EPKTETOS

DNCELER ve SOHBETLER
(Konu Balkl Dzenleme)

Hazrlayan
hramczde
Hac smail Hakk
ALTUNTA
SBN:
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com

Dizgi : H. smail Hakk Altunta

Kapak :
Bask- Cilt :

2012
indekiler
EPKTETOSUN HAYATI, ESERLER ve FELSEF GRLER
....................................................................................... 7
nemli Not............................................................... 11
DNCELER ve SOHBETLER ....................................... 13
AHLAK ...................................................................... 13
AKIL .......................................................................... 16
ALDANMAMAK N ................................................. 16
ALLAH TELYI BULMAK ......................................... 19
ALLAH GEREKTEN VARDIR ..................................... 21
ATLATMA ................................................................. 29
CNS MNASEBET-EHVET...................................... 29
DAVRANI ve ANLAYI TARZI ................................... 30
DUA .......................................................................... 34
DNYA HAYATI ........................................................ 36
DNYA LER ........................................................... 38
DNCEL HAREKET ETMEK ................................... 40
FELSEFE YAPMAK ..................................................... 42
GAYE-HEDEF............................................................. 48
GELECE GRME .................................................... 53
GERE GRME SANATI ......................................... 56
HAKKAT -HKMET .................................................... 62
HAYAL ve GEREK .................................................... 65
HEDEF ve ALIMAK ................................................ 67
HKMET ve MARFET SAHB..................................... 71
HZMETTEK SINIR .................................................... 72
HRRYET-ADALET ................................................... 74
NSANLARIN LER ................................................... 78
NAN....................................................................... 81
STEK ........................................................................ 84
KADIN HAKLARI ........................................................ 90
KAZA VE KADER ........................................................ 91
KENDN TANIMA ..................................................... 92
KBR ......................................................................... 95
KONUMA-SOHBET SANATI ..................................... 96
KORKU ...................................................................... 99
KURALLARA UYMA ................................................. 100
MUHAKEME ........................................................... 101
OYUN ve ELENCE ................................................. 104
TELEME ................................................................ 105
ZGRLK ............................................................. 105
SABIR ...................................................................... 107
SAVUNMA .............................................................. 109
SEVNEBLME ARZUSU ........................................... 110
SIKINTI EKMEMEK N ........................................ 112
KYET .................................................................. 113
ZLMEMEK N .................................................. 115
TEDBRL OLMAK .................................................... 117
VAZFE UURU ....................................................... 119
YALAN-CILIK ........................................................... 121
YEME-ME ............................................................ 122
ZITLARI BRLETRME ............................................. 123
EPKTETOSUN HAYATI, ESERLER
ve FELSEF GRLER
Hayat:
Milattan sonra 55 ylnda Phrygia (Frigya)da Hie-
rapoliste (imdiki Pamukkale yaknlar) doduu
rivayet edilen bir Yunan filozofudur.
ocukken Romada mparator Neronun azatls
Epaphroditosa satlm bir kle idi. Asl ad bilin-
medii iin Yunanca satn alnm adam-kle
uak anlamna gelen Epiktetos olarak adland-
rlmtr.
Epiktetos, Romada felsefe okuma imknn bul-
mu, klelikten kurtulunca felsefe retmenlii
yapm, 9094 yllarnda Roma imparatoru Domi-
tianus btn filozoflar yurdundan kovunca, Niko-
polise gitmi orada Stoik felsefe (stoaclk, stoik
felsefe, aclara gs germe, metin olma) ilkeleri-
ni retmee balamtr. Yokopoliste yokluk iin-
de yaam ve burada lmtr.
Eserleri:
Hibir yazl eser brakmam, fakat byk bir etki
yapmtr. Kendisini seven birok rencileri ol-
mu, bunlardan zmitli Finvius Arrianus, Epikte-
tosun rettiklerini Dnceler-Epiktetos Elkita-
b adyla sonradan kitap halinde toplam ve by-
lece felsefesi hakknda bilgi edinmek mmkn
olmutur.1 Gerekte Epiktetosun eseri sekiz kitap-
tan olumasna karn gnmze kadar ancak drt
kitab ulamtr. Epiktetosun, bu eseri daha ok
ahlaki tlere ayrlm bir sylei trndedir.
Cynic (Kinik) Okulu2 mensuplarnn uygulad
trde kurmaca bir muhatapla diyaloglar biiminde,
kendisini tutkularn klesi olmaktan kurtarp doa-
ya uygun biimde yaamakla yetinerek bilgece
esenlie ulamak iin rencilere yneltilen ko-
numa metodunu kullanmtr.
Felsefi Grleri:
Epiktetosun felsefesinin ana hatlar ksaca yle-
dir: Tanrya gvenmek, vicdann sesini dinlemek
ve insanlarn kardee yaamalar esasna dayan-
maktadr. Kendisine, bilge kii olarak Sokrates ile
Diogenesi rnek alan Epiktetos, temelde ahlak ile
ilgilenmi ve gerek eitimin, tmyle bireye ait
olan tek eyin bireyin iradesi ya da amac olduu-
nu kavramaktan baka bir ey olmadn iddia
etmitir. Ona gre insan, iradeden bamsz olan
iyi ya da kt hibir ey bulunmadn renmeli
ve olaylar ngrmeye veya ynlendirmeye kal-
kmayp sadece onlar anlama abas gstermeli-
dir. Epiktetosa gre insana kendisinden baka
birisi zarar vermez. Epiktetosun mesaj ynetici
snfa deil daha ok orta snfadr. O, insan, Tan-

1
(trc. Burhan Toprak), nklap ve Aka Kitabevleri, stan-
bul1962
2
Cynic: i. alayc tip, toplumsal deerleri kmseyen
kimse, kinik, hayatn gzelliklerine kar kan felsefeci,
ktmser, (kpekleme tarz)
rdan baka insanlar da ieren byk bir sistemin
yesi olarak grmtr. Ona gre insanlar akll
yanlaryla Tanrnn ocuklardrlar ve kendilerinde
tanrsal eler tarlar. Epiktetosun ahlak felsefe-
sinin temelinde genel olarak u iki kural dikkat
ekmektedir:
a-radenin dnda, iyi ya da kt olan hibir ey
bulunmadn kabul etmemiz gerekir.
b-Olaylar ngrp ynlendirmeye almak yeri-
ne, onlar sadece bilgelikle kabul etmeliyiz. 3

3
-Epictetos Life, His Works and Philosophical deas-
Dr. Enver DEMRPOLAT (Frat . lahiyat Fakltesi-slam
Felsefesi Ana Bilim Dal)
nemli Not
Hazrlanan kitap rahmetli Burhan Toprak Hocam-
zn milletimize kazandrd tercmeden hazrlan-
mtr.4 Dzenlemede daha faydal olur dnce-
siyle dank fikirler, e-benzer metinler olarak
pepee konularak konu balklar altnda topla-
nlmtr. Bu ekilde olunca asl tercme ile ba-
lant sadece paragraf eklinde kalmtr.
Ayrca kitaptaki slm literatre uygunluk salan-
mtr. nk Epiktetosun eseri hakikat ve hikmet
zere tertip edildii halde iinde ok az miktarda
olsa da Roma dneminin baskc tutumu yznden
olan tahrifat ve daha sonraki dnemlerde Hristi-
yanlar tarafndan yaplan itikadi sapmalar kararn-
ca dzeltilmitir. Bu ekilde okuyucunun hikmetle-
re kar inan ve sevgisi salanmas dnlm-
tr.
Epiktetosu rahmet ve iyilikle anyoruz.
hramczde smail Hakk

4
Epiktetos- Dnceler ve Sohbetler, stanbul-1962
 DNCELER ve SOHBETLER
AHLAK
imdiden sonra kendine yalnzken de olsa, baka-
laryla birlikte iken de olsa, asla deimeyecek bir
seciye ve her vakit itaat edecein ahlk kanunlar
bul.
*nsann gerek asaleti faziletten gelir, doutan
deil.*
*Pek ok zahiresi olduu halde yiyemedii iin za-
yf, clz kalan kimselere benzeriz. Gzel ahlk
kaidelerimiz vardr. Fakat bunlar lf etmek
iindir, tatbik etmek iin deildir. Hareketleri-
miz szlerimizi yalanlar. Henz adam deiliz. Fi-
lozof rol oynamak isteriz. Yk bizim iin ok
ardr. Bu hal tpk ski kiloluk yk tayacak
kuvveti olmayan bir adamn Aias'n tan yklen-
mee girimesi gibidir.
Sende her biri yaplmas lzm gelen vazifeleri ge-
rektiren birtakm meziyetler vardr. Sen bir insan-
sn; bir dnya vatandasn, Allahn kulusun ve
btn insanlarn kardeisin. Bunlardan baka bir
Senatrsn yahut daha baka bir makama sahipsin.
Gen yahut ihtiyarsn. Ya oul yahut babasn, ni-
hayet bir kadnn kocassn. Btn bu unvanlarn
seni nelere baladklarn dn ve hibirini leke-
lememee al.
Servetinin bir parasn kaybettin. Bunu avunama-
yacan bir kayp sayyorsun. Fakat vefay, saffeti,
alak gnlll braktn vakit bir ey kaybetti-
ini sanmyorsun. Hlbuki serveti kaybettiren ira-
demizin elinde olmayan yabanc bir kuvvettir.
Onlara sahip olmamak veya kaybetmek utanlacak
bir ey deildir. servetimize gelince onu ancak
kendi yanlmz yznden kaybederiz. Ona sahip
olmamak ayp ve ac bir ey olduu gibi sahip
olduktan sonra kaybetmek de ok ayp ve ok ac-
dr.*
*nsanlara boyun een, ilknce eyaya boyun e-
mitir.*
*Senin iin bayram gnleri, bir azgn istei yendi-
in, kibri, yersiz atl, hainlii, dedikoduculuu,
a gzll, kt konumay, israf yahut seni
ezen baka kt huylar kendinden uzaklatrdn
yahut hi olmazsa onlarn kuvvetini azalttn gn-
lerdir. Bu gnler bir konsllk yahut bir ordu ku-
mandanl aldn zamanlardan ok kurban kes-
mene deer.*
*Saffet ruh iin ne ise temizlik de vcut iin odur.
Tabiat bile sana temizlii retiyor. Yemek yedi-
in vakit dilerinin arasnda bir ey kalmamas
imknsz olduu iin, sana suyu vermi, bir
maymun veya bir domuz olmayp, bir insan
olman iin sana azn ykamay emretmitir.
Derimize musallat olan kire kar sana ykanmay,
yalarla uunmay, amar, kaay salamtr.
Eer bunlardan faydalanmazsan sen artk bir insan
deilsin. Tmar ettirdiin atna, ykattn, taratt-
n kpeine candan bakmyor musun? Bunun iin
kendi bedenine; atma ve kpeine ettiin muame-
leden daha kt muamele etme! Senden kimsenin
uzaklamamas iin, onu yka ve temizle. Zira pis
ve fena kokan bir insandan kim kamaz? Fakat pis
ve kokmu olmak niyetinde isen: hi olmazsa yal-
nz pis ve kokmu cl ve pislikle yalnz bana kal!
ehirden uzakla, gle git, komularnla dostlarn
zehirleme. Sen sadece irkefsin, byle iken tkr-
menin ve smkrmenin yasak olduu mabetlere bi-
zimle gelmee mi cesaret ediyorsun?
Kirli, kl zindandan kan bir katil gibi dkn
ve iren olan bir filozof gzel vecizelerini bana
satmaa kalkarsa, beni nasl kendisine eker? Bir
adam bu halde brakan felsefeyi bana nasl sevdi-
rebilir? Onu dinlemee bile cesaret edemem ve her
ne bahasna olursa olsun ona balanamam. Onun
iin temiz ve edepli olalm. Ayn eyleri talebele-
rim hakknda da sylyorum. Ben kendisini felse-
feye vermek isteyen bir delikanlnn pis, salar
yal ve taranmam olarak karma kmasna
tertemiz, efendice giyinmi olarak gelmesini tercih
ederim. Zira bundan; onun gzellik hakknda bir
fikri olduunu, edepli ve efendice eylere bal
olduunu anlam olurum. Bylece bildii gzelli-
e sayg duyduu ve dolaysyla ona retilecek
gzellie de sayg besleyecei sezilir. O i gzelli-
i ki yalnz kendi akln kullanmaktan ibarettir ve
onun yannda beden gzellii sadece irkinliktir.
Fakat iren, korkun, kir ve pislik iinde, salar
taranmam, karmakark bir halde ve sakal g-
beine kadar uzam olarak karma bir insan -
karsa, hibir dncesi olmad gzellik hakknda
ona ne syleyebilirim? O en gzel emeye kendi
sprntln stn tutacak bir domuz yavrusu-
dur.
Bir sre mnevi lemde ilerlemeni brakyorsun ve
yolunu bulunca buna yine balayacan syleye-
rek kendini avutuyorsun, aldanyorsun! Bugn gz
yumulan kk bir kusur, yarn seni daha by-
ne yuvarlayacak ve tekrarlanan bu ihmal, senin
asla dzeltemeyecein bir alkanlk meydana geti-
recektir.*

AKIL
*Deliler yola gelmez. Darbmeselin dedii gibi bir
deliyi yola getirmektense para para etmek daha
kolaydr.*

ALDANMAMAK N
Bir kimsenin an ve eref iinde olduunu, byk
bir mevkie ykseldiini yahut son derece bolluk
iinde olduunu grerek, hayalinin tesiri altnda
kalp onu bu nasibinden dolay mutlu saymaa
kalkma. Zira gerek z elimizde olan eylerde ne
agzlle, ne imrenmeye, ne de kskanmaya yer
kalmaz ve sen de general, senatr, konsl olmak
istemez, belki yalnz hr olmak istersin. mdi bu
amaca giden tek bir yol vardr: elimizde olmayan
eyleri kk grmek!
*Bir hkmdarn yahut byk bir Beyin himayesi
bizi huzur iinde ve her trl tehlikeden uzak tut-
maa yeter. Hlbuki koruyucu, vasi ve velimiz
olarak Allahmz var. Niye bu korunma; kaygla-
rmz, korkularmz atmak iin yetmiyor?*
*Caesar'n ordusuna yazlan askerler allm ye-
mini ederler. Bu yemin nedir? mparatorun esenli-
ini her eyin stnde tutacaklarn, ona her konu-
da boyun eeceklerini ve onun iin lm gze
alacaklarn sylemekten ibarettir. Sen ki douun-
la, Allahtan aldn birok armaanlarla lhiyete
balsn ve onun saflar arasnda dodun, bu yemi-
ni yapmayacak msn? Bu yemini yaptktan sonra
ona vefal kalmayacak msn? Bu iki yemin arasn-
da ne byk fark var! Asker, imparatorun esenlii-
ni her eyin stnde tutacana yemin ediyor, sen
ise her eye kendi selmetini stn tuttuuna ye-
min ediyorsun.*
*Her aldatmaya kar kendine de ki: te byk
bir sava, ilh olan bir i. Burada bahse konu
olan hkimiyet; hrriyet, saadet ve temizliktir.
Allah hatrla, onu yardmna ar, o senin iin
yardm gndeecektir. Denizde bir frtna, koptuu
vakit elbette Castor ile Pollux' imdada arrsn.
Oysaki istek senin iin daha tehlikeli bir frt-
nadr.
* Niin Stoisyen oluyorsun? Hareketlerinin gerek-
tirdii ad al, sana uygun olmayan ve lekeleyecein
ad alma. Stoisyen'lerin prensiplerini, ileri srmek-
le geinen birok insanlar gryorum. Fakat Sto-
isyen grmyorum. Bana bir Stoisyen gster.Bir
tane istiyorum. Stoisyen yani hasta iken mesut,
tehlike iinde mesut, can verirken mesut! Bu tam
Stoisyen'i bana gsteremezsen hi olmazsa yola
girmi bir Stoisyen'i bana gster. Bu byk gste-
riden henz zevk duyamadm sylemee mec-
bur olan benim gibi bir ihtiyar bundan mahrum
etme. Bana Allahn iradesine uymak istiyen, Tan-
rdan ve nsanlardan ikyet etmeyen, asla arzula-
rnda mahrum olduunu grmeyen, hibir eyle
yaralanmayan, ne tamah, ne fkesi, ne kskanl
olan bu geici bedende Allahla gizli bir al verii
srdren ve insan klndan soyunarak Allah ol-
mak isteyen adam bana gster.*
*Bir nota, bir keman ve bir yay satn alnca
insan kendisini mzisyen sanr m? Fakat sen
kendini uzun bir sakaln, bir heyben, bir dene-
in ve bir ulun olduu iin filozof sanyorsun.
Dostum elbise meslee uygundur. Fakat ad
veren elbise deil sanattr.
Euphrates'in uzun zaman kendisinin filozof oldu-
unu saklamakla ok rahat ettiine dair syledikle-
rini hatrla. nk bu davran ile insanlara gste-
ri olsun diye bir ey yapmadna ve her eyi Al-
lah iin ve kiilii iin yaptna vicdann inan-
drmakla beraber yalnz bana savat iin yalnz
ahsn tehlikeye atmann; ne soydan, ne de ken-
disinin istemiyerek yapabilecei yanllklar y-
znden felsefeyi tehlikeye koymamann tesellisini
elde etmenin ve nihayet elbisesinden ok hareket-
leriyle filozof tannmann gizli zevkini tatmtr.
yle kr insanlar vardr ki Vulcauus'u bile bir k-
lah olmasayd iyi bir demirci saymayacaklard. Bu
yzden o kadar aptal bir hkim olan ve insanlar
ancak iaretleri, ayrc almetleri ile seen kalaba-
lk tarafndan anlalamamaktan ikyet etmek ne
byk aptallk! Sokrates bu yzden insanlarn o-
una mehul kalmtr. Ona giderler ve kendilerini
bir filozofa gtrmesini rica ederlerdi, o da gt-
rrd. Onu bir filozof saymamalarndan asla
ikyet etmi midir? Hayr, onun almeti yoktu ve
filozof grnmeden filozof olmakla bahtiyard.
Ondan daha filozof kim gelmitir? Sen de yle ol:
felsefe; sende ancak hareketlerinle grnsn.*
ALLAH TELYI BULMAK
*Caesar'n gladiotorlar arasnda dvmedii iin
mitsizlie den, bu aylaklktan kurtulmak iin
Allaha adak gtren ve halkn nne kmay en
byk eref sayan kimselere her gn rastlanr.
Hlbuki aramzda Allaha olan sevgisini gs-
termek iin frsat arayan kimse bulunmaz.
Allah seni ahit olarak arr ve sana sorar: ra-
deden baka bir yerde iyilik ve ktlk olmad
doru mudur? Bir kimseye zararm oldu mu? Her-
kese faydal olacak eyleri herkesin iktidarna ver-
medim mi? Buna sen ne cevap verirsin?
Rabbim, pheli bir durumdaym. strap ve
felket iindeyim. Kimse bana bakmyor. Kimse
bana yardm etmiyor. Herkes beni yeriyor, herkes
bana kfrediyor ve ben insanlarn kusmuu bir
varlm.
Kendisinin bykln tasdik etmek zere seni
ahitlie armak erefine byle mi mukabele
ediyorsun? O kendi iyiliinin, hakikatinin, adaleti-
nin bir ahidini aryordu. Hlbuki sen onu sulan-
dran adam oldun.
Hayatta aa yukar hepimiz evden kam esirle-
rin tiyatrodaki durumundayz. Bu esirler oynanan
piyeslerin zenginliini grmekle byk zevk du-
yarlar. Seyrettikleri trajedinin aktrlerine hayran-
drlar. Fakat daima tel iindedirler. Saa sola
bakarlar ve efendilerinin ad sylendiini duyar
duymaz dehet iinde kalrlar, hemen kap gider-
ler. Biz de byleyiz. Tabiatn harikalarna hayran
oluruz, bu manzara bizi byler. Ama her n zn-
t iinde yaarz. Ve eer efendimizin adn syler-
lerse mahvolmu bir insan durumuna deriz.
O halde efendi nedir?
Bu bir adam deildir. Zira insan insann efendisi
olamaz. Bu lm, hayat, ehvet, strap, fakirlik
yahut servettir. Caesar bile zerime bunlarla yr-
mesin, o zaman dayanmam grrsn! Fakat grle-
yerek, aydnlatarak, tehdid ederek bu peyklerle
gelirse ve ben korkarsam efendisini tanyp kaan
esir de deil miyim? Ama eer korkmazsam tam
hrm ve kendimden baka efendim yoktur.
Sultanlarn ve byklerin huzuruna girdiin vakit
daha ykseklerde seni gren, seni duyan ve senin
daha ok borlu olduun daha byk bir sultann
var olduunu hatrla.*
Bellenmesi lzm gelen ilk bilgi ilh ltuflar ile
her eyi idare eden bir Allahn varl, yalnz ha-
reketlerimizin deil fakat duygularmzn ve d-
ncelerimizin de ondan, saklanmayacadr. Bun-
dan sonra onun mahiyetini zmek gerekir. Mahi-
yeti iyice bilindii iin ona kendini beendirmek
ve itaat etmek isteyenler btn gayretlerini zarur
olarak ona benzemee sarf etmeli yani hr, vefal,
hayrsever, merhametli ve efendi olmaldrlar. Bu-
nun iin senin de btn dncelerin, szlerin,
ilerin Allah taklit eden, ona benzemek isteyen
adamn ileri, szleri ve dnceleri olmaldr.
Hibir ey bilmedikleri; en basit anlamlardan bile
haberleri olmadklar halde byk mevki sahipleri-
nin her eyi bildiklerini ileri srmeleri her zaman
rast gelinen bir olaydr. Servet iinde yzdklerin-
den, muhta olmadklarndan, her hangi bir eyden
yoksun olduklar akllarna gelmez. Bu cins insan-
larn en byklerinden birine unu sylyordum:
mparator sizi seviyor. En yksek mevkilere sahip
birok dostunuz ve byk makamlarla mnasebet-
leriniz var. Bu imknlarla dostlarnza iyilik edebi-
lir ve dmanlarnz ezebilirsiniz! O da bana Be-
nim yoksun olduum, her hangi bir ey var m?
dedi. Gerek saadet iin lzm olan en nemli
unsurdan mahrumsunuz. Bu na kadar size lzm
ve lyk olan tarzdan baka trl hareket ettiniz.
te en kkl mesele: Ne Allahn ne olduunu,
ne de insann ne olduunu biliyorsunuz. yiliin
ve ktln mahiyetinden haberiniz yok, btn
bunlardan ok sizi artacak olan da, kendi kendi-
nizi bilmemenizdir. Ah... kayorsunuz ve sizinle
bu kadar aka konutuum iin fkeleni-
yorsunuz! Size ne ktlk ettim? Sadece kendinizi
olduunuz gibi gsteren aynay karnza getir-
dim.*

