JETA PAS

DMTIMIMIT T

PALCS KURRIZORE
(1)

1
 Jeta pas dmtimit t palcs kurrizore
Nga krymbi n flutur

Ju sht thn q keni dmtim t palcs kurrizore. far nnkupton kjo?

Dmtimi I palcs kurrizore dmton rrugt e komunikimit ndrmjet trurit dhe pjesve tuaja
t trupit. Varsisht nga shtrirja e dmtimit dhe vendndodhja (lokalizimi) e tij n palcn
kurrizore, do t rrjedhin pasoja serioze dhe t prhershme me shkall dhe ashprsi t
ndryshme. Ju do t veni re se gjymtyrt ose organet tuaja nuk funksionojn si m pare.

N fund t ktij dokumenti do t gjeni definicione pr disa terma t cilat ndoshta ju do tI

ndeshni pr her t par. Disa nga kto terme n tekst do t identifikohen me piktogram
pr t indikuar se ato gjenden n fjalor.

Dmtimi n palcn kurrizore, I njohur ndryshe edhe si lezion I palcs kurrizore, mund t
ket ndikim n funksione t caktuara fiziologjike. Kjo mund t ket ndikim n aftsin
tuaj pr t lvizur muskujt, si dhe n ndieshmrin e prekjes. Mund t ndryshoj
qarkullimi I gjakut, eliminimi I urins dhe prmbajtjes s zorrve, si dhe kapaciteti I
frymmarrjes (respirator). sht e mundur t preket edhe sietemi pr rregullimin e
temperaturs s brendshme t trupit edhe at me rritje t madhe t temperatures suaj
trupore gjat periudhave t nxehta. Kto jan vetm disa shembuj t dhn. N realitet ju
filloni nj jet t re n trup tjetr (trup q ka psuar ndryshime).

do person sht I ndryshm e me kt edhe dmtimi. donjri prej tyre duhet t ndjek
rrugn e tij pr t rifituar autonomin.

Tregimi I nj personi me dmtim t boshtit kurrizor: Para dhjet vitesh, si rezultat I

aksidentit automobilistik u bra paraplegjik. Shkova n spital dhe m von edhe n
qendrn pr rehabilitim. Atje, takova viktima t tjera t aksidentit t cilt kishin psuar
dmtim t palcs kurrizore; donjri prej tyre ka kaluar prjetime t veanta. Disa prej saj
doln m mir se t tjert, mirpo pr t gjith, vuajtja ishte e madhe (e fuqishme).
Ndjehesha aq i pafuqishm dhe i vetmuar. N spital, n shtratin ku qndroja, mendoja pr
t gjitha ndrat dhe planet e mija t cilat tani ishin shndruar n asgj, n hi. Nga njra
dit n tjetrn, do gj dukej aq e pasigurt: jeta ime, aktivitetet e mia, kariera....Dhe un
nuk isha m i njjti; trupi im u b i huaj pr mua.

Isha i thyer nga humbjet e mdha. N at koh, un nuk mendoja aspak pr funksionet
q ende mbaja (ruaja). Nuk isha i vetdijshm pr at m t rndsishmen, aftsin time
pr t msuar. Duke iu falenderuar asaj, do t mund t msoj t jetoj me kufizimet e reja;
do t zbuloj nj potencial t ri t padmtuar i cili to t zhvillohet, aktivitete dhe interese t
reja t cilat do ti ndjek. Nj grup i tr i specialistve punuan n qendrn pr rehabilitim
pr t m ndihmuar mua dhe shokve t mi, pacient t pavionit, t ngjitemi n mal.

Pr t ndrtuar jetn dhe kariern time t re m duhej t prvetsoj mjaft dituri. Pr

shembull, individi me dmtim t boshtit kurrizor duhet t msoj pr anatomin e njeriut.

2
Ajo sht esenciale pr t kuptuar se si funksionon trupi juaj pr shkak se tani jan
humbur disa funksione automatike fiziologjike q kishit m par. Kto humbje duhet
kompensuar prmes teknikave (metodave), pajisjeve ose sjelljeve t reja. Kjo sht
mnyra se si ju mund t rifitoni pavarsin tuaj dhe prsri t jetoni jetn tuaj.

Pr t kuptuar gjendjen time, shpesh krahasoj trupin tim me automjetin me transmitues

manual (ndrruesin e shpejtsive). Shumica e njerzve kan transmetues automatik. Kur
fshikza urinare e tyre sht e mbushur dhe kur ata kan nevoj t urinojn, ata thjesht
ndiejn nevojn t shkojn, kurse un duhet me vetdije t drejtoj sistemin tim urinar.
Asgj nuk m tregon se sht koha pr t urinuar prandaj un duhet t vendosi se kur do
t bj zbrazjen e fshikzs urinare.

Kjo sht nj prgjegjsi e madhe sepse do pakujdesi mund ti prij infeksionit urinar
dhe problemeve t tjera shndetsore. Po t njjtat gjra vlejn edhe pr funksionet e tjera
trupore pr t cilat pjesa m e madhe e njerzve asnjher nuk mendojn.

N fillim, natyrisht, kisha mjaft vshtirsi me mnyrn e re t jetess dhe me t qent I

pavarur. Mund t kalojn shum muaj pr t kthyer nj faqe re dhe pr t ecur prpara.
Por sot, jam n gjendje t jetoj jetn time, I aft (I gatshm) pr t dashur dhe pr t qen
I dashur. Jam I lumtur me gruan dhe fmijt e mi. N prgjithsi, tani nuk ndjehem aq i
ndryshm nga t tjert.

N fillim, kur bhesh i hendikepuar, vshtir sht t jetosh n prditshmrin tnde. do

dit sht nj sfid e re. Pas pak, ne bhemi t vetdijshm se jetojm si t tjert;
vshtirsit zvoglohen me zhvillimin e teknikave (mnyrave) q plotsojn humbjen e
funksioneve. do individ sht i veant, i till sht edhe dmtimi. do individ duhet t
ndjek rrugn e vet pr t rifituar autonomoin e tij.

Grupi juaj multidisiplinar n qendrn e rehabilitimit do tju udhheq dhe mbshtes n

rrugn tuaj pr t gjetur pavarsin. Grupi mund t prbhet nga profesionist q vijojn:
Fiziatri ose praktikanti i prgjithshm i cili ju siguron kujdesin e nevojshm mjeksor dhe
bashkrendon rehabilitimin tuaj. Infermiert t cilt do t kujdesen dhe do tju msojn
juve pr kujdesin personal q do tju duhet prej tani e m tej. Terapeuti fizikal i cili ju
strvit me ushtrime t prshtatshme pr t zhvilluar potencialin tuaj muskulor dhe t
rifitoni sa m tepr lvizje q sht e mundur. Terapeutisti profesional ju mson teknika
(metoda) dhe nse sht e nevojshme ju rekomandon pajisje t cilat mund t plotsoj
ndonj funksion t humbur motor. Psikologu din tju dgjoj dhe ju ndihmon t jetoni
npr provat e vshtira. Ju mund tia besoni msheftsit tuaja atij ose asaj. Kshilluesi i
rehabilitimit ju ndihmon t gjeni zgjidhje pr problemet si jan qndrimi n pun,
prshtatshmria e shtpis, situata juaj familjare. N disa qendra, edukatori sht
prgjegjs pr planifikimin e qndrimit tuaj. Kshilltari pr rehabilitim i shoqats
kanadeze pr paraplegjikt mund tju dgjoj dhe siguroj t kuptuarit e barazis, e ajo
sht, prmes personi q ka kaluar npr provat e vshtira npr t cilat kaloni ju tani.

