Вы находитесь на странице: 1из 531

N

1
: i '-

^7

D v*
1

y
&

^r

A R T E
POTICA
ESP A O L A.
c le
^*-^

^
A R T E
k4^

H
i
CON
U N A FERTILISSIMA SYLVA D E C O N S O N A N T E S
C o m u n e s , P r o p r i o s , E d n i x u l o s , y R e f l e x o s , y un
D i v i n o E l i m u l o de el A m o r de D i o s :
i

SV VTOR J V A N DAZ RENGIFOr


n a t u r a l de g u i l a :

A U M E N T A D A E N ESTA U L T I M A IMPRESSION,
con dos Tratados , uno de A v i f o s , y Regas, otro de
ATonantes 3 con quarenta y o c h o Captulos , con un
C o m p e n d i o de toda el Arte Potica 3 y cai
cinco m i l Confonantes.

DECLARADA C O N N U E V O S EXEMPLOSx
famofas autoridades 3 mas fcil d i f p o f i c i o n , y explicacin
de Confonantes d i f c i l e s , con dos copiofos ndices;
y todo quanto hallaras de Eftreila Eftreila,
es l o aadido.

Barcelona : En la Imprenta de Mara Angela Mart Viuda5


en la Plaza de San Jayme. Ao 1759.
-

UN^I
APROBACIN DE EL Dr. ANTONIO
S e r r a , Cathedrtico que f u e en Artes > y
ahora de Theologia en l a menor de Santo
Thomas de la U n i v e r f i d a d de efia C i u -
d a d de B a r c e l o n a , E x a m i n a d o r S y n o d a l
de los Ohfyados de Barcelona , y Gerona*
y Calificador de el Santo Oficio de l a In-*
quificion de efie Principado de Catalua*

D E grande aprecio, y utilidad debe fer el (i)


A r t e Potica , pues hafta el m i f m o D i v i - Dewj veterem ore Pee-
no , y Sagrado N u m e n , ( i ) para hacerfe du- tarum, Legen gentibus
ce dueo de las A l m a s , y arrebatarlas a fu D i - ferens}per autem Mand
vino A m o r , , tomo por inftrumento mejor L y - lopfus inmentem}fuvi-
ra } que la de A p o l o ,- en los heroycos , fa- tute carminum , impe*
grados metros de los Profetas Santos : M o y - rium invafit animorum,
fen (2) canto en fagrado verfo la Santa L e y en ut eos od Coeli delitias*
el Deuteronomio : Job primer Maeftro de el ammequeNumlnlsiam'
P o e m a H e r o y c o , en efte canto los Sagrados tijftmi rfevet. Cerne-
D o g m a s ; eftos Hroes faraofos figuieron De- us a Lapide. Ecclefia-
bora , D a v i d , Salomn , Ezechias , Ifaias , y ftici 44.. verf. 5.
los dems Profetas 3 y hafta la PuriTima V i r - ( 2)
gen univerfal Maeftra de todas las ciencias Moyfes carmen Legis
p u b l i c o las grandezas de Dios 3 y fus mife- fervanda ceclnlt, D e u -
ricordias en acordados nmeros y y ulczs tez.^i. ttaanteMoyfetm
acentos. 5. Joh Magifier oc p r i -
P o r eflb dice el Eccleiaftico ; (3) que los mas mus heroici carminis au"
elevados ingenios , con fu gran facundia 3 y t o r , eodem opus ftiurm
erudicin emprenden efte argumento , no fo- confctipfit'^ hos duces / e -
^3 lo cut funt Debora t D a -
vid y Salomn^ Ezecbis9l
Ifaias , c<eteriqae VrophetiS ; quin 55" B. Virgo fuos ccelejes dotfrina , i3t pie-
tatis {.flus , meldica verfuum armona ediderunt. dem Corneiius.
(3) In peritiafua requirunt modos mfleos , & narrantes carmina Scrtptu~
rarum. Eccleria.44. v.5. & i b i Lapide. Ssnfus ejt. qud ncnnulli majori~
hus nojirist non tantum rexerunt Fopulum, eumque docuerunt Legem D t i . f e
i n fu periia , & fdcnxia invenerunt modos mfleos Deum audandi, & ce/e*
I r a n d i , ac d i a r u n t , enarrarunt, IS compofuerunt carmina Scripturarm*
rlo para l acertado govlerno de el Pueblo 3 l .
no para fcil enfeaza de la D i v i n a L e y , dig-
no cuto de el A l d B m o , hallando nuevos mo-
dos > con fagrada armona ^ para la D i v i n a ala-
banza , que es de los principales alos de R e -
ligin.
C o n cos fagrados mpulfos ln duda 3 el
fecundo , y feliz ingenio Barcelons de el R e -
verendo D o c t o r Jofepk Vicens , repite la im-
preon de eta fnfigne A r t e Potica ^ la pu.
blica luz , y u t i l i d a d , que aunque es la m i m i a
que d i d o el alto numen de Juan Daz R e n g i -
fo 3 natural de A v i l a , pero tan mejorada de
nueva erudicin , con quarenta y ocho Cap-
tulos 5 y cinco m i l Conbnantes., que fin i K o n -
j a 5 y con verdad fe le debe d e j u i i c i a el elo-
g i o de ultima unitas eft forma nnmeri : porque es
de efta A r t e toda la perfeccin y logrando, fu
ingenio en los primeros anos ela con a d m i -
(^) . racin , verificando aquello de Poeta nafcitur:
In pritia fu id eft, e quien en fu m a y o r edad fe pueden efperar
I p u e r i t i a , ^ a n i x , fazonados frutos de la mas elevada e r u d i c i n ,
L y r a n u s , & alij legunt, q ^ es lo que celebra el grande L a p i d e de
S i c , explicat Lapide-, e foberano numen de el Poeta mas laureado
videtur enim Stracides D a v i d , ( 4 ) Efte es m i femr 3 y que no contie-
refpexijfe ad Davidem nc cofa contra la Santa Fe , ni buenas c o l u m -
qui pueritia, i^juven- bre^ ; y con elo he logrado la fortuna de obe-
tMte, capit ludere citha decer al M u y Iluftre Seor D o d o r Jofeph R o m a -
r a , & poftea e n a n a - gera , V i c a r i o General de el Iluftrilmo O b i f -
mt , & dtCfavit carmina po q Barcelona. E n ela Ingne Colegiata de
Scriptumrum* Santa A n a los 11. de A g o l o de 1703.

Boor Antonio Serra*

LIOEth
L I C E N C I A D E E L CONSEJO.
^On Juan de Penuelas Secretario de Cmara de el
R e y nuelro Seor , y de G o v i e r n o de ei C o n f e -
j o , por lo tocante los Reynos de la C o r o n a de A r a -
g n . Certifico } que por los Seores de ei fe ha conce-
d i d o ucencia M a r i a A n g e l a Marti 3 ImpreTora en la
C i u d a d de Barcelona ^ paraque por una vez pueda r e i m -
p r i m i r , y vender el L i b r o intituado : Arte toeticd Efpd-*
m U , con Mndfertiljma Sylva de ConfortAntes Comunes > P r o -
frios y BJdruxulos y y Keflcxos y y un Divino Eflimulo de ei
imor de Dios \ fu A u t o r Juan D i a z Rengfo , natural de
A v i l a , con cal de que la reimprelion fe haga en papel
fino por ei impreflb que irve de o r i g i n a l , que eft fir-
m a d o , y rubricado de mi m a n o , y antes que fe v e n -
da fe trayga al C o n f e j o junto con e l , y Certificacin
de el C o r r e d o r General de hallarfe conforme ? paraque
fe tafe el precio que fe ha de v e n d e r , guardando en
fu reimprelion l o difpuefto por L e y e s , y Pragmticas
de eftos Reynos. Y paraque confie doy efta C e r t i f i c a -
cin en M a d r i d diez y fete de A b r i l de m i l fececien-
tos cinquenta y ocho.

Don Jitan de Pemelas*

FEE
FEE DE ERRATAS.
i A g . 5 0 . ln.2 5. dice batallas^ lee ballatas. P a g . 58. lin.19. voces^ lee
veces. Pag. 72. Hn. 15. retrueno , lee retrucano. Pag. 94. lin. 19.
deslubraban 3 lee deslumbraban. Pag. 182. lin. 32. quebrado , lee qua-
drado. Pag. 210. lin. 23. de la c o l . 2. invifiblc , lee indivible. P a g . 260.
col. 1. l i n . 24. deuda , lee deudo. P a g . 306. col. 1. lin. 16. enginio y lee
engino. Pag. 353. lin.6- p a i m e r a , lee primera. Pag. 374. lin.28. l a s , lee
los i y lin. 29. ellas, lee ellos. P a g 378. col. 4. lin. 31 ^ a l e m a n a , lee ala-
meda. P a g . 396. col. 2. lin. 12. d e f e m n a r a , lee defenmaa. P a g . 399.
col.1. l i n . 29. arrbata, lee arrebata. Pag. 465. col. 1. lin. 10. compaefta^
lee eompuela. Pag. 476. l i n . 11. puagativa 3 lee purgativa.
Para que efte L i b r o Arte Potica , compuefto por Juan Daz
R e n g i f o y efte conforme con el que firve de original , fe tendrn
prefentes las erratas de efta fee j y ail lo certifico en efta V i l l a , y
C o r t e de M a d r i d veinte y uno de Septiembre de m i l fetecientos y
cinquenta y nueve.
D r . D. Manuel Gmzalez Ollero^
Corred. Gen. por Su M a g ,

T A S S A*
| O n Juan de Peuelas Secretario de Cmara de el R e y n u e f m
Seor , y de Govierno de el C o n f e j o , por lo tocante a los R e y -
nos de la C o r o n a de A r a g n . Certifico , que haviendofe vifto por
ios Seores de e l , el L i b r o intitulado : Arte Potica , fu A u t o r Juan
D i a z Rengifo , que con licencia concedida Mara A n g e l a M a r t i *
Impreflbra en la C i u d a d de Barcelona , ha fdo r e i m p r e r o , le ta^
faron feis maraveds cada p l i e g o , el qual parece tiene fefenta y
uno , que dicho refpedo importa trefcientos fefenta y fete mara-
veds de velln , a cuyo precio , y no mas mandaron fe vendiefe,
y que efta Certificacin fe ponga al principio de cada L i b r o , para
que fe fepa el a que fe ha de vender. Y para que confte la firmo en
M a d r i d veinte y feis de Septiembre de m i l fetecientos cinquenta
y nueve*
D . J u m deFeiielas*

AL
AL i

Y
CHRISTIANO L E C T O R .
M u c h a s veces me fuelo m a r a v i l l a r , prudente 3 y Chriftiano L e c -
tor 5 de que en todas las otras Artes , y Ciencias hayan falido^
y falgan cada dia varios L i b r o s , con que unos , y otros A u -
tores abren camino , dan luz , y facilitan el eftudio , y trabajo a los
que fe dan a ellas : y en la Poefia Efpaola , que tantos , y tan ilulres
ProfeTores t i e n e , no haya quien efcriva preceptos , ni de medios
para mejor confeguir la perfeccin de ella. Porque l bolvemos los
ojos atrs., y miramos de trefeientos aos efta parte 3 que A n t o n i o
de T e m p o , Juez de Padua 9 eferivio en Latn algunos avibs, y reglas
a cerca de el metro vulgar Italiano ; apenas fe halla A u t o r , que h a y a
tratado efta materia : y fi h a y a l g u n o s , no fon conocidos , fon t a -
les , que no fe eftiman fus obras ; porque lo que tienen de bueno es
poco 3 y no era necefario , por fer c o m n , y que nadie lo ignora : y
l o malo es mas de lo que convenia un Poeta Chriftiano. H a v i e n -
do , pues 9 y o exercitado muchos aos ela A r t e , con la larga expe-
riencia ech de ver las cofas , que la hacen difcuitofa 5 y fui bufean-
do todos los medios que me podan ayudar para vencerlas. Y a u n -
que para la Poefia L a t i n a halle muchos 5 y m u y curiofos L i b r o s em-
ritos por Autores a n t i g u o s , y modernos ; para la Efpr.nola apenas
hall uno a quien me pudieTe arrimar 3 y tomar por guia : y affi h u -
ve de trabajar por t a l , y hacer efta O b r i l l a al principio folo c o n
intento de m i proprio gufto , y provecho : pero defpues que algunas
de mis amigos la vieron , fueron tantos los que la trasladaron , y los
que me pidieron la hiciefe flampar y que vencido de fus ruegos 5 y
viendo que la que ellos havian eferito 3 no tenia la p e r f e c c i n , en
t^ue ltimamente y o la havia puerto , me determin de i m p r i m i r l a ,
y fervir con ella todos. Y porque la Poefia Efpaola no fojamente
pide , que cada verfo en si fea conftante , y perfecto, ino que v a y a
a t a d o , y eslabonado con los dems , con el vinculo 5 y correfponden-
cia de los Confonantes; por efo defpues de haver tratado de el A r -
te
te Potica en comn (donde averiguo que es;, quien la i n v e n t o , que
materia , y fin tiene , y de fu dignidad , y excelencia ) trato de la
quantidad de la Sylaba 5 d e q u e fe componen los verlos: luego de
los gneros que hay de vcrbs , y finalmente de las varias Copias 3 y
Conbnancias que e hacen en cada genero 3 y de la materia ., que a
cada verfo es mas conveniente y y p r o p o r c i o n a d a , ilulrandolo to-
do con exemplos a lo D i v i n o de buenos P o e t a s ; los quales no tanto
pongo por la elegancia , ( aunque efta no falta ) quanto por la C o n -
bnancia 3 que en ellos fe enfea ; y aado tras cada verfo fu linea,
y letra , paraque fcilmente puedas por ellas ver las Confonancias,
que has de feguir , i no quieres lempre leer el e x e m p a r , entre el
quai ? y las lineas 5 y letras iempre l i a y conformidad , fi no es que
fea yerro de el molde 0 que fer fcil de eramendar mirando e l
cxemplar. Y porque no falte cofa al A r t e , aado una copofa S y i v a
de Confonantes comunes , Efdruxulos ^ Refexos, y Proprios 7 y un
E f t i m u l o de el D i v i n o A m o r 5 por el qual , como por exempar
pralico dilatado 5 entiendas no folo los preceptos de el A r t e , fino
tambin las materias altas , en que puedes ^ y debes exercitarlos. L a s
fuentes } de donde han manado elos arroyos 3 han fido Ariftoteles
en fu Potica , San A g u f t i n en diverfos lugares de fus Obras , el V e -
nerable Beda en el A r t e , que eferivio Gulgberto L e v i t a 3 Jacobo
M c i l o y Cefar Efcaligero 5 A n t o n i o de T e m p o , y otros A u t o r e s
m o d e r n o s ; los quales 3 aunque no tratan de la Poefia Efpaola , fmo
de la L a t i n a , I t a l i a n a , 6 G r i e g a ; mas como lo comn de el x^rte en
todas las Lenguas , es uno , todava m e han ayudado 5 pero m u c h o
mas el u f o , y experiencia , y la obfervacion perpetua de los mejo-
res , y mas elegantes Poetas Italianos y y Espaoles j que han eferi-
to , y los apuntamients de hombres d o c t o s , quienes he comuni-
cado y y en efpecial los que huve de un Padre de la Compaa de
Jefus > Maelro y y deudo mo que profefs veinte aos Letras H u -
manas , fiendo Prefedo , y L e c t o r de mayores , en uno de los mas
p r i n c i p a l e s , y numerofos eftudios, que tiene fu O r d e n . Si alguna
cofa te defagradare 3 6 fe te ofreciere y que fe pueda aadir y 6 q u i -
tar , fuplcote me avifes ; porque ni foy tan fobervio , que no oyga
de buena gana a t o d o s , n i tan ingrato 5 que no lo fepa agradecer,
n i tan necio , que no m e quiera aprovechar de todo lo bueno y por
q u a l q u k r a que fe me ofrezca : pero l algo h a l l a r e s , que puedas
aprobar , atribuyelo a q u e l , que es O r i g e n , y Fuente de todos los
bienes y c u y a honra y y gloria y o he tomado ele trabajo.

PRp-
PRELUDIO,
Y RAZN DE LO AADIDO
AL Q U E LEYERE.

N O fe puede negar , fabio L e l o r , que el ha-


llazgo de los univerfales principios de e l
A r t e Potica Efpaola} es la m a y o r prue-
b a de l a invencin mas ingeniofa de m i A u t o r , ^ (i)
crifis conceptuofa de fus defvelos, ilacin de la fa- Pn. Ilb. 5. cap. 12-
biduria de las nueve Heliconiades ? y difcreto par- Ipf gens Fhcemcum m
to 3 que h a merecido el decorofo timbre de l a pri- gloria magna titterarum
m a c i a : gloria con que remonta los Phenicios el inventionis , &fderum*
Phyfco Veronenfe. (1) Y a s e , que para aadir a (2)
agenas obras , hay adagio comn } que facilita el Facile eji inventis
defempeo ; (2) pero tambin s 3 que es comn addere.
fentir de los Dialeticos , con m i Anglico Maef- (3)
tro 5 que lo aadido es perfeccin , y cumplimien- S. T h . p. 2. q. 52*
to: (3) mas con todo eTo no pretendo, que me des art. 2. refp. ad 2. Ir.
algn honor de efta A d d i c i o n ; porque fegun la feeim. 2. q. 24. art. 5,
mente de el Philofopho , la denominacin fe to- refp. ad 3. Jugens
m a de el mas digno ; (4) y porque fuera en m i , al habitum emper facit
parecer de el mifmo , nota bien conocida de jac- aliquid in fubjetto: non
t a n c i a , (5) folo te ofrezco lo que hallaras aadido quidem fcrmam novam,
de Eftrella "^a Etrella, * parto de mis vigilias, na- fid quod fubjefium per-
cido antes para folo m i proprio empleo , y ahora feflius participet f o r -
para el defvelo comn de los Poticos ingenios , a mam preexiftentem i vet
perfuafiones de la carencia de tan famofo L i b r o , quod amplius fe extern
ruegos , inlancias de aquellos aficionados, que dat,
con fu vifta figuieron efta humilde A d d i c i o n , y (4)
ltimamente fnave precepto de m i cariTimo Alef. 1. de Coeloy
Maeftro el D r . Francifco Llaurador , benemrito & Mundo. Denomina-
Cathedratico de Letras Humanas en la Literaria tio fit d ignioru
Paleftra de efta C i u d a d de Barcelona , de cuyos (5>
mritos el mifmo T u l l o fuera como Panegyrifta. dem Rbeth. 2 ,
G u i a d o al con el abono de el p r e c e p t o , difpufe Aliena tanquam p r o -
lo no prevenido de antemano , mejor la A d d i - pria narrare jaclanti
cion quanto me fue poiTible , coafult muchas di- #
ficui-
fcultadcs con m i canTimo Preceptor } cuya kiz
confefo, que me faco de la lobreguez de muchas
dudas. Afianzado^ difcreto L e c t o r , de los benvo-
los nfluxos de tu abono , confiderando no obffan-
te lo que el Dotor M x i m o en la Prefacin al
/6) Pentateuco de M o y f e n ; () me atrev dar la
I X Hierori, i a Peti- Imprenta efta provechoa Obrecila. E l mimo
tat. M o y f i Perica - Dolor M x i m o de la Iglea me a n i m a efta em-
lofum ops cert , j" prera , aludiendo la aprobacin de tu ardor , y
obtreflatorum meorum defeo de faber. (7) N o me reprehendas la O r t o -
Utmtibus pAtens, graphia L a t i n a , que es la que m i A u t o r pralica
(7) en la primera ImpreiTion ; y f en algunos para-
Idem Epll, ad digmas hallares praticado lo contrario , ha fido
Paul. Pcesbyt. Hec Por no enturbiar el agua de la fuente de donde la
non dco , quod fit in Taque. Sigo en toda la A d d i c i o n el elilo de m i
me atiquid tale , quod A u t o r , paraque en combinacin uniforme te p a -
vei poffis d ms w-^ezca mas dotrina fuya , que A d d i c i o n de mis
re ^ vei velis difeere, pocos talentos deducida. V a n en primer lugar an-
fed quod ardor tuus, tes ^ c ei A r t e unos Avibs ? y Reglas para los no-
^ difeendi Jiudium vicios aprendices9 que defean adquirir facilidad, y
-etium abfque nobis per delreza en hablar la L e n g u a Caftelana. Siguefe
fe probar debeat* immediara mente la A r t e aumentada con quaren-
ta y ocho Captulos, muchos exemplos ditinclos
aadidos a los mifmos Capitulos de el A u t o r , con
un Compendio de toda la A r t e Potica , aadidos
cal cinco m i l C o n f o n a n t e s , compueftos u n o s , y
otros , con nueva , f c i l , y clara dirpoficion : con
un breve Tratado de Aibnantes , y fus preceptos;
I y ltimamente con la explicacin de Confonan-
tes proprios , y apelativos acrecentada. C o n h a -
(8) verte dado all razn de lo e m p r e n d i d o , conclu-
Alef. & hora. 1. y o diciendo , que no ha de hacerte admiracin la
Additamenta fiunt cum n o v e d a d ; porque atiendes al P h i l o f o p h o , halia-
temporis lougitudine, ras que el tiempo addidooa las A.rtes. (8) N o ten-
(9) go que encomendarte el diTimulo de mis yerros,
Prudentis ejt multa que en tu cabal p r u d e n c i a , affegurado tengo el
aijimulare. patrocinio.. (9)
E l B r . ]ofeph Vicens,
vecino de la Ciudad Barcelona.

AVI-
A V I S O S , YREGLAS P A R A LOS P R I N C I P I A N *
tes, que defean aprender l a Lengua
Caftellana
L A p r l m e t a cofa , que h a n de p r o c u r a r , es c o m u n i c a r , y te-
ner Trequentes converfaciones con os Calsllaacs , c o n
s peritos de l a L e n g u a C a f t e l l a n a j y leer l i b r e s C a f t e i l a n o s ,
preguutaado ftempre las difcutades , que les o c u r r i e r e n 3 haltst
que fe h a y a n c e r c i o r a d o de l a v e r d a d .
Pronunciacin ^ y fonldo de las L e t r a s Cajlellanas.
A Be , C e , E , E f e , G e , ( con pronunciacin del gaznate ) Ache? I,
v o c a l , J , ; o r a , C a , E l e , E m e , E n e , O , P e , Q u , E r r e , E f e , Te5 *
E q u i s . Y g r i e g a , Z e t a . L a 9 , tiene c o m u n m e n t e la m i f m a fuer-
za que l a Z e t a . M u c h o s ufan l a c con fofas tres vocales , A j E s
O : y algunos folamente q u a n d o antes hay confonante.
p e c l i n a c i o n del A r t i c u l o mafeulino } partcula E L
Singular. 'Nominativo , E ! , G e n i t i v o , D e l , xl de. D a t i v o > A l ,
p a r a . A c u f a t i v o , E l , a ! . A b l a t i v o , D e l , de , c o n f por. P l u r a l ,
N o m i n a t i v o , L o s . G e n i t i v o , D e os. D a t i v o , A ios , p a r a ios
A c u f a t i v o } L o s , a los. A b l a t i v o , D e ios j por los.
Declinacin del A r t i c u l o femenino j partcula L a .
S i n g u l . N o m i n . L a . G e ^ i f . D e l a . D ^ r . laj^ p a r a l a . ^it/Ef. L a ,
i a . A b l a t . D e l a , & c . P l u r . N o m i n . IL&s. G e n i t . D e las. Daf
A las , p a r a las. A c u f a t . L a s , las. A b l a t . D e las , & c .
Declinacin del A r t i c u l o neutro , 6 p a r t k u l a L o .
Singular, N o m i n , L o . G e n i t . D s lo. D a t . is> t p a r a to. Acufat*
L o , lo. A b l a t . D e lo , & c . E l p l u r a l no fe u f a .
E n Cafteiiano no h a y n o m b r e f u b f t a n i v o del genero n e u t r o j
pero no fe u f a con el relativo Q u a l ; c o m o L o q u a l , de lo qual , l&
q u a l , &cJ. O con a l g n A d j e c t i v o f u b a n t i v a d o | como , L o bueno,.
lo dulce , lo amargo , Xc.
Declinaci&n de los Pronombres p r i m i t i v o s . Y o , T u , D e sr.
Singular. N o m i n . Y o . Gen. D e m i . D a t . P a r a m i , m i , m e .
A c u j u t . M e , m i . Ablat. D e m i , por m i , e t n m i g o . P l u r . N o -
f o t r o i . D e nootros , para n o f o t r o s , nofotros , n o s . A c u f c a . N o '
fotros , nos. D e nofotros , & c ,
Singul. N o m i n . T u . Gen. D e t i . D a t . Pata: t i , te. Acufat. T e ,
t i . ^ocar. O tu. A b l . D e ti , & c . P l u r . V o f o t r o s . D e vcfotros. P a -
r a voiotros , vofotros , os. V o f o t r o s , u os O v o f o t r e s . D e v o q -
tros &c* lil Sing.
S i n ^ . tt P l u r . G . D e s i . D . P a r a $ 1 , s i , fe. ^ . Se , s u
D e si , por si , configo.
D e d i n a c i o n del Pronombre E l , ello , e l l a .
S i n g . N . E l , e l l a , ello. G . D e l , de e l l a , de ello. D . P a r a l , para
ea , para ello ; a l , le ; ella , le , l a . A . L e , l ; la , a
e l l a ; eio , e l l o . A b . D e l , de ella , de ello , & c . P l u r . N . E l l o s
ellas. G . D e ellos , de ellas. D . P a r a ellos , para ellas ; ellos , les-
ellas ; las. A . L o s , ellos ; las , ellas. A b . D e ellos , & c .
Declinacin del P r o m m b . A q u e l , aquella , a q u e l l o .
S i n g . N . A q u e l , a q u e l l a , aquello. G . D e a q u e l , de aquella , de
aquello. D . P a r a a q u e l , para aquella , para a q u e l l o ; aquel , a
a q u e j a 9 aquello. A . A q u e l , a q u e l l a , aquello : a q u e l , a q u e l l a ,
a q u e l l o . A b , D e aquel de a q u e l l a t de a q u e l l o , & c . P l u r . N .
A q u e l l o s , aquellas. G . D e a q u e l l o s , de aquellas. D . P a r a a q u e -
llos y p a r a aquellas ; aquellos , aquellas. A . A q u e l l o s , aque-
llas : aquellos , a q u e l l a s , A b . D e aquellos , de a q u e l l a s , & c .
Declinacin del P r o n . Efte , ela , efto.
S i n g . N . B ^ e , e l a , efto. G . D e e , dela , delo. D . P a r a ele,
p a r a ea , p a r a eo : efte , ela , efto. A . E f t e , efta , efto;
efte , efta , efto. A b . D e f t e , defta , defto , & e . P l u r . N . E f -
tos , eftas. G . Deftos s deftas. D . P a r a efte , p a r a eftas : eftos ,
cftas. A . Eftos , eftas : eftos , eftas. A . Deftos f deftas , & c . De
l a m i f m a manera fe declina el -Pron, E e , eTa , eTo. Se adviertet
que , Defte , defta , & c . f o n Jincopodos , D e efto , de efta , & c .
Declinacin del P r o n , E l m e m o , l a raefma , lo m e i m o .
S i n g . N . E l mefmo s i a msftna , lo m e m o . G . D e l m e i m o , de la
m e f m a , de lo mefmo. D . P a r a el m e m o , para l a m e f m a , para
l o m e m o , a l mefmo , l a m e f m a , lo mefmo. A , E l memo , la
m e f m a , lo mefmo : a l m e f m o , la m e f m a , lo m e f m o . A b , D e l
m e f m o , de l a m e f m a , de lo m e f m o , & c . Y de efta fuerte i o s de-
ms , como : E l m o , a m a , lo m o : el t u y o , l a tuya , lo t u y o :
e l f u y o , & c . mas anteponindolos u b f t a n t i v o s , d e c i m o s : M ,
t u , / i , mis , tus , f u s , c o m o : M feor , tu criada , f u amo.
Declinacin del Relativo Q u i e n .
Sing. N . Q u i e n . G . D e q u i e n . D . P a r a quien , q u i e n . A . Quien?
q u i e n . A b , D e quien , & c .
P l u r . N . Q u i e n e s . G . D e quienes , p a r a quienes , quienes. A .
Q u i e n e s , o quienes. A b . D e quienes , & c . N o pongo e x e m p l "
de los dems R d a t i v o s , por fer fciles. Soio advierto , que la p a r
t i c u l a ^ u e r e l a t i v a , fe puede feguir tras todos ios a r t c u l o s , cornos
E l q u e , l a que , o que : D e l que , de a q u e , de o que , & c y t a m -
b i e n puede ter i n t e r r o g a t i v a , c o m o : Qu pides , de qu te quexasl qu^^
T o d o s ios nombres , que en el fingular fe t e r m i n a r n c o a v o -
c a l , fe h a r n d e l p i u t a l c o n u n a s , c o m o ; C a r t a , c a r t a s ; P a d r e
P a d r e s ; efcudo , efcudos ; m a r a v e d , maraveds ; e p i f i t u , e f p i r i -
tus. S i t e r m i n a n con a l g u n a confonante , fe h a r n del p l u r a l a a -
d i e n d o E s , como : L a d , laudes ; o r d e n , o r d e n e s ; m u g e t , mgeres*
relox , reloxes , & c . Efte , por fu p r o p r i e d a d hace ejf : E j e , effosl
a q u e l , a q u e l l o s : E l , q u a n d o es a r t i c u l o hace los , y q u a n d o es
p r o n o m b r e hace ellos.
Conjugacin de los Verbos.
T r e s fon las C o n j u g a c i o n e s de los V e r b o s en L e n g u a Caellana en
yr , E r , i r , como : A m a r , L e e r , G i r : y aunque Ser , y A v e r , fon
V e r b o s de l a f e g u n d a C o n j u g a c i n , los ponemos antes de t o d o s ,
p o r fer convenientes , y cafi necearos p a r a conjugar los dems.

E l Verbo f u b / i a n t i v o Ser. I n d i c a t i v o .
P r e f . Y o foy, tu e r e s ^ q u e l es}nofetros fomos,vofotros foys;aqueJIos fon*
Imp^Yo era.tu eras aquel era^nofotrQs eramoS,vo:eradeis,aquelloseran.
o h /l,t - ^ ' a 4 ^ 1 fue,of. f a i m o s , v o f . fuifteis,aquellos f u e r o n :
O he fido, has fxdo, h a Gdo, avernos, emos fido, aveis fido, h a n fido.
F u f Y o ^ e r T ' r ' a ^ ^ ^ ^ ^ ^ / ^ ^ V ^ ^ ^ v i a d e L s a q u e l l o s a v i a n fido.
u t . Y o fere , t u f e r a s , aquel fera , feremos , fereys ^ a q u e l l o s f e r n .
Imperativo.
P r e / Se tu , fea a q u e l , feamos nofotros , fed vofotros , fean aquellos
F u t . Seras t u b e r a aquel^ermos nofotros,fereis v o f o t r o ^ f e r n a ^ u e X

Optativo y Subjuntivo , fegun l a p a r t c u l a , que fe le diere ojala,


r e r Y o fea n ^ ' ^ T t i COm0 > ^ P^MjuUvo, * *
mp F u e r a fueras fuera , furamos , feradeis, f u e r a n -
O feria , erias , f e r i a , feriamos , feriadeis, ferian-
O fueTe , fueTes , fueTe , fueTemos , fueladeis , e f l e n
Verf A y a , ayas , a y a , a y a m o s , ayays , a y a n fido.

eren fido
Infinitivo,
"Ser , aver ido , aver de er. ^ teaer e, fer , de f e t , fiendo fer,
para fer , por fer , avieiidb sd-->, la cofa que ha j, tiene de fer,
E i Verbo Aver.
C o m a el Verbo Ser lrve para ios Verbos pafivos ; aTi el V e r -
bo Aver cve para ios dems Verbos de la Leogua Caileana, el
qual raras veces irve de paTivo , porque ea ela fignificacioa fe
ufa el Verbo Tener,
Indicativo,
Pre/. Yo he , tu has , aquel ha , bavemqs , hemos j haveys , han,
Imp. Ava , avias , a v i a , aviamos , aviades , avian.
Per/. Uve 9 u.vifte j uvo , uvimos, uviftes , uvieron.
WluJ* A v i a , avias , avia , aviamos j aviadeis, avian.
F u i . A v r , avrs , avr , avremos , avreys , avrn.
Imperativo.
Vref. Ayas tir , aya aquel, ayamos , ayays $ ayan. :i
F u t . Avrs t u , avr,aquel, avremos,, avreys,, avrn.
Optativo^ y Sahjundivo,
~Pref. Aya. , ayas , ayamos , ayays , ayan.
Imp, v i e r a , uvieras, uviera , uvieramos , uvieradeis , uvieran:
O uvifce , viefes, uvieUe , uvielemos , uviefedeis , uvieTen.
Per/. A y a , ayas, aya s ayamos , ayays , ayan vido.
Tluf. viera , uvi-eras j uviera , uvieramos , uvierades , uvieran vido
O uvite , uvieffes , uviele , uvieTemus, uvieffeeis, uvieTen vido.
Fut. Uviere , uvieres , uviee^, uvieremos , uvieredeis % uvieren:
O avr , avra , avrs , avremos, avreys , avrn vido.
Infinitivo.
Aver 5 aver vido , ayer de aver , de aver , aviendo , para aver,
por aver,, aviendo vido.'

Exemplos de la primera Conjugacin. E l Verbo Dar. IndkativO


Pre/. Yo doy , tu das , aquel da , damos, days , dan,
Imp. Daba , dabas , daba , dbamos, dabadeis, daban.
Per/. D i , die , dio , dimos , dieis, dieron:
O he dado, has dado, ha dado, avernos dado , aveys dado, han dado.
P i n / . A v i a , avias , avia , aviamos , aviadeis , avian dado.
Fut. Dar , dars, dar , daremos , darys , darn.
Imperativo.
Pref. D a tu , d aquel , demos , dan , den.
Fut. Dars t u , dar a q u s l , daremos , darys, darn.
Optativo i y Suhjunffivo
VreJ. D , des , d , demos, deys , den.
Imp. D i e r a , dieras j diera , dieramos , dierades , dieran?
O dara , darias , darla , daramos , dariadeis , daran?
O diele , dieTes , dieTe j diefTemos , ieTedes , dieTen.
Per/. A y a , ayas , a y a , ayamos , ayays , ayan dado, ^
P/t/. Uviera , uvieras, uviera , uveramos, uvieradeis , imeran dado
O uvieTe i uvieles j uviefe , uvieTemos , uvieTedeis, uvieTen.
Ff, Avr , avrs, avr , avrmos , avrys , avrn dado:
O uviere , uvietes s uviere , uniremos, uvieredeis, uvierenj dados
O diere , dieres , diere j diereeios , dieredes , dieren.
Infinitivo.
D a r , aver dado , aver de dar , dando , dar , para dar , por darj
aviendo de dar , teniendo de dar , el que da , el que ha s dar.
'El Verbo Eftr. indicativo.
Pref. Eftoy , efts , eft , eftamos , efays, eln.
Imp. Eftaba , elabas 3 efaban j eftabamos , eftabades 9 eaban.
Per/. Eftuve , euvie , eluvo } eftuvimos, eftuvifeis, eluvieron^
O he , h a s , ha 9 avernos , aveys , han elado.
P//. A v i a , avias , aviamos , aviade, avian eftado.
Fut. Eftar , eftars , elar , eftarmos , elarys , eftarn.
Imperativo.
Fref. Eft tu , el a q u e l , eftmos, eflad , efn.
Fut, Eftars tu , eftar a q u e l , eftarmos , eftarys , eftara.
Optativo f y Suhjuntfivo.
Pref, Eft , efts , eft , eftemoa , efteys , eftn^ (rsn
Imp. Eftuviera, eftuvieraa, eftuviera^eftuvieramos,euvieradeisjeftuvie*
O eftaria, eftarias , eftaria , eftariamos , eftariades , eftarian:
O eftuvieFe, eftuvieTedes, euvieTe, efinvieTernoSeluvieTedes^f-"
Pref. O uve, uvifte, uvo, uvimos, uveramos eftado: (tuvieUeii^
O uve , uvifte , uvo , uvimos , uveramos eftado.
Pluf. viera , uvieras , &c. uvieOe , uvieTes , uvieTe eftado , &cs
Fut. Uviere , uvieres , uvieremos , uvieredes > & c . eftado:
O avr, avrs, avr, avremos, avreys, &c. eftado: (rea>
O eftuvierejeluvieresjeftuvierejeftuvieremosjeftuviefedeisjeftuvk-
Infinitivo,
Ettar , aver eftado, aver de eftar , tener de eiar , de ear, eatdo^
a eftar, para eftar, por eftar, aviendo de eftar, teniendo de eftar.
E l Verbo Contar. Indicaiiv.
Pref. Cuento , cuentas , c u e n u , contamos, contays , cuentan.
I m p . C o n t a b a , contaba?, c o n t a b a , contbamos} contabades, contaban.
iPerf. Cont , contate , cont , contamos , contales , c o n t a r o n :
O he , has ? h a , avernos , aveys , & c . contado.
P l u f . A v i a , avias , a v i a , a v i a m o s , aviades contado.
F u t . C o n t a r , c o n t a r s , contar , c o n t a r o j o s , contarys , contarn.
Imperativo,
F r e f . C u e n t a t u , cuente a q u e l , contecsos ? coneys , c u e n t e n .
F u t , Contars tu , contar a q u e l , contaremos , contarys , contarn.
O p t a t i v o , y Subjunclivo.
F r e f . C u e n t e , c u e n t e s , cuente , contemos coateys , cuenten.
I m p . C o n t a r a , contaras , cntran , c o n t r a m o s , eontredes, contaran:
O c o n t a r i a j c o n t a r i a s j c o n t a r a . & c . contare?contaffes,cntare,&c.'
P e r / . U v e , uvifte , u v o , u v i m o s , uvites & c . c o a t a d o :
O a y a , ayas , a y a , ayain-os , a y a y s contado.
Pai/. U v i e r a , uviecas , u v i e r a , & c . uviefTs , uvieFes contado , & c ,
F u t . U v i e r e , uvieres , u v i e r e 9 uviereanos , uvieredes contado , & c .
O avr 9 avrs., avr , a-vrrnes , avrys contado Scc.
O contare , contares , c o n t a r e , contaremos, conttedes, contrer!#
Infinitiva.
C o n t a r , aver contado , a v e r , tener de contar , de c o n t a r , con-.
tando , contar , p a r a c o n t a r , p o r contar , a v i e n d o , teniendo
de c o n t a r .
E l Verbo S o n a r , i n d i c a t i v o .
P r e f . Sueno , fuenas., fuena , fonamos , i o n a y s , fuenan.
I m p , Sonaba , ionabas , f o n a b a , fonabamos , fonabades , f o n a b a n ,
P e r / , Son , foaale , fono , & c . he fonao , & c . huve f o n a d o , &e
'Pluf. A v i a 5 avias , a v i a , a v i a m o s , aviades fonado , & c .
Wut, S o n a r , ionars , tonar f fonarinos , fonarys , fonarn#
Imperativo.
P r e f . Suena s faene , foaemos , f o n a d , fuenen.
Fut. Sanars tu , fonar a q u e l , f o n a r m o s , fonarys , fonarn#
O p t a t i v o , 3; Subjunlivo.
P r e / . Suene t fuenes , fuene , bnemos , oneys , fuenen.
I m p . S o n a r a , fonaras j & c . f o n a r i a , fonarias, & c . fonae, fonaffes, & c .
P e r f . A y a , a y a s , a y a , ayamos , ayays , a y a n L'onatlo,
P l u f u v i e r a , uvieras fonado , & c . uvieffe , uvefes fonado , & c .
F u i , Sonare j l'onres , & c . u v i e r e , uvieile fonado , 8cc
E l Verbo C e r r a r . Indicativo.
P r e f C i e r r o , cierras , c i e r a , cerrarnos , cerrays , c i e r r a n .
m ^ C e r r a b a , cerrabas 3 cerraba ,, c ^ r r a b a r a o s , cerrabades, cerraban,
Pref,
Vref. Cerr, cerrafte, 8cc. he cerrado, has cerrado^&c. Uve cerffa!o}&e,
Pit/. A v i a , avias cerrado , & c . Fut. Cerrar , cerrars , &c.
imperativo,
Fref. Cierra tu , cierre a q u e i , cerremos , cerrad , cierreti.
F u t . Cerrars , cerrar , cerraremos , cerrarys , cerrarn.
Optativo 5 y Subjuntivo.
Pref. Cierre , cierres , cierre, cerremos , cerreys , cierren,
Imp. Cerrrajcerrrasj&c. cerrara,cerrarias3&c. cerraTejCerraTeSj&e
Per/. A y a , ayas cerrado , &C. uve , uviile , uvo cerrado ? & c .
PUif. Uniera, uvieras cerrado, &:c. uvieI^uvieTes, uvieTe cerrado, &e..
Fut. Cerrare, cerrares, 8tc. uvierejuvieres, &c. avr, avrs cerrado,Ste.
D e la mima fuerte fe conjugan muchos tros s que en algunas
perfonas tienen I, o V , antes de la ; y en otras la perdexij conj
puedes notar en los fobredichos Verbos , y en ios iguienres.
Exemposdelafegunda Conjugacin. E l Verbo BQh'sr. Inicatii^i,
Pref. Bueivo , buelves , bueive , boivemos , bolveys , buelven.
Imp. Boivia , boivias, b o i v i a , bolviamos , bolviades , bolvian.
Per/. B o i v i j bolvile, bolvij bolvimos, bolvies, boivileis, bolvieron?
O he , has , ha , avernos , emos , aveys , han huello:
O uve , uviile , uvo , vimos , uviles , uvieron bueito.
Plaf. A v i a , avias , avia f aviamos , aviades, avian baeio.
Fut. Boiver , boivers , bolver , bolvermos , boiverys ? boveYr
Imperativo,
Pref. Bueive tu , buelva aquel , bolvamos nofotros , bolved vofGtro%
buelvan aquellos.
Fut. Boivers tu 9 boivet aque!, bolvermos j bolverys , bolvera.
Optativo, y Subjuntivo,
Pref. Buelva , buelvas , bueiva , bolvamos , bolvays , buelvan,
Imp. Boiviera, bolvieras, bolviera, bivieramos, bolvieradesjbolvierect:
Obolvierejbolvieressbolvkrejbolvielemosjbolviereesjbolvier:
O boivierajbovierasjboivierajbolvieramosjbolvieradesjbolvieraiu
P e r f A y a , ayas , aya , ayamos, ayays, ayan buelto.
PuJ. Uviera , uvieras , uviera , uvieramos, uvierades, uvieran buelto:
O uviefe, uvieTes, uvieTe, uvielemos, uvieTedes, uvklsn buelto..
Fut. Bolviere, bolvieres, bolviere, boivieremos, bolvieredes, boivierea?
O avr , avrs , avr , avrmos , avrys , avrsa buelto
O uvere, uvieres, uviere, uvieremos, uvieredes, uvieen bueito^
l Verbo Cocer. Indicativo*
Pref. Cuezo ,. cueces , cuece , cocemos , ccceys , cuecen.
Imp. C o d a , cocas, c o e i a , eociamos, cociades ,, cocan.
lili 4 Perf.
IPerf. C o c t , cocSe , c o c i , cdcmos , cocitei?, c o c i e r o n ;
O ha cocido , has c o c i d o , Scc^ u v e c o c i d o , uvifte cocido , S c c
P / u / . A v i a c o c i d o , avias c o c i d o , & c . F u f . Cocer , cocers , & c .
Imperativo.
P r e f . Cuece t . , cuece a q u e l , c o s a m o s , coced , cuesan aquellos,
F u t . Cocers tu , cocer a q u e l , coceremos , cocetys , cocern.
O p t a t i v o , y Subjnfiivo.
JPref, C u e z a , cuezas s c u e z a s cozamos ^ c o z a f s , c u e z a n .
I m p , C o c i e r a , cocieras3Sic. cocera, c o c e r i a s j & c . cockrejCOcieTe^ 8cc.
P e r / . Aya ayas, a y a , a y a m o s , a f a y s , a y a n c o c i d o . (do?&c.
Pm/. v i e r a c o c i d o , vieras cocio , & c . uviefTe c o c i d o , uvieTes coci--
F i f . A v r , a v r s j c o c i d o j & c . uviere,uvieres e o c i d o j & c . cocieres,ccciclo,
E l Verbo D e f e n d e r . I n d i c a t i v o . (&c.
P r e / , D e f i e n d o , defienesj defiende^ defendemos, defendeys, defienden.
I m p . Defendalefeniasjdefendiajdefcodiamosjdefendiadesjdefendian.
P e r / . Defend d e f e a i e j d e f e n d i j & c . he dfenidoshas lefendido,&c>
P l u f . A v a ? avias , a v i a s a v i a m o s , aviades , a v i a n defendido.
F u t . D e f e n d e r , defenders^ defender, defendermossdefeaderysj&c.
Imperativo.
P r e / . DefieiIe5deienda,defiendsdefeadedsdfiend.Fi.DefenderSj&ci
O p t a t i v , y SuhjunCiivo,
P r e / . I)efiendas defiendas^ deendaj defendamos, defendays3 defiendan.
I m p , Defendiera5.defenierasj&c. defendiera,Scc.defendieff^defend.&c.
P e r / . A y a dfendido.,ayas defeoltdo,uve defeadidojuvifte d e f e n d i d o , & c .
P i l i / . , A y i a j a v i a s , a v a , aviarnos , a v i a d e i s , a v i a n defendido.
Fut.. A u c , avrs defenidoj & c . u v i e r e defeadidoj & c . defendieres^ & c .
E l Verbo D o l e r . Indicativo.
P r e / . D u e l o , dueles * d u e l e , dolemos , doieys | d u e l e n .
I m p . D o i i a , doas ? dolamos , doiades , d u l i a n .
P e r / . D o l i , doiifte , d o l i , & c . he d o l i d o , & c . uve d o l i d o , 8cc.
V l u j . A v i a , avias , a v i a , a v i a m o s , aviades , a v i a n d o l i d o .
F u t . D o l e r , dolers", doler 9 doleremos , doerys , dolern
Imperativo,
P r e / . D u e l e , duelas , dolamos , d o l e d , d u e l a n . F u t . D o l e r s , & C .
Optativo | y S u b j u n t i v o .
P r e / . D t e l a , duelas , d u e l a , dolamos , doiays , d u e l a n .
I m p . D o l i e r a , d o l i e r a s , & c . d o l e r i a j doleras, & c . doiiere^oIieTeS&c
P e r / . A y a d o l i d o , ayas d o l i d o , & c . uve d o l i d o , u v i e d o l i d o , & c .
P i u J . U v i e r a , uvieras d o l i d o , uvieTe , uvieTes d o l i d o , &-.
F u t . A v r d o l i d o , uviere d o l i d o , & c . doliere , doliereis, & c .
El
E Verh Hacef. IndiceiUvo*
Pre/. Hago , haces , hace , hacemos , haceys , hacen. ^
Imp. Hacia , hacas, hacia , hacianaos haciades , hacan.
Per/. Hice , hicifte , hizo , hicimos, hicifteis , hicieron:
O he hecho, has hecha,. Scc. uve hecho, uvifte hecho, &c.
Vluf, A v i a , avias , avia , aviamos y aviades , avian hecho.
Fut. Har , hars , haca , haremos , hatys , harn.
Imperativo.
Vvef. Haz , haga , hagamos , h a c e d , hagan. F^r. Hars 5 &c-
Opxaxivo % y SubjunClvo.
Tref. H a b a , hagas, h a g a , hagamos , ts?f* > hagan.
Imp. Hiciera, hicieras, &c. haria, hadas,. &c. hiciefTe, hicieTeisjScc^
Per/. A y a hecho, ayas hecho, &g. uve hecho, uvile hecho, &c.
Pa/. Uviera, uvieras hecho, &c. uvieTe, uvieTeis hecho, &c.
Ftf. AvE,avrs hecho,Sccaviere^uvieres hecho,&c.hiciere,hicieees>^c
E l Verbo Oler. Indicativo.
Pref. Huelo , hueles, huele , olemos , oieys , huelen* /
Imp. O h a , ollas , olia , olamos , oliaes , oiian.
Per/. O i i , ofte , oli , &c. he o l i d o , &c. uve olido , &c.
P/tt/. A v i a , avias , avia , aviamos , aviades , avian olido , &c
Fur. O e t , olers, oler, oleremos , olerys , olern.
Imperativo.
Pre/. Huele, huela, olamos, oled, huelan. Fut. Olers tu &c.
Optativo, y Subjuniivo.
Pre/. Huela , huelas , huela , olamos , oiays , huelan.
Imp. Oliera, olieras, &c. olera, olerias, &c. olieTe, olieTeis, & c .
Per/. A y a , ayas , aya , ayamos , ayays , ayan oido.
J?luf. viera , uvieras olido , &c. uvieTe , uvielles olido , 81c.
F u i . Avr, avrs olido, Stc. uviere, uvieres olido, 8cc. oliece,olieres, & c .
E l Verbo Caber. Indicativo.
P r e / Q u e p o , cabes, cabe, cabemos, cabeys, caben.
Imp, Cabia , cabas, eabia , cabamos , cabiadeis, caban.
Pr/. Cupe , cuplft , cupo , cupimos ? cupieis , cupieron:
O he cabido, has cabido, &c. uve cabido, uvie cabido, &c.
P/u/. A v i a , avias , avia ^aviamos , aviadds , avian cabido.
F u i . Cabr , cabrs , cabr , cabremos , eabreys, cabrn..
E l Imperativo es poco ufado. Optativo , y Subjuntivo,
Pref. Quepa , quepas , quepa , quepamos , quepays , quepan.
Imp. Cupiera, cupieras, &.c. cabria, cabriasj &c. cupleTe, cupieTeiS&c.
Per/. A ^ a , ayas, a y a , ayamos , ayays , ayan cabido.
Vluf
F / a / . Uvera , uvieras cabido , &:c. uvieTe , uvieTes cabido , & c .
F u t , Avr,aurs cabidockc.uvies'e,uveres cabidoj&c.cupiere^upera.
E l Verbo Saber. Indicativo. (&C
Pref. S , fabes , fabe , abemos , fabeys , faben,
Imp. Sabia, fabias, fabia , abianos , abiadeis? fabian..
Per/. Supe , fupifte , fwpo , fupiraos , 'upilieis, apieron:
O he f a b l o , has ahido , &c. uve abio, uvfte fabido, Scc.
F l u f . Avia , avias , avia , aviamos j aviadeis, avian abido.
dFtf, Sabr , fabrs , f a b r , fabrmosj abxeys, labran.
imperafivo'.
Fref. Sepas , fepa , fepamos , fabed 9 fepan. Fut, Sabrs tu , & c .
Optativo, y Subjunfvo.
Pref, Sepa , fepas , fepa , fepamos , epays , fepan.
Imp, Supierajupierass &c. fabria, abrias, &c. fupieTe, fupieFeis, 8ce*
Ferf. A y a , ayas ^ aya , ayamos , ayays ? ayan fabido.
F/t/. viera j uvseras fabido , &c. uvieTe , uvieTes abido 5 &c.
Fut. Avrjavrs abidoj&c. uyierejuvieres- fabidoy&c. ftipierajapierep,.
E l Verbo Traher. ' (&c,
Fref. Traygo , trabes , trabe , trabemos , traheys , traben.
Imp. Trahia , trahias , trahia , trahamos ? trahiadeis, trahian..
F-rf. Truxe f trusile , truxo , trusimos , truxleis^ truxeron:
O he trahido , has trahido , Scc. uve trahido , uvile trahido , &c
Fluf. A v i a , avias , a r i a , aviamos , aviades f avian trahido , & c .
Fut. T r a h e r , trahers , traher , trahermos, traherys , trahern.
Imperativo,
Fref, Trabe, trayga, traygamos, traheda traygan. Fut. Trahers tu, &c#
Optativo, y Suhjuniivo.
Fref. Trayga , traygas P trayga f ratgamos , trsygays , traygan.
lrj?p. Truserastruxeras,&c.traher!a5traheras,&c.truxere,truxereis,SEC.
Per/. A y a , ayas, aya , ayamos , ayays , ayan trahido.
Fluf. Uvera , uvieras trahido , &c. uvieTe , uvieTes trahido , Stc.
Ft* A v r e , avrs trahidoj&c. uviere,uvieTeg trahidoj&c. truxere,.truxe-
E i Verbo Tener, indicativo. (ranj&c,
Fref. Tengo , tienes , tiene , tenemos , teneys , tienen..
Imp* T e n i a , tenias 5 tenia , temamos , teniadeis , teniam
Ferf. Tuve , tuvile , tuvo , &c. he tenido , &c. uve tenido, 8c^
Fluf. A v i a , avas, avia , aviamos , aviadeis, avian tenido.
Fut. Tendr , tendrs , tendr, tendremos, tendreys , tendrn..
Imperativo,
Fref. Ten tu, tenga aquel, tengamos^teaed;tengan. Fut. Tendrs tu3&c.
Optar
Optativo i y Suhjtnfflvo,
Pref, Tenga , tengas, tenga , tengamos , tengays , tengan,
tmp, Tuvisca, tuvieras, &c. tendriajtendriasj&c. tuvieffejtuvieffes, 8ec.
Per/, A y a , ayas , aya , ayamos , ayays , ayan tenido.
P i u / . viera , uvieras tenido , &c. uvieTe , uvieTes tenido , &c.
Ftf. Avi-,avrs tenido,&s. uvere,uvieres tenidcj &c. tuvierejtuvierejj
E Verbo Poner. Indicativo. (&c?
Pref. Pongo , pones , pone , ponemos , poneys , ponen.
Imp. Pona , poaias, ponia , ponamos , poniadeis , ponan.
Per/. Pufe , pufile , pufo , & c . he puefto , has puedo , ha puelo , 8cc*
Fluf. A v i a , avias avia , aviamos , sviaeis , avian puelo, & c .
F u i . Pondr , pondrs , pondr ^ pondraios , pondreys j pondrn.
Imperativo.
Pre/. Pon tu,ponga aquel^^pongamos noot.poned vofot.pongan aquellos*
F u i , Pondrs tu , & c .
Optuti'vo 9 y Subjunflivo,
Pre/. Ponga, pongas, ponga, pongamos, pongays, pongan.
Imp. PuGera, puerasj&c. pondra,, poadciasv&c. pufietTej puleTes, 8cc*
Per/. A y a pueto , ayas puefto , &c. uve pueiio , uvile pueo , & c .
Per/. Uvera, uvieras puello, &c. uvieTe, uviees, uvieffe puefto, & c ,
Faf.Avr,avrs puefto,&c.uviere,uvieres puefto!&c.puileffe,pufi.eires&c*
H l Verbo Poder. Indicativo.
Pre/. Puedo , puedes , puede , podemos , podeys , pueden.
Imp, Poda , podas , poda , podamos f podiadeis, podan.
Per/. Pude , pudille , pudo , &c. he podido , has podido , & c .
Pit/. A v i a , avias podido , & c . F u i . Podr , podrs, & c .
E l imperativo es empre/tado del Optativo.
P r e / Puedas , pueda , podamos , poda/s , puedan. Fut. Podrs tu , 8cc.
Optativo , y Subjundvo.
Pre/. Pueda , puedas , p i e d a , podamos ; podays , puedan.
Imp. Pudiera, pudieras, &c.podria, podras. &c. pudief>e.pudeTeis,&c%
P e r / A y a , ayas podido, &c. uve , nvale , uvo podido , & c .
P i u / viera podido , &;-. uvieTe podido , & c .
Fat Pudiere , uviere , uvieTe podido , &e.
Excmplos de la tercera Conjugacin. E l Verbo Or. Indicativo*
Pre/. O y g q , oyes , oye , omos , os, oyen.
Imp. Oa , cas , oa . oamos. osadeis, oan.
P e r / O , oile s oy , omos , oieis, oyeren:
O he oidvo , has odo , &c. u-.e odo , uvile odo , & c .
P/u/, Avia f avias} avia , aviamos, aviades , avian odo.
Faf,
Wu$. Oir > oirs, o i r , oiremos , pireys , oirn.
Imperativo.
Fref. Oye tu , oyga a q u e l ; oygamos , oid , oygan. Fuf. Oirs tu, &e^
Optativo f y Subjunlvo,
Pn?/. Oyga , oygas , oyga , oigamos , ojgan.
Imp. Oyera , oyeras , oyera, & c . o i r a , oiras, &c. oyeTe, cyeffes, Sc^,
Per/. A y a oido , ayas oido , uve oido , uvifte cio) & c ,
P/t/. Uviera , uvieras oido , & c . uvieffe , uvieTes oido , & c .
F u t . Aur, avrs oidoj & c . uviera, uvieras oido, & c . oyere, oyeres, &c.
Infinitivo.
O i r , aver oido , ave'r , tener de o i r , de o i r , oyendo, oir, pan
cir , por oir , aver , tener de oir.
l Verbo Decir. Indicativo,
Fref. Digo , dices , dice , decimos , decis , dicen.
Imp. Deca , decas ? decamos , deciadeis, decan.
Per/. Dixe , dixe , dxo , diximos , disifteis, dxerons
O be dicho , has dicho , &c. uve d i c h o , uvifte dicho , &c0
P/t/. A v i a , avias dicho , &c. Fut. Dir j dirs , & c .
Imperativa.
Vref. D i , d i g a , digamos, decid y d i g a * , &c. Ftif, Dirs l u , &dfe
Optativo, y SubjunivQ.
Vref. D i g a , digas , diga i digamos , digays , digan.
Imp. D i x e r a , diria 5 dixeffe , dixeras , diras , dixeTes , & c *
P e r / . A y a dicho , ayas dicho ? aya dicho , &c.
Pi/. Uviera , uviele dicho , &c. uvieras , uvieTes dicho , 3ec.
Wut. D i x e r e , uvere, avr dicho, dixeres, uvieres, avrs dicho, Sic
MI Verbo E f c r i v i r . Indicativo.
P r e / . Efcrivo , efcrives, efcrive , eferivimos, efcrivis j, efcrivetu
Imp. E f c r i v i a n , efcrivias, efcrivia, ecriviamos, efcrivade!s,efcrivian.
Per/. E f c r i v i , eferivifte, efcrivi , efcrivinios, efcrivtfteis, efcrivierom
O he efcrito , has eferito 5 &c. uve efcrio , uvile efcrito , &c.
'Bluf, Ava efcrito 3 avias efcrito , &c. Fut, Ecrivir , eferivirs, &Ce
Imperativo.
P r e / Efcrive , efcriva, efcrlvamos, e f c r i v i d , ecrivan , & c .
Fut. Eferivirs, & c .
Optativo , y Subjuntivo*
Pre/. E f c r i v a , eferivas, efcriva, eferivamos 5 eferivays eferivan.
Imp. Efcriviera, eferiviria, eferviefe,eicriyieres5escrvief.efcriv.&c-
Per/. A y a , ayas efcrito , &c. Pluf. Uviera , uvieffe efcrito , &c.
F u i . Eicxiviere, uviere, avre ecrito^efcriv.uvieresj avrs efcrito,Sc.j-
frF
E l Verbo Herir. Indicativo.
Pref. Hiero , hieres , hiere , herimos , heth , hieren.
Im . Hera, hera , hera , hedamos , heria^ is , heran.
Pe/. Heri , herile , heri , &c. he herido , &c. uve herido , &c.
TPluf. Avia herido , &c. Fut. Herir ? herirs. f &c.
Imperativo.
Pre/. Hiere , hiera , hieramos , herid , hieran. Fut. Herirs tu , &c
Optativo f y Subjunflivo.
Pre/. Hiera , hieras, hiera , hierames , hierays , hieran,
Imp. Hiriera , hiriria , hirieTe s hirieras , heriras , hirieTes , &cB
Ferf. Aya herido , &c. Pluf. viera , uvieTe heddo 9 &c.
Fut. Hiciere , uviere , avr herido } &c.
E l Verbo Pedir. Indicativo.
Pre/. Pido , pides , pedimos , peis , piden,
Imp. Pedia , pedias, pedia , pedamos , pediadeis , pedan.
Per/. P e d i , pedfte , pidi , pedimos , pediOeis , pidieiron:
he pedido , has pedido , &c. uve pedido , vifte pedido , &c.
P/u/. Avia pedido j &c. Fut. Pedir , pedirs ? 8cc.
Imperativo,
Vref. Pide , pida , pidamos , pedid, pidan. Fut. Pedirs tu , &c.
Optativo j y Subjuntivo,
Pre/. Pida , pidas , pida , pidamos , piays, pidan,
Imp. Pidiera , pedira , piteTe , &c. Ferf. Aya pedido . &c.
Pii/. vieraj uvieTe pedido5&c. F.Pidiere,uviere^ avr pedidoj&c
E l Verbo Servir. Indicativo.
Pre/. Sirvo , firves , firve , fervimos , lervis , firven.
Imp. SecVi,Bcc. Per/. Serv, fervirte, rrvi?fervimos5fervieis,(3rvieron.
?//. Avia fervidoj&c.Far.Servirjfervirsjfervir^erviremojfeEvireys,
Imperativo. (fervirn.
Pre/. Sirve , firva , firvamos , fervid , irvan, Ft<f. Servirs tu , &c.
Optativo , y SubjunClivb.
Pre/. Sirva , &c. imp. Sirviera , erviria , ilrvieTe , &c.
Per/. Avia frvido , &c. Pluf. Uviera j uviee f^rvio, &c.
Fuf. SEviere,uviere, avr fervido5rvieces,uvieresj avrs iervi4o>&c'

E l Verbo Venir. Indicativo.


P r e / Vengo , vienes. viene , venimos , vens, vienen.
Imp. Venia,&c. Per/. Vuejvenirte^inOjvenmcSjveni^eisjvinieroni&c.
Pluf. Avia venido &c.
Fut. Vendr , vendrs , vendr , vendremos ,-^cc.
Im r'
Imperativo.
Pref, V e n , venga , vengamos, venid, venganj &c. Fut. como los demsi
E l Verbo Ir. Indicativo,
Pref. Voy , vas, va , vamos , vays , van.
imp. Iva , ivas , ivamos , ivaeis, ivan.
Per/. Fui j fuifte , fu , fuimos , fuileis , fueron:
he i d o , &c. uve ido , &c. Pluf. Avia i d o , Stc. Fut. Ir f Bfc
Imperativo.
Pref. Ve , vaya , vamos , id , vayan, Fut. Irs tu , &c.
Optativo, y SuhjunCivo..
Pref. Vaya , vayas , vaya , vamos , vays , vayan,
Imp. Fuera , iria , fuee t fueras , iras , fueTes , &c.
Per/. Aya i d o , &c. Pluf. Uviera , uvele ido , &c.
Fw. Fuere , uviere , avr ido , fueres , uvieres , avrs ido , &c.
E l Verbo Dormir. Indicativo.
Pref. Duermo , duermes , duerme , dormimos , dorms , duermenu
Imp. Dorma , &c. Per/. D o r m , dormiie , dormi , &c.
Pluf. Avia dormido s &c. Fut, Dormir , dormirs , &c.
Imperativo.-
Pref. Duermejduerma^durmamosjdormidjduerman, Fut. Dormirs,&c,
Optativo^ y Subjuntivo,.
Pre/. Duerma, duermas, duerma , durmamos , drmays , duerman.
Imp. Durmiera , dormira , durmieTe, &c. lo dems, como los otros,.
Per/. Affi fe conjuja el Verbo M^rzr j y tambin fe puede variar con
el Verbo Ser , de ea manera : Soy muerto , eras muerto , Pe. mpi
E r a muerto , eras muerto, &c.- y de fta fuerte por ios dems tiem-
pos de dicho Verbo Ser.
Exemplos de os Verbos Imperfnales.
X,os Verbos litnperionales , unos fon adivos , otros pafsivosj'
los adivos fon comunmente ios gmentes : Ataecer r Acontecer ,-
Suceder 9 Amanecer 7 Anochecer ? Pertenecer , Ser menefter , Ser U*-
tio t.Pefarle 9 Llover t Llovenizar:, thvar^ Granizar, Relampaguear,,
Caer rayos , apc, ios Paffivos fe forman anteponiendo , p.ofpo-
niendo las terceras perfonas fingulares del Verbo la partcula'
Se , como : Se dice , icefe.-y. Se-vive t vive fe > Wc* Advirtendo , que
quando la partcula/ fe antepr^ie, es eparada , y quando fe pof-
pone , es junta , uniida con la diccin , y lo memo decimosde
las dems partculas : Me , te , nos > vos , 3sT;-
E l Verbo Impefonal liiovzt..Indicativo:.
Wref. L l u e v e , Hueven. Imp Llova,iiovian. Per. L l o v i , iovierom
~ ' ha
ha Ifovo , hati llovido : uvo l l o v i d o , uvieron llovido,
Pluf. A v i a llovido , avan llovido.
Fut. Llover , llovern.
E / Imperativo es emprefiado del Optativo
Fref. Llueva , lluevan.
Optativo, y Subjuntivo,
Imp. Lloviera , llovera , iiovieTe j llovieran , llovedaa > llovieffea^
Per/. A y a llovido , ayan llovido.'
Pluf. viera , uvieTe llovido ; uvieran , uveTen llovido.
Fut. LIoviere,uviere, avr llovido- Uovieren,uvieren, avran lo?tdo6
E l Verbo imperjonal Aver.
A y . A v i a . U v o , ha vido. A v i a vido. Avr. A y a .
U v i e r a , avria, uvieTe. A y a vida, viera, uviefle vido. U v i e r ^
Exemplo de Recprocos.
1 Verbo Reciproco va fiempre con eas partculas: M e , te, fe, os, ft*
E l Verbo Holgare. Indicativo.
Fref. Yo me huelgo , tu te huelgas , aquel fe huelga , nobtros nos hol-
gamos, vofotros os holgis , aquellos e huelgan.
Itnp. M e holgaba , te holgabas , e holgaba, nos holgbamos, os hot-
gabadeis, fe holgaban.
Per/. M e holgu , te holgale , & c . me he holgado , &c. me uve hol-
gado , & c .
Fluf. Avame holgado , aviarte holgado , aviafe holgado , nos aviamos
holgado , os aviadeis holgado, e avian holgado.
Fut. Hogarme , holgarfte, holgarfe, hoigatemohos, hogaros, & c .
Imperativo.
Fref. Hulgate , huelgafe , holgumonos holgaos, huelganfe.
Ff. Holgarfte t u , &c.
Optativo , y Suhjunivo.
Fref. Huelgueme , huelguete , huelguele , holgumonos , os hogueys,
huelguenfe.
Imp. M e holgara, holgara , hclgaTe ; te holgaras , a holgaTes.
Per/. Me aya holgado , te ayas holgado , fe aya holgado , nos ayamos
holgado , &c.
P l u f M e uviera , uvieTe holgado; te uvieras, uvieTea holgado, Scc,
Fr. Holgreme , uviere , avr holgado j holgrefte , uvierele ,
avrae holgado , & c .
Infinitivo.
Hclgarfe , averie holgado , averie de holgar , de holgar fe , holgan-
dofe , holgare , para hclgarfe , por hoigare , aviendo de hogarfe.
De
D e los Verbos "PaJJlvos.
C o n e l V e r b o Ser fe v a r i a n todos les V e r b o s Paffivos , como T a
Joy amado eres enjeado , aquel es ledo , nopttros fomos ordos
vofotros foys llevados , aquellos f o n honradoj > & c . A d v i t t i e a d o
que el P a r t i c i p o Sido , a u a c a le m u d a por mas que le muden
Jas psrfonas , nmeros , y gneros , c o m o : T o befido amado ,
a m a d a , nojotros hemos Jido amados , vofotras aveys Jido amadost
aquellas han Jido amadas. Se f o r m a n t a m b i n PaSlivos de las ter-
ceras perfonas , antepdea , pofpuefta l a p a r t c u l a Se , c o m o :
Se ama 7 fe aman | amafe , amanfe , Tc. Q u a n d o fe v a r i a n por las
terceras perfonas del p l u r a l , n p a r t c u l a s , c o m o : Leen leianf
leyeron $ D i c e n , decian $ dixeron , & c . y con partculas ,' c o m o :
M.e aman te aman , amanme 9 amante 5 L e cuentan t nos cuentanf.
cuentanle t cuentannos j & c . Se reducen ios Imperfonales.
D e los Verbos A v e r 5 y T e n e r en otro f n t t d o .
P o r eos V e r b o s f a m i l i a r e s A v e r , y T e m r , con el V e r b o Ser
puedes v a r i a r q u s o t o s V e r b o s h a y , por A d i v a , y PaTiva deefte
m o d o : T o he , tengo de or > yo he , tengo de fer oido , tu has)
tienes de or f t u b a s , tienes de fer oido. Y ail por las dems
perfonas 9 y tiempos de toaos los modos. H a , igniica tiem-
po , c o m o : D i a s h , mucho ha , poco ha , ha dos mefes , que tant&
feo I A v r d n ao} a v i a muchos aos , aunque aya m i l aos > i&c.
M o d o de contar.
U n o , dos , tres , quatro , c i n c o feys , lete , ocho , nueve , dies
once , d o c e , trece ,. catorce 5. quince , diez y feys , diex y fiet|
d i e z y ocho , d i e z y nueve ^ veinte , t r e i n t a , quarenta , cinquen-
t a , fefenta , fetenta , ochenta , noventa ,. ciento , dofcientosj
trefeientos ,. quatrocieotos , quinientos , feycientos etecientos,,
ochocientos , nuevecentos , m i f dos m i l t & c . u n m i l l a r , u n
m i l l n , & c . r(o , d e l genero m a f c u l i n o , fiendo puefto antes
del Subftantivo , pierde l a O , como : U n amigo , un foldado*
Ciento , pierde l a u l t i m a f y l a b a r c o m o : Cien EJiudiantes , cien
Dolores.
Los M e f e s .
E n e r o , F e b r e r o , H e b r e r o , M a r z o , A b r i l , M a y o , J u n i o , Ji-
Uo , Agofto , Septiembre , O u b r e , N o v i e m b r e 9 D e c i e m b r e .
L a s partes del A o *
Invierno , Primavera , Verano , Eftio , Otoo-
L o s dias de la Semana
D o m i n g o , L u n e s ^ M a r t e s % M i r c o l e s , J u e v e s , V i e i a e s , Sbado,
FoL

^'X^X-^^'^^^^^X^^X^X X ^ X 5 ^ 4 ^ ^ 4 ^ ^

CAPTULO PRIMERO.
^UE CQSA SEA ESTA A R T E , T Q U I E N E S FUERON
fus primeros inventores,

I R T E Potica es na habito , facultad de e


-^ ,:: ~.xn.

entendimiento , que endereza * y rige ai


Poeta , y le d reglas , y avifos para com- Flato i,
poner veros con faciiitiad. ^ Ariloteles i . Alcihi. Aug,
de poet. a difine affi : Ars Potica eft ars Ub* i . ds or*
rationalis. * Efta Arte , como todas las de- die*
ms, tuyo principio de ia naturaleza; % ali
lo lente el mifmo Filolbfo, ibidem^ dicien-
do , que le dio principio el animo noble , u
defeofo de virtud , para elogiar lo bueno , y defechar el torpe
vicio ; Animus virtutis Jludiofus, &-nohis dinvgnit Artem
carminum ad laudandum bona : ad vituperanum vero vitiofa. %
Porque primero fueron ios hombres Poetas naturales , hicie-
ron rimas in artificio, y las cantaron , y defpues haciendo re-
flexin fobre ellas , y obfervando , y notando con el juicio
del odo del numero de las fylabas , a travazon de los voca-
blos , ia energa de los epietos , las confonancias de unos ver-
jfos con otros , aprovechandofe de la Aritmtica , y Muka ,
quien efta Arte eft fubordinada , * (como ia Mulca , y el
Metro fean deleytes naturales en fentir de Ariiloteles x. poet.
FLomo naturaiter deleftatur fymphonia , & metro. ) ^ inveu-
jtaroa muchos gneros de veros , y dieron preceptos para me-
jjot hacerlos. Lus primeros inventores , ^ en quienes refpiande-
p el animo noble , y defeo de vtud , * legua Hcrscia , y
A Vir-
2 ARTE POTICA
ln A r t . V i r g i l i o , fueron O r p h e o , y A m p h i o n ; los qusfes en fa fuavi.
Poet, d a d de fus verfos cantados l a b i h u e i a , reduxeron la v i d a po.
l i t i c a , y c i v i l , ios hombres de aquel t i e m p o , que como faU
vages v i v i a n en ios montes fin ley , fin R e y , y fin Repubca^
* que alude M . T u i o en teftimonio de efa v e r d a d , i . Tucal!
O pneclaram e m e n d a t r l c e m v i t P o e t i c a m 1 ^ S a n G e r o n y m o fo.
bre J o b dice , que aquel l i b r o de J o b fue efcrito en vero he*
r o y c o , pueftos en lugar de D a d y l o s , y Spondeos ( de los qua-
les carece l a L e n g u a H e b r e a ) otros pies , que tienen !a mlfma
Life. 18 q u a n t i d a , aunque no e l mefmo n u m e r o de fyiabas. San Aguftin
cap. 14- en e l tomo 5. de l a C i u d a d de D i o s , a f i r m a haver florecido
m u c h o s P o e t a s e n los tiempos de los Jueces de I f r a e l , los
quales l l a m a b a n d i v i n o s , porque t r a t a b a n de D i o s , * y aquel
t a n fabio , como celebrado E n n i o , que refiere el P r i n c i p e ck
los O r a d o r e s en l a O r a c i o a pro A r c h i a P o e t a ( donde hallars
grandes alabanzas de ela f a c u l t a d ) les d a p e l l i d o de Santos;
l e E n n i u s Santtos upellat Poetas. L o que parece cierto , es,
q u e A d n t u v o A r t e Potica i n f u f a , y de l l a aprendecian Cus
h i j o s , y c o n e l tiempo , y los vicios , y c o r r u p c i n de coftura-
bres fe perdera , h a l l a que h u v o hombres ingeniofos , y da>
dos a l e l u d i o de las A r t e s L i b e r a l e s , que t o r n a r o n refac-
t a r l a . P u d o fer que O r p h e o , y A m p h i o n huviefTen echado los
p r i m e r o s rafgos e n ella. P e r o no fe efcrive de ellos haver cotti-
puefto tratados , n i libros de propofito , fino haver hecho , J
c a n t a d o verfos a r t i f i c i o f a m e n t e . * M a c r o b i o , y comunment!
todos los Poetas tienen por A u t o r de l a Poefia A p o l o j pot'
que como fuefie inventor de l a c t a r a , y el verfo fe fubotdiflH
l a M u i c a , a r g y e r o n fer efle el i n v e n t o r . C o n f i a tambin
de l a P h i l o f o p h i a fecreta de M o y a de a g e n t i l i d a d (lib.2. art^l
porque por A p o l o fe entiende todo p r i n c i p i o de fabidura ^
donde t u v i e r o n fundamento los Poetas de tener por protsC1
tores las M u f a s ; porque por ellas fe entienden los que red'
b e n la f a b i d u r l a de A p o l o , de las quales dice V i r g i l i o (Egl"
9, ) E me fecere F o e t a m Pirides. * M a s defpues de eiios iu'
v o muchos entre los G r i e g o s , y L a t i n o s , * ( como afirma Ka
v i f i o T e x t o r en fu O f i c i n a ) * que e f c r i v i e r o n , y levanta0'
c a d a uno en fu L e n g u a e l A r t i f i c i o Potico, i n v e n t a r o n taDta
diferencias de M e t r o s , quantas confonancias h a l l a r o n en
M u f i c a . Y afii c o m o los L a t i n o s fe aprovecharon de i a inve
d o n d e los G r i e g o s , h i c i e r o n en fu L e n g u a verfos Hercyc
ESPAnOLA. J
y Lyricos , con la medida , y quantiad que tienen los Heroy-
cos , y Lyricos en el Griego i afi tambin ca todas las N a -
ciones han tomado de ei L a t i n , y de el italiano muchos gneros
de veros aadiendo , inventando otros proprios de fu L e n -
gua , y Nacin , ^ lo que aora en nuetros tiempos fe halla tan
imitado , oue de quantos gneros de Poelas ecrivieron ios
Latinos ( numero cafi infinito ) fe hallan ptaticados en nuef-
t; a Lengua Efpanola ; y lo mifmo experimentamos de quan-
tos gneros de Metros Italianos fe componen. * Y de aqui es,
que el verlo de la copla Redondilla , y el de la Arte mayor , fon
nuelros, nacidos, y criados en nuelra Efpaa. Pero el verfo E f -
druxuo , y e de onae fylabas, de que fe componen las Odavasj
Sonetos, Canciones, & c . traxeronios de Italia algunos famo-
bs Poetas , que entre nofotros ha havido.

C A P I T U L O II.

LA VENA , T EL A R T E COMO SON N E C E S S A M A S


para la Poejia.

M A s aunque no ha faltado quien componga en fu nattiral


Poeia, imite, y haga propria la agenaj con todo ello en
tantos figlos , y edades , como han paTado defpues que hay Poe-
tas en Efpaa , apenas hallamos quien efcriva , y enfee los
principios , y reglas de ella con todo rigor. Y aii encontramos
Poetas Efpaoles cada rincn , que les preguntan del A r t e ,
con que componenj no faben dar razn de ella. Y ea es Ja cau-
fa, porque fon tan raros, no digo, los perfetos ( que de eTos por
ventura no ha havido alguno ) lno ios tolerables Poetas , como L i b , Rheta
T u l l o confieTa de ios Oradores. Pero dir alguno , que la na-
turaleza hace los Poetas , y no el Arte : y traer aquel dicho
tan celebrado entre los antiguos , * Poeta nafcitur , Qfatorfit:
Los Poetas nacen^y los Oradores fe hacen} dando entender, que
para la Eloquenca importa el Arte , pero para la Poelia baf-
ta el buen natural. Yo confieTo que hace mucho al cafo para
'er uno Poeta , y buen Poeta , la inclinacin n a t u r a l , y aque-
ia aficin , y aplicacin con que nacemos : pero no fe puede
negar , que un buen natural perfieiona grandemente el A r -
te , lo que figue el Principe de los Filofofos (poiitic.7.) dicien-
do , que ei Arte fuple ios defectos de la naturaleza : Ars f u -
A 2 glet
4 ARTE POTICA
piel defefum n a t u r a , q u i e n parece que alucie T u o pro A r -
c h i a P o e t a ; Atque idem ego contendor cum a d naturam eximlam
atque i i l u j l r e m accejferitratio q u d a m , confirmatioque natura, *
E a Las otras A r t e s , y C i e n c i a s experimentamos efto cada dia,y lo
confiela el inifrao O r a d o r ('^^ti) Atque f u f u m m i s hominibusy
eruditijjimfqne accepimus , a&terarum rerum fiudia, b* doflrina,
& praceptis , t* arte confiare. * P o r q u e no d i g o y o blanwnte en
as practicas (en las quales i h a y a l g n A r t f i c e , que proceda con
t r a z a , y A r r e > faca l u z obras infignes ) pero a u n en las que
'fon puramerste epeculativas , ios que h a b l a n de las cofas natu-
rales deduciendo conciuiones de fus p r i n c i p i o s en A r t i f i c i o L -
g i c o j convencen , y atan de pies , y de manos los en ten d i m len-
tos ? lo q u a l no hacen otros con tanta i n f a l i b i l i d a d ? aunque en
l o n a t u r a l tengan t a n buenos j u i c i o s , NsceTara es l a vena ; y
f d e l todo faltalle , por dems feria porfiar. Pues ( c o m o 'ao
T u l i o ) n i n g u n a cofa fe h a de emprender c o n t r a el p r o p r i o n a -
O r a t l o p r o t u r a l , * en tanto que prevalece l a n a t u r a l e s a in l a d o t c i n a ,
Jirchia. l a a c e t r i n a in l a n a t u r a l e z a ' E t i a m i l u d adjungo., /spius ad lau*
dem atque virtutem} naturamJine d o r i n a , quamfine natura "ua-
Imffs d o c i r i n a m . ^ ' F z t o affi c o m o u n mediano i n g e n i o ayudando-
fe de ia d o f t r i n a , y enfeanza de ios M a e l r o s , de los libros
fe hace eminente , y n i n g e n i o eminente muchas veces e l r l -
vando en fus fuerzas fe q u e d a m u y ratero j all u n P o e t a d&
m e d i a n o n a t u r a l , c o n el A r t e , y e j e r c i c i o , fe hace aventajado:
y otro^que parece nacJy fe c r i en e i ParnaTo entre las miroas
M o f a s , f a c a verlos m u y h u m i l d e s , y baxos por falta de dc-dri-
rsa * P o r ello d i x o bien H o r a c i o , que ei A r t e fin l a vena , ni
la. vena fin el A r t e a p r o v e c h a n : fino que ambas dos cofas fe
h a n de j u n t a r , y a y u d a r p a r a que uno i a i g a P o e t a .

N a t u r a fieret laudabile carnem , an A r t e ,


Quitfitum eft, E g o nec f i u i u m fine d i v i t e vena,
N e c rude quid profi video ingenium : alterius fie
A l t e r a pojjlt opem res , & conjurat arnic.

L o m i f m o enfea el P h i i o f o p h o (a.phyicor.) d i c i e n d o , que la


n a t u r a l e z a es el c u m p i i m i e n o del A r t e , y el A r t e de l a natura-
l e z a : N a t u r a muita compiet, qu<z f u n t per A r t e m 5 * A r s multa,
qua f u n t per naturam. *

CA-
ESPJnOLA. 5
C A P T U L O III.
DE LA MATERIA DE LA ARTE POTICA .

M A t e r a l l a m a m o s aquellas cofas , en las quales el A r t f i c e


exercita los preceptos d e l A r t e , y es d o d r i a a corriente
de Ariftdticb ( i . p h y i c o r . ) M a t e r i a eft f u b j e f i u m p r i m u m ex qao
fit aliquid. * C o m o l a p l a t a , y e i oro fon m a t e r i a d e l P l a t e r o , e l
pao del Saftre,la t i e r r a d e l L a b r a d o r . L a m a t e r i a d e l A r t e Poe
t i c a fon todas las cofas , que tienen fer , y las que no le t i e n e n ,
fino es el que de ei m i f m o Poeta r e c i b e n . A l q u a ! pertenece no
foio ei h a b l a r de cofas v e r d a d e r a s , pero m u c h o mas el fingir, y
a u n efto en tanto g r a d o , que dice A r i l o t e e s , que foio ios que fin-
gen fon propriamente Poetas. Eftas fon las proprias palabras d e l
F i l o f o f o : Compofitor metrorum i n naturalibus potius d e n e m i - *n P o l i -
nandus autor f e r m n u m , quam P o e t a . '* Y no q u i i b d e c i r ? que ^f0"- A u g ,
los Poetas h a v i a de m e n t i r , fino que h a v i a n de e f c r i v i r , y * ^ * r2- de
pintar a l v i v o las c o f a s , que dieTen c o m o v i d a lo que elaba Vrdito , c,
m u e r t o , y ingielen , y a l a f a m a , y a l a easbiUa , y a l a r e p u b l i - I 4 ' ^ tom,
ca , y a otras cofas que no fon vivientes , n i perfonas , como l 4 - ^ ^ ^ / f - / " -
realmente l o f u e r a n ? que fingieTen maraas , y fbulas taleSj Per Levf.
que aunque n o huvieTen affi p a l l a d o , fueTen m u y femejanes "& 4* "44B
las que fueien acaecer.Porque de femejantes ficcofes fuete apren-
der ei h o m b r e l o que en l a c o m n v i d a p a i l a . Siendo pues , l a
m a t e r i a de efta A r t e tan a m p i a , fegun l a p a r t i c u l a r c s i a de que
cada uno t r a t a b a , d i e r o n los antiguos diverfos nombres los
Poetas. Y affi unos l l a m a r o n Fricos , a otros M e t a f i t l c c s , Theat. p,.
otros E t h i c o s , Polticos , Econmicos , T h e o i o g o s , M a t h e m a - 1 0 5 . A n g .
t i c o s , S a t y r i c o s ^ Elegiacos , y otros nombres de efta m a n e r a : fe Civtt.
p e r o no h a h a v i d o edad a l g u n a , en que florecele a l g n tan ex- Hk* 13- c | *
clente P o e t a , en quien concurrieTea , y c u p i e r e n todos eos 14.
nombres juntos. Parecer a l g u n o , que efta m a t e r i a , que hemos
d a d o a l A r t e Potica , t a m b i n es de l a O r a t o r i a , y t a m b i n
de l a L g i c a . Pues aiTi como el P o e t a puede hacer verfos en t o -
do genero de cofas ; afli t a m b i n e i L g i c o puede f o r m a r fy-
l o g i i m o s , y e i O r a d o r h a b l a r c o n elegancia , y c o p i a . N o niego
yo elTo : antes j u z g o que eftas tres artes tienen u n a m e f a i a m a -
teria r e m o t a , y no es inconveniente. P o r q u e affi c o m o en las c o -
las naturales, aunque todas convengan en l a m a t e r i a , tiene c a d a

A 5, una
6 ARTE POTICA
u n a fu p r o p r i a f o r m a , por l a qua.1 e * o a i l i t u y e , y diferencia de
las denvis i al entre la L g i c a , O r - t - v i a , y Potica , aunque
l a m a t e r i a fea u n a , hay diferencias eTencaies?que nacen de? ret
peto p a r t i c u l a r c o n que c a d a ma la m i r a , y toca, del qua tra-.
taremos en el C a p i t u l o , fsguiente. D e a q u i e infiere quan gran-
d e ' A r t e es e f t a , que tanto fe extiende, y q u a n lesos eft de fer
eminente P o e t a , el que no h a abierto las primeras zanjas de ele
e d u c i o s n i aun fabe fi q u i e r a l a L e n g u a L a t i n a , fundamento de
t o d a d o d r i n a , y e r u d i c i n . Y no quiero d e c i r , que fea ne-
ceiTario faber todas las ciencias , p a r a que el P o e t a novel exer-
cite la P o e f i a ( aunque i m p o r t a r i a arto : ) bailar , c o m o dice
Tempe, fot. T u l i o d e l O r a d o r , que pregunte los que entienden , y tra-
3* t a n c a d a Asre : y l tratare d e l a A g r i c u l t u r a , fe informe
de el L a b r a d o r i de la g u e r r a , del Soldado % de l a mar , de
L i b . i . de el P i l o t o ; y affi Cabido lo neceTario de aquellos 3 aplicar lo
Orat. p r o p r i o que fu A r t e pertenece , y tratar , y p i n t a r aquellas
miiiias cofas mejor , que ios iKfifmos A r t f i c e s , que fe las dixe-
ron.

C A P I T U L O VI.

DE'LA FORMA DEL ARTE POTICA.

L A f o r m a de q u a l q u i e r A r t e fegun Ariftoteles , fe t o m a de el
fin 3 a l q a a l el A r t e fe ordena : ^ F o r m a eji fins matme:
p h y i c o r . 3. * ( por h a b l a r c o n mas rigor ) del orden , que el
A r t e dice ai fin. H a y dos maneras de fines. U n o s fon proprios ,
intrinfecos a l Artes otros estrinfecos, que fon mas fines de el Ar-
ifice,que de el A r t e . E l fin intrinfeco de la A r t e Potica es hacer
verlos. Y efte fin fe o r d e n a n ios preceptos, y reglas, de que ufa
el Poeta : y quanto mas e ajufa , y c o n f o r m a con ellos , tanto
l a Poefia fale mas p e r f e d a 5 y a c a b a d a . L o s fines estrinecos pue-
den fer muchos. P o r q u e unos hay que c o m p o n e n por fu recrea-'
c i o n : otros por e r v i t l a R e p b l i c a , e f c r i v i e n d o H i l o r i a s de los
V a r o n e s i u c e s , que en i a n t i d a d , letras, armas fe han fea-
lado : y algunos hay qije guftan de emplear e l tiempo en hacer
C a n c i o n e s , Sonetosj O d a v a s , L y r a s en a l a b a n z a de los Santos,
con quienes tienen p a i c u l a r devocin.Porque de ella manera &'
a m a n fu a f e d o , y c a d a vez que lo l e e n , cantan fe defpiertan
i n c i t a n a l f e r v i c i o , i m i t a c i n de ios Santos : ^ p a r a cuyo fio
es-
E S P AO L A . 7
c x t r i n f e c o p e r f e a o , d eftos methdos H o r a c i o en f u Arte
Potica.

U l e honis faveatque } concilietur a m i c i s ,


E t regat iratos , & amet peccare timentes.
U l e dapes I m d e t menfie brevis , Ule f a l u h r e m
J u / t i a m , legefque , 35* apertis otia portis.
U l e tegat commiffa , deofque precetur , & oret%
U r redeat miferis , hveat f o r t u n a fuperbts,

Eftos fou ios preceptos p a r a el d i c h o fin d e l A r t e P o t i c a : f a v o -


recer ios b u e n o s ^ c o n f e j a d e s amgableraene}refrenar ias i r a s ,
a m a r ios que temen ios v i c i o s , a i a b a r i a remplnsa en ias c o -
m i d a s , l a j u l i c i a faiudable de ias leyes, y a q u i e t u d . * P e r o n o
faltan otros que de tal m a n e r a exercitan l a P o e i l a , que no p a r e -
ce fino que fe p u l i e r o n por fin , y b l a n c o el elragar las coftum-
bres , y enfear los tiernos m a n c e b o s , y doncellas er deshc-
nelos , y i i v i a n o s , almenos perder tiempo T a l e s fen los
que t o m a n por argumento de fus obras todo lo c o n t r a r i o aque-
l l o , que propufo en el E x o r d i o de f u p r i m e r a parte A r a u c a n a
el excelente P o e t a D o n A l o n o de E r c i l a : N o las Domas , no
a m a r , no gentilezas de Cavalleres, cantos enammadost & c . O los
que fe dan fingir aventuras , y patraas porrentofas , que c o n
faber ios que ias leen, que ion m e n t i r a s , y fin m o r a l i d a d ; n i f r u -
to alguno , por fer m u y d e f p r o p o r c i o n a d a s , y fuera de todo cur-
fo n a t u r a l , fe c o m a n las manos tras ellas : * os quales a u n q u e
tomen por fu efcudo A r i o t e l e s , y H o r a c i o , d i c i e n d o que h a
de fingir el buen P o e t a , no a d v i e r t e n que ia f a b u i a deve conte^
ner a l g u n a raoraiidad , y l a ficcin p r o p o r c i o n a r f e c o n i a ver-
d a d , c o m o el nnifmo H o r a c i o tiene ei A r t e Potica.

F i f i a voluptatis caufa fint p r x i m a veris. *

o t r a fuerte de gente torpe , y v i l , que con viletes , y cartas


de metros ilenos de ponzoa pretenden a b l a n d a r , y enternecer
los caos , y enteros corazones de las perfonas , en quienes tie-
nen puefia fu a f i c i n . E f i o s , y otros f e m e j a n t e s , fuelen fer los
fines de los Poetas. D e ios quales aunque muchos fean tan d a o -
fos , y perjudiciales , no pierde por elo ei A r t e . Pues , ( como
aixe ) mas fon fines de ei que ufa m a l de ei A r t e , que de l a m i f .
A^. ma
8 ARTE POTICA
ma. A r t e , l a q u a l en si es buena , y k m p r t fue t e n i d a , y eima-
d a en m u c h o por ios hombres mas dotos , y graves , que ha h a -
v i d o en el m u n d o . * E l fin exterior que enfea ei F i l o f o f o ( i . de
P o e r . ) es a l a b a r , reprehender : Omnis Oratio Potica , vel efi
laudatio , vel vituperatio. Y quien quiiera fabes el p r i n c i p a l fin
e x t e r i o r , en que ha de poneir los ojos quaado compufiere : H o -
r a c i o nos lo enfea en etos verfos:

f Art. A u t prodeffe volunt , aut deieiare 'Poetes.


Poet* A u t fimul & j u c u n d a , s* idnea dicere v i t a .

E n los quales dice , que los Poetas h a n de pretender c o n l a Poe-


fia a p r o v e c h a r , y deleyta? , * referir lo deleytable , y lo idneo
de l a v i d a . * Aprovecharn c o n l a m a t e r i a , fuere de l u y o bue-
n a 9 y d e l e c t a r a n con l a f u a v i d a d d e l m e t r o . Mas. porque los
hombres fe enfadan , y h a i t a n p r e o de o i r las cofas , que mas
les c o n v i e n e n , para que de buena gana les den o i d o , muchas ve-
ces es menefter a z u c a r a r l a s , y hacerlas guftofas c o n el fengua-
g e ^ e n que le tes preponen^ y p a r a efto no menos firve l a Poea,
Tempo. ^ u e ^a Ret:^>i,ica J y a n n l a r a i m a Poefia puede r e c i b i r en si to-
fo/. ?, e^ O3:'aato Y a r t i f i c i o , de que u f a el R e t h o r i c o , y aprove-
c h a r l e de los colores genos p a r a mas hermofearfe, y mejor con-
feguir fu fin: * c o m o enena H o r a c i o en a q u e l l a tan celebrada
Sentencia:

I Art. Omne t u l i t p u n f f u m , qui m i f c m t utile d u l a ,


Poet. L e i o r e m deleando , pariterque monendo*

C A P I T U L O V.

DE LA DIGNIDAD DE EL ARTE POTICA,

L A d i g n i d a d , y excelencia de ei A r t e Potica podrla raf-


trear , q u i e n confiderre los admirables efectos , * como
contar a l que leyere a H o r a c i o ( O d . 6. l i b . 4 . ) D i g n u m laude
v i r u m M u f a vetat m o r i , Ccelo M u f a beat. Y quien battar de-
c i r los que en todos los figios , y edades ha causado ? P r i m e r a -
mente las H i f t o r i a s , y cantos , que los grandes Poetas h a n de-
x a d o de las hazaas , que h a h a v i d o en us tiempos , podemos
ata-
E S F AO L A , $
a t r i b u i r las que defpaes fe h a n hecho en todas k s R e p b l i c a s , y
R e y n o s , onde aquellas fe h a n ledo. Y por effo los antiguos
R o m a n o s ios vencedoresjy los Poetas d a b a n l a l a u r e o l a . P o r -
que affi como los unos c o n el p r e m i o de fus valentas d e f p e r t a -
b a n ios corazones de ios que lo vean emprender femejantes
hechos , y eftimulados , y encendidos c o n el defeo de l a g i e r i a ,
que aquellos h a v i a n a i c a n s a d o ; aTi t a m b i n ios oros e f c r i v i e n -
d o , y a m p l i f i c a n d o las v i d o r i a s de eftos, y e t e r n i z a n d o fus n o m -
bres, y f a m a , no menos i n f l a m a b a n los animo? de los prefentes, ,
y venideros l a i m i t a c i n de fus antepaffados. * A efta v e r d a d
alude P i t a g o r a s } d i c i e n d o : P o e t a r u m i n p r i m i s excelentium
opera i l l i s legenda , addifcendaque proponuntur , quibus m o n u -
menta quampurima prifcorum v h o r u m v i r t u t e p n e j a n t i u m g e -
fia laudantur f ut pueri emulatione accenfi , prcedara m a j o r u m f a -
cinura i m i t e n t u r . ^ Y aun. por e l l a razn mas fe a e b i a l a l a u r e o l a
los Poetas , que los vencedores : pues ellos iblaniente a p r o -
v e c h a b a n ios que c o n ellos vencan , o que en a q u e l l a
P r o v i n c i a eiaban l a m i r a de lo que palaba. P e r o los Poetas
n o u n E x e r c i t o , P r o v i n c i a } n i folos los hombres de u n
iglo , fino todas las P r o v i n c i a s , y R e y n o s d e l m u n d o , y
todos ios hombres , cuyas manos h a v i a n de v e n i r fus obras.
jLos L a c e d e m o n i o s por foio u n T i r t e o , que ios Abenienfes Jtiftino lih*
les e m b i a r o n por C a p i t n , coxo , y de pocas fuerzas corpora- 3.
les , pero inlgne P o e t a , a l c a n z a r o n de ios Meffenios l a mas
i m p o r t a n t e , y h o n r o f a v i d o r i a , que j a m s h a v i a n a l c a n z a d o :
y efto no tanto porque T i r t e o peieale , quanto porque lupo
decirles en v e r l o tales cofas , que les pufo todos a n i m o de
leones , y r e f o l u c i o n de m o r i r en b a t a l l a , antes que bolvec
las efpaldas a l enemigo. A A e x a n d r o M a g n o lo que le d t f -
pertaba p a r a la c o n q u i l l a de e l mundo , era l a I t i a d a de H o m e -
r o , en l a q u a l l e i a los h e c h o s , y f o r t a l e z a de A c h i l e s . D e
c u y a f o r t u n a tena embid'ia , por haver a l c a n z a d o u n tal H i i o -
r i a d o r , y C o r o n i f t a , que no las exaTe o l v i d a r en a l g n
tiempo , * diciendoie : 0 f o r t n a t e Adolefcens , qui tuce v i r - pr0 Archta
tutis H o m e r u m praconem i n v e n e r h ! Y fin d u d a a l g u n a l a Poeta.
m i m a t i e r r a , que c u b r i el cuerpo de A c h i l e s , h u v i e r a t a m b i n Valerius
enterrado fu n o m b r e , y h a z a a s , fino h u v i e r a n quedado vivos ib, , . 5^
en los verlos de H o m e r o . C a t e a en los libros que e f e r i v i de
Originibus , dice , que ufaba en R o m a en ios umptuofos c o m b i -
t e s , y fieltas folemnes , donde fe j u n t a b a l a gente mas g r a n a d a ,
Y no-
lo ARTE POTICA
y noble e l a C i u d a d , traher M u f i c o s , que es euvieTen c a *
tando en verfo os r r i u m f o s , las v i d i o n a s 5 los hechos m e m o r a -
.bles de fus C a p i t a n e s ; porque de eta manera le m o v a n -a i m i .
P r o Archict. t a c i o n de ellos. T u i o dice i que los t o m a b a el por dechado,
q u s n d o g o v e r a a b a l a R e p u b i i c a , y que c o u f o r m a b a fu via con
l a de aqueliosj que l e i a en las H i l o d a s de los Poetas Griegos , y
L a t i n o s . Segn ello no firven raas l a Repblica ios que ef-
t n en el c a m p o cargados de acero ) con la p i c a en el hombro,
a r r i e f g a n d o las vidas , que los que les efn eferiviendo ius he-
T u l l i u s pro chos 9 y e t e r n i z a n d o fus nombres fuera de aquellos peligros.
Archia, P o r ello ios antiguos t u b i e r o n en tanta veneracin , y e l i m a
los Poetas , h i c i e r o n tanto cafo de ellos , que E n n o los l l a m a
Santos , y ios refpetaba c o m o perbaas dadas a l m u n d o por
i n g u l a r d o n , y beneficio de os D i o f e s . Y de a q u i naci aquel
debate , y c o n t i e n d a ? que fobre l a p a t r i a , y n a c i m i e n t o de H o -
m e r o h u y o entre ios A r g i v o s , R b d i o s , A t h e n i e n f e s , C o i o p h o -
n e s , C h i o s , S m y r n e o s j y Saiamn^s pretendiendo c a d a C i u d a d
de eftas tenerle por n a u r a i j a l q u a l h i c i e r o n T e m p l o s en fus C i u -
dades , y e j u z g a r o n por mas que h o m b r e : % tanta g l o r i a , y
f a m a alcanz de fu l i i a d a , que eterniz fu n o m b r e j l o que no
h u v i e r a l o , no haver facado l u z tan grande O h r a i Q u i s nof-
f e t H o m e r u m ( refiere Faufto ) I lias eternumfi lututffet opus ? *
Q u dir de lo much , que V i r g i l i o , fsendo u n h o m b r e de baxa
fuerte , p r i v , y v a l i c o n ei E m p e r a d o r A u g u f t o ? Y qu de
l a e l l i m a , en que iempre h a eftado u E n e i d a ? C o n haver f a -
l i d o de fus manos fu parecer i m p e r f e d a , por lo q u a l mand
en f u t d l a m e o t o , que fueffe q u e m a d a 5 pero no fue fmo vene-
r a d a , y r e c i b i d a c o n tanto aplaub en l a l i b r e r a R o m a n a , que
hafta oy l a leemos , y no acabamos de loar el p r i m o r s a r t i f i c i o ,
y elegancia de fus verfos 5 qu fuera l o s h u v i e r a l i m a d o B i e n
p u d i e r a yo tender las velas de la eloquencla en a l a b a r las iluf-
t r e s , y eleganres obras de los Poetas L a t i n o s , y Efpaoies pot
las quales v i v e n , y v i v i r n hafta ei fin del m u n d o los conquif-
tadores de A rauco , el esfuerzo , y valenta de los N u m a n t i n o s ^
la i m m o r t a l V i d o r i a N a v a l de L e p a n t o 5 la r e p r i m i d a rebelin
de G r a n a d a 5 las virtudes , y milagros de muchos Santos j fi la
e m b i d i a de eftos tiempos no me eftocvra. P e r o pallo por to-
d o elo , y vengo otra r a z n , que no menos nos dar enten-
der l a d i g n i d a d de ea A r t e , que las que hemos hafta a q u i toca-
do. Sirve t a m b i n l a Poeia , p a r a a l i v i o , y defeanfo de otros
eftu-
E S P AnO LA. ii
eftudios mas enfadados. P o r q u e afj como ios que h a n ldo p i -
cados de a l g n A l a c r n , facan l a m e d i c i n a , y remedio de fu d o -
l o r del m i m o awimaiejo , que les pic ; ali los que le han c a n -
fado cabezas c o n letras, que piden mas a t e n c i n , con letras mas
fuaves fe defenfadan , y a l i v i a n . A f f i lo h a c i a el P r i n c i p e de
l a e i o q u e n c i a , el q u a l confiefa de si , que no p u d i e r a llevar e l
pefo , y trabajo de l a Abogaca , fino t o m a r a algunos ratos de
recreacin en l a Poela. Y aade elas palabras : (uien me p o - P r o A r c h i a
d r con razn reprehender 5 J i el tiempo , que otros ga/tan en la P o e t a .
pelota , en los dados 5 en combites 9 y fieflas , y en andar d c a -
z a de torpes deleytes ; roclo ejfo empleo yo en l a erudicin , y doc-
t r i n a de los Poetase Y mas adelante ; e/tas letras ( dice ) Jon p a r a
Podai perfoncs , t i e m p o s , y lugares. Porque con ellas fe crian los
m e z o j , y fe recrean los viejos '.fon ornamento de lo profpero ; c c n -
fuelan en h adverfo : entretienen en cafa , no efiorvan fuera : de
mucho valen con nofotros : en los caminos^ en los campoSi y donde
quiera que ej'lmos} nos acompaan. L a s quales dado que nofotros
no las tuviremos , debriamos venerarlas en la* que las tienen,
H a l a a q u i i o n palabras de T u i i o . E s t a m b i n l a Poeia buena pa-
r a eniear, y m o v e r : porque en e l l a fe pueden d e c i r verdades, y
d a r avifos , y confejos iaiudabes : los quales por i r en a q u e l ef-
t i l o fe quedan mejor ea la m e m o r i a , y le i m p r i m e n en los c o r a -
zones: y mas quano afgun buen M u l c o los c a n t a . Q u i e n 110 h a
e x p e r i m e n t a d o en si ios afelos, que fe defpiertan en el c o r a z n ,
quando oye cantar alguno de los R o m a n c e s viejos , que a n d a n
de ios Z a m o r a a o s , de otros cafes laimofos ? L o s quales , l
los o y e r a en p r o f a j m d u d a no le m o v i e r a n . Q u a n t a s veces l a V e r . 3.
Poeia b i e n c o n c e r t a d a h a facado agua de ios duros pede,rna!es? Gear.
hecho p a r a r ios rios , detenerfe los T y g r e s , y L e o n e s en m e d i o
de fu carreraj i n c l i n a r l e las ramas de ios altos arboles p a r a c i r ,
y finalmente edificarfe los Pueblos , y C i u d a d e s ? M u c h o s efec- H o r a , in
tos de elos fe a t r i b u y e n ios fabrofos , y elegantes v e r l o s , que ^ r t e p^f,
O r f e o , y A m f i o n cantaban. Y i a v e r d a d no h i c i e r o n ellos , V i r g .
eas cofas , affi m a t e r i a l m e n t e c o m u fuenan ; pero h i c i e r o n l o
que por ellas fe l l g a i f i c a , que es m o v e r los hombres duros , y
amanfarios , y quitarles l a fiereza n a t u r a l , c o n que fe h a v i a n
c r i a d o , y hacerles parar en medio d e l f u r o r de fus paTmnes , y
finalmente componerlos , y ordenarlos entre s 5 y hacerles,
que fe juaraiTen a v i v i r dentro de unos m i f m o s muros. Q u a n
graves , y q u a n agudas Sentencias nos dex eferitas H o r a c i o
ea
ti ARTE POTICA
e u todas las O b r a s , que h i z o ! L a s quaes, fino as h u v i e r a m e s -
c i a d o c o n algunas torpezas , fe p u d i e r a n eer no con menos
f r u t o , que as O r a c i o n e s Pareneticas de bcrates , y que las
M o r a l e s de P l u t a r c o , y D i l o g o s de P i a r o n . F a i t a r i a m e
tiempo pasa profeguir ele p u n t o , fi huviefe de defcender en
p a r t i c u l a r , no folo las perfonas , que de l a honefia , y caa
Foeia fe h a n aprovechado ; pero a u n l quifseTe tocar los va-
r i o s L i b r o s , que a n d a n impreTos de dichos , y Sentencias de
Poetas. D e ios q u a k s no menos u f a n ios P r e d i c a d o r e s para per-
f u a d i r en ios P u l p i t o s , que p a r a enfenar en las O b r a s , que e f c t i -
v e n . P e r o q u i e r o tocar l a r a z a n , que m i j u i c i o mas l e v a n t a ,
y engrandece efta A r t e , y nos manfiela mas f u v a l o r : eo
es l o m u c h o , que firve p a r a ei culto de D i o s , y de fus S a n -
tos. P o r q u e dexando parte los verfos , que tanJlenos de efp-
r i t u , y celeial d o d r i n a nos dexaron ei Santo P a t r i a r c a J o b , y
e l R e a l P r o f e t a D a v i d , los quaes c a d a d i a c a n t a n en l a I g i e -
i a , y no h a b l a n d o de les varios , y fabrofos H y m n o s , que fe
d i c e n en todas las H o r a s , compueftos por S a n A m b r o l l o , poc
P r u d e n c i o , y por otros SantiiTmos , y Religiolllmos Varones}
y no queriendo decir algo de las O b r a s enteras j que tenemos
e n verfo G r i e g o , y L a t i n o , de San Juati D a m a f c e n o , de San
G r e g o r i o el T h e o l o g o , de S a n C y p r i a n o , y de S a n D a m a f o
n u e l i r o E f p a o l , y de oros Santos , n i de las que en o u d l r O s
tiempos h a n f a l i d o compueftas por O b i f p o s , y Dod:o,?es g r a v i f -
imos : q u i e n no v lo mucho? que l a glefia ufa de l a P o e f i a a u n
e n n u e i r a p r e p r i a L e n g u a ? Q u Fela h a y de N a v i d a d ^ d e l S a n -
t l l i m o Sacramento , de R e f u r r e c c i o n , de la V i r g e n naelra S e -
o r a , y de los S a n t o s , que no bufque C a n c i o n e s , y V i l l a n c i c o s
p a r a celebrarla? Y a u n donde h a y perfonas de letras en femejan-.
tes ocaioaes fuelen facar tantos , y tan varios metros , que n o
menos h e r m o f e a n c o n ellos las iglelas , y C i a u i r o s , que con
los tapices , y d o f e l e s , que colgados , d a n d o u n c o m o c e -
eftial p a l l o las almas , que con ilencio los leen , y c o n guf-
o los e n c o m i e n d a n l a m e m o r i a . Pues como de l a Poefia p u e -
de refultar tanta h o n r a ^ y g l o r i a D i o s nuelro Seor , y fus
Sanios 5 y tantos , y tan grandes provechos l a Repblica , y
los particulares , que l a e j e r c i t a n j no h a y porque fea tenida
en menos, que las dems A r t e s L i b e r a l e s , n i el m a l ufe de unos
pocos l a quite el buen n o m b r e , que por si merece , y tienef
pues ( como efea A r i t o d e s } las c o f a s , que de f u objeto fon

bue-
ESTAOLA, 13
b u e n a s , aunque por l a m a l i c i a d e l que las ordgna m a l fin , ie
h a g a n malas, no pierden ellas, lno el que las p e r v i e r t e , y tuerce
el biaen fin, que tienen : como n i el o r o , n i l a p l a t a , n i las r i q u e -
zasj dexan de fer preciofas en } aunque ei h o m b r e las ordene
malos fines, y fe igan muchas veces de ellas grandes daos.

C A P I T U L O VI.

DE LA QUANTIDAD DE LAS STLABAS.

P O r q u e ei verfo , que es objeto , y fin del A r t e Potica 3 fe


compone de fylabas largas , y breves , * c o m o refiere A l -
v a r e s en fu P r o f o d i a : D a t fylaba metro temporibus dimenfa p e -
des : "** p a r a entender fu n a t u r a l e z a , es neceTario e x p l i c a r p r i -
m e r o , que cofa fea i y l a b a l a r g a , y f y l a b a breve. S y l a b a es
u n a letra v o c a l , que iuena por si 5 a o r a et rodeado de c o n f o -
nantes ? como , tres j m a r , * que e x p l i c a el m i m o A u t o r t p l u -
ribus unafSp notis conjlati ^ a o r a bia, como a , o, que t a m b i n
eniea Aivarez.'no nunquam nica t a n t m ilcrflsetendenofe
q u a l q u i e r a vocal j * de donde fe igue, que havr en c a d a v o c a -
b l o tantas fylabas , quantas vocales h u v i e r e ; fino es que por a l -
g u n a de las figuras, que abaso diremos^ p i e r d a l a v o c a l fu f u e r -
z a , fe j u n t e c o n o t r a , y de dos vocales le h a g a u u a f y l a b a . P a -
r a conocer l a l o n g i t u d , brevedad de las fylabas, no fern m e -
neller muchas rgg-ias * ( c o m o fe han.meneier en los veros L a -
tinos ) * ilno u n a i b i a c i a r a , y f c i l todos ; efta es el A c c e n o ,
que cada d i c c i n t i e n e , por e i q u a l como por eai c i e r t a , faca-
remos i a q u a n t i d a d .

C A P I T U L O VII.

D E L ^CCENTO.

C c e n t o es un f o n d o , c o n que herimos , y levantamos mas


. una f y i a b a , q u a n d o la p r o n u n c i a m o s , y nos detenemos
mas en a q u e l l a , que en q u a l q u i e r a de las otras de u n m i f m o v o -
c a b l o , como quando decimos , Agudo , P o e t a : herimos la u ,
y l a e , y las llevamos Tobre todas las otras f y l a b a s . * E l l o
enea A n t o n i o de N e b r i x a de accentu d i a i e a d o l e ali : A c c e n -
tus fox e/t, qua tendit follaba f u r f u m , vel qua d e p r i m i t u r . R a v i f o ,
Pan-
4 ARTE POETieA
P a a t a o n , y otros d i c e n , que es e l A c c e n t o , c i e r t a , y legiti-
m a p r o n u n c i a c i n : Accentus ejl certa , <r legitima pronunciatio
c u y o c o n o c i m e n t o confte en lo referido. E iegitma pronua-
c i a c i o n es necelaria para i a conancia , n u m e r o , y corriente
d e l verfo ; porque egun e i i a fer l a m e d i d a , y perfeccin de
e e , de que t r a t a n los Captulos 1 5 . 16. i f . 18. y 19. * H a b l o
a q u i folgmsiite del A c e t a t o , que p r e d o m i n a n en c a d a diccin:
n o del G r a v e , C i r c u m t l e x o , que ponen los L a t i n o s , ios qua-
les no nos i m p o r t a n , p a r a lo que a l prefente t r a a m o s . Ee
A c c e n t o p r e d o m i n a n t e , no puede fer mas que u n o en cada v o -
c a b l o , n i fe puede h a l l a r , fino en l a f y l a b a u l t i m a , c o m o , Per-
M i gan: en l a p e n l t i m a , c o m o . M a n o , S a g r a d o : en l a ante
p e n l t i m a , c o m o , Frfpero , A l n d i g a , L l a m o f y l a b a u l t i m a la
p o l r e r a de cada d i c c i n : p e n l t i m a , l a mas c e r c a n a i a u l t i -
m a ; y antepenltima s l a que es tercera , c o m e n z a n d o de la u l -
t i m a . Supueto ete f u n d a m e n t o , a q u e l l a fylfiba es l a r g a , que fe
p r o n u n c i a c o n el A c c e n t o p r e d o m i n a n t e , y todas las dems,
q u e eftuvieren delante , fe figuiecen defpues de e l l a en u n mif-
m o vocablo fern breves, c o m o en Cavallro, l a e, es l a r g a , y la
dems fon breves ; en D i g n i j j m o , l a n i , es l a r g a , las dems bre-
ves. E n t r e las que efin delante contamos muchas dicciones de
u n a f y l a b a , las quales no tienen A c c e n t o p r e d o m i n a n t e , y fon
breves , c o m o las dems d e l v o c a b l o , q u i e n fe a r r i m a n , corno:
X a , i , ms^te^firif con, a , de, por, enf m . A l l c o m o : E n v i d a , con,
amparo, l a en, y l a con no tiene A c c e n t o por s i , fino fon breves
como las dems q u i e n fe a j u n t a n ; ^ pero i dichas dicciones
eln en el fin del verfo feparadas del vocablo antecedente , fe-
n largas j como : L a accin religiofa de, y fi fe unen c o n l , fon
fsempie breves , c o m o : E l fabio abe vencerfe. L o mefmo es , ft
f o r m a n vocablo E f d r u s u o , c o m o : Fues te humillas conocindo-
l e . * Podra decir alguno , que no todas las que l l a m o breves,
tienen i g u a l d a d entre s i . P o r q u e mas parece , que corre en dig-
nffmo , a y ? , que no i a di} y lo m i i m o parecer en todos los vo-
cablos, que tuvieren el A c c e n t o en l a a n t e p e n l t i m a j pero no es
al : antes todas fon iguales , y l a caufa de parecer aquella mas
breve que las otras , es el haver procedido i m m e d i a t a m e n t e l a
l a r g a , en l a q u a i como fe f u b i l a voz quando b a s a h breve
que fe figue , parece que fe depea , y que corre mas por ella,
que por las otras , como en r e a l i d a d de v e r d a d en todas gafte ua
mifmo tiempo.
ESPAOLA. l|

C A P I T U L O VIH.

DE LAS DIFERENCIAS , QUE H A T D E TERSOS.

V E r b es una o r a c i n a t a d a , y o b l i g a d a fiempre cierto n u -


mero , y q u a n t i d a d de fyiabas. * E s c o m n de todos los
P o e t a s , y A i v a r e z lo enfea en fu P r o b d i a : C a r m i n a conflantur
pedibui,dat fyllaba metro temporibus dimenfa pedes. ^ H a y nueve
maneras de verfos. D e R e d o n d i l l a m a y o r , y de fu Q u e b r a d o j de
Redondilla m e n o r ; I t a l i a n o , y fu Q u e b r a d o ; E f d r u x u l o , y f u
Quebrado; de A r t e m a y o r j finalmente V e r f o L a t i n o i m i t a d o . ^
A eftos pueden con m u c h a r a z n aadirfe tres gneros de Q u e -
brados; uno de cinco fyiabas c o n e l A c c e n o predominante en l a
p e n l t i m a ; otro de tres fyiabas, llevando t a m b i n en la p e n l t i -
ma , el A c c e n t o ; y o t r o de dos , t a m b i n con el A c c e n t o en l a
penultima;porqus de elos tres Quebrados9ufan los mas celebres
Poetas , y a en las Seguidillas , y a en ios V i l l a n c i c o s ; como en
otras Poeias , conformandofe c o n l a M u f i c a , que affi requiere
veces los fobredichos Q u e b r a d o s ,
Aaden tambin buenos Poetas , dos gneros de verfos , que
fon de n u e v e , y de d i e z fyiabas c o n el A c c e n t o en l a p e n l t i m a ;
de los quaes , veafe e l C a p i t u l o 4 1 . d e l E f t r i v i i l o . ^ D e eftos g-
neros de verfos , ( que algunos l l a m a n pies , fe c o m p o n e n todas
quantas diferencias de C o p l a s fe ufan en E f p a a . ^ Y fi fe r e p l i c a ,
que h a y verfos de E n d e c h a s , y otros,que conlan de fete fyiabas?
Se refponde , que fon i m i t a c i n de ios Q u e b r a d o s de los verfos
I t a l i a n o s , que conlan del m i f m o n u m e r o ; y affi no h a c e n dif-
t i n f t o genero de los nueve. * P o r lo q u a l , p r i m e r o trataremos de
l a q u a n t i d a d , y fyiabas, que c a d a uno p i d e , y defpues de l a va-
r i e d a d de C o p l a s , y c o n f c n a n c i a s , que de ellas fs h a c e n .

C A P I T U L O IX.

DE E L VERSO DE REDONDILLA MATOR, T SU


Quebrado.

E L verfo de R e d o n d i l l a m a y o r fe compone de o c h o f y i a -
bas; de las quales la f e p t i m a fer fiempre l a r g a , y la o d i a -
b a breve, las feys primeras n u n c a pueden fer todas largas, n i t o -
das
16 ART E POET I C J
das breves. Y afi unas veces foia u n a es l a r g a , como en elos
veros: Azuznas olorofas^ cogidas por l a maana. Otras veces las
dos fon largas, como en elos : E n una efpcjfa monaa} defrfcas
hayas , y enzinas. O t r a s veces fon largas as tres ; como en elos;
Verdes prados , cidras fuentes 9 Servid y m i contento. Pueden
t a m b i n darfe veros , que tengan las quatro , y a u n las cinco
largas, y foia u n a breve, c o m o ferian elos : D i i es J u e z refo,^
fevroi E s miel dlce3 es p a n fabrfo. B i e n es v e r d a d , que elos dos
m o d o s poftreros no fon tan elegantes , c o m o ios tres primeros.
P o r q u e c o m o evan muchas dicciones de u n a f y l a b a 5 v a n tar-
dos y y duros ; los quaies fe p o d r a n a b l a n d a r con meter alguna,
algunas dicciones de mas fylabas.
a d v i r t a l e , que quando decimos , que ei verfo puede levat
n a , dos , tres , quatro fylabas largas, * ( fin contar l a pe-
n l t i m a ) ^ pueden fer qualequera de las feys : y es mejor, que
v a y a n entrepuelas , que no arreo. E l verfo Q u e b r a d o de l a Re-
d o n d i l l a m a y o r fe c o m p o n e de quatro fylabas , l a tercera iem-
p r e l a r g a , y l a q u a r a breve , pero las dos primeras pueden er
ambas breves, ambas largas^ l a u n a l a r g a , l a otra breve? eo-
m o : N y m f a b e l l a , D a s m i l p e n a s , T congojas.

C A P T U L O X.

DE LOS VERSOS D E L A R E D O N D I L L A M E N ^. ;
y de A r t e mayor.

E L verfo de l a R e d o n d i l l a menor fe compone de feys f y l a -


bas , l a p e n l t i m a iempre l a r g a , y l a u l t i m a breve. D e
ias otras quatro puede fer l a p r i m e r a larga , como en elos ver-
l o s . V i m i penfamientOt L l e n o de amargura. O l a f e g u n d a , como
en etos T e m i la tormenta? D e l mar alterado, O l a tercera, como
e n efios : S i por tifeora} M e deshdgOf y peno. O a q u a r t a , como
en eos: D e j u v e n t u d dega% Defefperr puedes. E l e q u a r o m o -
d o es d u r o , y deve poco u f a r e . Pueden t a m b i n l a egunda , y
l a quara fer largas , como en elos : P o r ti fer tuve. D o l o r , a l -
g n da. O l a p r i m e r a , y t e r c e r a , c o m o en ellos: P l a t a , y oro fino,
E s tu D i o s agora. O l a p r i m e r a , y l a q u a r a , como en etos : Dios
d morir viene , T u por v i v i r mueres. E l l e modo u i t i m o es t a m -
bin algo d u r o . P o d r a hacere verfo , que tuviele todas q u a -
tro breves , eipeciaimene i fe compulefe de u n a foia d i c c i n ,
como
ES PAuOLA* tt7
como de eflas: Defagradecido, malaventurado, O e dos, y la p r i -
mera fuete de las monofylabas t que j u n t a con otras , d x i m o s
eran breves, como: Si las vanidades, te enfoberveciren. V e r f o , e a
que fe bailen todas quatro largas , no es impofible , m a y o r -
mente i entran dicciones de u n a fylaba , pero no le tengo poc
bueno , fino por tardo , y efpaciofo. E l verfo de A r t e m a y o r ,
fe compone de dos verfos de R e d o n d i l l a menor , y no de todos
los que hemos dicho , fino de folos a q u e l l o s , que de las q u a t r o
fylabas primeras tienen l a fegunda larga , como fe ver p o r e l
exempiOf que a l l i pufimos, que es ele: T e m l a tormenta del m a r
alterado: Que traga en un punto riquezas, y v i d a : y affi vienen
tener eftos verfos doce fylabas. Y ilamanfe de A r t e m a y o r ,
diferencia de los de las R e d o n d i l l a s 9 que fon de A r t e m e n o r .
Cada uno de eftos quatro gneros de verfos, que hemos e x p l i c a -
do , puede tener una fylaba menos , * ( lo m i f m o digo d e l v e r -
fo Italiano , y fu Q u e b r a d o , c o m o fe t r a t a en el C a p i t u l o l -
guienie , ) de fuerte , que l a u l t i m a f y l a b a de dichos verfos fea
larga, * y fe ponga en e l l a e l a c c e n t o , y las que quedan antes de
ella fe tengan la q u a n t i d a d , que las hemos, d a d o . C o m o en ef-
tos verfos : Aquel D i v i n o S e o r , Q u e del Reyno ceie/tal defcendi*
N o quiero v i v i r V i d a con dolor, P e r o el verfo de A r t e m a y o r , c o -
mo fe compone de dos verfos , puede tener dos fylabas m e n o s ,
una en el medio , y o t r a en el fin. C o m o en efos : E n t r en un
jardn} herido de amor: D e a m o r celejiilf qual nunca me v i . * P e -
ro i la fylaba del m e d i o , que t e r m i n a el p r i m e r verfo de R e d o n -
dilla menor , no es larga ; i folo l a u l t i m a d e l egundo , que es
cumplimiento d e l verfo de A r t e m e n o r , folo conlar de u n a
fylaba m e n o s , c o m o :
E royro cubierto con t r i j l e p e f a r
Denota l a pena de el grave dolor,
Veafe el C a p . X l X . del n u m e r o , corrientejy e p i r i t u de el v e r f o . *

C A P I T U L O XI.

D E E L VERSO I T A L I A N Q , r D E SU QUEBRADO,

E j 1 Ste genero de verfo l l a m a m o s I t a l i a n o por fer p r o p r i o de


*sj j , d o n d fe i n v e n t , y donde con mas elegancia , y
luavidad , que en N a c i n n i n g u n a fe u f a . T r a x e r o n l e n u e r *
a l f a n a ( como a r r i b a dixiraos ) Poetas e m i n e n t e s , que entre
B noo-
i8 ^t.TE POTICA
nofotros h a h a v i d o . Coraponenfe de once fyiabas , de as quale
l a p e n l t i m a h a de fer empre larga , y l a u l t i m a breve : las
nueve reftanes pueden difponere de muchas maneras. Soias fe,
alarmos ocho , que fon as que hacen el verfo mas corriente
grave , y fonoro.
i . Q u a n d o la fegunda , q u a r t a , fexta , y o d a v a f y i a b a fon lac.
gas j c o m o en elle verfo:
A m o r que pudo hacer que D i o s murijfe.
2 , Q u a n d o l a p r i m e r a , q u a r t a 9 fexta , y o lava fon largas, co,
m o en ee: [
Oro de A r a b i a f i n o , ricos dones.
3 , Q u a n d o l a q u a r t a , f e s t a , y c d a v a f y i a b a fon largas , como
en ete:
Defefperdr no debe el hombre flaco.
Q u a n d o l a t e r c e r a , extas y c d a v a fon l a r g a s , c o m o ei efle
Defpedirte no puedo M u n d o vano.
5. Q u a n d o l a fegunda, f e s t a , y o d a v a fon largas, c o m o en ee:
Queriendo d i f p a r r amor f u flecha.
6 . Q u a n d o l a fegunda, q u a r t a , y o l a v a i o n iargas}como en efte;
A m o r i que pudo derribar a l fuerte.
Q u a n d o l a fegunda, q u a r t a , y fexta fon largas, c o m o en efte:
Vers un nio lgrimas vertiendo,
Q u a n d o l a fegunda , y fexta foias fon largas , c o m o en efte:
A b l a n d a el corazn empedernido.
E l verfo I t a l i a n o Q u e b r a d o fe compone de iete fyiabas , la
fexta iempre l a r g a , y l a feptima iempre breve : pero las cin-
c o primeras pueden difponerfe , c o m o las c i n c o primeras dtl
verfo I t a l i a n o entero , c o m o : M s blanco , que el A r m i o ,

C A P I T U L O XII.

SI E S L I C I T O H A C D R V E R S O S I T A L I A N O S AGUDOS.

M u c h o s h a n d u d a d o , fi es l i c i t o en ele genero de ferfos


cortar la poftrera f y i a b a , y hacerlos enteros de diel
f y i a b a s , y los Q u e b r a d o s de feys , con e l sccento en s ulti-
m a . Y h a y algunos que en ios verfos de R e d o n d i l l a mayor ,
m e n o r n o h a l l a n inconveniente en q u i t a r aquella fyiaba , per0
e n efta , muchos. P o r q u e dicen , que los Italianos en fu lengu3'
iempre h i n c h e n e l n u m e r o de o n c e , v que faltando aquella ff
J ^ taba,
ESPAOLA. lp
iaba , quedan elos veros c o x o s , y d i l b n a n t e s , y que es q u i t a r
la gravedad , y gallarda a l metro , y que i a l g n buen P o e t a
los ha uado , ha ido por e l p e c i a l h c e n c i a , que los tales t i e n e n ,
l a qual no tienen todos. O t r o s h a y tan efcrupulofos , que n i en
efte verfo , ni en otros pueden f u f n r efta f a l t a ; y afli h u y e n de
ella , como de baxeza i n d i g n a de P o e t a , que tenga n o m b r e .
O t r o s j u z g a n , que en ios unos , y en los otros verfos , es l i c i t a
todos e a a , que llaman f a l t a , l i c e n c i a , y que no deshace, n i
abate Ja conftancia , y g r a v e d a d d e l verfo.
L o que yo Tiento es, que en l a lengua I t a l i a n a , no es m a r a -
v i l l a , que no fe ufen tanto eftos verfos ; porque c o m o fea t a n
femejante l a L a t i n a , c o m o efta carece de dicciones , que t e n -
gan el aecento en l a u l t i m a , affi t a m b i n aqulla tiene m u y
pocas: pero de eTas , que tiene, hacen ios Italianos verfos, q u e
llaman mudos , y dan efpeciales preceptos de elos, c o m o fe p o -
dr ver , por dos Sonetos , que hall en u n P o e t a antiguo I t a l i a -
no , que fon ios iguientes.

D e cojfa vechia el M u n d o p i u non ha


E t ogni cofia renovata qui
Nudo e mare hom eque ecufi fia
J?oJfa retorna nudo efiajfe l i .
Maqueilo ch* elimofina a l i r u i f a ,
H a u r a fianza i n D i o , che d i c a j t r
O h n i natura fempre quefio d a ,
Che fuo penfar fe mofire net f u o d i *
Contradi toquace non contendere p i u
L a l i n g u a f o r f i non d i r de no,
Sapientia fie d i po che i n p r i m a f u .
Seate medejco non comandigo
Che t u d i c i enefiejfo tacitu
C o m o d a l t r u i troura filemiopo.

Efte Soneto a c a b a todos ios verfos en dicciones de u n a fvlaba-


W que fengue,loS a c a b a en dicciones de muchaS,y todas agudasi

Senga gobernador popol m o r a ,


Saiute , e ove multo confegli.
V a n a temeritate no f p e f i
L a t r u i confcio , e non l a [pcr.
B 2 S
lo JRTE POTICA
Sel cae offirio dl hipo f a r
JLe >ecore f a l v a r pinon potro,,
Q u e l v i che bien di/iingue chel pens
Aprejfo el vero fempre fe t r o u r '
C h i v o l p a r l a r l i m a r p r i m a de
Imaginando e debo d i r cofsi,
Vojfa l a l i n g u a ica quel cheg.
n a n c i de penfar > quel che f a l l .
D i caftigar el m a l che latras
JPojfa riprenda el peccator colli.

Y a u n en e l Petrasxh a l fin de los triunfos a n d a u n Capitulo


d e l M . F . P . todo en tercetos , de los quales e l u l t i m o acaba ea
eflos agudos:

Aleffandr , c>' a l M o n d o briga de,


H o r V Ocano tena v a , epotea farlof
M o r t e vis ; interpafe , onde nofe,
F o i l a fin A r t u Re v i d i , e C a r i o ,

f dado cafo , que l a l e n g u a I t a l i a n a careciera de vocabrs agu-


dos, l a nueftra tiene a b u n d a n c i a de ellos, con que puede acabat
m u c h o s verfos. L o s quales aunque no fean tan elegantes , y
fonoros c o m o los de once fylabas , puedenfe ufar algunas ve-
ces fin e f c r u p u l o , y fin que p a r a ello fea neceTaria l i c e n c i a . Ver-
d a d es , que quanto menos huviere de elos claudicantesj y mu-
dos , i r mas l l e n a , y grave l a c o m p o f i c i o H .

C A P I T U L O XIII.

D E E L T E R S O E S D R J U L O , T D E SL7 HJEBR'DO.

E S d r u x u l o es vocablo I t a l i a n o , que quiere deci r cofa , q"8


,*.' corre , refvala : viene de u n vocablo G r i e g o , que fign1'
fica lo m i f m o que en romance , c o r r e r , r e f v a l a r ; quadra nauy
b i e n efte genero de verfos ; porque acaban c e a el accerstoe
l a antepenltima , y parece , que delde a q u e l l a ylaba , I131 *
fin, v a n c o r r i e n d o . 1 E i d r u i c u l o entero fe compone de oce T
labas, y el Q u c b c a d o de ocho. L a s quales dede l a anrepeult
ESPAOLA. 2i
atrs h a n de tener l a tnifma q u a a t i d a d , que d i x i m o s tenea
los vetfos Italianos , c o m o eftos :

E f p i r i t u prophetico
E l gran Bautijla tuvo , y v i d a Anglica,

Preguntar me ha a l g u n o , fi es l i c i t o ufar de los trminos de eflos


Edruxulos en las C o p l a s R e d o n d i l l a s , g u a r d a n d o las c o n f o n a n -
eias, m e pueden tener ? R e f p o n d o , que no he v i l o A u t o r a l g u -
no , que kaya compuelo femejantes C o p l a s : pero fi por va de
oftenracion, p a r a moftrar mas v a r i e d a d de Poefia , quikTe e l
Poeta componerlas, no debera fer reprehendido. E f p e c i a l m e n t e
11 hailaTe en la M u f l c a alguna b u e n a c o n f o n a n c i a , que refpon-
diefle ellas. * E f t n y a oy en d i a tan i n t r o d u c i d o s los E f d r u x u -
Jos vocablos en el fin del verfo , y algunos a l p r i n c i p i o , que de
quantos gneros de metros , d i x i m o s h a y en el cap. 8. fe h a l l a n
exemplos con E f d r u x u l o s , c o m o en fus Captulos mas i a r g a m a a -
te fe tratai j y fe puede ver en efta R e d o n d i l l a .

Excelfo honor de Principes


Tercer P h i l i p o M x i m o ,
Sabio , prudente , miJlico9
Devoto , p i i y c a n d i d a ,

Aviertafe, que quantos gneros de verfos tienen fus finales E f -


druxulos , conftan de u n a fylabu mas , que fi t u v i e e n el a c c e n -
to predominante en la p e n l t i m a : l a r a z n es , p o r q u e fi l a pe-
n l t i m a es l a r g a , nos detenemos mas en e l l a p a r a el p e r f e d o f o -
nido del verfo , y gala el t i e m p o , que dos breves } c o m o fe d e -
xa confiderar q u a n d o es l a r g a l a polrera , que confta entonces
el verfo de u n a f y l a b a menos : aii lo enfea A n t o n i o de N e b r i x a
en fu P r o f o d i a : Syllaba longo do confumit tmpora , f e d qu<z
dicitur ejfe brevis t tempus J i b i vendicat u n u m . D e donde fe fi-
gue , que qualquier final E d r u x u l o , como tiene l a p e n l t i m a
breve , gatta menos tiempo , p a r a c u y o c u m p l i m i e n t o , f o n i d o ,
y confonancia fe h a de aadir a l verfo u n a fylaba mas , que fin
E f d r u x u l o . A d v i e r t a f e m a s , que en todos los verfos coufonantes
E l d r u x u l o s , e m p i e z a l a conancia de la p e n l t i m a f y l a b a , haOa
la u l t i m a , como: Theolugo, Aflrologo: de que fe trata en el cap. i .
e la S y l v a c o m n de conlonantes : pero en los aTonantes 1 -
B 3 din-
ti ARTE POTICA
d r u x u l o s folamente hacen affonancia !a a n r e p e n u l t i m a f y l a b a j y
l a p o f t r e r a , quedando l a p e n l t i m a d i k u i a o t e , como : Orculo,
Trtago : c o m o fe e s p i i c a en ios aTonantes defpues de i a Sylva
de cononantes E d r u x u l s s . ^

C A P I T U L O X I V .

D E E L Z^ERSO L A T I N O , I M I T A D O E N E S P A O L .

O fe h a n contentado nuelfos Efpaolos c o n l a Poeia, que


ellos i n v e n t a r o n j pero h a n querido i m i t a r todos los bue-
nos metros , que en otras lenguas^ y naciones fe h a n inventado.
Y affi h a v i e n d o p r i m e r o t r a h i d o los verfos de once, y de fete fy.
labas , y los E f d r u x u l o s de I t a l i a , h a n c o m e n z a d o en nueftros
tiempos querer i m i t a r los L a t i n o s . Y no es poca a l a b a n z a de nuet
t r a lengua , que fea tan fecunda , que en e l l a fe h a l l e n , y que-
p a n todos ios nmeros j u n t o s , que por todas las dems len-
guas eftn e f p a r c i d o s : n i es de m a r a v i l l a r , que los Efpao-
les tomemos ios L a t i n o s fus verfosj pues ellos h a n y a comenia'
d o h u r t a r n o s ios nueftros , y h a c e r Otavs , y Redondillas,
D e c i m a s , y otras P o e f i a s * en L a t n , de las quales he y o vif-
o algunas fuaves , y graciofas. Puedefe, pues, hacer en Efpaol
i o d o verfo L a t i n o , i m i t a n d o iempre el f o n i d o mas l l e n o , y cor-
riente de c a d a genero : y vocablos tenemos nofotros p a r a com-
p o n e r verfos tan numerofos , c o m o V i r g i l i o , y H o r a c i o les hi-
c i e r o n : porque que mas lleno D f l i c o , que ele I

T r p a l a , t r i f c a , b r e g a , g r i t a , barabnda , c b a c o t a :
Hunefe l a cafa , toda l a gente clama

Y que mas numerofas O d a s de Saphicos, y A d o n i c e s , que aqu^*


l i a s d o s , que fe h i c i e r o n en A l c a l , quando fe r e c i b i e r o n la*
hueos de S a n E u g e n i o A r z o b i f p o de Toledo? L a s quales andan
ImpreTas en el L i b r o , que t r a t a de ee r e c i b i m i e n t o , cuyas pH'
meras eancias fon eftas :

V e n g a en buena bora , en bota buena venga


G l o r i a tan a l t a , que l a Efpaa honra,
Como fe b o m a con el Sol el Cielo
L l e n o de eftrellas.
Sien-
ESPAOLA ^3
Senfew los Cie/oj la Real v e n i d a :
Siente a tierra Celejiial contento.
Viendo prefente lo que los fentidos
E r a increble.
D e efta matsea fe pueden componer verfos DainetrosjSenarios,
Jmbicos , Afcepiaeos , Glyconcos j F a l e u c i o s , H e n d e c a f y i a -
bos , Aemanios , y orros generes, que ufan es Poetas L a t i n o s ,
imitando, como he d i c h o , en c a d a uno el onido m e j o r , que tie-
ne en ei L a r i n , * fin atender c o n f o n a n c i a s , n i sTonancias , n i
con tanto rigor, como en los L a t i n o s , a l o n g i t u d , breveda
de las fylabas intermedias. *

C A P I T U L O XV.

V E LAS C O S A S , Q U E S E H A N D E PROCURAR
en l a medida del verfo : y p r i m e r o de l a Conjlancia.

Q a t r o cofas fe han de p r o c u r a r en l a m e d i d a dei v e r f o : C o n f -


tancia, N u m e r o , C o r r i e n t e , y E f p k i t u . L a C o n f i a n c i a fe a l -
canza, p r o c u r a n d o , que no lleve mas, n i menos fylabas de las
que cada genero pide; p a r a l o q u a i i m p o r t a m u c h o faber las figu-
ras, que en la medida Se los verfos fe c o m e t e n , y las vocales, que^
pierden fu fuerza , fe c o n r a h e n , y hacen diphtongos. * A d -
virtiendofe , que foias dos figuras Poticas fe u f a n en e l reiff
Efpaol ( diferencia de el L a t m o , e n que fe pueden cometer m u -
chas) y fon elas des figuras, S y n a l e p h a , y S j n e r e f i s , de las q u a -
les en dos C a p i t u i o s Oguientes q u i e r o p r i m e r o a d v e r t i r antes de
tratar de i a S y n a l e p h a , que cofa fea figura Potica , a q u a i es
cierta l i c e n c i a , que uan ea ei verfo ios Poetas , v e r t i e n d o , q u i -
t a n d o , aadiendo a l g u n a cofa en las d i c c i o n e s , c o m o e x p l i c a
A n t o n i o de N e b r i x a , tratando de los atributos de verfo. Q u i n t i -
liano l i h . 9. de In/tituf. Orator. l a define afi .- Acceptio iiQnis
prceter communem Jenfum ob c a r m i n i s necejfitatem. *

C A P I T U L O X V I .

DE L A STNALEPHA,

L A S y n a l e p h a fe h a c e , quano u n v o c a b l o fe a c a b a en v o c a l ,
y otro c o m i e n z a por v o c a l , entonces no fe h a de contar l a
B^. pci<
^4 ARTE^POETICA
p r n e r a de las dos vocaes , que e e a c u e n t r a n , como Avarez
expea en el tratado tercero de u F r o f o d i a : Vocalemt aut diph,
thongum haurit Synalepha priorem. * C o m o en Hombre indig.
no : baxo efiado : no fe cuentan la e , Hombre , n i a o , de Ba-
X(y\ y quedan eftos quebrados de R e d o n d i l l a con fofas q u a t H
fylabas cada u n o , h a c e n u n entero de ocho ylsbas. el qual tu-
v i e r a d k s , i eftas no fe e x c l u y e r a n , y ai no eluviera conftan.
te. Eta figura fe hace dentro de u n verfo, y no entre dos, como
feia entre l a v o c a l t e r m i n a l de uno,y la i n i c i a t i v a del otro.Aun-
que entre entero, y quebrado algunas veces fe h a l l a , c o m o fi du
xeUsmos : E l invencible foldado : E n l a batalla, P e r o entonces
l p r i m e r a f y l a b a del quebrado, que parece que f o b r a , entra en
Temp. / . 5. el n u m e r o de las fylabas del entero en lugar de la que fe exclu-
ye. lo m i f m o acontece, quando el entero tuvo el accento en la
u l t i m a f como l a tiene ele: N o quijijle pelear, a l defcubierto. Que
p a r a h i n c h i r el agudo, fe compone el quebrado de c i n c o fylabas,
Fuedefe desar de hacer l a S y n a l e p h a , eipecialmente quando /a
p r i m e r a d i c c i n es de foia u n a v o c a l , como en ete verfo: 0 / l i -
m a defventurada : quando ei no h a c e r l a es caua de mayor
g r a v e d a d , y ponderacin en e verfo , como en ele : Dichofo
hombre^ que vives : quando fe pone el accento en aquella vocal,
h a v i a de fer e s c l a i d a , como en ele : D e tu A l m a cuidado-
/ o . ^ D d a l e encontrandoe tres vocales , l o que acontece en
efte verfo : Burl s y enga l a m u e r t e , donde burl acaba por e,
que fe igue i, y eil la e, p m e r a de enga : fe debe come-
ter S y n a l e p h a en las dos primeras v o c a l e s , foo en u n a ? Ref-
pondefe con la comn , que p r a d i c a n los mas clafficos Poetas}
que pa'-a l a conftancia , y fonido del verfo fe comete en una foia
v o c a l de las dos p r i m e r a s , c o n d i t i n c i o n , que i l a p r i m e r a tra-
be accento, fe excluir l a i e g u n d a , como en e l d i c h o verfo ; y fi
l a p r i m e r a es breve, iia e e x c l u y e , como en efte A g u a , tierra}
fuego 5 y ayrs, A u a q u e no falcan buenos Poetas , que excluyes
ias dos , a p r i m e r a no tiene accento, c o m o fe leen en las M a -
r a v i l l a s del ParnaTo en efte vero : Dando a l ncar de las
f e r i a s 1 donde e excluyen la 0 , de dandO),
y l a , que fe le igue. *

cap-
nSPAOLA. %$
C A P I T U L O XVI1.
DE LA STNERESIS.
I A Synerefis es u n a j unta de dos vocales dentro de u n a mif-
ma diccin: las quaiesjambas no hacen fino u n a fyiaba,co-
m o : Dios , Gloriofo , * A u n , D e y d a d s P r u d e n c i a , y las que t i e -
nea' V , antes de , como : Cielo , T i e r r a , V i e n t o , Cuerda, T e m p , f . $*
Fuego > Muerte. A l v a r e z cap. 3. de ios atributos del vecb: b.
Syllaha de gemina faCla una , Synerefis eft. *
D e eas dicciones hay muchas en nueira lengua j pero no en t o -
das fe hace ella figura : porque quaado en la p t i m e r a de las dos
vocales, que fe encuentran fe pone el accento, ambas tienen fuer-
sa de. vocales , como en eas : Alegra , defeo: * y a u n elas , y
otras femejantes5 algunas veces muchos Poetas de p r i m e r a m a g -
n i t u d cometen dicha figura?haciendo no mas que u a a ylabasco-
m o en l a primera A c a d e m i a de l a fegunda parte de F e d e r i c o , en.
efte verfo de once fyiabas; N templa fus defos el defengan&.Y eti
ee Quebrado de quatro l y t a b a s , que fe h a l l a en ei cap. 36. de
los Viancicos : E m b i a luego , y en otras muchas partes. * M a s
quando ei acceno e en a fegunda , como en V i t t o r i f o , o c i o -
/ o , quando el ers a a n t e p e n l t i m a , y defpues fe guen las dos
vocales 4 como en G l o r i a , N o t a r i o , entonces ambas valen por
una. V e r d a d es, que algunas veces, m a y o r m e n t e en e l p r a c i p i o
de la d k c i o n , pueden a u n a , y l a otra vocal hacet f y i a b a , c o -
mo en Triumpho , dilogo. Y en otras femejantes , que el ufo , y
experiencia ir enfeando. * E n las otras vocales eft a l a c b i t r i o
el hacer f y l a b a cada u n a de por s i , c o m o : Caer, /eer, /oar, P o e -
tat r e a l , feJ V e a f e la S y l v a de los confonantes E f d r u x u l o s , T i t .
JDudafe , J i fon Efdruxulos , Ota adonde fe explica de prcpofito
ela m a t e r i a . * A muchos Poetas he v i l o , que por no entender
eas figuras hacen intolerables verlos, y porfian} que eftn conf-
tanes ; pero los t a l e s , no tienen o r e j a s , las tienen tan g r a n -
des , que caben bien en ellas fus verfos.

C A P I T U L O XVIII.
DE LAS VOCALES , U E SE H A C E N CONSONANTES,
liquidas , o diphtongos.
L A r , y l a V , fon vocales, quando fuenan por s i , como U n o ,
Sylva ; y f o a confonantes , quando tienen tras si o t r a v o r
cal,
2.0 ARTE POTICA
c a l , a q u a i hieren , c o m o : T o , Mayo., vivoy verdad : * S i t con-
forta JimplcX utraque vocalemferiens. * Dems de efto la m, quan-
do e igue depues de ^ , de g , d e / , es l i q u i d a , y no hace
f y i a b a , c o m o en L e n g u a , agero , quando, quanto, perfuadiry'y
es corno en el verb L a t i n o , en que tambin no hace i v l a b a fetn-
pre que fe igue defpues de q , y iguieudofe depues de g , y / , unas
Alvar veces es l i q u i d a 5 y otras n o , como tiene A i v a r e z :

A d d i t u r u , femper p o / l q , Uquefaa , vigorem


f i g f p t & p o f n i i modo fert > modo ponit eundem.
Y elo t a m b i n acontece en E i p a o l , que lguiendofe l a u, def-
pues de g f y f , no lempre es l i q u i d a , como en a g u d a , y f u t i h
L.o q u a l fe conocer , quande defpues de l a , no fe feguir i m -
mediataraente v o c a l . T r e s maneras de d'phongos h a l l o eanuef*
t r a l e n g u a , de au , como Autory auditorio : de eu, efpeciamente
e n nombres p r o p r i o s , como E u t r o p i o , Eulogio*, de ey, como bujfc
ley y ejlays. * T a m b i n fe pueden d e c i r diphtongos los.de ay, oyt
tiy-f porque afli c o m o fe c o n t r a h e n , y hacen u n a ola f y i a b a c a d a
u n o de los tres p r i m e r o s * afi c a d a uno de e f t o s , c o m o clara-
mente fe v e , y iguen todos los Poetas: de ayf c o m o ayre} ay j de
oy, c o m o / o ^ , voy j de uy} c o m o cuy d a d o , K u y f m o r 9 etc. * C a d a
u n o de ellos diphtongos fe reputa por u n a f y a b a .
D e l o d i c h o le igue , que p a r a hacer el verfo c o n t a n t e , s
menefter conocer las vocales , que fe e x c l u y e n , y las que fe con-
trallen , hacen diphtongos , y las que pierden l a f u e r z a de v o -
cales. P o n g a m o s u n e x e m p l o :
D i o s es l a caufa , y v i d a de las cofas.
E l e verfo ella confiante g pero fi todas las vocales de l h i c i e r a n
f y l a b a s , y no fe e x c l u y e r a a l g u n a , t u v i e r a catorce fylabas: y por
e l c o n t r a r i o le no e l l a c o n i a n t e , lo menos n o e fonoroj
Q u i e n quifiere f a l i r vicloriofo.
P o r q u e n o e hace c o n t r a c c i n en v i t o n o f o , donde l a h a v i a de
h a v e r , "* c o m o d i s e en el c a p . i y . de l a Synereis, ^ y i fe e h a -
ce , f a l t a u n a f y i a b a .

C A P I T U L O XIX.
DE EL NUMERO CORRIENTE ^T ESPRITU
de el Verfo.

N O b a i l a , que ei verfo tenga las f y l a b a s , que le c o n v i e n e n ,


y que n o tenga m a s , n i menos j lino es m e n e f t e r , que He-
ve
ESPAOLJ. ty
v e l a q u a n t i ^ a d , que dentro de fu efpece pide : porque fi efta
faltae , aunque huviele todo l o dems no eria verfo. Efte v e r -
f o ' : Trahe flores odorferas t y efte , E l r b o l , que fe t r a f p l a n t ,
tienen cada uno ocho fylabas , y no por effo i o n verfos de R e -
d o n d i l l a i porque falt el accento en l a p e n l t i m a , que h a v i a de
fer larga * en el p r i m e r o , y en e l fegundo f o b r a u n a f y l a b a , por
el accento , que eft en l a u l t i m a , que vale por d o s , c o m o d i x e
en los cap. 10. y 1 3 - * ; 3 . . ^
L a corriente del verfo es de grande i m p o r t a n c i a : porque h a y
algunos tan tardos , y tan epaciofos , que no h a y o i d o , que los
efpere : L o s quales c o r r e r n , fi llevaren pocas Synalephas: ft los
vocablos no tuvieren muchas confonantes entre v o c a l , y v o c a l :
fi no fe e n c o n t r a r e n / , c o n / , no fe repitiere muchas veces u n a
m i f m a v o c a l , confonantes, y efpeciamente a q u e l l a s , que de
u y o tienen dura p r o n u n c i a c i n , como l a z , y l a x. P o r ele ver-
l o fe echar de ver lo que ofende l a t a r d a n z a , y las caufas de ella.
Aquexa Xerxes f u honra , y J u anfia eflraa.
E l efpiritu es, por el qual los Poetas l l a m a n * Santos, y D i -
v i n o s , como d i s i m o s en el cap. i . ^ Y aunque mas^es d o n de l a
iaturaeza , que del A r t e , porque confiile en u n a i m a g i n a t i v a
vehemente, con que el P o e t a concibe , finge, y d a v i d a lo que
e f c r i v e ; y en u n cierto f u r o r , c o n que fate c o m o de s i , y fe re-
m o n t a , y forma nuevas ideasj y en u n a a g u d e z a de i n g e n i o , eon
que adelgaza las cofas, y las m a t a ( c o m o d i c e n ) e i i e l a y r e : t o - O v i d . T r i f
davia ayuda p a r a efto l a foledad , l a q u i e t u d , el a n i m o foffega- t * E l e g . i .
d o , el lugar ameno , e l p r a d o , el r i o , l a fuente , l a o r e f t a , ei
v e r g e l , y i a l i c i n , i m i t a m i o n de buenos Poetas.

C A P I T U L O XX.

METHODO BRETE VARA HACER VERSOS,

I l T A l a a q u i hemos dado reglas , y preceptos , para perfonas,


J L que t r a t a n de letras , las quales fer f c i l el entenderlos,
y executarlos^pero porque ele l i b r o fe efcrive p a r a toda fuerte de
gente, daremos a h o r a un breve m e t h o d o tan c l a r o , que no h a y a
q u i e n no lo e n t i e n d a , por r u d o , que fea. E l que defea faber h a -
cer verfos , fin que le cueae m u c h o trabajo , y e t u d i o , bufaue
o a , o dos, quatro C o p l a s de cada genero de verfos, que fean
a j u i c i o de a l g u a buen P o e t a , elegantes, y cumerofas^ y tengaa
con
28 AKT E POTICA
c o n perfeccin todo io que en los dos Captulos pafTados d i x i -
moi , y etas decrelas, y digalas como quien las reprefenta en
v o z , cntelas , y luego procure hacer otros aquel fonido j y
no le de pena que falte a l p r i n c i p i o i a fentencia, s o fea tan bue-
n a , como q u e r r a : porque p r i m e r o es menefler , que el oido fe
acofumbre a l f o n i d o , y corriente d e l v e r f o , y hecho elo, el i |
m a r , y meter letra , ( c o m o d i x o el otro ) es negocio de toda la
v i d a : y tenga algn M a e f t r o , que le e n f e e hacer las Synale-
phas , y c o n t r a c c i o n e s , y conocer los dphtongos : y c o n elo,
y c o n faber las confonancias , de que hemos de t r a t a r de aqui
adelante , a y u d a n d o f e de l a S y l v a , fe har P o e t a . E f t e m e t h o -
d o folo f s r v i r aquellos , que t u v i e r e n buen oido : pero los
que les faltare , deben ayudarfe d e l A r t e , y t o m a r mas de r a i a
ee n e g o c i o . Y los unos , y los otros , c o n e l ufo vendrn a d -
q u i r i r u n tal h a b i t o , que i n acordarfe de reglas e j e r c i t e n l a
Poeia c o n grande f a c i l i d a d .

C A P I T U L O X X L

DE LA CONSONANCIA DE LAS COPLAS,

C O p l a fe d i x o de Copula , v o c a b l o L a t i n o , que quiere decir


u n i n , y j u n t a : porque no es o t r a cofa C o p l a , fino j u n t a
de verfos. H a v i e n d o , pues, tratado hala aqu de la n a t u r a i e x a de
Cada verfo en p a r t i c u l a r , iguefe, que tratemos a h o r a de las v a -
r i a s compoficiones, y j u n t a s , que de ellos fe hacen. E n l a C o p l a
h a y dos cofas: c i e r t o n u m e r o de verfos, y c i e r t a c o n f o n a n c i a en*
tre los fines de ellos: y fegun l a v a r i e d a d de eas dos cofas, fe di-
f e r e n c i a n , y v a r a n las C o p l a s . L a ley de ios confooantes, no ft-
r neceTario detenernos a q u i en e x p l i c a r l a , pues tan de propoi-
to fe t r a t a en el p r i n c i p i o de a S y l v a ; fco trataremos de las
diferencias , que h a y de C o p l a s , y confonancias.

C A P I T U L O XXII.

DE IOS VAREADOS , 0 PAREJAS E N VERSOS


de Redondilia mayor.

A r a l a i n t e l i g e n c i a de los Poemas , es m u y t i l el orden de


d i f c i p l i n a , empezando p o r los mas f c i l e s , profiguendo
los
t j ; c c U e s . T.fta orden , iendo muy nectTai'ia p a r a l a mas f e -
comp^eheafion , fino eatre t a i t a s epecits e Posas , b a -
^ u r , . g.eaero e verfos e Redotiia m a y o r , dando p r i n c i p i o
X0 los Pareados , y Parejas , c u y a corapoicion es l a mas f c i l .
^ 0 R f t a Poefia de verfos Pareados , Parejas , en verfo de R e -
, illa mayor , tiene fu c o n f o n a n c i a de dos en dos verfos , de
1 oaaies porque van a pares , t o m a n la d e n o m i n a c i n e P a -
0 jos , patcjas. D e eloSi dos folos baftan para hacer perfeta
Poefia ] que o r d i n a r i a m e n t e firven p a r a G e r o g l i f i c o s , E m -
blemas , Emprefas , p a r a Proverbios , D i c h a s , Sentencias,
como fe lee en la v i d a , muerte , y milagros de San D i e g o de
Alcal , por F r . G a b r i e l de M a t a num. 1 5 5 . en un G e r o g l i f i c o
e una g u i l a c o r o n a d a , que eufea otras dos guilas peque-
as c o n u more,

Sicut A q u i l a prwocans a d volcmdum pullos fuos. D e u t e r . 3 2 .


Con tal g u i a , y con tal vuelo, ^ & i ' f c i * A
Adonde i r n , fino a l Cielo ? **H*** A

Advirtate , que a c o n f o n a n c i a de ele , como de todos ios de-


ms Poemas , fe c i f r a en lineas , y l e t r a s ; y aquellas lineas , en
que fe bailar una raifma letra , tendrn entre si e o n f o n a n c i a ,
como fe v en !a referida Poeia. D e efta m i f m a epecie fe leen
o t r a s e n el citado l i b r o , en L e de n* a , y otros A u t o r e s a p r o b a -
dos. Puede t a m b i n conlar l a P o e i l a de muchas Parejas , fia
cierto n u m e r o , fegun parecer a l P o e t a , c o m o p r a f t i c a L e d e f -
m a , agudifllmo P o e t a E f p a o l , en l a fegunda parte de ios C o n -
ceptos e p u i t u a i e s , las l a g r i m a s que C h r i f t o N u e l r o Seor
v e r t i en l a C r u z .
Conceptos.
h a s lagrimas de M u g e r &AWb*%% A
P o r m i l cofas pueden f e n i^s**^ A
M a s lagrimas de V a r n , <2^##* B
O fon zelos , o aficin. f^ f t f^* B
Vue/tra Mageftad fe muere f#fi^f^ C
P o r quien muy poco le quiere-, <>f#*'f# C
T quererfir-fer qutrido, ^f^J^* D
O caufa zelos , olvido. f^ f^ f* D
L o s quale^ Pareados remata el A u t o r , con u n a Q u i n t i l l a pero
no que fea efta neceffaria ( como fe puede ver en otros A u t o r e s )
uno
3o AKTE POTICA
n o por l a v a r i e d a d , que da plaufibe cadencia los Poemas
T a m b i n ie pueden componer ParejaSjCon el fegundo quebrado,
n g u l a r m e n t e c o n dos, tres P a r e a d o s , como manera de C o -
plas , aunque de elos fe h a i i a n pocos entre Poetas a n t i g u o s , de
los quales veafe ei fin d e l cap. 3 5 .

C A P I T U L O X X I I I .

DE LOS TERCETOS C O N VERSO D E R E D O N D I L L A


mayor.

Os T e r c e t o s c o n f l a n de tres verfos , de los quaes toman fu


d e n o m i n a c i n . Elos i r v e n c o m u n m e n t e , p a r a los G e r o -
giificos , c u y a c o n f o n a n c i a , es l a fguiente. E l p r i m e r irerfo es
difonante , y el fegundo c o n c i e r t a c o n ei tercero. ATi lo prac-
t i c a n todos los Poetas : y L e d e f m a , en l a tercera parte de los
C o n c e p t o s efpirituales , del q u a l es el figuiente e s e m p l o , l a
E n c a r n a c i n de C h r i o Nueftro Seor : G e r o g l i f i c o , en que
fe p i n t a u n f a r o l , y dentro de l en v e * de l u z , u n S o l c o n eftat
L e m a s , S v l j u f i i t i a . M a l a c . 4 . M u l i e r a m i f t a Sol. A p o c . 2 4 .
Q u e mucho , que alumbre tanto M*Si## A
E l crifialino F a r o / , i^i&^fc B
S i de vela firve el S o n l^*** B
S i r v e n t a m b i n p a r a cabeza de ios V i l l a n c i c o s , c o m o conla en
e l cfp.35. C o n c i e r t a n veces los Tercetos de efta fuerte : ei p r i -
m e r verfo , y el t e r c e r o , quedando el fegundo dibnante, como
d exempio figuiente , facado de l a fegunda parte d e l T e a t r o de
los D i o f e s , Hb. 7. de l a M u e r t e , n u m . 40.
L a M u e r t e con pies iguales f^M^f^J A
M i d e l a cafa p a g i z a , fc^f^JfcS* B
T los Palacios Realeu $%%%%$&%& A
E l l o s Tercetos , pueden t a m b i n entrar por cabezas de los V i -
llancicos , y no menos en los G e r o g i f i c o s , que los de la p r -
iBera c o n f o n a n c i a . Puede t a m b i n haver c o n f o n a n c i a , en los
Tercetos de el p r i m e r o c o n e i fegundojy tetcero dironante,y ef-
ta es l a que menos eft en ufo. Sea cxemplo el figuiente Poemas
E l contento , y el pefar, ^f^^ A
Como d un punto han de acabar ^ ^ ^ f * A
Todos f e miden un punto. f^l^f^ B
Atffi c o m o fe r a v a n los Tercetos de once f y l a b a s , pueden t r a -
var
ESPAOA. Si
eftos* pues no h a y mas r a z n , p a r a lo u n o , que p a r a lo o t r o :
n0 es menos plaufible l a c o n b n a n d a de elos que de a q u e -
llos guardando en todo los m i f m o s preceptos , que e x p l i c a e l
cap ' 2 6 . de los Tercetos , i m i t a c i n de los I t a l i a n o s ; elo es,
que confone el primer verfo , c o n el t e r c e r o ; y e l p r i m e r o d e l
T e r c e t o que fe igue, con el egundo de ei i m m e d i a t a m e e t e paf-
fado , y &- eta manera 9 p a n t o s el P o e t a q u i l k r e componer, Y
p a r a condufion de ellos T e r c e t o s , tendr el u l t i m o u n pi m a s ,
que coofone con el fegundo pi , verfo del m i f m o u l t i m o T e c -
ceto} c o m o :

M u e r t e por vuefira fiereza *|*i#lfi A


Quiero teneros tapada, ^f*f g#i B
T es bien que cubrays cabeza. ^#i* A
X porque la mas taymada $mtmm* B
Soys , apodo os quiero d a r , $%%*&%%% C
T es * que foys muy m a l carada, f^g^f^f B ]
Vexamen es fingular, %%&-&& Wk G
T fegun m i parecer, IP^#'.^* I>
Soio efio os puede p i c a r , tfNM^ C
1?arque para una muger f^lM^f^ D
L o peor es l l a m a r l a f e a , f^S-f^^ H
S quitarle de f u f r , i#9l^l# B
P o r mas que , afquerofa f e a , f^St^^ E

T a m b i n fe h a l l a n T e r c e t o s , c o n el fegundo Q u e b r a d o de l a
p r i m e r a confonaneia , cuyo Q u e b r a d o , es de q u a t r o fylabas , fi
eft el accento en la p e n l t i m a ; i en l a polrera de tres ; y fi e n
l a a n t e p e n l t i m a de c i n c o . S i r v e n elos , para el m i f m o efefto
que los primeros , c o m o uno de el l i b r o de l a v i d a , y muerte de
S a n D i e g o de A l c a l en un G e r o g l i f i c o , en que fe p i n t a n dos
piedras imanes , y en m e d i o u n c i r c u l o reos , con u n a aguja
de acero, las puntas de e l l a las piedras apuntadas, por elr u n a
u n lado , y o t r a o t r o j a b a s o efta l e t r a E f p a o l a :

E / amor d i v i n o ardiente ffl^fj! A


D e eftos dos ij& B
A t r a b e si a l mifmo D i o s . ###!!#} B

CAP-
32 ARTE POTICA

C A P I T U L O XXIV.

