federalxnoe AgEntstwo po obrazowani`

moskowskij invenerno { fizi~eskij institut

(gosudarstwennyj uniwersitet)

s w {WEDENKO
. .

na~ala analiza
funkcij
kompleksnoj peremennoj
rEKOMENDOWANO umo \qDERNYE FIZIKA I TEHNOLOGII"
W KA^ESTWE U^EBNOGO POSOBIQ DLQ STUDENTOW
WYSIH U^EBNYH ZAWEDENIJ

mOSKWA 2008
udk 517.53 (075)
bbk 22.161.5Q7
{ 34
{ W E D E N K O s. w. nA^ALA ANALIZA FUNKCIJ
KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ : m.: mifi, 2008. | 356 c.
dANO SISTEMATI^ESKOE IZLOVENIE TOJ ^ASTI WUZOWSKOGO
KURSA MATEMATI^ESKOGO ANALIZA , KOTORU@ W U^EBNYH PRO-
GRAMMAH OBY^NO NAZYWA@T TEORIEJ FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ
PEREMENNOJ . tEKST SOPROWOVDAETSQ MNOGO^ISLENNYMI RISUN-
KAMI, WKL@^AET ZADA^I, UPRAVNENIQ, RAZBOR BOLXOGO ^ISLA
PRIMEROW.
aDRESOWAN STUDENTAM, IZU^A@]IM DANNYJ PREDMET KAK
PO OBY^NOJ, TAK I UGLUBLENNOJ PROGRAMME.
rECENZENT: KAND. FIZ.-MAT NAUK, DOCENT d. s. tELQKOWSKIJ
iZDANIE PODGOTOWLENO W RAMKAH iNNOWACIONNOJ OB]EOB-
RAZOWATELXNOJ PROGRAMMY.
ISBN 978-5-7262-1023-0
c mOSKOWSKIJ
INVENERNO - FIZI^ESKIJ INSTITUT
(GOSUDARSTWENNYJ UNIWERSITET), 2008

rEDAKTOR n. n. aNTONOWA
pODPISANO W PE^ATX fORMAT 60
841/16
pE^. L. 22,25 u^.-IZD. L. 22,5 iZD. N 1/33 tIRAV 150 \KZ.
mOSKOWSKIJ INVENERNO - FIZI^ESKIJ INSTITUT
(GOSUDARSTWENNYJ UNIWERSITET).
115409, mOSKWA, kAIRSKOE ., 31
tIPOGRAFIQ \tROWANT" G. tROICK mOSKOWSKOJ OBL.
 3
pREDISLOWIE
dANNAQ KNIGA NAPISANA NA OSNOWE LEKCIJ PO KURSU \tEORIQ
FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ", MNOGOKRATNO ^ITAWIHSQ AW-
TOROM W mOSKOWSKOM INVENERNO - FIZI^ESKOM INSTITUTE, W SO^ETA-
NII S OPYTOM PROWEDENIQ IM PRAKTI^ESKIH ZANQTIJ PO DANNOMU
RAZDELU MATEMATI^ESKOGO ANALIZA.
pRI NAPISANII KNIGI AWTOR STAWIL PERED SOBOJ SLEDU@]IE
OGRANI^ENIQ.
1. oBRA]AQSX (^TO NEIZBEVNO) K PONQTIQM I FAKTAM IZ PRED-
ESTWU@]EGO KURSA DEJSTWITELXNOGO ANALIZA, IZBEGATX SSYLOK
NA TE EGO RAZDELY, K TRADICIONNOMU IZLOVENI@ KOTORYH MOVNO
WYSKAZATX PRETENZII. w ^ASTNOSTI, \TO OTNOSITSQ K RAZDELAM
\kRIWOLINEJNYE INTEGRALY"1 I \nESOBSTWENNYE INTEGRALY S
PARAMETROM"2.
2. wYDERVATX ROWNYJ UROWENX IZLOVENIQ, NE PRIBEGAQ K
STAWEMU PRIWY^NYM W MATEMATI^ESKIH KURSAH PRIEMU \WYBO-
RO^NOJ STROGOSTI".
3. oTDAWAQ DOLVNOE ROLI RISUNKOW3 W POQSNENII RASSUV-
DENIJ, OTKAZATXSQ OT ^REZMERNO RASPROSTRANIWEGOSQ (OSOBENNO
PRI OPISANII DEJSTWIJ NA KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI) PRIEMA \RI-
SUNO^NOJ ARGUMENTACII", KOGDA RISUNKI SLUVAT NE STOLXKO IL-
L@STRACIEJ LOGI^ESKIH DOWODOW, SKOLXKO SPOSOBOM \UPROSTITX"
DOKAZATELXSTWA NEZAMETNOJ PODMENOJ (POSREDSTWOM \UDA^NOGO"
RISUNKA) \NEUDOBNOGO" OB]EGO SLU^AQ BOLEE \UDOBNYM" ^AST-
NYM .
1 kAVDYJ SLUATELX LEKCIJ PO ANALIZU WSPOMNIT TOROPLIWOSTX, S
KOTOROJ WWODILISX PONQTIQ KONTURA I INTEGRALA PO KONTURU , A KAV-
DYJ SOWESTLIWYJ LEKTOR | ^UWSTWO NELOWKOSTI, ISPYTYWAEMOE IM PRI
\WYWODE" FORMULY gRINA .
2 tRADICIONNYE TEOREMY \TOGO RAZDELA IME@T BOLEE VESTKIE USLO-
WIQ PO SRAWNENI@ S TEMI, KOTORYE PREDOSTAWLQ@T PRILOVENIQ (NAPRI-
MER, W RAMKAH PREOBRAZOWANIQ lAPLASA ).
3 w \TOJ KNIGE IH 133 STOIT OTMETITX, ^TO W IZLOVENIQH KLASSIKOW
RISUNKI LIBO OTSUTSTWU@T (NAPRIMER, U kOI), LIBO KRAJNE REDKI.
4
4. oTKAZATXSQ OT SLOW I SLOWOSO^ETANIJ \O^EWIDNO", \LEG-
KO WIDETX", \NETRUDNO POKAZATX\, KOTORYE W MATEMATIKE DAWNO
UTRATILI IZNA^ALXNYJ SMYSL I PREWRATILISX W UKAZATELI SLA-
BYH MEST I PROBELOW W RASSUVDENIQH.
5. uSTANOWITX PO PERWOISTO^NIKAM PROISHOVDENIE OSNOW-
NYH PONQTIJ I FAKTOW TEORII FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ,
DAW TO^NYE SSYLKI.1
sTRUKTURNO KNIGA SOSTOIT IZ 20 GLAWOK (ILI SEKCIJ), NAZWA-
NIQ KOTORYH MOGUT ZWU^ATX KAK WOPROSY, NA KOTORYE AWTOR STRE-
MILSQ DATX PO WOZMOVNOSTI POLNYE (W RAMKAH ZADANNOGO OB_EMA
KNIGI I \RUDICII AWTORA), NO NEPREMENNO WNQTNYE I ARGUMENTI-
ROWANNYE OTWETY. sREDI WYWODIMYH UTWERVDENIJ , W KOTORYH
KONCENTRIRU@TSQ \TI OTWETY, LIX NAIBOLEE FUNDAMENTALXNYE
I IMENNYE SNABVENY TITULOM (\TEOREMA", \LEMMA", \KRITERIJ "
I T. P.), UTWERVDENIQ VE \WTOROGO RQDA", NE TREBU@]IE ^ASTOGO
K NIM OBRA]ENIQ, WYDELQ@TSQ W TEKSTE DWOJNOJ WERTIKALXNOJ
^ERTOJ.
iSPOLXZOWANIEM DWUHUROWNEWOGO RIFTA MATERIAL RAZDELQ-
ETSQ NA OSNOWNOJ (PRIMERNO SOOTWETSTWU@]IJ PROGRAMME KURSA,
PRINQTOJ W mifi) I DOPOLNITELXNYJ, W KOTORYJ WYNESENY WY-
HODQ]IE ZA RAMKI KURSA (NO PRIMYKA@]IE K NEMU) UTWERVDENIQ,
OTDELXNYE DOKAZATELXSTWA (ILI IH FRAGMENTY), ISTORI^ESKIJ
KOMMENTARIJ I WSQ^ESKIE PODROBNOSTI.
zADA^I, RAZBIRAEMYE W KA^ESTWE PRIMEROW, WZQTY IZ POPULQR-
NYH ZADA^NIKOW, ZADA^I VE UPRAVNENIJ (PREDLAGAEMYE W KONCE
KAVDOJ GLAWKI) W BOLXINSTWE SOSTAWLENY AWTOROM.
|LEKTRONNYJ ADRES AWTORA | sershvedenko@mail.ru

lXWINAQ IH DOLQ PRIHODITSQ NA RABOTY kOI, SOSTAWIWIE OS-

1
NOWU \TOJ TEORII, NO, K SOVALENI@, NE OFORMLENNYE IM W WIDE SISTE-
MATI^ESKI IZLOVENNOGO KURSA (PODOBNOGO EGO \kURSU ANALIZA" 26]), A
OSTAWLENNYE W WIDE OTDELXNYH STATEJ, MEMUAROW I T. P., RAZOEDIHSQ
PO MNOGO^ISLENNYM TOMAM EGO pOLNOGO SOBRANIQ SO^INENIJ 28].
 5
~TO NAZYWA@T KOMPLEKSNOJ
I.

PLOSKOSTX@ I W ^EM EE OTLI^IE OT

DEJSTWITELXNOJ
KOMPLEKSNAQ PLOSKOSTX C | \TO TO, ^EM STANOWITSQ DEJST-
WITELXNAQ KOORDINATNAQ PLOSKOSTX R2 (S ee TRADICIONNYMI
OSQMI x (ABSCISS) I y (ORDINAT) I \LEMENTAMI , MYSLIMYMI I
KAK TO^KI , I KAK WEKTORY 1 ) PRI WWEDENII W NEJ (W DOPOLNENIE
K UVE IME@]IMSQ OPERACIQM SLOVENIQ WEKTOROW I UMNOVENIQ
IH NA DEJSTWITELXNYE ^ISLA ) OPERACII UMNOVENIQ WEKTORA NA
WEKTOR PO PRAWILU:
PROIZWEDENIE NENULEWOGO WEKTORA z NA NENULEWOJ WEKTOR w
ESTX OBOZNA^AEMYJ zw WEKTOR (\TOJ VE PLOSKOSTI), DLINA ; KOTO-
ROGO RAWNA
 PROIZWEDENI@ DLIN PEREMNOVAEMYH WEKTOROW jzwj =
jzjjwj , A UGOL , KOTORYJ ON SOSTAWLQET S OSX@ ABSCISS , RAWEN SUM-
ME UGLOW MEVDU \TOJ OSX@ I SOMNOVITELQMI (PRI OBY^NOM SO-
GLAENII S^ITATX POLOVITELXNYM OTS^ET UGLOW \PROTIW HODA
^ASOWOJ STRELKI" RIS. 1)

rIS. 1
PROIZWEDENIEM zw WEKTOROW z I w, SREDI KOTORYH ESTX NU-
LEWOJ , S^ITAETSQ NULEWOJ WEKTOR .
1 oTKLADYWAEMYE OT L@BOJ TO^KI .
6
oT TRADICIONNYH SKALQRNOGO I WEKTORNOGO UMNOVENIJ WWODIMU@
OPERACI@ OTLI^AET TO, ^TO EE REZULXTAT ESTX WEKTOR , PRI^EM TOJ VE
PLOSKoSTI , KAKOJ PRINADLEVAT SOMNOVITELI.
wOT PRQMYE SLEDSTWIQ DANNOGO PRAWILA PEREMNOVENIQ
WEKTOROW .
1. sOBL@DA@TSQ PRIWY^NYE \ZAKONY" :
zw = wz | PEREMESTITELXNYJ ,
(zw)
= z (w
) | SO^ETATELXNYJ ,
(z + w)
= z
+ w
| RASPREDELITELXNYJ .
2. BYPOLNIMA OBRATNAQ K UMNOVENI@ OPERACIQ DELENIQ
L@BOGO WEKTORA NA L@BOJ NENULEWOJ WEKTOR (KAK NA RIS. 1).
nA QZYKE ALGEBRY \TO OZNA^AET, ^TO PLOSKOSTX C QWLQETSQ POLEM ,
W TO WREMQ KAK PLOSKOSTX R2 ESTX LIX LINEJNOE PROSTRANSTWO (NAD
POLEM R DEJSTWITELXNYH ^ISEL).
nA WOPROS, MOVNO LI PREWRATITX W POLE KOORDINATNOE PROSTRANST-
Wo R3 , OTRICATELXNYJ OTWET DAET TEOREMA fROBENIUSA1 : WWESTI W PRO-
STRANSTWE Rn
n > 1, OPERACI@ yMNOVENIQ WEKTORA NA WEKTOR c WY-
POLNENIEM PEREMESTITELXNOGO, SO^ETATELXNOGO I RASPREDELITELX-
NOGO ZAKONOW I WOZMOVNOSTX@ DELENIQ NA NENULEWYE WEKTORY MOVNO
LIX PRI n =2 (I IMENNO UKAZANNYM WYE SPOSOBOM).
dLQ L@BOGO NENULEWOGO WEKTORA z 2 C I n = 2 3 : : :
3.
OPREDELENY n ZNA^ENIJ KORNQ n-J STEPENI IZp z , OBOZNA-
^AEMYE (WSE WMESTE I KAVDYJpW OTDELXNOSTI p ) z . BSE ONI
n
QWLQ@TSQ WEKTORAMI DLINY n jzj (ZDESX n jzj | ARIFME-
TI^ESKIJ KORENX IZ POLOVITELXNOGO ^ISLA jzj), OBRAZU@T
DRUGpS DRUGOM UGLY , KRATNYE 2n , PRI^EM ODIN IZ WEKTO-
ROW n z SOSTAWLQET S OSX@ ABSCISS UGOL , W n RAZ MENXIJ
UGLA MEVDU \TOJ OSX@ pI WEKTOROM z . kAK SLEDSTWIE, KON-
CEWYE TO^KI WEKTOROW n z , OTLOVENNYH OT OB]EGO NA^ALA ,
fROBENIUS (Frobenius, Georg Ferdinand, 1849 {1917) | NEMECKIJ
1
MATEMATIK. pOLNU@ FORMULIROWKU I DOKAZATELXSTWO USTANOWLENNOJ
IM (W 1877 G.) TEOREMY MOVNO NAJTI, NAPRIMER, U l. q. oKUNEWA 14].
 7
OBRAZU@T WERINY PRAWILXNOGO n-UGOLXNIKA, WPISANNOGO W
n jz j (NA RIS. 2 IZOBRAVENY WEKTORY
p
p p
OKRUVNOSTX RADIUSA
z z I 3 z PRI jzp
jn> 1). dLQ NULEWOGO WEKTORA z EDINST-
WENNYM ZNA^ENIEM z QWLQETSQ NULEWOJ WEKTOR .

rIS. 2

BEKTORY , KOLLINEARNYE OSI ABSCISS , WEDUT SEBQ PRI

4.
SLOVENII, WY^ITANII, UMNOVENII I DELENII KAK DEJSTWI-
TELXNYE ^ISLA I POTOMU NA KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI MOGUT
IMETX OB]IE S NIMI OBOZNA^ENIQ . w ^ASTNOSTI, NULEWOJ WEK-
TOR I EDINI^NYJ NAPRAWLQ@]IJ WEKTOR OSI ABSCISS ZAPISY-
WA@TSQ KAK 0 I 1.
5. kWADRATY (REZULXTATY UMNOVENIJ NA SEBQ) NENULEWYH
WEKTOROW , KOLLINEARNYH OSI ORDINAT , OKAZYWA@TSQ WEKTO-
RAMI , KOLLINEARNYMI OSI ABSCISS , NO PROTIWOPOLOVNYMI
EJ PO NAPRAWLENI@. w ^ASTNOSTI, EDINI^NYJ NAPRAWLQ@]IJ
WEKTOR OSI ORDINAT , KOTORYJ NA KOMPLEKSNOJ 1 PLOSKOSTI OBO-
1 w OTLI^IE OT DEJSTWITELXNOJ.
8
ZNA^A@T1 i , OBLADAET SWOJSTWOM i2 = ;1. nENULEWYE WEKTO-
RY, KOLLINEARNYE OSI ORDINAT , IME@T PO\TOMU PREDSTAWLE-
NIE iy (S NENULEWYM y 2 R ) I WYPOLNQ@T ROLX KWADRATNYH
KORNEJ IZ OTRICATELXNYH DEJSTWITELXNYH ^ISEL.

rIS. 3
|TI OBOZNA^ENIQ POZWOLQ@T ZAPISYWATX WEKTORY z 2 C
W WIDE z = x + iy, GDE x I y | DEJSTWITELXNYE ^ISLA , KO-
TORYE ODNOWREMENNO MOVNO RASSMATRIWATX I KAK WEKTORY
PLOSKOSTI C , KOLLINEARNYE OSI ABSCISS  WEKTOR iy OBRETA-
ET PRI \TOM SMYSL PROIZWEDENIQ WEKTOROW i I y (RIS. 3).
wEKTORY z w : : : 2 C , ZAPISANNYE W WIDE SO^ETANIJ
z = x+iy w = u+iv : : : , I ESTX KOMPLEKSNYe ^ISLA 2, PRAWI-
LA SLOVENIQ , WY^ITANIQ , UMNOVENIQ I DELENIQ KOTORYH |
S REZULXTATAMI W WIDE TAKIH VE SO^ETANIJ | OPREDELQ@T-
SQ PRAWILAMI WEKTORNOGO SLOVENIQ I WWEDENNOJ OPERACII
WEKTORNOGO UMNOVENIQ (c. 5{6):
iSKL@^AQ \LEKTROTEHNIKOW, OBOZNA^A@]IH EGO j , POSKOLXKU i ONI
1
PRIWYKLI WOSPRINIMATX KAK WELI^INU TOKA .
2 lAT. complexio | SO^ETANIE .
 9
(x + iy)  (u + iv) = (x  u)+ i (y  v)
(x + iy)(u + iv) = x(u + iv)+ iy(u + iv) =
= xu + xiv + iyu + iyiv = (xu ; yv)+ i (xv + yu)
x+iy = (x+iy)(u;iv) = xu+iyu;xiv;i2yv =
u+iv (u+iv)(u;iv) u2+ivu;uiv;i2v2
= xu +yv + i yu;xv (PRI USLOWII u+iv 6= 0).
u + v2 u2+ v2
2
wOSPRINIMAQ KOMPLEKSNYE ^ISLA z = x+iy KAK WEKTORY
PLOSKOSTI1 C IH, SLEDUQ gAUSSU2, ODNOWREMENNO PREDSTAW-
LQ@T SEBE I KAK TO^KI 3 \TOJ PLOSKOSTI | KONCEWYE TO^KI
WEKTOROW , OTKLADYWAEMYH OT NA^ALA KOORDINAT .

rIS. 4
iRLANDSKIJ MATEMATIK gAMILXTON4, W MONOGRAFII KOTOROGO 35]
OKON^ATELXNO OFORMILOSX PONQTIE WEKTORA 5, PREDLOVIL WOSPRINIMATX
KOMPLEKSNYE ^ISLA KAK (UPORQDO^ENNYE ) PARY DEJSTWITELXNYH ^ISEL :
1 s^ITAQ, ^TO KAVDYJ IZ NIH MOVNO OTLOVITX OT L@BOJ EE TO^KI .
2 g
AUSS (Gauss, Carl Friedrich, 1777{1855) | NEMECKIJ MATEMATIK.
nA RIS. 4 | ZAIMSTWOWANNYJ IZ 33] (Bd. VIII, S. 105) FRAGMENT EGO ZA-
METOK 1805 G. | ODNO IZ PERWYH IZOBRAVENIJ KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI .
3 iNOGDA NAZYWAQ KOMPLEKSNOE ^ISLO x + iy  AFFIKSOM IZOBRAVA@-
]EJ EGO TO^KI (LAT. axus | PRIKREPLENNYJ).
4 Hamilton, William Rowan, 1805 {1865.
5 sOEDINIWEGO PONQTIQ DLINY I NAPRAWLENIQ I OPREDELQEMOGO gA-
MILXTONOM | W OTLI^IE OT RADIUSA{WEKTORA , WYRAVA@]EGO LIX DLI-
NU , | KAK \VECTOR = VECTUM ; VEHEND" | PERENESENIE TO^KI
IZ NA^ALXNOGO POLOVENIQ W KONE^NOE (LAT. veStor | NESU]IJ ).
10
p
\The more general expression of algebra, a1+ ;1 a2 , for any (so called)
imaginary root of a quadratic or other equation, : : : interpreted as being a
symbol of the number-couple which I had otherwise denoted by (a1
a2 )
: : :
its multiplication by another number-couple is expressed by the formula
(b1
b2 )(a1
a2 ) = (b1 a1 ; b2a2
b2 a1 + b1a2 )" (35], p. 12).
w REZULXTATE IROKO RASPROSTRANILOSX IMENNO TAKOE OPREDELENIE
KOMPLEKSNYH ^ISEL | KAK UPORQDO^ENNYH PAR (a
b) DEJSTWITELXNYH
^ISEL S OPERACIQMI IH SLOVENIQ I UMNOVENIQ PO FORMULAM:
(a
b)+(c
d) = (a + c
b + d) (a
b)(c
d) = (ac ; bd
ad + bc).
fORMALXNU@ BEZUPRE^NOSTX \TOGO OPREDELENIQ NESKOLXKO PORTIT
WOZNIKA@]IJ TERMINOLOGI^ESKIJ KAZUS: POSKOLXKU TERMIN \KOMPLEKS-
NYE ^ISLA" OB_EDINQET ^ISLA DEJSTWITELXNYE I MNIMYE , PRINIMAQ
DANNOE OPREDELENIE, PRIHODITSQ DELATX NE UKRAA@]IJ MATEMATIKU
WYWOD: L@BOE DEJSTWITELXNOE ^ISLO ESTX UPORQDO^ENNAQ PARA DEJST-
WITELXNYH ^ISEL .
aLGEBRAI^ESKOE OPREDELENIE KOMPLEKSNYH ^ISEL , NE SWQ-
ZANNOE S IH NAGLQDNYM PREDSTAWLENIEM, MOVET BYTX DANO
SLEDU@]IM OBRAZOM.
sISTEMA KOMPLEKSNYH ^ISEL C ESTX REZULXTAT PRISO-
EDINENIQ K SISTEME DEJSTWITELXNYH ^ISEL R NE SODERVA-
]EGOSQ W NEJ \LEMENTA i, PO OPREDELENI@ OBLADA@]EGO SWOJ-
STWOM i2 = ;1. nA WOZNIKA@]IE W HODE \TOGO PRISOEDINENIQ 1
SO^ETANIQ a+ib (^ISEL a b 2 R I \LEMENTA i ), POLU^IWIE
NAZWANIE KOMPLEKSNYH ^ISEL 2, RASPROSTRANQ@TSQ DEJSTWIQ
SLOVENIQ , WY^ITANIQ , UMNOVENIQ I DELENIQ 3 S REZULXTA-
TAMI (^TO SU]ESTWENNO ) W WIDE TAKIH VE SO^ETANIJ (c. 9).
sUDITX O TOM, KAKOJ SPOSOB WWEDENIQ KOMPLEKSNYH ^ISEL PREDPO-
^TITELXNEJ | ALGEBRAI^ESKIJ ILI GEOMETRI^ESKIJ , | SLEDUET S U^E-
1 t. E. RASPROSTRANENIQ NA \LEMENT i IME@]IHSQ W SISTEME R OPERA-
CIJ SLOVENIQ I UMNOVENIQ S SOHRANENIEM IH PRIWY^NYH \ZAKONOW".
2 s WOZMOVNOSTX@ PERESTANOWOK W NIH SLAGAEMYH I SOMNOVITELEJ,
ZAPISX@ a ; ib WMESTO a + i (;b) I SOKRA]ENIQMI a + i 0= a
0+ ib = ib.
3 pO TEM VE PRAWILAM, KAK ESLI BY \LEMENT i BYL DEJSTWITELXNOJ
PEREMENNOJ S DOPOLNITELXNYM SWOJSTWOM i2 = ;1.
 11
TOM WYSKAZYWANIJ PO \TOMU POWODU ODNOGO IZ OSNOWOPOLOVNIKOW SOWRE-
MENNOGO MATEMATI^ESKOGO ANALIZA FRANCUZSKOGO MATEMATIKA kOI1 .
w SWOIH RABOTAH DO 1847 G. (NAPRIMER, \kURSE ANALIZA" 26] 1821 G.)
ON PONIMAL KOMPLEKSNYE ^ISLA (NE UPOTREBLQQ, ODNAKO \TOT p TERMIN)
KAK \MNIMYE WYRAVENIQ" (\expressions imaginaires")p a + b ;1, SOSTAW-
LENNYE IZ DWUH DEJSTWITELXNYH ^ISEL I SIMWOLA ;1, OBRA]ATXSQ p S
KOTORYMI NADLEVIT PO OBY^NYM PRAWILAM ALGEBRY, OPERIRUQ c ;1
KAK S DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ , KWADRAT KOTOROJ RAWEN ;1.
w 1847 G. ON, ODNAKO, NAPISAL SLEDU@]EE: \nO POSLE NOWYH I ZRELYH
RAZMYLENIJ
p NAILU^IM PUTEM MNE PREDSTAWLQETSQ POLNYJ OTKAZ OT
SIMWOLA ;1 I ZAMENA TEORII MNIMYH WYRAVENIJ TEORIEJ WELI^IN,
KOTORYE Q BUDU NAZYWATX GEOMETRI^ESKIMI : : : pROWEDEM W FIKSIRO-
WANNOJ PLOSKOSTI ^EREZ FIKSIROWANNU@ TO^KU O, PRINQTU@ ZA NA^ALO ,
ILI POL@S , POLQRNU@ OSX OX : : : bUDEM NAZYWATX GEOMETRI^ESKOJ WE-
LI^INOJ I OBOZNA^ATX rp RADIUS - WEKTOR OA, NAPRAWLENNYJ IZ O K A .
eGO DLINA, OBOZNA^AEMAQ BUKWOJ r, BUDET NAZYWATXSQ ^ISLENNYM ZNA^E-
NIEM , ILI MODULEM GEOMETRI^ESKOJ WELI^INY rp  UGOL p, UKAZYWA@]IJ
NAPRAWLENIE RADIUSA - WEKTORA OA, | ARGUMENTOM , ILI AZIMUTOM \TOJ
VE WELI^INY. dWE GEOMETRI^ESKIE WELI^INY BUDUT RAWNY MEVDU SOBOJ,
KOGDA ONI BUDUT PREDSTAWLQTX ODIN I TOT VE RADIUS - WEKTOR."2
iSTORI^ESKI VE KOMPLEKSNYe ^ISLa WOZNIKLI WNE KAKIH-LIBO GEO-
METRI^ESKIH ASSOCIACIJ. iH POQWLENIE W XVI W. BYLO WYZWANO OTKRY-
1 Cauchy, Augustin-Louis, 1789{1857.
2 w ORIGINALE: \Mais, apr
es de nouvelles et m^ures reexions le meilleur
parti
p
a prendre me para^t ^etre d'abandonner enti
erement l'usage du signe
;1, et de remplacer la theorie des expressions imaginaire par la theorie
des quantites que j'appellerai geometriques : : : Menons, dans un plan xe
et par un point xe O pris pour origine ou p^ole , un axe polaire OX : : :
Nous appellerons quantite geometrique , et nous designerons par la notation
rp le rayon vecteur OA dirige de O vers A. La longueur de ce rayon,
representee par la lettre r sera nommee la valeur numerique ou le module
de la quantite geometrique rp  l'angle p, qui indique la direction du rayon
vecteur OA, sera l'argument ou l'azimut de cette m^eme quantite. Deux
quantites geometriques seront egales entre elles, lorsqu'elles representeront
le m^eme rayon vecteur." (28], ser. 1, t. II, p. 283 kOI PRAKTIKOWAL
MNOGOKRATNU@ PUBLIKACI@ SWOIH REZULXTATOW, PO\TOMU SSYLKI NA NIH
DOPUSKA@T WARIANTY).
12
TIEM ITALXQNSKIMI MATEMATIKAMI FORMULY KORNEJ NEPOLNOGO KUBI-
^ESKOGO URAWNENIQr
z 3+pz +q =0, IME@]EJ
r
(W SOWREMENNOJ ZAPISI) WID
q;  ;  q;  ; 
z = 3 ; q2 + q2 2 + p3 3 + 3 ; q2 ; q2 2 + p3 3
I IZWESTNOJ POD NAZWANIEM FORMULY kARDANO 1. oKAZALOSX, ^TO W SLU-
^AE URAWNENIQ S TREMQ RAZLI^NYMI DEJSTWITELXNYMI KORNQMI (NAPRI-
MER, z 3 ; z =0) W WY^ISLENIQ PO FORMULE kARDANO WOWLEKA@TSQ \NESU-
]ESTWU@]IE ^ISLA" | KWADRATNYE KORNI IZ OTRICATELXNYH ^ISEL .
|TI \^ISLA" SO STRANNYM POSTOQNSTWOM WOZNIKALI W HODE WY^ISLENIJ,
PRI^EM OKAZYWALOSX, ^TO ESLI DEJSTWOWATX S NIMI KAK S OBY^NYMI
^ISLAMI , TO NA KONE^NOM AGE ONI SOKRA]ALISX I ITOGOWYJ OTWET OKA-
ZYWALSQ WERNYM. nE OSTAWALOSX DRUGOGO WYHODA KAK LEGALIZOWATX \TI
DEJSTWIQ, ^TO I SDELAL ITALXQNSKIJ MATEMATIK I INVENER - GIDRAWLIK
bOMBELLI2 W SWOEJ \aLGEBRE" (\L'Algebra"), IZDANNOJ W 1572 G.
sUTX \TOJ LEGALIZACII SWODITSQ K PRISOEDINENI@ K SISTEME DEJST-
WITELXNYH ^ISEL OTSUTSTWU@]EGO W NEJ KORNQ URAWNENIQ x2 + 1=0, SO
WREMENEM POLU^IWEGO OBOZNA^ENIE i I NAZWANIE \MNIMOJ EDINICY"3.
pOD PRISOEDINENIEM \MNIMOJ EDINICY" K SISTEME DEJSTWITELX-
NYH ^ISEL R PONIMAETSQ RASPROSTRANENIE NA \LEMENT i IME@]IHSQ W
sArdano, Gerolamo, 1501{1576, ITALXQNSKIJ WRA^, FILOSOF, MA-
1
TEMATIK I IZOBRETATELX (\KARDANNYJ WAL"), NE BYL AWTOROM DANNOJ
FORMULY, NO PERWYM OPUBLIKOWAL EE W 1545 G. W TRAKTATE \wELIKOE
ISKUSSTWO" (\Ars magna"). zABAWNYE PODROBNOSTI \TOJ ISTORII WMES-
TE S OPISANIEM VIZNI kARDANO MOVNO NAJTI W KNIGE 40], SODERVA]EJ
TAKVE PEREWOD S LATINSKOGO EGO \kNIGI OB AZARTNYH IGRAH" (\Liber de
Ludo Aleae") | PERWOGO W ISTORII U^EBNIKA PO TEORII WEROQTNOSTEJ .
Bombelli, Raaele, 1526{1573.
2
tERMIN \MNIMYJ" W SMYSLE WOOBRAVAEMYJ (\imaginaire") WWEL W
3
MATEMATIKU FRANCUZSKIJ MATEMATIK I FILOSOF dEKART (Descartes, ILI
Cartesius, Rene, 1596{1650), UKAZAWIJ W SWOEJ \gEOMETRII" (WPERWYE
IZDANNOJ W 1637 G.), ^TO \KORNI : : : NE WSEGDA BYWA@T DEJSTWITELX-
NYMI, NO INOGDA LIX WOOBRAVAEMYMI" (\les racines : : : ne sont pas
p mais quelquefois seulement imaginaires" 30], p. 63). sIM-
toujours reelles,
WOL i WMESTO ;1 WWEL (W 1777 G.) |JLER, ODNAKO AKTIWNO WNEDRQTX EGO
NA^AL (S 1801 G.) gAUSS: \scribendo brevitatis caussa i pro quantitate
imaginaria p ;1" (33], Bd. I, S. 414) WNEDRENIE
p LO POSTEPENNO:kOI,
NAPRIMER, DO 1847 G. PISAL ISKL@^ITELXNO ;1 TO^NEE, p ; 1 .
;
 13
\TOJ SISTEME OPERACIJ SLOVENIQ I UMNOVENIQ S SOHRANENIEM PRIWY^-
NYH PERESTANOWO^NOGO , SO^ETATELXNOGO I RASPREDELITELXNOGO ZAKO-
NOW I WOZMOVNOSTX@ WYPOLNENIQ OBRATNYH DEJSTWIJ WY^ITANIQ I DE-
LENIQ . rEZULXTATY UMNOVENIQ \LEMENTA i NA NENULEWYE DEJSTWITELX-
NYE ^ISLA b, ZAPISYWAEMYE KAK ib ILI (WWIDU PERESTANOWO^NOGO ZA-
KONA ) bi, NAZYWA@T ^ISTO MNIMYMI ^ISLAMI . |TO I ESTX KWADRATNYE
KORNI IZ OTRICATELXNYH ^ISEL : (ib)2 = (ib)(ib) = biib = b(;1)b = ;b2 .
mNIMYMI VE ^ISLAMI NAZYWA@T REZULXTATY SLOVENIQ a + bi DEJST-
WITELXNYH ^ISEL c ^ISTO MNIMYMI .
mNIMYE ^ISLA WMESTE S DEJSTWITELXNYMI I SOSTAWLQ@T POLE C
KOMPLEKSNYH ^ISEL (campus numerorum complexorum)1 | WSEWOZMOV-
NYH SO^ETANIJ a + bi
a
b 2 R , RACIONALXNYE OPERACII S KOTORYMI
SOWERA@TSQ PO TEM VE PRAWILAM, KAK ESLI BY i BYLA DEJSTWITELX-
NOJ PEREMENNOJ , S DOBAWLENIEM K NIM SWOJSTWA i2 = ;1, PRIWODQ]EGO
K TOMU, ^TO REZULXTATAMI \TIH OPERACIJ OKAZYWA@TSQ TAKIE VE SO^E-
TANIQ (O ^EM UVE GOWORILOSX WYE).
pO SWIDETELXSTWU kOI (28], ser. I, t. II, p. 282) PERWYM GEOMETRI-
^ESKU@ TRAKTOWKU KOMPLEKSNOGO ^ISLA DAL W 1786 G. \SKROMNYJ U^ENYJ
G-N aNRI - dOMINIK tR@ELX" (\un savant modeste M. Henri-Dominique
Truel"). oBY^NO VE IZOBRETATELQMI IZOBRAVENIQ KOMPLEKSNYH ^ISEL W
WIDE NAPRAWLENNYH OTREZKOW NA PLOSKOSTI NAZYWA@T ANGLIJSKOGO MA-
TEMATIKA I RELIGIOZNOGO DEQTELQ wALLISA2 (O EGO TRAKTOWKE MNIMYH
^ISEL NIVE, W XV, S. 246), NORWEVSKOGO TOPOGRAFA wESSELQ3, PREDSTA-
WIWEGO W 1797 G. DOKLAD4 NA \TU TEMU W dATSKU@ KOROLEWSKU@ AKADE-
MI@ (nORWEGIQ TOGDA BYLA ^ASTX@ DATSKOGO KOROLEWSTWA) I FRANCUZ-
SKOGO MATEMATIKA - L@BITELQ aRGANA5 , IMEQ W WIDU WYEDEE W 1806 G.
PERWOE (ANONIMNOE) IZDANIE EGO KNIGI 21], ZNAKOMQSX S KOTOROJ, MOV-
NO OT^ETLIWO O]UTITX SEBQ PRISUTSTWU@]IM PRI ROVDENII PONQTIQ
1tERMIN WWEDEN gAUSSOM (33], Bd. II, S. 102) W 1837 G.
pRAWILXNEE uOLLISA Wallis, John, 1616{1703 (PODROBNO OB \TOM
2
UDIWITELXNOM ^ELOWEKE MOVNO PRO^ITATX W KNIGE dV. sKOTTA 42]).
3 Wessel, Caspar, 1745{1818.
4 k DWUHSOTLETI@ EGO OPUBLIKOWANIQ (W 1799 G. NA DATSKOM QZYKE)
WYLO EGO ANGLIJSKOE IZDANIE 44], WKL@^A@]EE BIOGRAFI@ wESSELQ
I PODROBNYJ ISTORI^ESKIJ O^ERK IZOBRAVENIQ KOMPLEKSNYH ^ISEL.
5 Argand, Jean-Robert, 1768{1822 BYL RODOM IZ vENEWY, DERVAL
KNIVNU@ LAWKU W pARIVE.
14
WEKTOR , SOEDINIWEGO W SEBE DLINU I NAPRAWLENIE . mOVNO LIX PO-
VALETX TEH, KOGO ^REZMERNOE RASPROSTRANENIE W SOWREMENNOM OB]ESTWE
NEZNANIQ FRANCUZSKOGO QZYKA LIAET \TOGO UDOWOLXSTWIQ.
hOTQ DLQ aRGANA GLAWNYM BYLO GEOMETRI^ESKOE PREDSTAWLENIE
KOMPLEKSNYH ^ISEL , A DLQ wESSELQ | pALGEBRAI^ESKIE OPERACII S NA-
PRAWLENIQMI , ONI OBA PREDSTAWILI  ;1 \NAPRAWLENNYMI OTREZKA-
MI" (\lignes dirigees" U aRGANA), PERPENDIKULQRNYMI K NAPRAWLENI@
\POLOVITELXNOJ EDINICY\ +1, I OB]IM DLQ NIH BYLO PONIMANIE TOGO,
^TO UMNOVENIE NA WEKTOR SWODITSQ K POWOROTU W PLOSKOSTI \TOGO WEK-
TORA I \POLOVITELXNOJ EDINICY" NA UGOL, RAWNYJ UGLU MEVDU NIMI,
I RASTQVENI@ S KO\FFICIENTOM, RAWNYM DLINE \TOGO WEKTORA .
kAK UVE OTME^ALOSX (S. 9), IZOBRAVATX KOMPLEKSNYE ^ISLA NA PLOS-
KOSTI TO^KAMI (A NE NAPRAWLENNYMI OTREZKAMI ) NA^AL gAUSS.
dEJSTWITELXNYE ^ISLA x I y NAZYWA@T SOOTWETSTWENNO
DEJSTWITELXNOJ I MNIMOJ ^ASTQMI KOMPLEKSNOGO ^ISLA
z = x+iy c ISPOLXZOWANIEM OBOZNA^ENIJ x = Re z y = Im z.
pRIMER. iZOBRAZITX NA PLOSKOSTI KOMPLEKSNYE ^ISLA z ,
UDOWLETWORQ@]IE DLQ DANNYH KOMPLEKSNYH ^ISEL z1  z2 SO-
;z1 =0 B) Re z;z1 =0.
OTNOENIQM: a) Im zz; z2 z;z2

rIS. 5
dOSTATO^NO ZAPISATX SOOTNOENIQ KAK a) zz ; z1 z ;z1
;z2 =  I B) z ;z2 = i ,
GDE  | DEJSTWITELXNOE ^ISLO, I ZAMETITX, ^TO SOGLASNO PRAWILU
UMNOVENIQ WEKTOROW PLOSKOSTI C (S. 5) WEKTORY z ; z1 I z ; z2 SOOT-
WETSTWENNO a) KOLLINEARNY I B) PERPENDIKULQRNY , A POTOMU ^ISLA z
 15
IZOBRAVA@TSQ TO^KAMI SOOTWETSTWENNO a) PRQMOJ , PROHODQ]EJ ^EREZ
TO^KI, IZOBRAVA@]IE ^ISLA z1
z2 (RIS. 5, a), I B) OKRUVNOSTI , DLQ
KOTOROJ \TI TO^KI SLUVAT KONCAMI DIAMETRA (W OBOIH SLU^AQH, TO^KA,
IZOBRAVA@]AQ ^ISLO z2 , ISKL@^AETSQ RIS. 5, B).
HAZWANIQ DEJSTWITELXNOJ I MNIMOJ RASPROSTRANQ-
@T I NA KOORDINATNYE OSI PLOSKOSTI C , NO S ZAPISX@ IH
\LEMENTOW UVE NE x I y (KAK NA PLOSKOSTI R 2 ), a x I iy.
pEREHODU NA PLOSKOSTI R 2 OT DEKARTOWYH KOORDINAT
x y K POLQRNYM r ' SOOTWETSTWUET NA PLOSKOSTI C ZA-
PISX KOMPLEKSNYH ^ISEL z = x + iy 6= 0 W POLQRNOJ , ILI
TRIGONOMETRI^ESKOJ , FORME z = r (cos ' + i sin '), W KOTOROJ
r = jzj ESTX MODULX KOMPLEKSNOGO ^ISLA z | DLINa IZOBRA-
VA@]EGO EGO WEKTORA, A ' = arg z | ARGUMENT 1 | WYRA-
VAEMAQ DLINOJ DUGI EDINI^NOJ OKRUVNOSTI2 WELI^INA UGLA ,
OBRAZUEMOGO \TIM WEKTOROM S DEJSTWITELXNOJ OSX@ . s^ITA-
@T, ^TO j0j = 0, TOGDA KAK NI ARGUMENT , NI POLQRNAQ FORMA
^ISLA 0 NE OPREDELENY
p; ;
.
 ; 
nAPRIMER, 2 cos ;
4 +2k +i sin ;
4 +2k (PRI L@BOM WYBORE
CELOGO ^ISLA k) ESTX POLQRNAQ FORMA ^ISLA 1 ; i .3
nAPRQMU@ WYTEKA@]AQ IZ PRAWILA UMNOVENIQ KOMPLEKS-
NYH ^ISEL ;(S. 5) FORMULA mU n

AWRA4
r(cos ' + i sin ') = rn(cos n' + i sin n')
1 tERMINY MODULX I ARGUMENT WWELI SOOTWETSTWENNO aRGAN (21],
p. 122) I kOI (28], ser. II, t. II, p. 38).
2 wZQTOJ SO ZNAKOM \PL@S" ILI \MINUS" SOOTWETSTWENNO OTS^ETU EE
\PROTIW" ILI \PO HODU ^ASOWOJ STRELKI" I WY^ISLQEMOJ S TO^NOSTX@
DO CELOGO ^ISLA OBOROTOW
p ;. 
3 rAWENSTWO 1;i = 2 cos
;i sin
TAKVE WERNO, ODNAKO EGO PRAWAQ
4 4
^ASTX NE QWLQETSQ POLQRNOJ FORMOJ ^ISLA 1 ; i.
4 de Moivre, Abraham (1687{1754) | FRANCUZSKIJ MATEMATIK. o TOM,
KAKIM SLOVNYM PUTEM WYWEL ON (W 1730 G.) NAZWANNU@ EGO IMENEM FOR-
MULU , MOVNO PRO^ITATX W 19] NA S. 329{330 (PRIME^ANIE K x133).
16
LEVIT W OSNOWE PRAKTI^ESKOGO IZWLE^ENIQ KORNEJ IZ NENU-
LEWYH KOMPLEKSNYH ^ISEL .
p
a IMENNO , ESLI a 6= 0 I a = jaj(cos  + i sin ), TO SOOTNO-
ENIE a = z, PO OPREDELENI@ RAWNOSILXNOE zn = a, W ZAPISI
n
z = r(cos ' + i sin ') OZNA^AET, ^TO
rn(cos n' + i sin n') = jaj(cos  + i sin ),
OTKUDA SLEDUET:
r = n jaj (ARIFMETI^ESKIJ KORENX) A ' = n + 2 nk (k 2 Z).
p

|TO WOZWRA]AET K WYSKAZANNOMU NA S. 7 UTWERVDENI@:

dLQ L@BOGO KOMPLEKSNOGO p ^ISLA a 6= 0 SU]ESTWUET ROWNO n
KOMPLEKSNYH ZNA^ENIJ a . iZOBRAVENNYE TO^KAMI PLOS-
n
KOSTI C , ONI OBRAZU@T WERINY PRAWILXNOGO n - UGOLXNI-
KA, WPISANNOGO W OKRUVNOSTX RADIUSA jaj pS CENTROM W
p
n
NA^ALE KOORDINAT.1 eDINSTWENNOE
p p ZNA^ENIE n 0 ESTX 0.
pRIMERY. nAJTI: a) 6 ;1 B) 1 ; i.

rIS. 6
p
tAK KAK i 6 = ;1, ODNIM IZ ZNA^ENIJ 6 ;1 QWLQETSQ i. wSE VE ONI
IZOBRAVA@TSQ WERINAMI PRAWILXNOGO ESTIUGOLXNIKA , WPISANNOGO
1 |TO POZWOLQET PO ODNOMU NAJDENNOMU ZNA^ENI@ p n a NAJTI I WSE
OSTALXNYE.
 17
p
W EDINI^NU@ OKRUVNOSTX: i
 23  2i (RIS. 6, a).
p pEREHOD p ;K POLQRNOJ
; FORME
 ^ISLA
; 1;i (S.1_ 5)pPOZWOLQET
; ;  ZAKL@^ITX
; :
1 ; i = 4 2 cos ;
8 + k + i sin ;
8 + k =  4 2 cos ;
8 + i sin ;
8
(RIS. 6, B).
iZWLEKATX KWADRATNYJ KORENX MOVNO I NE PRIBEGAQ ( K POLQRNOJ
p
FORME ^ISLA: ZAPISX 1 ; i = x+iy PRIWODIT K SISTEME x ; y =1
2 2

2 xy = ;1
(S DEJSTWITELXNYMI ;x
qy), REENIE KOTOROJ POZWOLQET POLU^ITX ZNA-
p p2+1 qp2;1 
^ENIQ 1 ; i W WIDE  2 ; i 2 .
kOMPLEKSNYE ^ISLA x+iy I x;iy NAZYWA@T SOPRQVEN -
NYMI 1, OBOZNA^AQ IH z I z . nA PLOSKOSTI C KOMPLEKSNOE
SOPRQVENIE ESTX ZERKALXNOE OTRAVENIE OTNOSITELXNO DEJ-
STWITELXNOJ OSI (KAK NA RIS. 3) W ^ASTNOSTI:
z = z z  w = z  w zw = z w wz = wz ,
z z = jzj2 21 (z + z ) = Re z 21i (z ; z ) = Im z jz j = jzj,
arg z = ; arg z (S TO^NOSTX@ DO SLAGAEMOGO, KRATNOGO 2).
~TO KASAETSQ NERAWENSTW | SOOTNOENIJ \BOLXE" I
\MENXE", TO ONI DLQ KOMPLEKSNYH ^ISEL (NE QWLQ@]IHSQ
DEJSTWITELXNYMI ) NE OPREDELENY.
iME@T MESTO, ODNAKO, SLEDU@]IE NERAWENSTWA DLQ MO-
DULEJ KOMPLEKSNYH ^ISEL, WYRAVA@]IE IZWESTNYE SOOTNO-
ENIQ MEVDU DLINAMI STORON SOOTWETSTWENNO a) L@BOGO I
B) PRQMOUGOLXNOGO TREUGOLXNIKA , I PO \TOJ PRI^INE NAZY-
WAEMYE NERAWENSTWAMI TREUGOLXNIKA :
A) jz + wj 6 jzj + jwj jzj;jwj 6 jz ; wj
 

B) jRe zj 6 jzj jIm zj 6 jzj jzj 6 jRe zj + jIm zj.

gLAWNOE PRI SOPOSTAWLENII DEJSTWITELXNOJ I KOMPLEKS-
NOJ PLOSKOSTEJ | \TO IH GEOMETRI^ESKOE SOWPADENIE I AL-
1 Expressions imaginaires conjuguees U kOI W 26].
18
GEBRAI^ESKOE RAZLI^IE : ESLI W PLOSKOSTI R 2 WEKTORY MOV-
NO UMNOVATX I DELITX TOLXKO NA DEJSTWITELXNYE ^ISLA ,
TO W PLOSKOSTI C IH MOVNO SWERH TOGO UMNOVaTX I DELITX
DRUG NA DRUGA.
gEOMETRI^ESKOE SOWPADENIE PLOSKOSTEJ C I R 2 POZWO-
LQET SDELATX SLEDU@]IE WYWODY.
1. oKRESTNOSTX TO^KI z0 = x0+iy0 2 C ESTX TO VE SAMOE,
^TO OKRESTNOSTX SOOTWETSTWU@]EJ TO^KI (x0  y0) 2 R 2 .
w SILU SPECIFIKI ANALIZA NA KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI W OKREST-
NOSTX TO^KI z0 2 C PREDPO^TITELXNEE NE WKL@^ATX SAMU \TU TO^KU
(\TO UPRO]AET BOLXINSTWO FORMULIROWOK I POZWOLQET IZBAWITXSQ OT
NE SLIKOM IZQ]NYH SLOWOSO^ETANIJ TIPA \PROKOLOTAQ OKRESTNOSTX"
I \OKRESTNOSTX S WYKOLOTOJ TO^KOJ").
2. CHODIMOSTX POSLEDOWATELXNOSTI fzng = fxn + iyng
TO^EK PLOSKOSTI C K TO^KE z0 = x0 + iy0 2 C , OBOZNA^AEMAQ
fzng ! z0 ILI lim zn = ;z0 I WYRAVAEMAQ FORMULOJ
8"> 0 9n0 8n n > n0 ) jzn ; z0j <",
RAWNOSILXNA SHODIMOSTI SOOTWETSTWU@]EJ POSLEDOWATELX-
NOSTI (xn yn) TO^EK PLOSKOSTI R 2 K TO^KE (x0  y0) 2 R 2 ,
 

T. E. ODNOWREMENNOJ SHODIMOSTI fxng! x0 , fyng! y0 DWUH

POSLEDOWATELXNOSTEJ fxng I fyng DEJSTWITELXNYH ^ISEL
xn =Re zn I yn =Im zn.
kAK SLEDSTWIE, NA POSLEDOWATELXNOSTI fzng KOMPLEKS-
NYH ^ISEL RASPROSTRANQETSQ KRITERIJ kOI:
9z0 ;lim zn = z0 () 8"> 0 9n0 8n8k ;n > n0 ) jzn ;zn+k j <".
3. sU]ESTWOWANIE U FUNKCII w = f (z ) KOMPLEKSNOJ PE-
REMENNOJ z PREDELA (RAWNOGO w0) W TO^KE z0 = x0 + iy0 2 C ,
ZAPISYWAEMOE KAK zlim!z0f (z)= w0 I WYRAVAEMOE FORMULOJ
 19
8"> 0 9
> 0 8z ;0 < jz ; z0j <
=) jf (z) ;w0j <"1,
OZNA^AET TO VE SAMOE, ^TO SU]ESTWOWANIE PREDELA U FUNKCII
w = f (x+iy) DWUH DEJSTWITELXNYH PEREMENNYH x y W TO^KE
(x0  y0) 2 R 2. |TO VE SPRAWEDLIWO I W OTNOENII PONQTIJ
A) OGRANI^ENNOSTI ,
B) NEPRERYWNOSTI ,
W) RAWNOMERNOJ NEPRERYWNOSTI
FUNKCII w = f (z) NA MNOVESTWE E  C . a IMENNO, WYRA-
VAEMYE, SOOTWETSTWENNO , FORMULAMI
a) 9h> 0 8z z 2 E =) jf (z)j 6 h 
; 

B) 8
8"> 0 9
> 0 8z
2 E ^ z 2 E ^ jz ;
j <
=) 
;

=) jf (z) ; f (
)j <" 2

W) 8"> 0 9
> 0 8z 8

2 E ^ z 2 E ^ jz ;
j <
=) 
;

=) jf (z) ; f (
)j <" ,

UKAZANNYE PONQTIQ IME@T DLQ FUNKCII w = f (z) KOMPLEKS-
NOJ PEREMENNOJ z (NA MNOVESTWE E  C ) TOT VE SMYSL, ^TO
I DLQ FUNKCII w = f (x+iy) DWUH DEJSTWITELXNYH PEREMEN-
NYH x y (NA GEOMETRI^ESKI TOM VE MNOVESTWE E  R 2 ).
wOZMOVNOSTX UMNOVATX I DELITX (DRUG NA DRUGA) WEK-
TORY z 2 C POZWOLQET PERENESTI S DEJSTWITELXNOJ OSI NA
KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX PONQTIQ:
1
+P
A) STEPENNOGO RQDA anzn 
n=0
B) PROIZWODNOJ FUNKCII: f 0(z) = Mlim f (z+Mz);f (z) .
z!0 Mz
1 eE \KWIWALENTOM QWLQETSQ UTWERVDENIE: KAKOWA BY NI BYLA POSLE-
DOWATELXNOSTX fzn g TO^EK zn 6= z0 , ESLI fzng ! z0 , TO ff (zn)g ! w0 .
2 |KWIWALENTNO: DLQ L@BOJ TO^KI  2 E I L@BOJ SHODQ]EJSQ K NEJ
POSLEDOWATELXNOSTI fzn g TO^EK zn 2 E POSLEDOWATELXNOSTX ff (zn)g ZNA-
^ENIJ W NIH FUNKCII w = f (z) SHODITSQ K ZNA^ENI@ f ().
20
w PROTIWOPOLOVNOSTX TOMU Na PLOSKOSTI R2
+P1 +P1
a) STEPENNYE RQDY QWLQ@TSQ DWOJNYMI : anm xnym  ROLX
n=0 m=0
IH W MATEMATIKE (W SRAWNENII S OBY^NYMI) NEZNA^ITELXNA
B) PROIZWODNYE FUNKCIJ PRIHODITSQ PONIMATX KAK ^ASTNYE |
OTDELXNO PO PEREMENNYM x I y : fx0 (x
y) = Mlim f (x+Mx
y);f (x
y) I
x!0 Mx
f (x
y+My);f (x
y)
0
fy (x
y) = Mlim
y!0 My (ESLI W PLOSKOSTI C WOZMOVNO DE-
LENIE NA WEKTOR PRIRA]ENIQ Mz = Mx+i My, TO W PLOSKOSTI R2 DELITX
MOVNO LIX NA KOMPONENTY Mx I My \TOGO WEKTORA).
nAGLQDNOJ DEMONSTRACIEJ POLXZY WWEDENIQ KOMPLEKSNOJ PLOSKOS-
TI SLUVIT OB_QSNENIE PRI^INY, PO^EMU U FUNKCIJ DEJSTWITELXNOJ
PEREMENNOJ y = e;x2 I y = 1+1x2 , SHOVIH KAK W OTNOENII SWOJSTW
GLADKOSTI (OBE IME@T NA WSEJ ^ISLOWOJ OSI PROIZWODNYE WSEH PORQD-
KOW), TAK I PO WIDU GRAFIKOW, STEPENNYE RAZLOVENIQ WEDUT SEBQ PO-
RAZNOMU: 2n
e;x2= 1 ; x1! + x2! ; x3! +    + (;1)n(2xn)! +   
2 4 6

SHODITSQ NA WSEJ ^ISLOWOJ OSI , TOGDA KAK

1 n 2n
1+x2 = 1 ; x + x ; x +    + (;1) x +    |
2 4 6

TOLXKO NA INTERWALE (;1
1).

s POZICII \DEJSTWITELXNOJ OSI" WIDIMYH PRI^IN TAKOGO RAZLI^IQ
NET, WZGLQD VE S \KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI" DAET EMU OB_QSNENIE.
dELO W TOM, ^TO ESLI FUNKCI@ y = 1+1x2 RASPROSTRANITX NA KOMP-
LEKSNU@ PLOSKOSTX (T. E. POPROSTU S^ITATX DEJSTWITELXNU@ PEREMEN-
NU@ x KOMPLEKSNOJ), TO U NEE WOZNIKA@T \OSOBYE TO^KI" x = i, RAS-
STOQNIE DO KOTORYH OT CENTRA STEPENNOGO RAZLOVENIQ | NA^ALA KOOR-
DINAT | SOWPADAET S RADIUSOM SHODIMOSTI \TOGO RAZLOVENIQ. u FUNK-
CII VE y = e;x2, NAPROTIW, NIKAKIH \OSOBENNOSTEJ" PRI PRODOLVENII
EE S DEJSTWITELXNOJ OSI NA KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX NE WOZNIKAET.
pRI^INa, PO KOTOROJ NARQDU S KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTX@
C WWODQT EE \SFERI^ESKIJ OBRAZ", SRAWNIMA S TOJ, PO KOTO-
ROJ IZOBRAVENIE U^ASTKOW ZEMNOJ POWERHNOSTI NA PLOSKOJ
KARTe DOPOLNQ@T PREDSTAWLENIEM EE \W CELOM" NA GLOBUSE .
 21
~TOBY POLU^ITX IZOBRAVENIE PLOSKOSTI C NA \GLOBU-
SE" (RAZGLQDYWATX KOTORYJ, ODNAKO, NADO NE \SNARUVI", A
\IZNUTRI"), \TU PLOSKOSTX WOOBRAVA@T PODPROSTRANSTWOM
(KOORDINAT x y ) W PROSTRANSTWE R 3 KOORDINAT x y t, W KO-
TOROM RASSMATRIWA@T SFERU S : x2 + y2 + t2 = t, DIAMETRA
1, \LEVA]U@" NA \TOJ PLOSKOSTI I KASA@]U@SQ EE W NA^ALE
KOORDINAT (RIS. 7).

rIS. 7

kAVDOJ TO^KE z = z(x y 0) \TOJ PLOSKOSTI , A SLEDOWA-

TELXNO, I IZOBRAVAEMOMU E@ KOMPLEKSNOMU ^ISLU z = x + iy
SOOTNOSQT TU TO^KU z SFERY S , W KOTOROJ EE PERESEKAET OT-
REZoK , SOEDINQ@]IJ TO^KU z (x y 0) S \SEWERNYM POL@SOM"
p (0 0 1) \TOJ SFERY .
uSTANAWLIWAEMOE \TIM SOOTWETSTWIE z ! z MEVDU
TO^KAMI z 2 C I z 2 S STALI NAZYWATX STEREOGRAFI^ESKOJ
22
PROEKCIEJ 1, A SFERU S (RASSMATRIWAEMU@ S \TIM SOOTWET-
STWIEM ) | SFEROJ rIMANA (INOGDA;SFEROJ nEJMANA )2. 
qWLQQSX WZAIMNO ODNOZNA^NYM z1 6= z2 () z1 6= z2 I
WZAIMNO NEPRERYWNYM lim zn = z0 () lim zn = z0  UPRAVNE-
;

NIE 5, B , SOOTWETSTWIE z ! z NE OHWATYWAET WS@ SFERU

rIMANA: TO^KE p 2 S NE SOOTWETSTWUET NI ODNA TO^KA z 2 C .
uSTRANITX POSLEDNIJ NEDOSTATOK POZWOLQET MYSLENNOE
PRISOEDINENIE K PLOSKOSTI C TAK NAZYWAEMOGO NESOBSTWEN-
NOGO (NE PRINADLEVA]EGO EJ) \LEMENTA , KOTORYJ I S^ITA-
ETSQ SOOTWETSTWU@]IM \SEWERNOMU POL@SU" p SFERY S PRI
STEREOGRAFI^ESKOJ PROEKCII z ! z.
|TOT PRISOEDINQEMYJ K PLOSKOSTI C \LEMENT POLU^IL
NAZWANIE BESKONE^NO UDALENNOJ TO^KI , ILI BESKONE^NOSTI ,
I OBOZNA^ENIE 1 3. pLOSKOSTX C , DOPOLNENNU@ \LEMENTOM
1, NAZYWA@T RASIRENNOJ KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTX@ I OBO-
ZNA^A@T C  PLOSKOSTX VE C | DLQ OTLI^IQ EE OT C  |

NAZYWA@T KONE^NOJ .
1 tERMIN WWEL BELXGIJSKIJ MATEMATIK aGIJON, Aguillon, 1566{1627
(GRE^.  ""o& | OB_EMNYJ , ' | PISXMO  LAT. projectio | PRO-
TQGIWANIE ). uSTANAWLIWAQ STEREOGRAFI^ESKU@ PROEKCI@ , ZA OSNOWU
INOGDA BERUT SFERU S : x2 + y2+ t2 =1, PERESEKAEMU@ PLOSKOSTX@ C PO
\\KWATORU" (PRI \TOM \SEWERNYJ POL@S" MOVNO ZAMENITX \@VNYM").
sTEREOGRAFI^ESKU@ PROEKCI@ PRIMENQLI: DREWNEGRE^ESKIJ ASTRONOM
pTOLEMEJ (! o"~o& , Ko& , OK. 90 { OK. 160) DLQ PLOSKOGO IZOB-
RAVENIQ NEBESNOJ SFERY (13], c. 26{27), gAUSS 33], Bd. IX, S. 121) I
|JLER (20]) W IH KARTOGRAFI^ESKOJ DEQTELXNOSTI (OTNQWEJ U |JLERA
ZRENIE). o EE SWQZI S PROEKCIEJ mERKATORA ^UTX NIVE, W III, S. 49.
2 iMENNO S RABOT NEMECKOGO MATEMATIKA rI MANA (Riemann,
Berngard, 1826{1866) 15] (c. 202{203) I EGO U^ENIKA I POSLEDOWATELQ
nEJMANA (TO^NEE, nOJMANA Neumann, Carl, 1832{1866) 39] (S. 131{161)
NA^ALOSX AKTIWNOE PRIMENENIE ALXTERNATIWNYH (POMIMO PLOSKOSTI )
GEOMETRI^ESKIH OB_EKTOW PRI IZOBRAVENII KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ
3 eGO WWEL wALLIS (SNOSKA2 NA S. 13) W SWOEJ IZDANNOJ W 1656 G.
\aRIFMETIKE BESKONE^NOSTEJ" (\Arithmetica In#nitorum").
 23
dEJSTWIQ SLOVENIQ , WY^ITANIQ , UMNOVENIQ I DELENIQ ,
A TAKVE SWOJSTWA KOMPLEKSNYH ^ISEL NA \LEMENT 1 RASPRO-
STRANQ@TSQ LIX ^ASTI^NO: S^ITAETSQ, NAPRIMER, ^TO
j1j = +1 (TOGDA KAK arg 1 NE OPREDELEN) 11 = 1
1  z = z  1 = 1 1z = 0 DLQ L@BOGO z 2 C 
z 1 = 1 z = 1 0z = 1 DLQ L@BOGO z 2 C  z 6= 0
DEJSTWIQ 1  1 0 1 1 1 ;KAK I 0  NE OPREDELENY.
0
oKRESTNOSTQMI \LEMENTA 1 NA PLOSKOSTI C S^ITA@T
WNENOSTI OKRUVNOSTEJ (WSEWOZMOVNYH RADIUSOW) S CENT-
ROM W NA^aLE KOORDINAT : NA SFERE rIMANA (PRI STEREOGRA-
FI^ESKOJ PROEKCII) IM SOOTWETSTWU@T OKRESTNOSTI EE \SE-
WERNOGO POL@SA" | SFERI^ESKIE SEGMENTY MEVDU \SEWER-
NYM POL@SOM" SFERY S I EE \PARALLELQMI" (KAK NA RIS. 7).
w SOOTWETSTWII S \TIM OPREDELENIEM
A) \LEMENT 1 QWLQETSQ GRANI^NOJ TO^KOJ PLOSKOSTI C
(DRUGIH GRANI^NYH TO^EK U NEE NET) I WNUTRENNEJ TO^KOJ
PLOSKOSTI C  (KAK I SFERA S, ONA NE IMEET GRANI^NYH TO^EK,
T. E. QWLQETSQ ZAMKNUTOJ )
B) fzng ! 1 () fzn g ! p () jznj ! +1.
 

sFERA rIMANA POZWOLQET UQSNITX WZAIMOSWQZX \LEMENTA 1 2 C  I

\LEMENTOW + 1 I ;1 RASIRENNOJ SISTEMY DEJSTWITELXNYH ^ISEL
(A ZAODNO I FILOSOFSKIH PONQTIJ AKTUALXNOJ I POTENCIALXNOJ BESKO-
NE^NOSTEJ ). 1 ESTX SIMWOL AKTUALXNOJ BESKONE^NOSTI (c EE ZRIMYM
OBRAZOM NA SFERE) \LEMENTY VE  1 SOOTWETSTWU@T DWUM SPOSOBAM
STREMLENIQ K BESKONE^NOSTI 1  A IMENNO: WDOLX DEJSTWITELXNOJ OSI
PLOSKOSTI C W PRQMOM I OBRATNOM EE NAPRAWLENII (^EMU NA SFERE S
SOOTWETSTWU@T DWA DIAMETRALXNO PROTIWOPOLOVNYH EE \MERIDIANA",
^TO HOROO WIDNO NA RIS. 6) W \TOM VE SMYSLE | KAK DWA DRUGIH (IZ
NEOBOZRIMOGO ^ISLA SPOSOBOW) STREMLENIQ K BESKONE^NOSTI | SLEDUET
PONIMATX I UPOTREBLENIE SIMWOLOW  i 1.
1 t. E. QWLQ@TSQ WYRAVENIQMI POTENCIALXNOJ BESKONE^NOSTI .
24
uPRAVNENIQ. 1. rEITX URAWNENIE z 3 = z.
2. iZOBRAZITX NA PLOSKOSTI REENIQ URAWNENIJ:
a) jz ;ij = jz +1j B) arg(z ;i) = arg(z +1) W) jz ;1j = Re(z +1).
3. pOLXZUQSX TEM, ^TO POWOROT OSEJ PLOSKOSTI C NA UGOL  RAWNO-
SILEN POWOROTU WEKTORA x + iy NA UGOL ;, T. E. EGO UMNOVENI@ NA
cos(;) + i sin(;), POLU^ITX FORMULY (PEREHODA OT \STARYH" KOORDI-
cos  ; ye sin 
NAT TO^KI (x
y) 2 R2 K \NOWYM" (xe
ye): xy == xexe sin  + ye cos  :
4. dLQ FIKSIROWANNOGO KOMPLEKSNOGO ^ISLA z PUSTX z1 = 2 I
z +jz j
zn+1 = zn +2jzn j , n = 1
2
: : : nAJTI lim zn .
5. pROWERITX, ^TO PRI STEREOGRAFI^ESKOJ PROEKCII 
a) TO^Ke z 2 C OTWE^AET TO^KA z  1+jz j2  1+
Re z Im z  jz j2 2 S
jz j2 1+jz j2
B) RASSTOQNIQ MEVDU TO^KAMI z1
z2 2 C I IH \SFERI^ESKIMI OB-
RAZAMI" z1
z2 2 S SWQZANY SOOTNOENIEM jz1;z2j = p jz12;pz2j 
1+jz1j 1+jz2j2
WYWESTI OTS@DA \KWIWALENTNOSTX USLOWIJ fzng ! z0 (zn
z0 2 C ) I
fzn g ! z0.
W) OKRUVNOSTI I PRQMYE PLOSKOSTI C PEREHODQT W OKRUVNOSTI
NA SFERE S, SOOTWETSTWENNO NE PROHODQ]IE ^EREZ EE \SEWERNYJ POL@S"
p I PROHODQ]IE ^EREZ NEGO (I W \TOM SLU^AE S^ITA@]IESQ RAZOMKNU-
TYMI W NEM).
6. nAJTI SOOTNOENIE MEVDU TO^KAMI z1
z2 2 C , PRI KOTOROM IH
SFERI^ESKIE OBRAZY z1
z2 2 S SIMMETRI^NY OTNOSITELXNO CENTRA
SFERY S. (oTWET: z1 z2 = ;1.)
7. pOLU^ITX MATRI^NOE PREDSTAWLENIE KOMPLEKSNYH ^ISEL: SOPO-
STAWLQQ
; x KOMPLEKSNOMU
y  ^ISLU z = x+iy KOSOSIMMETRI^ESKU@ MATRICU
Z = ;y x , PROWERITX, ^TO SLOVENI@ , WY^ITANI@ , UMNOVENI@ I
1

DELENI@ KOMPLEKSNYH ^ISEL OTWE^A@T \TI VE OPERACII S MATRICAMI

(ESLI DELENIE NA MATRICU PONIMATX KAK UMNOVENIE NA OBRATNU@ K
NEJ).
; 
1 wARIANT: Z = xy ;xy .
 25
II . kAK OPERIRU@T SO STEPENNYMI RQDAMI
1
rQD n (ILI 1 + 2 +  + n +  ), SOSTAWLENNYJ
+P
n=1
IZ \LEMENTOW POSLEDOWATELXNOSTI fng = 1  2  : : : 1 , ESTX
POSLEDOWATELXNOSTX fsng SUMM
s1def
= 1 s2def = 1 +  + n : : : ,
= 1 + 2  : : :  sndef
NAZYWAEMYH ^ASTI^NYMI SUMMAMI \TOGO RQDA .
+P1
rQD n NAZYWA@T SHODQ]IMSQ , ESLI SHODITSQ 2 POSLE-
n=1
DOWATELXNOSTX fsng = f1 +  + ng EGO ^ASTI^NYH SUMM .
1
+P
w ^ASTNOSTI, DLQ ^ISLOWOGO RQDA n SHODIMOSTX OZNA-
n=1
^AET SU]ESTWOWANIE ^ISLA , QWLQ@]EGOSQ PREDELOM POSLEDO-
WATELXNOSTI ^ASTI^NYH SUMM: s =lim sn =lim(1 +  + n).
|TO ^ISLO PRINIMA@T ZA SUMMU RQDA , S ISPOLXZOWANIEM DLQ
1
+P
NEE TOGO VE OBOZNA^ENIQ, ^TO DLQ SAMOGO RQDA : s = n. w
n=1
SLU^AE RASHODIMOSTI POSLEDOWATELXNOSTI ^ASTI^NYH SUMM
RQD NAZYWA@T RASHODQ]IMSQ (NE IME@]IM SUMMY).
dOBAWLENIE ILI OTBRASYWANIE NESKOLXKIH NA^ALXNYH \LEMENTOW
+1 +1 +1
RQDA P n | PEREHOD K RQDAM P n , P n I T. P. | NE WLIQET NA
n=1 n=0 n=2
+
P 1 +
P1
SHODIMOSTX RQDA, IZMENQQ LIX EGO SUMMU : n = 0 + 1 + n .
n=0 n=2
iZ KRITERIQ kOI SHODIMOSTI ^ISLOWOJ POSLEDOWATELX-
NOSTI (I, c. 16) WYTEKAET KRITERIJ kOI SHODIMOSTI ^ISLO-
1
+P
WOGO RQDA : RQD n SHODITSQ TOGDA I TOLXKO TOGDA, KOGDA
n=1
1 l@BOJ PRIRODY, NO DOPUSKA@]IH SLOVENIE DRUG S DRUGOM. w ZA-
WISIMOSTI OT PRIRODY \LEMENTOW n RAZLI^A@T ^ISLOWYE , FUNKCIO-
NALXNYE , MATRI^NYE I PRO^IE RQDY .
2 w ZARANEE OGOWORENNOM SMYSLE.
26
8"> 0 9n08n 8k;n > n0 ) jn+1 +  +n+kj <".1
dANNYJ KRITERIJ E]E DO kOI (26], Chap. VI) USTANOWIL ^ES-
KIJ MATEMATIK, TEOLOG I FILOSOF bOLXCANO2: ON SODERVITSQ W EGO RA-
BOTE 1817 G. S DLINNYM, NO WESXMA INFORMATIWNYM NAZWANIEM \~ISTO
ANALITI^ESKOE DOKAZATELXSTWO TEOREMY, ^TO MEVDU DWUMQ ZNA^ENIQMI,
DA@]IMI REZULXTATY S PROTIWOPOLOVNYMI ZNAKAMI, LEVIT PO MENX-
EJ MERE ODIN DEJSTWITELXNYJ KORENX URAWNENIQ" (\Rein analytischer
Beweis des Lehrsatzes, dass zwischen je zwey Werthen, die ein entgegenge-
setzes Resultat gew$ahren, wenigstens eine reelle Wurzel der Gleihung liege"
EE RUSSKIJ PEREWOD DAN W KNIGE |. kOLXMANA 9]). w \TOJ VE RABOTE
bOLXCANO DEMONSTRIRUET PONIMANIE RQDA IMENNO KAK POSLEDOWATELX-
NOSTI EGO ^ASTI^NYH SUMM , WPERWYE (OPEREDIW kOI) DAET WNQTNOE
OPREDELENIE NEPRERYWNOSTI FUNKCII, USTANAWLIWAET SU]ESTWOWANIE
TO^NOJ WERHNEJ GRANI U OGRANI^ENNOGO SWERHU MNOVESTWA I, NAKONEC,
DOKAZYWAET WYNESENNU@ W ZAGOLOWOK RABOTY TEOREMU (O PROHOVDENII
NEPRERYWNOJ FUNKCII ^EREZ NULX) \TI, A TAKVE NEKOTORYE DRUGIE EGO
DOSTIVENIQ STALI POTOM PRIPISYWATX DRUGIM AWTORAM.
1
+P
CTEPENNOJ RQD cnzn (c KOMPLEKSNYMI KO\FFICIEN-
n=0
TAMI cn I KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ z ) ESTX POSLEDOWATELX-
NOSTX MNOGO^LENOW
c0  c0+c1 z c0+c1z+c2 z2  : : :  c0+c1 z+c2z2+  +cnzn  : : : ,
SLUVA]IH ^ASTI^NYMI SUMMAMI DANNOGO RQDA.
+P 1
sUMMA STEPENNOGO RQDA cnzn, OBOZNA^AEMAQ TEM VE SIM-
n=0
WOLOM 1 n def
+P
cnz =n!lim
n=0 +1
;
c 0 + c 1 z +  + cn z n ,

ESTX FUNKCIQ PEREMENNOJ z, OPREDELENNAQ NA MNOVESTWE

SHODIMOSTI \TOGO RQDA | TEH ZNA^ENIJ z 2 C , DLQ KOTORYH
PREDEL W PRAWOJ ^ASTI SU]ESTWUET I QWLQETSQ KONE^NYM .
1 w ^ASTNOSTI, USLOWIE n ! 0 NEOBHODIMO DLQ SHODIMOSTI RQDA.
2 Bolzano, Bernard, 1781{1848 (PO OTCU BYL ITALXQNEC, VIL W pRAGE).
 27
tEOREMA kOI aDAMARA 1 pUSTX ^ISLO +r12 0 +1]
{  .
P
OPREDELENO PO KO\FFICIENTAM STEPENNOGO RQDA cnzn FOR-
n=0
MULOJ 1r =n!lim+1n jcnj 2 TOGDA PRI jzj <r \TOT RQD SHODITSQ ,
p

1
PRI^EM ABSOL@TNO (T. E. SHODITSQ TAKVE I RQD jcnzn j), a
+P
n=0
PRI jzj >r | RASHODITSQ.
dOKAZATELXSTWO . eSLI jzj <r, TO WZQW ^ISLO , PROMEVU-
TO^NOE MEVDU jzj I r, MOVNO ZAKL@^ITX: DLQ p WSEH DOSTA-
TO^NO BOLXIH n WYPOLNQETSQ NERAWENSTWO n jcnj < 1= , A
1; n
SLEDOWATELXNO, jcnjjzjn 6 jzj= n. tAK KAK RQD jzj=
;  +P
n=0
SHODITSQ , TO (W SILU KRITERIQ kOI) SHODQTSQ OBA RQDA
1 1
+P
n=0
j cnjjzjn I cnzn .
+P
n=0
eSLI VE jzj >r, TO TAK KAK j1zj < 1r = n!lim n jc j , DLQ BES-
p
+1 n
KONE^NOGO ^ISLA NOMEROW n BUDET WYPOLNQTXSQ NERAWENSTWO
+1
1 <p n jc j , ILI jc jjz jn > 1, A POTOMU RQD P c z n RASHO-
jzj n n
n=0
n
DITSQ . Q.E.D.3
1 fRANCUZSKIJ MATEMATIK aDAMAR (Hadamard, Jacque, 1865{1963)
POQWILSQ NA SWET POZVE SODERVA]EGO \TU TEOREMU \kURSA ANALIZA"
kOI 26] (Chap. IX, p. 286{287), NO EGO IMQ W USTOQWEMSQ NAZWA-
NII TEOREMY PRIQTNO RAZNOOBRAZIT SPISOK UTWERVDENIJ, POLU^ENNYH
kOI. ;
2 rAWENSTWO  = lim   ESTX WERHNIJ PREDEL POSLEDOWATELXNOS-
n!+1 n 
TI DEJSTWITELXNYH ^ISEL fng OZNA^AET, ^TO W L@BOJ OKRESTNOSTI
TO^KI  SODERVITSQ BESKONE^NO MNOGO \LEMENTOW n , TOGDA KAK SPRAWA
OT \TOJ OKRESTNOSTI IH MOVET BYTX LIX KONE^NOE ^ISLO.
3 Q.E.D. | SOKRA]ENIE LAT. quod erat demonstrandum (^TO TREBO-
WALOSX DOKAZATX) | UKAZATELX ZAWERENIQ DOKAZATELXSTWA.
28
wWIDU TEOREMY kOI {aDAMARA; NEOTRICATELXNOE
;1
(NO,
WOZMOVNO, RAWNOE +1) ^ISLO r = n!lim jcnj NAZYWA@T
p
n
+1
+P1
RADIySOM SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA cnzn , a MNOVES-
n=0
TWO z 2 C : jzj <r | EGO KRUGOM SHODIMOSTI 1.
 

+1
w NEKOTORYH SLU^AQH RADIUS SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA P cn z n
n=0
MOVNO WY^ISLQTX PO BOLEE PROSTOJ FORMULE2 .
eSLI SU]ESTWUET n!lim+1 jcjnc;n j1 j = r (0 6 r 6 +1)3 , TO ^ISLO r SOWPADAET
+1
S RADIUSOM SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA P cn z n .
n=0
dOKAZATELXSTWO. eSLI jz j < r, TO WZQW ^ISLO  , PROMEVUTO^NOE
MEVDU jz j I r, MOVNO ZAKL@^ITX: DLQ WSEH n, BOLXIH NEKOTOROGO n0 ,
WYPOLNQETSQ NERAWENSTWO jcjnc;n j1 j > , A SLEDOWATELXNO,
jcn0+10 j  jcn00+2 j  jcnj > n;n0 , I PO\TOMU jcn0 jn0 > jcnjn.
jcn j jcn +1 j jcn;1j
iZ POSLEDNEGO NERAWENSTWA ;
SLEDUET
n
, ^TO PRI;
n>n
n
0
jcn jjz j = jcn j jz j= 6 jcn0 j jz j= ,
n n n 0
+1 ; +1
A TAK KAK RQD P jz j= n SHODITSQ, TO SHODITSQ I RQD P jcn jjz jn ,

n=n0+1 n=n0+1
A WMESTE S NIM ISHODNYJ STEPENNOJ RQD.
eSLI VE jz j > r, TO IZ TOGO, ^TO n!lim+1 jcjnc;n j1 j = r, SLEDUET, ^TO DLQ
WSEH n, BOLXIH NEKOTOROGO n0 , WYPOLNQETSQ NERAWENSTWO jcjnc;nj1 j < jz j ,
A SLEDOWATELXNO,
jcn0+10 j  jcn00+2j  jcnj < jzjn;n0 , I PO\TOMU jcn0 jjzjn0 < jcnjjzjn.
jcn j jcn +1j jcn;1j
+1
w SILU POSLEDNEGO NERAWENSTWA cn z n 9 0, T. E. DLQ RQDA P cn z n NE
n=0
WYPOLNENO NEOBHODIMOE USLOWIE EGO SHODIMOSTI. Q.E.D.
1 pRI r =0 \TOT \KRUG" PUST , A PRI r =+1 ESTX WSQ PLOSKOSTX C .
2 tAKVE PRIWODIMOJ kOI W 26] (Chap. IX, p. 286{287).
3 |TOT PREDEL NE WSEGDA SU]ESTWUET, TOGDA KAK WERHNIJ PREDEL PO-
p 
SLEDOWATELXNOSTI n jcn j SU]ESTWUET WSEGDA.
 29
oPREDELQ@]U@ ROLX W ANALIZE NA KOMPLEKSNOJ PLOSKOS-
TI IGRA@T (KROME STEPENNYH ) OBOB]ENNYE STEPENNYE RQDY
1 1 1
cn(z ; z0 )n def
= cn(z ; z0 )n + c;n(z ; z0 );n,
+P +P +P
n=;1 n=0 n=1
SOSTAWLENNYE, KAK SLEDUET IZ \TOJ ZAPISI, IZ DWUH RQDOW,
PERWYJ IZ KOTORYH STEPENNOJ (PO STEPENQM z ;z0 ) S KRUGOM
 ;1
SHODIMOSTI z 2 C : jz;z0 j <r  r = n!lim+1 n jcnj (RIS. 8, A),
  p

A WTOROJ SWODITSQ K STEPENNOMU PODSTANOWKOJ z ; z0 =
;1,

I DLQ NEGO ROLX \KRUGA SHODIMOSTI
p " WYPOLNQET MNOVESTWO
z 2 C : jz ; z0 j > ,  =n!lim n jc j (RIS. 8, B).
 
+1 ;n
kAK SLEDSTWIE, DLQ OBOB]ENNYH STEPENNYH RQDOW IMEET
MESTO SLEDU@]IJ ANALOG TEOREMY kOI {aDAMARA1
1
cn(z ; z0 )n SHODITSQ (AB-
+P
oBOB]ENNYJ STEPENNOJ RQD
n=;1 
SOL@TNO) W EGO KOLXCE 
SHODIMOSTI
;1
z 2 C : < jz ; z0 j <r ,


p p
 =n!lim
+1
n jc;n j , r = n!lim
+1
n jcnj (RIS. 8, W)2 , I RASHODITSQ
DLQ WSEH z c jz ; z0 j < ILI jz ; z0 j >r.
gLAWNYM (POSLE TEOREMY kOI {aDAMARA) UTWERVDENI-
EM O STEPENNYH RQDAH QWLQETSQ SLEDU@]EE.
tEOREMA O PROIZWODNOJ SUMMY+1STEPENNOGO RQDA. w
P
KRUGE SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA cnzn EGO SUMMA IME-
n=0
+P1
ET PROIZWODNU@, RAWNU@ SUMME STEPENNOGO RQDA cnnzn;1 ,
n=1
IME@]EGO TOT VE paDIUS SHODIMOSTI , ^TO I ISHODNYJ RQD.
1u kOI W 28], ser. I, t. VIII, p. 272 I ser. II, t. XIII, p. 439{440.
2~ASTNYMI SLU^AQMI \TOGO \KOLXCA" QWLQ@TSQ: A) KRUG S IZ_QTYM
CENTROM z0  B) WNENOSTX OKRUVNOSTI  W) PLOSKOSTX S IZ_QTOJ
TO^KOJ z0  PRI r1 > r2 \TO \KOLXCO" PUSTO .
30

rIS. 8

dOKAZATELXSTWO. COWPADENIe RADIUSOW SHODIMOSTI 1 STE-

+P1 1
+P
PENNYH RQDOW cnzn I cnnzn;1 ESTX SLEDSTWIE TOGO, ^TO
n=1 n=1
WTOROJ IZ NIH SHODITSQ ILI RASHODITSQ WMESTE SO STEPENNYM
1
RQDOM cnnzn, A POSLEDOWATELXNOSTI n jcnj I n jncnj
+P p  p 
n=1
IME@T ODNI I TE VE PREDELXNYE TO^KI.
eSLI  | PREDELXNAQ TO^KAnPERWOJ  1o
IZ NIH, T. E. PREDEL NEKOTO-
ROJ EE PODPOSLEDOWATELXNOSTI cnj , TO (TAK KAK n!lim+1n n1 = 1)
  n j
 1  1
lim nj cnj nj = limcnj nj = , T. E.  QWLQETSQ PREDELXNOJ TO^KOJ I
WTOROJ POSLEDOWATELXNOSTI. nAOBOROT, ESLI  | PREDELXNAQ TO^KA
WTOROJ POSLEDOWATELXNOSTI
n
, T. E. PREDEL NEKOTOROJ
 EE PODPOSLEDOWA
 -
 1o   1 ; 1   1
TELXNOSTI nk cnk nk , TO lim cnk nk = lim nk k nk cnk nk =  , T. E.
n

 QWLQETSQ PREDELXNOJ TO^KOJ PERWOJ POSLEDOWATELXNOSTI.

1 lIX \TU ^ASTX TEOREMY S^EL NEOBHODIMYM DOKAZYWATX kOI W
28], ser. II, t. XIII, p. 441{442.
 31

rIS. 9
+P1
pUSTX r | RADIUS SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA cnzn
n=0
I z | L@BAQ TO^KA EGO KRUGA SHODIMOSTI , T. E. jzj <r. eSLI
 | L@BOE POLOVITELXNOE ^ISLO, PROMEVUTO^NOE MEVDU
jzj I r, TO DLQ L@BOGO NENULEWOGO \WEKTORA PRIRA]ENIQ"
Mz, DLQ KOTOROGO jMzj <;jzj, TO^KA z+Mz ToVE PRINADLE-
VIT KRUGU SHODIMOSTI \TOGO STEPENNOGO RQDA : jz+Mzj < r
(RIS. 9). s U^ETOM TOVDESTWA
an ; bn = a ; b an;1 + an;2b +  + abn;2 + bn;1 1,
; ; 

ESLI W NEM WZQTX a = z+Mz, b = z,

1 +P1c (z+Mz)n ; +P1c zn = 1 +P1c (z+Mz)n ; zn ] =
Mz n=0 n n=0
n Mz n=1 n
1 
= cn (z+Mz)n;1 +(z+Mz)n;2 z +  + (z+Mz)zn;2 + zn;1 .
+P
n=1
tAK KAK OBA ^ISLA jzj I jz+Mzj MENXE , A SLAGAEMYH W
KWADRATNOJ SKOBKE ROWNO n, MODULX OB]EGO SLAGAEMOGO RQDA
1 nAPRQMU@ PROWERQEMOGO RASKRYTIEM SKOBOK I NAZYWAEMOGO PRI
n =2 FORMULOJ RAZNOSTI KWADRATOW, A PRI n =3 | RAZNOSTI KUBOW.
32
W PRAWOJ ^ASTI RAWENSTWA NE PREWOSHODIT SOOTWETSTWU@]EGO
1
SLAGAEMOGO SHODQ]EGOSQ RQDA jcnjnn;1.
+P
n=1
sLEDOWATELXNO, KAKOWO BY NI BYLO POLOVITELXNOE ^IS-
LO "> 0, SU]ESTWUET TAKOE NATURALXNOE ^ISLO n0, ^TO 
 +P1  n;1 +(z +Mz )n;2 z +  + (z +Mz )z n;2 + z n;1  6

 c n ( z + M z ) 
n=n0
+1
6 P jcnjnn;1 <"=3.
n=n0
s DRUGOJ STORONY, TAK KAK
1 nP 0 ;1 n0;1
lim c ( z + M z ) n ; zn] = P cnnzn;1 ,
Mz!0 Mz n=1 n
n=1
SU]ESTWUET
 
TAKOE POLOVITELXNOE ^ISLO
, ^TO
0 ;1 0 ;1 0;1

 1 nP nP nP
 c ( z + Mz ) n; c z n ; c nz n;1  < "=3.
 Mz n n n 
n=0 n=0 n=1

sOEDINENIE \TIH OCENOK DAET : ESLI jMzj < minf
g, TO
1 P c (z+Mz)n ; P c zn ; +P1c nzn;1  <
1 1
 
 + +

Mz n=0 n n=0
n
n =1
n 
  
1 1 n +P1

cn(z+Mz) ; cnz ; cnnz  <",
 1 +P +P 
<"=3+ Mz
 n n ; 1
n=n0 n=n0 n=n0
A \TO (W SILU
 +1
PROIZWOLXNOSTI ^ISLA "> 0) I OZNA^AET, ^TO
1 P n;
+
P 1  +1
n = P cn nz n;1 . Q.E.D.
lim
Mz!0 Mz n=0
c n ( z +Mz ) c n z
n=0 n=1
tAK KAK PROIZWODNAQ SUMMY STEPENNOGO RQDA SAMA QW-
LQETSQ SUMMOJ STEPENNOGO RQDA (S TEM VE RADIUSOM SHODI-
MOSTI ), POSLEDOWATELXNOE PRIMENENIE DOKAZANNOJ TEOREMY
PRIWODIT K SOOTNOENIQM

1 n(k)  +P1 n;1(k;1) 1
=  = cnn(n;1)(n;k+1)zn;k,
+P +P
cn z = cnnz
n=0 n=1 n=k
WYPOLNQ@]IMSQ W OB]EM KRUGE SHODIMOSTI \TIH RQDOW .
 33
1
+P
sLEDSTWIE 1. sUMMA STEPENNOGO RQDA f (z) = cnzn
n=0
(S NENULEWYM RADIUSOM SHODIMOSTI) IMEET W KRUGE SHODI-
MOSTI \TOGO RQDA PROIZWODNU@ L@BOGO PORQDKA , PRI^EM
1
f (k) (z)= cnn(n ; 1)  (n ; k +1)zn;k  k =0 1 2 : : :
+P
n=k
sLEDSTWIE 2. sTEPENNOJ RQD c NENULEWYM RADIUSOM
SHODIMOSTI QWLQETSQ RQDOM mAKLORENA SWOEJ SUMMY, T. E.
1 n +P1 f (n)(0) n
+P +P1 n
cnz = z  GDE f (z) = cnz .
n=0 n=0 n! n=0
tEOREMA O PROIZWODNOJ SUMMY STEPENNOGO RQDA I SLEDST-
1
WIQ IZ NEE PERENOSQTSQ NA STEPENNYE RQDY cn(z ; z0)n c
+P
n=0
1
ZAMENOJ RQDa mAKLORENA NA RQD tEJLORA 1 f n(!z0) (z ;z0)n.
+P (n)

n=0
sLOVENIE I PEREMNOVENIE STEPENNYH RQDOW
1
+P +P1
sUMMOJ DWUH STEPENNYH RQDOW anzn I bnzn NAZY-
n=0 n=0
+P1
WA@T STEPENNOJ RQD (an+ bn)z (RADIUS SHODIMOSTI \TO-
n
n=0
GO RQDA NE MENXE MINIMALXNOGO IZ RADIUSOW SHODIMOSTI
SLAGAEMYH RQDOW, A EGO SUMMA RAWNA SUMME IH SUMM ).
1 Taylor, Brook (1685{1731) I Maclaurin, Colin (1698{1746) | ANG-
LIJSKIJ I OTLANDSKIJ MATEMATIKI PERWYJ OPUBLIKOWAL W 1715
G. W RABOTE \pRQMOJ I OBRATNYJ METOD PRIRA]ENIJ" (\Methodus
incrementorum directa et inversa") IZOBRETENNYJ IM (W 1712 G.) RQD ,
POLU^IWIJ EGO IMQ (HOTQ K \TOMU RQDU DO tEJLORA PRIHODILI DRU-
GIE AWTORY) WTOROJ W MONOGRAFII 1742 G. 38] (c. 610{611), PRIZNA-
WAQ PRIORITET tEJLORA, OPERIROWAL ^ASTNYM SLU^AEM \TOGO RQDa |
PO STEPENQM NEZAWISIMOJ PEREMENNOJ, KOTORYJ STALI NAZYWATX RQDOM
mAKLORENA  ON VE USTANOWIL SWOJSTWO \TOGO RQDA, PREDSTAWLENNOE ZDESX
KAK SLEDSTWIE 2.
34
uMNOVA@T STEPENNOJ RQD NA STEPENNOJ RQD PO TOMU VE
PRAWILU, ^TO I MNOGO^LENY , T. E. RASKRYWAQ SKOBKI I SKLA-
DYWAQ KO\FFICIENTY PRI ODINAKOWYH STEPENQH z :
(a0 + a1 z + a2 z2 +  )(b0 + b1 z + b2 z2 +  ) =
= a0 b0 + (a0b1 + a1 b0 )z + (a0b2 + a1 b1 + a2 b0 )z2 +  
SOGLASNO \TOMU PRAWILU PRI PEREMNOVENII STEPENNYH RQ-
+P1 +P1 1
+P
DOW an zn I bn zn WOZNIKAET STEPENNOJ RQD cnzn c
KO\FFICIENTAMI cn= a0 bn +a1bn;1 +  +anb0  n =0 1 2 : : :
n=0 n=0 n=0

+P
tEOREMA O PEREMNOVENII STEPENNYH RQDOW. eSLI
1 n +P1 n
anz I bn z | STEPENNYE RQDY S RADIUSAMI SHODIMOS-
n=0 n=0
TI ra I rb, TO PRI jzj < minfra  rbg
a) SHODITSQ (ABSOL@TNO ) REZULXTAT IH PEREMNOVENIQ
1 n
cnz (cn = a0 bn + a1bn;1 +  + anb0)
+P
n=0
1 n +P1 n +P1 n
+P
B) cnz = anz bnz , T. E. SUMMa PROIZWEDE-
n=0 n=0 n=0
NIQ STEPENNYH RQDOW RAWNA PROIZWEDENI@ IH SUMM .
|TOT FAKT NAPRQMU@ WYTEKAET1 IZ SLEDU@]EGO UTWERV-
DENIQ DLQ ^ISLOWYH RQDOW.
tEOREMA kOI O PEREMNOVENII
+1
RQDOW
+1
( 26 ], p. 283).
P P
eSLI RQDY (KOMPLEKSNYH ^ISEL ) an I
bn SHODQTSQ AB-
n=0 n=0
1
+P
SOL@TNO , TO PROIZWEDENIE \TIH RQDOW | RQD cn SO SLA-
GAEMYMI cn = a0 bn+a1 bn;1+  +an b0 | IMEET SUMMU , RAWNU@
n=0

PROIZWEDENI@ SUMM PEREMNOVAEMYH RQDOW.

dOKAZATELXSTWO . tAK KAK
1 pUTEM ZAMENY an I bn SOOTWETSTWENNO NA an z n I bn z n .
 35
c0+c1+  +cn = a0 b0+ (a0b1+a1 b0) +  + (a0bn+  + anb0) =
= a0(b0 +b1 +  +bn) + a1(b0 + b1 +  + bn;1) +  + an b0 =
= (a0 + a1 +  + an)(b0 + b1 +  + bn);
;a1bn; a2(bn;1+ bn) ;; an(b1+  + bn),
DOSTATO^NO DOKAZATX, ^TO DLQ L@BOGO POLOVITELXNOGO ^IS-
LA " SU]ESTWUET TAKOE NATURALXNOE ^ISLO n0 , ^TO
ja1jjbnj+ ja2j jbn;1j+ jbnj +  + janj jb1j +  + jbnj <"
;  ;

DLQ WSEH n > n0 . iMEQ \TO CELX@, PREDWARITELXNO MOVNO

+1 +1
UTWERVDATX: TAK KAK RQDY P jaj j I P jbj j SHODQTSQ , SU]EST-
j =1 j =1
1 ;1
WUET TAKOE k , ^TO jbk+1j +  + jbnj <" 2 jaj j PRI n>k.
+P
j =1
|TO NERAWENSTWO W SO^ETANII S TEM, ^TO DLQ DOSTATO^NO
BOLXIH n KAVDAQ IZk WELI^IN ja j : : :  janj OKAZYWA-
1 ;1 n;k+1
+P
ETSQ MENXEJ ^ISLA " 2 jbj j , POZWOLQET ZAKL@^ITX:
j =1
ja1jjbnj +  + jan;kj j;bk+1j+  +jbnj+
;

+jan;k+1j jbkj+  +jbnj +  + janj jb1j+  +jbnj <
; 
 +1 ; +1 ;;
< ja1j+  +jan;k j " 2 P jaj j + " 2 P jbj j jb1j+  +jbnj <"
;  1  1 
j =1 j =1
TAK ^TO RAZNOSTX (c0 +  + cn) ; (a0 +  + an)(b0 +  + bn)
;

STREMITSQ K NUL@ PRI n ! +1 . Q.E.D.

sTEPENNYE RQDY ISPOLXZU@T KAK \FFEKTIWNYJ MEHANIZM

RASPROSTRANENIQ FUNKCIJ DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ NA
KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX .
oPREDELENIE \KSPONENCIALXNOJ FUNKCII
1 n
tAK KAK STEPENNOJ RQD zn! = 1+z+ z2! + z3! +  IMEET
+P 2 3

n=0
1 n
RADIUS SHODIMOSTI r = +1 (c. 28), EGO SUMMA w(z) = zn!
+P
n=0
36
ESTX FUNKCIQ , OPREDELENNAQ NA WSEJ PLOSKOSTI C , PRI \TOM
W SILU TEOREMY O PROIZWODNOJ SUMMY STEPENNOGO RQDA (c. 29)
 0
1 zn +P1 zn;1 +P1 zn
= (n;1)! = n! = w(z) z 2 C .
+P
w 0 (z ) =
n=0 n! n=1 n=0
|TA FUNKCIQ POLU^ILA NAZWANIE \KSPONENCIALXNOJ , ILI
\KSPONENTY 1, I OBOZNA^ENIQ w(z) = exp z I w(z) = ez .
eE MOVNO RASSMATRIWATX KAK RASPROSTRANENIE NA KOMP-
LEKSNU@ PLOSKOSTX \KSPONENCIALXNOJ FUNKCII y = ex DEJST-
WITELXNOJ PEREMENNOJ | PUTEM PEREHODA W EE RAZLOVENII
1 n
+P
mAKLORENA ex = xn! OT DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ x K
n=0
KOMPLEKSNOJ z. a IMENNO, ZAMENA STEPENEJ x NA STEPENI z,
+1 n
NE MENQ@]AQ RADIUSA SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA P xn! ,
n=0
RASIRQET OBLASTX OPREDELENIQ EGO SUMMY S DEJSTWITELX-
NOJ OSI DO KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI .
+1 n +1 n
sRAWNIWAQ RAWENSTWA ex = P xn! (x 2 R ) I exp z = P zn! (z 2 C )
n=0 n=0
I PRIBEGAQ K OBRAZNYM SRAWNENIQM, MOVNO SKAZATX, ^TO PERWOE QWLQ-
ETSQ TEOREMOJ , TOGDA KAK WTOROE ESTX OPREDELENIE .2
bAZOWYM SWOJSTWOM \KSPONENCIALXNOJ FUNKCII , OPRAW-
DYWA@]IM ee OBOZNA^ENIE w = ez I SAMO EE NAZWANIE , QWLQ-
ETSQ OSNOWNOE TOVDESTWO DLQ \KSPONENTY
(exp z)(exp
) = exp(z +
) z
2 C ,
NAPRQMU@ WYTEKA@]EE IZ TEOREMY kOI O PEREMNOVENII
RQDOW (c. 34) I FORMULY BINOMA nX@TONA:
lAT. expono | WYSTAWLQTX, POKAZYWATX.
1
+1 
2 wPRO^EM, OPREDELENIE ex KAK P xn = lim 1+ z +    + z n QWLQ-
;
n=0 n! n!+1 1! n!
ETSQ NAILU^IM W OTNOENII WNQTNOSTI I WYWODA SWOJSTW I DLQ DEJ-
STWITELXNYH x. iMENNO TAK OPREDELQL ex E]E W XVIII W. PORTUGALEC
DA kUNXQ (da Cunha, Joseph-Anastase, 1744{1787) W 29] (c. 142{146).
 37
+ 1 zn
P
 +1  n
P 1 P
+P n zk 
 n;k =
(exp z)(exp
) = n ! n ! = k ! ( n;k)!
n=0 n=0 n=0 k=0
1 1 P
+P n n ! ;
 +1
P 1
= n! k ! ( n; k )! z k
n k = n ! (z +
)n = exp(z +
).
n=0 k=0 n=0
iMENNO S U^ETOM \TOGO TOVDESTWA, POLAGAQ1
1n
+P 1
+P
ez def = zn! , e def
= exp z def = n1! ,
= exp 1 def
n=0 n=0
PRIHODQT K PRIWY^NOMU PRAWILU POKAZATELEJ : ez1 ez2 = ez1+z2 .
tO^NO TAK VE OPREDELQ@T FUNKCII
1 nz2n+1
= z ; z3! + z5! ; z7! +   z 2 C ,
+P
= (;(21)n+1)!
sin z def
3 5 7

n=0
1 n 2n
= (;(21)n)!z = 1 ; z2! + z4! ; z6! +   z 2 C ,
+P
cos z def
2 4 6

n=0
S SOHRANENIEM SOOTNOENIJ sin(;z)= ; sin z cos(;z)=cos z
I FORMULAMI

PROIZWODNYH
0
sin0z = z ; z3! + z5! ; z7! +  = 1 ; z2! + z4! ; z6! +  = cos z,
3 5 7 2 4 6

 0
cos z = 1 ; 2! + 4! ; 6! +  = ;z + z3! ; z5! +  = ; sin z.
0 z z z
2 4 6 3 5

fUNDAMENTALXNU@ ROLX W MATEMATIKE I EE PRILOVENIQH

IGRAET FORMULA |JLERA eiz = cos z + i sin z z 2 C , DLQ WY-
WODA KOTOROJ DOSTATO^NO ZAMETITX, ^TO
ez = 1 + iz + i 2!z + i 3!z + i 4!z + i 5!z + i 6!z + i 7!z +  =
2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7

;  ; 
= 1 ; z2! + z4! ; z6! +  + i z ; z3! + z5! ; z7! +  .
2 4 6 3 5 7

1 oBOZNA^ENIE e WWEL W 1728 G. WEJCARSKIJ (ON VE ROSSIJSKIJ)

MATEMATIK |JLER (Euler, Leonhard, 1707{1783), PO^TI WSQ DEQTELXNOSTX
KOTOROGO PROLA W pETERBURGE, GDE ON I POHORONEN ON VE WY^ISLIL
ZNA^ENIE e = 2
71828182845904523536028 : : : (19], x 122, S. 120).
38
fORMULU |JLERA MOVNO PREDSTAWITX I W WIDE1
iz ;iz iz ;iz
cos z = e +2e  sin z = e ;2ei
gIPERBOLI^ESKIE KOSINUS I SINUS 2 OPREDELQ@T SOOTNOENIQMI
z ;z z ;z
= e +2e
sh z def
ch z def = e ;2e 
KAK SLEDSTWIE, DLQ L@BOGO z 2 C SPRAWEDLIWY RAWENSTWA
ch z = 1 + z2! + z4! + z6! +   
sh z = z + z3! + z5! + z7! +    ,
2 4 6 3 5 7

ch0 z = sh z
sh0 z = ch z
ch(;z) = ch z
sh(;z) = ;sh z
ch2 z ;sh2 z = 1,

POSLEDNEE IZ KOTORYH LEVIT ( W OSNOWE PARAMETRI^ESKOGO PREDSTAWLE-
NIQ GIPERBOLY xa22 ; yb2 =1 : xy == bash ch t , ;1 < t < +1 .
2

t
oPERACIQ PEREMNOVENIQ STEPENNYH RQDOW POZWOLQET WOZWODITX IH
W STEPENX I NA OSNOWE \TOGO PROIZWODITX c NIMI DRUGIE DEJSTWIQ.
tEOREMA O PODSTANOWKE +STEPENNOGO
1
RQDA W STEPENNOJ RQD.3
dLQ L@BOGO STEPeNNOGO RQDA P an z n (NE SODERVA]EGO NULEWOJ STE-
n=1
PENI z ) OPREDELENA OPERACIQ EGO PODSTANOWKI (WMESTO PEREMENNOJ ) W
+1
L@BOJ STEPENNOJ RQD P bn  n , REZULXTAT KOTOROJ ESTX STEPENNOJ RQD
+ 1  +1 m n=0
P P ; 
bm an z n = b0 + b1 a1 z + a2 z 2 + a3 z 3 +    +
m=0 n=1 ; 
+ b2 a1 z + a2 z 2 + a3 z 3 +    2 +    ,
IME@]IJ
A) NENULEWOJ RADIUS SHODIMOSTI , ESLI NENULEWYMI QWLQ@TSQ RA-
+P1 +
P 1 m
DIUSY SHODIMOSTI ra I rb STEPENNYH RQDOW an z n I bm  
n=1 m=0
B) SUMMU , SOWPADA@]U@ S REZULXTATOM PODSTANOWKI SUMMY PERWOGO
STEPENNOGO RQDA W SUMMU WTOROGO (WMESTO PEREMENNOJ ).
1 w KOTOROM EE I POLU^IL PERWONA^ALXNO |JLER ISHODQ IZ FORMULY
mUAWRA (19], xx 132{138, S. 128{)134.
2 wWEDENNYE W 1757 G. ITALXQNSKIM MATEMATIKOM rIKK ATI (Riccati,
Vicenzo, 1707{1775). (\uRAWNENIE rIKKATI" | \TO NE ON, A EGO OTEC,
Iacopo Francesco Riccati, 1676{1754.)
3 u kOI W 28], s
er. II, t. X, p. 177.
 39
+1  +1 m
P P
dOKAZATELXSTWO. tO, ^TO bm an z n
(REZULXTAT UKAZANNOJ
m=0 n=1
PODSTANOWKI RQDA W RQD ) QWLQETSQ STEPENNYM RQDOM , WYTEKAET IZ
TOGO, ^TO W HODE WNENEGO SUMMIROWANIQ (PO m) KO\FFICIENT PRI
z k (k = 0
1
2
: : : ) STABILIZIRUETSQ
 +1 PO DOSTIVENI@
m
ZNA^ENIQ m = k,
P
T. E. NE ZAWISIT OT SLAGAEMYH bm an z n S m>k. (eSLI BY PODSTAW-
n=1
LQEMYJ RQD SODERVAL NULEWU@ STEPENX z , TO W HODE WNENEGO SUMMIRO-
WANIQ KO\FFICIENT PRI z k IZMENQLSQ BY S KAVDYM NOWYM SLAGAEMYM,
I REZULXTAT PODSTANOWKI TAKOGO RQDA W RQD BYL BY NE OPREDELEN .)
+
P 1
sUMMA a(z ) STEPENNOGO RQDA an z n OPREDELENA I NEPRERYWNA (PO-
n=1  
SKOLXKU IMEET PROIZWODNU@ ) W KRUGE jz j < ra , PRI \TOM (TAK KAK
a(0) = 0) SU]ESTWUET ^ISLO > 0 SO SWOJSTWOM: ja(z )j <rb DLQ L@BOGO
z c jz j <, A SLEDOWATELXNO, DLQKAVDOGOTAKOGO z OPREDELENo ZNA^ENIE
+
P 1 +P1 n m +P1 ; m
SUMMY STEPENNOGO RQDA bm an z = bm a(z ) Q.E.D.
m=0 n=1 m=0
+
P1 +
P 1
rAZDELITX STEPENNOJ RQD an z n NA STEPENNOJ RQD bn z n ZNA-
n=0 n=0
+
P1 n  +P1 n +P 1 n
^IT NAJTI PREDSTAWLENIE an z = bn z cn z .
n=0 n=0 n=0

+ 1
tEOREMA O DELENII STEPENNYH RQDOW
+1
.1 l@BOJ STEPENNOJ RQD
P P
an z n DELITSQ NA L@BOJ STEPENNOJ RQD bn z n c b0 6= 0 REZULXTA-
n=0 n=0
+
P 1 n
TOM DELENIQ QWLQETSQ STEPENNOJ RQD cn z S NENULEWYM RADIUSOM
n=0
SHODIMOSTI, ESLI OTLI^NY OT NULQ RADIUSY SHODIMOSTI DELIMOGO I
DELITELQ .
dOKAZATELXSTWO. tAK KAK STEPENNOJ RQD 1 + 0z + 0z 2 +    IGRAET
(PRI UMNOVENII RQDOW) RoLX EDINICY , DOSTATO^NO RAZOBRATX SLU^AJ,
KOGDA DELIMYM QWLQETSQ IMENNO \TOT STEPENNOJ RQD :
a0 +a1z +a2z 2+  ;  1+0z +0z 2+ 
b0 +b1z +b2z 2+  = a0 + a1z + a2 z +    b0 +b1z +b2z 2 +  .
2

kROME TOGO, TAK KAK PO PREDPOLOVENI@ b0 = 6 0, ZAPISX

eSTX U |JLERA W 19] (x 63, c. 81{82), NO BEZ UTWERVDENIQ O SHODI-
1
MOSTI RQDA.
40
     
+
P1 +
P 1 n +
P 1 bn n +
P 1 n
bn z n cn z = z b cn z ,
n=0 b0
0
n=0 n=0 n=0
POZWOLQET S^ITATX PRI DOKAZATELXSTWE, ^TO b0 = 1. w SOOTWETSTWII S
PRAWILOM
;
UMNOVENIQ STEPENNYH ;
RQDOW WYPOLNENIE SOOTNOENIQ 
1 + b1 z + b2z 2 + b3z 3 +    c0 + c1 z + c2 z 2 + c3 z 3 +    = 1
(PRAWU@ ^ASTX KOTOROGO NADLEVIT RASSMATRIWATX KAK STEPENNOJ RQD
1 + 0z + 0z 2 +    ) RAWNOSILXNO WYPOLNENI@ SISTEMY RAWENSTW
c0 = 1
c1 + c0 b1 = 0
c2 + c1 b1+ c0b2 = 0
c3 + c2b1+ c1b2+ c0 b3 = 0
: : : ,
IZ KOTOROJ PO IZWESTNYM b1
b2
b3
: : : POSLEDOWATELXNO NAHODQT
NEIZWESTNYE c0
c1
c2
c3
: : : |TO OZNA^AET, ^TO STEPENNOJ RQD
+
P1 n  +P 1 n;1 1+0z +0z 2+ 
cn z = bn z = 1+b1z +b2z 2+ 
n=0 n=0
SU]ESTWUET I QWLQETSQ EDINSTWENNYM .
pUSTX STEPENNOJ RQD W ZNAMENATELE IMEET RADIUS SHODIMOSTI
+P1 n
r > 0. tAK KAK STEPENNOJ RQD bn z IMEET TOT VE RADIUS SHO-
n=1
DIMOSTI r > 0 I NE SODERVIT NULEWOJ STEPENI z , A STEPENNOJ RQD
1 ;  +  2 ;  3 +    SHODITSQ PRI j j < 1 K (1+  );1, MOVNO PRIMENITX
TEOREMU O PODSTANOWKE STEPENNOGO RQDA W STEPENNOJ RQD. a IMENNO,
+1
ESLI STEPENNOJ RQD P bn z n PODSTAWITX (WMESTO  ) W TOVDESTWO
; ; n=1 
1 +  1 ;  +  2 ;  3 +    1 (WYPOLNQ@]EESQ PRI j j < 1), TO
REZULXTATOM OKAVETSQ TOVDESTWO