ALLAH GEREKTEN VARDIR

*Allah Tel, btn insanlar mesut olmalar
iin yaratmtr; kara bahtl oluyorlarsa kendi
yanllar yznden oluyorlar.*
*Byk eyler deil, hatt bir zm tanesi, bir incir
bile bir anda olgunlamaz. Eer bana: Hemen
imdi bir incir istiyorum. dersen sana Dostum,
bunun iin zaman lzmdr. Bekle de tane olsun,
sonra bysn ve nihayet olgunlasn! diye cevap
veririm. Oysaki sen ruhlarn bir atlta meyvelerini
tam olgunlatrmalarn istiyorsun. Bu doru mu-
dur?*
*O kadar nankrz ki, Allahn bize ihsan ettii
hrikalar bile bahse konu olsa, bunun iin kret-
mek yle dursun, onu sulandrr ve ondan ikyet
ederiz. Bununla beraber bir parack olsun duygulu
ve minnet nedir bilen bir yreimiz olsa, tabiatn
her hangi bir paras, hatt en basiti bile, ilh kud-
reti ve zerimizdeki ltuflarn duymamza yete-
cektir.
*Eer biraz duygumuz olsayd yalnzken veya ka-
labalk iindeyken, btn hayatmzda, Allaha bize
bahettii Te mrmzn her nnda faydaland-
mz nimetler iin kretmekten baka bir ey
yapmazdk. Evet, apa apalarken, tarla srerken,
yerken, gezerken, kalkar ve yatarken ksacas her
hareketimizle haykracaktk: Allah ne byktr!
Her ey bu ilh haykrla titreyecekti : Allah ne
byktr! Fakat siz kr ne nankrsnz. Bunun
iin ihtiyar, topal, fakir ve sakat olmakla beraber
bunu biteviye sizin iin ben sylemeliyim: Allah
ne byktr!*
*Blbl yahut kuu kuu olsaydm, onlarn yaptk-
larn yapacaktm. Hlbuki ben bir insanm ve ak-
lm var. O halde ne yapmalym? Allah vmeli-
yim. te btn hayatmda yapacam ey! Bu i
iin btn insanlar da bana katlmaa aryo-
rum.*
*Her eyi yoluna koyacak olan akl saptrsa onu
yoluna kim koyacak?*
*Belli bir geree inanmaktan seni kim alkoyabilir
ve yanl dorulamaktan alakoyabilir? Seni kim
zorlayabilir? Anlyorsun ki senin kimsenin elinden
alamayaca iraden vardr. Eer senin hrriyetin
elinden alnabilseydi, Allah iyi bir "babann sana
gsterecei ilgiyi gstermemi olurdu.
Hibir kuvvetin hakkndan gelemeyecei adam
kimdir? O; tasarlarnda sebatl ve elimizde olma-
yan her hangi bir eyin kendisini sarmasna msa-
ade etmeyen adamdr. O bana gre bir atlettir.
Birinci savaa dayand. Bir ikincisine dayanabile-
cek midir? Paraya dayand. Gzel bir kadna kar
koyabilecek midir? Gndz halk arasnda istekle-
rine dayand, geceleyin ve yalnzken dayanabilecek
mi? an ve erefe, yerilemeye, vglere, lme
dayanabilecek mi? Btn rahatszlklara, her trl
kedere katlanabilecek mi? Bir kelime ile ryasnda
bile muzaffer olabilecek mi? te benim aradm
atlet!
*Her hangi bir adam bakalarndan fazla bir ey
olursa veya olduunu sanrsa ve eer filozof deil-
se tabiatiyle gurur ile gs kabaracak ve bylelik-
le kt yola sapmaktan, kurtulamayacaktr.
Bir mstebit (zorba) bana dedi ki : Ben mutlak
hkimim ve her eyi yapabilirim!
Peki elinden ne gelir? Kendi kendine iyi bir ruh
verebilir misin? Benim hrriyetimi elimden alabilir
misin? O halde gcn neye yeter? Arabann iinde
iken arabacya bal deil misin?
Herkes bana dalkavukluk ediyor.
Fakat bunu sana bir insana yaptklar gibi mi yap-
yorlar? Bana; sana benzemek isteyen, Sokrates'in
izlerinde yrmek istedikleri gibi yrmek dileyen
ve seni byle kabul eden bir kimseyi gster!
Ben senin kafan kesebilirim!
Hakkn var, zararl Allaha yaptklar gibi sana da
dalkavukluk etmek ve cin arpmasna kar yaptk-
lar gibi sana da kurbanlar adamak lzm geldiini
unutmutum. Onun Roma'da bir suna yok mu-
dur? Sen ondan ok bu saygya yararsn, nk
sen daha zararlsn. Fakat senin emrindekiler ve
senin btn gcn ayaktakmn artp korkutabi-
lir. Beni asla artamazsn. Ben ancak kendim
sebep olursam meyus olabilirim. Beni bo yere
tehdit ediyorsun, sana hr olduumu sylyorum!
Sen mi hrsn? Nasl?
Beni hr yaratan, kurtaran Allahtr. Allahn
kulunu senin iktidarna brakacan sanyor
musun? Sen benim gvdemin hkimisin, ister-
sen onu al. Fakat benim zerimde hibir hk-
mn yoktur.*
*Felsefe uzun ve zahmetli bir yoldur, deniliyor.
Aldanyorsun dostum. Bu o kadar uzun deildir.
Felsefe sana ne retmek istiyor? Allahn yolunda
gitmek, isteklerini dzene koymak, dncelerini
iyi kullanmak
Bana; Allahn, isteklerinin, inanlarnn ne oldu-
unu syle, ite uzun olan bunlardr. Fakat sana
ehveti reten filozoflarn yolu daha m ksadr?
Epikuros sana ne diyor? nsann iyilii bedeninde-
dir. Bana ruhun, vcudun ve ba unsurumuzun ne
olduunu syle, o zaman greceksin ki bu, ondan
daha az uzun deildir.*
*Filozoflar insann hr olduunu sylerler. Demek
ki imparatorun otoritesini kk grmeyi reti-
yorlar.
 Hayr. Hibir filozof halk devlet bakanna kar
isyan ettirmei veyahut iktidar altnda bulunan her
hangi bir eyin onun elinden alnmasn istemez.
Buyurun iste Dedenim, iste servetim ite. hretim,
ite ailem hepsini size veriyorum, alnz ve eer
size ramen her hangi bir kimseye bunlar ellerin-
den brakmamasn retiyorsam ben; ldrnz,
ben bir siyim. Benim insanlara rettiim bunlar
deildir. Ben onlara yalnz inanlarnda hrriyeti
korumalarn retiyorum ve Allah da yalnz bun-
lara hkim olmalar iin onlar yaratmtr.
lhiyetin en doru, en kuvvetli, en ok ayaklar
atna alnamayacak kanunu daima zayfn kuvvet-
liye boyun emesi ve aklla onu yenmesidir.*
*Allahn mahiyeti nedir?
Zek, bilgi, dzen ve akldr. Ancak onda gerek
iyiliinin ne olduunu bylelikle renebileceksin!
Asil bir aileden domu isen, o kadar asaletin ile
doluundur ki bundan bahsetmekten bkmazsn,
herkesi serseme dndrrsn. Fakat Allah yaratan-
dr ve o senin iindedir. Bu asaleti unutursun, ne-
reden geldiini ve iinde ne tandn bilmezsin.
Halbuki hayatnn btn hareketlerinde hatrlaman
lzm gelen budur. Her an kendi kendine de ki:
Beni yaratan Allahtr ve Allah benim iimde-
dir, onu her gittiim yere gtryorum. Onu
niin utandrc dncelerle baya hareketler-
le ve alaka isteklerle kirleteyim?
Allahn varl veya kudreti karsnda ahlk-
szca bir hareket yapmamaa dikkat edersin; o
seni grr ve duyar. yle ise huzurunda onu ze-
cek hayszca eyleri dnmekten utanmyor mu-
sun?
Ey Allahn dman!
Ey kendi mahiyetini unutmu alak!
Fidyasn bir heykeli mesel Minervas yahut
Jpiter'i olsaydn ve biraz da duygun olsayd seni
yaratan ustay hatrlayarak ona ve sana yaramayan
bir eyi yapmamaa, her ne bahasna olursa olsun
kendi gzelliini lekeleyecek olan irkin bir klkta
grnmemee ok dikkat ederdin. Allahn huzu-
runa ne halde ktna nem vermemekle seni
yaratana leke sryorsun. Oysaki ustadan usta-
ya, eserden esere ne byk fark var!
Tanr vasilik etmek zere sana bir yetim verselerdi,
ona itina eder ve bu kadar deerli bir emanetin
bozulmasna meydan vermezdin. Hlbuki vasilik
etmek zere seni sana verdiler. Dediler ki:
Seni daha sadk, daha efkatli bir velinin ellerine
veremezdik. Bu ocuu tabiat gerei naslsalar
ylece koru. Onu btn temizlii ile vefas ile
asletiyle, her trl ihtiras ve bulanklktan uzak
bulundurarak yetitir! Hlbuki sen kendine bo
veriyorsun.
Ne vefaszlk, ne cinayet!
u kk filozofa, bu arballk u gururlu bak
nereden geliyor?
Biraz bekle dostum, ok gemeden ben daha va-
karl olacam. rendiim ve benimsediim pren-
siplerin gsterdikleri yolda henz salam deilim.
Kuvvetsizliimden korkuyorum. Biraz kuvvetlene-
yim, o zaman bsbtn baka bir arballk gre-
ceksin. Hayat henz bitmedi. Allah son dzelt-
melerini yapmad (Kyamete kadar yaratma devam
ediyor). Biter bitmez greceksin. Fakat bunun
gururdan gelen bir arballk olacan sanma. O
geree inanmaktan gelmektedir. u Jpiter ban-
da grdn zannnca gurur mudur? Hayr. O sa-
lamlktr ve sebattr. Sana u. tarzda seslenen Allah
byle olmaldr: Varlmn bir iaretiyle tasdik
ettiim ey yalan olamaz, kesindir ve mutlaka
gerekleir. Bu byk rnei taklite alacam.
Ve sen beni; vefal, sf, son derece cesur olarak ve
mthi diye vasflandrlan kazalarn, bellarn
sebep olduu heyecanlarn, perianlklarn uzana-
mayaca bir halde bulacaksn. Fakat seni lmez,
hastalklardan ve ihtiyarlktan kurtulmu grebile-
cek miyim?
Hayr, ama lmesini, ihtiyar ve hasta olmasn
bildiimi greceksin. Bir filozofun sinirlerini, son
derecede rahat sinirlerini greceksin.
Hangi sinirleri?
Asla yoksunluk bilmeyen istekler; her trl kt-
l nleyen yerli yerinde korkular, ll ve uy-
gun hareketler, dnce mahsul tasarlar ve asla
arkasndan pimanlk gelmeyen katlanmalar.*
*Ey insanolu!
Allahn sana verdii nimetlere kar nankr olma,
sana bahettii byk iyilikleri unutma. Sana ver-
dii duymak, grmek kabiliyetleri iin durmadan
kret.
Ne diyorum?
Sana verdikleri hayat iin ve onu devam ettirmek
zere arap gibi, zeytinya gibi, arzn btn mey-
valar iin kret. Hususuyla bunlardan daha ky-
metli olan her eyi kullanmak, denemek ve her
eye deerini vermek iktidarn hediye ettikleri iin
onlara kret. *
*Vaktin hkmdar yeryznde bar salad. Ar-
tk ne sava, ne haydutluk, ne de korsanlk var. Her
hangi bir zamanda her hangi bir saatte yapayalnz,
korkmadan, her yere serbeste gidilebilir. Lkin
hkmdar hastalklara, kazalara, yangnlara, yer
sarsntlarna, yldrma kar bizi emniyete alabilir
mi? Bu huzur ve sknu, ihtiraslarmza, aka,
zntye, pintilie, agzlle kar koruyabilir
mi? Ah! Bu huzur ve sknu hkmdarlar ve-
remezler, onu ancak Allah verebilir ve onun yol
gstericisi de akldr. Bu huzura sahip olan b-
tn hayatnca yalnz kalabilir.*
*Allah sulandrdn zaman, kendi iine in, ona
hak vereceksin. Kt insan hangi ite senden daha
iyi muamele grmtr? Zengin olduu iin mi?
Fakat onum i lemini incele, srd hayata
bak, onun gibi olmak seni zecektir. Philostor-
gos'un refah ve saadetine isyan etmekte olan bir
delikanlya onu sylyordum:
Peki ama Sura ile yatmak ister mi idin?
Allah gstermesin!" dedi, lmesini tercih ederim.
u halde Philostorgos Sura'ya sattna karlk
olarak bir eyler alrsa neye kzyorsun? Ve nefret
ettiin eylere sahib olduu iin neden onu mesut
sayyorsun? Sana mevcudunun en iyisini veren
Allah, sana hangi ite kt muamele etmitir?
Hikmet paradan daha deerli deil midir? Onun
iin asla ikyet etme. nk en deerli eye sahip
bulunuyorsun?*
*Seni srgne gnderecekler! Dnyann tesinde
beni gnderecekleri bir lke var m? Gittiim her
yerde gkleri, gnei, ay, yldzlar bulamayacak
mym? Ryalarm ve bir talihim olmayacak m?
Allah ile sohbete imkn bulamayacak mym?*
*Bir kstah bir gn Diogenes'e sordu : Sen Al-
lahn mevcut olmadna inanan Diogenes mi-
sin? Ben Diogenes'im. diye cevap Verdi, ve
ben Allahn var olduuna o kadar inanrm ki,
onun senden nefret ettiine son derece eminim.*

ATLATMA
Biri kar da bir kimsenin seni yerdiini sylerse
ileri srleni reddetmee kalkma. Yalnz u cevab
ver: Bunu syleyen hi phesiz baka kusurlar-
m bilmiyormu. Bilseydi sadece bunu sylemekle
kalmazd!
*Benim de yaptm gibi insanlar iledikleri sula-
ra kolayca zr bulurlar. Rufus bir gn beni bir su
yznden azarlarken ona Peki Efendim, Capito-
lium'u mu yaktm? diye itiraz ettim. O da bana
Alak esir! Bu durumda yaplacak yanln hepsi-
ni yapm olmak Capitolium'u yakmak demektir!
diye cevap verdi.*

CNS MNASEBET-EHVET
Mmkn olursa evlenmeden nce cins mnase-
bet zevklerine kar perhizli ol. Eer bu zevkleri
tadarsan hi olmazsa meru hareket et. Bununla
birlikte bu zevklerden faydalananlara kar sert
olma, biteviye perhizinle nme.
Hayalin gzlerinin nnde her hangi bir ehveti
canlandrrsa, hemen her zaman yapacan gibi
seni srklemesi iin uyank bulun. Ta ki, bu eh-
vet biraz geciksin ve sen kendinden bir mhlet
isteyebilesin. Ondan sonra zevk anIyle arkasndan
gelecek pimanlk nn ve kendinden edecein
ikyetleri ve bu ehvetten duyacan hazla ona
dayandn vakit duyacan vnmeyi karlatr.
Eer bu zevki tatmann senin iim tam zaman
olduunu sanyorsan, onun tuzaklaryla cazibesinin
seni aldatmasna kar tedbir al ve ona daha byk
bir zevki olan yenmi olma hazzn kar koy.
*nsanlar arasnda tabii hibir toplum yoktur. Allah
insanlarn iradelerine karmaz. Zevk ve ehvetten
baka dnya yznde hibir ilgi ekici yn yok-
tur.*

DAVRANI ve ANLAYI TARZI

u dnceler asla seni zmesin: Kk dece-
im. Yeryznde bir hi olarak kalacam. nk
kk dmek ve yoksul olmak bir fenalksa, ba-
kasnn eliyle felkete arplamayacan gibi kt
alkanlklara da dmezsin. En byk mevkilere
gemek veya bir elenceye arlmak senin elinde
mildir? Elbette hayr! Nasl olur da bu senin iin bir
kk dme veya erefsizlik olabilir? Ancak sana
balda bir ey olan sen nasl dnya yznde bir
hi saylrsn? Ama o zaman dostlarma hibir
yardmm dokunmaz. Hibir yardmm dokunmaz
ne demek? Onlara para m veremeyeceksin? Onla-
r Roma hemerisi mi yapamayacaksn? Bu ilerin
bizim elimizde bulunan eylerden olduunu ve
bakalarna deil bize ait olduunu sana kim sy-
ledi? Kendisinde olmayan bir eyi kim bakasna
verebilir? Biri kp da Servet edinmee al, biz
de faydalanalm diyebilir.
Utanmay, alak gnlll, haysiyet ve asaleti
koruyarak servet edinebilirsem, zengin olmak iin
tutulacak yolu gster, zengin olurum. Sizin kalp
nimetler kazanmanz iin gerek servetimi kay-
betmemi istiyorsanz, teraziyi nasl doru tutmad-
nza ve ne dereceye kadar nankr ve dncesiz
olduunuza dikkat ediniz! Neyi stn tutarsnz?
Paray m yahut olgun ve sdk bir dostu mu? Ah!
daha dorusu bu faziletleri elde etmek iin bana
yardm ediniz ve bunlar bana kaybettirecek ileri
yapmam istemeyiniz!
Her hangi bir kimse ile konumaa, hususuyla
memleketin en nemli kiilerinden biriyle bulu-
maya mecbur olursan, bu grmede Sokrates ile
Zenon'un nasl hareket edebileceklerini kendi ken-
dine sor. Bylelikle devini yapmada glk ek-
mez ve karna kan frsatlardan faydalanm olur-
sun.
Mevki sahibi byk bir adama sayglarn sunaca-
n vakit, onu evinde bulamayacan, evde ise yok
dedirtebileceini yahut sana kapsn atrmaa
tenezzl etmeyeceini yahut mracaatn kaytsz-
lkla karlayacan nceden dn. Eer btn
bunlara ramen devin seni zorluyorsa bana
gelene katlan ve asla zahmete demezdi. de-
meyi aklna getirme. Zira bu szler baya bir ada-
mn; d eyann, ruhundan baka olan eylerin ok
byk tesiri altnda kalan bir adamn szlerindir.
*Ben topalm. Niye topal olmal idim? Alak
adam! Bir ayak iin lh hikmeti sulandrmak m
lzm? Allahn senin ayana m yoksa ayann
m Allaha uymas daha dorudur?*
*Bir taa kfret, neye yarar? O seni duymaz. Onun
iin ta taklit et ve sana sylenen kfrleri duy-
ma!*
*Krlere, topallara acyorsun. Niin kt nsanlara
acmyorsun? Onlar da bakalarnn topal ve kr
olmalar gibi ktdrler.*
*Homeros'un eserinde, Eumaios'un kendisini tan-
mad halde gsterilen iyi muameleden honut
kaldn anlatan pasaj hatrla. Yabanc! Senin
dtn halden daha kt ve daha sefil bir du-
rumda bile evime gelen bir yabancya kt dav-
ranmaa hakkm yoktur. Zira yabanclarla, fakirleri
Allah gnderir. Sen de kardeine, babana, soyda-
na yine onu syle. imdikinden daha kt
olsanz da, size iyilikten baka "bir ey yapa-
mam! nk Allah gndermitir.
Dindarlnz ve isteyerek katlandnz mahrumi-
yetler, beden egzersizlerimiz ne olaan st, ne de
inanlmayacak derecelere varmal ve nme, gs-
teri iin de yaplmamaldr. Aksi takdirde biz filo-
zof deil hokkabaz ve soytar oluruz.*
*Ben senden deerliyim. Babam konsl idi Ben de
hkimim, sen ise hibir ey deilsin.
Azizim eer ikimiz de at olsaydk ve sen bana :
Babam zamannn btn atlarndan evikti. Be-
nim ise pek ok dostum, arpam ve fevkalde bir
eerim var. deseydin sana yle cevap verirdim :
Pekl. O halde koalm!... Ata gre kou ne ise
insanda da kendisine has vasflar onunla anlala-
cak, kymeti onunla llecek bir ey yok mudur?
O ey saffet, vefa, adalet deil midir? Bu anlamda
beni atn taraf gster. Adam olarak benden
daha deerli olduunu ispat et. Eer bana Ben
zarar verebilirim, tekme atabilirim. dersen, sana
yle cevap verebilirim: Sen insana deil, eee
ve ata mahsus bir vasfla nyorsun.*
*Bir jimnastik hocas boynumu, omuzlarm, kol-
larm yuurarak, yaplmas zor idmanlar emrede-
rek beni spora altrr. u glleyi iki elinle tutup
iyice kaldr! der ve glle ar olduu nispette
sinirlerimi kuvvetlendirir. Bana kt muamele
eden ve kfreden bir adam da byledir. Beni
beden idmanlarndan bsbtn baka trl faydas
olan idmanlara; sabra, tatlla, merhamete alt-
rr.*
*Bir insan sana bir srrn emanet etti ve sen de ona
bir srrn emanet etmenin namusluca, doru ve
nazik, bir hareket olduunu sanyorsun. Sen bir
hoppa ve bir aptalsn. Ekseriya tatbik edildiini
grdn eyi hatrla. Sivil elbise giymi bir asker
vatandan yanna oturur ve uradan buradan ko-
nutuktan sonra, Caesar'n aleyhinde bulunmaa
balar. Bu ak yreklilik karsnda yumuayan
vatanda askerin emanet ettii bu srr, samimilii-
ne delil sayarak ona gnln aar, hkmdardan
ikyet eder ve nihayet asker kendisinin ne oldu-
unu aa vurarak, onu zindana srkler. te bu,
her gn rastlanan bir olaydr. Sana srrn syleyen
ekseriya namuslu bir adamn maskesini ve elbise-
sini tar. Zaten bu gvenlik deildir. Bu, bobo-
azlktr. Senin kulana syledii eyi rast geldi-
ine syler. O, delinmi bir f gibidir. Kendi sr-
rn saklayamad gibi senin srrn da saklayama-
yacaktr.
Saffetin, sadakatin, vefan olduunu ve delik bir f
olmadn bana gster. Senin bana bir sr vermeni
beklemem ve benim srrm dinlemeni rica ederim.
Zira bu kadar tertemiz, bu kadar emin bir gemiyi
bulmakla kim sevinmez. yiliimizi isteyen ve
sadk olan bir danman kim itebilir? Kim bizim
zayflmz mazur gren ve bize ykmz ta-
mak zere yardm eden iyi srda byk bir hazla
aramaz ve ona sarlmaz?
Merakl, gzetleyici ve elimizde olmayan eylere
dkn bir adam gryorsun. Onun bir geveze
olduundan ve senin srrn asla saklayamayaca-
ndan emin ol. Onu kzgn zifte veyahut insann
organlarn kran arka yaklatrmaa lzum yok-
tur. Bir kzn bir gz krpmas, bir orospunun oka-
yvermesi, en kk bir mevki ve makam midi,
bir vasiyetnamede bir miras ele geirme ihtiras,
buna benzer binlerce ey kolayca, senin srrn
aa vurmasna yeter.*

DUA
*Hepimiz bedenin lmnden korkuyoruz. Fakat
ruhun lmnden korkan kimdir?*
*Dnyada her ey lh kuvvetin vgs ile me-
guldr. Bana zeki yahut doruyu teslim eden bir
adam gster., Bunu anlayacaktr.*
* nsan bu dnyada Allahn mahiyetinin ve ya-
ratt eserlerin seyircisi, onun tefsircisi ve vc-
s olmaldr Sen ise en baht kara hayvanlarn ba-
lad yerde balyor Ve bitiyorsun, duymadan
sadece gryorsun. Hi olmazsa lhiyetin sende
bittii yerde bit. Bu kudret sende; sana kendisini
anlayacak kabiliyette zeki bir ruh vermekle bitmi-
tir. Onu kullanmasn bil. Bu harikulade gsteriden
(hayattan, dnyadan yalnz yle grm olarak
kp gitme. Gr, tan, v ve kutla *
*Geceleyin kaplar kapanp da lmbalar snd
vakit odanda yalnz kaldn sylememee dikkat
et. Zira yalnz deilsin.*
Btn teebbslerine ve hareketlerine u dua ile
bala:
Ey byk Allah ve sen ey gl Talih! Gitmemi uy-
gun grdnz yere beni gtrnz! Sizi btn
gnlmle, tereddtsz takib edeceim. Sizin emir-
lerinize kar gelmek istesem bile sulu ve hain
olmakla beraber, ister istemez sizi takib etmem
gerekecektir.
Bundan sonra unu syle : Zarurete iyice uy-
masn bilen, ilhi meselelerin anlalmas husu-
sunda hkim ve ariftir.
Nihayet nc dilek olarak unlar syle : Kriton
cesaretle bu geitten yryelim. Zira Tanr bizi ora-
ya gtryor ve oraya aryorlar. Anytos ile
Meletos beni ldrebilirler fakat bana zarar vere-
mezler!
*Dostum artk memeden kesilmek ve st braka-
rak, daha zengin bir gda olan etle beslenmek iste-
miyor musun? Hl daha stanann memesi ve seni
uyutmak iin syledii ninniler, masallar iin a-
lamak, haykrmak niyetinde misin?
Dnyay kt ruhlardan temizlemek iin ne bir
Herakles, ne de bir Theseus olabilirsin. Fakat iin-
deki kt ihtiraslar ortadan kaldrmakla onlar
taklit edebilirsin. Senin iinde yaban domuzu, as-
lan ve ejder vardr, bunlara hkim ol. Prokrustes ile
Skiron'u yeneceine, straba, korkuya, tamaha,
hrsa, ktle, cimrilie, hovardala, azgnla
hkim ol. Bu ejderhalar ezmek iin tek yol yal-
nz Allah dnmek, ona balanmak ve yalnz
onun emirlerine boyun emektir
Artk boyunduruu at ve esirlikten kurtulduktan
sonra ban gkyzne kaldr ve Allaha de ki:
imdiden sonra bana ne istersen onu yap. Ba-
na yapacan her eye razym. Ve senin bana
yaptrdklarnn doru olduuna btn insanla-
r inandracam.*

DNYA HAYATI
Eer bir deniz yolculuunda bindiin gemi bir lima-
na urar da seni kyya su almak iin yollarlarsa,
yolda midye kabuu veya mantar bulursan bunlar
toplayabilirsin. Fakat akln daima gemide olmal-
dr. Sk sk ban gemiye evirerek kaptann seni
arp armadn aratrmalsn. Eer kaptan
arrsa seni eli aya bal bir hayvan gibi gemiye
atmalarna meydan vermemek iin, elindekilerinin
hepsini atp hzla geriye dnmelisin. Hayat yolcu-
luunda da durum ayndr. Bir midye kabuu veya
bir mantar yerine bir kadn veya bir ocuk nasibin
olursa, bunlar benimsersin. Fakat kaptan seni
arnca arkana bakmadan her eyi brakp gitmen
lzmdr. Eer yal isen yetiememek korkusuyla,
gemiden pek uzaklamamalsn.
Hatrla ki, hayatta bir misafirlikte imisin gibi ha-
reket etmelisin. Yemek sana kadar geldi mi, elini
kibarca uzatarak bir para al. Taba nnden kal-
dryorlar m? Alkoymaya alma. Yemek henz
nne gelmedi mi? stemee kalkma, sran bekle!
ocuklarna, kadnlara, mevki ve ikbale, paraya
kar da byle davran! O zaman Allahn bile sof-
rasna kabul edilmee lyk olursun. Sana verileni
almazsan ve kk grrsen, o zaman yalnz Al-
lahn davetlisi ve misafiri deil fakat eiti olur ve
onlarla birlikte hkmedersin. te bylece hareket
ederek Oiogenes, Herakleito ve daha baz kimseler
gerekten lyk olduklar gibi ilh insan diye anl-
mlardr
*Amfiteatrda senatrlerin yerlerine oturmak is-
tiyorum.
Kendini bir hayli zahmete sokacaksn, ok da
acele etmen lzm gelecek.
Ama byle olmaynca oyunlar rahata seyrede-
mem
Seyr etmeyiver. Oyunlar seyr etmee ne mecbu-
riyetin var? Eer seni oralarda oturmak hrs kkr-
tyorsa, halkn kmasn bekle, oyun bittii vakit o
kadar istediin yere oturacak ve keyfinde, rahatn-
da olacaksn!*
*Yalnz kalnca ocuklar ne yaparlar? Elenirler,
akl ta ve kum toplayarak kk kuleler yaparlar
ve biraz sonra da onlar ykarlar. Bylece her za-
man elence eksik olmaz. Onlarn ocukluk veya-
hut delilik yznden yaptklarn kltr ve akl ile
yapamaz msn? Her taraf akl ve kum dolu. As-
lnda iimizde ina edecek ve ykacak o kadar ok
ey var ki! Yalnzlktan hi ikyet etmeyelim.
Ancak bakalaryla birlikte iken bakalarna uyarak
ark syleyebilen kt bir mzisyen olmak ister
misin?
nsanlarn ruhlarndan skp atacaklar yalnz iki
ey vardr: Bencilik ve imanszlk.*

