GUSHT 2017 NGJALLJA 1

NGJALLJA
Nr. 8 (295) Viti XXV i botimit GUSHT 2017 Çmimi 20 lekë

Liturgji Hyjnore festive me rastin e 2 Gushtit

- U kremtua me gëzim e madhështi 25-vjetori i zgjedhjes dhe fronëzimit

të Kryepiskopit Anastas në krye të Kishës sonë -

Ringritja kanonike e Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë ka dy data themelore: 24
Qershorin, që është edhe më e rë-
ndësishmja, kur Fortlumturia e
Tij, Anastasi, u zgjodh nga Pa-
triarkana e Konstandinopojës
Kryehierark i Kishës së rrënu-
ar nga ateizmi të Shqipërisë, dhe
2 Gushtin, kur në Kishën e Un-
gjillëzimit, me anë të Shërbesës
së Fronëzimit, Kryepiskopi i ri
u paraqit para grigjës së tij. Këto
dy ngjarje do të shënonin 25 vjet
më parë fillimin e një mrekullie:
atë të ringritjes së pashoqe nga
hiri të Kishës Orthodhokse Auto-
qefale të Shqipërisë dhe të ecjes
së saj përpara, përparim që va-
zhdon edhe sot.
Në këtë përvjetor të shënuar,
pjesëtarët e Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë i kanë
zemrat plot gëzim e mirënjohje,
për atë që e bëri të mundur këtë
mrekulli, që u lut, e projektoi, e
realizoi dhe e mbështeti edhe në
momentet më të vështira, për
Kryepiskopin e Tiranës, Durrësit
dhe të Gjithë Shqipërisë, Ana-
stasin. Edhe në momentet më të
vështira, ai pati bekime të boll-
shme nga Perëndia për ta kryer
këtë mrekulli dhe mbështetjen e
patundur të besimtarëve ortho-
dhoksë të Shqipërisë.
Me këtë rast, në Katedralen e
Tiranës “Ngjallja e Krishtit”, u
zhvillua Liturgjia Hyjnore pane-
gjirike, ku morën pjesë anëtarët e
Sinodit të Shenjtë të Kishës sonë,
Mitropoliti i Beratit, Ignati; Mitro-
politi i Korçës, Joani; Mitropoliti
i Gjirokastrës, Dhimitri; Mitro-
politi i Apollonisë dhe Fierit, Ni-
kolla; Mitropoliti i Elbasanit,
Andoni; Mitropoliti i Amantias,
Nathanaili dhe Episkopi i Bylisit,
Asti. Ishin të pranishëm dhe mjaft
prej tyre meshuan, klerikët e parë
orthodhoksë të dorëzuar në ato
vite nga Kryepiskopi, pasi mba-
ruan Seminarin e sapohapur në
Durrës. Gjithashtu, përveç besim-
tarëve të shumtë kryeqytetas, që
mbushën kishën, megjithëse ish-
te ditë pune dhe me temperatura
moti ekstreme, kishin ardhur edhe
shumë besimtarë nga të gjitha
Mitropolitë, për t’i shprehur urimet
dhe mirënjohjen Kryebariut të
tyre.
Në fund të Liturgjisë Hyjnore,
Mitropoliti i Korçës, Hirësi Joani,
uroi Kryepiskopin Anastas dhe
foli për veprën dhe kontributin e
tij të jashtëzakonshëm. Më pas, e
mori fjalën Fortlumturia e Tij,
Kryepiskopi Anastas, i cili falë-
nderoi për urimet, por edhe kujtoi
rrugën që u ndoq për të ardhur de-
(vijon në faqen 2)
2 NGJALLJA
- U kremtua me gëzim e madhështi 25-vjetori i zgjedhjes dhe fronëzimit
të Kryepiskopit Anastas në krye të Kishës sonë -
(vijon nga faqja 1)
më të mira nga Kryepiskopata
ri aty ku ndodhemi. Ai theksoi dhe nga Mitropolitë, që u shoqë-
veçanërisht, se këto arritje janë ruan me duartrokitje të vazhdue-
vetëm pikënisja për të ecur më shme. Moment kulmor i veprimta-
përpara dhe përmendi një sërë risë ishte një dokumentar me
projektesh të rëndësishme, që
janë në realizim ose do të filloj-
në së shpejti në fusha të ndrysh-
me të veprimtarisë së Kishës so-
në.
Pjesë e këtyre kremtimeve
ishte edhe koncerti festiv i për-
gatitur nga rinia orthodhokse,
me këngë kishtare, si dhe këngë e
valle popullore. Ai u zhvillua në
sallën e madhe të veprimtarive të
Katedrales, të mbushur plot e për-
plot. Në skenë u ngjitën grupet
25 vjet më parë
Kërkesë e Këshillit të Përgjithshëm Kishtar
për zgjedhjen e Imzot Anastasit në krye të Kishës sonë
Tërëshenjtëri,
Me Hirin hyjnor, riorganizimi i Kishës Orthodhokse Autoqefale të
Shqipërisë, me përpjekjet e anëtarëve të saj besimtarë dhe me iniciativat
e ndritshme kishtare të Patriarkanës Ekumenike, të Qendrës së Nderu-
ar të Orthodhoksisë dhe të veprimeve të urta e të palodhshme të Ekzar-
kut të Patriarkanës Ekumenike, Mirtopolitit Prof. Anastas, po ecën në
mënyrë të jashtëzakonshme. Me dhjetëra famulli orthodhokse janë ringri-
tur në tërë vendin, me këshilla kishtarë të zgjedhur, shumë kisha ripërtë-
rihen e rindërtohen, klerikë të rinj po hirotonisen, përherë e më shumë
pagëzime e mistere të tjera po kryhen. Kursi teologjik-hieratik me 58
studentë, gjatë katërmujorit të fundit shënoi një sukses të veçantë. Pash-
ka e sivjetshme u festua me pjesëmarrjen e mijëra besimtarëve ortho-
dhoksë në kishat e qyteteve dhe fshatrave në tërë Shqipërinë. Udhëheqja
e re e vendit, e zgjedhur në mënyrë demokratike, e nderoi në mënyrë të
veçantë Kishën tonë me letra përshëndetjeje, deklarata, vizita zyrtare të
Shkëlqesisë së Tij, z. Sali Berisha, President i Republikës, Shkëlqesisë së
Tij Aleksandër Meksi, Kryeministër, Shkëlqesisë së Tij Pjetër Arbnori,
Kryetar i Parlamentit dhe të kuadrove të tjerë të saj të shquar. Transmetimi
shumorësh i Shërbesës së Pashkës nga TV Shtetëror vuri në dukje në
gjithë Shqipërinë rëndësinë, bukurinë dhe vlerën e Orthodhoksisë. Me
mijëra njerëz kërkojnë ta njohin atë më mirë.
Por, që Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë të mund t’u për-
gjigjet kërkesave të mëdha dhe urgjente të kohës dhe nevojave të saj të
shumta, por edhe të sigurohet tërësia e saj nga futjet dhe ndërhyrjet e
qendrave të tjera kishtare dhe, së fundi që ajo të mund të përfaqësohet
në mënyrë kanonike dhe plotësisht në të gjitha mbledhjet e punimet e Ki-
GUSHT 2017
filmime nga vitet e para të veprim- rje të paharruara dhe nga më të
tarisë së Kryepiskopit Anastas rinjtë, që duke i njohur mund të
(deri në vitin 1995), që u ndoq me kuptojnë përpjekjet e jashtëza-
shumë interes si nga më të moshu- konshme për të arritur këtu ku
arit, që rikujtuan ato vite dhe ngja- jemi sot.
shës Orthodhokse dhe në përgjithësi të marrë pjesë në mënyrë të barabar-
të në të gjitha veprimtaritë ndër të krishtera, mendojmë se paraqitet ne-
voja që të ketë, sa më shpejt që të jetë e mundur, një Hierarki të aftë e të
përshtatshme, të cilën e ka zhdukur persekutimi shumë i gjatë ateist.
Prandaj i paraqesim me devocion Kishës Mëmë të Konstandinopo-
jës lutjen që, duke u mbështetur në interesimin e njohur dhe në kujdesin
kanonik të saj për Kishën Orthodhokse në vuajtje, dhe si Kryekishë ndër-
mjet Kishave Orthodhokse, si edhe si Kishë që i akordoi Autoqefalinë
bijës së saj, të veprojë gjithçka duhet, në bazë të së drejtës dhe detyrës,
në mënyrë që të plotësohet formimi kanonik dhe struktura e Kishës Or-
thodhokse Autoqefale të Shqipërisë që tashmë ekziston, që ajo të mund
t’u përgjigjet kanonikisht me forcat e veta nevojave gjithnjë në rritje si
brenda ashtu dhe jashtë saj.
Këtë letër do t’ia dorëzojë Kreut Tuaj të Lartë të Përndershëm një
përfaqësi e Këshillit të Përgjithshëm Kishtar të Kishës Orthodhodhokse
Autoqefale të Shqipërisë, e përbërë nga të përndershmit Atë Gaqo Petri,
Atë Kozma Qirjo dhe nga të nderuarit Dhimitër Beduli dhe Aleko Dhima,
të autorizuar për çdo propozim dhe veprim të mëtejshëm.
Mbi këto, duke shprehur përsëri mirënjohjen e orthodhoksëve të
Shqipërisë për çdo gjë të çmuar që ka bërë Kisha Mëmë e Konstandi-
nopojës për rregullat kanonike të Kishës Orthodhokse Autoqefale të
Shqipërisë, mbetet
Me respekt shumë të thellë në Jisu Krishtin.
Këshilli i Përgjithshëm Kishtar
i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
Tiranë, më 30 maj 1992
GUSHT 2017 NGJALLJA 3

