2.

3 DORUDAN YERE OTURAN ZEMN BETONLARI

Zemin betonlar yapsal olarak iki ana snfa ayrlr:

Zemine oturan demeler : Zemin tarafndan tanan demeler.

Asma demeler : Yapnn dier ksmlar tarafndan tanan demeler.

Zemin seviyesindeki her deme zemin tarafndan tanmaz. Bazlar gerekte kazklar
tarafndan tanan asma demelerdir. Bu blm sadece zemine oturan demelerle
ilgilidir, bir sonraki blm kazklara oturan demeler ve dier asma demeleri
iermektedir [1].

Bu blmde:
tayc ve tayc olmayan zemin betonlar,
zemine oturan bir demenin tayc elemanlar,
temel ilkeler,
tasarm yntemleri,
tasarmda gznne alnanlar
anlatlmaktadr.

2.3.1 Tayc - Tayc Olmayan Zemin Betonlar

Zemine oturan bir deme iin yapsal tasarm; deme plann atlama olmadan ykleri
alt zemine aktaracak yeterli eilme dayanmna sahip olmas ilkesine dayanr (Bu, zeminin
atlamayaca anlamna gelmez, ancak yk altnda yapsal atlaklar olumamaldr) [1-3].
Zemine oturan plaklarn ounluu, bina yapsnn bir paras olmas anlamnda tayc
deildir. Bunlar genellikle zemine oturur ve dier yap elemanlarndan izole edilmitir. Bu
tr zemin betonlar ngiliz artnamesi (BS 8110) ve Amerikan artnamesi (ACI 318) [5]
gibi yap artnamelerinin konusu deildir.

Bu blmde asl olarak, binann dier ksmlarna bal bulunmayan tayc olmayan
demeler anlatlmaktadr. Zemine oturan demelerin ounluu bu kategoriye girer.
Zemine oturan bir deme ne zaman taycdr? Genel olarak bir deme; kolonlar, tayc
duvarlar, asma demeler veya atlar gibi dier yap elemanlarnn deme tarafndan
desteklendii zaman sistem tayc demedir.

Radye temel tm binay destekleyen bir deme pladr. Birok byk binada her kolon
kendi temeli zerine oturur. Eer kolon ykleri ok fazlaysa veya zemin yeterince zayfsa
tm temelleri bir byk radye temelde birletirmek ekonomik hale gelir. Bu temel, zemin
seviyesindeki deme olarak iki grev yapar.

Tayc-ereve yaplarnda, erevenin ayaklar birbirlerinden ayrlmaya alr ve bu

durum snrlandrlmaldr (ekil 2.6). Bunu salamann yollarndan bir tanesi zemine
oturan demeyi bir gergi ba olarak kullanmaktr. Bu durum, dier zemine oturan
demelerde olmayan yatay ekme kuvvetine kar koyma ilemini grr [1].

31
 Gergi ubuu

ekil 2.6 Tayc erevede zemine oturan demenin bir gergi ubuu gibi kullanlmas
[1]

Raflar tayan depo binalarnn demeleri de aslnda radye temelin bir parasdr. Bu
tayc demeler, dier normal demeler gibi tasarlanamazlar, nk bunlarn tayc
ilevi vardr.

2.3.2 Tayc Bileenler

ekil 2.7de dorudan yere oturan bir zeminin elemanlar grlmektedir. Bunlarn bazlar
seime baldr. Doal toprak veya dolgu olabilir. Temel taban ve alt zeminin kalitesi
zemine oturan demenin yapsal tasarmn etkileyen nemli bir faktrdr. Birok
durumda temel taban zerine alt temel yerletirilir. Tasarmclar u nedenlerden dolay alt
temel tasarlarlar:

Tekil ykleri geni bir alana yayarak demenin yk tama kapasitesinin

arttrlmas,
naat srasnda ve kalplarn yerletirilmesinde dz bir zemin salamas,
Deme altnda drenaj tabakas salamas.