3
Nse nevojitet, edhe t tjer mund ti bashkangjiten grupit, t till si jan terapeuti pr
shtje seksuale, kshilluesi pr punsim, urologu, fiziatri, tekniku pr rekreacion.
Gjithashtu, kujdestart do tju ndihmojn t prmbushni ditn me aktivitete.

Msuesja, Ceceile Wojas, grua me dmtim t boshtit kurrizor, jeta e s cils inspiroi
realizimin e nj programi televiziv pr Tes belle Jeanne, u bn thirje personave me
dmtim t palcs kurrizore t besojn n jet: paraplegjia sht transformim i jets. N
sulmin q m shkaktoi paralizn, m ra ndr mend shembulli i fluturs, e cila ka dy jet.
S pari sht krymb, ecn me kmbt e tij. Pastaj bhet kukule (fshikz). Pr mua, kukule
sht qendra pr rehabilitim. Krymbi transformohet n flutur dhe fiton rrota(!).

Nqoft se besoni n jetn do t jeni I aft t mbizotroni kt transformim. N fillim,

besojm se karroca paraqet fundin e ekzistencs tone. N realitet, ajo paraqet fundin e nj
lloji t jetess dhe fillimin e nj jete tjetr. Kur njher kthehemi n shoqri dhe marrim
pjes active n t, harojm dallimet tona.

E mundur sht t mos keni t njjtin mendim. Me kalimin e kohs, do individ gjen
mendimet, aktivitetet ose knaqsit t cilat do tii japin kuptim jets. Nuk sht gj e
leht t pranosh t gjitha ndryshimet si pasoj e dmtimit t palcs kurrizore dhe t
tejkalosh vshtirsit e reja dhe t shumta t jets s prditshme. Prkraheni veten sa m
mire q mundeni me qllim q ti bni ball ksaj sfide.

**************************************

Para ose kuadri?

Humbja e funksioneve motorike paraqet paraliz t plot ose paraliz t pjesshme t

gjymtyrve prkatse dhe shpesh shfaq nevojn (domosdoshmrin) e prdorimit t
karrocs. Kjo sht pasoja m e madhe e dukshme e dmtimit t palcs kurrizore:
dokush sheh karrocn. Pr kt shkak, personat me dmtim t palcs kurrizore i
drejtohen vetes n prgjithsi me termat paraplegjik ose kuadriplegjik. I pari sht
prdorur pr paralizn q atakon gjymtyrt e poshtme dhe i dyti pr at q atakon t katr
gjymtyrt.

4
Paraplegjia sht rezultat i dmtimit t palcs kurrizore t locuar n nivelin e vertebrave
torakale ose m posht n ato lumbale dhe/ose n regjionin sakro-koksigeal. Humbja e
funksioneve motorike ose e ndjesis, atakon kmbt dhe pjesn e poshtme t trungut.

Tetraplegjia ose kuadriplegjiasht rezultat i dmtimit t palcs kurrizore n nivelin

e qafs (vertebrat cervikale). Humbja e funksioneve motorrike dhe ndjeshmris, ose e t
dyja s bashku, ndodh (haset) n kmb, duar dhe trup prfshir ktu edhe toraksin
(kraharorin). Shkalla (ashprsia) e dmtimit mund t ndryshoj.

Midis veti, paraplegjikt dhe kuadriplegjikt shpesh drejtohen me shkurtesat para dhe
tetra (kuadri). Shprehja parakuad ndonjher prdoret n kontekst jozyrtar q t
paraqest personat me dmtim t palcs kurrizore si nj grup.

Pr t njohur dhe kuptuar ndryshimet t cilat ndodhin n trupin tuaj, ju duhet s pari t
njiheni me anatomin e palcs dhe boshtit kurrizor.

Shtylla (boshti) kurrizore

Shtylla kurrizore prbhet nga 33 vertebra:

7 vertebra cervikale n qaf ( nga C1 deri n C7)
12 vertebra torakale (nga T1 deri n T12)
5 vertebra lumbale n pjesn e poshtme t shpins (nga L1 deri n L5)
5 vertebra sakrale (nga S1 deri n S5)
4 vertebra t bashkuara (ngjitura ) q prbjn ashtin koksigeal.

Vertebrat mbahen t lidhura s bashku npermjet ligamentve n t dyja ant e shtylls

kurrizore. Vertebrat jan t ndara nga njra tjetra prmes nj disku i cili sht i prbr
nga material kartilagjinoz (krcor). Kur ne lvizim, kto disqe thithin (absorbojn) dhe
paksojn presionin midis vertebrave.

Shtylla kurrizore mund t krahasohet me nj gyp fleksibl (t lkundshm). Vrimat n

qendr t do vertebre krijojn kanalin e shtylls kurrizore. N pjesn e brendshme
kalon palca q sht e prbr nga indi nervor, e quajtur palc kurrizore. Funksioni
kryesor i shtylls kurrizore sht mbrojtja e palcs kurrizore.

Palca kurrizore dhe sistemi nervor

Palca kurrizore, prbhet nga qeliza dhe fije nervore, q i ngjan nj kablloje (litari) me
trashsi sa gishti juaj i vogl, me nj gjatsi prafrsisht 21 ina (52.5 cm), fillon nga
baza e trurit dhe kalon n pjesn e brendshme t do vertebre cervikale dhe torakale.

5
Prfundon n nivelin e siprm t vertebrave lumbale ( n kufirin e siprm t vertebrs s
dyt lumbale L2), ku degzohet n tuf nervore e prshkruar me emrin si kauda
equinanga latinishtja q dmth. bishti i kalit). Kta nerva shtrihen posht deri n
regjionin e ashtit koksigeal.

Thjesht paraqitur, palca kurrizore punon si nj linj telefonike me dy drejtime.

Nprmjet ksaj rruge t komunikimit, truri drgon dhe pranon lajme (mesazhe) n dhe
nga pjes t nryshme t trupit tuaj. Kjo sht mnyra se si palca kurrizore mund t
siguroj funksionimin prkats t organeve jetike si dhe lvizjen muskulore. Komandat
nga truri i juaj si dhe ndjesit nga trupi i juaj prkthehen n impulse nervore q
krahasohen me rrymn elektrike. Impulsi kalon npr gjatsin e palcs kurrizore dhe t
nervave.

