II.

ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 507

HDROLK SSTEMLERDE ARIZA BULMAYA

SSTEMATK YAKLAIM

Ahmet SARA

ZET

Hzl deien gnmz teknolojisinde,iletmelerin istenilen bilgi ve becerilere ulamas olduka zor ve
pahaldr. Hzl deien teknoloji bir de globalleen dnya ekonomisi ile birletiinde , rnmz daha
kaliteli ve daha ucuz olmak zorundadr. Aksi halde ar rekabetin olduu bu piyasada tutunmamz ok
zordur. Kalite ve fiyatlardan taviz veremediimiz bu piyasada bizi daha karli duruma geirebilecek ve
rakiplerimiz ile daha iyi rekabet edebilecek iletme ii alternatif seeneklerimizi semek ve
deerlendirmek zorundayz. Bu alternatif seeneklerimizin bir tanesi iletme Bakm/Onarm veya duru
maliyetlerini minimum seviyelere drmektir. Hidrolik Sistemlerde Arza Bulmaya Sistematik
Yaklam Metodolojisi; bir iletmenin rn maliyetini drmek ve retim kapasitesini artrmak iin en
etkin yol olacaktr. Bu metodoloji letme rn maliyet analizlerine llebilir bir deer yaratacaktr. Bu
deer bir sonraki ilemler iin kyaslanabilir l olacaktr. letmenin daha mkemmeli yakalaya-bilme
ansn artracaktr.

GR

Klasik yntemler ile bir hidrolik sistem arzasn bulmak ve gidermek hem pahal hem de kalc
olmamaktadr. Deneme ve yanlma yntemleri sistemin ileride daha deiik arzalar vermesini
sebebiyet vermektedir. Koruyucu bakmdan yola karak kestirimci bakma ynelmemiz, sistem
arzalarn hem ucuz hem de daha hzl kalc zmler retmemize yardmc olacaktr. Hidrolik
Sistemlerde Arza Bulmaya Sistematik Yaklam Metodolojisi; koruyucu ve kestirimci bakm ilemlerini
ayn anda gerekletirmemize yarayan bir yntemdir.

Hidrolik sistem arzalarna baktmzda iki deiik tip arza ile karlarz. Birincisi; aniden
(=Birdenbire) oluan arzalar : sistem zerinde nceden hibir uyars veya belirtisi olmadan oluan
arzalardr. Bu arzalar genelde; yay krlmalar, valf bobinleri yanmalar vs. tipi arzalardr. Bu tip
arzalara baktmzda sistem arzalarnn % 10 ile %20 'si arasnda bir orandadr. kinci tip arzalar ise
; Kademeli (=Uyarl) oluan arzalar : sistem zerinde nceden llebilir/gzlenebilir belirtisi olan
arzalardr. Hidrolik sistem basncnn dmesi,ya scaklnn artmas vs.tipi arzalar Kademeli Vuku
bulan ve nceden belirtisi olan arzalardr. Bu tip arzalar da hidrolik sistem arzalarnn %80 ile %90
arasnda bir oran oluturmaktadr. Hidrolik Sistemlerde Arza Bulma Metodolojisi, istatiksel Proses
kontrol verilerinden elde edilen bu oran dikkate alr ve zme kavuturur.

ekil-1'de verilen en basit hidrolik sistemi dikkate alalm. Hidrolik sistemi ; bir g nitesi,bir yn
kontrol valf ve bir ift etkili hidrolik silindirden oluturalm.
 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 508

HAREKET
ETTRC

YN KONTROL
VALFI

M
G NTES ve
BASIN KONTROL

ekil 1. Hidrolik Sistem

Hidrolik sistem g nitesi Basn Snrlama Emniyet valf 100 Bar'a set edilmitir. Sistem;seri bir
imalat iinde kullanldn dnelim. Sistem ilk iletmeye alndnda -veya sistemin normal alma
rejiminde- hidrolik sistem verilerini kaytlarmza alalm. Bu veriler bizim referans verilerimiz olacaktr.

