FONETIK OM FONOLOGI BKD

KUMAON: Ihumon o kopongorotian/ definisi do istilah-istilah.

* TUNI

Tuni boros ii maan id fonetik nopo nga tuni boros ii winonsoi

maya boogian kopomoroitan id tinan tulun soira mimboros. Iti
nopo nga mantad poingkuro popolombus om kakamot mimboros
ii oguno soira mongonsoi tuni boros .

KOWOYOWOYOON:

# Tuni boros nopo nga nunu nopo tuni-tuni id pomogunan diti

# Tuni boros nopo nga tuni ii milo gunoon id piwaraan.

# Tuni ii kosoliwan maya organ mimboros miagal ko tuni kukul

om goruk nopo nga amu kosuang id ilmu fonetik .

DEFINISI TUMANUD KAMUS DEWAN EDISI-4

Tuni nopo nga isoiso ii orongou suai ko tuni boros do tulun. Tuni nogi
mantad tuunion toi ko tulun dii minondig. Suai ko iri, komoyon nopo do
tuni nga kopomoroitan toi ko koboboroson ii owonsoi maya do kakamot.

* FONEM

TUMANUD KAMUS DEWAN EDISI-4

Fonem nopo nga unit ii totos tokoro id tuni ii kaanu poposuai do rati. Sabaagi
poomitanan, hogot kakai om sakai. Pimato /k/ om /s/ nopo nga duo fonem ii
misuai om koposuai do rati iso-iso hogot. Fonem amu miagal do pimato. Fonem
nopo nga tuni pimato. Pimato nopo nga sabaagi lambang mantad tuni. Kawo
nopo do fonem nga fonem segmental om fonem suprasegmental.

FONEM SEGMENTAL

Fonem segmental nopo nga milo do boogion.

Sabaagi poomitanan nopo nga maso popolombus do hogot

Kadazandusun. Mantad dilo, nomina ii pinouni milo boogion
kumaa limo solusuk boros: Ka/da/zan/du/sun toi ko boogian
kumaa dii lobi tokoro gisom kosilu do K/a/d/a/z/a/n/d/u/s/u/n.
Diftong, vokal om konsonan nopo nga poinsuang id fonem
segmental. Konsonan nopo nga tuni pinowonsoi do wayaan
tongus. Noolig ilo do artikulator miagal ko munung om ngonsis.
Konsonan id boros Kadazandusun soginumu 24. Vokal nogi
kiwaa 5 pimato.. Duo vokal ii nokopitoning nopo nga roitan do
diftong. Aiso diftong do oa. Diftong ii miagal do kopitoning nopo
nga roitan do vokal tanaru.

FONEM SUPRASEGMENTAL

Suprasegmental nopo nga kowoyowoyoo tuni ii kopisugku id

suang do fonem. Tumanud di Abdullah Hassan (2006), fonem
nopo ii komoyon diti nga ii prosodi, kalantangan otus hodtol,
loyuk, ngongos om tanaru toniba.

* ALOFON

Fonem terdiri daripada anggota fonem yang dipanggil alofon.
Alofon juga merupakan kelainan bunyi antara satu sama lain
tetapi masih tergolong ke dalam satu fonem. Kelainan bunyi yang
tergolong ke dalam satu fonem ini berlaku akibat terpengaruh
oleh bunyi tertentu sama ada yang terdahulu atau terkemudian
daripadanya.Misalnya, fonem k, / kadi / daki / paksi>/. Bunyi k
dalam /kadi/ dan /daki/ diujarkan sebagai letupan bibir yang
 sempurna, tetapi dalam /paksi/>, bunyi k diujarkan sebagai
letupan bibir yang tidak sempurna, yakni tidak diletupkan.

Dengan itu, daripada ketiga-tiga contoh kata di atas,

fonem k mempunyai dua alofon. Maksudnya bunyi-bunyi alofon
tersebut hampir-hampir sama dari segi cara pengucapannya dan
juga cara penghasilannya.

DEFINISI TUMANUD KAMUS DEWAN

EDISI-4
Tuni di misuai ii owonsoi mantad do iso-iso fonem di miagal.

