Immanuel Kant

m
1 M<H
IMMANVELIS KA NT1

O P E R A
AD

PHILOSOPHIAM
CRITICAM.

V0 L U MEN P R I M V M,

C V 1 IIIS I

CRITICA RATIONIS PVRAE

LATINE VERTIT
FREDERICVS GOTTLOD BORN.

L I P S I A E
IMPENSIS ENGELHARD RENIAMIN SCHWICKERTI
 AD LECTOREM
I N T E K r R E S.

nomen ,
qaod annis abhinc ofto, er quod
excurrit, contraxeram ,
operumque Kantii philofophiam criti-

cam fpechntium volumen primum, quo critica rationis fimpli-

cis ac genuinae continetur, coeptum iam tum, fedvarils pego-

tiis atque iaborihus hucusque interruptum, oratione ktina ve-

ftirum exhibui. Reliqua intra anni fpatium aliquot volumtrJ-

bus comprehenfa fequentur.

Ac primo quidem animus erat , in vertendis his libris ra.

tionem hahere et iatinitatis purae et orationis popularis, ita,

vt mitHs verbis tectmicis qunllque priuatii, folis vterer vulgi

vocabulis ae publicis. Verum breui videbam, neque vbiuia

confuli puritati fermonis poITe, nifi fubinde res ipfa eo quo*

dammodo obfcuretur, neque omnia verbis vulgaribus enuncia-

ri ;
propterea quod in omni arte , cuius vfus VulgaH) commu-
nisque non fit, multam nouitatem nominumeffe, cponebit,
eum conftiruantur earum rerum vocabula, quae in quaque arte
verfentur,' de rebusque non peruulgatis verbis vtendum inuil-
1

titis videatur . Itaque mutaiti confilium, Tatiusque efTe duxi,

vt, quoad poffem et liceret, a genere dicendi puro difertoque

haud recederem, vbi autem verbom latinum minus occurreret,

vel metuendum videretur, ne fententia eo reddererur ambi-

gua atque incerta, aut pluribus idem verbis expofui, aut ex-

primi verbum e verbo malui. Accelfit, quod fere in profli-

gando opere inteHigerem, philofophum Regiomontanum non.

nullil verbis technicis vti vt fuis, velut vniuerfitatis , omnitu-

dinis etfimilibus, aliis fuo peculiari moilo, veluti notionis,

conceptus, pevceptionis.vniuerfalitaris, et quae funt genem eius-

dem, quae partim omnine haud bene latir nec vcteribm no-

pigiiized B/Coogle
U) partim alio ab hts fcnfu accepra rideremj a quibtts igitur

memer abftinere, religio fuit.

Caeterum cenfores aequi boniqoe, (I, quae forte peccm

fuerint, humaniter velint mecum communicare, et magnam ea

te a me gratiam intbn&t, et mihi copiam facient, fin iterum

cxemplaria rypis defcribenda fint, quae in vitio funt, emen-
danu!,

Volnmen vltunum indice diclionii Kantianae breuiter ejt-

plicatac oniabo. Scripfi nundinis vernalibus, in vniueriiute

literarum Lipfka a. p, f. ci9i3 cclxxxxvi.

 MAGNIFICO
ERNESTO PLATNERO
8 U M H O

ET MEDICOET PHILOSOPHO
HOC OPUS PIE DEDICAT

INTU w'u * a.
 CRITICA
RATIONIS PVRAE.
 BACO de VERULAMIO.
Injiauratio magr.a praefatio.

De nobis ipfis lilemui ds re antem, quae .gittr, peliinus

: : vt homine
eam non of inlonem, fcd opus efTe cogitent ; ac pro ceito liabeaiit, 11011

feSaenos allcuius, aut placiti, led vtililatit et nmplitudinix bumsnae

fundameiits moliri. Deirnte vt fuis commodis aequi .. in commuiie
confuiant -- et ipfi in pirtem veiiiain. Praetersa vt benc fperem;
neque inliaurafionem nolirain vt qiiiddatn infinitum et vllra mottile
fingant, et animo eoncipiant; quum reueri fit infiniti errorii finll et
terminui icRitjmus.

DigiiizedD/Google
 PR AEFATIO AUCTORIS PRIOR.

Ea eft fmgularis fors humanae rationis in quodam ge-

nere cognitionum, vt quaefrionibus defatigetur ,
quas
non poflit recufare, quoniam vniuerfae funt ei per ip-

fain rationis naturam propofitae , ad quas vero ea nou

poteft refpondere, co quod omnem rationis humanac fa-
cultatem videntur fuperare. Neque per fuam ipfius
culpam in eam diirlcultatem incidit. Orditur adecretis,
quorum vfus in curfu experientiac non poteflr euitari,
idemque fatis eft per eam probntus. Hifce illa adfcen-
dit altius (fic enim ipfius hatura fert,) ad conditiones re-

motiores. Cum vero fentiat, hoc modo laboiem fem-

per manere imperfetlum oportere, fi quideni nullus vm-
quam finis quaefHonum fit, cogitur ad decreta confuge-
re, quae omnem, qui fieri pofiit, vfum empiricum trans-
migrant, et tamen videntur tam proba, vt ratio homi-
num communis cum iis confentiat. Quo quidem fit, vt
in obfcuritates fefe et repugnantias praccipitct, c quibiis

quidem intelligerc poflit, vfpiani debere errorcs funda-

mento abfconditos latere ,
quos vero neqncat aperirc,
propterea quod, quilms vtitur, dccreta, cum vniuerfae
e.tperientiae terminos tranfeant, nullam amplius c.\pc-
rientiae obruffam agnofcunt. Atque arcna illaquidem
infinitarum huiuscc concertationum didturmetaphyfica.

Fuit quondam tcmpus, quo illa diceretur regina

artium vniuerfarum, ct fi animiim pro faclo' fumferis,

fane quidem per grauitatein rerum fibi propofitarum di-

gna quac hoc norniite honorifico falutctur. Nunc
erit,

fert confuctudo aetatis, vt rcpudints dcfeitaquc cuni

Hecuba queratur matrona
X PRAETATIB
modo maxima rerum
tot generis natisque potens
nunc trahor exful inops.
Oatf.

quidem imperium illius fub adminiftratione dog-

Initio
maticorum fuit inftar defpotarum. Verum cum lcgis- ,
-

lario adhuc veftigia oftenderet priscae barbariei, fatuin

eft, vt bellis internis fubinde irt veram anirchiam dege-

neraret, feepticique, genus quoddamNomadum, omnem
perpetuam foli cutturam abominantes , dedioindiem
coniunGionem ciuilem diflbluerent. Quorum autem
cum modo pauci effent, non poterant impedire, nuomi-

hub illi rurfum denuo, quamquam haud ex coniilio com.

muniter confpirante conarentur accolere.
,
Reccntio-
ribus temporibus vniucrfis coucertationibus iftis percer*
tam quamdam humanae intelligentiae phyfiologiam (a

eeleberrimo Lockio) videbatur finis imponi pctitiomtm-

pie illarum iura diiudictri; fed accidit, vt, quamuis
putatitiae reginae iftius natales ex plebe cxperientiaa
Tulgaris deriuarentur ,
quo quidem illius arrogantia iure
debuiffet fufpeaa reddi, tamen, quoniam natales ifti re-
apfe falfo i!li adfifti cffent, femper iura fua vrgeret, quo
vniuerfarurfus in obfoletum iftum etvermiculofum dog-
matismum recidercnt, a quo fcientiam voluiffent liberare.
Iam, omnibus viis (vti creditur) fruftra tentatis, taedium
dominatur totusque indifferentismus, pater atri chaos
noflisque in artibus, fed idem tamen origo certe prae. ,

ludtuminftantistransformationiseius et colluftrationis,
fi opcra roale collocata obfcurata, eft, confufaque atque

inutiiis f atta.

Qoippe nihil attinet indifferentiam adfetlare ratio-

ne inueftigationum, quibus quae propofita funt non pof-

funt non maxime humanae nuturaeinterelle. fractei/ea
 auctqkis iruti. xt

putfttitii ifti indifTerentiftae, vt maxime mutata, confue-

tudine loquendi fcholarum iti orationis popularis for-

mam cogitent mutare, fi modo omnino aliquid cogitent)

neceffario recidunt in adfertiones metaphyficas , qua
tantopere prae fe ferunt contemnere. Interim tamen
haec indifferentla , quae in medio flore vniuerfarum ar-
tium fe eiferit, easque attingit ipfai, a quarum notitiis,

fi haberi poflent, omnium nos minime abdicaremus, res

eft et attentione digna, et meditatione. Manifeftum eft,

"eam non friiclum temeritatis effc leuitatisque, fed facuU

tatis iudicandi maturatae *) aetatis ,
quae haud diutius
putatitia fe patiatur fcientiadecipi, prouocationemquead
rationem, vt omnium negotiorum fuorum moleftimmum,
ncmpe fui ipfius cognitionis, denuo fufeipiat, forumque
conftituat iudictale, quod iura libi tuta praeftet, omnem-
que inanem arrogantiam non fententiis imperiofis repel-
lere pofltt, fed ex aeternis legibus fuiset immutabitibus,
idque nullum eft aliud, nifi critica rationis purae.

Sed criticam rationis purae non dico cenfuram li-

brorum etfyftematum, fed facultatis ratioiialis in vni-

verftim, refpeflu cognitionum omnium, ad quas, abomni
*) Paflim audiuntur querelae dc tenuitate rationisphilofophan-
di noftrorum temporum, decrementoque verae fcientiao.
Verum haud equidem vidco.eas, quaebeneconftitutae funt,
fcientias, velnt mathelin, phylicam et id genus alias, haiic re-
prehetifionemvllo modo merere, fed veterem potius verilatis
gloriain tucri, in pofteriori autem .tdeo fuperare. Sed eadetn
vis etiam 111 aliis cognitionis partitws fefe jfererer, !i modo
pritnum cura habita fuerit principiorum emendandorum.
Qua vero neglecla, et iudilFereiiria, et dubitatio, et ftrenua
denique criticaargumento fuut potius motus animorum foli.
dioris. Noftra haecaeras elt propria aeias criticae, cul fe
omnia fubiiciant, necelfe eft, Reiigio fanctitate fua, et ma-
ieftate legislatiopierumque volunt ei fe fubtrahere. Tum
autem in iuftamfnfpicionem incurrunt, iieque aefttmatio-
nem poSiint pofeere finceram, quam iis folis ratio concedir,
guoe in libeio pubUcoquc ipiius examine Itare potuerunt.
experienfclalibera,pom"tanniti,proindediiiidic:itioiiem pof-
fibilitatis aut impoflibilitatis metaphyfices ingenere, con.
ftitutionemque tum fonttum,turnarnbitusatt|uecompagis,
tum vero terminorum illius,fed cuneta haec e.v principiis.

Afcque hanc, quae vna relicTa fuit, viam equiderr

fum ingreffus, in eacjue modum opinor aperuifle, quo
vniuerfae queant aberrationes vitari, tjuibus facTum eft,
Vt in vfu ab evpeiientia lihero fecum ipfa ratio diffenti-

ret. Quaeftionibus cius haud eo fere memet fubduxj

quod tinpotentia rationis liumanae excufarem, fcd eam
totam ex principiis pcr partes dinumeraui, apertnque
diffenfus rationis fecum ipflus capite, diffenfiones ita
fufhili, vt ei prurfus fatisfacTum viderctnr. Verum r-ft,

ad quaeftiones Ulas haud ita effe refponfum, vti curiofi-

tas dogmatire iufaukms fortaffe exfpecTauerit; quaequi-

dcm non polfet nifi artibus magicis, a quiuus ccjuidem
prorfus alienus fum ,
expteri. Nec vero etiam hoc e
confilio eft finis naturalis rationis noftrae, quodque fuit

philofophiae, vt fcilicet fucus ex male inteilectis evortus

tollatur, quniuuis plurinium celebratac opinionis et ada-
matac eo deleatur. In hac traTatione potifTimuin in eo
fuj, vt fatis longus effem, audeoque diccrc, ne vnam
cjuidem quaeftionem effe metaphyficam polTe, quae in
hoc opere haud foluta fit atquee.vpedita,cuiusue aperien-
dae haud faltim clauis fuppeditctur. Ac fane quidcm
ratio pura in vnitate verfatur tam perfecta atque abfolu-
ta, vt, etiamfi prtncipium illius vel ad vnam omnium
juaeftionum, per propriam ipfiusnaturam propofitatum,
haud idoneuin clfet, illud fere poffit abiici, quoniam
tum reliquis omnibus haud idoneum foret.

Ac mihi quidcmhaec fcribens in vultti ietToris indi-

gnationcm quandam videre videor mi.vtam cum contem-
tu de arrogantia ad fpeciem iattante atque immodelta,
et tamen ea longe moderatior eft, quam cuiusque aufto-
ris vulgariflimi programmatis, quo fimpficem animaena*
turam, vet neceffitatem primi initii mundi geftit proba-
re. Hic enim pnllicctut- cognitionem humanam vrtra
oinnes, qui fieri pnifint, e.Ypenentiaetermiuosprolaturum
fe atque amplificaturum, quod~modefr.e profiteorfaculta-

tem meamprorfus fuperare, contra ca vero tantummodo

de ratione ipfa eiusque cogitatione pura tratto, cuius co-
gnitionem plenam haud e longinquo pctere opus habco,
quippe quam in me ipfo inueniam, cutusrjue mihi iam
logica vuigaris cjfcmplum praebeat, ita, vt nmnes eius
acfiones fimplices plene puflint ac fyftematice dinume-
rari; hoc autem loco quaeftio proponatur, quantum
dernta mihi omni mateiia atque ope experieutiae, ea
queat effici?

Sed fatis verborum fecimus de plenitudine in vno

quoque fine attingendo explanataque ratione confequen-
dorum finium vniuerforum, quoshaud arbitrarium infti-

tutum proponit, fed ipfa ongnitionis natura, tamquam

inateriaui criticac nuftrac itiueftigationis.

Iatn vcro certitudo ct perfpicuitas res duae funt,

eius fnnmm fpechntes, quae necelfario requirantul-,

confiderandac, quae iure polfiint ab auctore, qui tarnlu-
bricum iniHtutum audct adgredi, poftulari.

Quod igitur certitudtnem attinet, mihimet ipfi tu-

Ii fententiam : in hoc inneftigationis genere nullo modo
licttum effe opinari, omniaque, quae fimititudinem ha-
beant hypothefeos, inftarmercis interdi&ae vetari, neque
minimo pretiodebere venire, et.fimulatqueinnotuerint,
publicanda efTe. Namque vnaquaeque cognitio, quae
ex anticipatione fixa rataque elfe debet, ipfa innuit, fe
velie pro abfolute necefiaria haberi, multo magis autcm
 Pkaefatio
conftitutio omnium cognttionum purarum er anti-
qipatione, quippe quae norma, proinde ipfo effe exem-
plo debeat vniuerfae apodicticac certitudinis philofophi-
cac. An promiifis meis hac in re fteterim , iudicio re-
linquetur loctoris, fi quidem auftorem decet tantummo-
do rationes proponere, non vero de effeciis illarum in

iudice dccornere. Ne quid autem per innocentiamcau-

fa lit infirmandariim earum, illi Csne licuerit, vt ipfe lo-
cos indicet, qui poffint anfam quandam diffidendi prae-
bere, quamuis dimtaxat fpeftent nnem fecundarium, vt
vis, quam minima lectoris ambiguttas ea in re rationefi-
nis primarti exferere in fententiam polfit, mature arcea-
tur. Nullas notii inuefligationes ad percontandam fa-
eultatem, quam intelligentium vocamus, itemque ad re-
gulas terminosque vfus Ulius cunftituendos grauiores,
quam quas pofieriori capite analytices transfcendentalis,'
quod deduclio conceptuum purorum inteliigentiac

infcriptum eft, inmtuimus, quaeque mthi plurimum,

nec vero, opinor, frullranci laboris facefferunt. Cui
quidem contcmplationi paulto profundius inftitutae pro-
pofitae res duae funt, quarum vna res attingtt rattoni

purae fubieflas, cuiusque conceptuum ex anticinatione-

valorem debeat obiectiuum euincere sc docere, ob eanv
quc caufam neceffario confilium meuin attingit. Alteri
deinde id agit, vt ipfa intelligentia pura, quoad pofiibili-

ratcm viresque cognofcendi, iu quibus ipfa pofita

eft, protnde fubieriue fpeflata, fub rationem vocetur t

quaeque expofitio, quamuis refpeftu finis primarit mihi
propofiti permagni momentt vtdeatur, tamen haud ne-
ceffario ad illum pertinet; fi qutdem caput quaefltonis
fe-mpqr idem manet, quid fcilicet quantumque tntelll-
gentia poflit ratioque, ab omni experientia libera, co-
jnofcere, oon veroj quifiat, vt ipfa cogitandi facultas

DigjfeedbyGoOgfe
 AUCTOKIS PRIOR,
efle queat. Quod quidem pofreriuscum in quadam quafi
indagatione caufae ad certum quoddam effetlum cerna-
tur, atque eatenus quiddam fimile contineat hypothe-
feos (quamquam, vti a!io loco oftendani, reapie haud
fic fe habet), videtur hic mihi venia concedi polTe opi-
nandi, proinde et lelori effe libernm debere fecus opi-
nari. Cuius quidcm refpetu leilor praemonendus vi-

detur,fi forte deduKo mea fubictHua haud plenam ilii,

quam exfpetaueram fidem fecerit, tamen obiettiuam,

,

quam hoc loco patiflimum curo vim omnem fuam fore

,

ccepturam.

Ratione perfpicuitatis denique leflor lure poterit

primo perfpicuitatem difiurjiuam fiue logicatn ex con-
ceptibus poftulare, tum vero etiam intuitiuam feu
atfikttUam ex vifionibus, hoc eft, enempUs atiisquemo-
dis in fingulo (concreto) illuitrandi. Ac logicae per-
fpicuitati quidem fatis profpeximus. Hocenim fpeta-
bat inftituti naturam, fed idem fortuito in caufa fuit,

vt alteri (aeftjieticae) , haud tam feuerae quidem legi,

fed tamen aequae, minus potuerim fatisfacere, Fere

in perpetuo laboris progreflu dubius fui, quid ea de re
fhtuerem. Eiemplis illuftrationibuique femper opus
videbatur, caque proinde fuis quaeque locis in prima
operis dclineatinne rite inculcauimus. Sed et magni-
tudinem quaeftionis propofitae, et copiam renim tra-

flandarum breut perfpiciebam , et eum intellexiflem,

his folis in ietuna mereque fcholaftica traftatione opus

fatis extenfum iri,alienum a propofito iudicaui, fi exenv
plis et illuftrationibus, ad folam rationem popula-
rem necelTariis, molem operis adaugerem , praefertim
cum hic labor nullo modopoffit ad vfumpopularemapta-
ri ,
genuinitjue fcientiae aeflimatQies ea re haud ita tn-

Digiiized byGooglc
 digeant, grata illa quidcm femper, fed quac lioc loco

fere p'>iiit confilio haud comienire. Quod Tcrraffonus

al)b;is d.ck: fi magnitudinem libri haud exnumerofo-
fturum, fed bs tempore metiaro nd intelligendnm illutn

neceflario, qucnidam fubinde librum dici longe bre-

viorem pofie, nifi tam brcuis foret; idcontra, fi fa-

cilitatem fpe&aueris totios cuiuspiam diffufae, fed vero

p:incipio cohaerentis cognitionis contcmplatiuac, di-

ci eodem iure poterit, quemdam librum tnulto magis

fore perfpicuum, nifi tantopere perfpicuus reddi debuiA
fet. Namque adiumenta perfpicuitatis defunt quidem in

parti[ius,fedfaepenumero diflipata funt in toto, propter-

ea quod letlorem hon fatis cito ad perfpicientiam totius
adduciinus, et lucidiscoloribus articulationem fyftematis
nihilominus oblinimus atque ohfcuramus, quod quidem
caput eft in vnitatc firmitateque illius diiudicanda. Ac
leftori quidcm, opinor, haud paruo effe incitamento
poteft, \t ftudtum fuum cum opera auQoris coniungat,
fi fperare poiiit, magnum opus et graue ad formam pro-
pofitant totum itcmque duraturum abfolucre. Atqui
tnetaphyfica , cx conceptibus, quos lioc loco de ea fu-
iiius propofituri , omninm artium vna cft, qunc ckismo-
di abfolutionem, eamque brcui tempore, ct modico, fed

coniunflo labmc poffit fperarc, ita quidquam

vt nihil
reliqui fiat pofteritati, niii vt in ratione didaciica omnia
ail eamconllituat, neque tamen vllomodn queat tmteriam
augere. Neque cnim notl niii indexeft omnium noftra-
rum pofipftTonuiU pcr rationem puraro, fyflcmaticc com-
pofitus. Nihil nos hic potcft fugere, fiquidem, quae
ratio pura ex fc producit, 11011 poffimt occuhari, fed
jpfa per rationcm in aprico pnnuntur, fimulatquc prin-
cipium illtus commune repertum fit. Vnitate perfecla
huiuscemodi cognitionum, et quidcm c.\ mcris concc-

DigitizGdbyGoogle
 AUCTOKIS PRlOS, .v v 1

ptibua puris, ita vt nullum quidpiatn empiricum, yel

tantummodo fingularis viiio ad certam ac definitam ex-
perientiam ducat, in eaque vim poffiY exfcrcre, amplifi-
canda atque augenda fit, vt haec pienitudo abfoluta nou
modo effici queat, fed eliam necefiaria.

Tecum habjta, et nuris, quani h"t tibi curta fupellcx.

torjtm.

Eiusmodi fyftema rationis purac (contemphitiuae).

ipfum fperomemetaliquando-editurum,(juod infcrib.-ttur;
quod non dimidia quidem parte tam
Metapkijfica Mturae,
longum fit, fed vberiorem materiam contineat, quaia
haec critica, qiiam primo fontes oportebat et conditiu-
nes poffibilitatis illius proponere, folumque obfoletum
purgare debebat et planum facere. Hic lectoris patien-

tiam exfpetlo aequamque' mentem iudicis, illic autem

faciiitatem et adiutorium focii; quamuis enim plemfli-
me fint vniuerfa principia fyftematis illius in critica pro-

pofita, tamen ad plenam fyftematis ipfius rationem

praeterea pertinet, vt ne conceptus deriuati defint, quae

non poifunt ex attticipatione numerari, verum qui fub-
inde debent conquiri ,
cumque ibi tota conceptuum
fynthefis exhauriretur, praeterea hic poilulatur, vtidem
etiam fiat refpeftu analyfeos, quae omnia facilia funt,

magisque iucunditate fua oblcclant, quam labore fa-

tigant.

DigitizGd B/Google
XV III ntAtrtTia
PRAEFATIO AUCTORIS POSTERIOR.
An tra&atio cognitiomim, quae ful) negotia rationis
cadunt, certum iter fcientiae facere queat, nec ne, mo.T
poteritex eucntis diiudicari. Si ea poft inultum appara-
tum, fimulatque ad fcopumvcntuin fit, haereat, aut, quo
illuni attingat, faepius regrediatur aliamque viam infti-

tuat : itemque fi fieri nequeat, vt varii laboris focii in

niodo conueniant, quo cominunis fcopus debeat feriri:
femper. poterimus t-ife pcrfuafi, eiusmodi ftudium mi-
nime tutum iter pcrfequi fcieutias, fed tantummodo hic
lllic palpare, ac praedare iam de ratioue agemus, fi,

qnantum fieri poftit, eam viam conemur aperirn, vt

etiamtnonnuHis debeattamquam fruftra tentatis abdicari,
quae fini inerant temere antea conftituto.