Palcn kurrizore e prbjn dy tipe t nervave: nervat sensorial (pr ndjeshmri) dhe ato
motorik. Nervat sensorial perceptojn ndjeshmrit nga trupi juaj dhe informojn trurin.
Kjo sht mnyra me t ciln ju reagoni n djegie ose butsin e prkdheljes. Nervat
motorik projn urdhrat nga truri n muskujt tuaj. Vendimi juaj mendor pr t lvizur,
prkthehet n lvizje fizike.

**************************************

Dmtimet ireverzibile (t pakthyeshme)

Nervat jasht kafks (koks) dhe kanalit t shtylls kurrizore quhen nerva periferike;
ata kryqzohen n trupin tone gjat tr rrugs pr n periferi, duke I ngjar nj rrjeti t
linjave elektrike. Cilido qoft tip I qelizave nervore, qoft ai sensorial ose motorik, n
prgjithsi mund t rigjeneroj ose riparoj veten e tyre pas dmtimit. N raste t tilla,
lezioni (dmtimi) nuk rezulton domosdoshmrisht me humbje t prhershme t
funksioneve motorike ose t ndjeshmris. Pjest e ndrprera n prgjithsi ri-lidhen.

Prndryshe, neuronet e palcs kurrizore dhe t trurit nuk mund t prtrihen nga
dmtimet e tyre. Neuronet jan njsi strukturale ose qeliza t palcs kurrizore.
Shkatrimi I tyre do t ket efekte ireverzibile (t pakthyeshme) pr sa u prket
funksioneve motorike dhe /ose atyre sensoriale.

Sistemi yn nervor I ndjeshm, prbhet nga truri dhe palca kurrizore, t cilat ndodhen n
kafk dhe n shtylln kurrizore, roli I s cils sht t mbroj ato nga dmtimet. Ather
si sht e mundur q palca kurrizore t psoj dmtim brenda nj mbulese t till prej
ashti?

Laceracionet (shqyerja)
Kompresioni (shtypja, ngjeshja)
mosushqyeshmria

6
Thyerja ose zhvendosja e vertebrs mund t shkaktoj laceracion (shqyerje) ose
kompresion (shtypje) t indit t palcs kurizore. Edema e shtress mbrojtse
meningjeve gjithashtu mund ta shtyp palcn kurrizore.

Ne vetm mund t shpresojm q zhvillimi i shkencs nj dit do t mundsoj shrimin

real t palcs kurrizore. Sidoqoft, deri ather, e rndsishme sht t msoni t jetoni
me paaftsin tuaj.

Palca kurrizore sht e zhytur n lng brenda meningjeve. Kto membrana mbrojtse
mbshtjellin gjith sistemin nervor. N rastin e traumave, mund t vij deri tek zmadhimi
i sasis s lngut cerebrospinal e kjo mund t shkaktoj kompresionin (shtypjen) e palcs
kurrizore. Kompresioni (shtypja) i palcs kurrizore i prin destruktimit (shkatrimit)
progresiv t neuroneve. N qoftse kompresioni i palcs kurrizore nuk trajtohet n koh
dhe nse disa prej fijeve jan kputur, ata nuk do t mund t pranojn oksigjen dhe
materje t tjera ushqyese t domosdoshme pr jetn e tyre. Prandaj i domosdoshm sht
intervenimi i shpejt meqen se aksidenti mund t shkaktoj dmtimin e palcs kurrizore.
Nj fragment i ashtit, disku i vendosur ose edema (njtja) e meningjeve mund t
shkaktoj presion n palc. Paksimi i njtjes dhe lirimi i shtylls kurrizore mund ti
kontriboj prevenimit (parandalimit) t efekteve t mvonshme t prhershme.

Prfundimisht, dmtimi i enve t gjakut q ushqejn palcn mund t privojn at nga

elementet esenciale t nevojshme pr t mbijetuar.

Pasojat e prhershme

Shumllojshmria e shkaqeve dhe rrethanave q rrethojn njerzit me dmtim t palcs

kurrizore shpjegon pse pasojat variojn (luhaten) kaq shum nga nj person te tjetri. Disa
persona me dmtim t palcs kurrizore nuk humbin funksionet motorike; ata jan t aft
t ecin por humbin ndjeshmrin n kmbt e tyre. T tjert mund t humbin t dyja,
edhe ndjeshmrin edhe funksionin motorik dhe pr t lvizur duhet t prdorin karroc .

Tani, dmtimi I sistemit nervor qendror sht permanent (I prhershm). Vetm mund t
shpresojm q prparimi I shkencs, nj dit do t bj t mundshme shrimin e vrtet t
dmtimeve t palcs kurrizore. Sidoqoft, deri ather, mjaft me rndsi sht t
msojm t jetojm me paaftsin tone.

Disa persona me dmtim t shtylls kurrizore refuzojn t pranojn gjendjen e ktill:

Asnjher nuk kam pranuar se kurr nuk do t eci m. Para aksidentit, isha njeri
entuziast. M plqente t isha i rrethuar nga natyra; kjo ishte kur un me t vrtet
ndjehesha i gjall. N fillim, refuzoja t pajtohem me kt humbje t liris. Nj kohe t
gjat kalova duke pritur t ndodh udi e cila do t mi kthente kmbt.

7
Nuk them q jam dorzuar plotsisht nga shpresa se shkenctart do t gjejn nj kur t
mrekullueshme: sidoqoft, kjo gj tanim nuk sht e vetmja shpres pr mua.

Nj dit erdha n prfundim se kisha humbur dshirn t jetoj. Pas ksaj, kisha mjaft fat
t takoj nj atlet n karroc. Ai m inkurajoi t provoj sportet e adaptuara. Shembulli i tij
m bri t vetdijshm se un mund q nga kjo dit e m tej t bj zgjidhje t cilat do t
m ndihmojn t jetoj nj jet m t mir, t rimarr kontrollin mbi jetn time dhe ta
modeloj at sipas shijes sime. Kjo sht mnyra se si zbulova mono-skijimin dhe
rizbulova bukurin e dbors q mbulon majn e malit.

Ende kam fuqin t sjell vendime pr gjendjen time momentale. sht me t vrtet
uditse ka mund t bsh kur vendos t veprosh. Sigurisht, para aksidentit nuk kryeja
gjithka q planifikoja t bj. Jetn e prshtatja disi ndryshe, vetm n nj qllim t
caktuar ose ndoshta edhe n disa mnyra t tjera. Jeta ime momentale m sfidoi t
tejkaloj dhe t bj gjra t cilat prndryshe nuk do ti kisha br. Un jam nj njeri i
gzuar (i knaqur), dhe thell n vete kam ndjenjn se kjo knaqsi sht suksesi (fitorja)
ime m e madhe.

