Endstriyel Fanlar

1. Giri

Genel

evresel sorunlarn temelinde yatan enerji, yaam dngsnn ve kalknmann temel

elerinden biridir. Sanayi, ulam ve binalar enerjinin balca tketim (kullanm) alanlardr.
Gnmzde enerjinin yaklak %90 fosil kkenli yaktlardan (kmr, petrol, doalgaz) elde
edilmektedir. ok nemli teknolojik bir bulu olmazsa bu durum yakn gelecekte de devam
edecektir. Fosil yaktlarn yanmas sonucu ortaya kan emisyonlarn (CO2, CO, SO2, NOx)
atmosferde birikmesi ile sera etkisi olumakta ve yerkrenin ekolojik dengesi bozulmaktadr.
Bir baka deile emisyonlar ve dier atklar artmakta, doal kaynaklar azalmakta, hava ve
su kirlilii artmaktadr. Ayrca artan talep dolaysyla fosil yaktlarn bilinen rezervleri
azalmakta ve giderek artan talebin daha az orann karlayabilmektedir. Bu durum
yaktlarn fiyatlarnn artmasna ve/veya dalgalanmasna sebep olmaktadr. Btn bu
sebeplerle tm dnyada fosil tabanl yaktlarn tketimlerinin azaltlmas iin enerjinin verimli
kullanlmas ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn daha fazla kullanlmas ynnde ok youn
abalar vardr.
Gereksinim duyulan enerjinin optimum finansman, evresel ve sosyal maliyetle ve srekli
olarak teminine olanak salayan politika, teknoloji ve uygulamalar enerjide srdrlebilirlik
olarak tanmlanr. Bir baka ifade ile enerji retimi ve kullanmnn evrede meydana
getirdii olumsuz etkilerin azaltlmas ve evre dostu stratejiler gelitirilmesi ve bu
stratejilerin ayn zamanda ekonomik olmas gerekir. Kaynaklarn (enerji, su vb.), evrenin
ve ekonominin korunmas, srdrlebilir gelimenin ana bileenini oluturmaktadr.
lkemizde fosil tabanl enerji ithalat ile bu yaktlarn yol at ekonomik ve evresel
sorunlar giderek artmaktadr. Ayrca lkemizde enerjinin verimli kullanlamad da
bilinmektedir. Bu balamda Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl verilerine gre
binalarda %40, sanayide %30 civarnda enerji tasarrufu potansiyeli sz konusudur.

Yasal dzenlemeler
lkemizde enerji verimliliinin artrlmas almalarna yasal dayanak oluturmak ve
sektr dzenlemek amacyla 18/4/2007 tarih ve 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu ve
25 Ekim 2008 tarih ve 27035 sayl Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda
Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik karlmtr. Ynetmeliin 1. maddesinde Bu
Ynetmeliin amac; enerjinin etkin kullanlmas, enerji israfnn nlenmesi, enerji
maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin enerji
kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin artrlmasna ilikin usl ve esaslar
dzenlemektir. denilmektedir. Bu balamda ynetmelikte; Yllk toplam enerji tketimi 1000
TEP ve zeri olan endstriyel iletmeler alanlar arasndan enerji yneticisi grevlendirir
(madde 9) denilmekte; enerji verimliliini artrc almalara rnekler verilmekte (madde 10);
Endstriyel letmelerde Verimlilik Artrc Projelerin Desteklenmesine ilikin hkmlere ve
bunlarn uygulama ekillerine yer verilmektedir (madde 15...20). Bu tr almalarn
kurumlarda enerji verimliliini artrrken bilimsel alma kltrnn gelimesine de katk
salayaca dnlmektedir.

2. Fanlar (Genel)
Fanlar hava ve benzeri gazlar (bundan sonra hava olarak alnacaktr) basnlandrarak
belirli bir ak yolu iinde hareket etmesini (bir yerden baka bir yere naklini) salayan trbo
makinalardr. yi bir fan istenilen performans yerine getirirken az enerji tketen (yksek
verimli), mmkn olduunca az grltl ve mr boyu maliyeti dk olan fandr.