+1 n  +P
P 1 n  +P 1 n2  +P1 n3 
bn z 1 ; bn z + bn z ; bn z +    1
n=0 n=1 n=1 n=1  
; 1
 +P  
SPRAWEDLIWOE DLQ WSEH z c NASTOLXKO MALYM jz j, ^TO 
  bn z n < 1 ,
n=1
W KOTOROM WTOROJ SOMNOVITELX ESTX (W SILU UPOMQNUTOJ TEOREMY)
STEPENNOJ RQD S NENULEWYM RADIUSOM SHODIMOSTI. kAK SLEDSTWIE, \TOT
WTOROJ SOMNOVITELX , T. E. STEPENNOJ
 +1 
RQD
2 
+
P 1 n P +
P 1 +
P 1 n3
cn z = 1 ; bn z n + bn z n ; bn z + : : : ,
n=0 n=1 n=1 n=1
I ESTX TREBUEMYJ REZULXTAT DELENIQ STEPENNOGO RQDA 1+0z +0z 2+ : : :
+1 +1
NA STEPENNOJ RQD P bn z n = 1 + P bn z n. Q.E.D.
n=0 n=1
 41
1
tEOREMA aBELQ.1 pUSTX ^ISLOWOJ RQD
+
P
cn SHODITSQ . tOGDA
n=0
+
P1 +
P 1 +
P 1
STEPENNOJ RQD cn z n SHODITSQ PRI jz j < 1 I zlim c z n = cn
!1 n=0 n
n=0 jzj<1 n=0
PRI USLOWII, ^TO OTNOENIE j11;j;z j PRI z ! 1 OSTAETSQ OGRANI^ENNYM 2.
zj
+1
dOKAZATELXSTWO. w SILU TEOREMY kOI { aDAMARA RQD P cn z n
n=0
SHODITSQ PRI jz j < 1, TAK KAK PO USLOWI@ ON SHODITSQ PRI z =1.
+1
pUSTX P cn = s, a sn = c0 +    + cn (n = 0
1
2
: : : ). eSLI
n=0
jz j < 1, TO SOGLASNO TEOREME O PEREMNOVENII STEPENNYH RQDOW (S. 34)
SPRAWEDLIWY SOOTNOENIQ
1 +P1 c z n = (1 + z + z 2 +    )(c + c z + c z 2 +    ) =
1;z n=0
n 0 1 2
+
P 1
= c0 + (c0 + c1 )z + (c0 + c1 + c2 )z 2 +    = sn z n ,
n=0
+
P 1 +
P 1
A SLEDOWATELXNO, cn z n = (1 ; z ) sn z n PRI jz j < 1. kROME TOGO,
n=0 n=0
+
P 1 +
P 1 +
P 1
cn = s (1 ; z ) z n = (1 ; z ) sz n PRI jz j < 1,
n=0 n=0 n=0
W SILU ^EGO PRI L@BOM  
WYBORE NATURALXNOGO ^ISLA m
 P
+ 1 1 1 1 n
n ; P cn  = (1 ; z ) P sn z n ; (1 ; z ) +P
+ +

 c n z   sz  6
n=0 n=0 n=0  n=0  
;1
 mP   +P1 
6 j1;z j 
 ( sn ;s)z  + j1;z j (sn ;s)z n  .
n
n=0 n=m
pUSTX " | L@BOE (SKOLX UGODNO MALOE) POLOVITELXNOE ^ISLO, a
h | WERHNQQ GRANICA OTNOENIQ 1j1;j
;z j PRI STREMLENII z K 1. tAK KAK
zj
1dLQ DEJSTWITELXNYH ZNA^ENIJ PEREMENNOJ \TO TEOREMA IV W STA-
TXE NORWEVSKOGO MATEMATIKA aBELQ (Abel, Niels Henrik, 1802{1829) W
Journal f$ur die reine und angew. Math., Bd. I, 1826 (S. 314, Lehrsatz IV).
2 t. E. z OSTAETSQ WNUTRI NEKOTOROGO UGLA S WERINOJ 1, WPISANNOGO
W EDINI^NU@ OKRUVNOSTX (W \TOM SLU^AE GOWORQT, ^TO z STREMITSQ K 1
NEKASATELXNO K EDINI^NOJ OKRUVNOSTI).
42
fsng ! s, SU]ESTWUET TAKOE NATURALXNOE ^ISLO m, ^TO PRI n > m
" , A SLEDOWATELXNO,
WYPOLNQETSQ 
NERAWENSTWO

j s n ; s j < 2h
1 +1
j1 ; z j (sn ; s)z  < j1 ; z j 2h P jz jn 6 j1 ; z j 2"h 1;j1 z j 6 2" 
 +P  "
 n 
n=m n=0   
;1
 mP 
S DRUGOJ STORONY, W SILU TOGO ^TO zlim !1 j1 ; z j n=0

 ( sn ; s)z n 
 = 0,
 
 m;1
j1 ; z j P (sn ; s)z n < " , ESLI z DOSTATO^NO BLIZKO K 1.


n=0 
 2 
1
 +P +
P 1 
wYWOD: 
 ;
c < " DLQ WSEH z
jz j < 1, DOSTATO^NO
cn z n n 
n=0 n=0
BLIZKIH K 1 I UDOWLETWORQ@]IH USLOWI@ j11;j
;z j 6 h. Q.E.D.
zj
tEOREMA aBELQ LEVIT W OSNOWE METODA SUMMIROWANIQ PO aBEL@
+
P 1
RASHODQ]IHSQ RQDOW : eSLI RQD cn RASHODITSQ , NO PRI \TOM SU]EST-
n=0
+
P1 n +
P 1
WUET r!lim
1;0 n=0
c n r = s , TO GOWORQT , ^TO RQD SUMMIRUEM PO aBEL@
cn
n=0
K SUMME s (W SLU^AE SHODIMOSTI RQDA REZULXTAT EGO SUMMIROWANIQ PO
aBEL@ SOWPADAET PO TEOREME aBELQ S EGO SUMMOJ W OBY^NOM SMYSLE).
+1
uPRAVNENIQ. 1. kAK RADIUS SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA P cn z n
n=0
SOOTNOSITSQ S RADIUSAMI SHODIMOSTI SLEDU@]IH STEPENNYH RQDOW:
+
P 1 2 n +P1 2n +P 1 n2 +P 1 cn n +P1
cn z
cn z
cn z
z , (c0 +    + cn)z n ?
n=0 n=0 n=0 n=0 1+jcn j n=0
2. pEREHODQ K PEREMENNYM  = z ;z0 I  = (z ;z0 );1 POKAZATX, ^TO
+1
W KOLXCE SHODIMOSTI OBOB]ENNOGO STEPENNOGO RQDA P cn (z;z0)n EGO
 +1 0
n=;1
P +
P 1
SUMMA IMEET PROIZWODNU@ cn (z ; z0 )n = ncn (z ; z0)n;1.
n=;1 n=;1
3. nAJTI: (1 + z + z 2 + z 3 +    )3  (1 + 2z + 3z 2 + 4z 3 +    );1 .
p
4. dOKAZATX, ^TO exp z 6= 0 PRI L@BOM z 2 C I ^TO exp mn = n em
; 
DLQ L@BYH NATURALXNYH m
n e def = exp 1 .
+P1 in +P1 +P1 +
P 1
5. nAJTI SUMMY PO aBEL@ RQDOW e
cos n
sin n
2n .
n=0 n=0 n=0 n=0
 43
III . kAKIE FUNKCII NAZYWA@T
\LEMENTARNYMI I PO^EMU SREDI NIH ESTX
MNOGOZNA^NYE
lOGARIFMI^ESKAQ FUNKCIQ , ILI LOGARIFM 1, w = Ln z
KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ z 6= 0 OPREDELQETSQ KAK FUNKCIQ,
OBRATNAQ \KSPONENCIALXNOJ : w = Ln z () def
z = ew .
pOSKOLXKU W ZAPISI w = u + iv SOOTNOENIE z = ew PRI-
NIMAET (SOGLASNO FORMULe |JLERA) WID z = eu(cos u+i sin v),
eu = jzj, A SLEDOWATELXNO, u = ln jzj2
v = arg z +2k k 2 Z (T. E. k = 0 1 2 : : : ).
oKON^ATELXNO: DLQ z 2 C  z 6= 0,
Ln z = ln jzj + i Arg z = ln jzj + i (arg z +2 k) k 2 Z
S OBOZNA^ENIEM Arg z MNOVESTWA arg z +2 k : k 2 Z WSEH
 

ZNA^ENIJ ARGUMENTA KOMPLEKSNOGO ^ISLA z 6= 0.

zNA^ENIE Ln0 NE OPREDELENO , POSKOLXKU (WWIDU TOVDEST-
WA ew e;w = 1) NE SU]ESTWUET KOMPLEKSNOGO ^ISLA w, DLQ
KOTOROGO BY ew =0.
pODHOD |JLERA K OPREDELENI@ LOGARIFMI^ESKOJ FUNKCII KOMP-
LEKSNOJ PEREMENNOJ ILL@STRIRUET WOSPROIZWODIMYJ ZDESX FRAGMENT
EGO RABOTY 1749 G. \iSSLEDOWANIQ PO MNIMYM KORNQM URAWNENIJ" (31],
p. 134), RAZOBRATXSQ W KOTOROM MOVNO DAVE BEZ ZNANIQ FRANCUZSKOGO
QZYKA.
1 gRE^. o o& | PROPORCIQ o& | S^ET. Ln | ZNA^IT LOGA-
RIFM nEPERA (Napier, ILI Neper, 1550{1617) | OTLANDSKOGO BARONA,
PRIDUMAWEGO LOGARIFMY (WKL@^AQ SAMO \TO SLOWO). |JLER OBOZNA^AL
NEPEROW LOGARIFM ODNOJ BUKWOJ l I NAZYWAL EGO GIPERBOLI^ESKIM (NA
TOM OSNOWANII, ^TO ln x PRI x> 0 WYRAVAET PLO]ADX POD GIPERBOLOJ ).
2 zDESX ln jz j | OBY^NYJ (DEJSTWITELXNYJ) LOGARIFM POLOVITELX-
NOGO ^ISLA jz j.
44
 45
sOPOSTAWLENIE z 7! Ln z OPREDELQET PO\TOMU MNOGOZNA^-
NU@ FUNKCI@ 1 NA MNOVESTWE C rf0g, SOOTNOSQ]U@ KAVDOMU
NENULEWOMU KOMPLEKSNOMU ^ISLU z BESKONE^NOE MNOVESTWO
Ln z ZNA^ENIJ EGO LOGARIFMA 2 S OBOZNA^ENIEM ln z KAKOGO-TO
ODNOGO IZ \TIH ZNA^ENIJ.
fORMULXNO SWQZX LOGARIFMI^ESKOJ I \KSPONENCIALXNOJ FUNKCIJ
KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ WYRAVA@T RAWENSTWA:
exp(ln z ) = z DLQ L@BOGO NENULEWOGO z 2 C
Ln(exp w) = w + i 2 k
k 2 Z 3 DLQ L@BOGO w 2 C
ln(exp w)= w + i 2 k
k 2 Z 4 DLQ L@BOGO w 2 C .
w ZAPISI w = u + iv MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ w = Ln z
PREDSTAWLQET SOBOJ LINEJNU@ KOMBINACI@ DWUH DEJSTWI-
TELXNYH FUNKCII: u = ln jzj (ODNOZNA^NOJ ) I v = Arg z
(MNOGOZNA^NOJ ). mNOGOZNA^NOSTX LOGARIFMA PO\TOMU NA-
PRQMU@ SWQZANA S MNOGOZNA^NOSTX@ ARGUMENTA .
zAPISX SIMWOLOW Arg z Ln z (I DRUGIH MNOGOZNA^NYH
FUNKCIJ ) c ZAGLAWNOJ BUKWY SLUVIT UKAZU@]IM PRIZNAKOM
IH MNOGOZNA^NOSTI . zAPISX VE arg z I ln z PODRAZUMEWA-
ET PRI \TOM WYBOR IZ MNOVESTW Arg z I Ln z WSEH ZNA-
^ENIJ ARGUMENTA I LOGARIFMA PEREMENNOJ z KAKIH-TO IH
KONKRETNYH ZNA^ENIJ. tAK KAK Ln z = ln jzj + i Arg z, WYBOR
ZNA^ENIQ arg z 2 Arg z ODNOWREMENNO OPREDELQeT SOOTWET-
STWU@]EE ZNA^ENIE ln z = ln jzj + i arg z 2 Ln z.
1 w OPREDELENII |JLERA (19], x 9, S. 33) \MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ TA,
KOTORAQ PRI PODSTANOWKE WMESTO PEREMENNOGO ODNOGO KAKOGO UGODNO
OPREDELENNOGO ZNA^ENIQ POLU^AET NESKOLXKO OPREDELENNYH ZNA^ENIJ".
2 zAPISX W = Ln z (WMESTO w = Ln z ) BYLA BY W \TOM SMYSLE BOLEE
UMESTNA, ODNAKO ONA NE POLU^ILA RASPROSTRANENIQ .
3 pRAWILXNEE Ln(exp w ) = w + i 2 k : k 2 Z (\TO MNOVESTWO KOMP-
 

LEKSNYH ^ISEL).
4 w \TOM RAWENSTWE (W OTLI^IE OT PREDYDU]EGO) k ESTX KONKRETNOE
CELOE ^ISLO, ZAWISQ]EE OT WYBORA ZNA^ENIQ ln(exp w) 2 Ln(exp w).
46
s U^ETOM \TOGO SOGLAENIQ IZ PRAWILA PEREMNOVENIQ
KOMPLEKSNYH ^ISEL (I, c. 5) WYTEKAET WYPOLNENIE DLQ NENU-
LEWYH z
2 C SOOTNOENIQ Arg (z
)=Arg z+Arg
1  NAPRO-
TIW, ^ISLOWOE RAWENSTWO arg(z
)=arg z +arg
SPRAWEDLIWO
LIX S TO^NOSTX@ DO SLAGAEMOGO , KRATNOGO 2 . kAK SLED-
STWIE, SPRAWEDLIWY SOOTNOENIQ Ln(z
) = Ln z + Ln
(W
SMYSLE SOWPADENIQ MNOVESTW ) I ln(z
) = ln z +ln
(PL@S
SLAGAEMOE , KRATNOE 2 i).
w KA^ESTWE ILL@STRACII MOVNO OTMETITX, ^TO 2Ln z
Ln z 2, OD-
NAKO 2Ln z 6= Ln z 2 . |TO WYTEKAET IZ TOGO, ^TO \LEMENTAMI MNOVESTWA
2Ln z QWLQ@TSQ ^ISLA 2 ln jz j + i (2 arg z +4k)
k 2 Z, W TO WREMQ KAK
MNOVESTWO Ln z 2 SOSTOIT IZ ^ISEL 2 ln jz j + i (2 arg z +2k)
k 2 Z.
nAGLQDNO PREDSTAWITX DEJSTWIE MNOGOZNA^NOJ FUNKCII
w =Ln z (A TAKVE OBRATNOJ K NEJ FUNKCII z = ew ) MOVNO NA
DWUH \KZEMPLQRAH KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI : C z PEREMENNOJ
z I C w PEREMENNOJ w = u + iv (RIS. 10). w ^ASTNOSTI:
a) LU^ , WYHODQ]IJ IZ NA^ALA KOORDINAT POD UGLOM  K
DEJSTWITELXNOJ OSI 2 PRI OTOBRAVENII w = Ln z PEREHODIT
W BESKONE^NYJ NABOR RAWNOOTSTOQ]IH GORIZONTALXNYH PRQ-
MYH v =  + 2 k k = 0 1 2 : : : , PRI WZAIMNO ODNOZNA^-
NOM SOOTWETSTWII MEVDU TO^KAMI LU^A I KAVDOJ OTDELXNO
WZQTOJ PRQMOJ  OBRATNOE OTOBRAVENIE z = ew WSE \TI PRQ-
MYE PEREWODIT W UKAZANNYJ LU^ 
B) UGoL MEVDU DWUMQ TAKIMI LU^AMI (SOSTAWLENNYJ IZ
PROMEVUTO^NYH LU^EJ ) PRI OTOBRAVENII w = Ln z PEREHO-
DIT W NABOR PARALLELXNYH POLOS (IRINA KAVDOJ RAWNA RAS-
TWORU UGLA ) OBRATNYM OTOBRAVENIEM z = ew KAVDAQ TAKAQ
POLOSA (MYSLIMAQ SOSTAWLENNOJ IZ PARALLELXNYH PRQMYH )
pONIMAEMOGO KAK SOWPADENIE MNOVESTWA Arg (z ) WSEH ZNA^ENIJ
1
ARGUMENTA ^ISLA z I MNOVESTWA Arg z+Arg  SUMM WZQTYH PO ODNOMU
WSEWOZMOVNYH ZNA^ENIJ ARGUMENTA ^ISLA z I ARGUMENTA ^ISLA  .
2 tO^KI \TOGO LU^A IME@T WID z = r (cos  + i sin )
0 <r< +1.
 47
PEREWODITSQ (WZAIMNO-ODNOZNA^NO) NA UKAZANNYJ UGOL .
W) DUGU OKRUVNOSTI RADIUSA r S CENTROM 0, ZAKL@^EN-
NU@ W \TOM UGLE , OTOBRAVENIE w = Ln z PEREWODIT W PROME-
VUTKI PRQMOJ u = ln r, POPADA@]IE W UKAZANNYE POLOSY
(PRI WZAIMNO-ODNOZNA^NOM SOOTWETSTWII MEVDU KAVDYM IZ
\TIH PROMEVUTKOW I UKAZANNOJ DUGOJ ).

rIS. 10
48
sO^ETANIE STEREOGRAFI^ESKOJ PROEKCIEJ (I, S. 21) S LOGARIFMOM
(I KOMPLEKSNYM SOPRQVENIEM ) PRIWODIT K TAK NAZYWAEMOJ PROEKCII
mERKATORA 1, PO SEJ DENX LEVA]EJ W OSNOWE SOSTAWLENIQ NAWIGACION-
NYH KART | KART mERKATORA . sETKA MERIDIANOW I PARALLELEJ NA TA-
KIH KARTAH QWLQETSQ PRQMOUGOLXNOJ I PRQMOLINEJNOJ (RIS. 11).

rIS. 11
gLAWNOE DOSTOINSTWO KART mEKATORA | W PROSTOTE ZADA^ TUR-
MANA I RULEWOGO: PROLOVIW NA \TOJ KARTE KURS W WIDE OTREZKA PRQMOJ
(PERESEKA@]EGO MERIDIANY POD ODNIM I TEM VE UGLOM), DLQ WYDER-
VIWANIQ KURSA DOSTATO^NO SLEDOWATX S POSTOQNNYM RUMBOM | ^TOBY
STRELKA KOMPASA OSTAWALASX W NEIZMENNOM POLOVENII.
dWIVENIE PRI \TOM BUDET PROISHODITX NE PO KRAT^AJEJ LINII NA
POWERHNOSTI, NO \TOT NEDOSTATOK KOMPENSIRUETSQ KRAJNEJ PROSTOTOJ
UPRAWLENIQ2. kUDA BOLXIM NEDOSTATKOM KART mERKATORA QWLQETSQ
SWOJSTWENNOE IM NARASTANIE ISKAVENIJ PRI PRIBLIVENII K POL@SAM,
WSLEDSTWIE ^EGO IZ NIH ISKL@^A@TSQ WYSOKIE IROTY (KAK NA RIS. 11).
Mercator (NAST. IMQ Kremer), Gerhard, 1512{1594, | FLAMANDSKIJ
1
KARTOGRAF, OPUBLIKOWAWIJ W 1569 G. MOREHODNU@ KARTU MIRA NA OS-
NOWE \TOJ PROEKCII.
2 dWIVENIE PO KRAT^AJEJ LINII | OKRUVNOSTI BOLXOGO KRUGA
(ESLI zEML@ PRINIMATX ZA PRAWILXNYJ AR ) | TREBUET POSTOQNNOJ
KORREKTIROWKI RUMBA.
 49
dOLGOTA  I IROTA ' (STANDARTNYE OBOZNA^ENIQ) TO^KI NA PO-
WERHNOSTI zEMLI I DEKARTOWY KOORDINATY x
y EE IZOBRAVENIQ ; NA

KARTE mERKATORA SWQZANY URAWNENIQMI x = 
y =  ln tg 4 + '2 ,
GDE  | RADIUS zEMLI , A  | MASTAB KARTY .
pOSTROENIE PROEKCII mERKATORA KAK SO^ETANIQ STEREOGRAFI^ES-
KOJ PROEKCII I OTOBRAVENIQ w = i ln z ILL@STRIRUET RIS. 12.

rIS. 12
50
iMEQ OPREDELENIQ \KSPONENTY I LOGARIFMA , MOVNO DATX OB]EE
OPREDELENIE STEPENI z  | S L@BYM KOMPLEKSNYM POKAZATELEM  I
PRI L@BOM KOMPLEKSNOM OSNOWANII z 6= 0:
= exp  Ln z = exp  ln jz j + i (arg z +2 k)
k 2 Z 1
;  ; 
z  def
o TOM, SKOLXKO ZNA^ENIJ IMEET z  DLQ RAZLI^NYH z I  I NASKOLX-
KO DANNOE OPREDELENIE STEPENI SOGLASUETSQ S OBY^NYM W SLU^AE CELOGO
POKAZATELQ, OBSUVDAETSQ NIVE (S. 54{56). pOKA VE SLEDUET OTMETITX,
^TO DAVE DLQ DEJSTWITELXNYH ZNA^ENIJ z = a I  = b S a > 0 (I
; 
arg a = 0) TOLXKO OPREDELENIE ab def = exp b ln a WKUPE S SOOTNOENI-
QMI exp(a + b) = (exp a)(exp b) (II, c. 36) I exp 0 = 1 POZWOLQET DATX
KOROTKIJ I WNQTNYJ ;
WYWODOSNOWNYH
;
SWOJSTW
 ;
STEPENI

:
ab+c =exp (b + c) ln a =exp b ln a + exp c ln a = ab + ac
; b c ;  ;  ; 
a =exp c ln ab =exp c ln exp(b ln a) =exp cb ln a = abc 
;  ;  exp(b ln a) exp 0 = 1 .
a;b =exp ;b ln a =exp ;b ln a exp( b ln a) = exp( b ln a) ab
; 
a0 =exp 0 ln a =1.
gLQDQ NA TO, KAK AKKURATNO DELAET \TO NA S. 142 {146 SWOEGO U^EB-
NIKA 29] UVE UPOMINAWIJSQ (II, S. 36) DA kUNXQ, MOVNO LIX PORA-
VATXSQ, NASKOLXKO \TOT PORTUGALXSKIJ MATEMATIK, VIWIJ W XVIII W.
I PREPODAWAWIJ W UNIWERSITETE G. kOIMBRA, WYIGRYWAET W SRAWNENII
S NYNENIMI WUZOWSKIMI PROPAGANDISTAMI MATEMATI^ESKIH ZNANIJ.
bOLXINSTWO IZ NIH, DOJDQ W SWOIH LEKCIQH (ILI U^EBNIKAH) DO OPRE-
DELENIQ I SWOJSTW STEPENI S L@BYM POKAZATELEM, LIBO OTSYLA@T ZA
NIMI W SREDN@@ KOLU (WARIANT: OBHODQTSQ BEZ OPREDELENIQ , A SWOJ-
STWA \WYNIMA@T IZ RUKAWA"), LIBO WYSTUPA@T S PROGRAMMOJ: \SNA^ALA
OPREDELIM STEPENX ^ISLA S RACIONALXNYM POKAZATELEM, ZATEM, USTANO-
WIW EE SWOJSTWA, PEREJDEM K SLU^A@ L@BOGO POKAZATELQ etc.", KAKOWU@
PROGRAMMU TUT VE SWORA^IWA@T ILI PROWALIWA@T.
mNOGOZNA^NOSTX LOGARIFMA | GLAWNAQ PRI^INA IRO-
KOGO RASPROSTRANENIQ QWLENIQ MNOGOZNA^NOSTI SREDI FUNK-
dANNOE OB]EE OPREDELENIE STEPENI IMEET EDINSTWENNOE ISKL@-
1
+P1 zn
^ENIE: ez WSEGDA PONIMA@T IMENNO KAK exp z def = , A NE KAK
n=0 n!
exp z Ln e =exp z (1+ i 2 k) =exp z exp(i 2 kz )
k 2 Z .
;  ; 
 51
CIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ, W ^ASTNOSTI, TEH IZ NIH, KO-
TORYE PRINQTO NAZYWATX \LEMENTARNYMI .
k \LEMENTARNYM FUNKCIQM 1 KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ
OTNOSQT2 TE I TOLXKO TE , FORMULXNYE WYRAVENIQ KOTORYH
(^EREZ PEREMENNU@ I KONSTANTY ) MOVNO POLU^ITX, KOMBI-
NIRUQ (W KONE^NOM ^ISLE ) DEJSTWIQ SLOVENIQ , WY^ITANIQ ,
UMNOVENIQ , DELENIQ , WZQTIQ \KSPONENTY I LOGARIFMA .
|LEMENTARNYMI , K PRIMERU, QWLQ@TSQ ODNOZNA^NYE FUNKCII

 iz ;iz
a) w = z 3
B) w = 21 z + z1  W) w = cos z = e +2e ,
A TAKVE OBRATNYE ; K NIM, OKAZYWA@]IESQ
; MNOGOZNA^NYMI
 p ; :
p
a 0) z = 3 w = exp 3 Ln w = exp 3 (ln w+i 2k) = 3 w cosp3 +i sin 2k
1 1 2 k 
3
(PONIMATX \TO SLEDUET W TOM SMYSLE, ^TO WSE ZNA^ENIQ 3 w QWLQ@TSQ
REZULXTATAMI UMNOVENIQ KAKOGO -TO ODNOGO IZ NIH, OBOZNA^AEMOGO TEM
VE SIMWOLOM p3 w , NA WSEWOZMOVNYE KORNI 3-J STEPENI IZ ;1)
p
B 0) z = w + w2 ; 1 = w + exp 12 Ln (w2 ; 1) =
; ;  p p
= w + exp 21 ln(w2 ; 1)+ i 2k = w + w2 ; 1 ei
k = w  w2 ; 1
p
(W PERWOM RAWENSTWE PODRAZUMEWA@TSQ WSE ZNA^ENIQ w2 ; 1, a W DWUH
POSLEDNIH | KAKOE-TO ODNO IZ NIH)
iz ;iz
W 0) z = Arccos w ()def
w = e +2e () e2iz ; 2weiz + 1 = 0 ()
p ; p 
() eiz = w + w2 ; 1 () z = ;i Ln w + w2 ; 1 
p 2 ZNA^ENIJ wp= 2u 2 ; 1
1] (RIS. 13)
W ^ASTNOSTI, DLQ DEJSTWITELXNYH
;
Arccos w = ;i ln jw + w ; 1j + i Arg (w + w ; 1) =
p p 
= ;i ln ju  i 1 ; u2j + Arg (u  i 1 ; u2) =
=  arccos u + 2k
k = 0
1
2
: : : ,
GDE arccos u | OBY^NYJ (\KOLXNYJ") ARKKOSINUS ^ISLA u 2 ;1
1].
dLQ \LEMENTARNYH FUNKCIJ PRINQTA SLEDU@]AQ DOPOL-
NITELXNAQ KLASSIFIKACIQ.
1iME@TSQ W WIDU QWNO ZADANNYE FUNKCII w = f (z).
2wSLED ZA kOI (28], ser. II, t. X, p. 19) I ANGLIJSKIM MATEMATIKOM
gARDI (TO^NEE, hARDI Hardy, Godfrey Harold, 1877{1947 2] S. 7).
52

rIS. 13

rACIONALXNYMI1 FUNKCIQMI NAZYWA@T TE, KOTORYE WY-

RAVA@TSQ ^EREZ PEREMENNU@ I KONSTANTY KONE^NYM ^IS-
LOM OPERACIJ SLOVENIQ , WY^ITANIQ , UMNOVENIQ I DELE-
NIQ . l@BAQ RACIONALXNAQ FUNKCIQ PREDSTAWLQET SOBOJ LIBO
MNOGO^LEN w = a0 zn + a1 zn;1 +  + an (S DEJSTWITELX-
NYMI ILI MNIMYMI KO\FFICIENTAMI) | \TO TAK NAZYWAE-
MYE CELYE RACIONALXNYE
n n ;
FUNKCII , LIBO OTNOENIE MNOGO-
1 +  +a
a z + a z
^LENOW : w = b00zm+b11zm;1+  +bmn .
pRIMERAMI RACIONALXNYH FUNKCIJ QWLQ@TSQ LINEJNYE
w = az + b I DROBNO - LINEJNYE w = cz az +b FUNKCII .
+d
aLGEBRAI^ESKIMI 2 FUNKCIQMI (ZADANNYMI QWNO ) S^I-
TA@TSQ TE, KOTORYE MOVNO WYRAZITX ^EREZ PEREMENNU@ I
1 lAT. ratio | S^ET, OTNOENIE, RAZUM.
2 vIWIJ W VIII{IX WW. MATEMATIK I ASTRONOM mOHAMMED BEN mUSA
ALX -hOREZMI (T. E. IZ hIWY ), PRIGLAENNYJ W ^ISLE DRUGIH U^ENYH W
bAGDAD EGO PRAWITELEM | SYNOM LEGENDARNOGO (\tYSQ^A I ODNA NO^X")
gARUN ALX -rAIDA, NAPISAL RUKOWODSTWO PO REENI@ URAWNENIJ, W NA-
ZWANII KOTOROGO | \kITAB ALX -DVABR WALX MUKABALA" | \ALX -DVABR"
OBOZNA^AET OPERACI@ USTRANENIQ WY^ITAEMOGO PUTEM EGO PRIBAWLE-
NIQ K OBEIM ^ASTQM URAWNENIQ. oBOGATIW W REZULXTATE MIR TERMINOM
\ALGEBRA", \TOT AWTOR ODARIL EGO E]E I SLOWOM \ALGORITM": Algorothmi
ESTX LATINSKAQ TRANSKRIPCIQ EGO IMENI ALX -hOREZMI .
 53
KONSTANTY KONE^NYM ^ISLOM OPERACIJ SLOVENIQ , WY^ITA-
NIQ , UMNOVENIQ , DELENIQ I IZWLE^ENIQ KORNEJ 1. w ^ASTNOS-
TI, L@BAQ RACIONALXNAQ FUNKCIQ QWLQETSQ ALGEBRAI^ESKOJ .
wOOB]E ALGEBRAI^ESKIMI FUNKCIQMI NAZYWA@T REENIQ w ALGEB-
RAI^ESKIH URAWNENIJ
p0 (z ) wk + p1 (z ) wk;1 +    + pk;1 (z ) w + pk (z ) = 0
(S MNOGO^LENAMI W KA^ESTWE KO\FFICIENTOW ). zAPISX LEWOJ ^ASTI URAW-
NENIQ PO STEPENQM z POKAZYWAET, ^TO FUNKCIQ, OBRATNAQ K ALGEBRA-
I^ESKOJ, SAMA QWLQETSQ ALGEBRAI^ESKOJ .
uRAWNENIQM, RAZREIMYM W RADIKALAH 2, SOOTWETSTWU@T QWNYE , T._E.
PREDSTAWIMYE W WIDE w = w(z ), ALGEBRAI^ESKIE FUNKCII , A NERAZ-
REIMYM (TAKOWYE ESTX SREDI URAWNENIJ, NA^INAQ S 5-J STEPENI) |
NEQWNYE . wOPROS O RAZREIMOSTI W RADIKALAH ALGEBRAI^ESKIH URAW-
NeNIJ STAL OTPRAWNOJ TO^KOJ TAK NAZYWAEMOJ TEORII gALUA 3. nEQWNYE
ALGEBRAI^ESKIE FUNKCII NARAWNE S QWNYMI OTNOSQT K \LEMENTARNYM .
ALGEBRAI^ESKIM FUNKCIQM (KOTORYE NE QWLQ@TSQ RACIONALXNYMI )
SWOJSTWENNA MNOGOZNA^NOSTX , PRI \TOM KAVDOMU ZNA^ENI@ PEREMEN-
NOJ z MOVET SOOTWETSTWOWATX LIX KONE^NOE MNOVESTWO ZNA^ENIJ w
ALGEBRAI^ESKOJ FUNKCII .
tRANSCENDENTNYMI 4 NAZYWA@T FUNKCII, NE QWLQ@]IESQ
ALGEBRAI^ESKIMI . pROSTEJIE SREDI \LEMENTARNYH TRANS-
CENDENTNYH FUNKCIJ | \TO \KSPONENTA I LOGARIFM .
dOKAZATELXSTWO TRANSCENDENTNOSTI (\NEALGEBRAI^NOSTI") FUNK-
CIJ w = ez I w = ln z MOVNO NAJTI, NAPRIMER, W NEBOLXOJ KNIVKE
g. gARDI 2].
wAVNEJIMI SREDI OB]IH SWOJSTW PERE^ISLENNYH KLASSOW FUNK-
CIJ QWLQ@TSQ SLEDU@]IE:
1 tO, ^TO IZWLE^ENIE KORNEJ NE SWODITSQ K ^ETYReM OSNOWNYM DEJ-
STWIQM , WYTEKAET IZ SU]ESTWOWANIQ IRRACIONALXNYH ^ISEL .
2 pOSREDSTWOM KOMBINACIJ (W KONE^NOM ^ISLE) ^ETYREH OSNOWNYH
DEJSTWIJ I IZWLE^ENIQ KORNEJ .
3 gALUA (Galois, Evarist, 1811{1832) | TEMPERAMENTNYJ FRANCUZ, W
20 LET UBITYJ NA DU\LI, NO USPEWIJ IZMENITX HOD RAZWITIQ ALGEBRY
I E]E POIZU^ATX INTEGRALY OT ALGEBRAI^ESKIH FUNKCIJ .
4 lAT. transcendo | WYHODITX ZA PREDELY .
54
A) PROIZWODNAQ FUNKCII, QWLQ@]EJSQ \LEMENTARNOJ (SOOTWET-
STWENNO, RACIONALXNOJ, ALGEBRAI^ESKOJ ), WSEGDA ESTX FUNKCIQ \LEMEN-
TARNAQ (SOOTWETSTWENNO, RACIONALXNAQ , ALGEBRAI^ESKAQ )
B) PERWOOBRAZNAQ PO OTNOENI@ K RACIONALXNOJ FUNKCII WSEGDA
ESTX FUNKCIQ \LEMENTARNAQ 
W) PERWOOBRAZNAQ PO OTNOENI@ K ALGEBRAI^ESKOJ FUNKCII MOVET
BYTX KAK \LEMENTARNOJ , TAK I NE\LEMENTARNOJ 
G) PERWOOBRAZNAQ PO OTNOENI@ K \LEMENTARNOJ TRANSCENDENT-
NOJ FUNKCII \KAK PRAWILO" NE QWLQETSQ \LEMENTARNOJ FUNKCIEJ.
dOWODAMI W POLXZU PERWYH DWUH IZ \TIH UTWERVDENIJ SLUVAT OB-
]EIZWESTNYE PRAWILA DIFFERENCIROWANIQ I INTEGRIROWANIQ . oBOSNO-
WANIE UTWERVDENIJ W) I G) PRIWEDENO W UVE UPOMINAWEJSQ KNIVKE
g. gARDI 2].
oSNOWNYe POSTAW]IKI NE\LEMENTARNYH FUNKCIJ | DIFFERENCI-
ALXNYE URAWNENIQ I \NEBERU]IESQ" INTEGRALY . nEKOTORYE IZ NE\LE-
MENTARNYH FUNKCIJ IME@T SWOI NAZWANIQ I OB_EDINENY TERMINOM
SPECIALXNYE FUNKCII (SREDI NIH NAIBOLEE NA SLUHU: INTEGRALXNYE
SINUS I LOGARIFM , INTEGRAL WEROQTNOSTI , GAMMA- I BETA-FUNKCII ,
FUNKCII bESSELQ I lEVANDRA ).
pROILL@STRIROWATX TERMINOLOGI@ MOVNO NA PRIMERE
STEPENNOJ FUNKCII w = za (S KOMPLEKSNYM POKAZATELEM a),
OPREDELQEMOJ (DLQ PEREMENNOJ z 2 C  z 6= 0) SOOTNOENIEM
za = exp(a Ln z) (S U^ETOM WSEH ZNA^ENIJ LOGARIFMA ).
1. pUSTX POKAZATELX a ESTX NATURALXNOE ^ISLO (a = n).
tAK KAK DLQ L@BOGO KONKRETNOGOn
ZNA^ENIQ ln z 2 Ln z
exp(n ln z) = exp ln z +  +ln z =
; z }| {
n n
;z  }| ; {
= exp(ln z)  exp(ln z) = z  z = zn ,
z }| {

WELI^INA zn def
= exp(n Ln z) IMEET EDINSTWENNOE ZNA^ENIE,
SOWPADA@]EE S OBY^NYM PONIMANIEM zn KAK PROIZWEDENIQ
n SOMNOVITELEJ, RAWNYH z. tAKIM OBRAZOM, STEPENNAQ FUNK-
CIQ w = zn S NATURALXNYM POKAZATELEM n QWLQETSQ ODNO-
ZNA^NOJ I PRI \TOM CELOJ RACIONALXNOJ .
 55
2. pUSTX a ESTX CELOE OTRICATELXNOE ^ISLO (a = ;n).
kAKOW BY NI BYL WYBOR KONKRETNOGO ZNA^ENIQ ln z 2 Ln z,
za = exp(;n ln z) = exp(;n ln z) exp( n ln z ) exp 0 1
exp(n ln z ) = exp(n ln z ) = z n
z;n = exp(;n ln z) SOGLASUETSQ S OBY^NYM,
;
T. E. OPREDELENIE
T. E. z;n =1=zn , W SILU ^EGO STEPENNAQ FUNKCIQ w = z;n (S


CELYM OTRICATELXNYM POKAZATELEM) QWLQETSQ ODNOZNA^NOJ

I RACIONALXNOJ (NO NE CELOJ RACIONALXNOJ ).
3. eSLI a ESTX RACIONALXNOE ^ISLO a =  m
; 
; an ;  ; 
n , TO
z = exp n Ln za = exp n Lnexp(a Ln z)] =
= exp n (a Ln z + i 2k) = exp m Ln z = zm ,
;  ; 

W SILU ^EGO STEPENNAQ FUNKCIQ w = za PRI a =  mn UDOW-

LETWORQET URAWNENI@ wn ;zm =0 ILI wnzm ;1=0 I POTOMU
QWLQETSQ ALGEBRAI^ESKOJ . iZ cOOTNOENIJ VE
exp a Ln z = exp a (ln z + i 2 k) = exp a ln z exp i 2nkm
;  ;  ; 

SLEDUET, ^TO DLQ POLU^ENIQ WSEH ZNA^ENIJ za = exp(a Ln z)

DOSTATO^NO WZQTX KAKOE-LIBO ODNO IZ NIH za = exp(a ln z) I
UMNOVATX EGO NA CELYE STEPENI ^ISLA cos 2m 2m
n + i sin n .
tAK KAK RAZLI^NYH SREDI NIH (ESLI DROBX mn NESOKRATIMA )
ROWNO n , STEPENNAQ FUNKCIQ w = za S NECELYM RACIONALX-
NYM POKAZATELEM a =  n QWLQETSQ n -ZNA^NOJ .
m
; 
pRI a = n1 NABOR n ZNA^ENIJ z n1 def = exp n1 Ln z SOWPADAET
S NABOROM WSEH KORNEJ n-J STEPENI IZ z , T. E. z n1 = pn pz DLQ
WSEH z 6= 0. rAZLI^IE SOSTOIT W TOM, ^TO ZAPISX w = n z (W
OTLI^IE OT w = z n ) DOPUSKAET p p
TAKVE PODSTANOWKU OSOBYH
1

ZNA^ENIJ z = 0 I z = 1 : 0=0, 1 = 1.
n n

4. wO WSEH PRO^IH SLU^AQH, T. E. KOGDA a ESTX DEJST-

WITELXNOE IRRACIONALXNOE ILI MNIMOE ^ISLO, STEPENNAQ
56
FUNKCIQ w = za QWLQETSQ TRANSCENDENTNOJ I K TOMU VE
BESKONE^NOZNA^NOJ
; 
 POSLEDNEE
;
WYTEKAET

IZ SOOTNOENIJ
za = exp a Ln z = exp a (ln z + i 2k) =
= exp(a ln z) exp(i 2ka) k = 0 1 2 : : : ,
S U^ETOM TOGO, ^TO WSE ^ISLA
exp(i 2ka) k = 0 1 2 : : : ,
OKAZYWA@TSQ RAZLI^NYMI .
eSLI a | DEJSTWITELXNOE IRRACIONALXNOE ^ISLO, TO DLQ L@BYH
CELYH k1 6= k2 ^ISLO (k1;k2 ) a NE QWLQETSQ CELYM , A POTOMU WSE WEKTO-
RY exp(i 2ka)
k 2 Z , POPARNO OBRAZU@T UGLY, NE KRATNYE 2, T. E.
IME@T RAZNYE NAPRAWLENIQ . ; 
eSLI a | MNIMOE ^ISLO Im a 6= 0 , TO W SILU SOOTNOENIJ
;  ; 
 exp(i 2ka) = exp Re(i 2ka) = exp (;Im a)2k
WSE WEKTORY exp(i 2ka)
k 2 Z , IME@T RAZNYE DLINY .
oTOBRAVENIQ , OSU]ESTWLQEMYE PROSTEJIMI STEPEN-
NYMI FUNKCIQMI w = z2 I w = z;1 , PROILL@STRIROWANY
NA RIS. 14. w ^ASTNOSTI:
a) LU^ , WYHODQ]IJ IZ NA^ALA KOORDINAT POD UGLOM  (K
DEJSTWITELXNOJ OSI)
B) DUGA OKRUVNOSTI RADIUSA r S CENTROM z =0
W) OTREZKI (PARALLELXNYE OSQM KOORDINAT), SOEDINQ@-
]IE TO^KU z =1 ; i S TO^KAMI z = ;i I z =1,
WZAIMNO-ODNOZNA^NO PEREWODQTSQ FUNKCIEJ w = z2 W
a 0) LU^ , WYHODQ]IJ IZ NA^ALA KOORDINAT POD UGLOM 2  
B 0)1 DUGU OKRUVNOSTI RADIUSA r2 S CENTROM w =0
W 0) OTREZKI PARABOL u = 41 v2 ; 1 2 I u =1 ; 14 v2,
w PREDPOLOVENII, ^TO ISHODNAQ DUGA BYLA RASTWOROM, MENXIM .
1
dOSTATO^NO ZAMETITX, ^TO TO^KI z = x ; i
(0 6 x 6 1, PEREHODQT W
2

TO^KI w = x2 ; 1 ; i 2x, ILI (W ZAPISI w = u+iv ) uv == ;x2;x
1
0 6 x 6 1,

2

^TO POSLE ISKL@^ENIQ x DAET u = 41 v2 ; 1
;2 6 v 6 0.

57
58
A FUNKCIEJ w = z;1 SOOTWETSTWENNO W
a 00) LU^ 1, WYHODQ]IJ IZ NA^ALA KOORDINAT POD UGLOM ; 
B 00) DUGU OKRUVNOSTI RADIUSA r;1 S CENTROM w; =0
W 00) DUGI (TO^NEE, ^ETWERTI) OKRUVNOSTEJ u2+ v;12 2= 41 2
I u;12 2+ v2 = 14 .
; 

uPRAVNENIQ. 1. rEITX URAWNENIE (z + i)n + (z ; i)n = 0.

(oTWET: z = ctg +2n k
k = 0
1
: : :
n ; 1.)
q
2. pROWERITX, ^TO j tg z j = ch2 y ; cos 2x
ch2y + cos 2x
z = x + iy .
3. nAJTI NEDOSTATOK W WYWODE |JLERA (WOSPROIZWEDENNOM NA c. 44)
FORMULY LOGARIFMA KOMPLEKSNOGO ^ISLA.
4. dOKAZATX, ^TO
A) Arctg z = 21i Ln 1+ iz
1;iz
z 6= i
B) WSE ZNA^ENIQ Arctg z QWLQ@TSQ DEJSTWITELXNYMI ^ISLAMI W
TOM I TOLXKO W TOM SLU^AE, KOGDA z | DEJSTWITELXNOE ^ISLO
ix
W) Arctg x = 12 Arg 11+;ix I Arctg x = arctg x + k
k 2 Z
DLQ
L@BOGO DEJSTWITELXNOGO x.
5. nAJTI OBRAZY PRQMOUGOLXNIKA S WERINAMI  1
1+i PRI OTO-
BRAVENII
p FUNKCIQMI: A) w = z 2 , B) w = z ;1, W) w = jz j, G) w = Arg z ,
D) w = z.
6. wO ^TO FUNKCIQ w = z 2 PEREWODIT WETWI GIPERBOL x2 ; y2 = 1
I xy = 1, A DWUHZNA^NAQ FUNKCIQ w = pz | PRQMYE Re z = 1 I
Im z = 1?

oBHODIMYJ W NAPRAWLENII, PROTIWOPOLOVNOM OBHODU ISHODNOGO

1
LU^A .
2 dOSTATO^NO ZAMETITX, ^TO TO^KI z = x ; i
0 6 x 6 1, PEREHODQT
8
<u = 2x ,
1
W TO^KI w = x;i , ILI (W ZAPISI w = u + iv ) : x 1+1 0 6 x 6 1,
v = x2 +1 ,
; 
IZ ^EGO SLEDUET: u + v = v, ILI u + v ; 2 4
2 2 2 1 2 = 1 , PRI^EM 0 6 u 6 1 , a
2
1 6v 61 .
2
 59
IV . ~TO NAZYWA@T ODNOZNA^NYMI WETWQMI
I TO^KAMI WETWLENIQ MNOGOZNA^NYH
FUNKCIJ
mNOGOZNA^NYE FUNKCII w = F (z) | \TO NE FUNKCII W
TRADICIONNOM PONIMANII, KOGDA L@BOMU (DOPUSTIMOMU) ZNA-
^ENI@ PEREMENNOJ z SOOTWETSTWUET WPOLNE OPREDELENNOE ,
EDINSTWENNOE ZNA^ENIE PEREMENNOJ w. w ^ASTNOSTI, PRI-
WY^NO SWQZYWAEMYE So SLOWOM \FUNKCIQ" PONQTIQ PREDELA ,
NEPRERYWNOSTI , PROIZWODNOJ , INTEGRALA etc. K MNOGOZNA^-
NYM FUNKCIQM NAPRQMU@ NE PRIMENIMY .
iSHODNYM PRI OBRA]ENII S MNOGOZNA^NYMI FUNKCIQMI
w = F (z) QWLQETSQ PO\TOMU WOPROS: MOVNO LI (I ESLI DA,
TO KAK) \PODAWITX" PRISU]U@ IM MNOGOZNA^NOSTX | SWES-
TI IH K OBY^NYM, ODNOZNA^NYM , FUNKCIQM. tOLXKO REIW
\TOT WOPROS, MOVNO PRISTUPATX K IZU^ENI@ MNOGOZNA^NYH
FUNKCIJ METODAMI MATEMATI^ESKOGO ANALIZA .
gEOMETRI^ESKI NAGLQDNYJ SPOSOB \PODAWLENIQ" MNOGOZNA^NOSTI
FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ PREDLOVIL rIMAN W SWOEJ DISSERTA-
CII1. sPOSOB \TOT SOSTOIT W RASSMOTRENII KONKRETNOJ MNOGOZNA^NOJ
FUNKCII w = F (z ) NE NA ISHODNOM MNOVESTWE E
C EE ZADANIQ, A NA
PROECIRUEMOJ NA \TO MNOVESTWO \SLOENOJ" KONSTRUKCII | TAK NAZYWA-
EMOJ RIMANOWOJ POWERHNOSTI DANNOJ MNOGOZNA^NOJ FUNKCII . w OB]IH
^ERTAH USTROENA ONA SLEDU@]IM OBRAZOM:
1) NAD KAVDOJ TO^KOJ z 2 C RASPOLAGAETSQ ROWNO STOLXKO \SLOEW" ,
ILI \LISTOW" 2, POWERHNOSTI , SKOLXKO ZNA^ENIJ PRINIMAET MNOGOZNA^-
NAQ FUNKCIQ w = F (z ) W \TOJ TO^KE, I WSE \TI ZNA^ENIQ RASPREDELQ@TSQ
PO ODNOMU NA KAVDU@ IZ PROECIRUEMYH W TO^KU z TO^EK POWERHOSTI 
1 \oSNOWY OB]EJ TEORII FUNKCIJ ODNOJ KOMPLEKSNOJ PEREMEN-
NOJ" (\Grundlagen f$ur eine allgemeine Theorie der Funktionen einer
ver$andlichen complexen Gr$osse" G$ottingen, 1851) 15], S. 49{87.
2 kAVDYJ IZ NIH PREDSTAWLQET SOBOJ \KZEMPLQR KOMPLEKSNOJ PLOS-
KOSTI ILI KAKOJ-TO EE ^ASTI.
60
2) SPOSOB SOEDINENIQ \LISTOW"W \SLOENU@" KONSTRUKCI@ (RIMANOWU
POWERHNOSTX ) I RASPREDELENIE PO EE TO^KAM ZNA^ENIJ w 2 F (z ) MNOGO-
ZNA^NOJ FUNKCII DOLVNY BYTX TAKIMI, ^TOBY \NEPRERYWNYM PEREME-
]ENIEM" PO POWERHNOSTI EE PEREMENNAQ TO^KA MOGLA BYTX PEREWEDENA
IZ L@BOGO NA^ALXNOGO POLOVENIQ W L@BOE DRUGOE 1, I \BESKONE^NO MALO-
MU" PEREME]ENI@ TO^KI PO POWERHNOSTI OTWE^ALO \BESKONE^NO MALOE"
IZMENENIE PREDPISYWAEMOGO \TOJ TO^KE ZNA^ENIQ w 2 F (z ) MNOGOZNA^-
NOJ FUNKCII 2.
w REZULXTATE IZNA^ALXNO MNOGOZNA^NAQ (NA PLOSKOSTI ) FUNKCIQ
w = F (z ) OKAZYWAETSQ ODNOZNA^NOJ I NEPRERYWNOJ NA SKONSTRUIROWAN-
NOJ RIMANOWOJ POWERHNOSTI .
w PROSTEJEM (NO WESXMA WAVNOM) SLU^AE MNOGOZNA^NOJ FUNKCII
' = Arg z (A WMESTE S NEJ I w = Ln z ) SOOTWETSTWU@]U@ RIMANO-
WU POWERHNOSTX MOVNO PREDSTAWITX KAK \LEJF", OSTAWLQEMYJ DWU-
MQ \KZEMPLQRAMI | L+ I L; | LU^A WDOLX POLOVITELXNOJ ^ASTI
DEJSTWITELXNOJ OSI PRI WRA]ENII PERWOGO IZ NIH \PROTIW", A WTO-
ROGO \PO HODU ^ASOWOJ STRELKI" WOKRUG NA^ALA KOORDINAT (RIS. 15).
pREDPOLAGAETSQ, ^TO POSLE KAVDOGO POLNOGO OBOROTA \LEJF" OT L+
IDET \POWERH", A OT L; | \POD" UVE SFORMIROWANNOJ EGO ^ASTX@,
PRI^EM \TOT \LEJF" MYSLITSQ \RAZOSTLANNYM" PO PLOSKOSTI I (NE-
SMOTRQ NA BESKONE^NO WOZRASTA@]EE ^ISLO SLOEW) IME@]IM NULEWU@
TOL]INU .

rIS. 15
1 t. E. KONSTRUKCIQ IZ \LISTOW" DOLVNA BYTX SWQZNOJ .
2 fUNKCIQ NA POWERHNOSTI DOLVNA BYTX NEPRERYWNOJ .
 61
kAVDOJ TO^KE z 6= 0 PLOSKOSTI C SOOTWETSTWUET BESKONE^NYJ
NABOR (RASPOLOVENNYH NAD I POD NEJ) TO^EK OBRAZUEMOJ \TIM \LEJ-
FOM" RIMANOWOJ POWERHNOSTI , ZNA^ENIE VE ' =Arg z W KAVDOJ IZ NIH
OPREDELQETSQ KAK WZQTAQ SO ZNAKOM (SOOTWETSTWENNO, + DLQ TO^EK, LE-
VA]IH NAD z I ; DLQ LEVA]IH POD NEJ) DLINA PUTI , PROJDENNOGO
TO^KOJ 1 LU^A (SOOTWETSTWENNO, L+ ILI L; ) DO PROHOVDENIQ EGO ^EREZ
DANNU@ TO^KU .1
dLQ BOLXINSTWA MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ w = F (z ) POSTROENIE IH
RIMANOWYH POWERHNOSTEJ OKAZYWAETSQ BOLEE SLOVNYM I PO^TI WSEGDA
LIX WIRTUALXNYM | NE OSU]ESTWIMYM WpREALXNOJ MODELI | DAVE
DLQ PROSTEJEJ DWUHZNA^NOJ FUNKCII w = z (XVIII, c. 299{300).
pOSTROENIE RIMANOWYH POWERHNOSTEJ DALO IMPULXS RAZWITI@ KAK
OTDELXNOJ MATEMATI^ESKOJ NAUKI | TOPOLOGII 2 (S EE RAZLI^NYMI SPE-
CIALIZACIQMI), TAK I NOWOGO RAZDELA ANALIZA | TEORII FUNKCIJ NA
RIMANOWYH POWERHNOSTQH . s POZICII VE ANALIZA NA KOMPLEKSNOJ PLOS-
KOSTI POSTROENIE RIMANOWYH POWERHNOSTEJ ESTX SKOREE RAZWLE^ENIE
NEVELI PRAKTI^ESKIJ APPARAT OBRA]ENIQ S MNOGOZNA^NYMI FUNKCIQ-
MI : NA PERWOE MESTO WYSTUPAET NE NAGLQDNAQ ILL@STRACIQ USTROJSTWA
IH MNOGOZNA^NOSTI , A UMENIE WYDELQTX IH ODNOZNA^NYE WETWI .
oDNOZNA^NOJ WETWX@ (ILI PROSTO WETWX@ 3 ) MNOGOZNA^-
NOJ FUNKCII w = F (z) NA MNOVESTWE E  C NAZYWA@T L@BU@
NEPRERYWNU@ NA \TOM MNOVESTWE FUNKCI@ w = f (z), OBLADA-
@]U@ TEM cWOJSTWOM, ^TO f (z) 2 F (z) 4 DLQ L@BOGO z 2 E .
eSLI TAKAQ NEPRERYWNAQ FUNKCIQ w = f (z) z 2 E , SU-
]ESTWUET, TO GOWORQT, ^TO MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ w = F (z)
DOPUSKAET NA MNOVESTWE E WYDELENIE ODNOZNA^NOJ WETWI .
tREBOWANIE NEPRERYWNOSTI ODNOZNA^NYH WETWEJ w = f (z ) ISHODIT
IZ NAMERENIQ SOGLASOWANNOGO WYBORA ZNA^ENIJ f (z ) 2 F (z ), SOHRANQ-
@]EGO SU]ESTWU@]U@ ZAWISIMOSTX MEVDU PEREMENNYMI . rAZRYWNYE
ODNOZNA^NYE WETWI, SOOTWETSTWU@]IE SLU^AJNOMU WYBORU PO ODNOMU
1 sOOTWETSTWU@]IM ZNA^ENIEM w 2 Ln z BUDET w =ln jz j + i'.
2 gRE^. oo& | MESTO, o o& | SLOWO, U^ENIE (PERWONA^ALXNOE NA-
ZWANIE TOPOLOGII BYLO analysis situs , T. E. ANALIZ RASPOLOVENIQ ).
3 tERMIN rIMANA (15], c. 89 W NEMECKOM ORIGINALE Zweig).
4 t. E. f (z ) QWLQETSQ KAKIM-TO ODNIM IZ MNOVESTWA ZNA^ENIJ F (z ).
62
ZNA^ENI@ f (z ) W KAVDOM MNOVESTWE F (z ), NE NASLEDOWALI BY (ILI
ISKAVALI) \TU ZAWISIMOSTX , TEM BOLEE ^TO RAZRYWNYE FUNKCII PLOHO
PODDA@TSQ IZU^ENI@ METODAMI MATEMATI^ESKOGO ANALIZA .
tO^KU z0 2 C  , W OKRESTNOSTI KOTOROJ 1 PREDPOLAGA-
ETSQ ZADANNOJ MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ w = F (z), NAZYWA@T
TO^KOJ WETWLENIQ (ILI RAZWETWLENIQ )2 \TOJ MNOGOZNA^NOJ
FUNKCII , ESLI NE SU]ESTWUET TAKOJ OKRESTNOSTI TO^KI
z0 , W KOTOROJ MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ w = F (z) DOPUSKALA BY
WYDELENIE ODNOZNA^NOJpWETWI .
pRIMERY.3 1. w = ( n z )npz 2 C , | \TO OBY^NAQ (ODNO-
ZNA^NAQ) FUNKCIQ
p , TAK KAK ( n z )n  z.
2. w = n z n  z 2 C , | \TO MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ , SO-
POSTAWLQ@]AQ KAVDOMU KOMPLEKSNOMU ^ISLU z 6= 0 ROWNO n
RAZLI^NYH ZNA^ENIJ KORNQ n-J STEPENI IZ ^ISLA zn (LIX
z =0 SOOTWETSTWUET EDINSTWENNOE ZNA^ENIE w =0). pOSKOLX
KU NABOR \TIH ZNA^ENIJ SOWPADAET S NABOROM ZNA^ENIJ z 1,
p
n
-
IH MOVNO ZAPISATX W WIDE
z z  cos 2n + i sin 2n  : : :  z  cos 2(nn;1) + i sin 2 (nn;1) ,
;  ; 

IZ ^EGO SLEDUET, ^TO MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ w = n zn NA WSEM

p
MNOVESTWE EE OPREDELENIQ | PLOSKOSTI C | RASPADAETSQ
NA n NEPRERYWNYH FUNKCIJ (ODNOZNA^NYH WETWEJ )
w = z  cos 2k 2k  k = 0 1 : : : n ; 1.
;
n + i sin n
pOSTROENIE RIMANOWOJ POWERHNOSTI DLQ \TOJ MNOGOZNA^NOJ FUNK-
CII LIENO PRAKTI^ESKOGO SMYSLA: \TO n \KZEMPLQROW PLOSKOSTI C ,
\SKLEENNYH" W NA^ALE KOORDINAT .
1 wKL@^AQ ILI NE WKL@^AQ TO^KU z . kAK UVE OTME^ALOSX (I, c. 18),
0
W OKRESTNOSTX TO^KI NA KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI SAMU \TU TO^KU PRED-
PO^TITELXNEE NE WKL@^ATX .
2 w TERMINOLOGII rIMANA (15], c. 54, 89 W NEMECKOM ORIGINALE
Windungspunkt I Verzweigungsstelle).
3 w \TIH PRIMERAH n PREDPOLAGAETSQ CELYM ^ISLOM, BOLXIM 1.
 63
3.
p
w = n z z 2 C , | \TO MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ: KAVDO-
MU ^ISLU z 6= 0 ONA SOPOSTAWLQET ROWNO n RAZLI^NYH ZNA^E-
NIJ KORNQ n-J STEPENI IZ ^ISLA z, PRI^EM WESX NABOR \TIH
ZNA^ENIJ MOVNO PREDSTAWITX W WIDE
n jz j cos arg z +2k + i sin arg z +2k  k = 0 1 : : :  n ; 1.
p ;
n n
oTLI^IE OT PREDYDU]EGO SLU^AQ SOSTOIT W TOM, ^TO DANNAQ
MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ NA WSEM MNOVESTWE EE OPREDELENIQ
(PLOSKOSTI C ) NE DOPUSKAET RAS^LENENIQ NA NEPRERYWNYE
ODNOZNA^NYE SOSTAWLQ@]IE (ODNOZNA^NYE WETWI ). gOWORQ
INA^E, NE SU]ESTWUET NEPRERYWNOJ NA PLOSKOSTI C FUNK-
CII w = f (z) So SWOJSTWOM: (f (z))n  z.
~TOBY W \TOM UBEDITXSQ, DOSTATO^NO ZAMETITX, ^TO DLQ
TAKOJ FUNKCII w = f (z) W KAVDOJ TO^KE z 2 C  z 6= 0 WYPOL-
NQLOSX BY (PRIpNEKOTOROM k = 0 1 : : : n ; 1) SOOTNOENIE
f (z) = jzj cos n k + i sin arg zn+2k ,
z
n ; arg +2 

PRI^EM USLOWIE NEPRERYWNOSTI FUNKCII w = f (z) TREBUET,

^TOBY ZNA^ENIE k BYLO ODNIM I TEM VE DLQ WSEH ZNA^ENIJ
z 6= 0. eSLI, ODNAKO, PROSLEDITX ZA IZMENENIEM WELI^INY
arg z PRI OBHODE TO^KI z WOKRUG NA^ALA KOORDINAT (PRI
KOTOROM \TA WELI^INA IZMENQETSQ NA 2), TO PRIDETSQ SDE-
LATX WYWOD: PO WOZWRA]ENII TO^KI z W ISHODNOE POLOVE-
NIE ZNA^ENIE f (z) OKAZYWAETSQ OTLI^NYM OT TOGO, KAKIM
ONO BYLO DO OBHODA , POSKOLXKU W REZULXTATE OBHODA WELI-
^INA arg zn+2k IZMENILASX NA 2n . nEPRERYWNOSTX FUNKCII
w = f (z) WSTUPAET W PROTIWORE^IE S EE ODNOZNA^NOSTX@ .
sDELANNYJ WYWOD MOVNO TAKVE WYRAZITX SLOWAMI: 0 I
1 QWLQ@TSQ p TO^KAMI WETWLENIQ DLQ MNOGOZNA^NOJ FUNK-
CII w = z . tO, ^TO DRUGIH TO^EK WETWLENIQ U NEE NET ,
n
BUDET USTANOWLENO NIVE (S. 68).
rIMANOWA POWERHNOSTX \TOJ MNOGOZNA^NOJ FUNKCII QWLQETSQ OB_-
EKTOM WIRTUALXNYM | NE IME@]IM REALXNOJ MODELI. eE MOVNO PRED-
64
STAWITX KAK \LEJF", OSTAWLQEMYJ LU^OM , WYHODQ]IM IZ NA^ALA KOOR-
DINAT I WRA]A@]IMSQ WOKRUG NEGO \PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI" W
PREDPOLOVENII, ^TO POSLE O^EREDNOGO POLNOGO OBOROTA \LEJF" IDET
POWERH UVE SFORMIROWANNOJ EGO ^ASTI PO ZAWERENI@ VE n{GO OBO-
ROTA LU^ WOZWRA]AETSQ W ISHODNOE POLOVENIE, A \LEJF" SOEDINQETSQ
SO SWOIM NA^ALOM . dOPOLNITELXNO \TO POSTROENIE (DLQ DWUHZNA^NOJ
FUNKCII w = pz BUDET OBSUVDATXSQ NIVE (XVIII, c. 299{300).
pRAKTI^ESKI OTYSKANIE ODNOZNA^NOJ WETWI w = f (z)
MNOGOZNA^NOJ FUNKCII w = F (z) | NA TOM ILI INOM MNO-
VESTWE E DOPUSTIMYH ZNA^ENIJ PEREMENNOJ z | SOSTOIT
W UKAZANII SPOSOBA , KAK DLQ KAVDOJ TO^KI z 2 E WYBRATX
IZ SOWOKUPNOSTI ZNA^ENIJ F (z) ODNO TAKOE, OBOZNA^AEMOE
f (z), ^TOBY WOZNIKA@]AQ ODNOZNA^NAQ FUNKCIQ w = f (z)
OKAZYWALaSX BY NEPRERYWNOJ NA MNOVESTWE E .
wYDELITX ODNOZNA^NYE WETWI w = f (z) MNOGOZNA^NOJ
FUNKCII w = F (z) (RAZDELITX EE NA ODNOZNA^NYE NEPRERYW-
NYE SOSTAWLQ@]IE) NA WSEM MNOVESTWE, GDE ONA ZADANA (KAK
W PRIMERE 2 WYE), UDAETSQ KRAJNE REDKO. oBY^NO PRIHODIT-
SQ DOWOLXSTWOWATXSQ LOKALXNYM RAZDELENIEM: W OKRESTNOS-
TQH OTDELXNO WZQTYH TO^EK. tO^KI WETWLENIQ MNOGOZNA^-
NOJ FUNKCII | \TO IMENNO TE TO^KI z 2 C  (RASIRENNOJ
KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI ), NI W KAKOJ OKRESTNOSTI KOTORYH
OSU]ESTWITX TAKOE RAZDELENIE OKAZYWAETSQ NEWOZMOVNYM .
pRI WSEM RAZNOOBRAZII MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ KOMPLEKS-
NOJ PEREMENNOJ NAHOVDENIE IH ODNOZNA^NYH WETWEJ OBY^-
NO SWODITSQ K WYBORU ODNOZNA^NYH WETWEJ ARGUMENTA (KAK
NEZAWISIMOJ PEREMENNOJ, TAK I REZULXTATA PROMEVUTO^NYH
DEJSTWIJ S NEJ). wO WSQKOM SLU^AE \TO SPRAWEDLIWO W OT-
NOENII \LEMENTARNYH FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ,
MNOGOZNA^NOSTX KOTORYH POROVDENA ISKL@^ITELXNO MNOGO-
ZNA^NOSTX@ LOGARIFMA (III , c. 40), A WYDELQTX ODNOZNA^NYE
WETWI LOGARIFMA I ARGUMENTA | ODNA I TA VE ZADA^A.
 65
gDE I KAK MOVNO WYDELITX ODNOZNA^NYE WETWI ARGUMENTA
pUSTX Arg z OBOZNA^AET MNOVESTWO WSEH ZNA^ENIJ ARGU-
MENTA KOMPLEKSNOGO ^ISLA z 6= 0, a arg z | ODNO IZ \TIH
ZNA^ENIJ1 : arg z 2 Arg z Arg z =arg z +2k k 2 Z.
sOPOSTAWLENIE z 7! Arg z ZADAET NA MNOVESTWE C r f0g
MNOGOZNA^NU@ FUNKCI@ ' = Arg z, pAS^LENITX KOTORU@ NA
ODNOZNA^NYE WETWI (NEPRERYWNYE ODNOZNA^NYE FUNKCII)
' =arg z NA WSEM \TOM MNOVESTWE NEWOZMOVNO.
~TOBY W \TOM UBEDITXSQ, SLEDUET ZAMETITX, ^TO ESLI BY
DLQ KAVDOJ TO^KI z 2 C  z 6= 0, ZNA^ENIE arg z 2 Arg z MOVNO
BYLO WYBRATX TAK, ^TOBY (ODNOZNA^NAQ) FUNKCIQ ' = arg z
OKAZYWALaSX NEPRERYWNOJ , TO SRAWNENIE WELI^INY arg z DO
I POSLE OBHODA TO^KI z WDOLX OKRUVNOSTI (L@BOGO RADIU-
SA) S CENTROM W NA^ALE KOORDINAT WYQWILO BY SLEDU@]EE
PROTIWORE^IE : PO WOZWRA]ENI@ TO^KI z W ISHODNOE POLO-
VENIE WELI^INA arg z DOLVNA, S ODNOJ STORONY, WERNUTXSQ
K TOMU ZNA^ENI@, KOTOROE ONA IMELA DO OBHODA, TOGDA KAK S
DRUGOJ | IZMENITXSQ NA 2  (RIS. 16, a).

rIS. 16
1 mOVNO (HOTQ NE OBQZATELXNO) S^ITATX, ^TO \TO GLAWNOE ZNA^ENIE
ARGUMENTA , WYDELQEMOE USLOWIQMI ;< arg z 6  ILI 0 6 arg z < 2.
66
|TI VE RASSUVDENIQ POKAZYWA@T, ^TO MNOGOZNA^NAQ FUN-
KCIQ ' = Arg z NE IMEET ODNOZNA^NYH WETWEJ NI NA KAKOM
PODMNOVESTWE E  C , DOPUSKA@]EM OBHOD TO^KI z WOKRUG
NA^ALA KOORDINAT . w ^ASTNOSTI, \TIM SWOJSTWOM OBLADAET
L@BAQ OKRESTNOSTX NULQ I L@BAQ OKRESTNOSTX BESKONE^-
NOSTI , A POTOMU
0 I 1 QWLQ@TSQ DLQ MNOGOZNA^NOJ FUNKCII ' = Arg z
TO^KAMI WETWLENIQ .
tO, ^TO DRUGIH TO^EK WETWLENIQ U MNOGOZNA^NOJ FUNK-
CII ' =Arg z NET , WYTEKAET IZ SLEDU@]EGO UTWERVDENIQ.
w PLOSKOSTI C c \RAZREZOM" PO L@BOMU LU^U 1 L S WER-
INOJ 0 MOVNO WYDELITX ODNOZNA^NU@ WETWX 2 ' = arg z
MNOGOZNA^NOJ FUNKCII ' = Arg z. (kAK SLEDSTWIE, ODNO-
ZNA^NU@ WETWX ' =arg z MOVNO WYDELITX W OKRESTNOSTI
L@BOJ TO^KI z0 2 C  z0 6= 0).
dOKAZATELXSTWo. pUSTX LU^ \RAZREZa" L WYHODIT IZ TO^-
KI 0 POD UGLOM  K DEJSTWITELXNOJ OSI. pOSKOLXKU  ESTX
(c TO^NOSTX@ DO SLAGAEMOGO, KRATNOGO 2 ) DLINA DUGI EDI-
NI^NOJ OKRUVNOSTI3 OT LU^A 0 +1) DO LU^A L , DOSTATO^NO
DLQ z 2 C  z 2= L, POLOVITX arg z RAWNYM SLOVENNOJ S 
DLINE DUGI EDINI^NOJ OKRUVNOSTI3 OT LU^A L DO LU^A ^EREZ
TO^KU z (RIS. 16, B). tO, ^TO FUNKCIQ ' =arg z OKAZYWAETSQ
NEPRERYWNOJ NA MNOVESTWE C r L (BESKONE^NO MALOMU PRI-
RA]ENI@ Mz TO^KI z 2 C  z 2= L, OTWE^AET BESKONE^NO MALOE
PRIRA]ENIE Marg z EE ARGUMENTA), WYTEKAET IZ NERAWENSTWA
jM arg zj 6 arcsin jMjzzj j (SPRAWEDLIWOGO PRI jMzj 6 jzj ). Q.E.D.
t. E. W PLOSKOSTI , IZ KOTOROJ IZ_QT \TOT LU^ (WMESTE S TO^KOJ 0).
1
tO^NEE, BESKONE^NO MNOGO ODNOZNA^NYH WETWEJ, RAZLI^A@]IHSQ
2
SLAGAEMYMI, KRATNYMI 2 .
3 oBHODIMOJ \PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI".
 67
wYDELITX ODNOZNA^NU@ WETWX ' =arg z W OKRESTNOSTI PROIZWOLX-
NO WZQTOJ TO^KI z0 6= 0 MOVNO I W WIDE FUNKCII KOORDINAT x
y. |TO
MOVNO SDELATX LIBO RAZBOROM SLU^AEW NAHOVDENIQ TO^KI W KAVDOJ IZ
POLUPLOSKOSTEJ , NA KOTORYE8DELQT PLOSKOSTX C KOORDINATNYE OSI:
>
>
>
arctg xy (+2 k)
ESLI x> 0

<arcctg x (+2 k )
ESLI y> 0

>
arg z = arg(x + iy) = > y
arctg y  (+2 k)
ESLI x< 0
1
>
> x
:arcctg x  (+2 k )
ESLI y< 0
1
>
y
LIBO, POLAGAQ  ODNIM IZ ZNA^ENIJ arg z0 , SOWERITX POWOROT PLOS-
KOSTI C NA UGOL ;, POLAGAQ ze = xe+i ye = ze;i =(x+iy)(cos ;i sin ),
I PRIJTI K FORMULE
arg z = arctg xyee +  = arctg xy cos ;x sin 
cos +y sin  +  (+2 k ),
SPRAWEDLIWOJ W POLUPLOSKOSTI fz = x + iy : Re(ze;i) > 0g (RIS. 17).

rIS. 17
zADA^A WYDELENIQ ODNOZNA^NYH WETWEJ ' = arg(z ; z0)
MNOGOZNA^NOJ FUNKCII ' = Arg(z ; z0) REAETSQ TO^NO TAK
1wYBOROM ZNAKOW  (PERED ) DOSTIGAETSQ POPARNOE SOGLASOWANIE
ZNA^ENIJ L@BYH TREH IZ ^ETYREH STROK PRAWOJ ^ASTI W PERESE^ENI-
QH POLUPLOSKOSTEJ, ^TO SOOTWETSTWUET WYDELENI@ ODNOZNA^NOJ WETWI
' = arg z W PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" WDOLX ODNOJ IZ ^ETYREH KOOR-
DINATNYH POLUOSEJ. dOSTI^X POPARNOGO SOGLASOWANIQ ZNA^ENIJ WSEH
^ETYREH STROK NEWOZMOVNO , ^TO OTRAVAET NEWOZMOVNOSTX WYDELENIQ
ODNOZNA^NOJ WETWI ' =arg z W PLOSKOSTI C BEZ \RAZREZA".
68
VE, NO UVE W PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO LU^U c WERINOJ
z0 (DOSTATO^NO PRINQTX z ; z0 ZA NOWU@ PEREMENNU@ ).
wNIMANIE, UDELQEMOE NAHOVDENI@ ODNOZNA^NYH WETWEJ
ARGUMENTA , OB_QSNQETSQ TEM, ^TO NA IH OSNOWE MOGUT BYTX
WYRAVENY ODNOZNA^NYE WETWI BOLXINSTWA (ESLI NE WSEH)
MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ.
k PRIMERU, DLQ MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ w = Ln(z ; z0)
I w = (z ; z0)a (PRI NECELOM a) ODNOZNA^NYE WETWI IME@T
SOOTWETSTWENNO WID
w = ln(z ; z0) = ln jz ; z0 j + i arg(z ; z0)
I
w = ea ln(z;z0) = ea ln jz;z0jeia arg(z;z0) 
PERWYE RAZLI^A@TSQ SLAGAEMYMI i 2 k, A WTORYE | MNOVI-
TELQMI 1 eia2k  k = 1 2 : : :  KAVDAQ OPREDELENA TAM, GDE
MOVNO WYDELITX ODNOZNA^NU@ WETWX ' = arg(z ; z0) | NA-
PRIMER, W PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO L@BOMU LU^U L ,
WYHODQ]EMU IZ TO^KI z0 .

rIS. 18
w SLU^AE DEJSTWITELXNOGO RACIONALXNOGO POKAZATELQ a SREDI NIH
1
LIX KONE^NOE ^ISLO RAZLI^NYH , W SLU^AE VE IRRACIONALXNOGO ILI
MNIMOGO | NAPROTIW, WSE ONI RAZLI^NY (III, c. 55{56).
 69
w KAVDOJ VE TO^KE LU^A L \TI (OPREDELENNYE W PLOS-
KOSTI C S \RAZREZOM" PO \TOMU LU^U ) ODNOZNA^NYE WETWI
w = ln(z ; z0) I w = ea ln(z;z0) TERPQT RAZRYW | IZ-ZA RAZ-
LI^IQ (NA 2 ) PREDELXNYH ZNA^ENIJ arg(z ; z0) PO RAZNYE
STORONY OT LU^A L (RIS. 18, a). kROME TOGO, k-KRATNYJ OB-
HOD TO^KI z WOKRUG TO^KI z0 , NEPRERYWNO IZMENQQ ZNA^ENIE
arg(z ; z0), PRIDAET EMU PRIRA]ENIE 2 k, WSLEDSTWIE ^EGO K
ODNOZNA^NYM WETWQM w = ln(z;z0) = ln jz;z0 j+i arg(z;z0) I
w = ea ln(z;z0) = ea ln jz;z0jeia arg(z;z0) DOBAWLQETSQ, SOOTWETSTWEN-
NO, SLAGAEMOE i 2k I MNOVITELX ei2k: PROISHODIT TO, ^TO
NAZYWA@T WETWLENIEM | NEPRERYWNYJ PEREHOD K OT ODNOJ
ODNOZNA^NOJ WETWI K DRUGOJ.1
~UTX BOLEE SLOVNYJ PRIMER p | NAHOVDENIE ODNOZNA^NYH
; WETWEJ
DWUHZNA^NOJ FUNKCII w = z + z 2 ; 1, OBRATNOJ K pz = 12pw + w1 .
oNI ZAWEDOMO OPREDELENY I IME@TpWID w = z + pz ; 1 z +1 TAM, GDE
OPREDELENY ODNOZNA^NYE WETWI w = z ; 1 I w = z +1, W ^ASTNOSTI,
W PLOSKOSTI C S \RAZREZAMI" PO (L@BYM) DWUM LU^AM , WYHODQ]IM IZ
TO^EK 1 I ;1 (RIS. 18, B). p
p ;2 VE DWUHZNA^NOJ FUNKCII w = z + z 2 ; 1 W WIDE
pREDSTAWLENIE
w = z + z 1 ; z POZWOLQET WYDELITX (DWE) EE ODNOZNA^NYE WETWI W
PLOSKOSTI
; C S \RAZREZOM" PO OTREZKU ;1
1]. dOSTATO^NO ZAMETITX,
^TO TAK KAK z 2= ;1
1] () 1;z ;2 2= (;1
0] ZNA^ENIQM z IZ PLOS-
KOSTI C S \RAZREZOM" PO OTREZKU ;1
1] SOOTWETSTWU@T ZNA^ENIQ
1 ; z;2, PRINADLEVA]IE PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO LU^U (;1
0]
(RIS. 19), PO\TOMU DLQ NIHpOPREDELENY DWE (RAZLI^A@]IESQ ZNAKOM)
ODNOZNA^NYE WETWI wp = 1 ; z;2, A SLEDOWATELXNO, I DWE ODNOZNA^-
NYE WETWI w = z + z 1 ; z;2. kAK SLEDSTWIEp, 1 NE QWLQETSQ TO^KOJ
WETWLENIQ DLQ DWUZNA^NOJ FUNKCII w = z + z 2 ; 1 .

1 qWLENIE WETWLENIQ NAPOMINAET \NEZAMETNYJ" PEREHOD NA \DRUGU@

STORONU" LISTA m EBIUSA . \rAZREZANNYJ" POPEREK (ILI RASSMATRIWAE-
MYJ W OKRESTNOSTI L@BOJ IZ SWOIH TO^EK), ON IMEET DWE STORONY. pRI
\SKLEIWANII" VE LISTA m EBIUSA RAZDELENIE EGO \STORON" NA DWE UTRA-
^IWAETSQ: NEPRERYWNYM PEREME]ENIEM MOVNO S ODNOJ IZ NIH PEREJTI
NA DRUGU@, NE ZAMETIW PRI \TOM MOMENTA PEREHODA .
70

rIS. 19

rIMANOWU POWERHNOSTX \TOJ DWUHZNA^NOJ FUNKCII MOVNO PREDSTA-

WITX KAK DWA \KZEMPLQRA KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI, \RAZREZANNOJ" LIBO
PO L@BYM DWUM NEPERESEKA@]IMSQ LU^AM, WYHODQ]IM IZ TO^EK 1
(KAK NA RIS. 18, B), LIBO PO OTREZKU ;1
1], PRI^EM \TI DWA \KZEMPLQRA
(DWA \LISTA") SOEDINENY \KREST-NAKREST" PROTIWOPOLOVNYMI \BEREGA-
MI" RAZREZOW (^TO, RAZUMEETSQ, W REALXNOJ MODELI OSU]ESTWITX NEWOZ-
MOVNO). oBE TO^KI 1 QWLQ@TSQ TO^KAMI WETWLENIQ : OBHOD KAVDOJ
IZ NIH SOPROWOVDAETSQ PEREHODOM S ODNOGO \LISTA" RIMANOWOJ POWERH-
NOSTI NA DRUGOJ.
uPRAVNENIQ. 1. kAKIM STALO BY SOOTNOENIE MEVDU FUNKCIQMI
w = ez I w = exp z PRI PONIMANII ez W SMYSLE OB]EGO OPREDELENIQ
STEPENI (III, S. 50).
2. oB_QSNITX, PO^EMU TO^KI p 1 QWLQ@TSQ TO^KAMI WETWLENIQ DLQ
DWUZNA^NOJ FUNKCII w = z + z 2 ; 1. p
3. pROWERITX, ^TO DLQ TREHZNA^NOJ FUNKCII w = 3 (z ; 1)(z ; 2)
q WETWLENIQ QWLQ@TSQ 1
2 I 1 , A DLQ TREHZNA^NOJ FUNKCII
TO^KAMI
w = 3 zz ; 1
;2 | TOLXKO TO^KI 1 I 2.
4. nAJTIpODNOZNA^NYE WETWI MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ w = Ln(1; z )
I w = (z ; 1) 3, WYRAZIW IH ^EREZ ODNOZNA^NYE WETWI ' = arg(z ; 1).
 71
V. w ^EM SUTX PONQTIQ PROIZWODNOJ
FUNKCII KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ
pROIZWODNAQ FUNKCII w = f (z) KOMPLEKSNOJ PEREMEN-
NOJ W TO^KE z 2 C | \TO (KAK I W SLU^AE DEJSTWITELXNOJ
PEREMENNOJ) ^ISLO
f 0(z) def
= Mlim Mw = lim f (z +Mz) ; f (z)
z!0 Mz Mz!0 Mz
(W PREDPOLOVENII, ^TO \TOT PREDEL SU]ESTWUET). nAPRIMER:
a) (z 2)0 = lim
(z +Mz)2 ;z 2 = lim 2zMz +(Mz)2 = 2z 
Mz!0 Mz Mz!0 Mz
 +1 0 +1
B) P cnzn = P ncnzn;1 W L@BOJ TO^KE KRUGa SHODIMOSTI
n=0 n=1
DANNOGO STEPENNOGO RQDA (II, c. 29)
W) (jzj2)0 = Mlim
z!0
jz +Mz j2;jz j2 = lim (z +Mz )(z +Mz ); zz =
Mz Mz!0 Mz
(
= z + zMlim Mz = 0 ESLI z =0
z!0 Mz NE SU]ESTWUET ESLI z 6= 0:
sTANDARTNYM SPOSOBOM, KAK I W SLU^AE FUNKCIJ DEJ-
STWITELXNOJ PEREMENNOJ, WYWODQTSQ FORMULY PROIZWODNOJ
SUMMY , RAZNOSTI , PROIZWEDENIQ
0
I ^ASTNOGO :
f (z)  g(z) = f 0(z)  g0(z),
;

f (z) g(z) 0 = f 0(z) g(z) + f (z) g0(z),

; 

f (z) 0 f 0 (z ) g(z );f (z ) g0(z )

 

g(z) = g 2 (z ) ,
A TAKVE PROIZWODNOJ 0
SLOVNOJ FUNKCII
f ('(z) = f 0(
) '0(z), GDE
= '(z).
;

wOT, K PRIMERU, WYWOD POSLEDNEJ:

f 0 () = Mlim Mw () Mw = f 0 ( ) M + o;jM j
M ! 0
 !0 M
72

'0 (z) = Mlim M () M = '0 (z)Mz + o jMz j
Mz ! 0

; 
z!0 Mz
;  ; ; 
Mw = f 0 () '0 (z)Mz + o jMz j + o '0 (z)Mz + o jMz j  =
;  ; ; 
= f 0 () '0 (z)Mz + f 0 () o jMz j + o O jMz j =
; 
= f 0 () '0 (z)Mz + o jMz j
Mz ! 0
() Mlim Mw = f 0 () '0 (z).
z!0 Mz
nAPRIMER, WWODQ PEREMENNYE
= z;z0  =(z;z0);1, MOV-
NO USTANOWITX FAKT SU]ESTWOWANIQ I FORMULU PROIZWODNOJ
SUMMY
 +1
OBOB]ENNOGO STEPENNOGO
0  +1 0
RQDA
 +1
:
0
cn(z ; z0) = 0 c;n z0 =
P P P
n cn

z +
n n
n=;1 z n=0  n =1 
1 ; 1
= ncn(z ; z0)n;1 + ncn (z ; z0)n;1 = ncn(z ; z0)n;1
+P P 1 +P
n=1 n=;1 n=;1
W TO^KAH EGO KOLXCA SHODIMOSTI 

z 2 C :  < jz ; z0 j < r ,
;1


GDE  = n!lim
p
n
+1 ;n
jc j , A r = n!lim+1 jcnj (II, STR. 29).
p
n

l@BAQ FUNKCIQ w = f (z) KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ ODNO-

WREMENNO QWLQETSQ FUNKCIEJ w = f (x + iy) = u(x y)+ iv(x y)
DWUH DEJSTWITELXNYH PEREMENNYH. pREDWARQQ WYQWLENIE ZA-
WISIMOSTI MEVDU PROIZWODNOJ f 0(z) I ^ASTNYMI PROIZWOD-
NYMI @f @u @v @f @u @v
@x = @x + i @x I @y = @y + i @y , SLEDUET ZAMETITX:
a) SU]ESTWOWANIe PROIZWODNOJ f 0 (z) W TO^KE z 2 C I
DIFFERENCIRUEMOSTX FUNKCII w = f (z) W \TOJ TO^KE | \TO
RAWNOSILXNYE TREBOWANIQ:
lim Mw = f 0(z) () Mw = f 0(z) Mz + o(jMzj) Mz ! 0
Mz!0 Mz
B) SU]ESTWOWANIE ^ASTNYH PROIZWODNYH @f @f
@x , @y W TO^-
KE (x y) 2 R 2 NEOBHODIMO , NO NE DOSTATO^NO DLQ DIFFEREN-
CIRUEMOSTI FUNKCII w = f (x +;iy) W \TOJ TO^KE | PREDSTA-
WIMOSTI EE PRIRA]ENIQ Mw = f (x+Mx)+i(y+iMy) ;f (x+iy)
W WIDE
 73
Mx ! 0 
(
Mw = @f Mx + @f My + o;p(Mx)2+(My)2 
@x @y My ! 0
DOSTATO^NYM USLOWIEM DIFFERENCIRUEMOSTI QWLQETSQ NE-
PRERYWNOSTX ^ASTNYH PROIZWODNYH (W DANNOJ TO^KE).
kRITERIJ SU]ESTWOWANIQ PROIZWODNOJ. dLQ TOGO
^TOBY FUNKCIQ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ w = f (z) IMELA
PROIZWODNU@ f 0(z) W TO^KE z = x + iy 2 C , NEOBHODIMO I DO-
STATO^NO , ^TOBY ONA KAK FUNKCIQ DWUH DEJSTWITELXNYH
PEREMENNYH w = f (x+iy)= u(x y)+iv(x y) W TO^KE (x y) 2 R2
1) BYLA DIFFERENCIRUEMOJ 
2) UDOWLETWORQLA URAWNENI@ (USLOWI@ ) kOI  { rIMANA
( @u @v
@f + i @f =0, ILI (W \KWIWALENTNOJ ZAPISI ) @x = @y 
@x @y @u = ; @v
@y @x
PROIZWODNAQ FUNKCII PO z SWQZANA S ee ^ASTNYMI PROIZ-
WODNYMI PO x I y RAWENSTWAMI f 0(z)= @f @x = ;i @y .
@f
dOKAZATELXSTWO. wEKTORU PRIRA]ENIQ Mz =Mx + iMy 2 C
SOOTWETSTWUET WEKTOR PRIRA]ENIQ fMx Myg2 ( R , PRI \TOM
2

jMzj = p(Mx)2 +(My)2 I Mz ! 0 () MMxy !! 00 

NIVESLEDU@]IE UTWERVDENIQ PO\TOMU \KWIWALENTNY :
a) lim Mw = f 0(z)
Mz!0 Mz
B) Mw = f 0(z)Mz + o jMzj  Mz ! 0
; 
(
W) Mw = f 0(z)Mx + f 0(z) iMy + o (Mx)2 +(My)2 
;p  Mx ! 0 
My ! 0
G) FUNKCIQ w = f (x+iy) DEJSTWITELXNYH PEREMENNYH x y
DIFFERENCIRUEMA , PRI^EM @f 0 @f 0
@x = f (z) @y = if (z). Q.E.D.
74
(
@u = @v
uSLOWIQ (URAWNENIQ) kOI { rIMANA @u @x @y ISTORI^ESKI PRA-
@v
@y = ; @x
WILXNEE NAZYWATX USLOWIQMI D'aLAMBERA { |JLERA , POSKOLXKU WPERWYE
ONI POQWILISX NA S. 61 KNIGI D'aLAMBERA 1752 G. \o^ERK NOWOJ TEORII
SOPROTIWLENIQ VIDKOSTEJ"1 (PODROBNEE O GIDROMEHANI^ESKOM SMYSLE
\TIH USLOWIJ ^UTX NIVE, NA c. 83{85), A W RABOTE |JLERA 1777 G. 32]
(NA c. 2{3 I 269{271) WPERWYE INTERPRETIRU@TSQ KAK USLOWIQ SU]EST-
WOWANIQ PROIZWODNOJ PO KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ (HOTQ I LIX W PRI-
LOVENII K NEPREDELENNOMU INTEGRIROWANI@ ).
w RABOTAH kOI \TI USLOWIQ WSTRE^A@TSQ PO RAZNYM POWODAM (28],
ser. I, t. XI, p. 303 ser. II, t. I, p. 462 ser. II, t. II, p. 233), NO OSOBOGO WNI-
MANIQ ON IM NE UDELQET. nAPROTIW, U rIMANA (W ZAPISI IH W WIDE OD-
NOGO URAWNENIQ) ONI LEVAT W OSNOWE EGO OPREDELENIQ FUNKCII KOMP-
LEKSNOJ PEREMENNOJ: \nEZAWISIMOJ PEREMENNOJ WELI^INE Q NEIZMENNO
DA@ W NASTOQ]EE WREMQ UVE OB]EIZWESTNOE, PRINADLEVA]EE gAUSSU,
GEOMETRI^ESKOE ISTOLKOWANIE, W SILU KOTOROGO KOMPLEKSNAQ WELI^INA
z = x + yi PREDSTAWLQETSQ TO^KOJ NEOGRANI^ENNOJ PLOSKOSTI S KOORDI-
NATAMI x
y  Q BUDU ODNIMI I TEMI VE BUKWAMI OBOZNA^ATX KAK SAMI
KOMPLEKSNYE WELI^INY, TAK I SOOTWETSTWU@]IE IM TO^KI. fUNKCIEJ
OT KOMPLEKSNOJ WELI^INY z = x + yi Q S^ITA@ WSQKU@ WELI^INU w,
KOTORAQ IZMENQETSQ WMESTE S NEJ PRI SOBL@DENII USLOWIQ
i @w @w
@x = @y ,
NE ZAWISIMO OT TOGO, KAK WYRAVAETSQ w ^EREZ x I y ." (15], S. 88).
|TOMU USLOWI@ rIMAN DAL TAKOE TOLKOWANIE: ONO WYRAVAET NEZA-
@w dx + @w dy
WISIMOSTX OTNOENIQ dw dz = @x @y
dx + idy OT dz (rI], S. 50).
dRUGU@ ZAPISX URAWNENIQ kOI { rIMANA POZWOLILO DATX WWEDENIE
W 1927 G. AWSTRIJSKIM MATEMATIKOM wIRTINGEROM2 FORMALXNYH ^AST-
NYH PROIZWODNYH @w @z I @w@z PO PEREMENNYM z = x+iy I z = x;iy. tAK KAK
1 1
x = 2 (z+z)
a y = 2i (z;z), L@BAQ FUNKCIQ PEREMENNYH x
y FORMALXNO
QWLQETSQ FUNKCIEJ PEREMENNYH z
z, I (OPQTX -TAKI FORMALXNO )
1 d'Alembert, Jean Le Rond (Saint{Jean{le Rond | PARIVSKAQ CER-
KOWX, U KOTOROJ EGO, NEZAKONNOROVDENNOGO MLADENCA, OSTAWILA MATX),
1717{1783 | FRANCUZSKIJ MATEMATIK, MEHANIK, FILOSOF. oBLOVKA I
RAZWOROT S. 60{61 EGO KNIGI WOSPROIZWEDENY (UMENXENNO) NA S. 75.
2 Wirtinger, Wilhelm, 1865 -1945 (Math. Annalen, Bd. 97, 1927, S. 357).
75
76
@f = 1; @f
@z 2 @x ;i @f@y 
@f = 1; @f + i @f .
@z 2 @x @y
w ITOGE, USLOWIE kOI { rIMANA PRINIMAET WID @f @z = 0, I EGO TOV-
DESTWENNOE WYPOLNENIE MOVNO ISTOLKOWATX KAK USLOWIE NEZAWISIMOS-
TI FUNKCII OT PEREMENNOJ z  W \TOM SLU^AE @f @f 0
@z = @x = f (z), T.E. FOR-
MALXNAQ ^ASTNAQ PROIZWODNAQ PO z SOWPADAET S OBY^NOJ : @f df
@z = dz .
w \TOM SMYSLE FUNKCIQMI KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ z = x+iy SLE-
DUET S^ITATX TOLXKO TE FUNKCII1 DWUH DEJSTWITELXNYH PEREMENNYH
x
y, KOTORYE POSLE ZAMENY x = 2 (z + z)
y = 21i (z ; z) OKAZYWA@TSQ NE
ZAWISQ]IMI OT z.
rAZUMEETSQ, \TI DOWODY NE SLIKOM OSNOWATELXNY | HOTQ BY PO-
TOMU, ^TO @f @f
@z I @z NE QWLQ@TSQ ^ASTNYMI PROIZWODNYMI W OB]E-
PRINQTOM SMYSLE: BRATX PROIZWODNU@ PO ODNOJ IZ PEREMENNYH z
z
PRI FIKSIROWANNOJ DRUGOJ NEWOZMOVNO ! iMENNO PO\TOMU @f @f
@z I @z |
LIX FORMALXNYE ^ASTNYE PROIZWODNYE (NAZYWAEMYE E]E SIMWOLAMI
IS^ISLENIQ wIRTINGERA ).
pRIMERY. 1. fUNKCIQ w = z2 = (x + iy)2 = x2 ; y2 + i 2 xy
W L@BOJ TO^KE KOORDINATNOJ PLOSKOSTI IMEET NEPRERYWNYE
^ASTNYE PROIZWODNYE @w @x = 2 x + i 2 y @y = ;2 y + i 2 x, UDOW-
@w
LETWORQ@]IE URAWNENI@ kOI { rIMANA @w @w
@x + i @y = 0. pO-
\TOMU W L@BOJ2 TO^KE z = x + iy 2 C cU]ESTWUET PROIZWODNAQ
(z2)0 = @ (x@x
+iy)
= 2 x + i2 y = 2 z.
2. fUNKCIQ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ w = jz j2 , W ZAPISI
z = x + iy PRINIMA@]AQ WID w = x2 + y2, IMEET W L@BOJ
TO^KE KOORDINATNOJ PLOSKOSTI NEPRERYWNYE ^ASTNYE PRO-
IZWODNYE @w @w
@x = 2x @y = 2 y , DLQ KOTORYH USLOWIE kOI {
rIMANA WYPOLNQETSQ
( LIX PRI x =0 I y =0. |TO OZNA^AET,
^TO jzj2 0 =
;  0 ESLI z = 0
NE SU]ESTWUET ESLI z 6= 0:
3. iZ ZAPISI \KSPONENCIALXNOJ FUNKCII w = ez W WIDE
w = ex+iy = ex(cos y + i sin y) SLEDUET, ^TO ee ^ASTNYE PROIZ-
WODNYE @w @x = e (cos y+i sin y) @y = e (; sin y+i cos y) W L@BOJ
x @w x
 77
TO^KE KOORDINATNOJ PLOSKOSTI NEPRERYWNY I UDOWLETWORQ-
@T USLOWI@ @w @x + i @y = 0. pO\TOMU W L@BOJ TO^KE z 2 C
@w
SU]ESTWUET PROIZWODNAQ (ez)0 = @w x
@x = e (cos y + i sin y)= ez.
0 ESLI x  y = 0
(
4. fUNKCIQ w = f (z) = f (x + iy) =
1 ESLI x  y 6= 0
IMEET W NA^ALE KOORDINAT ^ASTNYE PROIZWODNYE PO x I y,
OBE RAWNYE NUL@ , A SLEDOWATELXNO, UDOWLETWORQ@]IE USLO-
WI@ kOI { rIMANA. pRI \TOM PROIZWODNAQ (PO z) :f 0 (0) NE
SU]ESTWUET: W NA^ALE KOORDINAT DANNAQ FUNKCIQ IMEET
RAZRYW I POTOMU DIFFERENCIRUEMOJ NE QWLQETSQ.
w NEKOTORYH SLU^AQH BOLEE UDOBNOJ OKAZYWAETSQ SLEDU@-
]AQ PEREFORMULIROWKA KRITERIQ SU]ESTWOWANIQ PROIZWOD-
NOJ S ZAMENOJ DEKARTOWYH KOORDINAT NA POLQRNYE .
fUNKCIQ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ w = f (z) IMEET PROIZ-
WODNU@ f 0(z) W OTLI^NOJ OT NULQ TO^KE; z 2 C W TOM I
TOLXKO W TOM SLU^AE, KOGDA W ZAPISI w = f r(cos '+i sin ')
\TA FUNKCIQ
1) DIFFERENCIRUEMA PO PEREMENNYM r = jz j ' =arg z 
@f
2) UDOWLETWORQET USLOWI@ kOI { rIMANA @r + ri @' =0
@f
PROIZWODNAQ PO z SWQZANa S ^ASTNYMI PROIZWODNYMI PO
@r = ; z @' .
r I ' RAWENSTWaMI f 0(z) = zr @f i @f
dOSTATO^NO PROWERITX, ^TO SFORMULIROWANNYE USLOWIQ
\KWIWALENTNY USLOWIQM KRITERIQ SU]ESTWOWANIQ PROIZWOD-
NOJ (c. 73). tAK KAK FUNKCII x = r cos ' I y = r sin ' DIFFE-
RENCIRUEMY PO r I ' p W KAVDOJ TO^KE KOORDINATNOJ PLOS-
KOSTI, A FUNKCII r = x2 + y2 I ' = arg z (IV, c. 67) DIF-
FERENCIRUEMY PO x I y W OTLI^NYH OT NA^ALA KOORDINAT
TO^KAH \TOJ; PLOSKOSTI, DIFFERENCIRUEMOSTX
 PO r ' FUNK-
CII w = f r(cos ' + i sin ') W L@BOJ OTLI^NOJ OT NA^ALA
78
KOORDINAT TO^KE PLOSKOSTI R 2 RAWNOSILXNA EE DIFFEREN-
CIRUEMOSTI (W \TOJ VE TO^KE, NO UVE PO x I y) KAK FUNK-
CII w = f (x+iy). rAWNOSILXNOSTX VE ZAPISI USLOWIQ kOI {
rIMANA W DEKARTOWYH I POLQRNYH KOORDINATAH USTANAWLI-
WAETSQ ZAMENOJ PEREMENNYH :
@f = @f cos ' + @f sin ' @f = @f (;r sin ') + @f r cos '
@r @x @y @' @x @y
SLEDOWATELXNO, @f @r + r @' = 0 () @x + i @y =0, PRI \TOM
i @f @f @f
;@f @f sin ' = r(cos ' + i sin ') @f = zf 0 (z).
r @f
@r = r @x cos ' + @y @x
pRIMER. pRI L@BOM WYBORE ODNOZNA^NOJ WETWI LOGARIF-
MA w = ln z = ln jzj + i arg z ONA IMEET W OKRESTNOSTI KAV-
DOJ TO^KI, GDE ONA OPREDELENA1, NEPRERYWNYE ^ASTNYE PRO-
IZWODNYE @w @r = r
@' = i, PRI \TOM @r + r @'  0 MOVNO
1 @w @w i @w
UTWERVDATX PO\TOMU, ^TO ln0 z = zr @w 1
@r = z (W TEH TO^KAH z ,
GDE OPREDELENA ODNOZNA^NAQ WETWX w =ln z).
kAK SLEDSTWIE, ODNOZNA^NYE WETWI w = z def = exp(  ln z)
MNOGOZNA^NOJ (ESLI  2= Z) FUNKCII w = z = exp  Ln z def ;

IME@T W; L@BOJ TO^KE 0

z 2 C  z 6= 0 PROIZWODNU@
(z ) = exp( ln z) = exp0 ( ln z)( ln z)0 = z  = z;1 .
 0
z
w NAGLQDNOM PREDSTAWLENII FUNKCIQ w = f (z) KOMPLEKS-
NOJ PEREMENNOJ ESTX OTOBRAVENIE , PEREWODQ]EE TO^KI z
KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI C (ILI NEKOTOROJ EE ^ASTI) W TO^-
KI w DRUGOGO (ILI TOGO VE) \KZEMPLQRA \TOJ PLOSKOSTI .
pRI LOKALXNOM IZU^ENII FUNKCII (W OKRESTNOSTI FIK-
SIROWANNOJ TO^KI z0 2 C ) UDOBNEE OPERIROWATX WEKTORAMI
PRIRA]ENIQ Mz = z ; z0 I Mw = w0 ; w, S^ITAQ, ^TO ONI OT-
LOVENY SOOTWETSTWENNO OT TO^EK z0 I w0 = f (z0). wEKTOR
nAPRIMER, W PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO L@BOMU LU^U, WYHODQ-
1
]EMU IZ NA^ALA KOORDINAT (IV, c. 68).
 79

PRIRA]ENIQ FUNKCII Mw def = f (z0 +Mz);f (z) OKAZYWAETSQ PRI

\TOM FUNKCIEJ WEKTORA PRIRA]ENIQ Mz, ^TO I OPREDELQET
OTOBRAVENIE Mz 7! Mw. w ^ASTNOSTI, DLQ FUNKCII w = z2
Mz 7! Mw =2 z0Mz + (Mz)2 .
eSLI FUNKCIQ w = f (z) IMEET W TO^KE z0 PROIZWODNU@ ,
NE RAWNU@ NUL@ , TO ZAPISX RAWENSTWA f 0(z0)= Mlim Mw W WIDE
z!0 Mz
Mw = f (z0)Mz + o jMzj (PRI Mz ! 0)
0 ; 

WYRAVAET TOT FAKT, ^TO DIFFERENCIAL dw def = f 0(z0) M z (W

TO^KE z0) FUNKCII w = f (z) SOSTAWLQET GLAWNU@ LINEJNU@
^ASTX OTOBRAVENIQ Mz 7! Mw 1, PREDSTAWLQQ SOBOJ POWOROT
WEKTORA Mz NA UGOL arg f 0(z0) (S PERENOSOM NA^ALA WEKTORA
IZ TO^KI z0 W TO^KU w0) I;IZMENENIE EGO DLINY W jf 0(z0)j RAZ.
tAK KAK Mw ; dw = o jMzj , OTOBRAVENIE Mz 7! Mw SWO-


DITSQ K UKAZANNOMU DEJSTWI@ S TO^NOSTX@ DO SLAGAEMOGO

(WNOSQ]EGO ISKAVENIE), BESKONE^NO MALOGO PO SRAWNENI@ S
jMzj PRI Mz ! 0.
pO SUTI \TO OZNA^AET SLEDU@]EE. eSLI f 0(z0) 6= 0, TO PRI
OTOBRAVENII POSREDSTWOM FUNKCII w = f (z) TREUGOLXNIK
S WERINAMI z0  z1  z2 PEREHODIT | S TO^NOSTX@ DO BESKO-
NE^NO MALOGO (OTNOSITELXNO DLIN STORON jz1 ; z0 j jz1 ; z0 j
TREUGOLXNIKA) ISKAVENIQ | W PODOBNYJ EMU (S KO\FFICI-
ENTOM PODOBIQ jf 0(z0)j) I ODINAKOWO ORIENTIROWANNYJ S NIM
TREUGOLXNIK, POWERNUTYJ WOKRUG TO^KI w0 (POSLE PERENOSA
W NEE WERINY z0 ) NA UGOL arg f 0(z0) (RIS. 20).
k \TOMU VE WYWODU MOVNO PRIJTI I ^UTX INYMI RASSUVDENIQMI.
pOSKOLXKU f 0 (z0) = zlim w;w0
!z0 z ;z0 6= 0, TO PRI STREMLENII WERIN z1
z2
TREUGOLXNIKA K WERINE z0 WYPOLNQ@TSQ SLEDU@]IE SOOTNOENIQ1:
1 eSLI f 0 (z0) = 0, TO DIFFERENCIAL dw = f 0(z0)Mz , OSTAWAQSX LINEJ-
NOJ , PERESTAET BYTX GLAWNOJ ^ASTX@ OTOBRAVENIQ Mz 7! Mw.
1 w OBOZNA^ENIQH z ;z =Mz
z ;z =Mz
w ;w =Mw
w ;w =Mw .
1 0 1 2 0 2 1 0 1 2 0 2
80

rIS. 20

jMw1 j ! jf 0 (z )j
jMw2 j ! jf 0 (z )j 

jMz1 j 0 jMz2 j 0

arg MMwz11 ! arg f 0 ( z0 )
arg MMwz22 ! arg f 0( z0 )

I, KAK SLEDSTWIE, arg MMww21 ; arg MMzz12 ! 0. |TO OZNA^AET, ^TO W PREDE-
LE PRI z1
z2 ! z0 SOOTWETSTWIE MEVDU TREUGOLXNIKAMI w0
w1
w2 I
z0
z1
z2 OKAZYWAETSQ OTNOENIEM PODOBIQ (S KO\FFICIENTOM jf 0 ( z0 )j 
RIS. 21).

rIS. 21
 81
sWOJSTWO OTOBRAVENIQ FUNKCIEJ w = f (z), IME@]EJ W
TO^KE z0 NE RAWNU@ NUL@ PROIZWODNU@ f 0(z0), | PEREWODITX
STQGIWA@]IESQ K TO^KE z0 TREUGOLXNIKI (I DRUGIE FIGURY)
W FIGURY , W PREDELE IM PODOBNYE (I ODINAKOWO S NIMI ORI-
ENTIROWANNYE ) | NAZYWA@T KONFORMNOSTX@1 OTOBRAVENIQ
(W TO^KE z0 ).
|KWIWALENTNO KONFORMNOSTX OTOBRAVENIQ w = f (z) (W
TO^KE z0 ) OZNA^AET WYPOLNENIE SLEDU@]IH DWUH USLOWIJ.
\COHRANENIE UGLOW" 2. pUSTX TO^KI z1 I z2 STREMQTSQ K
TO^KE z0 TAK, ^TO arg Mz1 ! 1 , A arg Mz1 ! 2 (NAGLQDNO
\TO SOOTWETSTWUET STREMLENI@ TO^EK z1 I z2 K TO^KE z0
WDOLX \LINIJ", IME@]IH W TO^KE z0 KASATELXNYE , WYHODQ-
]IE IZ NEE POD UGLAMI, SOOTWETSTWENNO, 1 I 2 K DEJSTWI-
TELXNOJ OSI ). tOGDA (ESLI f 0( z0 ) 6= 0)
;  ; 
arg Mw1 = arg MMwz11 Mz1 = arg MMwz11 + Mz1 ! arg f 0(z0)+ 1 ,
;  ; 
arg Mw2 = arg MMwz22 Mz2 = arg MMwz22 + Mz2 ! arg f 0(z0)+ 2 ,
IZ ^EGO SLEDUET WYWOD: PRI UKAZANNOM STREMLENII TO^EK z1
I z2 K TO^KE z0 TO^KI w1 = f (z1) I w2 = f (z2) STREMQTSQ K
TO^KE w0 = f (z0) WDOLX \LINIJ", UGOL PERESE^ENIQ KOTORYH
(W TO^KE w0) RAWEN UGLU PERESE^ENIQ (W TO^KE z0) \LINIJ",
WDOLX KOTORYH STREMQTSQ K TO^KE z0 TO^KI z1 I z2 (PRI
ODNOM I TOM VE NAPRAWLENII OTS^ETA UGLOW RIS. 22).
1 sFORMULIROWANNOE SWOJSTWO OTMETIL gAUSS W RABOTE 1822 G. (33],
Bd. IV, S. 189{216), OHARAKTERIZOWAW EGO KAK \PODOBIE W MALOM" (\in den
kleinsten Theilen $ahnlich") S WKL@^ENIEM \TOGO TERMINA W SAMOE NAZWA-
NIE RABOTY. pOZDNEE (W 1844 G.) ON NAZWAL \TO SWOJSTWO KONFORMNOSTX@
OTOBRAVENIQ (33], Bd. IV, S. 262) LAT. conformis | SHODNYJ, PODOB-
NYJ .
2 s WERINOJ W TO^KE z . CRAZU SLEDUET OTMETITX, ^TO ODNOGO \SO-
0
HRANENIQ UGLOW" W TO^KE z0 E]E NEDOSTATO^NO DLQ KONFORMNOSTI OTO-
BRAVENIQ W UKAZANNOJ TO^KE (PRIMER IZ UPRAVNENIQ 4 NA S. 87).
82

rIS. 22

\pOSTOQNSTWO
RASTQVENIQ". eSLI Mlim jMwj = jf 0 (z)j 6= 0,
z!0 jMz j
TO KAKIM BY MALYM NI BYLO ^ISLO "> 0, NERAWENSTWA
jf (z)j;" jMzj < jMwj < (jf 0(z)j+ ") jMzj
; 0

WYPOLNQ@TSQ DLQ WSEH WYHODQ]IH IZ TO^KI z0 NENULEWYH

WEKTOROW Mz DOSTATO^NO MALOJ DLINY WNE ZAWISIMOSTI OT
IH NAPRAWLENIJ . |TO OZNA^AET, ^TO W PREDELE PRI M z ! 0
OTOBRAVENIE Mz 7! Mw IZMENQET DLINY WEKTOROW Mz W ODNO I
TO VE ^ISLO (jf 0(z0)j)1 RAZ. kAK SLEDSTWIE, PRI L@BOM STREM-
LENII TO^EK z1  z2 K TO^KE z0 S USLOWIEM, ^TO OTNOENIE
DLIN WEKTOROW M z1  M z2 OSTAETSQ RAWNYM (ILI STREMITSQ
K) NEKOTOROMU ^ISLU , OTNOENIE DLIN WEKTOROW Mw1  Mw2
STREMITSQ K TOMU-VE ^ISLU .
w ^ASTNOSTI, OKRUVNOSTX S CENTROM z0 DOSTATO^NO MALOGO RADI-
USA r OTOBRAVENIEM w = f (z) PREOBRAZUETSQ W PODMNOVESTWO 2 KOLXCA
S CENTROM w0 , OBA RADIUSA KOTOROGO (WNENIJ I WNUTRENNIJ ) \KWIWA-
LENTNY jf 0 (z0)j r PRI r ! 0, A SLEDOWATELXNO, ^TO SU]ESTWENNO, IRINA
~ISLO jf 0 (z0)j IMEET PO\TOMU SMYSL KO\FFICIENTA LOKALXNOGO
1
RASTQVENIQ W TO^KE z0 PRI OTOBRAVENII FUNKCIEJ w = f (z).
2 |TO PODMNOVESTWO (ESLI OTNOSITELXNO FUNKCII w = f (z) PREDPO-
LAGATX LIX SU]ESTWOWANIE PROIZWODNOJ W TO^KE z0) NE OBQZANO BYTX
\NEPRERYWNOJ LINIEJ".
 83
\TOGO KOLXCA QWLQETSQ BESKONE^NO MALOJ BOLEE WYSOKOGO PORQDKA PO
SREWNENIE@ S EGO RADIUSAMI PRI r ! 0 (RIS. 23).