Kryepiskopi Anastas
në krahinën me tradita orthodhokse të Shpatit
- Në të kremten e Metamorfozës kreu Liturgjinë Hyjnore në Gjinar -

6 Gushti, e kremtja e madhe e

Metamorfozës së Shpëtimtarit,
këtë vit ishte e veçantë për banorët
e krahinës me tradita të Shpatit,
në Mitropolinë e Elbasanit. Ata
kishin mes tyre Kryepiskopin
Anastas, i Cili kishte ardhur për
të festuar bashkë me ta. Kryepi-
skopi mbërriti në pasditen e da-
tës 5 gusht dhe në mëngjes u drej-
tua për të kryer Liturgjinë Hyjnore
në kishën e Ngjitjes së Zotit Krisht
në Qiell (Analipsit), në Gjinar, që
është edhe qendra e zonës. Kjo
kishë u ndërtua në vitin 1996 me
elemente parafabrikate dhe u
rikonstruktua plotësisht në vitin
2009, gjithmonë me kujdesin dhe
fondet e Fortlumturisë së Tij.
Për ta pritur Kryepiskopin, ki-
shin dalë shumë besimtarë nga
Gjinari dhe zona përreth, ku binte
në sy veçanërisht numri i madh
i fëmijëve dhe të rinjve, si dhe
veshjet karakteristike të zonës.
Nuk mungonte edhe atmosfera
festive që krijonin instrumentet
muzikore popullore, që e shoqë-
ruan deri në hyrje të saj. Krye-
piskopi Anastas meshoi së bashku
me Mitropolitin e Elbasanit, Shpa-
tit dhe Librazhdit, Andonin, Mitro-
politin e Amantias, Nathanailin,
dhe klerikë të zonës.
Gjatë Liturgjisë, Kryepiskopi i
dha titullin “Stavrofor”, priftit të
kësaj enorie, atë Jani Ranxhës,
ndërsa në fund iu drejtua besim-
tarëve duke folur për kuptimin e
së kremtes dhe lidhjen e ngushtë
që ka ndjerë gjithmonë me këtë
krahinë me tradita në besim.
Pastaj, në emër të besimtarëve,
Mitropoliti Andon falënderoi
Fortlumturinë e Tij për këtë vizitë
dhe kujdesin e treguar gjatë gjithë
këtyre viteve. Në fund të Liturgjisë
u krye bekimi i rrushit, që, siç është
traditë në Kishën tonë Ortho-
dhokse, bëhet në datën 6 gusht.
Pas Liturgjisë, në një mjedis të
bukur natyror mes pishave, u dha
një shfaqje artistike, me pjesë-
marrjen e fëmijëve të kampit ditor,
grupit karakteristik të zonës etj.
Ata iu drejtuan Kryepiskopit me
fjalë të ngrohta mirënjohjeje dhe
urime për gjithë çfarë ka bërë për
ta dhe morën duartrokitje e
bekime prej tij. Madje Krye-
piskopi u ngrit dhe qëndroi në
mes të valltarëve, që e rrethuan
me entuziazmin e tyre. Në fund,
Kryepiskopi u shpërndau ikona
dhe u dha bekimet e tij të gjithë
pjesëmarrësve.
Kryepiskopi Anastas bëri
edhe një vizitë në fshatin e largët
Zavalinë, pavarësisht tempera-
turave të larta dhe rrugës mjaft të
dëmtuar. Por më parë, Fortlumtu-
ria e Tij ndaloi në fshatin Nezhan,
në shtëpinë e atë Kosta Pëllumbit,
94 vjeç, ndoshta i vetmi klerik i
mbetur nga brezi i para viteve 90.
Më pas ndalesa ishte në kishën e
(vijon në faqen 4)
4 NGJALLJA GUSHT 2017

Kryepiskopi Anastas
në krahinën me tradita orthodhokse të Shpatit
(vijon nga faqja 3) shtimin dhe klerikët e shumtë që përveç ndërtimit të disa kishave, llimi për përmirësimin e gjendjes
ka nxjerrë, si dhe nxënësit e shum- qendrës rinore etj., me kujdesin e ekonomike, sidomos nëpërmjet
Shën Gjergjit në Zavalinë, ku u të e të dalluar që kanë përfunduar drejtpërdrejtë të Kryepiskopit zyrës “Diakonia Agapes” të
prit nga besimtarët dhe atë Sotir Akademinë Teologjike dhe Liceun Anastas, në këtë krahinë janë Kishës, projekte që vazhdojnë
Toçi. Aty u krye Paraklisi i Vogël “Kryqi i Nderuar” etj. Gjithashtu, zbatuar projekte të shumta zhvi- edhe sot.
i Hyjlindëses dhe u mbyll me një
vizitë në njësinë administrative.
Krahina e Gjinarit ka pasur
tradita të hershme orthodhokse,
ku mund të veçojmë dy kishat e
shekullit XVI: në Shelcan dhe
Valsh, “Shën Nikolla” dhe “Shën
Parashqevia”, të pikturuara nga
ikonografi i madh, protopapa
Onufër. Shpati përmendet edhe
për një veçori tjetër unike. Në
kulmin e represionit osman, që
kërkonte t’u ndërronte me çdo
kusht besimin, për t’i shpëtuar atij,
mjaft banorë u deklaruan mysli-
manë dhe ndërruan emrat, por
ruanin edhe emrin e krishterë dhe
kryenin fshehtas ritet. Pas pushti-
mit turk, ata në mënyrë masive
deklaruan se ishin të krishterë dhe
shfaqën besimin që kishin ruajtur
me aq vështirësi. Pas viteve 90 kjo
krahinë është dalluar për përku-