Fanlar; bina HVAC sistemleri, demir elik, cam, imento, ahap sanayi, karayolu ve demir
yolu tnel havalandrmas, madencilik, elektrik santralar (soutma kulelerinde ve kazan
besleme havas iin vb.), otopark havalandrmas, petrokimya, kimya, rzgar tneli,
tamaclk, eker, kat, evre endstrisi, endstriyel havalandrma gibi sektrlerde geni
kullanm alanna sahip cihazlardr. Fanlarn tahrik sistemlerinde genellikle elektrik motorlar
kullanlmaktadr.

Fanlar sanayide ve ticari binalarda nemli oranda elektrik tketen cihazlardr. Bu balamda
halen Trkiyede sanayide eski teknoloji rn ve verimleri yksek olmayan ok sayda fan
bulunmaktadr. Bu nedenle enerji verimliliinin artrlmasnda fanlarn ve fan sistemlerinin
verimliliklerinin artrlmasnn katks olacaktr.
Fan ve fan sistemlerinde enerjinin verimli kullanlmas seim, imalat ve iletme srelerinin
optimum olmas ile salanabilir. nk fanlar mrleri boyunca ilk yatrm maliyetlerinin
yzlerce kat enerji tketmektedirler. Bunun anlam; bir iletme iin en iyi fann ilk yatrm
maliyeti en dk fan olmaddr. Bu nokta ok nemlidir. Fan satn alrken ve fann
altrlaca sistem projelendirilirken bu gibi hususlara ok dikkat edilmelidir. Burada
yaplmas gereken, fanlarn mr boyu maliyet esasna gre seilmesidir (ilk yatrm
maliyeti+ mr boyu iletme maliyeti=minimum) olan fan seilmesidir. Buna ilikin rnekler
daha sonra verilmitir.

3. Fan eitleri
Fanlar deiik ekillerde snflandrlabilir. Burada aadaki snflandrma esas alnmtr.
1. Aksiyal fanlar,
2. Santrifj fanlar,
3. Aksiyal-santrifj fanlar,
4. at tipi fanlar,
5. apraz akl blowerlar,
6. Vorteks veya regeneratif fanlar.

3.1. Aksiyal Fanlar

Bunlar drt ana grupta toplanabilir.
- Kanat tipi aksiyal fanlar
- Tp aksiyal fanlar
- Kanatl tp tipi aksiyal fanlar
- ki kademeli aksiyal fanlar

Endstride aksiyal fanlar karayolu, metro vb. tnellerinde havalandrma ve duman kontrol
fanlar eklinde (jet fanlar), soutma kulelerinde ve dier soutma sistemlerinde
kullanlrlar. Ayrca son yllarda otoparklarda havalandrma ve yangn fanlar olarak da
kullanlmaktadr.

3.2. Santrifj fanlar

Bu fanlar havay mil ekseninde emip radyal ynde basnlandrarak k azna gnderen
fanlardr. Bu ilem fan arknn dnmesi sonucu ortaya kan santrifj hzlar ve kuvvetler
yardm ile olmaktadr. Endstride genellikle bu fanlar kullanlmaktadr.
Santrifj fanlarn ana paralar aadaki gibidir.

Gvde: Rotor iinde barndran, Fan rotorunu iine alan yan ve dairesel saclardan
oluan yapdr.
Rotor: Kanatlarn kaynakland ve fan arkn tekil eden yapdr.
Kanatlar: Havaya klavuzluk eden elemanlardr.
Kaide: Fan gvdesini, tahrik nitelerini tayan yap grubudur.
Mil, yataklar.
Kaplin, kay-kasnak: g aktarmn salayan elemanlardr.
Tahrik nitesi: Genellikle bir elektrik motorudur. Ancak elektriin olmad yerlerde
veya baka sebeplerleseyrek de olsa iten yanmal motor, buhar veya gaz trbini de
kullanlabilmektedir.
Aksesuarlar: Damper, deiken kanatl damper (drallregler), susturucu, soutucu
ark, kompansatr, titreim yutucu vb.