rIS. 23
sWOJSTWO KONFORMNOSTI OTOBRAVENIQ w = f (z) (W TO^-
KAH, GDE f 0(z) 6= 0) I EGO NARUENIE (W TO^KAH, GDE f 0(z) = 0)
ILL@STRIRUET NA PROSTYH PRIMERAH RIS. 14 (S. 57)1. w ^AST-
NOSTI, PRI OTOBRAVENII w = z2 RASTWORY UGLOW, WYHODQ]IH
IZ TO^KI 0, UWELI^IWA@TSQ W DWA RAZA, A WEKTORY Mz I  Mz
PEREHODQT W WEKTORY, RAZLI^A@]IESQ PO DLINE W 2 RAZ (HO-
TQ PRI \TOM KAVDAQ OKRUVNOSTX S CENTROM 0 PEREHODIT W
OKRUVNOSTX ).
gIDROMEHANI^ESKIJ SMYSL PROIZWODNOJ PO KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ
pUSTX W NEKOTOROJ ^ASTI PROSTRANSTWA ZADANO WEKTORNOE POLE , PO
SMYSLU QWLQ@]EESQ POLEM SKOROSTEJ ^ASTIC VIDKOSTI. pREDPOLAGAET-
SQ, ^TO
A) POLE QWLQETSQ PLOSKOPARALLELXNYM : WSE WEKTORY PARALLELXNY
FIKSIROWANNOJ PLOSKOSTI (PRINIMAEMOJ ZA PLOSKOSTX KOORDINAT x
y
ILI KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX PEREMENNOJ z = x + iy) I NE ZAWISQT OT
RASSTOQNIQ DO \TOJ PLOSKOSTI
1 sLEDUET POD^ERKNUTX LOKALXNOSTX cWOJSTWA KONFORMNOSTI : QW-
LQQSX KONFORMNYM W OTDELXNO WZQTYH TO^KAH, OTOBRAVENIE w = f (z)
MOVET SU]ESTWENNO IZMENITX FORMU FIGURY W CELOM (^TO I WIDNO NA
RIS. 14).
84
B) PROEKCIQ NA UKAZANNU@ PLOSKOSTX TOJ ^ASTI PROSTRANSTWA, W
KOTOROJ ZADANO POLE, QWLQETSQ ODNOSWQZNOJ OBLASTX@ 1 
W) POLE2 QWLQETSQ BEZWIHREWYM I NE IMEET ISTO^NIKOW I STOKOW .
pERWOE PREDPOLOVENIE POZWOLQET ZAPISATX POLE W WIDE v = fp
qg,
GDE p = p(x
y)
q = q(x
y) | FUNKCII, IME@]IE NEPRERYWNYE ^ASTNYE
PROIZWODNYE PO x I y W UPOMQNUTOJ ODNOSWQZNOJ OBLASTI .
pREDPOLOVENIE O TOM, ^TO WEKTORNOE POLE QWLQETSQ BEZWIHREWYM I
NE IMEET ISTO^NIKOW (I STOKOW ), OZNA^AET WYPOLNENIE RAWENSTW
@q @p @p @q
@x = @y (rot v = 0) I @x = ; @y (div v =0).
wWIDU ODNOSWQZNOSTI OBLASTI, GDE SPRAWEDLIWY \TI RAWENSTWA,
IZ NIH WYWODITSQ3, SOOTWETSTWENNO, ^TO pdx + qdy = du, A ; qdx +
pdy = dv DLQ NEKOTORYH FUNKCIJ4 u = u(x
y) I v = v(x
y). pERWU@
IZ NIH NAZYWA@T POTENCIALXNOJ FUNKCIEJ (SKOROSTI ), A WTORU@ |
FUNKCIEJ TOKA .
kAK SLEDSTWIE, @u @u @v @v
@x = p, @y = q, @x = ;q, @y = p, W SILU ^EGO FUNK-
CII u = u(x
y) I v = v(x
y) UDOWLETWORQ@T URAWNENIQM kOI { rI-
MANA , A POTOMU | SOGLASNO USTANOWLENNOMU KRITERI@ SU]ESTWOWANIQ
PROIZWODNOJ (S. 73) | PREDSTAWLQ@T SOBOJ, SOOTWETSTWENNO, DEJSTWI-
TELXNU@ I MNIMU@ ^ASTI NEKOTOROJ FUNKCII w = f (z ) KOMPLEKSNOJ
PEREMENNOJ z = x+iy, IME@]EJ (W KAVDOJ TO^KE UPOMQNUTOJ ODNOSWQZ-
NOJ OBLASTI) PROIZWODNU@ f 0 (z )= @ (u@x+iv) = p ; iq.
|TA FUNKCIQ w = f (z ) (OPREDELQEMAQ S TO^NOSTX@ DO POSTOQNNO-
GO KOMPLEKSNOGO SLAGAEMOGO ) NAZYWAETSQ KOMPLEKSNYM POTENCIALOM
WEKTORNOGO POLQ v = fp
qg : NA KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI SWQZX MEVDU
NIMI WYRAVAETSQ RAWENSTWOM f 0 (z ) = v. |KWIWALENTNO: MODULX PRO-
IZWODNOJ KOMPLEKSNOGO POTENCIALA WYRAVAET ABSOL@TNU@ WELI^INU
1 pODROBNO PONQTIE ODNOSWQZNOJ OBLASTI OBSUVDAETSQ NIVE (X,
S. 149{151), SUTX VE ODNOSWQZNOSTI SOSTOIT W TREBOWANII, ^TO ESLI
GRANICA KAKOJ-LIBO PLOSKOJ FIGURY PRINADLEVIT OBLASTI , TO I SAMA
\TA FIGURA PRINADLEVIT \TOJ OBLASTI .
2 eGO KOMPONENTY PREDPOLAGA@TSQ NEPRERYWNO DIFFERENCIRUEMYMI
FUNKCIQMI TO^KI.
3 pRIMENENIEM FORMULY gRINA K MNOGOUGOLXNIKAM .
4 oPREDELQEMYH S TO^NOSTX@ DO POSTOQNNOGO SLAGAEMOGO . eSLI NE
TREBOWATX ODNOSWQZNOSTI OBLASTI, TO \TI FUNKCII MOGUT OKAZATXSQ
MNOGOZNA^NYMI .
 85
SKOROSTI POTOKA, A EE ARGUMENT | WZQTYJ S OBRATNYM ZNAKOM UGOL
MEVDU WEKTOROM SKOROSTI I OSX@ x.
lINII TOKA 1 WEKTORNOGO POLQ v = fp
qg | A \TO REENIQ DIFFE-
RENCIALXNOGO URAWNENIQ dxp = dyq (WEKTORY POLQ QWLQ@TSQ KASATELX-
NYMI K NIM) | IME@T WID v = const, TAK KAK W SILU \TOGO URAWNENIQ
dv = ;qdx + pdy =0.
eSLI v = v1 I v = v2 | DWE LINII TOKA , A y1
y2 OPREDELQ@TSQ
(DLQ FIKSIROWANNOGO x) IZ URAWNENIJ v(x
y1 ) = v1
v(x
y2 ) = v2 , TO
@v = p)
(POSKOLXKU @y
Ry2 (xy) Ry2
v2 ; v1 = v(x
y2 ) ; v(x
y1 ) = @v@y dy = p(x
y) dy
y1 y1
ESTX RASHOD (KOLI^ESTWO PROTEKA@]EJ W EDINICU WREMENI) VIDKOSTI
^EREZ WERTIKALX (S KOORDINATOJ x) MEVDU UROWNQMI y1 I y2 .
oTYSKANIEM KOMPLEKSNOGO POTENCIALA (I ^EREZ NEGO RASPREDELE-
NIQ SKOROSTEJ ) POTOKA VIDKOSTI ZANIMALSQ E]E d'aLAMBER (c. 75). o
TOM, KAK EGO NAHODQT W TAK NAZYWAEMYH ZADA^AH NA OBTEKANIE , MOVNO
PONQTX NA SLEDU@]EM PROSTEJEM PRIMERE.

rIS. 24
pUSTX PLOSKOPARALLELXNYJ POTOK VIDKOSTI | NASTOLXKO BOLXOJ
GLUBINY , ^TO EE MOVNO S^ITATX BESKONE^NOJ , | WSTRE^AET PREPQTSTWIE
W WIDE WERTIKALXNOGO OTREZKA WYSOTY h (RIS. 24, a).2 s^ITAQ, ^TO
1 w PROSTRANSTWE IM OTWE^A@T CILINDRI^ESKIE POWERHNOSTI S OB-
RAZU@]IMI, PERPENDIKULQRNYMI PLOSKOSTI x
y.
2 w PROSTRANSTWE \TOMU OTREZKU SOOTWETSTWUET PERPENDIKULQRNAQ
PLOSKOSTI DNA I WEKTORU SKOROSTI POLOSA IRINOJ h.
86
SKOROSTX POTOKA WDALI OT PREPQTSTWIQ RAWNA v1 I NAPRAWLENA WDOLX
OSI x, NAJTI KOMPLEKSNYJ POTENCIAL w = f (z) \TOGO POTOKA.
pOSKOLXKU KAVDOJ ^ASTICE VIDKOSTI OTWE^AET SWOQ LINIQ TOKA , I
GRANI^NOJ (v(x
y)= v0 ) DLQ NIH QWLQETSQ OSX x S OTREZKOM-PREPQTST-
WIEM , A WWIDU BESKONE^NOJ GLUBINY POTOKA RASHOD VIDKOSTI SLEDUET
S^ITATX BESKONE^NYM , ISKOMAQ FUNKCIQ w = f (z) DOLVNA WZAIMNO -
ODNOZNA^NO OTOBRAVATX POLUPLOSKOSTX fz 2 C : Im z > 0g, \RAZREZAN-
NU@" PO OTREZKU 0
ih], NA POLUPLOSKOSTX fw 2 C : Im w > v0 g2  PRI
\TOM | TAK KAK KOMPLEKSNYJ POTENCIAL OPREDELQETSQ S TO^NOSTX@ DO
POSTOQNNOGO SLAGAEMOGO | MOVNO S^ITATX v0 =0 (RIS. 24, B ).

rIS. 25
p
oDNOJ IZ TAKIH FUNKCIJ QWLQETSQ w = z 2 + h2, DEJSTWIE KOTOROJ
SWODITSQ K POSLEDOWATELXNOMU WYPOLNENI@ SLEDU@]IH (RIS. 25):
A)  = z 2 (LU^I PLOSKOSTI C z , WYHODQ]IE IZ TO^KI z =0 POD UGLA-
MI IZ PROMEVUTKA (0
), ODIN IZ KOTORYH | WYHODQ]IJ POD UGLOM
 | NEPOLNYJ, PEREHODQT W LU^I , WYHODQ]IE IZ TO^KI  =0 POD WDWOE
2
2 iLI NA POLUPLOSKOSTX fw 2 C : Im w<v g.
0
 87
BOLXIMI UGLAMI I POTOMU ZAPOLNQ@]IE WS@ PLOSKOSTX C  S \RAZRE-
ZOM" PO DEJSTWITELXNOJ OSI OT TO^KI  = ;h2 WPRAWO DO BESKONE^NOS-
TI)
B) ! =  + h2 (NA^ALO \RAZREZA" PEREME]AETSQ W TO^KU ! = 0 PLOS-
KOSTX C ! S \TIM \RAZREZOM" MOVNO RASSMATRIWATX KAK SOWOKUPNOSTX
LU^EJ , WYHODQ]IH pIZ TO^KI ! =0 POD UGLAMI IZ PROMEVUTKA (0
2 ))
W) w = p! = z 2 + h2 (LU^I PLOSKOSTI C ! , WYHODQ]IE IZ TO^KI
! = 0 POD UGLAMI IZ PROMEVUTKA (0
2 ), PEREHODQT W LU^I PLOSKOSTI
C w , WYHODQ]IE IZ TO^KI w =0 POD WDWOE MENXIMI UGLAMI).
l@BAQ DRUGAQ FUNKCIQ w = f (z) S UKAZANNYMI
p 2 2 OTOBRAVA@]IMI
SWOJSTWAMI OBQZANA IMETX WID f (z) = cpzz2++hh2 ++db , GDE a
b
c
d |
a
DEJSTWITELXNYE ^ISLA S ac;bd> 0 (VI, S. 99 XVIII, S. 307). oSTAETSQ
U^ESTX DOPOLNITELXNYE TREBOWANIQ, WYTEKA@]IE IZ PRIRODY ZADA^I:
f (1)= 1 (\BESKONE^NOSTX" QWLQETSQ EDINSTWENNOJ \TO^KOJ", W KOTOROJ
p 2 ) I2 f (1)= v1 .
PERESEKA@TSQ WSE LINII TOKA 0
sREDI FUNKCIJ w = acpzz2 ++hh2 ++db EDINSTWENNOJ (S TO^NOSTX@ DO PO-
STOQNNOGO SLAGAEMOGO
p ), UDOWLETWORQ@]EJ DANNYM TREBOWANIQM QWLQ-
ETSQ w = v1 z 2 + h2 | \TO I ESTX ISKOMYJ KOMPLEKSNYJ POTENCIAL .
wY^ISLENIE PROIZWODNOJ NAJDENNOGO KOMPLEKSNOGO POTENCIALA W
TO^KAH z = ih I z = 0 POKAZYWAET, ^TO W KONCEWOJ TO^KE PREPQTSTWIQ
SKOROSTX POTOKA OKAZYWAETSQ BESKONE^NOJ , TOGDA KAK W UGLOWYH TO^-
KAH ONA RAWNA NUL@ .
pREDSTAWLENIE
p VE NAJDENNOGO KOMPLEKSNOGO POTENCIALA W WIDE
u+iv = v1 (x + iy)2 + h2 S POSLEDU@]IM WOZWEDENIEM W KWADRAT I PRO-
WEDENIEM \LEMENTARNYH ALGEBRAI^ESKIH PREOBRAZOWANIJ POZWOLQET PO-
LU^ITX URAWNENIE LINIJ TOKA ( v =const): x2 y2 = c4 ; c2 (y2 ; x2 ; h2 ).
uPRAVNENIQ. 1. nAJTI TO^KI z = x + iy, W KOTORYH SU]ESTWU@T
PROIZWODNYE FUNKCIJ: a) w = z 2+ z2  B) w =sin2 (x+y) + i cos2 (x+y).
2. pUSTX PODMNOVESTWO S
R2 ESTX OB_EDINENIE ODNOJ IZ KOORDI-
NATNYH OSEJ I DWUH KRUGOW , RASPOLOVENNYH PO OBE STORONY I KASA-
@]IHSQ EE W NA^ALE KOORDINAT
( . pROWERITX, ^TO W NA^ALE KOORDINAT
FUNKCIQ w = f (x
y) def
= 1
ESLI (x
y) 2 S
IMEQ PROIZWODNU@ PO L@-
0
ESLI (x
y) 2= S

BOMU NAPRAWLENI@ (S WYPOLNENIEM USLOWIQ kOI { rIMANA), NE IMEET
PROIZWODNOJ KAK FUNKCIQ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ z = x + iy.
88
(
3. pUSTX f (z) = z
ESLI Im z > 0
uBEDITXSQ, ^TO OTOBRAVENIe
def
z
ESLI Im z < 0:
w = f (z) W TO^KE z =0 OBLADAET SWOJSTWOM POSTOQNSTWA RASTQVENIQ ,
NO NE SOHRANQET UGLY . w KAKIH TO^KAH SU]ESTWUET PROIZWODNAQ f 0 (z)?
^ASTNYE PROIZWODNYE @f @f
@x  @y ? WYPOLNQETSQ USLOWIE kOI { rIMANA ?
4. pUSTX f (0)=0,( A DLQ z 6= 0
;1
f (z)= z j cos(arg z )j;1
ESLI jIm z j 6 jRe z j

z j sin(arg z )j
ESLI jIm z j > jRe z j:
( w = f (z) ESTX UDOWLETWORQ@]AQ USLOWI@ arg w = arg z TO^KA KWADRA-
TA , OPISANNOGO OKOLO PROHODQ]EJ ^EREZ TO^KU z OKRUVNOSTI S CENT-
ROM 0 RIS. 26). pROWERITX, ^TO FUNKCIQ w = f (z) IMEET W NA^ALE KOOR-
DINAT KAK ^ASTNYE PROIZWODNYE @f @f
@x  @y (UDOWLETWORQ@]IE USLOWI@
kOI { rIMANA), TAK I PROIZWODNU@ PO L@BOMU NAPRAWLENI@ , ODNAKO
PROIZWODNAQ f 0(0) NE SU]ESTWUET . qWLQETSQ LI OTOBRAVENIE w = f (z)
KONFORMNYM W TO^KE z = 0? oBLADAET LI ONO W NEJ SWOJSTWOM POSTO-
QNSTWA RASTQVENIQ ? SOHRANENIQ UGLOW ?

rIS. 26
5. oPERACIQ KOMPLEKSNOGO SOPRQVENIQ z 7! z , SOHRANQQ UGLY, ME-
NQET NAPRAWLENIE IH OTS^ETA (QWLQQ SOBOJ PRIMER ANTIKONFORMNOGO
OTOBRAVENIQ , ILI KONFORMNOGO OTOBRAVENIQ 2-GO RODA ). pO^EMU \TA
OPERACIQ U^ASTWUET W PROEKCII mERKATORA (III, S. 48{49)?
 89
VI. kAKIMI SWOJSTWAMI OBLADA@T
OTOBRAVENIQ DROBNO-LINEJNYMI
FUNKCIQMI
pROSTAQ, NO ISKL@^ITELXNO WAVNAQ PO OTOBRAVA@]IM
SWOJSTWAM RAZNOWIDNOSTX FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMEN-
NOJ | \TO DROBNO-LINEJNYE FUNKCII w = cz az +b (S L@BYMI
+d
KOMPLEKSNYMI
  KO\FFICIENTAMI a b c d DLQ KOTORYH, OD-
NAKO, ac db 6= 0)1 .
pRI c = 0 DROBNO-LINEJNAQ FUNKCIQ PRIWODITSQ K WIDU
w = eaz +eb, T. E. OKAZYWAETSQ LINEJNOJ .
w OBRAZNOM PREDSTAWLENII PEREMENNYH z I w TO^KAMI
PLOSKOSTI C (ILI DWUH EE \KZEMPLQROW) DROBNO-LINEJNYE
FUNKCII NAZYWA@T DROBNO-LINEJNYMI OTOBRAVENIQMI .
nA SAMOM DELE DROBNO-LINEJNYE FUNKCII w = az +b
cz +d RAS-
PROSTRANQ@T NA WS@ RASIRENNU@ KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX
C , POLAGAQ PO DOGOWORENNOSTI W \OSOBYH TO^KAH" z0 = ; c I
d
1 \TIH FUNKCIJ2
w(z0) def = limd czaz +b = 1 w(1) def
= zlim az +b = a
z!; c + d !1 cz +d c
zAPISX SOOTNOENIQ w = az +b dw;b
cz +d W WIDE z = ;cw+a I, S DRU-
GOJ STORONY, PODSTANOWKA W NEGO z =  +
 + S REZULXTATOM
w = ac(( + )+b(  +) = (a+b )  +(a +b)
+ )+d(  +) (c+d )  +(c +d)
DOKAZYWA@T SPRAWEDLIWOSTX SLEDU@]IH UTWERVDENIJ.
1 iNA^E w const. kO\FFICIENTY a
b
c
d DOPUSKA@T UMNOVENIE
(1+i)z +i (3;i)z +2+i
NA OB]IJ NENULEWOJ MNOVITELX : w = (1+2 i)z ;i I w = 5z ;2;i |
\TO ODNa I Ta VE DROBNO -LINEJNAQ FUNKCIQ .
2 dLQ LINEJNYH FUNKCIJ \OSOBYE TO^KI" SLIWA@TSQ W ODNU z = 1.
0
90
wSQKAQ DROBNO - LINEJNAQ FUNKCIQ WZAIMNO - ODNOZNA^NO
OTOBRAVAET (WS@) RASIRENNU@ KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX
NA. (WS@) RASIRENNU@ KOMPLEKSNU@ PLOSKOSTX 1.
l@BAQ DROBNO-LINEJNAQ FUNKCIQ IMEET OBRATNU@ , TAKVE
QWLQ@]U@SQ DROBNO-LINEJNOJ .
kOMPOZICIQ (REZULXTAT POSLEDOWATELXNOGO WYPOLNENIQ )
DROBNO-LINEJNYH FUNKCIJ ESTX DROBNO-LINEJNAQ FUNKCIQ.
dROBNO-LINEJNYE FUNKCII OTNOSITELXNO OPERACII KOMPOZICII SO-
STAWLQ@T GRUPPU , PRI^EM NEKOMMUTATIWNU@  W NEJ ESTX FUNK-
CIJ : w = z
w = 1z  w = 1 ; z
w = 1;1 z , w = z;z 1 , w = z;z 1
SOSTAWLQ@T PODGRUPPU .
nEPODWIVNOJ TO^KOJ DROBNO-LINEJNOJ FUNKCII (OTO-
cz +d NAZYWA@T L@BOE ZNA^ENIE z 2 C , DLQ
BRAVENIQ ) w = az +b 
az +b = z , PRI \TOM 1 OKAZYWAETSQ NEPODWIVNOJ
KOTOROGO cz +d
TO^KOJ LIX W SLU^AE c = 0, T. E. KOGDA FUNKCIQ QWLQET-
SQ LINEJNOJ  (DLQ TOVDESTWENNOJ FUNKCII w = z L@BAQ
TO^KA z 2 C  QWLQETSQ NEPODWIVNOJ ).2
dROBNO-LINEJNAQ FUNKCIQ (OTLI^NAQ OT TOVDESTWENNOJ)
NE MOVET IMETX BOLEE DWUH NEPODWIVNYH TO^EK.
dOKAZATELXSTWo . sOOTNOENIE az cz +d = z W SLU^AE c 6= 0
+b
DLQ z = 1 NE WYPOLNQETSQ, A DLQ KONE^NYH z RAWNOSILX-
NO KWADRATNOMU URAWNENI@, W SILU ^EGO TAKIH ZNA^ENIJ z
DWA ILI ODNO 3 W SLU^AE VE c = 0 (LINEJNOJ FUNKCII) UKA-
ZANNOMU SOOTNOENI@ UDOWLETWORQ@T z = 1 I z = d;b a (OBA
RAWNYE 1 PRI d = a I b 6= 0)3 SLU^AJ c = 0 d = a, b = 0
SOOTWETSTWUET TOVDESTWENNOJ FUNKCII. Q.E.D.
tU VE SAMU@ ILI DRUGOJ EE \KZEMPLQR.
1
pODROBNU@ KLASSIFIKACI@ DROBNO-LINEJNYH FUNKCIJ NA OSNOWE
2
IH NEPODWIVNYH TO^EK MOVNO NAJTI U l. fORDA 18].
3 z TOGDA NAZYWA@T DWOJNOJ NEPODWIVNOJ TO^KOJ .
 91
kAKOWY BY NI BYLI TRI (RAZNYE ) TO^KI z1  z2 z3 2 C  I
TRI (RAZNYE ) TO^KI w1 w2 w3 2 C , SU]ESTWUET I PRI-
TOM EDINSTWENNAQ DROBNO -LINEJNAQ FUNKCIQ, PEREWODQ-
]AQ TO^KI z1  z2  z3 SOOTWETSTWENNO W w1 w2 w3.
dOKAZATELXSTWO. eDINSTWENNOSTX TAKOJ FUNKCII WY-
TEKAET IZ TOGO, ^TO ESLI w = w(z) I w = we(z) | DWE DROBNO-
LINEJNYE FUNKCII, PEREWODQ]IE TO^KI z1  z2 z3 SOOTWET-
STWENNO W w1 w2 w3, A z = we;1(w) | DROBNO-LINEJNAQ FUNK-
; ;
CIQ, OBRATNAQ K w = we(z), TO KOMPOZICIQ z = we w(z) OKA-
1
ZYWAETSQ DROBNO-LINEJNOJ FUNKCIEJ S TEM SWOJSTWOM, ^TO
we;1 w(zj) = we;1(wj) = zj  j = 1 2 3, I PO\TOMU IME@-
;

]EJ NE MENEE TREH NEPODWIVNYH  TO^EK. sOGLASNO PREDY-

we w(z)  z, IZ ^EGO SLEDUET, ^TO
; ;
DU]EMU UTWERVDENI@ 1
we(z)  we we;1 w(z)  w(z).
; ; 

sU]ESTWOWANIE TAKOJ FUNKCII MOVNO WYWESTI ISHODQ

IZ SLEDU@]EGO SOOTNOENIQ MEVDU PEREMENNYMI w I z :
w;w1
w3 ;w2 = z ;z1
z3 ;z2 .1
w;w2 w3 ;w1 z ;z2 z3 ;z1
dLQ PROWERKI TOGO, ^TO ZAPISANNOE SOOTNOENIE DEJST-
WITELXNO OPREDELQET DROBNO-LINEJNU@ FUNKCI@ w = w(z),
DOSTATO^NO;
WWESTI WSPOMOGATELXNYE DROBNO-LINEJNYE FUNK-
z z 1 z3 ;z2 w ; w1 w3 ;w2
CII
= z;z2
z3;z1 I ! = w;w2
w3;w1 , ^EREZ KOTORYE ZA-
WISIMOSTX PEREMENNOJ w OT PEREMENNOJ z WYRAVAETSQ KAK
;
w = !
(z). tO, ^TO ZNA^ENIQM z = z1 z2  z3 DEJSTWITELXNO
1
SOOTWETSTWU@T ZNA^ENIQ w = w1 w2 w3, PROWERQETSQ PRQMOJ
PODSTANOWKOJ . Q.E.D.
1eSLI ODNA IZ TO^EK z1
z2
z3 I (ILI) w1
w2
w3 ESTX 1, TO SOOT-
NOENIE PONIMAETSQ KAK EGO PREDEL PRI STREMLENII \TIH TO^EK (\TOJ
TO^KI) K 1, ^TO RAWNOSILXNO ZAMENE NA 1 WSEH SODERVA]IH IH (ee)
^ISLITELEJ I ZNAMENATELEJ :
w;w1
w3 ;w2 = z3 ;z2 , ESLI (K PRIMERU) z = 1,
w;w2 w3 ;w1 z ;z2 1
w;w1 = z ;z1 , ESLI z = 1 I w = 1.
w;w2 z3;z1 2 3
92
zAME^ANIE. eSLI TO^KI z3 I w3 S^ITATX NEOPREDELENNY-
MI , TO NEOPREDELENNYMI OKAZYWA@TSQ ^ISLA zz33;;zz21 I ww33 ;;ww21 ,
I IZ DOKAZANNOGO UTWERVDENIQ WYTEKAET SLEDU@]EE.
w;w1 =  z ;z1 ( | L@BOE NENULEWOE KOMPLEKSNOE ^ISLO)
w;w2 z ;z2
ESTX OB]IJ WID TEH DROBNO-LINEJNYH FUNKCIJ, KOTORYE
PEREWODQT TO^KI z1  z2 SOOTWETSTWENNO W TO^KI w1 w2.1
OTOBRAVA@]Ie SWOJSTWA DROBNO -LINEJNYH FUNKCIJ
sWOJSTWO KONFORMNOSTI az + b
. oTOBRAVENIE DROBNO-LI-
NEJNOJ FUNKCIEJ w = cz+d QWLQETSQ KONFORMNYM (W ^AST-
NOSTI, SOHRANQ@]IM UGLY ) WO WSEH NEOSOBYH z 6= ; dc TO^-
; 

KAH z 2 C .
dOKAZATELXSTWO. fUNKCIQ w = cz az +b PRI z 6= ; d IMEET
; az +b 0 ad;bc +d c
PROIZWODNU@ cz+d = (cz+d)2 , NE RAWNU@ NUL@ , A POTOMU
OTOBRAVENIE \TOJ FUNKCIEJ W L@BOJ TO^KE z 2 C  z 6= ; dc ,
QWLQETSQ KONFORMNYM (V, c. 81). Q.E.D.
pRI IZOBRAVENII PEREMENNYH NA SFERE rIMANA (I, S. 21) SWOJST-
WO KONFORMNOSTI OTOBRAVENIJ DROBNO-LINEJNYMI FUNKCIQMI RASPRO-
STRANQETSQ I NA IH \OSOBYE" TO^KI (WKL@^AQ BESKONE^NO UDALENNU@ ).
sWOJSTWO SOHRANENIQ UGLOW PRI STEREOGRAFI^ESKOJ PROEKCII WYWO-
DITSQ LIBO ANALITI^ESKI (U a. i. mARKUEWI^A 12] I l. fORDA 18]),
LIBO GEOMETRI^ESKI (U d. gILXBERTA I s. kON -fOSSENA 3]).
\ kRUGOWOE azSWOJSTWO
"
+b
.oTOBRAVENIE DROBNO-LINEJNOJ
FUNKCIEJ w = cz+d PREOBRAZUET OKRUVNOSTI I PRQMYE W
OKRUVNOSTI ILI PRQMYE . tO^NEE: OKRUVNOSTI I PRQMYE ,
NE PROHODQ]IE ^EREZ \OSOBU@" TO^KU z0 = dc , PREOBRAZU@TSQ
W OKRUVNOSTI , A PROHODQ]IE ^EREZ NEE | W PRQMYE 2.
eSLI ODNA IZ TO^EK z1
z2 I/ILI w1
w2 ESTX 1, TO SOOTWETSTWU-
1
@]IE ^ISLITELI I ZNAMENATELI ZAMENQ@TSQ NA 1.
2 kAVDAQ PRQMAQ S^ITAETSQ PROHODQ]EJ ^EREZ TO^KU 1.
 93
dOKAZATELXSTWO. dELENIE (S OSTATKOM) PRIWODIT DROBNO-
LINEJNU@ FUNKCI@ w = az cz
+b K WIDU w = a z + b (PRI c =0)
+ d d d
b; adc
ILI w = c + cz+d (PRI c 6= 0), T. E. LIBO K LINEJNOJ FUNKCII,
a
LIBO K KOMPOZICII :
a) LINEJNOJ FUNKCII
= cz + d (PEREWODQ]EJ \OSOBU@"
TO^KU z0 = ; dc W NA^ALO KOORDINAT ),
B) FUNKCII ! = 1 (S \OSOBOJ" TO^KOJ 0),
; 
W) LINEJNOJ FUNKCII w = b; adc ! + ac .
uSTANOWIW \KRUGOWOE" SWOJSTWO DLQ WSEH LINEJNYH FUNKCIJ
w = az + b (S a 6= 0) I FUNKCII w = 1z , MOVNO S^ITATX EGO
DOKAZANNYM DLQ WSEH DROBNO-LINEJNYH FUNKCIJ.
oTOBRAVENIE w = az + b z 2 C , PREDSTAWLQET SOBOJ RAS-
TQVENIe PLOSKOSTI C (PO WSEM NAPRAWLENIQM) W jaj RAZ,
POWOROT NA UGOL arg a I SDWIG NA WEKTOR b . w REZULXTATE
KAVDOGO IZ \TIH DEJSTWIJ L@BAQ OKRUVNOSTX PEREHODIT W
OKRUVNOSTX , A L@BAQ PRQMAQ | W PRQMU@ .
w ZAPISI z = x+iy w = u+iv SOOTWETSTWIE w = z1 PRINI-
MAET WID x = u2+u v2 , y = u2;+vv2 , L@BAQ VE PRQMAQ ILI OKRUV-
NOSTX NA PLOSKOSTI PEREMENNOJ z = x + iy ZADAETSQ URAWNE-
NIEM (x2 + y2)+ x + y +
= 0, KO\FFICIENTY   

KOTOROGO | DEJSTWITELXNYE ^ISLA, POD^INENNYe USLOWI@

 2 +  2 > 4 
.1
pODSTANOWKA x = u2+u v2 , y = u2;+vv2 PREOBRAZUET \TO URAW-
NENIE W
(u2+v2)+u;v+ =0 (PRI \TOM  2+(; )2 > 4
),
1 w SLU^AE  = 0 (URAWNENIQ PRQMOJ) POSLEDNEE NERAWENSTWO OZNA-
^AET, ^TO HOTQ BY ODNO IZ ^ISEL  I NE RAWNO NUL@, A PRI  6= 0
WYRAVAET TOT FAKT, ^TO OKRUVNOSTX NE QWLQETSQ WYROVDENNOJ ILI
MNIMOJ: \TO SLEDUET
;
IZ ZAPISI 6 0) W WIDE
URAWNENIQ (PRI2  =
2 ;
2 2

 x+ 2 + y+ 2 ; 42 ; 42 +  =0.

94
T. E. W URAWNENIE PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI (NA PLOSKOSTI PE-
REMENNOJ w = u + iv). sLU^AI PRQMOJ (
= 0) I OKRUVNOSTI
(
6= 0) SOOTWETSTWU@T PROHOVDENI@ I, NAOBOROT, NE PRO-
HOVDENI@ ISHODNOJ PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI ^EREZ NA^ALO
KOORDINAT | \OSOBU@" TO^KU FUNKCII w = z1 .
oPREDELITX, KAKIE PRQMYE I OKRUVNOSTI PEREWODQTSQ
DROBNO-LINEJNOJ FUNKCIEJ w = az +b
cz +d W PRQMYE , A KAKIE W
OKRUVNOSTI , PRO]E WSEGO S U^ETOM TOGO, ^TO \OSOBAQ" TO^-
KA z0 = ; dc PEREHODIT W BESKONE^NO UDALENNU@ , A EE SREDI
PRQMYH I OKRUVNOSTEJ SODERVAT LIX PRQMYE . Q.E.D.
tO^KI z1  z2 2 C  S^ITA@T SIMMETRI^NYMI OTNOSITELX-
NO PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI L, ESLI WSE PROHODQ]IE ^EREZ
\TI TO^KI PRQMYE I OKRUVNOSTI PERESEKA@T L POD PRQMYM
UGLOM .
sWOJSTWO \SOHRANENIQ SIMMETRII". pRI DROBNO-
LINEJNOM OTOBRAVENII w = w(z) TO^KI z1 z2 2 C , SIMMET-

RI^NYE OTNOSITELXNO PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI L , PEREHODQT
W TO^KI w1  w2, SIMMETRI^NYE OTNOSITELXNO OBRAZA w(L)
\TOJ PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI.

rIS. 27
 95
dOKAZATELXSTWO. pUSTX z1  z2 | TO^KI, SIMMETRI^NYE
OTNOSITELXNO PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI L , I w = w(z) |
DROBNO-LINEJNAQ FUNKCIQ, PEREWODQ]AQ IH, SOOTWETSTWEN-
NO, W TO^KI w1 w2 I PRQMU@ ILI OKRUVNOSTX (\KRUGOWOE"
SWOJSTWO !) w(L). tREBUETSQ DOKAZATX, ^TO ESLI PRQMAQ ILI
OKRUVNOSTX L PROHODIT ^EREZ TO^KI w1  w2 , TO ONA PERE-
SEKAET LINI@ w(L) POD PRQMYM UGLOM (RIS. 27). nO OBRAT-
NYM OTOBRAVENIEM z = z;1 (w), TAKVE QWLQ@]IMSQ DROBNO-
LINEJNYM (S. 90), PRQMAQ ILI OKRUVNOSTX L PEREWODITSQ W
PRQMU@ ILI OKRUVNOSTX , PROHODQ]U@ ^EREZ TO^KI z1  z2 ,
A SLEDOWATELXNO, PERESEKA@]U@ PRQMU@ ILI OKRUVNOSTX
L POD PRQMYM UGLOM . oSTAETSQ PRIMENITX SWOJSTWO KON-
FORMNOSTI (S. 92), W SILU KOTOROGO PRQMYM QWLQETSQ I UGOL
PERESE^ENIQ LINIJ L I w(L). Q.E.D.
OPREDELENIE SIMMETRII TO^EK z1  z2 2 C  OTNOSITELX-
NO PRQMOJ ILI OKRUVNOSTI L , PREDESTWU@]EE FORMULI-
ROWKE \KRUGOWOGO" SWOJSTWA, W SLU^AE PRQMOJ RAWNOSILXNO
OBY^NOMU: TO^KI z1 I z2 SLUVAT KONCAMI OTREZKA, PERPEN-
DIKULQRNOGO PRQMOJ L I PERESEKAEMOGO E@ W EGO SEREDINe .
eSLI VE L | OKRUVNOSTX , TO SIMMETRI^NYMI OTNOSITELX-
NO NEE QWLQ@TSQ: a) CENTR O OKRUVNOSTI L I BESKONE^NO
UDALENNAQ TO^KA B) TO^KI z1 I z2 , LEVA]IE NA LU^E , WY-
HODQ]EM IZ TO^KI O, I OTSTOQ]IE OT NEE NA RASSTOQNIQ,
PROIZWEDENIE KOTORYH RAWNO KWADRATU RADIUSA OKRUVNOS-
TI L (\PROIZWEDENIE SEKU]EJ NA EE WNEN@@ ^ASTX RAWNO
KWADRATU KASATELXNOJ" RIS. 28).
nAPRIMER, SIMMETRI^NYMI OTNOSITELXNO DEJSTWITELX-
NOJ OSI QWLQ@TSQ PARY KOMPLEKSNO-SOPRQVENNYH ^ISEL z
I z (TO^NEE, IZOBRAVA@]IH IH TO^EK ). sIMMETRI^NYMI
OTNOSITELXNO OKRUVNOSTI RADIUSA 1 S CENTROM W NA^ALE
KOORDINAT QWLQ@TSQ : a)  0 I 1 B) z I (z );1 (TAK KAK
arg(z );1 = arg z, a (z );1 jzj = 1).
96

rIS. 28
kAKOWY BY NI BYLI TRI (RAZNYE ) TO^KI z1 z2  z3 2 C  I
TRI (RAZNYE ) TO^KI w1 w2  w3 2 C , SU]ESTWUET (I PRI-
TOM EDINSTWENNAQ ) PRQMAQ ILI OKRUVNOSTX L , KOTORAQ
PROHODIT ^EREZ TO^KU z3 I OTNOSITELXNO KOTOROJ TO^KI
z1 I z2 SIMMETRI^NY .

rIS. 29
 97
dOKAZATELXSTWO. eSLI z3 = 1 ILI VE WSE TRI TO^KI z1
z2
z3
KONE^NY , PRI^EM DWE PERWYH RAWNOUDALENY OT TRETXEJ, TO L | \TO
PRQMAQ , KOTORAQ PERPENDIKULQRNA K SOEDINQ@]EMU TO^KI z1 I z2 OT-
REZKU I DELIT EGO POPOLAM (RIS. 29, A).
eSLI BESKONE^NO UDALENNOJ QLQETSQ ODNA IZ TO^EK z1
z2 (NAPRI-
MER, z2 ), TO L | \TO PROHODQ]AQ ^EREZ TO^KU z3 OKRUVNOSTX S CENTROM
z1 (RIS. 29, B).
eSLI z1
z2
z3 2 C , A IZ ZNA^ENIJ a = jz1 ; z3 j I b = jz2 ; z3 j ODNO
(K PRIMERU, PERWOE) BOLXE DRUGOGO, TO L | \TO OKRUVNOSTX , CENTR
z0 KOTOROJ LEVIT NA PRQMOJ , PROHODQ]EJ ^EREZ TO^KI z1 I z2 (BLIVE
KO WTOROJ IZ NIH). ESLI PRI \TOM z3 NE LEVIT NA \TOJ VE PRQMOJ ,
TO z0 ESTX Ta EE TO^KA , W KOTOROJ \TU PRQMU@ PERESEKAET KASATELX-
NAQ , PROWEDENNAQ IZ TO^KI z3 K OKRUVNOSTI , PROHODQ]EJ ^EREZ TO^KI
z1
z2
z3 (RIS. 29, W). eSLI VE TO^KI z1
z2
z3 LEVAT NA ODNOJ PRQ-
MOJ , TO CENTR z0 OKRUVNOSTI L UDALEN OT TO^KI z1 NA RASSTOQNIE
a2=(a  b) | SOOTWETSTWENNO TOMU, LEVIT TO^KA z3 MEVDU ILI PO ODNU
STORONU OT TO^EK z1
z2 . Q.E.D
wOT NESKOLXKO ZADA^, REAEMYH PRIMENENIEM SWOJSTW
DROBNO-LINEJNYH OTOBRAVENIJ.
1. zADANNU@ PRQMU@ (OKRUVNOSTX ) PEREWESTI DROBNO-
LINEJNOJ FUNKCIEJ W ZADANNU@ PRQMU@ (OKRUVNOSTX ).
dOSTATO^NO, WZQW (PROIZWOLXNO) NA OBEIH LINIQH PO TRI
TO^KI z1  z2  z3 I w1 w2 w3, POSTROITX DROBNO-LINEJNU@
FUNKCI@ SOGLASNO FORMULE
w;w1 w3 ;w2 z ;z1 z3;z2
w;w2
w3 ;w1 = z ;z2
z3;z1 ,
POSLE ^EGO WOSPOLXZOWATXSQ \KRUGOWYM" SWOJSTWOM I TEM,
^TO PRQMAQ ILI OKRUVNOSTX POLNOSTX@ OPREDELQETSQ ZADA-
NIEM L@BYH TREH Ee TO^EK.
2. nAJTI FUNKCI@, WZAIMNO ODNOZNA^NO I KONFORMNO
OTOBRAVA@]U@: A) WNUTRENNOSTX OKRUVNOSTI , B) WNE-
NOSTX OKRUVNOSTI (S WKL@^ENIEM W NEE TO^KI 1), W) PO-
LUPLOSKOSTX (^ASTX PLOSKOSTI, LEVA]EJ PO ODNU STORONU
OT PRQMOJ ) NA L@BU@ OBLASTX G IZ \TOGO VE SPISKA.
98
zAME^ANIE . kAK BUDET USTANOWLENO NIVE (XVIII , S. 307{
308), DRUGIH (POMIMO DROBNO - LINEJNYH ) FUNKCIJ , DA@]IH
REENIQ ZADA^ \TOGO I SLEDU@]EGO PUNKTOW, NE SU]ESTWU-
ET .

rIS. 30
pUSTX, K PRIMERU, D | WNUTRENNOSTX OKRUVNOSTI C ,
a G | WNENOSTX OKRUVNOSTI Ce . wZQW TO^KI z1 z2 z3
SOOTWETSTWENNO WNUTRI , WNE I NA OKRUVNOSTI C , A TO^KI
w1 w2 w3 | WNE , WNUTRI I NA OKRUVNOSTI Ce , PRI^EM TAK,
^TOBY TO^KI z1 I z2 BYLI SIMMETRI^NY OTNOSITELXNO C , a
w1 I w2 | OTNOSITELXNO Ce (W KA^ESTWE z1 I w2 MOVNO WZQTX
CENTRY OKRUVNOSTEJ C I Ce , A W KA^ESTWE z2 I w1 | BES-
KONE^NOSTX  RIS. 30), SLEDUET POSTROITX DROBNO-LINEJNU@
FUNKCI@ KAK W PREDYDU]EM PUNKTE. oSTAETSQ ZAMETITX, ^TO
TO^KI, LEVA]IE PO ODNU STORONU OT OKRUVNOSTI , NE MOGUT
PEREJTI W TO^KI, LEVA]IE PO RAZNYE STORONY OT OKRUVNOS-
TI Ce : L@BYE DWE TO^KI IZ WNENOSTI OKRUVNOSTI C MOVNO
SOEDINITX LOMANOJ , NE PERESEKA@]EJ \TU OKRUVNOSTX, A OB-
RAZ \TOJ LOMANOJ PRI DROBNO-LINEJNOM OTOBRAVENII ESTX
(W SILU \KRUGOWOGO" SWOJSTWA) \LOMANAQ" (IZ DUG OKRUVNOS-
 99
TEJ), NE PERESEKA@]AQ OKRUVNOSTI Ce . (rAZBOR DRUGIH SLU-
^AEW OBLASTEJ D I G PROWODITSQ PO \TOJ VE SHEME.)
3. nAJTI OB]IJ WID DROBNO-LINEJNYH FUNKCIJ, OTOBRA-
VA@]IH: 
a) KRUG z 2 C : jz j < 1 NA KRUG w 2 C : jw j < 1 (ILI,
  

KAK GOWORQT, EDINI^NYJKRUG \NA SEBQ")

 B) POLUPLOSKOSTX z 2 C : Im z > 0 NA POLUPLOSKOSTX
w 2 C : Im w> 0 (WERHN@@ POLUPLOSKOSTX \NA SEBQ")


W) WERHN@@ POLUPLOSKOSTX NA EDINI^NYJ KRUG .

-LINEJNOE OTOBRAVENIE KRUGA jzj < 1 NA
 
l@BOE DROBNO
KRUG jwj < 1 (PUNKTa) PREOBRAZUET OKRUVNOSTX jzj =1 W
 

OKRUVNOSTX jwj =1 . tAK KAK NEKOTORAQ TO^KA z1  jz1 j < 1,

PEREHODIT W 0, SIMMETRI^NAQ EJ (OTNOSITELXNO OKRUVNOSTI

jzj = 1) TO^Ka z2 PEREHODIT W 1. pOSKOLXKU z2 = z(z1);1
PRI z1 6= 0 I z2 = 1 PRI z1 = 0, TO (S U^ETOM ZAME^ANIQ NA
S. 92) W OBOIH SLU^AQH w =  1z;;zz11z , GDE  | NENULEWOE KOMP-
LEKSNOE ^ISLO . pODSTANOWKA z z=;z1 POZWOLQET ZAKL@^ITX :
jj =1, A SLEDOWATELXNO, w = e 1;z1 z jz1j < 1  2 R .
i 1
; 

|TA VE SHEMA RASSUVDENIJ PRIMENITELXNO K PUNKTAM B)

I W) DAET OTWETY: B) ww;;ww11 = ei zz;;zz11 , W) w = ei zz;;zz11 , GDE
z1 I w1 | TO^KI WERHNEJ PoLUPLOSKOSTI , A  | DEJSTWI-
TELXNoe ^ISLo.
oTWET K PUNKTU B) MOVNO PREDSTAWITX I W DRUGOJ FORME. fUNKCIQ
w = az +b  
cz+d , OTOBRAVA@]AQ

POLUPLOSKOSTX Im z > 0 NA POLUPLOS-
KOSTX Im w > 0 , TO^KI DEJSTWITELXNOJ OSI DOLVNa PEREWODITX W
TO^KI DEJSTWITELXNOJ OSI. OTc@DA SLEDUET, ^TO (S TO^NOSTX@ DO OB-
]EGO NENULEWOGO MNOVITELQ) KO\FFICIENTY a
b
c
d DOLVNY BYTX
DEJSTWITELXNYMI . tREBOWANIE, ^TOBY ZNA^ENIQM z c Im z > 0 SOOT-
WETSTWOWALI ZNA^ENIQ w c Im w> 0, W ZAPISI z = x + iy OZNA^AET:
 
iy)+b = (ad;bc) y PRI y> 0, T. E. a b  > 0.
0 < Im ca((xx++iy)+d (cx+d)2 +(cy)2  c d
100
; 
oTOBRAVA@]IE SWOJSTWA FyNKCII w = 12 z + z1
|TA FUNKCIQ (W OTE^ESTWENNOJ LITERATURE IMENUEMAQ
FUNKCIEJ vUKOWSKOGO 1 ) NE QWLQETSQ DROBNO-LINEJNOJ , NO,
OTLI^AQSX PO SWOJSTWAM, BLIZKA K NIM PO ROLI W PRAKTIKE
KONFORMNYH OTOBRAVENIJ . ; 
rAZREIMOSTX URAWNENIQ w = 12 z + z1 OTNOSITELXNO z
PRI L@BOM w 2 C GOWORIT O TOM, ^TO FUNKCIQ vUKOWSKOGO
OTOBRAVAET PLOSKOSTX C  NA WS@ PLOSKOSTX C ; (ZNA^ENIQM 
z =0 I z = 1 OTWE^AET w = 1). TAK KAK w0 = 12 1 ; z12 , KON-
FORMNOSTX \TOGO OTOBRAVENIQ GARANTIROWANA WO WSEH OT-
LI^NYH OT 0 I 1 TO^KAH z 2 C .2
B OTLI^IE
; 1  OT DROBNO-LINEJNYH , oTOBRAVENIE FUNKCIEJ
1
w = 2 z + z NE QWLQETSQ WZAIMNO-ODNOZNA^NYM : ZNA^ENIQM
z = z1 z2, DLQ KOTORYH z1 z2 = 1, OTWE^AET ODNO I TO VE
ZNA^ENIE w . pO -DRUGOMU \TO MOVNO WYRAZITX ; 1  SLOWAMI: OB-
RATNOJ PO OTNOENI@ K FUNKCII 1
w = 2 z + z QWLQETSQ DWU-
p
ZNA^NAQ FUNKCIQ z = w+ w ; 1 (GDE I KAK MOVNO WYDELITX
2
EE ODNOZNA^NYE WETWI , UKAZANO ; W1 IV NA c. 69).
1
sUTX OTOBRAVENIQ w = 2 z + z PROQSNITSQ, ESLI PROSLE-
DITX ZA OBRAZAMI TO^EK OKRUVNOSTEJ RADIUSOW r> 1 S CENT-
ROM z = 0. zAPISX z = reit = r(cos t + i sin t) w = u + iv ,
PRIWODIT K SOOTNOENIQM
;  ; 
u + iv = 21 reit + re1it = 12 r(cos t + i sin t)+ 1r (cos t ; i sin t) =
;  ; 
= 12 r + 1r cos t + i 12 r ; 1r sin t,
1 nIKOLAJ eGOROWI^ vUKOWSKIJ (1847 {1921) | ROSSIJSKIJ MEHA-
NIK, DLQ KOTOROGO \TA FUNKCIQ POSLUVILA OTPRAWNYM PUNKTOM W RAZ-
RABOTKE TEORII POD_EMNOJ SILY KRYLA SAMOLETA.
2 nA SAMOM DELE KONFORMNOSTX IMEET MESTO I W \OSOBYH" TO^KAH 0
I 1, ESLI PEREMENNYE z I w OTME^ATX NA SFERE rIMANA .
 101
T. E. PARAMETRI^ESKOMU ZADANI@ \LLIPSOW
; 1  NA ; PLOSKOSTI
 PE-
REMENNOJ w = u+iv S POLUOSQMI 2 r + r I 2 r ; r | cOOT-
1 1 1
WETSTWENNO NA ee DEJSTWITELXNOJ I MNIMOJ OSQH (RIS. 31
STRELKI UKAZYWA@T NAPRAWLENIE DWIVENIQ TO^EK PRI WOZ-
RASTANII PARAMETRA t).

rIS. 31

sOOTWETSTWIE MEVDU TO^KAMI UKAZANNYH OKRUVNOSTEJ

I \LLIPSOW QWLQETSQ WZAIMNO ODNOZNA^NYM , A W SOWOKUPNOS-
TI \TI \LLIPSY ZAPOLNQ@T WS@ PLOSKOSTX C ZA ISKL@^E-
NIEM OTREZKA ;1 1]. oBRAZ PLOSKOSTI (KAK C , TAK I C )
PEREMENNOJ z S \PROREHOJ" W WIDE KRUGA jzj 6 1 ESTX PO-
\TOMU WSQ PLOSKOSTX (SOOTWETSTWENNO C I C ) PEREMENNOJ
102
w c \RAZREZOM" PO OTREZKU ;1 1] (ZNA^ENI@ z = 1 SOOT-
WETSTWUET w = 1). ; 
zAMENA z NA z1 NE MENQET FUNKCII w = 12 z + z1 , NO PE-
REWODIT TO^KU 1 W TO^KU 0, a OKRUVNOSTI RADIUSOW r > 1
(S CENTROM z =0) | W KONCENTRI^ESKIE OKRUVNOSTI RADIU-
SOW 1r < 1, NO OBHODIMYE W PROTIWOPOLOVNOM NAPRAWLENII:
ZNA^ENIQM z = reit SOOTWETSTWU@T w = 1r e;it .
wYWODY MOVNO OFORMITX W WIDE SLEDU@]EGO UTWERVDE-
NIQ. ; 
fUNKCIQ w = 21 z + 1z , z 2 C , OSU]ESTWLQET WZAIMNO-
ODNOZNA^NOE I KONFORMNOE 1 OTOBRAVENIE:
KAK WNUTRENNOSTI OKRUVNOSTI z 2 C : jzj = 1 , TAK
 

I EE WNENOSTI (WKL@^AQ 1), NA WS@ PLOSKOSTX C  c

\RAZREZOM" PO OTREZKU ;1 1]
MNOVESTW jzj > 1 \ Im z > 0  I jzj <1 \ Im z < 0
       

(KAVDOE) | NA POLUPLOSKOSTX  Im w > 0 , A MNOVESTW

jzj > 1 \ Im z < 0 I jzj < 1 \ Im z > 0 | NA POLU-
 

PLOSKOSTX Im w < 0 
p
oBRATNYE OTOBRAVENIQ PROIZWODQT ODNOZNA^NYe WETWI
OBRATNOJ FUNKCII z = w + w ; 1 (IV, c. 69).
2
tAK; KAK PODSTANOWKA z = eit PREOBRAZUET SOOTNOENIE
w = 21 z + z1; W w= cos t, OKRUVNOSTX z 2 C : jzj = 1 FUNK-
 

CIEJ w = 21 z + z1 PEREWODITSQ W DWAVDY PROHODIMYJ OTRE-

ZOK ;1 1]: SIMMETRI^NYE OTNOSITELXNO DEJSTWITELXNOJ
OSI TO^KI z = eit I z = e;it \TOJ OKRUVNOSTI PEREHODQT W
ODNU I TU VE TO^KU w 2 ;1 1]. HAGLQDNYM;STANOWITSQ  NA-
1 1
RUENIE KONFORMNOSTI OTOBRAVENIQ w = 2 z + z W TO^KAH
z = 1.
1 w \NEOSOBYH" TO^KAH.
 103
; 
sREDI PRO^EGO FUNKCIQ w = 12 z + z1 WKUPE S DROBNO-LINEJNYMI
UPRO]AET IZU^ENIE OTOBRAVENIJ TRIGONOMETRI^ESKIMI (RAWNO KAK I
GIPERBOLI^ESKIMI ) FUNKCIQMI.
K PRIMERU, PREDSTAWLENIE w =cos z W WIDE KOMPOZICII
; 
z 7;! iz 7;! eiz 7;! 21 eiz + e1iz = cos z
POZWOLQET NAGLQDNO PREDSTAWITX PREOBRAZOWANIE PRI \TOM OTOBRAVE-
NII, NAPRIMER, \IZLOMANNOJ" POLOSY (RIS. 32).

rIS. 32
104
pODOBNYE PREDSTAWLENIQ OTOBRAVENIJ w = ch z I w = sin z SOOT-
WETSTWENNO NA ODIN AG; KORO^EI DLINNEE:
z 7;! ez 7;! 12 ez + e1z = ch z , a sin z = cos
2 ; z 
; 

W SLU^AE w =tg z FUNKCI@ vUKOWSKOGO SMENQET DROBNO-LINEJNAQ :

eiz ;e;iz
z 7;! 2iz 7;! e2iz 7;! iee 2iz;+1i = eiz +2ei;iz = tg z .
2 iz
2
uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, ^TO
a) OTOBRAVENIE w = z1 RAWNOSILXNO POSLEDOWATELXNOMU WYPOLNE-
NI@ (W L@BOM PORQDKE) DWUH PREOBRAZOWANIJ SIMMETRII : OTNOSITELX-
NO EDINI^NOJ OKRUVNOSTI I DEJSTWITELXNOJ OSI 
B) PREOBRAZOWANIE PODOBIQ w = z (S KO\FFICIENTOM > 0) SWODIT-
SQ K DWUM PREOBRAZOWANIQM SIMMETRII OTNOSITELXNO OKRUVNOSTEJ S
OB]IM CENTROM 0
W) POWOROT w = ei z NA UGOL  (WOKRUG TO^KI 0) RAWNOSILEN DWUM
PREOBRAZOWANIQM SIMMETRII OTNOSITELXNO PERESEKA@]IHSQ (W \TOJ
TO^KE) PRQMYH 
G) SDWIG w = z + b NA WEKTOR b RAWNOSILEN DWUM PREOBRAZOWANIQM
SIMMETRII OTNOSITELXNO PERPENDIKULQRNYH K WEKTORU b PRQMYH .
nA OSNOWANII \TOGO PRIJTI K WYWODU: L@BOE DROBNO-LINEJNOE PRE-
OBRAZOWANIE RAWNOSILXNO WYPOLNENI@ ^ETNOGO ^ISLA SIMMETRIJ (OT-
NOSITELXNO PRQMYH I OKRUVNOSTEJ ).
2. pROWERITX, ^TO DROBNO-LINEJNYE OTOBRAVENIQ w = az +b
cz +d , SOOT-
WETSTWU@]IE WRA]ENIQM SFERY rIMANA, | \TO TE, KOTORYE IME@T WID
w;w1 i z ;z1
1+w1 w = e 1+z1 z ILI (^TO \KWIWALENTNO) HARAKTERIZU@TSQ SOOTNO-
ENIQMI ad = ; bc = ; cb = ad . uKAZANIQ: A) PRI TAKIH OTOBRAVENIQH
;

PARY TO^EK z1
z2 c z1 z2 = ;1, KOTORYM PRI STEREOGRAFI^ESKOJ PRO-

EKCII SOOTWETSTWU@T DIAMETRALXNO PROTIWOPOLOVNYE TO^KI SFERY
rIMANA (I, UPRAVNENIE 6), PEREHODQT W PARY TO^EK w1
w2 S TAKIM VE
SWOJSTWOM B) NEPODWIVNYE TO^KI TAKIH OTOBRAVENIJ SIMMETRI^NY
OTNOSITELXNO CENTRA SFERYrIMANA I QWLQ@TSQ TO^KAMI EE PERESE^E-
NIQ S OSX@ WRA]ENIQ SFERY.
3. pRIMENQQ PODSTANOWKU z = et ei
;1 < t < +1, NAJTI ; OBRAZY
LU^EJ z 2 C : arg z =  PRI OTOBRAVENII FUNKCIEJ w = 21 z + z1 .
 
 105
VII . kAKIE MNOVESTWA NA PLOSKOSTI C
NAZYWA@T OBLASTQMI, A FUNKCII |
ANALITI^ESKIMI
fUNKCI@ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ w = f (z) NAZYWA@T
ANALITI^ESKOJ 1 W TO^KE z 2 C , ESLI ONA IMEET PROIZWODNU@
NE TOLXKO W \TOJ TO^KE , NO I W NEKOTOROJ EE OKRESTNOSTI
(W NEKOTOROM KRUGE S CENTROM W \TOJ TO^KE ).
fUNKCI@, ANALITI^ESKU@ W KAVDOJ TO^KE MNOVESTWA
E  C , NAZYWA@T ANALITI^ESKOJ NA \TOM MNOVESTWE, A
ANALITI^ESKU@ W KAVDOJ TO^KE PLOSKOSTI C | CELOJ .
tERMIN ANALITI^ESKIE FUNKCII IMEL HOVDENIE W MATEMATIKE E]E
DO ZAROVDENIQ TEORII FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ, ODNAKO WNQT-
NOGO SMYSLA ON NE IMEL. w ^ASTNOSTI, WHODQ W NAZWANIE MONOGRAFII
lAGRANVA 37], ON NE WSTRE^AETSQ W EE TEKSTE.
kOI (28], ser. 1, t. 12, p. 35, 228) WWEL SLEDU@]U@ TERMINOLOGI@:
\fUNKCIQ DEJSTWITELXNOJ ILI MNIMOJ PEREMENNOJ z BUDET NAZYWATXSQ
MONODROMNOJ , ESLI ONA NE PERESTAET BYTX NEPRERYWNOJ POKA NE OBRA-
]AETSQ W BESKONE^NOSTX ONA BUDET NAZYWATXSQ MONOGENNOJ , ESLI U NEE
ESTX MONODROMNAQ PROIZWODNAQ. fUNKCIQ MOVET BYTX MONODROMNOJ I
MONOGENNOJ TOLXKO DLQ ZNA^ENIJ z , SOOTWETSTWU@]IH WNUTRENNIM TO^-
KAM NEKOTOROJ OBLASTI . . . sINEKTI^ESKOJ Q NAZYWA@ FUNKCI@, KOTO-
RAQ DLQ WSEH KONE^NYH ZNA^ENIJ PEREMENNOJ, OT KOTOROJ ONA ZAWISIT,
QWLQETSQ NE TOLXKO MONODROMNOJ I MONOGENNOJ, NO I KONE^NOJ." 2
1 wARIANTY: GOLOMORFNOJ , REGULQRNOJ . gOWORQ, ^TO \ w = f (z) ESTX
ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ " PODRAZUMEWA@T, ^TO W PLOSKOSTI C ESTX
TO^KI, W KOTORYH DANNAQ FUNKCIQ QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ .
2 w ORIGINALE: \Une fonction de la variable r eelle ou imaginaire z
sera dite monodrome , si elle ne cesse d'^etre continue qu'en devenant
innie elle sera dite monogene , si elle a une derivee monodrome. Une
fonction peut ^etre monodrome et monog
ene, seulement pour les valeurs de
z correspondantes aux points interieurs d'une certaine aire . . . J'app
elle
synectique une fonction qui, pour une valeur nie de la variable dont elle
depend, est toujours, non seulement monodrome et monog
ene, mais encore
nie."
106
pROISHOVDENIE \TIH (KAK I DRUGIH WWODIMYH IM) TERMINOW kOI
NE OB_QSNQL1, A IH TRAKTOWKA OKAZYWAETSQ NEDOSTATO^NO WNQTNOJ.
w 1875 G. WO 2-M IZDANII MONOGRAFII bRIO I bUKE 23] (S. 14)
TERMIN kOI SINEKTI^ESKAQ (FUNKCIQ) BYL WPERWYE ZAMENEN NA GO-
LOMORFNAQ 2  ON I WOEL W OBIHOD NARAWNE S TERMINOM ANALITI^ESKAQ 3,
KOTORYM POLXZOWALSQ wEJERTRASS4 43] (Bd. I, S. 51 Bd. II, S. 77). mE-
TAMORFOZA \TIH TERMINOW OTRAVENA, NAPRIMER, W KNIGE |. bORELQ 22].
nYNE MONOGENNOSTX5 PONIMA@T KAK SU]ESTWOWANIE PROIZWODNOJ 5
(W TOM ILI INOM SMYSLE), A ANALITI^NOSTX5, GOLOMORFNOSTX5 I REGU-
LQRNOSTX5 | KAK SINONIMY SU]ESTWOWANIQ PROIZWODNOJ f 0 (z) (W OBY^-
NOM SMYSLE) NE TOLXKO W TO^KE z0 , NO I W NEKOTOROJ EE OKRESTNOSTI ,
ILI, ^TO \KWIWALENTNO (II, S. 33 XII, S. 180), RAZLOVIMOSTI FUNKCII
w = f (z) W RQD PO STEPENQM z ; z0 W NEKOTOROM KRUGE S CENTROM z0 .
qWLQQSX ANALITI^ESKOJ W KAKOJ-LIBO TO^KE z 2 C , T. E.
IMEQ PROIZWODNU@ W NEKOTOROM KRUGE S CENTROM z , FUNKCIQ
OKAZYWAETSQ ANALITI^ESKOJ WO WSEH TO^KAH \TOGO
KRUGA (RIS. 33, a). wYWOD: DLQ L@BOJ FUNKCII MNOVESTWO
WSEH TO^EK , W KOTORYH ONA QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ , OTKRY-
TO .

rIS. 33
1 gRE^. oo& | ODIN, EDINSTWENNYJ  oo& | BEG, MESTO DLQ BEGA
"o& | PROISHOVDENIE, ROD " & | SWQZNYJ, NEPRERYWNYJ .
2 t. E. PODOBNAQ CELOJ (GRE^. oo& | CELYJ  o' | WID).
3 pODRAZUMEWA@]IM RAZLOVIMOSTX FUNKCII W STEPENNOJ RQD .
4 Weierstrass, Karl, 1815{1897, | NEMECKIJ MATEMATIK, OSNOWATELX
(WMESTE S kOI I rIMANOM) TEORII FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ .
5 fUNKCII KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ w = f (z) W TO^KE z 2 C .
0
 107
tO, ^TO MNOVESTWO O  C QWLQETSQ OTKRYTYM , OZNA^A-
ET, ^TO WSE EGO TO^KI OKAZYWA@TSQ WNUTRENNIMI TO^KAMI
\TOGO MNOVESTWA (KAVDAQ WHODIT W NEGO WMESTE S NEKOTOROJ
OKRESTNOSTX@ ). sIMWOLI^ESKI \TO WYRAVAETSQ FORMULOJ
8z z 2 O =) 9
> 0 8
; j
; zj <
=)
2 O.1
;

iZ RAZBORA PRIMEROW W V NA STR. 71 SLEDUET:

a) w = z 2 | CELAQ FUNKCIQ
B) SUMMA STEPENNOGO RQDA S NENULEWYM RADIUSOM SHODI-
MOSTI r QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ FUNKCIEJ W KRUGE SHODI-
MOSTI \TOGO RQDA (a PRI r =+1 | CELOJ ).
W) FUNKCIQ w = jzj2 (IME@]AQ PROIZWODNU@ W EDINST-
WENNOJ TO^KE z =0) NE QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ .
oTKRYTOE MNOVESTWO O  C NAZYWA@T OBLASTX@ 2, ESLI
DLQ L@BYH DWUH EGO TO^EK z1  z2 SU]ESTWUET SOEDINQ@]IJ
IH PUTX W O | ZADANNAQ NA NEKOTOROM OTREZKE a b]  R I
NEPRERYWNAQ NA NEM FUNKCIQ z = z(t) SO SWOJSTWAMI:
z(t) 2 O PRI t 2 a b] z(a)= z1  z(b)= z2 (RIS. 33, B ).
nA SAMOM DELE SPRAWEDLIWO SLEDU@]EE UTWERVDENIE O
SOEDINIMOSTI MEVDU SOBOJ TO^EK OBLASTI .
l@BYE DWE TO^KI OBLASTI MOVNO SOEDINITX, NE WYHODQ
ZA PREDELY \TOJ OBLASTI, LOMANOJ 3, PRI^EM MOVNO DOPOL-
NITELXNO POTREBOWATX, ^TOBY KAVDOE ZWENO \TOJ LOMANOJ
BYLO PARALLELXNO ODNOJ IZ KOORDINATNYH OSEJ (RIS. 34).
1 oBOZNA^ENIE OTKRYTYH MNOVESTW O | PO NA^ALXNOJ BUKWE FR.
ouvert, ANGL. open I NEM. oen | OTKRYTYJ . pUSTOE MNOVESTWO '
OTKRYTO (DLQ NEGO ZNA^ENIE \TOJ FORMULY | ISTINA ), NO WSE UPOMI-
NAEMYE NIVE OTKRYTYE MNOVESTWA PODRAZUMEWA@TSQ NEPUSTYMI .
2 dLQ OBOZNA^ENIQ OBLASTEJ ^A]E WSEGO ISPOLXZU@T BUKWY D I G
(NA^ALXNYE ANGL. domain I NEM. Gebiet | OBLASTX).
3 sOSTOQ]EJ IZ KONE^NOGO ^ISLA POSLEDOWATELXNO SOEDINENNYH PRQ-
MOLINEJNYH OTREZKOW .
108

rIS. 34
dOKAZATELXSTWO (OT \PROTIWNOGO"). pUSTX D | OBLASTX,
KAKIE-TO DWE TO^KI KOTOROGO NE SOEDINIMY (W PREDELAH \TOJ
OBLASTI) LOMANOJ . nO | SOGLASNO OPREDELENI@ OBLASTI |
DLQ \TIH TO^EK ESTX SOEDINQ@]IJ ; IH  (W PREDELAH OBLASTI)
PUTX z = z(t)  t 2 a b]. tO^KA z a+2 b , SOOTWETSTWU@]AQ SE-
REDINE OTREZKA a b], OKAZYWAETSQ LIBO SOEDINIMOJ , LIBO
NE SOEDINIMOJ S TO^KOJ z(a) LOMANOJ  W PERWOM SLU^AE W
KA^ESTWE a1  b1 ] WYBIRA@T OTREZOK  a+2 b  b], A WO WTOROM |
OTREZOK a a+2 b ]. tAK ILI INA^E PUTX z = z(t)  t 2 a1 b1 ],
SOEDINQET TO^KI, NE SOEDINIMYE (W PREDELAH OBLASTI D) LO-
MANOJ . s OTREZKOM a1  b1 ] POSTUPA@T TAK VE: W SLU^AE SO-
EDINIMOSTI (W PREDELAH OBLASTI D) TO^KI z(a1 +2 b1 ) S TO^KOJ
z(a1 ) LOMANOJ W KA^ESTWE a2  b2] BERUT OTREZOK  a1 +2 b1  b], W
SLU^AE VE IH NESOEDINIMOSTI POLAGA@T a2  b2 ] = a a1 +2 b1 ].
pOSLEDOWATELXNOE WYPOLNENIE \TOJ PROCEDURY PRIWODIT
K STQGIWA@]EJSQ POSLEDOWATELXNOSTI WLOVENNYH OTREZKOW
a b]  a1  b1 ]  a2  b2]    an bn ]   ,
IME@]IH OB]U@ TO^KU  . tAK KAK OBLASTX D | OTKRY-
TOE MNOVESTWO, TO^KA z( ) PRINADLEVIT OBLASTI D WMES-
TE S NEKOTORYM KRUGOM S CENTROM z( ), A ESLI U^ESTX, ^TO
 109
fz(an)g! z( ) I fz(bn)g! z( ) (WWIDU NEPRERYWNOSTI FUNK-
CII z = z(t) NA OTREZKE a b]), TO SLEDUET WYWOD: OBE TO^KI
z(an) z(bn) POPADA@T (PRI DOSTATO^NO BOLXOM n ) W UKA-
ZANNYJ KRUG , PRI^EM | PO POSTROENI@ | \TI TO^KI NE SO-
EDINIMY (W PREDELAH OBLASTI D ) LOMANOJ . nO \TO PROTI-
WORE^IT \LEMENTARNOMU GEOMETRI^ESKOMU FAKTU: W PREDELAH
KRUGA L@BYE DWE EGO TO^KI SOEDINIMY MEVDU SOBOJ LOMANOJ
(SO ZWENXQMI, PARALLELXNYMI OSQM KOORDINAT). Q.E.D.
zAME^ANIE. sOEDINIMOSTX TO^EK POSREDSTWOM LOMANOJ
ESTX BOLEE SILXNOE TREBOWANIE, NEVELI IH SOEDINIMOSTX PO-
SREDSTWOM PUTI : ESLI z0  z1  z2  : : :  zn  zn+1 | POSLEDOWA-
TELXNYE WERINY LOMANOJ , SOEDINQ@]EJ TO^KI z0  zn+1 , TO
z0 + t (z1 ; z0 ) PRI 0 6 t 6 1
8
>
>
z = >z1 + (t ; 1)(z2 ; z1 ) PRI 1 6 t 6 2
>
<
t 2 0 n +1],
> : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 
zn + (t ; n)(zn+1 ; zn) PRI n 6 t 6 n +1
>
:

ESTX PUTX (OSU]ESTWLQ@]IJ OBHOD \TOJ LOMANOJ ), KOTORYJ

SOEDINQET TO^KI z0  zn+1.
w MATEMATIKE RAZLI^A@T PONQTIQ SWQZNOGO I LINEJNOGO SWQZNOGO
MNOVESTWA 1.
mNOVESTWO E NAZYWA@T SWQZNYM , ESLI PRI L@BOM EGO RAZDELE-
NII NA DWA (NEPUSTYH I NEPERESEKA@]IHSQ ) PODMNOVESTWA E0
E1 PO
KRAJNEJ MERE ODNO IZ NIH SODERVIT (HOTQ BY ODNU ) PREDELXNU@ TO^KU
DRUGOGO .2
mNOVESTWO E NAZYWA@T LINEJNO SWQZNYM , ESLI DLQ L@BYH DWUH
EGO TO^EK z0
z1 SU]ESTWUET SOEDINQ@]IJ IH PUTX z = z (t)
t 2 a
b],
PROHODQ]IJ PO MNOVESTWU E .
1 zDESX RE^X IDET O MNOVESTWAH NA PLOSKOSTI C , NO \TI PONQTIQ
PRIMENIMY K MNOVESTWAM W KOORDINATNYH PROSTRANSTWAH Rn L@BOJ
RAZMERNOSTI (I W BOLEE OB]IH PROSTRANSTWAH).
2 |KWIWALENTNO: NE SU]ESTWUET DWUH NEPERESEKA@]IHSQ OTKRYTYH
MNOVESTW O0
O1 , OB_EDINENIE KOTORYH SODERVIT WSE MNOVESTWO E , A
KAVDOE IZ NIH OTDELXNO | ^ASTX \TOGO MNOVESTWA.
110
l@BOE LINEJNO SWQZNOE MNOVESTWO QWLQETSQ SWQZNYM 1  OBRATNOE
VE UTWERVDENIE (DLQ MNOVESTW, NE QWLQ@]IHSQ OTKRYTYMI ) NEWERNO
(UPRAVNENIE 3).
dLQ OTKRYTYH MNOVESTW O
C PONQTIQ SWQZNOSTI , LINEJNOJ
SWQZNOSTI I SWQZNOSTI POSREDSTWOM LOMANYH SOWPADA@T. dLQ PRO-
WERKI \TOGO (S U^ETOM DOKAZANNOGO WYE) DOSTATO^NO USTANOWITX, ^TO
L@BYE DWE TO^KI SWQZNOGO OTKRYTOGO MNOVESTWA O MOVNO SOEDINITX
LOMANOJ , NE WYHODQ]EJ ZA PREDELY \TOGO MNOVESTWA. eSLI BY \TO BYLO
NE TAK, T. E. ESLI BY DLQ KAKIH-TO DWUH TO^EK z0
z1 2 O TAKOJ LOMANOJ
NE SU]ESTWOWALO, TO MNOVESTWO O OKAZYWALOSX BY OB_EDINENIEM DWUH
NEPERESEKA@]IHSQ OTKRYTYH MNOVESTW
= fz 2 O : z SOEDINIMA S z0 LOMANOJ W Og,
O0 def
= fz 2 O : z NE SOEDINIMA S z0 LOMANOJ W Og,
O1 def
NI ODNA TO^KA KAVDOGO IZ KOTORYH NE QWLQETSQ PREDELXNOJ DLQ DRUGOGO.
l@BOE OTKRYTOE MNOVESTWO O  C QWLQETSQ LIBO OB-
LASTX@ , LIBO OB_EDINENIEM KONE^NOGO ILI BESKONE^NOGO2
^ISLA NEPERESEKA@]IHSQ OBLASTEJ 3.
dLQ DOKAZATELXSTWA DOSTATO^NO RAZDELITX MNOVESTWO O NA POD-
MNOVESTWA, OTNOSQ TO^KI z1
z2 2 O K ODNOMU PODMNOVESTWU, ESLI \TI
TO^KI SOEDINIMY W MNOVESTWE O LOMANOJ . pOLU^ENNYE MNOVESTWA OKA-
ZYWA@TSQ OTKRYTYMI , LINEJNO SWQZNYMI , I NEPERESEKA@]IMISQ .
1 dOKAZATELXSTWO. pUSTX E = E  E | L@BOE RAZDELENIE LINEJ-
0 1
NO SWQZNOGO MNOVESTWA E NA DWA (NEPERESEKA@]IHSQ) PODMNOVESTWA
I z = z (t)
t 2 a
b] | PROHODQ]IJ PO MNOVESTWU E PUTX , SOEDINQ@-
]IJ KAKIE-TO TO^KI z0;2 E0 I z1 2 E1 . w KA^ESTWE a1
b1 ] ;WYBIRAETSQ 
OTREZOK  a+2 b
b], ESLI z a+2 b 2 E0 , I OTREZOK a
a+2 b ], ESLI z a+2 b 2 E1  W
TOM I DRUGOM SLU^AE z (a1) 2 E0
z (b1) 2 E1 . pOSLEDOWATELXNOE PRODOL-
VENIE \TOGO PROCESSA PRIWODIT K STQGIWA@]EJSQ POSLEDOWATELXNOSTI
WLOVENNYH OTREZKOW a
b]  a1
b1 ]  a2
b2 ]      an
bn ]    
SO SWOJSTWOM: z (an) 2 E0
z (bn) 2 E1
n = 1
2
: : : eSLI | OB]AQ
TO^KA \TIH OTREZKOW , TO z ( ) QWLQETSQ PREDELXNOJ TO^KOJ DLQ OBO-
IH MNOVESTW E0
E1 (WNE ZAWISIMOSTI OT TOGO, KOTOROMU IZ NIH ONA
PRINADLEVIT). Q.E.D.
2 tO^NEE, S^ETNOGO .
3 |TO VE OTNOSITSQ K OTKRYTYM MNOVESTWAM O
Rn .
 111
sOPOSTAWLENIE POSLEDNEGO UTWERVDENIQ S OPREDELENIEM
ANALITI^NOSKOJ FUNKCII (S. 105) I KRITERIEM SU]ESTWOWA-
NIQ PROIZWODNOJ FUNKCII KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ (V , c. 73,
77) POZWOLQET SDELATX SLEDU@]IE WYWODY.
1. l@BU@ ANALITI^ESKU@ FUNKCI@ MOVNO S^ITATX TA-
KOWOJ W NEKOTOROJ OBLASTI .1
2. fUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLAS-
TI D  C W TOM I TOLXKO W TOM SLU^AE, KOGDA ONA IMEET
PROIZWODNU@ f 0(z) W KAVDOJ TO^KE \TOJ OBLASTI .2
3. dLQ TOGO ^TOBY FUNKCIQ w = f (z) BYLA ANALITI-
^ESKOJ W OBLASTI D  C , DOSTATO^NO , ^TOBY KAK FUNKCIQ
w = f (x+iy) DWUH DEJSTWITELXNYH PEREMENNYH ONA IMELA W
\TOJ OBLASTI NEPRERYWNYE ^ASTNYe PROIZWODNYe @f @f
@x
@y S
WYPOLNENIEM USLOWIQ kOI { rIMANA @f @f
@x + i @y = 0 (A W PO-
LQRNYH KOORDINATAH | NEPRERYWNYE ^ASTNYE PROIZWODNYE
@f
@f S WYPOLNENIEM USLOWIQ @f + i @f =0).
@r @' @r r @'
kAK SLEDSTWIQ, SPRAWEDLIWY SLEDU@]IE UTWERVDENIQ.
1 1
CUMMY RQDOW cn(z ;z0 )n I cn(z ;z0 )n | STEPENNOGO
+P +P
n=0 n=;1
I OBOB]ENNOGO STEPENNOGO | QWLQ@TSQ ANALITI^ESKIMI
FUNKCIQMI SOOTWETSTWENNO W KRUGE I KOLXCE SHODIMOSTI
\TIH RQDOW (V , S. 72).
1 eSLI OTKRYTOE (c. 106) MNOVESTWO O WSEH TO^EK ANALITI^NOSTI
FUNKCII w = f (z) NE QWLQETSQ OBLASTX@ , TO ONO OKAZYWAETSQ OB_EDI-
NENIEM O = j Dj NEPERESEKA@]IHSQ OBLASTEJ , I FUNKCI@ w = f (z)
UDOBNEE IZU^ATX OTDELXNO W KAVDOJ IZ NIH.
2 tOGDA KAK SU]ESTWOWANIE U FUNKCII PROIZWODNOJ W TO^KE I EE
ANALITI^NOSTX W TO^KE | \TO RAZNYE TREBOWANIQ (PRIMER FUNKCII
w = jz j2 NA S. 107).
112
|KSPONENCIALXNAQ FUNKCIQ w = exp x = ez (II, c. 36) QWLQ-
ETSQ ANALITI^ESKOJ WO WSEJ PLOSKOSTI C (T. E. CELOJ ).
oDNOZNA^NAQ WETWX LOGARIFMA w = ln z = ln r + i' QWLQ-
ETSQ ANALITI^ESKOJ FUNKCIEJ W L@BOJ OBLASTI D  C ,
GDE OPREDELENA ODNOZNA^NAQ WETWX ARGUMENTA ' = arg z
(NAPRIMER, W PLOSKOSTI C c \RAZREZOM" PO L@BOMU LU^U ,
WYHODQ]EMU IZ TO^KI 0 V, c. 78).
|LEMENTARNYE FUNKCII 1 (W SLU^AE IH MNOGOZNA^NOSTI |
IH ODNOZNA^NYE WETWI ) QWLQ@TSQ ANALITI^ESKIMI W TEH
OBLASTQH PLOSKOSTI C , GDE ONI OPREDELENY.
uSLOWIQ POSTOQNSTWA ANALITI^ESKOJ FUNKCII W
OBLASTI. eSLI DLQ FUNKCII w = f (z), ANALITI^ESKOJ W OB-
LASTI D  C , WYPOLNENO ODNO IZ USLOWIJ :
1) f 0 (z)  0 2) Re f (z)  c 3) Im f (z)  c
4) arg f (z)  c 5) j f (z) j c
(GDE c | NEKOTOROE DEJSTWITELXNOE ^ISLO ), TO \TA FUNKCIQ
QWLQETSQ POSTOQNNOJ W OBLASTI D.
dOKAZATELXSTWO. kAVDOE IZ \TIH PQTI USLOWIJ WLE^ET
RAWENSTWO NUL@ (W KAVDOJ TO^KE OBLASTI D) ^ASTNYH PRO-
IZWODNYH @u @u @v @v
@x
@y
@x
@y FUNKCIJ u = Re f (x + iy) I
v = Im f (x + iy). w PERWYH TREH SLU^AQH \TO WYTEKAET IZ
USLOWIQ kOI { rIMANA @f @f
@x + i @y =0 WKUPE S SOOTNOENIQMI
f 0(z)= @f @f @u @v @f @u @v
@x
@x = @x + i @x
@y = @y + i @y (V, c. 73).
~ETWERTYJ SLU^AJ SWODITSQ K TRETXEMU (UMNOVENIEM FUNK-
CII NA ^ISLO e;ic): Im e;icf (z) =0. w PQTOM SLU^AE f (z)  0,
; 

ESLI c = 0, a ESLI c 6= 0, TO TOVDESTWO u2(x y) + v2 (x y)  c2

WLE^ET WYPOLNENIE W KAVDOJ TO^KE (x y) 2 D RAWENSTW
1T. E. WYRAVAEMYE ^EREZ PEREMENNU@ I KONSTANTY KOMBINACIQMI
^ETYREH OSNOWNYH DEJSTWIJ , \KSPONENTY I LOGARIFMA (III, c. 51).
 113
(
@u u + @v v =0
@x
@u u + @x
@v v =0:
@y @y
rASSMATRIWAQ \TI RAWENSTWA KAK ODNORODNU@ SISTEMU LI-
NEJNYH ALGEBRAI^ESKIH URAWNENIJ , IME@]U@ NENULEWOE RE-
ENIE (u v), MOVNO UTWERVDATX, ^TO OPREDELITELX \TOJ
SISTEMY RAWEN NUL@ W L@BOJ TO^KE (x y) 2 D, A SLEDOWATELX-
NO (c U^ETOM USLOWIJ kOI { rIMANA), RAWNY NUL@ W OBLASTI
D WSE ^ASTNYE PROIZWODNYE @u @u @v @v
@x
@y
@x
@y .
dLQ ZAWERENIQ DOKAZATELXSTWA OSTAETSQ WOSPOLXZOWATX-
SQ SWOJSTWOM SOEDINIMOSTI TO^EK OBLASTI POSREDSTWOM LO-
MANYH (S. 107): KAKOWY BY NI BYLI TO^KI z0  z1 2 D , SU]EST-
WUET SOEDINQ@]AQ IH LOMANAQ L  D , KAVDYJ IZ SOSTAWLQ-
@]IH OTREZKOW KOTOROJ PARALLELEN ODNOJ IZ OSEJ KOORDINAT
(KAK NA RIS. 33, B ). nA KAVDOM IZ \TIH OTREZKOW ZNA^ENIQ
u(x y) I v(x y) QWLQ@TSQ FUNKCIQMI TOLXKO ODNOJ PERE-
MENNOJ (x ILI y), PROIZWODNAQ PO KOTOROJ RAWNA NUL@ NA
\TOM OTREZKE. wYWOD: FUNKCII u = u(x y) I v = v(x y) QW-
LQ@TSQ POSTOQNNYMI NA KAVDOM OTREZKE LOMANOJ , A SLEDO-
WATELXNO, f (z0)= f (z1), T. E. FUNKCIQ w = f (z) W L@BYH DWUH
TO^KAH OBLASTI D PRINIMAET RAWNYE ZNA^ENIQ. Q.E.D.
wOT PRQMOE SLEDSTWIE DOKAZANNYH USLOWIJ POSTOQNSTWA.
wOSSTANOWLENIE ANALITI^ESKOJ FUNKCII PO EE DEJSTWITELX-
NOJ (MNIMOJ) ^ASTI ILI MODUL@ (ARGUMENTU)
ANALITI^ESKAQ W OBLASTI D  C FUNKCIQ w = f (z) WOS-
STANAWLIWAETSQ 1 : a) S TO^NOSTX@ DO POSTOQNNOGO SLAGAE-
MOGO PO SWOEJ DEJSTWITELXNOJ (ILI MNIMOJ ) ^ASTI  B) S
TO^NOSTX@ DO POSTOQNNOGO MNOVITELQ PO SWOEMU MODUL@
(ILI ARGUMENTU , ESLI f (z) 6= 0 W OBLASTI D).
1 pO KRAJNEJ MERE W PRINCIPE.
114
tRADICIONNYJ SPOSOB PRAKTI^ESKOGO WOSSTANOWLENIQ
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z), NAPRIMER, PO EE DEJST-
WITELXNOJ ^ASTI u = u(x y) SOSTOIT W
1) REENII | OTNOSITELXNO v = v (x y) PRI ZADANNOJ
FUNKCII
(
u = u(x y) | SISTEMY URAWNENIJ kOI { rIMANA
@u @v
@x = @y (PRI \TOM FUNKCIQ v = v(x y) OPREDELQETSQ S
@u =; @v
@y @x
TO^NOSTX@ DO POSTOQNNOGO SLAGAEMOGO ) I
2) POSLEDU@]EJ ZAPISI FUNKCII w = u(x y) + iv (x y)
W WIDE w = f (z) (KAK FUNKCII NE DWUH DEJSTWITELXNYH , A
ODNOJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ z = x + iy ).
tO, ^TO WTOROJ IZ \TIH PUNKTOW INOGDA TREBUET BOLXIH USILIJ,
^EM PERWYJ, WIDNO IZ PRIMERA u = ;2x4 ; 4x3 y + 12x2y2 + 4xy3 ; 2y4 :
POLU^ITX PREDWARITELXNYJ OTWET
w = ;2x4; 4x3y + 12x2y2+ 4xy3; 2y4 + i (x4; 8x3y ; 6x2y2+ 8xy3+ y4+ c)
PRO]E, ^EM OKON^ATELXNYJ w =(i ; 2)z 4 + ic.
bOLEE IZQ]NYJ SPOSOB WOSSTANOWLENIQ ANALITI^ESKOJ
FUNKCII PO EE DEJSTWITELXNOJ ^ASTI OPISYWAETSQ SLEDU-
@]IM UTWERVDENIEM.
eSLI DEJSTWITELXNAQ ^ASTX u = u(x y) ANALITI^ESKOJ W
OBLASTI D  C FUNKCII w = f (z) ;DOPUSKAET  PODSTANOW-
z z z z
KU x = 2 , y = 2i (T. E. ZNA^ENIe u 2 , 2i OPREDELENO DLQ
WSEH z 2 D , TO S TO^NOSTX@ DO POSTOQNNOGO SLAGAEMOGO
; 
f (z)=2 u 2z , 2zi W OBLASTI D.
; 
dOKAZATELXSTWO. pUSTX fe(z) def = 2 u z2 , 2zi , GDE z = x + iy.
tOGDA (WWIDU WYPOLNENIQ DLQ FUNKCII w = f (z) USLOWIJ
kOI { rIMANA)
@ fe = 2; @u
1 + @u
1  = @u ; i @u = @u + i @v ,
@x @x 2 @y 2i @x @y @x @x
 115
@ fe = 2; @u
i + @u
i  = i @u + @u = i @u @v . ;
@y @x 2 @y 2i @x @y @x @x
e e

oTS@DA SLEDUET, ^TO @@xf + i @@xf 0, A PO\TOMU w = fe(z) ESTX
ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ W OBLASTI D c PROIZWODNOJ
e ; @v  z = f 0;z + i z  = f 0 (z)

fe0(z)= @@xf = @u + i
@x @x x = 2 2i
2
y = 2zi ; 
TAK KAK f (z);fe(z) 0  0, SLEDUET WYWOD: f (z);2 u 2z , 2zi  c


W OBLASTI D. Q.E.D.
zAME^ANIE. tAK KAK Im f (z) = Re ;if (z) , FORMULA WOS-
; 

STANOWLENIQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w;= f (z) PO EE MNIMOJ

^ASTI v = v(x y) IMEET WID f (z)= 2 iv 2z , 2zi .
pRIMERY. 1. w RAZOBRANNOM WYE SLU^AE f (z) = (i ; 2)z 4, KOGDA
u = ;2x4;; 4x3y +12 ;
x2y2 +4xy3 ; 2y4, PODSTANOWKA x = z2 , y = 2zi DAET:
2 u z2 , 2zi =2 ;2 16 z4 ; 4 z4 +12 z4 +4 z4 ; 2 z4 = (i ; 2)z 4.
16 i ;16 ;16 i 16 ; 
2. pODSTANOWKU x = 2 , y = 2i FUNKCIQ u = x2 +x y2 = Re 1z NE DO-
z z
PUSKAET (ZNAMENATELX OBRA]AETSQ W NULX ). OBOJTI \TO ZATRUDNENIE
POZWOLQET PERENOS NA^ALA KOORDINAT (NAPRIMER, W TO^KU z =1) | ZA-
MENA z = ze; 1, ILI x = xe ; 1
y = ye, PRI KOTOROJ u = x2 +x y2 = (xe;xe1);21+ ye2 ,
TAK ^TO ;  ;1 2 = ze;2 = z;1 = 1 ;1.
2 u 2ze , 2zei = ((ze=2)(;ze1)=2)2 +( ze=2i) ;ze+1 ;z z
fUNKCI@ u = u(x
y) DWUH DEJSTWITELXNYH PEREMENNYH NAZYWA@T
GARMONI^ESKOJ W oBLASTI D
R2, ESLI W \TOJ OBLASTI ONA IMEET NEPRE-
RYWNYE ^ASTNYE PROIZWODNYE 2-GO PORQDKA I UDOWLETWORQET URAWNENI@
@ 2u @
lAPLASA @x2 + @y2 =0.
1 2u

@x = @y ; @y \TO URAWNENIE WYRAVAET IZWESTNYJ

;  @ ; @u 
w ZAPISI @x@ @u
KRITERIJ TOGO, ^TO ; @u @u @v @v
@y dx + @x dy ESTX DIFFERENCIAL dv = @x dx+ @y dy
1fRANCUZSKIJ MATEMATIK, MEHANIK I ASTRONOM lAPLAS (Laplace,
Pierre Simon, 1749 {1827) OPERIROWAL \TIM URAWNENIEM W SWOIH RABO-
TAH PO NEBESNOJ MEHANIKE.
116
NEKOTOROJ FUNKCII v = v(x
y) (ESLI NE WO WSEJ OBLASTI D , TO PO KRAJ-
NEJ MERE W OKRESTNOSTI KAVDOJ EE TO^KI).
tAK KAK W \TOM SLU^AE @u @v @u @v
@x = @y , a @y = ; @x , FUNKCIQ v = v(x
y)
TAKVE OKAZYWAETSQ GARMONI^ESKOJ (A FUNKCIQ w = u(x
y) + iv(x
y) |
ANALITI^ESKOJ ) PO KRAJNEJ MERE W OKRESTNOSTI KAVDOJ TO^KI OBLAS-
TI D.1 w SWQZI S \TIM FUNKCI@ v = v(x
y) NAZYWA@T SOPRQVENNOJ
GARMONI^ESKOJ PO OTNOENI@ K GARMONI^ESKOJ FUNKCII u = u(x
y), A
; 
FORMULA v =2Im u z2  2zi POZWOLQET EE NAJTI (S TO^NOSTX@ DO POSTO-
QNNOGO SLAGAEMOGO ).
uPRAVNENIQ. 1. oB_QSNITX, PO^EMU w =Re z+i Im z | ANALITI^ES-
KAQ FUNKCIQ, A w =(Re z)2+ i (Im z)2 | NET.
2. nAJTI WSE ANALITI^ESKIE FUNKCII w = f (z), DEJSTWITELXNAQ
I MNIMAQ ^ASTI KOTORYH u = u(x
y) I v = v(x
y) SWQZANY LINEJNYM
SOOTNOENIEM au + bv = c (c POSTOQNNYMI a
b
c).
3. pROWERITX, ^TO GRAFIK FUNKCII y = sin x1 , x 2 R
x = 6 0, DO-
POLNENNYJ OTREZKOM ;1
1] OSI y , QWLQETSQ SWQZNYM , NO NE LINEJNO
SWQZNYM MNOVESTWOM NA KOORDINATNOJ PLOSKOSTI R2 .
4. wOSSTANOWITX ANALITI^ESKU@ FUNKCI@ w = f (z) PO EE MNIMOJ
^ASTI v = cos 2sh2 y
x+ch2 y . (oTWET: f (z)=tg z .) ; 
;
5. wYWESTI FORMULU WOSSTANOWLENIQ f (z) = c exp 2 i' z2 , 2zi ANA-
LITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) PO EE ARGUMENTU ' = '(x
y), z = x + iy.
pROWERITX EE NA PRIMERE arg f (z)= x2 +2 xy ; y2.
6. pROWERIW,^TO u=ln(x2 + y2 + 2x + 1) | GARMONI^ESKAQ FUNKCIQ
W OBLASTI R2 r (;1
0) , NAJTI DLQ NEE SOPRQVENNU@ GARMONI^ESKU@
FUNKCI@ I UBEDITXSQ, ^TO ONA MNOGOZNA^Na W UKAZANNOJ OBLASTI .

1wO WSEJ OBLASTI D FUNKCII v = v(x
y) I w = u(x
y) + iv(x
y)

MOGUT OKAZATXSQ MNOGOZNA^NYMI .
 117
VIII . kAK WWODITSQ INTEGRAL PO
KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ
iNTEGRAL FUNKCII KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ PO PRIRODE
QWLQETSQ KONTURNYM , I POTOMU DATX EGO WNQTNOE OPREDELE-
NIE MOVNO, LIX PRIDAW ^ETKIJ SMYSL PONQTIQM KONTURA
(KUSO^NO-GLADKOGO ) NA PLOSKOSTI C I PUTI EGO OBHODA . nA-
^ATX PRI \TOM SLEDUET S PONQTIQ GLADKOJ DUGI .
gLADKAQ DUGA L  C | \TO OBRAZ NEKOTOROGO OTREZKA
a b]  R PRI WZAIMNO-ODNOZNA^NOM OTOBRAVENII EGO W PLOS-
KOSTX C KOMPLEKSNOZNA^NOJ FUNKCIEJ z = z(t) = x(t)+ iy(t)
(RIS. 35), IME@]EJ NA \TOM OTREZKE NEPRERYWNU@ I NE RAW-
NU@ NUL@ PROIZWODNU@.1 zNA^ENIQ z(a) z(b) NAZYWA@T PRI
\TOM KONCEWYMI, A z(t) a < t < b, | WNUTRENNIMI TO^KAMI
Rb Rbp
= jz0 (t)j dt = (x0 (t))2 +(y0 (t))2 dt
GLADKOJ DUGI L. ~IcLO l(L) def
a a
WYRAVAET DLINU \TOJ GLADKOJ DUGI 2

rIS. 35
1 w \TOM SLU^AE GOWORQT, ^TO FUNKCIQ z = z (t)
a 6 t 6 b, ZADAET
PARAMETRIZACI@ GLADKOJ DUGI L . nA DEJSTWITELXNOJ
( PLOSKOSTI R2
\TA VE GLADKAQ DUGA IMEET PARAMETRIZACI@ xy == yx((tt))
a 6 t 6 b.
2 sOGLASNO OPREDELENI@ IZ KURSA DEJSTWITELXNOGO ANALIZA.
118
nAGLQDNO, GLADKAQ DUGA | \TO PRQMOLINEJNYJ OTREZOK , PODWERG-
NUTYJ OBRATIMOJ GLADKOJ DEFORMACII | RASTQVENI@ I IZGIBU BEZ
RAZRYWOW , IZLOMOW I SKLEIWANIJ . mATEMATI^ESKIM WYRAVENIEM TAKO-
GO SRAWNENIQ QWLQ@TSQ SLEDU@]IE UTWERVDENIQ.
1. fUNKCIQ z = z (t)
t 2 a
b], ZADA@]AQ PARAMETRIZACI@ GLADKOJ
DUGI L , IMEET NEPRERYWNU@ OBRATNU@ : t = t (z)
z 2 L , OBLADA@]U@
NEPRERYWNOJ PROIZWODNOJ t0 (z ).1
2. w KAVDOJ TO^KE z 2 L GLADKAQ DUGA L IMEET KASATELXNU@ PRQMU@
L , NAPRAWLQ@]IJ WEKTOR KOTOROJ QWLQETSQ NEPRERYWNOJ FUNKCIEJ
TO^KI KASANIQ .
dOKAZATELXSTWa. 1. sU]ESTWOWANIE FUNKCII t = t (z)
z 2 L , ESTX
SLEDSTWIE WZAIMNO-oDNOZNA^NOSTI OTOBRAVENIQ z = z (t)
t 2 a
b]: RAZ-
NYM TO^KAM t 2 a
b] SOOTWETSTWU@T RAZNYE TO^KI z 2 L .
fUNKCIQ t = t (z)
z 2 L , NEPRERYWNA : DLQ L@BOJ POSLEDOWATELXNOS-
TI fzng TO^EK zn 2 L , SHODQ]EJSQ K TO^KE z0 2 L , SOOTWETSTWU@]AQ
POSLEDOWATELXNOSTX ftng TO^EK tn = t (zn) SHODITSQ K TO^KE t0 = t (z0).
eSLI BY \TO BYLO NE TAK, TO U POSLEDOWATELXNOSTI ftng SU]ESTWO-
WALA BY PODPOSLEDOWATELXNOSTX ftnkg, SHODQ]AQSQ K NEKOTOROJ TO^KE
t 2 a
b], OTLI^NOJ OT t0 . tEM SAMYM WOZNIKALO BY PROTIWORE^IE : OD-
e
NOWREMENNO fznkg ! z0 I fznkg = fz (tnk )g ! z (et) =
6 z0 .

rIS. 36
1 wELI^INY jz 0 (t)j I jt0 (z)j IME@T SMYSL KO\FFICIENTOW RASTQVE-
NIQ (W TO^KAH t 2 a
b] I z 2 L ) PRI DEFORMACII OTREZKA a
b] W
GLADKU@ DUGU L I OBRATNO.
 119
t0 (z)= Mlim Mt = lim Mz ;1 = z 0(t) ;1 | S U^ETOM TOGO, ^TO z 0 (t) 6= 0,
;  ; 
z!0 Mz Mt!0 Mt
A Mz ! 0 () Mt ! 0 (NEPRERYWNOSTX FUNKCII t = t(z) I z = z (t)).
2. pRQMAQ L , PROHODQ]AQ ^EREZ TO^KU z0 = z (t0) W NAPRAWLENII
NENULEWOGO WEKTORA z 0(t0), QWLQETSQ KASATELXNOJ K GLADKOJ DUGE L W
TO^KE z0 : ESLI  (z
L) | RASSTOQNIE OT TO^KI z 2 L DOPRQMOJ L , TO
(z L ) ;
!z0 jz;z0j = 0, TAK KAK PRI t ! t0 KOGDA z ! z0
(RIS. 36) zlim
z 2L
(zL) 6 jz(t);z(t );z0 (t )(t;t )j = o (t;t ) ! 0 0 .
jz;z j jz(t);z(t )j jz(t);z(t )j jz (t )j
0 0 0 0
0 0 0 0
wWIDU NEPRERYWNOSTI ZAWISIMOSTI z 0 (t) OT t 2 a
b], A t OT z 2 L
(P. 1), NAPRAWLQ@]IJ WEKTOR z 0(t (z0)) KASATELXNOJ PRQMOJ L OKAZY-
WAETSQ NEPRERYWNOJ FUNKCIEJ TO^KI KASANIQ z0 2 L. Q.E.D.
wOT NEKOTORYE PRIMERY GLADKIH DUG L  C (WMESTE S IH
PARAMETRIZACIQMI):
1) OTREZOK PRQMOJ ; , SOEDINQ@]IJ TO^KI  z0  z1 2 C :
z = z0 +(z1 ; z0) t ILI z = z1 +(z0 ; z1) t , t 2 0 1]
2) GRAFIK FUNKCII y = f (x) (ILI x = f (y)), IME@]EJ
NEPRERYWNU@ PROIZWODNU@ NA OTREZKE a b]  R :
z = x + if (x) x 2 a b], (ILI z = f (y)+ iy y 2 a b] RIS. 37)

rIS. 37
DUGA OKRUVNOSTI fz 2 C : jz ; z0 j = rg MEVDU DWUMQ
3)
LU^AMI , WYHODQ]IMI IZ TO^KI z0 POD UGLAMI  I  K DEJ-
STWITELXNOJ OSI (0 <  ;  < 2): z = z0 + reit t 2   ].
120
pONQTIQ KONCEWOJ I WNUTRENNEJ TO^EK GLADKOJ DUGI L
I ZNA^ENIE EE DLINY l(L) (S. 117) NE ZAWISQT OT WYBORA
PARAMETRIZACII \TOJ GLADKOJ DUGI , T. E. PRISU]I SAMOJ
\TOJ GLADKOJ DUGE .
dOKAZATELXSTWO. eSLI z = z (t)
t 2 a
b], I z =  ( )
2 
 ], |
DWe PaRaMETRIZACII (ODNOJ I TOJ VE) GLADKOJ DUGI L , TO KOMPOZICIQ
FUNKCIJ z =  ( ) I t = t (z) (OBRATNOJ K z = z (t) S. 118, UTWERVDENIE
1) PRIWODIT K FUNKCII t = t ( ( )) S PROIZWODNOJ t0 = t0z  0 = (zt0 );1 0 ,
NE RAWNOJ NUL@ , A SLEDOWATELXNO, SOHRANQ@]EJ ZNAK NA OTREZKE 
 ].
sOOTWETSTWIE $ t
2 
 ]
t 2 a
b] (RIS. 38) OKAZYWAETSQ PO\TOMU
STROGO MONOTONNYM , TAK ^TO WNUTRENNIM I KONCEWYM TO^KAM OTREZKA

 ] OTWE^A@T, SOOTWETSTWENNO, WNUTRENNIE I KONCEWYE TO^KI OTREZ-
KA a
b], PRI \TOM LIBO  () = z (a), A  ( ) = z (b) (ESLI t0( ) > 0), LIBO
 ()= z (b), A  ( )= z (a) (ESLI t0( ) < 0).

rIS. 38
~TO KASAETSQ FORMULY DLINY l(L) GLADKOJ DUGI , TO W PERWOM SLU-
^AE (PRI t0( ) > 0)
Rb 0 R   R   R
jz (t)j dt = z 0(t ( ))t0( ) d = z 0(t ( ))  t0( ) d = j 0 ( )j d ,
a   
A WO WTOROM (KOGDA t0( ) > 0)
Rb 0 R  R  R
jz (t)j dt = z 0 (t ( )) t0( ) d = ; z 0(t( ))t0( ) d = j 0 ( )j d . Q.E.D.
a 
pOD SOEDINENIEM DWUH GLADKIH DUG L1  L2 PONIMAETSQ
NALI^IE U NIH OB]EJ KONCEWOJ TO^KI SOEDINENIE S^ITAETSQ
 121
GLADKIM , ESLI SU]ESTWUET GLADKAQ DUGA L  L1  L2 , DLQ
KOTOROJ \TA OB]AQ KONCEWAQ TO^KA QWLQETSQ WNUTRENNEJ .1
rAZDELENIE GLADKOJ DUGI L PODRAZUMEWAET WYBOR KONE^NOGO ^ISLA
EE WNUTRENNIH TO^EK, KAVDAQ IZ KOTORYH STANOWITSQ OB]EJ KONCEWOJ
TO^KOJ ODNOJ IZ PAR OBRAZU@]IHSQ GLADKIH DUG (IME@]IH W \TOJ TO^KE
GLADKoE SOEDINENIe ).
oRIENTIROWANNAQ GLADKAQ DUGA | \TO GLADKAQ DUGA L S
UKAZANIEM, KAKAQ IZ DWUH EE KONCEWYH TO^EK PRINIMAETSQ
ZA NA^ALXNU@ (A KAKAQ ZA KONE^NU@ ), I USTANOWLENIEM TEM
SAMYM PORQDKA SLEDOWANIQ TO^EK \TOJ GLADKOJ DUGI 2.
pEREHOD K PROTIWOPOLOVNOMU PORQDKU SLEDOWANIQ TO^EK
ORIENTIROWANNOJ GLADKOJ DUGI L (OB_QWLENII EE NA^ALXNOJ
TO^KI KONE^NOJ , A KONE^NOJ | NA^ALXNOJ ) OBOZNA^AETSQ ^ER-
TO^KOJ : L; .
kUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ; | \TO LIBO ORIENTIROWAN-
NAQ GLADKAQ DUGA (;= fLg), LIBO REZULXTAT POSLEDOWATELX-
NOGO SOEDINENIQ (; = fL1  : : :  Lng) NESKOLXKIH ORIENTI-
ROWANNYH GLADKIH DUG 3, NA^ALXNAQ TO^KA PERWOJ IZ KOTO-
RYH S^ITAETSQ NA^ALXNOJ , A KONE^NAQ TO^KA POSLEDNEJ |
KONE^NOJ TO^KOJ KONTURA ; W SLU^AE SOWPADENIQ NA^ALX-
NOJ I KONE^NOJ TO^EK KONTURA EGO NAZYWAA@T ZAMKNUTYM .
kUSO^NO-GLADKIJ KONTUR NAZYWA@T GLADKIM , ESLI WSE SOEDINENIQ
SOSTAWLQ@]IH EGO ORIENTIROWANNYH GLADKIH DUG (WKL@^AQ SOEDINENIE
PERWOJ I POSLEDNEJ U ZAMKNUTOGO KONTURA) QWLQ@TSQ GLADKIMI .
1 PEZULXTAT GLADKOGO SOEDINENIQ DWUH GLADKIH DUG NE OBQZATELXNO
QWLQETSQ GLADKOJ DUGOJ . k PRIMERU, OKRUVNOSTX ESTX REZULXTAT GLAD-
KOGO SOEDINENIQ DWUH (ILI BOLXEGO ^ISLA) GLADKIH DUG .
2 eSLI z = z (t)
t 2 a
b]
| KAKAQ-LIBO PARAMETRIZACIQ GLADKOJ DU-
GI L , TO PORQDOK SLEDOWANIQ TO^EK z 2 L SOOTWETSTWUET WOZRASTANI@
ILI UBYWANI@ t 2 a
b].
3 dLQ KRATKOSTI PROSTO DUG . pOD IH POSLEDOWATELXNYM SOEDINENIEM
PONIMAETSQ, ^TO KONE^NAQ TO^KA DUGI L1 SOWPADAET S NA^ALXNOJ TO^KOJ
DUGI L2 I T. D.
122
s^ITAETSQ, ^TO DWA RAZNYH NABORA POSLEDOWATELXNO SOEDINENNYH
ORIENTIROWANNYH GLADKIH DUG L1
: : :
Ln I L01
: : :
L0m SOSTAWLQ@T
ODIN I TOT VE KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ;, ESLI RAZBIENIEM I SOEDI-
NENIEM SOSTAWLQ@]IH \TI NABORY SWODQTSQ DRUG K DRUGU (RIS. 39).

rIS. 39

pRIMERY. 1. oPERIRUQ ODNOJ GLADKOJ DUGOJ S DWUMQ PRO-

TIWOPOLOVNYMI PORQDKAMI SLEDOWANIQ TO^EK , MOVNO SO-
STAWITX BESKONE^No MNOGO RAZLI^NYH KUSO^NO-GLADKIH KON-
TUROW 1 (NE RAZLI^IMYH KAK MNOVESTWA TO^EK  RIS. 40, A):
;1 = fLg  ;2 = fL;g ;3 = fL; Lg ;4 = fL L; Lg  : : :

rIS. 40
1 kAK ZAMKNUTYH , TAK I NEZAMKNUTYH .
 123
2. oKRUVNOSTX C  C (L@BAQ) QWLQETSQ MNOVESTWOM
TO^EK NEOBOZRIMOGO ^ISLA KUSO^NO-GLADKIH KONTUROW 1, NO
OBY^NO PODRAZUMEWA@T TOT2, KOTORYJ WYDELQET DOBAWLENIE:
ODIN RAZ OBHODIMAQ (OT KAKOJ-TO TO^KI 3 ) W POLOVITELXNOM
NAPRAWLENII (\PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI" RIS. 40, B ).
pEREHOD K OBRATNOMU PORQDKU SLEDOWANIQ SOSTAWLQ@]IH
DUG I TO^EK KAVDOJ IZ NIH PREOBRAZUET KUSO^NO-GLADKIJ
KONTUR ; = fL1  : : :  Lng W PROTIWOPOLOVNO ORIENTIRO-
WANNYJ ;;= fL;n  : : :  L;1 g.
kUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ; = fL1  : : :  Lng ESTX KONTUR
BEZ SAMOPERESE^ENIJ, ESLI IZ SOSTAWLQ@]IH EGO DUG L@BYE
DWE NESMEVNYE NE IME@T OB]IH TO^EK , A SMEVNYE IME@T
OB]IMI LIX TO^KI IH SOEDINENIQ .
kUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ;, WSE SOSTAWLQ@]IE DUGI KO-
TOROGO QWLQ@TSQ OTREZKAMI PRQMYH (ORIENTIROWANNYMI ),
NAZYWA@T LOMANOJ (ORIENTIROWANNOJ  RIS. 41, a), A PRI DO-
BAWO^NOM USLOWII ZAMKNUTOSTI I OTSUTSTWIQ SAMOPERESE-
^ENIJ | MNOGOUGOLXNIKOM (ORIENTIROWANNYM RIS. 41, B).

rIS. 41
1 nE WSE IZ KOTORYH ZAMKNUTYE I GLADKIE .
2 zAMKNUTYJ GLADKIJ | REZULXTAT GLADKOGO SOEDINENIQ NESKOLXKIH
ORIENTIROWANNYH DUG OKRUVNOSTI C BEZ OB]IH WNUTRENNIH TO^EK.
3 z 2 C , SLUVA]EJ NA^ALXNOJ I KONE^NOJ DLQ \TOGO KONTURA .
1
124
pUTX  : z = z(t) t 2 a b], T. E. NEPRERYWNAQ KOMPLEKS-
NOZNA^NAQ FUNKCIQ NA OTREZKE a b] 2 R (VII , S. 107) ESTX
PUTX OBHODA KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA ; = fL1 : : :  Lng,
ESLI PRI WOZRASTANII t OT a DO b ZNA^ENIE z(t) \TOJ FUNK-
CII POO^EREDNO PROHODIT | W SOOTWETSTWII S IH PORQDKOM
SLEDOWANIQ | WSE TO^KI WSEH SOSTAWLQ@]IH KONTUR ; DUG .
pUTX  : z = z(t) t 2 a b], S^ITAETSQ PUTEM KLASSA C 1,
ESLI FUNKCIQ z = z(t) IMEET NA OTREZKE a b] NEPRERYWNU@
PROIZWODNU@ z0 (t).1
eSLI FUNKCIQ z = z(t) t 2 a b], ZADAET PARAMETRIZACI@
GLADKOJ DUGI L (S. 117), TO \TA VE FUNKCIQ ZADAET PUTX
(KLASSA C 1) OBHODA TOJ VE, NO UVE ORIENTIROWANNOJ GLAD-
KOJ DUGI L (S NA^ALXNOJ TO^KOJ z(a)).
oBRATNOE NEWERNO: PUTX KLASSA C 1 z = tjtj+it2 t 2 ;1 1],
SOWERA@]IJ OBHOD DWUHZWENNOJ LOMANOJ (RIS. 42), NE QWLQ-
ETSQ PARAMETRIZACIEJ GLADKOJ DUGI.

rIS. 42
1 |TU PROIZWODNU@ OBOZNA^A@T TAKVE z_ (t), POSKOLXKU t OBY^NO IN-
TERPRETIRU@T KAK WREMQ , A FUNKCI@ z = z (t) KAK ZAWISIMOSTX POLOVE-
NIQ TO^KI OT WREMENI (W SLU^AE PUTI KLASSA C 1 | PRI USLOWII, ^TO
SKOROSTX EE PEREME]ENIQ ESTX NEPRERYWNAQ FUNKCIQ WREMENI). C 1 |
TRADICIONNAQ SOKRA]ENNAQ ZAPISX TREBOWANIQ SU]ESTWOWANIQ NEPRE-
RYWNOJ (LAT. continuus) PROIZWODNOJ (PO KRAJNEJ MERE) 1-GO PORQDKA .
 125
dLQ L@BOGO KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA ; = fL1 : : :  Lng
cy]ESTWUET PUTX KLASSA C 1 EGO OBHODA.
dOKAZATELXSTWO. pUSTX PARAMETRIZACI@ GLADKOJ DUGI
L1 ZADAET FUNKCIQ z = z1 ( )  2 a1
b1 ]. mOVNO PRI \TOM
S^ITATX, ^TO ORIENTACIQ (PORQDOK SLEDOWANIQ TO^EK) DUGI
L1 SOOTWETSTWUET WOZRASTANI@ ZNA^ENIJ  2 a1
b1 ].1
zAMENA PEREMENNOJ  = a1 +(b;1; a1) sin2 2t , t 2 0 ], POZWO-
LQET ZAKL@^ITX: FUNKCIQ z = z1 a1 +(b1; a1) sin2 2t  t 2 0 ],
ZADAET PUTX KLASSA C 1, OSU]ESTWLQ@]IJ OBHOD ORIENTIRO-
WANNOJ GLADKOJ DUGI L1 (RIS. 43) SO SKOROSTX@
0 ; 
z_ (t)= z1 a1 +(b1; a1) sin2 2t (b1; a1)sin 2t cos 2t ,
QWLQ@]EJSQ NEPRERYWNOJ FUNKCIEJ NA OTREZKE 0 6 t 6  ,
RAWNOJ NUL@ W EGO KONCEWYH TO^KAH .

rIS. 43

pOSKOLXKU \TI VE RASSUVDENIQ PRIMENIMY I K OSTALX-

NYM ORIENTIROWANNYM GLADKIM DUGAM W SOSTAWE KONTURA ;,
TREBUEMYJ PUTX KLASSA C 1 EGO OBHODA (WKL@^AQ SLU^AJ ZA-
MKNUTOGO KONTURA) ZADAET FUNKCIQ z = z(t) t 2 0 n], GDE
1 w PROTIWNOM SLU^AE \TOGO MOVNO DOBITXSQ PEREHODOM K PARAMET-
RIZACII L1 : z = z1(; )
2 ;b1
;a1 ].
126
8 ;
>z a 1 +( b1; a 1) sin2 t  ESLI 0 6 t 6 
>
> 1 2
<z ;a +(b ; a ) sin2 t; 
>
ESLI  6 t 6 2 
z(t)= >:2: :2: : : 2: : :2 : : : : :2 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :
>
>
: ;
zn an +(bn; an) sin2 t;(n2;1)  ESLI (n ; 1) 6 t 6 n :
> 

EE PROIZWODNAQ z_ (t) NEPRERYWNA NA OTREZKE 0 6 t 6 n, WKL@-

^AQ TO^KI t =0  : : :  n (W NIH ONA RAWNA NUL@ ).1 Q.E.D.
kAK UVE OTME^ALOSX (S. 122, PRIMER 1 ), KUSO^NO -GLADKIJ
KONTUR ; I OBOZNA^AEMOE TEM VE SIMWOLOM (INOGDA SIMWO-
LOM j;j ) MNOVESTWO EGO TO^EK | \TO NE ODNO I TO VE. tOLXKO
^TO DOKAZANNOE UTWERVDENIE POZWOLQET SDELATX SLEDU@]IE
OB]IE WYWODY KASATELXNO SWOJSTW \TOGO MNOVESTWA .
mNOVESTWO TO^EK L@BOGO KUSO^NO -GLADKOGO KONTURA ;
SWQZNO , OGRANI^ENO I ZAMKNUTO | W TOM SMYSLE, ^TO MNO-
VESTWO C r; (NE PRINADLEVA]IH EMU TO^EK) OTKRYTO .2
uQSNITX SOOTNOENIE MEVDU PONQTIQMI GLADKOJ DUGI , KUSO^NO -
GLADKOGO KONTURA I PUTI OBHODA KONTURA POMOGAET UPODOBLENIE:
GLADKOJ DUGI | U^ASTKU DOROGI W SISTEME DOROVNOJ SETI (A EE
ORIENTACII | WYBORU NAPRAWLENIQ DWIVENIQ PO \TOMU U^ASTKU)
KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA | MARRUTNOMU ZADANI@ (UKAZANI@ PO-
SLEDOWATELXNO PROHODIMYH DOROVNYH U^ASTKOW )
PUTI OBHODA KONTURA | WYPOLNENI@ (STROGO PO PREDPISANNOMU
WREMENNOMU GRAFIKU ) POSTAWLENNOGO MARRUTNOGO ZADANIQ 3.
1 pOSTROENNYJ PUTX NAGLQDNO MOVNO PREDSTAWITX KAK POO^EREDNYJ
OBHOD GLADKIH DUG L1
: : :
Ln S \OSTANOWKAMI" W TO^KAH IH SOEDINENIQ
I \POWOROTOM RULQ", ESLI SOEDINENIE NE QWLQETSQ GLADKIM .
2 sWQZNOSTX \TOGO MNOVESTWA NAPRQMU@ WYTEKAET IZ SU]ESTWOWA-
NIQ PUTI z = z (t)
t 2 a
b], OBHODA KONTURA ; EGO OGRANI^ENNOSTX | IZ
TOGO, ^TO KONTUR ; NE WYHODIT ZA PREDELY KRUGA RADIUSA sup jz (t)j (S
a6t6b
CENTROM 0) ZAMKNUTOSTX | IZ TOGO, ^TO ESLI z0 2= ;, TO KRUG S CENTROM
z0 NENULEWOGO RADIUSA a6inft6bjz (t) ; z0j NE SODERVIT TO^EK KONTURA ;.
3 pUTX KLASSA C 1 SOOTWETSTWUET DWIVENI@, PRI KOTOROM SKOROSTX
QWLQETSQ NEPRERYWNOJ FUNKCIEJ WREMENI.
 127
w OSNOWE OPREDELENIQ INTEGRALA FUNKCII PO KUSO^NO -
GLADKOMU KONTURU LEVIT PONQTIE INTEGRALA FUNKCII PO
OTREZKU 1 PEREHODNYM VE SLUVIT PONQTIE INTEGRALA FUNK-
CII WDOLX PUTI (KLASSA C 1) NA PLOSKOSTI C , OPREDELQEMOGO
SLEDU@]IM OBRAZOM.
pUSTX  : z = z(t) t 2 a b], | PUTX KLASSA C 1 NA PLOS-
KOSTI C (FUNKCIQ DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ, IME@]AQ
NEPRERYWNU@ PROIZWODNU@ z_ (t) NA OTREZKE a b]). s^ITAQ,
^TO \TOT PUTX PROHODIT PO MNOVESTWU , NA KOTOROM ZADANA
FUNKCIQ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ w = f (z), POLAGA@T
R Rb
f (z) dz def
= f (z(t)) z_ (t) dt,
a
PRI \TOM INTEGRAL W PRAWOJ ^ASTI ZAWEDOMO OPREDELEN, ESLI
FUNKCIQ w = f (z) NEPRERYWNA NA MNOVESTWE TO^EK PUTI 
(TAK KAK W \TOM SLU^AE PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ OKAZYWA-
ETSQ NEPRERYWNOJ NA OTREZKE a b]).
iNTEGRAL FUNKCII PO KUSO^NO-GLADKOMU KONTURU ; PO-
NIMA@T KAK EE INTEGRAL PO KAKOMU-LIBO PUTI  : z = z(t),
t 2 a b], KLASSA C 1, OBHODQ]EMU \TOT KONTUR 2 (RIS. 44):
R R Rb
f (z) dz def
= f (z) dz def
= f (z (t)) z_ (t) dt .
; a
w SLU^AE ZAMKNUTOGO KONTURA ; SIMWOL INTEGRALA ^ASTO
Rb
1 s EGO OBY^NYM OPREDELENIEM (PO rIMANU), OBOZNA^ENIEM f (x) dx
a
I DOSTATO^NYM USLOWIEM SU]ESTWOWANIQ W WIDE TREBOWANIQ NEPRE-
RYWNOSTI PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII NA OTREZKE a
b].
2 tO, ^TO DLQ L@BOGO KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA ; OBHODQ]IJ EGO
PUTX KLASSA C 1 SU]ESTWUET, UVE BYLOR USTANOWLENO
R (S. 125), A TO,
^TO OT WYBORA TAKOGO PUTI WELI^INA f (z) dz = f (z) dz NE ZAWISIT,
def

DOKAZYWETSQ ^UTX NIVE.

