Handleiding omloopbanen van de zon,

aarde en maan

Jarno van Schaijk, Jan Wijgerse, Melvin Tang

Het Hooghuis, locatie Titus Brandsmalyceum
 Inleverdatum: 9-3-2017

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave 2

Inleiding 2

Materialen 3

Maanstanden 3

Oppositie 4

Halfschaduw/Kernschaduw 4

Corona 5

Zons/Maansverduistering 5

Seizoenen 6

Slot 7

Taakverdeling 7

Tijdsplanning 7

Bronvermelding 8
Inleiding
Het doel van de handleiding is om op een leuke en leerzame manier de brugklas iets te
leren over de omloopbanen van de zon, de aarde en de maan. Dit gebeurt op een
interactieve manier door middel van voorbeelden in de klas, bijvoorbeeld met een zaklamp,
een strandbal en een tennisbal. Op deze manier wordt er geprobeerd om de klas iets te
leren, maar niet op de gebruikelijke manier uit het boek, maar door het ook visueel zichtbaar
te maken.

Materialen
- 1 tennisbal
- 1 strandbal (het liefst een met een bedrukking van een wereldbol)
- 1 zaklamp

Maanstanden
Voor ons op aarde is de maan niet altijd (volledig) zichtbaar. De maan is zelf namelijk geen
lichtbron en is dus alleen maar zichtbaar wanneer deze het licht van de zon richting de
aarde terugkaatst. Tijdens een gedeelte van de 28-daagse cyclus is de maan voor ons dus
niet zichtbaar. Daarna wordt een steeds groter gedeelte van de maan zichtbaar, tot deze
helemaal door de zon verlicht wordt: een volle maan. Na deze
maanstand wordt de maan geleidelijk minder zichtbaar, totdat
deze helemaal aan het zicht onttrokken is. Daarna begint de hele
cyclus weer van voor af aan. Als de maan tussen de aarde en de
zon staat is het nieuwe maan. In dat geval wordt de maan vanaf
de aarde niet gezien, omdat het licht op de achterkant van de
maan valt en de maan dus zwart is. Als de aarde tussen de
maan en de zon staat, is het volle maan. In dat geval wordt er op
aarde een volle maan gezien: de maan is dan volledig rond.
Tussen deze twee standen zitten de andere zes standen. De
stand tussen nieuwe maan en volle maan heet het Eerste
kwartier, de stand tussen de volle maan en de nieuwe maan het Laatste kwartier.

Er zijn acht algemene maanstanden:

De Nieuwe maan De Jonge maansikkel

Het Eerste kwartier De Wassende maan

De Volle maan De Afnemende maan

Het Laatste kwartier De Asgrauw

Dit zijn de fases in een maanomloop:

De maanstanden kunnen op de volgende manier aan de brugklas worden gedemonstreerd:

Maak de ruimte donker. Leg daarna de strandbal op tafel en leg de zaklamp een stukje
verder op met het licht aan. Pak vervolgens de tennisbal vast en draai ermee om de
strandbal heen. Leg de bal op de plekken van de acht maanstanden en zeg ook per plek
welke maanstand het voorstelt, Leg tevens uit dat de verschillende maanstanden ontstaan,
doordat de zon steeds op een andere manier op de maan (de tennisbal in het voorbeeld)
schijnt.

Oppositie
Er wordt van een oppositie gesproken als de aarde tussen de zon en
een andere hemellichaam staat, zoals een planeet of maan. Een
voorbeeld: De aarde (blauwe bol) staat tussen de zon en de maan
(bruine bol). Op deze manier kan oppositie worden uitgelegd: Leg de
strandbal neer en houd de zaklamp op een rechte lijn aan de
linkerkant, en de tennisbal aan de rechterkant. Leg nu uit dat de
zaklamp de zon, de strandbal de aarde en de tennisbal de maan is.