VER TOPLAMA VE VER ANALZ

1.ADIM: Hidrolik sistem fonksiyonel blgelere ayrlr. ekil-1'de verilen hidrolik sisteme baktmz da;
sistem fonksiyonel olarak drt blgeye ayrla bilinir. Birinci Blge;Hidrolik G nitesi. kinci
Blge;Basn Kontrol .nc Blge;Yn Kontrol. Drdnc Blge;Hareket Ettiriciler. Fonksiyonel
blgeler tablo Tablo-1'de gsterilmitir.

2.ADIM: Her bir blge alt birimlere blnr. Tablo-2' de alt birimler gsterilmitir.

3.ADIM: Her bir alt birimin kontrol deerleri tespit edilir. rnek;Yn Kontrol alt birimi dikkate alalm. Bir
ynlendirme valfnda neler llebilir,gzlenebilir ve duyula bilinir? Bu ayrntlar balangta tespit
edilirken ok detayl ve derin dnlmelidir. Bir yn valfn de neler olabilir? Valfn titreimi,valfn ss,
valf bobin akmlar,valf darbesi, bobin slar vs. Bu veri tespitleri her bir ekipman iin ayr ayr yazlmal
ve genel tabloya ilave edilmelidir. Tablo-3'de detay gsterilmitir.

4.ADIM: Kontrol deerleri veya verileri periyodik olarak toplanr ve Tablo-3'de verilen cetvele kayt
edilir. Bu tablo hidrolik sistemin sicilidir.

5.ADIM: Deerler ve veriler analiz edilir ve raporlanr. 4.ADIM da elde edilen veriler,bir sonraki
admlarda elde edilen deerler veya veriler ile karlatrlr. Somut sonular veya kukulu sonular ile
ilgili alt birimin aklama ksmna ilgili uyar notlar dlr. Kukulu sonular;genelde zerinde daha
detayl bilgi toplanmas gerekli belirtilerdir. Bu veriler ;gzleme veya duyulara dayal veriler olup,
aratrmalarn derinletirilmesinde bu veriler llebilir deerlere dnrler. rnek; sistem zeri
kontrollerde yank ya kokusu kukusu veya duyusu bizleri dier llebilir almamz yapmamza
bir belirtidir.
 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 509

Tablo 1. Ana blgeler Tablo 2. Alt birimler

EM FLTRES
HDROLK TANK
POMPA
HDROLK G NTES
KAPLIN
E. MOTORU
EM ve BASIN HATLARI
BASIN SINIRLAMA VALFI
MANOMETRE
TANK HATTI
BASIN KONTROL SSTEM
PLOT HATTI
BASIN HATTI

YNLENDRME VALFI
BOBNLER
HIZ KONTROL VALFLER
YN ve HIZ KONTROL
BASIN HATTI
TANK HATTI
HATLARI
SLNDR
GR/IKI PORTLARI
MEKANK BALANTILARI
HAREKET ETTRCLER
MONTAJ KONUMLARI

1.ADIM 2.ADIM

Tablo-3'de verilmi olan "DER" ler kolonu sezi veya duyularmza dayal ksa notlarn dld
kolondur. rnek;sistem zerinde yaptmz almalarda yank ya kokusunu alglamamz
durumunda , Hidrolik Tank alt birimin karsna 'Yank Ya' ve "AIKLAMA" ksmna konunun arat-
rlmas ile ilgili ksa bilgi notu dlmelidir. Pompa iin "SES" ve "DARBE" tespiti yaplmsa;"DER"
ler kolonuna "HAVA KABARCII" notu yazlmaldr.

"AIKLAMA"; serbest kolon olup, konu ile ilgili dnce veya neriler yazlmaldr. Herhangi bir
problemin olumas durumunda konu ile ilgili detayl teknik incelemenin balatlmas amac ile bu
kolon zerine not dlr. Herhangi bir problemin olmamas durumunda aklama ksm bo braklr
veya problem yok anlamnda "Y" notu atlr.