128
H
(HOTQ I NE WSEGDA) SNABVA@T KRUVO^KOM: f (z) dz .
;

rIS. 44

iZ DANNOGO
R OPREDELENIQ WYTEKA@T SLEDU@]IE SWOJSTWA
WELI^INY f (z) dz .
; R R R
1. lINEJNOSTX : (f (z) + g(z)) dz =  f (z)dz +  g(z)dz .
; ; ;
R R R
2. aDDITIWNOSTX : f (z) dz = f (z) dz +  + f (z) dz , ESLI
; ;1 ;m
KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ; ESTX REZULXTAT POSLEDOWATELXNOGO
SOEDINENIQ KUSO^NO-GLADKIH KONTUROW ;1
: : :
;m .1
R R
3. f (z) dz = ; f (z) dz .
;; ;
R
4. zNA^ENIE f (z) dz NE ZAWISIT OT
;
a) KONKRETNOGO PUTI (KLASSA C 1 ) OBHODA KONTURA ;
B) PREDSTAWLENIQ KONTURA ; W WIDE POSLEDOWATELXNO SOEDINENNYH
ORIENTIROWANNYH GLADKIH DUG (I WYBORA NA^ALXNOJ TO^KI KONTURA
W SLU^AE EGO ZAMKNUTOSTI ).
1 w IH ROLI MOGUT WYSTUPATX, NAPRIMER, SOSTAWLQ@]IE KONTUR ;
ORIENTIROWANNYE GLADKIE DUGI .
 129
sWOJSTWA 1, 2 | SLEDSTWIQ LINEJNOSTI I ADDITIWNOSTI
OBY^NOGO INTEGRALA (PO OTREZKU ). w ^ASTNOSTI, ESLI PUTX
(KLASSA C 1 ) z = z(t), t 2 a b], OBHODIT KONTUR ;, A ZNA^ENIQ
t1  : : :  tm;1 2 (a b), OTWE^A@T KONE^NYM TO^KAM KONTUROW
;1 : : :  ;m;1 (ONI VE NA^ALXNYE DLQ ;2 : : :  ;m ), TO
R Rb Rt1 Rb
f (z) dz = f (z (t)) z_ (t) dt = f (z (t)) z_ (t) dt +  + f (z(t)) z_ (t) dt =
; a Ra R tm;1
= f (z) dz +  + f (z) dz .
;1 ;m
sWOJSTWO 3 WYTEKAET IZ TOGO, ^TO ESLI z = z (t)
t 2 a
b], |
PUTX OBHODA KONTURA ;, TO z = z (;t)
t 2 ;b
;a], | PUTX OBHODA
KONTURA ;;, TAK ^TO (S ZAMENOJ PEREMENNOJ t = ; )1
R Rb t=; ;
Rb
f (z) dz = f (z (t)) z_ (t) dt = f (z(; )) z_ (; )(;1) d =
; a ;a
;b ;R a R
= f (z(; )) z0(; ) d = ; f (z(;t)) z_ (;t) dt = ; f (z) dz.
R
;a ;b ;;
pUNKT B) SWOJSTWA 4 WYTEKAET IZ SWOJSTWA 2 (ADDITIWNOSTI ), POZ-
WOLQ@]EGO TAKVE PRI OBOSNOWANII PUNKTA A) S^ITATX KONTUR ; SOSTO-
Q]IM LIX IZ ODNOJ (ORIENTIROWANNOJ ) GLADKOJ DUGI L .
pUSTX L : z = z (t)
t 2 a
b], | KAKAQ-LIBO PARAMETRIZACIQ \TOJ
GLADKOJ DUGI (S. 117). |TU PARAMETRIZACI@ ODNOWREMENNO MOVNO RAS-
SMATRIWATX I KAK KONKRETNYJ PUTX e (KLASSA C 1 ), OBHODQ]IJ LIBO
KONTUR ; (ESLI DUGA L ORIENTIROWANA TAK, ^TO EE NA^ALXNOJ TO^KOJ
QWLQETSQ z (a)), LIBO KONTUR ;; (ESLI NA^ALXNOJ SLUVIT TO^KA z (b)).
sOOTWETSTWENNO \TIM DWUM SLU^AQM LIBO
R R Rb
f (z) dz = f (z) dz = f (z (t))z_ (t) dt,
;
e a
LIBO
R R R Rb Ra
f (z) dz = ; f (z) dz = ; f (z) dz = ; f (z (t))z_ (t) dt = f (z (t))z_ (t) dt.
; ;;
e a b

eSLI S^ITATX, ^TO TO^KA NAD z OBOZNA^AET PROIZWODNU@ PO t, A

1
TRIH | PO .
130
pUSTX TEPERX : z =  ( )
2 
 ], | KAKOJ-LIBO IZ PUTEJ
(KLASSA C 1 ), OBHODQ]IH KONTUR ;. w SILU SWOJSTWA OBRATIMOSTI PARA-
METRIZU@]EJ FUNKCII (UTWERVDENIE 1 NA S. 118) OPREDELENA FUNKCIQ
t = t ( ( ))
2 
 ], S NEPRERYWNOJ PROIZWODNOJ t0 ( ) =  0 ( ) z_ (t) ;1,
; 

PRI^EM W PERWOM IZ OTME^ENNYH SLU^AEW t() = a
t() = b, TOGDA KAK

WO WTOROM t()= b
t()= a. sOOTWETSTWENNO \TIM SLU^AQM
R Rb R R
f (z) dz = f (z (t))z_ (t) dt = f (z (t( )))z_ (t( )) t0 ( )d = f ( ( )) 0( ) d ,
; a  
R Ra R R
f (z) dz = f (z (t))z_ (t) dt = f (z (t( )))z_ (t( )) t0 ( )d = f ( ( )) 0( ) d ,
; b  
R R
^TO I DOKAZYWAET NEZAWISIMOSTX ZNA^ENIQ f (z) dz = f (z) dz OT WY- def

BORA PUTI (KLASSA C 1 ) OBHODA KONTURA ;.R Q.E.D.

zAME^ANIQ. 1. oPREDELENIE WELI^INY f (z) dz RASPROSTRANQETSQ
;
NA
R SLU^AJ MNOGOZNA^NOJ PRODYNTEGRALXNOJ FUNKCII (S OBOZNA^ENIEM
F (z) dz ) PRI USLOWII, ^TO KONTUR ; DOPUSKAET RAZDELENIE NA U^ASTKI
;
;1
: : :
;m , NA KOTORYH OPREDELENY ODNOZNA^NYE WETWI MNOGOZNA^NOJ
FUNKCII w = F (z), PRODOLVA@]IE DRUG DRUGA (SOWPADA@]IE PO ZNA-
^ENIQM) W TO^KAH SOEDINENIQ \TIH U^ASTKOW: ;1 I ;2
: : :
;m;1 I ;m .
w SLU^AE ZAMKNUTOGO KONTURA ; ODNOWREMENNOGO S \TIM SOWPADENIQ
WETWEJ W TO^KE SOEDINENIQ U^ASTKOW ;m I ;1 (NA^ALXNOJ I KONE^NOJ
TO^KE KONTURA ;) OBY^NO NE PROISHODIT, W SILU ^EGO | W PROTIWOWES
H
SWOJSTWU 4, PUNKT B | NE ISKL@^ENA ZAWISIMOSTX ZNA^ENIQ F (z) dz
;
OT WYBORA NA^ALXNOJ TO^KI KONTURA ; (KAK W PRIMERE 3 NIVE).
R
2. w ZAPISI z = x + iy
f (z) = u(x
y)+ iv(x
y) WELI^INA f (z) dz
R R ;
PRINIMAET WID u(x
y) dx;v(x
y) dy + i v(x
y) dx+u(x
y) dy | LINEJNOJ
; ;
KOMBINACII KRIWOLINEJNYH INTEGRALOW 2-GO RODA (NA PLOSKOSTI R2 ).
pRIMERY. 1. pUSTX ;= fL1  L2g | DWUHZWENNAQ LOMANAQ ,
IDU]AQ IZ TO^KI ;1+i W TO^KU 1+i ^EREZ TO^KU 0 (RIS. 45, a).
s U^ETOM SWOJSTW 2, 3 (S. 128) DLQ L@BOJ (NEPRERYWNOJ NA
\TOJ LOMANOJ FUNKCII w = f (z)
 131
R R R R R
f (z) dz = f (z) dz + f (z) dz = ; f (z) dz + f (z) dz,
; L1 L2 L;1 L2
A TAK KAK W KA^ESTWE PUTEJ OBHODA (KLASSA ORIENTIRO-
C 1)
WANNYH OTREZKOW L;1  L2 MOVNO WZQTX SOOTWETSTWENNO FUNK-
CII z =(;1+ i) t t 2 0 1], I z =(1+ i) t t 2 0 1], TO
R R1 R1
f (z) dz = ; f ((;1+ i) t)(;1+ i) dt + f ((1+ i) t)(1+ i) dt 
; 0 0
W ^ASTNOSTI,
R R1 R1
zdz = ; (;1+ i)t (;1+ i) dt + (1+ i)t (1+ i) dt = 0.
; 0 0

rIS. 45
2. pUSTX ; | OKRUVNOSTX RADIUSA 1 S CENTROM 0, OD-
NOKRATNO OBHODIMAQ OT EE TO^KI
= ei W POLOVITELXNOM
NAPRAWLENII (\PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI"). tAK KAK ZA
PUTX OBHODA (KLASSA C 1 ) \TOGO ZAMKNUTOGO GLADKOGO KONTU-
RA MOVNO WZQTX FUNKCI@ z = eit  t 2   +2 ] (RIS. 45, B ),
DLQ L@BOJ NEPRERYWNOJ NA ; FUNKCII w = f (z)
H +2
R  R2
f (z) dz = f (eit) ieit dt = f (eit) ieit dt 
;  0
POSLEDNEE RAWENSTWO (A ONO WYTEKAET IZ 2-PERIODI^NOSTI
PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII) ILL@STRIRUET NEZAWISIMOSTX
132
INTEGRALA PO ZAMKNUTOMU KONTURU ; OT WYBORA EGO NA^ALX-
NOJ TO^KI 1 (SLUVA]U@ OPRAWDANIEM ZAPISI jzj = 1 W KA-
^ESTWE SIMWOLA KONTURA ) W ^ASTNOSTI,
H R2
Re zdz = cos t (cos t + i sin t) idt = i.
jz j=1 0
3.pUSTX ; | TOT VE ZAMKNUTYJ GLADKIJ KONTUR , ^TO
I W PRIMERE 2 (S TOJ VE NA^ALXNOJ TO^KOJ
= ei I TEM VE
PUTEM z = eit  t 2   +2 ] EGO OBHODA . eSLI SREDI MNOVES-
TWA WSEH ZNA^ENIJ Ln
= Ln ei WYBRANO i, TO PRI L@BOM
WYBORE ^ISLA  2 (  +2 ), OTWE^A@]EM RAZDELENI@ KON-
TURA ; NA U^ASTKI ;1 (OT TO^KI ei DO TO^KI ei ) I ;2 (OT
TO^KI ei DO TO^KI ei(+2) ),  
H R R R +2
R 
Ln zdz = ln zdz + ln zdz = + (0+ it)(eit)0dt =
; ;1 ;2  
+2
R  t = +2  +2
R 
= it(eit )0dt = iteit
 H

t=
; 
ieit dt = 2 iei = 2 i

ZNA^ENIE Ln zdz OKAZYWAETSQ2 ZAWISQ]IM OT TOGO, KAKAQ
;
TO^KA ZAMKNUTOGO KONTURA ; WZQTA W KA^ESTWE NA^ALXNOJ .
pOQSNENIE . wDOLX U^ASTKOW ;1 I ;2 INTEGRIRU@TSQ DWE RAZNYE
WETWI LOGARIFMA , KOTORYE PRODOLVA@T DRUG DRUGA W TO^KE ei , NO
NE SOWPADA@T W TO^KE  = ei = ei(+2
) : DLQ PERWOJ IZ NIHH ln  = i,
TOGDA KAK DLQ WTOROJ ln  = i (+2 . zAWISIMOSTX ZNA^ENIQ Ln zdz OT
;
WYBORA NA^ALXNOJ TO^KI  ZAMKNUTOGO KONTURA ; OB_QSNQETSQ TEM,
^TO PRI ZAMENE
^0
EE DRUGOJ,  0 = ei ( < 0 <  +2 ), NA SOEDINQ@]EJ
0

IH DUGE   ZNA^ENIQ PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII BERUTSQ UVE S DRUGOJ

EE WETWI | TOJ, DLQ KOTOROJ NA \TOJ DUGE ln z = it S +2  6 t 6 0+2 
(A NE  6 t 6 0 ).
1 s. 128, SWOJSTWO 4, B .
2 kAK O TOM GOWORILOSX W ZAME^ANII 1 (S. 130).
 133
oCENKA INTEGRALA PO KONTURU. 1eSLI jf (z)j 6 h NA
KUSO^NO-GLADKOM KONTURE
R ; (DLINY l(;) ), TO
 f (z) dz 6 h  l(;).
 
 
;
dOKAZATELXSTWO . w SILU SWOJSTWA ADDITIWNOSTI (S. 128)
DOSTATO^NO RASSMOTRETX SLU^AJ, KOGDA KONTUR ; SOSTOIT IZ
ODNOJ (ORIENTIROWANNOJ) GLADKOJ DUGI L. tAK KAK FUNKCIQ
z = z(t), t 2 a b], ZADA@]AQ PARAMETRIZACI@ (S. 117) \TOJ
GLADKOJ DUGI , ODNOWREMENNO SLUVIT PUTEM (KLASSA C 1) OB-
HODA LIBO SAMOGO KONTURA ;, LIBO PROTIWOPOLOVNO ORIEN-
TIROWANNOGO
R
KONTURA ;;,2 
  b
 Rb
 f (z) dz =  f (z (t)) z_ (t) dt6 jf (z (t))jjz_ (t)j dt 6
   R
   
; a a
Rb
6 h jz_ (t)j dt = h  l(L) (S. 117). Q.E.D.
a
fORMULA nX@TONA { l EJBNICA.3 eSLI KUSO^NO-GLAD-
KIJ KONTUR ; RASPOLOVEN W OBLASTI D  C , W KOTOROJ FUNK-


CIQ w = f (z) NEPRERYWNA

R I IMEET PERWOOBRAZNU@ '(z),4 TO
f (z) dz = '(z) ; '(z),
;
GDE z I z | SOOTWETSTWENNO NA^ALXNAQ I KONE^NAQ TO^KI
KONTURA ; W ^ASTNOSTI,HESLI \TOT KONTUR ZAMKNUT , TO
f (z) dz =0.
;
1 pONIMAEMOJ KAK SUMMA DLIN SOSTAWLQ@]IH KONTUR ; GLADKIH DUG .
2 ~TO ZAWISIT OT TOGO, KAK ORIENTIROWANA GLADKAQ DUGA L : KAKAQ
IZ DWUH EE KONCEWYH TO^EK z (a)
z (b) QWLQETSQ NA^ALXNOJ .
3 aNGLIJSKIJ MATEMATIK I FIZIK nX@  TON (Newton, Isaac, 1643 {
1727) I NEMECKIJ MATEMATIK I FILOSOF lEJBNIC (PRAWILXNEE lQJBNIC,
Leibniz, Gottfried Wilhelm, 1646 {1716) OPERIROWALI EJ (W SLU^AE DEJ-
STWITELXNOJ PEREMENNOJ) E]E DO OFORMLENIQ PONQTIQ INTEGRALA.
4 t. E. f (z)= '0 (z) W OBLASTI D .
134
dOKAZATELXSTWO . pUSTX z = z(t) t 2 a b], | L@BOJ PUTX
(KLASSA C 1) OBHODA KONTURA ; (S. 125). sOGLASNO OPREDELE-
NI@ KONTURNOGO INTEGRALA (S. 127) I KLASSI^ESKOJ FORMU-
LE nX@TONA { lEJBNICA (DLQ INTEGRALA PO OTREZKU FUNKCII
DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ)
R R Rb Rb
f (z) dz = '0 (z) dz def
= '0((z(t)) z_ (t) dt = dtd '(z(t)) dt =
; ; a a
= '(z(b)) ; '(z(a)) = '(z) ; '(z). Q.E.D.
zAME^ANIE . pRAWU@ ^ASTX FORMULY nX@TONA { lEJBNICA
(RAZNOSTX ZNA^ENIJ PERWOOBRAZNOJ PODYNTEGRALXNOJ FUNK-
CII W KONE^NOJ I NA^ALXNOJ TO^KAH KONTURA) MOVNO TRAK-
TOWATX KAK PRIRA]ENIE PERWOOBRAZNOJ
R  WDOLX KONTURA ; S
ZAPISX@ FORMULY W WIDE f (z) dz = M';.
;
uPRAVNENIQ. 1. pROWERITX, ^TO WZAIMNO ODNOZNA^NYJ OBRAZ L OT-
REZKA ;1
1] PRI OTOBRAVENII FUNKCIEJ z = t2+it3 NE QWLQETSQ GLADKOJ
DUGOJ , HOTQ W KAVDOJ TO^KE z 2 L SU]ESTWUET KASATELXNAQ PRQMAQ K
L , POLOVENIE KOTOROJ NEPRERYWNO ZAWISIT OT TO^KI KASANIQ .
2. dOKAZATX, ^TO L@BAQ GLADKAQ DUGA L
C ESTX LIBO GRAFIK FUNK-
CII WIDA y = y(x)
a 6 x 6 b, ILI x = x(y)
c 6 y 6 d, LIBO REZULXTAT GLAD-
KOGO SOEDINENIQ NESKOLXKIH TAKIH GRAFIKOW . (wOSPOLXZOWATXSQ TEM,
^TO ESLI FUNKCIQ z = z (t) = x(t)+ iy(t)
t 2 a
b], ZADAET PARAMETRIZA-
CI@ GLADKOJ DUGI L, TO OTREZOK a
b] DOPUSKAET RAZBIENIE NA KONE^NOE
^ISLO OTREZKOW, NA KAVDOM IZ KOTORYH HOTQ BY ODNA IZ PROIZWODNYH
x0 (t)
y0 (t) SOHRANQET ZNAK .)
3. dOKAZATX, ^TO OKRUVNOSTX NE QWLQETSQ GLADKOJ DUGOJ . (pRIJTI
K PROTIWORE^I@ , PREDPOLOVIW, ^TO NEPRERYWNAQ NA OTREZKE FUNKCIQ
z = z (t) WZAIMNO-ODNOZNA^NO OTOBRAVAET EGO NA OKRUVNOSTX .)
4. pOSTROITX PUTX KLASSA C 1 , OBHODQ]IJ DWUHZWENNU@ LOMANU@ ,
IZOBRAVENNU@ NA RIS. 45, A.
5. wYQSNITX, L@BOJ LI PUTX KLASSA C 1 QWLQETSQ PUTEM OBHODA
NEKOTOROGO KUSO^NO - GLADKOGO KONTURA . (oTWET: NET.) n
6. dOKAZATX, ^TO ESLI Re z 6 0, TO ez ; 1 ; 1!z ;    ; zn!  6 jz jn+1 .
(pRIMENITX INDUKCI@ PO n .)
 135
IX . ~TO NAZYWA@T INDEKSOM ZAMKNUTOGO
KONTURA I NA ^TO ON UKAZYWAET
wAVNYM DLQ DALXNEJEGO PRIMEROM PRIMENENIQ FOR-
MULY nX@TONA H { lEJBNICA (VIII , S. 133) SLUVIT WY^ISLENIE
1 dz
ZNA^ENIQ 2 i z;z0 , GDE ; | ZAMKNUTYJ KUSO^NO -GLADKIJ
;
KONTUR ; NA PLOSKOSTI C , NE PROHODQ]IJ ^EREZ TO^KU z0 2 C .
pRQMOE PRIMENENIE FORMULY nX@TONA { lEJBNICA ZDESX
ZATRUDNENO TEM, ^TO PERWOOBRAZNYMI DLQ PODYNTEGRALXNOJ
FUNKCII SLUVAT ODNOZNA^NYE WETWI w = ln(z ; z0) MNOGO-
ZNA^NOJ FUNKCII w = Ln(z ; z0) (V , S. 78), A WYDELITX KA-
KU@ -LIBO IZ NIH W OBLASTI , CELIKOM SODERVA]EJ KONTUR
;, MOVNO LIX DLQ OTDELXNYH WIDOW KONTUROW1.
R w PODOBNYH SLU^AQH (KOGDA PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ
W f (z) dz IMEET \MNOGOZNA^NU@ PERWOOBRAZNU@" w = (z))
;
WYHOD SOSTOIT W RAZDELENII KONTURA ; NA U^ASTKI (KUSO^NO-
GLADKIE KONTURY ;1  : : :  ;m), CELIKOM RASPOLOVENNYE W OB-
LASTQH (D1 : : :  Dm), W KOTORYH MOVNO WYDELITX ODNOZNA^-
NYE WETWI (w = '1(z) : : :  w = 'm(z)) MNOGOZNA^NOJ FUNKCII
w = (z) (RIS. 46). pOSLE \TOGO OSTAETSQ PRIMENITX FOR-
MULU nX@TONA { lEJBNICA K KAVDOMU U^ASTKU ;1 : : :  ;m I
WOSPOLXZOWATXSQ R
SWOJSTWOMADDITIWNOSTI (VIII , S. 128):
f (z) dz = M'1;1 +  + M'm;m .
;
iZ SAMOGO \TOGO RAWENSTWA SLEDUET, ^TO EGO PRAWAQ ^ASTX
NE ZAWISIT OT KONKRETNOGO RAZDELENIQ KONTURA ; NA U^AS-
TKI ;1  : : :  ;m, RAWNO KAK OT WYBORA ODNOZNA^NYH WETWEJ
w = '1(z) : : :  w = 'm(z). eSLI VE \TI WETWI NEPRERYWNO
1 nAPRIMER, NE PERESEKA@]IH NEKOTORYJ LU^ , WYHODQ]IJ IZ TO^KI
z0 (IV, S. 68).
136
PRODOLVA@T DRUG DRUGA (SOWPADA@T W TO^KAH SOEDINENIQ
U^ASTKOW ;1 S;2 : : :  ;m;1 S;m), TO
M'1;1 +  + M'm;m = 'm (z) ; '1(z),
(z | KONE^NAQ , A z | NA^ALXNAQ TO^KI KONTURA ;)1, ^TO
POZWOLQET PRIDATX FORMULER nX@TONA

{ lEJBNICA WID
f (z) dz = M; ,
;
ESLI PRAWU@ ^ASTX PONIMATX IMENNO KAK 'm (z) ; '1(z) |
SUMMARNOE PRIRA]ENIE PRODOLVA@]IH DRUG DRUGA WETWEJ
\MNOGOZNA^NOJ PERWOOBRAZNOJ" WDOLX KONTURA ;.

rIS. 46

wOZMOVNOSTX UPOMQNUTOGO RAZDELENIQ KONTURA | PRI USLOWII, ^TO

ON NE PROHODIT ^EREZ TO^KI WETWLENIQ (IV, S. 62) \RMNOGOZNA^NOJ PER-
WOOBRAZNOJ" w = )(z) PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII W f (z) dz , | MOVNO
;
DOKAZATX, RASSUVDAQ \OT PROTIWNOGO".
pUSTX : z = z (t)
t 2 a
b], | PUTX (KLASSA C 1 ) OBHODA KONTURA
; (VIII, S. 125), I PUSTX OTREZOK a
b] NELXZQ RAZDELITX NA KONE^NOE
^ISLO OTREZKOW a
t1 ]
: : :
tm;1
b] S TEM, ^TOBY SOOTWETSTWU@]IE IM
1 pRI \TOM W SLU^AE z  = z (ZAMKNUTOGO KONTURA) NE OBQZATELXNO

'm (z )= '1 (z).
 137
U^ASTKI KONTURA ; | MEVDU TO^KAMI z (a) I z (t1)
: : :
z (tm;1) I z (b) |
OKAZYWALISX W OBLASTQH, GDE OPREDELENY ODNOZNA^NYE WETWI w = '(z)
MNOGOZNA^NOJ FUNKCII w =)(z).
rAZDELIW OTREZOK a
b] POPOLAM, MOVNO UTWERVDATX, ^TO PO KRAJ-
NEJ MERE ODIN IZ OTREZKOW a
a+2 b ]
 a+2 b , b] (OBOZNA^AEMYJ DALEE a1
b1])
OBLADAET TEM VE SWOJSTWOM: EGO NELXZQ RAZDELITX NA KONE^NOE ^ISLO
OTREZKOW S TEM, ^TOBY SOOTWETSTWU@]IE IM U^ASTKI KONTURA ; OKAZY-
WALISX W OBLASTQH, GDE OPREDELENY ODNOZNA^NYE WETWI MNOGOZNA^NOJ
FUNKCII w =)(z).
pRODOLVENIE \TOGO PROCESSA PRIWODIT K STQGIWA@]EJSQ POSLEDO-
WATELXNOSTI WLOVENNYH OTREZKOW a
b]  a1
b1 ]      an
bn ]     ,
KAVDYJ IZ KOTORYH OBLADAET UKAZANNYM SWOJSTWOM. pUSTX t^ | OB]AQ
TO^KA \TIH OTREZKOW I z (t^) | SOOTWETSTWU@]AQ EJ TO^KA KONTURA ;.
tAK KAK z (t^) NE QWLQETSQ TO^KOJ WETWLENIQ MNOGOZNA^NOJ FUNKCII
w =)(z), W NEKOTOROM KRUGE S CENTROM z (t^) OPREDELENA EE ODNOZNA^NAQ
WETWX w = '(z).
zDESX I ZAKL@^ENO PROTIWORE^IE : S ODNOJ STORONY, KAKOWO BY NI
BYLO n , U^ASTOK KONTURA ;, SOOTWETSTWU@]IJ (PRI EGO OBHODE z = z (t),
t 2 a
b]) ZNA^ENIQM t OT an DO bn , PO POSTROENI@ NE MOVET CELIKOM
RASPOLAGATXSQ W OBLASTI , GDE OPREDELENA ODNOZNA^NAQ WETWX w = '(z)
S DRUGOJ STORONY, OTREZKI an
bn ] STQGIWA@TSQ K TO^KE t^, A POTOMU
SOOTWETSTWU@]IE IM U^ASTKI KONTURA ; (OTWE^A@]IE IZMENENI@ t OT
an DO bn ) PRI DOSTATO^NO BOLXIH ZNA^ENIQH n CELIKOM OKAZYWA@T-
SQ W UPOMQNUTOM KRUGE (S CENTROM z (t^)), W KOTOROM OPREDELENA TAKAQ
ODNOZNA^NAQ WETWX .
w RASSMATRIWAEMOM KONKRETNOM SLU^AE
1 H dz = 1 MLn(z;z ) = 1 M;ln jz;z j + iArg(z;z ) =
2 i z ;z0 2 i 0 ; 2 i 0 0 ;
;
= 21 MArg(z ; z0); 1.


pOSLEDNEE WYRAVENIE | DELENNOE NA 2  SUMMARNOE PRI-

RA]ENIE PRODOLVA@]IH DRUG DRUGA ODNOZNA^NYH WETWEJ
' =arg(z ; z0) | ESTX NI^TO INOE KAK SUMMARNOE ^ISLO OBO-

1Mln jz ; z0j; =ln jz  ; z0j ; ln jz ; z0j =0, TAK KAK KONTUR ; ZAMKNUT

(z = z), A FUNKCIQ w =ln jz ; z0j ODNOZNA^NA .
138
ROTOW 1 WEKTORA z ;z0 (WOKRUG TO^KI z0 ) PRI OBHODE TO^KI z
WDOLX ZAMKNUTOGO KONTURA ;. |TO ^ISLO (A ONO ZAWEDOMO QW-
LQETSQ CELYM ) NAZYWA@T INDEKSOM (ZAMKNUTOGO ) KONTURA
; OTNOSITELXNO TO^KI z0 2 :
H
= 21i z;dzz0 .
ind(; z0) def
;
zAPISX ind(; z0)= n QWLQETSQ, TAKIM OBRAZOM, FORMULX-
NYM WYRAVENIEM NAGLQDNOGO PREDSTAWLENIQ O TOM, ^TO ZA-
MKNUTYJ KONTUR ; OBHODIT TO^KU z0 (W OB]EJ SLOVNOS-
TI) n RAZ W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (SOOTWETSTWENNO
jnj RAZ W OTRICATELXNOM , ESLI n < 0 RIS. 47). pOLAGA@T
TAKVE ind(; 1) = ; ind(; 0): OBHOD TO^KI 0 ODNOWREMENNO
def
S^ITAETSQ OBHODOM TO^KI 1 W PROTIWOPOLOVNOM NAPRAW-
LENII.3

rIS. 47
1 oBOROTY \PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI" S^ITA@TSQ SO ZNAKOM
\PL@S", A W PROTIWOPOLOVNOM NAPRAWLENII | SO ZNAKOM \MINUS".
2 iLI INDEKSOM TO^KI z OTNOSITELXNO KONTURA ;.
0
3 pRI^INY \TOGO WIDNY IZ RASSMOTRENIQ SFERY rIMANA (I, S. 21).
 139
nAGLQDNO PONQTIE INDEKSA (OTNOSITELXNO TO^KI z0 2 C ) MOVNO
OPREDELITX DLQ L@BOGO (NE PROHODQ]EGO ^EREZ \TU TO^KU) ZAMKNUTOGO
PUTI : z = z (t)
t 2 a
b]1. a IMENNO, ind(
z0 ) POLAGAETSQ RAWNYM
^ISLU OBOROTOW 2 WEKTORA z (t);z0 PRI WOZRASTANII t OT a DO b , PRI^EM
W SLU^AE PUTI KLASSA C 1 WYPOLNQETSQ RAWENSTWO
H ; Rb 
= 21i zz(_t()t;) dtz0 .3
ind(
z0 )= 21i z;dzz0 def

a
w SOOTWETSTWII S \TIM OPREDELENIEM INDEKS ZAMKNUTOGO KONTURA
; (OTNOSITELXNO KAKOJ-LIBO TO^KI z0 ) SOWPADAET S INDEKSOM L@BOGO
PUTI , OSU]ESTWLQ@]EGO OBHOD \TOGO KONTURA .
pONQTIE INDEKSA ZAMKNUTOGO KONTURA (HOTQ I W DRUGIH TERMINAH
I OBOZNA^ENIQH) WWEL kOI 28] (ser. I, t. 12, p. 222{224 ser. II, t. VI,
p. 121). w SOOTWETSTWII S EGO PODHODOM ind(;
z0 ) | \TO WZQTOE S KO\F-
FICIENTOM 12 ^ISLO PEREMEN ZNAKA 4 WELI^INY Im( Re(z ;z0) W TO^KAH OBRA-
z;z0)
]ENIQ EE W BESKONE^NOSTX PRI PEREME]ENII z WDOLX KONTURA ;.
oPERIRUQ INDEKSOM (I FORMULOJ nX@TONA { lEJBNICA),
UDOBNO WY^ISLQTX INTEGRALY RACIONALXNYH FUNKCIJ | OT-
NOENIJ pq((zz)) MNOGO^LENOW | PO NE PROHODQ]IM ^EREZ \OSO-
BYE TO^KI" \TIH FUNKCIJ (KORNI ZNAMENATELEJ) ZAMKNUTYM
KUSO^NO -GLADKIM KONTURAM. dOSTATO^NO WOSPOLXZOWATXSQ RAZ-
LOVIMOSTX@ L@BOJ RACIONALXNOJ FUNKCII W SUMMU MNOGO-
^LENA I PROSTYH DROBEJ :
p(z) = p (z) + A1 +  + Ak + B1 +  + Bm +   
q(z) 0 z ;a (z ;a)k z ;b (z ;b)m
   + zC;c +  + (z;Ckc)n 
1

1 zAMKNUTOSTX PUTI OZNA^AET SOWPADENIE EGO NA^ALXNOJ I KO-

NE^NOJ TO^EK: z (b)= z (a).
2 pRI POLOVITELXNOM IH OTS^ETE \PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI".
3 eSLI NE QWLQETSQ PUTEM KLASSA C 1 , TO \TOT INTEGRAL MOVET
POTERQTX SMYSL.
4 s SOGLAENIEM S^ITATX KAVDU@ PEREMENU ZNAKA S \MINUSA" NA
\PL@S" ZA 1, A S \PL@SA" NA \MINUS" | ZA ;1.
140
ZDESX a b : : :  c | KORNI MNOGO^LENA q(z) (ZNAMENATELQ),
k m : : :  n | KRATNOSTI \TIH KORNEJ, A A1  : : :  Cn |
KOMPLEKSNYE ^ISLA1 (O ^EM NIVE W XIV , c. 225{227).
tAK KAK, ISKL@^AQ LIX DROBI zA;1a , zB;1b , : : : , zC;1c , WSE
SLAGAEMYE RAZLOVENIQ IME@T W OBLASTI C r fa b : : :  cg
PERWOOBRAZNYE 2, PRIMENENIE FORMULY nX@TONA { lEJBNICA
(VIII , c. 133) DAET: DLQ L@BOGO NE PROHODQ]EGO ^EREZ TO^KI
a b : : :  c ZAMKNUTOGO KUSO^NO - GLADKOGO KONTURA ;  C
H p(z) H A H B H C
q(z) dz = 1
z ;a dz + 1
z ;b dz +  + z ;c dz =
1

; ; ; ;
= 2i A1 ind(; a)+ B1 ind(; b)+  + C1 ind(; c) .
; 

nAPRIMER, DLQ ZAMKNUTOGO KUSO^NO - GLADKOGO KONTURA ;,

IZOBRAVENNOGO NA RIS. 48, INDEKSY KOTOROGO OTNOSITELXNO
TO^EK
H dz
;1 1 H0;RAWNY SOOTWETSTWENNO

;1 1;3,
= 1 + 1 ; 1 dz = 2 i ; 1 + 1 ; 3.
z (z ;1)
2 2(z ;1) 2(z +1) z 2 2
; ;

rIS. 48
1 oBY^NO NAHODIMYE METODOM
; A 0NEOPREDELENNYH KO\FFICIENTOW.
2 k PRIMERU, (z;a)2 = ; z;2a .
A2
 141
pEREHODQ K SWOJSTWAM INDEKSA ZAMKNUTOGO KONTURA KAK
FUNKCII TO^KI, OTNOSITELXNO KOTOROJ ON WY^ISLQETSQ H d , UDOB-
NEE WWESTI PEREOBOZNA^ENIE: ind(; z) = 2i  ;z , z 2= ;.
1
;
1. ind (;; z ) = ; ind (; z ).
2. ind (; z ) = ind (;1  z ) + ind (;2  z ), ESLI ZAMKNUTYJ KON-
TUR ; RAZDELQETSQ NA ZAMKNUTYE KONTURY ;1 ;2 .
oBA UTWERVDENIQ | PRQMYE SLEDSTWIQ SWOJSTW KONTUR-
NYH INTEGRALOW (VIII , S. 128, SWOJSTWA 2, 3 ).

rIS. 49

3. dLQ L@BOGO ZAMKNUTOGO KUSO^NO -GLADKOGO KONTURA ;

ZNA^ENIE ind (; z) POSTOQNNO W KAVDOJ OBLASTI D  C ,
NE SODERVA]EJ TO^EK KONTURA ; (RIS. 49).
dOKAZATELXSTWO. pUSTX z | L@BAQ TO^KA OBLASTI D , A K | KRUG
RADIUSA  S CENTROM z , PRINADLEVA]IJ \TOJ OBLASTI . dLQ L@BOGO
NENULEWOGO \WEKTORA PRIRA]ENIQ" Mz 2 C c jMz j < 2 (RIS. 50)
142

;
 
ind(;z +Mz );ind(;z ) = 1 1 H d 1 H d
Mz Mz 2i  ;z;Mz 2i  ;z =
;  ; 
H H d H
= 2i ( ;z;Mz)( ;z) = 2i ( ;z)2 + ( ;z;MMzd
1 d 1
z)( ;z)2 ,
; ; ;
PRI \TOM, POSKOLXKU j ; z j <  , a j ; z ;Mz j < 2 , WTOROE SLAGAEMOE W
SKOBKAH PO MODUL@ NE PREWOSHODIT WELI^INY jMz j ;3 2 l(;), GDE l(;) |
DLINA KONTURA ; (VIII, c. 133, OCENKA INTEGRALA PO KONTURU ) I POTOMU
STREMITSQ K NUL@ PRI Mz ! 0.

rIS. 50

|To DOKAZYWAET SU]ESTWOWANIE W L@BOJ TO^KE z 2 D PROIZWODNOJ

;
ind(;
z ) 0 def

= Mlim ind(;z +Mz );ind(;z ) = 1 H d ,
z!0 Mz 2i ( ;z )2
;
RAWNOJ NUL@ W SILU FORMULY nX@TONA { lEJBNICA (VIII, c. 133). s U^E-
TOM PERWOGO IZ USLOWIJ POSTOQNSTWA ANALITI^ESKOJ FUNKCII W OBLASTI
(VII, c. 112) ind(;
z ) const W OBLASTI D . Q.E.D.
4. zNA^ENIE INDEKSA L@BOGO ZAMKNUTOGO KUSO^NO -GLADKOGO
KONTURA OTNOSITELXNO L@BOJ TO^KI z 2 C , LEVA]EJ WNE
OKRUVNOSTI, SODERVA]EJ \TOT KONTUR, RAWNO NUL@ .
dOKAZATELXSTWO. ESLI TO^KA z 2 C LEVIT WNE OKRUVNOSTI, WNUTRI
KOTOROJ RASPOLOVEN KONTUR ;, TO WEKTOR  ; z PRI OBHODE TO^KI 
WDOLX KONTURA ; NE SOWERAET NI ODNOGO OBOROTA. Q.E.D.
 143
5. eSLI ZAMKNUTYJ KUSO^NO -GLADKIJ KONTUR ; NE IMEET
SAMOPERESE^ENIJ , TO DLQ L@BOJ EGO TO^KI
KRUG DOSTA-
TO^NO MALOGO RADIUSA S CENTROM W \TOJ TO^KE RAZDELQETSQ
KONTUROM NA DWE OBLASTI , W KOTORYH ZNA^ENIQ ind(; z)
RAZNQTSQ NA 1.
dOKAZATELXSTWO. l@BOJ KUSO^NO -GLADKIJ KONTUR ; NA PLOSKOSTI
C PREDSTAWIM W WIDE REZULXTATA POSLEDOWATELXNOGO SOEDINENIQ GRAFI-
KOW FUNKCIJ (y = y(x) ILI x = x(y) VIII, UPRAVNENIE 2), W SILU ^EGO
PRI OTSUTSTWII U NEGO SAMOPERESE^ENIJ ON DELIT WNUTRENNOSTX L@-
BOJ (DOSTATO^NO MALOJ) OKRUVNOSTI S CENTROM W PROIZWOLXNO WZQTOJ
TO^KE  2 ; NA DWE OBLASTI , LEVA]IE \PO RAZNYE STORONY" OT NEGO.
pUSTX C | TAKAQ OKRUVNOSTX I PUSTX TO^KI z1 I z2 LEVAT WNUT-
RI NEE \PO RAZNYE STORONY" OT KONTURA ; (RIS. 51, A). zAMENA ^ASTI
KONTURA ; MEVDU TO^KAMI PERESE^ENIQ EGO S OKRUVNOSTX@ C DUGAMI
C 0 I C 00 \TOJ OKRUVNOSTI , LEVA]IMI \PO RAZNYE STORONY" OT ; S
TO^KAMI z1 I z2 , PREOBRAZUET KONTUR ; W ZAMKNUTYE KUSO^NO{GLADKIE
KONTURY ;0 I ;00 (RIS. 51, B, W). w SILU SWOJSTWa 3 (c. 141)
ind(;0
z1 ) = ind(;0
z2 )
ind(;00
z1) = ind(;00
z2 )
ind (;0
z1 ) = ind (;
z1 )
ind (;00
z2 ) = ind (;
z2 ).

rIS. 51
144
s DRUGOJ STORONY, W SILU SWOJSTW 1 { 2
ind (;0
zk ) ; ind (;00
zk ) = ind(C
zk ) = 1
k = 1
2
OKRUVNOSTX C WOSPRINIMAETSQ ZDESX KAK KONTUR C 0
C 00 ; , A ZNAK 
 

ZAWISIT OT RASPOLOVENIQ TO^EK z1 I z2 PO OTNOENI@ K KONTURU ;:

KAKAQ IZ NIH LEVIT \SLEWA", A KAKAQ | \SPRAWA" OT NEGO.
COPOSTAWLENIE \TIH SOOTNOENIJ PRIWODIT K TREBUEMOMU ZAKL@-
^ENI@: ind (;
z1 ) = ind (;
z2 )  1. Q.E.D.
6 (SWOJSTWO vORDANA)1 . zAMKNUTYJ I NE IME@]IJ SA-
MOPERESE^ENIJ KUSO^NO -GLADKIJ KONTUR ; NA PLOSKOSTI C
RAZDELQET EE NA DWE OBLASTI : OGRANI^ENNU@ WNUTRENN@@ ,
OBOZNA^AEMU@ int;, I NEOGRANI^ENNU@ WNEN@@ | ext;.2
oBLASTX ext; SOSTAWLQ@T WSE TE NE LEVA]IE NA KONTURE
; TO^KI z 2 C , DLQ KOTORYH ind(; z) = 0 DLQ WSEH VE
TO^EK OBLASTI int; LIBO ind(; z) = 1 (KAK NA RIS. 52),
LIBO ind(; z) = ;1 W PERWOM SLU^AE OBHOD KONTUROM ;
OBLASTI int; S^ITA@T POLOVITELXNYM 3, A WO WTOROM |
OTRICATELXNYM .
dOKAZATELXSTWO. mNOVESTWO TO^EK z 2 C , NE LEVA]IH NA KONTURE
;, QWLQETSQ OTKRYTYM 4, A POTOMU RASPADAETSQ NA NEPERESEKA@]IESQ
OBLASTI (VII, S. 110).
1 fRANCUZSKIJ MATEMATIK vORDAN (Jordan, Camille, 1838{1922) W
PERWOM TOME SWOEGO \kURSA ANALIZA" (\Cours d'Analyse de l'E cole
Polytechnique") NA S. 91{98 (IZDANIQ 1909 G.) WPERWYE PREDSTAWIL SWOJ-
STWO ZAMKNUTOJ I NE PERESEKA@]EJ SEBQ KRIWOJ NA PLOSKOSTI RAZDE-
LQTX EE NA DWE OBLASTI | WNUTRENN@@ I WNEN@@ | NE KAK \SAMO-
O^EWIDNYJ" FAKT, A KAK DOKAZYWAEMOE MATEMATI^ESKOE UTWERVDENIE,
IZWESTNOE TEPERX KAK \TEOREMA vORDANA" (NEKOTOROE PREDSTAWLENIE O
STEPENI EE \O^EWIDNOSTI" DAET RIS. 52).
2 oBOZNA^ENIQ OT LAT. interior | WNUTRENNIJ I exterior | WNENIJ.
3 nAGLQDNO \TO SOOTWETSTWUET TOMU, ^TO OBLASTX int; PRI OBHODE
KONTURA ; OSTAETSQ OT NEGO \SLEWA".
4 eSLI z = z (t)
t 2 a
b], | PUTX OBHODA KONTURA ;, A z | NE
0
LEVA]AQ NA \TOM KONTURE TO^KA , TO  = t2inf ab]
j z 0 ; z (t)j > 0 I KRUG

fz 2 C : jz ; z0j <g NE SODERVIT TO^EK KONTURA ;.

 145

rIS. 52

sU]ESTWENNO, ^TO OB]IMI GRANI^NYMI TO^KAMI L@BOJ PARY \TIH

OBLASTEJ MOGUT BYTX LIX TO^KI KONTURA ;.
s DRUGOJ STORONY, OB_EDINENIE WSEH KRUGOW S CENTRAMI  2 ;, O
KOTORYH LA RE^X W SWOJSTWE 5, SAMO RASPADAETSQ NA DWE OBLASTI ,
OB]IMI GRANI^NYMI TO^KAMI KOTORYH SLUVAT WSE TO^KI KONTURA ;.
sOPOSTAWLQQ \TI NABL@DENIQ, MOVNO SDELATX SLEDU@]IJ WYWOD:
OBLASTEJ , NA KOTORYE RASPADAETSQ MNOVESTWO TO^EK z 2 C , NE LEVA-
]IH NA ZAMKNUTOM I NE IME@]EM SAMOPERESE^ENIJ KUSO^NO -GLADKOM
KONTURE ;, IMEETSQ ROWNO DWE , PRI^EM (W SILU SWOJSTW 3 I 4) DLQ WSEH
TO^EK z ODNOJ IZ \TIH OBLASTEJ (A IMENNO NEOGRANI^ENNOJ , OBOZNA-
^AEMOJ ext;) ind(;
z ) = 0. s U^ETOM VE SWOJSTW 3 I 5 W OSTAWEJSQ
OBLASTI (OGRANI^ENNOJ , OBOZNA^AEMOJ int;) LIBO ind(;
z ) 1, LIBO
ind(;
z ) ;1. Q.E.D.
zAME^ANIE. sWOJSTWO L@BOGO MNOGOUGOLXNIKA (ZAMKNUTOJ I NE-
SAMOPERESEKA@]EJSQ LOMANOJ ) NA PLOSKOSTI RAZDELQTX EE NA DWE OB-
LASTI | OGRANI^ENNU@ WNUTRENN@@ I NEOGRANI^ENNU@ WNEN@@ |
IMEET SLEDU@]EE PROSTOE DOKAZATELXSTWo (WZQTOE IZ KNIGI r. kURANTA
10], S. 16{17).
pUSTX ^EREZ KAVDU@ TO^KU z 2 C , NE LEVA]U@ NA MNOGOUGOLXNIKE
P , PROWEDEN LU^ W KAKOM-LIBO ODNOM NAPRAWLENII, NE PARALLELXNOM
NI ODNOJ IZ STORON MNOGOUGOLXNIKA. |TO PRIWEDET K RAZDELENI@ WSEH
146
TO^EK z 2 C r P NA DWA MNOVESTWA , !0 I !1 , DLQ TO^EK z PERWOGO
IZ KOTORYH ^ISLO n = n(z) PERESE^ENIJ WYHODQ]EGO IZ TO^KI z LU^A S
MNOGOUGOLXNIKOM P ^ETNO , A DLQ WTOROGO | NE^ETNO .

rIS. 53

eSLI PROHOVDENIE LU^A ^EREZ KAKU@ -LIBOWERINU MNOGOUGOLXNIKA

P S^ITATX PERESE^ENIEM TOLXKO W TOM SLU^AE, KOGDA WYHODQ]IE IZ NEE
STORONY MNOGOUGOLXNIKA LEVAT PO RAZNYE STORONY OT LU^A (RIS. 53),
TO W NEKOTOROJ OKRESTNOSTI KAVDOJ TO^KI z 2 CrP ^ETNOSTX ^ISLA
n BUDET TOJ VE, ^TO I W SAMOJ \TOJ TO^KE . sLEDOWATELXNO, OBA MNO-
VESTWA !0 I !1 QWLQ@TSQ OTKRYTYMI , PRI^EM IH OB]EJ GRANICEJ
SLUVIT MNOGOUGOLXNIK P (POSKOLXKU \PO RAZNYE STORONY" OT KAVDOJ
EGO STORONY ^ISLO n IMEET PROTIWOPOLOVNU@ ^ETNOSTX).
eSLI BY KAKOe-TO IZ OTKRYTYH MNOVESTW !0 I !1 RASPADA-
LOSX NA NESKOLXKO NEPERESEKA@]IHSQ OTKRYTYH MNOVESTW, TO GRANI-
CEJ KAVDOGO IZ NIH OKAZYWALASX BY NEKOTORAQ ZAMKNUTAQ LOMANAQ , QW-
LQ@]AQSQ ^ASTX@ MNOGOUGOLXNIKA P , ^TO NEWOZMOVNO. oBA MNOVESTWA
!0 I !1 QWLQ@TSQ PO\TOMU OBLASTQMI , PRI^EM PERWOJ PRINADLEVAT
WSE TO^KI z 2 C S DOSTATO^NO BOLXIM ZNA^ENIEM jz j . |TO I OZNA^AET,
^TO !0 =ext P , A !1 =int P . Q.E.D.
 147
oPERIRUQ PONQTIEM INDEKSA ZAMKNUTOGO KONTURA I IMEQ W WIDU
SWOJSTWO vORDANA, MOVNO REITX, NAPRIMER, SLEDU@]U@ ZADA^U .
nAJTI FORMULU , POZWOLQ@]U@ OPREDELITX, LEVIT ZADANNAQ TO^-
KA p0 (x0
y0) KOORDINATNOJ PLOSKOSTI R2 \NA", \WNUTRI" ILI \WNE"
ZADANNOGO n-UGOLXNIKA P c POSLEDOWATELXNYMI WERINAMI p1 (x1
y1 ),
p2 (x2
y2)
: : :
pn (xn
yn ) I pn+1 (xn+1
yn+1 )= p1 (x1
y1) (RIS. 54).

rIS. 54
rEENIE. dLQ j =1
: : :
n PUSTX ~rj = fxj ; x0
yj ; y0g | WEKTOR ,
 j ; x0 yj ; y0  | UDWO-
WEDU]IJ IZ TO^KI p0 W TO^KU pj , a Sj = xxj+1 ; x0 yj+1 ; y0 
ENNAQ PLO]ADX TREUGOLXNIKA p0 pj pj+1 , WZQTAQ SO ZNAKOM \PL@S", ESLI
DANNYJ PORQDOK SLEDOWANIQ WERIN SOOTWETSTWUET POLOVITELXNOMU
OBHODy \TOGO TREUGOLXNIKA (KAK NA RIS. 54), I SO ZNAKOM \MINUS" PRI
OTRICATELXNOM OBHODE.
eSLI PRI KAKOM 
: : :
n ODNOWREMENNO WYPOLNQ@TSQ SOOT-
; - TO j =1
NOENIQ Sj =0 I ~rj
~rj+1 6 0, TO GOTOW OTWET: TO^KA p0 (x0
y0 ) LEVIT
\NA" LOMANOJ P , A IMENNO NA j -M EE ZWENE (RIS. 55, a).
w PROTIWNOM SLU^AE, PEREHODQ K KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI, SLEDUET
WY^ISLITX INDEKS MNOGOUGOLXNIKA P (ORIENTIROWANNOGO SOGLASNO PO-
RQDKU SLEDOWANIQ EGO WERIN
n
) OTNOSITELXNO TO^KI p0 = x0 + iy0 , T. E.
1 P
^ISLO ind(P
p0 ) = 2 M'j , GDE
j =1
148
8 ; 
>
>
>
0
ESLI Sj =0 I ~rj
~rj+1 > 0

>
>arcsin ~rj Sj
; 
ESLI Sj > 0 I ~rj
~rj+1 > 0

>
>
>
< j jj~rj+1Sj ; 
M'j = > ; arcsin j~rj jj~rjj+1j
ESLI Sj > 0 I ~rj
~rj+1 6 0

>
> ; arcsin ;Sj
ESLI Sj < 0 I ;~rj
~rj+1  > 0

>
> j~
r j ~rj +1 j
jj
:; + arcsin ;Sj
>
>
> ; 
j~rj jj~rj+1j
ESLI Sj < 0 I ~rj
~rj+1 6 0
(RIS. 55, B, W, G, D, E). zNA^ENIQMI ind(P
p0 ) MOGUT BYTX LIX 0 I  1.
eSLI ind(P
p0 ) = 0, TO^KA p0 LEVIT WNE, A ESLI ind(P
p0 ) = 1 |
WNUTRI MNOGOUGOLXNIKA P .

rIS. 55

uPRAVNENIQ. 1. iZOBRAZITX ZAMKNUTYJ GLADKIJ KONTUR ;, INDEKS

KOTOROGO OTNOSITELXNO L@BOJ TO^KI z 2= ; RAWEN NUL@ .
2. pOSTROITX ZAMKNUTYJ KUSO^NO -GLADKIJ KONTUR ;, DELQ]IJ PLOS-
KOSTX NA BESKONE^NOE ^ISLO OBLASTEJ , ZNA^ENIQMI INDEKSA KONTURA W
KOTORYH QWLQ@TSQ ^ISLA 0
1
;1.
3. iZOBRAZITX ZAMKNUTYJ GLADKIJ KONTUR ;, ZNA^ENIQMI INDEKSA
KOTOROGO QWLQ@TSQ 0 I DWA CELYH ^ISLA m I n (NAPRIMER, ;2 I 3).
 149
X. kAKU@ OBLASTX NAZYWA@T ODNOSWQZNOJ
I ^TO UTWERVDAET TEOREMA kOI
;
gRANICU @D OBLASTI D NAPLOSKOSTI C TAK VE, KAK
I NA RASIRENNOJ PLOSKOSTI C  SOSTAWLQ@T WSE TE TO^KI
z 2 C , KOTORYE OBLASTI D NE PRINADLEVAT , NO W L@BOJ
OKRESTNOSTI KOTORYH ESTX TO^KI \TOJ OBLASTI .
nAPRIMER:
A) GRANICA PLOSKOSTI C SOSTOIT IZ ODNOJ TO^KI 1,
PLOSKOSTX VE C  GRANICY NE IMEET: @ C =f1g @ C  = 
KRUGa z 2 C : jz;z0 j < r QWLQETSQ OKRUV-

B) GRANICEJ
z 2 C : jz ; z0 j = r , W TO WREMQ KAK GRANICA KOLXCA

NOSTX

z 2 C :  < jz ;z0 j < r SOSTOIT IZDWUH OKRUVNOSTEJ :
z 2 C : jz ; z0 j =  I z 2 C : jz ; z0 j = r .


oBLASTX D PLOSKOSTI C (ILI PLOSKOSTI C  ) NAZYWA@T

ODNOSWQZNOJ , ESLI EE GRANICA @D QWLQETSQ SWQZNYM MNO-
VESTWOM 1. nAGLQDNO \TO OZNA^AET, ^TO MNOVESTWO @D SO-
STOIT \IZ ODNOGO KUSKA", A MATEMATI^ESKI | ^TO PRI L@BOM
RAZDELENII EGO NA DWA (NEPUSTYH) MNOVESTWA HOTQ BY ODNO
IZ NIH BUDET SODERVATX PREDELXNYE TO^KI DRUGOGO (K PRI-
MERU, KRUG | \TO ODNOSWQZNAQ OBLASTX, A KOLXCO | NET).
zAME^ANIE . wAVNO IMETX W WIDU SLEDU@]EE. dLQ NEOGRA-
NI^ENNOJ OBLASTI SWOJSTWO BYTX (ILI NE BYTX) ODNOSWQZNOJ ,
WOOB]E GOWORQ, ZAWISIT OT TOGO, RASSMATRIWA@T \TU OBLASTX
NA PLOSKOSTI C ILI VE NA PLOSKOSTI C . w ^ASTNOSTI, WNE-
NOSTX oKRUVNOSTI (L@BOJ) NA PLOSKOSTI C  QWLQETSQ OD-
NOSWQZNOJ OBLASTX@, A NA PLOSKOSTI C | NET.
 oB_QSNQETSQ \TO TEM, ^TO POD WNENOSTX@ OKRUVNOSTI
z 2 C : jz ; z0 j = r W \TIH SLU^AQH PONIMA@T DWE RAZNYE
1 pONQTIE SWQZNOSTI MNOVESTWA OBSUVDALOSX W VII NA S. 109{110.
150
OBLASTI: z 2 C  : jz;z0 j >r I z 2 C : jz;z0 j >r | SOOTWET-
   

STWENNO WKL@^A@]U@ I NE WKL@^A@]U@ TO^KU 1. gRANICEJ

PERWOJ OBLASTI SLUVIT OKRUVNOSTX z 2 C : jz ; z0 j = r ,


A WTOROJ | \TA VE OKRUVNOSTX WMESTE S BESKONE^NO UDA-

LENNOJ TO^KOJ . uQSNITX \TO POMOGAET IZOBRAVENIE OBEIH
OBLASTEJ NA SFERE rIMANA (RIS. 56).

rIS. 56

sLEDU@]EE SWOJSTWO ODNOSWQZNYH OBLASTEJ NA PLOSKOSTI

C GOWORIT OB OTSUTSTWII U NIH \PROKOLOW" I \DYR".1
eSLI OBLASTX D  C ODNOSWQZNa , TO KAKOW BY NI BYL RAS-
POLOVENNYJ W \TOJ OBLASTI ZAMKNUTYJ I NE IME@]IJ SA-
MOPERESE^ENIJ KUSO^NO - GLADKIJ KONTUR ; , WNUTRENNQQ PO
OTNOENI@ K NEMU OBLASTX int; TAKVE PRINADLEVIT OB-
LASTI D.
1 iNOGDA \TO SWOJSTWO PRINIMA@T ZA OPREDELENIE ODNOSWQZNOSTI
OBLASTI NA PLOSKOSTI C (NO NE NA PLOSKOSTI C  ).
 151
dOKAZATELXSTWO . sOGLASNO SWOJSTWU vORDANA (IX , S. 144)
ZAMKNUTYJ I NE IME@]IJ SAMOPERESE^ENIJ KUSO^NO - GLAD-
KIJ KONTUR ;  C RAZDELQET PLOSKOSTX C NA DWE OBLASTI :
WNUTRENN@@ int; I WNEN@@ ext; (PO OTNOENI@ K \TOMU
KONTURU). eSLI TAKOJ KONTUR ; PRINADLEVIT ODNOSWQZNOJ
OBLASTI D, TO (WWIDU SWQZNOSTI EE GRANICY @D ) WOZMOVNY
DWA WARIANTA: LIBO @D  int;, LIBO @D  ext;. pERWYJ
WARIANT NEWOZMOVEN: W \TOM SLU^AE TO^KA 1 PRINADLEVA-
LA BY OBLASTI D , TOGDA KAK PO USLOWI@ D  C . oSTAETSQ
WTOROJ WARIANT: int;  D . Q.E.D.
sLEDU@]EE UTWERVDENIE IGRAET CENTRALXNU@ ROLX W TE-
ORII FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ.
tEOREMA kOI. eSLI W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C
FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ , TO DLQ L@BOGO
KUSO^NO - GLADKOGO
R KONTURA ;, CELIKOM LEVA]EGO W OBLASTI
D, INTEGRAL f (z) dz ZAWISIT LIX OT NA^ALXNOJ I KONE^NOJ
;
TO^EK \TOGO KONTURA1 I RAWEN NUL@ , ESLI KONTUR ; ZAMKNUT .
uTWERVDENIE TEOREMY OSTAETSQ W SILE, ESLI W KONE^NOM ^IS-
LE TO^EK z1  : : :  zk 2 D FUNKCIQ w = f (z) NE OPREDELENA 2, NO
IMEET W \TIH TO^KAH KONE^NYE PREDELY 3.
dOKAZATELXSTWO TEOREMY BUDET PROWEDENO PO SLEDU@]EJ
SHEME. sNA^ALA (LEMMA 1 ) USTANAWLIWAETSQ RAWENSTWO NUL@
INTEGRALA PO L@BOMU (RASPOLOVENNOMU W OBLASTI D ) TRE-
1 t. E. NE IZMENQETSQ PRI ZAMENE EGO DRUGIM (TAKVE RASPOLOVENNYM
W OBLASTI D ), NO S TEMI VE NA^ALXNOJ I KONE^NOJ TO^KAMI. kONTUR ;
PRI \TOM MOVET BYTX SKOLX UGODNO SLOVNO USTROENNYM | KAK KONTUR
NA RIS. 52 (IX, S. 145) ILI IMETX BESKONE^NOE ^ISLO SAMOPERESE^ENIJ .
2 iLI EE ANALITI^NOSTX W NIH NE USTANOWLENA.
3 pOLAGAQ W \TOM SLU^AE f (z ) def
!zj f (z)
j = 1
: : :
k, FUNKCI@
j = zlim
w = f (z) MOVNO S^ITATX NEPRERYWNOJ WO WSEJ OBLASTI D , W SILU ^EGO
DOPUSTIMO PROHOVDENIE KONTURA ; ^EREZ TO^KI z1
: : :
zk .
152
UGOLXNIKU , ZATEM (LEMMA 2 ) | PO L@BOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ ,
OTKUDA (LEMMA 3 ) WYWODITSQ FUNDAMENTALXNYJ FAKT:
l@BAQ FUNKCIQ, ANALITI^ESKAQ W ODNOSWQZNOJ OBLASTI
D  C , IMEET W \TOJ OBLASTI PERWOOBRAZNU@ ,
POSLE ^EGO OSTAETSQ PRIMENITX FORMULU nX@TONA { lEJBNI-
CA (VIII , S. 133).
pERED FORMULIROWKOJ I DOKAZATELXSTWOM LEMM NESKOLXKO ZAME^A-
NIJ.
1. dOPU]ENIE UTRATY FUNKCIEJ ANALITI^NOSTI W KONE^NOM ^ISLE
TO^EK (PRI USLOWII SU]ESTWOWANIQ W NIH KONE^NYH PREDELOW ) NE RAZ
PRODEMONSTRIRUET SWO@ \FFEKTIWNOSTX W DALXNEJEM.
2. wPERWYE \TA TEOREMA S (TAK I NE WYPOLNENNYM) OBE]ANIEM
SOOB]ITX EE DOKAZATELXSTWO WSTRE^AETSQ W PISXME gAUSSA K bESSEL@1,
DATIROWANNOM
R 18 DEKABRQ 1811 G.: \q UTWERVDA@ TEPERX, ^TO INTEGRAL
'xdx PO DWUM RAZNYM PUTQM WSEGDA SOHRANQET ODNO I TO VE ZNA^ENIE,
ESLI NIGDE WNUTRI PROSTRANSTWA, ZAKL@^ENNOGO MEVDU PREDSTAWLQ@-
]IMI \TI PUTI LINIQMI, 'x NE RAWNO 1. |TO O^ENX KRASIWAQ TEOREMA,
SOWSEM NE TRUDNOE DOKAZATELXSTWO KOTOROJ Q SOOB]U PRI SLU^AE."2
3. pERWOE OPUBLIKOWANNOE DOKAZATELXSTWO \TOJ TEOREMY INTERESU-
@]IESQ MOGUT NAJTI NA S. 5{6 WYEDEGO W 1825 G. MEMUARA kOI 27]3.
nA SAMOM DELE kOI TITULOM \TEOREMA" \TO UTWERVDENIE NE SNABDIL,
A PREDSTAWIL EGO KAKp SLEDU@]EE NABL@DENIE: \pREDPOLOVIM TEPERX,
^TO FUNKCIQ f (x+y ;1) OSTAETSQ KONE^NOJ I NEPRERYWNOJ WSQKIJ RAZ,
KOGDA x OSTAETSQ W PREDELAH MEVDU x0
X , A y MEVDU y0
Y . w \TOM
SLU^AE LEGKO DOKAZATX, ^TO ZNA^ENIE INTEGRALA
1 Bessel, Friedrich Wilhelm (1784{1846) | NEMECKIJ ASTRONOM I MATE-
MATIK (IZU^AL, W ^ASTNOSTI, FUNKCII, POZDNEE NAZWANNYER EGO IMENEM).
2 w ORIGINALE: \Ich behaupte nun, dass das Integral 'x  dx nach
 angen immer einerlei Werth erhalte, wenn
zweien verschieden Uberg
 ange reprasentirenden Linien
innerhalb des zwischen beiden die Uberg
eingeschlossenen Flachenraumes nirgends 'x = 1 wird. Dies ist ein
sehr schoner Lehrsatz, dessen eben nicht schweren Beweis ich bei einer
schicklichen Gelegenheit geben werde." (33], Bd. VIII, S. 91).
3 iLI NA S. 44{45 EGO PEREPE^ATKI W 28] (ser. II, t. XV).
 153
X +YR
p;1
RT ; p  ; p 
p f (z) dz = '0 (t)+ ;1  0 (t) f '(t)+ ;1(t) dt
x0 +y0 ;1 t0
NE ZAWISIT OT WIDA NEPRERYWNYH FUNKCIJ x(= '(t)
y = (t) (PEREMEN-
NOJ t OT t0 DO T ), POD^INENNYH USLOWIQM ''((tT0)= )= x0
(t0 )= y0
" 1
X
(T )= Y:
oBOSNOWYWAQ \TO NABL@DENIE, kOI ISPOLXZUET PRIEM, IZWESTNYJ
IZ WARIACIONNOGO IS^ISLENIQ : PRIDANIE FUNKCIQM x = '(t)
y = (t)
\PRIRA]ENIJ" PORQDKA " PRIWODIT K IZMENENI@ INTEGRALA NA WELI^I-
NU PORQDKA "2 , A SLEDOWATELXNO, PEREHOD
;
K FUNKCIQM
 ;
x = 'e(t)
y = e(t)
ZA n AGOW (S \PRIRA]ENIQMI" n1 'e(t) ; '(t)
n1 e(t) ; (t) KAVDYJ)
DAET IZMENENIE INTEGRALA NA WELI^INU PORQDKA n1 , T. E. (W SILU PROIZ-
WOLXNOSTI n ) RAWNU@ NUL@ .
sU]ESTWENNO, ^TO WYDWIGAQ USLOWIE NEPRERYWNOSTI PODYNTEGRALX-
NOJ FUNKCII, kOI W SWOIH RASSUVDENIQH NA SAMOM DELE OPERIRUET
NEPRERYWNOSTX@ EE PROIZWODNOJ 2.
4. pERWOE DOKAZATELXSTWO TEOREMY kOI , NE TREBU@]EE (KAK W RAS-
SUVDENIQH SAMOGO kOI) NEPRERYWNOSTI PROIZWODNOJ PODYNTEGRALX-
NOJ FUNKCII, A OPIRA@]EESQ LIX NA EE SU]ESTWOWANIE , BYLO DANO
W KONCE XIX W. FRANCUZSKIM MATEMATIKOM gURSA 3. sLEDUET, ODNAKO,
ZAMETITX, ^TO U gURSA (KAK POROJ I U SOWREMENNYH AWTOROW) PONQTIE
KONTURA OKAZYWAETSQ NEDOSTATO^NO WNQTNYM | S NAGLQDNYM PREDSTAW-
LENIEM EGO W WIDE \NE SLIKOM IZWILISTOJ LINII" (NE DOPUSKA@]EJ,
NAPRIMER, TAKOGO \NEPRIQTNOGO" QWLENIQ, KAK BESKONE^NOE ^ISLO PE-
RESE^ENIJ S NEKOTOROJ PRQMOJ4 ).
5. sREDI NAKOPIWIHSQ ZA PO^TI DWA WEKA DOKAZATELXSTW TEOREMY
kOI NAIBOLEE POPULQRNOE, NO WMESTE S TEM I NAIMENEE UDOWLETWORI-
p
1 \Concevons maintenant que la fonction f (x + y ;1) reste nie et
continue, toutes les fois que x reste comprise entre les limites x0
X , et y
entre les limites y0
Y . Dans ce cas particulier, on prouvera facilement ..."
2 tO VE W OTNOENII ZADA@]IH OBHOD FUNKCIJ x = '(t)
y = (t).
3 Goursat, E duard (1858{1936): Acta Math., 1884, v. 4, p. 197{200
Trans.Amer.Math.Soc., 1900, v. 1, p. 14{16 5],(x 279, S. 66{69.
 1
4 ~TO SWOJSTWENNO GRAFIKU FUNKCII y = x sin x
ESLI 0 <x 6 1

0
ESLI x =0

QWLQ@]EMUSQ PRI > 2 GLADKOJ DUGOJ .
154
TELXNOE W SMYSLE ARGUMENTACII SOSTOIT W SOEDINENII FORMULY gRINA
(IZ KURSA DEJSTWITELXNOGO ANALIZA) S USLOWIQMI kOI { rIMANA (V,
SH. 73) PO SHEME
H : H H
f (z) dz = (u + iv)(dx + idy) = udx ; vdy + i vdx + udy =
; ; RR ; @v; @u  ;RR ;
=; + dxdy + i @u ; @v  dxdy = 0.
@x @y @x @y
int; int;
s^ITATX POLNOCENNYM \TO \DOKAZATELXSTWO" NE POZWOLQET NE TOLX-
KO NEOBHODIMOSTX DOPOLNITELXNO PREDPOLAGATX NEPRERYWNOSTX ^AST-
NYH PROIZWODNYH @u @u @v @v
@x , @y , @x , @y , (ILI, ^TO TO VE SAMOE, PROIZWODNOJ
f 0 (z)= @u @v
@x + i @x PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII), NO I UZOSTX KLASSA DOPUS-
TIMYH KONTUROW INTEGRIROWANIQ ; | TEH, DLQ KOTORYH PRIMENENIE
FORMULY gRINA MOVNO S^ITATX OBOSNOWANNYM 1.
lEMMA 1 (OB INTEGRAL PO TREUGOLXNIK
e
0
eSLI y).
2
FUNKCIQ w = f (z) IMEET PROIZWODNU@ f (z) WHL@BOJ TO^-
KE TREUGOLXNIKA 3 T  C I WNUTRI NEGO, TO f (z) dz = 0.
T
uTWERVDENIE SOHRANQET SILU, ESLI W KONE^NOM ^ISLE TO^EK
z1  : : :  zk (NA ILI WNUTRI TREUGOLXNIKA) USLOWIE SU]EST-
WOWANIQ PROIZWODNOJ ZAMENITX USLOWIEM SU]ESTWOWANIQ KO-
NE^NYH PREDELOW zlim !zj f (z) j =1 : : :  k.
dOKAZATELXSTWO. pUSTX FUNKCIQ w = f (z) IMEET PRO-
IZWODNU@ f 0(z) WO WSEH TO^KAH (NA I WNUTRI ) TREUGOLX  -
H 
NIKA T I PUSTX (WOPREKI ZAKL@^ENI@ LEMMY)  f (z) dz =
T
1 nE SEKRET, ^TO \WYWOD" FORMULY gRINA W KURSAH DEJSTWITELXNOGO
ANALIZA QWLQETSQ, MQGKO GOWORQ, NESOWERENNYM: WMESTO DOKAZATELXST-
WA PREDLAGAETSQ RAZBOR \NEPROBLEMNYH" ^ASTNYH SLU^AEW (S NEOSNO-
WATELXNYM UTWERVDENIEM O SWODIMOSTI K NIM OB]EGO ).
2 wPERWYE BYLA OPUBLIKOWANA W VURNALE Trans.Amer.Math.Soc. ZA
1901 G. (v. 2, p. 420) NEMECKIM MATEMATIKOM pRINGSHAJMOM (Prinsgheim,
Alfred, 1850{1941).
zAMKNUTOJ TREHZWENNOJ LOMANOJ (NE IME@]EJ SAMOPERESE^ENIJ),
3
ORIENTIROWANNOJ ODNIM IZ DWUH WOZMOVNYH SPOSOBOW.
 155
= c > 0. sTORONY TREUGOLXNIKA T WMESTE S EGO SREDNIMI
LINIQMI OBRAZU@T ^ETYRE TREUGOLXNIKA, SUMMA INTEGRA-
LOW PO KOTORYM, ESLI S^ITATX, ^TO WSE TREUGOLXNIKI ORIEN-
TIROWANY ODINAKOWO (NAPRIMER, \PROTIW HODA ^ASOWOJ STREL-
KI" RIS. 57, a), RAWNA INTEGRALU PO ISHODNOMU TREUGOLXNI-
KU T .

rIS. 57

sREDI \TIH ^ETYREH TREUGOLXNIKOW, PERIMETR KAVDO-

GO IZ KOTORYH RAWEN POLOWINE PERIMETRA p ISHODNOGO TRE-
UGOLXNIKA, ESTX
 H PO KRAJNEJ
 MERE ODIN , OBOZNA^AEMYJ T1 ,
  c
DLQ KOTOROGO  f (z) dz > 4 .
T1
|TI VE DEJSTWIQ S TREUGOLXNIKOM T1 PRIWODQT  K TRE-
p H
UGOLXNIKU T2 PERIMETRA 22 , DLQ KOTOROGO  f (z) dz > 4c2 , a


T2
IH PRODOLVENIE | K POSLEDOWATELXNOSTI H fTng TREUGOLXNI-
p
KOW Tn PERIMETROW 2n , DLQ KOTORYH  f (z) dz > 4cn . tAK KAK


Tn
PROEKCII TREUGOLXNIKOW Tn NA STORONY TREUGOLXNIKA T OBRA-
ZU@T STQGIWA@]IESQ POSLEDOWATELXNOSTI WLOVENNYH OTREZKOW ,
156
SU]ESTWUET (EDINSTWENNAQ ) TO^KA z? (NE WYHODQ]AQ ZA PREDE-
LY TREUGOLXNIKA T ), -OKRESTNOSTX KOTOROJ (DLQ SKOLX UGODNO
MALOGO ^ISLA  > 0) SODERVIT WSE TREUGOLXNIKI Tn , NA^INAQ S
NEKOTOROGO (ZAWISQ]EGO OT ^ISLA ) NOMERA n0 (RIS. 57, B).
sU]ESTWOWANIe PROIZWODNOJ f 0(z?) = zlim f (z);f (z?)
!z? z;z? OZNA^A-
ET, ^TO DLQ SKOLX UGODNO MALOGO ^ISLA " > 0 SU]ESTWUET TAKOE
^ISLO
  > 0, ^TO PRI  0 < jz ; z? j <  WYPOLNQETSQ NERAWENSTWO
 f (z);f (z?)

 z ;z? ; f 0(z?) <", ILI, ^TO RAWNOSILXNO

, NERAWENSTWO
f (z) ; f (z?) ; f 0 (z?)(z ; z?) <" jz ; z? j.

H
C U^ETOM TOGO, ^TO f (z?) + f 0(z?)(z ;z?) dz = 0 (TAK KAK


Tn
PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ IMEET PERWOOBRAZNU@ W PLOSKOSTI C ),
I ^TO WSE TREUGOLXNIKI Tn (NA^INAQ S NEKOTOROGO NOMERA p
n0 )
POPADA@T W -OKRESTNOSTX TO^KI z? I IME@T PERIMETRY 2n ,
H  H 
   
0   ; p p
 f (z) dz  = 
   f (z) ; f (z?) ; f (z?)(z ; z?) dz  6 " n n
22 2
Tn Tn
(IX, c. 114, OCENKA INTEGRALA
H PO KONTURU ).
kAK SLEDSTWIE, 4n 6  f (z) dz <" 4pn , A POTOMU pc2 <" DLQ
c   2

Tn
L@BOGO
H " > 0, ^TO NEWOZMOVNO PRI c > 0. pREDPOLOVENIE
6 0 OKAZYWAETSQ PO\TOMU LOVNYM.
f (z) dz =
T
pUSTX TEPERX FUNKCIQ w = f (z) IMEET PROIZWODNU@ f 0(z) WO
WSEH TO^KAH TREUGOLXNIKA T (I WNUTRI NEGO) ZA ISKL@^ENIEM TO-
^EK z1
: : :
zk , W KOTORYH, ODNAKO, SU]ESTWOWU@T KONE^NYE PRE-
DELY lim f (z)
j =1
: : :
k . rAZDELQQ TREUGOLXNIK T OTREZKAMI
z!zj H
PRQMYH NA MENXIE TREUGOLXNIKI, ^ISLO f (z) dz MOVNO PRED-
T
STAWITX KAK SUMMU INTEGRALOW PO TREUGOLXNIKAM, KAVDYJ
IZ KOTORYH SODERVIT NE BOLEE ODNOJ IZ TO^EK z1  : : :  zk I
 157
LIX W ODNOJ IZ WERIN . iNTEGRAL VE PO KAVDOMU TAKOMU
TREUGOLXNIKU W SWO@ O^EREDX MOVET BYTX PREDSTAWLEN KAK
SUMMA TREH INTEGRALOW : PO DWUM TREUGOLXNIKAM, NE SODER-
VA]IM \TU TO^KU (A PO DOKAZANNOMU OBA \TI INTEGRALA RAW-
NY NUL@ ), I INTEGRALU PO TREUGOLXNIKU, PERIMETR KOTOROGO
MOVNO S^ITATX SKOLX UGODNO MALYM , DLQ KOTOROGO UKAZAN-
NAQ TO^KA QWLQETSQ WERINOJ . tAK KAK W OKRESTNOSTI \TOJ
TO^KI PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ (W SILU SU]ESTWOWANIQ KO-
NE^NOGO PREDELA ) QWLQETSQ OGRANI^ENNOJ , SUMMA \TIH TREH
INTEGRALOW OKAZYWAETSQ (PO MODUL@)HSKOLX UGODNO MALOJ , A
POTOMU RAWNOJ NUL@ . kAK SLEDSTWIE f (z) dz =0. Q.E.D.
T
lEMMA OB INTEGRALAH PO ZAMKNUTYM LOMANYM 1.
eSLI FUNKCIQ w = f (z) W ODNOSWQZNOJHOBLASTI D  C OBLA-
2 ( )

DAET TEM SWOJSTWOM, ^TO EE INTEGRAL f (z) dz PO L@BOMU LE-

T
VA]EMU W OBLASTI D HTREUGOLXNIKU T RAWEN NUL@ , TO RAWEN
NUL@ I EE INTEGRAL f (z) dz PO L@BOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ
P
P , LEVA]EJ W OBLASTI D .
dOKAZATELXSTWO
H . kAKOWA BY NI BYLA ZAMKNUTAQ LOMANAQ
P  D, ^ISLO f (z) dz ESTX LIBO INTEGRAL PO MNOGOUGOLXNIKU ,
P
PRINADLEVA]EMU OBLASTI D (WWIDU ee ODNOSWQZNOSTI ) WMES-
TE SO SWOEJ WNUTRENNOSTX@ , LIBO SUMMA INTEGRALOW PO TAKIM
MNOGOUGOLXNIKAM .
wOT DOKAZATELXSTWO \TOGO POSLEDNEGO UTWERVDENIQ.
mOVNO S^ITATX, ^TO ZWENXQ ZAMKNUTOJ LOMANOJ P
D NE IME-
@T OB]IH OTREZKOW : W PROTIWNOM SLU^AE KAVDYJ IZ NIH PRI POWTOR-
NOM EGO PROHOVDENII MOVNO ZAMENITX (NE WYHODQ ZA PREDELY OBLASTI
D ) DWUHZWENNOJ LOMANOJ , ZWENXQ KOTOROJ NE PARALLELXNY OSTALXNYM
1 sKLONNYM PRINQTX \TU LEMMU BEZ DOKAZATELXSTWA STOIT OTWETITX
NA WOPROS, ZA^EM W EE USLOWII TREBUETSQ ODNOSWQZNOSTX OBLASTI.
158
ZWENXQM LOMANOJ P (RIS. 58, A). sOGLASNO USLOWI@ LEMMY (RAWENSTWU
NUL@ INTEGRALA
H PO L@BOMU TREUGOLXNIKU ) PRI TAKOJ ZAMENE LOMANOJ
P ZNA^ENIE f (z) dz OSTAETSQ NEIZMENNYM, oTSUTSTWIE VE OB]IH
P
OTREZKOW U ZWENXEW LOMANOJ P GARANTIRUET KONE^NOSTX ^ISLA
TO^EK ee SAMOPERESE^ENIQ .
eSLI U ZAMKNUTOJ LOMANOJ P WOOB]E NET TO^EK SAMOPERE-
SE^ENIQ , TO \TA LOMANAQ ESTX MNOGOUGOLXNIK . eSLI VE U ZAMK-
NUTOJ LOMANOJ P ESTX TO^KI SAMOPERESE^ENIQ , TO PRINIMAQ
L@BU@ EE TO^KU ZA NA^ALXNU@ , MOVNO UKAZATX POSLEDN@@ TO^KU
z \TOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ IZ ^ISLA TEH, KOTORYE PRI EE OBHODE
(OT WYBRANNOJ NA^ALXNOJ TO^KI) WSTRE^A@TSQ E]E ODIN RAZ.

rIS. 58

u^ASTOK ZAMKNUTOJ LOMANOJ P OT PREDPOSLEDNEGO DO PO-

SLEDNEGO PROHOVDENIQ TO^KI z ESTX ZAMKNUTAQ LOMANAQ , NE
IME@]AQ SAMOPERESE^ENIJ , T. E. MNOGOUGOLXNIK . oSTA@]AQSQ POS-
LE OTDELENIQ \TOGO MNOGOUGOLXNIKA ^ASTX ZAMKNUTOJ LOMANOJ P
ESTX ZAMKNUTAQ LOMANAQ S MENXIM (^EM y P ) ^ISLOM ZWENXEW
(RIS. 58, B), K KOTOROJ (ESLI ONA E]E NE OKAZYWAETSQ MNOGOUGOLX-
NIKOM ) MOVNO PRIMENITX UVE PROWEDENNYE RASSUVDENIQ.
 159
dLQ DOKAZATELXSTWA
H LEMMY DOSTATATO^NO PO\TOMU DOKA-
ZATX, ^TO f (z) dz =0 DLQ L@BOGO MNOGOUGOLXNIKA P  D.
P
eSLI MNOGOUGOLXNIK P WYPUKLYJ (A \TO OZNA^AET, ^TO
OGRANI^IWAEMAQ IM ^ASTX PLOSKOSTI S KAVDOJH PAROJ TO^EK
SODERVIT I OTREZOK , IH SOEDINQ@]IJ), TO f (z) dz = 0 KAK
P
SUMMA RAWNYH NUL@ (PO USLOWI@ LEMMY) INTEGRALOW PO PRI-
NADLEVA]IM OBLASTI D TREUGOLXNIKAM , KOTORYE OBRAZU@T
SO STORONAMI MNOGOUGOLXNIKA P OTREZKI PRQMYH , SOEDINQ-
@]IE PROIZWOLXNO WZQTU@ TO^KU z0 WNUTRI MNOGOUGOLXNIKA
P c EGO WERINAMI (RIS. 59, a).

rIS. 59

H eSLI VE MNOGOUGOLXNIK P NE QWLQETSQ WYPUKLYM , TO

f (z) dz = 0 KAK SUMMA RAWNYH NUL@ (KAK TOLXKO ^TO BYLO
P
USTANOWLENO) INTEGRALOW PO WYPUKLYM MNOGOUGOLXNIKAM,
OBRAZUEMYM STORONAMI MNOGOUGOLXNIKA P I IH PRODOLVE-
NIQMI WNUTRX NEGO (RIS. 59, B). Q.E.D.
lEMMA 3 (O SU]ESTWOWANII PERWOOBRAZNOJ). eSLI W
OBLASTI1 D  C FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ NEPRERYWNOJ ,
1 nE OBQZATELXNO ODNOSWQZNOJ .
160
I EE INTEGRAL PO L@BOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ P  D RAWEN
NUL@ , TO U \TOJ FUNKCII W OBLASTI D ESTX PERWOOBRAZNAQ
FUNKCIQ: f (z)= '0(z) z 2 D.

rIS. 60

dOKAZATELXSTWO. dLQ FIKSIROWANNOJ TO^KI z1 I PERE-

def R
MENNOJ TO^KI z OBLASTI D PUSTX '(z) = f (
) d
, GDE
Qz1!z
Qz1 !z | L@BAQ LOMANAQ , RASPOLOVENNAQ W OBLASTI D I WE-
DU]AQ IZ TO^KI z1 W TO^KU z (RIS. 60). fAKT SU]ESTWOWANIQ
TAKOJ LOMANOJ WYTEKAET IZ SWOJSTWA LINEJNOJ SWQZNOSTI
OBLASTEJ (VII, c. 107), A TO, ^TO ZNA^ENIE '(z) OPREDELENO
DLQ KAVDOJ TO^KI z 2 D EDINSTWENNYM OBRAZOM (T. E. NE
ZAWISIT OT WYBORA KONKRETNOJ LOMANOJ Qz1 !z  D) | IZ
USLOWIQ LEMMY1. oSTAETSQ DOKAZATX, ^TO OPREDELQEMAQ RA-
1 eSLI Qe z1!z | L@BAQ DRUGAQ LOMANAQ , PRINADLEVA]AQ OBLASTI D
I WEDU]AQ IZ TO^KI z1 W TO^KU z , TO REZULXTAT EE PRODOLVENIQ LOMANOJ
(Qz1 !z); ESTX ZAMKNUTAQ LOMANAQ P
D, INTEGRAL PO KOTOROJ, S ODNOJ
STORONY, ESTX RAZNOSTX INTEGRALOW PO LOMANYM Qe z1 !z I Qz1 !z (VIII,
S. 128, SWOJSTWA 2 I 3), A S DRUGOJ | RAWEN NUL@ PO USLOWI@ LEMMY.
 161
R
WENSTWOM '(z) def
= f (
) d
FUNKCIQ W SAMOM DELE SLUVIT
Qz1 !z
PERWOOBRAZNOJ PO OTNOENI@ K PODYNTEGRALXNOJ1.
tAK KAK FUNKCIQ w = f (z) NEPRERYWNA W OBLASTI D, DLQ
PROIZWOLXNO WZQTYH TO^KI z 2 D I ^ISLA " > 0 SU]EST-
WUET KRUG S CENTROM z , W PREDELAH KOTOROGO ZNA^ENIQ \TOJ
FUNKCII OTLI^A@TSQ OT EE ZNA^ENIQ W CENTRE DANNOGO KRU-
GA MENXE , ^EM NA ". eSLI
| RADIUS \TOGO KRUGA, A Mz |
L@BOE NENULEWOE KOMPLEKSNOE ^ISLO (\WEKTOR PRIRA]ENIQ")
c jMzj <
, TO PO OPREDELENI@
R
ZNA^ENIQ
R
'(z) R
'(z+Mz) ; '(z) = f (
) d
; f (
) d
= f (
) d
,
Qz1!z+Mz Qz1 !z Lz!z+Mz
GDE Lz!z+Mz | OTREZOK PRQMOJ S NA^ALXNOJ TO^KOJ
R z I KO-
NE^NOJ z+Mz : TAK KAK ZNA^ENIE '(z+Mz) = f (
) d
NE
Qz1!z+Mz
ZAWISIT OT WYBORA LOMANOJ Qz1 !z+Mz  D , MOVNO S^ITATX,
^TO \TOJ LOMANOJ SLUVIT LOMANAQ Qz1!z , PRODOLVENNAQ OT-
REZKOM Lz!z+Mz . pOSKOLXKU
= z + t M z t 2 0 1], | PUTX
OBHODA \TOGO OTREZKA ,
1 ;'(z+Mz) ; '(z ) = 1 R f (
) d
= 1 R1 f (z + tMz)Mzdt =
Mz Mz Mz 0
Lz!z+Mz
R1  
= f (z + tMz) ; f (z) dt + f (z),
0
A TAK KAK f (z + tMz) ; f (z) <", WYPOLNQ@TSQ NERAWENSTWA
 
 
 '(z +Mz);'(z)  R1  
 ; f (z)  6 f (z + tMz) ; f (z) dt <",
 Mz 
0
IZ KOTORYH SLEDUET, ^TO W L@BOJ TO^KE z 2 D SU]ESTWUET
'0(z)= f (z). Q.E.D.
1 eSLI BY OPREDELQ@]IJ ZNA^ENIE '(z) INTEGRAL ZAWISEL OT WYBORA
LOMANOJ Qz1 !z , TO ON ZADAWAL BY W OBLASTI D MNOGOZNA^NU@ FUNKCI@ .
162
sOEDINENIE USTANOWLENNYH LEMM S FORMULOJ nX@TONA {
lEJBNICA ZAWERAET DOKAZATELXSTWO TEOREMY kOI.
zAME^ANIE . pRIMER FUNKCII w = z;1z0 , ANALITI^ESKOJ
W OBLASTI D = C r fz0 g, POKAZYWAET, ^TO NA NEODNOSWQZNYE
OBLASTI D  C TEOREMA kOI NE RASPROSTRANQETSQ .
tEOREMA kOI DOPUSKAET RAZLI^NYE PEREFORMULIROWKI
I OBOB]ENIQ W ^ASTNOSTI, BYWAET UDOBEN SLEDU@]IJ EE WA-
RIANT DLQ SPECIALXNOGO TIPA ODNOSWQZNYH OBLASTEJ.
oBLASTX D  C NAZYWAETSQ ZWEZDNOJ , ESLI SU]ESTWUET
TO^KA z? 2 D S TEM SWOJSTWOM, ^TO PRI PEREME]ENII TO^KI

WDOLX GRANICY OBLASTI D TO^KI z? +  (
; z?) 0 6  < 1,
OSTA@TSQ W PREDELAH \TOJ OBLASTI (RIS. 61).

rIS. 61

tEOREMA kOI OB INTEGRALE PO GRANICE ZWEZDNOJ

OBLASTI eSLI TO^KI ZAMKNUTOGO KUSO^NO-GLADKOGO KON-
TURA ; SOSTAWLQ@T GRANICU @D ZWEZDNOJ OBLASTI D  C ,
.

TO DLQ L@BOJ FUNKCII w = f (z), ANALITI^ESKOJH W \TOJ OB-

LASTI I NEPRERYWNOJ WPLOTX DO EE GRANICY1, f (z)dz = 0.
;
1 t. E. NEPRERYWNOJ NA ZAMYKANII D = D  @D OBLASTI D .
 163
dOKAZATELXSTWO . pUSTX OBLASTX D QWLQETSQ ZWEZDNOJ
OTNOSITELXNO TO^KI z? I PUSTX  : z = z(t) t 2 a b], | PUTX
(KLASSA C 1 ) OBHODA KONTURA ;. tOGDA PRI L@BOM WYBORE ^IS-
LA  2 (0 1) FUNKCIQ z = z?+(z(t);z?), t 2 a b], ZADAET PUTX
 () (KLASSA C 1) OBHODA \GOMOTETI^NOGO" KONTURU ; ZAMK-
NUTOGO KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA ;(), CELIKOM LEVA]EGO
W OBLASTI D (WWIDU EE ZWEZDNOSTI OTNOSITELXNO TO^KI z? 
RIS. 62).

rIS. 62

pOSKOLXKUH OBLASTX D ODNOSWQZNA 1, PRIMENENIE TEOREMY

kOI DAET: f (z) dz = 0. oSTAETSQ PO\TOMU DOKAZATX, ^TO
H ;() H
f (z) dz =!lim
1;0
f (z) dz , DLQ ^EGO SLEDUET OCENITX WELI^INU
; ;()
H H Rb ; Rb ;
f (z) dz ; f (z)dz = f z (t) z 0 (t) dt ; f z? + (z(t) ; z?) z0 (t) dt :
 

; ;() a a

eE GRANICEJ SLUVIT SWQZNOE (VII, S. 109{110) MNOVESTWO TO^EK

1
KONTURA ; (VIII, S. 126).
164
R   

 f (z) dz
 ; R f (z)dz 6 (1;)Rabf ;z(t)z0(t)dt +
; ;( )
 b 
; f z? + (z(t) ; z? ) z0 (t) dt ,
 R ;  ;  
+  f z (t)

a
PRI \TOM
R PERWOE
 SLAGAEMOE W PRAWOJ ^ASTI ESTX NI^TO INOE KAK
(1;) f (z) dz  I POTOMU STReMITSQ K 0 PRI  ! 1;0 WTOROE
 

;
VE SLAGAEMOE STREMITSQ K 0 PRI  ! 1 ; 0 WWIDU
a) OGRANI^ENNOSTI KAK ZADA@]EJ PUTX  (KLASSA C 1 )
FUNKCII z = z(t), ;TAK I EE PROIZWODNOJ :
9h> 0 8t t 2 a b] =) jz(t)j 6 h ^ jz0(t)j 6 h
B) NEPRERYWNOSTI , A POTOMU I RAWNOMERNOJ NEPRERYW-
NOSTI FUNKCII w = f (z) NA ZAMKNUTOM I OGRANI^ENNOM
MNOVESTWE D = D ; @D :
8"> 0 9
> 0 8z18z2 z12 D ^ z22 D ^ jz1 ; z2j <
=)
=) jf (z1);f (z2)j <" ,


cLEDOWATELXNO , ESLI ^ISLO  DOSTATO^NO BLIZKO K 1, TO

z (t); z? +(z (t);z?)  = (1;)jz (t);z?j 6 (1;)(h+jz?j) <
,
;

A POTOMU f z(t) ; f z? + (z(t) ; z?)  <" DLQ WSEH t 2 a b], W

 ;  ; 

SILU ^EGO
 b 
 f z (t) ; f z? + (z (t) ; z?) z (t) dt 6 "h (b ; a).
 R ;  ;  0 
 
a
uPRAVNENIE. pOKAZATX (NA PRIMERE FUNKCII w =(z; z0);1 W KOLXCE
z 2 C : 1 < jz ; z0j < 2 ), ^TO DLQ NEODNOSWQZNOJ OBLASTI UTWERVDENIE
 

LEMMY OB INTEGRALAH PO ZAMKNUTYM LOMANYM (c. 157) MOVET OKAZATXSQ

NEWERNYM .
 165
XI . ~TO WYRAVAET INTEGRALXNAQ FORMULA
kOI I KAKOWY SWOJSTWA INTEGRALA kOI
tEOREMA kOI WMESTE S PONQTIEM INDEKSA ZAMKNUTOGO
KONTURA (IX , S. 135) PRIWODQT K SLEDU@]EMU UTWERVDENI@.
iNTEGRALXNAQ FORMULA kOI.1 eSLI W ODNOSWQZNOJ
OBLASTI D  C FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ ,
TO DLQ L@BOGO RASPOLOVENNOGO W \TOJ OBLASTI ZAMKNUTOGO
KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA ; I L@BOJ NE LEVA]EJ NA \TOM
KONTURE TO^KI z0 2 D SPRAWEDLIWO RAWENSTWO
1 H f (z) dz = f (z )  ind(; z ) 
2i z ;z0 0 0
;
W ^ASTNOSTI, ESLI KONTUR ; NE IMEET SAMOPERESE^ENIJ , a
OBHOD IM WNUTRENNEJ PO OTNOENII K NEMU OBLASTI int;
QWLQETSQ POLOVITELXNYM (IX , c. 144 RIS. 63), TO
(
1 H f (z) dz = f (z0)
ESLI z0 2 int;
.
2i z ;z0 0
ESLI z0 2 ext ;
;
dOKAZATELXSTWO. fUNKCIQ w = f (zz);;zf0(z0) W ODNOSWQZNOJ
OBLASTI D  C QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ , ISKL@^AQ TO^KU
z0 , W KOTOROJ ONA NE OPREDELENA , NO IMEET KONE^NYJ PREDEL :
lim f (z);f (z0) = f 0 (z ). pO TEOREME kOI (X , S. 151)
z!z0 z ;z0 0
H H H
0 = 21i f (zz);;zf0(z0) dz = 21i zf;(zz)0 dz ; f2(i
z0) dz =
z ;z0
; H ;f (z) ;
1
= 2i z;z0 dz ; f (z0) ind(;
z0 ). Q.E.D.
;
; 
sMENA OBOZNA^ENIJ z NA
, a z0 NA z PRIWODIT K SLE-
DU@]EJ PEREFORMULIROWKE DOKAZANNOGO UTWERVDENIQ.
1 bYLA POLU^ENA kOI W 1831 G. (28], ser. II, t. XV, p. 449).
166
eSLI ZAMKNUTYJ KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ; RASPOLOVEN
W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C , W KOTOROJ FUNKCIQ w = f (z)
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ , TO W NE LEVA]IH NA KONTURE ;
TO^KAH z 2 D , DLQ KOTORYH ind (; z) 6= 0, ZNA^ENIQ f (z)
\TOJ FUNKCII WOSSTANAWLIWA@TSQ PO EE ZNA^ENIQM f (
)
NA KONTURE ; POSREDSTWOM INTEGRALXNOJ FORMULY kOI
1 H f () d
= f (z)  ind(; z ) .
2i  ;z
;

rIS. 63

sU]ESTWENNO, ^TO LEWAQ ^ASTX INTEGRALXNOJ FORMULY

kOI IMEET SMYSL I W BOLEE OB]IH PREDPOLOVENIQH, NEVELI
TE, PRI KOTORYH BYLA POLU^ENA \TA FORMULA. a IMENNO, ESLI
; | KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR (NE OBQZATELXNO ZAMKNUTYJ),
A w = '(
) | NEPRERYWNAQ NA \TOM KONTURE FUNKCIQ, TO W NE
LEVA]IH NA KONTURE R; TO^KAH z 2 C OPREDELENY ZNA^ENIQ
INTEGRALA kOI 1 21i ' ;(z) d
FUNKCII w = '(
).
;
1tERMIN IZ ZAMETKI ITALXQNSKOGO MATEMATIKA mORERY (SNOSKA 2
NA S. 173) \Intorno all'integrale di Cauchy" (\oB INTEGRALE kOI") W
Rendiconti Reale Istituto Lombardo, ser. II, v. XXII, 1889, p. 191{200.
 167
lEWAQ ^ASTX INTEGRALXNOJ FORMULY kOI (W ZAPISI NA
S. 166) QWLQETSQ ^ASTNYM SLU^AEM INTEGRALA kOI, KOGDA:
a) ; | ZAMKNUTYJ KUSO^NO - GLADKIJ KONTUR, CELIKOM
RASPOLOVENNYJ W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C , W KOTOROJ
ZADANA ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ w = f (z)
B) W KA^ESTWE '(
) BERUTSQ ZNA^ENIQ f (
) \TOJ ANALITI-
^ESKOJ FUNKCII NA \TOM KONTURE 
PRI \TOM INTEGRAL kOI WOSSTANAWLIWAET 1 UVE ZADANNU@
W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C ANALITI^ESKU@ FUNKCI@
w = f (z) PO EE ZNA^ENIQM NA (ZAMKNUTOM) KONTURE R
;.
' (
w OB]EM VE SLU^AE INTEGRAL kOI 21i  ;z d
PO ZA- )
;
DANNOJ NA KONTURE ;R FUNKCII w = '(
) OPREDELQET 2 NOWU@
= 21i ' ;(z) d
(PRI \TOM KONTUR ; NE OBQZAN
FUNKCI@ f (z) def
;
BYTX ZAMKNUTYM , A ZADANNAQ NA NEM FUNKCIQ w = '(
) |
ANALITI^ESKOJ ).
s CELX@ OTTENITX \TO RAZLI^IE, TERMIN INTEGRAL kOI NEKOTO-
RYE OTNOSQT ISKL@^ITELXNO K LEWOJ ^ASTI INTEGRALXNOJ FORMULY
kOI (S. 166), WOSSTANAWLIWA@]EJ ZADANNU@ ANALITI^ESKU@ FUNK-
CI@ PO EE ZNA^ENIQM NA ZAMKNUTOM R '(KONTURE . sHODNU@ VE PO WIDU
def 1  )
PRAWU@ ^ASTX RAWENSTWA f (z) = 2i  ;z d , OPREDELQ@]EGO PO ZADAN-
;
NOJ NA KONTURE ; (NE OBQZATELXNO ZAMKNUTOM ) NEPRERYWNOJ FUNKCII
w = '(z) (NE OBQZATELXNO ANALITI^ESKOJ ) NOWU@ FUNKCI@ w = f (z),
PREDPO^ITA@T NAZYWATX INTEGRALOM TIPA kOI , WOWSE NE VELAQ WY-
RAZITX TEM PRENEBREVENIE K WELIKOMU MATEMATIKU, A LIX SOKRA]AQ
BOLEE DLINNOE NAZWANIE INTEGRAL TIPA INTEGRALA kOI .
fUNDAMENTALXNU@ ROLX IGRAET SLEDU@]EE SWOJSTWO IN-
TEGRALA kOI (ILI TIPA kOI).
1 B TEH TO^KAH z 2 D, OTNOSITELXNO KOTORYH ind(;
z ) 6= 0.
2 w TO^KAH z 2 C , NE LEVA]IH NA KONTURE ;.
168
tEOREMA O PROIZWODNYH
R INTEGRALA kOI iNTEG- .