Në qytetin bregdetar
dhe turistik të Durrësit
nga data 3-7 gusht
u zhvillua
Panairi Ndërkombëtar
i Librit Shqip.
Për herë të tretë,
pjesë e këtij panairi
ishte dhe Kisha
Orthodhokse
Autoqefale
e Shqipërisë
me botimet e saj.
GUSHT 2017
Rezultate inkurajuese të maturantëve
në shkollat e mesme të Kishës
Fondacioni “Fryma e Dashu-
risë” numëron tashmë pesë shkolla
të mesme, katër gjimnaze dhe një
shkollë profesionale. Ato janë
ngritur mbi vizionin, kujdesin dhe
mbështetjen e vazhdueshme shpir-
tërore të Kryepiskopit Anastas,
President i Fondacionit, i cili ka
siguruar edhe të gjitha fondet e ne-
vojshme për ngritjen dhe mbarë-
vajtjen e tyre.
Sivjet këtyre shkollave: gjim-
nazit “Protagonistët”, gjimnazit
“Frymë Dashurie”, Durrës; gjim-
nazit “Platon”, Korçë; gjimnazit
dhe shkollës së mesme teknike
“Frymë Dashurie” në Mesopotam,
do t’u shtohet dhe gjimnazi më i
ri, ai i Gjirokastrës.
Këto shkolla zbatojnë pro-
gramet e miratuara nga MASH
për gjimnazet publike, por zhvi-
llojnë në mënyrë intensive edhe
gjuhë të huaja të dyta, dhe janë
një shans e një mundësi më tepër
jo vetëm për nxënësit që mbaroj-
në shkollat 9-vjeçare të Fonda-
cionit, por edhe për nxënës të
tjerë, duke qenë të hapura për
këdo, pa asnjë lloj dallimi.
Në to reflektohet filozofia e
Kryepiskopit Anastas për të kri-
juar mundësi alternative për arsi-
mimin dhe edukimin e të rinjve e
veçanërisht të atyre që vijnë nga
NGJALLJA 5
familje në nevojë dhe sigurisht
edhe të nxënësve më të dalluar.
Shumica e shpenzimeve për mirë-
funksionimin e tyre, si për infra-
strukturën, bazën mësimore, traj-
nimet e mësuesve etj., përballohen
nga Fondacioni “Fryma e Dashu-
risë”, ndërkohë që mijëra nxënës
janë mbështetur me bursa të dhëna
nga Fortlumturia e Tij.
Shkollat janë mbështetur në
punën e stafeve të përzgjedhura
mësimore, të kualifikuara dhe me
përvojë, për drejtimin me kompe-
tencë dhe profesionalizëm, në
përkushtimin e prindërve dhe pu- Në anglisht, në vend të parë konkurrente cilësore dhe janë
nën me nxënësit dhe, padyshim, renditet gjimnazi “ Protagonistët”, gjithmonë e më të kërkuara nga
nuk mund t’i mungonin rezultatet me mesatare të lartë - 9,43, në prindërit dhe vetë të rinjtë. Gjitha-
e larta. vend të dytë kolegji “Frymë shtu, ambientet e reja dhe komo-
Dashurie”, Mesopotam, me me- de, të bollshme, të pajisura më së
satare 9,30 dhe, në vend të tretë miri me bazë mësimore-didaktike,
gjimnazi “Platon”, Korçë, me tërheqin edhe më shumë vëme-
mesatare 9,15. ndjen e kandidatëve. Ato u japin
Vlen të theksohet se rreth 300 siguri të rinjve për realizimin e
maturantët tanë kanë ruajtur në objektivave të tyre për të vazhdu-
përgjithësi në provime notën me- ar arsimimin e mëtejshëm të tyre,
satare vjetore të shkollës, çka flet sipas meritës dhe përzgjedhjes.
për vlerësim real nga ana e më- Rezultate të mira kanë arritur
suesve dhe punë sistematike, ci- edhe licetë kishtarë “Kryqi i Nde-
lësore e të qëndrueshme në vite. ruar” në Sukth dhe Gjirokastër.
Këto shkolla, kanë pak vite që Kështu, liceu i Sukthit arriti në
funksionojnë dhe me një numër provime notën e përgjithshme me-
relativisht të kufizuar nxënësish satare 8,27, ku dallohet rezultati
(në rritje nga viti në vit), kanë ne- në provimin e matematikës, me
vojë ende për shumë mund e punë mesatare 9,11.
Në provimet standarde kom- për të konsoliduar dhe rritur më
bëtare të Maturës Shtetërore tej rezultatet e arritura. Megjithatë, Nga Fondacioni
2016-2017, edhe këtë vit u arri- ato e kanë dëshmuar veten si “Fryma e Dashurisë”
tën rezultate inkurajuese, të cilat
na bëjnë të krenohemi dhe sigu-
risht na obligojnë për arritje edhe
më të larta e të qëndrueshme në
të ardhmen.
Sivjet përfunduan studimet në
shkollat e mesme të Kishës sonë
79 maturantë, me këto rezultate:
Kolegji “ Frymë Dashurie” në
Mesopotam qëndron në vend të
parë, me mesatare të përgjith-
shme të provimeve 8,24, ndjekur
nga gjimnazi “Protagonistët”, me
mesatare 8,23.
6 NGJALLJA
Deklaratë e Këshillit të Përgjithshëm Kishtar
të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
Besimtarët orthodhoksë miratojnë njëzëri zgjedhjen Kryepiskop të Imzot Anastasit
Pas shqyrtimit të kujdesshëm të ngjarjeve
lidhur me zgjedhjen dhe fronëzimin e Krye-
piskopit Anastas në mbledhjen e datës 13 gusht
1992, Këshilli i Përgjithshëm Kishtar i Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, i përbërë
nga përfaqësuesit e katër Mitropolive të vendit,
deklaron unanimisht:
1. Protestojmë për luftën e çuditshme që filloi
kundër Kishës sonë nga njerëz të besimeve të
tjera ose nga jobesimtarë, të cilët deshën të
paraqiten si specialistë të ligjshmërisë së Kishës
sonë Orthodhokse dhe dezinformuan popullin
shqiptar duke përdorur mjetet e informacionit.
2. Ne dëshirojmë të sqarojmë se Statuti
i vitit 1929 është zëvendësuar shumë kohë
më parë (4 maj 1950) nga Statuti i ri i për-
gatitur dhe i votuar nga Asambleja III
Kleriko-Laike e kësaj Kishe në bazë të
Dekretit Nr. 743 të 26 nëntorit 1949 të Qe-
verisë Shqiptare. Përfundimisht, ky Sta-
tut i fundit është shfuqizuar nga Dekreti
Nr. 4337 i datës 23 nëntor 1967 i Kuvendit
Popullor të Shqipërisë. Pas asaj dite dhe
deri më tani, nuk është nxjerrë asnjë ligj i
mëvonshëm që të anulojë shfuqizimin e
sipërpërmendur, që ka të bëjë me Statutet
e katër Komuniteteve kryesore fetare të
Shqipërisë.
Në të njëjtën kohë, ajo që është e vlef-
shme dhe obligon Kishën Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë janë Kanonet e Shenj-
ta, të pranuara nga të gjitha Kishat Orthodhokse
anembanë botës gjatë shekujve dhe që përbëjnë
bazat konstitucionale të dy statuteve të mëpar-
shme të Kishës Orthodhokse Autoqefale të
Shqipërisë. Në të njëjtën kohë, Shqipëria sot njeh
ligjet ekzistuese ndërkombëtare për lirinë fetare.
3. Zgjedhja e Kryepiskopit, Imzot Anastasit,
me vota unanime të Sinodit të Shenjtë të Patri-
arkanës Ekumenike u bë më 24 qershor 1992.
Kryepiskopi dha pëlqimin dhe bëri deklarimin
zyrtar (to mega minima) më 12 korrik 1992, pasi
më parë, në dy takime që pati me Presidentin e
Shqipërisë, Dr. Sali Berishën (30 qershor dhe 4
korrik), mori miratimin përkatës. Ceremonia e
Fronëzimit, e cila është më tepër një ceremoni
formale, u krye më 2 gusht 1992, sipas të gjitha
rregullave të caktuara nga Tradita e Kishës
Orthodhokse, me pjesëmarrjen e gjithë klerit
orthodhoks shqiptar dhe të përfaqësuesve laikë
nga të gjitha dioqezat e Kishës Orthodhokse
25 vjet më parë
Autoqefale të Shqipërisë dhe në prani të një
numri shumë të madh besimtarësh. Asgjë, pra,
e parregullt, asgjë antikanonike. Gjithçka e dik-
tuar nga domosdoshmëria historike e kohës.
Duhet deklaruar se e ashtuquajtura “protestë
e besimtarëve orthodhoksë” e organizuar në më-
nyrë antiligjore dhe profanuese për të penguar
zhvillimin e Ceremonisë së Fronëzimit, përbëhej
nga një grusht njerëzish, jo më pak se 20 veta,
me përbërje të çuditshme, sepse midis tyre ishte
dhe një pjesë myslimanë dhe deputeti mysliman
Uran Butka (siç e provojnë edhe regjistrimet e
videokasetës përkatëse), të cilët, gjer në atë ditë,
Shërbesë jashtë kishës së Shën Prokopit,
të kthyer në lokal. Tiranë, 1992.
