UDHTIMI I GJAT I SHTETIT SHQIPTAR DREJT

INTEGRIMIT EUROPIAN

SHQIPRIA

RAPORTI PRFUNDIMTAR I KOMISIONIT T

SHQYRTIMIT

LIDHJA E KOMBEVE
Gjenev, 6 Prill 1923

Kshilli i Lidhjes s Kombeve

Prkthyer dhe prgatitur pr botim nga Mal Berisha

1
 UDHTIMI I GJAT I SHTETIT SHQIPTAR DREJT INTEGRIMIT
EUROPIAN

N Mars t vitit 1923, pas tr atyre prpjekjeve q shqiptart kishin

br q prej vitit 1912 pr krijimin, njohjen dhe ruajtjen e shtetit shqiptar,
Lidhja e Kombeve prgatiti nj raport, ku jo vetm e njihte Shqiprin si nj
shtet antar t saj por edhe ku jepte gjithashtu rekomandime pr zhvillimin e tij
duke nisur nj sr reformash t gjithanshme t cilat do ta rendisnin
Shqiprin midis kombeve moderne t Europs.
Duke i mundsuar lexuesit tekstin e plot t raportit t paraqitur nga J.J
Sederholm, I lihet atij t gjykoj vet sesa prparime jan br q prej asaj kohe,
pra gjat nj periudhe kohore prej 85 vjetsh. Me sa duket, mnyra se si
shqiptart do ta administronin shtetin e tyre do t prbnte drojn e shprehur
nga J.J. Sederholm, droj, e cila sot konsiderohet si nj ndr pengesat e mdha
n rrugn e gjat t zhvillimit t shtetit shqiptar, sigurisht pa ln pas dore
faktort e jashtm, t cilt kan luajtur n t shumtn e rasteve rol parsor.
uditrisht, ai sht treguar mjaft largpams.
Q nga ajo koh, shteti shqiptar ka kaluar npr dallg t mdha
historike. Ardhja e Zogut dhe largimi i tij me dhun, ardhja e Fan Nolit dhe
rrzimi i tij, rikthimi i Zogut, shpallja e Shqipris mbretri, pushtimi fashist,
ardhja e komunizmit dhe sundimi i dors s hekurt enveristo-staliniste,
instalimi i sistemit demokratik pluralist dhe vshtirsit me t cilat u ndesh, t
gjitha kto n vija t prgjithshme prbjn tallazet historike npr t cilat ka
kaluar Shqipria q prej kohs kur sht paraqitur ky raport.
Lexuesi do t ket mundsin q t krahasoj rekomandimet e
athershme pr nj Shqipri moderne me rekomandimet e sotshme t
paraqitura nga Bashkimi Europian pr ta futur Shqiprin n kt familje t
madhe. Cilat jan pengesat do t pyes dikush? Kt le ta vlersoj vet lexuesi.
Shqipria pret q s shpejti t bht antare me t drejta t plota n
NATO si dhe t prfundoj proesin e ratifikimit t Marrveshjes s Stabilizim
Asocijimit me Bashkimin Europian.
Lexuesi do t gjej te ky raport nj plan perspektiv t paraqitur 85 vjet
m par dhe q konsiderohet edhe sot si nj plan ende i parealizuar plotsisht.
Nse ne shqiptart duam t jemi pjes e Europs, secili duhet t punoj, t
luftoj dhe t shfaq at dshir, vullnet, gatishmri dhe prkushtim q do na
duhet t shfaqim qoft individualisht, qoft kolektivisht. E nse vrtet duam q
atdheu yn t jet nj vend modern, europian, kjo dshir fillon dhe mbaron tek
kontributi i secilit patriot shqiptar q e do Shqiprin t till.

Mal Berisha

2
LIDHJA E KOMBEVE
Gjenev, 6 Prill 1923

SHQIPRIA

RAPORTI PRFUNDIMTAR I KOMISIONIT T SHQYRTIMIT

HYRJE: MANDATI I KOMISIONIT

M 12 Maj 1922, Kshilli i Lidhjes s Kombeve kishte prpara tij

nj raport t parashtruar prej Komisonit t Shqyrtimit q ishte drguar
n Shqipri n Nntor t vitit 1921. Ky raport tregonte se detyra e par e
Komisionit, e cila ishte t vzhgonte nse trupat e Shqipris dhe
Mretris serbo-kroato-sllovene t larguara nga zona neutrale e ndrtuar
prkohsisht midis shteteve, ishte kryer me sukses apo jo.
Pr sa e prket detyrs s dyt, ku do t shqyrtonte dhe do t
paraqiste prpara Kshillit masat pr tu dhn fund turbullirave t
tanishme dhe pr t parandaluar rishfaqjen e tyre, ky Komision bri
rekomandimet e duhura lidhur me faktin se deri ku do t shtrihej
influenca e Lidhjes s Kombeve pr sa i prket mbshtetjes s saj ndaj
Shqipris n fushn ekonomike, duke e pajisur qeverin me ekspert q
do ta ndihmonin at n kryerjen e reformave t krkuara pr nj
administrim m t mir lidhur me zhvillimin ekonomik t vendit, dhe q,
n pritje t nj vendimi pr emrimin e ktyre ekspertve, nj antar i
Komisionit duhej t kthehej n Shqipri pr ti ndjekur ngjarjet nga afr
dhe pr ti shqyrtuar kto shtje duke u konsultuar me qeverin
shqiptare.
Kto rekomandime ishin mbshtetur prej qeveris shqiptare e cila
m 25 Mars i drgoi Kshillit telegramin e mposhtm:

Qeveria shqiptare e njeh punn e suksesshme t kryer nga

Komisioni i Shqyrtimit i cili ka ndihmuar q t largohen rreziqet q
krcnonin paqen n vend. Megjithat, duke vlersuar se kto
rreziqe ende nuk jan eliminuar trsisht, ajo beson se do t jet
n interesin e mirfillt t Shqipris q komisioni t vazhdoj
punn e tij pr nj periudh t mtejshme. Prandaj, qeveria
shqiptare i krkon Kshillit q t ndrmarr hapat e nevojshme
deri sa kjo pun t marr fund. Pr m tepr, qeveria shqiptare, e
bindur se zhvillimi politik varet mbi t gjitha n prparimin
ekonomik t vendit, i krkon Lidhjes s Kombeve q t shtrij
mbshtetjen e saj n sfern ekonomike duke emruar ekspert q
t vijn n Shqipri, t cilt pasi t ken br hulumtime n terren,
t paraqesin propozimet q kan t bjn me hapat q duhen

3
 ndrmarr pr t inkurajuar futjen e kapitalit t huaj n zhvillimin
e burimeve natyrore t vendit

Kshilli i prshtati sugjerimet e bra ndaj raportit dhe e parashtroi

shtjen e ekspertve teknik te Komiteti i tij Financiar, i cili krkoi q
nj ekspert t kryente nj hulumtim t drejtprdrejt n vend lidhur me
situatn ekonomike t Shqipris, dhe bazuar n t dhnat e raportit t
tij vendosi q ti rekomandoj kshillit emrimin e nj kshilltari financiar
pran qeveris shqiptare. sht e kuptueshme se ky emrim nuk priste
dhe se nj zotri i cili do t kishte kualifikimin e domosdoshm do t
vinte shum shpejt n Shqipri pr t marr prgjegjsit e postit t
Kshilltarit Financiar pran qeveris shqiptare.
Mua m sht krkuar nga Kshilli q t kthehem n Shqipri pr
t vazhduar punn, tashm t filluar prej Komisionit, n linjat e cekura
m sipr. Me mua ishte Konti Frederik Moltke (Nga Danimarka), i cili m
zevendsoi vern e kaluar gjat nj periudhe smundjeje.
Do t desha t shpreh ktu tr mirnjohjen time ndaj tij pr
prkushtimin me t cilin ai iu shtrua nj detyre t till t vshtir, dhe t
shpreh keqardhje pr angazhimet private t paparashikuara t cilat nuk
e lan at q t punonte me Komisionin deri sa t prpilonim
prfundimet e ktij raporti t cilat nuk patn fatin t kishin edhe
ndihmn e tij n formulim. Un dshiroj gjithashtu q t prfitoj nga ky
rast pr t shprehur falenderimet e mia t przemrta ndaj t gjith atyre
me t cilt kam pasur rastin t takohem n Shqipri. N mnyr t
pandrprer kam ndjer mikpritjen tradicionale t ktij vendi, por ajo pr
ka un jam veanrisht mirnjohs sht shpirti i besimit t cilin e kam
gjetur si tek zyrtart shqiptar ashtu edhe tek njerzit e thjesht t cilt
m sht dhn mundsia ti takoj gjat misionit tim. Pa kt shpirt
besimi puna ime do t kishte qen e vshtir dhe e pafrytshme.
Nse m lejohet q t shpreh nj dshir, ajo sht: Ata t cilt
kan shfaqur besim tek un n Shqipri duhet ta dijn, se besimi q
patn tek un nuk ka shkuar kot dhe po ashtu duhet ta kuptojn se
kriticizmi q kam ndjer si detyr ta v n raport nuk ka pasur tjetr
motiv prve dshirs time m t sinqert pr ti shrbyer Shqipris.
Un n raporte t ndryshme kam vn n pah, progresin e kryer
dhe n pika t ndryshme kam paraqitur rekomandime t prcaktuara -
veanrisht lidhur me situatn n Jug t Shqipris - si edhe masat q
duhen marr pr t br nj prparim t mtejshm.

SITUATA NDRKOMBTARE E SHQIPRIS.

N raportet paraprake sht vn n pah se mardhniet e jashtme

t Shqipris, shkak fillestar i ndrhyrjes s Lidhjes s Kombeve n
shtjet e saj, jan prmirsuar si rezultat i ksaj ndrhyrje n mas
shum t madhe, dhe sot, mund t themi me plot gojn se ato jan
plotsisht t knaqshme. Tani egzistojn disa shtje shum t

4
rndsishme midis Shqipris dhe fqinjve t saj, t cilat mund t
shfaqen her pas here dhe mund t cnojn marrdhniet e mira q jan
vendosur. Ajo ka shkmbyer tashm perfaqsi diplomatike me to,
sikundr edhe me shum shtete tjera. Kufinjt e saj jan prcaktuar, me
prjashtim t disa sektorve t vegjl t cilt, edhe ata, do t prcaktohen
n kt pranver. Prfaqsuesit e ngarkuar t Fuqive Fqinje kan
deklaruar publikisht qllimin dhe dshirn e tyre pr t mbajtur
marrdhnie t przemrta me shtetin e ri shqiptar si dhe t respektojn
pavarsin dhe integritetin e tij.
Prsa i prket politiks s jashtme, q duhet t ndjek Shqipria,
vzhgimet njvjeare kan konfirmuar mendimin e dhn prej Komisionit
n raportin e tij t prgjithshm n Maj t vitit 1922:

E thn shkurt, Shqipria duhet t orvatet q t prmbahet sa m

shum t jet e mundur nga ndonj politik aktive e jashtme. Ajo q
sht thelbsore pr t sht se ajo duhet t gzoj paanshmri t plot
me qllim q ti prkushtohet trsisht zhvillimeve t saj kushtetuese,
ekonomike dhe sociale.