DNYA LER
Dnyada olup biten eylerin bir ksm elimizdedir.
Bir ksm da elimizde deildir. Elimizde olanlar
dncelerimiz, yaaymz, isteklerimiz, eilimle-
rimiz, irenmelerimiz; bir kelimeyle btn hareket-
lerimizdir.
O halde hatrla ki tabiatlar dolaysyla esir olanlar
hr ve bakasna bal olan eyleri sana ayrlm
sanyorsan her admda engellere rastlayacak, kr-
lacak, zlecek ve Allahtan da insanlardan da
ikyet edeceksin. Buna karlk senin olan be-
nimser ve bakasnn olan da bakasnn iradesin-
de sayarsan; o zaman kimse sana istemediini
yaptramad gibi, istediini de yapmana engel
olamaz. Dolaysyla kimseden ikyet etmez, kim-
seyi sulandrmaz ve istemeden hibir hareketi
yapmaa zorlanmazsn. Kimse sana bir fenalk
edemez, dmann olamaz ve bana kt, zararl
bir ey de gelmez.
Bir gaye, eriilmemek iin belirtilmedii gibi k-
tln hamuru da bu sebepten dnya yznde
yoktur.
* nsanlar daha az iptidai ve daha az kaba olan bir
yemei icadettii iin Triptolemos'a mabetler ve
sunaklar yaptlar. imizden hangimiz gnlnden;
gerei bulanlar, yolumuzu aydnlatanlar ve ruh-
larmzdan bilgisizlikle saptrmann karanlklarn
kovanlar kutlamtr? *
*Uaklarna kzyor, evini alt st ediyor ve kom-
ularn rahatsz edip artyor, ondan sonra da
olgun bir insann tavrlarn taknarak bir filozofu
dinlemee gidiyor, insann vazifeleri ve faziletlerin
nitelii zerinde tartmalara giriiyorsun.
Dostum btn bu kaideler ve formller sana hi
fayda vermez. Zira sen onlar dinlemek iin gere-
ken ruh haline sahip olarak gelmediin iin onlar
dinledikten sonra yine geldiin gibi gideceksin.
Dostluu anlamaa yalnz filozof olan elverili-
dir. yi veya ktnn ne olduunu ayramayan
nasl sevebilir?
u kk kpeklerin oynatklarn gryorsun.
Birbirlerini okuyorlar, birbirlerine sarlyor-
lar, seviiyorlar ve sana gerekten iyi arkada
gibi grnyorlar. Kk bir kemik at, o za-
man hakikati greceksin. Kardelerin, babala-
rn ve ocuklarn dostluklar ite byledir. Ele
geirilmesi lzm gelen servet, bir tarla, bir
metres ortaya ksn ne baba, ne karde, ne o-
cuk kalr.
Dnyada her hayvann kendi karna baland
kadar sarlabilecei bir ey yoktur. Ona, faydal
olandan kendisini mahrum ettiini duyunca baba,
karde, oul, dost ne olursa olsun tahamml edil-
mez bir yk olur. nk o; baba karde, oul,
dost, akraba, vatan, hatt Allah yerine geen -
karn sever.
Sevmek iin fayday, ermilii, namusu, vatan,
akrabay, dostlar hatt adaleti bir araya getirmek
gerekir. Btn bunlar birbirinden ayrrlarsa artk
dostluk kalmaz. nk ben ile benim'in bulun-
duu yerde hayvan ortaya kar. Ben namus ile
adaletin bulunduu tarafta ise ben iyi dost, iyi ba-
ba, iyi oul, iyi kocaym. Fakat ben ile benim bir
tarafta namus ile adalet baka tarafta olursa dostlu-
a elveda!
En kutlu, en zorlayc devlere elveda!*

DNCEL HAREKET ETMEK

Bir i yapacan zaman yapacan iin ne olduunu
iyice dn. Hamama gideceksin, hamamlardaki
detleri; insanlarn birbirlerini slattklarn, itip
kaktklarn, kfr ettiklerini ve bu evrede hrszl-
n tabi bir hal olduunu dn. Eer nceden
kendi kendine Ykanacam, fakat ayn zamanda
varlmn gerek nimeti olan hrriyetimi, bam-
szlm koruyacam! dersen o zaman yapmak
istediini daha gvenle yaparsn. Bana gelecek
her i iin bu byledir. Zira bu usul ile ykanmana
her hangi bir ey engel olursa cevabn hazrdr:
Ben sadece ykanmak istemiyordum. Fakat ayn
zamanda hrriyetimi de korumak niyetindeyim.
Eer kzm olsaydm onlar koruyamazdm. diye-
bilirsin.
Yapacan her ite, girimeden nce ne olacan
ve arkasndan ne kacan iyice dn, ondan
sonra teebbse kalk. Bu yolu tutmazsan yapaca-
n her harekette balangta zevk duyarsn. Zira
arkasndan ne kacan tasarlam deilsindir.
Fakat sonunda rezalet kendini gsterince utan
iinde kalrsn.
*Sana ait olan iyice koru ve bakasna ait olana ta-
mah etme, bylece hakaret edersen hibir aksilik
saadetine engel olamaz.*
*Eer bedenimi seversem, servete bal isem, ben
mahvolmuumdur, artk esirim demektir. Bylelik-
le nereden ilde edilebileceimi, vurulacam belli
etmiimdir.*
Sana bir ihtiras musallat olduu vakit onunla sava-
yarna brakrsan, yarn gelecek ve savamaya-
caksn. Bylece yarndan yarna braknca, sadece
yenilmeyecek fakat yle bir duygusuzlua sapla-
nacaksn ki, gnah ilediinin bile farkna varman
mmkn olmayacaktr. Dolaysyla kesin olarak
kendinde Hesiodos'un u msrandaki gerei du-
yacaksn: Bugn yaplmas (gerekeni) yarna
brakan her vakit ykmlarla karlar.*
*Kalabala incir ve fndk atarlar. ocuklar ka-
pmak iin birbirlerine girerler. Fakat yal
insanlar hi aldr etmezler.
Valilikler datlr, ite ocuklara has olan bir ey.
Mahkeme reislikleri, konsllkler, onlar da ocuk-
lara hastr. Bunlar benim iin incir ve fndktan
ibarettir. Rastgele elbisemin zerine derse alr ve
yerim. Bunlarn deeri ite bu kadardr. Ama onlar
yerden almak iin eilmem ve hi kimseyi itmem.
Sadece saraylarda oturmay, sana hizmet edecek
bir sr subay, k ve zengince giyinmeyi, avlan-
ma tertiplerini, mzisyenleri ve tiyatrocular, aktr-
leri istiyorsun. Btn bunlardan hibirini sende
grp tamah ediyor muyum? Fakat buna karlk
sen hi akln gelitirmeyi dndn m? Doru
dnceler edinmek iin gayret gsterdin mi? Ger-
ee balandn m? Senin bo verdiin bir ite
senden ileri gidersem buna niye cann sklyor?
Fakat o ok byk ve ok deerlidir.
Bunu duyman iyi. yle ise bu yola girmene engel
nedir? Bu avclar, mzisyenler, hanendeler, aktr-
ler yerine yanma olgun insanlar al. Senden ok
imkn ve rahata, senden ok kitaba ve stada kim
sahip olabilir? Bala, zamannn kk bir para-
sn aklna sarf et. Bir kelime ile se! Eer bunlara
kendini vermee devam edersen hi phesiz daha
nadir ve bakalarndakinden daha deerli, eyaya
sahip olacaksn. Fakat bo verdiin zavall akln
son derece snrl ve iren kalacaktr.*

FELSEFE YAPMAK
*Bir filozof nedir? O, eer dinlemek istersen seni
btn Roma valilerinden daha ok hr yapabilecek
adamdr.*
Filozof mu olmak istiyorsun? Hemen alaya aln-
maya hazrlan ve inan ki halk yuha diye baracak
ve Bu adam hr gecede filozof oldu. Bu kstaha
bak ona nereden geliyor? diyecek. Sende ks-
taha bak olmasn. Sana iyi ve gzel grnen
dncelere kuvvetle balan. Ve unutma ki metin
olursan nceleri seninle alay edenler bile ileride
sana imreneceklerdir. Hlbuki onlarn alaylarna
nem verirsen iki kat gln olursun.
Eer birine yaranmak iin d eyaya balanrsan
bil ki derecenden dmsndr. Bu sebeple her
ite ve her durumda filozof olmak sana kfi gelsin.
Ve eer filozof olduunu gstermek istersen kendi
kendine grnmei tercih et. Bu sana yeter.
*Gerekten felsefeyi seviyorsak irademizi hdise-
lere gre dzenleyelim ki olan eylerden ve olmas
icabederken olmayan eyler yznden daima me-
sut bir halde kalalm. Bundan ok byk bir fay-
damz olacaktr. stediimizden asla mahrum kal-
maz ve korkularmzn sebebi olan hale de asla
dmeyiz. Bylece zntsz soydalarmzla
yaayp gider, tabii veya sonradan domu btn
balarmz koruruz. Yani baba, oul, karde, va-
tanda, koca, komu, ortak, hkim veya uyruk ola-
rak btn grevlerimizi iyice yapm oluruz.*
Felsefe reniminde ilerlemek istersen, ruhu ilgi-
lendirmeyen ilerde ahmak grnmekten korkma.
Felsefe reniminde ilerlemek istersen, u kayg-
lan kafandan karp at: lerime nem vermez-
sem, az zaman sonra ifls ederim ve yiyip iecek
bir ey bulamam. Klemi cezalandrmazsam, git-
tike kstah olur.
Felsefenin en nemli blm kaidelerin tatbikin-
den bahseden blmdr. Mesel: Asla yalan sy-
lememelidir. kinci blm bunun ispatn gste-
rendir: neden yalan sylememeli? ncs, ise
bu ispatlarn delillerini vererek, bir ispatn ne
olduunu ve onun gerekliini ve kesinliini gs-
teren blmdr ki delil, netice, tezat, tenakuz,
hakikat, rklk gibi trl terimleri tarif ve izah
eder.
nc blm, ikincisi iin ve ikinci birincisi iin
zaruridir. Fakat hepsi iin zaruri olan birinci ksm-
dr ve orada durmak lzmdr. Umumiyetle bu d-
zeni tersine evirir ve sadece ncye nem veri-
riz. Btn gayretimiz, btn incelemelerimiz n-
cs iin yani delil ve ispat iin olur. Ve birinciyi
yani tatbikattan ibaret olan blm unuturuz.
Bunun neticesi olarak gerekince yalan syle-
mekten ekinmeyiz. Buna karlk yalan syleme-
mek gerektiini her zaman iyice ispata hazrz.
*Yumuak peynirin olta inesinde kullanlacak bir
yem olmamas gibi, lk ve gevek adamlar da fel-
sefe gereklerine uyamazlar.*
*Dostum niye bir baston yutmu gibi yryorsun?
Sokakta rastladklarmn hepsi tarafndan imre-
nilmek ve sadan soldan : te byk bir filozof!
sznn sarf edilmesini duymak iin byle hareket
ediyorum.
Hayranln istediin kimlerdir? Onlar senin deli
dediin kimseler deiller mi? Delilerin sana hayran
m olmasn istiyorsun? Ah! Ey koca deli!*
Felsefe; ne olursa olsun yapmaa zorlandmz
vazifelerde clzlmz ve bilgisizliimizi anla-
mak ile balar.
yilik ve ktlk, namuslu veya namussuz, doru
veya yanl, saadet ve bedbahtlk zerinde yaplm
veyahut atlatlm devler konusunda tabii olarak
yle byle bir fikre sahip olmayan insan yoktur.
Nasl oluyor da bu konularda ahs olaylar muha-
keme ederken o kadar sk aldanlyor? Bu, nce
sylediim gibi mterek anlamlarmz kt tatbik
ettiimizden ve iyi zlmemi pein dncelerle
muhakeme etmemizden ileri geliyor. Gzel, iyi,
fena, doru, yanl anlamlar, incelikle ve l ile
tatbik etmesini renmeden nce, herkesin rastgele
kulland terimlerdir. Kavgalar, atmalar ve
savalar hep bundan doar. Ben Bu dorudur
derim.. Baka biri Doru deildir der. Nasl
anlamal?
yice muhakeme etmek iin elimizde hangi kaide
var? Acaba inan m?
Fakat iste iki kiiyiz ve ikimizin de birbirine zt iki
inancmz var. Zaten inan nasl gvenilecek bir
hkim olabilir? Delilerin de kendilerine mahsus
inanlar yok mu? Bununla beraber gerei re-
nebilmek iin sarslmaz bir kaide olmas gerekir.
Zira Allahn insanlar kendilerini idare etmek iin
bilmeleri lzm gelen ilerde tam bir bilgisizlik
iinde brakmas kabil deildir. O halde yanlla-
rmz nleyecek ve inanlarn delice cretlerinden
bizi kurtaracak olan kural arayalm... Bu kural
cinste grlen zellikleri nev'e tatbik etmektir.
Bylece herkes tarafndan tasdik ve kabul edilen
karakterler her zel olay karsnda geri fikirleri-
mizi doru yola getirecektir. Mesel iyilik fikrimiz
var. ehvetin biri iyilik olup olmadn anlamak
istersek, ehveti bu fikre gre zelim ve bu tera-
zide onu tartalm. ehveti benim tart aletim olan
hayrn bu zellikleri ile tartarm. Neticede onu
hafif bulur ve iterim. Zira iyilik salam bir eydir
ve terazide ok ar basar.*
*Senin dncelerin yanl, bunlar yoluna koy-
mama izin ver. te bir filozofla konumak, bu
demektir. Byle yapacan yerde beni ziyaret eder,
bouna zahmete katlanr sylenerek geri dnersin:
Epiktetos da bir ey deilmi. Ne kaba konuu-
yor, kendi dilini bile bilmiyor. Hakikatta bahse
konu olan bu mu idi? te insanlarn mahiyeti! yi
konuanlar ararlar, birbirlerini tanmadan, birbirle-
rini zmeden ve daha iyi olmaa almadan her
gn heykeller gibi birlikte bulunurlar. Elence
yahut merak btn iliiklerimizin ve eilimlerimi-
zin temelidir.*
*Hekimlik srekli hastal olanlara hava dei-
tirmeyi salk verdii gibi, felsefe de bylece kk-
lemi alkanlklar olanlara yer deitirmelerini
salk verir. nk bu alkanlklarnn kuruluunu
salayan hava onlar kuvvetlendirmekten baka bir
ey yapmaz.*
*Cynique lerin felsefesine az ok merak olan
talebelerimden biri bir gn bana bu felsefenin ne
olduunu ve bu alanda baarl olmak iin ne yap-
mak lzm geldiini sordu.
Ona, dostum diye cevap verdim. Topu topu sana
syleyebileceim ey, Allahn daveti olmadan bu
kadar byk bir ie kalkan kimse bir saraya efen-
di olmak iin giren yahut Agamemnoon roln
oynamak isteyen Thersites kadar delidir.
Ama ben bir ula, yamal bir hrkaya alabilirim,
yerde yatarm, bir torba ve bir as alrm ve herke-
se kfredebilirim.
Dostum.; sen eer bu felsefeyi bundan ibaret san-
yorsan, onu hi anlamamsn demektir. Cynique
filozof batan aa temizlik olan ve kendisini bi-
teviye insanlarn gz nne koymaktan korkma-
yan bir adamdr. nk utanlacak hibir ey yap-
mamtr. O, Allah tarafndan insanlar yola getir-
mek iin ve kendi verdii rnekle onlara; plak,
parasz, gklerden baka yorgan ve topraktan ba-
ka yata olmadan saadete kavumak kabil oldu-
unu retmek zere gnderilmi bir adamdr. O
ne kadar byk olursa olsun, kt huylara kaplm
olanlar esir sayan, fena muamele grd, dvl-
d zaman kendisine fena muamele edenleri ve
kendisini dvenleri seven ve takdis eden, her insan
kendi ocuu sayan, onlar iin uyank duran, bir
baba gibi ve bir karde gibi ve Allahn davetisi
gibi onlar iyilikle, efkatle yola getirmee alan
ve perian klna ramen kendisine kar krallarla
prenslerin hrmet duymadan bakamadklar bir
adamdr. Byk skender Diogenes'i ite byle
karlamtr.*
*Gerek filozofun byk grlerini ve ruhunun
n iyice incelersen, onu son derece uyank
bulacaksn, onun yannda btn gzleriyle Argos
bile sana bir kr grnecektir.*
GAYE-HEDEF
Kalp (sahte) bir insann almeti uzun mddet spor-
la uramak, uzun mddet imek, uzun mddet
yemek yemek, bunlardan baka geriye kalan
madd ihtiyalara uzun zaman sarf etmek, ksacas
biteviye vcuduyla uramaktr. Bunlar hayatm-
zn esas deil, teferruat olmal ve bunlar deta
ayakstnde bir rpda yapvermelidir. Btn
itinamz ve btn dikkatimiz yalnz ruhumuz iin
olmaldr.
Ne zamana kadar ahsn en byk eylere lyk
saymak ve saduyuyu baltalamak hususunda kendi
kendine sre vereceksin? Raz olacan kaideleri
rendin ve onlara rzan verdin. Kendini slah iin
hangi stadn, mridin gelmesini bekliyorsun?
Artk sen bir ocuk deilsin, olgun bir adamsn.
Kendini ihmal ederek ve renmekle vakit geire-
rek karar stne karar verirsen, kendini dzeltmen
iin her gn baka bir mhlet ayrrsan, haberin
olmadan hi ilerlemediini, hayatnda olduu gibi
lmnden sonra da cehalet iinde kalacan bir
gn gelecek anlayacaksn. u halde bugnden
balayarak bir insan gibi yaamaa ve marifet iin-
de ilerlemi bir adam gibi yaamaa lyk olduu-
nu kabul et. ana ok gzel, ok iyi grnen eyler
hi inenmeyecek birer mukaddes gibi grnsn.
Zahmetli yahut zevkli, erefli yahut utanlacak bir
ey karna karsa, hatrla ki artk sava gn gel-
mitir. Olimpiyad oyunlar balam ve mhlet
zaman gemitir. lerlemen veya mahvolman bir
na, bir cesaret veya korkaklk hareketine baldr.
Her eyi ve her olay kendi ykselmesine hizmet
ettirerek ve sadece akla uyarak Sokrates olgunlua
erimitir. Sana gelince: henz Sokrates olmamak-
la beraber Sokrates olmak isteyen bir adam gibi
yaamalsn.
*Baaklar niye srer? Yetimek ve sonra yetiince
biilmek iin deil mi? nk onlar kutlu eyler-
mi gibi saplar zerinde brakmazlar. Eer baak-
larn duygular olsayd biilmemek dileinde bulu-
nacaklarn sanyor musun? phesiz hayr. Aksine
biilmemei bir felket sayacaklard. nsanlar iin
de bu byledir. lmemek insanlar iin bir felket-
tir. Baak iin sararp olgunlamamak ve biilme-
mek ne ise demolu iin de lmemek odur.*
*Btn komu memleket halknn gittii bir pana-
yr grmedin mi? Bu insanlarn bir bl satmak,
bir bl de almak iin oraya giderler. Oraya,
merak yznden, yalnz panayr grmek, kimin bu
panayr kurduuna ver iin atn renmek iin
giden azdr. Dnya iin de bu byledir. Dnyaya
gelen insanlarn bir ksm satmak, bir ksm da
satn almak iin gelmilerdir. Bunlarn iinde bu
muhteem gsteriyi seyretmek, onun ne olduunu
anlamak, kimin yaptn, niin yaptn ve nasl
idare ettiini renmek kaygsn tayanlar pek
azdr. Zira dnyann bir kuvvet tarafndan yaratl-
m olmamas ve biri tarafndan idare edilmemesi
kabil deildir. Bir ehir; bir ev, bir ii olmaynca
var olamaz ve biri dndrmezse devam edemez.
Bu kadar muazzam ve bu kadar harikulade bir
makine nasl olur da bir tesadfle var olur ve s-
rer? Bu imknszdr. Dolaysyla onu yaratan ve
dndren bir kuvvet vardr. O kimdir ve nasl onu
idare eder? Ya; onun eseri olan biz kimiz, niin
varz? Bunlar dnen, esere imrendikten ve yara-
tan kutladktan sonra mutlu ekilip giden pek az
kimse vardr. Bu sorular kendilerine soranlar -
karsa tpk panayrda tccarlarn alk diyerek e-
lendikleri gibi brlerinin alay konusu olurlar.*
*Eer kzlerle domuzlar konuabilselerdi
yemden baka ey dnenlerle byle alay ede-
ceklerdi.*
*Kt bir komum, kt bir babam var. Onlar
yalnz kendilerine kar kt, bana kar ok iyidir-
ler. Zira onlar benim soukkanllm, hakseverli-
imi, sabrm kuvvetlendiriyorlar. te Mercu-
rius'un sopas. Onunla dokunacan her ey altna
dnmeyecektir. Zira bu, ok byk bir i deildir.
Fakat fena sanlan her bely, hastal, fakirlii,
srnmeyi hatt lm iyilie evirecektir.*
*Ne Olympia yarlarnda kazanlan zaferler, ne
savalarda elde edilen yenmeler insan mesud
edemez. Onu mesud edecek baarlar, kendi ze-
rinde kazandklardr. Zevkin tuzaklarna kar
savunmalarnz gerek savalardr. Bir kere, iki
kere, birok kere yenildin. Yine d. Sonunda
her vakit yenmi bir insan gibi btn hayatnda
mesut olursun.
Yaadka vazifem, halk arasnda veya yalnz-
ken her ite Allaha kretmek, onu her frsatta
vmek ve lnceye kadar kutlamaktr.*
*Ne zavallym! Okuyup inceleyecek vaktim yok!
Dostum niye okuyup yazyorsun? Bo bir merak
iin deil mi? Eer bu doru ise sen baya bir
adamsn. Okuyup yazma iyi bir hayata hazrlk
iindir. u halde bugnden balayarak daha iyi
yaa_ Her yerde kendi devini yapabilirsin ve
olaylar seni kitaplardan ok aydnlatabilirler.
u prensipleri gz nnde tut:
Benim olan nedir? Benim olmayan nedir? Ba-
na verilen nedir? Allahn yapmam istedii
nedir? Yapmamam istedii nedir? Allah, bu za-
mana kadar sana byk bir rahatszlk verdi. Sana
kendinle sohbet etmek, okumak, dnmek ve
byk meseleler hakknda yazmak ve hazrlanmak
zamann verdi. Bu zaman sana yetmeli idi. Sana
yle diyorlar:
Gel, sava! Elde ettiin cevheri gster, bize m-
kfat kazanmaa deer bir atlet misin yoksa btn
dnyay dolaan ve her yerde yenilen serseri atlet-
lerden misin, bunu gster?*
*Romada, Atinada yaamakla mesud olunaca-
n iddia ediyorsan sen mahvolmusundur. Zira
ya oraya dnmemek yznden kendini zavall sa-
yacaksn yahut oraya dnersen senin iin sonu feci
bir sevince kaplacaksn. Bu yzden u hay-
ranlklardan kendini kurtar: Roma ne gzel bir
ehirdir! Atina ne esiz bir ehirdir! Evet, ama
saadet daha gzel bir eydir. Romada o kadar
yorgunluk vardr ve o kadar ok insana dalkavuk-
luk etmek lzmdr ki! Bu kadar yorgunlukla, bu
kadar sknty saadetle deitirmi olmandan se-
vinmemeli misin?
Sanyor musun ki btn gecelerini okuyup
yazmakla, almakla ve incelemekle geirirsen
sana gayretli diyeceim. Hi phesiz hayr. Her
eyden nce bu incelemeleri ve almalar ne iin
yaptn renmek isterim. Btn gece sevgilisini
grebilmek iin uyank kalan adama gayretli
demem, k derim. hret iin uyank kalrsan
sana haris derim. Eer para iin uyank kalrsan,
sana karna dkn cimri derim, fakat akln ge-
litirmek, olgunlatrmak, tabiata uymaya almak
ve devlerini yerine getirmek iin uyank kalrsan
ancak o zaman sana gayretli derim. nk insana
yarar tek gayret ite budur.*
*Filozof kt insanlardan, yaptklarndan daha ok
fenalk bekler. Biri bana kfretti. Ona beni dvme-
dii iin teekkr ederim. Beni dvd ise yarala-
mad iin teekkr ederim. Beni yaralad ise l-
drmedii iin teekkr ederim.
*At ark syleyemedii iin talihsiz midir? Hayr,
ama koamazsa talihsiz olur. Kpek uamad iin
talihsiz midir? Hayr, fakat koku alamazsa talihsiz
olur. nsan aslanlar boamad ve olaanst
iler yapamad iin bedbaht mdr? Hayr, o bu-
nun iin yaratlm deildir. Ama temizlii, iyilii,
vefay, adaleti, kaybettii vakit ve ruhuna Allah'n
iledii ilh deerler silindii vakit bedbahttr.*
*O kadar byk iktidar sahibi olan falan kimseye
sokulmuyorsun
stedii kadar iktidar sahibi olsun, bu benimle ilgili
bir mesele mi ve ben ona dalkavukluk etmek iin
mi dodum? Benim yaranacam, itaat edeceim,
boyun eeceim kimsem yok mu? Elbette var,
Allah ve onunla olanlar!.
yiliimiz ve ktlmz yalnz irademizdedir.
Kltrszl ve kltrszleri kk grmeyen
sanat ve ilim yoktur. Felsefe bu ilim topluluu
arasnda bir ayrlk kurup, onlarn tenkitleri ile kalp
dncelerine nem verebilir mi?
Yanl yapmamaya imkn yoktur. Ama bu yanl
yapmamak iin srekli ve ince bir dikkatin olmas
mmkndr. Bu arkas kesilmeyen dikkatin yapa-
bilecein yanllarn saysn azaltmas ve bir par-
asn ortadan kaldrmas da byk bir itir.
Yarn kendimi yola sokacam dediin vakit iyi bil
ki bugn saygsz, sefih, alak, azgn, agzl,
halktan uzak, karna dkn ve hain olmak isti-
yorsun. Bak, kendine ne kadar ktlk iin izin
veriyorsun.
Ama yarn baka trl bir adam olacam.
Niye bu gnden balamyorsun? Bugn yarn iin
hazrlanmaa koyul, baka trl hareket edersen
yine yarna brakacaksn.*