Santrifj fanlar tek emili veya ift emili olarak seilebilirler. Ancak genel uygulama tek
emili fanlar eklindedir. ift emili fanlar paralel bal iki fan gibi dnlebilir ve debiyi
artrmak iin kullanlrlar. Ancak atmosferden serbest emi (veya emite kanal balants
yoksa) kullanlmaya daha uygundur.

4. Fan Seimi

4.1. Malzeme
Standart olarak kullanlan malzeme

1. Gvde ve kaide iin St 37,

2. Rotor, gbek ve kanatlar iin St 52-3,
3. Mil iin Ck 45 eklindedir. Ancak aada verildii zere akkan, scaklk, anma vb.
zel durumlara uygun
4. baka malzemeler de kullanlr.

1. Korozif ortamlar iin akkanla temasta olan yzeyler iin (gvde, kanatlar ve rotor)
AISI 304L, AISI 316L veya gerekiyorsa daha zel malzemeler kullanlr.
2. Patlayc ve zehirli gaz gibi akkan durumlarnda szdrmazlk ve malzeme uyumu
ett edilir.
3. Yukardaki malzemeler 300 C scakla kadar malzemenin i yapsnda fazla bir
deiiklik olmadan kullanlabilir. Ancak bu scakln zerindeki scaklklarda
malzemenin akma mukavemeti, sertlii, entik darbe mukavemeti der. Bunun
anlam emniyetgerilmelerinin azalmas ve dolaysyla daha kaln malzeme
kullanlmasdr.

Not: Yap eliklerinin yapsal stabilitesini kaybetme

scakl yaklak 540Cdir. (rnein yangnda bu deerler kritik deerlerdir).
400 C scaklkta alacak bir fanda scaklk nedeniyle basn dzeltmesi ok fazla
olacaktr. Bu ise gereinden fazla byk motor kullanlmasna ve dolaysyla verimsizlie
sebep olur.
Burada, enerji verimlilii ynnden mmkn olursa havann soutulduktan sonra fana
girmesi daha uygundur. Buradan geri kazanlacak s baka bir yerde kullanlabilir; ayn
zamanda fan maliyeti ve iletme maliyeti azalabilir. zellikle byk fanlarda bu tr
incelemelerin yaplmas ok nemlidir.
Yaklak 400 Cden 600 Cye kadar olan scaklklarda 13CrMo44 gibi yksek scakla
dayankl malzemeler kullanlr. Daha yksek scaklklar iin daha zel elikler seilir veya
seramik kaplama gibi zel tasarmlar yaplr.

4.2. Fanlarn Performans zellikleri:

Debi, Basn, G, Grlt
Fanlarn amac, V (m3/s veya m3/h) debideki havay H (mmSS) basnca ykselterek
alaca sistemin basn kayplarn yenerek bir yerden bir yere tamaktr. Bir binann
havalandrlmasnda dardan alnan taze hava klima santralnda stlp veya soutularak
fan ile basnlandrlmak suretiyle tm binaya datmak veya endstriyel bir tesiste atk
gazlarn filtrelendikten sonra atmosfere atlmas buna rnek olarak verilebilir. Bu ilemlerde
ve fanda havann hareketi akkanlar mekaniinin temel prensipleri ile aklanabilir. Bu
prensipler yle zetlenebilir.

Basn ykselmesi

Pth= [ (u22 u12)+ (v12 v22)+ (c22 c12)]
2g

eklinde ifade edilir. Gerekli birim dnmleri yapldnda Pnin birimi mmSS olarak
kar. Burada havann zgl arl (kg/m3), u,v,c hzlar (m/s), g yer ekimi ivmesi
(m/s2)dir. Eitliin ilk terimi santrifj kuvvet sayesinde basn ykselmesidir. Burada u fann
evresel hz olup, u=pxDxn/60 (m/s) eklinde yazlr. Burada D rotor ap (m), n devir
says (d/d)dir. Buna gre kanadn giriindeki hz u1=pxD1xn/60, kndaki hz
u2=pxD2xn/60 olur. D2>D1 olduu iin ktaki hz daha byk olacaktr.
kinci terim geciktirilmi akm sayesinde basn ykselmesi olup yukarda sreklilik ve
Bernoulli denkleminin aklanmas srasnda rnek olarak verilmitir. (Girite hzn fazla,
kta dk olmas ve bunun da basn artna sebep olmas). nc terim kinetik
enerjinin ykselmesidir. Burada c bileke hz olup, kanat as b (girite b1 kta b2), u ve
v hzlar (cosins teoremi) yardm ile bulunabilir.