Nuk them ate se kam hequr dor nga shpresa se shkenctart nj dit do t gjejn nj
mjekim t mrekullueshm; nuk besoj se askush n t vrtet nuk mund t bj nj gj t
till. Sidoqoft, kjo m nuk sht shpresa ime e vetme.T jemi t sigurt se jo t gjith
personat me dmtime t palcs kurrizore jan fanatik t sportit! Disa njerz knaqsin
personale e gjejn prmes jets s tyre familjare ose nprmes puns vullnetare,
profesionit t tyre, shprehjes artistike....

Ngritjet dhe zbritjet (baticat dhe zbaticat)

Pas dmtimit t palcs kurrizore, para gjetjes s arsyes pr t jetuar, ju para s gjithash
duhet t kaloni npr ndryshime t mdha dhe t prnjhershme. Ju duhet t pranoni t
jetoni jetn nga dita n dit, derisa t tejkalohen emocionet e fuqishme t cilat pas
dmtimit ju trheqin posht. sht e natyrshme t ndjesh depresion t thell, ankth dhe
zemrim. Por prjetimet e mijra personave me dmtim t palcs kurrizore tregojn se ju
mund t rifitoni ekulibrin tuaj.

Disa her, mjekimi mund t ket ndikim n kt gjendje t ankthit dhe depresionit. Kjo
mund t zvogloj ose zmadhoj at sipas rastit. Personi me dmtim t shtylls kurrizore
dshmon kt, Mbaj mend se ndjehesha euforik kur duhej t qaja. Pastaj papritmas do
gj doli nga barazpesha: ata ndryshuan mnyrn e mjekimit tim! Psikologu im m qetsoi
se gjendja ime do t stabilizohet vetvetiu: kjo m qetsoi, dhe n t vrtet, do gj u
kthye n normale.

****************************

8
Shoku spinal

Pas dmtimit t palcs kurrizore, personi q ka psuar dmtim, pikspari kalon npr
stadin e ashtuquajtur shoku spinal. Kjo nnkupton humbje t plot t reflekseve dhe
lvizjeve nn nivelin e e dmtimit. Pr t mbajtur gjall personin q ka psuar dmtim,
kujdesi (ndihma) e dhn duhet t evitoj pengesat n organet jetike si jan frymmarrja,
eliminimi I urines dhe prmbajtjes s zorrve.

Kjo gjendje mund t zgjas disa or, dit, jav ose madje edhe muaj. Pasksaj, rikthimi
progresiv I funksioneve bn t pasigurt prcaktimin e shkalls s humbjes s
funksioneve edhe at gjasht deri n nnt muaj pas aksidentit. Mirpo, gjendja e personit
me dmtim t shtylls kurrizore stabilizohet vetvetiu para prfundimit t vitit t pare.

Disa efekte ose simptome t mvonshme t dmtimit t palcs kurrizore gjat ksaj
periudhe t stabilizimit do t zvoglohen, pra gjat periudhs kur trupi mundohet ti
adaptohet gjendjes (situates) s re t krijuar. Kjo mund t jet rast me kontraksionet e
fuqishme. Karolina prkujton kontraksionet muskulore t cilat n kuptimin e gjr t
fjals e goditn at: n fillim t kuadriplegjis sime shpesh kto kontraksione I ndjeja n
shpin. Kisha spazma t fuqishme t cilat ndodhnin papritur. Mund t shikoja program
televiziv, t rrija e qet n karroc, dhe papritmas! Prfundoja n dysheme. Shoku im
qeshi deri sa I doln lot, e un qeshja dhe qaja n t njjtn koh. Ata kontraksione ishin
ndryshe nga ai q kisha sot.

Kujdesi akut (imenjhershm)

Pr t ndrprer prparimin e dmtimeve t parikthyeshme, menjher pas aksidentit

palca kurrizore duhet t lirohet nga t gjitha kompresionet. Q t kryhet (prmbushet)
kjo, mjekt prdorin medikamente, bjn operacione dhe trheqjen e skeletit (duke
tendosur shtylln kurrizore). Teknika e kohs s fundit mban vertebrat t radhitura mir.

Pas shokut traumatik, me arritjen n spital bhet rrezatimi me rreze X pr t zbuluar

thyerjen (frakturn) e shtylls kurrizore ose vendosjen e vertebrave. Pastaj bhet
ekzaminimi neurologjik pr t caktuar nivelin dhe shtrirjen e dmtimit e cila do t
paraqes gjrsin e funksioneve motorike dhe sensitive. Trajtimi (mjekimi) I
prshtatshm, si prdorimi i steroideve dhe methylprednisone (antiinflamator t
fuqishm q prdoren brenda tet orve t para) bjn t mundur kufizimin e efektit t
kompresionit (ngjeshjes) n palc, t shkaktuar nga njtja e indeve prreth.

N rastin e thyerjes, specialisti vlerson stabilitetin, si dhe gjendjen e kompresionit

(ngjeshjes) s palcs kurrizore q mund t rrjedh si pasoj e saj. CT (skanimi tomografik
i kompjuteriuar) ndonjher prdoret pr t zbuluar vendosjen e vertebrave ose pr t
zbuluar pranin e fragmenteve t eshtrave ose disqeve n kanalin kurrizor. Kjo teknik
bn t mundur t bhet egzaminimi shtresor ose e nj pjese t indit me mjegullosjen
(turbullimin) e paraqitjes s shtresave t tjera t vendosura mbi ose nn vendin q sht
egzaminuar.
*********************************

9
Klasifikimi I thyerjeve dhe trajtimi

Thyerjet e fiksuara: nuk paraqesin rrezik, por fragmenti i ashtit mund t komprimoj
palcn kurrizore dhe t shkaktoj dmtim nervor. Mjekimet e shtylls kurrizore leht
kthehen n gjendjen e mparshme.

Trajtimi: Thyerjet e fiksuara pa dmtim t palcs kurrizore: pacienti lirohet pas nj

qndrimi t shkurt n spital, duke prdorur mnyrat m t prshtatshme pr imobilizimin
e shtylls kurrizore.

Thyerjet e fiksuara me dmtim t palcs kurrizore: pacienti pranohet n trautomatologji

(n njsin pr kujdes akut). Varsisht nga niveli i dmtimit, ai ose ajo mban jak ose
korse pr t imobilizuar shtylln kurrizore derisa thyerja t shrohet.

Thyerjet e paqndrueshme: ekziston rreziku pr komplikime. sht e mundur q

komprimimi plotsues i palcs t shkaktoj dmtim nervor. Mund t jet e nevojshme e
(domosdoshme) intervenimi kirurgjik, pr t mnjanuar ndonj fragment t ashtit ose pr
t ngjitur shtylln kurrizore.

Trajtimi: Grupi mjeksor pikspari duhet t sigurohet q shtylla kurrizore sht mir e
radhitur, dhe se palca kurrizore sht e lir nga fragmentet e eshtrave. Shtylla sht e
radhitur kur vertebrat vendosen prsri n pozit normale; shtylla kurrizore ather sht
e imobilizuar pr nj periudh kohore prej 8-12 jav, derisa ajo t ngjitet.