Halfschaduw/Kernschaduw
Bij halfschaduw worden de lichtstralen
gedeeltelijk door een hemellichaam
geblokkeerd, waardoor een ander
hemellichaam in een halfschaduw komt te
liggen. Dit betekent dat een deel van de
lichtstralen wel kan worden weerkaatst
door het hemellichaam, en een ander deel
van de lichtstralen wordt tegengehouden
door een ander hemellichaam.Zo blokkeert
de aarde soms (gedeeltelijk) de lichtstralen van de zon die op de maan vallen. Als dat
gebeurt, spreekt men van een maansverduistering.
Zon maansverduistering kan alleen plaatsvinden bij volle maan (dan staat de maan namelijk
op n lijn met de aarde en de zon). Dit betekent echter niet dat bij volle maan er altijd een
maansverduistering is. Dit komt omdat de aarde bijna nooit recht tussen de maan en de zon
staat en er daardoor gewoon lichtstralen op de maan kunnen vallen.
Bij een maansverduistering is er een halfschaduw en een kernschaduw. De halfschaduw is
het gebied waar slechts een gedeelte van de lichtstralen schijnen, en de kernschaduw is het
gebied waar de lichtstralen niet kunnen komen, zie ook de afbeelding.

Op deze manier kunnen de begrippen halfschaduw en kernschaduw gevisualiseerd worden:

Maak het lokaal donker. Leg de strandbal tussen de strandbal en de zaklamp in. Als het
goed is is er een donkere en een lichtere schaduw op tafel te zien. Leg uit dat de lichtere
schaduw de halfschaduw is, en de donkere schaduw de kernschaduw is.

Corona
De zon heeft 3 atmosferische lagen: de fotosfeer, de
chromosfeer en de corona.
De corona (Latijn voor kroon) is de buitenste atmosferische
laag rondom de zon. Deze is (bijna) niet zichtbaar met het
blote oog, omdat de corona maar n miljoenste deel van
de straling van de zon bevat.
Door een zonsverduistering wordt het zonlicht geblokkeerd
door de maan en is de corona zichtbaar. De corona is
zichtbaar door de uitzonderlijk hoge temperaturen die de
corona vasthoudt. De warmte in de corona komt daar
doordat de chromosfeer en de fotosfeer warmte aan de
corona geven.

Zons/Maansverduistering
Bij een verduistering is er sprake van een
oppositie, waarbij het ene hemellichaam het licht
dat het andere hemellichaam weerkaatst
blokkeert. Bij een zonsverduistering staat de
maan tussen de aarde en de zon in en bij een
maansverduistering staat de aarde tussen de
maan en de zon in. De vraag is natuurlijk, hoe kan
een klein hemellichaam zon grote ster bedekken?
Dit komt door het perspectief tussen de zon en de
maan. Omdat de zon zo ver weg is, is het vanaf
de aarde als een klein object te zien, en omdat de maan vele malen dichter bij de aarde zit,
ziet de maan er veel groter uit dan hij eigenlijk in verhouding tot de zon is. Een voorbeeld:
Plaats een strandbal en een tennisbal, deze 2 objecten verschillen erg van elkaar in grootte,
op tafel. De strandbal moet op zon afstand achter de tennisbal geplaatst worden, dat de
tennisbal net het zicht op de strandbal bedekt.
Leg vervolgens uit dat het zo ook met de maan
en de zon werkt.

Bij een maansverduistering kan er sprake zijn

van 2 verschillende verduisteringen, een
gedeeltelijke verduistering en een totale
verduistering. Bij een gedeeltelijke verduistering
bevindt de maan zich in de bijschaduw
(penumbra) van de aarde (in de afbeelding is het
grijze gedeelte de bijschaduw). Hierbij is de maan nog wel zichtbaar, maar gedeeltelijk
verduisterd. Dit gebeurt regelmatig en is dus niet heel speciaal. Dan de totale
maansverduistering, hierbij bevindt de maan zich in de kernschaduw (umbra) van de aarde
(in de afbeelding afgebeeld). De maan is dan volledig verduisterd. Toch heeft de maan dan
een lichte rode kleur. Dit komt omdat specifieke lichtstralen, met een rode kleur, in dat geval
toch om de aarde heen kunnen buigen, en zo op de maan kunnen weerkaatsen.