Alt temellerin ou sktrlm taneli malzemeden yaplr. Her alt temel yukardaki
gereksinimleri salamaz. Bazen alt temel zerine bir kum tabakas serilir. Bu, alt temeldeki
dzensizlikleri giderir, deme kalnlnn daha doru olmasn salar ve deme ile alt
temel arasndaki srtnmeyi azaltr.

Tayc beton plak altna plastik rt yerletirilir (ekil 2.7de gsterilmemitir). Bu iki
amala kullanlr: Bunlardan ilki deme ve alt temel arasndaki srtnmeyi azaltmak ve
dieri ise topraktan demeye su buhar geiini nlemek iindir.

32
 tayc plak

kum tabakas

alt temel

temel taban

ekil 2.7 Dorudan yere oturan bir zemin betona ait tabakalar

Plak, demenin asl tayc elemandr. Ykleri alt temel ve zemine aktararak byk bir
alana yayar ve sehimler kk olur. Birok plak ayn zamanda anma yzeyini oluturur.
Deme pla zerinde bir kaplama da kullanlabilir.

2.3.3 Temel lkeler

Tayc deme yeterli eilme dayanmna sahip olmal, atlamadan ykleri zemine
iletebilmelidir. Deme donatsz beton olarak tasarlanr. Bu, her zaman donat ieren asma
demelerden farkldr. Zemine oturan demeler de donat ierebilir ancak bu donatlarn
amac atlaklar kontrol etmektir, eilme dayanmn arttrmak deildir. Donatlarn
olmad durumda, tasarmclar betonun eilme dayanmna gvenirler. Temel ilke,
demede oluan eilme gerilmelerinin betonun eilme dayanmndan az olmasdr. Zemine
oturan demenin yapsal tasarm bazen kalnlk tasarm olarak tanmlanr. Bu
kapsamda balca drt temel deiken vardr [1-3]:
Deme ykleri: Tasarmc ykleri daima gznne almaldr,
Alt zeminin tama kapasitesi,
Betonun eilme dayanm,
Tayc deme plann kalnl.

2.3.4 Tasarm Yntemleri

Bunlar ana snfa ayrlabilir:

yk-zgn tasarm yntemleri,
yk-snf tasarm,
deneyime bal olarak tasarm.

33
2.3.4.1 Yk-zgn tasarm yntemleri

Bu yntemlerle gerek deme yklerine gre tayc tasarm yaplr. Bunlar daha ok
depo veya fabrikalardaki ar ykl demeler iin kullanlrlar. Birok tasarmc belirli
yklere gre tasarm yaparken tasarm el kitaplarn kullanrlar. Tasarm yntemi yklerin
tekil veya niform yayl olmasna dayanr. Tekil yklemenin olmas durumunda kullanlan
yntemler Westergaardn 50 yl nceki almalarna dayanr.

Tekil ykler iin tasarm sreci u ekildedir [1-3]:

1) Ykleme hakknda bilgi toplanmas. Yklerin miktar, ykleme alan, ykler

arasndaki mesafe gibi konularda bilgiler toplanr,
2) Alt zeminle ilgili bilgi toplanmas,
3) Alt zeminde iyiletirme yaplp yaplmayacana karar verilmesi,
4) Beton dayanmna karar verilmesi,
5) Plak kalnlna karar verilmesi,
6) Planlanan yk ve gvenlik katsays kullanlarak deme planda oluacak ekme
gerilmesinin belirlenmesi,
7) Ykler birbirlerine yakn olacaksa bu durumun plaktaki eilme ekme gerilmelerini
ne kadar arttracann kontrol edilmesi,
8) En byk eilme ekme gerilmesinin betonun eilme dayanmyla karlatrlmas,
9) Eer eilme ekme gerilmesi beton eilme dayanmna yaknsa tasarm yeterlidir,
10) Eer eilme ekme gerilmesi betonun eilme dayanmndan ok daha az ise deme
pla yanl tasarlanmtr. 5. adma geri dnlr ve daha ince bir plak kalnl
seilir.
11) Eer eilme ekme gerilmeleri eilme dayanmndan ok daha fazla ise 5. adma
geri dnlr ve daha kaln bir plak seilir. Baz durumlarda 3. ve 4. admlarda
deiiklik yapmak gerekebilir.