Grupi mjeksor ka n dispozicion pajisje dhe teknika t ndryshme. Pr thyerjet cervikale,

trheqjet skeletale, drejtimi i shtylls kurrizore bhet nprmjet bashkrendimit t trupave
vertebral. Sa m shpejt t lejoj gjendja e pacientit, dhe sa m mir t jet br (arritur)
bashkrenditja, aq m shpejt largohet trheqsi kurse pacienti vesh halo-vest dhe jak
pr regjionin e qafs. Pr thyerjet n regjionin torakal dhe at lumbal, personi n fjal
mban korse n nj periudh kohore prej 8 12 jav.

N raste t veanta, ndrhyrja kirurgjikale sht e domosdoshme pr t stabilizuar

shtylln kurrizore. Pr kt shkak shufrat ose pllakat (disqet) metalike mund t vendosen
n t dy ant e shtylls kurrizore pr t siguruar stabilitet. Gjithashtu mund t prdoren
rrethet metalike t lidhura me tel ose transplantime kockore. Shum prej ktyre teknikave
prdoren t kombinuara sipas nevojs.

Nuk ka thyerje por shtylla kurrizore sht jostabile : Edhe n rastet kur nuk ka
thyerje, shtylla kurrizore mund t konsiderohet si jostabile sepse ligamentet jan mjaft t
dmtuar. N kt rast, pacienti mban halo-vest n periudh kohore prej 12 16 jav pr
t lejuar shrimin e ligamenteve.

Dmtim I plot ose jo I plot

10
Pas dmtimit t palcs kurrizore, prcjellja e informacioneve nga truri n pjest e
ndryshme t trupit tuaj dhe anasjelltas, mund t jet plotsisht e penguar, pjesrisht e
penguar ose e pa ndryshuar. Shkalla e humbjes s ndjeshmris ose funksoneve motorike,
varet nga ashprsia e dmtimit dhe nga vendndodhja e tij n palcn kurrizore.

Mungesa e plot e lvizjes dhe e ndjeshmris nn nivelin e dmtimit paraqet dmtimin e

plot. Palca n kt regjion sht ose shum rnd e dmtuar ose e shkatruar. T gjitha
zonat e trupit, inervimi i t cilave fillon n ose m posht ksaj pjese t palcs, tani do t
mbeten t izoluara (veuara) nga truri.

N rastin e dmtimit jo t plot, humbja e funksioneve motorike dhe e ndjeshmris

ndryshojn nga nj person n tjetrin. Disa ndjesi dhe /ose funksione motorike nn nivelin
e dmtimit jan t ruajtura.

Me prparimin e br n kujdesin akut, lezionet (dmtimet) prfundimtare (t plota) jan

m t pakta dhe m t rralla. Dmtimet parciale (t pjesshme) nnkuptojn efekte t
mvonshme t prhershme m pak serioze dhe ruajtjen e nj numri m t madh t
funksioneve.

N Amerikn veriore, do vit ka rreth 10.000 njerz q psojn

dmtim t palcs kurrizore. Shkaku m i zakonshm sht aksidenti,
por dmtimi i palcs kurrizore mund t jet gjithashtu rezultat i i
tumorit ose t komplikimeve t mjekimit. Smundje t caktuara ose
keqformime kongjenitale (t lindura) mund ti prijn paraplegjis ose
kuadriplegjis, por t gjitha konsekuencat (pasojat) e tyre n
prgjithsi nuk jan identike.

Shkaqet e
Dmtimit t palcs kurrizore

1. Aksidentet: e komunikacionit, zhytja, rzimet, armt e zjarrit, thika

dhe arm t tjera, sportet etj.
2. Komplikimet gjat mjekimit ose patologjit t cilat mund t
ndikojn n palcn kurrizore si jan psh. tumoret.

****************************************

Funksionet e atakuara n varsi nga niveli neurologjik

Kur krahasojm gjendjet e dy personave me dmtime n t njjtin nivel, do t vrejm

dallim t madh si n lvizjet q mund t kryej donjri prej tyre poashtu edhe n
ndieshmrin t ciln ata mund t jen n gjendje t ndiejn (perceptojn). Kapacitetet

11
minimale q ata mund t ruajn i korespondojn pjess s m poshtme t palcs e cila
mbetet e pacnuar (padmtuar).

Nn kt pik, dmtimi a prfshin gjith gjatsin e palcs? ose e pret at n knd? Prek
(atakon) vetm pjes t caktuar t palcs kurrizore? Kjo sht ajo q prcakton humbjen e
motoriks dhe ndieshmris.

N fillim , Isha e bindur se jeta ime aktive kishte

prfunduar

Prshkrimet q vijojn shrbejn si ilustrime. Ato japin shembuj ekstrem (t

jashtzakonshm) q u korespondojn dmtimeve t plota t cilat ndodhin n palcn
kurrizore. Shembujt e till nuk i marrin n konsiderat humbjen e funksioneve pr shkak
t pranis njkohsisht t faktorve t tjer si sht plakja.

Ju lutem keni parasysh se funksionet e ruajtura jan m t mdha sa m posht t jet

dmtimi n palcn kurrizore. Prandaj, dmtimi i plot i palcs kurrizore n T12, do t
ruaj t gjitha funksionet e mundshme pr dmtimin n T11 plus disa t tjera.

Nga C2 deri n C4, dmtimi i plot i palcs kurrizore nnkupton humbje t plot t
funksioneve motorike dhe ndjeshmris n t katr gjymtyrt. Ekziston nj sasi e caktuar
e funksioneve motorike n muskujt e qafs, dhe kjo gj bn t mundur ngritjen e supeve.
Kjo bn t mundur shfrytzimin e pipze goje ose kontrollin prmes gllnjks dhe
fryerjes, pr t operuar me karroc t motorizuar. Prve ksaj, n rast dmtimi n C2,
prdorimi i ventilatorit do t ishte esencial pr t mundsuar frymmarrjen pr shkak t
paralizs s muskujve t frymmarrjes.

Niveli i dmtimit:
Vendi (vendndodhja) i thyerjes ose niveli neurologjik

Profesionistt pr kujdes shndetsor shpesh prmendin

nivelin e dmtimit, i cili prcakton se cilat funksione mund t
atakohen. A tregojn ata vendndodhjen e thyerjes ose nivelin
neurologjik? Vendi i thyerjes korrespondon me vertebrn,
thyerja ose zhvendosja e s cils sht shkak pr dmtimin.
Kur struktura skeletore stabilizohet, niveli neurologjik i
dmtimit sht ai q ka rndsi, pra sht ai q do t prcaktoj
humbjen e funksioneve t pacientit. Pr shembull, thyerja e
vertebrs T10 mund t dmtoj palcn kurrizore dhe nervat
spinale, n mnyr t till q niveli neurologjik i dmtimit do
t luhatet nga njri n rastin tjetr, midis T8 dhe T12.