G ihtiyac
V debide (m3/h) ve Pth (Pa) basntaki bir pompann ihtiya duyduu hidrolik g

N (kW) = V x Pth /(3600x1000)

eklinde yazlabilir. Ancak srtnmeler ve kaaklar nedeniyle tahrik motorundan fandaki

hidrolik gce dnme kadar bir takm kayplar meydana gelir. Dolaysyle tahrik motoru
gcn hesaplarken fan verimi, g aktarm sisteminin verimi ve tahrik motoru verimi
dikkate alnarak toplam verim hesaplanmal ve motor gc buna gre seilmelidir. Toplam
verim

pt= ph x pm x ppel

olarak ifade edilebilir. Burada ilk terim fann iindeki srtnme kayplar, kaaklar,
trblanslar nedeniyle oluan hidrolik kayplardr. kinci terim g aktarma organlarndaki
(kaplin, kay-kasnak) kayplardr. Aktarma organlarndaki kayplar direkt tahrik veya kay
kasnak tahrik durumuna gre deiir. rnein kay-kasnakl sistemlerde kaplin tahrikli
sistemlere gre % 5 civarnda daha fazla enerji kayb sz konusudur. nc terim elektrik
motorundaki kayplardr. rnein daha sonra grlecei zere EFF1 tipi motorlar dierlerine
gre daha pahal olsa da daha verimli olduklarndan iletmede ok avantajldrlar.

Bylece elektrik motor gc

Nm (kW) = VxPth /(3600x 102xpt)

eklinde hesaplanabilir. Bu eitlikte Pth mmSS biriminde alnmtr (1mmSS=9.81 Pa).

Fann debisi, rotor apna ve devir saysna baldr. Fan basnc akkann younluuna,
fann devir saysna ve rotor apna baldr. G ise bunlarn arpm olduundan yine bu
parametrelere baldr. Buradaki bantlar FAN KANUNLARI olarak adlandrlmakta olup
daha sonra verilmitir.
Fanlarda grlt
Fanlarda grlt, rotor ap, devir says, fan konstrksiyonu, srtnmeler, ak yollarnn
dzeni gibi ok sayda parametreye baldr. Ayrca seilen yatak tipi, yalama gibi hususlar
da grlt dzeyini etkiler.

Santrifj fanlarda grlt, devir says ve kanat saysnn fonksiyonu olan frekansa bal
hesaplanabilmektedir. Frekans BF(Hz)=n(d/d)xNkanat(ad)/60 eklinde hesaplanabilir.
Frekans tanlolarda 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 eklinde standartlatrlarak
verilmektedir. Fanlarda sklkla rastlanan devir saylar ve kanat saylar dikkate alndnda
frekansn 100 ile 500 arasnda deitii sylenebilir. lemlerde hesaplanan frekansa en
yakn frekans deerleri kullanlabilir. Fann yaklak grlt seviyesi [Lfan (dBA)],
Lfan=Kw+10log10(V/V1)+20log10(Pt/P1)+C eklinde hesaplanabilir. Burada Kw fann
zgl ses seviyesini, V fan debisini (L/s), V1 debi iin dzeltme katsays =0.472 L/s Pt
fann toplam basncn (Pa), P1 basn iin dzeltme kaysaysn (249 Pa), C fann en
verimli blgeden sapma durumuna gre bir dzeltme katsaysn ifade etmektedir.

rnek
50.000 m3/h (=13.889 L/S) debi, 200 mmSS (=2000 Pa) basn, 1000 d/d ve 10 adet kanat
says zelliklerindeki bir fann tahmini ses seviyesi, Frekans BF =1000x10/60=166 olarak
hesaplanr. Tablolardan Kw=47 dBA ve %80 verim iin C=6 dBA alnabilir. Buna gre fann
tahmini grlt seviyesi,