Als er een totale maansverduistering is is dit echter niet overal op aarde zichtbaar. Op de
eerste afbeelding is de kernschaduw van de maan op n punt geconcentreerd, hier is een
totale zonsverduistering te zien. In het grijze gedeelte is een halve maansverduistering te
zien. Wanneer iemand niet in de kernschaduw staat bij een maansverduistering, zal deze
persoon er niet veel van merken. Het wordt namelijk alleen echt donker in de kernschaduw.

Seizoenen
In een jaar zitten er 4 verschillende seizoenen: de lente,
winter, zomer en herfst. Maar hoe ontstaan deze seizoenen
eigenlijk? Dat wordt hier uitgelegd.

De aarde staat niet recht: hij hangt een beetje schuin.

Hierdoor valt het licht niet loodrecht op het aardoppervlak,
maar valt het zonlicht de ene helft van het jaar meer op het
noordelijk halfrond, en de andere helft van het jaar meer op
het zuidelijk halfrond. Als het licht meer op het noordelijk
halfrond valt, is het daar zomer, en op het zuidelijk halfrond winter. Als het licht meer op het
zuidelijk halfrond valt, is het daar dus zomer en op het noordelijk halfrond winter. Van de
winter naar de zomer toe gaat het licht van het zuidelijk halfrond steeds meer richting het
noordelijk halfrond toe. Op het noordelijk halfrond is het dan lente, en op het zuidelijk
halfrond herfst. Andersom geldt ook dat van de zomer naar de winter toe het licht van het
noordelijk halfrond steeds meer richting het zuidelijk halfrond gaat. Op het noordelijk
halfrond is het dan herfst, en op het zuidelijk halfrond
lente.

Als het licht meer op een bepaald halfrond valt, is het

daar ook langer licht. In Scandinavi blijft het in de zomer
soms dagen lang 24 uur achter elkaar licht! Op de
Zuidpool zijn er dan dagen waarop de zon niet schijnt. In
de winter is het juist weer andersom: dan zijn er in
Scandinavi dagen zonder dat de zon schijnt, en ligt de
Zuidpool dagen lang achter elkaar in de zon.
In de zomer is het een stuk warmer dan in de winter. Dit komt, omdat de zonnestralen dan
een kleiner oppervlak hoeven te verwarmen, en zo dat oppervlak ook warmer wordt. Dit is te
zien in de tweede afbeelding.

Slot
Laat de leerlingen vragen stellen en laat hen zelf experimenteren met de voorbeelden die in
de klas zijn gegeven. Op deze manier zijn de leerlingen ook zelf actief bezig met de
onderwerpen en daardoor zal ook de stof beter onthouden worden.

Taakverdeling

Wie? Wat?

- Zons/maans verduistering
Melvin - Corona
- Maanstanden
- Voorblad + Inhoudsopgave
- Taakverdeling

- Maanstanden
Jarno - Oppositie
- Halfschaduw

- Inleiding
Jan - Materialen
- Bedenken van voorbeelden die in de les
kunnen worden gegeven
- Seizoenen

Iedereen Opmaak, Bronvermelding, Tijdsplanning

Tijdsplanning

Wie? Wat? Wanneer?