Egzaminimi neurologjik prcakton nivelin funksional t palcs

12
 kurrizore t dmtuar. Kjo i korespondon segmentit m t
poshtm t palcs kurrizore q mbetet plotsisht funksionuese,
menjher mbi indin e dmtuar t shtylls kurrizore. Prandaj,
kur flasim pr dmtim n nivelin e vertebrs C5 nnkuptohet
q, nga pikpamja neurologjike, kjo pjes e palcs kurrizore
sht plotsisht normale. Prandaj t gjith personat me kt
nivel t dmtimit mund t kryejn s paku nj numr t vogl
t lvizjeve precize. Sidoqoft, disa njerz, mund t jen n
gjendje t bjn di m tepr, varsisht nga natyra ose kndi i
dmtimit jo t plot t palcs kurrizore.

N nivelin e C5, t gjith personat me dmtim t palcs kurrizore, pjesrisht jan t aft
t prmbushin do dit aktivitetet e zakonshme- si jan vet ushqyerja pa pajisje (mjete)
ndihmse, t drejtuarit e karrocs, t shkruarit dhe shtypjen e butonave (elsave) ( n
kompjuter, telefon ...)

N C6, disa persona me dmtim t palcs kurrizore mund t vishen dhe vet t
transferohen (nga karroca dhe anasjelltas) n mnyr t pavarur. Kur nuk ka
komplikacione t tjera, t ata gjith mund t bjn zbrazjen e qeses s urins, nse sht e
nevojshme, dhe mund t kontrollojn gjendjen e lkurs s tyre. Ata mund t kujdesen
pr higjienn e tyre personale, t bjn banjo, t vozisin vetur t pajisur me kontroll
dore si dhe t pregadisin ushqim t zakonshm.

N C7, personi me dmtim t palcs kurrizore mund t kryej aktivitete si sht

transferimi, dhe ato pr prkujdesje n mnyr t pavarur.

N C8, sht e mundur t mbledhen dhe shtrihen gishtrinjt. Mbani mend, ka vetm 7
vertebra cervikale, prandaj niveli neurologjik C8 korespondon me pjesn e vendosur
midis C7 dhe T1.

Nga T1 deri n T6, duart nuk jan t atakuara. N T6, personi me dmtim t palcs
kurrizore sht n gjendje t marr frym lirisht ngaq muskujt interkostal (midis
brinjve)-q sigurojn zgjrimin e toraksit (kraharorit)-jan vetm pjesrisht t atakuar.

N T12, personi me dmtim t palcs kurrizore ruan t gjitha lvizjet e trungut dhe ka
muskuj t mir t barkut. Prandaj ai ose ajo jan mir t barazpeshuar n pozit ulur.
sht e mundur q ai ose ajo pr lvizje t prdorin paterica, por mendohet se kjo sht
nj detyr e vshtir. (kjo teknik sht dshmuar se nuk sht mjaft e prshtatshme pr
lvizje t prditshme, prandaj n kulmin e prpjekjes s br, pengohen duart dhe kraht
kshtu q bjn t pamundur mbajtjen e sendeve t paketuara).

Mbi t gjitha, vlerso veten

dhe kujdesu pr t

N L4, personi me dmtim t palcs kurrizore mund t shtrij gjunjt dhe t mbledh
kmbt. Ka nj numr t caktuar paralizash n pjesn e pasme t kmbve, por ecja sht

13
e mundur prmes prdorimin e patericave. Shumica e dmtimeve n kt nivel, atakojn
cauda- equina . Mund t humbet refleksi i fshikzs urinare (inkontinenca).

Ngjitja e srishme n mal (lartsi)

Pas dmtimit t palcs kurrizore far pengesash duhet t tejkaloj pr t rifituar

pavarsin? Duhet t adaptohet (prshtatet) vendi I puns ose un duhet t ndryshoj
vendin e puns? Prve arsimimit ekzistues a ka nevoj t bj edhe ritjanim. Dmtimi I
palcs kurrizore mund t paraqes fillimin e ndryshimeve t shumta n t gjitha sferat e
jets.

M shum se nj individ me paaftsi fizike do t ju thot: njoh shum njerz pa paaftsi

q ma kan zilin! Ndonjher qndrimet (pikpamjet) krijojn situata m hendikepuese
se vet mjedisi. Mnyra si ju reagoni ndaj t tjerve, n mas m t madhe se paaftsia
juaj fizike, prcakton mnyrn si ata do t reagojn (prgjigjen) ndaj jush dhe vet
suksesin tuaj n shoqri. Tejkalimi I barierave t brendshme do tju ndihmoj t zgjidhni
edhe probleme t tjera.

Nj grua me dmtim t palcs kurrizore tregon: n fillim isha e bindur se jeta ime aktive
kishte prfunduar, derisa nj dit, kshilluesja pr rehabilitim nga shoqata e
paraplegjikve t Kanads erdhi n dhomn time, n spital, pr t m prshndetur dhe
pr t m ofruar prkrahje. Ajo vet ishte me dmtim t palcs kurrizore dhe kishte kaluar
po t njjtn rrug npr t ciln duhet t kaloj tani un, pr t rifituar pavarsin time.
Ajo lvizi leht prqark me karrocn e saj dhe rrezatoi gzimin e jets.

Kshillueses I duhej koh pr tiu prgjigjur pyetjeve t mija n lidhje me gjendjen time.
Ajo m dgjoi. M qetsoi n shum gjra. Pr shembull, at dit msova se aktivitetet e
dits do t jen m t thjeshta n shtpi se n spital. Paramendoni kt! Atje m duhej
gati 30 minuta pr do kateterizim!

Dshiroja t kuptoj si mund t pajtohet kjo me profesionalizmin tim pr sa i prket ksaj.

Sido q t jet, tani kt e bj mjaft m shpejt. Shembulli i kshilltares sime m bri t
mundur t kuptoj se n karroc do t kem jet konstruktive. Gjat rehabilitimit tim, un
isha e aft t diskutoj pr vshtirsit e mija me t dhe t marr kshilla t dobishme prej
saj.

Shoqata e paraplegjikve n Kanad pr mua ende paraqet nj burim, sa her q kam

nevoj pr t. Revista e saj gjithmon sht informuese pr shum subjekte t cilat kan
nj interes t madh pr mua si person me dmtim t palcs kurrizore.

Pas aksidentit, ishte e pamundur t kthehesha n detyrn time, megjithse disa prej
shokve t mi me dmtim t palcs kurrizore ishin n gjendje t bnin nj gj t till. N
shoqatn e paraplegjikve t Kanads takova nj kshillues pr punsim i cili kishte
specializuar n dhnien e ndihms personave me paaftsi fizike t kthehen n pun.
Kshilluesi m ndihmoi t definoj intereset dhe aftsit e mija. N fund, vendosa t
vazhdoj studimet plotsuese. M von, kshilluesi im m ndihmoi n krkimin e puns.