s’e kishin parë fare Kishën me sy dhe se gjoja
donin të mbronin interesat e Kishës Orthodhokse
Shqiptare, kundrejt qindra mijëra besimtarëve
orthodhoksë, të cilëve, sipas mendjes së “prote-
stuesve”, nuk u dhimbset Kisha dhe Atdheu.
4. Me zgjedhjen e Kryepiskopit të Tiranës
dhe të Gjithë Shqipërisë nuk minohet, por
përkundrazi sigurohet Autoqefalia e Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë. Pa ek-
zistencën e kreut (qefalisë) Kryepiskopit, “Auto-
qefalia” mbetet thjesht potenciale. Prandaj dhe
deri më sot Kisha Orthodhokse Autoqefale e
Shqipërisë nuk njihej dhe nuk ftohej në Kuvendet
mbarorthodhokse.
Komuniteti orthodhoks shqiptar i Bostonit
nuk është i pavarur, prej vitesh varet nga “Kisha
Orthodhokse e Amerikës”, që nuk njihet si auto-
qefale dhe drejtohet nga Mitropoliti Theodhosios.
Rrjedhimisht, vetëm vendimet e Patriarkanës
Ekumenike, që i dha zyrtarisht Autoqefalinë
Kishës Orthodhokse të Shqipërisë dhe njihet nga
GUSHT 2017
të gjithë si Kisha Protothrone e Orthodhoksisë,
mund të sigurojnë rrugën kanonike për ri-
mëkëmbjen e Kishës Orthodhokse Autoqefale
të Shqipërisë.
5. Me kënaqësi dhe gëzim të thellë lav-
dëruam Perëndinë për zgjedhjen e Anastasit si
Kryepiskopi ynë. Për më shumë se një vit,
Kryepiskopi Anastas është afër nesh, jeton ba-
shkë me ne në vështirësitë dhe mungesat tona.
Përpiqet energjikisht, me entuziazëm, mençuri
dhe vetëmohim për riorganizimin e Kishës
Orthodhokse të Shqipërisë, duke vajtur në qyte-
te e fshatra, duke sjellë ndihmë në objekte
kishtare, ilaçe, ushqime dhe veshje, duke
themeluar Shkollë Teologjike, duke hiro-
tonisur klerikë shqiptarë (27 deri më sot),
duke ndërtuar dhe restauruar kisha, duke
predikuar Ungjillin e dashurisë dhe të
shpresës, duke ngushëlluar dhe forcuar
besimtarët orthodhoksë të Shqipërisë. Na
rrethoi me dashuri të pastër kristiane dhe
ne ushqejmë dashuri të thellë dhe e përqa-
fuam Atin tonë shpirtëror. Ai është i për-
kushtuar ekskluzivisht në misionin kish-
tar pa u përzier në çështjet politike. Për
ne besimtarët orthodhoksë Anastasi është
udhëheqësi ynë kishtar që na dërgoi
Perëndia për të organizuar Kishën e rrë-
nuar Orthodhokse të Shqipërisë në më-
nyrën më të mirë dhe më të shpejtë.
6. Me kënaqësi dhe gëzim Këshilli i Për-
gjithshëm i Kishës Orthodhokse Autoqefale të
Shqipërisë u njoh gjithashtu me përmbajtjen e
telegrameve të urimit që Kryepiskopi ynë, Imzot
Anastasi, ka marrë nga Patriarkana Ekumenike,
nga Patriarkanat e Aleksandrisë, Antiokisë,
Rusisë, Serbisë, Bullgarisë dhe Gjeorgjisë, nga
Kishat Orthodhokse të Qipros, Greqisë, Polonisë,
Çekosllovakisë dhe Finlandës, nga Shenjtëria e
Tij, Papa i Romës Gjon Pali II, nga Kryetari i
Kishës Anglikane, Kryepiskopi i Kantërburit,
nga Këshilli Botëror i Kishave dhe nga Kon-
ferenca e Kishave Evropiane. Të gjitha këto
tregojnë qartë se me zgjedhjen e Imzot Anastasit
si Kryetar të Kishës sonë Orthodhokse Auto-
qefale, ajo menjëherë rizuri vendin që i takon
midis Kishave të botës.
Tiranë, më 13 gusht 1992
GUSHT 2017
Kryepiskopi Anastas në Mitropolinë e Qefalonisë
- Pritje e ngrohtë nga kleri, besimtarët dhe autoritetet -
- Mori pjesë në veprimtaritë adhuruese për Fjetjen e së Tërëshenjtës Mari
dhe kujtimin e Shën Jerasimit, mbrojtës i ishullit -
Plot emocione dhe shumë-
dimensionale për nga mesazhet
ishte vizita e bekuar e Kryepisko-
pit të Tiranës, Durrësit dhe të Gjithë
Shqipërisë, Imzot Anastasit, në
ishullin e Qefalonisë. Ishulli është
vendi i origjinës së familjes së tij
dhe pritja e popullit besimtar, klerit
dhe autoriteteve shtetërore e lo-
kale ishte e denjë për personali-
tetin e Kryepiskopit. Vizita u zhvi-
llua në kulmin e kremtimeve të
mbarë Orthodhoksisë për Fjetjen
e së Tërëshenjtës Mari, Pashka e
Beharit, sikundër quhet nga populli
besimtar, por edhe për panairin më
të madh të Qefalonisë, kremtimin
e Shën Jerasimit, mbrojtës i ishullit.
Vlen të theksohet se në këtë
periudhë ishulli mbushet plot jo
vetëm nga turistë, por edhe nga
bijtë e tij të mërguar, traditë që e
ruajnë me konsekuencë qefalo-
niotët, të njohur si shtegtarë, por
edhe të lidhur fort me vendlindjen.
Pasditen e 14 gushtit, besimtarë
të shumtë, klerikë të Mitropolisë
së Hirshme të Qefalonisë bashkë
me Mitropolitin e tyre, Imzot
Dhimitrin, kishin dalë në aero-
Litania e lipsaneve të Shën Jerasimit të Qefalonisë
NGJALLJA
portin e ishullit për të pritur
Kryepiskopin. Me ta ishte edhe
Prefekti i Qarkut të Ishujve
Jonianë, z. Theodhoros Galiatsa-
tos dhe Kryetari i Bashkisë së
Qefalonisë, z. Aleksandros Parisis,
që do të shoqëronin Kryepiskopin
gjatë vizitës së tij dhe në veprim-
taritë adhuruese. Kryepiskopi
Anastas, duke falënderuar për
pritjen e ngrohtë Mitropolitin
Dhimitrios, të cilin e kishte pasur
student në Fakultetin e Theologjisë
dhe nxënës, sikundër ai mburret
në jetën e tij si klerik dhe hierark,
foli për dashurinë, duke theksuar
se i pasur është ai që jep dhe ofron
aty ku nevojitet, fjalë që bënë
përshtypje të veçantë dhe u për-
collën nga media lokale. Në
përgjigje të interesimit të gaze-
tarëve, Kryepiskopi bëri një ek-
spoze të shkurtër të veprës së
madhe dhe të bekuar që po zhvi-
llohet gjatë gjithë këtyre viteve për
ringritjen e Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë. Mediat
e ndryshme i pasqyruan në lajme
me transmetim direkt gjithë ve-
primtaritë e Kryepiskopit Anastas.
Mbrëmësorja e Fjetjes së Hyjlindëses, në kishën “Panajia Fidousa”
Kryepiskopi vizitoi kishën e
famshme “Panajia Fidousa”, ku
mori pjesë në Mbrëmësoren e
Fjetjes të së Tërëshenjtës, të cilën
e kryesoi Mitropoliti i Amantias,
Imzot Nathanaili, shoqërues i tij.
Të nesërmen, 15 Gusht, ditën e
kremtimit të Fjetjes së Hyj-
lindëses, Kryepiskopi kryesoi
Liturgjinë Hyjnore, në të cilën
bashkëmeshuan Mitropolitët
Dhimitër dhe Nathanail me shu-
më klerikë të Qefalonisë. Krye-
piskopi predikoi rreth personit
të së Tërëshenjtës, mënyrën sesi
ajo përballoi ngjarjet në jetën e
saj, duke theksuar tri cilësi bazike
të Nënës së Perëndisë: durimin,
shpresëtarinë dhe përkushtimin e
saj.
Pjesëmarrja e popullit besimtar
ishte e jashtëzakonshme dhe
këmbëngulja për të përshëndetur
Kryepiskopin e rrallë, shprehje e
dashurisë së tyre, e respektit për
personin e tij dhe sidomos e mirë-
njohjes për gjithçka ai ka bërë për
Orthodhoksinë.
7
Edhe pasditen e së kremtes,
Kryepiskopi Anastas ishte në Ma-
nastirin e Shën Jerasimit në Omalo,
pak sipër Argostolit, kryeqendrës
së Qefalonisë, ku shërbesën e
kryesoi Mitropoliti Nathanail.
Mijëra besimtarë kishin mbushur
që herët të gjitha mjediset e mana-
stirit, ndërsa radha e automjeteve
ishte kilometrike.
Më 16 gusht, me rastin e
kremtimit të Shën Jerasimit, Krye-
piskopi Anastas kreu gjithashtu
Liturgjinë Hyjnore, ku bashkë-
meshuan Mitropoliti i Janinës,
Maksimi; i Qefalonisë, Dhimitri;
dhe i Amantias, Nathanaili.
Gjatë qëndrimit në ishull,
Kryepiskopi takoi shumë bashkë-
patriotë të tij të shquar në Greqi
apo në SHBA, autoritete lokale
dhe deputetë të pranishëm, si znj.
A. Theopeftatou, z. K. Tzavara
etj.
Kështu kremtimet dhe shër-
besat adhuruese në ishullin e
(vijon në faqen 8)
8 NGJALLJA GUSHT 2017