SITUATA E BRENDSHME.

Vlersime t prgjithshme.

Tani m lejoni t vij tek ajo q e quaj pjesn m t rndsishme t

vlersimeve dhe rekomandimeve q m duhet t paraqes.
Marrdhniet e jashtme t Shqipris mund t pritet q, me
ndihmn e Lidhjes, t mbeten t mira duke shpresuar se ajo do t mbaj
nj qndrim t vendosur asnjans dhe veanrisht po t kihet parasysh
se ajo do t mund t vendos rregull brenda vendit.
Nse situata e brendshme e vendit bhet kaotike, ajo n mnyr t
pashmangshme do t ket efekt n marrdhniet e vendit me fqinjt.
Detyra m e rndsishme e shqiptarve dhe e qeveris s tyre sht q
t sigurojn nj ndjenj solidariteti midis pjesve t ndryshme t
popullats, t zhvillojn burimet ekonomike t vendit, t ndrtojn nj
sistem modern ligjor dhe t inkurajojn ndrtimin, aq sa e lejon
ekonomia, t nj themeli kulturor dhe edukativ.
Shqipria e ka arritur pavarsin n nj koh kur e tr bota sht
e varfr, prandaj ajo e gjen veten n disavantazh po t krahasohet me
situatat n t cilat u gjetn shtetet tjera ballkanike kur ia doln t fitonin
pavarsin. Shtetet tjera, n prgjithsi, gjetn ndonj fuqi t madhe t
gatshme pr tu miqsuar me to duke iu ofruar edhe ndihm ekonomike.
Shqipria varet nga Lidhja n mbshtetjen politike t dhn n
mnyr t paanshme dhe nuk ka pr tu ballafaquar me dallime, por
prsa i prket ndihms financiare ajo duhet q tani pr tani ta gjej
vetveten n tregun financiar n nj sasi t vogl t favorshme q ofron

5
mundsit e tregtis fitimprurse ndaj investitorve dhe dhnien e
garancive ligjore t zakonshme t nj shteti modern e t qeverisur mir.
Fakti, q ne nuk mund t themi sot se Shqipria sht nj shtet
modern dhe i mirqeverisur, nuk prbn domosdoshmrisht nj verjtje
pr t.
Edhe Shqipria, si t gjitha shtetet tjera ballkanike n t kaluarn,
e gjen veten e saj, n momentin e fitores s pavarsis, n nj situat
afrsisht si kjo e prshkruar m posht:
Ajo e gjen veten me sistem t pamjaftueshm rrugor, arsimor; pa
nj administrat efektive, pa nj legjislacion modern; pr shkak t mos
lejimit t prdorimit t gjuhs amtare n t kaluarn, ajo e gjen veten n
kondita t paprshtatshme gjuhsore. Njerzve t saj iu sht br zakon
t dyshojn ndaj autoriteteve t cilat n t kaluarn shpesh jan vn n
shrbim t huaj.
Malsort jan msuar q ta bjn ligjin vet, ti shmangen
taksave dhe shrbimit ushtarak dhe t mbajn arm pr t mbrojtur
vetveten. Disa pjes t vendit jan ende n nj shkall zhvillimi t njjt
me at t Europs Perndimore n Mesjet.

Prmirsimi i situats s brendshme.

Une jam i lumtur q m jepet mundsia t deklaroj se ka nj

prmirsim dhe stabilizim t situats s brendshme q prej vitit t
kaluar. Qeveria, nn udhheqjen energjike dhe t aft t udhheqsit t
ri Ahmet Bej Zogu, i cili ka ushtruar nj influenc mbizotruese gjat
ksaj periudhe, duke qen n krye t saj q nga nntori i vitit t kaluar, e
shtypi lehtsisht t vetmen kryengritje t organizuar n vend. N Janar,
udhheqsit famkqinj t bandave, Bajram Curri dhe Mustafa Kruja, t
ndihmuar prej nj numri t madh malsorsh shqiptar dhe refugjat
nga Rajoni i Kosovs prej Mbretris serbo-kroato-sllovene qen
mbledhur n nj zon asnjanse midis dy vendeve, e cila tani
fatmirsisht nuk ekziston m, dhe, n fillim ja doln q ti habisnin
njerzit duke e marr qytetin e vogel t Krums n Malsi, si edhe
Shtabin e Nnprefekturs por lvizja u vu shpejt nn kontroll prej
trupave qeveritare me shum pak gjakderdhje.
sht kryer edhe armatimi i popullats n t gjith vendin
ndonse ka ende dyshime pr arm t fshehura. Zakoni i mbajtjes s
armve, gj q sht e ndaluar me ligj, praktikisht ka pushuar s qeni.
Gjakmarrja, npr malet e veriut po shuhet me shpejtsi, ashtu si
edhe vjedhja, e cila m par n disa rajone t jugut t Shqipris ishte
nj form e rregullt e jetess. Popullsia i sht prveshur punve t
bujqsis dhe punve t tjera q bhen n koh paqe.
Pr her t par ndr shekuj, nj qeveri ka marr n dor fuqi t
pakundrshtuar n t gjith territorin e Shqipris duke qen e aft q t
thrras pr rekrutim dhe t mbledh taksa madje edhe n zona t

6
largta npr male, ku popullsia gjat regjimit turk jetonte n nj gjendje
praktikisht t pavarur.
Duhet thn n mnyrn m t ndershme se faktet q u numruan
m lart, si jan armatimi, rnja e nivelit t gjakmarrjes dhe mbledhja e
taksave, jan prova t dukshme q flasin n favor t arritjes n
prfundimin se n Shqipri kan filluar t hidhen bazat e nj shteti
modern me rend t forcuar. Duhet thn gjithashtu se i duhet br
thirrje me t madhe patriotizmit t shqiptarve nse ata duan q t
zhvillojn nj standard civilizimi si ai q krkon nj shtet modern; nse
ata duan q t trheqin kapitalin e huaj, atyre iu duhet t shfaqin shpirt
besimi n institucionet e tyre dhe n stabilitetin e vendit.
Duke rrezikuar q t prek ndjenjat e ndokujt, prapseprap nuk rri
dot pa deklaruar se e ndjej pr detyr q t shpreh rezervat e mija pr
shum prej mangsive q duhet t korrigjohen dhe t tregoj deri n nj
far mase se si mund t shrohen ato.