D E L R E D O N D I L L A D E ^ U / T K O VERSOS , * PQK
otro nombte Quartilla , (uarteta. *

O Tras Redondillas hay , que fe componen de quaro verfos


travados de una de dos maneras. O los dos de en medio,
y ios dos finales j p r i m e r o , y tercero, fegundo, y quarto, co-
mo en eftas :
Siempre viene el defengaa, Que el fuegOf que prende en pajaf
Quano el dolor es mortal, O en algn difpuejio leOf
Por no conocer el mal Si al principio no fe ataja)
E n el principio del dao, Quema la cafa, y al dueo*

*mmm%p&&* b ^ ^ . ^ a

C A P I T U L O XX.

D E L A COPLA R E D O N D I L L A , * O ^ U l N T I I L y f . *

L L a m a f e ea Copla Redondilla , por la uniformidad , que


lleva el canto. Porque como fe canta la primera , fe can-
tan las dems : tomando la metaphora de ia figura circular^
y redonda , que por todas partes , es uniforme , y de una mif-
ma manera. Y aunque en otros gneros de Coplas corra efta
razn; pero en efta corre por excelencia. O digamos, que fe lla-
ma Redondilla , porque fe canta en los corros donde baylai)
como dice Tempo de fus Redondillas Italianas, Componenfe ds
cinco verfos , * ( de ios quales toma la etimologa , denom*
nacin de Quintilla ) * y puede llevar qualquiera de cinco con-
fonancias. L a primera es, quando concierta el primer verfo, con
el tercero , y quinto ; la fegunda , quando conciertan fegundo,
tercero , y quinto , como en eftas:
Sin engaarme me engao, Dxo el fin de mi provecho,
T m i grado, mi de/peche, Por feguir el de mi dao.
No porque modo ejirao, L o que no quiero, effo hago,
Lo
ESTAtA* S3
t o que U g o , go me agrada, L o que me e n f a d a , deshago.
L o que me agrada, me enfada. N o tengo firmeza en nada.

L a tercera confonancia p i d e , que concierte el p r i m e r verfo c o n


c i tercero , y quarto : y l a q u a r t a , que fe correfpondan p r i m e -
ro , f e g u n d o , y qarto , c o m o en eftas; t

E s la gloria de efte fuelo, L a v i d a humana es tan breve


Edificio fin a m t e n j o , t e apenas hombrefe *
Nube , que pajfa de huelo, g u a n d o fe deshace luego-
Flor, que l a marchita e l y e l o , Como a l Sol delgada nieve
T paja , que lleva el viento. Como cera p u e f i a a l f u e g o !

E n la quinta c o n f o s a n c i a c o a c i e m o , p r i m e r o , fegun * k
quinto verfo ^ como en e f t a ; J

Fuedefer mayor lcur$f


Que por l i v i a n a d u l z u r a .
Gozada con tanto pech&9
Renunciemos el derecho.
D e el placer , quejlempre d u r a

L o s otros dos verfos , de q u i e n n o he hecho m e n c i n , fempm


conciertan entre s i . T o d a s eftas c i n c o confonancias bailars &
tas en eta cifra de lineas , y letras t

Confonancias

*^ & ^$ * ^* & A
A *%*
^ B B^ &&
# B ^ } B t ^ A

* C A P I T U L O X X V L

M LAS REBONDiLLAS DE SETS VERSOS.

L^la0^'^ ^ 'T I"'05' qUe P0clrianfe t ' ^


^ m t d i a ) c o n c i e r t a n de e l fguiente m o d o : el p r i m e r , r f o ,

C Sua:~-
34 ARTE POTICA
quarto , y quinto conciertan entre si ; y el fegundo , hace cot.
fonancia con el tercero , y fexto. Sea exemplo, la de el lib. 6. jj
a fegunda parte de el Theatro de los Diofes.

E tal la muerte importuna, ^ ^ ^ ; ^ A


Que toda cofa [agrada ^^^.^^S B
Vrafana {fi bien le agrada ) <&;'$^'"4& B
T f m diferencia alguna <j^^^^ A
A las cunas*, y la cuna M^^Np^ A
"Efiiende fu mano ayrada. f^^^ij^i B

Oteas conbnanclas fe hallan de elas Redoniilas , en el nuevo


Jardn de flores divinas , en la primera , y fegunda parte de el
Theatro de los Diofes , y en otros famofos Poetas , de las qua>
les fe p r a l k a n las figuientes confonancias en ela cifra da li-
neas , para mayor brevedad:

i. *. 3. 4. 5.
^ . ^ ^ A ^ A ^5 A ^ A & A

i&m<d& A ^ A ^ B ^ B ^ A
<&$P!& B ^ 5 B ^ ^ A ^ S B ^ A
i ^ m B ^ A ^ B ^ A ^ B
V&%P<& A ^ B ^ A ^ B ^ B

C A P I T U L O XXVII.

D E L A S R E D O N D I L L A S D E S I E T E VERSOS.

Allanfe tambin Redondillas de fete verfos , cuya ^


minacion parece que no feria abfurdo , que la torna6;
de el numero de los pies que fe componen , Uamaiuiore Sif
mas de los fete verfos ( como la O d a v a de ocho , y la Decs1
de diez ) y conciertan affi : E l primer verfo, quarto , y q ^ f
fon de una mifma confonancia; el fegundo, y ei tercero conc'21
tan por si folos ; y ios dos ltimos tienen otra confonancia >cC
mo affi lo pralics Garcilaffo en efta, y otras.

V
. BSTAnOLA, iy
Vos fmjles Adn primero-, <4&$f-^ A
M a s por vos padecern M^f^fg B
Todos los que nacern, &^^S B
Cada q m como heredero-, r f $ ^ ^ A
Pero ya pago el Cordero, ^^ ^ A
Cada qual como heredero: ^ ^ ^ A
Muriendo para nos d a r i#^tS& C
V i d a de eterno d u r a r . i^&SWs G

D e eftas Coplas fe ven pocas p r a d i c a d a s , y affi p o c a vareda


de cononancias 5 pero no fer menos plaufible c o n l a c o n f o n a n -
cia engerida s ( como en las R e d o n d i l l a s de feys verlos ) y otras,
que puede inventar el Poeta , fegun e l f o n i d o mas p e r f e d o . O r -
dinariamente irven eas C o p i a s por pies de los V i l l a n c i c o s ,
cuya cabeza es de tres fylabas , c o m o fe ve en el cap. 3 6 . de ios
pies de ios V i l l a n c i c o s , en aquellas : Q u e me f u b a , & c .

C A P I T U L O X X V I I I .

DE LAS REDONDILLAS D E OCHO VERSOS.

I Tras Redondillas h a y de ocho verfos , en las quafes c o n -


ciertan ( p r i m e r o , quarto i quinto , y o d a v o ) ( fegundo
y tercero } ( fexto , y feptlmo ) c o m o en efta ;

Q u i e n con el mundo fe cafa, i4&$P><4$k A


A m a bien , que poco d u r a , fS^jf^^ B-
T no es bien , fino locura, id&tffi'^i 0
T aun ejfa la da por tajfa: ^%**% A
S hermofura es tan ejcajfa, xS&$Pi% A
Su f o r t u n a tan mudable, iS&f&*& C
S r i q u e z a tan injiable, <4^'?><i G
Que antes de llegar fe pajfa. ^ ^ ^ A

* Eftas R e d o n d i l l a s pueden llevar la c o n f o n a n c i a ingerday


como i conlaren de dos Q a a r t i i l a s de l a fegunda c o n f o n a c -
ca ; y no faltan buenos Poetas , que las comptmen femejante
* las o d a v a s R i m a s ; efto es , los feys primeros verfos i n g e r i -
os, y los dos ltimos pareados : todo lo d i c h o vers en l a c i f r a
C a n e a s , y letras , que fe figue.
Cz A
If rA&Tn POTICA
\ & * h & A tf&%p<% A
'tfP&fM B ^ ^ ^ ,8
^ ^ # 2 : A ^ - ^ ^ A

^^s^ : < M ^ < & A

^ ^ ^ B 4&&*0 C *
C A P I T U L O X X I X .

BE Lil REDONDILLA MIXTA DE NUEVE VERSOS,

D E u n a R e d o n i i i a de quatro ^erfos , y de o t r a de cinco,


con q u a l q u l e r a de las conbnancias, que ambas pueden t*
ner , * como en ios captulos 24, y 2 5 . * fe hace u n a mixta m
p u e v e verfos 9 como efta s

Manque ahora l viento fpUkn ^ ^ 5 * ^ A


D e la Bienaventuranza, ^ S ^ 5 ^ ^ B
E medio de l a bonanzas W^8*5^^ B
Rebuelve el Cielo f u ir-a, ^Sv.^s^ A
S en efta navegacin^ ^Q^^d^ G
Donde l a mar es el mudot v&$PiM$k D
Jn no llevando el timan >5^^^ C
E n la mano l a r a z n , ^^^^^ C
s m l a nave a l profundo. ^fk&y^k D

C A P I T U L O X X X .

DE LA COPLA REAL.

L A C o p l a R e a l fe compone de dos R e d o n d i l l a s de a co'10


v e r f o s , las quales pueden llevar unas mifmas confon3^'
c i a s ; a u n a , unas; y i a o t r a , o t r a s , y e>9> es mejor: porque 3'
i l l e v a mas v a c i e d a d l a Poella. Peco de l a manera , que una ^
fe t r a v r e n , fe h a n de proleguir , hata que fe acabe ei catrt0;
quando fe contiaucen muchos cantos , h a de procura
^ poe-
US TAZLA. |7
p eta. mudar alguna c o n f o n a n c i a a l p r i n c i p i o de cada uno } p o r
fade l a variedad , que hemos d i c h o , l a q u a l d p a r t i c u l a c
Gracia a l m e o , y g"fto Ios que lo ** D e ele genero de C o -
las eftn Henos los libros , * las quales como fe c o m p o n e n de
todas las cinco confonancias de las R e d o n d i l l a s de c i n c o p i e s ,
tienen la mifma variedad de c o n f o n a n c i a s . E x e m p i o . *

Ouien fe atreve navegar D o n d e navegas de f u e r t e .


E n tan peligrofo mar, Que te vs cada momento
Donde el Piloto es incierto. E n t r e las ondas , y el vientOp
T hay peligros en el puerto. Tragando l a d u r a muerte,
hlo menos que en alta mar O viviendo con tormento*

^ C A P I T U L O XXXI,

DE L A DECIMA,

E S la Dcima uno de los efpaoies Poemas mas elegantes , y


mas ufados , c u y a e t y m o l o g i a le viene de el n u m e r o de ios
pies , de que cona , que fon d i e z : algunos quieren , que conle
de dos Quintillas ; pero eos h a n de fuponer o t r a c o n f o n a n c i a
mas entre aquellas , que diacmos en ei c a p i t u l o 2 5. p a r a com po-
ner la primera Q u i n t i l l a , cuyos verlos c o n c i e r t a n ( ei p r i m e r o ,
q u a r t o , y quinto ) ( ei fegundo , y tercero ) ei fexto ? feptimo , y
porero) ( y el o d a v o , y nono ) de los quales los c i n c o l t i -
mos forman una Q u i n t i l l a de l a q u i n t a c o n f o n a n c i a , c o m o fe
puede ver en ei c a p i t u l o c i t a d o . Sueen las D e c i m a s llevar a l g u -
nos fentenciofos equvocos , algunas equivocas featencias , p a -
ra ei m a y o r ornato de fu c o m p o c i o n , c o m o fe v en ei e x e m -
pio, que c o m p u l o u n P o e t a de nuelros tiempos, c o n quatro fen-
tidos en cita fola voz querella , m i A n g l i c o M a e l r o Santo
Thoms de A q u i n o prefo en el C a i U i l o de Rocaeca , donde
venci a q u e l l a torpe m u g e r , l l o r , y fue ceido de Angeies?

D C I M A .

E n l a crcel no fe oy ^!#3l# A
Q a e x a , y por padecer mas * * ^ ^ B
L i a r a , y no qiuere Thomds f ^ l ^ ^3- B
T a n g , un p r e m i o , que alcanz: ^^f^i- A
i i C3 Pr~
3 JRTB POTICA
Vero de/pues que dex &l#Hoj A
C o r r i d a l a Venus belly 0.^^ C
Corriendo Thomds tras ella, S ^ 5^Je* G
E n el T r i b u n a l D i v i n o ^f^f** D
M a y o r p a l m a alcanz Aquino^ %%&&$_09, D
Forque qued J i n quet&lla. ^&^S^ G

O t r a c o n f o n a n c i a de D e c i m a s trahe l a p r i m e r a parte de elThea.


tro de los D i o f e s c o n dos Q u i n t i l l a s , u n a de l a p r i m e r a confo.
n a n c i a , y o t r a de l a q u a r t a ; pero efta , y otras , que fe pueden
componer de dos Q u i n t i i i a s con todas las cinco conbnancias
fon p r o p r i a m e n t e C o p l a s Reales, como dixe en el c a p i t u l o ante.
cedente. Coraponenfe t a m b i n D e c i m a s joeofas , g r a c i o f a s , o
burefcas en equivocoa c o n l a mii'ma conbnaocia , las quaiesfe
l l e v a n oy grande a p l a u b , c o m o l a de e l exemplo de e l mifmo
A u t o r al Anglico Dolor.

DECIMA GRACIOSA.

Porque f u t a n religlofa
Vueftra v i d a , g r a n Thomst
Siempre todos los dems
L o celebran prodigiofa:
Idas con licencia graciofa.
P o r lo que de Vos he v i / l o .
D i r yo , f m f e r m a l quifto9
QuaL f e r i a derramada^
S i vuejlra v i d a ajuflada.
Toda fu Votos Chrifto.
O t r a D e c i m a d i f t r i b u t i b a en partes compufo el m f m o Autora!
n g e l de las E f c u e l a s , l a q u a i traigo por fer tan elegante me-
thodo.
D E C I M A DISTRIBUTIBA.

Da, Thoms , vuejira f a p i e n c i a ,


A l a verdad el aprecio,
A l a m e n t i r a el defprecio,
A l a razn l a evidencia,
A las Artes excelencia,
A las V i r t u d e s calor*
Ate*
ESPAOLA gp
A los pecados horror,
A los Hereges toxmentOf
j i l a Religin augmento,
A la Iglcjia refplandor. *
Todos eos gneros de R e d o n d i l l a s , a h o r a fimples, a h o r a d o b l a -
das miftas, ahora D c i m a s , fon m u y propolto p a r a decir e n
ella's agudos conceptos, y p a r a componer C o m e i a ^ L o a s , y D i -
logos. Y aunque ( como hemos d i ^ h o ) i a c o n f o n a n c i a , que una,
vez fe comenzare, fe h a de llevar adelante; pero los confonanes,
fiempre fe han de v a r i a r , y no h a n de fer los que fueron en l a
Copla que immediaramente precedijfmo diferentes. Y elo mef-
mo fe ha de guardar en las O f t a v a s , Serventefios, C o p l a s de A r -
te mayor , y en las eftancias de las C a n c i o n e s , V i l l a n c i c o s , B a -
tallas, M a d r i g a l e s . Y porque quede d i c h o de una v e z , para t o -
das las compolciones , de que adelante trataremos en e l ufo de
Jos confonantes , Heve e l P o s t a c u i d a d o de difponerlos de tal
manera , que eche a d e l a n t e , en m e d i o de l a C o p l a el peor , y
guarde fierapre el mejor p a r a l a p o l r e ; porque el o i d o ca n u n -
ca juzga de el p r i m e r verfo , fino de el que c i e r r a i a C o p l a $ J
fi aquel entra bien , no fe repara en los que h a n p a l l a d o .

CAP I T L O XXXII.

DE LAS R E D O N D I L L A S CON QUEBRADOS.

M
_
chas maneras h a y de R e d o n d i l l a s c o n Q u e b r a d o s , y rau-
chas mas fe pueden c a d a d i a inventar : pero folamente
traurmos a q u i de a q u e l l a s , que u f a n buenos Poetas, y p r i m e -
ramente de las que e l fentenciofo P o e t a D o n J o r g e M a n r i q u e
us. L a s quales fe componen de dos verfos enteros , y luego u n
Q u e b r a d o : luego otros dos enteros , y o t r o Q u e b r a d o , y c o u -
cuerdan en los fines ( p r i m e r o , y quarto ) fegundo , y q u i n t o )
(tercero , y fexto ) que fon los Q u e b r a d o s , como en e a :

Q u a n prefto pajfa el placer \ C^S^&^ A


Como defpues de acordado '^<^>J'9# B
D a dolor ! f ^ c<&3 C
C o m o , nueftro parecer, #|c&$&!- A /
Qualquiera tiempo paffado f^i^B** B
F u mejor l : ^i^i A
C^ Se-
4o rAKTE POTICA

Seguud* Q u e b r a d o .
Cotnponefe de quatro vet fo.s enteros , y u n Q u e b r a d o ; y la
c o n f o n a n c i a es de el p r i m e r o , f e g u n d o , y q u i n t o : y el tercero
que es el Q u e b r a d o , h a de concertar con el quarto. Suele
acompaasrfe efte Q u e b r a d o c o n i m a R e d o n d i l l a de q u a t r o , n^
v a y a iempre delante , c o m o va e l l a , que fe h i z o , quandoel
Rey nueftro Seor entr en V a l e n c i a .

'Pienfe el Rey en efta entrada, ^l&^S A


Q u e tal tienen l a f a i i d a f ^ J g^ B
L o s placeres de efla v i d a , %%$ %%% B
A l cabe de l a j o r n a d a . ^i1? A
Q u a n i o el mundo puede d a r , ^'5 G
E s placer que ha de acabar, l^^# C
T es de temer? %%% D
Que donde acaba el placer, f^i^s D
C o m i e n z a fiempte el pefar, f 1 ^ ^ C
-
Tercero Quebrado.
C o m p o n e f e de dies v e r f o s , el fegundo , y fexto Q u e b r a d o ; ios
dems enteros. C o n c i e r t a n ( p r i m e r o , fegundo, y q u i n t o ) (ter-
cero , y quarto) { exo , e p t i m o , y dcimo ) ( o d a v o , y nono)
,.( fst>>, f e p t i m o ; , y nono ) ( o d a v o , y d c i m o . ) C o m o enef-
a laiiient.acion hecha c o n t r a L e n I f a u r i c o .
-
,0 cafo de gran dolor, f&&$& A
Q t u el f u r o r f 0 A
D e ei L e a n encarnizado $si$%i0 B
j , O t r a vez ha amenazado ^&i& B
A i f u i ganado , y p a f l o r i ^^^ A
Su hranudo ^ G
T)e fuego i y rabia encendido, '^^ C C
H a caufado horror, y efpanto, |#|^ D D
T en amargo , y trifte l l a n t o , E^S^ D D
T o d o el mundo ha convertido. |#IS#t C C

Quarto Quebrado.
Solo fe diferencia de e l pallado en los c i n c o pes poftreros, e le*
quales el p r i m e r o , y tercero fon Q u e b r a d o s , y l a conoianciae5
de
ESPAOLA. ||
4e (primef0 fegundo, y quinto) (tercero, y quarto) como en eta;

N o puede tener foffiego, ^l#9 A


E l que ciego -fc&j. A
Con un torpe amor mundano, &&&&5 B
S i n querer irfe l a mano, 'S^H^. B
Se dexa abrafar de el fuego 8-PI-&3- A
T no m i r a , ; ^^ C
Que aquella por quien f u f p i r a ^S^ C
B a r i a de e l ; ^ D
T quanto mas a m a l , #1^ D
E / / a dg l mas fe retira. ^fS* C

Quinto Quebrado. .
Componefe de un Q u e b r a d o , y quafro enteros s y c o n c i e r t a n
(primero, feguno, y quinto ) ( tercero^ y q u a r t o . ) L l e v a fiem-
pre delante una R e d o n d i l l a de cinco con q u a i q u i e r a e las c i n c o
conbnanclas, que puede tener, c o m o : A San J u a n Evaogefta,

S i el Rey de el Cielo os da pecho, ^l#5 A


D i v i n o J u a n , con razn ^ff^ B
L e days vos el corazn; '&&>l B
Porque con honra } y provecho 'S^c^ A
Saigays en efta ocafion. E^S^ B
G r a n largueza, f^ C
Que pecho de tanta a l t e z a 0&>WSi G
O ofrezca Chrijlo vos, Ht^i 33
N o teniendo el mifmo D i o s ^^$>J P
D o reclinar l a cabeza, i3&r& C

Sexto Q u e b r a d o .
E n efte Q u e b r a d o defpues de una R e d o n d i l l a de cinco , fe fi-
guen q u a t r o enteros, y u n Q u e b r a d o ; y c o n c i e r t a n (primero, y
quarto ) ( fegundo , tercero , y q u i n t o , ) que es ei Q u e b r a d o ,
como en efa de Bofcn a l g u n a m u d a d a .

0 v i d a llena de enojos i ^&^ A


O mundo ! Quando te v i , >#ii#l B
Que bien fuera p a r a m i , ^S^f B
S i y o no tuviera ojos, * A
Pues
4^ ARTE POTICA
Pues cen ellos me p e r d i : C^J-E^ B
M a s , pues , m i a l m a no halla 'i<%%&& C
. N i n g u n a v i d a en feguirtef "g^J^ D
Quiero bufcalla en huirte, $%%&& G
Fues que nojpuede g a n a l l a . $3$&i' &

Sptimo Q u e b r a d o .
C o m p o n e f e de quatro verbs , de los quaes e p r i m e r o es Q u e -
bradoj y c o n c i e r t a con el tercero , y los otros dos entre si. L l e -
v a delante u n a R e d o n d i l l a de c i n c o c o a q u a i q a i e r a de las c o a -
fonancias que puede t e n e r , c o m o e l a :

M i r a con tiempo ChriJlianot ^JS^ A


Q u e querras haver hecho {^"^3 B
L a candela y a en l a manox 'fS^&^ A
T hazlo ahora bueno % y f a n o , ^^ A
Q u e effo te entrar en provecho'. i l ^ l B
T el defcargo <g^>' C
Dde luego de t a l fuerte, ^lC^ D
Q u e re/ponda el ga/io a l cargo, ^S^ G
T a l buen v i v i r buena muerte. ^ & * ^ O

O d a v o Quebrado.
C o m p o n e f e de tres verbs enterosjy u a Q u e b r a d o . E l p r i m e r ver-
l o de i a p r i m e r a C o p l a es l i b r e : pero en todas las dems concier-
ta con el Q u e b r a d o , que queda antes de l . Y el fegundo, y ter-
cero conciertan entre s i . Y de ella manera fe continan haa el fin.

L a muerte lo arrafa todo, %%%&$ A


T a i mas alto Emperador f^f^l B
I g u a l a con el B a / t o r , $%&!&$ B
T el mas chico | 0 C
V a mas feguto , que el rico, $$&%%$ C
Porque v a menos cargado, ^^ D
D e lo que pone en cuydado, W$&$ D
T en aprieto, ^j

* Nono Quebrado.
Bofcn, famofo P o e t a E f p a o i , ufa de ellas dos efpedes de Q u e -
feados, que fe figuenj las quales ( a u n q u e , como dice el cap. 3 2.
ca-
M S P An O LA. 41
c a a d i a ^e P116^611 i n v e n t a r c o n m u c h a varead R e d o n d i l l a s
con Quebrados ) traigo por fer de d i f t i n i t a efpecie , de P o e t a
m u y aprobado , y de tan elegaate c o m p o f i c i o n , c o m o las ane-
cedentesjcuya c o m p o f i c i o n e s l a lguiente. P r i m e r a m e n t e va u n a
Q u a r t i i l a de a p r i m e r a c o n f o n a n c i a : Oguee defpues el Q u e b r a -
do qe concierta c o n el fexto , y u l t i m o vero ; y el feptim
con el oftavo j como el de d i c h o Bofca a l D e f e o :

Tanto conviene temerme ^#1 A


D e vos , m i proprio defeo, &&&& B
Que quando v e n i r os veo, %%%&& B
Salgo luego defenderme-, fg&fg A
M a s tras ejio, ^J C
E l apetito j tan puefto '$%&&& G
E n el m a l j qtie me p r o c u r a , ^%0 ^
Os a b r a z a , y no fe cura i#l^ D
A u n de miraros e ge/lo. ^ c ^ C

Dcimo Quebrado,
Componefe de fete verfos , de ios quales el q u i n t o , es el Q u e -
brado , y los dems enteros j cuya c o n f o n a n c i a es ia iguiences
el primer verfo c o n c i e r t a con ei egundoj el tercero con el q u a r -
o , y eprimo ; y el quinto c o n el f e x t o : fea e s e m p i o ud de ei
inimo P o e t a Bofca l a E f p e r a n a a .
O foh eran a E f p e r a n z a , #&^,5| A
P o r quien todo bien fe akanza} f ^ 3 ' & ^ A
C o n t r a el miferahle miedo ^Si^ B
Fones esfuerzo , y denuedo, $$&%%& B
T o lo st %%% G
Que no tengo el a l m a en p i , &&$%%& C
S de t i fe aparta un dedo, f ^ g ^ B*

S i r v e n ios Q u e b r a d o s p a r a hacer v a r i e d a d de metro en as C o -


medias , y Dilogos , l l e v a n d o iempre el P o e t a advertencia
n o m u d a r e l genero de C o p l a , fino es quando fe c o m e n z a r e
n u e v a Scena , entrare de nuevo a l g n perfonage , que c o -
m i e n c e h a b l a r c o n los que y a eln en e l T h s a t r o , q u s u d o fe
h u v i e r e hecho i n t e r r u p c i n mientras fe c a n t a , fe hace otra c o -
f a . L a m a t e r i a p r o p r i a de los Q u e b r a d o s , fon s f I j de t ifteza,
de i r a , de t e m o r , de e f p e r a n z a , a l e g r a s , quesas, y f e n t i m i e n -
tosj
44 AKTE POTICA
tos : porque Jos que padecen femejantes paillones , fuelen dexar
las razones comenzadas, i n t e r r u m p i r ia v o z , irfe tras ei i m p e ,
t u de ei a f e d o , que es a r r e b a t a .

C A P I T U L O X X X I I I .

D E LA R E D O N D I L L A MENOR.

I A R e d o n d i l l a m e n o r fe compone de verfos de feys fyla-


^j bas , y por elo e i l a m a menor , d i f e r e n c i a de i a m a y o r ,
cuyos verlos fon de ocho fylabas. D e o r d i n a r i o l i e v a quatro
pies , los quaies conciertan en una de tres maneras j (primerOj
y quarto ) ( fegundo , y tercero ; ) (primero , y tercero , ) ( fe-
g u o d o , y q u a r t o , ) P u e d e n t a m b i n p r i m e r o , y tercero i r n i l -
eos , como en e l l a s :
1 2 3
Dexme m padre E l criade antiguo, l#l A * A ** A
L l e n o de a m a r g u r a , Que antes me fervia., && B & & B ^ B
N i o delicado. S i por m i pajfaba, %%3 C & & b %& A
Vobre) y fin ventura. N o me conoca. * * B *# A & $ B

E e genero de C o p l a s , fe i n v e n t p r i m e r o p a r a h a c e r E n d e -
chas : pero y a irve p a r a R o m a n c e s , y V i l l a n c i c o s , de ios q u a -
ies andan m u c h a s , y m u y graciofas onadas. * D e ios verfos de
R e d o n d i l l a menor , t a m b i n fe componen Parejas , T e r c e t o s , y
algunas veces Q u i n t i l l a s , y otras C o p i a s de las confonancias fe-
mejantes ias de R e d o n d i l l a m a y o r . *

C A P I T U L O X X X I V . '

D E L O S F I L L ^ N C C O S .

I l a n c c o es u n genero de C o p l a , que folamente fe compo-


ne p a r a fer cantado. L o s dems M e t r o s k v e n para repre-
fentar , p a r a enfear, p a r a d e c r i v i r , para h i o r i a , y p a r a otros
propoitos;pero ee foio p a r a i a M u c a . E n ios V i l l a n c i c o s hay
c a b e z a , y pies : l a cabeza es u n a C o p i a de dos, tees , quatro
v e r f o s , que en fus B a t a l l a s l l a m a n los Italianos r e p e t i c i n , re-
p r e f a , porque fe fuele repetir defpuesde los pies. L o s pies Son una
C o p l a de feys v e r f o s , que es c o m o glofa de i a f e n t e a c i a , que fe
contiene en l a cabeza. CA-
C A P I T U L O XXXV.

DE LAS CABEZAS D E LOS VILLANCICOS.

L A cabesa de el V i l l a n c i c o h a de l l e v a r a l g n d i c h o a g u d o ,
y fentenciofo, y puede fer de verfos enteros; de enteros,
mebrados. S i fuere de dos E n t e r o s , concertarn entre s i , qq-
m o eftos:
A y que fe nos v a aechando < S ^ A.
L o v i d a burla burlando. ^$5 i.*4 &
S i fuere de t r e s , concertarn los dos poftrero como eftos:
E n o pro/pero , y adverfo ^ i ^ A
Loquefolofatisfacei tdf^P B
Es penfar , que Dios lo hace. <<S5^ S
P e r o fi fuere de quatro , concertaran los du.* ae en m e d i o ,
pritiero, y tercero , c o m o en l a R e d o n d i l l a de q u a t r o verlos d i *
ximos, A l Sanriffimo S a c r a m e n t o .
Llega mudo , manco , y ciegO) $$0* A
Tcale con falo el labio, y ^ ^ S
N o te pegues ,J eres f a b i o , td&^P* B
Como maripofa al fuego. ^5$# A
A una de las E f p i n a s d e C h m t ^ .
EJla E f p i n a y a no efpini sB'ffi A
H o m b r e llega fin temorj ^ 5 5 * '
Que para t i es medicina, ^S^1 A
21 para D i o s fu dolor. iS^'^P ^
Q u a n d o l a cabeza de el V i i l a n c i e o fe compusiere de E n t e r o s , y
Q u e b r a d o s ; fi llevare tres verfos, el de en m e d i o fer e! Q u e b r a -
d o , y concertar con ei tercero , c o m o en efta i A l a V i r g e n
n u e l r a Seora.
S i quando V i r g e n os m i r o , M^v^ A
M e miris, ^J h.
E l corazn me robis. ^ ^ 8
S i fe connspuiers de quatro verfos , puede el i^gundo foo fer
Q u e b r a d o ; ei fegundo , y quarto. Y entonces c o n c i e r t a n
( p r i m e r o , y tercero ) ( fegundo , y quarto ) como en eftas:
Quando de ia plata , y oro &$$!* &
M e prend, ^ B
H i c e dolo y que adoroj #^S^ A
Lo
4^ AKTE POTICA
L o que mas , que Dios am. 14& B
Otra.
Q u a n d o el corazn fe abrafa, t&'fi?* A
E c h a luego <^S :i
P o r las ventanas de cafa ^^* A.
V i v o fuego. t$i &

E n otras cabezas fon los Q u e b r a d o s p r i m e r o , y tercero, pero la


conbnancia es de p r i m e r o , y fegando ; t e r c e r o , y quarto
c o m o en e f t a :
CavalletOt if A.
N o creas al lifongera, ^ ^ A
N ; te midas t& ^
C o n mentiras conocidas. t&Qf* B
D e eas , y de otras muchas maneras fe puedca nacer las cabe-
zas de ios V i l l a n c i c o s ; pero foiamente quiimos poner aqu ias
m a s comunes 9 y ufadas.

C A P I T U L O XXXVI.

D E LOS PES D E LOS VILLANCICOS.

I O s pies de c a d a V i l l a n c i c o de o r d i n a r i o h a n d fer f e y s X o s
^ dos p r i m e r o s fe l l a m a n p r i m e r a M u d a n z a , y los dos fguien-
tes , fegunda M u d a n z a : porque en ellos fe v a r i a , y m u d a la fo-
n a d a de l a cabeza. A los dos paftreros l l a m a n B u e l t a : porque en
ellos fe buelve a l p r i m e r tono , y tras ellos fe repite el uno ,
los dos verfos l t i m o s de l a reprea. L a s confonancias de los pies
f e r n fegun fueren las de la c a b e z a . Y aOTi quando en l a cabeza
de el V i l l a n c i c o , que fuere de quatro verfos , concertaren ( p r i -
m e r o , y quarto ) ( f s g u n d o , y tercero ) la m i m a cononancia
h a v r en las dos M u d a n z a s , y l a buelta er femejaute los dos
verfos l t i m o s de la cabeza , como en ela, en que fe glofa l a le-
t r a , que a r r i b a pulimos , que c o m i e n z a : L l e g a m u d o , & c .
Pies.
Mudanza L a razn con razn loca, va^1^ C
1' Como ve D i o s con antojost lt^?* ?
Mudanza Saca fuego de fus ojos, id&f*
2 T a l punto prende en l a hoca: tf&W* ^
Budta* P e r o tu efcarmienta luego, ^ A ^ C
ESPAOLA. 47
Jf pues tocas con el labio, ^ B ^ A
Jv/o te pegues f f i eres f a b i o , ^ ' ^ B
Como maripo/a al fuego, Repeticin,
fjp efcudries con f a t i g a
E fahor de e/le p a n a l .
M i r a bien que por f u m a l Mudanzai,
Nacen alas l a hormigai
Llega humilde , y come luegot
Poniendo flencio al labio, M u d a n z a %.
N o te ptgues , J i eres fabiot
Como maripofa al fuego. Buelta.
Repeticin^

P u d i e r a el quinto verfo concertar con e l quarto de las M u d a n z a s ,


v el festo con el ultimo da !a cabeza : pero no es tan p r o p r i a ef-
ta confonancia de las giofas , c u y a cabeza l l e v a quatco verfos,
como de las que lleva m , tres j como eta , que reponde l a
letra : E n lo profpero, ^ c .
Pe.
e me Cuba , o baxe el mundof Mudanza i .
0 que me ponga f o r t u n a
M u d a n z a 2,
Sobre el cuerno de l a L u n a ,
0 me unda baja el profundo:
Buelta.
L a rosn en que me fundof &%&& G
Faraque todo lo abrace.
Repeticin,
E s faber , que Dios lo hace.

Q u a n d o la letra lleva terciados los confonantes , como l a que


pufimos e l a B f p i n a , ias dos M u d a n z a s i r n t a m b i n terciadas.
Y l a B u e l t a lera emejante ios dos verfos l t i m o s de l a c a b e z a ,
c o m o e n e f t a , que reponde l a cabeza : E / i a E f p i n a y a no ef-
p l n a , &c.
Pie.
L l e g a con pajfo ligero,
Ser E f p i n a , no te efpante} Mudanzai*
Q u e y a f u p u n t a , y acero,
Quebrant en un tierno amante, M u d a n z a 2.
E n t r en la frente D i v i n a y
T de ella f a l i hecha flor. Buelta.
Q u e para ti es medicinay
T p a r a Dios f u dolor. Repeticin,
Fu-
V JKTE POTICA
P u d i e r a t a m b i n en efla g l o f a concertar el q u i n t o verfo c o a el
q u a r t o de las m u d a n z a s , y el fexto c o n el u l t i m o de l a cabeza;
pero es p o c o u f a d a e l l a c o n f o n a n c i a . D e ios V i l l a n c i c o s Que-
b r a d o s , el p r i m e r o , c u y a cabeza es de tres verfos , ha de llevar
los pies c o n las mifraas confonancias , que ls l l e v a l a glofa de
el V i l l a n c i c o , que tiene tres E n t e r o s por c a b e z a . S o l o fe dife-
r e n c i a en e l fegundo verfo de l a b u e i t a , el q u a l h a de fer Que-
b r a d o , c o m o el fegundo de l a c a b e z a .
E n l a glofa de l a c a b e z a , que tiene el fegundo verfo Que-
b r a d o , el fegundo, y q u a r t o , fe g u a r d a n las m i f m a s confonan-
cias , que en l a de l a E f p i n a . Y folo fe d i f e r e n c i a n en que l a pri-
m e r a de eftas pide e l fexto verfo Q u e b r a d o ; y l a fegunda el fe-
g u n d o , q u a r t o , y fexto. P o d r i a t a m b i n c o n c e r t a r el primee
v e r f o de l a buelta , c o n el u l t i m o de l a reprefa j y el fegundode
l a b u e l t a c o n el p r i m e r o de l a reprefa , como en eftas dos glofas
f e ver , * que refponden l a l e t r a : g u a n d o el corazn fe abm~
j a y c
Pies*
M u d a n z a N o f e puede r e p r i m i r W&$^ C
El flmer, iS& O
Mudanza i* aunque mas quiera encubrtt 'i0f&* C
S u fervort ^t O
Buelta. Q u e como es nio , y ciego, ^^^ B
D a f t n tajfa 4& A
J*or las ventanas de cofa fS&$P
V i v o fuego. ^ 8
Sufpiros , y anfias ejlraas tS&'ffi
V a n faliendoj ^^ O
Q u a n d o f e efin las entraas <S&%&
derritiendo: ^^ O
Q u e el a l m a hecha una brafa <&$^ A
E m b i a luego . <&"&
P o r las ventanas de cafa lg'^P A
V i v o fuego. ^ B
E n l a glofa de el u l t i m o V i l l a n c i c o Q u e b r a d o , las dos M u d a n -
zas pueden l l e v a r los confonantes terciados , cruzados , y el
q u i n t o verfo femejante a l quarto : y el fexto, a l p r i m e r o de la
cabeza ( y entonces fe repiten los dos verfos p r i m e r o s de ella )
a l tercero ( y entonces fe repiten los dos poreros ) c o m o en ef-
tas en que c glofa i a c a b e z a : C a v a l l e r o , isv.
Pies.
ESPAOLA. 49
Pies.
Sea tu pecho
'*% c M u d a n z a r
L a medida cierta , y fiel.
E n t r a en l,
M u d a n z a %*
T vera/le a l l i deshecho,
Tfatisfecho
<M$& c
Buslta.
V e tu valor verdadero
Covallero y ^ ^ A
Repeticin
N o creas al lifonjero.
j2e te alaben, ^ ^ A
Mudanza i.
O baldonen por detrs.
N o eres mas,
D e lo que tas obras [aben-.
m c M u d a n z a 2
S i no caben
Bueita.
Tin tu pao fus medidas.
N o te midas ^s^ c
HefetiQn*
Con mentiras conocidas ^ ^ B

Otros Villancicos h a y 3 c u y a gfofa fe compone de u n a R e d o n d i -


Jla de cinco verfos , con qualquera de fus e o n f o n a o c i a s ; y l u e -
go los dos verfos de l a bueita fon femejantes los des p r i m e r o *
de Ja Cabeza, como en efta p a l o r i l . A i S a n t i i l m o S a c r a m e n t o .
Cabeza.
Sube G i l a l montezuelo, &
T vers m i l m a r a v i l l a s :
Comers pan de rofquillas,
Que F a f q u a l traxo de el Cielo
^ # ^ A
Pies,
P o n t e G i l oy tan g a l a n o .
Como ayer fut/te al exido. c Mudanza
T o m a el cinto conftreido, D
T a l Pajor de el cerro f a n o D
Desbrocha lo m a l pacido. G
E f p e l u n z a todo el velo D Bueita.
Con palabras muy fencillasi B
Comers pan de rofquillas, Repeticin
Que P a f q u a l tr^xo de el Cielo.
v^m a
Par dieZ M i n g o , de/iermino
Efpulgando las entraas.
Vtear mis guadiamaas.
Qnto fize en el camino.
5< jiRTE POTICA
P o r el foto $ y las cabanas* Como el Jabrofo algazSr,
Chamorrarme pelo pelo. T aun has de trocar mojada,
S i n dexar atrs prefdlas. A l tiempo de el aprifcar.
Comers , to'c. N o me llorar feuelo.
D o fe embazan mis hablillas,
H i n g u e bien ejfe corpancho, Comers, t'c.
Q u e muy modorrido vienes:
Defgreadas traes las Jienes, S te miembras i r fin roa,
T de m a l cantuno el pancho) Sers G i l bien fagajado:
C u y d o , que regibas tienes. L l e g a fuer de hobre enfotaa
F o n l a p a t a h i r m e en elfuelOf G o m i t a n d o l a ponzoa,
N o te enhiejis d e p u n t i l l a s . Que te trabe encambronado.
Comers, <&, 'Defgrama qualquier rezelo
D e homecillos , y rencillas,
M.achar quiero m o r t e r r a d a , Comers p a n de rofquilas,
Que e/iorcije el p a l a d a r : QeFafqual traxo de el Cielo,

C A P I T U L O X X X V I I .

D E L A S R E P E T I C I O N E S D E LOS FLL.lNCCOS.

L A s repeticiones de ios verfos poreros de las Cabezas de


los V i l l a n c i c o s pueden hacerfe en u n a de dos m a n e r a s :
que e repitan los mifraos verfos de l a C a b e z a , fin mudarles
n a d a , y entonces h a de hacerles e l Poeta e l encase en l a buelta
de l a gloa tal ? que no menos concierten con e l l a , que concer-
t a b a n con fu C a b e z a , c o m o fe v en los V i l l a n c i c o s , que hab
a q u i hemos puerto : que folamente fe guarde l a conooanciai
p e r o n i ios verfos , n i los confonantes nmeros ean los mifmos,
como en las B a t a l l a s Italianas : y entonces b a f t a , que conciet'
ten en l a fentencia con l a b u e i t a , auuque n o concierten con la
C a b e z a > como en efta donde h a b l a n D i o s , y el p e c a d o r :
Cabeza.
H o m b r e , qu quieres de m? fcfcfc& A &$ A
D i o mi no mas de verte: f ^ ^ 8 M* B
T qu mas temes de t i Z H f & A *#? B
L o jiie mas temo es perderte. <g#Jfc&5 B ^>J A
Pies.
M u d a n z a i Qu mas quieres de un Cordero, * # 5 M ^ C f # ^
Que dio por tu amor f u v i d a , %%$%%$ D & & &
ESPAnOLJ. $1
Tienes m i almu herida, # 5 f ^ D {c&J C
T preguntojme 5 que quiero"*
S i mi amor te tiene ajfi, **# A ^ B
Qu ejperas fino l a muerte1.
Buelta.
#* B ^ * A
V i d a jera p a r a m i .
Si muriendo he de i r verte. WiiM A ^j A Repeticin,
$&$ B ^ B

A l m a , qual es el defeo, S ^ ^ C f^j. c Mudanza i.


Que aflige tu corazn! t & m i> <*? d
E l v i v i r me da pajjlon} **** D fc C Mudanza z.
Pues viviendo no te veo,
Quieres otra mejor fuerte, *^J B .^ A Buelta.
Que verme , y gozar de mi? ^ * * A f^j B
Quiero gloria p a r a t i , f*3-* A <S> A Repeticin*
F a r a m i , no mas de verte. f<^^tBf^ B

C A P I T U L O X X X V I I I .

D E IOS V I L L A N C I C O S D E R E D O N D I L L A MENOR,

E N verfo de R e d o n d i l l a m e n o r fe hacen t a m b i n V i l l a n c i c o s
muy graciofos. JLa C a b e z a de los quales es l a m i l m a R e -
dondilla, de que tratamos atrs en el C a p i t u l o 3 3 . c o n q u a i q u i e -
ra de fus confonancias. L o s Pies liguen l a cononancia de la C a -
beza, como fe ver por efta c i f r a , en el q u a l el p r i m e r orden de
la glofa refponde al p r i m e r o de e i texfeo, y ali los d e m s : A l N i -
o Jefus recien n a c i d o .

Cabeza.
Solos claros f o n ^ l ^ A f^J A ^ A
T u s ojuelos belUs, t ^ * * B *#3- B |#$ B
Oro los cabellos. *S4<S* B <3Pi A } C
Fuego el corazn.

Pie. Mudanza t.
Rayos Celejliales,
Echan tus mexillas Mudanza 2.
Son tus lagrimillas f#f* E -f^ D
Ferias Orientales. &&& D ^ E Buelta.
T u s labios corales. t*#3- D ** A f# A
D 2 Tu
Si JRTE POTICA
T u llanto es cancin, * ^ A f^* B f s *
Oro los cabellos f # * * * B ?* A - ^ J C
Repeticin. Fuego el corazn. *} <&* A eS* B ^> B

O t r o s V i l i a n c i c o s h a y , que fe conf r m a n en l a q u a n t i d a d , y nu.


m e r o de las fylabas con el punto de la M u l c a j en que fe cantan,
y l l e v a n mas , menos largos los verfos } fegun lo p i d a n las fu,
gas f que fe h a c e n en las foliadas. D e eles no fe puede dar regla
c i e r t a ; porque penden de l a M u i i c a , de fuerte , que el que los
h u v i e r a de c o m p o n e r , h a de er M u i c o , o almenos , tener
buen o i d o , p a i a q u e oyendo l a tonada, la fepa acomodar a l Me-
t r o . E l q u a l puede fer de u n m i f m o genero, y con todo eTo con-
v e n i r u n a fuada , y no o t r a . Efto e hecha de ver claramen-
te en los R o m a n e e s , que aunque todos eftn compueftos en vr-
fo de R e d o n d i l l a m a y o r , menor , no c o n v i e n e n todos unas
m i f m a s fonadas : y la caufa es , porque aun entre los verfos de
u n m i m o genero puede haver muchas diferencias en la q u a n t i -
d a d de las feys fylabas primeras , como queda d i c h o atrs en
e l C a p i t u l o 9.

* C A P I T U L O X X X I X .

D E OTRO N U E V O ESTILO D E VILLANCICOS,


y mas corriente , que los referidos.

N todo genero de M e t r o s , oy llega a l f u m o l a perfeccin de


l a Poesa , con l a invencin relevante de f u b t i i m o s Poe-
mas 5 que e efmeran los ingenios. T e f l i g o evidente es l a agu-
d s i m a v a r i e d a d de V i l l a n c i c o s , que en ellos tiempos inventan
los Poetas , de los quaes para l a mas fcil inteligencia conviene
t r a t a r , fiendo m u y d i t i o d o s de los paOfados. Coraponiae cada
u n o de los referidos VHIanccosj de una fola efpecie de verfos,
l a q u a l Poea los L a t i n o s l l a m a n M o m c o l o n i 6 de dos, ( corno
e n los Q u e b r a d o s ) a l q u a l Poema los mifmos a m a n Diocolon'.
pero en el corriente eilo de oy conlan las mas veces de muchas
efpecies; o de quantas quifsere el P o e t a ; de todas las que dise
en ei C a p i t u l o 8. como l a experiencia enea, y fe v prafticado
en la L y r a Potica, que trae los ma;, famofos, y elegantes Villan-
cicos de ele corriente m e t h o d o . Supuefto y a , que los Viaa-
cieos 3, que o y eftn mas e n u f o , y con otro p e i f e d i f l i m o eftilo
me-
ESPAnOLA. 53
oraas fe componen de quantas efpecies de verfos quiiere
fu A u t o r : e ebe a v e r t i r > que veces fon los verfos confo-
n a n t e s ; y eftos y a PareJas> y a terciados , ingeridos , y a de
otras confonancas fegun e parecer a l P o e t a mas plaufible i a
P o e f i a , como hallars en l a L y r a Potica en un V i l l a n c i c o a !
SantiTimo Sacramento n u t n . 190. y en o t r a s ; y efto o r d i n a r i a -
mente en el E l r i v l o . O t r a s veces fon aTonantes ( p a r a c u y a
inteligencia veafe el tratado de l a aTonancia ) de los quales h a -
llars en la L y r a Potica en las L e t r a s de los V i l l a n c i c o s de los
Reyes nutn.24-3. y ea otras nauchas. O t r a s veces fon m i l o s , efto
es pacte confonaates, y parte alionantes travados veces unos
con oros , y con algn diTonante i n t e r m e d i o , el q u a l m e h o d o
p r a d i c a la L y r a Potica, en muchos V i l l a n c i c o s de famofiTima
cadenclai de los quales es uno S a n t a A n n a , que v a en el E f t r i -
' i , villo a l fin de las Coplas n u m . i 4 3 . D e efta fuerte fon ios metho-
' dos de V i l l a n c i c o s , que o y mas e p r a d i c a n , c o n los quales fe
conforma la M u f i c a .

Defpues de las reglas en c o m n p a r a los V i l l a n c i c o s , parece


m u y de el cafo advertir algunas fingularidades, que puedan a b r i r
camino.-para efto fe prefupone, que conftan los V i l a n c i c o s , algu
nos de Introduccin , E f t r i v i o , y C o p l a s ; otros de folo E r i -
v i l l o , y C o p l a s ; otros de I n t r o d u c c i n j E f t r i v i l l o , y R e c i t a -
tivo ^ otros de E f t r i v l l o , y R e c i t a t i v o 5 otros de R e c i t a t i v o m
lo j y otros de C o p l a s foas,

"> C A P I T L O X L .

D E L A INTRODUCCIN D E LOS VILLANCICOS.

L A I n t r o d u c c i n fe dice t a l de i n t r o d u c i r el fugeo de e af-


f u m p t o , l a i d e a , y p l a n t a de el V i l l a n c i c o . E l a quanto
mas breve fer ? y mas fentenciofa , tanto nas elegante fer , y
mas deleytable , como u f a l a L y r a Potica en muchos V i l l a n c i -
cos ; atmque veces fe d i l a t a en algunos , lo que tambin fe
puede i m i t a r . L o s verfos de que confta l a I n t r o d u c c i n , pueden
f e r , de u n a f o l a efpecie , de las que quiere el P o e t a | y ef-
tos las mas veces A o n a n t e s , y algunas veces C o n f o n a n t e s : v e a f e
la m i f m a L y r a Potica en muchos l u g a r e s ; y fe v patente en a
I n t r o d u c c i n de el V i l l a n c i c o 1. de e l e s e m p i o , que va defpues
^e el C a p i t u l o 4 2 .
D 3 ^Ar
J4 ARTE POTICA
* C A P I T U L O XLI.
DE EL ESTR1V1LL0.

E S t r i v i l o es lo que l l a m a C a b e a el C a p i t u l o 3 5. E e apellido
de E f t r i v l o le viene d e e f t r i v a r en las C o p l a s ; el qual firve
p o r e x o r d i o de e l V i l l a n c i c o , y puede l l e v a r , mas de las fentetu
cas, y equvocos, el artificiofo o r n a t o de l a R e t h o r i c a . L o s ver
fos , que c o m p o n e n el E f t r i v i i o , pueden fer de quantas efpecies
h a y ; iendo unas veces alionantes , otras confonantes , y otras
concmantes, y alionantes , a l a r v t r i o de el P o e t a , que en eTo es
grande l a l i c e n c i a de los Poetas p a r a i n v e n t a r el E t r i v i l l o (como
quaquier verfo confte de las f y i a b a s , que p i d e f u e f p e c i e ) y no
f a l t a n buenos Poetas, que t a m b i n componen algn verfo de diez
fyiabas c o n el accento en l a p e n l t i m a en los E f t r v i o s entre
otros de diferentes efpecies , como fe v e n muchos de l a L y r a
Potica a u m . 2 0 1 . 2 1 6 . & c .
A a d e n t a m b i n veces entre las varias efpecies a l g n verfo
d e nueve fyiabas , como tiene l a m i f m a L y r a Potica n u m . 247.
c u e l verfo : Lleguen todas las Mageflades, y en o t r o s , los quales
verfos folo he vifto ufados en los V i l l a n c i c o s . Infinitos fon lo&Ef-
t r i v i l i o s ; y affi e l que e m p i e z a componer V i l l a n c i c o s imite
buenos Poetas, que poco llegar f o r m a r elegantfimas ideas.
V a n los E l r i v i l l o s comunmente antes de las C o p l a s , c o m o en los
que firven de exemplo, y o t r o s ; veces defpues de e l l a s ; y otras
veces l l e v a e l V i l l a n c i c o dos E f t r i v i i l o s diftintos , u n o antes de
las C o p i a s , y o t r o defpues de ellas.

C A P I T U L O X L I I.

DE LAS COPLAS DE LOS VILLANCICOS,

L A d e n o m i n a c i n de l a C o p l a fe enfea en el C a p i t u l o 2 i . S i '
guenfe o r d i n a r i a m e n t e las C o p l a s defpues de eiEttrvillo*
las quales l l a m a Pies el C a p i t u l o 36. y irven p a r a c a n t a r las vic-
tudes 9 las gracias , los prodigios , y las glorias de los Santos: y
los hechos , las dichas , las defgracias, los amores, y los zelos e
los hombres. C o n l a c a d a C o p l a de quatro verfos las mas vecesjy
eftos , aTonantes de u n a efpecie , c o m o en las C o p l a s de los dos
pri-
ESPAOLA. 55
primeros Villancicos figuientes , y en muchos de la L y r a Po-
tica ; de dos, como en las de el tercero V i l l a n c i c o , v en otras-
o de tres , como en la L y r a Potica num. 2775 de quatro , fi
quifera el Pcetai y eo aunque elElrivillo confte de confonan-
tes. Algunas veces fe figue defpues de cada Copla una mudanza.
y ela puede fer de dos verfos , o de tres , de quatro de la m i
ma, de diferente efpecie de las Copias. Son 3 veces tambin las
Coplas confonantes, y pueden confiar de todas efpecies de R e -
dondillas. Los tres iguientes Villancicos, que compufo unDevo-
to fu canffimo Patrn San Francifco de Afsis : darn luz pa-
ra la inteligencia de lo referido. r

V I L L A N C I C O I. C O N EQUVOCOS.

INTiODCCON.
A L Norte de Menores
pues fe hacen fieftas;
como d Menores falen,
oy fus proezas.
Si quando mas fe humilla,
muy mas fe eleva;
menguando fus hazaas,
fern excelfas.

E S T R I V I L L O .
V A y a , vaya de gufto Francifco
con todo primor,
un rato de donayre , que fea
fu mayor blafon.
O que linda flor;
en vez de gloras decirle al Santo
quatro gracias oy.
S i , que como fus obras fon lucesj
con la opoieion
de tinieblas obfcuras , opacas,
lucirn mejor.
Pues vaya de gilo Francifco,
con todo primor,
un rato de donayre , que fea
fu mayor blafon.
D4 CO-
rAtTB POTICA
C O P L A S .

D i c e n , que a l m u n d o dex: A r d e r con fuego de amor,


mas y o n o s l lo c r e a , d i c e n , que logra , y fe alegra
pues veo,que hata eos tiempos q u a n d o todos entendemos,
t o d o el m u n d o le refpeta. que entre l a nieve le mengua.
E l no tener fus hijos D e cafto, de p u r o , y iitnpioj
b l o dex por herencia^ le aplaude el C i e l o , y l a tierra;
y a u n d i r a l g u n o , que m u c h o mas como come p o d r e ,
les d e x a , en que no les dexa. y llagas l i m p i a fu lengua?
Y fi todo fe entreg Q u e es C a p e o de C h r i f t o dice,
n u e l r o Santo l a p o b r e z a ; y tanto de L u z b e l t i e m b l a ,
no vio t l a necejjidad que fe ech dentro u n a zarza,
que cara de herege l l e v a . p a r a efconderfe en aquella.
S u h u m i l d a d tan celebrada E n t r e las dems virtudes
a u n no acabo de entendera;, m u y de obediente fe precia;
f u p u e o t a n levantado aunque fu P a d r e fabetnos,
f u de el polvo de l a t i e r r a . que ie neg l a obediencia.
Abatido f y defpreciado, Revelacin t u v o de l
o y le pregona i a I g l e l a ; e l P a p a ; y no fe que pueda,
y por vere entre defprecos, fer tan obediente u n h i j o ,
apurado f e da cuerda. que a u n a l P a p a fe revela.

V I L L A N C I C O II. C O R R E L A T I V O .

E S T R I B I L L O .

A L M e n o r excelfo, A l M e n o r excelfo
ai Grande humillado, que aplauden los Cielos^
a l C e d r o perene, a l Grande h u m i l l a d o ,
a l Fnix mas r a r o ; que i m i t a n los Santosi
que aplauden , que i m i t a n , a l Cedro perene,
que riegan , que a d m i r a n ; que riegan las Fuentes}
Sos C i e l o s , ios S a n t o s , a l Fnix mas r a r o ,
las Fuentes , ios A f t r c s ; que a d m i r a n los AJlros}
cntenle , d g a n l e , cntenle verfos,
frmenle , t r i g a n l e , dganle aplaf&s,
v e r f o s , aplauos, frmenle p a l m a s ,
palmas > y lauros triganle lauros.
co-
ESPJvOLA. 57
C O P L A S .

J^ranjLifioJazmin,Nardo Oro, Ethna, Vaxel, Imn,


culto bello, b l a n c o , a m e n o , fino, ardiente, grande, n u e v o ,
mueftra, adorna, atrahe, a l a g a , d o r a , olenta , f u l c a , a p a r t a ,
flores, Templos, caftos pechos. montes, fuego, m a r e s , hierros.
Jardn culto muejlra floret. Oro fin dora montes,
L i r i o bello adorna Templos, E t h n a ardiente o/lenta fuego,
Jazmn blanco atrahe caftos, V a x e l grande f u l c a mares.
N a r d o ameno alaga pechos, I m n nuevo aparta hierros.
C l a r o , g e n t i l , veloz , puco, E l Rey, el Sol, Xpto, y D i o s ,
Da, Lumbre, Rayo, Incendio, a l t a , facros , p r o p r i a s , regios,
hora , i l u l r a , prefta, a b r a f a , le hace , le da , grava , cede,
f o m b r a s , pueblos, luces, yeios. gracias, premios, llagas, fueros.
Claro da horra omhrast E l Rey altas le haze gracias.
G e n t i l Lumbre ilujlra pueblos, E l Sol Sacros le da premios,
Veloz Royo prejia luzes, Chrifio proprias g r a v a llagas,
Jmo incendis abrafa yelos. T D i o s regios cede fueros

V I L L A N C I C O III, C O N ECOS

ESTKIFLLO.^

O Y los Ecos s F r a n c i f c o ,
affi t e a l a b a n ,
que a l mas alto M y f t e n o
por tres r e c l a m a n .
O y e , Francifco mi,
que fi padeces,
es con favor t a n grande,
que todos vences.
D e u n a f o l a voz nacen
tres E c o s finos;
porque t u D i o s alado
b a x a uno , y T r i n o .
S i los que te hacen gracias,
fon T r e s , y es U n o j
en u n a vez te a p l a u d e n
tres E c o s juntos.
co-
5^ ARTE POTICA
C O P L A S .

J E f u - C h r i f t o en ias nuevas D i o s fus armas Reales


alasjq adquiere, guierej^i^re, en t i dfpufo , pufo , tt/o,
hiere a i huelo F r a n c i c o ufo en fu C u e r p o Santo
fu A m o r ardiente. p a r a fus t r i u m p h o s .
E l P a o r l a oveja T e h i s o ei A m o r d i v i n o
de fu c o m a r c a , marca , a r c a , b i e n feaado , alado , lado,
arca es , donde D i o s pone lado3 en que le femejas
d i v i n a s gracias. mas que o t r o S a n t o ,
C i n c o barras abiertas D i c e s , F r a n c i f c o ^ Chrifto:
ipre r e c l a m a n , clamn}aman, m i a l m a p r e p a r a , r e p a r a , pari
A m a n tanto F r a n c i f c o , p a r a 9 que no m e r e z c o
como fu A l m a . merced tamaa.
D e c i n c o fuentes bellas C o n elo a l Celo bueas
a n t o aptendletprendifte^dijlef mas c o n h g t a o f a g r a d o ^ g r a d f y
difie l i c o r , que puede agrado de ei E t e r n o
el mundo henchirfe. D i o s Soberano.

A d v l e r a f e , que las L e t r a s , L e t r i l l a s , fe c o m p o n e n , como


los Vilancicos,con Ja m i f m a i n f i n i t a v a r i e d a d de efpecies de ver-
fos, confonancias? y afbnancias j confiando voces n o m a s , que
de folas C o p l a s j otras veces de C o p l a s , y E f t r i y i i l o s ; y veces
t a m b i n de I n t r o d u c c i n , c o m o fe v en muchos lugares de l a L y -
r a Potica. L e d e f m a , M a r a v i l a s de e FaraafTo. G o n g o r a , y otros.

C A P I T U L O X L I I I .

D E E L RECITATIVO.

R E c i t a t i v o fe dice de r e c i t a r ; porque en l fe canta recitan-


do , refiriendo algo en las C o p i a s , con alguna fufpen-
jQon. L o s verfos , de que c o n f i a , fon o r d i n a r i a m e n t e c o n f o u a a -
t e s , c o n algunos diTonanres veces intermedios. P u e d e n e n -
t r a r todas ias efpecies de S o n e t o s , y C a n c i o n e s , de que fe trata
en f u l u g a r , pudiendo i n v e n t a r t a m b i n ei P o e t a oros R e c i t a -
tivos c o n las confonancias, que quiiiere ; como fean ios verfos a
i m i t a c i n de los Italianos c o n fus Q u e b r a d o s , miftos coa
tras efpecies. Sea exempo o t r o R e c i t a t i v o de u n ingeniofiTimo
Poer
BSPAtOLA. 19
Poeta } Q"e compufo m i A n g l i c o M a e f t r o Santo T h o m s de
A q u i n o , de el q ^ a l o m i t o l a I n t r o d u c c i n , y el E r i v l o ,

S Dios p o r nue/lro amor Sacramentado


L o mas de fus finezas ha f u m a d o ;
De Thoms l a p l u m a hemos debido
E l culto , que le a d o r a tan rendido:
D e M a a en l a cuna el dulce nombre
Trag : no es m u c h o , que a l Infierno ajfombre
Triumphonte f u p u r e z a
D e lafciva belleza;
T que armado defpues de ardiente zelo%
A Pedro imitando en f u defvehf
A l a Igtefi defiende M i l i t a n t e ,
D e tanto Herege brbaro arrugante,
T qual Pueblo combata
. A l G e n t i l , quien ciego f u error ata}
T de todos los Santos i m i t a n d o
Los blafones \ P a t r i a r c a es nuejlra g u i a ,
Frophetapreviene el dao l a heregm9
A p o f i o l , fi p r e d i c a ,
"Evangelijta explica
D e nuejlra F e lo f i i d o , y fegur,
Doior enfea dogma fiempre purot
M a r t y r por f u paciencia,
V i r g e n por eminencia''
T ajji es muy cierto, >
Que quien Thoms aplaufos dedica
A u n en los a c a f o s , aciertos p u b l i c a ,
T en glorias de todo , f i bien Je m i r a .
Sus elogios l a F e devota a d m i r a . *

C A P I T U L O X L I V .

DE L05 ROMANCES, VERSOS ASSONANTES.

T ^ T O h a y cofa mas f c i l , que h a c e r u n R o m a n c e , n i cofa mas


J J ^ j d i f i c u i t o f a , fi h a de er q u a l c o n v i e n e . L o que caufa Is.
fac i d a d es l a compoicon de e l M e t r o , que toda es de u n a R e -
d o n d i l l a m u l t i p l i c a d a . E n l a q u a l n o fe g u a r d a c o n f o n a n c i a
rigu-
^o ARTE POTICA
r i g u r o f a , fino abnancia entre fegundo , y quarto verfc.
porque los otros dos v a n fueltos. ( * Q u e cofa fea afonancia*
fe toca en el C a p t u l o i . de l a S y l v a de confonantes , y fe tra!
t a mas largamente en e l t r a t a d o breve p a r a facar affonantes
de l a S y l v a de confonantes , defpues de los confonantes
reflejos. ) * L a d i f c u i t a d el en que l a m a t e r i a fea t a l , y
le t r a t a por tales trminos , que l e v a n t e , m u e v a , y fuf.
penda los nimos, Y fi elo f a l t a , c o m o l a affonancia de fu.
y o no l l e v a el o i d o tras si , no s que b o n d a d puede tener el
R o m a n c e . D e f c r i v s n f e en ios R o m a n c e s , hechos hazafiofos, ca
fos t r i f t e s , y l a i m e r o s , aeontedraientos raros t n u e v o s , y q.
guiares.

A l SantiBmo S a c r a m e n t o .

P o r nueflro mar navegando * & i m D DiTonante..


E n u n a nave ligera < i * ^ B ATonante.
Viene disfrazado C h r i / i o ^ ^ C DiTonante.
D e b a x o de blanca v e l a . - S ^ & ^ J B ATenante.
E l A l m a a f l i g i d a , y tri/te. S8&&J D DiTonante.
Conociendo l a refea, * ^ l & $ B ATonante.
A l M a e j i r o de l a nave,
fe&fc& F DiTonante.
T los grumetes vocea:
f c ^ l ^ B ATonante.
A m a y n a , amayna l a v e l a .
* * } B ATonante.
Rpetcion9 L a nave quiere fletar,
E n los valles de f u pena:
c f u g a , IPorque l a f u y a fe anega:
A m a y n a , a m a y n a l a vela*
Que en el mar de aquefte mudo. D i c e , que f f u c a u t i v a ,
N u n c a f a l t a una tormenta. Que entonces y a no lo era:
Tiara affegurar f u v i d a . T libre de eftas priflones,
L e p i d e , que fe detenga: Q u i e r e g o z a r de f u tierra.
T por todo el mar f a l a d o . A l e g r a r f e con f u E f p o / o ,
Solo aquefta v o z refuena: Comer con l f u mefa,
A m a y n a , amayna la vela* T con las anfias repite".
E n lo mas a l i o fe pone: Ola marinero efpera,
Sentado fobre cubierta: A m a y n a , amayna l a vela.
T de el Cielo.y mas las aguas, H e r i d o de eftos amores.
Con fus lagrimas augmenta. L a mar , y nave fojjiega,
T en f u penfamiento dice, T l a recibe en fus brazos,
Que es entonces quien l a l l e v a , T en tales lazos l a enreda,
H a c i e n d o las voces R e a A l profeguir l a derrota,
Um
nSFJOLA 61
V n a , j off vez les ruega* A l m a , fi le quieres , llega.
Que detengan el N a u i o , T a n firme qued con l ,
T h s grumetes vocea: Que no teme la tormenta:
A m a y n i amayna l a vela. M a s por gozale de efpacio,
Vieronla luego refrefco ^ D i c e a l M a r i n e r o apriejfat
D e l vzcocho, que a l l i l l e v a , A m a y n a , amayna l a vela.
A Chrifio le dan en l,

* Notafe , que l a aTonancia v a i n g e r i d a de el fegundo con e l


quarto, fieado fempre u n a m i f m a en las otras R e d o n d i l l a s , c o m o
fe v en ete; pudieno en las C o m e d i a s defpues de muchos v e i v
fosde una aonancia , m u d a r o t r a , quando fe v a r i a de C o l o -
quio , de Perbnas, fe empieza o t r a J o r n a d a . *
L o s Romances o r d i n a r i >s no llevan repeticin, que no fea de
los mimos verlos de cada Q u a r t e t a : pero h a y otros que repiten
u n verfo, tras cada dos R e d o n d i l l a s , c o m o ele, que hemos puef-
:o por exempo: oros tras cada unoj otros que no repiten verfos
esteros, tino una palabra con algn afetoi ^ y otros, que no re-
piten verfos enteros , n i Q u e b r a d o s . * L a q u a l v a r i e d a d fuee
nacer de la Muca. * L l a m a n e les R o m a n c e s muchas veces J a -
caras , tomando eiie apellido de e l tono de ee n o m b r e , en e l
qual fe cantan. *

^ C A P I T U L O X L V .

D E L O S R O M A N C E S E N ECOS.

I A m i f m a compoGcion figuen ios R o m a n c e s en E c o s ; pues


_^ confian de la m i f m a q u a n t i d a d de iylabas fus verfos , i -
guiendo la affonancia de la p r i m e r a C o p i a , como en efte de l a
L y r a Potica , en el q u a l es E c o l a p r i m e r a d i c c i n de los tres
polceros verfos de cada C o p l a .

t i n t a r a l v i v o un retrato ^ 5^3 A
T r a t o a l Dueo , que he querido, #$&* B
H e r i d o dexo m i pecho, *&&*&>} C
U e c h o f e n t i r fus defvios. f#il^ B
E j f u pelo : piedad M u / a H a l l e , en ej.e laberinto.
U f a , y m i ignorante eftilo A quien m i r a fus cobeUos,
l i o , p o r tan larga calle, B e l l o s , que menudo r i z o .
Hizo
6i ARTE POTICA
H i z o de f u negra m a t a , Y e l o Ufo , y criflalino.
Ata. con lucientes g r i l l o s , A reir en e/te campo
Su candida , aunque f t afrente, A m p O j que de nieve admita
Frente,v^ce al blanco a r m i o , M i r o ^ cmque no fe eneuetren
N i o tributa f u Cielo E n t r a aos corbos cuchillGs^isc,
O m i t o las. dems C o p i a s por mas brevedad a d v i r t e n d o , que aiTi
como en ee vn los E c o s a l p r i n c i p i o de e l verfo , fe les puede
dar quaquiec lugar de los que e x p l i c a n los Captulos de los Ecos,
donde por extenio fe t i a t a j s u quaies Poefias fe pueden ufarlas
r e k x a s , y como.

C A P I T U L O XLVI.

DE LOS ROMANCES CON ESDRU XULOi

| e cofa fea E f d r u x u l o , y a fe t r a t en e l C a p i t u l o 13. Ad-


v i r t i f e tambin,que qualquier verfo,que acaba por Efdru-
x u l o ^ a de c o n a r de u n a f y l a b a mas, que pide f u efpecie,'
yaffi los verfs de R e d o n d i l l a m a y o r ( d e q u e c o n a n losRomances)
a c a b a n d o por E f d r u x u l o s conftarn de nueve fylabas , como en
cite de l a Q u i n t a A c a d e m i a de l a H i f t o r i a de el D u q u e Federico,
g u a r d a n d o ialAbnancia ( que l a hacen l a a n t e p e n u i t h n a , y ulti-
m a f y l a b a , c o m o fe v en el e x e m p i o ) afi c o m o los pallados.

H u y a n todos de el AJlrologo, <*** A


Q u e preciado de dar trtago, e&Jc5$ B
Con efpiritu diablico f^^* G
Se nos vende por Orculo. ^f^i' D
Con f u s juicios Afirologicos D e las flores mas mortferas
J n t e n t a fingir o candido, Se fujlenta aquefte Zangao,
Quando fin juicio lo picaro Porque l a hil es f u antidoto,
O j h n t a fer un L u n t i c o . T cruel embidia f u balfamo.
S i bien procura folicito A todos los Acadmicos
Confeguir con rudosprembulos Con apodos enigmticos
E l crdito de Satyrico, H a formado fus pronofiicos,
Solo mueftrafer un Satyro. S i n acertar n i en un tomo*
T puefto que no es verdico.
N i es agudo en lo zumbatico
E n pena de f e r tan f r i v o l o ,
Calintenk entre carmbanos,
Cof-
E S P JnO LA. 6}
C nla veces cada C o p i a de dos verfos c o n EfdruxuIoSj y eftos
inceridos j el fegundo, y q u a c t o ; el pritBero, y t e r c e r o , c o -
ino en efta de l a L y r a Potica a l a V i r g e n de el A u r o r a .
ino en
Ren las fuentes , y pjaros, '8&<& A
Que en alegres novedades, && B
V a rifa ai prado aromtico 'S& && D
Ver a A u r o r a por l a tarde. ^^g&j b
Argentadas L u m s diaphanas Reynando las luces trmulas.
Son de el Ebro los criftales. D e doce Eftrellas brillantes
Que de el Sol efpejos lquidos, T e adora corts el Z a f i r o ,
E n rayos, que copian, arden. E l blanco ayron} q le efparce*
Sonoros alados mfleos Reyna flor de el campo M i f i i c a ,
P o r fer A u r o r a , y fer A v e , Rige el imperio fragrant^
Con fus pajfages armnicos T guarda de efpinas afperas
L a hacen alegre paTage. L e guarnece Magejfadess & c .

C A P I T U L O X L V I .

DE IOS R O M A N C E S H S N D E C ^ S T L ^ B OS,

E N t r e los verfos aTonantes h a y t a m b i n compoicion m f t a :


porque ios mifnos Romances con verfos de R e d o n d i l l a m a -
yor confan veces de u n verfo H e n d e c a f y l a b o ( efto es de once
fyiabas, fi el accento cae en l a p e n l t i m a ; y de d i e z , fi en l a u l -
i m a ) ei q u a l fuele fer e l q u a r o de c a d a R e d o n d i l l a : c o m o :

Qu r b o l , p l a n t a fin raices, fg&S&S A


S i n ho']a5 , tronco una v e z , ^ ^ B
Seco , y fin v i r t u d alguna, $&%%%& G
F u e r a de el centro pudo florecer ^e^J B
Jofeph de f u v a r a pudo
Todo eflo , y v e r t i r l e el f e r ,
P u e s f i e n d o de Jofeph v a r a ,
Oy es florida v a r a de Jefs,
P a r a exemplo baClan eftas Redondillas con faber el Poeta , que
puede componer quantas quifiere en f o r m a de R o m a n c e . P u d i e r a
fer H e n d e c a f y l a b o quaiquier de los tres primeros: pero iempre
las dems R e d o n d i l l a s figuen l a m i f m a afonancia 9 y compoi-
cion de l a p r i m e r a .
Hay
54 "AKTE P O E T ICA
H a y t a m b i n R o m a n c e s H e n d e c a f y l a b o s de dos verfos, y |
ros fon o r d i n a r i a m e n t e el fegundo, y q u a r t o ; como en ee (Je
L y r a Potica , de el q u a l dexo aparte l a repeticin de cadaCo,
pa , l l e v a n d o n o mas que dos p a r a el exemplo fuficiente.

Reyna de celefiiales Coros, (& A


Con huelo Empreo de alas Imperiales, ^ ^ B
A z u l e s Esferas corta t& C
Rayo de plumas , y de luces A y e . <a^^ B
N o v a de negro l a noche.
D e ardiente roficler vejlida [ a U ,
Que fe v i f i i de color.
C o m a v i o de camino a l Sol errante , toV.

H a l l a n f e t a m b i n oros , que tienen H e n d e c a f y l a b o s el prime-


r o , y quarto verfo. O t r o s , que tienen tres verfos Hendecafyla-
bos c o n u n verfo folo de R e d o n d i l l a m a y o r , y ee puede m
a l a r b i t r i o de e l P o e t a . H a l l a n e finalmente R o m a n c e s de todos
los verfos H e n d e c a f y l a b o s , c o m o en ee facado de las Neniaj
E e a l e s de l a t a n f a b i a , como N o b l e A c a d e m i a de los Defcoafia-
dos de B a r c e l o n a , que c o m p u f o e l C o n d e de Z a v a l l , dndole el
a p e l l i d o de H e r e y c o , p o r d i r i g i r l e l a muerte de tan grande
H r o e C a r l o s Segundo.

R O M A N C E H E R O T C O .

F a l l e c i C a r l o s ? S i . T r i n e defgraciaI <iS* A
P e r d i m o s P a d r e , y R e y un tiempo m i f m o j ^ ^ A
O quanto l a v i v e z a de ea pena <&%P i
E m b a r g a las potencias f u e x e r c i c i o . id&Wt B
L a v i d a m a l o g r mas importante
E l rigor de u n eftrago i n t e m p e f l i v o :
C o m o torpe l a v e z en tanto a h o g o .
P o d r no deslucir tanto motivo?
S i de e l pefar l a mas a g u d a frafe
Se c i f r a de el fjlencio en l o c o n c f o j
C e i r el fentimiento ha p o n d e r a d o .
T a m b i n es exponerle menos fino*
C a l l e l a quexa pues , y el llanto f o l o
C o n m u c h a eficacia 4e f u e i i o
Ku-
ESPJZOLJ. s
K u b r i q u e de el h u m o r , que anciofo vierte
Precia l a lealtad de agradecido , & c .
Notefe , que invettt .la A m e r i c a n a Poea M u a D c i m a u n m -
{ar Romance de d i e z fylabas , cuyos primeros vocablos f o n
Ifdruxulos, como:
L a m i n a ftrva el Cielo a l Retrato, trf&S^ A
l i f i d a de tu anglica forma-, <4&%* B
Calamos forme el Sol de fus luces: i&%& C
Sylabas las EJlrellas compongan, ^ ^ B
Crceles tu madexa f a b r i c a
Ddalo i que f t i l m e n t e f o r m a
Vnculos dorados ophires,
Tibares de prijiones gu/iofas,
Hecate no triforme , mas l l e n a ,
'Prodiga de candores ajfoma,
Trmula no en tu frente fe oculta,
Fulgida f u efplendor defemboza
Circulo dividido en dos arcos
Wrefica f o r m a n l i d belicof'.
Afpides , que p o r flechas difparadast
Vivaras de alaguea ponzoa , & c .
Kotefe, queaffi como en las Poeias aonantes t r a v a n los Poetas
verbs Hendecafylabos eon las de R e d o n d i l l a m a y o r ; c o m p o n e n
affimifmo verfos de A r t e m a y o r , (efto es de doce fylabas) e n -
geridos con los m i f m o s verfos de R e d o n d i l l a m a y o r , de l a m i f -
ma variedad, que los referidos, ios quales firven p a r a l a M u f i c a .

C A P I T U L O XLIII.

D E E L R O M A N C E C O N PIES QUEBRADOS.

I O s m i f m o s R o m a n c e s c o n verfos de R e d o n d i l l a m a y o r l l e -
_j van veces engeridos verfos Q u e b r a d o s de c i n c o fylabas,
como en efte de A l v a r e s de L u g o en l a fegunda parte de las V i -
gilias de el Sueo , a l N a c i m i e n t o de C h r i l o .
Aquejie N i o D i v i n o , &&%& A
Q u e en pajas yace; ^ B
Aunque en pajas , y Santo, <&:%& C
N o es de pajares. ^ ^ B
E Ni
66 ARTE POTICA
N el verle como ave en pajas Llega en pagizas Cruces,
A nadie efpante, Defde que nace.
Q u e el N i o a l A v e M a r t a Pues l a deuda , que contraxo
Tiene p o r M a d r e . E l primer Padre,
T ajji el portalillo elige. M a l pagador^unque enpajos
D o n d e enfayarfe H a de pagarfe.
Puede t a m b i n e l P o e t a t r a v a r de otras fuertes los Quebrados3
f u a r b i t r i o , ufar e u n folo Q u e b r a d o en c a d a C o p l a , Re-
d o n d i a , dndole el lugar que qufiere, obfervando lo mifmoen
todas las C o p l a s , que en l a p r i m e r a .
P u e d e n t a m b i n componerfe R o m a n c e s M i f t o s con Que.
brados de quatro fylabas con l a m i f m a v a r i e d a d , que los paita
dos $ fin que fueTe tampoco abfurdo engerir (de los mifmosmo.
dos ) verfos de fete, de feys fylabas con el accento en la penul.
t i m a , los quales pueden ufarfe en las L e t r a s , y Villancicos.

C A P I T U L O X ^ IL
D E LOS V E R S O S A S S O N A N T E S D E L A M I S M i
quantidad de fylabas , que los Quebrados Italianos.

L O s verfosQuebrados Italianos de que t r a t a e l C a p i t u l o feguti'


d o , conlan de fete fylabas i el accento cae fobre l a penul'
t i m a , de los quales verfos fe componen las E n d e c h a s j fiendol
aTcnancia afll como en los R o m a n c e s , c o m o fe v en eftasd
a L y r a Potica:
A l SantiTimo S a c r a m e n t o .
Endechas.
P a n a l de amor d i v i n o . Fabriqye de ejfa cera.
D e el corazn delicias, Velas el a l m a m i a .
Q u e cera te derrites, Quedarn abrafadas.
T nefar te dejlilas. A u n antes que lucidas
Vafo f u el tronco , donde T l a m i e l confeccione
T e pufo l a perfidia, A l fuego de m i f m a ,
Siendo tu dulce fangre D e el corazn rebelde
Alimento la vida. L a f r u t a endurecida
M a n j a r , que fin el blanco E n ti p a n a l fuave
M a n j a r , que a l a l m a brindas, Guflofo el hombre cifra
L e alimentas de flores. L a P r i m a v e r a olores,
T e coronas de efpinas. T eternidad los dias-
H a z $ I"6 de a m i e l fea Vf^^* A
M fortuna , y m i dicha, ^f> B
N o zangao ofendella, ^ ^ C
Abeja fi f e r v i r l a . ^ ^ B

L a s Endechas ( q u e fon l o m i f m o que cantos t r i l e s ) firven p a r a


c a n t a r c a f c 5 n g i i b r e s , t r i f t e s , l a f t i m o f o s , de zelos, quexas, y fo-
ledades; aunque t a m b i n h a y Poetas, que las ufan p a r a gozos, y
cantos alegres , como en l a D c i m a M u f a , y en l a L y r a Potica
fe v en muchas E n d e c h a s , y en p a r t i c u l a r en l a s l i g u i e n t e s c o n
Efdruxulos.

C A P I T U L O L.

DE L^S E N D E C H A S CQN E S B R U X U L O S .

E N t r e la aTonancia c a m p e a n mas fcilmente l o s E f d r u x u l o s ,


que entre l a c o n f o n a n c i a ; y affi todas Jas efpecies de ver-
fos aTonantes fe a c o m o d a n bien , c o n los quales fe c o m p o n e n
elegantifimas E n d e c h a s l l e v a n d o el v e r f o , que tiene final E f d r u -
x u i o , una fylaba mas , que pide fu efpecie , como eff d i c h o e n
el Capitulo quarenta y feys.Pueden fer E f d r u x u i o s todos los qua-
tro verfos de c a d a C o p l a j dos engeridos, ee es; el f e g u n d o ,
y el quarto , el p r i m e r o , y tercero , c o m o lo p r a d i c a l a L y r a
Potica en eftas l a P u r i i m a C o n c e p c i n de nueftra Seora.

A q u e l l a flor efplendida, ^ ^ A
Verde honor a l j a r d n , ^^8^ B
Suave lifonja a l z a f i r o , ^ ^ C
R u b i a pompa a l A b r i l . W S ^ B
S o / a , que fupo c a n d i d a T toda flor en ncares
E n un punto e x i m i r Enciende f u m a t i z :
Puros fragrants ambares P o r q u e en refpeto t m i d o
D e el a z a r i n f e l i z . L e hace el color f a l i r .
Leyes da a l penjil diaphano D e verla el clavel p l i d o .
E n f o l i o de z a f i r , T corrido el j a z m n :
Sobre efmeralda n t i d a A q u l nevado es p u r p u r a ,
Magefiad de rub. T ejie roxo m a r f i l , &

Ea CA-
68 rAKTE PO E T I C A
C A P I T U L O LI.

DE L A S E N D E C H A S CON VERSOS H E N D E R .
fylabos.

L L a m a n f e las E n d e c h a s H e n d e c a f y l a b a s , porque conftan de


algn pie de once f y l a b a s , que o r d i n a r i a m e n t e es el quatto
v e r o de c a d a C o p l a , R e d o n d i l l a , c o m o en eftas dos dla
L y r a Potica , que b a a n p a r a e x e m p l o :
Sacro Moyfes , y a es tiempo, W ^ ^ A
Que efia v a r a , que empuas, rf^a^ S
H i r i e n d o me defats ^ ^ C
D e tiernas f u e n t e s , d una pea d u r a . ^ ^ ^ B
T a es tiempo , dulce Dueo,
Q u e d tantas quexas t u y a s
Refpondan en mis ojos
D e l a lengua de el agua voces mudas , c .
Eftas? y otras femejantes E n d e c h a s fe d i c e n Hendecafylabas, de
las quales algunas veces es Hendecayiabo el p r i m e r verfo tolo,
otras e l fegundo , y otras e l tercero. P u e d e n t a m b i n tener dos
H e n d e c a f y l a b o s en c a d a C o p l a , y eftos fern , e l fegundo, y
q u a r t o j el p r i m e r o , y tercer v e r f o , p u d i e n d o fer en todo fem
Jante l a t r a v a z o n l a que dxe de los R o m a n c e s Hendecafylabos.

C A P I T U L O LII.

D E L A S S I G U I D I L L A S .

D E dos verfos de fete fylabas, travados con dos Quebrados


de c i n c o , i el accento cae fobre l a p e n l t i m a , confta ca*
d a C o p l a de las S i g u i d i i l a s , las quales fon u n genero de Coplas
que c o m u n m e n t e n o l i g u e n las unas l a aTonancia de las otras"
bien cada C o p l a l a tiene diferente : E l e n o m b r e parece le W
m a n de l a f a c i l i d a d de el verfo p a r a feguir.
S i r v e n o r d i n a r i a m e n t e p a r a tonos , cantandofe en ellas ho-
nores , glorias, v i r t u d e s , & c . de los Santos ; y aabanaas, tam-
b i n vituperios de los hombres , de otras cofas. E s ei exemp10
de l a L y r a Potica S a n t a Ifabei R e v n a de n g r i a ,
J 0 pe
ESPAOLA, 69
D e Ifahel oy fe cantan te$> A
Glorias Mgufias, ^& i
. T mas que un Reyno monta i&W* G
Su v i r t u d f u m a . ^ 3
N o es lo fumo f u Imperio, <&&*> D
jorque mas montan ^ fi
D e f u gracia los grados, ^ ^ > F
Que la corona , fcrc. ^ '

O t r a compoficion de Seguidillas trahe l a L y r a Potica a p u r a


Concepcin de nuelra Seora , l a qual conlfte en u n a C o p l a ,
como de las referidas , lguieadofe defpues u n Q u e b r a d o de c i n -
co f y l a b a s , el qual empieza por Eco? que t o m a de el vcrfo ante-
cedente , y hace aonancia t e r c i a d a ( mediante u n verfo de i e -
te fylabas ) con otro quebrado , que fe lgue : haciendo de eTa
fuerte lo mifmo otras dos veces j y de todo lo d i c h o u n a C o p l a ,
gloando en el ultimo verfo ios tres E c o s , c o m o :

EJfa E/irella florida, ? 5 ^ ^ A


e el Cielo efparc l ^ B
De lucientes aromas^ ^ ^ c
'Rayos fragrants} tdSa &
Antes madruga, | 5^ D
jQue el lucero i que rayos ^ ^ B
A l Sol apura% !$
P u r a flor Reyna, ^ F
Si que el a z a r fus hojas ^f^ ^
Vencer pudiera ^^ F
E r a y a tarde ^ H
Fues guardada entre efpinas iS&ffi 1
E r a p u r a antes. ^ fi

Las purezas de el ncar, A l a s de luces


Que arde en l a concha. Oy defplega entre flores
N u n c a fueron vioiadasj V h e n i x iuftte;
T j i e m p r e rojas$ L u l r e es de todas,
H o j a s , que a l A l v a F l o r j que el Sol le t r i b u t a
D a n c a n d o r , y en matices L u l r e las hojas.
A l M a y o galas$ E n el g e n t i l cetejle
E 5 Brt~
ARTE POTICA
7o
i i i l l a candores, (ue en f u l u z clara
Rofa , de quien los Ajlros Fu l a gracia el relrfe
Son girafoles-9 D e l a de/gracia}
Soles ejparce, G r a c i a tan nueva
V e efplendores purpreos Mereci por fer dicha,
F l o r i d o alarde^ D e el mar l a efirella^
A r d e , y tremola E l l a florece-
P o r efpinas de efirellas Coronada de f r u t o .
D i a d e m a hermofa} Que en si contiene.
R o a l a adorne, T i e n e el fer A l v a ,
Fues quantas rofas b r i l l a , R o f a , E j i r e l l a , y en toda,
R o a arde bie. T i e a e eia G r a c i a ,
Rie e A l v a en M a r i a ,

O t r a s SeguidiOas trahe l a m i f m a L y r a Potica , as quaes lia-


m a C h a m b e r g a $ de el tono , que fe canta , c u y a cornpokiotus
aii : primeratsene fe hace u n a C o p l a t quatro de las prime.
ras S e g u i d i l l a s , que fe fig u n Q u e b r a d o de tres f i l a b a s , lie-
vano el accento en l a p e n l t i m a , el q u a l hace aTonancia coa
el i m m e d i a t o figuieate de fete fyiabas. V i e n e luego otro Que-
b r a o de tres, l l e v a n d o fu verfo e fete depues de si,con el quaj
hace o t r a a f i o a a n c i a . Sguefe l t i m a m e n t e otro Q u e b r a d o dlos
dichos t a m b i n c o n fu v e r l o , los quaes llevan fu aTonancia if.
t i n d a de ios d e m s , c o m o en ea S a a C h r i f t o v a l :

Chamberga,
Oy en/alzo Chriftovl-t " rf&^f^ A
Frfro es tan alto, ^ 5 . ' ^ ;i
jQje m i p l u m a no puede, *$$&%& C
M a s levantarlo, ^^>'P> *
Que el hombre t$%
E s de prendas mayores, ^$^5^ O
L e vemos m|&
J?ara todo difpuejio, V ^ ^ ^ 1 ^
P o r grande, ^g
N o hay favor , que no alcance. ^ ^ ^ ^
A l t o f u f y en v i r t u d e s , Como f u A'iteztt)
Que tuvo exceljas, Su e/lado
Su E x c e l e n c i a me a d m i r a Se me paffa por alto,
Ufpe-
%SPJ%0LJ, f
Efperen Criado
V e f u A l t e z a mercedes, E j pues teme los palos,,
Que el S m t o , H l paffar en fus hombros
Sino prodigo , es largo. Hombres nadof
Por Seor tuvo el Diablo} L e tom muy de affiento^
M a s nofincaufa, T era de pfij/bj
2 u e Seor le acredita T es famaf
L o ma que paga: Que con ejfo paaba,
M a s dixO) Son j u r o s ,
N o es buen dueo el q u e j r v o , T cenfues feguros,
Fues huye E s lano
De temor de las Cruce59. Puei/bferel/ecargaro&c."^

C A P I T U L O t l l l .

D E LOS ROMANCES E N VERSO D E REDONDILLA


menor

D E las Redondillas menores fe hacen y a Romances? y fe t a -


en , y cantan c o n muchas fonadas. L a compolcion , f
aT.nancia de ellos no fe d i f e r e n c i a en n a d a de la que evan os>
Romances, como fe ver por ete de u n C a v a i l e r o deieisgaado

No/e defengaoi T u de tus paredes


Gracias doy al Cie0s Sern ornmnento,
Que corta/te el lazo G l o r i a de tu nombre,
Que me tenia p r e / c T de amor def:mnto*
P o r tal beneficio T pues que t r i u m f a s
Colgar en tu Templa D e el r a p c z artero,
L a s graves cadenas T i r e n ds tu carro,
D e mis graves yerrost T fean tus trofeos'.
L a s hmedas velas, L o c a s efperanzas.
T los rotos remos. Vanos penJamientos9.
Q u e efcap en el mar9 Infernales G l o r i a s ,
T cfreci en el puerto. Gloriofos Infiernos.. .
Los fuertes coyundas Compngante hymnosr.
D e el yugo de azero? T digan los verfos,
Que con tu f a v o r Que libras cautivos,
Sacuti ds el cuello: T das v i j a d ciegos.
E4. *^s-
*jt rARTE POTICA
* Pueden elos R o m a n c e s a d m i t i r l a m i f m a , femejante ntti^u
de los paitados , conformandofe c o n los tonos en que fe cantan-
componene E n d e c h a s famofismas de los referidos Romances
como fe p r a d k a en las M a r a v i l l a s de el ParnaTo, D e c i m a Mu!
fa , y L y r a P o t i c a . ^

C A P I T U L O L I V .

DE LAS GLOSAS.

G L o f a es n o m b r e G r i e g o > que fignifica en R o m a n c e la leu.


gua. T o m a f e t a m b i n entre ios Poetas por u n genero de
C o p i a s , en que fe v a explicando a l g u n a breve fentencia con mu.
chas palabras , y verfos. Y porque efta compoicion depliega,y
d e c l a r a , lo que contiene aqueila fentencia, que es c o m o Textoj
la m a n e r a , que la lengua manifiefta los conceptos de el en-
t e n d i m i e n t o ( por eTo fe l l a m a G l o f a . Proponefe prmerament
u n T e x t o , R s r u e n o ( que ai le l l a m a n algunos Poetas ) de
u n o , dos, q u a t r o verfos , mas, menos , como quilere el que
le pone , el q u a l encierre algn concepto agudo , y fentenciob,
y lleve tales confonanies, que fe puedan h a l l a r otros : porque lo
dems ( fino es que fe hiciele de i n d u l n a por p i c a r , y dar en
que entender los Poetas) feria defatino. A u n q u e es l i c i t o quati-
do en el T e x t o fe ponen dos confonantes difciles , aprovechatfe
de el u n o p a r a g l o l a r e l otro. L o s verfos de el T e x t o h a n dee-
tr de tal m a n e r a travados entre s i , que c a d a u n o pueda hacec
f e m i d o apartado de e l o t r o $ almenos , que le pueda ei Poeta
hacer l a c a m a 9 por forzado que fea ( que efte es nombre de ios
tales Fies ) y meterle Cm alterar ei p r o p r i n , que tiene en fu Tex-
t o : * y en elo confilte toda l a d M c u l r a d de las G l o f a s . * Luego
i m a g i n a r a l g n buen d i f c u t f o , que fea propofito de ia fea*
teacia propueta, y le pueda l l e v a r hafta el caboj porque es gaa
falta cmensar u n a A l e g o r a , M e t f o r a , u n Concepto en
i a G l o f a de ei p r i m e r ves:io,y faltar a otro en l a de el iegundo. lo
q u a l reprehende O r a c i o en fu A r t e Potica , con aquel verfo:
' ' A m p h o r a ccepit
I n j t i t u i , currente rota eur urceus exit.
Significando elte v i c i o por l a incontancia de u n O l l e r o ^u
comeazaTe f o r m a r u n c n t a r o , y andaado l a r u e d a acalTe un
jar-
ESP JnOLA. 7$
" ro. (3aa verfo de e l R e t r u e c a a o , * fi fe compone de verfos de
R e d o n d i l l a > ^ fe h a de glofar en dos R e d o n d i l l a s , ^ ( que for-
m a n una C o p l a R e a l ) * que lleven las confonancias, que ei P o e -
t a quiiere: con t a l , que ean uniformes en toda l a G o f a j efto es,
que quales fueren en las dos C o p i a s primeras , tales fean en las
dems; y el u l t i m o P i e de l a fegunda R e d o n d i l l a fea ei que fe v a
s l o f a n d o y venga a l l i tan n a c i d o , que no p a r e z c a havec ldo
cortado de otra parte. M a s paraque pueda el P o e t a hacer efto
con menos trabajo, quando ei v e r f o , que ha de entrar en l a G l o -
f a es dificultofo , y de los que l l a m a n F o r z a d o s , metale p r i m e -
ro en una , os propoficiones de p r c f a , donde haga fu fentido
enteco, y luego procure r e d u c i r aquellas propoficiones l a q u a n -
tidad, y numero de e l m e t r o , c o n el fentido^ que tienen. M u c h a s
Glofas he vifto de Poetas pueftos fobre e l cuerno de la L u n a , p e -
ro no tan perfedas, c o m o p u d i e r a n fer, fi c o n c u r r i e r a n en ellas
las propriedades , que a q u i hemos fealado. E f t a , que h i z o u n
famofo Poeta aunque e n c u b i e r t o , m e pareci d i g n a de ponerte
aqui por exemplo.

Texto.
C o n t e n t a m i e n t o do efts;
I ; Q u e no te tiene ninguno I
i S i pienfa tenerte alguno ,
N o fabe por donde vas.
Gloia,
Contento fi t u vinieffsSf Tienete algn importuno,
Como te recibira: Q u e dio alcance f u defeo
Siempre te importunariaf B t e n puede tenerte alguno^
Q u e nunca me defpidiejfes P e r o a l fin fabes que veo1.
D e tu dulce compia. Q u e no te tiene n i o g u n o .
Feropues menos te das Tienente los Reyes ? N o :
A quien mas te ha menefter^ Tienente los Papa* ? Menost
jN quiero pedirte mas> Luego f a l t a hay de hobr es bus-
D e que me des d entender, V u e i qjempre ando y o ( n o j ;
C o n t e n t a m i e n t o do efts. L l o r a n d o duelos genos.
Efts en cafa de Ricos ? T pues todo el mundo es uno,
ISo, que nunca ejtdn contentos'. T en l ninguno bus dada
D u r a s muiho en apofintos Contentamiento ninguno,
D e G r a u d e i l N o t a u e fori chicos N o lo tiene bien penjado,
S m breves comentumientos. S i pienia. tenettfe alguno.
r Con-
AKtU POTICA
74
Contento , donde te has ido Pues de el Cielo no te iras.
Donde me tendr [obrado, Como de l a tierra ingrata,
Q u i e n fe huviera contentado, Q u e en bolviedo el rojiro atrs
D e no huverme ac tenido, (uando el hombre no fe cata
Sino como de preftado. N o fiabe por donde vas.

Suelen las G l o f a s , quando fon perfedas , d a r p a r t i c u l a r conten-


to , y no folo q u a n d o fe glofan cofas graves , pero a u n quando
e l T e s t o es de a l g n d i c h o g r a c i o f o . Y affi en carteles famo-
f o s , paraque h a y a v a r i e d a d , que e n t r e t e n g a , y r e c r e e , fe pnn
ponen T h e m a s , y T e s t o s .

Texto.
, A j u n t f e j pero ta -
E f t e S o l c o n efta L u n a ,
Q u e l a c u b r i c o n fu manto^
H i z o l a de c a l , y c a n t o ,
S i n o b f c u r i d a d alguna*

E n un- c a r t e l fe h a v i a p r o p u e f t o el u l t i m o Pe de efta C o p l a junta-


mente c o n otros s paraque los Poeta-i lo giofailn en a l a b a n z a de
l a V i r g e n nuelra Seora, y no f a l t unoj que glofaado efte ver-
f o Sin obfcuridad a l g u n a , le m e t i c o m o el en a R e d o n d i l l a ,
pareciendoie h a v i a hecho u n a m u y levantada G l o a : pero fue
t a n celebrada entre los dems Poetas,- qus muchos de ellos l a to*
m a r n defpues p o r T e x t o , y uno glos de eta m a n e r a :

Glofa.
Mras Carrafco f y G i l C l a v i j a E l q u a l d e p o r lena v i n o
Quifieron engtfogart De l a Oehefa quemada
Bras dice , dar f u hijo T i z n a d o , tuerto , mohno^
Vero tanto ) y un cortijo, T Confianza de el molino
Con un tinado y pajar. H o f c a i chica , y regibada*
GHffu hija C o n f i a n z a , ' F e r o luego que fe v i e r o n .
D i c e dar f c y a , y manto. S i n f a l t a r perfona alguna.
Con dos bueyes de labranzax Todas una v o z dixeron,
T concertada a danza,. (un para en uno nacieron
j u a t f e jaero rantOo. E i i e S o l con eita L u n a .

Pera
E S P J HOLA. 75
PeroTntoquelavt, Que f u madre l a crt
Qued mal contenta de ella* Con regalo , que era efpantoi
T a l fabrecejo le d i o . D i e z aos leche i a Ko,
Que di*o ^ j u z g o y o T affi rehecha f a l t
Ser L u n a . m aun buena EJire- H i z o i a de c a , y canto.
G i l Clavijo con aquefto {lia. T por mas le aficionar,
Enoife tanto quanto, T quitarle aquella pena,
M a s vido Coftaza el gejio, Ordenan de l a lavar,,
Qued tan corrido de eflo. T v i n o A n t o n a peynar
Que ia c u b r i con fu m a n t o . A Confianza la melena.
"El Cura mal enojado, T r a b e n cal f a l m a g r e , y afeyte,
Viendo y a desbaratada T agua de l a laguna,
L a boda , que ha concertado, T enjalueganla i a frente,
Ferfuade al ejpofado, T affi la dsxan luciente
u e es linda la defpofada. S i n obcuridad alguna.

^ C A P I T U L O L V .

DE LAS G L O S A S E N D E C I M O S .

Q U a i q u i e r T e x t o en verfos de R e d o n d i l l a m a y o r , confte d e
mi f i e , de dos, de tres, de q u a t r o , de muchos i n g e n i l a -
mente fe gloa en Dcimas , ober?ando en todo los p r e -
ceptos del C a p i t u l o p r i m e r o antecedeotei y effo aunque el verfo
folo no tenga e l perfeto fentido , c o m o en la D e c i m a a m i
Anglico Maero , que compufo u n f a m o f f i m o Poeta gloaudo
el P i e ? v e r o en u n a A l e g o r a c o n e q u i v o c o s ;

S u oro por mas que le pefe.

Giofa
D e f u rica , 3? f r t i l v e n a ,
Q u e es un preciofo teforO,
Sacando J b o m a s el oro,
L a b r a n d o eft u C a d e n a ,
D e tan finas piedras l l e n a .
Q u e de numeraras , ceffe
Siempre l a embidia , y confiejfe
Q u e no l a puede explorar " .
Sus
rJtS$ P0BT1CA
Sus quilates , n i pefar
S u oro , por mas que e pefe.
S i e l T e x t o confiare de dos , t r e s , quatro , muchos v e r f o s , fe
es m p c n d r u n a D e c i m a por cada verfo. D a n f e oy en d i a ord.
n a d a m e n t e T e s t o s difciles para a v i v a r los ingenios en dar el
p e r f e d o e n t i d o c a d a verfo feparado de el T e x t o , en los quales
i n g e n i o f a m e n t e d i f c u r r e n los Poetas, como en ele, que ingenio.
famente glos el R. P a d r e L e d o r , y Prefentado F r a y Pablo
G u i a , d e l R e a l , y M i l i t a r O r d e n de N u e f t r a Seora de l a Mer-
ced R e d e m p c i o n de C a u t i v o s , en l a F i e f t a de l a Canonizacioa
de S a a t a M a r a de C e r v e l l o , el q u a i fe i i e v e l p r i m e r premio.

Texto.
i D e el S o c o r r o os l l a m o , y n o
I O s yerro e l N o m b r e t porque
i Se os d i o de M e r c e d , y fu
H o n r a r e l de C e r v e l l o .

Gioa
S* el N o m b r e de Cervelton Sufpenfo m i corazn
Os dio l a N a t u r a l e z a ; D u d a b a , y no con maltcit
L a G r a c i a con mas fineza Si fu Merced , Jufticia,
D e el Socorro os dio el blafon* T r o c a r de el N o b r e el blafom
P e r o con vue/iro perdony P e r o l a refolucion
S i el Socorro no hallo y o , D e efla m i duda encontr,
Q u e vuejiro amor no neg Q u a n d o advertido m i r .
A quien de vos fiel fe ampara* Que en el Trono de l a G r a / m
Pues me dais el no en l a c a r a , S i n recelo de defgracia
D e el S o c o r r o os lsm-o, y no, Se os d i o de M e r c e d , y fu
Wues un que denota e l f e r , S por d i v i f a heredis (fa;
T un q u a l dice c a l i d a d ; D e un Ciervo la noble e m p U '
D e vuejiro N o m b r e en v e r d a d D e Ciervo es l a ligereza.
E l q u a l 5 ^ que quiero v e r ; Con que el Socorro nos dais'.
M s f i f o y de parecer, T f i el N o m b r e , que gozis,
Que el f e r de Socorro f u D e el Soci l a G r a c i a os dif
j j j u m p t c de poca F e , B i e n infiero de aquiyo9
T en calidad J w igualy Que l a D i v i n a Clemencia
S i acierto el Nobre por qualy f)uifo con grande excelencia
O s v s r r o e l N o m b r e porgue. H o a r a i 1 de C e r v e l l o .
C-A"
E S P AnO LA, 77
C A P I T U L O LVI.

DE LAS GLOSAS DE ROMANCES,

-t-q ^ a muchos aos, que c o m e n z a r o n nuelros Poetas g o -


f ^ far Romances viejos , metiendo c a d a dos verfos en i a f e -
da de as R e d o n d i l l a s . Y h a n fido t a m b i n recibidas eftas
f^lofas que as ^ari ^ a ^ 0 ^os M u f i c o s muchas fonadas, y fe c a n -
V oyen con p a r t i c u l a r g i l o . E l exemplo , fer a q u e l l a de
l Rev D o n R o d r i g o , que por fer tan fabida , vendr a q u i mas
I cuento ; aunque hemos m u d a d o algo , por r e d u c i r l a ios
preceptos de e l A r t e , * l a q u a l es en Q u i n t i l l a s , que dos h a c e n
u n a C o p l a r e a l , pudiendo fer aTimifmo en D c i m a s , glofa&.
ofe u n v e r f o , dos en c a d a D e c i m a , C o p l a R e a l . *

Texto.

D e las batallas canfado , & c .

Giofa.

E l primer Godo de Efpaa A trueco de n morir.


Viendo f u gente perdida
Lleno de vergenza , y f a a . Antes huye , que acomete
P o r efcapar con l a i n d a , E l Rey , que era tan temido %
U f a de un a r d i d y y maa. Porque lleva el pobrete
L a cabeza fin a l m e t e ^
P o r un valle muy cerrado Y e l arns todo r o m p i d o .
H u y e de el vando enemigo,
T qual toro agarrochadoy Turbado con l a m u d a n z a ,
D e las batallas c a n f a d o , A ciegas , y fin c a m i n o .
Se fale el R e y D o n R o d r i g o . P o r los montes fe abalanza9
T a n J i n j u i c i o , y fin tino,
Confado de combatir, Q u a n t o ageno de efperanza.
T de l i d i a r con los M o r o s ,
T o m a por medio el huir, T con el dolor infano
T dexarles fus theforos, N o conoce de afligido,

Si
78 ARTE POTICA
S i v a por cuefla , o por llano, Pues p o r t i muero ejle diq.
S o l a u n a rienda en l a m a n o ,
Y e l u n eftrivo p e r d i d o . T apenas de el valle umbrofo
T efpejfo monte ha falido,
Q u a n d o el cavallo corra, Quando con vigor furiofo
E n las tamas fe enredaba) E n u n a r r o y o efpantob
T con defpecho deca: 1 c a v a l l o le h a metido.
O m a l d i t a feas l a C a v a ,

C A P I T U L O LVII.

DE LAS GLOSAS E N VERSO ITALIANO.

U n q u e no hemos llegado las compoficiones , que fe ha-


cen de el verfo I t a l i a n o , pero porque todas las maneras,
que h a y de G o f a s , v a y a n j u n t a s , ponemos aqu ela, E Texto
de efte genero de G l o f a s , h a de fer de verbs de once , de a
iee fyiabas : y l a G l o f a puede fer de S o n e t o s , de O f t a v a s ,
de L y r a s , & c . como el P o e t a quifiere , metiendo el verfo, que fe
g l o f a , en el fin de e Soneto , O d a v a , L y r a , y guardando
as leyes , que atrs hemos d a d o .

Texto.
Sinteme las riberas de ellos ros.
D o n d e e l l o y delerrado , y l l o r o t a n t o .
Q u e los hacen crecer los ojos m i o s : ,A'-
S i a l g u n a vez p o r confolarme c a n t o ,
E s cofa p a r a m i de tanta pena,
Q u e tengo por m e j o r bolverme a l l l a n t o .

Glofa.
Unos por f e alegrar,
B u f c a n floridos p r a d o s , y fombrios:
M a s yo para llorar
L o s trijies males mios.
Sinteme las riberas de eftos ros.
M a s afperos que abrojos
Son p a r a m i e/los arboles , y canto:
M a s que podrn mis ojos
M-
E S P AO LA. yp
W l i r a r , que no fea l l a n t o .
Donde eftoy defterrado , y Hoko t a n t o l
Tefligos de mis males
Son ejlas breas , y peafcos f r o s ;
Los fieros animales
Te/tigos f o n los n o j .
Que los hacen crecer los ojos mos.
Tejiigos fon las breas,
Que continuo refuenan m i l l a n t o ,
Tambin las duras peas,
Cuyo rigor quebranto.
S i alguna vez por confolarme canto.
MI verme trifte , aufente.
T a n ciego de m i l u z clara , y ferena9
T l ver tan claramente,
Que vivo en tierra agena.
Es cofa p a r a m i de tanta pena.
T f t en el gran tormento
M i s miembros fe adormecen tantOj
Tantas congojas fiento.
T a n trijle me levanto,
Que tengo por mejor b o l v e r m e a l l l a n t o ,

* Glofanfe elegantiTimamente eftos v e r f o s , q u a t r o , tres, dos,


un folo P i e , como e l exemplo de u n difcreto ingenio , d i r i g i d o
m i Maeftro , y n g e l de las E f c u e l a s , a l c o n v e r t i r e l P a n e a
flores , gloando el fguiente P i e :

S i fon hijas de e l S o l todas las flores.

Glofa.
S enflores nuejlro A q u i n o el p a n convierte f
'Pajfando de los limites de humani
T digo , que ejia no es l a mejor fuerte,
N i ejjb parece impulfo foberanoi
Q u e Thoms lo que obr en f u v i d a , y muerte,
n a t u r a l parecia , es claro , y l l a n o ;
Q u e eftos no f o n efeftos fuperiores.
S i fon hijas de el S o l todas las ores.
CA-
aa ARTE POTICA
C A P I T U L O LVIII.
D E L 0 5 A N A G R A M A S , E S P E C I E D E GLOSAS.

E S e A n a g r a m a u n a d i c c i n , un p e r i o d o , que refulta de las


m i m a s letras de a l g n n o m b r e , c l a u f u l a diferentemente
colocadas j el q u a i p a r a er p u r o , no h a de a d m i t i r m a s , n i me-
nos letras , como de efte n o m b r e O L A G U E R , Tacars Alruego:
V e , logra : L o ruega : O regula : Alvergo j y otros m u c h o s , que
p o r l a brevedad o m i t o .
E l A n a g r a m a , que fe facre, fe c o l o c a en quaquier genero
e P o e m a s , i r v i e n d o de e x p o f i c i o n , y a g u d e z a , el q u a l fe glofa
cai fiempre en el fin de l a Poeia , como e l flguiente , que ua
A l u m n o de efta clebre n i v e r i d a d de B a r c e l o n a , de aquellos,
que d i e r o n muelras de fu g r a n c a p a c i d a d , y e r u d i c i n en el p-
b l i c o , y celebrado C e r t a m e n Potico , que l a E x c e i e n t i f f i m a
C i u d a d de B a r c e l o n a confagr f u amado R e y , y Seor C a r -
los II. ( de g l o r i o f a m e m o r i a ) c o m p u f o en aplaufo de fu c o n d i f -
c i p u l o D o n L u i s de S a y o l , O r a d o r de las glorias de m i Anglico
M a e l r o Santo T h o m s de A q u n o antes de f u f e l i z O r i e n t e ,

SEOR D O N L U S D E S A T O L .

Anagrama puro.

D o n d e foys R e y , L u n a , y S o L

Decima.
V n relumbrante L u c e r o
O y en el Orbe ha f a l i d o ,
(ue de Thoms no nacido
Defcubre f u ser entero:
N i p r o d i g i o confidero
D e vueflro ingenio , y f a r o l ,
Q u e defcubra ejie arrebol
D e el g r a n Thoms Sol de el C i e l o ,
EJlando ac en efle f u e l o .
D o n d e foys R e y , L u n a , y So.
S o a t a m b i n efpecie 4e G l o f a s todas las P o e i a s , que fe dan
eomr
ESPAnOLA. %i
mponer con Pie3 > o Confonantes f o r z a d o s , los quaes h a de
Crocurar el Poeta dar tan adequada fignificacion , que p a r e z c a n
mas naturales , qe f o r j a d o s . Puedenfe dar eos C o n f o n a n t e s
a toaa eipecie de R e d o n d i l l a s , y p a r a toda d i f e r e n c i a de
Compoficiones en verfo I t a l i a n o .
Sirve de exempio un S o n e t o , que entre otros muchos trae l a
L v f a Potica en las feftivas glorias de M a r i a SantiFima, en f u
I n m a c u l a d a Concepcin , que celebr.la l i u r e P a r r o q u i a de
Sarita Mara de el M a r j cuyos C o n f o n a n t e s fon : Enturhmrias9
Immaculada , A r m a d a , Fantaftas , Vorfias , R e t i r a d a , Jurada
Vas i Ribera , M a r , C u e H o , Pe/cadera , P e / c a r , Cabello,

Como voraz Dragn Enturbiaras


L a candida pureza Immaculada
V e la que efi de todo ttn D i o s Armada?
E n vano fon tus locas Fantaias.
S i A v e de Gracia e s , d i $ que Porfas?
N o fabes , que en l a mente Retirada
D e Dios ejiuvo, y aunque t u Jurada
Se la tuvifle j no cay en f u s Diasl
N o ves, como de el valle l a Ribera
E n f u cafa invocada de l a Mar
T e f i e n f a n con tus glorias todo el C u e l l o ?
Fues de l a Noble hafia l a Pefcadera
Te van con argumentos d Pefcar,
T te tienen y a ajfido de u n Cabello.

Otro de Pies dificultofiffimos trabe a L y r a Potica , P o l i f e -


mo , quando ie fac ei ojo ei G r i e g o UyTes , el q u a i traigo poE
fer de tan f a m o f a C o a p o i c o n , y m u y gcaciofos

Con el Griego , quien tuvo p o r Meique^


Sejug el ojo P o l i f e m o un Truque,
Sintiendo , que el ojazo le Trabuque
U n hombre en f u cotejo de Alfeiques
T aguardando f a z o n , en que le Pique,
(uando con Jueo el Cyclopelo Cuque,
L e hizo f a l t a r el ojo como un Buque,
T que las penas con f u humor Salpique.
V e vijia busnas noches qtd el Jaque5
Ti&~
82 rARTE POTICA
T haciendo en v o z de colera un Tembleque,
V e que le llamen Confejfor , dio un Toque.
M a s viendo , que perda el ojo Ataque,
Fu pedir a l Abeytar de Pinfeque
U n empla/tro de polvos de Alcornoque. *

C A P I T U L O LIX.

D E L A C O P L A D E A R T E M A T O R .

L A C o p l a de A r t e m a y o r fe c o m p o n e de ocho verfos , cada


u n o de doce fylabas , de ios quaies , ( p r i m e r o , quaicto,
q u i n t o $ y o f t a v o ) c o n c i e r t a n entre s i : ( fegundo , y tercero)
( es:to , y feptimo. ) E f t a es C o m p o i c i o n a m p i a , y grandio,
y aunque y a en t m tiempos no t a n u f a d a , c o m o en tiempo
de el infigne P o e t a J u a n de M e n a , q u i e n algunos d a n por in-
ventor de e l l a j pero es m u y p r o p o t o p a r a n a r r a r , y p a r a J
t r o d u c i r perfonas, que en ias C o m e d i a s h a y a n de h a b l a r c o n hin-
chazn ; con a m p l i t u d j, c o m o San A m b r o f i o q u a n d o hua de
M i l n , porque le q u e r a n hacer O b i f p o .

O montes de N i t r i a , y E g y p t o , pohlads <&&$& A


D e Santos Varones a l mundo y a muertos9 y^^4 B
D o eftando los cuerpos caldos f y yertos, f^'^* A
L o s nimos arden en D i o s abrafados: <&'''&?* I
Dichofos vofotros , quien los cuydudos ^fl^^"4 A
D e el mundo no turba el dulce repofo* (^13^ C
Q u e en v i d a os quemis en fuego amorofof ^#* C
T en muerte v i v i s en D i o s transformados. <d&$& A

O quien e/la noche pafsdra de huelo


E l golfo T y r r e n o , y a l N i l o llegara,
T en ejfos dejiertos l a v i d a pofsra,
Subiendo , y haxando m i l veces a l Cielo:
O q u i m fe a b r a z a r a con Dios en el fuelo,
T folas
folas tuviera coloquios con L l,
Oyendo palabras mas dulces que m i e l ,
Con que fe baara el a l m a en confuelo. ^ t
* O t r a elegante C o m p o f i c i o n de d i l i n l a c o n l o a n c i a fe halJ
en i a P o m p a funeral de D o a Ifabei de B o r b n R e y n a de Erpa03'
ESPAOLA. !
que es la mifma, que de las Odavas Rimas, fiendo de ee mif-
mo nombre, como:

Oftava de Arte mayor.

tuna eres luftrofa de el Orbe Efpaot, '<dB& A


De el Solfujiituta tu luz varonil: <6^ B
Pues quando dijiante va mas fu Farol, ^ \ m A
Ve mas lucimiento llenajle el V i r i l . t^ft B
Mas ya defmayado el lujtrofo arrebol, <S^ A
EcUpfe padecen tus rayos hojlih V m * B
Que en el Rey Planeta fu muy natural, mt4pi C
Pue/la tierra en medie, eclipfar tu Fanal. <%& C

Eftas fon las compolciones , que comunmente fe pradican en


verfo de el Arte mayor; pero puedenfe hacer para la Muka Pa-
reados , Tercetos , Quartetes , y otras compoficiones de ias con-
lonancias, que diremos de el verfo Italiano. *

C A P I T U L O LX.

D E LAS COMPOSICIONES E N VERSO I T A L I A N O .

' | , O d a s as compolciones , de que hala aqu hemos tratado


J . ion proprias de nueka Elpaa , las quales aunque en si
ion elegantes , iuaves , y graciolas, no fe puede negar, ino oue
ias Italianas las hacen grande ventaja ] no folo eo la gravedad,
amphtud . j dulzura , pero en la muchedumbre, y variedad de

pociones V l S n ^ ^ ^ Italano e^s maie^s de ^ -

Wtos Canciones M a / r l g a l ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^

^ I r Z ^ ^ dlCIPSRa ( ^ m o hize en las Poeias


co J o n H . ' r m a y e r ) emPe2ando por las mas fciles,
cet^s u a P r T P T ^ S e n V e r f o h e r o y c ^ M e a d o s , Ter-
fu o r d e ^ " " " ' y Ias dems coo r i b a en ya pueas en

F2 CA-
H ARTE POTICA

C A P I T U L O LX.

DE LOS VERSOS HEROTCOS.


L L m a n t e verfos Heroycos aqueljos, con que fe celebran las
hazaas de los Varones ultres. Y aunque eftas fe pueden,
y luelen celebrar en O d a v a s , y Tercetos , y en otros gneros
de metros ; pero porque ios verfos fueltos fon mas emajantes
los heroycos latinos , y mas ubres para decir qualquier cofa;
y porque las hiftorias latinas efcritas en vecloi heroycos , fe tra-
ducen en elos : con mucha razn tienen como por excelencia
nombre de Heroycos. No piden alguna conoiiancia , cortef-
ponencia en ios fines , uno total dionancia, cobo la hay en
eftos:
Qual Javall, que de la red prendidof i$$#i
L a libertad f y vida procurando^ ^ 4 &&
Mas f embaraza 9 quanto mas porfia fif^
Salir de la prifion , qu$ le detienet t&Sff&i
Ajjl el valiente curiofo rodeado f^f*
Por una s y otra parte de enemigos #4l#
Salta , acomete , rompe por las picasf $%%$<%%
Atiopella j derriba , desbarata^ ^#1
Sin ver que quanto mas , y mas pretende #1 f&&
Defenredarfe , mas , y mas fe enreda, fttfc'i

C A P I T U L O LXII.

D E LOS V A R E A D O S , P A R E J A S E N VERSO
italiano.

L A denominacin de eftaPoeia ya fe trat en el Capitulo 22-


el qual entendido , fe entendern tambin eftos Pareados
que de dos en dov hacen fu confona:ocia.Skvea eftos para Dichos,
Sentencias, y Frovebiosj paraque puertos en dichos verfos que'
den mas fixos en la memoria ; y para todo lo que dixe en el cita'
do CapitulQ como ele de la Fiofofia vulgar:
Llega la dicha propria , y m fingida, &&*$& &
Quando le viene el tet mino la vida, &&?$# A
De muchos Pareados coalaa muchas veces elegantiimas Poe'
Tras,
ESPAnOLA* 85
c variando cada dos verfos l a conbnancia , c o m o los S e r -
enteios fin cola , y otros P o e m a s , que a d m i t e n algunos Q u e -
brados Italianos intermedios , que o r d i n a r i a m e n t e hacen c o n -
f ncia con el entero figuiente , c o m o en las T r a d u c c i o n e s de
las agudezas de O v e n fe h a l l a n v a r i o s , y agudiffimos exempos9
de los quales es uno el figuiente:

A la Adulacin.
Que era negra l a nieve,
Anaxagoras dixo , A u t o r no leve:
O quantos oy nos mueftra
Anaxagoras de e/ios l a edad nueftra.
* A las plumas de el Cuervo tan ob[curas9
Blancas las alab , terfas , y p u r a s ,
L a Zorra aduladora:
A y de m i ! Quantas Z o r r a s hay ahora,

L a travason de ellos Q u e b r a d o s el a l a r b i t r i o de el P o e t a j co-


m o , y tambin l a extenOon. A femejante compolcion l a A m e -
ricana Poetifa da t i t u l o de O v i l l e j o ; porque m e t a f r i c a m e n t e
p a r e c e , que fe o v i l l a n eos verfos , c o m o quien v a u m e n t a n d o
. u n pequeo ovillo. S i r v a d e e x e m p l o u n o famolTimo * facado de
^ las Nenias Reales , el q u a l c o m p u f o D o n A n t o n i o de Paguera

Infpira E u t e r p e , en tanto f e n t i m i e n t o ,
l c E f p i r i t u l a v o z j y el defaliento,
ue a l embargar el ufo tos fentidos9
L a s lagrimas confunde 9 y los gemidos?
Oye en claufulas triftes de el quebranto^
(ue d i t f a la afliccin s y efcrive el llanto^
M u r i Carlos Segundo:
O M u e r t e , de dolor golfo profundo !
P o r t i el Orbe en lamentos fumergido
, L l o r a tanta e j p s r a n z a , que ha perdido*
f A faltarles de el Sol las luces bellast
N o lucieran l a L u n a , y las EJlrellast
S i n f u influxo A m a l t h e a flor no cria9
Todo es f o m b r a f i n l , todo agona.
Luego Efpaa ha quedado f m confuelo}
u e s falleci Carlos Sol de nuefiro Cielo.
F 3 Llor
86 ARTE POTICA
L l o r e i n f e l i z l a fuerte mas feveray
T a que injufia alevofa F a n a fiera,
C o n f a a repetida,
Cort el hilo de mejor v i d a .
Pero y a fu memoria,
Q u e amante g r a t i t u d hace n o t o r i a ,
Cathalua leal labra decente
A f u Regio efplendor U r n a viviente}
Pues f o r m a cada pecho por si folo
A Carlos en f u centro un Maufeolo , & c .
T a m b i n fe d i c e n O v i e j o s aquellos M e t r o s , que de repente
c o m p o n e n los Poetas s pueftos en u n cerco , u n m i f m o alump.
to , c o m p o n i e n d o cada q u a l fu verfo , fu C o p l a : dandofeks
ea m e t a f r i c a d e n o m i n a c i n , por io que a r r i b a d i x e j por
e l pueto c i r c u l a r donde fe c o m p o n e n .

C A P I T U L O LXIII.

DE LOS TERCETOS.

E N los T e r c e t o s c o n c i e r t a n los dos verfos polreros entre s,


y el p r i m e r o lempre va fuelto. Q u a n d o fe hace u n o folo,
dos , fon buenos p a r a lo que los Pareados ; p a r a Epitafios,
t t u l o s , y letras de E m b l e m a s , y de Imgenes : pero quando mu*
chos , icven l a M u l c a ,

L a Magefad , y g l o r i a de los Reyes i^H^I^ A


E l Cetro , y l a Corona desfallece, &i&&5f# B
T todo quanto el f a l f o mundo ofrece. ^J'&^l^ B
Otro.
T i e n e l a honra , el mundo , el feorio, <$&&0% C
E l deleyte , y regalo de efla v i d a , #&&#? D
L a entrada dulce , amarga l a f a l i d a . ^f^f5^ D
* O t r o s h a y , que tienen el p r i m e r o , y tercero conlonaiites, Qpt-
dando e l fegundo diiTonante , quando fe c o m p o n e u n Terceto
folo , como en efte de l a F o f o f i a vulgar en a p r i m e r a parte>
que contiene m i l Refranes g l o f a d o s ;
IPara el fuerte Varn es p a t r i a fuave, ^^C^* A
(ualquiet t i e r r a . Segn la mar a l pece, &&ii!&$%$ B
T ouanto hay en el mundo abierto a l ave. ' ^ g ^ ^ ' A
pue-
ESTAOLA. 87
pueden tambin eftos Tercetos llevar veces u n Q u e b r a d o de
fete f y l a b a s , y e l e , el p r i m e r verfo , el fegundo , y raras
veces el tercero , m que fea m u y a b f u r d o , que a l g u n a v e z conf-
ten de d o s . *
Otros Tercetos h a y , que le componen de tres verfos de t a i
manera esiavooados , que el tercero refpona a l p r i m e r o , y e l
p i i m e r o de el T e r c e t o que fe figue , a l fegundo de el i m m e d i a t o ,
que pafs; y de ea m a n e r a fe v a n c o n t i n u a n d o j y fe pueden h a -
cer quantos el Poeta quiiere : pero el u l t i m o T e r c e t o h a e l l e -
var un Pie masjque reponda a l fegundo P i e de el m i f m o T e r c e t o
ultimo. T i e n e n eftos T e r c e t o s m u c h a s , y m u y fuaves fonaas, y
no folo fe cantan , fino t a m b i n frven p a r a e f c r i v i r H i f t o r i a f e -
guida s porque ofrece fu c o m p o l u r a , y cadena, u n i m m o r t a l dif-
curfoj y hace, que el Poeta pueda llevar l a n a r r a c i n mas fimple,
fuccinta , y breve , y menos l l e n a de l o que los verfados en efta
A r t e llaman R i p i o . S o n t a m b i n m u y p r o p o l t o para hacer
glogas, y L a m e n t a c i o n e s , y tienen f u a v l d a d , y d u l z u r a p a r a
cartas en materia a m o r o f a , y f n e b r e , y p a r a Captulos ador-
nados de graves f e n t e n c i a s , y m u c h a erudicin^ quales los c o m -
jpufo el Perarcha en fus T r i u m f o s , y el D a n t e , q u i e n a t r i -
buye Templo l a i n v e n c i n de ea Rima F i n a l m e n t e en e!e M e -
tro no fe ha de fufpender el concepto de u n T e r c e t o p a r a oro?
. como de o r d i n a r i o no fe hace en el L a t n en ios verfos E l e g i a c o s ,
aunque GarcUaTo de l a V e g a le f u f p e n d i en l a Elega f e g u n d a ,
diciendo:
T aj]t en m i t a d de aquejle monte efpejfa
JJe las adverfidades me fojlengo
N o fin dificultad ; mas no por ejfa
J^exo las m u f a s i & .
D e elle genero de Poefia h a y m u c h o i m p r e b : folo pondr y
por exemplar tr^s Tercetos p r i n c i p i o de otros m u c h o s , que h i z o
u n C a v a l l e r o , elegante P o e t a .
Sintame d las riberas de e/los ros, i^f^^l A
Donde ejoy dejierrado , y Hoto tanto, ^^fcM B
Que los hacen crecer los ojos mios, G&W&& A
Si alguna vez por confolarme cant, iS^#^i^ B
E s cofa p a r a m i de tanta pena, ^'fi'M^ C
Que tengo por mejor bolverme a l llanto. 3:#i,SI3 B
Quien puede confoiarfe en tierra agena, %&<ig&'&?i C
S i de f u cara p a t r i a a l dulce nombre ^S^S^ ^
^4 Cada
AKTE POTICA
C a d a momento en f a s orejas f u c n a , %%%%&%$$& C

T no puede querer , que no fe nombre. &&&$#* D

C A P I T U L O LXIV.

DE LOS CUARTETES.
C O n la confonancia de los q'iatro vecfos primeros de el Son.
co (imple, fe hacen unos Quartetes muy graciofos : y fe
continan muchos, no ha de evar el uno los conbnantes de el
otro , lno iempre diferentes. Hacenfe de eos Epitafios , ttu-
los , y letras de Emblemas , y de Imgenes. Y tambin fe can-
tan con varias fonadas.

Epitafio en la muerte de el Sereaiffimo Principe Don Carlos.

Aqui yazen de Carlos los defpojos, i#|{&$l3|3 A


L a parte principal [ubife al Cielo, 'g^S^I&^ B
Con ella fu el valor , quedfe alfuelo ^^l0^ B
Miedo en el corazn , lloro en los ojos. ^-^&^ &

^ Es veces la ccnfonancia ingerida en eftos Quartetes , como


en los de verfo de Redondilla mayor , que explica el Capitu-
lo 24. E i exemplo es de la Fiiofofia vulgar.

Las hormigas jams van graneros, ^^^^J A


Quefientn , que no tienen algn trigo; $&&'&&&!& B
Affi hacen los hombres lifongeros, ^f^i1 &^ A
Que donde no hay riquezas , no va amigo. ^ ggtf j ^ B

C A P I T U L O LXV.

DE L A S Q U I N T I L L A S E N VERSO I T A L I A N O ,

'O faltan buenos Poetas, que imiracion de las Redondi-


llas de cinco verfos, componen Quintillas en verfo Ita-
liano con quaiquiera de las confonancias, que en el Capitulo 25.
fe explican. Sirven easPoeias para lo mifmo que los Quartetes;
y para todo lo que las Redendillas del Capitulo citado, como ef-
ta facada de la primera parte de ei Thsatro de ios Diofes, lb.i
En
ESPAOLA. gp
JZn todo f u Jafon muy mejorado, ^'S^ A
Que Juno le m i r con buenos cjos, %%$%%% B
X con honras alegre le ha adornado f$$W$ A
Hermofo en talle , rico de defpojos, -S^^ B
A l t o de cuerpo f en f u e r z a aventajdo, ^)f^| A

ISIotefe aqu, que pueden i n v e n t a r Poefias Italianas de todas las


confonancias , y nmeros de verbs , que conlan as R e d o n d l -
iias. *
C A P I T U L O LXVI.

DE LAS LTRAS.

* T ^ O r fe* l a L y r a c o m u n m e n t e compolcion de cinco verfos,


.,1 ie cabe efie lugar ? * l a q u a l t o m a efte nombce 5 porque
fe canta la v i h u e l a . A l g u n o s quieren decir , que l a invens e l
Iluftre Poeta Garcilalo de i a V e g a : y y a que l no h a y a fido G a r c i . Ode.
inventor, fue a lo menos uno de los Poetas^ que p r i m e r o i a u f a - a d florem
ton. -* L o s verfos de l a L y r a c o n c i e r t a n el primei-o 5 y tercero G i d i .
por si bos , y fon elos Q u e b r a d o s : y el egundo entero , y
quacto Quebrado , y e l quinto , que es e n t e r o , comoj *

Que prefia m i contento, &* A


Sifoydeelvanodedofenaladot & B
S en bufcar de e/le viento, %%& A
A n d o defalentado, ^ B
Con anfias vivas , y mortal cuydado 'S^^J B

* T a m b i n h a y L y r a s , que no tienen entero mas de e polrer


verfo ; pero fon poco ufadas , como expica el C i f n e de A p o l o ,
tratando de l a L y r a . *

C A P I T U L O L X V I I .

DE OTRAS L T R A S D E A SETS VERSOS.

L A compoicion de elas L y r a s , es l a que oy en d i a mas eft


en ufo , l a q u a l o r d i n a r i a m e n t e confia de tres Q u e b r a d o s ,
y tres enteros torcidos j fiendo l a c o n f o n a n c i a c r u z a d a en los
qua-
5^0 ARTE POTICA
quatro p r i m e r o s verfos , y los dos l t i m o s conciertan entre si
como en ela de l a q u a r t a A c a d e m i a de F e d e r i c o :

E j el entendimiento, ^J A
Q u i e n reprefenta 5 y j u z g a los defetfos, >SKl B
Con gran conocimiento^ &# A
Fues aun los mas ocultos , y fecretSf f3&#l B
M u d a m e n t e reprehende, %%$ G
r / n pajfion propone lo que ofende. .fc^S^ C

O t r a c o m p o f t u r a b e i l i f l m a trae l a L y r a Potica , que confia


de a foto entero, y es el u l t i m o ; y el tercero verfo es de des %-
iabas , c u y a c o n f o n a n c i a es de el p r i m e r o , y quarto verfo j de
e l fegundo , y tercero ; y de el q u i n t o , y f e x t o , c o m o :

I n g r a t a , hermofa Amandra ifHf^ A


E n t r e cuyas centellas c&'&i* B
Bellas $&& B
MI a l m a es Salamandra^ ^&^J ^
Q u e refpira encendida ^^ C
D u l c e ardor5 blando incendiof ardiente v i d a , S^J^&SI C

Aadenfe veces mas enteros (lo m i f m o digo de los quebrados)


dexandofe a l a r b i t r i o de el P o e t a , c o m o en muchas Poeias, y en
ea facada de las f e l i v a s d e m o n r a c i o n e s , y magefluofos obfe-
quios p o r el Iluftsre Seor D o l o r Jofeph R o m a g u e r a Cannigo
P e n i t e n c i a r i o de l a S a n t a I g i e i a de B a r c e l o n a , V i c a r i o Gene-

E n t r e efpejos , y flores '^3< A


B r i l l a O l a g u e r , efpejo d e c r e t a d o s , *# B
S i flor entre Fa/tores, ^ A
j i l Rey ofrece triunfos de los hados, &&#&* B
Faraque en ejia e d a d , con f u decoro, ^2?#5 G
Se vea repetido e l f i g l o de oro, <&&&$ ^

CA-
ESPAOLA. si
C A P I T U L O LXVIIL
DE LAS RIMAS DE SETS VERSOS.

H A y cotnpolciones de feys verfos , que fe podran llamase


Sextas R i m a s , las quales en todo fon femejantes las O c -
tavas , no es en el n u m e r o de los verfos , y i r v e n de lo que las
O d a v a s ? aunque no fe ufan t a n t o , c o m o :

Suele el F a f i o r f a g z , y diligente, ^-l^ A


Viendo el cordero flaco , y comalidof g^f1! B
Faraque agena madre e f u j l e n t e , fc^H-^i- A
Veftirle de l a p i e l de el y a perdido: 40#$ B
T de efta fuerte remediar el dao ^i^ C
Con aftmia , y cuerdo engao. <^f^G

* Otras hay , c u y a c o n f o n a n c i a va i n g e r i d a ( mas de las que


fe podran imitar de e l C a p i t u l o 26. ) c o m o e n v a r i o s A u t o r e s
hallars , en p a r t i c u l a r en muchos lugares de l a p r i m e r a , y f e -
gunda parte de e l T h e a t r o de los D i o f e s , de los quales es e l
exetnplo facado de l a fegunda parte l i b r o 5.

Atrevi/e Fhaeton , tan fin m i r a r l o , $##?' A


Aponerfe en el carro , que es eternOf $$?lt%%& B
Sin faber el camino , n i a t i n a r l o : i&3-t$?% A
T ajji por no alcanzar aquel govierno, $0&%i B
N i el fuego, que echa el C i e l o , divifarlot ^^sr A
Qued abrafado en fuego fempiterno. f^Jf** B *

CAPITULO LXIX.

DE LAS OCTAVAS RIMAS.

E S t e genero de C o p l a fe l l a m a O d a v a , porque fe compone de


ocho verfos. E s m u y ufado en E f p a a , y m u y propofito en
las C o m e d i a s p a r a r a z o n a m i e n t o s , y O r a c i o n e s , y fuera de ellas
para D e f c r i p c i o n e s , E n c o m i o s , glogas, y p a r a H i f t o r i a s fegui-
das, y hay de ellas varias fonadas. Q u a n t o las c o n l o n a n c i a s , los
feys verfos primeros h a n de i r t o r c i d o s ? y los dos poftreros c o a -
fonan-
92 ARTE POTICA
femantes entre si} y h a n de rematar l a O d a v a con alguna fetiten,
ca i d i c h o , que dexe c o n fabor , y g i l o a l que la lee. Todas
las partes de el l u t r e P o e t a D o n A l o n f o de E c i i l a puedes to-
m a r p o r essttjplar , c o m e n z a n d o de ela O d a v a :

Salga m i trabajada voz , y rompa ^S^J A


E l f o n confufo , y mifero lamento ^^ B
Co? eficacia , y f u e r z a , que i n t e r r o m p a ^ E^1 A
E l celefte y y terrejire movimiento: %%%%%% B
L a f a m a con f o n r a , y clara trompa *^&^5 A
V a n d o mas f u r i a m i canjado aliento, %%%%%% B
D e r r a m e en todo el Orbe de l a t i e r r a l^&^J G
L a s armas , el f u r o r , y nueva guerra. fc&j %%$ C

P o r q u e en l a figuiente O d a v a , que compufo u n Cathedrako


de H u m a n i d a d de B a r c e l o n a a i n g e l de las E f c u e l a s Santo
T h o m s de Aq'uitto, c o n c u r r e lo equivoco con lo contenciofoj I
t r a i g o , paraque i m i t e n ios novicios Poetas , que q u i e r e n com-
poner c o a toda perfecciona

O Thomds f S a l - P i c a n t e en lo guftofoj
S a i p a r a m i t i g a r l a lozana^
S a l p a r a f a z o n a r lo mas fabrofo}
S a l p a r a fecundar fabiduria?
S a l Thoms 3 todo S a l , todo g r a c i o f o j
S a l p a r a hacer ejfril l a heregia;
S a l p a r a prefervar de todos maieSf
P o r mas que peligrofos , m o r t a l e s .

O t r a c o n f o n a n c i a pueden tener las O f t a v a s R i m a s de eligtnente


m o d o : hacen u n a m i f m a c o n f o n a n c i a el p r i m e r verfo * quarto,
q u i n t o , y e d a v o j y los dems hacen o t r a , como en ela de la
fegunda parte de el T h e a t r o de los D i o f e s j que v i e n e n er dos
Quartetes i n v a r i a r l a confonancia

Sale el A u r o r a de f u l u z vijiiendo fc&l A


L a s mifmas perlas , que el Oriente c r i a ; !$&} B
V a f e llenando el Cielo de alegra, ^l^ B
Vafe l a tierra de beldad cubriendo-. *$** A
L a s claras fuentes s y los os cor tiende f^i^i A
l*i
ESPAOLA, i>3
t a s plantas efmaltandofg por fia,
L a s avecillas fuuando el d i u .
Con arrnoma l a nueva l u z hiriendo.

TT cea veces cononancia e l fexto , y feptitno i l i n d a de ios


dems como fe h a l l a en i a p r i m e r a P a r t e de el T h e a t r o de los
Diofes.

C A P I T U L O L X X .

D E L O S S E K / E N r E S OS.

I L a m a n los Italianos ServenteGos uns Quartetes f e m e -


^ jantes los q u a t r o primeros verfos de l a O t a v a , de los Temp. f o l ,
quales multipiicaos fe fuele hacer u n a l a r g a n a r r a c i n . D i e - 34.cp. 3 5 .
r o n b s e e n o m b r e , porque r v e n d o d o s , i n o a o s , por fer
compoficion de poco a r t i f i c i o . O t r o s los arnan Sermonteilos,
por e l ienguage tofcoj y montasj en que muchas veces fe c o m -
ponen. E a elle genero de verfo t r a d u s o algunos P f a l m o s u n R e -
Ugiofo Poeta. F f a l m . 19. Cosli enarrant , ^ c .

Los Cielos dan pregones de tu g l o r i a , m^ A


Anuncia el efirelado tus preezas^
Los dias te componen clara h i j l o r l a , ^-t^ A
L a s noches manifiejtan tus grandezas'.
N o hay h a b l a , n i Ienguage tan diverfo,
m*m B
Que las voces de el Cielo no d odo.
Corre f u v o z por todo el univerfo, ^f^ c
Su fon de polo polo ha difcurrido.

Pueden elos Serventefios l l e v a r ios dos pies Quebr-ados , como


los lleva a q u e l l a elegante O d a de O r a c i o , que t r a u x o ee
m i f m o A u t o r , l a q u a i hallar? entre las A n n o t a c i o a e s , que h i -
z o ei M a e f t r o F r a n c i c o Snchez fobre las O b r a s de G a r c i a f f o , U de A f -
cuyo p r i n c i p i o es ee : fonante por
confonante.
Beatus iile , & c . H o r . E p o d . O d e . 2. Licencia,
Dichofo el que depleytos alexadoy ^JS^J A que raras ve-
Q u a l los de el tiempo antiguo: *%$ B ces fe ha de
L a c r a fus heredades, no obligado ^#3*** A tomar.
l
P4 AKTE POTICA
A l logrero enemigo: '&J B
N i ' a r m a en los reales le defpierta, -fc^J e#J C
N o tiembla en la m a r brava: ^ O
H u y e l a P l a z a , y l a f o b e r v i a puerta i M i ^ C
De l a ambicin efclavat i^ O
Su gufio es oponer l a v i d crecida -fc&Jte&i E
A l lamo a y u n t a d a : i$| F
O contemplar qual pace defparcida {$&&!& E
E l valle/u vacada, l . ^f G

O t r o s Serventeios h a y c a d a uno de dos verfbs confonantes en.


tre s i , ios quales pueden i r fin C o l a , y c o n e l l a , y quando la lle-
varen } h a de fer ^ quatro , c i n c o fylabas , y ha ds concetat
c o n el Ser vente io ? que fe igue j y n o con e l que pafs,

Serventeio fin Gola

E n qu par , A b f a l o n , tu hermofurf # ^ A
T u gentileza v a n a i y tu locural ^l^" A
E l blanco cuello ^ l a amorofa frente, >$&&'&& B
L o s ojos , y el color de el roxo orienten ^f^ B
L a s hebras de oro fino , que hondsavanj -f^S1^ C
T con f u l u z l a v i / l a desiumbravanl ^il1*} C
T o d o pafs : no queda fino hifloria %%&%&& J>
D e t u i m p i e d a d , y obfcarecida g l o r i a . %%$ & & D

E n algunas C o m e d i a s de buenos Poetas he v i l o ufarfe ele ge*


E e r o de Serventeios^ efpecialmente quando u n a perona habla
f o i a s , y fe p r e g u n t a , y refponde : quando es t a i e l afefto, con
que h a de h a b l a r , que pide pocas p a l a b r a s , y f e n t i d o s : pefo no
h a n de er m u c h o s elos v e r f o s , que c a n f a r i a u prefto,

Serventeio c o a C o l a .

Como l a f l o r , quefale l a maant %%$%%% A


Con el roci frefco muy lozana^ &&&!& A
Quando abierto ,^, B
E l capullo , defcubre el encubierto fc&&S'J' B
Teforo , y hermofea el prado , o huerto, >&%$%%* 8
Sucediendo ^>j C
Un
ESPAOLA. 95
V n col^ofo d i a , v a encogiendo ^&^ C
L a s hojas , y el vigor enflaqueciendo: *%*%%* C
Deffa fuerte f& D
l mozo mas gallardo , recio , y fuerte, %%& g^j D
Q u i t a el hrio l a e d a d , a l fin l a muerte, i^s^ D

C A P I T U L O LXXI.

DE LOS SONETOS.

L Soneto es l a mas grave c o m p o l c o a , que h a y ea la Poefa


Efpaola: y por effo ele n.ombres que parece c o m u a todo
geaerb de C o p l a fe da por aiitoaoTiai,a efta. * E f t a d e u o - A n t , T e m p ,
miaacioa de Soneto , vocablo T o f c a a o , y dim'mutivo ( c o m o folt j . p. 2.
ienta el Ciftie de A p o l o ) fe apeopria efte genero de P o e f l a i por-
que uena mas grave , que otea n i a g u n a c o m p o u r a . * D e oc-
diaaEio no lleva ao un foio coacepto , y elle d i f p u e ^ o de t a l
mancra,que no fobre^ni falte n a d a . * Segn C i f n e de A p o l o no fe
puede continuar en Sonetos m a t e r i a larga,porque c a d a concepto
fe ha de eomprehender en n a Soneto. * R e c i b e c o m p a r a c i o n e s ,
femejanaas, preguntas , y refpuellas, y lrve para quantas cofas
quiiere uno ufas de !j p a r a a l a b a r l o vtuperars para p e r f u a d i r ,
difuadir , p a r a conoiar , y a a m i a r ; y finalmente p a t a todo
aquello, que icvsn ios E p i g r a m a s lataos. H a y muchas maneras
de Sonetos: conviene aber Soneto S i m p l e , D o b l a d o , T e r c i a d o ,
con C o l a , C o n t i n u o , E n c a d e n a d o , c o a R e p e t i c i n , R e t r o g r a d o ,
de dos leaguas , * con E c o s , de tres L e n g u a s . A c r o t i c o , y de
otras diferencias , eto es Septenario , y c o n R e t o r n e l o . *

C A P I T U L O LXXII.

D E E L S O N E T O S I M P L E .

S O n e t o S i m p l e es , el que c o m u n m e n t e fe u f a en Efpaa , el
q u a i fe compone de Pies , y de Bueltas. L o s ocho verfos
primeros fon los Pies ; y de los feys l t i m o s fe hacen las B u e l -
t a s , de c a d a tres u n a B u e l t a . L o s Pies h a n de concertar ( p r i -
naero, q u a r t o , q u i n t o , y odlavo) (fegundo, tercero, fexto, y Cep-
timo. ) L a s dos Bueltas no h a n de l l e v a r alguno de los confo-
antes , que v a n en ios Pies ( fino e l Soneto c o n t i n u o ) y p u e -
den
9<S ARTE POTICA
den travarfe en u n a de nueve m a n e r a s , c o m o fe ver en ios Soue.
t o s , que adelante p o n d r e m o s , y en las L i n e a s , y L e t r a s de eta

Pies.
Temp. f.yS, E l ayre frefco de el f a v o r humano, #){#! A
Que ahora os da de cara , y os recrea, ^& B
P o r bien que afpire , y favorable os f e a , '&%%!$& B
Que os fitva ? y os adore el mundo vano ^# A
Badta . L a f o r t u n a fe os r i a f y pare ufano, f^f1^ A
Que en vos toda fe emplee , y en vos crea ^M B
Su rueda os fuha , quanto f e defea, "S^^ B
T a l l i l a tenga queda vue/ira mano'. f^^ A
B u e l t a 2. Tendris l a v i d a , el tiempo , y l a memoriat %%%%%$ C
Que no pajfa^ H a y que no, que paffa preflo, ^'E^ D
Q u e el tiempo v e n c e , y figue l a v i C i o r i a : i##l<Si C
L a ultima S todo en breve torna de otro gefto, ^f^- D
confonancia Bufe i i Ja c e l e f i i a l , y eterna g l o r i a , ft^^l C
na parece T en f o l a aquejla emprejfa echad el reflo ^'S^ D
ufada f pero
el P s t r a r c h a C o n f o n a n c i a s de ias Bueas.
l a u. # D ^ C ^ C *fc C .^} C ^ J C ^ l C . ^ C .
Soneto 74.. $3 C S * ! D 3 D S^ D . ^ D f^* D f ^ C f^} D .
* Oy l a ^ E - g ^ D ^ E #$ E * * E f ^ E # D ^ b j D ,
f e x t a es l a *> D ^ } C ^ E >s#3 H #S^f C , .g^l C i ^ D g^J D
mas ufada. ^ E ^ D . ^ f D ^ J D ^ ^ D f < ^ S ^ ^ E ^ ) j C .
fi* C l^ D | * j C # C ' ^ E ^ - D g ^ E ^ C.

C A P I T U L O L X X I I L

DE LOS SONETOS DOBLADOS.

A y otros Sonetos, que l l a m a n D o b l a d o s j porque doblan w


. eonfonancias c o n ciertos verfos Q u e b r a d o s , que fe *eS
a a d e n , l o q u a l no tienen ios Simples. T r e s gneros de ellos po-
ne A n t o n i o de T e m p l o , y de c a d a uno pondremos a q u i u n exet0'
p i , paraque p o r ellos fe e n t i e n d a n .

P r i m e r genero de Sonetos D o b l a d o s .
^ E n ee p r i m e r genero c o n c i e n a n ios verfos de los P i e s , ^
g u n d o , f e x t o , f e p t i m o , o t a v o , y deceno entre s i : y tercero,
guar-
E S P AO L A , 97
to Quinto, n o n o , d c i m o , y u n d c i m o de o t r a parte, de los
^U 1 3 fon Quebrados el f e g u n d o , quinto , o d a v o . y u n d c i m o .
| U ias j3usiras hacen c o n f o n a n c i a el p r i m e r o de l a p r i m e r a , y
It'mo &z !a ^S"11^3 5 Y ei feguno , y tercero de l a p r i m e r a , y
u " |mero de la fegunda ; el q u a r t o de l a p r i m e r a , y el fegundo^
6 tercero de la fegunda, de las quales fon Q u e b r a d o s e l tercero*
y fepttno , c o m o :

A l amor mundano.
Pies.
Amor i e* l*0 en tierra folapado} <&%& A
Ladrn diffimuladOf
Ponzoa entre l a dulce miel metida^ ^ ^ B
Serpiente en frefcas yervas encogida, <^^ B
Que da mortal h e r i d a ; tf B
Hondura en el feguro , y ancho vadat <+%%?> A
Leonjuto a l camino agazapado. llf^^l^ A
De hombre f a t i g a d o .
Centella entre las pajas e/condida; 4&$?> B
Halago , con que muere nuejlra vida$ *&.%& B
U n i r ada fin faida',
Cajlillo , que debaxo efld m i n a d o i Buelt 1
Celada de enemigos en l a Sierra',
F i n g i d o lamentar de C o c o d r i l l o ,
Candela fin p a v i l o ; S u e l t a 2,
Veleta de tejado v a r i a b l e :
D e luna por torcer delgado h i l o ;
Engao manifiefto , y deleytable} m* E
Calentura incurablei
Promete p a z , mas es l a m i f m a guerra.

Segundo genero de Sonetos doblados.

* L o s verfos de los Pies de ee Soneto tienen entre s u n a confo-


nancia el p r i m e r o , feguado , q u a r t o , f e p t i m o , c d a v o , d c i m o ,
Y undecimoj y o t r a , el tercero, f e x t o , n e n o , y duodcimo^ y fon
Quebrados ei f e g u n d o , q u i n t o , o d a v o 9 y undcimo. L o s de las
d e l t a s conciertan ei p r i m e r o , y fegundo de cada u n a ; y l o s
Creeros , y quartos de las dos , endo Q u e b r a d o s los fegundos3
como-, *
G A
98 ARTE POTICA
Pies.
A los I n o c p t e s .
N u e v o efquadron de gente fealadcii f c S ^ A.
T i e r n a , y no aco/iumbrada ^^ A
^ 2 exericio duro de l a g u t r r a , id&W* B
L o s filos de l a mas cruel efpadf ^fiSS^ A
Que f u en el mundo ufada, (1 A
S os dexar poner el pi en l a t i e r r a , ^ S ; ^ 3
B a t a l l a a t r o z , fangrienta ? j defajirada Sif^^ A
F u b l i c a n : o fagrada> tjf A
T paerte compaa 5 en quien fe encierra i^S?^ B
L f l f o r t a l e z a , j? gracia a n t i c i p a d a , lS&'%& A
a i j i dd / uia amada*, ^^ \
Que vuejtra M a d r e en defenderla y e r r a : ^^'^^ B
E l N m o que fea nacido ejl l a mraf MS^ ^
X1 por vofotros rm'm, ^^ G
. , M i r a n d o que vofotros degollados, ^ S ' ^ ^ Q
Buelta i* ^ u a l v i i i m a , por l factificados, M%$& D
D e el P a d r e m i t i g i s la j u j i a i r a i i^^^ C
T quanto mas f e a i r a ^ ^ G
E l R r y , j / m j M i n i f i r o s defalmados, <&.%$* D
Musita 2 , M a j /o?i vueftros triumfos afamados. <&&$& ^

T e r c e r o genero de Sonetos d o b l a d o s .

* S o n de u n a m i f m a conbnancia los Pies de efte Soneto elpn*


m e r o , q u a r t o , feptimo , y dcimo 5 y de o t r a , ei iegundo, tet*
cero , quinto , fexto , o t a v o , nono , undcimo , y duodcimo)
de ios quaies fon quebrados ^ ei fegundo , q u i n t o , odavO) yun'
d c i m o . L a s de las Bueltas c o n c i e r t a n p r i m e r o de l a primera,?
tercero de l a fegimda i el fegundo s y tercero de l a primera, y
poftrero de l a e g u n d a ; el u l t i m o de l a pj-imera j y primero,51
tercero de l a fegimda : y fon quebrados el tercero de la prnne'
r a , y ei fegundo de l a fegimda , como: *
Piep.
Vehaxo de un A l i f o , donde el viento
Suavemente entraba,
T un manfo* y apacible fylvo daba,
Templando de el calor el crecimiento,
Sobre l a yervo efiaba 4% 3
ESPAOLA 99
E l bello Vfne echado , do gozaba, &'&f* B
Con Tyrfo , y Coridon de el frefco aliento'. y f ^ A
Cada uno guardaba ^ 8
Sk hato , 3^ defde a l l i le acarreaba, tS^4 B
T quando acometa el lobo hambriento, ^ ^ B
L a honda difparaba, ^ ^ B Buelta i .
T el hurto de los dientes le facaba, ^ ^ B
Todos tres eran mozos cuidadofos, &&? C
Sueltos en el correr * y diligentes, ^ ^ D
Rhujlos, ^ valientes'. ^ O Buelta 2.
E el ocar /oj caramillos ieftros, i$0* ^
T ew d haylar a todo fon maeftros: <&&%$& E
liefabios t 6 finiefiros, u^ g
D e orpej zcgalejos codiciofos, j^** Q
i ello no llegaban los dientes, tfe^ -P

E l primer genero de eftos Sonetos, q u i t a n d o los Pies quebrados,


l l e v a las confonancias de el Soneto imple ; y los otros dos , ias
de el Soneto terciado , de que a h o r a trataremos. L a s Sueltas
pueden travarfe de i a manera , que el P o e t a quifieta , c o n tal.,
que fe aada en cada u n q u e b r a d o , y l l e v e n los enteros a l g u n a
de las confonancias a r r i b a d i c h a s ,

C A P I T U L O L X X I V .

D E E L S O N E T O T E R C I A D O .

S O n e t o T e r c i a d o fe l l a m a aque 1^ cuyos Pies v a n terciando en Temp, f o h


las confonancias , fin que fe p a r e n , y c o r r e f p o n d a n dos ver- 10.
fos j u n t o s , y fin que hagan c r u z , como en el Soneto lmple. D e
elos hace algunos el P e t r a r c h a , y fon graciofcs , porque l l e v a n
hafta las Bueitas las confonancias primeras de i a O d a v a R i m a ;
pero las Bueitas fon libres , c o m o hemos d i c h o atrs.

A l a C i r c u n c i f i o n de C h r i f t o n u e l r o Seor.
Pies.
Jefus Circuncidado ? D o j herido* ^ . ^ A
L a v i d a con prenuncios de l a muertet ^ ^ 5 ^ B
D e fangre el foberano Sol teido* &&%& A
Sangrado el [ano , enfiaqiiecido el fuerte2. iS&'?* B
G 2 Si-
loo ARTE POTICA
Buelta i . Sujeto el U b r e , el vencedor rendido2, V ^ ^ h
Con f u m m a d i g n i d a d tan haxa fuertel ^"^^i B
H e r r a d o el Rey , el (i ero o efdar ecido*. td&dP* ^
O D i o s , por que ajfi quieres deshazertel is'&.'Qto Q
Buelta 2. S i n duda , humano f u e r z a no h-fiara rf&$^ C
J u n t a r en uno extremos tan dijtantes'. t&!Q:& D
M a s aquejlas tan heroycas hazaas @S'l^ E
Ve/cubren el ardor de tus entraas, td&ffi E
Que par a amar m i l mundo s on baft antes, $%& D
T aun de ellas infinito amor obrara. ^g^ C

C A P I T U L O L X X V .

DE E L SONETO C O N COLA.

L Soneto con C o l a lleva tras c a d a dos Pies , y tras cali


B a s i t a u n quebrado > que fon las C o l a s de el Soneto. Ek
Q u e b r a d o s pueden fer de q u a t r o , de c i n c o fylabas , y nok
de concertar con los P i e s , lno ellos entre s i . D e fuerte, queeii'
t r e i o s F i e s j y fus Q u e b a d o s j y entre las Bueias, y ios Quebr
dos de ella h a y a diferente c o n f o n a n c i a . Y aun los Quebrados de
los Pies no h a n de concertar con los de las Bueitas. Y puede ha*
cerie ei Soneto con mas, menos C o l a s , C r u z a d o , Terciadoi
C o n t i n u o , como el P o e t a quilere.

D e las perfecciones de l a V i r g e n n u e r a Seora.


Pies.
"Los ojos de honefiifiima F a l o m a , <&^ A
O de el oCavo Cielo las Efirellas ^ ^ B
Relumbrantes: ^ C
L a frente de l a A u r o r a , quando ajfoma
A las granadas las msxillas bellas
Semejantes'. <d& c i
L o s labios qual Carmn deshecho en goma, A
P a l a b r a s , y meneos de doncellas B
N o arrogantes:
E l pecho qual conficionada p o m a ,
^ C l
L o s pies quales Rubes, que dan centellas,
O Diamantes,
Buelta i . L a efiatura qual de una h er mofa a l m a ,
r
nSPAOLA. iqi
f de wcrfil el blanco cueio , y manoSf <#l^i H
Son dote de e/ie cuerpo Sacrofanto '%%>*&& F
De M a r i c a $$& G
Porque los i n t e r i o r e s , y de el a l m a , i$&m D Buelta i ,
y e n i d z Cherubines Soberanos *&#* E
y /oj cirWr , ^ws j a o fijedle M n f o <&J ^ F

C A P I T U L O L X X V I .

DE E LSONETO C O N T I N U O .