(vijon nga faqja 7)
Qefalonisë u ndriçuan këtë verë në
mënyrë të veçantë nga prania e
bekuar e Kryepiskopit Anastas
dhe fjala e tij, sipas edhe nxitjes
që u bëri besimtarëve Mitropoliti i
tyre, Dhimitri, u dëgjua jo vetëm
me vëmendje dhe u ngrohu zemrat
besimtarëve, por do të ruhet gjatë
si këshillë atërore në shpirtrat e
tyre.
Qefalonia nderon
Kryepiskopin Anastas
Më 17 gusht 2017, salla e
Teatrit “O Kefalos” të Ardostolit,
kryeqendrës së ishullit, ishte e
mbushur si asnjëherë tjetër. Ba-
tsatos, si edhe Kryetari i Bashkisë ku janë rrënjët e familjes së tij dhe domethënës meditimi që aty stër-
së Qefalonisë, z. Aleksandros u prit me dashuri nga gjithë banorët gjyshërit e Kryepiskopit dëgjuan
Parisis. Pastaj Kryepiskopi iu e atij fshati në kishë, ku u psal murgun e shquar, që me fjalë të
drejtua auditorit, duke shprehur shërbesa e mirëseardhjes, në prani ndjera shpirtërore të mbështeste
me ngazëllim emocionin e thellë
për pjesëmarrjen, si shprehje e
dashurisë tipike të banorëve të
ishullit, por edhe nderimit që e vë
në pozitë të vështirë. Ndau me ta
përvoja jetësore nga hierapostolia
në Afrikë dhe sidomos në ringritjen
e Kishës Orthodhokse Autoqefale
të Shqipërisë, si edhe rrugëtimin
akademik e hulumtues në lëmin e
sociologjisë humane. Ai mbërtheu
vëmendjen e të pranishmëve duke
folur për thesarin e çmuar të Or-
thodhoksisë, mision i çdo Ortho-
dhoksi, që ta ndajë me të tjerët.
“Në Orthodhoksi, i mëshoi Krye-