Problemet kushtetuese.

Megjithse, si sht thn tashm, qeveria e sotshme shqiptare

ka prcaktuar q t ndjek nj linj reformash, tani pr tani ka pak
njerz me prvoj dhe cilsi personale t nevojshme pr ti vn n zbatim
ato, n jetn publike t vendit. Pr m tepr, krijimi i qeveris s sotshme
erdhi m shum si rezultat i nj situate t jashtzakonshme. Ajo u
formua fill pas ngjarjeve t caktuara revolucionare q kishin ndodhur,
dhe parlamenti i dha qeveris fuqi t veanta q t mbante rendin si
rezultat i s cilave njerz t caktuar me influenc jan ende n mrgim.
Shqipria, sipas Kushtetuts s Prkohshme t Lushnjs, ka nj
regjim parlamentar dhe nj kshill t prbr prej katr antarsh t
cilve iu sht besuar fuqia supreme; megjithat, ka nj pushtet real n
duart e qeveris. Nuk sht krejt e qart se far regjimi do t adaptohet
kur t vij koha pr t ndrruar kushtetutn e tanishme t prkohshme.
Egziston mundsia q vjeshtn e ardhshme t mblidhet nj
asamble kushtetuese pr t diskutuar pr formn e prhershme
kushtetuese, por nuk sht e sigurt nse ka ardhur ende koha pr t
vendosur mbi kt shtje kaq komplekse.
Parlamentarizmi n kuptimin e vrtet perndimor t fjals, me
votim t prgjithshm t drejtprdrejt nuk duket se i shkon aq mire pr
shtat Shqipris s sotshme me at popullsi heterogjene q prbhet nga
nj shumic analfabete dhe ku n rajone mjaft t gjra t s cils gjendet
ende e prhapur nj form feudalizmi. sht e domosdoshme q t ket
nj qeveri qndrore t fuqishme, duke iu dhn pjesve t ndryshme t
vendit fuqi t caktuar administrative vendore. Gjetja e duhur e nj
barazpeshe midis centralizimit dhe decentralizimit do t ishte nj ndr
detyrat m t rndsishme q do ti vihej prpara nj burri-shteti
shqiptar.

7
 MARRDHNIET MIDIS ELEMENTVE T NDRYSHM T
POPULLSIS.

Ndikimi i ngjarjeve t fundit n Lindjen e Mesme.

N kohn kur po shkruhej raporti i prgjithshm i Komsionit pr

takimin e kshillit, i parashikuar pr n Maj t vitit 1922, dukej se
kryengritjet e fiseve n Malsi apo n Shqiprin Qendrore t drejtuara
prej kryefeudalve t tyre ose prej aventurierv politik q i shrbenin
vetm interesave dhe rivaliteteve personale, ishin krcnimi m i madh
q rrezikonte zhvillimin e qet t vendit. Mendoj se mbasi e kam studiuar
politikn e brendshme t Shqipris pr mse nj vit, ky rrezik sht po
aq i madh sa ishte menduar. Nse nuk paguhen para pr njerz t cilt
dshirojn t marrin pjes n aventura t tilla, ather prsritja e tyre
do t vinte duke u ulur dhe kshtu do t ishte e leht pr qeverin q ti
nnshtronte ata me ndihmn e nj xhandarmrie t prgatitur.
Pr mendimin tim, vshtirsia m e madhe pr Shqiprin sht,
shumllojshmria e qllimeve dhe interesave t cilat ende ekzistojn
midis elementve t popullsis s saj q ndahet prej qllimeve fetare.
Pr t qen t hapur, n raportet e mparshme ne kemi nnvizuar
faktin q fanatizmi ekziston midis popullsis muslimane t Shqipris n
nj mas m t ult ndoshta se n ndonj vend tjetr t bots me popullsi
dominuese muslimane. Shum shenja tregojn se muslimant dhe t
krishtert ishin gati q t harronin mospajtimet, t cilat patn ekzistuar
n t kaluarn, dhe t bashkonin prpjekjet me qllim q t zhvillonin nj
kultur t vrtet shqiptare. Megjithat, si kam thn n raportin tim
mbi kushtet n jug t vendit, tani atje vihet re nj divergjenc m e
madhe midis t krishterve dhe muslimanve se sa vihej re nj vit m
par dhe e njejta gj paraqitet n nj shkall m t ult n popullsin e
veriut ku, megjithat, nacionalizmi shqiptar sht shum i fort edhe
midis t krishterve.
Ngjarjet e rndsishme n Lindjen e Mesme e kan shtrir hijen e
tyre edhe mbi Shqiprin. Nj numr i madh, ndoshta shumica e
oficerve dhe zyrtarve shqiptar, kan qen m par n shrbimin turk.
Shumica e tyre i kan marr msimet e para dhe i kan lexuar gazetat n
gjuhn turke kur u festua fitorja e Turqis moderne. Nuk ka dyshim se
kjo val e ngritjes s vetdijes i ka gjallruar deri n nj far mase
ndjenjat e shqiptarve musliman ndrsa nga ana tjetr ka shkaktuar
ndruajtje serioze ndaj patriotve t tyre t krishter.
Shqiptart musliman, ishin t part q i kundrshtuan me
vendosmri metodat qendrsuese t Turqve t Rinj si dhe pan-
islamizmin, pr shkak se t dyja kto u mohonin shqiptarve t drejtat
pr tu ndar nga Turqia. Tani q sht thn se besimi n dogmn
islame sht n pajtim me nacionalizmin n kuptimin modern t fjals,
nacionalistt musliman shqiptar mund t jen t prirur t krkojn
zhvillimin e ardhshm t Shqipris kryesisht n Lindje dhe ndoshta t