niform Yayl Ykler iin tasarm sreci ise aada verilmektedir [1-3]:

1) Ykleme ile ilgili bilgi,

2) Zemin ile ilgili bilgi,
3) Zeminde iyiletirme gerektiine karar verilmesi,
4) Beton dayanmna karar verilmesi(eilme dayanm),
5) Plak kalnlnn tahmin edilmesi,
6) Bal rijitlik orannn belirlenmesi,
7) Plaktaki eilme momentinin belirlenmesi,
8) Eilme momentini karlayacak plak kalnlnn belirlenmesi; bu kalnlk 5.
admdaki deerle karlatrlr.
9) Eer bu iki kalnlk birbirlerine yaknsa, tasarm yeterlidir.
10) 5. admda tahmin edilen kalnlk eilme momentini karlayamyor ise 5. adma
dnlr ve daha kaln bir plak seilir.
11) Tahmin edilen kalnlk momenti karlamak iin gerekli olandan ok daha fazla ise
5. adma dnlr ve daha ince bir plak seilir.

34
2.3.4.2 Yk-yk snf tasarm

Yukarda belirtilen tasarm yntemi, deme yklerinin detayl olarak bilinmesini

gerektirir. Ancak bu bilgiler her zaman mevcut olmaz. Yap ina edilirken tasarmc
kullancnn gereksinimlerini bilmeyebilir. Byle durumlarda, zemin betonu ngiliz yk-
snf sistemine gre tasarlamak iyi bir zm olabilir. Bu sistem endstriyel zeminleri drt
gruba ayrr: Bunlar; yklemenin miktarna gre hafif, orta, ar ve ok ardr [1].

Chandler ve Neal [4] yk snflarna dayanan basit bir tasarm yntemi nermilerdir. Bu
yntemle kesin yklerin veya malzeme depolama sistemlerinin bilinmesine gerek yoktur.
Ykleme miktar hakknda genel tahminler yapmak yeterlidir.

Bir sebze deposu tasarladmz dnelim. Kat ykseklii 6 metre olsun. Neala gre bu
kullanm orta snf yklemeyi gsterir. Zeminin zayf olduu, alt temel kalnlnn 150
mm taneli malzeme olduu, beton basn dayanmnn 40 MPa olduu kabul edilirse
Chandler ve Nealin nerdii tablolardan deme kalnl 175 mm olarak bulunur [1, 4].
Bu tasarm yntemi sadece son yllarda kullanlmaktadr ve ngilterede byk kabul
grmektedir.

2.3.4.3 Deneyime dayanan tasarmlar

Dnyada, zemine oturan betonlarn birou deneyimlere dayanlarak tasarlanr. Bu

deneyimler tasarmcnn kendi deneyimleri veya standartlarda verilen deerlerdir.

Evler, ofisler ve maazalardaki zemine oturan betonlarn birou minimum kalnlk

kurallarna gre tasarlanr. Birok hafif ve orta snftaki endstriyel zeminlerde bu
kurallara gre tasarlanr. ngiliz artnamelerinde minimum plak kalnl 100 mmdir. Tablo
2.5de eitli kullanm trlerine gre Amerikan Beton Enstitsnn verdii deerler
gsterilmektedir [6].

Tablo 2.5 Yere oturan zemin betonlarnn minimum kalnl [6]

Minimum kalnlk (mm)

Evler, ofisler, enstit zeminleri 100
Hafif endstriyel ve ticari zeminler 130
Endstriyel zeminler 150

2.3.5 Tasarmda Gznnde Bulundurulan Hususlar

2.3.5.1 Ykleme tipleri

Belirli yklere gre tasarm yaplrken ilk adm ykleme trn belirlemektir. En az be tr
ykleme vardr:
nominal ykleme,
tekil ykler,
dzgn yayl ykler,

35
 izgisel ykler,
yatay ykler.