edhe të Mitropolitit të ishullit, Imzot besën e tyre të drejtë në Ortho-

Dhimitrit dhe të Mitropolitit të
Amantias, Imzot Nathanailit. Ishte
mbresëlënës mallëngjimi i thellë i
Kryepiskopit dhe dëshira e tij për
t’u njohur dhe përshëndetur me
secilin prej banorëve, që treguan
një afrimitet të pazakontë, duke
ndjerë thellë krenarinë për birin e
tyre të shquar dhe që aq shumë
dhoksi dhe pas kaq shumë vitesh
në vendin e martirizimit të tij, biri i
Qefalonisë të predikojë dhe
zhvillojë veprën hierapostolike e
njeridashëse të shën Kozmait...
Moment prekës dhe mbështe-
tje për të gjithë ishte edhe vizita e
Kryepiskopit Anastas në Qendrën
e të Moshuarve të Mitropolisë së

shkia e këtij ishulli, në bashkë- piskopi idesë së tij diakronike,

punim me Mitropolinë e Hirshme
të Qefalonisë organizuan pasdite
një veprimtari tematike për të
nderuar Kryepiskopin e Tiranës,
Durrësit dhe të Gjithë Shqipërisë,
Imzot Anastasin, për kontributin e
tij të çmuar në apostolinë ortho-
dhokse, lëvrimin e shkencës së
theologjisë dhe, në përgjithësi, për
veprimtarinë në dobi të zhvillimit
të shoqërisë njerëzore. Qindra
banorë të ishullit prisnin brenda
sallës dhe në ambientet e jashtme,
duke krijuar radhë të gjata në
hyrje dhe dalje, për të marrë beki-
min e Kryepiskopit, por edhe për
të dëgjuar fjalën e tij të thellë shpir-
tërore por të thjeshtë në mënyrën
e përcjelljes te dëgjuesit.
Për personalitetin e Kryepisko-
pit folën Prefekti i Qarkut të Ishuj-
ve Jonianë, z. Theodhoros Galia-
Dashuria, Bukuria dhe e Vërteta
shkojnë bashkë, sepse burojnë
nga Ai që është Dashuria e
mishëruar, e Vërteta absolute dhe
Bukuria e pasosur. Dhe përderisa
mbarë njerëzimi është i etur për
këto vlera, Orthodhoksia ftohet t’i
ofrojë ato me bujari”. Vetë Krye-
piskopi përbën shembullin tipik në
këtë mision.
Gjatë veprimtarisë u shfaq një
dokumentar me pamje nga ve-
primtaria hierapostolike në Afrikë
dhe kryesisht nga vepra titanike
rigjallëruese 26-vjeçare në Shqi-
përi. ofron për Orthodhoksinë sipas Qefalonisë, në Argostoli. Ai
traditës qefaliote. përgëzoi personelin e kësaj qendre
Vizitë në fshatin Kryepiskopi u lut te rrënjët e për punën e nderuar që kryen, dhe
e paraardhësve, Assos ullirit shekullor, ku thuajse 250 vjet banorëve të saj të moshuar, me
më parë kishte qëndruar dhe bekimin e tij, u dha kurajë në
Më 18 gusht, Kryepiskopi kishte predikuar hierapostulli edhe rrugëtimin e jetës.
vizitoi fshatin Assos të Qefalonisë, martiri Kozma i Etolisë. Është
GUSHT 2017
Kosinë - Përmet
- Projekti u realizua nga Bërthama e Trashëgimisë Kulturore e Kishës
dhe fondet u siguruan nga Kryepiskopi Anastas -
Pas hartimit të projektit për re-
staurimin e kishës së Hyjlindëses
Mari, në fshatin Kosinë të Përme-
tit, projekt i aprovuar edhe nga nga
Këshilli Kombëtar i Restaurimit
pranë Ministrisë së Kulturës, tash-
më ka filluar restaurimi i saj. Për
këtë kishë, në vijimësi ka pasur një
interesim të veçantë dhe nga
Kryepiskopi Anastas, i cili siguroi
edhe të gjithë fondin e nevojshëm,
në vlerë 5 101 626 lekë, për të mu-
ndësuar punimet. Projekti i resta-
urimit u realizua nga Bërthama e
Trashëgimisë Kulturore e Kishës
NGJALLJA
Filluan punimet restauruese
në kishën e Hyjlindëses Mari
Orthodhokse Autoqefale e Shqipë-
risë. Punimet mbarojnë në nëntor
2017. Më poshtë, po japim një in-
formacion të përmbledhur për vle-
rat e kësaj kishe, si dhe ndërhyrjet
restauruese në të.
Historiku dhe arkitektura
Kisha e Shën Marisë në Kosinë
është e tipit kryq i brendashkruar
me kupolë dhe përbëhet nga nar-
teksi, naosi dhe altari. Narteksi, i
cili ka formë drejtkëndore, është i
mbuluar me qemer cilindrik të
orientuar veri-jug. Hyrja kryesore
për në kishë bëhet nga fasada pe-
rëndimore. Naosi, në të cilin hyhet
nga narteksi, përbëhet nga hapë-
sira kryesore nën kupolë dhe ha-
pësirat që gjenden nën qemerët
cilindrikë në të katër anët, duke
i shtuar këtu dhe hapësirën që kri-
johet nga harku i absidës. Nga ti-
paret, morfologjia dhe elementet
dekorative, kjo kishë datohet si
ndërtim i shekullit XII.
Krahët e kryqit nuk janë të
barabartë, krahu verior dhe ai ju-
gor janë më të shkurtër. Në ndër-
9
thurjen e krahëve dhe kryqit ngri-
het, nëpërmjet trekëndëshave sfe-
rikë, tamburi dhe më pas kupola.
Tamburi është cilindrik dhe i ndër-
tuar me tulla. Në të katër anët e
kryqit që formon bërthamën e ki-
shës, duken qartazi frontonet, të
cilat dalin nga tamburi dhe arrijnë
deri në fasadë. Secili nga fronto-
net, ai verior e jugor në një kohë të
hershme kanë qenë edhe këto me
harqe të shkallëzuara, por janë
transformuar më pas në dritare me
(vijon në faqen 10)
10
Filluan punimet restauruese
në kishën e Hyjlindëses Mari
(vijon nga faqja 9)
formë këndore. Faqet e mureve të
kishës janë të ndërtuara me gurë
dhe tulla. Gurët janë të papunuar
dhe vendosen në rreshta të parre-
gullt. Në fasadën jugore është për-
dorur vendosja e tullave në breza
në formë kurriz peshku. Në pjesë
të caktuara të fasadës vihet re dhe
përdorimi i teknikës së klausonazhit.
Kisha e Shën Marisë ka tipare
të theksuara të arkitekturës bizan-
tine, por, duke parë që tipologjia që
përfaqëson nuk është e plotë, pasi
në të nuk shohim të përdorura rigo-
rozisht teknikat e njohura të ndër-
timit të muraturës, si dhe planime-
trive standarde të njohura të arki-
tekturës bizantine, kjo e bën uni-
kale zgjidhjen planimetrike dhe
volumetrike të kësaj kishe.
Gjendja ekzistuese
Dëmtimet në kishë janë të disa
kategorive: a) dëmtime konstrukti-
ve që vijnë nga lodhja e strukturës,
si pasojë e daljes nga funksioni
izolues i çatisë, hyrjes së shirave e
lagështisë në brendësi, degradimi
i llaçit lidhës, gjë që vihet re sido-
mos në çarjen e qemerëve cilindri-
kë e në vijueshmëri dhe në muret
vertikale.
Në çati vihen re dëmtime të
rënda të tjegullave ekzistuese prej
qeramike, si: thyerje, thërrmime,
zhvendosje, mungesë e theksuar në
zona të caktuara, gjë që ka mu-
ndësuar depërtimin e lagështisë në
shtresën formuese të çatisë dhe
deri në konstruksionet kryesore
të kishës, të cilat i përmendëm më
sipër. Ky dëmtim i çatisë është një
nga shkaqet kryesore, i cili, me ka-
limin e kohës, ka dëmtuar gradu-
alisht të gjitha elementet e kishës.
Ky dëmtim ka krijuar gjithashtu
depozitime të dherave që më pas
kanë krijuar një ambient të për-
shtatshëm për rritjen e bimësisë,
duke e rënduar edhe më tepër si-
NGJALLJA
tuatën e mbajtjes së ujërave në
zonat e çatisë dhe në shkarkimin e
tyre normal. Gjithashtu, rrënjët dhe
prezenca e kësaj bimësie kanë
ndikuar thellë në materialet lidhë-
se të strukturës, duke i shpërbërë
ato.
Ndërhyrjet restauruese
dhe konservuese
Fugatimet do të kryhen aty ku
gjykohet që llaçi ekzistues është
degraduar. Fugatimet sipërfaqë-
sore do të përdoren në rastet kur
çarjet janë të karakterit kapilar,
për t’i bllokuar ato, ndërsa fugati-
met e thella do të përdoren në ra-
stet kur llaçi është i degraduar deri
në thellësi dhe ku thellësia e pa-
strimit arrin deri në 10-15 cm.
Qepjet do të kryhen në rastet
kur çarjet e strukturës janë 0,4-1cm
dhe ku vetëm fugatimi nuk do të
sillte rezultatet e duhura.
Në rastin e këtij restaurimi,
injektimet do të përdoren kur ça-
rjet e strukturës janë të mëdha dhe
veçanërisht kur interieri i objektit
është plotësisht me pikturë murale.
Në çati do të bëhet heqja e kuj-
desshme e tjegullave, duke shpëtu-
ar ato që janë të padëmtuara e të
forta konstruktivisht për t’u ri-