Iedereen Orintatie 13-01-17

Iedereen Orintatie 21-01-17

Jarno + Melvin Maanstanden 21-01-17

Jan Inleiding + Materialen 21-01-17

Jan Afmaken Inleiding + 28-01-17

Materialen

Melvin Corona 28-01-17

Jarno Afmaken Maanstanden 28-01-17

Jarno Oppositie 2-2-17

Melvin Afmaken Corona en 2-2-17

zons/maansverduistering
maken

Jan Seizoenen 2-2-17

Jarno Halfschaduw/Kernschaduw 9-2-2017

Jan Seizoenen + Voorbeelden 9-2-2017

Melvin Zons/maansverduistering 9-2-2017

Jan Seizoenen 16-2-2017

Jarno Halfschaduw/Kernschaduw 16-2-2017

Melvin Zons/maansverduistering 16-2-2017

Jarno Netheid 9-3-2017

Melvin Zons/maansverduistering 9-3-2017

Jan Seizoenen + Voorbeelden, 9-3-2017

Controleren op juiste
spelling + onpersoonlijkheid,
bronnen omzetten naar APA
Bronvermelding
Maanstanden:

Auteur onbekend (datum onbekend), Zon, aarde en maan, geraadpleegd op 21-1-2017,

van http://www.betavak.nl/stelsel.htm

Van der Sluys, M (datum onbekend), Hoe ontstaan de fasen van de Maan?, geraadpleegd
op 21-1-2017, van http://hemel.waarnemen.com/FAQ/Maan/004.html

Corona:

Keulen, J (12-1-2011), Waarom is de corona van de zon zo heet?, geraadpleegd op

28-1-2017, van
https://www.kijkmagazine.nl/nieuws/waarom-is-de-corona-van-de-zon-zo-heet/

Auteur onbekend (datum onbekend), De Zon, geraadpleegd op 28-1-2017, van

http://www.urania.be/astronomie/sterrenkunde/zonnestelsel/de_zon

Oppositie:

Otten, H (26-8-2006), Van conjunctie tot oppositie, geraadpleegd op 2-2-2017, van

http://www.geke-otten.nl/textfiles/conjunctie/conjunctie.htm

Auteur onbekend (datum onbekend), Oppositie, geraadpleegd op 2-2-2017, van

http://www.sterrenkunde.nl/index/encyclopedie/oppositi.html

Halfschaduw/Kernschaduw:

Auteur onbekend (datum onbekend), Astronomie (bewegingen van de maan),

geraadpleegd op 9-2-2017, van http://jpschreurs.classy.be/kosmografie/astronomie5.html

Auteur onbekend (datum onbekend), Kernschaduw en halfschaduw, geraadpleegd op

16-2-2017, van http://www.naskpastoor.nl/index.php/schaduw/8-kern-en-halfschaduw

Rieja (24-9-2016), De maan met zon- en aardelicht, geraadpleegd op 9-2-2017, van

http://wetenschap.infonu.nl/natuurverschijnselen/153681-de-maan-met-zon-en-aardelicht.ht
ml

Seizoenen:

Auteur onbekend (datum onbekend), Zon, aarde en maan, geraadpleegd op 2-2-2017, van
http://www.betavak.nl/stelsel.htm
Karin (datum onbekend), Seizoenen, geraadpleegd op 9-2-2017, van
https://karinv.jimdo.com/informatie/seizoenen/

Auteur onbekend (datum onbekend), Uitleg over Seizoenen, geraadpleegd op 9-3-2017,

van https://www.knmi.nl/kennis-en-datacentrum/uitleg/seizoenen

Maan/zonsverduistering:

Auteur onbekend (datum onbekend), Zon, geraadpleegd op 9-2-2017, van

http://www.sterrenwachtrijswijk.nl/index.php/2-uncategorised/24-zon

Van der Sluys, M (5-2-2017), Maansverduistering in de bijschaduw op 10/11 februari 2017,

geraadpleegd op 16-2-2017, van
http://hemel.waarnemen.com/maan/eclipsen/maansverduistering_20170211.html

Van der Sluys, M (24-2-2017), Hoe ontstaat een maansverduistering?, geraadpleegd op

9-3-2017, van http://hemel.waarnemen.com/FAQ/Maan/020.html