2.3.5.1.a Nominal ykleme

Genellikle artnamelerde veya kullanc isteklerinde grlr. Yklerin bilinmedii her

zaman ve hafif olduu bilinen konut ve ofis yaplarnda yararl olabilir, ancak endstriyel
yaplarda nominal ykler byk hatalara yol aabilir. Ar yklerin olmas durumunda
tasarm bu yklere gre yaplmal, nominal yklere gre yaplmamaldr [1].

2.3.5.1.b Ar tekil ykler

Ykler genellikle 0,1 m2den kk alanlara uygulanr. Ykleme alan, bu tr yklerin

analizinde nemli bir etkendir. Ar tekil ykler depolar ve fabrikalarda yaygndr ve
genellikle zeminin yapsal tasarmn ynlendirirler. Baz durumlarda da ara tekerlekleri
tasarm etkiler. Tekil yklerin deiik formlar genelde ayn ekilde analiz edilir, ancak
tekerlek ykleri, sabit ekipmanlara gre daha yksek gvenlik katsaylar gerektirir [1-4, 6].

2.3.5.1.c Dzgn yayl ykler

Ykler 1 m2den byk bir alana yayldr. Deme zerine kmr veya taneli bir malzeme
konulmas dzgn yayl ykn en iyi rneidir. Palet veya byk rulolarn oluturduu
ykler de byle adlandrlabilir. Dzgn yayl ykleri tamada alt temelin bir etkisi
yoktur. Bu ykler genelde kN/m2 olarak ifade edilir.

2.3.5.1.d izgisel ykler

izgisel yklerin ounluu zemin zerine yaplan duvarlardan kaynaklanr. Baz malzeme
depolama sistemleri de izgisel yk oluturur. izgisel yk arsa, bunun altna ayr bir
temel yapmak gerekebilir. Bu ykler kN/m olarak ifade edilir.

2.3.5.1.e Yatay ykler:

Aralarn hareket etmesi, fren yapmas, dnmesi gibi durumlarda yatay ykler oluur.
Ykler zemin ile lastik arasndaki srtnme ile snrldr. Tasarmclarn ou yatay ykleri
ihmal ederler ancak bu tutum risklidir.

2.3.5.2 Yk emniyet katsaylar

Bir zemin plan sadece planlanan ykleri tayacak ekilde tasarlamak uygun olmaz.
Tasarm hatalar, inaat hatalar ve fazla yklemeler iin bir gvenlik pay gereklidir.
Gvenlii salamann eitli yollar vardr, ancak en yaygn yntem planlanan yk bir
gvenlik katsaysyla arpmaktr.

Birok durumda 1,5den byk bir gvenlik katsays gerekir. Bir zemin birok ykleme-
boaltma evrimine maruz kalyorsa yorulma gmesini engellemek iin daha yksek bir
gvenlik katsays gerekir. Tablo 2.6da, zemin betonunun mr boyunca maruz kalaca
ykleme evrimi saysna bal olarak gvenlik katsaylar verilmitir.

36
Tablo 2.6 Yk emniyet katsaylar [7]

Yk evrimlerinin maksimum says Yk emniyet katsaylar

400 000 den ok 2,00
400 000 1,96
300 000 1,92
240 000 1,87
180 000 1,85
130 000 1,82
100 000 1,79
75 000 1,75
57 000 1,72
42 000 1,70
32 000 1,67
24 000 1,64
18 000 1,61
14 000 1,59
11 000 1,56
8 000 1,54
8 000 den az 1,50

2.3.5.3 Ykleme alan

Tekil yklerin analizinde alan nemlidir. Eer yk geni bir alana yaylrsa demede daha
az ekme gerilmeleri oluur. Tasarm iin etkin ykleme alan kullanlr. Bu alan genelde
grnen alandan farkllk gsterir.

2.3.5.4 Ykleme konumu

Zemin zerindeki konumlarna bal olarak tekil ykler deiik ekilde analiz edilir.
ykleme denilen plak kenarndan uzak ykleme, plaktaki en az gerilmeyi oluturur. Eer
ayn yk plak kenarna yerletirilirse daha fazla gerilme oluturur, plak kesine
yerletirilirse oluacak gerilme daha da artar.