E L Soneto C o n t i n u o folo fe diferencia de el fimpe , t e r c i a -


do, en que tiene ios confonantes de ias Bueltas de ei m i f m o
genero , que ios de los Pies , y por efo fe i i a m a C o n t i a u o , p o r -
que ios contirma con los de los P i e s , * concertando el p r i m e r a
de la primera B u e l t a , con e l porero de los Pies : y el egundo
con el p e n l t i m o ; y ios dems van t e r c i a d o s , cornos *
Pies,
Ceniza fpmtada , v i l m i x t u r a t ^4 &#* A
Hombre de polvo ? y lagrimas f o r m a d a , ^l^ B
P o r ley d i v i n a muerte condenado: S^g^ B
P o r qu no pones freno d tu locura*. I # S^1 A
Comienza y a llorar con amargura f^fc^ A
L o mucho y qus D i o s tienes enojado, -g^^ B
L a mala v i d a , el tiempo m a l gajiado, -i& #3 S
S i no te quieres ver en a p r e t u r a , C^'&S^ &
Llamndote eft lafepultuTaf #?^ ^ Buelta i .
L u g a r eftrecho do f e r enterrado ^^ S
Deleyte y h o n r a , m a n d o , y hermofura, #I&;M ^
T quanto en e/ia v i d a es efiimado: 'E^^ B Buelta 2
E l a l m a es i m m o r t a l , y Jiempre d u r a , ^ | ^A

E n f o l a ella emplea tu cuidado. ^>5S^ B

CAPITULO LXXV1I.
DE E LSONETO ENCADENADO,
P i d e ee Soneto , que ei P i e fegundo c o m i e n c e por a l g u n a
diccin > qus fea confonane de l a u l t i m a de ei P i e prinseraj
G3 J
io% ARTE POTICA
y que fe v a y a n eslavonando de efta m a n e r a b a i l a efin:y pueden
i r en los Pies las confonancias de ei Soneto ( i m p l e , las 4e m
t e r c i a d o ; afi en el p r i n c i p i o , como en el fin j y por efo ei pc.
m e r verfo h a de c o m e n z a r por d i c c i n , que haga conbnaneia
con los dems p r i n c i p i o s de los otros verbs , y ei primero deias
Buetas de l a mifraa manera. D e donde n a c e , que en las Buei5S
no fe pueden hacer fino folas das confonancias , porque las de.
ms no fe compadecen c o n l a encadenacin.

A l a Sabidura. Pes.
P l u g u i e r a D i o s ^ que en t i } Sabidura A <&$ B
( G u i a de el a l m a 5 y celeftial lumbrera ) B ^5 A
H u v i e r a y o empleado el largo diaf A .^j B
L a f r i a noche , e tiempo , que p e r d i e r a , B .^3. A
T u v i e r a con tu dulce compaa A ^feg B
A l e g r i a en lo adverfo , y p a z entera: B ^ A
V i e r a lo que no v i quando creta, A $$& B
Q u e vela ^ lo que ver jams quijiera. B t&i A
S u e l t a 1 " Vencido de ignorancia , pobre , y ciego C ^ D
E n t r e g o t i el ingenio envejecido, D f"^ C
Defpedido de el o c i o , y vano juego, C ^D
B u e l t a 2 Rugate le recibas , que aunque ha Jido D %%& C
P e r d i d o p o r f u g r a n defaffojjiegQt C ^} D
Sojjlego ha de hallar t i rendido. D {^>J G

CAPITULO LXXVIII.

DE EL SONETO CON KEPETCON.

A y otros Sonetos, que repiten l a u l t i m a d i c c i n del un verfo


en el p r i n c i p i o de el otro j de m a n e r a que l a diccin repe*
t i d a trave, y haga fentio con las palabras de ei verfo antecedefl-
e , y con l a de el que fe figue. S o n graciofos ellos Sonetos, y W'
cuiofos ; porque pide cada P i e f u featencia : y puedenfe hace,:
C r u z a d o s , T e r c i a d o s , C o n t i n u o s , y de otras maneras.
Pies.
G u a r d a mundo tu flaca f o r t a l e z a , &&?#* &
^fortaleza de carne no l a quiero, C^'^ ^
Quiero f e r v i r aquel , en quien J efpero, |^&*i ^
Efpero har de r o b l e m i flaquezai 4^^*-^,
Fl&'
ESTAnOL, 105
poqueza en l a v i r t u d es g r a n v i l e z a , fc&&i& A
V i l e z a no confente un Cavallero, <&3 c ^ B
Cavallero en l a f a n g r e no en dinero, *f** A
Vinero 1 que obfcurece l a nobleza, *^i^ B
Nobleza verdadera en D i o s fe h a l l a , ***& C Suelta
Hllala el que si mifmo defpreciando, #|f#i D
'Preciando a f o l o D i o s , en l fe honra. #?<&$ E
H o n r a Dios d los fuyos , quando calla, <^f^ C Buelta 2.
Calla > poique enfencio ejl ayudando, W$0 D
Dando p a c i e n c i a , y honra en l a deshonra, f ^ ^ E

C A P I T U L O L X X I X .

DE E L SONETO RETROGRADO.

E N el Soneto R e t r o g r a d o c a d a verfo h a de l l e v a r tales d i c - Temp, f o L


d o n e s , y fentencias, que ledo l derechoj y a l revs, por ih
a b a s o , por a r r i b a , f a l t a n d o , arreo , haga fentido , y c o n -
venga con los dems , y fiempre fe guarden las confonancias9
y numero de Sonetos. D e donde fe i g u e , que de u n Soneto foto
fe pueden hacer m u c h o s , i fe a c i e r t a leer de las m a n e r a s , que
puede fer ledo. H a c e n f e elos Sonetos mejor en l a f o r m a de e l
Soneto Continuo , que no en l a f o r m a de ei S i m p l e 9 en l a q u a l
el efte exemplo,

A l Santifimo N o m b r e de Jefus.
Sagrado Redemptor , y dulce Efpofo, F {#| A
Peregrino , y fuprem Rey de el C i e l o , G {<g>| B
Camino c e l e j i i a l , firme confuelo, G ^ B
A m a d o Salvador , Jefus graciofo: F ^ | A
V r a d o ameno , apacible deleytofo, F .^ A
F i n o R u b i engajiado , fuego en y e l o , G f^. B
D i v i n o amor , paciente , y fanto zelo, G .g^} B
Dechado perfsiffimo * y gloriofoi F -g^ A
M u e f l r a de a m o r , y caridad f u b i d a H f^ C B u e l i a t:
D i j e i s , Seor, al mundo, hacindoos hombre^ I %%% D
T i e s r a pobre , y humilde a vos j u n t a n d o , h -S^ E
Venijle hombre , y D i o s , amparo , y v i d a , I && G BueH& 2*
N u e j l r a v i d a , y miferia mejorando', H *<? E
E n c i e r r a tal grandeza tal renombre. L fgi D
G4. CA-
104 ARTE P O E T I CA
C A P I T U L O L X X X ,
DE E L S O N E T O D E DOS L E N G U A S .

P U e d e n e t a m b i n hacer Sonetos en os lenguas , comp0,


niendofe parte de los verfos en uaaj y parte en otra, (0
que es mas d i f i c u t o f o ) componindolos de tales d i c c i o n s s , q^
j u n t a m e n t e p e r t e n e z c a n a avnbas leagaas. E x e m p l o de losprU
meros puede fer ele , que hall en u n A u t o r I t a l i a n o atitiquiSl,
m o j e n ei q u a l fe m e z c l a !a lengua I t a l i a n a , c o n u n a de lasque
fe u f a b a n en F r a n c i a en fu tiempo.
Pies.
-
P l u s g r i f m r t i r del enemic fe prent} %%$%%% A
(uanto piu fe receve dal fao bene: #S#<S3' B
M e t o efentta che de amico vene, '%%^ B
Cha fcds bafter cum englei attent, $$&&& A
D e plaifioffe non eda f a r lament f^E^ A
C h i m a l ricordar re fe convene, %le'$& B
E como el mare tipffn non tee l^i'&S^' B
E n f i moau ejur gor Jans droit content. %$%$$& A
Btie/ffl i . Sempre fe torce homo che faliace E^f^J G
D a m e r penfer che f o r de bon ley <&%2% ' %>$ D
E l a rea mente ma non vive tn pace ^&^ C
Belta 2* M e m b r e petet lingua enere f u l &S^f^ D
M a de g r a n f a t i lingua fpeff face M ^ S#| C
K a r pitet f e u gran f a l a de elioy, <%%%%%% D
% E s e m p l o de ios Sonetos j qaQ pertenecen dos ses.guasj pu^8
fer ele L a t i n o ? y E f p a o & , que qompufo m i M a e r o , el Do&ot
F r a n c i l c o L i a u r a d o ^ e n honra de la V i r g e n j y P r o t o m a r t y r Santa
E u l a l i a j P a t r o n a e l a EsrcelenUImia C i u d a d de Barcelona: Ble
es verdadjque l a e f c r i t u r a de l a u n a / ^ de la o t r a lengua}foidus*
ffentes : pero bafta que lea una , ca u n a l a pronunciacin.
Pies.
O f u r i a de D a c i a n o \ tus infolentes $%%$& A
MintftrQs infernales proclamando; %%%& 8
E u l a l i a vigorofa publicando '&^t^ S
Celefte N u m e n , Gracias excelentes. <e&l*i A
T u inventas penas grandes , diferentes, f3f* ^
Graves , triies dolores machinandoi -^f^*
Eula-
ESPAOLA. 105
E u l a l i a myfleriofa frequentno ^1&&l B
Dulces fuaves amores evidentes. i^S^J1 A
Quantas fabricas tu , f u r i a i n h u m a n a , ^^ C Bue/fl i .
De tormento quimeras infernales, 4e#*t#* D
J J l u t a ) fraudulenta t cautelofa: ^&i E
Tantas multiplicas ( necia , uanfl f ) ##! G Buelta 2,
Corona e M m t y r i o celejiiales, '%ij& D
Sflwa E u l a l i a triumfando vittoriofa. | ^ i <^ E

^No folamente fe componen de dos lenguas las Poefias I t a l i a n a s ,


a o tambin ios Poemas efpaoies de quantos gneros iximoss

C A P I T U L O L X X X L

DE E L SONETO E N TKES LENGUAS.

P u e d e n componerfe articiofiffimos Sonetos en tres lenguas,


con el perfelo f e n t i o eu cada lengua , ieud u n a tiifma
iccion igoificativa en todas tres. T o d o el artLficio conie > en
que ias dicciories ( c o n la m i f m a 5 diferente fignificacion , for-
mando el periodo ( ilgnifiquea pe.rfedameae? y fe acomoen a l
affumpto, como el exemplo, que D o n J a y m e e P o r t e l ! , y F o n t ,
Alunino pentiErno e el D o t o r F r a n c i f c o L l a u r a d o r j i a c cu. las
foemnes fieas^ que todos ios aos c o n f a g r a l a t a n f a b i a , c o m o
devota A c a d e m i a T h o m i f t i c a fu A n g e l i c e M a e t r o j y tiene per.
fediffirno featido en lengua C a h a l a i i a , , E l p a o i a , y Latina

Soneto,
D e Mufica Cathalana , Cafteliana , y L a t i n a ,

Sol de A q u l n o , de Sphera peregrina^


H e r o i c a , excefa , clara , p r o d i g i o / a ;
G l o r i a de I t a l i a , G r a c i a myjleriofa.
A r c a de Sciencia , F a m a de doCfrina:
Cathedras de infinita D i f c i p l i n a ,
A c a d e m i a de Sapiencia g l o r i o f a ,
dethodps de Obediencia religiofa,
Thronos fundas de / a c r a M e d i c i n a .
S i de latas Sentencias tan profundas: Buelta i .
S i tufrsquentas Citharas Phebeas,
Si
io^ JKTE POTICA
S i A p o l l i n e a s , cantas circunftancias:
B u e l t a 2 A m p l i f i c a , Thoms , venas fecundas
A d m i m j i r a Poticas ideas-.
M t r i c a s reprefenta confonancias.

C A P I T U L O LXXXII.

D E E L SONETO CON ECO, '

' A c e n f e t a m b i n Sonetos c o n E c o j de fuerte, que cada verb


acabe en l a voz de ei E c o , l a q u a l h a de fer termino de la
d i c c i n , que procede , y cortada de ella ha de tener fu fignifica
c i o a entera , como en efte, que h i z o u n inigne P o e t a en las Exs-
quias de l a SereniTima R e y n a D o a A n a de f e l i z m e m o r i a .
Pies.
M u c h o l a M a g e f l a d [agrada a g r a d a , ,#3,^ A
Q u e entienda quien ejl el cuidado d a d o , $&&%$& B
Q u e es el Rey no de ac prejlado eado, %%%&& B
Pues es a l fin de l a j o r n a d a n a d a j # A
L a S i l l a real por afamada a m a d a , , -^l'l^ A
E l mas f b l i m e , el mas p i n t a d o a d o , f^M5? B
Se vee en fepulcro encarcelado e l a d o , {^^ B
S u g l o r i a a l fin por defechada e c h a d a . #$!#} A
B u e l t a i E l que v e r , lo que ac f e adquiere q u i e r e , i^&^ C
T quando l a mayor ventura t u r a , ^^ D
M i r e , que Reyna t a l f o t i e r r a t i e r r a : ^ S ^ B
B u e l t a 2. T f i el que ojos oy tuviere viere, 'S^'^ C
P o n d r , mundo , en tu locura c u r a 'E^1^ D
Pues el que fia en bien de tierra y e r r a . t^S^i* E

Puedeafe hacer ios E c o s de muchas maneras , c o m o fe ver es


el t r a t a d o p a r t i c u l a r , que de ellos hacemos.

C A P I T U L O LXXXIII.

D E E L S O N E T O ACRSTICO,

A Q u e l Soneto fe dice A c r o l i c o ( l o m i f m o digo de qualquier


genero de Focias) cuyos verfos contienen , ei nombre
o i o , d n o m b r e ? y atributos de el e b j e t o , quien e dirige
la
ESPAOLA, io7
I poefia i unas v^ces t o m a n d o i a p r i m e r a letra de cada v e r f o ,
como el Oguiente : otras las primeras , y i a u l t i m a : crasj mas
de as d i c h a s , ias intermedias 9 c o n elias f o r m a n d o cruces , c o -
lunas , n otras figuras ; los quaes M e t r o s , fs fe f o r m a n c i n c o
colunas de letras * fe d t i t u l o de Pentacrofticos. E l exempio es
de ias Nenias reales s e! q u a i compufo D o n F r a n c i f c o de J u e n t ,
v de V e r g s , con las iettas : C A R L O S R E Y J U S T O .

Pies.
CiOtre ligero a celejfe Efphera
]>mante girafol de el f e r D i v i n o t
pJeyna en Solio mejor , que te previno
f a con/iancta f e l i z de tu catrera^
OJiciofo el refpeto te vneta,
S u p e r i o r los fueros de el deJlinot
psegentado de el Orbe criftalino
ttdypticas de l u z defde tu hoguera^
i n a l t e r a b l e E/paa en adorarte; B u e l t a t*
t-iUrifdicciones bufca , que cederte9
<\lendo perdida en t i f u mejor parte
s o l i c i t a fu A m o r , eterno hacerte? . iSuelt **
Hhrono formando en s t , que dedicarte,

O en l a g l o r i a otra Efpaa, que ofrecerte, *

C A P I T U L O LXXXIV.

D E OTRdS DIFERENCIAS D E SONETOS.


A y otras diferencias de Sonetos, que u f a n los I t a l i a n o s , co T e m p . f h
m o fon ios que llevan los vetfos de fete fyiabas^ que l i a - i 8. 1 9 .
m a n ellos S e p t e n a r i o s , * c u y a c o n f o a a n c i a fe o m i t e por fer
la de el Soneto fimple , de el t e r c i a d o ; y los que parte los
llevan de iete , y parte de once 5 los que l l e v a n R e t o r n e l o ,
que fon dos verfos aadidos defpues de ias Bueltas, y c o n c i e r t a n
entre s i , y no c o n los Pies de el SonetOj n i con ias B u e l t a s , u n o ,
folo , que c o n c i e r t a c o n el u l t i m o de l a fegunda B a e k a ; u n o ,
y otro , como en ele de l a P o m p a f u n e r a l de D o a I f a b l de
Borbn digniflima E f p o f a de P h e l i p e IV".

Son-
10 8 ARTE POTICA

Soneto con R e t o r n e l o .
E f l e grandiofo T m u l o erigido. Pies.
Fnebre pompa de chrijtiano afefto,
A l mas hermofo , y a l mayor [ugeto,
Que injuflo triumpho de l a P a r c a h a f i d o .
EJie con/igo mifmo compefio,
D e lealtad , y de amor piadofo efefto
F une/lo O cajo es oy de el mas petfeo
Sol s que gozar Efpaa ha merecido.
Con un golpe mortal > en breve inflante
A l gran Philipo t fu divina Aurora,
L a L i s francefa , l a beldad galante,
Buelta i. Q u i t , llev la muerte robadora:
M i fi en eterno Imperio b r i l l a n t e .
Tantos de g l o r i a grados athefora,
B u e l t a *v J?araque Efpaa l l o r a
A Ifabl de Borbn , que muerta y a z e .
S i al Cielo F n i x i m m o t t o l renace2,*

C A P I T U L O L X X X V .

DE LAS CANCIONES. ^ ^ ^

t A n c i o n es n o m b r e genrico , por el q u a l fe fignifica quai


q u i e r a compofcion de yerfos para cantar. T o r a a a l e ya los
Poetas itaiarios por tres maneras de c o m p o k o a e s j que iaraan
C a n c i n feguida , B a t a l l a 5 M a d r i g a l ; las quales el Petrarcha
fiempre Hama C a n c i o n e s ufan4o de el n o m b r e c o m n por ^
Particulares.
Temp.foL A l g u n o s h a n penfado , que es libre a q u a l q u i e r P o e t a , hacer
2 5 . p a r . 2. en las C a n c i o n e s las conbnancias, que quiiere 5 y no rae m f * '
v i l l o fean de efte parecer ios que h u y i e r e a ledo u n dialogil^f
que h i z o M i g u e l Snchez de L i m a , en el q u a l d ella lieencia,
y l i b e r t a d todos, y los que h u v i e r e n confierado muchas Can-
ciones , que a n d a n efcritas de m a n o de grandes Poetas. E n m
quaies hay tan v a r i a s , y tan diferentes cononancias, que pare^
n o hay l e y , n i m e d i d a c i e r t a en ee genero e Poefia : Pe'0
engaanfe en elo , c o m o en otras muchas cofas tocantes ^
A r t e . L i c i t o es i n v e n t a r nuevas C a n c i o n e s : pero no todos, B-
r no
ESPAuOLA. 109
no foos aqnelios, que tienen arte , >' p r u d e n c i a p a r a l o hacer, Temp. f o h
faben componer Tonadas , que convengan ias c o n f o n a n c i a s j 38.
nue inventaren. Y quando no c o n c u r r e n eftas circunlanciaS;. de-
be cada uno ufar de las C a n c i o n e s , y conbnancias , que u f a r o n
los Italianos mas infignes , de quien tomamos elos metros. AU
lo hicieron Bofcn , y G a r c i l a f f o , c o n fer tan fealados P o e -
tas 5 cuyas C a n c i o n e s , i bien ias m i r a m o s , no d i f c r e p a n cat
en nada de las de el P e t r a r c h a no foio en ias Elancias , pero n i
aun en los Remates ; j afi lo h a n hecho ios Poetas l a t i n o s ,
que de m i l , y q u m i e o l o s aos ea parte e c r i v i e r o n , que
iempce h s ^ feguido las medidas , y leyes , que en las O d a s de
Ocacio obfervaron. Pues paraque el P o e t a E f p a o l tenga exem-
plares ciertos , que i m i t a r , pondremos aqu l a m e d i d a , y c o n -
fonaacias de ias mejores , y mas elegantes C a n c i o n e s , que u f a -
ron los Italianos , lacadas de los Poetas j que er* I t a l i a h a n t e -
nido mas nombre , y a u t h o r i d a d ,

C A P I T L O L X X X V L

DE LAS CANCIONES SEGUIDAS,

T ^ S t e nombre da A n t o n i o de T e m p o las C a n c i o n e s , que TempJoL


llevan muchas E f t a u c i a s , y profiguen a l g u n a m a t e r i a lar- 2 5 . 2 6 .
ga , diferencia de ias B a t a l l a s , y M a d r i g a l e s , ios quales no p i -
dan argumento que fe dilate , y e x t i e n d a m u c h o . E n c a d a C a n -
cin ha de haver Eftancias , y R e m a t e . A u n q u e algunas veces fe
remata la C a n c i n c o n la u i t i m a E f t a n c i a , y no tiene o t r o R e -
m a t e . P u e d e n fer las Eancias quantas el P o e t a quiiere : a u n -
que de o r d i n a r i o no paffan de diex , de doce : y quales fueren
las confonancias en l a p r i m e r a E t a n c i a , tales fern en las de-
ms ; en a l g u n a efpecie de C a n c i n no fe a d v i r t i e r e o t r a cofa.
E'Aancia l l a m o u n a parte de l a C a n c i n , dentro de la q u a l h a y
todas ias c o n f o n a n c i a s , que pide l a C a n c i n , c u y a es la E i l a n -
cia. E l R e m a t e es u n a E t a n c i a pequea , que T e m p o l l a m a
B u e l t a , R e t o r n e l o , en que el P o e t a a i fin de l a C a n c i n h a -
b l a con e l l a , notando de a l g u n a f a l t a , que lleva , e x c u -
f a n d o l a , d i c i e n d o l a lo que h a de refponder, i a p u l i e r o n t a l ,
t a l t a c h a , & c . Y ea E f t a n c i a no h a de iievar las mifmas c o n -
fonancias , que ias dems. L a s confonancias feguidas fon p r o -
prias para glogas y E g l e g i a s , L a m e n t a c i o n e s , A k m , A l a b a n -
xas,
no AKTE POTICA
zas, C o o f e j c s . D s c r i p c i o n e s , y para cantarfe con diferencias (Je
veces , c o m o lo h a c e n los Italianos. D e c a d a diferente genero de
C a u c i n pondremos de o r d i n a r i o una f o i a E a n c i a con f u R ^ ^
te : p o r q u e a b i d a a q u e l l a q u e d a n abidas las dems. Y no fe^
necefTaro d e c i r los verfos , que fe refponden en las confonan-
d a s ? pues de ios esemplos, l i n e a s , y letras lo podr quien quie-
ra facar.

Cancin primera.

E S t a C a n c i n es l a n o n a de el P e t r a r c h a , y l a de aquella in-
Cgae g l o g a , en que GarctlaTo de la V e g a introduce Sa-
l i c i o y y N e m o r o f o . E i e x e m p i o es de tmaEtinblema,en que fe pinta
u n s a r z a i j y u n a culebra que paTa apretadamente por ldefpojan^
doe de a c a m i f a v i e j a : y o t r a que a detiene por l a c o l a c o n efta
l e t r a ; Soteprudentesficutferpentes. M a t h . 1 0 .
Eftancia.
EJlrecha fenda , y de zarzales l l e n a , t&%& &
D e e[pinas penetrantes f y de abrojosf id&'&P* ^
T e m o pajfar , y pajfajfe l a v i d a : fl5$Pi G
Mcenme acobardar mis turbios ojos, ^f^a?^ B
Q u e vn lo efcuhierto de mipena> *&.'$& A
T no l a g l o r i a , que hay en tal j u b d a . ^ ^ C
'Por otra parte ajjida ^ C
D e el venenofo diente ^^ D
D e l a antigua ferpiente ^ ^ D
A n d o en travada lucha peleando'. <&$& E
T a i m i t o m i dechado defnudando ^ ^ E
, E f t a camifa vieja envenenada, tf^^* ^
T a me buelve arreftrando *
C o n f u fuerte ponzoa derramada. ^ i ^ E

T r a s efta E f t a n c i a fe podan feguir otras m u c h a s de l a mifaw


f o r m a , y defpues rematarfe t o d a l a Cancin de ea manera:
Remate.
C a n c i n S de entre efpinas yfe G
Sales tan r o t a , y f e a , ^ f
N o vayas do te v e a , ^ H
E l que otras veces fuels acreditarte-. ^ % m I
O puedes excufarte, ^^
^ piden-
E S P A n O LA. I I
f ) i c U n ^ s el aprieto , en que te vi/le)
-pUes no es culpa de el orfe, ^ I
Sino de el pajfo ejlrecho por do fulfle.

C a n c i n fegunda.

E s la treynta y quatro de e l P e t r a r c h a : tiene gracia y a r t i f i -


cio dificutof0 ; porque en e l l a no fe ufan fmo tres maneras de
conbnantes, ios quaies fiendo unos tnifixos en las confonaaciasp
i o n diverfos en las voces f y m u d a n el orden en c a d a dos E l a n -
cias como en eflas tres fe vec: las q u a k s fe h u v i e r a n de aa~-
ir otras t r e s , u n a tras cada u n a e eftas con las. m i f m a s coafo
nancias, como las aadi el Petrarcha

A la T o r p e s a , Eftancia i .
Deleyte ? que matas halagando,
l?idora , que dorada por defuera 'mm b
Encubres la amargura de manera.
Que con el oro acbar voy^ tragando:
Mas ay l que apenas he comido ? quando <msM a.
Se pajj'a la d u l z u r a , ^$ c
T queda l a a m a r g u r a , &^ c
Que largo tiempo d u r a , & C
E l paladar , y efiomago acedando. %%%%& A
E i l a r i c i a t
T u ro/tro es aparente , y de R a m e r a , 0lt B
Que con l a tez fingida de hermofura f^f^* C
L a vifta de el mancebo honejla , y p u r a
L l e v a tras s i , y de el a l m a fe apodera;
T o d o el mundo te figue , y te venera, mm b
T tienes de tu vando '5# A
L o s muchos , que probando ^5 A
JDe el v i n o , que vas dando,
Se quieren eftr fiempre en f u ceguera.
*m a
S^l^5 B
Hancia 3.
Q u a l Circe entre las flores , y frefcura,
Los fuertes corazones ablandando,
ita^ c
Efts d tus queridos transformando.
imm a
Sin les dexar d i hombres n i aun figura,
S0^ A
Ae^j c
T ponsslos en tanta defventura^
^ ^ j C Remate.
Que
ii* ARTE POBTICJ
Que en be/lia torpe , y fiera) # B
Se convierte qualquiera, %%% B
Que en t i fe refrigeraf && B
M i e n t r a s en tu f r v i d o , y cafa dura. '&&&& C

* A d v i e r t e f e , que de e l R e m a t e de c a d a C a n c i n no fe tae
exempio i blarnente fe ferala l a c o n f o n a n c i a , que haa de te-
ner fus verfos > de quan.tos eonle , y los E n t e r o s i y Quebrados
que llevare , en las lineas , y letras fobre las quales v a ee nom-
bre R e m a t e ( entendiendo y a , que las lineas de unas mifmas
letras lgnifican j que conciertan entre si ) donde las lineas mas
cortas i g n i f i c a n los Q u e b r a d o s . *

C a n c i n tercera.

E s l a 4 7 . de el P e t r a r c h a . A l a Muerte

Eancia.
A m a r g a , macilenta } defmembrada, "f^&l A
Q u i e n te dio p r i v i l e g i o tan cumplidOf fc^f^f' B
Q u e el M o n a r c a de el mundo mas temido, ><&g> B
N o refpedan los filos de tu efpadd1, &3'&^3* A
Q u i e n te viere temblando , y defarmada, ^ g g^ A
Tendrte compaffion ; mas hay traydora, &^f s ^ C
Que en llegando tu hora, &} C Remate.
N o bafia contra t i mortal potencia, ^S^ D %%$$$$
N i hace refiflencia %%% D <^ G
A t u guadaa corva , mvencihle, ^ <H- E ^ $5 ^
Doblado peto , f u e r z a inexpugnable. %%$&& E %&&&&

Cancin quarta.

E s l a v e y n t e y nueve de e l P e t r a r c h a . A l a Senualidad.

Elanca.
Senfualidad de m i l engaos l l e n a , {#?$&) A
Veneno difrazado: %%$ g
Sierpe c n i e l , que m a t a adormeciendo: $f^ C
F a l f o placer tormento azucarado'. $$&&$ B
M u f i c a de Sirena, ^ A
Bae
SPJHOLA 113
0tgeort fingido canto enterneciendo, j^^C Remate.
jtfe vas entreteniendo, ^ C s^g H
Sinquetavidafienta,quefepajfa: ( ^ ^ D ^ ^ f c
p o r qu tne hinches de efperanzas vanas* ^:^ ^ ^ L
p o r | u | ncti&rei mis canasi ^> E ^ L
E l v i l uhjeClo , l a a l u d efcaja3 <d&$& B ^ ^ I
Los dolores f m taffa, ^ D ^ - f C
C a t t M d l a eftatura, ^ F W^ M
1> //f ^^ c M o , el negro diente, <&%& G ^ ^ N
X la mortal figura, ^ F ^ M
irfl co r w ^ j y a l a frente* ^ ^ G j ^ ^ * N

Cancin quinta,
s a veinte y fete de el P e t r a r c h a , y l a feguna , y tercera
de el afamado Poeta G a r c i i a l o de i a V e g a ; aunque en l a f e -
gunda h i o el verb dcimo entero^ guardando en todo lo dem
las cononancias de e l P e t r a r c h a . E l e s e m p i o es tomado de e l
m i i m o Gareilaffo
EOrancla.
Q u a n hienaventrado> ^ A
Aquel puede llamarfe, ^ 3
Que cqu la dulce f o l e d a d fe a h r a z a l y$i,'$&: C
T vive defcuydado, Sfe A
T lexos de empocharfe, ^$ 3
E n lo que al a l m a impide , y emharazai ^ g ; ^ 4 ^
N o v l a llena p l a z a , '%B ^
N i l a fobervia puerta ^ D
De los grandes Seores, tS$t ^
N los aduladores^ ^fe H Remate.
A quien la hambre de el f a v o r defpiertat { ^ 0 ^ D ^ f ^ G
N o le fer forzofo ^ F ^
Rogar f i n g i r , temer, y efiarquexofo. ^ ^ F ^ ^ K

L a Cancin veinte y feys de el P e t r a r c h a , foo fe diferencia de


ia que acabamos de explicar , en que tiene el p o r e r verfo de
cada E a n c i a , y el pofirer de el remate quebrados , como los
tiene eftade GarciiaTo a c o m o d a d a .
Eftancia.
A la fombra holgando. &%$& A
>e un alto p i n o , robre, <&W* B
H " Ude
114. ARTE POTICA
U de alguna tohufta , y verde encina, mw* C
E l ganado contando *& c\
V e f u manada pobre, id& B
Q u e en l a f r o n d o f a f e l v a f e avecina: ^ ^ C
F l a t a acendrada , y fina,
T oro luciente , y p u r o ,
m c
<& D
B a x o , y v i l le partee,
^ E
T tanto lo aborrece. Remate.
iSfe E
Q u e aun n o p i e n f a , que de ello efifeguro.
T como efl en f u fefo,
Rehuye el grave pefo. ^ F

C a n c i n fexta.
E s l a q u a t t a de el P e t r a r c h a , y de GarcilaTo ; y a odava
B o f c n , aunque le q u i t Bofcn ios dos verfos poftreros de caa
E f t a n c i a , por parecere larga , y v a r i algo en el Remate. !l
exemplo de efta C a n c i n , y de ias dos que fe lguen ferdeel
defaftrao n de l a R e y n a J e z a b e l .
Enrancia.
T r i f l e remate , lamentable h i / l o r i a . <#%($ A
T r a g e d i a a l v i v o de l a humana v i d a , ^ ^ B
Cajiigo a t r o z , y clebre efearmiento. mm c
E / l a es l a muerte tal v i v i r de v i d a , <mi* b
E f t a es de tales hechos l a m e m o r i a .
E/le- es el merecido monumento.
JPafsfe tu fobervia en un momento, ^ ^ c
Acabofe tu pompa , y lozana,
T aquel ayrado , implacable pecho:
T u g l o r i a fe ha deshecho, ^ E
T toda tu i n j u / l i c i a ^ y t y r a n i a , D Remate.
T el lecho de defeanfo , y fepultura. F
Q u e al fin , J e z a b e l , ha recibido, G
EJfe tu cuerpo tierno , y regalado,
C o n olores en v i d a embalfamado: H
L o s perros teftifican , qual ha/do. G
Q u i e n viere tu defaftre ? y de/ventura, F
Trayendo l a memoria tu locura, F
E s efta Jezabel ? D r a temblando^ I
E s efta, l a que tuvo el cetro , y mandot ^ ^ I c
ESPAOLA. 115
C a n c i n feptitna.
E s l a 18. 19- Y 2 0 ' de e l P e t r a r c h a j y l a r. y 3. de Bofcn.
Eftancia,
E s efla la infufrible, ^ A
R e y n a , que ^on fariofa r a b i a , y f a a , tfS^S B
Sin caufa perfeguia a l Santo E l i a i i ^ ^ C
j i q u i par f u eftraa ^ B
Sobervia, y crueldad ? O quan terrible ^ ^ A
E Do e caftigar las tyranasl W ^ ^ P
T u invenciones locas , jy porfias, <&^ C
O Jezabel injufla , ^ a t r e v i d a , ^S^ O
Aque/le amargo fin pronofiicaban9 V^3# S
T oj gwe te m i r a b a n , ^ E
Tj/ remofe efperaban de t a l v i d a , i%i$f* D
N o quifo el Cielo verte lMH* F Remate,
E n laprofperidad no merecida* Htt&Q?* ^ ^ G
Vues no fupijie en ella conocerte, W^S* ^ < ^ ^ H
T Dios atribuir tan alta fuerte. s&f?5! ^ ^ ^ K

C a n c i n oclaya
Es la 39. de el P e t r a c c h a ; y i a 5. de B o f c n ,
Eftancia.
/ o ?/?<? /a madexa de oro fino, ^ ^ A
^ u e anfo hermofeaba tu c a b e z a l <*^^ B
^ ci /a g e n t i l e z a , ^ S t
i f l ala de e/ vsjlido refulgente, *%*&& C
SP ie e/ ungido rojito l a v i v e z a l 4$%$** B
E n gu par el efpejo crijlalino, J^i^ A
A d o n d e tan fin tino ^^ 1
M i r a b a s el color refplandeciente i4$$?i C
E / m e x i l l a , que de e l r o x o oriente, ^ ^ ^ C Remate.
T tie el dorado Sol efcarnio hactal ^ ^ ^ B1 | ^ ^ # I 1 K
L a frente alaba/trina , no a r r u g a d a , ^ ^ ^ * s ^f>^* I
L o mao blanca , Ufa , y torneada, s^^1 E ^S:^5 L
E / ojo arzo , y claro , ue a t r o h i a ^ ^ ) ^ g ^ * 1 L
-4 guaotoj i gu-rfa? ^ p ^ 1
-y como en m momento te han f a l t a d o , ^ ^ ^ W S ^ ^
G e n , no bien llegado, ^ g . 'p ^^ M
^ " a n d o , te vas , y dexas de tu glora ^ ^ G ^ 3 * N
^ ' / e amenflccn, cruel memoria'. ^ ^ G ^ ^ N
H 2 Ca-
II(? ARTE POTICA
Gancon n o n a .
E f t a C a n c i n anda en las O b r a s de el P e t r a r c h a , y fue fu ^
tor M . F . P. E n el exemplo de eiia,y de las dos guientes tXQ
L i b . J u d i t h , H o l o f e r n e s fu a f e d o , h a v i e n d o vifto l a h e r m o f a Judich.
Eft^ncia.
H e r i d o eftoy de u n a m m t a l herida^ <d&,'$P> A.
Que en lo i m m o n a l de el a l m a me fu dada, \$%,ffi> B
S i n repararla yo p a r a q u e dure ^dQ^P* P
M i natural braveza contrafladat *&&$& B
Q u i f i e r a [olo ajfegurar l a v i d a , ^ 5 3 ^ ^
M a s no s h a l l a r quien me l a ajfeguret ^ ^ G
N de tan recio golpe el a l m a cure; H&itf^ ^
Porgug es m i mal tan entraable, y grave, & & $ & 0
Q u e remediarle otro no es ba/tante, i$i'$h E Remate,
Sino l a que ignorante
D e m i dolor > l a medicina f a b e ,
O herida f u a v e ,
Q u e con d u l z u r a puedes dar l a muerte
A i animo mas fuerte.
Q u e en l a regien de T i r o , y de Judea
Jams reconoci l a gente Hebreai <&%p G frWj
C a acin dcima.
E l a C a n c i n es de G u i d o C a ? a l c a u t e j a n d a e n las Obasd
el Petrarcha.
Elancia.
D e n t r o en el bravo pecho un fuego arde, ^Ss^ A
D o tan dulce , y cruemense me quemo, <&'$jb B
Q u e pena en el a l m a , y fe recrea: t&l%$& &
C a d a hora , que efpero fe hace tarde, ^* A
S i tardo en remediarie prefla t temo, a^^*5 S
J2,ue ene de aufentarfeme l a H e b r e a : ^ ^ ^
Fergueiza fee ie me ver en tal e/lado, #1$^ ^
QuefeadeHalofernesyafiora id&W* ^
V n a muger cautivo , ^ ^U;; m i bro ^ d ^ ^ ^ K?mate.
Se r i j a , y fe govierne f u alveario, ^ ^ F
D e el cerco y de las armas olvidado'i tS&'&P* ^
Adonde efl l a f u e r z a vencedora* ^ ^
Adonde el alto , y libre fenoriol m^^ F
Adonde el indomable pecho mi2. idf* ^
E S P AOLA.
Cancin undcima.
ll7
Es de el Poeta Dante : anda en el Petrarcha.
EOanca,
Aquel que triumfaba de la tierra.
En valenta > y fuerza fin fegundo, *B** B
De quien temblaba el mundo ^5 B
'Por fu braveza y bro , y experiencia, ^E^ C
T eran confejo en cofas de la guerra: &sm a
E l que con un faofo, iracunda 'tm&a b
M i r a r , y con profundo ^ b
Silencio derribaba en fu prefencia ^2^ c
De los fobervios Reyes la infelencip ^ f ^ C Remate.
Ahora eji ton flaco , y tan rendido.
Tan fano 5 y tan herido.
Tan grande Capitn , y en tanto aprieto, j^-* E ^ i G
Tan hecho fujetar, y tan fujetol |&|&* E f ^ - ^ H

Cancin duodcima.
Es la 45, de el Petrarcha. E n exeraplar fe trata de a dureza^,
y obinado animo de el Rey Pharaon.
Eft ancla.
Portentos prodigiofos , y feriales f^*# A
No ablandaron el pecho empedernido^ #&$*
De elfobervio Gitano , que en dureza C
Vneta ya los duros pedernales: A
Mas prejto recibi fu merecido, ^f^f B
Moftrando Dios fu ira , y fortaleza-.
Entonces fs efpant naturaleza
De ver fangriento l N i / o , el ayre horrible, .fcgjj^gjj D Femate*
L a tierra e/leril > de beldad agena>. I^JS^ E ^ S I ^ F
De fabandijas llenai *<^ E f^ F
Mas no finti fu culpa el infenfxhU, ##f# D S * ^ G
N le movi cafiigo tan terriblel

Concion decima tercia.


Efta Cancin es la de el famofo Poeta M . Cio , que anda en
las Obras de el Petrarcha.
Eftancia.
Las crefpas ondas mil a gr ofament f^t&Sil B
Se vieron en despartes divididas, 5*^ A
Ii8 ARTE P O E T l CA
T dieron pajfo l a afligida gente.
Colgadas en a y r e , y d e t e n i d a ^ m & * B Remate
Quales murallas firmes conjlreidas, & * C -s^ F
P o r el poder d i v i n o , fc^ O fcfcj G
A guardar el camino.
P o r donde el Mueblo amado
Fajfaba el M a r Bermejo pie calzado.

C a n c i n d e c i m a quarta
E s l a 24. de e l P e t r a r c h a . D e ei p r o p r i o conocimiento,
E^ancia.
E n el profundo de el abyfmo ejlaba ^ J ^ A
D e el no fer encerrado , y detenido. *?* B
S i n poder , n i faber f a l i r afuera-, fr^^ G
T todo lo que es algo en m i f a l t a b a ,
1.a v i d a , el a l m a , el cuerpo^y e l / e n t i d o ,
T en fin m i ser 9 no ser entonces era,
T f u l de ejfa manera S* c
Eternamente v i l , y defpreciado,
D e fuerte que l a mas menuda arena 8s%,&& E Remate,
E r a en el ser mas buena, ^ E * ^
T el gufanillo m i n i m o , hallado.
U n Rey e r a , conmigo comparado.

Cancin decima qninta.


E s en ei P e t r a r c h a l a veinte y dos y no tiene a l l i Remate,
proprio conocimiento.
Eftancia.
P a d r e i m m e n f o , que inmovible ejlando, >S<>&3,&&3' A
Das las cofas movimiento , y v i d a , "fc^^ B
T todas las goviernas fuavementei f^f^'} C
Que amor detuvo tu jufticia , quando ^l^ A
M i alma f u tan loca , y a t r e v i d a , &&&&) B
Que ti defamparando eterna fuente, f^i-S^ C
Lus ponzoofas aguas detenidas f^f^ O
E n el hediondo , y reprefado cieno c&2'8** E 1^
De las cijlernas viejas , y r o m p i d a s , >&&}'&?$ D
D e ella fueron bebidas, f^ O
Sin detenerla de tu ley el freno ^J&5! ^
O manfo D i o s , altfjfima Clemencial f^^ f
E S P AO LA. iip
Que no me defpenojjes a l momento *&*&&$ C
A l infernal tormento _ t^} G
P o r tal i n g r a t i t u d , irrevetenctaZ i ^ ^ F

^ E l Remate puede i n v e n t a r el P o e t a , hacindole de ocho ver-


fos 6 de menos , con las C o n f o n a a c i a s , T e r c i a d a s , Pare-
a s ' como mejor le p a r e c i e r e , entreponiendo a l g i m Quebrado
Italiano : y puede omitirle como lo h i z o el P e r a r c h a .

C a n c i n d e c i m a fexta.

E s l a trigefima de e l P e t r a r c h a . A i pecador.
Eancia.
0 culpa amarga t quanto bien quitafie, 0:&$i A
A l m a m i a , y quanto m a l l a hictjle^ ^t^f B
E n fiendo en efie cuerpo flaco i n f u f a , i&i-$& C
De gracia , y d e j u j l i c i a la priva/te, g^^ A
T al mifmo D i o s contraria l a pufjle, $0W$t
Rebelde d l a razn fin l u z , confufat '0&'&& ^ Remate
P o r ti bien rebufa) ^ G ' ^ G
. T va para f u mal ligera , y prefa^ $&$M' ^ i ^ ^ ^
P o r ti en continua guerra exercitada? ^^ E ^^&^ I
Herida, y la/limada, $%* ^^ 1
T todas las m i ferias vive expuejiai ^ ^ D 'S*? 1*5* t i
Hambre , door , gemido , ejlio invlernOi i%$0& E <** l#t.l-*
Fobrz , enfermedad , pecodo , infierno < ^ ^ E ^ - ^ !*

C a n c i n dcima feptima^ ,
E s l a 4 8 . de el P e t r a r c h a . A l a V e n t u r a , ^
Ellancia.
Sali por dejierto cavernofo $%$'$& &
Lleno de defcnfuelo , y a m a r g u r a , t^f^ B
A bufcar m i ventura^ ff$ B
Sufpiros encendidos defpidiendo, iS^^ C
T entramos poco poco en a efpejfura, %
' %&%%% B
Que acafo fe ofreci, de un valle umbrofo %%%%%% A
Perjje hallar repofo, i&i A
T fueronme mis anjias afligiendo, ^ ^ 3 " C Remate.
T en tanto grado el a l m a enterneciendo, f ^ - f ^ J C ^3<^ Cf
ue ueifl de repente p a r a el Cielo, Zt&f&i ^ ^ i i H
120 'ARTE POTICA
V e x b el cuerpo en el [ m o , C#} ^
T fe qued en un extafi trafpuefta.
M a s quien d i r l a fie/la
D e aquel dichofo rapto no efperadof
T el corazn en llamas abrafadol

C a n c i n dcima o d a v a .

E s !a q u a r e n t a y u n a , y la quarenta y q u a t r o de ei Petrarcha,
a u n q u e ias d i o Remates diferentes.

Aventura. Efl:ancia.
tgeno de razn , de m i o l v i d a d o ^^f A
E n t r por una frefca praderta.
T r a s l a qual [e feg u i a **? 6 R e mate i,
V n valle horrible , hondo ? y tenebrofot C -f^^G
D e donde v i un falvaje t que f a l t a .
D e negro humo , y llamas rodeadOf
C o n pajfo accelerado, ^* A
T aunque tem ^ fing de el animofot gt^fc&j C Remsfei.
'Pregntele , do iba prefurofo.
M a s l con v o z con f u f a , y efpantable i ^ ' ^ c %%$m g
M e dixo : T i u d vas hombre perdido?
N o oyes el gemido, ^e* E '^^i
Q u e jale de ejte valle miferahlel l$ E %%$
Buelve , que v a a l infierno ejia fiorefla,
S a l Cielo quietes i r , v por l a cuejia. >&$m f '^i^l

Cancin decima nona.

E s l a 3$. de ei P e t r a r c h a , y a 4 . y 7. de B o f c n , y a primera
de GarcilaTo , de donde tom eta E l a n c i a mudndola lo
d i v i n o . E i concepto pcimero fu de ei P e t r a r c h a , Soneto i H *
de O r a d o l i b . 1. Ode, 22. como n o t a t a m b i n ei M . Franci-
co Snchez,
Elancia.
5 i a / a r e p o n defterta inhabitable. ^**} A
P o r el ardor de el Cielo demafiado, '&&%%$ B
T fequedad de aquella arena ardientej f ^ ^ C
O d l a que por el yelo congelado.
Tri-
ESPAOLA. 121
T ritvttofa nieve es i n t r a t a b l e ,
D e el todo inhabitada de l a gente, %%%%%% C R e m a t e .
P o r algn accidente, SjJ C ><& G
O cafo de fortuna defaftrada, S ^ E ^ D &&%%* H
M alma fuejfe echada: ^ D %%% H
Con folo D'oj contenta all ejlaria, i * * ' ^ E ##fif51
T mella no hara %m E %%$ 1
E n f u e/labilidad , y confianza*
V e la inconjiante rueda l a m u d a n z a .

Cancin vigefma.
E s a 31. de e l P e t r a r c h a . Elancia
E una clara fuente- ^ A
Natcifo f u hermofara contemplandof
T en iagrimas baando
"El mifm roftro bello 3 que mhaha%
L a s aguas abrazaba,
Por abrazar a q u e l , que en ellas v e l a ,
T alli fe deshaca. im b
Hablando , y refpondiendo tiernamente* ^ i ^ p i A Remate.
O mas refplandeciente f^ A l#i G
A l m a que efts en gracia \ f i mirando
Narcifo de f u rojlro la figura,
Sinti tan grande d u l z u r a :
Como tu belleza meditando,
Que en t i de el alto Cielo has recibido. e^ ^S F ^ ^ F.
N o e buelves de amor un fuego ardiente!

C a n c i n vigeima p r i m a .
E s l a 1 1 . de el P e t r a r c h a . E l exemplo fu t r a d u c i d o de u n a
Italiana.
Eftancia.
Las bellas flores , y hojas olorofas, ^it^ A
L a y e r v a y ayre catifan alegra, ^ cd%$ -B
L a mufica Jufpende los fentidos: g<S>J <S)J C
V t r a r m a s , y arcos entretiene el d i a ,
L a f o m b r a es dulce entre las fre feas rofas, i3?i%%$ A
L o j ramos de los arboles floridos, c&jfc&j Q R e m a t e .
T los arroyos frefeos d i v i d i d o s , &m&& ^4S^G
Oe ia f o n t a n a clara dan contento}
Mas
122 ARTE POTICA
M a s ay que m i accidente es de tal a r t e , -f^ && B ^^5 j
Q u e tftdo quanto veo y a no es parte ^S^J E |^f^ j
A m i t i g a r l a pena , y el tormentOf "^E^ ^ ^^^
Q u e en mis entraas fiento: ' ^ D ^ j f|
F / o r , feo/a, ayre^yervas^ armas, canto, * ^ #J F g^|^L
F u e n t e , y f o m b r a acreditan mas m i llanto. 'S^f^ F ^ ^ L

C a n c i n vigefima f e c u n d a .
E s Ha C a n c i n 4 9 . de e! P e t r a r c h a t r a d u c i d a de Italiano en
n u e r a l e n g u a , con las m i n a s confonancias , y fentencia.

Invocacin. Eftancia,
V i r g e n hermofa , que de el Sol v e / l i d a , f #4 A
D e Ejrellas coronada ojjl agrada/te f^^' B
A l f u m m o So/, que e?j f efcondi f u lumbre-; !i%5#} C
M n d a m e amor 1 que en ti m i e/iilo gajle, #li$ B
M i i no j comenzar fin tu venida) $j$N&@& A
T fin el que fe f u f o en tu a l i a cumbre - ^ S ^ C Remate.
Invocle , p a e j lene |?or cofiumbre 'S-^^i C l^^#G
Refponder a l que l l a m a : f^l1 D -fc^ H
V i r g e n , pwej , a clama -l^ D M* H
N u e f t r a humana m i f e r i a , jy fervidumbre, <^&^i, C fi> ^ G
J " con necejjidad te p i d o agua: f t * S^J E ^ ^ L
Socorr^wg e l a g u e r r a , l#i P ^c#J L
Aunque foy t i e r r a . T u alta E m p e r a d o r a . &%% F ^ E l ^ ^ I

C a n c i n vigefma t e r c i a .
E s l a 4 0 . de el P e c r a r c h a ,
Invocacin. Eftancia.
V i r g e n l a mas g r a c i o f a , y l a mas a l t a ,#J^* A
D e quantas f o n , y han fido, #1 B
G l o r i a de los mortales 3 l u z de el fuelo, f ^ ^} C
D e aquel licor , qie a v i d a eterna f a l t a , %&i!% A
D e r r a m a en m i fentido %%& B
U n a ferviente gota defde el Cielo: - ^ ^ C Remate.
Puraque al duro yelo 1%%% C %%$ * r
D e m i interior t i b i e z a y a deshecho, E^&^i' D **^"
E n t r a r pueda en m i pecho %%$ D *^ ^^
E i /e^o Je tu amor , con qne abrafado, # #5 E - ^ ^ :
Amndote me vea en t i mudado, &if* & i&t^
Can-
ESPAOLM. 12$
Cancin vigefima quarta.
E s t a m b i n l a 24. de e l P e t r a r c h a .

A l a V i r g e n n u e l r a Seora. Elancia,
Virgen por mas humilde levantada t^^H^ A
A la mas eminente, y digna a l t e z a , <&'$& B
Enciende m i t i b i e z a ^ B
E n cafto amor , ^y l l a m a fervorofa ^^^^ C
Socrreme j que el a l m a e/i prendada f^^4 .
V e gloria v a n a 9 y de mortal belleza, *%$& B
T por l a v i l torpeza ^ B
De valde da l a j o y a mas p r e d o f a : t d & Q P ^ R.ewite.
Defcubre , Virgen $ ejfa tu g r a d o f a f i ^ ^ ^ ^ ^ ^ Q
F r e n t e , ue er? ^2 excee 4 la maana, t&QP* P ^ ^ * r
T l a hermofura humana <& D ^ ^ t
Se eclypfar viniendo tu prefenclai t d ^ ' ^ ^ E, ^ 5 ^ I
Como o l f a l i r de el Sol por el oriente, ^ ^ F <$%%$* L
Sin hacer refiftenciai j^ E y^
Cubre f u rojiro Venus de repente ^ ^ ^ F ^ ^ ^

C a n c i n vigelma q u i n t a .
Efta Cancin es l a t%. de ei P e t r a r c h a , y l a 9. 10. de B o -
c n j aunque Bofcn l a anadi u n v e r l o , y v a r i u n confonante
en ios Pies poftreros.
A las fagradas V i r g i n e s , y M a r t y r e s . Eftaoca.
Bendito Choro , Virgines f a g r a d a s , ^^^ A
Que con floridos ramos fefiejando ^ ^ S ^ B
Vuejira v i o t i a , vais tras el Cordero, 14$%.%$* C
Con amorofos pajfos caminando ^^^^ B
Empos de fus olores , y pifadas, ^ ' ^ A
H a v i e n d o l e feguido ac. primero'. id&i:'j& C
E l fu enclavadOi y muerto en un maderoi ^ % * G
Vofotras por f u F tambin morijleis, 'Si$$h O Remate.
Rendidas a l amor^ mas no l a efpada-t irfsS^ E ^ & W * &
Con razn no es dada ^c g ^ ^ ^ ^ ^t
L a g i o r i a de el triumfo , pues venciflets t&$?i D ^ ^ I
Con mar.o de/armada, ^^ g ^g i
Con pecho flaco , mugeril , | erno U^^f1 F ^S^4 H
L a ; efpantofas f u r i a s de el infierno. ^ ^ F ^S I
Can-
12 jmrE POTICA
C a n c i n vigefima fexta.
E s en el P e t r a r c h a l a C a n c i n flava

A Jefus r e c i e n - n a c i d o . Eftancia.
A m a d o Redemptor , y dulce Efpofo, S&* A
ManfiJJimo Cordero,
Seor , y compaero
D e m i , que no merezco aun f e r criado. ^f^ C
Pues en f r v i d o vueftro no me efmerot
D e c i d m e N i o hermofa, ^ A
A qu tan prefurofo
E n ejla pobre chaza haveis entradol ^ ^ C
S i n duda ha derribado tfg* C Remate.
JBJfa d i v i n a A l t e z a ^ D ^ ^ G
A m o r de m i baxeza,
\Pues de ella haveis cortad oy el pellcoy ^ S ^ E ^ H
T f u e r de P a j l o r i c a , ^ e ^ i
jQuereis dijjlmuar vuefira grandeza:
Porque m i a l m a pobre no f e efpante.
S i viere que l a bufca u n tierno i n f a n t e .

Cancin vigefima fexta.


E s l a q u a a de el P e t r a r c h a .
A San Juan Bautifta. Eilanca.
"En qu cofa mayor pudo mojirarfe fd&fyf* &
L a f a n t i d a d de J u a n , y ardiente zel&f ^^tP1
E l noble corazn , y humilde pecho, l$k$ib C
Q u e en no a d m i t i r l a honra de e/te fueh,, t^^ffi B
T quandp l a enfalzaban , h u m i l l a r fe, tS&Zffi &
Queriendo, aunque quedajfe en st deshecho ^ ^ K C
R e n d i r d Chriflo el vajfailage, y pecho, Remate,
Q u e el Pueblo aficionado le ofreca,
T s i fe envilecer, ^ e
P o r mas glorificar , y engrandecer
^ ^ E
A q u e l , de quien por Precurfor v e n i a ,
T en publico pregn reconoeer
Su bux f u e r t e , y l a d i v i n a A l t e z a ,
D e quien l reciba,
u a i miembro h l a v i r t u d de l a cabezal
Can-
BSPAtiOLA. 125
C a n c i o a vigema otava.
E s la 6. <le e' ^ e t r a r c h a . L l e v a en toas las Elancias unos
mifmos cnfonanEes , y por e l m i f m o orden : pero no unos m f -
mos v o c a b l o s , c o m o fe ver p o r elas dos Elancias.

guando contemplo aquel iujlre aJJientOf t^.^ A EOanciai.


A do las mas ichofas \&% A
Almas i de v i d a eterna eftn gozando, i4t$$& C
L o s fienes con guirnaldas coronadas ^^^^ D
Dsfrefcas r o f a s , y efmer&ldas finas} j^^fc E
Cantando el dulce fin de f u v i d o r i a ^ ^ ^ B
Con r a m o i en tas manos; <$ G
S me convierto al nfimo elemento, q j N ^ f * A E f t a a c l a li
T miro las lodofas ^ o
T i e r r a s , do v i v o fiempre amentando, i$$!& ^
Con anfia de dsxar tales moradas, %$&%& ^
E l corazn tranfpue/lo en las d i v i n a s , i&P/.fe1?1 E
De/eo 5 por gozar de tanta g l o r i a , v ^ S ^ ?
Dexar guftos humanos'. {^ G
M a s quien podr apartar de f u memoria a^5 F R e m a t e .
M i l penfamtentos vunos t$ G

N o fe pueden hacer muchas Elancias en efta C a n c i n , fi n o


es que h a y a m u c h a c o p i a de confonantes ; p a r a lo q u a l es m u y
importante l a Sj-iva.

Cancin vigema nona.


E s l a 1 7 . e el P e t r a r c h a , e l q u a l no l a d i o R e m a t e .

A l Saatiffimo S a c r a m e n t o .
O dulce m i e l , que de el Len fulifey t4^$>^ A Eancia
Paraque a l flaco fuejfes tal c o m i d a , ^^.v'.4
Que en t i , y por t i cobraff; el ser de v i d a t ^ ^ t B
E n quien l a v i d a , y .r de Dios confijtel ^ . " ^
Qu fuerzas , qu valor , a l a l m a difts, ^ ^ A
Qu animo , qu brio, ^fc Q
Qu mando , y f s o r l o , ^ C
Sobre el rebelde cuerpo l a pufiftel td&'Q** &
A y quien dulce p a n a l de ti comiejfe, ^5;^* O
T en tu D i v i n o Ser fe convirtiejfel ^S^ft* ^
Can-
li AKTE POTICA

C a n c i n trigefima f e x t i n a .
D e eas C a n c i o n e s h i z o el P e t r a r c h a o c h o , y fon er el orden
que l l l e v a , l a 3. 7 . 1 6 . 2 1 . 3 2 . 3 6 . 3 7 . 38. 4 6 . L l a m a n f e co.
m u n m e m e S e x t i n a s ; porque c a d a E l a n c i a de ellas es de feys
P e t r . Can verlos. E l que quiGere componerlas c o n el a r t i f i c i o , que piden,
4.6. h a de tomar feys vocablos de dos fyabas c a d a uno , y que fean

dibaantss entre s i , y hacer feys , doce Eftancias , y en cada


u n a de ellas acabar c a d a verfo con uno de los feys vocablos pot
efle orden. H e c h a l a p r i m e r a E l a n c i a , y diipueftos libremente
los feys vocablos en e l l a ; el p r i m e r verfo de l a E l a n c i a , que fe<
gue, h a de acabar en el m i f m o v o c a b l o , en que acab el poftre-
10 de l a E l a n c i a paTada; y el fegundo como el p r i m e r o ; y el tet-
cero c o m o el q u i n t o ; y el festOj como e tercero ; y de a l l i ade-
lante l a E a n c i a tercera ha de llevar e f t a m i f m a correfpondenda
c o n la f e g u n d a , y l a q u a r t a c o n l a t c r c s r a , y affs las dems. Enel
remate de toda la C a n c i n fe h a n de meter todos feys vocab/os,
e n tres verfos , dos en c a d a verfo , fin n i n g n refpeto a l orden,
que l l e v a r o n las Eftancias paTadas ; porque como el uno entre
en el fin , es l i b r e meter el otro en q u a l q u i e r a parte de el vero,
como fe puede ver en todas las Sextinas de el P e t r a r c h a , y en ef-
p e c i a i en a C a n c i n feptima. H a c e n f e eas Sextinas p a r a oefl*
t a c i o n , y a p a r a t o , quando fe piden el C a r t e l e s , quando en al-
g u n a folemne fiefta quiere el P o e t a f e m b r a r ios tapices de vara
P o e i a s , en otras o c a f i o n e s , que fe o f r e c e n .

E l A l m a e n f a d a d a , y h a r t a de efta v i d a f u f p i r a por a eterna.


E l a n c i a 1 ;
s 0 v i d a m i f e r a b l e , tierra , o fttelo, ^ ^i> A
O Cielo} p a t r i a nuefira , o dulce v i d a , <&&$& B
O i r i j l e cautiverio , o dura fuerte: i&'$P- G
O m a r , o vientos , feguro puerto, <d&.%P>
O plazo dilatado , o largo tiempor i^&W*
O ricapoffijjion de eternos bienesl <*B^ B
3 O quando trocar terrenos bienes, id&W* ^
( S bien fon bienes, bienes de e/le [uelo ) t & ^ A
P o r los que no je mudan con el tiempol t&P E
O quando gozar de eterna v i d a , td^,^P ^
Ageno de peligros , y en el puertoi &&'&& ^
Dichofo yo , f i alcanzo aquejta fuerte} id&%*
2 Fues
ESPAnOLA. 127
-puesfer m i ventura de t a l fuerte, V ^ ^ C
0e con el bien menor de aqueftos bienes if^^ P
H f l f ra hallado m i efperanza el puerto, l Q ^ P I>
T olvidara las olas de efte fuelo fif^i^ A
Gozando en tierra firme de l a v i d a , ^ ^ S
Que enfermedad no gajie , edad , tempol <*$>* E
4 M f l j oj 1 que fe me hace eterno el tiempo ^ ^ E
Con tantos plazos s que m i trifle fuerte g^'^N C
Concede, ftn pedirlos m i v i d a : vi&'ZP B
T aquejia privacin de eternos bienes, '$!0f* ^
Junta con las miferias de efte fuelo, *&%& A
Hacen volar m i t a r d a vela a l puerto. <&%&& D
5 T quanto mas de lexos veo el puerto, yf^** D
T mas fe tarda el defeado tiempo <4%$& E
D e f a l i r de l a crcel de efte fuelo, ^^1 A
A que me conden m i trifte fuerte, <S&'@Pi ^
P o r males tengo los mayorei bienes, tf^5^ ^
Que tienen , y entretienen m i v i d a * VS5^ ^
6 M a s f i entretenimiento hay en m i v i d a , <fc%'&^ ^
E s f o l o el que me caufa ver el puerto, <&&?" ^
Que y a no me entretienen otros bienes: j^i^ ^
Fues no pueden hartarme en breve tiempo, t&'&P E
M v i d a , muerte engao de efta fuerte^ <$%%&* ^
Mientras que v i v o ? o muero en efte fuelo. ^ ' ^ A
T mientras bufeo otro faelo,y v i d a , #& ^ B.Remate.
Ofro tiempo f i n tiempo , y otra fuerte, ^ H ^ C
Otro feguro puerto , y otros bienes. ^ D'^ F

* N o quifo poner e l A u t o r de efta A r t e Potica otros gneros


de C a n c i o n e s , por no h a v e d a s h a l l a d o en algn P o e t a I t a l i a n o ;
pero en ellos tiempos fe h a l l a n t a n bellas compolciones de d i f -
tinto genero de todas ias paffadas entre A u t o r e s de gran cr-
dito , que me parece, que fon muy buenas para linttS Y ^e t&a
bella compeftura , c o m o muchas de las referidas , como fon ias
Canciones nona , y d e c i m a de Bofcn , y G a r c i i a f l b , y ias dos
Cguientes de u n p u b l i c o ProfeTbc de H u m a n i d a d de efta U n i -
verfidad de B a r c e l o n a m i M a e f t r o Santo T h o m a s de A q u i n o ,
en que celebr fu C o n f t a n c i a en las p e r f e c u c i o n e 3 , D o n A n t o n i o
de P o r t e l ! , y F o n t , en ias fieas confagradas f u D o d o r A n g -
lico
ii8 ARTE POTICA
Vico por fu I l u l r e A c a d e m i a , el A o 1698. de l a qual poiig0i
primera Elancia , y el Remate.

C a n c i n trgeima p r i m a .
Eftancia
Propofi- L a C o n j l a n d a invencible , portentofa^ ^ ^ A
cion. Q u e en los primeros pajfos de la cuna *&&* B
Pajja fer de la Iglefia l a columna
'Firme , immohle , fublime , myJleriofa td&%P A
L a 'Paciencia gloriofay ^ A
Q u e en fus perfecuciones ^ C
Siempre alentada fufre los baldones, ^-^ c
Q u e le carga el infame GentUifmo: w^^ I>
{Quedando l fepultado en el abyfmo )
Atencin f o l i c i t i
IParaque vean como fe acredita
L a firmeza de A q u i n o ,
Q u e de humano lo eleva fer divino j s'c. imm F
Recgete a l inflante. ^ G Remate
Cancin m i a , a l L a u r e l de el grande A p o l o W*^ H
A q u i n o , que en f u obrar es S o l , y /o/oj
^ ^ H
T J i p a r a elogiar na eres bafiante,
Adrale confiante,
H a f i a alcanzar m i a l m a
Verde l a u r o , alto triumpho , noble p a l m a .

L a lguiente es S a n t a M a r a de C e r v e l l o n , a l aTumpo 7. ^
A d o r m i d e r a , en que fe pedian feys Eancas por el Certamen
P o t i c o , elogiando el m i l a g r o de haver f o c o r r i d o una noche la
S a n t a c o n l a V i r g e n de i a M e r c e d , u n a N a v e de Refcate, bol-
viendofe defpues j u n t a s dentro el T e m p l o de l a M e r c e d de efta
C i u d a d , cerradas las puertas. T a m b i n fe compuolafjguifDte
C a n c i n en u n a noche ^ y c o n todo effo podr dar luces ^
principiantes.
C a n c i n t d g e f i m a fegunda.
F r o p o i - i Vefvelos de una A u r o r a , Eancia U
clon. M i e n t r a s que el mundo en fnebres defpojos
( Entregados al fueo y a los ojos )
Tinieblas vifie , y lobregueces llora^
Afanes cuydadofos de u n & F l o r a ,
ESPAOLA* ^2%
"Empeo de M a r t a
Viendo l a t i r a n a
J)e el furiofo T r i t n , hijo importuno,
(Que en el Reyno de el P a d r e , D i o NeptutiO)
Sumerga en las olas efpumantes
A unos pobres humildes navegantes
Jiftos de/velos digo , ejlos empeos.
M i s v i g i l i a s f e r n , mis defempeos.
2 O M a r t a , que bella.
Invencible Herona foberana, lavencion.
F u r a , candida P a l a s C a t h a l a n a ,
D e e l f u e l o a l Cielo fuijle fer EJlrella9
Siempre brillante l u z , v i v a centella
D e Cervelln , P a t r o n a
Noble de Barcelona^
D e l a f a n t a M e r c e d nevado A r m i o }
Oy mis labios imploran tu cario:
N o j/a de Apolo envidio el ayre v a n o ,
N de algn otro D i o s neCar profano^
S i j Hipocrne d i v i n a , tus cryjiales
Ofrecen mis labios los raudales,
3 Sulcaban defcuydados
Unos hombres los campos borrafcofos
D e el D i o s Neptuno , quando querellofos,
Furibundos los vientos , desbocados Narracioa.
E o l o da puerta f r a n c a a fus criadosi
E l l o s el M a r a l t e r a n ,
D e Thetys fe apoderan:
T a fe levantaron olas hajia el Cielo,
T a fe vn fumergidos en el f u e l o ,
T a l a nave fe m i r a en el abyfmo,
T y a nadie confia de si m i f m o :
Solo en peligro t a l , tal agona.
Todos ocorro claman M a r i a .
4 Bolaba l a carrera
T a de f u medio curfo accelerada,
Tri/te , obfcura l a noche , y enlutada}
T y a todo m o r t a l l a A d o r m i d e r a
Sueno concillaba placentera:
M a s no puede Morpheo
I Ah
t|o rARTn POTICA
A l c a n z a r el tropheo,
Q u e no fea a l focorro v i g i l a n t e
L a M a d r e de el Socos algn inflante:
A l peligro de el mar v fus devotosf
Oye t i e r n a fus l l a n t o s , y fus votos,
Q u e a t a l a n t a veloz , que diligente
Fu d a r tranquila p a z d aquella gente i
5 T eres puerto feguro
D e los mortales , que en d i f l i n o s modos
D a s l a v i d a , f a l u d , y amparo todos}
T u eres de l a F e invencible m u r o .
Salvando al fumergido P a l i n u r o ^
M a j f u en tu compia
L a gran R e y n a Mara
D e l a M e r c e d , que en tus grandes favores
Quiere p a r t i c i p a r dlos honores:
E n los triumfos , que alcanzas , y v i o r i a s .
Recela no te den todas las g l o r i a s i
V que tus hechos fon tan peregrinos,
T teme no te den cultos divinos.
6 T tu prodigiofa Santa,
D e t i m i f m a enagenas tantas g l o r i a s ,
Quantos fon tus laureles , t u v i o r i a s ,
Q u a n t o t u M a d r e Jiges , y f u p l a n t a .
T a n t o t u ser fe eleva , y fe l e v a n t a :
Como efpirttu puro
T u penetras a l m u r o ,
Paredes , y Claufuras de el Convento,
T a l Cielo fe arrebata tu talento:
M a d r e , V i r g e n , M e r c e d , hay en M a r a ,
T en t i adoro lo mefma , noche , y d i a i
T a n parecidos f o n vuejiros blafones,
Q u e difcernir no aciertan mis razones.

N o l a h i z o el A u t o r R e m a t e , p o r q u e folo fe pidieron as 6.E'


t a n d a s . A efte modo fe pueden i n v e n t a r otras Canciones ce
les. *

CA-
BSPAOLA. ISI
C A P I T U L O L X X X V I I .

DE LAS BALLATAS,

A l l a t a es u n a efpecie de C a o c i o n e s , en que ios antiguos


Italianos ( como dice T e m p e ) e f e r i v i a n colas i a f e i v a s , y e F o l . 2.
amores , y as cantaban , y b a y l a b a n y por eTo las d i e r o n efte
nombre de B a l l a t a s , que viene de Baare , que en f u lengua es
bavlar. Son m u y femejantes los V i l l a n c i c o s , que nofotxos h a -
cemos de R e d o n d i l l a s ; porque tienen a l p r i n c i p i o fu C a b e z a ,
que llaman los Italianos , RepreTa, R e p l i c a s Repeticin ,
Repilogscion , l a q u a l , a c a b a d a c a d a M u d a n z a , toda l a B a -
lista , fe t o r n a repetir. T r a s l a C a b e z a fe ligue u n a E a n c i a ,
que fe compone de tres partes , y de las dos primeras c a d a u n a
ha de tener de o r d i n a r i o u n verfo m e n o s , que l a RepreTa. A l a
primera parte l l a m a n , p r i m e r a M u d a n z a ; porque fe m u d a e n
ella el tono , y no es de l a RepreTa : l a fegunda l l a m a n , f e -
gunda M u d a n z a 5 y h a de fec femej ante l a p r i m e r a : l a terce-
ra llaman,Bueltas; y l l e v a el m i m o c a n t o , que l a RepreTa. P u e -
den las Eftancias m u l t l p l i c a t f e 5 c o n t a l , que fe guarden las c o n -
fonancias de la p r i m e r a en todas las dems. H a y muchas m a n e -
ras de Baiiatas j pero folo pondremos aquellas , ^ue h a n u f a d o
buenos Poetas.
B a l l a t a I.
Ela B a l l a t a es la 15. de el P e t r a r c h a : puede e l verfo p r i m e r o
de la B u e l t a concertar con e l u l t i m o de l a fegunda M u d a n z a , y
tambin c o n el u l t i m o de la m m n a B u e l t a , el q u a l es femejaute
al p r i m e r o , y u l t i m o de la R e p r e U a ; y en e l a m i i m a c o n f o n a n c i a
fe puede hacer en las dems Ballatas mayores ? que fon las q u e
tienen quatro verfos por C a b e z a .
Reprefla^
Deleytes me combidan , y aunque veo <&^&i A
E l defabrido fin de f u d u l z u r a , '%%$%&$ B
A llanto llega y a m i desventura, f^f^ B
Que lo que mas me daa , mas defeo* ^^ A

Querra verme l i b r e , y foy cautivo: &?}*%* C Mudanza i,


Querra no querer lo que mas quiero, ' ^ ^ t>
lo que menos hace m i provecho: f#5 ^ ?
i 2 Quer-
ili ARTE POTICA
M u d a n z a 2, Q u e r r i a mas v i v i r y y menos muero* lS$}(&| D
(ae quando muero mas y entonces vivot ^&^j q
T mas abarco t quanto mas defecho: ^t<j&l E
Buelta. Sigo lo ancho , y huyo de lo e/trecho, >& &#i E
T n o m i r o t que a l fin de l a efttechura &$$& F
E f l l a deleytofa > y dulce a n c h a r ^ ^4^> F
A donde p a r a fiempre me recreo. ^l^ A

B a i l a r a II.
E s l a C a n c i n p r i m e r a de e l P e t r a r c h a . A S a n J u a n Bautia,
J u n t o el L u z e r o al Sol refplandcia, ^ & ^ J A . Repteli
Que no deslumhraba} fgsj B
Porque de el Sol el rayo i que le daba, #$&*>$ B
M a s claro , y mas hermofo le hacia. <^&^ A

M u d a n z a i . Fu tal el re/plandor de ejie L u z e r o ,


Q u e vindole tan helio , y tan luJirofot
S i n conocer de tanta l u z l a fuente.
M u d a n z a 2, E l pueblo deslumhrado t y no dudofo
j u z g fer el Apolo verdadero,
O que era una centella folumente.
B u e l t a i M a s a l L u z e r o aquello convenia}
Fues quifo Dios , quejuejfe
L a l u z , que de f u l u z l a nueva diejfe ^|^J F
T de que y a llegaa el a a r o i a . ^* A
Balata I I I .
E l l a B a l i a t a es a fegunda de el P e t r a r c h a . N o fe diferencia del
pallaa fino en bio e quebrado de la Repreffa 9 y de a Bueit^
ei q u a l es en aquella el egundo P i e , y en e l l a el tercero 5 pet0
as M u d a n z a s , y conibnancias fon las m i f m a s ; ^ para cuy0
e x e m p i o bafta i a paTaa c o n efta explicacin *

Baliata I V . _
E s l a C a n c i n 13. de ei P e t r a r c h a . L l e v a dos verfos en cada Mu-
d a n z a , y tres en l a B u e l t a , como en l a Repreffa.
RepreflTa
T r a s f u manada h n f i o lamentando, &$%%& A
M i l veces efle verfo repetia: i&kS& ^
H a y quien fe v i e r a ^ u a l fe vio algn da. f ^ ^ ^ ,.
BSPAO LA. 133
Vim yo tan feor de m i f o r t u n a , C M u d a n z a 1
Tan libre de dolor , tan profperada, D
Que no tem jams m u d a n z a alguna C M u d a n z a 2
De aquel primero , y venturojo eftadm D
f a toda mi ventura fe ha trocado. D
N o foy , ni y a fer quien fer f o l i a , S
Hay > & c . Buelta
J Ballata V .
Es la Cancin 4 . de el Petrarcha. A San J u a n B a u t i l a .
RepreTa.
Divino Juan , que folo en l a montaa &$&$ A
Vivijies efcondido, ^> B
Decidnos lo que haveis a l i a aprendido <%%&&& A

Con quien haveis folas converfado* M u d a n z a x.


E n cuya difciplina %%* D
Haveis los tiernos aos empleado! M u d a n z a %,
Qu te f o r o , qu m i n a
Os defcubri l a foledad vecinoy Buelta.
Que de ella enriquecido f* B
Riberas de el Jordn haveis falido?

Ballata V I .
E s l a C a n c i n 33* de e l P e t r a r c h a .

A l Santifimo Sacramento,
ReprefTa.
res oy t a l mue/lra de f u amor , y g l o r i a
E l foberano Dios a l mundo ha hecha. mtmt b
D a n d o en manjar f u pechos *i* b
Cantad de amor , Cielos , l a v i C i o r i a . #** A
"Blanco M a n nos llueve mas f a b r o f o , **** C M u d a n z a t.
Que quondo de el G i t a n o
P o d e r , con fuerte mano f* D
Sec Moyss al pueblo mas queridat f*# E
D i v i n o F o n , Bocado- myjleriofo. f^#* C M u d a n z a *>
M a n , que al pecho J a n o ,
Sabe al d i v i n o grano,
Que en llamas de amor puro fu cocido
13 ^ Mi
134 ARTE POTICA
Buella. M a n , co que fe pone en olvido 'fr&l S&l E
L o s guftos, y fabores de e j l e f u e h i fc^E^J F
T p a r a mas confuelo ^^ F
Se queda entre nofotros por memoria. &&&& A

Ballata V I L

E s l a C a n c i n 4 3 . de el P e t r a t c h a . A S a n J u a n B a u t i h .
Repreffa.
S de v o s , gran B a u t i f t a , l*H<&J C
F u coronijla el Verbo foberano$ ig B
Qu mas podr aadir m i lengua , mano? f ^ E^1 B

M u d a n z a t. B o r r a r podr con m i grojfera p l u m a &&}?** C


L a perfeccin p r i m e r a , f* O
Ccm que refplandeciftes encerrado'. fr& J^ E
M u d a n z a z . M a s quando y a faliftes ac f u e r a , f^^ D
N o puedo en breve f u m a "1^ ^
D e c i r l a d i g n i d a d , do baim'i llegadot &&&%& E
Buelta, Pues Chri/to os dio el p r e m i a d o ; * * * ii
T oj efcogi , ^ difpufo tan temprano} && * B
Qu mas podr aadir ingenio h u m a n o ! f^iS^ B

C A P I T U L O L X X X V I I I .

DE LOS M i l D R I G ^ L E S .

T e m p , f o l . T 7 Ste genero de Canciones fe Hamo p r i m e r o M a d r i g a l , d e Man*


30, j L l f d r a , que fignifica l a c a b a n a de el P a i l o r , el aprfcpde
las o v e j a s ; y poco poco corrompiendofe e l vocablo con el
t i e m p o fe v i n o l l a m a r M a d r i g a l . D l e r o n los A n t i g u o s efte nom-
bre efta c o m p o f i c i o a ; porque era p r o p r i a para los cantare*
rufticos , y tofcos , que cantaban los Pallores en los apaleos, y
cabanas : pero y a no folo fe hacen M a d r i g a l e s en eftilo paftotl'
fino en lenguage poltico , y de cofas graves. L l e v a el Madnga
dos , tres , mas Eftancias , fegun fuere l a m a t e r i a , y volun-
t a d de el Poeta. C a d a E l a n c i a conta de tres verfof. Y. uno*
M a d r i g a l e s hay con R e m a t e , y otros fin l : unos con Quebrados
otros todos de verlos enteros j unos c o n unas confonaneias, )
otros c o n oteas.
ESPAOLA. 135
M a d r i g a l Z.

E S t e M a d r i g a l es l a 1 2 . C a n c i n de el P e t r a r c h a ; tiene R e -
mate de u n verfo, que c o n c i e r t a con ei fegundo de l a u l t i -
ma E f t a n c i a , y pudiera concertar con e l poftrero. V a n las E l a n -
eias con e l , como Tercetos ueltos.
Eanciai.
i Sobre l a y e r v a , a l p i de un Salce umhrofo,
Sufpiros encendidos defpidiendo,
V e f ventura ejlaba A m o n quexofa,
2 Arroyos de/lilaba de f u s ojos,
Penfando ajft a l i v i a r el m a l prefente,
T mas acrecentaba fus enojos. <&&$%* C
3 Solio l a voz al lamentable canto} *}^ E
M a s eran tan continuos los [ollozost
Que por cantar hacia amargo llanto, '^^ E
ueriendo hacer memoria de fus gozos. Remate.

M a d r i g a l 11.

E Ste M a d r i g a l es en el P e t r a r c h a l a Cancin i c C o m p o n e f e de
Tercetos t r a v a a s , y e l R e m a t e es c o m a de O d a v a R i m a .

D e l a C o n v e r f i o n de un Pecador Eftancia i .
T a fe comienza a derretir l a nieve, &&$&&$ A
u e ejlaba elada en efte duro pecho: **&!>* B
T a fe enternece el a l m a , y a fe mueve. ^ &Si A
a T a el fuego , que el d i v i n o A m o r ha hecho, i^S B
Defpide con d u l z u r a por los ojos f^S^ C
M i corazn en lagrimas deihecho. f ^ ^ B
3 T a gufto en no dar gujio mis antojos^ ^^i C
T a me atormento el gujio recibido; <5sJ&f D;
T a hallo frefcas tofos entre abrojos, ^-E*^ C
L o dulce me es amargo , y l a a m a r g u r a S^^ E
me dexa el a l m a llena de d u l z u r a . $*&&}

Madrigal IIL

E s l a Cancin 2 5 . de ei P e t r a r c h a . Rematafe c o n tres verfos; de Remate*


1+ io
Itl ARTE POTICA
los quales el p r i m e r o c o n c i e r t a c o n el u l t i m o de l a fegunda Ef.
t a n c i a , y los otros dos entre s i .
Eftanciai,
i S i amor me quema , cmo eftoy tan / r i o ? fc^tft A
S me ha vencido , qu es de l a v i f i o r i a t fr&Ji^ B
S t r i u m f a de m i , do ejld f u gloria* ^E^ B
a S me govierna , cmo de/vario^ ^l^ A
Porque es amor fabrofo , y dulce fuego, E3&&ii C
Q u e brafa , y refriega el alma Luego. {^^ C
3 M.as porque juntamente es nio ciego, ,&&6t5|i C
A ciegas vence , y dexa a l que ha vencido, %%% %%& D
C o n f a n t a libertad , y D i o s rendido. ^&g^ D

A l g u n o s verfos de ea C a n c i n no fe h a l l a n en los exemplates


antiguos de e l P e t r a r c h a ; y parece p r o b a b l e , que el u l t i m o Ter-
ceto no h a y a tenido el p r i m e r verfo confonante de el que queda
immediatamente antes de l , y de ea m a n e r a f e r i a efte MadV
g a l de tres E l l a n c i a s fin R e m a t e .

Madrigal IV".

E s l a C a n c i n 23. de e l P e t r a r c h a ; y e l R e m a t e es c o m o de Oc-
tava R i m a .
Eancia 1.
1 Juntfe Bras Carrafco , y G i l T o r r i j a %%&&& A
A concertar un nuevo cafamiento: ^S^ B
Q u e fon los de el Pueblo los cafamenteros. &J&&* C
2 Deca Bras , que diejfe A n t n f u hija <* *> A
A Meculs el V i u d o : fu contento fc^ ^
A n t n de fe l a dar , y diez corderos, -e**^ C
Remate Q u e r r i a Meculs j pero P a f q u a l a , %%$&& D
V o y a f e , d i x o , el V i u d o en hora mala (&&{&&

Madrigal V .

O t r o s M a d r i g a l e s h a y , que fe componen de dos verfos entero*


y m i Q u e b r a d o ; y el Q u e b r a d o va iempre en medio de los Bo-
teros , y llevan las confonancias de los Tercetos eslavonado
P u d i e r a poner mas gneros de M a d r i g a l e s 5 pero por fet p0
ufados los d e x o . L,
CA-
BSPAHOLA. 'tjy
C A P I T U L O L X X X I X .

DE LA RIMA ENCADENADA,

L
A R i m a encadenada fe compone de verfos de tal m a n e r a ef-
m . Javonados, que el medio de el uno v a y a repondieBdo fiem-
re ai fin de el que paCs. E l a c o n f o n a n c i a fe puede hacer de
os maneras : que el medio verfo ( que Haman H e m e f t i c h i o )
fea de cinco fyiabas , y a l i i correfponda iempre el confonante,
como lo hizo Sanazaro en u n a de fus g l o g a s , y como lo m u e f -
tran elos v e r f o s , en que fe efcrive la maana de el N a c i m i e n t o :

Paftores , que dorms en la m a j a d a , fS^S^S^ A


E n l a cerrada noche fueo fuelto, 5> A >* B
M i r a d refuelto el ayre tenebrofo f ^ J B f<^ C
E n luminoso , alegre , 3? claro d i a : ^J C f ^ J D
L a f o m b r a f r l z h u y e : el Orizonte %%$ P %%% E
De alto monte blanco . y encarnado *%* E f g * F
Con el dorado rayo refplandece: fe& F i & i G
T a no parees eflrella en todo el Cieloi $&& G ^ * t i
E l duro yelo f u rigor quebranta: f^ H ^i I
L a tierna pl&ata. aljofares derrama: f ^ 3 I ^3? H
Bala el cordero , y el novillo brama. e#l^!l# L

O que el H e m e f t i c h i o fea de 7. fyiabas , y a l l i fe h a g a l a c o n f o -


nancia , como l a va haciendo G a r c i l a f f o de l a V e g a en a q u e l l a
famofa gloga , que c o m i e n z a : E n medio de el Infierno , &*c. y
como fe ver en ee p r i n c i p i o de l a relacin de e l cerco de l a
C o r u n a , que compufo cierto Poeta , que en a q u e l tiempo fe
hall en G a l i c i a .

Aunque de el duro cerco hacer hijloria &J f g ) ^ A


Rebufe la memoria., y el alientoi f ^ j A ^s} B
T no haya f u f r i miento de ChrtJlianot $% B 4 C
Que pueda de el forano oir l o j a a , ,^5 } D
L a crueldad eyrana , fangre , y fuego, .^3. D # i E
T el defatino cisgo de la gente i<%2 2 f F
B r e v a , cruda . infolente , enearnezada, ^3 F ^ G
3P el fiero afaeco de l a horrenda armada^c.&&%%}$%* G
138 ARTE POTICA
C A P I T U L O XC.

DE LOS ESDRJULOS.
Q U verfos fean E d r u x u l o s , y porque fe llaman ali, a
quada. d i c h o en el C a p i t u l a 13. Reta a h o r a averiguar,^
T e m p . j Q U c o n i o u a n c i a s fe pueden hacer de eiios. H a y algunos , quecottio
12. 5. 2 6 . v n l a d i f i c u l t a d , y falta de confonantes , pareceles , que eftoS
verfos no fon fino p a r a R i m a fuelta , como fe hace de los He.
i yeos j pero no tienen razn : p o r q u e , aunque los confonamei
E f d r u s u l o s fean menos que los dems , con todo eflb no faltan
los neceffarios: y en nueftra S y l v a fe hallar tanta copia de ellos,
que bafie p a r a q u a l q u i e r compoicion , y c o n f o n a n c i a . V affii.
- gOj que fe puede componer en ellos todo genero de Poea Italia-
n a j c o m o O t a v a s j Sonetos} & c . f y todo genero de Poefia epao'
l a . * Y fe pueden hacer compoficiones^ en que,parte de ios verfoi
f e a n E f d i u x u l o s , y parte de ios ordinariosEnterosjQuebraos,
L y r a s de u n N i g r o m n t i c o , que fe pufo d i f p u t a r com
Santo O b i f p o , pretendiendo c o n us artes Mgicas hacerle 4
y pervertre.
N o pudo el N i g r o m n t i c o 6-&J A
C o n t r a el D i v i n o E f p i r i t u Evanglico "^&^ B
U f a r m o l de f u cntico, S^ A
E ingenio AriJtotelico-9 ^ B
M a s preftofe r i n d i a l D o t f o r Anglico, f^&^ ^
Cobr fefo el frentico, ^3. C
T f i n poner de a l i i adelante abJiaculot. '%%$&& &
Rindi f u Dioletfico ^ C
D i f c u r f o a l firme Orculo, jcgsj D
D e las D i v i n a s obras propugnculo, &$$ ^

C A P I T U L O XCI.

DE L ^ S ENSJL^DiS.
E * l S l f a l a d a es u n a c o m p o f i c i o n de Coplas R e d o n d i l l a s , entr
j las quaies fe m e z c l a n todas las diferencias de metros n Jj
l o epaoles j pero de otras L e n g u a s , fin orden de unos J*1
al a i v e d r i o de el P o e t a j y fegun l a v a r i e d a d de las letras, 'e
mudando l a M u f i c a . Y por eTo fe l l a m a Enfaada , por la &s
d a de m e t r o s , y f o n a d a s , que lleva ^ como algunos V i U ^ j
ESPAOLA, 139
de famobs Poetas, en p a r t i c u l a r de la L y r a potica, y el que fe
figue de nuelro A u t o r . *

A C h t i l o recin n a c i d o .
C&oro.Dexadle l l o r a r Defpoys chorareis.
O r i l l a s de la mar,de l a m a r , D e x a i l e l l o r a r , & c . " Choro,
O r i l l a s de l a m a r . O lagrimai Divinas, (fuente,
Efie bello Infantet O dulces gotas de l a eterna
Que veis reclinado O claras perlas finas,
E n el portalejO) Venidas del oriente,{corriete.
Fuera de el lugatf V n a l m a enriquecer l a
Es Dios infinito. A b i e r t a ejl l a vena (nenie
E n carne abreviodOf Sale el rio de madre, y f u cor-
Que al linags humuno E l pobre fuelo llena
Viene remsdiar. D e granos de oro ardiente.
Cfcoro.Desadlellorar, & c . Vn a l m a enriquecerte l a
Por confplar vuejtra M a d r e , D e x a d i e Iorar? & c . (corriefe. Choro*
Templad Jefus los enojos: Q u i e n os dcfconfmla.
Que lagrimas ds ejfos ojos N i o delicado.
U n a baja p a r a el P a d r e . Recien- embarcado
E n vuejlros ojos fe m i r a (do, E n l a blanca velaz
L a M.adre,que os ha engendra- S a l i d de l a p l a y a .
T de el corazn llagado Que all en alta m a r .
Saetas de amor os t i r a : P o r Scila^ y C a r i b d i s
A l fin como tierna M a d r e H a v e i s de paffar.
Siente mas vuejlros enojos, D e x a e otar % & c . Choro
, Sabiendo , que de ejfos ojos Q u a l [era l a peia,
U n a gota baja a l P a d r e . Quando os engolfis,
Cfeoro. D e x a d l e llorar , & c . T l a mav p & j f m i
S vaus pleures pour moy, B r u x l e n d t l a antena:
Frfln- P l e u r e s , pleures: T os v o , m i N i o ,
ceja, y N a o Choris meus olhos, Temer , y f u d a r ,
Portu- Defpoys chorareys. X las verdes ondas
gue/a. Mies travaulx feuls peuuent E n fangre baar.
Ojier v o z pleurs: D e x a d i e llorar , & c . Choro.
B e m fey quanto podem D i o s quieres embarca.
L a g r i m a s de Deus, M a s has de pajfar.
Pleures doee pleures Vizcano f a b i o , Viz-
Q u i feuls ncz m a u l x chajfeut. P i l o t o levar: cana,
N a o chore meus olhos, Golfo de las Teguas
An-
140 ARTE POTICA
A n d a d o le t i ^ e s * Vizcano fabio , i r c .
Cabo d e E f p e r a n z a Dtixadie l l o r a r , & c . q
Seguro le vienes T e m p l a tu f u r i a viento , y con bonanza
S i Cojfario fales, L l e v a defde Poniente , hofla Levante
M a c h t t e facar. - U n a nave, en qpajfa un tierno Infante:
Vizcano J a b i O i & c . D e el puerto de la muerte de Efperanzai
E n el noche cbfcuro Coge tus alas , y con manfo aliento,
P o r el N o r t e guias S i quieres darle pro/pero v i a g e ,
N a v i o cargado H i e r e en l a popa de el f e l i z parage,
D e rocas defvias. Que dexa todo el mundo d falvamento,
EntraporelpuertO} D e x a d l e l l o r a r , kc Qioro,
Sales J m topar.

C A P I T U L O X C I L

D E LOS ECOS.

Q u e cofa fea E c o , y como fe hace n a t u r a , y artificiaraente.

E C o es n o m b r e griego , y fignifica l a v o z : tomafe y a p o r


aquella voa refiexa,que comunmente l l a m a m o s E c o , l a qual
fe caufa en los valles , y caadas , y entre ios altos coliados , y
m o n t e s , en lugares donde el fonido de la v o z por & i , & por f u
fpecie m u l t i p l i c a d o , no h a l l a n d o f a l i d a , hiere en los cuerpos,
que fe le ponen delante, y buelve atrs como p e l o t a , c o n c a y a re-
flesion el oido t o r n a fentir las u l t i m a s fylabas de l a palabra,
que y a h a v i a paTado. F i n g i e r o n los Poetas havec ido u n a N y n i -
p h a , que fe perda por el hermofo N a r c i f o : l a q u a l como de l
fuefe defpreciadajCon l a pena,y d o l o r fe fu confumiendo,hala
que fe bovi en p i e d r a , quedando fulamente l a voz. J^e ea n a -
t u r a l r e e x i o n , que en el fonido de l a voz muchas veces experi-
mentamos, t o m a r o n p r i n c i p i o ios E c o s artificiales, que en todo
genero de Pbefia u f a n . C o m p o f i e i o n r a r a , y d i f i c u l t l a , pero que
d a m u c h o g i l o , y contento , quaudo fale con perfeccin. Pues
paraque no nos quede p i e d r a , que no meneemos en fervcio
de ios Poetas , daremos a q u i algunos avifos, y regias, y algunos
medios , p a r a d i f m i n u i r en parte el m u c h o t r a b a j o , que fuele
cortar femejante Poea: porque quitarle de el codo, fera impou1*
bie : y ps imero trataremos de las maneras que hay de E c o s , y
luego de las condiciones , que fe h a n de g u a r d a r en las Reflexas:
n $ F AOLAo 1^1
Y al fin ^e ' a y^va c o m n s ideemos o t r a de los vocablos , que
fon a propolto p a r a efta c o m p o c i o n .

C A P I T U L O XCIII.

DE DOS GNEROS DE ECOS.

D Q s maneras h a y e Ecos,, unos fueitos en Profa5 otros a t a -


dos con fus c o n f o n a n c i a s , y cocrefpondencia' finales. E n
los Ecas fueitos es l i b t e ei hacer l Resxion , donde el P o e t a
quiler3?co.mo en ele, en que b a b i a u n Paftor. Hablar^ callar
efte defventurado^miferabld H a b l e . Q u i e n anda entre eftas breast
que m trifle jufpiro oy ? Y o . Eres aquella N i n f a s quien el be-
llo Narcifo ech de si ? S i . H e r m a j a , y dejgraciada zagala , ponte
donde te vealE..Sueles negar el rofiro los que en t bufean f u con-
/ado? Sueio.^ tal te ex aquel ingrato y feco2. E c o , & c . D e efta
manera e puede continuasr u n largo r a a o a a m i e a t o entre u n a
perfona, y el E c o . Y. quando en las C o m e d i a s fe hace en t i e m p o ,
y fazon ; d e k y t a 5 y ufpeade los nimos e los oyentes.
Otros Ecos fe hacen en verfo, a h o r a fueitos fin v i n c u l o , y t r a -
vaxoa de confonantesj.ahora atados. E n el verfo fuelto, que iltva.
E c o , folo fe requiere , que dentro de fu m e d i d a entre l a voz de
el Eco y aunque pueden hacerle las Reflexas en ei p r i n c i p i o ,
en ei m e d i o , fon mas fuaves en el fin , c o m o en efte:

S i no me niegan mis enojos f ojos,


P a r a m i r a r el defajirado , a d o ,
E o que me pufo m i atrevida v i d a , & c *

L o s E c o s atados fe pueden hacer en todo genero de M e t r o


i t a l i a n o , efpecialmente en Sonetos , O d a v a s , y C a n c i o n e s ,
como:

A Jefus d e r r a m a n d o lagrimas , v Sangre en fu Santiima


Circunciion.

H a b r alguna alma en tal blandura dura,


Q u e con tu L e y no fe comida , m i d a ,
V i e n d o tu carne tan querida herida.
Por aplacar fu locura cura?
San-
i^i AKTE POTICA
Sangre , que haces l a tierra i m p u r a , p u r a ,
D o el a l m a pobre \ y fin m a n i d a , anida
P o r quien la muerte introducida i d a ,
E n t r l a v i d a , y l a ventura t u r a ,
Buelve m i corazn de immundo , m u n d o ,
D e humano , c e l e j l i a l , de infano , f a n o ,
T Jiempre en l ; pues te enamora , m o r a ,
E n t i m i bien defde el profundo , f u n d o .
P o n en m i ayuda , dulce hermano , m a n o ,
Quaiquier fzon ., quaquier deshora 9 es h o r a .
E n el N a c i m i e n t o de C h r i l o n u e r o Seor..
E l mas q u e r i d o , inflamado , a m a d o ,
Buefto en el duro , y fin confuelo , u e l o ,
Sufre por m i de tierra , y Cielo , y e l o ,
U n un pefebre defechado , echado.
E f l por verme defatado , a t a d o ,
T por tener de m i reze/o , zeo,
T de el dolor que no me duelo , duelo,,
L l o r a m i culpa , defdichado h a d o .
T en un pobre p o r t a l defierto , y e r t o .
L a l u z , do f a g r a n d e z a encierra t cierra^
T defiila con dulce lloro , o r o ,
Q u a n t o tiene en f u teforo , es o r o .
QT quanto de f u amor defiierra , es t i e r r a ,
T a m a r lo que l mas a m a f acierto c i e t t o .

U e v a n efto Sonetos las Reflexas en el fin , y p u d i e r a n llevarla


en e l m e d i o , con i n t e r r o g a c i n , en f o r m a de D i a l o g o , poh10
en e e :
A l a V i r g e n nuelra Seora-
V i r g e n f o c o r r e , corre : no hay prefleza
S i n t i Seora t o r a : un a l m a f r i a
Quieres que clame ? A m e : porque via,
Que el defeo me f o b r a , o b r a , & c .
P u e d e n t a m b i n ir las Reexas en el p r i n c i p i o , como en e6'
T a l a florida , y frefca p r i m a v e r a
E r a llegado ^ y a de f u teforo
O r o daba l a tierra , y el decoro
C o r o de Apolo andaba en l a ribera, e0
A l g i m e E c o s fe hacen > en los quaies no enttaa las ^e^eX^sa
ESPAnOLA. 141
cada verfo , n i lempre en u n m i f m o l u g a r de l ; fino y a en el
pracipo , y a en el m e d i o , y a en ei fin , como e l Poeta quiiere.
y eftos Ecos fon mas libres , y mas fciles de componer , y p a r a
reprefentacion mas acomodados.
E n las C o p l a s , Redonillas he vifto pocos E c o s ; mas no h a y
porque excluyamos de ellas ele artificio:antes pueden r e c i b i r R e -
flexas de mas fylabas*. que el verfo i t a l i a n o i como debaxo fe d i r ,
y no folo en el p r i n c i p i o , p e r o m u c h o mejor en el f m , c o m o e n e f l a :
2V descontento j es contento, T aunque me defengaHo,
M i defcanfar , es cantar N * acabo de conocer^
M i defpenar , es penar, Que no es de eftima el placer.
M i defaliento , es a l i e n t o , Qne fe compra con el dao
M i defamar , es a m a r . D e un eterno padecer*
* Pueden t a m b i n entrar los E c o s todo genero de Poeias aC
fonantes, de todos los modos que ea ios verfos confonantes, *

C A P I T U L O XCIV.

D E L ^ S CONDCONES D E L A S R E F L E X A S .

P R i m e r a m e n t e j l a Reesa de el E c o h a de fer c o r t a d a de a l g u a
vocablo ; y a que fea l a m i f m a d i c c i n e n t e r a , que pafs,
ha de tomarfe en d i y e r f o figoicado , como fe t o m a D u e l o , en
el feptmo P i e de el E c o de ei N a c i m i e n t o , y h a de lgmficar a l -
guna cofa, que haga fentido c o n todo el verfoj y entre de tal m a -
nera en l , que quede conane,y entero, fin que falten^ni fobren
fylabas,ni fe heche menos i a q u a n t i d a d , c o r r i e n t e , n u m e r o de e l
M e t r o . D e donde fe lgue , que e l verfo i t a l i a n o no puede r e c i -
b i r en Los medios, n i en los fines Reflexas, que no fean de dos fy-
l a b a s , de tres, y a u n eftas, c o n t a l que c o m i e n s e n , y a c a b e n e n
v o c a l , como Fre/lado eftado. A u n q u e en el p r i n c i p i o bien a d -
mite ias tres fylabas , dado que c o m i e n z e n por confonante , c o -
m o Defpedido , pedido , ias de u n a , como Perd, d . M a s en e l
verfo de R e d o n d i l l a no folo caben Reflexas de dos, y de tres fy-
labas , pero de quatro* fi c o m i e n z a n , y a c a b a n por v o c a l , c o m o
De/conefJto,ej contenfo.Las de u n a f y l a b a c o m o C a r m e f i f i ^ n i e n
efte , ni en otro n i n g n genero pueden meterfe en el fia, fin que
fe d e f i r u y a l a conftancia de el verfo. Q u a l q u i e r de eftas c o n d i -
ciones, que falte en las Refiexas, no valdr nada e l E c o . Y fi p r e -
guntares, quales fon las Reflexas mas elegantes: digo que las de
dos
144 ARTE POTICA
dos f y l a b a s , as de tres , l c o m i e n z a n , y acaban en vocal
las que no le d e r i b a n de dicciones compuelas , fmo de i m p l j
c o m o t lloro , o r o , de tierra , y e r r a . Y aunque los Ecos natu!
rales algunas veces buelven caf quanto fe va h a b l a n d o , peroloj
artificiales n u n c a h a n de hacer R e f l e x a , que palle de quatrofy.
labas , c o m o hemos d i c h o .

* C A P I T U L O X C V .

DE O T R A COMPOSICIN S E M E J A N T E A L O S ECOS,

A L o s dos lguientss Poemas t a m b i n l l a m a n E c o i c o s algu.


nos Poetas j no que propriamente fean E c o s (como confta-
r a l que leyere el C a p i t u l o pafFado ) iino por l a l m i i i t u d , que
tienen eftos con aquellos. C o n a n de fete verfos de Redondilla
m a y o r . Y l a p r i m e r a efpecie defpues de cada verfo de ios tres pri-
meros l l e v a u n a c o n f o n a n c i a , de los quales ios dos fon tres jli-
bas , y el uno de los dos , que unidos m o d o de C o r r e l a t i v o ha-
cen u n P i e , verfo 9 el q u a i fer el u l t i m o } c o m o en elle de
u n V i l l a n c i c o C h r i l o nueftro Seor: ^

g u a n d o tu Imagen adoro, lloro, ^J A %%& A


Q u a n d o tu Retrato m i r a , f u f p i r o , f3$ B ** B
D e verte todo fangriento, lamento^ f^jj C %%$ G
Con notable fentimiento, ^j C
A d m i r a n d o eftoy tu muerte^ {^f D
P e i foiamente de verte, %%& D
L l o r o , f u f p i r o , lamento. ^ C

E f f a o t r a Poefia que fe figue , lleva tras cada uno de los qua-


tro primeros verlos u n Q u e b r a d o de quatro fylabas, que confon6
con el E n t e r o ; en l a m i m a linea j defpues de el E n t e r o , ha-
ciendo c a d a Q u e b r a d o fu l i n e a ; cuyos Q u e b r a d o s fe repite0 a
fin de l a Poeia como de E n t e r o s , tambin como Quebra-
dos , como en ee exemplo de u n V i l l a n c i c o de u n celebre Poets
de eos tiempos Jefus r e c i e n - n a c i d o ;

T a en perfiles de oro , y grana g ^ H ^ ^"


L a maana f A
Se d i v i f a tranfparente ^i* B
ESPAOLA, 145
D e t Oriente; ^ B
Siendo las purpuras rofas ^ ^ C
Maripofas; ^ C
E o j N i efpkndores ^ S S ^ D
Son las flores. ^ D
f e fragrancia > .y candores, ^ ^ D
Encendidas dulcemente, x&P B
^a maana de tu O r i e n t e ^ ^ B
Maripofas fon las flores. ^&$fc D

Sirven las referidas Poefias p a r a todo aquello , que las C o p i a s


en verfo de R e d o n d i l l a m a y o r . Y puedes ver m u c h a s en l a D e -
cima M u a .
C A P I T U L O X C V I .

D E LOS EPIGRAMAS,

D E f p u e s de haver c o n c l u i d o tantos gneros de Poeas.me h a Thefor. de


parecido de g r a n p r o v e c h o t r a t a r de aquellos Poeinas, l a L e n g u a
que fe componen de varios gneros a l a r b i t r i o de ios Poetas , y Efpavla en
primeramente de el E p i g r a m a s P01C fer u n P o e a i a e ios mas es l a d i c c i n
celentes. Epigrama es u n a v o z G r i e g a compuefta de i a propol- Epigrama
cion E p i t que lgnica en , fohre ; y de g r a m m a , de el verbo
grapho, que fignifica efcrivit) iendo lo mi'mo E p i g r a m a ^ que 1/-
cripcion , Sobrefcripcion : affi como el A n a g r a m a es compuelo
de A n a , que faena lo m i f m o , que aqa, i g u a l ; y. de gramma que
vale tanto como E f c r i p t u r a , nfcripcioni L o s antiguos i i a a i a - P o n a n . U K
ron E p i g r a m a s todas las fentencias impreflas en los TemploSj g. cap. 1
Tmulos , Eftatuas , Imgenes , y Broqueles , y aflS quaiquiee
oracin fuelta i m i t a c i n de aquellos m a n e r a e ' I a i c r i p c i o n j
fobrefcrito, l l a m a n algunos E p i g r a m a . L o s Poetas le toma por
mas eltrecha l i g n i f i c a c i n , d i f i a i e n d o l o de efta m a n e r a : Breve
fentenciofo Poema de qualquier c o f a , que contiene a expoficion^
deperfonas , o de hechos. D e donde fe colige , que el E p i g r a m a
puede conftar de qualquier genero de Poefias efpaaolas1, i t a -
nanas, aunque mas frecuente de latinas. D i v i d e e e n f i m p l e , que
narra, e x p l i c a a l g u n a c o f a , fin comparacin, n i refpeto o t r a j
y e^n compuefto , de el quai mas de la n a r r a c i n fe infiere o t r a
cc.a diferente.Para fer p e r f c d o el E n r a m a , d e b e tener brevedad
K uno es que fea de si i a m a t e r i a m u y l a r a ) i m i t a c i n de los
E, di-
14^ AKTB POTICA
d i c h o s fentenciofos ; c l a r i d a d , por no i n c u r r i r en el delitod
v i c i o f o ; y agudeza , porque fin e l l a es c o m o el cuerpo fitiam'
L i b . 3. In- refiere P o n t a n o . T o d o s eftos E p i g r a m a s fe reducen dosgeJ
fiitut.. P o e - ros; efto es graves, que fe t e r m i n a n con a l g u n a fentencia, asu.
ticarum. dexa ; y fatyricos , b u r l e f c o s , con alguna g r a c i a , equivoco^
d i c h o falado , y eftos fe l l a m a n fatyras , de las quales veaeei
cap. 9 9 . S i r v e por exemplo e l lguiente en u n Soneto facadotlj
l a P o m p a f u n e r a l de D o a I f a b e l de B o r b o n , digniflima Efpofj
de Phelipe IV.
Epigrama.
N o efta pompa exterior , que te fufpende,
M o r t a l , todo / difcurfo te embarace.
M i r a lo que no vs j porque fe enlace
A f e n t i d o m e j o r , quanto fe atiende*
D e Ifabel el cadver comprehende,
M u d o te habla , y eoquente yace
Ruldofo eco en l a memoria s hace
Su v o z j que no fe oye > y que fe entiende
B i e n , que de f u v i r t u d asegurada.
S o l i c i t a l a pena , no el olvido.
S i , el a l i v i o las luces de f u acierto,
T aunque en l a magejlad no perdonada.
M u r i 5 como qualquiera que ha vivido^
V i v i , como ninguna , que haya muerto,
Puedenfe componer E p i g r a m a s efpaolas de quanta vareoa
fe h a l l a e n los L a t i n o s .

C A P I T U L O XCVIT.

DE LA ELEGA,

E L e g i a es u n n o m b r e G r i e g o , que vale t a n t o , como w l


Poema j es faber, Poefia trifle : a u n q u e algunas vece*) c
I A r t e tno dice O r a c i o , firve p a r a cofas de contento : pero lo 0ias u
Peefcflrwm. d i n a r i o es fu m a t e r i a fnebre , e n l a qual fe h a de P ^ 0 ^ ^ c3,
g a n c i a , h e r m o f u r a , y f u b t i i e z a , con afeftos, apoltopiaes ^
maciones , y otros adornos retricos. S u p r i m e r layen ' ^
O v i d i o , cuyas Elegas enfean famofamente l a prftica
_ - -^ . . . . .- . ~ . -r-.. ^/4> COI'1'
Pceia. D e lo a r r i b a dicho fe infiere, que l a Elega p u e ^ c
Ae qualquier
de mialnuier genero venero de Poemas P o e m a s ,. vy ccomunmente
o m u a m e n t e de vei^0
ESPAOLA. 147
, como ea en T e r c e t o s de las N e n i a s reales por D o n L o -
renzo de B a r u t e i i , y de E r i i i :
Elega.
Grojferos , troncos > valle vegetable,
B o r d a n del P las aguas caualofasy
Siendo eleClo llanto interminable^
L a s hijas de Climene dolorofas
L l o r a n d o de Phaetonts el trifte acafo.
E t e r n i z a n f u s penas cariofas.
T a n fin confuelo l l o r a n el oca/o
D e el i n f e l i z Garzn , que iifonger
E l afn infenfibles les pajf.
M a s ay de quien lamenta el fin fevero
D e el A p o l o mejor , por quien v i v i a
Quanto regijlra el fuperior Lucerol
T ay de quien en f u vafia M o n a r q u i a ,
Con mas razn , cario , y f m t i m i e n t o *
L l o r a el ejlrago de tan trifte d i a l
N o tan debido f u , no t a n atento
D e las Heliades el funefto l l a n t o .
S i bien les p r i v a de el v i t a l alientoi
Como el que nos oprime dolor tanto,
Pues fi v i v i m o s p a r a l a congoxa
M o r i m o s de el dolor , y de el quebranto*
T y a que en nuefiro C A & L O S nos defpoja
L a f a t a l parca de l a p r o p r i a v i d a :
E s mas c r u e l , quando el rigor a f i o x a i
JBues a l que aflige irremediable herida.
D i l a t a r el m o r i r es mas tormento,
Q u e muerte que defcanfo le embida,.
P e r o condicie el fin de el f e n t m i e n t o .
E l que corto caudal de el amor anima,.
Q u e pena t a n t a , y tanto defaliento.
Solo i m m o r t a l l l o r a r es bien le exprima*.

C A P I T U L O X C V I I L

DE EL EPITAFIO.
L Epitafio es d i c c i n G r i e g a , que es lo m i f m o , que Infcrip- L ib. 3. d e
:ion p u e i t a fobre l a fepuitura de a!gun d i f u n t o . P o n t a n o le i n f i i t . P o e t *
K 2. difi-
148 ARTE POTICA
d l n c t M t r i c o E p i g r a m a , que fe efcrwe para losfepukrosi
los cadveres : feaiando con brevedad veces el nvmhre di l *
difuntos , l a edad , los mritos f u e/lado, las dignidades) lar a!,
bauzas de el animo , y de el cuerpo , y otras cofas de ej?ansn
con gravedad i p e r o las mas veces con l a j i i m a s , quexas, y lamm
d o n e s , exprimiendo d veces afeCios de un vehemente dolor. Suelen
los Poetas algunas veces quexarfe , i n d i g o a r f e con la mima
M u e r t e , c o n las Parcas , c o a la caufa , p r o x i m i ocafion dla
M u e r t e ; es faber , & fu l a g u e r r a , q u a l q u i e t otro fuceo
a t r o z 1 m p r o v i f o ; unas veces h a b i a a c o n e l m i f m o Tmulo;
otras c o n los que paTan delante de el fepulcro ; otras con la Pa.
t r i a , otras c o n la F a m i l i a , Parientes de e l D i f u n t o ; y ello con
interrogaciones, y refpueftas agudas, y fentenciofas: introduce!
veces el r n i m o fepultado , que confueia los que fe iatnentai
de f u ocafo , y otras cofas femejantes. D e l a difaaicioa cosfta
b i e n que el E p i t a f i o fe compone de muchos gneros de Poefo,
y en p a r t i c u l a r de ios mas italianos , c o m o lo p.raHcan osk-
ms Poetas. Q u i e n quiere faber componer E p i t a f i o s cai
elado de perfonas en p a r t i c u l a r , lea P o n t a n o en e l mifmo ci-
tado l i b r o .

A i a R e y t i a de E f p a a D o a I f a b e l de B o r b o n ^

Epitafio.

D e t e n el pajfs ( P e r e g r i n o ) y baa
Con tierno llanto el m a r m o l de e/la / o / a :
Q u e aun ella acreditandofe piad^fa^
E n l a infcripcion , que ofrece , te acompaa.
A q u i yace 5 A B E L Reyna de Efpaa:
L a magejlad , l a pampa mas hermofa,
Que entre Io L i r i o s f u purpurea K o f a ,
Tace a l rigor de l a f a t a l guadaa.
Quando empez v i v i r , qu fuerte i m p a !
Quando empez reynar , qu defconfuelol
Lleg embidiojo de f u muerte el d i a .
M a s no m u r i , que con heroyco vuelo,
Como y a el mundo no l a mereca,
'Perdila el mundo , y merecila el Cielo*
ESPAnOLA. 149
C A P I T L O XCIX.
DE LA SATTRA.

E S t a voz S a t y r a , es G r i e g a , que es , qfi f u t u r a oh C a r m i n i s Calepn&


varietatem* e x p l i c a el Theforo ds l a L e n g u a Efpaola ; y mas en l a d i c - "
abaxo > ^ ^ d e r i v a de ios Satyros D i o f e s que a g i a l a g e n t i - cion S a t y - -
dad con puntas ea las qabezas , pies de c a b r a , beliofos de c u e r p o , ra
y lacivos, m u y r i d i c u l o s j porque en ee genero de verfo es t o d a
fu materia r i d i c u l a : mas que fe dice S a t y r a de ee n o m b r e ; por-
que en la a n t i g u a S a t y r a fe i n t r o d u c i a n perfonas de ios S a t y r o s ,
otras riicuias , fi las h a v i a femejantes - ellos. E s l a S a t u r a :
Vn Poentf $ que fe ordena l a debida corretcion , y reprehenfion de
vicios y y defedos , jfi de el cuerpo , como de el a l m a . D e que fe l i -
gue , que puede contar de qualquier geneto de Poefias; y fon S a -
tyras todos ios V e j m e n e s . D e b e e l P o e t a a d o r n a r l a ( p a r a f u a -
vizar , y templar l a afpereaa de l a reprehenfion ) con dichos , y
fentencias agudas 9 y graciofas , i m i t a n d o los l a t i n o s . M a r - E l a 2.
c i a l , Oracio , J u v e n a l , y V a r r c n . E l exempio es de el comento p a r t , Epig
de las Agudezas de J u a n O v e n . 1$'
Satyra.
E l mar en todo f u d i f t r i o largo
T a n t a agua dulce bebe t y queda amargoi
.- Ajfi l a tez t que m m h o en el Sol d u r a ,
Recibe tanta l u z , y queda obfcura:
A f f i l a vieja en f u v i v i r eterno
T a n t o efilo fe traga j y queda nviernoi
AJp l a fea , qumnto mas fe affea.
Pone tanta hermofara 5 y f i e m p r e es feat
T affi el avaro en oro , f i a r a , cobre.
Chupa tanta riqueza , y ftempro es pobre,

C A P I T U L O C.

DE EL HTMNO.
H Y m n o viene de ei n o m b r e G r i e g o H y m n o , que es lo mifroo,
que canto en a l a b a n z a de alguno : efto e r a en l a gentili-
Qsd ; pero oy en da i c i o l l a m a m o s H v m n o s , los cantos en m e -
tro > que fe cantan en a l a b a n z a , y g l o r i a de D i o s , y fus Santos.
JK 3 Di-
15c AKT POTICA
Super P/fl. D i c e S a n A g u U n : H y m n i cantas [unt continentes atc Dgj. t
5 2. fit laus , i ? n o n f i t D e i , non efi H y m n u s ; J i f i t , ^ l a u s , ^ ^
c a n f e u r , ncm e/ H j w n a , S i a que por efto dexen de ferHymno
los que fon en a l a b a n z a de los Santos ; porque las alabanzas (Je
los Santos f o n efpecsaltnente de el m i n o D i o s , como conae
e l P f a l m o i 50. Ladate D o m i n u m in Santfis ejus: y quUspotjf.
t a caufa a c a b a l a Iglefia los H y m n o s alabando D i o s en !au!ti.
m a eftropha. C o n f t a n o r d i n a r i a m e n t e de Poemas Lytcos,y(}{
m u c h o s gneros de Poefias aTonantes , como ele facado d& 1
P a r a i f o de e l A l m a c h r i f t i a n a a l S a n t i l l i m o Sacramento.
Hymno.
Santo , Santo , Santo,
E n l a t i e r r a , y CielOt
D e Angeles , y hombres
Refuene el contento.
G l o r i a eterna a l P a d r e ,
Gloria al Hijo Eterno,
Q u e l a eterna v i d a
N o s dex en fufiento.

S o n las O d e s femejantes los H y m n o s ; porque valen tanto


c o m o cantos : pero fe d i f e r e n c i a n y a en l a cotnpoicion , yaea
e l objeto , que de e l H y m n o , es folo D i o s y de las Odes univer-
falmente qualquer cofa. D e eftas no traigo o t r a esporscion,pot
h a v e r tratado de ellas en el cap. 14.. de los verfos latinos imitadou
T a m p o c o t r a t o de l a E p o p e i a , P o e m a h e r o y c o , que fe compoa
d e verfos H e r o y c o s , por haver tratado de eftos en f u lugar.

C A P I T U L O CI.

D E LOS P R O B L E M A S .

E S t e n o m b r e P r o b l e m a , fignifica u n a propolcon , qe c0^


tiene u n a pregunta dudoa , y elo fuete fer de dos eo
femejantes , que fe pueda defender qualquies parte de las
a manera de u n a Thels , las quales aunque fe pueden ^e^UtJ0
c o n u n a o r a c i n fuelta , es mas plauble en la Poea. Q113'^.
cofas principales fe h a n de p r o c u r a r en los P r 0 ^ 0 1 3 5 / ^ ,
quales fe obfervan en el P r o g y m n a f m a referido i es ^ ^ ^
propofcion , en que fe propone fumamentc l a opinin >
ESVOLA. 51
Poeta quiere f u l e n t a r : A r g u m e n t o s , que prueben c o n e f i c a c i a
la op'uiioa que eligiere , d e d u c i e n d o eficaces c o n c l u i o n e s ,
de io legiinio , d i c i e n d o , que i fe c o n f o r m a , no c o n ias l e -
yes ; de lo j u l o , e x p l i c a n d o l a j u i l a r a s o n , y caufa , que f a v o -
rece fu intento ; de l o t i l exponiendo l a u t i l i d a d , de io f c i l
la facilidad j y de lo honefto l a honeHdad , c o n l a b r e v e d a d
mas poffible : C o n t r a d i c c i o n e s p a r a o b l a r l a o p i n i n c o n t r a -
ria ( y todo efto fe har mejor c o m p r o b n d o l o c o n exemplos,
fentencias , y opiniones de A u t o r e s m u y fidedignos ) f o l t a u d o ,
y rechazando las m a y o r e s dificultades , que a l parecer le p o d i a n
obfcurecer l a paste que defiende : y u k i m s m e a t e u n breve E p i l o -
go , en que fe h a de facar l a c o n c l u l o u , que mas c o n c l u y e , p a -
raque fe vea claramente l a f u e r s a de a q u e l l a parte d e f e n d i d a ,
fatisfaciendo los oyentes , a i J u e z que h a de d e c i d i r a q u e l l a
caufa. E l P r o b l e m a c o n f i a o r d i n a r i a m e n t e de Poefia Italianas,,
por ofrecer ellas mas d i l a t a d o c a m p o p a r a l a l i d . P a r a q u e fe
vea con toda c l a r i d a d , y fe e n t i e n d a f c i l m e n t e , traigo u n
Problema de l a q u a r t a A c a d e m i a de F e d e r i c o , c o n las dos o p i -
nionss fobre l a q u e l i o n : S i f u mas cruel Tholomo F i f c o , Rey
de Egypto , matando f u hijo M e n f i t n ; fi lo f u Nern quitan-
do la vida fu M a d r e A g r i p i n a . D o n M a n u e l de Crdenas tuvo
cargo defender , que fu mas c r u e l N e r n , y fu p a p e l es ee;

A R G U M E N T O .

D e mas cruel fe a c r e d i t a , y de inhumano^


E l que mata con a n i m o alevofo
A quien debi fu sesf , y fu corona}
Q u e quien m a t a c o n r i g u r o f a m a n o
A l m i f m o , que engendr m u y dedeofosf
N o debiendo fineza fu perfona:
N e r n cruelmente ofado,
S i b i e n debi fu s e r , y fu R e y n a d o
A fu M a d r e A g r i p i n a ,
A m o r i r fin remedio l a deftinaj
Y T h o l o m o fi a l h i j o da l a m u e r t e .
O b l i g a c i n a l g u n a no la a d v i e r t e ,
N i ie diTuade de ee devaneo:
L u e g o es N e r n mas c r u e l , que T h o l o m o .
M a s a t r o z es el hijo p a r r i c i d a ,
K4 Que
152 ARTE POTICA
Q u e d e r r a m a i a iangre de fu M a d r e ,
U l t r a j a n d o fu a m o r , y fu r e f p e d o ,
S o b r e i a o b l i g a c i n , que i n g r a t o o l v i d a ;
Q u e q u i e n falta a l c a r i n o ? Tiendo P a d r e ,
Y fu h i j o ofende , y m a t a c o n efefto:
Porque aquel atrepella
O b l i g a c i n , y amor en q u i e n degella;
Y ete o t r o folo ofende
A l paternal a m o r ; pues le comprehende
E l dolor de la h e r i d a , que executa:
L-uego i a c r u e l d a d mas diToluta
E s i a de ei h i j o , y es mas aTombrofa,
L a de N e r n fu mas efcaiidalofa.
M a s h o r r i b l e c r u e l d a d es l a de e l h i j o .
Q u e m a t a r fu M a d r e fe a b a l a n z a
C o n razn , fin e l l a , en q u i e n no tiene
P o t e f t a d , n i d o m i n i o , leno fixo,
Q u e en fus Padres n i n g n poder a l c a n z a j
Q u e q u i e n m a t a n d o fu h i j o 3 contraviene
A fu a m o r , y ternura,
Y u f a de a q u e l rigor ; porque es fu h e c h u r a ,
en l tiene a d q u i r i d o
E l d o m i n i o que el h i j o no h a tenido:
L u e g o l T h o i o m o en lo que h a o b r a d o ,
T u v o el poder , aunque mas I h i t a d o j
Y en fu M a d r e N e r n , no le t e n i a :
D e efte h a fto mas c r u e l l a aievola. ,
D e orden de D i o s , A b r a h a n e f a c r i f i c a
A fu hijo I f a a c , quien amaba tanto;
C u y o exempio nos da c l a r a p r o b a n z a
D e e i g r a n poder , que D i o s ie c o m u n i c a
A l Padre , fobre el h i j o , y fin efpant
A q u e l rigor admite i a t e m p l a n z a
D e Ifaac ; pues fe fujeta
A l r i g o r de el P a d r e , q u i e n refpeta:
P e r o aunque efte previene
P r o m p t o e l c u c h i l l o , u n n g e l le detiene;
P o r q u e folo fu Timblo expreffivo
D e o t r o r i g o r , a u n mas e x e c u t i v o :
C o n que e l poder , que a l h i j o no permite, Qt
ESPADLA. 153
O r d e n a D i o s , que e l Padre le execute.
D s ele fe infiere , pues , que no teoiendo
D o m i n i o alguno e l h i j o fobre el P a d r e ,
Y tenindole el P a d r e fobre el h i j o :
Q u e es f m d u d a mas c r u e l , y mas h o r r e n d o
e l rigor , que u f a el h i j o c o n l a M a d r e ;
Q u e e l que e j e c u t a el P a d r e ; porque es fixo
C o n e l poder , que u f u r p a , j ty r a n i n a :
P e r o el P a d r e f aunque excede.
T i e n e poder , pues D i o s fe le concede;
L u e g o N e r n o b r a tan m a l v a d o ,
Q u e fin poder fe atreve lo fagradoj
Y T h o l o m o en elo no es c u l p a b l e ;
Siempre N e r n fue mas a b o m i n a b l e .

Dot Carlos de G u z m a n defendi , que Tholomo f u mas cruel,


y f u papel es eljiguiente.

A R G U M E N T O .

M a y o r es l a c r u e l d a d que fe esecuta
E n quien naturaimeru-e mas eftima,
Obrando contra la naturalezaj
Q u e en quien fe debe a m a r ; pues fin d f p u t a
E s mas a t r o z , y c r u e l s e l que l a f t i m a
A l que mas quiere ; porque fu fiereza
A l a de u n b r u t o excede,
Pues fte a l que a m a fu f a v o r concedes
L u e g o e l P a d r e , que a m a
Naturalmente al hijo , cruel derrama
Su fangre c o n r i g o r d e f a p i a d a d o ;
Y el h i j o con f u r o r defatinado,
A l a que debe a m a r q u i t a i a v i d a :
M a s c r u e l es q u i e n de el h i j o es h o m i c i d a .
Pues T h o l o m o n a t u r a l m e n t e
A m a b a fu h i j o , y fin razn a l g u n a
A t r o z m e n t e le m a t a , y le degella;
Y N e r n con fu M a d r e fu i n c l e m e n t e .
P o r q u e ea fus liviandades fu i m p o r t u n a ,
D e s i u c i e a d o el decoro , que a t r e p e l l a ;
No
x54 ARTE POTICA
N o hay crueldad que compita,
C o n la de quien en fu hijo la exercita,
Sin motivo , que abone
Aquel rigor , que con fu amor pofpone:
Luego fi Nern tiene la difculpa,
D e querer caftsgar aquella culpa,
Y Tholomo no da razn que valgaj
N o hay crueldad, que la de fte fe equivalga.
E l amor natural, que el Padre tiene
A fus hijos , jams puede borrarle,
Por mas que ellos le olviden , y le ofendan.
E l amor en el hijo , no mantiene
Igual carino ; pues fueie olvidarle,
Sin que otras atenciones ie detengan:
Luego fi el hijo fuee
Ser ingrato , aunque el Padre fe defveie
E n amarle , y quererle,
Porque fu amor no fabe aborcacere,
Aunque fu ingratitud e d motivo
D e derramar fu fangre vengativo;
Mas cruel ha ido iempre Tholomo
Borrando tanto amor fu devaneo.
Hailabafe D a v i d tan ofendido
D e Abfalon fu hijo , por la tyrania.
C o n que quifo ufurparle la corona
L a v i d a , y el honor tan atrevido,
Que mereci por tanta rebeidia
L a crueldad de fu Padre , quien baldona:
Mas aunque fte pudiera
Caftigar en el hijo accin tan fiera,
Y con muy jufto zeo,
Verter fu aleve fangre por el fuelo;
Jams quifo lograr fu defagravio;
Porque fu grande amor borr fu agravio:
Que f aqul iempre ingrato le aborrece,
Ete en fu amor mas fiao permanece.
D e efto fe fgue, que por fer tan fino
E l amor en el Padre, que olvidando
D e el hijo mas infiel, quaiquier ofenfaf
orque fu amor i i m a t o , y peregrino, ^
ESPAOLA. %$$
N o fabe aborrecer a l que eft a m a n d o ;
A n t e s qualquier a g r a v i o le d i f p e n f a ,
Q u e es m a y o r f u fiereza.
S i convierte el a m o r en afpereza:
L u e g o fi e l P a d r e debe,
P o r n a t u r a l amor a ! h i j o aleve
P e r d o n a r l e la ofenfa mas c u l p a b l e ;
T h o l o m o fue mas a b o m i n a b l e :
P o r q u e debiendo amar a l que ofenda.
O b r en l i a m a y o r alevofia.

Decidi a queftion el Prndente en favor de D o n , C a r l o s de


Guztnan.
C A P I T U L O C U .

D E LOS GOZOS.

G Ozo , fe deduce de el n o m b r e latino Gaud'mm , que es un


afeo de el animo concebido de el benprefente que fe logra, de l a Jf'
se llaman Gozos ia C o p l a s que fe cantan de las virtudes , y v i d a g ^ ^ V
Thejhr

de ios Santos 5 porque en ellas fe p u b l i c a n ios Gozos , y glorias, nota en


que gozar en el C i e l o , y h a n gozado en efta v i d a } y los p r o d i - ^ " t m vau-
goss y milagros , que por fu iaterceTion h i z o , y hace D i o s a las ao.
criaturas. D e lo d i c h o fe colige , que l a m a t e r i a de los Gozos fon
las virtudes , los hechos , l a v i d a , los milagros , y las glorias de
los Santos. C o n f i a n eftos de varios gneros de metros ; pero o r -
dinariamente de C o p l a s en verlo de Redojadilia m a y o r , a l g u n a
Vez A l i o n a n t e s ; pero las mas C o n l o n a n t e s , c o n u n a R e p e t i -
c i n , cuyos vetfos c o n c i e r t a n c o n los l t i m o s de c a d a C o p l a ,
fiendo l a Repeticin iempre u n a m i f m a . Sean esemplo los i -
guientes , que compufo u n p u b l i c o ProfeTor de humanas L e t r a s ,
Beneficiado de Santa M a r i a de el M a r , l a p r o d i g i o f a I m a g e n
de el E C C E H O M O .

D i o s , p o r vueftraPafion,llena Siendo fus pechos tiranos.


D e amarguea , y de dolorj M a s duros que los cordele1?;
E n el m a r de tanta pena M a s y a vueftros hijos fieles
H a l l e puerto el pecador. D i c e n l l o r a n d o , Ssor , & c .
A V o s , P a d r e , atan crueles A l a m e x l a inocente
Los fayones inhumanos> C o n mano de hierro arnvada
Da
15^ A R T E POTICA
D a n tan fiera bofetada, (te: Y os pide con gran fervor, &<.
Q u e hacen que en fangre rebien- V i n d o l e tan m a l tratado
M i b i e n , pues ei a l m a fente P a r a q u e ei P u e b l o fe affombte
Ser caufa de ee rigor , & c . Ecce Homojveis aqui el Hombre
O quien etuviere a l l G r i t a Pilaos pafmado,
D u l c e Amante , Dueo mo, Q u e fea c r u c i f i c a d o ,
Y a l golpe de aquel J u d i o G r i t a el b r b a r o f u r o r , &c.
S a c a r a el roftro por t i : E i R e d e m p t o r de la vida
T o d a a c u l p a et en m i , Q u e d a condenado muerte:
Y V o s la pagis , Seor , & c . M u e r e D i o s ( cafo fuerte!)
C o n atroz furia azotado, C o m o u n l a d r n , y homicida,
C o n blasfemias efcupido, Y la c h u f m a f e m e n t i d a ,
D e pies , y cabeza h e r i d o , L e pregona M a l h e c h o r , &c.
O s m i r o , m i Dios amado: D , Seor , vuelra piead
Pues nuelra c u l p a h a caufado O i d o a i fordo , a l ciego ojos,
E n V o s tan m o r t a l dolor , & c . V o z mudos , pies coxos,
D u r a C o r o n a de efpinas A l enfermo f a n i d a d ,
Quebranta vuera cabeza, A l cautivo libertad,
C u y a s puntas c o n fiereza. A l naufragante favor , &c.
R o m p e n las Sienes d i v i n a s ; H a c e d , Seor foberano,
Y pues a b r i e r o n las m i n a s Q u e en i a fragua de e l amor,
D e el oro de mas v a l o r , & c . Se encienda en d i v i n o ardor,
P o r C e t r o u n a infame caa T o d o corazn c h r i l i a n o j
E n vuelras manos p u i e r o n , H a c e d , que ei G e n e r o Humand
Y a l ponerla c o n c u r r i e r o n N o v i v a con tanto error , &C'
T o d o s con fangrienta faa; D i o s por v u e k a Paffion,lleiia
Y a ei h o m b r e ie defengana, D e a m a r g u r a , y de dolor, &c'

S o n l a m u y m g u l a r Imagen de el E C C E H O M O , de Saata
M a r a de el M a r , lo m u e r t o .
E n muchos fe hace una B a e l t a , T o r n a d a diferente e^os
v e r l o s , y l a R e p e t i c i n depues, que rve por u l t i m a Copia-

C A P I T U L O CIII.

D E E L DJLOGO.

laogo es; U n a interlocucin de dos, mas perfonas. Los PofJ


mas diaiogicos fon aquellos , c u y a n a r r a c i n es ffl^
de D i a l o g o c o n preguntas , y refpueas : y ellas, quanto mas
rao
E S P A D O LA. 57
rn frequentes j tanto mas i n g e a i o f a fer la. Poela. I n t r o d u c e n
veces ios Poetas en los Dilogos los infeables , e i n a n i m a -
d o s ; y otras veces los a n i m a d o s . e-mfenlbles , que h a b l e n entre
si. E i D i a l o g o pwee conar de q u a l q n i e r genero de P c e G a . Sea
exei3pb ei sguieme Cacado de D o n F r a n c i c o de l a T o r r e fobre
las Agudeaas de J u a n O v e n .

Dialogo.
Quien es el rico ? E l f a b i o caudalofo.
Q u i e n es el pobre I E l que necio fignijico.
Luego fi fabio foy t vendr fer rico.
Q u i e n es el fabto I E l neo poderofo.
Q u i e n es el necio ? E l pobre que defprecio,
-Luego fi no f o y rico , fer necio.
S bien quando uno oio pregunta , y reponde , fe dice D i a l e p i f '
mo.
C A P I T U L O CIV.

DE L GLOGA.

E G l o g a fe compone de JEgon , cofa de c a b r a s , cabana de


Patores j y de Logos9 p a l a b r a : y affi fe difine , R a z o n a -
miento entre Pajlores de fus cafas. E l M a d r i g a l , y l a gloga con-
vienen en la m a t e r i a ; pero fe d i f e r e n c i a n , que e l M a d r i g a l es u n
genero de Cancin ruftica, como dixe t r a t a n d o de lj y l a g l o -
ga es m o d o de D i a l o g o reprefentativo. L a s Gergicas foto eftn
en ufo en verfo l a t i n o ; fino es en ios C o m e n t o s en verfo E f p a -
o l : y por elo no trato eipecialmente de ellas. P a r a lo a r r i b a
dicho firve de exemplo la g l o g a p r i m e r a de V i r g i l i o , comenta-
da , c u y o n o m b r e es T i t y r o .

MELIBEO. T1TTRO.
Melibeo. O T i t y r o d i c h o f o , que acoftado
So aquefla verde h a y a , efts c a n t a n d o
C o n llano e o el tono en campo u f a d o ,
N o f o t r o s , triftes , vamos f u f p i r a n d o
D e nuertra t i e r r a lexos deftetrados,
L o s dulces campos con d o l o r d e x a n d o .
N u e f t r a p a t r i a nos q u i t a n nueftros hados,
T u T i t y r o l a f o m b r a , a l fcefeo v i e n t o ,
Segu-
xjS ARTE VOETICA
Seguro , alegre , y libre de cuidados,
Haces que al son de tu fuave acento,
Reuene el monte , y fclva el caro nombre
D e tu A m a r y l i s , y doble tu contento.

Tityro. O Melibeo amigo , mas fu que hombre,


Quien me dio tan feguro , y libre eftado,
Yo empre le dar de Dios renombre.
A menudo torn fu Altar baado
C o n vftima , que en l fer ofrecida.
D e el tierno recental de mi ganado.
Aquel por la dehea mas fencida
M e permiti traher mi ganadilo, U
Como tu vs , Tin que haya quien lo impida.
A q u e l , fin mas negocio que pedilo,
M e licenci para entonar el canto,
Que fe me antoje , al son de el cacmillo,

M d i b , Cierto no tengo envidia de un bien tanto:


Antes me es admirable , eftrao , y nuevo.
Segn que todas partes hay quebranto.
Vs , como mis cabrillas triles llevo
Lexos de aqui canfado , y afligido:
Vs , como penas de efta el pallo muevo*
Entre elos avellanos ha parido
D o s , macho , y hembra , en una piedra duraf
Y ali lo que pari dexa perdido.
M i l veces avis de efta defventura,
C o n rayos robres m i l clamando el Cielo,
Si huviera en lo entender feflb , y cordura.
M i l veces la corneja, con recelo
D e efte gran m a l , cant al fmeftro lado,
Por las encinas anunciando duelo.
Mas yo te ruego, affi el dichofo eftado
T e dure , que me informes, quien ha ido>
ETe tu D i o s , que tanto bien te ha dado.

Tityro. L a gran Ciudad de Roma , que has oido.


Buen Melibeo , un tiempo yo entenda,
Y como necio tuve muy credo. q^
ES P AHOLA.
Que efta nueftra en algo pareca,
Donde vender Colemos los Palores
D e las ovejas la reciente cria.
Afi yo comprar folia mayores
Maftnes , los pequeos cachorritos,
Que les emejan , bien que muy menores.
Afli yo compraba los cabritos,
A fus madres: y ovejas recentales:
Afli Gigantes , hombres pequeitos.
Mas en Roma oy fe vn grandezas tales,
Que las dems Ciudades fon con ella,
Qual con cyprs, v i m b r e r a , deGguales.

Melib* Pues dime, qu ocaion te llev ella I

Defeo de libertad , que aunque tarda.


Se concert con mi benigna elrella.
rt^ro. Ya quando al afeytatme me caia
I>a barba blanca , en fin miro al cuitado,
Y quilo en mi vejez mi compaa.
Delpues que m i Amarylis me ha prendado,
Y Calatea me entreg al olvido,
Eftoy contento , libre i alegre , honrado.
Que quando eluve Gaiatea rendido
Cieito de libertad , ganado , y hato.
Y o eftuve harto efquivo, y defado.
Por mas que m i redil colmaffe el plato
D e carne , y queTo , al Pueblo Mantuano,
Pueblo inhumano , al buen fervicio ingrato:
Jams bolviendo cafa v i mi mano
Pefada , de el dinero que apretaba.
Mas mil veces me fui , y me vine en vano.

M d i b . Cierto , A m a r y l i s , mucho me admiraba


Penfar porque ocaion tu voz doliente
A l Cielo , y fus Diofes invocaba.
Para quien , en fus arboles pendiente.
L a fruta fe guardaTe bien madura,
Tityro eaba de efta tierra aufente.
T i t y r o , ti los pinos , y efpeffura.
t6o ARTE POTICA
A fuentes , y fotos , que fentan
Eir fn t i , llamaban con ternura.

Tityro. Que havia de hacer , fi en grillos me teniani ^'0"


N i tan propicios Diofes fer prefente.
Como los que aqui eln, rae permitian-
A q u i v i , M e l i b e o , el eminente
M o z o quien cada mes ofrecer fuelo
E n mi Altar proptio , vidiraa decente.
Eie me refpondi con voz de el Cielo,
Pidindole merced, pace el ganado
Como antes, crezca el hato , y cubra el fuelo*

M.eUh. Dichofo viejo , que en tu campo , y prado


T u quedars, que te da yerva bafto.
Aunque de lago , y monte eft cercado..
3So enfermern en defufado palo
Tus preadas , ni males contagiofos
D e otros ganados te harn contrallo.
V i e j o dichofo , mas que los dichofos,
Que entre ellos r i o s , y fuentes criftalnas.
Tendrs al freco ratos mil gulofos.
E l foto , y cercas , que te eftn vecinas.
Donde la flor de el fauce el chupando
L a abeja, para henchir fus dulces minas
M u y menudo con fu forro blando
Darn gulofa muica tu odo,
Y te citarn con fueo combidando. Tity
E n alta pea el podador fubido
Entonar tan altos fus tenores,
Que exos por ios ayres lera oido.
L o s ronquitos palomos tus amores,
Y en alto olmo la trtola encumbrada,,
Siempre en gemir fern competidores.

Tityro. Por medio el ayre fe ver manada


Pacer de ciervos , y en el feco fuela
E l mar fu pefca dexar anegada.
Araris trocar con Tigris Cielo,
Antes que aparte un punto el penfamxento ^
ESPAOLA. iQi
De aquel que me affent de tanto duelo.

Tityro* Trines de nos , que all al rincn fediento


D e frica , S c i t i a , Canda , Inglaterra
Nos harn ir , eterno defcontento.
Ser jams , que buelt yo m i tierra,
Goce mi pobre Reyno , que admirado
Entre en m i choza de yervofa tierral
Trift yo , un fiero , y brbaro foidado
Gozar mis fembrados , y novales,
Que yo con fudor tanto he cultivado I
Maldita civil guerra, en quantos males
H a puefto al trille Pueblo Mantuanol
A y para quien fembramos campos tales l
Ingiere pues , Melibeo infano,
Pero priTa , planta codiciofo,
Vides por orden , fuda , y muere en van.
Id mis cabrillas, id , que el mas dichofo
Ganado fuies ya , de quanto ha havido
E n frefco prado , en bofque , foto umbrofo*
Ya en verde cueva , qual folia , tendido
De rfeos altos no os ver colgaros:
Ya mi zampona , y voz han fenecido,*
Ya mis cabritos , no podr hartaros,
D e el cytfo de ores coronado;
N i con ramos de fauce recrearos.

Tityro. Aqu podrs conmigo reclinado


E n verdes hojas , efta noche obfcur3r
D a r dulce fueo al cuerpo fatigado.
F r u t a verde tenemos bien madura.
Callanas tiernas de meollo blando,
Quefo frefco de leche blanca , y pura*
Y ya fe vn de lexos humeando
Los techos de las chozas de Palorest
Y a vaa los altos montes aumentando
Sus fombras , y hacindolas mayores.

CA-
i6z ARTE P O E T I CA

C A P I T U L O CVI.

D E LA F B U L A ,

T h e a t r o , ' T ^ A b u l a en r i g o r figaifica e l r u m o r , y h a b l i l l a de elPueblo,?


y origen de J / fe dice tal j a n d o : y como de el r u m o r procede la iccioii,
ios D i o / e x , y l a m e n t i r a , viene fee l a Fafou/a ficcin. E s tambin unoii
N a t a l C o - - los R h e t o t i c o s P r o g v m n a f m a s ; p:o a q u i fe t o m a por unaj[.
mes ) Tex cion F o e t i c a t y artificio/a , inventadn p a r a d e k y t a r f y entretrnt.
tor t &. d e b a x o de l a q u a l hay u n a d c d r i n a m o r a l , en l a qual fe nosai
v i e r t e lo que debemos hacer j y de lo que nos debemos guata
L a Fbula confa de muchos gneros de Poemas , gataciij
ejiempio es l a iguiente , facada de l a B y r a Foetica.

F B U L A D E A P O L O , Y D A F N E .

H a b l a n N i n f a s dentro. i , Florinda*
2. D a f n e .
i. A l a D o r i s el lebrel. 3. N a i s .
a. G u a r d e las flechas l a a l j a v a , Y a a l defeanfo nos llama
3. G o c e de q u i e t u d e l monte. D e l a d e y d a d de el bofque,
4. Sufpenda el a r c o , y l a c a z a . T o r c i d a v o z e plata.

Sale D a f n e .

D&f. Peneo , Padre m i ,


D e C i n t i a recogido a l facro C o r o ,
Y a l o m b r o , y carcax fio,
E l arco de m a r f i l , las flechas de o r o ,
Pues brindas a l repofo
F l o r i d o catre % p a v e i l o n frondofo.
Sea tu terfa p l a t a
L i q u i d o efpejo e m i imagen p u r a .
Q u e u n a b e l d a d , que t r a t a
D e l u c i r c a f i i d a d mas que h e r m o f u r a ,
Solo c o n fiel reflexo.
U n P a d r e puede fec decente efpejo.
Retrato fugitivo.
P^
ESPAOLA. 16%
D e ei roftro a l duce , fi aparente engao.
T u criftal fuccelvo,
N o efpejo l a b e l d a d , es defengao,
Pues tu curfo a l femblante,
C o p i a , a u n mas que lo h e r m o f o , lo inconlante*.
T u s detnganos vea
Q u i e n de fu h e r m o f a imagen , ciegamente
F c i l fe lioDgeaj
T e n i e n d o tina b e l d a d , que es accidente
E l d u r a r tan v i o l e n t o ,
Q u e antes de fer l i f o n j a , es e f c a r m i e a t o .
Q u i e n en b e l l e z a fia?
E m u l a c i n menguante de l a L u n a ,
S i ele f a r o l de e l d i a .
A p e n a s galn nace en roja c u n a .
M u e r e en epuicro u n d o o ,
A u n mas que por fer S o l , por fer h e r m o f o .
o , pues , que ciegos udos,
H u y o de a m o r , p e y n a n d o altivos cerros^
C o n mis hierros agudos,
D e fus flechas reifto torpes y e r r o s ,
D e x o fu f e d afciva
P o r l a red cala de D i a n a e f q u i v a .

Cantan dentro. D o f . B i e n ctan,pero m a l fente;


Pues fu a d u l a c i n r a y d o r a .
Mas que templada h a r m o n a , P a r a lo hermofo , lo callo
Divinamente fonra. L e t i r a n i z a las glorias.
E s blando i m n los rifeos, C a n f a . A m o r , q e a fus ojos c a t a ,
D u l c e r e m o r a las ondas? D e m a r f i l e l arco a r r o j a ;
Daf, N i n f a s fern de m i P a d r e , P o r q u e c o n dos de a z a b a c h e
Que en d u l z u r a h a r m o n i o f a , M e j o r fus heridas l o g r a .
Sino fu encanto , fu v o z , D e / . M i e n t e , q u e no van mis ojos
Sirenas las e q u i v o c a . A l a parte mis vitorias.
Q u e aun fu entereza fe ofende
Cantan dentro. D e vrque hay quien i o s a d o r a .
A caza la bella D a f n e Canta. P o r el c a m i n o de e f e n f a .
V a entre m i l N i n f a s bermofas, L l e g a fu h e r i d a l o n j a ;
Y en ct-mpaia de tantas P o r q u e ios que el amor m a t a ,
^ v m belleza fola L a muerte los e n a m o r a .
E 2 A>&L
i(54 ARTE POTICA
^ ) o / . V o x , q u e m i pecho a n i m a n Apoto'. Su b l a n c a mano o p ^
Pues viften tus alientos D e e' r o l r o el dulce pefo
A l corazn tas alas, A t l a n t e de azucena
Q u e denudae a l m i e d o : D e n i e v e , y rofa a un Cielo.
Y a m i planta obedece Cupido N o mica fu peligro,
L a ley de tus acentos; A l'u peligro atento,
M a s qu p r o d i g i o hermoCo? Q u e es quando mas !a mita,
P e r o qu encanto bello? Q u a n d o lo m i r a menos, (cj,
Q u e afpica fer d e y d a d , A p o l . D e el h o m b r o pendeuaat.
M a l h a l l a d a en p o r t e n t o , E n que me ela advirtiendo,
E q u i v o c o traslado Q u e el que es de macfii^obta,
D e D i a n a , y de V e n u s , D o n d e h a y dos arcos negios,
E n verde margen l o g r a Pues d u e r m e n fus rigores
D u l c e defcanfo , iendo E n fus dos ojos bellos;
Pavellon un laurel, A hablar fus piedades,^,
Y m i l ores fu lecho. A i odo me llego. VajeIk^
C u p i d . Y a h e v i l o fu h e r m o f u r a : Cup. L a echa de oro apunto,
A y i n f e l i z Q u e has puefto Q u e de a m o r en empeos)
E n el riefgo l a v i f t a , N o h a y f u e r z a como el oo
Y eft en i a v i l a el riefgo. P a r a i n c l i n a r u n pecho.

A p o l o , D i m e d o r m i d o S o l , que mis defpojos


T e a n h e l a n fu dulciimo h o m i c i d a ,
C o m o c o n tal c u i d a d o eft m i v i d a ,
Q u a n d o c o n t a l defeuido eftn tus ojos?
Cupido. D i , S o l defpierto , cuyos rayos roxos,
O y lo h a n de fer dos veces c o n m i h e r i d a ;
Q u i m p o r t a que t u muerte eft d o r m i d a .
S i por t u muerte velan mis enojos?
A p o l o . N o ofende lo d i v i n o a r p n h u m a n o ,
S i n tus ojos , t u a l j a v a , qu aprovecha?
Cupido. T u v i d a ofende a r p n mas foberano
D e a l j a v a prueba de deydades h e c h a .
A p o l o . M o r i r no puedo echas de tu mano;.
Cupido. Pues morirs manos de m i flecha.
Celo5'
D i f p a r a Cupido , defpierta D a f A p o l . Q u e fuego es efte^
ne , tomando al mifmo tiempo C
^ -uya iavible
fihie i U ^
d arco contra A p o l o , que LasmmoEralnop^ .
Immumdaddeela^Qu.
f e f i m t e herido.
ESPAOLA,
Qu incendio , que me y e l a . Porque compadecida
Qu yeio 9 que me a b r a f a . D e tu delirio el a l m a .
Qu aihago , que me ofende, Cup. V e l o z , aunque pefado
Qu o f e n a , que me a i h a g a l M i plomo , efta vex v a y a
Qu amargamente d u l c e . A m u d a r efe a f e d o .
Qu dulcemente a m a r g a , Q u e y a te defpeaba.
Es muerte , que me a n i m a , Y a u n i n d i g n a d a , ay de m i !
Es vida | que me m a t a ! Q u e . i b a decir i n c l i n a d a ,
Cupido, Effo i e l rigor p r u e b a . Y no s que i m p e r i o oculto
Ardiente de m i a i j a v a , D e una violencia tirana,
A h o r a quiero D a f n e , D e x a cuer el arco.
Por crecer m i v e n g a n x a , T r a n s f o r m a n d o en u n defpreci
Flechar de fqulvo p l o m o L o que afelo fe f o r m a b a ,
L a aeta paada. (Cielos! F a l o interprete m u d
Daf. Qu a l o m b r o es elle , a y E i fentido l a p a l a b r a , (ios,
Que defpierta en el a l m a A p o L Q n h es io que diceslay C i e -
D e mi p i e d a d lo f o r d o . Q u es ello , f o r t u n a v a r i a .
L o mudo de mis anfias? P a r a h e r i r con l a d e f d i c h a .
Qu roftro tan d i v i n o , C o n l a v e n t u r a me amagas!
Qu forma tan g a l l a r d a . Cup- D e x a r l o s q u i e r o , pues y a
M v i l de m i a l v e d r i o P a r a b l a f o n de m i a i j a v a .
L o s afedos me arraka? P o r efcudo de mis timbres
ApolYo muerojDafrtehermofa, G r a v en fus pechos mis r a -
Y a el aliento me f a l t a . Vufe. (mas,
af. Q u i e n tu muerte procura? Apolo. Dafne hermofa.
pol. T u b e l d a d f o b e r a n a ; Daf. A p a r t a , quita;
Q u e u n tiepo es muerte,y v i - A y D i o s , qu n u e v a m u z a .
E s r e m e d i o , y es Haga, ( d a . L a que n a c i a c e n f e l l a .
E s a l i v i o , y es pena. M u e r e y a pavefla elada
E s t o r m e n t a , y es c a l m a . V l g a m e el C i e l o , qu penal
D o / . Qu dices ? M i h e r m o f u r a D e yeio me a n i m o eftatua!
E s de tu muerte c a u f a l Q u tormento , t|u congoja^
S i verdad eTo f u e r a ; Peneo , P a d r e , qu r a b i a !
Por las luces agradas. N i n f a s , a y u d a d mis quexas.
Que effe Z a f i r celefe Q u e tanto ahogo , no b a a .
E u n a l t a n de oro , y n c a r ; S i puede v u e r a a r m o n a
Que en m i p r o p r i a h e r m o f u r a n i r f e m i deftempanza.
Severa caigara
^ n delito tan feo, D a f n e con l a M u f i c a .
P o r vengar tu d e f g r a c i a ; Q u dolor es ete , C i e i o s l
L 3 Q:&
166 AKTB POTICA
Q u e c o n t a n mortales anfias, Se l u j e t a l a i m m o r t a l
E n t r e i a muerte , y l a v i d a , D i v i n a eflencion fagrada.
C o n efapacible c a l m a . C o n l a Mufica,
A l modo de los fentdos O l v i d a d i a razn
L a s potencias fe d e f m a y a a . D e u a l t i v e z foberaaa.
A p o l o . Q u e deliguai effe y e l o Apolo falo.
E s e l fuego , que me b r a l a , Q u e de l a ley de el fentido,
S a c r i l e g o profanado I n d i g n a m e n t e vaTalla.
D e t a n t a D e y d a d las aras; Con la Mufica.
P u e s de m o r t a l accidente N o s que achaque de el cuetpa
A ia tirana blanda H a i n t r o d u c i d o en 1 alnwi
^ T E f t a ohra fe hall imperfetfa.

C A P I T U L O CVI.

DE L LOA.

L O a , fe dice de e l L a t i n o , L a u s s A l a b a n z a por loar el Audi-


t o r i o , a l g u n a perfona p r i n c i p a l , l a feftividaden quefe
hace , otras colas. N o es i a L o a parte de l a C o m e d i a , antes
dUiinta , y a p a r t a d a de a q u e l l a 5 porque , aunque l a L o a esPtO"
l o g o f P r e l u d i o antes de l a reprefentacion , n a d a conienede
a q u e l l a : es f u fin d i v e r o , y fe reprefentan m u c h a s veces Lo*4
f m C o m e d i a s , como las que fe cantan , y cepteentan los aos
e ios grandes Seores , las felicidades , y mritos de sque*
Uos. Confitte l a L o a en u n lolo a d o , en l a q u a l ? fe inducen)
i a t r o d u c e n ordinacamente pocos perfonagesjfm dexar eiThea*
t r o foio h a l l a el fin de a q u e l l a . D e o r d i n a r i o entra l a Mufscaen
ias L o a s , caatandofe parte , y parte reprefenandofe , corno 1
v e r en el exempio figuiente , facado de ios Poemas de la P ^ 1 '
f a Americana.

L O A E N C E L E B R A C I N D E L Q S AOS D E B L ^
nnejiro Seor Carlos I I .

HABLAN LOS ELEMENTOS.