Lfan=47+10log10(13889/0.472)+20log10 (2000/249)+6 = 47+44.7+18.0+6=116 dBA

bulunur.
4.3. Performans Erileri

Fanlarn basn, g, verim, grlt gibi karakteristik zellikleri fan debisi ve/veya fan devir
saysnn fonksiyonu olarak verilir. Aada buna ilikin bir rnek grlmektedir.
Fan performans erileri testler sonucu oluturulur. Testlerde fan belirli bir devir says ile
dndrlr. Giri azna konulan bir damper yardm ile debi sfrdan balanarak maksimum
deere kadar belli aralklarda ayarlanarak (damper tam kapaldan tam ak konuma doru
getirilir) her bir durum iin debi, basn, scaklk, grlt seviyesi, moment, motordan ekilen
elektriksel g vb. llr. Bu deerlerden yararlanlarak verim vb. hesaplanr.
Performans erisinin tm noktalar iin test yaplmasna gerek yoktur. Yaplan testlerden
elde edilen eriler kullanlarak fan kanunlar yardm ile dier devir saylar iin hesaplamalar
yaplarak grafiklere ilenir. retimi sz konusu olan deiik fanlar iin bu eriler karlarak
imalat kataloglar oluturulur.

4.4. Fan Performans Deerlerinde Dzeltme Yaplmas

Fan performans erileri (abaklar) genellikle deniz seviyesi (1 bar atmosfer basnc) ve 15 C
hava scakl esas alnan standart koullar iin hazrlanr. Bu artlardaki havann younluu
r=1.205 kg/m3 - referans younluk- olarak alnr. Ancak fanlar genellikle bu referans
artlarn dnda alrlar. nein yksek rakml yerlerde, deniz kysnda ama yksek
scaklkta veya hem yksek rakmlarda ve de yksek scaklklarda alabilirler. Fann bu
gibi koullarda alabilmesi iin fan kanunlarnda gsterilen younluk dzeltmelerinin
(rakm ve scaklk iin) yaplmas gerekir. Bunun iin ideal gaz denkleminden (PV=mRT)
yararlanlr. Bu denklem younluk iin dzenlenirse m/V=r=P/(RT) ekline gelir. Havann
younluu bulunulan yerin rakmna bal olarak deiir. Younluk aadaki gibi
tablolardan dorudan alnabilir veya gaz denkleminden hesaplanabilir. Fan Kanunlarnda
grlecei zere fan basnc havann younluuna baldr. Younluk rakm ve scaklk
art ile der. Bu nedenle fann alaca yer iin tesisat tasarmcs tarafndan
hesaplanan sistem statik basn kayb dikkate alnarak imalat abaklarndan fan seilirken
younluk dzeltmesi yaplmaldr.

Not: Tablodaki ara deerler iin enterpolasyon yaplabilir.

rnek: 1800 m rakmdaki bir yerde (Patm=81213 Pa) r=81213/(287x276.1)= 1.021 kg/m3
olur. (Tablodaki deer ile hesaplanan arasndaki fark yuvarlatmalardan
kaynaklanmaktadr).
rnekler:
- Standart artlardaki havann younluu (Patm=101330 Pa, R=287, T=15+273)
r=101330/(287x288)=1.206 kg/m3. Buradaki dzeltme katsays ril/rst =1.00 olur.

Rakm ve scaklk dzeltmesi

- Deniz seviyesinde ve 150 Cde havann younluu (Patm =101330, R=287, T=150+273)
r=101330/(287x423)=0.834 kg/m3. Buradaki dzeltme katsays ril/rst =0.834/1.205=0.692
olur.
- Rakm ve scaklk dzeltmesi
Burada atmosfer basnc olarak ilgili yerin rakmna gre alnr. Scaklk ise proses gaznn
scakldr.
rnek: 1800m rakmda 150 C scaklkta havann younluu (Patm=101330, R=287,
T=150+273) r=81213/(287x423)=0.669 kg/m3.
Dzeltme katsays ril/rst =0.669/1.205=0.555 olur.