Logham inde ab antiquiffimis temporibus hoc tutum

lter inftituiffe, inde poteft perfpici, quod eipoftyrW-
fiottkm ne paftus quidem retro ponendus fuerit, nifi

fere remotioncm fubtilitatuffi inutilium quarundam,

dilucidioremue conftitutinnem eorum, quae pertraftata
erant, pro emendationibus habueris, quae vero magis
ad eiegantiam fcientiae faciunt, quam ad certitudinem.
Eftetiamnotatu dignuin, eam adhoc ipfum tempus nevl-
lumquidem paffura potuifle progredi, ideoque confefiam
omnino abfolutamque videri. Cum enim quidam rccen-
tiorcs eo credebant illam amplificari atque augeri, fi

partim locos pfychologicos de variis cognofcendi viribus

(phantafia atque ingenio), partim metaphyfcos de cogni-
tionis origine, de variis formis certitudinis pro diuerfi-
tate rerum obieGarum (idealifmo, fcepticifmo, et fic
porro), partim ant hropohgicos de opinionibus praeiudi-
eatis (earumque caufig et remediis) infererent, fece-

Dutizcd b, Gi
 AUCT0RI5 P0STERI0 8. JtlJt

runt H quidem pro imperitia fua propriae huius fcien-

tiae naturae. Non augentur artes, fed deformantur,
cum carum termini confufi mifcentur; fed termini lo-

gices eo accurate conftituti fnnt, quod ea fcientia eft,

quae nihil nifi vniuerfae cogitationis regulas (liue ea

ei anticipatione fiat, fiue empirice, originemque, rem-
ve fibi, quam velis, fubieflam, habeat, in animoque
fortuita impcdimenta inueniat, an naturaha), pleit
proponit, ftrittimque euincif.

Logicae tam bene fuccefiiffe, foli illius circumfcri-

ptioni tribuendum videtur, qua iure poteil, quiaobli-
gata tenetur, ab omnibus rebus cognitioni obnoxiis ea-
rUmque difcrimine fefe continere, in eaque proinde in-
telligentia non nifi in fe ipfa fuaque forma occupatur,
Longe difficiliusper naturam rei rationieflencceffefuit,

viam fcicntiac certam ingredi, fi haud in fe ipla fohim,

vemm etiam in rebus obielis verfatur; vnde illa quo-
que qua propaedeutica quafi veftibulum artium confti-

tuit, et, fi de notitiis fermo fit, logica quidem ad eaa

diiudicandas ponitur, fed comparatio ilfarum in artibus,
proprie atque obieftiue ita diris, anquirenda videtur.

Quatenus igitur in his inefte ratio debeat, neceffe

eft, vt ei anticipatione aliquid in iis cognofcatur, ea-

rumque cognitio dupliciter poteft ad rem fibi fubieftam
referri , nimirum vt aut haec eiusque conceptus (qui
alibi dari necefle eft) tantummodo determinetur , auC
realis reddatar. Illa eft theoretica rationis cognitio, haec
praBitn. Vtriusque pars/jura, quam multum
ea quam-

vc parum contineatur, fcilicetea, quaratio prorfus ex

anticipatione rem fibi fubieflam determinat, ante fola
traQanda eft, neque, quae es aliis fontibus promanant,

cum iis debent confundi; male enim de re agitur, fi

Digitizcd byGoogle
temere cxpendas, quae lucratus fueris, itavt, cumilla
haereat, nequeat difcerni, quae pars quaeftus fumtum
fuftinere pofilt, atque a uua llt ilie retinendus.

Mathcfts ct ph;f,ca duae funt rationis cognitiones

theoreticae, quae ret fibi fjbiccfat debcnt ex anticipa-
tione conftituere, illa tota pitre, hacc ex parte faltem,
tum vero etiam pro aliis cognitionis fontibus, quam
rationis.

Ab antiquifllmis teniporibus, ad quae pertinet hi-

floria rationis humanae, in populo Graecorum admira-

tione dignillimo mathtfij tutam fcienttae viam inccfllt.

Sed non exiftimandum eft, ilLm viam illain regiam

tam facile potuiife inucnire, vcl potius fibimet ipfam
munire, quain logica, iu qua ratio in fe ipfa occupa-

,turj potius credo, diu illam (praefertim in Aegyptiis)

palpafle, eamque mutationem coimerjoni cuidam tribui
,debere, quae felk vnius viri iugenium in periculo quo-
tlam confeciffet, vnde via, cui infiftendum cffet, non
nmplius pofiet ptaeteriri, tutumque iter fcientiae omni-
bus temnoribus atque in infinitis diftantiis ingreffum
effet ac delineatum. Hiftoria huiusce conuerfionis rrio-

tus animorum, longe quidem grauior inuentione

illa

viae circa nobile illud promontorium ingeniiquc iliius

,

fclicis, quodeam confecerat, ad nofira tempora haudper-

venit. Attamen fama, quam nobis Diogenes Laertias
tradidit, inuentorem nominans minimorutn, atque ex
communi fententia, nu argumento quidem tndigentium,

elementorum deinonftrationjs geometricae, probat, me-

moriam mutationis, primo huhisce nouae viae apertae
Veftigio effettae, mathematicis Innge grauiflimam vifam
,effe oportuiffe, eoque obltuioni fuifle ereptam. Priino,.

qui triaiigulum aequilatmim demonfirauit (fiue TJialet

 AUCTOtZS POST*RIOK. Xxl
diflus fuerit, fiue vtcumque), clarius lumen illuxit,*
namque reperit,, non ea, quae in figura videret, vel
etiam folum illorum conceptum fe indagare, quafique
proprietates eornm inde difcere, fed iis, quae ipfe fe-
cundum conceptus ex antidpatione cogitando inderet
ac proponerct (per conftruQionem) producere oporfe- ,

re, atque, vt certo aliquid ex anticipatione fciat, rei

nil quidquam fe debere tribuere, quam quod necefiario

confequatur ex iis, quae conceptui fuo conuenien-

ter ipfe in eam indidiffet.
Longe tardior incefiit phyfica , priusquam viam
artium publicam ofFenderet; fiquidem modo fesquife-
culum eft, ei quo confilium ingeniofi Baconii de Vtrtt-
lataio huic inuentioni anfam dederit, partim etiam, cum
iamiam in eius veltigio ellent, mairis ea frequcntaretur,
id quod itidem poteft e fubita animorum coiHierfione
enodari. Phyficam in praefentia, quateuus in priuci-
piis cmpirkis conftituta eft, confiderubo,

Cum Galilei globos inobiiqua planitie cum pondere

a fe ipfo lelo demjferat, vel Torricelii pbndere oncrarat
aera, quod antca cogitaffet aequale columnae aqueae
fihi notae, vel fequiori tempore Stahlms metalla in cal-
cem mutarat, rurfusque hanc in.metalla, detrahendo
iis aliquid addendo-jue *) ; tum phyficis vniuerfis lux
exorta cft. Comprehenderunt, rationem ea rantum
perfpicerc, quae ipTa es confilio producit, eamque cum
principiis iudiciomm. fuoruin ex legibus conftantibus
praeire debere et naturam cogcre , vt ad quaeftiones

fuas refpondeat, non vero fe ab ea fola quafi tiuctitari

pati oportcrc; alinquin cnim fortititae, ad nirllitm an-
rea defcriptum ordinem inftitutae obferuationcs neuti-

*) Hoc loco hnud accnrate fequor filuni hiftoriae methodi ex.

peritnentaLis, cuiui pnma iniria quoque haud ira nota funt.
 XXli F K A K IATIO
quam in lege quadain neceflaria coliaerent ,
quod tameti
ratio et expetit, et opus habet. Rationem cuin princi-
piis, ex tjuibus folis conuenientia phaenomena pofiunt
legum inftar valere, vna manu tenentem oportet, alto-

ra experimentum , ad illas excogitatum , aiiire naturam,

vtabea edoceatur, non ad modum tironis, cui, quae
magiftro placent, vniuerfa di&antur, fed inftar iudicia
conftituti, qui, ad quaeftiones propofitas vt refpondeant,

teftes cogit. Atque ita adeo phyfica tam vtilem conuer-

fionem rationis fuae confilio acceptam fert, iis, quae
ipfa ratio naturae infert, conuenienter, ea in illa quae-
rendi (non illi adfingendi), quae fibi funt ab ea difcen-
da, et de quibus per fe ipfa nihil quidqunm intelligeret.
Quo faclum eft demum, vt phyfica certum iter fcientiae
inftitueret, cuni pertot fecula non nifi palpafiet.

Metaphyfra, quae cernitur in cognitione rationali

contemplatiua prorfus foiitaria, omnem omnino inflitu*

tionem empiricam fitperante, et folis quidem concepti-

bus (non, vti mathefis, adhibitis iis ad vifioncm), vbi pro-
inde ratio fui ipfius efie tiro debet, tanto fortunne fa-
vore huc vsque haud gauifa eft, vt certam pofiTt fcien-

tiae viam ingredi; quamuis ea caeteris omnibus vetu-

ftior fit, manluraque foret, etiamli reliquae cunctae
prorfus abriperentur voragine vniuerfa delentis barba-
riei. Namque in ea perpetuo haeret ratio, fi vel leges,

quae vulgariflima experientia confirmat,. perfpicere cu-

pit ex anticipatione. In illa fexcenties via repetenda
eft,quoniam haud en, qun tendimus, illam ducere vide-
mus, et quod confenfum attinet fetiatorum illius in ad-

fertionibus, tantum illa ab eo abeft, vt pntius palaeftn

lit, quae proprie videatur deftinata ad vires ludicro con-
fliftu eiercendas , in qua nullus vmquam pugil potuerit
I roinim loco potiri, ftabilemque pofTeffionm in ri-
 h uc TOKti rnsTEttot; xxiii

fioria fua conftituere. Igitur nullutn dubium eft, ra-

tionem eius huc vsque meram fuiffe palpationem, efc

<juod pefiimum videtur, in folis conceptibus. i

Ecquaeergocaufa eft, quod nulla hic fcientiae cer-

tavia potuerit inueniri? Eane fortaffe effenon poterit?
Cur tintura rationem noftram indefeffo ftudio onerauit,
viae iftius in caufa fua grauiffima indugandae? lam vero
non dl, quod rationi noftrae confidamus, cum in parte

curioiitatis noftrae grauiftima nos non foium deferat, ve-

rum etiam fpc kctet, tandemque fallat. Sin autem illa

vla hucusque modo praetermiffa fit; quonam vti poteri-

mus indicio, vt inuefrigatione redintegrata fperemus, 1

nosaliis, qui ante nos fuerint, fore feliciores?

Eviftimaucrim, exempla mathefeosetphyfices, quae
conuerlione fubitoconfefta quod nunc funt, euafere,
id,

fafis e(i"e digna notatu , vt partem conuerfionis modi co-

gitandij quae iis tam falutaris fuit, .neceffariam inuefti-

gemus, easque, quantum comparatio illarjim, vtpote

cognitionum ratidnatium, cum metaphyfica patitur, hac
in re certe periclitando imitemur. Huc vsque fumtum
ft, cognitionem noftram vniuerfam 'ex rebus ipfis fefe

effingere, ad easque componere debere, verum omnes

conatus de iis ex anticipatione per conceptus quidquam
decernendi, quo cognitio noftra augeatur et crefcat, iftt

fumtione periere. Quamobrem faciamus periculum,

nnc in cmaeftionibus metaphyficis melius nobis fucce-
dat, fi fumferimus, res ipfas noftris dcbere notitiis ob-

fequi, quod ipfum iam melius cum poflihilitate cognitio-

jiis illaruin ev anticipatione cimm-nit, quae de rebus

ante debet quUpiam ftatueve, quam nobis offerantur,
Atque huiusce rei eadem ratin eft, quac primi illius con-

filii fuit Cuperniei, qui, cum intelligeret, nil quidquam

profici in esplicandis corporum cpeleftigm motibu, fi

5*fflgB?ed b/ Coogle
X X I PRiEf *'TID
omnem ftellarum vimatque cateruam agi circum fpefla-
toram poneret, tentauit, atme rhelius fuccederet, (i fu-'

mcret, circumagi Ipeckitorem , fed ftellas quiefccre. In

metaphyiica, ratione vifionh rerum obiectarum, finiili-

ter poterit tentari. Si viiione exprimi delreret ac refer-

ri rerum obieftarum natura, haud intelligo, quo tan-

dem modo c[ueamus quidpiam earum perfpicere; cnntra

ea vero fi res (qua fenfibns uibiecrn) conform?t fefe et

componat nd naturam facultatis noftrae intuitiuac, fa-

ci!e,ouo iftuil fieri queat, inodum poterO cogitare.

Quoniam vcrn in vifionibus, hisce , fi natuinm debeaiit

induere notitiarum, confiftere haud pofKim atque im-
mnrari, fed eas tamquain repraefentationes ad aliquid,
(juod iis fubieftum fit, opoitubit, refcrain ,
illudque
his conftituam, reUnquitur, vt aut fumere poffim, con-
ccptut ,
quibus conftitutionem itlam conficiam, fequi id,

qnod fubiettum vifiom eft, turiKjttc in endem difKculta-

te haereo, ratione modi, rjuo ex anticipntione quid-

quam de iis poftfm fcire; ant rcs ipfns pono, vifionihus

propofitas, fiue, (juod idem eft, expcriextiam, perquam
nobis oblatae funt ad videndumuue conceiTae, concepti-
bus hisobfequi, continuo facilioiem exitum confpicio-,
nam ipfa expericntia in formis efl cognitionis, quae
opus habet intelligentia, cuius nuraiam prius , nacefle
eft, quam res mihi.piopolita oblataqitc fuerit, proinde
ex anticipatione fumam, qunc in conceptibus cn antici-
patione exprimitur, quibus piotnde rcs oinnes experien-
tiae obnoxiae fi-fo accommodave , cum iisque congruere
neceftario debebuut et conuenire. Eavum quidem re-
rum, quae a fola ratione ,
idque necedario, cogitantur,
fed talium, quaies certe ab ratione cogitando informan-
tur , experieutiae nuspiam obuiarum fubieftarumque,
fi cogitationem mohare (nam faue debebunt cogitari),
 iUCTOSI'S POITEItlOII. XXV:

Mgulam hanc, vclut lapidem quemdam Lydium, repe-

ries probatam, nos nil quidquam in rebus ipfis es antt-
cipationc cognofcere, nifi id, quod prius iis, indide-
rimus ").

Hoc periculum ex fententia fuccedit, et prioripar-

ti metaphyfices, quae feilicet in concepsibus verfatur ex
anticipatione, quorum, quae ipfis refpondeant, obie-
Qae res iliis ce-nuenicnter poffunt per experientiam of-
ferri, certum fcientiae iter poilicetur. Ex hac enim
mutatione modi cogitandi poffibilitas commode poteritt

cognitionis ex. anticipatione explicari, et, qubd maius

erit, leges, ex anticipatione fundamento confritutae na-
turae, vtpote complexui rerum expcricntiae propofita-
rum, argumentis inftrui idoneis poterunt, quod vtrum.
que ad rationem huc vsquc frequcntatam fieri non po-

tuit. Sed e.\ hac deduciione facultatis noftrae ex anti-

cipatione cognofcendi in priori metaphyfices partc mi-

rabile quoddam vniucrfoque, illius fini, qui pofteriori
parti propofitus eft, confectariiim promanat, vt videtur,
vehementer noxium, fciiicet vt numquain pofllmus vl-

*) Hacc metlindus ex phyfico exprefTa proinde in eo confiitit,

vt elementa rationis purae qnaeraiitar iu iis, 9 exoeri-
mtnto cnifirmari pojjint at cauiHK Atqui ad probanda ra-
lionis purae enunciara, praefertim fi fupra lerminos,- quae
poieft efle, e.\-perientiae tententur, non poteft experimen-
rom ficri rerum ipfis fubiecrarum (quemadmodum in pbyli-'
ca): ergo ficri duntaxat in foiictpnliw poterit ac .lecretn, ex
anticipatione fumtis, fcilicet dnm ea ila conftituimus, vc
. eaedem res obie^iae i;r/.n f]ua fenfibus fubieflae et intelli-
gentiae in vfum experientiae, partim autem tamen qua res,
quae tantuntmodo cogitantur, folitariae fere atque vltra ter-
minos experiemiac tentanti ralioni propolitae, proinde adua-
Ijus diuerlis partibus queant confiderari. Si igitur accidir,
vt, rebus boc illo dupliL-i refpfctu cnnieuiplotis, conuemen-
tlae locus fit citm principiu r;a:uni purae , fcd. eodem icTpe-
. ctuphima rationis fecum ipfius necefTana exfiltat, cspeiimeu-
to veritas illius diftiuclionis probacur.

-^t.-^|[izcd b/ Googlc
rxvi fXAEFIlTIO
traterminos, quae poteft effc, experlentiae pernenlr*
quod ipfum tamen potiffrmum huic arti propofitum vi-
detur, Atque in hoc ipfo eypertmentum ineft probatia-
uis contrariae in e.vplorando vera confeftarii refpefclu
eognitionis roitrae rationalis ex antieipatione, vt nimi-
rum fola phaenomena fpeflet, contva rem ipfam in f
fpelatam per fe veram quidem , fed a nobis haud cogni*
tam, in mcdio relinquat. , Id enim, quod neceflario
nos pellit, vt tnrminos experientiae omniurnque phae-
nomenorum tranteamus, abfolutum eft, qitod in rebui
per fe ipfts neceiTario ratio ct iure optimo ad vniuerf
poftulat, quae ex condftione lliqus pendent, eoque fe.

riem conditionum vutt abfolut^rn. Quodli ergo accidijt,

*t, fi fumferis, cognitionem noftram empiricam rebus

obfequi qua rebus per fe ipfis, abfolutum fint rtpugpat
tia nullo modo cogitart queat; contra, fi pofueris, no-
ftram repraefentationem rerum, vti nobis proponun-
tur, fefe non effingere ex his, qua rebus per fe ipfis,
fed has res potius, qua vifa fiue phaenomena, compo-
nere fe ad noftrum cogitandi modum, vt repugnantia
vtque proinde abfolutum haud in rebus, quats-
tejfet^

nus eas nouimus (nobis eae proponuntur), fed fan

quidem in iis, quatenus eas haud nouimus, qua res per
fe ipfas, inuenicndum videatur: patet, quod initio pe-
riculi caufa fumferamus, verum effe *). Iam, vniuerfo
prngreffu in campo eorum quae vim Virtutemque fen,-
,

,) Hocce experimenrum rarlonii purae (itniilimnm eft experi.

mento cbcmitnntm, qnoii nonnumqnam periculum vocant
rtitutlionir , vniuerfe aarem rationtm fyntbttittm. Analyfit
mtt,iphyfici
coirnirionem ptiram es anticiparione feparat in ele-
menta duo valde diffimilia, nempe in cognitionem rerum,
qua ptiaenooienorum, et vero etum reram per feipfarum.
Omldtica vtramqae rurfut coniuneit ad coajpirationem cuia
idea radonati necefTnria abfalnti, vfdetque, hanc confpiratio-
em non fieri, nifi il!a diftinUone, quae proinde vera eft.
, fusfuperant, nttioni contemplatiiiae denegato, fcmper
nobis integrum erit, vt expemmur aune , in cognitio-
ne eius pi 'a&ica iuueninntijr dat i
,
quibui conceptus ille

rationalis abfoluti transfcendens pofflt conftitui, atque

ita, ex fententia metaphyfices, vltra terminos vniuer-

fac, (juac elTe poteft, expcrientiae cum cognitione 110-

ftra, fed duntaxst refpeciu praflico politbili ex anticipa-

tione pertineri. Atque in eiusmodi traQandi modo ra-

tio contemplatiua nobis femper locum faltim ad eiusmo-

di amplificationem comparauit, etiamli illum vacuum
pateretur, nobisque igitur etiamnum licet, quin ad hoe
prouocati fumus , vt datts eius pratlicis illum , ii pofli-

mus, expleamus *).

In illo pericuio, qnae huc vsque confueta fuit, r9-

tionem metaphylices immutandi, eoijue, vt ad exem-
pla geometrarum et phyficorum totam illius connerfio-
"
nem inftituamus, continetur negotium huiusce critices
rationis purae. Eft ea libellus de via ac methodo, non
fyftema fclentiae ipfius; fed nihilominus totum mono-
gramma illius defcribit, cum rationc terminorum et
carcerum iiiius, tum vniuerfae articulationis. Hoc

*) Sic legibus centralibns rootuum corporum coeleftium iHi,

quod Coptimeui initio duntaxat vt hypothelin fumebat, ulena
ccrtitudo cfficiebatur fimuique vii illa inuilibilii aedificium
,

mnndi copulans (attractionis .V wianinim ) probahatur, quae

aetenium abfcondira mauiiffet, nifi ille aufui fueiit, pu.
gnante quadam qnali, fed tamen vera ratione, motui obfer-
valoi non in rebut oblatii coeli, fed in earum fpectatore an-
quirere. Similem illam huiutce hypothefeoi conucrlionetn
modi Mgitandi in critica pertractatatri hac in praefatione
,

etiam qua hypothefin propono, quamuii .in ipfa traclatione

es natura noltrarum repraefemationatn fpitii temporisque
conceptibusque iutelligemiae elementaribus non bypothe. ,

tice, fed ayodictice probetur, eo tantura cunfilio , vt prima

pericula oiusmodi mntauonit, quae femper bypotheuca fmne
iwicniur.
 ,

er.im proprium eft rationis pnrae contemplatiuae

vt fuam ipfius facultatem, pro modo vario, quo-
res (fbi ad cogitandum proponit, dimetiri, ipfosque
varios quacftionum fibi proponendarum modos, plene
enumerare, atque ita vniuerfam fyftematis metaphy-
fices formam ddineare et queat et debeat; fiquidem,
ratione prioris, in cognitione ex anticipatione nihil
poteft rebus obietHs attribui, nifi quod fubieclum cogi-
tans ex fe ipfo promat, ct refpeftu pofteriorts, habita
ratione principiorum tugnofcendi , ea folitaria in fefe
conlifrens vnitas eft, in qua quodque membrum, vti
in corpore organico, omnium reiiquorum caufa, vniuer-
fa autem vnius cuiuspiam caufa adfunt, nullumque cer-
to principium in a!iqna adfcttione fumi poteft, niii illud

fimul fit in adfe&ioue pvrpetua ad vuiuerfum rationis

vfum examinatiun. Contra ea vero, quod raro accidit,

nullique alii fcientiae rationali, in rebus obietHs ver-

fanti, poteft olttrngerc (nam logicae propofita eft dun-
taxat fonna cogitaudi vniucrfe), contiugit mefaphyficae,
vt, in certam fcientiae viam hacce critica adduita, vni-

verfum campum cognitionum ad fe pertinentium peni-

tus complefli, et pioinde opus fuum perficere, pofte-
tamquam fedem quamdam principem Qollq vm-
risque
quam tempore augendam, vtendum deponere poffit,
quoniam lti folis principiis et circumfcripttonibus
vfus eorum verfatur, quae illis ipfis contHtuuntur.
Ac hancce perfeHonem ea, qUa fcientia conftttu-
tiua, proinde tenetur obftrifta, de eaque dici pofie
neceflc eft; nil aftrnn reputans, fi quid iupereffet
sgendum.
At vero, inquies, quaenam funt illaediuitiae, quas
per eiusmodt metaphyficam critica depuratam, fed eo
quoque in ftatum coiiftantem adduflam pofteris relinqui
 AUCTORIS POSTEKIOK.
opincmur? Leui huiuscc opcris perltiftratione putaite-
ris animaduerti, vtilitatem illius non nifi twgatiunm, cfle,

ac fane quidem haec vna eius vtilitjs videtur. Quae

vero mox in pofitiuam mutatur, fimulatque intellexeris,
principia, quibuscum ratto contempliit.iua terminos fuos
audet transire, re ipfa haud aitipljicatiottrm , fed, pro-
pius fpeclata, contratlionem noftri rationis vfus conle-
qut, propterea quod reuera terminos facnltatis fen-
fitiuae, ad quam ea pertinent, ad vniucrfa dilatare mi-
nantur, atque ita vfuni rationis purum (pratticum)
prorfus eipellere. Quocirca critica ,
quae illam coercet
et limitat, eatenus quidem negatina eft, fed, quoniam
ea re fimul impedimcntum toliit, quod pofteriorem
vfum circumfcribit, aut adeo minatur delere, reapfe
Vtilitatem pojttiuam habet et longe grauiflimam, fimul
atque perfuafus fuerts, vfum elfe "ationis purae pracbi-
cum abfolute neceffarium (moralem), in quo ea ne-
ceirario vltra fenfus terminos fefe amplificet augeat-
que, quo quidem nulla ope indiget rationis contempla-
tiuae, fed tamen a vi eius reciproca tutii effe debet, ne
tn repugnantiam fccum ipfa incid;tt. Huic muneri cri-

tices fi pnjitiuam vtilitatem denegares, idem faceres, ac

fi diceres, politia nullam vtilitatem pofitiuam- adferri,

quoniam praecipuum illius munus fit, vtvi, ciuibus*

ctuibus metuendae, obex obiiciatur, quo fuas quisque
res poilit libere ac fecure curare. Spatium tempustjue
m folis forniis efle vifionis fenfiduae, proinde duntaxat
in conditionibus exfiftentiae rerum, qua phaenomeno-
rum, nobis porro ntillos conccptus efic intelligentiae,
ideoque et nulla prorfus cognitionis rerum eleinenta,
quam quatenus his conceptibus offerri vifio poflit, quae
iliis refpondeat, ttaqite nos nullam poffc cognitionem
habere cuiuspiam rei obieftae, qua rei per fe ipfius, ve-

Digitized b/Coogle


rum modo quatenus fubiecla fit vifioni fenfitiuae, i4

eft, qua phaenomenon , hi p.irte critices analytica pro-

batur; ex quo fatie. vniuerfae, quae efle polfit, cogni.
tiojitl rationalis contemplatiuae confequitur ad folas rei

experientiae obuias circumfcriptio. Nihilominus, quod

bene noMndum eft, praeterea nobis liberum feruatur,
vt easdetn rej obieilas etiam qua res per fe ipfas, vt

hnud cognofii, ee rte tanien cogitari poffe liceat *). Nam-

que alio.-juin inde fententia cogeretur abfurda, efle vi-

fum fiue phaenomenon poffe, nequc quidpLam tamen,

quod videatur. Iam fumamus, diftinctionem illam ri>
rum per criticam neceflariam, qua experientiae obnoxia-
rum, et earundem, qua rerum per fe ipfarum, cfl
prorfus nullam faclam, efficeretur, vt decretuin coHL*

. gationis caufarum , ideoque mechunismus naturae in

conflitutione illius de omnibus omnino rebus qua caufis
efficientibus neceffe fit valere.
"
De cademque natur*
ergo, veluti de anima humana, non poffem dtcere, vo-
Inntatem eius libeiam cffe, eamdem et neceflitati phy-
ficac efie fubteftam, hoc eft, non liberam, nifi in aper-

tam repugntntiam inciderem ; propterea quod in vtra-

que fcntentia animam in eadcm fignifitatione acceperam,
nimirum qua rem in rniuerfum (qua rem per fe ipfam),
^fceque, fine praeuia critica, fecus accipero potcram.