* PIMATO

Huruf ialah unsur dalam sesebuah sistem tulisan abjad. Setiap huruf dalam
bahasa bertulis lazimnya dikaitkan dengan satu fonem (bunyi) dalam bahasa
lisan yang bersamaan. Aksara-aksara dalam tulisan awal lebih baik
dipanggil silabogram (yang melambangkan suku kata) atau logogram (yang
melambangkan perkataan atau ungkapan). Beginilah konsep penulisan mampu
menjadi antara ciptaan terhebat dalam sejarah peradaban manusia (Robinson
2003), dan demikianlah kesan huruf dan abjad terhadap masyarakat. Huruf
membolehkan manusia saling berhubung melalui surat-menyurat di merata
dunia.

Pimato Konsonan Id Boros Kadazandusun

Kiwaa duo nohopod om apat pimato konsonan id Boros
Kadazandusun. Hopod om siam nopo nga pimato konson
an poinsandad om limo nopo nga pimato konsonan di noolos.

Pimato konsonan poinsandad nopo diti nga:

b b d d g h k L m n p R s t v w y z

Pimato konsonan di noolos:

 C f j q x

Kiwaa apat pimato vokal id Boros Kadazandusun, ii nopo nga a,

i, o, u. Sundung po do ingkaa, oguno nogi pimato vokal e

montok boros di noolos mantad boros suai.
Vokal poinsandad [i] [a] [u] [o]

Vokal noolos [ e] [ ] (e pepet, e taling)

DEFINISI TUMANUD KAMUS DEWAN EDISI-4

Pimato nopo nga koppokitanan id suang do sistom tuni boros ii nontonodon

do kapamansayan do hogot id suang do sinuatan.

PUTUL BOROS

Tumanud di Asmah Hj Omar, 2006, putul boros nopo nga patod

toi ko pogiduan hogot maya tuni vokal. Owonsoi iso putul boros
mantad iso vokal (v), iso vokal om konsonan (k), toi ko iso
konsonan om duo vokal.

Kiwaa iso kopisuayan do Boros Kadazandusun tu kiwaa tuni

tanaru do vokal i popogompit do duo vokal do miagal (vv) id iso
putul boros.

Vokal nopo dilo nga roitan do vokal tanaru miagal okito id

siriba:

Ngaran kursus: kopointutunan fonetik, fonologi om sistom ija'an

BKD
Kumaon: Refleksi mantad kinapamansayan kalaja kursus

Solinaid do mongonsoi kalaja kursus diti, ogumu toilaan om nawawayaan wagu ii

naanu ku. Ogumu tomod kobuatano ii milo ku sondihon mooi do lobi osonong o
kopongoturan ku koposion sasangadau do kaagu. Toilalaan diti oponsol kopio kumaa
doho lobi-lobi po maso minsingilo do sumiliu mongingia do insan tadau. Koilaan diti
amu milo do gatangon tusin tu koilaan nopo nga amu rumikot nung amu maan
ihumon.
Mantad ii nawayaan ku maso do momongo kalaja kursus diti, opurimanan tomod
songkuro kinoponsolo do maso. Iri no pogi nokuro tu oponsol tokou do mamalan
maso dati do sasangadau. Kobuatano nopo ii naanu ku mantad aspek diti nga, mositi
no do mamalan maso. Sabaagi do susumikul ii ogumu tomod o maan, 24 jam
sangadau nopo nga miagal no ii tongus do tumalib. Oruhai tomod kopurimanan.
Mantad dii, maso ii napalan kopoinsodu sosongulun do amu kopongo isi-iso kalaja ii
tahakon.
Suai ko iri, koilaan nopo ii ihumon mantad hombo-hombo tadon miagal ko mantad
buuk om intonet nga amu ngawi koontok. Mantad dii. Kobuatano nopo ii naanu ku nga
amu milo do sinongkonuan koilaan mantad hombo nopo tadon. Tadon koilaan
mantad tulun posorili tokou nogi nga kohompit nogi haro ii amu koontok.
Kapamansayan do iso-iso kalaja kursus oponsol no daa ogumu tadon kopogihuman
do toilaan mooi do otopot om kosudong ii powonsoyon tokou id kalaja kursus tokou.
Woyo toluud mantad ahal diti nopo nga nung kosiliu nopo nondo songulun mongingia
do insan tadau, oponsol no daa do soriukon kopio katapatan ii nunu maan potuduko
kumaa susumikul mooi do amu dato kotuduk ii amu koontok.
Potilombus, mooi do amu oinggolou om osonong kapamansayan iso-iso kumaon toi
ko kalaja kursus, oponsol no kopio do wonsoyon mantad susumikul ii kumaon
natahak. Miagal ii nawayaan ku, amu ku winonsoi kalaja kursus maso do suti tu aiso
timpu kapamansayan hilo id walai. Iri no pogi naarau-arau o kapamansayan do iso-iso
kalaja kursus ii nakatahak. Mantad ii nawayaan ku diti, kobuatano mooi do kosiliu
mongingia ii osonong nopo nga amu milo do pingkoloidan mongonsoi iso-iso kumaon
ii tahakon do luguan sikul toi ko nunu nopo. Koposodiaan kakamot maso monuduk
nga iondi nogi.
Koilaan nopo ii naanu ku mantad kalaja kursus diti nga ogumu nogi. Koilaan diti amu
ku koumbal norongou dii gulu. Ii nopo nga kokomoi teori fonetik, fonologi, segmental
om suprasegmental. Teori-teori diti nopo nga pinohuyad id kumaon koiso. Koilaan diti
oponsol kopio kumaa songulun mongingia Boros Kadazandusun tu mantad koilaan
diti no songulun mongingia monuduk poingkukuro kopomoroitan hogot om
panandaatan ii koontok. Id suang kumaon diti, koilaai ku nogi komoyon do loyuk,
ngongos, hodtol, tanaru toniba om kalantangan otus id Boros Kadazandusun.
Suai ko iri, maya ponoriukan kapamakayan suprasegmental id watas sondii,
kopurimanai ku nogi songkuro linumis do boros tokou. Boros Kadazandusun nopo
nga haro pisuaian mantad ko boros wokon. Haro hogot ii miagal nga misuai o rati.
Apangkal mogihum hogot ionti id boros do suai. Mantad dii, sabaagi sumiliu
mongingia do sumoonu, oponsol no daa monoriuk do kokomoi karalano
kapamakayan boros Kadazandusun mooi do amu atagak kotonggoi orulun do
kinoburuo pomogunan. Koponoriukan nogi momoruhang koilaan sabaagi mongingia
tu nung muhot ii susumikul toi ko tulun ginumuan nga koila ii mongingia do sumimbar.
Kobuatano nopo mantad kumaon diti nga oponsol kopio songulun mongingia do
tumilombus minsingilo tu mongingia no ii monuduk sosongulun sumiliu do tulun ii
ogumu toilaan moooi koburu id koposion.
Potilombus, refleksi mantad maso papabanta. Pabantaan kokomoi kapamakayan
suprasegmental id kinoyon sondii om analisa boros nosugkuan om noolos mantad
suat habar nogi minanahak doho ogumu toilaan kawawagu. Maso papabanta, haro
poguhatan mantad lungkitas ii amu ku kopio osimbar. Kobuatano ii naanu ku mantad
dii nopo nga oponsol do sumodia kopio tintod do papabanta mooi osimbar om
kosunud ku nunu ii maan ku pabantao. Oponsol kopio iti kumaa songulun mongingia.
Nawayaan ku nogi miagal ko maso papabanta nogi haro o toilaan wagu ii aanu. Nung
amu kopio kosudong ii maan pabantao, momosunud om popoontok ii mokikinongou
mooi do kotunud ii pabantaan.
Sabaagi pongolingkuman refleksi diti, maso do momongo kalaja kursus diti nga
ogumu tomod ii nawayaan, toilaan om kobuatano wagu ii naanu ku. Ii nanganu nopo
diti nga kopogoris om koposodia doho do sumiliu mongingia ii abagos do insan tadau.
Maso do minsingilo id Institut Pendidikan Guru diti, ii nopo nanganu nga milo
monuduk doho do poingkukuro koposion hiti solinaid do moginabas. Ii nopo lobi
oponsol maso do moginabas nga milo oku monginsonong ii amu ku koilaan solinaid
do momongo toinsanan kalaja kursus ii tahakon. Suai ko iri, koposodia nogi
pomusarahan ku do mogihum ralan monolibamban iso-iso kobolinkaangan soira
kosiliu do mongingia. Igitan ku boros mongingia ku dii gulu ogompi boros, ogompi
tinaru.