GELECE GRME
Khine danmaa gittiin vakit, bana gelecek
eyin ne olduunu bilmediini ve renmek iin
ona gitmi olduunu hatrla. Eer filozofsan khine
kaderini renmek zere bavurduun vakit, ba-
na gelecek eyin cinsini bilmediini ve renmek
iin ona gittiini dn. Zira bana gelecek hdise
bize tbi olmayan bir ey ise bu muhakkak ki, se-
nin iin ne bir iyilik, ne de bir ktlktr. u halde
khine giderken dnyann her hangi bir nimeti iin
ne temayln, ne de nefretin olsun, aksi takdirde
daima titreyeceksin. Yalnz una inan ki, bana
gelecek her hangi hdise sana yabancdr ve se-
ninle ilgisi yoktur. Kimse sana engel olamayaca
iin zellii, nitelii ne olursa olsun onu faydal bir
hale getirmek senin elindedir.
Bunun iin sana yol gstermek tenezzlnde bu-
lunan Allahn nne kar gibi emniyetle git. Niha-
yet sana baz tavsiyelerde bulunduklar vakit ba-
vurduun zatn kim olduunu ve itaat etmezsen
emirlerini hakr grm olacan unutma. Lkin
khinlere Sokrates'in lzum grd hallerde m-
racaat et. Yni yalnz olaylarla renilebilecek ve
nceden aklla veyahut her hangi bir sanatn usul-
leriyle, kaideleriyle kefedilemeyecek meseleler
iin git. Bu yzden bir dost iin veyahut vatan iin
byk tehlikelere gs germen icabedince, bunu
yapaym m yahut yapmayaym m diye khine
sorma. Zira khin eer kurban barsaklarnn kt
olduunu sylerse, bu iaret senin iin ya lm, ya
vurulma yahut srgn manasnadr. Fakat saduyu
btn bunlara ramen, dosta yardm etmeyi ve
vatan iin tehlikelere gs germeyi emreder. Bu
yzden oyuna bavurduun khinden daha byk
bir khine, ldrlmek zere olduunu grdn
bir dostuna yardma komayan adam mabedinden
kovmu olan Apollon Phthios'a uymaa al.
*badetlerimizin belli olduu meselelerde khinin
dncesini almaa ne lzum var? Dostum iin her
hangi bir tehlikeye gs germek veya onun iin
lmek bahis konusu ise khine ne ihtiyacm var?
Bana iyiliin ve ktln mahiyetini ve bunlar
tanyabileceim btn almetleri renmi olan,
iimde inanlr ve asla yanlmaz bir khinim yok
mu?*
*nsann khinlere ihtiyac korkusundan gelir.
Olaylardan korkar. te bunun iin khinlere son
derece dkndr. Onlar btn ilerinin hkimi
yapar. Varn younu onlara emnet eder. Eer
iyiliini sylerlerse sanki ona bunu hediye ediyor-
larm gibi teekkr eder. Ne krlk! Eer hikmet
nedir bilseydik, yolculukta yolumuzu saa m sola
m sapmak lzm geldiini sorduumuz gibi, hi
ehemmiyet vermeden khinlerin fikrini alrdk.
Zira hkimlere danmak ne demektir? Bu
Tanrnn iradesini renmek ve yapmaktan
baka bir ey deildir. u halde gzlerimizi nasl
ve niin kullanyorsak khinlerden de bu maksat-
larla faydalanmalyz. Gzlerimize filn veyahut
falan eyi bize gstermeleri iin rica etmiyoruz,
fakat bize ne gsterirlerse onu gryoruz. Khinle-
re kar da bylece hareket etmeliyiz. Onlara dal-
kavukluk yapmamalyz ve yalvarmamalyz. Yal-
nz bize emrettiklerini yapmalyz.*
*Khinlerden falmz sorarken titrer ve ateli dua-
lar ederiz: Allahm bana ac, filn veya falan
iten kolayca syrlmama msaade et! Hey alak
esir! Senin iin en doru olandan baka bir ey mi
istiyorsun? Senin iin en doru olan, Allahn senin
hakknda uygun grdn yapmak deil midir?
Senin hkimin ve hakemin olan niin elinden gel-
dii kadar lekelemek ve kirletmek istiyorsun?*
*Saati gelince leceim. Lkin kendisine verile-
ni geri veren bir adam gibi leceim.*
*Felicio hi kimsenin konumaa tenezzl etmedi-
i bir budala idi. Hkmdar ona khyaln verdi.
Felicio birdenbire nemli ve aydn bir adam oldu.
Biroklar yle diyorlard: Felicio bugn bir me-
lek gibi konutu. Ey benim dostum biraz bekle-
yin, Prens onu sadece khyalktan karsn, o yine
birdenbire budala olacaktr.*
*Romal bir hanmefendi Domitianus'un srgne
gnderdii dostlarndan bir hanmefendiye byk
bir para yollamak istiyordu. Biri ona Domitia-
nus'un bu paraya el koyacan syledi. Ne nemi
var, diye cevap verdi. Ona bu paray gnderme-
mektense Domitianus'un el koymasn tercih ede-
rim.

GERE GRME SANATI

*Belli bir gerek yoktur diyenler bu yalanc iddiay
szde bir gerekle yalanlamaktadrlar. nk sy-
ledikleri ya doru ya yanltr: Demek bu bilinen
bir gerektir.*
*Bir hekim bir hastaya gider ve ona unu syler :
Stmanz var. Bugn hibir ey demeyiniz,
yalnz su iiniz. Hasta ona inanr, teekkr eder
ve cretini verir. Filozof da bir kltrsze yle
der: Azgn isteklerinizin sonu yok, Kayglarnz
bayadr. nanlarnz sahtedir, yanltr. Kltr-
sz fkelenerek kp gider ve tahkir edildiini
syler. Bu ayrlk nereden geliyor? nk hasta
arsn duyar, ama cahil bu acy duymaz*
*Eer Allah sadece renkleri yaratm ve onlar
ayrt edecek, grecek gzleri yaratmam olsayd
bu renkler neye yarayacakt? Renkleri ve gzleri
yaratp da yaratmasayd renkler ve gzler niye
yarayacakt? Bu eyi birbiri iin yaratm olan
kimdir? Bu harikulade birliin yaratcs, kimdir?
Allahtr. Demek ki lh bir kuvvet vardr.*
Sana senden gelmemi olan zelliklerle asla
nme. Bir at, gururla: Ben gzelim! dese buna
tahamml edilebilir. Fakat sen bbrlenerek G-
zel bir atm var! dersen bil ki gzel bir ata sahip
olmakla nyorsun. Bunda sana ait olan nedir?
Muhayyileni kullanman! Bunun iin muhayyileni
kullanrken tabiat kolla. te o zaman kendindeki
meziyetle nebilirsin.
Eer yenmesi senin elinde olmayan bir savaa, gir-
mezsen yenilemezsin.
Bir kimsenin pek erkenden ykandn grrsen
ok erkenden ykanm olmakla fena ettiini sy-
leme. Sadece zamanndan nce ykandn syle.
Baka birinin ok fazla arap itiini grrsen ok
imekle fena ettiini syleme, sadece ok itiini
syle. Zira onu byle hareket ettiren sebebi iyice
bilmeden fena ettiini nasl bileceksin. te bu
yolda muhakeme ettiin vakit, daima gznle bir
eyi gryor ve baka bir ey hakknda hkm
vermi oluyorsun.
Bir kimse Khrysippos'un eserlerini anlamak ve
aklamakla nrse kendi kendine der ki; Eer
Khrysippos biraz kapal yazmam olsayd, bu
adamn nebilecei hibir ey yoktu. Bana ge-
lince, ben ne istiyorum? Tabiat bilmek ve ona
uymak. O halde bu ii en iyi aklayan ararm. Di-
yorlar ki en iyi anlatan Khrysippos tur. Onu bana
anlatacak birini sorarm. Buraya kadar olaan st
bir ey yok. yi bir tefsirci bulunca geriye, onun
bana anlatt kaideleri kullanarak tatbik etmekten
baka bir ey kalmaz. te saylacak tek ey budur.
Zira sadece bu filozofu inceleyerek sylediklerine
hayran olmakla yetinirsem ben neyim? Halis bir
gramerciyim ve filozof deilim. u farkla ki Home-
ros'u zeceim yerde Khrysippos'u inceliyorum.
Biri kar da bana Khrysippos'u anlat! derse ve
benim onun felsefesine uygun hareketim olmazsa,
o zaman anlatamamaktan da ok utan ve akn-
lk duyarm.
*Kendisine gtrlen paray yoklamak iin sarraf
neler yapmaz? Btn duyularn kullanr: gz, el
burun ve kulak. Bir altn bir iki defa tngrdatmak-
la kalmaz. Sesleri dinliye dinliye deta bir mzis-
yen kesilir. Bize ait olduunu sandmz eylerde
hepimiz sarrafz. Aldanmamak iin sarf ettiimiz
dikkat ve titizlik sonsuzdur. Aldatlmak korkusuyla
aklimizi, fikrimizi yoklamak lzm geldii vakit ise
sanki bunlar bize ait deilmiler gibi, ihmalci ve
tembeliz. nk bunlarn bize verdikleri zararlar
bilmeyiz.*
* Eer vaktin padiah seni evld edinirse herkese
kar tahamml edilmez bir gururun olur ve o ka-
dar borlu olduun Allah' unutursun.*
*Ben sana fazilet alannda yaptn ilerlemeyi so-
ruyorum. Ve sen bana Khrysippos'u iyi anladn
nerek sylediin bir kitabn gsteriyorsun. Bu
tpk, kuvvetini renmek istediim bir atletin bana
sinirli kollarn ve geni omuzlarn gsterecei
yerde sadece eldivenlerini gstermesi gibi bir ey-
dir. Ey alak esir! Bir atletin eldivenleri ile ne yap-
tn renmek istediim gibi Khrysippos'un kita-
bnn da senin ne iine yaradn renmek iste-
rim. steklerini ve korkularn yerli yerine kullan-
dn m? Yalnz eserle ilerleme kendini gsterir.
imdi ruhun daha yksek, daha hr, dahi vefal ve
daha ok iffetle dolu mudur? Ruhun hibir eyim,
engel olamayaca ve bulandramayaca bir halde
midir? Btn hayatndan iniltileri, ikyetleri ve
mnsz haykrlara kovabildin mi?*
*Hemen imdi btn duygularn incele ve gvenle
her zorlua, denenmeye hazrlan: silhlarn tamdr
ve en korkun kazalardan yeni bir ss karacak
haldesin.*
*Sizden tavsiye mektubu istemiyorum, onlar alak
ve korkaklar iin saklaynz. te bu tavsiye mek-
tuplarndan birinin rnei : Size bu cesedi, bu
henz donmam olan kan tulumunu takdim ediyo-
rum. te kendisini krmann bakasnn elinde
olmadn anlamak inceliini gstermeyen bir
adam byle takdim etmelidir.*
*ok byk mevki sahibi bir adam, (bugn iae
vekili) srgnden gelip Romaya giderken bana
urad. Bana saray hayatnn korkun bir tasvirini
yapt. Bundan irendiine beni kandrmaa alt
ve her ne pahasna olursa olsun bu evreye artk
girmeyeceini, yllar sayl olan mrnn son
gnlerini huzur iinde, ilerin telndan ve grl-
tsnden uzakta geirmek istediini syledi. Ben
ona bunlarn hibirini yapmayacan, Romaya
ayan basar basmaz btn bu gzel kararlar unu-
tacan ve hkmdara yaknlamann kolayn
bulur bulmaz bundan faydalanacan anlattm. O,
bana veda ederken Epiktetos ayam saraya
attm duyarsan dnyann en byk bir ala
olduumu syle! dedi. Netice: Romaya varma-
dan Caesar'n mektubunu ald ve nnda saraya her
zamankinden daha yakn oldu ve tahminim bylece
doru kt. Biri bana Ne yapmasn dnyor-
dunuz? Hayatnn gerisini avarelik ve tembellikle
mi geirmesini istiyordunuz? dedi. Hey dostum,
bir filozofun, kendi ruhuna itina etmek isteyen bir
adamn; bir saray mensubundan daha tembel ola-
can zannediyor musun? Onun daha nemli ve
daha cidd ileri vardr.*
*Bir adam hkim olur, evine dner, yuvasn enlik
iinde bulur. Herkes onu tebrike gider. Hemen
Capitolium'a kar, adaklar adar ve Allaha kre-
der. imizden hangimiz doru inanlara, kanuna
ve tabiata uygun isteklerimiz olduu iin Allaha
krederiz?
Bir adam Nicopolis'de Augustus rahiplerinin tari-
katna girmek iin oyumu almaa geldi. Ona Peki
dostum maksadn ne? Bu bo bir masraftr. de-
dim.
Ama adm ebediyete kalacak, nk kaytlara
geecek!
Adn bir taa kazdr daha uzun zaman kalr. Seni
Nicopolis surlarnn tesinde kim bilecek?
Ama altn yaldzl bir tacm olacak!
Eer ihtirasn bu ie ta taca etir, glden bir ta
giy, sana daha az ar gelecek ve daha ok yaka-
cak.*
*Yunanllarn Troia'ya girdikleri vakit her eyi ka-
na ve atee bomalar, btn Priamos ailesini l-
drmeleri ve kadnlarn esir olarak alp gtrmele-
ri Paris iin ok byk bir felaket olduu syleni-
yor.
Aldanyorsun dostum! Paris'in byk felketi saf-
feti, sadakati, tevazuu kaybettii ve misafir-
perverlii inedii vakit olmutur. ylece Akhil-
teus'un felketi de Patroklos ld vakit olmu
deil; fakat fkeye tutulduu., Briseis'e alamaa
balad, bu savaa metreslere sahip olmak iin
deil, bir kadn kocasna geri vermek iin katld-
n unuttuu vakit balanmtr.*
*Euristheus tarafndan imtihana ekilen Herakles
kendisini talihsiz saymyor ve bu zlimin emirleri-
ni yerine getiriyordu. Allah tarafndan, seni yaratan
Allah tarafndan imtihana ekilen sen baryor;
ikyet ediyor, kendini talihsiz sayyorsun! Ne
alaklk! Ne kancklk!*
*Dostum, olun kat, seni brakt ve sen alyor-
sun. nsann bir yolcu olduunu bilmiyor mu idin?
Sen lgnlnn cezasn, azabn ekiyorsun. Se-
nin ferahn salayan eylerin her zaman yannda
olacan ve daima sana ho gelen yerlerden ve
iliiklerden zevk duyacan m mid ediyorsun.
Bunu sana kim vadetti?
Bu kadar gzel bir yerden ayrlmak seni z-
yor; titriyor ve alyorsun. u halde sen karga-
lardan, kuzgunlardan zavallsn. nk onlar
inlemeden ve braktklarna acmadan iklim
deitirirler, denizleri aarlar!
Ama onlar uuru olmayan hayvanlardr.
Allah sana uuru kendi kendini alaltmak iin
mi verdi? nsanlarn aalar gibi kklerine yapk
olduklarn ve yer deitirmeyeceklerini mi san-
yorsun?
Ama dostlarm kaybediyorum!
Eh, ne yapalm! Btn dnya dost ile doludur.
nk senin dostun olan ve seni koruyan Allah
onu dost ile doldurmaktadr ve yeryz tabiatn
seni balad insanlarla doludur. O kadar yolculuk
eden Odysseus dost bulmad m? Yeryzn ba-
tanbaa gezip dolaan Herakles dost bulamad m?
Herakles, ocuklarn yetim brakmaktan strap
ekmiyordu. Zira yeryznde hibir kimsenin ye-
tim olmadn, btn insanlarn her yerde kendile-
rine bakacak ve kendilerini asla terk etmeyecek bir
babalar olduunu biliyordu*

HAKKAT -HKMET
*Hikmetli ve kltrl insan hayatn feda ederek,
onu kazanr.*
*Bir karga, t ile sana fena bir haber verdii va-
kit, sana bir kargann deil, Allahn seslendiini
sanyorsun. Seni hkim ve arif bir kimse uyandr-
d vakit de, bir filozofun, deil Allahn uyandr-
dna inan.*
*Bir tccarn, ayar dzgn bir paray evirmemesi
gibi ruh da gerek nimetleri itmez. Byle iken
ekseriya kalp olanlar da alr. nk ekil onu
aldatmtr ve o kalp, kalp olmayandan ayrdede-
cek bilgiye sahip deildir.*
*Ruh su ile dolu bir havuz gibidir. Onun kanatlar
bu havuzu aydnlatan ktr. Havuzun suyu dalga-
landka n da dalgaland sanlr. Hlbuki k
olduu gibidir. nsan iin de bu byledir. O bulank
ve zntl iken, faziletleri bulank ve perian
deildir. Onun zndeki kuvvetler harekete gel-
mitir. Bu kuvvetler durgunlanca her ey durgun-
laacaktr.*
*Epikuros'cu bir ilh hikmet var mdr? Durmadan
burnumdan smk akyor! Der. Sen bir esirsin!
Ellerin ne gne duruyor? Burnunu smek iin deil
mi? Epikuros'cu buna cevap verir: Dnyada hi
balgam veya smk olmamas daha iyi deil mi?
Burnunu silmek lh hikmeti sulamaktan daha iyi
deil midir?*
*Vcutlarndan yeryzn temizledii aslanlar,
kaplanlar, yaban domuzlar, haydutlar, ksacas
btn bu canavarlar olmasayd, Herakles olur
muydu? Yine bu canavarlar olmasayd asab kol-
lan, kuvveti, cesareti, yenilmez sabr ve btn geri
kalan faziletleri niye yarayacakt?*
*Zarar verebilecek olanlara kar gsterilen sayg
Romann ortasnda stmaya dikilen sunak gibidir.
Bu kuvvete, korkulduu iin kulluk edilir.*
*Bir insann en gerek nimeti her vakit, hayvan-
lardan kendisini ayran ynndedir. Bu blmn
ok, pek ok kuvvetlendirilmi olmas ve faziletle-
rin dman kovmak iin iyice uyank bulunmalar
onun selmette olmas ve hibir eyden korkma-
mas iin yeter.*
*Bizi ldren, bir kl, bir tekerlek, bir deniz, bir
kiremit veyahut bir mstebittir. Seni Ahirete gt-
recek yolun ne nemi var? Hepsi birbirine eittir.
Bu yollarn en ksalarndan biri seni bir mstebidin
Ahirete gnderdii yoldur. Asla bir mstebid bir
insan alt ayda ldremez. Halbuki bir hastalk
yllarca srebilir.*
*Filozofun mektebi hekimin eczanesi gibidir. Ora-
ya zevk duymak iin gidilmez, fakat kurtaran bir
strab ekmek iin gidilir. Birinin kk bir omu-
zu, tekinin bir yaras vardr. Berikinin bir fistl,
tekinin banda bir sancs vardr. Zevk, onlar iyi
edebilir mi?*
*Allah beni fakirlie, srnmee ve esirlie terke-
diyor. Bu bana dmanl yznden deildir.
nk sdk bir hizmetisinden nefret eden bir
efendi var mdr? Yine bu bir ihmal yznden de
deildir. Allah en kk eyleri bile gzden kar-
maz. Fakat Allah beni deniyor, benden iyilik iin
cesur bir asker, namuslu bir vatanda kp
kmayacan anlamak diliyor ve nihayet hare-
ketimle insanlar arasnda onun varlna ahit-
lik etmemi istiyor.
Vatannda iken sahip, fakat imdi mahrum olduun
btn zevklerin acsn ekerken, Allaha itaat ve
teslimiyet gstermekte olduunu, hikmetli bir in-
sann ibadetlerini yaptn dnerek avun!! Ken-
di kendine unu syleyebilmek ne byk bir eref:
u anda filozoflar mekteplerinde byk me-
seleleri ele almlardr. yi bir adamn btn vazife-
lerini anlatyorlar. Hlbuki ben o ibadetleri yapyo-
rum. Onlar benim faziletlerimi zyor, aklyor-
lar. Bilmeden beni vyorlar. Zira bert onlarn
verek rettiklerini yapyorum!
*imdi yaplmamasnda fayda olan bir eyin bra-
klmasnda daha byk fayda vardr.
Dikkat her eyde, zevklerde bile elzemdir. Hayatta
yarna brakmann bizi daha ok baarya gtrd-
olaylar grdn m?*

HAYAL ve GEREK
Her korkun hayalin karsnda Sen bir hayalsin
ve asla grndn gibi deilsin! demee hazr
ol. Sonra onu iyice incele. Ve bu inceleme iin -
rendiin usullerden hususuyla birincisini, yani sana
azap veren eyin elimizde olup olmadn bildiren
usul gz nnde bulundur. Eer bu bizim elimiz-
de olmayan eylerden ise kendi kendine duraksa-
madan de ki : Bu, benimle ilgili deildir!
Bir kimsenin matemli olduu yahut ocuu gur-
bette bulunduu veya mal ve mlkn kaybettii
iin aladn grrsen, muhayyilenin comasna
ve bu d eyler iin; bu adamn gerekten talihsiz
olduuna seni kandrmasna meydan verme! Kendi
kendine iinden yle dn: Onu dertli eden ey
basma gelen felkettir. Zira ondan bakas znt
duymuyor. Onu kederlendiren ey bu iteki inan-
cdr. Byle iken gerekirse onunla birlikte alamak-
tan ve szlerinle onu teselliden kanma. Lkin
gerekten zlmemee dikkat et.
*En ok gze arpan gereklere teslim olmayanlar-
la tartma neye yarar? Bunlar insan deil tatr-
lar.*
* Olimpia'ya gidip atlet oyunlar grmek iin uzun:
bir yolculua katlanrsnz. Fidyas'n gzel bir hey-
kelini grmek iin de daha uzun bir yolculua -
karsnz ve onlar grme zevkini tatmadan lmeyi
byk bir felket sayarsnz. Fakat Fidyas'n hey-
kellerinden ok stn olan ve bulup grmek iin
pek uzaa gitmee lzum olmayan, ne o kadar
zahmete ne de o kadar yorgunlua mal olmayan,
her yerde karlalan eserleri grme isteini asla
duymayacak msn? Acaba aklnza kim olduunu-
zu ve niin domu olduunuzu dnme kaygs
gelmeyecek mi? Allah'n bilmeniz ve tanmanz
iin gznzn nne yayd, kinatn o kadar
imrenmeye lyk manzaralarna hi dikkat et-
meden mi leceksiniz? *
*ocuun son derece hasta olduu vakit onu bra-
kp gider ve ok sevdiin iin onu bu halde gre-
cek cesaretin olmadn sylersin. Dostluk eer bu
ise, onu btn sevenlerin, anasnn, stanasnn,
kardelerinin, kzkardelerinin, mridinin de terk
etmesi ve zavallnn kendisini sevmeyenlerin elleri
arasnda kalmas gerekir. Ne aknlk, ne haksz-
lk, ne vahet! Dorusu, hasta iken, seni bu kadar
efkatle seven dostlara sahip olmak ister misin?*
*te sana dalkavuklar hakknda doru fikir vere-
cek buna benzer baka bir rnek. Nero'nun muhafz
alayndaki subaylardan olan Epaphroditos'un zana-
at kunduraclk olan bir esiri vard. Fakat bu esir o
kadar aptal ve beceriksizdi ki, hibir ite kullan-
mad iin onu satt. Nero'nun uaklarndan biri
onu satn ald ve tesadfle bu esir sultann ayakka-
bcs ve sonunda gzdesi oldu. Epaphroditos he-
men ertesi gnden itibaren ona dalkavuklua ba-
lad. Artk Epaphroditos ortalklarda, grnmyor-
du. e yaramad iin satt bu adamla en nemli
ileri konumak iin gnlerce kapanyor hibir yere
kmyordu.*
*nsan sfatnn (haysiyetinin) vadettiini yapa-
bilmek pek kolay bir i deildir. nsan akla sahip
geici bir hayvandr ve ancak akl ile hayvanlardan
ayrlr. O, akldan uzaklat, aklsz hareket ettii
zaman insan kaybolur ve hayvan ortaya kar.*
*Ah, Atina'y, Akropolis'i ne vakit greceim?
Dostum gklerden, bu gneten, bu aydan, bu yl-
dzlardan, bu dnyadan ve bu denizden daha gzel
ey grebilir misin? Atina'y grmekten mahrum
olduun iin zntl isen gnei ebediyen gr-
mekten mahrum olmak zaman gelince ne ya-
pacaksn?*
*Hayalin seni ehvet ve elence ryalar ile aldat-
t vakit srklenme ve o nda de ki : Ey haya-
lim dur, ilknce biraz senin ne olduunu, bana
sunduunu greyim ve zeyim. Onun daha
ilerilere gitmesine ve sana daha ekici gsteriler
hazrlamasna izin verme. Yumuarsan bitmisin
demektir. Seni srkleyecektir. Bu iren resimler
yerine onun sana daha uygun, daha gzel, daha asl
hayaller gstermesine al. Kurtulmann aresi
budur.*