14
Nga dmtimi i palcs kurrizore mund t rezultojn ndrlikime t caktuara. Biseda me
dik q ka prjetuar vshtirsi t njjta gjithnj m ndihmon t shoh m qart gjendjen
time dhe t marr vendime t prshtatshme.

Shikuar n prgjithsi, vshtirsit mund t duken t pakaprcyeshme, me fjal t tjera,

t kuptojm se si funksionojm dhe t msojm t dgjojm trupin ton. Mbi t gjitha,
vlersoni dhe kujdesuni pr veten tuaj. Lejoni q prvoja e personave t tjer me dmtim
t palcs kurrizore tju ndihmoj n tejkalimin e pengesave.

N ditt dhe vitet e ardhshme, ju me siguri do t

ndesheni me shkurtesat ose termet si jan:

15
 Fjalorth

Prshtatshmria: Prpilimi i skicave t ndrtesave ose pjesve q mundsojn qasjen

dhe lvizjen e njerzve me paaftsi.

Aktivitetet e jets s prditshme: lvizjet q do dit kryhen nga individi me qllim t

kujdesit pr veten (t ushqyerit, veshmbathja, pastrimi) dhe jets s pavarur.

Efektet e mvonshme: paksimi i mass muskulare si pasoj e dmtimit neurologjik dhe

imobilizimit (moslvizshmris) t gjat, tek personat me dmtim t palcs kurrizore.

Humbja e reflekseve (disrefleksia) autonome: reagim i teprt i sistemit nervor simpatik

n ndryshimin e stimuluesit nn nivelin e dmtimit t palcs kurrizore. Manifestohet me
prgjigje (reagim) t tepruar t trupit. Simptomet prfshijn tensionin e lart
(hipertensionin), djersitje t bollshme (profuze), kongjestion nazal, kokdhimbje dhe
ngadalsim t pulsit nn vlerat normale. Distensioni i fshikzs urinare ose i zorrve si dhe
stimulimi nga lkura jan disa prej katalizatorve t mundshm.

Transplantimi (shartimi) i kockave: Largimi (zhvendosja) e nj fragmenti t kocks nga

pacienti dhe implantimi i saj n pjes tjetr t trupit. sht prdorur mjaft pr rindrtimin
e vertebrave ose pr lehtsimin e ngjitjes s kocks s thyer. Kjo gjithashtu sht
prdorur pr redukimin e lvizjes s nyjes ose pr t ngrir at (pr shembull: shartim
t kocks midis dy vertebrave). Transplanti mund t fiksohet me vidha. Bashkimi
(ngjitja) e transplantit n vertebrn prkatse mund t zgjas rreth 3 muaj.

Kateteri: tubi q prdort pr t zgjruar kanalin ose vrimn me qllim q t drenazhoj

(thith) lngjet ose t fut (injektoj) lnd n to.

Kateterizimi: prezentimi I kateterit n kavitet (hapsir) ose kanal. Kateterizimi urinar

prdoret pr t zbrazur fshikzn urinare.

Kauda-ekuina: tufa e fijeve nervore q shtrihet nga palca kurrizore deri n pjesn e
poshtme t shtylls kurrizore (tre vertebrat e fundit lumbale, vertebrat sakrale dhe
vertebrat koksigeale). Kauda ekuina u jep fillim nervave pelvik dhe atyre pr gjymtyrt e
poshtme.

Pasoja (efekti i mvonshm): pas shrimit mbeten deficitet e prhershme

CT skanimi (skanimi tomografik i kompjuterizuar): egzaminimi radiologjik, i kryer

me kompjuter, jep imazhe t hollsishme t shtresave t holla pr struktura q jan
egzaminuar.

Cistogafia: Egzaminimi me rreze X i fshikzs urinare pas injektimit t lnds s

kontrastit.

16
Cistometria: matja e kapacitetit t fshikzs urinare dhe reaksionet e shtypjes t
shkaktuara nga injektimi i lngjeve n fshikzn urinare.

Cistoskopia: egzaminim i pjess s poshtme t fshikzs urinare duke prdorur

instrumentin e ashtuquajtur cystoscope.

Ulera dekubitare: shih plaga nga shtypja (presioni).

Dermatoma: pjesa e lkurs e inervuar nga nj nerv i vetm spinal, nprmjet t cilit
kalon i gjith informacioni (dhimbja, prekja, temperatura). Egzaminimi i dermatoms
sht i rndsishm pr t prcaktuar nivelin e dmtimit t palcs.

Stimulimi digjital: metoda e provokimit manual (me dor) ose n mnyr mekanike e
lvizjes s zorrve.

Dmtimi i funksionit: funksionimi ose veprimi jonormal i nj organi ose pjesve t tij,
osi i nj sistemi t trupit.

Edema: njtja e shkaktuar nga grumbullimi i lngjeve n indet e prekura.

Elektromiogrami: ekzaminim i cili regjistron stimulimet (nxitjet) e kontraksionit

(tkurjes) q ndihmon n prcaktimin e origjins s mangsis motorike.

Flaciditeti: mungesa ose dobsimi (rnia) i tonusit t muskujve.

Halo-vest: pajisje q mundson trheqjen e vertebrave cervikale (t qafs), gjat

imobilizimit t saj. Prbhet nga 3 pjes: unaza metalike q rrethon kokn dhe q sht e
fiksuar n kafk nprmjet 4 kapseve; jeleku prej allie (e cila mbshtet pajisjen); shufr
metalike gjatsia e t cils mund t rregullohet, dhe q lidh unazn me jelekun.

Hendikep: situat e pafavorshme pr nj individ t dhn (q n njrn an rezulton nga

dmtimi ose paaftsia dhe n ann tjetr nga pengesat e mjedisit) e cila kufizon ose
ndalon kryerjen (prmbushjen) e aktivitetit normal, varsisht nga mosha, gjinia, faktort
social ose kulturor pr at individ.

Dmtimi: do humbje ose regullim i strukturs ose funksionit fiziologjik ose atij
anatomik.

Inkontinenca: eliminimi i pavullnetshm i urins ose fecesit

Inervimi: shprndarja e nervave n t gjitha pjest e trupit

Pielogrami intravenoz: radiografi e veshkave, ureterve dhe fshikzs urinare pas

injektimit t lngut radioopak (t paprshkueshm nga rrezet X)

Laceracionet: shqyerja ose shtypja aksidentale e indit t gjall.

17
Laminektomia: operacion I cili liron palcn nga presioni I ushtruar n t.

Laringoektomia: operacion i cili paraqet prerjen e laringut. Kjo i mundson pacientit

intubimin pr ti mundsuar frymmarrje me ndihmn e mjeteve mekanike

Lezioni: ndryshimi i strukturs normale i nj pjese t organizmit, q shkaktohet nga

aksidenti ose smundja

Lumbar: i referohet regjionit t poshtm t trungut, pas kavitetit t barkut.