*) Ad rem quandam mgnorcendam rcquiritur, vt eiut poffibili-

tatem polfim proliare (fiue id ad temnioriium experieiuiae
fiat ex eius exliftentja, fiue ex antkipatioue per rationein).
Sed ctgimn poffum, quaecumque voluecim, fi mi>do mihi-
met ipfi haud repugnem, id cft, fi modo conceptus meua in
cogitatione verfetnr poflibili, quamuti nemini cauere queam,
an in complexu omnium poflibilitatum huic etiam tei obie-
cta quaedam refpondeat, necne. Vt autem eiuscemodi con-
ceptui valor obioctiuui (poffibilitai realit, nam illa prlor
fola fuic logica) poffit attribui, plus requiritur. Sed iftud
plus, haud ita neceffe eft, vt In fontibui cogmrionis theote
'
tieis quaerstur, ouieft etiam inefte in prafticit.
 .

Quodfi autem critica haud peccauerit, cam rem obie-

flam fumendam docet, nimirum
duplici Jgnificatiom elTe

aut qua phaenomenon, aut qua rein per fe ipfam ; fi

deduftio conccptuum iritelleftualiuin vera fit, proinde
et decretum effeflionis caufarum res" fueiiot folas ptiori
fenfu acceptas, ncmpe quatenus fubie&ae funtexperieii-
tiae, ied eaedem poftciiori fenfu fumtao nonfint illi de-
cretoobnoxiae, fequetur, vt eadsni v<Muntas in phacno-
meno (aftione, tjuae ftib adfpsctum cadit) vtpote legi
phvfictte neceffario confenranca fit, atque eatenus hattti
Ubera, et tamen ex altera parte, taffiquam ad rem per-
tinens per fe ipfam, illi haud obnoiia, proinde vt libe-

ra cogitetur, ita vt nulla in ea re pugna eueniat. Quam-

vis autem nnimam meam, ab hac poileriori parte fpe-

flatam, nuila ratione -contemphriua (nedum obfer-
ratione empirtca), queam , proinde nec libertatcm
-<jua propfietatem cutuspiam naturae, cui elfetta tribuam
in mundo fenfibiii, cogaofcere, idcirco quia hoc fecun-
duin exfiftcntiam fuam, nectamen in tcmpore determi-
natum cogiiofcere deberem (quod fieri non^poteft, fi
quidem conceptui meo nullam pofium vifionem fubiice-
re), tameti potero libertatem cogitare, id eft, in eius
repraefentatione faltemnulla ineftrepugnantia, fi vtrius-
<me diftin&io critica modi cogitandi (fenfibilis et intel-

leflualis) promanans circumfcripta conceptuum

et inde
purorum inteiligentiae, proinde et decretorum hino
orientium, locum inueniat, Fac igitur, philofophin
moraii neceffario fupponi libertatem (fenfu ftriflilii-

Bio) qua proprietatem voluntatis noftrae, propterea

<juod decreta prafticain ratione noftra fita originaria qua
itofa illius exantictpationefint, quaehaud fuppofita liber-

tate eife prorfus non poffent, fed rationem contempla-

tiuam probafte, hanc nullo modo cogitari potie, necef.
fario illa fumtio, fcilicet moralis, ei cedere debebit, cu-
ius coDtrarium nunifnflam in fe continet repugnantiam,
proinde libertas, cum eaquc moralitas (huius enun con-.
trario nulla pugna ineft, nrfi iani libertas fumatur), me-
chanifma naturae locum concedere. Verum, cuni ad
philofophiam nihil amplius opus fit, quam vt ne liber-
tas fecum ipfa pugnet , ideoque ,
quamuis eam inutile
fit perfpicere, corte queat cogitari , mechanifmo natu-
rali eiusdem aftionis (in afia reiatione fumtae) nullum
eam prnrfus impedimentum obiicere: do&rina morali-
tatis locnm obtinet*, fuumque item et phyfica , id quod
non fuilTe, nifi antea de ignorantia nottra ineuitabili
nos edoeuiflet, et vuiuerfa, quae theoretice cognofcere
poffimus, ad fola phaenomeila reuocaffet. Eadem haec
expofitio vtititatis pofitiuae decretorum mtionis purar-
criticorum refpe&u cogitationis de deo, jimpHcique natu-
ra animae noftrae poteft oftendi, quae autem, vt breui-
tati confniam, practermittam. Quamobrem nec deum,
nec Jibertntem, ncc immortalitatem in gratiam neceffarii

vfus praflici rationis meae fumere poffnm , nifi. fimul ra-

tioni contemplatiuae arrogantiam notitiarurh transfcen-^
dentjitum adimam, quoniam, vt has nancifcatur, iis.

vti decretis cogitur, quae propterea, quod. ad folas res per-

tinent experientiae, quae poteft eife, fubieftas, fi ni-

nihilomintis adhibeantur ad ea, quae non poffunt e.vpe-

rientiae obnoxia effe, reuera haec femper transmutant

in phaenomena, atque ita vniuerfam ajitpHficationem ra-

tionis purae pracdeam pro impofiibili declarant. Itaque

cientia tollenda fuit, vt fidei iocus effet, et dogmatismus
metaphyficcs, id eft, opinio praeiudicata absque critica
rationis purae in ea progrediendi, verus fons eft vniuer-
fae profanitatis moratitati repugnantis, qui femper ad-
modum dograaticus vidctur. .
i
 AUCTORIS VOSTERTOR.
Igitur fi haud ita difficile effe poiTTt, vt mctaphyfr-
ca fyftematica ad praecepta critices rationis purae con-
ftituta, pofteris relinquatur, haud exiguum iftud munus
erit; (iue folam rationis culturam per certum iter fcien-
tiae in genere, comparatam cum palpatiune inani leui-
que circumuairationeeius fine critica, fpeftaueris, fiue ad

mcliorem temporis collocationem iuuentutis curiofae,

<]iiae in dogmatismo confueto tam maturc et tanto ope-

reexercitatur, vt de rebus, quas non inteiligit, atque iri

quibus perinde, ac quiuis alius, numquam quidquam

perfpiciet, commode argutetur, aut ndeo inuentionem
aucupetur nouarum cogitationum opinionumque, atque
ita ftudvum folidioris doctrinae negligat; maxime vero,
fi commodum incomparabile fub rationem vocetur, vni-
verfls, quae contra moralitatem rdigionemque mouen-
tur, dubiis modn Sricrafko, nimirum argumento euiden-
tiffimo i^norantiae ailueifariorum in omne tempus po-
,

fteium fincm impowendi. Namquc vlla quaepiam me-

tapliyfica vsque quaque itt niundo fuit, eritque et porro
fcre," cum eaque vero et dialetica rationis purae, quip-
pe quae ei naturalis.fit, in ea deprehendetur. Igitui*

prima et grauiflima phiiofophiae cora eft, vt, obturato

errorum fonte, vniuerfn contagio noxia illi adimat.ur.
In hac graui mutatione artium in campo confetta,
iaffi/raqur , rationi contemplatiuae tn poffeflione fua hufc
vsque putatitia facienda, omnia nihilominus cum re hu-
mana communi et vtUitate, a mundo huc vsque ex doftri-
nis rationis purae percepta, in eodem ftatu falutari ma-
nent, in quo vmquam fuere, iafturaque duntavat monO'
polium nttinpt fcholaram , neutiquam vero falufem gene-
rir kumani. Quaero ex obftinatiffimo quoque dngmati-
co, an argumentum pro anima noftra poft mortem dura'-

tura ex iimplicitate fubftantiae, an rutio pro adferendit

 jcxjciv !> II A E F A T 1 O

voluntatis libertate contra mechanismum vniuerfalem

ex fubtiribusilli, qwimuis imbecilhs atque tnualidis,
dtftinftionibu5'fubietliuae et oliiectniae neceflitatis pra-
fticae, an vero, qijod pro e\ffitentiadeiadfeitur, excon-.
ceptu naturae omniuni perfeitiiiimae (rationis mutabi-
lium fortuitae, et neceiiitatis motoris cuiusdam primi),
an, inquani, haec omnia , a fcholis ptufe&t, vmquam
potuerint ad poputum pertinere, in ciusque perfnalione
vel minimam vim exferer^? Quae cum liaud faft fint,

neque vmquam potHnt exfpefrari, ob imbecillitatem in-

telligentiaehominum communis ad contemplationem

tnn fubtilem; cumque potius, quod pnmum attinet,
quam in quoque homine animaduertimus, naturae con-
jtitutio numquam rebus haC in vita obuiis (quippe ad

initia vniuerfae deflitiationis ipfius parum idoneis) po-

tuerit explerefpem vitae futurae, rationefecundi foia of-
ficiormn clara ofrenfio vninerfis oppofita appetitionibus
conffcientiam hbtrtatu, et denique* quod tertium fpe-

flat, admirabilis ordo, pulchritudo et prouidentia, vbi-

cumque in natura rerum emicantes, folae fidem in fa-

pientem magnumque mundi auctorem, perfu&fionem ad

-
populum permanantem, quatenus ea in rationibuf pofi-
ta eft, efitcere debuerit: non foium haec poffeflio manet
inconculfa, fcd cr^i. it eo potius dignitate, quod fcholae
minc edocentui- , vt ne altiorem fibi amplioremque per-
fpicieuriam in ea re arrogent, quae communem humani
generis curam'attingit, atque ad quam magna illa (aeftl-

matione noftra digniilima) yiultitudo aeque facile potelt

pertinere, quaeque proinde monet, vt ad culturam ha-

rum comprehenfu facilium n>ipe:tuque morall
vuiuerfis
idonearum rationum folam nos componamus. Quam-
obrem mutatto ad folos pertinet petitioues arrogantes
fcholarum, quae lubcnter ea in re (qtiemadmodura alias
 AUCTOftlS POBTIKIOB. XII*

fure in multia rebus aliis) folos fe veritatum earum ae-

ftimatores,primosquc condos videri voluerint, quarum
cum populo duotaiat vfum co'mmunicant, fed clauem
/ibi (eruantes (quort mecum nefctt, folus vult fcirc vide*

ri). Nihilominus tamen aequiori iuri pliilofoplii con-

templantis prouifum videtur. Is enimfemper foiusma*

net depofitarius fcientiae populo, quamuis igtioret, vti-

liffimae, nimirum crittces rationis ;

qoippe quae num-
quam poterit popularis fteri, nec vero etiam ea re indi-
get; fi quidem, quo minus populus argunienta fubtiliter

teita pro veri partibus vttlibus obtrudi fibi patitur, eo

etiam minus dubia aetjue fubtilla contraallata ci inmen-
temveniunt; contra ea, quoniam fchola perinde, atqus
quisque homo ad contempl .cionom fefe attollens necef- ,

firio in vtraque incidtt, illi in officio eft, vt, iure ratio*

ns contemplatiuae diligenter examinato, femei profem
per offenfionipraeueniat, quae citius fertusue ipfi populo
ei controucrfiis capienda erit, in quas metaphyfici (et
qua tales tande m fcre etiam clerid) iine critica neceffa*
rio fefe implicant, quaeqtte ipfas poftea doQrinas eorum
dulterant. Hac igitur fola et materialismi, et fatalis-

mi, et atheismi, et diffidentiae profanae, et fanatismi,

etfuperflitionis, quorum virus ad vniuerfos poteft pene-
trare, tandemque stiam et idealismi, et fcepticismi qui ,

magis fcholis funtpeftiferi,radices ipfaepoflunt praecidi.

Si rc:;imina vmquam arbitrentur, fefe doSorum homi-
num negotiis immifcere dehere, curae eorum fapientt,
qua et literts profpicere cupiunt et hominibus ,
longe
cunuenientius. foret, vt libertati eiusmodi critices faue-
rcnt, qua fola poflunt quibiis ratio excolirur, labores
,"

firmiter conflitui, quam vt ridiculo fcholarum despotit-

mo patrocinentur, quae de discrimine publico damorern
lollunt, fimulatque, quas teierunt, aranearum tek*

OigilizMD/Google
fcindantur ,
quarum tainen numquam ad populum noti.

tia peruenerat, qu.irumque proinde iatruram is num-

quam etiain poteft percipere.

Critica haud traciationi doginatieae eft rationis inco-

gnitione purafua, qua fcientia, contraria (quippe quae

femper fit dogmatica, necefle eft, id eft, ea, quae e cer-

tis.atque indubitatis principiis ex anticipatione ftrenue

probet), teddogmatisma, hoc elt, arrogantiae, .in fola
cognitione pura ex coiicepl'biis (pliilofophica) fccundum
principia, quemadinodum dudum ratio confueuit, non
explorato, nec modo, aeciure, quo ea potita fit. Quo-
circa dogmatismus cernitur in modo procedendi rationil

purae, rtulla prauuia eritkafuae ipjtus faeultatit. Haec

oppoiitio proinde uec tenuitati garrulac, iniuria nomine
popularitatis infignitae, nec adeo fccpticismo, qui totant
metaphylices caufam euertit, debet patrocinari; potius
critica in apparatu cernitur ncceffario ac praeuio ad
promouendain folidiorem metaphyJicam qua fcientiam,
quae nccelfario dogmatice debet, niaximeoue fyftemati-
cc, proin.lt- fcholafUce (haud popuiariter) pertraftari,
,

quippe quae requifita non poffunt remitti 'propterea

quod ea puliicetur, prorfus ex anticipatione , proinde
prorfus ex fentcntia rationis contemplatiuae.res fuas fc ge-.

fturam. In axfoquendo coniilio, a critica praccepto, hoc

eft, in futuro metaphyfices fyliemate, aliquando nobis

inftituenda via eft feuera celeberrimi fFojii, fummiom-

nium dogtnaticorum pbilofophi, qui primus e*empk>

fuit (eoquce.veinploauttor cxftitit ingenii hucusque non-

dumexftiniti diiigentiae iu Tht'0'difcis), quomodoconfti-
tutione kgitiroa principiorum, diftintta conceptuum de-
terniinationc, tentato arijumentunim rigore, vitatis-

eue faltibus audacibus in conJequentibus, certum debcat

 "ftUCTORIS (DITERIDR. XXXV lt

iteringredifcienttae, qisi praeterea talem, qiialis eftmeta-

pli y (ica.i nprimis potuilTet ita conftituere.fi modo ei in mon

tem venifTet,per criticam organi,nempe rationis purae,ante

fibi qampum praeparare qui defeflus quidem non tam ipfi,
;

fed potius modo cogitandi dogmatico aetatis tribuendus vi-

quo philofophi et eius et omnium priorum
detur, et de
temporum, non crat, quod fe inuicem reprehenderent.
Qui methodum illius, et tamen vna quoqUe procedendi
modum critices rationis purae reprobant, nihil ytiud
poflunt fpeftare, quam vt vincula prorfus abiiciant
fcientiae, laborem in iufum, certitudinem in opinionem,
philofophiamque conuertant '
in philodoxiam. .

Quod hanc alteram editionem attinet.merito occafionem

praetermittere nolui,vt difficultates obfcuritatemque,quo-
adeius fieri pofiet, dispellerem, quaepermultiscalumniis
fereanfam dederintjin quas fubtilifiimi homines.fortafie-
haud fine culpa mea, in hoc librodiiudicando incurrere.
In fententiis ipfis earumque argumentis, itemque tn for-

ma haud minus, quam tn plenitudine deferiptioni , nil

q.uidquam,quod mutari deberet, inueni ; id quod partim

diuturno examini, cui eam fubteceram ,
antequam vnt-
doQorum hominum proponerem tribuendum
verfitari ,

videtur, partim naturae ipfius rei, nempe rationts pu-

rae contemplatiuae, quae veram in fe articulationem
continet, in qua vniuerfa in organo verfantur, nimirum
cuncta propter vnum adfunt, et quodque fingulum per
vniuerfa, proinde minimum vitium fiue tn errbre cer-
,

natur, fiue in defeftu quodam, in vfu debet necefTario

fefe oitendere. Hanc immutabilitatem atque conftan-
tiam et porro quoque hoc fyftema, opinor, obtinebit,

Hac fretuS fiducia iure ducor haud arrogantia quadam,

fod fola euidentia,- quam esperimentum eflicit aequalita-
 XXXVIII fllllATia AUCTOKlS tDlfltlfll,
tis confe&arii in euentu inde abelementis minimis vs-

que ad totum rationis purae, atque in regreflu tow

(namque et hoc in fe per fincm UHus vltimum in prafti-
co datum quamque partem, propterea quod peri-
eft) ad
culum vel mininiue partis immutandae continuo repug-
nantias non folum fyftematis, fed communis rationia-
humanae adferre videtur. Verum in earAii/rtoB* pernrult
adhuc fuperfunt,in qua quidem hac nouaeditinneemen<.
dationes tentaui, quae pnrtim praue intellecra aeftheti-
ce9^ in primis in conceptu temporis ,
partim obfcurita-
tem deduetionis conceptuum intelleetualium, partim de-
fettum putatitium euidentiae idoneac in argumentis de-
cretorum intelligentiae purae, partim denique calumni-
m paralogismorum pfychologiae rationaii exprouratorum
tollere debeant. Haftenus quidem (nimirum duntaxat
*d extrenium caput primum dialeftices transfcendenta-

lis) nec lougius mutationes pertinent in modoproponen-

di *) a me fafcrae, fi quidem et tempus deerat, et ratione

caeterorum nil quidquam occurrebat, quod ab vfu peri-

tis et aequis aeftimatoribus praue intellectum foret, qui
tamen ipfi,quae ad eorum monita regefferim, fuis quae-
que locts inucnient, vt proinde haud opus fit eos cum me-
rita laude citare.

*) Proprium incrementum, et tantummodo in ratione proban-

di, illuci poflem dicere, quud in noua confutacione uMitm
. pfychologici, feuernmqne (et vnice, opiiior, poflibile) argu-
mentum pro realitate ohiectfua vifionis externae pat. Ig2-
aceeflir. Vtcumque infons repntetur idealismus r.nione fi-
niura metaphyfices eflentialium (qui reapfe is non eft), ta.
men femper offenfioni manebit philofopbtae communique
rattoni humanae, fi exfiftentiam rernm extra nos (a quihii
tamen vniuerfam noutiarum materiam el ipfius fenful inii-
mi bauftam habemus,) ad fitlm folara accipere cogamur, et,
fi cui animum fuhit tle ea dubitare, nullum ei idoneumpof-

fimus arsumenium opponere.

 J^ '
! '. SS! JE1I1I5

CONSPECTUS
Crititti rationis purae.
Injlitutio. pj. i

I. Dc dtscrimine cognitionis purae et mpiricae. I

U. PolTefllone gandemus cerrarum quarumdam ex antici-

patione notitiarum, neque intclligentia communit vm-
rjuam iij vacna eft.
f
III. Philofophia fcientiae indiger, poflibiliurem, principi*-
qtie et ambirora omnium cognitiouam ex anticipatione
determinantis. 5
IV. Dediicrimine iudiciorumanalyticorumet fyntheticorutn. 9
V. In omnibus fcientiis rationis theoretids iudicia fyntbe-
tica ex amicipatione vt prindpiainfunt. n .