HEDEF ve ALIMAK
Olimpiyad yarlarnda birincilik kazanmay elbette
istersin. Dorusu bunu ben de isterim. nk ok
erefli bir eydir. Fakat ilkin byle bir teebbsn
nnde, sonunda olup bitenleri iyice dn. Bu
incelemeden sonra teebbse giriebilirsin. nce
bir dzene girmek, zorla yemek yemek, zevki ok-
ayan her eyden uzaklamak, scak olsun, souk
olsun belli saatlerde idman yapmak, souk suyu ve
arab gayet ll imek, bir kelime ile kaytsz
artsz idman hocasna tpk bir doktora olduu
gibi teslim olmak, ondan sonra da yarlara girmek
lzmdr. Orada yaralanabilirsin, ayan krlabilir,
pek ok toz yutabilirsin, bazen kamlanr ve niha-
yet yenilebilirsin de. Btn bunlar iyice dnp
tandktan sonra gnln dilerse git ve atlet ol. Bu
tedbirleri almazsan bazen pehlivanlar, bazen gla-
diatorlar taklit eden, biraz nce boru alarken
biraz sonra trajedileri temsile kalkarak oyun oyna-
yan ocuklar gibi sama eylerle uram olacak-
sn. Bazen atlet, bazen gladiator, bazen hatip ve
btn bunlardan sonra da filozof olmaa kalkacak
ve hibir ey olmayacaksn. Bir maymun gibi yapl-
dn grdn her eyi taklit edeceksin. Her ey
sras ile houna gidecek. Zira ne yapmak istediini
nceden dnmedin, korkusuzca ve ileriyi gr-
meden, sadece hrsnn ve hevesinin nderlii ile
bu ilere atldn. Bylece birok kimseler bir filozo-
fu grerek veyahut Euphrotes'in hatip olduunu
duyarak (onun gibi kim sz syleyebilir) hemen
filozof olmak isterler.
Dostum evvel yapacan iin mahiyetini anlamaa
al. Sonra bu yk tayacak kadar kuvvetli olup
olmadn anlamak iin kendi karakterini incele.
Pentathlo mu yahut gladiator mu olmak istiyor-
sun? Kollarna, bacaklarna, beline bak. Zira hepi-
miz ayn ey iin domu deiliz. Filozof mu olmak
istiyorsun? Dn ki bu meslee girmekle bakalar
gibi yemekle beraber, ancak filozoflar kadar iebi-
lir, onlar gibi btn zevklere veda edebilir misin?
Geceleri uyank kalp, almaa, filenden ve dost-
larndan uzak kalmaa, bir esirin oyunca olmaa,
eref, mevki yolunda, hulsa her yerde geride
durmaa raz olmak icabeder. Btn bunlar gz-
nn nne getir ve sknu, hrriyeti, hakikati bu
cret karlnda satn alp alamayacan dn.
Eer mmkn deilse, baka yola gir ve ocuklar
gibi hareket etme. Bu gn filozof, yarn tefeci son-
ra hatip ve nihayet kayserin vekilharc olma. Bu
iler birbirine uymaz. Tek bir adam olman lzm. yi
veya kt bir adam. Ya ruhuna ait eylerle yahut
bedenine ait eylerle uramalsn. Hulsa ya i
leminin servetini yahut d leminin servetini elde
etmee almalsn. Yani ya bir filozofun karakte-
rini yahut alelade bir adamn karakterini semeli-
sin.
*Birok gzel paralar elde ettin. Birok altn ve
gm, vazolarn var. Zenginsin. Ama sebattan,
vefadan, Allahn emirlerine boyun emeden, hu-
zurdan; kayg ve korkudan kurtulmak gibi en gzel
nimetlerden mahrumsun.. Bana gelince, son dere-
cede fakir olmakla beraber senden daha zengi-
nim. Sarayda beni koruyacak bir kimseyi dn-
mek aklmdan gemez, benim iin hkmdara
sylenecek olanlara nem vermem ve kimseye
dalkavukluk yapmam. te benim gzmde her
trl servetin yerini tutan bunlardr. Senin altn ve
gm, vazolarn var. Fakat btn dncelerin,
btn isteklerin, btn eilimlerin, btn hareket-
lerin madde iindir ve yere baldr.*
*Dostum uzun zaman azgn isteklere kar sava.
Btn hareketlerini incele ve bunlarn bir hastann
yersiz intihalar yahut isterik bir kadnn rpnma-
lar olup olmadn anla. Uzun zaman gizli kal-
maa al. Yalnz felsefe ile ura. Meyveler
bylece olgunlar. Tohum uzun zaman toprakta
gml olarak gizli kalr. Olgunlamak iin ya-
va yava byr. Fakat gvdesi iyice gelimeden
baak verirse o, kusurludur ve sadece Adonis bah-
esinin bir otudur. Bo bir an ve eref istei seni
zamanndan nce ortaya karverdi, souk yahut
scak seni ldrd. Yaar gibi grnyorsun, n-
k henz banda birka iek ayor, oysaki sen
lmsn, kknden kurumusun.
Bir hastann susamas salam bir adamn susa-
masndan bakadr. Salam adam suyu ier i-
mez kanar, susamas gemitir. Ama br bir n
zevk duyduktan sonra mide arlar balar. Su onda
safraya dner ve ondan sonra kusmaya balar. Ba-
rsak sanclar gelir, susamas gittike oalr.
Tamahla, hrsla servet sahibi olan, mevki ve ma-
kamna drt el ile sarlm olan ve gzel bir kadn
ihtirasla seven iin de bu byledir. te stmalnn
susuzluu. Kskanlklar, korkular, iren lflar,
kirli istekler ve utanlacak hareketler hep buradan
doar. Dostum nceleri ne uslu idin ve ne kadar
saffetle dolu idin! Bu hikmet ve o saffet ne oldu?
Khrysippos ile Zenon'un eserlerini okuyacana,
iren kitaplara dalyorsun, Aristeides'in Euenos'un
kitaplarn okuyorsun. Sokrates'e, Diogenes'e hay-
ran olacan ve onlarn verdikleri rnei gdecein
yerde; kadnlar batan karmasn, aldatmasn
bilenlere hayran oluyor ve onlar taklit ediyorsun.
Gzel olmak istiyorsun, ssleniyorsun, daha ileri
giderek gzel olaym diye boyanyorsun. Muh-
teem elbiselerin var, gzel kokularla, esanslara
byk paralar sarf ediyorsun. Kendine gel, kendin-
le sava. Saffetini, haysiyetini, hrriyetini yine ele
geir, bir kelime ile yine adam ol! nceleri eer
sana falanca, Epiktetosa zina iletecek, ona u
elbiseleri giydirecek ve onu lavantalar srnerek
halk arasna kmaa mecbur edecek deselerdi,
hemen benim yardmma koar ve sanrm ki o
adam ldrrdn. Burada bir insan ldrmek
bahse konu deildir. Yalnz kendi iine girmen ve
kendi kendinle konuman yeter. Sen kendi kendini
kandrmaya herkesten fazla kabiliyetli deil misin?
Yaptklarn irkin bulmakla ie bala. Fakat seller
gelmeden tez davran.*

HKMET ve MARFET SAHB

Akln kullanan bir adama akllca olmayan ey ka-
dar katlanlmayacak bir dert yoktur.
Cahilin hali ve seciyesi: iyiliini ve ktln asla
kendisinden beklemez, daima bakalarndan bek-
ler. Filozofun hali ve seciyesi bana gelecek btn
iyilii ve btn fenal kendisinden bekler.
Hikmet ve marifet reniminde bir adamn ilerle-
diine gerek almetler; kimseyi yermez, kimseyi
vmez, kimseden ikyet etmez, kimseyi sulan-
drmaz, bir ahsiyetmi yahut bir eyler bilirmi
gibi kendisinden asla bahsetmez. Elde etmek iste-
dii eyin eline gemesine bir engel yahut her
hangi ekilde zorluklar karsa yalnz kendisini so-
rumlu sayar. ayet bir kimse kendisini verse,
onunla gizlice alay eder; eer itham edilirse hakl
kmaa almaz. Fakat iyileme halinde bulunan
hastalar gibi, shhati iyice yerine gelmeden, yeni
balayan ifay her hangi bir ey geciktirmesin diye
kendisini yoklar ve inceler. O, btn isteklerini
kknden kesip atmtr. Btn tiksinmelerini
yalnz bizim elimizde olanlara yneltmitir. Hibir
eye kar takn ve cokun hareketi yoktur. Onu
aptal ve cahil yerine koyarlarsa aldrmaz. Bir keli-
meyle, sanki en tehlikeli dman olan ve kendisi-
ne biteviye tuzak kuran bir adama kar imi gibi
kendisine kar uyanktr.
*Yalnzken lde kaldn sylersin. Byk, kibar
muhitlerde de haydutlarn, hrszlarn, hilekrlarn
arasnda bulunduunu sylersin. Akrabandan, ka-
rndan, ocuklarndan, dostlarndan ve komularn-
dan ikyet edersin. Eer, akll bir adam olsaydn
yalnz kaldn zaman dinlenmekte olduunu, ser-
best yaadn, kendi kendinden zevk aldn ve
Tanrlara benzediini sylerdin. Kalabalk iinde
iken de sklacana ve buna bo bir grlt diye-
ceine bayram, enlik, umum elence derdin ve
bylece her zaman mesud olurdun.*

HZMETTEK SINIR
Fakat memleketim benden hi bir hizmet grme-
yecek! diyebilirsiniz.
Ne hizmeti?
Memleketin senin tarafndan yaptrlm revaklara,
hamamlara sahip olmayacak m? Bunlar nedir?.
Tabiatyla bir demircinin pabularna yahut bir
kunduracnn silhlarna da sahip olmayacak. Haki-
katte herkesin kendi mesleiyle uramas ve iini
yapmas yeter. Fakat eer ahsn rnek gstererek
memlekete akll, hikmetli, alak gnll, vefal bir
vatanda kazandrrsan ona hi hizmet etmemi mi
olursun? phesiz o zaman bir hizmet ve ok b-
yk bir hizmet etmi ve bylece faydasz olmam
olursun.
O halde memlekette hangi derecede yer alm
olacam? Sadk ve alak gnll kalmakla ykse-
lecein seviyede! Ama hizmet edeyim derken bu
faziletleri kaybedersen, utanmaz ve saygsz olur-
san memleketin senden ne hayr grr?
*Bama geleni her eye tercih ederim. nk
Allahn hakkmda istedii eyin benim istediim-
den daha iyi olduuna inanyorum. Dolaysyla ona
balanyorum, onun ard sra gidiyorum, istekleri-
mi, hareketlerimi, irademi, korkularm ona ba-
lyorum. Bir kelime ile Allah ne isterse onu istiyo-
rum.*
Bir zlimi korkun yapan nedir? Onun avular
klla, mzrakla silhlanm adamlardr. Fakat
bunlara sokulan bir ocuk korkmaz. Bu nereden
geliyor? nk ocuk tehlikeyi bilmez. Sen ise
tehlikeyi bilmeli ve kk grmelisin.
Bir kimsenin hkmdarn gzdesi olduunu ve
bahtiyar olduunu duyarsam ilkin bu halin ona ne
irat getirdiini sorarm.
Bir vilyetin valiliini almtr.
yi ama bu vilyeti iyi idare etmek iin gereken
eylerin hepsini de alm mdr?
En byk mahkemenin reisliini almtr
Fakat bu vazifeyi yapmak iin gereken her eyi
var mdr? nsan mesud eden makam, mevki deil,
o mevkii doldurmak ve o yere yaramaktr.*

HRRYET-ADALET
*Bir deli; mademki hr adam, bana gelen her
ey istedii ekilde olandr, diyordu, ben de ba-
ma gelen her eyin istediim gibi olmasn bekliyo-
rum. Dostum hrriyetle delilik asla birlikte bulun-
mazlar.
Hrriyet sadece gzel deil ayn zamanda akla
uygun bir eydir.
Bamza gelenlerin tasarladmz gibi olmasn
dilemek kadar budalalk, krlk yoktur. Dion ke-
limesini yazmaa niyet edersem istediim gibi
deil bir harfini deitirmeden bile olduu gibi
yazmak zorundaym. Btn sanatlarda ve btn
fenlerde de bu byledir. Sen ise her eyin en by-
ve nemlisi olan bir konuda yani hrriyette
hevesle fantezinin hkm srmesini istiyorsun.
Hayr dostum! Hrriyet olaylarn senin houna
gittii ekilde gelmesinde deil, fakat olduu e-
kilde gelmesin dedir.*
*Komusunun kars arkasndan koan bir in-
sann hali nedir? Temizlii, sadakati ayaklar alt-
na almtr. Komuluu, dostluu cemiyeti, en
mukaddes kanunlar kirletir. Artk ona ne dost, ne
komu, ne de vatanda gzyle baklmaz. Hatt
esir saylmaa bile lyk deildir. Hibir ie yara-
mayan atlacak bir kab gibidir.
*Her hdisede elimizde olan yapmal gerii iin
metin ve sakin olmaldr? Deniz yolculuuna k-
mak zorundaym. O halde ne yapmalym? Gemiyi,
kaptan, tayfalar, mevsimi, gn, rzgr iyi se-
mek, ite elimde olanlar. Denize alr almaz
mthi bir frtna kopar, bu benim dneceim bir
i deildir, kaptann vazifesidir. Gemi batyor, ne
yapmalym? Elimde olan yaparm, barp ar-
mam, kendimi yemem. Biliyorum ki her doan
lr, bu bilinen kanundur. O halde lmem lzm-
dr. Ben ebediyet deilim. Ben bir insanm; saat
gnn bir paras olduu gibi, ben de btnn bir
parasym. Saat gelir ve geer. Ben de gelir ve
geerim. Geip gitme ekli nemli deildir. ster
stma ile, ister su ile olsun hepsi eittir.*
*te Epikuros'un bize rettiklerine bir baksana,
Hey akn! Bu gzel kitaplar yazmak, birok
geceler uykusuz kalmaa deer mi idi? Scak yata-
nda yatmak ve bir solucann hayatn yaamak
daha iyi deil mi idi? nk senin yaanmaa
deer bulduun biricik hayat budur. Sana gre
dindarlk, efkat, merhamet; kstah ve safsatac
insanlarn icadndan baka bir ey deildir. Adalet
zayflktr ve temizlik deliliktir. Ne baba, ne oul,
ne karde, ne vatanda vardr. Ey hayszlk! Ey
kfr! Kapkara Furia'larn batan kard Orestes
senden daha bunak deildir. Allaha yaranmak
istiyorsun. Onun kirlilik ile zulm kadar iren-
dii bir ey mevcut olmadn unutma.*
*Amfiteatra gidersin ve hemen bir taraf tutarsn.
u aktrn veya u atletin mkfat kazanmasn
istersin. Elbette, bakalar da, zaferi baka birinin
kazanmasn isterler. Bu aksilik seni zer. nk
sen byk mevki sahibi bir hkimsin ve herkesin
sana boyun emesini dilersin. Ama bakalarnn da
bu konuda dilekleri ve inanlar yok mudur?
Onlarn da, kendilerine doru grnene senin kar
koymandan kzmaya haklar yok mudur? Eer
rahat etmek niyetinde isen ve sana asla aksilik
karlmasn istemiyorsan, ancak yenmi saylacak
olann yenmesini iste. Yahut bu mkfat houna
gidene vermek istiyorsan, bu yarlar kendi iftli-
inde hazrla. O zaman istediin gibi iln edebilir-
sin: Falanca Nemea, Pytho, Isthmos, Olympia
oyunlarnda galip gelmitir! Fakat halk arasnda,
senin olmayan bir hakk benimsemee kalkma
ve kimsenin seme hrriyetine engel olma.*
*nsann kendisine yanl grnene rz gstermesi
ve kendisine gerek grneni itmesi elinde olma-
d gibi, iyi grneni de atvermesi elinde deildir
Hrszlk kt deildir. Fakat yakalanmak k-
tdr. Diyen Epikuros'cu grlmeden alabilirse
elbette alacaktr.*
*Epikuros'un prensiplerine gre idare edilen bir e-
hir tasarlayn. Orada her ey altst olacak ve ehir
hayat kurulamayacaktr. Evlilik olmayacak,
mahkeme olmayacak, mektep, medrese kalma-
yacak, polis olmad gibi edep ve terbiye de
olmayacak. O kasabadan dindarlk, namus,
adalet ve saffet kovulacaktr. Burada yalnz kt
inanlar; ehre zararl inanlar; en baya kadnla-
rn bile savunmaa cesaret edemeyecekleri inan-
lar hkm srecektir. Halbuki akln emrettii
prensiplerle idare edilen bir ehirde; dzenin,
edep ve haynn hkm srd grlr. Byle
bir ehirde en doru inanlar ele alnacak ve her
trl fazilet ba stnde yer bulacaktr. Orda adalet
nur saacaktr, gvenlik iyi dzenlenecek, herkesin
oluu ocuu olacak ve bu ocuklar iyi terbiye
edilerek yetitirilecek, herkes imanla Allaha kul-
luk edecektir. Koca karsndan honut olacak ve
komusunun karsna gz koymayacak, kendi ser-
vetinden memnun olacak bakasnn servetini ks-
kanmayacak, bir kelime ile btn devler yapla-
cak, btn balar iyice korunacaktr.*
*Allah bana zenginlik vermedi. Benim bolluk iin-
de olup, zevk ve saf ada yaamam istemedi. Fakat
bundan ne diye ikyet edeyim? Kendi olu Herak-
les'e de byle davrand. Halbuki o ne evltt!
steklerini ve korkularn ortadan kaldr. Artk se-
nin iin hibir zlim kalmaz.
Diogenes pek hakl olarak: Bir insann hrri-
yetini korumasnn tek aresi, hi zlmeden
lmee hazr olmaktr. demitir.
Diogenes ran padiahna yazmt: Balklar esir
etmek kabil olmad gibi, senin de Atinallar esir
etmen elinde deildir. Bir balk bir Atinalnn esa-
ret altnda yaayaca zamandan ok, su dnda
yayabilir.*
*steyerek; cinayet, hakszlk, kuruntu, kayg, s-
knt iinde haris, her zaman mahrum ve korkular-
na esir olarak kim yaamak ister? Hi kimse. u
halde btn istemediklerini yapan kt bir adam
mevcut olmad gibi hr olan kt bir adam da
yoktur.
Kendisinin hr ve bamsz olduunu sanan byk:
bir adam bana: Ne? elimsiz filozof, btn dede-
leri hr olan bana esir demee cesaret mi ediyor-
sun? Senatr, nceleri konsl ve imdi de hkm-
darn gzdesi olan bana? *
Byk senatr bana dedelerinizin sizin gibi ayn
esaret iinde yaamadm ispat ediniz. Dilerim ki
onlar yce gnll olmu olsunlar. Hlbuki siz,
alak, karna dkn ve utanlacak haldesiniz,
onlar belki kanaatkr idiler, siz ise delice zevk
iinde yayorsunuz. Bununla hrriyetin ne ilgisi
var?
Fakat ben ne istersem yaparm ve her eyin hkimi
olan ve ayn zamanda benim efendim olan impara-
tordan baka kimse buna engel olamaz.
Byk konsl aznzdan sizi zorlayarak bir efen-
diniz olduu itirafn elde etmi bulunuyoruz.
Onun btn dnyaya hkim olmas, size byk bir
lemde ve milyonlarca baka esir arasnda esir
bulunmak gibi ac bir teselliden baka bir ey b-
rakmyor..*

NSANLARIN LER
Elimizde olmayanlar; eya, mal, hret, mevki bir
kelime ile hareketlerimiz arasnda olmayan eyler-
dir.
Elimizde olanlar tabiatlar dolaysyla hrdrler.
Hibir ey onlar durduramad gibi onlara engel
de olamaz. Elimizde olmayanlar ise gsz, esir,
boyunduruk altnda, binlerce engel ve terslik iin-
de olup btn btn bize aykrdrlar.
Bu kadar byk nimetler dileyince unutma ki onla-
r elde etmek iin yle byle almak yetmeye-
cek ve varlndan baka eylerin bir parasndan
tamamyla vazgemen, bir parasn baka bir za-
mana brakman lzm gelecektir. Zira bu gerek
nimetlerle birlikte para, yer ve unvan da istersen,
bu son istediklerini belki elde edemezsin. Fakat
buna karlk Hrriyetini, saadetini salayacak ni-
metlerden kesin olarak yoksun kalrsn.
* nsanlar kendilerine ya ok pahal veya ok ucuz
kymet bierler. Herkes kendine ne kymet bierse
pahas odur. Bunun iin istersen kendine, hr, is-
tersen esir olarak kymet bi Bu, senin elindedir.
Gmleinin bir teli nasl btn teki tellere benzi-
yorsa ylece sen de baya insanlara benzemek
istiyorsun! Ben, sadece parlak olduundan deil,
fakat nerede kullanlrsa kullanlsn, orasn gzel-
letirdii iin beenilen al renkte bir kuak olmak
isterim. Niin bana bakalar gibi olmam tavsiye
ediyorsun? O zaman sadece iplik olacam, kadife
olmayacam. *
*nsanlar ne yaparlar? Korktuklar eyden titreye-
rek yerlerinde dururlar ve ektikleri straptan inle-
yip ikyet ederler. Bu zayflktan ne kar, ne elde
edilir?
ikyet ve kfr.*
*Epikuros ocuk beslememek ve yetitirmemek
fikrini savunur. nk ehvete balad en byk
hayra bundan daha zararl bir ey yoktur. Zavall
Epikuros'um; yavrularn asla brakmayan en vahi
hayvanlardan daha aa m dmemizi istiyorsun?
Babalarn ocuklarna olan efkati o kadar tabiidir
ki annen ile baban bir khinden bu kadar mnase-
betsiz bir fikri ileri sreceini haber alsalard, senin
domana meydan vermezlerdi.
* Btn insanlarn benimsedikleri anlamlar vardr.
Kavgalar, karklklar, savalar nereden kyor?
Bu ortaklaa anlamlarn zel olaylara tatbikinden.
Adalet ve saffet phesiz her varlktan stndr.
Fakat falan i doru ve temiz midir? te zerinde-
ki ekimelerde insanlarn birbirini boazladklar
nokta. Bu bilgisizlii atalm ve bu anlamlar her
zel hale tatbik etmesini renelim. Artk ekime,
sava kalmaz ve Akhilleus ile Agamemnon anlar-
lar.*
*Hayatta abucak tela dmemeli. Olup biteni
renmek iin bir adam yollarz. Fakat casusumu-
zu iyi sememiizdir. Zira duyduu en ufak bir
grlt ile glgesinden korkarak dehet iin yan-
mza gelir: te lm, srgn, iftira, fakirlik geli-
yor! der.*
*Dostum durumu iyice renebilmek kaygsyla
yolladmz adam bu kadar fena setiimiz iin
aptalz. Bu ileri senden ok nce aratrm olan
Diogenes bize t aka trl yol gsterir. O bize der
ki: utandrc olmaynca lm korkun, fena bir ey
deildir. ftira ise baz sersemlerin grltsnden
ibarettir. Fakat Diogenes alma, strap ve fakirlik
hakknda ne sylemitir?
O, plakln btn atlas esvaplardan daha iyi
olduunu syledi. Bir kelime ile Hibir d-
manm yoktur, her ey yolunda. te bana bakn.
Beni ddler mi? Yaralandm m? Korkudan ka-
tm m? te bu meseleleri aratrmaya gnderile-
cek adam! Bu cinsten insanlar hep bize kendimiz-
den baka korkulacak bir ey olmadn syleye-
ceklerdir.*
*Hatrla ki btn facialara konu hazrlayan zengin-
ler, mstebitler ve krallardr: Tiyatro sahnelerinde
fakirler grnmez yahut grnrlerse ark syle-
yenlerle dans edenlerin arasnda bulunurlar. Piye-
sin balangcnda bahtiyar olan krallardr: Her ey
onlara glmser, onlara boyun eilir, sayg ve iti-
bar gsterilir, antlar yaplr, saraylar elenklerle
sslenir ve nc yahut drdnc perdenin so-
nunda krallar Odipus ile birlikte haykrrlar: Ey
Kytheron, beni niye bu hale getirdin?*