Belli periyotlar da sistem zerinden veriler toplanrken,hidrolik sistem ya basncnn dtn ve ya

basncnn 95 Bar olduunu tespit ettik. Kaytlarmza Manometre basnc 95 Bar olarak giriyoruz. Relif
valfn 100 Bar'a set edildiini biliyoruz. Sistem basncnn 5 Bar gibi bir basn kaybna uramas
sistemde bir eylerin ktye gittiinin iaretidir.
 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 510

Tablo 3. Veri tablosu

P Q T SIZINTI TTREM SES DARBE DER AIKLAMA

EM FLTRES 0.8 N N Y

HDROLK TANK 45 Y Y Y Y

POMPA 100 50 45 Y N N Y Y

KAPLIN Y N Y Y

E. MOTORU N N Y Y

EM ve BASIN HATLARI 45 Y N Y Y Y

BASIN SINIRLAMA VALFI 100 45 Y N N Y Y

MANOMETRE 100 Y N Y Y Y

TANK HATTI 45 Y N Y Y Y

PLOT HATTI Y N Y Y Y

BASIN HATTI Y N Y Y Y

YNLENDRME VALFI 100 43 Y N Y Y Y

BOBNLER 40 Y N Y Y

HIZ KONTROL VALFLER Y Y N Y Y

BASIN HATTI 42 Y Y Y Y Y

TANK HATTI 42 Y Y Y Y Y

HATLARI 42 Y Y Y Y Y

SLNDR 43 Y N Y Y Y

GR/IKI PORTLARI Y N N Y Y

MEKANK BALANTILARI Y N Y Y

MONTAJ KONUMLARI N Y Y Y Y

3.ADIM Y:YOK 4.ADIM

N:NORMAL

AN:ANORMAL

PROBLEM: HDROLK SSTEM YA BASINCI DYOR.

Hidrolik sistemlerde bir arza olutuunda ilgili arzay bulmak iin Sebep-Sonu ilikisine dayal arza
bulma formlmz devreye sokmalyz.

BELRT/LER ARIZA/LAR SEBEP/LER ZM/LER

 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 511

BELRTLER: Sistem basncnn 95 Bar'a dmesi bir belirtidir. Ancak,problemin zm iin bu belirti
yeterli deildir. Sistem zerinden alnabilecek tm verileri veya deerleri toplamamz
gerekmektedir.Veriler toplanrken de u sorular kendimize sormalyz. Manometre doru lyor mu?
Relif valf ayar ile oynanm ola bilinir mi? Ya scakl eski verilerimize oranla art ta m? Gerekte
ya basnc dmemi olabilir. Manometre scala ayar bozulmu ola bilir. Manometrenin doruluunu
test ettikten sonra dier admlara geiyoruz. Pompa dan balayarak ,relif valf,yn valf ve hidrolik
silindir scaklklarn, titreimlerini,darbeli almalar ,alma seslerini ve hat zerinde szntlar tek
tek kontrol ediyoruz. Somut veya yzde yz emin olduumuz deerleri Tablo-3'e iliyoruz. Yeni veriler
Tablo-4'te gsterilmitir.

BELRT/LER ARIZA/LAR SEBEP/LER ZM/LER

-Ya Basnc 95 -Hidrolik Silindir
Bara dm. de i kaak var.
-Relif Valf Ya
karyor.
-Ynlendirme Valf
Anm.
-Pompa da i kaak var..
-Hidrolik Tank Ya
Seviyesi Dm.

Tek belirti ile elde ettiimiz verilerden yola ktmzda ,yukarda verilen olas arzalarn her biri bir
zanl konumundadr. Tablomuzda ki alt birimlere ait yeni verileri toplamak iin aratrmaya ve
incelemeye devam etmek zorundayz.

Hidrolik sistemlerde ekipman iinde oluacak her hangi bir hidrolik i kaak;hidrolik enerjinin s
enerjisine dnmesi eklinde olacaktr. Basn dmesi genelde i kaaklardan oluur. Hidrolik tank
ya seviyesi normal seviyededir. Relif valf ss daha nceki deeri ile ayn. Relif valften yan
tahliyesinde farkl bir ses,titreim veya darbe gzlenmemektedir.