BOROS NGARAN KOIZAI [KATA NAMA AM]

A. Boros Ngaran Koizai [Kata Nama Am]

Boros Ngaran Koizai (Common Nouns) nopo nga iso kawo do boros ngaran i
posondihon do boros i oizai o ula' dau. Oguno iti miampai do tongoulun, sumuni talun,
tangatayam, kinoyonon, tangakakamot, om tongonitungan. Boros ngaran koizai nogi
nga patod boros i ponimbakat tuou montok winaal do frasa ngaran. Suaton o boros
ngaran koizai diti miampai momoguno do pimato tonini om suaton do pimato tagayo
soira do kotugul id nuludan boros nokomoi:

Kata Nama Am ialah jenis kata nama yang merujuk kepada perkataan yang umum
sifatnya. Ia merujuk kepada manusia, tumbuhan, binatang, tempat, benda dan idea.
Kata nama am ialah perkataan yang menjadi unsur inti pada binaan frasa nama. Kata
Nama Am ditulis dengan menggunakan huruf kecil melainkan perkataan tersebut
berada pada permulaan ayat:

i. Tongoulun [manusia]
tondu [wanita]
tadi' [adik]
tina' [ibu]
tapa' [bapa]
mongingindumo [pekebun]
luguan kampung [ketua kampung]
tabang [abang]
taka' [kakak]
 mongingia [guru]
monunuat [setiausaha]
tambalut [sahabat]
susuminding [penyanyi]
luguan mongingia [guru besar]
ponorikohon [pengerusi]
kusai [lelaki]
dokutul [doktor]
susumagod [askar]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Poinrikau ilo tondu hilo id piras do bawang. [Wanita itu sedang duduk di
tepi sungai.]
2. Tina nopo di Jamil nga mongingia'. [Ibu Jamil ialah seorang guru.]
3. Abagos kopio ilo mongingindumo. [Pekebun itu sangat rajin.]
4. Obinguhup kopio ilo luguan kampung kumaa do tongoulun dau. [Ketua
kampung itu suka menolong anak buahnya.]
5. Iti nopo nga tabang ku. [Ini adalah abang saya.]
6. Aranggou o taka' ku ko' tabang ku. [Kakak saya lebih tinggi
daripada abang saya.]
7. Ogumu tambalut ku minongoi tombului doho di
ti'iinu. [Ramai sahabat-sahabatsaya telah menziarahi saya sebentar tadi.]
8. Isai ilo kusai?. [Siapakah lelaki itu?]
9. Abagos ilo susuminding minguyat do suminding monikid
tadau. [Penyanyi itu rajin berlatih menyanyi setiap hari.]
10. Yoku nopo nga songulun dokutul. [Saya seorang doktor.]

Ayat pertama (Poinrikau ilo tondu hilo id piras do bawang.) memperlihatkan kepada
kita bahawa seorang wanita (kata nama am) sedang duduk ditepi sungai tetapi
pembaca hanya mengetahui yang duduk itu adalah wanita dan kita tidak tahu
siapakah nama wanita tersebut. Oleh itu perkataan 'tondu' adalah Kata nama am.

Ayat kedua pula (Tina nopo di Jamil nga mongingia'.) hanya memberitahu bahawa
ibu jamil adalah seorang guru, disini ayat ini umum/am sifatnya kerana kita tidak
mengetahui nama sebenar ibu jamil dan apakah mata pelajaran yang diajar oleh
ibunya itu. Oleh itu 'tina' dan 'mongingia'' adalah kata nama am.

Ayat ketiga pula (Abagos kopio ilo mongingindumo.) hanya menerangkan bahawa
pekebun itu sangat rajin, tetapi tidak menjelaskan namanya dan apa tanaman yang
diusahakannya. Dan begitulah seterusnya. Oleh itu perkataan 'mongingindumo'
adalah kata nama am. Begitu juga ayat-ayat yang seterusnya.

ii. Sumuni talun (tumbuhan)

puun [pokok]
tapayas [betik]
rangalau [rambutan]
 monggis [manggis]
sakot [rumput]
paka' [lalang]
kayu [kayu]
raan [dahan]
talun [hutan]
gouton [belukar]
puru' [hutan dara]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Aranggou ilo puun. [Pokok itu tinggi.]