8
prpiqen q t ruajn ish supermacin e muslimanve mbi patriott e
tyre t krishter.
Rezultati fillestar i ringjalljes se muhamedanve n Shqipri mund
t jet nj ndjenj n rritje e vetsiguris e cila, ndrsa mbetet e
pajtueshme me patriotizmin shqiptar mund ti jap asaj nj karakter m
t veant muhamedan se nga e kishte nj vit m par dhe ti largoj
kshtu muhamedant dhe t krishtert prej njri tjetrit. Kjo ka
shkaktuar tashm dyshime t forta midis t krishterve, dhe kto
ndjenja prbjn n vetvete nj rrezik.
shtja nuk sht krejtsisht fetare pasi nuk mund t thuhet se
n ann e muslimanve, n fardo rasti ekziston ndonj fanatizm i cili
t shkoj aq larg sa t merret n konsiderat. Prova m e mir pr kt
sht programi i reformave q po diskutohet tani n Tiran nga ana e nj
Kongresi Muslimansh i cili duket t jet i nj karakteri thellsisht
liberal. sht thn ti jipet fund poligamis; t prmirsohet gjendja e
gruas, si dhe t bhen reforma t tjera t cilat kan ndikim t madh
social. Ktu kemi t bjm m shum me shtje t ndjenjave klasore,
muhamedant pronar t tokave dhe, klasa e zyrtarve duke pasur t
trashguar prej s kaluars nj ndjenj superioriteti ndaj t krishterve,
gj q kta t fundit duket t mos e plqejn dhe shpresojn ta shohin t
zhdukur n nj Shqipri t pavarur. Nj vit m par kjo ndjenj ishte n
rnie dhe ringjallja e tashme mund t jet vetm e prkohshme dhe
siprfaqsore. Si do ta shohim edhe m von, qeveria e ka kuptuar
rrezikun dhe e ka pasqyruar kt n programin e saj.
T krishtert e Shqipris nuk do t ishin t knaqur me nj sistem
prej t cilit ata do t shiheshin si nj minoritet i toleruar q jeton nn
hijen e nj shumice me qllime t ndryshme. sht e vrtet se t
krishtert jan dukshm m pak nga ana numerike, duke prbr m
pak se 30% t t gjith popullsis por nisur nga t qenurit ekonomiqar
dhe nga pasuria, si dhe nisur nga kultura e tyre, ata jan thuajse aspak
m t parndsishm nga shumica muslimane. Madje duket t jet pik e
debatueshme nse n Shqipri ka ndonj fe e cila sht mbizotruese
ndaj tjerave. N qoft se bektashinjt e jugut, t cilt numrojn rreth
dyqint mij besimtar, do t njiheshin si fe e ndryshme sikundr thon
disa se duhet t njihen, ather sunit nuk do t zotronin ndonj
shumic absolute.
Pr sa i prket marrdhnieve me vendet tjera, t krishtert e
Shqipris do t luanin nj rol t pazvendsueshm. Tendenca e ktij
vendi sht drejt perndimit dhe me zhvillimin ekonomik dhe kulturor
lidhjet e tij me Perndimin do t jen gjithnj e m t ngushta. Fqinjt m
t afrt n jug dhe n lindje jan vende t cilat mbajn fen e krishter,
ndonse nj pakic e vogl besojn n fen muslimane. Shqipria sht
nj ndr vendet m t vogla n Europ dhe ka nevoj t jashtzakonshme
pr bashkpunimin e t gjith qytetarve t vet. I vetmi program politik i
cili i bashkon t gjith shqiptart sht ai i reformave t thella dhe t
menura. Qeveria aktuale dhe n mnyr t veant kryeministri jan t

9
njohur mir me kt nevoj dhe un jam i lumtur q m jepet mundsia
q t deklaroj se shumica e reformave q mbroj ktu jan t pranishme
n programin e qeveris.