VI. Quaeliio gcneraiis ratiouis pnrae. 15

VII. Idea t defcriptio fcientiaecHiusdam lingulariifub ti-

tulo critices rationis purae. 19

Critice rationii purae. 3}
I. Doclrina eJementaris trmisfcendenulis. 23
ftttprior. Aefthetice transfcendenralis. 25
$. 1. Definhioiwi. *c
StBto pr.or. De fpatio. jjf

j. 3. Expofitio roeraphyltc* huiui conceptut. 27

%. 3. Expolitio tranifcendentaKt conceptui de fpatio. 30
Conclulionei ex fuperioribut coticeptibut. 31
Scciio fofterior. De lempore. 34
. 4. Expofitio metiphylic* conceptni temporii. 34
. 5. Expolitio transfcendentalis concepcui temporif. 3;
$. 6. Concluuonei tx hii conceptibm. 36
$. 7. Illuftr*tio. 30
4. 2- Schulia generalia ad aeftheticam trausfccntiGntalera.
43
Fjnii aeftheticei transfcendentaiii. 52
fari pofierior. Logica transfcendentalit.
55
Infiitutio. Idea togicac ttamrccndemtlir.
55
L De logtcttin gencre. - .
-
$3

- ^JJigilizMByGooglc
II. De logica rransfcendenrali. .
pag. 56
III. De defcriptione logices vniuerfalis in analytieam et dia-
lefHcam.
^ 58
IV. De defcriptione iogices transfoendentalts , in loaicam
transfcendentalem et dialeeticam. 6t
Tomtu prior. Analytica transfcendentalli. 62
Liirr prier. De analytica conceptuum. 63
Cap I. De filo Ariadnseo vniuerforumconceptuumintelle-
ctoaiiiim purorum aperiendorum. 64
StSio I. De vfu lcgico intelllgentiae in genere. 64
Stfttv II.
$, 9. De funclione logica intelligemtae in iudicils. 6S
Stclio III. 5. io . De conceptibui intelloclualibui puris feu ca-
'
tegorils.
?t
$ XI. Meilitationes curiofae, quae dc tabula categoriarum
poffunt inftitui.
y&
12. De capite quodam plnlofophiae tramfcendentalis
'

veterum.
79
Cap. U. De deductione conceptuum purornm intelligentine. gi
Stflie I. $. 1 3.- De piinclpiis deduetionis transfeenilentalis in '

genere. g,
S 14. _ Tranfitio ad deduclionem transfcendentalem cate^
goriarura. gfi

II. Deductiotransfcendentaliiconceptuumpurorumin-
telligentiae,

5. 15. De poflibilitate conditionii In genere. g9

S. 16. De vnitate fymbetica orlginaria apperceptionii. 91
% 17. Decretum vnitatii fyntheticae apperceptionis fum-
mum eft principium vniuerfi vfus intelligentiae. 93
1%. Quid vnitas obiecKua confcientiae fui ipfius Itt.
9J
S- 19. Forina logica tudiciorum omnium confiftit in vnita-
te obiecliua apperceptionis omnium iis comulexorutn
conceptuum.
J. 20. Omnei vifionet fenfitiuae categoriis fubfunt, vt
conditionibiis; i|tiibui folum polTunt varia in vna con-
ftienria congregari.

i- 21. Scholion. 93
V 22. Caregoriarumnnlltisaliutvrafefiadrerumcognitie- i
 nem, quam appHestio earum ad res experientiae propoli-
1. pag, 100

$. 23. Continnatio. 101

$, 24. De applicattone cttegoriaram ad res fub fenfus fub-

ieftas iu gene.re. . ics
(. 25. Subieetum cogitans non poteft yer folam confcien-
tiam cognofci. 107
$. 26. Dedulio transfcendentslis vfns experientiacvni- .

verfe polllbilis conceptuum itttelb&uaiium purorum, iog

$. 27. Confectarium huius dcductionis conceptuum intel-

leaualium. 112
Epitome huiusdeductionij. 11+
Ltf>tr pofitrior. Auaiyttce decrerorum. 115
liifihuiio. De facultste iudtcandi transfcendentali Ingenere. I iS
'Ctpat primutn. De fcliemntismo concepttntm purorura intel-
lecraaltum. ... Il 9

(j*r fiamdiam. Syftema omnium decretorum intelligentlae

purae. 126
Scciio prima. De deereto omnium iudiciorum analyticorum
fupremo. 128
Srffio faunda. De decreto fupremo iudiciorum fynthetico-
rum, 130
StSht trnia Deferjptio fyftematica omnium deeretornm in-
telligentiae purae fynthetiearuni- 133
1) Axiomata vilionis, 136
2) Anticipationes perceptionit. 139
3) Annlogjae expeneiuiae. 149
A. 1. 'iuulopa. Decretum conftantiae rubftaniiarum.151

B. 2. Aaahpa. Decretum fucceflionls temporis esle-

ge cauffalitatis. 15*
C. 3. Amhqia. Decrerurq (imulrancDrum, ex lege ef-
ieSionis mnraae, fme cpmmercii. 171

4) Pafiulna cogitationis empiricae Jn geneve. 177

Confntatlo idealismi. iga
Scholion vniuerfale wd fyftem.i deaetorum. 191
-
Capw tmitv. De ratione reru.m tjmoiiim inrhaenomeoa et

.. .. w
 dpetndiv. De ampliiBolia conceptuurn reflexionii per vfnm
inreiligentiaa empivicuro cum trainfceudentali permuta-
tom. pag. aoj
I} JJtntrut et djucrfitai. 3IO
2) Canueni-ntia et pugna. 21 r
3") Inrernam ercxternuni. 312
4) ALueria et forma., *I2
Jeio/.enad ampbiboliam coneepruum rCflexionii. 513
Tiwnr pojtirior. Dialectka transfcendentalil. 50

1) De fpecie trantfcendentaii. -
339
a) De ratione pura vt fede fpeciei tranifcendentalii. 233
A. De ratioiie in genere. 233
B. De vfu logico rationii. 3$
C. De vfu rationis puro. S38
Libtr piier. De eoncepribui rationit purae. 341
Seaio prima. De ideii in genere. 343
Srctio fceunda. De idcii tranifcendentatibui. 444
Seciio itnia, Syftema idearum tratitfcendentalium. 2$<
Libcr poflcrior. De condufionibui dialecticii rationii pi:rae. 260
Capu, L De paralogifmi* rationb pnrae. 261
Confutatio argumenti Mendelifohnianl pro eonftantia
animi. 371
Pinii enodati paralogiimi pfychologici. 279
Scbolion generale tranlitionemfpectaniapfychologia ra-
tionali ad coimologiam. SgO
Caput II. Anrinomia rationii purae. igj
Stetiot. Syftema idearum cotmologicartfni igy
Stctio 2. Antithetice rationii purae.- 392
Puyna I. idtarum trontfctndtnttlium.

Mundui fTnitu! eft et inrinitui. 296

jPnM.i 2. iiltnrum iratisfcendentalium.

Omnia in mundo limpltcia funt et compofit*. 304

BajTHa 3. iitarum ironsfctndtntalium.
Cmnia cucniunt ex UberUtC et neccilitate-. 313
 2L1II

Pngna 4- idtarum tmntfctnJtnttHwu;

Natura eft abfolure neceffaria, etomnla funt fortuira.pag. 318

Stttie 3. De inaitamento rationii in hac pugna fua. 326
Stctie 4. De quacftionibus rationispurae tranifcendentalibui,
quatcnus neccile cft eas abfolute enodari polle.
335;
Stctio 5. Defcriprio fceptica quaeftiontimcosmologicarumper
orancs quatuor ideas eransfcejidenrales. 34^
St.r o 6. De idealismo traiisfcendenrali, vtpoteelaue dialecti-
ces cosmologieae enodandae.

Srio 7. Decifio critica pugnae cosmologicae rationis fecum

"
ipfiui.
349
8*.*e 8. Principium regutatiuumratiomspurae refpeflu idea-
rum cownologicaruni. 359
5*''o 9. Dc vfu erapirico principii regulatini rationla, refpe-
flu omnium idearumeoimologicarum. jtfj

I. So/ario idenrum cosmologicarum de totalitate compofi-

lionii ph^enomenorum in roto mundano. gtJj

II. Solmio iitcae cormologicae de cotalitace diuifionis to-

tius cuiusdam dati in "vifione. jgg
ScMion fnaU ad folutionem idearnm marhematice frani-
fcendeiJtaiium.etpraemonirumadfolurioiiem idearum
dynamice transfcendentaliujn. jfip;

III. Solurv idearum cosmoiogicarum de totalitate deri-

n raundanorum
37
Bluftra io ideae coimotogicae libertatis coniunctae c
necelfirate phytica viiiuerfali.

IV. Snhitio ideae coimologicae de totalitate dependen-

ttae phaenomenorum, quoad exiiftentiam in genere.
389
S:fici/i>J finalt advniuerfamantinomiani ratienis purae.
393
CojwlII. Ideale rationii purae. .

39^
Staio I. De ideali in genere. 304
Scio 2, De ideali tramfcendentali, ^ffr
s rationis contemplatiuav, ad exfiiten*

405
Tria duntaxat argumentorum genera pro exfiilcntia dei
fieri per rationem coiitemptatiuam polTunt.
410
Srn/o 4, De impoflibilitate 'argumenti ontologici pro exfi-
Jtemi dei.
411
Stcih 5. De impoiiibititate aigunteiiti cosmologici pro exfi.
ftentia dei.^ pag. 4 ig
Patefaaio atque enodatio fpcciei dialeflicae in omnibui
argirnientis transfcendenialibus pro exfiftentia entii
neceffiirii.

$<aio6. De impoflibilitate argumenti pliyiico-theologici. 430

Stuia 7. Critice vniuerfae theologiae ex priucipiis rationis
conteraplatiuis.

Apptndix. De vfa rcgulntiuoidearum rationis purae.

^
445
Ue fine vltimo dialectices nauiralis rationis hurnanac. 462
II. Mttbodolopa tramjititdcntolii.

Caput I. Difciplitia rationis purae. _

Sictio I. Difdplina rationis purae in vfu dogmatico. 493

Seafo 2. Difciplitia rationis pnrae refpeilu vfus polemici. 509-

De impollibiliute compofitionis fcepricae rationispuraeab

fe ipfius diflidentis.
y I2
So ti" 3- Difciplina raiionis purae refpefhi hypothelium.
S-9
Scaio 4. Difciplina rationis purae refpectu arguraentorum. 538

Caput 2. Canon rationir purae.

546
S:aio I. De fiue vltimo vfuspuri rttionit noftrae. 54?
italn 2. De ideali fummi boni vt rarlone finis vltimi deter-
minandi rationis purae. '
.
.553
Stciio 3. Deopinione, fcientia et fide.
563
Caput 5. Architedronice rationis purae. 571
Cupiif 4. Hlftoria rationis purae, 5^4
 INSTITV T I O.

i.

Dt tOtcrimint cognitianis purat atqut mpiricae.

Qnidqutd animo cernimus et ratione inteHigimus, il-

ludomne dtibium non eft, quin idem cum vfu et

experientia capere primbrdia videatur- Quid eft enim,

qtto faculras cognofcendi ad vim fuam exferendam poffit
eicitari, nifi iisrebus, quae obieciae lenfibus et quadam
quafi impulfione oblatae extrinfecus vel fponte vifa effi-
ciant, vel mentis vim ita moueant vt iis comparandis,
.

copulandis, feiungendis rudem illam atque indigeftam

rerum fenfu perceptarum materiam in formam cognitio-
nis rerum mens eam redigat atque componat, quam ei-
perientiam appcllamus? Patet inde itaque, nullam in
nobis cognitionis partem ineflc, quae tcmporr eiperieri-
tiae praecurrat, potiusque pianum eft, cognitionem cum
hac omDcm incipere.

Quamquam autem omnis cognitio noftra fimut cum

experientia inde tamen non efKcietur, vt cun-
exfiftit,
flae rerum notitiae ex vfu experientiaque nafcantur.
Namque Vt vel ipfa, quam vfu ftieris et ex-
fieri poteft,
perientia nattus, conflata cognitio fit complexaque cum
exiis, quae vifa fintetaccepta fenfibus, tum ex iis,
quae fenfuum pulfa excitataque imprefiionibus ex fe tp-
fa mens fponte promat, licet id, quod proxime ab men-
te fola proficifcatur, discernere non ab eo poflis, uuod
fenfus vi virtuteque perceptum habebas, dum diutur-
nus vfus ajunuitn intenderit, ad illudque fniungendum
wacuerit.
A
 INSTITUTIO.
Qui locus attingit quaeftionem, altiure certe inda-
gatione digniflfmam , nec primo ftatiro quafi adfpeftu
vel repudiandam, vel conficieiid.im. Narn quacrat ali-

quis, an vere talis quacdam cognitionis forma reperia-

tur, quae tantum ablit, vt ex vf et experientia pen-
deat, vt potius libera ab omni fenfuum imprefllone vi-
deatur. Cuiusmodi quidem notitias haufbis a priuri di-
cimus, eascjuc diftin^uimus ab empiricis, (\uneapuj!e-
riori, id eftab vfu et expericntia, tamquam e fuo quo-
dam fonte, promanant.
Interim tamen iftud verbum parum fatis definitum
eft atcjue idoneum ad vim omnem poteftatemque cjuae-
ftionis propofitae apte accurateque defignanclam. Per-
multas enim confkt cugnitiones elfe, quae, vt ab expe-
rientiae fint funtibus profeftae, capi t^men etiam a
priori dicautur, proptcrea quod eas non proprie qui-
dem ab experientia prorimeque, at e\ generali quadani
regula deriuemus, quam tamen eamdem ab experien-
tia depromtam habemus. Sic, vt hoc vtar, cum ho*
minem dicimus a prioripotuifie, cuius fundanieuta fub-
duxerat, domus ruinam nofTe, nihil intelligi aliud volu-
mus, nifi non illi ipfius ruinae experientiuin fuifle cx-
fpetlandam. Sed fciri omnino iftud a priori non potc-
rat: fiquidem corpora grauiaefie, etproinde, fulcro
fublato, pondere fuo deorfum ferri ac ruere, fane ante
debebat experientia oftendi.
Quamobrem in reliqua oratione notitias ei piiori
hauftas eas dicemus, cjuaenon modo ab hac vel illa, fed
ab omni omnino parte erperientiae fimpiiciter abfolute-
que liberae videntur. Atque his quidem contrariae funt
cognitiones empiricae, id eft tales, qualium tantummo-
do a pofteriori, fiue per esperientiam copia poterit
,

fieri. In notitiis autem a prinri hauftis formatisque il-

lae, quibus nil quidquam immixtum ineft empirici, pu-
rae vocantur et liquidae velut notio, quae vnam quanv
:

quc ponit a caufa mutationem proficifci, in iis eft, quae

a priori enunciantur, nei: in puris tamen et liquidis,'
quoniam non aliunde poteft, nifi e fula experientia,
mutationiinotiohauriri.
 INSTITUTIO. 3
IL

EJfe in nobit ttrtar notitias omni fenfa experieniiaqut prfo.

ru, ipfamque inteliigentiam popularem namquam iit
Cartrt.

Sed hoc loco certa quaedam ac propria quaerend*

nota erit, qua pura et liquida cognitio a concreta ifta at-
que empirica discerni ree potfit ct internofci. Iam
vfu quidem et experientia accidit, vt veritatem rerum,
quas fic vel atiter conftitutas videmus, non item earum
neceffitatcm, vnde eas non efl"e fecus comparatas poftie
intelligas, edoceamur. Itaque fi primum euenerit, vt
'enuncietur aliquid, quod idem in fe vim habere com-
prehenfam tiectjftiatit cogitetur id erit omne a prtori
,

enunciatumi quod cum praeterea non fit ab aliquo pro-

feflum deriuatumque, quod ipfum valeat tamquam ne-
cefTarium, tum iftud erit Jimpttcittr a prion reputanduni.
Deinde ficri non poteft, vt, quae ab vfu fint experien-
tinquc profecJa., iudiciis tam late patens, quae vere
proprieque vniuerfa attineat, inefie ratio videatur, fed
fumta tantum et ad induclionis formam efFefta, adeo-
que, quamdicunt, tomparatiua, qua proprie, quod ab)
hac vel illa regula discedat, quantum id quidem expe-
rientia conftet, nil apparere quidquam enuncietun Si
qtiod igitnr enunciatum cogites omnia omnino fpeetans
ab omnicjue, cuius efie copia poflTt, eiceptione vacuum,
illud non ei viu poterit et experientia hauftum effe et
conformatum, fed fimpliciter abfoluteque a priorl flnte-
ceptum atque infignitum. Ita fit, vt empirica vniuer-
fitas ifta in fola valorisgradatim ad libidinem auti er
eoque, quod in plerisque caufis animaduerfum fuit, ad
id, quod in cunctis obtineat, effer.i magnitudine ver-
fetur; velut in effato, quod omnia corpora ponit graui-
tate fua ad perpendiculum ferri. Quorum autem iudi-
ciorum talis ratio atque natura eft, quae Vtre prop-itque
od vniuerfit pertineat, iis fontem elTe cognitionis pecu-
liarein, id eft facultatem cognofcendi apriori, fiue ex
anticipatione tribuendum, hac ipfii pteniore vniuer/i ra-
tione monemur. Hinc itaque efficitur, vt vis tum tw
4 lNSTITUTia
ajfarii, tura vniuerj! in notis fit certis atque indubiritis
cognitionis a priuri duflae formataeque, quae inuicem
tam arfte fint inter fe coniuntlac copulatacque, vt ab
attera. disiungi nequeat attera neque diuelli.Jn quibus
vero ad vfum transferendis cum fubinde eueniat, vt eo-
rum facilius circumfcriptionem empiricam poffis, quam,
quae iudiciis ineit, rationem fortuitam oflendere, non
numquam etiam , quam iudicio cuidam tribuimus, vni-
verfalitas apertius queat eiusdem neceflitate duceri, fa-

tiuserit, his ombabus notis, quarum quaeque per fe

certa et indubitata eft , linguiis vti fimplicibus et foli-

taria.
Cuiusmodi quidem iuduia tum nttcjfarin , tum pro-
prie vniuerfoHa ideoque a prioripura et Liquida, iruin-
,

telligentia humana vereinefle, facili negotio poterit

euinci. Namque
fi, quod ex artium formis petatur, ex-

ejnplum quaeras, id fingula Mathematicorum effata in-

fpicienti occurret: fin ex vulgari vfu intelEigenti&e
coramunis depromtum cupias aiiquod; dccretum illud,
quod quamque mutationem caufam enunciat requirere
antegrefTam, effe argumento poteft; iu quo quidem
conceptu caufae notio effefti neceffario nexi aptique, et
regulae fimpliciter abfoluteque vninerfalis .tam aperte
ac perfpicue continetur, quae, fi, quod hitmio place-
bat , a frequentiore copulatione eius quod fit , cum eo
cruodeftantegreffum,etuide profefla notionum inuicem
copulanckrum confuetudine ac proindc a neceffitate,
quae tota, quam vocant, iubie&iua fit, eam deriuare
velis, omnis omnino peritura videtur. Sed non eft,
quod a talibus exemplis praefidium petamus poteft :

enim ex ipft natura rei adeoque, quod vocant, ex anti-

cipatione doceri, effata pura omni vfu experientiaque
priora quafi naturales atque infitas in animis noftris no-
tiones ineffe, quippe quibus potefi folis fieri, vt expe-
rientiae vim fimus et facultatem habituri. Namquevn-
de ftia, quaefo, de qua inter omnes conueniret, firmi-
tas et euidentia ipfi conftaret experientiae, li, quas e
fequitur, fingularum legom itidem rurfumab vfu profe-
fta axque empiric* et proind fortuiU ratio videretur?
 msTiTuria s
<]uo quidem pofito, cogeretur fane, vt ne in fummis IU
lae enunciatis haberi poffe viderentur.. Verum hoc lo-.,
co fatis fuerit vfum purum facultafcis coghofcendi no*
,

flrae, quafi rem in' fafto pofitam, adiunftis iflius notist

oflendiife. Neque vero luriiciurum tantum quaedam pri 1-

ma atque antecepta videntur, fed ex conceptibus quc-

que nennulUs animis impreffas effe intelligentias. et in*
choatas, fenfusquc atque experientiae ratione priores,
in promtu eft docere. Quodfi enim, quem ex vfu hau*
ftum atque txperientia habes, in conceptu corporis fin*
gula, quae fub fenfum cadunt, mente et cogitationa
fuftuleris, vt colorem, vt duriflem molliticmue, vt gra,-

vitatem, et vel ipfam rationem imperuiam, quam impe-

netrabilitatem dicunt, tamen, quod corpus ante imple*
verat, fpatium remanebit nulla vmquam cogitatione de-
lendum. Nec vero in conceptu empirico cuiusque rei
propofitae, fiueilln iwrporea fit, fiuenon, fi omnia at*

tributa, omnes adfcftiones ex vfu atque experientia per-

ceptas feiunxeris , ea item poterit ab agitante mente
tolli e.vftinguique ,
qua vt illam vel tamquam effentiam
(fiue fubftantiam), vel id quod inhaereateffentiae cogite-
mus; quamquam haec notio pluribus circumfcripta mo- .

quam ea, qua res quaedam fubiefta-de-

dis continetur,
riotatur. Igitur neceflitate illa, qua ea fefe nobis notio
obtrudit, coafti, neceffeeft, fateamur, eam in noftra
facultate cognofcendi vfum omnem et experientiam an-
tegrefla, hoc eft a priuri fiue ex snticipatione , effe fun-
datam. -

III.
Philofopkiat oput efi fcientia, quae notitiarum omnium fenfa
et exptrientia priorum tum poj/ibilitatem , tum prirwipia
atquc initia, tum ambitum deniam aperiat atque eonfiituat,
Quae quidem omnia qusmvis grautfiima fint, ta-
men illud longe erit grauius quod ccrtas iin nobis noti-
,

deprehendimus quibusfit, vt relitro omni, cuiua

tias ,

quidem efTc copia poflit, experientiae fundo, ex notio-

nibus, quibus nuspiam quaepiam rcs efle fubiefla poteft
fcnfibus famulis percipienda, iudiciorum noftrorum vl-
6 INSTITUTIO.
tra omncs eorum terminos proferri ambitus vi-
deatur.
Atque in his ipfis conceptibus, qui res fpeGantex-
tra mundum fenfibilem pofitas, vbi nec duci experientia
poflumus, nec regi, inueftigationes rationis noftrae ver-
quo grauiores Ulae quidem funt digniores-
fantur, quas,
que, eo etiam praeftantrores et excellentiores, eoque
maiorem altioremque, quem propofitum habent, fco-
pum putamus tantique eas aeftimamus, quauti neuti-
,

quam quidquam facimus eorum, quae menspoteftphae-.

nomenorum in regione cognofcere , atque adeo cum ip-
fo errandi discrimine cuncia potius periclitamur, quam
vt, quae tanti interfunt, intieftigationes mittamus, ne-
que quod ratio quaedam dubitaitdicaufamadfcrat, neqne
aliqua contemncndi ac reitciendi. Quarum quidem.
juaeftionum rationis purae, quac nullo modo poilunt
euitari, vnn deum attinet, reliquac ad animoium tum
liberam tum immorralem naturam referuntur. Illa ve-
ro doctrinae pars, cui quaefKonum SlWum propriepro-
pofita folutio eft, metaphyfica vocatur, et tenet illa
midem initio dogmaticam viam neque explorat prius
,

atque examinat potontiam rationis impotentiamue , par-

re illa fit atque idonea huic tanto tamque axduo nego-
tio, an iners atque alicna, fed illud ipfum negotium
fidenter aggreditur conficiendum.
Acnaturae quidem nihil magis confentaneum vide-
tur, quam. vt, cum territorium experientiae migraueris,
non illico ex notitiis ftatuas.quac vnde hauferts nefcias,
et ad fidem autloritatemque decretorum, quorum tete
frimordja lateant, aedificium exftruere, nifi antea, qui-
us id fuffultum tenearur, fundamenta diligenter cogni-
ta habeas atque pcrfpefla. Nec proinde minus auer-
fum ab nstura atque alienum fuerit quam , vt dudum
,

agitari quaeftio de via debuiffet, qua tandem polfit ad

omnes iftas cognitiones, quas haufras a priori dicimus,
aditus inueniri, et quam late illae quidem pateant,
quam vim habeant, qui valor illis fit, quodue pretium
ftatuendum, anquiri. Ac profcQo quidem haec ita fe-
cundum naturam erunt, vt illi nihil magts accommoda-

i
 INSTITUTIO. 7
tumvtdeatur ; fi modo naturae vocabulo eam vim potc-

ftatemque fubiicias, vt id, quod reSka ratio fieri poftu-

lat, delignet. Sin autem id dicas, quod plerumque fit,
naturae congruenter fieri, tum fane largicndum erit,
nihiiitem naturae accidiffe conuenientius , niliil minus
ab ea discrepantius ,
quam vt haec quaeftio omiffa diu
negleclaque obfolefceret. Cum enim cognitionum illa-
rum, veluti ea pars quae mathematicorum ratione con-
tinetur, certa dudum fit atque euidens agnita, fit vt in
. caeteris quoque eadem clara atque indubitata ratio , de
qua intcr omnes conueniat, haberi pnlfe opinemur,
quiimuismaxime illae quidem abhorrere natura fua ab
mathematicorum comprehenfione vidcantur. Nec vero,
quum femcl carceres cxperientiae transgrefTus fuerii,
quidquam quod amplius metuas te per experien-
erit, ,

tiam iri explofum. Nanique tanta ineft vis in appetitu

proferendi terminos cognitionis, vt non pofiis, nifi in
ali^uid ofFenderis, quod ipfum libi manifeite repugnet,
in progreffu tuo cohiberi. Sed, ne abs te dilfentias,
facile efiicies, fi caute in ficBonibus tuis verfabere,
quamuis ideo miiiime pofiit, quod falfum erit, veri na-
turam induere, lain quantum ratio pofiit ab omni fen-
fu experientiaque abdutta ac feuocata augefcere, quam-
que longe progredi in cognitione cx anticipatione parta
duftaque, excmplo efie egregio mathematicorum ratin
poteft, Quae quidem in rebus verfatur notitiisque, fed
ex ca parte-, quatenus in vifione pofiunt fiue contuitu
proponi: verum hoc facile negligitur, propterea quod
vifio ifta a priori poteft oftendi, ac proinde a mero con-
ceptu puro ac genutno vii discernitur. Itaque fit, vt
cupkiitati cognitionis amplificandae , tali argumento de
vi et potentia rationis captae atque occaecatae, regiopa-
tere infinita videatur. Sic quondam Plato, reliflo
mundo fenfibili, quo tam artlis inclufam carceribus in-
telijgentiam videbat, idearum tamquam pinnis in inani
ii-.telligentiae purae fpatio pcrichtabatur ; velut colnm-
kaleuis, quae libero voiatu, quem relumntcm fentit,
acra fecans longe fccum aftum iri praeclarius in fpatto
ab omni aiire vacuo tfsiftimet, Nequecnim immaduer
8 INSTITUTtO.
tit philofophus, nullamfefe, vtcunique vires cohtende*
ret, viam lucrari, cui infifieret:
fi quidem, quo quafi
quod vim fuain facultatem-
fuftultus niteretur, atque in
que conferret, vt mentem cjuali loco moueret, nit fixi
quidquam certifjue habeb&t. Sed ca plerumque fors eft
rationis humanae in quaerendis inucftigandisque rebus
b oculorum confuetudine feiunctis prorfus atque remc-
tis, vt, quam fierl poffit, niaturius aedificium perficiat
tcjue abfoluat, et pofteademum, probe ilrad fit, nccne,
eonftitutum, fatis praepoftcre expluret. Tum autem
varios vndique folomus ac praetextus conqUirere,
tittilos
quibus de firmitate aedificii nosmet confolemur, vel et-
iam feram eiusmodi atquc ancipitem exploratiojicm re-
pudiemus, Id vero, quod, dmri aedificamus, ab omnt
nos metu.nc Aifpicione liberat, nobisque doftae cuius-
(Um fubtilitatis fpecie imponit, tn eo cernitur, quod
operae, quam ratio impendit, permagna pars, et fortaf-
fe majiima, in conceptibus rerum, quas iam cognitas
habebamus, explicandisdiscutiendisque verfatur. Quo
<juidem efKcitur, vt copia notitiarum augeamur eiusmo-
di, quae, quamuis id tantummodo,quod in conceptibus,

licet obfcurius, eogitaueris, explicetur atqueillultretur,

tamen faltem quoad formam nouis cognitionibus aequi-
parentur, cumtamen, quos perceptos h&bemus, can-
ceptus, fi materiam eorum complcxumue refpicias nil ,

quidquam ampliores reddancur, fed tantum clariorcs ef-

ficiantur. Quae quidem via cum veram ex anticipationo
profeftam cognitionem largjatur, quae tuto progrcffu et
commodo gaudcat, fit, vt hac ofientatione illufa ratio ex
quafi quadam fubreptiDne haud animaducrfa ad fonten-
ths deferatur maximc fchui&ns atque di <ciepanr.es, dum
conceptibus datis atque propofitis alios ratio, idque ex
anticipatione, adnecVit prorfus alienos et aduentitios,
ita quidero, vt, quo illa fit eos adepta, modum plane
ignores, nequc jfijus originis indagandae cura vmquam
tnimum occupet. Quamobrem e re effe arbitror, ftatim
in principio huius traftationis de discrimine dupficis
huiusci generis videndi veri paullo accuratius dif-
Tererc.
 lNSTITUTltt
IV.