2. Anaru nodii ilo sakot. [Rumput itu sudah pun panjang.]
3. Oomis tomod iti rangalau. [Rambutan ini sangat manis.]
4. Pinudung di aki Rojiman ilo raan do mombu. [Datuk Rojiman telah
mencantas dahanpokok mata kucing itu.]
5. Gamut do paka' kawasa dodion do rusap. [Akar pokok lalang boleh
dijadikan ubat herba.]

iii. Tangatayam (binatang)

bado' [monyet]
kandawai [bangau]
butun [landak]
tulanut [ular]
rimau [harimau]
tongiluang [cacing]
tompolulu [kala jengking]
tambang [rusa]
tambadau [seladang]
biik [tikus]
tombolog [burung]
sada' [ikan]
buayo [buaya]
kuda [kuda]
godingon [gajah]
kalabau [kerbau]
sapi [lembu]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Minonolon i tulanut do piak di mamai Jamil. [Ular itu telah menelan

anak ayam kepunyaan pakcik Jamil.]
2. Suminako i tombolog id raan do rangalau. [Burung itu sedang
menghinggap di atas dahan pokok rambutan.]
3. Minomoli oku do sada' tahata' id tomu di konihab. [saya telah
membeli ikan basah di pasar minggu kelmarin.]
 4. Binadil di tapa' ku ilo rimau. [Bapa saya telah menembak harimau itu.]

iv. Kinoyonon (tempat)

biing [bank]
kolinik [klinik]
librari [perpustakaan]
lamin pongusapan [hospital]
pangawasan [tandas]
tomu [pasar minggu]
kotogisan [pantai]
dompuran [dapur]
kampung [kampung]
kawalaian [perumahan]
kakadayan [bandar]
sikul [sekolah]
upis [pejabat]
linimput [bilik]
watas [daerah]
uwang [kawasan, area]
pogun [negeri]
pomogunan [negara]
winoun [alam semester]
zuu [zoo]
talun-alun [jalan raya]
talun-alun tagayo [lebuh raya]
stadium [stadium]
ranau [sawah]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Minongoi yahai id biing di songkonihab. [Kami telah pergi

ke bank malam kelmarin.]
2. Ongingo om asawai tomod iti kampung. [Kampung ini sungguh cantik
dan tenteram.]
3. Noluyudan o sikul di tabangon ku. [Sekolah abang saya telah dibanjiri.]
4. Alaab om oiwa ilo kotogisan. [Pantai itu lebar dan luas.]

v. Tangakakamot (benda)
sukud [tongkat]
lamari [almari]
walai titimungon [balai raya]
tabir [langsir]
tindalam [kueh]
ruti [roti]
 piring [pingan]
sorungung [mangkuk]
galas [gelas]
tolivison [televisyen]
galam [tikar]
kipas [kipas]
kalatas [kertas]
gambal [gambar]
buuk [buku]
mija [meja]
pinsil [pensel]
iPad [ipad]
komputer [komputer]
korita [kereta]
sokulat [coklat]
rodiu [radio]
sofa [sofa]
jaam [jam]
rombituon [bintang]
buhakan [meteor]
kaad [kad]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Momolihung i taka' ku do piring om sorungung. [kakak saya membasuh

pingan dan mangkuk.]
2. nababak ilo galas. [Gelas itu telah pecah.]
3. Momonsoi i todu di Imran do galam. [Nenek Imran membuat tikar.]
4. Monuat oku do nuut id buuk diti. [Saya menulis nota di dalam buku ini.]
5. Olundus kopio kokitanan dilo rombituon. [Bintang itu kelihatan
sungguh cantik.]

vi. Tongonitungan (idea atau abstrak)

Boros ngaran nitungan nopo diti nga kohompit do boros ngaran abstrak i au okito om
akama nga poinbontong id pomusarahan.