PROGRAMI I QEVERIS S SOTME

N fjalimin e tij n parlament m datn 2 Dhjetor 1922, kryetari i

porsazgjedhur Ahmet Bej Zogu bri nj paraqitje t politiks s tij e cila
prmban pikat e mposhtme: Qeveria ka si qllim q ti shkoj nj rruge
demokratike e konstitucionale. Ajo sht n favor t liris s shtypit. Ajo
njeh vshtirsit q ekzistojn prej tre elementve t popullats me
standarte t ndryshme t kulturs, jugort - m t zhvilluar n njohjen
dhe interesat pr shtjet publike - por shpreson se ai do t fitoj
besimin e t gjith elementve t ndryshm duk u marr ndershmrisht
me to dhe duke i dhn secils pal t drejtn q t shkoj n drejtimin e
aspiratave t veta. Suksesi i ka shoqruar tashm prpjekjet e bra pr t
organizuar Kishn Ortodokse dhe qeveria do t prpiqet t inkurajoj nj
administrat moderne t klerit muhamedan t Shqiperis. Qeveria
shpreson q n shtator t thrras nj Asamble Kushtetuese dhe
premton q t mbaj qndrim asnjans n zgjedhje. Fondi i ndar nga
buxheti pr t luftuar malarjen dhe smundje t tjera sht dyfishuar
dhe ekspertt do t merren nga jasht q t ndihmojn q t luftohen
kto smundje. Buxheti sht shkurtuar, numri i nnpunsve sht
zvogluar, dhe ka filluar riorganizimi i administrats. Prefektt duhet t
emrohen bazuar n prvojn e tyre lidhur me rajonet te t cilt ata
emrohen. Nj ekspert ligjor i cili t njoh mir gjyqet dhe legjislacionin
duhet q t merret nga jasht. Ushtria duhet zvogluar sa m shum t
jet e mundur dhe t emrohet nj instruktor i huaj.
Punve publike duhet tu kushtohet vmendje m e madhe. Me
qllim q t shpejtohet ndrtimi dhe prmirsimi i rrugve duhet q t
mobilizohen tre batalione rekrutsh, n vend t nj batalioni q kishte n
t kaluarn. Plani i pritshm pr vitin 1923 sht zvogluar n mnyr
drastike dhe tani prllogarit vetm 17 milion franga ari.
Pritej q t mblidhej nj e ardhur prej 19 milionsh e cila do t
linte nj shum prej 2 milionsh pr punt publike. Msimet publike
duhet t zhvillohen mbi baza kombtare me ndihmn e nj eksperti t
huaj. Por prpara s gjithave, qeveria duhet t prpiqet q t zhvilloj
tregtin n vend, ngecja e zhvillimit t s cils sht shkaku i zemrimit
t nj pjese t mir t popullsis. Qeveria shpreson se do t jet n
gjendje q t trheq kapitalin e huaj n Shqipri si dhe t ket
Kshilltarin e Financave t emruar sa m shpejt nga Lidhja e Kombeve.
Pr sa i prket politikave t jashtme, qeveria do t ndjek nj
politik t shtrnguar asnjanse dhe do t prpiqet t mbaj mardhnie
miqsore me vendet fqinj si dhe kontakte t afrta me Lidhjen e
Kombeve s cils Shqipria i detyrohet aq shum.

10
 Qeveria shqiptare ka shprehur n mnyr t prsritur dshirn e
madhe pr t siguruar shrbimin e Kshilltarit Financiar t emruar prej
Lidhjes s Kombeve i cili do ta ndihmoj at q t zbatoj programin e
siprprmendur dhe t ndihmoj q t ndrmerren reforma prej t cilave
varet mirqenia e Shqipris. sht vendosur tashm, si sht thn, q
t emrohen ekspert tjer t huaj pr drejtsin, xhandarmrin,
arsimin, punt botore, shndetsin dhe ndoshta m pas edhe pr
shrbim t tjera.
Duket e kshillueshme q kta ekspert t emrohen pas
konsultimeve me Kshilltarin Financiar t cilit i duhet q t bj
prgatitjet pr parat e nevojshme si dhe pr pagesat dhe zbatimin e
planit q ata do t rekomandojn.

BURIMET E SHQIPRIS

Prpara se sa t vij tek kapitulli i fundit i ktij raporti q merret me

t tilla rekomandime t prgjithshme, un e konsideroj si detyrn time q
t trheq vemndjen ndaj raportit t kryer pr Komitetin e Financave t
Lidhjes s Kombeve nga Profesor Kalmes (Calmes) dhe t prqndrohem
n pika t caktuara.
I prket zhvillimit t burimeve t saj ekonomike q Shqipria t
prftoj pasurit e domosdoshme pr t nisur programin social i cili do ta
bnte popullin shqiptar nj popull me nj shtet q vepron n baz t
inisiativave t koordinuara.
sht thn tashm q Shqipria zotron burime ekonomike t
mjaftueshme pr t vendosur bazat e ekonomis kombtare t nj shteti
t pavarur.
Duket se n prgjithsi mbretron mendimi se Shqipria sht nj
vend i cili prbhet kryesisht nga male t shkreta njsoj si ato t rajonit
Karst n bregdetin Dalmat. Kjo nuk sht e vrtet; n m t shumtn e
siprfaqes, malet e Shqipris jan t mbuluara me dhe, dhe pr
rrjedhoj edhe me pem e shkurre. Prgjat bregdetit dhe n rrpirat
midis vargmaleve ka hapsira me zona pjellore, prgjithsisht me nj
klim t ngroht dhe reshje t mjaftueshme.
sht provuar prania e sers n gjendje t ngurt, t lngt dhe t
gazt, por a jan t mjaftueshme rezervat e nafts apo jo, pr nj
shfrytzim afatgjat, kjo mbetet t shihet nga rezultatet e punve
krkimore t cilat jan shum t shtrenjta.
Qymyri q gjndet n Kor, Tepelen etj, sigurisht q meriton
vmendje m t madhe pr shkak t rndsis q ka pr perspektivn e
industris, veanrisht pr shfrytzimin e mineraleve, nse gjnden t
tilla n sasi t mjaftueshme n Luginn e Vjoss apo gjetk. Sasit e
mdha t piriteve t hekurit n malet e Veriut t Shqipris meritojn
shum vemendje, pr shkak t prmbajtjes s tyre sulfurike dhe pr
shkak se ato duket t jen, si ndodh zakonisht n raste t tilla, t
lidhura me minerale bakri. N prgjithsi t gjitha kto pjes t maleve t