Dt iudicionm anahjtitbrum tt fynthtticorum dbirimbif.

Eft omnium iudiciorum msntis, (i, quo fubie&um

cum attributo comparetur, modum fpeftaueris, ratio
duplex (fi fblom aienttum partcm cotifideres^ tum enim
ad formam negantium facilis applicatio erit). Aut etiim
ttributum B fubie&o A continetur, tamquam aliquid,
quod iam infit notioni A, quamuis latenter: aut attribu-
tum B totum eft ertra, notionem A pofitum, quamuis
coniuncium cum illa atque connexum fit. Ac fuperio-
ris quidem generis iudicium onaiytttum, pofteriorisyi/n-
thtutum appellabimus. Itaque anaiytica iudicia(de aien-
tium parte loquimur) ea erunt, in quibus, quae fubiefto
Attributa funt, coniuncla cum eo tx una atqut eodtm (ex
identitate) cogitamus fed ea, inquibusilla complexio
:

copu]atioque fubiefti cum attributo fuo non ex vno at-

que eodem tnente concipitur, -fynthttita iudicia nomina-
mus. Atque enunciata quidem, quae priorc loco de-
fcripfimus, poterunt etiam iilujlrantta dici, vti poftcrio-
ris generis ampiifitantia neque enim in iliis quidquam
per attributirationem ad conceptum fubiefti accedit,
fed fubiecK conceptus explicando dispefcitur in conce-
ptus,quiquafi partes in ea, quamcjmm obfcurius, cogita-
ti continentur. Contrci ea vero pofterioris formaehaec
ratio atque natura eft, vt conceptui fubicfti aliquod tt-
tributum addatur,quod nuilo modo fit in iilo cogitatione
depicrum atque agitatum, quodue nulla prorfus e*plica-
tione iftius eiici potuiftet atque euolui. Velut fl enun-
Cies: otrmia tarpnra funt txttnfn; iudicium analyticunt
tuleris. Nequeenim, quo ejrteniionem tamquam illi
adiitn&am reperias, opus orit, vt conceptum corporis
migres ao deferas, fed fatis erit, vim virtntemque con-
ceptus illius fi eiplicaiteris, lioc eft ,fufficit,vt, quaefem*
per illi cogitantur inefte, varior um nobis confcii fimus, quo
attributum in iis inucniamus. Kft ergo enunciaruni
iftud in analyticis. Contni e vero li pronunctes;' omne
eorpui grnue eft; tum ei, quod corpori tribuis, longe
quiddam nliud ineft, atque in fojo corporis conceptu
 io INSTITUTIO.
omnino cogitatur. Cuiusmodi igitur attributi adieclione
iudicium Jyntheticum cfKcietur.

Iam wdhia, quatenus de fonte funt expe-

einp<rica
rientiae haufta, cunila erunt fynthetica. Nani abfur-
dum eft, an.ilyticae fententiae cxperientiam velle, quafi
quoddam fundamentum, fubftcrnere, fi quidem ad eam
ferendam non cft, quod cnnceptum deferas vel trans-
grediarc,adeoque haud indigeas teftimonio experientiae.
Oorpus elfe extenfum, perquam euidenter ac firmiter
ex anticipatione enunciatur, neutiquam ex experientia.
Ante enim, quam ad experientiam accedas, omnesleges,
quibus etliri poteft, vt fic enuncies, complexas conceptu

liabes, vnde attributum poflisad decretum repugnantiae

elicere, eoque ipfo elfe tibi confcius queas neceflitatis f
qua cogaris ita pronunciare, quam, multum aberit, vt
experientia iit vinquam ofteniura. Quamquam autem
e contrario grauitatis attributum minime completUmur
conceptu corporis generatim fpettati tamen iilo con.
,

ceptu res defignatur cxperientiae fubietta ex parte qua-

dam atque obuia, cui proinde et alias eiusdem expe-
rientiae partes pofliis adiungere. Etcnim conceptua
corporis antea poterit analytice, hoc eft, cx notis erten-
fi, folidi, eminentis et finiilium, quae cuntbi in eo
conceptn cotnprehenfa complexaque cogitantur, cognc-
fei. Iain vero augetur cognitio et crefcit, dumque ex-
perientiam ipectamus, vnde ilrum corporis conceptum
Jeiunxeramus, coniunftam fempcr cum notis illis graui-
tatem quoque animaduertimus quam deinde conceptui
,

illi, tamquam attributum aliquod, fyntheticc annecii-

mus. Itaque hinc cogLtur, vt, quo grauitatis attributum
cum conceptu corporis.iungiqueat Jyntlietice et copula-
ri, ope foiius expeiicntiae eiticiatur: quamquam enint
hiconccptus neutiquam ita fint inuicem hinui nexique,,
t vno alter teneaturcomplexusetcomprehenfus, tamen
vt partes cuiusdam totitis, nimiruin experientiae, quae
ipfa quidem in copulatione viJionum Jynthetica cerni-
tur, iunftae inuicem aptaeque, quamquam tantum for-
tuito, videaiitur.
 INSTITUTIO.
Sed in iudiciis fyntheticis cx anticipatione totnm
iftud aaminicuhim decft. Namque fi cnnceptum A mi-
grare debcam ac relinquere, vt alhim B cum illo com
iunitum potfim cognolcerc; quid, quaefo, erit, ctti in-
nitar, quoue, vt c:i fynthefis efTe, queat, efficiatur?
neque enim perluftranda patet regio experientiae, Pb-
namus enunciatum hoc: quidqutd nt, caufam fui
habeat, neceffe eft. In concepttt quidem eius quod fit,
cogito fane aliquid eiTe, cui quoddam tempus praecedat,
et id genus alia; et inde analytica poflunt iudicia elici
atque emergere. Sed conceptus caufae prorfus extra
illam notionem pofitus eft, et indicat aiiqtiid, quod ab
eo, quod fit atque evfiftit, fit diuerfum ac proinde in ,

hac pofteriore repraefentatione nullo modo continetur.

Quo igitur iure potero ei, quod omnino fit, tribuere
aliquid plane ab eo diuerfum, notioncmque caufae illo ,

haud complexam quidem et coinprehenfam, et tatnen

vere illi atque adeo neceffario adiunGam, cognofcere?
Quae tandem erit ignota ilta atque recondita ratio, =\',
cui mena innititur, quum extra notionem A attributum
alienum quidem putat ofFendere, quod nihilominus
coniun&um cum illa eaiftimat? Experientia effe non
poterit;-fi quidem enunciatum illud non folum cum
vniuerfaiitate iatius patente, verum etiam neceffitatis
ratione, adeoque prorfus ex anttcipattone atque e folta ,

notionibus hanc alteram notionem fuperiori adiunxit.

Atque tn iftis decretis fyntheticis , hoc cil iis, quibus
crefcit cognitio atque augefcit , omne cnnfilium vertitur
cognitionis noftrae a priori fiue ex anticipatione eftor-
mandac : nam analy ticortim ratio eft illa quidem grattif-

fumme neceffaria, fed non, nifi vt eam notionum

firna et
perfpicuitatem confequamur, quae ad certiorem amplio-
remque fynthelin, quae noua nos cognitionis acceftione
augeat, requiritur.

ln omnibus dftiplinii ralionii tktoretieu iutiicia fynthetita a

priori ftue ex antiapatiattt tamquam printipia infunt.
i. Ac mathematica qtiidem iudicla omnia et fin-

gula in fyntheticis funt. Id quod aciem doftorum ho

 tt INSTITUTIO.
minum, qui operam fuam in evplicanda excutiendaqua
hominis rafione ponerent, iiuc vsque videbatnr fugerej
atque adeo esfpeclationi.eorum vel maaime aduerfari-,
quamquam illud quidem extra omnem controuerfiam
pofitum, atque eorum, quae inde confequuntur, pon-
doribus grauifiimum eft. Quoniam enim videbant, ar*.
gumentationcs Msthematicorum pro eo, ac natura eo-
j-um poftulat, quae ex neceffaria ratione efficiuntur,
cuntla ex effato repugnantiae fiert, accidit, vt decreta
quoque es pugnantium cffato perfpici pofle, fibi per*
fnauerent. In quo falli fe paffi funt. Nam poteft qui
dem enunchtio lynrhetica ad normam effati pugnan-
tium coinprelicnai, neque tamen ex fe ipfa fola, fed ita,
vr.enuiiciatum fyntheticum aliud ponatur, cui effe con-
fequeus pofiTt.
Ac principio quidem notandum eft, enunciata
proprie m:tttir.matiea femper verfari in iudiciis neuti-
quain empiricis, fed a priori atque ex anticipattone for
inatis: nam rationem neceffariam enunciant, quae noit
ex vfu potcft atque experientia intelhgi. Quodfi cui
haud largiendum videbitur, ay;e, rationem noftram in-
tra fines mathcfeos purae contineamus, cuae per ipfam
notionem fuam ab empirica ratione vacua, notitias ex
anticipatione pura tota completfitur.
Ac primum quidem putaueris enunciationem
,

quae ponit totam analyticim effe, quae ex

conceptu fummae e feptenario et quinario numero con-
flatae ad normameffatirepugnantiumefficiatur. Verunt,
quum accuratius contemplaueris patebit, conceptum
,

fummae e feptenis ct qutnis cofletlae niJ quidqua.ni

complefti, niii vtriusque numenconiumiionem in vno,
quo quidem minime cogitatur, qui numerus ifte vnui
fit, qut vtrumque contineat. Ncque enim numeri
duodeiuconciiptuseo ipfo iam cogitatione depictus erit,
quod feptenos quinosque iuuicem iunGos complexos-
que meutc mfnrmaueris, neque iilo conceptueius,quae
fieripoffit, fummae difleGo quantumuis atque refoluto
duodenum numerum vmquam reperies. Opus eft
potius, rt conccj)tus i(fnse^i'ediare, ad vifumque 'con-
 INSTITUTIO.
fugias, aiterutri rerpondens, velut ad Uigitos quinos,
aut, quodSegnerus in Arithmetica fecit, puucta quina,
numeri quinarii in vifo propofiti fmgula
et ita paullatim
ad feptenarii conceptum adiungas. Itaquc fumto pri-
mum numero feptenario, et ad conceptum quinarii qui-
nis manus digitis ,
qui vifione funt percepti, adiutus,
fingula, antea ad numerum quinarium efricicndum
eomplexa, iam pedetentim in illovifo ad numerum fep-
tenarium adiicimus, atquc ita duodcnum exfiltere vide-
mus. Vidimus quidem, in conceptn totius = 7 1. hunc+
J ad 5 addidebere ; fed hanc fummam tmmerutn aequa-
re ia, nequaquam videhamus. Xnde-fit, vt enunciatjo
rithmetica femper in fyntheticis effe videatur. Idquod
eonftrmatius erit ac dilucidius, quo maiores numeros
idhibueris: tum enim perfpicue intelligcs, quantumuis
notiones verfes ac torqueas, tamen per folam earum
explicationem, nifi vifjombus adiutos, nnmquain nos
fummam inuenturos.
Neque vero quodpiam vmquam Geometriae purae
nunciatum in analyticis erft. Velut, lineam reclam,
duobus punftis interieQam effe breuiffimam, fynthetica
pronunciatio eir. Si quidem in conceptu refti neuti-

quam quidquom quantitatis ineft, et eo quaedam fubieSa

qualitas continetur. Itaque conceptus breuiffimi totus
atl eumaccedit, neque vlla poteft ejplicatione atqueana-
iy ii ex lineae reflae conceptu elici atque euolui. Ergc*
jnamfefhtm efr, hic vifione opus effe, qua quidem fol*

fieri poterit fynthefis.

Sed funt in iis, quae fumunt Georaetrae, enunciata
juaedam proprie analytica, quae in fo!o pugnantium
ffato nituntur. Verum haec, tamquam ea quae ipfa
m fe connexi funtfenunciationes identicae),nonpofTuiit
pro decretis atque principiis adhiberi, fed ex ea parte
tantum, qua complent atque perficiunt viae docendiat-
que methodi compagem illam, quafique catenam: Velut
=
A A, totum fJbimet ipfum aeqoale eft, vel (* + b) * ,
hoc eft, totum matus eft qualibet fua parte. Ac vel his
lpfis, vt foiis conceptibus pendeant, tamen locus in
Oiathematicorum ratione propterea tantum coaceditur.
 }

i4 INSTITUTia
quonUm in vtfione poflunt defcribi ntquc proponi. Sed
::>....: verbi in cnufa cft, quare plerumque pute-
mus, attrlbutum talium iudiciorum apodiettcorum iam
noftro cnnceptu contineri, et proinde iudicium analy-
ticum propterea quod conceptui prbpofito attribu<
effe,
tum quoddam cogitatione adiuij ndum erit, quae qui-
dem neceflitas iam ipli conceptui adhacret. Sed hoC
loconon quaerimus, quid cogitritiune dolui.imus ad pro-
poiitum conceptum adnecleie, fed quld vorc eo coni-
plexum, quamuis obfcurius, cogitemus quo quidem :

inueftigato exploratoque patcbit.attributumconceptibus

illis quidem neceliorio adhaerere, ut in ipfo tamen con-
ceptu non quod infit cogitari, fed vifioue quadam fiu
contuitu intercedente, qui ad conceptum debeat ac-
cedere.
Iam vero phyfica
2. iudicia fynthetiea ex anticipa-
tione formata, tamquam decreta atque piincipia contl-
nentur. Eius gcneris cxemplo pofitae fint enunciatio-
nes hae: in omnibus mutationibus mundi corporei
quantitatem msteriae eandem manere ct immutabilem
vel in quouis motu coinmunicando aflionem et reaitio-
nem femper efle aeqttalem cogi. Namque in hoc vtro-
que conceptu nccenitatem inelTe, adeoque apriorior-
tos, apparet, fed etiam in fyntheticis enunciatis eos
verfari. St quidem couceptu materiae non quae perpe-
tua fit, fed quae in fpatio ,
quodcapit, appareat, cogi-
tamus. Ita fit, vt vere conceptum materiae transfilia-
mus, vt, quod in eo complemm haud cogitabamus, &
priori cogitando addamus. Vnde efficitur, vt illa enun-
ciatio neutiquam analytica, verum fynthetioa fit, niiiito-.
minus tamen a priori atque ex anticipatione cogitetur.
Idquod etiam in caeteris enunciatis purac partis phynV
ces locum habebit.
3. In mttaplujpa dcnique, fi vel pro arte accipia-
tur illa quidem tentata tantum huc vsque, fed per natu-
ram rationis humanae iiecellari.t, notitias inefie, quae
antecapiantar et praefumantur fynthcticas oportebit.
,

Neque euim ea id agit, vt perceptiones praoconceptas

excutiat enodctque , atque ita vBAut**^ iliuflxet, fed ;
 INSTITUTIO.
eupimus etiam cognitionis noftraej a priarj, quod di-
cunt, fines proferre, vbi opuseft, vt decrebis vtamur
eiusmodi, quibus fiat, vt ad conceptum datum atque
propofitum, adiiciatur aliquid , quod eo nondum conti-
neretur. In quo quidem loco fubinde accidit, vt iudi-
ciis fyntheticis pracfumtis et anteceptis eo vsquc pro-
grediare, quo te non fequipoilit experientia. E.vemplo
fit haec pronunciatio: inundus aiiqiundo, neccffe eft,

primordia ceperit, et quae funt generis eitisdcm. Ita-

que relinquitur vt metapbyiica, certe ex fine quem
,'

propofitum habet, fingulis enunciatis fyntheticis, quae

antecapiantur, eiKciatur.

VI.
QitaeJIio vniuerfalis rationii parat.

Ap permultum quidem erTecerimiis, fi multaram

quaeftionum vitn et frequentiam ad vnius polTimus
quaeftionis formulam reuocare. Ita enini et nobis dcli-
bcrandi lahor, definitus (ic accuratius et circumfcriptus,
reddetur facilior, et iudicandi aliis omnibus, qui fub
examen vocabunt, reftene nos partibus noitris perfunfiti
videamur, nec ne. Sedlocus, qui vere proprieque ra-
tioni purae propofitus eit, attingit hanc quaeftionem:
quomodo iudicia fynlhetica prnefumi et antecapi poffunt?
Quare metaphyfices tam lubrica huc vsque atque
ambigua, et vero etiam maximeinconftans et pugnaruni
piena conditio effet, potiffimum in caufa eft, quod haec
quaeitio, et vel ipfum, opinor, quod analytica inter
et fynthetica iudicia intercedit, discrimen nullius animo
prius occurrerat. Itaque vel ex hac quaeftione rite
aperta folutaque, vel ab e.tquifita ratione aliqua atque
indubitata, quaedoceat, non poffe oftendi qi fiat id,,

quod ea quaefiio poftulat euinci, fors omnis metaphyfi-

ces aut ftaturae aut cafurae pendebit. davides qui-
dem humius vnus ex philofophis proxime ad hanc qnae
ftionem acceilit. Verum nec fatis defirrite illam quidcrn
et circumfcripte mente agitabat, nec tam late patentem,
fed foli effato colligationis caufarum (principio caufalita-
tis) cum effcflis nv^trtKMt inhaereus, elici putabat,
 16- INST.ITUTIO.
elTe non poffe, vt tale enunciatunialtrjnod anteeapiatur.
Atque ex cius rationum momentis confequeretur porro,
doflrinam omnem ilkm, quam veibo metapliyliccs no-
tamus, meram opinintjein elfe cognitionis putatitiaevi
virtutequc ratjonis partue eorum, quae verc es vfu at-
quc ejperientia hiulbi et mutuata, fpeciem a confuetu-
dine lint ncceliitatis adepta. Sed in hauc fententiam,
omnem vim rationemque philofophiae funditus tollen-
tem, numquani incidiffet phiiofophus, fi, quam modo
propofuimus, vniucrfam illara quaeftibnem ob oculop
eoliocatam habuiffet, potiitsque illi planum fuiiret, fieri
DOii poffe, vt ad huius argumenti fui conelufionem ma-
thefis pura fit, quam certum cft enuncwta fynthetiea prae-
concepta compiecli. Scd in iftam ne fe praecipitaret,
mentis bonitate atque acumine cautum fuerat. Iam in
enodatione quacftionis fuperioris ineft etiam modus,
*|uo effe vfus queat rationis purae in inchoandis ab-
foluendisque omnibus doftrinae partibus, quibus cogni-
tio rerum theoretica a priori, vt aiunt, fubiectaeft,
adeoque duplicis iftius loci expiauatio:
Primo qui tfft pojjit wat&ejir purat
Deinde ijui tfftcopia pojpt phyfttts puratl
De qua quidem vtraquc doclrinae fonna, quttm vere
data fit, fane fas eiit quaerere, quomodo illa effe poflit?
Nam effe vtramque polfe, inde, quod ea verc eft fatU
.
,

Argumenti vidctur. *) Ac mctaphyficam elfe illam

quidem omnino poffc, fuQ quisquc iurc dubitet, prop*
terea quodeam hucusque adeo parum progrefTam nout-
fnus, vt, fi, quem proprie propofitum habet,
illa fibi

fincm confidercs, et cuni vna quaque metaphyficae di'

*) Erunt fortaffe, qui pliyficam puram vere effe, dubitenr,

Verum is, qui atl enunciara illa varia, quae in principiai
"
phyficae empiricae folont traflari, animum ducrrerir, velut
eandem femper efie quantitatein materiae; effe quamdani
in corporibtis vim, quam dicunt, inertiae; actiouem et re
afVionem eiVe aequalem, et fimilia; is facile erit perfuafus,

quampiam illis pliyficam puraiu (iiue rarionaiem) continer!,

quae, vt peculiarii doctrina pleno foo vel anguftiori atnbi*
,

tu, vellatiorifeparatiniptoponi digna videatgi.

 INSTITUTIO;
fciplinae formula compares, niillam etiamnunc vere es
ftare, iudicandum videatur.
Sed illa cognitionis pars tamquam data quodam-
modo atque conceira accipi debet, atque, vt hatid arti
ficialis, at naturalisquafi quaedam et infifa in animis
noftris metaphyfica erit. Si quidem ratio humatta, non
vanitate dufta multarum rerum fcientiae, fed peculiari
quodam quafi indigentiae fenfu ac defiderio eicitata ci-
tato gradu ad eas quaeftiones progreditur, quac nulla
poffunt vfu rationis empirico, nullisque inde fumtis de-
cretis explicari: ex ouo manifefhim eft, in fingulis ho-
minibus, in quibus fimulatque ratio ad inueftigationerrt
contemplationemque rerum occultarum fefe e.vferat,
aliquam metaphyficam et effe et fuiffe , , et vern etiain
in poiterum futurain. Ita fit, vt unc etiam de hac
quaeratur
Qai ejfe naturalis mttaphyfiea potefl"? hoc eft, qut
fit, vt quaeftiones nafcantur, quas ratio pura proponit,
quasque vt, quam fieripoffit, optiine fuo ipfius indigen-
tiae fenfu foluendas eiftimuletur?