Mufica. 1. Coro.
i . Cor. O y ai c l a r n m i v o z , que celebrar ^ ^ T ^ ,
t d o e l G i b e fe convoque^ a u n no bata todo el r
SPAnLA,
O y para el n a t a l de C a r l o s , os l l a m a a l feftejo
de texlos refplandores, de el n c l i t o C a r l o s .
viftan galas las E f t r e l l a s , Fuego. Qu poderofa v i o l e n c i a ,
de rayos ei S o l mejore. d i s f r a z a d a en dulce c a n t o ,
Q u e bien es f que el C i e l o
mis ardientes rigores,
celebre j y h o n o r e ,
quien es c o l u m n a vence c o n tiernos a l b a g o s l
de fu T e m p l o i m m o b i l . M u / . D e el a m o r el dulce
3. Cor. O y a dulce a r m o n a efpiriu blando,
de mis b i e n templadas voces, os b u f c a a l obfequio
ios Orbes celeftes p a r e n de el i n d i c o C a r l o s .
fus m o v i m i e n t o s veloces, A y r e . Qu a r t i c u l a d o c l a r n ,
O y p a r a e l n a t a l de C a r l o s , h i r i e n d o m i cuerpo v a g o ,
vilan libreas los montes,
me a p r i l o n a con las m i f m a s
p u r p u r a , y oro las rofas,
nueva f r a g r a n c i a las flores. c l a u i u i a s que e voy a n u l
Que es b i e n , que i a t i e r r a M u f . D e e l a m o r el dulce , & c .
venere j y a d o r e , A g u a . Qu p r i m o r o f a a r a i o u i a
a l que en fus diancas excede con priotot t a n t o ,
fixa fus pendones. mis ondas l o o n o r o ,
y mis efpejos lo ciar?
M u f . D e el r e i p e d o e l j u l e , & c .
T i e r r a . Q u cor-cepo n u m r e l o ,
E f l r i v i l l o ambos Coros- c o n apetecible e n c a n t o ,
Y en fin , C i e l o s , E r e l a s , de m i fiempce fisto c e n t r o ,
Tierras, Montes, es oy m o b i l efeuiado?
celebrad C a r l o s , n c l i t o M u f , D e ei a m o r el d u l c e , & c .
joven A m o r . Y y a que j u n t o s os m i r o .
Q u e oy fu edad acompaa nobles E i e m e u r o s q u a r o ,
q u i e n el mundo v e n e r a , cuya fecunda difeordia
una nueva Primavera, es madre de efelos tantos:
c o n que f e r t i l i z a E f p a a . V o f o t r o s , que v a r i s r a e n t e
Y en i u n a t a l hermofo , p a r a c o n paz , y g u e r r a l u c h a n d o ,
que aTombre, foys c o n t r a r i o s m u y a m i g o s ,
los E l e m e n t o s mefmos eln y amigos m u y encontrados:
conformes. Y t i , C i e l o , que i n f l u y e n d o
Cze/o.Qu d u l c e , a p a c i b l e accen- c o n tus m o v i m i e n t o s v a r i o s ,
entre nmeros, y paTos, (to, divides hermofameue
quanto violento me f u e r z a , e n quatro partes el ao:
me coaduce voluntario? Pues todo lo f u b l u n a r ,
^ " / - D e el repedo el j u l o expenfas de tu c u i d a d o ,
reverente a p l a u b , v i v e m e r c e d de tus l l u v i a s ,
L -t y ai
161 ARTE POTICA
y a l influxo de tus A l r o s , l o a p l a u d i e r o n los Abrlles
Y y o , que fiendo e l A m o r , lo f a i u d a r o n los Mayos. *
f o y a l m a de todo quanto Q u mucho,que affi fe i0gre
fer olenta c u io v i v i e n t e , y que el que naci gallardo'
y exiftencia en lo c r i a d o . en brazos de los aciertos
Y o , que foy entre v o f o t r o s , v i v a e n o m b r o s de elaplaufo*
c o a dulcilTimos a b r a z o s , V i v a i y pues en ello fotnos
l a z o , que todos os c i o , todos tan intereflados,
u n i n , que todos os ato. el F u e g o , q infunde el pecho
D e m a n e r a , que ios feys i n f u n d a aliento los labios.
artificiobs formamos E a , nobles E l e m e n t o s ,
de i a m a q u i n a de e l O r b e , p r i n c i p i o de lo c r i a d o ,
el circulo dilatado, l o que le debis en dichas,
O y tiernamente os i n v o c o , le r e t o r n a d en aplauos.
o y aaiofamente os l l a m o , Cielo. Y a obedientes tuvo
a l m a s debido felejo, conformes , A m o r , elamW)
a l mas m e r e c i d o a p l a u f o , efperando folo e l orden
que en los A n a l e s de el t t p o , de f a l i r de empeo tanto.
y en el l i b r o de los anos, ^$mor. E l orden lera decir,
l e y c o n ojos de Eftcellas figuiendofe por fus grados,
e l C i e l o e n c i r c u i o s tantos. g u a r d a n d o e l n a t u r a l ordefl)
S a b e d , pues, que o y es e l d i a , que l a p o d e r o f a maao
e n q el L e n de E f p a a C a r - de D i o s todos nos pufo,
p a r a i l u m i n a r a l m u d o , (los, q u a n d o nos fac de el Caos:
n a c i entre d i v i n o s rayos: y porque mejor le entiendan
N a c i c i f r a naci c o p i a los lugares , que feaio,
de tanto afcendiente c l a r o , de l a M u f i c a ios E c o s ,
no fer c o m o n i n g u n o , os f e r v i r n de reclamo:
e l que a d o r n de tantos. S e g u i d las fonoras huellas
D i f e en f u n a t a l e l m u n d o de fus numerofos paTos,
e l parabin de l o g r a r l o , paraque vays proiguiendo,
y paraque e a l cupiefe l o que e l l a fuere apuntando-
d i l a t a b a fus eipacios. M u / . S i es A t l a n t e Carlos
D e b i la n a t u r a l e z a , de e l C i e l o , y fu esfera,
mas que la f o r t u n a , a l b a g o s , b i e n es que fuftente,
g l o r i o f o antes heredero
q u i e n le fulenta.
de el valor , que de el elado. G V o . V i v i d , C a r l o s foberano,
R e n o v en fu n a t a l i c i o con m o d o tan peregrino,
e l tiempo f u ser d o r a d o , que entre vifos de divino
ESPAOLA, I69
neguis penfiones de humaao: A g u a . E i M a . r os venere a m a n t e ,
R i n d a v, excelfa mano y con n u n c a vifto eftilo,
todo el O r b e u extenilot, no fol os l r v a t r a n q u i l o ,
y faendo en l a perfeccin pero os affifta conlante.
de el C i e l o en todo dibusOj P o r q u e en dos mundos efpte
pues lo foys en e l i n u x o , ver , que no cabis en u n o ,
y dndoos pallo o p o r t u n o ,
io fed en l a d u r a c i n .
huellen con plantas fuaves,
M u f . Por no tener frutos las quillas de vueftras N a v e s ,
de el Fuego l a esfera las C o r o n a s de N e p t u n o .
los pies de C a r l o s
tribute centellas, (res M u f . L a T i e r r a le i r v a ,
"Fuego, T e n e d , p a r a d a r l e h o r r o - pues i eft f e d i e n t a ,
ai O t o m a n b , foffiego, de fangre e n e m i g a
aftividades de F u e g o l a fecunda , y riega.
de militares ardores: T l e r . L a T i e r r a r e n d i d a os a m e ,
con rayos a b t a l a d o r e s y f u i m p e r i o os a t r i b u y a
v i v i d , de e l m u n d o t e m i d o ; no l l a m a n d o parte f u y a ,
firviendo el Fuego e n c e n d i d o , l a que v u e l t r a no fe llame.
en la g u e r r a , y en l a paz U n P o l o , y o t r o os a c l a m e ,
a l contrario en lo v o r a z , gloriofo en que le r i j i s ;
a l ValTallo ea io l u c i d o . y aunque d i v i n o oftentais
M u f . E l A y r e le a d o r e ; n a t u r a l e z a ma b e l l a ,
pues fu vaga esfera, q u a n t o menos tenis de e l l a ,
fi le faltan aves, t a n t o mas de e l l a tengis.
p u e b l a n fus vanderas, M u f . E l A m o r le adore
Ayre. V i v i d h e r o y c o p o r t e n t o , pues h a l l a en fus prendas,
y p a r a daros mas g l o r i a , incendios d i v i n o s
en otra naval v i l o r i a tan a i r a m a t e r i a .
os m i n i f t r e a y u d a el V i e n t o . A m o r . E i M u n d o con tal a g r a d o ,
S i r v a todo fu elemento os r e v e t e n c i e , Seor,
de voz nueftras grandezas; que l a r a z n de el a m o r ,
J porque queden impceTas fobre l a razn de eado.
de vueftro v a l o r las i u m m a s , Sin poltico cuidado,
quras fe han poblado plumas en la R e g i a poteftad,
efcrivan vueftras proezas. haced con tal f u a v i d a d ,
* l t i / . E l M a r fe le r i n d a ; de el d o m i n i o c o n v e n i e n c i a ,
pues da fu p o t e n c i a , que el yugo de l a o b e d i e n c i a ,
imperios de p l a t a , fea culto de D e y d a d .
l e i e s de m a d e r a . M u f , Pues y a le han r e n d i d o
to-
i J-e^-
I7o A R T E P OETICA
todos 5 fus elencias, y fepan que tenis pata fu
a h o r a fus frutos etrago,
cada q u a ! ie o f r e z c a . M u f . A r d o r e s , B r a f a s , Ray(s
Cielo. E i C i e l o os d en fus p u - y Centellas.
ras luces bellas, A y r e . E l A y r e os rinda de fa
M u f . EJtrellas. esfera graves,
Cielo, P o r q u e os a M a , fia M u f Aves,
muansa alguna, A y r e . Y repetidos en los tron.
M u f . LiA L u n a . eos huecos,
Cielo. os adornen c o n varios M u f . Ecos,
arreboles, A y r e . Q u e di Militares mf.
M u f t Soles. frumentos,
Cielo. Y c o n lucientes candidos M u f . Alientos.
emeros, A y r e . Y porque feais de el
M u f . Luceros. mundo conocido,
C i e l o . P a r a q u e ei m u n d o ufa- M u f Sonido.
no de teneros, A y r e . Solo en v u e r a alabanza
vueras leyes a d m i t a n fin re repetido,
celo; el c l a t t i de l a fama rompa
pues v , que os c o n t r i b u y e el viento;
el m i f m o C i e l o . pues tenis en fu diafaflfi
M u f . E J h e l l a s , L u n a 9 Soles, y elemento,
Luceros, M u f . Aves , Ecos , Alientos, y
Fuego. E l F u e g o os k M i n i f - Sonido.
tros de vigores, A g u a . L o s que V c a m m"1^-
M u f . Ardores. das, fueron p l u m a s ,
Fuego, P o r q u e en fus fraguas M t i f , Efpumas.
engendris no efcafas, A g u a . O s d el M a r , y en las
M u f . Brafas. v e n a s , que d e l a t a ,
Fuego. Paraque en v u e l r a dief- M u f Plata,
tra hagan enfayos, A g u a . C o n que argenta, y gu3f'
M u f . Rayos, nece tantas vece.
Fuego. Q u e en aTombro de el M u / . Peces. B
m u n d o e f p a r z a a bellas, idios
A g u a . Y en f u g i t i v o s can
M u f Centellas. raudales,
Fuego. Suenen de e! enemigo M u f Crijlales.
las querellas A g u a . P a r a q u e vueftras t u " '
de vuellras armas a l p r i m e r zas m iguales ^ |. .
amagoj los trminos exceda de c
pues
ESPAnOLA 171
pues N e p t u n o os t r i b u t a por pues hafta ei m i f m o A m o r
trofeo, os h a r e n d i d o ,
M u f . E f p u m a , P l a t a , Peces , y M u f . A l j a v a , Cuerda , Flechas,
Crifiaks. y Veneno.
Tierra. L a T i e r r a os ofrece en Cielo. Y V o s $ Paftor f o b e r a n o ,
olorofas gomas, esempa: de lo perfeto,
M u f . Aromas, A l c i d e s de t a n t a E s f e r a ,
Tierra. Y en d i f e r e n c i a de fa A t l a n t e de tanto C i e l o ;
zones tantas, c u y o c u i d a d o deben
Muf. Plantas. los tan dilantes goviernos,
Tierra, Quantas e l campo p u e - el Ecdefiaftico el logro,
blan vergonzofas, y el Poltico el acierto:
M u f , Rofas. T a n divinamente unidos,
Tierra. Y en purpreos finifi- que hacis, que p a r e z c a u n
raos planteles, tiempo
M u f . Claveles, el bafton, cayado humilde,
Tierra, Paraque entre floridos y e l b a f t o n , c a y a d o regio.
chapiteles, P o r q u e en e q u i v o c o l a z o ,
que os m i n i r e n a m e n a f r e f - c o n f u n d i e n d o ios efetos,
ca fombra, a m o r e l bafton i n f u n d a ,
os d l a P r i m a v e r a por a l - caufe e l c a y a d o r e f p e d o .
fombra, C u y a lealtad a l g r a n C a r l o s
Muf. Aromas, P l a n t a s , Rofas, c o r o n a de mas trofeos,
y Claveles* que ei I m p e r i a l , d i l a t a d o
Amor, A m o r os r i n d e l a i n v e n - c i r c u l o de tanto R e y n o ,
cible , y b r a v a , A quien fortuna propicia,
Muf. A l j a v a . ie d i o en vueftro n a c i m i e n t o ,
Amor. Y l a t e x i d a , y h o m i c i - mas que en quanta M o n a r q u a
da cerda, d o r a d o regiftra el F e b o .
Muf. C u e r d a , Q u e mas g l o d o f o efplendor
Amor, D e quien aladas fierpes le da fu poder f u p r e m o , .
falen hechas, l l a m a r o s a vos V a f T a l l o ,
M u f . Flechas. q l l a m a r l e el m u n d o D u e o ;
Amor. Q u e m o r d i e n d o i n t r o - pue goza m a y o r d o r n t u i o ,
ducen en e l feno, p t H e y e n d o en vuelro p e c h o ,
M u / . Veneno, i no tan grande , mas n o b l e ,
Amor. T r i u n f a d de glorias , y eguro , g b r i o o I m p e r i o .
de timbres l l e n o , M a s c o m o vuera alabza,
de todo e l m u n d o dueo ef- f m temor de tanto i n c e n d i o ,
cUtecidoj ignorantemente ofado,
lea-
IJ1 JRTE POTICA
I c a r o alado me cerc? en vueftro conocimiento;
S i ai conocer vuelras g l o r i a s , facrificios aceptados,
d e s l u m h r a n d o en los reflexos blamente los afedos.
fe r e t i r a temerofo, P o r q u e de vuelra Deydad
t u r b a d o el entendimiento, en el R eligi lo Templo,
E u e i v a recoger el l a b i o donde "e defprecia el oro,
ias velas , que poco cuerdo tal vez fe admite el incienfo.
a l golfo de l a a l a b a n z a , de el U n i v e r f o junto,
entreg a m b i c i o f o a l viento p e r d o n a d el corto obfequio,
P e r o c o m o , fi rae l l a m a n pues p a r a V o s , a u n fon cortos
de l a A m e r i c a los ecos, feftejos de el U n i v e r f o .
que ai parabin de Cus dichas P o r q u e os ayude propicio
alega j u t o s derecbosl c o n fus influxos el Cielo,
G a c e l a en V o s , pues en V o s c o n fus alhagos el Ayre,
foto logran fus defvelos, con fus ardores el Fuego,
c o n las dichas de f e r v i r o s . c o n fus crilales el Agua,
Jas glorias de poTeeros. c o n fus riquezas e l Centro.
Gocmoslas, y aunque el M a r A m o r . Y e l a m o r ? que los une
u r q u e n mas ciados leos, con l a z o etrecho
n u n c a nos t r a i g a mas nueva.* facrificios os r i n d a
que de gozaros de n u e v o , de amantes pechos.
Y perdonad g r a n Seor2 M u f . P o r q u e unidos diorm
ee pequeo f e l e j o , vuelra grandaza,
e n l a execucon tan c o r t o , el C i e l o , e l Fat'go , el Ayre
c o m o grande en el defeo. el A g u a , y l a Tierra
Pues f o a g r a n d e z a t a n t a ,

C A P I T U L O C V I I .

DE LA COMEDIA.

Cifne de f ^ O m e d i a es u n a voz G r i e g a , que es lo m i f o i o , que p^s, es


J p o l . duL$. \ ^ L a t i n ,. que quiere decir l a heredad 5 porque ios ro*incebs
3 de A r h e n a s i b a n antiguamene con efte e j e r c i c i o por ias Aldeas,
campos , y h e r e d a d e s , alabando D i o s delpues de haver cogij0
los frutos.. E s l a Comedia una agitacin de l a vida , efpej0 s
c o l u m b r e s , i m a g e n de l a v e r d a d , y n retrato de rodo lo q ^
paffa e n e l m u n d o . Es; t a m b i n cierto genero de F b u l a , ^
E n l a mif~ m o refiere e Theforo de l a L e n g u a E / p a o l a , en l a q u a l fe ns r^
ma diccin, p c t f e w a todo io r e f e r i d o . F u e r o n los inventores de la Com
dtA)
ESPAOLA. 173
i i c t i fegun el Cifne de Apolo , E u p o i e , C r a i n o , y A r o p b a n e ; D i a l $ . .3.
ea fentir de Afcencio ; aunque no ea el eftiio ^ que ahora tienen: tvip. 6.
porque era foto fu fin alabar D i o s en accin de gracias por ios
ivinos beneficios , y frutos c o g i d o s , corno t/zca, el m i m o
Afcencio. Defpues de elo c o m e n z a r o n d e f c r m r en ellas las v i - Cap. 5. en
das de ios hombres , y moftrar ios varios fuceiTos de l a v i d a i m - los F r e n o - -
niana j y defpues ios Poetas las pueron en efliio reprefentativo. tamentos de
Su propria m a t e r i a fon Sas Fbulas , y ficciones femejantes l a Terencio*
v e r d a d ; pero Jo fon tanbian hiftorias reaes en ellos tiempos,
como las Comedias de ios Santos , y de otros acafos verdicosi
y hazaas de uih'es Hroes , affi profanas , como D m n a s , y
de perfonas phiicas ( que affs las l l a m a el Cifne de A p o l o , Ibd.
las que de fuyo fon efpirituales iaeeduales , que no tienen
figura de perfona , y debaxo de e l l a fe repcefenta ) c o m o es l a P a -
ciencia, F o r t a l e z a , u o t r a v i r t u d j v i c i o s 5 u n a C i u d a d , R i o ,
Pueblo ; y el meter elas perfonas 9 i l a m a n d o l a s por fus n o m *
bres, fe l l a m a i n d u c i r ; pero quaado debaxo de unos perfonages
metaphoricamente fe entienden otros, fe l l a m a introducir^ c o m o
hizo Salomn en los Cantares , i n t r o d u c i e n d o las perfonas de u n
Efpof , y una E f p o f a , entendiendo por aqul C h r i o , y poc
fta figtiificando el A l m a ; pero i fe p u l i e r a n en fus propcias per-
onas , no fe d i s e r a fino i n d u c i r ,

C A P I T U L O CVIII.

DE L ^ S PARTES PRINCIPALES D E L A COMEDIA,

S b t i l e s fon los a r t i f i c i o s , y a d m i r a b l e s las trazas de las C o -


medias , que en lengua efpaola fe ufan enriquecidas de
todos los gneros de ores , que en l a P o e f i a , y R h e o r i c a fe pue-
den i m a g n a r . D i v i d e f e o r d i n a r i a m e n t e l a Comedia en tres partes
priacipaes , q u e f e l l a m a n Jornadas e j i r i n o , vocabTo I t a l i a n o ,
que fignifica el d i a por l a d i i n c c i o n , y m u d a n z a , que fe hace en
w Comedia de cofas fucedidas ; como i queriendo reprefentar i a
V1<ia de u n Santo, hiciramos de la N i e z u n a J o r n a d a j de l a E d a d
perfefta , o t r a ; y o t r a de l a VVjz ; de otros modos femejantes.
a la p r i m e r a J o r n a d a fe c o m i e n z a reprefentar la h i o r i a ,
0 " c c i o n , de modo , que fe empiecen , y no fe acaben en e l l a
* gunos fuceiTos , antes fe entablen de fuerte , que no fe puedan
c i m e n t e colegir ios no peulados fines de aquellos.
En
174 ARTE POTICA
E n a fegunda fe ha de proleguir l a m a t e r i a con diferentes
acaos de los que fe pudieran penfar , y otros v a r i o s , y rebuehos
caas j p r o c u r a n d o tener empre fufpeufo el animo de los oyen-
tes s y a alegres y a trines , y a a d m i r a d o s , y con deeo de faber el
fin de ios fucellos j porque quanto fuere m a y o r efta fufpenfion, y
d e f e o , fer mas agradable defpues el fin.

F i n a l m e n t e , en la tercera J o r n a d a fe v a n defcubriendo todos


los enredos por modos m u y diferentes, y e x t r a o r d i n a r i o s , dlo
que le i m a g i n a b a , y no milagros , que l l a m a n m a q u i n a s , que
f u e r a c o n t r a d c h i n a de Arijioteles 5 ; naturales , que dngufto,
contento j, y agradable fin , y elo fe l l a m a i o l t u r a de l a Fbula.
E l l a s J o r n a d a s , A d o s , ( que l l a m a n los L a t i n o s ) fe dividen
1 en Scenas ( las quaies t o m a n efTe apellido , porque al nombra*
; b a n unas enramadas, que i|s ervian de v i l u a r i o , de donde fa-
Ikan a-repreentar ) y ellas Scenas fon quando faie perfonagerwie
v o reprefentar , en las quales o r d i n a r i a m e n t e fe fuele variarla
Poeia , en varios gneros , en otros ATonantes , de que cont
t a n muchas Scenas de las C o m e d i a s . E l numero de las Scenas, no
es cierto ; n i en brevedad , p r o i i x i d a d ( porque de ello hay
mas , y menos ) c o m o t a m b i n de las Jornadas , en orden fes
breves , largas. O m i t o e l exempio por brevedad : para la prc-
t i c a de efta efpecuiativa b a i l a ver quaquiera de las que andaB
ImpreTas en muchos lbeos , y otras fueitas.

C A P I T U L O C I X /

DE L A TRAGEDIA,

E S t a v o z Tragedia , fegun O r a d o , parece que fe llama e el


nombre G d e g o Tragos > que es lo m i f m o que Caper, y 0 ^
Potica, que vale como CantttSt porque antiguamente fe caotabaj y dabaQ
eile p r e m i s a ios que en elle e j e r c i c i o mas fe fealaba , cuy l'
D i a l 3. finicion trahe affi ei Cifne de Apolo : U n a comprehen/ton de la va'
. 6, r i a f o r t u n a de los Hroes. N o ie diferencia de l a C o m e d i a } por'
que de las mimas partes confta: folo l a m a t e r i a es diferentej po'
que acaba en cofas trilles, trgicas, y lamentables, haviendo co-
m e n z a d o ai p r i n c i p i o en alegres, y m u y uaves: y ce ordinario c
de perfonas heroycas , utres , abatidas por la fortuna >^oif
eoaia de fu m i f m a d i i n i c i o n . Su A u t o r p r i m e r o afirma ( M ' ^
'Nareji en fus C r n i c a s ) haver ido E g u i i o Poeta de T a r i s ; pe'
ESVAOLA* 175
r o l o clettoesj qyg (|Uftodo fe i n v e n t a r o n las CptnediaS} fe i n v e n -
taron asTragedias^y poc los mifmos l a v e n o r e s . T a m p o c o tray-
go exe'nplo de as T r a g e d i a s , p o r evitar p r o s i d a d j i r e m i t i e n d o m e
lo raifno, que dixe de las C o m e d i a s . Notefe , que en ei E n t r e -
ms (vocablo c o r r o m p i d o de el I t a l i a n o lntremefo:i que vale t a n -
to como entremetido, e n s e d c b ) es p'?opriamen.te una r e p r e f e n -
tacionde rifa y g r a c i o f a , que fe entremete entre u n a J o r n a d a , y
otra de la C o m e d i a , para alegrar, y esparcir a l a u d i t o r i o , . que
los Griegos l l a m a n Epifodion. E l l e con'da de u n foto a d o ^ y ee
breve, de que tampoco le neceffita de exempo. E s t a m b i n ei C o -
hquio, efpecie de C o m e d i a , refiere el Cifne de Apolof e l q u a l v i e -
ae de ei l a i n Colloqium , que es r a z o n a m i e n t o de algunos entre
si. Suelen repreentarle no mas que bafia feys perfonas, que difpu-
a% hablan de a l g u n a c o f a , y tampoco tiene m a s , que u n a d o *

C A P I T U L O CX.

DE EL A V T Q S A C R A M E N T A L ,

A Uto f fe dice de el latino aCus , ab agenda. E s e l A u t o : U n a


reprefentacion / a g r a d a . L l a m a f e S a c r a m e n t a l por fer f u
materia fagrada , y egun el T h e f o r o de l a L e n g u a Efpaola fe
hace de argumento fagrado en l a ela de Corpus Chrifti , y en
otras. Cemita o r d i n a r i a m e n t e de las m i f m a s pactes de l a C o m e -
dia : pero fe diferencia en la m a t e r i a , por fec i a de el A u t o iem-
pre fagrada, como en la p r d i c a fe puede ver Caldern C o m i ~
co famofijjimo , q u i e n me r e m i t o , de cuyos A u t o s S a c r a m e n -
tales , que h a c o m p u e t l o , fe puede facar exemplo.

C A P I T U L O CXI.

E D E EL BATLE.
L B a y l e , es diccin efpaola , que fe dice de baylar. T o m a f e
en p a r t i c u l a r por u n a efpecie de reprefentacion b r e v e , que
porque fe d a n z a , b a y l a en e l i a , fe l l a m a bayle. Cona no m a s ,
^ue de un folo A d o , en el q u a l unas veces fe c a n t a , otras fe b a y -
a ( aadiendo ios Reprefentantes , i n d u c i e n d o las d a n z a s ,
TJaudo pide l a reprefentacion ) y otras fe reprefenta a l g n C o -
quio , y eft0 en u a m i f m o bayle. S i r v e de exemplo el figuiente
Qe la L y r a Potica.
GA-
lytf ARTE POTICA

C A P I T U L O CXII.

DE EL ENIGMA.

I n u r m T J N i g m a , es compuefto de l a propolcion G r i e g a E , que esfo


Ko/?. i ^ ^ m i f m o , que extra , y de nigmus , que es lo mifmo ^ que
manifejium , que fignifican cofa manifiefta. L a difinicion de el
E n i g m a , es fegun Syvelre : Obfcura fententia per occultam re-
r u m J i m i l i t u d i n e m j elo es , u n a fentencia por u n a femejanzade
cofas encubiertas. E s u n a de las c o f a s , en que los Poetas muef-
t r a n fu ingenio entre otras muchas ; porque confla de femejan-
as , eomparacionesj vocablos alegricos, equivocos, encubiet-
tos , p r o c u r a n d o , que fe e n t i e n d a con m u c h a d i f i c u l t a d , y que le
D#f. 3, . convenga todo lo que de l fe dixere. E l que p r i m e r o d i o enefte
19* genero de Poefta , fente el Cifne de Apolo , fu C i e v o n i a Poeti-
f a de C a r i a . H a b l a n veces los Poetas en los E n i g m a s , pregue
tando , q u a l es la cofa r que proponen } y otras veces la mifma
c o f a que en aquellos fe contiene , c o m o en los dos exemplosfe
v e r . P u e d e n confiar de qualquier genero de Poeias t fingulai
mente de los mas breves , como j

Enigma.
Q u a l es el uno , que es tres,
T eftos tres J i los contares,
Aunque fon nones , fon pares?
L o que igaifica ele E n i g m a , es D i o s ; porque en foo Bios fe
b a i l a u n a E f f e n c i a D i v i a a , y tres perfonas , las quales po &
tres , fe dicen n o n e s ; y por l a i g u a l d a d , que entre si tienen, *
l l a m a n ^>flrej.
E l figuiente es facado de el T h e f o r o de l a L e n g u a efpanola)
donde h a b l a l a m i f m a c o f a , que el E n i g m a igaifica.

T o d o s , fin f e r o r d e n a d a ,
Ordenes deas , que tengo}
Pero aunque foy e n t o n a d a ,
T de tanta orden cercada.
B e ellas , n i de Iglefia vengo.
mu-
P o r ee E n i g m a fe igaifica l a V i g e l a j porque fta tiene
chas
SPAnOLJ. 177
t-as ordenes de c u e r d a s , es e n t o n a d a p o r a conbnancia j y a r -
mona y no viene de las o r d e n e s , n i de l a Iglefia.
Dante a veces E n i g m a s en o r a c i n fuelta los Poetas , p a r a -
e los a | i v i n e n , y j u n t a m e n t e c o m p o n g a n u n P o e m a e x p l i -
cando fu f i g n i f i c a c i o n , c o m o efta de l a q u a r t a A c a d e m i a de F e -
dericoi^uo/ es l a co/rt, que reprefentando fin lifonja todas las p e r '
fecciones , y defefos de cada uno , no folo hace juicio de lo bueno,
y de lo malo ; pero aun fin hablar perfuade , y aconfejafitmpre lo
mejor2, A que refpondi D o n R o d r i g o de S i l v a er el Efpejo, p r o -
bndolo en u n a profa , y c o n f i r m a n d o i o m i f m o en u n a L y r a ,
que hallars en e l citado l i b r o . D o n M a n u e l de Crdenas p r o b
fere! Amigo fiel , a f l m i m o en u n a p r o f a , y por conciution es
una h y t a . Y D o n L u s de L a r a , que d i o mas a l b l a n c o , que los
dos primeros , arguyo c o n todo aciero fer el E n t e n d i m i e n t o *
probndolo en u n a o r a c i n fuelta , y l a L y r a : E s el E n t e n d i -
miento, 0 c , Q u e eft en el C a p i t u l o 6 7 . de las L y r a s ,

C A P I T U L O X C I I L

D E E L GEROGLTFICO*

G E r o g l y j c o t viene de e l G r i e g o T e r o s , f a c e r , y d e g y f o ,
/culpo , que fuena lo m i f m o , que / a g r a d a E / c u l t u r a , B *
e\ Geroglyfico : F i g u r a fignificattva de o i r cofa ordinariamente
agrada. Se d e c l a r a con L e m a , L e t r a . L o s E g i p c i o s , y C h a l -
deos ufaron de los G e r o g l y f i c o s en ves de letras v i n i e n d o pene
ellos en cognicin de ios arcanos mas ocultos , y de otras cofas
diftintas de las figuras , en fentir de L u c a n o , C o r n e l i o T c i t o ,
y Ravifo T e x t o r . F u e r o n ios Hebreos los inventores , de q u i e -
nes los deprehendieron los Egypcsos, y C a l d e o s : H o r o z c o trahe
bavcr do M e r c u r i o T r i m e g i o . U f a n ios Poetas de los G e r o g l y -
fieos para e x p r i m i r a l g u n a a g u d e z a , entencia , y p r o c u r a n ,
que las figuras, las propriedades de ellas convengan a l objeto,
a que las d i r i g e n . Elos le f o r m a n , de l a f o r m a , d de l a natu-
^ e z a j de el e f e d o ^ p r o p r i e d a d de las figuras j c o m o : la P a l m a , T o m . 2. i n
P^r la t a i l i t u d de fus hojas c o n los rayos de el S o l fgnifica, ee Comment,
^laaeta ; porque uo cede fu leo al pefo , fignifica l a v i d o r a } Symbol, en
y porque es mas f r t i l en la J u d e a , que en otras p a r t e s , gnifica l a diccin
a ^ g i o n , como e x p l i c a A n t o n i o R i e c i a r d o B i - i x i a n o . Hieroglg--*
M El phi.
I78 ARTE POTICA
E l G s r o g l y f i c o fe puede e x p l i c a r c o n q u a l q i i e r genero^
P o e m a j pero o r d i n a r i a m e n t e c o n u n L e m a , M o t e , que es una
f e n t e n c i a , d i c h o , a g u d e z a , que declare o que reprefentan ^
figuras ; defpues con u n T e r c e t o , R e d o n d i l l a .
Sea exemplo el figuieme , en que fe p i n t o u n florido Jardir,
m u y p o m p o f o , por la h e r m o f u r a de fus belfimas flores, con el
L e m a : A$qIq r i g a v i t ; d i r i g i d o m i Anglico Maeftro Santo
X h o m s de A q u i n o .
Cmo tan bellas las flores
L a P r i m a v e r a nos d i i
Porgue Apolo las reg.

C A P I T U L O XCIV.

DE EL EMBLEMA,

E M h h m a , fe dice de e l verbo G r i e g o , E m b a l l o , que figma


( E n c a x a r , y es lo m i f m o 9 que e l encaxe , e l labor. Es el
E m b l e m a : U n a pintura^ que fignifica avtfo comn , baxo de ala-
fia , muchas figuras. A i m i t a c i n de los Gerogiyicos fe iatto
d u c i e r o n los E m b l e m a s , c u y a i n v e n c i n h a n a t r i b u i d o algunos
los G o d o s . E i E m b l e m a fe hace de figuras folas ; biea rdina-
r l a m e n t e fe d e c l a r a c o n un M o t e , con u n P o e m a , con un Mo-
te , y P o e m a j u n t a m e n t e , p u d i e n d o fer efte de qualquier geaeco,
j comunmente de Poelas italianas. L a f o r m a c i n de las figura
e ios E m b l e m a s fe t o m a de les mifmos efedos , que fe prest'
en reprefentat: como l a H a c h a encendida} que u n poco incita-
d a , mas fe enciende, y refplandece, ignica i a humildad ea
v i r t u d i dndonos entender , que l a v i r t u d quanto mas fe ^
m i l l a , tanto mas fe c o r r o b o r a , y refplandece ; pero fi ^ .
H a c h a t a n b u e l t a , que l a m i f m a c e r a , que a r d a , l a mata; H l *
fica l a l i v i a n d a d : mas i eft d e r e c h a , que es quando ^ J 0 / 1 ^
a l u m b r a , y poco poco fe confume ; puede fignificar el o
exempio en las mortificaciones ds efta v i d a . to.
P a r a exemplo traigo e l E m b l e m a prjimero de D o n Juan
r o z c o , y C o v a r r u b i a s , en que fe p i n t a el e n c u m b r a d " r 0 ^ ^
Parnaffo , de donde n a c e , y d i f t r i b u y e fus crilanas a g * 3 ^
fuente C a f t a l i a , donde el S o l les c o m u n i c a mas fu lui> y
y os i cuyo M o t e es Bhosbo g a u d e t P a m a f i a ruges. ^
ESPAOLA. rif9
Emblema.
Algunos h a y , q u i e n en f o r m a agradas
N o fer en lo que t r a t a n entendidos:
Y no lo fon 5 pues no i r v e de n a d a
E n c u b r i r los conceptos efcogidosj
L a c l a r i d a d de e l a g u a c e l e b r a d a ,
Y los rfeos de el m o n t e efelarecidos
M u e r a n , q u a n c l a r o eftyo , y c o n c o r r i e n t e
A m a el ParnaTo , y l a C a f t a l i a fuente,

C A P I T U L O X C V .

DE L A E M P R E S A , I N S I G N I A , D I V I S A S , r STMBOLOl

E * Mprefa fe dice de emprender. E l a es: cierta figura hecha con


jf fin particular, p a r a confeguir lo que fe emprende. L a antige
dad de las Emprefas es c o m o de las E m b l e m a s , E n las E m p r e -
sas de M o t e ( c u y o oficio es d e t e r m i n a r el concepto ) fe h a n de
proporcionar el M o t e , y l a F i g u r a . . L a s figuras de las E m p r e f a s
h a n de eftr c o m o figuras m a t h e m a t i c a s * en c a m p o b l a n c o n
otro mas adorno , d i f e r e n c i a de los Geroglyfieos , y Emblemas^,
que de fuyo requieren otro o r n a t o . Se e x c l u y e n Codas las f i g u -
ras, que no fon m u y conocidasj por e v i t a r e l v i c i o de l a o b c u r l -
dad, y ordinariamente cada E m p r e f a no tenga mas que u n a figu-
ra , permitieadofe foio haver dos ; y las que no f o n de ea mas-
aera no fon Emprefas , fino E m b l e m a s .
Son t a m b i n emej antes i&s E m p r e f a s , las Infignias , d i c h a s
aTi de el l a n f i g n a , eales : que fon : unas figuras^ 6 feales que-'
trahian los Capitanes en fus efiandartes.Fue el m a n o j o de heno fo-
ore una hafia.n/gna de los Romanossque u f a r o n en iasBataas..
Las D i v i f a s fon m u y femejantes las Infignias , y fe l l a m a n
an de d i v i f a r . S o n t a m b i n ; feales , con que fe diferencian los-
9"^ las traben. A n t i g u a m e n t e l l e v a b a n los Soldados D i v i f a s en
Jos Efcudos , y de a q u i es , que las Infignias de las f a m i l i a s N o -
bles fe l l a m a n Efcudo de A r m a s ; eas Infignias fe l l a m a n p r o -
Pamente D i v i f a s j porque p o r ellas fe d i v i d e n , y d i f e r e n c i a n
unos de otros.
E l Symbolo, d i c h o tal de e l verbo G r i e g o Symballo} a t r i b u i r ; es
M 2 QOf
i8o ARTE POTICA
c o m n en o r d e n a l Geroglyfico , E m b l e m a , Emprefa , n ^ g n ^
v D i v i f a : mas fe t o m a b a agim tiempo en !a guerra por una fe!
n a l , que a h o r a decimos , D a r el nombre : y por qualquiera fea,
en que fe d i f e r e n c i a b a u n E x e c c i t o de o t r o . D e aqu vino , q
con m u c h a p r o p r i e d a d la D o h i n a de los Santos Aportles fuma.
d a en i a profeion e l a F e , fe l l a m a Symbolo j porque en ella fe
d i f e r e n c i a el C a t h o l i c o , de el que no lo es. D e elo trata larga-
mente H o r o z c o eu fus E m b l e m a s , y en guante l a pratica, So.
ioraano , Saavedra , Alciato , & c .

C A P I T U L O XCVI.

DE L A S POESAS MUDAS.
T T * L Poema metafricamente M u d o , e s : una compoJidonMs-
j j trica de figuras en f u propriajignificacion. R e f u i t a n aguaas
veces dos , figuras de u n a o i i f m a v o z , como : Soldado , goc
el q u a i fe puede pintar el So/, y un dado, 6 t a m b i n u n Soldado.
O t r a s veces una figura fe compone de dos voces , como fe pu-
fieTe , T o r n a , Sol , p a r a ellas dos dicciones fe pintar la loc
T o r n a f o l , G i r a f o l . L a s figuras quanto mas fern naturales,5?
eXpreffivas de lo figurado , tanto mas fer d e l e y t a b l e , ingenio"
a i a Poeia.
Puede conla ei P o e m a M u d o de quaiquier genero de poeia.
Sea exempio ei sguiente de u n d i f c i p u l o del D o d o r Franc^c0
L l a u r a d o r , p u b l i c o ProfeTor de humanas L e t r a s de ela ni*
erfidad.
A l n g e l de as E f c u e l a s .

QuintiUa.
Sol Thoms $ m i l m a r a v i l l a s
A las esferas has ddo>
L u z Sacra a as Santas filias,
G l o r i a , f a m a las Capillas'.
Tantos triumfos bas ganado.

C o m p o n e n f e t a m b i n otras Poefias M u d a s M i x t a s , que conf-


tan de figuras, y de agunai dicciones de varios modos inger1'
das , de las quaies i n v e n t a n ion Poetas ngeniofifimos Poemas
como el figuiente R e t f o g a d o esfrico , fe lee poc el dsre-
CUO>
ESPAOLA, 181
cbo, y revs, cuyos confonaates le piafaron , y la diccin de
en medio de la Esfera , que pufe en el Tmulo f que en las
Honras de Doa Mariana de Auftria , hizo la JBxceientiffimi
Ciudad de Barcelona.

felona

I
% \ o
y
U -0%

sr-

^
4> ^
s /

I
%*m

M3 CAP-
iSa AKTB potica
C A P I T U L O CXVII.
D E L O S L A B E R I N T O S .

L A b e r i n t o es n o m b r e G r i e g o , que fignifica u n a c a f a , car.


cei con tantas c a l l e s , y bueltas, que entrando uno en l fe
pierde, y no a c i e r t a con ! a p u e r t a , por donde entr : como aquel
e C r e t a , donde los Poetas dicen , que eftuvo el M i n o t a u r o ,
otros e que P l i n t o hace m e n c i n . L l a m a f e t a m b i n Laberinto,
cierto genero de Coplas, de diccionesjque fe pueden leer de mu.
chas maneras, y por q u a l q u i e r a parte, que uno eche^ fiempre ha-
Ha paffo p a r a l a C o p l a j de pocas C o p l a s faca innumerables, todas
c o n fu fentencia , y c o n f o n a n c i a perfefta. H a c e n f e eftos Labrin.
tos , de letras folas metidas entre los v e r f o s , de foloslos
v cirios

C A P I T U L O CXVII I.

D E LOS LABEKNrOS D E LETRAS,


L O s L a b e r i n t o s de letras fe componen , neceffitandofe el
Poeta meter en ios verfos las letras, que quiere en los lu-
45* gares, que conviene, fegun la figura, que h a de llevar el Laberin-
to ; porque unos L a b e r i n t o s fe hacen en figura redonda , otros
e n quarada., otros pintando u n ave, un arboly u n a fuente,
u n a cruzy una eftcella, otras figuras de efta m a n e r a , ieme-
j a n z a de- q u s l q u i e c v a r i e d a d de Poeftas croticas, Pentacrof-
ticas, p t o p o r c i o a a n d o las C o p l a s , y las letras c o n aquella figura-
P a r a componer eftos L a b e r i n t o s ha de e f c r i v i r el Poeta en un
papel ancho folas las letras, que quiere que fe l e a n , y apartadas
l a u n a de l a otra l a diftancia , que es menefter para la figura
que pretende | y luego i r h i n c h i e n d o los vacos de la Poefis,
que q u i e r e , no metiendo mas fyiabas entre l e t r a , y letra de las
que pide el efpacio, que h a y de u n a otra. D e maaera,que las le-
tras fenaladas ( que h a n de i r de l a otra f o r m a de letra, de otro
c o l o r ) fe lean por si , y j u n t a m e n t e entren en ios verfos en que
v a n entrepueftas. C o m o l quifielle u n o meter efle nombre M3"
r a ea u n L a b e r i n t o , pongamos por cafo que fueTe Quebrado
e f c r i v i c i a p r i m e r o las letras de efta m a n e r a . v
ESTAnOL. l8j
M M M M M

A A A A A

R R R R R

I I I I I

A A A A A

Y luego procurara henchir eftos vacos , de Tercetos, de


Oftavas , Redondillas , de ios vetfos que mas le agradaTen,
De tai genero de Laberintos es ee , que hizo un inigne Poeta
Calellano en la Univerdad de Bolonia , que eft en Italia , en
alabanza de un Cavaliero Vizcano llamado D o n Alvaro de A r -
petia , y Sevane , un dia en que fe graduaba de D o d o r . Pintafe
en el un hermob mancebo ( como lo era entonces D o n A l v a r o )
que fe va convirtiendo en g u i l a , fymboo de la agudeza de
ingenio. Porque all como la guila en la viOa , y en el buel
vence todas as aves , y fe lala entre ellas ; affi aquel Cava-
liero Ce feaiaba entre otros Dociores , que recibieron entonces
el mfmo grado. Quifo, pues, el Poeta jugar de el nombre de Se-
vaae leyndole al derecho, y ai revs innumerables veces. Y paca
efto hizo un quadro en figura de vandera con doce ordenes, y en
cada uno de ellos dpuo ellas letras ( E n ave Sevane) las quales
hacen el milmo entido ledas al derecho , y a i revs 9 y vienen
muy bien con la pintura, ^ g "

C A P I T U L O CXIX.

D E E L V Q E M A CUBICO , E S P E C I E D E L A B E R I N T O S
de letras.

C J J b i c o , viene de el latin Cubus * figura por todos lados qua-


drada. Es el Cubico Poema : Una compojicion de letras con In ingenie*
tai uniformidad eslabonadas* que empezando por la primera letra fa Po/.
de et verfo , fe lee por todas partes. Afii lo explica Pafchajio , que
agudiflunamente trata de ios Poemas Cbicos, y de i u ingeniofa
M 4 mu-
ARTE POTICA
n s u l t i f o r m i d a d , que veces fe componen quadradosj otras ocha.
v a d o s ; otras redondas, de otras figura, que ios Poetas pueden
i d e a r . Soio traigo u n exempo de un d i c i p u l o de el D o d o r Fran.
cifco L l a u r a d o r (por no ofrecer d i l a t a d o campo l a prolijidad)
de fu p r o p r i a figura a u a d r a t l a , y quien no fe contentare con ef.
ta,vea Pafchaio,donde tendr que aprender l a variedad deca
Poeia: pero fe a d v i e r t e , que l a Poea debe conar de pocos ver.
fos, c o m o fon los P a r e a d o s , y Tercetos, porque paTar de mas,
fe h a d a n las figuras deproporcionadas , fino que de un raiftno
P o e m a d i v i d i d o en varias partes , fe f o r m a r n varias figuras.

C A P I T U L O CXX.

D E LOS L A B E R I N T O S D E VERSOS ENTEROS.

O T r o s L a b e r i n t o s fe hacen de verfos enteros , los qualss


ledos a l d e r e c h o , y a l revs , faltados, c r u z a d o s , de
tras maneras, iempre hacen C o p i a , como el Soneto Retrogra-
d o , que queda atrs : * y eta Q u a r t e t a c o r r e l a t i v a aTonante e
J a qual fe leen muchas , que fe h i z o m i M a e t r o Santo Thoms
4 e A q u i n o , en fus p u b l i c a s demonfraciones , e l ao 1700.
Lanza cierta mata fieras
L>ia claro muejlra gracias
Ncar puro trabe perlas
Mina facra brilla plata.
A r i m i f r a o fe pueden componer otros muchos gneros de Poe-
mas. T a m b i n es de efte raifmo genero l a figuieme Redondilla,
que es u n l a b e r i n t o R e f r e g a d o A n t i t r o p h o , que ledo por el
derecho > fu Cielos aplauden D o a M a r i a n a de A u l l r i a y po
el r e y e s , la T i e r r a que tiene encerrado fu cadver, todo lo con-
t r a d i c e j de c u y a k d u r a r e f u t a n q u a t r o ; d o s por el derecho, por
a r r i b a , y por abaxo 5 y otras dos por ei r e v s , por abaxo, y por
a r r i b a , no de poca arte, aunque no fea de grande agudeza, qe
e n los tales y a le puede p e r m i t i r .
Exemplo. c
Cielos. M a r i a n a vives no mueres. .arreiT
Cobras Rey no fin reforma
G a l a tienes no feneces
Cielos. Corona fin trance formas * .arreiT
Otros
ESPJOLJ. 185
Otros fe componen de C o p l a s R e d o n d i l l a s , de Serventfios
efta forma. H a c e n f e quatro 3 c i n c o , u ocho , diez ordenes,
0tea tantas C o p i a s en cada o r d e n , cuyos verfos {leven los vo-
cabloSf y fentencia tan independente el uno de el o t r o , que pue-
dan concertar con q u a l q u i e r a verfo de las otras C o p l a s . D e fuerte,
que de qualquiera parte que uno comience a i e e r , y p a r a q u a l -
quiera que eche de l a u n a , l a o t r a (no en una fola) sempre v a -
a haciendo C o p l a . * S i r v a de exemplo el lguiente. g C ^ "

Otro hallars impreTo en las O b r a s de Syiveftro. O t r o s L a -


berintos h a y , donde no folo fe leen los verfos de muchas m a n e -
ras, pero ledos de u n a , hacen un Cencido , y ledos de o t r a , h a -
cen el contrario , y compouenfe de C o p i a s de A r t e m a y o r , y e
Redondillas menores. L a s quales h a de i r el Poeta e f c r i v i e n d o
de la manera , que van a q u , y j u n t a m e n t e concertando la cor-
refpondencia de las confonancias , y la c o n t r a r i e d a d de ios f e n -
tidos. Porque no bailar que el v e r f o , y fentido c o r r a por u n a par-
te , fino corre por a m b a s : ds fuerte, que o que fe va afrraando
en la Copla menor, fe niegue en l a m a y o r , ai c o n t r a r i o . D e ef-
te genero de L a b e r i n t o s es aquel 9 que fe h i x o en u n a fiefta de l a
Concepcin de nueftra Seora. D o n d e e p i n t a u n a fuente c o n
dos caos , de los quaies ei uno fempre ei c o r r i e n d o agua tur-
b i a , y fuciaj pero el otro n u n c a c o r r i h a l l a aquel d a , y e n t o n -
ces dio un liquor c i a r i m o , y o l o r o r i m o j f y m b o l o de la C o n -
cepcin comn de todos ios hombres, y de l a I m m a c u l a d a e la
Virgen nueftra Seora. L a letra leda como R e d o n d i l l a dice v i
de el un c a o , y leda l a l a r g a c o m o C o p l a de A r t e m a y o r , d i -
ce bien de el otro.
Lahvrmtho,
0 Fuente 9 tu embias ^ ^ E l agua f i n cieno
<*'^$^ I
Liquor ponzoofo
P o r ti nunca pajfa
Ungento oiorofo
Derramas j i n tajfa
^ i tienes , n i crias * $ ^
E / fucio veneno
Las lagrimas mas ^ ^ j
De ti han procedido N o ejin en tufeno
M i bien , y riqueza
Sin
l%6 AKTB POTICA
S i n mezcla hai corrido W & Delodofytotpeu
l T u cao va Heno
D e el bien y que podas

D e t i es derribada O Fuente la vida

l D e t i fe ha aUxuv
O Fuente la muerte
l E s mifero hado

V i v i r f y no verte Ser tu conocida

E s dicha doblada P o r t i es ex^tuida

L a noche cerrada i.
L a l u z de el oriente
l i,
Produce tu cao EJld de t i aujenu
* O t r o L a b e r i n t o de no menos arte hall en el l i b r o de lasFk/s
M i p e n a , y m i dao L adepaz prometida.
de M a d r i d . q fe celebraro l a Canonizacin S.Tereiade Jefus
en Peloqua fe lee u n
r t i tiene entradaSoneto can Pies forzados^ u n a Q d a ; y un Hjfnnb
Oda Soneto. Hymno,
H a c h a de Juftos, D e remifos Filo*
Soi l a t i e r r a , Y ios Cielos Alvat
F l o r e s al c a m p o . R o f i c l e r Malva,
M a y o fus vegas, Y abandaocia Nito
L u z al difcurfo, M e t h o d o a l Eftylo>
G l o r a la p e n a . (te Y l a culpa Salva,
C a b e l l o a i zelo, P a r a el rnuodo LaM
Pablo la ciencia, Y al valor Cirilo^
H y m n o s , y triunfos Generofcs aitmen
E n honra vuelra, L o s mayores ^ 0 J '
C a n t e n los coros, D e las G e r a r q u i ^
Y todos vengan
E n honor de el ^
A daros g r a c i a *
(AthomosporL^^
Santa T e r e f a . ^ 8 2 ^
C o n la f c Bha^
E n la Poela l a t i n a fe h a l l a titctia v a r i e d a d de L a b e r ^
que puede ei P o e t a , fi quifiere % i m i t a r s u l a Poea ^ ^
ESPAOLA 1B7
COMPESDIO D E E l A R T E P O T I C A E S F A O L A .
- W ^ E p u e s de h a v e r e ofreciao largamente los preceptos de el A r t e potica
I i efpaola ; m e h a parecido m u y coavenlente tr^her eftas elegantes > y
' ^ ' ^ e n i o r a s O f t a v a s , en que hallars reducido todo el Cifne de Apolo > lo
m S L p a r t n t e de toda efta A r t e , y parte de l a R e t o r i c a ,

l a Voefta es A r t e , y modo cierto, todo ello con ingenio delicado,


que con limitacin enfea hablar como el Cifne e n f e r ave ha denotado.
con orden,conornatoty gran concierto:
de tres partes forzofo ha de conjlur, L i t t e r a g e l a doces. Q u i d credat allego.
Sfcm m a t e r i a j o r m a . y f i m y advierto, Afirmacin defalfo es la m e n t i r a , ( n a *
que de eftas, otras tres fe han de facar, contra v e r d a d , y aquello que feftente^
que fon (fegun f u orden ) invencin, verdad la Poefiafiempre m i r a .
y la difpoficion , y locucin. declarar lo que efta dentro en l a mentef
cofas levantadas fiempre a f p h a ,
Nobleza hay de los Padres heredada, a l D i v i n o artificio en aparente,
fo propria v i r t u d otra adquirida^ con los quatro fentidos myleriofos$
con elfaber la otra es a l c a n z a d a , y affi no havr Foetas mentirofos.
de efta cabe al Poeta f u p a r t i d a , v
suya fapiencia fiempre hafido honrada M o r a l i s q u i d agas.Quo tedas a n a g o g u .
de Principes , y en muchos f u tenida*, E l f e n t i d o L i t e r a l efia exponiendo
y affi podr pintar el que lo fuere, lofignificado inmedmtamente;
el Cifne por fus armas fi quiere. otra cofa metafricamente
el Aiegorico va ejcubnendo;
E l Cifne es ave Phebo canfagrada, as cojbres de el hombre v a inftruyedo
amigo de agua -, dulce es f u garganta, el fentido M o r a l petf fe ament;
anda, y huela, tambin con e/lo n a d a , y el Anagogico al fin Joberano
pretende^encaminar el hombre v a n a .
y tienen hermandad entre si tanta, ' ^ ^ . ^ ^ r *l hambre
que fuelenf quanda huelan en m a n a d a , Ehfcurecid el P o e t a / u eferiptura.,
oyudarfe t fin Zefiro no canta, porque con mas m i d a d o fe leyej)*,
c blanco , y f i l a muerte fe avecina, y porque l a doflttlna con dalzura)
canta mejor , y dicenla a d i v i n a . p a r a fer mas acceptafe embolviejfe,
y porque mas fe entienda con figiirat
B j intencin , hufear lo aue fe d i g a , y con exemplos mas fe reiuviejje',
y coger l a materia conveniente-, y ajfi l a disfrazaron de colores,
l 1 ^ a tn fuerZa , talento, y faber f i g a \ p o r p o d e l l a efeonder de detractores.
podra fer verdadera , aparente,
W? natura, y razn no contradiga, L a Santa Poeia es aprobada
y puede fer fingida enteramente: por l a U l e f i a Catholica , pues vemos,
^ que
ARTE POTICA
que de ella f u E f c r i p t u r a ejl adornada, y luego el V e r f o , y Coplaty el Tratad
y en d i v i n a alabanza y a Jabemos, hars conforme aquello, q has difpuejt!
que f u en tiempos antiguos empleada^ con que perfeio quedar el c o m p u ^
mas el f a i f a enemigo que enemosf
Ju procura v i c i a r , y profanarla^ Sylaha la vocal ftempre llamamos,
y fus fingidos Diefes aplicarla. mientras fonido entero retuviere,
{porqu veces de algunas lo guiamoil
L o s Poetaspnr a r m a s fe tomaron mientras Synalefa no fe hiciere,
el Cifne , porque Phebo es dedicado, mientras de Synerefi no ufamos;
quien todas las ciencias fe aplicaron^ l a v o c a l , que el acento en si, tmigre,
y al Poeta hafido confagrado, f e r l a r g a , las mas todas fon brev^
parij: ningunas ciencias fe inventaron, y en las ultimas tres ponerlo dees,
que en ejta facultad no fe han hallado,
U i j U r i a s , A r t e s , Leyes , y D o d r i n a s E l Verfo , es oracin prefa , y fmw^
humanas , naturales , y d i v i n a s . cantidad de numero fubjetfa,
de una corriente gracia ataviado',
Aunque fe dice Phebo dedicada tendr l a u l t i m a f y l a b a correpta,
f e r el P o e t a * verdaderamente l a penltima larga } y es quebrada
debe de fer Chrijio confagrado, l a regla en el E f d r u x u l o , que aptieU
Sol d e j u f i i c i a , claro , y refulgente las dos p o f l r e r a s , larga l a tercera;
d quien , lo que Phebo han a p l i c a d a , y qu&ndo efl el acento m l a pofirera.
parece f e r mas p r o p r i o , y conveniente,
porque no folo es D i o s de toda ciencia, E l Redondillo tiene ocho vocales; (d
mas es de el P a d r e E t e r n a l a fapiencia. f u M e n o r tiene feys; quotro e l ^ ^ r a '
el xirte M a y o r doce ; y. f o n iguales
A los plaufibles cantos fanorofos el E f d r u x u l o , y j'te ; y un Cortad*
de el blanco Cifne i m i t a el que es Poeta* el E f d r u x u l o tiene de ocho tales,
con fus verfo s , y eflylos deley tofos, quales en el Entero fe han trozado.;
doCirina a l ignorante da perfecta., once el Heroyco, fete el que de l vitM*
fuavemente reprehende losoiciofos y dos verfos de ftete el Francs W ^ '
con dulce perfuafion , f a b i a , difcreta.
v i v i r los mortales ha enfeado, L a s p r o p r i a s letras f o n las confonwW*
y f u fiereza tujtica ablandado. defde el ultimo acento hafla acoborj*
l a diccin ; pero fiendo femejanteh
E s l a difpoficion , compartimlenta, confonantes no pueden bien llamar]
un m o d o , y un efiylo concertado. fino f o n los fonidos bien fonantes;
con que difpon nuejro entendimiento una diccin de si no hay confonarp*
l a materia que huviereya bufcado: ft no fuere en fentido diferente, \
sonvienefe ejo hacer con mucho afjiento, q entonces puede hacello berrnojaw
ESPAOLA. i%9
De dos, de tres, de quatr las Coplillast en B a l l a t a s , Seguidills, Madrigales^
de cinco.de ocho,y diez v componiedo: no pueden fer por varias , numeradas,
las confonancius puedes eligillast que los ex-nplos fon mas fubftanciales}
de el modo arriba fueres a d v i n i e n d o : deFtacs.tdelEfdruxil0f y Quebrados,
haz la Copla real de dos Q u i n t i l l a s : hars lo que de Heroyco, y fus cortados.
l a M i f t a . d s Q u i n t i l l a y Q u a r t a hazido
no [eran los Romances limitados> D e Texto-, y Glofa con/la e/le artificio:
y folo de ajfonantes van torcidos. f e r n Textos los verfos que guftres,
de l a Glofa fer f u proprio oficio,,
Rima de dos Heroycos compondrs} componer fohre el Texto que to m a m ;
y f i quieres t r i de ellos un QuebradOf J i v a r i a fentido 5 fer v i c i o ,
que con los dos jguiantes unirs? que has de acabar en el que comenzares,
e tres verfos s y el medio de/pegado, en un verfo de t Texto concluyendo,
laeftanciade el Terceto hacer podrs, cada Copla propofito viniendo.
mas efie medio fiempre v a t r a v a d o i
con el primer verfo de el jiguiente-t C o m i e n z a el artificio Encadenado
y tiene el M a d r i g a l tres libremente. en verfos de dicciones confonantes
de el verjo mas cercano que ha pajfado:
ElQuartete haz de quatro.ajfi terciado pero quando no fueren femejantes,
confonante , primero con pojhero: fino en l proprio el verfo ha comzado,
de feys la fexta R i m a , y v a alternando en que fu fenecido el verfo de antes;
el cenfonante quatro v e r f o s ; pero le llaman Repetida , y es ufada.
cmtinuos fon los ltimos mudando en el l a t n | mas no l a Encadenada.
confonante : l a O f l a v a efie lucero
figue en ocho: las L y r a s comunmente Convienen compofiuxss de dicciones,
cmc}el fegundo;y quinto enteramente. dos , o tres Lenguas juntamente,
que tengan en fentido diftincciones,
Ve catorce el S o n e t o , y confonantes un folo entrambos conveniente;
los ocho en Pies de Abba. v a terciados tambin podrn los verfos. y renglones
P o t r o s j e y s , que figuen, variantes, i r mezclados en Lengua diferente;
conforme te d guflo compajfados^ de variedad de Lenguas la E n / a i a d a ,
Mwen dobles Sonetos elegantes, de verfos , y de Copias v a mezclada.
ios verfos Emiflichios continuados ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
X^C(nlosconhnantesquevnpueftos, L a s partes inferiores zubulliendo
ios quatro accentos, en losjextos. el Cifne , fignifica los provechos,
S0n . , _ que los Poetas caufan reprehendiendo
al g i T V l a ' L a n c t o n s s a v e n t a d a s las torpezas del hombre y malo, hechos,
tntr l eta d e ^ u a l e s t p r e m i o , y honradlosjufiosprometido,
m cabezas pueden f e r contadas, que fon de l a Repblica pertrechos,
pe-
Ipo ARTE POTICA
premio, j cajligo con q e l h h n f e i n d t a , Conforme la Comedia es la Tragein
y el Poeta con ejlo D i o s i m i t a . pero fenece en cofas laftimofas,
que en ejio es diferente la Comed^
E n dos partes mayores l a Poefia, tiene heroycas hazaas , y fimoft
'Narracin , y Concepto es dividido-, de T r a g a , Tragos dixofe Tragedia;
es N a r r a c i n , contar p o r l l a n a v i a es el Coloquio de menores cofas,
l a cofa como f u e r a fucedida: que f o l a una d i j p u t a tener viene;
Concepto f es , d f c m r i r con galana y el Dialogo dos , tres conviem.
fcbre l a cofa , que es y a conocida:
fon fus eftylos 9 reprefentativo, E l Methodo, en % algunas cofas enfim}
M i x t o el orOj y tercero el narrativo fe dice el uno de Compojiciones,
comenzando de cofas muy pequeas,
Ms l a Comeda , efpejo de l a v i d a , es a l contrario el de Rejoluci'ones:
imagen de laverdad^de Eupole h a l l a d a , y fi aquefios dos Methodos defdems,
dando gracias D i o s i n t r o d u c i d a , comenzars por las difiniciones,
por los frutos de donde affi es l l a m a d a , el Methodo a r b i t r a r i o irs fig'mdo,
de como fe dice , que es comida, en breve l a doClrina comprehenmk.
por fer en los combites muy ufada;
fueron materias fbulofas inciertas, D e H i / l o r i o el nobre H i f i o r i a f e aerial
y ahora H i j l a r i a s fificas , ciertas, porque es , contar las cofas fucediday,
tambin hay quienficcioen eliaefcriM
E s j i e m p r e en tres Jornadas dividida-, y otras p a r a l a H i f t o r i a fon tradas',
en l a p r i m e r a Jiempre va creciendo^ pero en loqes verdad frequenu4rivl'
ejiando y a entablada , y conocida, fon fus comodidades muy fablAh
v a l a fegunda cafis-irebolviendo^ y con iguales premios fe premiaba^
en l a tercera esfiempre fenecida, los que hadan, l a h a z a a ^ la conten,
los cafos:, y maraas defcubriendo-r
en l a L o a procura con prudencia L a H i f t o r i a de el Poeta fe divide
filencio , quietud , benevolencia, en cantos^y a l principio Exordio tUM
donde advertencia, y atencin frP^
L f l Comedia ej defcanfo de el trabajo y ganar voluntad de el Autor vteM
p a r a bolver l con mas aliento, v a r i o s afelos , varios cafos pide
alaba a l bien , condena al v i l , y baxo, l a H i j i o r i a , y tener ejio le cofie"e0i
y es toda l a v i d a un documento, quien,que .dondejCon quien hafnce
p a r a faber v i v i r un llano atojo, por que,y en qmanera.y quando mp
efpejo do fe m i r a el a v a r i e n t o ,
prodigo , l i b e r a l , y el v i r t u o f o , E / t i t u l o , y el nombre ha de fer ^ "
el m c w , a f t u t o , loco , y el viciofo. d la obra en Poefia con cuidado, -
no arrogante,, fobervio, defcowpw
ES PJtiOLA. ipi
improprio, impertinetetno apropriadoj lo que ajji perfuades, obligando
mas muy licito, proprio, llano, bonefio, con tu a m i j l a d , y mucho confiando.
para lo q^al conviene fer tomado
del hecho, o del lugar,6 proprio nombre L a Exortacton de el perfuadir difiere,
de aquel de quien fe t r a t a , fobrenobre. en f e r de cofas mas dificultofas,
del perfuadir las partes tambin quiere.
E l Hymno ej, alabanza a D i o s d e v i d a , aadindole algunas otras cofas,
que para gloria f u y a f u i n v e n t a d a , porque mas vehemente a l fin requiete,
de la Romana Iglefia recibida-, alabars de nobles , valerofas,
fu defpues los hombres a p l i c a d a , ias perfonas que exortas , y con veras
de quien es antes, defpues, y en f u v i d a el fin dichofo, que de el hecho efperas
en la bondad en verfos alabada^
/ a f o r t u n a , y perfonas celebrando A l amigo confuela comenzando,
fus hechos , y fus cofas enfalzando* f u pena , y f u doler mucho fintisndo,
a l fuyo otros trabajos comparando,
En figuras de Satyros f o l i a n y l a comn miferia proponiendo,
afear la torpeza de los hechos, paciencia , y eifuerzo le exortando,
i. y pblicos pecados reprehendian, huen fuceffo de todo prometiendo^
de donde procedan m i l provechos'. tu ayuda , y v o l u n t a d ai fin le ofrece,
h la Loa en vituperios convertan, p a r a f a l i r de el dao que padece.
y lo que han convertido los Derechos,
h y Poltica es maldecir con daos E s Elega , laftimofo canto
fin g r a c i a , que es oficio de tacaos. de cofas de dolor , p e n a , y tormento,
V.
que lagrimas provoque,y trijle llanto,
Es defcrivir , p i n t a r en Foefia, caufar mas terneza^y fentimiento
"O que un P i n t o r en una tabla hiciera, ejta miferia que llorare , en quanto
fl.
facando de la p r o p r i a fantafia haya tenido profpero cimiento,
la figura en palabras ac f u e r a , ^que a f e l i c i d a d , y buena d i c h a ,
con propriedad , y con galantera, fiendo acabada aumenta l a defdlcha*
con el adorno , que el P i n t o r pufiera,
k
defcriven lugar , tiempo, y otras cofas, E l Epitafio f e a compendiofo,
perfonas ciertas , y otras myfienofas. no iarg0 f ni d}fuf0 ? n i pefado,
* . , r r r , n i l a memoria , y a l U e r p e n o f o ,
2 m ^ a d ^ oficio* o fer forzofo, ( a : en fer(i el dtfunt0 f r u t a d o , '
Uefra en ^ p e r f u a d i r , y no arrogan- f u v h t u d j hecho algun0 hom0fof
^ e Lo otro es repreheder,y muy odtofo, qUS para sxemt>i0 de o . ^ han quedado,
1 "rguye a l perfuadido de ignorancia, ' p a r a h o n r a d e i f u n t o y de Dios g l o r i a ,
mftn^ P ^ 6 * pro^echofo, qUeds en el monumento f u memoria.
1 JiQ)y aun neceffario, y de ganancia',
%pi-
ipa ARTE POTICA
E p i g r m a , es un claro entre efpkndores Confian los Laberintos de invencin,
breve Poema , agudo $ y fentenciofo: que fe k a n de modos d i f rentes
el ingenio J u t i l entre primores las letras. Coplas, veTosi y renglnu
aqui puedes facar Lo myjleriofo: a l revs , a l derecho , algo dexando *
aqui l a Poejia entre colores o folo de lo mucho algo tomando.
galn fuele moflrar lo artificiofo:
y finalmente aqui el Ingenio , y arte, V a r a pedir , comienza proponiendo
con t&o lo mejor deben honrarte. l a obligacin , que tiene de preftarh
a q u e l , quien Je pide , refiriendo
"gloga, es de Fafiores algn canto, las cofas que mas puedan obligarlo;
de rujticos 5 ugrefies , y grofieros provars lo que ajfi fueres pidiendo,
que el nombre lo declara ajji porquanto como es pojjlble , y jujio el oor^arlo:
el cantoJignifica de Baqueros} dars las gracias mucho te obligan^
pero debaxo de elfivejire m a n t a de generofo a l que otorgo loando.
otros fentidos tiene verdaderos.
E l Problema mudando fi propone'. E l Parabin comienza propon'mk
l a que/tion en dos partes f e difpone* las caufasaque tendrs de e/r conerto,
por el bien de a m i g o , atribuyendo
E n i g m a , es un decir ohfcurecido, el buen fucejfo f u merecimiento)
y muy dificultofo de entenderfe^ y fus comodidades refiriendo,
lleva muy encubierto f u f e n t i d o , defeando mejora , y mas oumentot
con gran dificultad de refolverfe. y el ufo de el oficio irs loando',
E.a^Fabula tambin trae efcondido y fuele el P e f a r darfe confolando*
avifo con ficcin , que ha da Jaberfe^.
y por mas que fingidas f m deydades, S i Cartas con buen orden efcrivteteh
no dexan de encerrar muchas verdades* comenzars l a voluntad ganando,
y luego propondrs lo que quifisrss.
E l Geroglyfico , es una efcultura, de comunes lagares te ayudando,^
que fuele declarar cofa Sagrada, y d i las mas razones que entendieM
D e el E m b l e m a tambin baxo figura, que t u pretenfa i r n aprovecbamh
enfeanza comn viene cifrada. y aunque el comn hablar la Cartat
E l fin particular baxo p i n t u r a , l a de el Poeta quiere fer fabid'
E m p r e f a comunmente es celebrada
Infignias , y D i v i f a s , f o n feales, Guardars el decoro de las cof^h,
son que fe diferencian los mortales* a l tiempo , y los lugares f e n d i e n * l
y las que ciertos f o n , fabuloj^'
E l E c o es de vocablos fuficientes Jiempre tras las futuras previnien
d p m t i r f e cada uno en dos dicciones,. porque fon indecoras , y penoja5*
quedtmdo los finales exijtentes Ji lo pagado v a n c o n t r a d i e t e n ^
X83 ^ . V A N D E R A
DEDICADA A D O N A L V A R O D E A Z P E Y T I A , Y S E V A N E , E L DA E N Q U E RECIBI E L G R A D O D E D O C T O R E N B O L O N I A .

Pintfe un Mancebo h e r m o b , que fe va convirciendo en guila.

En efta iluflre Vandera Vandeafe , como v e s , T el que yandearU fabe ,


Eterm^o f u memoria Co j f i r t a ItMreT, , , , S, i, en
. , ella m
, i,l ,veces entra,
, , .
A a u e l , L e e n la edad f r i m e r a , E N AVE De la cabera k los f e s , SEVANE. M , l veces h a l l a , que alabe;
A l Principio I f u g l o r i a , De los fies la c a k K a , Torque m veces encuentra
Vol hafta la tttava E/phera. A l derecho, y a l revs. A Sevane , buelto en A v e .

T ? l1 q
quue
e l - Ij ^T
v a?n t a vuElo,y va l i g E r o con alas d E excclEntc en t E n d i m i E n t o , y n o f l queda En el fabl^r raf?1"0
JLL/ l i d j JtL

No tiene l"^l iTj a d a el mmui T^ ^T Td a n a l coNtento , la iNdia OccideNcal , NitodoquaNto j u N t o nos d a , y X T o s ^ e un moracNto 9

Q A do i g n o r A n c i a t e y n ^ , ^ e y u ^ d llanto. AUi l a obfcurA nieblA efpeffA, y fra c ^ ufa en A ^ I m a * i c g A horrible efpAnto,


I

ffi Ventura b V e n a , i l V f t r e 1^ z , y gnia d y - " b ^ Vftl ' aliVio^conf-ye ! ' ^ T " 1 " 1 1 ^ ^ a l o r 4aVdai , fabidVria,

E l que quifiEre hallarlo E n efte fuElo entre T^ 1 t e r r e T 7 f t re 1 7 ^ l o d o m b u e l t o , dEl pnEmigo euErpo tompa E l vel

M Suba, qual S u b e S i n piguelas S u e l t o Sobre l a g n u b e ^ el nebli S a o f o , SI ve la p r e S f . em p o S della reSuelt

r. -

E l ayrE paffe.y llEgue prEfurofo, d6 J ? l foego J ? f o encendido J f n l a alta Efphera, y En l encienda E l p c e h o fE.rvorofo,

Va el agVila caVdal, q.e^T-es ligera ^ / " o l a n d o c o n V e l o z , y f V e l ta p l ^ ^ m a d e l "^ ^ e r de falle por el V i e n t o a fVera?

Affi va l e v A n t a n d o f e 4 la fim , y e f c l A r e c i d AcubreelgrAn fe v A n e , ^ u A 1 eree A H a e n l a m A r la blancA efpuma

N o fe engre^ " I ^ J i hincha , i fe uf;, N i quaNto mas e N la h o N r a infigNc , vueleN de a r r o g a ^ J t e baxo "^Jombre gaNc

E ^ lIpremio^quf-^
premio, qu | / * oy le d a n , E s j poiquE a n e 1 E, figuiendo la E x c e l e n t E , y clara c i E n c i a , y En ella fE r e m i t T~7^ , y fe d e f v T ^ l e ,
.lL JtL JlL


'

,
>

Ir
A i *

Cl

:
O

t' <.
. V

j
'

> '

, r-

'
- ,


-
H 555
sa 2BSS ! S l S m ^ 4 ^ i iss iSil
^^^.qe^apopop^^^Qp^Qp^^^^op^^^^^f
A L SOL DE L A IGLESIA 6
6
J
o L A B E R I N T O C U B I C O , Q U E POR TODAS P A R T E S , 6
empezando liempre por l a R , contiene el figuiente
Pareado.
6
Kemomo Thomasfu hueloy
Que fttdo formar un ciclo,

6
R e m o n t T h o m s f u b u e l o Q u e p u d o f o r m a r a n c ie 1 o
eRemontThoms fubueioQuepuci o f o r m a r une ie i
8 m e R e m o n t T h o m s f u b u e l o Q u e p u d o f o r m a r u n c i c
o m e R e m o n t T h o m s f u b u e l o Q u e p u d o fo r m a r u n c i
nomeRemcntThoms fubue i oQuepudofo rmarunc
tnomeRemontThomsfubue loQuepudo f o r m a r u n
t n o m e R e m o n t o T h o r a s r u b u c l o Q u e p u d o f o r m a r u 6
T t n o m e R e m o u t T h o m s f u b u e i o Q u e p u d o f o r m a r
hTtnomeRemon tThoms fubuei o Q u e p u d o f o r m a
o h T t n o m e R e m o n t T h o m s f u b u e l o Q u e p u d o f o r m 6
m o h T t nomeRemontThoms f u b u e i o Qu epudofor r?,
mohTt uomeRemont Thomsfubue I oQuepudofo
8 smohTtnomeRemontThoms f u b u e i oQuepudof
S fs amohTtn o m eRemontThoms fubuei oQuepudo 6
u f s m o h T tn o m e R e m o n t T h o m s f u b u e I o Q u e p u d
bufs mohTtnomeRemontThoms f u b u e l o Q u e p u
e
ubu fs m o h T t n o m e R e m o n t T h o m s f u b u e i o Q u e p

eubu f smohTtnomeRemontThoms f ubuel oQuc
l e u b u f s amo liTtnom eRemontThoms f u b u e i o Q u
ol eubufsmohTtnomeReraontThorns fubuei oQ
Q o i e u b u f s ra o h T t n o ni e R e m o n t T ii o m a s f u b u e i o
a
"3
&
U
uQoleubufsraohTtnomeRemontThoms fubuei
e u Q o 1 c u b u f s a m o h T t n orne R e m o n t T h o m s f u b ue
8
v
$3
?^
^
<?S G*
f p e u^x Q o. l e u. b ur- f s -a m o t.h TT' > t.. n.. o r a e oR e m o n
t*
ATt uh o* m
.as- f .u
. ub. ,u .^ CSk

G* u p e u Q o 1 e u b u f s m o h T t n om e RemontTh(*m s f u b
^4 du p e u Q o l e u b u f s m o h T t n o m e R e m o n tThoms fu
(^ o d u p e u Q o i e u b u f s mohT taoraeRemontThomsf
6

P amrot oaupeui^oie udu i s amoiiioiuoui^ivciiuutuiti


H r a m r o f o d u p e u Q o i e u b u f s mohTtnomellemontT
P$ u r a m r o f o d u p e u Q o l e ubu f s mohT tnomeRemon t 6
t n u r a m r o o d u p e u Q o l eubu f s moiiTtnomeRernont
c n u r a m r o f o d u p e u Q o l e u b u

eic nur a m r o f o d u p e u Q o i e u b u
fsmohTtnomeRemon
i.cnur a m r o f o d u p e u Q o l eu bu fs m o h T t n o m e R e m o
fsmohTtnomeRem
I^
ie i c n u r a m r o f o d u p e u Q o l e u b u f s mohTtnonicRe
ole i cnu r a m r o f o d u p e u Q o i e u b u f s m o h T t n o m e R
s
<-8
* i ' ^ i S r ' ^ ^ "^ ' 5 i r % ^ -^- ^ f 'ir.- -fe?-' ^e^- -'- ? - '&*- ^ r ' ^%W%
.

.
-f, r


r?
aspa e a BSKW 6?v & BP'a fe. f S l l
iS Obdb o i w ^ ^ m i m ^ Solfee OOC2 I/**! ^'Vrv-.lY(# * .'";,'- '^>r-^
SOOfi^

^S H" l a !& ' ^ ' * & i3Sf33fi:lfftJffa5 ^ ^ : : - ' :

r -^v !&

'jw Vemte y anco no mus A l derecho >y a l revs.


S i de recente U s cuentas; Por atrs y y por delante >
S i U s cuentas por comps.
JUEGO D E E L A X E D R z. A la M o r i f c a > y travs,
b Algunas menos > o mas.
Son cinco m i l y quinientas. QUE T R A T A DE E L N A C I M I E N T O DE CHRJSTO
Juntando d o s , o tres pies3
Hallaras el Confinante.
NUESTRO SEOR.

w^^^vm&^&^w&&&&*&%^^-$P*%%?i ^'^^m^^.^'^^m^dmPd^j^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ . ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ f g
?0 La Virgen Santa Mara
C o n fus entraas de amor
I C o n un H i j o , que pari
Siendo Virgen efeogda
De el m o d o , que convenia
Ha parido al Redemptor
Nuclro pecado pag
Por levantar m i cada
ig Siendo de tan gran canda
O qu fupremo favor
Oy nos ha dado el Meias ( Segn nos l o prometi ) ^ Para nueftra mejora Humilde por m i naci Pues Dios Padre alli lo embia
*. Amano Dios fu amor Lucifer va de cada Havcys vilo tal primor Siendo Virgen la parida Molrando fu gran amor 6^
Cumpli fe la Profeca I Quando a l hombre refeat & N o fer:i 3 como folia fe Y a m i fuerte fe troc Esforz m cobarda

, tf^W^^^^^^^^;*^^ 9\
es
C o n el Parto Virginal Remedio nueftro pecado Dando de fu amor feal En un Pefebre cft echado Nueftro Cordero Pafqual
Fue nueftro gozo cumplido Sv Contra nueftra Madre Eva <& Recuper l o perdido E l que nueftfos males lleva fe De Carne humana veftido
Su clemencia celeHal Por aquel caro bocado Fue l a paga mas cabal 1 Y con carne disfrazado 1 H a nacido en un Portal
De caridad encendido H i z o Dios tan alta prueba En un Pcfebrc metido fe Porque Luzbel n o fe atreva Nueftro defenfor ha fido
&
mW
H i z o perdn general
5*
De fu clemencia obligado
I
*?
C o n aficin paternal
1
Dios fe pufo en tal eftado

t
T o m a n d o nueftro metal

'

E n u n a noche m u y fra L a que V i r g e n concibi *2f C o m o N o r t e , que nos guia Al buen puerto nos fac O dichofa compaa
Q u i t n d o n o s e l temor C o n tan humilde venida fe Aquel caudalofo A z o r
m.s Naci d e O v e j a Paftor Fue caufa de nueftra v i d a
fe
ti m
E l que m a l n o mereca
P o r q u e cefe m i t e m b l o r
D e m i culpa fe encarg
C o n a m o r , que l e c o m b i d a
A q u e l V e r b o , que encarn 35
Y a pues pecador confia
Pues D i o s fale p o r fiador
V e n c i e n d o a l que nos venca &
Pues Dios tanto fe abax
C o n paga, que es tan crecida
Por el h o m b r e , que pec ssS
Mira que vuelo dara
C o m o fabio Cazador
Quando al mundo defeendia
E n u n Pefebre plaa
> M
P'&|
m
Ha faado nueftro mal Siendo de gracia dechado Vftre de m fayal E l Sacro Verbo encarnado Haciendofe nueftro igual
Porque mas fu amor nos mueva tg De puro amor confumido Redimi la culpa de Eva E l m i f m o , que ofendido
Gomo eftaba prometido
Haciendofe Dios mortal i Aquel Len figurado g E n favo eft m i caudal Teniendo tal Abogado 1 Confufo eft Belial
Sali manfo de la cueva Lucifer anda cado Aunque mas el hombre deba fe Pues folo Dios ha cumplido
Una Virgen le ha parido
Quien imaginara tal Encogido, y abreviado 9 Hecho m i Dios temporal Para que quede pagad Moftrandofe principal
&
i^ <$
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ t ^ ^ ^ t ^ ^ ^ ^ ^ l ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ &
^
fe Por fola fu cortela A todo el Mundo libr Siendo pues la culpa ma S C o n nofotros converso E n Beln naci efte dia
S
Por falvar a l pecador C o n caridad nunca oda Y a no trata de rigor L a Mageftad ofendida Nueftro gran D i o s , y Seor
Porque no perdiera yo
|
Llora la Eterna Alegra Aunque al mal que Adn caus C o n fu gran fabiduria (Gi
X*k Pag quien no l o deba
Hecho el hombre acreedor
C o n amor que nos tenia
La Mageftad ofendda
A s mifmo fe apac %
Pagar el mifmo Criador
L o q u e el hombre no poda
%
fe
Sobra mucho ia medida
E l grande p r e c i o , que dio
Para falvar al deudor
fe. De fu caudal l o pona. Si
-7i
5
rfAt - i ^ , Sf, J$B* J&. $ ^
5;;a;.J
W h JOB
US1LS i>> S;.-
e&s zls 2^^ ms 2^ ^
Z&i 3 ^ oS;
um ^'A:,V* ***-'IU**' ^ t J L X ^ **./i^w" '*'*/*>**' V>*w' ' " V S ^ J * " X s ^ ^ l ' OpO^S^p
%$? TSf^S&Tst
,

"

OT IC

. ' . . MZk

bom j

. . . .

. : .
:
.

'

*&-tt.

1 :

.
- . ' -

j ,

- .
ESFAnOLA. 193
efgraveverfo,y Copla de ordinario B e el famofo Poeta acreditado
t r a a i o e r a v e . y i o q u e n o ^ contrario. no es delito i m i t a r l a PoeJaf
como por nueftro Cifne es declarado, ^ 1
Guardaras en decir l a propriedad, levndole en las obras por f u guia^
mas no que vaya en todo el atado,
de vocablos no ufados nunca tifando^
n i ufurparle fus o b r a s , que feria l
porque en el ufo tienen f u bondad; h u r t a r ; pero fi aplicar es permitido,,
hs Cortefanos graves i m i t a n d o , fiendo por tal o ageno conocido.
da al antiguo vocablo g r a v e d a d ;
podranfe otros de nuevo i r inventando
de las cofas^que de antes no h a v a n f i d o ,
E l C i f a e f t n el Zefiro no canta,
conforme a l o que f o n ? de el f o n i d o . n i el Poeta fin vena cantar puede,
que es extafis , f u r o r t y gracia ta%tay
L a dignidad al verfo hace muy gravg} que al j m c i o c o m m i , y gracia excedes
de fentencias s y dichos adornado^ algunos la quifieron lmnar f a n t a ;
con vocablos no proprios muy fuave,. no hay arte que l a d , n i que la. vede?
que de otros i fentid& han ufurpado los artes los hombres dofos hacen;
por ciertas caufas 5 que el 'Poeta fabe9 mas no P o e t a s , fi hechos y a no nacen.
1 que Tropos s o F i g u r a s han llamado
I os Oradores j donde fe vea,, Como el f u r o r ; y efpiritu levanta-
' pues tanto al verfo l a F i g u r a a r r e a . a i Poeta de si y a enagenado
en l a contemplacin acafo f a n t a ;
Los Poetas fus obras 5 y e f c r i t u r m fin tener ds efla v i d a algn cuydado,
j aran con dignidad muy adorrmdas'f y el eftilo no alcanzan en que canta'.
I d maneras ds hablar^ y de Figuras^. es por loco de locos m a l j u z g a d o ;
I de la forma comn n partadas-, q e proprio ds agente indotla;y d u r a ,
I que parezcan improprias luego.y duras, j u z g a r lo que no entienden,por locuri.
I {aunque de algunos doios fon ufados:)
I > porque es proceder en i n f i n i t o , E l primero f u r o r es amorofo,
I baja de ellas decir efte poquita* de el conocer lo bello-procedido,
y aquel que conociere mas lo hermofo,
i "fl/ de pronunciar cumplidamente^ mas fer tranfportado f u fentido,
\ "ando lo que fe dice fiel fentidoy y el Poeta como es tan ingemojo,
i pare e/io el eferivir es conveniente; haviendo la hermofura aprehendido,
I fon un Punto el fentido es concluido, a ama con mas f u e r z a , y fi es terrena^
\ ccn Coma, y Colon quedara pendiente^ de ejia d l a foberana fe enagena.
I t mas puntuar nunca haya o l v i d o ;
I |Qf? rf0:y claramentefiempfe hablando F u r o r de Religin es el fgando,
1 ,ra dmjiboicias e v i t a n d o que el efpiritu inflama aS tal f u r t e ,
N que
ARTE POTICA
l a confonetncia , fylaba , y flccento;
que olvidado de todo lo que es mundo,
mas apto no ejlafiempre paraaquefi9)
venerar Dios tan folo advierte,
porq es conforme ei cuerpo efi % u e
con un fervor fogojo , y f u r i b u n d o ;
y con aquejle efpiritu tan fuerte,
A l P o e t a en fer blanco el Cifne enfta
Dios muchos Poetas defcubrieroni
honeftidad, v i r t u d , bondad, l i m p i ^
mas os Gentiles no los entendieron.
mas'el que d rienda Jueita fe depea
por las fucias materias , y torpeza;
'Profetico f u r o r es un d i v i n o
de aquefia pura inftgnia fe defm.
f f i r i t u , que alguno D i o s ha dado,
y es iafiimcL emplear en tal vileza
con que de lo f u t u r o es adevino}
f u talento el Poeta , y dar con todo,
y pudo el calor fer en tanto grado
ingenio , arte , y trabajos, enmkt,
de algn Poeta , que declarar v i n o
lo futuro : de que han adevin&do,
Quando ha de m o r i r canta dukmenH
es cierto : fi fu acafo gracia , fejfo,
el Cifne tpor haverfe mantenido
6 lo revel D i o s ; D'o fabe aquejfo,
de cofas de v i r t u d , y porquefmti,
que Jera de f a Apolo recibido;
lEl tdtimo f u r o r fe l l a m a V e n a ,
aj]i el P o e t a viejo es excelente,
confi(le. en armona , y en concepto,
fi el oficio en virtudes ha exenUo\
con quetnfiamado elhombrefe enagena
y porque de f u C h n / l o en un wowento
de el comn , y ratero penfamiento,
d gozar v a , fe muere muy conUntt'
con una a r m o m a dulce ordena

MI

APf&
ESPJnOLA ipj
A D V E R T E N C I A f.
S I t u v i e r e s reparado , q alguno de los preceptos de el A r t e
Potica , a r r i b a e x p r e f f a d , no ettuviere en el obredicho
O mpendio i y que en los que en l Se Man trahido , no o b f e r v a -
mos puntualmente el orden de 4a d i c h a A r t e ^ lo pttedes a t i b u i e
la paTa de l a irtjprek n.
v ADVERTENCIA II.
T O d o s los preceptos , que hafta &qni hemos d a d o de e l A r t e
Potica, te parecern c o m o primeros p r i n c i p i o s , aunqme o
de el todo evidentes, y claros . pues hay tantos, que los i g n o r a n .
Otras cofas hay en l a Poefia mas diicultoTas, y que pocos Jas a l -
canzan , las quaies pertenecen al perfecto Poeta. P e r o porque
hemos de hacer p a r t i c u l a r t r a t a d o de ellas, acabo efte con u p l i -
carte recibas con a n i m o benvolo elle trabajo , que aunque p e -
queo , f miras lo que cuela el e c r i v k colas , de que tan p o c a
lux han dado otros Autores , todava lo eimaras en algo. O o
decirte , que i comienzas poner en p r l c a eflos avifos, y r e -
glas , con las ayudas grandes, que te dar l a S y l v a , en breve fes
ras gran Poeta. Pero erlo has m u c h o m a y o r , i empleares e A r -
te , y ei ingenio , no en matetias bax^s , y deshonelas j fino en
aquellas , de que t u aques provfccho , y n i n g u n o hagas dao.

E S T I M U L O D E E L DI F I N O A M O R ,
A u n q u e en el d i c u r f o de el A r t e Potica h-mos puefto exem-
plares de todo genero de verfos , donde pueda el P o e t a
ver ias confonancias , y d i f e r e n c i a s , que hay de unos otroj
pero porque all blo pretendiamos enear las m e d i d a s , y leyes
de cada C o p l a , no pulimos mas de l o que para l a T h e o r i c a s e r a
RsceTario, refervando l a p r l i c a m u c h o s , y muy elegante*
Poetas , que c o n obras mas l i m a d a s , y p e t t a a s l a van e m a n a n -
do. M a s fi la brevedad que en ee L i b r o hemos deeado, d i e r a
lugar para ello , no v i n i e r a fuera de p r o p r h t o tras c a d a ge.era
e C o p i a t r a t a r a i g u n a m a t e r i a larga en aquella f ma , y rre-
^ i d a , de donde e fuera j u n t a m e n t e c o n los preceptos aprendien-
do la execucion de ellos. P e r o y a que efto no ie pueda hacer ea.
todos los gneros ( p o r q u e eria hacer muchos L i b r o ) a l o m e -
mos en la C opla de R e d o n d i l l a , q u e e s t n uada, y tan tacil a to-
^os > te quiero ofrecer u n i m u i o de el d i v i n o A m o r , ei q u a l
K 2 eom-
190 ESTIMULO
compufo m d c f t u , y religioso Poeta , aunque por fu h^v,;^.
n o quifo , que falieTe en fu n o m b t e . Servirte ha de dos fine
que en ela O b r a y o he prereudidoje enfearte componercj
fas altas, y d i v i n a s ; y de aiiciiarte eUas. Lele con atencin'
y l intisres , que va obrando en tu a l m a afedos de amor
D i o s , y que fe v a encendiendo en tu corazn elle dulce, y 3.
brofo f u e g o ; no ie dexes apagar, y m o r i r prelo ; mas torua una
y muchas veces calentarte en l D e cuyo ardor nacer iaperfec.
c i o n , y alesa de tus verfos , y el verdadero e p i r i t u potico.
i

J N V I S I B I L I A D E l A C R E A T U R A M N D I PER E^,
quiz f a d a f u n t i n t e l k t t a confpiciuntur P a u l . i . Roma. v_

A L n i E s j a el tiepo nos l l a m a , y i es m u y grande el amor,


que tratemos de amores^ m u y grande ha de fer apaga,
y que de aquel te enamores, (I es amor infinito;
que antes de el tiempo nos a m a . e otro a m o r lo ha de fet,
Q u e n i tu fers t e m p r a n a , fino quedar deber
n i dexar de fer tarde i n f i n i t o el que es finito,
tu amor , amando la tarde, Y afli queda el amor tuyo
a i que te am de maana. en una deuda i n f i n i t a ,
A m t e en fu e t e r n i d a d , porque l es cofa finita,
m i r a qu a m o r fin m e d i d a ! i n f i n i t o el amor luyo.
T u de tu a m o r , y tu v i d a I n f i n i t o en la fublanca}
a u n no le das l a m i t a d . en a d u r a c i n , y modo:
M e r e c i e n d o el fer de ti el tuyo finito en todo
a m a d o perpetuamente, con i n f i n i t a diftancia.
y amado infioitamene,, Y con fer tan limitado
c o m o es amado de s i . tu a m o r , aun effe le partes
Pues ha tanto que le a m . y das muchas de las pactes
quanto ha.q fe am si m i f m o , q u a l q u i e r a bien criado. (r0'
y c o n aquel a d o m i f m o , K o hay bien fafo, veradc
c o n que si fe aficion. con el qufll tu amor no partas
Y ai fuera gran r a z n , d i v i d i e n d o en partes hartas,
fi i n f i m t o amor tuvieras, lo que es harto poco entero.
que infinito amor le dieras, Y la fuerza de tu akdto
en tiempo , y en i n t e n c i n . en tantas partes pas tia,
Q u e amor c o n a m o r fe paga, . queda m u y enfiaquecida,
y no con paga m e n o r ; parUiegac f u objeto. ^
T>E E L m v m O AMO!.* twf
Que es blanco m u y a p a i t a d o en a m a r fus perfecciones.
p o s , y fi quieres llegar, C o m e n z a n d o ab eterno^
u k & o ba? de t i r a r y efio fin ceilar j a m a * ,
coa arco muy bien flechado. y fuera erecie-ndo mas
E l arco es l a v o l u n t a d , cada p u n t o eTe a m o r t i e r n o .
fu alo de amor l a v i r a , S i de el m i f m o D i o s a m a d a
fi ia Fe pone l a mira f u m i m a beldad c e f a e r a ,
es ado de c a r i d a d . por fu beldad fe d i x e r a
Y t|uano mas ele a m o r H. b e l l a m a l m a r i d a d a .
en si 'e une , y fe esfuerza^ Affi que viene o b r a d o
l tira con m a y o r f u e r z a , f u ser , i n n k o excede
y e$ ei tiro m u y mejor. tu a m o r , y de l no puede
Para efto es meaefler, fer perfeftamenre a m a d o .
que de todas las criaturas^ ' Pues todo e l a m o r junto-
y creadas hermofuras escede ea bermofa ETeacia^
apartes , A l m a , el querer. mas que l a c i r c u n f e r e n c i a
Porque en a parte , que das de ei C i e l o m a y o r u n punto
hermoura peregrina^ M e a e e r , pues no f e r ,
dexas- de amar l a d i v i n a ^ p a r a h a r t a r tu v o l u n t a d
dexas de a m a r l a mas. aadir otra b e l d a d ,
Y agravias fu b e l d a d , que ela ola l a h a r t a r .
dando entender no baltarte^ N o hay paraque f a t i g a r t e
desando entrar l a parte rodeando todo e l m u n d o ,
de tu amor otra bondad* bufeando or b i e n fegundo
Y debriale baiar con quien c a f a r t e , canfarte
efla voluntad r u y a , Balate u n a E f p o f a amada,,
lo que es bailante l a fuyaj, l e g i t i m a , y verdadera,,
que tanto mas puede a m a r . no a d m i t a s o t r a r a m e r a ,
D i o s couiigo fe contenta que effa l a har m a l cafada.
con f u m o c o a t e n t a s i i e u t o ; Y fi A g a r tienes en c a f %
pues con lo que e l c o n t e n t o , y e l l a de ti l m a l ,
tien puede ella elr contenta^ v a y a de caa e l l a , y l ,
Que i tu v o l u n t a d fuera y t i de e l l a te defeafa.
cien m i l , y D i o s no fe a m r a j Y fola en tu cafa dexa
infinito ie quedara S a r a , u o t r a mejor
que amar , y ei;a no p u d i e r a . hermoura, y muy mayor,
Y i quantos coraaones quede S a r a , aunque mas vieja.
bay por criar , y los criados Q u e es l a h e r m o u r a d e D i o a
t u v i e r a n ocupados l a q u a l debes a i r a r
N 3 eos
198 E S T I M U LO
c o a u n amoc f m g u l a r , y a m o r tan b a x o , y m ^
y no amor c o m n de dos. q u e eeiDien,que
que l b i e n ^ u e l luega
e a i a prime
rmJ
Y fu eterno amor fe debe te l l e v a el confentimiento. '
ee a m o r , y m u c h o m a s , Y qualquiera criatura*
y ai no p e r m i t i r s , rindes luego tu cuidado,
c p e o t r a parte o t r o l l e v e . y a l que es l i b r e , haces criado
Q u e pues d i c e n , y es affi, de l a c r i a d a hermofura.
que es p i e d r a i m n e l a m o r , Y dexas l a Seora,
de e l amor el que es m a y o r que es l a h e r m o f u r a increada
llevefe a l menos tras s i . por a m a r l a c r i a d a ,
Y fea tu c o r a x o n que dentro en fu cafa mota.
d e efta p i e d r a i m n el h i e r r o , M a s no medrar tu afedo
y n o tire ( que es g r a n yerro ) m u c h o c o n el bien finito;
o t r a cofa t u aficin. c o n D i o s l , y le har infinito
Q u e endo cofa m o r t a l , l a i n f i n i d a d de e l objeto,
t u a m a r c o n e l l a perece, Pues de D i o s toma fu ser,
y c o n ella fe e n v i l e c e , y de D i o s fe efpecifica,
y en ella fe emplea m a l . y aun de D i o s fe deinca,
M a s queriendo m e j o r a r l e , de el modo que puede fer.
y hacer de l u n r i c o e m p l e o , M i r a pues qual quedar
en C i e l o , n i en t i e r r a v e o , t u afeito como endiofado,
en q u i e n mejor emplearle, y h a v i e n d o f u ser trocado,
Q u e en D i o s j q todo el ser f u y o qu d i v i n o ser tendr?
es perfefto , en , y h e r m o f o , A m a n d o aquella belleza,
y es amador fervorofo, do todo amar bien fe emplW)
pretenfor el querer t u y o . y delante q u i e n es fea
Q u e no folo d i o l i c e n c i a , toda la naturaleza.
paraque a m a r le pudieTes, Y aunque fer poner mengui
m a s q u i l o o b l i g a d a fuciles mas porque mas te aficiones,
c o n precepto de o b e d i e n c i a . p i n t a r fus perfecciones
M i r a pues tiene g a n a con e l carbn de m i iengu3-
4 e querer , y fer q u e r i d o : N o como en l eftn ella
aunque es robado el p a r t i d o , que eflo entiende folo l,
que e l n i n g u n a cofa g a n a . mas como las tienen de el
S i no es ganarte t i , las c r i a t u r a s mas bellas.
que te v andar p e r d i d a : D e ellas quiero coaipoD
g a f a n d o toda la v i d a u n a h e r m o f u r a m par,
en a m a r y a a q u i , y a a l l . porque te quiero ganar,
A n d a n d o tu penfamiento, por do te fueles Perder,jy35
D E E L D I V I N O AMOR. 199
Mas porqaehe de quedat f a l t o , fm cabe e l l a imperfecciones.
y muf corto en lo que d i g o , Y quieres aegac
tu no te quedes c o n m i g o , las obras naturales
mas levntate mas alto. todas las a r t i f i c i a l e s ,
Y ai como los P i n t o r e s , todas las puedes j u n t a r ,
qus en el A r t e fe aventajan, Y de ellas j u n t a s h a c e r
quano las fombras mas b a x a n , a r a m i l l e t e g r a c i o f o ,
fuben mas los replandores. el q u a l no fera v i l o f o
Yo abaxo de ea p i n t u r a con D i o s , d o hay tanto que vrk
las fombras pondr , no m a s , Y aunque tu i m a g i n a c i n
tu , fi pudieres , pondrs finja cofa mas peifedta
fu replandor en l a a l t u r a . cabe efta fer i m p e r f e l a
M i r a pues fu iluftre c a r a , fu h e r m o f u r a , y perfeccin.
que a l C i e l o iluftra?y le af&obra, A u n q u e finja u n a P a n d o r a *
y de cuya lux l a f o m b r a la q u a l las criaturas
es la luz mas l i n d a , y c l a r a . d e a fus proprias h e r m o f u r a s ,
L a mas p u r a c l a r i d a d y que e l l a en si las m e j o r a .
de el S o l , L u n a , y E f t r e l l a s , O aquella imagen tan bellas
de el fuego, l l a m a , y centellas, que p i n t el otro P i n t o r ,
es cabe ella o b f c u r i d a d . retratando lo mejor
Y la hermofura, y beldad de c a d a h e r m o f a d o n c e l l a .
de quantas flores quifieres, Mas nunca Pintor pint
y de todas las mugeres, figura tan f o b e r a n a ,
es cabe ella fealdad. n i el que d i b u x D i a n a ,
Y toda la p r o p o r c i n , n i el que V e n u s d i b u x ,
de que coafta l a h e r m o f u r a Q u a n t o Apeles ha pintado^
de el mejor r o r o ? y figura, y F i d i a s con p e r f e c c i n ,
es cabe ella m p r o p o r c i o n . es folamente u n b o r r n ,
D e el cuero l a l i n d a t e z , efte roftro c o m p a r a d o .
los luftres , los refpiandores, M a s con todo fac de l
los finiTmios colores u n retrato oberano
fon cabe ella negra pex. u n a puriffima m a n o ,
E l a y r o f o , y lindo talle, con u n delgado p i n c e l .
ayudado con l a g a l a , Y fu el P i n t o r el pintado-:
con cien m i l leguas no i g u a l a , f a l i el retrato contento
ni hay cofa que igual fe h a l l e . de fu m f m o entendimiento^
Toda? quantas perfecciones quien qued refervado,
Ves en la n a t u r a l e z a Y l a Imagen celaftial,
de mayor g r a c i a , y b e l l e z a , y foberana F i g u r a
3S 4- fac
2oo E STI M V LO
fac toda la h e r m o f u r a el C a b e l l o delicado,
de fu m i f m o o r i g i n a l . y fobre quanto hay criado
Y es tanta l a c o n v e n i e n c i a , m u y gracioamente ondea.
y tan unos han quedado Y aunque el ondear taabeilo
o r i g i n a l , y traslado, parece aparte de l,
que n i el ser ios d i f e r e n c i a . pero quedafe cabe l,
A q u es do m i r a r defean, porque en efe d o es Cabello.
y do m i r a n , y e a d m i r a n V e n c e n ellas hebras de oro
los A n g e l e s , y aunque m i r a n a l oro fino de A r a b i a ,
de h i t o , no pelaean. h i l a d o por mano fabia,
Q u e u l u z no les ofende, y qualquie? otro theforo,
aunque en los ojos les d a , A fu C a b e l l o D i v i n o
no es como efte S o l de ac, quaiquie? otro comparado,
que el m i r a r l e nos defiende. l parece lo d o r a d o ,
Q u e como es finito b i e n , y e l C a b e l l o oro fino.
y Ce ha de c o m u n i c a r , Y que con ee fe dora
parece m u e r a pefar, lo que fino oro parece,
y -embidia los que le v n . pero cabe l fe obfeurece
M a s D i o s , q es bien i a i n i t o , lo dorado , y fe dedora.
c o m o t a l fe c o m u n i c a , E n ee C a b e l l o hertnofo,
y aun a v i l a f o r t i f i c a , aunque aco a l parecer,
porque vea de h i t o en h i t o . tiene fu f u e r z a , y poder
C o a aquella lumbre c l a r a , nuelro Sanon valerofo.
lumbre obrenatural, Y con l el d u r o clavo
que ia vifta n a t u r a l c l a v a d o en l le arranc,
l a eleva , a v i v a , y a c l a r a . y de el hierro l i b e r t ,
T u alma aviva ia tuyaj y adopt en h i j o al Efclavo-
y comieaza ya mirar A d o r n a la hermofa Frente
de eie R o l r o ingular de efte nuettro Nazareo,
c a d a hermofa parte f u y a . c o n u n graciofo rodeo
L a C a b e z a de oro fino, e l C a b e l l o refulgente.
y l a C a b e l l e r a de o r o , Y es l a F r e n t e tan herraola
que es a q u e l r i c o theforo, q u a l el R o l r o celetial,
do el u Ser D i v i n o . luftrofa mas que el C l ^ * ,i0
Procede de l a C a b e z a blanca l i a , y efpaciofa. ( '
e l C a b e l l o , y queda en e l l a Nohaymarfilbic,yoru"
d i O i n A o en Supuelo de e l l a , n i p l a t a , quien no desu
y U a o en la N a t u r a l e z a . n i tan excelente luftre,
a dulce foplo menea que no quede cl3cUfeC 'aS
Z>E EL DI F I N O AMOR, 201
Mas blanca que nieve p u t a , en si m i r a d a s m u y feas.
que nunca ha do t o c a d a : P o r q u e e n fon c r i a t u r a s ,
mas qne la leche quaxada, en D i o s fon el m i f m o D i o s ,
mas que la misna b l a n c u r a . y u n a h e r m o f u r a , no dos,
i^> faca l a b l a n c a A u r o r a en si muchas l i e r m o r a s ,
fu bella fraate rofada Y con ten?3r tanta u n i n ,
tan hermofa , y a g r a c i a d a , que no h a y d i l i n c c i o n a l g u n a ,
quando el C i e l o , y nubes d o r a . en D i o s fe v cada u n a
Que fi de ele E o l r o bello c o n elrana d t i n c c k m .
la Frente al mundo f a l l e r a , A l m a , pues , ios ojos tuyos
ni la A u r o r a a p a r e c i e r a , tendie balantemente
n i el So pareciera b e l l o . por efta epaciofa frente,
T o d o ei C o r o g i o r i o f o y a es tiempo de ver l o s f u y o s .
fe eft m i r a n d o de enfrente P o r q u e en ellos fe r e m a t a
en aquella hermofa F r e n t e , ea l l a n u r a epaciofa,
como en un efpejo hermofo. y en ellos el amor p o f a ,
Y vnfe tales a l l , y defde ello hiere ? y ^ m s t a .
tan mejorado fu ser, Sus faetas de a q u i e m b i a ,
que nunca quieren b o l f e r y ninguna ociofa va:
la via m i r a r l e s i . porque en ios ojos eft
Porque a l l i fe reprefenta fu mas cierta p u n t e r a .
lo que es hermofo , y p e r f e d o Sus rayos faetas f o n ,
de fu ser 9 y lo i m p e r f e d o , de arcos lirven las cejas,
fe mejora , fe aufena. fi ei corazn aparejas,
Y aTi en eft F r e n t e c l a r a , fer blanco el corazn.
fuente de ei P a r a i f o , Y que d i c h o f a ferias,
con mas r a s o n que N a r c i f o , fi partiefes de aqu h e r i d a ,
fe enamoran de fu c a r a . con nueva v i d a , y fin v i d a ,
T a m b i n decubren en e l l a m u e r t a con lo que vivas.
todo quanto hay c r i a d o , Y no dudo te a i c i o n e s ,
en ella tan m e j o r a d o , en viendo eftos ojos bellos,
quatito mejor que ello es e l l a . y viendo ua no s que en ellos,
Y aTi no buelyen j a m s que roba los corazones.
mirar en si eias cofas, Son grandes5clarosjraigados,
J^ aunque vivas fon hermofas, de color garzo , y gracioios,
pintadas fon m u c h o mas. en e! m i r a r amoroos,
Y en las divinas Ideas, y no poco enamorados.
5 exemplares aparecen Son dos lucidos criftales,
tan hermofas , que parecen de l u z eterna dos fuentes,
y dos
2 02 ESTIMULO
y dos Soles refulgentes, no olo le eft prefente
dos lumbreras celeftiales. lo preente , mas lo aufente
D e ellas dos lumbreras bellas t a m b i n eft en fu preeacia.
recibe e l Sol u n a parte Q u e a lo pallado , y futuro
de luz i y de e l l a reparte fu vifta c l a r a fe extiende,
a l m u n d o , L u n a , y EVrellas. y de e l l a no fe defiende
Y quanto en el mundo l a c e , lo mas cerrado , y obfcuto*
de ea l u z u l u z r e c i b e , Y como todo lo fabe
y i a v i d a lo que v i v e , efta P r o v i d e n c i a eterna,
y v i r t u d lo que produce. todo lo rige , y govierna
Solo fu dulce mrac con uu g o v i e m o fuave.
hace reir los prados, D e el p r i n c i p i o al fia l!egao|,
f e r t i l i z a los fembrados, tocando ios medios todos,
fecunda la tierra , y mar. y con 'oberanos modos
A los valles , y riberas, todo el m u n d o governando,
los vife de fu v e r d u r a , Y quaato hace , y ha hecbi
las plantas de fu f r e f c u r a , quaato t r a z a , y quanto otdaj
y de fus hojas primeras, l o endereza , y encadena
Y en los mas lecretos fenos p a r a e l h u m a n o provecho.
p r o d u c e ricos metales, C o n t e m p l a , pues, alma nM,
y precofos minerales los c o n t e n t o s , y regalos,
de m i i m o oro llenos. que para buenos , y malos
A los montes levantados fu gran p r o v i d e n c i a cria.
enriquecerlos no q u i e r e , Tienelos tan provehidos
mas con los rayos los hiere que quanto vs , y n ves
de fus ojos embiados. en efte uuiverfo , es
P e r o no hay monte, n i l l a n o , regalo de fus fentidos.
que fu v i l l a no d e f c u b r a , Y quanto en malos, ybuen<
n i hay cofa que fe encubra tan copiofamente llueve,
de fu calor i o b e r a n o . las dos fuentes fe debe
E n ertos ojos fu ves de fus dos ojos ferenos:
fu g r a n p r o v i d e n c i a eft, L o s C i e l o s , los e l e m e n ^
la qual nunca faltar, los arboles , los frutales,
a u n las pequeas aves. los peces , los animales,
Siempre m i a,y I k m p r e o b r a , los frefcos ayres , y vientos
y ninguna coia falta, D e l a l u z l a hermofura,
y en haviendo alguna f a l t a , l a f r a g r a n c i a de las flores
l a r e m e d i a con grao fobra. la v a r i e d a d de colores,
Y fu v i a , y providencia de los prados la frefcura.
D B E L D I V W O AMOR. -a o 3
35e las piedras l a v i r t u d , c o n fus dos ojos a l m u n d o .
y el uftre m a r a v i l i o f o , O d i v i n o s ojos bellos,
de el oro el coojr v i f t o f o , obradores ^ y eficaces l
de las yervas l a f a l u d . O A l m a , d i m e qu haces,
L a carne , e l v i n o , e l p a n , que no te pierdes por ellos?
la m i e l , la leche , el a z e y t e , O por ellos no te ganas,
y ai fin. q u a l q u i e r a deeyte y de ellos do te s f i c k m a s ,
eftos ojos nos !e d a n . y por ellos no perdonas
A todos d a n u r a d o n , las holguras h u m a n a s l
fin exceptuar a l m a l o : Puede haver m a y o r c o n t e n t o ,
que es no pequeo regalo, que eftr m i r a n d o , y fer v i l l a
n i de poca a d m i r a c i n . de efta c a u f a d o r a v i a
T a m b i n fon p r i n c i p i o eterno de eterno c o n t e n t a m i e n t o .
de dones de g r a c i a , y fuentes, M i r a , que te eft m i r a n d o
cuyas crecidas corrientes D i o s con ellos ojos fuyos,
aun llegan hala e i n e r n o . y q u a u d o duermen los tuyos#
Y en lugar de j u f t i c i a , ios fuyos eftn velando.
le hay de m i e t i c o r d i a j M a s l pretendes m e d r a r ,
y los dos tienen c o n c o r d i a fiendo tu m e d r a d a de l ,
en caligar la m a l i c i a . hasle de m i r a r l
E l mifmo m i r a r d i v i n o con un humilde mirar,
muchas almas hace buenas, Y vea tu D i o s en t i ,
no las que en eternas penas de t i u n h u m i l d e defpreco,
e f t n , mas en el c a m i n o . de si u n a k i f f i m o a p r e c i o ,
Trocndoles fu a f i c i n y elle m i r a n d o ai:
folo con una o j e a d a , P o r q u e eftos hermofos ojos
y na faeta e m b i a d a tras los h u m i l d e s fe v a n ,
de fu v i d a a l corazn. y en ellos puelos eftn,
Pues fi a u n los enemigos y en fus m f t e z a s , y enojos.
fu alegre , y dulce m i r a r , C o u eterna c a r i d a d
o los a l i v i a e l penar, eftn a l pobre m i r a n d o ,
los hace fus amigos. y c o n feas p r e g u n t a n d o ,
Q u a n d o m i r a n amorofos fi tiene neceTiad.
a los que en f u g r a c i a e f i n , Y fi no fabe d a r m e d i o
^ I r a tu , fi c a u f a r n en u n a a f l i c c i n ^ e n o j o ,
" e f t o s maraviiiofos. le eln h a c i e n d o de e l o j o ,
Su m i r a r dulce , y j u c u n d o que a c u d a por el r e m e d i o ,
los baar de c o n f u e i o , Y engendrado en fus entraas
Y alegrar mas que el C i e l o u n a vena de o r o fino
de
ao4 E S T I M U LO
de el amor calo , y d i v i n o , de que no hablaremos mas
y ctras riqueza*- eftraas. dos ericas hallars
Y aunque veces les parece de rofas , y c l a v d i n a s j
aquela g u i l a D i v i n a , Q u e fon fus bellas mexil!as
quando io alto i"e e m p i n a , de color purpureo llenas,
que fe a u f e n t a , y defaparece. y e l de blancas azucenas
M s quando mas remontada campea per las orillas.
ella elta de fu feutido, Y hacen tal m e z c l a , y ualoi
en fu dulce 5 y caro n i d o , lo blanco , y lo colorado,
tiene i a vifta c l a v a d a . qual el m a r f i l retocado
Y l a Sierpe i n f e r n a l de e l mas fino bermelln,
v , que ube hacerle ofenfa, P o r el color , y el olas
en u n punto l a defenfa, fus raexillas fon ericasj
ba,xa ela g u i l a R e a l . por el color alfericas
E l l o , inimto mas, . de fiaiimo c o l o r .
A l m a , en eftos ojos tienes, O fon dos medias granada^
y de ellos todos los bisnes, llenas de purpreos granos,
que a h o r a tienes , y tendrs. de rubis foberanos,
L o s de g r a c i a , y naturales p e r l a s , hay coloradas.
de s q u i fu p r i n c i p i o tienen,, P o r el m u n d o fe derrama
y origiralmente vienen ee olor , y fe infunde,
de apuelos dos m a n a n t i a l e s . y en lo i n t i m o fe infunde
Pues i u C r i a d o r no a m a l l e de el A l m a , que mucho ama
p o r hermofo , y tu a m a d o r j Y lente tai uavidad,
a m a l e por B i e n h e c h o r , que n i l a lengua deciilo,
y efto a l fin contigo baile. n i muchas veces fufrill
S i con dones no domeas- lo puede l a v o l u n t a d ,
tu d u r e z a , ella es, P e r o quando es admitida
mas que de las persas , pue& a l dulce befo de p a z ,
dadivas quebrantan peas. dado en- ela h-ermofa F a ^
P e r o quierolo dexar l a que es Efpoa querida.
tu c o n i i d e r a c i o n , A toda d u l z u r a excede
y la mucha obligacin, elle dulce featkaientOi
pues tienes de m u c h o a m a r . y todo encarecimeuto,
Y hars q u i z a mas efeto y quanto e n i r fe puede.
folas coniderando, Y hay cofa mas labrla^
y el eslabn fuego dando es quando el Epofo roca,
l a yefca de tu afefto. y da el befo de fu boca
C a b e ellas fuentes D i v i n a s ^ i a a m a d a , y calla ipcf3-
Quan-
1>E EL DIVINO JMOR. 205
Q u s n d o aqlt u n A l m a l l e g a , y valis mas que infinitos.
no puede s aqu paffar: O fl m i A i m a os oyeffei
porque aqu en un dulce m a r b o c a ( m u c h o me atrevo )
fe engolfa , y aqu fe anega. pero defeario d e b o ,
Es l befo tan fuave, fi de t i befada fueile.
y el poco ieiTipo que d u r a , Siquiera divinos brazos,
fabe tanto efta dulzuras ( porque y a vofotros llego )
que de si ei A i m a no fabe. m i A l m a os ruega,y yo os ruego
Mas fabe que fabe D i o s , l a admitis eTos abrazos:
y amar labe fcslaraente, Q u e aunque a b r a s a d a tenis
y que fabe el esceiente otra E f p o f a mas a m a d a ,
abor de ellos labios dos. mas no os elorva effo n a d a ,
C i g a m i l gracias fe d e r r a m a n que a b r a z a r m a c h a s podeif.
fobre aquellos labios bellos, , Y a u n todo e l m u n d o a b a r -
y cien m i l d e r r a m a n ellos y en u n a m a n o m e t e d e j (carie3
en tas A l i n a s , que los a m a n . y a u n en el puo efcondede#
eneftos hennoos labios y en u n dedo i u l s a r a r l e , .,
e la g r a d a ? y fe c r i a , Y vueftra hermofa i o n g u r a
y eft la f a b i d u d a viene i a f i a i t o f o b r a r ,
de los verdaderos fabios. bien podris pues a b r a z a r ,
N o fe oye esteriormente ' y tener m i A l m a fegura.
fu habia , y c o n v e r f s c i o n , entre eTos vuetros a m i g o ? ,
mas yela ei corazn, baxo vueftra proteccin
quien fuena dulcemente. no temer el e'quadron
Y es a! interior odo de infernales enemigos.
una muica i n t e r i o r C o n el b r a z o , y m a n o d i e k a
tan dulce , que el exterioe fe g o z a la E f p o f a f a n t a ,
oido tai nunca ha o i d o . v i e n d o ceir fu g a r g a n t a ,
O A l m a fi fueffes digna y ei roftro con la i m i e f t r a .
de fer un rato a d m i t i d a , G o z a de uno , y otro b r a z o ,
ya que no a l befo de v i d a , amparndola ei l n i e f t r o ,
a efta muica d i v i n a . y regalndola el dieftro
Y i ' e f i a fu i n t e r i o r h a b l a , con el apretado a b r a z o .
y a e!>e facro M a g i f t e r i o , A l l e g n d o l a u p e c h o ,
y ai foberano M y t l e r i o , y a l corazn a m o r o f o ,
de e l q u a l D i o s ai A l m a h a b l a . c u y o puifo prefurofo
O boca , labios benditos, va a l de la E f p o f a derecho.
que foys dos fiaos corales, Y cada golpe que d a ,
fi dos rayos ceieliales, d de fu g r a c i a u n a u m e n t o ,
ere-
20(5 ESTIMULO
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
creciendo caa m o m e n t o que falta , facarlo has
l a g r a c i a , que en ella eft. por lo d i c h o , y facaras
etale tomando e l l a lo que falta el amor tuyo
el f U h o fu c o r a z n , Infinitas pe fccciones
notando con atencin hay en fu cuerpo inviVle,
I o latidos , cjue en e l l a . y en el myftico villble
Y por los latidos de l , vers m i l g r a c i a s , y dones.
y co forme el pulfo a n d a , P o r el cuello alabahino
endendet quf es lo que m a n d a , facado i g u a l , y derecho
y que quiera de ea e l . d f d e n d e n al blanco pecho,
H i l a vi c< razn metido y rod'> el cuerpo divino.
en m e d i o de el bianco pecho, A l fin tan proporcionado
y puerto all en el eftrecho es todo , y t a l , y tan aito,
de am c , y de amor h e r i d o . que nada en l viene falto*
E t e pecho es. ancho,y fuerte, y r a d a viene {obrado.
y el mas heririofo que v i l l e ; D o s columnas oberana
es f u e r t e , porque refile, de eftraa g> acia , y fi^mexa
no a l amor , fino a la muerte. fulentan eta grandeza
Y a tus contrarios , A i m a , obre dos bailas galana.
n o t e m a * ( l i eres a m i g a ) U n a es fu immortalidad
que t i infierno te periga, firme contra el m a l de muerte,
que al fin llevars l a p a l m a . la otra no es menos fuerte,
N o por tu p u n t a , n i l a n z a , y es fu i m m u r ' i b i l i d a d .
n i por tu arco , n i epada, L a s dos baffas admirables,
fino por ier a y u d a d a en quien l a i n f i n i t a carga
de a q u e l , do elta ru efperanza. de fu ser ettriva , y carga,
A i q u a l fe debe la g l o r i a , i o n fus pies firmes , y elablefc
pues es que hace el e t e ^ o , U n o e U en medio de el mar,
t u pones olo el l u j e t o , el otro en medio de el fuelo,
d o le g a n a la v i d o r i a y el u n o , y otro en el C i w r
Y atFi fiempre l p a r a s i y ambos en todo lugar.
referva l a gltoi ia e n t e r a , M a s de m i m i f m o me e t y ^
y fe lleva la V a n d e r a , que o l v i d e fus manos bella5
ios depojos te da t i . debindoles tanto elas,
A ellf s tienes d e r e c h o , y haviendo que decir tan'
l a g l o r i a l q u i l o ec g e r , O manos dadme la mano
pues ru no l a has meheler
y de los pies eTa cumbre
y el no h a menefter provecho
levantad m i P e M a ^ ' m ' ^ ,
i - o dems de e l cuerpo l u y o , y m i eliio humilde > y l i * ^
de n i mvmo amor. lo J
Que aunque ei tener la cabeza que en hacellas tiene D i o s .
vo debaxo de eHos pies, Pues t o d a s , y cada u n a
que pifan el C i e l o , es f u m o acuerdo , y razn lieva
para m i m u y grande a l t e z a . n u e l r a razn no fe a t r e v a
Mas como no os he befado poner m a c u l a a l g u n a .
fantas manos , n i e t r i b u t o , A n t e s h u m i l m e n t e os befe,
que fe debe a i abfoluto y vuelras obras venere,
dominio vueftro he pagado? fantas manos , fi no quiere,
Por falta de la m e m o r i a , que hagis algo , que le pefe,
y de m i canfado eHio^ A vuelra l a r g u e z a l a r g a
que vaya perdiendo ei h i l o , mas l a r g a a l a b a n z a d e b o ,
turbado entre tanta g l o r i a . mas aiiosra no me atrevo
N o era razn c a l l a r o s , c o n tan i n f i n i t a c a r g a .
ni lo que fabeis hacer, Solo de vofotros d i g o ,
pues me difteis el faber, que foys manos m a n i r r o t a s
con que faber alabaros. con vuelras almas devotas,
Y io primero que alaboj y aun c o n q u a l q u i e r a enemigo.
es vueftra rara b l a n c u r a , Pues n i n g u n o fe defpide
y ea vuelra nda h e c h u r a de vofotras defcontento,
acabada por ei cabo. que a l que pide uno dats ciento^
Son las mas; lindas que v i y noventa a i que n o pide.
formar de alabalro puro^ C o n t a l beralida
porque l queda aqu o b f c u r o , finalmente todos dais,
y el arte no llega a q u i . que a l extremo os i n c l i n i s
Soys largas Tllenas, iguales, de i a p ' o i g a l i a d .
los dedos tan bien f o r m a d o s , P e r o en efte extremo v u e l r o
que parecen torneadas, eft l a v i r t u d de el m e d i o ,
con i g u a l d a d defiguales. y nuellro b i e n , y remedio,
L a pureza , y f a n t i d a d , a u u q el v i c i o eft en el n u e l r o .
que en v u e l h a s obras fe h a l l a , M a s y a es tiempo que fe vea
b l a n c u r a quife i i a m a l l a vuelra a d m i r a b l e preleza,
no con poca p r o p r i e d a d . en hacer q u a l q u i e r a p i e z a ,
Pues tan fantas todas ellas, por d e l i c a d a que fea.
y tan conforme razn Y quando mejor fe v ,
fon , que de si m i f m a s fon es quando u n a a l m a c r i i s ,
l a r a z n , y l a regla ellas. que en e l punto l a acabis,
Y aunque no alcancemos nos, en que c o m e n z a d a fu.
n i nueftra razn h u m a n a Y a u n todas las G e r a r q u i a s
a l a razn f u b e r a n a , e n u n punto las crialeis;
folo
io8 ESTIMULO
folo veo que gaaleis por el qual todo fe obr
en efie murido feys dias. no es i n h u m e n t o , no,
Y caula no poco epanto, como n i el b r a z o , la mano.
que en el sc e p i r i t u a l Antes es el exemparx
no t a r d i s : y el m a t e r i a l i d e a , y arte interiorf
elle os diefe que hacer tanto. por quien al mundo exterior
S i fu porque fuele fer pudo , y fupo D i o s criar.
i o c o r p o r a l , y peao, ATi que los eiemetitos,
maio-de fer m a n e j a d o , y eTos tornos foberanos
y d i f c i l de mover? tornearen eas manos
Y elo. no , porque vofotras fin ningunos inrumentos.
no h a y cofa d i f i c a l t o f a , M a s quien havr que fe atreva
y os es faciliTuna cofa ponderar dignamente
l o d i f i c i l las otras. el a r t i f i c i o excelente,
Y aT pienfo', que criafteis que pos si cada obra lleva?
todo e l m u n d o en u n m o m e n t o , M u y m a y o r fabiduna,
pero fu in ornamentOj que ia m a es meneler,
y en feys dias le adornacis. y mas tiempo para hacer
Y quien a l R e y f u b a n c i a l de ee m u n d o anatotma.
c r i en u n breve r a t o , Q u e u n a n i m a l de el codo,
m u y bien p u d i e r a f u o r n a t o , el rgano de l a v i l l a ,
y fu ser a c c i d e n t a l . da que hacer u n Anotoniifta,
M a s quifonos enfear qu lera elle mundo tool
efte D i v i n o A r q u t e d o j N o t a n d o la proporcin
c o m o fuele un imperfecto de'fus partes s la figura,
f u g r a c i a pericionar'., y l a f t i l compolura^
Y en efta prefteza r a r a el orden , l a travaaoo.
de o b r a r en u n m o m e n t o Y ela es f u t i l e z a tanta
no fe a y u d e inftromento, que en lo menos no es menor?-
n i el I n r u m e n t o a y u d a r a . n i menor en lo m a y o r ,
Pues antes que liuviefe n a d a , n i en todo menos efpanta.-
m a n o la o b r a puifteis, Y aunque es rodo artificien
( fantas maaos! ) y l a viileis nada es artificial^
en u n ioftante acabada. fino todo es n a t u r a l ,
Q u i e n no quiftere tener, y todo m a r a v i l l o f o .
que obraleis en u n momento,, S i no es que decir podamo,
d i r que in n r a m e n t o , que n a t u r a l e z a , y arte
porque no fu menefler. d i v i i a s en otra parte,
P o r q u e ei V e r b o f o b e r a n o . j u m a s a q u i las haliafio^. ^
JDB 1 D I F i N O AMOR, 2op
Y como todas las colas do i uelt j o entender no a l c a n z a .
vemos tan artif-iaies P o r tan a k fin fe v a ,
fieado todas naturales, y yo tan baxo roe quedo,
todas fon arficioas. que n i me &t:evo , n i puedo
Que es un manifiefto i n d i c i o alzat l a viita do eft
de fu faber ceieftial, V e s aqu, pues , A l m a t r i a ,
que les venga n a t u r a l , ( como he p odo ) oisifada
lo que es fumo artificio por la he^m* l u r a cniada
A l in l a t r a z a , y confejo l a h e r m o f u r a que i a c r i a .
de t >do es tan a d m i r a b l e , M a s por io d i c h o no entidas,
que aunque mas de ello le bable, que e> D i o s a l g u n a figura
es c a l l a r , y ai lo d s x o , c o r p o r a l , n i a l u he m o u r a
Y otras obras mas D i v i n a s , eon tal penamiento ofen3as.
obras obrenaturales, Q u a n d o oyes m a n o s , y c a r a ,
que ellas manos ceietales y cuerpo herraob.y c o m p u t t o i
obran en Jas almas dignas. no fe a f i m i a de D i o s e l l o ,
ei delicado eserccio mas elio fe c o m p a r a .
de fus dedos , y ei p r i m o r , O ello de D i o s fe n i e g a ,
que aunque fu o b r a es menor,. y es mejor l a negacin,
no es menos el a r r i i c i o . que no l a c o m p a r a c i n ,
Solo faltaba p i n t a r pues con gran parte no Hega8.
la ma< bien p r o p o r c i o n a d a P e r o quando en u n papel
elatua, y bien acada, u n pequeo m a p a ves,
que le puede imaginar.. n o entieties que el m u n d o es
Es ella in extenlion tan pei|,ueo c o m o l,- (mos
infinita en l o n g i t u d , A i quaudo ai m u n d o h a c e -
infinita en l a t i t u d , m a p a <ie D i o s j q u e es fu dueo..
nas con r a r a proporcion.. no le hacemos t^n pequeo,
Pero qu ettilo , que V e n a aunque por i le entendemos.
con un c a u d a l tan finita Porque aunque D i o s en fu ser
entrar en mar infinito,, n o ha meneiler lo c r i a d o ,
oue tenga 'alida buena? mas para ler d e c l a r a d o ,
Ser una gota pequea h a l o m u c h o meaeer.
con immenio m a r m e z c l a d a , P o r q u e t yo p r e t e n d i e r a
0 una paja en fuego e c h a d a , p i n t a r l e , como es e n si>
9u^tieiTe i n f i n i t a lena. n i me emendieras m,
-bs de tal ser , y p u j a n z a n i m i m i i m o me e n t e n d k r a ^
fueitat!ara5 y tanta a l t e z a , T\ que es lance f o r s o f o ,
^Ue alcanza con i a c a b e z a . qudo hablar de D i o s queremos.
O que
-to Z S T lMULO
aunque mas le fatlsfagaa
que de lo c r i a d o echemos
ellas fuyo , no le hagan *
m a n o de o mas h e r m o f o .
mas le haga l todo fuy,
C o n efta efcufa fofpecho,
que no ofend Cu h e r m o l u r a , Y es r a z n , pues toda el!as
c o m p a r a n d o la c r i a t u r a van l , v a y a tambin
con el rnifmo que le h a hecho. como fin , y ultimo bien
A u n q u e hay tanta d i f e r e n c i a , t u a m o r , y no pare en ella!.
quanto el fer es diferente, P a r a c u y o entendituieato
u n g r a n c i r c u l o imagina,
y quanto el fer exiftente
u n a esfera d i v i n a ,
de el no fer fe d i f e r e n c i a .
m u y m a y o r , q u e el firmamento,
M a s con todo efto, m i D i o s ,
D e c u y o cerco divino
p i d o u n nuevo e n t e n d i m i e n t o ,
dorados r a y o s , rayas
y o t r o nuevo fentimiento,
faques , y a l centro lastrayss,
y otro conocer de V o s .
cada quat por fu camino.
N o tan b a s o , tan ratero,
M a s elle p u n t o , centro,
c o m o hafta a q u i , c o n que pueda,
no le imagines menor,
acertar en lo que q u e d a ,
n i fu c i r c u l o mayor,
y c o r r e g i r lo p r i m e r o .
aunque le imagines dentro.
Contempiajpues, A l m a ahora
S i dices , que es impoffibl)
u n a foberana c a u f a ,
fiendo i a d i v i l b l e el puntoj
d e d o fe d e r r i b a , y c a u f a ,
digo , que el circulo junto,
q u a n t o hermofo te e n a m o r a .
es t a m b i n indivible.
V m i r a c o m o reparte,
fin mengua de fu h e r m o f u r a , Y el a r c o de el centro tiene
cada hermo criatura, l a indivilbilidad.
4 e ea h e r m o f u r a fu parte. y el centro en fu quantiad
i g u a l c o n el arco viene.
Y luego queda o b l i g a d a Q u e fon dos cofas contra
eftsr fiempre confervando,
continuamente dando en b u e n a P h i l o f o p h i a i ,
l a h e r m o f u r a u n a vez d a d a . mas en buena Theologia
M a s efto no l a o b l i g a f o n dos cofas eceTarias.
a l g u n a necefidad, Porque fiendo ^ ^
D i o s en si m i f m o , y (C)
que e l l a de fu v o l u n t a d
c o n fu p a l a b r a fe l i g a . es p r i n c i p i o , y fin ^ ^
M i r a pues , tu l le pefa, Apha,yOmegaad^ :,
tiene e m b i d i a fus cofas alen de fu h e r m o f a J ^
todas las cofas , ^ 'es
v i e n d o que falen hermofas,
yellabuelven,?^ .
pues de hacerlas b i e n no cea.
el c e n t r o , y c i r c u * e0
M a s quiere,que e l amor tuyo
DE EL D l V i n O AMOR. 211
Y en quanto fe condera, para poder confervarfe.
como centro , no es m e n o r , Y t a m b i n p a r a pagat
ni en quanto cerco m a y o r , l o que de l h a n r e c i b i d o ^
mas de la ttiftaa m a n e r a . pues lo deben tan d e b i d o ,
Que el fin u l t i m o , y poftrero y affi fe buelven d a r .
tambin tiene raenefter Y en efte grato r e t o r n o
infinidad en fu ser, defean , i fer pudieffe,
como el p r i n c i p i o p r i m e r o . que fu ser l e icvieFe,
Que i como c a u f a , c r i a mas que si m i l m a s de adorno
al mas alto Serafn, Pues qto h e r r a o f o a y en elias
conervale, c o m o f i n , y q u a n t o perfeto , y b u e n o ,
que fino , fe deshara. es menos p r o p r i o , que ageno,
Y el haver de c o n e r v a r , y mas p r o p r i o de l,que de ellas.
fuftentar lo c r i a d o , Y affi con grande contento
al que cria es r e f e r v a d o , todas le eftn r o d e a n d o ,
como lo es e l c r i a r . y una corona formando,
Porque l a c o n f e r v a c i o n que le lrve de ornamento
de las cofas bien m i r a d a , P e r o toda efta b e l d a d
es una continuada, l e es a l fin l e x t e r i o r ,
y p r o l i x a creacin. y f o m b r a de l a i n t e r i o r ,
Y i fu para el c r i a r a que ea en fu m i m a D e y d a d . .
menefter fuerza i n f i n i t a E n l a qual fi ver p u d i e r a *
de fu C r i a d o r , quien q u i t a a q u e l arehetipo m u n d o ,
ferio para e l c o n t e r v a r l a l y exemplar de elle f e g u n d o ,
Bolvamos nueftra efphera, o A l m a , que cofas vieras!
en quien las rayas doradas V i e r a s o t r a esfera hermofai
fon etas cofas criadas de otras lineas r o d e a d a ,
de D i o s , que es caufa p r i m e r a . y cada cofa c r i a d a
Y l es l a c i r c u n f e r e n c i a en D i o s bueita en o t r a cofa.
e do falen por fu c u e n t a , E n fu E t e r n o entendimientos
5 el centro , que las f u f l e n t a , vieras, todas las cofas,
> termino fu E x i e n c i a . en q u a l i d a d mas hermofas,
C o n t e m p l a , pues, A l m a m i a , y en e l n u m e r o ln cuento.
a tu D i o s de fus c r i a t u r a s E n un c i r c u l o i n f i n i t o ,
rodeado , y de h e r m o f u r a s , de i m m e n l a c a p a c i d a d ,
5 quanto en ellas te a d m i r a . c u y o centro es l u D e y d a d ,
Sin jams de l apartar fe y fu ser i n c i r c u n f c r i p t o .
que luego en faiendo de l Y quanto h e r m o i o has n o t a -
aipuat buelven i ea ei O be m a t e r i a l , (do^
G 2- pue-
M I
EST I M U L 0
puerto en efte i m m a t e r i a l tanta k e n n o f u r a , y beUad?
e U vivo , a l l i p i n r a d o . Y teme la voluntad
Solo u n a c c n t e l l i t a es, amar tan graade hermofura?
y u n a pequea v i s l u m b r e , H a y no: porque nuero amor
y u n a b m b r a de efta l u m b r e , quan-io ha hallado un objeto
q u a n t o en ele m u n d o vs. mas hermofo 4 y mas petfefto
fe a f i c i o n a m u y mejor.
M i r a ^ p u e s , tu fi le falta
h e r m o f u r a , y Ti es r a z n , Y adi los Santos de el Cielo
que no falte l a a f i c i n , aquella E f l e n c i a infinita
h a r m o f u r a tan a l t a . fu amor los neceSka,
Q u i n e r a y o a q u i tener vindola clara , y fin velo.
todos los amadores, Y li no fot ros fe encubre,
y quantos tratan de amores, delcubrefenos por F e ,
y emplean m a l fu querer. y en quanto hermofo fe v
Y hacerles ea pregunta: en ei m u n d o fe defcube.
i u n poquito de beldad Y en eas cortas ratones
los r o b a la v o l u n t a d ; mi. defeo ha pretendido
p o r q u e no todo ella junta? repreentar a i fentido
S i ios aficiona luego f u h e r m o f u r a , y perfecciones,
e i refpiandor de u n a E t r e t t a , A l m a , porque, fe defpiete,
de u n a c h i c a centella: y el D i v i n o A m o r fe avive
por qu n o e l delSol5 y el fuego? en t i , y o t r o , que en ti vive,
Y i gulan de beber m u e r a c o n d i c h o f a muerte.
de uta chico arroyo?y c o r r i e n t e ; Y i en t i el fanto fervor
p o r q u e no de el r i o , y fuente, intieres que t i b i o efta,
qu puede fatisfacer? efte papel fervir
Y fi tienes experieicia, de e i U m a l o de ele Amor.
que n a d a les ati^f ice, Y quando tu arnor Hcvatl
de quanto al p r i n c i p i o place; quiiere alguna criatura;
que hace .u diligencia? le dirs : otra hermofura
C o m o foffiega , y defcanfa, tengo y o , donde emptew*'
h a U delcubrif y y hallar Y i tu amada de mi
e l B i e n , que les puede h a r t a r , quifieres fer , haslo de fec
y iempre dura , y no canfa? en ella , pues mejor sr^
Ofndeles p o r v e n t u r a tienes en ella , que en t'

sit-
1 1 %

S T L V D E CONSONiNTES COPlOSiSSMi,
d i v i d i d a en tres partes.

t,a i . Contiene os confonantes , que firven p a r a a Poela o r d i -


naria. L a 2. M u c h o s de los que fon r a r o s , y fe h a l l a n c o a d i -
ficultad, p a r a l a E f d r u x u l a , y p a r a los E c o s . * L a 3. U n T r a -
tado breve de affonantes , c o n fus preceptos , p a r a h a l l a r infi-
nitos con m u c h a f a c i l i d a d ; "^ y finalmente u n a E x p l i c a c i n
breve de los nombres proprios , que v a n n t r e l o s c o n f o n a n -
tes C o m u n e s , y E f d r u x u l o s ,

D E f p u e s de haver dado preceptos de e l A r t e Potica E f p a o o -


l a , prudente, y C h d i a n o L e l o r , quedara ejfta O b r a i m -
perfeta , fi juntamente no dieramos c o p i a de confonantes en ef-
ta Syiva , l a q u a l , c o m o o t r o P a r n a f o , podrs a c u d i r de aqu
adelante , y entre m a t a s , y ores de tantos , y tan varios c o n -
fonantes hallars las M u f a s , que con benignos roftros te r e c i b a n ,
infundan aquel d i v i n o f u r o r , y e f p i r i t u P o t i c o , que a ios i n -
Cgaes , y excelentes Poetas c o m u n i c a r o n . M a s porque eimes
el teforo , que a q u i tienes , hagote faber , que en las O b r a s de e l
Petrarcha anda u n a f u m a de ios confonantes , que ete A u t o r
us con fu lengua I t a l i a n a en rodos os Sonetos , y C a n c i o n e s ,
que h i i o : trabajo que eftirnan en m u c h o los Italianos j y c o n
razn : porque a y u d a e x t r a o r d i n a r i a m e n t e ios que en aquella
lengua componen. P e r o en efta Sylva no hallars fofos ios c o n f o -
nantes de u a Poeta , n i los de todos quantos h a n ecrito en E f -
paa , fino todos los de nueftra l e n g u a , que pueden en algn ge-
nero de C o p l a aieterfe. L o s provechos que experimentars fon
tantos , que no lo creer , fino quien h u y i e r e exercitado m u c h o s
aos la Poefia : pero entre otros h a l l o y o feys , que fon mas c l a -
ros j y evidentes.
i H a c e efta S y l v a f c i l , y p r o m p t o a l P o e t a ; porque le
0frece m u c h e d u m b r e de confonantes , c o n que cierre l a C o p l a ,
fin que le fea necefario detcnerfe bufcarios,
2 L i b r a l e de u n enfado , y c a n f a n c i o intolerable ; porque
acontece tener ios dems verfos de un Soneto , de una O d a v a
acabados , y faltarle uno folo , por el q u a l fe q u i e b r a l a c a b e -
za, huleando e confcnante,y c o n efperanza de h a l l a r l e , no m u d a
buea p r i n c i p i o , que tiene hecho. P e r o ti entonces abrieTe efta
O 3 Sj.
3114 STLV C O M V N
S y l v a , luego vera todos los conbnantes, que hay de aquel
ero , y muchos mas de los que l pudiera hallar, defpues!'
haver penfado muchas horas j y ft ninguno le quadraffe, mu^
ria la conlonancia , y paCfaria adelante, defengaado de ^ ^
hay lo que bufca.
3 Teniendo copia de confonantes , en que efcoger, no ve[.
tiria la Copla de remiendos? quiero decir, que no ufarla decoc
fonantes, que blo firven de henchir : ni en cofas graves metetij
el confonante baxo , ni en cofas humildes el grave.
4 Los mifmos confonantes, como fe van leyendo, van dan-
do conceptos , abriendo la vena, y el camino, no folo para aca-
bar una Copla , fino para comenzar , y profeguir otras.
5 Hallar aqui el Poeta confonantes para materias nfimas,
medias, y fumas ; y diftinftos los nombres fubftantivos de o ls
adjetivos , y verbos : porque muchas veces fe bufca el verbo, j
no el nombre, el adjeftivo , y no el fublantivoi y como cada
cofa vaya dilinla , y apartada de la o t r a , puede ver loutvo,fi
no quiere verlo todo.
6 Finalmente, como la variedad fea principio , y caufad
toda hermofura , podrs de aqui adelante ufar de varios confo-
nantes, conque hermoiees, y hagas fuave, y dulce la Poela;co-
fa harto importante en toda eompoicion: porque hay aig^'
que fuera de media docena de confonantes diferentes, <\Mtli'
nen curfados, de ios quales hay abundancia, no faben, ni fea^'
ven ufar de otros, y i componen muchas Coplas, canfan,^11'
fadan prelo ; porque nunca falen de unos mifmos trminos i!
confonancias ; como canfa el inlrumento , voz , que W
tae , canta una mifma fonada. Eftos , y otros fon los ptove-
chos, que facars de efta Sylva. Mas paraque entiendas el o^J
y traza, que lleva, y como has de ufar de ella, haremos p r ^
algunos prembulos, donde hallars todas las advettenciaSr 1
para efta inteligencia fon neceffarias.

C A P I T U L O I.
i
Q U E ES CONSONANTE , T E N QUANTAS M^HK
fe halla

Ttmp. foU ^ ^ O n f o n a n t e llamamos un vocablo fetnejante a otro ^


2- pag- 2. \ ^ tras finales defde aquella v o c a l , en que fe pon y
DE C O N S O N A N T E S , 215
cott0 T i e r r a , es confonante de G u e r r a ; porque flefde l a E , e n
' e0a el acceotc , tiene la% m'm&s letras. D i c e f e confonante,
i , (joafouo , verbo latino , que fgnifca fonar c o n o t r o , e o n
, me;ante otro. H a y tres genero* de confonaates : el prinero
naando el vocablo tiene el accento en la u l t i m a t a l a b a : c o m o .
Galn, Guzmn}venci}fali. E l fegando, quando tiene el accen-
to en la penltima: c o m o j M a f l , Z a g a l a . E l tercerOjquando tiene
el accento en la a n t e p e n l t i m a : cotao^Frlogo, Thelogo. E n c a d a
uno de eftos tres gneros es neceTario , y b a i l a , paraque b a y a
verdadera c o n f o n a n c i a , que fean todas letras emejantes defde
aquella v o c a l , en que fe pone el accento: y q u a l q u i e r a l e t r a , q u e
icrepe , no fer confonante, fino aonante, el q u a l pide f e m e -
ianza en los vocales , y no en las c o n f o n a n t e s : como entre Abr&t
Hablo% Ganfor y C a n t o , * como fe d i r en el T r a t a d o breve d e
aonantes. * M a s entre las otras letras, que eftn antes de aque-
lla v o c a l , en que fe pone el accento, no es menefter que h a y a e-
mejanza.

C A P I T U L O IL

DE LOS C O N S O N A N T E S EQUVOCOS.

H A y muchos nombres, y verbos, que debaxo de u n a v o s t g -


nifican muchas cofas , c o m o D u d a es n o m b r e , y es v e r b o ,
y gnifica la duda , y el que d u d a : M u d a * es n o m b r e f u b l a n t i -
vo , adjedivo , y verbo , y tieae tres fignificaos diferentes. D u -
dafe pues,fi entre vocablos de efta h e c h u r a hay verdadera confo-
nancia, quando fe t o m a n en diverfos fentidos? Y parece que n o :
porque de a i fe f e g u i r i a fer confonante de si m i i m o q u a l q u i e a
vocablo, aunque fe tomafe ea u n a m i f m a fignicacion : porque
parece que l o eTenciai de confonante no conite en l a v a r i e d a d
de los lgnificados , fino en l a u n i d a d , y femejanza de las letras,
que es lo que hace c o n f o n a n c i a a l o i d o , quando fe pronuncian
Y affi podra haver c o n f o n a n c i a entre voces , que no fignificaf-
fea nada , c o m o lo h a v r i a en u n a C a n c i n I t a l i a n a , reped:o de
el que no enteadieiTe la lengua , y folo oyefle l a p r o n u n c i a c i n
d i ella. Dems de efto muchos ufan E l > de l , d l , como c o n -
fonantes diferentes, fiendo uno el fignificado o n diferente m o d o :
luego t a m b i n fe podra ufar E l Cielo, de el cielo, el cielo, a u n -
1M* fueTe una l a cofa ignificada, pues el modo de figiiificarfe es-
a m b l e n diferente,
O 4 ^0
f]t STLVA COMVtt
N o d e z a n de tener f u e r z a eUs razones, fi el ufo de todos 1
Poetas Epaoles , I t a l i a n o s , que yo he v i i o , no eftuvierae5
F o / . 7. 39. c o n t r a r i o . P e r o A n t o n i o de T e m p o no folo admite en las con5
foaancias Italianas los equvocos limpies , como Caufa nombre
y verbo , fino t a m b i n ios compuellos , c o m o fon aquellos ^ en
que una m i f m a diccin p a r t i d a hace u n fentido , y n partirfe
o t r o ; como Buenaventura , quando es d i c c i n entera gnifical
San B u e n a v e n t u r a , y quando efta p a r t i d a , figaifica L a f e l h j m
te, y v e n t u r a . Y a u n dice T e m p o que los Sonetos, que llevan ellas
G a r c i l . So- equivocaciones , fon elegantes, y graciofos : pues los Poetas

neto. Epaoles cada paOTo ufan de ellos equvocos , como lo k m k


a d v e r t i d o los que los h u v i e r e n paffado con atencin : y parece
que no lo hacen Ca fundamento : porque en el Metro Efpanol,
aunque fe b u f c a l a confo4ianeia m a t e r i a l de las palabras, mas fe
b u f c a el gufto de los f e n t i d o s , y conceptos diverfos debsxoe
unas mefmas f f i a b a s , dicciones. Y l u n vocablo fe puierepoc
confonante de si miftno , no haviendo v a r i e d a d en la figmka-
T e m p . f o i . c o n j c a u f a r enfado. D e donde c o n c l u y o , que es de effenciadeel
21. confonante el fer diverfo ea el figaificado , aunque en la voxea
uno m i f m o ; y que no bafta de o r d i n a r i o l a diveridad de los ca-
f o s , ino que es menefter , h a y a d i v e r i d a d en las cofas. ^ Toa0
l o d i c h o fe v p r a ^ i c a d o en las guientes ingeniofas Reaonai'
H a s ; en las quales h a b l a el L i b r o c o n fu A u t o r , ufando de unos
mems vocablos en diferente feotido.

Redondillas en confonantes equvocos.

D u e o , y fenor , papel f m t E n t r a r con vos en ac^of


Q u e efcdviltesj Tiendo blanco. P a r a parecer muy cuerdo)
S i a l t i r a r errays e blanco* L a vez que faliere /u^rfl.
V o s rae echaftes , no me f u i . M a s es tan corta m i ^ ^ jfl
E n vueftra cafa me he efiado, Q u e en las faltas no (oymW'
D o rae cafaftes fia / c m . N i perpetuartieute mudo
M i s defedos v u e f t r o s / o , L a razn una vez dicha.
Pues por vos mud de ejtado, Y pues en nada reparOf
M i r a e s l o bien de ajjlento H a c e d v o s , como no vty ^
E l quando, c o n quie m e c a / o ; C o n nota que me deo /
P o r q u e elo es hacer cafo Q u e es herida fin repa ' ^
D e io que el por ajfiento. P o r q u e aunq en elJ?re^rrr>
O j a l a en m i mano f u e r a D o y m u e l t a de elcia ^
t>E ONSONANTES. iij
Soy qual A n g e K q fi h a errado, O Padre , Seor , y A m o ,
No muda c parecer. Q u e por io m u c h o , q u e os mo.
Solo quiero , que fe entienda. M e dexo vender en tienda. *

C A P I T U L O IIL

DE L A ESCRITURA , PRONUNC^CON, T ACCENTO


de los confonantes.

A L g u n o s confonantes fe efcriven con diferentes letras, que en


la comn p r o n u n c i a c i n hacen cai u n m f m o fonido: como
H i j a , y F i j a j Btitf y Caha ; l n i q u o } y Chico ; F a t h m o , y C a d -
mo iJofaphaf y M i r a d . D u d a f e i elosj y otros femejantes c a u -
fan verdadera confonancia ; porque por u n a parte no fe g u a r d a
entre ellos l a iemejsn'sa de todas las letras , que d i x i m o s fer n e -
c e l l a r i a : y por otra el f o a i d o parece el m e f m o , que f u e r a , i Iss
letras eluvieran todas uniformes.
Refpondo , que quando l a p r o n u n c i a c i n l e g i t i m a , y p r o -
p r i a i y el fonido es e l m i f m o entre los trminos de dos d i c c i o -
nes , aunque fe varen las letras , queda l a c o n f o n a n c i a en fu.
fuerza , como en ios exempios puelos. P e r o l en l a p r o n u n c i a -
cin propria , en el fonido huvidTe v a r i e d a d , no b a v r i a per-
fela confonancia.
i D e aqu infiero , que entre felo,y Peto ; D i g n o , y D i v i -
no; A o , y G r a o ; Beneficio.y Egipcio^ U n a f y Repugna? A n t i g u o ,
y Enemigo^ y entre otras dicciones femej antes,no hay entera con-
fonancia ; porque no c o n c u e r d a n n i en el f o n i d o totalmente , n i
en las letras; fmo es que l a u n a de eftas dicciones fe p r o n u n c i e fin
la confonante que C o b r a ; y entonces p r o n u n c i a r i a l e m a l : c o m o
fi dixeffemos AfeCiot por Afelo ; D i o, por D i g n o ; A t o , por A c -
to ; E g i c i o , por E g i p c i o ; Repuna, por Repugna. B i e n veo, que h a y
muchos Poetas a u n de los que h a n impreffo fus O b r a s , que fe
tragan ellos , y otros femejantes efcrupulos : pero tu quieres
fer perfedo , y acabado en todo , debes h u i r , quanto te fuere
polible , de femejante l i c e n c i a .
2 Infiero , que hacen m a l los que q u i t a n a l v o c a b l o fu a c -
cento, y le paTan de la fylaba antepenltima l a p e n l t i m a , de
efta la u l t i i n a , y hacen Eo/o5E/o; OccanOjOcceno; L a u - Temp.fol,
reo/a, Laurela ; Zodiaco^ Zodiaco ; M r t i r , M r t i r : lo q u a l 4 3 . 4 4 .
" vi\o en Poetas, que fon tenidos por p r i m o s ; pero no lo fon en
efto,
2i8 S T L F A COMN
efto, n i es efla Ucencia^ que debe t o m a r , fino es J u a n de pi fe
palo p r i v a d o de la vilta c o r p o r a l , ai qual v i yo glofar una vei
u n a C o p l a , y entre otros verfos meta eftos dos , hablando de
nueitro Seor : EJlrella de el O u e n o , Cedro de el monte Libnot
ere.
Y otro h a b l a n d o de San L o r e n z o , d i x o :
E l fuego i ni los tormentos
N o pudieron d i v e r t i r
E l animo , y la conjlancia
D e efie gloriefo M r t i r .
3 I n f i e r o ' , que no es l i c i t o ufar de ajfonante por fon/bfiinfe,
fino es en los Romances. Y i ixeres , que algunas veces falta el
cenfonante, y el abonante discrepa m u y poco de lj y antes viene
m u y cuento p a r a el fentido de l a C o p l a , y que en Villancicos,
fe h a l l a muchas veces uno por otro ; refpondo , que ella es li-
cencia de Poetas pobres: pero quien eft rico de palabras, y coa-
c e p t o s ; n u n c a debe ufar de ella.

C A P I T U L O IV.

ORDEN DE L A STLVA,

L orden , que guardamos en efta S y i v a , es el que fe fue


guardar en los dems D i c c i o n a r i o s : pero hay una diferen-
c i a 5 que a q u i no fe pone el vocablo por el orden de la letra, &
que c o m i e n z a , fino conderandolo defde l a v o c a l , en que fe p0'
ne el accento, y m i r a n d o las confonantes, que tras ellas fe figue0,
Y atli ponemos p r i m e r o los confonantes , que tienen el acceoto
en l a A , luego los que e tienen en la E , y luego los de las dem^
v o c a l e s . en c a d a genero de eftos hay ela difpoficion,que pri^e'
r o fe trata de ios vocablos que tienen a q u e l l a vocal antes de JaJ
dems vocales , y luego de ios que la tienen antes de las cont'
nantes, por el o r d e n de l a A , Bt C . Pongamos un exempio. flai[
ro eftn los confonantes acabados en A j , A e ^ A o , que no los aca-
bados en A b a , y A b l a , iSc. y ellos primeros , que los acaba "
en Ac , A d a , & c . Y en orden de l a E , p r i m e r o e ponen los <*
fonantes acabados en E a , e , E o ; que no los de E b a ; E b l a ; y e ^
p r i m e r o que los de E a , E t i o p e . Y de elo firven las C a b e z a 5 ^
v a n en el medio ; porque con f a c i l i d a d por ellas bufqueei
l a lo que h a meneler. P e r o hale de a d v e r t i r , que los coUOgS
DE C O N S O N A N T E S . ai^
tes agudos, que fon los que tienen el accento en l a u l t i m a : c o -
mo , P e r d i , Gan ; iempre fe ponen los primeros , quando lega
Ja letra en que ellos fe a c a b a n : c o m o fi bufcalle uno el agudoj
j i d , como A m i f t a d j h a l l a r l e h a antes de A d a : fs bufcaTe el de
j l n , como Ganapn, h a l l a r l e h a antes de A n a ; porque p r i m e r o
fon en orden A d , y A n , que no A d a , y A n a t affi los dems.

C A P I T U L O V.

D E LOS CONSONANTES P R I M E R O S , T SEGUNDOS.

L O s c o n f o n a n t e s , que no fon agudos, y tienen el accento en


la f y l a b a p e n u l t i m a j de o r d i n a r i o fe t e r m i n a n en u n a de ef-
as tres vocales , A 3 E , O : c o m o guerra^ cierre, yerro : y por eTo
en cada C a b e z a hacemos tres diferencias, las quales reducimos
todos los confonantes primeros , que fon los que fe acaban en
eftas vocales.Pero hay otros confonantes*que llamamos fegundos,
los quales falen de eftos, aadindoles u n a S} una N , m u d n -
doles vocal t e r m i n a l en otraJPaca facar ios quales fe advierte,que
l a S, pueden aadirfe todos ios nombres u b f t a n t i v o s , y a d j e t i -
vos acabados en A . B , 0 , y de efta m a n e r a fe hacen de p l u r a l , co-
mo tierra, hombre* viento : tierras? hombres, vientos: y a n a d i e n -
do la S los verbos , que iempre van puertos de tercera p e r f o -
n a de ungular, fe hacen de fegunda perfona, y c o n c i e t t a n con los
plurales de los nombres , c o m o cierra^ buelo en cierras , es c o n -
fonante de guerras t ^c. y aadiendo a l verbo una N , fe hace de
tercera perfcna de p l u r a l , y c o n c i e r t a con todos los verbos, que
eran fus confonantes en e l ingular , bueltos t a m b i n ellos de
p l u r a l : c o m o cierra , a t i e r r a , deftierra, cierrant atietran% deftier*
ran : y m u d a n d o l a A t e r m i n a l de el verbo en E , en 0 , le hace
de p r i m e r a , y feguuda perfona de Angular , y c o n c i e r t a con los
nombres acabados en E , en 0 , y c o n los dems verbos de fu ge-
n e r o , que fe m u d a r o n de aquella m i f m a m a n e r a : como enclava,
mudado en A v e , y en A v o , concierta con clavo , bravo , y con,
clave , ave , y con de/enclavo , de/enclave, &.
M a s porque efto no fe haga obfcuro los que no faben G r a -
mtica : fepan que los confonantes acabados en A s , E s , O s , que
tienen el accento en la p e n l t i m a , falen de los mifmos confo-
nantes acabados en A , E , 0 , aadindoles u n a S : como fi fe
bufca confonante en A d a s , todos ios nombres , y verbos en
Ada,
210 S T L F J COM UN
A d a , lo f o n , como E n t r a d a , caada, 47c. E n t r a d a s , caadas, ^
A g r a d a , enfada, & & A g r a d a s , enfadas, & c . S i fe bufca confonaa!
tes en Ates , en A t o s , todos los nombres , y verbos acabados
en Ate , fon confonantes en Ates : c o m o Difparate , quilatt,
& c . Difparates , quilates, 5*c. M a t e , maltrate, c, Mates, m.
trotes. Y todos los nombres en A t o fon confonantes en ilfoi: co-
m o T r a t o , retrato, & c . T r a t o s , retratos, i$c. t e m todos los coa-
bnantes en A n , y en E n , falen de los verbos en A , y en E,coino
de A m a , ale aman i de A m e , faie amen ; de Crea , creo j de
Cree , creen , k?c.

D e ea manera q u a l q u i e r a por rudo que fea> hallada la Cabe-


z a de los confonantes primeros , fabr iacar los fegundos :y de
otra fuerte fuera gran enfado , y trabajo no neceflario , fi ac-
b a n d o de poner todos los verbos en la cabeza Ida , v. g. lashu-
v i e r a m o s luego a l l i de repetir en Idas, y luego otra vez enojy
o t r a en a m j y i puelos una vez los nombres en el fingulat, los
h u v i e r a m o s luego de tornar poner en el p l u r a l . Y una de las ta-
zones,por que van difpueftos todos los adjetivos,y todos los ver-
b o s , aparte, es, paraque con f a c i l i d a d faque el Poeta de ellos lo
que viniere cuento, fin obligarfe leerlo todo. Pero no tuvimos
por i n c o n v e n i e n t e , quando los verbos, adjeftivos fon pocos, el
repetirlos, por no haver remilTion p a r a tan poca cofa: * en parti-
c u l a r en los confonantes aadidos en eta nueva impreffion, q"8
fe c o l o c a n , egun vienen mejor, para h e n c h i r las columnas.*

C A P I T U L O VI.

VORQUE SE P O N E N L O S C O N S O N A N T E S
en Columnas*

' O d o s los confonantes, que pertenecen cada cabeza, fe l '


t r i b u y e n en quatro o r d e n e s ^ o foio por razn de ia difti^'
c l o n entre nombres, y verbos, fino porque acontece haver e n ^
C a b e z a muchos nombres, muchos verbos, unos c o m u n e s , o ^
p a r t i c u l a r e s : unos graves, otros baxcs : y de efta manera p ^ m J
poner en el p r i m e r orden les mejores , y en los otros los que ^
fon tales. Y eftando eferitos ai por o r d e n , de una ojeada Pai3ual
P o e t a por u n a c o l u m n a de ellos,y v el que le hace a l cafo:!0 J
no h i c i e r a tan prefto , l i e l l u v i e r a a todos eferitos en rengln
rado , como p r o f a .
DE C O N S O N A N T E S . *m
C A P I T U L O VII.

DE L A S CIFRAS.
D B las C i f r a s que v a n en l a S f l v a ,- unas lrven p a r a las R e -
iiiTones, como ela ji is'.c. L a q u a l donde efluviere 'i fig-
nifica , que h a y otros muchos cononantes como a q u e l , tras e l
qual efta , ios quales fe h a n de bafear one a margen,, que re-
ponda la C i f r a , a d v i r t i e r e . O t r a s C i f r a s hay , que k v e n p a r a v
dilinguic los. ignificados varios en los nombres , verbos equi- n
vocs , como fon elas : z?, n , i , i , adv , z . 3. 4 . as , o. L a vf s
quiere decir ? que aquel confonante fe pone all como verbo : la ad
n , fignifica que es n o m b r e ; l a j , que es f u b l a n t i v o l a a d j que adv
es adjedivo : l a adv , que es a d v e r b i o j l a 2. que tiene dos igai- a
ficados: a 3, que tiene tres : l a 4. que tiene quatro : l a a , e , Oj e
ignifican , que aquel n o m b r e , verbo puede t a m b i n tener tet- o
miaacion de aquellas letras*, y quando eiln dos f tres de eftas" 2
C i f r a s juntas, i g t i i f i c a a j que aquel conibnanEe fe puede ufar de 3
todas aquellas maneras. 4
A cerca de las RemiBones fe h a de a d v e r t i r , que algunas ve-
ces acontecer que no pueda f a i i r el confonante de alguno , a l -
gunos de aquellos nombres , verbos , donde l a margen fe re-
mite , y en tal c a l o no hay fuio dexac a q u e l , y t o m a r ios dems.

C A P I T U L O V I H .

C O M O S E H A D E U S ^ R D E EST^ S T L V A ,

F Inalmente, quando te puieres c o m p o n e r , t o m a efta S y l v a ,


__ y pona fobre una mea: y mientras corriere la vena, y no te
faltare el confonante, no tienes que a b r i r l a ; pero en c o m e n z a n -
do eancar , no te detengas i m a g i n a n d o , que m u c h o mejor lo
hars teniendo delante los cononantes , que pueden entrar en
l a Copla, que no bul cando el confonante, y el encase j u n t a m e n -
te. Y en pocos dias fe te har t a n f a m i l i a r efta S y l v a , que ape-
nas la hayas abierto, quando tengas prefente todo lo que bufea-
r e s , y aun Ce te ir quedando en la m e m o r i a tanta m u c h e d u m -
bre de cononantes, que pocas veces tengas n e c e l l i d a d de a b r i r -
a. Y no te p a r e z c a que algn confonante eft por dems,por b a -
Xo> y grollero, que f e a : pues fabes, que hay ocaones, y lugares
donde
222 S T L F A COMN A, AE, AO, AVBA.
donde fe h a meneier el groTero , y tolco , y no el grave. I
n o m b r e s prop ios pudmoslos no bio por aumeutar la Svlva fi
no por apuntar conceptos con las H l o i i a s , fuceffos, quee'
ellos te t o c a n , c o m o vers en l a explicaciun,que de ellos hacemos
l a portr'e. S i hallares a l g n conionante , que no e aqu (qUe
n o fern muchos) podrle aadir: que conv la L e n g u a es tan co.
p o f a , no te m a i a v i l l a r s , fi fe me huviere quedado alguno,/^Se
h a n aadido quantos en eatre las erellas. *

Froproj Ac, la,


A * EJiath, B a l a 2.
alia-, f , folfas, Joh, No,
acull, a , a,, de raudo Jeluh, Salm,
ya, tarara, Jeob, Soba,
quiz,, av. * Al, Soba, *
OJillcl, Man, Abdal, das ha,
* A , letra, Albal, Cana, eft,
Saca de las , propoficionv Aicai^ A , rio. va,
trei fuentes, h a , i n t e r j e c c i o , Bax, Ada, fobre eft
^ r , ErP Ir. K , l e t r a , Panam, Abis,. da,
b , f b, Sab, Abd, d a r , &c#
c , , c, &c. Boira, Ara, h a , v.