RAL kOI f (z) def= 21i ' ;(z) d

NEPRERYWNOJ NA KUSO^NO-GLADKOM
;
KONTURE ;  C FUNKCII w = '(
) OPREDELQET WNE \TOGO KONTURA1
ANALITI^ESKU@ FUNKCI@ w = f (z), IME@]U@ PROIZWODNYE
R '()
k !
f (k) (z)= 2i ( ;z)k+1 d
WSEH PORQDKOW.
;

rIS. 64

dOKAZATELXSTWO . pUSTX z | NE LEVA]AQ NA KONTURE ;

TO^KA PLOSKOSTI C , C | OKRUVNOSTX (RADIUSA r ) S CENT-
ROM z , NE ZAHWATYWA@]AQ TO^EK KONTURA ; r(VIII , S. 126) I
Mz | NENULEWOE KOMPLEKSNOE

^ISLO S jMzj < 2 (RIS

. 64).
f (z +Mz);f (z) = 1 1 R '() d
1 R '() d
=
;
Mz Mz 2i  ;z ;Mz 2i  ;z
R ; ;
1 ' ()
= 2i ( ;z;Mz)( ;z) d
=
R; '() R '()Mz
= 2i ( ;z)2 d
+ 21i ( ;z;M
1
z )( ;z )2 d
.
; ;
1tO^NEE, W KAVDOJ OBLASTI , NA KOTORYE RASPADAETSQ MNOVESTWO NE
LEVA]IH NA KONTURE ; TO^EK z 2 C .
 169
w SILU NEPRERYWNOSTI NA KONTURE ; FUNKCIQ w = '(
)
QWLQETSQ NA NEM OGRANI^ENNOJ (j'(
)j 6 h). s DRUGOJ STORO-
NY, j
;zj >r I j
;z;Mzj > 2 DLQ WSEH TO^EK
KONTURA ;. kAK
r
SLEDSTWIE (VIII , c. 133, OCENKA INTEGRALA PO KONTURU ) MO-
DULX WTOROGO SLAGAEMOGO W PRAWOJ ^ASTI PREDYDU]EJ SISTE-
MY RAWENSTW NE PREWOSHODIT WELI^INY 21 2r r12 h jMzj l(;),
GDE l(;) | DLINA KONTURA ;. pOSKOLXKU \TA WELI^INA STRE-
MITSQ K NUL@ PRI M z ! 0, SLEDUET WYWOD: W L@BOJ TO^KE
z 2 C , NE LEVA]EJ NA KONTURE ;, INTEGRAL kOI (TO^NEE,
def 1 R '()
OPREDELQEMAQ IM FUNKCIQ ) f (z) = 2i  ;z d
IMEET PROIZ-
;R
0 f (z +Mz );f (z) 1 '() d
I POTOMU
WODNU@ f (z) = Mlim
z!0 M z = 2 i (  ;z )2
;
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ FUNKCIEJ W L@BOJ OBLASTI D  C ,
NE SODERVA]EJ TO^EK KONTURA ;.
dOKAZATX, ^TO \TA FUNKCIQ NA SAMOM DELE IMEET W L@BOJ
TO^KE z 2= ; PROIZWODNU@ f (k) (z) L@BOGO PORQDKA k MOVNO
LIBO RASSUVDENIQMI PO \TOJ VE SHEME (NO S WOZRASTA@]IMI
TEHNI^ESKIMI SLOVNOSTQMI), LIBO OPIRAQSX NA SLEDU@]U@
LEMMU .
lEMMA O PROIZWODNOJ INTEGRALA PO PARAMETRU .
eSLI ; I D | SOOTWETSTWENNO KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR I
OBLASTX NA PLOSKOSTI C (ILI DWUH RAZLI^NYH EE \KZEMPLQ-
RAH ), a FUNKCIQ w = (
 z)
2 ; z 2 D , QWLQETSQ
a) NEPRERYWNOJ (PO
) NA KONTURE ; PRI L@BOM z 2 D 
B) ANALITI^ESKOJ (PO z) W OBLASTI D PRI L@BOM
2 ;,
R
TO INTEGRAL (

z) d
QWLQETSQ (PO PEREMENNOJ z ) ANALI-
;
TI^ESKOJ FUNKCIEJR
W OBLASTI D , PRI \TOM
0 R
(

z) d
= z0 (

z) d
.
; ;
170
dOKAZATELXSTWO LEMMY.1 dLQ PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^KI
z 2 D PUSTX K | KRUG S CENTROM z , PRINADLEVA]IJ OB-
LASTI D  C | KONCENTRI^ESKAQ OKRUVNOSTX RADIUSA r ,
MENXEGO , ^EM RADIUS KRUGA K  Mz | L@BOE KOMPLEKSNOE
^ISLO (\WEKTOR PRIRA]ENIQ"), DLQ KOTOROGO 0 < j M zj < 2r
(KAK NA RIS. 64).
eSLI ANALITI^ESKU@ FUNKCI@ w = (
 z) (PEREMENNOJ
z PRI FIKSIROWANNOJ TO^KE
2 ;) RASSMATRIWATX NE WO WSEJ
OBLASTI D (KOTORAQ MOVET BYTX NEODNOSWQZNOJ ), A LIX W
KRUGE K , TO PRIMENENIE K NEJ INTEGRALXNOJ FORMULY kOI
c OKRUVNOSTX@ C (ODIN RAZ OBHODIMOJ W POLOVITELXNOM
NAPRAWLENII
R
) W KA^ESTWE KONTURA

INTEGRIROWANIQ DAET:
R
Mz (

z +Mz) d
; (

z) d
=
1
; ;
R 1  H (
!) H (
!) 
1
= Mz 2i !;z;Mz d! ; !;z d! d
=
; C C
R 1 H  (
!)
= 2i (!;z ;Mz )(!;z) d!d
=
; C
R 1 H (
!) R H (
!)Mz
= 2i (!;z)2 d!d
+ 21i (!;z;M z)(!;z)2 d!d
.
; C ; C
pERWOE SLAGAEMOE W POSLEDNEJ SUMME ESTX (SOGLASNO UVE
USTANOWLENNOJRFORMULE PROIZWODNOJ INTEGRALA kOI ) NI-
^TO INOE KAK z0 (

z) d
, WTOROE VE PO MODUL@ NE BOLXE
;
WELI^INY 21 2r r12 h j M zj l(C ) l(;), GDE l(C ) I l(;) | DLINY
SOOTWETSTWENNO OKRUVNOSTI C I KONTURA ;, A h | WERHNQQ
GRANICA ZNA^ENIJ j(
 !)j NA ZAMKNUTOM I OGRANI^ENNOM
1 dLQ NAGLQDNOSTI (I WWIDU OSOBOJ WAVNOSTI \TOGO SLU^AQ) OBLASTX
D MOVNO S^ITATX MNOVESTWOM TO^EK z 2 C , NE LEVA]IH NA KONTURE ;
(ILI ODNOJ IZ OBLASTEJ , NA KOTORYE RASPADAETSQ \TO MNOVESTWO).
 171
MNOVESTWE SOWOKUPNOGO IZMENENIQ PEREMENNYH
2 ; ! 2 C .
|TIM USTANOWLENO, ^TO DLQ L@BOJ TO^KI z OBLASTI D
SU]ESTWUET
R 0  
(

z) d
= Mlim 1 R (

z +Mz) d
; R (

z) d
=
z!0 Mz
; ; R
;
= z0 (

z)d
. Q.E.D.
;
zAWERITX DOKAZATELXSTWO TEOREMY MOVNO POSLEDOWATELX-
NYM PRIMENENIEM DOKAZANNOJ LEMMY, POLAGAQ NA PERWOM
AGE W EE USLOWII (
 z) = 21i ' ;(z) 1 I POLU^AQ (POWTORNO,
NO NA SEJ RAZ KAK SLEDSTWIE LEMMY) REZULXTAT:
() 0 1 R '() 0
 R    R
f (z) = 2i  ;z d
= 2i  ;z d
= 21!i (';(z))2 d
.
0 1 '
; ; ;
rASSUVDAQ DALEE PO INDUKCII, T. E. S^ITAQ UVE USTANOW-
LENNYM FAKT SU]ESTWOWANIQ
R
f (k;1) (z) = (k2;i1)! (';(z))k d
,
;
DOSTATO^NO PRIMENITX LEMMU S (
 z) = (k2;i1)!(';(z))k , DOKA-
ZAW W REZULXTATE SU]ESTWOWANIE
 0
(k;1)! R '() (k;1)! R '() 0
 
f (z) = 2i ( ;z)k d
= 2i ( ;z)k d
=
(k)
; ;
R
= 2ki! ( ;'z())k+1 d
. Q.E.D.
;
sOEDINENIE DOKAZANNOJ TEOREMY I INTEGRALXNOJ FORMU-
LY kOI PRIWODIT K SLEDU@]EMU FUNDAMENTALXNOMU SWOJ-
STWU ANALITI^ESKIH FUNKCIJ.
1s^ITAQ, ^TO  PROBEGAET KONTUR ;, A z | L@BU@ NE PERESEKA@-
]U@SQ S NIM OBLASTX D .
172
tEOREMA O PROIZWODNYH ANALITI^ESKOJ FUNKCII .
eSLI FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLASTI
D  C (T. E. IMEET PROIZWODNU@ f 0(z) W L@BOJ TO^Ke z 2 D ),
TO ONA IMEET W OBLASTI D PROIZWODNYE WSEH PORQDKOW1  W
SLU^AE, ESLI OBLASTX D QWLQETSQ ODNOSWQZNOJ , SPRAWEDLIWA
FORMULA kOI DLQ PROIZWODNYH :
H
f (k) (z)  ind(; z) = 2ki! ( ;f z())k+1 d
, z 2 D k = 1 2 : : : ,
;
GDE W KA^ESTWE ; MOVET BYTX WZQT L@BOJ NE PROHODQ]IJ
^EREZ TO^KU z 2 D ZAMKNUTYJ KUSO^NO - GLADKIJ KONTUR, CE-
LIKOM RASPOLOVENNYJ W OBLASTI D .
dOKAZATELXSTWO . dLQ PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^KI z OB-
LASTI D PUSTX K | KRUG S CENTROM z , PRINADLEVA]IJ
\TOJ OBLASTI, a C | L@BAQ KONCENTRI^ESKAQ OKRUVNOSTX
MENXEGO RADIUSA. pRIMENENIE K ANALITI^ESKOJ FUNKCII
w = f (z) W KRUGE K (A NE WO WSEJ OBLASTI D , KOTORAQ MO-
VET BYTX NEODNOSWQZNOJ ) INTEGRALXNOJ FORMULY kOI S
OKRUVNOSTX@ C W KA^ESTWE KONTURA (S^ITAQ EE ODNOKRAT-
NO OBHODIMOJ W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII) DAET PRED-
STAWLENIE \TOJ FUNKCII HWNUTRI OKRUVNOSTI C W WIDE IN-
TEGRALA kOI: f (z)= 21i f;(z) d
, z 2 int C . oSTAETSQ PRI-
C
MENITX TEOREMU O PROIZWODNYH INTEGRALA kOI: PRAWAQ (A
POTOMU I LEWAQ ) ^ASTX POSLEDNEJ FORMULY IMEET WNUTRI
OKRUVNOSTI C (S CENTROM W PROIZWOLXNO WZQTOJRTO^KE OBLAS-
TI D) PROIZWODNYE WSEH PORQDKOW f (k) (z)= 2ki! ( ;'(z))k+1 d
.
C
w SLU^AE ODNOSWQZNOJ OBLASTI D WMESTO OKRUVNOSTI
1w \TOM SOSTOIT PRINCIPIALXNOE RAZLI^IE FUNKCIJ DEJSTWITELX-
NOJ I KOMPLEKSNOJ PEREMENNYH: FUNKCIQ DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ
MOVET IMETX NA INTERWALE (OBLASTI NA PRQMOJ ) PERWU@ PROIZWODNU@,
NO NE IMETX SLEDU@]IH (PRIMER: y = xjxj c y0 = 2jxj).
 173
C (S CENTROM W PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^KE z 2 D ) MOVNO
WZQTX L@BOJ (NE PROHODQ]IJ ^EREZ \TU TO^KU) ZAMKNUTYJ
KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR ;  D I, PRIMENIW WNA^ALE INTEG-
RALXNU@ FORMULU kOI, A ZATEM TEOREMU O PROIZWODNYH
INTEGRALA kOI S U^ETOM SWOJSTWA POSTOQNSTWA INDEKSA
ZAMKNUTOGO KONTURA1, POSLEDOWATELXNO POLU^ITX:
H f ()
f (z)  ind(; z) = 2i  ;z d
,
1
;
H
f (k) (z)  f ( )
ind(; z) = 2ki! ( ;z)k+1 d
, k = 1 2 : : : Q.E.D.
;
tEOREMA mORERY 2 eSLI W OBLASTI3 D  C FUNKCIQ
 .
w = f (z) NEPRERYWNA I DLQ L@BOGO ZAMKNUTOGO
H KUSO^NO-
GLADKOGO KONTURA ; (LEVA]EGO W OBLASTI D ) f (z) dz = 0
4
;
TO FUNKCIQ w = f (z) D.
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLASTI
dOKAZATELXSTWO. eSLI WYPOLNENY USLOWIQ TEOREMY, TO W SI-
LU LEMMY O SU]ESTWOWANII PERWOOBRAZNOJ (X , c. 159) FUNKCIQ
w = f (z) IMEET W OBLASTI D PERWOOBRAZNU@ : f (z)= '0 (z)
z 2 D .
fUNKCIQ w = '(z), IMEQ W OBLASTI D PROIZWODNU@ '0 (z) = f (z),
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W \TOJ OBLASTI I PO TEOREME O PROIZ-
WODNYH ANALITI^ESKOJ FUNKCII (S. 172) IMEET W NEJ PROIZWODNYE
WSEH PORQDKOW. sLEDOWATELXNO, PROIZWODNYE WSEH PORQDKOW IMEET
W OBLASTI D I FUNKCIQ w = f (z)= '0 (z). Q.E.D.
1 w L@BOJ OBLASTI , NE SODERVA]EJ TO^EK \TOGO KONTURA (IX, c. 141),
A SLEDOWATELXNO, W OKRESTNOSTI KAVDOJ NE LEVA]EJ NA NEM TO^KI.
2 iTALXQNSKIJ MATEMATIK mOR ERA (Morera, Giacinto, 1856{1909)
OPUBLIKOWAL EE W 1886 G. (W Rendiconti Reale Istituto Lombardo, ser. II,
t. XIX, p. 304{307) KAK \OBRATNU@ K TEOREME kOI" (\l'inverso del
teorema di Cauchy").
nE OBQZATELXNO ODNOSWQZNOJ .
3
nA SAMOM DELE DOSTATO^NO, ^TOBY RAWNQLSQ NUL@ INTEGRAL \TOJ
4
FUNKCII PO L@BOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ W OBLASTI D .
174
pOSLEDOWATELXNOSTX FUNKCIJ ffn (z)g S^ITA@T 1 SHODQ]EJSQ
RAWNOMERNO WNUTRI OBLASTI D K FUNKCII w = f (z) , ESLI DLQ
L@BOGO ZAMKNUTOGO KRUGA K  D I L@BOGO POLOVITELXNOGO
^ISLA " SU]ESTWUET TAKOE (ZAWISQ]EE OT KRUGA K I ^ISLA " )
NATURALXNOE ^ISLO n0 , ^TO PRI n > n0 NERAWENSTWO jfn (z);f (z)j <
" OKAZYWAETSQ WYPOLNENNYM SRAZU DLQ WSEH TO^EK z 2 K .
sIMWOLI^ESKI DANNOE OPREDELENIE WYRAVAETSQ FORMULOJ
;
8z0 8r> 0 (z0 2 D ^ 8z (jz ; z0j6 r =) z 2 D)) =)

=) 8"> 0 9n0 8n 8z (n > n0 ^ jz ; z0j6 r =) jfn (z ) ; f (z )j <") .
tEOREMA wEJERTRASSA2 O POSLEDOWATELXNOSTQH
 (
ANALITI^ESKIH FUNKCIJ eSLI POSLEDOWATELXNOSTX
ffn(z)g FUNKCIJ, ANALITI^ESKIH
).
W OBLASTI D , SHODITSQ
RAWNOMERNO WNUTRI \TOJ OBLASTI K FUNKCII w = f (z), TO
a) w = f (z) | ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ W OBLASTI D 
B) DLQ L@BOGO k = 1 2 : : : POSLEDOWATELXNOSTX PROIZ-
WODNYH ffn(k)(z)g SHODITSQ K PROIZWODNOJ f (k) (z) PREDELXNOJ
FUNKCII RAWNOMERNO WNUTRI OBLASTI D .
dOKAZATELXSTWO. pUSTX K0 | L@BOJ PRINADLEVA]IJ
OBLASTI D KRUG , z0 | EGO CENTR , K | ZAMKNUTYJ KON-
CENTRI^ESKIJ KRUG MENXEGO RADIUSA, C | OGRANI^IWA@-
]AQ KRUG K OKRUVNOSTX (RIS. 65, a). B SILU NERAWENSTWA
jfn(z);f (z)j<" ;WYPOLNQ@]EGOSQ DLQ WSEH TO^EK z 2 K PRI
n > n0 (K ") I NERAWENSTWA
jf (z) ;f (
)j 6 jf (z); fn(z)j + jfn(z) ;fn(
)j + jfn(
) ;f (
)j
+1
1 oSNOWYWAQSX NA OPREDELENII wEJERTRASSA TOGO, ^TO RQD P fn (z)
n=0
(T. E. POSLEDOWATELXNOSTX f0 (z)
f0 (z)+ f1 (z)
f0 (z)+ f1 (z)+ f2 (z)
: : : )
FUNKCIJ SHODITSQ RAWNOMERNO W OKRESTNOSTI TO^KI a (\die Reihe
convergire gleichmassig in der Nahe der Stelle a " 43], Bd. 2, S. 201{202).
2 pERWONA^ALXNYJ EE WARIANT BYL POLU^EN wEJERTRASSOM W 1841 G.
(43], Bd. 1, S. 73{74).
 175

rIS. 65

PREDELXNAQ FUNKCIQ w = f (z) NEPRERYWNA W KRUGE K (A ZNA-

^IT, I NA OKRUVNOSTI C ), PO\TOMU DLQ USTANOWLENIQ ANALI-
TI^NOSTI \TOJ FUNKCII W TO^KEH z0 DOSTATO^NO PROWERITX
WYPOLNENIE RAWENSTWA f (z)= 21i f;(z) d
WNUTRI OKRUVNOSTI
C
C (S^ITAQ EE ODNOKRATNO OBHODIMOJ W POLOVITELXNOM NAPRAW-
LENII). w SILU INTEGRALXNOJ FORMULY kOI, PRIMENENNOJ K
FUNKCIQM w = fn(z) W KRUGE K0 I TO^KAM z c jz ; z0 j < r ( r |
RADIUS OKRUVNOSTI C ), A TAKVE WYPOLNQ@]EGOSQ DLQ WSEH TO^EK
z 2 K PRI n > n0(K
") NERAWENSTWA jfn (z);f (z)j <" \TU PROWERKU
DAET

OCENKA INTEGRALA PO KONTURU (VIII , c. 133):
H f ()   H f ();fn () 
f (z) ; 1
2i  ;z d
= f (z) ; fn(z) ; 2i
 1
 ;z d
 6
  

C 
C 
6

f (z) ;  
fn(z)+  1 H fn ();f () d
 6 " + 1 " 2r .
 2i ( ;z0);(z ;z0)  2 r;jz ;z0j
C
dLQ L@BOGO ZAMKNUTOGO KRUGA K  D PUSTX Ce | KON-
CENTRI^ESKAQ OKRUVNOSTX BOLXEGO RADIUSA, TAKVE PRI-
NADLEVA]AQ (S OGRANI^IWAEMYM E@ KRUGOM ) OBLASTI D
(RIS. 65, B). tAK KAK  fn(z) ! f (z) RAWNOMERNO WNUTRI OB-
 

LASTI D , fn(
);f (
) <" ODNOWREMENNO DLQ WSEH TO^EK
2 Ce

176
PRI n > n0(Ce "), IZ ^EGO S PRIMENENIEM FORMUL kOI DLQ
PROIZWODNYH (c. 172) I OCENKI INTEGRALA (VIII , c. 133) SLE-
DUET, ^TO DLQ TO^EK z 2 K
H fn ();f ()  k!2r "
fn (z) ; f (k) (z) =  k
 (k)  
( ;z)k+1 d
 < 2 (r;)k+1

 2i
Ce
(ZDESX r I  | RADIUSY SOOTWETSTWENNO OKRUVNOSTI Ce I
KRUGA K ). Q.E.D.
uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, ^TO ESLI NEPRERYWNAQ
R W OBLASTI D
C
FUNKCIQ w = f (z) OBLADAET TEM SWOJSTWOM, ^TO f (z)dz = 0 DLQ L@BOGO
L
PRQMOLINEJNOGO OTREZKA L
D , TO f (z) 0 W OBLASTI D .
2. dOKAZATX SLEDU@]IJ USILENNYJ WARIANT TEOREMY mORERY
H
.
ESLI FUNKCIQ w = f (z) NEPRERYWNA W OBLASTI D
C I f (z) dz = 0
T
DLQ L@BOGO (RASPOLOVENNOGO W OBLASTI D ) TREUGOLXNIKA 1 T , TO \TA
FUNKCIQ QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLASTI D .
3. dOKAZATX SLEDU@]IJ FAKT, IZWESTNYJ KAK TEOREMA lIUWILLQ2.
eSLI CELAQ (T, E. ANALITI^ESKAQ WO WSEJ PLOSKOSTI C ) FUNKCIQ QW-
LQETSQ OGRANI^ENNOJ , TO \TA FUNKCIQ POSTOQNNA .
uKAZANIE : DLQ PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^KI z 2 C OCENITX INTEGRAL
;
H f ()
( ;z)2 d PO OKRUVNOSTI Cr RADIUSA r PRI r ! +1 , a ZATEM PRI-
Cr
MENITX FORMULU kOI DLQ PROIZWODNOJ (c. 172) I PERWOE IZ USLOWIJ
POSTOQNSTWA ANALITI^ESKOJ FUNKCII W OBLASTI (VII, c. 112).

1 sLEDUET OTMETITX
H , ^TO W SLU^AE NEODNOSWQZNOJ OBLASTI D IZ \TO-
GO NE SLEDUET , ^TO f (z) dz = 0 DLQ L@BOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ P ,
P
RASPOLOVENNOJ W OBLASTI D (X, UPRAVNENIE NA S. 164).
2 fRANCUZSKIJ MATEMATIK lIUWI LLX (Liouville, Joseph, 1809{1882)
OPUBLIKOWAL \TU TEOREMU W 1844 G. sWOE NEDOWOLXSTWO \TIM NEODNOKRAT-
NO WYRAVAL kOI (28], ser. I, t. VIII, p. 378 t. XI, p. 374), S^ITAWIJ
SEBQ AWTOROM \TOJ TEOREMY.
 177
kAK OPERIRU@T TEOREMOJ I
XII .

INTEGRALXNOJ FORMULOJ kOI I ^TO

UTWERVDA@T TEOREMY tEJLORA I lORANA

oBY^NYM PREPQTSTWIEM K PRAKTI^ESKOMU PRIMENENI@

TEOREMY kOI (RAWNO KAK I EE SLEDSTWIQ | INTEGRALXNOJ
FORMULY kOI) WYSTUPAET NEODNOSWQZNOSTX OBLASTI, PO
KOTOROJ PROHODIT KONTUR INTEGRIROWANIQ (I W KOTOROJ POD-
YNTEGRALXNAQ FUNKCIQ QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ .
wSTRE^A@]IESQ W LITERATURE POPYTKI RASPROSTRANITX TEOREMU
kOI NA MNOGOSWQZNYE OBLASTI (OB]EGO WIDA) NEIZMENNO PRIWODQT K
UTWERVDENIQM ^ASTNOGO HARAKTERA: W KA^ESTWE MNOGOSWQZNOJ OBLASTI
W NIH WYSTUPAET KONKRETNAQ EE RAZNOWIDNOSTX, RAWNO KAK KONKRETNYM
PREDSTAWLQETSQ I RASPOLOVENNYJ W NEJ KONTUR INTEGRIROWANIQ .
nEWOZMOVNOSTX PRQMOGO PRIMENENIQ TEOREMY kOI I
INTEGRALXNOJ FORMULY kOI K INTEGRALAM FUNKCIJ W NEOD-
NOSWQZNYH OBLASTQH WOWSE NE OZNA^AET, ^TO \TO ZATRUDNENIE
NELXZQ OBOJTI.
nAIBOLEE PROSTYM OKAZYWAETSQ SLU^AJ, KOGDA W ISHODNOJ
NEODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C (W KOTOROJ LEVIT KONTUR IN-
TEGRIROWANIQ , A PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ QWLQETSQ ANALI-
TI^ESKOJ ) UDAETSQ WYDELITX ODNOSWQZNU@ OBLASTX D1  D,
CELIKOM SODERVA]U@ KONTUR INTEGRIROWANIQ ;: SLEDUET
LIX NA WREMQ ZABYTX PRO ISHODNU@ OBLASTX D I DEJSTWO-
WATX ISKL@^ITELXNO W RAMKAH ODNOSWQZNOJ OBLaSTI D1 .
~A]E VE WYHOD IZ ZATRUDNENIQ NAHODQT W PREOBRAZOWA-
NII KONTURA INTEGRIROWANIQ | ZAMENE EGO (CELIKOM ILI
PO U^ASTKAM) DRUGIM, NO S TEM VE ZNA^ENIEM INTEGRALA .
pRIMEROM PRIMENENIQ \TOGO PRIEMA MOVET SLUVITX DOKA-
ZATELXSTWO SLEDU@]EGO UTWERVDENIQ | WARIANTA TEOREMY
kOI DLQ PROSTEJEJ NEODNOSWQZNOJ OBLASTI.
178
T EOREM kOI DLQ KOLXCA.1 eSLI FUNKCIQ w = f (z)
a
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W KOLXCE
A = z 2 C : r1 < jz ; z0 j <r2  0 6 r1 <r2 6 +1,2
 
R
TO EE INTEGRAL f (z) dz PO L@BOMU (RASPOLOVENNOMU W \TOM
;
KOLXCE ) ZAMKNUTOMU KUSO^NO-GLADKOMU KONTURU ; ZAWISIT
LIX OT INDEKSAH\TOGO KONTURA OTNOSITELXNO
H
CENTRA z0 KOLX-
CA. a IMENNO, f (z) dz = ind(;
z0 ) f (z) dz , GDE C | L@BAQ
; C
(LEVA]AQ W \TOM KOLXCE ) OKRUVNOSTX S CENTROM z0 , ODIN
RAZ OBHODIMAQ W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (RIS. 66, a)3.
dOKAZATELXSTWO. pUSTX z1 | L@BAQ TO^KA KONTURA ;
(WYBRANNAQ NA^ALXNOJ )4, L1 | PRQMAQ , PROHODQ]AQ ^EREZ
TO^KI z0 I z1 , L2 | PRQMAQ , PERESEKA@]AQ W TO^KE z0 PRQ-
MU@ L1 (DLQ OPREDELENNOSTI POD PRQMYM UGLOM  RIS. 66, B ).
ESLI KONTUR ; NE IMEET OB]IH TO^EK S PRQMOJ L2 , TO
UTWERVDENIE TEOREMY WERNO, TAK KAK ODNOWREMENNO
H H
= 21i z;dzz0 = 0 I f (z) dz = 0
ind(;
z0 ) def
; ;
W SILU TEOREMY kOI, PRIMENENNOJ K ANALITI^ESKIM FUNK-
CIQM w = z;1z0 I w = f (z) W ODNOSWQZNOJ OBLASTI | POLU-
KOLXCE , \OTREZAEMOM" OT KOLXCA A PRQMOJ L2 .
1 u kOI W 28], ser. I, t. VIII, p. 162{163.
2 pRI r1 =0 I r2 < +1 \TO KOLXCO ESTX KRUG S IZ_QTYM CENTROM
z0, PRI r1 > 0 I r2 = +1 | WNENOSTX OKRUVNOSTI , A PRI r1 = 0 I
r2 = +1 | PLOSKOSTX C S IZ_QTOJ TO^KOJ z0 (oBOZNA^ENIE KOLXCA
A | PO NA^ALXNOJ BUKWE FR. anneau | KOLXCO ).
3 oKRUVNOSTX C | ^TOBY NE ZAGROMOVDATX RISUNOK | IZOBRAVENA
NE PERESEKA@]EJ KONTUR ;, A \TOT KONTUR | ODNOKRATNO OBHODQ]IM
CENTR KOLXCA W POLOVITELXNOM H NAPRAWLENII.
4 OT EE WYBORA ZNA^ENIE f (z) dz NE ZAWISIT (VIII, c. 128).
;
 179

rIS. 66

eSLI VE KONTUR ; IMEET OB]IE TO^KI S PRQMOJ L2 (KAK

NA RIS. 66, B ), TO PUSTX z2 | PERWAQ IZ NIH (W PORQDKE SLE-
DOWANIQ TO^EK KONTURA ; OT TO^KI z1).

rIS. 67
pRIMENQQ TEOREMU kOI (X , S. 151) K FUNKCII w = f (z)
W ODNOSWQZNOJ OBLASTI | KOLXCE A S \RAZREZOM" PO LU^U IZ
TO^KI z0 WDOLX PRQMOJ L1 W NAPRAWLENII, PROTIWOPOLOVNOM
NAPRAWLENI@
H NA TO^KU z1 , MOVNO SDELATX WYWOD: ZNA^ENIQ
f (z) dz I ind(; z0) NE IZMENQTSQ , ESLI U^ASTOK KONTURA
;
180
; OT TO^KI z1 DO TO^KI z2 ZAMENITX KUSO^NO-GLADKIM KON-
TUROM , SOSTOQ]IM IZ OTREZKOW PRQMYH L1  L2 , SOEDINQ@-
]IH TO^KI z1 I z2 S OKRUVNOSTX@ C , I ^ETWERTI \TOJ
OKRUVNOSTI (RIS. 67, A).
dEJSTWIQ PO \TOJ SHEME (PRI KOTOROJ PRQMYE L1 I L2
POPEREMENNO MENQ@TSQ HROLQMI) PREOBRAZU@T KONTUR ; | S
SOHRANENIEM ZNA^ENIJ f (z) dz I ind(; z0) | W SOSTOQ]IJ
;
IZ ^ETWERTEJ OKRUVNOSTI C , SOEDINENNYH OTREZKAMI PRQ-
MYH L1 I L2 (RIS. 67, B ). pOSKOLXKU KAVDYJ IZ \TIH OTREZ-
KOW OBHODITSQ DWAVDY W PROTIWOPOLOVNYH NAPRAWLENIQH,
INTEGRAL PO \TOMU KONTURU RAWEN INTEGRALU PO OKRUVNOS-
TI C , OBHODIMOJ STOLXKO VE RAZ, KAKOW ind(; z0). Q.E.D.
tEOREMA tEJLORA.1 fUNKCIQ w=2 f (z), ANALITI^ESKAQ
W KRUGE D = z 2 C : jz ; z0 j < r IMEET W \TOM KRUGE
PREDSTAWLENIE W WIDE SUMMY SHODQ]EGOSQ STEPENNOGO RQDA
1
f (z) = cn(z ; z0)n z 2 D,
+P
n=0
KO\FFICIENTY KOTOROGO SWQZANY S NEJ SOOTNOENIQMI3
(n) H
cn = f n(!z0) I cn = 21i ( ;fz(0))n+1 d
, n =0
1
2
: : : ,
;
GDE ; | L@BOJ ZAMKNUTYJ KUSO^NO -GLADKIJ KONTUR , RASPO-
LOVENNYJ W KRUGE D I ODIN RAZ OBHODQ]IJ EGO CENTR z0 W
POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (RIS. 68, A).
1 nAZWANIE USLOWNO: \TU TEOREMU (USTANOWLENNU@ kOI W 1831 G.
DLQ SLU^AQ z0 = 0 28], ser. II, t. XV, p. 448{450) PRAWILXNEE NAZYWATX
TEOREMOJ kOI O RAZLOVENII ANALITI^ESKOJ FUNKCII W RQD tEJLORA.
pO UDIWITELXNO ^ASTOMU POWTORENI@ EE FORMULIROWKI W RABOTAH kOI
RAZNOGO WREMENI MOVNO SDELATX WYWOD, ^TO IMENNO EE (A NE TO, ^TO NYNE
NAZYWA@T TEOREMOJ kOI ) ON S^ITAL GLAWNYM SWOIM REZULXTATOM.
2 wKL@^AQ SLU^AJ r =+1, KOGDA KRUG D ESTX WSQ PLOSKOSTX C .
3 pERWOE IZ KOTORYH I OZNA^AET, ^TO \TOT STEPENNOJ RQD QWLQETSQ
RQDOM tEJLORA FUNKCII w = f (z) (II, S. 33).
 181

rIS. 68

dOKAZATELXSTWO. pUSTX z | L@BAQ TO^KA KRUGA D , A

C | L@BAQ OKRUVNOSTX S CENTROM z0 , RADIUS  KOTOROJ
UDOWLETWORQET NERAWENSTWAM jz ; z0 j <  < r (RIS. 68, B). eS-
LI OKRUVNOSTX C RASSMATRIWATX KAK ZAMKNUTYJ GLADKIJ
KONTUR , OBHODQ]IJ TO^KU z0 (A SLEDOWATELXNO, I TO^KU z )
ODIN RAZ W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII, TO PRIMENENIE IN-
TEGRALXNOJ FORMULY kOI (XI , c. 166) I FORMULY SUMMY
GEOMETRI^ESKOJ PROGRESSII SO ZNAMENATELEM z;;zz00 (MODULQ
jz ;z0j < 1 DLQ TO^EK
2 C ) DAET:

H H
f (z) = 21i f;(z) d
= 21i ( ;z0f);(()z;z0) d
=
C C
H
+ ((z ;;zz00))2 +  d
=
 
= 21i f;(z)0 1+ z ;;zz00
2

C
H

 
= 21i f;(z)0 1+ z ;;zz00 + + ((z;;zz00))m d
+
m

C H
+ 21i ( ;z0f);(()z;z0) ((z ;;zz00))m+1 d
= I1 + I2 .
m+1

C
tAK KAK NA OKRUVNOSTI C ANALITI^ESKAQ W KRUGE D
FUNKCIQ w = f (z) OGRANI^ENA : 9h 8z (z 2 C =) jf (z)j 6 h),
182
WTOROe SLAGAEMOe W PRAWOJ ^ASTI PREDYDU]EJ SERII RA-
WENSTW DOPUSKAET OCENKU (VIII , c. 133):
 z ;z0 m+1
jI2j 6 ;jz;z0j    ;! 0
m ! +1.
h
kAK SLEDSTWIE H
1 f () 1+ z ;z0 +  + (z ;z0)m d
=
 
f (z) = mlim
!+1 2i C  ;z0  ;z0 ( ;z0)m
m 1 H f () (z ;z0)n 1
cn(z ; z0)n,
P +P
= mlim
!+1 n=0 2i C ( ;z0) n+1 d
=
n=0
H
GDE cn = 21i ( ;fz(0))n+1 d

n = 0
1
2
: : :
C
pOSKOLXKU PODYNTEGRALXNYE FUNKCII (PEREMENNOJ
) W
PRAWYH ^ASTQH POSLEDNIH FORMUL QWLQ@TSQ ANALITI^ESKI-
MI W KRUGE D S IZ_QTYM CENTROM z0 , TEOREMA kOI DLQ
\KOLXCA" (W DANNOM SLU^AE KOLXCA A = D r fz0g) POZWOLQET
ZAMENITX W FORMULAH DLQ KO\FFICIENTOW cn OKRUVNOSTX
C L@BYM ZAMKNUTYM KUSO^NO-GLADKIM KONTUROM ;  D S
TEM VE ZNA^ENIEM INDEKSA OTNOSITELXNO TO^KI z0 , T. E. ODIN
RAZ OBHODQ]IM EE W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (KAK NA
RIS. 68, A). |TO OZNA^AET, ^TO W POLU^ENNOM PREDSTAWLENII
+1
FUNKCII f (z) = P cn(z ; z0)n KO\FFICIENTY cn NE ZAWISQT
OT NA^ALXNOGO WYBORA TO^KI z 2 D, I POTOMU \TO PREDSTAW-
n=0

LENIe IMEET MESTO WO WSEM KRUGE D .

s U^ETOM TEOREMY kOI { aDAMARA (II , c. 27) RADIUS SHO-
1
DIMOSTI STEPENNOGO RQDA cn(z ;z0)n NE MENXE RADIUSA
+P
n=0
KRUGA D, A POTOMU PRIMENIMA TEOREMA O PROIZWODNOJ SUMMY
STEPENNOGO RQDA (II , c. 29), W SILU KOTOROJ FUNKCIQ w = f (z)
IMEET W KRUGE D PROIZWODNU@ L@BOGO PORQDKA k =1 2 : : :
1
f (k)(z)= cnn(n;1)    (n;k+1)(z;z0 )n;k , OTKUDA ck = f k(!z0) .
+P (k)

n=k
 183
tEOREMA lORANA 1 eSLIFUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ
ANALITI^ESKOJ W KOLXCE A = z 2 C : r1 < jz ; z0 j < r2 , TO
 .
2

W \TOM KOLXCE SPRAWEDLIWO ee PREDSTAWLENIE

1
cn(z ; z0 )n z 2 A,
+P
f (z) =
n=;1
W WIDE SUMMY OBOB]ENNOGO STEPENNOGO RQDA , KO\FFICIENTY
cn KOTOROGO, SWQZANY S \TOJ FUNKCIEJ SOOTNOENIQMI
H
cn = 21i ( ;fz(0))n+1 d
, n = 0
1
2
: : : ,
;
GDE ; | L@BOJ ZAMKNUTYJ KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR , RASPO-
LOVENNYJ W KOLXCE A I ODIN RAZ OBHODQ]IJ EGO CENTR z0 W
POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (T. E. ind(; z0)=1 RIS. 69, A).

rIS. 69
1 hOTQ PERWYM \TU TEOROMU DOKAZAL (W 1841 G.) wEJERTRASS (43],
Bd. I, S. 51), ZA NEJ ZAKREPILOSX IMQ FRANCUZSKOGO WOENNOGO INVENERA
lORANA (Laurent, Pierre Alphonce, 1813 {1854), KOTORYJ OPUBLIKOWAL
EE W 1843 G. KAK \OBOB]ENIE TEOREMY kOI" (\Extension du theor*eme
de M. Cauchy relatif *a la convergence du developpement d'une fonction
suivant les puissances ascendentes de la variable x "), ^TO SAMIM kOI
NEODNOKRATNO POD^ERKIWALOSX (28], ser. I, t. VIII, p. 115{117 147).
2 wKL@^AQ SLU^AI r =0
r =+1.
1 2
184
dOKAZATELXSTWO 1. dLQ PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^KI z 2 A
PUSTX C1 I C2 | OKRUVNOSTI S CENTROM z0 RADIUSOW 1 I
2 , UDOWLETWORQ@]IH NERAWENSTWAM r1 <1 < jz ;z0j <2 <r2
(RIS. 69, B ). kAVDAQ IZ OKRUVNOSTEJ C1 C2 RASSMATRIWA-
ETSQ KAK ZAMKNUTYJ GLADKIJ KONTUR , ODIN RAZ OBHODQ]IJ
CENTR z0 KOLXCA A (A SLEDOWATELXNO, I TO^KU z ) W POLOVI-
TELXNOM NAPRAWLENII. pERWYJ AG DOKAZATELXSTWA SOSTOIT
W USTANOWLENII SOOTNOENIQ H H
f (z) = 21i f;(z) d
+ 21i f;(z) d

C2 C1;
;
(C1 | OKRUVNOSTX C1 , ODNOKRATNO OBHODIMAQ W OTRICA-
TELXNOM NAPRAWLENII).
dLQ \TOGO SLEDUET, SOEDINIW OKRUVNOSTI C1 I C2 DWU-
MQ NE PROHODQ]IMI ^EREZ TO^KU z PRQMOLINEJNYMI OTREZ-
KAMIH , PREDSTAWITXH PRAWU@ ^ASTX RAWENSTWA W WIDE SUMMY
1 f () 1 f ()
2i  ;z d
+ 2i  ;z d
, GDE ZAMKNUTYE KUSO^NO-GLADKIE
;2 ;1
KONTURY ;1 I ;2 OBRAZOWANY DUGAMI OKRUVNOSTEJ C1; I
C2 I SOEDINQ@]IMI IH OTREZKAMI , OBHODIMYMI W PROTI-
WOPOLOVNYH NAPRAWLENIQH | TAK, ^TO TO^KA z OKAZYWAETSQ
WNUTRI KONTURA ;1 I WNE KONTURA ;2 (RIS. 70).
wY^ISLITX INTEGRALY PO KONTURAM ;1 I ;2 MOVNO S PO-
MO]X@ INTEGRALXNOJ FORMULY kOI (XI , S. 166), PRIMENQQ
EE, SOOTWETSTWENNO, K ODNOSWQZNYM OBLASTQM ArL1 I ArL2 ,
GDE L1 L2 | KAKIE-LIBO LU^I , WYHODQ]IE IZ TO^KI z0 I
NE PERESEKA@]IE , SOOTWETSTWENNO, KONTURY ;1 I ;2 (KAK NA
RIS. 70). tAK KAK ind(;1 z)=1, A ind(;2 z)=0,
1 H f () d
= f (z)  A 1 H f () d
=0.
2i  ;z 2i  ;z
;1 ;2
1pO SHEME DOKAZATELXSTWA TEOREMY tEJLORA (S. 181{182), NO S UDLIN-
NQ@]IMI OSLOVNENIQMI, WYZWANNYMI NEODNOSWQZNOSTX@ KOLXCA.
 185

rIS. 70

wTOROJ AG DOKAZATELXSTWA SOSTOIT (KAK I PRI DOKAZA-

TELXSTWE TEOREMY tEJLORA NA S. 181) W PREOBRAZOWANII IN-
TEGRALOW PO OKRUVNOSTQM C2 I C1; NA OSNOWE FORMULY SUM-
MY GEOMETRI^ESKOJ PROGRESSII I OGRANI^ENNOSTI ZNA^ENIJ
f (
) jf (
)j 6 h NA \TIH OKRUVNOSTQH :
; 

1 H f () d
= 1 H f ()
2i  ;z 2i ( ;z0);(z ;z0) d
=
C2 C2
H f ()  z ;z
+  d
=

= 2i  ;z0 1+  ;z00 + ((z ;;zz00))2
1 2

C2
H  m
= 21i f;(z)0 1+ z ;;zz00 +  + ((z;;zz00))m d
+
C2
H
+ 21i ( ;z0f);(()z;z0) ((z ;;zz00))m+1 d
,
m+1

C2
PRI^EM SOGLASNO OCENKE INTEGRALA (VIII , c. 133) MODULX WTO-
ROGO SLAGAEMOGO W PRAWOJ ^ASTI NE PREWOSHODIT WELI^INY
h2  z ;z0 m+1, STREMQ]EJSQ K NUL@ PRI n ! +1, W SILU
2 ;jz ;z0j  2 
^EGO ISHODNYJ INTEGRAL ESTX PREDEL (PRI n ! +1) PERWOGO
IZ DWUH SLAGAEMOYH W PRAWOJ ^ASTI:
186
1 H f () d
= lim 1 H Pm f () (z ;z0)n
d
=
2i  ;z m!+1 2i n=0  ;z0 ( ;z0)n
C 2 C 2

= mlim
m
P1 H f () (z ;z0)n d
=
!+1 n=0 2i ( ;z0)n+1
C2
1 1 H f () 
=
+P
n=0 2iC2 ( ;z0)
n+1 d
(z ;z0)n
1 H f () d
= 1 H f () d
= 1 H
; f ()
2i ;  ;z 2i  ;z 2i (z ;z0);( ;z0) d
=
C1 C1 C1
H
+  d
=
 
= 21i zf;(z)0 1+ z;;zz00 + ((z;;zz00))2
2

C1
H

 
= 21i zf;(z)0 1+ z;;zz00 + + ((z ;;zz00))m d
+
m

C1
H
+ 21i (z;z0f);(() ;z0) ((z;;zz00))m+1 d
,
m+1

C2
PRI \TOM MODULX POSLEDNEGO SLAGAEMOGO
  m+1W PRAWOJ ^ASTI NE
h 
PREWOSHODIT WELI^INY jz;z0j;1  z;z0  , STREMQ]EJSQ K
1 1

NUL@ PRI m ! +1, IZ ^EGO SLEDUET, ^TO

1 H f () d
= lim 1 H Pm f () ( ;z0)n
d
=
2i ;  ;z m!+1 2i n=0 z ;z0 (z ;z0)n
C1 C 1

= mlim
m
P 1 H f () ( ;z0)n d
(n=;=k;1)
!+1 n=0 2i (z ;z0)n+1
C1
P;1 1 H f () ( ;z0);k;1
= mlim
!+1 k=;m;1 2iC1 (z;z0);k d
=
;1  1 H f () 
k+1 d
(z ; z0 ) .
P k
=
k=;1 2iC1 ( ;z0)
 187
sLOVENIE INTEGRALOW PO OKRUVNOSTQM C2 I C1; DAET:
1
+P ;1
P
f (z) = cn (z ; z0)n + ck (z ; z0)k ,
n=0 k=;1
GDE H H
cn = 21i ( ;fz(0))n+1 d
, a ck = 21i ( ;fz(0))k+1 d
.
C2 C1
oSTAETSQ ZAMENITX W POSLEDNEM RAWENSTWE OBOZNA^ENIE
k NA n I ZAMETITX, ^TO SOGLASNO TEOREMe kOI DLQ KOLX-
CA (c. 178) OBE OKRUVNOSTI C1 I C2 MOGUT BYTX ZAMENENY
L@BYM ZAMKNUTYM KUSO^NO-GLADKIM KONTUROM ;, RASPOLO-
VENNYM W KOLXCE A I IME@]IM TOT VE (RAWNYJ 1) INDEKS
OTNOSITELXNO EGO CENTRA z0 (T. E. ODNOKRATNO OBHODQ]IM
TO^KU z0 W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (KAK NA RIS. 93, a).
|TO OZNA^AET, ^TO HOTQ WYBOR OKRUVNOSTEJ C1 I C2 IZNA-
^ALXNO ZAWISEL OT WYBORA TO^KI z 2 A, KO\FFICIENTY cn W
PREDSTAWLENII
1 ;1 1
f (z) = cn(z ; z0)n + cn(z ; z0)n = cn(z ; z0)n
+P P +P
n=0 n=;1 n=;1
NE ZAWISQT OT \TOJ TO^KI, T. E. \TO PREDSTAWLENIE IMEET
MESTO WO WSEM KOLXCE A. Q.E.D.
uSTANAWLIWAEMYE TEOREMAMI tEJLORA (S. 180) I lORANA
(S. 183) PREDSTAWLENIQ
1 1
f (z)= cn(z ; z0)n I f (z)= cn(z ; z0 )n
+P +P
n=0 k=;1
FUNKCII w = f (z), ANALITI^ESKOJ , SOOTWETSTWENNO, W KRUGE
D = z 2 C : jz;z0 j <r I KOLXCE A = z 2 C : r1< jz;z0 j <r2
   

NAZYWA@T RAZLOVENIQMI DANNOJ FUNKCII W RQD tEJLORA 1 I

RQD lORANA (KRATKO : EE RAZLOVENIQMI tEJLORA 1 I lORANA)
SOOTWETSTWENNO W UKAZANNOM KRUGE I KOLXCE .
1 mAKLORENA , ESLI z0 =0.
188
sWOJSTWO EDINSTWENNOSTI RAZLOVENIJ tEJLORA I
lORANA eSLI FUNKCIQ w = f (z) KAKIM{TO SPOSOBOM PRED-
.
STAWLENA W KRUGE (ILI KOLXCE ) S CENTROM z0 W WIDE SUMMY
+1
SHODQ]EGOSQ STEPENNOGO RQDA f (z) = P cn(z ; z0 )n ILI OB-
;
n=0
1
cn(z ; z0 )n , TO \TOT
+P 
OB]ENNOGO STEPENNOGO RQDA f (z)=
n=;1
RQD QWLQETSQ RQDOM tEJLORA (RQDOM lORANA ) \TOJ FUNKCII:
EGO KO\FFICIENTY SWQZANY S NEJ SOOTNOENIQMI
H
cn = 21i ( ;fz(0))n+1 d

n =0
1
2
: : : (n =0
1
2
: : : ),
;
GDE ; | L@BOJ ZAMKNUTYJ KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR , NE WY-
HODQ]IJ ZA PREDELY \TOGO KRUGA (KOLXCA ) I ODIN RAZ OBHO-
DQ]IJ EGO CENTR z0 W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII.
dOKAZATELXSTWO. kAKOW BY NI BYL ZAMKNUTYJ KUSO^NO-
GLADKIJ KONTUR ; UKAZANNOGO WIDA, DLQ FIKSIROWANNOGO
ZNA^ENIQ n (RAWNOGO, SOOTWETSTWENNO, 0 1 2 : : : W SLU^AE
STEPENNOGO I 0 1 2 : : : W SLU^AE OBOB]ENNOGO STEPEN-
NOGO RQDA) I k , PROBEGA@]EGO WSE PERE^ISLENNYE ZNA^ENIQ,
P
1 H f () d
= 1 H k cn ( ;z0) d
= 1 H Pc (
;z )n;k;1 d
=
k
2i ( ;z0)n+1 2i ( ;z0)n+1 2i k k 0
; ; ;
HP 
= 2i1 ck (
; z0) k;n ;1 ;
+ cn(
; z0) d
=
1
; k=6 n
H  P ( ;z0)k;n0 
= 21i +  ;cnz0 d
= 0 + cn ind(; z0) = cn,
; k6=n n;k
^TO SLEDUET IZ TEOREMY O PROIZWODNOJ SUMMY STEPENNOGO (A
TAKVE OBOB]ENNOGO STEPENNOGO ) RQDA (II, c. 29 V, c. 72), FOR-
MULQ nX@TONA { lEJBNICA (VIII , c. 133) I OPREDELENIQ INDEK-
SA ZAMKNUTOGO KONTURA (IX , S. 138). Q.E.D.
 189
pRIMERY. 1. sOGLASNO FORMULE SUMMY GEOMETRI^ESKOJ
PROGRESSII SPRAWEDLIWY RAWENSTWA
1+z = 1 ; z + z ; z +   jz j < 1,
1 2 3

1+z = z (1+z;1) = z ; z + z ; z +   jz j > 1,

1 1 ;1 ;2 ;3 ;4
PERWOE IZ KOTORYH ESTX1 RAZLOVENIE FUNKCII w = 1+1 z W
RQD tEJLORA (TO^NEE, mAKLORENA ) W KRUGE z 2 C : jzj < 1


(W OKRESTNOSTI NULQ  ), A WTOROE | W RQD lORANA W KOLXCE

z 2 C : 1 < jzj < +1 (W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI ).
2. s U^ETOM PREDYDU]EGO PRIMERA I FORMULY PROIZ-
WODNOJ SUMMY (OBOB]ENNOGO

) STEPENNOGO RQDA (V, c. 72)
1 z3== 1 =
(1+z 3)2 (1+)2
(
; 1 0=
1+
 =z 1 ; 2z + 3z 6 ; 4z 9 +  
3 3 ESLI jzj < 1
= ;6 ;9 ;12 ;15
z ; 2z + 3z ; 4z +   ESLI jzj > 1:
3. pRIMENENIE TEOREMY tEJLORA K ODNOZNA^NYM WETWQM
= ln j1+zj+i arg(1+z) I w =(1+z) def
; 
w =ln(1+z) def = exp  ln(1+z) ,
W KRUGE fz 2 C : jzj < 1g2, W KOTOROM ONI QWLQ@TSQ
0
ANALITI^ES-
KIMI FUNKCIQMI S PROIZWODNYMI ; 1
ln(1+z) = 1+z (V, S. 78) I
0 ; 0
(1+z) = exp( ln(1+z)) = (1+z) 1+ z = (1+z);1 , PRIWODIT
;  
K RAZLOVENIQM mAKLORENA2 \TIH3 ODNOZNA^NYH WETWEJ :
ln(1+ z) = ln 1 + z ; 2 + 3 ; 4 +   jzj < 1
z z z 4

(ln 1 = 2ki k =0 1 2 : : : )

1 w SILU SWOJSTWA EDINSTWENNOSTI RAZLOVENIJ tEJLORA I lORANA.
2 |TO MAKSIMALXNYJ KRUG S CENTROM 0, W KOTOROM OPREDELENY \TI
ODNOZNA^NYE WETWI  QWNOE WYRAVENIE WETWEJ w = ln(1+ z) W ZAPISI
z = x + iy PEREMENNOJ z W \TOM KRUGE DAETSQ RAWENSTWAMI

p
ln(1+ z) = ln j1+ z j + i arg(1+ z) = ln (1+ x)2 + y2 + i arctg 1+y x +2 k ,
GDE WYBOR ZNA^ENIQ k = 0
1
2
: : : OPREDELQET WYBOR KONKRETNOJ
WETWI w =ln(1+z) (NAPRIMER, k =0 OTWE^AET TA, DLQ KOTOROJ ln 1=0).
190

(1+z) = 1 + 1 z+ (1;2 1) z2 + (;11)(;2) z 3 +   jz j < 1.

23
(1 =exp( 2ki) k =0 1 2 : : : )
4. ~TOBY RAZLOVITX W RQD tEJLORA W OKRESTNOSTI
p
KI i ODNOZNA^NU@ WETWX w = z , DLQ KOTOROJ i = p2i ,
p TO^-
1+
SLEDUET WWESTI OBOZNA^ENIE z;i i =
I, S^ITAQ, ^TO j
j < 1,
WOSPOLXZOWATXSQ1 RAZLOVENIEM mAKLORENA TOJ ODNOZNA^NOJ
WETWI p w =(1+
) 2 (PREDYDU]IJ PRIMER ), DLQ KOTOROJ 1 2 =1:
1

pz = (z ; i) + i = pi
1 + z;i  = 1
2

i 
= p2 1 + 2
; 22 2!
+ 2333!
3; 12434!5
4 +  =
1+ i 1 1 2 1


p i 1 + 21i (z ;i) ; (2i)12 2! (z ;i)2 + (21i)333! (z ;i)3 ;  .
= 1+ 2
5. rAZLOVENIQ lORANA W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI
(RAZLI^A@]IHSQ ZNAKOM) ODNOZNA^NYH q WETWEJ DWUHZNA^NYH
FUNKCIJ w = (z ; a)(z ; b) I w = zz;;ab MOVNO POLU^ITX,
p




;
ZAPISAW IH W WIDE w = z 1; az 1; zb , w = 1; az 1; zb ,
1 1 1 1
2 2 2 2

WOSPOLXZOWAWISX RAZLOVENIQMI lORANA SOMNOVITELEJ W

PRAWYH ^ASTQH1 I, NAKONEC, WOSPOLXZOWAWISX PRAWILOM PE-
REMNOVENIQ STEPENNYH RQDOW (W DANNOM SLU^AE OTNOSITELX-
NO PEREMENNOJ z;1  II , c. 33):
(z ; a)(z ; b) =  z 1 ; a2 z;1 ; 2a2 2! z;2 ; a2313!3 z;3 ; 

p 
2 3

1 ; b z;1 ; 2b z;2 ; b 313 z;3 ;  =

 
2 3
2 2 2! 2 3!

= z 1 ; a+2 b z;1 ; (a2;2 2!b) z;2 ; (a+b)(2a3;3!b) 13 z;3 ;  

 2 2 

1 pOLU^IW IH IZ RAZLOVENIJ mAKLORENA :

(1 ;  ) 12 = 1 ; 21  ; 2212!  2 ; 21333!  3 ; 12434!5  4 ;   
j j < 1
(1 ;  ); 12 = 1 + 12  + 2212!  2 + 21333!  3 + 12434!5  4 +   
j j < 1.
 191
q  
z ;a =
z ;b  1 ; 2 ; 2 2! ; 2 3! ; 

a z;1 a2 z;2
2
a3 13 z;3
3

1 + 2b z;1 + 2b 2! z;2 + b2 13!3 z;3 +  =

 
2 3
2 3

=  1 + b;2 a z;1 + (b;a2)(2 a2!+3b) z;2 + (b;a)(a2+2 ab+5b2) z;3 + .

 2
3 2!

6. w KRUGE z 2 C : jz j < 2 OPREDELENY DWE (RAZLI^A@]IESQ

 

ZNAKOM) ODNOZNA^NYE WETWI MNOGOZNA^NOJ FUNKCII w = pcos z \TO

WYTEKAET IZ TOGO, ^TO Re cos z = cos x ch y > 0, ESLI jz j = jx + iyj <
2 ,
A SLEDOWATELXNO, W UKAZANNOM KRUGE OPREDELENY ODNOZNA^NYE WETWI
ARGUMENTA , A PO\TOMU (IV, S. 68) I L@BOJ STEPENI cos z . pO TEOREME
tEJLORA IMEET MESTO RAZLOVENIE
pcos z = c + c z + c z 2 + c z 3 +   
jz j <  ,
0 1 2 3 2
KO\FFICIENTY KOTOROGO MOVNO NAJTI (SNA^ALA c0 , ZATEM c1
c2 etc.)
ISHODQ IZ RAZLOVENIQ W RQD KOSINUSA (II, c. 37), TEOREMY O PEREMNOVE-
NII STEPENNYH RQDOW
;
(II, c. 34) I SWOJSTWA EDINSTWENNOSTI RAZLOVENIJ :
; 
z z
1 ; 2! + 4!    = c0+ c1z + c2z 2+ c3 z 3+    c0+ c1z + c2z 2+ c3 z 3+    ,
2 4

; 
OTKUDA c20 =1 (c0 = 1)
2c0 c1 =0 (c1 =0)
2c0 c2 = ; 2!1 c2 = ; c40
: : :

rIS. 71

7. fUNKCIQ w = ezz;1 QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W PLOSKOSTI C ,

ISKL@^AQ TO^KI 2ki
k = 0
1
2
: : : , I, PO TEOREME lORANA, W
KAVDOM IZ KOLEC Ak = fz 2 C : 2k < jz j < 2(k +1)g, k = 0
1
2
: : :
192
(RIS. 71, a) IMEET RAZLOVENIE PO STEPENQM z . nAJTI \TO RAZLOVENIE W
KOLXCE A0 POZWOLQET TEOREMA O DELENII STEPENNYH RQDOW (II, c. 39), W
SILU KOTOROJ
z z
ez ;1 = z ;1+ z + z2 +   = c0 + c1z + c2z +    ,
2

2! 3!
GDE KO\FFICIENTY c0
c1
: : : POSLEDOWATELXNO NAHODQTSQ IZ RAWENSTW:
c0 = 1
c0 2!1 +c1 = 0
c0 3!1 +c1 2!1 +c2 = 0
: : : ~A]E, ODNAKO, IH ZAPISY-
WA@T KAK cn = Bnn! , n = 0
1
2
: : : , NAZYWAQ Bn ^ISLAMI bERNULLI 1. w
+1
\TIH OBOZNA^ENIQH ezz;1 = P Bnn! z n W KOLXCE A0 (PRI 0 < jz j < 2).
n=0
pOLU^ENNOMU RAZLOVENI@ MOVNO PRIDATX INOJ WID, ESLI U^ESTX,
+1 z ;z
^TO P Bnn! z n = ezz;1 + z2 ;1 = z2 eez+1 ;1 ;1 = ;2z ee;z+1
;1 ;1 | ^ETNAQ
n=2
FUNKCIQ, A PO\TOMU EE STEPENNOE RAZLOVENIE SODERVIT TOLXKO ^ET-
NYE STEPENI z  KAK SLEDSTWIE, ^ISLA bERNULLI Bn S NE^ETNYMI NOME-
RAMI, BOLXIMI 1, RAWNY NUL@ I, TAKIM OBRAZOM,
z +
P 1 Bn n z +P1 B2k 2k
ez ;1 = n=0 n! z = 1; 2 + k=1 (2k)! z
0 < jz j < 2.
+1
pOLU^ITX RAZLOVENIE lORANA ezz;1 = P ecn z n W KOLXCE A1 MOV-
n=;1
NO IZ UVE POLU^ENNOGO RAZLOVENIQ H (W KOLXCE A0 ) I FORMULY KO\FFI-
CIENTOW lORANA ecn = 21i (ez ;1) z
z n+1 dz
n = 0
1
2
: : : (S. 183),
;e
BERQ W KA^ESTWE KONTURA INTEGRIROWANIQ ;e LEVA]U@ W KOLXCE A1
OKRUVNOSTX S CENTROM 0, ODNOKRATNO OBHODIMU@ W POLOVITELXNOM
NAPRAWLENII (RIS. 71, B). sLEDUET U^ESTX, ^TO PRI ZAMENE OKRUVNOS-
TI ;e KONCENTRI^ESKOJ OKRUVNOSTX@ ; RADIUSA, MENXEGO 2 (A
PO\TOMU LEVA]EJ W KOLXCE A0 ), ZNA^ENIE PRAWOJ ^ASTI FORMULY OKA-
ZYWAETSQ IZWESTNYM: (
1 H z dz = c =
Bn DLQ n =0
1
2
: : :

n!
2i (e ;1)z
z n +1 n
0 DLQ n = ;1
;2
: : : 
;
RAZNOSTX VE INTEGRALOW PO OKRUVNOSTQM ;e I ; RAWNA SUMME INTEG-
1 iH WWEL W OSNOWOPOLAGA@]EJ DLQ TEORII WEROQTNOSTEJ RABOTE
\iSKUSSTWO DOGADKI" (\Ars conjectanti"), WYEDEJ W 1713 G., STARIJ
IZ WEJCARSKIH MATEMATIKOW bERNULLI (Bernoulli, Jakob, 1654{1705).
 193
RALOW PO ZAMKNUTYM ;+ I ;; , IZOBRAVENNYM NA RIS. 72.

rIS. 72

iNTEGRALY PO KONTURAM ;+ I ;; WY^ISLQ@TSQ S POMO]X@ INTEG-

RALXNOJ FORMULY kOI , PRIMENQEMOJ K KOLXCU z 2 C : 0 < jz j < 4
 

S \RAZREZOM" SOOTWETSTWENNO WDOLX OTRICATELXNOJ I POLOVITELX-

NOJ ^ASTEJ MNIMOJ OSI S U^ETOM ANALITI^NOSTI (POSLE DOOPREDELENIQ
ZNA^ENIEM 1) W TO^KAH  2i FUNKCIJ w = ezz2
i2i;1 :
1 H z dz = 1 H z ;2i dz 1
2i (ez ;1)z n+1 2i (ez;2
i ;1)z n z ;2i = (2i)n 
;+ ;H+
1 H z 1 z +2i dz 1
2i (ez ;1)z n+1 dz = 2i (ez+2
i ;1)z n z +2i = (;2i)n .
;; ;;
wYWOD: W KOLXCE A1 = z 2 C : 2< jz j < 4
 

z +P1 ;1
P +
P1
ez ;1 = cn z n =
e cn z n + ec0 + ec1 z + ecn z n =
e
n=;1 n=;1 n=2
;1


1 Bn 
P 1 + 1 z n + +P 1 + 1 n
=
n=;1 (2i) (;2i)
n n +
n=0 n! (2i)
n (;2i) z ,
n
ILI ;1 (;1)k 2 2k 1
B2k (;1)k 2 2k
z = P z + 3 ; 1 z + +P + 2k z .
ez ;1 k=;1 (2)2k 2 k=1 (2k)! (2)
194
nERAWENSTWA kOI DLQ KO\FFICIENTOW+1tEJLORA I
lORANA 1 kO\FFICIENTY RAZLOVENIQ f (z) = nP=0 cn(z ; z0)n
.

1
cn(z ; z0 )n FUNKCII w = f (z),
; +P 
SOOTWETSTWENNO f (z) =
n=;1
ANALITI^ESKOJ W KRUGE (SOOTWETSTWENNO KOLXCE ) S CENTROM
z0 , UDOWLETWORQ@T NERAWENSTWAM kOI
jcnj 6 n  n =0 1 2 : : : (SOOTWETSTWENNO n =0  1 2 : : : ),
GDE  | L@BOE POLOVITELXNOE ^ISLO, MENXEE RADIUSA \TOGO
KRUGA (SOOTWETSTWENNO ^ISLO, PROMEVUTO^NOE MEVDU WNUT-
RENNIM I WNENIM RADIUcAMI KOLXCA ), A  | WERHNQQ GRA-
NICA ZNA^ENIJ jf (z)j NA OKRUVNOSTI C = fz 2 C : jz;z0 j = g.
dOKAZATELXSTWO. B FORMULAH DLQ KO\FFICIENTOW RAZ-
LOVENIJ tEJLORA (S. 180) I lORANA (S. 183) SLEDUET WZQTX
W KA^ESTWE KONTURA ; OKRUVNOSTX C , ODNOKRATNO OBHO-
DIMU@ W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII, I WOSPOLXZOWATXSQ
OCENKOJ INTEGRALA

(VIII , c. 133):
H
jcnj =  21i ( ;fz(0))n+1 d
 6 21 n+1 2 = n . Q.E.D.
C
uPRAVNENIQ. 1. oB_QSNITX, PO^EMU DLQ L@BOJ ^ETNOJ ANALITI^ES-
KOJ FUNKCII RAZLOVENIE tEJLORA (lORANA ) W KRUGE (KOLXCE ) S CENTROM
z0 =0 SODERVIT LIX ^ETNYE STEPENI z .
2. pOLXZUQSX PREDSTAWLENIEM
1=2
1=2
(z ; a)(z ; b) = (c ; a)(c ; b) 1+ cz;;ac 1+ zc;;bc ,
p p

NAJTI NESKOLXKO NA^ALXNYH SLAGAEMYH W RAZLOVENIQH W RQDY tEJLORA

W OKRESTNOSTI
p TO^KI c 6= a
b ODNOZNA^NYH WETWEJ DWUHZNA^NOJ FUNK-
CII w = (z ; a)(z ; b).
3. zAMETIW, ^TO ezz;1 + z2 2zi ctg 2zi , POLU^ITX (NA BAZE PRIMERA 7)
RAZLOVENIQ lORANA FUNKCII w =ctg z DLQ 0 < jz j < I < jz j < 2.
1 u kOI W 28], ser. II, t. II, p. 161 t. XV., p. 450.
 195
XIII . ~TO SLEDUET IZ TEOREMY tEJLORA
w PRILOVENIQH TEOREMU tEJLORA1 OBY^NO PRIMENQ@T W
SLEDU@]EJ FORMULIROWKE.
eSLI FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLAS-
TI D  C , TO KAKOWA BY NI BYLA TO^KA z0 2 D , W KRUGE K S
CENTROM z0 , PRINADLEVA]EM OBLASTI D (RIS. 73), IMEET
MESTO RAZLOVENIE \TOJ FUNKCII W RQD tEJLORA :
1 (n)
f (z) = f k(!z0) (z ; z0)n z 2 K .2
+P
n=0
(kAK SLEDSTWIE, RADIUS SHODIMOSTI \TOGO RQDA NE MENXE
RASSTOQNIQ OT TO^KI z0 DO GRANICY @D OBLASTI D.)

rIS. 73

pRIMER. pRIMENENIE FORMULY SUMMY GEOMETRI^ESKOJ

PROGRESSII 1;1 q = 1 + q + q2 +   jqj < 1, DAET SLEDU@-
]IE RAZLOVENIQ FUNKCII w = 1z , ANALITI^ESKOJ W OBLASTI
1 tO^NEE, TEOREMU kOI O RAZLOVENII ANALITI^ESKOJ FUNKCII W
RQD tEJLORA (XII, c. 180, SNOSKA 1 ).
2 w SOEDINENII SO SWOJSTWOM \BESKONE^NOJ DIFFERENCIRUEMOSTI"
SUMMY STEPENNOGO RQDA (II, c. 33, SLEDSTWIE 1) \TO SLUVIT DRUGIM OBOS-
NOWANIEM TOGO, ^TO FUNKCIQ, ANALITI^ESKAQ W OBLASTI , IMEET W \TOJ
OBLASTI PROIZWODNYE WSEH PORQDKOW (XI, c. 172).
196
D = C r f0g, W STEPENNYE RQDY (S UKAZANIEM IH RADIUSOW
SHODIMOSTI  RIS. 74):
1 = 1 = 1; (z ; 1) + (z ; 1)2 ; (z ; 1)3 +    (r =1)
z 1+(z ;1)
1=
z
1 ; z2;2 + (z;2 2) ; (z;2 2) +  (r =2)
1
2+(z ;2) = 2 2 3
2
4
3

z (i;1)+(z +1;i) = ; 1;i ; (1;i) ; (1;i) ;

1= 1 1 z +(1;i) (z +(1;i)) 2
2 3

p
(1;i) ;  (r = 2).
; (z +(1 ;i))
4
3

tO, ^TO \TO DEJSTWITELXNO RAZLOVENIQ W RQDY tEJLORA FUNKCII

w = z1 (S RAZNYMI CENTRAMI I ZAWISQ]IMI OT NIH RADIUSAMI SHODI-
MOSTI ), WYTEKAET IZ SWOJSTWA EDINSTWENNOSTI RAZLOVENIJ tEJLORA I
lORANA (XII, c. 188).

rIS. 74
 197
tEOREMA lIUWILLQ 1 fUNKCIQ, ANALITI^ESKAQ WO WSEJ
 .
PLOSKOSTI C (a TAKIE FUNKCII NAZYWA@T CELYMI ) QWLQETSQ
LIBO NEOGRANI^ENNOJ, LIBO POSTOQNNOJ.
dOKAZATELXSTWO. pRIMENENIE K FUNKCII w = f (z), ANALI-
TI^ESKOJ WO WSEJ PLOSKOSTI C , TEOREMY tEJLORA S z0 =0,
PRIWODIT K EE RAZLOVENI@
1

f (z)= cnzn  z 2 C
+P (n)
cn = f k!(0) .
n=0
eSLI \TA FUNKCIQ OGRANI^ENA 9h > 0 8z jf (z)j 6 h , TO
; ; 

W SILU NERAWENSTW kOI (XII , S. 194)

jcnj 6 hn  n =0
1
2
: : : ,
PRI^EM | WWIDU ANALITI^NOSTI FUNKCII WO WSEJ PLOSKOSTI
C | W KA^ESTWE  MOVNO BRATX SKOLX UGODNO BOLXOE POLO-
VITELXNOE ^ISLO. uSTREMLQQ  K +1, MOVNO ZAKL@^ITX:
cn =0 DLQ n =1
2
: : : , T. E. RAZLOVENIE FUNKCII w = f (z) W
PLOSKOSTI C PRINIMAET WID f (z)= c0  z 2 C . Q.E.D.
tEOREMA O SU]ESTWOWANII KORNQ U MNOGO^LENA 2
l@BOJ MNOGO^LEN p(z) = a0 z +a1 z ++an;1 z +an STEPENI
.
n n;1
n > 1 S DEJSTWITELXNYMI ILI MNIMYMI KO\FFICIENTAMI
(a0 6= 0) IMEET KORENX (T. E. PRINIMAET ZNA^ENIE 0) W PLOS-
KOSTI C .
dOKAZATELXSTWO. eSLI BY TAKOJ MNOGO^LEN p(z) NE IMEL
KORNEJ (T. E. NE OBRA]ALSQ W NULX) W PLOSKOSTI C , TO FUNK-
CIQ w = p(1z) OKAZYWALASX BY ANALITI^ESKOJ WO WSEJ PLOS-
1 uVE WSTRE^ALASX WYE (XI, S. 176, UPRAVNENIE 3).
2 pERWYM EE WYSKAZAL W WYEDEJ W 1629 G. KNIGE \nOWOE IZOBRE-
TENIE W ALGEBRE" (\Invention nouvelle en l'alg*ebre") FRANCUZSKIJ MATE-
MATIK vIRAR (Girard, Albert, 1595{1632), a PERWOE PRIEMLEMOE DOKA-
ZATELXSTWO OPUBLIKOWAL (W 1799 G., DAW WPOSLEDSTWII E]E TRI) gAUSS
(33], Bd. III, S. 1{30). rASHOVEE EE NAZWANIE \OSNOWNAQ TEOREMA ALGEB-
RY" MOVET SOZDATX NEWERNOE PREDSTAWLENIE O DOSTIVENIQH \TOJ NAUKI.
198
KOSTI C (T. E. CELOJ ) I PRITOM OGRANI^ENNOJ  : EE OGRANI-
^ENNOSTX WNE NEKOTOROGO ZAMKNUTOGO KRUGA z 2 C : jzj 6 r
ESTX SLEDSTWIE TOGO, ^TO zlim 1 =0, A NA \TOM KRUGE | TO-
!1
 1  p (z)
GO, ^TO FUNKCIQ w =  p(z)  NEPRERYWNA NA NEM. pO TEOREME
lIUWILLQ FUNKCIQ w = p(1z) OKAZYWALASX BY POSTOQNNOJ ,
PRI \TOM RAWNOJ NUL@ (TAK KAK zlim 1
!1 p(z) = 0) W PLOSKOSTI C .
pREDPOLOVENIE OB OTSUTSTWII U MNOGO^LENA KORNEJ PRI-
WODIT, TAKIM OBRAZOM, K PROTIWORE^I@. Q.E.D.
nULI ANALITI^ESKIH FUNKCIJ
nULQMI FUNKCII w = f (z) , ANALITI^ESKOJ W OBLASTI
D  C , NAZYWA@T WSE TE TO^KI \TOJ OBLASTI , W KOTORYH
ZNA^ENIE FUNKCII RAWNO NUL@ . gOWORQT PRI \TOM, ^TO TO^Ka
z0 2 D ESTX NULX KRATNOSTI (ILI PORQDKA ) k \TOJ FUNKCII,
ESLI f (z0) = f 0(z0) =  = f (k;1)(z0) = 0 TOGDa KAK f (k)(z0) 6= 0
NULI KRATNOSTI 1 NAZYWA@T PROSTYMI .
sLEDU@]EE UTWERVDENIE DAET \KWIWALENTNYE OPISANIQ
NULEJ I IH KRATNOSTEJ .
eSLI w = f (z) | ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ W OBLASTI D  C ,
A z0 | TO^KA \TOJ OBLASTI, TO SLEDU@]IE TRI USLOWIQ
\KWIWALENTNY :
1 f (z0) = f 0 (z0) =  = f (k;1) (z0) = 0 a f (k) (z0) 6= 0, T. E. z0
ESTX NULX KRATNOSTI k \TOJ FUNKCII
2 RAZLOVENIE tEJLORA FUNKCII w = f (z) W PRINADLEVA-
]EM OBLASTI D KRUGE S CENTROM z0 IMEET WID
1
f (z)= cn(z;z0)n = ck (z;z0)k+ ck+1(z;z0)k+1+  (ck 6= 0)
+P
n=k
3 W NEKOTOROM KRUGE S CENTROM z0 SPRAWEDLIWO PREDSTAW-
LENIE f (z) = (z ; z0)k '(z), GDE w = '(z) | FUNKCIQ, ANALI-
TI^ESKAQ I NE IME@]AQ NULEJ W \TOM KRUGE .
 199
dOKAZATELXSTWO. rAWNOSILXNOSTX USLOWIJ 1 I 2 | PRQ-
MOE SLEDSTWIE TEOREMY tEJLORA (XII;, c. 180). pRI WYPOLNE -
NII USLOWIQ 2 ZAPISX f (z)=(z ; z0)k ck + ck+1(z ; z0) +  1
OZNA^AET WYPOLNENIE USLOWIQ 3 , IZ KOTOROGO, SOGLASNO POD-
S^ETU PROIZWODNYH | NAPRIMER n
, PO FORMULE lEJBNICA2
(z ; z0)k '(z) (n) = Cnj (z ; z0)k ](j) '(z)](n;j) |
 P
j =0
SLEDUET, ^TO
ESLI n =0 1 : : :  k ;1
(
f (n) (z0)= (z;z0)k '(z) z=z0= 0
 (n )
k!'(z0) ESLI n = k
A POTOMU WYPOLNENO USLOWIE 1 . Q.E.D.
pRIMERY. 1 . sOGLASNO FORMULE |JLERAiz(II ;, izc. 38) NULI
FUNKCII w =sin z | \TO KORNI URAWNENIQ e ;2ei =0, ILI,
^TO TO VE SAMOE, e2iz ; 1=0, T. E. z = 21i Ln1= 21i i2n = n,
n = 0 1 2 : : : tAK KAK sin0(n)=cos(n) 6= 0, WSE TO^KI
n QWLQ@TSQ PROSTYMI NULQMI FUNKCII w =sin z.
2 . tAK KAK
2 
2 
(1;cos z)(ez2;1)= z2! ; z4! + z6! ; z1! + z2! + z3! +  =
4 6 4 6



= z4 2!1 ; z4! + z6! ; 1+ z2! + z3! +  ,
2 4 2 4

TO^KA z =0 QWLQETSQ DLQ FUNKCII w =(1;cos z)(ez2;1) NULEM

4 -J KRATNOSTI . dRUGIE NULI \TOJ FUNKCII, KRATNOSTEJ
(KAK POKAZYWAET WY^ISLENIE PROIZWODNYH ) SOOTWETSTWENNO
2 I 1, | \TO z = 2n I z = (1  i)pn , n =1 2 : : :
3 . tO^KA 1 QWLQETSQ NULEM (PROSTYM ) DLQ ODNOJ IZ DWUH
WYDELQEMYH W EE OKRESTNOSTI ODNOZNA^NYH WETWEJ w =pz ;1.
1 tAK KAK WZQTYJ W SKOBKI STEPENNOJ RQD SHODITSQ W KRUGE D (S
CENTROM z0 ), EGO SUMMA , OBOZNA^AEMAQ '(z) (S '(z0)= ck 6= 0), QWLQETSQ
ANALITI^ESKOJP FUNKCIEJ, NE RAWNOJ NUL@ W OKRESTNOSTI TO^KI z0 .
2 (u  v )(n) = n C j u(j) v (n;j) .
j =0 n
200
sWOJSTW IZOLIROWANNOSTI NULEJ ANALITI^ESKIH
FUNKCIJ. l@BOJ NULX ANALITI^ESKOJ W OBLASTI D  C
o

FUNKCII w = f (z) (f (z) 6 0) IMEET KONE^NU@ KRATNOSTX, I WSE

NULI QWLQ@TSQ IZOLIROWANNYMI : KAVDYJ OBLADAET OKREST-
NOSTX@ , NE SODERVA]EJ DRUGIH NULEJ \TOJ FUNKCII.
dOKAZATELXSTWO . wTORAQ ^ASTX UTWERVDENIQ (OB IZOLI-
ROWANNOSTI NULEJ) ESTX SLEDSTWIE PERWOJ: ESLI z = z0 | NULX
KONE^NOJ KRATNOSTI k ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z), TO
IZ PREDSTAWLENIQ f (z) = (z ; z0)k '(z), GDE '(z) 6= 0 W KRUGE S
CENTROM z0 (S. 198, USLOWIE 3 ), SLEDUET, ^TO W \TOM KRUGE NET
OTLI^NYH OT z0 NULEJ \TOJ FUNKCII. dOSTATO^NO PO\TOMU
PRIJTI K PROTIWORE^I@, PREDPOLOVIW, ^TO NEKAQ ANALITI-
^ESKAQ W OBLASTI D  C FUNKCIQ w = f (z) (f (z) 6 0) IMEET
W NEKOTOROJ TO^KE z0 2 D NULX BESKONE^NOJ KRATNOSTI, T. E.
f (z0) = f 0(z0) = f 00(z0) =  = 0. pUSTX z1 | L@BAQ TO^KA
OBLASTI D, W KOTOROJ f (z1) 6= 0, A L | LOMANAQ , IDU]AQ
W OBLASTI D OT TO^KI z0 K TO^KE z1 (VII , S. 107). wOSPRI-
NIMAQ EE KAK \IZLOMANNYJ" OTREZOK DEJSTWITELXNOJ OSI ,
MOVNO UTWERVDATX SU]ESTWOWANIE TO^KI z 2 L, QWLQ@]EJ-
SQ TO^NOJ WERHNEJ GRANX@ MNOVESTWA Z1 TEH TO^EK z 2 L,
W KOTORYH FUNKCIQ w = f (z) IMEET NULX BESKONE^NOJ KRAT-
NOSTI. oSTAETSQ ZAMETITX, ^TO
a) ESLI z  2 Z1 , T. E. f (z ) = f 0 (z ) = f 00 (z ) =  = 0, TO IZ
1 (n) 
RAZLOVENIQ tEJLORA f (z) = f k(!z ) (z ; z)n (W SODERVA-
+P
n=0
]EMSQ W OBLASTI D KRUGE S CENTROM z ) SLEDOWALO BY, ^TO
z NE QWLQETSQ WERHNEJ GRANICEJ MNOVESTWA Z1
B) ESLI z 2= Z1, T. E. FUNKCIQ w = f (z) W TO^KE z LIBO
NE IMEET NULQ, LIBO IMEET NULX KONE^NOJ KRATNOSTI, TO W
OKRESTNOSTI \TOJ TO^KI NET (OTLI^NYH OT z ) NULEJ \TOJ
FUNKCII, TAK ^TO z NE MOVET BYTX TO^NOJ WERHNEJ GRANX@
MNOVESTWA Z1.
 201
w OBOIH SLU^AQH WOZNIKAET PROTIWORE^IE : ODNOWREMENNO
ISTINNY RAWENSTWO z =sup Z1 I EGO OTRICANIE. Q.E.D.
tEOREMA EDINSTWENNOSTI. eSLI w = f (z) I w = g(z) |
ANALITI^ESKIE W OBLASTI D  C FUNKCII, KOTORYE LIBO
a) SOWPADA@T NA NEKOTOROM PODMNOVESTWE E  D , IME-
@]EM PREDELXNU@ TO^KU W OBLASTI D (RIS. 75),1 LIBO
B) SOWPADA@T WMESTE S PROIZWODNYMI WSEH PORQDKOW W
NEKOTOROJ TO^KE z0 2 D : f (k)(z0)= g(k)(z0) k = 0 1 : : : ,
TO \TI FUNKCII SOWPADA@T TOVDESTWENNO W OBLASTI D :
f (z)  g(z) z 2 D.

rIS. 75

dOKAZATELXSTWO. w SLU^AE WYPOLNENIQ PERWOGO IZ USLO-

WIJ PUSTX z0 | TO^KA OBLASTI D, QWLQ@]AQSQ PREDELXNOJ
DLQ MNOVESTWA E (POSLEDNEE PO OPREDELENI@ OZNA^AET, ^TO
W L@BOJ OKRESTNOSTI TO^KI z0 ESTX OTLI^NYE OT NEE TO^-
KI z 2 E , A POTOMU IZ NIH MOVNO SOSTAWITX POSLEDOWATELX-
NOSTX fzng, SHODQ]U@SQ K TO^KE z0 | KAK NA RIS. 75). tAK
KAK FUNKCIQ, ANALITI^ESKAQ W ;TO^KE, QWLQETSQ W NEJ NE-
PRERYWNOJ , f (z0) ; g(z0) = n!lim f (zn) ; g(zn) = 0. wYWOD:

+1
1 k PRIMERU, SOWPADA@T W OKRESTNOSTI (SKOLX UGODNO MALOJ)
KAKOJ-LIBO TO^KI z0 2 D.
202
TO^KA z0 2 D, PREDELXNAQ DLQ MNOVESTWa E  D, NA KOTOROM
ANALITI^ESKIE W OBLASTI D FUNKCII w = f (z) I w = g(z)
SOWPADA@T, QWLQETSQ NEIZOLIROWANNYM NULEM DLQ ANALITI-
^ESKOJ FUNKCII w = f (z) ; g(z), ^TO (S. 200) WOZMOVNO LIX
ESLI f (z)  g(z) W OBLASTI D.
eSLI VE WYPOLNENO WTOROE USLOWIE, T. E.
f (z0)= g(z0) f 0(z0)= g0(z0) f 00(z0)= g00(z0) : : : ,
TO TO^KA z0 2 D OKAZYWAETSQ NULEM BESKONE^NOJ KRATNOSTI
DLQ ANALITI^ESKOJ W OBLASTI D FUNKCII w = f (z);g(z), ^TO
OPQTX VE WOZMOVNO TOLXKO W SLU^AE f (z)  g(z). Q.E.D.
aNALITI^ESKOE PRODOLVENIE 1
tO, ^TO ZADANNAQ W OBLASTI D  C ANALITI^ESKAQ FUNK-
CIQ w = f (z) DOPUSKAET ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE IZ OB-
LASTI D W NE PRINADLEVA]U@ EJ TO^KU z , PO OPREDELENI@
OZNA^AET, ^TO SU]ESTWUET OBLASTX De  C , SODERVA]AQ KAK
OBLASTX D, TAK I TO^KU z (RIS. 76), I ANALITI^ESKAQ W NEJ
FUNKCIQ w = fe(z), TAKAQ, ^TO fe(z)  f (z) W OBLASTI D.

rIS. 76
1 tERMIN \ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE" QWLQETSQ SOBIRATELXNYM,
TAK ^TO NARQDU S PREDLAGAEMYM ZDESX, KRATKIM I UPRO]ENNYM, IME-
@TSQ DRUGIE EGO TOLKOWANIQ.
 203
+P1
pRIMERY. 1 . fUNKCIQ w = zn OPREDELENA I QWLQETSQ
n=0
ANALITI^ESKOJ W KRUGE SHODIMOSTI D = z 2 C : jzj < 1 STE-
 
+1
PENNOGO RQDA W PRAWOJ ^ASTI. tAK KAK P zn = 1;1 z  z 2 D,
n=0
FUNKCIQ w = 1;1 z OSU]ESTWLQET ANALITI^ESKOE PRODOLVE-
+P 1
NIE FUNKCII w = zn IZ KRUGA D W L@BU@ WYHODQ]U@ ZA
n=0
EGO PREDELY I OTLI^NU@ OT 1 TO^KU PLOSKOSTI C .
2. pUSTX w = ln z =  ln jz j + i arg z | ODNOZNA^NAQ WETWX
LOGARIFMA W OBLASTI z 2 C : ; 2 < arg z < 2 (T. E. PLOS-
3   

KOSTI C S \RAZREZOM" PO nNEOTRICATELXNOJ ^ASTI MNIMOJ

(;1) ;1
OSI). tAK KAK ln z = (n;1)! zn  n = 1
2
: : : , A ln 1 = 0 (DLQ
(n )
\TOJ ODNOZNA^NOJ WETWI ), ee RaZLOVENIEM tEJLORA PO STE-
1 n;1
PENQM z;1 QWLQETSQ ln z = (;1) n(z;1)  jz;1j < 1. uKA-
+P n
n=1
ZANNAQ ODNOZNA^NAQ WETWX w = ln z OSU]ESTWLQET PO\TOMU
1 n;1 n
+P
ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE FUNKCII w = (;1) n(z;1)
n=1
IZ KRUGA z 2 C : jz;1j < 1 | KRUGA SHODIMOSTI STEPENNOGO
 

RQDA W PRAWOJ ^ASTI | W L@BU@ LEVA]U@ WNE \TOGO KRUGA,

NO NE NA NEOTRICATELXNOJ ^ASTI MNIMOJ OSI, TO^KU z , Na-
PRIMER z = ;1, DLQ KOTOROJ ln(;1)=ln j;1j+i arg(;1)= ;i.
nO NA TOM VE OSNOWANII ANALITI^ESKoE PRODOLVENIE
+P1 n;1 n
FUNKCII w = (;1) n(z;1) | IZ TOGO VE KRUGA W TU
VE TO^KU z = ;1 | OSU]ESTWLQET I DRUGAQ ODNOZNA^NAQ
n=1

WETWX w= ln z = ln jzj + i arg z | TA, KOTORAQ OPREDELENA W

OBLASTI z 2 C : ; 2 < arg z < 32 , I DLQ KOTOROJ, SLEDOWA-
TELXNO, ln(;1)= i.
kAK POKAZYWAET POSLEDNIJ PRIMER, ANALITI^ESKOE PRO-
204
DOLVENIE FUNKCII IZ OBLASTI D  C W TO^KU z 2 C ,
z 2= D, NE OBQZATELXNO QWLQETSQ EDINSTWENNYM : DWE FUNK-
CII w = fe(z) I w = f^(z), ANALITI^ESKIE W DWUH RAZNYH OB-
LASTQH De I D^ , SODERVA]IH KAK OBLASTX D, TAK I TO^KU z
(RIS. 77), I SOWPADA@]IE W OBLASTI D S FUNKCIEJ w = f (z),
MOGUT IMET RAZNYE ZNA^ENIQ W TO^KE z. pROTIWORE^IQ S TE-
OREMOJ EDINSTWENNOSTI (c. 201) ZDESX NET: OSU]ESTWLQ@]IE
ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE FUNKCII w = fe(z) I w = f^(z)
QWLQ@TSQ ANALITI^ESKIMI W RAZNYH OBLASTQH.

rIS. 77

tO, ^TO ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ w = f (z) IMEET RAZNYE

ANALITI^ESKIe PRODOLVENIQ IZ OBLASTI D W ODNU I TU
VE TO^KU z 2 C  z 2= D, MOVNO SFORMULIROWATX INA^E:
REZULXTATOM ANALITI^ESKIH PRODOLVENIJ \TOJ FUNKCII (IZ
OBLASTI D) OKAZYWAETSQ MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ 1.
1 nA MNOGOZNA^NYE FUNKCII , WOZNIKA@]IE W REZULXTATE ANALITI-
^ESKIH PRODOLVENIJ , RASPROSTRANQ@T (WSLED ZA wEJERTRASSOM) TER-
MIN ANALITI^ESKAQ | W OTLI^IE OT TERMINOW GOLOMORFNAQ I REGULQR-
NAQ (VII, S. 106), PRIMENIMYH TOLXKO K ODNOZNA^NYM FUNKCIQM.
 205
mEHANIZM ANALITI^ESKIH PRODOLVENIJ (I WOZNIKNOWE-
NIQ MNOGOZNA^NOSTI) PROQSNQET SLEDU@]IJ KOMMENTARIJ K
TEOREME tEJLORA (W EE FORMULIROWKE NA S. 195).
1 (k)
w SILU \TOJ TEOREMY RAZLOVENIE f (z)= f n(!z0) (z;z0)n
+P
n=0
FUNKCII w = f (z) W RQD tEJLORA (PO STEPENQM z;z0 ) IMEET
MESTO W KRUGE S CENTROM z0 , CELIKOM PRINADLEVA]EM OBLAS-
TI ANALITI^NOSTI D \TOJ FUNKCII. rADIUS SHODIMOSTI
\TOGO RQDA ZAWEDOMO NE MENXE RASSTOQNIQ OT TO^KI z0 DO
GRANICY @D OBLASTI ANALITI^NOSTI FUNKCII w = f (z), NO
NE ISKL@^ENO, ^TO NA SAMOM DELE ON BOLXE \TOGO RASSTOQ-
NIQ, INA^E GOWORQ, KRUG SHODIMOSTI RQDA tEJLORA FUNKCII
WYHODIT ZA PREDELY OBLASTI EE ANALITI^NOSTI.
tO, ^TO \TO DEJSTWITELXNO SLU^AETSQ, WIDNO NA PROSTEJ-
+1
EM PRIMERE FUNKCII w = P zn , OPREDELENNOJ I ANALITI-
n=0
^ESKOJ W KRUGE D = z 2 C : jzj < 1 | KRUGE SHODIMOSTI
 

\TOGO STEPENNOGO RQDA. w TO WREMQ KAK RQD tEJLORA \TOJ

FUNKCII POSTEPENQM z ; 12 SHODITSQ LIX W SODERVA]EMSQ
W D KRUGE z 2 C : jz ; 12 j < 12 , KRUGOM SHODIMOSTI EE RQDA


tEJLORA PO STEPENQM 1 z + 2 QWLQETSQ SODERVA]IJ D KRUG

1
z 2 C : jz + 2 j < 2 .
 1 3
bOLEE INTERESNA W \TOM OTNOENII SITUACIQ S ODNOZNA^NOJ WET-
WX@ LOGARIFMA w = ln z = ln jz j + i arg z , WYDELQEMOJ (W PLOSKOSTI C
S \RAZREZOM" WDOLX LU^A , WYHODQ]EGO IZ NA^ALA KOORDINAT POD UG-
LOM ;
6 K DEJSTWITELXNOJ OSI) USLOWIEM ;
6 < arg z < 116 . w TO WRE-
MQ KAK RQD tEJLORA P (;1)n (z ; 1)n UKAZANNOJ ODNOZNA^NOJ WET-
+1 n;1
n=1
WI w = ln z IMEET RADIUS SHODIMOSTI 1, A POTOMU SHODITSQ W KRUGE
z 2 C : jz ;1j < 1 , PREDSTAWLENIE ln z = (;1)n (z ;1)n IMEET MESTO
  +
P 1 n;1
n=1
1
z n = 1;1 z
+
1 wSE \TO WYTEKAET IZ TOGO, ^TO P
n=0
W KRUGE D .
206
LIX W TOJ ^ASTI \TOGO KRUGA , KOTORAQ NE ZATRIHOWANA NA RIS. 78,
TOGDA KAK W ZATRIHOWANNOJ EGO ^ASTI ln z = P (;1)n (z ; 1)n + 2i.
+1 n;1
n=1

rIS. 78

w TOM SLU^AE, KOGDA PERESE^ENIE D \ K OBLASTI ANA-

LITI^NOSTI D FUNKCII w = f (z) I KRUGA SHODIMOSTI K
+1 (n)
EE RQDA tEJLORA P f n(!z0) (z ; z0)n (S CENTROM RAZLOVENIQ
n=0
z0 2 D ) OKAZYWAETSQ SWQZNYM MNOVESTWOM (T. E. PREDSTAWLQ-
ET SOBO@ OBLASTX  RIS. 79), TO ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE
FUNKCII w = f (z) IZ OBLASTI D W OB_EDINENIE D  K \TOJ
OBLASTI S KRUGOM K OSU]ESTWLQET FUNKCIQ
ESLI z 2 D
8
< f (z) 
1
w = : P f (z0)
(z ; z0)n ESLI z 2 K 
+ (n)

n=0 n!
ODNOZNA^NOSTX \TOJ FUNKCII | SOWPADENIE ZNA^ENIJ f (z)
+1 (n)
I P f n(!z0) (z ; z0)n W PERESE^ENII D \ K OBLASTI D I
n=0
KRUGA K | WYTEKAET IZ TEOREMY EDINSTWENNOSTI (c. 201),
PRIMENENNOJ K ANALITI^ESKIM W OBLASTI D \ K FUNKCIQM
 207
1 (n)
w = f (z) I w = f n(!z0) (z ; z0)n (PERWAQ QWLQETSQ ANALITI-
+P
n=0
^ESKOJ W OBLASTI D, a WTORAQ | W KRUGE K ) I (W KA^ESTWE
MNOVESTWA E IZ FORMULIROWKI TEOREMY EDINSTWENNOSTI)
KONCENTRI^ESKOMU S K KRUGU K0  (D \ K ), W KOTOROM DAN-
NYE FUNKCII SOWPADA@T PO TEOREME tEJLORA (S. 195).

rIS. 79

w SLU^AE VE, KOGDA PERESE^ENIE D \K OBLASTX@ NE QWLQ-

+1 (n)
ETSQ (RIS. 80)1, SOWPADENIE ZNA^ENIJ f (z) I P f n(!z0) (z;z0)n
n=0
DLQ WSEH TO^EK z 2 D \ K NE GARANTIROWANO 2, A POTOMU FUNK-
CIQ
ESLI z 2 D
8
< f (z) 
w = :+P1 f (n)(z0)
n! (z ; z0)  ESLI z 2 K
n
n=0
1 kAK, NAPRIMER, W OBSUVDAWEJSQ NA SS. 205{206 SITUACII S ODNO-
ZNA^NOJ WETWX@ LOGARIFMA .
2 TEOREMA EDINSTWENNOSTI ZDESX NE PRIMENIMA , TAK KAK MNOVESTWO
D \ K NE QWLQETSQ OBLASTX@ .
208
OSU]ESTWLQ@]AQ ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE FUNKCII
w = f (z), MOVET OKAZATXSQ MNOGOZNA^NOJ .

rIS. 80

uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, SLEDUQ SHEME DOKAZATELXSTWA TEOREMY

lIUWILLQ (S. 197), ^TO L@BAQ CELAQ FUNKCIQ w = f (z) S OGRANI^ENIEM
NA ROST jf (z)j6 c jz jn PRI z ! 1 ESTX MNOGO^LEN STEPENI NE WYE n.
2. nAJTI WSE CELYE FUNKCII w = f (z), UDOWLETWORQ@]IE TOVDESTWU
f (z) f (az) DLQ NEKOTOROGO ^ISLA a c jaj6= 1.
3. ~TO MOVNO SKAZATX OB ANALITI^ESKIH W OBLASTI D
C FUNK-
CIQH w = f (z) I w = g(z), ESLI f (z) g(z) 0 W \TOJ OBLASTI ?
 209
XIV . kAK WYDELQ@T I KLASSIFICIRU@T
OSOBYE TO^KI ANALITI^ESKIH FUNKCIJ1
oSOBYE TO^KI ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) | \TO
TE TO^KI RASIRENNOJ KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI C , W KOTO-
RYH DANNAQ FUNKCIQ ANALITI^ESKOJ NE QWLQETSQ, NO W L@-
BOJ OKRESTNOSTI KOTORYH ESTX TO^KI ANALITI^NOSTI \TOJ
FUNKCII.2
k PRIMERU, DLQ FUNKCII w = z1 OSOBYMI TO^KAMI QWLQ-
@TSQ 0 I 1, FUNKCIQ VE w = ez (KAK I L@BAQ CELAQ FUNK-
CIQ) IMEET EDINSTWENNU@ OSOBU@ TO^KU 1  DLQ FUNKCII
+P1
w = cnzn | SUMMY STEPENNOGO RQDA , IME@]EGO NENU-
n=0
LEWOJ RADIUS SHODIMOSTI r , | OSOBYE TO^KI SOSTAWLQ@T
OKRUVNOSTX fz 2 C : jzj = rg | GRANICU KRUGA SHODIMOSTI
fz 2 C : jzj <rg DANNOGO STEPENNOGO RQDA .
tO^KA z0 2 C , QWLQ@]AQSQ OSOBOJ DLQ ANALITI^ESKOJ
FUNKCII w = f (z), S^ITAETSQ USTRANIMOJ , ESLI SU]ESTWUET
ANALITI^ESKOE PRODOLVENIE \TOJ FUNKCII IZ OBLASTI EE
ANALITI^NOSTI W TO^KU z0 (XIII , c. 202).3
qWNYJ PRIZNAK NEUSTRANIMOSTI OSOBOJ TO^KI | NEOGRA-
NI^ENNOSTX FUNKCII W ee OKRESTNOSTI .
TO^Ka WETWLENIQ \MNOGOZNA^NOJ ANALITI^ESKOJ FUNKCII" NE MO-
VET BYTX USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ NI DLQ ODNOJ IZ EE ODNOZNA^NYH
WETWEJ .
1 sLEDUET POD^ERKNUTX: RE^X IDET OB ODNOZNA^NYH ANALITI^ESKIH
FUNKCIQH, W ^ASTNOSTI, TEH, KOTORYE QWLQ@TSQ ODNOZNA^NYMI WETWQMI
\MNOGOZNA^NYH ANALITI^ESKIH FUNKCIJ" (XIII, SNOSKA NA S. 204).
2 wYRAVAQSX DRUGIMI SLOWAMI, OSOBYE TO^KI ANALITI^ESKOJ FUNK-
CII | \TO GRANI^NYE TO^KI OBLASTI ANALITI^NOSTI \TOJ FUNKCII.
3 pONQTIE USTRANIMOSTI RASPROSTRANQ@T I NA SLU^AJ z = 1, S^I-
0
TAQ OSOBU@ TO^KU 1 ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) USTRANIMOJ ; 
,
ESLI 0 OKAZYWAETSQ USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ DLQ FUNKCII w = f 1z .
210
+P1
pRIMERY. 1 . sUMMA STEPENNOGO RQDA zn QWLQETSQ ANA-
n=0 
LITI^ESKOJ FUNKCIEJ W KRUGE fz 2 C : jzj < 1 , A TAK KAK WNE
\TOGO KRUGA DANNYJ STEPENNOJ RQD RASHODITSQ , WSE TO^KI
z 2 C c jzj = 1 QWLQ@TSQ OSOBYMI DLQ \TOJ FUNKCII. pO-
1 1
SKOLXKU zn = 1;1 z PRI jzj < 1, DLQ FUNKCII w = zn \TI
+P +P
n=0 n=0
OSOBYE TO^KI , KROME z =1, OKAZYWA@TSQ USTRANIMYMI .1
p
sin z
2. fUNKCIQ w = pz , ESLI S^ITATX, ^TO W ^ISLITELE
I ZNAMENATELE pz | L@BOE (IZ DWUH WOZMOVNYH), NO ODNo
I TO VE ZNA^ENIe KWADRATNOGO KORNQ IZ ^ISLA z 6= 0, QWLQ-
ETSQ ODNOZNA^NOJ I ANALITI^ESKOJ W OBLASTI C r f0g. |TO
SLEDUET IZ OPREDELENIQ SINUSA (II , c. 37), W SILU KOTOROGO
pz 1 (;1)n(pz)2n+1 pz +P1 (;1)nzn
= pz (2n+1)! , z 2 C rf0g
sin 1 +P
p
w= z = z p
n=0 (2n+1)! n=0
SOKRA]ENIE KWADRATNYH KORNEJ W PRAWOJ ^ASTI DAET ANALI-
TI^ESKOE PRODOLVENIE DANNOJ FUNKCII IZ OBLASTI C rf0g
W TO^KU 0, OKAZYWA@]U@SQ PO\TOMU DLQ NEE USTRANIMOJ .
dRUGOJ OSOBOJ TO^KOJ \TOJ FUNKCII, NO UVE NEUSTRANIMOJ , QW-
LQETSQ 1 : O EE NEUSTRANIMOSTI SWIDETELXSTWUET NEOGRANI^ENNOSTX
FUNKCII PRI z ! 1, POSKOLXKU PRI z = ;t2
t> 0,
sinppz = sin it = et ;e;t ;! +1.

dLQ L@BOJ ODNOZNA^NOJ WETWI w = pz, WYDELQEMOJ W

z it 2t t!+1
3.
PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO (L@BOMU) LU^U , WYHODQ]EMU IZ
1 oSOBAQ TO^KA z = 1 QWLQETSQ DLQ NEE NEUSTRANIMOJ , TAK KAK W
+1
SLU^AE WOZMOVNOSTI ANALITI^ESKOGO PRODOLVENIQ FUNKCII w = P z n
n=0
IZ KRUGA fz 2 C : jz j < 1 W \TU TO^KU ONA OKAZYWALASX BY OGRANI^ENNOJ

+P1 n 1
PRI z ! 1, ^TO NEWERNO, POSKOLXKU zlim !1 z = zlim !1 1;z = 1.
jzj<1 n=0 jzj<1
 211
NA^ALA KOORDINAT (IV, S. 68), WSE TO^KI \TOGO LU^A QWLQ@TSQ
NEUSTRANIMYMI
sin
pz OSOBYMI TO^KAMI (IV,pc. 69). (dLQ FUNKCII
VE w = pz PRI TAKOM PONIMANII z WSE TO^KI \TOGO
LU^A OKAZYWA@TSQ OSOBYMI , NO USTRANIMYMI .)
4 . dLQ FUNKCII w = ctg z OSOBYMI QWLQ@TSQ TO^KI
0  2 : : : , A TAKVE 1  WSE ONI NEUSTRANIMYE (WWIDU
NEOGRANI^ENNOSTI FUNKCII W L@BOJ OKRESTNOSTI KAVDOJ
IZ NIH).
5. fUNKCIQ w = sinz z IMEET TE VE OSOBYE TO^KI | 0
3

(USTRANIMU@ ) I 1 (NEUSTRANIMU@ ), | ^TO I FUNKCIQ IZ

PRIMERA 2 . sLEDUET, ODNAKO, OTMETITX, ^TO TAK KAK
 1  1

z n=0 (2n+1)! , z 2 C r f0g,

 
sin3 z = 1 +P (;1)n z 2n+1 3 z 3 +P
= (;1)n z 2n 3
z z n=0 (2n+1)!
TO^KA 0 POSLE ANALITI^ESKOGO PRODOLVENIQ W NEE FUNKCII,
PRAKTI^ESKI OSU]ESTWLQEMOGO SOKRA]ENIEM NA z ^ISLITELQ
I ZNAMENATELQ DROBI W PRAWOJ ^ASTI, OKAZYWAETSQ (DLQ PRO-
DOLVENNOJ FUNKCII !) NULEM KRATNOSTI 2 . w \TOM I PODOB3 -
NYH SLU^AQH GOWORQT, ^TO I SAMA ISHODNAQ FUNKCIQ w = sinz z
(DLQ KOTOROJ TO^KA 0 QWLQETSQ OSOBOJ !) IMEET W \TOJ TO^KE
NULX KRATNOSTI 2 .
zAME^ANIE. w SWQZI S POSLEDNIM PRIMEROM SLEDUET OTMETITX, ^TO
SU]ESTWUET (NE RAZDELQEMOE AWTOROM) MNENIE, PO KOTOROMU USTRANI-
MYE OSOBYE TO^KI ANALITI^ESKOJ FUNKCII WOOB]E NE SLEDUET S^ITATX
EE OSOBYMI TO^KAMI , A NAOBOROT, PRI^ISLQTX IH K TO^KAM ANALITI-
^ENOSTI \TOJ FUNKCII, NAZYWAQ IH EE PRAWILXNYMI TO^KAMI . w SOOT-
WETSTWII S \TIM PODHODOM, NAPRIMER, FUNKCIQ w = sin z
sin z IMEET OSOBOJ
TO^KOJ LIX 1 1 ILI DAVE2 WOOB]E NE IMEET OSOBYH TO^EK .
1 s^ITAETSQ, ^TO \OSOBENNOSTI" FUNKCII W TO^KAH k
k 2 Z ,
\USTRANENY" EE ANALITI^ESKIM PRODOLVENIEM W NIH FUNKCIEJ w 1.
2 sNOSKA 3 NA S. 209.
212
iZOLIROWANNYE OSOBYE TO^KI I IH KLASSIFIKACIQ
tO^KU z0 2 C  NAZYWA@T IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KOJ
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) , ESLI U \TOJ TO^KI SU]EST-
WUET OKRESTNOSTX 1, WSE TO^KI KOTOROJ (OTLI^NYE OT z0 ) QW-
LQ@TSQ TO^KAMI ANALITI^NOSTI \TOJ FUNKCII.2
p
nAPRIMER , DLQ ODNOZNA^NOJ WETWI \KWADRATNOGO KORNQ"
w = z, WYDELQEMOJ W PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO KAKOMU{
LIBO LU^U , WYHODQ]EMU IZ TO^KI 0 (PRIMER 3 NA S. 110),
WSE TO^KI \TOGO LU^A (WKL@^AQ 0 I 1) QWLQ@TSQ NEIZOLI-
ROWANNYMI OSOBYMI TO^KAMI. dLQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII
w = ctg :z (PRIMER 4 ) OSOBYE TO^KI 0  2 : : : QWLQ@T-
SQ IZOLIROWANNYMI , A OSOBAQ TO^KA 1 | NEIZOLIROWANNOJ .
kLASSIFIKACIQ (OPISANIE HARAKTERNYH RAZNOWIDNOSTEJ)
IZOLIROWANNYH OSOBYH TO^EK ANALITI^ESKIH FUNKCIJ BAZI-
RUETSQ NA TOM, ^TO W OKRESTNOSTI KAVDOJ SWOEJ IZOLIRO-
WANNOJ OSOBOJ TO^KI z0 FUNKCIQ PO TEOREME lORANA (XII ,
S. 183)3 8
IMEET RAZLOVENIE W RQD lORANA :
1
cn(z ; z0)n PRI 0 < jz ; z0j <r ESLI z0 2 C 
> +P
>
<
f (z)= >n=;1+P1
>
: cn z n PRI r< jzj < +1  ESLI z0 = 1:
n=;1
B OBOIH SLU^AQH (KAK z0 2 C , TAK I z0 = 1) RQD lORANA
FUNKCII w = f (z) W OKRESTNOSTI EE IZOLIROWANNOJ OSOBOJ
1 t. E. MNOVESTWO WIDA fz 2 C : 0 < jz ; z0 j < rg (PRI NEKOTOROM
r
0 < r 6 +1), ESLI z0 2 C , I fz 2 C : r < jz j < +1g (PRI NEKOTOROM
r > 0), ESLI z0 = 1.
2 |KWIWALENTNO: OSOBAQ TO^KA z ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z)
0
S^ITAETSQ IZOLIROWANNOJ , ESLI W NEKOTOROJ OKRESTNOSTI TO^KI z0 NET
DRUGIH OSOBYH TO^EK \TOJ FUNKCII (W PROTIWNOM SLU^AE OSOBU@ TO^KU
z0 NAZYWA@T NEIZOLIROWANNOJ ).
3 pRIMENENNOJ K KOLXCU WIDA fz 2 C : 0 < jz ; z j <r g, ESLI z 2 C , I
fz 2 C : r< jz j < +1g, ESLI z0 = 1.
0 0
 213
TO^KI z0 RAZDELQ@T NA GLAWNU@ I PRAWILXNU@ ^ASTI .1 .
gLAWNOJ ^ASTX@ RQDA lORANA ANALITI^ESKOJ FUNKCII
w = f (z) W OKRESTNOSTI EE IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KI
z0 S^ITA@T | SOOTWETSTWENNO SLU^AQM z0 2 C I z0 = 1 |
;1
cn(z ; z0)n = zc;;z10 + (z;c;z20)2 + (z;c;z30)3 + 
P
n=;1
I 1 n
cnz = c1 z + c2z2 + c3z3 +  
+P
n=1
PRO^IE SLAGAEMYE RQDA lORANA 2 OTNOSQT K EGO PRAWILXNOJ
^ASTI .
pOSKOLXKU SREDI KO\FFICIENTOW lORANA cn MOGUT BYTX
I RAWNYE NUL@ , NE ISKL@^ENY SLU^AI, KOGDA GLAWNAQ ^ASTX
RQDA lORANA 3 SODERVIT LIX KONE^NOE ^ISLO (NENULEWYH)
SLAGAEMYH ILI DAVE WOWSE OTSUTSTWUET.
sOOTWETSTWENNO SLU^AQM, KOGDA W RQDE lORANA ANALITI-
^ESKOJ FUNKCII w = f (z) W OKRESTNOSTI EE IZOLIROWANNOJ
OSOBOJ TO^KI z0 GLAWNAQ ^ASTX
a) OTSUTSTWUET ,
B) SODERVIT KONE^NOE ^ISLO SLAGAEMYH,
W) SODERVIT BESKONE^NOE ^ISLO SLAGAEMYH
IZOLIROWANNU@ OSOBU@ TO^KU z0 FUNKCII w = f (z) NAZYWA@T
A) USTRANIMOJ ,
B) POL@SOM ,
W) SU]ESTWENNO OSOBOJ .
RQDA lORANA FUNKCII W KOLXCE z 2 C : 0 <r1 < jz ; z0j < r2
 
1 dLQ
ILI z 2 C : r1 < jz j < r2 < +1 (PERWOE NE QWLQETSQ OKRESTNOSTX@


TO^KI z0 2 C , A WTOROE | TO^KI z0 = 1) TAKOGO RAZDELENIQ | NA GLAWNU@

I PRAWILXNU@ ^ASTI | NE PROIZWODQT.
2 sODERVA]IE NEOTRICATELXNYE STEPENI z ; z W SLU^AE z 2 C I
0 0
NEPOLOVITELXNYE STEPENI z , ESLI z0 = 1.
3 rAWNO KAK I EGO PRAWILXNAQ ^ASTX.
214
pONQTIE POL@SA IMEET UTO^NENIE. s^ITAETSQ, ^TO POL@S
z0 FUNKCII w = f (z) IMEET PORQDOK (ILI KRATNOSTX ) k ,
ESLI1 (z ;z0);k ESTX STARAQ OTRICATELXNAQ STEPENX z ;z0
ILI2 zk ESTX STARAQ POLOVITELXNAQ STEPENX z W GLAWNOJ
^ASTI RQDA lORANA \TOJ FUNKCII W OKRESTNOSTI TO^KI z0 .
pOL@SY 1 -GO PORQDKA PRINQTO NAZYWATX PROSTYMI .
nAPRIMER, DLQ FUNKCII w = z12 + z1 +z2+ z3 TO^KI 0 I 1
QWLQ@TSQ POL@SAMI SOOTWETSTWENNO 2 -GO I 3 -GO PORQDKOW .
nAGLQDNU@ ILL@STRACI@ PERE^ISLENNYH TIPOW IZOLIRO-
WANNYH OSOBYH TO^EK DA@T CELYE 3 FUNKCII w = f (z), DLQ
KAVDOJ IZ KOTORYH WO WSEJ PLOSKOSTI C IMEET MESTO RAZ-
LOVENIE tEJLORA
f (z) = c0 + c1 z + c2z2 + c3z3 +   z 2 C ,
ODNOWREMENNO4 QWLQ@]EESQ RAZLOVENIEM lORANA \TOJ FUNK-
CII W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI .
eDINSTWENNAQ OSOBAQ TO^KA 1 TAKOJ FUNKCII OKAZYWA-
ETSQ DLQ NEE SOOTWETSTWENNO: A) USTRANIMOJ , B) POL@SOM
(PORQDKA k ), W) SU]ESTWENNO OSOBOJ TOGDA I TOLXKO TOG-
DA, KOGDA \TA FUNKCIQ ESTX SOOTWETSTWENNO: a) POSTOQNNAQ
(c1 = c2 =  = 0), B) MNOGO^LEN (ck 6= 0 ck+1 = ck+2 =  = 0),
W) CELAQ TRANSCENDENTNAQ FUNKCIQ (III, c. 53).
sMQG^ITX NEUDOBSTWO, SWQZANNOE S NEOBHODIMOSTX@ OT-
DELXNO RASSMATRIWATX SLU^AI KONE^NOJ (z0 2 C ) I BESKONE^-
NOJ (z0 = 1) OSOBOJ TO^KI , POZWOLQET ZAMENA PEREMENNOJ z
1 n
+P
NA z1 , PRI KOTOROJ RQD lORANA cnz FUNKCII w = f (z),
n=;1
1 w SLU^AE z0 2 C .
2 w SLU^AE z0 = 1.
3 t. E. ANALITI^ESKIe WO WSEJ PLOSKOSTI C .
4 w SILU SWOJSTWA EDINSTWENNOSTI RAZLOVENIJ tEJLORA I lORANA
(XII, S. 188).
 215
QWLQ@]EJSQ ANALITI^ESKOJ W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI
1 ;n

(PRI jzj > r ), I RQD lORANA
+P
cnz FUNKCII w = f z1 ,
n=;1
OKAZYWA@]EJSQ ANALITI^ESKOJ W OKRESTNOSTI NULQ (PRI
jzj < r;1), PEREHODQT DRUG W DRUGA S ODNOWREMENNYM PERE-
HODOM DRUG W DRUGA TAKVE I GLAWNYH ^ASTEJ \TIH RQDOW.
nA OSNOWANII \TOGO MOVNO ZAKL@^ITX:
oSOBAQ TO^KA z0 = 1 ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) QW-
LQETSQ a) USTRANIMOJ , B) POL@SOM (PORQDKA k), W) SU-
]ESTWENNO OSOBOJ , G) NEIZOLIROWANNOJ W TOM I TOLXKO W
TOM SLU^AE, KOGDA z0 =0 OKAZYWAETSQ OSOBOJ TO^KOJ
1IMEN
 -
NO TAKOGO WIDA DLQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f z .
w ^ASTNOSTI, DLQ FUNKCII w = sin z1 TO^KI 0 I 1 QW-
LQ@TSQ SOOTWETSTWENNO SU]ESTWENNO 1
OSOBOJ I USTRANIMOJ ,
POSKOLXKU POSLE ZAMENY z NA z \TA FUNKCIQ PEREHODIT W
w =sin 11=z | FUNKCI@, SOWPADA@]U@ (PRI z 6= 0) S w =sin z,
A POTOMU IME@]U@3 RAZLOVENIE
1 = z ; z + z 5 ; z 7 +   0 < jz j < +1,
sin 1=z 3! 5! 7!
QWLQ@]EESQ EE RAZLOVENIEM W RQD lORANA I W OKRESTNOSTI
BESKONE^NOSTI (PO OTNOENI@ K KOTOROJ WESX RQD SOSTOIT
IZ GLAWNOJ ^ASTI ), I W OKRESTNOSTI NULQ (PO OTNOENI@ K
KOTOROJ RQD SOSTOIT TOLXKO IZ PRAWILXNOJ ^ASTI ).
pONQTIQMI POL@SA ANALITI^ESKOJ FUNKCII I EGO PORQDKA OPERI-
ROWALI (E]E DO OFORMLENIQ \TIH TERMINOW) kOI (NAPRIMER, W 28],
ser. II, t. II, p. 354 t. VI, p. 25) I rIMAN (15], S. 68{69). wEJERTRASS
(43], Bd. II, S. 78) WWEL PONQTIE SU]ESTWENNO OSOBOJ TO^KI 1, A OBRA-
]AQSX S POL@SAMI , NAZYWAL IH NESU]ESTWENNYMI OSOBYMI TO^KAMI 2.
tERMIN POL@S WOEL W OBIHOD IZ KNIG nEJMANA (39], S. 94) I bRIO I
bUKE (23], p. 15).
1 Wesentliche singul$are Stelle.
2 Ausserwesentliche singul$are Stellen.
216
hARAKTERISTIKA USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KI
dLQ IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KI z0 ANALITI^ESKOJ FUNK-
CII w = f (z) SLEDU@]IE TRI USLOWIQ \KWIWALENTNY :
1 z0 | USTRANIMAQ OSOBAQ TO^KA FUNKCII w = f (z), T. E.
RAZLOVENIE lORANA \TOJ FUNKCII W OKRESTNOSTI TO^KI
z0 1 NE SODERVIT GLAWNOJ ^ASTI , IMEQ WID
1
f (z) = cn(z ; z0)n = c0 + c1(z ; z0) + c2 (z ; z0)2 + 
+P
n=0
(ESLI z0 2 C ) ILI
f (z) = cnzn = c0 + c;z 1 + cz;22 +  (ESLI z0 = 1)
P0
n=;1
2 FUNKCIQ w = f (z) IMEET KONE^NYJ PREDEL PRI z ! z0 

3 FUNKCIQ w = f (z) OGRANI^ENA jf (z)j 6 h W NEKOTOROJ
; 

OKRESTNOSTI TO^KI z0 .
dOKAZATELXSTWO . pUSTX z0 | TO^KA KONE^NOJ PLOSKOSTI.
1
1 ) 2 . tAK KAK f (z) = cn(z ; z0)n W KOLXCE WIDA
+P
n=0
z 2 C : 0 < jz ; z0 j < r , \TO KOLXCO PRINADLEVIT KRUGU
 

SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA W PRAWOJ ^ASTI, A POTOMU SU-

1
c (z ; z0)n = c0.
+P
]ESTWUET zlim !z0 f (z ) = lim
z!z0 n=0 n
2 ) 3 . l@BAQ FUNKCIQ, IME@]AQ KONE^NYJ PREDEL W
TO^KE, QWLQETSQ OGRANI^ENNOJ W OKRESTNOSTI \TOJ TO^KI.
3 ) 1 . tAK KAK z0 | IZOLIROWANNAQ OSOBAQ TO^KA
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z), SU]ESTWUET KOLXCO WIDA
fz 2 C : 0 < jz ; z0j < rg, W KOTOROM DANNAQ FUNKCIQ QWLQET-
SQ ANALITI^ESKOJ I PO TEOREME lORANA (XII , c. 183) IMEET
t. E. W KOLXCE WIDA z 2 C : 0 < jz ;z0 j < r , ESLI z0
 
1 | TO^KA
KONE^NOJ PLOSKOSTI, I z 2 C : r< jz j < +1 , ESLI z0 = 1.
 217
1
RAZLOVENIE lORANA f (z) = cn(z ;z0)n 0 < jz ;z0 j <r, KO-
+P
n=;1
\FFICIENTY cn KOTOROGO W SILU NERAWENSTW kOI DLQ KO\F-
FICIENTOW lORANA (XII , c. 194) I OGRANI^ENNOSTI FUNKCII
(jf (z)j 6 h) W OKRESTNOSTI TO^KI z0 UDOWLETWORQ@T NERA-
WENSTWAM
jcnj 6 hn
0 <<r
n =0
1
2
: : :
pEREHODQ W \TIH NERAWENSTWAH K PREDELU PRI  ! 0, MOVNO
ZAKL@^ITX: cn = 0 DLQ n =;1
;2
: : : , A POTOMU RAZLOVE-
NIE lORANA FUNKCII w = f (z) W OKRESTNOSTI TO^KI z0 NE
1
SODERVIT GLAWNOJ ^ASTI , IMEQ WID f (z)= cn(z ; z0)n. 1
+P

PASPROSTRANITX \KWIWALENTNOSTX USLOWIJ 1 ; 3 NA

n=0

SLU^AJ z0 = 1
POZWOLQET
 PEREHOD OT FUNKCII w = f (z) K
1
FUNKCII w = f z , DLQ KOTOROJ IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^-
KOJ QWLQETSQ z0 =0. sLEDUET LIX ZAMETITX, ^TO:
a) USTRANIMOSTX OSOBOJ TO^KI z0 = 1 ANALITI^ESKOJ
FUNKCII w = f (z) (T. E. OTSUTSTWIE GLAWNOJ ^ASTI W EE RAZ-
LOVENII lORANA W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI ) RAWNOSILX-
NA USTRANIMOSTI

 OSOBOJ TO^KI z0 =0 ANALITI^ESKOJ FUNK-
CII w = f z1 

1
B) zlim
!1 f (z ) = lim
z!0 z
f 
W) OGRANI^ENNOSTX FUNKCII w = f (z) W OKRESTNOSTI BES-
KONE^NOSTI ( jf (z)j 6 h
PRI  jz j >r ) RAWNOSILXNA OGRANI^EN

1  -
1
NOSTI FUNKCII w = f z W OKRESTNOSTI NULQ : f z  6 h
PRI 0 < jzj < 1r . Q.E.D.
1 sTEPENNOJ RQD W PRAWOJ ^ASTI SHODITSQ W OKRESTNOSTI TO^KI z0 ,
WKL@^AQ SAMU \TU TO^KU , A POTOMU EGO SUMMA OSU]ESTWLQET ANALITI-
^ESKOE PRODOLVENIE FUNKCII W TO^KU z0 , T. E. USTRANQET OSOBENNOSTX
W \TOJ TO^KE (W SMYSLE OPREDELENIQ USTRANIMOSTI , DANNOGO NA c. 209).
218
hARAKTERISTIKA POL@SA
dLQ KONE^NOJ (z0 2 C ) IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KI z0
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) cLEDU@]IE USLOWIQ \K-
WIWALENTNY :
1 z0 | POL@S (PORQDKA k ) FUNKCII w = f (z), T. E. RAZ-
LOVENIE lORANA \TOJ FUNKCII W OKRESTNOSTI TO^KI z0
IMEET W GLAWNOJ ^ASTI LIX KONE^NOE ^ISLO (NENULEWYH )
SLAGAEMYH : 1
f (z) = (z;c;zk0)k +  + zc;;z10 + cn(z ; z0)n (GDE c;k 6= 0)
+P
n=0
2 lim f (z) = 1
;
z!z0
PRI \TOM SU]ESTWUET KONE^NYJ I NE
RAWNYJ NUL@ zlim !z0 (z ; z 0 ) k f (z)
3 z0 QWLQETSQ USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ DLQ FUNKCII
w = f (1z) , PRI^EM | PRI DOOPREDELENII f (1z0) def = 0 | NULEM
\TOJ FUNKCII (KRATNOSTI k).
dOKAZATELXSTWO. 1 ) 2 . dOSTATO^NO ZAPISATX RAZLOVE-
NIE lORANA FUNKCII W OKRESTNOSTI TO^KI z0 W WIDE 
f (z)= (z;z0)k c;k + c;k+1 (z ; z0)+  + c0 (z ; z0)k + 
1 ;

(GDE c;k 6= 0).