Quum autem huc vsquefruftra tentata fit quaeftio-

iiuiu folutio, quarum quidem non poterat ratio fuperfe-
dere, velut vtrum mundus initia ceperit, an fit aeter-
nus, et quae funt de genere eodein, nec fieri poflet (-
quin femper pugnantia deprehenderes ; fequetur, vt in
metaphyfica illa naturali, hoc eft, facultate rationis
purae, vnde quidem femper aliqua, qualis illa cumque
fit,metaphyfica cxfiftet, haud acquiefcamus, fed ad
certam illam atque indubitatam rationeni vt perducere
polllmus, opurtebit, fiue fcientiae rerum fiue infcien-
tiae, adeo vt vel de rebus, quas ea quaerit atque inue-
ftigat, vel de vi et potentia rationis, vel eius imptften-
tia et imhecillitatc refpeclu earum ftatuendi iudicet, aC

proitide rationem noftram genuinam et fimplicem vere

augeat atquc amplificet, aut, quibus ea fe teneat, fines
ac terminos conftituat. Atque haec poftrema, quae ex
vniuerfa iita quaeftione exfiftit, quaeftio haec erit: gao-
mvdv tjft potefl i/ietaphtj/ica artifitialii?
18 INSTITUTIO.
His igitur expofitis intelligitur, artem crlticam ra-
tionis tandem neceflario ducere ad fcientiam; contraes
vero, ea SnynetTiy.KS, neglefta arte critica, vtare fie-
fi ,

ri non potcrit, quin ad vanas atque.inanes opiniones,

quibus aliae poffint aeque fpeciofae opponi, etproinde
in fcepticorum errores delabare.
Atque haec fcientiaquoniam non in rebus verfatur
rationi fubieiis atque propofitis, quarum quidem infi-
nita varietas eft, fed in fc ipfa et quaeftionibus es fe na-
tis, quae non ab natura rerum a fe diuerfarum, fed per
fudm ipfius naturam ipfi propofitae funt, mole fua labo-
rare haud poterit aut terrere. Quae fi vim fuam ratio-
ne rerum experientiae forte obuiarum plenius cognoue-
rit, facile poterit ambitum et fines vfus fui, vltra ter-
minos experientiae tentati, plene reteque defintre.
Omnes ergo ac fingulos conatus, quibus hucusque
SoypixrMWS, fiue ex decretis praefumtis atque nntece-
ptis metaphyfica tentata eft, vanos atque irritos et tam-
quam poffumus et debemus. Quae
infelos iudicare et
enim in hac vel Ula difciplina metaphyfica ex enunciatis
analyticis efliciuntur, fcilicet mera pevceptionum folu-
tio atque enodatio a ratione anteceptarum, ea non ip-
fum finem attingunt, fed tantum ad app.iratum verae
pertinent metaphyfices cui quippe propofitum eft, vt
,

cognitto ex notitiis anteceptis atque praefumtis au-

geatur et crefcat. Atque huic quidem neirotio impar
itla minusque idoneaeft, quum tautum oftendat, quao
his perceptionibus contineantur, non autem, qua via
perceptionibus illis anteceptisatque inchoatis potiare, vt
inde vfum illarum legitimum ratione eorum, quae omni
cognitioni fubiefla funt,omnino pollis definire. Parum
quoque opus erit modeftiae, vtomnes illas poftulationes
mittas,cum, quae nec negari poterunt, neque in via
dogmatica euitari, repugnantiae rjtionis in fe, omnetn,
quae huc vsque exftitit, metaphyfices formulam aufto-
ritate dudum priuaflent. Quo maior autem requirctur
conftantia et grauitas, vtne iis.quae vel intus neguttum
reddunt, ve! cxtrinfecus obfiftunt, deterreare et
difficile ,

vt artem potiui atqu fcientiam rationi hominuni fuirun

 INSTITUTIO. XG

neceflariam, cuius ftirpes fingutae amputari illaequicem

pofTunt,fed radices non potemnt.alia trafiandi via ct vul-
gari prorfus contraria colas et foueas, quo incrementa
illa capiat et fecunda crefcat atque augefcat.

VII.
Idea et diuijio artit pecuUaris, quae critica rationis purae
dicatur.

Ex iis omnibus, quae ha&enus ditta fuut, idea effi-

citur artis cuiusdam peculiaris, quam criticam rationis

purae dicamus. Etenim fi ratio in facultate cernitur
fubniiniftrandi initia ac principia cognitionis anteceptae,
fiue a priori profeirae; cogitur, vt ratione pura et fim-
plici illa ipfa initia teneantur oognitionis praefumtae at-
que anteceptae, inchoataeque. Ita<]ue organon ratio-
nis purae complexu efficeretur initiorum, quibus cun-
flae purae notitiae praeconceptae capi atque acquiri
poffint, et pei-fici abfoluique. Piena autem perfeQaque
eiusmodi organi ad vfum applicatione doflrina (a-uV^a)
rationis purae complexa tenemur. Atque in hoc qui-
dem quum pofci nimium videatur, et adhuc dubium fit,
an hoc in genere, vel in quibusnam partibus, crefcere
queat cognitio noftra atqueaugerj; artem tantum criti-
cam rationis purae, fontiumque atque originum illius,
et terminoruin etlimitum, tamquam artem praeuiam et
praeparantem (TtQmctiSevTiKw) doctrinae rationis purae
confideremus, Ac talis quidem ars dici non dottrina
deberet, fed critica rationis purae, cuius proinde vfus
in indagatione et inueftigatione rerum occultarum vere
tantum, quem vocant, negatiuus, ideoque non ad au-
gendam, fedad corrigendam rationem noftram aptus,
ad eamque liberam ab errorum opinionibus praeftan-
dam. Id quod iam permultum lucri foret. Iam vero
omnes eas notitias liceat transfceitdentales dicere, quae
non tam in rebus ipfis propofitis atque obieftis, quam
potius inmodo cognofcendi eas res nobis proprio et na-
turali, quatenusis praefumi et antecapi potefr, omnino

verfantur. Atque eiusmodi perceptionum doflrina di-

ci poffet plulofophia transfcendentali*. Ver-um et haec
 INSTITUTIO.
longe maioris molis foret ac pnndcris, quam vt initio

pofletet fundamento fcientiae feniire, Namque quis

talisdottrina vtram(|iie cognitbnctvt anteccptiim ple-
nam perfeftamque., et analyticam et fyntheticam,
completH deberet, iatius ea pateret, quam confilium
noftrnm poitulat atque permitcit, cum analyfi vci tan-
tum nobis iiceat, quatenus ea fiimme neceflaria, vt
omnern initioriun principiorumque trvvQsvftas praefum-
tae atque anteceptae, quippe quam folam fpettamus,
ambitum atque compagem perfpiciamus. Atque in hac
quam proprie non dottrinam,
inquifitione et trattatione,
fed criticam transfcendentalem dicere poiTis, co quod
notitias fpetiat non augendas, fed emcndiindas, tiobis?
que effe pro obrufia dcbet, ad quam omncni cognitio-
nem praeconceptam vel piobemus, vei reprobemm,
oninis noftra opera verfabitur. Itaque talis ratio critica,

fi ficri poterit, pr.icparatio erit, qualique praektdium

organi, qnod fi minus fucceflerit, faltem canonis, ex
cuius praeceptis dottrina plentor philoiophiae purae,
fiue ad augendam, iiue ad limitamtam cognitionem ei.

faciat, cum uvaKvriv.m*, tum awScTixvs poiiet proponi.

Iftud enim quin tale fyftema non ita late
fieri poile,
pofle patere, vt illudfperes ahfolutum iri, inde iam po-

teritcoiligi, quod hic non incxhaufta illa rerum natu-

ra, fed mens de natura rerum tudicans et vel haec ipfa ,

rationc cognitionis anteceptae, quafi materia, quam

traclet, ei fubiefla videtur, cuius quidem copia atquo
vbertas, quia non cit quaerenda cxtrinfecus, nohis non
potcrit rccondita atque tetta manere, et, quantuni fu-
fpicari poifts, fatis tenuiserit, vt ptene perfettequc co(-
ligatur, ritcque . exatninetur, et iuflnin illius pretUim
ftatuatur. Multo minus cenfura hic librorum poterit
doftrinarum rationis purae exfpetlari, et critica ipfius
facultatisrationis purae. Haec fula, ii fundamento fue-
rit, pro lapide Lydioerit, ad quem iibruruin, tum vete-
ruin, tumrecentioruin valorem ac pretium. refte queas
ftatuere. Alias vero iniquitas et narrantis, et iudicantis
vanas atque irritas aliorum fententias fententiis fuis ae-
atque irritis, vel probat vel reipuit.
ijue vanis .
 INSTITUTIO.
Sed philofophia transfcendentalis cernitur in ides.
doftrinae, cuius formam plenam atque integram defcri-
bere debet critica rationis purae doy^irsx.Tcviy.Sis, h. e,
ex initiis et notionibus, ita cjuidem, vt fidem praeftctde
bonitate et firmitate eorum omniurn, quibus, ex fua
quafi materia, totum iliud aedificium exftruatur. Eft
lllaergo doQrina omnium initiorum et principiorum ra-
ttonis purae. Quare autem haec ars critica haud ipfa
iam dici philofophia transfcendeiitalis poffit, in caufa eft,
quod plenam totius cognitionis' humanae antcceptae,
rjuam, vt abfolutun dottrimm efticeret, analylin com-
plecli deberet. Iam hnec ipfa ratio critica conceptus
primos quafique animo infitos, quibus, de quahaftenus
diximus, cognitio anttcipata continetur, omnes quidem
ac ffngulos recenfeat, necefle eft, atque enumeret. Sed
a plena perfeflaque horum conceptuum annlyfi, eta re-
cenfione omnibus partibus expleta eorum , qui ex illis
duU funt dcriuatique, merito fibi temperat- Neque
enim fini atque coniilio analylis illa eonueniret, quia
ipfi non eadem difficultas ineft, quae deprehenditur in
fynthefi, ad quam proprie ars tota criticapertinet. Tum
vero etiam fimplicitati fnrmae ordinisque delineati con-
trarium foret, fi in tuenda plena illa ratione dvechijaico:
eiusque deriuatione verfetur, qua refpectu confilii faci-
le poterat fuperfederi. Interea haec analylis, eiusque
deriuatio ex notionibus praefumtis aliquando largiendis
facile poteft expleri, fi modo ct adfint demum plenaini-
tia aut&eotaic , nec defit ahquid, quod pro line confilio-
que necellario reqiuratur,
Igitur ars critica rationis purae, ad quam pertinet,
quidcjiiid philofophia transfcendentali continetur, in
plenifiTma abfolutiflimaque idea verfatur philofophiae
transfcendentalis, neque iam ipfa haec eadem dottrina
eft,fi quidem illa tantum modo in analyfi progreditur,

quanrum ad diiudicandam cognitionem praeconceptara

requiritur.
Sed tn partitione artis eiusmodi prima cautio erit,
ne locum in ea inueniant conceptus ex vfu rerum et -
pcrientia petiti, vtque ideo prorfus fimplex et genuina
 ,

INSTITUTIO.
fit cognitio anticipata. Igitur, quamquam fumtna de-
creta niorum, eorumque notiones primae in notitiisati-
tereptis verfantur, tamen illa locuin in phitofophia
transfcendentali non habebunt, eo quod conceptus iu-
cundi et iniucundi, appetitionum propenfioitum , et
,

quae funt generis eiusdem, qui cunfcti funt ei vfu et ev-

pericntia hjufti, non ipfa quidem quafi fundamenta
praeceptorum ponit, fed in notione tameu officii, velut
obftaculum, quod vinci debeat, aut tamquam ftimuhim,
quo non liceat vti pro ratione agendi, in fnnnandam
doclrinam morum fimplicem et puram transferri debet.
Ex (juo quidem manifefhim eft, philofophiamtramfcen-
dentalem in formis effe phiiofophiae aitteceptae folius
indagantis. Omnia enim, quae ad actionem fpeclant
quatenus impulfiones continet, attingit tachis, qut in
fontibus funt cognitionisab vfue.\perientiaque profetlae.
Itaque fi partitionem huius artis ex notione doiftri-
nae vniuerfe fpefctatac ,
inftitues, crittcailla, quam hic
proponimus, artem debebit cum elementarem tum ac- ,

tificii et viae rationis gemiiiiau puraeqne complecJi. Ac

fua cuiquc horum capitum denuo fubiecla paitttio forct,

juorum tamcn fundantenta et caufae hoc lnco nondutn
poffunt commode adferri. Illud modo ad inftitntionem
pracfationoinque pertinere videtur, duahus c ftirpihus
cognitionem lntman.im progerminiie , natis fortaffc e
radice rtimmuni illa quidein, fcd nnhis ignou, fenfum
dico, et intelligentiam, quorum illo res nobis dantur et
ohiiciuntur, hac autem cogitatione depinguntur. Qua-
tenus ergo in fenfu infunt repraefentationes praefum-
tae, quae legem contincnt atque conftituunt, qua res
nobis dantur et ofteruntur, ad Philofophiam is trans-
fcendentalem pertinebit.Sed Aeftheticatransfcendentalts
in priori parto artis elementaris locum haberet,quoniam,
quibus folis fit, vt cognitioni humauae res fubieclae
proponantur, leges iis autecedunt, quibus eae mente
agitantur.

Digiiizcd tiyCoogle
 J

AES CRITICA
RATIONIS GENVINAE ET PVRAE.
i.

ARS ELEMENTARIS TRANSSCENDENTALIS.

 ARTIS ELEMENTARIS
PARS PRIOR.
AESTHETICA TR ANSSCEN-
DENTALIS.
$. i.

Qua illa tandem cumque via ,

quibusue cumque fubfi-
diis atque admiuiculis ad res fibi fubiectas cognitio refe-
ratur, tamenis modus, quo illa pro.\ime ad eas refer-

tur, et quo omnis cogitatio, motusque animi pertinet

ac tendit, pofitus in contuitu eft feu vifioiie. Qui qui-
dem tantum locum habet , quatenus res nobis datur at-
que obiicitur. Id quod ipfum vero, ccrte in homiue,
ita tantum fieri poteft, vt illa animum quodammodo
znoueat atque adficiat. Sed vis illa (vulgo receptiuitas)
quaadmodum, quo adfici pellique rebus obieQis vide-
mur, repraefentationes in nobis excitantur, fenfut fiue
facultas fentiendi vocatur. Igitur interucniente fenfu
res nobis dantur et offeruntur, fed mente et intelligen-
tia eae cogitantur, atque ex hac exfifttint conceptus.
Omnis autem motus animi mentisque agitatio attingat
demum contuitus, adeoque in nobis fenfum, necelfeeft,
fiue iftud diretto fiat, fiue circuitione quadam atque an-
fraftu, ope certarum notarum ;
neque enim alia via eft,
qua res vlla nobis poffit ofFerri.
Rei vero oblatae effeftionem in mente, fiue facul-
tate repraefentandi, quatenus nos ea pellimur ac moue-
mur, ftnfationem dicimus. Sed ille contuitus, qui per
fenfationem adrem obieQampertinet et i'efertur,dicitiir
empiricus, rt res illa indefinita quae vifioni empiricae
,

fubiettaeft, <ptuvopfvov, id eft, vifum, appellatur,

In vifo autem fiue phaenomeno id, quod fenfationt

rcfpondct, ad eamqne eft accommodatum , eius matt*

Digitizcd byGoogle
 t6 ARTB ELEMENTARIS PARS PRIOR.
riam difcam; fed iUud, qub efficitur, vt, quae infunt in
vifo, varia illa quidem in certutn ordinem redigantur,

fnrmam vili, feu vim formatricem, liceat appellare.

Quum vero id, quo fit folo, vt fenfationum ordo adcer-
tamque formam compofitio poflit exfiftere, non ipfum
effe pofitum in fenfatione poflTt, cogitur, vt materia
quidem viforum vfu fit nobis, fiue a pofteriori, quod
dicunt, oblata, fed formaillorum omnis animo impreffa.
atque antecepta (a priori aiunt) in promtu fit, neceffit
erit, ideoque fegregata queat ab omni fenfatione con-
templari.

Ac repraefentationes quidem, omni fenfus conta-

gione vacuas, fimplices et puras dico (Tenfu transfcen-
dentali)Hinc ergo efficitur, vt vifionum fenfu hau-
liarum forma pura omnino antecepta in animo lateat,
qua varia illa, quae vifis continentur, ad certum or-
in
diuem conitituta rcda&aque intuemur. Atque haec
forma pura fenfus ipfa quoque vifio fiue intuitio pura di-
cetur. Excmpli gratia, fi a repraefentatione corporis
cuiusdam demas id et fepares, quod inmente intelligen-
tiaque agitatur, velut effentia (vulgo fubftantia) vis , ra-
tio diuidua (diuifibilitatem vulgo dicunt) et fimilia,
itemqueea, quae pertinent ad fenfum vtfoliditas, vt ,

durities, vt color, et quae funt generis eiusdem, exhoc

contuitu empirico aliquid demuin reliquum erit, nimi-
rum exteniio et figura. Atque hae pertinent ad vifio-
hem puram, quae, fi velnulla res fubiecta fenfibus offe-
ratur, tamen vt mera fenfus forma autecepta in animo
locum habebit.
Artcm initiorum omnium fenfus anticipatorum
Aeftheticam transfcendentalem dico. *) Erit ergo do-

# vocabuto aeftheiices viuntur, quo defignenc

) Germani foli

id, quod aliis populis critica fenfus pulcri vocatur. Eiuf

rei caufa eft fpes fvuftrata, quam quondamconceperatBaum-
gartenius, vir in re analyiica pvae-ltaiuifliinus, qui iudicium
pulcri criticum decretis rationis coinpleeii, liuiusque regulis
joctiinae formulam impertire volcbat. Sed ftuftra labo-
rant, qui boc agunt. Namque hae regulae feu notae maxi-
lnim partc-m e fBiitibus hauftae func empiricis , ec proinde
 AESTHETICA TRANSSCENDENTALIS. l?
ftrina eiusmodi, quae piiorem partem doftrinae ele-
mentaris transfcendentalis abfoluat q.uae cx aduerfopo-
f

fita fit ei, qua tnitia continenttir atUonts mentis atqne

agitationis fimplicis et purae , et Logica transfcendenta-
lis vocatur.

Igitur in Aefthetica transfcendentali fenfum fim-

plicem facicmus et folitarittm, ita vt ea omnia fepare-
imis ac feiungamus, quae mcns in co ex notionibus fuil
cogitatione informat, ita, vt nilnifi vifio empirica re-
linquatur. Deinde etiam ab liac pofleriori cunfta fepa-
rabimus, quae fenfationem fpeftant, vt nihil nifi vifio
limplex puraque, et fola vifontm forma relinquatur; id
quod folum erit, quod fenfuspoteft tx anticipatione lar-
giri. Atque ex hac quacftione clucebit, binas effe for-
mas puras vifionum a fenfu profettarum tamquam ini- ,

tia cognitionispraefumtae et anticipatae, nempe fpatium

et tempus, in quihus contemplandis inueiHjjandisque
nunc verfabimur.

E C TI O P R I O R
S
AESTHETICES TR ANSSCENDENT ALIS
D E SPATIO.
$. a.

Expojttio metapht/Jica huius conctptus.

Interuenientc fenfu externo (quae animi eft noftri pro

prietas) rcs obieflae nobis in mente obuerfantur eitrs.

vti nttmquatn poteris. pro definitis legibus ex nticipatio-

iis

ne profeclis, ad quas iudicium pulcri fefe debeatcompouere,

potiusque hoc pro obrulla erit, ad quam illarum veritas ex-
ploretur. Quamobreni e re erit, li hoc vecbo ad eam rem
non amplius vtare, fed ferues illi arti potius, quae doctriiu
vera eft (quo quidem etiam propior accefferii et linguae ve-
tcrum, et fententiae, in quibus diuiiio cognitionis in
euaBriToc ngj votjtm valde celebvabatur) vel hoc vocabu-
;

lom cfTmmuiiiter adhibeas ad pbilofopbiam rationes ex

aiiticipaiione fumtas conteinplanteni ira Vt aefthetica pir-
,

lim in fenfu transfcehdentali, partim pfychologico fumaiur.

 sg ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSC.
jios pofitae, eaeque cunetae in fpatio. In (]uo qutdem
figuraillarum, imgriitudo, et ad fc inuicem adfettio de-
finita eft, vel definiri poteft. Ac fenfu quidem interno,
<juo fe ipfe animus fuamue conditinnem internam videt
i:t intuctur, non efficitur vifio ipfius animi, tamquam

eius, quod oblatum obietumque fit; certa tamen ac de-

finita forma eft, qua fola fit, vt interni ftatus cffe vifio
pofltt, ita vt omnia, quae rationcs determinantes attin-
unt, fecundum adfetiiones temporis repraefcntentur.
Ac tempus quidem non poffumus tamquam aliquid,
quod extra nos fit pofitum, intueri, nec fpatium, quod
in nobis videatur. Quid fpatium igitur? quid tempus
erit? Num illa funt naturae, qtiae vere fint et appa-
'

rcant? Annc in rebus funt folum determinantibus, aut

adfectkmibus rcrum, iisque eiuslnodi, quae rebus ipfis
competant, etiamfi fenfu non percipiantur? An vero in
rntionc detenninantiumfunttaliponenda quae foli vifio-
nis Formac, ideoque naturae adhaereant animi fingulari,
et, quamvocant, fubie&iuae, quorum fine intcruentu
nit quidquam tribui rei cuicumque poffit? De quo quid
ftatuendum fit, vt intelligamus primo conceptum fpa-
,

tii exponemus. Expofitionem autem dico perfpicuam,

quamquam baud plenam et perfedtam, repraefentatio-
nem eorum, quibus conceptus efficitur; fed expofitio
erit metaphyfica fi complcctitur ea,
, quae conceptum
proponunt tamquam ex anticipatione datum atque
obhtum.
I. Ac fpatium quidem non in conceptu empirico
verfatiir, qui a rebus extcrnis vfu atque experienttt
perceptis feparatus feiunflusque videatur. Namque,
vt fcnfationes certas ad aliquid, quodextrame, hoc eft
iu aliofpatiilocoft, q\tameo,quem ipfecapio.poffim refer-
i f , itemque, vt res extr me et alias inuicem pone alias,
Ideoque et extra fefe inuicem conftitutas, ac proinde non
folum diuerfas, fed in diucrfis iocis pofitas cogitatione
depingere poffim, repraefentotio fpatii, ficut fundamen-
tumaliquod, prior in animo lateat, neceffc eft. Hiuc
itaque efficitur, vt repraefcntatio fpatii non cx adfe-
Qionibus vifi fiue phaenomeni externi per vfum et ex-

Digitizcd by Google
 SECTIO PRIOR DE SPATIO. ' 29.

perientiam adfumta mutuataque videatur, fed huius ip-

experientiae copia non, nifi per hanc, quam dixi-
litis

mus, repraefentationem elfe queat.

Porro vero fpatium repraefetttatio neceffaria eft

2.
anticipata, quae vnicuique vifioni externae, tamquam
fundamentum aliquod, ftibiacet. Ncnue enim vm-
quam, nullum fpatium elTi\ cogiturepoteris, quamquam,
millas in eo res inelfe, pollis cogitare. Atque hoc qui-
dem fpatium tamquani ea condstio confideratur, qua. ef-
ficiatur, vt e(Te vifa pofiint, non tamqnam adfeolio a vi-
Jispcndens, adeoque erit repraefentatio ex anticipatio- ,

ne profecH, quae vifis extcrnis necelfario fubftrata vi-

deatur.

3. Nec vero fpatinm conceptus erit, qucm vocant,

discurfiuus, fiue generalis, cut omntno fint adfcctionc
rerum fubieotae, fed potius vifio pura. Primo enim
non pqfiuinus nifi vnum fpatium cogitare, et, quum de
plurihus fpatiis loquimur, tum partes tantum volumus
vnius eiusdemque fpatit iutelhgi. Neque hae partes
vnum illud vniuerfum fpatitim tainquam particulae, qui-
fcus quideniitinctis emciatur, vt etus elTe compofitto queat,
antecedere pofftint, et enVpriores, fed tantum in eocu-
gitantur. Eft illud vnum per naturam fuam, quaeque
i!Ii infunt, variailia, et proinde ipfe conccptus genera-
jis fpatiorum tn vniuerfum, terminis et cnncelhs effici-
tur. Itaque hinc cogitur vt ratione illius vifio ex an-
,

ticipatione nata (quae haod empirica fit) cuntis ctus

conceptibus pro fundamcnto videatur. Iam omnia
enunciata Geometrarum, velut in quouis triangulo duo
latera fimul fumta tertto maiora effe, numquam ex con-
ceptulineae et trianguli, fed ex vifione, eaque anticipa-
ta cc7roSs1y.Tiy.S1t, fiue cum perfuadendi neceffitate deri-
Vantur.

4. Denique cogitatur fpatium tamquam quantitas

infinita data atque oblata. Iam quiuis quidem conceptus
cogitari debet tamquam repraefentatio, quae in infinita
vi diuerfarum repraefentationum, tamquam nota illariim
communis, complexa ftt, quasque proinde contineat.
3 ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.
Sed nullus couceptus, qua talts , fic cogitari poteft, vt
vim repraefentationum infinitam complettatur. Hihilo-
minus fic fpatium cogitamus: nam partes fpatii in inti-
nitUm omnes fimul funt Ergo prima repi-aefentatio
fpatii in vifione veffabitur ei anticipatione orta, non in
notione conceptuue.
3-

Expoftio transfcendr.nlalis conciptus fpatii.