NAN
*nanlarmzn l ve kanunu hareketlerimizdir
Euripides'n Atreus'u nereden geliyor? nantan.
Onun Medeia's, Hippolitos'u? nantan. Sophok-
les'in Oidipus'u nantan.*
*Paris'in Helene'yi karmas ve Helene'nin Paris'in
arkasndan gitmesi kendilerine gzel grnyor,
Menelaos'a da aldatan bir kadndan vazgemek
gzel ve kolay gelseydi ne olacakt? lias ve
Odysseia'y kaybetmi olacaktk. tesinin hi ky-
meti yoktur.*
*Erge bir gn leceiz. lm bize ne ile oyala-
nrken baskn verecektir?
ifti tarla ileriyle, bahvan bahesiyle, tccar
ticaretiyle urarken lm gelecektir.
O zaman sen hangi ie dalm bulunacaksn?
Ben, btn yreimle bu son anda lmn beni
irademi bilerken bulmasn dilerim. Ta ki zlme-
den, zrsz, basksz hr bir adam gibi bu son
hareketi yerine getireyim ve Allaha unlar syle-
yeyim:
Emirlerinize isyan ettim mi? Bana verdiiniz
meziyetleri size balamadm m? Sizden hi
ikyet ettim mi? lh hikmetinizi hi sulandr-
dm m?
Hasta idim, nk siz byle istemitiniz, ben de
yle istedim. Fakirdim, nk siz byle istemiti-
niz ve ben fakirliimden memnundum. Sefalet
iindeydim, nk siz byle istemitiniz ve ben
asla bu sefaletten kurtulmak istemedim. Benim
halimden hi mahzun olduumu grdnz m?
Beni krlm, szlanr grdnz m? Gene de hak-
kmda vereceiniz hounuza gidecek her hkm
kabule hazrm. Sizin tarafnzdan verilecek en
kk iaret benim iin kesin bir emirdir. Bu muh-
teem gsteriden kp gitmemi mi istiyorsunuz?
kyorum ve btn eserlerinizi gstermek ve
kinat idare ettiiniz harikulade dzeni gzlerimin
nne yaymak iin beni buraya kabule tenezzl-
nzden dolay size bin kere krediyorum.*
*Romaya gidiyorsun. Bu yolculuu kendi vatann-
da elde ettiin mevkiden daha byn ele ge-
irmek zere yapyorsun. Daha iyi duygulara ve
daha iyi dncelere sahip olmak iin ne vakit yola
ktn? Fena bir huyunu dzeltmek gayretiyle ki-
min reyine bavurdun? Ne vakit ve hangi yata
inanlarn zmeyi dndn? Hayatnn btn
yllarn incele. Bugn yaptn her zaman yapm
olduunu anlayacaksn!.
Yolun rastgele bu ehre dt. Bir kayk ile pa-
zarlk ederken iinden Haydi gidelim, Epiktetos'u
dinleyelim, bakalm neler sylyor. dersin. Gelir-
sin, beni grrsn. te o kadar. Bir insanla ko-
numak ne demektir? Bir insanla konumak ona
dnce ve inanlarn sormak ve ona kendi
inanlarmz sylemek deil midir?
Benim kt bir inancm var, onu benden sk
kar.*
*Nasl yanl muhakeme etmeyelim. ocukluu-
muzdan beri bize retilen bundan baka bir ey
deildir. Bizi yrmee altran dadmz, bir
taa arparak alamaa baladmz vakit, bizi
azarlayaca yerde ta dvmee koyulur.
Hey Allahm!
Bu tan kabahati nedir?
arpacamz kefetmek ve yer deitirmek tan
devi mi? Byynce; hamamdan dnmzde
yemei hazr bulmazsak kzar, grlt ederiz ve
lalamz bu taknl nleyecei yerde, o da ayrca
barp armaa ve ay dvmee kalkar.
Dostum seni ann lalas diye mi, yoksa ocuun
lalas diye mi aldlar? O halde taknlklar nle ve
talebenin sabrszln yola koy! Yalanp mevki
sahibi olduumuz vakit her gn gzlerimizin
nnde ayn misaller vardr. te ocuk yaayp
ocuk ldmzn srr buradadr. ocuk olmak
nedir?
Musikide, edebiyatda bilmeyene yahut az bilene
ocuk denildii gibi, bylece hayatta da yaa-
masn bilmeyene veyahut doru inanlara sahip
olmayana ocuk denir.*
*Sokrates ocuklarn seviyordu. Fakat hr bir
adam gibi, Allah her eyden fazla sevmek lazm
geldiini bilen bir adam gibi seviyordu. te bunun
iin ne hkimler nnde kendini savunurken, ne
kendini lme mahkm ederlerken, ne senatr
olduu vakit, ne savata iken iyi bir adama lyk
olmayan hareketi yapmad ve sz sylemedi.
Hlbuki bize gelince bir oul, bir ana, bir karde
ksacas her ey bize bayalk ve alaklk, iin
frsattr. Bununla beraber hibir kimse iin zl-
memek gerekir. Aksine her varl ve bizi bahtiyar
olmak iin yaratm olan Allah saadetimize yarar-
l olmak zere inanmalyz.*
*lm kelimesini sanki uursuz bir kelime imi
gibi kullanmak istemiyorsun. Sadece tabiatn bir
iini belirten eylerde uursuz bir yn yoktur. Fa-
kat tembellik, utan, alaklk, kstahlk ve btn
br kt huylar ite uursuz olan bunlardr ve
nihayet olay nledikten sonra kelimeyi kullan-
maktan korkmamaldr.
Hayr seven insan, gerek uslu; kendisinin nereden
geldiini, kendisini kimin yarattn hatrlayarak
her zaman durumunu korur ve Allaha ylece ses-
lenerek, sadece teslimiyetini gstermee alr.
Burada kalmam m istiyorsunuz? Kalyorum.
Buradan kp gitmemi mi istiyorsunuz? kp
gidiyorum. Zira burada yalnz sizin iin bulun-
duum gibi; yine sadece sizin iin buradan kp
gidiyorum. Ve her zaman gzmn nnde
emirleriniz ve yasaklarnz vardr.*

STEK
Hayatnda olup biten eylerin, dilediin ekilde ol-
masn isteme: Nasl oluyorlarsa, yle olmalarn
iste. Bylece her zaman mutlu olursun.
lm, srgn ve bunlara benzeyen korkun g-
rnen eyler, hususuyla lm her vakit gznn
nnde olsun. O zaman asla baya kayglara d-
mezsin ve hibir eyi cokunlukla istemezsin.
Unutma ki arzularnn amac istediklerini elde et-
mektir. Ve korkularnn sonu da korktuklarn n-
lemektir. stediini ele geiremeyen zavalldr.
Korktuu ukura den de alaktr. Gerek yarar-
na uygun olmayan eye kar yalnz tiksinmen var-
sa ve o ey senin elinde ise korktuun ukura hi
dmezsin. Fakat lmden, hastalktan, fakirlikten
korkarsan sefil olursun. O halde korkularnn yerini
deitir ve elimizde olmayan eyleri elimizde olan
eylere kaydr. steklerine gelince onlar imdilik
tamamyla ortadan kaldr. Zira elinde olmayan
eylerden birini istersen zarur olarak bedbaht
olursun. Elimizde olan eylere gelince henz bun-
larn arasnda hangilerinin istenmee yarar oldu-
unu bilecek halde deilsin. Bu hale gelmek iin
uzaklaman veyahut araman lzm gelen eyleri
aramakla veya onlardan uzaklamakla yetin. Fakat
bu hareketlerin her vakit ihtiyatl olmal ve acele
ile yaplmamaldr.
Eer ocuklarnn, karnn, dostlarnn ebediyen ya-
amasn istiyorsan, sen delisin. Zira elinde olma-
yan eylerin sana bal olmasn ve bakasna bal
bulunan eylerin sana bal bulunmasn istiyor-
sun. Nitekim esirinin hi kusur etmemesini diliyor-
san; yine delisin. Zira ktln ktlkten baka
bir ey olmasn istiyorsun. Arzularndan mahrum
olmamak niyetinde misin? Bu mmkndr: ancak
senin elinde olanlar iste!
*Ne nankr ve ne aklszsn! Yalnz kendine bal
olabilirken seni gerek saadetinden uzaklatran,
sana yabanc, bir milyon eyin boyunduruuna
girmek istiyorsun! *
*Denize almak niyetinde isek almak iin, iyi
bir rzgr isteriz. Bu rzgr znt iinde bekler-
ken ekseriya havann nasl olduunu sorutururuz.
Ah, gene kuzey rzgr! imize hi yaramayan
bu kuzey rzgrn ne yapmal? Ne vakit bat
rzgr esecek? Dostum bati rzgr ne vakit is-
terse o vakit esecek, daha dorusu ona hkm y-
rten ne vakit isterse! Sen yani bir Aiolos gibi
rzgrlar dzenleyen kuvvet misin. Biz ancak
elimizde olana hkimiz ve btn baka eyleri
karmza ktklar gibi almaa mecburuz.
Lateranus'un cesaretini hatrla. Nero, serbest brak-
t klesini, Epaphroditos'u gndererek onu katl-
d bir suikast iinde sorguya ekmek istemiti.
Lateranus ona dedi ki :
Sylenecek szm varsa onu senin efendine sy-
lerim.
Zindana gideceksin!
Zindana gideceksem gz yayla mi gitmeliyim?
Srgne gideceksin!
Srgne nee ile, mitle ve kendimden memnun
olarak gitmekten beni alkoyan ne olabilir?
lme mahkm olacaksn!
Homurdanarak, inleyerek mi lmeliyim?
Srrn bana syle!
Onu sana syleyemem. Zira bu bana ait bir ey-
dir.
Zincire vurun!
Dostum ne diyorsun? Zincire vurmakla m beni
tehdid ediyorsun? Bunu yapamazsn! Yalnz ba-
caklarm zincire vurabilirsin. rademe gelince, o
her vakit hr kalacaktr. Jpiter bile onun hrriye-
tine engel olamaz.
Hemen imdi boynumu vurduracam!
Ben ne vakit boynumun vurulmamak imtiyaz
olduunu syledim?
Olaylar bu cesur szlere uygun kt. Lateranus
ceza meydanna gtrld. Celldn ilk vuruu
ban koparacak kadar kuvvetli olmadndan, bir
an iin kafasn geri ekti, sonra daha ok metanet
ve cesaretle gene ileriye uzatt.*
*Dostum sen bir kadn m yahut bir erkek misin?
Eer bir erkeksen bir erkek gibi sslen, bir maska-
ra veya saptm bir adam gibi ortaca kma. Sok-
rates Alkibiades'e daha gzel grnmesini tavsiye
ettii vakit, ne demek istiyordu? Ondan bedenin
gzelliini ne almadan, ruhun gzelliini sala-
maa almasn istiyordu. O halde pis ve iren
mi olmalym? Hayr! Ama temizliinin erkeke ve
erkee yarar olmas gerektiini bilmelisin.*
*Bir ocuk; az dar, iinde fndk incir bulunan
bir kaba elini sokar, avucunu alabildii kadar dol-
durur ve bu kadar, iince, elini darya karama-
yarak alamaa balar. Yavrum onun yansn b-
rak. Elini yine olduka dolu darya karabilir-
sin... Sen ite bu ocuksun. ok istiyorsun ve
hepsini elde edemiyorsun. Daha az iste, o zaman
istediin senin olur.*
*Bu madalyay kim verdi? Trianus mu? Onu alr
ve saklarm. Nero mu? O Madalyay atar ve ondan
irenirim. Btn iyi iler ve kt eyler iin byle
hareket et! u adam nasld? O tatl, cana yakn,
iyiliksever, sabrl dost bir adamdr. Onu benimser,
onu hemerim, dostum, yoldam, misafirim saya-
rm. Ya u adam nasldr? Bu adamn Nero'ya ben-
zeyen taraflar vardr. Atlgan, hain, azgn; utanma
bilmeyen bir adamdr. Onu iterim. Onun bana niye
bir insan olduunu syledin? Atlgan, kinci, fkeli
bir insan; bal mumundan bir elma olamayaca
gibi o da bir insan deildir. Onda insann yalnz
sureti ve rengi vardr.
Gzel szler yazarz. Fakat bu szler bize ilemi
midir ve onlar tatbik ediyor muyuz? Lakedai-
mon'lulara sylenilen ey yani kendi yurtlarnda
aslan, Ephessos'ta ise maymun olduklarn syle-
yen atalar sz, biz filozoflarn mnevverlerin,
aydnlarn oumuza uygun dmez mi? zel
sohbetlerimizde aslan ve halk arasnda ise maymu-
nuz.
Bir eye btn varln verenin baarl olmas ve
kendini vermeyenden ok ilerlemi olmas tabiidir
ve dorudur.
Falan btn mrnce para kazanmaa ve mev-
ki edinmee alr: yataktan kalkar kalkmaz
hkmdarn bir uana veya sevdii bir ka-
patmasna nasl yaranacan dnr. Onlarn
nnde yerlere yatar, dalkavukluk eder, onlara
hediyeler verir. Allaha ibadet ederken ve kurban-
lar adarken, yalnz bu uaklara yaranabilmeyi diler.
Her akam vicdan hesaplamasn yapar: Acaba
ne kusur iledim? Ne yaptm? Yapmam gereken
eylerden hangisini unuttum? Acaba efendimin
houna gidecek olan u dalkavukluu yapmakta
kusur mu ettim? Acaba onun houna gitmeyecek
her hangi hakikati dikkatsizlikle azmdan kar-
dm m? Onun kusurlarn, yapt falan hakszl
ve falan kt hareketi alklamay unuttum mu?
Eer ahlkl ve hr bir adama yarar bir sz a-
zndan kaarsa kendi kendini hrpalar, bunun aza-
bn eker ve kendisini mahvolmu sayar. te
bylece karna alr ve servet toplamaa ura-
r. Sen ise hi kimseye srnamazsn hi kimseye
dalkavukluk yapmazsn, ruhunu ykseltmee, do-
ru inanlar elde etmee alrsn. Senin vicdan
muhaseben onunkinden bsbtn bakadr. Kendi
kendine sorarsn: Saadetin ele gemesine yardm
eden ve Allahn houna giden eylerden hibirini
ihmal ettim mi? Dostlua, cemiyete; adalete kar
bir su iledim mi? Ahlkl bir adamn yapmas
gereken eylerden birini unuttum mu? Bu kadar
aykr arzularla, bu kadar zt duygularla ve bu ka-
dar deiik ilerle u adamn servetine denk bir
refaha erimemi olmaktan niye zlyorsun? Ona
a gzlerle bakman neden ileri geliyor? Her halde
o seni kskanmaz. Bunun sebebi bahsi geen ada-
mn cehalete batm, gerek nimetlerden faydalan-
dna kuvvetle inanm olmasnda ve senin ise
btn saadetin senin tarafnda olduunu grecek ve
duyacak kadar aydn ve prensiplerinde salam
olmadndadr.*
KADIN HAKLARI
Kadnlar gen iken kocalar tarafndan metres say-
lrlar. Bu kadnlar kocalarnn; yalnz saladklar
zevk iin kendilerine deer verdiklerine bakarak,
sadece hoa gitmek iin sslenmeyi dnrler ve
btn mitlerini, gvenlerini sse balarlar. Bu
yzden onlara yalnz tadklar kltr, namus, al-
ak gnlllk nispetinde sayg greceklerini an-
latmaa almak kadar hibir ey faydal deildir.
*Zina halinde yakalanm olan bir sefih, Dioge-
nes'e Kadnlar orta maldr. Bu tabiatn kanu-
nudur diyordu. Sofraya konan etler de nce
ortaklaadr. Fakat tabaklara datldktan
sonra komunun hissesine deni tabandan
almaa kalkarsan btn temizliini, utanman
kaybetmi olursun.
Tiyatro da btn vatandalar iin ortaklaadr.
Fakat yerler tutulduktan sonra o tomak iin kom-
unu ne yerinden kaldrmaa teebbs eder, ne de
kaldrabilirsin. Kadnlar da byledir. Fakat kanunu
yapan onlar dattktan ve her biri kocaya gittikten
sonra, kendi karn brakp komunun karsn al-
maa kalkman meru mudur? Eer bunu yaparsan
sen bir adam deil bir maymunsun yahut bir cana-
varsn!*
*Bana kendisini vermee hazr gzel bir kadna,
mukavemet edersem kendime unlar sylerim:
Epiktetos ok iyi davrandm Bu en ince safsatay
yere vurmaktan: daha mkemmel bir eydir. Onun
ak kaplarna kar kendimi savunduktan sonra
okamalarn itersem, en aprak istidlalleri yere
vurmaktan daha ok nme duyarm.. Ama bu
kadar zorlayc bir byye nasl dayanmal? Bunun
iin kendime ho grnmeyi ve Allahn gznde
gzel olmay istemem, lzmdr. Daha dorusu
bedenin ve ruhun temizliini istemem, gerekir.*

KAZA VE KADER
Hatrla ki, uzun veya ksa bir piyeste rejisrn,
sana verdii rol oynayacak bir aktrsn. Eer
senin bir dilenci rol oynaman uygun grmse,
elinden geldii kadar iyi oynaman lzmdr. Eer
bir topaln yahut bir prensin veyahut ayaktakmn-
dan birinin roln oynaman uygun grrse, yine
baka trl hareket edecek deilsin. Zira verilen
rol iyi oynamak sana der. Lkin bu rol semek
bakasnn elindedir.
Hastalk beden iin bir engeldir. Fakat irade zayf
olmadka irade iin engel deildir. Ben topalm!
Bu, beden iin bir zayflktr. Fakat iradem iin asla
zaaf deildir. Bana gelecek her kaza iin ayn eyi
dn. O zaman bunlarn baka bir eye engel
olduklarn fakat sana asla engel olmadklarn an-
layacaksn.
Karga uursuz sesi ile tt vakit, hayalin sar-
slmasn. Hemen kendine gel ve de ki : Bu uur-
suz sesin haber verdii felketlerin hibir kymeti
olamaz. nk bu felketler ya benim zayf vcu-
dumu, ya kck servetimi, ya zavall hretimi
yahut ocuklarm veya karm ilgilendirir. Bana
gelince, benim iin saadet mjdecisi olmayan hi-
bir ey yoktur. Zira ne olursa olsun ondan saadet
karabilmek benim elimdedir.
Tabiatn gayesini zerinde iyice anlatmz ko-
nulardan karabiliriz. Mesel komunun klesi bir
bardak veya baka bir ey krm olsa onu yat-
trmak iin bunun baya bir kaza olduunu sy-
lersin. O halde senin bardan krdklar vakit de
komunun barda krld zamanki kadar sakin ol-
malsn. Bu prensibi en nemli meselelere tatbik
et.. Bakasnn olu veya kars ld vakit hibir
insan yoktur ki bunun insanln kaderi olduunu
sylemesin. Fakat bu sz syleyen adamn olu
veya kars lnce yalnz hkrk, haykr ve inleme
duyulur: Ne kadar talihsizim! Mahvoldum! By-
le hallerde ayn kazalarn bakalarnn bana gel-
dii vakit duyduklarmz hatrlamalyz.

KENDN TANIMA
*Ruhun bykl enginliiyle deil, inanlardaki
kesinlik ve gereklikle llr.*
*Ben niye byle bir ana ile byle bir babadan do-
dum? Ey benim zavall dostum, domadan evvel
Ben filancann filnca ile evlenmesini ve benim
onlardan domam istiyorum demek elinde mi idi.
Eer douun uursuz oldu ise bunu fazilet ile
dzeltmek senin elinde deil midir?*
* Yksek bir makamda bulunuyorsun. te hemen
soydann mstebidi ve zlimi oluverdin. Artk
kim olduunu ve kimlere hkmettiini hatrlama-
yacak msn? Akrabana ve kardelerine hkmedi-
yorsun. yi ama ben yerimi satn aldm. Benim
imtiyazlarm ve haklarm var! Ey zavall, senin
btn kayglarn balk ve amurdur; yalnz geici-
lerin kanunu olan beeri kanunlar dnyorsun
ve gzlerini ilh kanunlara amyorsun.*
*Esirini serbest braktn. Fakat seni hr yapan
kimdir? Sen hr msn? Parann, bir kadnn, bir
kzn, bir mstebidin yahut mstebidin en di ua-
nn esir deil misin?*
Gvenlik ile ihtiyat birbirleriyle bartrlamaz
diyorsun. Bu bir yanltr ve sen onlar birletirebi-
lirsin. htiyat yalnz senin elinde olan eylere ve
gveni de elinde olmayan eylere tatbik et. Byle-
ce hem ihtiyatl hem de emin olursun. Zira gerek
ktlkleri (felketleri) ihtiyatla uzaklatrarak,
tehdidi altnda bulunduun sahte felketlere cesa-
retle kar koyacaksn.
nsanlarn felketi daima ihtiyatlarn, gvenlerini
kt ve yanl kullanmaktan gelir. Hepsi, zerleri-
ne saldran kutan kurtulmak ve gizlenmenin are-
sini bulmak iin kendilerinin yakalanmalarna tu-
zak olan an iine den geyikler gibidirler.*
*Gzel konumalar yazyorum ve mkemmel ki-
taplar telif ediyorum. Dostum daha iyisini istersen
bana ihtiraslarna hkim olduunu, isteklerini d-
zene soktuunu ve inanlarn da gerein yolundan
gittiini gster. Ne zindandan, ne sr gulden, ne
straptan, ne fakirlikten, ne de lmden korkmad-
na beni inandr. Bunlar olmaynca ne kadar gzel
kitaplar meydana getirirsen getir, una inan ki sen
henz bir toysun.
Diogenes bir gn tavsiye mektubu isteyen birine,
u cevab verdi : Dostum, kendisine mektup yaz-
mam istediin kii, ben sylemeden nce senin bir
adam olduunu grecektir. Eer ayrd etmeyi bilir-
se senin iyi veya fena olduunu da grecektir. Eer
ayrt edemiyorsa yz mektup da yazsam seni daha
iyi tanyp bilemeyecektir. Senin iin yaplacak ey
halis altn ile kark altn anlayabilecek bir adama
kendi kendini bildiren sf bir atn gibi olmaktr.*
*Appollon, Laios'un, kendi khinliine boyun e-
miyeceini biliyordu. Bu hal, Laios'a banda dola-
an tehlikeleri sylemesine engel olmad. Allahn
iyilii insanlar uyandrmaktan bkmaz. Gerek
kayna biteviye akar, ama insanlar daima
imansz, itaatsiz ve sidirler.*
*Kk ve byk esirler vardr.
Kkler kk eyler iin, bir yemek, bir ev, ufak
tefek yardmlar iin esir olanlardr.
Bykler ise konsllk, valilik gibi eyler iin esir
olanlardr. Vilyet makamnn sembol olan balta-
larn ve oklarn kimin nnde tandn gryor-
sun, o vali br esirlerden daha esirdir.
Bir insann hr olup olmadn anlamak iin mev-
kiine bakma. tersinedir. Makam ykseldike, o
makamn sahibi daha ok esirdir.
Fakat bunlarn arasnda istediklerini yapanlar
gryorum diyeceksin. Kabul. nce sana haber ve-
reyim ki o, bayramda efendisinin yokluundan
faydalanan bir esirdir. Bayram bitip de efendisinin
geri dnmesini bekle, greceksin.
Onun efendisi kinidir?
Ondan istediini elinden alabilen veyahut istedii-
ni kendisine hediye edebilendir.
Bir hkmdara srf ahsna olan sevgiden dolay
milletinin balanmas iin, o hkmdarn olaa-
nst meziyetleri olmas lzm gelir.*

KBR
Bir ziyafette, bir toplantda veyahut bir ziyarette
birisi sana stn tutulsa, eer bu bir mutluluk ise
soydana nasip olan bu halden sevinmelisin. Yok,
bunlar sevinilecek eyler deilse, kurtulduun iin
zlme. Fakat hatrla ki elimizde olmayan eyleri
elde etmek iin biz hibir ey yapmazken ve ba-
kalar birok girimeler yaparken, senin de onlar
kadar hisse alman veyahut eit karlanma grmen
olamaz. Zira byk bir kiinin kapsna hi urama-
yan kimse, nasl olur da, oraya her gn giden kadar
veyahut sokaa kt vakit yannda bulunmayan,
bulunan kadar, dalkavukluk etmeyen, vmeyen
biteviye dalkavukluk edip, ven kadar iyi muamele
grr? Bu ltuflar satn almak iin verilen eyleri
vermeden, onlar bedava elde etmee kalkarsan,
sen haksz ve a gzl bir adamsn demektir.
arda marullar kaa satarlar?
Bir akeye. Eer komun bir ake vererek marulu-
nu alp gtrrse ve sen bir ake vermediin iin
ardan marulsuz dnersen, komundan daha aza
sahip olduunu zannetme. Zira onun marulu varsa,
senin de sarf etmediinden cebinde kalan paran
vardr. burada da byledir. Bir ziyafete davetli
deildin. nk ziyafet sahibine bu ziyafeti satt
bahay demedin. Bu baha ya bir vme, ya bir
ziyaret, ya bir dalkavukluk, yahut ballk ve teslim
olmadr. eer houna gidiyorsa o halde bahasn
de! Lkin bahasn vermeden o nesneye sahip
olmak istersen haksz ve agzlsn demektir.
Gitmediin ziyafetin yerine koyacan hibir eyin
yok mu? phesiz o ziyafetten daha gzel bir eyin
vardr: O da methetmek istemediini methetmi
olmaman ve ziyafet sahibinin kapsnda gururuna
ve kstahlna katlanm olmamandr.