Ababa, * atrha, retrha,. re can,


de i a b a b a , contrha. ditirha, rn. *
AE..
En Ais, Trahe, dilrahe,. defcae, defabahej
Jirven los arrahe, cae, con trabe,, rae,,
mifmos en retrahc> recae, a^ahe,
Jegundaper' AO..
fona, Nao> bacallao, Agricolao, Protefila0'
farao, baho, Amphiarao, Nicolao,
cao, * cacao, Bilbao,
Ariilolao,
taoy babao, * avaos, *
Acufiao,,
quinao,, mao, amaos, ^
Hermolao,
abaho, mirrimao, * Mcnelao,
5ifa de la deabao,. Archslao, Philolao,
fuente A r . * AUDA.
Eauda, recauda, defrauda. aplauda^
CONSONANTES A V 3 AT. tif
AUBE.
Laude, defraude, recaude,
AUDO,
Raudo, ad. recaudo, n. y v. defraudo,
AULA.
Jaula, aula, maua, enrnaua,
enxaula, Paula, Gaula,

Saulo, Aulo, Paulo, encaulo,


Cauo, AURA.^ en maulo,
Laura, aura, reftaura, inftaura. *
AURO.
Lauro, Nauro, Sauro, Auro,
Mauro, Epiauro, Cauroj * inlauro.
Minotauro, Gauro, Centauro, relauro.
Thefauro, Hipocentauro,
Caufa, n. y v. 4USA.
paufa, n, y v. * paraufa, defpaufa,
Caufe, AUSE.
defpaufe, paraue, paufe,
Aplaufc,
caufo, paufo, paraufo, Aufo,
* defpaufo, JLaufo,
Faufta, * AUSTA.
infaufta, exaufla, inexaufta, desbaraufta , v
Hoocaufto, AUSTO.
exaufto, faulo , adv. fauno, n. infaufto.
inexaufto, S. Faufto, desbarufto, V.
Claulro, AUSTRO,
plauftro aulro, Gauflo. *
Plauta, AUTA.
pauta , n. incauta, enflauta, lauta,
cauta, pauta, defpauta,
Faraute, AUTE. * precauta, Argonauta, *
paute, * defpaute, *
Auto, ^UTO. enflaute,
Plauto, incauto, precauto,
cauto, auto, enflauto, pauto,
exauAo, * lauto, defpauto,
Ay
zzq. A3jk SYLFA COMN
A y interjeccio, guirigay, array, Contray,
guay, berdegay, retray, Cambray
* h a y , v. taray, d i l U a y , imper. Tornay,
fray, tray, Mcngay, Garigay,
efcay, ATGA. * rayga,
Saca de e f ' r a s g a , r e t r a yga, arrayga, delcayga>
tos m/mes a t r a y g a , contrayga, defarrayga, ea Aygue,
verhos. dittrajga, cayga, recayga, Aygo,
ATLE.
Frayle, perayle, trayle, retrayle,
b a y i e , n . v. * a) le , v. atrayle, contrayle,
ATNA. ditayle,
Da'zayna> chanayna, envayna, dayna,
tttita^na,, Lovayna, deienvayna, zayna,
Saca de e f p o l a y n a , Gaynas, * g u i i i n d a y n a , vaynas, Sce
tos mi/mes. va) n a , anaayna, azufa y n a , en Ayoe.
Saca de las ast>fayna> de m a y na a y na,
fuentes r , ATKE.
E r , r. Ayre, defgay re, & metafayre, Frayre9
Sara de los d o n a y r e * deayre, ^ playre,
v. en A b a , ATS,
Saca de la Eays, hagays , &ca honrays, &c. * eays,
fuente / h , amays , &c., days, diga y s, vays. *
y mira d v a . AU.
Saca d ios A m i n a d a b , Raab, Nodab, Hobad,
mifmos , y A c a b , ^Beoabinadab Elia], Labad,
m i r a /fue. Abiaadab^ Joab, Jonadab', Nadab,,
Saca de los M.oab, Anab, Isbaab, Mexab,
v% en A b a , y. R e c a b , , Jobab-, Senab, Ooiiab,
mira Ava. ABA,
Caba, ni Alaba, focaba * baba ,. v. &>
caba , v. eaba, peni a b a , &cf dealaba, *
recaba, menoicaba, dudaba,
* AiiE,
rabe, alabe, fabe^ recabe,
Mozrabe, dealabe, cabe,. menocabe,
ABO.
Cabo, nabo, alabo, * recabo,
menocabo, rabo. acabo. taabo, 8|
Si'
m CONSONANTES: 225
ABIA. Miraf
labia, eilabia. * Araba, Avuy
Saba-
ARIO. A v ey
Aftrolablo. refabio. fabio. labio. Avo,
ABLA* Avia
Tabla. habla, v. * Pabla, Avo.
entabla, encabia. w e n d i a b l a , v. AfirmatS"
h a b l a , n. defentabla. vos. Sem-
eftable. ^ B L E . faciable, errable. pre p o n e - -
Afable. expugnable. fuperable. contralable, mas en el
amable. habitable, mukipiicable. impetrable. primero^ [e~
durable, amigable, [* converable, defpreciable. guno or-~
culpable, lamentable, remediable. deieable. den ios m e -
deiesnable. desloabie. pecable. fociabie, j o r e s con
entraable. deteable, repugnable. feiejable, fonantes , y
deieytable, domeable. frequentable, llorable, en cada Or-
admirable, tolerable, mitigable, maiable, den p r i m e -
memorable ex cu fa ble. reproba ble, reparable. ro los que
miferable, acceptable. revocable. recordable. tienen me--
agradable. vituperable. decretable, eseeutable, jor Jylahm,
favorable, acufabie. Gaiable... aplicable. Saca de l a
perdurable. confolable. alterable, reformable, fuente A *
faludabie. dotrinable, agotabie, aplacable.
variable. difputable. abarcable. ecuchabe.
mudable. declinable, abraable^ piaticable.
venerable efperable. paTabie, rechazable.
abominable, explicable, imitable. confiderable,
loable. formidable.. comparable, argumentable^
Rotable. honorabie. eontentable. dexabie,
palpable. maridable, laimable. provocable,
probable. navigable, meditable, achacable^
tradabJe. numerable, remediable. refragable,.
efpantable. opinable. enenable. feparahle.
eftimable, penetrable. refpetable..
evitable. eommunicable.
racionable. apeabie. apuntabie. * Negativm*
exorable.
intUble. infenfable. intradable, immudable,,
Inimitable. implacable., improbable. inefable.
durable. inculpable. indeterminable. i n f a c i a b i e .
2 ^ S T L F A COMN
inviolable. ndomable. inexplicable. Jrrefragable.
inevitable. ncomparable. i n v a r i a b ' e . infeparable.
inelimable. nexpugnable. * inapeable, inconverfable,
inumerabe. infatigable. indubitable. incanfabie.
irremediabie. nveigablc. impalpable, indifputaWe. ,
irreparable. ufurpable. irreprobable. indoftrinable, |
incomparable. nhabitable. implaticable, inmemorable,
impecable. innavegable. infoportable. inaplicable,
incanfabie. rracionable. irrepugnable. inagotable,
inexorable. nconraftable. i n m i t i g a b l e ; irrecordable,
irrevocable, nopinable. inceTable. inclamentable.
indomable. mpenetrable. i n a p l i c a b l e . inconfolable.
inexcufable. neclinable. irreformable, inalterable,
intolerable. e n t a b l e , n. y v. ^ encable. incomunicable,
Condenable. defentable. endiable, inefcuchable,
c a b l e , hable. ABLO. ir rechazable. *
Pablo. eftabio. entablo, *- Diablo.
retablo. vocablo. defentablo. Cachidiablo,
hablo. Vatablo. endiablo jV.*
venablo.
ABRA. ABRE,yAm-
Saca de ef-
-^ apalabra, v.
f o verbos. Z a b r a . l a b r a , v. defcalabra , v
palabras-
palabra. a b r a , v, de p a l a b r a , 2,
de palabra, d.*
cabra. d e f a b r a , v. A b r a , n.
ABRIA.
Calabria. Cantabria. Sanabria,
AC, y AG,
Ifac. * Hadrac. Abifag. Enac.
Balac. Athac. Agag. Mafach.
Barac. Arac, Berodac. Rabrnag.
,/iC/.
Mira Vaca. eftaca. ataca. Piltraca.
Aque, haca. ^ f a c a , n. 2. Urraca. *
achaca.
aplaca, carraca.
y Aze. Alharaca. efpinaca.
barraca.
flaca. hurraca. defataca.
Arabaca-
maniaca. d e f t a c a , v. en t refaca,
paftinaca*
matraca. encamaca. fonfaca.
albahaca.
opaca. Malaca. faca , v.
polaca.
triaca. Jaca. * aplaca.
vellaca. C3^
DM C O N S O N A N T E S ; A3 % c, i, t, d. iij
m a c k a c a , v. d a c a , v. a b a r r a c a , v. *
eaca.
Carabaca. AC,
F l a c o , 2. tabaco, f a c e , v. CracOr
opaco, fobaco. Morlaco. * Polaco.
veaco * f a c o , n. Baco. Berraco.
maniaco^ tato , n. 2. Caco. a c h a c o , v. & c .
ACHA. Saca i e
borracha,, a g a c h a , verbos, c a c h a . los verbos
T a c h a , n.
macha hacha. emborracha. defemborracha, en A c ,
acha. Gavacha, c a i i i b a l a c h a . defempcha.
hacha. defpacha , v. macha. P tacha, v.
muchacha. e m p a c h a , v. fachar cacha, n , *
ACHE.
Azavaehe, * cambalache. Arache, Hlrache.
defpache v. patache. Aifaraehe. tache , v. & c . *
empache , & c . A C H O , Saca de
E m p a c h o , n. capacho, moharracho, C amacho. los verbos
defpacho, n. macho, cacho. Cafcamacho. en A c h a .
defempacho, n. m u c h a c h o . facho. Cavacho.
penacho, borracho, ^ gacho, vino macho,
moftacho. vulgacho. marimacho. tacho, &c.
ACIA. agacho , & c . Saca de
G r a c i a , 4, a g r a c i a , 2 l a c i a . A cacia, verhos en-
defgracia. con g r a c i a , 2. * rehaca. D al m a c l a , Acha
audacia, efpacia. ineficacia. Dacia.
eficacia, enlacia, f a c i a , v. Galacia.
contumacia. vacia. r e g r a c i a , v . * T racia.
pertinacia. ACIQ. Samotracia.
Topacio. rehacio. Bocacio. & Pafchaio.
palacio. * canfacio. L u d a co, Tacio.
efpacio. defpacio, Ignacio. Munacio.
cartapacio. gazophilacio. Horacio. Acacio,
lacio. Bonifacio. Eftacio. Dacio.
ACTO. faci, &c. * Saca de-
Ado. tado. exado, intado. l o r verbos.
contaarojn. y v. i a d o , v. centrado, p a d o , v. Acia,
paci. extrado. ablrado. t r a d o , n. y v.
faao. centrado, *
Hdad, Orden . bondad. maldad. verdad.
Ex amifv-
228 J , d} STLVA COMN
amiad. Trinidad. comunidad. latinidad,
claridad. ChriHandad. curiofidad. mortalidad.
ceguedad. voluntad. utilidad. pardaUad,
ctueldad. vanidad. defigualdad. prolixidad.
calidad. fidelidad. IV. desleatad. pofteridad.
dignidad, autoridad. enfermedad. perplesidad.
deydad. antigedad. facilidad. perverfidad.
ciudad. . adveridad. feividad, fuperftuldad.
profperidad. fertilidad. temeridadi
igualdad. carnalidad. ferocidad. animoidad.
faifedad. divinidad. fragilidad. conianguiniai
facultad. honelidad. habilidad. hofptalidad.
floxedad. enemiftad. inmenldad. importunidad.
fealdad. eternidad. neceidad. incoraunidad.
heredad. efcuridad. ruflicidad. incredulidad.
impiedad. felicidad. fimpiicidad. longanimidad.
mortaldad. humanidad. fagacidad. magnanimidad.
liviandad. fenfualidad. velocidad. univerfiad.
mitad. i . feveridad. folemnidad. * adivda.
Abad. ferenidad. virginidad. realidad.
cortedad. afabilidad. V . familiaridad. fonoridad.
frialdad. deshonelidad. i n m o r t a l i d a d . plaufbiiiad.
hermandad. generofidad. inlabiiidad. heroicidad.
mocedad. inhumanidad. poibilidad. amenidad.
mezquindad. infidelidad. Superioridad. agilidad.
Navidad. infelicidad. urbanidad. entidad.
poquedad. liberalidad. fequedad. V H L temporalidad'
quantidad, fuciedad. penalidad.
oportunidad.
vecindad. barbaridad.
qualidad. novedad. V I .
gravedad. continuidad. vulgaridad.
necedad.
univerfahdad.
humildad, unidad. celebridad.
ingularidad-
lealtad. variedad. diverGdad.
regularidf
bertad tempeftad. diformidad. irregular^'
magead. fuavidad, extremidad.
captividad. gentilidad.
bealidad'
potead. conformidad. infinidad.
brutalidad-
anidad, calamidad. inmunidad. efpirituah^
folsdad. contrariedad. indignidad.
capacidad. lo que d a d . corporal;
fantidad.
DB CONSONANTES. A, 4 * %%&

*etieralida. inmobiidad. p a t e r n i d a d , s, Amaad


horribilidad. maternidad. Abad.
dad. credulidad. fraternidad. Achad.
grac> Irad.
i n c r e d u l i d a d , c o n f r a t e r n i d a d
ingenio fidad.
neutralidad. ingcDodad. Aiamath.
paridad,
pubertad. eludiofidad. Amath. *
[paridad.
impubertad, Elidad. Arphaxad
inutilidad,
m o d e r n i d a d . G a l a a d . Goliad.
inurbaniad
formalidad. h o f a n i a d . G a d g a d . J ofapbat.
mateiaiida. m o r a l i d a d ^ G a d . a mad, &c.
iaraateriaiidad , hoUiidad* Z a b a d . h o nrad ? & c . Suca de a
jnovilida^ afinidad. Amizabad. deead * & e . fuente e
ADA,
Nada, cuchilada. cantonadao nogada.
Bada. camarada, almeadraa. dubada.
armada, embofcada. enfalada , 2 labrada,
jornada. efteca* efpoiada. obrada. Shjlantl'
epada. rociada, mangonada, nalgada*
celada. foftenada. pavefada. privada.
lanzada. tonelada. invernada, pefeada.
agua rofada. temporada. jeebeilada, papada.
basada. picada. fobarbada. plomada
caada. levada, eftacada % 2, dexada3
calzada, brazada. fierra n e v a d a . p o r r a d a ,
elada 5 s, tajada. P onferrada. pulgada,
majada. punzada. a l m o h a d a . toftada.
morada s s . pualada. bofetada, uada,
manada s s, quedada. empalizada. tortada.
quagada. oblada, capirotada. arrexada,
pifiada. llegada. grada, aguijada.
paffada. jugada. azada, etevaa.
parada. quebrada, arada, emponada,
poetada. palmada, boyada. deneliaa.
bldada. quijada* vacada, pefeozaa.
tornada. cernada. cevada, revanaa.
J^da a n i m a l , colada, cayada, tigeraa.
l a n a d a , Ciu-bocanada. hilada, encrucijada.
enbaxada.(dad.careajada. hijada. * barrenada.
c*7algada. alcaldada. lebrada. d o r a d a , s. a d .
^3
2.30 A, d, a. STLVA COMN
Santa C m x a d a boqueada. mernada. falaa5.ai
h e r r a d a , s. ad. cornada. mefada. bancada.
pedrada. empaveTada. imnada. aibarrada.
g r a n a d a , 2. quinzenada. barrumbada. limonada.
iiaiaarada. n e v a d a , s. pathochada. nuez mofeada.
linternada. eftrada. puada. villanada.
mantecada. Eftrada. manotada. ventregada.*
Agrada. perfuada. recada. de Tapiada.
enfada. difuada. traslada. acevada.
defenfada. nada. defagrada. * aada, v. *
Verbos. degrada. horada. apiada. ayrada, &c.
Saca ad-*- dDE.
j e i v o s , en C o f c a d e . agrade. perfuade. apiade. ^
A d a de los vade > n. * dLTuade, traslade. defapiade,^.
adjetivos 9 ADO.
en A d o . Hado. vado. e n r e j a d o , s, poblado.
grado , 2, lado. de 'en fado , n. quadrado,
pecado. tratado. defpoblado. quebrado.
e f t a d o , 2, venado. dado 3 s. prefentadoj.
Saca de coiado. dechado. arado. abocado.
los verhos c a y a d o . terciado. c ercado. malcoziaado,
en Ado c u y dado. e n f a d o , n. nado. * ignficado,5'
Primado. ganado. candado. bequadrado.
D i f t a d o , 2. ceado, falvado, bemolado.
Condado, lenguado. coronado, agrado , n
Sbjianti' D u c a d o . traslado. granado. defagrado.
vos. R e y nado. d u c a d o , mone-guifado. coronado,
Ccnfulao. etado. (da.rnercado, bocado.
Marquefado. fenado. pecado. brocado.
Principado. eftrado. fembrado. terciopelado-
atado de ubas-
Potentado, recado. vaado.
emparrado, i-
Magiftrado. mandado, tocado, abigarrado, s.
Deftnado. encrefpado , s, t r a n x a d o ,
Arciprfaao.
Pontificado. e n t o r c h a d o , s. tejado.
Apololado. r e c a m a d o , s. t a b l a d o . Obifpad0'
Arzcbifpado.
Renegado.
D e per/o- A n e p a l a d o . Licenciado. Abogado.
allegado.
Prelado. Letrado. Enamorado.
Adeanado. Soldado. Privado.
Z>n CONSONANTES. A ^ 6. 23
Vatcongado. Andado. Cuado. Alnado.
Ahijado. Criado. Jurado.
perneevado-
Defpofado. Cafado. Aliado. T o f t a d o , peo.
* entenado.
Cuytado, d e f a c o b r a d o . chapado. holgado. AdjefVOi
ofado. penado. confumado.
templado. malvado. finado, alado.
fagrado. b i e n h a b l a d o . taymado.- atarantado.
ayrado. b i e n c r i a d o . falado 5 2. colgado,
alunado, bien mirado. pefado.- atado , 2.
efdichado. avifado.. turbado. defatado.
defalrado. moderado. b a l d a d o . b aado.
defgraciado. mefurado. copado, quebrantado-
laflimao. mal mirado, callado. calendado.
hazendado. m a l ^criado.-
^ ^ ^ ^ ahumado.- feaiado.
apocado. enlutado. deslavado. elado.
acendrado, foegado. desbarbado. acoumbrado
afamado. oblinado. defgraado. combidado.
defalmado. demaiado. d e f c a r a d o . graduado,
desbocado. defmayado lazerado. agraciado.
endiablado. delicado. porfiado. vitado.
deslenguado, deerrado. fazonado. hechizado,.
defvergzado. recatado, o b l i g a d o . b aldado.
arrifcado. denodado. ordenado. hinchado,
defiempiado. defvelado. deshilado. afeytado.
doclrinado. ceceIUado. defangrado. v endado.
eremado. dilmulado. a f e d a d o . v engado.
acelerado. defaiiado. atraillado. hurtado.
aprefurado. defcaminado. alolado, llagado.
arrebatado. precipitado, defmadexado, paTado..
defventurado. d e f c u y d a d o . defamorado- quexado..
defenfrenado. defaforado. defcabeliado. pechado,
defvergonsado. defatinado. (do.defmelado. regado.
defapiadado. bienacodiciona- a c a n a l a d o , t e m p l a d o , %
acoftumbrado. bienaveurado.i.avarailado. turbado.
defordenado. bienacobrado.acardenalado. toftado.
deiconfiado. m a l a v e n t u r a d o , defaprovechado.acallado,
coafiderado. malacoflbrado.* abominado, apocado,
iacoaderado. experimentado, a m a d o . alleado.
^4 itVf
j l J J 3 g , . S T L V A COMUm
nflamado. foTcgado. iiuftrado. ceebrao.
pertrechado. aumentado. embelefado. baldonado.
perturbado. bien aconfejado.abuhado. efcarado."
porfiado. alterado. ocupado, dscagao.
recatado. enterrado. atenazado, cargado.
laureado. humanado. revefado. multiplcala,
potentado j a d . arrebatado. azafranado. corcobado.
Saca de Agrado, &.
los verbos Colorado. plateado. nevado. wiatizao.
en A d a . encariaado , 2. f r i f a d o . rofado. efcorzado,
* Forma ieonado. canelado, * bordado. gravado.
t u de otros morado. colchado, iluminado. efcarchado, *
colores. nafanjado, labrado* doraio. eft reliado. 2.
turquefado lagartado.
DO , T A D M O .
Arcadio. Eftado. Paladio,
Camo. Pachmo. Latmo.
ADRA. (ES.
E q u a d r a , n. t . c o m p a d r a . ladra. * Cabosqua-
Saca de q u a d r a j a , y. efcompadra. taladra. raizefquara.^
los verbos ADRE.
en A d r a . Padre. c o m p a d r e , n. v. ladre. ^ Cofadre.
madre, comadre. quadre, &c. taladre.
ADRO. .
Q u a d r o , n* t a l a d r o , n. * taladro , v. ^ ladro , &c.
AFA.
G a r r a f a , 2, finabafa. gafa , a d . * eftafa, n-
rafa, i 1 piltrafa. gafas. elafa, v
AME T AFO. almalafa. ^
* Anafe. Xetafe. Papho. Afcalapho.
Mualafe. e a f e , v. Sapho. eftafo, v.
AGA.
Verbos. L h g a , j n. vaga. haga. empaje3*
daga. bragas. deshaga. defempaaga'
p a g a , n. P a g a , verbos, fatisfaga. encenaga.
fraga. apaga. rehaga. embiag3.
biznaga. alaga. traga.
zurriaga. H a g a , v. propaga. Braga j-111"
verdolaga. ^ p l a g a ? J '
amaga. eOxsga.
verdolaga. naufraga , v. Gonxaga.
maga. Caanaga.
paflanaga. A r r i a g a , 2.
V3gS z 3 S a -

apague j & c . * ekague. A l a g u e Scc. S m a de


Pagu &c.
AGE , LE , XE. las verhm
plumsge, bebrage. defencage. en A g^
Savage.
encsfg s n, v , A v e o c e r r a g e . reiage.
page.
farage. Imagen.,- efcerrage
koguage
corage. carruage. aveataJe'uer&oj.!Kags 1 fage.
foilag-'*. atage. fage 2 trage.
vi age.
famblage. trabage. * mataiotageo
paffage
gage} bofcage. fardelage. quage. pillage i ceiageo
potage. barage* m a r i d a g e.
linage
parage. fobage. noviage,
trage.
peregciaage, rage. - Hage..
omenage.
pupiiage. bage , abage. ventana] e,,
bagage.
iz-iiage. amortage. atalage.
hopedage.
dsfgage, a l a g e , alfage.
Ib en fa ge, u l t r a g e , 11. v.
atcage. c ompausge. *
hervsge, YaTaliage.
AGO.
. Cartbago. amago , n. Saca de
E f t r a g o , t trago , n .
vago. Santiago.- empalago , t i los verbos
haisgo 1 it*
aciago, Saysgo. embriago , v. en Ago*
apago. halago. cartlago.
Mago
pago j de v i a . A r i o p s g o . * trago j v. hago , & c . ^
p a g o , y. A G l A f y A G I O .
contagio, * preagio. fufragio.
* Pantagia,
fphagsa. adagio. naufragio. Peiagio.
patragla. AGNO. Magio. (no.
* Maguo. maremagno C a r i o M a g n o . A l e x a n d r o M ag-
AGR.
Agta. ccnfagra. avinagra. yifagra.
maera. ^GKE. almagra,
V. -i n. a 5
g rl ce . ufagre. confagre.
~.~t avinagre,
a l m a g r e j U . y v. P a g r e , C i u d . A G R O . enalmagre.
Agro. milagro. confagro. * Meleagro.
magro. Picofagro. enalmagro. Pagroj pece, & c .
AGVA.
A g \ i a ^ n . y v . d e f a g u a , e n a g u a , n. enagua, v. fragua , n. y v.
Age.
234 J3y l STLFA COMN
AGE.
Age. defague. frage, v. enjage,
Saca de AJA, AXA.
los verbos B a j a , s. a d . ahaja. b a t a j a , v. defgaja.
en A j a . mortaja. tovaja. maja, faja,
ventaja. laja. deencaja. ataja,
ca a* migaja. fonaja. fcbaja.
navaja. paja, tinaja, ^ a j a , v.
b a r a j a j n. raja , pao. graj a . d e d a j a , y.,
a l h a j a , n. y v. r a j a , n. y v rodaja. agafaja.
trabaja. faja ^ z a r a n d a j a . r e b a x a , n. yv.
aventaja. encaja. meaja. f a x a , n,
abaja. taja. borraja. bardaxa.
b a x a , v, quaja. empaja. f a x a , v.
ultraja. raja. faja. r e b a x a , v.
relaja. defeerraja. dequebraja conrabax3,v. *
Saca de amortaja.. A J O , A X O , en A G E , y A X E
ios verbos T r a b a j o j a. ajo. efpumajo.
s.m Ajo*. a t a j o , n. efearavajo, eftropajo. contrajo. ,
bajo j n . zancajo. burrajo. rodajo.
gajojcabizbajo. colgajo, e feo bajo, amortajo,
gafajo, (paa.cafcajo. bandrajo, * q u a j o , n.
T a j o , r i o de E f - d e q u a j o . lavajo. marajo,
t a j o , afiento. gargajo, vergajo. agafajo^.yv-
abaj o , adv. graj o. regajo, rajo , v,
debajo , adv. tafajo, trajo, faxo , n. y v.
efpantajo, q u a j o , v. atrajo. f a j o , v.
deftajo. renaquajo,. dillrajo. enfajo.
con trabajo. badajo. retrajo. d e s f a x o , &c
AL.
M a l , s.. caudal. pedernal. m e m o r i a l ,
fal, cal, fanal. cardenal, (dad.matenal *
crilal. frutal. g e n e r a l , de fol- n a t u r a l ,
coral. r e a l , s,. marifcal. tribunal.
cendal. raudal. p r o v i n c i a l , s. general,
metal. fea!. oficial.. equinocialj
panal... animal. dromedal, meridional*
ifcal.. mineral. diurnal. pontfi'-'a'*
fitial. m a n a n t i a l , s. h o p i t a l . g o t a c oral'
or-
D E CONSONANTES. AL t||
original, s. peafcal. pual. pegujal
naranjal, coila!. broca!.
canal.
pedregal, pardal. peloral.
zagal.
enciai. feda!. lagrima!.
nabal.
pera!. efpina!. varal. acial.
breal. careizal. vocal. delantal.
jornal. carrafcal. verba!. guindagarrofa!,
quintal. cardizal. umbral. ciruela porta!,
porta!. cantorral. tapia!. L o b o cerval.
zorzal. abrojal. peal. * azafranal
moral. berrocal. cafa!. f a i , v,
rofai. matorral. puntual. brial.
nogal. mayoral. nidal. rama!.
xaral. atabal. caal. ojal.
fe c val. caaveral, manual. torzal,
dental, frontal, cigoal. pedelaf*
dogal. torzal. cabezal, arfenal,
zarzal. pretal. calcaal. lodafa!,
deftral. braza!. mercurial. papafal.
fayal. cirial. foportal. eHval, s. ad,
arrabal, gorja!. chapatal. fenefcal.
arenal dedal. orinal. fcufedal. *

Q u a l , tal. I. immorta!. virginal. facerdotal. Adjetivos,


Mortal. general. venial. perjudicial,
mental. natural. efpecia!, peftilencia!,
carnal, libera!. terrenal. occidental,
beftal. defigual. perenal. epifcopal.
brutal. desleal. cordial. interefa!.
bozal. principal. manancial, ad. original , a.
igual. fubancia!. erial. AulraL I I ,
leal. angelical. imperial. parcial.
real. artificial. prudencial. neutral.
celeft ial. univerfal. cathedral. ferial.
divinal. Total. . infernal. frefcal.
efpiritual. fatal. oriental. m o r t a l , ad,
corporal. final. medicinal. papal.
material. cabal. mundanal. penal.
temporal. naval. theologa!. ova!.
ana!.
1$6 4 /, % S Y L F A COM
afnal, penitencial. eTencial, Efcuria!,
judicial, facramental. curial,
Pafcua!.
fraternal. philofophal. anual.
patoraL pontifical, otoal. *
l Q t t ^ (nal.
Puerto de Rava(
jsiazorral. patimonial. Anbal. * Tubal.
gutural. matrimonial, Vendaval. H e bal.
candial. fepentrional. Juvenal. Gala!.
ganancial. * m a l , ad. Marcial, Jerobaal.
hiftoria!. fiuidamenta!, Balaai. Suba,
povmcia ? a d . forma!. Belial. Abifal.
paternal. inmaterial, Mafecoral. E s b a a l , Amal
perfonal accidental, Vidal. Amital. *
ALA.
Sma de Ala. iguala , verbos, a c a u d a l a , t a l a , n.
ios verbos zagala, defiguala. empala, enhorasrala.
en A l a , j gafa. regala. dala. cabala.
de h s nom- y ala. Cala. tala. antefaiajadala,
hrssen A l . mae!refalaa tala. deiTuda. intercala.
Saca de bengala, revaia, f a l a , v, a c e n a b j verbos.
Is verbos alcavala, acicala. encala, apuntala.
en A l a . e f c a l a , ti. trafpsa. bala. ajomala.
f a l a , pala, acorrala. Palas, exala.
mala. caa. * Urtmalas. apuala.
rala. efcala, v. c a l a , u. deempak,
ALE.
V a l e j o, Omphaie. iguale. agonales.*
fale, dale. * U r d e m a l e s . defsguales, &e.
anales. ales. fobrefales. m a l e s , &c.
Morales. Thales. abyfmalesf. morales f &
ALO,
R e g a l o , n. intervalo, Sardanapalo. * trafpalo,**^
palo. malo. Galo. resbalo f n-V-
dalo. ralo. igualo i & c . ajomalo } ^c*
ALZA.
C a l z a , n. -defcaza a . ad, a l z a . -^ r e a l z a , *
c a l z a , v. d e c a b a , v. enfalza.
ALCE , T ALZO.
A l c e , n. y v. c a l c e , de agua, calce , v. * realce, ti. y*-
falce. enace. defcaice. Calce, C l u l *
Keai-
DB CONSONANTES. Aj>g* tlj
R e a l s o , n. defcalzo n. ca^o , & c . * enfazo, &c. Saca de os
ALDA, y ADLd, verbos en
Guiriada. calda. baida. a g u i r n a i d a , v. Alca,
efmeralda. halda. enfalda , v. elimadia ? & c .
falda, gualda. a l b a y a l d a , v. empleadla i & c .
efpaida. ^ Giraida, refpalda, dexadia, &c.
ALDE. Saca de l a
Alcalde. debalde. |alde. alvayaide. fuente A r *
embaide, efcalde , & c .
Aguinaido. Revnaldo. Diobaldo, enfaldo , n. y v.
caldo. * x^guiaaido. Giraido. refpaldo. ^ Saca de
Baldo. A r a i d o , n. Eudalo. efeaido , & c , los verbos
Grimaldo. AISGA. en A L G . U E S . en A l d a .
Galga. nalga * v a l g a , cavalga. * alga.
hidalga. falga. defcavalga, prevalga. ^ Saca de ef~
ALGO. tos verbos
Algo. hidalgo. fago. * fidalgo. en A l g a ,
valgo. hijodalgo. galg0- prevalgo ? 8cc. *
A L I A , y ALIO.
Italia. Caalia. landalia. Phsrfalia.
TheTaiia. palia. Asidalia, Idaiia.
Galia. * algalia. Vandalia.
Ubalia. Saudalia. palio. ^ Sali.
ALL.
Batalla. agalla. encalla, t a l l a , n,
canalla. t a l l a , verbos, eaa. muralla.
vitualla. falla. ralla, c6traniuraa,v.
malla. halla. * faroroalla , v, e n c a b a l l a , v ,
.
muralla. batalla , v. antigualla. a c a l l a , v. *
medalla. avaTaUa. v a l l a , n. amalla , & c .
toalla. entalla. contramuralla. honralla , & c ,
vafTalla. ALLE.
Calle. valle. * entalle , n. talle j & c . Saca de J a
talle. governalie , n. dalle , n. ^ amalle, fuente A r .
^avallo. ALLO. ventao. * Saca de los
tallo, n. callo , n. * fallo , n. tallo , 8cc, verbos en
gallo. r a l l o s n. e n c a l l o , n. y v. avatao , & c . A l i a , y de
chafallo. rodaio. . mallo, amallo , & c . la fuente
VaTallo. perigalo. cavallo. honrallo , &c. Ar.
Ai-
13B A h m3 at, STLVA COMN
Saca de ef- ALMA.
tos mlfmas A l m a , s. alma , ad. defpalma. -^ exalttia
verbost palma, 3. calma , v. enfalma. (no. empalma'^
c a l m a , n. encalma. palma.de lama delalma v '
A L M O , y ALPE. '
Pfalmo. calmo, defpalmo. Calpe.
palmo, enfalmo. * Alpe. palpe, v.*
almo. ALSA.
Baifa. faifa. faifa. * rebalfa.

Falo. eadahalfo. Cadalfo , pue. * rebalfo, 2.


Saca de los ALTA.
verbos m Falta , n. efmata. falta, v, * de fmalta, v.
Alta, alta. falta. cofa falta. fobrefalta.
Acalta. aHaita. B Malta. exalta, v. y a i *
ALTE , y ALTO.
Efmalte, n. y v. Girifalte. * Ephialte. $ falte, &c.
Salto , n. y v. afalto, n. y v. contralto. Toralto. ^
a l t o , s. ad. falto , n. y v. * fobrefalto, efmaito, &^
ALVA.
C a l v a , n. f a l v a , n. s. falva, v. Gal va.
malva. c a l v a , n. cofa calva. Villalva.
collalva. c a l v a , v. Alvo , Ciudad. * alva, s a i
papalva. ALVE. refalva,n..yv.
Salve, oracin, falve, v. calve. refalve.
ALVO.
S a l v o , n. y v. calvo , n. y v. Montalvo. * enfalvo.
Dama, AMA.
fama, Guadarrama, clama, mama, v^
l l a m a , n. efcaraa t n. encarama, afama,
retama, grama. defencarama. enrama,
gama, m a m a , n, ama , v. defenrama.
ferama, n. exclamaji/erZOJ. inflama. * lama t v.
rama. infama.. brama , v. antecama,
ama , n. cama, reclama, derrama- obrecatna.
drama. rabrama. declama, proclama,
ebrigrama. t r a m a , v. disfama, embalatna.
trama , n. llama , v. efcania. anagrama'
Xarama. aclama- defparrama. Vt0S rama.In-
m CONSONANTES. A>m,n 119
AME. Saca de
Infame, a infame, v * i ame. ame. los verbos
iMEN. en A m a .
Examen. Abderamen. levamen. amen, &c.
vexamen. -^ certamen. gravamen. * bramen, &c,
dftamen. AMO.
A m o , n. tamo. r e c a m o , n. v. didamo. Saca de los
gamo. fe h a m o , s. e n c a r a m o , n. v inbalfamo. mifmos.
ramo. d e f p a r r a m o j n . v . e n r a m o , n. y v. enflamo , & c .
reclamo.
A M B A , y AMBAS,
Ambas, Hgambas. Bamba, * Jamba,
jambas. entrambas. Camba. gamba.
A M B L A , T AMBO. Pegugamba. *
Rambla, Jambo, ., D e i r a m b o . Coriambo,
etifambia. dijambo. Piroiambo. ambos. *
AMBKE.
Ambre. alambre. pelambre, * aratnbre.
enjambre, n. c a l a m b r e , fuciambre, enjambre , 1 .
fiambre. eftambte. Pambre. cochambre,
AMIA. mambre. *
Infamia. Mefopotamia. Hipodamia. L.aodamia.
AMPA.
Trampa, efcarapa. entrampa, campa , v.
eftampa, n. v. z a m p a . defentratnpa. acampa. ^
^MPO.
Campo. (po. entrampo. * M e l a m p o . efcampo.
Maeftro de c a m z a m p o . campo , v . ampo. *
eftampo. deentrampo. A h . d e l c a m p o , v.
refrn.
Pan. Alcorn. d a n , n. y. zaratn,
marzapan. Gaviln. dan , n. v. defvan.
tafetn. afn. e a n , van. fuftan. ^
Arrayan, defman. Azafrn. * San.
alquitrn. ademan. Alcorn. uracan.
Frayfan. Alacrn. Alcaravn. machacan,
gorgoran. alazn. balandrn. matacn,
gavan. can. batan. foliman,
maguan. piedraima. cordovn. bocarn.
240 J , n> STLFA COMN
ran. t a n , quan. a l b a r r a n , 2. amarn,^
S a - a de las d i u b r i c a n , cahlcan. pelafutlan. * honrarn} Ct
fuentes A r .
Er.ylr. Galn. Guzmn. Balan Roldan.
truhn. Alemn Can. Bofcn,
capitn. Cataln. Aman. Achiran,
den. Dan. Jorn. Onan.
guardin. Run. Jordn. Abirn,
D e perfo j a y n . Perpiin. Jerobon.. Cano,
as. rabadn. Miln. Leviatn. Abin,
capelln. Damin. Robchn. Achinean,
facdfln.. Juan. Nathn. Prefte Juan,
rufin. Julin. ^ A l m a z n , 2. Solimn.
holgaaan. Sebain^ Abesn. Sultn.
haragn. Barln. Achimn. caymn.
azacn. Adn. Ahn. pausan.
bausn. Abrahn. Ahimn. Jaratan,
ganapn. Canan, Ahobbn. Jaadn.
merchn. Datan., Alian. Joann,
patn. Labn. Alvn. Labn.
Soldn. Madin. Anan. Peyin. ^
ANA..
Maana. m e f a n a , vela, botana^ Juana,
fontana. pantana, alana. Ana.
tramontana. folana, membrana.. Dianas.
gana , n. aduana. * avellana. Tofcana,
lana. atarazana jayana* EmerenciAna*
iiauzana. zervatana, acriilana.. Potenciana,
campana. de'gana. guardiana, Santillana.
porcelana^ entrefemana. truana. Viana.
ventana. pavana.. fulana. Guardiana,/10^
hermana. terciana. fotana. Sequana,r10'
ferrana. quartana., v a n a , s Sebaiana.
holgazana,. emana. filigrana. Juliana?
capitana. r o m a n a , pefo, a l b a r r a n a . Damiana.
rana. g r a n a , n. enana, Ariana.
partefana. peana, tyrana. Mariana
barbacana. plana. eferivaua. Donana.
cana.. almorrana. Sultana, Chrifliana.
B E CONSONJNTES. H,n. 241
C thalsna, & c . h o r t e l a n a , & c . * A n c i a n a , & c . c o r t e f a n a . Saea de
los verbos
A l l a n a , v. humana batana. d i m a n a , v. en A n o .
gana, v. hermana. devana. empana,
mana, v. ufana. defgana. engalana , v .
amilana. revana. grana. cimiana.
fana. azafrana. arrellana. explana, Saca et
profana. aolana. ^emana.ver&Oi. empantana. los n . en
afana. i ib a n a . ^ An i y de
ANE, T'ANES. los v , em
Eftrecho de M a T i t a n e s , * Manes. * ademaies,&c. Ana.
(gaanes, ANO,
Mano, grano , n deplano^ engalano , v . Suhjlantt-
gufano. imnzano0 avano. guardamano, VQS.
verano folano, alano. a m a n o , adv
temprano, adv. en v a n o , adv. a v e l l a n o . afano , v .
l l a n o , n l i v i a n o s , s. * de antemano empantano*
pantano. facomano. por m a n o . a m i l a n o r v
paTano. milano. abrtano.*

Arcediano. parroquiano. Trajana. Eliano. De perfil


efcrivano. ferrano. Vepaiano. Adriano as*
hermanoi Vulcano Otomano. Aneharrano,
tyrano. Syivano. Lucano. Apiano.
ciudadano. Mantuano. Jano. Herodiano.
pagano. Ptifciano. Coriolano. Cipriano.
cirujano Quintilianor Coruncano. Feliciano.
hortelano. Africano. Domiciano, * S. U r b a n o .
enano. Regiliano, Juliano. payfano.
marrano Parabolano, Adjevs,*
Anciano llano , ad. veterano. Segoviano.
cortefano infano comarcano. Toledano,
galano. ciudadano parroquiano. Valenciano
humano aldeano. fulano. Italiano.
inhumano, villano. Caflellano. Napolitano*
iozano. Chriiano, Auftriano. Veneciano.
otierano. mundano. Zaragozano, Piamontan,
ufano. profano. Riojano. Tofcano,
taao.
pagano. Sevillano. Romano,
244 A>fi>c> S T L F A C O M V N
Saca de los A m a n o . Si i c i l i a n o . fobre
o b r e humano,
isLitu.tu chabacano.
v. en A n a . S a m a r i t a n o . * - famnr^nn
temprano. lliivviiaannoo ,. a
a dd. . rar^ r_
cano, fano^n.,,
Troyano. tyrano , ad. pantano. allano, &c,
Thebano. ANCA.
Anca. m a n c a 9 n. banca, Salamanca.
blanca, ad. zanca. pollaranca. Villafcanca,
b l a n c a , s. carranca. arranca, Simancas.
Soca de los francas. palanca. atranca, * carlanca, y,
tranca. atanca. abarranca, v.
v. en A n - " m a n c a , a d .
potranca. fayanca. - eftanca. manca, v.
ca*
ANCO.
B l a n c o , s. barranco potranco, franco, n.
blanco , ad. lavanco, tranco, pasfranco. *
m a n c o , n. xanco. vaneo, arranco, &c.
franco. m a n j a r blanco. * faltinbanco

Saca de ls S a n c h a , pancha. enfancha. * engawcHa.


V . en A n " - a n c h a . m a n c h a , n. m a n c h a , v. defgancha.*
cha ANCHE.
Enfanche. manche. defganche. * enganche.
ANCHO.
Gancho. ancho. ^corpancho. defgancho.*
pancho. Sancho, enfancho. mancho, &c.
rancho. ANCU.
Saca de los A r r o g a n c i a . diancia. rancia. exortancia.
v , en A n - - j a d a n c i a . c i r c u n f t a n c i a . f u b l a n c i a , v. remunerancia.
conuancia. i n t tl a n c i a . defuftancia. importunaos
inconftanca. elapcia.
eftancia. efeancia.
efeancia, iintolerancia.
ntoL--
perfeverancia. obfervancia. erancia. nfanca-
confervancia.
confonaucia. repugnancia * elegancia.
fragrancia.
dionancia. tolerancia. reignancia.
. aTonancia.
abundancia. vigilancia. preftancia.
Tanmanf1^
ganancia. ignorancia. ancia.
Numancia*
importancia. exorbitancia fonancia.
Francia.
f u l a n c i a , n. 2 . c o n c o r d a n c i a . r e d. u n d a n c i a .
ANCIE
erancie,^'
Subancie. defuftancie. * efeancie.
ANC10- Rizancio.
Canfancio. rancio. Conlancio. 'IZ<U j f r ?
DE CONSONANTES. A.n, MI
* efcancio. fuftancio. deulaticio, & c .
Mancio.
ANDA,
zaranda. avanda. Miranda. Saca de tos
Oianda j 2
varanda. defanda. Pearanda. v. en Anda
m a n d a , n . y v. r e m a n d a . Mamanda.
tanda*
d e m a n d a , n . y v. b l a n d a , n e f a n d a . C a n d a . A r a n d a .
vanda.
ecanda, n a n d a , ablanda. M l i m a n d a . * a n d a s , n.
vianda, d e f m a n d a . I r l a n d a , z a r a n d a , v.
zarabanda. e c a n d a , v. Zelanda. contrabanda.
ANDE.
Grande. azcar cande, ablande. efcande. ^
Flandes * a n d e , v, A n d e , n. m ande, &c.
^NDO.
blando, n. Villalpando. ando 5 Scc. Saca de Jets
Quando.
ne-fando. * c o n t r a b a n d o , a b l a n d o , & c , v . en A n d a ,
mando,
vando. F e r n a n d o , mtalas cado.amando , & c .
de quando en q u a n d o . habianda, &c.
ANDIA.
Olandia. Zeiania, Irlandia. Saca de l a
(canda.
Canda. ANDR. I s l a n d i a . fuente Ar.
Alexandro, A n a x i m a i i d r o . M e n a n d r o . Pe ran dr o.
Evandro. Leandro. M e n andr, rio. Pifandro,
Agefandro. ANDRIA* Terpandro.
Calandria, Salamandra. Andra. * Fiandria.
* ANEO.
Conteporaneo. M e d i t e r r n e o , coletaneo. pelicraneo,
fufragaueo. crneo. B a t a n e o , foterraneo.
NGA.
Manga, tanga, B e r langa, if pedanga.
bocamanga, remanga, Nubuaanga. mogiganga.
^NGE. morondanga,*
Alfange, Orange. * cange. meiange,
gange. ANGO. zanje } v.
Mango, remango. * arremango. Santon\ango,
tango. A K G R A , T ANGRE.
Sangra. defangra. fangre , v. defangre,

naranja, franja. aanja , n, y v. g r a n j a .


ANIA.
^mania. Lutania, Aquitania. Tranfilvana.
Mari-
44 A 3 u J . STLFA COMN
Maritania, Albania. Hircania. Ltuania.
Urania. Azania. Afcania. Catania.
Betania. Cammania. Colana. Lucania.
* Ardania Campania. Dardania. Caania.
AN10.
A f c a n i o , 2. Libanio. Afranio. * Mani.'
AA.
Sana. alimaa. Artimaa. ETpaa.
Nombres, m a a . ^ peaa. zizaa. Alemana.
campaa, efpadaa. lomintraa. Bretaa.
patraa, guadaa. mufaraa. Ocafia.
maraa, caa. eftraa. Saldana.
montaa. compaa. tamaa. Sufaa.
trafmontaa. iegaa. tacaa. ^ Serdaa,
cabana, laa. foterra. hazaa.
araa, baa. canana,
talaraa. acompaa. eftaa. entraas. *
f e r h o s . engaa.^ amana. reftraa. regaa.
emarana. apaa. abaa. arrebaa.
efenmaraa. entraa. empaa. efpadaa.
defengafta. defentrafa. defempaa, taa.
a r a a , y. eftraa. encaa. ^ plana, v.
daa. A O , en A B . tiritaa.*
Ao. r e g a o , n. calcao. caftao, color.
Saca de los d a o , n . hermitao. efcao. ^ trabefao.
v . en A a . engao , n. maLso.
ogao. perpiao.
d e f e n g a o , n . antao. redao, defengao, &<?
cao, eftao , n. eftrao. acompao, &c'
b a o , n. picao. amao, engao, &c.
pao. c a l a o , s. tacao. p l a o , Stc
ANQUE.
E n a n q u e , n. arranque. manqi*e. abarranque
elanque 9 v. arranque. reftranque, atanque.
ANSA.
Ganfa. canfa. defcanfa. amanfa.
mana. remana.
V a n fe. danfe. eftanfe. canfe,&c-
ANSO.
Ganfo. ^ reman fo,V'
r e m a n f o , n. canfo.
maulo. d e c a n f o , n. amanfo. decanfo v.
Ifl'
> CONSONANTES, A , n , U H5
ANTA.
fanta. dicanta. ^ A l m i r a n t a , 2, Se pueden
Infanta.
giganta. facroanta. defencanta. reprefentanta. f o r m a r de
canta, enmanta, arroganta. muchos
p l a n t a , n.
garganta.
planta , v. defenmanta. comedianta, fub/tant-~
encanta, adelanta, vos t y d -
llanta. abanta , v.
levanta, j e d i v o s en
manta. efpanta. amanta, v,
quebranta, Ante.
quanta. trafplanta. amamanta. ataranta. *
tanta. Atalanta.
ANTE,
Diamante. comediante. reprefentante. n o obante5 a d . S u b j l a n t i *
guante. mareante. piante n manan-elefante, vos.
volante. mercante. flamante. (te.baiante.
montante. tratante. * amante, Sede vacante.
inflante. pleyteante. ante. Gante.
femblante. ropane. bogbante.- Tonante.
levante, n. farfante. quadraae. Sacripante,
difcante. trujamante. mendigante, Siclphante. ^
delante. trinchante. andante, Alicante. *
dTonante, $. f o b r e enante. pedante, Athalante.
aflbnante. bramante, picante, Acamante
confonante, pefcante. mercadante. Vante.
enante. turbante. c a m b i a n t e , s. C a l c a n t e .
importante. gigante, adelante, Cleante.
arbotante. inte re flan te. guardinfante. Alcidamante,
pujavante. navegante, aduante. Garamante.
eftudiane. infante, m a t a n t e . Foiydamante.
farfante. caminante. bergante, Almirante.
* ANTES.
Abrantes. antes. diamantes. briianes^ & c . ^

Arrogante, importante. participante, redundante. Saea de ios


triunfante. baante. durante, ^ flamante. gmales.
conftante. relumbrante, principiante, fulminante.
inconftante. r a d i a n t e j r u t a n - t o c a n t e , dian- tenante.
perfeverante. r o z a g a n t e . (te.viandante. (te, p u j a n t e .
femejante. vigilante. malfonante, vacante.
^orante. circunilante. defemejane. refonante,
eieSaate. abundante.
diTonantej a d . m i l i t a n t e ,
Q3 cbf-
A,n,K>?. S t L V A COMUM
relevante. blaonaute. reynante. *
Saca ds los obllante.
inante. comandante. levante, 8cc.
verbos en rumbante.
Anta.
C a n t o , n. t a n t o , de juego. Rhmlamanto. Lepante.
difando. X a n t o , n. encanto, n, Vj
llanto.
quebranto, n Erimanto, cacanto.
e f p a n t o , n.
por tanto. Melantou en tanto.
manto,
Amaranto. C i e t phanto. epanto, y.
fanto.
Mikanto. Mantho. traplanto,&c.
t a n t o , ad.
Acanto. C h i'anto. levanto, &c.
quanto.
entretanto. ^ Taranto. avanto, &c. *
acrofanto.

enfeansa. bienandanza. cobranza.


Alabanza.
panza. * alianza.
bonanza. ^ ^o^r d^e^n ^a n^ z^a^. ^
pitanza. cartanza.
bienaventuran- femejanza.
perdonansa. firmansa,
c o n f i a n z a , (za. defcmsjanza
mifcol-inza* a venturanza,
efperanza. tardanza.
A-'Unza. con templanza,
defconfiaoza. crianza,
Verganza conchavanza.
pujanza. crianza.
C a b o de buena aprobanza.
privanza. danza.
venganza, holganza. efperanza. reprobanza
alcanza, comprobanza.
aTechanza. labranza.
alanza, pe t fe ver anza.
templanza. fianza.
l a n z a , v. mefclanxa.
delempanza. l i b r a n z a .
d a n z a , v. chanza,
lanza. probanza. remembranza
matanza. abalanza. afianza,
tranza,
mudanza. ufanza. ^^^ ^r o^ m
^ a^ n^z^a ^. ^ ^ ^ adevinanza.
balanza. a b a l a n z a , 8cc.
tranze. ^
JLanze ? n. percanze. Romanze.
abalan^ ^
a k a n z e , n. enromanze. danze.
^NZO.
d a n z o , &c'
Saca de los G a r v a n z o . Betanzos, a v a n z o , n. v
verbos en a b a l a n z o s n. v APA. a.
Anza. P a p a , n. Monomotapa. traslapa, folaPa'5s:_fl
antipapa. efeapa. agazapa. hobredec"
capa | n. tapa. c a p a , v.
m a p a , z u r r a p a , atapa. ^
chapa guapa
c h a p a , 2. deftapa. zapa ?
gualdrapa. defatapa.
m CONSONANTES, A>j)>q>rt ^47
ABE.
zipizape. eicaps , n. efcape, v. & c . * Saca de los
Zape- verbos en
trapo. Mefapo. folapo , 2. * Apa.
Sapo.
gazapo. * empapo 9 v. e f c a p o , & c . Saca de os
papo , tit a*
Friapo guapo. tapo, &c. verbos ew
fopapo.
API A , T APIO. Apa.
Tapia, ^ pcofapia. apio , p l a n t a . A g a p i o .
tapia , V. tapio , v . Ecuiapio.
Ac l A j T APTO.
* A p t a , capia. apto, mentecapto adapto, v,
mentecapa. * rapto , i . * i n a p t o . capto, v.
AQUE.
Achaque. achaque. ho raque. * Jaque.
baque. aplaque. ataque , v. y n efcaques.
badulaque. vaque. matraque. abarraque,
eftoraque. faque. fonfaque. t avaque.
zumaque. eftaque. defeftaque, a traxaque
traque. defataque. D r a q u e , z a q u e , n. *
'M . ,
Altar. lagar. unar, angular.
c a n t a r , n. pinar. triangular.
y^-. t
m a r , par, olivar. p a r t i c u l a r . feglar.
p e f a t , n. melonar. m i l i t a r , n p i e d r a befar*
miliar. palomar. popular. albaar,
azar. colmenar. imguiar. f amiliar.
manjar j u , bivar. v u l g a r j fm par. v erdemar.
rejalgar. pajar. circular. eonular.
azahar. pegujar. exempiar. fublunar.
lugar. valladar. f a m i l i a r , adj. A c h a r .
paladar. hogar. regular, A z a r , monte*
ajuar. refpaldar. irregular. Adar,
collar. ecolar. # calabanar. Addar,
exempar, $. vafar. manzanar, Abifar,
alamar. telar. cerezar, Achifadar. *
alapar. pulgar. membrillar, Agar.
pilar. llar. melocotonar, Thamar.
muladar, tesar. aduar* B athafar.
vagar. olar. almenar. A biatar.
Q4 Gaf-
248 ^ r, c. S T L V A 60 M V N
Saca de l a G a f p a r . Cedar. Gibjaitar. Calamar, Pece.
faene A r , Saimanazar. ARA. amar,&Ci
Ara. Ferrara. ampara. encara.
Tyara. Guaalajara. apara. envara.
vara.
c l a r a , s. a d . compara, defquijara.
i c a r a , s,
avara. defampara. a r a , v.
x a r a , piara, c a r a , ad. rara, difpara. * defazucara.
alquitara, a m a r a , n. declara, almenara, 2.
algazara. repara, prepara. preclara,
cara cara, aclara. azucara. epara, ^
cuchara. p a r a , 3. deicara, h o n r a r a , &c.
^ R E , T ARES.
Saca de l a P a r e s . stodepajares.^Aclare, & c . Cantares, &c.
fuente A r . apares. R i o de M a n z a honrare j & c . altares, &c.
Henares. aladares, (aares.repare, 8cc. honrares, &c.
ARO.
Saca de los A m p a r o , n. Claro, Pharo. preclaro,
nombres en d e f a m p a r o , n. r a r o , Alpharo. encaro,
A r , y ver* r e p a r o , n^ avaro, Haro. a c l a r o , &c.
t o s en A r a , aro , n. caro, ad. ^ Tezaro. alabaros, &c.
y d e l a f u e n - caro , a d v . amaro. * d e f c a r o , n.
te A r , ARCA.
Saca de los M o n a r c a , arca. embarca, m a r c a , v.
v e r b o s n Patriarca. a b a r c a , n. a b a r c a , v. ^ Tetrarca.
A r a t y de herelarca. fatanvarca. de fe m barca, Poefiarca.
l a f u e n t e parca , s. y a d . m a r c a , n. demarca, Gymnafiarca,
Jt-fi, barca. zarca. H ^ ^ ^encharca.
^ ^ ^ ^ ^ ^ Petrarca.
M i r a A r - comarca. Dinamarca.
ARCO. ARZE.
Arco. Anaxarco. zarco. encharco j o* ^
charco- Cycarco, ^ embarco. Alarcos.
raarco, n.. Clearco defembarco,n.v.parco , o.
barco. Dicearco. a b a r c o , a . v. avarco , &c.
Plutarco. ARCHA , T ARCHE.
E c a r c h a , n, m a r c h a , n. parche. m a rche.
e c a r c h a , v. * m a r c h a , v. efcarche.
ARDA.
Bombarda, efpingarda. retaguarda. v a r d a , n.
alabarda. g u a r d a , n. a i b a r d a , n. carda , n
maf-
baflarda. enalbarda. Abucarda.
arda, animal, aguarda. t a r d a , larda. Anarda.
farda, pece. g u a r d a , v. retarda. Befarda.
tarda, n. ad. a r d a ? verbos. * v a n g u a r d a . Coriaarda.
parda, acobarda. zalagarda. L o m b a c d a , 2. ^
gallarda. efcarda. c a r d a , v.
ARDE, Saca de los
Alarde. tarde , av. cobarde. aguarde, &c. verbos en
tarde, n. ARDO. arde , & c . Arda.
Cardo. gallardo. Ricardo. Longobardo. Saca de los
dardo. balasdo, Eduardo. Mandrisardo. verbos en
nardo. * lardo.. Medardo. Faxacdo. Arda.
peropardo. petardo. Gerardo. C i e n ardo.
Leopardo. bigardo. Sardo. Leonardo.
tardo. begardo., Lombardo. aguardo , & c .
pardo. t a r d o , s. B e r n a r d o , i* * ardo , & c .
ARDA.
Guardia. Retaguardia. Vanguardia. Sardia.
cuerpo de guar i i a . * ARGA.
Carga, n. larga, a m a r g a , v. embarga. a d a r g a , v.
a d a r g a , n. alarga , verbos, defcarga. Vargas.
fobrecarga, n.v, c a r g a . defencarga. * recarga.
amarga r n. encarga. deembarga. carilarga. ^
ARGO. ALIGUE.
Cargo. amargo. letargo. c a r g o , v. Saca de los
gargo. A r g o , nave. encargo , n. defembargGjn.v. verbos en
Jargo. $ defcargo , n. e m b a r g o , n.y v. A r g o s , 3 . * Arga.
ARIA. alargo , & c . Saca de los
Barbaria, plegaria. Vulgaria. diaria, verbos en
algaria. candelaria. Tartaria. indulg, Arga.
iutninaria. parias , A r i a s . Samara. plenara. *
iudicidria. Canaria. * C a r i a . contraria, &
ARIO.
breviario. fantuario. fagrario. faldulario. Saca de los
calendario. fudario. A , b, c, d a r l o , g a r i o , adjefivos
ro faci. feminario. corolario. aquario. en A r i o .
^cario. inventario. campanario. armario, Suhftanti-
iticenfario. cofa r i o . otiario. aniverfario. vos.
efcapulacio. falado. veftuario. fecretario.
vica-
A . r , STLVA COMVN
vicario. tercianario. * iedluari'. pfotonotario
teftamentario. quaranario. dietario,diario, penitenciario
lapiasio. fagifario. fumario. : P^uipotciacb
hervcfario. hebdomadario, formulario. datano. Matio'
boticario. o r d i n a r i o , s. erafalario. Hilario,
eftatuario. pronolicario. notario. Belifario.

Adjetivos. Contrario, temerario. faifa r i o l ufufruftuarlo.


necefario. adverfacio. fornicario, * pornicario.
tributario, cofario. imaginario. involuntario.
voluntario, folitario. judicario. Samario.
vario, ordinario. plenario. Canario, s. a i *
perdulario. extraordinario, ufurario.
ARLA.
Suca de la v a r i a , n. c h a r l a , n . y v. a m a r l a , llamarla.*
fuente A r * p a r l a , v. g a r l a , n. y v. * d e x a r l a . honrarla j &e,
ARMA.
Saca de l a A r m a s n. Parma. viarma. plaza de armafi
fuente A r . a r m a , v. defarma. * alarma. armas.
A R M E , r ARMO. /
Arme * adarme. amarme, &c, defarmo.
defarme. h o n r a r m e , & c . armo. Epicharmo
ARNA, T ARNE.
Sarna, defcarna. encarne.
encarna. Carne. defcarne.
ARPA , ARPE , T ARPO.
Harpa, * efcarpa,v. a d . zarpe , v, Policarpo.
zarpa. Harpe. harpo. e f c a r p o , v. ad.
carpa. efcarpe. ARQUE, c a r p o , s^rpo.
Abarque. defembarque. m a r q u e . em&tque.
embarque. ARRA. encharque.
Parra. b a r r a de m a r . A l p u j a r r a . acatarra.
barra , n, bizarra, Mudarra. m a r r a > v.
guitarra, jarra, a g a r r a , verbos. barra.
cigarra, alcaparra. defgarra. * chicharra.
cimitarra, garra. amarra. defasnarra.
zamarra, Navarra, embarra. penarra.
narra, Sarra. defembarra. f o c a r r a , '
anarra deembarra. emparda j
DE CONSONANTES. A:
ataharre,
.barre. ARUE. barre. agarre, 8cc.
Arre.
AMO. chicharro. Saca de los
Barro, - marro, bizacro.
ccatarro.
aa- Ja"0- cigarro, tabaco, v. en A n a ,
defgarro , n. galfarro, *Navarro.
embarro, encarto , n,
guijams, carro, rarro. agarro , n. v. Santomacarro.
farro. tavarro. amarro, n. v. m a r r o , v. &c. Saca de o
farro. barro , v. Scc. v . en Arrm
A M I A , T ARRIO.
Farfarria. a.
Sarria. Barrio. Sarrio.
Alcari-ia. A/tRr Sc Em . Arrio.
Araare , &c. matarfe 3 , &c.
&c. h-nirarfe
hans j &c. * faivarfe , &c. Saca de ^
ARTA. fasnts Air.
Dr^^_
Efparta.
aparta. * quarta , s.
harta ** *
Martha. defcarta. requarta , s.
harta, verbos. encarta, quarta , ad.
rtacarta. enfarta. defparta. comparta,
para.. reparta. cohacta , &c.
ARTE.
talabarte, Duarte. Bayarte, Saca de los
valuarte. * defcare, n. Durandarte.^ v. en A r t a ,
eftandarte, encarte, n. darte, &c. y de lo fuen*
ARTO.. harte, & c . te A r .
Parto, s. quarto>moaeda,quarto , ad. enfarto , 0.
i ^
quarto, s. P a r t o , v. reparto i & c * ,
harto , ad adv. reparto, n. aparto, & c . Saca de ef-
ARVA , ARBA. tos verbos
harva. adarva. b a r b a , v. en Arta*
A R V E , ARBE. ecarva.
* alavbe. Algarbe. efcarve.
moxarbe. adarve.
ARVO , ^ K B O .
Barbo, pece. ruibarvo. b a r v o , v. efcarvo.
gatvo, adarvo. ARZd.
Garza, s. enzarza. aguarza. defaguarza.
zarza, deenzarza. eparza , 2. Galarza.
garza, ad. * refarza. "^ Saca de ef-
ARZO, ARZE. tos verbos.
Zarzo. garzo. enzarzo. efparzo, v.
Mar-
15* J}f,c. SILVA COMN
Marzo. ^ecardazo,cinta. r e f a r z o , y. * aguarzo &
AS.
Saca de los V a s , por dems, adems. Jo as.
vt en A r z a . das. * z a s , las. Cayfs. Jonns.
es. v i n o hipocras. Gas. Satans.
atrs. fobres. Fierabrs, Barrabs
ms. tras. Bis. Brs.
detrs. triftrs. Ras. Nicols.
comps. dems. Jonats, Thoms.
acomps. A S A , ASS. amars, &^
Saca de las C a f a , n , c i r u e l a , pafa. palla, de fe afa.
tresfugntes. b r a f a . j u e g o de paTa a m a f i a . e n c a l a , y.
r a f a , n. efeafa. (paTaxompaTa. defencafa, v,
pafa j xi. rafa. envafa. engraTa^v.
m a a , n. y v, t r a f a . tafa , v. * carcasa,
nafa. lala. cafa , v. repafa.
grala. trafpafla. a f a , v. atrafa.
argamafa. arrafa. defafa, v. e f e a f a , o
abrafa.
ASSE.
Saca de los BaTe. claTe. amafle. trafpaffe, &c
v , en Ajfa, ASSO, ASO,
ydelafuen- C a f o , n. r a f o , feda. Pegado. Gareilaflb.
te A r . acafo. craTo. ParnaTo. * TaTo.
Saca de los Paffo > n . lalo. M . CraTo. ocafo, *
v m 4 f f a , vafo. efcaTo. Baffo. a b r a o , &c
t r a f p a f l b , n. rafo, ad. H e l i c a r n a f l b . a r r a f o , &c.
ASCA. ^ ^ ^
Borrafca, taraca rafea. tafea.
vafea. carraca. c a f c a , n. y y , defeafca.
hojarafea. m a f c a , v. atafca. enfrafea.
ASCO. frafca.
Afeo, frafeo. D a m a f c o , Ciud.flafco.
cafeo. p e a f e o , 2. Veiafco. t a f e o , v.
c a r r a feo. tafeo , n. B a i bafeo. r a f e o , v. *
d a m a c o , feda tarafeo. * chafco. m a f e o , &&

Saca de los A S C U A , T ASGA,


v . en Afea. A f c a . Pafcua. ATga. rafgajdefafga-
DB CONSONANTES. A,fJ3m
ASGO.
R a f g o , n. afgo, r a f g o , v. defafgo.
traigo. A S I A , T ASI, * peiafgo. *
Afia. Antonomafia. Athanaio. Parraio.
Cafia. ParonomaGa. Gervafio. ProtaiOo
Coiocafia. Aaalaa. Cafio. Anaafio.
ASLA , A S L E , T ASLO. Talado. Saca de tas
Oiraso. amarasla, dasfe. draslo. tres fueittes.
asa. hoararasa, & c . darasle f 8e:c. p e n f a r a s l o , 8cc.
ASMA.
Ama. phantafma. pafma. * caapafma. * Saca de las
ASME , T ASMO. tres fuentes.
Verafme , & c . o i r a f m e , & c . Eramo. pafmo , n.
atnaraftne, & c . * d a r a f m e j & c . m e t a p l a f m o . pafmo v. *
ASPA.
Cafpa. r a f p a , n. rafpa , v. afpa, ir*
a f p a , n. A S P E , T ASPO. enafpa.
Afpe. Hydafpe. * afpe , v . rafpe, & c .
Jafpe, Praxafpe. Canpafpe. * afpo , raTpo.
Ca'pe. AS2UE. Artraafpo.
Mafque. cafque. atafque. * defcafque.
rafque. tafque. enfrafque. atafque , v.
ASTA.
A f t a , 2. lafta. abaa. vana j ad.
c a f t a , s. a d . reparta. desbafta. b a a , adv^
P a f t a , s. v. engaita. defgafta. entraa,
bafla, ad. b a f t a , v. erabanafla. emplafta.
canafta. enafta. deembanala. embaa^
vaaafta. contrafta. * hafta. debaa,
gafta. ASTE. abucafta. * Saca de l a
Engafle , n. v. dar a l trafte. dexafte. amae., & c . fuente A r t
c o n t r a e , n . v. Cerafte dae. * honrate , & c . y de los v ,
rae. * defengafte, n. gafte , Scc. ganafte, & c . en A f t a .

Gafto , n. y v. b a i l o , n. 2. embafto,n. Agelafto. * Saca de los


pao. cao. debafto , n, Adrao. v . en A f t a .
fcfto, * repao , n . hafto , v. Acao.
ernplafto. abao , n. abao v. repao, &c.
vaQafto. trafto. embao.
agnocafto.
AS-
Jys,t. STLFA COMN
M4 A S T R A , T ASTRE.
P i l a l r a , o. alalra. Satre. caftre.
i madrartra. laura. defatre. arraftre,
caftra , v. * etnplaftra. iaftre. alaftre.
arraftra. ASTRO.
Padraftro. raftro arraftro * emplaftra.
alabaftio ? n. caftro , n. cauro t v, Barbaftro.
aco. fandaftro aiaftco. Caftro.
ATA.
Efcarlata, grata. m a t a , v. a t a , v.
piata. ingrata. arrebata, cata , v.
hoja de lata barata. dilata, * alpargata,
nata, mediata. desbarata, medianata.
fragata, immediata. deacata. efcata, n. y r.
pirata. moxigata. difparata. r a t a , porcin,
pata. B a t a , verbos, dislata, r a a , ratn.
garrapata, abata. trata, chata de nariz,
m a t a , n. combata. relata, infenfata.
lata. rebata. engata. empata, v.
catarata, maltrata. delata. a c a t a , v.
gata, remata. dehata. b r a v a t a , ti
zapata, rocata. acata, Leocta.
c a t a , n. quilata. apolata, A m a t a , s.
Saca de los B a i l a t a . reftrata abarata, gatas, adv,
mifmos. malata. refcata. ccoonnttrraattaa.. m a t a s , tc.
mulata. A T E , r ylTES. r a t a s , &c. #
C o m b a t e , n. cordellate. chocolate. efcaparate.
debate , n. difparate. gaznate. r e m a t e , v.^
m a t e , n. * embate, azafate. Monerrate.
refcate, n, rebate, calafate , n , Eufrates.
d i s l a t e , n. tate. alpargate. Grates.
r e m a t e , n. orate , n . penates. Mitridates.
granate, e m p a t e , n , y v. L e u c a t e . Nifates.
juilae. mate , v . tomate. Pclicrates.
ardate. azieate, magnate. a b a t e , &c
ATO,
Saca e los A p p a r a t o . c o n t r a t o , n. v. recato , n. v . deanato.
v. en A t a . ornato. priorato,
barato , adv. retrato , n. V.
cardenalato-
trato ^ n. y v . r e b a t o , n . v. hato. Arce-
m cansnAnres. a, $jt,x. t%$
Arcedansto reato, rnalato. mitridato, ant-
Canonicato* mandato, mulato.
plato. novato, * ilvato. Eroftrato. De perf"
zapato. valienato. acato, n. Mauregato. * as.
conato. B mogigato. defacato,n. y v. A t h o , s.
quando no me-grato. boato. Erato.
gato. (cato.ingrato Vrreynato. Torquato.
garavato. barato , ad. abarato , s. Arato. Saca de las
paro. inienfato,^ pafguato. Donato, v, en A t a ,
rato. mediato, celibato. Pato.
olfato. mmediato. chato. ato , 8tc,
A T R , A T R E , T TRO. cato , 8cc.
Moatra. catre. quarro. veinte y quatro.
Idolatra v. idolatre.* Veinte y quatro .treinta y qua-
* Cieopatra, Theatro. de Sevilla. (tro, & c . *
AVA. idolatro | t
Aljava. t r a v a , n. trava. delrava. M i r a Aba,
efclava. aimadrava. lava. deslava.
brava. Catatrava. clava, ^ Navas.
pava. o l a v a , s, y ad. enclava, rogava.
aldava. agsava, v.^ defclava. enfeava. * Saca de la
bava , n. y v. g r a v a , verbos, deprava. amava ? & c . fuente A r .
AlfE. M i r a Abe,
A v e , 2. nave. conclave, Lanxgrave. Saca de los
fuave, n. clave , n. y v. trave , n. v. * cave, n. y v. 2. v. en A v a .
grave , n, y y. architrave. xarave. f a v e , v. * Saca de los
llave, AVO. agrave , & c . v. en Ave,
Efdavo. clavo. oftavo. travo. * M i r a Abia*
bravo , s. y ad. pavo. * Guftavo. agravo, & c .
AVIA.
Gavia. agravia. Moravia. Avia.
lavia, n. * l a b i a , n. Moldavia. Olavia.
ia\ia , v. Batavia. Sibadavia. Fiavia.
AVO,
Agravo, n. * defagravio. agravio, v. Olavo.
ravio, n. v. * AX. en A X A ,
Carcax. borrax. arrax, balax. * M i r a Aja*
^auno. Deauao. Cauno. A l a u n o , monte.
ATA,
25<5 A ^ , 1 ^ S T L V A COMN
ATA.
M i r a Aycii Playa. a t a l a y a , n. Acaya.
raya,a..
4ffc. r a y a , pe". caya. Vizcaya
malaya.
faya. defeaya. M a v a j N i m p h a . d i b a y a , v.
ear r a y a . r a y a , v. Aglaya. arraya,^'
a y a , n. 2. atraya. * - g a y a , s. retraya , v.
v a y a , a d . y s. a t a l a y a , v. haya , rbol. contraya,v.
de m a y a . m a y a , v. a z a g a y a , a r m a , r e c a y a , v.
vaya , v. a y a , v. g a y a , ad. dearraya,v.*
enfaya. maya. en A T E .
ATO.
Saca de A y o . rayo , n. * g a y o , s. Mongayo.
Jtya, d e f m a y o , n fayo. gayo, ad. perfaguayo,*
papagayo, M a y o , n. r a y o , v. atalayo, &.
fosayo, Moncayo aglayo. enfayo, v.&c.
enfayo > n . vayo, payo. defmayo, v.&c.
AZ.
Saca de P a z . capaz. falaz* torcaz, paloim
los v . en blaz. rapaz > a d . montaraz, ineficaz.
Aya. ag- pertinaz. h a z , v. loquaz.
disfraz, fagaz. deshaz, c o l a z , paee.
portapaz. eficaz. rehaz, falaz.
antifaz. incapaz. fatisfaz. Acaz.
haz , n. pertinaz. * rapaz , s Ayaz.
cotaz. contumaz. caparraz. Azaz.
capataz tenaz. caz. A l c a t r a z , **
faz. audaz. afaz , a d . Abaz,
afaz. mordaz. alcartaz^ Almazaz.
taz t a z . voraz. Torcaz. Almohataz. *
AZA.
Mombres-, A m e n a z a , n* tenaza. lavaza, & fanguaza
galeaza, m a z a , n, baza. viaraza.
pinaza., hilaza. caza. B a z a , pu eblo^ Pi.
plaza. chaza. ^ picaraza. fcc.
a l m o h a z a , n.
M h a A z a * c a z a , n. aegaza. trapa*3, fu.
braza.
F i n g e tu c o r a z a . molaza.. torcaza eft.
efraza..
otros como m o r d a z a . picaza. ornaza.. efcarraza. * ^
ge*
/?oj raza. linaza. hogaza. naonata,
t r a z a , n calabaza* magaza, yerva. saliifla^bV
DE CONSONANTES. A , ^ c. n. 57
Abraza. amenaza}, v. c a z a , v.
atenaza. aplaza. * foiaza
embaa*3*
deipedUza* disfraza, engaza.
deleznbarasa.
enlaza. emplaza, desguaza, v.
rechaza. de e n l a z a . embaza. replaza
traza s v. a l m o h a z a , v. m a z a , v cafiasTiaza,
embaraza.
maeiraza
defembaraza. c^mplaze
naze.
amotaza. despaze. m a z e 9 enfaze*.
paze , jaze.
place. rehaze. daze , s,. traze , & c . ^
aplace. fatisfaze * engaze , n. abraze | & c ,
hace.
AZO , AgO, Saca dff
deshace.
pedazo, r i b a z o , vangalazo-. carabinazo, os verbos-
Abrazo 3 n. * collazo. picaronazo. ixerazo^ en z a , y
brazo.
hombrazo brivonaao, faetazo. de los n@t~
embarazo, n.
gigantazo. varazo , zurriagazo hres en A z P
defembsrazov
d e f g u a z o , n. zapatazo- pelotazo. en p l u r a l .
hazo, plazo.
latigazo. balazo fombrerazo. Finge tu
regazo
eitiarazo.. ramalazo, chinelazo, otros comO'
b r a z o , s.
efpaldarazo. flechazo, golpazo. e/tos.
cazo, n
eubrelazo.. manotazo, porrazo, Saca de los
efpinazo.
eaonazo, ehapinazo navaxazo. verbos em
lampazo.
puntiMazo,. garrotazo., aabardazo. *
m a z o , retazo.
piftoietazo^ palazo. zarpazo, &c.
picazor cedazo, veliacazo 9 &c
arcabuzazo^ martillazo
pan bazo.
moquetazo.. guantazo.. adelgazo , kc*
guardabrazo. AZCO,
* renazco. ^ pazco^ repazco
Nazco. A Z G Q ,. y A Z N O ^
maeftrazgo. deanasgo, durazno
Mayorazgo hartazgo. priorazgo* grazno
tallazgo. ^"papazgo..
archipceflazgo.
Pi. s , 2. a qu. paraqu.
fc. fobre eft. aunque, * guardap&M
fu. trafpi, c o n qu pitipi..
eft. aguapi, de qu. pi.
aah. en que en pe
porqu. entrepi
2 $% J E , 41. STLV COMN
cubrepi. Resph. Jofu.
re , incapi. Jofph. Jept. Bartholom.
af , adv. Eliotph. Cor. Penteco.'
d , prepolcion Herph. Gelbo. Parafcsv.
A , b , c. Jes.* Berfab. am, &c.
No. Aloe. amat, &c.
B , letra.
EA.
Saca de las C , l e t r a , & c .
brea. chimenea, volea,
tres f u e n - I d e a .
polea. clarea, xalea.
tes. alea.
tarea. efcamonea. bibarreha.
librea.
ralea. bacanea. albacea.
S u h j l a n t i - m a r e a ? n.
oblea. I poliantea,
vs. p e l e a , n. tea.
trinchea. carifea. * fambiea. (to .montea.
taracea. correa. dialteajunguea e a , adv, *
prefea. f e a , &c.
gragea. axedrea.
pecorea. enE,
lamprea. azotea.
Saca de
los adjec"" A m a t h e a . Judea. Pelopeya. Citerea.
iivos. Laoicea. Dodonea.
GaatheSe Galilea.
Idumea, Hieraclea. Anea 2.
Meea.
Wroprios, *Bea. Belnea.
Panthea. Micheas.
Napeas. A'thea.
Ligea. A l r e a , 2.
Balea, 2. B a r e a , 2.
Timocea. Guinea.
Batanea. Batea.
Pentelea. Caldea,
Hebrea. Balatea.
Cananea. Phliftea.
Urrea. Arapbea.
Dorothea. Pafithea.
Batanea.*
Sea. rodea. defea. apea.
Verbos.
emplea. boitea.
crea. pelea.
blanquea.
vea. faquea. grangea.
brazea.
lea. golpea. eftea.
bornea*
brea. guerrea. carea.
babea.
mea. coftea. marea.
orea. falfea.
afea. vocea.
ojea. gorgea.
aflea. fanea.
otea. zanqea'
arrea. alea.
platea.
florea. bravea. \ recrea.
bovea
palle a. lanzea. . hondea.
provea. faitea. poTea,

I
m CONSONANTES. Ea, Eo. ^59
hermofea. anadea. faborea.
gotea.
pavonea. carpintea. tantea,
humea.
mazea. colorea. cacarea. carretea.
mantea. centellea. halconea. laurea.
pjeytea. feorea. redondea, bermejea,
cosea. alborea. deletrea. vagea.
gatea. devanea. fobrefea. tornea.
jadea. bambalea. aguijonea. arcabuzea.
ladea, baftardea. enfeorea. efeopetea.
jnofquea. cabezea. capitanea. glopea.
patea. acarrea. efeuderea. churrupea.
felfea. iifongea. relampaguea. guerrea.
eea. regodea, calafatea. letrea.
vandea. titubea. abofetea. delenea 5 olea
defpea. polvorea. * afaetea. galantea.
lamprea. vaporea. raftea. brujulea.
blandea. ginetea. atrea. banquetea,
malea. culebrea. revea, prevea, fiaquea.
chorrea. aporca. quimerea, franquea,
coxquea. apedrea. elropea. efeafea.
glotonea. apalea. patea, bombardea. ^
manofea. cozea. zapatea,
bolatea, acozea. atenazea.
ahelea. clamorea^ EE. Saca de
acarea. m
maaea, EO. ios verbos.
De feo, n. floreo, n. o j e o , n. abigeo.
meneo , n. gorgeo , n , poleo. bureo.
tropheo. boleo , n. rremoleo, a. afleo, a, Suhftanti*
odeo , n. regodeo , n. valeo. feo. vos.
levanto , n. recreo , n. fpondeo. oreo.
corteo. pigmeo. * coreo, b o m b a r d e o j n.
arreo, n. de acarreo. troncheo, chapeo,
P^ffeo,n. manteo, afelepiadeo, tanteo.
empleo,n( a p e o , n. galanteo , n. coiifeo.
tTQeo. arreo , adv. caduceo, toreo. * Saca de
teo > pece. c a r e o , n. a n f e o , tela, afeo 5 & c . Jos verbos
Jubileo. guineo , s. camafeo. en E a .

A1PUeo. Anteo, Arieo. Atreo. Progrios*


Ra Al-
2^0 E, tj u3 d3y. SYLVA COMN
Alcioneo. Toladeo. ^ G e n e o . Pom-Prometeo
Amphefibeo Vertneo. E l i feo. (peo.Amanfo,
Ancheo. Vifeo. Aftreo. Atreo.
Briareo. Molineo. Peleo. Lieo.
Egeo, Ageo. Lyceo. Nereo.
Typheo. Zacheo, A r g e o , 2, Caphareo.
Eurifteo. Matheo. Epomeo. Eritreo,
H y meneo. Tadeo. Rheteo. Alceo.
M a r Egeo. Timoeo. A t h e n e o , 4. Anceo.
Idomeneo* Macabeo. Boreo. Tereo.
L?heo. Doroteo. Iloneo. Pirineo.
Mauoieo. Hieroteo. Alpheo. Ripheo.
Mufeo. Ireneo. Perfeo. Cyrineo,?.
Orpbeo. Timotheo. T e feo. Cretheo, .
ToiomeOe Amorreo, Proteo. Epyeo.
Machabeo. Lynceo. Zebedeo.*
Cleoneo.
F e o , reo , i Pherezeo. Mityieneo. Syrineo.
Letheo. Galileo. C r e t e o , a d j . Afcreo,
Pytagoreo. Pharifeo. (reo.Cyreneo Barceo.
Canaaeo. Hebreo. N a z a - Caucafeo. C e o , aj.
Jefubeo. * Hiblo. Cyclopeo. Cumeo.
Amorreo. Dideo. *
Amobeo. EUDd.
^ deuda, a-
D e u d a , s. lleuda , n, y v
adeuda. EUDO.
D e u d a , s. defadeudo. lleudo.
feudo. adeudo.
d e u d o , ad. E. grey.
Ley. Virrey, Montarrey.
Key. V i ib r rey, ^ E f c a n d e r b e y . care5-
carey .
laterrey. buey. Berlebey. ojo de bue^
ETNA. Virreyna,5'^
R e y n a , n. R e y n a , v. Peyna.
ETNO. ^interreyno.*
Saca de R e y n o R. reyno , v. peyno,
las fuentes ETS.
A r . E r . l r . Eaeys. ameys, &c'
* leeys. * veys, &c,
ETTA.
Deeyta. afeyta. enazeyta.
* defafcyg
D E CONSONANTES, "E.y ik c.
tTTt.
Deleyte.n, aceite. defeyte , v. * Zeyte. *
afeyte, n. enaceyte. afe te 9 v.
BTTO.
pjeyto, dceyto. afeyto. * enaceyto. *
EB.
Caleb. Horeb, ^ Neceb. Oreb, *
zeb. EBL.
niebla. puebla , v. aniebla,
tiniebla. d e i p u e b l a . p u e b l a , n.
EBLE.
Pueble, n. pueble , v. eadeble.
mueble. depuebe. anieble. indeleble.*
EBLO.
Pueblo, n. pueblo, v defpueblo,
EBIiA.
Culebra. cebra Gioebra celebra,
hebra, guebra, quiebra. requiebra,
quiebra, s. EBRE. * e n e b r a j V< S
Fiebre, pefebre. quiebre. celebre.
liebre, pebre. requiebre,
EBRO.
Hebro, rio. enebro , n. c e l e b r o , v. * celebro , n.
requiebro, n . q u i e b r o . requiebro , v . enebro > v. *
EC.
Abimeiee. Achimelec. Adoni-fedec. Efec.
Atnaec, chifamec. Abdemelec. Anamelec,
McichiCedec. Sorec. Sicelec.
Elmelec. Adoai-bezc. Adrasnec. ^Jeec,
* Sobec. ECd, Jofadec. *
Manteca, babieca. traftrueca. embeleca, v.
t u e c a , 2. chueca, feca , v. defembekca.
rueca. clueca, hvpoteca , v. monees, ad.
^ypotheca , n. hueca , s, ^ xaqueca. enhueca,
Peca , u. feca } a d . trueca , n. retrueca.
fcca, s. 2. derrueca, enrueca.
mueca.
pecca , v. hueca ^ adj. m a n t e c a , v.
trueca, albudeca. agueca , v. * M i r a Ez&}
deitiusca. EZA , ECE , E Z E . Eze*
R 3 ca
B y C . h / h t , S T L V A COMN
ECO.
Eco. Berruecos. clueco. Beco.
trueco, fueco. vademeco. ambsleco,n.
fueco. hueco, * traftrueco. batueco , a i *
Marruecos. feco. retrueco. derrueco, &c
Saca de ECHA. r
los verbos F l e c h a , n . e f t r e c h a , n. pelecha. pertrecha,
en E m . . 4efecha, n. ahecha , n. techa verbos, defpecha.
endecha. defecha, fafpecha. h e c h a~ 9, v.
' I

cofecha. derecha, acecha. ahecha, v.


bfpecha n . hecha , a d . aprovecha, * fecha,
Saca de m a n d e r e c h a , recheeha. cohecha, ercabecha, v*
los verbos m e c h a , fatisfecha. barvecha. brecha,
en E c h a . contrecha. flecha, v. defecha , v . elrecha.
contrahecha, p e c h a , v. defaprovecha.
ECH.
L e c h e , ti campeche. lebeche. ereche. *
fleche. ! a e c h e , n. e f c a b e c h e , v. aceche, &c.
* efcabeche, n. ECHO.
P e c h o , n. erecho , s. p e r t r e c h o , n. reprecho,
Saca de los provecho. antepecho. t e c h o , n. * trecho.
adjetivos, hecho , s. a d . ahecho , a d . de hecho , adv. trechos. ^
y verbos en d e f e c h o , s. aprovecho^adv. e l hecho. afrechos.
Echa. ct;uucv.-uu,
o h e c h o , n. n. pechos> adv. levecho. contrecho -
defpecho , n. b a r b e c h o , n. lecho , trecho, pelecho, '
EC^.
Necia. arreca. Lucrecia. Grecia,
Saca de e f recia , p r e c i a , menofprecia. Venecia.
aprecia. defprecia. Suecia. en ECIii'
tos verbos
en E c i a . ECO.
P r e c i o , n. verb. n e c i o . Panecio. Deco.
Saca de
d e f p r e c i o , n. recio , a d . Lucseco^ Hefueco.
los verbos
apreciojO.* .&
en E c i a . m e n o f p r e c i o , i i . recio , a d v . Vegeco.
ECT^. .>.
indirefta^
P e r f e d a , a d . a f e d a , v. feta , s.
imperfeda. refpeta. direda.
coleda. g
efe d n. * elefta. a f e f t a , W* ercaa,aJ-
reda. ECTO.
A f e d o , n. s. refpedo. defedo. efeac- te
DE CONSONJNTES. E . d / t . r
c o n i p e l o , s. arquitefto,
refpeio , v. infedo. d i a e f t o , n,
Preeto , s. eletcu
afsdo, a d . v . * apedlo. p r indirelo.
circunfpeao. ED. ditero* (ad.
Ufted. Z a r e d . m e r c e d , Cs*e4 Saca le la
V. merced. Naxared. pared, H^ed. fuente Er*
fu merced. Abed. fed. H e r c d . 2. ^
ved, v. Sared. Bared. vended , & c .
red. E V A .
Arboleda. almoneda, Queda , veda, enreda.
alameda. leda} ad. p u e d a , r u e d a , y. deshereda
guindaleda. a c e d a , n. remeda, empareda
avellaneda. gre' fuceda. hofpeda.
moneda. taen queda, h e r e d a . defenteda.
rueda, n* Cafteda. conceda a c e d a , v.
feda, Salceda. esceda, hieda.
vareda. Manzaneda* proceda, retroceda. Saca de las
humareda. Beda. i n t e r c e d a , * queda, n. v. f verbos en
polvareda. Maqueda. preceda. Eda*
E D E , y EjES,
Ganimedes. Palamedes. adrede. c e d e , v. *
Diomedes. Cleomedes, * ee, iu quede , &c
EDO.
Miedo, hiedo. pedo. Oviedo.
denuedo, ruedo , n . y v . deenredo, n . v. M o n d o e d o
eaeda , n. y v. eftoy quedo. ledo , a d . * Olmedo.
dedo. * reruedo, n^v. medo. A m e do. (&c,
riedo. quedo , n. Toledo. q u e d o , v. p u e d o ,
EDI A, Saca de o$
Cotnedia. Nicomedia. remedia , v. i n t e r m e d i a , v. verbvs en-
Cagedla. media , v. * m e d i a ^ n. aedia, v. Edia,
*ragicomedia. EDiO. aceda , v.
Medi, n. intermedio. tedio, recedio , v.
temedio,n. por m e d i o . medio , w epicedio, *
^tntnedio. EDRd.
hiedra. T i e r r a . F e d r a . Saavedra. arredra,
mcdr a > n. y y. de; m e d r a .
Pontevedra, empiedra,
V^U% * d e i m e d r s .
&4 Ce*
a ^4 E> &f9 h r. STLVA COMVN
* Mombriedo, arredro , n. * medro, &e<
Saca ds e[- Cedro.
tos verbos Pero. EFA, y BFE. en EUKE.
en Eda. Cenefa. fmalepha, n. Xefe. efe, letra.
befa , s. y ad. zanefa. mequetrefe.
EGA,
Vega, trafiega, n. pinariega, omega.
SuhjUnti* entrega, n. tega 5 medida, veraniaga, hanega.
ciega, n, alvanega, Gallega.
ijo> , y ad~ refriega.
fetfivos. bodega. andariega. borrega, Griega.
fiega , s. palaciega, fanega. Noruega.
brega. lega. pega, n, ^ llega, n.*
maoeliega. frioiega. talega.

Verhos. Ciega ? v. alega. trafiega, defpega.


ilega defprtega. reniega, defempe^.
niega, anega, delega, jaiuega.
navega, juega. pliega, eftrega.
Saca de riega. allega, pega, v. congrega,
tos verbos ruega. entrega, apega, refriega, v.
en Eja. bffiega, friega, empega. * agrega.
Saca de defafoffiega. fiega. defapega. deiagrcga.
los verbos EGO. en EGE.
en Uga. SoOTiego. lego, Cetego.
juego , n.
Saca de defafoffiego, n, efpego. defpego, Lamego.
los adjec- ruego, n. apego, Monego.
pliego, n,
tivos , y riego , n. Diego. ciego, n . ^
borrego,
verbos en luego. brego. * ciego, v. &
^ eftriego , n
Ega, * EGUE.
Pliegue , n. congregue,^1
pliegue, v. agregue,
EG10..
Colegio. r regio,
privilegio, n. v. factilego.
EGLA.
Regla , a, arregla. defregla. -x- regla, ?
EGRd.
Negra , n. alegra. * conuegra, n.confuegfa'V'
fuegra. EGRE.
Montalegre. alegre, v, alegre , f'^
* Alegre , n. conruegre' 0i,
fegte, EGRO, ^confueg^;:
Negro. fuegro, alegro.
B E NSONANTES* ^ g . j j . t6$
EGUA.
Yegua. legua. tregua. * atregua.
E J A 9 E X A.
Q u e x a , n. confeja. comadreja, bermeja, Suhjlan-
ovsja. r e f l e x a , s. corneja, aeja. vos , y a d -
pelleja. zagaleja , :c. lenteja annexa. jetivos.
ave] a, caaheja. madeja, pareja. Fiuge di-'
oreja, fobreceja, molleja. reflexa a d . minutivos
d e x a , n. arveja, r e j a , teja, psrptexa. en E j a , c o -
ceja. coneja. femeja.j s." ^ cerneja, % mo pafcuo-
vieja. leja, &c.
Aleja. femeja., de ib reja. trafteja. Verbos
queja. coteja. forceja. empareja.
aqueja. defpeja. teja ? v. * reteja.
acoafeja. bolqueja. erpeileja. vexa.
apareja. trebeja. deeja. gracexa.
deja. aeja , v. efaiaeja. madexa.
fe neja. annesa. desholleja. m anexa.
moteja. afemeja. proeja. p e l l e x a , v.
EGE , XE.'
Erege. aleje , & c . Saca de
Te ge, & c ,
qs verbos
EjO , XO. en E j a .
Efpejo. cangrejo. motejo.
peftorejo.
confejo. auimaiejo. feftejo.
tejo, animal.
aparejo. fobrejo. efpexo,
tejo,arbolj & c .
viejo. vencejo. azoguejo.
Mormolejo. Finge tu
dexo , n. rejo. cejo. *
rapazejo. otros d i m i -
realejo. pellejo. crrale]o , & c .
caUllejo. nutivos en
azulejo. falmorrejo. zagalejo , ce.
* rsflexo. E j o de n o m -
confejo. abadejo. Alejo.
lentexo. bres en a l ,
bofquejo. artejo. M a r bermejo.
maneio. el, U , y fa-
conejo, hollejo. gracejo. alejo, quejoj & c
lesos. EL. S. Aexos. ca de los
Doel. laurel. bate!. con e l . verbos en
brocatel. pincel. raiel. en e l . Eja,
oropel, papel. hil, vifel.
joyel. nivel. el , d e l . aranzel.
vergel. capitel. l. plantel. Subfianti-
clavel. baxd. m el. quartel. vos.
cay-
166 E, t> a, STLFA COMN
e s y r e i , ntrete-fardel. lintel,
chapitel
mirabel, (siao.cafcavel. fincel.
oximiel.
rabel. lebre!. corde!.
clvUel.
parte, a r a m b e l , tela. tone!,
doncel,
piel. b u r i e l , color, aguamiel, fiel, s.
broquel. mantel. * alcacel,
cancel.
ttcpel. mofcatel. alquicel,
pichel. *
burdel. cartel.

Adjetivos. Cruel, fiel i n f i e l , novel, aquel. donce.


Bedel. Ifrae. Gezabe. PimenteL
Coronel. Zorobabel. Rachel. Adiel,
DonceL Daniel. imael. Abdael.
'Brearlos, Argel. Jaci. Emanuel, AbieL
Teruel. Jezrahe, * Montiel, Abdiel.
Peafiel. Ezechiel. Urgel, Jehiel.
JLuzbel. Gabriel. Jeriel, Jehuel,
Ifabel. Raphael. Phaltiei. Uriel.
Abel. Miguel. Lael. Jeremiel,
Babel, Bel. Manuel. Samuel1, Phanuel.
Subfianti'
ELA. Jerameel. *
VQU Centinela. muela, efe arce l a . efea rpela,
v e l a , n. 4 . fequela, v i r u e l a , s, gabela.
envela. paralela, procela,
bermejaeia,
cautela. hijuela. vigela,
corregela.
candela, tutela. vitela , 2.
cavauela,
epuela. azuela, n, moqueruelSr
hazenduela,
piguela.. abuela. pimpiaela
ianzuela.
D e muge- efcuela, bifabuela. m o suela, l a be l a .
res. M a e r e ecuela-eazuela. ojuela. Miguela.
F i n g e tu c a r a v e l a , panoeia. vejuela, Raphaela^
r o j i m i - rcea* candela, p edrezuela, Gabriela,
nutivos, co- p a r e n t e l a , ciruela, t e juela, Manuela.
m a efiou fanguijuea uela. tinajueia, Emanueia. *
tela. n o v e l a , s tisei-usias, & *
covachuela,
majuela. * ioquela.

9*qm. Compoftela, Origuela. Redondeia. Tudela.


Ete-
DE CONSONANTES, E j , 4 y <? %

Eftela. Coumela, Philomela. * Cpela. *

Buea. cuela, m u e l a , v. paralela. Verhs*


confuela. defyela. pela. empapela,
defconfuela, acrodela, repela. tonea.
vela. abroquela. yela. aranse l a ,
defvela. corapela. huela. bea , v.
revela. nivela. fel. cela , sela.
anhela, fincea. hela. defaiantea.
afuela. enfardea. a z u e l a , v. expela,
duela. rebela. * encordela. aquartefa.
recela, fueia j v. encela. Saca de
apela. encarcela. csuiSia. los nom-~
ELE j y ELES, hres en E l ,
* Hueie. buele , & e . Apeles. manteles, y de los
fuele, revele, &c Cibeles, dofeles, & c , verbos en
ELO. Bla,
Buelo. psizuelo, majuelo, vejezueio,
Cieo, agelo, orzuelo. * velo,
conbeo. viaguelo, efcabelo. hanelo.
defconfuelo, anzuelo, aceruelo. efveio. "Finge t a
zelo. apelo. color de Celo. pelo. otros d i m i "
duelo, defafio. apofpeo. helo, rerorneio, nutivost c o -
uelo , d o l o r , arodopelo. iioradueos. abuelo. mo e/ios.
yelo. entrefuelo. morteruelo. caramelo, Saca de tos
njodelo. libelo. mozuelo, &c. paralelo, verbos en
capelo. herreruelo. navichuelo. iob rdelo^ E l , y de
recelo. ciruelo. manojuelo, gemelos. * las fuentes
fuelo. tinelo. reyezuelo, hnrelo , & c . A r , Er.
terciopelo. buuelo. riachuelo. a fue lo s kc.
repelo. ampelo. fachudo,

Belo. Mtelo, Padornuelo, P Mongibelo,


Marcelo. Carmelo. Sotelo. Beio.
Javelo, Gaveio, Brelo.

ELDA , y ELDE,
Celda. regelda, agradecelda,&c.fuede.
fuelda, n. y y . * reconocelda. R e b e l d e , regelde.
Suel-
*6B E> d, o. STLV COMN
ELUO.
S u e l d o , n. eneldo. vieldo. f u e l d o , y.
regeldo , n ELGA. regueH^y.
Saca de ef- M i e l g a , acel| a. c u e l g a , huelga, defcuelga
o verbos. ^ ELGUR,
ELGO.
H u e l g o , n. cuelgo. descuelgo. * huelgo, y. *
E L I A.
Aurelia. Cornelia. Geia. "* contumelia. *
ELLO.
Evangelio. Celio. Gelio. ^ Delio.
Vielio. Comeo. P c l i o , monte. A u r e l i o . *
ELLA.
Saca de l a C e n t e l l a . gamella. delia. degella.
fuente E r . erea. aquella, Marfella. "* sbella.
Saca de doncella* bella. h u e l l a , v, querella , V.
los verbos mella , rf. ella, m e l l a , v. defcuelia, v.
en E l l a . querella , 4 . en e l l a , ella^ e k e l a , v. vella , v. *
Saca de h u e l l a . por e l l a , refucila. vaielia , &c.
los a d j e c - p e l l a , ella. atropela. tenella, &c.
tivos , y guedeia. con e l l a .
verbos en de fuella.
ELLE,
Ella. M u e l l e , s. fuelle. ^ielle. huelle , Scc.
muelle, ad. zaragelle. melle. atrepelle, &c
ELLO.
Cabello. camello, aquello. degello.
cuello, reueilo. ^ * elello. defcuello. *
felio. ^ vello.
^^^^^^ de fu el lo. v e l l o , &c.
* ELMO.
Yelmo, Saelmo. Aaelaio. Guiilelmo. *
ELTA.
Saca de ef- S u e l t a , s.
Delta. rebuelta , a d . defembuelta.
tos adjec - r e b u e l t a , s. buelta, ad. reuelta. embuelta.
tivos. fueita , s. uelta , ad. abuelta. Celta.
* difueka. * en E L T O -
E L V A , ELBA.
Selva. bueiva. embufJ.va. difuelva. ^
Saca de ef m a d r e f e l v a . rebueiva. abuelva. G e l v e s , &?
tos verbos, r e i v a .
deembueiva. ^ refueiva.
en E L V E , y E l W
Da-
m CONSONANTES. 4 ms m
EMA.
zalema , n e m a , blasfema , a d . a p o s t e m a , v.
tema, n. dilema. blasfema , v. defema , v.
emblema, entimema. q u e m a , v* requema , v,
apoftema. epiphonema. tema , v. * problema
quema, n' extrema , a d . r e m a , v. lema.
fiema, fuprema. e x t r e m a , v. alusema. ^
yema. en E M .
E M O , y EMOS.
Kemo. blafphemo, ad. Remo, q u e m o , Scc. Saca de os
Bohemo, s. extremo 5 s. Ariilodemo, vemos. verbos en
Bohemo , a d . Poliphemo. ^ Memo.. leemos. * Erna,
extremo , a d . Pytodemo. Teieroo. * amemos , & c . Saca de las
fuprerao. Emo. ' temo , & c , teuemcts g & c . tres f u en-*
EMBRA. tes*
Hebra,fiebra,v. fiembra , n. defmembra. remiembra.
EMBKE.
Setiembre. Deciembre. fiembre. defmiembre,
Noviembre, EMBRO. remiembre.
Miembro. fiembro. demiembro. ^ remiembroJ
EM1A.
P r e m i a , n. Eufemia. p r e m i a , v. & Academia.
blasfemia. Bohemia. apremia.
EMiO.
Proemio , n. gremio,proemio.Bohemio5premlo,v,apremio,a.v
EMPLA , EMPLE , EMPLO.
Tpla, verbos.^ temple. t e m p l o , n. contemplo.
contempla, contemple, exemplo. deemplo,
deempla. deemple. * templo , v.
EN.
Bien. aven , alguien. farten.focarren. m a n t e n , deten,
tebien. quien. * acercan, folien , tren.
parabin. ninguien. conten. . reten , n. v.
fstnbien. almacn. contraven, terrapln.
deden. anden. entreten, r e c i e n , mofen.
^ayvea. palafrn, interven, Aaen.
proven. b u e n , cien, Hazn.
^ Q , eften. fen , h e r r n . rehn 3 e n . Jerufaln.
dea, a ten. llantn. preven } reven. Beln.
Efren,
E,m,n, S I L V A COMN
Efren. Rubn. Salen. Santaretj,
Moyfen Schen. Jan. A d e n , anjea.

lje&ivos* A z u c e n a , Camena. eftrena. novena, s.


antena.- colmena. melena, dozena, s.
arena, vailena. apenas, (cena.patena.
avena, airaena. c i r u e l a j demaf-quarentena.
cadena, carena. phomena. verbena.
pena, cena. y e r v a buena. * faena,
vena. verengena. alaaena. dozena. *

Froprios. SerenasS.Sirena.Polixena. Ravena, Mena.


Avicena. Cartagena. Viena. Micenas.
Amphe^ena. Lucena. Elena. Adueas.
Hiena. Sierramorena. Magdalena. Mecenas,

Encadena. refuena, e f t r e n a , v. defenfrena.


enfrena, truena. cercena. * almacena.
Verbos, c o n d e n a . atruena, b a r r e n a , v. almena.
enagena. ordena, enfena, ferena,
pena.v. d e f p e n a . c e n a , v. r e l l e n a , v,- terraplena.
refrena. defmelena. carmena, envenena,
fuena. defordena. defenfena. encadena.
llena , v. defencadena, margena.
Adjetivos, Amena, agena. rellena. Armena.
buena, morena. veyntena, Sarracena.
ferena. obfcena. Anioehena. ^carrilena)3^
l l e n a , ni terrena. Agarena. veyntidofe^*
ENE,
Tiene. foiene. fobreviene. perene, eneS'
atiene, mantiene, contiene. rehenes.
viene, abiene. contraviene. * Hippocreitf
aviene, retiene. entretiene. Pirene.
conviene, previene. ntreviene, Climene. *
detiene. proviene. fcene, encadenes j ^ '
Saca de ENO.
los verbos F r e n o . feno. menos. relleno , s.
en E n a . cieno. trueno, almenos, barreno.
heno. veneno. terrapleno. eeneno.
Ce-
D E CONSONANTES, E,. i
Ceeno, reno. S y r e n o . noveno. treceno,
Gaeno.] * trenos , s. deceno, catorceno,
Witeno. fereno , s. a d . onceno, quincenoj & c . ^ Saca de los
Syeno. terreno , s. a d . doceno. encadeno , & c . verbos , y
EN CHA. adverbios
Chrencha. cardencha. * encha. emiencha. en E n a ,

Prefencia, n . e x p e r i e n c i a . audiencia, inobediencia, Subjlanti"


auencia. providencia. reftdencia. regencia, vos.
clemencia. advertencia. afluencia, fubifleacia.
prudencia. inteligencia. opulencia. exiftencia.
spiencis. fui ciencia. indulgencia benevolencia,
evidencia. preiencia. tenencia (cia.carencia.
d i l i g e n c i a , n. niagnificencia fuper intenden-decencia,
negligencia. eloquenesa. pendencia s n. i n t e r c a d e n c i a ,
porencia. ablinencia. malquerencia, cadencia,
enainencla. coainencia. p e n i t e n c i a , n. c o n f i d e n c i a .
preminencia. congruencia. amencia. plenipotencia.
omnipotencia. carrefpondencia.correncia. confequencia.
reverencia, a , confequencia. efquinencia impotencia.
obediencia. effencia. . circunfeieciajn. Vuecencia.
excelencia. creencia. corpulencia. conferencia,
defceadencia. peliienca. indiferencia. apetencia.
concieacia. convalefeencia. m e n u d e n c i a . inapetencia,
ccncupifcencia. frequencia. i m p e r t i n e n c i a . acendencia,
nfoiencia. indecencia. pertinencia. imprudencia,
i m p o t e n c i a , n. i r r e v e r e n c i a . vehemencia. penitencia.
dolencia. violencia. refpoudenca. agencia , n. y v .
innocencia. reencia. bienquerencia, infuficiencia.
paciencia. impacencia,n.v.adoiefcencia. munificencia.
competencia. fenteacia. incontinencia, aderencia.
conveniencia. aencia. herencia. dependencia.
iferencia. inclemencia. influencia. independencia.
licencia , n. fciencia.. ^ malevoiencia.defconveniecia. Saca de ef-
en E N C 1 E . tos verbos.
Valencia, * Favencia. L a u r e n c i a , s. * r e v e r e n c i a , v.
falencia. Teceacia. entencia ,. v. diferencia , v.
Florencia. Vincentia. penitencia , v. i r r e v e r e n c i a . Propriosf
fUfencia. y verbos.
EN-
^~^ "Eyn.Cyd.g. STLVA COMN
iiNCiO.
Sencio , n. Laurencio. Prudencio. Afcencjio
Innoctncio. Mecencio. Auxencio. ilencio , &(.,
Magencio. Terencio. * ctencio. penitencio ] ^
Saca de los
verbos en H a c i e n d a , o f r e n d a , n. c u e n d a , n. tremenda,
Ilticc* conrieiida. vivienda. e m m i e n d a , h. elupeada.
rietsda. molienda. fabiendas. reverenda.
INombrsSm ene iniendaj n . m e r i e n d a , n.Calendas, * traftlsnda,
prenda j n, tienda , n. horrenda, prendas.
enda. v e n d a , n. duenda. carnetlolendas.
riendas, &c.
Saca e ef- Atienda. ofenda. H ^ ^ ^e m
^m ^ ienda. hienda,
tos mi/mas entienda, coraprehenda. remienda, merienda,
verbos* encienda.. dependa. dearrienda. ofrenda,
emprenda^ elienda. defeienda. revenda-.
tienda. prenda, 2, Gondecienda. devenda.
reprebena.. pretenda, arrienda, * penda.
contienta. upenda, espenda. dipenda,.
encomienda, dependa. venda. calenda,
aprenda. deprenda. defprenda. deipenda.
Saca de los aprehenda* ENDE. refrenda.*
verbos en Duende. allende. ^ dende. arriende, &='
E n da. aquende. END. fufpende, &c.
Saca de Remiendo. horrendo, reverendo, viendo, &c.*
tas fuentes atruendo, tremendo. * leyendo, yendo , &^
E r , i r , y. eftruendo,. ^upendo,, comiendo, entiendo, &c.
de los ver-
E N D i O. ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
bos en- E n -
Compendio, n.eftipendio, impendi. ^ vilipendio, n..
dih
difpendio, incendio, compendio , v. vilipendio, v-
E N D K A i ENDRE , y ENDRO.
Almendra. t reng2ndra. engendre. engendro.
acendra. liendre, * reengendre, reengendro.
engendra,. acendre,. Almendro, acendro.
1NG4,
Venga, mantenga. derrenga.
Verbos* prevenga^
avenga, tenga, provenga,
retenga,
detenga, oenga. menga.
entretenga.
atenga. ahlenga. arenga, v.
a r e n g a , n*
luefl-
DE CONSONANTES. E ^ n X s . ^71
uenga. * c o n r a v e n g a j V . d s a v e n g a , v. obtenga.
realenga.
ENGO. n E N G U E .
Abolengo, realengo, * tengo. vengo , 2. & c . Saca i e ef-
luengo. frayiengo. c a m a r l e n g o . * avengo , & c . tos verbos*
ENGUA. Saca d
Lengua. mengua , n. deslengua, * m e n g u a , v , los verbos
ENIA, en Enga*
Armenia. Denia. * n e n i a , ingenia,. v.
Iphigenia> vena. encenia,
EN/O.
Ingenio, Eugenio. * Andreno. quinquenio,
Genio. A r f e ni o. eonvenio. ingenio, v. ^
Enio. Partenio. trienioj bienio.
EA. en E n E . Saca d-
Brea, Gguea, halagea, pedigea. los verbos
grea, acea. pequea, * contrafea. en Ea*
pea, alhea. isiefia, zermea.
fea, a, eftamea, rifuea. coatrafea.
refea, barrea. aguilea, errafquea,
duea, 2 , Cerdea,. Gencea, triguea. *

Depea^ empea, defgrea. * refea , v. VerMu


defdea, efempea, defenfea, difea.
en fea., domea, erdca. empr>refia.
fuea. erabrea. erdomea,
EO.
Ceo, cermeo, d i fe no. sahareno,
ueo, contrafeoi,- varreo. aguileno..
feo. ^ "*" l e o , vele 30, defdco , n , rilueo.
^ueo , n. cigeo, defgreo , n.. h a l a g e o , & c , Saca cte
^npeo , n, eneo, n , deempeo f d. defpeo , & c , los A d j e -
ENSA* Ertremeo. ^ tivos ,
Ofenfa. ex tena. encienfa. inofenfa, verbos era
^feofa. immenfa. emprenfa. prenfa,. Ea*
P r e ^ a , n. intenfa.. ret cwoumi ppceinufaa,, v.
v. denfa
a e n i a ,, vv ,
fufpenfa, ** difpenfa
J-"r ' j n. ena,v,
V'Peaa. condsnf
d i i p e n f a , v.
4eaa. depenfa. repienfa.
pienfa.
cccndenfa,
cndenfa.
S ENU
* , n, i, s, S T L F A COMN
?74 EN5E.
Ortenfe. abulenfe. Salmatlcenfe. alcufe,*
Saca de los A t h e n i e n f e . Carthaginenfc. Compluteafe. dirpenfe , &c.
verbos en Thefalonicenfe , * O l i e n l e . forene. condenfe, &Cl
Enfa. ENSO.
E a c i e n f o , n. * afcenfo. immenfo. dlfpenfo , &c.
eno, p i e n f o , n. i n t c n f o . extenfo , &c. * dpenfo, v. fe
ENTA.
A f r e n t a , n. eflenta , a d . fofiolenta. pacienta.
c u e n t a , c. contenta , a d . t reinta , ad. impacienta,
tormenta. avarienta. quarenta. refplaadecienta,
r e n t a , n. fedienta. cinquenta, maldicienta.
Suhfianti- v e n t a . v i o l e n t a , a d . fefenta. inobedienra.
v o s , y A d - emprenta, defcontenta,ad. fetenta. infoleuta.
j e i v os, reventa. intenta , ad. ochenta. a r dienta.
t i e n t a , s, a t e n t a , lenta. n o v e n t a . trafpateoita.
recuenta , n. fangrienta. cenicienta. defcuenta.
j u m e n t a , n. parienta, grafcienta. pimienta.
herramienta. fanguinolenta. defateata, ad.
calenturienta.
prenta, * prefidenta. paramenta*
turbulenta.
carmenta, penitenta. macilenta,
opulenta.
hambrienta. corpulenta. firvienta. obedienta, Kc-

juramenta,
A f r e n t a , v. aaenta. alimenta.
facrarnenta.
Saca de a l - a t o r m e n t a , reprefenta, atienta.
pabiment'
jtmo A d " a u m e n t a . apofenta. amedrenta.
impacienta.
j e f f i v o s , en a c r e c i e n t a . apacienta. cimienta.
rebienta. olenta.
Ente. contenta. cuenta.
defatienta. delalienta.
defcontenta. commenta.
effenta, K
lamenta. experimenta. deftienta.
enfangrienta. paramenta. farmenta'
ecarmienta.
caUeata,neutrO'
Verbos. Tienta. inventa. ecalienta.
atenta,
mienta. intenta. defmienta.
confrenta.
fuftenta. calienta,adivo. amollenta.
violenta,^
frequenta. recuenta. tienta.
diffienta*
affienta. r e n t a , v. retienta.
conGenta. delcuenta. recienta. acu enta.eit3'
* regenta* enipan
aenta. argumenta.
prefenta.
T>E CONSONANTES. E . n . t . 175
E N FE.
Fuente, eferivente. d e t e n t e , tente. expendiente,
creciente, s. asente. de repente. c o n f i d e n t e , s,
coriente , s. penitente. mcontinente. repente,
puente. pariente. enfrente , a d v . ente.
gente. iniente. mayormente. Lugartiniente,
ferpiente. c o m b a t i e n t e . * confuiente. C i e m e n t e j s. ad=.
diente. fu viente. antecedente. Leyente. *
frente. preente , s. eonfequente. Prefidente.
corriente. creyente. ccnvaleciente. B e n a v e n t e ,
accidente batiente. aderente^veinte .Simoente.
oriente. efpiiente. odolefeieote. Vicente.
poniente. patente. vente, v.dente,v . O r o p i m e n t e ,
limiente. remanente. prevente, v. afrente -s & c .
tridente. mondadente,s. aguardiente, fasidamentejStc.
mente. juntamente. occidente , & c . dotarnente, & c .
inconveniente, igualmente. ambiente, *malamete,&c.
oyente. divinamentej&c.regente.

Prefente, eonfequente. Adjetivos


diferente, impotente.
aufente. continente, inobediente. * penitente.
ardiente ablinente. inteligente. inconveniente.
ferviente. conveniente, figuiene. eficiente.
excelente. defceadiente. configuiente. corriente,
eminente. doliente, indiferente. afcendiente.
*efplandeciente ncemente inobediente. reluciente.
incontinente. eloquente. viviente. imprudente,
evidente.. frequente. caliente. inuficiente.
prudente. infolente. impertinente, inconveniente
omnipotente.. impaciente, maldiciente. creciente.
valiente. obediente, pendiente. defobediente.
vehemente patente , a d . precedente, benevolente.
Relente. uciente. reldente. malevolente.
Cocate. potente, perteneciente. dependiente.
paciente. preheminente. fapiente. independiente
^'^geute. reciente, competente. permanente.
e-ente. cranfparentc. fobrefaiiente. fubfequente.
adecente. urgente. antecedente. a p a r e n t e , ad.

EN-
i7^ Mi n31. S T L V A COMN
ENTO,
Pone/e tres A l i e n t o , n . facramento. fundameato.
apartamiento.
ordenes de affieno. tormento, juramento. acompaatnito,
confonantes c i m i e n t o . talento. movimiento. aconeciraeato
en E n t o , coatento. falvamiento.
portento. radecimiento.
para mas delcontento.
d t j t i n g u i r contentamiento lamento. acatamiento, eaprovecha-l
l o s m a s g r a intento. .atrevimiento. fufrimiento, (mieato.
v e s , y ufa m o m e n t o . aprovechamieto.vencifniento. acometimiento.
dos de los tiento. confenrimiento. recogimiento, concentimiento.
que no lo v m t ^ c o n o c i m i e n t o , e f c a r m i e n t o , n. comedimiento,
f o n t a n t o , detrimeRto. defconocimi"o.encantamiento, encarecimiento.
L o s prime- penfamiento.
entendimiento, a b a t i m i e n t o . impedimento,
ros fon me featf^ttti
jares que los fuftento. e f c a r m i e n t o , aborrecimiento.merecimiento,
fegundos : y o r n a m e n t o . defabrimienro. acrecentamien- reconocmienro.
ios j e g u n - - fingimiento. acaecimieto.(to.remorditftkno.
dos . q u e los A c c e n t o . embaucamieno.anepetimiento. * concento.*
terceros. atient0.
ungento, feguimiento, defvanecimito.
regimiento. temperamento. emolumento.
argumento, ayuntamiento. miramiento. elabiecimiento.
affieno, alojamiento. encogimiento. eatreteaimiento.
c u e n t o , 2. acogimiento. alimento. levantamiento.
m a n d a m i e n t o . c u m p l i m i e n t o . acertamiento. razonamiento.
nacimiento. crecimiento. alexamiento. * augmento.
o f r e c i m i e n t o , e m b a i m i e n t o . a p a r t a m i e n t o . fomente.
rendimiento elemento. arrebatamiento .pavimiento.
monumento* e n t e n d i m i e n t o , apercibimiento, .eompiemento.
teamento. mlruraento. detenimiento. cuento de cueto.
tocamiento. romprnuento, c o r r e g i m i e n t o , repa cimienro.

Apofento, nutrimento. enterramiento, recibimiento.


balimeno. nocumento. a r r e n d a m i e n t o , traimiento.
ca a m i e n t o , m e d i c a m e n t o , defcendimiento.requento.^
caimiento, pedimieato. dexamiento. facunimien^ -
comento. paramento. escremento. tabameuto.
Convento. pimiento. libramento. corrimiento.
decuento. Sargento. moderamiento. defaiento.
jumento. farmiento. perdimiento, l^manuen^
rnantenimientcdocurnerito. r e q u i r i m i e n t o . corromp ^
B E CONSONANTES. E . u . t . r , ^ 177
cfcociniento. derramamintcucmbramieato. razonamiento.
torcirnieato. experiraeno. quebramieuto. quebantam^to.
apreruraraiento.de!"aTaigamieto.reparainiento. hambriento, & c ,
pacentaiBieato.deiefrenamito.^ T r e n t o . affento , & c .
A|CUb;imiento.embacamieato.adelanrattJento .afrento, & c .
j^fallecmieto.enmaderaroieto.ardtriieato. atormento, &c. Saca de los
flaecaecimicnto ENTRA. . adjeV6s,y
reconcentra. reencuentra. defacentra. verbos en
Entra.
* amedrenta, acentra. Entra,
encuentra.
ENTRE.
Vientre. entre. encuentre. entre 9 v.
ENTKO.
Centro. e n c u e n t r o , n . v. r e c o n c e n t r o , adentro.
dentro , entro, reencuentro, n. f araedentro. r e e n c u e a t r o , v . *
ENZA. .
Saca de
Trenza. vergenza. defverguenxa. d e r v e r g u e n z a , y .
comienza. los verbos
venxa,Ptoveaza.convenaa , & c . avergenza.
Siguenza, C i u d . en E n z a .
ENCE 9 y ENZO.
Vence. convence , & c . L i e n z o . comienza,&c. *
Saca de los
EPA.
Cepa. trepa. defcepa. verbos en
quepa,
fepa. dicrepa. Ej)a,
eflepa. * EPE. * increpa. *
Jofepe. d i crep,
Julepe. EPO. defcepe, &c. *
quepo dcrepo,
Cepo. * trepo. *
EPTA , y EPTO.
Accepta , n. inepta. * concepto. inepto,
accepta , v. EQUE. aceepto. *
T r u e q u e , n. v. fe que. de fe que. retrueque.
atrueque. hypoteque. * X e q u e , o f i c i a l, deiembeleque.
derrueque. deftrueque. zarambeque, agueque.
Peaue. tralrueque. embeleque.
EQUiA.
Ace quia. exequia. obfequia , n. obfequia ? v .
EJ^.
^oficler. querer. faber. muger.
Placer. botiller.
^ ^ parecer. mercader,
P ^ e r j fer , n. deber. bachiller. Canchiller.
S3 me'
B,r. S T I F A COMVN
menefter. * Sumiller, Paher. Lucifer,
S a m de l a a y e r . Alger. Canciller. Abner.
qualquier. V icecanciller. Afer.
fuente E r . ante ye r.
Abiecer.
alfiler, afuer. Aacer.
alquiler, taller. Ahiecer. Eer.
b i e n querer, MiTer, Htber. * vender, &^
m a l querer. Veguer. Snter. comer, &c.
Subjlanti- ERA.
vos* Carrera. delantera, barrera, vandolera.
ceguera. almizclera, capa aguadera membnilera.
calavera. cabellera, coser, melonera.
cantera. cabecera, cadera, melocotonera.
cera. cuera, calera, calabacera.
fuera, frontalera, cevadera. duraznera.
manera. gorguera, caldera, aceyttta.
talanquera, de veras, contera, tabaquera.
e r a , c i m e r a ) s. chriftnera. caponera, pimetitera.
primavera. hoguera, devanadera, tr i acheta.
h i g u e r a . efpetera. trafera.
ribera*
ladera, civera, gurupera, venera,
esfera. f o r d e r a , hilera, ambareta,
fiera r s. miera, juntera, azucarera.
frontera. mimbrera, leonera, templadera.
galera. pera, m ollera, cuchillera.
Judadera. pefquera, m ancera, jazminera.
faetera. m o ntera, alcachofera.
gotera.
iumbrera, fan grade ra. papera, andadera.
vidriera. tronera, podadera, pedorrera.
txera. folera. embuftera.
madriguera.
chimera. ratonera, falvadera. afuera,
ternera. falmuera. fera. albohera.
fementera, eftera. teftera. M e g e r a ,
vandera, dentera. vinagera. Hera.
* albufera, abrazadera.
litera. red b a r r a d e r a .
hacera, cordellera. friolera.
madera,
borrachera, fruftera.
efcalera. petrera. fombrerera-
adormidera. aguazadera. fuslera. charnera.
Adjetfivos. carnicer^^
Severa. auftera. fiera, a d .
DB CONSONANTES. E, y. zjg
jufticera. duradera. nao z o r r e r a . trafera. Adjetivos
afiimera. perecedera. venidera. palabrera,
eQrangera. altanera. artera. vividera,
foraftera. parlera. hacedera. delantera,
groffera. vocinglera. tercera. novelera,
fmcera. fruslera. muger cafadera-psTadera.
ratera. pregonera, caera. quaquiera.
placentera. grangera. cavailera. particionera,
ligera. medianera. cabera. * velera > 2 .
primera. pechera. cimera. fuslera.
poftrera. quienquiera. comedera. contera. *
verdadera. p o n rime r a . frontera.

Labrandera, frutera. ^ efpigadera. Vera,


hilandera. partera. bachillera. Palomera. Saca de tos
lavandera. cananera. Vallera. Antsquera. nombres en
guindera. nuera. Panthera. Baviera. E r o , que
panadera. verdadera. Stera. C h i m e r a , 2, fignifican
cantonera* vercera. Talayera, tendera. oficio.
ramera. mandadera. Ver bou

Acelera. venera. inquiera, remunera


conidera, vitupera. prefiera, reitera.
apodera. adquiera. refiera. tempera,
altera, efpera. muera. requiera. entera.
defefpera. quiera. encera. agujera.
cimera. confitera* acera. eera.
exagera. difiera. enacera. deviera, Saca de
modera. digiera. confedera,, * chimera. las fuentes
perfevera, zahiera. exapera, aligera. Er. ir.
profpera. engiera. impera. atrinchera. Saca de
lefrigera. hiera. numera. defefteta, "^ los verbos
revetvera. infiera. adultera. venciera , & c . en E r a , y
nombres en
E R E , y ERES, Er.
* Refiere. Ceres. Mieres, dieres.
venere, Seres. eres. veneres,
fcuere. * Pieres. fueres, afiieres , & C . *
^iere , &c. * Peres. vieres. aceleres, & c ,
S4 na
%15o E3r. S r t V COMN
ERO.
Suhflmti- Agero. fuero. can-ionero. pero.
vos, acaro. cuero f u m i d e r o i c a n d e l e r o . tira braguero,
dicero. brafero. clero. pandero.
lucero. carnero. faleic. cuchiQ tnati.
minero. c u e r o , odre. fombrero. (gorreto.
granero, aero. tapadero. ^ Egceros.
rafero. coladero. reboicadero. ATuero.
fandero. Enero. prendedero. Lutero.
ceidvero, Ernisfero. letrero. I b e r o , prop.
efpeadero. Hebrero. adero. frutero,
refvaiaeco. hormiguero. agujero. umero.
deslidero. madero. hornero. venero, s.
defaguadeco. otero. atizadero. Venero, prop,
refpiradero. refelero. bavadero. efmero.
lrguero. rimero. caldero. plantero.
ecrero. tablero. cillero. gallinero j V
Saca de e m p e r o . tintero. garguero. encieneero.
los a d j e i - a t o l l a d e r o . fuero. derrumbadero, abrevadero,
vos uerbos aPero r o m e r o , mata, llavero, azaragueto.
en E r a . efquero. cavallo overo, mortero.

Aventurero. macero. banquero, cartero.


alabardero. logrero. ufurero. cochero.
Subftantt- a r c h e r o . ibero. renovero. calcetero.
vos de ofi a r t i l l e r o . latonero. racionero. cerero.
mofquetero. lancero. theforero. alfaharero.
dos.
efpadero.
D e ejlost a r c a b u c e r o . marinero. jornalero.
montero. efpeciero.
no f a l e n flechero. confitero.
eftranero.
otros a c a - piquero. obrero. alcavalero.
frenero.
b a d o s e n cavaero. mazonero. alfolinero.
guadaoiaciler0'
E r a , f i n o efcudero. platero. atabalero.
prionero. alhonguidero. jubetero.
de los que c a p e r o .
barbero. hoero.
eftn en el ganadero. pertiguero.
puntero. bonetero. peliegsro.
o r d e n f u - joyero. portafguero-
guente. jardinero. remero. cantero. .
portagero.
ingeniero. barquero. carpintero.
refitolero.
armero. trapero. zapatero.
reloxero. vandolero. vandolero.
m CONSONANTES, E, r, o, d. aii
aceytero. tonelero. recuerero.
tornero. abacero. pregonero. fillero.
tapicero. batanero. campanero, fombrerero.
ballenero. botero. cedacero, falinero.
vaquero. boyero. chapinero. turronero.
viadero. bodeguero. gallinero. melcochero.
videro. carratero. herrero. confitero.
violero. carbonero. hollero. gayero.
tinterero. cabrero. molinero. tamboritero.
cafncsro. calderero. mulatero. * asadonero.
arriero. cabaftrero. porquero. trafero.
albardero. ceftero. pocero. tamborilero,
acemilero. cubero. perrero. cuchillero.

Compaero. agorero, hornero. albcguero. Eflas con-


confejero. c a m a r e r o , 2. f r u t e r o , ligero. fonantes f s
cordero. menfagero. lavandero. tercero. pueden b o l "
venturero. brafero. mefonero. fiero. ver en E r a ,
guerrero. cafamenero. bodegonero. finceco.
limofnero. romero. panadero. primero. *
medianero. fanterero, tavernero. potrero.
majadero, 2. femanero. ventero. . evero.
hechicero, ronero. retalero. aulero , & c .
roncero. cocinero. * embuftero. accelero , & c . Saca de los
gero. buhonero. maulero. conldero , & c . Adjefivos ,
fo Itero. EKQA , W & A > E W g , y E R B O . y verbos en
Cerca , n. puerca, ad. terca. acerca, Era.
cerca , a d v . alberca, merca. alterca, Mira Er-
puerca 5 s. huerca, cerca , v. decerca , v, v a , Etve t y
* ERCE. Ervo.
Alberce. fuerce. esfuerce. refuerce , & c . Saca de
ERCO. losverbos en
Cerco 5 n. puerco , s. encerco , adv, terco , v. * Erza.
erco. puerco i ad * c e r c o , v. merco , &c. Saca de
ERCO. losverbos en
Tercio, Propercio. Lupercio. * tercio , v. Erca.
c o m e r c i o , n. ERDA. c o m e r c i o , v. *
Cerda, izquierda, acuerda. coucueda.
c u e r d a , s. lerda. acuerda. remuerda.
dif-
28z & r,g, i, m. STLV COMN
Saca de difcuerda. pierda. deieucuerda. * cuerda ad
los verbos muerda. encuerda. E R D E . trafcuerda. m i e r d a , * '
m Brda. Verde, * ganapierde. piTaverde, s. pierde.
Vaiverde. falfaverde. recuerde. muerde.*
A c u e r d o , n. y v. defacuerdo , n. * i e f a c u e r d o , v . recuerdo, &(.
EKGA , y ERGUE.
V e r g a , n. * enxerga , a d . aiverga , n. alvergue, y.
xerga , $. P i f v e r g a , r i o . Sergue , r i o . verguejv.*
v e r g a , v. panduerga. a l v e r g u e , n.
ERIA.
Miera. arteria. feria , a d . ^ f e r i a , s,
laceria. phUaderia. difeneria. Celtiberia,
materia. feria , n. y v. Iberia. Efperia,
ERIO.
Imperio. emifpherio. zahumerio. Iberio.
captiverio, myerio. cementerio. Efperio. *
cauterio. minilerio. premicerio. Valerio.
vituperio. monaerio. baptifterio. Tiberio.
refrigerio, nagiterio, * i m p r o p e r i o . Sylverio.
pfalterio. adulterio. : Celtiberio Laberio.
ERLd, Eleuterio.
Perla. merla. * perdera. v e r l a , &c.
Saca de E R L E , y ERLO,
ios verbos Vencerle. perderle. ERM. v e r l o , creerlo,
m Er. E n f e r m a , n. d u e r m a . m e r m a , v. e n f e r m a , v
y e r m a , n. y v. a d u e r m a . merma , n, Lerma.
ERME,
Enferme. duerme, aduerme. y e r m e , 8ic.
t e r m e s , vanos. ERM.Q,
E n f e r m o , n . y v. m u e r m o , n. v. y e r m o , n. v. dueimo &c*
ERNA,
Saca de Cilerna, s eterna, ad. cierna. * interna.
os verbos caverna, tierna. enquaderna. esterna,
m Erna. linterna, moderna. invierna. atapierna.
fraterna. fempiterna. deenquaderna. a l t e r n a , v.
calaverna. materna. defgovierna. terna ? n.
pierna. e n c i e r n a , v. depierna. moderna,'
taverna. govierna. infierna. feinptorflj*
Lerna,
m CONSONANTES. B . v . n ^ ^ r J . t . %%i
ERNES. Saca de
Viernes. Olofernes. * invierne. cierne 5 & c . los verbos
ERNO. g o v i e r n e , 8cc. en E r n a ,
G o v i e r n o , n. cuerno. terno^ Falerno. Saca de
iafierno. q u a d e r n o . perno, eterno , & c . los ajec"-
invierno. yerno. Salerno, goviernojV. & c . tivos , y
ERPE , y ERPO. verbos en
Sierpe. Euterpe. cuerpo. ferpo. * Erna,
ERQUE.
Merque. cerque. alterque. ^Aburquerque.
acerque. defcerque. averque.
ERRA.
Guerra. Inglaterra. yerra. hierra.
tierra. S a l v a t i e r r a . entierra. defentierra.
fierra. c i e r r a , v. e ncierra. defecierra.
becerra. aierra. atierra. deshierra.
perra. deierra. , affierra. fotierra.
ERRE , y ERRES,
C a b o de inibus cierre , & c . Fierres. Verres.
(terrae. ERRO. * cencerro,
Delierro. hierro. verro. puerro. Sca de
entierro. cerro , m o n t e , encierro , n. v . * tefta de ferro, los verbos
becerro. cerro , e Uno. v e r r o , 2 . cierro, &c. en E r r a .
yerro. ERS^.
perla, perverfa. a v e r f a , divesa. terfa. c o n v e r f a , v.
ERSO.
Verfo. converfo , n. v. reverfo. terfo.
perverfo, & c . Saca de
univerfo. ERTA. los adjec
Puerta. abierta. tuerta, pervierta.
liberta, tivos en
huerta. encubierta. e n g e r a , n.
oferta. encubierta, experta , n. vierta, Erfa.
reyerta. cubierta, ad. acierta, divierta,
cubierta , s. alerta. convierta, e n g e r t a , v.
epuerta. defpiertajD. advierta, * antepuerta,
Obras muertas, m u e r t a . concierta, batipuerta.
Mecerta. defierta. defconciecta. y e r t a , n.
cierta. yerta. d e f p i e t t a , v. alerta. *
ERTE.
Muer te. fuerte. fuerte , s. fuerte, ad.
Laer-
284 E , r > ^ S T L V A COMN
^ L a e t e s 3 2, viertes, &c. acierte, &c.
vencerte^,
Saca de ERTO.
tos verbos Cierto , ad. acierto. taerto , s. tuerto, adj.
en E r t a , yde c i e r t o , adv. huerto. e n g e r t o , s.
muerto, & c ^
de l a f u e n -
deli.erto. puerto. * defacierto. abierto, &c.
te E r . concierto. defcoacierto. cubierto. concierto, &c.
Saca de ef- ERVA. en EVE.
tos verbos Cierva. caterva, a c e r v a , a d . y v. refeva,n.yY.
en E r v a . yerva. ferva. obferva. hierva.
ierva. cuerva, conferva. Minerva.
c o n f e r v a , s. 2. p r o t e r v a . preferva, *]SeEva,rio.
ERVO.
Ciervo, echacuervo. lervo. refervo,
cuervo. protervo. v e r b o , s. prefervo,&c. *
niervo. acervo. * obervo. confsrvo, &c.
Saca de ERVIO.
los verbos S o b e r v i o . nervio. proverbio, adverbio.
en E r v a , ERZA.
F u e r z a , n. f u e r z a , v. tuerza, * de fuerza, a.
a l m u e r z a , n. esfuerza. retuerza, por fuerza, ad,
Saca de ef- v e r z a . refuerza. a l m u e r z a , v. en E K Z E .
tos verbos. ERZO.
Cierzo. esfuerzo , n. maftuerzo. * esfuerzo, v.
Vierzo. almuerzo, efcuerzo. tuerzo.
Saca de ES.
los verbos A r a s . c a b r a montes, envs, fobrefts.
en E r z a . pavs. defpues. galdrs. prevs.
revs. a l revs , vs. "* de revs. Gins.
pies. entrems. trapies. Caids.
mes. travs, cubre pies. Andrs.
mies. efls. de pies , av. Fines.
taes. des. entrapiek , s. N o r d s , viento.
ciprs. u n a res. pues , es , v. Marqus.
inters. baldrs. antevs , x. Ins.
ai travs. Ginovs,
Corts. Montas. Aviles. Logrones.
Adjeftivos. defcorts, Sayagus. Burgals. Santiagus.
feligrs, Portugus. Cordovs. Aragons.
montes. Alavs. Leons. Piamoots'
Ca-
2>E CNSONANTES. E>fsc. 2S5
Cartagins. Iriaads. Tarragons. Marcadancoas
Efcoces. Milans. Girones. Olauds
Francs. Calabrs. Narbons. Efcaloas
Ginovs, * Barcelons Tarazones. Vayons.
Ingls. Perpinans. Pamplons, Varones. *
ESA.
Emprefa. turquefa. aprefTa. Abadea,
prela , 3^ mefa. profeffaj-n. y ad, Terefa,
deheffa. hueffa. SaiamanquefTa. Oropefa.
camuea. pea , n. Princela, ^ Lefa.
promefa. travleTa , t i . DuqueTa, VizcondeTa.
pavefa. grueffa , s. Marquefa. forpefa.
reprefa, artefa. C oiieila. prka. *

Erpreffa. afeffs. efpela. mefa. Adjeives*


gruea, ad. aquea. en grueffa* reveffa. Saca d t
travlsfa, ad. effa. aviefla. bfpeTa los <" adjec -
tieffa. fatprefla. espreffa * ilefa. t i v o s en E f ,
corxkTa. imprefa. IngleTa. pcocefa. Saca de los
tieTa. beffa. FranceTa. falprefao verbos , y
prieTa , y. embeieffa. atravieTa. contcapefa. de l a /tiere-
intereTa. ptofeTa, v delatravielTae travieffa , v . te E r ? r s
repreTa. remeffa.- exprefa. Barcclonefa. como m e f "
ESO. en E S E . fe , c y e f -
SuceTo. teTo, contuelo. queTo. Rheb , Galsfo. fe 9 y de ios
progreTo. breo. fieffo. * N e f o , 3. n. E s c o -
exceffo. huefTo. confiefTo. ingreo. mo rnisfss $
peto. iviefo. deTo, congreiTo, rc.
contrapeTo. proceTo. effo. embeleTo. *
camueTo. regrefo. GaleTo. confieTo , & c .
fabesllo. ye fo. Greo. efpeTo , & c .
ESCA.
frefca. tarquefca. Viruefca
mefca. cuefca. re frefca, ^ yefca.
Peca, h. tudefca. Huefca. p e f c a , v. * .
Saca de los
ESCO. adjetivos,y
^ e ^ c o , s. refrefco , n. T u d e f a o , s, refrefco , v. * verbos , en
^Ojs.yad. guergu-sfeo. ^frajiefco. pe feo , & c . . E/cfl.
Nef-
l26 B> f.p.q.t. STLVA COMVU
ESGd , y USGO.
Nefga. apefga. l^^0- " e f g o , v.
riega. riego , n. apefgo.
ESI A.
Igefa. I Epilefia. M'gaefia. * Me fia,
ESP A , y ESPO, riego, an
Crefpa, encrefpa. defencrefpa. encreipo.
E S Q V B . crepo , n. 2. deieucicefpo.
Pefque. refrefque^atvo.refrefquejneutro.
Sbfianti- ESTA.
vos. Florela. baiiea. Cefta. cefta, n.
cuefta. refpuela. Mea. t e f i a , n.
recuefta. crerta. V e n a , d i o f a . refpuela,
fiefta, rela , n . a p u e l a , s. * requeta, puefla. *
p r o t e f t a , nv giueta.
Compuefta antepuerta. entrepuefta.
difpuea, contrapuefta. ela. antepuefta.
Adjefiv&s. honefta. defcompuefta indigela. pclpuea.
deshonefta, opuefta. interpuea. preupuefta
mokla. prefta, indifpuea. expuea.
modela. fupuela, niampuela. propusfta.
manifiefta. aquela. fobrepuea. aprefta.
Saca de e f trafpuefta. r e f p u e f t a , ad. * puea. acueftas
ios mifmos tiela. digela funefta. teas.
verbos. apuea , a d . enhiefta. infea.

Amonefta. afiela. a prea. fecrea.


cuela , v. apuea. spea. tefla.
maaifiela i v , denuea atiea. * coutefta.
prea. emprea. acuea. infefla.
molefta. paotea. enhiea. retuela.
r e l a , v tueta. entiea. recuefta.
requefta* E S T E , y ESTES. arrefta.
Huee. agrefe. aquefte. amonee j Stc
pefte, ceiee denuee centenes. *
Lefte. * ee. Archipree- O relies.
Oefte. p r e e , 2. tuefte , & c . Tienes.
5X0.
. Gefto. aceo. pueo % s* reno s.
(*
DE CONSONANTES, E3f, t. til
prefto, adv. Anapelo. manpuefto, contefio,
tefto , c e l l o , 2 . a p r e o . puelo 3 a d ,
denuefto.
tielo , s. emprelo. tbbrepuefto s.
digelo , s.
reqaefto , s, manifielo. repuefto , s.
extrepuefto ? s. * Arreftos. fupuelo. cspuefto , & c . Saca e
felrefto, n. meo , rbol, protelo. amonefto 9 & c . ios verbot
EST1A. en E f t a ,
Befta. modela. molelia.
ESTKA.
D i e f t r a , s. vueftra. feneftra. efencabera.
finielra , . diera , ad. muelra , v, demuelra.
mueftra , n . inieftra, ad. adielra. * meaeftra.
maeftca. paielra. amaelra. ennielra. *
nuelca. Clytemeftra. encabeftra.
* ESTRE.
Maere. Sylvere. pedeftre, muelre, & c , ^
G r a a Maclre. equeftre. terreftre. adieftre f & c .
ESTRO.
Cabeftro. nuero. . inielro, ad. fequelro.
dedieftro. vueftro. ^ amaelro. encabelT-o. *
maelro. l n i e t r o , s. adielro. mueltco, &c.
dieftro. ETA.
Planeta. tartaranieta. maleta, teta,
cometa. gineta , 2. fervilleta. vaqueta.
molqueta. l a giaeta. veta. varqueta#
violeta. carreta. alcahueta, villeta. Saca de
efcopeta. chaveta. agujeta. c e r c e t a , ave, los verbos
faeta. calceta. barjoleta, * gazeta. en E f i r a .
trompeta. carpeta. caleta, zeta,
nieta. cadeneta. caftaeta. corneta,
el\afeta.- cazoleta. zapateta, chofeta. ,
garceta, hevleta. coleta, carteta, ,
lanceta. guindaleta. faldet. foleta,
dieta. jareta. grieta, barbeta,
veleta. chanzoneta. gambeta, bayoneta,
mareta. treta j porreta m u l e t a , maceta,
feta. m e t a , n. lengeta, jeta , n.
Qieta. recreta , Di palmeta, moceta.
bifnieta. targeta. paleta. efpineta. *
Poe-
288 E , * . S I L V A COMN
"Proprios. Foera. Creta , E t a , Corineta. Araeta.
Forma tu Profeta. Goleta. Geta, Iseta , &C
otros d i m Aaacorefa. Athleta. Mafageta. tableta ,
nativos co-
tna ejios. Aprieta, reta, prometa.. deReta.
Verbos, repeta.. meta. fotneta. efpeta.
quieta^ acometa, decreta, receta, v.
Adjettivos, inquieta. arremeta. competa. ^ objeta,
interpreta cometa. dejarreta. fieta.
fubjeta.. entrameta. jarreta. enafqueta*

Difcreta inquieta, imperfeta. efeueta.


quietar perfeta. fubjeta. prieta,
adiicreta. ETA.
Almete, retrete, migalete tapete.
bracelete. rodete, vejete. galancete,
co fe le te. fete, bufete. zacanete, membrete,
capacete, trinquete. bailete, carrete,
mofqueteo villete. clarete, aluquete.
piloiete bracete. luquete, jugete.
gaardeea. trinquete. piquete, brete,
Sata e las ginete. machete. fo re te. martinete, fe
tres f t u t i - - pavete moflete. chiflete. cochete..
tes*, ramillete*. alcahuete,. grumete, enfeete, v.
faynete. fete. pobrete, m e t e , v.
vanquete., diez y fete. gllete, amarete, f*
cubilete. mozaluete. linete. enfenerte, V'
moilete, rapagn zete.^ boquete, H e r mete,
bonete., * gainete. mataftete.- Taygete.
birrete.. roquete.. piftolete.. Juanete.
copete, repiquete^ gollete. Poblete,
cathere.- xete, puete, H a me te.
efcudete,.: tenderete. remse te,, Caete.
falfete. cinete. coxinee. Zenete,
Mconste. caballete. onlouete. Guadalete? rto
jarrete. morterete.. blanquete, N&vsrete, lu^
zoquete.. moquete. famonete.. Albacete. * ._
remoquete. ribete, Portugal^'^
corchete.
ofquete, *. motee.. . taburete^
Hue-
bn m o N ANTES. 8} r, t. %$#
HuertejCiudad.Philoftete. epriete, & c . Saca de
o b j e d o , v. & c . los verbos
Aprieto
^ ^ n. bifnietOi alfabeto, Aniceto. m Eta*
o b j e t o , n. nieto. epteto, Anacleo.
fujeto, s. tartaranieto. fubjeto}acL Agapeto.
decreto. precepto. fecreto, ad. Admeto.
fecreto,s. mamotreto. concreto, Epileto.
refpeto. muieto. p a r a p e t o , 2. Himeto.
peto. carreto. abeto, Mileto.
efqueiero. coleto. aTueto. Poiiceo.
foneo. boleto. infueto. Cleto.
concepto. biritueto. Jafeto. aprieto , v. & c *
quodlibeto. * feto. Aieao. * o b j e t o , v. & c .
ETRA. Saca e los
Letra, impetra, defenhetra. M e t r a , o. adjetivos,
penetra. enhetra. * perpetra. y verbos en
* ETRE, ,. U b e t r a . Eta.
A c e t r e , 2. c e t r e , caletre, i m p e t r e ,
ETRO. enhetre, & c .
Cetro. metro. penetro,
EVA, E~B A . enhetro, &c, Saca de
Eva. nueva, Hueva , n, ceva, los verbos
preva, a Efgueva. p r u e v a , p. enfeva. en Eira
cueva, Viilanueva. aprueva. ^ l e v a ,
greva. Eftevan. reprueva. llevan, &c.
nueva, s. n u e v a , verbos. r e n u e v a , Heba.
efteva. promueva, nieva. Theba,
breva, b e v a , deva. lleva, ad. Thebas.
manceba. embeva. relieva. c u e v a s , &:c.
EVE} EBE. Saca de.
Nieve, n. nueve, breve. jueves, los p u r a - -
relieve aguanieve. nieve, v. mueve , & c . les de e/los.
leve. * plebe, deve. promueve , & c . Saca d-
aUv. aguzanieve. d i e z y nnueve. ^ Heve , & c . los verbos
p. EVO , EBO. en E v a .
Phebo.
h^bo- mancebo. * nuevo. ^ m u e v o , Ice. Saca de
^Ze!,!,0*
evo. ^ cebo * n* aenuevo, n. remuevo, &c. los verbos
Zt:gma figra. EUGMA. en E v a .
^ S ^ a , C i u d . prozeugma. h y p o z e u g m a . raezozeugma.
T A^ui-
* & * * STLVA COMVN
ETA,
Aquileya. Profopeya Etopeya. Tarpeya. *
Caliopeya. Deyopeya * Apuleya. plebeya, H
ETO. fav
Pompeyo,pebePetreyo Proculeyo. * Apuleyo. ere
(yo E Z . em
Altivez. d i e z . hez. Xerez. de*
niez. abilautez. * critiquer. de
efnudez.
v e z . borrachez. eftraez. des
mendiguez.
fordez. delgadez. efe
doblez, axedrez.
preez, delicadez, ent
juez, Aranjuez.
redondez, alarguezjpanta, em
jaez, amarillez.
aovez. pe
pez. viudez. cerapez.
ecaTez, pat
tez. embriaguez. convez.
n u e z . fopitez. mare) 2.
hediondez,
almirez. pardiez. polsdez.
foez.
fenclez. pequenez. Fez. foidez. *
vejez. EZA.
Nombres. A l t e z a . pobreza. pureza, maleza.
preleza. graveza.
riqueza.
pereza. cerveza.
beileza> nobleza.
realeza, careza.
fineza. vileza.
ehecheza. corteza.
entereza. b r a v e z a .
futileza, cereza,
firmeza. viveza.
crueza. Baeza.
aqueza. delreza.
crudeza. Vaneza.
afpereza. dureza.
efcafeza. * certeza.
fiereza. delicadeza.
madureza , z. rudeza.
elraraeza. gentileza.
tibieza, agudeza.
fortaleza, lindeza.
terneza, delgadeza.
proeza. l i g e r e z a . fencUeaa-
grandeza. limpieza. torpeza,
trieza. pieza.
franqueza. cabeza. ,olideza-
largueza. naturaleza. u faneza, P
pieza. p olideza. re3.
deheza. defempe
Adereza. boceza* *eDjae*a
endereza, bofteza. aceza,
abeza > ^
empereza. efpereza. creza. encabeza- ^
Verbos, e m p i e z a . rebeza. c u e z a , meza,
r defcorteza.
r e z a , t r o p i e z a , beza,
DE CONSONANTES. E9 c, m9 % 191
ECE.
Agraece. endurece. encanece, ennegrece.
favorece. pertenece. encarece, guarece,
parece. enloquece, adolece,
crece.
embarnece. obedece, enroquece, adormece.
aeifallece. ofrece. guarnece. aterece.
efvaaece. enternece. fortalece. entibiece.
desfavorece. carece. adormece. embaxece.
efcurece. anochece, amortece, eftremece.
entriftece amanece, fenece, enmohece.
enflaquece. aborrece fallece. enmagrece
perece. apetece,
apetece, recuece. encallece,
padece,
padece; carece, compadece. recrece. enfordece.
prurrandece
engrandece efcarnece.
efcarnece. retoece. entomece,
efclarece. enfobervece. humedece, madurece,
ennoblece. embravece. acaece. mohece,
enriquece. ufanece. bailcce. podrece,
envanece convalece. defmerece, pece,
eflabece. eramudece, defobedece, trece.
florece. eatorpece, deferece. ^ empedemeeea
prevalece, acontece, empece. enderece.
merece. aparece. en fie re ce, bolVece. *
permanece. defaparece. ene uslece, jueces.
refplandece, empobrece. encrudece. foeces,
reverdece. envejece, emblanquece, aderece , & c .
EZO. Sacs de
Aerexo, n . bocezo ) n . bezo b o l e z o , los nom--
efperezo , n. rezo , n , brezo, e m p i e z o , n. hres en E z t
eftropieao , n. pefcuezo, cuezo. c a b e z o , n. * y verbos en
rebezo. cortezo. * cerezo. empiezo, &c. Eza.
EZCii. Saca de
Agradezca, crezca. perezca. t f a v o r e z c a , & c . los verbo*
EZCO, en E z e .
Agradezco. favorezco * fenezco, c r e z c o , kc. E/ios ba-
* ESMA. v i a n de e[-
Mefma. Quarefma, L e d e l m a , 2, Marefma. t t refpues-
de os c o n -
* - Ei ^Z ^M, *A , y tELZZM MOU ., d i e z m o , v. fonantes &m
^zma, v. 2. r e z m a de papel.ezma, m e d i d a , d i e z m o , n. * EJla.
T z Z-
*P* t>K*f>v- STLFA COMN
E Z N O i y ESNO.
Bivoretno. torrezno. rodezno.
* rezno.
*Frezno,Lugar. |
frefoosatboU
A mi. Alfaqui. balad!, sd. Abifal.
zaquizam. a l h o l i , granero, c a d i , 2.
Guadamac, tio.
aqu. alfol. benju. VaUado.*
ti. * aljonjolijalegria.baldri. Guadalquvi.
d i 2. menjui. beledi. Benoi.
affi. genuli. Born , 2 * Guiezi.
carmes. ^ a l h e l , flor. M a c h a r t i ^ p r o p , H e l i .
rubi. he a q a i . M a r g u r t i . p r o p . I f a i , Levi.
nebl. cata a h i , M o n j u i , monte. Ophni.
m i , . p o n l e b k , tacn. A m b r i , A m f i . Semei.
zahori. t a b i , tela. A m i , A n a n i . Senaquen.
frenes. m i , elami, &c. A b i , A n i . Vafthi.
entre s i . folias. A b i a i , B e r i . Sophi.
borcegu. c e q u i , moneda. A b o b i . Luchali.
javali. b o c a s i , tela. Abdi. H a i i , o i , ca.
maraved. v i , d i , &c.
Saca de I A, en IE,
las t r e s Alegria. mejora. imonia.
hidalgua.
fuentes. meiaacolia. peora. profeca.
nombrada.
agona. compaa. feoria. Poefia.
armona. canonga. galana. Monarchia.
meloda. aceda. villana. Gerarchia.
Ponen/e f y m p h o n i a . anciana. clereca.
boberia.
cinco orde- c h i r i m a . corteia. Letana.
burlera.
nes de con- f o l i a , o f a d i a . decortela. Homila.
mayora.
fonantes en cobarda. c a valle ra, rebelda.
grangeria.-
l a , fuce da. bizarra. Apologa.
mercanca.
diendo los gua. fantaia. Hydropefia.
mercadura.
menos g r a - hypocrela. gaiarda. Pedefa^
Anatoma.
ves , los heregia. lozana. Apopexia.
carnicera.
menos ufa- a b i d u r a . polica. Eiephaacia-
careHa,
dos los oberania. ufania. Letsrguia.
demaia.
mas g r a - t y l a n a . valia. aibaeria.
idolatra.
ves , y ufa v i a . * Eucharii3'
pedrera. paradogia.
dos , dif- fangra. argentera. facriia-
fodomia.
tin-
m consonjmns. isa. %,
imetna.^ altanera. fragua. baia. tingtiiendo 9
galantera, fupercheria. alevoia. gayteria. y juntando
fyrnpatia. c a d a da , a d . gitanera. bachillera, los que e n -
antipata, todava , adv. alegra , y e r v a . dodloreria. tre tie-
ofifteria. Elega. tenera. paleleria. ^ nen alguna
convenien--
3. Armera, fanfarronera, alquera. genealoga. da en el
artillera. abogaca. cafera. philapteria, Jignijicada*
mofqusteria. legaca. Theologia. l i b r e r a . 2.
arcabucera. prelacia. Phiiofophia. * vacia.
puntera. abada. Cofmographia. porfa ,
batera. guardiaaa, Aftrologa, obifpala.
infantera. alcaydia. Geographia. paborda.
capitana. balarda. Nigromancia. mongia.
valenta. tapicera. Geometra, capellana*
correra. galera. Phtpognomia. retoria.
efpia. geloia. Chromaucai vicaria.
porfa. travefla. Aibeyteria. eomenzaia,
vocera. c r u g a , n. Ciruga. confitera, *

3. Bolatera. medania* nmeriajgoora.vellaqueria.


cetrera, portera, m u c h a c h e r a , alcahuetera.
montera, energa. monera. Alegora,
pradera, almofa. chocarrera. Irona.
ferrana. cofadria. truhanera, Etymologia,
romera, tontera* fruslera. Ortographa.
" a , n. chimera. roncera. * Amphibologia.
entre da. hechicera. p i c a r d a . 2, putera.
glotonera. parlera. ladronera, chuchera. *"

4 Chanciera. i m a g i n a r i a ; zapatera. grangeria,


contadura. enfermera. efpecera l i a , n.
^ y o t d o m a . cantera. panadera. c r i a , n. a ,
Procuracia. fiilera. ealsderara, enca.
ecrivania. mampoleria, atanqua. Judera,
tJraduria. carpintera-. alcarabia. alvereria.
ria. barbera. ehiribia. * marifealia
f'ateria. botiliera. legia. mercera,
correduia. cotona. meneffulia.
/, 4, STLV COMUM
marinera. hofpedera. herrera, f.

Proprios. . Jeremas. Matatas. Ococias. Melckias.


Abdias. Turqua. Meas. Maafias.
Adonias. Berbera. Anana. Abias.
Sedechias. Morera- Azaria. Beria.
Banaias. Efclavonia. Abia. Ocia.
Barachias. Romana, Atalia. O b ada.
Zacharias, Ungra. Epiphania. Odia.
Ifaias. Lombardia. Mara. Eftefania.
Eiias. Normandia. Lucia. Ayarquia.
Tobas. Andaluca. Mathias. Ganda.
Vaias. Alexandria. Mencia. Picarda, v. *
Jeconias.. Fuente rabia. * Nethanias.

'Adjeftlvos. Fra, balda, * balda,s.


vaca,
tarda. fanlajfma^
ma. pa,

desla. recambia,
Verbos. Atavia. defafia.
defatavia. havia, i"
c r i a , v. defvhu
alia. cambia.
fa. enfria.
defcarria. amplia,
confia. resfria,
l a , ma. fonria.
defconfia. roca.
elega, V.
porfa. contraria. pa,
cfcrvia.
defvara. gloria. vaca.
l e i a , va.
engra. ra , v. chirria.
enfaftia. amara, ^
emba. vara.
guia. efpia. * empalia,
Saca de las
eni&
tres fuentes. 10.
cabrio.
Alvedrio. a t a v i o , n. nato.
defcarno, *
defafio. baxio. Cleyo.
Ho de ropa-
bro. defvario, n. lo.
Bachio. fonrio, 0.
Saca de f r i , s. defvio, n.
Daro. vacio.
los adjefti- rio , n. elio,
vos , y ver' roco. faftio. Judio.
mo, a / - * *
hos en l a . regado. to. Bayio,
podero. lio. fando. crio >
navio. fequio. * refro n. >
m CONSONANTnS. Iy , /, r, c. 19 5
* IB. M h a Iva,
Achacib. Jarib^ Nefib-. y Iva i y
IBdR. iva.
Aeibar. almivar. Landibar Menxibar. *
IBLE. lBOr
Apacible. agible. refumible. inteligibl,
aborrecible* apprehenfible. deducible. combuible.
horrible^ acceible. conmovible. repartible,
terrible. convenible. amovible. confundible,
fufrible. compatible. irafcible. contradecible,
pafible. reprehenfible. vencible. eonfeguible.
pcflible^ fadible, plaulble. Mantible.
fenible. icibie. percebibier entremetibc^
viible. cometible. producible. confumible.
corregible movible. traducible, texible.
creble. legible. introducible. eonveribe,
falible. * rebatible. conducibe. prefumible.
di viible. cornbatible. extinguible, elegible,
Gomprehenfibls.vendibe, apetecible. dirigible, &c. *
eonvencible, facuible.

In fe nuble. increble. naceffibe. mmovible. Saca de las


invifible. impaffsble. incompaible. * indecible. fuentes E r t
impolble. infufrible. inteligible, defapacible. Ir.
invincible.. kreprehenlble. indi viible, impercibibe,
infalible. incorregible. incoprehenfibe .incombuible,
I B R A , y IBRE.
Libra , pef libra , figno, Tibre, Colibre, gengibre.
libra , v. 2. v i b r a , v. libre , ad. iibre,v. vibre, v^
IC/t.
Botica, chican burrica. erica > n. * Finge tw
pellica, nv rica. * martica. eentellka, &c. otros dimi-'
pica, n. Mlpica, i n i c a , ad morenica , &c. nutivos, co-
mo efls vet*
Aplica. publica. vivifica. platica. has.
dedica. predica. mortifica, edifica.
comunica. jufiifica. fruftifica. fabrica.
certifica. fantifica. fuplica fortifica.
aillplifica. acriica. glorifica. reedifica.
pes*
s.96 J,c. STLFA COMVN
perjudica. repica. rebtica.
autentica.
notifica. replica. melifica, clarifica,
ignifica. chica nidifica, rubrica.
teftifica. adjudica. verfifica. exemp}sfica#
beatifica, multiplica. metrifica. crucifica.
gratifica. f a l ica. falpica, flica.
purifica. efpecifica. * alambica, indica.
pacifica. magnifica. honorfica, fofUHca.
explica. modifica. deifica, califica.
impiica. pronoftica. defpica. duplica.
domeica. verifica. damnifica. triplica.
pica. ratifica. trompica, quadruplica.
M i r a Ize. i C O . en IZE.
F i n g e tu Pico , 3. rico. * avenico. Alarico.
otros i m i - p e l l i c o . chico. Villancico. Cayco.
nutivs, eo- m i c o . iniquo. rompieo, Motrico.
mo ejlos, hcico. paftorico. muchachico. B o n i c o , 8c
zatico. mancebco. machico. Juanico , 8cc.
borrico. ftudiantico. caatarico, * a p l i c o , &c.
I C H A y * I C H E , ICHO.
Saca de D i c h a , s. chicha, remiche. entredicho, s.
los verbos d i c h a , a d . entradicha. agatoiche. entredicho, ad.
en l e a , d e f d i c b a , s. fobredicha. d i c h o , n. fobredicho.
defdicha , ad. Boliche, d i c h o , ad. de (dicho.
faichicha. t r a p i c h e , n. han dicho. nicho.
ICIA. capricho. *
Avaricia, noticia, mundicia, Vindelicia.
c o d i c i a , n. milicia. inmundicia, Fenicia.
j u O i c i a , n. albricia. novicia. Galicia.
injuflicia. caricia. propicia. L y c i a , 2.
milicia. primicia. patricia. Articia.
Saca de ef- tericia. * delicias, en i C l t "
tos verbos. Acaricia, j u H c i a , v. oficia, m a l i c i a , v.
codicia, revicia. atericia. maleficia.
defquicia. beneficia. * vicia. convicia.
deperdicia. ICIO.
Beaeficio. artificio. facrificio. cilicio.
exercicio.
juicio. oficio. vicio.
indicio* maleficio-
fervicio. perjuicio.
m CONSONANTES., , r# 297
edificio. "co. hofpicio. Salicio. *
bullicio. (cio.bilicio. de fquicio, Cornificio,
aceyte d Apari frontifpicio, defervicio. Fabricio. Saca de
quicio. convicio, defperdicio. Mauricio. los verbos
novicio. refquicio. Sulpicio. acaficio , Scc. en Ida.
patricio , V. ad. interficio. Ticio. codicio } &c.
propicio. * fuplicio. Lycio.