4.5. Fan Kanunlar

Fan kanunlar en genel hali ile yle yazlabilir.
Debi iin : V1=V2 x (D1/D2)3 x (n1/n2) x 1
Basn iin: P1=P2 x (D1/D2)2 x (n1/n2)2 x (r1/r2)
G iin: N1=N2 x (D1/D2)5x (n1/n2)3 x (r1/r2)
Grlt iin: L2 - L1 = 50 Log10(D2/D1) + 50 Log10(n2/n1)

Burada D rotor d ap (m), n devir says (d/d), r hava younluu (kg/m3), L grlt
seviyesi (dBA)dr. 1 indisi birinci durumu, 2 indisi ise ikinci durumu gstermektedir.
Grld zere;

-Fann debisi fan apnn kp ve devir says ile,

-Fann basnc fan apnn ve devir saysnn karesi ve hava younluu ile,
-fann gc fan apnn 5. kuvveti, devir saysnn kp ve hava younluu ile,
-Fandaki grlt seviyesi rotor ap ve devir says ile,
deimektedir.

Fan kanunlarndan yararlanlarak bir durum iin bilinen deerlerden hareketle ve younluk,
devir says, rotor ap gibi parametrelere bal olarak yeni bir durumdaki debi, basn, g,
grlt hesaplanabilmektedir. Buna ilikin rnekler aada verilmitir.

Younlua bal dzeltme

rnek:
Bir fann 50.000 m3/h debi ve 200 mmSS basnc salamas isteniyor. Fan ap ve devir
saysnn deimedii varsaylrsa abaklarn younlua bal kullanm yle olur.
(alma artlarndaki g
Nm=50.000x200/(3600x102x0.8)=34 kW olacaktr. Buradaki 0.8 terimi toplam verimi temsil
etmekte olup yaklak bir deerdir). Yukardaki rnekleri bu fan iin uyguladmzda
aadaki sonular elde edilir.

1)Standart artlarda alma: Bu durumda yukarda verildii zere ril/rst =1.000 olduu
iin abak dorudan kullanlr. (Fan kanunlarnda ilgili terim 1e eit).
2)Deniz kysnda ancak 150 Cde alma: Burada dzeltme katsays ril/rst =0.692 idi.
liki ters orantl olduu iin standart artladaki basn P=200/0.692=289 mmSS olur. G
ihtiyac N=50.000x289/(3600x102x0.8)=49 kW veya N=34/0.692=49 kW olur.
3)1800 m rakmda ve 150Cde alma: Burada dzeltme katsays ril/rst =0.555 idi. liki
ters orantl olduu iin standart artladaki basn P=200/0.55=360 mmSS ve motor gc
Nm=50.000x360/(3600x102x0.8)=61 kW veya Nm=34/0.555=61 kW olur.
Not 1: Normalde yksek scaklkta alacak olan bu fann souk kalkaca dnlsn. Bu
durumda en kolay yol byk motor (yukardaki rnekte 61 kW) semek olacaktr. Ancak
bunun kalk annda yksek g ekilmesi, normal iletmede verimsiz alma ilk yatrm
maliyetinin artmas (byk motor, byk apl mil, yatak, daha ok kay vb.) gibi
olumsuzluklar olacaktr. Bunun yerine motoru iletme artlarndaki gte (yukardaki
rnekte 34 kW) semek ve sabit debili sistemlerde fann emiine bir on/of damper koymak
(damper ayn zamanda yksek scaklk uygulamalarnda fann ilk kalkta ani termal
gerilmelere maruz kalmasn da nleyebilir), deiken debili ve yksek scaklk olmayan
yerlerde frekans invertr kullanmak daha iyi zmdr. Frekans invertr iletmede
deiken debi durumu varsa bir otomatik kontrol sistemi ile tehiz edilirse nemli lde
enerji tasarrufu salar (frekans invertr sisteminin bir ilk yatrm maliyetinin olduu gz ard
edilmemelidir ancak hangi seenein daha avantajl olduu ett edilmelidir). Ancak daha
sonra grlecei zere frekans invertrleri her zaman beklenen verim artn
salayamayabilir.