11
Shqipris ku shkmbinjt e njohur si t prthyer meritojn shum
vmendje prej krkuesve t mineraleve. Mineralet e bakrit, hekurit dhe
kromit gjenden pa dyshim ndrkoh q priten edhe zbulime t reja.
Prap se prap duhet t theksohet se, si rregull i prgjithshm,
burime t tilla minerare jan ende n fazn e zbulimit dhe se shtrirja dhe
sasia e tyre sht ende e panjohur. Megjithat do t duhen vite derisa
industria minerare t krijohet n Shqipri.
Prdorimi i energjis ujore e cila gjndet me bollk varet nga gjetja
e mnyrave t prshtatshme pr ta shfryzuar at. Kjo pa dyshim mund
t prdoret me fitim pr prodhim t energjis elektrike, pr ndriim dhe
prdorim pr qllime lokale, por zhvillimi i tyre pr prdorim industrial
n nj shkall t gjr do t varet n prmirsimin e komunikimit dhe
pranin e sasive t mjaftueshme t lndve t para.
Pyjet, m s shumti lis dhe pish, mund t jen burim i t
ardhurave, por n t ardhmen Shqipris do ti nevojiten t gjitha
burimet e saj n dru, dhe do t ishte e domosdoshme pr t nxitur
pyllzimin n malet, t cilat tani po vuajn nga shkatrrimi i obanve t
dhive.
Derisa krkimet e mtejshme t jen br brenda shtrirjes dhe
vlerave ekonomike t burimeve t saj minerare, duke prfshir qymyrin
dhe naftn, sht mendimi i shum vzhguesve kompetent q pasuria m
e madhe e Shqipris qndron n tokn e saj pjellore.
Metodat e kultivimit jan primitive dhe joprodhuese. Megjithat,
pjellshmria e toks dhe klima e mir japin mundsi pr kultivimin e
drithrave si jan misri dhe gruri, i frutave si rrushi, ullinjt,
portokallet, fiqt, bajamet, arrat dhe pem t tjera, krimbi i mndafshit
q mbarshtrohet n drurt e manit t zi dhe mbi t gjitha, mund t
prodhohet nj cilsi shum e lart e duhanit. Mendohet se edhe
pambuku mund t rritet n jug.
Shqipria ka zona t tra tokash pjellore, pr momentin ose t
pakultivuara fare ose t kultivuara n mnyr t paprshtatshme si
sht Myzeqeja afr Beratit, nj zon shum e gjer me nj klim t
ngroht dhe me tok t zez e t pasur por tani pr tani moalore.
Pronsia mbi kt tok n nj mas t madhe sht e shtetit. Gjithashtu
ka zona t tra me tok t mir edhe prgjat brigjeve detare edhe paralel
me to, ndonse t ndara prej kodrash.
Pengesa kryesore ndaj zhvillimit t ktyre zonave sht prania e
malarjes, por as kjo dhe as karakteri moalor i pjess m t madhe t
toks s vlefshme q tani pr tani kultivohet n mnyr t
paprshtatshme nuk paraqesin penges t pakaprcyeshme ose t bjn
t domosdoshme shum shpenzime t konsiderueshme.
Prve atyre q u than m lart ka zona t cilat jan trsisht
moalore por q mund t thahen me nj kosto t madhe por jo t
paprballueshme. Edhe kto shtrihen prgjat bregdetit.
sht gjithashtu edhe Liqeni i Maliqit n Kor, tharja e t cilit nuk
do t ishte aq e kushtueshme. Nj projekt tjetr i rndsishm dhe me

12
fitim sht disiplinimi i Lumit Buna nprmjet t cilit dalin n det ujrat e
Liqenit t Shkodrs si dhe pjesa e ultsirs s Lumit Drin n t njjtin
rajon. Rregullimi i ktyre lumejve do ta shptonte Liqenin e Shkodrs nga
mbushja e teprt dhe do t lejonte lirimin e shum tokave pjellore edhe
n Shqipri dhe veanrisht n territorin serbo-kroato-slloven. Kjo do t
lshonte mjaft tok pjellore sa pr t furnizuar me drithra t
mjaftueshme popullsin n t dyja ant e kufirit.
Sistemimi i Lumit Buna do t rigjallronte rndsin tregtare t
qytetit t Shkodrs n t cilin edhe tani shkarkohen anije t vogla dhe q
do t bhej, si ishte n t kaluarn, nj port i rndsishm q ju
shrben dy vendeve.
Lirimi dhe vnia n prodhim e ksaj siprfaqje t madhe toke do t
jepte mundsin e kultivimit t nj sasie m t madhe drithrash dhe
frutash t prshkruara, por mbi t gjitha, t duhanit. Industria e duhanit
mund t bhet nj prej burimeve kryesore t t ardhurave t vendit,
mbasi toka dhe klima n vetvete japin mundsin e kultivimit t duhanit
dhe cigareve me cilsi nga m t lartat.
Prve ksaj do t kishte efekt social, zhvillimi i zonave kaq shum
t prshtatshme pr krijimin e nj bashksie bujqsore t begatshme. Kjo
do t shuante urin e madhe q egziston sot pr tok dhe do t
ndihmonte n zhvillimin e metodave moderne t kultivimit bujqsor. Ky
do t ishte nj burim t ardhurash t begatshme pr qeverin si dhe
burim mirqenieje duke i dhn prparsi investitorve t cilt do t
josheshin prej mundsive t reja.
Fermat model dhe shkollat bujqsore do t nxisnin dhnien
kompanive t huaja t konensioneve t mundshme mbi tokn. Qeveria
tani po e sheh me prparsi kt shtje dhe do t ishte nj ndr detyrat
m t rndsishme t Kshilltarit Financiar dhe ndonj eksperti tjetr q
mund t emrohet pr t ndihmuar qeverin q t ndjek nj politik
progresive n kt shtje.