CTO.
Deldo. dilrido. erido. ^ invilo.
edifto. confiido. amido,
ID. Saca de Id
Ardid, Zenid. Borid. Judith. fuente Ir.
lid 5 vid. Vailadolido David. Cid. * Sub/tanti-
adalid. Madrid, * Molid. v e n i d , &c, vos.
IDA. De mu*
Avenida. partida. defpelda, brida. ch i j j i m o s
acogida. medida. bebida. entretenida, s. verbos de
manida. arremetida. ida. furtida > s. la fuente
vida. corrida, nacida , s, Leonicida. * en Ir ., y de
cada, n. guadda. de odas, Idas. muchos de
cabida. fubida. ia brida, I d a , monte. la fuente
herida. falida. efcondidas. Florida. en E r , f a -
huida. recebida. baftida. Fuenfrida. len confo-
venida. comida. * torcida, s. Midas , n. nantes en
Atridas. Ida , y ea
Atrevida. carcomida. podrida. matricida, Ido.
agradecida. curtida. embebecida. unida,
defagraecida. decreida. recogida. pretumida.
defconocida. reconocida. fufada. cumplida,
fementida. defpavorida. mal fufada. entremetida.
foragida. inadvertida. parricida. aplaudida.
defcaida. empedernida. homicida. repetida,
florida. dolorida. * tranida. temida.
lucida. comedida. relamida. repetida.
querida. bien nacida. retraida. encendida.
fabida , ad. mal nacida. recluida. entendida.
collierguida, corrida. fratricida. remitida. *
cabizcada. defcomedida.
Com-
29% l J J 3 g . S T L F A COMN
Combida. prefida. circuncida, embida,
Verbos. impida. defpida. remida, apellida,
divida. mida, anida, delcoiribida,
olvida. decomida. aida, * "evada.
pida. fe comida. refida. liquida, v. *
IDE.
Ariftides. Alcides. * mide, cembide, &C.
Euciides. Mellide. pide. impide 9 &c.
Saca de IDO.
tos verbos Gemido, nido. quexdo. balido, s.
en Ida, latido. alarido. fido. cado.
entido. eftaliido. varn ledo. Abydo. *
oido. ahuilido. gaido. Cupido.
fonido, bufido. graznido. Dido.
ruido, bramido, ladrido, Idos.
olvido. balido. roynido. avenido, &c,
eftatnpido, azumbido. marido. atrevido, 8tc.
partido. ronquido. * contenido, s. combido, &c(
vefiido, tronido, entendido. de v ido, &c.
apellido. W I A l D i O.
Saca de los E m b i d i a , s,V. * f a l i d a , v. parricidio, * matricidio
adjefivosfy accdia. preldia. preldio, fafidio. ^
verbos en l i d i a , v, fubfidia. * lidio, Ovidio.
Ida. JLidia, n. homicidio, fubfidio,
I D R d , 1DR0,
Cidra, Hidra. Kldro. Cherfydro *
ildra. * Syfidra. Hydro.
i F A , J F E , IFO,
R i f a , n, Efquife, rife, triglifo,
alcatifa. alarife, mife. rifo.
tarifa. 2. almogarife.. ^ Siphe,.
* xa rifa , ad. jarife.. Grifo, rifo , v. *
rifa , v. *
Epiga. loriga, rodriga, mendiga.
fatiga.. bexiga, boiga, higa,
liga , barriga. hortiga.. amiga, viga- ,. , #
hormiga. miga. enemiga..' ^ albndiga.
Jirhos,
Cafliga. fatiga. mitiga. diga.
)bl-
2>B CONSONANTES. l3g>M>n. 299
abriga. defdiga. efpiga , v.
obliga. defnariga.
perfiga. mendiga. bendiga.
defabriga. maldiga. perdiga.
profiga^ litiga.
contradiga, intiga* atofiga.
liga. holiga. 4efobiga.
figa.
coofiga.
I G E , XE.
Dixe , . y V. maldixe. *fixe. origen,
defdixe. . bendixe. corrige, iges.
contraise. rige. dirige. Giges.
IGO
Amigo. trigo* papahgo. Vigo, Saca de
enemigo. abrigo, n. bacbarlgo. CiudadRcdrigo. los verbos
caftigo. defabrigo, n bodigo. * contigo, en Iga,
teftigo. mendigo , n. cabrahigo. bendigo,
conmigo, poigo. hormigo. maldigo, Scc. * ,
higo. Rodrigo, fatigo, 8cc.
conGgo.
GIO.
Prodigio, Phrigio. Remigio. * veftigio.
litigio. Eftigio. Pigio.
* 1GM.A.
paradigma. *
Enigma.
IGNd.
^ffjgna. * perfigna , v. Snca de
Digna 1 ad. y v. Indigna. los nom--
fidedigna. indigna v. figna , v.
benigna. brest y ver-
condigna. refigna. configna, n. v. ^
maligna. bos en l '
* IGNE , iGNO. digno,
indigno , &c. na.
Siigne , v. infigne. Delgno , n
Saca de ef~
digne. V. indigne, v. & c . Sygno,
I G R E , IGRO. tos nom-~
Tigre , fiera. * Nigre , rio. peligre , v. * peligro, n. bres, y ver*
T i g r e , xio. peligro, v. * bos.
1GUA. en 1 G U E , GUO.
Antigua,ad.y v. ateftigua. contigua, ambigua.
averigua. amortigua. * elantigua. fantigua. *
M , IXA. en / J E . M i r a ge
apacigua.
hija. baratija, manija, Ixe,
Cornija.
clavija. fortija. eftornija. tornija.
guija. botija. lagartija. vdija.
va-
300 / , / , r. STLFA COMN
va fija. fija, n. prolixa. Nebrlja,

Aflija. cortija. defcobija. ahija,


Verbos, regocija. aguija dirija , manija, prohija,
elija, rija, cobija. afija j v. envafija.
coiiija. desbaija. fija. derenvafija.
IJO , o X O .
Hijo. rijo. efcondrijo Torrijos
regocijo bendijo-, artnandijo. * ahijo,
diso. maldijo. cortijo. prohijo.
prolijo. contradijo. entrefijo. fiso, v. ^
fixo , n. dirijo. mijo, aflj, &c.
Ccucifixc. cortijo. reboltijo, aguijo, &c,
IL.
Saca de A b r i l , pernil. dedil, Tanaquil
los verbos v e r i l , perfiL barril, alguacil. % pretil.
gn I ja* buril. candil meneleriL fil,2.
marfil. ali!. aibail. aguamanil
ail. mandil. gentil. toril.
b r a f i l , madera, peregil. Brafil 5 Isla. maftil.
mil. cenogil Gil. penil.
mongil. quadril. Genil. guadameciL
torongiL vad AbigaiJ. Benhai!.
aail. carril S i l , rio,
Abihail. *
Civil, fervil. varonil femenil,
g e n t i l , acL cerril, evil. paftoril.
ftil juvenil, coacegi * mil. *
vil. pueril. mugeril. dos mil i &c*
Saca de ILA,
lajente i r . Moquila. Petronila* A r m a , fya. eila, 8ce.
efquila , a. Sibila. * pila , quila, fentila, &c. *
motila y n. Camiia pupila. v i l a , &c.
tranquila Scyla. maquila d i i a , &c.
Verbos. Hila, bacila, alquila
opila,
rehila, aniquila, diia. motia.
afila, derpavila. defopila. enfila,
perfila. deshila. efq^ua, v. deena.
re-
DE CONSONANTES, t j . %t
e n c a n d i l a , 2, e i a . verfimiia.
traquila, burila^ trafqua.
* cavila,
enhila. embarrila. jubila,
ventila.
ILE. e f c o b i l a , v. *
Acbiies,veriles. v i e , & c . * Eriphile, ^ h i l e , rehile, & c .
1L0
ftio. codicilo. Batilo, # Cherilo, Saca de l a
filo, hilo. pupilo. Camilo. afimilo. fuente I r t
pabilo, berilo, filo Crilo, quilo. * y de los
tranquilo, cocodrilo. Niio. vilo , & c . v e r b o s en
afilo, n. hilo hilo. Periio. hilo, &c. l i a f y nom-
* ILDE, IDLE. bres en 1L
Tilde, n. humilde. oprnidie. conruidle,
tilde, v. Metde. defruidle. remitidle, &c.
ILIA, Saca de l a
Familia, concia, Painphilia, ^ a u x i l i a , x. fuente i r .
recondlia. Sicilaj E m i l i a . C e c i l i a , domicilia. *
1LIO.
Lio. a u x i l i o , n. y v. R u t i i o , JLuciiio,
domicilio. c o n c i l i o , v. Virgilio. Orbilio.
concilio j n. B a i xo. Poropiiio. % Baudilio.
reconcilio. ILLA, Saca de 1*
Caftia. afcondilas. morcilla. tortoiUa, fuente Ir*
maravilla. cartilla, anguilla. vaynilla.
baxilla. maliiia. ternilla. beatilla,
mexilla. alia, armiila. rabadilla, mefiila.
Cancilla. arcilla. pantorrilia. chiquilla,
rencilla. efcudilla. angarilla. amarilla,
femilla. ecobilia. doradilla, pardilla.
quadriila. efpinilla. horquilla. enciiia.
Sevilla , V i l l a . g r a v i l l a , 2. almohadilla. ^cochinijiasScc.
lanilla. epiaiiia. balardilla, cabritilla. F i n g e tu
capilla. zancadilla. corcila. canilla. orox d i m i -
Mavilro de Ca-cuchial cervatilia. arguiila. $g6f nativos y cO'
ri.a, 3. (pilia.heviila. calilla. c a f c a r i i l a 5 j u e mo e/ios*
P0,1> parrilla. navecilla. e f p a l d i l i a , n. 3.
f a ^lila.
lia. ofqullla. barquilla. figurilla,
rodiiia.
lla. que l a d i l l a , cadenilla. t i l l a , de n a v e ,
peladilla. cabrilla. t r a i l l a , n.
are-
02 / , IL STLVA COMN
areniHas. trilla , n. tende filia, abulilla,
ruedecias. manecilla, xerguilia, pafiilla.
de puntillas. tranquilla. patilla. iedondil|a>
cuchillas. calcilla. quilla, copula.
mcDganilla. prefia. mantilla. Tendia.
muta. tarabilla, campanilla, a. Torcedillas.
pilla. trabilla. capilla de Fray tordilla, ad.*
lechuguillas, berilla. aquia. (le, avecilla, 8c.
parrilla. cudilla, arquilla. manecilla, &c,
afquilia. pupilla. albondiguilla, pilla.
Verbos. H u m i l l a . efcobilla,
maravilla. artilla, rariila. orilla.
arrodilla. martilla, chilla. acepilla.
acucilla. t t i a , v, ^ efcudilla, v. ranilla.
amancilla. atrailla, efpadilla , v. acaudilla.
encanilla. apolilla. t r a i l l a , v.. aquadrilla
deencafilla. enladrilla. ovilla. agavilla,
delernilla, deeniadxUla. brilla. aportilla.
enilla. defquadrilia. aldavilla. illa, &c
defportilla.
Saca de ef- ILLE,
tos verbos H u m i l l e , & c , o i l l e , 8tc.fufrile, & c . oville, &c
en Illa , y ILLO.
de la fuen- A n i l l o . todilto, morillo. adroncillo,
te Ir. cerciQ. fencillo. morcillo. librillo.
Finge tu cautillo, amarillo, monacillo, obifpillo.
otros dimi- avanlo, pardillo.. orillo. pasarillo
nutivos, co- caudillo, corrillo. ovillo. menudiloj^v,
mo ejios. eaftilio. tabardillo, palo. varquillo.
junquillo. lobadillo. raftrillo, rarmlo.
batidillo, cepillo, trillo. rinconcillo.
martillo. colmillo, abubilo,. ^ cuchillo
c a r r i l l o , 2. cerviguiilo. borrilio. capillo*
caramillo. colodrillo. cache rril lo, railio.
tardemillo. ladrillo. cardillo, toviilo*
membrillo, grillo. efcardillo, argadillo.
novillo. lucillo. higadillo, ealsoncillo
portillo, grillos. hu filio. periquillo-
semillo. lomillo. baratio-
raf-
m CONSONANTES, I, i,
codio. tovilo. cohombrillo. Saca de a
frafqil0* decillo, &c.
flafqulo. capadilio, clavillos. fuente i r ,
vi]lo villo. renilio. polvillos. oiilo , & c . ^ y de los
virduguilo. frenillo, cabritio. baratillo 8f.c. verbos en
mairrapilio. ovillo , v. leoncillo, fafrillo ? &c. Illa.
cudiK patagoslo. galiiilo. humillo 9 & c .
feoio. tordillo.
IMA.
Clyma. efgrima. mima. L i m a , Ciudad.
eftiina , u. maeko de ef-cima. * en lima.
eeHoia 9 n, grima encima, reftima.
grima, l i m a , n. s. prima cuerda, redima s n.
fima. rima , tarima, prima , s, ad. o p i m a , ad. *

Anima. reprima. agarima. deimprima.


defanima. oprima. laftima $ v. deslima,
eftima. redima. iiinma , v. rima.
deelima. ma j v. * defarcima. dirima.
gima. comprima. defoprima. ilegitima.
fubJitna. exprima, defcatima. uprima.
arrima. eidma. defintima. deprima.
efgrima, v. cfcatima. reimprima. tarima.
imprima. legitima.
ME , 1M0.
Sublim.,
te, n. lime , & s . * dochimo. mimo f n.
ditne,vime} &c* racimo, Alcimo. limo , n, Saca de
anime, acc. primo , s. * a r r i m o , n. ptimo, los verbos
teime , &c. primo
P1 , ad. ecatimo s u, animo, &c. en Ima,
IMBRA.
Zimb ra. Coimbra. Oimbra.
IM^.
Alquimia, Simia. Metonimia. * vendimia j v.
vendimia s n, X i m i a . Limia.
N.
Cherubia. clarn, ferin. malin.
?eraphins delfn, polvorn, ruin,
jardn. florn, pafquin. afn.
jaimin. rebelin 2 motin. llorn,
fin. vergantin. crin. al fin.
La-
304 ,. S T L F J COMN
Latn. maifn. quatrn. Abelmain.
cogin, * violin. feln, Adithain. *
botn. areftin. camarn, Florentin,
faldelln. puerco efpin. galopn. Matachn.
garvn. alamin. (morado .Merlin.
capotn. fin. begin , mal hu-Selin.
becoqun. trentn. maladrin. Rin.
retintn. cermin. rebelln. Aguftin.
rozin. efpadachin. Arlequn. Martin.
faetin. confn. Turpn. Valentn.
holln. pren. Paladn. Villacattin.
bacn. chapn. Sanquintn, Mandarn.
cofn. efpadin. Mallorquin. Baain.
efcarpn, borfegun. Menorqun. Benjamn..
efpin. tirintin. Santarin, Can.
celemn tranfpontin. Adin. Caratarin.
bexn. faqun, Albarracin, Corozain.
alpechn. mcelin. Aljofrn. Joachin-
francoln. dotin, Achn.
INi.
Suhfianti' Clavellina. propina. folina. efcopedina.
ms* efpina, e. ama. pifcina, concubina.
encina. coracina. andrina, paulina.
neblina. culebrina. china, * mohna, s. a i
dodrna. contramina. bocina. bolina..
dfcplna. damafquina, s. cocina , n. fobaquina..
mina. fagina. Eraina. ongarna.
piedra corner- trementina. Jabalina. cotonina.
oficina. (na carlina. tina. pollina.
medicina. anacariina. rebatia. colna.
refina. golofna. hacina. bacina.
harina. fardina, chamufquina. China , 2,
gallina. madrina. zanna , s. quina.
ruina. mantellina. la trina. merina, la03,
fentina. pretina. melecna. pampiina^e^'3-
fobrina. efquina. orina. (llador.
vecina , s. efciavina. odrina. efcofina^eenta-
cortina. golondrina. palomina.
rechina , n.
Chri-
DE CONSONANTES. I, n. 305
Chrytelna. adevina. ferina. canina. Adjefivos*
adulterina. contina. Angelina,
divina, ferpeniina. acrimina. Leonina.
diamantina. malina. l a t i n a ; 3. Alexandrna.
convecina. tremeina. Granadina.
ladina. matutina. zafarina. Salmantina,
peregrina. mortecina. candeina, Valentina,
mezquina. fanguina. mafcuiina. Vizcana.
repentina. trina. lemofina. Monteina.
damafquina^ ccmna. capuchina. Sarracina.
Campefina,
Catalina. Medina. Martina, Ericina. T'roprhe
Chriina. Palelina. Dina, Egina.
Marina. Salamina. Phiiipinas. Sabina.
Juina. Celeiina. Eufrolna, Lucina.
China. Catilina. Serafina. Achardua.

Afina. difeiplina. medicina* faxina.


refina. dolrna. obilina, defamohina. Verbos
atina. afemina defeamina. malfina.
camina, confina. deencamina, remolina.
encamina. declina. cocina, torbeina.
efatina. examina deshollina, pollina.
peregrina. mina. halucina. apadrina,
predomina. machina* hacina. jasmina,
empina. termina. orina. adivina, v.
fulmina. ilumina. rechina, contramina, v
atruiaa. amohina. deferapina. retintina.
determina.. amo t i n a , cognomina. efquiua.
fagina. efpina, enharina, pafquina,
felina. avecina, trina, hollina.
"dina. acrimina. fermocina. againa.
domina. domina. opina, atrocina.
contamina. bocina.
deina. defavecina,
INE.
Vine.
vine convine. adevine , &c, maytines, Saca de los
obreviae. defeonvne. efqune. &c. fines, nMwhres }y
defavine. afine, &;c. confines, Scc. verbos m

1NO,
|M I>n>c9k STLVA COMN
NO,
C a m i n o , n. v. a t i n o , v. adv. pergamino, ^ refino, ti. v.
defatino , n. v. d e c o n t i n o . aadriao. Alesandriao.
peregrino, n . v . v i n o , v. anadmo. Teaio.
fino , v e c i n o , a v i n o , pcevino. cigoino. Chino.
tino. ' convino. golondrino. comino.
v o , n. v fobrevino. eftornino. afaino.
pino. entrevino, cochino. granaiao,
Saca de los l i n o . deftino , n. v. pollino, colino.
nombres, y a d e v i n o , n. v. c o n t i n o . pepino, atlaquino.
verbos en cemolino , n . v. e m p i n o , v . adv. erpino. la'mo.
I na. torvellino. padrino. inteftino. menino.
vellocino. fobrino, iechuino. arcbitriclino.
C o n c i l i o T r i tocino. cebollino, Trino.*
dentino. molino. palomino. chryla\\no, &c.
afino, &c.
Prepfios. Apepino. L a t i n o , Rey. Micerino. Paulino.
Mac Enxinio. Calepino, Saturnino. Conftantmo.
L i n o , mufino. Cratino. Auguftino. Maximino.
Ino. Julino. Antonino. r Viftosit10'
Nio. Acefmo. Zepherino. Sabino.
Minos. Favorino. Lino. Gayino.
Lucrino. Marcelino, Cornelinc. *
Quirino.
INC, 1NCE.
* i n c a , $. C i n c a , rio. defpiace,^*
Trinca,
brinca. finca, p o t i n c a , n. Unce.
hiaca. INC. quince.
cinco. brinco, v. * veyntecinco.
Ahinco,
brinco. hinco , v. trinco.
treintacinco.
1NCHA,
C i n c h a , n. relincha. deshincha.
h i n c h a , v. trincha. decincha. cincha,P
1NCHE.
Cinche. hinche. relinche. * trinche > ^
Saca de INCHO.
los verbos R e l i n c h o , n . c i n c h o , n. defcincho. % cincho > *
en Incba. r e l i c h o , v. hincho. d e s h i n c h o , v.
WCIA. .
Provincia. Pincia. INC
j
CONSONANTES, 1, n, d,g} n, t. 307
lUDA.
de Jinda. a
a vv ee cc ii nn dd aa.. r i n d a , v.
linas, brinda . a l i n d a . F i oo rriiooddaa..
l prefmda.
N D E , INDO.
Line. * guinde. * G u i n d o . 5. ^ r i n d o .
rinde, &c. lindo. P i n d , 81c. Saca de los
brinde.
INGA. verbos en
Minga, dtftinga. Dominga, * Siringa , z, Inda
geringa, n. pringa. Inga. g e r i n g a , v.
* 1NGUE , 1NGO. p i n g a f n. *
Extingue, v . d i i n g u e . Domingo. Mingo,
pringue, v. gerngue , & c , d i f t i n g o . pingo, &c.
' 1NIA. Saca de l & i
Igaominia. Lavina, Bitinia. Minia. verbos eu
Inga
Dominio. Papinio.
mo. poliminio.
Minio.
efctutimo. Piinio. ladicinio. eerqulinia.
Tarquinio. Fiaminia. vaticinio.
IA,
Vina, t i n a 'i n de c a m p i a , lia,
pina. rapia, ave de r a p i a , c a m p i a .
vafquia. nia, facaiia. garapia,
ria. lampia. Cmiau
en I E .
Alia, t i n a , v. retia. Sca de ef
r i a , v.
cia, ania. recia. tos verbos*
apia,
citrina, conftria, defcia. defaa.
ercudrma* guia. entretia delia.
IO,
E f c u d r i n o , n . cario. de a I i o, * alio, v.
tmio. nio, lampio. eio , & c ,
*Uqo M i o , ra. rio , & c .
efcrio.
INT.*.
^Jnta. p i n t a , n. q u i n t a , n . v^adv.. ^ r e q u i n t a , a d v . Saca de los
tinta j s-adv. p i n t a , v. defpinta. verbos ew
diinla.
INTE trafpinta. na.
ti
late) n. pinte, defpinte , n. quinte. * requinte , v .
t r a p i a t e , v. *"
Ciat iNr0-
0 ialinto. Hyacintho. Terebinto.
pit^-
3 015 iPi>,p9&Ki
i>'*^ STLF C O M V U
ad. q u i n t o , n. laberintho. p i n t o , v.
pinto ,
Corinto. * plinto. quinto , y.
tinto.
Aracnto. extinto. trafpinto.
diftinao.
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ *^ J N T I , I N T I O . * depinto. *
C y n t h i a i isla. Berecynthia. Corinthio. Abfyathio. *
Cvntia, Diana. Cocmthia,Ciud.Cinthio.
Pinza n * INZA. defpinza, v.

Anticipa, hipa. pipa, * detripas, adv.


participa, deftripa. difipa. ' t u l i p a , flor.
zopa. tripa. Agripa. terciopelo de trj.
IPE. (pa.*
Saca de los Agaipe. hipe. * F e l i p e , 2. participe, &c.
| en I>a. IPO.
Zollipo, a. Egefipo. Aicipo. FiHpos,monedtt.
, h i p o , n. L e n c i p o . Euripo. proptotypo,mo.
AdUpo, L i f y p o , Speufipo. hipo, &c. (dlo,
Phiilpo. Cratipo, participo. diffipo, &c.
Chripo. Menipo, achetipo. anticipo, &c.
IPiO.
Sflcfl de Io Principio, participio, ripio.
v en jpfl, 12UE.
Alcenique, eftoy piqwe. dique. defpique) n.
alambique. M o z a m b i q u e , p i q u e , s. 2. aplique, &c.
tabique. cocique, r e p i q u e , s. comunique, &c.
dedo mafiique. g y i o , GHIO. certifique, &c.
Saca m u - Deliquio. etniftichio. pirrichio. Eutichio.
cho de los IK.
v . en l e a . Aibafur, Guadalquivir, zafir. c r u g i r , &c.
Saca de l a Afir. Hezir. {rio. H i r , h u i r , &c.
fuente i r . Nadir. Gran Vifir. decir. ir & c .
Ofir. IRA.
Ira , mentira. m i r a , n. pira, Tyra,4-
Deyanira.
v i r a j n. g i r a , n. tiramira,
alquitira. tira , faxa. Elvira.
lira.

Afpira. r e f p i r a , tira, remira, eftira.


Verbos, e f p i r a , v.
admira. aira. fufpira.
inpira. m i r a , v. defvira.
m CONSONANTES. I, r, ^ , m3f. 3 09
v i r a , v, d e l i r a , . reira,
confpa
IKO.
retiro, Buen Retiro. Efpiro , Ciro.
tiro, 3 z a p h i r o , C a i m r o . T i r o , Iro.
* g i r o , n, y v. t i r o s , 2, Ramiro. a f p i r o , 8,c.
* IKCE.
Circe. D i r c e , fuente. D i r c e , 2. Circes. *
I R I , too.
Affira- Cirio, * delirio. AfiEio,
Geioiria. lirio. tirio , ad. Porfirio^
Siria. mar t y rio. T i r i o 5 r i o . * P api r i o .
* T i r i a , C i u d . colirio Empydo. Sirio.
E L y l , E , 0.
M i r l a , ave. vertirla Decide. cliirlos m i r l o s . Saca de l a
affirla, v. decirla. conveiirle. birles , borios. fuente Ir*
oira. r e f i l i r l a , & c . aTiilirie , & c . c o n t r a d e c i r l o s .
deftruka. IKM, c o n u c i l o j &c
F i r m a , n. afirma. confirma. ahirma.
firma, v. I R M E , 1KM0. K confirma} v. o .
Firm, n. afirme , & c . Firmo, confirmo.
* confirme. falirme-, 8cc. a f i r m o , ahirmo.
I R K A , IRRQ.
M i r r a , r b o l . M i r r a , prop. Birros,. Byrro-, ladrn. Saca de
^ Esbirro Pvrro los verbos
IRTE. en I r m a , y
Sirte. * decirte.. aTirte, &c.. Irte, & c , de lafueti'-
te I r .
Flor de l i s , p r i s , pas. Pars. Amadis.
alelis , ans. decs. Cs.. vens , & , Saca de a
* rnis, tris. Affis. * Luisv m a r a v e d s , & c . fuente i r .
ISA.
pr oplie t i f a . remiTa, premiffa.
MiTa.
pefquia. arrepifa. Foetifa.
gyiffa.
cortapifa. decifa. Sacerdotfa. Saca de l'm
priTa,
e n c a m i f a . indeeifa^ Malnifa, fuente Ir,
tifa.
f r i i a , n p r e c i f a . E l i f o . y de /05
era.
a p r i f f a , adv. concifa. Mdifa. nombret em
^ifa.. lifa. Ir.
* f e a rifa. Artenaifa.
Va Am.~
| 10 I3/,c,/sm> S T I V A C O M V n
Avifa. ivifa,v. aiifa. guifa5v.
Verbos. p i f a , fiTa. pefquifa, v. frila , v. * eacamifa. *
i$E.
Anchifes. IvTes. ^ Lire , s. avife , &c.
ISO.
Saca de los A v i f o , n. paraifo. fonrifo. Aafrifo. *
verbos en a l i f e , rbol. frifo , a . quifo. vifo j n. Narcilo.
Efa. ; rbol del parai fo.conipromifo. Cephifo , rio. Nif.
de irnprovifo. * perraiTo. CypariTo,!. pifo , &.
ISCA:
V e n ti fea , tu cifea, n. arifea. prifea. morifea.
trifea. Alemanifca. arfca,v. ventifea.
Saca de los moifca. evantifea. cica,v. ^ enrifea, v,
toerbos en Francifca. arenifea. confica. apdfca, v. ^

Saca de ef- Amisque. cifque, v. enrifque, &e. confifque,&c.


tos verbos SCO.
e Ifca* Bafilifco. fifeo, maivifeo, di feo, hola,
rico. cifeo. lentifco. trifeo.
aprifeo. mordifeo. * arrifeo , n obelifco.*
merifeo. prifeo, s. peiifco. Franeifco.
mor i feo. torvifee. a e rico. arifeo, &c-
abarrifeo. SIA , ISIO. arrifeo > ^
Seca de los Artemifia. Mila. Cypariffia. * Eiifio.
adjeivos,y Phra. * Tifias. Dionilo. Phriio.
verbos en
l/ca. Isia. oisla. aisla. deftruisla,^'
ISMA , ISME.
Cifma. morifma. fophifma. chiftne.
chrima 9 nv mifma. c h r i f m a , v. chrfrne , V.
SMO.
Saca de la Abiftno. chrifmo. paroxifmo. fabatifmo.
fuente Ir. aforimo. guarilmo. greciftno. ifmo.
mifnio. chriftiamfmo. idiotifivio. * gentilifoio-
baptifmo. cathecifmo. hifpanifmo. iatiaiOn0 a
barbanfmo, exorcinio. hebiafmo, luteranifn0^
foleciQno. calvinifnO.
dialogifmo. judaifmo.
fyiogifno. gargarifmo. paganifmo. S-
1> CONSONANTES. I,f>p> h 3X1
i S P A . I5P0.
c h i f p a , v. Arzobifpo, Chrifpo
chupa, a . Obiipo. chifpo*
IST.
Conquisa, V. p l e y t i l a . porcionia. Jurfta,
coronifta. organifta. trampia. tracilta.
Jia, s, ad. alchimila. Chronifla. Gongorifta,
via, revila. b e n q u i f t a , Morala. Atheila.
fobrevifta. maiquia. Corila. Affentifta
arila. Anabaptifta. amatifta. pendonifta,
vila, ad. Gymnofophifta.Panegyrifta. dogmaeifta
mia ad Atnetilav Thomifta exorcia.
artla. Algebrita, Efcotila, arpilla.
fophifta BaptiCla. Egidifta. eitharifta.
fumulifta. Pfaimia, ABOhonita guitarrifta
eaaonifta. EvsngeHa. Su arila. Nicelala
iegifta * pande r i a , Sumifta. Caivinila.
humanila, penlonila^ Verfita Antonifta, &c,

Afllav effta. c o n q u i l l a , v avifta, ^ Ferlei.


confina fublOta difta-. * exiia*
efia regida* i l l a , v enemita,
inlfta^ envil. chia. ala. *
ism
n chile , v , alpile afifte, & c .
trite aie, &c. ^ oite. ragifte, Sc* fuente B V ,
1ST0, IXTG. ^ de g
ChriRo. lio. Evariilo, * malquifto. verbos en
Antichrilo* vino. bienquifto ailfto , & c . Jta.
plfto. Sixto. Egfio. leUlo ? & c . Saca de los
nifto. verbos en
Caisto Trimegifto^
ISTRA. Ifta.
adminilra. enriftra i f t r a , n.
miniara. ISTRB. defentrilrar Saca de los
1 re}U Herro.miniftre* adminiflre. regiftre, Sc* verbos en1
Min-n 1STRO. IJira*
ttr-.a ' n- v- a d m i n i a r o . enciro. Iftro r r i o .
: r o , n . v. 1TA. Cairo , rio,
gnta, garita.
V 4 mss-
312 h d j 3 g . STLVA COMN
mezquita. Scira. ^efpitaj canillaAermita,.
ILevira. avej i t a . Pta* calam5taiple|rili
hita. ovejita. cAltaJ.n- _, . ^ P ^ a , medida,'
pepita. psdrecita. A r c h i m a n d r i t a , mugeteti &.
quita 5 a .
cabrita. Sodomita. Mariquitaj&j"

F i n g e tu Erudita. bbre eferita. Areopagita. Servitajs.ya


otros d i m i - exquila. bendita. poquita. Carmelita^, ad|
nutivoSf co- infinita. maldita. bonita. Amonita,
nw efios a d finita. frita. * inaudita. ermafrodita.
jedivos. m a r c h i t a , n. ahita , ad, referita. veliaquia, &c.
precita, atrita, J e f u i t a , s. y a d . chiquita j &c.
ecria. contrita. Ifraelita. pequeta, &c.

Admita, vi&ta i v. inhabilita. tirita.


depofita. compita. neceTita. cefpica.'
Verbos, debira. derrita. irrita. escita.
ejercita. defquia. palpita. concita.
incita. facilita. a g i t a , v. * coata.
habita s imita. evita.. grita* recapacita.
milita. HiBta. c i t a , v. premedita.
. marchita. permita. ' depepita, omita.
medita. remita. f r i t a f v. impoffibilita.
quita. recita. vomita, nerita.
refucita. repita. precipita, dormita. *
foiicita. habilita. fuppedita.
1TE.
Combite. Amphitrite. rebite. SunamtS'
embite. Hematite. dite. cochite.
aicrevite. * d e q u i t e , n. l i t e , n. hervite. *
confites. ardite. Quirite. depofite ? c'
Thsrfites. Levites. a d m i t e , &-
Afrodite.
iTO.
Saca de las Apetito. confito. amito. San A_gapit0'
fuentes E r , delito. motolito-
^c a^ b^r^i t ^o .^ ^ ^ Benito,
p i t o , 2.
r , y de les dirito. de h i t o en hito, C o c y t o .
fanbenito.
verbos en grito , hito. palmito. T i t o , Erudito,
lea. tito. garlito. mofquito- (car. J u r i p ^ i t 0 '
Ibbre efecito. dra , y vito. * garlito de pef- ahito; a-
M CONSONANTES, I,ts m- sis
flfr3efcrito. perito,, quediro. Hermafrodito. firguerito, &c. Finge ta
recrito ? s finiquito. admito , &c. ^ pobrecitOj&c. otros dimi'
ITiO. nutivost co-
Sitio, cerco. Pythio. * fitio 5 v. * l t i o , affiento. mo ejios t y
1TRA, ITRE. faca de los
Mitra. Salitre. pelitre , yerva. belitre. (Apuiia. adjeClivos,
arbitra, v. . I V A , B* Belitre, Ciu.de y verbos en
Ova. imaginativa, s. nutritiva. Eicrivas. la.
prerogativa. eilimativa. arriba , adv. inventiva,
perfpediva. conrervativasad.criva , n. rogativa,
Siempreviva. aumentativa. * letra milva. curva, letra.
retentiva. expullva. epetativa,, s, prefervativa , s. Suhfianti-
cogitativa. difiaitFa. riba j giba. refervativa. $ vos.

Altiva, viva, nociva. iluminativa. relativa,


captiva. fucceffiva. - votiva. reprefentativa. Adjetivos*
equivg. aprelieaiva. pofitiva. via purgativa.-
exceffiva, adiva.. putativa. contemplativa"
fugitiva. abortiva. vegetativa. uRitiva
vengativa. penfativa. * intempeliva. nclufiva,
compaflva, caritativa. interpretativa. exclufiva.
confortativa. dejativa. interrogativa. iaexcelva..
adoptiva. derivativa. , coafultva, ilativa.
defenlva. ejecutiva. inteniva. comparativa.
ofeafiva. primitiva. prefervativa. fuperlativa.
iafciva. puigativa. poitiva. iCcurlva. *

Aviva. viva. adjetiva, conciba.


captiva, perciba. acrva. * eftriba. Verlos.
cuitiva. aperciba. deriva. g i b a , v.
defcriva. derriba. arriba. archiva , v.
efcriva. efquiva. prohiba, iulantiva, v. *
tiva. precdva. reciba. defaperciba.
IBH, VE.
Aglve>
* incluive. vive, avive j &c.
re3uive. exclufive. recibe } &c. * concibe , &c.
BO , VO.
^o:ivo.
olivo, recibo, n. potivo, fupeilativo. Saca de los
lQceativo. relativo. comparativo. archivo. - v. en Iva.
con.
h v . x , ^ . S T L V A COMU
confortativo. cautivo. Ibbjuidivo. nocivo, ^ 3 1
Sam de los defeiiivo. nomitativo. infir.irivo. genitivo, ^
cdjedivosfy civo , chivo. indicativo. ^ a r r i b o , n. avivo, &c>
v, en Iva. ubfiandvo. imperativo. eciivo. altivo, &C(
adjedivo. optativo. vivo j n. v, poiivo>
1 V U , BIA.
Alibia, lafcivia. endivia. Gibia.
entibia. tibia. Libia. * brivia.
I V i O , BiO.
A l i v i o , n. v. Toribio. tibio. entibio.
Mira ja, * IX. en I X A
Ije % Ijo. Dix. A l x 9 Ciudad. L i x , V i i i a .
r ixe, am
vztmjc, goma.
Guadisr, Ciud,
fandix., color. *
IZ.
Matiz. perdiz. Ruiz. cafiis.
tapiz. codorniz,, Beatriz. aprendiz.
raz. maz. Aliariz. Oleriz.
berniz. nariz. -* desliz. confervatri&
Emperatriz.. lombriz^ eshadiz.. miz.
feiiz^ regaliz. obrepeliz. taziz.
infeliz^ tamariz,. molamatriZ de raiz, av.
cerviz. nutriz. E r i z , v. C e i z , Ciu.
matriz Oriz. cicatriz. Alcaiz, Villa
Stjlanti- Ceniza. pagiza.. llovediza* abogadiza.
vos , y ad- hortaliza^ ceniza, levad iza- colgadiza.
JMVQS.. jeriza. quebradiza. rolliza. caediza.
riza s n. iza. bu i diz a. encontradiza.
movediza.. paza. tornadiza^ hendediza.
enfermiza. tomiza. cavalisriza. primeriza.
antojadiza., carniza ,,n.. nabiza. corrediza.
maciza. advenediza. longaniza^ * Ibiza.
ividadiza. caiza. oriza. poiza j f^
arrojadiza.. efpantadiza^ vanderiza regaliza, raiz
pofiza. hechiza. agoniza. k a , adv.
k a , pece.
Fertos. M(lanza.
a encarniza. tyraniza, foleniza.
fertiliza, efcandaiza. eterniza. prophetizS'
cauteriza. maxtyriza. entroniza. atiza.
B E CONSONANTES. I9 ^
defencoieriza. m o l a r i z a . diaiogxa.
e r i z a , d i v i n i z a , paraboliza.
atenioflza*
e n r i z a , f y m b o z a . vulgariza,
baptiza*
canoniza e n t a p i z a . a u t o r i z a , f amiliariza,
defentapiza. fu v i z a . latiniza,
esliza*
graniza. enhechiza. fatifiza. geometriza.
futiiiza. * hechiza. efcrupuiiza. geographiza.
organiza. defequiza. polvoriza, ccfmografiza.
trisa. c a t e c h i z a . a r o t n a r i z a . j udaiza,
particularisa. e x o r c i x a . dequattiza. gentiliza.
arromadiza. inguiariza. melancoliza. f o r m a l i z a , 6cc.
anatematiza. temporaliza. gargariza. poentiza,, v. & c .
barniza. i n m o r t a l i z a . fy l o g i z a , cafteilaniza. F o r m a ttt
embarniza. evangeliza. alegoriza, a r o l o g i z a , & c . otros , cu-
encoleriza. efpirituaza anaiogza. n i g r c m i z a , & c . mo eftos.
JZE. paganiza, &c. *
Bze} dcdize. m a i d i z e . rehize. Fhenize.
contradize. h i z e . *Beronize>prop . d e s l i z e , 8cc, *
infeze. desbize, felize. matize,
bendize. fatifize. L i z e , prop. fertilze, &c.
IZO,
Cavalierixo. empananzo. panizo, * Xurizo. Saca de los
rizo. bebedizo. carrizo, b a u t i z o , n. v. en I z a ,
hizQ. romadizo. mellizo, cadizo.
deshizo. cierizo. mellizo, b o v e r i z o , Uzos.
rehizo. canonizo. colgadizo, paTazo.
fetisfizo. granizo. cabrerizo. avenedizo. * Saca de lo?
decaftizo. etizo) animal, porquerizo. m o v e d i z o $ & c . adjefVGs%y
I Z C d , IZCO. - metizo , & c . verbos en
V i zea. peiiizca. Vizco. p e l l i z c o , n. Iza*
pizca. 1ZNA. p e l l i z c o , v.
Brizna. llovifna. tizna.

N0.
Po , ro.
O
o , letra. crey , Scc. Saca de las
yo. Geric. t o , lo. refifti, & c . * tres f u e n -
en pro. * ,interjeccin.dio , & c . tes.
am, &c.
O/i.
I roa. zamboa. boroar l o a , n . y v.
ca-
8if O ^ J , STIVA COMXJN
canoa, Goa. Uiloa. Boa.
r o a , n. y v. Lisboa. Thoa. Gamboa,
OE , y 00.
Loe, Eoo. To0- roo.
roe. Cco. huehoho,f ermno Acheloo,
2oe. Alcinoo. (de cazadores.* M o h o .
* boe. Anfiroo. loo.
or.
Soy. eioy. Porroy.* rentoy,/^.
y , oy. G o d o y. b a m b o y , lugar, toroy, k c m a
voy. Monroy, comboy tontoj,

Jacob. Job. * Merob. Roob.


Achiob. OBA , V A . Abitob.*
Alcoba. chova. roba. c o b a , v.
a r r o b a , ti. garrova. bba. efeoba, v,
l o b a , animal. ova. t r o b a , v. a b o b a , v
l o b a , veftido* t r o b a , n . defova. des bova.
corcoba, Ceanova. ^ t o v a , 2. embova*
bova. a r r o b a , v. anchova, innova.
efcoba adoba. agarrova.
QBE. V E .
A d o b e , ru * J o v e ? j o v e n . ^ arrobe , Scc, l o b e , Stc*
OBO. VO.
Saca de Lobo. eorcobo, arrobo. Jacobo.
los verbos. r o b o , n. y v, chovo. fobo. deiobo , vt.
m Qba. bobo. a d o b o , n . y v. * globo,. algarrobo,^.
OBLA, trobo , &c.
D o b l a % n., y v. r o b l a . dedobla , v redobla.
OBLE, en OBLO-
Saca de Noble, r o b l e , n. doble , v, redoble, v.
tes verbos moble. * redoble, B-
mandoble.,- redoble j. v..
en Oba. inmoble. doble , a d . O B i ^ .
Saca de O b r a , n. * z o z o b r a , V
z o z o b r a , n. recobra.
los verbos fobra , n. y v . c o b r a . refobra, o b r a , v. *
Oblo.
O B R E , OBRO , y 0 B R 1 0 . . ^^m
Cobre > n. pobre. * e n c o b r o , n. fobrO.#
faiobre, cobr , v. * recobre , n. eptobnoi
* robre. obEe,&c. f o b r o , v . &c. ^ o p r o b n ^
m CONSONANTES. O, c, d, 3*7
oc O G .
Genoc. Azboc. Neftcoch. Gog.
Jacob. Ezioch. (Porfo.Magog.
Amoc. Moloch. A r i o c h Rey de O g , Rey.
OCA.
Boca, tapaboca. m i i o c a , ave. C o c a . , n.
roca, toca , n. o c a , s. M o n t e s de O c a .
poca y loca. broca. Daroca. Linguadoca.

Toca, v. provoca, choca, fufoca , c o l o c a , Verb os*


invoca. emboca, aloca, t, d i s l o c a , v.
revoca. c o c a , y. r e f o c a , v. traloca,v.neMfr.
apoca. desboca. t r a l o c a , v.
r e c i p r o c a 9 v.
revoca. en O C E . M i r a Oze,
oco. Saca de
Loco. toco, &c.
tajamoco. coco , m y v.
poco, moco. invoco , & c . los verbos
defcoco , n. c h o c o , v. & c .
en Oca.
OCHA.
Garrocha. mocha. atocha, maravi"
defabrocha.
galocha. faicocha. trafnocha. (la,
Melocha. tocha. mocha, ad. Torremocha.
brocha. abrocha. a g a r r o c h a , y. (cha
cocha. defmocha. m e l c o c h a . V i r g e n de Ato*
OCHE.
Noche. (Ilos.boche. trafhoche,n.y v . t r o c h i m o c h e .
Coche de cava coche a i P u e r c o . c a r r u o c h e . abroche, &c.
OCHO,
Vzcocho. . ocho. mocho, cocho , & c .
Aguttcho. chocho. paococho. abrocho , & c .
aguatocho. OCi, y OCIO.
Negocia. Capadocia. Negocio , n. equinoccio. Saca de
focia , n. Efcocia. ocio. negocio , v. los verbos
^ffoca, y. Boscia. focrocio, Sacerdocio. en Ocha.
Goc>a, s. OD. O T H . focio.
*Je^broth. Aftaroth. Ailoth. Cariot, Ciudad.
Naboth. Behemoth. Lod. Cafaloth, Ciud.
Ahod. Sabahoth. Lot. Centroth.
ODA.
^oda. tornaboda, beoda, poda , v. r o d a .
e feo da , n. poda , n. defacomoda.
apo-
3i8 0><>f>g>}- S T L F J COMN
apoda, enloda. oda , n. muda. JBayboda.
acomoda. ecoda , v. Roda?. incinoda, v. ^
* O D E , ODES.
Heredes. podes , v. ecode, & c incomode, &c;
O DO.
Saca de Lodo. apodo 5 n. beodo, * cmodo.
los verbos modo. codo. Godo. acomodo, &c.
en O d a . todo. O D ^ , y ODIO. enlodo, &c. *
Soca de ef- Cuftodia. Monipodio. -brodio. odio^ -
tes verbos. Probdia. odio 3 n. medio. Monifodio,
Codia. Ciodio. * Polipodio. Rhodio, m . 3.
m o n i p o d i a , v. C u f t o d i o . Epifodio.
ODRE.
Odre. podre.
OFA.
M o f a , n. alcarehofa. philofopha. mofa^ v.
e o f a , n. fofa, gallofa. ^ e l o f a , v. alcofa, e^puerW.
OFAK, y UFE,
Aljfar. Bofe. eitofe.
philofophe, v.
azfar. mofe. ^ chofe.
0F0.
E l o f o , n. gaofo. efofo , v.
^ gofo, ad.
fofo. m o f o , v. philofopho.
O F I A , y OFRE.
Cofia, Cofre. Onofre.
Codofre.
ecofia OGA.
Soga. finagoga. desfoga. proroga,
droga, aboga. enfoga. defahoga.
b o g a , n. derroga, defeafoga. epiloga, v.
toga , n . y v ahoga. b o g a , v. interroga) *
OGUE.
Saca de los Azogue abogue, & c . derrogue , & c . defahogue, ^
verbos en * OGO.
Oda D o g o , perro, ahogo , n. y v. defahogo?n.y v. epilogo, S " ;
0;^. '' ' ("l;
C o n g o j a , n, loja,
coja. ^Hifnaoj^
hoja. feroja.
Barbarroja. hoja, c^' '
paradoja. roja,
aloja, n. fioja. L o j a , Ciudad. hoja^^P^'
Rioja. Paradoj^
m CONSONANTES. 0} j , L 119
antoja. recoja. enroja, Verbos.
defenoja,adivo.encoja, moja.
cogoj3,
afoja. aoja, remoja.
defpja-
acoja. arroja. * ealoja,
defoja.
c o j a . a h e r r o j a , defantoja.
enoja.
defcoja. eutroja. defenojasisut.*
efcoja.
* O J E , u OGE.
Alboge, flauta, coge > & c . defpoje , & c . aloje , & c .
O j f u XU.
Ojo, 2. antojo , 2. cerrojo. * defenojo , a . Saca de
defpojo, a . v. a n t o j o s , 2. efearamojo. f o n r o s o ^ n. V. los verbos
enojo 5 n. manojo. piojo, remojo j n. y v. en O j a .
abe ojo. h i n o j o. regojo. r e c o j o , v.
trampantojo. gorgojo. redrojo, e n c o j o , v.
rojo. COJO, 2. tramojo, a r r o j o , v.
fiojo.^ v i fojo. tojo. p i l o j o , n. llufco.
aojo , adv. y s. OL. aojo i & e .
faciftol. * g i r a f o l . Maol. ^ Saca de
Sol.
u t j r e ^ m l j f a j f o . Efpao!. los verbos
arrebo. perol.
crfol. - r b o l , yerva. Capicol. en O j a ,
ro.
farol. bemol. guardafol. Pol. ^ ^ ^
alcohol, carnicol. Pearol. M i col.
tomafol. col. Chalcol. Ferrol.
OLA,
defarbola, c a r a c o l a , v. Nombres,
Eftola. {ola,
envila. andoa , a . y verbos.
gola, vanderola.
parola. interpola. defenviola. v i o l a , s.
efcarokt, enarboia. ^ perinola,jt<ggo.mofquerola.
abahola. enherbola. cabriola. amla , v.
arrebola, apiola. caracibola. tremola,
alcohola, oyla, &c. m a m o l a , n , (f.bteola.
eftercola. batallla. M a m o l a , e / / r i - c a p i f c o l a .
cola. c o l a de be/lia. o l a , C i u d a d , epftola , v Saca de e f
^'panola,, & c . c o l a de pegar P o l a , C i u d a d , acrifola. tos v e r b o s ,
bola. ^ ^ a m a p o l a ^ e r v f l , p a r o l a , v. y de los
perola.
a- ppoorrttaan o l a piftola. amla, &c. nombres en
a. afiftola, a f o l a . 0 1 , y de las
0L0. tres f u e n - -
olo. boio3 foio. dolo. tes.
Apo-
320 0,4 k, c, fifi STLVA COMVU
Saca de Apolo. Paitlo. col , de toro.
los verbos Tholo. tholo. vitriolo, Cerclo >&c%
en O l a . Mautoo. protocolo. atreboo , n.
OLE.
A c r i f o l e , v. viole , & c . 2. dile , & c .
vilile,^.
O L F A , T OLVO.
T o l v a Je molfio.Boiva , lago. polvo. guarda polvo.
Poba , Ciudad. OLCA , T OIGO.
B o l e a , v, b o l e o , v. remolco , v. C o i c o s , Isla.
l e m o l c a , v. remolco , n. Jolcos , v i l l a .
O L D A , T OLDE.
A m o l d a , v. refolda. molde , n. entolde.
r e g o l d a , v. defeutolda. de molde , adv. deenolde.
entolda. Refcoide. a m o l d e , v. regold.
OLDO.
Toldo, a m o l d o , n. y v. regoldo , v. defentolo,
r e g o l d o , n. refeoido, n. y v. entoldo. Leopoldo.
OLFA , y OLFE.
Solfa, regolfa. Regolfe, defengolfe.
engolfa. defengoifa. engolfe,
OLFO. Golfo.
Golfo. r e g o l f o , n . y v. A o l f o , Rodolfo.
engolfo, n. y v. P a n d o i f o , Gandolfo. Guavo Adolfo,
deengolfo. OLIO,
Olio. efeolio. manipolio, lolio , pect'
folio. axiolio. al olio, IS20I0.
capitolio. efpolio , n. y v. folio. Longoiio.
OLLd.
Saca de ef- Olla. buena b o l l a . atolla, b o l l a , n. y v.
t9s verbos, polla. a r g o l l a , n . y v. a r r o l l a . cholla.
cebolla. abolla. e m p o l l a , n, borbolla.
a m p o l l a , n. y v. defabolla. empolla , v. defempoila.
OLIO. en O l l V '
Polio. folio, atollo, efeoilo.
repollo. m o l lo b o l l o , n. a r r o l l o , v.
e o gol l a . meollo, borbollo , n. a b o l l o , v. &'
tollo. rollo. Creolio. defabolio, &c'
Soca de los O L M O , y OLSA.
verbos m Olmo c o l m o , n. c o l m o , v. H o l m o s , Co*
il*.
m tONSONANTES. O, l3 m> n. 31 i
embolia. defembolfa. * Golfa C i u d de
Bol.
OMd.
Paloma, redoma, r o m a , ad.
carcoma, broma, * Idioma. Banoma.
niaroma. goma, zoma. Mahoma.
poma, c o m a , n. l o m a j e mofe,*Sodoma.
toma, n. moma. axioma. R o m a , Ciudad,

Afoma. toma, i v* c o m a , v. defploma.


doma. aploma, desloma engoma.
azoma. c a r c o m a , v. en O M E .
OMO.
Afomo, n plomo, momo. D o m o , n. Saca de
tomo, n. folomo * como. e n g o m o , v. los verbos
Mayordomo a 01 como aplomo, M o m o , D i o s . en Orna,
romo, amomo. d e s l o m o , . D r o m o , Jiervo.
iomo. pomo. c a r c o m , v. R o m o , pr&pr. *
* OMBA , y OMBO. afomo, &c.
Nomha^iud.de P i o m b a > r i o . C a b o e colobas.Hecatoirbo. Saca de
bomba. (Idea. OMBRA. r h o m b o , pe ce. los adjecli-
Halhombra. afombra. defcombra. * alhobraftapets: vos y ver"
ombra. nombra efcombra alfombra. has en Orna,
OMBRR.
Hombre renombre. pronombre, * n o m b r e , v.&Ci,
Nombre, fobrenombre. aTombre, & c G e a i i - h o m b r e . *
O M B RO.
Hombro. * a l o m b r o t n. cogombro n o m b r o , v. Ssc,
* OMiO.
l a comi.
reeacomio. B r o m i o , B a m . pacomio.
O M B A , y 9MPO* Saca de lo$
"ompa, rompa. Rompo, verbos n
Tbeopompo.
iaterrompa trompo^ * c o r r o m p o , V. O m h r a .
ON. zompo. * Verbales,
l ' aficin. repuiacion recreacin confunon, Por fer
atencin^ confoiacion, corRpaEon. muchos los
difcrecion* r e f r i g e r a c i n , difpocion confonan-'-
indicrecion. perfecuclon. indirpoficion tes n , los
[^^Pcion. imicacicn tribulacin, navegacicn. dividimos
obgacion. afliccin perfeccin* en V e r b a - -
X les*
3 22 03n. SYLFA COMN
les , y no redempcon. inclinacin. indignacin, refoluciotu
Verbales fujecion. intencin. perdn, determinacin,
hacemos veneracin. admiracin. prifion. perturbacin.'
quatro dif- fon. cancin. p a ilion, inaginacion.
tinciones: poTeion. invencin. proporcin. * accin.*
T de los iiacion,
que no lo ?,.Predeftmaci5. a l t e r a c i n . inftruccion. contemplacin,
f o n ; cio bendicin, turbacin. inftitucion. mocin.
poniendo maldicin. habitacin, educacin. infpiracioa.
Jlempre de* contradicion. poblacin. jurirdicion. vocacin,
l a n t e los defenfion, corrupcin. municin. tentacin,
mas g r a - deruccion. communGacion.perdicion. converion.
ves i y'or~ ocupacin. diviion. pretencion. falvacion.
dinarios* 4 e f o c u pacin. t r a b a z n . opofteion. obftiftacloa.
expedacion. unin. erudicin. meditacin,
intercelon. difTenfion. confaBon. converfacion.
mencin. difraccin. julieacion. mortificacin,
peregrinacin. defeomunion, abfolucion. oracin,
rciucion. informacin. conderacion. vion.
f ucee i l i o n . revelacin,
deliberacin,
3. C r e a c i n . c o n f i r m a c i n . exhalacin.
declaracin,
eleccin. interpretacin. hinchazn.
demonftracion.
govemacion. privacin, impteion.
condenacin. prevencin. donacin. excepcin.
defefperacion.
a b o m i n a c i n . reprefentacion. p r o p o G c i o n ,
admiailracion.
averfion. revolucin. provilon.
aplicacin. fignificacion. peticin. execucion.
exageracin.
c o n t r a t a c i n , amonettacion. p u b l i c a c i n .
negociacin. apelacin. promulgacin. exempei00'
commilion, denominacin, retradacion. preferipcio0-
guarnicin-
colacin. conjuracin, remiOTion.
provacion, conclmlon. fupericion, impoicio11'
acufacion. ordenacin.
importunacin, duracin.
reauracioo-
digelon, conlervacion. aprobacin. reparacioa.
diftrlbucion. correccin. amplificacin.
perfuatioo-
m u r m u r a c i n . dififimuiacion, c o n t i n u a c i n .
contencio*
inquificion. generacin. comparacin.

Concepcin. Anunciacin. Salutacin. Eaca Vi


DE CONSONANTES, 0xn. 313
Viitacon. licin negacin* probacin,
purificaeion. difpenacion. digreilon argumentacioiu
innovacin. dilinccionr particin,
Coronacin. invocacin. exclamacin, punicin.
^cracofl. indifpeafacon. pronunciacin, reduccin.
Crcunciton. p romilion. difincion, remuneracin.
Transfiguracion.expoicion, eonfutacion. tragazn.
Refurreccion. i n t r o d u c c i n . adivinacin. titubacin.
Afceofion. interpoieion.. conjunecioo. trafpaTacion
confagracion. o p i l a c i n , conceffion. commiflion.
congregacin, p u d r i c i o n . diccin unecion.
remuneracin, resgnacion. deciamacioa. leioo.
reeompcnfasion.fuftentacion, exciraeion. quemazn
confecucion. vacacin, multiplicacin, revelacin
reconciliacin, afirmacin preparacin. travazon.

1. Occaon. halcn fechon. mofear d o n . N o verba*


don. perdign. cazn , p e z , cabrn les*
opinin. hurn camarn ratn
quelion,1 nacin. lebrn lyron.
teligion. regin, garan. pulgn.
corazonv traicin. condicin texen.
razn. fazon, fazon. cevon
Len. blafon, fermon ^ fayon
camalen pavn. taiion. padrn,
corpion. fahnon, gorrin. azarcn.
dragn. capen. avejon, tordion danza*

Temon zurrn eaienturon. cerrin.


tafon. caufon, carbn.
equefon.
tefon. almidn carretn
penlon.
velln,
regln almendrn. chirrin.
e"calon,
hondn. algodn blandn.
^abon.
eajon tifn. bermelln,
borroiu boquern..
lifton. aguijn,
^rbon.
fioron, turrn. efquilon.
^ion.
atalon. canaln. meon.
artefon. turbin. melocotn..
^elioa.
balden terrn. mugrn.
Xa Fcdtis-
3H 0,n. STLVA COMN
rodrign. callejn. fe ron. jabn,
proceTion. tabln. taln. pen.
pendn. troncn. dia^uilon. pezn.
mefon. quarton. clavazn. pifon.
rincn. cabezn. cangiln. quin.
pulgn. cordn. barieon. fopeton.
rion. botn. borbolln. torzn.
farampion calzn. bodegn. favaon.
comezn. colchn, granzn. * macarrn,
rebencon. xergon. gamn. tezon.
rebenton. punzn. mojn. copn.

3. Galen, canon. azadn. envin.


efcotlllon. bordn. harpon, empujn.
cfquadron. armazn. lanzon. pefeazon.
legin, cuchilln, rejn. moxicon.
torren, horcn. bofetn. tolondrn.
beion. garrochn, encontrn. cocorrn.
bailn. morrin. empelln, tapn.

4. Varn, anlon. mandn. cevon.


patrn. rapagn, baladren. mofea rdon,
garzn. retozn, mollejn. * caparrn,
ladrn. burln, bmorron. comiUtoru
pen. reboiton. mofquilon. temern.
porqueron. tardn, motion. aln.
lebrn. trotn. comiln, Copln.
embrin. poftillon. tragn, bufeon.
remedon. capn, garganton, bufn.
bajn. lechon. dormillon. fifgon,
decurin. peln. gordifln. brivon.*
bovarron >&c.
Finge tu
Emon. Simen. Zenon.
otros como 5. P h a c a o n .
Nern. Pheon.
ejlos. Aaron. Cedrn.
Pantaleon. Varron.
Geon. Acharen-
Hilarin. Soln,
Gedeon. Sanfon.
Amon. Dagon, Simen. Dio"'
Cicern.
Sion. Salomn, Platn.
Amnon. Abalon. Catn.
>E CONSONANTES. O,*. 5*S
Simn. Typhon. ikbialdon. xion,
Cipion. Tritn. Gabaon. I..n,
Giycon. Orion. Abaron, Colon
Xapon. Abdon.. leeon.
Pygmaieon. L e n , Ciudad, bigabon. Anfin,
Lycaon. Vlaion. Abrion. Arioii,
Jal n. Carron. Accaron, Paladin.
Helicn. Xijon* Abeffaioa Fyracmoa
Pyton. Torejoji. Philon. Faetn.
Chiron, Arlanson, Adon, Thefiphon
Deucalion* -"* A m m o n , Aarcon. Flegeton
Gerion. Almon. Alagon. Ateon,
Pin ion.. Acros i Pantheoa8 Atago.
ONJ.
Perfonav hurona, Tarazoaa. capona, Sbi
matrona tizona, Vexona. vidaboaa, vos.
corona. Beilona, Efcalons* temerona, n,
leona. Amazona Yayona. iritentona
dragona* Dodona M a r c a d e a n c o n a . p e l o n a . s,
tnaona. Antona. * B a d a ! o i i a , / ^ cachamons -
atahona^ Barcelona* CabanabonaJg .Santa M a d r o n a
mona. Narbona. Guifona , villa Pomona.
azconu Pamplona Aytona. JLatopa |
atona.. Tarragona.. chacona*

Matrona.. cevona.. * retozona. temerona. Adjeivm*


nona.. comilona, motilona. bulcona
ladrona. glctoaa,. trotona ifgona^
fegaona* belions. pelona. bufona..
aliona, ^orrachona. poftiliona. Simona.
'^ona. dormiona. bobarroaa,. Salomona*
Pilona, tragona, anturrena Nerona
Matrona.. gordiflona focarrona Heiicona.
beatona. rollona, decimanona. O c e r o n a . (Scc^*
rtoendona. rabona. fregona.. vigelmanona,.
^an^ona. baladrona.
Mcona. apregona VeVbQi*
eslabona, ocalona.
'a. blafona. galardona, perdona,
na. soxQiia.. per d o n a . pregona.
eiv
V . c . d , STLVA COMN
f0
entona. proporciona* d e a n m c o n a . peufioaa.
lazona. e mpadrona. dona.
amontona.
baldona. a mojona. menciona.
apriiona,
defabona. raxona. xabona.
arrincona.
almidona. detaficiona. pabona.
defapaffiona.
apoffeTiona. defempadrona. diffona.
de Centona.
defapafiona. conficiona. enapabona,
defencoaa.
a b o t o n a . ef^uadcona. contona.
encona.
defapriiona borrona. fupefticioaa.
inficiona.
defproporciona.efqoadcona, abandona.*
enarmona.
ONE.
fupone. repone, * ayrones.
Pone.
antepone. expone, Chione. (o.
trafpone.
depone. entrepone. * facapone,jg
Saca de los propone.
interpone, fobrepoue.
verbos en c o m p o n e . impone.
de [compone. dones, &<!
O n o ^ n o m ifpone. nones.
aficione, &c.
h r e s e n O n , opone. pofpone. Gelones. ^^^^^^^^
ONO.
A b o n o , a. mono, * defabono , n. encono, n
deencono,n.*
trono, tono. entono.
ono. oatrono, d e f e n t o n o , n. aficiono, &c
ONCA y ONCO.
r o n c a , v. y a d . T r o n c o , 2. ronco t 1*
E o n c a > n. deft ronco,
bronca, deftronca. bronco.
ronco, v.
conca. ONCHi4,^ONCHO.
% deftfpncfla ^
Concha 2, roncha. troncha.
deftroncho.*
Troncho, ONDA.
Ronda.
Honda, h o n d a , ad. hedionda,
r o n d a , n. TrapifoodaV
redonda. fonda.
Verbos* l a r e d o n d a . correrponda-
Ronda, m o n d a , n. v. a d . h o n d a ,
fonda. *
ahonda, efconda. ahonda,
ce fp o n d a . abiconda.
ONDE.
refpon^.f
Conde. dc>nde. adonde.
Vizconde. de donde. ahonde , & c . corre^f
Saca de ONDO. 9
TRO ndo
los verbos Irfe fondo. H a c e r fondo, redondo, ahondo
en Onda. h o n d o , ad8 hediondo. * fondo , s. 0>'
2> CONSONANTES. 03n,gXr>f*t 3^7
ONGA.
deponga, rezonga, ga.
Proponga,
imponga, exponga. Tronga.
ponga-
ifponga. defcotnponga. entrepng3, Piongi,
componga, pofponga. interponga. pilonga z ,
aponga. C n t r aponga, trafponga. prolonga.
(aponga. reponga. Serralonga. fobreponga.
anteponga, O N G E , y ONGO. dipbthonga, v . * Saca de
4 p h t h o n g o , n. M o n i c o n g o , f u p o n g o . los verbos
Monge.
aljonge. bodongo. Congo. d i p h t h o n g o , v en O n g a ,
efponge, v. mondongo. Pifilongo, pilongo , a ,
Hongo. QNJA. pongo } & c .
Monja. e f p c n j a , n. taronja. lonja , a.
lfonja. O N I A e f p o n j a , v
Acrimoniia, Pomponia. Colonia. Saxonia.
ceremonia. Sempronia, Apolonia, Meonia.
fanftimoaia. Bolonia, I^acedemonia, L a c o n i a ,
* peonia^/flnf a.Ltcaonia.. MaGedonia* Libonia,
ooniaj cinta* F a c o o i a , l i l a . Panonia. Jonia.
parfmonia, P e o n i a ^ ^ f o w . ^ Polonia Babylonis,
ONIO.
Bemonlo. Favonio, E r i Ionio Fomponio,
matrimonio, Antonio, Snetonio, Pofidooio.
patritnoaio, Gorgonto* Aphtonio, Laeedemonla,
teimonio,. Aufouio.. Afconio* Baronio,
OA.
fonzoSa. vlfo^* defemponzoa. D o a ,
ampona. retoa, Borgoa. madrona.
roa, emponzoa. Antoa, carantoa. *
OnQ. en O E , Saca de
Otoo. r e t o o , v i f o o . emponzoo. * moo, ejlos vev"
Wono, madroo, defenaponzoo. d e m o o . feoji.
ONRd,
Honra >n#
deshonra, n. deshonra , v , h o n r a , v*
* ON0.
Alonfo,. Alfonfok lidefonfo
OHTA.
trafmonta, tonta. pronta, ad.
* tanto m o n t a , e o n f r o n r a , va
J&OOf
X%
3^8 O t V , ! , ^ p . S T L V A COMN
ONTE.
M o n t e , n. Belerofonte. JLaomedotie. Agramoste.
A n a c r e o n t e . Necroc-reonte. monte 5V.
Ori*onte.
Timoieonte. guardamonte 2,
Phaetonte. Aiciaiedonte.
Tymocireonte. confronte,Se.*
Phiegetonte. Piamonte. bronte.
Acheronte. Belmonte. * Metonte. amote, &c.
Creonte. Demophoonte. Laocoonte.
Saca de ONTO.
tos verhs Helcfpu-nto. * p r o n t o . de pronto, adv. amonto, & c
:en U n t a , tonto* P o n t o . remonto , & c . monto, &c.
ONZ i. confeonto, &c.
O n z a , a n i m a l . gecigonsa. engonsa. Aidonza.
o a z a s ptfo* deonza. d e e n g o n z a , v. * troma, v.
ONZE.
Gooze. onze, bronze. * engente,v.
efeonze. Ponze. entonzes, defeagonze,v.*
OPA.
Ropa. guardarropa, Europa, atropa,
copa ^ popa. eopa. arropa. j acopa.
tropa;-' garlopa. defaropa, * retopa.
fopa meopa, topa. enropa, v.
OPE.
A r r o p e , n. Joppe Cecrope. enrope, v. acc.
Jarope. L.ope, Liciope, tope & c ' *
Cyciope, * Peiope. g a l o p e , n. arrope, ^ ^
OPO.
Ifopo, topo, chopo 1 rbol galopo, ^:'
copo. * hylopo s 2. dropo. a r r o p o , &c'
tropo. deiatopo,^'
zopo , tullido, topo , v .
Saca de OPi^^OPiO.
los verbos C o p i a . * copia 1 v. propio , 5. impropio*
en O p a , Ehiopa. r p s u p i a v a d . v. m o t a propio, copio 5 *
propia. rtcopsa v. (e-fa p r o p i o . recopi0, ^
impropia. apropio f / ' *
cornucopia. propso , a d .
dersprcP^''
apropia. Opio. repropio.
defapropa.
C B L A , 3 O P L O .
efeop^-
C o n a n t i o p l a fopla. Soplo n.
^ encopa
copla. manopla* foplo, )RJ'
OJPJ
B E CONSONANTES, 0>fq>r. $19
OF'RIA.
propria. impropria. apropria. ^defaprGpria,ve
OQUE.
Eoque. Roque. ( a x e d r e z . t c q u Q , y.
toque. (hle .revoque. ^roque.piezadgiretoque, v .
alcornoque, ro apoque. r e t o q u e , n. c h o q u e , v.
alberDDque. a v o q u e . c h o q u e , n , r e c i p r o q u e , V.
aloque. i n v o q u e . s a i o q u e . fufoque.
bodoque. provoque. alboroque. d i s l o q u e , v.
emboque , D, v. coque. aloque , v. traftoque, v.
noque. O Q U l A . y OQUIO. coloque , v , *
Antioquia. * Euftoquia. Euftoquio. * circuloquio
Parroquia. C o l o q u i o . f o l i i o q u i o , e loquio.
0
O R .
Amor. tenor, amedor. aTado-r. Suhjlanth
defamor. Autor. Azor, ceidor. vos.
favor. h o n o r . . t i r a d o r . * deshonor,
disfavor. l o o r . rededor, for.
p u n d o n o r . b o r r a d o r . foror.
* ardor.
fervor, iavor, aventador, primor,
repiandor. humor, pudficador. corredor,
calor. l i q u o r . cobertor, comedor,
dolor. r u i f e o r . a p a r a d o r , p urgador.
^ amargor. mirador. baftidor. coiior.
% flor. depertador. azufrador, tenedor.
^ color. clamor. arador, falador.
t frecor. furor, aambor. tocador,
N olor. , rumor. velador. reparador,
odor, apretador. tajador. bebedor,
verdor, paTador. portador, terror.
vigor, rigor. fregador. res f dador
vapor, rencor. colador, efplendor,
fudor. temor. cogedor, albor.
fabor. temblor. f e r v i d o r , s. efcarpidor.
feor. horror. fregador, agretor.
valor, pavor. calzador, candor.
error. hedor, atanor. alazor.

Hot; mayor. menor. peor.


2e-
B5o 0>r. STLVA COMN
AdjetfivoSi exterior , iate- u l t e r i o r . rampeador. Belphegor,
y proprios. uperor. (rior.. c i t e r i o r , Achobor.
Nabucodonofof.
Nombres i n f e r i o r , anterior. A c h o r ^ u c a n o r . TaborjAzatnor
de oficios. pofterior. Axenor. *
Criador. Provior. poTeTor. podador.
Salvador. opofior. denunciador. bolteador.
Rectemptor, AfieTor. cobrador. efcalador.
Emperador. Cenfor, fadnr. cardador.
Senador. Eiedor. Definidor. ambarrador.
Embaxador. Receptor, enfj de mj?f&.encjuadernadori
Legislador. Relator. Lcdor, pecador.
lquirdor Contador, repetidor. tundidor,
Oidor. folicitador. Calificador. taTador.
Orador. brosiador. comentador. texedor.
Ffior. bordador. fuentador. mulidor,
Superior batidor, gafador. comprador.
Dodor, entallador. leador, efgrifnior.
Redor, enfamblaor, fegador. empalmador.
Efcriptor, pintor. Colador. falteador. ('.
Hiloriador. efculptor. aflerrador, corredor, d(fi'
Regidor. dorador. alentador, -x- Viceretor.
Corregidor, componedor. desbaftador, fucentor.
ConfeTor. tirador. cortador. picador.
Cofredor. acreedor, aguador. Conultor.
ImpreTor. arrendador. curtidor. Auditor.
Didador. Provehedor. zurrador, Exador.*
Aunque de Pagador, cabador.
ejios eonfo- C a n t o r . luchador. competidor. guiador^
nantes pth- deudor, Morador. defpertador. ecarneceor.
d i r a m o s paor. encarecedor.
executor.
r e m i t i r Tucr. robador, defencubtidor.
encantador.
las fuentes: C u r a d o r , fervidor embaucador, inquietador.
pero porque defenbr, fucceFor. Govemador. fjgnificador.
n o t o d o s eaibaidor. taedor, bienhechor.
caliga4or.
Ioj verbos galador, valedor. xnalbechor.
imitador.
los dan , y g u a s d a d o r , vencedor. burlador.
inerceTor.
fuere c a n - - h o n r a d o r . fabidor, domador,
libertador*
/ u n c i buf- i n v e n t o r . . a cu fado r. amador.
merecedor. danzador.
ctr- i-abradorc anteceTor, riumfador.
bar
t>B CONSONANTES. O,
habitador. bulhdor. infamador, cavos &U9
murmurador. hallador. injuriador, y porqus
gruidor. negociador. nadador. incitador. de efts / a -
hablador, trabajador, rogador. madrugador. len otros
jugador. reparador. fegmdor. quilatador. en O r a , te
obrador. Alborotador, turbador. quietador. quije qui -
roedor. arrebatador. Veedor. reformador. tar efts
velador. atormentador. Amparador fueiitador. t r abajo9
vengador. defconfolador. a p r e c i a d o r . vitador. juntando
cumplidor. favorecedor. augcnentador. v e n d i m i a d o r , c. q u i i o s
Ayudador. examinador. aquejador. ufurpador. mejores , j
atizador. blicitaor. aceptador, A d m m i l r a d o r . mas ufa"*;
aliviador. apaciguador. coadjutor. amenazador. dos
dercamador. contaminador, deslukador. defperdiciador,
coafoiar. de&baratador. d e n u n c i a d o r . efcatimador.
deicubridor. defeHnaador. c a l u m n i a d o r , reconocedor.
encubridor. D iredlor, c o n q u i l a d o r . remwneraor.
enganaor. rogador, e o c u m b r a d o r . reverencial
confervador. taTador, exhortador. abreviado?.
clarificador. bebedor,
ORA. Saca de los
Aurora. adeshora. c a n o r a , S o n o r a . verbos en
agora. zarzamora. decora, corretopa 1 & c . O r a .
hora. mora. indecora, poTeIora, 8tc. *
eora. mejora. ora. cantora & c ,
Pandora. Manticora. * A l o r a , Villa. deudora.
Flora. Zamora. cantimplora.

Adora, empeora. cncorpora, exhonora. Verhoi*


enamora, honora. evapora, implora,
atheora, ora. mejora, deldora.
dora, llora. desflora, minora,
m o r a , v. ignora. * calora, corrobora,
decora, y. 2. azcra. colora. condecora. *
OKO. en O R E ,
O r o , d. 3. decoro , n. s. m o r o , loro. Saca de ef-
The foro, i n d e c o r o , n. fonoro. Ifidoro. tos verbos
coro. poso. decoro , a d , Caiodoro. en O r a .
Horo, a . toro. indesoro. Hslicdoro.
Theo
33* O.r.c.d. STLFA COMXJ
Saca de Theodoro. Cephyfodoro. Poiydoro. adoro, gcc.
los verbos T o r o , Ciudad Diodoro. * d e f d o r o , ti. enamoso, ^
en Qra* Aremtdoro. Hermodoro. canoro. mejor, &c. *.
Aciepidoro. Metrodoro. O r o de T i b a r . f ro
ORCA.
H o r c a , 2. aporca. Lorca. * defaporca.
ahorca. Mallorca. Mazorca. orea , ballena.
ajorca. Menorca. defahorca. horca de ojosi
ORCO.
A h o r c o , a p o r c o . defahorco. * P h o r c o . -* defaporco.
O R C U A , * y ORCHO.
Antorcha. defcorcha. c o r c h o , corteza, efcorcho, y,
* O R C l A , yORClO.
C o r c i a , rio. 'orcia. conforcio,^ divorcio. *
ORDA.
S o r d a s g o r d a , b o r d a , v. engorda. defabora.
trda aborda. la b r d a , adv. difeorda.
Oi^DE. ^ deengordajY,
B o r d e , 2. difeorde. focorde. deforden.
eoncorde acorde. orden. aborden, &c.
Oi^DO.
* * Sata de T o r d o . f o r d o . *bohordo,^Jj-bordo, &c,
Ims- verbos gordo. plpordo.. b o r d o , n. ^ (rf.abordo, v. &c.
O R D I A , y ORDIO.
Concordia mifericordia. exordio. * incordio
dicordia. M o n a c o r d i o . ' G o r d i o . ,
ORGA.
A f i o r g a . C t d a d . M a y o r g a , p r o f . c torga.. ^ pandorga.

Gloriajvitoria. pamaoria,
mu. notoria. acceToria.
mesTioria^. c-secutoria,. meritoria. * impera'^13*
hioria. dimiToria. ranltoria. eonfortaona.
efeoria. ^ compuiforia. peremptoda. fatisfa^oria.^3*
vanagloria., oratoria, amatoria.. zanahoria, p^"'
jspitoria. S o r i a , Ciudad, jaculatoria. contemplaron3*
achicoria, C o r i a , Cmdjd. i n t e r l o c u t o r i a . expouiatoria.
acenona. V i d o r i a , Ctf. c o m e n d a t o r i a , conultoria.
melancola. Villora. gratulatoria. acufatoria.
aoEa. M o r i a , montea exhortatoria, defeni^ria.
T>E CONSONANTES, O . r / j J ^ m . n , 333
iafafuatona. confoatoria. impetratoria, mcditatorisj&c Forma tu
contradiftoria. n a r r a t o r i a comgatoria,&c.ceiebratoria. * otros co-
ORO. mo e/los
Auditorio. locutorio, cimborio. aoiifatotio. de algunos
aboloro. eferiptorio. emboltorio. defecforio. verbos.
Confiftorio. defpoforio. interrogatorio difinitorio,
Purgatorio. territorio. Gregorio. jaculatorio.
oratorio. refitorio. Hoaorio. gratulatorio.
propictatofio. dormitorio. Sartorio. infamatorio.
mortuorio. lavatorio, Oforio. O r i o . reclinatorio.
promontorio. convifUmo. Eicrio. iaformatemo.
reportoro. regodotio. * Liborio. emporio, (&c. Saca de
OKJ. contradiftorioj* los verbos
Alforja. forja t n. eft de gorja. f o r j a , v. en O r l a .
gorja. ORLA. Borja.
Borla. o r l a , n. Cazora. * ocia s v.
QRMA.
F o r m a , n. informa. horma. Licormas.
forma, v. defeonforma. corma. & norma.
conforma, transforma. ahorma. plataforma,
lefortiia. enborma. defenhorma. r e f o r m a , v. *
ORME.
Conforme. enorme , n. * biforme. i n f o r m e , si a d .
Termes. defeonforme. triforme. coforme, v . & c *
diforme. uniforme, e n o r m e , v. reforme , & c .
* ORMO.
Tortnojperfa/co. f o r m o , & c . reformo , & c . c o n f o r m o , & c . Saca de
OKNA. los verbos
^ o r n a , torna, a d o r n a . tralorna. defenhorna. en O r m a .
toborna. retorna. e :horaa. deiadorna.
* ORNE, * e n t o r n a , v.
orne , fin de borneje/peaedebDrne^e Barce adorne , & c . * Saca de
{anzQ. {madera. {lona. los verbos
ORNO, en O r n a .
Adorno , n. bochorno,"Ue??' piorno. Capricorno.
o o m o , n. retorno. {to. tprno , n. t o r n o , v. & c .
b^rno. contorno. entorno. foborno, &c. Saca de
los verbos
aPricornio. ORNiO. Unicornio. en O r n o .
OR-
3 34 ^ r* q> h % K* STLVA COMN
ORQUE.
Ahorque. aporque, n. y v. a i c o r q , Cfl/zcJo. * defahorque
ORRA. defaporque,Y!*
Mazmorra. m o d o r r a , s. recorras ^er&Oi. engorra
zorra. horra. corra, defaforra.
gorra. m a z o r r a , a d . focorra. ^ pachorra,
porra. machorra , ad. acorra, concorra,
borra m o d o r r a , a d . b o r r a , v . la morra,
m a c h o r r a > s, G o m o r r a . a h o r r a , emborra, v.
cachorra. Calahorra, aforra. defsmborra, v.
Saca de ORRn
ios verbos Torre. focerre. recorre. ahorre,
en O r r a . corre. ORRO. . aforre, gcc. *
Saca de Socorro n , )rro , n cachorro. ^ morro.
os verbos horro. porro, modorro. chorro, n.
en O r r a . corro 3 n . borro. ajorro. focorro,v. &c.*
ahorro , n . Zorro. chorro, v. c o r r o , v. &c.
ORTA.
C o r t a , n. conhortajier&oj.conforta. reporta.
torta. importa. exhorta, aborta.
velorta, c o r t a , v. aporta, * trafporta
abierta. acorta. foporta. comporta.
Oi^Tf.
Korte. paflaporte. Monforte. trafporte,n.*
C o r t e 9 U. conorte, n. ^ Mavorte. importe &C'
porte. d e p o r t e , n. reporte. aporte, &e.
aconte , &c.
Saca de Velorto. porto. * a b o r t o , n., abforto.
los verbos ORVA, Bd. r a p o r t o , &c.
en O r t a . Elorva. encorva. brba. % tiorba.
c o r v a , v. a d . c o r v a , s. abbrba. torva.
ORBE, ORBE,
Orbe. S e g o r b e , C i u d . elorve , v . c o r v e , &c
Saca de ORVO , BO.
los verbos S o r b o , n . v. corvo , aa. t o r v o , s. y a d . * encorvo,
en Orha. e o r v o , n. c o r v o , v. e o r v o , v. abforbo.
O R Z A . * O R C E , O R Z E , ORZO. - ^
Alcorza, Ribagorza. catorze. CorZO % | *
orza. * c o r z a , ecorza.ecorze, v* efcorzO;V
D B CONSONJNTMS. Oxs, SS5
os,
Dios. j u r o aos , tos. A l t e r n o s . Semiios.
vos* Amos, (jamin. V i c e - D i o s . Ornos.
nos. *Rosthtjo de Be- A l o s . (taluna. Paams, V i l l a
dos, erapo* R o s , apellido. Befos, rio de Ca- o i d v o s , & c .
OSA
Rofa s c o f a , n. e f p o f a j f l cfl/3.caparrofa. Efpinofa.
Diofa. efpofa^le/jma-Maripofa. * T o f a , lugar*
GioTa. o a , n. (oi.S^mphrofa. T o f a , r o e L o m - Saca de los
iofa, a. repofa. Toiofa. (Jbardia. adjedivos f
ventoa, s. a d . foTa , 2. Tortofa. a m o r o f a , &c en O/o.
Verbos,
Eurofa. glofa. c o f a , v. * rsbofa, v.
ofa, v. poffa. efcofa. endiofac
acofa. repoTa. defpofa. efeniofa.
rapofa. tofa, eulofa.
OSE.
T o f e , n. enrofe, & c . mat f e , & c . vife, &c.
OSO.
Ofo,n. epoTo. rapofo. acoT , v. & c .
repofo, n. coicffo. * n i dex rofo. gloTo , & c .
cob, n. potrofo. n i veofo. acofo $ cc.
foffo. molofo. contrafoffo. rebofo , v. Scc. Saca de
los verbos
! Atmorofo. viofo. myleriofo. fervorofo. en Ofa , y
animofo. luminofo, miiagrofo. facinerofo. dlas fuen-
ambiciofo. venturofo. populofo. fantaiofo. tes A r . E r .
hontofo. dadivofo. quexofo. f u l m i n o fo. Ir,
gloriofo. fruduofo. quereliofo. hazaofo. Saca de los
generofo. infruftuofo. vitoriofo. impetuofo, verbos en
dichofo. deideofo. beiicofo. jadanciofo. Oja.
afrentcfo. daofo. efpantofo. temofo. Adjetfi-
'gnomiaiofo. dudofo. . monruofo. joyofo. vos.
alevoCo. cuydadofo. buliiciofo. injuriofo. P o n en fe
^utelofo. zelofo. lurofo. medrofo. tres orde-
c,-iriofo. m i f e r i c o r d i o f o famofo. temerofo. nes de con-
P'eciofo. piadofo. furiofo. pavorofo. fonante s
8racofo. maravillofo. rabiofo. mentirofo. ajeflivos
heraiofo. prodigiofo. fogofc?. orguiiofo. en Ofo p a -
pe- ra
3J6 0,s. STIVA COMV
ra mayor peligrofo. erpumajoo. mageftuolo. olorofo.
dijiincion , prefurofo. efcabro". oblequiofo. caprichofo.
guardando nervofo. efponjofo. fumptuofo. caviiofo.
Jiempre l a vigorofo. eicamofo. pompofo, rufdofo.
proporcin poderofo. frondofo. garbofo. clarnorofo.
que otras valerofo. fragofo. briofo. puntuofo.
veces fe ha prefumptuoa. gaachofa. decorofo. pundonor ofoi
advertido renciiiofo. hervofo. indecorofo. ventajofo.
reboltofo. moatuofo, priraorofo. grandiofoi
vanaglortofo. ondofo. anciofo. laboriofo.
arenob. pediegofo. ganofo.. afeftaofo
ayroo. venenofo, jocofo. efectuofo.
cauaiofo, ponzoofo, gozofo calamtoo.
ceaagofo. peafcofo. melindrofo. perjuiciofo..
cavernofo. barraacofo uperliciofo. iibidmofo.
cetdofo. roofo. perniciofo. oentofo.
deleytofo* vedijofo, horrorofo. defeofo.
gutofo. veilofo. monlruofo tumultuob
fabrofo. umbrofo. porteatofo. r o f o , meiofo
enfaofo, fonorofo paira o ib.,, bianqu'mefo.
faidiofo- barrofo.. procelofo. pecatnmoo.
efpinofo. * deliciofo^ borrafcofo. avariciofo.
doorofo cariofo. fu l anciofo.. hacerofo.
efpumofo cariofo. iicorofo, uotiofo, & *

2. Apetitoo. forzofo Himofo provecbcfo*


copiofo. ingeniofo. tenebrofo. religiofo*^61*
codiciofo indulriofo nubiofo, fofpechQfo
gananciofo. maofo. trabajofo,. aquofo.
coftofo. artificiofo. eongojofo, inceluofo.
eairfo. meneterafo^ dificukofo*. iuxuriofo.
epaciofo perezofo. daofo. iicenciofo.
cngaofo^ ocilo. enojo b. rijof.
ejfcandalofo. laimob. udofo. jnaliciofa.
efcrupulofo^ penofo. carnofo. numecob
virtuofo ilorofo. odiofo. judicifO'
viciofo. rigurofo. vergonzofo. tigiofo.
criminofo.
eftudlofo tempeuofo. oficiofo.
embarazofo. anguUobs entenciofo. caiumoJof0'
D E CONSONANTES. O^t. "3 37
lodofo. compendofo. mohefo.
honeofo, humofo. fabuiofo, defedaofo.
pegajofo. porofo. vidriofo. a f t r o f o , faitofo*
poivorofo. j u g o ib. perdiciob. rugofo.
panauofo, fanguinofo. raaciofo. golofo,

3. Contagiofo, gotofo. Ceceofo, potrofo.


afquerofo. gibofo. chifmofo. caofo.
leprofo. egaofo, aadrajofo. vizcofo.
bubofo, berrugofo correofo. punzoo,
farnofo. zazofo. pituitofo, oprobriofo
iofo. . fervofa. falinofo, orofo,
zarrapalrofo gangofo, falitrofo. lagrimofo
piojofo. 'medrofo* ferrofo. virolofo.
babofo. pelofo. i centelofo. biiofo-moirofo.
moco ib. pecofo. zumofo. caletiturofoj&c
aaacajob. * achacofo. cerrlo, gargajofo.
OSCA* cegajob, & c . *
Rofca. hofea. esirofca, defembofea.
mofea. embofea. enfofea^ defeurofca.
tofea. OSQJJE, *tofca,ad. Scamelos
Bof^ue. embofque,verZ?,enfofque, & c . earoque , Scc. v , en Ofca*
OSCO.
H o f c o , encapo- * B o f c o . fofeo, ad. mbofeo , &c0
tofco. (tado. OSTA.
Cofta, de mar. angoa. acoa. a n g o f t a , &ca
cofta. angofta. enfangolao agoa.
pofta , 5. apona , adv* regolla. tofta.
OSTE.
Pofte. arniatofte, rebole. agoe , & c . ^ Saca de los-
* o f t e j n i mofle. Prebole. enfangoe % & c . v. en Ofta.

Moflo.. osro.
angofto, d. regolo , n, cono,
^goflo . n.
0ftr3. OSTRA. efangole , &c^
eora. ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
efcoflra.^ ^ ^ arroftra.
rioftra.
M . prora.
* OSTi^E , r OSTRO,
l ^ l o p o j l r e r o.proftre, v. Caloaro,^0r ^arroro. Saca de I q
a t r o i l r e } & e . r&ftro. (/ecibe.^prortro, & c . v . en O/r^.
If* Oyt.r, STLV C O M V M
*
OT.
Nombres. Sabaoth, Rohobot. Roth. Ramotk
OTA.
Fiota. fafota. bellota. compatriota.
galeota. bota. devota, Wote, fortaleza.
derrota. g a v i o t a , (dad. r e m o t a , Rota. (ta%
nota. g o t a , enferme- i d i o t a , Auditor de Ro.
chacota. gota. ignota, Etlradiota,CJ)a.
"Finge tu mota. marquefota. rota, Cota. {Ikria,
otrBs , co-- pelota, picota. *jotJ Eurotas.
mo eftos. cota. fota. borgocta. vellacotaj &c.
paviota. bergamota. bor ricota.

Verbos, Agota. denota, alborota, bota.


brota. embota, encapota. rebota.
efcota. dota, : rabota. de fagots,
notas v. v o t a , v . trota, defencapota. defembota.
acota. azota* * derrota, dealborota.
OTE. bota,fl/Mrfl.*
Sacerdote. bote, pegote, bote, v.
mote. eftricote. * b o t e , v a f a , rebote, V
dote. papirote, efpiote. Efcariote.
azote. pipote, r e b o t e , n. gonote.
galeote, qusote mazacote. Lanzarote.
matalote. D o n Quixote.
guillote, t r o t e , n.
J u a n jarrte.
picote. virote. . gigote.
pote. Eftradiotc*
capote , 2. almodrote.
Rinocerote.
efcote 5 n, barrote, bigote.
moricote. cerote* p i j o t e , arme* Boote.
anafcote. cogote, tagarotej/a/co . agote, &c.
vellacote, c'
chamelote. g a r r o t e , 2. zote.
capirote.
Saca de lo* V o t o , i . coto.
oro. Cloto.
e f c o t o , v. Azoto.
v , en O t a , foto, * acoto, n.
y v. voto , v. Polygo0*
terremoto. alboroto, n
.y v. E f c o t o , n. * a g o t o , &c'
piloto, bcrgamoto
Loto.
OTRO. eTotro.
Saca de los O t r o . quillotro,
Bofotros.
o, adjefti-- potro. "^ elotro. vofotros.
vos en O t a .
D E CONSONANTES. Os u>
O
o vViI aA ,. t O V I O , en O V A .
* a g o v i a , v. Novio. c p r o b i o , v. M i r a Oya,
Segovia. opj r o b i a , v. oprobio j n. a g o v a , v. *
jyofcovia. OX en O X A .
O x , box. relox. Almorox. * tros,
OTA, g o r g o x , gufano*
loya. o y a , verhos. * c o m b o y a , v. S a b o y a ,
hoya. o y a , verbos. * c o m b o y a , v. T r o y a .
claraboya, defapoya. B o rranooyyaa.. Arnoya.
. t/t
buenaboya. jf^j"* Moya. N o ya , rfa,
gaytadontoya. oro. Montoya^
A p o y o , n. arroyo moyo. yo, &c,
hoyo. OZ.
Hox. veloz, voz. Badajoz. {lia. Saca de los
albornoz, tela, a t r o z , * Booz. * A i b o r a o z j / a m - verbos en
arroz. coz. Muoz. Araoz, O^a,
feroz. OZA.
Carroza, eroza, aiboroza. ^ broza,
choza. foiioza. arreboza. emboza,
coroza. retoza. defarreboza, a l b a t o z a , navt,
poza. reboza. hoza. allozaj/wencr*
alhoza. roza. sfempoza. Oxa.
moza. empoza, deferaboza. Zaragoza,
goza, verbos. r e m o z a , atodabroaa,. Mendoza.
CE.
Conoce^ econoce. * roce, v, goce , &c..
teconoce doce. reboce. ^ deftroce, &c.

A l b o r o z o , n.
ozo. Saca de los
pozo, e m b o z o , n,
g o z o , n. delrozo, n,
bozov defembozo. verbos en
f o l l o z o , a trozo,
rebozo , n e m p o z o , n. * Oza,
calabozo. remozo, n.
mozo, - - - j
^ r e t o z o , n. v. g o z o , v. S i c .
OZC/, T OZCO.
C o n o z c a , v. conozco. reconozco gozco.
'econozca. ^

Efa. Calicn.
V Zeth,
Orozco

Eefalxiv
Eerceba< * Nab. Thobu. Tc\h.
Abacn, Phalu. Eliu. Sal.
3
54 r , , l> r, c. ^ T L K ^ COMN
Perl. n m , de e buey, b i r i . calamu. *
f a l t a tu. l a x , t u r u r . ca!amb. jeh.
dmela t u ^ t ^ o . VA. tu.
Fala. efcrtua. excepta, Leputca.
gra. contaiia. ra > v. Zampa.
ganza, n. y v. perpetua defcontiaua. vacua.
pa, ada. % ba, evaca.
r a , n. fita. ufufruda. fuda.
habita. accentua. redita. inlaa.
grada. abia. inivida. vaa.^
UO. en V E *
Saca de los B u o . ru, &c. habito , & c . * utuo, &c.
verbos en *B.
Va. Accub. Beelzebub. Hafub. Segub.
U S E , UB.
C u b a , uba. buba, encuba. fuba.
aljaba. j u b a . defencuba, * a b a b a , v.
UBE, UVE.
Nube. uve. tuve. abluve.
a n d u v e , verbos, detuve. mantuve. foftuve., *
euve. retuve, embube, f u b e , &c.
entretuve. atuve. * obtuve.
BO , U V O .
Saca d? los Subo. eluvo. * c u b o , s. * d e t u v o , &c
verbos n UBL.
Uva, Soluble. infouble. dilolube. , -K voluble,
indiToiuble. nvoluble. ^
UMRA.
Cubra. defcubra. defencubra.
encubra.
UBRE. en VBRO'
Saca de
U b r e , lgubre, cubre, defencubre.
e/ios v e r " encubre.
hos. Odubre. * UC.
Baruc. Becbuc. Melluc. UCE.
en
Cuca, batuca, m a c h u c a ^ . y v. * e d u c f f c S
nuca,^rfr*;
caduca , n. mazuca. Lucas. embabuca,
hidepuca. trabuca* Luca.
educa, *
UCiR.
M i r a Uze. Azcar. Fcar. i San Lucar. ^ u ^ r ' vCo,
CONSONANTES. U,c3h,$sd. 4
uco.
Truco* almeiidruco. eunuco.. cueo
trabuco a . amhuso. Maluco, mameluco^
faico* . arcabuco., vejuco. Carambuco. *
caduco > H.y vavejorsucOi * buco^ batuco, &c.
- UCHA.
Lucha, tU c f c u c k a , t. pachuchav defembucha^ Saca i e
garrucha, m u c h a ducha a h u c h a . J u c h a , , v. tos v e r h m
trucha. machucha, embucha, * chucha, en Uca*
/Cff. efcucha,
Eluche. faeabuche. aifechuche. efcuche^ luche,
buche. acebuchec p u c h e , s. anche r Ikc,
UCBM
Aguaducho. ucho^ acojkim^ avectiucbo,. efcucho , & c . Saca r l F
* Aguilueho. (brado* l u c h o , mucho, &c. nombres, y
capucho., a h u c h e , ave notfurna*. machucho^ * verbos en*,
VGld. Mcha*
Aftucia. Rucia. f u c i a . , aueia enfuda.
ducia. llucia defaucia. * a f u c i a , v;
ucia. V C i O. en UCE8-
Manucio.. papuciso. j * prepucio^ rucio , ad. *
Mucio. trcr^, TUCTQ. aucio, &c.
Conduda^ * Conduelo. aquedufto. fslvocoaduloa
infttusfta. iilruilo. D. ufufrulo..*
Virtud. longitud. celfitudv diffimilkud,
juventud; multitud. ud. inquietud
quietud. plenitud; latitud; beatitud
iagratitud.. promptitud Calatayud*. Ahiud.
gratitud. fenedud ru^. Ammiu..
alud. retuud. ^ e c l a v t u d .
Solicitud aptitud. a l m u d , medida. A b i u d .
atad. craflitud. amplitud., Ahilud..
lad.
ineptitud. iimiiitud. Eliud. *
VDA.
r u d a , s. a d , m u d a . , n. s. B u d a ? Juda-
Ayuda, n. abuela. pecuda. * c a f a m u d a , v*

d u d a , v. fuda , raTada. d e f a u d a -
snuda;v. auda, demuda.
^iuda.
34^ V j j y g . STLVA COMN
efcuda.
d e f n u d a , V. alua.
eftorauda. pefcuda, .y.
f a c u d a , a c u d a , engruda.

v Adjetivos Aguda. ceada. barbuda, * campanuda,


m u d a , ad. colmilluda. cabezuda, peliaguda.
defnuda , a d . dentuda. lanuda. cabelluda.
menuda, membruda. naaguda. ojuda.
cruda , 2, faua. orejuda. motrua.
ruda, tartamuda. peluda. cornuda.
fefuda. picuda. patuda. pechuda.
ojeruda. *
pude. ' avude , & c . * facude, &ck
Almude.
DO.
Sac de E f e u d o , feudo, e m b u d o . cornudo. mudo. *
engrudo , n. * menudo. agudo,
h s verbos p u d o ,
belludo. ayudo, &c.
en U d a . amenudo. eornudo.
UD10.
E f t u d i o , n. r e p u d i o , n. repudio , v eftudio, v.
UFi. Zamudio.
preludio.
b u f a , atufa. arrufa, k tufa, pisrfl.
Eufa.
afufa. rebufa, c h u f a ^ . eftufa,^*
c h u f a , rufa.
UFE , y UFO.
A d u f e , bufe, * eftufe & c . * rufo , bufo. ef"^- ^
atufe, &c. P a n t u f o ^ r u f o , ! . ^ a t u f o j n. arrufo, n.
UFRE, . ^.htb
Azufre. p i e d r a azufre, fufre , O n u f r e . * a d u f r e , ? ^
VGA,
defpechuga*
Pechuga, a r r u g a , n, arruga, v
berruga. defacruga * fuga.
lechuga.
t o r t u g a 5 ruga, apechuga, verZ?. deffuga. oruga, ^ f
mataluga^
omgaygufanillo. enjuga. madruga
UGO. madrugo > J *
Jugo- verdugo. plugo
yugo, tarugo. L u g o , C t c i ^ . enjugo,
be fugo. mendrugo. *\J*o,CardenaLBpeM0>
UGNA. expugna
Opugna. impugna. repugna.
VJA. Cartuja- ^
Aguja. bruja. granuja.
D CONSONANTES. M & f y ^ g . 341
dibuja verbos. fobrepuja, cruja, arrepuja,
empuja. enganduja emboruja, repuja.
elruja. p o j a , n. v * burbuja. ruj a , v. *
Jf , X E .
Reuje. induje, * truje. d e b u j e , &:c. Sc de
traduje. retruje. rufe , 8fc * c m b u j e , Scc. los verbos
en j a
/0, a za.
Dibujo, . redujo eonduxo.
e m b u j o , S:c.
influxo. * cruxo , v. retruxo.
fiuxo de mar.
reiuxo. burbujo. * fuxo d e j a n - introduxo*
pujo, C a r t u j o . orujo. * t r u x o , v, (gre.produxo.
indujo. brujo. srvebuxo. traduxo. *
UL.
Azul. Sau. Zebul. Halhul, Ciuda&
Bal. * Cabul. Betul. Hamul. ^
ULA.
B u l a , medula. embala. circula, copula j v,
g u l a , raula. intitula. fbula. e m u l a , v*
atrbulaj verbos . p u l a , repula, coafabula, efpecula.
acumula. regula , recula, formula. capitula
eimula. euBula. vincula. gratula,
diffitBua. * triangula, chula. adula,
anula. articula. r e c u l a , v eftipuia,
matricula. ULE. congratula. ^
* pule. * A t r i b u l e , & c . Acumule , &c^
LO.
^ u l o , Julo. M a r u l o , T u l 0 . Trafibulo, culo.atribulo, &c. Saca de
Catulo. Tibuo. ^ diTimulo, n. chulo. los verbos
LCO. en U i a .
Sulco , a . fuleo 5 v. b u l c o , n , y v. t r i f u l c o . *
V L G d , ULGOt T ULEO. en U L G U E
^omulga. defcomulga. Vulgo. * Uleo Saca de
divulga# los verbos
repulga, revugo. cerleo.
PuIga, a . efpulga. r e p u l g o , n . v . & c . azuleo. * en U l g a .
U L I A , T LO.
Apaiia Getulta. ' Julio, Se a u l l o , Saca de
Betulia, * Julia. los verboi
Tulio. peculio.
VLLA. en J J L L E . en U l l a *
C^ulla. cugulla. pulla. tulla,
Y4 tm-
H4 V t l m . STLVA CMVN
trulla. ila. patruiia. b u l l a , n,
Nomfferej. grulla. / * chulla. patulla. Na, cario,

Verbos. Aulla, barbulla. arrulla. ^ abulia.


bulla, engulla. efcapua. capulla.
zabulla, magulla. tulla, decapulla.*
rebulla. defcabulla. muiia.
ULLO.
Saca e Orgullo. bullo. magullo. Pedro Grullo,
los verbos mor m i l l o . * arrullo* z a b u l l o , ne aullo, &c
en WU&. capullo. ULPA. bullo, &c.
C u l p a , n0 c u l p a 5 v. difculpa , v pulpa,
d i c u l p a , n. ULPO, efculpa.
Pulpo, efculpo. defculpo. * culpo. ,
ULS , T ULSO,
laula. compulfa. itnpairo. pulfo, v.
p u l a 4 v. p^lfo , n. tnfuifb. ccmpulfo, v.
LTA. en ULTE.
Saca de C o n f u t a , m feputa, verbos, confuta , v. infcputa, a i
ios verbos o c u l t a , n. abulta, * i n f u l t a , v. m u l t a , pena.
en U l U , i n c u l t a , n. oculta, r e c u l t a , n. y v. m u l t a , v
r e f u l t a , n. y y. d i f i c^u l^t a^. ^ ^ ^ c u l t a . i n d u l t a , v. *
LTO.
Saca de Infulto, abulto. c o n f u l t o , n. y v.culto.
adjeftivos, hulto. tumulto. * J u r i c o n f u l t o . indulto, n y *'
y verbos en UMA. inculto, &c.
Ulta. I S u m a , cu p r e u m a ^ e r f e o ^ b r u m a , n . y v. rexuroa
pluma. cooiuma. ahuma., efpuma, v,
efpuma. re turna. fuma, * C u m a ^ LI,,:
numa. perfuma. empluma, C u m ^ C i d f i
Motexuma, fahuaia, defpluma, abruma. (^
Mafuma. UME, rUMEN. trazuma. *
P e r f u m e ^ n. p e r f u n e , v. Vroumen. QBhen
&
sftrumc. t r a z u m e , & c . refumen. confun^0 j

H u m o , z u m o . * z a h u m o , n. ahorno. prefumo. 9&


S u m o , n. a b r u m o , n. rezumo.!
Saca de g r u m o , n . et
VMBRA. tumba,
los verbos Z u m b a , n. tumba. incumba. r
en U m a i
DB CONSONANTES. V . m . n . 345
erumba, v. * catumba. catacumbas. balumba.
aumba, v . Gatatumba. rumba , v. * retumba,
MBG.
Rumbo, n. 4erumbo , ad. rumbo , &c. zumbo , &c. Saca d&
UMBRd. los verbos
Alumbra, encumbra. relumbra, * vislumbra. en Umba*
deslumbra. acolumbra. deiacollumbra. columbra, v. "^
UMBRE,
Cumbre. alumbre, azumbre. legumbre,
Juaibre. manfedumbre. podredumbre, ^deslumbre, ti.
vislumbre, fervdumbre, herrumbre. deslumbre,v.&c.
columbre, ttiuehedumbre. techumbre,
dulcedumbre. pefadmbre. en UNBRO, Saca de
*UMlAtTUMlO. (jar. los verbos
Rumia, v, Polhumia. CondumtOjmif rumio , v, m Umbre
MPA,TUMFO. Foabumio.
Iaterrutiipae prorrumpa, * interrumpo, prorrumpo
N.
Coman. atn. ningn. runrn. Nombres,
detuaacomun, fegun. * aun , adv. Nun. *
betn. algn. un.
UNA .
Coluna. gente bahna. Garuna. oportuna, Verhos*
ortuna. aceytuna. TordelagMna. importuna,
luna. laguna. . u n a , vacuna, ayuna, n.
u n a , adv. gatuna. alguna, * tribuna, tuna,
cuna. perruna. ninguna t u n a , higuera.
rente ovejuna.Ouna. . cada una. L a g u n a jjprop.

I m p o r t u n a , v. a y u n a , v . encuna. infortuna. Saca de


*^a- embetuna. ^ tuna, mancomuna. los verbos
afortuna. U N E , T UNES. r u n r u n a , v . *v en U n a *
I n m u n e , a d . ayune. Lunes, comunes,
aaQe encune , & c . * atunes. importunes, & c ,
UNO,
Ayuno. Huno , s. septuno, c enfuo,
acetuio. Xertuao. * Fortuno, b r u n o , color. *
^""ibuao. Bruno. uno. uno, &c.
Juno.
importuno, &c. -
UN-
34^ U,. STLFA COMVn
U N C A , T UNCO,
* Nunca. enj nuca y a . "* C a r b u n c o . adunco , 1 ^ ^
Saca de UNCL.
denuncia. pronuncia. en NCfi.
os verbos A n u n c i a . Juncia.
en Unca, renuncia. UNCO. Maguncia,
P r e n u n c i o , n. i n t e r n u n c i o , n. anuncio>n.v. & c . '^ Nuncio'
UNI.
Inforranio. Junio. * novilunio, intetunio. *
plenilunio. UNDJ.
Barabnda. infecunda. t u n d a , v, inunda, verit,
t u n d a j n., facunda. f e g u n d a , v. abunda.
funda., a . inmunda. * R o t u n d a , Igle circunda.
coyunda. fegunda , n. (fia de orna, fe cunda, v.
p r o f u n d a , o. f u n d a , verbos. r u b i c u n d a , infecunda,
vagabunda. c o n f u n d a . f u r i b u n d a . coyunda, v.
fecunda 9 n. cunda. M u n d a , pueblo, redunda.
jocunda. hunda. ^ ^m^o^r i b ^ u^n^d a^ . ^ ^ difunda. *
iracunda. infunda, ^: j ' en NDE
Saca de UNDO,
es verbos M u n o , s . fecundo-, m v. * facundo , & c , f u n d o , &c.
m Ua. UNDIA.
Facundia. enjundia, iracundia * verecundisi
Una.
Ua. gma, acuna. ^ aluna. *
cua, brua. ai-ua. Catalua.
gusrdufia. rafgua, v. c u a , v. Corua.
p e f u a , verbos, m u a . defencua, Ordua.
empima.. defempua. apaa. , Gafcua.
encua. UQ. Armuna,
F u o , 2. puos de camif.tQtuo* 2 uo.
cuo. *
veduo. pefcuo. * a r u o , n,
empuo, &c*
rafguo. UNTA.
conjunta , o.
Punta, defpunta. perpunta.
conjunta, ^
pregunta n. ayunta. unta, trafpunta.
j u n t a , n. s. a d . p r e g u n t a . jiana, v. contrapunta,^
r e p u n t a , n. defeoyunta. cegijunta.
difunta. barrunta. * y u n t a , n. repunta *'
apuafa. tratlunta , ^ ^
UNTE.
defpunte gtt
- P e f p i m i e , u. * repuute * a p u n t e , Scc. LTN-
DE CONSONANTES. U . n . ^ ^ r ,
UNTO,
atunto. j u n t o , v. u n t o , v, Saca de ef~
punto,
trafunto. * j u n t o , n. a l puat, adv. * tos verbos
unto j n.
contrapunto. difunto. S a g u n t o , C m d . cegijuato , & c . en U n ta.
VZA.
puna. frunza. junxa.

Chalupa. ocupa. chupa , tupa, g r u p a 9 elrupa


efcupa. defocupa. Catadupa. e n g r u p a , v. *
UPE.
Cupe $ verbos. ocupe. defoeupe, Guadalupe. Saca d
fupe. UPO. efeupe , ce, los verbos
C u p o , Cupo. * elrupo. grupo , & c , ^ ocupo $ & c . en UPti

Duque. caduque. machuque. cuque,


Archiduque trabuque. mazuque. truque.
poivoraduque, , batuque. * buque. retruque, *
UK.
Segur, Sur. ^Namur. Eliur,
tahr. Afur. Abifusr. Mofur.
VKA.
Altura. abertura, claufura, boriadura. Suhfianti-
hondura. hendara. angofura. braTadura. vos.
aventura. mordedura. anchura. ocadura.
ventura. picadura. eirechura. ccmpofura.
blancura. punzadura. llanura. eftatura.
negrura. d u r a , ad. ^ longura. cintura.
hermofura. criatura. hechura. figura.
blandura, duhura, folura. poftura.
c u r a , s. amargura. efembolura. efcultura.
coyuntura. tritura. traveTura. entalladura^
hartura. apretura. rotura, galanura,
locura. fepultura. eferiptura, cenfura.
niefura. defventura. colgadura. ufura.
agi:ultuca. malaventuc veftidura. tonfura.
efptrufa. prefura. pintura. edura.
ffe fera. calentura. gravadura, enveSidura,
verdura. ternura. moldura. foldadura.
f^cura. confitura. botdadura. fignatura.
* bue-
H& U^r. STLVA OMVN
* buenaventura.natura. 1 i fura, efeomponura.*
Padre C u r a . cordura. literatura,

Armadura. quemadura. rofura,. torcedura,


apoura, roncura. coredura. texedura.
brabura. atadura. fregadura. encoladura,
empuadura. aadidura, aTadura. raedura,
catadura. cavaigadura, mondadura. rompedura.
cerradura. andadura. barredura. * Tura.
herradura cavadura. aihechadura. cultura,
dentadura. gordura. mataduru. tortura.
juntura. groflura, cobertura. conjetura,
dobladura. horrura, rafcadura. fraftura.
limadura, levadura. quebradura. efttuftuia.*
milura..

voj.- Affegura. procura. figura , fegura , s a.


aprefura. aventura. inefura. perjura, n.
dura, cura. efeura, * a b u r a , v.
desfigura conjura. futura, apura.
cenfura , v^ m a d u r a , v. m a d u r a , a. *
perjura. c o n j e t u r a , v. impura, Buenaventura.
m a d u r a , n., endura, p u r a , dura. Eftremadura.
S a m d m u r m u r a . URO. en y^S
Us a d j e l ' M u r o . Epicwro. feguro, ad. perjuro ^.*
v o s , y ver- G o ! u r o . Palinuro. * m u r m u r o , n. curo , &c.
hm enUr*' A t t u r o ,
T u r b a , n. conturba. perturba, # turba j v*
V R C A : S T KCQi
U r c a , nao*, turca. Surco , . n . f u r c o , v.
f u r c a , v. U R D A , T URDO. turco,
Urda.. zaurda. * zurdo. u r d o , v-
zurda.. aturda. abfuro. a t u r d o , Vi
* uRBi, m m O i T URDA.
Turbia-, Turbio. Lancurdia. peurdia-
e n t u r b i a , v. enturbio. ^
U R G A , T URGO.
Purga n. furga. L y c u r g o , 3. * Burgos,
p u r g a , v, * burgo. puxgo. ^
DE CONSONAmES. V 3 r J , t , 54P

injuria. decuria, penuria,


Curia,
uxuria. centuria. i n j u r i a , v.
furia.
Liguria. N . S. de N u r i a . Empurias, villa.
Afluiras. .
VRiO.
*Turio, ti.
Curio. Mercurio, Decurio.
perjurio,
URNO. * efpuro.
injurio, V.
t u r n o , s. a d . V u l t u r n o , v * Turno.
Diurno.
nodurno. ^ c o n t u r n o . Saturno,
miRA*
Burra, o c u r r a i verbos, r e c u r r a , * cazurra,
zurra. difcurra. incurra. aburra , v.
Murra. concurra. fufurra. - |
* U M E ,
Churre, n. aburre , v. l feur re. incurre, &c.
U K R O , T URRA.
Sufutro. ^ ^ *^ ^ c^o^n ^c u^ r r o . dicurro. b a n d u r r i a , inf- Saca de h s
burro, cazurro, r e c u r r o . fu f a r r o . (trumento. verbos en
ocurro. incurro Mut&ttrfteza. eftrangurria. * Utra.
RSO.
Curfo, n, d i fcurfo. c u r f o , v. e m b u e f o , v. *
concurfo. recurfo. ^ i n c u r f o .
URTA. en U R T E . Saca deos
f u r t a , v. hurta. verbos en
Lanao furta. c u r t a , v.
URTO. refurta, Utra.
Jugurta,
Hurto, n. f u r t o , n, c u r t o , v, furto 9 v. ,
US.
Jefus. A r t u s , Rey. Hus. Ports.
gatcpus. * San M u s . Jehus. Emas. *
USA.
Mufa. Creifa. refa. * pelufa.
ef=ufa, n. Ophifa, defufa. i n f ufa,
confufa. entrufa. encantufa. conciufa.
fufa. a c u f a , verbos, recaa. inclufa, reclufa.
Aretufa. coiiamufa.
uia. parau'a.
^edufa. excufa. , defencantufa. atufa , v. "*
USE.
fufe.
compufe. fupufe. defpufe.
^Pufe. contrapufe. trafpufe. entrepufe,
in-
55o V>s>t. S T L V A COMN
[Saca de los mterpufe. poipufe. deicompufe. antepufe.
v . en U f a . impufe. * bbrepufe. expufe. acufej&c.^
propue. opufe. repufe.
USO.
Saca de los U f o , nombres, difufo. re: ufo n. recufo.
v . en U f a , bufo. intrufo. i afufo, fobrepufo.*
y en Ufe. parafo. hufo. obtufo. pufo,&c.
confufo. * confufo. ufo , verbos. acufoj &c.
USCA.
B u f c a , n. chamufea. b u f c a , v. ^patufca,;ii^o,
rebufea, n. ofufea. rebufea , v.
USGO.
ru ofafeo.
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ * fu feo. rufeo, planta.
bufeo , Esbufco. USI. * couvuco. *
Rufia. * Ramua. , PruGa.
C h u i m a , 2. ^ U S M A , T USTA. hufroa, v.
Fufta. a j u a , gula. desbaraufta. Augufta.
jua,s.ad. defgula. embaraufta. * a M h , v .
injua. jufta,v. C o l e c a , a d u n a , augua, a i *
Saca de los r o b u a . STH.
v , en U/ta. E m b u e j fufte. j u f t e , n. R a j u e , n. ' a j u f t e , ^ .
Saca de ios baraue , n. USTO. gufte, &c.
nombres, y G u f t o , n difgufto ^ n. fulo. ajano,, &
serbos en
Vfia. USTRE i T USTRO, t
L u l r e , refplan- i u f t r e , v. L u f t r o , 5. aaosJrufrov.
i i u r e , n. (dor.fruftre,, v . iluftro ., v
^ ^ ^ ^ ^ en M
UTA.
Saca de ef- C o n d a t a , n. v. a f l u t a . en! u t a . desfruta,
exscuta. recluta, n ' J *
fox verbos, m i n u t a . diloiuta
fruta. refoluta i m p u t a j reputa abfoiuta.
hideputa.
Saca de a d c i c u t a , 2* enjuta. confuta-
tributa, v
j t v o s , y d i f p u t a , n^ bruta. refuta., .
computar
verbos en puta* difputa,v^ emputa.
Uta. uro. b r u t o , 3; ^
Fruto. ^luto,
^ ^ ^ ^ J canuto.
minutos;'-.
tributo. falvo c o n d u t o . B r u t o , prop* auto, cc; '
eVatuto, fublituto. reduto
Inlituto. ufufiuio puto.
BE CONSONANTES. U ^ a ^ K ? I<
TIL. cofutilfincofuiL
U V I A 9 6 UBA. en U V A , Mita ba*
L l u v i a , guvia. r u v i a , a d . e n r u v a . r u v i a , yerva.
UVIO , BiO.
pluvio. Danubio. tnarrubio. rubio.
UX.
Almoradux. D o u x , rio. E u r e u x , ciudad. L i f i e u x , d u d a d .
UT.
Muy. 'Rnyjpor Rodrigo. T u y , ciudad, Monbuy.
UTA. en U T E , y U T O .
Aleluya. atribuya. conlituya. redarguya. Saca de l$
cuya, tuya. c o n c l u y a . c o n t r i b u y a , i n f i t u y a , v . en Uya*
Cuya. delruya. dfminuya. inuya.
huya, verbos. r e h u y a . diftribuya. conftruya.
arguya. reftituya. excluya. nlruya.
delituya. . fublituya. eilatuya. incluya.
U T D A , T UTDO. recluya.
Cuyda. cuydo. efcuydo t a . defcuydo f v .
defcuyda. Z.
Cruz, luz. gurguz. Ormuz. agsnuz.
arcabuz. arcaduz. Abenuz. acaduz.
ocufcuz. altramuz. c u f c u z , fuz. aicaduss.
buz, capuz. o r o f u z , ratz, . a l c u f c u z .
abelruz. Andaluz. fauz. m u z , juego*
VZ.
Escaramuza, n. iechuza9 c h u z a . efpeluzajUer6o. z a m p u z a
muza. caperuza, ecaramuza. defmenuza.
gamuza. carapuza. a g u z a , c r u z a , m e r l u z a , n.
alcuza. UCE.
Conduce. luce, trasluce. produce,
wtroduce. reluce. reduce, deduce, i n d u c e .
UZO. eruce, &c. Saca de los
teluzol buzo. d e f m e n u z o , & c . v. en U z a ,
^^iuzo. bruzos. chuzo. efcaramuzoj&c.
U Z G A , T yZGO.
g a , fcjiwga. trasluzga. induzga. lumen de leyes. Verbos.
conduzga. traduzga. traduzgo. Saca de ef~
produzga. introduzga introdusgo. tos verbos
Sa. deduzga. fuerojuzgo, vo. conduzgo , & c . en U z g a .
FUEN-
35^

FUENTE^"
DE CONSONANTES.
.Bfpues de haver pueo en l a S y l v a todos los confonantes, que parece ^ ^
' e podan reducir a l orden de las c i n c o v o c a l e s , que hemos leal. 1
go ; fer bien poner las Fuentes de que tantas veces hemos hecho meil. 1
c l o n . Eas fon.tres conjugaciones , que en nuera Lengua Efpaoate^ I ^ma^
nemos i - d e las quales i a pritnera tiene el i n f i n i t i v o en A r , iaiegunda ea
E r ? l a tercera en Ir. Y en c a d a uno de ellos fe compreheaden muchos
V e r b o s . Pero porque podamos aprovecharnos de ellos , quand los haya.
mos meaeftec , diftinguimos en c a d a Fuente los A d i v o s de los neutros, Amab
y en cada genero de elos. apartamos los mas graves , y ufados, de los que
no io fon tanto 5 y ponemos en primer lugar ios de dos fylabas, luego los Al:ne'
de t r e s , luego los de quatro , y cinco. P a r a que de ea manera quandoel
Poeta huviere meaefter el confonante V e r b a l de dos fylabas, no tengane-
celdad de m i r a r l o s de t r e s , de q u a t r o , y quando le hiciere al cafo el
V e r b o N e u t r o , pueda p a l l a r por los A c l i v o s . M a s para que fe entindala
c o p i a de confoaantes, que nace de elas Fuentes, explicaremos primsfol
C a b e s a s , que e n l o d o el d i f c u r o de i a S y l v a remitimos ellas

DE IOS CONSONANTES VERBALES.

Os confoaantes verbales ,. u n o s fon proprios,. y otros comunss1 p


prios f o n aquellos ,. que falen. de ios V e r b o s , que tienen una w
m a teTminacion ea el pi'efent^ de ei i n d i c a t i v o , c o m o i m o , armur601^
fon confonantes proprios de A m o , y folo fe h a l l a n en los Gerbos jl15^; ^mri
a c a b a n en mo , como Clamo , llamo ^ amo , iSc. y no en los dema* ' . ^
m o en T r a t o , i r g e , gajio , & c * aunque fean de u n a mifrna c o n j u g ^ ^
D e eftos,confonantes hemos y a tratado en l a S y l v a , y pueo en ca_ V
b e z a de los V e r b o s , que ella pertenecen. Confonantes comunes, ^
que falen de q u a l q u i e r V e r b o de c a d a conjugacin , de quaScluiera/^jiJi
n a c i n que.fea : como de H o n r o , eftudio, amo j alen Honraba t j ^ .
ha r a m a b a : aunque los prcfentes no concueren en la tsmi1 ij
de etos unos f o n comunes u n a conjugacin s otros a do > ot^ ^ h ; ; .
tres. M a s no gumos en l a S y i y a ? uno u n o olo de d i o s s ca ^
DE CONSONANTES. 3 51
-. ne podra entrar, remitiendo al Poeta las Fuentes: porque
e aquel genero de conbnantes , tantos poda facar , quantos
verbos tena juntos en fu Fuente. Antes pues de venir alas F u e n -
tes, pondfmos las Cabeaas , que ellas remitimos , aunque y a
cada una queda en la S y l v a , en fu proprio lugar remitida.

VERBLES C O M U N E S D E L A F R I M E R 4 FUENTE.

ABA.
eludiaba. jusgaba. honraba, & c .
ABAS.
eftudiabas. juzgabas, honrabas, &c,
ABAN.
eftudiaban. juagaban, honraban , &c
E.
eludi. juzgu honr , & c .
ASTE.
eudiale. jusgafte. hoaorae j &c0
ASTES.
eftudiaftes. juzgales, honrales, Sse,
ARON.
eludiaron* juzgaron honraron, & e ,
AD.
eftudiad. juzgad h o n r a d , &c.
ARA.
eudira. juzgara honrara, &c
ARAS.
cludiras. juzgaras,. honraras , &e.
ARAN.
eludiran. juzgaran honraran, & c .
ARATS.
eftudirays. juzgarays honrrays , & c ,
ASSE,
eudiae. juzgaffe. honraffe, Sc.
ASSES.
euaiaTes. juzgaffesu honraes, & c
ASSETs.
leys. eludiaTeys. juzgaTey^ honraffeys , & s .
Z
354 FUENTE
ASSEN.
Amaffen. cludiaTen. juzgaffen. konraTeti.
ARE.
Amare. eftudire. juagare. honrare, &c.

Amares. eudires. juzgares. honrares,^.


ARETS,
Amreys. eludiareys. juzgreys. honrreys.
AREN. ^
honraren, &c,
Amaren. etudiren. juzgaren.
ADO. honrado, Scc,
Amado. eftudiado. juzgado.
ADOS. homados i &c.
Amados. eftudiados. j uzgados.
Amando. eftudiando. juzgando. honrando, 8tc,

VERBALES C O M U N E S D E L A SEGUNDA
y tercera Fuente.

I A.
combata.
Perda. defenda. elega.
1AS.
combatas^'
Perdas. defendas. elegas.
I^N.
combatiao*
Perdan. defendan. elegan.
IATS. combata^'
Perdiays. defendiays. elegiays,
. combatid*
Perd. defend. eleg.
ISTE. combata'81'
Perde. defendle. elegile.
1STES. combati^5'^
Periftes. defendiftes. elegiftes.
ERON. Sac,
combad
Perdieron. defendieron. eligieron. ^ ^ Riet
ERA. combata
Perdiera. defendiera. eligiera.
DJS CONSONANTES. 355
ERAS.
perieras. defendieras. eligieras, combatierasjckce
ERATS. cbatierays, &C,.
perdierais. efendierays. eligierays. combatierj &e
ERAN. combatieTe, &c
perdieran^ defendieran. eligieran. cobatieTesy & c ,
ESSE. cobatieeysj&c.
PerdieTe. defendieTe. eligieffe. cobatiefen, Scc.
ESSES. combatiere, 8c9
perdeTes. efendieTes. eligieTe, (eombatieress & c .
ESSETS. cobatiereysj&c,
PerdieTeys. efendieFeys. egieTeys,,. cobatieren, Sec.
ESSE. combatido} & c .
PerdieTen. HefendieTen. eligieren. combatidos, & c ,
ERE. combat edo, &c..
Perdiere. defendiere. eligiere.
ERES, ,
Perdiees. defendieres. eligieres.
ERETS.
Perdereys* defendisreys. eligiereys..
EREN.
Perdieren^ defendieren. eligieren^
JDO.
Perdido. defendido. elegido.
DGS.
Perdidos. defendidos. elegidos^
ENDO.
Perdiendo.. defendiendo,, eligiendo.

VERBALES COMUNES D E TODAS TRES F U E N T E S .

AMOS, ATS. E. O,
tacamos , &c. Sacays , & c . Sacar , & c . Sac , & c .
jetamos, &c. metays, &c. meter, &c. meti, &c.-
Qlgamos5&c. a i g a y s , & c . d i r , &c. o y . &-.

t^r^S ' ^ ^ ^acsr3 > &e. Saquemcsj &c. Saquis.Sacareis,,


f i e r a s , &c, meter , cc. metgremesj&c. meteris , &
^^j&c. dir,&c. diremos. diris, &c.
2 z $*
\
US FUENTE
AN. A. IdS.
IATS.
Sacarn , & c . Sacara., & c . S a c a r i a s , &c:. sacauas, &(.
metern , & c . metera , & c . meteras, & c .
dirn, &c. dira, &c. diras, &c. friis, ^
IAN. OR. ORA. ^ OR
Sacaran , & c . H o n r a d o r , & c . Hoaraora3&c. Hoasadore.,
h.
m e t e r a n , & c . vendedor , & c . vendedora, & c . vendedores.'
diran j & c . batidor, &c. b a t i d o r a , & c . batidores, ^
Elos mimos confonantes hallars de ordinario en cada Vet.
bo , que fuere femejante los que hemos puefto , en conguja.
c i o n t y en tiempo. Y dixe de o r d i n a r i o : porque algunos tieaea
p a r t i c u l a r romance , y no d a n ei conbnante como los dems.
P o n g o u a exemplo. T o d o s los V e r b o s en Ir, tienen e participio
en i d o , como curtidoy hundido , & c . falta ee Verbo fiktr, y ele
m o r i r , que tienen abierto , y no abrido ; muerto , y no morido.
O t r a s veces faita ei V e r b a l , por fer ei V e r b o de uyo Neutro,
d e f e d i v o , por otras razones , que ei ufo , y experiencia icu
eneando.
F U E N T E AR.

V e r b o s Adtivos. O r d e n primero

Bordar, verdar. plantar. loar.


broslar. matar. burlar. turbar.
Verbos de colgar. negar. bufcar. juntar.
dos fylabas, atar. pagar. caufar. llamar.
cifrar, preciar. cerrar. moftrar.
criar, rogar. cargar. picar.
callar, feliar. casar. privar.
daar, trazar. cercar. fanar.
curar, tramar. cobrar. guftar.
domar, armar. comprar. tratar.
dorar. dexar, dudar. tentar.
fundar. llevar. ganar. trabar.
guiar, iimpiari galar. contaf*
formar. obrar. gosar. auipar'
forjar, preftar. labrar. Henar.
llorar.
faguar, rafgar. llagar.
vengar. quemar. librar^ preiiar'
pro-
b n CONSONANTES. Ar. 357.
probar. hurtar. JUZg>, colmar,
hollar. mezclar. echar,
regar,
quebrar. hartar, merear. lanzar.
obflar. hallar. pintar. limar,
befar. mandar. tirar. minar,
cegar. mirar. regar. poftrar.
crifniar. mudar. robar. volar,
borrar. quitar, talar. reglar,
calar. tocar. tempar? * rayar. Verhos ds
guardar. baar. tomar. librar. tres y l a - "
vibrar, tas*
Adorar. esbuchar, enfrenar. rcpetar.
adornar encumbrar. imitar. refervar,
afear. enfenar. infamar. rodear.
afrentar. eonfagrar. inclinar. faquear.
ayudar. Gonfuar. incitar, fopechar,
alegrar. declarar. inflamar. afinar.'
aiimplar. deslulrar, infprar, agraviar.
aplacar, defpear. lamentar, coronar.
atizar. divulgar, laftimar. ayuntar.
caftigar. (bar .diftiiar, matizar. alumbrar,
cautibar, c a p t i e n c a r g a r . meditar, apretar.
celebrar. deftinar, proiperar, apremiar,
confolar. enfiar. recrear, afolar,
contemplar^ enlazar. fubmar, atajar,
aliviar. enredar, fujetar. abrafar,
alentar. enfanckar. venerar, acatar.
alabar. enfalsar. obligar, afirmar.
anrifcar. entregar, perdonar. agradar.
ivifar. emplear, perturbar. ahondar,
odiciar. esforzar. preguntar. alcanzar.
comparar. efmaltar, prefentar. amparar,
informar. efpantar. procurar, apurar.
Confirtnar. exhortar. reforzar, apagar.
^ndenar. eitimar. refrefear, arratrar
^ateatar. governar. retirar, arrolrar,
f^ytar. efperar, tachonar, alo robrar,
excuar. tremolar, congojar.
;..^ar.
ecuciar. relea tar, eoniervar.
Z3 de-
35* Ar. F U E N T Z
debujar', dibu- ponderar, aduar, explicar.
enfadar. (xar. recabar. aguzar.
erechar.
deshonrar. refrenar. alegar. efeotar.
defpojar. regalar. anegar. embaucar.
engendrar, ceufar , * recu- a n u n c i a r . emplazar,
enojar. r e m e d i a r , (far angufliar. empalar,
combidar. ignorar. arrancar, empujar
confefar. * e m b i d a r . * aufentar. embaynar,
conquiftar. libertar, dedicar. enterar.
cultivar. mitigar. defterrar, - enfear.
defarmar. murmurar. difeulpar, enramar,
defcargar, prefervar. de f dorar. enlodar.
defguftar. p r o f a n a r , d e f p r e c i a r , enjugar,
defpachar. pronunciar. defpertar. engatar,
disfamar. propagar. de r o z a r . encre^at.
disfrazar. renar, dilatar. encaxar.
emendar, remedar. domear. rociar,
evitar. reprobar. encerrar. juliciat.
enterrar. revelar. engaftar. informar,
entoldar. ventilar. comentar. injuriar,
empear, fepultar. eontraftar. levantar,
fobornar. deftemplar maltratar,
empreftar.
resftiat, descrar. mendigar,
embotar.
revocar, desfogar. obfevar,
efpinar.
defpejar, ocultar,
aftragar. feoalar.
defpear. quilatar.
fatigar. aumentar,
difparar, rematar;
fabricar. afeytar,
encontrar. renovar,
halagar agravar.
encargar. reparar
geangear. afinar.
vaciad
elorvar. afear. enclavar.
embiar. ahojar. enefar. * encen- ultrajar.
entibiar. aliar. fulminar, (far.fupi^^
fuCientar.
enfuciar. apiar. ahuyentar.
heredar. refiraar.
encartar. aerear.
frequeatar. faonaf' .
inventar. apodar.
moderar. cohechar. feftejar.
bapti*ars
ocupar. acatar. raftrear.
^ adeq^
olvidar. endulzar. falfear. defercar- ^
pregonar. aoxar. extirar.
Dn CONSONANTES, Ar. 35^
Regncijaif. adciiar. defcomugar. enmaraar, Verhs de
refrigerar. aficionar. delauciar, emponzoar, quatro f y l a -
ipenofcabar. arru neftar. deagradar. enfaiar. bus.
menofpreciar. atheorar. depo Ittar. engandujar,
manifeftar. aTegurar. cruciftcar. enarmonar,
interpretar. autorizar. encadenar, encantufar.
inficionar. avergonzar. deienfadar. encarcelar,
vituperar. atormentar. defen ganar. galardonar,
focitar. aprovechar. defetimar. embarnizar,
folerrnizar. amplificar, enagenar. domelicar
perficionar* acrecentar. enderezar. dequixarar.
fertizar. fignificar. azucarar. decoy untar*
enjaezar. fantificar. alborotar, de^balijar.
enthronizar. faciicar, amontonar. deiarraygar,
eslabonar. vivificar. arrebatar, dejar retar,
eftitnular. pacificar. calificar. encomendar.
eternuar. Hiortificar. averiguar. encaminar,
cxetcitar. julificar. atribular. encaramar,
hermofear. reverenciar. arrebolar. en domear,
diferenciar. refufcitar, aparejar. entapizar,
defpedazar. remunerar, entronizar. acompaar,
defordenar. recompenfar. perpetuar, aventurar,
defocupar. glorificar. reprefentar. adelgazar,
defenlazar. gratificar. pronoicar, aherrojar,
desbaratar. fortificar. profetizar. apacentar,
defafiar. enarbolar. martirizar. canonizar,
debilitar. enacerar. tyranizar. circuncidar,
comunicar. enhervoar. fobrepujar. cauterizar,
conQecar. enhechisar. importunar. atropeiiar.
defamparar. executar. imaginar. aimidonar.
defanimar, exafpecar. examinar. alcoholar,
defconfolar. edificar. exagerar. perjudicar,
difiTimular. deperdiciar. eicudriar. participar.
natnorar. defentonar. embarazar. * deiailiaar.

Atemorizar. efperimentar. e f c a n d a l i z a r , connaturalizar. Verbos de


delencadenar. deapaTjonar. inhabilitar. delapcfeffionar. finco f y l a - *
dt "^ Tegar. defenmarear. a n a t e m a t i z a r . deencolenzar. bas.
i t aprovechar.
t delencaUiar. p a r t i c u l a r i z a r , ^ d e l e m b a r a z a r .
^^ Or-
$6o >. FUENTE
O r d e n fegundo.

Verbos de A c l a r a r . encantar. vifitar. atapar.


fresfylobas. adoptar. divifar. irritar, arropar,
alargar. deshojar. mejorar. carear.
aanar. deslindar. motejar. cobijar.
allegar. defeiar. ordenar. concertar.
amatifar. derivar. quebrantar. concordar,
audar. depravar. regalar. degradar.
apartar. decretar. renunciar. derrocar.
arrimar. declinar. trafpaffar. derramar.
avocar. demandar. trafplantar. derribar.
vaciar, defviar. trabucar. deteftar.
calentar. enlutar. fanear. defcalzar.
cotejar. enfayar. ferenar. defpofar.
ablandar. enturvar. fentenciar. defquiciar,
acortar. efcalar. fectear. hermanar.
aferrar. efpiar. abonar. deshollar.
aguardar. efpolar. abarcar. defgaftar.
almorzar. efpejar. ahogar. defgranar.
arrendar. eftampar. ajuftar. defgajar.
arropar. eftrenar, alterar. deshilar.
azechar. graduar. amoldar. decarnar.
azotar. agravar. apoyar. derogar.
barruntar, heredar. arrafar. denoftar.
chamufcar. hofpedar. ertiiiar. defraudar.
degollar. ilulrar. arribar. delegar.
demoftrar, igualar. bofquejar. conciliar.
decorar. inligar. cenfurar. concitar.
contrariar.
defatar. invocar. abrigar.
congregar.
defamar. limitar. acabar.
confumar.
defviar. moleftar. acertar.
confutar.
defechar. negociar. agotar.
confifcar.
desfrutar. penetrar. ahorcar.
enruviar.
defgarrar. publicar. alojar.
defnudar. provocar. amainar. enriar*
embofcar.
defaatar. recobrar. arrojar.
embargar.^
defpuatar. reformar. aparar.
D CONSONANTES, Ar. 5^1
eftrelar. fonfacar, demarcar. menear.
e!irar. abreviar. desbaftar. perfumar,
espreTar. aceptar. deftetar. perfilar.
impetrar. acerar. delravar. recaudar.
intentar, adelrar, dehinchar. rechazar.
manejar. agarrar. defpegar. relaxar.
niartiar. aliar. depear. rellenar.
niefurar. aojar. doblegar. reprelar.
nivelar. aplazar. defplumar. violentar,
ofufcar. atalar. de p si m a r . jubilar.
otorgar. aterrar. defpiegar.' infernar.
platear. baldonar. deslomar. intimar.
quietar. agraciar. defl t o c a r , imputar.
recitar, acendrar; desbuchar, macerar.
relatar. aluar. cumular. recetar.
maquinar. achacar. encorvar. platicar,
oficiar. afijar. encubar. proloagar.
ojear. ahorrar. enafpar. prorogar.
otear. almagrar. enhalar. profefar.
preparar. apelar. engordar. rafguar.
refutar. anular. enhilar. redoblar.
rgirar. aproprar. enjugar. remefar.
repaffar. a te llar. entallar. vendimiar,
trasladar. baratar. entrojar. barajar.
terminar. zahumar. enxertar. repudiar.
variar. cercenar. empapar. reputar.
refinar. computar. empegar. romanzar,
faludar. conformar. emplazar. zahumar.
fituar. devanar. empozar. fuanciar.
foportar.
Predominar. facilitar. continuar. amolazar.
necer!tar. . difciplinar. contaminar. amollentar. Verbas de
niagr'ificar. defempear. defaudar. aherrojar. quatro fyla*.
|ntereTar. defencear. defencantar. acaudalar. has.
|Qlurniuar. defembaynar. defenterrar, acumular.
aquietar. defconcertar. defgovernar. acariciar.
J^iiplicar. defarrimar. desheredar. aconfejar.
habituar. defabrigar. arrebozar. aderezar.
Ubiiitar% conjeturar. . adjudicar.
amohinar
ame*
3^2 M F U E N T E
amedrentar. defacordar. atoigar. defempolar#
amenazar. defabahar. fupcditar. delenfilUr.
arruinar. dcTapropriar. vaporear. deCenzarzar.
tertificar. defentrampar. precipitar. deencordar,
verificar. defembotar. penitenciar. deopar.
redificar. defigualar. medicinar. depavilar.
puiificar. d efmenuzar. matricular. desparramar,
legitimar. efedlaar. manoiear, arrcdelar,
luodificar. atenazar. organizar. apalear.
notificar. aprifionar. p r o p o r c i o n a r . apedrear.
privilegiar. aniquilar. exceptuar. apiolar,
. reiterar. ahelear. exacerbar. acocear.
faiificar. acanalar. efcatitnar. acuchillar,
embriagar. acicalar. embaular. abcoquelai,
empadronar. acorralar. enquadernar. acarear.
eocorporar. acomodar. entreverar. afeminar,
amortiguar. aciminilrar. entrefacar. afianzar.
desfigurar. alimentar. enfardelar. apaciguar.
deembargar. amortajar. encapotar. certificar.
defentablar. apofentar. defulanciar. ^ acorrucarfe.
Verbos e^- D e f p o i ? o r e a r . D e f e m b a u l a r . E n g a r a b a t a r . Eogoiodriuarfe.
cinco fyla*- calafetear. reedificar. .defacompaat.
efacoftumbrar
as' deiprQporcionar.aguijonear. efpecificar.
emparamentar.
efcuerear.
desataviar. deshabituar. alaetear.

O r d e n tercero.

Arar, tragar. laar. firmar,


Verhos de bogar. tapar. cavar. . fumar.
osfylabas. brear. falvar, cafar. fangraf.
forzar. litiar. calzar, retar.
gravar. foitar. aguar, votar.
flechar, topar, harvar. rumiar.
jugar, quajar. clavar. facar.
oldar. quintar, brindar. tachar.
rondar. purgar. cortar, untar.
vendar
fulcar. pelar. doblar,
trobar.
tornar. peynar. fincar,
tirar.
trocar. mancar. fijar. tai'
DE CONSONANTES. Ar.
cebar, trincha:, papar.
taTac palpar.
fembrar, trillar,
tajar.
affar. tejar, mondar,
rajar.
lanzar. rallar, mojar.
podar
cambiar, rafear, lardar.
plegar.
brumar. rapar, majar.
pegar.
menguar. hinchar. pujar., cinchar,
mamar, feriar. punzar, manchar,
cbapar. manchar, poblar. mafcar.
tumbar. pringar. mazar.
cuar.
vardar. pelear, dezmar.
dolar.
tonar. pautar.
colar.

Abaxar. efcarvar. acunar. embarrar,


efpulgar. ahumar, efeardar. Verh&s de
abollar,
acotar, efpefar. ahitar, efeavar. fm,
asomar. efquilmar. amafar. eftrujar,
aforrar, elaar. anejar, vomitar.
alifar. eftrigar. emprenfar, horadar.
alquilar, enerar. aplomar, horacar.
apocar, golpear. arengar, javegar.
apegar. holihar. atacar, jarretar.
araar. xarcpar. batucar, opilar.
arrafttar. macear. deftejar. pellizcar.
deflapar. merendar, delechar. pefpuntar.
de (cafar. ordear, deftroncar. rebozar,
defcontar. pefqmar. decorchar. remendar.
defcercar. remanar. defeombrar. remojar.
deicolgar. ufurpar. defmochar, tornear.
desclavar. traocar. defmontar. traftornar.
dtimembrar. trasegar. encuar. revanar.
encaar. taladrar. engrudar. requemar.
endurar. - repicar. enhornar. folapar,
enyefar. foterrar. enfartar. refrenar.
enjaguar. focabar. enfear. abrochar.
enlofar. repulgar. eniar. acinar,
enluciar. abezar. empfalmar. acrivar.
entortar. abuhar, entablar. acornar.
eatrampar. achitar. empedrar. adobar*
ahe-
3^4 Ar. F U E N T E
ahechar, deftronchar, empajar. perdigar,
ahormar, desherrar, emplumar Pr^hijar,
apaar, encordar. embocar, rebotar.
aporcar encalar, efpumar. recalcar.
arrugar, encorar. efperar. vasear,
afferar. encolar. machucar. tatejar..
barrenar, encerrar, magullar. tra! pajar,
barvechar. enexar. mantear.
bearrar.
derrengar, enhaftar. mordifear, ff mpear.
defalar. envarar. mojonar. repelar,
defviar. empollar, orinar. revear,
deripar*
Interpelar, enfangoflar. defengmdar, enaceyfar,
dequadrillar. amojonar. decobijar, defoliejar,
Verhos de depellejar, amancillar. defcalabrar. de fen homar.
quatro f y l a - d e l o r e j ^ r . acarrear, deernillar. defempegar.
bas* defnarigar. paraufar. aporrear. defeerr^jar,
defmelear. eftercolar, amamantar. de feo r retar.
deshollinar, embetunar, agujerar. defarrugar.
defambarrar. envanaftar. acarear. defabollar.
defenfenar, defpechugar, redondear, atraillar,
defencajar, delencuar, polvorear, almohazar.
defencaar, deempear, efpadaar, acepillar.
decabezar, decnhetrar. enladiillar. aaafranar.

Vethosde Abofetear, defencabeftrar.


defabotonar. defencapotar.
dncQ. f y l a " deempalagar. defenvanaftar-
as.
Verbos Neutros. Orden primero.
Baftaf. velar, llega r. brincar
baylar. jurar.. ayarfe, j a (fiar fe.
Verbos de c a n t a r . manar, volar, nadar.
i o s f y U b a s . clamar,. morar, brotar, erar
errar, , fecar, eftar, far,
holgar,, privar, faltar. quedar.
dignarfe- reynar, hablar obrar
fiar., pa fiar. cegar, tardar.
durar, parar, entrar, cjuesarfe
temblar. marchar. egffaf. montar.
s-
7>E CONSONANTES. Ar. 3^S
nHar. chiftar. parlar. rentar.
pofar. curiar. pefarie. quadrar.
balar. danzar. penar. nevar.
coftar. elar. fentarfe. vacar.
cenar. bufar. fonar. rabiar.
chiiar. pafmar. foplar.

Vacilar, comulgar. defcanfar, reclamar. Verbos de


fufpirar. defgular, d.efma?yar. refvalar. fres fylabas*
repugnar. difpenfar. eliudlar. transformarfe.
replicar. difcantar. exclamar. abordar.
recatarfe. erelar. amargar. acordar.
recearfe. enfermar. afefsr. ayunar.
porfiar. eaojarfe. vandearfe. converfar,
peiear. eftremarfe. caminar. concordar.
miiitar. humanarfe." caducar, difcordar.
empiaarfe. huoiillarfe. boltear. difputar.
marchtarfe. tramontar. confinar. engolfarfe.
relumbrar follozar. coograciarfe. acercar fe.
remontarfe. retratarfe. denotar. aclamar,
refpirar, . refinarfe. encarKar, allomar.
trium&r. quereiiarfe. Invernar. aargarfe.-
admirarfe. perjurar. empscharfe. agoftarfe,
anhelar. palpitar. gorgearfe. blafonar.
aven taj arfe. marearfe. alejar. altercar.
confiar. importar. aislar. anublafe.
defvelarfe. indignarle. trafudar, anular.
defcuidarfe. peligrar. Telear. deaunciar.
Aefdefeafe, repofar. refukar. renegar.
entonarle. reonar. recordar. de fufar fe.
empenarfe. trabajar. arrifcar. demedrar,
efmerarfe. abogar. razonar. enfaarfe.
gloriar fe. aguijar. patear. abalar.
atinar. afptrar. mofquear. adeudarfe.
^a^feniar. bacallar. navegar. abobarfe. i
cortear. bravear. paTear. adarvarfe,
rebramar.
Acclun?brar. aceierarfe. deliberar. defefperar. D e quatrQ
Cobarda re. aventajarfe. defconfiar. determinarfe. fylahas.
aP0"
$66 Ar. F U E N T E
apoerarfe. defatiaar. r e c o n c i l i a r f e . enemiftatfe.
efentraarfe. defvariar. titubear. emperezar,
deembarcar, encarnizarfe. atalayar. feorear.
maraviarfc. cfcarmentar. colorear.
embeleatfe.
regocijar fe. adulterar. confederarfe.
reconceutrarfe.
pereverar., argumentar. fruftifcar.
melificar. *
lifonjear. centellear. abalanzarfe.
iutitularfe.
interelar. eoeluxaife. afilolarfe. * eccpilar,
adelantarfe. idolatrar. amilanarfe. refunfuar.
agonizar. pavonearfe. defacatarfe. ahuyentar.
apreTurar.. reverberar. defen con arfe. defalforisr.
Verbos de ATtnrear,. Singularizarfe. D e f a c o m o d a r . Defapri/ionar.
d n c a fyla-' efearamuzar., relampaguear. enfenorear. encatcavinar.
hm. capitaaear.. encolerizarfe. * cotenjporizar.arcabuceat. ^

O r d e n fegundo.

Verbos de Camar.- fiivar. remar, barbar.


dmfyiabm. gritar. faltar. ruar. apar.
guiar. jular. trotar. niermar,
zombar, piar. trizarfe. tronchar.
ladrar. diar. rodar, trepar.
paufar- hilar. rifar,. terciar.
pechar^ gritar. mediar^ tafear.
foar. guindar. f rifar. roznar.
fudar. montar. hipar. roncar.
olar. mefarfe- graznar. m i g a r , niiM*
Litigar..
re fumar fe,. anejarfele. enconarfe.-
Verbos de raaduxar..
reclioarfe.. arraygarfe, efeapar.
m s - M a h a s . , madrugar...
encailar. atollar. guerrear.
pleitear.
eclypfarfe. atanear. forcejar.
regaar.
dequitarfe. atrancar,, albergar^
reioliar. engorrarle.
reportar fe, defmandarfe. declamar..
deslizar., de ni un dar,, cavalgar.
ferenarfe. bracear.
trafnochari contratar deshincharfe..
barbechar.
r e v e j a r , traba- acoftarfeo defplomare..
apoOar.
regoldar, (jar.acezar. erizar fe.
seboaar afanar. doimiiar.
D E CONSONANTES. Ar. !7
ventifcar. azorarfe. encorvarfe. aTetarfe.
adearfe. atufarfe. orearfe. atronar,
arrobarfe. prohijar. azufar.
reventar, alindar. rebezarfe. abortar.
hondear. aportar. rebolcar. apefgar.
rebetarfe. apearfe. relinchar. arreciar.
recoarfe. afeftar, regoftarfe aguazarfe.
remozarfe, cefpitar. retezar. coxear,
fobreeftar, defeararfe. fufurrar. defovar.
tropezar. defeartarfe. vandearfe. efeudarfe.
tiritar. encarar. rehilar. efe a i d a re.
felfear. embazar. rezongar. efeombrarfe
jadear. embrearfe.. rechinar. efponjarfe,
fiorearfe. efpaciarfe, rebuznar. humear.
eftancar. granizar. rebaifarfe. gatear,
eftrivar. goterar. raiiar. epigar.
efpirar. enranciarfe. pelechar. coxquear,
entraare. efeamar. merear. compadrar^
engolfar fe. chorrear. efquivarfe, concnar,
enfrafcarfe. bovear. defangrar'e. babear.
defgrearfe. arruiiacfe. cocear, vocear. amaarfe,
conjurarfe. ahumar. ^ abundar. ahondar.
albergaefe. aflfomar. achocar. acodar. *

Amotinarfe. halucinar. efeaientarfe. cabecear. Verhos de


anticiparle. defeompadrar. alolearfe. defatentar. quatrQ fyla-
apaTionarfe. nidificar. apechugar. defemejarfe. bas.
apiadarCc. peregrinar. anadear. ercpezar,
eucaUiliarfe. desbarular. gargagear. elornudar.
habituarfe. acatarrarfe. halconear. defpepitarfe.
ginetear. arrodillarfe. agezaparfe. culebrear,
empaagarfe. defembofearfe. traveTear. apoftemar.
encenagarie. efempacharfe. regodear f&. encabelrarfe. Verbos de
dilparatar, apregonar. cacarear, cinco f y l a "
efembarcarfe. emeeorar, ateiguar. abaianzarfe. has.
cambalachar. f i l o i o f a r . bambolear. acebadarfe. Saca de
x;inpU(lcar-i D e f e n c o r p o r a r . D e f e n f a r d e l a r . lamorrslizar. muchos en
Jfoniadizarfc. defembarazar. defentapizar. dsenquadernai'. I z a .
^iacreditai:, deiemperezar. efeopetear. evangelizar, & c .
FN-
$6$ Er. F U E N T E
FUENTE Er. V E R B O S ACTIVOS,

C r e e r , ver. deber, pacer. mecer.


Verbos de coger. temer. faber. morder.
dos fylbas. cocer, vencer. taer, poner.
comer, aver. tener, raer.
leer, bolver. prender. barrer.
mover. cofer. vender. roer.
poder. hacer. beber, forber.
perder. meter. cerner. texer.
querer, moler. hender. torcer,
traer. oler. lamer. romper.

Verho-s de A b b i v e r . prometer, efeonder, defpiacer.


trsifjlabas.. aborrecer. padecer. malquerer. delpreneif,
cometer. remover.. poner. de fpender,
atraer.: refolver. pol'poner. defeoger.
corromper., detener. poffeer. efpender
conmover foftener. convencer, exponer,
detener. fufpender. promover. imponer,
defender. acorrer. recoger. pretender,,
emprender. acoger. rehacer. rebolver.
entender, aprender. refponder. recocer.
encender, afeonder. retorcer, relamer,
ecoger, componer. fo meter. remoret,
sftender. difponer. fuponer. reponer.
exceder. diilraer. abforb'fer.. revender,
conceder^ desliscer^ atraer. retraer,
mantener deprender. balecer. contraer,
ofrecer, emboiver. compeler. focorrer-
conocer. emperecer. eompiacer, trafpone
ofender.

encoge?. pefeozer.
er-
'Verbos de A b o r r e c e r , enriquecer, efeurecer. compife^e0
mmtto fyla- acometer. enebiecer, eablecer. defecnocer'
bas, agradecer. engrandecer. exclarecer. demerecer-
envilecer encarecer, reprehender. emblanquea
apetecer. efcaiBCser. anteponer. entri fecer-
jj-
D B CONSONANTES. Er. 3 ^
nternecer. obedecer. envejecer. humedecer.
enflaquecer. reconocer. entrepener. fatisfacer,
endurecer contraponer. ennegrecer. entretener.
favorecer. contrahacer. entremeter. envanecer.
fortalecer. efemboivee. entsetexer. entorpecer , & c . Verbos
Desfavorecer. enfobervecer. deobedecer * deagrsdecer. de cin~
* efsntretejer. defenorpeceri defaborrecer. defencarecer. * eo f y h i *
tas
Verbos Neutros.

Arder, fer. pseer. llover, caber, Veihos


crecer. correr. valer. beder. de doS'
nacer. doler. caer. toffer. fylabas*
Contender. parecer, fenecer, depender.
condoerfe. afcender. pretender, embeberfe, D e tres
fallecer. defeender. proceder, podrecerfe, fylabas*
florecer. abftenerfe. recrecer. recaer.
perecer. carecer. competer. recorrer,
deferecer. catcomerfe.
Acontecer. permanecer. enngrecerfe. emmagrecerfe. D e qua*
acaecer. prevalecer. efremecer. embebecerfe. trofyl-
amanecer. pertenecer efelarecer. emmohecerfe. has.
defvanecerfe. lefpiandecer. interceder. endurecerfe,
enriquecerfeo adolecer. madurecer, encrudecerfe.
mpobrecerfe. compadecerfe. humedecerfe. encanecer..
eflaquecerfe. convalecer. reverdecer. encallecer.
envanecerfe. desfallecer. retoecer. entorpecerfe,
enternecerfe. eEibravecerfe. adormecer. enordecerfe. D e dw*
entriftecerfe. embianquecerfe amortecer, enronquecerfe, co fylm*
envilecerfe. enloquecer. condecender. entomecerfe, bau
ufanecetfe. envejecer fe. emmudecer. retroceder.
^^efamanecer. enfoberf ecerfe. defaparecer. encrudelecerfe.

FUENTE IR, VERBOS ACTIVOS,


Abrirv herir. orr. regir. D e
decir. fingir. pedir. entir... fylahas*
medir. partir.. feguir.
Aa u-
57 fr. FUENTE
ufdr. polir. unir. frer.
veftir. parir. reir. muie,
teir. rendir. afir. tulr.*
cutnpiir. fervir. batir. tupir.
cubrir. uplir. blandir. tundir.
henchir. fumir. bruir. ungir.
huair. urdir. zujrcir, fruncir, .
fuadir. * unir. * curtir. cundir,

Abatir, perfeguir. engullir. deducir,


De tres afligir. perfuadir. engerir. defpartir.
fylahas. convertir. percebir. ingerir. defceir.
confentir. prohibir. enlucir. desleir.
corregir, producir. incluir. ^ de funis*
concebir, redimir. inducir. deuir.
concluir. reprimir. maldecir. defar.
defcubrir. facuir. permitir. defmedir.
dirigir. traducir. pervertir. difundir.
iUaadir. aadir. prefsrir. defcernir.
diferir. advertir. proieguir. efcandir.
elegir. bendecir. recibir. extinguir.
* erigir. conumir. repartir. inquirir.
defcrivir. * confeguir, repetir. prevenir.
encubrir. combatir, refumr. rebatir.
efcrivir. confundir. admitir. rehuir.
efparcir. definir , difinir. adquirir. reducir.
efculpir. delruir. aturdir. remitir
excluir. defpedir. conlreir, referir.
eximir, defabrir. colegir. requiri
exprimir, diftinguir. comprimir.
infuadir. divertir. conferir, reftingu**'
impiniir. dividir. zaherir. reflrif-
impedir, embutir, zabullir. remedir.
oprimir. digerir. derritir. * a: jiaudf-

relituir. interrumpir, inOsuir-


Dequa- Apercebir. reastgui''-
trofya- atribuir. contradecir, fobreefcrivir.
diminuir, entretenir. ruai^ir- , p
has. contribuir, contraven^.
diftcibuir. introducir. eftatuir.
D E CONSONANTES. Ir. 37
Verbos Neutros

vivir. furgir, falir.


gemir, ctuxir, vertir. fubir. D^ do?
fi uncir, hervir. bullir. curtir fe. fylahas^
ucir. gruir. cundir* * reir.
morir, fornir. gair. huir. *
mentir* par ir fe. plair.. furtir, &c.

Argir. prefumir* infuir. defmeitirfe.


compethv revivir. incurrir* defdecrfe^ De tres-
coniftir. trasiucir., ocurrir. ivertirfe. fylabaso.
debatir., acudir, prefcrivir* incumbir.
defifir. affiftir. recudir. reteir.
invertir. concurrir.. facudirfe.. refurtir.
icurrir, convenir. avenirle. relucir.
engrer fe. defabdrfe adormir. recurrir.
miillir. deslucir. conducir. ecupir.
prefidir. efgrimir. derretirfe. difcurrir.
refiir , & c .
Arrepentirfe. fobrevenir. defeomedirfe. amodorrir. De qum.
entreveuir.. contravenir. defavenirfe,. defcabuilir. tro ' f j -
efcabulirfe. lubas*.
Aadiendo cada uno de ios infinitivos de todas tres Fuentes
wgunas de etas particuias m e , te > fe , nos , os, le, lo, ios, falen ios
^oukoaantes figuentes.
(nerme, & c . (virme..
i. Amarme. Domarme s &c. 2. Quererme. Te-3. Abatirme, fer^
amarte. domarte, &c. quererte. abatirte.
amare. domarle , &c. quererfe. abarirfe.
amarle. domarle, & c . quererle. abatirle.
amarlo. domarlo j & c . quererio.^osj&c.abatirlo , &c
amaros. domaros , Scc. quererlos, tener^abatirlc?.
amarlos. domarlos, &c. querernos. abatirnos.
amarnos. domarnos . &c, quereros. abatiros.
5maria,e,o domarla, e ^ &c.quererla , e , o. abatirla, e, o.
^i&SjOS. domarlas, os, &c.qufererios , as. abatirlas , os.
37a P U E N T E
DiTonautes.
D E f p u e s q haver puefto los Coafonantes , que en nuera Le
g u a fe h a l l a n con e l accento en l a u l t i m a , y penultima *'
l&ha. : me pareci aadir eos DsTonantes , no fofo pata que fj
eviten ; fino para que f i r v a n de tentar Poetas nuevelos. Si alguno
les hare e l C o n f o n a n t e puede ponerle aj lado , * como fe ponen
a q u i algunos 4 a d v i r i e n d o que e han aadido algunos, y ct0%
fe han quitado de ete lugar , y paeto ^entre ios Confonantes 5 y
fe h u v i e r a hecho io m e f m o de los dems C o a f o n a n t e s , fi fe hu.
viere reparado. *

Mail. calumnia, adrio. * Saye.


j a r c i a , M a r c i a . congrio. India. Alcaye, nayde,
c o m p a , n . v. reliquia. vigornia. d t i l , veicfatU.
fieltro. remufgo. torpe. p o r t t i l , yo/atil.
*[[ peltre. rebuzno, gerundio, (fino.^" gil, frgil, &c.
M i r a T r b o l , ( m a r t y r . i p l e , deftiple. -Aleno H o r t e n - f r t i l .
MctOt M a n y r , p r o t o C h i p i e , h b i l , i n h b i l , Azufayfo*
/ 272. z u p i a , lupia, figio. f a i v i a , g a i v i a . Azufavfa.
m u l l i a j anguUa.fepuIcco. E p i c i c l o , cielo, corfo.
recua. g o z q u e , cozque. C o n f u l , P r o c 6 f u l . l i n e a .
Nutria. iivo-. C h a n t r e , fochan-Holta. 2.
d e b l , c e b i l . (la.imple. -diantre, (tre.Auilria,
b u r l a , n. v , c h u r - o j a l a r e . Culantro. Cifne.
Ambarjliiuidam.iadulria. Martyrologio. limbo.
p o c i l g a , endilga-mugro-. Eulogio, cabrio,
empocilga,v.(ba;mollre. d c i l , i n d c i l , ncar.
rbol. firgo, virgo. fcil. efcolta,
marmol. d e v i r g o , n. y v. i f i c i l . aefna.
C l i z , 2. t r i u m p h o , v. n. A i f e r e z , Perez adelfa-
logro , malogro, turnio. alczar. caraler.
limofna. turma. garo. ingle.
dulce, endulce, v.vdrio. buyt*e. (bio.Cayro. ,
agridulce. alfamar. cambio, recam-ga^ta^ay^'y^
crcel. naype. c i f r a , n. v. decitiempojpaiatie,

efcarnio, percha. (phio. ( f r a , v. ^ ^ P 0 ' ^ 0 1 / ^ -


Chipre. Epitaphio , za-almoftex , ef - Oftna, Ciud-U
muffo. cenotaphio. {qvex.golpe f r * & 0 \ '
colcha. nadie. * facre,lacre;&c.Cofme, ^ ' ^
: S Y L V A
DE C O N S O N A N T E S SDRUXULOS.
C O n f o n a n t e E f d r u x u l o es u n v o c a b l o , que tiene femejanzs o t r o
efe i a v o c a l a n t e p e n l t i m a , en que fe compone el accento
hafta la u i r i m a letra 5 como p o t i c o , prophtico. H a y tres maneras de
Efdrusulos i unos fon V e r b a l e s , oros S u p e r l a t i v o s , otros Sublanti-
vos, y Adjetivos.
D E LOS ESDRUXULOS VERBALES.
E L E f d r u x u l o V e r b a l fe hace quando alguna perfona de el v e r -
bo fe le aade u n a de eftas partculas me , te , fe, e, /o, los3 nost
do, Wc, y queda con el accento en la a n t e p e n l t i m a 5 como matarte^
dixftelo. D e ellos V e r b a l e s unos fon P r o p r i o s f y otros C o m u n e s ,
Proprios fon aquellos , que nacen de c a d a verbo 9 y retienen ia pro
pdaetra'y c o n que e l t a l V e r b a l fe d i f e r e n c i a de los dems Verbales-
en fu primera poicion , como momes antte, nacen de amof y r e t i e -
nen la m , por o q u a l amo s fe d i f e r e n c i a de a t o , a g o , & c . y de elos
folos fern Confonanes los que c o n c u e r d a n c o n ellos en f u p r i m e r a
pocion , c o m o llamme , llamte , to'c. y no a t m e , tate 9 & c . u n ^
que fon de u n m i f m o tiempo , y c o n j u g a c i n . P a r a h a l l a r elos C o n -
fonantes , no h a y fino m i r a r en que fe acaba el verbo , quien b u f c a
elCenfonante ? y luego b u f c a r en l a S y l v a c o m n los que fe a c a b a n
como l , y elos le darn tantos C o n i o n a n t e s , quantos ellos f u e r e n .
Pongamos u n exempio. Bufeo C o n f o n a n t e para crete, v o y l a C a -
beza E o , y a i l i h a l l o todos ios verbos E o , de donde t o m o el que
lie menefter. Elos V e r b a l e s P r o p r i o s falen de los prefentes de I n d i -
cativo , Imperativo j S u b j u n t i v o f aadendoies, carao he d i c h o , a l -
guna de las partculas a r r i b a puelas.
D o m t e , tomo- D m e l o s , t o m e - (rolos , & c . Pdelos, mdoloss
(te. (los. Q u e r e f m e . Pesle. (Scc.
Dmafme , t - D m e l e , t m e f Quirenos. Pdeme.
(mafme. (te. Q u e r e n t e , Pdeme,
tjomalejtmaie. D m e n m e , t - Q u i r a l e . Pdame,
^omanfe , t - (menme. Q u e i a f n s s . Pdafme.
(manfe. Q u i e t l o s , efp* Q u i r a n t e . Pdante.
^ V e r b a l e s Comunes fon , los que falen de todos los verbos de u n a
ma Fuente , de q u a l q u i e r a m a n e r a que tengan l a p r i m e r a p o i i -
a j como i o n los iguieates , que n a c e n de los verbos en A r .
Aa^ Do-
374 S r L f A DE COXSONA-NTBS
(rakj&c.
D m a v a l e , at- (vante. D o m a r a l e , at- Domrente,af;
b a l e . D o m f t e m e , a- DomraTme. -Jomarefe.
Domvafne,at- (teme. Domatnos.
Bomreftne.
(vafme, Domenos , a - Domrante.
domremos.
D o m v a m o s , a- (tftenos. DomTeios,
Domaren te.
(tvamos. D o m r a n l o s , a - Domffenos.
Domndole.
Domvantejat- (tranlos. DomTemos.
Domndonos, Scc.