Kata nama idea ini selalunya berkait dengan kata nama abstrak yang tidak dapat
dilihat dan disentuh hanya terdapat dalam fikiran.
tayaan [dengki bersifat positif]
osolon [dengki bersifat negetif]
araatan [benci]
oborulu [sempurna]
pantang [hormat]
otomon [bangga]
 oropod [bangga - pride]
nawayawayaan [pengalaman]
guminawo [cinta]
tupus [kasih]
ahod [kuasa]
nitungan [idea]
otumbayaan [percaya]
olisi' [simpati]
otulid ginawo [jujur]
kapantangan [penghormatan]
alansan [harapan]
kotuyuan [kesopanan]
kababasan [kedamaian]
kasawaian [ketenteraman]
pitimungan [kesatuan]
koisaan [persatuan]
sompuruan [pertubuhan]
tinipi [mimpi]
tuhang [kehendak]
kouhangan [kesukaan]
basug [bodoh]
mulau [gila]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Olisi' oku tomod kumaa dia'. [Saya sangat bersimpati kepada awak.]
2. Alansan daa do awadanan om omouligon tokou di
Tuhan. [Harapan agar kita dirahmati dan dilindungi oleh Tuhan.]
3. Araat kopio tinipi ku di kosodop. [Mimpi saya sangat buruk semalam.]
4. Tulun nopo di otulid ginawo nga korohian do tulun suai. [Orang
yang jujur akan disukai oleh orang lain.]
5. Aiso ahod tokou do monuridong dilo winaal nung aiso no o pamaal
dau. [ Kita tidak ada kuasa mendirikan binaan tersebut jika perkakasan tidak
mencukupi.

Nga suaton o Boros Ngaran Koizai momoguno Pimato tagayo soira id kotimpuunon
do ayat:Tetapi Kata Nama Am akan ditulis menggunakan huruf besar jika berada
pada awal ayat:

1. Tapa ku nopo nga mongingia. [Bapa saya ialah seorang guru.]

2. Pomogunan di olundus. [Negara yang cantik.]
3. Wusak di aragang. [Bunga yang merah.]

Poomitanan ayat Boros Ngaran Koizai i momoguno pimato tonini id pintangaan toi ko
id kolimpupuson do ayat do ingkaa:
Contoh ayat Kata Nama Am yang ditulis dengan huruf kecil bilamana ia berada di
tengah atau akhir ayat seperti contoh di bawah:

1. Ngaran nopo di tapa ku nga i Yamin. [Nama bapa saya ialah Yamin]
2. Aragang o wotik dilo wusak. [Bunga itu warnanya merah.]
3. Olundus kopio o
4. Ogingo kopio iti pomogunan. [Negara ini sangat cantik.]

Ababak o boros ngaran do duo tinimungan do ingkaa: Kata nama boleh dipecahkan
kepada dua kelompok lagi iaitu:

1. Boros ngaran koizai poimpasi [Kata nama am hidup]

2. Boros ngaran koizai au poimpasi [Kata nama am tak hidup]

1.0 Boros ngaran koizai poimpasi

Boros ngaran koizai poimpasi nopo nga gunaon montok tongoulun, i komoyon do
poimpasi om oizai o ula dau. Okito poomitanan do boros ngaran koizai poimpasi id
siriba diti:
Kata nama am hidup ialah merujuk kepada manusia, iaitu bersifat hidup. Contoh
kata nama am hidup boleh dilihat dibawah ini:

mongingia (guru)
baragang (bayi)
tangaanak (kanak-kanak)
mongiginsada' (nelayan)
momumutung gata' (penoreh getah)
pakakalaja (pekerja)
momumutanom (petani)
boruontusinan (jutawan)
paganakan (keluarga)
sukod-wagu (pemuda)
tina (ibu)
boyoon (pemimpin)
luguan (ketua)
tapa (ayah)
kologokian (nenek moyang)
todu-aki (nenek moyang)
magagasu (pemburu)
norutum (miskin)
puawang (kaya)

Poomitanan do nuludan boros:

1. Iti nopo nga paganakan di Chandran. [Ini adalah keluarga Chandran.]

 2. Minongoi i tapa om i tina ku id kakadayan di ti'iinu nogi.
[Bapa dan ibu saya telah pergi ke bandar sebentar tadi.]
3. Tomposio no boros tungkus di kologokian dotokou. [Peliharalah bahasa
warisannenek moyang kita.]