Tasarmclar mmkn olduunca kenar ve ke noktalara ykleme yapmaktan

kanmaldr. Bu ekilde maliyet nemli lde azaltlabilir. Eer kenar veya ke ykleri
kanlmaz ise plak kenarnda iyi bir gerilme aktarm durumu yaratlmaldr. Kenarlarda
deme kalnlnn arttrlmas, kalnln deitii yerde atlaklara yol aar. Kenarda ek
donat konulmas dier bir zmdr.

2.3.5.5 Yk kombinezonlar

Baz demelerde ykler birbirlerinden yeterince uzaktadrlar ve her biri bamsz olarak
ele alnabilir. Ancak birok endstriyel zeminde kritik ykler birbirlerinden birka metre
uzakta iken oluur ve birlikte gznne alnmaldr. Yanyana olan ykler ykleme tr ve
ykler arasndaki uzakla bal olarak zemindeki gerilmeyi azaltabilir veya arttrabilir.

37
2.3.5.6 Alt temel zelikleri

Alt temel tm zemin yklerini tad iin zemin zelikleri yapsal tasarm zerinde nemli
bir etkiye sahiptir. Tasarmc u zelii dikkate almaldr [1-3]:

zemin yatak katsays (k) N/mm3 (MPa/m),

oturma,
nem farkllklarndan dolay bzlme ve genleme.

Alt zemin yatak katsays; zemini, verilen bir birim mesafe kadar deformasyon yapmasn
salayacak basntr. Bu deer alt zeminin elastik deformasyona dayanma yeteneini
gsterir ve MPa/m veya N/mm3 olarak ifade edilebilir. Bu zelik zemin zerinde dorudan
plaka ykleme deneyi yaplarak llebilir. Birok tasarmc zemin malzemesinin
tanmndan yatak katsaysn tahmin eder. Tablo 2.7de eitli zemin trleri iin sonular
gsterilmektedir [1].

Tablo 2.7 eitli zeminler iin alt taban reaksiyon modlleri (yatak katsaylar)

Alt zemin yatak

Alt taban snf Zemin tanm CBR (%)
katsays (MPa/m)
Mkemmel akllar, akl-kum karmlar 82 25-80
Kumlar, akll kumlar, siltli kumlar,
yi 54 10-40
killi kumlar
ok ince kumlar, siltler, ve plastisite
Zayf 27 4-15
indisi 50 den az olan killer
Plastisite endisi 50 nin zerinde olan
ok zayf 14 3-5
Siltler

Baz zemin mhendisleri yatak katsays yerine Kaliforniya Tama Oran (CBR) deerini
esas alrlar. CBR deerleri yol inaatnda yaygn olarak kullanlr. Tablo 2.7, CBR ile yatak
katsays arasndaki yaklak ilikiyi gstermektedir. Bu konudaki ayrntlar Paragraf 3.2de
verilmektedir.

Eer alt temel yatak katsays ok dkse u ilemler yaplarak bu deer ykseltilebilir:

alt temel kaldrlr ve daha iyi bir malzeme ile deitirilir,

alt temel imento veya kire kullanlarak iyiletirilebilir,
vibro-kompaksiyon kullanlabilir.

Alt temel uygulamas, tekil ykler olmas durumunda temel taban yatak kaysaysn arttrr.
Alt temel uygulanmas zeminin dzgn yayl ykleri tama kabiliyetini arttrmaz.

Alt temel yatak katsays, zeminin yklemeye kar ksa sreli-elastik davrann tanmlar.
Bu zellik genelde deme tasarmn etkiler. Ancak, yk altndaki bir zemin ayn zamanda
oturma olarak adlandrlan uzun sreli plastik deformasyonlar altnda kalr. Oturmann, ksa

38
sreli elastik deformasyonlarn 2040 kat olduu ifade edilebilir. Uzun sreli oturmann
deneylerle tahmin edilmesi gtr [1].