T o d o s elos fon comunes ios verbos de l a primera conjugacin:


pero mas comunes fe pueden l l a m a r los que nacen de todos los ver-
bos de dos conjugaciones , quaies fon ios figuientes, que fe deribaa
de l a f e g u n d a , y tercera F u e n t e .

Creiftemesvendifteme. C r e y r a n l o s ^ i e r a n l o s , Creyeremosjviremos,
Creiftele. CreyTele. ( & c . Creyredes. (&c.
Creyronle, imle. Creydemos. Crevrente.
Creyrate. CreyfTedes. Credome,
Creyerainos, Creyffenme. Creyndolos.
Creyramos. C r e ^ rete. Eftos mifmos falen de
Creyrades. Creyrefoos. l a Fuente Ir.

M a s comunes que todos fon los que igualmente fe bailan en to-


das tres conjugaciones , c o m o eftos que fe iguen.

Dommofte. Vemofte. Pidmosle.


Dommosie5atmose. V e m o f t e , temofte. Pedirmofte.
Domarame. V e i a f e , riame. P e d a m e , rame.
Domariafnos. V e a s i o , eriaslo. Pedafnos, irafiio.
Domaramos. V e r a m o s , riamos. P e d a m o s , riamos.
Domariades. Veades , riades. Pedades , ries.
Domaranfe. V e r a n t e , veranme. P e d a n m e , ranme.

L o s particulares fe h a n de aadir en los vetbosjy perfonasq^2 ^


capaces de ellas. P o r q u e unos fon A d i v o s , que llaman los G air-a
cos T r a n t i v o s , y eflos q u a l q u i e r a partcula reciben; pero iy ^
N e u t r o s , que i i a m a n I n t r a n f i t i v o s , los quaes no empre* m e
das perfonas viene bien l a p a r t c u l a . Pongo u n esempio. B i e - i 1 - ^
entrgomei tlvome^ & c . pero no fe dice bien peleme: f a j m e , ^ ^
naimentc en las perfonas de ios verbos,que tienen el accento e n ^
E S D K U X V LOS. 375
. a (g pueden fundar Efdruxulosjauiienoles dos partieulas-.c*. mo
tinele.peTdtele..huTtmelost perteios^ &c* Para la copia e todos
el'S Conioaantesno hay fino acudir las Fuentes,/ quantos verbos
alihuviere, de los que concuerdan en una mima terminacin ? t a n -
tos Verbales Efdruxuos havr. Como uno bufca Conlonante de
honrndole, de todos los veibos en Arf fe podr facar, efpecialmente
elos Adivosj como premindoles levantndole, encumbrndole, to1*.

DE LOS SUPERLATIVOS,

T O d o s os nombres Superlativos acabados en ffimo fon C o n f o -


nsntes entre s, como fapientijjimo, amantijjimo. De elos hay
innumerables, y aunque enfadaran, y haran la Copla muy afelata,
iufaffe uno fiempre de ellos; pero engeridos de quaado en quand
entre los dems , tienen particular gracia

Dudafe , fi foa Efdruxuos los que tienen eftas terminaciones coa


ei Accento en ia primera vocal.

Abra* Arria. Elia. Ocia.


Acia, Aia. Evia. Ola.
Ada, Avia, Icia. Onio.
Adria, Ebia. lria, Onia.
Agia. Ecia. Idia. Oquio.
Alia. Edia, Igia. Orcia.
Amia. Egia, liia. Oria.
Ancia. Emio. Incia, Orna.
Andia, Enca, Inia. Ofio.
Andtla. Endia, India. Uvia.
Ania. ! Enia. Intia, Ucia.
Apia. Erea, Iria. Udio.
Aria. Eria. Iia, Unca.
Arda, Eia. Ivia. Ura.

Parece que no lo fon , porque el ufo que tenemos de eilos no es de


oeiia Efdruxula , fino de ia ordinaria , que corre en Efpaa l a
qual acaba todos fus verfos ( Tacando los agudos ) en dicciones , que
'enen el accento en Ja fyiaba penltima , y acbalos en eas : luego
, .as ao fon de Efdrusuios. Y que eftas terminaciones fean de dos y.
as> y no de tres, iguee de la regla, que dsximos en ei capitulo 27,
Aa^. de
37^ S T L F A D E CONSONANTES
de i a Synerefi. P o r q u e all diTimoSique fe concr ; ^ U n las dos vocal
wldsnas y que ambas no haician fsao una f y l a b a .
P o r o t r a parte, paraque eaa verdaderamente Efdrtisulos$ hace el
fer c a d a u n a de aquellas vocales p e s f e d a f y l a b a : porque fi {a fy^
es u n a v o c a l , que fuena por si , no menos fuena la i , et* Prudencia
que en D i a l e t t k a ; i c i o eft i a diferencia en l a Confonantes que aqu
fe afiacle \ no en e l fonido de las vocales. DeiBs de ello , qyien dif'
que muchas de eftas dicciones no fon las mirnas en Romance, y qUe
n o tienen l a m i m a p r o a u n c i a c i o a , que en el L a t i n 1 Luego fi en el
L a t n de aquella v o c a i p e n u l t i m a fe hace u n a %-iaba , y tooslos
P o e t a s L a t a o s i a cuentan por t a l , t a m b i n e har fylaba en Ro-
m a n e e . S i dices, que ha de haver alguna C o n f o n a a t e entre ias voca-
les, n o vale e l a r g u m e n t o ; porque entre i a antepenltima y penlti-
m a es l a m i m a r a z n , y en muchas dicciones , como en Eaco , Eolot
Occeano , iffe. no h a y Cononances, y fon c o n todo effo 4icciones
m u y buena* para Efcieusulos. Pues d e c i r , que Prudencia, Conftanda,
A n t o n i o $ i$c. e p r o n u n c i a n en R o m a n c e de diferente manera , que
e n L a t i n , t a m b i n es f a l f o , como fe ve manieftamene por la pro-
n u n c i a c i n de ios que bien p r o n u n c i a n : luego eftas terminaciones
f o n de tres fylabas , y m u y proprias de E d r o x a l o s .
C o m o n i n g n A u t o s h a efecito ds efta m a t e r i a , y los vecfos Efru-
x u i o s j que h a l l a a h o r a fe'han-elaTipado en nuelra L e n g u a , fean tan
pocos j no puedo alegar nadie en pro , n i en c o n t r a . Sol igo, que
l i s comuoicao ela luda c o n bombees e ios mas eruditos, y mayo-
res Poetas , que h a y en E f p a a y y todos les h a parecido que los
C o n f o n a n t e s de efe genero 9 fon E f d r u x u l o s c o n todo rigor. Y uno,
-que fe i a c l i n a b a s i g o mas que no lo fueen , no hablaba confe-
luentemente. Porque a d m i t i a por buenos E f d r o s u l o s Ethereo,TM'
a r e o } y no t^rudemia, Audaciu? leodo i a m i f m a razm de los unos,
que de los otros. Pues en el metro o r d i n a r i o , quano ufamos Ethi-
reo , y Tartreo , e a m i f m a manera encoatrarmos aquellas dos
l e t r a s , que quando ufamos F r u d e n c i a , y A u d a c i a , &c. Efto m1'
m o i n l n a A a t o n i o de T e m p o s A u t o r Itasiano , quando trata d e ^
Synaiepha , y dice , que en el I t a l i a n o vulgar , aquellas dos vocases
m u c h a s veces fe contraen , y liacen u s a c i e r t a manera de ip"toa^
go , a l m o d o que noforos las encontrremos. M a s porque e^0ptera
BSnos de fuyo no fon tan fonoros , y n u n e r o l o s , debra el * o '
ufarlos con moderacin , y meterlos catre oros , que lleven niej
fonido , numero , y c o m e n t e , e
A ias rasongs. que CJCtt^ia^OS por a pacte c o n t r a r i a , refpondo,^
E S t > R U X V LOS, 577
eI ufo ya recibido cerca ele eftas dicciones es , que puedan entrar en
josverfos orinarfos , bacietidofe de las eos vocale-s u n a manera de
jipht'ongo , como d i x o T e i n p o , como fe hacen en L a t n en deinde,
y en omneis , y en otras dicciones : aunque cada u n a de aquellas vo
caes feaa en si vocal s y faene como t a l , y algunas veces haga f y i a -
ba diftinfta e l a que hace la v o c a l , que eft cabe ella,, Y concedo
iie la mala p r o n u n c i a c i n de algunos b a hecho $ que parezca que fe
paila por la v o c a l , que e antes de ! a u l t i m a f y l a b a f como l fuefl"e
Confonante f cmo paffan algunos por l a i} quando en e l L a t n pro^
nuncian tenuia.

Supuefta el^a d o d r i o a } c a r r e r a tiene a b i e r t a el Poeta de hartos


Cononaates E f d r u x u i o s , los quales hallar en fus proprios lugares
en la Sylva C o m n . R e i l a a h o r a tratar de oros Cononantes , que
fon mas galanos , y mas p r o p r i a m e o t e E f d r u x u i o s .

DE LOS N O M B R E S SL/BST^NTiFOS, T ADJECTIVOS


Efdtxulos.

^ L orden , c o n que pongo eos E f r u s u i o s , es ei de las vocales


antepenultima, y p e n l t i m a . affi p r i m e r o trato de los que tie-
nen a, por a n t e p e n l t i m a . Y de eftos p r i m e r o de los que tienen , p o r
penltima > luego los que tienen e , luego ios que , luego los que o,
luego los que . Y en cada orden de eftos pongo los que fon C o n o -
nantes , en todas las letras defde l a a n t e p e n l t i m a , y luego los que
folamente fon ATonantesj los quales c o n c u e r d a n en las tres vocales,
y diferepan en a l g u n a de las C o n f o n a n t e s , T r a s eftos en>can los que
tienen la ef por a n t e p e n l t i m a , y p r i m e r o ios que tienen la a , p o r
penltima , luego lo que tienen la e , luego ios que !a 5 & c . por e l
nuuno o r d e n , que los paffaos. E n tercero l u g a r entran los que t i e -
nen t , por antepenuliittsa , l i g u i e n d o i e por penltimas las dems v o -
cales por el orden d i c h o . E n q u a r t o orden entran ios que tienen o,
por antepenultiaia , & c . y en quinto ios que tienen n, & c . D e fuerte,
que quando bufeate e l Poeta C o n f o n a n t e s , pongamos por c a f o , p a r a
Beatifico , ha de ie a l tercer o r d e n , y m i r a r los que tienen u n a i, por
penltima, y o t r a por a n t e p e n l t i m a , que i r n lacadas la m a r g e n :
Y " aiii no b hallare . entender que no le hay , fino que fea ATo-
5 ? ' ^ <ie efta m i f m a m a n e r a bufear en los dems ordenes , m f -
anao la fyiaba antepenuitima , y p e n l t i m a de ei C o n f o n a n t e , que
quiete bmcar.
Ante*
378 STLFA DE CONSONANTES
A n t e p e n l t i m a A . A penltima*

A . A . Heliogabao,ccn A l c n t a r a . cntalo, &c. mafcara*


Confo-- los verbales ea E c a n d a l o . T r a p a i o * con ios A t a i o , con lo$
fiantes. A b a , coaio; fandao. verbales en A p a . verbales e Ata,
Atwavalo. V n d a l o , y los rpala. mtalo.
o m a v a i o , & c . verbales en A n atapaia , & c . c t a l o , &c,
Afamo. da ? como: Barbara,?, Tavaao.
tlamo. mndalo. barbara, ad. ravano,
clamo. demndalo j & c . r a b e . favana..
Cmara. T a a l o , y los A l g a r a ve. almojavana.
recamara, verbales en A n - A l r a b e , Savalos.
tmara. a , como: Mozrabe, Avalos,
Cantara. efpaatao. Calcara. matavalos, &c

AJfo~ C a r m b a n o , Caratro, paramo. Prrafo.


nanteis zangao. cataro. camo. pargrafo,
pmpano. cntaro, efparrago, Caueafo,
piai:ano, paxaro. vaidarrago, Damafo,
Galbano, gucharo galpago. Sbado.
Dardano, Alvaro, relmpago. parpado.
diaphano. Agavaro, trafago. Epartaco.
Brbaro. Lzaro, trtago. car cabo.
Baifamo, valago.
Alcndara fatrapa. Lamaga, Aade.
patara. Dalmata, Ragarna. adaratne.
lampara, Sarmata. crcava, alczares.
cana. Galata. Malaga. Phalaris.
favana. paraphrafis

Antepenltima A . E penltima.
A . E . Caceres. imgenes. exmetro. Archangeles*
C o n f o - - bizaceresc Dimetro. pentmetro. Ceiareo.
nantes* T i m a g e n e s . pentmetro. Angeles. Tartreo.

Afpgro. crceles. gueda. Angela.


AJfo- b r e g o , Acamenes. ctedra. Maiageta.
n&ntes* crdeno. almacena. Agreda. Alemana
Ha-
M B.U X V L O S ,
Hbiles. Antepenltima A . I penltima.
inhbiles. calida. Ardico. Adritico. XI. 1*
Arbico. Caftada. antarftico. Dalmatico, Confo"
fylabico. plida. partico. aromtico. nantes.
Tcito. invalida. Patriarchico. ceremoniatico.
beneplcito. efquaiida. hierarchico. climtico.
Heraclyto. Valido. monarchico. enigmtico.
paraciyto. plido, & c . Ecleialico. Gramtico,
Mgico. faca de Alida. phantalico. errtico.
trgico. Cntica. monaftico. flemtico.
falvagico. Acarttica. EfcolaHco, fritico.
giles. Cntico. Almaliga. parlatico.
frgiles. Nigromntico. valliga. afmatico.
Albaida. Athlanico. Dtiles, luntico.
Bethfaida, Animo. eratles. Mathematico*;
Judayco. pufianimo. voltiles, platico.
Hebrayeo. magnnimo. porttiles. pratico.
Mofayco. Unaniaie. tica. temtico.
Caldayco. pullanime. cetica. ventico. s
layco. Britnico. dalmtica. viatico.
Cyrenayco. Germnico, Gramtica. Cathedratico.-
epondayco. mecanfco. Mathematicaj s. reumtico.
Atalico. orgnico. Pragmtica. Proceleumatico*
Itlico. fa tan ico. Probatica,pifcm. Mitridatico.
Glico. tyratiico, Hypoftatica. Sarmatico.
PharfaUco, Saphico. pralica, s. Socrtico.
Vandlico. feraphico. p l a t i c a , s. M x i m a , s.
Batida. Spido. mas, ios A d j e d l M x i m a , ad.
valida. rpido, vos en tico, viliabraxima.
Agrico. madido. Avila, machina. Alio-
Cauico. placido. Atila. frica. nantes,
Brocardico. Arbitro , Juez. D a l i l a . fabrica.
Cantbrico. Mailes. Sayro.
Caphila.
Glauco. fuciles. Afpide.
laftima.
Jmbico. martyres. clice.
lagrima.
Jatnblico. Thitnachides. xaqutma. ferspide.
Caadido. guila. lamina. Inarime,
Da-
38o STLFA m CONSONANTES
Dadivas. Lapitas. dado. tranfito.
Athiantidas. Satyrc. Giaphiro. Arbigo*9 ltigo
z i m o , pan. habito. 6 '
Antepenltima A . O penltima.
A.> O D i c o n o , Diagoras. mandragoras. Anaphora.
Con/-- Subdacono. Praxagoras. Declogo. Metaphora.
nantes. Pytagoras. Protagoras. catalogo Diaphora,
Anasagoras. Thimagoras. dialogo.

41^ Arboles. Agathocies. anchora Agaropbo*


fjjnej. Mariioles. Anaftrophe. tomo, tropos.
aples.. parbola. Demarato. Paroclo^paroco.
Antepenltima. A . U penltima.
A . U . Bculo. cenculo. ignaculo. quadrangulo.
Con/o efpetacukv receptculo. obilacuio Efpatula,
nantes, orculo. propugnculo* ngulo, cartula.
taberaacuo.* pinculo triangulo.

Claufula^ fiammua. naturas, prvulo


mants f b u l a . macula. concilibulo. prembulo
Antepenltima E . A p e n l t i m a ,
E . A.. Oreades.- Verbales en E d a . burdgano. d e v a l o , &e
Confo" Carneades i vdalo , &c,. Archipilago. Cephalo.
mants,. K e c a t e , con los M u r c i l a g o , pilago. acephalo^
verbales en Eca*. con los verbales murcegalo. bucepbalo
truecate s &c.. en E g a . A r e v a l o , con E v a n o .
Ddalo.. e n t r g a l o , & c . los verbales en cuevano.
Organo Eva.
Ajfo- Eaco. tutano, E x t a l , Serapls. Pergamo,
mntes. T e le maco. murdago.. Lievana, preiamo.
nugado. Prejano. Sequana. Pegafo.
Ocano, Tenaro. Decada. Celares.
retrucano Encelado, albeytares*
Elcana.
hurfano. buetago. Pfaerecrates.
lucirnaga,
Emphafi. Abdenago.
Antepenltima E . E penltima, fr
E. E. Semele. Saca los dmele , & c . Synerea,Diere
Ethereo,
Confo- verbales e n m ^ . qumele , & c . Cefpcde.
venreo.
nantes. tmele 3, & c . Tereo. buepede. ^
Sinderel,
E S D R V X U LOS.
Thefeo. Heleno. Sneca, H e i e e a .
parentefi. Epheo. Interpretes. civiergueda. nantes.
Pronietheo genero. celebres. luciernega.
Perfeo. Niefpero. trbedes. JNiepera.
Antepenltima E . I penltima.
Dbiles. Demofenico. miferrimo. geomtrico. E . I.
flbiles. ecumnico. celebrrimo. Aiithmetica, Confo-"
Dcimo. Bethlehenico. pauprrimo, diakdica. nantes.
undcimo Gento. ubrrimo. Potica.
duodcimo. unignito. profperrimo. Etica.
tredcimo. primognito. pulchemmo, G o t a arttica
Crdito, rdito. ingnito. nigerrimo. Hipottica.
Medico. Heida. Mritos. Betica.
maleico Eumenidas. immenidos Quodlibetico,
Benfico. Eccentrico. demritos. Aritfemetico,
malfico. concntrico. pretritos. Diaiedico,
Eneida. Trepido, intrepi-Vigelmo. Ethico.
Alraeida. Fereles, (dequadragesmo. frentico.
Brifeida. Thericies, quinquagefimo,, potico,
Nereida. Colrico, fexageimo, profetico
Anglico chmerico,, feptuageimo, fontico.
blico. efpherico, cdogenmo. Getico.
I.u
Evanglico. genrico. nonagellmo. hertico.
Ariftotelico. A m e r i c a , con loscenteimo , & c . Maiiometico.
clico. A d j e t . en i c o . miilefmo. Peripattico.
^ Sabelico. Acrrimo. Emprelito. Gangetico.
Anhelico. integerrimo. prelito. Crtico, Ertico.
ptofelito. celebrrimo. Mtrico, Anacortico.

Acadmico. Mxico. prtiga. E f c h inneess.. ^0'


Deiphico. Pireico, Ecija. n^^^niAo.
Eropreftido. nantes..
Perieo. Efchio. Clrigo. Edipo.
cmefiico. Hefperidas. alverchigo. feptimo.
Cltico. perdida. * fecciies. exercito.
autentico. replica. acemite. ^ zephiro.
Semico. acmila. efteriief. termino.
Proerpna. Pherecides. E. O,
A n t e p e n l t i m a E , 0 pemdtlwA. Con/o
Peope.
Peneiope. E o l o c o n los verbales en E / o . nantes.
veo-
I 82 S T L V A D E CONSONANTES
veolo. verbales e a K f o . Bene-uo/a, (bV. devoio &c
crelo , &c*m mentla, & $ . Scevola. Oropndola!
Aureola. Peaoia, con
Penla*, con los Benvolo
los Benvolo. pedoia,c5los ver
iaureoia. verbales en E n o . malvolo , con bsies en End&
C e n t o l a , c o a los empela , & c . los verbales, en Prndala <&('
(Elo.
^ / o - Reprobo. Eupoes. Partenope. E b o r a , Diibora.
mnies. xodo, miercolesa Svnedoche. remora.
Hetheocles. H elle boro. Hyperboie. Genova.
Empeocies. m e t o d o j M e r o p e . Democies cloga.

Antepenltima E . U penltima.
1. U. Ceula. crdula. Emulo. R t u l o , vetuo.
Confo- - incrdula. trmulo. (les v.
nantes. L e n t u l o ? regulo. uperfiuo. H e c u b a j r e m u l a . Hercules, emu-
Abo- Antepenltima I. A penltima.
nantes. Melchiades. Dfiadas, Zodaco. dffyi. tdTyl.&c.
I. A . Aicib.iades. Hyadas. Auftrtaco. Hendecafyiabo.
Con jo- Aclepiades. tiuyaas* demoniaco. Antimaco.
nantes. Euribiades. pleyaas, Elegiaco. Climaco,
Niicades. Tejpiadas, Iliaco. Lyfmaco,
C e r n i c a l o j c o los thicontadas, Olimpiaca, Alcimaco.
verbales en l e a . H a m a d r i a d a s . N iliaco.. Epimuco.
pcalo , isti. H e l i a d as, Sylroco. Tberimac'
iliada. Cbiiadas. Jymphoniaco. Antiphrjis.
Olimpiada. E u r i a l o , con ios I c a r o . p i c a r o , 'Pariphrefis*
Chriiada. verbales en l a . Iphicrates. Efgtizaro.
Aulriada. decialo, &c. Li/icrates. Genizaro-'
dirialo, &c. Monoiylabo.
Antiaco. Pelicano. pipharo. S i f a r a , cytbara.
tribraco. tympano. Ifmaro. fylaba.
Priamo. Lbano. hgado. Pades.
bigamo. Eiidanc. Pil l i r a d o . Cyclades.
Alcidamo. P i n d a r a . Itacha. Semirainis d.
Antepenltima 1. E p e n l t i m a .
E . I. F r u f t i f e r o . Salutfero. beUigero. Afyndeto.
Armigero. famigro, polyjndtto*
Confo - m o r t f e r o .
morigero, Intrinieco. nriteto.
tdniesl. o d e n f e r o .
p e i f e r o j l u c i f e r o . aligero. extrinfeco.
ES KU X U L O S . s8
prcsbytero. imperio. Prasteies. vifperas. alo-
junpero. Horgenes. Caienes. Ciymen&. nantes.
sifer. Archimedes. aliengena. oyteie ? & c .
nifpero. Acimenes, vifpera.
Antepenltima . penltima
tibico* clarifico faciUmo. metaphyica.
Ihico. efpecifico. Smiies. Thifico, phyfic. I. I.
Licito. Iphco. ddmiles. metaphyjuo. Confio-"
ilicito. ulinco, veriimiles. Eremtico. nntes*
explcito, mirifico. Mnima. Bethleemitico.
impicitOe munfico. feminima. Ifraelitico.
folicito. abfico. Cynico j a. poltico.
jurdico. A t ti fice. Pooico i a, paralitico^
verdico Fon ti fice. pominco j a. Scitco,
davidico. Rgido, a. dominica, Eitco^
Beatifico. f r g i d o , a. Syndico. Sodomitica
honorfico. Brgida. Indico, Levitlco,
deifico. Dactilico t a. Lrico, Cenobtico
geroglifico. gentilico, a, Satyrico, ]? i tima.
horrfico, vilico. Ilyrico, eptima.
terrfico. Bofilica. Difiic. legtima^ s} ad, q,
magnifico. Amariiida, myjlico. viCl'tma.
pacifico. Phyda. fophiftico. fintima, o.
fcientifico. Agiimo. Thylca. maritima , o.
vivifico. humilimo. phyica. Moabitidas.
Amonidas,
Olmpico. Ninive. Principe, Iigo.
patronitmco. ndice. limite. Inciyto.
invido.
Umifte, nfimo. Cyniphes, Abo-
tmido. Tytires. mnimo. Abocigines. nantes
liquido. Eurpides. Didimo. dificles.
Euridice. Phocilides. Diphio. Hypfipia.
Ifide. Thucdides. fyfiphilo. Ecypttca , lia.
Eaiiides. priftino. E r p f t u , f.
Antepenltima 1. 0 penltima.
Idolc i con los Erigone. Quinla. Caope. I. O .
verbales en Ido. Archiloco. Epinoia^on los Ethiope. Confio--
cotnbidolo , &c. Amphilcco. verbales en/o. Sciolo , con ios nantes.
Kigone. graniioco. Empinla, &c. verbales en Lo.
ro-
J84 STLVA DE CONSONANTES
rio/o,e/rzo/o,Jc.Ep\ola, con los vifitola , & c . Aitivola>Conios
Periodo. verbales en iy?o. admitola , &c. verbales en 10.
Hefiode. refiflola, &. Equivoco. recibola.
Fiflola. C i t l a , c o n los univoco. cultivla, 8cc.
cainla. verbales en o . Frivola. cautivla j&c.

AJfo- SyEnbolo. epilogo. P i l d o g o , v i v e r a . Thyfiphone.


fiantes, S y n o d o . Antioco. Antiphona. Themiftocles.
Deiphobo. reciproco. Antipoda. Phyiocles.
diTono. Sterpficoro. peifcola. D i o c l e s , lole,
Anigono. carnivoro. Syncopo. Terphcoj re.

Antepenltima l . U penltima,
* . Cancula^ conventculo. Difcipula. Difcipulo.
Con/o p a r t c u l a , efendieulo. condifcipula. condifclpulo.
mants, matricula ventrculo, Eriipula. manipulo.
ridicula. ridiculo. nfula, Titulo,
Articulo, ^ Siculo, peninfula. capitulo i vith,

P - Circulo. elimulo. vinculo. incubo.


ames. c i n g U i 0 . C a g u l a , diT.
Antepenltima O. A p e n l t i m a .
Hermocrates. Antrhofago. Hypomaco. verbales en 0*'
O . A . Democrates. facrefago. N'comaco. efeondalo, c-
Con/o Harpocrate? Cofmographo. Timomaco. Brtano.
uantes H y p p e r a t e s . Geographo. A n m a l o , con Abrotgdo.
Scrates. Horiograpbo. ios verbales en Nicojirato*
Ifocrates. Ortographo. Orna. CleoftratO'
Xeaccrates. Anromaco. dmalo, &c. Fbilojirato.
Clytomaco* Condalo 9 con las

^$0~ Retrogtada. Stano. elotnago. Idolatra,


cantes, l o b a d o . Rhodano, Hypoppotamo. apoftata.
concabo. Aftrongano. Gyppotates. Cieopatra.
rgano. Deyotaro. Ariftophanes. Hypoftafi? diff-
Hyppobaro. Orcades.
O. E.
Con/o- - Antepenltima 0 . E penltima*
nantes. A f i o g e m s . Diogenes. Hermogenes. Protogeaes.
O-
BSDKVXVLS.
Ordenen Urajlotenes, Hyperboreo. AriJloteU.
debrenes. Corpreo. Hedoreo. Pyrgoteles.
Demoftenes. incorpreo. Neftoreo, Ceomenes.
Hippomeaes.
Andrmeda, Colera. H y p o m e n e , conf,
bveda. Crcega. M e l p o m e n e , con/. lbrego. nantes,
^ r Triptolemo.
Antepenltima O , I penltima. O . I.
Mobiles. Catholco. Albndiga. Simonides. Conf or-
inmobies. Apoloiico. albndiga. Tpico. nantes
Democrito. diablico. Geronymo. trpico,
Theocrito. melanclico. Cleoymo. Etipico.
Detnocrita Eoico. Pontico. hidrpico.
hypocrita Argolico. Helefpontico. Florida*
Mdico Buclico, Ruypontico. Dorida*
methodico* Myperbolico Vernica. Trrida,
inmdico. fytnbolico. Coronica* hrrida.
Cdigo. Clica, Eolica. Monica. R e t h o r i c a , s*
prodigo. Buclica, con los Betnica, categrica, s*
Lgico. a d j e t i v o s en Bretonica, T h e o r i c a , s*
Tleologko, tico. Jnica, Saca de D r i c a ,
analgico. Catholica , iTc. los v . en Onico. los v. en Orle*
anagogico, Acolito. Macarrnico. Alegrico.
tropologico* foiito. armnico. J&ethorico.
pflradogicOjfojficoJnfolito. Babiionieo. Theorico,
Ajirohgtco. ehr y f o i i t o . cannico. categrico.
Lgica, con los H y p o i i t o . Irnico, Hilorico,
Adjedivos en Cmico. Pithonico. metaphorsco.
^ico- Aflronomico, Platnico. Pythagorico.
Ihcologica. econmico. Plutonico.
Analgica, & c . D o m i t o . Fropofito.
Gorgonico. prepofita. 2 .
J-og^fo. indmito. Ariftonico. depofito. 2 .
Jncognifo. vomito. Hyponico, Prvido.
^rGco. Comitre. Jnico. imprvido.
'to*o* Soocomifre. Lenides*

^onoftico. hrrido. atnito, tofigo. f*4


^^ofophico. Solido, condto.
^rfido. Orbigo. torpgo. ames*
Cannigo Gticas.
Bb Hy-
^3(5 S T L F A DE CONSONANTES
Hiplita. pliza. Patrociides. apoif^
gergicas, pociia. Diofcorides. fopro.
Aloidas. Andocides. ProiXimo, cophno.

O. O. Antepenltima O. 0 penltima.
Confo-- Ariftobolo. aplogo. Andrinopoii. exortalo, isc.
nantes, C r i t o b o i o . prologo. Metropo , &c. Cmodo.
Theodoto, Chryfoogo. Trtola, con/oj incomodo:
Heroofo. Ajironomo. verbales en Bo/oro.
Aftroiogo. Ecnomo. Orfo. Fosforo.
Theoogo. Synonomo. Cortlo , O'c.

AJfo- Apololes. Chryfoomo. Apoftcophe. DiofcorOi


nantes. Sophocles. Chryfogoao. Philofopho. Phocoro.
AbrDges. Rhodope, Orofcopo. Cordova.
Conbno. Apcope. Cieombroto. polvosa.
O. V . Antepenltima 0 . V penltima.
C o n f o " Confules. rotulo. formula. Ofculo.
nantes. Proconules. Romulo. Romula. Pofthumo.
Affo- Antepenltima V . A penltima,
nantes. A z u c a r e s . EJlrujala. fubala , & c . encuhula} f.
V . A . Fcares. empjala, &c.
Confo--
nantes. B f a n o , cucara. Ungaro. Bfalo.
m- bcaro. fubala.
Antepenltima V . E penltima.
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
nantes.
V . E . Cerleo. Gumera. Numero. Cathecumeno.
Confo ^ Hercleo. numera, i n n m e r o j & c . energmeno.
nantes. R o m u l e o . innmera.
JJfo-
fnebre, dijfon.
nantes. A d u l t e r o , ebrneo. Sepufveda.
hmedo. purpureo. Ubeda.
V . I. Antepenltima V . I penltima.
Confo L u b r i c a . antepenltimo. IJnica. Stupido-
nantes. r u b r i c a . Ultima, Pnica. U riles,
Circuito. p e n l t i m a , 'c. tnica. intiles.
gratuito. Numida. nico. publica.
ltirno. hnmida. Pnico. Repblica'
penltimo. tmida. Cupido* Ruf-
ESDRJULOS, 387
Jubilo. intuito. zuiga. djf9~
guftico. #
fupito. ubdito. Mufico. nantes,
fubito. mutila. Jpiter.
lucido*
Antepenltima V Vpenltima, V. V.
Cumuo. Mufcuo. rutnufctrio. efdruxula, Confa--
tmulo crepufculo. Tufculo. Smulas. nantes,
munufcuio. Bruxula, cumulas,
efcruptilo. opufculo.

Lgubre, dijfon. Rutulo. Urfula. AJfonantes de los de arriba. A]f**


nantes
A u n q u e alguno de elos Confonantes Efdruxulos % que
hemos juntado , fean mas proprios de l a lengua latina
que de l a nuera ; todava los puimos : no folo porque
muchos Poetas los ufan : iao porque afli como en el L a t n
hay vocablos , que no los admite el O r a d o r , y los ufa el Poe-
ta , ali tambin en el Romance hay trminos, de que huye
el que habla en pcofa , los quales el Poeta ufa , y tiene por
elegantes en el verfo. Pero i con todo efto alguno parecie-
re muy L a t i n o , mas fcil fera dexar el que no contentare,
que hulear el que venga cuento.

D U D A S E SI E S L I C I T O USAR D E A S S O N A N T E S
por Confonantes EJdruxulos,

D E f p u e s de haver puelo ios Confonantes , y ATonantes


Eidruxulos , me pareci proprio lugar para mover e^-
ta duda. Y la razn de dudar es , porque paraque un vo-
cablo fea Confonante de otro con todo rigor , ha de tener
todas las letras femejantes defde la vocal antepenltima , ets
que fe pone el Accento, hafta l a ultima, como ha vemos dicho:
Y hay aJgUnos ^ que no fon femejantes en todas las letras>
fi no es en una , en dos ; las quales caufan tan poca dilo-
nanda ai oido , que ca no fe percibe. Pougo ee esemplo
angano, y Carmbano. A v i l a , y guila , en rigor no b
^ouionante , porque no concuerdan en todas ias letras:
f J:rJ es la diferencia tan poca , que parece eferupuio el no
ftf^ de ei0S ' y maS havenO buenos Poetas , que los haa
ado en las coaipoficiones , que andan de mano.
Bb 2 IUf-
3,88 S T L F A DE
R e f p o n d o , que Ci Te c^nfidera e l rigor de l a Confonaticia
no es mas l i c i t o en los E d r u x u l o s , que en los dems C o n -
fonantes. P e r o atendiendo que ellos fon pocos j y aqUe"
los muchos , y que en eftos fon mas las letras , que han de
i r f e m e j a n t e s , que no en a q u e l l o s ; por efTo algunos fe han
a t r e v i d o ufar de ATonante , quando l a diferencia no es
m u c h a . C o m o lo h i z o a q u e l , que tratando de l a nobleta
GF de n u e r a p a t r i a d i x o : Q u a l fe remonta en v i l a con l To-
tedo , y Crdenas el guila^ Y e l otro , que en aquella tan
celebrada C a n c i n , que c o m i e n z a : E n tanto que los Ava-
hes , & . pufo por C o n f o n a n t e s en l a 3, E l a n c i a z zanga
nos , y carabanos, y en l a 5. arboles * y en l a 7 . faciles% y fr-
giles , dbiles , y en l a 8. frivolos , dolos. Y el que ref-
p o n d i e l l a C a n c i n us en l a 1 E l a n c i a dolo , 31 fri-
volo , y en l a 4 . p i l d o r a , y v i v o r a . P e r o lo que feria en la
Poea o r d i n a r i a l i b e r t a d , y abufo j en ela es licencia lle-
gada r a z n , y mas i fe ufa pocas veces , y en lugares, y
p o r perfonas que y a tienen crdito , y a u t h o c i d a d para ello.
Y efta es l a c a u f a porque tras los Confonantes rigurofos
pufimos ios Affonaates de ellos. Y puimos tantos aun de los
que fe diferencian muchos entre s i , porque pueden fervic
p a r a los verfos fueltos. S i hallaras C o n f o n a n t e para alguno
de ellos l i c e n c i a tienes p a r a aadirle.

S Y L V A D E L O S ECOS,
6 C O N S O N A N T E S REFLEXOS.
L A m a y o r d i f i c u l t a d , que los Poetas ienten en la cora-
p o f i c i o n de los E c o s nace de la f a l t a que hay de Voca-
blos , de donde fe puedan f s c a t voces Reexas. Porque
aunque fe h a l l e n algunos , fon tan dirparatados , que no
aprovechan , carecen de C o n f o n a n t e s : por donde el Poe.
fe c a n f a , y muele bufcandoie i y penfaadolc que le hay > Pr
m e r o fe h a quebrado l a cabeza , que dela de el intento q ^
l l e v a . Pues p a r a a l i v i o de elle trabajo aadimos efta sy
en l a q u a l ponemos por e l mefmo orden de los Vocablos p-^
n u l t i m o s , que atrs hemos feguido , todas las dicciones ,
CONSONANTES REFLEXOS. j|p
qae fe pueden facar Reexas; p r i m e r o las que tienen C o n o -
nanes 5 luego las que no e t i e n e n , que pueden e r v i r en ios
Ecos fueltos. Sacamos algunas Reexas , que c o m i e n z a por
jb > de vocablos que no tienen h , c o m o de Mtferable , hable,
que en l a Reexion de e l E c o n a t u r a l pocas veces fe e s p r i -
rne a q u e l l a a'piracin , y muchos quano p r o n u n c i a n , no^
l a e x p r i m e n . N i te p a r e z c a , que eftn ocilas algunas de
las R e f l e j a s , que por h u m i l d e s , y baxas que fean3 u n a vez,.
u otra pueden ufarfe : y es mejor tener en que efcoger , q u e
o bufcar con a n u a , y f o l i e i t u d , l a que no abes hallars^
aun efpues de haverte caafado..

D E L ^ S KEM/SSIONES, T CIFRAS.
P O r ebitar p r o l i s i d a d , y repiticiones de unos mimosi
C o n f o n a n r e s j fer neceilaro , que muchas veces r e m i -
tamos a i P o e t a de ea S y l v a l a C o m n , o de u n a Refiesa;.
. o t r a . L a s q u a k s remiilones p a r a que fe entiendan con f a -
c i l i d a d , fe h a de advertir- j que q u a n d o efpues de alguna-
R e f i e x a pufieramos eftas p a l a b r a s , Todos los de l a S y l v a : &
efta o t r a , Todos : queremos decir y que de todos los C o n f o -
nantes de l a S y l v a C o m n , que e l a debaxo de a q u e l l a c a -
b e z a , fe puede facar a q u e l l a m e f m a R e f l e x a . Y quando d e -
c i m o s ? Saca de los verbos.en A d a , A n d a , & c , queremos d e -
c i r , que en l a S y l v a C o m n , todos los verbos s que fe h a -
l l a n debaxo de aquellas cabezas , d a n l a Reexa , que a l l i fe
pide, Y quando nos r e m i t i m o s los verbos en D f r , JD'r,
o t r o s , & c . hemos de m i r a r de que F u e n t e fon , y b u f c a r ios
que tienen aquellas terminaciones , y facar de ellos las R e -
fiexas, ponindolos p r i m e r o en el t i e m p o , y perfona, que es
iKeaeftsr5 p a r a qUe fe pUeaa eortar l a Refexa. C e r n o buf-
cano vocablos de donde faliee efta Rcfexa 5 Via t dixef-
femos : Saca de los verbos en V e r : h a v i a m o s de a c u d i r l&
Fuente E r , y correr p o r las columnas m i r a n d o los que t i e -
nen , -u , antes de e r , y de todos aquellos facar l a R e f l e x a ,
ponindolos en e l t i e m p o , que c o n v i e n e ; c o m o f e r i a a q u i e l
impetfefto de I n d i c a t i v o , y facariamos de mover , moviat
Via , de llover , llova , v i a . Y por ello poaemos en cada r e -
i m i u o n de eftas u n e x e m p i o , p a r a que por l entienda el Poe-
^a como h a de facar los dems. O t r a s veces nos r e m i t i m o s
_Bb 3 de
39o STZJb DE
de las Reflexas acabadas en E , las acabadas en A , que
eftan atii cerca ; de unos verbales en otros 5 porque ios vo-
cablos de dnele faien las unas, y las otras,fon unos mefmos
^ no falta fino m u d a r ias vocales fanales, el tiempo. D e ua
rengln alido otro fon Confonantes: E l l a c i f r a , & c . quie-
re decir , que de aquella f o r m a haars tu otros vocablos
como a q u e l , tras el qual ella la c i f r a . H a f e de notar nal-
mente as|ui,el C a p i t u l o 5. de los prembulos de la Sylva Co-
m u n , que trata de los C o n f o n a n t e s primeros , y fegunos,
cuyos avifos fsrven tambin p a r a los Confonantes Reflesos.
L o qual todo te fer / a c i l , comienzas u n poco ufar , y
rebolven: efta S y i v a .

C O M O H^l D E U S A R E L P O E T A D E E S T A STLVt
y de l a de los E f d r u x u l o s .

L m o d o de ufar de efta S y l v a , y de l a de los Efdruxulos,


no h a de fer femejante a l que dimos en l a Sylva C o -
m n : porque a i i i como tenemos c o p i a , de qualquiera ter-
m i n o que comencemos l a C o p i a , ie hallamos Confonantes;
pero a q u i h a y tan pocos, que es meneler antes que el Poeta
c o m i e n c e facar el p r i m e r verfo, m i r a r ios vocablos, que le
pueden d a r Reexas, y fon C o n f o n a n t e s , y quantos, y que
a p t i t u d , tienen p a r a meterfe en l a C o p l a . P o r q u e i quiere
hacer Soneto , no b a i l a tener tres dicciones Confonantes, y
Eeflesas ; i no fon menefer , quatro , y quatro , y para las
Bueltas por lo menos dos , y dos, y dos. Y c o m e n z a r el Eco
la C o p l a E f d r u j m l a , fin p r i m e r o a d v e r t i r elo, es defatino
y aun es componer a t i e n t o , y ocalon de enfadarfe prefto, y
dexar m i l veces p o r acabar ios Sonetos bien cimentados.

A 1
Dar, M a n d a r , & c . Saca de los rgpofar , & c . Saca de ^ s 0^r'
verbos en A d a , A n d a , A r - verbos en Ofa. rr^l
d a , E d a , E n d a , Erda} I d a , M o v e r , & c . Saca de ios
I n d a , O n d a , OdasUda} i f c . verbos en E v a , de la ie'
Har. Deshar , l l e v a r . Saca de l a g u n d a Conjugacin. _ p-rtf.
Fuente , A r , M e d i r , & c . Saca de K
Ssri. Cofer toTer , defeofer, verbos en DV,
CONSONANTES 1EFLMX0S. A. 191
M a t a r a , &c Saca de los Retablo , D i a b l o , P a b l o , Ablo,
verbos A t a . v o c a b l o , v e n a b l o , enta-
Idara. C o m b i d r a , e n v i d a r a , r e e n v i - blo , & c . defentablo. Entablo-
dara, olvidara, &c. L a b r a , &c> T o d o s los de l a A b r a .
Odard. A c o m o d a r , e n l o d a r , a p o - Syiva comn.
dar , ecodar. P a l a b r a j d e palabrajdefcalab. L a b m , -
jfde. A t r a e , retrae , d i f t r a e , def- S o n f a c a , entrefaca, defataca. S a c a ,
Coe. cae , recae. S a c a de l a S y i v a de todos los Ataca.-
Ko. Quinao. en A c h a . Acha.
Baho. A b a b o 5 defabao , Bilbao. B o r r a c h a e m b o r r a c h a , - de- Racha.-
Flauta. E n f l a u t a . femborracha. Emp"-
Cauta. I n c a u t a . Defempacha. cha.
Tryga. Atraygas r e r r a y g a , diftrayga, M o a c f a o , defempacho. Tacho.
Cayga. t e c a y g a . , defcayga. D e f g r a c i a , c o n g r a c i a , regra- E m p a - - *
Ava. C a b a v a , alabava, acabava, ca , a g r a c i a , cho.
recabava.. Saca de. l a F u e n - Enlacia, Gslacia. Gracia*
te vp. S a c a de l a S y i v a c o m u n , de L a c i a *
Caha. A c a b a , r e c a b a , menofcaba,. ios- nombres en A d , co- D a d *
a p l a c a b a , & c . Saca de los mo- S u a v i d a d . Y de les
( v e r b o s en Ac , anca , a r - verbos en A d a , anda y r *
ca , E c a , enea , e r c a , lea d a , Ea , enda , U d a , un~ _ |
Oca , orea , onca ? U c a . d a , & c . c o m o V e r d a d 9.
Ifl&o, A f l r o l a b i o , e n l a b i o , refa- H e r m a n d a d , &.
go, fabio. I n a m a d , & c . Saca de los A m a d ,
^a. T a b l a , entabla , d e f e n t a b l a , verbos en A m a ,
Ma. e n t a b l a , defenrabla,dea- A m p a r a d , & c . Saca de A r a . A r a d ,
vnibla b l a , defentabla. Eflfredhd*, & c . Saca de ios Echad*-
^e. Admirable , & c . Todos- los verbos en E c h a .
de Ja S y i v a cGOiiin. T r a t a d ' , &c.. Saca- de los A t a d , .
W l e . Condeable. verbos en A r a .
abk. V a r i a b l e , i n v a r i a b l e , i n f a - A c o m o d a d , & c . Saca de O d a d .
^/e Dgfentabie. (ciable. los verbos en O d a .
varakK Perdurable,. D o r a d , m o r a d , & c . Saca Orad..
e. Inevitable. de los verbos en O r a .
Curable , mudable , pecable, Repoad , & c . S a c a de ios Ofad..
placable, f a n a b l e , domabley verbos en O/i?.
culpable, t r a i a b l e , probable. S o l d a d a , a l c a l d a d a , a n d a - Dada.-
^ o d a s eas fon Refesas d a , quedada , a p i a d a d a ,
e o m p o s i s n d c i e con I n , deiapisdada, deicuidada,,
Bb 4. do- ..
19^ A, s r i y j D
donadada , c o m b i d a d a , ca de ios verbos en Erra.
gua<iada, & c . Saca de ios D e f a t i n a d a , defcaminada, fi. hada,
- p a r t i c i p i o s de los verbos nad:..&c.Sa.de los v.en na. q
en A a a > anda, a r d a , E d a , C o m b i n a d a , nidada. Idd,
enda 3 a d a , unda l Tc. Jornada.^ t o r n a d a , adornada. Ornada
^Bada. B a r b a d a , erabarbada, def- tr a Hornada, obor.enhorn.
barbada , turbada,. M o r a d a , enamorada, color- H o r ^
A g r a d a , defagraa, l a g r a d a , temporada,defaforada,8n" 0.
coaagr. agrad. m a i o g . c o r a d a ? d o r a d a , & c , Saca
Hada. J o r a a d a , m a n a d a , fofrena- de les verbos en Ora.
4 a , Grana-da , b o c o n a d a , A c u f a d a 3 & c . Saca de los Ufada.
cantonada , mangonada , verbos en U f a .
campanada , invernada, A p r o v e c h a d a , defaprovedu- Echada
e m p a n a d a , r e v a n a d a , cer- d a , deechada , & c . Saca 0.
n a d a tonada % t o r n a d a . de ios verbos en Echa.
G a n a d a , & c . Saca de los en P o f a d a , r o l a d a , acofada. Ofada.
A n a , ena , i n a , ino , & C . Saca de ios verbos, en Ofa.
'Amada, A f a m a d a , & c . Saca de ios Defenfada.. En/t'a
O. verbos en A m a , R e c a m a - A c o m o d a d a , &c Saca de 0.
da , inflamada , & c . Odada.
ios verbos en
Brazada , iasada s abrazada, C a n t o n a d a , mangonada, to- O m
& c . Saca de ios v. en A a , nada , l e o n a d a , azona,
Arada. C a m a r a d a j parada eica- & c . Saca de ios v. en Ona. ,
O. r a d a , a m p a r a d a j & c . Saca,_ B i e n c n a d a , maicraaa. ^
' ds ios verbos en A r a . C o n f i a d a , defconfiaa. y ^
A[da, P a f a d a , cafada , ecafada, D e s l a v a d a ? enclavada , e- ^
O. ;&;,S.aca de los en v . e n A f a . [ e n c l a v a d a , clavada.
Atada. PatadaKrecatada^maltratada, E n a m o r a d a , dsfamoraa.
O. i&c. Saca de los v, en A t a * Demudada.
Agrada Sagrada , cpaiagcada , d d a * Malograda.
O. Endiablada. .(grada. E f l a la a.ilelaladaj dera!a<
Ahlada. M a n a d a , gaaada? b o c o u a d a , Defangrada. } - -
O. campan, empanadajrevaa. Deftemptada , c o n t e m p l e Te'*
Aada, Saca de ios verbos en A n a . E f t o c a d a , retocada , & c .
'Eada. C e i a d a , tonelada, c a n e l a d a , Deenfade. r:f:-
v e l a d a , revelada , recela. D e f a grade. , ,oS
d e f v e l defel. pelada , & c . H o n r l d o , & c , Saca de t o d ^
Errada. Saca de ios verbos en Ea. os p a r t i c u,!.l de ios vee-
O. A f e r r a d a , d e e r r a d a . & c . Sa- bos A d i v . en A r .
Sol-
Consonantes r e f l e j o s , a.
D?o. SoMado ? cuidado, manda- A p a g a , propaga. Paga,
do .5 condenado , c a 0 ; i a - Eftraga. Traga,
4aio , 4efcui<iao. M u d a M u d a etos mefmos en Age. E .
los de D a d a en D a d o , T o d o s los de l a S | l v a c o -
Vrado. Comprado, mn. -gz*
Lado. T a b l a d o , Prelado, poblado, V i f a g e , menfage. Sage*
defpoblado, tras!. A p o r t o - l t r a g e , atrage , retrage. Troge*
iao , C o n f u t a d o , f a l a o , A v e u r a g e , atage , a m o r t a - T a g s .
c o n f o l . afiftoi, a c a a a i . h i - ge.
l a d . & c . Saca de ios v. en D e f c e r r a g e , avencerrage. Rage.
A l a , e l a , ila^ ola, u l a , i j c . A v e o c e r r a g e , defcerrage. Errage,
Nado. Senado , venado , ganado , Defencage. Encage*
coronado , ganado , rey- T o d o s los de l a S y l v . c o m n . A g o .
n a d o , encarnado , o b U - A l a g o , e m p a l a g o , defempa- L a g o *
n a d o , malcocinado. lago.
M u d a los que fe pueden mu- A p a g o , propago. Pago*
d a r de N a d a en N o d o . Eftrago. Trago*
Vado. M a c a d o s alvado , privacio, Amortaja , mortaja, avena- Tapt,
& c . S a c a de ios p a r t i c . de j a , ventaja , ataja.
ios verbos en A v a , Eva9 T r a b a j a , a b a j a , ibb.. n a v , Bfl/a-
I v a , ^c. T r a b a j a , navaja. Ahaja,
nado, G a n a d o , granado. Saca de E n c a j a , delencaja. Caja,
ios verbos en A n a , como:, D e fe n caj a. E n caj a
allanado , & c . B o r r a j a , defcerraja. Raja.
Ivado, P r i v a d o . Saca de ios verbos Empaja, Vaja, .
en I v a . M u d a eftos que paitaron en E .
Ofado. D e i p c a d o 5 repofado , & c . E s y en 0 . 0.
Saca de los verbos en O / a . T o d o s los de la S'yiva.
Bfido. Pretado , <kc. Saca de los D e l a j o , e f p a n t a j o , -kc. S a - A j o .
verbos en tijla. ca de T a j a . Tajo.
Nofa, M u a en A d o , los que e a E f c o b a j o , c o n t r a b a j o , taba- B a j o .
A d a t fon capaces. j o , & c . Saca de B a j o ,
Qutidra. Efquadra. C o l g a j o , g a r g a j o , vergajo, G o ; o .
Ladra. Taladra. deigajo.
Padre. Compadre, R e n a q u a j o , dequajo. Quejo,
aladre. Comadre. Decerrajo , burrajo. Rejo,
Quadre. ETquadre. A t r a j o , d i l r a j o , retrajo. Trajo,
Ladre. Taiadte. T o d o s los de l a S y l y . c o m n .
T o d o s los de la S y l v a . Q u i n t a l , f o p o n a l , puntal, ^ ^
pre-
% STLF J DE
pretal, brutal, mortal, m-
m o r t a l , o c c i d e n t a l , orient. a t e r r a l l a , encarrala, &c.
chrytai, fatal, acerdotai, M a d a l l a , amandalla , &;c. D a l k
t o t a l , coi. h o f p i t a l , m e t a l . Saca de ios verbos en A d a
anda , arda , E d a , enda1
Cal. V o c a l , A n g e l i c a l , berrocal, O d a , onda, Udaundaldai
penacal, c a r r a f c a i , b r o c a l . inda3como: A g m d a i l o , & c .
Marifcal, Pontifical, &c. V a f a l l a , avaffala , amaa- Affallci.
A n b a l , atabal y arrabal. la t & e . Saca de ios ver-
Bal bos en A j a ,
V e r b a l , c a b a l , vendabal.erv.
Val. E n c a l l a , a c a l l a , defencalla, Callk
L-obocerval, naval, a r r a n c a l l a . S a c a e ios ver-
Sol.
R o f a l . ca. u n i y e r a l . interef. bos en A n c a , ac, arca} E r -
Mal L a g r i m a l , animal^, c?, enea, eca. Oca, onca, or-
Ital, Hofpital. ea . como : A p i acalla , i$c.
Leal,. jpesieal. A m a l i a , & c . Saca de ios Malla.
Igual. Deigual.. verbos en A m a , E r n a , Imu,
hQa* O r n a , Urna.
Saca de elos en A l t los p l u -
A c o m o d a l l a , & c . Saca de Qddla.
rales.
Ala. Tocios ios de l a S y h . c o m n .
Vala.. / i l c a v a l a , refvala.
Gala. los verbos en O d a .
Z a g a l a , b e n g a l a , regala.
Cala. E f c a l a , acicala , encala. Saca de ios verbos en A m a , Amalla
Rala. A c o r r a l a , efacorrala.. como iniamalla.
Vala. E m p a l a , trafpaa. B a t a l l a . Saca de ios verb. en Atalla*
Dala. Acaudala. A t a , como : m a t a i l a , & c .
Sala. Maelrefala, defala. Saca de los verb. en Ac? Acalla*
Iguala. Deguala. como:. aplacalla, &c.
Mota* Saca de los verbos en Ufa, Ufalla,
D e elas Refexas en A l a j
. O. mudars en A l e , y en A i o , c o m o ecufalla , & c .
Jas que fueren capaces de Saca de los verbos en A r a , ralla'
ela m u d a n z a . como : a m p a r s l l a , & c .
Falo. Sardanspao.. Saca de los verbos en l l a , J l i l l a '
T o d o s los de l a S y l v . c o m n . c o m o ' ; m o t i i a l l a , 8jc... ^t ,
Halla. Batalla , entalla, e i l a l l a , &c. l i e s h o a r a J i a . t: ,,
Talla.. Sacad ios verbos en A t f Saca de los verbos en Eri, rr!i/?'
anta , a r t a , E t a , enta , como e n t e r r a i l a , & c . ^.hnllA
erfo, Oa, onta) ora, U r t a r Saca de ios verbos en Echa, l'c-
n n t a , c o m o : m a t a l i a , Scc. como": defechaia , & c . - *
fcnraila, deshonrra. borra- Todos ellos en A h ' a , que
iJa3, e n t e r r a i l a , delerfalia3 ei e p u d i e r a n m u d a r en
Alie-, en A l i o , los muda- .
xas.. Xa-
'CNSOKANTS KEFLEXOS. A, 5^5
T o d o s los de l a S y l v . c o m n . parteana.
Rama E n r a m a , d e r r a m a , guadar- P o r c e l a n a 9 aana , p l a n a . L a n a ,
r a m a , defparraraa. a p l a n a , a m i l a n a , aolana,
Cama. Efcama. folana , f u l a n a , g a l a n a .
Clma. E x c l a m a , r e c i a , a c i a , deca. Serrana , almorrana. Rana.
pama I n f a m a , afama , d i s f a m a . D e f g a n a , pagana. Gana,
Saca de todos los v. en AmCf H u m a n a , f s m a n a , r o m a n a , Mana
que eln en la S y i v . c o m u n . h e r m a n a , entrefemana.
Clame* S a c a de C l a m a . T o f c a n a , A f r i c a n a , G o m a r - Cana*
Amo. T o d o s los de i a S y i v . c o m n . c a n a , barbacana.
Clamo. S a c a de C l a m a . A v e l l a n a , v i l l a n a , a l l a n a , Llana*
Ramo, Saca de R a m a . arrellana, Sevillana.
Gamos. S a c a de ios v. en A g a , arg, Pavana , devana , revana. Vana.
Egp engaf Og&f U g a ^ 0 n ~ H o l g a z a n a , atarazana. Azana*
g a , c o m o : pongamos & c . Amilana. Lana,
Kwoj. Saca de los verbos en AtrUf Defgcana. Grana.
E r r a ? Orra , U r r a , Humane. Mane,
Vamos. S a c a de ios verbos en A v a , Defgraae, Grane*
E v a , Ova , A r v a , l a v a , I n f a n o , cortefano , gufano. Sano.
I v a , como : v i v a m o s , & c . Pagano. Gano,
Nom. D a m o s , A t a m o s , ajfamos , H e r m a n o , O t o m a n o , faco- M a n o .
Echamos 5 EJlamos H i l a ' manojliumaiOjinhurnaao,
mo s sOj amos ^Velamos E r a - R o m a n o , paTamano.
mos , H a r t a m o s , Oramos, E f c r i v a n o , en vano , a v a n o , Vano*
Aramos , Honramos , Ida- revano, U r b a n o , Syvano.
moS} Ivamos, Ovamos-, Ef~ Avellano., S e v i l i . C a f t e l l a n o , L l a n o ,
tamos , A r t a m o s , falen de a l i a u o , arrellano, villano.
las-Fuentes donde fe remi- Cirujano, Trajano, Riojano. Jano,
ten elos m i m o s verbos Pagano. Gan,
en las Refexas 9 acabadas A f r i c a n o , T o f c a n o , V u l c a - Cano. -.
en A r a , y en A n d o . no, Coruncaao, Comarca.
Adn.
Rabadn. Galano. Alano.
Can.
Azacn , vulcn. T o d o s los de la S y i v a . Ancano
Van,
C a v a n , defvan , alcaravn, P o t r a n c a , atranca. Tranca,
cordovn , L a v a n . Salamanca. Jhlanca.
Pan.
M a r z a p n , ganapn. Villafranca. Franca,
Van.
J o r d n , SoldiinsAdujRabn, Carranca. Arranc,
Ana.
T o d o s los de l a S y l v . c o m n . Lavanco. Vaneo,
Sana.
M e f a n a , i n f a n a , cortefana, Barranco. Arranc
l % S T L F A DE
Ancha. T o d o s los le a Syva. baxo de fu cabeza.
Sancha. Enancha. C a v a a , arrevaa. p-^^
Ancho. T o d o s los de la S y i v a . Guadaa , efpadaa. Da^
Sancho. Eurancho. T r a f m o n t a a , monta, caa. Tena*
Anda. T o d o s los de la S y l v . c o m n . prelaa, reaa, Bretaa.
Manda. D e m a n d a , demanda , r e - A l i m a a , A l e m a n a , atrima- Maa.
manda, Milmanda. fia , tamaa , amaa.
Vanda. Zanavanda , avanda. Ocaa , entraa , tocaa. Caa.
Blanda, Ablanda. Deengaa^ 'Engaa
Ande. T o d o s los de l a S y l v . c o m n . Sufaa , enana. Saa.
M a n d e . Saca de M a n d a . M a r a a , m u a r a a , telara- Araa.
A n d o . T o d o s los de la S y l v . c o m n . a , enmaraa, defenmara.
Blando. Ablando, E n m a r a a , deienmaraa. Mara.
M a n d o . D e m a n d o , y todos los v e r - Defentraa, Entre*
vos en A m a , E r n a ? lma} M u d a en Ae , los que de ef- As.
A r m a , E r m a , I r m a , co- tos fon capaces.
mo : A m a n d o 5 & c . T o d o s los de l a S y l v . comn. Aa,
f ) a n d o . M a n d a n d o , & c . Saca de ios E i a o , h e r m i t a o , caftao, Tao*
verbos en A d a , A n d u , reao , a n t a o .
A r d a , E d a , E n d a , JErda, Redao , efpadao. Dae.
I d a , I n d a , O d a , Onda, P i c a o , calcao , efeao, Cao,
Vdat U n d a , coiho : A g r - t a c a o , encao,
dando , & c . A p a o , aconapao , empa- Pwfe
W a n i o . A v a n d o , p r o v a n d o , Sc. o , defacompao.
S a c a de ios verbos en A v a , Bao , rebao ,, arrebao. Vao.^
E v a , I v a , O v a 9: U v a , Defengao. EngM
&c. A r a a o a j cemanfa, A l m a n f a . Manja,
Hon Deshonrando. Decanav Canja.
randa. Amando3 H a b l a n d o , A j a n - Defcano. Canfy
^iotK d o , Atando , Artando-, B e m a n f o ,. amanfos. M^'0'
Blando , Echando, E r r a n - Traplanta. flonW>
do, E/lando^ l i a n d o , d a n - Sacrofanda. Sana-
do, Imando^Zoando^Odan- D i f c a n t a , e n c a n . defencan. Canu-
d o , Ovando t Ufando. T o - Amamaaa , enmanta. M0m
das ea Refiexas falen de T o d o s los de la S y l v a . ^nt'm
los gerundios d l o s v e r - Confoaante , Pilonante , Son^ '
bos en A m a , A b l a , & . iffonante , maifonaute.
L e s quales hallaras en l a Menguante. Gut''^ '
S j I v a c o m n ca-da uno de- D i f e a n t e , encante , ^defen- Cw
cante.
0NSOMANTES KEFLEXOS. 397
cante , tocante , pefcante. Saca de los verbos en A g a .
Starite. Inconftante , conft. ineonft. T o d o s los de l a S y l v a . d.
c i r c u n a n . diftantejteftan. A n t i p a r a , a m p a r a , compa- P a r a ,
Coflate. Inconftante. r a , repara , i f p a r a , pre-
Vante. . T r a r p l a n t e , p a r a , efcapara , & c . S a c a
Canto. A c a n t O j d i f c a n t o ^ n c t o , & c . de los verbos en A p a ,
Tanto. E n t r e t a n t o , por t a n t o . Epa, Ipa , Opa.
Sanfo, Sacrofanlo , diffauflo. F e r r a r a , a f e r r a r a % & c . Saca K^rifa
Manto. E n m a n t O E t i n a n t o . R o a m . de los verb. en A t r a ^ E r r a ,
"Planto. T r f p i a n t o . Orr^jOnrrafrrajrra, &c.
Danza. B i e n - a n d a n z a , mudanza. A z u c a r a , defcara , e n c a r a . C a r a ,
L a n z a , V a a n z a j a l a n z a , m i f c o l a n z a . Saca de los verbos en A c ,
arianza,balan, templanza, Arca , Anca , Eca , E r c a ,
deemplanza, avaianza. l e a , I n c a , Oca., Owra, Orea,
F i a n z a . D e c o n f i a n z a , c o n f i a n , afian. ^ c . c o m o , : pecara , tSc.
P a p a , A n t i p a p a , empapa. A c l a r a , declara. Clara.
Tapa. A t a p a , defatapa , deftapa. E n v a r a , refvar. G u e v a r a . Vara.
Cepo, E f c a p a , focapa. C l a v a r a , & c . Saca de los -dvara.
Atapa. D e f a t a p a . verbos en A v a ,
Papo. Sopapo , empapo. Clamara , &c; ornara.
Tapo, A t a p o , deftapo , defatapo. Saca de los verbos en A m a .
Dr. M a n d a r , & c . Saca de los ver- Saca de los verbos en Ajfk. ojiara.
bos en A d a , A n d a , A r - Saca de los verbos en A t a . Atara.
d a , E d a , E n d a , Erdat iD'c. Saca de los verbos en E c h a , a c h a r a .
Mar, A m a t i & c . Saca de ios verbos Saca de los verbos en E / a . Elara,
en A m a , E r n a , I m a , Orna, Saca de los verbos en ca. I cara.
tec. A l a m a r , p a l o m a r . Saca de los verbos en l i a . Hilara.
HUar. T h a m . P i i a r j deshilar, & c . Saca de los verbos en Oca. Orara.
Saca de los verbos en L l a m , Saca de los verbos en O / a . Ofara.
mmar. T a m a r , a l a m a r , inflam. Saca de los verbos en U f a . Ufara,
& c . Saca de ios v. en A m a . Saca de los verbos en E r r a . E r r a r a .
Nota. T o d o s ios verbales en Ando^ Saca de los verbos en A r t a . A r t a r a .
que d i e r o n Refesas , las Saca de ios verbos en O r a . Orara.
puedes m u d a r en A r , co- A l q u i t a r a , derquitara. ^ara
m o , matando^ m a t a r , atar, D e f a m p a r a . Ampau
Saca de los verbos en .ira. airara.
dltar. Gibraltar. T o d o s los de l a Sylv-a comn. A r e ,
^ / p a r . G a f p a r , rafpar. Saca de P a r a . Pare.
^gar. L a a r , vagar , amagar, & c . T o d o s elos verbales , que Amare*.
3P8 J. S T L F A DE
eftn efde A m a r a , a b a x o , APuJarra- farra
fe pueden m u d a r en A i te. E m b a r r a , defembarra. ^arra
Aro. T o d o s los de i a Syva c o m n . ^atarro- Trro:
Raro. Saca de R a r a . Gu,Jarro- Jarro.
Caro. Saca de C a r a . N a v a r r o , embarro , defemb. Barro
Claro. Saca de C l a r a . Defembarro. w^g
A m a r o , D e todos los verbales en l o d o s ios de l a S y l v a . Arta.
A r a . S a c a otros en A r a n . Enarta. Sarta.
Arca. T o d o s los de i a S y l v a . Aparra.defpartajrefp.efparta. Porfl.
V a r e a , A v a r c a , e n v a r c a , deenvar- D e c a r t a , encarta. Curia.
ca t altanvarca. T o d o s ios de l a Syva. Arte.
E m h a r . JDefembarca. A p a r t e , reparte , defparte. Parte.
Marca. Demarca. T o d o s los de a S y i v a . Arto.
Arco. T o d o s los de l a S y l v a . A p a r t o , reparto , defparto. Pari,
B a r c o . E m b a r c o , defbarco, abarco. T o d o s ios de l a S y i v a . Jfa.
Arda. T o d o s ios de l a S y l v a c o m n . Abrafa. Brafa.
V m d a . A l v a r d a , aJavarda , b o m - Arraa. Rafa.
barda , enalvarda Argamafa, amala. Mofa.
C a r d a . M o f c a r d a , efearda. E f c a a , defeafa , encafa, de Caf
Guarda Aguarda. fencaa.
T a r d a . Batarda, retarda. T r a f p a O a , compaTa, repafla. Pajfa.
Ardo. T o d o s ios de i a S y l v a . T o d o ^ los de i a S y l v a . Jjfe.
Guarde Aguarde. T o d o s ios en A / a , que fue- Nofl.
T a r d e . D e t a r d e , enfarde , retarde. ren c a p a c e s , y ios verba-
Ardo. T o d o s ios de la S y i v a . les , que pulimos acabados
Fardo. Peropardo, Leopardo. en A n d o , en A r a , fe
G u a r d o A g u a r d o , refguardo. pueden m u d a r en Affe,
C a r g a . D e c a r g a , e n c a r g a , fobreear. como : i n f l a m a r a , infla-
Larga. Alarga. mae , a m a f i e , & c .
E m b a r , Deembarga. T o d o s los de i a Syva. Afo.
Argo. T o d o s ios de l a S y l v a . M u d a ios acabados en Affa, NoA
Cargo. D e c a r g o , encargo. que fueren capaces.
Largo. Alargo. T o d o s los de i a S y l v a , -4/^'
Embar. Deembargo. E n g a l l a , defgafla. GaP'
Ana. Parra , &c. Repafla. ?*#*
T o d o s los de l a S y l v a . Rebaa , a b a l l a , desbala. ^ P '
M a r r a . Amarra , zamarra. M a n d a l e , & c . Saca d ios Dafte*
C a r r a . D e i g a r r a , a g a r r a , cigarral. verbos en A d a , anda, arda,
Farra. Alcaparra. eda, endai a d a , i d a , i n d a ,
oda,
CONSONANTES KEFEXOS. A. $99
oda , ondas uda^ u n d a , &c* ta '(tata . Ct'A f i\l.atat
Gafie. Engfte t efg. h o i g a f t e , & c . N f l r , A t t a , eo. E ? y e a
Saca de los v. en A g a , argat O , y facars otras tantas
ega, ergat iga% oga^uga, & c . R e f l e x a * . t e m m u d a los
Bafis. A b a e , desbafte , rebale. acabados en G t a t a . Gaa^
Va/te. L l e v a f t e , & c . S a c a de los Pata , Tata , Barata , y
v . en A v a , a r v a , e v a , er~ G a t a j en O.
v a , i v a f ova , uva. A i d a v a . Item^faca de los ver-
Lajte. R e g a l a r t e , v o l a e , 8cc. Saca bos en A d a , a n d a , ardat Dava,
de los v. e a A l a f e l a ^ l a j l a . E d a , e n d a , e r d a , lda, i n -
M i r a f t e , 8cc. S a c a de los d a , Oda , orda , U d a , u n -
Irafte, verbos en m d a , como : agradav a , & c .
C o n t r a l e , atrae 9 e n c o n - Deslava? c l a v a , e n c l a v a , def-
trale , entrale. c l a . defencia. v o l a v a , &.c. L&va*
T o d o s los verbales , que Saca de los verbos en A i f
q u e d a n atrs en A u d o , A r l a , E l a , l i a , Ola} U l a .
e n A r a , fe pueden m u d a r Agrava. Grava,
en Aj'te , c o m o : C l a m a r a , E n c l a v a , d e f c l a v a , defencia. Clava,
d a m a j l e , a m a f i e , W$ T o d o s los de l a S y l v a . Ave.
Ga/lo. E n g a l l o , degalo. C o n c l a v e , enclave, defencia. Clave.
Lepafto. D e s l a v e , & c . Sasa de L a v a . Lave.
Bafio. A b a o , desbalo ? rebao. Agrave. Grava.
Ata. T o d o s los de l a S y l v a . S a c a de L a v a . Lavo.
Gata. E n g r a t a , fragata, mogigata. E n c l a v a , efclavo , d e f e n c l . Clavo.
Pata. G a r r a p a t a , zapata. T o d o s ios de l a S y l v a . Aya.
Grata. Ingrata. V i z c a y a , A c a y a , recaya. Caya,
ata. M e d i a t a , inmediata. Enaya. Saya,
Bata. Abata , combata 9 rebata, Defmaya. Maya.
a r r b a t a , debata. A t r a y a , retraya , diraya. Traya,
Trata. M a l t r a t a , contrata, retraa. T o d o s los de l a S y l v a . Ayo.
Cata. Recata refcata, a c a t a , defac. E n ayo. Sayo,
Mata. Remata. T o d o s los de l a S y l v a . Az.
Defnata. Satisfaz , a n t i f a z , B o n i f a z . Taz.
gata. Mogigata. Incapaz. Capaz,
Acata, Deacata. D e s h a z , rehaz. Haz,
Barata. D e s b a r a t a , abarata. Capaz,incpaz,rapaz,portap. Faz.
ota. T o d o s los de l a S y l v a . Calabaza , embaza. Baza.
M u d a l a A i de los que aqu Moftaza , amofiaza. Taza.
pulimos acabados en fia- P i c a z a , Torcaza. Caza,
Ef-
400 E. S T L V A B E
T r a z a , E f t r a i a , deraza. f e l e a , f a i t e a , pleytea, pi-
Kraza. E m b a r a z a , abraza. tea , eoftea , ginctea , &C.
Chaza. Rechaza. C o r r e a , a r r e a , chorr. guerr. Rett
aporrea
ftnlaza. D e f e n l a z a .
PoTea , deffea , falfea , afea, Se
-plaza. A p l a z a , e m p l a z a .
h c r m o f . fobref. manof. Scc.
J t a c e . Deftrace.
A f e a , folfea. Fea.
E n l a c e , Defenlace.
H a z e . D e s h a z e , r e h a z e , paze, & c . Seorea, enfe. florea, albo- Ore/i.
Saca de ios verbos en A z a . rea , vaporea , polvorea.
Wlace. A p l a c e , defempiace , com- P r o v e a , bovea , revea. Fea.
R e c r e a , defcrea^ Crea.
place , emplace.
Redondea. Ondea.
Wazes. G a p a z e s , incapazes, rapazes
Ghimenea Manea,
Brazo. A b r a z o , embarazo.
R e c r e a , defecrca. Creo.
Mnlazo. Defenlazo.
Seorea , & c . Saca de Orea, Orea.
'Plazo. E m p l a z o .
Saca de L e a . Lea,
Aplazo y emplazo.
Provee , bovee , revee. Vee.
Cazo. P i c a z o , veliacazo. A r r e o , C o r r e o , A m o r r e o , Kee.
Bmpla- Defsmplazo, guerreo, c h o r r e o , aporreo.
m. M a n d , & c . Saca de los v. en J u b i l e o , boleo, poleo, valeo. Leo*
A d a , a n d a , a r d a , t-da, M a u f o l e o , tremoleo , & c .
e r d a , I d a , V d a , unda. Saca de L e a .
Se. Pafs , & c . Saca de ios v. en A l p h e o , T y p h e o , Orpheo, Feo.
A g i t , E / a , / a , OJJa, U / a . e r o p h e o , blfeo.
Ve. T r a v , & c . Saca de los ver- Saca de Orea , fo reo , &c. Menw ^f'
bos en A v a , E v a , I v a . H i m e n e o , Idomeneo.
Vota, As , A t , Ech , E / i , H i l , Saca de F e o , proveo-, Cree.
Os, Us, E r r , H a r t . O r , Reeeo , defcreo..
A r , H o n r , A m . Saca de T i n i e b l a , a n i e b l a .
donde faien las Rekxas Depueba.
en A n d o , ^ eos m i m o s v. T o d o s ios de l a S y i v a .
Ea* T o d o s los de l a S y i v a . E-equiebra.
ftec*-
Brea, L i b r e a , culebrea, Hebrea. Derrueca.
Lea. P e l e a , ralea , P a n t a f i l e a . D e f t r u e c a , retrueca. Bch*
P o l e a , G a l i l . b a m b . abei.apa. T o d o s ios de l a S y i v a .
Thea. G a l a t h e a , A m a t h e a 5 P a n t h e a , Sofpecha , defpecha.
D o r o h e a , Pathea , bo- M a n d e r e c h a . He**
lacea , calafatea , m a n t e a , T o d o s ios de la S y i v a .
m o n t e a , gotea^gatea, otea, F l e c h e , peleche.
Sef-
CONSONANTES D E F L E X O S , E. 40I

Sofpeche , derpeche. RerJego. Nifg^


Todos los de i a S y i v a . Sobreceja. L ^
Bebo.
D e f p e c h o , fofpechoj repe- Fefteja,Oirte].coej.motej. T e j a .
cho , antepecho j apecho, d e e j a , t r a e j a , lenteja.
Trecho. E f t r e c h o , pertrec. contree. M a d e j a , demad. verdeja. D e j a .
lecho. F l e c h o , echo , pelecho. A q u e j a , bofqueja, Qmjji*
frovech Aprovecho. Deforeja. Oreja.
Precio. A p r e c i o , defprec. menofprec. A c o n f e j a , . defaconfe] a , Confeja
Necio. Panecio. A p a i e j a , empareja. Freja-.
Recio. Arrecio. Saca de T e j a , Texe. o.
Queda. A q u e d a , M a q u e d a . Saca de D e x a . D e x e , &*
Ceda. P r o c e d a , conceda, f u c e d a , Saca de .gtteja. Qt4xe.Q
r e t r o c e d a , preceda. T o d o s los de la S y i v a . EL
Leda, A r b o l e d a , guindaleda. F a r d e l , cordel 3 b u r d e L Del.
Enreda. Deenreda. Infiel. (bel. F i d .
Hereda. V e r e d a , deshereda. R a b e l , c f a b e l , I f a b e ! , B- A b e L
Cede. Saca de Ceda , procede , & c . T o d o s ios de la S y l v a . EaS
Enrede, Defenrede. . Cautekjparenr.tutel.Com- Tela.
Herede, Desherede. polela , E f t e i . F a n o t . efp.
Cedo, Saca de Ceda. & g . S a c a de Jos verbos cm
ledo. B l e d o , Toledo A t a * A n t a , A r t a , Eta} B n -
Enredo. Defenredo tat E r t a - , l i a , I n t a , 0f%-
hiega,. Refriega.. Qaia 5 Oria , Via.
Siega. Soiega, raTiega, defafo C a n c e l a , rodeL enfar. T u - D d & :
llega. G a l l e g a , allega. d e i a j m u d e l . & c . S a c a de los
biega. R e n i e g a , veraniega. verbos en Ada-, A n d a ^ A r -
Pliega. Defpliega. da^ E d a , E n d a , E r d a , ida,-
Vega. K a v e g a , jalvega. O d a , O n d a , Vda7 l i n d a .
iega> Palaciega, i Repela, compeLapeL Saca Pela,
hga, Apegan defp. deap. empe^ de los v en A p a , E p a , Ipa^
Hiega. BefafoTiega. Opa , como , Tpela , & c .
w g u e . Soiegue , traffieg, defafsffi. C a r a v e l a . Saca de los v. en A v e i a *
Uegue. Allegue. A v a , como: Travela , &e.
Mugue. Reniegue. E f c u e l a , Maeli-ecuela,. Cuela,,
A p e g u e , defpeg. e m p e g u e Sanguijuela. Ijuela.
SoTsego, traieg. defafoffieg^ Cazuela.. Azuela,
feo. G a l l e g o , allego. A b u e l a , bifabuel. rebuea. B u e l a .
iiisgo. Palaciego. Hacenduela^ Duela-.
-Delpliego , efpliego. A f u e i a , conue.defconftiel. A z u e l a *
Cs Re- ^
^.02 E* S T L FA DE
Vela, R e v e l a , d e f v d . c a r a v e ! . ni- R o m p e l l a , atrepella. Pella.
v e l . Saca de los verbos en D e s h a c e l l a , rehac. pacell. Hacej
A v a j Eva} I v a , Ova i U v a t Saca de V e l l a . Vdk,
como : Clvela , & c . Saca de M e l l a . Melle,
"Efvela. Delvela. Saca de H a c e l l a , HcceZ/e
Tela, Defyeia. T o d o s los de la Sylva. lllo.
Hodela. Arrodela. C a b e l l o . Saca de Bella. Bello.
Cofuela, DefconXuela. C a m e l l o , c o m e l l o , lame- Mello,
me. Todos los de la S y l v a . i l o , temello , & c .
Dele, M a n d e i e ^ c . S a c a de B e l a . Veello,&c.Saca de Della. D s l h .
Vele. Saca de Fel. T e n e l l o , retenellojdetene- Enello,
Huele Rebuele. l i o , m a n t e a e l l o , foftendo.
Suele. A f u e l e , conf. defconuele. D e s h a c e l l o , rehaceib &c. Hacelk
Vele. Saca de V e l a . R e b u e t a , embuelta, defem- Buelfa.
Tele. Defyele. bueita.
mo. T o d o s ios de l a S y l v a . Refueta , abfueta. Suelta,
A m a p e l o , C a p e l , tercio- R e b u e l v a , embuelva, defem- Buelva.
Velo. pelo , & c . S a c a de P e l a . buelva.
A m a p e l o , C a p e l o . Saca de Defembueiva. Embut
Apelo los verbos en A g a 9 c o m e : Apolema, Tema.
Tpelo 5 & c . Requema. Ruerna,
Sueloi E n t r e f u e i o , afTue.conf.dsf. Desema.- . Fiemo.
Telo. C i e l o , defyelo. Q u e r r e m o s , borremos , &c.. Kemos.
Dsh. M o d e l o 5 enfard, & c . Saca Saca de los verbos en Ar-
de Dlo. ta , E r r a , Orra , Urra.
Velo. R e v e l o , de-fve, n i v e l . t r a v e . A g r a d e m o s , & c . Saca de Dmoi-
8cc. Saca de ios v. en E l a . los verbos en A d a , Anda,
sao. PaTio, & c - Saca de los A d a , E d a , E n d a , Erda,
verbos en A j a , A n f a , E f a , Ida , I n d a , Oda 9 ndaf
E n f a , Ifa 5 O/a , U f a U d a , Unda,
Vewos-
Cofuelo Defconlueio. Saca de los verbos en Ava,
E / y el o. Defvelo. E v a , O v a , I v a . U v a , co-
Ea. T o d o s los de l a S y l v a , mo , T r a v m o s , & c .
Bella. D e b e l l a , bebeila, cabella, Todas las Eefiesas en
Voveila , promov. remov. A m o s , de tres fylabas,
Vella.
que pulimos a r r i b a , iaS
Della. V e n d e l i a , & c . S a c a de Iqs
m u d a en Emos.
verbos en E n d & f E r d a , d&c.
D e s h a r e m o s , honratmo?. # 0 *
Mella. Gamella , comella , lame- Saca de ios futuros impse-
U a , temella. fec-
CONSONANTES: KEFLEXOS E. 4
f e d o s de los verbos en A r . R e v e n d a . Venda.
D e f d e n , anen. Etas Refexas en E n d a , E . O .
Den.
Rebiensparabien, tambin. puedes m u d a r en E n d e , y
E f t e n , farten, l l a n t n jaten. en E n d o , c o m o : A p r e n d a ,
Ten.
B a y v e n , conven. aprende, aprendo: p r e n d a ,
Ven.
A z u c e n a , a l a c e n a , decen. do- prende 5 prendo , & c .
Cena.
cena , & c . S a r r a c e n a , obf- Saca de todos les gerun- Tendo.
cena , cercena , L i u e e n a . dios de ios verbos en E r .
Amena. Camena. A v e n g a , conv.entrev.prev. V e n g a ,
Llena. V a i l e n a , rellena. M a n t e n g a , deteogasateng. Tenga.
Vena. A v e n a , novena. reteng.entret.fo!. abfteng.
Arena. Carena , Agarena, M u d a todos eftos en O , y O.
llena. M e l e n a , demelena. de todos facars Refiexas.
Aiena. C a r t a g e n a , enagena Enfen3,refea,contrafea. Sea. \
Sueno. Refuena , dijluena. Defenfea. Enfea*
Truena. Atmena. Islea , aguilea. Lea.
Ordena. Defordena. D e f p e n a , empea, d e f e m - Pea.
Enfena. Defenfena. pea.
Enfren. Defenfcena. Defempee. Empeffe
Cadena. E n c a d e n a , defencadena. Defenfee. Enfee.
Tiene, A t i e n e j contiene, m a n t i e n e , Defempee, Empee
retie. entret.det. foft. a b l , Defeofeo.. Enfeo,
Viene. Cviene, d e f c o v i e n e , a v i e - Defempeo. Empeo
ne?provie,erstreven. True- Cenceo. Ceo,
Noa. ne , L l e n e , Suene, Ordene^ Pimentasherramentasefcar- M i e n t a
En/ene , E n f r e n e , d5"c. f a c a m i e n t a , c i m i e n t a , defm.
ino. de los mefmos en. E n a * i n v e n t a , reventajnoveuta. V e n t a .
Todos ios de l a S y i v a . R e c u e n t a , defeuena, c i n - Cuenta,,
Teo. Ceno. quenta.
No. M u d a en E n o , los de a Violenta,opulents,corpuL Lenta.
N o t a paffada, c o m o : Sue- t u r b u l e n , foolenta, a m o ! .
no , r e f u e n o , & c . Affienta , conf. diT. grafi. Sienta.
vneta C o n c i e n c i a , p a c i e n c i a , fu- A t i e n t a , deft. defa.retient. T i e n t a .
ficiencia. C a l i e n t a , efcal.defaiienta. A l i e n t a
*0tenc. Iaipcteneia,omnipotencia. Reprefenta. Preftn.
^Utne c. Inclemencia. Atormenta. Tormet
l'nda. A p r e n d a , empr. depr.defp. Decontenta. Cotenta
Ji^da.
Eatienda,conienda)atiea- Simiente , efearm. c i m i e n t e . M i e n t e ,
da , eftienda. defmiene.
ktnde.
Arrienda. Ce 2 In-
404 E. S T L F A DE
Uftii Invente,avente,Benavente. M o l e r , doler , condoler, 0Sr
Qtisnte. E i o q u e n t e , frequente, def- Todos los de la Svlva. p '
quente. P r i m a v e r a , ribera5calave- Vem
Siente. TientejConfiente, (iiTien. ra,civ.fever.prefev.entrev.
Tiente, A t i e n t e , deftiente, r d e n - R i b e r a . d
te , c o m b a t i e n t e , & c . Defefpera. ; e ^
Diente. P e n d i e n t e , o b e d i e n t e , ar- b m c e r a , c a r n i c e r a , terce- Cera.
diente, defpidient. inobed. r a , encera , vercera.
Tente. P e n i t e n t e , alilent. pateo. V i t u p e r a , profp. efper.pa- Pera,
potent.omnipotent. i m p o t . per.exafper.imper.temper.
fuflen.deten.entreten.inte. R e q u i e r a , inquiera , do 2uiera,
contente , defcontente. q u i e r a , q u i e n quiera, qual-
Trente. A f r e n t e , enfrente. quiera.
Gente. Urgente. T u v i e r a , r e t u v i . mantuvi. Viera.
'aliente Cacate,efcalien.defaien. atuv. firv. mov. remo, pro-
IPteent. Repreente. m o v . Uov. dev. atrev. Saca
Conten. Defcontente. de los verbos en Iva , Iba.
jPoenf. Impotente. M o r d i e r a , perdier, puier. Diera*
Ciernen. Inciemente. a r d i e . p i d i e r . impidier. Sa-
IPacien, Impaciente. ca de las Fuentes E r , i r ,
luiente. M i r a ia Syiva comn , y de los verbos acabados en
Imient hallars en i a cabexa E n - D e r , y en D i r .
to , mas de -80. que te den R e f i e r a , c o n f i e r a , prefis- Fiera,
eas dos Reesas. r a , i n f i e r a , difiera.
IJota* M u d a E n t u f e n E n f o , e n to- C o m i e r a , t e m i e r a , fumie- Miera.
das las .cabezas , que pue- r a . coniu.refumie.prefuai.
4 e n admirii: efa snudansa, R e d i m i e r a , gimiera. Saca Imierd'
y Tacars las Re-fesas , en de ios verbos en Ima.
E n t o , de las cmmas d i c - D e s h i c i e r a , r e h i c i e r a , fa- H i f ^
EJiter. ..ciones,de que all e facan. t i s f i c e r a , J uticiera.
Ver. Meoefer. Defafiera. i # 4[^
R e v e r , aver 5 l i o v e r , m o - P i d i e r a , i m p i d i e r a , midie* Iof"
v e r , r e m o v e r , p r o m o v e r , i r a , d i v i d , prefidie. comid.
.dever , l l o v e r , atrever, f a - d e f p i d . d e f c o m i d i . teCii'e. ^
b e r , forber. D o l i e r a , m o l i e r a , conol. 0"er
Qver. M o v e r , remover^ promo- M o v i e r a , removie. como Vvl
ver , comover } l l o v e r . vier. Moviera^ promoviera.
Hacer. P a c e r , deshacer , p i a c e r , R e c i b i e r a . Saca de los ver- i
n a c e r , r e h a c e r , fatisfacer. bos ea I b a } I v a ,
Re-
CONSONANTES K E F L E X O S , B. 405
uniera R e f i r i e r a , confirie. defirie. Becerro. Cerro.
Uicre. preirier. ariere. C a ! todos los de l a S y l v a . Textor
tertt' L i t e r a , reitera, c o n f i t e r a , Efpuerta. Fuzrta.
leer- C a r n i c e r a , hechicera. . A d v i e r t a j C o n v . d i v i . p e r v i . Vierta.
Jiiguer. Madriguera. A c i e r t a , i n c i e r t a j concier. C i e r t a .
Herrer. Guerrera. Defconcierta. Cociert.
Harter. Partera, E n c u b i e r t a , defeubierta. Cubier,
Velera. Novelera. M u d a los en E r t a en E r t o . 'Nota.
'Eres. H i c i e r e s , traxeres, & c . S a - S i e r v a , c i e r v a . Terva,
ca de las F u e n t . E r , I r j y de C o n f e r v a , referva, prefer- Serva,
ios v.en E r f l j c o m o : M u e r e s va , o b f e r v a .
Gero. Agero. ( & c . T o d o s los de la S y l v a c o m . E s .
Pero. T e m p e r o , ape!. M i r a P e r a . Defcorts. Corts.
E/pero. Defefpero. A l a v s , C o r d o v e s , a m - Vs.
Artero. Cartero. malav. Ginov. Iovs*
Amero. Carnero. Ginov.
Uorner Tornero. T o d o s los de la Syv. c o m . E f a .
Eener, P e r r e r o j g u e r r e r o , terrero. E m p r e f a , repref. expre". V r e f a ,
tiemer. Romero. irapref. forpref. faiprefa.
Cre. A c e r o , bracero. Aprieffa. ^ Prieffa,
Acero, B r a c e r o , macero. T r a v i e f T a , atraveTa. Avieffa,
Hiero, Saca de l e r a , O r o p e f a , efpefaf f o m p e f a , Pea,
Vehro. Novelero. F r a n c e f a , Priacea. Cejfa,
ft'^o. Saca de F i e r e , A v i e i T a , atravieTajConfieT. Telfa.
Huiere- S a c a de Q u i e r a . atraveTa, definterela. Tereffa.
^rea. A c e r c a , deeerca.. I n t e r e T a , denterelTa. Mefa.
Terca, Alterca. P r o m e f a , reraefa. Deffa,
Nota. L o s mifmos fon en O . C o n d e f a , Abaefa. Efel
Cuerda. A c u e r d a , rec. conc. dife. traf, T o d o s los de l a S y l v a 5 y los Teffe,
Huerd, Remuerda, (defenc. v e r b a l , que a l i fe r e m i t e n . Pe/,
Joa. L o s mifmos fon ea E r d o . Sompefe , repefe.
rra. T i e r r a , def. a t i . fot. eacier. LamieTe , & c . Saca de Mieffe,
^!erra, defent. atie. afier. d e s h i . Miera,
ra- E a t i e r r a , def. atie. defe. fo M u d a en EJfe , los v e r b a l ,
E n c i e r r a , defencierra^ que quedan a r r i b a , acaba- NoS#,
E zer. dos en E r a , como : M o v i e -
Defentierra. r a , movieTe , vieTe , & c .
^oo- M u d a n f e , T e r r a , H i e r r a , T o d o s los de la S y l v a cora. E/o
Cierri,Eferrfl,E,yEa,XX C o n t r a p e l o , efper. f o m p , P / b ^
Ce 3 Ex-
4 0 ^ B. S T L F A DE
Ceffo. E x c e f f o , proceTo , aceffo, Efcopeta,
Cepeta.
fuccello. H e v i i i e t a , fervilleta.
Silleta.
Nota. P e / o , Tefpt A v i e f o , M e f o , Indicreta.
D/cre.
Befo , faca de ios raifmos Inquieta. Quieta.
en E / a . Imperfsfta. Verfea,
HJla. T o d o s los de l a S y l v a . Delleta. Teta.
Pue/S. O p u e f t a , d i f p u e d a , apuef- Caftaeta , nieta. neta.
t a , refp. indifpuef. fobrep. A p r i e t a , defaprieta. Prieta.
entrap. fupuef. antep. con- Defap-fieto. Aprieto
t r a p u e l . decompuela. M e t e y Ret. Q u i e . Aprie. fe Noa.
Honefi. Deshcnefta. tacan de ellos mimos en
Fiejla. Manified. Eta.
T fia, F i e t a , affiea, ficla, m a - M u d a en E o , todos los en E.
nifiela , enhiefta , atie'taj E t a , que fon capaces de Noa.
tiela. mudanza. O.
Siefla. Aela. T o d o s los de l a S y l v a . Eva.
Tiefta. Aciela , entefta. Manceba. Ceva.
'Brejla. Ernprela ? aprela. Remweba. Mueva,
Crefia. S e c r e l t a , decrefta. Embeba. Beba,
Quefia. Requela. A p r u e b a , reprueba , com- Prueva.
Digejla, "idlgefta. prueba.
B/e. T o d o s ios de l a S y i v ^ . Renueva. N^.
T ejie. Saca de T e f i a , M u d a e n E v a , y en Evo. 0'
1?tefte. Saca de Frefta. L o s que de eftos fe pueden
Ve/te. Apefte. m u d a r , como : M w e w ,
Hfio. T o d o s los de l a S y l v a , m u e v e , muevo , 5?c
Ceflo, I n c e l o , h a s elo. T o d o s ios de l a S y l v a . ^"
Gefio. ndigefto f agefto, degelo. A l t i v e z , conves. Vez'
Nofa. T efto, Vuefto.Reft, Vrefio. Pardiez. V'HZ'
Digejo, Saca de los m f - Aibilantez. ^ez'
mos en EJfa. L i m p i e z a , empie. eropiga- f ^
Me/lr. Demuelra. Decabeza. ' C ^
Die/tra. A dielra. E m p e r e z a , elpereza. ^[uii
Meta, C o m e t a f a c o m e t a , arremet, Decorteza.
entremet. promet. fomet. Recortece.
rece-
Eleta. Veleta. D e f c r e c e , recrece. Merece
'Nieta. B i f m e t a , tartaranieta. Defmerece.
Reta. C a r r e t a ^ dejarreta, portet. Compadece. pJfc*
Prista. A p r i e t a , defaprieta. Dfaliece. r
Pr-
CONSONANTES REFLEXOS* 1. 407
D e f a f i a j malvaf. fant.em. A f i a .
Peril 5 pe s & c . Saca de C o r r a , focor. abur. b i s a r . K i a .
Vi.
las Fuentes de todos ios muchachera , d e c a r r a ,
vexbos en Der , D r . c h i r r i a , querra.
Si. T o s , cos , defcos, entre Hidalgua. Guia,
s, affi, efaffi, por sij car- V a l i a , a l i a j o l i a , fol. d o l a , L i a .
mes s & C . m o l i a , f o l i a , melancola.
Vi. M o v . Saca de los verbos E f p i a , u r p i a , r o m p a , in- 'Bia,
en U v a I v a . t e r r o m p i a , corrompa.
Veri. Prefer^ conferij refer, di Saca de la F u e n t e I r , co- I a .
f e r , infer. mo : D i r a , & c .
Aqu. lfaqn*. B i v i a , & c . S a c a de los I v i a .
AL C a 5 reca , d e f c a , I f a . verbos en I v a .
Uia. C h i r i m a , a n a t o m i a ? fo- Soia, d o i i a , m o l i . c c n d o l . O l i a .
d o m i a ? mayordoEn. fifo- Cobardiaj gallar, picard. Arda.
n o m i a 5 H i e r e r n i a , co- Lombardia,v
m a , tema , & c . Saca de Q u e r a , concedera , & c . H e r a *
los verbos en I m a . Saca de ios v. de l a F u e n -
Via. M e l o d a , cobarda, n o m - te E r , y de l a Syva da
b r a d i a j gallar.rebeLofad. muchos de ios nombres en
b a i l a r , aced. A b a d , a l c a y , l a , como c o r r i a , & c .
entre da , c o f r a d . p i c a r d . M a r a , v a r i a , defvar. con- H a r t a ,
b a l d . t a r d . Iten conceda, t r a r i a . Saca de ia F u e n t e
8c. Saca de las Fuentes A r , como : M a t a r a , & c .
de los verbos en D e r , D i r . A n d g ! u c i a , tcaslu. r e l u c a . L u c a ,
Hta. A i r a o f i a 5 deafia , c o n f i a , Confiejdefconf.defaf.porf. F i e .
defconfia , porfa , P h i l o - Defafio^onf.deconf.porf. F i o .
fophia, Ortographia. R e s f r i o , enfrio.
Fr/a. E n f r a , resfria , i n f r i a . Defvado. Varo.
Ta. V a l e n t a , faftiaf en faftia, fpio. Po.
b a t i a , m e t a , & c . Saca de F a f t i o , enfaftio , hafli. To.
las Fuentes de los verbos FoJJible, Vfihle, Sufrible, F a ~ N o t a .
en T e r , T i r . Uhle, Creble, F a f i b l e , M o -
!. A t a v i a , d e f v i a , e m b i a , de- vibe , cornpueftos c o n }n9
f a t a v i a , devia , viva, & c . d a n por Refiexas , efas
Saca de las F u e n t e s de ios miTmas cabesas.
verbos en V e r , V i r . Bornea, pen ica, &c. F i n - Rica,
QC0. P a c i a , & c . S a c a de los ge tu otros d i m i n u t i v o s
verbos en A c e , eoaio efte.
Ce 4 Re-
40S L STLVA DE
Vica. Repica , falpica, malpica. proraerida, fometida , 8cc.
Chica. Achica. D e f c a i d a , recada, cahz-
Nota* O S a c a de Rica t P i c a , Chica. cada. Cada.
Vicio. Novicio ^vevicio j convicio. C a r c o m i d a , defcomida. Comida
Juicio. Perjuicio. Defcreda. Creda.
Quicio. Reiquicio , defquicio. C o m e i d a , defcomedida. Medida
Id. V e n i d , & c . Saca de l a F u e n - P i d e , M i d e , O m i d e , Comidei Nota.
te Ir. Talen de P i d a , M i d a , pe.
Lid. Salid, Adalid, Vailadolid. T o d o s ios de la Syva, Ido.
Ida. T o d o s ios de la S y l v a . V e n i d o , avenido , mani- N/o.
Vida, A t r e v i d a , evida , o i v d . a n i d . tenidateaid.enrete-
e m b i d . c o m b i d . vsbi. bebi. cid.mante.conte.ole. &c.
moy.commo.remo.embeb. T e d o s ios de la Syva. Higa.
ilovida, devida, promov- H o r m i g a , a m i g a , enemiga. Miga.
4a f prohibida , recibida, M e n d i g a , bendiga, maldiga, Digs.
apercebida,,deapercebida, contradig.defdig. perdiga.
Pida. I m p i d a , defpida , ecupi- O b l i g a , decbgaj enliga. Liga.
da; corrompLrompi.tupid. Coniga, perig.profi.atofi. %
Mida. Comida? temida, deimid. Defabriga. ' Abriga,
defeomid. oprimid, repri- Deobiiga. Obliga.
mid5Comprimid.exprimid. Siga , L i g a , Abriga9 Ohlig&'t NeW.
r e d i m i d , e x i m i d , conumi- fe mudan en l g u e , j en Igo.
. da , reumida , fumida. B o d i g o . Saca de D i g a .
Anida. M a n i d a , ave oaida. Papahgo , y todos los de tyS9,
Afida. Deiafids. ia Sylva. ^<J
Ahida. C a b i d a ^ fabida. T o d o s ios de ia S y i v a .
Omida. C o m i d a , defeordaj cor- Aguija. ^ a '
comida. Cos r i j a , T o r r i j a . ^,'
Huida. Coaciuda , conftituida, Afija. ^}P
excluida? d i f m i n u i d a , dif- C o n r r a d i x * , bendxe , ma- * $
t r i b u i d a . Saca de los ver- dixe j defdlxe, ^ '
bos ea V a . Corrige. . .
Ivida. D i v i d a , r e c i b . perc. p r o h . H i j o K i x o , F i j o . Saca e l;^- ^ '
Herida. Q u e r i d a , proferid., referid. . T o r o n g i l , m o n g ? ^se f l
conf. i t inger. diger. & c . ; gil , coiicegil.
Venida. A v e n i d a , deavenida. C i v i l , e v i i , ferv. ^
Cogida, Acogida , encogida, rece- Tocios ios de ia S;?Iva. .^
g i d a , efeogida, decogida. P e d i l a , concediia? & ^ ^ ^ ^ 6 i
Metida Arremetida , cometida, c a de los y. en D ^ r , ''-
CONSONANTES K E F L E X O S , L 409
D e f p a v i l a , fesrvila, receb. A m m a , dearrima. Rima.
& c . Saca de ias Fuentes Defarrima , Olava ri- A r r i m .
E r , I r , de ios verbos en ma.
Ver, Vln O p r i m a , c o m p r i m a , re- P r i m a .
Afila- D e la fu a. prima, imprima, &c.
Ovila. M o v i l a 3 removila , com- M u d a E f t i m a , A n i m a , M r - E . O.
moviia , promoviia. r i m a s en E . O ? c o m o P r i -
Opila. DeibpiSa. m a , en P i m o 5 & c .
Nof. M u d a todas elas Reesas P e r c e b i m o s , & c . Saca de los moj
mie-f y en o. P a v o , verbos de ias Fuentes E r ,
&c. Ir.
Villa, M a r a v i l l a Sevilla 5 gavilla; V e n d i m o s , &C. Saca de D i m o s ,
hevilla s efcobilia, recebl- ios verbos en D e r , D i r .
a 5 6cc. Saca de ios v e r - C o m i o i o s , & c . S a c a de los M i m o j *
bos en I v a . verbos en M e r , M r .
Silla, C a f i l l a , eafila? deenfila, M o v i m o s , & c / S a c a de los V i m o s .
afilia 5 defalla. verbos ea 1/sr , V i r .
Calilla. E n c a f l i a , defencala. Preferiraosjref.con.dif.&c. F e r t m
Milla. Semilaj a r m i l l a j h u m i l l a , D e l f n , confn 9 afn , alinu F i n .
fuBIa , d o r m i i i a , r e d i - E l o r i n } llorn , poivsrin. Orn,
milla , oprimiila , expri- L a d i n a , fardn. g r a n a i n . D i n a .
mia, reprimilla, compri- Emina? acrimina, camin. M i n a ,
m i i i a , i m p r i m . i a r g . Scc. defcamioaj encamina, do-
Afilia. D e f a l l a , caiiia , & c . m i n a , predomina, fuhnin.
Huilla. Conciuiiiajexcluiliajconf- determin. examin. termin.
trua , dellrui , i a i - ilumin. abomin.contamin.
t u i l i a t r e i t i t u i l i a , fubfti- R e f i n a , confina , a f i n a . Fina,
t u l l a , & c . S a c a de V y a en Mezquina , damaiquina , Quina,
Ja S y i v a c o m n . efquiaa.
Trilla. Roftrila 7 p o t t i a . L a t i n a , t r e m e n t i n a , fer- T i n a .
E. Afilie t H u i l e . S a c a de p e u t i a a : M i r a I n a , en l a
Afilia 5 Hutila. Syiva comn.
Anillo. G r a n i l l o , vanillo) vanillo. Defatina, Latina, Platina. Atina.
Noo. A f i l i o , R u t i l o . S a c a de Vizcana, Zaina. Ana.
Afilia, Huida. Arruina. Ruina.
ma. C l i m a , tubuna. Indigna , condigna. Digna,
Deieftima. Acrimina. Crimin,
Grima. Egrima. E n c a m i n a , defcamina. Camina
Anima. Deanima. M u d a ios de M i n a , en M i n e .
M-
4J /. STLVA DE
M i n e , como c a m i n . c a r m i i , Afimna , confirma.
Firma.
Asina. Defatine. L o s meVnos fon en f , v o
E. 0 .
Omine. Domine., p r e d o m i n e , abo- C .atma , e n c a m i f a , remif. M i f a ,
mine. Artemila.
Camine E n c a m i n e 5 defcamine. C o r t a p i f a , arrepifa.
Vine. A v i n e , conv. entrev. d e f a - Aiia.
v i n e , a d e v i . fobrev.contra. Arrepifo. Pifo.
Digno. Indigno , condigno. Afo. Ltfo.
Tino, A f i n o , refino , confino. Abarrifco , arrifco, Rifco.
Lino. Chrlalino, molin. remoi. Torvifco. Vifco*
P a u l i n o 3, M a r c e l i n o . Confiico. Fij.
Mino. M u d e los de M i n a , preg, R e v i f t a , envifta , fobrevfta. Vifla,
Tino. Teatino,Lati.conti.matu Evangeii'la , aliila. Lifta.
front. inteftin. ferpent. Sa V i j i e , di/te , huifte, herijle. Nota.
l a m a o t . a t i n . deat.amoti Saca de Jas mifmas Fuentes
obi. deli. Agul.Conan f de donde falen V i m o s , p-
Cratin. Valen tin.Trideni m o s , huimos , herimos,
Vino, E m p i n o , efpin.pepi.Calep Antechrifc. Chrijlo.
Vino. M u d a los de Vine^ en Ino Revifto 5 envino, Vifio.
Nota, M u d a en O , A t i n a , I m l E r u d i t a , b e n d i t a , maldita. Dita.
na , T e r m i n a y C a m i n a . M e z q u i t a , defquita , chi- Quita.
^Molino. Remolino, q u i t a , p o q u i t a , y otros
Hincha T o d o s los de l a S y l v a . diminutivos.
Cincha. -Defcincha, I n c i t a , ex. c o n . rec. refuc. Cita,
Pina. R a p i a , a p i a , lp. decp. f b i i c k a , e x e r c i t a , precita.
'Nia. Ania. Limita. Imita.
i tna. Enrretla , retia. P e r m i t a , i n e r m . enferm. Ermita
O, Arifio_, r e t i o , e n t r e t i o . Defpepita. Pepita.
Hipa. T o d o s les de l a S y l v a . P r e c r i p t a , bbreerpts. Efcript.
Tripa. Infinita. Finita.
Delfipa.
Ira. Margarita. Garita,
T o d o s los de l a Syva.
Tira. )equic. Quite.
R e t i r a , elir. a k p i t . m e n t .
Mira. Atimira , remira. M u d a las de C i t a , Cite-
Vira. Limite. Imite,
Defvira , Elvira.
Tire. R e t i r e , eiire. Saca de las Fuent.de los v. Vite.
Mire. Remire , admire. en D e r , D i r , m o r d i t e , & c .
Miro. A d m i r o , remiro. Saca de las Fuentes de ios V*te.
Tiro, R e t i r o , edro. verbos en V e r , V i r . .
Mirmo, Todos ios de l a S y l v a . S a c a de los verb. en U y a . & * * '
Pre-
CONSONANTES R E F L E X O S . 0. 411
Herite. P r e f e r i r r referir , & c . mmoble. Moble,
O. M u d a en O , los que fon T o d o s los de l a S y i v a , Obra.
capaces de ea muanza. Recobra. Cobra.
V i v a j & c . Sac.de l a S y ! . c 6 . Rebbra. (Obra. Sobra.
Iva.
A v i v a j reviv-empre v i v a .
Viva. S a c a de los acabados en E . O .
D e f c r i v a j fobrecr. precr.
Efcriva A c r i v a 5 defcr. precr. & c . T a p a b o c a , i n v o c a , rev.conv. Boca.
Criva. A v i v e , revive. a v o c a , desboca , e m b o c a .
Vive. Apoca. . Poca.
Efcrive. D e f c r i v e ? precr. fobrefcr. M e l c o c h a , falcocha. Cocha.
Vivo. A v i v o j revivo , & c . Abrocha. Brocha,
Efcrivo P r e c r i v o , deceivo , & c . Defmocha. Mocha.
Crivo. A c r i v o , p r e f c r . d e f c r i v o . T o d o s los de l a S y i v a . Ocho.
Iza. T o d o s los de l a S y i v a . Biscocho. Cocho
Eriza. O j e r i x a j e n e r i z . cauter.en- Democho. Mocho.
c o i e r i . vauder.prime.cava. T o d o s ios de l a S y i v a . Oda.
Atiza. Matiza. Apoda. Foda.
Dize. D e f d i z e , b e n d i . contr. m a l d . Apodo. Podo.
Eize. T o d o s ios de la S ^ i v a c o m , A c o m o d o , defacomodo. Modo.
Atize, Matize. Enloda, Loda.
Erize. Saca de E r i z a . E n f o g a , defenfoga. Soga,
Rizo. Coprizo. Aboga. Boga.
Hizo. T o d o s los de l a S y i v a . T o d o s ios de l a S y i v a . Oja.
Atizo. Batizo 5 matizo. A l o j a , floja , aoja. Loja.
O. A r r o j a , a h e r r o j a , enroja, R o j a ,
Do. M a n d , ved, & c . Saca de deeerroja, Barbarroja. Arroja.
ios verbos en D a r . Barbarroja.
N. M a n s l a n j & c . Saca de l a E f c o j a , ene, reeoj. dsfc.ac. C o j a ,
F u e n t e de los v. en N a r . Remtsja. Moja.
T. Cay, recay, oy, roy, S a c a de Coja, Coge.
h u y , & c . S a c a de l a S y i - Remoje. Moge.
v a de ios verbos en U y a . T o d o s ios de la S y i v a . Ojo.
Dio. C o n c e d i , & c . Saca de ios S a c a de Roja. Rojo,
v . en A d a , A n d a , A r d a , Remojo , tramojo. Mojo,
E a , Enda} Erda? I d a , I n - S a c a de Coja. Cojo.
da , U d a , U n d a , <i5*c. T o d o s los de ia S y i v a . Hola.
Fio'. C o n i , defconfi, defafi. Robla , enarbola, trob- Bola,
Oy. T o d o s los de l a S y i v a . l a , & c . Saca de ios verbos
lioy. G e do y. en E v a , A v a , Iva.
R e d o b l e , mandobe. E n c o l a , defeneca , vac Cola.
la,
412 O. S T L V A DE
i a , i n v o c l a , & c . Saca de R e d o m a , Sodoma , Baru D0w<r
ios verbos eu Ac , E c a , doma.
l e a , Oca. P l o m o , aplomo , defplomo, Omo,
D o/a. P e r d i l a , & c . Saca de ios folomo , P a l o m o , deslo.
verbos en D e a , D'r. Arnomo. Memo.
Gola. P a g l a , & c . Saca de los Deiplomo. picm()4
verbos e n A g a , A r g a , Egay R e n o m b r e , fobrenomb.pron. Nore.
Jga , Oga , U g a . T o d o s los de la S ^ l v a . Hobre
Sola. C a f l a , & c . Saca de los v. O l e n t a c i o n , & c . Saca m u - Acin.
en Afa} E / a , J / a , O / a , U f a . chos de los acabados en
Viola. M o v i l a , & c . Saca de ios O , en l a S y i v a .
v. en A v a , E v a f I v a f &c Compaion. Pajfwn.
Afila. Defaila. I n d i g n a c i n . M u c h o s de Nacin,,
Atla. A m p a r l a , p a r l a , efear- l a S y i v a en O n .
l a . Saca de ios v. en A r a . Baldn,bldon,perd.ho5d. Don.
Atla. M a t l a , & c . Saca de ios c o r d . algod. azadn, almi.
verbos en A t a . P r o p o r c i n , defpropoc. Porcin,
Hartl. A p a r t l a , & c . Saca de los P r o v i f i o n , divifion. Vi/ion.
verbos en A r t a . V a r n , acharen. 4ron.
T d i ola. P i d i l a , i m p i d i l a , midi'- Camalen , P a n t , P i g m a l . teon.
l a , dividila, &g. Canaln. Aln.
Hirila P r e f i r i l a , re.con.difirila. A r t e f o n , b l a f o n , mefen. Son.
Ifla. P i f l a , & c . Saca de los P i f o n , Sanfon , J a f o n .
verbos en Ifa. Pavelon. fellom
Ivila* R e c i b i l a , & c . Saca de los J a p . apon,cap.difpon,&c. Pon.
verbos en i v a . Platn. LaW'
Ovila.. M o v i l - i , re. con?, p r o . &c.- M a o n a , r e m e n d o n a , perdo- J)on&
Vmla* De fuila. n a , baidoa ,. C a r d o n a -
Ofia. A c u f l a , & c . Saca de los D o do na.
verbos en / a . Eslavona. Abona.
Nota.. Saca de efas Rekxas en Defentona. ^tont
E. O. Oiaj otras en Oie,y en Oo. Defeneona. E0"*
A p o l o , r a p l o , t o p l o , ta- P r o p o n e , d i p o n . comp. n - P^ne-
p!, c a i l o , efeaplo, & c . p o n . u p o n . opon, antep.
Solo, M a u f l o . Saca de Sola* dep.defeomp. prop.rep.ex-
Olla.. T o d c s los de l a S y i v a . p o u . entrep. interpone
Tolla. A i n p o i l a , empolla M u d a , en O n e , y Ona, los No*-
Abolla. D e l abolla. acabados en O n a , que fon & * *
Coma. Carcoma. capaces
r To-
CONSONANTES K E F L E X O S , O. 413
Onda. Todo lo* e i a S ^ l v a . T o d o s los de l a S y l v a . Ores.
Sondo, Trapiibnda. T o d o s los verbales en O r , Ores.
Topa. E f t o p a , metopa. e n el p l u r a l c o m o : F l o -
Rapa. A r r o p a , defarropa , guae- res s & c .
darEopa. T o d o s los verbos en D o r , D o r e
Tropa. Arropa en el p l u r a l , c o m o : A m a -
Olor, D o l o r 5 coor. dores , & c .
Favor. Disfavor. L a s Reexas en O r , que N o f a .
Humor. Rumor, quedan a r r i b a , fe pueden
Honor, Pundoaor. m u d a r en Oro , en p l u r a l .
Amor, D e a m o r , clamor. T o d o s los de l a S y l v a . Oro.
Seor. Ruyfeor. Indecoro , decoro. Coro.
Hedor. V e n c e d o r ? taedor^ v a l e - Sonoro, HonorOs
dor j roedos:, monten, b e - F l o r o , desfloro. Loro.
bedor ? i a r a e d o r , v e n d e - Enamoro., M@r.
dor 5 r e d e d o r , cogedor. D e f d o r o , ador. I f d . M e t r , D o r o .
"Leflor. E i e d o r , coie&or. Efcoria , achicoria. Coria,
Dador. A r r e n d a d o r t bordador Vanagloria, Gloria
Rettor. Corredor. T o d o s los de l a S y l v a . Orma.
Errado. ATerraor. C o n f o r m a , re.defcon.trsf. F o r m a ,
Regidor Corregidor. T o d o s ios de l a S y l v a . Orna.
Arador. A m p a r a d o r , defamparad. A d o r n a , exorna. Dorna.
Amado. Inamador , infamador. R e t o r n a , traftorna. Torna.
Orador, Morador. T o d o s ios de i a S y l v a . Orno.
Noa. O t r o s p o d r a n falir de los R e t o r n o , c o n t o r n o , entor- Torno
verbales en O r . no , t r a o r n o .
T o d o s los e l a S y l v a . T o d o s los de i a S y l v a . Herr.
Ora. T o d o s ios verbales en Mazorra. Zorra.
Dora. D o r 5 d a n Reesas en D o - Socorra , acorra , recorra. Corra.
ra, como: Honradors hon- Engorra. Gorra.
radora , & c . A l c o r s a , a l h o r z a , R i b a g o . Or&a.
T o d o s los vecb. en A d o r , Alcorza. Corza,
Adora. t e m P a n d o r a , ador,defdo. T o d o s ios de la S y l v a . Ofa,
T o d o s los verb. en A d o r . G l o f a i golofa , T o l o f a , fa- L o / a .
d a n Reexas en O r a , co- bul. ecandal.efcrupulofa.
mo: Matador, matado.&c. V e n r o f a , reboltofa, cofto- T o f a ,
tora. F l o r a , de&ora. a , f a l t o f a , gotofa.
Mora. Enamora, Zamora, zarza. E n r o f a , h o n r o f a j barrofa. Rofa.
Decora Indecora. Acoa> d e l c o f . p e f c o f . m o c . Cofa,
Re-
414 0. S T L V A DE
Fo/a. Rcpof^efpcfrapof.tnarlp. A f " o r e . & c . Sar-* Un TkJr
defpofa. v. en A m a , Oma , V m a .
Diofa. Fafti diofa , odiofa , c o m - Efecto , Acoto.
Coo.
peni o f a , embidio.eftudio. D e v o t o , env. dtfenv. & c .
Biciofa. A m b i c i o f a . T o d o s los de l a S y i v a , Oza.
Morofa Amorofa. Carroza. Koza,
'Nota, D i ofe i V i o fe , H i r i fe , J'c, Zaragoza, Oozfl.
S a c a de dode faen D i m o j , Defempoza, Empoz,
VimoSiEri.Revi.lttxn At- Remoza, Moza,
fe, Arofe, Matfe, &e. M i - T o d o s ios de l a S y l v a . Oze.
t a , las Reexas en A n d o , Decoaoce , reconoce. Conoce.
que falen de v e r b o s , y faca T o d o s los de l a S y l v a . Ozo.
otras tantas en ella f o r m a . R e b o z o , arseb. defa. cala. Bozo.
O/o. T o d o s los de l a S ^ l v a . V.
Tofo. S a c a de T o f a . T o d o s los de l a S y l v a . VhaJfv
Cofo. S a c a de C o f a , E n c u b a , defencuba. Cuba.
Fofo, Saca de P o / b . T o d o s los de l a S y l v a . Vbs.Vv.
Mofea. T o d o s los de l a S y l v a . Eftuve , detuve , retuve, Tuve.
Rojea. Enrofca. m a n t u v e , entretuve.
Roa. Derrota. T o d o s ios de l a S y l v a . Veta.
Cota, Chacsta, pife. efe. a c o . & c . Defaucia, Aucia.
Sota. Sofota 5 m a r q u e f o t a . Enfucia. Suda.
Vota. D e v o t a , esjbo. rev. defetn. Eniucia. 'Lucia.
Idiota. Remota, T r a f u a , fefuda. Suda.
Gota.. Agota. T a r t a m u d a , d e m u . remu. Muda.
l^oia. Denota. D e f a u d a , fauda. Auda.
'Dote. Sacerdotejagradotej&c. Saca Sacuda. Acuda.
de ios v. en Adas A n d . A r d . Saluda. Aluda.
"Diote, Conceite3&c.Sacade los Pefcuda. Efcuda-
v.en DeTf D i r t de las F u e n - Saca de elos m i f m o s en Uda. E . O*
Viote. t e s : M o v i t e , & c . Saca de I n f l u x o , reuxo. Fluxo.
ios v. en E v a , v a , is'c. E m p u j o , fobrepujo. PujO'
Vote, E n v o t e , r e b o t e , defembo- Atribua. Bula.
te , t r a v t e , & c . Saca de A c u m u l a , eftimu. diflimu. Mua.
los v. en A v a , Ova , y a l - cumula.
gunos de E v a , Regula. GtM
,te. A z o t e , cazte, gozte, & c . R e p u l g a , efpulga. Pulga-
Saca de ios v. en A z a , O z a . Decomulga. Com*'
Pote* P i p t e , capot, rep, eca. P r e u m a , c o n f u m a , refuma. Suma-
Erfn-
CONSONANTES R E F L E X O S , U . 415
E m p l u m a , defempu. def. Avemurajdefvent.Buenav. Ventar,
Sumo. P r e f u r n o , r e i u m o 3 conf. & c . Aprefura. J* refuta
Humo. Ahumo. M a d u r e s endure. Dure*
Una. T o d o s ios. de l a S y l v a . C o n j u r e , perjure. Jure.
Luna. Coiuna. Procure. Cure.
Tuna. A y u n a , defayuna. Desfigure , transfigure. Figure,
Cuna. Encuna. A v e n t u r e , conjeture. Ture.
Fortun, Afortuna. Maduro.. Dur&*
Uno. T o d o s los de l a S y l v a . Murmuro. Muro.
Tuno. A y u n o , defayuno. , P r o c u r o , efeuro, E p i c u t o . C a r a ,
Funda. Profundatconfunda,infunda, M u d a las R e n e , de U r e , en N o t a ,
Cunda, J u c u n d a , iracun.fa.fe.iafe. l/srojcomo: M a d u r e , m a d u -
Munda, Inmunda. T o d o s ios de la S y l v a . (ro. Ufe.
Noi. M u f e eftas Reflexas en U n - C o m p u f e j dif. re. com.fup. Fufe.
lo>como:Funda)fuudoj&c. dep.imp.inter5pro.pofpu'e.
Va. T o d o s ios de la S y i v a , T o d o s los de i a S y l v a . Ufo.
Cua, Acuas encua, defencu. M u d a las Refle. de /e, en F u f o .
G a f e ua. Ufo , como ; D i p u f e , dif-
Empu. Defempua. pufo , & c .
Cuo, A c u o , encuo , defeuo. I n j u f t a , ajula. Jufla,
Puno. E m p u o , defempuo. Defgula , Augula. &ufia,
Empu. Deempiano. I n j u l o , ajufto. Jujio.
Vnta. T o d o s ios de l a S y l v a . Defgufto , Augulo. Guflo,
Punta, Repunta, a p u n t a , defpunta, D i f p u t a , i m p u t a j r e p u . comp. F u t a .
peipunta. Desfruta. Fruta,
Unte. T o d o s ios de l a S y l v a . R e h u y a . T o d o s los de l a S y l . H u y a .
Punte. Saca de P u n t a . R e f t i t u y a , f u f t i t u y a , ela- T u y a ,
Unto. T o d o s ios de la S y l v a . tuyajconftituyajdeftituya.
Punto. C o n t r a puiito5&c. S a c a de Andaluz. Luz.
Unta , D u r a , Jura , C n r a , Arcabuz, Buz,
Nota. A c u r a 9 Ocura. T o d a s eas
Reflexas hallaras en la Syl- D e los AJfonantes Reflexos.
v a c o m n en ia cabeza T o d a s las Reflexas , que
U t a , como : M a d u i c a , & c . hafta aqu hemos puelo, 9
Pura. Impura , apura. tienen Confcnaaca entre
Untura. Juntura. s i , y puede i e r v i r para E c o s
Segura. AfTegura. travados:as que fe l i g u e n ,
Fig"ra. D e s f i g u r a , trasfigura. f o n DiTonantes , y no f i r -
'-'ra. Conjura , perjura. ven fino p a r a E c o s fuetos.
^nfo,
4 16 A . E J . O . STLFA DE
Netads A n t o , A y , A l z a , Alce* A l - D e h u e q u e , tralrueque. T r a f ^
muchas z o , Algo , A l t a , A l t o , A l - Mireria- Sena!
Rejlex. ma , H a b l a , H a m b r e , A r ~ G o v i e r n o , tierno, infierno, Temo.
go , A r r e , A r v a , A r v o , i n v i e r n . c i e r n . defgoviern.
Afta, Afpe, Aflio , Eco, A c e r q u e , defcerque. Cerque
Enio , Hinca, Hipa , Ova, Perverbjdiver.aver.adver. V e r f a '
O c i o , O d i o , Olio} H o m b r o , E s f u e r z a , refuerza. Fuerza
H o n d o 5 O f r a , Oy , H o z . I n d i g n a , c o n d i g n . idedig. Digna.*
Ure,l7cfoa,Hurffl,/. To- Indigno , & c . Digno.
das e/las Reflex* acaras de Domingo. Mingo,
l a Sylva C o m . de los que ef- Diftinta. Tinta.
t a n debaxo de eftas cabezas. D i f t i n t o , inftintOr Tinto,
Vaynct* E a v a y n a , defenvayna. F r a n c i f c a , Francifco, Cifca.o>
Ayte* D o n a y r e , defgayre. D e s h i z o , rehizo. Hizo.
Lacio, Palacio. A r r o b a , garroba. O.Roba.
Arto. Pado , tado , fado, iado. Podre. Odre.(tfb
M a g r a , confagra , a l m a - C r i f o l , tornafoL Sol,
gra , vifagra , avinagra. Colmo. Olmo.
Agro. M i l a g r o j & c . S a c a de A g r . C o r r o m p a , interronspa. Rompa.
Agua. F r a g u a , defagua. E f c o n d e , Vizcondejabfco. Conde.
Valga, C a v a l g a , decavaga. C o m p o n g a , dif. i m p . com. Vmga.
'Baria. Barbaria. fup.ante. defe. pro.rep.exp.
Afcua. Pafcua., entrep.interpon.depo.opo. (*
Afm. R a f g a , defafga. D e s h o n r a , e. o fam. fi
Afga. R a i g o , t r a i g o , defafgo. A m o n t a , remonta , traf- Monta.
Sajre Defaftre. m o n t a , defmonta.
E'. Rey. Virrey. B e l m e n t e , & c . Saca de Monte,
l3recia. A p r e c i a , defpre. tnenorpre- Monta. E. O.
Media. C o m e d i a , r e m e d i a , inter- G e r i g o n z a , p e o n z a , A l - Onza.
media , tragicomedia. donza, &c.
Medro. R e m e d i o , c o n m . intertne E c o n c t , g o n c e , Ponce, Ortf?.
Tera. P i e d r a , tiedra,, empiedra. bronce.
Cuelga. Decuei-ga. E o q u e , retoque. ToqM-
'Premia. Apremia. - D e f o r e n , engorden, bor- Orden-
Premio. Apremio- den , a b o r d e n , & c . ,
Templa C o n t e m p l a , delempl. Defpoforio. . Of0"0'
Entra. E n c u e n t r a , reconcentra^ C o n f o r m e , difr. def. un- F o r ^ -
reencuentra. f o r m . tr^sfor. reform. & ^
C e n t r o , encuentro, &c. R e t o s n e , ralorne. Jo?1'
Ent^o.
Em-
CONSONANTES KEFLEXOS. O.y. 417
Embofjue, Surga 5 p u r g a , e s p u r g a . Urga.
BofqM-
Potro. C o n c u r i o , d c u i o , cecuro. C u r f o .
Otro.
Relox , B o x , A l m o r o x . Rebufca. Bnjca,
O*.
Def cuido. T r a s l u c e , reluce Luce.
Culdo.v
E n c u b r a , d e f c u b r a , defea- Sojuzga. Juzga*
Cubra.
cubra. Trampa' , G u a r d i a , A r m f Noii
Cubro. D e f c u b r o j encubro. A r p a , Carne , A f p a , Afma} de m u -
Zufre. A d u f r e , piedra axufre. D e u d a , P i i e i l o , Regia. IHer- chas re-"
Baile. Zabue , rebulle , b a r b u l l e , n a , Tiba-)Blfa.'Propria-iEm- fiixasm
defcabuile. b o c a , Soluble $ R u g a , Tura-
Culpa. Deculpa j efculpa. ba j B c r d a $ F o r j a j O r l a , P a -
Lbre. A l u m b r e , r e l u m b r e j deslum- j a , T u m b a , Dobla t Golfo,
bre , v i s l u m b r e . Crefpa , Frefca , Rfffca , L a r -
Tunda. In,funda}profundaJconfnda. ga , Z a r z a . Todas eflas Re~
Jcupa. Defocupa. fiexas btifca en fus cabe-
Duque. Archiduque. zas en l a Syva
Orda. Z u r d a , zahrda $ aturda. ' comn.

F i n de ios C o n f o n a n t e s R e f l e x o s .

^^^I^S##:f#^^^^f##l#^^>^^l<
^

DE ASSONANTES 3 Y PRECEPTOS,
para Tacar muchos de toda la Sylva 3 y
Fuentes de Cononantes^
[Ara que quede ea o b r a de e! A r t e Potica E-paola m
nota a l g u n a de i m p e r f e t a , defpues de l a S y l v a de Con--
onante , copioffima , me h a p a r e c i d o tratar de los A l i o -
nantes , y d a r avios , p a r a fasarios con m u c h a f a c i l i d a d de.
la S y l v a de C o n f o n a n t e s , por practicarfe tan frequente ert.
todos tiempos l a P o e f i a ATonanre. L a u t i l i d a d , que e x p e r i -
mentars de etos aviio.v, fer t a n t a , que por q u a l q u i e r a A f -
f o n a n c i a , que empezares l a Poela ( c u y a m a t e r i a te o f i e z c *
eampo dilatado ) hallars tanta c o p i a de Abnantes, q u e iat
418 TRATADO BREFE
puedas d i l a t a r q u a n i o quifieres. Pero p a r a que con mayor
f a c i i i d a d fe puedan coraprehender efloti preceptos , tratar
p r i m e r a m e n t e , que cofa lea ATonatite s n quantas mane-
xas fe halle , y de algunas lngulandades de aquellas.

C A P I T U L O I.

V E COSA S E A AS S O N A N T E ,

Sfonante es un vocablo fem jante d otro en las ultimas


vocales folamente , con diferencia de letra confinante,
defde l a vocal , en que el ccento fe coloca , como : Man es
affimante de Carcax ; Ce/o, de tiempo jjy T a / a m o , d e M m '
pago. Pero adviertafe, que en los Alionantes Edrusulos aun-
que las penltimas vocales veces eau dironantes(comola
a n t e p e n u i t i m a ? y u l t i m a fean las m i f m a s ) b a i l a para que
fea buena a A r f o a a n c i a , c o m o : Trtago es verdadero ATo-
nante de Ortulo. A o n a n t e t o m a fu d e n o m i n a c i o a de el
v e r b o L a t i n o ajfono 5 que i g n i f i c a l i a c e r retoar , reurir
l a v o z , o que fe hace en l a A l i o n a n t e de dos 3 o muchos
v o c a b l o s . T r e s gneros h a y de Abnantes , aTi como de
C o n f o n a a t e s : e l p r i m e r o quando l a d i c c i n tiene e acceoto
n l a u l t i m a f y i a b a , c o m o : Corazn, Amr^ Jaclh Dios, &c,
E i fegundo quando eft el accento en l a p e n l t i m a , como:
Confulo , Pecho, Fuego, Cielo, Tc. Y e l tercero quando eft
en l a a n t e p e n l t i m a e l acceoto ( y e l AHonatxte entonces es
E f d m x u b ) como : l a m o , P x a r o , Cntic, Bculo, &c. en
i o d o s elos tres gneros fer buena l a A f f o n a n c i a , i fon fe-
mejantes las vocales defde aquella , en que eft e l accento,
a u n q u e de las letras confonaates fola u n a fea diferente: mas
e n los E f d r u x u l o s no i m p i d e a A f f o n a n c i a l a divetfidad de
las vocales p e n l t i m a s , c o m o vers c l a r a m e n t e en el cfp.4^'
de efia A r t e Potica Efpaola en ei exemplo de los R o m a n -
ces c o n E f d r u x u l o s , y figuen todos los Poetas. Adviertafe
que no es l i c i t o meter C o n f o n a n t e por A o n a n t e , ( como ni
ATonante p o r C o n f o n a n t e en e l M e t r o C o n f o n a n t e , ) J11
a u n en los V e r f o s D i l o n a n t e s intermedios de l a Poeia Ao-
nante : aunque no h a n faltado Poetas , que veces pracu-
c a n l o c o n t r a r i o . T a m p o c o fe p e r m i t e entre l a Affo1125101
DE ASSONJNTES. 41^
engerida , que ios D i s o n a n t e s intermedios fean Affonantes
entre s i , c o n los verbos de ia m i m a A f o n a n c i a neceffaria;
pero fi todo eo fe iiciefe moderadamenEe , como lo h i z o
P a n t a l e o n famoilSmo P o e t a , no f a e r a grave defebo , p a r -
t i c u l a r m e n t e en las Poefias de a r t i f i c i o , como puedes ver e a
dos esempios de el cap. 1 %o.

C A P I T U L O II.
DE LOS PKECiiFrOS PARA SACAR ASSONANTES
de ha S y l v a de C&nfonantss.

A A f f b n a n c i a y a d i x i m o s en e l cap, 4 4 . que c o m u n m e n -
te v a t e r c i a d a , engerida entre otros verbs D i H o n a n -
esj como en cada C o p l a van dos, mas ATonantes , y o tres-
tantos DlTonantes , intermedios , fegun l a v a r i e d a d de l a
Poeia. R e a aora entender , que u n A o n a n t e de q u a l q u i e r
C o p l a , aunque fea C o n f o n a n t e de a l g n verfo de l a C o p l a
a n t e c e d e n t e , de l a figuiente , de otras de u n a m i m a
P o e f i a ( como dentro u n a m i m a C o p l a guarde l a v e r d a d e -
r a ATonanCia ) no i m p i d e , para que ei P o e m a tenga l a per-
feccin que fe requiere. D e donde fe figue, que porqeej Ac
eft en u n a C o p l a 9 no i m p i d e , que A c u l l , eft en u n a de
las otras : y de ea fuerte tendrn c a b i d a C o n f o n a n t e s de
u n a m e f m a cabeza en diferentes C o p l a s , y fe h a l l a r n i n f i -
nitos A l i o n a n t e s . Supuefta y a efta d o d r i n a , fe h a de a b e i y
que en c a d a letra v o c a l h a y quatro diferencias de ATonan-
tes : pongo por exempio la p r i m e r a v o c a l , que tiene los i -
gulentes: D e , A , u l t i m a c o n fu acceno , como A l l ; coim
el accento en l a p e n l t i m a , c o m o , Efpy de A f y E , c o m o .
Valle j de A , y O , como EJlrago* P o r q u e A l i o n a n t e s de A
l ; y e A , y V , ( l o m i i m o digo de las otras vocales c o a
eftas d o s , 1 , y F , ) i o n raros en l a lengua E f p a o i a , c o m o
t a m b i n ios C o n f o n a n t e s . S i quifiere el P o e t a h a l l a r ATo-
nantes m u c h o s , aquellos , que mejor huviere meneOerj
d e t e r m i n a d a l a ATonancia de l a p r i m e r a C o p i a , m i r e las
vocales que e n t r a a l a ATonancia defde el accento 5 y to-
dos ios confonantes , que a c a b a r e n c o n las mimas vocales,
teniendo el accento , como le tiene el A l i o n a n t e p r i m e r o j ,
pueftos como a r r i b a ise , fera buenos A l i o n a n t e s .
DU M *
4^ TRATADO fiREFE

ASSONANTES B A, CON ^ C C E N T O EN
la ultima,
S A c a e l S y h a cni.tt.7.21 Jos Coufonanes en ^.con ac-
cento en lat u i t m a , c o m o : A l l a n e D e ios en A y , u , 2 i ^ ,
c o m o y , i^c. D e ios en A h ^ n. 224. como Amtnaab , ^ c .
D e ios en ^ , i b d . como Eflays, teto D e ios en ic, y ^ n.
22. c o m o Ifac ^ f . D e los en A d , n. x 27. como Eda, &c,
D s los en .4^, n. 2 3 4 , como M o / , W. D e ios en J n , n. 239.
c o m o P a n j h$c. D e ias en ^!r , n. 247. y de toda ia Fuente
A t f c o m o A i t a r , Syc. fmor , 3"c. D e ios ea A s , n. 252. co-
m o V a s j i r r . y de los en A z , n u m . 256. come Psz , $*rc.

^ S S O N ^ N T E S D E A , A , C O N ^ C C E N T O EN. LA
penltima,
S A c a d e j a Sylva com.n.2 2 2.de los Cononantes ea yf^co-
rao Abaha } b'c. D e los en A u d a 5 i b i d . como Rauda, ^:
l e ios eo ^ala , a , 2 3 3 . c o m o j a a . ' a , Tc. D e ios en Aura*
i b i d . como L a u r t fe'c. D e los en ^ u / i , " i b i d . como Caufapc*
D e ios en A u j l a , i b i d . como P a u / l a , & c . D e ios en ^tfl,bid.
c o m o F l a u t a , i f c . D e ios en A y g a , n.224. como Trayga^ fe'c.
D e los en A y n a , i b i d . c o m o Duzayna } i f c . D e ios eu A b a ,
i b i d . c o m o Caba $ & c . D e ios en A b i a . n. 2 2 5 . como Sj&,
^Tc. D e los en A h l a , i b i d . como TZj/ , & . D e los en Ahrat
n, 2 2 6 . corno Z a b r a , c . D e los en i?ria , i b i d . como C a -
l a b r i a j iffe. D e ios en J c a , i b i d . como Vaca*, & c . D e los en
A c h a , n.227. c o m o Tacha | i^c. D e ios en ^ d t , i b i d . como
Gracia^ ir. D e los en jifyk n. 2 2 9 . como N a d a i &c* D e los
e n A d r a , n. 2 3 2 . c o m o E f q a a d r a , ^r. D e ios en J / ^ t , ibid.
c o m o G a r r a f a f fc. D e los en A g a , i b i d , como L l a g a ^to
B e ios en A g i a ^ n. 2 3 3 . como P a n t a g i a , & c . D e ios en Agr,
i b i d . c o m o r i g n s , & c . D e ios en J ^ u , i b i d . como A g m ,
& c . D e los en A j a > en A x a n . 234. como B a j a , ^c. D e
los en / / a . n. 236, como- A l a , Tc. D e ios en ^/z , i b i d . c o -
m o C a l z a , & e . D e ios c t A l d a ^ y A d a , n. 237. como G a i r -
n a l d a , i c . D e los en A l g a , , i b i d . c o m o Ga/ga > & c . D e los en
^ f a , i b i d . c o m o It.aia.&c. D e ios en A ' / , i b i d . comoSar-
UadVc, D e ios en A l m a ^ i ^ ^ S . como A l m a ^ c . D e ios en A l -
/ a 3 i b i 4 . c o m o B a l f a ^ c . D e ios en ^ i f ^ i b i d . c c m o F ^ ^ ^ ^
B E ASSONJNTES. 421
B e los en A l v a , i b i d . como C a l v a , & . D e los en A m a , i b i *
como D a m a , to*c. D e los en A m h a , y A m b a s , n. 239. como
A m b a s , j'c. D e los en A m b l a , i b i d . como R a m b l a ^ c . D e ios
en A m i a , i b i d . c o m o Infamia^ l&c. D e ios en A m p a , i b i d . como
T r a m p a , ^c. D e ios en ^ n f l , n. 240. como M a a n a , iJV. D e
los en A[ncaf n. 2 4 2 . como A n c a f & e . D e ios en A n c h a , i b i d ,
como Sancha^ tls*r. D e los en A n c i a ^ i b i d . como Aftogancia^ & c *
D e los en A n d a , n. 2 4 3 , como Olanda , s'c. D e los en A n d i a ^
i b i d , como B f c a n d i a , lfc. D e ios eo A n d r i a ^ i b i d . como Caan~
dra , ^c. D e los en ^ n g a , i b i d . como M a n g a , ^ c . D e ios en
A n g r a , i b i d . como Sangra , Tc. D e los en ^nja , i b i d . c o m o
ISaranja, &?e D e los en ynxa , i b i d . como A l e m a n i a , c. D e
los en A a , n. 244. como Saa , & c . D e ios en Anfa% i b i d . c o m o
G a n f a , & c . D e ios en A n t a , n.245. como I n f a n t a , i$c. D e ios e a
A n f a , 6 Anam,n.2^.6. como A l a b a n z a , iTc. D e ios en A p a , i b i d ,
c o m o F a p a , & c . D e ios en A p i a , n.247. como T a p i a r e . D e ios
e n ^ p t f j i b i d . como A p t a , & c . D e ios en ^ r a > n . 2 4 . como A r a ,
fe'c. D e ios en ^rc , i b i d . como M o n a r c a , & c . D e los en A r -
sha, i b i d . c o m o E f c a r c h a , ^5c. de los en A r d a , i b i d . como B o m -
h a r d a , 0cs D e ios en A d r i a , n. 249. como G u a r d i a , $&, D e l o s
e n y r g a , i b i d . como C a r g a , & , D e los en A r i a , i b i d . c o m o
JBom6anfljyc. D e ios en A r l a , n . 2 ^ o . como P a r l a , & c . D e los en
Irma 9 i b i d . como A r m a , ^Tc. D e ios en ^Irttflj i b i d . como S a r -
n a , i f c . D e los en A r p a , i b i d . como H a r p a , 4&f, D e los en A r -
r a , i b i d . como F a r r a , "c. D e ios en A r r i a , n. 2 5 1 . como F a / J -
f a r r i a , &cs D e los en i f r f l , i b i d . como C a r t a , i$t. D e ios e a
A r b a , A r v a , i b i d . como B a r b a , @c D e los en ^ r z a , ^r-
fa , i b i d . como G a r z a , $&c. D e los en ^ / f l , Affa, n.2 5 2. c o m o
C o / a , ^ c . D e ios en Afea , i b i d . como Borrafca , i$c. D e los e a
Afcua) y A f g a , i b i d . como A f c u a , A f g a , ffe. D e ios en Afta 9 n .
253. como O h a j i a , d'c. de ios en A f i a , i b i d . c o m o A f i a , is'c.
D e ios en A f m a . , i b i d . como A f m a , &, D e los en A f p a , i b i d .
como C a f p u , 0 c . D e ios en A f i a , i b i d . como A f t a , & c . D e los
en A f i r a ^ n. 254. corno V i l a / i r a , ^ . D e los en ^a, i b i d . como-
f c a r l a t a , ' c D e los en A t r a , n. 255. como Morf;, i J i . D &
los en A v a , i b i d . como A l j a v a , <&c. D e ios en ^^a , i b d . c o -
mo G a v i a , & c . D e ios en A y a , n.2 56 como F l a y a , ib^c. D e i o s
en A z a , i b i d . como A m e n a z a , & c . Saca t a m b i n de todos los
E f d r u x u i o s , que empieaan n$.%S. c u y a antepenuitima, p e n u l -

Dd 3 tkii%
4 TKATADO BREVE DE JSSONANTES,
t i m a , y u l t i m a v o c a l e s , y , y de aquellos c u y a antepenultj.
m a , y u l t i m a , es i , y a p e n u l d m a es o t r a letra vocal.

ASSONANTES DE A. T E , T DE A , T O, CON
aecento en l a p e n u l t i m a .

VE eftos hallars en l a m i f m a S y l v a en los citados n-


meros de los en vi , y A ^ immeiatameate defpues
de aquellos.
P a r a ios otros Affonantes de E , , 0 , V > b a i l a el exem-
p l a r de los referidos e a A , y figuieudo el m i i m o methodo
en elas letras , que en l a o t r a , hallars tanta mucheumbre,
c o m o de los ATonantes de A . O m i t o el c i t a r exempios de
eftas letras , y el poner columnas de ATonantes j porque me
parece y que lo d i c h o te f e r v i r de baitaute l u z , para hailaE
e n las Sylvas , y Fuentes de Confonantes , l a copia de Affo-
nantes , que te he ofrecido.