përdorur më vonë. Çatia dhe qe-
merët do të pastrohen nga llaçi i
degraduar dhe nga mbushjet e më
pas do të bëhet qepja e çarjeve,
injektimi në vendet e nevojshme,
plotësime me llaç dhe më pas do
të krijohen mbushjet e lehtësuara
në nivelin e kuotave të vjetra.
Mbulimi i çatisë do të realizohet
rigorozisht në kuotat e vjetra dhe
në pjerrësitë e harkimet e mëpar-
shme, duke përdorur në pjesën e
poshtme tjegulla të reja, të për-
shtatura në dimensione me ato
ekzistuese, ndërsa mbulimi do të
bëhet me tjegullat e vjetra, të ruaj-
tura mirë dhe të seleksionuara, dhe,
nëse do të jetë e nevojshme, do të
plotësohet me tjegulla të njëjta të
vjetra e të ngjashme.
Në pjesët e fasadave do të
ndërhyhet duke kryer pastrim të
thellë të fugave e më pas fugatim
të thellë. Gjithashtu do të zëvendë-
sohen dyert edhe dritaret e dëm-
tuara ekzistuese duke i riprodhuar
saktësisht në formë, material dhe
ngjyrë. Plotësimi i elementeve që
mungojnë do të bëhet nga i njëjti
material me atë ekzistues, por do
të aplikohet teknikë e re, në mëny-
rë që ndërhyrja të jetë e evidentue-
shme.
GUSHT 2017
Kalendari
i Liturgjive Hyjnore,
SHTATOR 2017
1 E Premte † * Fillimi i Vitit
Kishtar. Simeon Stiliti.
40 oshdg. (Aspasia, Efterpi).
2 E Shtunë † Dësh. Mamai. Joan
Kreshmuesi. Eleazari dhe Finesi,
të Drejtë.
3 E DIEL † 13 MT. (Vreshtarët e
këqij). Hierod. Anthimi. Fivia,
dhjakone.
5 E Martë † Zaharia, i ati i Joan
Pagëzorit. Hierod. Abdai në Persi.
8 E Premte † # Lindja e Hyjlindë-
ses Mari. Dësh. Seviri, Artemidori.
9 E Shtunë † Hyjprindërit Joakim
e Ana. Etërit e Sinodit III Eku-
menik. Omari i Teruanit.
10 E DIEL † PARA LARTË-
SIMIT. Dëshg. Minodhora,
Mitrodhora, Nimfodhora.
14 E Enjte † Lartësimi i Kryqit të
Nderuar (Stavros). Sinodi VI
Ekumenik. (Kreshmë)
16 E Shtunë † Dëshmg. Efimia.
Dëshg. Melitina. Ludmilla, mbre-
tëreshë në Çeki.
17 E DIEL † PAS LARTËSIMIT.
Sofia dhe vajzat e saj dësh.:
Besa, Shpresa, Dashuria.
23 E Shtunë † Ngjizja e Joan
Pagëzorit. Oshg. Ksanthipi e
Polikseni në Spanjë.
24 E DIEL † 1 LLK. (Thirrja e nxë-
nësve të parë). Thekla, dëshg. I.
Osh. Siluani.
26 E Martë † Jetëndërrimi i Apo-
stull dhe Ungjillor Joan Theo-
logut. Gedeoni i Drejtë.
30 E Shtunë † Hierod. Grigori,
ndriçues i Armenisë. Dëshg. Rip-
simia, Gajana etj.
E gjithë kisha do t’i nënshtrohet
një heqjeje masive të dherave, në
mënyrë perimetrale, të cilat janë
depozituar me kohën duke “zhytur”
volumin real të kishës. Dherat do
të zbankohen derisa të dalë kuota
0.00 e kishës (xokolatura). Në pje-
sën afër muraturës do të realizo-
het drenazhimi, për t’i larguar sa
më shpejt ujërat nga objekti. Mbi
këtë drenazhim do të realizohet një
trotuar kalldrëmi, i cili do të rrethojë
kishën në mënyrë perimetrale.
Arkitekt restaurator
Joan Stratobërdha
GUSHT 2017
...Në ekzekutimin praktik të
këndimeve bizantine manifestohet
një vështirësi jo e vogël, pikërisht
për mungesën e një instrumenti të
çfarëdo lloji, i cili mbështet zërat.
Melodia, në fakt, mund të ketë ka-
përcime pak a shumë të vështira
dhe në zhvillim e sipër mund të
kalojë nga një tingull në tjetrin;
kështu që këndonjësi mund të da-
lë lehtësisht nga tonaliteti dhe të
prishë ceremoninë liturgjike nga
ekzekutimi i keq. Isoja, e kryer
mirë, shërben për të shmangur kë-
të. Në këtë mënyrë, ajo prezanton
një organum vocal; mbështet zë-
rat dhe formon bazën dhe themelin
e melodive, duke e bërë pothuaj të
pamundur që këndonjësi të dalë nga
tonaliteti përkatës. Si rregull, një
protopsalt i talentuar e me zë të
bukur, ekzekuton melodinë dhe kori
e shoqëron duke kënduar me zë të
ulët. Ndërsa këndimi i protopsaltit
është i larmishëm dhe i arrirë, ai i
korit, që e shoqëron me zë të ulët,
është pothuajse uniform; ai, në fakt,
përsërit, në të njëjtën notë vokale,
të njëjtat vargje të strofave që kë-
ndon melodikisht protopsalti.
Në Kishën e Lindjes, isoja ruhet
nga tradita; element mjaft antik.
Në vijim, paraqiten disa shembuj
të Etërve të Kishës nga vende të
ndryshme, që e vlerësojnë, megji-
thëse indirekt, këtë traditë. Shën
Vasili flet për këndonjësin të cilit
i është besuar pjesa hyrëse e me-
lodisë, dhe korit që e shoqëron me
zë të ulët: (Sh. Vasili, Letra 207).
Shën Joan Gojarti tek “Omelia 36
për të Parën e Korinthianëve” du-
ke iu referuar këndimit të solos
shoqëruar nga masa e popullit, në
formën e sipërpërmendur, shpre-
het në këtë mënyrë: “Këndonjësi
këndon solo dhe të gjithë e sho-
qërojnë nën zë, në mënyrë që zëri
të duket sikur del nga një gojë e
vetme”. Ky mendim, në një formë
edhe më të qartë, shprehet nga
Shën Sofroni, Episkop i Jerusale-
mit, kur flet për këndimin solo të
NGJALLJA 11
Isoja në Muzikën Bizantine
mënyrës, por ato janë delikate dhe
të thjeshta. Melodia e mbyllur nga
kjo formë isoje, si nga një kornizë
e lehtë, jep të gjithë iluzionin e një
polifonie të pranueshme për ve-
shin modern, ndërsa nuk tradhton
melodinë në tonalitetin e saj bizan-
tin, por, për më tepër, i jep një rë-
ndësi më të madhe. Është e qartë
se këto lëvizje harmonike nuk u
nënshtrohen rregullave të së ashtu-
quajturës harmoni moderne. Ekze-
kutimi i isos kërkon një ushtrim të
veçantë dhe përfaqëson një aftë-
si jo të zakonshme të këndonjësit.
Kërkohet njohuri teorike dhe prak-
shoqëruar nga kori. Ai i vë theksin feruari) ose nga zëra miks, e tike e këndimit dhe e gamave të
efektit akustik që prodhon kori shoqëron me iso të lehtë. Ndërsa ndryshme muzikore.
tek ata që e dëgjojnë. Ajo duket si në këndimet irmologjike dhe Së fundmi, vlen të theksohet se
gumëzhimë e lehtë dhe e ëmbël stihirarike, një kor i vogël fë- jo të gjitha këndimet bizantine sho-
bletësh, për më tepër i quan zërat mijëror reciton mbi notën domi- qërohen me iso, por vetëm këndi-
e mësipërm “bletë engjëllore”. Në nuese ose mbi bazën (sipas rastit) met solo dhe këndimet papadhike,
fakt, kur shoqërimi i isos bëhet vargjet e strofës melodike, ndërsa siç është përmendur edhe më sipër.
me finesën e duhur artistike, jep protopsalti i rimerr pjesë-pjesë du- Këndimi i psalmeve, i para-
pikërisht iluzionin e një organoje, ke i melodizuar sipas tingullit për- vargjeve dhe formëzave të tjera
organos vokale. Në Lindje, isoja katës. Isoja mund të jetë e thjeshtë të të psalurit, nuk pranon iso...
kryhet në dy forma. Në këndimet ose e dyfishtë, domethënë mund të
papadhike ose melismatike, jetë e bazuar mbi notën bazë ose Harallamb Terziu
protopsalti ekzekuton, si zakonisht, mbi notën bazë dhe mbi domi- pedagog i Muzikës
melodinë, ndërsa kori, i formuar nanten. Nganjëherë ndryshon si- Bizantine dhe Himnologjisë
nga zëra të bardhë (ky është i pre- pas variacioneve të tingullit dhe të
Me www.orthodoxalbania.org
do të gjeni në internet Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
Kisha jonë Orthodhokse me faqen e saj
zyrtare përpiqet të përcjellë mesazhin dhe
informacionin e saj edhe në internet.
Ajo i njeh vizitorët e saj me:
- besimin e krishterë orthodhoks,
- organizimin dhe veprimtarinë e strukturave
institucionale,
- lajmet më të fundit,
- arsimin, edukimin dhe shërbimin social e
kulturor që ofron në shoqëri, Teksti këtu ndërthuret me fotografi, mesazh zanor,
- ndërtimin dhe restaurimin e kishave dhe muzikor e filmik.
manastireve, Këtë informacion do ta gjeni në tri gjuhë: shqip,
- botimet kishtare etj. anglisht e greqisht.
Shihemi, lexohemi e dëgjohemi në moment dhe kudo në të gjithë globin me
www.orthodoxalbania.org
12 NGJALLJA GUSHT 2017