2.0 Boros ngaran koizai au poimpasi

Daamot dilo, boros ngaran koizai au poimpasi nopo nga pinosondihon kumaa do
tongokakamot di au poimpasi. Okito o poomitanan boros ngaran koizai au poimpasi id
siriba diti:
Sementara itu, kata nama am tak hidup pula ialah merujuk kepada benda-benda tak
hidup.

go'os (usaha)
minsimparagat (bersunguh-sungguh)
kolunduson (kecantikan)
tapantang (terhormat)
sunduan (semangat)
tongus (angin)
sogu (pendapat)
bara (pandangan)
palan (rancangan)
lamin (rumah)
gana' (padang)
ralan (jalan)
kakadayan (bandar)
bawang (sungai)
liwotung (lubuk)
pogun (negeri]
pomogunan (negara)
winoun (alam semester)

Boros ngaran koizai poimpasi ababak kawagu do duo kawo do ingkaa:

1. Boros ngaran koizai poimpasi riniba' [Kata nama am hidup manusia]

2. Boros ngaran koizai poimpasi okon riniba' [Kata nama am hidup bukan
manusia]

1.1 Boros ngaran koizai poimpasi riniba'

Boros ngaran koizai poimpasi koulunan nopo nga pinosondihan kumaa do tongoulun i
poimpasi o ula' dau om monokodung rati di oizai. Poomitanan:
Kata nama am hidup manusia ialah perkataan yang merujuk kepada manusia, iaitu
bersifat hidup dan mendukung makna nama am. Contohnya:

mongingia' [guru]
 tangaanak [kanak-kanak]
baragang [bayi]
momumutung gata' [penoreh getah]
pakakalaja [pekerja]
luguan [ketua]
tina [ibu]
tapa [bapa]
ngunduk ngadau [ratu cantik]
woyudon [pemimpin]
boyoon [ketua pemimpin]
luguan [ketua]
monginginsada' [nelayan]
magagapon [pemancing]
monunuat [setiausaha]
momomolukis [pelukis]
monginginkasut [tukang kasut]
mongingingkayu [tukang kayu]
mongingimpaip [tukang paip]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Oporodot kopio ilo baragang. [Bayi itu sangat comel']

2. Mintana ilo tangaanak do mongoi sikul. [Kanak-kanak itu berjalan kaki
ke sekolah.]
3. Mongingia' i Lisa. [Lisa adalah seorang guru.]
4. Nokoburu nodii koposion dilo momumutung gata' do
baino. [Kehidupan penoreh getah itu sudah begitu maju.]
5. Aparu' ilo pakakalaja do kumalaja. [Pekerja itu rajin bekerja.]
6. Asaru ilo magagagapon do mongoi pagapon hilo id bawang.
[Pemancing itu sering memancing di sungai itu.]

1.2 Boros ngaran koizai poimpasi okon ko' tulun

Boros ngaran koizai poimpasi okon ko' tulun nopo nga gunaon montok do kakamot di
poimpasi nga okon ko tulun om monokodung rati do ngaran di oizai. Poomitanan:
Kata nama am bukan manusia ialah merujuk kepada benda-benda hidup jenis bukan
manusia dan mendokong makna nama am. Contohnya:

tasab [malaikat]
rogon [iblis]
tongiluang [cacing]
tombolog [burung]
godingon [gajah]
puun [pokok]
wusak [bunga]
moinat [semangat jahat]
 rumandawi [bidadari]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Pogului do kiamat, soira nopo sougion di tasab i tataba' nga

ponokotanda' no do rumumbak iti pomogunan. [Sebelum kiamat
berlaku, malaikat akan meniup sangkakala bagi menandakan bumi ini akan
hancur.]
2. Oluhub kopio sinunion dilo puun monggis. [Subur sekali pertumbuhan
pokok mangis itu.]
3. Kada tokou omit do woyo taraat di rogon. [jangan kita contohi
perbuatan iblis yang jahat.]