Imazh me rezonanc magnetike: mnyr m precize se skanimi tomografik I

kompjuterizuar, ky prbhet nga vendosja e njeriut me nj cilindr q prodhon fush
magnetike t fuqishme. Ky ekzaminim mundson rekonstruimin e imazhit t shtresave t
trupit prmes kompjuterit.

Meningjet: membranat q mbshtjellin trurin dhe palcn kurrizore.

Funksion motorik: organizimi I lvizjeve t trupit

Modifikim: rregullimi (ndryshimi) i mjedisit t individit me paaftsi.

Mielografia: rrezatimi me rrezeX i palcs kurrizore pas injektimit t kontrastit n

kanalin kurrizor.

Nervi: struktur n form t tejzs, i prbr nga ind i veant nervor prmes t cilit
prohen impulset nga nj regjion i trupit n regjionin tjetr. Varsisht nga funksioni i
tyre, nervat jan t njohur si nerva sensor ose motor. Nervat sensor (t ndjesis) bartin
informacione nga bota e jashtme n palcn kurrizore dhe n tru. Nervat motorik,
transmetojn impulset nervore nga palca kurrizore dhe truri pr t nxitur aktivitetin
muskulor.

Impulsi nervor: fenomeni me t cilin ekscitimi (ngacmimi) nervor prohet prmes

nervit.

Neuroni: qeliz e cila transmeton (prcjell) impulsin nervor.

Ortoz: mjet q korigjon ose plotson deficiencn (mungesn), kompenzim pr

dmtimin (psh. Syzat, patericat, karroca).

Paraplegjia: humbja e funksionit motorik n pjesn e poshtme t trupit dhe t kmbve.

Nse kjo gjndje sht shkaktuar si pasoj e dmtimit t palcs kurrizore, atakon muskujt
q ndodhen posht dmtimit.

Pareza: paraliz jo e plot e cila shpjegohet si humbje e fuqis.

18
Fiziatr: specialist mjeksor pr prkrahje dhe rehabilitim lokomotor.

-plegjia: prapashtes e cila indikon paralizn.

Plag nga presioni: skuqje ose plag e hapur, e cila zakonisht shkaktohet si pasoj e
ushtrimit t presionit n lkur.

Protez: mjet ose aparat e cila prdoret pr t zvendsuar gjymtyrn, nj pjes t

gjymtyrs s amputuar, ose organi i cili sht rnd i dmtuar ose i shkatruar.

Kuadriplegjia: humbja e funksionit motorik e cila atakon trungun dhe t katr gjymtyrt.

Rehabilitimi: reduktimi i efekteve t mvonshme t nj aksidenti dhe vijimi i

shrbimeve t planifikuara, t mbshtetura kto rreth problemeve t individve me
paaftsi dhe t dizajnuara pr t rikthyer nivelet optimale t funksionimit fizik,
psikologjik, social dhe profesional.

Funksionet reziduale: kapaciteti i funksionit t mbetur pas dmtimit, kjo humbje sht
shkaktuar nga deficienca.

Sakral: ka t bj me regjionin m t poshtm t shtylls kurrizore dhe shpins.

Sekuela (efekti i mvonshm): deficienca e prhershme q mbetet pas shrimit t

smundjes ose aksidentit.

Spazma: kontraksion i pavullnetshm, i papritur, intenziv dhe tranzitor i muskujve.

Spasticiteti: n personat me dmtim t palcs kurrizore, gjendje e cila karakterizohet nga

lvizje t pavullnetshme t gjymtyrve t poshtme t paralizuara, q rezulton nga spazmat
kalimtare t muskulaturs me shpeshtsi dhe kohzgjatje t ndryshme.

Sfinkteri: muskuj n form t unazs prreth hapjes s zakonshme t cilat hapen dhe
mbyllen prmes kontraktimit dhe relaksimit. Sfinktert e anusit, uretrs dhe t fshikzs
urinare normalisht parandalojn inkontinencn urinare ose fekale.

Spinal: ka t bj me shtylln kurrizore.

Person me dmtim t palcs kurrizore: ndonj q ka psuar dmtim t palcs kurrizore.

Disku spinal: jastk nga material kartilagjinoz (krci) q shrben pr t absorbuar

presionin midis vertebrave.

Shoku spinal: humbje e plot e funksioneve reflektore dhe t gjitha lvizjeve posht
nivelit t dmtimit pas dmtimit t palcs kurrizore.

Tetraplegjia: shih kuadriplegjia.

19
Torakale: ka t bj me toraksin, e cila mbulon regjionin midis qafs dhe diafragms
(muskuli q ndan at nga abdomeni-barku), nga prapa nga shtylla kurrizore torakale dhe
nga prpara nga sternumi dhe brendsia e t cils sht hapsira torakale n t ciln
ndodhen zemra dhe mushkrit.

Tomografia: ekzaminim me rreze X q lejon vizualizimin e shtresave t veanta t

indeve t gjalla duke eliminuar imazhet e indeve t tjera.

Tonusi: gjendje fundamentale dhe e prhershme (e qndrueshme) e aktivitetit t indit

muskulor.

Trakeostomia (stoma=goj): intervenim kirurgjikal i cili prbhet nga lidhja e trakes

pr lkure. Trakeotomia me qepje t hapjes s plags (dmtimit) pr t lehtsuar futjen e
gypit.

Trakeotomia: hapje kirurgjikale e trakes prmes lkurs, n pjesn e prparme t qafs,

duke lejuar prezentimin e gypit pr t siguruar kalimin e ajrit n mushkri.

Traksioni (trheqja): veprimi i trheqjes ose shtytjes. Traksioni i skeletit prdoret pr

bashkrendimin e vertebrave ose ant e kundrta t frakturs.

Transferimi: bartja e trupit nga nj siprfaqe tek tjetra, pr shembull nga shtrati te
karroca.

Trauma: t gjitha dmtimet ose lezionet t cilat n pjest e kufizuara t trupit jan
shkaktuar nga dhuna, forca e jashtme n kt organizm.

Traumatizimi: shuma e efekteve fizike ose psikologjike t shkaktuara nga trauma.

Traumatologjia (kujdesi akut): specialiteti kirurgjik dhe mjeksor i dedikuar n

studimin dhe trajtimin e traumatizimit fizik.

Ureteri: kanal i cili pron urinn nga veshkat n fshikzn urinare.

Infeksionet urinare: infeksion i sistemit urinar veshkave, ureterve, fshikzs ose

uretrs- q rezulton nga prezenca e bakterieve t cilat normalisht nuk gjenden n sistemin
urinar.

Uretra: kanali i cili niset nga fshikza dhe prfundon jasht trupit, e cila mundson
ekskretimin e urins.

Vertebra: donjra nga eshtrat q formojn shtylln kurrizore.

20