KONUMA-SOHBET SANATI
Olabildii kadar sus yahut elzem szleri syle ve az
kelimeyle syle. Ara sra konuman lzm gelir. Bu
durumda asla baya konulardan sz ama. Gladia-
tor dvlerinden, at koularndan, atletlerden
bahse kalkma ve yemekten, imekte de sz a-
ma. Hususuyla yerme, vme ve karlatrma iin
tandn insanlar ele alma.
Becerebilirsen dostlarnn konumalarn szleri ile
dzelt ve ahlka uygun konulara evir. Eer ya-
banclar arasnda isen hi azn ama.
Uzun zaman, sk sk ve kahkahalarla glme.
Mecbur olmazsan hibir zaman, hibir ey iin
yemin etme. Mecbur olursan olabildii kadar az
yemin et.
Baz kimselerin hikyelerini dinleme ve eserlerini
dinlemee de gitme. Hi olmazsa mecbur olmayn-
ca gitme. Lkin zorlanrsan, arballn, vakarn,
hibir sknt aksettirmeyen huzurunu korumaa
al.
Dpedz konumalarda damdan der gibi ve
uzun uzadya; katldn savalardan ve karlat-
n tehlikelerden bahsetme. Sen bunlar anlat-
makla ok zevk duyuyorsan, bakalar dinlemek-
ten pek o kadar zevk, duymazlar.
Tuhaflk yapmamaa ok dikkat et. Bu yolla filozof
olmayanlarn klna girilmi olur ve ayn zamanda
bakalarnn senin hakknda sayg ve itibar azalr.
Edebe aykr lkrdlara kendini brakp koyuver-
mek: ok tehlikelidir. Byle konumalara ahit
olursan, frsat dnce konuan azarlamaktan
ekinme. Olmazsa sus ve yznn kzarmasyla
baklarnn ciddiyetiyle bu lkrdlarn houna git-
mediini belli et.
Kendine asla filozof deme. Cahillerin nnde gzel
vecizeleri sayp dkme. En iyisi bu vecizelerin em-
rettikleri eyleri yap. Mesel bir ziyafette nasl
yemek yendiini anlatma. Fakat nasl yenmesi
lazmsa yle ye. Ve hatrla ki, her eyde ve her
yerde Sokrates bylece her gsteriten kanm-
tr. Baz genler ondan kendilerini baka filozoflara
tantmasn rica ederlerdi. Ve o kendisine nem
verilmemesine, ikyetsiz katlanarak onlarn istek-
lerini yerine getirirdi.
Kltrszlerin nnde derin ve nemli meseleler
alrsa sus. Zira henz sindirmediini kartmada
byk tehlike vardr. Bir gn bir kimse kar da
senin hibir ey bilmediini ileri srerse ve sen bu
iddia karsnda fkelenmezsen o zaman filozof
olmaa baladn anla. Zira koyunlar ne kadar
yem yemi olduklarn obanlarna gidip gster-
mezler, fakat yedikleri yemi iyice hazmettikten
sonra st ve yn yaparlar. Sen de cahillere gzel
vecizeler sayp dkme, iyice hazmetmisen bunlar
hareketlerinle gster.
* Bir gn Florus. Agrippinus'a soruyordu: Nero ile
tiyatroya gideyim ve onunla dans edeyim mi? Ag-
rippinus ona: Git! dedi. Florus: Sen niye gitmiyor-
sun? deyince Agrippinus : Bunu henz dnme-
dim! diye cevap verdi.
u byk vecize Priseus Helvidius'un yreine
iyice ilemiti ve onu asaletle tatbik ediyordu.
Vespasianus bir gn ona Senatoya gelmemesi iin
haber yollad. Helvidius ona :
Beni vazifemden atmak elindedir. Fakat senatr
olduka Senatoya gideceim! diye cevap verdi
Hkmdar ona:
Eer gelirseniz sadece susmak iin geliniz! dedi.
Helvidius :
Dncemi sormaynz, susarm! diye cevap
verdi. Hkmdar :
Eer siz orada hazr bulunursanz fikrinizi almak
zorundaym! dedi.
Helvidius :
Ben de doru bulduumu sylemek zorundaym!
diye cevap verdi.
Eer fikrinizi sylerseniz sizi idam ettiririm.
Helvidius buna da :
Size lmez olduumu ne vakit syledim? kimiz de
elimizde olan eyi yapacaz. Sen beni ldrecek-
sin ve ben hi ikayetsiz lme katlanacam!
mparatora kar yalnz olduu iin bu hareketi ile
Helvidius ne kazanm oldu? Fakat ben de sana
sorann. Bir manto zerindeki eref almeti olan
erguvan rengi yalnz olmakla ne kazanm olur?
Onu ssler, gzelletirir ve yle bir mantoya sahip
olmak arzusunu verir.*
*Bir gzel sz syleme sanat varsa, bir de gzel
anlama ve dinleme sanat vardr.*
*Gzel yazmak veya gzel sylemek iktidarn k-
k grmyorum. Ama baz insanlarn bu meziyet-
lere en byk yeri vermelerini istemiyorum. nk
bunlardan daha kkl bir ey vardr.
Hain ve kt bir kimseye istemediini yaptn ve
istediini yapmadn ispat edersen onu yola ge-
tirmi olursun. Ama bunu ispat edemezsen, ondan
ikyet etme. Kendinden ikyet et.*

KORKU
*Ne fakirlikten, ne srgnden, ne zindandan ne de
lmden korkmamaldr. Fakat korkudan korkma-
ldr.*
*Deniz yolculuuna ktm ve yalnz gkle deni-
zi grdm vakit, etraf saran bu geni su alan
beni korkutur. Sanki bir kaza olursa btn bu suyu
yutacam sanrm. kula suyun beni bomaya
yettiini dnmem. Yine byle bir yer sarsntsn-
da btn ehrin bama yklacan sanrm ve tek
bir kiremitin kafatasm paralamaa yeteceini
aklma getirmem. Yanl dncenin talihsiz kle-
si!*
*Hibir eyden korkma; hibir ey isteme. O za-
man bir atn bir ata, bir arnn bir arya kar kor-
kun ve ezici bir silh olmad gibi, hi kimsenin
de sana kar korkun ve ezici bir silh olamaz.
steklerinin ve korkularnn seni esir etmek iin
efendilerinin tpk bir kalede olduu gibi senin
gnlnde besledikleri silhl bir ordu olduunun
farknda deil misin? Bu askeri kov! Kalene hk-
met, hemen hr olacaksn!*
*htiyatl yolcular geecekleri yolun hrszlarla, yol
kesenlerle dolu olduunu haber alrlarsa ne yapar-
lar? Yollarna yalnz olarak devam etmemee;
fakat bir sefirin, bir questor'un yahut bir procon-
sl'n kafilesi arkasndan gidebilmek iin bekle-
meyi tercih ederler. Ve bu tedbirle yolculuklarn
rahata geirirler. Hkim de bu dnyada bylece
hareket eder. Her yer haydutlukla, zulmle, sefalet-
le, felketle doludur. Bu geitten mahvolmadan
nasl yalnz bana geip gidebilir? yi ama kimi
bekleyecek? Bir Praetor (muhafz) mu?
Onlar en korkulacak dmanlardandr. Bunun iin
emin, sdk, baskna uramayacak bir yolda bek-
ler. Bu yolda ise Allahtr. Bunun iin Allaha
sokulur, onunla yrr ve bu hayatn btn sarp
kayalklarndan rahata geip gider.*

KURALLARA UYMA
Btn bu prensiplerin tatbikinde sebat et. Ve al-
akla raz olmadan aamayacan kanunlara itaat
ettiin gibi bunlara da itaat et. Hakknda sylene-
cek eylere nem verme. nk bunlar senin elin-
de olan eylerden deildir.
*Nbetiler yanlarna sokulanlara parolay sorar-
lar. Sen de yle yap. Muhayyilene gelen her eye
parolay sor. Asla baskna uramazsn.*

MUHAKEME
*Bir kimse Epiktetos'a dedi ki: Hibirini atlamadan
Allahn btn hareketlerimi grm olduuna
beni nasl inandrabilirler? Epiktetos ona u cevab
verdi: Btn dnyadaki eya ve olaylarn aralarn-
da balar olduuna inanmyor musun?
Evet
Dnyada olup bitenlerin gk kuvvetleri tarafndan
idare edildiine emin deil misin?
Evet
Nitekim her eyin zamannda olup bittiini ve her
mevsimin zamannda baladn gryorsun. G-
nein yaknlamas veya uzaklamas ile ayn dol-
gunlamas veya hille dnmesiyle btn tabiatn
yz deiiyor. Bundan sonra, yeryzndeki her
eyin vcutlarmzn btn ile o kadar birleik
olduunu grdkten sonra, bu kinattan daha ilh
olan ruhumuzun ondan ayr olduunu ve Onu yara-
tan Allahn ayr ve bamsz olabileceini nasl
kabul edebilirsin?
Fakat o, birbirinden ok deiik, uzak olan eyleri
nasl grebilir?
Zavall kr! Senin o kadar snrl olan akln ne
kadar ok birbirinden baka iler yapyor; ilh ve
insan olaylar kavryor, muhakeme ediyor, taksim
ediyor, hkmediyor, raz oluyor ve inkr ediyor.
Onda ne kadar ok birbirine benzemeyen hayaller
ve hatt birbirine zt dnceler vardr? Gne ayn
zamanda dnyann en byk parasn ay-
dnlatyor. Yalnz arzn glgesinin dt yerler
onun klarndan mahrum kalyor. Gnei yaratan
ne kadar byk olursa olsun ki bu sonsuz kinatn
bir noktasdr. Bu dnyay batanbaa aydnlata-
maz m?
Ama benim zekm muhakemelelerini yalnz birer
birer yapar ve eyay teker teker gz nne getire-
bilir.
Hey dostum senin anlaynn Tanrlk kadar engin
olduunu sana kim syledi? Fakat ey clz solucan!
Bu kadar kk olan gzn ile birok eyi birden
nasl kavradn dn! Ufukta grnen her ey
senin gznn nndedir. Gz yaratann gzn-
den baz eylerin kap kaamayacan sen d-
n.*
*Saduyu nedir?
Btn insanlarda ortaklaa ve umum olan bir
duyma kabiliyeti vardr ki, bununla, iittikleri b-
tn sesleri duyarlar ve sylenilen her sz anlarlar.
Bundan baka yapma olan bir duyma kabiliyeti
daha vardr ki, tonlar sezer ve ayrdedebilir. Gene
btn insanlarda tabi bir duygu vardr ki, ruh-
larnda esasl bir kusur olmaynca, kendilerine
sylenilen her eyi anlarlar. Bu kabiliyet btn
insanlarda eittir. te saduyu denilen budur.*
*Galba ldrlnce, biri Rufus'a : imdi artk Al-
lah dnyaya karmaa balyor, dedi. Rusuf ona
zavall! diye cevap verdi. Bir Galba'nn Allah
dnyay idare etmekten alkoyacan sanyor
musun? Seni Allahtan phe ettiren ey, ze-
rinde iyice izini brakm!
Sk sk dp kalktmz kimselerin zerimizdeki
tesiri az deildir. Biteviye bir sefih ile dp kal-
karsan, ok kuvvetli bir ahsiyetin yoksa senin onu
yola getireceini md etmekten ok onun seni
bozmasndan korkmaldr. Mademki kltrsz-
lerle temasta bu kadar tehlike vardr, onlarla
ancak: byk bir ihtiyat ile ve anlayla dp
kalkmaldr.
Harp alan bir mzisyen, harpn eline alr almaz,
hangi tellerin bozuk olduunu gnr ve kolayca
akortlarn dzeltir. nsanlar arasnda emniyetle
yaayabilmek iin, hkim harp alan mzisyenin
yaptn insanlara tatbik etmek sanatna sahib
olmal, ahenksiz olanlarn grmeli, notalar yola
sokmal, ahenkli bir hale getirmelidir. Sokrates bu
sanatn ustas idi.
Nasl oluyor da tartmalarda ve kavgalarda kl-
trszler sizden daha kuvvetli oluyarlar ve sizi
susmaa mecbur ediyorlar? nk onlar yanl
prensiplerine kuvvetle inanmlardr. Siz ise kendi
prensiplerinizin gerekliine zayf bir iliik ile
balsnz. Sizin gerekleriniz yrekten gelmiyor,
dudaklarda douyor. te bunun iin clz ve l-
drler. Bu prensipleriniz bahsettiiniz o sefil imti-
yaz halkn kahkahasna uratyor ve kendileri de
gnete bal mumu gibi eriyorlar. Bunun iin bal
mumundan inanlara sahip olduunuz mddete
gneten uzaklasnz.*
*Baz felsefe prensiplerini yuttun, hemen onlar
retmee kalkyorsun. Bu hareketin, hazmedeme-
dii iin yenilen etleri kusan bozuk bir mide gibi;
hazmetmediini kusmaktan baka nedir?
nce sindir dostum ve senin esasl bir yerindeki
deiiklii gster.
Fakat falanca bir mektep at, ben de bir mektep
amak istiyorum.
Hey alak! Bir heves veya bir tesadfle mi bir
mektep alr?
Olgun bir yaa gelmek, belli bir hayat srmek ve
Allahn davetine erimek lzmdr. Byle ol-
maynca sen bir yalanc ve bir kfirsin. Bir eczane
ayorsun, illarn var. Fakat onlar hazrlamasn
ve kullanacan yeri bilmiyorsun.*

OYUN ve ELENCE
Tiyatroya veya umum elencelere sk sk etmee
lzum yoktur. Bu yerlere gidersen, hibir partiyi
tutma, btn partizanln kendinde kalsn! Netice
nasl karsa memnun olmaa al. Zaferin yenene
ait olmasndan memnun ol. Bylece asla ne kzar,
ne de zlrsn! Hele alktan, kahkahadan ve
takn hareketlerden ekin. Bu yerlerden kendi
evine dndn zaman, grdklerinden uzun uza-
dya lf ama. nk bunlar ne senin huylarn
dzeltmee, ne de seni daha ahlkl bir adam hali-
ne getirmee yarar. Bu sonsuz tartmalar ve ko-
numalar yalnz senin grdn sahnelere hayran
olduunu ortaya kor.
TELEME
Bir kimse sana hakszlk eder yahut aleyhinde
sylerse onun bunu yapmaa kendisini mecbur
saydna inanmaa al. Zira o, hakikatte senin
dnceni deil, kendi fikrini gder. Neticede kt
muhakeme ederse yalnz kendisi aldand gibi
yine yalnz kendisini yaralam olur. Nitekim bir
kimse ok doru ve ok benimsenmi bir kaziyeyi
btl sanrsa, "bundan zarar grecek kaziye deil,
onu yanl muhakeme ederek, aldanandr. Bu kai-
deyi iyi kullanrsan aleyhinde syleyenlere sabrla
katlanrsn. Zira her kfredene Kendini hakl zan-
nediyor! diyebilirsin.

ZGRLK
Her birimizin gerek efendisi istediimizi bize ve-
ren ve istemediimizi yolumuzdan uzaklatrandr.
u halde hr olmak isteyen her insan, ne bakala-
rnn elinde olan eyleri istemeli, ne de onlardan
kamaldr. Eer bunu yapmazsa zaruri olarak esir-
dir.
*Sende sana hediye edilmeyen, benim diyebilece-
in hibir ey yoktur. Sana her eyi veren senden
bir eyi geri mi alyor? Ona kar koymakla yalnz
deli deil, ayn zamanda nankr ve hakszsn!
Bir konsllk elde ettin ve bir il'e vali oldun. Ki-
min glgesinde? Felicio'nun glgesinde mi? Bana
gelince Felicio'nun glgesinde yaamak ve onun
kibrine, esirlere has kstahlna uramaktan ise
lmeyi tercih ederim. Zira kendisini mutlu sanan
ve servetiyle gz kr olan bir esirin ne olduunu
bilirim. Fakat sen hi olmazsa sandn kadar hr
msn? diyeceksin. Hayr, hr olmaa alyo-
rum. Henz buna ermedim.
Efendilerime kar korkusuz gzlerle bakamyo-
rum. Henz bedenime balym; sakat olduu hal-
de onu korumak istiyorum. Zayflm itiraf edi-
yorum. Fakat sana tam hr olan bir adam gster-
memi ister misin? O, Diogenes'dir.
Onun bu kadar hr olmas nereden geliyor?
Zira o esirliin ruhundaki btn kprbalarn
koparp atmt. Her eyden syrlm ve hibir eye
deer vermemiti. Ondan servetini isterdiniz, ve-
rirdi. Ayan isterdiniz, verirdi. Btn vcudunu
isterdiniz, verirdi. Fakat mnevi varlyla Allaha
bal idi. Mutlak hkime olan teslimiyetinde, say-
gsnda, ballnda kimseden geri kalmazd.
Onun hrriyeti ite buradan geliyordu. Fakat ken-
disini hayata balayacak hibir eyi olmayan ve
dnyada tek bana kalm bir inam rnek olarak
gsteriyorsun mu diyeceksin? Sokrates'in kars,
ocuklar vard ve Diogenes'den daha az hr deil-
di. nk Diogenes her eyi kanuna ve kanuna
borlu olduumuz boyun emee, teslim olmaya
balamt.*
*Eer Sokrates kurtulmu olsayd, hayatta insanla-
ra, daha da faydas olurdu mu? diyorsun. Dostum,
Sokrates'in kendisini kurtarmaktan vazgeerek ve
adalet urunda lerek syledii ve yapt; kurtul-
duktan sonra syleyecei ve yapaca ilerden ok
daha faydaldr.
Sahte bir hrriyeti kazanmak iin insanlar en
byk tehlikelere gs gererler. Denize atlr-
lar, en yksek kulelerden kendilerini frlatrlar.
Batan baa birok ehirlerin ahalisi tarafndan
yakld grlmtr. Sen ise gerek, gvenli, hi-
bir kuvvetin elinden alamayaca hrriyeti kazan-
mak iin hibir tedbir almayacak msn? En ufak
bir zahmete girmeyecek misin?
stediini elde eder etmez mesut olacan sanyor-
sun. Aldanyorsun. Onu elde eder etmez ayn kay-
glar, kederler, tiksinmeler, korkular, istekler ba
gsterecek. Saadet elde etmekte ve zevk duymakta
deil, fakat istememektedir. nk saadet hr ol-
maktadr.*
*Allah bana hrriyet vermitir ve ben de onun
emirlerini tanyorum. Bu durumda hi kimse
beni esirlie gtremez. Zira beni koruyacak
kurtarcya ve bana lzm olan hkime sahi-
bim.*

SABIR
* lhiyet sana en ac felketlere dayanman iin
silhlar ihsan etmitir. Sana ruh bykl, kuv-
vet, sabr, sebat vermitir. Bunlardan faydalanman
lzmdr. Eer ikyet edersen hi olmazsa sana
verdii silhlar yere atm olduunu itiraf et. *
nne kan er'ler karsnda, kendi iine ekile-
rek o eylerden iyice faydalanmak iin mutlaka bir
faziletin olacan hatrla. Eer gzel bir ocuk veya
gzel bir kz grrsen, bunlara kar kendinde per-
hiz denilen meziyeti bulacaksn. Eer karna zah-
met; zorluklar karsa cesareti bulacaksn. ayet
kfrle, hakaretle karlarsan rza ile sabr bula-
caksn. Bylece onlar yenmek iin, sana tabiatn
verdii iyi huylarla kar koymak detini kazanrsan
bo korkularn asla seni srkleyip gtrmeyecek-
tir.
Aza raz bir mr srmee ve bedenini sert kul-
lanmaya almsan, bundan gurur duyma. Eer
sade su iiyorsan, her frsatta yalnz su itiini sy-
lemee kalkma. Sabra tahammle almak istiyor-
san, bunlar kendin iin yap, bakalar iin deil.
Heykelleri kucaklamaa kalkma.. En ok susadn
zaman azna bir yudum su al, sonra tkr ve bunu
kimseye syleme.
* Thraseas yarn srgne gnderilmekten ise bu
gn ldrlmeyi tercih ettiini syledi. Bir gn
Rufus ona u cevab verdi: lm daha zor san-
yorsan ne aldan! Eer lm srgnden daha tatl
sanyorsan sana seme hakkn kim verdi?
Bu da Agrippinus'un gzel bir szdr: Kendi
kendime asla engel olmayacam!
Her eyden memnun olan ve her eyin gelmesi ge-
rektii gibi gelmesini isteyen bir adam grmek
ister misin? Bu adam Agrippinus'tur. Senato'nun
kendisini muhakeme etmek zere olduunu ona
haber verdiler.
Hele kr! dedi. Ben de detim olduu zere
banyoya gireceim!
Banyodan henz kmt ki mahkm olduunu
haber verdiler.
lme mi, srgne mi?
Srgne!
Malm hacz edilecek mi?
Hayr!
O halde hemen Aricia'da akam yemeini yemee
gidelim. Orada da, Roma'da olduu kadar iyi ye-
mek yiyebiliriz.*
* Yiyecek bir eyin olmadn ve bana; bunu sa-
lamak iin en iren ilere, efendinin oturan
tutmaa kadar dp dmemek mi lzm geldiini
soruyorsun? Bu ite ne syleyebilirim? Baz insan-
lar oturak dkmeyi alktan lmee stn tutarlar.
Bazlar oturak tutmaa katlanamazlar. Bu me-
selede reyi alnacak ben deilim, sensin. Kendi
deerini tart ve karar ver.*
*Candan bir eyden mahrum olmadan ve adama-
kll zarar grmeden kimse hain veya alak ola-
maz.*
* almam ve bana yaplan fenala kar koymam
icabetmez mi?
Dostum sana fenalk yaplmamtr. nk iyi ve
kt senin iradene baldr. Zaten her hangi bir
kimse sana kar hakszlk yaparak kendini yarala-
m ise, bu fenal ona geri evirerek neden sen de
kendi kendini yaralamak istiyorsun?*

SAVUNMA
Bana gelen bellar yznden bakasn sulamak
bilgisizin yapaca itir. Yalnz kendini sorumlu
saymak, bu, gz almak zere olan bir adamn
iidir. Ne kendini ne de bakalarn sulandrma-
maksa uyank bir kimseye yakan davrantr.
Vazifeler ekseriya bulunduumuz durumla ilgili
olarak llr. Bahse konu olan baban mdr? Ona
bakmaa, her eyde itaate, azarlamalarna, kt
muamelelerine katlanmaa, mecbursun.
Fakat benim babam kt bir baba!
yi ama dostum, tabiat sana mutlaka iyi bir baba
m bahedecek? Hayr, sadece sana bir baba vere-
cektir. Kardein sana kar hakszlk m ediyor?
Onun yine kardei olarak kal ve yaptna nem
verme. Her eyden nce yapmaa mecbur oldu-
una, hrriyetinin nerede bulunduuna ve tabiatn
senden yapm olman istemedii eyi yapp yap-
madna dikkat et. Zira bakalar (sen kendini
bilirsen) seni asla tahkir edemezler, kramazlar.
Sen ancak krldn sandn vakit krlabilirsin.
Bylece, eer bu mnasebetleri gz nnde tut-
may det edinirsen komundan, hemerinden,
mirinden her vakit honut olursun.

SEVNEBLME ARZUSU
*Gerekten sevinmee deer, kendilerine eref
veren ve faydal olan bir konu olduu vakit, insan-
lar arasnda sevinmeli ve yalnz o zaman kendileri-
ni kutlamaldr.
Zindanda olsaydk lm cezas verilecek bir su ile
muhakeme edileceimiz vakitten bir gn nce,
bize gelip de Yazdm iirleri okumam ister
misiniz? diyen bir adama tahamml edebilir miy-
dik?
Dostum beni niye bu kadar yersiz rahatsz ediyor-
sun? Buna gelinceye kadar bir sr iim var. Bil-
miyor musun ki yarn ldrleceim?
Sokrates zindanda idi ve ldrlecei gnn arife-
sinde ilhiler yazyordu.*
*Stmam var, okuyup alamyorum diye szlan-
yorsun. Pekl, niin okuyup alacaksn? Sabrl,
dayankl, salam olmak iin deil mi? Stma
varken sabini, dayankl ol, her eyi biliyorsun
demektir. Stma da gezinti, yolculuk gibi hayat
ren unsurlardandr, onlardan bile faydaldr. n-
k olgun adam imtihana eker, kendisine elde
ettii ilerlemeyi gsterir.
Stmam var. Bu hastal gerektii gibi geiriyor-
san stmal iken olabilecein en iyi durumdasn
demektir. Stmay gerektii gibi geirmek ne de-
mektir? Bu; ne Allahtan, ne insanlardan szlanma-
mak; grnr tehlikeden tela dmemektir. n-
k her ey yolunda gidecektir. lm cesaretle
beklemek, hekimin iyilemekte olduunu syleme-
siyle lgnca sevinmemek, daha kt olduunu
syledii vakit de zlmemek. nk fenalamak
ne demektir? Bu; ruhun bedenden ayrlaca na
yaknlamaktr. Bu ayrla fenalk diye mi bak-
yorsun? Bu ayrl saati bu gn gelmezse yarn
gelmeyecek midir? Sen ldn vakit dnya yk-
lacak m? Bunun iin salamken olduu gibi hasta-
lkta da sakin ol.*
*Hi cesaretin krlmasn. Bir delikanlya grete
yere yatrlnca hemen ayaa kalkmasn ve yine
dvmesini emreden jimnastik hocalarn rnek
al. Sen de ruhuna yle seslen. nsan ruhu kadar
idaresi kolay bir ey yoktur. Sadece istemek lzm.
O zaman her ey olur. Fakat kendini brakrsan her
ey mahvolmutur. Btn hayatnda artk kalkna-
mazsn. Yok olman da, kurtulman da senin elinde-
dir.
Ne ile urarken lmn sana baskn vermesini
istersin? Ben; lmn bana insana yarar byk,
asl, halka faydal bir i yaparken gelmesini ister-
dim. Yahut daha dorusu kendimi yola kor iken,
btn devlerime kar dikkatli bir haldeyken gel-
mesini isterdim. Ta ki o nda gklere temiz elleri-
mi kaldraym ve Allaha unlar syleyebileyim:
lh yardmnz tanyabilmek, ona tam ve kesin
olarak balanmak iin bana verdiiniz btn fakl-
telerin hibirini krletmedim. Elimden geldii
kadar, size saygszlk etmemee altm. Duygu-
larm ve dncemi ite buna baladm. Sizden
asla ikyet etmedim. Alnma yazdnz eyler
bama geldii vakit hibirinden strap duymadm.
Onlar deitirmek bile istemezdim. Bana verdii-
niz dostluklarn hibirini kirletmedim. Beni yarat-
m olduunuz iin size krederim. Sizin bana
verdiiniz nimetlerden bana msaade ettiiniz
srede faydalandm. imdi onlar geri almak isti-
yorsanz, onlar size geri veriyorum. O nimetler
sizindir, onlar nasl isterseniz ylece kullannz.
Ben de kendimi ellerinizin arasna brakyorum!*

SIKINTI EKMEMEK N
Kaygyla, strapla varlk ve bolluk iinde yaamak-
tansa; korkular ve skntlar kovup, alk iinde
lmek daha iyidir. Senin sefil olmaktansa, uann
kstah ve hain olmas daha iyidir. Bunun iin, k-
k eylerle ie balayarak, yola gir. Yan m dk-
tler? arabn m aldlar? Kendi kendine de ki:
Huzurun bahas budur. Hrriyetin bahas budur.
Bedavaya hibir ey alnmaz. Esirini ardn
vakit, dn ki seni duymayabilir yahut duysa bile,
emrettiin eyi yapmayabilir. Sabrm esirimi azd-
rabilir ve sonunda yola gelmez olur diyeceksin.
Bunun byle olmas senin iin daha iyidir. nk
bylelikle kendini skntlardan uzaklatrmann
aresini bulmu olursun.
ktidarn aan rol zerine alrsan, bu rol iyi oy-
nayamadn gibi yapabilecein rol de brakm
olursun.