Eipofitionem transfcendentalem dico enodatioiiem

conceptus, tam<|uam caufae et principii, vnde efte alias
fyntheticas notitias pofte, apriori queat intelligi. Quod
quidem confilium poftulat,i) vteiusmodi notitiae e con-
ceptu dato verc promaneut, 2) vt hae notitiae tum de-
mum poflint effe, quum dats quaedam enodationis ratio
fuinta fuerit.

Ceometria dotrina elt proprietates fpatii truv&rri-

jealr ettamen ex anticipatione definiens. Quid reprae-
fentatto fpatii efte dcbebit, vt talis illius efte cognitio
poftit? Originarie vifio fit, necefle eit; neque enim ex

folo conceptu euolui pronunciata poterunt, quae con-

ceptum fuperent atque migient, quod tamen in Geo-
metria fit (Inftit. V.). Verum haec vifio antecepta de-
Lebit, hoceft, prior omni perceptione atque aniniad-
verfione rei oblatae, in nobis deprehendi, proinde pu-
ra, non empirica vifio' efle. Euunciata enim geometrt-
ca cunia funt UTrodsntTixct, h. e. cum confcientia ne-
ceflitatis coninnfta. Veluthoc prommciatum : Spatii
non nifi tres dimenfionesfunt, Quaequidem enunciata
non ipfa efle iudicia empirica poflunt, nec inde con-
cludi.

Qui autem fit, vt externa efle vifio inanimo poftit

res ipfas oblatas antegrelfa, in qua conceptus harumde-
terminaripoftit exaiiticipatione? Mauifeitum eft, idfie-
ri non aliter pofle, quam quatenus ea tantum in fubie-
lo ineft, tamquam ratio formalis, qua poflit illud a re-
bus oblatis pelli atque adiici, eoque 'repraefentationem
earum proximam, hoc eft vifionem nancifci, et proinde
tamquam fola forma fenfus ejtterni.
 SECTIO PRIOR DE SPATIO. 31

Ergo hac noftra enodatione fit, vt, quomodo

Geometria, tamquam rognitio fvnthetica ex anticipa-
tione, efTe poflit, intelligamus.Atque haecnotaeft,
qua quaeque expUcandi ratio, quae hoc non oftendit, fi
vel inaxime Uli fimillinia fit, a noftra certo polTit di-
gnofci,

ConfeSfaria e fuperioribui coneeptibur.

a) In fpatio nulla prorfus repraefentatur proprie-

tas rerum quarumpiam, nec vti per fe funt, neque in
adfeQionibus ad alias, hoc eft, nulla earum ratio de-
terminans, quaein rebus oblatis ipfis inhaereitt, quaeque
maneat, fi omnis lex vifionis; quamdicunt, fubieQiua
tollatur. Nuilam enim determinantium rationem, nec
abfolutam, nec comparatam, ante res ortas, quibus cae
competunt , adeoque haud ex anticipatione poteris in-
tueri.

b) Spatium nihil eft aliud, quam fnrma omnium

Yiforum fenfuum externorum, h. e. lex fin^ularis, et,
quamaiunt, fubieQiua fenfus, qua fola elfe vifio exter-
na poteft. Quoniam facultas fubiecli, qua fit, vt a re-
bus ohlatis pellatur et moueatur, necelTario antecedit
omnes et fingulasharumrerumvifiones,intetligi poterit,
juomodo forma omniumviforum anteomnes perceptio-
nes veras, adeoque ex anticipatione in animo effo data
poftit, et quo patl.0 ea, vtpuravifio, in qua omnes res
obieftae determinaridebentacdefiniri,initiaadfeKonum
earum omni eiperientia piiora queat continere.

Itaque non, nifi vt homines, de fpatio, de naturir

extenfis, et id genus aliis ]oqui poffumus. Quodfi a le-
ge hac fubieftiua discefteris, qua fit fola, vt vifiones ex-
ternas nancifcamur, pro eo fcilicet atque a rebus obie-
ffis pellimur ac mouemur, fpatii repraefentatio inanis
erit. Hoc attributum rcbus tantum conceditur, quan-
tum confpiciuntur, hoc eft, fuhiefciae fenfibiis funt. For-
ma rlla perpetua huius faculfatis, quam rim fcntiendi
vocamus, lex necefTaria omnium adfeclionum, in quibus
res tamquam extra nos pofita confpiciuntur, et fi illain
3a ART. ELEM. P. L AESTHET. TRANSSCEND.
ab his feiunxeris , vifio pura, quae-fpatium dppeltatur,
Quoniam non licet Gilgulares leges facuLtatis fenfitiuar
accipere pro legibus, quibus fiat, vt res ipfae effe pof-
fint, dici quidem omnes comprehen-
poterit, fpatio res
di, quae extrinfecus a nobis confpiciantur, non autem
omnes, vti funt in fe fpettatae, liue confpiciantui-, fiue
non, aut a quocumque velis. Neque enim de vifione
aliarum naturarum cogitantium iudicare pofiumus, ne-
que ftatuere, an iisdcm eae legibus adftritiae tencantur,
quibus noftra circumfcripta vifio eft, quaeque- ratione-
noftri valorem vniuerfalem habent. Si circumfcriptio-
nem iudicii conceptni fubiefli iuuimus, tum iudiciura
finipliciter abfoluteque locum habet. Sed enunciatio:
res omnts aliae pone alias in fpatio funt, locum habet
cum adiunElione, fi hae res tamquam obuiae et oblatae
vifioni fenfus noftri accipiantur. Quodii autem condi-*
tionem conceptui adiunxero fic: omnes res, tamquam
vifa externa alia pone aliam in fpatio funt, tunc haecre-
gula vniuerfalis erit et fine adiunttione accipienda. At-
que ita expofitiones noftrae euincunt realitatem (h. e,
valorem obiefliuuin) ipatii, quoad ea omnia extrinfecus,
tamqitam res oblatae, nobis poiTunt obuerfari, fedfimul
etiam idealitatem fpatii quoad res per rationem vti furit
confideratas, id eft, non habito rcfpettu conditionis fa-
'

cultatis noftrae fentiendi. Itaque tuemur realitatem.

fpatii empiricam (quoad omnem, quae quidem eife pof-.
iit,cxperientiam externam) quamquam idealitatem eius
transfcendentalem concedimus, quippe qua illud nihil
eft, fimul atque mifcris conditionem, quaomnis efleex-
pcrientia poflit, idque tamquam aliquid, quod rebus ita
vt funt pro fundamento fubftratum videatur. 1

Eft autem praeter fpatium nulla alia et ad aliquid

eiternum relata repraefentatio, quae poflit a priori at-
que ex anticipatione obieftiua dici. Neque enim ab vl-
la earum pofiunt enunciata fvnthetica ex anticipatione
deriuari, quemadmodum ab vifione in fpatio , 2. Inde
nulla prorfus idealit.is propiie illis couipetit, quam ineo
quidem, cum repraefcntatioue fpatii conueniunt quod ,

ad folam conditioncm fubieotiuam formae fenfus perti-.

 SECTIO I. DE SPATIO. '

53
nent, velut vifus, auditus, taftus, pcr fenfationes colo-
rum, fonorum ,et caloris, quibusvero, tjuum in meris
fenfationibus, nec vero vifionibus, verfentur, perfenul-
la res oblata poteft obieElaque, minime cx anticipatione,
cognofci.

Atque haec eo tantum confilio monemus, vt cauea-

mus, ne quis putet, adfertam fpatii idealitatcm exem-
quae minime ad id fufticiant, nimi-
plis illuftrari pnffe,
rum cum colores, fapores et fimiiia, non tamquam qua-
litates rerum, fed vt merae niutationes fubieli iure
confiderantur quae adeo in diuerfis hominibus effe di-
,

verfae poffunt. Tum enim id, qnod originarie ipfum

merum vifumeft fiue phaenomenon, veUit rofa, fenfu
empirico fumtum pro re accipitur quae per fe et talis
, ,

xeipfafit, qualis videtur, quodtamen, quoad colorem

cuique oculo aliter rideri poflit. Contra ea vero conce-
ptu transfcendentali viforum in fpatto, tamquam ratio-
ne quadam critica monemur, nihil omnino quidquam
eorum, quae in fpatio confpiciuntur in re verfari, ,

quae, ita vt fit, fenfibus indicetur, neque fpatium for-

mam rerum effe per fefe ipfis propriam, fed res, vtiper
fefuntj prorfus effe nobis ignotas, eaque omnia, quae
nobis oblata extrinfecus atque obietta dicimus, nihit
effe aliud, nifi meras repraefentationes facultatis fen-
tiendi noftrae, cuius forma fpatium fit, quibus vero
quod re ipfa refpondeat, rem ipfam dico talem, qualis
per fe eft, forma illa neque cognofcitur, neque cognofci
poteft quod vero ipfum etiam in esperientia numquara
,

inqniritur.
 ,

34 ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.

AESTHETI CES TRANSSCENDENTALIS
SECTJO POSTERIOR
D E T E M P O R K.
. 4 .

Kxpojtio metaphnfca concepfus tmporis.

Ac tempus quidem 1) non cernitur in conceptu emp-irico,

ab vmquam experientia feparato atquc abftra&o.
vlla
Namque quae fimui funt, quaeque aliud poft aliud fe-
quuntu,r, ipfa non caderent in noftram perceptionem
nifirepraefentatio fpatii ex anticipntione, ficut aliquod
fundamentum, foret fubftrata. Hoc folo pofko cogita-
ri poteft, alia vno eodemque tempore, hoc eft, fimulta.-
neaefie, nlia diuerlis temporibus, hoceft, ita, vt Uiid
aliud fequatur.

2) lam tempus in repraefentationc neceflaria verr

fatur, qua vifiones omnes quafi fundamento nituntur.
Neque enim ratione viforum omnino tempus ipfum
tolli poteft, quamuis, quae in tempore fnnt vifa facile ,

poilTs delere.Hinc ergo fequitur, tempuseffe datum ex

anticipatione. Atque ui illo folo fit, vt vere effe viia
cunfta poflint Haec omnia omninu tolli cogitatione
pofiunt atque exftingui; fed tempus ipfum (tamquain
vniuerfa illa conditio, qua efle illorum copiapoflit) tolli
non poterit.

3) Ac per hanc quidem neceflTtatem anticipatam,

fit, vt efT# decreta poflint de adfeilionibus tcmporis '

de rempore vniuerfo.
apodifclica, vel eftata (uivisaTct)
Sic temporis non
vna dimenfioeft: diuerfa tempo-
nifi
ra non fimul funt, fed fe inuiccm fequuntur quemadmo- :

dum in fpatiis diuerfis alteriim non alterum fequitur,

fed cum altero fimul eft. Haec decreta non poliunt ei
fonte experientiae deiiuari: nequeenim ea rationenivel
proprie vniucrfam largiretur, neque tfatcofttfTixSe cer-
tam. PolTemus tantum dicere: ficdocetillud vniuerfa
perceptio; neutiquam vero: ficneceffe eft efle. Atque

Digiiizcd ti/Coogle
 SECTIO POSTERfOR. DE TEMPORE. 35
haec dccreta pro regulis funt, quibus effidtur, vt om-
nino effe experientia poflit, docentque nos de illu, non,
per illam.

4} Porro vero tempus non eft conceptus discurfiuus

quem vocant,fiue vniuerfalis, fed forma fimplex et pura
vifionis fcnfus. Ac diuerfa quidem tcmpora partes mo-
do funt temporis vnius atque eiusdem. Sed repraefen-
tatio, qua res fingularis aliqua dari poteit et proponi,
in vifione verfatur. Nec vero ex conceptu vniuerfali
deriuari poterit fententia, ouae tempora diuerfa pro-
nuneiat non effe poffe fimultanea. Haec enunciatio
fynthetica eft, quae ideo non poteft e conceptibus ena-
fci. Relinquitur ergo , in vifione illam ac repraefenta-
tione temporis proxime contineri.

5) Atque infiniti denique temporis nufla vis eft

alia, quam vt oftendat.omnemdefinitam quidem quanti-
tatem temporis, circumfcriptionibus effici tantum pofle
vnius, quod pro fundamento fit. Proinde prima atque
originaria repraefentatio temporis, tamquam nullis ter-
miuis circumfcripta nec defmita, dataiit, neceffe eft.
Cuius autem partes ipfae, et quaequc rei cuiusdam
ouantitas, non nifi cancellis circuniicriptae repraefenta-
ri pofTunt, tota repraefentatio , data non effe per conce-
ptus poterit, quippc quibus folae repraefentationes par-
tium contincnturi fed propria illis et proxima fubeffe
vifio debebit,

S- s-
Expojitio transfcendeutalis conreptus temporis.

Sed hoc loco leciores poffum ad . 4. n. 3. ablegare, vbt,

quod proprie transfccndentale eft, brcuitatis caufa, in
locis expofitionis metaphyficae propofui. Quibus hic
addere liceat, conceptum mutationis pariter ac motua
(qui cernitur in mutatione loci) effc tantum pofle pec
repraefentationemtemporis.atquein eadem ipfa reorae-
fentatione, ita, vt, nifi haec repraefentatio in vifione
(interna) ex anticipatione foret, nullus, -qualis iile cum-
quefit, conceptus docerepoffetmodum, quoeflemuta-
3<$ ART. ELEM. P. t AESTHET. TRANSSCEND.
tiopoffit, id eft copulationis attributorum e\ repugnan-
tiailbi inuicem contrariorum in vna eademque re; vel
ut: cffe rem aliquam in loco aliquo, ct e&mdem non
effeeodero in icco. Solum in tempore ambae cx repu-
gnantia contrnriae determinittiones in vna re, ni-
minim alia poft aJiam, pollunt deprehendi. Itaque
hic nofter conceptus oftendit, qui efle piilfit tanta fyn-
theticarum notitiarum anteceptarum copia, quantara
vniuerfa illa motus dotbina, quae non minus feeunda,
eft, preponit.

f. 6.

Confectaria ex hts comeptibus.

I. Tenipus non eft aliquid, quod per fe fit, necjue

tjuod rebus infit atque 'mhaereat tamquam determinatio
obiettiua, quodque proinde reliquum (iat, fi ab omni
conditione vidonis fubieiliua mentem feuoces. Quodft
cnim per fe foret illud, cogeretur, vt aliquid vere effet,
fine re vera tamen. Sin autem tcmporis ratio cernere-
tur in eo, quod rebus ipfis inbaereret tamquam deter-
rninatio, quam dicunt, obieftiua, tum res oblatas ,
qua-
rum quippe dcterminatio foret, antecedere pofle, ne.jue
adeo enunciatis fyntheticis es anticipatione agnofci et
confpici. Id quod autem commode locum inueniet, fi
tempus in nulla re alia pofitum fit, quam in conditione
fubieHua, qua fiat, vt omnium in nohis vifionuni effe
copia poflit. Tum enim haec forma vifiouis intitnae
ante res ipfas oblatas, et proinde ex antieipatione , po-
terit repraefentari.

a. Neque vero quidquam aliud tempus erit, quam

forma fenfiis intimi, hoc eft, vifionis noftri ipfius, no-
ftrique ftatus interni. Namque in dcterminationibus
viforum effe tempus non poterit, nequc ad fi^iiram, vel
fitumautaliaid genus pertinere; e contrario dcterminat
illud ac definit rationem et ordinem repraefentationum
in ftatu noftro interuo. Ac propterca, quod haec vifid
interior nullam figuram fpecicmue efficit, cupimus
tiupc defectum comparationibus proportionibusue (Grae-
 ,

SECTIO POSTERIOR. DE TEMPORE. 3?

ci cevcthoyiocs vncant) explere, fucceffionemque temporis
linea depingimus in infinitum progrediente, cuius va-
rk-tste feiies efficistur, quae tantum v:iius fit dimenfio-
nis, et ita ex attributis liuius lineae concludimus adom. '
j

nia temporis attributa, excepto tameuhoc, quod partes

lincae liniul fiiit, fcd temporis partes fcmpcr fe inuicem
alteram altera fequatur. E\ <]uo facile intclleftu eft,
rcpraefentationem temporis ipfam in vilione verfari, fi

quidem omnes iliius adfeftiones exprimi poffunt in vL-

iione esterna.

3. Iam vero tempus in lege formali anticipata om-

nium omnino viforum cernitur. Ac fpatium quidem,
tamijuam furnia genuina et pura omnium viforum ex-
ternorum, quatenus illud lei eft antecepta, folis vi-
forum cxternorum miibus circumfcriptum tcnetur.
Quia vern e contrario omucs repracfentotionesi fiueillis
res externae fubiec.rae fint, fmc nnn per fe ipfae, tam-
,

qunm adfectioncs imimi, ad intimum ilatum pertinent;

hic ftatus autera jntimus legc formaii vifionis internae,
nc proinde tcmporis continettir, efficitur, vt temporis
ratio in lege verfetur omnium omnino viforum antici-
pata, et quidem in proximalege atque abfoluta viforurn
intimorum (animorum) eoque ipfo pcr adfeftionein et-
iam externoram., Quodfi ex anticipationedicere poffis:
omnia vifa externa in fpatio funt, et ad adfectiones fpa-
tii ex anticipatione determinata; pariter poteris ex ini-

tiis fenfus intimi vniuerfe pronunciare : otnnia omnino

vifa, id eft, res onines, quae fub fenfum cadunt, in

tempore funt, et necelfario adfettionibus temporis fub-
ielae tenentur.

Si mentem a modo abduxeris, quo nosmet ipfosin-

tuemur intus, huiusque vifionis Qpe omnes quoque yi-
fiones externas facultate repraefentandi comple&imur
e proinde res oblatas capias ita, vti per fe fiivt, tempus
nihil erit. Illi tantum obiecliua ratio competit ratione

viforum feu phaenomenorum ; fi quidem hacc in rebus

tamquam fenfibus fubieflas agnofci-
pofita funt, quas
mus: fedearatio obie&iua non amplius illi competit,

DigitLzed byGoogle
38 AUT. ELEM. P.I. AESTHET. TRANSSCEND,
fimulatque cogitatinnem a facultate fenfitiua vifioivum
noitrarum, adeoque ab illo rcpraefentandi modo auoca-
veris, qui nobis pcculians eft et naturalis, et de rebus
omnino atque in vniuerlum dixeris. Itaque tempus
tantum lex eft fubieftiua iiofharum (humanarum) vifio-
iium, quae femper a fenfibus proficifcuntur, id ei>, qua-
tenus a rebus nos pellimur ac mouemur, in fo vero ip-
fum fpechtum, extraque fubiccium fentiens pofitum,
nihit erit. Nihilominus illud tamen, ratioue omnium
viforum, ideoque et rerum omnium, quae nobis eife
obuiae per experientiam poffunt, necelfario ex ratione
obiectiuum erit. Non poifumus pronunciare: rcsomnes
in tempore funt; fi quidem in conceptu rcrum in vni-
verfum nb omni modo earum intuendarum cogitationem
abducimus, fed vifio propria lex eft, qua fit, vt teinpus
ad repraefentationcm rerum oblatarura pertinere videa-
tur. Quodfi igitur eam legem conceptui iunxeiia et ,

pronunciaueris ita: omnes res, quatenus in viiis iunt

(fiue res vifioni fenfitiuae oblatae)in tempore funt ; tum
decretum iflud faue erit obiectiue veruhi atque ex anti*
cipatione vniuerfale.
Igitur, quae haclenus dittafunt, euincunt verita-
tem feu realitatem fpatii empiricam , nempe oftendunt,
omnino re ipfa atquc in vniuerfum (obiecKue) locum
tempus habere, ratione eorum omnium quac vmquani
,

poterunt fenfibus noftris proponi. Quumque vifio no-

Itra femper pofita in fenfu fit, fieri non poteft, vt vm-
quam nobis in cxperientia res obiiciatur, quin ea lege
complexa temporis videatur. E contrario contendimus,
liullam prorfus realitatem abfolutam in tempus cadere,
quippe qua, nutlo rcfpectu habito vifiouis rioftrae fenfi.
tiuae, fimpHciter rebus, tamquamquaedamillarumcon-
ditio vel attributum aliquod, adhaereat. Tales enim, quae
in res ipfas per fe, vti numquampoteruntper
fint,cadant,
fenfus offerri atque proponi, Igitur idealitas temporis
transfcendentalis in eo cernitur, vt , fi a iiu^ularibus
quas dicunt, fubiettiuis vifionis fenfuum legibus cogita-
tioncm abduxcris, nihil prorfus illud fit, neque rebus
ipfis in fe fpedtatis,. milfa illarum ad noftram vifioncm

" DigiiizcdbyGoogle
 SECTIO POSTERIOR. DE TEMPORE. 39
adfe&ione, vel quod infitin iis atque fubfifht, vel quofl
illisadhaereat, poifit accenferi. Interim tameu haecidea-
litas fpatii perinde atque temporis non erit cum captio-
nibusetfubreptionibus fenfuum quafiquepraefUgiiscon-
ferenda; fi quidem vifisipfis, quibushaccattributainhae-
rcnt, fumimus reatitatem obiecliuam inelfe, quae hic
prorfus non.locum habet, praetercmam, quatenus ein-
pii icu eft, id eft, ciuoad i!la rcm ipfam accipit pro mero
phaenomeno: qua.de re videantur ea, quae feciione fupe-
riori monuitnus, nempe pag. 33.

S- 7-

Diluddatio.

Contra hanc thcoriam, quae realitatem temporis

empiricam concedit, fcd abfoiutam et tnutsfcendenta-
lem impugnat, vno quafi agmine confurrexere dottiho-
mines atque acuti, qui idcm dubium fmguli mecum
commuuicarent, ita vt inde fufpicarer, fien non poffe,
quin cuique leflorum ralis inue/Hgationis confuetudine
hatid imbuto hcc idem fe dubium offerat. Sic eniuino-
bts occurrunt: mutationes re ipfa funt: id quod Vicifll-
tudine confrat ipfarumrepracfentationum noftrarum, li-
cet cuucta vifa externa velis eorumque mutationes nega-
re. Atqui
mutationes effe tantum in
tempore poffunt:
ergo tempus re ipfa erit. Quibus facile poterit refpon-
deri. Equidetn totum argumcntum concedo. Eft enim
profefco re ipfatempus, nempe ipfa forma vifionis inti-
mae. Proinde realitatem fubieiiiuam habebitexperien-
tiae internae, id eft, re ipfa habeo repraefentationem
temporis, meorumque modorum et determinationum
in eo. Ergo re ipfa tempus, non tamquam res fubiecla
illud quidcm,.fed vt repraefentandi modus mei ipfiu*,
tamqitam rei fubietae atque oblatae fpeftanduin erit. Si
vero egomet ipfe, aliaue natura memet, fine hac lege
fenfus, pofiem intueri; tum iisdem modis, Cjuos noliis
iam tamquam mutationes ammo informamus, cognttio
exfifteret, in qua repraefentatio temporis et proinde et-
iam mutationls prorfus non foret. Manebit ergo Uliu*
realitas empirica, quae conditio fit cun&arum partium
40 ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.
noftrae experientiae. Sed (implex atque abfoluta reali-
tas ex iis, quae fupra attulimus , tempori non pnteft
concedi; nihilque illud aliud eft, quam fonna vifionis
internae. *) Quodfienim ex illo fingularem legem fuftu-
leris facultatis noftrae fenticndi, etiatn conceptus tem
poris euanefcet, ideoque non in rebus ipfis oblatis hae-
ret atque obie&is, fed in folo homine eas contcmplante.