2 ) 3 . tAK KAK lim f (z) = 1, f (z) 6= 0 W OKRESTNOSTI
z!z0
TO^KI z0 , A POTOMU W \TOJ OKRESTNOSTI FyNKCIQ w = f (1z)
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ , IMEQ W TO^KE z0 NULEWOJ PREDEL, A
SLEDOWATELXNO, USTRANIMU@ OSOBENNOSTX (S. 216, 2 ). pOSLE
EE ANALITI^ESKOGO PRODOLVENIQ W \TU TO^KU DOOPREDELENI-
EM f (1z) def
= 0 \TA FUNKCIQ POLU^AET W OKRESTNOSTI TO^KI z0
1
RAZLOVENIE tEJLORA WIDA f (1z) = bn (z ;z0)n, PODSTANOWKA
+P

KOTOROGO W USLOWIE 2 POKAZYWAET, ^TO b0 =  = bk;1 = 0, A

n=0
 219
bk 6= 0, T. E. FyNKCIQ w = f (1z) IMEET W TO^KE z0 NULX KRAT-
NOSTI k (XIII , S. 198, 2 ).
3 ) 1 . pUSTX K | KRUG S CENTROM z0 , W KOTOROM FUNK-
CIQ w = f (1z) (POSLE USTRANENIQ OSOBENNOSTI W TO^KE z0 )
IMEET PREDSTAWLENIE f (1z) = (z;z0)k '(z), GDE w = '(z) | ANA-
LITI^ESKAQ FUNKCIQ, NE OBRA]A@]AQSQ W NULX W \TOM KRUGE
(XIII , c. 198, 3 ). pRIMENENIE TEOREMY tEJLORA K FUNKCII
w = '(1z) (TAKVE ANALITI^ESKOJ W KRUGE K ) PRIWODIT K ee
RAZLOVENI@ tEJLORA
1
'(z) n=0an (z ; z0) (S a0 = '(z0) 6= 0), z 2 K ,
1 = +P n 1

W SILU KOTOROGO DLQ FUNKCII w = f (z) = (z;z0);k '(1z) W \TOM

VE KRUGE (NO UVE S ISKL@^ENNYM CENTROM z0 ) SPRAWEDLIWO
RAZLOVENIE lORANA 1
1
f (z)= (z ; z0);k an (z ; z0)n z 2 K z 6= z0 ,
+P
n=0
c GLAWNOJ ^ASTX@ (z;z0)k +  + za;k;z10 (a0 6= 0). Q.E.D.
a 0

zAME^ANIE . dOKAZANNOE UTWERVDENIE RASPROSTRANQETSQ

NA SLU^AJ z0 = 1 PEREHODOM OT FUNKCII w = f (z) (
S IZO  -
LIROWANNOJ OSOBOJ TO^KOJ z0 = 1 ) K FUNKCII w = f z (S 1
IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KOJ z0 =0). pRI \TOM SLEDUET
A) STEPENI z ; z0 (W USLOWIQH 1 I 2 UTWERVDENIQ) ZAME-
NITX SOOTWETSTWU@]IMI STEPENQMI z1 
B) S^ITATX IZOLIROWANNU@ OSOBU@ TO^KU z0 = 1 ANALI-
TI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) EE NULEM (KRATNOSTI k), ESLI
TO^KA
z0 = 0 OKAZYWAETSQ NULEM (KRATNOSTI

1  def
k) FUNKCII
1
w = f z (POSLE EE DOOPREDELENIQ f z = 0).
1 qWLQ@]EESQ TAKOWYM WWIDU SWOJSTWA EDINSTWENNOSTI (XII, S. 188).
220
hARAKTERISTIKA SU]ESTWENNO OSOBOJ TO^KI
dLQ TOGO ^TOBY IZOLIROWANNAQ OSOBAQ TO^KA z0 ANALITI-
^ESKOJ FUNKCII w = f (z) BYLA SU]ESTWENNO OSOBOJ , NE-
OBHODIMO I DOSTATO^NO, ^TOBY DANNAQ FUNKCIQ NE IMELA
PREDELA (NI KONE^NOGO , NI BESKONE^NOGO ) PRI z ! z0 .
dOKAZATELXSTWO. l@BAQ IZOLIROWANNAQ OSOBAQ TO^KA z0
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) QWLQETSQ LIBO
USTRANIMOJ , ^TO RAWNOSILXNO SU]ESTWOWANI@ U FUNK-
CII w = f (z) KONE^NOGO PREDELA PRI z ! z0 (c. 216), LIBO
!z0f (z)= 1 (c. 218), LIBO
POL@SOM , ESLI zlim
SU]ESTWENNO OSOBOJ , DLQ KAKOGO SLU^AQ NE OSTAETSQ INOJ
WOZMOVNOSTI KAK BYTX \KWIWALENTNYM OTSUTSTWI@ U FUNK-
CII w = f (z) PREDELA (KAK KONE^NOGO , TAK I BESKONE^NOGO )
PRI z ! z0 . Q.E.D.
tEOREMA kAZORaTI{sOHOCKOGO{wEJERTRASSA.1 eS-
LI z0 | SU]ESTWENNO OSOBAQ TO^KA ANALITI^ESKOJ FUNKCII
w = f (z), TO W L@BOJ OKRESTNOSTI \TOJ TO^KI DANNAQ FUNK-
CIQ PRINIMAET ZNA^ENIQ, SKOLX UGODNO BLIZKIE K L@BOMU
ZNA^ENI@ w0 2 C .2
1 sODERVITSQ W WYEDEJ W 1868 G. KNIGE 25] (NA S. 434) ITALXQNS-
KOGO MATEMATIKA kAZORATI (Casorati, Felice, 1835{1890), W MAGISTRSKOJ
DISSERTACII (TOGO VE 1868 G.) PETERBURGSKOGO MATEMATIKA `LIANA wA-
SILXEWI^A sOHOCKOGO (1842{1927) I (UVE W SOWREMENNYH TERMINAH) W
STATXE wEJERTRASSA 1876 G. \Zur Theorie der eindeutige analytischen
Functionen" (NA S. 124 W 43], Bd. II). wOPREKI ISTORI^ESKOJ PRAWDE W
ROSSIJSKOJ LITERATURE AWTOROM DANNOJ TEOREMY OBY^NO NAZYWA@T OD-
NOGO sOHOCKOGO, W ZARUBEVNOJ | ODNOGO wEJERTRASSA.
2 t. E. KAKOWY BY NI BYLI TO^KA w 2 C  I OKRESTNOSTI V
0 z0 I
Vw0 TO^EK z0 I w0 , SU]ESTWUET TO^KA z 2 Vz0 , DLQ KOTOROJ f (z) 2 Vw0 .
rAWNOSILXNAQ FORMULIROWKA TEOREMY: eSLI z0 | SU]ESTWENNO OSOBAQ
TO^KA ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z), TO DLQ L@BOJ TO^KI w0 2 C 
SU]ESTWUET POSLEDOWATELXNOSTX fzng! z0 , DLQ KOTOROJ ff (zn)g! w0 .
 221
dOKAZATELXSTWO. pUSTX z0 | SU]ESTWENNO OSOBAQ TO^-
KA ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) I PUSTX WNA^ALE w0 |
KAKOE{LIBO KONE^NOE KOMPLEKSNOE ZNA^ENIE (w0 2 C ). rAS-
SUVDAQ \OT PROTIWNOGO", T. E. PREDPOLAGAQ, ^TO W NEKOTOROJ
OKRESTNOSTI TO^KI z0 DANNAQ FUNKCIQ NE PRINIMAET SKOLX
UGODNO BLIZKIE K w0 ZNA^ENIQ (T. E. jf (z);w0j > > 0 DLQ WSEH
z IZ UKAZANNOJ OKRESTNOSTI TO^KI z0 ), MOVNO SDELATX WY-
WOD: FUNKCIQ w = f (z)1;w0 QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ I OGRA-
NI^ENNOJ W OKRESTNOSTI TO^KI z0 I POTOMU IMEET W \TOJ
TO^KE (SOGLASNO UTWERVDENI@ NA S. 216) USTRANIMU@ OSOBEN-
NOSTX, A SLEDOWATELXNO (PO TOMU VE UTWERVDENI@), KONE^-
NYJ PREDEL PRI z ! z0 . nO OTS@DA WYTEKAET, ^TO FUNKCIQ
w = f (z) ; w0 (A SLEDOWATELXNO, I FUNKCIQ w = f (z)) IMEET
KONE^NYJ 1 ILI BESKONE^NYJ 2 PREDEL PRI z ! z0 , ^TO NEWOZ-
MOVNO, POSKOLXKU z0 | SU]ESTWENNO OSOBAQ TO^KA FUNKCII
w = f (z).
w SLU^AE w0 = 1 RASSUVDENIE GORAZDO PRO]E: W L@-
BOJ OKRESTNOSTI SU]ESTWENNO OSOBOJ TO^KI ANALITI^ESKAQ
FUNKCIQ w = f (z) ZAWEDOMO QWLQETSQ NEOGRANI^ENNOJ 3 , T. E.
SREDI EE ZNA^ENIJ ESTX \SKOLX UGODNO BLIZKIE K BESKONE^-
NOSTI". Q.E.D.
uSILENIEM TEOREMY kAZORATI { sOHOCKOGO { wEJERTRASSA QWLQETSQ
SLEDU@]EE (BOLEE TRUDNOE DLQ DOKAZATELXSTWA4) UTWERVDENIE.
TEOREMA pIKARA5 w L@BOJ OKRESTNOSTI SU]ESTWENNO OSOBOJ TO^-
KI ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ PRINIMAET L@BOE KOMPLEKSNOE ZNA^ENIE ZA
WOZMOVNYM ISKL@^ENIEM LIX ODNOGO .
1 eSLI lim 1 = 6 0.
z!z0 f (z);w0
2 eSLI lim 1
z!z0 f (z);w0 =0.
3 iNA^E ONA IMELA BY W TO^KE z USTRANIMU@ OSOBENNOSTX (S. 216).
0
4 oNO ESTX, NAPRIMER, U a. i. mARKUEWI^A W 12] (S. 690{691).
5 Annales scienti#ques de l'E cole Normale Superieure, ser. II, t. 9, 1880,
p. 165 Picard, E mile, 1856{1941, | FRANCUZSKIJ MATEMATIK.
222
sFORMULIROWANNU@ TEOREMU INOGDA NAZYWA@T \BOLXOJ TEOREMOJ
pIKARA", SNABVAQ \PITETOM \MALAQ" TOT EE ^ASTNYJ SLU^AJ, KOGDA
FUNKCIQ QWLQETSQ CELOJ (S SU]ESTWENNOJ OSOBOJ TO^KOJ 1).
wOT NESKOLXKO PRIMEROW KLASSIFIKACII IZOLIROWANNYH
OSOBYH TO^EK NA OSNOWE PRIWEDENNYH HARAKTERISTIK.
1. oSOBYE TO^KI FUNKCII w = ctg z , KOTORAQ QWLQET-
SQ ANALITI^ESKOJ W PLOSKOSTI C S ISKL@^ENNYMI TO^KAMI
k k 2 Z , | \TO UKAZANNYE TO^KI (WSE ONI IZOLIROWANNYE 1)
I 1 (NEIZOLIROWANNAQ 2 ). pOSKOLXKU DLQ FUNKCII w = ctg1 z
KAVDAQ TO^KA k QWLQETSQ USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ1, A
POSLE USTRANENIQ W NEJ OSOBENNOSTI (PUTEM ZAMENY ctg z
NA tg z) | PROSTYM NULEM , DLQ ISHODNOJ FUNKCII w =ctg z
TO^KI k k 2 Z , QWLQ@TSQ PROSTYMI POL@SAMI .
pRI PEREHODE K FUNKCII w = ctg z ; z1 OSOBAQ TO^KA 0
OKAZYWAETSQ USTRANIMOJ , ^TO; WIDNO IZ RAZLOVENIQ
; 
z 1;z 2=2!+  ; z ;z 3=3!+ 
; 1 z cos z
ctg z z = sin z = ; sin z
z ;z 3=3!+  ,
I (POSLE USTRANENIQ OSOBENNOSTI ) | NULEM 2-J KRATNOSTI .
2 6
tO^KI VE k k Z  k = 0, DLQ FUNKCII w = ctg z 1 (KAK;z
I DLQ FUNKCII w = ctg z ) QWLQ@TSQ PROSTYMI POL@SAMI 
\TO WYTEKAET IZ SLEDU@]EGO PROSTOGO, NO WESXMA POLEZNO-
GO W PRAKTIKE KLASSIFIKACII OSOBYH TO^EK UTWERVDENIQ |
PRQMOGO SLEDSTWIQ TEOREMY lORANA (XII , S. 183).
eSLI z0 QWLQETSQ IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KOJ ANALI-
TI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) I TO^KOJ ANALITI^NOSTI
FUNKCII w = g(z), TO RQDY lORANA FUNKCIJ w = f (z) I
w = f (z)  g(z) W OKRESTNOSTI TO^KI z0 IME@T ODNU I TU
VE GLAWNU@ ^ASTX .
1 w {OKRESTNOSTI KAVDOJ IZ NIH NET DRUGIH OSOBYH TO^EK \TOJ
FUNKCII.
2 w L@BOJ OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI ESTX TO^KI WIDA k .
 223
2. dLQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = sin z21+1 OSOBY-
MI TO^KAMI QWLQ@TSQ  i I 1 (WSE IZOLIROWANNYE ). tAK
KAK PRI STREMLENII z K TO^KAM 1 i WDOLX MNIMOJ OSI
(OT NA^ALA KOORDINAT ) WELI^INA z2+1 , WOZRASTAQ , PRINI-
MAET WSE 1DEJSTWITELXNYE ZNA^ENIQ OT 1 DO +1, FUNKCIQ
w = sin z2+1 NE IMEET PREDELA PRI z ! i, A POTOMU OBE
TO^KI  i |1 SU]ESTWENNO OSOBYE DLQ \TOJ FUNKCII. tAK
!1 sin z2+1 =0, OSOBAQ TO^KA 1 QWLQETSQ DLQ FUNKCII
KAK zlim
w = sin z21+1 USTRANIMOJ  BOLEE TOGO, POSKOLXKU PRI ZAME-
NE z NA z1 FUNKCIQ w = sin z21+1 PEREHODIT W w = sin 1+zz2
(DLQ KOTOROJ NA^ALO KOORDINAT ESTX NULX KRATNOSTI 1),
BESKONE^NOSTX QWLQETSQ (ZAME^ANIE NA S. 219) NULEM FUNK-
CII w =sin z21+1 KRATNOSTI 1.
3. dLQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w =exp
1
z sin z1 OSOBYMI
TO^KAMI QWLQ@TSQ: 1  1 ,  21 ,  31 , : : : (IZOLIROWANNYE )
I 0 (NEIZOLIROWANNAQ ). TAK KAK
1 =



z sin z = exp lim
1 z
lim
z!1
exp 1 !0
; 3!1
3+ 5!1
5; = exp 1 = e,
OSOBAQ TO^KA 1 QWLQETSQ USTRANIMOJ  PRI STREMLENII VE
z K L@BOJ IZ TO^EK k1 , k = 1 2 : : : , S RAZNYH STORON
WDOLX DEJSTWITELXNOJ OSI ZNA^ENIE FUNKCII STREMITSQ W
ODNOM SLU^AE K 0, A W DRUGOM K +1 SLEDOWATELXNO, FUNKCIQ
NE IMEET PREDELA NI W ODNOJ IZ \TIH TO^EK, A POTOMU KAVDAQ
IZ NIH | SU]ESTWENNO OSOBAQ .
ctg z
4. dLQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = cos z ;1 OSOBYMI QW-
LQ@TSQ TO^KI zk = k k = 0 1 2 : : : (WSE ONI IZOLI-
ROWANNYE ) I 1 (NEIZOLIROWANNAQ ). tAK KAK DLQ FUNKCII
w = ctg1 z = sin z(cos
cos z
z ;1) TO^KI z = k QWLQ@TSQ NULQMI
k
cos z ;1
224
(KRATNOSTI 1 DLQ NE^ETNYH k I KRATNOSTI 3 DLQ k ^ET-
NYH ), UKAZANNYE TO^KI OKAZYWA@TSQ DLQ FUNKCII w = cosctgz;z 1
POL@SAMI SOOTWETSTWU@]IH PORQDKOW .
5. oSOBYE TO^KI ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = zez++1
2 2
|
\TO NULI ZNAMENATELQ , T. E. zk = i(2k;1) k =0 1 2 : : :
(WSE IZOLIROWANNYE ) I 1 (NEIZOLIROWANNAQ ). pOSKOLXKU
z 2+2 = (z +i)(z ;i) = (z ;z0)(z ;z1) = (z ;z0)(z ;z1) ,
ez +1 1;ez;i
(2k;1) 1
1 ; (z;nz!k)
+
P n +1
; P (z;nz!k)n
n=0 n=1
OSOBYE TO^KI zk PRI k =0 1 OKAZYWA@TSQ USTRANIMYMI , A
PRI k = ;1 2 : : : | POL@SAMI 1-GO PORQDKA .
6. mNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ w = z +1pz IMEET W OKREST-
NOSTI TO^KI z0 =1 DWE ODNOZNA^NYE ANALITI^ESKIE p
OPREDELQEMYE SOOTWETSTWENNO ZNA^ENIQMI 1=1 I 1= ;1
p WETWI ,
TO^KA z0 =1 DLQ PERWOJ IZ NIH NE QWLQETSQ OSOBOJ , DLQ WTO-
ROJ VE ONA SLUVIT  POL@SOM 1-GO PORQDKA  , POSKOLXKU DLQ
 p
\TOJ WETWI 11p  = 1+ 1=0, a 11p
0
6= 0.
z + z z =1 z + z z =1
iLL@STRIROWATX DANNYE WYE HARAKTERISTIKI IZOLI-
ROWANNYH OSOBYH TO^EK MOGUT TAKVE SLEDU@]IE UTWERVDE-
NIQ.
eSLI DLQ CELOJ (T. E. ANALITI^ESKOJ WO WSEJ PLOSKOSTI C )
FUNKCII w = f (z) EDINSTWENNAQ EE OSOBAQ TO^KA 1 QWLQ-
ETSQ USTRANIMOJ , TO \TA FUNKCIQ ESTX POSTOQNNAQ , PRI
\TOM f (z)  zlim
!1f (z).
dOKAZATELXSTWO . l@BAQ CELAQ FUNKCIQ w = f (z) IMEET WO
1
+P
WSEJ PLOSKOSTI C RAZLOVENIE tEJLORA f (z)= cnzn , ODNO-
n=0
WREMENNO QWLQ@]EESQ EE RAZLOVENIEM lORANA W OKRESTNOS-
TI BESKONE^NOSTI . eSLI OSOBAQ TO^KA 1 \TOJ FUNKCII
 225
1
+P
QWLQETSQ USTRANIMOJ , TO GLAWNAQ ^ASTX cnzn \TOGO RAZ-
n=1
LOVENIQ DOLVNA OTSUTSTWOWATX, T. E. f (z)= c0 . Q.E.D.
tEOREMA lIUWILLQ.1 sREDI CELYH FUNKCIJ OGRANI^EN-
NYMI QWLQ@TSQ LIX POSTOQNNYE .
dOKAZATELXSTWO . eSLI CELAQ FUNKCIQ OGRANI^ENA , TO 1
QWLQETSQ DLQ NEE USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ (S. 216), A PO
PREDYDU]EMU UTWERVDENI@ TAKAQ FUNKCIQ ESTX POSTOQN-
NAQ . Q.E.D.
tEOREMA O SU]ESTWOWANII KORNQ U MNOGO^LENA.1
l@BOJ MNOGO^LEN p(z) (STEPENI n > 1) IMEET KORENX z 2 C .
dOKAZATELXSTWO . eSLI BY MNOGO^LEN p(z) STEPENI n > 1
NE OBRA]ALSQ W NULX NI W ODNOJ TO^KE z 2 C , TO FUNK-
CIQ w = p(1z) OKAZYWALASX BY CELOJ , PRI^EM | POSKOLXKU
lim 1 =0 | IME@]EJ USTRANIMU@ OSOBENNOSTX W 1. |TO
z!1 p(z)
WOZMOVNO LIX ESLI \TA FUNKCIQ | POSTOQNNNAQ , PRI^EM
1 = lim 1 =0 | PROTIWORE^IE .
p(z) z!1 p(z)
tEOREMA O RAZLOVENII PRAWILXNOJ RACIONALXNOJ
DROBI NA PROSTYE. eSLI MNOGO^LENY p(z) I q(z) NE IME-
@T OB]IH NULEJ (KORNEJ ) I STEPENX PERWOGO MENXE STE-
PENI WTOROGO, TO OTNOENIE pq((zz)) | EGO W \TOM SLU^AE NA-
ZYWA@T2 PRAWILXNOJ RACIONALXNOJ DROBX@ | PREDSTAWIMO,
PRI^EM EDINSTWENNYM OBRAZOM, W WIDE
p(z) =  Ak +  + zA;a  +  (zB;mb)m +  + zB;b  +   
1 1
q(z) (z ;a)k
   +  (zC;nc)n +  + zC;c  ,
1

1 uVE WSTRE^ALASX WYE (XIII, S. 197).

2 sLEDUQ |JLERU 19], x38, c. 47.
226
GDE W ZNAMENATELQH PROSTYH DROBEJ W PRAWOJ ^ASTI a b : : :
: : :  c | NULI MNOGO^LENA q(z), A k m : : :  n | KRATNOS-
TI \TIH NULEJ  ^ISLITELQMI VE IH QWLQ@TSQ NEKOTORYE
KOMPLEKSNYE ^ISLA (TRADICIONNO OBOZNA^AEMYE ZAGLAWNY-
MI BUKWAMI I OBY^NO NAHODIMYE METODOM NEOPREDELENNYH
KO\FFICIENTOW | SRAWNENIEM LEWOJ I PRAWOJ ^ASTEJ RAWEN-
STWA POSLE PRIWEDENIQ SOSTAWLQ@]IH IH DROBEJ K OB]EMU
ZNAMENATEL@).
dOKAZATELXSTWO . eDINSTWENNOSTX UKAZANNOGO PREDSTAW-
LENIQ SLEDUET IZ TOGO, ^TO TO^KA a QWLQETSQ OSOBOJ LIX
DLQ PERWOJ (WZQTOJ W KWADRATNYE SKOBKI) GRUPPY PROSTYH
DROBEJ W PRAWOJ ^ASTI, W SILU ^EGO \TA GRUPPA PROSTYH DRO-
BEJ SOSTAWLQET W TO^NOSTI GLAWNU@ ^ASTX RQDA lORANA SUM-
MY WSEH DROBEJ W PRAWOJ ^ASTI, A SLEDOWATELXNO, I FUNKCII
w = pq((zz)) W OKRESTNOSTI TO^KI a . pO TEM VE SOOBRAVENI-
QM (zB;mb)m +  + zB;1b ESTX W TO^NOSTI GLAWNAQ ^ASTX RQDA
lORANA FUNKCII w = pq((zz)) W OKRESTNOSTI TO^KI b I T. D.
pRAKTI^ESKI TAK VE DOKAZYWAETSQ SU]ESTWOWANIE UKA-
ZANNOGO PREDSTAWLENIQ. tAK KAK TO^KI a b : : :  c QWLQ@T-
SQ NULQMI (KRATNOSTEJ k m : : :  n ) MNOGO^LENA p(z), ONI
VE OKAZYWA@TSQ POL@SAMI (TEH VE PORQDKOW k m : : :  n )
FUNKCII w = pq((zz)) . eSLI S^ITATX, ^TO (z;Aka)k +  + zA;1a ESTX
GLAWNAQ ^ASTX RQDA lORANA FUNKCII w = pq((zz)) W OKRESTNOSTI
 
TO^KI a, TO ZAMENA W NEJ pq((zz)) NA pq((zz)) ; (z;Aka)k +  + zA;1a ,
S ODNOJ STORONY, DELAET OSOBU@ TO^KU a USTRANIMOJ , A
S DRUGOJ | OSTAWLQET NEIZMENNYMI GLAWNYE ^ASTI RQDOW
lORANA FUNKCII w = pq((zz)) W OKRESTNOSTQH TO^EK b : : :  c
(UTWERVDENIE NA S. 222).
 227
pOWTORENIE \TIH RASSUVDENIJ PRIMENITELXNO K TO^KAM
b : : :  c POZWOLQET SDELATX WYWOD: FUNKCIQ
   
w = pq((zz)) ; (z;Aka)k +  + zA;1a ; (zB;mb)m +  + zB;1b ;   
   ;  (zC;nc)n +  + zC;1c 
IMEET W PLOSKOSTI C LIX USTRANIMYE OSOBYE TO^KI, A PO-
TOMU POSLE USTRANENIQ W NEJ OSOBENNOSTEJ OKAZYWAETSQ CE-
LOJ . tAK KAK PRI z ! 1 \TA FUNKCIQ (SUMMA PRAWILXNYH
RACIONALXNYH DROBEJ) STREMITSQ K NUL@ , ONA (UTWERVDE-
NIE NA c. 223) ESTX TOVDESTWENNYJ NULX . Q.E.D.
uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, ^TO OPREDELENIE IZOLIROWANNOJ OSOBOJ
TO^KI NA S. 212 \KWIWALENTNO DANNOMU W SNOSKE NA TOJ VE STRANICE.
2. oBOSNOWATX I PROILL@STRIROWATX PRIMERAMI SLEDU@]U@ TAB-
LICU WOZMOVNYH OSOBENNOSTEJ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z)+g(z)
W ZAWISIMOSTI OT WIDOW OSOBENNOSTEJ ANALITI^ESKIH FUNKCIJ w = f (z)
I w = g(z) W IH OB]EJ IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KE .
USTRANIMAQ OSO- POL@S SU]ESTWENNO
BAQ TO^KA, NULX
f PORQDKA OSOBAQ
g KRATNOSTI k l TO^KA
USTRANIMAQ OSO- USTRANIMAQ, POL@S SU]ESTWENNO
BAQ TO^KA, NULX NULX KRATNOSTI PORQDKA OSOBAQ
KRATNOSTI m > minfk
mg1 l TO^KA
POL@S POL@S POL@S SU]ESTWENNO
PORQDKA PORQDKA PORQDKA OSOBAQ
n n 6 maxfl
ng2 TO^KA
SU]ESTWENNO SU]ESTWENNO SU]ESTWENNO OSOBENNOSTX
OSOBAQ OSOBAQ OSOBAQ L@BOGO
TO^KA TO^KA TO^KA WIDA

1 tO^NEE, KRATNOSTI minfk
mg, ESLI m 6= k, I KRATNOSTI > k, ESLI

m = k.
2 tO^NEE, PORQDKA maxfl
ng, ESLI n 6= l , I PORQDKA 6 l (WKL@^AQ
SLU^AJ USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KI ), ESLI n = l.
228
3. zAPOLNITX PODOBNU@ TABLICU DLQ FUNKCII w = f (z) g(z).
4. dOKAZATX, ^TO NA GRANICE KRUGA SHODIMOSTI STEPENNOGO RQDA
NEPREMENNO ESTX NEUSTRANIMAQ OSOBAQ TO^KA EGO SUMMY .
5. pROWERITX RAWNOSILXNOSTX FORMULIROWOK TEOREMY kAZORATI {
sOHOCKOGO { wEJERTRASSA NA S. 220 I DANNOJ W SNOSKE NA TOJ VE STRA-
NICE.
6. kAKU@ OSOBENNOSTX IMEET FUNKCIQ w = ef (z) W TO^KE z0 , ESLI DLQ
FUNKCII w = f (z) \TA TO^KA QWLQETSQ a) POL@SOM ? B) SU]ESTWENNO
OSOBOJ ?
7. pROWERITX UTWERVDENIE TEOREMY pIKARA (S. 221) DLQ FUNKCIJ
w = cos z1 , w = exp 1z .
8. pRIWESTI PRIMER MNOGOZNA^NOJ FUNKCII w = F (z), DLQ ODNO-
ZNA^NYH WETWEJ KOTOROJ TO^KA z0 2 C BYLA BY OSOBOJ , PRI^EM DLQ
ODNOJ WETWI | USTRANIMOJ , DLQ DRUGOJ | POL@SOM , DLQ TRETXEJ |
SU]ESTWENNO OSOBOJ , DLQ ^ETWERTOJ | NEIZOLIROWANNOJ .
 p4 
p4 z1;i sin p4 zz;+ii
w = sin p2
, z0 =1.
4 z +1
 229
~TO NAZYWA@T WY^ETAMI
XV.

ANALITI^ESKIH FUNKCIJ I KAK IMI

OPERIRU@T
wY^ETOM 1 ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) W EE IZOLI-
ROWANNOJ OSOBOJ TO^Ke z0 2 C  NAZYWA@T OBOZNA^AEMYJ 2
res f (z)
z=z0
KO\FFICIENT PRI (z ; z0 );1 W RAZLOVENII lORANA \TOJ
+1
FUNKCII f (z) = P cn(z ; z0 )n W OKRESTNOSTI TO^KI z0 W
n=;1
SLU^AE, ESLI \TA TO^KA KONE^NA : zres
=z0
= c;1 (z0 2 C ) 
f (z) def
WZQTYJ S MINUSOM KO\FFICIENT PRI z;1 W ee RAZLOVENII
1
+P
lORANA f (z)= cnzn W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI , ESLI
n=;1
z0 = 1 : zres
=1
= ; c; 1 .
f (z) def
pONQTIE WY^ETA ANALITI^ESKOJ FUNKCII (PERWONA^ALXNO W EE PO-
L@SE ) WWEL W 1826 G. kOI, WIDQ W NEM (W SLU^AE OBRA]ENIQ FUNKCII W
BESKONE^NOSTX) NEKOTORU@ ANALOGI@ S PONQTIEM PROIZWODNOJ . wOT ^TO
MOVNO PRO^ITATX NA S. 11 PERWOGO TOMA EGO \Exercices de Mathematiques"
(= 28], ser. II, t. VI, p. 23), GDE WPERWYE POQWLQETSQ TERMIN WY^ET .
\kOGDA NEZAWISIMOJ PEREMENNOJ x PRIDAETSQ BESKONE^NO MALOE
PRIRA]ENIE ", FUNKCIQ f (x) \TOJ PEREMENNOJ SAMA POLU^AET, WOOB]E
1 uSTOQWIJSQ PEREWOD TERMINA kOI le residu | OSTATOK  PRI^INU
WYBORA IMENNO \TOGO TERMINA DLQ WWODIMOGO IM PONQTIQ kOI W SWOIH
RABOTAH NE OB_QSNIL.
2 w NASTOQ]EE WREMQ (NARQDU S WARIANTAMI \TOGO OBOZNA^ENIQ).
pREDLOVENNOE kOI OBOZNA^ENIE WY^ETOW NA OSNOWE STILIZOWANNOJ
BUKWY E | NA^ALXNOJ W NAZWANII OPERACII IZWLE^ENIQ WY^ETOW
(Extraction des residus ) | NE PRIVILOSX.
230
GOWORQ, BESKONE^NO MALOE PRIRA]ENIE, PERWYJ ^LEN KOTOROGO PROPOR-
CIONALEN ", I KONE^NYJ KO\FFICIENT PRI " W PRIRA]ENII FUNKCII
ESTX TO, ^TO NAZYWA@T DIFFERENCIALXNYM KO\FFICIENTOM ... eS-
LI POSLE NAHOVDENIQ ZNA^ENIJ x, OBRA]A@]IH FUNKCI@ f (x) W BES-
KONE^NOSTX, PRIBAWITX K ODNOMU IZ \TIH ZNA^ENIJ, OBOZNA^EMOMU x1 ,
BESKONE^NO MALOE KOLI^ESTWO ", A ZATEM RAZLOVITX f (x1 + ") PO WOZ-
RASTA@]IM STEPENQM \TOGO KOLI^ESTWA, TO PERWYE ^LENY RAZLOVENIQ
BUDUT SODERVATX OTRICATELXNYE STEPENI ", I ODIN IZ NIH BUDET PROIZ-
WEDENIEM 1" NA KONE^NYJ KO\FFICIENT, KOTORYJ MY BUDEM NAZYWATX
WY^ETOM FUNKCII f (x) OTNOSITELXNO KONKRETNOGO ZNA^ENIQ x1 PERE-
MENNOJ x." 1
pRIMER. wY^ETY ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = z2z;1 W EE
OSOBYH TO^KAH; 1 ;11 RAWNY
;
SOOTWETSTWENNO

1 , 1 , ;1:
2 2
z 1 ;1 1 1 ; 1
z 2;1 = z ;1 1 z +1 = z ;1 1 2 1+(z ;1)=2 =
; ; 
; ;
= z;1 1 1 12 1 z;2 1 + (z;221)
2
; 
 z 1 < 2 j;j
z = 1 ;1+ 1  = 1 ;1 1 ; 1 =
z 2;1 z +1 z ;1 z +1 2 1+(z +1)=2
1 1 1 1+ z +1 + (z +1)2 + 
= z+1
;
;;

z +1 < 2 j j
2 2 22
1 w ORIGINALE: \Lorsqu'on attribue
a une variable independante x un
accroissement inniment petit ", une fonction f (x) de cette variable recoit
elle-m^eme en general un accroissement inniment petit dont le premier
terme est proportionnel
a ", et le coecient ni de " dans l'accroissement
de la fonction est ce qu'on nomme le coecient dierentiel... Si, apr
es
avoir cherche les valeurs de x qui rendent la fonction f (x) innie, on
ajoute
a l'une de ces valeurs, designee par x1 , la quantite inniment petite
", puis, que l'on developpe f (x1 + ") suivant les puissances ascendantes
de la m^eme quantite, les premiers termes du developpement renfermeront
des puissances negatives de ", et l'un d'eux sera le produit de 1" par un
coecient, que nous appellerons le residu de la fonction f (x) relatif
a la
valeur particuli
ere x1 de la variable x."
 231
z = 1 1 = z ;1 ;1 + z ;2 + z ;4 +
z ;1 z 1;z ;2
2   1 < jzj < +1.
kOMBINIRUQ DANNOE OPREDELENIE WY^ETA S FORMULOJ DLQ
KO\FFICIENTA c;1 W RAZLOVENII lORANA (XII , S. 183), PRI-
HODQT K SLEDU@]EMU \KWIWALENTNOMU OPREDELENI@ WY^ETA
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = fH(z) W EE IZOLIROWANNOJ OSOBOJ
TO^KE z0 2 C  : zres
def 1
=z0
f (z) = 2i f (z) dz , GDE ; | L@BOJ ZAMK-
;
NUTYJ KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR , LEVA]IJ W OKRESTNOSTI
TO^KI z0 (NE cODERVA]EJ DRUGIH OSOBYH TO^EK FUNKCII) I
ODIN RAZ OBHODQ]IJ TO^KU z0 W POLOVITELXNOM NAPRaWLE-
NII (T. E. TAK, ^TO ind(; z0 )=1)1.
sLEDUET OTMETITX, ^TO WY^ET ANALITI^ESKOJ FUNKCII W EE KONE^-
NOJ IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KE OPREDELQETSQ GLAWNOJ ^ASTX@ EE RQDA
lORANA (W OKRESTNOSTI \TOJ TO^KI ), TOGDA KAK WY^ET W BESKONE^NOJ
IZOLIROWANNOJ OSOBOJ TO^KE | EGO PRAWILXNOJ ^ASTX@ .
fORMULA WY^ETA W POL@SE.2 eSLI TO^KA z0 2 C |
POL@S ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) PORQDKA 6 k , TO
res f (z )= 1 lim (z ; z )k f (z) (k;1)
z=z0 (k;1)! z!z0 0 .

dOKAZATELXSTWO . w OKRESTNOSTI POL@SA z0 PORQDKA 6 k

RAZLOVENIE lORANA ANALITI^ESKOJ FUNKCII IMEET WID
f (z) = (z;c;zk0)k +  + zc;;z10 + c0 + c1(z ; z0) + c2 (z ; z0)2 + 
uMNOVENIE OBEIH ^ASTEJ \TOGO RAWENSTWA NA (z;z0)k , WZQ-
TIE PROIZWODNOJ PORQDKA k;1 I PEREHOD K PREDELU PRI z ! z0
POSLEDOWATELXNO PRIWODQT K SLEDU@]IM SOOTNOENIQM:
(z ; z0)kf (z) = c;k +  + c;1(z ; z0)k;1 + c0 (z ; z0)k +  
1w SLU^AE z0 = 1 \TO OZNA^AET, ^TO ind(;
0)= ;1 (IX, c. 138).
2kOI OPERIROWAL EJ E]E DO OFORMLENIQ PONQTIQ \WY^ET" (NAPRI-
MER, W RABOTE 1825 G.: 28], ser. II, t. II, p. 61).
232
(z ; z0)kf (z) (k;1) = 1  2(k;1)c;1 + 2kc0 (z ; z0) +  


lim

(z ; z0 ) kf (z) (k;1) = (k ; 1)! c;1. Q.E.D.
z !z0
wOT PRIMER PRIMENENIQ \TOJ FORMULY S PRIWLE^ENIEM
(DLQ SOKRA]ENIQ WY^ISLENIJ) OPERACIJ DELENIQ , UMNOVE-
NIQ I PO^LENNOGO DIFFERENCIROWANIQ STEPENNYH RQDOW (II ,
S. 39, 34, 33):  00 1 

res 1 k=3 1
= lim z3 = 1 ; z 2 +  ;1

z=0 sin z (1;cos z) 2! z!0 sin z (1;cos z) 2! 3!

;1 00 

00

2!1 ; z4! +  z=0= 21 1+ z3! +  2 + z3! +  z=0= 21 .
2 2 2

eSLI z0 | POL@S 1-GO PORQDKA (PROSTOJ POL@S) FUNK-

CII w = f (z), TO FORMULA WY^ETA PRINIMAET WID
res
z=z0
f (z )= lim
z!z0

(z ; z0 ) f (z )

,
A
W ^ASTNOMSLU^AE, KOGDA FUNKCIQ ZADANA KAK OTNOENIE
f (z) = '((zz)) DWUH ANALITI^ESKIH W TO^KE z0 FUNKCIJ S
'(z0) 6= 0 (z0)=0  0(z0) 6= 0, zres '(z) = '(z0)
=z0 (z)  0(z0)
 , POSKOLXKU
;
 
'(z) (z ;z0) '(z) '(z0)
!z0 (z);(z0) =  0(z0)  NAPRIMER:
lim (z z0) (z) = zlim
z!z0
1) res 1 =; 1 0 = ; 12 
z= sin z (1;cos z) sin z (1;cos z) z=

ESLI w = p2z;+2z+1 | ODNOZNA^NAQ WETWX , OPREDELQE-
2)
MAQ W OKRESTNOSTI TO^KI z =1 USLOWIEM
p1= ;1, TO
 
res p z +2 = p z +2 0  = zp;+2 
 =6
z=1 2;z+1 ( 2;z+1) z=1
1
2 2;z

z=1 p
(DLQ DRUGOJ ODNOZNA^NOJ WETWI | OPREDELQEMOJ USLOWIEM 1 = 1 |
TO^KA z =1 NE QWLQETSQ OSOBOJ ).
 233
tEOREM O WY^ETAH.1 eSLI FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ
ANALITI^ESKOJ W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C ZA ISKL@^E-
a

NIEM KONE^NOGO ^ISLA OSOBYH TO^EK z1  : : :  zm 2 D, TO

KAKOW BY NI BYL LEVA]IJ W OBLASTI D I NE PROHODQ]IJ
^EREZ \TI TO^KI ZAMKNUTYJ KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR , SPRA-
WEDLIWO RAWENSTWO
H m;
res f (z)  ind(; zj ) 
P 
f (z) dz = 2i z=zj
; j =1

W ^ASTNOSTI, ESLI KONTUR ; NE IMEET SAMOPERESE^ENIJ , I

OBHOD IM WNUTRENNEJ PO OTNOENI@ K NEMU OBLASTI int;
QWLQETSQ POLOVITELXNYM (KAK NA RIS. 81), TO
H P
f (z) dz = 2i res f (z) .
; zj2int; z=zj

rIS. 81
1 w PERWONA^ALXNOM WIDE | W SLU^AE PROSTYH POL@SOW FUNKCII
(I E]E DO OFORMLENIQ PONQTIQ \WY^ET") | SODERVITSQ W ZNAMENITOM
MEMUARE kOI 1825 G. 27], p. 26 (=28], ser. II, t. XV, p. 59). w OB]EJ
FORMULIROWKE WIDE BYLA POLU^ENA IM W 1831 G. (28], ser. I, t. XI, p. 307).
234
1
dOKAZATELXSTWO. pUSTX f (z)= cn(z;z1)n | RAZLOVE-
+P
n=;1
NIE DANNOJ FUNKCII W RQD lORANA W KRUGE S IZ_QTYM CENT-
ROM z1 , NE WYHODQ]EM ZA PREDELY OBLASTI D I NE SODER-
VA]EM TO^EK z2  : : :  zm (RIS. 81).
;1
cn(z ; z1)n \TOGO RQDA (BEZ NEOTRI-
P
gLAWNAQ ^ASTX
n=;1
CATELXNYH STEPENEJ z ;z1 ) SHODITSQ NE TOLXKO W UKAZANNOM
KRUGE , NO I WO WSEJ PLOSKOSTI C S ISKL@^ENNOJ TO^KOJ z1
;1
cn(z ; z1)n
P
(II , S. 29), WSLEDSTWIE ^EGO EE SUMMA g1(z) =
n=;1
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ FUNKCIEJ W OBLASTI C r fz1 g.
sLEDUET WYWOD (XIV, UTWERVDENIE NA S. 222): ZAMENA
f (z) NA f (z) ; g1 (z), USTRANQQ GLAWNU@ ^ASTX RQDA lORANA
FUNKCII w = f (z) W OKRESTNOSTI EE OSOBOJ TO^KI z1 , OSTAW-
LQET NEIZMENNYMI GLAWNYE ^ASTI RQDOW lORANA \TOJ FUNK-
CII W OKRESTNOSTQH PRO^IH EE OSOBYH TO^EK ( z2 : : :  zm) I
NE DOBAWLQET K NIM NOWYH .
pOWTORENIE PROWEDENNYH RASSUVDENIJ POSLEDOWATELXNO
DLQ TO^EK z2  : : :  zm S OBOZNA^ENIEM g2(z) : : : gm (z) SUMM
GLAWNYH ^ASTEJ RQDOW lORANA FUNKCII w = f (z) W OKREST-
NOSTQH \TIH TO^EK POZWOLQET ZAKL@^ITX: W ODNOSWQZNOJ
OBLASTI D FUNKCIQ w = f (z) ; g1 (z) ;  ; gm(z) QWLQET-
SQ ANALITI^ESKOJ ZA ISKL@^ENIEM KONE^NOGO ^ISLA OSOBYH
TO^EK z1  : : :  zm , OKAZYWA@]IHSQ DLQ \TOJ FUNKCII USTRA-
NIMYMI , I W KOTORYH, SLEDOWATELXNO, ONA IMEET KONE^NYE
PREDELY .
pRIMENQQ K FUNKCII w =f (z);g1(z);;gm (z) TEOREMU
kOI (X , c. 151), MOVNO PRIJTI K PREDWARITELXNOMU WYWO-
DU: DLQ L@BOGO ZAMKNUTOGO KUSO^NO-GLADKOGO KONTURA ;,
RASPOLOVENNOGO W OBLASTI D I NE PROHODQ]EGO ^EREZ TO^KI
z1  : : :  zm ,
 235
H
f (z) ; g1(z) ;  ; gm(z) dz =0,

;
A POTOMU H H H
f (z) dz = g1(z)dz +  + gm(z)dz.
; ; ;
oSTAETSQ PRIMENITX K PERWOMU, A ZATEM I KO WSEM POSLE-
DU@]IM SLAGAEMYM W PRAWOJ ^ASTI POSLEDNEGO RAWENSTWA
FORMULU nX@TONA { lEJBNICA (VIII , c. 133) I WOSPOLXZOWATX-
SQ OPREDELENIEM INDEKSA ZAMKNUTOGO KONTURA (IX , c. 138):
H H P;1
g1 (z) dz = cn(z ; z1)ndz =
; ; n=;1
H P;2
cn(z ; z1) + c;1(z ; z1) dz =

= n ; 1
; n=;1
H P;2 (z;z1)n+1 0 H
= cn n+1 dz + zc;;z11 dz =
; nH=;1 ;
= 0 + z;z1 dz = 2i  zres
c ;1
=z1
f (z)  ind(; z1 ),
I, SLEDOWATELXNO, ;
H m;
P
f (z) dz = 2i zres =zj
j =1
f (z )

 ind(; z j )

. Q.E.D.
;
k PRIMERU, WY^ISLENIE WY^ETOW NA S. 232 POZWOLQET NAJ-
TI H dz 1
sin z (1;cos z) = 2i zres
=0 sin z (1;cos z)
= i ,
jz j=3
a H
= ;i
dz 1
P 1
sin z (1;cos z) = 2i k=;1 zres
=k sin z (1;cos z)
jz j=5
(PREDPOLAGAETSQ, ^TO KAVDAQ IZ OKRUVNOSTEJ | RADIUSOW
3 I 5 | ODNOKRATNO OBHODITSQ W POLOVITELXNOM NAPRAWLE-
NII). dOSTATO^NO PRIMENITX TEOREMU O WY^ETAH K FUNKCII
236
w = sin z(11;cos z) , BERQ W KA^ESTWE ODNOSWQZNOJ OBLASTI D NE
WS@ PLOSKOSTX C (W NEJ DANNAQ FUNKCIQ IMEET BESKONE^-
NOE ^ISLO OSOBYH TO^EK ), A KAKOJ-NIBUDX KRUG , SODERVA]IJ
KONTURY INTEGRIROWANIQ (RIS. 82).

rIS. 82

dOPOLNENIEM K TEOREME O WY^ETAH SLUVIT SLEDU@]EE

UTWERVDENIE, INOGDA UPRO]A@]EE EE PRIMENENIE.
eSLI FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ WO WSEJ
PLOSKOSTI C , ISKL@^AQm
KONE^NOE ^ISLO OSOBYH TO^EK
P
z1  : : :  zm , TO res f (z) + zres
z=zj =1
f (z) = 0 .
j =1
dOKAZATELXSTWO . eSLI ZA KONTUR ; WZQTX OKRUVNOSTX
S CENTROM 0 RADIUSA r > maxfjz1j : : :  jzmjg, ODNOKRATNO
OBHODIMU@ W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII, TO PRIMENENIE
TEOREMY O WY^ETAH I OPREDELENIQ WY^ETA W BESKONE^NOSTI
PRIWODIT
H
K RAWENSTWAM :
Pm
f (z) dz = 2i zres f (z )  res f (z ) = 1 H f (z)dz ,
j =1=zj z=1 2i
; m ;;
res f (z) = ;zres
P
SRAWNENIE KOTORYH DAET: =1
f (z). Q.E.D.
j =1 z=zj
 237
oPERIRUQ \TIM UTWERVDENIEM, ^ASTO POLXZU@TSQ TEM,
^TO ESLI ANALITI^ESKAQ W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI FUNK-
CIQ w = f (z) LIBO QWLQETSQ ^ETNOJ , LIBO IMEET W BESKONE^-
NOSTI NULX KRATNOSTI k > 1, TO zres =1
f (z) = 0: W OBOIH SLU-
;
^AQH KO\FFICIENT PRI z W RAZLOVENII lORANA FUNKCII
1
W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI RAWEN NUL@.H
pUSTX, NAPRIMER, TREBUETSQ WY^ISLITX z4dz+1 , GDE KON-
;
TUROM ; SLUVIT ODNOKRATNO OBHODIMYJ W POLOVITELXNOM
NAPRAWLENII \LLIPS fz = x+iy 2 C : x2 ;xy +y2 +x;y ;1=0g.
oSOBYE TO^KI PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII | \TO
z1 = p12 + pi2 , z2 = ; p12 + pi2 , z3 = ; p12 ; pi2 , z4 = p12 ; pi2
(KORNI 4 -J STEPENI IZ ;1), IZ KOTORYH z1  z2  z3 RASPOLO-
VENY WNUTRI , A z4 | WNE DANNOGO \LLIPSA 1.
H 3
po TEOREMe O WY^ETAH z4dz+1 = 2i zres
P 1
z 4 +1 , TOGDA
j =1 = zj
;
KAK DOPOLNENIe K NEJPOZWOLQETSOKRATITX WY^ISLENIQ :
H dz
z 4+1 = 2i ;zres
1 = ;2i 1 =  (1p;i)
=z4 z 4 +1 4z43 2 2
;
(WY^ET FUNKCII W BESKONE^NOSTI RAWEN NUL@, TAK KAK \TA
FUNKCIQ ^ETNAQ , I K TOMU VE BESKONE^OSTX QWLQETSQ DLQ
NEE NULEM 4 -J KRATNOSTI ).
pRIMEROM PRIMENENIQ TEOREMY O WY^ETAH K WY^ISLENI@
INTEGRALOW ODNOZNA^NYH WETWEJ H MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ MO-
VET SLUVITX WY^ISLENIE z z2dz+z+1 SOOTWETSTWENNO SLU-
p
jz j=r
^AQM 0 <r< 1 I r> 1 (PRI ODNOKRATNOM OBHODE OKRUVNOS-
TI W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII).
1~TOBY W \TOM UBEDITXSQ, DOSTATO^NO OPREDELITX ZNAKI LEWOJ ^AS-
TI URAWNENIQ \LLIPSA PRI PODSTANOWKE W NEE x =  p12
y =  p12 .
238
w SLU^AE 0 <r< 1 TEOREMA O WY^ETAH PRIMENIMA W KRUGE
D = fz 2 C : jzj < 1g, W KOTOROM OPREDELENY DWE (RAZLI^A-
@]IESQ ZNAKOM) ODNOZNA^NYE WETWI w = zpz21+z+1 . dOSTA-
TO^NO ZAMETITX, ^TO NI PRI KAKOM z 2 D ZNA^ENIe z2 + z +1
NE LEVIT NA LU^E (;1 0] DEJSTWITELXNOJ OSI 1 , A SLEDOWA-
TELXNO (IV,pc. 68), W KRUGE D MOVNO WYDELITX ODNOZNA^NYE
H w =dz z + z +1. pRIMENENIE
WETWI TEOREMY O WY^ETAH DAET:
2
p
z z 2+z +1 = 2i zres
p 1
=0 z z 2 +z +1
1
= 2i p02+0+1 = 2i
jz j=r
SOOTWETSTWENNO WYBORU ODNOZNA^NOJ WETWI w = zpz21+z+1 .
H
eSLI VE r > 1, TO p dz
z z 2+z +1 = 0 DLQ OBEIH ODNO-
jz j=r
ZNA^NYH WETWEJ PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII, WYDELQEMYH W
KOLXCE A = fz 2 C : 1 < jzj < +1g ZAPISX@ w = pz;2+z;1+1
z ;2
;
POSKOLXKU z ;1 2 D: PO TEOREME kOI DLQ KOLXCA (XII ,
H
p dz
c. 178) z z 2 +z +1 NE ZAWISIT OT r > 1, A W SILU OCENKI
jz j=r H
KONTURNOGO INTEGRALA (VIII , c. 133) p dz ;!
z z 2+z +1 r!+1 0.
jz j=r
rAZLOVENIE MEROMORFNYH FUNKCIJ W RQDY PROSTYH DROBEJ
mEROMORFNYMI 2 NAZYWA@T FUNKCII, ANALITI^ESKIE W
PLOSKOSTI C ZA WOZMOVNYM ISKL@^ENIEM POL@SOW .3
1 eSLI DLQ z = x + iy 2 D ^ISLO z 2 + z +1 = x2 ; y2 + x +1 + i (2xy + y)
QWLQETSQ DEJSTWITELXNYM , TO LIBO x = ; 21 , A SLEDOWATELXNO, y2 < 34 ,
LIBO y =0, PRI^EM W OBOIH SLU^AQH z 2 + z +1 = x2 ; y2 + x +1 > 0.
2 t. E. PODOBNYE DROBNYM : GRE^. " o& | ^ASTX, DOLQ o | WID.
tERMIN WWEDEN WO 2-M IZDANII MONOGRAFII bRIO I bUKE 23] (p. 15).
3 eSLI CELYE (ANALITI^ESKIE WO WSEJ PLOSKOSTI C ) FUNKCII S^I-
TATX OBOB]ENIQMI MNOGO^LENOW , TO MEROMORFNYE FUNKCII SLEDUET
RASSMATRIWATX KAK OBOB]ENIQ RACIONALXNYH .
 239
eSLI MEROMORFNAQ FUNKCIQ w = f (z) IMEET LIX KONE^-
NOE ^ISLO POL@SOW z1  : : :  zm , TO ONA PREDSTAWIMA W WIDE
SUMMY CELOJ FUNKCII I PROSTYH DROBEJ .
dOSTATO^NO ZAPISATX \TU FUNKCI@ W WIDE
w = f (z) ; g1(z) ;  ; gm(z) + g1(z) +  + gm(z),


GDE g1(z) : : :  gm(z) | GLAWNYE ^ASTI EE RQDOW lORANA W

OKRESTNOSTQH EE OSOBYH TO^EK (POL@SOW ) z1  : : :  zm . pER-
WOE SLAGAEMOE (W KWADRATNYH SKOBKAH) IMEET W \TIH TO^KAH
USTRANIMYE OSOBENNOSTI I (POSLE IH USTRANENIQ ) PREDSTAW-
LQET SOBOJ CELU@ FUNKCI@.
dLQ MEROMORFNYH FUNKCIJ, IME@]IH BESKONE^NOE ^IS-
LO POL@SOW , kOI1 PREDLOVIL SPOSOB IH RAZLOVENIQ W RQDY
RACIONALXNYH FUNKCIJ , W ^ASTNOSTI, PROSTYH DROBEJ .
sPOSOB BAZIRUETSQ NA SLEDU@]EM UTWERVDENII.
lEMMA. pUSTX g(z) = (z;c;zk0)k +  + zc;;z10 | GLAWNAQ
^ASTX RQDA lORANA ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) W OKREST-
NOSTI EE POL@SA z0 (PORQDKA k), a
| L@BAQ TO^KA, W KO-
TOROJ \TA FUNKCIQ QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ  TOGDA
res f (z) = f (
), a zres f (z) = ; g (
).
z= z ; =z0 z ;
dOKAZATELXSTWO . pERWOE RAWENSTWO | PRQMOE SLEDSTWIE
FORMULY WY^ETA W POL@SE 1-GO PORQDKA (c. 232). pOLU^ITX
WTOROE POZWOLQ@T RAZLOVENIQ FUNKCIJ w = f (z) I w = z;1 
W RQDY lORANA W OKRESTNOSTI TO^KI z0 :
f (z) = (z;c;zk0)k +  + zc;;z10 + c0 + c1(z ; z0) +  ,
1 1
z ; = ;  ;z0 ; (z;;zz ) ;  ; (z(;;zz)k);k ; ((z;;zz)k)k ;  
0
0
2
0
0
1

0
0
+1

1 w RABOTE 1827 G. \Sur le developpement des fonctions d'une seule

variable en fonctions rationnelles" (28], ser. II, t. VII, p. 324{344).
240
A IMENNO, WYDELIW IZ REZULXTATA PEREMNOVENIQ \TIH RQDOW
KO\FFICIENT PRI (z ; z0);1, MOVNO ZAKL@^ITX, ^TO
res f (z) = ; c;k ;  ; c;1 = ; g (
). Q.E.D.
z=z0 ; z ( ;z0)k  ;z0
sUTX SPOSOBA kOI RAZLOVENIQ MEROMORFNYH FUNKCIJ
W RQDY PROSTYH DROBEJ WYRAVAET SLEDU@]EE UTWERVDENIE.
pUSTX w = f (z) | MEROMORFNAQ FUNKCIQ S POL@SAMI
z1  z2  : : : I PUSTX g1(z) g2(z) : : : | GLAWNYE ^ASTI EE RQ-
DOW lORANA W OKRESTNOSTQH UKAZANNYH POL@SOW . dOPOL-
NITELXNO  PREDPOLAGAETSQ
 , ^TO SU]ESTWUET POSLEDOWATELX-
NOSTX ;n ZAMKNUTYH KUSO^NO - GLADKIH KONTUROW BEZ SA-
MOPERESE^ENIJ SO SWOJSTWAMI:
1 KAVDYJ IZ KONTUROW ;n LEVIT WNUTRI SLEDU@]EGO 
2 PRI n ! +1 RASSTOQNIE OT NA^ALA KOORDINAT DO BLI-
VAJEJ K NEMU TO^KI KONTURA ;n NEOGRANI^ENNO WOZRAS-
TAET , PRI \TOM OTNOENIE DLINY KONTURA ;n K \TOMU RAS-
STOQNI@ OSTAETSQ OGRANI^ENNYM 
3 WDOLX POSLEDOWATELXNOSTI KONTUROW ;n ZNA^ENIQ
 

f (z) STREMQTSQ K NUL@ : sup jf (z)j n;! ! 10.1

z2;n +
tOGDA W OBLASTI C r fz1  z2 : : : g IMEET MESTO SLEDU@]EE
RAZLOVENIE FUNKCII W RQD PROSTYH DROBEJ :
1
gj (z) z 2 C  z 6= z1 z2  : : : 2
+P P
f (z) = gj (z) def =n!lim1
j =1 + zj 2int;n
1 mEROMORFNYE FUNKCII S TAKIM SWOJSTWOM MOVNO RASSMATRIWATX
KAK OBOB]ENIQ PRAWILXNYH RACIONALXNYH DROBEJ .
+1
2 sLEDUET POD^ERKNUTX: SUMMA RQDA P g (z) PONIMAETSQ ZDESX NE
j
j =1
KAK PREDEL POSLEDOWATELXNOSTI ^ASTI^NYH SUMM (ON MOVET NE SU-
]ESTWOWATX), A KAK PREDEL EE PODPOSLEDOWATELXNOSTI PRI GRUPPIROW-
KE (WOZMOVNO, S PERESTANOWKOJ ) SLAGAEMYH PO PRINCIPU zj 2 int;n .
 241
dOKAZATELXSTWO . pUSTX
| L@BAQ OTLI^NAQ OT z1  z 2 : : :
TO^KA PLOSKOSTI C , A n | NASTOLXKO BOLXOE NATURALXNOE
^ISLO, ^TO
2 int;n (SWOJSTWO 2 ). HpRIMENENIE TEOREMY O
WY^ETAH K KONTURNOMU INTEGRALU zf;(z) dz W ODNOSWQZNOJ
;n
OBLASTI int;n+1 (W SILU SWOJSTWA 2 SODERVA]EJ KONTUR
;n ) DAET W SO^ETANII S DOKAZANNOJ LEMMOJ :
1 H f (z ) dz = res f (z) + P res f (z) = f (
) ; P g (
).
2i z ; z= z ; zj2int;n z=zj z ; j
;n zj2int;n
oSTAETSQ PRIMENITX K LEWOJ ^ASTI RAWENSTWA OCENKU IN-
TEGRALA (VIII , S. 133),
H
IZ KOTOROJ
 S U^ETOM SWOJSTW 2 I 3
WYTEKAET, ^TO  21i zf;(z) dz n;!
!+10, A SLEDOWATELXNO,
;n
1
f (
) = gj (
)
2 C 
6= z1  z2  : : : ,
+P
j =1 P
ESLI PRAWU@ ^ASTX PONIMATX KAK n!lim g (
). Q.E.D.
+1zj 2int;n j
sU]ESTWENNO, ^TO IZLOVENNYJ SPOSOB RAZLOVENIQ PRI-
MENIM I K MEROMORFNYM FUNKCIQM w = f (z), UDOWLETWORQ@-
]IM BOLEE SLABOMU, NEVELI 3 , USLOWI@
3e sup jz;mf (z)j ;! 0 PRI NEKOTOROM NATURALXNOM m
z2;n n!+1
DOSTATO^NO PEREJTI K WSPOMOGATELXNOJ MEROMORFNOJ FUNK-
+1
CII w = z;mf (z), POLU^ITX EE RAZLOVENIE z;mf (z)= P gj (z)
j =1
+P1m
W RQD PROSTYH DROBEJ I IZ NEGO RAZLOVENIE f (z)= z gk (z)
k=1
ISHODNOJ MEROMORFNOJ FUNKCII W RQD RACIONALXNYH (S PO-
SLEDU@]IM RAZLOVENIEM IH NA PROSTYE )1.
1 bOLEE RASPROSTRANENNYJ PRIEM RAZLOVENIQ MEROMORFNYH FUNK-
CIJ SO SWOJSTWOM 3e, IZLOVEN W 4], GL. VI, x7 I 12], GL. IV, x7.
242
pRIMER. u MEROMORFNOJ FUNKCII w = ctg z POL@SAMI
(1-GO PORQDKA ) SLUVAT TO^KI zj = j j = 0 1 2 : : : .

rIS. 83
 
eSLI ZA POSLEDOWATELXNOSTX ;n KONTUROW WZQTX POSLE-
DOWATELXNOSTX ODNOKRATNO OBHODIMYH W POLOVITELXNOM NA-
PRAWLENII
 KWADRATOW ;
;n = z 2 C : jRe zj =  n + 21 _jIm zj =  n + 12 (RIS. 83),
 ; 

TO USLOWIQ 1 I 2 BUDyT ZAWEDOMO WYPOLNENY. oSTAETSQ (DLQ

PROWERKI WYPOLNENIQ USLOWIQ 3 ) OCENITX WELI^INU jctg zj
NA STORONAH \TIH KWADRATOW
 2
. pOSKOLXKU
jctg zj2 =  cos(
 x+iy)  e;2y +e2y +2 cos 2x

sin(x+iy)  = e;2y +e2y;2 cos 2x ,
NA \WERTIKALXNYH" STORONAH , T. E. PRI z =  n + 12 + iy,
; 

jctg zj2 = ee;;22yy++ee22yy;+22 < 1,

TOGDA KAK NA \GORIZONTALXNYH", T. E. PRI z = x  i n + 21 ,
; 

jctg zj2 6 ee;;

(2(2nn+1)+1)++ee

(2(2nn+1)+1);+22 n;!

!+1 1.
|TO OZNA^AET, ^TO FUNKCIQ w =ctgz OGRANI^EN  a NA DAN-
NOJ POSLEDOWATELXNOSTI KONTUROW ;n I POTOMU (NE OB-
LADAQ SWOJSTWOM 3 ) UDOWLETWORQET USLOWI@ 3e S m =1.
 243
pEREHOD K FUNKCII w = z;1ctg z , GLAWNYMI ^ASTQMI RQ-
DOW lORANA KOTOROJ W OKRESTNOSTQH TO^EK: z0 = 0 | ee PO-
L@SA 2-GO PORQDKA I zj = j j = 1 2 : : : , | ee POL@SOW
1-GO PORQDKA ) QWLQ@TSQ SOOTWETSTWENNO
res ctg z res (z;1 ctg z )
z
g0(z) = z2 +=0 z =0
z = cos 0 1 1 1
sin0 0 z 2 + 0 z = z 2
I
res (z;1 ctg z ) cos j
z=
j
gj (z) = z;j = (z sin 1 1 1
z )z0 =
j z ;j = j z ;j ,
PRIWODIT K RAZLOVENIQM W OBLASTI C r f0  2 : : : g:

z;1ctg z = n!lim
P 1 + P 1 1 =
g
+1zj 2int;n j
(z ) = lim
n!+1 z 2 ;n6j 6nj z ;j
60
j=
11
1 1 
= z2 + j z;j ; z+j 
1 +P
j =1
+P1 +P1

ctg z = z1 + z2;2(zj )2 = z1 + z;1j + z+1j
j =1 j =1
(\RASKRYTIE SKOBOK" W PRAWYH ^ASTQH OBOIH RAZLOVENIJ NE
+P1 +P1
DOPUSKAETSQ : OBA RQDA z;1j I z+1j PO OTDELXNOSTI
j =1 j =1
RASHODQTSQ !).
zAPISAW POSLEDNEE RAZLOVENIE W WIDE
1
1 1  , z 2 C  z 6=  2 : : : ,1
ctg z ; z1 =
+P
+
j =1 z ;j z +j
MOVNO UTWERVDATX , ^TO ESLI TO^KA z OSTAETSQ W PREDELAH
KRUGA RADIUSA r S CENTROM 0 T. E. jzj 6 r , TO DLQ L@BOGO
; 

(SKOLX UGODNO MALOGO) POLOVITELXNOGO ^ISLA "

1dLQ FUNKCII w = ctg z ; 1z OSOBAQ TO^KA z = 0 QWLQETSQ USTRA-
NIMOJ , A POTOMU ZNA^ENIE z = 0 OKAZYWAETSQ DLQ \TOJ FUNKCII (PRI
 def
1
DOOPREDELENII ctg z ; z  = 0) DOPUSTIMYM .

z=0
244

n
1 
ctg z ; 1 P
; 1
z j =1 z ;j + z +j  6

 

 +
 P 1

1 + 1  6 2 P 1 <" +1
6 
j =n+1 z ;j z +j j =n+1 j ;r
 
; 
LIX TOLXKO n DOSTATO^NO WELIKO n > n0 (" r) 1.

rIS. 84

s^ITAQ TEPERX, ^TO z | L@BAQ (NO FIKSIROWANNAQ ) TO^-

KA OBLASTI C r f 2 : : : g, a L | KAKAQ - LIBO LOMANAQ
(DLINY l(L)) S NA^ALXNOJ TO^KOJ 0 I KONE^NOJ z , NE WYHODQ-
]AQ ZA PREDELY \TOJ OBLASTI (RIS. 84), MOVNO UTWERVDATX,
^TO DLQ cKOLX UGODNO MALOGO ^ISLA " > 0 I L@BOJ TO^KI

2 C c j
j 6 l(L)

n
1
 P  1 1
1  6 2 +P
 ctg z ; 1 ;

 z j =1
+
z ;j z +j  j ;l(L) <"
j =n+1
; 
LIX TOLXKO n DOSTATO^NO WELIKO n > n0 (" L) . s U^ETOM
OCENKI INTEGRALA (VIII , c. 133) IZ \TIH NERAWENSTW SLEDUET,
^TO R n R
1

  
 ctg
; 1 d
;
 ;j +  +j d
 < "  l(L),
P 1 
  j =1 L
L
1 t. E. RQD DROBEJ W RAZLOVENII KOTANGENSA SHODITSQ RAWNOMERNO
NA KAVDOM OGRANI^ENNOM MNOVESTWE OBLASTI C r 0

2
: : : .
 
 245
A SLEDOWATELXNO, | W SILU WOZMOVNOSTI PEREHODA K PREDELU
PRI " ! 0 (WLEKU]EMU STREMLENIE n K +1 ) |
R
 n R
1 1 d
.
ctg
; 1 d
= n!lim
P
+1
+
 ;j  +j
L j =1 L
pRIMENENIE K INTEGRALAM FORMULY nX@TONA { lEJBNICA
(SLU^AJ MNOGOZNA^NOJ PERWOOBRAZNOJ  IX, c. 135) I POSLEDU-
@]EE POTENCIROWANIE DA@T :
R
 
ctg
; 1 d
= MLn sin   = ln sin  


L L
R
1 1 d
= MLn(
; j)L+ MLn(
+ j)L=
 
 ;j +  +j
L
2
= ln(z ;j) ; ln(;j) + ln(z +j) ; ln(j) = ln 1; jz
;  ;   

(ZNA^ENIQ LOGARIFMOW ZAWISQT OT WYBORA IH ODNOZNA^NYH

WETWEJ WDOLX LOMANOJ L, NO IZMENENIQ SWODQTSQ K SLAGAE-
MYM , KRATNYM 2i, A POTOMU \IS^EZA@]IM" PRI POTENCI-
ROWANII ) n 
z 2 
sin z = exp
ln sin z  = exp lim P ln 1; j =


z z n!+1 j =1
n
z 2  n
2
ln 1; j 1; jz .
  
P Q
= n!lim
+1
exp = n!lim
+1
j =1 j =1
wYWOD: IMEET MESTO RAZLOVENIE SINUSA W BESKONE^NOE
PROIZWEDENIE 1
1
z 2 
z 
z 
z 
z 
sin z = z 1; j = z 1;  1+  1; 2 1+ 2  ,
+Q
j =1
SLEDSTWIEM KOTOROGO (PRI z = 2 ) QWLQETSQ FORMULA wALLISA
 = 22 4  4 6  6
2 13 35 57  def= n!lim+1 13325254(24n;2n1)2(2nn+1) .
1 wYWEDENNOE |JLEROM (IZ DRUGIH SOOBRAVENIJ) W 19], GL. IX.
246
|TA FORMULA BYLA WYWEDENA wALLISOM1 W IZDANNOJ W 1656 G. \aRIF-
METIKE BESKONE^NOSTEJ" (\Arithmetica In#nitorum")
R p
POSREDSTWOM CEPI
PREOBRAZOWANIJ INTEGRALA W RAWENSTWE 4 = 01 1 ; x2 dx. o ROLI \TOGO
AWTORA W RAZWITII MATEMATIKI GOWORIT UVE TO, ^TO IMENNO ON
WWEL SIMWOL 1 (I, S. 22) I TERMIN \INTERPOLQCIQ"
NAEL pZNA^ENIE \LEMENTA (TO^NEE, DIFFERENCIALA ) DLINY GLADKOJ
DUGI : dl = 1+(y 0(x))2 dx 
POKAZAL \REALXNOSTX" MNIMYH ^ISEL 2 I DAL KL@^ K IH GEOMETRI-
^ESKOJ TRAKTOWKE, PRIWEDQ W SWOEM IZDANNOM W 1685 G. \kURSE aLGEB-
RY" (\Treatise of Algebra") SLEDU@]IE RASSUVDENIQ: \These Imaginary
Quantities (as they are commonly called) arising from the supposed root
of a negative square (when they happen) are reputed to imply that the
case proposed is Impossible . But suppose that we gain from the sea 10
acres, but that we lose 20. Our gain must be ;10 acres, or ;1600 square
perches3. Now suppose this negative plain, ;1600 square perches, to be in
the form of a square, must not this supposed square be supposed to have
a side? And ifpso, what shallpthis side be? We cannot say that it is 40 or
;40, but it is ;1600, or 40 ;1, where p signies a mean proportional
between a positive and a negative quantity".
uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, ^TO MEROMORFNAQ FUNKCIQ QWLQETSQ RA-
CIONALXNOJ W TOM I TOLXKO W TOM SLU^AE, KOGDA 1 QWLQETSQ DLQ NEE
USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ ILI POL@SOM .
2. dOKAZATX, ^TO ESLI DLQ FUNKCII w = f (z) BESKONE^NOSTX QWLQ-
ETSQ a) USTRANIMOJ OSOBOJ TO^KOJ ILI B) POL@SOM PORQDKA
; 2 0 
6 k, TO
; k+2 (k+1) 
1
f (z) = (;1) (k+1)! zlim
k
a) zres
=1 !1 z f (z)  B) zres
f (z) = zlim =1 !1 z f (z) .
3. oPIRAQSX NA TEOREMU wEJERTRASSA (XI, c. 174), POLU^ITX DIF-
FERENCIROWANIEM RAZLOVENIQ KOTANGENSA (c. 243) RAZLOVENIE
1
(z ;j)2 , z 2 C
z 6= 0

2
: : :
+
P
1 1
sin2 z =j =;1

1 I, SNOSKA 2 NA S. 13.
2 w PROTIWOWES IH IZOBRETATELQM | ITALXQNSKIM MATEMATIKAM
XVI W. (I, S. 12), S^ITAWIM IH \FIKCIEJ".
3 aNGL. perch (EST ) | MERA DLINY (=5,03 M) square perch (KWAD-
RATNYJ EST) | MERA PLO]ADI (=25,3 M2 ).
 247
XVI . kAK, PRIMENQQ WY^ETY, WY^ISLQ@T
INTEGRALY PO NEZAMKNUTYM KONTURAM
iSPOLXZUQ DEMONSTRIRUEMYE NIVE PRIEMY, WY^ISLENIe
KONTURNYH INTEGRALOW S POMO]X@ WY^ETOW MOVNO RASPRO-
STRANITX1 NA INTEGRALY PO NEZAMKNUTYM KONTURAM I PREV-
DE WSEGO | PO PROMEVUTKAM DEJSTWITELXNOJ OSI .
sUTX \TIH PRIEMOW SOSTOIT W DOPOLNENII NEZAMKNUTYH
KONTUROW DO ZAMKNUTYH S POSLEDU@]EJ OCENKOJ INTEGRALOW
PO \ZAMYKA@]IM" GLADKIM DUGAM. sDELATX \TU OCENKU BOLEE
EDINOOBRAZNOJ POZWOLQ@T SLEDU@]IE UTWERVDENIQ.
lEMMY OB INTEGRALAH PO DUGAM OKRUVNOSTEJ 2 .

pUSTX FUNKCIQ
1.
R
w = f (z) OBLADAET SWOJSTWAMI:
1) INTEGRAL f (z) dz , GDE Cr | DUGa OKRUVNOSTI RA-
Cr
DIUSA r S CENTROM 0 (RIS. 85), OPREDELEN DLQ DOSTATO^NO
BOLXIH (SOOTWETSTWENNO DOSTATO^NO MALYH ) r> 0

rIS. 85
1 iDEQ \TOGO RASPROSTRANENIQ WOSHODIT K MEMUARU kOI 27].
2 iMENNO DUGAMI OKRUVNOSTEJ OBY^NO DOPOLNQ@T NEZAMKNUTYE
KONTURY S CELX@ PREOBRAZOWANIQ IH W ZAMKNUTYE .
248
z  f (z) ! 0 PRI z !1 (SOOTWETSTWENNO z ! 0)1
2)
R
TOGDA f (z) dz ! 0 PRI r ! +1 (SOOTWETSTWENNO r ! 0)2.
Cr
2. eSLI DLQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z)TO^KA z0
QWLQETSQ POL@SOM 1-GO PORQDKA , a GLADKIE DUGI L1 I L2 PE-
RESEKA@TSQ W \TOJ RTO^KE POD UGLOM  (0 6  6 2 RIS. 86),
TO DLQ INTEGRALOW f (z) dz PO ZAKL@^ENNYM MEVDU L1 I L2
Cr
DUGAM Cr OKRUVNOSTEJ z 2 C : jz ; z0j = r (OBHODIMYM W
 

POLOVITELXNOMRNAPRAWLENII), SPRAWEDLIWO PREDELXNOE SO-

OTNOENIE rlim
!0 Crf (z)dz = izres
=z0
f (z).

rIS. 86

3 ( LEMMA vORDANA 3 pUSTX FUNKCIQ w = f (z) (NE

 ).
OBQZATELXNO ANALITI^ESKAQ ) OBLADAET SWOJSTWAMI:
1 pO KRAJNEJ MERE PO MNOVESTWU , SODERVA]EMU WSE DUGI Cr .
2 nEZAWISIMO OT RASTWORA I NAPRAWLENIQ OBHODA DUG Cr .
3 pRIWEDENA WO 2-M TOME \kURSE ANALIZA" (\Cours d'Analyse de
l'E cole Polytechnique") FRANCUZSKOGO MATEMATIKA vORDANA (Jordan,
Camille, 1838 {1922): W IZDANII 1913 G. NA S. 331.
 249
R
1) DLQ POLOVITELXNOGO ^ISLA  INTEGRAL f (z) eiz dz
Cr
PO POLUOKRUVNOSTI Cr = z 2 C : jzj = r ^ 0 6 arg z 6 
 

(RIS. 87, a) OPREDELEN DLQ DOSTATO^NO BOLXIH r> 0

rIS. 87

2) lim f (z) = 0
z!1
Im z>0
R
TOGDA r!lim
+1
f (z) eiz dz = 0.
Cr
dOKAZATELXSTWa. 1 . w SILU WTOROGO IZ USLOWIJ LEMMY
DLQ L@BOGO (SKOLX UGODNO MALOGO) ^ISLA " > 0 SU]ESTWUET
NASTOLXKO BOLXOE (SOOTWETSTWENNO NASTOLXKO MALOE ) ^ISLO
r" > 0, ^TO z  f (z) < 2 PRI jzj > r" (SOOTWETSTWENNO PRI
 "
 
0 < jzj < r"). tOGDA SOGLASNO OCENKE INTEGRALA PO KONTURU
(VIII , c. 133)
R  R 
  
 f (z) dz  =  z f (z) dz  < " 1 l(C ) 6 " 2r = "
   z  2 r r 2r
Cr Cr
LIX TOLXKO r>r" (SOOTWETSTWENNO 0 <r<r").
2. pREDSTAWLENIE TO^EK z DUGI Cr W WIDE z = z0 + reit,
t 2 r  r ] (KAK NA RIS. 86) POZWOLQET ZAPISATX:
250
R R r ; 
f (z) dz = f z0 + reit reitidt =
Cr r
R r ;
= f z0 + reit reiti ; i zres

=z0
f (z) + i zres
=z0
f (z) dt =
r
R r ;
= i f z0 + reit reit ;zres f (z) dt + i r ; r zres
 ; 
=z =z
f (z).
r 0 0

pRI r ! 0 WTOROE SLAGAEMOE W PRAWOJ ^ASTI STREMITSQ1

K izres
=z0
f (z), PERWOE VE (INTEGRALXNOE) SLAGAEMOE STREMITSQ
K NUL@ , TAK KAK PO FORMULE WY^ETA FUNKCII W POL@SE 1-GO
f (z)(z ; z0) (XV, c. 232), A POTOMU
;
PORQDKA zres =z0
f (z) = zlim! z0
DLQ SKOLX UGODNO MALOGO POLOVITELXNOGO ^ISLA " SU]EST-
WUET TAKOE (ZAWISQ]EE OT NEGO) POLOVITELXNOE ^ISLO
, ^TO
f (z)(z ; z0) ; res f (z) < " KAK TOLXKO 0 < jz ; z0 j <
,
z=z0 2
I, SLEDOWATELXNO, ESLI 0 <r<
, TO
 r

 R ;
i
 f
r
z 0 + re it it
re ; res
z=z0
f (z ) dt < (r ; r) 2" 6 " .
w SILU WTOROGO IZ USLOWIJ LEMMY DLQ L@BOGO (SKOLX
3.
UGODNO MALOGO) ^ISLA  "> 0"SU]ESTWUET NASTOLXKO BOLXOE
^ISLO r" > 0, ^TO f (z) <  PRI jzj > r" Im z > 0. pREDc-
TAWLENIE VE TO^EK z 2 Cr W WIDE z = reit = r(cos t + i sin t),
t 2 0 ], POZWOLQET ZAPISATX PRI r > r":
R   
 R ; 
 f (z)eiz dz  =  f reit eir(cos t+i sin t) reit idt 6
 
   
Cr 0

R  ; it ;r sin t R " ;r sin t R2 " ;r sin t
6 f re e rdt < e rdt = 2 e
  rdt,
0 0 0
A SLEDOWATELXNO (TAK KAK sin t > 2 t PRI 0 6 t 6   RIS. 87, B ),
2
!0(r ; r) = .
pOSKOLXKU rlim
1
 251
R   

e;r 2 t rdt = 2 r " ; e;r 2 t  2 =
R2
f (z)eiz dz < 2 "
 


0   2 r 
t=0
Cr ;
; ; 
= " 1 e <". Q.E.D.
r
pRIMEROM TOGO, KAK OPERIRU@T S INTEGRALAMI PO \BES-
KONE^NYM
R " KONTURAM MOVET SLUVITX WY^ISLENIE INTEGRA-
LA 1+z2(1+z4) PO PARABOLE ; = z = x + iy 2 C : x = y2 ,
dz 
p
;
OBHODIMOJ W NAPRAWLENII WOZRASTANIQ py (RIS. 88, a) PODRA-
p1+02 = 1. TAiNTEGRAL
ZUMEWAETSQ ODNOZNA^NAQ WETWX w = 1+ z2, DLQ KOToROJ
W TAKIH SLU^AQH PONIMA@T W SMYSLE
GLAWNOGO ZNA^ENIQ : W DANNOM KONKRETNOM PRIMERE | KAK
1
R R
v.p. p1+zdz2(1+z4) def
=r!lim
+1
p dz
1+z 2(1+z 4) ,
; ;r
GDE ;r | ^ASTX \BESKONE^NOGO" KONTURA ; (W DANNOM SLU^AE
PARABOLY ) MEVDU TO^KAMI EGO PERESE^ENIQ S OKRUVNOSTX@
RADIUSA r S CENTROM W NA^ALE KOORDINAT (RIS. 88, B).

rIS. 88
1 fR. valeur principale (PROIZNOSITSQ PRIMERNO KAK WALER PREN-
SIPALX) | PONQTIE, WWEDENNOE kOI W 1822 G. (28], ser. I, t. I, p. 289).
nA^ALXNYE BUKWY v.p. | OB]EPRINQTOE EGO OBOZNA^ENIE.
252
dLQ L@BOGO ^ISLA r > 1 PUSTX ;r = ;r  Cr | ZAMKNU-
 

TYJ KUSO^NO -GLADKIJ KONTUR, SOSTAWLENNYJ IZ DUGI PARABO-

LY ;r I DUGI OKRUVNOSTI Cr , OBHODIMYH
H \PO HODU ^ASOWOJ
dz
STRELKI" (RIS. 89). wY^ISLITX 1+z2(1+z4) MOVNO S POMO-
p
;r
]X@ TEOREMY O WY^ETAH , BERQ W KA^ESTWE ODNOSWQZNOJ OB-
LASTI D  C (SODERVA]EJ ZAMKNUTYJ KONTUR ;r ) OB_EDI-
NENIE \PRAWOJ POLUPLOSKOSTI  " I \EDINI^NOGO KRUGA", T. E.
D = z 2 C : Im z > 0 _ jzj < 1 (RIS. 89).

rIS. 89
BYBOR \TOJ OBLASTI OBUSLOWLEN TEM, ^TO PRI L@BOM z 2 D ZNA-
^ENIE 1+ z 2 NE WYHODIT ZA PREDELY PLOSKOSTI C c \RAZREZOM" OT NU-
LQ WDOLX OTRICATELXNOJ ^ASTI DEJSTWITELXNOJ OSI , A SLEDOWATELXNO
(IV, c. 68), W OBLASTI Dp OPREDELENY DWE (RAZLI^A@]IESQ
p ZNAKOM) OD-
NOZNA^NYE WETWI w = 1+ z 2, DLQ ODNOJ IZ KOTORYH 1+02 = 1.
pRIMENENIE K INTEGRALU PO KONTURU ;r  D TEOREMY
O WY^ETAH (XV, S. 233) S OBOZNA^ENIEM z1234 =  p12  pi2
KORNEJ 4-J STEPENI IZ ;1 (KAK NA RIS. 89) DAET:
 253
H 4

p dz = 2 i
P
res p 1 ind(;  z
r j = )
 1+z 2(1+z 4) j =1 z=zj 1+z 2(1+z 4)
;r
= ; 2i zres
 
p 1 + res p 1 =
=z1 1+z 2 (1+z 4) z =z4 1+z 2 (1+z 4)

= ; 2i zlim
 
p z ; z p z ; z
!z1 1+z2(1+z4) + zlim
!z4 1+z2(1+z4) =
1 4

p p
;
 
1+ 2
= p2 p1;i1(1;i) p 1 i
1+i (1+i) = 2 Im(1+i) = i 2 .
3
4

oSTAETSQ ZAPISATX INTEGRAL PO ^ASTI ;r KONTURA ;r KAK

RAZNOSTX INTEGRALOW PO ;r I Cr I PEREJTI K PREDELU PRI
r ! +1, PRIMENIW LEMMU 1 (S. 247{248):
R dz R
p = lim p dz
1+z 2(1+z 4) r!+1 1+z 2(1+z 4) =
; ;r
H R  p p
= r!lim p dz
+1  1+z 2(1+z 4)
; p dz
1+z (1+z )
2 4 = i 1+ 2
2 .
; r Cr
sREDI WY^ISLQEMYH S PRIMENENIEM WY^ETOW INTEGRA-
LOW FUNKCIJ DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ (KAK SOBSTWEN-
NYH , TAK I NESOBSTWENNYH ) WYDELQ@T NESKOLXKO KLASSI^ES-
KIH TIPOW.
oDIN IZ NIH | INTEGRALY RACIONALXNYH KOMBINACIJ
sin ' I cos ' (c KONSTANTAMI ), KOTORYE MOVNO WY^ISLQTX
PEREHODOM K KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ

z = ei'. dLQ NA^ALA
R2
SOWSEM PROSTOJ PRIMER: I = cos2n'd' (n =1
2
: : : ).
0
dANNYJ INTEGRAL SLEDUET, PREDWARITELXNO ZAPISAW EGO
R2
KAK 14 cos2n 'd', PREOBRAZOWATX W KONTURNYJ | WZQTYJ PO
0
OKRUVNOSTI C = z 2 C : jzj = 1 , ODNOKRATNO OBHODIMOJ
 

(OT TO^KI z =1) W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (RIS. 90):

254
R2
i' ;i'2n R2 i' ;i' 2n i'
I = 14 e +2e d' = 22n1+2 (e +eiei') ie d' =
0 0
H ;1 2n (z +z;1)2n
= 22n1+2 (z+ziz ) dz = 22n+1 zres
=0 z = (n!)2(22n2n)!+1 .
C

rIS. 90
R' d', GDE a> 0.
wOT BOLEE SLOVNYJ PRIMER: I = 1;cos
2

; a sin2
'
pRI 0 <a 6 1 \TOT INTEGRAL QWLQETSQ SOBSTWENNYM (cLU-
^AJ a = 1 INTERESA NE PREDSTAWLQET), A PRI a > 1 | NESOB-
STWENNYM , PRI^EM RASHODQ]IMSQ I PO\TOMU PONIMAEMYM W
SMYSLE GLAWNOGO ZNA^ENIQ (KAK IMENNO | ^UTX NIVE).
pUSTXi'WNA^ALE
;i'
0 < a < i'1. pRIMENENI
;i'
e FORMUL |JLERA
e + e
cos ' = 2 , sin ' = 2i e ; e I PODSTANOWKA ei' = z
PREOBRAZU@TINTEGRAL W KONTURNYJ | WZQTYJ PO OKRUV-
NOSTI C = z 2 C : jzj = 1 , ODNOKRATNO OBHODIMOJ (OT


TO^KI z = ;1) W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (RIS. 91):

R (e2i' +2+e;2i') R (e4i' +2e2i'+1) iei'
d' = i' d' =
; 4+a(e ;2+e ) ; (ae ;(2a;4)e +a) ie
2i' ; 2i' 4i' ;2i'
H z 2+1) dz = H
= (az4;(z(2+2 (z 4 +2z 2+1)
4
a;4)z 2+a)iz iaz (z ;z1)(z ;z2)(z ;z3)(z ;z4) dz ,
C C
 255
p p p
GDE z1 = ; i (1;p 1;a )
, z2 = ;i (1+p 1;a )
, z3 = i (1;p 1;a )
,
a a a
p
z4 = i (1+pa1;a ) , PRI \TOM jz1 j < 1 jz3j < 1 jz2 j > 1 jz4 j > 1.

rIS. 91

tAK KAK WY^ETY PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII W EE (LEVA-

]IH WNUTRI OKRUVNOSTIp C ) OSOBYH
p1;a TO^KAH 0 z1  z3 RAW-
1 1; a
NY SOOTWETSTWENNO ia
2ia
2ia , PRIMENENIE TEOREMY
O WY^ETAH (XV, S. 233) POZWOLQ@T ZAKL@^ITX: ZNA^ENIE KON-
TURNOGO (A SLEDOWATELXNO
p1;a, I ISHODNOGO) INTEGRALA W SLU^AE
1+
0 <a< 1 RAWNO 2 a .
pRI a> 1 INTEGRAL PONIMAETSQ KAK
R ' d'def
v.p. 1;cos
2
=
; a sin '
2

R;"1 '2R;"2 '3R;"3 '4R;"4

 '1 
def R cos2 ' d' =
= "lim + + + +
j !0 ; '1 +"1 '2 +"2 '3 +"3 '4 +"4 1;a sin2 '
j =1234
 
R R R R (z 4 +2z 2+1)
= "lim + + + iaz (z ;z1)(z ;z2)(z ;z3)(z ;z4) dz ,
j !0 L"1 L"2 L"3 L"4
j =1234
256
GDE '1 '2  '3 '4 | KORNI URAWNENIQ 1 ; a sin2' = 0 NA
OTREZKE ; ], a L1" L2" L3" L4" | DUGI OKRUVNOSTI C S
NA^ALXNYMI I KONE^NYMI , SOOTWETSTWENNO, ei('1 +"1) I ei('2 ;"2) ,
ei('2 +"2) I ei('3 ;"3) , ei('3 +"3) I ei('4;"4), ei('4 +"4) Ipei('1 ;"1) (MOV-
NO BRATX "1 = "2 = "3 = "4), PRI \TOM z1 = ; pa;a1;i = ei'1 ,
p p p
z2 = ap;a1;i = ei'2, z3 = ap;a1+i = ei'3, z4 = ; pa;a1;i = ei'4
(RIS. 92).

rIS. 92

pUSTX Cr1  Cr2  Cr3  Cr4 | DUGI OKRUVNOSTEJ S CENT-

RAMI z1  z2  z3  z4 , DOPOLNQ@]IE DUGI L1" L2" L3" L4" DO ZA-
MKNUTOGO KUSO^NO - GLADKOGO KONTURA ;", IZOBRAVENNOGO NA
RIS. 93, a1.
"
1rADIUS rj DUGI Crj RAWEN 2 sin 2j , PO\TOMU "j ! 0 () rj ! 0,
j =1
2
3
4.
 257

rIS. 93

H
pO TEOREME O WY^ETAH iaz (z;z1()(zz+2 z +1) 4 2
; z 2)(z ;z3)(z ;z4)
dz RA-
;"
WEN UMNOVENNOMU NA 2i WY^ETU PODYNTEGRALXNOJ
1
FUNKCII
W NULE . tAK KAK \TOT WY^ET RAWEN ia , ZNA^ENIEM INTEGRALA
QWLQETSQ 2a . nAHOVDENIE
pa;1
VE WY^ETOW W TO^KAH z1  z2  z3  z4
(A ONI RAWNY 2apa(pa;1i) I SOSTAWLQ@T W SUMME 0), A TAKVE

PRIMENENIE K INTEGRALAM PO DUGAM Cr;1  Cr;2  Cr;3  Cr;4 LEM-
MY 2 (S. 248) S  =  (RIS. 93, B) DAET:
R ' d'def
v.p. 1;cos
2

; a sin2
' =
H 4 R  (z +2z +1)
dz = 2a .
P 4 2
= "lim! 0
+ iaz (z ; z )(z ;z )(z ; z )(z ; z )
j " j =1Cr; 1 2 3 4
j =1234 ; j
d' R
pO \TOJ VE SHEME WY^ISLQETSQ INTEGRAL 1;2a cos '+a2
;
(a 2 C  a 6= 1)1.
R
d' R
d' '
1 pRI a = 1 ON PRINIMAET WID 2' ILI I RAWEN +1.
;
4 sin 2 ;
4 cos 2
2
258
eSLI jaj 6= 1, TO INTEGRAL QWLQETSQ SOBSTWENNYM I WY-
^ISLQETSQ PREOBRAZOWANIEM W KONTURNYJ | PO OKRUVNOSTI
C = z 2 C : jzj = 1 , ODNOKRATNO OBHODIMOJ (OT TO^KI
 

z = ;1) W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII (KAK NA RIS. 91) |

PEREHODOM K PEREMENNOJ z = ei':
R d' R d'
1 ; 2a cos ' +a 2 = 1;a (ei' +e;i')+a2 =
; ;
R
= 1i ;ae2i'+(1+ iei'd' = ; 1H 1
a 2 ) ei' ;a i az 2 ;(1+a2 )z +a dz =
; C
8
;22 ;2 2  = 2 2  ESLI jaj < 1
<zres =
>
>
=a az ;(1+a )z +a 2az ;(1+a ) z=a 1;a
2
=> 
: res1 az 2 ;(1+a2 )z +a = 2az ;(1+a2)  1 = a2 ;1  ESLI jaj > 1:
> ; 2  ; 2   2
z= a z= a
pRI jaj = 1 (a 6= 1) INTEGRAL OKAZYWAETSQ NESOBSTWEN-
R d' R ;ei'd'
NYM : 1;2a cos '+ a 2 = ae 2i' ;(1+a2) ei' +a (S \OSOBENNOSTQ-
; ;
MI" W TEH TO^KAH ' 2 ; ], GDE ei' = a1 , T. E. '12 =  arg a)
I PONIMATX EGO PRIHODITSQ W SMYSLE GLAWNOGO ZNA^ENIQ , T. E.
(ESLI S^ITATX, ^TO '1 < 0, A '2 > 0) KAK
 '1 ;"1 '2 ;"2 
R R R ;ei' d'
lim + +
"1 !0+0 ; '1 +"1 '2 +"2 ae ;(1+a2)ei' +a
2 i' .1
"2 !0+0 H
wWODITSQ WSPOMOGATELXNYJ INTEGRAL ; 1i az2;(1+1 a2)z+a dz ,
;"
GDE z = e , A ; | ZAMKNUTYJ KUSO^NO - GLADKIJ KONTUR,
i' "
SHODNYJ S IZOBRAVENNYM NA RIS. 93, A, NO NE S ^ETYRXMQ, A
LIX S DWUMQ OSOBYMI TO^KAMI 2 PODYNTEGRALXNOJ FUNK-
CII NA OKRUVNOSTI C = z 2 C : jzj = 1 . tO^NEE, KONTUR ;"


1 mOVNO BRATX "1 = "2 .

2 a1 , ILI, ^TO TO VE SAMOE, ei'1
ei'2 .
 259
SOSTOIT IZ DWUH (OBHODIMYH \PROTIW HODA ^ASOWOJ STREL-
KI") DUG \TOJ OKRUVNOSTI OT TO^KI ei('2 +"2) DO TO^KI ei('1 ;"1)
(^EREZ TO^KU ;1) I OT TO^KI ei('1 +"1) DO TO^KI ei('2 ;"2) (^E-
REZ TO^KU 1), I DWUH (OBHODIMYH \PO HODU ^ASOWOJ STRELKI")
DUG OKRUVNOSTEJ S CENTRAMI ei'1 I ei'2 , SOEDINQ@]IH TO^KU
ei('1 ;"1) S TO^KOJ ei('1 +"1) I TO^KU ei('2 ;"2) S TO^KOJ ei('2 +"6).1
pOSKOLXKU WNUTRI KONTURA ;" NET OSOBYH TO^EK PODYNTEG-
RALXNOJ FUNKCII,
; 1i H" az ;(1+dza )z+a = 0,
2 2
;
A POTOMU PRIMENENIE LEMMY 2 (S. 248) K DUGAM OKRUVNOSTEJ
S CENTRAMI ei'1 I ei'2 , NO OBHODIMYM NE \PO ", A \PROTIW HO-
DA ^ASOWOJ STRELKI" (PRI \TOM  =  ), POZWOLQET ZAKL@^ITX:
PRI jaj =1 (NO a 6= 1)
'1 ;" '2 ;"  
R d' R R R ;ei'd'
v.p. 1;2a cos '+a2 ="!lim + +
0+0 ; '1 +" '2 +" ae ;(1+a2)ei' +a
i' =
; 
2

H
= ; 1i "!lim
0+0 " az
dz
2 ;(1+a2 )z +a +
; 
+ i zres 1 + i res1 az2;(1+1 a2)z+a =
=a az 2 ;(1+a2 )z +a z= a
   
;
= 1i 0 + 2az;i(1+a
z=a
+ 2az;i(1+a2)  1 = 0.