KYET
Neden ikyete ediyorsun? Allah sana zatnda
bulunan en byk, en asl, en ahane, en ilh eyi;
dncelerini iyice kullanma kabiliyetini ve en
gerek nimetleri kendinde bulma iktidarn verdi.
Daha fazla ne istiyorsun? Bunun iin sevin, bu ka-
dar iyi bir babaya teekkr et ve biteviye duadan
geri kalma.
*Hapsin, srgnn ve zehrin ne olduunu iyice
biliyor musun? Her hangi durumda; bu geitten
geelim, nk Allah bizi bu yoldan aryor!
diyebilir misin?*
Bil ki, dinin esas ve temeli Allah Telnn hakkn-
da doru ve salam dncelere sahip olmak,
onun var olduuna ve ilh ltuflarn her eyin
zerine yaydna, lemi hikmet ve adaletle idare
ettiine ve senin ancak onlara itaat iin ve bana
gelenleri, ok hkim ve ok iyi olan ilhi hikmetten
gelen eylermi gibi, tabi olarak ve btn gnlnle
benimsemek ve onlara rza gstermek iin dnya-
ya geldiine inanmaktan ibarettir. Bu usulle Tanr-
dan asla ikyet etmez ve sana ihtimam gster-
mediler diye onlar sulandrmazsn. Fakat bu
duygulara ancak elinde olmayan eylerden vaz
gemekle ve btn saadetini ve felketini yalnz
elinde olan eylere balamakla sahip olabilirsin.
Zira sana yabanc olan bu eylerden birini iyi veya
kt diye alrsan, istediinden mahrum olduun
vakit yahut korktuunla karlatn vakit felketi-
ne sebep olandan ikyet etmen veyahut ondan
nefret etmen zaruridir. Zira her hayvan kendisine
fena grnenden, muzr olup zarara sebep olan-
dan nefret ederek, kamak ve kendisine faydal
olan, iyi grneni ve iyilie sebep olan sevmek,
aramak iin domutur. Bu yzden; vurulmu ol-
duunu zannedenin kendisini araladn sand
eyden haz duymas imknszdr. Bunun neticesi
olarak hi kimse felketinden zevk duyup memnun
olamaz. Bir baba nimet, servet diye geen eyler-
den oluna hisse vermezse olun babasna kf-
retmesi ite buradan gelir. Eteokles ile Polyneikes'i
ebed dman yapan da budur. Onlar kral olmay
byk bir saadet sanyorlard. iftinin, gemicinin
ve tccarn Allaha lanet etmelerindeki sebep
bundan ibaret olduu gibi karsn veya ocuklarn
kaybedenlerin ikyetlerindeki sebep de budur.
Zira fayda nerede ise efkat, sevgi ve merhamet
oradadr. Bylece bir kimse isteklerini ve nefretle-
rini kanunu yaratann tespit ettii kaidelere gre
dzenlerse, dindarln, efkatini kuvvetlendirmi
olur. Tanrya hrmet iin dklen arap trenle-
rinde, kesilen kurbanlarda ve verilen adaklarda
herkes memleketinin detine uymaa mecburdur.
Bu trenleri saffetle, ihmalsiz, saygda kusur et-
meyerek yapmal, di bir pintilie dmemekle
beraber, kendi iktidarnn stnde harcamaya da
kamamaldr.

ZLMEMEK N
Hatrla ki ne sana sven, ne seni dven, ne de sana
hakaret eden vardr. Fakat bu ileri yapanlarn
sana hakaret ettiklerine inancn onlar sana byle
gstermektedir. u halde ne zaman biri seni krar
veya kzdrrsa, bil ki seni kzdran o adam deil,
senin inancndr.
nsanlar kederlendiren eya ve olaylar deil, fakat
bunlar hakknda edindikleri dncelerdir. Mesel
lm bir felket deildir. Eer bir felket olsayd,
Sokrates'e de byle grnecekti. Fakat lmn bir
felket ve (ktlk) olduuna inancmz, ite asl
ykm budur. Bunun iindir ki kederli, zntl,
baht kara olduumuz zaman kendimizden baka-
sn, yani dnce ve inanlarmzdan bakasn
sulandrmamalyz.
Seni elendiren, ihtiyalarn doyuran, bir kelime
ile sevdiin her ey karsnda, kendi kendine,
onun ne olduunu sormay unutma. lknce en
kklerinden bala. Bir mlei seviyorsan, top-
raktan yaplm bir mlei sevdiini bil Eer kr-
lrsa zlmezsin. ocuunu veya karn seviyorsan
kendi kendine geici bir varl seviyorum de. Eer
lverirlerse ztrap ekmezsin.
Her ne hakknda olursa olsun: Onu kaybettim!
deme. Fakat Onu geri verdim! de. ocuun mu
ld? Onu geri verdin. Karn m ld? Onu da geri
verdin. Tarlan m elinden aldlar? te yine bir geri
verme. Lkin onu elimden alan kt bir adamd!
Onu sana verenin falan veya filn yolu ile geri al-
masnn ne nemi var? Onu sende brakt srede,
yolcularn otellerden faydalandklar gibi, deta
sana ait bir ey deilmi gibi ondan faydalan.
*Filozoflarn kararlarnda kesin ve dayankl olmak
lzm geldiini sylediklerini duymu ve bu yz-
den yanl dncelerine, saptmalarna, delilikle-
rine sarlmsn. Fakat dostum en zarur olan ey
kararlarn iyi olmas yani bu kararlarn ihtiyatla,
geree ve akla uyarak alnmasdr. Sana bir insa-
nn sinirleri olmas lzmdr, diyorum. Fakat bu si-
nirler salam bedenin, kuvvetli ve din bir atletin
sinirleri olmas lzmdr. Sen ise bana isterik bir
insann perian sinirlerini gsteriyorsun. Bunlar
sinirli deil, sinir hastaln belli ediyorlar.*
*Sana kt bir haber getirdikleri vakit, bu haberin
sana ait olmadn dn. Zira o senin elinde olan
eylerin hibirini ilgilendirmez.
Bana en byk suu yklyorlar, bana dinsizlik
isnad ediyorlar.
yi ama Sokrates'i de bununla sulandrmadlar
m?
Fakat beni lme mahkm edebilirler.
Sokrates de bylece mahkm olmad m? Kafana
iyice yerletir ki ceza suun bulunduu yerdedir.
Bu iki eyin birbirinden ayrlmas kabil deildir.
Bunun iin kendini talihsiz sanma. Sana gre Sok-
rates mi yahut onu mahkm edenler mi daha za-
valldrlar? Dolaysyla senin iin hibir tehlike
yoktur. Tehlike hkimler iindir. Zira sen sulu
olarak lemezsin, onlar ise bir susuzu ldrebilir-
ler.*

TEDBRL OLMAK
ayet bir kimse senin bedenini karna ilk kann
keyfine teslim ederse, phesiz buna ok cann
sklr. Hakaret ettii vakit mteessir olsun, bulan-
sn diye sen kendi ruhunu nne ilk kan adama
braktn vakit utanmaz, kzarmaz msn?
Yrrken bir iviye basmamaa, ayann burkul-
mamasna itina ettiin gibi, varlnn en esasl
tarafnn yani seni idare eden akln da arplmama-
sna dikkat et. Hayatmzn her hareketinde bu
kaideye riayet edersek her eyi daha emniyetle
yapm oluruz.
Ayak, pabucun ls olduu gibi herkes iin ser-
vetin ls de bedendir. Bu kaideye balanrsan
daima doru yoldan yrrsn. Buna nem ver-
mezsen mahvolursun. Bir uurumda yuvarlan-
yormusun gibi artk hibir ey seni tutamaz. Pa-
bu iin de byledir. Ayann lsn bir defa
atn m ilknce yaldzl ayakkablarn sonra ergu-
van renginde kumatan ayakkablarn olur ve niha-
yet nakl ayakkab istemee kalkarsn. Zira bir
kere snr aan iin artk snr yoktur.
*Bir hkmdar yahut byk bir kiiyi grmee
gittiin vakit sararr, titrer ve arrsn.
Acaba beni nasl kabul edecek? Bana nasl mua-
mele edecek?
Alak esir! O nda nasl isterse yle kabul edecek
ve yle muamele edecek. Hikmetli bir insan kt
kabul ederse kendisi bilir, bunun strabn yalnz
bana eker. Bakasnn yapt sutan dolay sen
strap ekebilir misin?
Fakat onunla nasl konuacam?
Nasl istersen yle konuursun.
armaktan korkuyorum.
Nasl? l ile, ihtiyatla, edepli bir hrriyetle
konumasn bilmiyor musun? Ne diye bir insan-
dan korkuyorsun? Zenon Antigone'dan korkmazd,
fakat Antigone Zenon'dan korkard. Sokrates za-
limlere ve mahkemede hkimlerine cevap verirken,
hi aknlk almeti gstermi miydi? Diogenes
byk skender'e, Philippos'a, haydutlara, kendisini
satn alan efendisine hitabettii vakit her hangi bir
ekingenlik gsteriyor muydu?*
*Kaptann en ufak bir dalgnl, bir gemiyi mah-
vettii gibi yapacamz en kk ihmal, en kk
bir dikkatsizlik de hikmet reniminde btn iler-
lemeyi yok edebilir. O halde uyank olalm. Ko-
ruyacamz ey altn ykl bir gemiden daha
deerlidir. Bu; temizlik, vefa; sebat, Allahn
emirlerine itaat, straptan, kaygdan, korkudan
kurtulma, bir kelime ile gerek hrriyettir.
Biri hkimlii, baka biri ordu kumandanln
ister. Bana gelince saffet ile alak gnlll
isterim. Zira ben hrm. Allahn dostuyum ve ona
btn yreimle itaat ederim. u halde ne bedene,
ne servete, ne mevkie, ne hrete ve ne de her han-
gi bir eye nem vermemem lzmdr. Allah bunla-
r nemli saymamay ister. Eer Allah dilese idi
btn bunlarn benim iin bir nimet olmasn sa-
lard. Mademki bunu yapmad, bunlar nimet deil-
dirler. Benim ise onun emirlerine boyun emem
lzmdr.
Hatrla ki sadece an ve eref, mevki, servet arzusu
bizi boyundurua sokmaz. Rahatlk, gezmek, oku-
yup yazma istekleri de bizi esirlie gtrrler. Bir
kelime ile ne olursa olsun, bize yabanc her ey,
deer verdiimiz takdirde bizi esirlie gtrebilir.
Gerek saadetin karakteri devam etmek ve hibir
engele arpmamaktadr. Bu iki karakteri olmayan
saadet gerek deildir.
nsanlarn ne dediklerini, ne yaptklarn, tenkit
veya kk grme iin deil, fakat kendi kendime
unlar syleyip yapmak iin zyorum: Ayn
sular iliyor muyum? Bunlardan ne vakit vazge-
eceim? Kendimi ne vakit yola sokacam? Pek
az zaman nce bu insanlar gibi hareket ediyordum.
Allaha kr artk onlar gibi gnah ilemiyorum.*

VAZFE UURU
Bir ie giriirken, bu ii yapmann senin devin
olduunu bildikten sonra, halk ne kadar fena d-
necek olursa olsun yaparken grlm olmaktan
korkma. Eer bu hareket fena ise onu hi yapma.
Yok, iyi bir hareketse, o halde seni sebepsiz ve
yersiz mahkm edecek olanlardan niye korkuyor-
sun?
*Ben Yunanistanda hkimlik ediyorum.
Sen hkim misin? Sen hkmetmesini bilir misin?
Bu ilmi nereden rendin?
Caesar'dan fermanm var!
Eer Caesar musikiden hi anlamadn halde,
musiki zerinde hkm yrtmen iin sana ferman
gnderse idi ne yapardn? Bu ferman senin ne iine
yarard? Haydi, bu noktada srar etmeyeyim. Sana
yalnz, hangi vastalarla bu mevkii elde ettiini so-
ruyorum. Bu mevkii sana salayan kimdir?
Kimin elini ptn?
Kimin kapsnda yerlere yattn?
Kime rvet verdin?
Bu yeri hangi bayalklarla, hangi haysiyetsizlik-
le, hangi sahtekrlkla satn aldn?*
*Btn olaylardan faydalanmak senin elindedir.
Artk bana Bama ne gelecek? deme. Ne olursa
olsun sana gre ne nemi var? nk sen onu iyi
idare ederek, ondan faydalanabilirsin ve her kaza,
bel da ne olursa olsun byk bir saadete dnebilir.
Herakles: Byk bir aslan, mthi bir yaban
domuzu, asla karma kmasn, korkun ve
canavar gibi insanlarla dmiyeyim dedi mi?
Ne diye zahmete giriyorsun? Mthi bir yaban
domuzu karna karsa, sava daha byk ve daha
erefli olacaktr. Yolunun zerinde acayip, hakkn-
dan gelinmez insanlar bulursan, dnyay bunlar-
dan. temizlemekle daha byk yararlk gstermi
olacaksn!
Ama lrsem?
Pekl! Bir kahramana yakan hareketi yaparak
leceksin, daha ne istersin?
Yeryznde hibir ey bedava deildir. Konsl
m olmak istiyorsun? Rvet vermen; dolaplar
evirmen, yalvarman kayrc bulman, unun
bunun elini pmen, kapsnda beklemen, bin
bayalk, bin haysiyetsizlik yapman ve her gn
yeni hediyeler gndermen lzm gelecektir.
Konsl olmak nedir?
On iki denekten ibaret bir demetle, ortasnda bir
balta bulunan kuvvet ve kudret almetini gittii
yerde kendi nnde tatmak, drt byk mah-
kemede hazr bulunmak, halka ziyafetler vermek
ve oyunlar tertip etmek, ite bu kadar! htiraslardan
ve kayglardan kurtulmak, vefaya, uyurken uyu-
mak, gz ak iken uyank bulunmak ve hibir
znt ve korku ile ezilmemek iin hibir ey ver-
memek, hibir zahmete katlanmamak m istiyor-
sun? Hakl olup olmadna sen karar ver!*

YALAN-CILIK
Bilgi geinmekten sakn. Baz kimselerin gznde
bir ahsiyet gibi grnrsen, kendinden phe et.
Bil ki hem tabiata ve hem d eyaya iradeni uy-
durmak kolay deildir. Fakat her eye ramen
bunlardan birine balanarak tekini ihmal etmek
zorundasn.
*Bizi mahveden ey, felsefeyi dudaklarmzn ucu
ile tadar tatmaz hemen hkim rol oynamaa k-
mak, bakalarna faydal olmay dnmek ve
dnyay yeniden dzeltmek isteyiimizdir. Hey
dostum!
lk nce kendini dzelt. Ondan sonra insanlara,
felsefenin yola koyduu bir adam gster. Soyda-
na yer, ierken, onlarla gezip dolarken kendi
rneinle onlar aydnlat. Hepsine teslim ol, hepsi-
ni kendine stn tut ve hepsine birden katlan. te
bylece onlara faideli olursun.*
*htiyar bir zengine dalkavukluk edeceine bir
hakime yaranmaa al. Bu grme senin yzn
kzartmaz ve sen de asla onun yanndan elin bo
olarak kmazsn. Bana inanmak istemiyorsan,
dene. Bu deneme utanlacak bir ey deildir.
Dostlarnn tenkitleri ve alaylar senin hayatn
deitirmee engel olmasn. Rezalet iinde olup,
onlara yaranmay m yahut faziletli olarak onlarn
gznden dmeyi mi stn tutarsn?*

YEME-ME
Evinden darda yemek yeme ve btn ziyafet-
lerden kamaa al. Lkin olaanst bir sebep
seni zorlarsa, ayaktakm gibi hareket etmemek
iin, btn dikkatini kendi zerinde topla. Bil ki,
davetlilerden biri temiz ve namuslu denilse onun
yannda oturan ve onun gibi hareket eden, znde
ne kadar temizlik olursa olsun gene kirlenir.
Bedene lzm olan eyleri mesel yeme imeyi,
elbiseyi, evi, hizmetileri v. s. ruhun ihtiyalar ne
kadar ve nasl gerektiriyorsa o kadar iste.
ZITLARI BRLETRME
u iki gr imdi gndzdr, yahut imdi gece-
dir. ayr olduklar ve iki cz halinde bulunduklar
vakit dorudurlar, ikisi kartrld veya iki cz
birletirildii vakit de yanltrlar. Tpk bunun gibi,
ziyafetlerde bakalarn dnmeden her eyin
bize ait olmasn istemek kadar aklszca bir ey
olamaz. Bir yemee davet edildiinde, seni ara-
nn meziyetlerini ve ona borlu olduun saygy
dndn kadar, nne Konacak ve itihan
aacak yemeklerin lezzetini dnme.
Her eyin iki kulpu vardr: biri onu tamaa el-
verili olan kulp, teki tamaa elverili olmayan
kulptur. u halde kardein sana bir ktlk ederse,
onu sana ktlk yapt yandan alma. Bu onu
gtrp gitmee elverili olmayan kulptur. Fakat
br yandan yani senin kardein olduu taraftan
al. Bu suretle onu sana, tahamml edilebilir gste-
ren salam taraftan tutmu olacaksn.
yle dnmek doru muhakeme etmek deil-
dir: Ben sizden zenginim, demek ki sizden iyiyim.
Ben sizden daha gzel konuuyorum. Sizden daha
kymetliyim. Doru muhakeme etmek iin yle
dnmelidir: Ben sizden zenginim, yani servetim
sizinkinden oktur. Ben sizden daha gzel konu-
uyorum. O halde benim szlerim sizinkilerden
daha deerlidir. nk sen ne sz ne de servet-
sin.
* Biz birbirinden ok farkl iki tabiattan kuruluyuz:
Hayvanlarla ortaklaa sahip olduumuz bir beden
ve Allah ile ortaklaa sahip olduumuz bir ruh.
Bazlar deyim yerinde ise, kt ve geici olan
birinci akrabala dkndrler. Bazlar da sonun-
cusuna; bu gzel ve ilhi akrabala sokulurlar. Bu
yzden bir takm insanlarn dnceleri asildir,
says ok olan brlerinin de dnceleri sadece
didir. Bana gelince ben neyim? Zavall, kck
bir adam; bedenimi meydana getiren bu pazlar ise
hakikatta son derece clz ve sefildirler.
Fakat sende bu kemiklerden, etlerden ok daha
asl eyler vardr. O halde niin o kadar yksek
olan bu prensipten uzaklaarak pazlara ve kemik-
lere balanyorsun? te aa yukar btn insanla-
rn ayaklarnn kayd yer. Ve yine ite bunun iin
onlarn arasnda bu kadar canavar, kurt, aslan, kap-
lan ve domuz vardr. Kendine dikkat et ve bu ca-
navarlarn saysn kabartmamaa al.*
*Kt huylara, kt ihtiraslara dkn kimselerin
ruhu asla doymaz. Daima kararsz, sebatsz akmla-
rna uyarak srklenip durur. Bunlar dost olamaz-
lar.
u iki adamn dost olup olmadklarn bilmek ister
misin? Karde midirler, birlikte mi yetimilerdir,
ayn hocalarda m okumuturlar, bunlar sorma,
sadece (iyilik ve ktlk) dediklerinin ne olduunu
renmee al. Eer iyilik dedikleri elimizde
olmayan bir ey ise, onlarn dost olduklarn sy-
lemekten ekin. Vefal, hakikatli ve hr olmadkla-
r gibi dost da deillerdir. Fakat iyilik dedikleri ey
irademiz altnda olan ve saduyulara bal bir ey
ise, onlarn baba, oul, karde olup olmadklarn,
uzun zamandan beri tanp tanmadklarn d-
nme ve dost olduklarn sylemekten ekinme.
Dostluk; saffetin, vefann ve btn gzel, temiz
olan eylerde kaynamann bulunduu yerden ba-
ka bir yerde olabilir mi?
Amphiaraos uzun zaman kars Eriphyle ile yaa-
mt. Bir sr ocuklar olmutu. Bu kadar mutlu
bir aile hibir yerde grlmemiti. Bu kadna baha-
l bir gerdanlk sunuldu. Ne kadn, ne ana kald.
Gzellik ile irkinlik arasnda hibir fark olma-
dn iddia etmek nankr ve toy olmaktr.
Nasl?
Thersites, Akhillcus kadar ho ve ekici olabilir
mi? u irkin kadn Helene'yi grmek kadar zevk
verebilir mi? Bu inan bayadr ve kfrdr. Bu,
eyann mahiyetini bilmeyen ve aradaki fark du-
yarlarsa srklenip mahvolacaklarn sanan kimse-
lerin dncesidir. Gzellii inkr ederek ondan
kurtulmak mmkn deildir. Onu bilmek ve ona
dayanmak gerektir.*
*Alkanlklara zt alkanlklarla hkim olu-
nur. ehvete mi dknsn, ona mahrum olmak
strabyla hkim ol. Tembel misin? almaa
sarl. araba m dknsn, sade su i. Btn kt
alkanlklara kar byle davran; bouna urama-
dn greceksin. Yalnz iyice kendine gvenme-
den kt alkanlklarla stnkr de olsa savama.
nk sava iin henz iki kuvvet denk deildir.
Seni yenmi olan yine yenebilir.
Yalnzlktan ikyet ediyorsun. Yalnz olmak ne
demektir. Acaba insanlarla dp kalkmaktan uzak
olmak mdr yahut her trl yardmdan mahrum
kalmak mdr? yi ama dn ki Romann ortasn-
da, aile iinde, dostlar, komular ve bir sr esir
arasnda da insan ekseriya yalnz olduu zaman-
kinden daha az yalnz saylamaz. Yalnzl orta-
dan kaldran her hangi bir insanla bulumak deil-
dir. Belki faziletli, vefal, yardmsever bir insanla
grmektir. Yalnzsan dn ki Allah da yalnzdr
ve kendisinden memnundur, her eyi de kendisinde
bulur. Ona benzemee al. Bu, senin elindedir.
Kendi kendinle sohbet et, kendine syleyecein ve
soracan o kadar ok ey var ki! Bakalarna ne
ihtiyacn olabilir? Her trl yardmdan mahrum-
sun. Ne baban, ne kardein, ne ocuklarn, ne dost-
larn var. Hepsini kaybettin. Lkin sana bakmakta
kusur etmeyecek ve sana mutlaka lzm olan her
yardm yapacak lmez bir Rabbn yok mu? *
*Salk bir iyilik, hastalk bir ktlktr.
Yanl dnce. Shhati yerinde kullanmak bir
iyilik kullanmamak bir ktlktr. Hastal akll-
ca idare etmek bir iyilik, idare etmemek bir kt-
lktr. yilii her eyden, lmden bile szdrmak
kabildir. Kreon'un olu Menoikeus vatan iin
ld vakit bundan byk bir iyilik grmedi mi?
Bylece dindarln, yksekliini, sadakatini ve
cesaretini ispat etmi oldu. Eer hayata bal ol-
sayd btn bunlar kaybedecek ve bunlarn zdd
olan sular ilemi olacakt: nankrlk, dinsizlik,
korkaklk, sadakatsizlik, cesaretsizlik. O halde
amurdan Tanrdan korkunuz ve hr olmak iin
geree gzlerinizi anz.*
*Mutluluk ile istek birlikte olamazlar.htiyarlamak
istiyorsun ve sevdiklerinden hibirinin ldn
grmek istemiyorsun. Bu; btn dostlarnn lmez
cumasn ummak ve yalnz senin iin Allahn
kanunlarn ve dnyann dzenini deitirmesini
istemektir. Bu, doru mudur ve sen hakl msn?
Romadan haber alyorsun, birden zntye ve ma-
teme dyorsun. Senden iki yz fersah mesafede
olup bitenin seni krmasna imkn var mdr? Yal-
varrm, bana syle, senin bulunmadn yerden
sana ne zarar gelebilir?
Nasl bir hayat sryorsun? yice uyuduktan sonra,
ne vakit istersen o vakit kalkyorsun, esniyorsun,
oyalanyorsun, yzn ykyorsun, ondan sonra
vaktini ldrmek iin ya eline kt bir kitap alyor-
sun veyahut etrafnda ilgi uyandrmak iin sama
bir eyler kaleme alyorsun. Sonra kyor; mi-
safirlie gidiyor, geziyor, dolayorsun. Eve dn-
yorsun, banyoya giriyorsun, yemek yiyorsun, yat-
yorsun. Srdn bu karanlk hayatn srlarn sana
aacak deilim, onlar kefetmek ok kolay. Bir
Epikuros'cunun yahut bir hovardann yapabilecei
bu hareketlerle birlikte Zenon gibi Sokrates gibi
konuuyorsun. Dostum; ya huylarn deitir yahut
konutuun dili. Sahte olarak Roma hemerisi
adn kullanan ar ceza grr. Filozofluun byk
unvann lyk olmadan kullanan ceza grmeden
kullanabilir mi? Bu, olamaz. nk cezalarn cina-
yetlerle denk olmasn isteyen Allahn sarslmaz
kanununa uygun dmez.*