PRFUNDIM

Qeveria, nprmjet kryeministrit t vet, ka shprehur vendosmrin

e saj q ti jap njzri kshilltarit ekspert propozimet pr punsimet dhe
n mnyr t veant Kshilltarit Finaciar, nj autoritet q sht i
domosdoshm nse ata duan q vrtet ti shrbejn Shqipris. Pa i
dhn nj karakter t till, puna e ktij eksperti, t paktn si sht
vepruar deri tani, do t ishte e barabart me zero.
N punn pr ndrtimin e nj administrate moderne, n mnyr t
pashmangshme do t dalin vshtirsi q kan t bjn me zyrtart e
msuar me metoda t vjetra q e pengojn punn e s ardhmes. Kjo do t
krkoj shum vendosmri dhe takt nga ana e Qeveris, Kshilltarit
Financiar dhe ekspertve tjer nse duan q puna thelbsore e
riorganizimit t kryhet duke i tejkaluar interesat e atyre q e
kundrshtojn at.

13
 Nj prplasje e till mund t shmanget nse n krye t punve
vihen patriott, njerzit q veprojn jo pr interesat e tyre t ngushta por
pr interesat e shtetit, udhheqsit e vertet t zgjedhur dhe t besuar
nga populli. Po a mund t ndodh e kundrta? Kjo duhet tejkaluar me
do kusht. E ardhmja e Shqipris varet tek ajo vet. Shqipris i duhet
n mnyr urgjente kapitali i huaj nse do q t zhvilloj burimet e saj
ekonomike. Asaj i nevojitet nj bank q shtyp para, banka tregtare dhe
ajo bujqsore. Gjithashtu duhet shpresuar q kapitali i huaj t
interesohet pr zhvillimin e bujqsis s saj, pr shfrytzimin e
mineraleve dhe burimeve tjera. Nuk duhet shpresuar q parellinjt e
ndershm dhe t prgjegjshm ti rrezikojn parat e tyre n Shqipri deri
sa aty t gjejn nj administrat publike t aft e kompetente me t ciln
t mund t bashkpunojn.
Sistemi ligjor duhet t jet n nj nivel me standartet moderne dhe
t funksionoj n mnyr efikase dhe t ndershme. Duhet siguruar
qetsia publike. Duhet q punonjsve t tr vendit, q jan t gatshm
pr t punuar dhe msuar, tu krijohen mundsit pr kt.
T gjitha kto jan t mundura nse qllimi i shqiptarve sht i
nxitur nga nj motiv i qart dhe i fort pr zhvillimin e vendit t tyre. N
se, pr nj arsye apo nj tjetr, ky motiv dhe forca e nevojshme e
dshirs q e shtyn at prpara nuk manifestohen ashtu si duhet,
ather Shqipria do t bj vendnumro. Nj ngecje e till do prbnte
rrezikun m t madh ndaj ruajtjes s pavarsis s vendit. Shqipria,
gjeografikisht sht n Europ. Ajo duhet t marr pjes n rrjedhat
ekonomike t saj. Nse udhheqsit e saj t tanishm tregojn se jan t
paprshtatshm ndaj detyrave q kan marr, ather, si na mson
historia, n mnyr t pashmangshme ata do t zevendsohen nga regjim
tjetr.
Un jam i bindur se kto detyra nuk jan t paarritshme po t
kemi parasysh patriotizmin dhe aftsit e racs shqiptare. Kurdo q
shqiptarve iu sht dhn rasti, ata kan br at q duhet, madje edhe
m shum, por n dhera t huaja. Ka qen fati i tyre i keq q ata
asnjher nuk kan arriur q t tregojn cilsit e tyre, n atdheun e
tyre. Tani iu ka ardhur rasti tek dera. Pr her t par, Shqipria sht
nj vend sovran dhe i pavarur. Ajo sht n paqe me fqinjt. Tani ajo
sht antare e Lidhjes s Kombeve marveshja me t ciln e bn at q
t jet nn mbrojtjen e saj si do antar tjetr. Megjithat, ajo duhet t
vendos paq n shtpin e vet ose prndryshe edhe kjo mbrojtje do t
provohet se sht e kot. Europa nuk mund t lejoj q ndonj pjes e
kontinentit t saj t mbetet n mnyr t vazhdueshme n gjendjen e nj
prapambetjeje t thell.
Shqipria tani i ka mundsit q t shfrytzoj aftsit e
kshilltarve t zot dhe pa interesa. Nse ajo, sinqerisht ua dgjon
kshillat atyre, dhe nse njerzit e saj punojn, nuk ka arsye prse
Shqipria t mos e arrij kohn q ka humbur, jo pr faj t saj. Raca

14
sht nj pasuri e madhe, por tani pr tani asaj i mungon prvoja dhe
dijenia.
Fati i Shqipris gjndet n duart e njerzve t saj si dhe n
aftsin pr t zgjedhur udhheqs dhe ekspert me eksperienc n
punt administrative, arsimore dhe ekonomike.

J.J. SEDERHOLM

Shnim i prkthyesit

Shqipria sht n procesin prfundimtar t ratifikimit t Marrveshjes s

Stabilizim Asocijimit me Bashkimin Europian. Fotografia e mposhtme
ilustron m s miri entusiazmin e nj asti t shum pritur pr shqiptart pr
tu br pjes e kontinentit t cilit i takojn m shum se askush tjetr. Kjo
sht fotografia e astit kur u nnshkrua Marrveshja pr Hapjen e
Negociatave pr Stabilizim Asocijimin e Shqipris n Bruksel, 12 Qershor
2006.

15