2) 


z= a

pROSTEJIJ TIP INTEGRALOW PO DEJSTWITELXNOJ OSI , WY-

^ISLQEMYH S POMO]X@ WY^ETOW , | INTEGRALY RACIONALX-
NYH FUNKCIJ , U KOTORYH STEPENX ^ISLITELQ PO KRAJNEJ MERE
NA 2 EDINICY MENXE STEPENI ZNAMENATELQ. w KA^ESTWE PRI-
1rAZUMEETSQ, W PREDPOLOVENII, ^TO POLOVITELXNYE ^ISLA "1 I "2
DOSTATO^NO MALY. nA RIS. 93, A | \TO LIBO PARA DUG Cr1
Cr4 , LIBO
PARA DUG Cr2
Cr3 .
260
+R1 2 +R1 2
MEROW PRIWEDENY WY^ISLENIQ x4x+1 dx I v.p. x4x;1 dx.1
;1 ;1
rASPROSTRANQQ PODYNTEGRALXNYE FUNKCII W KOMPLEKS-
NU@ PLOSKOSTX (POPROSTU ZAMENQQ DEJSTWITELXNU@ PERE-
MENNU@ x NA KOMPLEKSNU@
H z 2 z ), WWODQT
H z 2WSPOMOGATELXNYE KON-
TURNYE INTEGRALY z4+1 dz I z4;1 dz | PO ZAMKNUTYM
;r ;0r
0
KUSO^NO - GLADKIM KONTURAM ;r I ;r , SOSTAWLENNYM IZ OTREZKOW
DEJSTWITELXNOJ OSI I POLUOKRUVNOSTEJ 2 (OBHODIMYx KAK UKA-
ZANO NA RIS. 94 A, B ).

rIS. 94

oBA KONTURNYH INTEGRALA WY^ISLQ@TSQ PRIMENENIEM

TEOREMY O WY^ETAH 3 :
1 pERWYJ IZ \TIH NESOBSTWENNYH INTEGRALOW SHODITSQ , WTOROJ VE
(IZ-ZA \OSOBENNOSTEJ" W TO^KAH 1) PRIHODITSQ PONIMATX W SMYSLE

;1R;r2 1;Rr3 Rr1  2
GLAWNOGO ZNA^ENIQ | KAK r ! x
lim+1 + + x4 ;1 dx.
r2 !0+0 ;r1 ;1+r2 1+r3
1

r3 !0+0
2 rADIUSOW Cr (RIS. 94, A) I Cr1
Cr2
Cr3 (RIS. 94, B ), POD^INENNYH
USLOWIQM r> 1
r1 > 1
r2 < 1
r3 < 1.
3 i SPOSOBA WY^ISLENIQ WY^ETA W POL@SE 1-GO PORQDKA (XV, S. 232).
 261
H z2
z + res z =
2 2 
a) z 4 +1 dz = 2i zres
=z1 z 4 +1 z =z2 z 4 +1
;r
     
= 2i (z4z+1)0  + (z4z+1)0  = 24i z11 + z12 = p2 ,
2  2 

z=z1 z=z2
1+ i ; 1+ i
( z1 = p2 , z2 = p2 | TE IZ KORNEJ z1  z2 z3  z4 URAWNENIQ
z4 +1=0,1 KOTORYE LEVAT WNUTRI KONTURA ;r  RIS. 94, A)
H 2 
B) z4z;1 dz = 2i res
z=i z
z2 z 2  
4 ;1 = 2i (z 4 ;1)0  = 2 .
;0r z=i
oSTAETSQ WYDELITX INTeGRALY PO OTREZKAM DEJSTWITELX-
NOJ OSI (POLAGAQ NA NIH z = x) I USTREMITX r I r1 K +1,
A r2 I r3 K 0, PRIMENQQ K INTEGRALAM PO POLUOKRUVNOSTQM
Cr I Cr1 PERWU@, A PO POLUOKRUVNOSTQM Cr;2 I Cr;3 WTORU@
IZ LEMM OB INTEGRALAH PO DUGAM OKRUVNOSTEJ (S. 247{248):
a)
Rr x2 dx = H z 2 dz R z 2 dz; ;! p 
;r x +1
4
;r
z 4 +1
Cr
z 4 +1
r ! + 1 2
 ;1R;r2 1;
R r3 Rr1  x2 H z2 R z2
B) + +
;r1 ;1+r2 1+r3 x ;1
4 dx =
0 z ;1
4 dz ;z 4;1 dz +
;r Cr1
R z2 R z2
+ z4;1 dz + z4;1 dzr !+1 2 + ;!
Cr;2 Cr;3 r2 !0+0
1

r3 !0+0

z + res z 2  =  .
2
+ i zres
=;i z ;1 z =i z 4 ;1
4 2
+R1 2 +R1 2
sLEDOWATELXNO, x4x+1 dx = p2 , A v.p. x4x;1 dx = 2 .
;1 ;1
wOT E]E PRIMERY WY^ISLENIQ NESOBSTWENNYH INTEGRA-
LOW SWEDENIEM IH K KONTURNYM I PRIMENENIEM LEMM OB IN-
TEGRALAH PO DUGAM OKRUVNOSTEJ (S. 247{249).
1 qWLQ@]IHSQ POL@SAMI 1-GO PORQDKA PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII.
262
+R1
1. a cos bx dx, +R1x sin bx dx ( a I b | POLOVITELXNYE
0 x +a 0 x +a
2 2 2 2

^ISLA). pOSKOLXKU WYPOLNQ@TSQ SOOTNOENIQ

+R1
a cos bx dx = 1 +R1a cos bx dx = 1 Re +R1 aeibx dx ,
0 x +a 2 ;1 x2 +a2 2 ;1x2 +a2
2 2

+R1
x sin bx dx = 1 +R1x sin bx dx = 1 Im +R1 xeibx dx,
0 x +a 2 ;1 x2 +a2 2 ;1x2 +a2
2 2

+R1 ibx +R1 ibx

DOSTATO^NO WY^ISLITX INTEGRALY xae2 +a2 dx I xxe2 +a2 dx .
;1 H;1aeibz
s \TOJ CELX@ WWODQTSQ KONTURNYE INTEGRALY z2+a2 dz I
H zeibz ;r
GDE W OBOIH SLU^AQH ZAMKNUTYJ KONTUR ;r SO-
z 2 +a2 dz ,
;r
STOIT IZ OTREZKA ;r r] DEJSTWITELXNOJ OSI I \WERHNEJ"
POLUOKRUVNOSTI RADIUSA r S CENTROM 0 (OBHODIMOJ \PRO-
TIW HODA ^ASOWOJ STRELKI" | KAK NA RIS. 94, A).
tAK KAK PRI L@BOM (DOSTATO^NO BOLXOM) r WNUTRX KON-
TURA ;r POPADAET LIX OSOBAQ TO^KA z = ia PODYNTEGRALX-
NYH FUNKCIJ, IZ TEOREMY O WY^ETAH (XV, S. 233) SLEDUET,
^TOH ibz 
ae dz = 2i res aeibz = 2i aeibz  = e;ab ,
2z +a
2
z=ia z +a
2 2 2z z=ia
;r
H zeibz 
zeibz = 2i iaeibz  = ie;ab ,
z 2+a2 dz = 2 i res
z=ia z 2+a2 2z z=ia
;r
A POTOMU | S U^ETOM VE LEMMY vORDANA (S. 248{249) |
+R1 ibx r ibx H R
ae dx = lim
;1x +a
2 2
R ae dx = lim
r!+1 ;r x +a
2 2
r!+1
; aeibz dz = e;ab ,
z 2 +a2
;r Cr
+R1 ibx
xe dx = lim Rr xeibx dx = lim H R zeibz dz = ie;ab 
;
 

;1x +a
2 2
r!+1 ;r x2 +a2 r!+1 z 2+a2
;r Cr
 263
+R1
KAK SLEDSTWIE a cos bx dx = +R1x sin bx dx =  e;ab .1
0 x +a 0 x +a 2
2 2 2 2

2 . pO TAKOJ VE SHEME WY^ISLQ@TSQ GLAWNYE ZNA^ENIQ

RASHODQ]IHSQ (IZ-ZA \OSOBENNOSTI" W TO^KE a ) INTEGRALOW
+R1
a cos bx dx I +R1x sin bx dx. wWODQTSQ KONTURNYE INTEGRALY
0 x2 ;a2 0 x2 ;a2
H aeibz H zeibz
2 dz I
0
2 dz , GDE ;r | ZAMKNUTYJ KONTUR, IZOB-
2 z ;a 2 z ;a
;0r ;0r
RAVENNYJ NA RIS. 94, B , S TEM LIX OTLI^IEM, ^TO CENTRAMI
POLUOKRUVNOSTEJ Cr2 I Cr3 SLUVAT TO^KI ;a I a | POL@SY
(1-GO PORQDKA ) PODYNTEGRALXNYH FUNKCIJ, OKAZYWA@]IESQ
WNE KONTURA ;r0 . s U^ETOM LEMM 2 I 3 (S. 248{249)
 ;a;r2 a;r3
+R1 aeibx R R Rr1

aeibx dx =
v.p. x2 ;a2 dx def =r! lim+1 + +
;1 r2 ! 0
1 ;r1 ;a+r2 a+r3 x2 ;a2
H R r3R! 0 R  aeibz
=r !lim
1 +1 0
; + + z 2;a2 dz = 0 ; 0 +
r2 ! 0 r; C r1 C r2 C r2
r3 ! 0
+ izres aeibz + i res aeibz = i ae;iab + i aeiab = ; sin ab,
=;a z 2 ;a2 z=a z 2;a2 ;2a 2a
+R1 xeibx  ;a;r2 a;r3
Rr1

v.p. x2 ;a2 dx = r ! def
lim+1
R
+
R
+ xeibx dx =
;1 ; r ;a + r 2 a+r3
x2 ;a2
r2 ! 0
1 1
r3 ! 0
+ izres ze ibz
+ i res zeibz = i ;ae;iab + i aeiab =  cos ab
=;a z ;a
2 2
z=a z 2 ;a2 ;2a 2a
KAK SLEDSTWIE
+R1a cos bx  sin ab, v.p.+R1x sin bx dx =  cos ab .1
v.p. x2 ;a2 dx = ; 2 0 x ;a 2
2 2
0
sPOSOB WY^ISLENIQ \TIH INTEGRALOW S POMOX@ WY^ETOW (E]E DO
1
POQWLENIQ TERMINA \WY^ET") BYL UKAZAN kOI W 27] (p. 63).
264
+R1px+i eix
3. dx, GDE POD KWADRATNYM KORNEM W ^ISLITELE
;1 x +1
2

p NA DEJSTWITELXNOJ
PODRAZUMEWA@TSQ ZNA^ENIQ p OSI TOJ ODNO-
ZNA^NOJ WETWI w = z + i,1 DLQ KOTOROJ 0+ i = e i4 .

rIS. 95

wZQW W KA^ESTWE ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C PLOSKOSTX

C c \RAZREZOM" PO L@BOMU (NO NE PERESEKA@]EMU DEJSTWI-
TELXNOJ OSI ) LU^U L OT TO^KI ;i DO 1 I PRIMENQQ TEOREMU
O WY^ETAH K INTEGRALU PO ZAMKNUTOMU KONTURU ;r  D, SO-
STOQ]EMU IZ POLUOKRUVNOSTI Cr RADIUSA r > 1 I OTREZKA
;r r] (OBHODIMYH KAK UKAZANO NA RIS. 95, a), MOVNO ZAKL@-
^ITX:p
z +i eiz =  p2 e i4 e;1 =  (1+ i)e;1.
H z +i eiz p
z +1
2 dz = 2i res
z=i z 2+1
;r
s DRUGOJ STORONY,
H pz +i eiz Rr p p
i eix dx + R z +i eiz dz ,
z 2+1 dz = xx+2 +1 z 2 +1
;r ;r Cr
1 eE MOVNO WYDELITX W PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO L@BOMU LU^U
OT TO^KI ;i DO 1 (IV, c. 68).
 265
PRI^EM KO WTOROMU INTEGRALURWpPRAWOJ ^ASTI PRIMENIMA
z 2+1 dz r;!
z + i eiz
LEMMA vORDANA (S. 248{249): ! +1
0. wMESTE
Cr
\TI SOOTNOENIQ DA@T:
+R1p p p
x+i eix dx = lim Rr x+i eix dx = lim H z +i eiz dz = (1+i) .
;1 x +1
2
r!+1;r x2 +1 r!+1 z 2 +1 e
;r
+R1 ix  ;Rr2 Rr1
4 . nAJTI v.p. e dx def
= lim + eix dx PRI L@-
;1 x r1 ! +1 ;r1 r2 x
r2 ! 0+0
BOM  > 0 MOVNO ISHODQ IZ TOGO, ^TO DLQ ZAMKNUTOGO KON-
TURA ;r , SOSTOQ]EGO IZ OTREZKOW ;r1  ;r2 ] I r2 r1 ] I PO-
LUOKRUVNOSTEJ
H eiz
Cr1 I Cr2 (OBHODIMYH KAK NA RIS. 95, B ),
z dz = 0 . oSTAETSQ PEREJTI K PREDELU PRI r1 ! +1 I
1
;r
r2 ! 0 + 0 I PRIMENITX K INTEGRALAM PO POLUOKRUVNOSTQM
Cr1 I Cr;2 SOOTWETSTWENNO LEMMU 3 I LEMMU 2 (S. 248{249):
+R1 ix H R R  eiz
v.p. ex dx =r lim
;1 1 !+1
; + z dz = i res eiz = i .
z=0 z
r2 !0+0 ;r Cr1 Cr;2
tAK KAK
+R1 ix +R1
v.p. e x dx = v.p. cos x+xi sin x dx =
;1 ;1
+R1 +R1
= v.p. cosxx dx + i sinxx dx ,2
;1 ;1
+R1 +R1
SLEDUET WYWOD: sinxx dx = , a v.p. cosxx dx = 0.
;1 ;1
1pO TEOREME kOI (XV, S. 151), PRIMENENNOJ K ODNOSWQZNOJ OBLAS-
TI | PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" OT 0 WNIZ PO MNIMOJ OSI (NE IZOB-
RAVENNOM NA RIS. 95, B ).
2 pOSLEDNIJ INTEGRAL SHODITSQ , I POTOMU SIMWOL v.p. PERED NIM
MOVET BYTX OPU]EN.
266
+Ri1 pt R+ir pt
wY^ISLITX 21i v.p. pen+1 dp def
5. = 21i r!lim1 p
e dp ,1
n+1
;i1 + ;ir
t> 0, n = 0 1 2 : : : , POZWOLQET ZAMENA PEREMENNOJ z = p;i 
I WWEDENIE ZAMKNUTOGO KONTURA ;r , SOSTOQ]EGO IZ OTREZ-
KA ;r r] I POLUOKRUVNOSTI Cr (OBHODIMYH KAK UKAZANO
NA RIS. 96, B), S PRIMENENIEM TEOREMY O WY^ETAH , LEM-
MY vORDANA (S. 248{249) I FORMULY WY^ETA W POL@SE (XV,
S. 231):
1 v.p.+Ri1 ept dp = 1 lim Rr et eitz i dz =
2i ;i1 pn+1 2i r!+1 ;r (+iz )n+1
H R  eitz
t
= e2 r!lim
+1
; (+iz ) n+1 dz = et 2i res eitz =
2 z=i (+iz )n+1
;r Cr

e itz (z ;i )n+1 (n)
= et i 1 lim = et 1 ;eitz (n) = tn .
n! z!i (+iz) n+1 n! in z=i n!

rIS. 96

gLAWNOE ZNA^ENIE INTEGRALA PO PRQMOJ p 2 C : Re p =  > 0

1
 

(RIS. 96, A) p | OBOZNA^ENIE KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ, PRINQTOE W OPE-

RACIONNOM IS^ISLENII (XIX, S. 309).
 267
+R1
6. wY^ISLITX x2 ln x dx MOVNO PEREHODOM K INTEG-
0 (x +1)
2 2
H
RALU (zz2+1) ln z dz PO ZAMKNUTOMU KONTURU ; , IZOBRAVEN-
2
2 r
;r
NOMU NA RIS. 95, B , PONIMAQ POD LOGARIFMOM EGO ODNOZNA^-
NU@ WETWX , OPREDELENNU@ W PLOSKOSTI C c \RAZREZOM" OT 0
WNIZ PO MNIMOJ OSI KAK ln z =ln jzj+i arg z ; 2 < arg z < 32 .
pO HTEOREME O WY^ETAH
z 2 ln z dz = 2i res z 2 ln z = 2i z 2 ln z 0 =  + i 2 .
 

(z 2 +1)2 z=i (z 2 +1)2 (z +i)2 2 4 z=i

;r
pRIMENENIE VE SWOJSTWA ADDITIWNOSTI INTEGRALA, ZA-
MENY x NA ;x W INTEGRALE PO OTREZKU ;r1  ;r2] (S U^ETOM
TOGO, ^TO ln x = ln jxj + i DLQ x < 0) I, NAKONEC, LEMMY 1
(S. 247{248) DAET:
H z 2 ln z
(z 2 +1)2 dz =
;r
;Rr2 2 ln x Rr1 x2 ln x H z 2 ln z H z 2 ln z
= (xx2 +1) dx + dx + (z 2 +1)2 dz + (z 2 +1)2 dz =
;r r (x +1)
2 2 2
1 2 Cr2 Cr1
Rr1 x2(ln x+i) Rr1 H z 2 ln z H z 2 ln z
=
r2 (x +1)
2 2 dx + (xx2 +1)
r2
2 ln x
2 dx + (z 2 +1)2 dz + (z 2 +1)2 dzr1!+1 ;!
Cr1 Cr2 r !0 2
+R1 +1
;! 2 x ln x dx + i R x dx .
r !+1 0 (x +1)
2
2 2
0 (x +1)
2
2
2
r2 ! 0
1
H
sRAWNENIE S NAJDENNYM WYE ZNA^ENIEM (zz2+1) ln z dz 2
2
;r
+R1 2
ln x dx =  (W KA^ESTWE \BES-
POZWOLQET ZAKL@^ITX: (xx2 +1) 2 4
0
+R1 2
PLATNOGO PRILOVENIQ" POLU^ENO ZNA^ENIE (x2x+1)2 dx = 4 ).
0
268
+R1 ;1
pRI WY^ISLENII xx+b dx (0 << 1 1, b 6= 0) KONTUR
7.
0
INTEGRIROWANIQ
H z ;1 WSPOMOGATELXNOGO KONTURNOGO INTEGRALA
z +b dz WYBIRAETSQ W ZAWISIMOSTI OT ZNAKA ^ISLA b.
;r
eSLI b> 0, TO \TOT INTEGRAL BERETSQ PO ZAMKNUTOMU KON-
TURU ;r , IZOBRAVENNOMU NA RIS. 97, A ,2 ODNAKO ^TOBY ARGU-
MENTIROWANNO PRIMENITX TEOREMU O WY^ETAH , NEOBHODIMO
WNA^ALE PRIDATX SMYSL \TOMU INTEGRALU, T. E. RAZOBRATXSQ
S ODNOZNA^NYMI WETWQMI H zSTEPENI
;1
.HdLQ;1\TOGO INTEGRAL LU^-
E PREDSTAWITX W WIDE z+b dz + zz+b dz , GDE ZAMKNUTYE
;0r ;00r
KONTURY ;0r  ;00r IZOBRAVENY NA RIS. 97, B .3

rIS. 97

iNTEGRAL SHODITSQ TOLXKO DLQ \TIH ZNA^ENIJ .

1
nAPRAWLENIQ OBHODA OKRUVNOSTEJ Cr1 I Cr2 UKAZANY STRELKAMI,
2
A IH RADIUSY UDOWLETWORQ@T NERAWENSTWAM r2 <b<r1 .
3 zDESX L | L@BOJ SOEDINQ@]IJ OKRUVNOSTI C I C OTREZOK ,
r1 r2
NE PROHODQ]IJ ^EREZ TO^KU ;b (DLQ OPREDELENNOSTI LEVA]IJ WO WTO-
ROJ KOORDINATNOJ ^ETWERTI.)
 269
k PERWOMU INTEGRALU TEOREMA O WY^ETAH PRIMENQETSQ W
ODNOSWQZNOJ OBLASTI C r L0 , GDE L0 | LU^ , IDU]IJ IZ TO^-
KI 0 WNIZ PO MNIMOJ OSI 1. wNUTRI KONTURA H;0r NET ;1
OSOBYH
TO^EK PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII, A POTOMU z+b dz = 0. z
;0r
00
k INTEGRALU PO KONTURU ;r TEOREMA O WY^ETAH PRIMENQ-
ETSQ W ODNOSWQZNOJ OBLASTI C r L00, GDE L00 | LU^ , IDU]IJ
IZ TO^KI 0 WWERH PO MNIMOJ OSI 2 :
H z ;1 z ;1 = 2i(;b);1 = 2ib;1 ei(;1) .
z +b dz = 2 i res
z=;b z +b
;00r
sLOVENIE REZULXTATOW I PRIMENENIE K INTEGRALAM PO DU-
GAM Cr0 1  Cr001  Cr0 2  Cr002 OKRUVNOSTEJ Cr1  Cr2 LEMMY 1 (S. 247{
248) DA@T: H z ;1 H H  z ;1
;
2ib e 1 (; 1) i = dz = + dz =
z +b z +b
;r ;0r ;00r
Rr1 ;1 Rr2 ;1 i2
(;1) H ;1 H ;1
= xx+b dx + x xe+b dx + zz+b dz + zz+b dzr !+1
r r
;!
2 1 Cr1 1
Cr2 r2 ! 0
+R1 ;1
;!
r1 !+1
(1;ei2(;1) ) xx+b dx 
0
r !0
2
+R1 ;1 ;1 i
(;1) ;1
KAK SLEDSTWIE x dx = 2ib e b .
= sin
0 x + b 1; e (;1)2i

H ;1
w SLU^AE b< 0 ZA OSNOWU BERETSQ INTEGRAL zz+b dz , WZQ-
;r
TYJ PO KONTURU ;r , IZOBRAVENNOMU NA RIS. 98, a. zAPISAW
1B \TOJ OBLASTI z ;1 def = e(;1)(ln jzj+i arg z), GDE ;
2 < arg z < 32
.
2 B \TOJ OBLASTI z ;1 def = e(;1)(ln jzj+i arg z), GDE
2 < arg z < 52
 NA
;
OTREZKE L ZNA^ENIQ z W OBEIH OBLASTQH SOWPADA@T , TOGDA KAK NA
1
OTREZKE r2
r1 ] ONI RAZLI^A@TSQ MNOVITELEM e(;1)2
i .
270
H ;1 H ;1
EGO KAK zz+b dz+ zz+b dz (RIS. 98, B ), OSTAETSQ PRIMENITX
;0r ;00r
K OBOIM SLAGAEMYM TEOREMU kOI W ODNOSWQZNYH OBLASTQH
C rL0 I C rL00, GDE L0 I L00 | LU^I , IDU]IE IZ TO^KI 0 SOOT-
WETSTWENNO WNIZ I WWERH PO MNIMOJ OSI , I WOSPOLXZOWATXSQ
LEMMAMI OB INTEGRALAH PO DUGAM OKRUVNOSTEJ (S. 247{248)1:
H ;1 ;bR;r3 x;1 R z ;1 Rr1 x;1
0 = zz+b dz =
r2 x+b
dx ; z +b dz +
;b+r3 x+b
dx +
;r Cr0 3;
Rr2 x;1 ei2
(;1) R z ;1 ;bR+r3x;1 ei2
(;1)
+
;b;r3 x+b
dx ; 00 ; z +b dz +
r x+b dx +
Cr3 1

H z ;1 H z ;1 +R1x;1(1;ei2
(;1))

+ z+b dz + z+b dz r ;! v.p. dx ;
1 !+1 0 x+b
Cr1 Cr2 r2 ! 0
r3 ! 0
; i zres

z ;1 z ;1 
+ res
=;b z +b z =;b z +b
,

rIS. 98
pRIMENQQ LEMMU 1 K INTEGRALAM PO DUGAM Cr0 1
Cr001
Cr0 2
Cr002 , A
1
LEMMU 2 | K INTEGRALAM PO DUGAM Cr0 3;
Cr003; .
 271
PRI \TOM SLAGAEMYE W SKOBKAH | \TO WY^ETY DWUH RAZ ;1
-
NYH ODNOZNA^NYH WETWEJ MNOGOZNA^NOJ FUNKCII w = z+b z
(S RAZNYMI ZNA^ENIQMI (;b);1 ). dLQ ODNOJ IZ \TIH ;  WETWEJ  ,
WYDELQEMOJ W OBLASTI C r L , W KOTOROJ arg z 2 ; 2  2 ,
0 3 
res z ;1 = e(;1) ;ln j; bj + i arg(;b) = e(;1) ln jbj = jbj;1 ,
z = ; b z +b
DLQ DRUGOJ VE | W OBLASTI C r L00, GDE arg z 2 2  52 , |
; 

res z ;1 = e(;1) ;ln j; bj + i arg(;b) = jbj;1 ei2(;1) .

z=;b z +b
wYWOD: PRI b< 0 ; 
+R1 ;1 ijbj;1 1+ei2
(;1)
x
v.p. x+b dx = 1; e i2
(;1) = jbj;1 ctg ( ; 1).
0
+R1ln(1+x2)
8 . pRI WY^ISLENII x2 (1+x2) dx WSPOMOGATELXNYM SLU-
H 0
VIT zln(1 ;iz) PO ZAMKNUTOMU KONTURU ;r , SOSTOQ]EMU
2 (1+z 2) dz
;r
IZ DWUH OTREZKOW ;r1  ;r2] r2 r1 ] I DWUH POLUOKRUVNOS-
TEJ Cr1  Cr2 (NAPRAWLENIQ IH OBHODA UKAZANY NA RIS. 99).

rIS. 99
272
sU]ESTWENNO, ^TO DANNYJ KONTUR PRINADLEVIT ODNO-
SWQZNOJ OBLASTI | PLOSKOSTI S \RAZREZOM" OT TO^KI ;i
WNIZ PO MNIMOJ OSI : W \TOJ OBLASTI ; 2 < arg(z ; (;i)) < 32 ,
A SLEDOWATELXNO, LOGARIFM W ^ISLITELE PODYNTEGRALXNOJ
FUNKCII IMEET ODNOZNA^NU@ WETWX
ln(1 ; iz) def
= ln j1 ; izj + i arg(1 ; iz) =
= ln j1;izj + i arg (;i)(z +i) = ln j1;izj + i arg(z ;(;i)); 2 .
;  ; 

pRIMENENIE TEOREMY O WY^ETAH DAET:

H ln(1;iz) ln(1;iz)

ln(1;iz) 
z 2(1+z 2) dz = 2i res
z=i z 2 (1+z 2)
= 2i z2(z+i)  = ; ln 2
;r z=i
W SILU VE SWOJSTWA ADDITIWNOSTI INTEGRALA WKUPE S LEMMA-
MI 1, 2 (S. 247{248)
H ln(1;iz) Rr1 ln(1;ix) ;Rr2 ln(1;ix) H ln(1;iz)
z 2 (1+z 2) dz = dx + dx + 2 dz +
r2 x (1+x ) ;r1 x (1+x ) Cr1 z (1+z )
2 2 2 2 2
;r
H ;iz) dz = Rr1(ln(1;ix)+ln(1+ix)) dx + H ln(1;iz) dz +
+ zln(1
2 (1+z 2) x2 (1+x2) z 2(1+z 2)
Cr2 r2 Cr1
H +R1 ln(1+x2)
2 (1+z 2) dz ;! dx ; i zres
+ zln(1 ;iz) ln(1;iz) .
r1 !+1 0 x2 (1+x2) =0 z 2 (1+z 2)
Cr2 r2 ! 0
wY^ISLENIE POSLEDNEGO WY^ETA 1
res ln(1;iz)
= lim ln(1;iz)
= lim ;iz ;(iz)2=2;  = ;i
z=0 z (1+z ) z!0 z (1+z ) z!0
2 2 2 2 z (1+z 2)
I SOPOSTAWLENIe WYWEDENNYH SOOTNOENIJ DA@T TREBUEMYJ
+R1 x2) dx =  (1 ; ln 2).
OTWET: xln(1+
2 (1+x2)
0
1 tO^KA z = 0 QWLQETSQ POL@SOM 1-GO PORQDKA , TAK KAK DLQ WY-
DELENNOJ ODNOZNA^NOJ WETWI w = ln(1 ; iz) SPRAWEDLIWY RAWENSTWA
ln(1 ; iz)z=0 = 0 I ln(1 ; iz)0z=0 = ;i.
 273
+R1 +R1
iNTEGRALY fRENELQ 1 cos x2dx I sin x2 dx MOVNO
9.
0
+R1 2 p 0
WY^ISLITX, ZNAQ ZNA^ENIE e;x dx = 2 ,2 ISHODQ IZ INTEG-
H 0
RALA eiz2 dz , WZQTOGO PO ZAMKNUTOMU KONTURU ;r , SOSTOQ-
;r
]EMU IZ DWUH OTREZKOW I WOSXMOJ ^ASTI OKRUVNOSTI Cr
RADIUSA r S CENTROM 0 (RIS. 100).

rIS. 100

w SILU TEOREMY kOI (X , S. 151)3 I SWOJSTWA ADDITIW-

NOSTI INTEGRALA S U^ETOM TOGO, ^TO NA NEOTRICATELXNOJ
^ASTI DEJSTWITELXNOJ OSI z = x, A NA BISSEKTRISSE PERWO-
GO KOORDINATNOGO UGLAr z = xei 4 r x > 0,
H R
0 = eiz2dz = eix2dx ; e;x2ei 4 dx + eiz2dz.
R R

;r 0 0 Cr
1iME@]IE PRILOVENIE W TEORII DIFRAKCII SWETA I NAZWANNYE W
^ESTX EE SOZDATELQ | FRANCUZSKOGO FIZIKA fRENELQ (Fresnel, Augustin
Jean, 1788 {1827).
2 eGO WY^ISLQ@T W KURSE DEJSTWITELXNOGO ANALIZA SWEDENIEM K NE-
SOBSTWENNOMU DWOJNOMU INTEGRALU.
3 iLI TEOREMY O WY^ETAH (XV, S. 233).
274
pRI POSLEDU@]EM PEREHODE W \TIH RAWENSTWAH K PREDE-
LURPRI2 r ! +1 NEBOLXAQ TRUDNOSTX SOSTOIT W TOM, ^TO
K eiz dz LEMMA 1 NAPRQMU@ NE PRIMENIMA: NE WYPOLNENO
Cr
USLOWIE 2) \TOJ LEMMY . ~TOBY OBOJTI \TU TRUDNOSTX, SLEDU-
 2 0
iz iz2
ET ZAPISATX eiz = 2i z + 2eiz2 I, PREDSTAWIW INTEGRAL PO
2 1 e
DUGE Cr W WIDE SUMMY DWUH, PRIMENITX K PERWOMU FORMULU
nX@TONA { lEJBNICA (VIII , S. 133), A KO WTOROMU | UPOMQNU-
TU@ LEMMUR 2
:
;r2 eir2  R eiz2
e dz = 2i rei
4 ; r + 2iz2 dz r;!

iz 1 e
Cr Cr !+1 0.
+R1 +R1
wYWOD: eix2 dx = e;x2ei 4 dx , T. E.
0 0
+R1 +R1 +R1 ;
cos x2dx + i sin x2 dx = e;x2 cos 4 + i sin 4 dx,

0 0 0
+R1 +R1 p
A SLEDOWATELXNO, cos x2dx = sin x2 dx = 12 2 .
0 0
uPRAVNENIQ. 1 (K POSLEDNEMU PRIMERU). w KAKOJ ^ASTI PLOSKOSTI
C FUNKCIQ w = eiz2 QWLQETSQ OGRANI^ENNOJ ?
2 (K PRIMERU 8). pO^EMU WY^ISLITX zres ln(1;iz) (S. 272) MOVNO I PO

ln(1;iz) 0 =0 z 2 (1+z 2)

FORMULE zres ln(1; iz)

2 =
=0 z (1+z )
2 1+z 2 , A WO WSPOMOGATELXNOM KONTURNOM
INTEGRALE (c. 271) NELXZQ WMESTO ln(1 ; iz ) WZQTX ln(z + i) ?
H ;1 H ;1
3 (K PRIMERU 7). kAK PONIMATX z z+bdz I z z+bdz (INTEGRALY
Cr1 Cr2
PO OKRUVNOSTQM Cr1
Cr2 ) NA S. 269{270?
+R1 2
x dx , WY^ISLQQ H z2 ln2z dz PO ZAMK-
4 (K PRIMERU 6). nAJTI x(xln2 +1) 2 (z 2 +1)2
0 ;r
NUTOMU KONTURU ;r , PREDSTAWLENNOMU NA RIS. 97, a.
 275
XVII . w ^EM SOSTOIT PRINCIP ARGUMENTA
I ^TO UTWERVDAET TEOREMA rUE
tEOREMA PRINCIP ARGUMENTA 1 pUSTX W ODNOSWQZ-
NOJ OBLASTI D  C FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI-
( ).

^ESKOJ , ISKL@^AQ LIX KONE^NOE ^ISLO POL@SOW , I IMEET W

\TOJ OBLASTI LIX KONE^NOE ^ISLO NULEJ 2 TOGDA DLQ L@-
BOGO ZAMKNUTOGO I NE IME@]EGO SAMOPERESE^ENIJ KUSO^NO -
GLADKOGO KONTURA ;  D , OBHODQ]EGO WNUTRENN@@ PO OTNO-
ENI@ K NEMU OBLASTX int; W POLOVITELXNOM NAPRAWLENII
I NE PROHODQ]EGO ^EREZ NULI I POL@SY DANNOJ FUNKCII,
SPRAWEDLIWO RAWENSTWo
Nf int; ; Pf int; = 21 MArg f (z); ,


LEWAQ ^ASTX KOTOROGO | RAZNOSTX MEVDU ^ISLAMI NULEJ I

POL@SOW 3 FUNKCII w = f (z) WNUTRI KONTURA ;, a PRAWAQ |
DELENNOE NA 2 POLNOE PRIRA]ENIE ARGUMENTA WEKTORA f (z)
(ILI, ^TO TO VE SAMOE, SUMMARNOE ^ISLO EGO OBOROTOW 4) PRI
PEREME]ENII TO^KI z WDOLX KONTURA ;.
dOKAZATELXSTWO. dOSTATO^NO
H f 0 (z) DWUMQ SPOSOBAMI NAJTI ZNA-
1
^ENIE INTEGRALA 2i f (z) dz , PRIMENQQ: 1) TEOREMU O WY^E-
;
TAH (XV, c. 233), 2) FORMULU nX@TONA { lEJBNICA W WARIAN-
TE S \MNOGOZNA^NOJ PERWOOBRAZNOJ", OBSUVDAWEMSQ W IX
(c. 135|137).
1 u kOI W 28], ser. I, t. XII, p. 266.
2 wKL@^AQ SLU^AI OTSUTSTWIQ U FUNKCII NULEJ I/ILI POL@SOW .
3 nA RIS. 101 z
: : :
z
1 m | NULI I POL@SY FUNKCII w = f (z), PRI
\TOM KAVDYJ NULX S^ITAETSQ STOLXKO RAZ, KAKOWA EGO KRATNOSTX , A
KAVDYJ POL@S | STOLXKO RAZ, KAKOW EGO PORQDOK .
4 oBOROTY \PROTIW HODA ^ASOWOJ STRELKI" BERUTSQ SO ZNAKOM +, A W
PROTIWOPOLOVNU@ STORONU | SO ZNAKOM ;.
276

rIS. 101

0
w USLOWIQH TEOREMY FUNKCIQ w = ff ((zz)) QWLQETSQ ANALI-
TI^ESKOJ W OBLASTI D , ISKL@^AQ LIX a) NULI I B) POL@SY
FUNKCII w = f (z).
pUSTX z = a | NULX FUNKCII w = f (z) KRATNOSTI k
(XIII , S. 198), T. E. RAZLOVENIE tEJLORA \TOJ FUNKCII W OKREST-
NOSTI TO^KI a IMEET WID
f (z) = ck (z ; a)k + ck+1(z ; a)k+1 +  (c ck 6= 0),
A TAK KAK
f 0(z) = kck (z ; a)k;1 + (k +1)ck+1(z ; a)k +  ,
DLQ ^ASTNOGO 0
f (z) = kck +(k+1)ck+1 (z ;a)+   
f (z) (z ;a)ck +ck+1 (z ;a)+    ]
z = a QWLQETSQ POL@SOM 1-GO PORQDKA S WY^ETOM
res f 0 (z) = lim
kck +(k+1)ck+1 (z ;a)+    (z ; a) = k.
z=a f (z) z!a (z ;a)ck +ck+1 (z ;a)+    ]
pUSTX TEPERX z = b | POL@S FUNKCII w = f (z) PORQDKA
n (XIV, c. 218), T. E. RAZLOVENIE lORANA \TOJ FUNKCII W
OKRESTNOSTI TO^KI b IMEET WID
f (z) = (zc;;bn)n + (zc;;bn)+1n;1 +  (c c;n 6= 0),
 277
TAK ^TO
b)n+1 + (z ;b)n +    ,
(;n+1) c;n+1
f 0(z) = (z;;nc n

A PO\TOMU DLQ ^ASTNOGO

f 0 (z) = ;nc;n+(;n+1) c;n+1 (z ;b)+   
f (z) (z ;b)c;n +c;n+1(z ;b)+    ]
z = b QWLQETSQ POL@SOM 1- GO PORQDKA S WY^ETOM
res f 0 (z) = lim
;nc;n+(;n+1) c;n+1 (z ;b)+    (z ; b) = ;n.
z=b f (z) z!b (z ;b)c;n +c;n+1(z ;b)+    ]
0
|TIM USTANOWLENO, ^TO WY^ET FUNKCII w = ff ((zz)) W NULE
FUNKCII w = f (z) RAWEN KRATNOSTI \TOGO NULQ , A W POL@SE
FUNKCII w = f (z) | WZQTOMU SO ZNAKOM \MINUS" PORQDKU
\TOGO POL@SA .
pRIMENENIE TEOREMY O WY^ETAH (XV, c. 233) POZWOLQET
PO\TOMU UTWERVDATX: ESLI z1  : : :  zm | OB]IJ SPISOK NU-
LEJ I POL@SOW FUNKCII w = f (z) W OBLASTI D , TO DLQ L@BOGO
ZAMKNUTOGO KUSO^NO -GLADKOGO KONTURA ;  D BEZ SAMOPE-
RESE^ENIJ , KOTORYJ NE PROHODIT ^EREZ TO^KI z1 : : :  zm I
OBHODIT WNUTRENN@@ PO OTNOENI@ K NEMU OBLASTX int; W
POLOVITELXNOM NAPRAWLENII1, WYPOLNQ@TSQ SOOTNOENIQ
1 H f 0 (z) dz = P res f 0 (z) = N
2i f (z) z=zj f (z) f int; ; Pf int; .
; zj 2 int;
H 0
s DRUGOJ STORONY, PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ W 21i ff ((zz)) dz
;
W OBLASTI D0 = D r fz1  : : :  zmg (KAK I WYE, z1  : : :  zm |
OB]IJ SPISOK NULEJ I POL@SOW FUNKCII w = f (z) W OBLASTI
D ) IMEET \MNOGOZNA^NU@ PERWOOBRAZNU@" w =Ln f (z) (VIII ,
S. 135): W OKRESTNOSTI KAVDOJ TO^KI OBLASTI; D0 OPREDELENA
ODNOZNA^NAQ WETWX w =ln f (z) S PROIZWODNOJ ln f (z) 0 = ff ((zz)) .
 0

1 |TO OZNA^AET, ^TO ind(;
z ) = 1 DLQ TO^EK z 2 int; (IX, c. 144).

278
~TOBY W \TOM UBEDITXSQ, DOSTATO^NO ZAMETITX, ^TO L@-
BAQ TO^KA
2 D0 IMEET OKRESTNOSTX , WO WSEH TO^KAH z KO-
TOROJ jf (z) ; f (
)j < jf (
)j, I W KOTOROJ PO\TOMU OPREDELENA
ODNOZNA^NAQ WETWX ' = arg f (z), A SLEDOWATELXNO, I ODNO-
ZNA^NAQ WETWX w =ln f (z) = ln jf (z)j + i arg f (z).
pRIMENENIE (K UVE WY^ISLENNOMU S POMO]X@ WY^ETOW
INTEGRALU) FORMULY nX@TONA { lEJBNICA | PUTEM RAZDELE-
NIQ KONTURA ; NA U^ASTKI, CELIKOM POPADA@]IE W OBLASTI
OPREDELENIQ ODNOZNA^NYH WETWEJ w =ln f (z), | DAET:
H 0
Nf int; ; Pf int; = 21i ff ((zz)) dz = 21i M Ln f (z) =
;
1 ;
j j  
= 2i M ln f (z) + iArg f (z) ; = 21 MArg f (z);
M ln jf (z)j; = 0, TAK KAK KONTUR ; ZAMKNUT . Q.E.D.
;  

wOT WAVNOE SLEDSTWIE PRINCIPA ARGUMENTA.

tEOREMA rUE.1 pUSTX ; | ZAMKNUTYJ I NE IME@]IJ
SAMOPERESE^ENIJ KUSO^NO-GLADKIJ KONTUR, NE WYHODQ]IJ ZA
PREDELY ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C , W KOTOROJ FUNKCII
w = '(z) I w = (z) QWLQ@TSQ ANALITI^ESKIMI I IME@T NE
BOLEE KONE^NOGO ^ISLA NULEJ . tOGDA ESLI NA \TOM KONTURE
WYPOLNENO NERAWENSTWO j'(z);(z)j < j(z)j, TO WNUTRI \TOGO
KONTURA FUNKCII w = '(z) I w = (z) IME@T ODINAKOWOE
^ISLO NULEJ 2.
1fRANCUZSKIJ MATEMATIK rUE (Rouche, Eug*ene, 1832{1910) USTA-
NOWIL \TU TEOREMU W 1861 G. OPUBLIKOWANA W Journal de l'E cole Imperiale
Polytechnique ZA 1862 G. (t. 22, p. 217{218).
2 kAVDYJ NULX S^ITAETSQ STOLXKO RAZ, KAKOWA EGO KRATNOSTX . rAZU-
MEETSQ, PRAWU@ ^ASTX NERAWENSTWA j'(z);(z)j < j(z)j W USLOWII TEORE-
MY MOVNO ZAMENITX NA j'(z)j . iZWESTNY RAZLI^NYE PEREFORMULIROWKI
I OBOB]ENIQ \TOJ TEOREMY W ^ASTNOSTI, UPOMQNUTOE NERAWENSTWO W EE
USLOWII DOPUSKAET ZAMENU NA j'(z) ; (z)j < j'(z)j + j(z)j (T.Estermann.
Complex numbers and functions. London, 1962, p. 156).
 279
dOKAZATELXSTWO. wWIDU WYPOLNENIQ W TO^KAH KONTURA ;
NERAWENSTWA j'(z) ; (z)j < j(z)j \TOT KONTUR NE PROHODIT
^EREZ NULI FUNKCIJ w = '(z) I w = (x), A TAK KAK U \TIH
FUNKCIJ NET OSOBYH TO^EK W OBLASTI D , PRINCIP ARGUMEN-
TA POZWOLQET SDELATX WYWOD: KOLI^ESTWA N' int; I N int;
NULEJ , KOTORYE IME@T FUNKCII w = '(z) I w = (z) WNUTRI
KONTURA ;, SOWPADA@T S KOLI^ESTWAMI OBOROTOW WEKTOROW
'(z) I (z) PRI OBHODE TO^KOJ z \TOGO KONTURA. oSTAETSQ
ZAMETITX, ^TO (OPQTX VE W SILU USLOWIQ j'(z);(z)j < j(z)j)
UGOL MEVDU WEKTORAMI '(z) I (z) PRI PEREME]ENII TO^KI
WDOLX KONTURA ; OSTAETSQ OSTRYM (RIS. 102), A POTOMU RAZ-
NOSTX MEVDU KOLI^ESTWAMI OBOROTOW , SOWERENNYH \TIMI
WEKTORAMI PO ZAWERENI@ OBHODA TO^KOJ z KONTURA ; RAWNA
NUL@ . Q.E.D.

rIS. 102

tEOREMA rUE DAET ODIN IZ SPOSOBOW DOKAZATELXSTWA TE-

OREMY O SU]ESTWOWANII KORNEJ MNOGO^LENOW (XIII , c. 197) I
DAVE W BOLEE SILXNOJ FORMULIROWKE:
l@BOJ MNOGO^LEN STEPENI n > 1 IMEET W PLOSKOSTI C ROW-
NO n KORNEJ .
280
dOKAZATELXSTWO. pUSTX p(z) | MNOGO^LEN STEPENI n S KO-
p(z);a0 z n
\FFICIENTOM a0 PRI z . tAK KAK zlim
n
!1 a0zn = 0, NA L@-
BOJ OKRUVNOSTI S CENTROM 0 DOSTATO^NO BOLXOGO RADI-
USA WYPOLNQETSQ NERAWENSTWO ja0zn ; p(z)j < ja0zn j, A POTOMU
SOGLASNO TEOREME rUE (WZQW W NEJ '(z) = p(z) (z) = a0zn )
MOVNO UTWERVDATX, ^TO WNUTRI L@BOJ TAKOJ OKRUVNOSTI
MNOGO^LEN p(z) IMEET STOLXKO VE NULEJ (ILI KORNEJ ), SKOLX-
KO IH IMEET ODNO^LEN a0 zn , T. E. ROWNO n (DLQ NEGO NA^ALo
KOORDINAT QWLQETSQ n-KRATNYM NULEM). Q.E.D.
sLEDU@]IE PRIMERY POKAZYWA@T, KAK, ISPOLXZUQ PRIN-
CIP ARGUMENTA I TEOREMU rUE , POLU^ATX INFORMACI@ NE
TOLXKO O KOLI^ESTWE , NO I O RASPOLOVENII NULEJ ANALITI-
^ESKIH FUNKCIJ (PREVDE WSEGO MNOGO^LENOW ).
1. nAJTI ^ISLO KORNEJ URAWNENIQ z 4 + z 3 ; 4z + 1 = 0 W
KOLXCE fz 2 C : 1 < jzj < 2g.
dOSTATO^NO PRIMENITX TEOREMU rUE , WZQW W KA^ESTWE
KONTURA ; WNA^ALE OKRUVNOSTX RADIUSA 1, A ZATEM OKRUV-
NOSTX RADIUSA 2 (OBE S CENTROM W NA^ALE KOORDINAT), A W
KA^ESTWE FUNKCIJ | SOOTWETSTWENNO
'(z) = z4 + z3 ; 4z + 1 I '(z) = z4 + z3 ; 4z + 1
( (

(z) = ;4z (z) = z4 + 1:

nA PERWOJ OKRUVNOSTI j'(z) ; (z)j = jz4 + z3 + 1j 6 3,
a j(z)j = j; 4zj = 4, POTOMU WNUTRI NEE LEVIT STOLXKO
VE KORNEJ DANNOGO URAWNENIQ, SKOLXKO IH IMEET URAWNENIE
;4z = 0, T. E. ODIN .
pOLU^ITX SOOTWETSTWU@]IE OCENKI NA WTOROJ OKRUV-
NOSTI (PRI jzj = 2) NE STOLX PROSTO. rASSUVDATX MOVNO,
NAPRIMER, TAK. dLQ TO^EK z c jzj =2 WNE DUG , OPREDELQEMYH
NERAWENSTWAMI
 + k 6 arg z 6 3 + k  k 2 Z (RIS. 103, a),
8 2 8 2
 281

rIS. 103

j(z)j = jz4 + 1j > jz4j = 16 (UGOL MEVDU WEKTORAMI z4 I 1

OSTRYJ  RIS. 103, B ), PRI \TOM j'(z) ; (z)j = jz3 ; 4zj 6 16.
dLQ TO^EK VE z Na UKAZANNYH DUGAH j(z)j = jz4+ 1j > 15,
TOGDA KAK j'(z);(z)j = jz(z2; 4)j 6 2  8  sin 38 < 15, POSKOLXKU
UGOL MEVDU WEKTORAMI z I 4 (OBA DLINY 4) MENXE , ^EM
2
3 (RIS. 104).
4

rIS. 104

pRIMENENIE TEOREMY rUE DAET: WNUTRI WTOROJ OKRUV-

NOSTI URAWNENIQ z4+ z3; 4z +1 = 0 I z4+1 = 0 IME@T RAWNOE
282
^ISLO KORNEJ, T. E. ^ETYRE . tAK KAK NA SAMIH OKRUVNOSTQH
KORNEJ NET , SLEDUET OTWET: ISKOMOE ^ISLO RAWNO 3.
2. sKOLXKO KORNEJ IMEET W KAVDOM KOORDINATNOM UGLE
URAWNENIE 2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 = 0?
oTWET: W KAVDOM KOORDINATNOM UGLE LEVIT PO ODNOMU
KORN@ DANNOGO URAWNENIQ. |TO WYTEKAET IZ SLEDU@]IH RAS-
SUVDENIJ.
nA DEJSTWITELXNOJ OSI LEWAQ ^ASTX URAWNENIQ IMEET
LIX POLOVITELXNYE ZNA^ENIQ: ESLI z = x x 2 R , TO
2z4 ;83z3 + 3z2 ; z +1 =
<(2x ; x +1)+3x (;x +1) > 0 DLQ 0 6 x 6 1
> 4 2
= >x2(2x2 ; 3x +2)+(x2 ; x +1) > 0 DLQ 1 <x< +1
(2x + 3x2 +1) ; 3x(x2 +1) > 0 DLQ x< 0:
: 4

nA LEVA]EJ W PERWOM KOORDINATNOM UGLE DUGE OKRUV 

-
NOSTI RADIUSA r S CENTROM 0,
T. E. DLQ z = re  0 6 '6 2 ,
i'
2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 = 2z4 1 ; 23z + 23z2 ; 21z3 + 21z4 =
= 2r4ei4' 1+ o(1) PRI r ! +1,
; 

W SILU ^EGO PRI OBHODE UKAZANNOJ DUGI W POLOVITELXNOM

NAPRAWLENII ARGUMENT WELI^INY 2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 PO-
LU^AET PRIRA]ENIE 1 2 + o(1) PRI r ! +1.
nA MNIMOJ OSI | DLQ z = iy, y 2 R , | WELI^INA
2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 = (2y2 ; 1)(y2 ; 1) + iy(3y2 ; 1)
SOHRANQET ZNAKI DEJSTWITELXNOJ I MNIMOJ ^ASTEJ W PRO-
MEVUTKAH MEVDU TO^KAMI y =0  pi3 ,  pi2 , 1.
iZ \TIH NABL@DENIJ SLEDUET WYWOD: PRI OBHODE TO^KOJ z
ZAMKNUTOGO KONTURA ;r , IZOBRAVENNOGO NA RIS. 105, A, HOD
IZMENENIQ WELI^INY 2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 SHEMATI^ESKI
WYRAVAET LINIQ, PREDSTAWLENNAQ NA RIS. 105, B .
1 PAWNOE SUMME PRIRA]ENIJ ARGUMENTOW WELI^IN ei' I 1+ o(1).
 283

rIS. 105

aNALIZ \TOJ LINII I PRINCIP ARGUMENTA POZWOLQ@T ZA-

KL@^ITX: CELAQ FUNKCIQ w = 2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 IME-
ET WNUTRI KONTURA ;r (ESLI ZNA^ENIE r DOSTATO^NO WELI-
KO) ROWNO ODIN NULX, INA^E GOWORQ, ^ISLO KORNEJ URAWNENIQ
2z4; 3z3+3z2; z +1 = 0 W PERWOM KOORDINATNOM UGLE RAWNO
EDINICE . tAK KAK
2z4 ; 3z3 + 3z2 ; z + 1 = 0 () 2 z 4 ; 3 z 3 + 3 z 2 ; z + 1 = 0,
^ISLO, KOMPLEKSNO-SOPRQVENNOE L@BOMU KORN@ \TOGO URAW-
NENIQ, TAKVE QWLQETSQ EGO KORNEM , A SLEDOWATELXNO, ROWNO
ODIN KORENX \TOGO URAWNENIQ ESTX I W ^ETWERTOM KOORDI-
NATNOM UGLE . oSTAETSQ ZAMETITX, ^TO WSEGO KORNEJ U DAN-
NOGO URAWNENIQ ^ETYRE , PRI^EM NA DEJSTWITELXNOJ OSI IH
NET .
3. dOKAZATX, ^TO KAKOWO BY NI BYLO ^ISLO r> 0, SU]EST-
WUET TAKOE ^ISLO2 n0, ^TO PRI n > n0 KAVDYJ KORENX MNOGO-
^LENA 1 + 1! + 2! +  + n! PO MODUL@ BOLXE r.
z z z n
1rn
pUSTX r > 0 I "r = minjzj=r j exp z j . pOSKOLXKU RQD
+P
k=0n!
SHO-
DITSQ I SUMMA EGO RAWNA exp r , SU]ESTWUET TAKOE ^ISLO n0 ,
284
 1 rk 
+P
^TO DLQ WSEH n > n0 WYPOLNQETSQ NERAWENSTWO 

 k !
 <"r ,

k=n+1
A SLEDOWATELXNO, I SOOTNOENIQ
 n   +1 
 P zn


k=0 n!
; exp z = k=n+1k!  <"r 6 j exp zj jzj 6 r.


 P zk 


pRIMENENIE TEOREMY rUE DAET: PRI n > n0 MNOGO^LEN

n zn
P
k=0 n!
IMEET WNUTRI OKRUVNOSTI

z 2 C : jz j = r

STOLXKO
VE NULEJ , SKOLXKO IH IMEET exp z , T. E. NI ODNOGO .
uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, ^TO UTWERVDENIE TEOREMY rUE OSTAET-
SQ W SILE PRI ZAMENE W EE USLOWII NERAWENSTWA j'(z) ; (z)j < j(z)j NA
j'(z) ; (z)j < j'(z)j + j(z)j (SNOSKA 2 NA S. 278). 2 4 2n
2. pUSTX n | ^ISLO KORNEJ MNOGO^LENA 1+ z3! + z5! +    + (2nz +1)!
W KRUGE z 2 C : jz j < 100 . nAJTI lim n .
 
 285
XVIII .kAKIE OB]IE PRINCIPY
SWOJSTWENNY OTOBRAVENIQM
ANALITI^ESKIMI FUNKCIQMI
nAGLQDNO PREDSTAWLQQ FUNKCII KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ
w = f (z) KAK OTOBRAVENIQ | WOOBRAVAEMYE SOOTNESENIQ
(SOPOSTAWLENIQ ) TO^KAM z ODNOGO \KZEMPLQRA KOMPLEKSNOJ
PLOSKOSTI (PLOSKOSTI C = C z PEREMENNOJ z) TO^EK w = f (z)
DRUGOGO EE \KZEMPLQRA (PLOSKOSTI C = C w PEREMENNOJ w
RIS. 106), PRINIMA@T SLEDU@]U@ TERMINOLOGI@ (I OBOZNA-
^ENIQ).

rIS. 106

zNA^ENIE FUNKCII w = f (z) W TO^KE z 2 C ESTX OBRAZ

\TOJ TO^KI PRI OTOBRAVENII DANNOJ FUNKCIEJ. mNOVES-
TWO ZNA^ENIJ FUNKCII w = f (z), KOGDA z PROBEGAET TO ILI
INOE MNOVESTWO E  C (DOPUSTIMYH ZNA^ENIJ \TOJ FUNK-
CII), ESTX OBRAZ \TOGO MNOVESTWA, OBOZNA^AEMYJ f (E):
f (E) = w 2 C : 9z (z 2 E ^ f (z)= w 
def  

GOWORQT PRI \TOM, ^TO FUNKCIQ w = f (z) OTOBRAVAET MNO-

VESTWO E NA MNOVESTWO f (E) (KAK NA RIS. 106).
286
fUNKCI@ w = f (z) NAZYWA@T ODNOLISTNOJ NA MNOVES-
TWE E , ESLI ONA OTOBRAVAET MNOVESTWO E NA EGO OBRAZ
f (E ) WZAIMNO - ODNOZNA^No , T. E. RAZNYM TO^KAM MNOVESTWA
E SOOTWETSTWU@T RAZNYE TO^KI MNOVESTWA f (E):
8z 8
;z 2 E ^
2 E ^ z 6=
=) f (z) 6= f (
).
pOMIMO SWOJSTWA KONFORMNOSTI | W TEH TO^KAH z , GDE
f 0(z) 6= 0 (V, c. 81), | OTOBRAVENIQM , OSU]ESTWLQEMYM ANA-
LITI^ESKIMI FUNKCIQMI w = f (z), PRISU]I I DRUGIE OB]IE
SWOJSTWA, ILI, KAK PRINQTO GOWORITX, PRINCIPY.
pRINCIP SOHRANENIQ OBLASTI. fUNKCIQ w = f (z),
ANALITI^ESKAQ I NE QWLQ@]AQSQ POSTOQNNOJ W OBLASTI
G  C , OTOBRAVAET \TU OBLASTX NA OBLASTX .1
dOKAZATELXSTWO. tREBUETSQ DOKAZATX, ^TO OBRAZ f (G)
OBLASTI G ESTX OTKRYTOE MNOVESTWO I OBLADAET TEM SWOJ-
STWOM, ^TO DLQ L@BYH DWUH TO^EK w1 w2 2 f (G) W MNOVESTWE
f (G) SU]ESTWUET SOEDINQ@]IJ IH PUTX (VII, c. 107).
dOKAZATX, ^TO MNOVESTWO f (G) OTKRYTO , ZNA^IT DOKA-
ZATX, ^TO KAVDAQ EGO TO^KA QWLQETSQ WNUTRENNEJ , T. E. OB-
LADAET OKRESTNOSTX@ , PRINADLEVA]EJ \TOMU MNOVESTWU.
pUSTX w0 | KAKAQ-LIBO TO^KA MNOVESTWA f (G), T. E. w0 =
f (z0) DLQ NEKOTOROGO z0 2 G. w \TOM SLU^AE TO^KA z0 QWLQ-
ETSQ NULEM FUNKCII w = f (z) ; w0 , PRI^EM | WWIDU NEPO-
STOQNSTWA \TOJ FUNKCII | EE IZOLIROWANNYM NULEM . |TO
OZNA^AET (XIII , c. 200), ^TO SU]ESTWUET OKRESTNOSTX TO^KI
z0 | KRUG K  G S CENTROM z0 , GDE NET DRUGIH NULEJ FUNK-
CII w = f (z) ; w0. mOVNO UTWERVDATX PO\TOMU, ^TO ESLI
C | OKRUVNOSTX S CENTROM z0 , SODERVA]AQSQ W KRUGE K
(RIS. 107), TO ^ISLO  = zinf 2C jf (z) ; w0j POLOVITELXNO .
1 oBRAZ OBLASTI PRI OTOBRAVENII POSTOQNNOJ FUNKCIEJ SOSTOIT
IZ ODNOJ TO^KI I POTOMU OBLASTX@ NE QWLQETSQ.
 287

rIS. 107

dLQ DOKAZATELXSTWA TOGO, ^TO w0 | WNUTRENNQQ  TO^KA

MNOVESTWA f (G), DOSTATO^NO POKAZATX, ^TO KRUG w 2 C :
jw ; w0j <  (ZATRIHOWAN NA RIS. 107) SODERVITSQ W OBRA-
ZE KRUGA K | MNOVESTWe f (K)  f (G). dOKAZYWAQ \TO \OT
PROTIWNOGO", SLEDUET PREDPOLOVITX SU]ESTWOWANIE TO^KI
we c jwe ; w0 j <, NE QWLQ@]EJSQ OBRAZOM NI ODNOJ IZ TO^EK
KRUGA K . |TO PREDPOLOVENIE SRAZU VE PRIWODIT K PROTI-
WORE^I@ S TEOREMOJ rUE : ESLI W EE FORMULIROWKE (XVII ,
c. 278) WZQTX '(z) = f (z) ; we, (z) = f (z) ; w0 , A W KA^ESTWE
ODNOSWQZNOJ OBLASTI D I ZAMKNUTOGO KONTURA ; | KRUG
K I OKRUVNOSTX C , TO, TAK KAK NA OKRUVNOSTI C
j(f (z); we) ; (f (z);w0)j = jwe ;w0j < 6 jf (z); w0j,
FUNKCIQ w = f (z) ; we IMEET WNUTRI OKRUVNOSTI C STOLXKO
VE NULEJ , SKOLXKO IH IMEET FUNKCIQ w = f (z) ; w0, T. E. PO
KRAJNEJ MERE ODIN (POSKOLXKU f (z0)= w0).
pUSTX TEPERX w1 w2 | L@BYE DWE TO^KI MNOVESTWA f (G),
T. E. w1 = f (z1) w2 = f (z2) DLQ NEKOTORYH TO^EK z1  z2 2 G.
tAK KAK G | OBLASTX , W NEJ SU]ESTWUET SOEDINQ@]IJ \TI
TO^KI PUTX | NEPRERYWNAQ NA NEKOTOROM OTREZKE a b] 2 R
FUNKCIQ z = z(t) SO SWOJSTWAMI: z(a) = z1  z(b) = z2 , z(t) 2 G
288
PRI a<t<b. nO W \TOM SLU^AE FUNKCIQ w = f (z(t)) t 2 a b],
ESTX TREBUEMYJ PUTX , PROHODQ]IJ PO MNOVESTWU f (G) I
SOEDINQ@]IJ TO^KI w1 w2 . Q.E.D.
pRINCIP MAKSIMUMA MODULQ eSLI w = f (z) | NEPO-
STOQNNAQ ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ W OBLASTI G  C , TO WE-
.

LI^INA jf (z)j; NE DOSTIGAET MAKSIMALXNOGO ZNA^ENIQ W \TOJ

OBLASTI : 8z0 z0 2 G =) jf (z0)j < supjf (z)j .
z2G

rIS. 108

dOKAZATELXSTWO. pREDPOLOVENIE, ^TO supjf (z)j = jf (z0)j

z 2G
DLQ NEKOTOROJ TO^KI z0 2 G PRIWODIT K PROTIWORE^I@ S
PRINCIPOM SOHRANENIQ OBLASTI: TAK KAK OBRAZ f (G) OBLAS-
TI G ESTX OBLASTX , L@BAQ EGO TO^KA,W ^ASTNOSTI f (z0), QW-
LQeTSQ WNUTRENNEJ , T. E. MNOVESTWO f (G) SODERVIT NEKOTO-
RYJ KRUG S CENTROM f (z0) (RIS. 108), A POTOMU SREDI TO^EK
f (z) 2 f (G) ESTX BOLEE UDALENNYE OT NA^ALA KOORDINAT , ^EM
f (z0), TAK ^TO jf (z0)j < supjf (z)j. Q.E.D.
z 2G
 289
pRINCIP LOKALXNOJ ODNOLISTNOSTI. pUSTX z0 | L@-
BAQ TO^KA OBLASTI G  C , W KOTOROJ FUNKCIQ w = f (z),
f (z) 6 const, QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ . tOGDA:
ESLI f 0(z0) 6= 0, TO W NEKOTOROJ OKRESTNOSTI TO^KI z0
FUNKCIQ w = f (z) OKAZYWAETSQ ODNOLISTNOJ : W RAZNYH TO^-
KAH \TOJ OKRESTNOSTI ONA PRINIMAET RAZNYE ZNA^ENIQ
ESLI VE f 0(z0) = 0, TO NI W KAKOJ OKRESTNOSTI TO^KI z0
FUNKCIQ w = f (z) ODNOLISTNOJ NE QWLQETSQ, A IMENNO : ES-
LI f 0(z0) =  = f (k;1) (z0) = 0, NO f (k) (z0) 6= 0, TO W L@BOJ
DOSTATO^NO MALOJ OKRESTNOSTI TO^KI z0 FUNKCIQ w = f (z)
PRINIMAET KAVDOE SWOE ZNA^ENIE ROWNO k RAZ.
dOKAZATELXSTWO. pUSTX z0 | L@BAQ TO^KA OBLASTI G I
f (z0) = w0 , T. E. z0 ESTX NULX FUNKCII w = f (z) ; w0 , PRI^EM
(POSKOLXKU f (z) 6 const) IZOLIROWANNYJ (XIII , c. 200). sU-
]ESTWUET PO\TOMU KRUG K c CENTROM z0 2 G, NE SODERVA]IJ
OTLI^NYH OT z0 NULEJ FUNKCII w = f (z) ; w0  BOLEE TOGO,
KAK PRI f 0(z0) 6= 0, TAK I PRI f 0(z0) = 0, MOVNO S^ITATX, ^TO
f 0(z) 6= 0 W KAVDOJ OTLI^NOJ OT z0 TO^KE z \TOGO KRUGA 1.

rIS. 109
1eSLI f 0 (z0) 6= 0, TO (W SILU NEPRERYWNOSTI PROIZWODNOJ ANALITI-
^ESKOJ FUNKCII) f 0 (z) 6= 0 W OKRESTNOSTI TO^KI z0 , ESLI VE f 0 (z0)=0,
TO (TAK KAK f (z) 6 0) z0 ESTX IZOLIROWANNYJ NULX FUNKCII w = f 0 (z).
290
dALEE, PUSTX Ce | KAKAQ-LIBO OKRUVNOSTX S CENTROM z0 ,
PRINADLEVA]AQ KRUGU K , a C | KONCENTRI^ESKAQ OKRUV-
NOSTX MENXEGO RADIUSA (RIS. 109), NA KOTOROJ (POSKOLXKU
f (z) ; w0 6= 0 W KRUGE K ) zinf
2Cjf (z) ; w0j = > 0.
kAKOWO BY NI BYLO ZNA^ENIE we c jwe ; w0 j <, WZQW W KA-
^ESTWE ODNOSWQZNOJ OBLASTI D I KONTURA ; SOOTWETSTWEN-
NO WNUTRENNOSTX OKRUVNOSTI Ce I OKRUVNOSTX C , K FUNK-
CIQM w = f (z);we I w = f (z);w0 MOVNO PRIMENITX TEOREMU
rUE 1 : TAK KAK NA OKRUVNOSTI C
j(f (z); we) ; (f (z);w0)j = jwe ;w0j < 6 jf (z); w0j,
WNUTRI \TOJ OKRUVNOSTI FUNKCIQ w = f (z);we IMEET STOLX-
KO VE NULEJ , SKOLXKO IH U FUNKCII w = f (z) ; w0, A IMENNO:
ROWNO ODIN , ESLI f 0(z0) 6= 0, TAK KAK EDINSTWENNYJ NULX
z0 FUNKCII w = f (z) ; w0 QWLQETSQ PROSTYM 
ROWNO k , ESLI f 0(z0) =  = f (k;1) (z0) = 0, a f (k) (z0) 6= 0,
TAK KAK EDINSTWENNYJ NULX z0 FUNKCII w = f (z) ; w0 W
\TOM SLU^AE IMEET KRATNOSTX k , A KAVDYJ NULX FUNKCII
w = f (z);we QWLQETSQ PROSTYM ( f 0(z) 6= 0 DLQ z 2 K z 6= z0 ).
w \KWIWALENTNOJ PEREFORMULIROWKE \TO OZNA^AET, ^TO
WNUTRI OKRUVNOSTI C FUNKCIQ w = f (z) PRINIMAET KAV-
DOE SWOE ZNA^ENIE ROWNO ODIN RAZ (QWLQETSQ ODNOLISTNOJ ),
ESLI f 0(z0) 6= 0, I ROWNO k RAZ (W k RAZLI^NYH TO^KAH WNUT-
RENNOSTI OKRUVNOSTI C ), ESLI f 0(z0) =  = f (k;1) (z0) = 0,
a f (k) (z0) 6= 0. Q.E.D.
zAME^ANIE. pRIMER FUNKCII w = exp z (S exp0z 6= 0 W
PLOSKOSTI C ) POKAZYWAET, ^TO USLOWIE f 0(z) 6= 0 OBESPE^I-
WAET LIX LOKALXNU@ (NO NE GLOBALXNU@ ) ODNOLISTNOSTX
1 CLEDUET OTMETITX, ^TO FUNKCIQ w = f (z);we MOVET IMETX WNUTRI
OKRUVNOSTI Ce LIX KONE^NOE ^ISLO NULEJ : W PROTIWNOM SLU^AE \TI
NULI IMELI BY PREDELXNU@ TO^KU (WNUTRI ILI NA OKRUVNOSTI Ce ),
OKAZYWA@]U@SQ DLQ \TOJ FUNKCII NEIZOLIROWANNYM NULEM .
 291
ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = f (z) | NE NA WSEM MNOVESTWE ,
GDE \TO USLOWIE WYPOLNQETSQ, A TOLXKO W NEKOTOROJ OKREST-
NOSTI KAVDOJ EGO TO^KI. iMENNO, WWIDU 2i-PERIODI^NOSTI
FUNKCII w =exp z ONA NE QWLQETSQ ODNOLISTNOJ W PLOSKOS-
TI C (I POTOMU OBRATNOJ K NEJ QWLQETSQ \MNOGOZNA^NAQ
FUNKCIQ" z =Ln w ). w OKRESTNOSTI VE L@BOJ TO^KI z0 2 C
FUNKCIQ w =exp z ODNOLISTNA I POTOMU DLQ NEE W OKREST-
NOSTI TO^KI w0 = exp z0 SU]ESTWUET OBRATNAQ z = ln w |
ODNOZNA^NAQ WETWX MNOGOZNA^NOJ FUNKCII z =Ln w .
pRINCIP SOOTWETSTWIQ GRANIC. pUSTX ; | ZAMKNU-
TYJ I NE IME@]IJ SAMOPERESE^ENIJ KUSO^NO -GLADKIJ KON-
TUR, RASPOLOVENNYJ W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D  C , W KO-
TOROJ FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ . tOGDA
ESLI \TA FUNKCIQ WZAIMNO - ODNOZNA^NO OTOBRAVAET KONTUR
; NA ZAMKNUTYJ I NE IME@]IJ SAMOPERESE^ENIJ KUSO^NO-
GLADKIJ KONTUR ;e c cOHRANENIEM NAPRAWLENIQ OBHODA 1, TO
ONA OTOBRAVAET | WZAIMNO-ODNOZNA^NO I KONFORMNO | WNUT-
RENNOSTX int; KONTURA ; NA WNUTRENNOSTX int ;e KONTURA ;e.

rIS. 110

1 |TO OZNA^AET, ^TO POLOVITELXNOMU OBHODU (TO^KOJ z ) KONTURA ;

SOOTWETSTWUET POLOVITELXNYJ OBHOD (TO^KOJ f (z)) KONTURA ;.
e
292
dOKAZATELXSTWO. tAK KAK FUNKCIQ w = f (z) WZAIMNO - OD-
NOZNA^NO OTOBRAVAET KONTUR ; NA KONTUR ;, e ONA NE PRINI-
MAET W OBLASTI int; ZNA^ENIJ w , LEVA]IH NA KONTURE ;. e
dLQ PROIZWOLXNO WZQTOGO VE ZNA^ENIQ we 2 int ; PRIMENENIE
e
K FUNKCII w = f (z) ; we W ODNOSWQZNOJ OBLASTI D PRINCI-
PA ARGUMENTA (XVII , c. 275) POZWOLQET ZAKL@^ITX: TAK KAK
PRI OBHODE (TO^KOJ z ) KONTURA ; WEKTOR f (z) ; we SOWERA-
ET ROWNO ODIN OBOROT (RIS. 110), FUNKCIQ w = f (z);we IMEET
WNUTRI KONTURA ; ROWNO ODIN NULX. pO TEM VE SOOBRAVE-
NIQM DLQ L@BOGO ZNA^ENIQ wb 2 ext ;e FUNKCIQ w = f (z);wb NE
IMEET NULEJ WNUTRI KONTURA ;.
|TO OZNA^AET, ^TO FUNKCIQ w = f (z) PRINIMAET W OB-
LASTI int; TOLXKO ZNA^ENIQ we 2 int ;, e I KAVDOE IZ \TIH
ZNA^ENIJ PRINIMAET W EDINSTWENNOJ TO^KE ze 2 int; GOWO-
RQ DRUGIMI SLOWAMI, FUNKCIQ w = f (z) WZAIMNO - ODNOZNA^NO
OTOBRAVAET OBLASTX int; NA OBLASTX int ;. e
dLQ DOKAZATELXSTWA KONFORMNOSTI \TOGO OTOBRAVENIQ
DOSTATO^NO PROWERITX, ^TO f 0(z) 6= 0 W L@BOJ TO^KE OBLAS-
TI int;. nO \TO NAPRQMU@ WYTEKAET IZ PRINCIPA LOKALXNOJ
ODNOLISTNOSTI: ESLI BY W KAKOJ-TO TO^KE z0 2 int; WYPOL-
NQLOSX RAWENSTWO f 0(z0) = 0, TO W OKRESTNOSTI \TOJ TO^-
KI OTOBRAVENIE w = f (z) NE BYLO BY WZAIMNO - ODNOZNA^NYM
(S. 289). Q.E.D.
pRINCIP NEPRERYWNOGO PRODOLVENIQ. pUSTX IZ_-
QTIEM IZ OBLASTI D  C OTKRYTOGO 1 PRQMOLINEJNOGO PRO-
MEVUTKA L  D ONA RAZDELQETSQ NA DWE OBLASTI G1 I G2
(RIS. 111, a), W KOTORYH ZADANY ANALITI^ESKIE FUNKCII |
SOOTWETSTWENNO, w = f1(z) I w = f2(z), | QWLQ@]IESQ NEPRE-
RYWNYMI WPLOTX DO PROMEVUTKA L I SOWPADA@]IE W EGO
1 t. E. BEZ WKL@^ENIQ W NEGO KONCEWYH TO^EK .
 293
TO^KAH .1 tOGDA FUNKCIQ w = f (z), GDE
ESLI z 2 G1
8
>
< f1(z)
def
f (z) = > f2(z) ESLI z 2 G2
:
f1(z)= f2 (z) ESLI z 2 L
OAZYWAETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLASTI D (GOWORQT PRI \TOM,
^TO FUNKCII w = f1(z) I w = f2(z) SLUVAT ANALITI^ESKIMI
PRODOLVENIQMI DRUG DRUGA ^EREZ PROMEVUTOK L).

rIS. 111

dOKAZATELXSTWO. dOSTATO^NO USTANOWITX, ^TO FUNKCIQ

w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^-
KE z 2 L. pUSTX K | KRUG S CENTROM z 2 L NASTOLXKO MALOGO
RADIUSA, ^TO ON SODERVITSQ W OBLASTI D , RAZDELQQSX PRO-
MEVUTKOM L NA DWA POLUKRUGA (RIS. 111, B ).
tAK KAK IZ OPREDELENIQ FUNKCII w = f (z) SLEDUET EE
NEPRERYWNOSTX W OBLASTI D (I, W ^ASTNOSTI, W KRUGE K ),
1 t. E. zlim f (z) = f1 () = f2 () = zlim
! 1
f (z) DLQ WSEH TO^EK  2 L.
! 2
z2G1 L z2G2 L
294
DLQ DOKAZATELXSTWA EE ANALITI^NOSTI W KRUGE K DOSTA-
TO^NO
H W SILU TEOREMY mORERY (XI , c. 173) USTANOWITX, ^TO
f (z) dz = 0 DLQ L@BOJ ZAMKNUTOJ LOMANOJ P  K (RIS. 112,
P
a). sOGLASNO LEMME OB INTEGRALAH PO ZAMKNUTYM LOMANYM
(X , c.H 157) DLQ \TOGO, W SWO@ O^EREDX, DOSTATO^NO PROWERITX,
^TO f (z) dz = 0 DLQ L@BOGO TREUGOLXNIKA T  K .
T

rIS. 112

oSU]ESTWITX \TU PROWERKU POZWOLQET TEOREMA kOI OB

INTEGRALE PO GRANICE ZWEZDNOJ OBLASTI (X , c. 162), PRIME-
NENNAQ (W ZAWISIMOSTI OT POLOVENIQ TREUGOLXNIKA T PO OT-
NOENI@ K PROMEVUTKU L) K ODNOJ ILI DWUM ZWEZDNYM OB-
LASTQM : LIBO WNUTRENNEJ ^ASTI TREUGOLXNIKA T , ESLI ON
LEVIT PO ODNU STORONU OT PROMEVUTKA L, LIBO WNUTRENNIM
^ASTQM TREUGOLXNIKA I WYPUKLOGO ^ETYREHUGOLXNIKa (ILI
DWUH TREUGOLXNIKOW ), OBRAZU@]IMSQ W SLU^AE PERESE^ENIQ
TREUGOLXNIKA T PROMEVUTKOM L (RIS. 112, B). sLEDUET LIX
ZAMETITX, ^TO W KAVDOJ IZ \TIH ZWEZDNYH OBLASTEJ FUNKCIQ
w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ , A NA OGRANI^IWA@]EM EE
KONTURE | NEPRERYWNOJ . Q.E.D.
 295
pRINCIP SIMMETRII 1 pUSTX OBLASTX G  C RASPOLO-
VENA PO ODNU STORONU OT PRQMOJ L, A EE GRANICA @D SODER-
.

VIT OTKRYTYJ PROMEVUTOK L \TOJ PRQMOJ. dALEE, PUSTX

FUNKCIQ w = f (z), ANALITI^ESKAQ W OBLASTI G, QWLQETSQ
NEPRERYWNOJ WPLOTX DO PROMEVUTKA L I OTOBRAVAET EGO NA
OTKRYTYJ PROMEVUTOK Le PRQMOJ Le (RIS. 113). tOGDA SO-
OTNOENIE f (z) = f (z) , GDE; z | TO^KA, SIMMETRI^NAQ
def ; 

z OTNOSITELXNO PRQMOJ L, a f (z)  | TO^KA, SIMMETRI^-

NAQ f (z) OTNOSITELXNO PRQMOJ Le, OPREDELQET W SIMMETRI^-
NOJ G OBLASTI G  ANALITI^ESKU@ FUNKCI@ w = f (z), SLU-
VA]U@ ANALITI^ESKIM PRODOLVENIEM FUNKCII w = f (z) IZ
OBLASTI G W OBLASTX G  ^EREZ PROMEVUTOK L.2

rIS. 113

1 nAZYWAEMYJ E]E PRINCIPOM SIMMETRII rIMANA { {WARCA

{WARC (Schwarz, Hermann Amandus, 1843 -1921) | NEMECKIJ MATEMA-
TIK, U^ENIK I POSLEDOWATELX wEJERTRASSA I rIMANA.
2 pRIWLE^ENIE WSPOMOGATELXNYH DROBNO-LINEJNYH PREOBRAZOWANIJ
W PLOSKOSTQH PEREMENNYH z I w POZWOLQET RASPROSTRANITX PRINCIP
SIMMETRII NA SLU^AJ OBLASTEJ, SIMMETRI^NYH OTNOSITELXNO OKRUV-
NOSTEJ , PRI \TOM ROLX PRQMOLINEJNYH PROMEVUTKOW L I Le BUDUT
WYPOLNQTX DUGI \TIH OKRUVNOSTEJ .
296
dOKAZATELXSTWO. wSPOMOGATELXNYMI LINEJNYMI PREOB-
RAZOWANIQMI PEREMENNYH z I w (SDWIGOM I POWOROTOM PLOS-
KOSTEJ C z I C w ) MOVNO DOBITXSQ TOGO, ^TOBY PRQMYE L I
Le OKAZYWALISX DEJSTWITELXNYMI OSQMIe \TIH PLOSKOSTEJ.
sIMMETRII OTNOSITELXNO PRQMYH L I L SWODQTSQ PRI \TOM
K KOMPLEKSNYM SOPRQVENIQM , I, SLEDOWATELXNO,
def ; 
f (z) = f (z) = f (z) DLQ z 2 G  (RIS. 114).

rIS. 114

aNALITI^NOSTX FUNKCII w = f  (z) W OBLASTI G  WYTE-

KAET IZ SU]ESTWOWANIQ W L@BOJ TO^KE z0 2 G  PROIZWODNOJ
(f )0(z0) = zlim f  (z);f (z0) = lim f (z);f (z0) =
!z0 z;z0 z!z0 z ;z0
f (z);f (z0) f (z);f (z0) 0
!z0 z;z0 = zlim
= zlim !z0 z;z0 = f (z0).
dLQ TO^EK VE
2 L (U^ITYWAQ, ^TO L ESTX PROMEVUTOK
DEJSTWITELXNOJ OSI , I FUNKCIQ w = f (z) OTOBRAVAET EGO
NA PROMEVUTOK Le DEJSTWITELXNOJ OSI )
 297

lim f (z) = zlim

z ! ! f (z) = zlim f (z) = f (
) = f (
) = f  (
),
z2GL z 2G  L
! 
z2GL
A \TO OZNA^AET, ^TO ANALITI^ESKAQ W OBLASTI G  FUNKCIQ
w = f (z) NEPRERYWNA WPLOTX DO PROMEVUTKA L, SOWPADAQ NA
NEM S FUNKCIEJ w = f (z).
oSTAETSQ PRIMENITX PRINCIP NEPRERYWNOGO PRODOLVE-
NIQ, POLAGAQ W EGO FORMULIROWKE (S. 292) G1 = G G2 = G ,
f1(z)= f (z) f2 (z8)= f (z). w SOOTWETSTWII S NIM FUNKCIQ1
>
< f (z) ESLI z 2 G
w = > f (z)  ESLI z 2 G 
:
f (z)= f (z) ESLI z 2 L
QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ W OBLASTI D = G  G   L, PRI^EM
SLEDUET DOBAWITX ; , ^TO OBRAZOM \TOJ OBLASTI OKAZYWAETSQ
OBLASTX f (G)  f (G)  Le . Q.E.D.

rIS. 115

zAME^ANIe. pRIMER ANALITI^ESKOJ FUNKCII w = pz |

p
ODNOZNA^NOJ WETWI KWADRATNOGO KORNQ , OPREDELQEMOJ W OB-
LASTI G = z 2 C : 0 < arg z <  USLOWIEM 0 < arg z < =2,
1oDNOZNA^NAQ WWIDU OTSUTSTWIQ U OBLASTEJ G I G  OB]IH TO^EK
(POSKOLXKU \TI OBLASTI LEVAT PO RAZNYE STORONY OT PRQMOJ L ).
298
POKAZYWAET, ^TO ESLI OBLASTI G I G, SIMMETRI^NYE OT-
NOSITELXNO PRQMOJ L (W DANNOM SLU^AE DEJSTWITELXNOJ
OSI ), IME@T OB]IE TO^KI (PRI  <  6 2  RIS. 115), TO
PRI ANALITI^ESKOM PRODOLVENII \TOJ ODNOZNA^NOJ WET-
WI W SOOTWETSTWII S PRINCIPOM SIMMETRII (W DANNOM SLU-
^AE ^EREZ PRQMOLINEJNYJ PROMEVUTOK L = (0 +1)) MOVET
WOZNIKNUTX MNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ : ;1 2 G \ G  , PRI \TOM
p;1= i a p;1 = ;1 = ;i.
p

oSOBOE MESTO W \TOM PRIMERE ZANIMAET SLU^AJ  = 2, KOGDA OB-

LASTX G = z 2 C : 0 < arg z < 2 I SIMMETRI^NAQ EJ (OTNOSITELX-
NO DEJSTWITELXNOJ OSI ) OBLASTX G SOWPADA@T , A ROLX OTKRYTO-
GO PROMEVUTKA L (KAK I PROMEVUTKA Le ) WYPOLNQET LU^ (0
+1)
DEJSTWITELXNOJ
p OSI (RIS. 116). reZULXTATOM PRIMENENIQ K FUNKCII
w = z
z2 G,pPRINCIPA SIMMETRII 1 OKAZYWAETSQ DWUHZNA^NAQFUNK -
p
CIQ w = p z
;pz ,OTOBRAVA@]AQ OBLASTX G  G  L = C r 0 NA
  

OBLASTX G  G   Le = C r (;1
0].

rIS. 116
1 nEPRERYWNOSTX \TOJ FUNKCII WPLOTX DO PROMEVUTKA L PONI-
MAETSQ W DANNOM SLU^AE KAK EE NEPRERYWNOSTX W TO^KAH z 2 L LIBO
IZ WERHNEJ , LIBO IZ NIVNEJ POLUPLOSKOSTI , cOOTWETSTWENNO WYBORU
DLQ WSEH TO^EK z 2 L ODNOGO IZ DWUH ZNA^ENIJ arg pz : LIBO 0, LIBO 
(ZDESX WYBRANO ZNA^ENIE 0).
 299
nAGLQDNO PREDSTAWITX \TU DWUHZNA^NU@ FUNKCI@ KAK ODNOZNA^NU@
POZWOLQET SLEDU@]AQ KONSTRUKCIQ. oBLASTX G  = G PREDSTAWLQ@T KAK
WTOROJ \KZEMPLQR OBLASTI G, \SKLEENNYJ
p p" S PERWYM PO PROMEVUTKU L
(NA KOTOROM PREDELXNYE ZNA^ENIQ z I z SOWPADA@T RIS. 117, a).
kAVDAQ TO^KA z 2 G  G  OTME^AETSQ NA OBOIH \KZEMPLQRAH, ILI, KAK
GOWORQT, \pLISTAH", PRI^EM TO^KE z pNA PERWOM \LISTE" (z 2 G) OTWE^AET
ZNA^ENIE z (DLQ KOTOROGO 0p< arg z<),pA EE \DWOJNIKU" NA WTOROM
\LISTE" (z 2 G  ) | ZNA^ENIE z (;< arg z< 0 RIS. 117, B ).

rIS. 117
p
pOSKOLXKU PREDELXNYE ZNA^ENIQ pz I z SOWPADA@T TAKVE I NA
PROTIWOPOLOVNYH STORONAH WERHNEGO I NIVNEGO \LISTOW" (IZOBRAVEN-
NYH \OTOGNUTYMI" SOOTWETSTWENNO WWERH I WNIZ NA RIS. 117, a), PRI-
MENENIE PRINCIPA NEPRERYWNOSTI PRIWODIT K \SKLEJKE" TAKVE I \TIH
STORON | RAZUMEETSQ, WOOBRAVAEMOJ (I TO S TRUDOM, POSKOLXKU NA RE-
ALXNOJ MODELI \TO SDELATX NEWOZMOVNO).
tAKIE KONSTRUKCII, \SKLEENNYE" IZ NESKOLXKIH (INOGDA BESKONE^-
NOGO ^ISLA) \LISTOW" | \KZEMPLQROW PLOSKOSTI C ILI EE ^ASTEJ1, |
1 ~ISLO \LISTOW", A TAKVE SPOSOB IH SOEDINENIQ (PUTEM \RAZREZA-
NIJ" I \SKLEIWANIJ") OPREDELQ@TSQ KONKRETNOJ MNOGOZNA^NOJ FUNK-
CIEJ w = F (z), PRI^EM EE ZNA^ENIQM NA OTDELXNYH \LISTAH" OTWE^A@T
RAZLI^NYE ODNOZNA^NYE WETWI w = f (z) \TOJ MNOGOZNA^NOJ FUNKCII .
300
POLU^ILI NAZWANIE RIMANOWYH POWERHNOSTEJ | PO IMENI IH IZOBRE-
TATELQ (IV, S. 59{61.) | I DALI IMPULXS RAZWITI@ KAK OTDELXNOJ MA-
TEMATI^ESKOJ NAUKI TOPOLOGII 1 (S EE RAZLI^NYMI SPECIALIZACIQMI),
TAK I NOWYH RAZDELOW ANALIZA, W ^ASTNOSTI TEORII FUNKCIJ NA RI-
MANOWYH POWERHNOSTQH . w RAMKAH VE MATEMATI^ESKOGO ANALIZA NA
KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI ROLX \TIH KONSTRUKCIJ NE STOLX WELIKA, TAK
KAK NA PERWYJ PLAN WYHODIT NE NAGLQDNOE IZOBRAVENIE MNOGOZNA^NOS-
TI FUNKCII , A PRAKTI^ESKOE WYDELENIE EE ODNOZNA^NYH WETWEJ .
pRIMEROM PRAKTI^ESKOGO PRIMENENIQ PRINCIPA SIMMET-
RII MOVET SLUVITX REENIE SLEDU@]EJ ZADA^I.
nAJTI ANALITI^ESKU@ FUNKCI@ w = f (z), WZAIMNO - OD-
NOZNA^NO I KONFORMNO OTOBRAVA@]U@ OBLASTX G | PLOS-
KOSTX C S \RAZREZAMI" PO POLOVITELXNOJ ^ASTI DEJSTWI-
TELXNOJ OSI I OTREZKAM BISSEKTRIS KOORDINATNYH UGLOW
MEVDU KORNQMI 4-J STEPENI IZ ;1 (RIS. 118, a) | NA WERH-
N@@ POLUPLOSKOSTX .

rIS. 118

1 oT GRE^. oo& | MESTO , o o& | SLOWO, S^ET, U^ENIE .

 301
rEENIE. pUSTX G1 | PERESE^ENIE DANNOJ OBLASTI G S
1-M KOORDINATNYMp
FUNKCIIp
= z +1,8 4
UGLOM (RIS. 118, B ). oDNOZNA^NAQ WETWX
OPREDELQEMAQ W OBLASTI G1 USLOWIEM
8 4 
0 < arg z +1 < 4 ,OTOBRAVAET EE WZAIMNO - ODNOZNA^NO I
KONFORMNO NA UGOL
2 C : 0 < arg
< 4 (RIS. 118, W, G ).
 

pRINCIP SIMMETRII PO OTNOENI@ K PROMEVUTKAM L1

I L1 (SOOTWETSTWENNO, MNIMOJ OSI I BISSEKTRISY 1-GO KOOR-
e
DINATNOGO UGLA ), OBOZNA^ENNYM PUNKTIROM NA RIS. 118, B, G ,
S U^ETOM TOGO, ^TO PREOBRAZOWANIQ SIMMETRII OTNOSITELXNO
MNIMOJ OSI PLOSKOSTI C z I BISSEKTRISY 1-GO KOORDINAT-
NOGO UGLA PLOSKOSTI C  IME@T, SOOTWETSTWENNO, WID z 7! ;z
I
7! i
, POZWOLQET (p
UTWERVDATX: FUNKCIQ
z +1 
8 4
ESLI z 2 G1  L1 

= f1 (z) def
= p
i 8 (;z)4 +1  ESLI z 2 G1  L1

rIS. 119

PREOBRAZUET OBLASTX G2 = G1 G1L1 | WERHN@@ POLUPLOS-

KOSTX S \RAZREZAMI" DLINY 1 PO BIcSEKTRISAM 1-GO I 2 -GO
302
KOORDINATNYH UGLOW (RIS. 119, A) | WZAIMNO - ODNOZNA^NO I
KONFORMNO NA 1-J KOORDINATNYJ UGOL S \RAZREZOM" DLINY
1 PO EGO BIcSEKTRISE (RIS. 119, B ). p
oDNOZNA^NAQ WETWX FUNKCII ! =p4
4 +1, OPREDELQEMAQ W
TO^KAH \TOGO UGLA USLOWIEM 0 < arg 4
4 +1 < 4 , OTOBRAVAET
EGO NA TAKOJ VE UGOL BEZ \RAZREZA" (RIS. 119, W), POSLE ^EGO
PRIMENENIE PRINCIPA SIMMETRII | NA SEJ RAZ OTNOSITELXNO
PROMEVUTKA L2 = (;1 0) DEJSTWITELXNOJ OSI PLOSKOSTI
C z I MNIMOJ OSI PLOSKOSTI C ! (PREOBRAZOWANIQ SIMMETRII
IME@T, SOOTWETSTWENNO, WID z 7! z I w 7! ;w ) | PRIWODIT
K WZAIMNO - ODNOZNA^NOMU I KONFORMNOMU OTOBRAVENI@
(f1 (z))4 +1  ESLI z 2 G2  L2 
(p4
def
! = f2(z) = p
; 4 (f1(z))4 +1  ESLI z 2 G2  L2
ISHODNOJ OBLASTI G = G2  G2  L2 NA WERHN@@ POLUPLOS-
KOSTX S \RAZREZOM" PO OTREZKU OT 0 DO i (RIS. 119, G ).
oSTAETSQp LIX PRIMENITX TU ODNOZNA^NU@ WETWX FUNK-
CII w = !2 +1, KOTORAQ OTOBRAVAET WERHN@@ POLUPLOS-
KOSTX S \RAZREZOM" PO OTREZKU OT 0 DO i NA WERHN@@ POLU-
PLOSKOSTX (BEZ \RAZREZA"), ^TO I DAET OKON^ATELXNYJ OTWET:
TREBUEMOE OTOBRAVENIE ZADANNOJ OBLASTI pG NA WERHN@@
POLUPLOSKOSTX OSU]ESTWLQET FUNKCIQ w = (f2 (z))2 +1.
tEOREMA OB OBRATNOJ FUNKCII. eSLI W OBLASTI G  C
FUNKCIQ w = f (z) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ I ODNOLISTNOJ ,
TO W OBLASTI f (G), NA KOTORU@ \TA FUNKCIQ OTOBRAVAET
OBLASTX G, OPREDELENA OBRATNAQ FUNKCIQ z = f ;1(w), TAKVE
QWLQ@]AQSQ ANALITI^ESKOJ I ODNOLISTNOJ , PRI \TOM
a) f ;1 0 (w)= f 01(z) W TO^KAH w = f (z) OBLASTI f (G)
; 

B) OTOBRAVENIQ FUNKCIQMI w = f (z) I z = f ;1(w) OB-

LASTEJ G I f (G) DRUG NA DRUGA QWLQ@TSQ KONFORMNYMI .
 303
dOKAZATELXSTWO. tO, ^TO MNOVESTWO f (G) ESTX OBLASTX
I W \TOJ OBLASTI OPREDELENA FUNKCIQ z = f ;1(w), OBRATNAQ
K w = f (z) (I WMESTE S NEJ QWLQ@]AQSQ ODNOLISTNOJ ), SLE-
DUET IZ ODNOLISTNOSTI (WZAIMNO - ODNOZNA^NOSTI ) FUNKCII
w = f (z) I PRINCIPA SOHRANENIQ OBLASTI (c. 286).
dLQ DOKAZATELXSTWA ANALITI^NOSTI FUNKCII z = f ;1(w)
W OBLASTI f (G) SLEDUET WNA^ALE DOKAZATX EE NEPRERYWNOSTX
W PROIZWOLXNO WZQTOJ TO^KE w0 = f (z0) \TOJ OBLASTI . pUSTX
" | L@BOE POLOVITELXNOE ^ISLO. wZQW POLOVITELXNOE ^IS-
LO "0 6 " NASTOLXKO MALYM, ^TO KRUG K RADIUSA "0 S CENT-
ROM z0 PRINADLEVIT OBLASTI G (RIS. 120), MOVNO UTWERV-
DATX (NA OSNOWANII PRINCIPA SOHRANENIQ OBLASTI), ^TO OB-
RAZ f (K) \TOGO KRUGA PRI OTOBRAVENII FUNKCIEJ w = f (z)
ESTX OBLASTX , SODERVA]AQ TO^KU w0 , A WMESTE S NEJ I KRUG
S CENTROM w0 DOSTATO^NO MALOGO RADIUSA
. kAKOWA BY NI
BYLA TO^KA w c jw;w0j <
, ZNA^ENIE z = f ;1(w) W \TOM SLU-
^AE BUDET OTLI^ATXSQ OT z0 = f ;1(w0) MENXE, ^EM NA "0 6 ".
tEM SAMYM USTANOWLENA ISTINNOSTX UTWERVDENIQ
8"> 0 9
> 0 8w ;jw ;w0j <
=) f ;1(w) ;f ;1(w0) <",
T. E. NEPRERYWNOSTX FUNKCII z = f ;1(w) (W PROIZWOLXNO WZQ-
TOJ TO^KE w0 2 f (G)).

rIS. 120
304
tEPERX MOVNO DOKAZATX I ANALITI^NOSTX \TOJ FUNKCII
W OBLASTI f (G), T. E. SU]ESTWOWANIE U NEE PROIZWODNOJ W
L@BOJ TO^KE w0 2 f (G). tAK KAK z ! z0 () w ! w0 (WWIDU
NEPRERYWNOSTI FUNKCIJ w = f (z) I z = f ;1(w)), A f 0(z0) 6= 0
(W SILU PRINCIPA LOKALXNOJ ODNOLISTNOSTI),
; ;10
f (w0) def
=wlim f ;1(w);f ;1(w0) = lim z ;z0 =
!w0 w;w0 w!w0 f (z);f (z0)
= zlim z ;z0 = 1 .
!z0 );f (z0) f 0(z0)
f (z
kONFORMNOSTX OSU]ESTWLQEMYH FUNKCIQMI w = f (z) I
z = f ;1(w) OTOBRAVENIJ OBLASTEJ G I f (G) DRUG NA DRUGA
WYTEKAET IZ NEOBRA]ENIQ W NULX PROIZWODNYH OBEIH FUNK-
CIJ. Q.E.D.
pRIMER. tAK KAK CELAQ FUNKCIQ w =exp z QWLQETSQOD-
NOLISTNOJ W L@BOJ POLOSE z 2 C :  < Im z <  +2 1 I


OTOBRAVAET EE NA OBLASTX w 2 C :  < arg w <  +2 (III ,

c. 45-46), PRIMENENIE TEOREMY OB OBRATNOJ FUNKCII DAET: W
PLOSKOSTI C S \RAZREZOM" PO KAKOMU-LIBO LU^U L, WYHODQ-
]EMU IZ TO^KI 0, OPREDELENA OBRATNAQ FUNKCIQ z =exp;1w ,
ILI (W BOLEE PRIWY^NYM OBOZNA^ENII) z =ln w | ODNOZNA^-
NAQ WETWX LOGARIFMA , KOTORAQ OTOBRAVAET UKAZANNU@ PLOS-
KOSTX S \RAZREZOM" NA POLOSU z 2 C :  < Im z <  +2 ,


GDE  | WELI^INA UGLA, POD KOTORYM LU^ \RAZREZA" L WY-

HODIT IZ TO^KI 0. pOSKOLXKU UGOL  OPREDELEN S TO^NOSTX@
DO SLAGAEMOGO, KRATNOGO 2 , FAKTI^ESKI WOZNIKAET BESKO-
NE^NYJ NABOR ODNOZNA^NYH WETWEJ z = ln w , RAZLI^A@]IH-
SQ SLAGAEMYMI , KRTANYMI 2i, NO DLQ KAVDOJ IZ KOTORYH
ln w = exp0z = exp1 z = w1 . iZMENQQ NAPRAWLENIE LU^A L , PO-
0 1
LU^A@T RAZNYE NABORY ODNOZNA^NYH WETWEJ LOGARIFMA .
1 |TO SLEDUET IZ FORMULY |JLERA (II, S. 37): ESLI z1 = x1 + iy1 , A
z2 = x2 + iy2 , TO exp z1 = exp z2 W TOM I TOLXKO W TOM SLU^AE, KOGDA
ex1 = ex2
a y1 ; y2 =2k
k 2 Z .
 305
tEOREMA EDINSTWENNOSTI OTOBRAVENIQ. kAKOWY BY
NI BYLI TO^KA z0 OBLASTI G  C I DEJSTWITELXNOE ^ISLO
, cU]ESTWUET NE BOLEE ODNOJ FUNKCII w = f (z), ANALITI-
^ESKOJ I ODNOLISTNOJ W OBLASTI G, KOTORAQ BY OTOBRAVA  -
LA \TU OBLASTX NA EDINI^NYJ KRUG D = w 2 C : jwj < 1 S


WYPOLNENIEM USLOWIJ f (z0)=0 arg f 0(z0)= .

dOKAZATELXSTWO. pUSTX w = f (z) I w = fe(z) | DWE FUNK-
CII, OBLADA@]IE PERE^ISLENNYMI SWOJSTWAMI. pRIMENENIE
K TOJ I DRUGOJ TEOREMY OB OBRATNOJ
; ;1  FUNKCII
; ;1 POZWOLQET
 ZA-
KL@^ITX: OBE KOMPOZICII f f (w) I f f (w) (RIS. 121)
e e
OPREDELQ@T W KRUGE D OBRATNYE DRUG DRUGU ANALITI^ESKIE
FUNKCII cO SWOJSTWAMI :
f fe (w)  < 1 I fe f (w)  < 1 W KRUGE D (T.E. PRI jw j < 1)
 ;  ;
;1  ; 1 

f fe;1(0) = f (z0)=0 fe f ;1(0) = fe(z0)=0

;  ; 

arg f fe;1 0(0)=arg f (z0) =0 arg fe f ;1) 0(0)=arg f 0(z0) =0.
; ;  0 ; ;  e0
fe0(z0) f (z0)

rIS. 121

zAWERITX DOKAZATELXSTWO TEOREMY POZWOLQET SLEDU@]EE ZNA-

MENITOE UTWERVDENIE, WYWODIMOE IZ PRINCIPA MAKSIMUMA MODU-
LQ (c. 288).
306
lEMMA {WARCA
 .1 pUSTX 
= '(z) | ANALITI^ESKAQ FUNK-
CIQ W KRUGE D = z 2 C : jzj < 1 SO SWOJSTWAMI :
a) j'(z)j < 1 W KRUGE D B) '(0)=0
TOGDA j'(z)j6jzj W KRUGE D , PRI^EM RAWENSTWO (HOTQ BY W ODNOJ
TO^KE z 2 D ) MOVET WYPOLNQTXSQ LIX DLQ FUNKCII '(z) = ei z
( | DEJSTWITELXNOE ^ISLO ).
dOKAZATELXSTWO LEMMY. w SILU TEOREMY tEJLORA (XII , c. 180)
'(z)= c0+c1 z+c2 z 2+    W KRUGE D , PRI \TOM c0 = '(0)=0, A SLEDO-
WATELXNO, '(z) = z (z), GDE
= (z) | ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ
W KRUGE D .
wZQW L@BOE ^ISLO r 2 (0
1), MOVNO UTWERVDATX  , ^TO MAKSI-
MUM MODULQ \TOJ FUNKCII W ZAMKNUTOM KRUGE z 2 C : jz j 6 r
(A ON DOSTIGAETSQ W SILU NEPRERYWNOSTI FUNKCII u = j (z)j W
\TOM ZAMKNUTOM KRUGE ) FAKTI^ESKI DOSTIGAETSQ NA GRANICE \TO-
GO KRUGA : sup j (z)j = j (z0)j DLQ NEKOTOROJ TO^KI z0 c jz0 j = r.
jzj6r
|TO ZAWEDOMO TAK, ESLI
= (z) | POSTOQNNAQ FUNKCIQ, W SLU-
^AE VE NEPOSTOQNNOJ FUNKCII 
= (z) DOSTATO^NO PRIMENITX K
NEJ W OTKRYTOM KRUGE z 2 C : jzj <r PRINCIP MAKSIMUMA MO-
DULQ (S. 288), SOGLASNO KOTOROMU j (z0)j < sup j (z)j PRI jz0 j <r .
jzj<r
kAK SLEDSTWIE DLQ L@BOJ TO^KI z c jzj6 r
j (z)j6 sup j (z)j = j (z0)j = j'j(zz00j)j < 1r ,
;
jzj6r 
IZ ^EGO WWIDU PROIZWOLXNOSTI ^ISLA r 2 (0
1) SLEDUET, ^TO
j (z)j6 1, T. E. j'(z)j6jzj W L@BOJ TO^KE z 2 D.
1nA ZNA^IMOSTX \TOGO UTWERVDENIQ IZ WKL@^ENNOJ W PROGRAMMU
fEDERALXNOJ pOLITEHNI^ESKOJ {KOLY W c@RIHE ZA 1869{70 U^. G. RA-
BOTY {WARCA (SNOSKA 1 NA S. 295) \Zur Theorie der Abbildung" (\k
TEORII OTOBRAVENIQ") WPERWYE UKAZAL NEMECKIJ MATEMATIK kARA-
TEODORI (Caratheodori, Constantin, 1873{1950), W ^XEJ FORMULIROWKE
(W Mathematische Annalen, B. 72, 1912, S. 110, A TAKVE W 7], S. 50{51)
\TO UTWERVDENIE I PRIWODITSQ ZDESX.
 307
eSLI PREDPOLOVITX, ^TO j'(ze)j = jzej (T. E. j (ze)j = 1) W NEKO-
TOROJ TO^KE ze 2 D , TO OTS@DA BUDET SLEDOWATX, ^TO WELI^INA
j (z)j W KRUGE D DOSTIGAET MAKSIMALXNOGO ZNA^ENIQ (RAWNOGO
1) W TO^KE ze \TOGO KRUGA , A POTOMU, SOGLASNO PRINCIPU MAKSI-
MUMA MODULQ, FUNKCIQ
= (z) QWLQETSQ POSTOQNNOJ W KRUGE
D (RAWNOJ PO MODUL@ 1), T. E. (z) = ei, ILI, ^TO TO VE SAMOE,
'(z) = ei z W KRUGE D DLQ NEKOTOROGO DEJSTWITELXNOGO ^ISLA
. Q.E.D.
wOZWRA]AQSX K DOKAZATELXSTWU TEOREMY, SLEDUET PRIMENITX
LEMMU {WARCA, POLAGAQ W; NEJ (S PEREOBOZNA^ENIEM; PEREMENNOJ
z NA w ) WNA^ALE '(w)= f fe;1(w) , A ZATEM '(w)= fe f ;1(w) :


f fe;1(w)  6 jwj
fe f ;1(w)  6 jwj
w 2 D ,

 ;   ; 

w NA fe f ;1(w) PRIWO-
; 
PRI \TOM ZAMENA W PERWOM; NERAWENSTWE
DIT K NERAWENSTWU jwj6jfe f ;1(w) j, KOTOROE W SO^ETANII SO WTO-


; I UTWERVDENIEM
RYM LEMMY {WARCA PRIWODIT K SOOTNOENI@
fe f ;1(w) ei w
w 2 D (DLQ NEKOTOROGO

DEJSTWITELXNOGO ^IS-
0
LA  ), A ESLI U^ESTX, ^TO arg fe(f ) (0)=0, TO fe f ;1(w) w W
;
; 1 ; 

KRUGE D , T. E. fe(z) f (z) W OBLASTI G. Q.E.D.

sLEDSTWIEM DOKAZANNOJ TEOREMY QWLQETSQ SLEDU@]IJ INTE-
RESNYJ FAKT.
eSLI FUNKCIQ w = f (z), ANALITI^ESKAQ W KRUGE ILI POLUPLOS-
KOSTI , WZAIMNO - ODNOZNA^NO OTOBRAVAET EGO ILI EE NA KRUG ILI
NA POLUPLOSKOSTX , TO \TA FUNKCIQ QWLQETSQ DROBNO-LINEJNOJ .
dOKAZATELXSTWO . pOSKOLXKU NADLEVA]IM DROBNO-LINEJNYM
OTOBRAVENIEM L@BOJ KRUG , RAWNO KAK I L@BAQ POLUPLOSKOSTX ,
WZAIMNO - ODNOZNA^NO PEREWODITSQ NA EDINI^NYJ KRUG (VI , S. 97,
SWOJSTWO 2), A KOMPOZICIQ DROBNO-LINEJNYH OTOBRAVENIJ I OB-
RATNOE K DROBNO-LINEJNOMU TAKVE QWLQ@TSQ DROBNO-LINEJNYMI
(VI , S. 90), DOSTATO^NO RAZOBRATX SLU^AJ, KOGDA w = f (z) | ANA-
LITI^ESKAQ
 FUNKCIQ
 , WZAIMNO
 - ODNOZNA^NO OTOBRAVA@]AQ KRUG

z 2 C : jz j < 1 NA KRUG w 2 C : jwj < 1 . pUSTX z0 | TA TO^KA,
KOTORU@ FUNKCIQ w = f (z) PEREWODIT W 0. pOLAGAQ  =arg f 0(z0)
308
I ZAME^AQ, ^TO DROBNO-LINEJNAQ FUNKCIQ w = ei 1z;;zz00z TAKVE
 0
z ; z
PEREWODIT TO^KU z0 W 0 I arg e 1;z0 z = , PRIHODITSQ DE-
i 0
z=z0
LATX WYWOD: f (z) ei 1z;;zz00z . Q.E.D.
~TO KASAETSQ SU]ESTWOWANIQ ANALITI^ESKOJ FUNKCII, O KOTOROJ
GOWORITSQ W TEOREME EDINSTWENNOSTI OTOBRAVENIQ, SPRAWEDLIWA SLEDU-
@]AQ TEOREMA, PERWONA^ALXNYJ WARIANT KOTORYE SODERVITSQ W DIS-
SERTACII rIMANA (IV, SNOSKA 1 NA S. 59).
tEOREMA rIMANA.1 kAKOWA BY NI BYLA ODNOSWQZNAQ OBLASTX G
RASIRENNOJ KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTI, GRANICA @G KOTOROJ SODERVIT
BOLEE ODNOJ TO^KI, SU]ESTWUET ANALITI^ESKAQ 2 FUNKCIQ w = f (z),
WZAIMNO - ODNOZNA^NO I KONFORMNO OTOBRAVA@]AQ OBLASTX G NA EDI-
NI^NYJ KRUG  MOVNO PRI \TOM POTREBOWATX, ^TOBY ; PROIZWOLXNO
 WZQ-
TAQ TO^KA z0 2 G PEREHODILA W CENTR KRUGA f (z0) = 0 , A ARGU-
MENT PROIZWODNOJ FUNKCII W \TOJ TO^KE IMEL L@BOE ZADANNOE ZNA-
^ENIE arg f 0 (z0) = 
 2 R , I TOGDA FUNKCIQ w = f (z) OKAZYWAETSQ
;

EDINSTWENNOJ .3
uPRAVNENIQ. 1. dOKAZATX, ^TO NI W KAKOJ OKRESTNOSTI SU]ESTWEN-
NO OSOBOJ TO^KI ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ NE QWLQETSQ ODNOLISTNOJ :
2. dOKAZATX, ^TO ANALITI^ESKAQ FUNKCIQ QWLQETSQ ODNOLISTNOJ
W OKRESTNOSTI POL@SA TOGDA I TOLXKO TOGDA, KOGDA \TO POL@S 1-GO
PORQDKA .
3. wYWESTI IZ PREDYDU]IH UPRAVNENIJ, ^TO ESLI CELAQ FUNKCIQ
WZAIMNO - ODNOZNA^NO OTOBRAVAET PLOSKOSTX C NA PLOSKOSTX C , TO \TA
FUNKCIQ QWLQETSQ LINEJNOJ .
1 eE DOKAZATELXSTWA (TREBU@]IE PRIWLE^ENIQ SPECIALXNYH PONQ-
TIJ) IME@TSQ, NAPRIMER, U k. kARATEODORI 7] (WMESTE S ISTORI^ESKIM
O^ERKOM \TOJ TEOREMY), a. kARTANA 8] I a. i. mARKUEWI^A 12].
2 aNALITI^NOSTX FUNKCII W BESKONE^NOSTI (ESLI 12 G) PONIMA-
ETSQ KAK USTRANIMOSTX ee OSOBOJ TO^KI z = 1.
3 w PERWONA^ALXNOJ FORMULIROWKE rIMANA 15] (S. 83{84) \NORMIRO-
WO^NYMI USLOWIQMI" BYLI: PROIZWOLXNO WZQTAQ TO^KA z0 2 G PEREHO-
DIT W CENTR EDINI^NOGO KRUGA, A PROIZWOLXNO WZQTAQ TO^KA GRANICY
OBLASTI G | W L@BU@ ZADANNU@ TO^KU GRANICY \TOGO KRUGA.
 309
XIX . ~TO TAKOE PREOBRAZOWANIE lAPLASA
I KAKOWY EGO SWOJSTWA
+R1
nESOBSTWENNYE INTEGRALY f (t) e;pt dt (S KOMPLEKSNYM
0
PARAMETROM p ) PRINQTO NAZYWATX INTEGRALAMI lAPLASA 1 .
kAVDYJ TAKOJ INTEGRAL (ESLI ON SHODITSQ HOTQ BY DLQ NE-
KOTORYH ZNA^ENIJ p 2 C ) ZADAET PREOBRAZOWANIE lAPLASA
+R1
f (t) 7! F (p) def
= f (t) e;pt dt,
0
FUNKCII
= f (t) DEJSTWITELXNOJ PEREMENNOJ2 , NAZYWAEMOJ
W \TOM SLU^AE ORIGINALOM 3 , W FUNKCI@ KOMPLEKSNOJ PERE-
MENNOJ w = F (p) (oBOZNA^AEMU@ SOOTWETSTWU@]EJ ZAGLAW-
NOJ BUKWOJ 4 FUNKCI@ KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ, KOTORU@ NA-
ZYWA@T IZOBRAVENIEM (PO lAPLASU) DANNOGO ORIGINALA , S
ISPOLXZOWANIEM OBOZNA^ENIJ f (t) : F (p) I F (p)  f (t).5
k FUNKCIQM - ORIGINALAM
= f (t) OBY^NO PRED_QWLQ@T
SLEDU@]IJ NABOR TREBOWANIJ, NE QWLQ@]IHSQ STROGO OBQ-
ZATELXNYMI DLQ SU]ESTWOWANIQ IZOBRAVENIJ, NO PRIDA@-
]IH PREOBRAZOWANI@ lAPLASA UDOBNYE DLQ OBRA]ENIQ S NIM
SWOJSTWA:
1 hOTQ DO lAPLASA (Laplace, 1749{1827) IMI OPERIROWAL |JLER.
2 zNA^ENIQ \TOJ FUNKCII MOGUT BYTX KOMPLEKSNYMI .
3 iLI FUNKCIEJ - ORIGINALOM  LAT. originalis | PERWONA^ALXNYJ .
4 kAK W KNIGE dV. kARSONA 24], GDE WPERWYE BYLO DANO SISTEMA-
TI^ESKOE OBOSNOWANIE \OPERACIONNOGO IS^ISLENIQ" | PREDLOVENNOGO
ANGLIJSKIM FIZIKOM hEWISAJDOM (Heaviside, Oliver, 1850 {1925) SPO-
SOBA OBRA]ENIQ DIFFERENCIALXNYH URAWNENIJ W ALGEBRAI^ESKIE (\The
process of algebraisation, or conversion from dierential to algebraic form"
36], p. iv) ZAMENOJ PROIZWODNOJ PO WREMENI (the time dierentiator) d=dt
ALGEBRAI^ESKIM SIMWOLOM p. pODROBNO O hEWISAJDE I EGO DEQTELXNOS-
TI MOVNO PRO^ITATX W @BILEJNOM IZDANII The Heaviside Centenary
Volume. London, 1950 (ESTX W rOSSIJSKOJ GOSUDARSTWENNOJ BIBLIOTEKE).
5 iME@T HOVDENIE I DRUGIE OBOZNA^ENIQ.
310
1 FUNKCIQ -ORIGINAL
= f (t) OPREDELENA I QWLQETSQ NE-
PRERYWNOJ (A WMESTE S NEJ I EE PROIZWODNYE DO SPECIALXNO
OGOWARIWAEMOGO PORQDKA) NA WSEJ OSI ; 1 <t< +1 ZA WOZ-
MOVNYM ISKL@^ENIEM OTDELXNYH TO^EK (IH NA KAVDOM OT-
REZKE OSI MOVET BYTX LIX KONE^NOE ^ISLO), W KOTORYH ONA
(I EE PROIZWODNYE) IMEET (IME@T) KONE^NYE PREDELY (SLEWA
I SPRAWA )
2 f (t) = 0 PRI t < 0, A f (0) = lim f (t) (T. E. FUNKCIQ-
t!0+0
ORIGINAL QWLQETSQ NEPRERYWNOJ SPRAWA W TO^KE 0
f (t)
3 f (t)= O et (T. E. OTNOENIE et OSTAETSQ OGRANI^EN-
; 

NYM ) PRI ;1 <t< +1 DLQ NEKOTOROGO ^ISLA  2 R .

pERWOE TREBOWANIE GARANTIRUET (DAVE S ZAPASOM) SU]ESTWOWANIE
Rb
DLQ L@BOGO b > 0 INTEGRALA f (t) e;pt dt  DLQ WYPOLNENIQ WTOROGO TRE-
0
BOWANIQ (PRI WYPOLNENII PERWOGO ) DOSTATO^NO S^ITATX, ^TO
8
< f (t)

>
> ESLI t> 0

f (t) = >t!lim
0+0
f (t)
ESLI t =0
(RIS. 122)
>
: 0
ESLI t< 0

TRETXE TREBOWANIE OBESPE^IWAET (OPQTX VE S IZBYTKOM) SHODIMOSTX
+R1 Rb
(PRI^EM ABSOL@TNU@ ) INTEGRALA f (t) e;pt dt def = b!lim
+1 0
f (t) e;pt dt
0
DLQ ZNA^ENIJ PARAMETRA p S ABSCIcSOJ (DEJSTWITELXNOJ ^ASTX@ ),
BOLXEJ POKAZATELQ ROSTA ORIGINALA.

rIS. 122
 311
pOKAZATELEM ROSTA FUNKCII-ORIGINALA
= f (t) NAZY-
WA@T ^ISLO f =inf  2 R : f (t)= O e .
 ; t

|KWIWALENTNO: POKAZATELX ROSTA FUNKCII-ORIGINALA ; 

= f (t) | \TO TAKOE ^ISLO 1 f , ^TO OCENKA f (t) = O et 2
WYPOLNQETSQ PRI L@BOM >f I NE WYPOLNQETSQ NI DLQ KA-
KOGO <f (PRI  = f \TA OCENKA MOVET KAK WYPOLNQTXSQ,
TAK I NE WYPOLNQTXSQ 3).
iZ \TOGO OPREDELENIQ SLEDUET, ^TO POKAZATELX ROSTA SUM-
MY ORIGINALOW NE WYE MAKSIMALXNOGO IZ POKAZATELEJ ROS-
TA SLAGAEMYH, A POKAZATELX ROSTA PROIZWEDENIQ | NE WYE
SUMMY POKAZATELEJ ROSTA SOMNOVITELEJ:
 
f +g 6 max f  g  fg 6 f + g .
tEOREMA SU]ESTWOWANIQ IZOBRAVENIQ. eSLI ORIGI-
NAL
= f (t) IMEET POKAZATELX ROSTA f , TO EGO IZOBRAVE-
+R1
NIE PO lAPLASU F (p) = f (t) e;pt dt OPREDELENO4 PO KRAJNEJ
0
MERE DLQ WSEH p S Re p> f (INA^E GOWORQ, W POLUPLOSKOSTI
p 2 C : Re p >f ), PRI \TOM F (p) ! 0, KOGDA Re p ! +1.
 

dOKAZATELXSTWO. pUSTX p | L@BOE KOMPLEKSNOE ^ISLO S

Re p>f ;I PUSTX
= Re p2; f (RIS. 123). pRIMENENIE OCENKI
f (t) = O e(f +)t PRIWODIT K SOOTNOENIQM
f (t) e;pt = jf (t)je;Re p t = jf (t)je;(f +)t e;t 6 he;t
 

1 nE ISKL@^ENO, ^TO ONO RAWNO ;1 (NAPRIMER, W SLU^AE FUNKCII-

ORIGINALA f (t) = e;t2 ), ODNAKO WS@DU NIVE PREDPOLAGAETSQ, ^TO f |
KONE^NOE ^ISLO (POKAZATELX ROSTA f < 0 SLEDUET WOSPRINIMATX KAK
\POKAZATELX UBYWANIQ" ORIGINALA ;).  
2 T. E. UTWERVDENIE 9h> 0 8t f (t)e;t 6 h .
;
3 nAPRIMER, W SLU^AE f (t) = et ( = Re  ) OCENKA f (t) = O ef t

f
WYPOLNQETSQ, A W SLU^AE f (t)= t (f =0) | NET.
4 t. E. INTEGRAL W PRAWOJ ^ASTI SHODITSQ .
312
(S POSTOQNNOJ h > 0), W SILU KOTORYH SHODITSQ INTEGRAL
+R1  +R1
f (t) e;ptdt, A S NIM I INTEGRAL f (t) e;pt dt = F (p). oSTA-
0 0
ETSQ ZAMETITX, ^TO (W SILU TEH VE SOOTNOENIJ)
jF (p)j 6 +R01f (t)e;ptdt 6 +R01he;tdt = h = Re p2;h f ,
TAK ^TO F (p) ! 0, KOGDA Re p ! +1. Q.E.D.

rIS. 123

rIS. 124
 313
tEOREMA ANALITI^NOSTI IZOBRAVENIQ. eSLI ORIGI-
NAL
= f (t) IMEET POKAZATELX ROSTA f , TO IZOBRAVENIE PO
+R1
lAPLASU F (p) = f (t) e;ptdt \TOGO ORIGINALA QWLQETSQ ANA-
0
LITI^ESKOJ FUNKCIEJ W POLUPLOSKOSTI p 2 C : Re p>f 1
 
+R1
S PROIZWODNOJ F 0(p) = (;t) f (t) e;pt dt.
dOKAZATELXSTWO. dLQ FIKSIROWANNOGO p 2 C c Re p>f
0

I PEREMENNOGO Mp 2 C c 0 < jMpj <

= Re p4; f (RIS. 124)
F (p +Mp);F (p) = 1  +R1f (t) e;(p+Mp)t dt ; +R1f (t) e;pt dt =
Mp Mp 0 0
+R1
= f (t) e;ptM1p e;Mpt ; 1)dt =
;
0
+R1
= f (t)e Mp ;Mpt + 2! + 3! +  dt =
 
;pt 1 (;M pt) 2 (;M pt ) 3

0
+R1  
= (;t)f (t) e;pt 1 + ;M2!pt + (;M3!pt) +  dt =
2

0
+R1
= (;t) f (t) e;pt dt + MpJ (Mp),
0
+R1
GDE J (Mp) = t2 f (t) e;pt 2!1 + ;M3!pt + (;M4!pt) +  dt.
 2 

0
dLQ DOKAZATELXSTWA SU]ESTWOWANIQ PROIZWODNOJ
F 0(p) = Mlim F (p +Mp) ; F (p) , RAWNOJ +R1(;t) f (t)e;pt dt,
p!0 Mp 0
DOSTATO^NO PO\TOMU USTANOWITX, ^TO INTEGRAL J (Mp) OSTAET-
SQ OGRANI^ENNYM PRI Mp ! 0. |TO WYTEKAET IZ SLEDU@]IH
OCENOK SOMNOVITELEJ EGO PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII:
1 tEOREMA NE ISKL@^AET ANALITI^NOSTI IZOBRAVENIQ I WNE UKA-
ZANNOJ POLUPLOSKOSTI .
314
jf (t)j 6 he(f +)t t2 6 h1 et (S POSTOQNNYMI h> 0 I h1 > 0)
I 
 1 ;Mpt (;Mpt)2
+   6 2!1 + j;M3!ptj + j;M4!ptj +  6
2
 2! + 3! + 4!