Në manastirin e Shën Theodhorëve, në Dhërmi, i cili së fundmi u rikonstruktua tërësisht nga gërmadhat me bekimin dhe fondet e siguruara
nga Kryepiskopi Anastas, gjatë periudhës 22 korrik-1 gusht 2017, u zhvillua nga Kisha jonë kampi studentor kombëtar “Rilindja” për djem. Në
përfundim të tij, të rinjtë shkruan këtë letër falënderimi, që po e botojmë.

Sot gjithçka është ringjallur

Ne të rinjtë bashkë me stafin
drejtues të kampit “Rilindja”, që
nga data 21 korrik -1 gusht 2017,
patëm bekimin nga Perëndia dhe
mundësi nëpërmjet Kishës që të
kalonim 10 ditë të bukura e të
mrekullueshme në manastirin e
Shën Theodhorëve, Dhërmi. Të
gjithë me një mendje dhe me një
zemër shprehim lavdërimin tonë
për Perëndinë dhe mirënjohje e
falënderim për Kryepiskopin
Anastas dhe për të gjithë ata që e
bënë të mundur realizmin e këtij
kampi. duke u lehtësuar nga barra e Mirënjohja dhe falënderimi Edhe një herë shprehim falë-
Para disa muajsh, ky vend të mëkatit që na pushton në botën e është për ushqimin e zgjedhur dhe nderimin tonë ndaj Perëndisë, i Cili
ngjallte trishtim dhe kujtime të së shthurur. Me misterin e Falënde- të pasur, që e morëm me falë- prehet ndër shenjtorët, dhe për Ju
kaluarës së hidhur ateiste, por sot rimt Hyjnor, ripërtërimë bashkimin nderim në tryezat e mensës, po Fortlumturi që dhatë bekimin dhe
gjithçka është ringjallur, transfor- me Trupin dhe Gjakun e Krishtit, ashtu edhe për argëtimin tonë në kontributin financiar për restau-
muar në ambiente komode e fun- si bij Perëndie; dhe me misterin e plazhin e bukur dhe shumë pikto- rimin dhe organizimin e kampit
ksionale, që bënë të mundur orga- Pagëzimit e të Mirosjes, pesë anë- resk të zonës, i lakmuar nga shumë rinor, si dhe për gjithçka që bëni
nizimin dhe realizimin e kampit tarë të kampit u bënë vëllezërit turistë vendas e të huaj, dhe për për ne të rinjtë e Shqipërisë, që
studentor, ku morën pjesë 60 të tanë të rinj më Krishtin. Me bise- shumë të mira të tjera që i morëm në vizionin tuaj atëror nuk na
rinj orthodhoksë nga e gjithë dat shpirtërore shtuam njohuritë me tepri, të cilat na i gëzuan ze- shikoni si e ardhmja, por si e
Shqipëria. tona ndaj porosive të Perëndisë, mrën, na i ripërtërinë shpirtin dhe i tashmja aktive dhe bashkë-
Stafi drejtues me 12 persona që janë dritë mbi dhè, dhe kush i dhanë shëndet trupit tonë, që të punëtorë të ngushtë për punë të
të përkushtuar për mbarëvajtjen e zbaton ato do të jetojë i bekuar mos rrojmë vetëm për vete, por mira, për lavdinë e Zotit, në të
kampit, si Episkopi i Bylisit, Asti dhe i lumtur. për Zotin Krisht, që vdiq dhe u mirën e Kishës, shoqërisë dhe
dhe anëtar i Sinodit, arkimandrit ngjall për ne. vendit tonë. Faleminderit!
Kozma Prifti, Miron Çako për-
gjegjësi i Zyrës së Katekizmit,
mjeku kirurg Spiro Prifti e të tjerë
teologë, katekistë dhe vullnetarë,
treguan seriozitet dhe përgjegj-
shmëri për mbarëvajtjen e këtij
kampi studentor.
Kisha e restauruar dhe gjithë
ambientet e kampit na dhanë
mundësinë që ta adhuronin Perë-
ndinë në Shërbesat fetare të mën-
gjesit dhe të mbrëmjes, duke ba-
shkuar zërin tonë çdo ditë me atë
të engjëjve dhe shenjtorëve dhe të
gjithë krijesës në adhurimin dhe
lavdërimin e Perëndisë që çdo ditë
ia përcjell ditës tjetër.
Në misterin e Pendim-Rrëfimit
shumë prej nesh u kthyen si “Djali
plangprishës” te “shtëpia e Atit”,