Tm yap iin niform oturma olmas ok kt bir durum deildir. Baz zeminler sorun
yaratmadan 40 mmden fazla niform oturma yapabilirler. Ancak farkl oturmalar yapsal
atlaklara yol aar. Farkl oturma bir deme altnda farkl zelliklerde zemin olmas
sonucu oluur.

Oturmann zararl etkilerini azaltmak iin;

Az oturmann beklendii yerlerin seimi,

Alt zemini kaldrp, daha iyi bir malzeme ile deitirilmesi,
Demeyi ina etmeden n ykleme ile oturmalarn tamamlanmas salanabilir.

Nem deiikliklerine bal olarak rtre veya genleme baz genleebilen kil gibi zeminlerde
nemli bir problemdir. Birok zemin slakken ier, kururken bzlr ancak genleebilen
killer bu zellii ok fazla gsterirler.

Baz olumsuz koullarda, toprak yzeyi kuru ve slak dnemler arasnda dey olarak 1
metreye ulaan hareketler yapabilir. Bu durum basit bir zm olmayan ciddi bir
problemdir. zm iin demeye her iki ynde ard-germe uygulayarak, zemin yukar veya
aa doru hareket etse bile demenin eklinin korunmas salanabilir. Dier bir
yaklam, ien kilin birka metre derinlie kadar kaldrlarak yerine genlemeyen bir dolgu
malzemesinin yerletirilmesidir. nc bir zm ise demenin zemine oturmas yerine,
kazklar zerine oturtularak asma deme gibi yaplmasdr.

2.3.5.7 Alt temeller

Birok tasarm deme pla ile zemin arasnda bir alt temel ierir. Alt temelin tane
grevi vardr.

Birincisi; alt temel tekil ykleri zemin taban zerinde daha geni bir alana yayarak
demedeki gerilmeleri azaltr. Bu durum sadece tekil yklerde etkilidir, zeminin
dzgn yayl ykleri tama yeteneini etkilemez. Tablo 2.8 eitli alt temellerin
zemin yatak katsaysna etkilerini gstermektedir. Etkin deerler sadece tekil ykler
iin uygulanmaz ayn zamanda yayl ykler iin de uygulanr.

kincisi, alt temel inaat ve kalplarn yaplmas iin bir platform oluturur.

ncs ise alt temel deme pla altnda bir drenaj tabakas oluturur.

En yaygn alt temel malzemesi sktrlm taneli dolgu malzemesidir. ri taneli malzeme
drenaj iin iyidir, ancak deme altnda dzgn bir yzey elde edebilmek iin bir kum
tabakas gerektirebilir (ekil 2.7).

39
Tablo 2.8 Temel taban yatak katsaysna alt temelin etkisi [4]

Etkin temel taban yatak katsays (MPa/m)

Alt temel Alt temel (orijinal temel taban yatak katsaysna bal olarak)
malzemesi kalnl
14 20 27 40 54 60
150 mm 18 26 34 49 61 66
200 mm 22 30 38 55 66 72
Granler
250 mm 26 34 44 61 73 81
300 mm 30 38 49 66 82 90
100 mm 35 60 75 100 - -
imento 150 mm 50 80 110 - - -
bal 200 mm 70 105 - - - -
250 mm 90 - - - - -

Grobeton drenaj dnda dier tm alardan mkemmel bir alt temeldir. Grobeton, normal
tayc betona gre daha az imento ile yaplr. imento dozaj yaklak 100 kg/m3dr.
Grobeton dier alt temel malzemelerine gre daha pahaldr, ancak tayc plan
kalnlnda azalma salar.

2.3.5.8 Beton dayanm

Zemine oturan demenin yk kapasitesinin betonun eilme dayanmna bal olduunu bir
kez daha hatrlatmakta fayda vardr. Tasarmclarn ou dorudan eilme dayanmn
belirtmez, bunun yerine basn dayanmn belirtirler ve her iki beton dayanm arasndaki
tahmini ilikiye gvenirler. Eilme dayanmnn dorudan belirtilmesi olduka pratiktir.