Hidrolik silindir almas tekrar takibe alnr. Silindir almas normal. Silindir yzeyinde daha nceki
deerlerimizden fark bir s tesbiti lmlerimizde bulunmamtr. Silindir ileri ve geri strok hareketlerini
ynlendirme valfndan manuel deniyoruz. Yn valfnn her bir konumunda sistem basncn kontrol
ediyoruz. Ynlendirme valf paralel konumda ve silindir ileri strok noktasnda iken sistem basns 100
Bar' gsteriyor. Ynlendirme valf orta ve apraz konumda iken sistem basnc 95 Bar'a dyor. Bu
durum yn valf i kaa kukumuzu glendirmektedir. Valf paralel konumda tutuyoruz. Birka
dakika sonra valfn zerinden s lm yapyoruz. Valf scakl 48 C dir. Daha nceki scaklktan
5C daha fazladr. Mevcut konumda valfn sesini dinliyoruz. Valften nozul sesi gelmektedir. El ile
kontrol ettiimizde dier hidrolik ekipmanlardan daha scak olduunu rahatlkla fark edilir. Elde edilen
bu veriler altnda arza; kesinlikle Ynlendirme Valfndan kaynaklanmaktadr. Arza tipi;valfn i
kaak yapmasdr.

Sistem basnc ;retimi aksatmyorsa ekipmann u an iin deitirilmesine gerek yoktur. Kaytlarmza
alnr. Periyodik durularda ekipman hemen deitirilir.

Ekipman arzas teisinden hemen sonra arzann sebebi aratrlmaldr. Ynlendirme valf i kaa
nasl olabilir? Yukar da verilen veya elde edilen verilerden yn valf srgsnn A-portu zerinde
bulunan piston zerinde bir anma var demektir. nk,paralel konum hari dier konumlarda sistem
basnc dmektedir. B-portuna ait srg pistonu yzeyinde anma olsa ,yn valf paralel konum-da
iken sistem basnc 95 Bar'a derdi. Fakat, parelel konumda basn dmesi olmadndan valf
srgsnn A-portuna ait srg zerinde anma olduunu verilerin mantksal yorumu ile buluyoruz.
 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 512

Tablo 4. Arza sonras oluan veri tablosu

P Q T SIZINTI TTREM SES DARBE DER AIKLAMA

EM FLTRES 0.8 N N Y

HDROLK TANK 45 Y Y Y Y

POMPA 100 50 45 Y N N Y Y
HDROLK G NTES
KAPLIN Y N Y Y

E. MOTORU N N Y Y

EM ve BASIN HATLARI 45 Y N Y Y Y

BASIN SINIRLAMA VALFI 100 45 Y N N Y Y

MANOMETRE 95 Y N Y Y Y

TANK HATTI 45 Y N Y Y Y
BASIN KONTROL SSTEM
PLOT HATTI Y N Y Y Y

BASIN HATTI Y N Y Y Y

YNLENDRME VALFI 95 48 var var var Y Tank H. valf i kaak

BOBNLER 40 Y N Y Y

HIZ KONTROL VALFLER Y Y N Y Y

YN ve HIZ KONTROL
BASIN HATTI 42 Y Y Y Y Y

TANK HATTI 42 Y Y Y Y Y

HATLARI 42 Y Y Y Y Y

SLNDR 43 Y N Y Y Y

GR/IKI PORTLARI Y N N Y Y

MEKANK BALANTILARI Y N Y Y
HAREKET ETTRCLER
MONTAJ KONUMLARI N Y Y Y Y

Y:YOK

N:NORMAL

AN:ANORMAL

u ana kadar elde edilen belirtileri ve arzay frmlmzde yerine koyalm.

BELRT/LER ARIZA/LAR SEBEP/LER ZM/LER

-Ya Basnc 95 -Hidrolik Yn Valf
Bara dm. Kaa:A-
-Yn valf ss portuna ait valf
Yksek srgs pistonu
-Yn valf orta ve anmtr.
apraz konumunda
sistem basnc
dyor.
-Yn valfndan
nozul sesi geliyor.
 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 513

Sistem arza sebebini ortadan kaldrlmad srece arza srekli ve tekrarlayc olacaktr. Arzalara
kalc zmler retmek iin ;sebeplere dayal zmler retmemiz ve gelitirmemiz gerekmektedir.
Ekipman sklerek,ekipman srgs incelenir. Yaptmz inceleme neticesinde ekil-2'de verilen valf
srgs zerinde izik tespit edilmitir.