& $ m m m ^ m m m m # & m m e^* &$&$&$ & f#5S^

D E LOS C O N S O N A N T E S PROPROS,
^ y Apelativos mas ciiiciles ^ que van
en la Sjlva.
I " ? N t r e los Confonantes comunes , E f d r u x u l o s $ y Reflexos pu-
d i j i m o s machos nombres proprios ? ios quales no fe podan sx'
pitear a i f i n deshacer el orden , que llevavamos. 'Porquepedan
mas efpacio, y mas anchas columnas. P o r ejfo los hemos entrefa-
cado 5 ypusfto aqu * con los Apelativos mas dificiles ? * por el
Grdens que a l l i efin, p a r a que quando el P o e t a quijere echar m#'
no de alguno , tenga una breve declaracin de lo que es , ql' e
ordinario d hombres eruditos f e r a bafiante : y los que no lo j l i e '
ren 3 por lo menos tomarn de aqui alguna l u z , y acudirn & ^ s
Fuentes de los Autores s que tratan de e/ios nombres, o a los ute-
d n a n o s h i f t o r k o s , y poticos, donde fe explican mas la ^ S
'momWSr, T APELATIVOS. , 423

A
0 A Lcal , muchos L u g a - de T r o y a , y con todo efb
^ l \ , res hay de ee oom-- fue.
bre , el mas conocido en Nicolao , nombre comn de
Efpana , es Alcal de H e - Papas.
nares , antiguamente C i u - * Gaula , isla de el Mediter- Aula*.
dad famollima por fu C a - raneo.
thedral , y aora por fus Ca^ Sanio , nombre 9 que tuvo el Au@*.
thedras en fu Real n i v e r - Apoftoi San Pablo.
fsdad. Caulo p Ciudad , y monte.
Bax? Grao V i f i r de el Coafejo- Aulo , nombre de R o m a -
de Eado de ios Turcos.- nos.
Albal , carta de pago, L a u r a f nombre e mugeres. * uraa.
Panam , Sab , Bofr , E i i a - Tauro r monte famoib , que Aaxf^-
th i & c . mira en ia B i b l i a , atravieTa- gran parte de la
Al 1 I>los de ios Turcos. * * A f f i a , y uno de ios doce
jig, B i l b a o , P u e b l o , y Puerto de Signos
V i z c a y a de mucha contra- M a u r o ,. difcipulo de San B e -
tacin. nito , que andubo fobre las
Archelae , hijo de Heredes, aguas.
Agricolao , gran perfeguidor M i n o t a u r o , el monftcuo de el
de ios Chriftianos. Laberinto de Creta.
Amphiarao , famoib adevino Centauro , medio hombre , y
de Grecia. medio cavallo.
Ariftelao , Pintor. Hippocentauro , por lo miC-
Aculao, Athenienfe, Maelro mo.
de Rethorica en Uoma. * Naaro', rio de TheFalia.-
Hermoiao , Gramtico de E p i d a u r o , Ciudad.
Coaftantinopla. Gauro , monte en Italia..
Menelao , hermano de A g a - Thefauro , clebre Autor en;-
menn Rey de Eparta. Efpaa.
Phiolao , cuyos tres libros Sauro , noble entallador de
compr Platn por gran eftatuas.
fuma de dineros con fer po- Cauco , viento Maettre , Po-
briffjmo. niente.
Proteulaoj fupo que havia de Anro^rio grande en Alemania.
morir , . iba a ia guerra Laufo , hijo de Numit-or : y Aufo*,
D d 4. otxo
424 EXPLICACIN D E CONSONANTns
c r o de M e c e n c i o . nos de C a l i l a ^ y Galicia.
A u o , C i u d a d , y h o m b r e . * Ifaac, B a l a c , Barach} Hadrac,* 4c
Auta. A r g o n a u t a t M a r i n e r o de l a A t h a c , A r a c , Abiag , &
Ntfb A r g o , que pafs m i r a en l a B i b l i a .
Colchos. J a c a , C i u d a d de Aragn. 4cai
Auto. Pauto , u n P o e t a C m i c o . M a l a c a , antiguamente , u -
Ay. T o r n a y , C i u d a d de F l a n d e s . rea C h e r b n e f o , Ciudad en
G a r i b a y , n o m b r e de F a m i l i a l a I n d i a O r i e n t a l , con-
en V^izcaya : y u n H i l o - quitada por los Portugue-
riador. es.
C a m b r a y , n o m b r e de u n a ^ H u r r a c a , l a ave picaza,
Ciudad, F l u r r a c a , h u v o Rsynas, y
Ayna. L o b a y n a , U n i v e r f i d a d de grandes Seoras de efte
Flandes. nombre.
Gaynas , tyrano, A r a b a c a , l u g a r cerca de Ma-
* A z u f a y n a , vafo de b a r r o drid.
en que las D a m a s fuelen C a r r a c a , efpece de Navio,
avarfe as manos. ^ C a r a b a c a , de aqu viene e
Ab. Amioadab , Acab, M o a b , Re- n o m b r e las cruces de C a -
cab i R a a b , B e n a b , Joabs rabaca. *
A n a b f & c . m i r a en i a E f - B a c o , por el D i o s de el vino. - ^
c d p t u r a Sagrada. C a c o , h i j o de Vucano , l a -
Abe. ^ Mozrabe, Msfla , y Oficio d r n de el monte Avenino,
1 en T o l e d o s que o y d i a fe m u e r t o por H e r c u l e s .
dice , y conerva en n o m - G r a c c o s , C i u d a d a n o s Roma-
bre de ios C h r i f t i a n o s , que nos r e b o l t o f o s , pararon en
quedaron entre ios M o - mal.
ros dCia d mijJU A r a b i - P o l a c o , h o m b r e de Polonia.
hus. * B s r r a c o , el puerco no c a t o *
bta. A r a b i a , Regin de l a A f s i a d o , de ei a . l a t i n o verres.
m a y o r , entre Juda , y Assavache , p i e d r a negra iuf- A ^ '
Egypto. traa. , y no m u y d m a , y
Ablo. V a t a b l o j A u t o r celebrado por en E f p a a h a y minerales
fus obras. ^ de e l l a .
Abra.- A b r a , la c r i a d a de J u d i t h . C a m b a l a c h o , el trueco j0que
Abra C a l a b r i a , Froviociade Italia fe hace de u n a cofa , coa
j u n t o aples. o t r a , de el v. cambiar.
Cantabria, Vizcaya. H i r a c h e - , clebre Colegio de
Saaabia , V i lia en ios t r m i - Benitos en N a v a r r a .
Ara-
PKOPKIOS > T APELATIVOS, 425
Arache, Alfaraches Lugares. =* Elia , G a l a a d , G a d , & c .
Acia Acacia , a c b o l , que fuda G o - mira la Biblia.
ma arbiga, Bada , animal feroz de nota- ^f*^
Dalmacia t Provincia de G r e - ble grandeza.
cia , donde huvo mucho Granada , Ciudad de Efpaa,
oro. Ponfecrada 3 V i l l a del Vierzo.
Daeia , Provincia e Affia, Delfmado, Provincia de Fran-
que fe defendi mucho en cia.
tiempo de ios Romanos. A r c a d i a , Provincia de la M o - Adan
Galacia , Provincia de Affia. r e a , Peloponefo.
Thracia , Provincia de Euro- Arcadio , hijo de ei Empera- Ado*
pa , donde et Coalanti- dor Theodofio.
no.pla. Paladio s Autor , que efsrivi
Samohracia , Isla de e! mar ias vidas de ios Ermita-
Egeo. os , y tambin por la E f -
co. Bcmifacio , Papa. tatua de Minerva.
Bocacio Autor Italiano. Gadmo , el que fund T h e - A d m *
L u d a n c i o , Capitn Romano bas.
inigne por la mar. Psthmo , Isla , donde fue def-
Ignacio, ei famofo Obifpo de terrado San Juan.
Antiochia , martyr. * Latmo f monte de Jonia en
Horacio , el Poeta , y un va- Afta.
lerofo Romano. Ainafe , hornaza de h i e r r o ,
Eftacio , Poeta Cmico. que debaxo tiene lumbre,
^ Pafchafo , Santo , y otro y encima e pone la ola.
Dean de Toledo , que lle- Ketafejaldea cerca de M a d r i d .
v la C r u z de el Arsobifpo Papho, Isla, y Ciudad en C h i - Aph?
en a batalla de las Navas pre , confagradas ambas
de Tolofa. Venus,
Tacio j Rey de Sabinos s que Sapho ., PoetiTa de Metelm,
pele contra los Romanos. que invent los verfos S a -
D a d o , rio grande. pbicos.
Munaclo , Romano de ele Afcalapho , Varn inigne ,
nombre. hijo de Marte , y Attyo-
Acacio , Patriarcba de Conf- che : y oTxo hijo de Ache-
tantiuopia , hombre de mu- ron , y Orphenes. ;*
cha pieda i , y muy amigo Braga , Ciudad de Portugal.
de Len Emperador. * * Arriaga , lugar de muchas AgQ,
A. Arphaxad , Joiaphad, Goiiad, piedras , y Autor famofo,
Gon-
^2 6 EXPLICACIN D E CONSONANTES
G o n z a g a , nmbre de F a m i l i a . S u b a l , A b i f a l , Esbaal.
Caftaaga, M a r q u e f a d o de ef- A m a l , A m i t a l , * mira a
te n o m b r e . * Biblia.
.Ariopago , b a r r i o donde e f i a -
4& b a n ios Jueces de A t h e -
M a f e c o r a l , inventor de el
j u e g o de M a f e c o r a i .
nas. * T u b l , dio principio al
C a r t a g o , C i u d a d de f r i c a R e y no de E i paa.
coropetidora de R o m a . Palas, Dioa Minerva. ja
Sayago t i e r r a de Salamanca O m p h a l e , R e y n a e L y d i a , A i s !
de gente m u y tofca. que h i z o h i l a r Hercules.
^ M a g o , ei Sabio , F h i i o f o - T h a l e s , uno de los fete S a -
pho. * bios de G r e c i a , inventor
Ago. 'elagio 3 ' a p a . de la G e o m e t r a .
S g m , ^v C a r i o M a g a o , E m p e r a d o r G a l o , Poeta E l e g i a c o , jUq,
m u y esforzado : m i r a fu Sardanapalo , R e y de los Af-
hiioria. fyrios , afeminado , que le
A l e s a a r o M a g n o , R e y de p o n i a h i l a r con fus muge-
M a c e d o n i a s que por fus res : acab m a l .
hechos , y glorioas haza A l c e , a n i m a l como muia j pa- ""*'
as alcanz ee a p e l l i d o ; ce andando para atrs.
mira Quinto Cureio , y B a l d o , un J u r i i c o n f u l o . ^0r
Plutarco. G r i m a l d o , n o m b r e de G i n o -
A g r o . M e l e a g r o , h i j o de ei R e y vs.
neo de Bretaa ^ A g u i n a l d o , lo que fe pre-*
jica, B a r d a x a , m u c h a c h o paciente. fera de comer , vetir
fjo. L a j o ? r i o de T o i e d o . por Paqua de "Navidad.
j^ A n i b a l , inigne C a p i t n C a r - U b a l d o , Santo de elle nom-
t h a g i n s , que acorral los bre.
Romanos. G i r a l t o , de ee nombre hay
E e n d e v a l , viento hmedo. quatro Santos , tres Obif-
J u v e n a l , Poeta S a t y r k o . pos , y un A b a d .
M a r c i a l , Poeta de C a l a t a y u d . E u d a l d o , Santo M a r y r deef-
E c u r i a i , V i l l a , donde e te nombre. ^
e l inrgne M o n a l e r i o de I t a l i a 3 P r o v i n c i a donde eft l-
San Lorenzo., Roma.
R a v a n a l , P u e r t o afpero de el T b e a l i a , P r o v i n c i a , de Gre-
Vierzo,, cia.
B a a l , B e l i a l j D i o f e s falfos, G a l l a por F r a n c i a ,
* Hebai % C a i a i , Jerobaal, b a l i a , P o v i n c i a de Inga-
erra,
mopKios, T APELATIVOS. 47
i e r r a s de donde fe i n t i t u l a n G u a d a r r a m a , puerto fcio , y
los. P r i n c i p e s . p e l i g r l o c a m i n o de M a -
C a a i i a , fuente d e d i c a d a a l drid.
D i o s A p o l o , y las M u f a s . Samos, Isla donde naci J u n o . A m o *
A c i d a l i a 9 otro n o m b r e de Adderamen , Rey M o r o . Amen
V e n u s , que t o m a de u n a * B a m b a , R e y G o d o de Ef~ A m h a
fuente ella c o n f a g r a d a . p a n a , que fue elegido poc
V e n d a l i a , Regin de E u - l a muerte de el R e y R e c i -
r o p a $ d i c h a de el rio V n - fundo j y fue c o r o n a d o e n
dalo. T o l e d o por m a n o de S a n
P h a r f a i a , fe d i c e toda l a lidefonfo Araobifpo de
Theaiia. a q u e l l a C i u d a d , y alcana
I d a i i a , C i u d a d de C h i p r e m u c h a s v i s o r i a s de d i f e -
confagrada Venus, rentes N a c i o n e s .
Alio. Sao ? los Sacerdotes de M a r - C a m b a 3 l a p i e z a c o r v a d a de
te , que i n l u y el R e y el a r a d o .
N u m a : fe a m a r o a Salios. J a m b a s , pies derechos de las .
dlj>e. A l p e s , montaas, que d i v i d e n puertas , fegun los A r c h i -
F r a n c i a de I t a l i a . t e d o s , y lo m i m o qu
C a l p e j p r o m o n t o r i o de G i b r a l - gambas.
tar , c o l u m n a de Hereutes. J a m b o , pi de verfo de dos A m h &
Alfo. C a d a h a ! f o 5 V i l l a de C a f t i l l a . filabas , la primera breve,
Alta, M a l t a e, Isla c o n o c i d a en i a y i a o t r a larga.
q u a i el c o l o c a d a l a Oc~ D i j a m b o ? pi de verfo , que
den de los C a v a l i e r o s de confta de dos J a m b o s .
San J u a n . D i t i r a m b o , el que p r i m e r o
Alte, G i r i f a l t e , ave de r a p i a , y de i n v e n t los hyrnnos Sa h o -
aiteneria. n o r de B a c c o .
E p l i i a l t e , h i j o de N e p t u n o , C o r i a m b o pi de verfo , que
que creciendo diez dedos conla de quatro f y l a b a s ,
cada mes 5 imtent g u e r r a la primera 5 y ultima lar-
c o n los D i o f c s s y J p i t e r gas , y las otras breves.
con u n r a y o le d e r r i b . ^ M a m b r e , monte cerca de e l A m *
Alva. A l v a , C i u d a d en l a r i b e r a de rio H e b c o en ia T r a c i a . hrs.
el rio T o r m e s . C o c h a m b r e 5 el m a l olor de
G a l b a , el que m a t 6 0 0 0 . a l g u n a cofa f u c i a de el c a l -
Portuguefes t r a i c i n . do 3 de el agua de fregar,
Ama. X a r a m a , rio en cuyas riberas que huelen las que a n d a n
fe c r i a n bravos T o r o s , e n las cocinas. *
Hy-
4* 8 EXPLICACIN DE CONSONANTES
A m i a . Hypodamia , la doncella l i - Perpin , polrer Pueblo de
gera , que defafiaba cor- Efpaa en Catalua.
rer. Miin , Ciudad de Italia.
j Laodamia , la que fabiendo Adn , D a n , Abrahn, Labn,
la muerte de fu querido Canan , Datan , Madin,
trotelao muri abrazada B a l a n , Can , Aman, Jorn,
coa fu fombra. Jordn , Jesobon , Levia-
Mefopotamia , Provincia de tn , Robon , * Natha,
Affia entre Tigre , y E u - Abesn , Achimn , Ahob-
fratres ros. bn , Alian , A l v n , Ann,
* Hipodamia , hija hermofif- A c h i r a n , Oan , Abirn ,
ima de el Enoraao , Rey Canan, Abin, Achinon,
de Peioponefo. Jatatn , Laadn , Joann,
I/aodamia , hija de Bellero- Tabn , Zeyln , * iniEa la
phon j de la qual Jpiter Biblia.
fe enamor , y concibi de Barin , el Hermitao , que
aquel Sarpedeon s que fue defenga al Principe Jo-
Key de L y c i a . faphath.
Ampo Melampo , ingne, Agurero, Diana , Diofa de los bofqueSj Ano*
-^a Arrayn , planta conocida , cazadora , hija de Latona.
cuya naturaleza es iempre Tofcana , Provincia de Italia.
elr verde. Santiana, Pueblo en la moni-
Alcorn , l e d u r a , libro pa- taa de Burgos. o
ra leer , y por Anthonoma- Viana , nombre de una Villa,
ia , el libro de la L e y de Guadiana , rio de Eremadu-
Mahoma. ra.
Alcorn , ave de rapia. Mefana , Ciudad de Siciliaj y
Alcaravn, ave conocida; que una vela de ia nao. .
anda cerca las lagunas. Titanes ,. Gigantes , hijos de eh
Uracn , cierto viento , que ia tierra que quiieron iu-
en la carrera de las Indias bir ai Cicio.
fuele echar fondo los N a - Elrecho de Magallanes , es
vios. un erecho de mar por do
j y m a z n , V i l l a de el Obifpa- pafs Magallanes al raar ds
do de Siguenza , y titulo el Sur,
de Marquefado. * Manes , rio , torrente : y
Bofcn , Autor muy celebra- Herege > que dixo "er. ^
do. * Efpiru Santo prcmetid
E u a a 3 Ciudad de Francia,. por Chrito,. "*
Ja--
mopRios > T APBLAT1F0S. 4^^
no, JanojelDiosjque mira atrs, fimo en paz.,, y en guerra.
y adeiante coa dos caras. Vefpafiano, Emperador: afe
CoriolanOjCapita de Roma todas fus virtudes con la
4eftsrrao por embidia , avaricia.
puofe vengar , ^ dio l u - Paaormkaao , famofo Jurif-
gar la ira. confulto , Abad , & c .
Coruncano-, Jurifconulo de L u c a n o , Poeta Cordovs,
Roma f muri en una em- O t o m a n o , famofo Empera-
bajada. dor de ios Turcos.
Domiciano, Emperaor ava- * Urbano , el corts , y bien
liento j y cruel. criado , como el nacido, y
'Juliano y Emperador apoa- criado en !a Ciudad. Es
ta , cruel , acab mal. tambin nombre de ua.
Eliano j Autor Griego , que Santo Martyr , cuyas reli-
efcdvi de cofas oaiirales.. quias llev de Roma , el
Adriano , Papa i otro Empe- liulre Prior de Santa A n a ,
rador. y las coloc en la mifma
Ancarrano 5 Jurifconulto. glefia de Santa A n a de
Apiano , Hioriador de Aie- eta Ciudad de Barcelona.
xandria. Parabolano , fe dice el hom-
Heriodano , Gramtico de bre de tenua condicin. ^
Alexandria. Salamanca , Ciudad , y n i -
C y p r i a n o , Obifpo, y Dolor - verda iaigne de E f p a -
Sagrado. a.
Vulcano , Dios de las herre- Villafranca, V i l l a de elVier- Anca*
ras, so , y otra en Catalua.
Sylvano, Dios de las Selvas, ^ Simancas , V i l l a principal
Mantuano^Pces Chriiano. en Cafiia la vieja, donde
Prifciano, Gramtico. ios Reyes tienen fus Archi-
Quintiaaoj Autor, y Maef- vos.
ro de Rethorica en R o - Corianca, coliar fuerte, y ar-
ma. mado de puatas , que po-
Africano, Capitaa de Roma. nen los perros para de-.
Regliano , fue eiedo Empe- fen-lerfe de ios lobos , y
rador por gran ventura. para centra otros a n i m a -
Papiniano , priv mucho , y les.
ai fin muri defgraciada- Lavanco , aade , que co- Anco,
mente. munmente anda en las la-
Trajano , Emperador juftif- gunas.
Saa-
41 o EXPLICACIN D E CONSONANTES
Sanco , palo alto , con una ha havido ocho jueyes eti
horquia doadehace fuer- Caflilla.
za ei pi. Islandia , Isla de Inglaterra, A n f a
Potranco, y Potranca , el ca- que Uamaron los antiguos
valo , y la ^egua nuevos, la ultima Tulle.
Fianco , el efpacio entke las Itlanda , Isla de Inglaterra
piezas de artieria , dif- llamada de Hibernia.
pudlas para difparar. Canda , isla en ei Mediter-
Ancho. Sancho, de elle nombre huvo rneo.
quatro Reyes en Caililia. "* Gelandia, Islas pertenecien-
Anda N u i B a n c i a , Soria , Ciudad tes los Eados de Flan-
antigua en Epaa. des.
F r a n c i a , Reyno conocido, Oianda , Peninfula de Flan-
* Taumacia, Taumancias, des.
hija de Thaumante , y ds Alesaadro , Rey de Macelo- ndrh
E k f t r a , Menfsgero de J u - nia., iiberaiffimo , y ara-
no, y arco de el Cielo, de biciofiTjmo.
las nubes, y por otro nom- Periaadro , uno de los fete
bre Iris. ^ Sabios de Grecia , tyrano,
Ando. Conancio , Emperador. Menandro , Poeta Cmico. ;
M a n d o , Santo de Portugal, Anaximandro , que eferivo
Eixancio , Conlantinopia, de la Geographia, y de i *
Anda. Irlanda, Isla de Inglaterra. Efphera.
O i a n d a , Olandia , penn- Leandro , ei animofo , que
fula de Flandes. paflaba nadando el eftre-
Aranda , V i l l a , una junto al cho de Abidos Selo,
rio D u e r o , y otra , junto M e a n d r o , rio de Phrgia.
ai rio E b r o . Meandro, Poeta iafigne: otro
Pearanda, V i l l a do fe hace fue Entallador famoo.
gran mercado en Canilla. Evandro , mat fu Padre^
Mmanda , V i l l a mferable no conocindole,
de Galicia. Terprando , aadi tres or-
M i r a n d a , Cud. de Portugal. denes la vihuela.
Canda , Puerto afpero en la Pifandro, Poeta.
entrada de Galicia. AgefandrOjinfgneElatuano.
Andes Flandes, Provincia en la ba- A u d r i a , Comedia de Teren- - W
xa Alemania. ci.
Anda, Viilalpando, ViUade CaKipos. ^ Fiandrla, Religiofo de eftc
* Feuando , de ee nombre nombre dotifimo , y de
me-
FROPRIOS, T APELATiyOS. 45!
memoria proiginfa, de el nombre de Arcadia.
Orden de Santo D o m i n g . ^ Cammania , parte de Thef-
jng0* Nabuaanga, tyraio cruel de procia.
el Japn , acab mal. Campsnia^ Regin de Itaae
Berlanga^ Villa,cabexa de el Colania 9 Ciudad de Breta-
Marqueiado de ele nobre. a.
Ange. Orange , Froviacia en F l a n - C & t a n i a , Ciudad.
des. Cafania , Ciudad de la R e -
Gaoge^ rio de los quatro, que gin Faimyrena.
faien de el Paraib , do fe Dardania , Regin de ios
hallan piedras preciofas. Brdanos.
Ania Alemania, Reyno Septentrio- L u c a n i a , Regin de Italia.
nal. Afcania , Isla de el Mediter-
Trsnfyiyanias Provincia jun- rneo , y una Regin de
to Polonia. Phrygia. ^
Albania , Provincia de G r e - A f c a n i o , el hermofo hijo de Ano*
cia. Eneas.
U r a n i a , una de las nueve L i b a n i o 9 Sophila de Anto-
mufas, chia.
l t u a n i a , Provincia de P o - Afranio , Poeta L a t i n o ,
lonia. * Mani , nombre de los Ro-
Aquitania , Provincia de manos de haver nacido
Francia. la maana. *
Bethania , Provincia de la Alemana, Reyno Septenrio- Aa*
tierra Santa de la otra nal.
parte de ei Jordn. Bretaa, Provincia de F r a n -
Mauritania , Provincia de cia, y parte de Inglaterra.
Afiica. Ocaa , Ciudad de el Reyno
Lultania , Reyno de Portu- de Toledo.
gal. Saldaa , V i l l a de la monta-
Hircania , Provincia afpera, a de Len.
donde fe crian Tygres , y Sufaa, Santa de el Tefta-
Leones , y gente cruel. mento viejo , fenalada en
* Ardania, Ciudad en ei Pe- caftidad conjugal.
loponefo. Efpaa , todos eftos Reynos,
Azania , Ciudad de la Affia defde Portugal , hafta ios
menor. montes Pyrineos.
H a y tambin una Regin de * Setdaa , comarca conoci-
efte nombre j y es antiguo da en Catalua.
Mufa-
4 31 EXPLICACIN t)E CONSONANTES
M u a r a a , cierto animaejo * A n t e , propoicion, j cierto
m u y parecido a l r a t n , y cuero.
ia comadreja. T o n a n t e , por el D i o s JupU
Epadaa 3 y e r v a m u y cono- ter. ^ r
c i d a , que nace por las l a - C o r y b a n t e s , Sacerdotes de ^ f ^ ,
gunas, l a D o l a C j beles.
T i r i t a n a j genero de feda del- G a r a m a n t e s , gente de f r i -
g a d a , d i c h a de el bnido. ca , b a r b a r a , y fin ley.
Ao. CaaojCerta efpecie de co- X a n t e , rio de T r o y a , que ar-* Ant&
l o r , y r b o l conocido. d i o en i a c o n q u i l U de
E f c a n o , banco ancho con ef- Troya.
paldar. A c a n t o , y e r v a gigantea.
Calcao , calcaar , calca- A m o r a n t h o , yerva que tarde
a l , l a e x t r e m i d a d de e l 'e m a r c h i t a : lleva una flor
p i , por la parte que cae como efpiga.
la p a n t o r r i i l a . ^ E r i r n a n t o , monte de Arca*
Anta.. A t a l a n t a , virgen dedicada d i a , donde Hercules ma-
D i a n a : o t r a h u v o fea- t el J a v a i i .
l a d a en el c o r r e r : * otra M a n h o , u n a adevina.,
C i u d a d , Isla , y monte. ^ i l h o d a m a n t o , uno de ios tres
Ante, C a l c a n t e , aevino de los Jueces de ei Infierno , que
Griegos.. ponen los Poetas.
Rebramante , promontorio C i e o p h a n t o , M e d i c o : otro
en C h i p r e . Pintor.
A l c i d a m a n t e , g r a n luchador M e i a n t h o , h i j a de Protheo?
A t h l a n t e , u n monte de f r i - que c o r r a i a m a r fobre u a
c a a l t i i m o , ( fegun los Delphin.
Poetas ) u n G i g a n t e , que C h r f fanto, m a r t y r , que con*
fulentaba e l C i e l o . v i r t i D a r a fu muger
B i a n t e , uno de los fete S a - la F e .
bios de G r e c i a , defprecia- ^ T a r a n t o C i u d a d de Italia,
dor de las riquezas. de donde t o m e l nombre
C i e a n t e , fucceTor de Z e n o n : la Tarntula.
a l q u i l a b a f e p a r a trabajar L e p a n t o , golfo donde D o a
de noche , por ganar c o n J u a n de A u h ' i a tuvo aque-
que e u d i a r de d i a . l l a g r a n v i d o r i a contra los
P o i y d a m a n t e , ei que entrego Turcos. * j a-
T r o y a , como t r a y d o r . B e r g a n ^ a , C i u d a d de Portu- Anz*-
Tymaute , infigue Pintor. gal..
PKOPRIOS, T APELATIVOS, 43 S
Jlrlansa , rio de Campos. Jicut tubernacula Cedar.
Cabo de bueaa E i p s r a n z a , G i b r a i t a t , Pueblo en e! elre-
donde hace punta !a f r i - cho donde fe dividen el Oe-
ca , en el Occeaao , paTo ceano , y Mediterrneo
pegrofo para la India * Balthaar , uno de los tres-
Orienta!. Reyes que adoraron J e -
jtizo. Betanzos , Ciudad de G a l i - fus : otro muy conocido
cia t Fustto de mar. en la Sagrada fcriptura>
Apa. Monomotapa, nombre de gen- que en un banquete v i
te barbara en frica. unos dedos , que efcriviaft
Epharrapa, una venta en un fu fentencia.
ako monte de Gacia. Gafpar , otro de dichos re
Apo. Priapo , Dios de los huertos, Reyes. *
MaOapo , Capitn de Turno. Abiatar, Adar? Adsiar, & c . *
Apio. Apio , yesva amarga. mira en la Biblia. .-
Eculapio , Dios de la. M e d i - Ferrara, una Ciudad de Italia. Afff*
cina , hijo de Apolo. L a r a , la que defcubrla Juna
Agapio , Medico inigne de lo que Jpiter hacia: ios fie-
Aiexandria. te Infantes de L a r a .
que, * Eloraque, licor de un r- Guadafesara, V i l l a de el R e ^ -
bol , t i l la memoria. no de Toledo,
Zumaque, yerva. * Xara , faeta, que fe tira coa
Badulaque , guifado de carne ia ballefta*
: menuda. Fiara , el hato de puercos ,
Jaque, termino de los que jue- pocilga.
. gan a i Agedrz. - Alquitara , A l c a t a r a , alam-
Xaque, Ancianoj A i c a y d e , bique. *
Seor. Henares, rio de Alcal. Arer*.
Eeaques , en el juego de las Pharo , Isla junto Alexan- -rOi
damas. dria , donde Ftolcmeo f a -
Tabaque , genero de can a n i - bric una tore, y en ella uii
llo pequeo de mimbres, farol. tem el de M e c i n a .
en que las mugeres tienen A r o , Alpharo , Villas de l a
fu labor. Rioja,
Arraxaque , inlrumento de Dinamarca , Reyno Septen- Ares?
hierro de tres puntas tor- trionai , antiguamente D a -
cidas. *
na.
Agar , la eclava de Abrahan. Parca , la que mide, y corta la
Cedar , tierra de Ethiopia ^ vida de el hombre; fon tres*
Ee * Zas-
434 EXPLICACIN D E CONSONANTES
* Z a r c a , !a muger que tiene * A b u t a r a a , ave tata, que fe
ios ojos azules. v a a r r o j i m i o con el cuerpo
P e t r a r c h a . Poeta I t a l i a n o m u y por n.o poder volar.
c o n o c i d o poc us famofas L o m b a r d a , hembra de L o m -
Poefias. b a r d i a , y efcopeta , cuya
T e t r a r c h a t e l Seor de l a quar- i n v e n c i n fe truxo de L o m -
ta parte de u n a P r o v i n c i a . . baria,
G i m n a l i a r c h a , P r i n c i p e de B e i a c d a , A n a r d a , Clorinar-
Luchadores , y Letrados. d a , n o m b r e de mugeres. ^
H e r e l a r c h a , P r i n c i p e de ios P e r o p a r d o , f r u t a de invier- A d o
Hereges. * no.
rArCQ, P l u t a r c h o , P h i l o f o p h o m o - M e n d r i c a r d o , u n Moro ena-
rai, morado.
A n a x a r c h o , P h i l o f o p h o , que L o n g o b a r d o , gente barbara
fue m o l i d o en u n p i l n por de A l e m a n j a , f u g e t a Fran-
Nicrocreonte t y r a n o . c i a , hafta que C a r i o Magno
C l f t a r c h o H i t o r i a d o r de la ech f u e r a .
- ^ l e x a d r o de poco c r d i - L e o p a r d o , a n i m a l feroz.
to, F a x a r d o , n o m b r e de familia.
D i s e a r c h o , cuyo l i b r o de R e - ^ P e t a r d o , a r m a de fuego.
p b l i c a fe l e l a e n p u b l i c o B i g a r d o , t e r m i n o injuriofo
p o r ley todos. c o n t r a R e l i g i o f o s ; traxo
C i e a r c h o , t y r a n o de S i c i l i a o r i g e n de los Bigardos
avariento. F r a y l e s de l a O r d e n de San
% A i a r c o s , lugar famofo p o Francilco.
l a bata-a , que c e r c a de l G e r a r d o , y E d u a r d o , Santos.
h u v o , en que fue d e s b a r a - R i c a r d o , conocido por fus
tado e l R e y D o n Atonfo eferitos.
e l bueno , por M i r a m a m o - Sardo , e l n a t u r a l de Gerde-
n. a. * . j-
Mrche P a r c h e , e l pegado , que fe S a r d i a , P r o v i n c i a de A f i a . ^ ^
pone fobre l a h e r i d a , de * V a r g a s lugar cerca de A H
atambor. T o l e d o : apellido de cala
M.rd&* Z a l a g a r d a , a l b o r o t o de gente n o b l e : y e l Licenciado
r u i n , que de t r o p e l falen F r a n c f c o de V a r g a s , T^
e p a u t a r l a gente d e f c u y d a - por f u g r a n capacidad
d a . *" e l i g i por f u Secreano e
Sarda,pedra p r e c i o f a de c o l o r R e y D o n F e r n a n d o el ^
de carne : t a m b i n u n p e z . tholco, -
FROPRIOS, T AP E L ATI F U S . 435
L e t a r g o , ia enfermedad , que Epicbarmo , Fhilofoplio , y Armo
comurimente ilamarooa tn^o- Poeta e Sicilia.
doi ra. ^ * Zarpa 9, fea!, que hacen en Arpa*.
Afg. A i g o , ia primera nao ,. que veiticios las gotas de agua
buvo en ei mundo , egua facando el ancora : las
ios Poetas colillas ,, que cuelgan de lar
Argos , ei Paftotr de los cien ropa..
ojos, y una Ciudad de Gre- Carpa , pez de. agua dulce,
cia. de que abunda la cafa de-
Arid' Vulgaria , Provincia e A l e - campo en Madrid..
mn ia. Harpe , arma torcida de Mer- Arpt,.
Samar ia , Provneia de Palef- curio. ^
rina. Carpo , difcipulo de Sv Pedro.. Arpo*
Tartaria s Reyno de ios T r - Policarpo , gloriofo' Obipo,
taros,. y Martyr.
A c a r i a , fuente donde Jolas Sara , muger de Abrahan.. . Arr0*
cort l a cabeza Eurieo. N a v a r r a , Reyno de Efpaa..
Canaria , Isla en el Occeano. Aipuxarra , tierra de Grana-
* Arias Montano , Autor ee- da.
iebre por fus efctkos. ^ Sarro , bumorciilo colrico, ArrQ?
C a r i a , Regin de Ala menor: que fuele poner apera la
Ciudad de Laconia: Puerto lengua los que tienen a r -
de T r a c i a : Isla. ^ dientes calenturas.
S>rio, A q u a r i o , onceno igno de el G a l f a r r o , veiiaco medio ru-
Zodaco. fin.
M a r i o , el dichofo , y efi- T a r r o , vao de tierra a n -
chado : acab mal efpue cho. ^
de haver fio Confu ete A r r i o , cabeza de ios Hereges rrfy*.
veces en Roma. Arranos , Clrigo fober-
Belifario , infigne Capitn vio , acab vergonso l a -
privado de los ojos por em- men te*
bidia. * S a r t a , gargantilla de piezas A r t a *
Hilario , Doiflor de la Iglefia. enfartadas}y enhiladas unas
Arma Parma , Ciudad de Italia. con otras. *
* V i f a r m a , arma henafada, Efparraj Ciudad de la M o r e a ,
que tiene ia cuchilla, y haf- quien Licurgo dio Leyes.
. ta larga. M a r t a , huepeda de Chrifto..
rme Adarme , la miniraa parte de Marte , Dios de las baraas.
una onza. "* * Talabarte , pretina donde jfypfc
Ee z. vi ^
43 tf EXPLICACON D E CONSONANTES
v a aida la efpaa. ^ las M u f a s , y A p o l o .
Arto- Partos , gente O r i e n t a l , que M . C r a l o , n q u i i s i m o Roma.
u l l e n t muchos aos guer- no.
r a c o n t r a los R o m a n o s . L . C r a l o , grande Orado?.
A r v a . * P a r v a , ia mies recogida en P. C r a l T o , grande JuifCon.
u n m o n t n de !a e r a . fulto.
H a r b a , e c r i p t u r a no legible HecarnalTo , C i u d a d donde
por fer e i c r i t a m u y de priel- eRuvo el famofo Maufeo-
a* lo.
A r v e . A i g a r b e , P r o v i n c i a cerca de ^ PegaTo, cavaUo alado saci-
P o r t u g a l , y P u e b l o del P o - do de l a iangre de Medu-
niente. c a , que v i n o parar en el
A d a r v e , efpacio en lo alto monte K e l i c o n a , donde hi-
de ei m u r o obre que e l e - riendo con l a pata fall la
v a n t a n las almenas. fuente H i p o c r e n e muy cele-
'Arzo. G a r z o , color entre verde , y b r a d a de los Poetas.
blanco j y r a i z como h o n - Baffo , P o e t a m u y celebrado:
go. o t r o M e d i c o : y otro Mar-
As. T h o m a s , A p o f t o l % y el D o c - y r , quien Deciomarty-
t o r , y l u m b r e r a de la gle- rz con clavos de hierro.
U T a f f o j y OtaTo , nombres de
Nicols , Santo fealado en familia.
a b f t i n e n c i a , y m i i e r i c o r - T a r a fea , fierpe contrahecha, 4/<tf
4ia. que fuelen acar en algunas
Jons , el P r o p h e t a tragado fieflas de regocijo.
q la Ballena. V e i a f c o , noble f a m i l i a . Ajeo-
Jo'ks , Joras , * Gas J-nats, B a r b a f c o , y e r v a , lo mifmo
Satans , Barrabs f * m i r a que g o r d o l o b o . ^
l a Biblia. i
D a m a feo , C i u d a d de Siria.
^ Cayphs , Prncipe de los
* T r a i g o , ei eiplti.ru m a i o , - ^ '
Sacefdores de J u d e a , m i r a
que t o m a a l g u n a figura
la Biblia.
h u m a n a , de algn bru-
F i e r a b r s , m u y conocido por
to.
f u v a l o r , c o n a n c i a j y for-
P e l a f g o , l o m i f m o que G r i e g ^
taleza.
A n a a i a , n o m b r e de muger-
B l a s Santo de ee n o m b r e . *
Aria,tercera parte deeimuiidO' A/
AJfo. GarciiaTo , infigne P o e t a Ef~ C o i o c a a , y e r v a .
v paol. A n t o n o m a i a , Paranomafia
PamaTo 3 mente dedicado Tropos Rbetoricos.
CA*
PROPRIOS; T APELATIVOS, 437
Caia, yerva olorofa. hijo fio conocerle,.y def-
i/<. Athanalo , Obifpo de Ale- pues le mat.
xandria , perfeguido. ^Abucaiejefpecie de Aade.*
Parrafio, famofo Pintor, com- CersVej ferpiente, que fe cria Afte,
petidor de Zeuxis. en frica.
Protaio , Santo Martyr. Adrato , Rey de los Griegos. Afio
^ Anaftaio , Santo M a r t y r . Acalo , un Principe muy d a -
Gervafio, Santo de ete nom- do la caza.
bre. * Agnocalo , mata como
Caffio , nombre propro de rbol , que nace en lugares
muchos Romanos: y Severo incultos.
orador. Ageiafto CraTo , abuelo de
Talaio i Dios de la calidad, otro CraTo , que los P a r -
que adoraron los Roma- thos mataroa por havec
nos : y Ciudad en el Pelo- redo una fola vez en fu
ponefo. vida. ^
A[ma Phantafma , faifa vfon. Sandalro ? piedra pf eciofa 9 y Att&9
Cataplafma , Cataplafmo, refplandeciente , en la qual
el emplalo , que fe pone fe vn como flete gotas,que
fobre alguna inchazon. * relucen como Efreiias.
Amo Metapiafmo , figura grama- Aftro, Eftrella, conftelaciom
tical. * Calro , Ciudad de Italia:
Erafmo , Autor en letras h u - apellido : y el Autor Calro
manas a fe dado , en las d i - Palao.
vinas fofpechofo BarbaftrojCiudad de Aragn.*
fae, Afpe , ferpiente , cuya mor- Eaiiata , nombre de Cancin. Ata?
dedura es dificultofa de cu * Lecata , ribera de la P r o -
rar. vincia Narbonenfe. *
Praxafpe , el que fe defpe Monferrate , monte en Cata- Atg*
de dolor por haver muerto luna, clebre con el Templo
un Rey fu hermano fin de nueftra Seora.
conocerle. * Leucate , Leucates , pro-
Hydafpe , rio * de las Indias, montorio de Epiro. *
que lleva arenas de oro. * Acates, piedra preciofa de va- Atete^
Cafpe , monte * de Armenia. os colores , en que fe vea
fpo. Arimafpo , rio de Scythia, montes , arboles , &c.
que abunda de arenas de Niphates , rio de Armenia.
oro, Crates, Thebano Phiiofopho^
** Jccafla 3 la que fe cas con fu echo en la mar fu hacienda^
Ee 3 pos
43 8 EXPLICACIN D E CONSNANTES
por darfe libremente i a los E d r u x u l o s . *
Fhilofophia. A m p h i t e a t r o , el famofo de ^fro"
E u p h r a t e s , r i o caudalofo de Roma.
M e f o p o t a m i a : * y Phio-
A l m a d r a v a , donde fe pefean Ava
fopho , que canfado de v i -
los A t u n e s en Andaluca.
v i r ? fe enveneno. *
* C a l a t c a v a , lugar conocido,
M i t r i d a t e s , R e y de P o n t o , que
en ei qual fe fund la Cafa,
vindole vencido e m a t
y O r d e n de Calatrava , y
c o n ponzoa.
ela O r d e n tiene effe ape-
P o l y c r a t e s , el que por templar
llido.
f u m u c h a d i c h a ech en l a
N a v a s de T o l o f a , famofos
m a r u n a piedra de grandif-
lugares por la granviftoria,
i m o v a l o r , y defpues l a
que el R e y D o n Aionfo
h a l l en el buche de u n pez.
e l bueno tuvo contra los
* Penates^ DIofes de c a f a , que
M o r o s , donde murieron
a d o r a b a n ios G e n t i l e s , *
dofcientos m i l Moros , fin
A t o * T o r q u a t o , el que mand m a -
que de los nueftros faitaTen
tar fu hijr>, porque pele
mas de veinte y cinco Sol-
fin f u l i c e n c i a , aunque h a -
dados. *
v i a vencido.
L a n g r a v e , P r i n c i p e en A l e - Avs>
A r a t O j P o e t a de L i c i a : * o t r o
mania.
L i b e r t a d o r de fu p a t r i a . *
* C o n c l a v e , lugar donde los
E r a t o , u n a de las nueve M u f a s .
C a r d e n a l e s fe juntan, y en-
P i l a t o , e l que fentenci
c i e r r a n en l a Sede vacante
Cbrifto.
p a r a elegir Sumo Pontfi-
D o n a t o , O b i f p o : * otro C o -
ce. ^
m e n t a d o r de V i r g i l i o . *
O d a v i a , f a m i l i a iluftte c Avfa
A t h o s , monte aitiffitno , *
Roma.
v u l g o , monte fanto.
A r a b i a , P r o v i n c i a de Afia.
A t m ' Moatra , compra u n g i d a ,
B a t a v i a , P r o v i n c i a de Ale-
quando el M e r c a d e r vende
mania. .
a m a s precio de ei jufto , y
M o l d a v i a , P r o v i n c i a junto al
tiene o t r o de m a n g a , que mar Euxino. ; .
o bueive c o m p r a r con R i b a d a v i a , V i l l a de Galicia
d i n e r o conftante menos do fe da buen v m o . _ .
precio. A v i a , rio que paTa juntp
C ' e o p a t r a , efpofa de P h i n e o efta V i l l a .
R e y de T h r a c i a : y o t r a M o r a v i a , P r o v i n c i a Septe0'
R e y n a de E g y p t o . Mira trional. _,.
Fia
PROPKIOS i T ATELATIVOS. 439
F'avia.nombre de una Matro- Toreaba , efpecie de paloma,
na Romana , y de una fa- que a los vifos del Sol re-
milia iiuftre, prefenta en ei pecho un co-
Fabio Mximo , Capitn Ro- llar hermofdTimo de varios
mano muy prudente , y colores. *
atentado, Daces , gente en la Afia , que ^ .
O d a v i o , ingne Romano. fe defendi mucho tiempo
Auno. F a u n o , hijo del Pico Rey de de los Romanos.
los Aborgenes. Son tam- * Duraznos, fruta conocida. ^ A z m *
bin los Faunos , fegun los E.
Poetas , Diofes de ios cam- Elbo , monte donde ca- ^
pos , y bofques , que tienen yeron los fuertes de If-
puntas , y pies de cabra , y rae.
las orejas muy largas. Aloe , yerva amarga , * dt
Dauno , hijo de Pilumno , y que fe hacen admirables
Danae , que reyn en A p u - medicinas. &
lia : otro Padre de Turno: Cor , fobervio , * Joss No,
y un rio en Apulia. Jofu , Jept , & c . "^ mira
Cano , hijo de M e t o , nieto la Biblia.
de Apolo. * * Aguapi , vinillo muy floxo,
Aya' Aea>a, Provincia delPeiopo- y de poca fubfancia.
nefo. Pitipi , pi pequeo , y abre-
M a y a , Nympha , Madre de viado,
Mercuno. Trafpi , zancadilla. *
V i z c a y a , Provincia de Efpaa Area, hija de Jpiter; lia- E " ^
de gente noble , do fe faca mana los Poetas la jufticia.
mucho hierro. Galathea , Nympha marina.
* A g l a y a , una de las tres G r a - Medea , la encantadora de
cas. * Colches.
Ayo Moncayo, monte de Navarra. Pentefiiea, Reyna de las A m a -
Ai. Acaz , un Rey. * Azaz , & c , zonas , pele en la guerra
mira la B i b i i a . * Troyana,
* Alearas , peqtiea Ciudad Amaiea , la Nympha , que
en los montes Pirineos muy cri Jpiter con miel , y
fuerte , que la gan el Rey leche de una cabra.
D o n Aonio el bueno. * L-ygea , Nympha hija de N e -
,"20- A z a . Ramaza 5 yerva. reo.
* Alcarraza , cantarilla de Panthea , Reyna cautiva de
barro blanco. C y r o , y no afrentada , i n -
e 4 el i-
44o EXPLICJCION D E CONSONA NTES
cunando ia cabeza "obre u U r r e a , ape hdo.
marido muerto fe mat. Enea , Ciudad.
Paithea , Euphroyfne , una Belnea , Ciudad de Arabia.
de ?as tres Gracia*. Altea , nombre de muger.
Peiohea , c r u e l , que ech fu Berea, dos Ciudades de efte
bijo las fieras. nombre.
Timoclea , la que con aftucia Batea , hija de Teucro.
mat al que la forz. Balnanea, Balatea, Ciudades.
M o r e a , Isla en el Mediterr- Arphea , Isla de Caria, f
neo , junto Grecia. Ptholomeo , nombre de varios Eo.
Galilea , Provincia de la Tier- Reyes de Egypto , y de
ra Santa. aquel que ech fu hacienda
,aodicea, Ciudad infigne de en la mar por no la dar.
Afia. Arileo , inventor de la miel.
*Ucea , Ciudad fatnofa por el Athreo , c r u e l , que dio fu
Concilio Niceno. hermano Thieftes fus hijos
Judea , Provincia de Tierra comer.
Santa. Eurieo , Rey , por quien
D o r o t h e a , virgen , y martyr. Hercules emprenda tantos
Caldea , Provincia de Babyio- peligros.
nia. Tideo , el que mat fu her-
M i c h e a s , Propbeta. mano en una Montera, fia
* Poliantea, diccionario uni- conocerle.
verai , celebrada entre los Antheo , Gigante , hijo de la
dottos. tierra , que luch cott Her-
Bibarreha , puerta de el ba- cules.
rato. Briareo , Gigante de eien ma-
Albacea , executor del tefta- nos.
mento , y udma voluntad. Thypheo , Gigante, hijo de la
Eneas , celebrado por V i r g i - tierra.
lio^ * Elifeo , Syrneo , Zebedc,
Napeas, Diofas de las felvas* G a l i l e o , & c . mira la Bi-
Cytherea , nombre de Venus. blia. *
B e a , monte. A k i n e o , Gigante muerto poc
BaUea , Ciudad cerca del Hercules.
R h i n : y los Balleos fon Alpheo , rio fmofo de Arca-
pueblos cerca del Danubio.
dia. m -
Batanea , regin de Syria cec-
L i c e o , monte de Arcadia, de-
ea del gran rio J^uphrates. dicado los Satyros , fau-
nos,
PKOeRWS, T AVELtWOS, 441
n o s , y ai Dios Pan. Timotheo , cpulo de Saa
Letheo , rio de el Infierno , Pablo.
de el olvido. Phiifleojhombre de Pheftin,
Kabatheo , gente oriental co- y por ei Gigante Goliath.
iciofa. Ireneo, Autor EccieaUco.
Orpheo , el gran mulco hijo Ueo , gran Propheta.
de Apolo , y de Calliope Hiecotheo , el divino,
muri defpedazado. Zacheo , pequeo de el Evan-
Amphefibeo , nombre de un ge l i o.
Palor, Acheo , Rey de L i d i a a v a -
Hymeneo , Dios de las bodas. riento,
Idomeneo , el que hizo voto Dorotheo , un Santo.
Neptuno de matarle fu ^ Proteo , Dios marino , que
hijo. fe converta en qualquiec
Maufleo , el fepulcro inlgoe forma que quera: otro Rey
que hizo Artemifa fu que- de Egypto.
rido marido Mauolo. Prometheo , ( fegun las fbu-
Mufeo , inlgne Poeta , y M u - las) atado en el monte C a u -
co , inventor de la Efphe- cafo , una guila le roia las
ra. entraas.
Moiineo j gran Jurifconfulto, Atheneo , lugar dedicado
Machabeo , por Judas el v a - M i n e r v a , promontorio en
liente. Campauia : Gramtico , y
Pyreneosj montes que dividen Phiiofopho clebre.
Efpana de Francia. A f t r e o , uno de los Gigantes
M a r Egeo % el Archipilago que tomaron las armas c o n -
de Crecia. tra ios Diofes.
Vermeo , puerto de V i z c a y a . Peleo 1 Lyceo , Argeo , & c ,
Idumeos , gente entre Judea, veas los Autores, y D i c -
y Arabia. cionarios de hiftorias , y
Vifeo , Ciudad de Portugal. fbulas.
Spondeo , pi de verfo. Caieb 5 Horeb , &c. M i r a la E.
Egeo, Gigante de cen manos. Biblia. *
Alemeo , ei que mat fu P a - Thebas , Ciudad de Egypto: Efct,
dre. * muchas oteas huvo de ef-
Theiadeo , inlgne Efcultor. te -nombre. *
Thimeo , inGgue Phibfopho * Heva , C i u d a d de T o f c a -
quien efcrivi Platn lo na. ^
ds crsat. Corebo , el defdichado e ^ o - "Eho*
9
44^ EXPLICACIN D E CONSONANTES
o de C a l a n d r a . L u c r e c i o , Poeta.
* Phebeo, n o m b r e de A p o l o . * - D e c i o , P a d r e , hijos, fe ofre-
Bbra. G i n e b r a , C i u d a d de F r a n c i a , cieron l a muerte por f
cueva, y e a i n a d e heregcs. pama.
Ebro. H e b r o , rio de N a v a r r a , y H e l v e c i o s , gente Francefa en-
Aragn. tre e l R h i n , y el Rdano,
Ec. A b i m e i e c , Araalech , Eiime- rios.
lee , L a m e c , & c . m i r a l a P a n e c i o , P h i l o f o p h o prudente,
Biblia. M a e f t r o de S c i p i o n Africa-
* Ecanderbec , mejor ( q u e no.
Ecandarbey ) vale como A l e r t o , u n a de las tres Furias. E^o,
A i e s a n d r o M a g n o , y ete * Prefelo , el antepuerto los
n o m b r e fe d i o a l g r a n C a - d e m s , y P r e l a d o de algu-
pitn Cafttioto. * nos Regiofos.
Mea. M e c a , C i u d a d donde eft el Z a r e d , N a z a r e t , A b e d , Sared, E d .
z a n c a r r n de M a h o m a : y Bared , & c .
* apellido de noble f a m i - B e d a , D o d o r venerable de In Edil
lia. * glaterra.
B e b e c a , muger de I f a c . M a q u e d a , V i l l a d e l Reynode
* Axaqueca , Xaqueca , do- Toledo.
l o r de c a b e z a . Caftaedajnombre de linage.* Edes.
Eco. E c o , l a N y m p h a que repite lo P a l a m e d e s , fue muerto por
u l t i m o de l a v o z , y l a mif- u n falfo t e i m o n i o , que le
m a que refuena en ios valles. levant UlilTes.
M a r r u e c o s , C i u d a d de f r i c a . D i o m e d e s , el que troc las
Mcia, V e n e c i a , C i u d a d famofa f u n - armas c o n G l a u c o , de do
dada fobre e l m a r A d r i t i - fe d i x o : Gato por liebre.
co. D i o m e d e s , R e y de T r a c i a
L u c r e c i a , l a que fe m a t por c r u e l , y r a y d o r los huef-
verfe f o r z a d a de el h i j o de pedes,
Tarquino, Ganymedes , nio hermofo,
Suecia , R e y no S e p t e n t r i o n a l . page de c o p a de Jpiter.
G r e c i a , Provincia conocida. Cleomedes , l u c h a d o r , enlo-
G a l i o g r e c i a , P r o v i n c i a de l a queci, porque no le dieron
Afta menor. un premio.
Mete D e c i o , c r u e l E m p e r a d o r con- T o l e d o , C i u d a d infgne en Edo-
tra los C h r i t i a n o s . Efpaa.
V e g e c i o , A u t o r , que e f c r i v i O v i e d o , C i u d a d cabeza de el
de A r t e M i l i t a r . P r i n c i p a d o de Aurias
La-
PKOPRIOS; T APELATIVOS,
Lareo , puerto de mar en a Mondego , rio de Coimbra en
montaa de Burgos, de mu- Portugal.
cho trato. Lamego , Ciudad de P o r t u -
A m e d o , pueblo de la Roja, gal.
do fe da buen vino. j brego , viento de frica
Medos , en quienes eluvo el entre el Auftro , y el Z o -
Imperio de A d a . nto,
Olmedo , V i l l a de Caftila. Diego , Santo f y Patrn de
Mondoedo , Ciudad de G a - Efpana en Alcal.
licia. Montalegre, monte en Cata- Egr*
Edia. Nicomedia , vulgo , Nichor, l u n a , donde eft fundado
Ciudad de Bithinia. un Convento de Padres
Hereda , nombre de familia. Carusoi. *
Edra. Phedra , la que levant ei fal- Golfo de las Yeguas , en la Egua.
b telimonio Hypolito , carrera de Indias.
porque no quifo coafenir * Alejo , muchos ha havido. Ejo, 9
en fu mal deeo. Alexos , Santo muy conocido Ex
Pontevedra , V i l l a , y puerto por fu calidad , y gran vir-
de mar en Galicia. tud. ^
Tieda , Medico infigne en B e l , primer Rey de los A y - E i .
Salamanca. rios , que defpues fue ado-
^ Saavedra, Autor muy cono- rado por Dios.
cido por us Empreas. A b e l , el primer j u o que fa-
Edro, Monviedro , lugar faraofo cer- ll de eila vida.
ca de la Ciudad de V a l e n - * Oximiel , bebida de miel,
cia. y vinagre.
Pedro , Principe de los Apof- C l y l e l , medicina , gayta
toles , y cabeza de la Igie- para purgar al enfermo.
fia. Rabel, inftrumento muico de
kfa' Synalepha , figura en e! verfo. cuerdas , y arquillo. *
^S0- Noruega , Regin de Sueca JezabelsReyna fcbervia,cruel,
Septentrional. torpe , acab comida de
* Talega, coila! pequeo para perros.
llevar el Soldado alguna vi- Teruel , Ciudad de Aragn*
tualla. Peafiel , pueblo en Campos
. Omega , la 0 griega larga. * do fe hace buen qucTo.
%o. Cetego , traydor Roma fu Argel , Ciudad de Afica,
patria , acab mal ; otro opuela Valencia.
Orador. Ifrael , Babel , Zorobabei,
Je*-
444 EXPLICACIN D E CONSONANTES
J e z r a e l , l i m a d , & c . perfo- Red(3ndela , V i l a , y puerto
nas conocidas en l a S a g r a - de m a r en G a l i c i a .
da Efcritura. i C o l u m e l a , A u t o r que efcri-
* C o r o n e l , oficio de S o l d a - v i de l a l a b r a n z a de el
dos , y honor de M , de campo,
C a m p o s de D r a g o n e s . E l e l a , C i u d a d de N a v a r r a ,
D o n c e l , paje de P a l a c i o : C a - y Autor Miico.
v a l l e r o m o z o , que a u n no P h i l o m e l a , l a h i j a de el Rey
m>
h a v e n i d o las a r m a s : y o t r a P a n d i o n , que fe bolvi ea
efpecie de C a v a l l e r o s . Ruyfeor.
Ifabel , M a d r e de S a n J u a n : * Ifabela , R a p h a e l a , Gabre
o t r a muger de A a r o n : y en l a , & c . nombres de muge-
E f p a a h a h a v i d o muchas res. *
H e y n a s de ele n o m b r e . L o s A p e l e s , famofo P i n t o r , E/^
P o e t a s le truecan las f y l a - Cibeles , muger de Saturno,
bas , y d i c e n , B e l i z a , M a d r e de D i o f e s ,
D a n i e l , y E z e c h i e i , Prophetas. Heles , l a que d i o nombre a l Eli
Gabriel , Archangel^ vale: m a r H e l e f p o n t o , ahogan?-
F o r t a l e z a de D i o s . dofe en l .
Haphael, Archangel: Medi- C a r m e l o 5 monte en la Tierra E / 4
c i n a de D i o s , Santa.
M i g u e l , Archangel t Quien D l o , I s l a donde nacieron
como D i o s l A p o l o , y D i a n a , de Latona.
M a n u e l , y Emanue, mira la M a r c e l o , C a p i t n Romano;
E f c r i t u r a Sagrada. m u r i en u n a embofcada.
B a q u e l , h e r m o f a efpofa de M t e l o , e l t a r t a m u d o , que
J a c o b , hija deLabn. ceg por facar de el fuego
M o n t i e l i campo^ y V i l l a , on- el P a l a d i n .
de m a t o el R e y D o n E n r i - P a d o r n e l o , p u e r t o afpero m
que fu he.rmano e l R e y l a entrada de G a l i c i a .
D o n Pedro. * M o n g i b e l o , e l monte Ehna
C J r g e l , C i u d a d , y eomarea en S i c i l i a , que veces vo-
tierra en Catalua. * m i t a fuego , y otras fe cu-^
C o m p o e a , C i u d a d de G a - bre de n i e v e , de quien fe
l i c i a , donde el e l cuerpo dice:
d e l A p o f t o l Santiago. Mypecritu M o n g i b e l o ,
T d e l a , C i u d a d de N a v a r r a . nieve ojientas, fuego efcondsn
r i h u e l a , C i u d a d de el Rey qu harn los pechos h u m a n a *
a o de M u E c i a * fifabm mentir los montes.
Be-
PROPRIOS > T APELJTIFS. 445
Belo s e! pimer Rey de ios Celio , proprio nombre de va-
A S f o s f Padre de Nirto: ren.
rio de Syria , donde fe ba- Deiio , nombre de Apolo.
il el primer vixio : y un Aurelio , nombre Romano.
M i l i t a r de mucha cen- Marfella t Ciudad , y Puerto E l l a .
ca. celebre e Proenza.
Ella. A u r e l i a , Madre de Cefar : no- Ifabella , Isla de America.
ble familia de Romanos : y Anielmo , nombre de familia. E/mo,
una calle de Roma de ee Guilielmo 9 Santo de ee nom-
nombre. * bre.
C e l i a , a qua! fe libr si , y Santelmo , nombre abreviado
otras muchas doncellas de de San Erafmo.
el poder de el Rey Porena. Delta f parte de Egypto entre Elta*
Cornelia , Matrona Romana dos brazos de el N i l o .
fenalada en criar fus h i - Celta j Pueblos en Francia.
jos. Ge!ves , Isla de ei Mediterr- Elvei
Ei/o. Viteiio , Emperador Roma- neo , en a cofia de frica.
no i gran glotn. Alucema , epliego orando. Erna*
Pello 1 uno de ios montes que Entymernaj argumentacin de
levantaron ios Gigantes pa- dos propociones.
ra fubir al Cielo. Problema ? propoficion , que
Celio , Maeftro de Gramtica contiene una duda en inter-
en Roma. rogacin.
A u l o Celio , Autor conocido, Epiphonema f aclamacin de
que efcrivi las Noches ti- cofa referida , probada. *
cas. Polypliemo , Gigante , de un
*" Celio 1 un Orador difcipuo ojo , quien Uliffes ceg*
de Cicern : Ciudad : y E m o , monte de Tracia altif- Emo,
dos mentes de elle nombre imo.
en Roma. Remo , hermano de Romulo,
Viteiio , nono Emperador de e quien fue muerto.
Romanos , muy dado ai vi- Arilodemo, Gramatico^Maef-
cio de a gula.
tro de los hijos de Pompe-
Cornelio , G a l o , y Severo,
dos famofos Poetas de ee yo.
nombre : un Autor que ef- Pvto<1emo, infigne luchador.
crivi los hechos de IluUes ^ EUmo , monte de Tracia.
V a r o n e s : y otros Romanos Telemo , adevinador famo-
nobles. fc. ^
Bohemia, Reyno de Alemania. Emia*
Eu-
44J EXPLICACIN D E CONSONANTES
Euphemia, Virgen, y Mavtyr. P o l v x e n a , la hermofa hi^a de
E. E p h f e n , u n M o n g e de el de- P r i a m o , quien Pyxto hijo
ifio. de A c h i l e s tucrific en el fe-
Sichn , el P r i n c i p e , que fe pulcro de Cu Padte.
enamor de D i n a . * H i p o c r e n e , fuente en Boecia Ee
M a t u f a l n , Jerufaln , Beln, cerca de el monte Heiicone.
M o y s n , Rubn , Salen , P i r e n e , fuente celebrada de
& c . nombres de lugares , y les Poetas en G r e c i a .
perbnas conocidas en l a C l y m e n e , h i j a de Occeano, y
Sagrada E f c r i m r a . Tethis. *
S a n t a r n f C i u d a d de P o r t u g a l . G a l e n o , P r i n c i p e de los Med-
Jan , C i u d a d de A n d a l u c a . eos en t i e m p o de Trajano.
"Ena, A t h e n a s , C i u d a d de G r e c i a , R e n o , rio famob de Francia^.
donde orecieron las letras. C e l e n o , u n a de las tres Hat-
Aviceoa , Medico. pyas , O c y p e t o , E l l o .
ikiHphefibsna, ferpiente de dos M i f n o , el Trompetero de
cabezas. E n e a s , defdichado.
C a r t a g e n a , C i u d a d de el R e y - * Syleno , r i o e Theutra-
no de M u r c i a . n i a . *"
L u c e n a j C i u d a d de A n d a l u c a . S i g u e n z a , C i u d a d de Efpaa. E ^
Mecenas, Cavailero Romano, P r o e n z a , P r o v i n c i a de Fraa
favorecedor de las letras. cia.
M y c e n a s , C i u d a d de G r e c i a , A t i e n z a ^ n o m b r e de un pueblo,
p a t r i a de A g a m e n n . y de u n a f a m i l i a en EfpaSa.
H a v e a a , C i u d a d de F r a n c i a . C u e n c a , C i u d a d de Efpaa. Enea
S i r e n a s , Serenas , tres hijas Juvenco, Poeta. Enc0'
d e el rio A c h e l o o , que en el V a l e n c i a , C i u d a d , y cabeza Endi
m a r de S i c i l i a a t r a a n si de R e y n o ea Efpaa.
ios navegantes con l a d u l - * F a v e n c i a , nombre de 'a
z u r a de f u canto, ^ P a r t h e - C i u d a d de B a r c e l o n a : y c
nope , L i g i a , y L e u c o l a . ^ otra: tres C i u d a d e s .
V i e n a , C i u d a d de A l e m a n i a T a r e n c i a , l a muger de Cice-
j u n t o al r i o D a n u b i o . rn.
H y e n a , a n i m a l f e r s , que Vincenda , y Laurencia,mu*
m a t a los hombres engaan- geres, * f
dolos con l a v o z . F f o r e n c i a , C i u d a d de la T o l -
S i e r r a M o r e n a , d i v i d e al R e y - f c m i i
n o de T o l e d o de A n d a i u - P a l e n c i a , C i u d a d de Campes
%. e a Catila..
Pa-
PKOPRIOS , T APELATIVOS. 447
Plafencia , C i u d a d de el Key- Carraqueaj la fuerte3 y dura.
no de Toledo, Barrea , valb groffero de Pal-
Eco Mesencio , tytano crue!. tores. ^
Terencio , el Poeta Cmico, Oreafe , Ciudad de Galicia. Enfgs
Mexenco, Eaiperador Roma- Athenienfe, Cartaginenfe, &c.
no , ccueL fon adjetlivos de naciones,
L,aurenci.o ? M a r t y r gloriofo, Ciudades.
Innocencio , Sumo Potitifice. Abulenfe^nuelro infigne Obif-
Auxeacio , Obifpo de M i i n , po Tolado,
Arriaao. Carmenta, adevina. Enta*
"** Prudencio , Hortencio 9 y Simoente , rio de T r o y a . Enti
Afcencio, Autores. Benavente , V i l l a de C a n i l l a ,
^.go. Camarlengo, oficio fupremo Ocopimeate cierto color.
e u e i Sacro Palacio s y graa Sarment , Ciudadano Rema- En(&%
titulo que fe da ai Cardenal no 9 y t r u h n , aunque C a -
que le tiene. vallero.
Realsago , io que pectenece al Sarmiento , noble familia eti
Rey, Efpaa,
Abolengo , la afcendencia de Trento , Ciudad .inigne poc
Abuelos, j Vrabusios. * el Concilio que fe celebr
Unta, Iphigenia , hija de Agame- en ella.
nn , que fue por fu Padre Efter , ilure Reyna : mira el E r .
facrificada la D i o f a D i a - libro de elle nombre en ia
na. Biblia.
D e a i a , cabeza de un Marque- Afer , A b n e t , Eliazec , Abie-
fado. zer , Scc. mira la B i b l i a .
Armenia , Provincia de Aa. Soter, nombre de Papa.
^*0' Euio , Poeta Romano anti- * Sumiller , oficio de Palacio
qulffirp.o. que dicen de C o r p s , de
Genio , Dios de la naturaleza. cortina.
Partenio , un monte , y un Alger , cierto panero de yeTo
Poeta. y aiguesa. *
E u g e n i o , Papa. Chimera , un monte, un E r ^
Arfenio , Maellro de Arcadio, monftruo.
y Honorio , hijos de el E m - T a l a y e r a , Ciudad de el R e y -
perador Theodolo , fanto no de Toledo : y nombre
Monge. de Familia.
Ua. * Cerdea s Isla de el Medi Antequera , Ciudad de A n d a -
terraneo. lucia.
Ba-
44B EXPLICACIN DE CONSONANTES
Baviera,Ducado de Aiemania. Vaierio , afisni h
Palomera , Puerto de A v i l a mand derribar fu p".0
muy fri , y peiigrofo en ci, por quitar fofpechat u

L a Vera de Plafencia , tierra Tiberio , Emperador Roman


amena. avariento.
^ V a l e r a , dos Pueblos de el S y l v e r i o . Eleuterio P^n-,
Obifpado de Cuenca ^Ekuterio5nombre de varn.*
Stera , Ciudad de tica. Lerna , el lago donde mat Ew.1
Eres.. Cers, la i o f u de el Pan.
Hercules la Hydra.
Seres, gente O r i e n t a l , vivaz,
Hciofernes, Capitn fobervio E m ;
y que tiene gran trato de
degollado por la humilde
fe das.
Judith.
* Miere j aceyte de enebro.
Euterpe , una de las nueve Erse.
M i e r e s , Jurifconfulto. *
Ero. Mufas.
Duero , rio caudaioib de Caf- * Alburquerque , Pueblo que Enpe
tilla fund Alono Tello. ^
Lutero , cabeza d e l o s H e r e - Salvatierra, nombre de una Erro
ges Luteranos. Villa.
H o m e r o , inigne Poeta Grie- * F i e r r e s , nombre conocido Erna
go. de hombre.
Cancervesro , e monflruo que Verres, Romano contra quien
eftaba la entrada de el In- efcrlvi Cicern. %
fierno. Melicierta , el que fe ahog Erf*'
Rey Affuero , magniicentif-
por medio de fu Padre.
imo.
Brcio. > Propercio, nombre de un Poe- * Laertes , Padre de Ulyffes: Erw..
y un Cai-io.
ta.
Minerva , D i o f a de las fcien?- H ^
Lupercio , Santo de Efpaa.
Mrga* Piuerga , rio de Valadolid. cas.
* Verga , V i l l a principal de V k n o , tierra entre Galicia^ m**>
Catalua. * y Len.,
Iberia , Provincia en Afia. A v i l e s , puerro de mar en Af- %**
* C e l t i b e r i a , nombre de Ara- furias.
gn. Eines, hijo de Hei avariento.
Eperia, regin de Efpaa : y * A-polol Andrs , uno de los. doce
otra de Italia. * Ginsj de ete nombre hay tres
ino, L a b e r i o , Poeta que eferiyi Santos..
ebras de Momos. ns , nombre de muger.
Ca.-
mOPROS 3 T AVELATWOS.
C a a e s , Phinees , & c . m i r a a A e t a , muger que enfe F h i -
Biblia. * l o f o p h i a , M a d r e de A r i i p o .
tfa E d e f a , C i u d a d en M e f o p o t a - C o r i n t a , l a d r n f a m o o , que
m i a , donde reyn A g a b a r o . m a t a b a ios kuefpedes.
Oropefa , V i a , y Condado E r a , monte donde fe enterr
en e l R e y no de T o l e d o . Hercules.
* T e r e f a , S a n t a de grande M a f a g e t a s j gente de S c y t h i a ,
virtud. que beba l a fangre de fus
L e f a $ C i u d a d de C e r d e n a . cavalios.
E/a. NeTo , centauro , r i o , y C i u - C r e t a , l a isla- C a n d a .
dad de T h r a c i a . * G o l e t a , Isla , y f o r t a l e z a de*
CreTo , R e y de L y d i a r i q u i f - los C o m e n d a d o r e s de S a n
firao y y ai fin d e f d i c h a d o . Juan..
G a l e f o , t o de L o c a n i a j u n t o * A t h i e t a , el l u c h a d o r . *
T a r e n t o , y u n ItalianO P h i i c d e t e , ei que fue herido Ets-
S h e o ei de ios cavalios b l a n - con las faetas tocadas e n
cos , que fue m u e r t o d u r - l a fangre de i a H y d r a p a r a
miendo. fu mal.
V i r v i e f c a j P u e b l o de la R i o j a . P o r t u g a e t e , P u e r t o de V i z -
Huefca, Ciudad , y niveri- caya,
d a d de A r a g n . H u e t e , C i u d a d de l a M a n c h a .
^ M a g n e f i a , regin de M a c e - N a v a r r e t e ^ u e b l o de l a R i o j a ,
d o n i a ; y C i u d a d de A f f i a . * Caete , V i l l a en el O b i f p a -
E/mo. L e d e f m a , V i l l a p r i n c i p a l de do de C u e n c a : o t r a en C o r i -
C a r t i l l a l a vieja : y clebre d o v a : o t r a en C a t h a l u -
A u t o r conocido. a : y C i u d a d c e r c a de M a -
E/o. F r e h o , dos L u g a r e s de G a f - laga.
tilia j y rbol conocido. % A l b a c e t e , V i l l a en el R e y n o '
tfia. V e f t a , d i o f a de c a f t i d a d . de M u r c i a .
jhs. Oreftes el que m a t fu M a - P h i l o d e t e , compaero de
dre a d u l t e r a , ei g r a n a m i - Hercmles. ^
go de Pyades. A d m e t o R e y , cuyos ganados Etjk*
Thieles , el a d u i e r o . guard A p o i o .
Oee , v i e n t o . E p i d e t o , Phiiofopho Eoyco,
Anapefto , pi de verfo* H i m e t o , monte de l a t i c a , .
C l y t e m e f t r a , l a que m a t donde fe c r i a n muchas abe-
f u m a r i d o Padre de Oreftes. jas.
Hra.
Getas , gente b a r b a r a de S c i - M i l e t o , C i u d a d de G r e c i a , do>
thia,. fe c r i a n nas lanas.
Ff Ea-
45o EXPLICACIN DE CONSONANTES
Poicieto , inlgae E f t a t u a r i o . P o i o p ; peya , E t h o p e y a , Ido-
Aniceto , Anacleto , Agape- l o p e y a , figuras rcthoricas.
to , C l e t o , Pontfices R o - * T a r p e y a , h i j a de Tarpeyo,
manos. la que entreg R o m a los
* J a p e t o , h i j o de el C i e l o , y de Sabinos.^
l a t i e r r a , P a d r e de P r o m e - A r a n j u e z , cafa ^ y jardn de Ez.
theo. placer , j u n t o Toledo.
A l e d o , Tifiphone , Megera, X e t e z , C i u d a d de A n d a l u d a .
tres furias infernales. * F e z , C i u d a d de f r i c a , en la
E f r f l . L i b e t r a , fuente d e d i c a d a las Mauritania.
Mufas. V a e z a , V i l l a en el Reyno Eza,
* M e t r a , meretriz hermofa. de L e n , do fe hace gran
E f r . A c e t r e , hifopo , c o n que fe mercado.
h e c h a el agua bendita : el B a e z a , C i u d a d de Andaluca.
caldero de d i c h a agua : y * V i v o t e z n o , parto de la V i - Ezno.
el palo modo de cetro. * vora.
U v a . E v a , nueca p r i m e r a M a d r e . T o r r e z n o , pedazo de l a luna-
E f g u e v a , riachuelo de V a l l a - da , que le aTa. ^
do l i d .
V i a n u e v a , nobre de P u e b l o s .
* E l e v a n , P r o t u m a r t y r , que
I
, E n u l i , color amatilo ft*
m u r i apedreado por l a F e no.
de C h r i t l o . S e n a q u e r i , el fobervio.
B i l e v a , prtiga grueTa, p a r a G i e s i , el avariento.
apretar las facas de l a n a O p h n i , el c o d i c i o f o .
e n los navios : y l a p i e z a H e i i , S a c e r d o t e , cri mal fus
c o r v a del a r a d o . hijos.
A g u f a n i e v a , a v e c i t a , que V a l i i , R e y n a , defdichada.
iempre mueve l a c o l a . Semei , ei t r a v d o r .
E u g - Z e u g m a , figura g r a m a t i c a l , M a r a t i , L e v i , I f a i , Benoni,
ma, y C i u d a d de S y r i a cerca de & c . m i r a en la B i b l i a '
el r i o E u p h r a t e s . L u c h a i i , famofo coTario en
Prozeugma?Hypozeugma,Me- l a m a r , R e y de Argel re-
z o z e u g m a , figuras. * negado.
E y a . A c i l e ^ a s C i u d a d antigua jun- H e l i , n o m b r e de T u r c o .
to V e n e c i a . G u a d a l q u i v i , r i o de m * * '
D c y o p e y a , N y r n p h a hermofa. lucia.
C a l i o p e y a , C a l i o p e , u n a de * Z a q u i z a m , techo de apo
ias nueve M u a s . lento l a b r a d o de yeroa-
TKPKWS , T A P E L A T I F O S . 451
Zahori , el que dice ver cofas en Epaa.
encerradas } y nombre de CIO una de las nueve Mufas.
familia. l o , la que Jpiter mud en o.
Borni , efpecie Ae halcn : y Baca.
cierta Provincia de la Gui- D a r l o , Rey de Perxa.
nea. Barchio , pi de verfo.
M o n j u i , monte junto B a r - * Baylio , dignidad en la O r -
celona. den de San Juan.
A m b r , A m e r i , &c. mira a Po , Pontice de ee nom-
Biblia. bre: y lo mifmo que piadofo.
F i l e l i , cierta tela delgada, Achcib , Achacib , Stc. mira Ib.
que viene de Berbers. % l a Biblia.
le. Harpas , tres aves de rapia, Almibarjaumo del membrillo, Jbar,
Aelo , Ocypete , Ceeno. de otra frua con azcar.
Elefanca , enfermedad de le- T i b r e , rio famofo , que paffa Ibre*
pra. por Roma.
A t a n q u a , cierto ungento. Colibre , V i l l a , y Puerto de
Lbardia, Provincia de Italia Cathaluna. *
Normandia , Provincia de Caico , rio de Mila , donde Ico
Francia. andan muchos Gifnes.
JPicardiajProvmcia de Francia. Aiacico , Rey de los Godos
Romana , Provincia de G r e - crueljque deruy Roma.
cia. Motrico , Puerto de V i z c a y a .
Bcavonla , Provincia junto * Pico , Rey de los Latinos. *
al mar Adritico. A r i c i a , Ciudad de I t a l i a , do Icg*
A l e x a n d r i a , Ciudad de Egyp- fe crian muchos perros.
to. Galicia , Reyno de E f p a n a ,
Fuenterrabla , Puerto, y fuer- mejor en ios hechos, que
za de V i z c a y a . en la fama.
AlmeriajCiudad de Andaluca. L i c i a , Provinciav
n g r i a , Rsyno Septentcional. * V i n d e l k i a , Provincia de
Eaias, &c. muchos hay en Europa.
las , en l a , que hailars Phenicia, Ciudad de E p i r o : y
en la Biblia. toda la C i i i c i a .
T a l i a , una de las nueve mufas, Patricio , defcendiente de los cwr
A t a l i a , Reyna avarienta. mas nobles en Roma.
* Eefania , vale tanto como Cornificio , Poeta.
coronada. Fabricio,Capitn Romano,na^
Ganda ^ Ducado , y Ciudad da codiciofo de oro. platas
Ez Mau-
45a EXPLICJCION DE CONSONANTES
Mauricio,iluftre CapitnMar- Ddo i Reyna de Cartago.
tyr con toda fu compaia. % Abydo, patria de Leandro.*
* Salpicio , Romano de efte L y d i a , Provincia de AOla, Idia*
nombre. por do paila el rio Padlo
L y c i o , mar de L y c i a . * coa fus arenas de oro.
td* Borid , D a v i d , M o i i d , & c . ^ Ovidio , famofo Poeta co- Idio.
M i r a la B i b l i a . nocido.
M a d r i d , V i i i a iiulre , y a u - H y d r a , la ferpiente que mat J^ra.
gua Corte de Efpaa. Hercules.
^ Z e n i d , el panto , que nos * Syidra , Ciudad de C u i d a ,
refponde en el Cielo , y lro , Santo Labrador , p a - ^dr.
cae fobre nueftra cabeza. tren de M a d r i d .
Vaiiadoiid , Ciudad faraofa Cherfidro , ferpiente, que vive
en Caftilla , antes Corte. en la agua, y en la tierra. *
C i d , campeador muy cono- Tarifa , Puerto de mar, junto Ha'
cido. al elrecho de Gibraltar.
fda. Midas , el Rey de Phrigia de * Xarifa , mora hermofa, y
las orejas de afno * & que noble. *
todo lo que tocaba con- Xarife, Rey en la Mauritania. Us*
verta en oro. & * Alrnoxarife , el que cobra
I d a , monte junto T r o y a . las rentas de el Rey.
Idasjel que hurt Marquefa. Arracife , camino, de calzada ,
Fuenfrida , Puerto afpero , y empedrado.
fro , Junto Segovia. Triglifico , termino de Ar- ico.
* Idas, hijo de Aphreo, fue el chitedores , que es el ador-
mas bermoio de ios hom- no de las columnas, *
bres que havo en fu tiempo. Grypho , animal voltil.
tridas , Agamenn, y M e - * Albndiga , carne picada, y Ha*
nelao. * fazonada.
Florida , parte de la India Boiga , eftiercol de buey.
Occidental.
Giges , Rey de L y d i a : y un hes'
Ides. Ariftides , Phiiofoplio aflato:
Gigante hijo de el S o l , y
pufo la bienaventuranza en
los deieyes,. de a tierra.
Euclydes, gran Mathematico. Diges , las cotas de oro , pla-
A i c i d e s , Hercules. ta , c o r a l , y c h r i l a l , que
M e i d e , V i l l a en la interior cuelgan los nios.
Galicia. Rodrigo , Rey de Efpaa. * Jgo.
Ido Cupido 7 Dios del torpe amor. Vigo , V i l l a , y Puerto de mar
en Galicia.
Ciu-
PKOPRIS > T APBLJTIFOS. 453
Ciudad Rodrigo , una C i u - de el grano , que muele. *
dad de CaUUa. Achiles , famoo Capitn
io. % Remigio , clebre Autor. Griego.
Phrigio r de Phrigia : Efty- * Enphye , efpofa de A r a -
gio , de el lago de ios in- phiarao. *
firaos Batilo , un nio hermofo que- 0*
Jgma, Enigma , mira el cap. C X I I . rido de Anacreonte.
Paradigma , vale exempo. Berilo , piedra preciofa verde.
po, Cygno i Ciudad en Ponto E u - Perilo , el inventor de el buey
xino. de bronce , en que Falaris'
i/ G i l , nombre de San Egidio quembalos hombres vivos.
Abad ; y ds palores , y za- Cocodrillo , un pefeado de el
gales. rio N i l o , de quatro pies,
Tanaquil , efpofa de Prifco que fale comer la gente
Tarquinio, la ribera.
F i i , lo mifmo que hilo f y una Camilo , Capitn Romano^
linea deigadifsima , que piadofo con fu patria , y
( fegun los Gemetras ) tie- con fu madre natura!.
ne longitud , fin l a t i t u d ; y C i r i i o j comironle los hgados
de aqui e dixo perfil. * unos Gentiles , cuyos d o -
S i l , rio de G a l i c i a . los derrib.
X e r i l , piedra preciofa , verde. N i l o j rio famofo de Egypto.
X ^ n i l , un rio de Andaluca. * Cherilj mal Poeta en tiem-
A b i g a i i , & c . mira la Biblia. po de Alexandro Magno.
A i l , color azul. Matilde , nombre de muge- ftSt*
C a m i l a , famofa Capitana en res. *
la guerra , que huvo entre Siciiia,Isla en el Mediterrneo. Mi*.
T u r n a , y Eneas. E m i l i a Virgen Veftal infgne
Scila , un peafco en el mar en Religin.
de Sicilia. Famphilia, Provincia de Aflia.
Sybila , Proplietiza : huvo S. C e c i l i a , Virgen, y Martyr,.
muchas. San Bailio, D o d o r de la Igie- Ilmh
S^la , el D i d a d o s , tyrano de lia.
Roma. Rutiiio , gran Jurifconfulo.
H i l a s , un nio hermofo , V i r g i l i o , iluftre Poeta L a t i n o .
quien am Hercules. Procilio , Gramtico.
Petronila , hija de San Pedro. Orbiio , Gramtico Maeftro
* Ra . u i i a , cierta medida, que de Horacio , c r u e l , perdi*
el molinero faca por s i l a memoria.
Ff 3 Lu
45 4 EXPLICACIN DU CONSONANTBS
L u c i l i o , el primero , que ef- * Paladn de Francia , csmo
crivi Satyras en Roma. Paradin , de los doce Pares.
Poropilio , egundo Rey de Santarin , V i l l a , y puerto de
Romanos , julimo , y fa- Poruga!.
pientillimo. Fiorenrin , el natural de Flo-
* Baudiilo,raato de ele Dobre. rencia.
Illa. Tendilia , V i l l a de el Acao- Matachn , danzador.
bifpado de Toledo. Angelina , Euphrofina , Sera- Ina,
Tordeflilas 9 V i l l a principal fina , nombres de muge-
en C a n i l l a la vieja. * res.
Ima. L i m a , Ciudad de el P e m , y E r y c i n a , nombre de Venus.
un rio de Galicia caudalofo. Lucina , nombre de Juno.
Imo. A l c i m o , Orador Griego , el Egina, Cegina, Ciudad,sla,
mas infigne de fu tiempo. y mugec hermofa , que am
Dochimo , pi de verfo. Jpiter. *
imhra -x- Colmbraj Ciudad en Portu- Catiiina , ryrano de Roma.
T - ga1, D i n a , quien afrent S i -
Ifnta, Simia , X i m i a , a n i m a l , que chn.
fe allega ia figura de el Euphroina , Aglaia , Thaia,
hombre , y quiere imitarle. las tres Gracias.
LBaf rio de Galicia. Martina , muget de el Empe-
M e t o n i m i a , tropo de R h e - rador H e r a c l i o , avarienta.
torica. * Anacarnajmedicina para au-
*# C a m , el ptimer homicida , mentar ia memoria , peli-
que huvo en el mundo. gro fa.
Selin , Emperador de Turcos, Piedra Cornerina , de color
famofo, de ua,
R i n , r i o , que divide Fran- Salamina , una I * i a , y ui:ia
cia de Alemania. Ciudad.
Set'm , madera preciofa. Medina de el Campo, de R u l -
Viiiacaftia , pueblos de ricos feco , C e i i , de Sidcnia , c
ganaderos , y lanas. Pumar , en diverfas P r o -
Mandarn , nombre de Gover- vincias de Epana.
nador entre los Chinos. Paleftina , Provincia de la
Benjamn , el querido hijo de Tierra Santa.
Jacob. China , Reyno ampffimo en
Bahalin , Cariatarin , Coro- la Affia , tras la Tartana.
aain , &e. Joachin , kc. mi- Philipinas, Islas cerca de las
ra en la Biblia. Malucas , poco ha delcu-
bier-
PKOPRIOS , T APELATIVOS. 455
biertas , y conquiadas. d e d i c a d o las M u f a ? .
IflO. A p e n i n o , monte a i i m i o de * l o g a s , de ee nombre fe a- Ing**
Icaa. m a r n los Reyes de el P e r ,
L a g o L u c r i n o , do fe c r i a n S i r i n g a s N y m p h a de A r c a d i a .
muchas O k a s . D o m i n g o , ei da de el Ssnort Ingo.
N i o , p r i m e r R e y de los A f - Santo E f p a o l de l a Iluftre
fyrios , a v a r i e n t o . F a m i l i a de ios G u z m a n e s ;
Micerino , Rey julo. y otros Santos de ele n e m -
I n o , h i j a de C a d m o , l a q u a l bre. ^
fe defpe. L a v i n i a , l a p r e t e n d i d a de I m a ,
Phavorino , Philofopho 3 el T u r n o j y de E n e a s .
que fe m a r a v i l l a b a de tres B i t y n i a , P r o v i n c i a de A f f i a ,
cofas. ^ M i n i a , Isla en el golfo
A n t o n i n o , Emperador. Myrtoo. *
A c e f i n o , r i o navegable de l a P l i n i o , e f c r i v i de cofas n a -
India Oriental. trales.
C a l v i n o , herefiarcha. P a p i n i o , P o e t a de aples. Into
M i n o , R e y de C r e t a , J u e z , F l a m i n i o , infigne R o m a n o ,
fegun los Poetas , i n e x o r a - Sexto T a r q u i n i o , l u s u r i o f o t
ble de P l u t o n . ' y fu P a d r e fobervio R e y ,
X i n o , m u i c o h i j o de A p o l o , * M i n i o , Moone , rio,
y M a e r o de O r p h e o . Campia , tierra llana. * Jm?.
C r a t i n o , A u t o r de C o m e d i a s , M i o , r i o caudalofo de G a - i o .
m o r d a z , bebedor , & c . licia.
L a t i n o , R e y de I t a l i a en t i e m - A m i n t a s , n o m b r e de u n Paor. I n t a ,
po de T u r n o , y E n e a s , C i n t o , m o n t e de D l o , Isla lnt&
Conftantino , Emperador donde nacieron A p o l o , y
Chtiftiauiffimo. Diana.
M a x i m i n o , E m p e r a d o r crue- H a r a c y n t o , monte d e d i c a d o
iOTsmo. Minerva.
* Sabino , fueron los Sabinos H y a c i n t o , un nio hermofo,
contrarios de los R o m a n o s . que fe b o l v i en u n a oc
G a b i n o , monte , y u n R o - de ele n o m b r e . t e m , u n a
. mano. * piedra preciofa,
h0' P i n c l a . , V a l l a d o l i d . T e r e b i n t o , r b o l , que f u d a
* ' * F l o r i n d a , h i j a de e l C o n d e u n a refina o d o r f e r a .
D o n J u l i n , ocaon de la L a b e r i n t o , el de C r e t a , & c .
In . ^ e f t r u c c i o n d e Efpaa. * donde el que e n t r a b a , no
ao- Pind , monte de T h e f l a i i a , acertaba a l i r .
Ff^ Ca-
45^ EXPLICACIN D E CONSONANTES
Corintho , Ciudad , lumbre L M p o - , nfigae Eatuario.
de Grecia , alolada por los Hermipo , Hiiloriador tuerto.
Romanos , porque no trat * Fipos , Fiiipones 5 fon
bien fus Embaxaores. cierta moneda de plata con
Jntia. Bsrechntia , Madre de ios la efigie de el Rey F i -
Diofes. po l . ^
Intio. Ablnhio , yerva amarga. Moxambique , Isla en ia Afri Iqm.
* Cinthio , de Cnthia , &c. * ca 5 paliado ei Cabo de
Ipa. Agripa , Emperador Romano. Buena eperaaza.
Lpe* A^aniphe ? ia fuente, que hizo * D i q u e s , ion cierta defenfa,
el cavallo PegaTo de una vallado , para detener el
uada. agua.
* Felipe j Fiipe, Phiiipo? es Alfeique , paila de azcar,
nombre de Reyes, y de uno para ablandar el pecho.
de los doce Apodles. * Deliquio , falta , eciypfe de <JMft>.
spo. Cratippo Philofopho, Maef- el Sol.
tro de el hijo de Tulio. Emilichio, la mitad del verfo.
Arilipo , Phiiofopho Epic- Pyrrichio , pie de verfo de dos
reo. fylabas breves,
Phiiipo , Rey de Macedo- Eutychio , de la Isla E u t i -
nia. cha.
JEuripo , un golfo , eftrecho Albair , Oficial de obra de n
de el mar , junto ia Isla yeeria con tabiques , y
Eubea , que cada da tiene atajos.
fete reiiuxos , y aO es paf- Nadir , punto opuelo al Ze-
fo rnuy pdigroio, nid , que viene figurarfe
Acipo s varn estremado en nuetros Antipodas.
caridad para con fu patria. Zafir , piedra preciofa.
C h r i p p o , Philoopho Eloico. H e c i r , H i r , miraen ia Biblia.*
Leuippo , ei que decia , que Deianira , hermofiTima , poc
el mundo coartaba todo-de quien pelearon Hercules , y
tomos. - Achelao.
Egefippo , Hiloriador, * E l v i r a , nombre de muger.
Menippo , Phiiofopho C y n i - T y r a f \ i o de Sarmacia : Ciu-
c o , aborcfe porque le ro- dad , y rio de Myfia : y
baron la hacienda. Ciua\Sarmacia. *
Seuippo , Phiiofopho Plat- C y t , Rey ^ Perlla. Iten nos. ro.
nico , muo comido de pio- Epiro , Provincia de Grecia.
jos. I r o , uno d ios pretendientes
de
r&OPRWS, T AFELATIVOS. 457
ePeneL-pe , pauprrimo. Cis , el Pudre de Saol,
T y r o j Povincia de ACTia. * L u i s , Santo, Rey de F r a n -
* Tyco i dicipulo de Cice- cia.
rn. AiVis , de aqu fe dixo San,
Circejhija de el Sol^y de Perfa. Francifco fie Afsis,
irce Circes, Ciudad de Campana. ArtemiUa . la Reyna, que be- Ifa
D i r c e , efpofa de Cyco Rey vio los polvos de fu querido
de Thebas : otra muger de marido difunto.
Babylonia , quien Palas E l i f a f ia Reyna D i d o .
convirti en pez : y fuente MaKaiTa , Rey de Numidia,
celebrada en Beocia cerca fiei al Puc-bU.) Romano.
de Thebas. * Melia , ia que fe boivi en
r m . Syria , Provincia de ATia. Abeja*
ATyria * y Celofyria , Provin- Anchile , el Padre de Eneas. fes*
cias de Affsa. UilTs , el aluto Griego.
ro. * Affyrio , y Syrio , de Syria, *; Liles , flores de L i s ,
Scc. CypariTo , querido de Apolo^
Papyrio Poeta Romano , y una Ciudad ea Achai.
quien efceivi Cicern m u - A n f r i f o , nombre de varn. * Ifo*
chos donayres. ^ Narcifo , el hermofo , que fe
Porphyrio , efccivl fobre enamor de si mimo.
los Predicables de Arilo- D i f o , el gran amigo de E u -
teies. ryaio : y otro Rey , quien
C o i y r i o , medicina para los fu hijo cort el cabe-
ojos. llo.
Papyrio , Diftador de Roma, Toruifco i mata amarga. I/co.
ei que mand matar fu Baiiifco , a n i m a l , que mata
Maeftre de Campo s por- con la villa.
que pele fin licencia , aun- * Lentico , rbol fieropre
que venci. verde.
Irra. p y r r a , la muger de Deucalion. Obeiifco , pirmide en forma
* M y r r a , hija de Cynara de aguja. ^
Rey de C y p r i a . * M i a , Povincia de Affia. IJia*
Irro. Pyrro , hijo de Achiles, cruel. Phitia , Provincia de Alema-
lite. S i r t e s , lugares peligrofos en nia la basa.
el mar , cerca de Egypto. * * Aitemiria , efpofa de M a u -
I. Amadis , el de Gaula. llo , Rey de Caria.
Pars, inigne Ciudad de Fran T y f i a s , Principe , inventos
cia. de ia Rhetorica.
45 $ EXPLICACIN DE CONSONJNrEg
C y p a n f i a , la I s l a , que oy fe de un Tyrano.
iama Samo. * M a r g a r i t a , Santa: y una
Eliajjsladeel mar de L i c i a . ^ piedra preciofa.
I/o. Duyfo, el infigne Athenien- Mezquita , Templo de los
fe ; otro tyrano de Sicilia. Moros.
^ Elyfio ( egun los Poetas ) Levita , de el Patriarca Lev.
lugar donde en las a n i - A r c h i m a n d r i t a , Dignidad en-
mas de ios Bienaventura- tre los Griegos , como Ge-
dos. * neral de el Orden , Provin-
I/rwo. Ifmo , eflrecho de tierra , en- cial , & c .
tre dos mates. Sodomita , el de Sodoma. #
Ifpo. * Cimfpo , nombre e Saluf- Amphitrite , muger de Nep- J/gt,
tio. * tuno.
IJia, Anabaptias , ciertos here- Hematite , piedra preciofa,
ges. colorada , obfcura.
Amatifta , piedra preciofa de Therfites, extremado feo.
color morado, So rites , un argumento da-
Hymnocphiftas , Philofophos ledico.
en la India Oriental. $ * Levites , lo mifmo que L e -
fto, Egito , un nio , que fu M a - vita ; mira en la Biblia.
dre ech las fieras , por Quirites, Romanos , de Qul-
encubrir fu incelo. rino.
Caiio la que llaman Offa Aphrodite , Isla de A r a b i a : y
mayor. apellido de Venus,
Trimegilo , Mercurio , tres Sulamite , y Sunamite , mira
veces grande , Rey , Sacer- en la Biblia. 3*"
dote , Philofopho. Cocyto , rio de el Infierno, *#*
^ Evarifto , Papa , y M a r y r : Erifto , hechicera de TheTa-
y otros dos Martyres. iia.
Ante-Chrio , enemigo de Egypto , P r o v i n c i a , que riega
C h r i l o , que la fin de el el Nio.
mundo perfeguir los * Tito , huvo muchos Roma-
Cathoiicos. ^ nos.
I/rro. Cayro , r i o , donde andan Benito , Patriarcha , Santo
muchos Cyfnes. muy conocido.
te* Iftro , el Danubio rio. Agapito,Santo de ele nombre.
S c y t a , hombre de Scytia. Sambenito, inignia de la San-
Architas , Philofopho , M a - ta Inquiicion, que hechan
hematico : libro Platn fobre el penitente reconci-
liado. Her-
PKOmiOS , T APELATIVOS, 459
H e r m a p l i r o d i t o , h i j o de M e r - C a n o a , genero de b a r c o s .
c u r i o , y de V e n u s : y h o m - B o a , u n a f e r p i e n t e , que c h u -
bre de ambos fexos , de pa la leche de las vacas, & c .
hombre , y muger. * * Z I m b o a , efpecie de t a r o n j a .
P i t h i o , epteto de e l D i o s Z o . una anta muger. Oe
Apolo. A c h e l o o j rio , que nace de e l O o .
Jz. A U a r i z , V i a de G a l i c i a . monte P i a d o : y n o m b r e
* B e a t r i z , n o m b r e de m u g e r , de o h R e y .
M o l a m a t r i z , pedazo de car- * E o o , un caalIo de el S o l : y
n e , que fe f o r m a en el v i e n - el O r i e n t e .
tre de l a m u g e r , cafi c o n los C o o s , p r i m o g n i t o de A n t e -
m i f m o s accidentes , y fof- npr.
p:chas , que i fuefe prea- Alcinoo , Phiicopho Plat-
da. nico. *
Iza. I v i x a j l s l a en e l M e d i t e r r n e o , G o d o y , n o m b r e de f a m i l i a . (}
Izs. B e r o n i z e , C i u d a d de A r a b i a . M o n r o y , n o m b r e de f a m i l i a .
P h e n i c e , de P b e n i c i a : monte J o b , A c h i t o b , J a c o b , & c . m i - 0^s
en Affsa; y C i u d a d de T h e t r a en l a B i b l i a .
falla. * H e n o c h , M a l o c h , &c, mira O.
Izo, E r i z o , a n i m a l , todo c u b i e r t o la Biblia.
de pas , efpinas : y pef- D a r o c a , P u e b l o en A r a g n , Qcat
c a d i l l o , que fe femeja. n o m b r a d o por los Sagrados
C a r r i z o , efpecie de caa , Corporales.
y e r v a d u r a p a i u l r e , y ef- L l n g a o c a , P r o v i n c i a de
pinofa, * Francia.

o
J E r i c , C i u d . mira la B i b l i a .
Capaocia , P r o v i n c i a de A f - O c i a ,
a.
E f c o c i a } R e y n o , Isla Sep-
* P , rio clebre en Itaiiav tentrional,
0>. T h o a , u n a Nymjph de e l m a r . B e o d a , Provincia , junto
G o a , Isla de l a i n d i a O d e t i - Grecia.
t a l : y C i u d a d de los F o r u - Nembvct ; N a b o t h , A h o t h , Ob.
guefes. Sabaoh , & c . m i r a en l a
L i s b o a , infigne C i u d a d de Biblia.
Portugal. * Rhoas, C i u d a d ? I s l a en el Qa,
U l l o a , n o m b r e de f a m i l i a m a r de L y c i a . *
M o b l e : * y noble P o e t a E f - R h o d o s f Isla en e l M e d i e r r a - Odo.
paoi. neo , donde e l u v i e r o n los
G a m b o a , n o m b r e de f a m i l i a . C a v a i i e r o s de S a n J u a n .
Go-
460 EXPLICACIN M COmONANTEf
G o d o s , gente Septentrional, * Paitlo , rio de L y d i a .
que e enenore de Epaa. Protocolo , el libro original
^ Beodo , el que el tomado de aos pblicos.
de ei vino. * Leopoldo, Emperador de Ale- Oda.
Odia. Ciodia , muger Romana t ri- mana.*
ca , y codiciofa. Nixolio , Autor de el famofo Olio.
Odio. Monopodio, m e f a , apara- Diccionario Latino fobre
dor de un pi. Tulio.
Monipodio , Monopolio , L a n g o l i o , gran Latino.
recogimiento comn de R o m a , Ciud. inigne de Italia. Gm<^
mercaduras para vender- Bandoma , cabeza de los H e -
as a mayor precio. reges Francefes , y preten-
Clodio , Romano deshoneo, diente de ei Reyno.
acab m a l : y otros de ee Mahoma , el falfo Propheta.
nombre. Sodoma, una de las Ciudades,;
* Cuftodio, nombre de un R o - que fueron abrafadas.
mano : puefto en Religin. Axioma , dicho recibido co-
Polipodio , yerva epecie de mo principio en qualquiera
helcho ciencia.
$fre. Godofre , nombre deducido * I d i o m a , la propra lengua
de Godo , fue Godofre de de cada Nacin. *
Bulln Rey de jerufaln. A m o m o , ungento preciob, Omit,
Onofre , Santo Rey peniten- y oorofo.
te. * * R o m o , hijo d e U l i f l e s , y
m. Rioja , Provincia de Calilla. de Circes.
L e j a , Pueblo de Andaluca, Piompa , rio en Abbruzo, Omp&
ameno entre quatro ros, Cabo de Columbas , prcraon-
Barbarroja , valiente muy co- torio de Atica. *
nocido. Theopompo, H i f l o r i a d o r , y Omjp
m Pierol , plaza fuerte en el
Piamonte.
Orador
Pharaon , Rey de Egypto. 0.
G h a l c o i , M i c o i , & c . mira la Aaron , Sacerdote
Biblia. * Sanfon, el Gigante , & c .
/o. A p o l o , hijo de Jpiter , y D a g o n , un dolo,
Latona , Dios de la Mufica, Salomn , el Sabio Rey.
y de la Medicina , & c . Abfaln , el de los dorados
Maufolo , Rey codicioirimo cabellos , que qued de
Tholo , monte de donde n a - ellos colgado, & c .
ce el rio Pafilo Geden , Gen , &c. m r a l a
ibiiao. San
PROPRIOS > T APELATIVOS, 4^1
S a n Hilarin , Santo Padre de Chiron Centauro , Mseftro
muchos Monges en el de- de Achiles , gran Medico.
fierto. Deucan, et que fe efcap de
Nern 9 el cruel Emperador el diluvio, que pinta Ovidio.
de Roma. Gerioa , el de las tres cabezas
Platn , Philobpho infigne. que mat Hercules en Cdiz
C a t n , el que fe mat por no Helicn , monte dedicado
. fe rendir Cefar. Apolo, y las nueve Mufas.
Zenon , Phiiofopho , Principe Jafon , el que fue Coicos
de ios Eftoycos. por el vellocino de oro,
Phedon , Phiiofopho 9 fue L i c a o n , el Rey de Arcadia
muerto en un combite de que mataba los huefpedes.
treinta Reynos. Pluton, el Dios de el Infierno*
V a r r o n , Romano erudito en Pyton , por una ferpiente.
todas letras humanas. Tripn , trompetero de N e p -
Soln, Legislador de Athenas, tuno.
. uno de los ete Sabios. Thiphon , Gigante horrendo,
Cicern , Principe de la E l o - Agamenn , Rey de Mycenas
quenca. Adon , un nio hermofo que-
Scipon, gran Capitn, el que rido de Venus , matle un
fuget Cartago , y N u puerco , y bolvife en or.
mancia. E m o n , mancebo , muri de
M i l o n , Crotoniata , el que amor de Antigone.
llevaba un buey scuetas. Orion, eftreila que caufa tem-
Simn , Ahenienfa , iiberalif- pelades.
mb. A r i o n , infigne MuGco.
D i o n , el que libr fu patria A r a g n , Reyno deEfpaa.
de Dioaylo el tyrano. Xalon , rio de Aragn , de el
Dragn , Legislador cruel de quai fale ia azequia impe-
Lacedemonia. rial.
G l y c o n , Medico fofpechofo. Geon , rio , uno de los quatro
L i c o n , Phiiofopho fuave en el de ei paraifo.
hablar de donde ie llama- V i l l a l o n , lugar de Campos
ron Glycon. do fe hace gran mercado.
Pigmaleon , el que mat fu Carrion$Villasy rio de Campos,
Cuado por robarle. Len, Ciud. cabeza eReynOe
Amphion , el que fund G u i j o n , V i l l a de Afturias , y
Thebas con el Canto. Puerto.
Caro,e barquero del Infierno. Japn , tierra remotiflima
UQ
4^t EXPLICACIN D E CONSONANTES
un lado de la China , don- Girona, L iudad de Cathaiua
de fe va plantando ia Fe. Cardona, Ducado en Cathalul
Arlanzon , rio. a.
* Colon , el que defcubri las Tarragona, Ciudad de Catha-
Indias Occidentales. luna.
Paladin, figura de Palas, que
Pamplona , C i u d a d , y fuerte
fingiecoxi haver baxado de
de Navarra.
el Cielo Troya para con-
fervara, mientras etubie- Tarasona, Ciudad de Aragn,,
ra en fu pollelion. Efcalona , V i l l a de Toledo.
Carmena, V i l l a de Andalucia.
Phaeton , el que quilo regir el
* G u i f o n a , V i i l a d e Cathaiua.
carro de el Scsl fu Padre , y
Soiona^Ciud. de Cathaiua. ^
le de-'pearon los cavalios.
Gsnoies , los Trtaros , gente Oies*
Ammon, Aitmon, &c. mira en
feroz , que beba la fangie
la Biblia : y en otros dic-
de ios cavalios.
cionarios ios dems.
Chione , una mala muger.
S. Madroia,Virgen,y Martyr.
* Ayrones, por otro nombre,
Aytona , antiguamente C i u -
dad, y oy titulo de Marque- garzotas ; ciertas plumas
fado en las riberas del Ebto. de la garza. *
Epaminondas , inigne Cap- Onda*
P o m o n a , Dioa de las utas,
y de ios huertos , muger de tan de los Thebanos..
Vertuno. Ronda, Ciudad de Andalucia.
# Sarralonga, infigne bando- Onga*
Badalona, Cabenabona, L u -
gares de Cathaiua. * lero.
Villailonga , Lugar , y non*-
Latona , Madre de Apolo , y
bre de familia. *
Diana. Congo , Manicongo , Provin- G ^ o .
Dodona , felva dedicada a J- cias de frica 9 habitadas
piter. de negros.
Amazonas , mugeres bellico- Macedonia ,, Provincia de Onla
fas de Scitia. Grecia.
Belona , la Diofa Minerva. Sasonia , Provincia de A1&-
M a r c a de A n c o n a , Provincia mania.
en Italia. Livonia , Provincia junto a
T e r o n a , Ciudad deVenecia. Mofcovia.
Narbona , Ciudad de Francia Polonia, Reyno Septentrional.
en los confines de Cathaiua. Meouia , Provincia de ATia.
Barctlona, Ciudad de Catha^ Panonia, Provincia de Alemas
lusa } ia Exceleniffima. ms.. i
Jo-
PROFRIOS, r APELAT1F0S. 4^5
| o n i a , Provincia de Grecia. fe cogen las frutas , y fe
U c a o n i a t Provincia de C a - hace la vendimia.
padocia. Alonfo , Aphonfo , Ildephon- Onfo,
Lacedemonia , Ciudad iluf- fo, todo es unoj huvo Reyes
tre en ei Pelopenefo. en C a n i l l a de ee nombre.
B a b i l o n i a , Ciudad de Syra. Laccoonte , hijo de Priamo, Onfs*
Feronla, Diofa de ios bolques. y de Hecuba , que arroj la
* Pomponia,Madre de Scipion. lanza al cavalio de T r o y a .
B o l o n i a , Ciudad , y Univer- Agramonte , monte de prea,
dad infigne de Italia. y de casa.
X/icaonia , regin de Affia Ethonte , Pyroente , Eoo , y
menor , y Dignidad en C a - Phlegonte , los quatro c a -
padocia. ^ vallos de el Sol. ^
Qnio. Favonio , viento fuave. Xenophonte , gran Capitn, y
Amonio , Phiofopho. Phiofopho , y eloquentif-
Pomponio , Cavaiiero R o - imo Orador.
mano : y un Autor Cof- Timoleonte , el que libr
mographo. Sicilia , de ia tyrania de
Aphthonio , el Sophifta. Diouyfio.
Afconio , el que comenz las Anacreonte , Po?ia LyEico
Oraciones de T u l i o . Griego.
A u o n i o , Poeta Francs, Belierophonte , hermofo , y
Poffidonio , Phiofopho que cafto mancebo , fue em-
hacia efcarnio de la gota biado traicin adonde
que padeca. havia de morir.
Suetonio, Hilloriador. Creonte , tyrano de Thebas
Erdonio , monftruo hijo de cruel.
Neptuno, y de la tierra. Demophonte, por cuya aufen-
* Marco Antonio , tyrano e cia larga fe ahorc Phiis,
Roma i contra quien ef- Laomedonte,el perjuro Nep-
crivi Cicern. tuno , y Apolo.
Lacedemonio, de Lacedemo- Ph!egetonte,rio de el Infierno.
nia. * Acheronte , rio de Epiro , que
Ona. BorgonasProvinciadeFrancia. el que una vez le paila no
^ Zampona 5 inftrumento mu- buelve.
fico paoril, Alcimedonte, gran Entallador.
Qo, Logroo, Ciudad de la Rioja. PiamontejProvincia de Italia,
* Otoo , uno de los quatro Belmonte,Ciu.de la Mancha,
tiempos de ei ao , quando Nicrocreonte, tyrano de C h i -
pre,
4^4 EXPLICACIN D E CONSONANTES'
pre , que a t o r m e n t A n a - A t h e n a s , que reyn 50. afio?.
xarcho Phiiofopho. Liriope , N y m p h a marina, hi-
Timocreonte-j P o e t a de Rodas. j a de Ocano, y de T h e t y s .
L i t h i i o n e s , p i e d r a precioa Ifopo , el que e i c r i v i muchas q .
de color de C a r b u n c o , a l - fbulas de animales.
go mas m u e r t a . T o p o , a n i m a l e j o femejante
B r o i i d e , uno de los G i g a n t e s , a l r a t n , el qual bio abre
m i n i f t r o de V u l c a n o . los ojos quando muere.
Ofifo. Ponto , P r o v i n c i a de ATia. H y o p o , y e r v a conocida. *
H e l e f p o n t o , golfo donde fe E t h i o p i a , P r o v i n c i a de A f r i - ^ p ^
ahog Heles , de quien to- ca , p o b l a d a de negros.
m el n o m b r e . * C o r n u c o p i a , inlrumeato
Onza,- * A l d o n z a , nombre , que h a n modo de cuerno , que tiene
tenido feoras m u y p r i n c i - en la parte fuperior diferen-
pales en E f p a a . tes frutos , y fe trahe la
P e o n z a , t r o m p i c o pequeo,. D i o f a de l a abundancia. *
menos que l a trompa , inf- P r o c o p i o , g r a n Orador , y Opio,
t r u m e n t o con que j u e g a n Sophila.
los nios. * O p i o , z u m o de dormideras.
O-nze, P o n z e , nombre de f a m i l i a . C m t a n t i n o p i a , C i u d a d gran- Opla,
E u r o p a , u n a de las quatro de en l a T h r a c i a , de Conf-
partes de el m u n d o , en l a tantino.
qual habitamos. R o q u e , Santo de ele nombre. $cue*
M e t o p a s , t e r m i n o de A r c h i - A l b o r o q u e , lo que fe da al
tecctos , que vale , el efpacio corredor que interviene en
de u n t r i g i f e o t r o en e l la compra. *
architrave. Antioqaia , C i u d a d de ATia. Oqui
y c l o p e , Isla de los R h o d i o s . E u f t o c h i o , V i r g e n quien Ocfe/o
C y c l o p e s , G i g a n t e s de u n ojo e f c r i v i San G e r o n y m o .
c e r c a de E t h u a monte de Belphegor , dolo de los M o a - Or.-
Sicilia. bitas.
J o p e , C i u d a d m a r i t i m a de Pa D i d a d o r , fupremo cargo ea
ieiiina,. Roma.
L o p e , n o m b r e p r o p r i o de el N a b u c h o o n o o r , R e y de Ba-
L a t i n o f ' L u p u s : y u n ce- bylonia obervio.
lebie Poeta. * A l a z o r , fimiente de papaga-
P e l o p e , h i j o de T n t a l o R e y yos;, azafrn llvere.
de P h r i g i a . A.chor ,. D i o s , quien los
C a e o g e , el p r i m e r R e y de Gyrenaicos invocaban p a -
a
PKOPKIOS , T APELATIVOS, 455
ra contra las mofeas. Mallorca , Menorca , Islas en
Agenor, Rey de Phenicia. Mediterrneo cerca de V a -
Tabcr , moute , donde fue la lencia.
Transfiguracin de Chrifto. Lorca,"* Ciud. jto Cartagena.
A z o r , mira en la Biblia. * Phorco , Rey de Crcega , y Orco
Ota. ^ o r a , la Ramera s 'qm hizo Cerdea ,' quien venci
heredera de fu hacienda ai Atlante en una batalla n a -
Pueblo Romano. val. *
Pandora , la Nympha com- Gordio , fue de Labrador he- Ordio
puela de todas ias perfec- cho Rey fin penfarlo.
ciones. "* Manucordio , inftrumento
Zamora , Ciudad de Canilla. muico , para aprender de
Vlin. Manticora , mcaftruo feroz. rgano. ^
Oro. Hemiodoro , Phiiophoj def- Aorga , Ciudad de Caflilia. Orga*
errado de Ephefo. Mayorga , V i l l a de Calla.
Zencoro, ioigne Elauario. Pandorga , conibnancia de
Aremdoro j Phlobpho ef- mucho ruido , que refulta
crivi de la Chirornaocia de: ia variedad de i n r u -
Afciepiodoro j M e d i c o * mentos. *
Caldoro , Maefro de Theo- V i t o r i a , Ciudad de Vizcaya.- Oria
dorico Rey de los Godos. Soria , Ciudad de Calilla.
Cephiidoro , Atenienfe , A u - CoriajCiudad de Ellremadura.
tor de Comedias. Villoras , Pueblos donde e
Theodoro, gran Ecultor. crian muchos melcnes.
Diooro , Lgico , que muffi M o r a , monte donde facrific
de pena de no haver foita- Abrahan fu hijo Ifaac.
do un argumento. O r i a , nombre de familia iuL
Heliodoro , Rehorico. * Liborio,So de elle nbre.^
Metrodoro , fubi de baxa Orio , Pueblo de Vizcaya. Oro,
fuerte , y acab mal por fer E i o r i o , Pueblo de V i z c a y a .
traydor. Sertorio , Capitn Portugus
Polydoro , el que fue muerto fenalado contra- ios Roma-
y robado de fu Maelro F o - nos.
iymeneftor. Oforio , nombre de familia
Toro , Ciudad de C a n i l l a , do noble.
fe coge mucho vino. Honorio , nombre de Papas, y
Ores. * M a z o r c a , el hilo, que la mu- de el Principe hermano de
gar va faeando de el copo, y Arcadia.
rebomendo en el hub. * * B o r j a , V i l l a de ei Reyno dc-Orja*
Gg Ara-
46J EXPLJCJCION DE CONSONANTES
Aragn : y apellida de iluC- C o t a , cierta armadura de el
tre familia en Epaa, y no cuerpo , que cfifte ios
menos en raiia ; pues de golpes , y punta de efpada:
ella ha havidu dos Pontfi- divifion , ymbolica de lo
ces , y muchos Cardenales. que cabe cada uno : y
Licormas , rio que cria arenas alegacin en la margen de
de oro. otros Autores. ^
mas,
Tormes , rio de Salamanca. Bootes, ciertas erellas junto Ote*
Or-
* Capricorno, uno de los do- al carro , liamanlas el car-
mes.
ce fignos de el Zodiaco. retero.
Orno,
Capricornio , el mifmo figno. Rinoceronte, animal feroz,
Ornio
U n i c o r n i o , animal de un folo enemigo de el Elefante.
* Elradiote , el que s en la
cuerno. ^
Elradiota , Cavalleriaque
Orm. Calahorra , Ciudad de Rioja:
ufa los eftrivos largos.
Gomorra , una de las C i u d a -
Cloto , Lachels , y tropos, ^0
des , que Dios abras con
las tres Parcas. ^
pez , y refina , &c. ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ _
Orto. Porto , Ciudad populofa de Loto , yerva que guftada cau-
Portugal. fa ofvido de la patria.
Os. * Amos , mita en la Biblia. Polygnoto , infigne Pintor.
Paiams,, V i l l a de Catalua. * Azoto , tierra de Phililea.
Ofa. Tortofa, Ciudad de Catalua. * Efcoto , el natural de Efco-
Efpinofa , V i l l a de montana cia ; y Autor f t i l , conoci-
de do falen los Monteros. do en las Efcuelas por fus
Tolofa , Ciudad de Francia. famofos eferitos.
O/o. Colofo, uno de los 7. milagros L o t o s , Nympha hija de Nep-
del mundo, era una eatua. tuno, que huyendo de Pna-
^ C o f o , plaza , campo don- mo fue convertido en rbol
de lidian los toros. de el mifmo nombre. :* Ovia.
feo. Boco, Autor de Mathematica. Segovia, Ciudad de Caftilla.
Prebole , pottftad, cabeza Mofcovia, Proviacia,Septentr. ^
Ojie. e alguna Dignidad. * Almoros , Pueblo.
Colo , un rbol , ungento * Ox , voz de apartar las ga-
Ojio. olorofo , que fe hace de l. llinas.
* Sabaoth, &c. mira la B i - T r o x , granero , do fe recoge
Ot. blia. * el trigo , cevada.
Eurota , rio de Efparta do fe Borox , Lugar cerca de 101c
Ota. crian muchs laureles, do."* . (W
P a v i o t a , un ave. T r o y a , Ciudad de Phr> g * * /
PKOPKIOS, T APELATirOS. 4^7
Saboya^iudadjen el Piamoce. * San Lucas , Evangelifta.
Araoya , rio de Galicia. Maluco , Rey de Fez. Veo.
N o f a , Parto de mar en G a - Mameluco , guarda de el Sol-
licia , y rio de Catalua. dn.
Montoya, nombre de Familia. Carambuco , rio cerca de los
* M o y a , Autor famob por montes Ripheos.
fus obras. * Eunuco j hombre capado, ^
Oz. BadajzjCiudad de Elremad. San L u c a r , Puerto de mar.
Arraz , nombre de F a m i l i a Fcar , nombre de F a m i l i a Ucar,
Vizcana. entre los Ginovefes.
Oza. Zaragoza, Ciudad de Aragn: * Sacabuche, inftrumento mu- Ucfo
^ otra en Sicilia. fico de m e t a l , que fe alar-
Mdoaa,Hombre de Familia. * ga , y recoge en si mifmo,
Azebuche , olivo fylvelre,
Avechucho , ave de mal talle, Uc&o
E S a , Rey de IfraeL L u c i a , Virgen , y M a r t y r . ^ Ucia
Abac, Propheta. M u c i o , Scevola , el que me- d o ,
Jehu , mira en la B i b l i a . ti la mano en el fuego.
* C a l i c , cierta tela delgada M a n u n c i o , gran latino.
de la India de Portugal 9 * L u c i o , Romano , que fe d-
que toma el nombre de la xo de haver nacido al falir
Provincia en que fe fabrica. la luz de el da.
Befaiu , Abada de Catalua. Prepucio , el capullo que cu-
P e r , Provincia en la India bre la bellota de la natura
Occidental, de donde vie- de el hombre. *
nen muchos millones de Calatayud,Ciudad de Aragn. UL
oro , y plata. R u d , la hermofa de la Efcrp-
Nab , &c. mira la Biblia. * tura.
Va. Fala , cierto barco ligero. % A b i u d , & c . mira en la B i -
* Lepucua Provincia de Ef- blia. *
paa. B u d a , Ciudad fuerte de U n - Udfi,
Ufe. Beizebub, Beiceb , kc. mi- gria , * eft ya en poder de
ra en la B i b l i a . * el Emperador.
Vba, JubajRey, fali de un corabite Judas , Machabeo , Tadeo , y
matarfe con fu enemigo. Ecariote,
* Baruc, &c. mira la Biblia. * S a l , &c. mira en la Biblia. * 7.
Luca,Ciudadjcabeza de Seo- Tule,Isa de Irlandajque llama Ule.
ria en Italia : Cardenal de ron ios antiguos la ultima.
Lea jt gran Jurifconfuko. T u l o , 3. Rey de Romanos. Ulo*
G 2 Tu-
468 EXBLICACION D CONSONANTES
Tubulo , un mancebo hermo- Pulpo , pecado de muchos
ib , muri ea ia flor de fu pies. ^ Vlpo.
edad. Numa Pompilio , elcto fe-
Tibuio , un Poeta Elegiaco. gundo ^Rey de Rumbaos Urna.
Maruio , un Poeta : otro G r a - por fabiduria.
mtico. Motezuma , Rey de Mxico.
Julo , Julio Afcanio , hijo * P o h u m i a , efpofa de Seve-
de E n e a s , hemoo. ro Sulpicio : y otra muger
C a t u i o , Poeta iafcivo, y mor- muy bebedora.
Pohuinio j Maeftro de ca-
daz. Umio.
vallos , que triunph de ios
Trafibulo , Athenienfe ; quifo
Voifcos: y otra a quien ven-
antes morir , que vengarfe
ci Jugurta , y caus gran
de fu patria.
dao fu patria.
Ulia. Apuiia , Provincia de Itatia.
Nun , mira en la Biblia. Un.
Getuiia , Provincia de frica,
de gente barbara. Atn > pez muy conocido. ^
Beulia ^ Ciudad de Judea. Tordelaguna , Pueblo de Se- Una,
* Julia, hija de Augula : C i u - govia.
dad de Italia , que edific OTuna , Ducado , Ciudad, y
Ddalo : y otras muchas niverttdad de Andaluca.
Ciudades de ee nombre. Gatuna,rio de Fr,;a3Ciudad.
Juno , muger de Jpiter. Uno.
UIo. Julio , nombre de Cefar , por
haver io creado D i d a d o r H u n o s , gente Septentrional,
en ele mes. barbara, y cruel,
P e c u l i o , pegujal, que el Pa- Neptuno , Dios de ei mar.
dre permite tener al h i j o ; y Vertuno , Dios que fe muda-
el Seor fu fiervo. * ba en varias formas.
Tiio , Principe de la E l o - San Bruno , Fundador de ^a
quencia. Cartuja.
Ulla. U l i a , rio caualofo de Galicia. Tribuno , nombre de clstto
^ Pulla , dicho graciofo , algo cargo en Rema.
obceuo , que ufan los c a - * Portuno 5 Dios marino, di-
minantes , quando topan cho affi , de ios Puertos,
los villanos. que prefide.-'^
Uncid
Apuiia , tierra de aples. Maguncia , Ciudad de Ale-
Chulla , las coilias de el car- mania junto ai R i n .
nero cortadas en piezas de Juncia , yerva.
Ufa
dos en dos, Ordufia , Pueblo de V i z ^ y a .
Ulpa. P u l p a , la carne fin ^ueTo. Gafcua;Provmcia de Francia.
' Ar-
PROPRIOS 3 T APELATIVOS. ^69
Armua, tierra de Salamanca. * Padre Cura , el Sacerdote,
Guaidua, animaiejo, que ha- que tiene cura de animas,
ce riza en palomares , & c . Palmuro , el Piloto de Eneas, Uro.
* Cahalua , famofa Provin- que dormido cay al mar.
cia de la Efpaa Tarraco- Coluros , llaman ciertos cir-
nenfe dicha affi de ios G o - cuios de la Esfera.
dos , y Alanos , que juntos Epicuro , Philofopho : pufo
la poblaron : y fegun algu- la bienaventuranza en ios
nos , de ios Catalanos , que de le y tes.
hicieron entrada, y affieato A r f t u r o , cierta conftelacion.
ella contra los Moros. Muros , Ciudad de G a l i c i a ,
Uo. Cuo j ei hierro, en que eln puerto de mar.
efculpidas las Armas Rea- Curcio , el que fe arroj Urcto*
les , u otra cofa en fu l u - morir por fu patria.
gar con que acuan la mo- Lycurgo , Legislador : Rey UVgo.
neda. de Lacedemonio: otro de
Aruo , lo mifmo , que arao, Thcacia otro de Nemea.
por dexar arado el cuero, Burgos , Ciudad j cabeza de
y rayado. Ciitilia
Vedu.So , ia cefta de as ce- Burgo , el de Ofma.
pas. % Afturias , Provincia de Efpa- Vrtft*
Upa, Cataupas , pueblos de E t i o - a Occidental.
pia j cuya gente e fora Suria , Provincia de ABa.
de e! ruido de el N i i o . . ^ L i g u r i a s Regin de Italia,
Upe. Guadalupe , Monalsrio de por otro nombre Genova.
Geronymos , donde e la Nuelra Seora de. N u r i a ,
Imagen de nuefra Seora, Templo de mucha devo-
de gran devocin. cin , dedicado 1^ Virgen
r, Mac de el Sur , es el mar de ei SantiiTinia , en los montes
Per , mar quieto j & c . de N u r i a de Caalua.
ATur , mira en la Biblia. Empurias, V i l l a de Catalua.
* Namr, elado de la Blgica. Mercurio , Dios de ia E l o - Uo.
Abifur , mira fa Biblia. * quencia , y de ios laror es.
r<. Segura , rio de M u r c i a . Curio , el que menofpreci el
San Buenaventura, D o d o r de oro de ios Samnites.
la IgleGa , de ia Orden de * Efpurio , el que no tiene
San Francifco. padre legitimo. *
Eremadura, tierra junto Turno , el competidor de Urno,
Andaluca. Eneas.
Gg 3 Sa-
47 E X P L 1 C J C I 0 N D E CONSONANTES
S a t u r n o , el mas antiguo de R u f i a , C i u d a d en T h r a c i a .
los D i o f e s , que ponen ios R h a m u f i a D i o f a de l a in-
, Poetas. dignacin. . ,
V u l t u r n o , un viento. C h u f m a , l a gente de e r v l Ufma<
M u r r a , u n a p i e d r a preciofa ci de l a G a l e r a : y l a gen.
Vrra.
de g r a n olor , y v a r i o s c o - te o r d i n a r i a , y comn de
lores. l a cafa. ^
J u g u c t a , R e y t y r a n o de N u . Augufta, Ciudad. Ufia.
Urta.
C i c u t a , y e r v a ponzoofa. Uta.
midia,
B r u t o , el l i b e r t a d o r de Roma. Vto.
Us. * Jeus, dulciffimo n o m b r e de
C h r i l o nueftro R e d e m p - * B r u t o , e l a n i m a l irracional:
tor. y fucio , feo , y malo.
S a n M u s , Santo de grande de- D a n u b i o , r i o grande , que Ubio.
v o c i n en C a t a l u a . paffa por A l e m a n i a .
Gatopais , epecie de m o n a M a r c u v i o , y e r v a conocida.
con cola. V e f u b i o , monte de Campania,
H u s , m i r a en l a B i b l i a . , que ech fuego , queman-
Portus , L u g a r , y Fuerte en do los Pueblos v e c i n o s ,
Catalua. ^ governando T i t o E m p e r a -
Ufa. A r e t u f a j N y m p h a , que fue dor. %
b u e l t a en fuente por h u i r O r m u z , I s l a , y entrada de ei Uz.
e i torpe a m o r de A l f e o . M a r I n d i c o por la Perfia.
C r s u a , e g u n d a m u g e r de J a - * A b e n u z , r b o l , fu m a -
f o n , por c u y a c a u f a M e - dera.
de le quem l a c a f a y le A g e n u z , y e r v a conocida ? poc
efpedaz los hijos : * o t r a otro nombre, neguilla.
muger de E n e a s . ^ A n d a l u z , el de Andaluca.
M e u a , i a que b o l v i a en pie- A l c a d u z 5 vafo t e r r i z o , con
dras ios que m i r a b a n f u c a - que fe faca a g u a de la no-
b e z a 'f cuyos cabellos de r i a ; y otros alcaduces hay
o r o ? M i n e r v a b o i v i o en c u - que fe j u n t a n unos otros,
lebras. y v a g u i a d a por dentro de
M u f a ^ q u a l q u i e r a de tas n,ueve. ellos ei agua ios e n a n -
O p h i u i a t y e r r a . , que b e b i d a ques , fuentes.
Vza*
hace u n h o m b r e p a l m a r . L e c h u z a , ave n o d u r n a .
Ufo, D u f o , R o m a n o eioquente , A l c u z a , vafo , donde fe trae
y ambicilo. el azeyte p a r a el gafto-
UJJta. ^ P r u i a , Regin entre A l e - C a r a p u z a , por caperuza.
mania , y Polonia. G a m u z a , c a b r a mont?.
Bri-
PKOPRIOS , T APELATFOS. 47F
i . Knt-a abaso E f p e l u x o s , h e r i z a m k n t o de
Vzos. B r ^ o s , v ^ l e : b o c a ^ o ^ P fude ^ ^
B u z o s , lo m i f m o que b r u n i r a i f r i o e i a cefflon. *
xos.

EXPLICACIN
D E LOS C O N S O N A N T E S , Y A S S O N A H
tes Ednixulos.
I J E l i o g a b a l o , el que h i - A v a l o s , n o m b r e de f a m ^ i a .
A. A , J xo e l c o m b i t e f a m o b ; ^ T r p a l a 5 r u i d o de vocs j d .
Con-- * h i j o de C a r c a l l a , y S c e - movimiento defcotapueo
fonan- n i d e , fue E m p e r a d o r die de ios pies.
tes. R o m a n o s - , g u i o f o , afemi- T b a n o , efpecie de m o f e a r -
d o n t que l a carne- que p i -
n a d o * y deshoneo ? m u e r -
ca , fe c o r r o m p e .
to , a r r a n c a d o , y a r r o j a -
A l s n o j a v a n a > t o r t a , que fe
do al l i b r e con fu m a -
amaffa con quelo , y otras
dre. ^
cofas. *
A l c n t a r a , V i l l a de E i r e m a -
G a i b a n o , efpecie o d o r i f e t a .
dura.
D a r d a n o , fundador de T t o y a . AJfo-
^ C a n t a r a , donde fe pone e l
C a t a r o , u n a f u e r z a de los V e - m a n -
vino. ts.
C m a r a , de aqu fe dice Se- nscianos.
A g a b a r o , el R e y de E d e f a ,
c r e t a r i o de C m a r a .
Tmara? d t i l en r a m a : y r i o quien eicrivi C h r i o .
C a n c a f o j monte altilTimo d o n -
de G a l i c i a .
de P r o m e t e o contempl e l
V n d a l o s , gente Septentrio-
Cielo.
nal.
D a m a f o P a p a t n u e r o Efpa**
S n d a l o , efpecie de bledos. *
T n t a l o , el que p i n t a n en el ol,
infierno , ieco de fed en Efparraco5fsmofo Efgrin^idor,
m e d i o de e l a g u a . P a t a r a , C i u d a d de L i c i a , don-
r a b e , h o m b r e de A r a b i a . de A p o l o d a b a refpuelas.
A l r a b e , M o r o s crueles en c a n a , m a d e r a c o l o r a d a ef-
frica. c u r a de la I n d i a .
t a l o } R e y riquiTimo. D a l m a t a , h o m b r e de D a l m a -
Savalo , pefcado c o n o c i d o . cia,
Gg 4 Sas-
47 % EXPLICACIN DE CONSONANTES,
Sarmata , hcmbie de Saima- Alemena , madre de Hercules.
cia. Agreda, V i l l a en Efpaa.
Calata , hombre de Galicia, Aibaida , junto Cordova.
Tamaga ? rio de Galicia, Bethaida , Pueblo de Juda. r
Ramiga , un Fweblt. Heraclyto , un Philoibpho, Con '
Phaiaris , un Tyrauo cruel* que iiempre lloraba. fnr, '~
Maiaga } Ciudad de Andalu- Paraclyto , el liipintu Santo.
ca , Puerto de mar. Laico , el que no tiese Orden **
* Carmbano, agua elada Sacro.
modo de chrilal. Cyrenaicos, Philofophos dif-
Gucharo , el que continua- cipulos de Aritypo.
mente et iiotaudo. Spondaico, verfo , que tiene
Strapa, Governador de a l - el quinto pi Spondeo pot
guna Provincia: y el gran Dadilo.
bullidor de negocios. Atalico , cofa de talo un
Paramo, campo desierto. Rey rquiimo , y muy
Galpago , epecie de tortu- avariento.
ga : techo de piedra , yeffo, Glico , cofa de Francia,
de otra materia : la con- Pharfalco, cofa de Pharfaia,
textura de los efeudos : y Provincia donde fue venci-
cierto nftrumento mufico, do Pompeyo.
que Mercurio invent. Vendalico , cofa de los Vn-
Tarrago , yerva purgativa, dalos.
que caula congoxas. Caftalida , fuente dedicada
Vasagc , encaadura, con que las Muas,
fe hinchen las albricias. Acantica,una gota amarga*!"6
Alcndara , percha , varal, fe deftila de cierta yerva.
donde ponen los halcones, Athlantico , nuefro mar Oc-
y aves de bolateria. ceano.
Crcava, hoya grande, y pro- Britnico, Germnico mar,
funda. el Oceano de Bretaa, y
Paraphrais , explicacin de Alemania.
un texto : y el tal interpre- Saphico , efpecie de verfo.
te fe llama ParaphraiUs, ^ A r a i c o , y Antaraico ? cofa
A . E. Caceres, Ciudad de Eftrema de la regin Septentrional,
dura. y Meridional.
Timagenes, un Rethorco. Fanhco , cofa de los Psrthos.
Alamenos , Edauario difei Ciaricajenfermedad depiernas.
pulo ae Phidia!,. Probatca pfciua , de la
qual
T ASSONANTES ESDKUXVLOS. 473
qual fe hace mencin en el Thimarehides, Efclp.ingne.
Evangelio. Glaphro , famoio adultero.
^ Corneiio Tcito , Orador, Afpide , ferpiente ponzoofa.
Hilorador. Serapie , Dios de los J&gyp-
Betiepiacito,conent!iiento. * cos.
Adritico , cofa de el Mar de Inarine Isla debaxo de la
Venecia. qual pufo Jpiter los G i -
Dalmaticoj cofa de Dalmacia. gantes.
Procelcumatico , pi de vedo. Ahiantidas , las 7. cabrillas.
Mithridatico , cofa de M i - Lapitas , los primeros , que
thridates el Rey de Ponto. uaron freno , y iila en los
Sarmatico , cofa de los Sac- cavallos.
matas. Acymos pan, fin lavadura.
Hpoilatica, unin de Chrifto. Daliio , pi de verfo.
* Pragmtica, ley, que fe pro- * Ltigo, azote , y correa an-
muiga por remedio ds ex- cha con que caiigan los
ceffos , y daos. * ervos. *
Viabraxima, lugar de Csrap. Pyagoras, PhiiofophodeSam. A , O
Mxima , en la muiea , y en fue infigne de taiia. Cofi--
las ciencias. Atsaxagoras , el que dex fu fonan-
AJfo~- Agrico , raiz de una yerva, patrimonio y por darfe la tes*
nan~ primero dulce , mas iuego Phlofcphia.
tes amarga ; echafe en las pur- Diagoras, Phofopho fin Dios,
gas. deilerraronle los Aihenien-
Cauftico , yerva , que quema fes.
la carne , y abre fuente, Praxagoras, Medico.
donde la aplican. Prothagoras , padeci mucho,
Cantbrico , cofa de Vizcaya. por negar muchos Diofes.
Jmbico , verfo. Tjmagoras , Atkenienfe , el
Cialico , Autor. que adat Daro.
Jmbico, un Phofopho Py- Mandragoras , yervas , que
tagoreo abiHnentiTimo. caulan fueo.
Africa,una de las quatro partes Anaphora , Daphora , Meta-
de ei mundo , al Occidente. pbora , ciertas figuras Reth.
Avila, Ciad.princip.en Calill. aple* , Ciudad de Italia.
Atila , Rey de ios Hunos, Agatccles, Tyrano de Sicilia, Ajfo-
cruel , muri en el dia de que e levant de el polvo nan-~-
u mayor contento. de la tierra. tes,
Daiiia , la efpofa de Sanfon. Anaftrophe, figura Rethorica.
Pa-
EXPLICACIN D E CONSONANTES,
474 el e r a n a m i g o de Sequana, rio de Pars en Fran
P a t r o c l o , el g r a n a m i g o
ca.
Achiles.
no fe o l v i d de E l c a n a , P a d r e de Samuel.
Demaroto ,
Pherecrates , P o e t a .
m i r a r por fu p a t r i a , a u n -
que d e s e r r a d o . Pegao , e l c a v a l l o con alas,
A g a f t r o p h o , fuerte T r o y a n o , hijjo de M e d u i l a j y Neptuno.
matle Diomedes. Smele , M a d r e de Phaetonte. E . E
E. 0. A t r o p a s , u n a de las 3. P a r c a s . T e r e n , t r a y d o r fu cuada Cor-*
Philomela. fonat>
Co-- H e c a t e , por L u n a , D i a n a ,
fonan- Froferpina. S y n d e r e l , l u z de l a razn. tes,
tes. D d a l o ? el g r a n A r c h i t e d o , D i e r e f i , Synerefi , figuras en
que f a b r i c e l L a b y r i n t o . la Poela.
A r e v a l o , V i l l a de Ca'ftia. G e n e f i , l i b . de l a B i b l i a .
C e p b a l o , el que mat , fin P r o m e t h e o , A f t r o l o g o , el que i / o -
q u a r s r f u muger : otro confider los C i e l o s , defde n a n - -
Orador. el C a u c a f o . tes,
A c e p h a l o , herege in cabeza. Perfeo , el que c o r t la cabe-
Bucephalo 9 monfruo. z a de MeduTa , & c .
* Organo , y e r v a , y f r u t o . T h e f e o , el v a l i e n t e , que bax
ipurdegano , h i j o de c a v a l l o , a l Infierno.
y a iha. E p k e f o , C i u d a d en Affia,
A r c h i p i l a g o j u n a parte de ei NiefperO s c i e r t a fruta.
m a r M e d i t e r r n e o , que d i - H e l e n o , adevino.
vide G r e c i a , de A f f i a , Sneca , P h i l o f o p h o C o r d o -
que fe dice ei m a r E g e o . vs , M a e l r o de Nern
M e r c i e i a g o , ave c o n o c i d a . * otro C a g i c o .
MJfo- E a c o , J u e z de.e! I i i f i e r n o . H e l e n a , l a que fue caufa de
nan-" T e k m a c o , h i j o de U i i f f e s . l a g u e r r a , y detruccion de
tes. E n c e l a d o , uno de los G i g a n t e s Troya.
h i j o de l a t i e r r a . * Nugado , goloina para
Pergamo, Troya. acallar los nios , qne fe
Occeano , ei mar mayor. hace de m i e l , y nueces.
T e n a r o , p r o m o n t o r i o en l a T u t a n o , m e d u l a de el huef-
M o r a , donde fingan l a fo de el a n i m a ! .
e n t r a d a de e l I n f i e r n o . Buetago , lo m i f m o , que bofe.
E m p h a i i , figura. Serapis , D i o s adorado de ios
Extafi , arrebatamiento. Egypcios.
L i e v a n a , en i a m o n t a a de Preftamo , c i e r t a porcin , o
Len. parte emembrada de ei
r Be-
T ASSON ANTES ESDRUXVLOS. 475
Beneficio curado. Eumenidas, las tres Furias. *
Lueirnega , animal mfedo, Acadmico , Philofopho j ^ y
que de noche en el campo cofa de Academia. *
da luz de si. * Delphico , de Delphos, do ef- Ajjj*
Eneida , la hiftona de V i r g i - raba el Orculo de Apolo, nan
lio. Perfco , cofa de Peria. tes
E. . Airaeida, nombre de familia. Cltico , cofa de los Celtas,
Con- Brifeyda , la que tanto am Mxico , Ciudad en la India
fonan* Achiles , que m ella , no Occidental.
tes, quifo ayudar los fuyos. Pyreyco , infigne Pintor , y
Nereydas,Nymphas de el mar. dero en pintar cofas muy
Sabelico , cofa de Sebelia. baxas.
Pcoeiyto, ellrangero. Efquilo, Comediante de Alhe-
* Empreftito de el afto de em- nas ; otro Maelro de Cice-
pret ar. rn.
Preftito, accin de prear. Hefperias, las tres hermanas
Mtrico, cofa de verfo. que guardaban el rbol de
Geomtrico , cofa de Geome- las manzanas de oro.
tra. * Proferpina, hija de Cesesj ro-
Ecumnico , genera!. bada por Plutn.
Bethleheaico , cofa de Beln. Ecija , Ciudad de Andaluca.
Pericles, Phlofopho. Pherecides , Poeta.
Thericles, grande Efculpor. Efchines , Orador fenalao.
America, la quarta parte de el Edpo , el que mat fu P a -
mundo que es de las Indias. dre, fm conocerle , y quan-
Hypoteica es cierta propoi- do le conoci , fe fac ios
cion entre los Lgicos. ojos.
^ Betica ? Andaluca. * * Prtiga , vara gruefTa ro-
Getico, de ios Getas barbaros. lliza.
Gaugeticojcofa del rio Ganges, Alverchigo , efpecie de albac-
que cria piedras preciofas, coque.
Petipatetico, Philofopho. Acemite , flor de la harina, de
Crtico , pi de verfo. que fe hacen unas tortas
% Anaehoretico, cofa de Ana- muy blancas , y efta maTa-
choretas. do , fin levadura. *
Potico , cofa de Poefia. * Zephiro , viento fuave. E. O.
Betico , cofa de Andaluca. Pelope , el que fue muerto , y Con-
*" Heidas , Nymphas de los cocco,y fu mifmo Padre hi- fonan-
prados. %o plato de l los Dofes. tes
Pe-
47 ^ EXPLICACIN DE CONSONANTES,
Peneiope , la que por largos Melquades, Papa.
aes guard lealtad fu Acibiades , Capitn Athe- j ^
marido Ulifles aufente. nienfe , vicofo : traxole r '
Eoio , Rey de los vientos. ocrates a bien vivir. r
Scevoa , auimob, el que me- Afciepiades, Hifloriador. tei.
ti ia mano en el fuego. Eutibiades , Capitn de L a -
* Pndola pluma , lo mifrno cedemonia.
que Pela. ^ M i l c i a d e s , venturolTimo C a -
Oropeadola^ye de pluma dor. pitn contra los Perfas.
xodo , libro de la Biblia. Iliada , la Hioria de ia guer-
d$o- Heileboro , yerva purgativa. ra Troyana de Homero.
m m - - Democes 5 el truhn , quien Olympiada , epacio de qua-
tes. defenga Dionylo ei T y - tro , cinco aos.
ito. Chriftiana , obra de la vida de
Heheoces , matfe con fu Chilo.
hermano Polyncio ? pelean- Auhiada , hioria de e! Se-
do por re y na r. renifsimo Principe D. Juan
Eupoles , Poeta mordaz. de Auria.
-* Eaipedoclcs t Poeta , y P h i - Hamadriades , Nymphas de
lofopho j que efcdvi de la los arboles.
naturaesa de las cofas. % Drades , Nymphas de los
Mercpe j ave piadofa con fus bofques.
padres. H y a d e s , fete elrellas.
Partheaope, Sirena. Pleyadas . fiete Cbdllav.
Synedohe j Hyperboie , figu- Nayadasj Nymphas de los ros.-
ras. Tepiades , por i as nueve M u -
Ebora , Ciudad de Portugal. fas.
Memora 9 pscecillo , que de- Heliadas , las hermanas de
tiene un Navio. Phaeoo.
Genova , Ciudad de Italia in- Chiliadas , de Erafmo.
lgne. ^.Heliconiades, las 9. Mu-fas,*"
B. V , Lentulo ? e que fe quifo con- E u r y a b , el querido de Nifo
jurar con Catalina. mozo muy hermofo.
* Kegulo , Romano , que los Zodiaco , el circulo donde ef-
Carthaginees mataron : y tn los doce Signos por do
qualquier Seor de Vafa- anda el Sol.
11c s , de e iat. Regalus. * Auriaco , cofa de Aulra.
Hercules , famofo en fuerzas. Niliaco , cofa de el Nilo , a
Hecuba , la muger de Priamo. de Egypto,
Ilia-
r jssoNjmns mBmxmf. 477
Iliaco $ cofa de T r o y a . Tympano , nlrumento m u -
Symphomaco , cofa que tae leo.
Symphoala. Ifmaro , monte de T r a c i a
' ^-Elegiaco ,, cofa de Elegas. frequentado de Orpheo.
OlyEipiaco, e Oiympias. Piiftrato , Tyrano de Athe-
Eguizaro , Zuizio , gente fe- na$, eloquente.
roz , lat. Helvetii. Itaca , la cara patria de i i f -
Genizaro , el que es nacido ies.
de Padre CbrilHano, y M a - Sifara , mira la Biblia.
dre Turca ; al revs: y Piadesjgran amigo de Oreftes.
el que es hijo de Padres d i - Cyclades , cinquenta y tres
ferentes en Nacin. ^ Islas de el Archipilago.
^ Icaro , el que quifo volar , y Semiramis , la Reyna , que
cay. cerc de ladrillo Babylo-
Iphcrates, Capitn Athenien- n i a , y reyn en habito de
fe ? el primero que efcvi hombre.
fu nembreen los defpojos, * Bigamo , el que ha fido ca-
Lyftcratesj el que fe quifo h a - fado primera , y fegunda
cer mozo , tiendo de ne- vez.
gro as canas. Pelicano , ave conocida ; nace
* Monofylabo, de una fylaba. en Egypto.
Poiifyiabo, de muchas fyla- Lbano , monte entre A r a b i a ,
bas. * y Phenicia.
Hendecafylabo , verfo de on- Etidano , hijo de el S o l , que
ce fyiabas. cayendo un rio de Italia
Aotimaco , un Poeta obfcu- le dio fu nombre : y una
ro , y porfiado en recitar eftrella cerca de el lgno
fus verfos. Aries.
Cajimaco , Poeta elegiaco. Piodaro , Thebano , Principe
Cymaco , el que fac la de los Lyriccs ; y un T y r a -
lengua al Len. no de los Epheos.
Alcimaco , gran Pintor. Periphrafis , Antiphrals , co-
San Epimaco. lores Rethoricos.
Therimaco, Pintor afamado. Afyndeto , polyfyndeto , figu-
Antioco , Rey de Syria. ras Rethodcas.
-^j/b Tribaco , pi de verfo. Antitheto , Epitheto , colores
nan Priamo , Rey de T r o y a . Rethoricos.
tes Pyramo , el que am Tisbe. Junpero , Nifpero , arboles.
A l c i d a m o , gran Rethocico. Orgenes, dodiffimo , comen-
z
47 8 EXPLICACIN D E CONSONANTES,
z bien , dudafe de fu fin. Levitico , libro de la S. Script.
Archimedes , inventor de la P t i m a , medicina cordial.
Efphera. Epitinna , lo mifmo.
Alciraenes , Poeta elegiaco. Moabitidas , Amonitidas, mu-
Praxiteles, infigne Elatuario. geres de ios Moabitas, y [e
Caliilhenes, Philoopho, que los Amonitas.
fe dex matar , por no ado- Ifide , Diofa de los Egypcios. .Ago*
rar Alexandro. ]Ninive,Ciudad,,d predic Jo. nart
Clymene , Madre de Phaeton. Phocilides , Phiiofopho , y tes^
I. I. L y b i c o , cofa de frica. Poeta.
Co- Ibico , Poeta lyrico muy afe~ Eurpides, gran Poeta trgico
fonari' minado. Thucidides, Hiftoriador Athe-
tes, D i ^ i i c o , verfo affi llamado. n i en fe.
V i l i c o y el Mayordomo. San Bafilides, Martyr.
Bafdico , cofa de Bailio. Diphiio , Archtefto tardo , y
AmariiidajNymphaj Faftora. floxo en acabar obras,
P h i l i d a , Paftora. Syfipho , el que penaba , fu-
Mnima , y femiaima , cierta biendo un peafco par una
hechura de putos en el caro. cuefta.
Cyulcos , Philofophos , difci- Cyniphes, mofeas de perros.
puios de Aatihenes. Eurldice , la malograda mu-
Polynico , fe mat con fu her- ger de Orpheo.
mano, peleando, fobre qraai Hifpila , Reyna piadofa con
reynarla. fu Padre.
Syndico , de Frayles Franeif- Eclyptica , linea do fe hace
cos:* y de otros Comunes.* los eclypfes.
IHirico , cofa de Efciavonia. * Titires , Tteres, ciertas
* L y r i c o , lo que pertenece figurillas que ueien trahee
las Lyras. algunos eftrangeros en unos
Brgida, Santa de ele nombre. retablo,
Frgida , cofa elada. *" Dydimo, monte en G a l i c i a , y
Ditieo, verf. exam. y pentam. otro en ATia menor : y
* Sophilco , lo que pertene- Gramtico de Roma.
ce al Sophila , fingido I i g o , Santo de ee nombre.
Philoopho. * Aborigines , gente andquili-
Bethiemkico , cofa de BeJen. ma de Italia , que habit
Paraly tico.el que tiene perleia- en aquel lugar donde fue
Scitico s cofa de Scicia. defpues Roma. % ^
*JEUce3 cofa que retris. * Antigone, Princefa eaada i . i
en
r ASSONANTES ESDEMXULOS. 475
en piedad con fu Padre. J l e , la que a m , y hurt
Ergeme , ei figao de V i r g o , Hercules fus Padres.
&c. Philocles, Poeta trgico.
Archioco , Poeta Jmbico Erifipula, hinchazn en la c a - I. V ,
maldiciente. ra.
A m p h i i o c o , Phlofopho Athe- Incubo , cierta manera de
nienfe , que eferivi de la Trafgo,
Agricultura. C a l i g u l a , Emperador R o m a -
Efpinola , nombre de familia, no , que fe haca adorar.
C a l i o p e , una de las 9. Mufas. Cancula, en cuyo nacimien-
Erhiope, hombre de Ethiopia to fe encienden los vapo-
^ Citla , tablilla que cuelga res , hierven los vinos 3 r a -
de una cuerda fobre la rue- bian los perros.
da de el molino. * Hermocrates, noble Sophfta,
Periodo , por la claufula. Democrates, el que fue Ale- O. A .
E f i o d o , Poeta. xandro con la embaxada de Con-
ij/b- Deiphobo,fue muerto en a ca^ que fe ahorcalle : y un At- Jhnan'
nan ma por traicin de fu efpofa. chitedo. tes,
tes, Antgono , un Rey tuerto. Harpocrates , Dios de los
Antiocho , Rey fobervio. Egypcios, que tenia ei de-
Efterpficoro, Poeta lyrico. do en la boca.
^ Carnivoro , ave , animal Hypocrates, Medico famofo,
que come carne cruda. Scrates, Philofoph, muxi
P i l d o r a , pelotilla medicinal, con ponzoa, que le dieron
Antiphona , vale : voz reci- los Athenicnfes.
proca. lbcrates , el eloquente, y fua-
Antipodas , los que elan ba- ve Orador , difcipulo de
xo nuelros pies en la otra Platn,
parte de el mundo. Xeaocrates, graviffimo, y caf-
Syncopa, figura gramatical. * tiffimo Pilofopho.
Penifcoia , . penimfula. Anthropophago , ei que come
Thilphone , una de las tres carne humana.
Furias. Sarcophago , fepultura,
Temilocles, ftimofo Capitn, Andrumacho , Truhn de
quifo antes morir , que ir CraTo,
contra fu patria. Clytomacho, Phlofopho C a r -
Diocles,un Poetastro Medico, tagins , eferivi mas de
Terpficore , una de las nueve quarenta cuerpos.
Mufas, H j m o p a c h o , ingne Muico
que
48 o EXPLICACIN D E CONSONANTES,
que hizo callar fu dici- Hemogenes , Suphia agudif-
pula , porque tenia gilo mo.
de el Pueblo. Portogenes , inlgo Pintor.
Nycomaco , uno Poeta , otro Demolhenes , Psincipe de ios
Medico. Oradores Giegos.
Timoaaco, grau Pintor. Ecaolents , llamado Platn
Brtano , Abrtano , yerva e menor.
iombriguera. Aritotelss, PhiJocpho , Pria-
Kicolrato , uno Orador , y , cipe de los Peripatticos,
otro Poeta. difcipulo de Platn.
Cieorato , Aftrologo. Pyrgoteles , infigae Artfice
Phiblcato , Philofopho. en labrar piedras preciofas,
^ Comogrpho , Geographo, ^ Hipomenes > nieto de Nep-
Hiftoriographo , Otogra- tuno ; venci Ja ligeriu-
pho , perito en Comogra- ma Atalanta en corer.
p h i a , Stc. * Cleomenes, Capitn Lacede-
Affo" Condaio 5 Governador de Ly- y monio , fue defoilado poi
nan-- c^a > aluo en facar dineros Phoiomeo,
teSt los Valallos, Hiperbreo, SeptentronaL
Rhodano 5 rio de Francia Neloreo, de Neflor, adivino..
Deyoaro , R e y , por quien Hedoreo , de Hetoc Troya-
or Tulio. no. ^ . . . /fe
Onocrotafo, ave como cifne, Andrmeda , quien libr j#0"
rebuzna como afno. Perfeo de la beia Marina. m n " '
Hipobaro , rio en cuyas ribe- Crcega , Isla en el Mediten- tes*
ras los arboles fudan mbar.- raneo.
Hipoptamo, cavao marino. Fromela, Pueblo de Campos.
Hipotades , Eoio el Rey de Melpomene, una de las nueve
ios vientos. ^ Mufas-
Ariftophanes , Poeta cmico' Triproemo , hijo de liTes.
libre j y mordaz. ^ Lbrego , lugar obfcuro , y
Orcades , Islas tras Efcocia, tenebrofo. *
Cieopatra , Reyna de Egypto- Protheo , el o^e fe mudaba en
deshoneifima , matle varias form-as..
si mifma. Democrito , Philofopho Ef-
O, E. Hypolafi, fupuelo. tcyco , que empre fe rea
^o- Ariitogsnes, Medico.. de todo i y Heradyto llo-
fonan- Diogeces , Philofopho defpre raba.
tes* ciador de riquezas. Theocryto , Poeta de Zaca-
S0"
5* JSSOANTES ESmUXVLS. %%
goza,, quien imit V i r - Cleonymo , Capitn Ahe-
gulo en las glogas. nienfe timidiffimo.
* Alondiga , cafa diputada * Geronymo , el Dotor M -
para los foraeros , que van ximo de la Iglefia. *
de la comaca vender t r i - Helefpontico , cofa de aquel
go la Ciudad , y lo me- m a r , regin.
ten all. Ruypontico , yerva.
Albndiga , guifado conoci- Betnica , Bretonka , *
do. yerva.
Hypocrita , la que finge fer Jnica , cofa de Jonia ? Pro-
virtuofa. * vincia de Grecia.
Democrita > muger de L a c e - * Monica , Madre de Saa
demonia , valeroa en per- Aguftin.
donar injurias. P y t o n i c o , cofa de Pyton j
Eoycos, Philofophos, Apolo.
* Heroycos, cofa de Hroes. ^ Gorgonico , cofa de Medufa.
Tropologico, Anagogico, Ana- Hyponyco no quifo levantar
lgico, fentidos de la Ef- elatua fu Padre de mano
criptura. de Polycleto.
Eoco f cofa de Eolo. Lenides, Maeflro de Alesan-
Argolico , cofa de Grecia* dro.
Buclico , cofa de el ganado, Simonides , Phiiofopho,
y de paores. Tpico , de C a n c r o , de C a -
Hiperblico , cofa de encare- pricornio,
cimiento* Ethiopico , cofa de Etbopia
Golica , enfermedad. Florida , Dorida , paftoras.
* Buclica , lo mifmo , que Trrida , Zona de la Efphera
Buclico, celele : * dos Frgidas , y
Chryfolyto $ piedra pteciofa, dos Temperadas. *
de color de oro. * Hrrida , la efpantabJe.*
Hypoiito , el mancebo her- Categrica , cierta p r o p o n
mof , y honelo , que fue eion.
arrarado. T h e o r i c a , doiflrraa.
Cmico , Poeta ; cofa de co- Drica, obra en Arcbitedu.
media. Gticas , letras.
Aftronomico , cofa de Aftro- Aloidas , Gigantes,
nomia. Pliza , que fe da a los Sida- Afy*
Economicoj cofa de el govier- dos , y ctros^ na--*
no de caa.. * Gergica, lo que trata de | ^
Hk Agti-
48 a EXPLICACIN DE CONSONANTBS,
A g r i c u l t u r a , como en V i r - za de una Provincia.
gilio. Bofphoro , un ebecho de
Pcima ? la bebida que el M e - mar.
dico d a! enfermo. * Phofporo , el lucero de a
Andocies , Rtthorico de ios maana.
fenalados en Athenas. Sophocles , Poeta trgico dul- Ajfo*
Paroclides , truhn de P h i l i - c limo , perdido, por ha- nan
po Rey de Macedonia. cer tragedias. tes.
Diofcorides, infigne Medico. Alobroges , Francefes de el
Apocrhvpho , cofa fingida , y Delfiuado : y de Saboya.
mentirofa. San Chrifogono , Martyr,
Ariftonico , Capitn famofo, San Chryfoftomo , Dodor de
y Eunuco. la Iglefia , eloquentiimo,
* Pocdo , efpecie de marmol y Santiffimo.
roxo obfeuro, propriamen- Rhodope , una ramera famo-
te purpureo, fa , y un monte altifllmo
Orbigo , rio , que paTa por de Thracia.
Aftorga. Apcope , una figura.
Toigo , el veneno. Aporophe , color Rethorico.
Torpigo, pez que adormece. ^ Orofcopo , el afpedo de el
Arifloboio , uno de los fetn- Cielo , en que uno nace >
ta y dos Interpretes. hace alguna cola.
^Chritobolo, Medico. Cleombroto, Phofopho Aca-
O. 0. Tdeodortoj Maelro de Retho- dmico : defpee ledos
Con-- rica 9 aconfejo mal fu dif- los libros de Platn de la
fonan- cipuio , y coe caro. imnriortaliid.
tes, Herodoto , Hiftoriadot Grie- Phocoro , Phiofopho doc-
go , quien T u i i o llama tiimo : matronle injufta-
padre de ia Hiloria. mente. ;
Chryfologo , un Santo elo- Cordova, Ciud. en Andaluca.
0. v.
queotiffimo. Romulo , fundador de Roma.
* Aplogo , fbula , en que Pohumo , el que nace de-
introducen los animales, pues de muerto u Padre, o
los arboles , y cofas inani- Madre, <
madas , que hablan. Fcares , Mercaderes q n i '
Prologo , prefacin de el l i -
bro. ^ fimos. r.A
And-mopali , Ciudad. Bufa , a n i m a l , como Buey.
^ M e r o p o i i , la Ciudad cabe- * Bcaro , gent ro de vafo de
tierra colorada,
Uflr
T JSSONJNTES ESDRUXULOJ. 483
Ungaro, t i aatura c ngria. ios Poetas,qe cupo el Cielo.
y. E. Eaer^nmeno , endemoniado. MuScuo , ciertos niervos. * V*
* Catecmeno, el adulto , que * Crepuculo, entce dos luces.
antes de recibir el Bautif- Edrusula , Poea.
mo le enean la D o d r i n a * Brjula , agujerto de pun-
Chtiiana. * teda de la escopeta : y c a -
Ubeda, Ciudad de Andaluca. xera donde el Piloto lleva
Sepa veda , un Pueblo. la aguja de marear. ^
V. I. Numida, hombre de Numidia. * Efcmpulo, duda , y peb pe-
Punico 5 cbfa de ios Carthagi- queo. *
nefes. Lpulo , cierta yerva.
Zuiga,nombre de familia uf. Rutulos , gente ea Italia de
Jpiter, el Dios, quien fingen quien fue Rey Turno.

Lgunos nombres quedan en las Sylvas, que no hemos aqui


explicado | porque fon muy conocidos en Epaa j
porque de ordinario quien fabe un poco de JLaria los entiende
fcilmente 5 porque fon trminos de nuetra propria lengua^
que cada un e obligado a faber.Los de la Sagrada Efcriptu-
ra remitenfe de ordinario fus Fuentesj porque e toma alli ea
tera noticia de ellos , la qual no fe puede aqui dar en tan bre-
ves palabras. Y quando decimos de algunos , que fueron D i o -
fes , Jueees de el Infierno , otras cofas de eta manera , ha^-
blamos fegun las ficciones de ios Poetas , y fegun efedven ios
Inventores de las Fbulas.
F i N D E E L A R T E POTICA,

D E LOS CAPTULOS, Q U E SE C O N T I E ^
nen en el A n o Poecica.
C ^ Aptulo I.Qu cofa lea ela fon necearias para !a P o e f . ^
> Arte , y quienes fueron Cap. III. De la materia de e l
ius primeros Inventores, i . Arte Potica. 5.
ap. II, Vena, y el Arte como Cap. I V . D e ia forma de e l
Hh z Arte
N D I C E
Arte Potica, 6. Cap. X X I I I . De ios Tercetos
Cap. V . De la digidad de el con verfo e Redondilla
Arte Potica. H, mayor. 30.
Cap. V I . De a quantidad de Cap. X K I V . D e la Redondilla
las Sylavas. 13. de 4. verfos , por otro nom-
Cap. V I I . D e el Accento. 13. bre Quartia , &c. 32.
Cap. V I I L De las diferencias, Cap. X X V . D s la Copla Re-
que hay de verfos. 15. dondilla , Quiatila. 32.
C a p . I X . D e l verfo de Redondi- Cap. X X V I . D e las Redoadi-
lla mayor,y fu Quebrad. 15. las de . verlos. 33.
Cap. X . De los verfos de Re- Cap. X X V I I . D e las Redon-
dondilla menor , y de Arte dillas de 7. verfos. 34.
mayor. 16. Cap. X X V I I I . De las Redoa-
C a p , X I . D e el verfo Italiano, dilias de 8. verfos. 35.
y fu Quebrado. 17. Cap. X X i X . D e la Redondilla
C a p . X . Si es icito hacer milla de 9. verfos. 36.
verfos Italianos agudos. 18. C a p . X X X . D e la Cop.Real.36.
C a p . X I I . D s el verfo E f d r u - Cap.XXX. De la Decima.37.
xuio , y fu Quebrado, 20. Cap. X X X I I . De las Redondi-
Cap. X I V . De el verfo Latino llas con Quebrados. 39.
imitado en Efpaol. 22, Cap. X X X I I I . De la Redon-
Cap. X V . D e las cofas , que fe dilla menor 44.
lian de procurar en la me- Cap. X X X I V . De ios Villatl-
dida de el verfo , y primero cieos. 44.
de la Conlancia. 23, Cap. X X X V . D e las Cabezas
C a p . X V I . D e l a Synalepha.23. de los Villancicos. 46,
C a p . X V i l . De !a Synereis.25. Cap. X X X V I . D e los pies de
C a p . X V I I L D e las vocales que los Villancicos. 46,
fe hacen confonantes , l i - Cap. X X X V I I . De las Repeti-
quidas, diphthongos. 25. ciones de los V*iilancicos50.
C a p . X I X . De el NumerOjCor- C a p . X X X V I I . De los Vici-.
rientej y Efpiritu de el ver- eos de Redondilla meaor.5r.
fo. 26. Cap. X X X I X . De otro nuevo
C a p . X X , Methodo breve pa- eftiio de V i l l a n c i c o s , y mas
ra hacer verfos. 27. comente q los referidos. 52*
Cap. X X K D e la Confonan- Cap. X L . De la Introduccin
cia de las Coplas. 28. de los ViUanciccs. 53.
Cap. X X I I . De ios Pareados, C a p . X L L D e e l E r i v i l l o . 54-
Parejas en verfo de Re- Cap. X L I . D e las Copias de
4ondiUa mayor. 28. los Vrilancicos 54- ^,
Cap.
h i ios: CAPTULOS.
C a p . X L T l l . D e el recitativo. 5 8 C a p . L X I V . D e los quartetes.SS
C a p . X L l V . D e los Romances, Cap. L X V . De las Quintillas
verlos Alionantes. 59. en verfo Italiano. 88.
Cap. X L V . De los Romances Cap. L X V I . De las Lyras. 89.
en Ecos. 6 . C a p . L X V I I . D e o t r a s L y r a s de
Cap. X L V I . De los Romances feys verfos. 89.
con Efrxilos. 62. C a p . L X V I I I . De las Rimas de
C a p . X L V I I . De los Romances feys verfos. 91.
Hendecaliabos. 63. C a p . L X I X . De las Odavas R i -
Cap. X L V I I I . De los Roman- mas. 91.
ces con Pies Quebrados. 65. C a p . L X X . D e los ServenteC.93.
C a p . X L I X . D e los verbos ATo- C a p . L X X I . De los Sonetos.95.
naatesde amiTma cantidad Cap.LXXI.De el Soneto fm~
de fylabasj que los Quebra- e. 95.
dos Italianos. 66. Cap, L X X I I . De los Sonetos
Cap. L . De las Endechas con doblados. 96.
Efdrusmlos. 67. Cap L X X I V . D e el Soneto ter-
Cap. L L De las Endechas con ca .0. 99.
verfos Hendecaiabos. 68. Cap L X X V . De el Soneto fia
C a p . L I I . D e las Seguidilas.S. C<oa. 1 0 0 .
C a p . L I I L D e los Romances en Cap L X X V I . De el Soneto
verfos de Redoilla aienor.71. continuo, tmt..
Cap. L I V . De las GIoTas. 72. Cap. L X X V I L De el Soneto
C a p . L V . D e las Gloas en D- Eacadenao. o .
cimas. 75 Cap. L X X V I . De el Soneto
Cap. L V I . D e las GioTas en con Repeticin. 102.
Romances. 77. Cap.LXXX. De el Soneto Re-
Cap. L V I I . De las GioTas en trogado. 103.
verb Italiano. 78. Cap. L X X X . De el Soneto de
C a p . L V I I I . D e los Anagramas os lenguas. 104.
efpecie de GioTas. 80. Cap. L X X X I . De el Soneto en
C a p . L I X . De la Copla de Arte tres lenguas. 105.
mayor. 82. Cap. L X X X . De el Soneto
C a p . L X . D e as Compoficiones cun E : o . 106.
en verfo Italiano. 83. Cap. L X X X I 1 I . De el Soneto
Cap. L X I , D s los verlos H e - Acroico. 106.
roycos. 84. Cap. L X X X I V . De otras dife-
C a p . L X I . De los Pareados, rencias de Sonetos. 107.
Parejas en verfo Italiano.84. Cap. L X X X V . De las C a n d o -
C a p . L X I I I . D e ios Tercetos.86 nes. 108*
Cap,
N D I C E
C a p X X X X V T . De as Caacio. Cap. C X V I I , D e los Labenn-
nes 'eguidas. 109. thos. 182.
Cap. L X X X V . De las Baila- C a p . C X V H I . De los Laberin,
tas. 1 ^ 1. tlios de letras. 182,
Cap. L X X X V I I I . De los M a - C a p . C X l X . Del Poema Cubic,
drigales. 1 34. eipscie de Laber,deletr.i8j.
Cap. L X X X 1 X . De la R i m a C a p . C X X , D e los Laberinthos
encadenada. 137. de verlos enteros, 184.
C a p . X C . De ios E l d r u s u l . t j S . Compendio de el Arte Potica,
Cap.XC.Deia.sEnfaladas.138 Efpaola. 187.
Cap. X C I . De ios Ecos. 140. Sylva de Confcnantesj&c.zi 3,
C a p . X C i . De do^ gneros de Cap.I-Que es Confonantes,y en
Ecc-s. 141.. quantas maneras fehalla.a4.
C a p . X C I V . D e las condiciones Cap. II. De los Conbnantss
da las Reiesas. 143. Equvocos. 215.
C a p . X C V . B e otraccmpoicion Cap.111.De la Ercriptura,Pro
emejane los Ecos. 144. nunciacion , y Accento de
Cap.XCVi.DeiosEpigram.145 Confonante. 217.
C a p . X C V I i . D e la Eegia.146. Cap.IV.Orden de la Sylva.218
C a p . X C V I I I , D c e l E p i t a f . 4 7 Cap. V . De los Cononantes
C a p . X C I X , De la Satyra.149. primeros , y egundos. 219.
Cap. C De el Hymno. 149. Cap. V I . Porque fe ponen ios
C a p . C I . D e los Problemas. 150. Confontes en columnas.2 2a
C a p , C I I . De ios Goxos. 155. Cap. V I I . De las Cifras. 211.
C a p . C I i L De el Diaiogo.i 3 6 C a p . V I i L Como fe ha de ufar
Cap. C I V . De la gloga. 157. de ella .Sylva. 221.
Cap. C V , De la Fbula. i 6 . Fuente de Cononantes. 35 ^
Cap. C V I . De la L o a . 166. Tratado breve de ATonanteSj.
C a p . C V J I . D e la Comedia.^z Scc. 417.
C a p . C V I I I . D e las partes prin- Cap.I.Que cofa fea Aont.+i 8
cipales de la Comedia, 173. Cap. II. De los Preceptos para
C a p . C I X . D e la Tragedia. 174.. facar Aflbnantes de la Sylva
C a p . C X . D e l jntut.S3cram.175, de Cononantes. 419-
Cap. C X I . D e el B a y l c 175. Explicacin de los Confonan-
C a p . C X l l . D e el E n i g m a , ! 76. tes prcprios,y apelativos mas
Cap.CX11 L D e e i Herogiy.177 difciles que van en la Syiva
C a p . C X I V . D e el Emblema. 17 8 422.
C a p . C X V . D e la Emprei.nig- Explicacin de los Cononan-
n i a j D i v i a j y Synboio. 179 tes , y ATonantes Efdruxu-
C a p , C X V I . , D e Us JPoe&u los, 47^ ^
Mudas, sbo.
N D I C E
ALPHABETICO D E VARIAS COSAS DE E L ARTE
Potica.
A. A C c e n t o . pag. 13. C o p I a , q e s , y de dode fe ixo.28
J - \ A d n tuvo A r t e P o e t i c . i . C o p l a Redondilla. 32.
A m p h i o n , y O r p h e o invento- C o p l a R e a l . 36.
res de ea A r t e . 1. C o p l a s de V i l l a n c i c o s . 54,
A n a g r a m a s , como fe h a c e n , y D e c i m a j C o m o fe conipone.37.
que compolcion es. 9 0 . D i g n i d a d de ei A r t e P o t i c a . ^ .
A d l o . c o m o difine ela A r t e . t . D i f e r e n c i a s d verfos. 1 5.
Arithmecica,3r M u i c a , c o m o fe D i v i f a ,- que es. 1 7 9 .
les fubordena !a A r t e P o e t . i . E c o s de muchas maneras. 140* K*
A r t e Potica que es. r. R e c i b e E g ! o g a , q u e compoiicion.e8.157
en s i ornato R e t h o r i c o . 7. E i e g i a , como fe hace. 1 4 6 .
A r t e , es compemento de a Emblema}.que es. 17 8. (ce. 179.
n a t u r a l e z a . 4. E m p r e f a que es, y como le h a -
A r t e , y vena aprovechan j u n - E n d e c h a s , c o m o fe c6ponen.68.
tas a i P o e t a . 4 . E n i g m a q es,y como fe hace.176
ATonante^q e s . n . Q u a n d o fe E n f a l a d a , de que compoficiora.
puede poner por C o n f o n a n t e , eonfta. 138.
287.7 eotno fe facn ATones Entrems , que es. 1 7 5 .
de ia S y i v a d e C o n f o n a n . 417. E p i g r a m a , que es , y de que
A u t o S a c r a m e n t a l , que es , y Poefia fe compone. 145.
c o m o fe compone, 1 7 5 . Epifaphio,como fehacesyqual
A vifos,y reglas.para los p r i n c i - es fu m a t e d a . 147,
pantes}q defean aprender l a E f c r i p t u r a s y pEonunciacion de
ieng.Caftean.inej de A r t e , ios C o n f o n a n t e s . 217.
B. B a t a l l a de donde le d i x o , y de E f d r u a u l o s , que i o n 2 0 . de f u
fu couipolcon. 1 3 1 . compolcion, 138.
B a y l e , que cofa es. 1 7 5 . Etancia , que es 109.
C. C a b e z a de V i l l a n c i c o s de v a - E ? t r U ' i i l o de V i l l a n c i c o s . 5 4 .
rios modos, 4 5 . F i n de ei A r t e Potica, . F.
Celo,q genero de Poefia es.108 Fines de los Poetas. 7. 8.
C a n c i n feguida. 109. Go3s,y las leyes de giofar.72. G.
Cciones de muchas maner.09 Hendecafyabos Romances.03 H.
C h a m b e r g a , como fe hace. 7 0 . H e r o i c o s Romances. 64.
C o m e d i a . q u e es,como fe hace, H e r o y c o s verfos , que fon. 8 4 .
y de q partes conla.172.173. H i e r o g l y p h . c o m o fe b a c c . 1 7 7 .
C o n f o n a n t e s de 3.maneras,114. H y m n o . q u e es,y c o m o fe com-
C c n f o n a n t c s Equvocos. 21o. pene. 149.
C o n f o n a n t e s verbales. 3 5 2 . I n f g n i a j que cofa fea. 179- L
INDC ALmA&TlCO.
i n t r o d u c c i n de V i l l a n c i c o s Q u e b r a d o , que es. 17.
corno fe hace.53. (ras.182. Q u i n t i l l a s en verfo de R e d o n -
L. X-aberinthos de m u c h a s mane- dilla mayor. 32.
L o a ^ q e s j y fu c o m p o f i c i o n . 1 6 6 Q u i n t i l l a s en verlo Itaiano.18
L y r a , que compoicion es. 8 8 . R e c i t a t i v o de V i l l a n c i c o s . 58.
M. M a d r i g a i j q copofcion e s . i 34. R e d o n d . m a y o r de muchas ma
M a t e r i a de el A r t e Potica. 5. eras. 30.conQuebrad.39.&c,
M e t h o d o breve p a r a hacer ver- R e d o n d i l l a menor. 44.
f o s , acomodado todos. 27. Refeicas de E c o s , quaes haa
N u m e r o de el vero. 26. de fer. 143.
O b j e t o de el A r t e P o t i c o . 1 2 . R e m a t e de C a n c i n . 19,
O d a v a de A r t e m a y o r . 8 3 . Repeticiones deViancicos.50
O d a v a R i m a , que es. 9 1 . R i m a encadenada. 137.
O r d e n de l a S y l v a . 218. (85. R o m a n c e s , como fe hacen. 59.
O v i l l e j o , que compuncin es. Romces con Pies quebrad.96.
. Pareados en verfos de R e d o n - San A g u l i n afirma haver flo-
d i l l a m a y o r . 28, recido los Poetas ea tiempo
P a r e a d o s , Parejas en verfo de ios Jueces de Ifrael. 2.
I t a l i a n o . 84. S a t y r a , q u e c o m p o k i o n 8.149
P i e s de V i l l a n c i c o s . 4 6 , Seguidiilas,como fe copone.S
'Poelas mudas como fe compo- Scrventeios, que compoficioa
nen. 1 8 0 . Sexta R i m a , 9 1 . (es. 9 3 .
l?oea,irvepara a l i v i o de eflu- Sonetos de muchas maneras.96
dios mas graves. 1 1 . p a r a en- S y m b o l o , que es. 179.
fear , y mover , y p a r a el Synalephajqudo fe comete.23
culto d i v i n o . 12. Synerefis , com fe u f a . 25.
Poetas llamados divinos. 2. Tercetos en verfo de Redondi-
Poetas P h y i c o s , M e t a p h . & c . 5 , lia mayor. 30.
P o e t a s , y vencedores i g u a l - Tercetos Italianos. 86.
mente premiados. 9. T r a g e d i a , que es , y como fe
Poetas tenidos por S a n t o s , y hace. 174.
venerados con T e m p l o s . 9. T y r t e o P o e t a , venci M e t r i f i -
Poetas C h r i f t i a n o s antiguos.12 cando. 9.
Potica, O r a t o r i a , y L g i c a en V e n a , c o m o es neceTaria. 3* V,
que fe diferencian, 5. V e r f o s de muchas maneras.i 5
P r o b l e m a , como fe hace. 150. V e r f o s agudos fe permiten en
Q u a n t i d a d de las Sylabas fe E f p a o l j y enTocano.iS.i?
Q. conoce por el A c c e n t o . 1 3 . V e x a m e n j e s como Satyra. 149*
Quartetes}que compoficion.88 V i l l a n c i c o s varios. 4 4 . 52*
Q u a i t e t e , 6 QuartiUa 32, f I N.
.ss
^4-

\
-

Вам также может понравиться