Ababak o boros ngaran koizai au poimpasi kawagu do ingkaa:

Kata nama am tak hidup boleh dipecahkan kepada dua lagi kelompok iaitu:

1. Boros ngaran koizai au poimpasi konkrit [Kata nama am tak hidup

konkrit]
2. Boros ngaran koizai au poimpasi abstrak [Kata nama am tak hidup
abstrak]

2.1 Boros ngaran koizai au poimpasi konkrit

Boros ngaran koizai au poimpasi konkrit nopo diti nga popointalang maya
patod-boros i oguno montok tahal di akama, oroso om okito do ula' dau. Kikomoyon
do milo do kamaon, rosoon, toi ko' okito. Poomitanan:

Kata nama am tak hidup konkrit ialah merujuk kepada benda-benda maujud atau
konkrit sifatnya. Contohnya:

lamin [rumah]
gana [padang]
kakadayan [bandar]
bawang [sungai]
dompuran [dapur]
kolinik [klinik]
lamin pogusapan [hospital]
kampung [kampung]
sunsuyon [jambatan]
talun-alun [jalan raya]
waig [air]
gonit [kilat]
duku' [anak anjing]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Ogingo kopio lamin di Ah Chong. [Rumah Ah Chong sangat cantik.]

 2. Poingkilong ilo bawang. [Sungai itu bengkang bengkok.]
3. Poingkalaja i Mona hilo id kolinik. [Mona bekerja di klinik itu.]
4. Agayo kosimbanan koburuon dilo kakadayan. [kemajuan bandar itu
sangat ketara.]

2.2 Boros ngaran koizai au poimpasi abstrak

Boros ngaran koizai au poimpasi abstrak nopo nga tahal toi ko' patod-boros di au
poimpasi om au akama' o ula' dau. Kikomoyon nopo dilo nga isoiso patod-boros i
kawasa no do bontongon id pomusarahan. Poomitanan:

Kata nama am tak hidup abstrak ialah perkara atau benda yang tidak hidup dan
bersifat abstrak. Bermaksud sesuatu perkataan hanya boleh dikhayalkan atau
dibayangkan melalui fikiran. Contohnya:

sogu [pendapat]
ngingis [senyuman]
pomusarahan [fikiran]
tayaan [dengki bersifat positif]
osolon [dengki bersifat negatif]
araatan [benci]
oborulu [sempurna]
pantang [hormat]
otomod [bangga]
oropod [bangga]
nawayawayaan [pengalaman]
guminawo [cinta]
tupus [kasih]
ahod [kuasa]
nitungan [idea]
otumbayaan [percaya]
olisi [simpati]
otulid ginawo [jujur]
kapantangan [penghormatan]
alansan [harapan]
koinggoriton [kesengsaraan]
karamayan [perayaan]
kapatayon [kematian]
obinsianan [penyayang]
osiou [berani]

Poomitanan do nuludan boros:

1. Oborulu kopio o pibaabarasan kokomoi kobolingkaagon do kopioduhan

dilo.[Perbincangan mengenai masalah pergaduhan itu sungguh sempurna.]
2. Amu isio otumbayaan do kiwaa o rogon. [Dia tidak percaya dengan
adanya iblis.]
 3. Oropod tomod yolo soira rinayou di luguan diolo. [Mereka
sangat bangga apabila dipuji oleh ketua mereka.]
4. Nunu sogu nu kokomoi do kinaantakan dilo?. [Apakah pandapat anda
tentang perkara tersebut?.]

Nuut Konibaon (Nota ringkasan)

Abaagi o boros ngaran do tolu tinimungan do ingkaa:

Kata nama terbahagi kepada tiga kelompok iaitu:
Boros ngaran koizai [Kata nama am]
Boros ngaran poimbida' [Kata nama khas]- sila lihat nota pada post yang lain
Boros ponowoli ngaran [Kata ganti nama] - sila lihat nota pada post yang lain
Abagi kawagu boros ngaran koizai do duo do ingkaa:
Kata nama koizai terbahagi pula kepada dua iaitu:
Boros ngaran koizai poimpasi [Kata nama am hidup]
Boros ngaran koizai au poimpasi [Kata nama am tak hidup]
Ababak o boros ngaran koizai poimpasi do duo:
Kata nama am hidup terpecah lagi kepada dua:
Boros ngaran koizai poimpasi riniba [Kata nama am hidup manusia]
Boros ngaran koizai poimpasi okon riniba [Kata nama am hidup bukan
manusia]
Abagi o boros ngaran koizai au poimpasi do duo kawo do ingkaa:
Kata nama am tak hidup pecah kepada dua jenis iaitu:
Boros ngaran koizai au poimpasi konkrit [Kata nama am tak hidup konkrit]
Boros ngaran koizai au poimpasi abstrak [Kata nama am tak hidup abstrak]

APASI BOROS APASI NOGI' TINARU'