6 2!1 + t3! + (t4!) +  < 1 + t1! + (t2!) +  = et 

2 2

A IMENNO,
jJ (Mp)j 6 +R01t2jf (t)jje;ptj 2!1 + ;M3!pt + (;M4!pt)2 +  dt 6
+R1 +R1
6 h1 he(f +2) t e;Re ptet dt = h1he;t dt = h1h . Q.E.D.
0 0
pRIMERY. 1. fUNKCIQ
= e!t (! | KOMPLEKSNOE ^ISLO)
QWLQETSQ
  ORIGINALOM 1 c POKAZATELEM ROSTA Re ! (TAK KAK
e!t  = eRe !t ). eSLI Re p > Re ! , TO
R +1 !t ;pt R b ;(p;!)t 1;e;(p;!)b = 1
0 e e dt =b! lim
+1 0 e dt = lim
b!+1 p;! p;!
POSKOLXKU e;(p;!)b = e;Re(p;!)bb!;!
;   
+1
0 . wYWOD:

e!t : p;1 !  W ^ASTNOSTI, 1 : 1p .

tEOREMA OB ANALITI^NOSTI IZOBRAVENIQ GARANTIRUeT ANALITI^-

NOSTX FUNKCII w = p;1 ! KAK IZOBRAVENIQ FUNKCII-ORIGINALA (S PO-
KAZATELEM ROSTA Re ! ) W POLUPLOSKOSTI p 2 C : Re p > Re ! . nA
SAMOM VE DELE \TA FUNKCIQ QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ WO WSEJ PLOSKOS-
TI C , KROME TO^KI !. kROME TOGO, \TA FUNKCIQ STREMITSQ K NUL@
PRI L@BOM STREMLENII p K 1, A NE TOLXKO KOGDA Re p ! +1 (KAK
UTWERVDAET TEOREMA O SU]ESTWOWANII IZOBRAVENIQ) nI TO, NI DRUGOE,
ODNAKO, NE PROTIWORE^IT UTWERVDENIQM NAZWANNYH TEOREM .
1 eSLI, KAK UVE OTME^ALOSX (S. 310), S^ITATX WSE PODWERGAEMYE PRE-
OBRAZOWAI@ lAPLASA FUNKCII RAWNYMI NUL@ DLQ OTRICATELXNYH ZNA-
^ENIJ t.
 315
2. sOGLASNO OPREDELENI@ GAMMA-FUNKCII (INTEGRALA
+R1
|JLERA 2-GO RODA ) ;(a) = xa;1 e;xdx a> 0. zAMENA x = pt
0
(p | L@BOE POLOVITELXNOE ^ISLO) PRIWODIT K RAWENSTWU
+R1
;(a) = pa ta;1 e;ptdt. pOSKOLXKU PRAWAQ ^ASTX \TOGO RAWEN-
0
STWA
; a OPREDELENA I DLQ KOMPLEKSNYH ZNA^ENIJ p c Re p > 0
p =exp(a ln p), a INTEGRAL PRI Re p> 0 cHODITSQ , SLEDUET
WYWOD: ta;1 : ;(paa) PRI L@BOM a> 0 .
pRI 0 < a < 1 FUNKCIQ  = ta;1 NE QWLQETSQ POLNOWESNYM ORIGI-
NALOM (W SMYSLE OPREDELENIQ NA S. 310), POSKOLXKU IMEET BESKONE^NYJ
PREDEL PRI t ! 0+0. tEM NE MENEE ONA IMEET IZOBRAVENIE PO lAPLASU :
+R1 Rb a;1 ;pt
INTEGRAL ta;1 e;pt dt = b!lim
+1
t e dt cHODITSQ PRI a> 0.
0
!0+0 
sLEDU@]IE SWOJSTWA PREOBRAZOWANIQ lAPLASA (WPERWYE
AKKURATNO SFORMULIROWANNYE dV. kARSONOM Car]) USTANA-
WLIWA@T SOOTWETSTWIQ DEJSTWIJ S ORIGINALAMI DEJSTWIQM
c IZOBRAVENIQMI \TIH ORIGINALOW . pERWOE IZ NIH NAPRQMU@
WYTEKAET IZ SWOJSTWA LINEJNOSTI INTEGRALA.
sWOJSTWO LINEJNOSTI. ESLI f (t) : F (p) I g(t) : G(p),
TO f (t) + g(t) : F (p) + G(p) DLQ L@BYH KOMPLEKSNYH
POSTOQNNYH  I  .
pRIMERY PRIMENENIQ:

cos !t = 12 ei!t + e;i!t : 12 p;1i! + p+1i! = p2+p !2 
; 


sin !t = 21i ei!t ; e;i!t : 21i p;1i! ; p+1i! = p2+!!2 
; 


ch !t = 12 e!t + e;!t : 21 p;1 ! + p+1 ! = p2;p !2 
; 


sh !t = 12 e!t + e;!t : 21 p;1 ! + p+1 ! = p2+!!2 
; 


sin2 !t = 12 1 ; cos 2 !t : 12 p1 ; p2+4p !2 = p(p22+4
;  !2 
!2)
316
et cos t = 21 e(+i )t + e(;i )t :
; 


: 12 p;1;i + p;1+i = (p;p;)2+2 
et sin t = 1 e(+i )t ; e(;i )t :
; 
2i


: 21i p;1;i ; p;1+i = (p;) +
2 2 .
dIFFERENCIROWANIE ORIGINALA. eSLI FUNKCIQ-ORI-
GINAL
= f (t) IMEET PROIZWODNU@ , TOVE QWLQ@]U@SQ ORI-
GINALOM , I f (t) : F (p), TO f 0(t) : pF (p) ; f (0).
dOKAZATELXSTWO. pUSTX p | L@BOE KOMPLEKSNOE ^ISLO,
DEJSTWITELXNAQ ^ASTX KOTOROGO BOLXE POKAZATELQ ROSTA
f FUNKCII-ORIGINALA
= f (t). tOGDA SOGLASNO FORMULE
INTEGRIROWANIQ PO ^ASTQM,
+R1 Rb 0
f 0(t) : f 0(t) e;ptdt = b!lim +1 0
f (t) e;ptdt =
0
=b!lim


f (t) e ;pt b ; (;p)Rb f (t) e;ptdt= ;f (0) + pF (p),
+1 t=00
; 
ESLI U^ESTX, ^TO f (t)= O e(f +)t DLQ POLOVITELXNOGO ^IS-
Re p;f
LA
= 2 , A SLEDOWATELXNO,
f (b)e;pb  = O e(f +)b e;Re pb = O e;b ;! 0. Q.E.D.
  ;  ; 
b!+1
dWUKRATNOE PRIMENENIE POLU^ENNOGO SOOTWETSTWIQ c ZA-
MENOJ W NEM f (t) NA f 0(t), a f 0(t) NA f 00(t) (ESLI I WTORAQ
PROIZWODNAQ ORIGINALA QWLQETSQ ORIGINALOM ) DAET:
f 00(t) : p pF (p) ; f (0) ; f 0(0) = p2F (p) ; pf (0) ; f 0(0).
; 

nAPRIMER, POLAGAQ sin !t : X (p) I POLXZUQSX RAWENST-

WOM (sin !t)00 = ;!2 sin !t I USTANOWLENNYM PRAWILOM IZOB-
RAVENIQ WTOROJ PROIZWODNOJ , MOVNO PRIJTI K!SOOTNOENI@
p2 X (p) ; p  0 ; ! = ;!2X (p), OTKUDA X (p)= p2+!2 .
 317
dIFFERENCIROWANIE IZOBRAVENIQ. eSLI f (t) : F (p),
TO F 0(p)  ;tf (t) (PEREHOD K PROIZWODNOJ IZOBRAVENIQ SO-
OTWETSTWUET UMNOVENI@ ORIGINALA NA ;t ).
dANNOE SWOJSTWO | PRQMOE SLEDSTWIE TEOREMY ANALITI^-
NOSTI IZOBRAVENIQ (c. 313).

0
pRIMERY PRIMENENIQ: t sin !t : ; p2+!w2 = (p22+!p!2)2 

0
0
te!t : ; p;1 ! = (p;1!)2 , t2 e!t: ; (p;1!)2 = (p;1!2)3
I WOOB]E tne!t : (p;n!!)n+1 , W ^ASTNOSTI, tn : pnn+1!  n 2 N 
IZOBRAVENIE X (p) FUNKCII - ORIGINALA
= sint t (S NULEWYM
POKAZATELEM ROSTA) MOVNO NAJTI, REIW WYTEKA@]EE IZ SO-
OTNOENIQ t sint t : p21+1 URAWNENIE ;X 0(p) = p21+1 : TAK KAK
X ( p )Re;!
p!+1
0, EGO REENIEM (PRI Re p> 0) SLUVIT
X (p)= 21i ln(p + i) ; ln(p ; i) = 21i ln jj pp +; ii jj + arg(p + i);2 arg(p ; i) ,
; 

; 2 < arg(p ; i) < arg(p + i) < 2 (RIS. 125, a), | PRODOLVENIE

FUNKCII ' =arcctg p S DEJSTWITELXNOJ POLUOSI 0 <p< +1
W POLUPLOSKOSTX p 2 C : Re p> 0 (RIS. 125, B).


rIS. 125
318
sWOJSTWO PODOBIQ eSLI f (t) : F (p), A a | POLOVI-
1
p
.

TELXNOE ^ISLO, TO f (at) : a F a .

dOKAZATELXSTWO. s ISPOLXZOWANIEM PODSTANOWKI  = at
+R1 Rb
f (at) : f (at) e;ptdt = b!lim + 1 f (at) e;ptdt =
0 0
= b!lim
Rab
f ( ) e ; a 1 d = 1+R1f (  ) e; pa d = 1 F
p 
p
+1 0 a a0 a a
;
W PREDPOLOVENII, ^TO Re p > f , GDE  f | POKAZATELX
ROSTA FUNKCII-ORIGINALA
= f (t) . Q.E.D.
nAPRIMER, WYE BYLO USTANOWLENO, ^TO sint t : 21i ln pp;+ii ,
PO\TOMU sint 2t = 2 sin2t2t : 21i ln pp;+22ii .
sME]ENIE IZOBRAVENIQ. eSLI f (t) : F (p), A
|
KOMPLEKSNOE ^ISLO, TO F (p ;
)  e f (t) (SME]ENIE IZOBRA-
t
VENIQ | ZAMENA PEREMENNOJ p NA p ;
| SOOTWETSTWUET
UMNOVENI@ ORIGINALA NA et ).
+R1
dOKAZATELXSTWO. etf (t) : et f (t) e;ptdt =
0
+R1
= f (t)e;(p;)t dt = F (p ;
). Q.E.D.
0
k PRIMERU, ZAPISX p2;pp+1 = p1;22 +;2p32 S U^ETOM IZ-
1 1

(p; 2 ) + 2
OBRAVENIJ SINUSA I KOSINUSA
p
(c. 315) POZWOLQET SDELATX WY-
WOD: FUNKCIQ w = p2;pp+1 SLUVIT p3 
IZOBRAVENIEM FUNKCII -
t;
ORIGINALA
= e 2 cos 2 t + p3 sin 2 t .
3 1
zAPAZDYWANIE ORIGINALA. eSLI f (t) : F (p),;Ap  |
POLOVITELXNOE ^ISLO, TO f (t) : F (p), TO f (t; ) : e F (p)
(WKL@^ENI@ ORIGINALA S ZAPAZDYWANIEM  SOOTWETSTWUET
UMNOVENIE IZOBRAVENIQ NA e;p )1.
1 wMESTO f (t ; ) INOGDA ISPOLXZU@T ZAPISX f (t).
 319

rIS. 126

dOKAZATELXSTWO. s U^ETOM TOGO, ^TO f (t; )=0 PRI t<

(RIS. 126), PEREHOD K PEREMENNOJ u = t ;  DAET:
+R1 Rb
f (t ;  ) : f (t ;  ) e;ptdt = b!lim +1 0
f (t ;  ) e;ptdt =
0
bR;
= b!lim f (u) e ;p(+u) du = +R1f (u) e;pe;pudu =
+1 0 0
= e;p F (p). Q.E.D.

rIS. 127
k PRIMERU, PROSTEJIJ SPOSOB POLU^ITX IZOBRAVENIQ
FUNKCIJ - ORIGINALOW , PREDSTAWLENNYH NA RIS. 127, a, B , | ZA-
PISATX IH KAK a) f (t)= t ; t1 ; t2 + t3 I B) g(t)= t ; t1 ;11
I PRIMENITX SWOJSTWO ZAPAZDYWANIQ ORIGINALA:
320

f (t) : p12 ; ep2 ; ep2 + ep2 = (1;e )(1

;p ;2p ;3p ;p ;e;2p)
a) p2 
B) g(t) : p2 ; p2 ; p .
1 e ;p e;p

iZOBRAVENIE PERIODI^ESKOGO ORIGINALA. eSLI ORI-

GINAL
= f (t) QWLQETSQ PERIODI^ESKOJ FUNKCIEJ S PERIODOM
Rl
l , TO f (t) : 1;e1;pl f (t) e;ptdt.
0
dOKAZATELXSTWO. tAK KAK L@BAQ PERIODI^ESKAQ FUNKCIQ
- ORIGINAL
= f (t) QWLQETSQ OGRANI^ENNOJ (I POTOMU IMEET
NULEWOJ PORQDOK ROSTA), IZOBRAVA@]IJ EE INTEGRAL lAPLA-
+R1
SA f (t) e;ptdt SHODITSQ DLQ WSEH p 2 C c Re p> 0. s U^ETOM
0
l -PERIODI^NOSTI FUNKCII
= f (t) DLQ L@BOGO TAKOGO p
+R1 Rnl
f (t) : f (t) e;ptdt =n!lim+1
f (t) e;ptdt =
0 0
Rl Rnl
f (t) e;pt dt +  +

=n!lim
+1
f (t) e;pt dt =
0 (n;1) l
=n!lim
;
1 + e;pl +  + e;(n;1) pl  Rl f (t) e;pt dt =
+1 0
;npl Rl Rl
=n!lim 1 ;e
+1 1;e;pl
f (t) e dt = 1;e;pl f (t) e;ptdt
; pt 1
0 0
(POSKOLXKU je;plj < 1). Q.E.D.

rIS. 128
 321
w ^ASTNOSTI, ESLI PREDSTAWLENNYE NA RIS. 127 ORIGINALY
f (t)= t ; t1 ; t2 + t3 I g(t)= t ; t1 ;11 S^ITATX PERIODI^ESKI
PRODOLVENNYMI (S PERIODAMI , SOOTWETSTWENNO, l =3 I l =1
RIS. 128), TO;pIH IZOBRAVENIQMI OKAVUTSQ, SOOTWETSTWENNO,
(1;e )(1;e;2p) ;p ;p
F (p) = (1;e;3p) p2 I G(p) = 1;(1e;e;;pe) p2p .
iZOBRAVENIE SWERTKI. eSLI f (t) : F (p), a g(t) : G(p),
Rt
TO F (p) G(p)  f ( ) g(t; ) d , T. E. yMNOVENI@ IZOBRAVENIJ
0
OTWE^AET SWERTKA ORIGINALOW 1.
dOKAZATELXSTWO. pUSTX  | NAIBOLXIJ IZ POKAZA-
TELEJ ROSTA FUNKCIJ - ORIGINALOW
= f (t) I
= g(t), I
PUSTX p | L@BOE KOMPLEKSNOE ^ISLO c Re p > . ;pOSKOLX -
Re p ; 
KU
= ; 2 > 0, WYPOLNQ@TSQ OCENKI f (t) = O e ( +)t 
I
g(t) = O e (+ )t , T. E. NERAWENSTWA
jf (t)j 6 h1e(+)t I jg(t)j 6 h2 e(+)t  t 2 0 +1),
GDE h1 I h2 | NEKOTORYE POLOVITELXNYE POSTOQNNYE.
dLQ L@BOGO POLOVITELXNOGO ^ISLA b PUSTX P | PARAL-
LELOGRAMM W PLOSKOSTI R 2 PEREMENNYH t I  , ZADAWAEMYJ
SOOTNOENIQMI  = 0  = b  = t  = t ; b I RAZDELQEMYJ
DIAGONALX@ (t = b) NA TREUGOLXNIKI T1 I T2 (RIS. 129).
RR pEREHOD OT DWOJNOGO INTEGRALA (PO PARALLELOGRAMMU)
f ( ) g(t ;  ) e;pt dtd K POWTORNYM WKUPE SO SWOJSTWOM
P
ADDITIWNOSTI DWOJNOGO INTEGRALA DAET, S ODNOJ STORONY,
wOOB]E SWERTKOJ FUNKCIJ  = f (t) I  = g(t) NA ^ISLOWOJ OSI
1
NAZYWA@T FUNKCI@ , OBOZNA^AEMU@ SIMWOLOM f  g I OPREDELQEMU@ SO-
+R1
OTNOENIEM (f  g)(t) def
= f ( )g(t ; ) d
;1 < t < +1, KOTOROE DLQ
;1
FUNKCIJ-ORIGINALOW PRINIMAET UKAZANNYJ WYE WID. CWERTKA OBLA-
DAET SWOJSTWOM PERESTANOWO^NOSTI : f  g = g  f , ^TO PROWERQETSQ ZA-
MENOJ NA u = t ; .
322

rIS. 129

RR Rb  R+b
f ( ) g(t ;  ) e;ptdtd = f ( ) g(t ;  ) e;pt dt d t;= =u


P 0 
Rb Rb
= f ( ) e;p d g(u) e;pudu b!;!
+1
F (p) G(p),
0 0
ARRS DRUGOJ |
f ( ) g(t ;  ) e;ptdtd =
P
Rb Rt RR
f ( ) g(t ;  ) d e;ptdt + f ( ) g(t ;  ) e;pt dtd

=
0 0 T2
SO SLEDU@]EJ OCENKOJ DWOJNOGO INTEGRALA PO TREUGOLXNIKU
T 2 :
RR RR 


 f ( ) g (t ;  ) e ; pt dtd 6


f ( ) g (t ;  )e;ptdtd 6


T2 RR T2
6 h1e(+) h2 e(+)(t;) e;Re ptdtd =
RR T2
= h1 h2 e(+;Re p)t dtd < b2 h1h2 e;b b!;!
2

+1
0.
T2
sOPOSTAWLENIE \TIH SOOTNOENIJ DAET:
 323
Rt +R1Rt
f ( ) g(t ;  ) d : f ( ) g(t ;  ) d e;ptdt =


0 0 0
RbRt
f ( ) g(t ;  ) d e;ptdt = F (p) G(p). Q.E.D.

= b!lim
+10 0
pRIMERY PRIMENENIQ:
Rt
ESLI f (t) : F (p), TO f ( ) d = (f 1)(t) : F p(p) (SWOJSTWO
0
INTEGRIROWANIQ ORIGINALA )
1  Rt sin  sin(t ;  ) d = 1 Rtcos(2 ; t) ; cos t d =
(p +1)2 0
2 20
= 12 sin t ; t cos t .
; 

tEOREMA OBRA]ENIQ PREOBRAZOWANIQ lAPLASA. w

TEH TO^KAH, GDE FUNKCIQ - ORIGINAL
= f (t) IMEET PROIZ-
WODNU@1, ONA WOSSTANAWLIWAETSQ PO SWOEMU IZOBRAVENI@
+R1
F (p) = f (t) e;pt dt POSREDSTWOM FORMULY OBRA]ENIQ
0
+Ri1 R+ir
f (t) = 21i v.p. F (p) eptdp def = 21i r!lim 1 F (p)eptdp ,
;i1 + ;ir

W KOTOROJ  | L@BOE DEJSTWITELXNOE ^ISLO, B

OLXEE POKA-
ZATELQ ROSTA f FUNKCII - ORIGINALA , A INTEGRAL OT  ; ir
DO  + ir BERETSQ PO PRQMOLINEJNOMU OTREZKU , PLOSKOSTI
PEREMENNOJ p, SOEDINQ@]EMU \TI TO^KI.
dOKAZATELXSTWO \TOJ TEOREMY MOVNO DATX, SOSLAWISX
NA TEOREMU OBRA]ENIQ PREOBRAZOWANIQ fURXE 2, RASSUVDAQ
SLEDU@]IM OBRAZOM.
1iLI, BUDU^I NEPRERYWNOJ , IMEET OBE ODNOSTORONNIE PROIZWODNYE .
2rAZUMEETSQ, SSYLKA BUDET KORREKTNOJ, LIX ESLI NAZWANNAQ TEORE-
MA BYLA USWOENA W PREDESTWU@]EM KURSE DEJSTWITELXNOGO ANALIZA: W
PROTIWNOM SLU^AE DOKAZATELXSTWO S TAKOJ SSYLKOJ OKAZYWAETSQ LIX
NOMINALXNYM.
324

dLQ L@BOGO ^ISLA  > f FUNKCIQ
= f(t) def = e;t f (t)

NA OSI ;1 <t< +1 QWLQETSQ ABSOL@TNO INTEGRIRUEMOJ I
IMEET (W PROMEVUTKAH MEVDU WOZMOVNYMI TO^KAMI RAZRY-
WA FUNKCII - ORIGINALA) PROIZWODNU@ . sLEDOWATELXNO, ONA
WOSSTANAWLIWAETSQ (W UKAZANNYH PROMEVUTKAH ) PO EE PRE-
+R1
OBRAZOWANI@ fURXE fb()def = p12 f(t) e;it dt, ;1 << +1,
;1
FORMULOJ OBRA]ENIQ (NAPRIMER, 17], n 715)
+R1 Rr
f(t) = p12 v.p. fb() eitd def = p12 r!lim 1 fb() eit d.
;1 + ;r
pODSTANOWKA W \TU FORMULU
+R1
fb() = p12 e;t f (t) e;it dt =
;1
+R1
= p12 f (t) e;t;it dt = p12 F ( + i),
0
UMNOVENIE NA e I ZAPISX  + i = p DA@T:
t
t Rr 1
f (t) = et f(t) = pe2 r!lim +1;r 2
p F ( + i) eit d =
Rr +ir
(+i)t d = 1 lim R F (p) ept dp =
= 21 r!lim
+1;r
F ( + i) e 2i r!+1;ir
R+ir
= 21i v.p. F (p) eptdp. Q.E.D.
;ir
mOVNO DATX I PRQMOE (BEZ OBRA]ENIQ K PREOBRAZOWANI@ fURXE )
DOKAZATELXSTWO TEOREMY OBRA]ENIQ PREOBRAZOWANIQ lAPLASA.1
pUSTX t0 | L@BAQ TO^KA ^ISLOWOJ OSI, W KOTOROJ FUNKCIQ - ORIGI-
NAL  = f (t) IMEET PROIZWODNU@ (ILI, BUDU^I NEPRERYWNOJ , IMEET W NEJ
PRAWU@ I LEWU@ PROIZWODNU@). wZQW L@BYE ZNA^ENIQ  > f I  > 0,
MOVNO ZAPISATX:
1 nA SAMOM DELE TEOREMA OBRA]ENIQ PREOBRAZOWANIQ lAPLASA I TE-
OREMA OBRA]ENIQ PREOBRAZOWANIQ fURXE | \TO DWA WARIANTA ODNOJ I
TOJ VE TEOREMY S PRAKTI^ESKI ODINAKOWYMI DOKAZATELXSTWAMI.
 325
 
1 R+ir F (p) ept0 dp = 1 R+ir +R1f (t) e;pt dt ept0 dp p==
+i
2i;ir 2i;ir 0
Rr +R1
= 21 d f (t) e;(t;t0) e;i(t;t0) dt,
;r 0
PRI \TOM OCENKA
f (t) e;(t;t0) e;i(t;t0) 6 he(f +)t e;(t;t0) 6 et0 he;t (GDE  = ;f ),
 
2
WYTEKA@]IE IZ NEE SOOTNOENIQ
Rr +R1
d f (t) e;(t;t0) e;i(t;t0) dt !;!+1
0,
;r
+R1 Rr
dt f (t) e;(t;t0) e;i(t;t0) d !
;!+1
0,
;r
I, NAKONEC, WOZMOVNOSTX POMENQTX PORQDOK INTEGRIROWANIQ PO OTREZ-
KAM 0 6 t 6  I ;r 6  6 r 1 PRIWODIT K SOOTNOENIQM
1 R+ir F (p) ept0 dp = 1 Rr d+R1f (t) e;(t;t0) e;i(t;t0) dt =
2i;ir 2 ;r 0

= 21 dt f (t) e;(t;t0) e;i(t;t0) d = 1 f (t) e;(t;t0) sintr;(tt;0 t0) dt.
+R1 Rr +R1

0 ;r 0
wZQW SKOLX UGODNO MALOE ^ISLO "> 0, POSLEDNIJ INTEGRAL SLEDUET
RAZBITX NA TRI: J1 | OT 0 DO t0 ; ", J2 | OT t0 ; " DO t0 + " I J3
| OT t0 + " DO +1, A ZATEM K INTEGRALAM J1 I J3 PRIMENITX IZWEST-
NU@ IZ KURSA DEJSTWITELXNOGO ANALIZA (NAPRIMER, 17], n 682) LEMMU
Rb
rIMANA, UTWERVDA@]U@, ^TO ESLI INTEGRAL g(t) dt SU]ESTWUET (KAK
a
SOBSTWENNYJ ILI KAK NESOBSTWENNYJ , NO ABSOL@TNO SHODQ]IJSQ ), TO
Rb
g(t) sin rtdt r!;!
+1
0.
a
pRIMENENIE \TOJ LEMMY DAET:
t0R;" ;(t;t )
J1 = 1 f (t) et;t0 0 sin r(t;t0) dt r!;!
+1
;!
0 I (TO^NO TAK VE) J3 r! +1
0.
0
~TO KASAETSQ INTEGRALA J2 , TO EGO, W SWO@ O^EREDX, SLEDUET ZAPI-
SATX W WIDE
1nAPRIMER, NA OSNOWANII TEOREMY O PEREHODE OT DWOJNOGO INTEG-
RALA (PO PRQMOUGOLXNIKU ) K POWTORNYM .
326
1 t0R+" f (t) e;(t;t0) ;f (t0) sin r(t ; t ) dt + 1 t0R+" f (t0) sin r (t ; t ) dt
 t0;" t;t0 0  t0;" t;t0 0

I PRIMENITX K PERWOMU INTEGRALU LEMMU rIMANA1, A WO WTOROM SDELATX

+R1
PODSTANOWKU r(t;t0) = x (I WSPOMNITX, ^TO sinx x dx =   XVI, c. 265):
;1
1 t0R+" f (t) e;(t;t0) ;f (t0)
sin r(t ; t0) dt r!;! 0,
t0;" t;t0 +1

1 t0R+" f (t0) sin r(t ; t ) dt = f (t ) 1 Rr" sin x dx ;! f (t ),

t0;" t;t0 0 0 
;r" x r!+1 0
A SLEDOWATELXNO,
J2 = 1 f (t) e;(t;t0) sintr;(tt;0 t0) dt r!;!
+R1

+1
f (t0).
0
oB_EDINENIE POLU^ENNYH PREDELXNYH SOOTNOENIJ DLQ INTEGRA-
LOW J1
J2
J3 DAET OKON^ATELXNO:
1 +Ri1 1 R+ir F (p) ept0 dp =
2i v.p. F (p) ept0 dp def
= r!lim
+1 i
2
;i1 ;ir
f (t) e;(t;t0) sin r(t;t0) dt =
+R1
= r!lim 1
+1  0
t;t0
; 
= r!lim
+1
J1 + J2 + J3 = f (t0). Q.E.D.
dLQ PRAKTI^ESKOGO WOSSTANOWLENIQ ORIGINALA PO EGO IZ-
OBRAVENI@ TEOREMU OBRA]ENIQ PREOBRAZOWANIQ lAPLASA PRI-
MENQ@T SRAWNITELXNO REDKO (XVI , c. 266, PRIMER 5). ~A-
]E S \TOJ CELX@ ISPOLXZU@T2 SLEDU@]IE WYWODIMYE IZ NEE
UTWERVDENIQ.
1 iMENNO ZDESX ISPOLXZUETSQ SU]ESTWOWANIE PROIZWODNOJ (ILI HO-
TQ BY ODNOSTORONNIH PROIZWODNYH ) U FUNKCII - ORIGINALA W TO^KE t0 :
PODYNTEGRALXNAQ FUNKCIQ W f (t) e t;t00 ;f (t0) dt IMEET W \TOM SLU-
t0R+" ;(t;t )
t0;"
^AE W TO^KE t0 USTRANIMYJ RAZRYW (ILI VE RAZRYW 1-GO RODA ), ^TO
OBESPE^IWAET SU]ESTWOWANIE DANNOGO INTEGRALA.
2 hOTQ, RAZUMEETSQ, NE TAK ^ASTO, KAK RAZNOJ STEPENI PODROBNOSTI
SPRAWO^NYE TABLICY \ORIGINAL"{\IZOBRAVENIE" I (W PROSTYH SLU^A-
QH) IZLOVENNYE WYE SWOJSTWA PREOBRAZOWANIQ lAPLASA.
 327
tEOREMY RAZLOVENIQ 1 . 1. eSLI ORIGINAL
= f (t)
IMEET SWOIM IZOBRAVENIEM (PO lAPLASU ) FUNKCI@, ANALI-
TI^ESKU@ W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI , S RAZLOVENIEM
+P1 k 1 ak tk
+P
lORANA F (p) = pak+1 , TO f (t) = , t> 0.
k=0 k=0 k!
2. eSLI ORIGINAL
= f (t) IMEET SWOIM IZOBRAVENIEM
(PO lAPLASU ) RACIONALXNU@ FUNKCI@ S POL@SAMI p1 : : :  pm,
m ;
TO f (t) = P pres F (p) ept t> 0.
j =1 =pj
dOKAZATELXSTWA. B USLOWIQH OBOIH UTWERVDENIJ SU]EST-
WUET POLOVITELXNOE ^ISLO  S TEM SWOJSTWOM, ^TO DLQ WSEH
DOSTATO^NO BOLXIH ZNA^ENIJ r> 0 ZAMKNUTYJ KONTUR ;r ,
SOSTOQ]IJ IZ OTREZKA PRQMOJ p 2 C : Re p =  OT TO^KI


 ; ir DO TO^KI  + ir I POLUOKRUVNOSTI Cr (DLQ KOTOROJ

\TOT OTREZOK SLUVIT DIAMETROM  RIS. 130), CELIKOM LEVIT
W OKRESTNOSTI BESKONE^NOSTI , GDE FUNKCIQ - IZOBRAVENIE
w = F (p) QWLQETSQ ANALITI^ESKOJ .

rIS. 130
1 \Expansion Theorem" | TAK NAZYWAL hEWISAJD SFORMULIROWANNYJ
IM WARIANT WTOROJ IZ \TIH TEOREM (36], p. 126{131).
328
w SOOTWETSTWII S \KWIWALENTNYMI OPREDELENIQMI WY^E-
TA W BESKONE^NOSTI (XV, c. 229, 231) I TEOREMOJ O WY^ETAH
(XV, c. 233) W USLOWIQH PERWOGO UTWERVDENIQ
1 H F (p) eptdp = ; res ;F (p) ept =
2i p=1
;r

a a1 + a2 +  
1+ pt + (pt)2 +   =
= ;pres
=1 p
0
+ p2 p3 1! 2!
= a0 + a1!1t + a2!2 t +  1 ,
2

A W USLOWIQH WTOROGO
H
|
m
1 F (p) e pt dp = P res ;F (p) ept.
2i p=pj
j =1
;r
s DRUGOJ STORONY,
1 H F (p) ept dp = 1 R+irF (p) ept dp + 1 R F (p)ept dp,
2i 2i;ir 2i
;r Cr
p ;
PRI \TOM WWEDENIE PEREMENNOJ zR= i PREOBRAZUET WTOROE
t
SLAGAEMOE W PRAWOJ ^ASTI W 2ei F (+iz) eitz dz | INTEGRAL
Cr
PO IZOBRAVENNOJ NA RIS. 96, B (XVI , S. 266) POLUOKRUVNOSTI
Cr , K KOTOROMU PRI L@BOM t> 0 PRIMENIMA LEMMA vORDANA
(XVI , c. 248{249) S  = t I f (z)= F ( + iz)2 :
lim 1 R F (p) eptdp = lim et R F ( + iz) eitz dz = 0,
r!+1 2i r!+1 2i
Cr Cr
1 wZQTYJ SO ZNAKOM \MINUS" KO\FFICIENT PRI p;1 W PROIZWEDENII
STOQ]IH W SKOBKAH ABSOL@TNO SHODQ]IHSQ RQDOW.
2 wYPOLNENIE USLOWIQ f (z) ;! 0 W SLU^AE PERWOGO UTWERVDENIQ
z!1
+1
WYTEKAET IZ PREDSTAWLENIQ F (p) = P pak+1
k , A W SLU^AE WTOROGO |
k=0
IZ TOGO, ^TO F (p) ESTX PRAWILXNAQ RACIONALXNAQ DROBX , POSKOLXKU
F (p) Re ;!
p!+1
0 (S. 311).
 329
A SLEDOWATELXNO (S U^ETOM TEOREMY OBRA]ENIQ PREOBRAZO-
WANIQ lAPLASA) DLQ WSEH TO^EK t > 0, W KOTORYH FUNKCIQ -
ORIGINAL IMEET PROIZWODNU@ f 0(t)1,
f (t) = r!lim 1 R+irF (p) ept dp = lim 1 H F (p) ept dp,
+1 2i;ir r!+1 2i
;r
+P1 ak tk
A POTOMU f (t) = k! W USLOWIQH PERWOGO UTWERVDENIQ I
k=0
m
P ; 
f (t) = res W USLOWIQH WTOROGO . Q.E.D.
F (p) ept
j =1 p=pj
zAME^ANIE. eSLI ZARANEE NE IZWESTNO , ^TO DANNAQ FUNK-
CIQ w = F (p) DEJSTWITELXNO SLUVIT IZOBRAVENIEM NEKOTO-
ROGO ORIGINALA , TO NAJDENNU@ PO PRIWEDENNYM FORMULAM
FUNKCI@
= f (t) SLEDUET RASSMATRIWATX LIX KAK \PRED-
POLAGAEMYJ" ORIGINAL, TREBU@]IJ PROWERKI, ^TO W SAMOM
+R1
DELE f (t) : F (p), T. E. f (t) e;ptdt = F (p).
0
pREDLAGAEMYE INOGDA DOSTATO^NYE PRIZNAKI TOGO, ^TO TA ILI
INAQ FUNKCIQ w = F (p) SLUVIT IZOBRAVENIEM PO lAPLASU NEKOTOROJ
FUNKCII  = f (t), QWLQ@TSQ TIPI^NYMI PRIMERAMI \DISSERTACION-
NYH" TEOREM - PUSTOCWETOW, BESPOLEZNYH W PLANE IH KONKRETNOGO PRI-
MENENIQ. sUDITX OB \TOM MOVNO PO IH FORMULIROWKAM (NAPRIMER, W
11], S. 404, TEOREMA 4):
eSLI FUNKCIQ F (p) ANALITI^NA W POLUPLOSKOSTI Re p > s0 , STRE-
MITSQ K NUL@ PRI jpj!1 W L@BOJ POLUPLOSKOSTI Re p > a>s0 RAWNO-
a+Ri1
MERNO OTNOSITELXNO arg p I INTEGRAL F (p) dp ABSOL@TNO SHODIT-
a;i1
a+Ri1
SQ, TO F (p) QWLQETSQ IZOBRAVENIEM FUNKCII f (t) = 21i eptF (p) dp.
a;i1
1
pRIMER. iZ RAZLOVENIQ DROBI (p2+1) 3 W RQD lORANA

1 iLI, BUDU^I W NIH NEPRERYWNOJ , IMEET W NIH ODNOSTORONNIE PRO-

IZWODNYE .
330
1 (;1)j (j +2)(j +1)
1 = 1 = 1 +P
(p2 +1)3 p6 (1+p;2)3 2 j =0 p6+3j , jpj > 1,
I PERWOJ IZ TEOREM RAZLOVENIQ MOVNO ZAKL@^ITX, ^TO
1  1 +P 1 (;1)j (j +2)(j +1) 5+3j
(p +1) 2 j =0
2 3 (5+3j)! t .
gORAZDO BOLEE WNQTNYJ OTWET DAET WTORAQ IZ TEOREM RAZ-
LOVENIQ:
1 ept ept
(p2 +1)3  res
p=i ( p2 +1)3 + res (p2 +1)3 =
p=;i
00
pt 00
= 12 (pe+i)3 + 12 (pe;i)3 = ; 81 t2sin t ; 38 t cos t + 83 sin t.
 
pt
p=i p=;i
|TOT VE REZULXTAT (PRIBLIZITELXNO S TEM VE OB_EMOM
WY^ISLITELXNOJ RABOTY) MOVNO POLU^ITX, RAZLAGAQ DROBX
1
(p2 +1)3 NA PROSTYE (XIV, S. 225)
1 A B C D E F
(p2 +1)3 = (p+i)3 + (p+i)2 + p+i + (p;i)3 + (p;i)2 + p;i


; ; ; ;
S A = 81i , B = 163 , C = 163 i , D = 81i , E = 163 , F = 163 i
I OPERIRUQ ZATEM SWOJSTWOM DIFFERENCIROWANIQ IZOBRAVE-
NIQ (S. 317).
t 2= N

(
uPRAVNENIQ. 1. pROWERITX, ^TO FUNKCIQ f (t) = e0t2 PRI PRI t 2 N
IMEET BESKONE^NYJ PORQDOK ROSTA, NO EE IZOBRAVENIE PO lAPLASU OPRE-
DELENO DLQ WSEH KOMPLEKSNYH ZNA^ENIJ p. H
2. pRIMENIW TEOREMU kOI K INTEGRALU eieze;pz dz PO PRQMO-
Pb
UGOLXNIKU Pb S WERINAMI 0
b
b + i 2 , i 2 (b > 0), A ZATEM LEMMU
vORDANA K EGO SOSTAWLQ@]EJ PO OTREZKU MEVDU TO^KAMI b I b + i 2
(PRI b ! +1 S PEREHODOM K PEREMENNOJ  = ez ), DOKAZATX, ^TO
ie t
a) FUNKCIQ - ORIGINAL f (t)= e IMEET NULEWOJ POKAZATELX ROSTA
B) EE IZOBRAVENIE PO lAPLASU OPREDELENO DLQ WSEH p c Re p> ;1.
 331
XX . kAK OPERIRU@T PREOBRAZOWANIEM
lAPLASA
tRADICIONNYM PRILOVENIEM PREOBRAZOWANIQ lAPLASA ,
ILI, KAK E]E GOWORQT, OPERACIONNOGO IS^ISLENIQ 1, QWLQETSQ
REENIE \OPERACIONNYM METODOM" LINEJNYH DIFFERENCI-
ALXNYH (A TAKVE INTEGRALXNYH I INTEGRODIFFERENCIALX-
NYH) URAWNENIJ I SISTEM, WOZNIKA@]IH, W ^ASTNOSTI, PRI
RAS^ETE \LEKTRI^ESKIH CEPEJ | ZANQTII, PODWIGEM BYW-
EGO SOTRUDNIKA TELEGRAFNOJ KOMPANII hEWISAJDA (XIX ,
SNOSKA 4 NA S. 309) K IZOBRETENI@ TOGO, ^TO STALI NAZYWATX
OPERACIONNYM IS^ISLENIEM .
oB]AQ SHEMA METODA WESXMA PROSTA I, ESLI ESTX OSNOWA-
NIQ S^ITATX ISKOMYE (RAWNO KAK I ZADANNYE) FUNKCII ORI-
GINALAMI , SWODITSQ K SLEDU@]EMU:
a) OT ISHODNOGO URAWNENIQ, PRIMENQQ K OBEIM EGO ^AS-
TQM PREOBRAZOWANIE lAPLASA I U^ITYWAQ IME@]IESQ (ILI
DOPOLNITELXNO ZADAWAEMYE) NA^ALXNYE USLOWIQ , PEREHODQT
K TAK NAZYWAEMOMU URAWNENI@ W IZOBRAVENIQH 
B) REAQ POLU^ENNOE URAWNENIE (A ONO, ESLI, K PRIMERU,
ISHODNOE URAWNENIE BYLO DIFFERENCIALXNYM , OKAZYWAETSQ
ALGEBRAI^ESKIM 2 ) NAHODQT IZOBRAVENIQ ISKOMYH FUNKCIJ
W) PO NAJDENNYM IZOBRAVENIQM NAHODQT FUNKCII-ORIGI-
NALY , ISPOLXZUQ IME@]IESQ SPRAWO^NYE TABLICY ILI INYE
SPOSOBY WOSSTANOWLENIQ ORIGINALOW PO IH IZOBRAVENIQM .
wOT NESKOLXKO PRIMEROW, ILL@STRIRU@]IH KAK SAMU \TU
SHEMU, TAK I TIPOWYE PRIEMY EE REALIZACII.
1 nA SAMOM DELE TERMIN OPERACIONNOE IS^ISLENIE IMEET BOLEE I-
ROKIJ SMYSL: POMIMO PREOBRAZOWANIQ lAPLASA ON OHWATYWAET WSE ME-
TODY SWEDENIQ DIFFERENCIALXNYH (I INTEGRALXNYH ) URAWNENIJ K AL-
GEBRAI^ESKIM .
2 iLI DIFFERENCIALXNYM , NO S MENXIM ^ISLOM PEREMENNYH.
332
1. nAJTI OB]EE REENIE URAWNENIQ x" + !2x = f (t), A
DLQ SLU^AEW A) f (t) = cos t ( 6= !) I B) f (t) = cos !t NAJ-
TI EGO ^ASTNYE REENIQ, OTWE^A@]IE NULEWYM NA^ALXNYM
USLOWIQM: x(0)=0 x_ (0)=0.
dLQ NAHOVDENIQ OB]EGO REENIQ URAWNENIQ ZA NA^ALX-
NYE ZNA^ENIQ ISKOMOJ FUNKCII BERUT PROIZWOLXNYE ^ISLA:
x(0) = c1  x_ (0) = c2, POSLE ^EGO, POLAGAQ x(t) : X (p), a
f (t) : F (p), PRIHODQT K URAWNENI@ W IZOBRAVENIQH :
p X (p) ; px(0) ; x_ (0) + !2 X (p) = F (p).
; 2 

w EGO REENII X (p) = pF2+(p!)2 + cp12p++!c22 PERWOE SLAGAEMOE ESTX

Rt
IZOBRAVENIE SWERTKI !1 f () sin !(t;) d , WTOROE VE | LI-
0
NEJNOJ KOMBINACII c1 cos !t + c2 !1 sin !t. wWIDU PROIZWOLX-
NOSTI ^ISEL c1  c2 (I WOZMOVNOSTI IH PEREOBOZNA^ENIQ) OB-
]IM REENIEM ISHODNOGO NEODNORODNOGO URAWNENIQ BUDET
Rt
x(t) = !1 f () sin !(t ;  ) d + c1 cos !t + c2 sin !t ,
; 
0
T. E. (KAK I SLEDOWALO OVIDATX) SUMMA EGO ^ASTNOGO REE-
NIQ (S NULEWYMI NA^ALXNYMI USLOWIQMI) I OB]EGO REENIQ
SOOTWETSTWU@]EGO ODNORODNOGO URAWNENIQ.
w SLU^AE f (t) = cos t (I NULEWYH NA^ALXNYH USLOWIJ)
REENIEM URAWNENIQ W IZOBRAVENIQH
p
QWLQETSQ

X (p)= (p2 +2)(p2 +!2) = !2;2 p2+2 ; p2+p !2 PRI  6= !
p 1
I
0
X (p) = (p2+p!2)2 = ; 12 p2+1 !2 PRI  = !,
SOOTWETSTWENNO ^EMU ;
x(t) = !2;1 2 cos t ; cos !t PRI  6= !


I
x(t) = t 21! sin !t PRI  = ! (REZONANSNYJ SLU^AJ).
 333
8
<x_ = y
> ;z
rEITX SISTEMU URAWNENIJ >y_ = x + y S NA^ALXNYMI
2.
:
z_ = x + z
USLOWIQMI x(0)=1 y(0)=2 z(0)=3.
<pX ; 1= Y ; Z
8
>
pEREHOD K IZOBRAVENIQM DAET SISTEMU >pY ; 2= X + Y ,
:
pZ ; 3= X + Z
REAQ KOTORU@ (NAPRIMER, PO PRAWILU kRAMERA), MOVNO PO-
LU^ITX OTWET W IZOBRAVENIQH :
X = p (pp;;21) , Y = 2pp(p;;p1);22 , Z = 3pp(p;;21)p ;2 2 
2 2

RAZLOVENIE VE POLU^ENNYH DROBEJ NA PROSTYE

X = 2p ; p ;1 1 , Y = ;p2 + p ;4 1 ; (p ;11)2 , Z = ;p2 + p ;5 1 ; (p ;11)2
PoZWOLQET POLU^ITX OKON^ATELXNYJ OTWET:
x(t)=2 ; et y(t)= ;2 + 4 et ; tet  z(t)= ;2 + 5 et ; tet .
3. nAJTI OB]EE REENIE URAWNENIQ t x" ; (1+ t) x_ + x = 0.
s^ITAQ NA^ALXNYE ZNA^ENIQ x(0) x_ (0) PROIZWOLXNYMI
^ISLAMI, POLAGAQ x(t) : X (p) I POLXZUQSX SWOJSTWAMI DIF-
FERENCIROWANIQ ORIGINALA I IZOBRAVENIQ (XIX , c. 316{317),
MOVNO PEREJTI K URAWNENI@ W IZOBRAVENIQH 1:
; p X ; px(0) ; x_ (0) ; pX ; x(0) + pX ; x(0)0 + X = 0.
; 2 0 ;  ;

zAPISX EGO W ;WIDE 

p2 ; p X 0 +(3 p;2)X = 2 x(0)
I PRIMENENIE STANDARTNOJ SHEMY REENIQ LINEJNYH NEOD-
NORODNYH DIFFERENCIALXNYH URAWNENIJ 1-GO PORQDKA (ME-
TOD WARIACII PROIZWOLXNOJ POSTOQNNOJ) PRIWODIT POSLEDO-
WATELXNO K SOOTNOENIQM:
1 w KOTOROM TRIH OBOZNA^AET PROIZWODNU@ PO p.
334

X = p2(pC; 1) C = C (p)  (p2 ; p) p2(Cp ; 1) = 2 x(0),

;  0

X = xp(0)2(pp ;+1)C = px;(0)1 + pC;e 1 ; pCe2 ; Cpe 

2 e
C = x(0) p2 + C
e

PEREHOD K ORIGINALU DAET: x(t) = x(0)+ Ce et ; Ce(t +1) ILI

; 

(POSLE PEREOBOZNA^ENIQ KONSTANT) x(t)= c1 et + c2(t +1).

4. nAJTI REENIE URAWNENIQ t x" +2 x_ + tx = sin t, UDOWLE-
TWORQ@]EE NULEWYM NA^ALXNYM USLOWIQM: x(0)=0 x_ (0)=0.
sOOTWETSTWU@]IM URAWNENIEM W IZOBRAVENIQH BUDET
;(p2X )0 + 2pX ; X 0 = p21+1 ,
W SILU ^EGO X 0= ; ( p2+1)
1 . s U^ETOM SWOJSTWA DIFFERENCI-
2
ROWANIQ IZOBRAVENIQ (XIX , c. 317) I IZOBRAVENIQ SWERTKI
(XIX , c. 321) POSLEDNEE RAWENSTWO POZWOLQET ZAKL@^ITX, ^TO
;tx(t) : ;Rt sin  sin(t; )d = 21 Rt;cos t ; cos(2 ; t)d =
0 0
= 21 t cos t ; 14 sin(2  ;t)t =0 = 12 t cos t ; sin t ,
 ; 


I OKON^ATELXNO x(t)= 12 sint t ; cos t .
5. rEITX INTEGRALXNOE URAWNENIE wOLXTERRY1 (TIPA
Rt
SWERTKI)2 x(t) = t + sin(t ; u) x(u) du.
0
pOLAGAQ x(t) : X (p) I WSPOMINAQ IZOBRAVENIE SWERTKI 2 ,
URAWNENIE MOVNO ZAPISATX W IZOBRAVENIQH :
X (p)= p12 + p21+1 X (p)
REENIE EGO I WOZWRA]ENIE K ORIGINALU DA@T:
1
p2 = p12 + p14 , A SLEDOWATELXNO, x(t) = t + t6 .
3
X (p) = 1; p21+1
1 wOLXTERRA (Volterra, Vito, 1860 {1940) | ITALXQNSKIJ MATEMATIK.
2 XIX, S. 321.
 335

rIS. 131

6. nAJTI WELI^INU TOKA ^EREZ KONDENSATOR W SHEME, IZ-

OBRAVENNOJ NA RIS. 131, ESLI NA WHOD PODANO NAPRQVENIE
u0 = 100 B, EMKOSTX KONDENSATORA C = 100 MKf, INDUKTIW-
NOSTX KATUKI L =29 4 MgN, SOPROTIWLENIE R =10 Om, A
KL@^ WKL@^AETSQ W MOMENT WREMENI t =0.
pUSTX iC = iC (t) I iL = iL (t) | TOKI SOOTWETSTWENNO
^EREZ KONDENSATOR I KATUKU , PRI \TOM iC (0) = iL(0) = 0.
pOSKOLXKU NA^ALXNOE PADENIE NAPRQVENIQ NA KONDENSA-
TORe RAWNQLOSX u0 , K MOMENTU WREMENI t ONO OKAZYWAETSQ
; Rt
RAWNYM u0 + 1=C iC (t) dt, PADENIE VE NAPRQVENIQ NA KA-
0
TUKE RAWNO (PO ZAKONU lENCA) Li0L c U^ETOM ZAKONA oMA
\TO PRIWODIT K SISTEME URAWNENIJ
8 t
<R (i + i ) + 1=C ;u C + R i (t) dt = u
C L 0 C 0
0
:
R (iC + iL) + Li0L = u0 :
pEREHOD K IZOBRAVENIQM iC (t) : IC (p) iL(t) : IL(p) PRE-
OBRAZUET EE W SISTEMU
(
R (IC + IL) + IC=(Cp) = 0
R (IC + IL) + L (pIL ; 0) = u0=p
336
IZ KOTOROJ SLEDUET, ^TO
;
IC = 1 L ; u0  ; u0
= p2+ p L+ 1 =
p Cp + RC +Lp RC LC
; 29
410010;3
= p2+ p + 1 = ; ( p
3400
+500)2 +3002 ,
10  100 10;6 29
4 10;3100 10;6
I (PO PEREHODU K ORIGINALU) iC (t) = 11 3 e;500 t sin 300 t A].
7. w SHEME, IZOBRAVENNOJ NA RIS. 132, a, NAJTI WYHODNOE
NAPRQVENIE uR2 (t), ESLI R1 = R2 = 1 KOM, C = 2000 MKf,
A ZAWISIMOSTX u = u(t) WHODNOGO NAPRQVENIQ OT WREMENI
PREDSTAWLENA NA RIS. 132, B .

rIS. 132

pRI OBOZNA^ENII i1 = i1 (t) I i2 = i2 (t) TOKOW SOOTWET-

STWENNO ^EREZ KONDENSATOR I PARALLELXNOE EMU SOPROTIW-
LENIE (KAK NA RIS. 132, a) DLQ NIH MOVNO ZAPISATX SISTEMU
URAWNENIJ 8
t
<R (i + i ) + ;1=C R i (t) dt = u
1 1 2 1
:
0
R1(i1 + i2) + R2 i2 = u:
 337
eSLI S^ITATX, ^TO i1 (t) : I1 (p) i2 (t) : I2 (p), a u(t) : U (p), TO
SISTEMOJ URAWNENIJ (
W IZOBRAVENIQH BUDET
R1(I1 + I2) + I1=(Cp) = U
R1(I1 + I2) + R2I2 = U:
iZ NEE SLEDUET, ^TO I2 = R1 R2 Cp U+(R1+R2) , A SLEDOWATELXNO,
uR2(t) = R2 i2 (t) : R2 I2 = R1R2 CpR+(
2U
R1 +R2) =
= 3 3 10 U ;6
3
= U  1 Rt u( ) e;(t;) d .
10 10  2000 10 p +2 10
3 2(p+1) 20
pRIMENITELXNO VE K ZADANNOMU WHODNOMU NAPRQVENI@
(RIS. 132, B ) WY^ISLENIE POSLEDNEGO INTEGRALA DAET:
ESLI 0 6 t 6 1, TO
Rt
uR2 (t) = 12 100  e;t d =
0

Rt 
= 50  e;t t =0 ; e;t d = 50 t ; 1+ e;t B],
 ; 
0
ESLI VE t > 1, TO

R1 Rt 
uR2 (t) = 12 100  e;t d + 100( ; 1)e;t d =
0 1
= 50 e;t + t ; 2+ ee;t B].
; 

dLQ UPRO]ENIQ RAS^ETA \LEKTRI^ESKIH CEPEJ IH RAZDELQ@T NA OT-

DELXNYE U^ASTKI (KONTURY), HARAKTERIZU@]IESQ (WNE ZAWISIMOSTI OT
INDIWIDUALXNOGO USTROJSTWA KAVDOGO) NALI^IEM DWUH KLEMM WHODNOGO
NAPRQVENIQ I DWUH KLEMM WYHODNOGO . tAKIE U^ASTKI W \LEKTROTEHNI-
KE NAZYWA@T ^ETYREHPOL@SNIKAMI . oTNOENIE IZOBRAVENIQ NAPRQ-
VENIQ NA WYHODE ^ETYREHPOL@SNIKA K IZOBRAVENI@ NAPRQVENIQ NA
WHODE NAZYWA@T PEREDATO^NOJ FUNKCIEJ ^ETYREHPOL@SNIKA. w ^AST-
NOSTI, ^ETYREHPOL@SNIK W RAZOBRANNOM PRIMERE IMEET PEREDATO^NU@
U
FUNKCI@ UR2 = R1 R2 CpR+(2 R1 +R2) . pRI POSLEDOWATELXNOM WKL@^E-
NII ^ETYREHPOL@SNIKOW IH PEREDATO^NYE FUNKCII PEREMNOVA@TSQ .
338
8. nAJTI FORMULU RASPROSTRANENIQ \LEKTRI^ESKOGO PO-
TENCIALA u = u(x t) W POLUBESKONE^NOJ PROWODNOJ LINII
(0 6 x< +1), NA WHOD KOTOROJ (x =0) PODAETSQ (PRI t > 0) PO-
TENCIAL " = "(t) ZA \POLOVITELXNOE" NAPRAWLENIE TOKA i =
i(x t) PRINIMAETSQ NAPRAWLENIE WOZRASTANIQ x (RIS. 133),
PRI \TOM NA^ALXNYE ZNA^ENIQ POTENCIALA I TOKA S^ITA-
@TSQ NULEWYMI : u(x 0) = 0 i(x 0) = 0. pARAMETRAMI LINII
SLUVAT OTNESENNYE K EDINICE DLINY LINII
a) AKTIWNOE (OMI^ESKOE) SOPROTIWLENIE1 R 
B) INDUKTIWNOSTX2 L
W) EMKOSTX3 C 
G) KO\FFICIENT POTERX4 G.
zADA^U REITX W SLU^AE LG = RC | LINII \BEZ ISKAVENIJ"
(SMYSL TERMINA WYQSNITSQ NIVE).

rIS. 133

1 zAWISQ]EE OT MATERIALA I SE^ENIQ PROWODA.

2 kO\FFICIENT PROPORCIONALXNOSTI MEVDU |ds SAMOINDUKCII I
SKOROSTX@ IZMENENIQ TOKA.
3 kO\FFICIENT PROPORCIONALXNOSTI MEVDU SKOPIWIMSQ ZARQDOM I
POTENCIALOM (OBKLADKAMI \KONDENSATORA" SLUVAT PROWOD I \ZEMLQ" S
OKRUVA@]IMI PROWOD PREDMETAMI).
4 kO\FFICIENT PROPORCIONALXNOSTI MEVDU POTOKOM STEKA@]EGO ^E-
REZ IZOLQCI@ ZARQDA I POTENCIALOM PROWODA.
 339
pRIMENENIE ZAKONA oMA K U^ASTKU LINII OT x DO x+Mx
PRIWODIT K SOOTNOENI@
u(x t) ; u(x+Mx t) = RMxi(x t) + LMxi0t (x t)
(POD ZNA^ENIQMI TOKA I EGO PROIZWODNOJ PONIMA@TSQ IH
USREDNENIQ NA U^ASTKE OT x DO x+Mx). dELENIE EGO PRAWOJ
I LEWOJ ^ASTEJ NA Mx I USTREMLENIE Mx K NUL@ PRIWODIT K
PERWOMU IZ TAK NAZYWAEMYH TELEGRAFNYH URAWNENIJ :
u0x + Ri + Li0t = 0 .
s DRUGOJ STORONY, SOSTAWLENIE BALLANSA ZARQDA ZA PRO-
MEVUTOK WREMENI OT t DO t+Mt POZWOLQET ZAPISATX:
i(x t) ; i(x+Mx t) Mt =
;

= CMx u(x t+Mt) ; u(x t) + GMxu(x t)Mt

; 

(ZNA^ENIQ TOKA I POTENCIALA PONIMA@TSQ KAK USREDNEN-

NYE SOOTWETSTWENNO PO WREMENI I/ILI KOORDINATE) DELENIE
OBEIH ^ASTEJ RAWENSTWA NA Mx I Mt S POSLEDU@]IM USTREM-
LENIEM IH K NUL@ DA@T WTOROE TELEGRAFNOE URAWNENIE :
i0x + Cu0t + Gu = 0 .
iSKL@^ENIE TOKA IZ POLU^ENNOJ SISTEMY TELEGRAFNYH
URAWNENIJ (WY^ITANIEM IZ PERWOGO URAWNENIQ, PRODIFFE-
RENCIROWANNOGO PO x, WTOROGO URAWNENIQ, UMNOVENNOGO NA
L I PRODIFFERENCIROWANNOGO PO t, S POSLEDU@]IM WYRA-
VENIEM i0x ^EREZ u I u0t IZ WTOROGO URAWNENIQ) PRIWODIT K
TELEGRAFNOMU URAWNENI@ WTOROGO PORQDKA OTNOSITELXNO u:
u00xx ; LCu00tt ; (LG + RC) u0t; RGu = 0: ()
s U^ETOM USLOWIJ u(x 0) = 0 i(x 0) = 0 (I WTOROGO TELE-
GRAFNOGO URAWNENIQ) WOZNIKAET ZADA^A kOI: NAJTI REE-
NIE u = u(x t) URAWNENIQ (), UDOWLETWORQ@]EE NA^ALXNYM
USLOWIQM u(x 0) = 0 u0t(x 0) = 0 I GRANI^NOMU USLOWI@
u(0 t) = "(t).
340
mETOD REENIQ \TOJ ZADA^I | PRIMENENIE PREOBRAZOWA-
NIQ lAPLASA PO PEREMENNOJ t:
+R1 +R1
u(x t) : U (x p) = u(x t) e;ptdt, "(t) : E (p) = "(t) e;ptdt,
0 0
ut(x t) : pU (x p) ; u(x 0) = pU (x p),
0
u00tt (x t) : p2U (x p) ; pu(x 0) ; u0t(x 0) = p2U (x p),
+R1
u00xx(x t) : u00xx(x t) e;ptdt = U 00(x p).1
0
sFORMULIROWANNAQ ZADA^A kOI DLQ URAWNENIQ W ^AST-
NYH2 PROIZWODNYH (*) PEREHODIT PRI \TOM W KRAEWU@ ZADA^U
d U ; ;LCp2 + (LG + RC)p + RGU = 0 U (0 p) = E (p)
dx2
DLQ LINEJNOGO ODNORODNOGO DIFFERENCIALXNOGO URAWNENIQ S
POSTOQNNYMI (PO OTNOENI@ K PEREMENNOJ x ) KO\FFICIEN-
TAMI. w SLU^AE LG =;RCp KORNQMI p EGO  HARAKTERISTI^ESKOGO
URAWNENIQ SLUVAT  p LC + RG ,2 A POTOMU OB]EE REE-
NIE DANNOGO DIFFERENCIALXNOGO pLC+pRG)x URAWNENIQ pLC+IMEET
pRG) xWID
U (x p) = c1e (p + c2 e; (p ,
GDE c1 c2 | PROIZWOLXNYE KO\FFICIENTY (NE ZAWISQ]IE OT
x, NO, WOZMOVNO, ZAWISQ]IE OT p).
tAK KAK DOLVNO WYPOLNQTXSQ USLOWIE U (x p) Re;! p!+1
0
(XIX , S. 311), A IZ DWUH \KSPONENT W PREDSTAWLENII U (x p)
LIX WTORAQ STREMITSQ K NUL@ PRI Re p ! +1, KO\FFICI-
ENT c1 DOLVEN RAWNQTXSQ NUL@ , IZ USLOWIQ VE U (0 p)= E (p)
1 pOSLEDNEE RAWENSTWO OZNA^AET WOZMOVNOSTX DIFFERENCIROWANIQ
+R1
INTEGRALA u(x
t) e;pt dt PO PARAMETRU x, DLQ OBOSNOWANIQ KOTOROGO
0
NET DOSTATO^NOJ INFORMACII O PODYNTEGRALXNOJ FUNKCII. zAMENOJ
\TOGO OBOSNOWANIQ MOVET SLUVITX PRQMAQ PROWERKA OKON^ATELXNOGO
REZULXTATA.
2 pRI LG = RC MNOGO^LEN 2-J STEPENI LCp2 + (LG + RC)p + RG
; p p 
PRINIMAET WID p LC + RG 2 .
 341
SLEDUET, ^TO c2 = E (p). oSTAETSQ PRIMENITX K POLU^ENNOMU
REENI@ W IZOBRAVENIQH p p p ; p
U (x p) = E (p) e;(p LC + RG)x = e;p LC e;x RGE (p)


SWOJSTWO ZAPAZDYWANIQ ORIGINALA pRG ; (XIX , c. 318):

p 
u(x t)= e ; x " t ; x LC .
wYWOD: W SLU^AE LG = RC PODAWAEMYJ NA WHOD1 SIGNAL
(POTENCIAL ) "(t) RASPROSTRANQETSQ SO SKOROSTX@ pLC , PRI
\TOM FORMA SIGNALA NE ISKAVAETSQ, A EGO AMPLITUDA pRG (PO
PRIHODU SIGNALA W TO^KU x ) UMENXAETSQ W e x RAZ.
pRILOVENIQ K RAZNOSTNYM URAWNENIQM.
aNALOGAMI DIFFERENCIALXNYH URAWNENIJ , KOGDA W KA^EST-
WE U^ASTWU@]IH W NIH FUNKCIJ WYSTUPA@T POSLEDOWATELX-
NOSTI , QWLQ@TSQ RAZNOSTNYE URAWNENIQ .
k PRIMERU, LINEJNOE RAZNOSTNOE URAWNENIE k-GO PORQDKA
S POSTOQNNYMI KO\FFICIENTAMI IMEET WID
xn+k + a1 xn+k;1 +  + ak xn = bn n = 0 1 2 : : : ,
GDE a1  : : :  ak | ZADANNYE ^ISLA , A fbng = b0  b1  b2  : : : |
ZADANNAQ ^ISLOWAQ POSLEDOWATELXNOSTX .1
zADA^A kOI DLQ TAKOGO RAZNOSTNOGO URAWNENIQ IMEET
SLEDU@]U@ FORMULIROWKU: NAJTI ^ISLOWU@ POSLEDOWATELX-
1 fAKTI^ESKI TAKOE RAZNOSTNOE URAWNENIE (A W SLU^AE, ESLI WSE
bn =0, EGO NAZYWA@T ODNORODNYM ) ESTX BESKONE^NAQ SISTEMA LINEJNYH
ALGEBRAI^ESKIH URAWNENIJ .
rAZNOSTNYE URAWNENIQ ^ASTO WOZNIKA@T KAK DISKRETNYE PRIBLIVE-
NIQ DIFFERENCIALXNYH, KOGDA FUNKCII ZAMENQ@T POSLEDOWATELXNOS-
TQMI IH ZNA^ENIJ W (OBY^NO RAWNOOTSTOQ]IH) TO^KAH ^ISLOWOJ OSI.
nAPRIMER, SOOTWETSTWU@]IM RAZNOSTNYM URAWNENIEM (ODNORODNYM )
DLQ URAWNENIQ KOLEBANIQ MAQTNIKA x$ + !2 x =0 BUDET
xn+2 ;2xn+1 +xn + !2x =0, ILI x + (h2 !2 ; 2)x + x = 0,
h2 n+1 n+2 n+1 n
GDE xn = x(nh)
n = 0
1
2
: : : , | ZNA^ENIQ ISKOMOJ FUNKCII PRI
t = 0
h
2h
3h
: : :
342
NOSTX fxng = x0  x1  x2  : : : , UDOWLETWORQ@]U@ DANNOMU RAZ-
NOSTNOMU URAWNENI@ I IME@]U@ W KA^ESTWE NA^ALXNYH k
\LEMENTOW ( x0  : : :  xk;1) ZADANNYE k ^ISEL. tO, ^TO REENIE
\TOJ ZADA^I (POSLEDOWATELXNOSTX fxng S \TIMI SWOJSTWAMI)
SU]ESTWUET I QWLQETSQ EDINSTWENNYM , NAPRQMU@ WYTEKA-
ET IZ WOZMOVNOSTI WY^ISLENIQ \LEMENTOW POSLEDOWATELXNOS-
TI fxng, NA^INAQ S xk , PO k PREDYDU]IM. iNTERES VE PRED-
STAWLQET POLU^ENIE OB]EJ FORMULY \TIH \LEMENTOW.
k ZADA^E kOI DLQ LINEJNOGO ODNORODNOGO RAZNOSTNOGO
yRAWNENIQ (2-GO PORQDKA) PRIWODIT SLEDU@]AQ \zADA^A O
KROLIKAH" IZ \kNIGI ABAKA" (\Liber abaci")1 ITALXQNSKOGO
MATEMATIKA lEONARDO pIZANSKOGO, ILI fIBONA^^I2
w PERWYJ DENX QNWARQ W ZAGON POME]A@T PARU KROLIKOW,
KOTORYE PROIZWODQT NOWU@ PARU KROLIKOW W PERWYJ DENX FE-
WRALQ I ZATEM W PERWYJ DENX KAVDOGO SLEDU@]EGO MESQCA.
kAVDAQ NOWOROVDENNAQ PARA STANOWITSQ ZRELOJ UVE ^EREZ
MESQC I ZATEM ^EREZ MESQC DAET VIZNX NOWOJ PARE KROLIKOW.
sKOLXKO PAR KROLIKOW BUDET W ZAGONE ^EREZ GOD, T. E. ^EREZ
12 MESQCEW S NA^ALA RAZMNOVENIQ?
oBOZNA^AQ xn n = 0
1
: : :
12, ^ISLO PAR KROLIKOW (ZRE-
LYH) W PERWYJ DENX n-GO MESQCA (S^ITAQ x0 = 0), PRIHODQT
K ZADA^E kOI DLQ ODNORODNOGO RAZNOSTNOGO URAWNENIQ 3
xn+2; xn+1; xn = 0 S NA^ALXNYMI USLOWIQMI x0 =0 x1 =1.
pOSKOLXKU PREOBRAZOWANIE lAPLASA K POSLEDOWATELXNOS-
TQM NAPRQMU@ NE PRIMENIMO, EGO PRIWLE^ENIE K REENI@
1 lAT. abacus | S^ETNAQ DOSKA W \TOJ WPERWYE WYEDEJ W 1202 G.
RUKOPISNOJ KNIGE BYLI IZLOVENY DOSTIVENIQ ARABSKIH MATEMATIKOW,
I S NEE NA^ALSQ PEREHOD W eWROPE OT RIMSKIH CIFR K ARABSKIM.
2 Leonardo Pisano (Fibonacci | ZNA^IT SYN bONA^^O ) RODILSQ MEVDU
1170 I 1180 GG., UMER NE RANEE 1240 G. o EGO VIZNI, EGO WREMENI, EGO
PUTEESTWIQH I KNIGAH O^ENX INTERESNO NAPISANO W 34].
3 oB OGRANI^ENII n 6 12, RAZUMEETSQ, MOVNO ZABYTX.
 343
RAZNOSTNYH URAWNENIJ ORGANIZU@T SLEDU@]IM OBRAZOM. oT
POSLEDOWATELXNOSTEJ fxng = x0  x1  x2  : : : PEREHODQT K STU-
PEN^ATYM FUNKCIQM 8
>
>
>
0 ESLI t< 0
>
<x0  ESLI 0 6 t< 1
>
>
def
xe(t) = >x1  ESLI 1 6 t< 2
>
>
>
>x2  ESLI 2 6 t< 3
>
:

I UVE K NIM, PREDPOLAGAQ, ^TO ONI QWLQ@TSQ ORIGINALAMI
(XIX , c. 310)1 PRIMENQ@T PREOBRAZOWANIE lAPLASA :
+R1 nR+1
xe(t) : Xe (p) = xe(t) e;pt dt =n!lim
+1
xe(t) e;ptdt =
0 0
;ptdt + x1 e;ptdt +  + nR+1xn e; ptdt =
R1 R2 
=n!lim
+1 0
x 0 e
1 n
1;e x + x e;p +  + x e;np = 1;e;p +P
; p ;  1 ;np
=n!lim
+1 p 0 1 n p xn e .
n=0
oPUSKAQ OB]IJ DLQ IZOBRAVENIJ
;p
TAKIH STUPEN^ATYH
1 ; e
FUNKCIJ MNOVITELX p , OPREDELQ@T DISKRETNOE PREOB-
RAZOWANIE lAPLASA ISHODNOJ POSLEDOWATELXNOSTI fxng:
fxng :D +P1xn e;np = x0 + x1e;p +x2 e;2p + x3 e;3p +  ,
n=0
WOSPRINIMAQ EGO ISKL@^ITELXNO KAK SOKRA]ENNU@ ZAPISX
OBY^NOGO PREOBRAZOWANIQ lAPLASA SOOTWETSTWU@]EJ STU-
PEN^ATOJ FUNKCII 2.
1 a \TO RAWNOSILXNO TOMU, ^TO DLQ NEKOTOROGO ^ISLA  WYPOLNQETSQ
OCENKA xn = O(en ).
2 w OBOZNA^ENII ep = z DISKRETNOE PREOBRAZOWANIE lAPLaSA NAZY-
WA@T E]E Z -PREOBRAZOWANIEM . pODROBNEE OB \TOM | U g. d$E^A 6].
344
nEKOTORYE, WPRO^EM, PREDPO^ITA@T OPERIROWATX DISKRETNYM PRE-
OBRAZOWANIEM lAPLASA KAK OBY^NYM (INTEGRALXNYM), NO TOLXKO NE PO-
SLEDOWATELXNOSTI fxng, A OBOB]ENNOJ FUNKCII (PSEWDOFUNKCII , RAS-
+
P 1
PREDELENIQ ) x (t) = xn (t ; n), GDE (t) | TAK NAZYWAEMAQ \DELXTA
n=0
- FUNKCIQ" dIRAKA1 SO SLEDU@]IM FORMALXNYM PRAWILOM INTEGRIRO-
+R1
WANIQ EE PROIZWEDENIQ S \OBY^NOJ" FUNKCIEJ: f (t) (t ; a) dt = f (a).
;1
wWIDU \TOGO SWOJSTWA FORMALXNO
+R1 +
P 1 +
P 1 D
x (t) : xn (t ; n) e;ptdt = xn e;np  fxng.
0 n=0 n=0
pODROBNO OB \TOM PODHODE MOVNO PRO^ITATX U g. bREMERMANA 1].
tAK KAK PRI Re p > ln jqj
1 n ;np
q e = 1+ qe;p +(qe;p)2 +(qe;p)3 +  = 1;qe
+P 1 ,
;p
n=0
SPRAWEDLIWA SLEDU@]AQ FORMULA DISKRETNOGO PREOBRAZOWA-
NIQ lAPLASA GEOMETRI^ESKOJ PROGRESSII :
fqng :D +P1qn e;np = epe;p q .
n=0
hOROIJ PRIMER PRIMENENIQ DISKRETNOGO PREOBRAZOWA-
NIQ lAPLASA | OTYSKANIE FORMULY ^ISEL fIBONA^^I 2, T. E.
REENIE RAZNOSTNOGO URAWNENIQ xn+2 ; xn+1 ; xn = 0 S NA-
^ALXNYMI USLOWIQMI x0 =0 x1 =1 (c. 342). pOLAGAQ
fxng :D X (p) def= x0 + x1e;p + x2e;2p + x3e;3p +  ,
MOVNO PRIJTI K SOOTNOENIQM
1 hOTQ PRINQTO S^ITATX, ^TO EE WWEL ANGLIJSKIJ FIZIK dIRAK (TO^-
NEE, dIR\K Dirac Paul Adrien Maurice, 1902{1984), \TOJ \FUNKCIEJ"
OPERIROWALI I DO NEGO | NAPRIMER, kOI W OPUBLIKOWANNOM W 1827 G.
MEMUARE O RASPROSTRENENII WOLN (\Theorie de la propogation des ondes")
28], ser. I, t. I, p. 5{318 (KONKRETNO NA S. 28{29, 61, 63).
2 1
1
2
3
5
8
13
21
: : : (x = x = 1, A KAVDOE SLEDU@]EE ESTX
1 2
SUMMA DWUH PREDYDU]IH).
 345

fxn+1g :D x1 + x2 e;p + x3 e;2p + x4 e;3p +  = (X (p) ;x0)ep,

fxn+2g :D x2 + x3e;p + x4e;2p +  = (X (p); x0 ; x1e;p)e2p,
TAK ^TO PEREHOD W RAZNOSTNOM URAWNENII xn+2;xn+1;xn = 0
K IZOBRAVENIQM (S U^ETOM NA^ALXNYH USLOWIJ x0 =0 x1 =1)
PRIWODIT K URAWNENI@ (X(p) ; e;p)e2 p ; Xp (p)ep ; X(p) = 0, RE-
ENIEM KOTOROGO QWLQETSQ X (p) = e p;eep;1 . wOSSTANOWITX
PO \TOMU REENI@ SAMU POSLEDOWATELXNOSTX fxng PRO]E
2

1
WSEGO PUTEM RAZLOVENIQ DROBI e2 p;ep;1 NA PROSTYE:


e2 p ;ep;1 = (ep ;q1)(ep ;q2) = q1 ;q2 ep;q1 ; ep ;q2 ,
1 1 1 1 1
A SLEDOWATELXNO, p
ep = 1
ep ; ep , GDE q = 1 5 .
e2 p ;ep;1 q1 ;q2 ep;q1 ep ;q2 12 2
D
pOSKOLXKU fqng : epe;q , SLEDUET OKON^ATELXNYJ OTWET:
p
 p n  p n 
xn = p15 1+2 5 ; 1;2 5 , n = 1 2 : : : |
TAK NAZYWAEMAQ FORMULA bIN
E 1 ^ISEL fIBONA^^I .
kAK SLEDSTWIE, DLQ ^ISEL fIBONA^^I WYPOLNQETSQ (W PREDELE p PRI
x
n ! +1) \BOVESTWENNAQ (ZOLOTAQ ) PROPORCIQ" 2 : xnn+1 n;! 5;1
!+1 2 .
uPRAVNENIQ. 1. nAJTI DISKRETNOE
PREOBRAZOWANIE lAPLASA POSLE-
D ep 
DOWATELXNOSTI fng = 0
1
2
3
: : : oTWET: fng : (ep ;1)2 .
2. nAJTI FORMULU OB]EGO \LEMENTA POSLEDOWATELXNOSTI fxng, OPRE-
xn +xn+1 (PRI PROIZWOLXNYH x I x ).

DELQEMOJ SOOTNOENIEM xn+2 = 2 0 1
x 0 +2x1 n x0 ;x1
oTWET: xn = 3 +(;1) 32n;1 .
1Binet, Jacques (1786{1856) | FRANCUZSKIJ ASTRONOM I MATEMATIK.
2mENXAQ ^ASTX TAK OTNOSITSQ K BOLXEJ, KAK BOLXAQ K CELOMU.
bOVESTWENNOJ NAZWAL \TU PROPORCI@ ITALXQNSKIJ MATEMATIK pA^OLI
(Pacioli, Luca, 1445{1515) W KNIGE 41], WPERWYE WYEDEJ W 1509 G. S
ILL@STRACIQMI PRIQTELQ pA^OLI | lEONARDO DA wIN^I (1452{1519).
346
pRILOVENIE. bUKWY DREWNEGRE^ESKOGO PISXMA
nAPISANIE nAZWANIE pEREDAWAEMYJ ZWUK
A  ALXFA a]
B  BETA B]
;  GAMMA G]
%
DELXTA D]
E " \ PSILON e] (KRATKOE)
Z
DZETA DZ]
H  \TA e] (DOLGOE)
&  TETA T] (S PRIDYHANIEM)
I  IOTA I]
K  KAPPA K]
'  LAMBDA L]
M  M@ (MI) M]
N  N@ (NI) N]
( KSI KS]
O o o MIKRON o] (KRATKOE)
)  PI P]
P  RO R]
*  & (W KONCE SLOWA) SIGMA c]
T  TAU T]
+  I PSILON MEVDU I] I U]
 ' FI F]
X  HI x]
,  PSI PS]
- ! O MEGA o] (DOLGOE)
(" & | BOLXOJ,  o& | MALYJ, o& | GOLYJ, KRATKIJ)
 347
sPISOK CITIROWANNOJ LITERATURY1
1. bREMERMAN g. rASPREDELENIQ, KOMPLEKSNYE PEREMENNYE I
PREOBRAZOWANIQ fURXE. m.: mIR, 1968.
2. gARDI g. iNTEGRIROWANIE \LEMENTARNYH FUNKCIJ. m.{ l.:
onti, 1935.2
3. gILXBERT d., kON-fOSSEN s. nAGLQDNAQ GEOMETRIQ. M.: nAUKA,
1981.
4. gURWIC a. tEORIQ ANALITI^ESKIH I \LLIPTI^ESKIH FUNKCIJ.
m.{ l.: gtti, 1933.2
5. gURSA |. kURS MATEMATI^ESKOGO ANALIZA. t. II. m.{ l.: onti,
1936.2
6. dE^ g. rUKOWODSTWO K PRAKTI^ESKOMU PRIMENENI@ PREOBRA-
ZOWANIQ lAPLASA. m.: nAUKA, 1965.
7. kARATEODORI k. kONFORMNOE OTOBRAVENIE. m.{ l.: onti,
1934.2
8. kARTAN a. |LEMENTARNAQ TEORIQ FUNKCIJ ODNOGO I NESKOLX-
KIH KOMPLEKSNYH PEREMENNYH. m.: il., 1963.
9. kOLXMAN |. bERNARD bOLXCANO. m.: iZD-WO an sssr, 1955.
10. kURANT r. gEOMETRI^ESKAQ TEORIQ FUNKCIJ KOMPLEKSNOJ PE-
REMENNOJ. m.{ l.: onti, 1934.
11. lAWRENTXEW m. a., {ABAT b. w. mETODY TEORII FUNKCIJ
KOMPLEKSNOGO PEREMENNOGO. m.{ l.: gittl, 1951.
12. mARKUEWI^ a. i. tEORIQ ANALITI^ESKIH FUNKCIJ. m.{ l.:
gittl, 1950.
13. mATWIEWSKAQ g. p. o^ERKI ISTORII TRIGONOMETRII. tA-
KENT: \fan", 1990.2
14. oKUNEW l. q. wYSAQ ALGEBRA. m.{ l.: gittl, 1949.
1 pOMIMO PRIWEDENNOJ W TEKSTE. dLQ SRAWNITELXNO REDKIH I ZARU-
BEVNYH IZDANIJ UKAZANO, GDE IH MOVNO NAJTI.
2 iMEETSQ W rOSIJSKOJ GOSUDARSTWENNOJ BIBLIOTEKE.
348
15. rIMAN b. sO^INENIQ. m.{ l.: gittl, 1948.
16. tIT^MAR e. tEORIQ FUNKCIJ. m.{ l.: gittl, 1951.
17. fIHTENGOLXC g.m. kURS DIFFERENCIALXNOGO I INTEGRALXNO-
GO IS^ISLENIQ. t. III. m.: nAUKA, 1966.
18. fORD l. r. aWTOMORFNYE FUNKCII. m.{ l.: onti, 1936.1
19. |JLER l. wWEDENIE W ANALIZ BESKONE^NO MALYH. t. 1. m.{ l.:
onti, 1936.
20. |JLER l. tRI STATXI PO MATEMATI^ESKOJ KARTOGRAFII. m.:
gEODEZIZDAT, 1959.1
21. Argand R. Essai sur une maniere de representer les quantites
imaginaires dans les constructions geometriques. 2-me edition.
Paris, 1874.1
22. Borel E. Lecons sur les fonctions monogenes uniformes d'une
variable complexe. Paris, 1917.1
23. Briot et Bouquet. Theorie des fonctions elliptiques. 2-me edition.
Paris, 1875.1
24. Carson J.R. Electric circuit theory and the operational calculus.
New York{London, 1926.1
25. Casorati F. Teorica delle funzioni di variabili complesse. V. I.
Pavia, 1868.1 ,2
26. Cauchy A.-L. Cours d'Analyse de l'E  cole Royale Polytechnique.
Paris, 1821.2
27. Cauchy A.-L. Memoire sur les integrales de!nies. Paris, 1825.1
28. Cauchy A.-L. "uvres completes. Ser. I { II. Paris, 1887{1974.1 ,2
29. da Cunha J.-A. Principes mathematiques. Bordeaux, 1811.1
30. Descartes R. La geometrie (nouvelle edition). Paris, 1927.2
31. Euler L. Opera omnia, series prima. V. VI. Lipsiae et Berolini,
1921.1
1 iMEETSQ W rOSSIJSKOJ GOSUDARSTWENNOJ BIBLIOTEKE.
2 iMEETSQ W BIBLIOTEKE MEH.- MAT. F -TA mgu.
 349
32. Euler L. Opera omnia, series prima. V. XIX. Turici, 1932.1
33. Gauss C. F. Werke. Gottingen, 1863{1933.2
34. Gies J., Gies F. Leonard of Pisa and the new mathematics of
the middle ages. New York, 1969.1
35. Hamilton W.R. Lectures on quaternions. London{Cambridge,
1853.2
36. Heaviside O. Electromagnetic theory. V. II. London, 1899.1
37. Lagrange. Theorie des fonctions analytiques. Paris, 1813.1 ,2
38. Maclaurin C. A treatise of #uxions. Edinburgh, 1742.2
39. Neumann C. Vorlesungen uber Riemann's Theorie der abel-
schen Integrale. Leipzig, 1865.1
40. Ore O. Cardano the gambling scholar. Prinston, N.-J., 1953.1
41. Pacioli L. De divina proportione. Milano, 1956.1
42. Scott J.F. The mathematical work of John Wallis. New York,
1981.1
43. Weierstrass K. Mathematische Werke. Berlin, 1894{1927.2
44. Wessel C. On the Analytical Representation of Direction. An
Attempt Applied Chie#y to Solving Plane and Spherical Poly-
gons. Copenhagen, 1999.2

1 iMEETSQ W rOSSIJSKOJ GOSUDARSTWENNOJ BIBLIOTEKE.

2 iMEETSQ W BIBLIOTEKE MEH.- MAT. F -TA mgu.
350
pREDMETNYJ UKAZATELX
aBELQ TEOREMA 41
aLGEBRAI^ESKAQ FUNKCIQ 52{53
aNALITI^ESKAQ FUNKCIQ 105
aNALITI^ESKOE PRODOLVENIE 202
aNALITI^NOSTX 106
aRGUMENT KOMPLEKSNOGO ^ISLA 15
bERNULLI ^ISLA 192
bESKONE^NO UDALENNAQ TO^KA
(BESKONE^NOSTX) 22
bINE FORMULA 345
\bOVESTWENNAQ PROPORCIQ" 345
wEJERTRASSA TEOREMA O POSLE-
DOWATELXNOSTQH ANALITI^ES-
KIH FUNKCIJ 174
; (kAZORATI { sOHOCKOGO) TEORE-
MA 220
wERHNIJ PREDEL 27
wETWLENIE 69
wETWLENIQ TO^KA 62
wETWX (ODNOZNA^NAQ) 61
wOSSTANOWLENIE ANALITI^ESKOJ
FUNKCII PO EE DEJSTWITELX-
NOJ (MNIMOJ) ^ASTI 113{115
wY^ET 229
gAMMA-FUNKCIQ 315
gARMONI^ESKAQ FUNKCIQ 115
gIDROMEHANI^ESKIJ SMYSL PROIZ-
WODNOJ 83
gIPERBOLI^ESKIE KOSINUS I SINUS
38
gLAWNOE ZNA^ENIE INTEGRALA 251
gLADKAQ DUGA 117
; ; ORIENTIROWANNAQ 121
gLADKOE SOEDINENIE DUG 120{121
gOLOMORFNOSTX 106
gRANICA OBLASTI 149
dELENIE STEPENNYH RQDOW 39
dELXTA - FUNKCIQ (dIRAKA) 344
dISKRETNOE PREOBRAZOWANIE lA-
PLASA 343
dIFFERENCIROWANIE IZOBRAVENIQ
317
; ORIGINALA 316
dIFFERENCIRUEMOSTX FUNKCII 72
dROBNO -LINEJNAQ FUNKCIQ, OTO-
BRAVENIE 89
vORDANA LEMMA 248{249
; SWOJSTWO 144
vUKOWSKOGO FUNKCIQ 100
zAPAZDYWANIE ORIGINALA 318
\zOLOTAQ PROPORCIQ" 345
iZOBRAVENIE (PO lAPLASU) 309
; PERIODI^ESKOGO ORIGINALA 320
; SWERTKI 321
iZOLIROWANNAQ OSOBAQ TO^KA 212
iNDEKS ZAMKNUTOGO KONTURA 138
iNTEGRAL WDOLX PUTI (KLASSA C 1 )
127
; (TIPA) kOI 166{167
; PO KUSO^NO -GLADKOMU KONTURU
127
; lAPLASA 309
; |JLERA 2-GO RODA 315
iNTEGRALA OCENKA 133
iNTEGRALY fRENELQ 273
iNTEGRALXNAQ FORMULA kOI 165
kAZORATI { sOHOCKOGO { wEJER-
TRASSA TEOREMA 220

kARDANO FORMULA 12
kARTA mERKATORA 48
kOLXCO SHODIMOSTI (OBOB]ENNOGO
STEPENNOGO RQDA) 29
kOMPLEKSNAQ PLOSKOSTX 5
; ; KONE^NAQ, RASIRENNAQ 22
kOMPLEKSNYE ^ISLA 8, 10
kOMPLEKSNYJ POTENCIAL 85
kONTUR (KUSO^NO -GLADKIJ, GLAD-
KIJ, ZAMKNUTYJ) 121
kONFORMNOSTX OTOBRAVENIQ 81
kORENX IZ KOMPLEKSNOGO ^ISLA 6,
kOI INTEGRAL 166
; TEOREMA 151
; INTEGRALXNAQ FORMULA
; NERAWENSTWA DLQ KO\FFICI-
ENTOW tEJLORA I lORANA 194
; FORMULA DLQ PROIZWODNYH 172
kOI { aDAMARA TEOREMA 27
kO\FFICIENT LOKALXNOGO RASTQ-
VENIQ 82
kRATNOSTX (PORQDOK) NULQ 198
kRITERIJ kOI SHODIMOSTI ^IS-
LOWOJ SLEDOWATELXNOSTI 18
; ; ; ^ISLOWOGO RQDA 25{26
; SU]ESTWOWANIQ PROIZWODNOJ 73
kRUG SHODIMOSTI (STEPENNOGO RQ-
DA) 28
\kRUGOWOE" SWOJSTWO DROBNO -LI-
NEJNYH OTOBRAVENIJ 92
kUSO^NO -GLADKIJ KONTUR 121
; ; BEZ SAMOPERESE^ENIJ 123
; ; ZAMKNUTYJ 121
lAPLASA INTEGRAL 309
; PREOBRAZOWANIE 309
; ; DISKRETNOE 343
lEMMA vORDANA 248{249
; O PROIZWODNOJ INTEGRALA PO
351
PARAMETRU 169
; O SU]ESTWOWANII PERWOOBRAZ-
NOJ 159{160
; OB INTEGRALAH PO ZAMKNUTYM
LOMANYM 157
; OB INTEGRALE PO TREUGOLXNIKU
154
; {WARCA 306
lEMMY OB INTEGRALAH PO DUGAM
OKRUVNOSTEJ 247{249
lIUWILLQ TEOREMA 176, 197, 225
lOGARIFM 43
lOMANAQ (ORIENTIROWANNAQ) 123
lORANA RAZLOVENIE, RQD 187
; TEOREMA 183
mAKLORENA RAZLOVENIE, RQD 187
mERKATORA PROEKCIQ, KARTA 48
mNIMAQ ^ASTX ^ISLA 14
mNIMYE ^ISLA 13
mNOGOZNA^NAQ FUNKCIQ 45, 59
; PERWOOBRAZNAQ 135
mNOVESTWO ZAMKNUTOE 126
; LINEJNO SWQZNOE 109
; OTKRYTOE 107
; SWQZNOE
; SHODIMOSTI RQDA 26
; TO^EK KONTURA 126
mODULX KOMPLEKSNOGO ^ISLA 15
mONOGENNOSTX 106
mORERY TEOREMA 173
mUAWRA FORMULA 15{16
nEIZOLIROWANNAQ OSOBAQ TO^KA 212
nEKASATELXNOE STREMLENIE K EDI-
NI^NOJ OKRUVNOSTI 41
nEPODWIVNAQ TO^KA DROBNO -LI-
NEJNOGO OTOBRAVENIQ 90
nEPRERYWNOSTX FUNKCII 19
nERAWENSTWA kOI DLQ KO\FFICI-
352
ENTOW tEJLORA I lORANA 194
; TREUGOLXNIKA 17
nULI ANALITI^ESKIH FUNKCIJ 198
oBLASTX 107
; WNENQQ, WNUTRENNQQ 144
; ZWEZDNAQ 162
; ODNOSWQZNAQ 149
oBOB]ENNYJ STEPENNOJ RQD 29
oBRAZ TO^KI, MNOVESTWA 285
oGRANI^ENNOSTX FUNKCII 19
oDNOZNA^NYE WETWI 61
; ; ARGUMENTA 65
; ; LOGARIFMA, STEPENI 68
oKRESTNOSTX TO^KI 18
; BESKONE^NOSTI 23
oRIGINAL 309
oRIENTIROWANNAQ GLADKAQ DUGA 121
; LOMANAQ 123
oSOBAQ TO^KA (ANALITI^ESKOJ
FUNKCII) 209
; ; IZOLIROWANNAQ, NEIZOLIRO-
WANNAQ 212
; ; SU]ESTWENNO OSOBAQ 213, 220
; ; USTRANIMAQ 209, 213, 216
oTOBRAVENIE 78, 285
; DROBNO -LINEJNOE 89
; KONFORMNOE 81{82
oCENKA INTEGRALA PO KONTURU 133
pERWOOBRAZNAQ 133
pEREDATO^NAQ FUNKCIQ 337
pIKARA TEOREMA 221
pLOSKOSTX KOMPLEKSNAQ 5
; ; RASIRENNAQ 22
pOKAZATELX ROSTA ORIGINALA 311
pOL@S (FUNKCII) 213{216, 218
pOLQRNAQ (TRIGONOMETRI^ESKAQ)
FORMA KOMPLEKSNOGO ^ISLA 15
pOSTOQNSTWO RASTQVENIQ 82
pORQDOK POL@SA 214
pOTENCIALXNAQ FUNKCIQ 84
pRAWILXNAQ TO^KA 211
pREDEL (FUNKCII) 18{19
pREOBRAZOWANIE lAPLASA 309
; ; DISKRETNOE 343
pRINCIP ARGUMENTA 275
; LOKALXNOJ ODNOLISTNOSTI 289
; MAKSIMUMA MODULQ 288
; NEPRERYWNOGO PRODOLVENIQ 292
; SIMMETRII (rIMANA {{WARCA)
295
; SOOTWETSTWIQ GRANIC 291
; SOHRANENIQ OBLASTI 286
pROEKCIQ mERKATORA 48
pROIZWODNAQ ODNOZNA^NYH WETWEJ
LOGARIFMA, STEPENI 78
; SUMMY OBOB]ENNOGO STEPENNO-
GO RQDA 72
; SUMMY STEPENNOGO RQDA 29
; FUNKCII KOMPLEKSNOJ PEREMEN-
NOJ 71
pUTX (NA PLOSKOSTI C ) 107, 124
; KLASSA C 1 124
; OBHODA KONTURA 124
rAWNOMERNAQ NEPRERYWNOSTX
(FUNKCII NA MNOVESTWE) 19
rAZLOVENIE MEROMORFNYH FUNK-
CIJ W RQDY PROSTYH DROBEJ 238
; PRAWILXNOJ RACIONALXNOJ DRO-
BI NA PROSTYE
; tEJLORA (mAKLORENA), lORANA
187
rAZNOSTNOE URAWNENIE 341
rASIRENNAQ KOMPLEKSNAQ PLOS-
KOSTX 22
rEGULQRNOSTX 106
rIMANA TEOREMA 308

rIMANOWA POWERHNOSTX 59, 300
; ; ARGUMENTA, LOGARIFMA 60{61
; ; KORNQ n-J STEPENI 63{64
; ; OBRATNOJ K FUNKCII vUKO-
WSKOGO 70
rUE TEOREMA 278
rQD, EGO ^ASTI^NYE SUMMY, SHODI-
MOSTX, SUMMA 25
;
; SUMMIROWANIE PO aBEL@ 42
; lORANA 187
; ;
EGO GLAWNAQ I PRAWILXNAQ
^ASTI 213
; tEJLORA (mAKLORENA) 33, 187
sWERTKA FUNKCIJ 321
sWOJSTWO EDINSTWENNOSTI RAZLO-
VENIJ tEJLORA I lORANA 188
; vORDANA 144
; IZOLIROWANNOSTI NULEJ ANALI-
TI^ESKIH FUNKCIJ 200
; KONFORMNOSTI 81
; ; DROBNO -LINEJNOGO OTOBRAVE-
NIQ 92
; LINEJNOSTI PREOBRAZOWANIQ
lAPLASA 315
; PODOBIQ 318
; SOHRANENIQ SIMMETRII (DROB-
NO -LINEJNOuj OTOBRAVENIQ 94
sWQZNOE MNOVESTWO 109
sISTEMA KOMPLEKSNYH ^ISEL 10
sOPRQVENNYE GARMONI^ESKIE
FUNKCII 116
; ^ISLA 17
sOHOCKOGO (kAZORATI { wEJER-
TRASSA) TEOREMA 220
sOHRANENIE UGLOW 81
sTEPENNOJ RQD 26
sTEREOGRAFI^ESKAQ PROEKCIQ 21
sUMMIRUEMOSTX RQDA PO aBEL@ 42
353
sU]ESTWENNO OSOBAQ TO^KA 213{215,
220
sFERA rIMANA (nEJMANA) 22
sHODIMOSTX POSLEDOWATELXNOSTI 18
; ; FUNKCIJ, RAWNOMERNAQ WNUT-
RI OBLASTI 174
; RQDA 25
tEJLORA RAZLOVENIE, RQD 187
; TEOREMA 183, 195
tEOREMA aBELQ 41
; ANALITI^NOSTI IZOBRAVENIQ 313
; wEJERTRASSA O POSLEDOWATELX-
NOSTQH ANALITI^ESKIH FUNK-
CIJ 174
; EDINSTWENNOSTI 201
; ; OTOBRAVENIQ 305
; kAZORATI { sOHOCKOGO { wEJER-
TRASSA 220
; kOI 151
; ; DLQ KOLXCA 178
; ; O PEREMNOVENII RQDOW 34
; ; OB INTEGRALE PO GRANICE
ZWEZDNOJ OBLASTI 162
; kOI { aDAMARA 27
; lORANA 183
; lIUWILLQ 176, 197, 225
; mORERY 173
; O WY^ETAH 233
; O DELENII STEPENNYH RQDOW 39
; O PEREMNOVENII STEPENNYH
RQDOW 34
; O PODSTANOWKE STEPENNOGO RQDA
W STEPENNOJ RQD 38
; O PROIZWODNOJ SUMMY STEPENNO-
GO RQDA 29
; O PROIZWODNYH ANALITI^ESKOJ
FUNKCII 172
; O PROIZWODNYH INTEGRALA kO-
354
I 168 fORMULA bINE 345
; O RAZLOVENII PRAWILXNOJ RA- ; kARDANO 12
CIONALXNOJ DROBI NA PROSTYE ; kOI DLQ PROIZWODNYH 172
225 ; mUAWRA 15{16
; O SU]ESTWOWANII KORNQ U MNO- ; nX@ TONA { lEJBNICA 133
GO^LENA 197, 225 ; |JLERA 37
; OB OBRATNOJ FUNKCII 302 fRENELQ INTEGRALY 273
; OB OBRA]ENII PREOBRAZOWANIQ fROBENIUSA TEOREMA 6
lAPLASA 323 fUNKCIQ ALGEBRAI^ESKAQ 52{53
; pIKARA 221 ; ANALITI^ESKAQ 105
; ; \BOLXAQ", \MALAQ" 222 ; GARMONI^ESKAQ 115
; rIMANA 308 ; ; SOPRQVENNAQ 116
; rUE 278 ; GOLOMORFNAQ 105{106
; SU]ESTWOWANIQ IZOBRAVENIQ 311 ; DROBNO { LINEJNAQ 52, 89
; tEJLORA 180, 195 ; vUKOWSKOGO 100
; fROBENIUSA 6 ; LINEJNAQ 52, 89
tEOREMY RAZLOVENIQ 327 ; LOGARIFMI^ESKAQ 43
tO^KA WETWLENIQ MNOGOZNA^NOJ ; MEROMORFNAQ 238
FUNKCII 62 ; MONOGENNAQ 105
; ; KORNQ n-J STEPENI 63 ; MONODROMNAQ 105
; ; ARGUMENTA 66 ; OBRATNAQ 302
; NEPODWIVNAQ (DROBNO { LINEJ- ; ODNOLISTNAQ 286
NOGO OTOBRAVENIQ) 90 ; PEREDATO^NAQ 337
; OSOBAQ (ANALITI^ESKOJ FUNK- ; RACIONALXNAQ 52
CII) 209 ; REGULQRNAQ 105
; ; IZOLIROWANNAQ 212 ; SINEKTI^ESKAQ 105
; ; NEIZOLIROWANNAQ 212 ; STEPENNAQ 54
; ; USTRANIMAQ 209, 213{216 ; TOKA 84
; SU]ESTWENNO OSOBAQ 213{215, ; TRANSCENDENTNAQ 53
220 ; CELAQ 105
uSLOWIQ kOI { rIMANA (D'aLAM- ;; ;\KSPONENCIALXNAQ
RACIONALXNAQ 52
36
BERA { |JLERA) 73{74
; ; W POLQRNYH KOORDINATAH 77 ; \LEMENTARNAQ 51
uSLOWIQ POSTOQNSTWA ANALITI^ES- ~ISLA bERNULLI 192
KOJ FUNKCII W OBLASTI 112 ; KOMPLEKSNYE 8{10
uSTRANIMAQ OSOBAQ TO^KA 209, ; MNIMYE, ^ISTO MNIMYE 13
213{216 ; SOPRQVENNYE 17
fIBONA^^I ^ISLA 344 ; fIBONA^^I 344
 355
oGLAWLENIE

pREDISLOWIE : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 3
I. ~TO NAZYWA@T KOMPLEKSNOJ PLOSKOSTX@
I W ^EM EE OTLI^IE OT DEJSTWITELXNOJ : : : : : : : : : : : : : : 5
II. kAK OPERIRU@T SO STEPENNYMI RQDAMI : : : : : : : : : : : : : 25
III. kAKIE FUNKCII NAZYWA@T \LEMENTARNYMI
I PO^EMU SREDI NIH ESTX MNOGOZNA^NYE : : : : : : : : : : : : 43
IV. ~TO NAZYWA@T ODNOZNA^NYMI WETWQMI
I TO^KAMI WETWLENIQ MNOGOZNA^NYH FUNKCIJ : : : : : : 59
V. w ^EM SUTX PONQTIQ PROIZWODNOJ FUNKCII
KOMPLEKSNOJ PEREMENNOJ : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :71
VI. kAKIMI SWOJSTWAMI OBLADA@T OTOBRAVENIQ
DROBNO -LINEJNYMI FUNKCIQMI : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 89
VII. kAKIE MNOVESTWA NA PLOSKOSTI C NAZYWA@T
OBLASTQMI, A FUNKCII | ANALITI^ESKIMI: : : : : : : : :105
VIII. kAK WWODITSQ INTEGRAL PO KOMPLEKSNOJ
PEREMENNOJ : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 117
IX. ~TO NAZYWA@T INDEKSOM ZAMKNUTOGO KONTURA
I NA ^TO ON UKAZYWAET : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 135
X. kAKU@ OBLASTX NAZYWA@T ODNOSWQZNOJ
I ^TO UTWERVDAET TEOREMA kOI : : : : : : : : : : : : : : : : : 149
XI. ~TO WYRAVAET INTEGRALXNAQ FORMULA kOI
I KAKOWY SWOJSTWA INTEGRALA kOI : : : : : : : : : : : : : : : 165
XII. kAK OPERIRU@T TEOREMOJ I INTEGRALXNOJ
FORMULOJ kOI I ^TO UTWERVDA@T
TEOREMY tEJLORA I lORANA : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 177
XIII. ~TO SLEDUET IZ TEOREMY tEJLORA : : : : : : : : : : : : : : : : : : 195
XIV. kAK WYDELQ@T I KLASSIFICIRU@T OSOBYE TO^KI
ANALITI^ESKIH FUNKCIJ: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 209
 356
XV. ~TO NAZYWA@T WY^ETAMI ANALITI^ESKIH
FUNKCIJ I KAK IMI OPERIRU@T : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 229
XVI. kAK, PRIMENQQ WY^ETY, WY^ISLQ@T INTEGRALY
PO NEZAMKNUTYM KONTURAM : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 247
XVII. w ^EM SOSTOIT PRINCIP ARGUMENTA
I ^TO UTWERVDAET TEOREMA rUE : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 275
XVIII. kAKIE OB]IE PRINCIPY SWOJSTWENNY
OTOBRAVENIQM ANALITI^ESKIMI FUNKCIQMI : : : : : : : : : 285
XIX. ~TO TAKOE PREOBRAZOWANIE lAPLASA
I KAKOWY EGO SWOJSTWA : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 309
XX. kAK OPERIRU@T PREOBRAZOWANIEM lAPLASA : : : : : : : : : : : : 331
pRILOVENIE. bUKWY DREWNEGRE^ESKOGO PISXMA : : : : : : : :346
sPISOK CITIROWANNOJ LITERATURY : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 347
pREDMETNYJ UKAZATELX : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 350