Not 2: Fan kanunlarnda grld zere hacimsel debi (m3/h) younlua bal deildir.
Ancak hacimsel debi yerine ktlesel debi (kg/h) biliniyor ise bunun hacimsel debiye
evrilmesinde alma artlarndaki younluun kullanlmas gerekir. Ktlesel debi m=xV
eklinde hesaplanr. rnekte hacimsel debi yerine ktlesel debi rnein 60.000 kg/h
eklinde verilmi olsayd her durumdaki younluklar kullanlarak hacimsel debi
hesaplanp ilemlere (g vb. hesab) yle devam etmek gerekecekti. Yukarda birinci
durumdaki alma artlarnda hacimsel debi
V=60.000/1.205=49792 m3/h, ikinci durumda V=60.000/0.834=71942 m3/h, nc
durumda V=60.000/0.664=90361 m3/h olacakt.
Standart koullarda hazrlanm olan abaklar veya programlar kullanlrken bu deerler esas
alnr. Bu dzeltme yaplmazsa rnein bir stma veya soutma prosesinde istenilen artlar
salanamayabilir.

Devir saysna bal dzeltme

Prosesteki kapasite deiikleri gibi nedenlerle mevcut bir fann farkl devir saylarnda
altrlarak kapasitesinin deitirilmesi istenebilir.
rnein yukardaki fan 1000 d/dda alsn. Bu fanda kay-kasnak deiiklii yaplarak
basncn 230 mmSSa karlmas istensin. (Fan rotor apnn ve alma koullarnn
deimedii kabul edilmitir). Bu durumda yeni devir says fan kanunlarndaki basn
ilikisinden bulunabilir.

230=200x(n2/1000)2 n2/n1= (230/200)1/2 = 1.07

n2=1.07x1000=1070 d/d olur.

Bu durumda debi V2=V1x(n2/n1)= 50.000x1.07=53.500 m3/h ve motor gc

Nm2=34x(1.07)3 = 42 kW olur. Bu fann 1000 d/ddeki grlt seviyesinin L1=100 dBA
olduunu kabul edilsin. Yeni durumdaki grlt seviyesi
L2-L1= (50 log10(1.07)=1.47 L2 = 100+1.47=101.47 dBA olur. (Burada rotor ap ve
dier parametrelerin deimedii kabul edilmitir).
Devir saysnda art ancak evresel kuvvetler kabul edilebilir limitler iinde kald takdirde
yaplabilir. Ayrca yeni duruma gre motor gc kontrol edilerek gerekiyorsa motor da
deitirilmelidir.
Rotor apna gre dzeltme
Rotor apnn etkisi karakteristikleri bilinen bir fan yardm ile baka bir fann karakteristik
zelliklerinin (debi, basn, g, grlt) hesaplanmasnda kullanlr. Nadiren de olsa rotor
apnn tralanarak bir fann daha dk kapasitede altrlmas salanabilir. Rotor ap
etkisi hesaplanrken dier parametrelerin sabit olduu kabul edilir. Hesap yntemi younluk
ve devir saysnda olduu gibidir.

5. Sistem Karakteristik Erileri

Fanlar kendi balarna alan cihazlar deildir. Kanal veya proses sisteminin paras olarak
alrlar. rnein bir binann klimatize edilmesinde kullanlan bir fan, kritik devredeki basn
kayplarn yenerek havay istenilen yerlere tamak durumundadr. Bir fabrikann baca gaz
filtreleme sistemindeki durum da benzerdir. (Fan kanallardaki, eanjrlerdeki, filtredeki ve
varsa dier elemanlardaki basn kayplarn karlamak durumundadr). Aadaki ekilde
bir fann bir kanal sistemindeki durumu gsterilmitir.
Sistem karakteristik erileri fan karakteristik erilerinin zerine izilerek fann alma
noktas tespit edilir. Ayrca sistemin dinamik davran ve iletme ekline uygun olarak
uygulanacak kontrol stratejileri de bu eriler zerinde incelenebilir. rnein fann en verimli
blgede almas, sabit basnta almas (rnein bir merdiven basnlandrma fan)
veya deiken debide almas (rnein bir binada VAV sistemi), filtre kirlilik durumu vb. bu
eriler zerinde incelenebilir.