Betonun eilme dayanmn arttran her ilem beton basn dayanmn arttrmasa bile
demenin yk altndaki performansn arttracaktr. Beton karmna belli dozajlarda elik
tel eklenmesi eilme dayanmn, zellikle de krlma enerjisini arttrr.

2.3.5.9 Plak kalnl

Zemine oturan demelerin ounda deme plak kalnlnn belirlenmesi en nemli

yapsal karardr. Deme kalnl toplam maliyette ok nemli bir etkiye sahiptir. Deme
yklerine gre yaplan hesaplar sonucu kalnlk ok fazla karsa, aadaki admlar
kalnln drlerek maliyetin azaltlmasn salayabilir [1-4].

Zeminin iyiletirilmesi,
Daha kaln bir alt temel kullanlmas (Sadece tekil ykler iin etkili),
Daha salam bir alt temel kullanlmas rnein grobeton gibi (yine sadece tekil
ykler iin etkili),
Daha yksek dayanml beton kullanm,

40
 Deme plandaki ekme gerilmelerini azaltmak iin ard-germe kullanlmas,
Tekil yklerin altnda daha byk taban plakalar kullanlmas.
elik tel donatl beton kullanlmas.

2.3.5.10 Plak kalnlnn kontrol edilmesi

Plak kalnlnn belirlenmesi bir sorundur, ancak zemin betonu yapm bittii zaman
belirlenen bu kalnln salandndan emin olunmas dier bir sorundur. Tasarmclar en
ok deme plann ince olmasndan endie duyarlar, ancak plaklar ok kaln olduklar
zaman da problemler oluur. Kaln bir zemin betonu iin daha fazla beton kullanlr ve
tahmin edilemeyen yerlerden atlamalar olabilir. Baz tasarmclar plak kalnl iin
tolerans deerleri verirler. Kalnlk toleranslarnn salanmas zordur. Deme kalnlnn
dorudan lm delmeyi gerektirir, bu ise ciddi kukular olmadka nadiren yaplr.

Zorunluluk olmadka kalnlk toleranslar fazla anlam ifade etmez. Zemin betonu kalnl
genellikle kalnlk toleranslar ile deil, bitmi zemin betonu yzeyinin yksekliiyle
belirlenir. Ancak, bu zelik olduka deikendir. Zemin betonu yzey ykseklii tahmin
edilenden daha az dorudur. Normal zemin yzeylerinin birounun ykseklii, tasarm
deerine gre 20 mmye varan deiimler gsterebilmektedir. Bu kadar fazla deikenliin
olduu durumda tasarmclar ne yapabilir? tane olaslk vardr:

Birinci olaslk, belirlenmi zemin betonu kalnlna gvenlik pay ekleyerek byk
deiimlere izin vermektir. Basit yntemlerle yaplan zeminlerde gvenlik pay
yaklak 50 mm olabilir.

kinci yaklam, deiim miktarlarnn azaltlmasdr, ancak bunun yaplmas zordur.

Kalnl kontrol etmek iin, verilen toleranslar azaltmak ekonomik deildir.

nc yaklam ise alt temel iin sfr tolerans vermektir. Bir baka deyile, alt temel
yzeyi, belirlenenden daha yksek olamaz ancak daha alak olabilir.

2.3.5.11 Kayma

Baz tasarmclar zemine oturan betonlarnn yapsal tasarmn kayma dayanm iin
kontrol ederler. Baz durumlarda, tasarmclar sadece eilme dayanm iin istenenden daha
kaln bir plak nerirler.

2.3.5.12 Ard germe

atlak kontrol iin ard germe kullanld zaman nemli bir yapsal etki oluur ve daha
ince bir plak kalnlna izin verilir. Ard germe zemin betonunda basn gerilmesi oluturur,
bu ise deme ykleri tarafndan oluturulan ekme gerilmelerini karlar. Tipik bir ard
germeli deme yaklak 1 MPalk bir basn gerilmesine gre tasarlanr. Bu etki betonun
eilme dayanmn 1 MPa arttrmakla ayndr. Ar ykl zeminlerde ard germe plak
kalnlnn 50 mm veya bazen daha fazla miktarda azaltlmasn salar.

41