Valf srgs ile valf gvdesi arasna skm partikl ,valf srg yzeyini derin izmitir. Bu izik
hidrolik yan A-portundan T-portuna sizinti yapmasna yeterli olmaktadr. Ya kaandan hidrolik
enerji s enerjisine dnmekte ve snan yzeyin anma ilemi hzlanmaktadr. Ayrca,valf srgs
yzeyinden kan yeni partikl hidrolik sistemde zincirleme yeni partikllerin olumasna sebep
verecei unutulmamaldr.

ekil 2. Srg pistonun incelenmesi

ZM: Hidrolik sistem projesi yeniden gzden geirilmeli ve sistem zerinde baz yeni revizyonlarn
yaplmas gerekmektedir. Hidrolik sistemimizi incelediimizde;sistem zerinde hibir filtre
kullanlmamtr. Sistemin almasndan oluan partikllerin tekrar hidrolik sisteme geri dn
yapmamas iin sisteme bir adet dn filtresi ilave edilmelidir. Sistemin duruu dikkate alnarak
,duru ncesinde bu alt alma yaplmaldr.

Hidrolik tankta bulunan hidrolik yan partikl analizi yaplmaldr. Hidrolik ya komple filtre edilerek
varllere doldurulmal ve hidrolik tank temizlenmelidir. Tank temizliinden sonra ,ya tekrar filtre
edilerek tanka doldurulmal. Dn filtresi montajndan sonra ,sistem yeni ya ile dk basnta belli
bir sre altrlmal ve sistem fla edilmelidir. Bu ilemin ardndan dn filtresi eleman kesinlikle
deitirilmelidir.

SONU

Hidrolik Sistemlerde Arza Bulmaya Sistematik Yaklam Metodu ile yaplan arza tespit ve tehisler
sistemin srekliliini salar. Duru kayplarn minimum seviye de tutar. Yaplacak i veya ilemlerin
daha doru,daha ksa ve zmlerin daha kalc olmasna ortam hazrlar. Sistem zerinde bilinsiz
deneme /yanlma yntemleri ile sisteme daha fazla zarar verme olaslklarn ortadan kaldrr ve
Bakm/Onarm maliyetlerini azaltr.
 II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS 514

ZGEM

Ahmet SARA

1962 ylnda Trabzon'da dodu. Orta Dou Teknik niversitesi Gaziantep Kampusu Mhendislik
Fakltesi Makine Mhendislii Blmnden 1987 ylnda mezun oldu.1987-1988 yllarnda Aytemizler
Makine San.Tic.A. de ve 1988-1991 yllar arasnda da MNG Holding Makon A. de antiye efi
olarak alt.1991 ylnda Ereli Demir ve elik Fab.T.A. -Eitim Mdrl'nde Teknik Eitici
Mhendis olarak greve balad. Ayn yl ngiltere'de 2 ay sreli "Training of Trainers" eitim
programna katld. 1997-1999 yllarnda ABB Ltd. ti. firmasn kurarak Hidrolik/ Pnmatik Otomasyon
konusunda serbest piyasada alt. 1999 ylnda Ereli Demir ve elik Fab. T.A.. deki grevine geri
dnd. Halen bu grevini srdryor. Hidrolik ve Pnmatik Konusunda Temel,Elektro ,Oransal ve PLC
Kontrol konularnda FLUID POWER CENTER- NGLTERE firmas tarafndan sertifikal olup,bu
konularda hazrlad ve Ereli Demir ve elik Fab.T.A. de verilmekte olan Temel Hidrolik/ Pnmatik,
Elektro-Hidrolik/Pnmatik, Oransal Hidrolik ve PLC Kontroll Pnmatik Sistemler konulu alt Eitim
Modl bulunmaktadr.