Cur autem hoc dubhim tam frequcnter, id;jue ab

Iis, moueretur, qui nihilominus nun habebant, quod
euidenter poffet idealitati fpatii opponi, eins rei caufa
haec erat. Scilicet haud fperabant, abfolutam fpatii
realitatem polTe fefe a,7tcii%Tty.oos doceie, quia ei ad-
verfo pofitam fibividebant rationcm idealisnii, qua ra-
tionibus, quae vim adferant in docendo, quacque facile
fldhaerefcant, monftrari non poteft, res externas efle re
vera et apparere; contraque proxime per confcientiam
planum apertumque cft, exftare rcs fenfibus noftris in-
timis fubieflas, fcilicet memet ipfum, mcumque ftatum
et conditionem. Iliae eifc pofitae in inani fpecie pute-
rant, hae, ad eorum opinionem, indubitato in vcritate
apparere. Nec vero perpendebant vtrasque, ita vt
,

non opusfit dubitare, an, tamquamrepraefcutationes in

rerum natura videantur, tamen folummodo ad rationem
phaenomenorum pertinere, quae dupliciter cadere fub
deliberationem poffunt, vcl ita, vt rcs oblata obiecia-
que in fe fpe&etur (iiiilla ratiouc habita modi, quo cam
intueare, cuius natura obeam ipfam caufam femper du-
bia manebit); vel fic, vt fornuni refpicias vifionis, cui
Ula fubiefla eft, quae qnidem forma uon in ipfa re in fe
coniitlirata, fed in houvine quaeri debet, cui illa fe in-
tuendam praebct nihilominus tamen phaenomenn hu-
,

ius rei oblatae nbieclicque vere ac necelfario conipetit.

*) Dici qaidem poterit: repraefentationes meae fe inukem,

alteram iltera, fequtmtur ; fed ifhul hanc niodo vim liabet:
nosmct fumtis cenfcii canim in coufeciuione temporis, id
eft, ad formam fenfus eerni. Inde vero non efficitur, vt
tempus llt aliqtiid, qaod per fe fit, vel quod rebui, utn-

cjuam quaedam adfeetio, adhaerear.

 SECTIO POSTERIOR. DE TEMPORE. 41

. Quae cum ita fint, effoftum eft, e tempore, et

fpatio duos effici fontcs cognitionis, vnde poflint variae
notitiae fyntheticae ex antieipar.ione hauriri, vti inpri-
mis ratione notitianim fpatii et adfetiionum illiuserem-
plo eft egregio mathefis pura. Vtrumquc enim con-
iunflum forma eft omnium fenfus vifionum, eoque_ fit,
vt iude nafci polTint enunciata fyntlietica ex anticipatio-
ne. Sed hi fontes notitiarum anteceptarum eo ipfo,
.

quod merae fenfus leges videntur, fines fibi, in qnibus

fe teneant, terminosque conftituuut, nimirum fic, vt
ad res obieftas referantur, tamquam vifa fpeflatas, non,
vt res ipfas ita, vt funt, oftendant atque declarent. II-

lae quidam quafi. campus funt vfus eorum, atque in quo

locum habent, extra qiiem eorum nuljus e(fe vfus pote-
rit. Gieterum hac fpatii temporisque realitate fit, vt
tuta maneat atque indubitata cognitio, quae ex expe-
rientia hauritur: peiinde enim certi dc ilta iumus et
confidimus, fiue rebus iplis per fe fpecHtis, fiue foli no-
ftrae vifioni earum rerum necpfiario adhaereant. Con-
tra ea vero, qui abfolutam fpatii temporisque realitatem
defendunt, fiue illa tamquam fubfiftentia ponant, fiue
inhaerentia, eos cum ipfis experientiae principiis, ne-
ceffe erit, pugnare. Qui enim fpatium tempusque po-
nunt in re abfoluta, quae fubfit ac fubfiftat, quod ple-
rumque faciunt mathcmatico - phyfici illi ftatuant, ,

oportebit, duo, quae per fe fint, aeterna atque infinita,

quae dicuntur, non-entia (fpatium et tempus), quae iii
natura rerum fint (licet nihil re ipfa fit) quo omnia,
quae in veritate appareant, contineantur. Sin vero al-
teram fequantur rationem eorum, qni fpatium et tcm-
pus rebus perhibcnt inhnerere, quorum a partibusftant
aliqui ex mctaphyfico- phyficis, quibus ?.deo fpatium
tempusque elte in adfe&innibus videntur viforum cogi-
tatione ab experientia feparatis atque fecretis in eaque ,

feparatione coiifufe (pone fe inuicem aliaque poftalia)

repraefentatis; vfum locumque debebunt conun, quae
a uiathcmaticis ex anticipatione praecipiuntur ratiomt
eius, quodin certevim
veritate apparetfyelut in fpatio),
ti-niiSsiY.Tiv.Zs certam, impugnarc; quippe quae nou x

Digitizcd byGoogle
42 ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.
vfu rcnim ct experientia (a pofteriori) peti, fpatiique et
temporis conccptus ex anticipationc, nit praeter fpecies
inanes atgue idola phantafiac funt, quorum origoquaeri
re vera debeat in experientia, ita, vt ex adfectionibus il-
lorum meutc et cogitatione figparatis phantafia fmxerit
nliquid atque informarit, quod eorum. quidem rationem
vniuerfam ce.npleclatur, fed finc terminis illis et cir-"
cumfcriptionibus locum inuenire non poflit, quibuscum
natura ca copulauit. Qui fuperiorcs partcs fequunturj
hoc quidem proficiunt, vt dccretis mathematicis cam-
pum viforum rcddant liberum. E contrario, fi mens
hunc i:ampi.m vuit transgredi, his ipfis conditionibus
fit vt vehementer implicentur.
, Qui vero pofteriori
rationi faucnt, aliquid commodi quidem habebunt in
co, quodfnatiitemporisque repraefentatione haud im-
pediuntur, quo minus de rebus, non tamquam vifis ilUs
quidem ac phaenomcms, fcd quoad illarum adfectionein
ad mtelligentiam iudicent. Sed neque, quo efle notitiae
mathematirae ex anticipatione poifint, modum docere
poterunt,, fi quidum vcra carcnt, quae ad res oblatas
auhiberi qucat et referri, vifione antecepta; ncque
enunciata experientiae eum decrctis illis coniungere, vt
necelfarius inde contextus eihciatur. In noftra autem
thcoria de vera primarum formarum iftarum natura,
vtraque difKcultas fublata eft.

Tandem vero aeftheticam transfcendentalem plura

contincre dementa, his duobus (fpatium dico tempus-
que) non poflc , inde manifeftum eft, quia caeteri con-
ceptus omnes ;id fenfum pertincnte,s, vel ipfius motus
-couceptus, qui vtrumque coniungit efc copulat, aliquid
empirici requirunt. Motusenim perceptionem requi-
rit cius,quod poflit moueri. Sed in fpatio, ;n fe fpe-
&atO, nil quidquam ineft, quod moueri queat: igitur,
quod moueri poteft, aliquidfit, necefle eft, quodperex-
perientiam in fpatio deprebendatur quodque proinde
,

datum empirice atque propofitum videatur. Pari ratio-

ne aefthetica transfcendentulis conceptum mutationis
non poterit indatis et propofitis ex anticipatione cenfer
%e: neque cnim tempus ipfum mutatur, fed id, quodin
 ,

SECTIO POSTERIOR. DE TEMPORE. 43

tempore eft. Ergo ad id requiritur, vt percipiatur, ef-
fequidpiam, cuius adfefliones fucccdant fibi inuicem et
fubfequantur, ideoque optis erit e.vpsrientia.

f- .8.

Scholia generafia ad JJvfikttkam transfeendentatm.

I. Ac primo quidem necefTe erit, vt mcntem no-

ftram, quantum fieri poflit, perfpicue declaremus, et
quae de principiis atque natura cognitionis, quae fenfi-
bus famulis hauritur, omnino noftra fententia fit, ape-
riamus, vt ab omni iftius calumniu praecaucamus.

Igitur mens noftra haec fuit: omnem vifionem no-

ftram non nid in repraefentatione phaenomcnorumvcr-
fari; res porro, quas intuemur atque confpicimus, non
habere propriam quandam deciarationem cius, quodvi-
detur, itu, vt id ipfum perfe fint, prouteas intuemuret
contcmphmur, neque adfettioncsillarmn tales fint, qua-
les nobis videntur, adeo, vt, fi nosmet ipfos, vel fal-
tem fingularem conditionem atque naturam fenfuum
omnino fuftuleris, omnis illa conditio, adfectionesque
illae omnes rerum in fpatio et tempore obuerfautium
atque adeo fpatiumipfumtempusque,euanefcant,et,qua-
teuus vifa funt, non per fe, fed tantum in nobis efTe po-
terunt. Qualis autem natura rerum fit per fefe, atque
ita, vti funt, fpeclatarum, fecretarumque ab omni ac-
cipiendi facultate (receptiuitate) fenfus noftri, omnem
Vim mentis noftrae notionemque fugere videtur. Ni-
hil enim quidquam nouimus, praeter noftrum illas per-
cipiendi modum, qui nobisquidem peculiaris eft, neque
tamen vnictiique naturae, quamuis fiugulis hominibus,
inefle neceflurio debubit, Atque ad illum modum no-
ftrum, quem dico, omnis noftra fpeclat oratio. Spatium
ettempus in formis fenfus verfantur, fed fenftitiogene-
ratim.in materia. Ac forma quidem fola poterit ex an-
eft, omni perceptione prioreft,
ticipatione cognofci, hoc
eamque propteiea dicimus vifionem puram ; fed fcnfa-
tio illud eftin cognitione noftra, quo efficitur, vt ea
cognitio adfumta (a pofteriori), id eft vifio empirica di-
 44 ART. ELEM. P. I- AESTHET. TRANSSCEND.
catur. Formae facultati fentiendi noftrae abfolute et
neceffario adhaerent, cuiuscumque generis fcnfationes
vidcantur; fed fenfationum permagnae efle varietates
poflunt. Quodfi autem has vifiones noftras ad tantam
perfpicuitatem poflemus perducere ac perpolire, quanta
poteft effe maxima, tamen hoc ipfo naturae rerum per
fc fpeftatarum haudquaquam propius accederemus. Ne-
que cnim nnn nifi noftrum videndi modum, id eft, no-
itram fentiendi rationem, plenius cognofceremus, eam-
que ipfam fantummodo ad illas animis noftris infitas,

Cjuafique innatas fpatli temporisque adfefliones; fed

quid res ipfae per fe fint, vel abfnlutiflima phaenomeno-
rum cognitlo, <jnae data nobis et propofita funt, num-
tjuam nubis oftenderet,
Itaque adulterant et corrumpunt conceptum fen-
Aumti et viibrum, omnemque infKtutionein eorum ina-
nem atque inutilem reddunt, qui noftram omnemfen-
tiendi rationem cerni perhibent in confufa repraefcnta-
tionererum, qua ea fola contineantur , quae his rebus
ipfis per fe fpe;tatis competant, fed ita, vt congerantur

et accumulentur notae et repraefentationes fingularum

partium, quae nequeant cum confcientiadiftingui atque
internofci. Nam diitincta repraefentatio ab indiftinQa
non nifi logice difiert, nec attinet materiam. Sine du-
bio conceptus iwis , quo vtitur intelligentia communis,
ca continet omnia, quae fubtiliilima pcrfcrutatio es eo
poterit euoluere, quamquam in vfu vulgari et adtonem
rerum fpectante variarum, quae in hoc conceptu infunt,
repraefentationum non confcii fumus. Propterea au-
tem dici non poterit, conceptum vulgarem ad fenfum,
pertinerc, merumue vifum cumplccli ; neque eniin neu-
tiquam ius poteft confpici oculisuc videri, fcd couceptus
illius latet in mente, et qualitatem depingit actionum,
nempe moralem, quae iis per fe tribuenda videtur.
Contra ea vero conceptu corporis in vifione nil quid-
quum continetur, quod rei cuipiam per fe fpeftatae pof-
fit attribui, fcd merum phaenomenon rei cuiusdam,
modusque, quo fit, vt pellamur illo et adficiainur, atque
haec vii accipiendi (ieceptiuita?) in facultate cognofcen-
 SECTIO POSTERIOR. DE TEMFORE 45
di vis fenfitiua vocatur, quae quidem a cognitione rei
ipfius per fe fpeQatae, quantuinuis phaenomenon illud
penitus oculorum acie penctraueris, niliiluminus tan-
tum, quantum a terra coclum, abhorrebit.

Igitur philofophia Leibnitio-Wolfiana omni quae-

flioni atque inueftigationi de natura atmie origine notj-
tiarum illarum locum contemplationis prorfus finiftrum
adfignauit, dum discrimen illud, quoJ inter vim fen-
tiendi intercedit, et intelligendi rationemmere logicum
fecit, quod manifeftum <:Ir transfcendentale e(Te, nec fo-
lam formam diftinfii et indiftincti, fed ipf;i>n originem
earum et materiam attingit, ita vt fenfu quidem natu-
ram rerum per fe fpecrutarum non folum indiftinftam,
fed plane nullam cognofeamus, et fimiihitque lingula-
rem naturam noAram conditioncmue fuftulerimns, rerti
illam repraefentatam cum qualitatibus. quas vifio ex
fenfu illi attribucrat, mispiam gentium imienins, necin-
venire queas, cumeadeni illa, quae iu nobis iiieft, fingu-
laris conditio formam illius, tamquam rifi, determinat et
deflnit.-

Alias quidem in vifis fiue phaenomenis difHngui-

mus ea,quae continentia funt cum ipfa illorum vifione,
et in omniomnino humano feniulocumhabebunt,abiis,
quae tantum fortuito illi competunt, fiquidem haec non
in adftione facultatis fenlitiuae vniucrfa, fed tantum
in fingulari ftatu vel fabricatione huius illiusiie fenfus
locum habet. Ac fuperioris generis cognitiodieitur ea,
quae rem obiecam atque oblatam. ita proponit, vti ca,
per fe eft, fed pofterioris generis tantuin illitis vifum.
Quod quidem discrimen folum empiricum eft QuotHi
(quod plerumque fit) in eo fubfiftas, atquc vifionem em-
piricam non item (quod fieri deberet) prototo viib ncci-
pias, ita, vt nihil quidquam in eo depreheudatur, qiioi
ad vllam rem per fe fpeitatam pertineat, omne noftrum
hoc discrimeu transfcendentale euauefcet, et tameri
tum putabimus, res per fe ita, vtfunt, nos cognofeere,
quamquam vbique (in mundo corporeo) vel vsque ad
profundilTiinam perfcrutationein rerum oblatarum, non
 4 ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.
nifi in phaehomenis verfamur. Sic itidem quiucm me-
rum phaenomenon in pluuia folari dicemus, hanc ipfam
pluuiam autem rcm per fe; id quod etiam recie fit,qua-
tenus pofteriorem conccptum tantum phyfice accipi-
mus, proeo, quod in viiiuerfa evperientia; ex vario
quantumuis ad fenlus fitu, tamen in vHione fic et non
aliter definitum videatur. Quodfi autem illud empiri-
cum fumferis in vniuerfum, et haud curata conuenien-
tia eius cum cuiusuis hominis fenfu, quasfieris, num
iliud etiam rem per fe (On ftillas dico, quippe o.uae
iam, quoadvifa, in rebus empiricis verfantur) oftendat,
tum quaeftio de contagionerepraefeiitationis cum reob-
Iata erit transfcendentalis , neque folum hae ftillae in
meris vifis funt, fed vel ipfa ilhrum figura rotunda, at-
que adeo fpatium, in quo decidunt, non funt aliquid
perfe, fedmerimodi, vel fundamenta vifionis fenfiti-
vae noftrae, fed res oblata transicendentalis nobis inco-
gnita maoet.

Altera deinceps res aefthetices transfcendentalis

noftrae in co eft, vt ne folum tamquam hypothefis fpe-
tam certa at-
cie fua aliquam fibi gratiam conciliet, fed
que indubitata fit quam vmquam poftulari in theoria-
,

poflit, quae pro organo vti debeas. Vt autemhanceius

certam firmamque rationem planam faciamus, aliquem
cafum eligamus, quo iftud poni ob oculos poflit, maior-
<jue lux adferri poifit iis, quae fupra 3. attulimus.

Fac, fpatium tempusque res efte, quae per fe fint,

et in legibus, quibus fiat, vt effe res per fe.poflint, pa-
tebit primo : dc vtroque permulta UTrchiKTiKaii- et aw
BerixuS enunciatn, ex anticipatione inueniri, inprimis-
que de fpatio, quod hoc loco exempli gratia anquiremus.
Cum Geometriae enunciata tTvvStTixws ex anticipatione
et cum firmitate apodiftica cognofcantur , fane quaeri
poterit, vnde talia enunciata hauriantur, et quanam in
re intelligentia noftra nitatur, vt ad eaium inuentio-
nem aditum reperiat? Ac nulla quidem alia via erit,
<mam vel per conceptus, vel per vifiones, ambo vero
taraquaro tales, quales vel antecepti fint et pracconcepti

igitized by GoiigLi,,!
 SECTIO POSTERIOR. DF. TEMPORE. 47
Atque
(a priori), vel adfumti et aduentitii (a poftcriori).
hi pofterioresquidem conccptus funt efflpirici, qui pa-
ritcr, atquetflud, in quo nituntur, vifionem empiri-
camdicn, nulluni polTunt pronunctatum fyntheticum
largiri, praeterquam eiusmodi, (juod item mcre empi-
ricum, idelt, enunciatum experientiae videatur, quod
ideo<|ue nullam rationem ncccflaiiam abfoluteque vnt-
verfalem comple&atur, qtiod ipfltm tamen in notis ell
omnium pronunciatorum gcometramm. Quae vero
prior atque vna via foret nempe vt ex meris conoepti-
,

bus, vel vifionibus ex anticipatione, tsles cognitioues

nobis acquiramus, imnifeftum elt, elTe non pofle, vt e
folis conceptibus notitiae fyntheticae exfiftant, fedtan-

tum analyticae. Sumaspronunciatum: fieri non poffe,.

vt duabus lineis rectis fpatium includatur, et proinde

nutla figura fiat, periculumque facias, ex conceptu H-
nearum rettarum et numeri binarii iilud deducendi;
vel tribus reflis Hneis effici, vt figura effe polfit, et iti-

dem fic tentes ex meris conceptibus. Frutra laborabis,

teque coaclum fentics refugium petere, id quod et geo-
metria femper facit, in vifione.Tibiergo rem prpponis in
vifione: fed quali? puranevilione ex anticipatione? an
forte in empirica? Si in empirica; tum numquam inde
enuneiatum exfiftet, quod vniuerfa fpeftet atque vbique
locumhabeat, quale nUmquam poterit ab experientia
proficifci. Igitur rem tuam, oportebit, ex anticipatiu-
ne in vifione proponas, in eaque hoc tuum pronuncia-
tum fyntheticum conftituas. Quodfi in te non ineflet
facultas ex anticipatione videndi; quodli porro haec iex
fingularis quoad formam non_fiinuI effet conditto vni-
verfalis e.x anticipatione ,
qita fo!a fiat, vt elTe poffit res
huic (externae) vifioni obietta atque oblata; fi denique
res ea propofita (triangulum) aliquid foret , quod pcr a
lit, fine vlla iftius ad te ipfum adfefUone qui tandem :

dici poterit, ea, qitae in fingularibus tuae naturae legi-

bus necefiario infunt ad triangulum conftruendum, iA
eft, in vifione proponendum, etiam ipfi triangulo inefle

neceflario debere? neque enim ad conceptus tuos

(trium linearum) nihil nouttm (figuram) addere poteris
48 ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.
quod propterea necefTario in re oblatadebeat deprehen-
di, quippe q".ae prior cognitione tua, etpereara, data.
eft atque propofita. niii ipatium (pariterque
Itaque
tempns) in fola forma cemeretur viiionis, tjua leges
continerentur prnefumtae atque anteceptne,quibus folis
res cife tibi poffent extrinfccus obuiae obktaeque, qus.e
absque his legibus fingularibus per fe nibil funt; neuti-
quamquidquam polles de rebus obiectis e.\ anticipatione
ewSrrixSs decernere. Igitur extra omnem dubitatio-
nis aleam pofitum neque folum effe poteit aut etiam
, ,

verifimile eft, fpatium et tempus, tamquamleges necef-

farins omnis (tum e.\ternae , tum internae) e.\perientiae,
fingulares rnodo et fubietliuas in nobis lcges effe omni-
um omnino noftrarum viiionum vnde res omnes obla-
,

tas atque obiectas, pro ea qua fiint ad iilas adfectione in

meris vifis pofitas, de quibus proinde etiam, quoad ea-

rum formam confideratis, multa dici ex anticipatione

poffint, minime autem quidquam de re ipfa, quae his
vifis atque phaenomenis, quafi fundamentum quoddam,
fubieita effe potent.
II. Ad conftrmanilam hanc fententiam de idealitate fenfus
tumexterni tum interni^proindeomniumreruin fenfihui
fubieftanim, vt folorum viforum, in primis monuiffe
iuuabit, omnia, quae in cognitione noitra ad vifionem
pertineant (fia tatiu iucundi et iniucundi voluntateque
difceffcris, quae haud in cognitione verfantur) folis ad-
feflionibus contineri et locorum in vifione (e.\tcnfione),
et mutatione Jocorum (motu), et legtbus, quibus ea mu-
tatio determinetur (viribus motricibus). Quid vero
praefens in loco fit atque appareat quidue praeter loci
,

mutationem in rebus ipfis iiio efficiatur, ea re haudpro-

ponitur. Atqui folis adfeftionibus res per fe ipfa, ita,

Tti non cognofcitur.

eft, Ergo mdicandum erit, fen-
fum externum quum eo ,
folae repraefentationes relati-
vae dentur exhibeanturque, repraefentatione fua tan-
tum rei cuiusdam adfettionem ad nos poffe, non intefti-
nailla, quae obieftae rei per fe infint, complefli. Ea-
dem ratio eiit vifionis intimae. Ncque enim folum eo,
quod in ilk repraefentationes externorum feufuum ve-
 SECTIO POSTERIOR. DE TEMPORE. 49
tara ac propriam materiam cohffituunt, qua animum,
noftrum ornamus, fed tempus, iu quod eas repraefenta-
tiones ponimus, quodque ipfam confcientiam illmim in,
esperientia antecedit , et tamquam lex formalis modi,
quo in animo eas collocamus, quafi quoddam fundamen-
turn fubeft, adfetiones confequentium et fimultaneo-
rum ciusquc, quod cum confequentium ratione fimul
eft(perpetui con(tantisque) complectitnr. Iam id,
quod, qua repraefentatio, omnem cuiuscumque rei co-

gitandae a&um antecedere poteft, in vifione cernitur,

et, fiea non nifi adfeeliones continentpr, informavifio-
nis, quae, quum nihil repraefentet, quam quatcnus aliquid
in animo ponatur, nil qutdquam clTe aliud poterit, quam
modus is, quo animus fua ipfius effeSione, quippe pofi-
tione fuae repraefentatiouis, ideoque per fe ipfe moue-
tur atque adficitur, id eft fenfus intimus fecundumfuam
formam. Quaecumque per fenfum repraefentantur, ea
eatenus fcnrper vifa erunt, et proinde fenfus intimus
numquam deberet concedi, vet fubieaum, quod UU
oblatum obicaumque eft, per illum tamquam vifum
non vti illud de fe ipfo rudicaret,
poftet repraefentari,
h. e. ab intelhgentia
fi vifio fua mera propria effeflio,
profeaa fola (intellettualis) foret. In quo quidem om-
'

nis difficultas in eo vertitur,

quomodo fubiefliim poflit
fe ipfum intus intueri- Sed
haec dimcultas cuique theo-
riae communis eft. Confcientia fui ipfius (apperceptio)
eernitur in fimplici reptaefentatione u
ego, qua h fo-
fubieao per fuam ipf.us effe-
h omnis variorum ratio in
vifio intuna foret intel-
ftionem data ac propofita effet,
conlc.entia
leaualis. Atque in homine quidem haec
datorum requt-
perceptionem variorum ante in fubiefto
fpontaneo in an.mo
rit,modusque, quo haec finemotu
debeb.t. Quodfi
datur,ob hoc discrimen, fenfus dici
quod in animo eit, ap-
vis conrcientia fui potiundi id,
eo moueatur ea et
prehendere debcat, necefte cft, vt
.pfius vi-
adficiatur,quippe quo folopoteft fier!, vt fui
qua prior inmen-
fionemproduc.it, cuius formaautcin,
te conltituta eft, niolnm, quo varia in ammo furtt, in re-

defimt-, vbi tum fa

praefentationetemporis determinat et
So ART. ELEM. P. I. AESTHET. TRANSSCEND.
ipfum animus ir.tuetur, noti cjMnmodo fe ipfe proxime
fpontance repraefentarct, fcd iid eam rationem, qua iu-
tus adficitur et mouetur, proinde, vti fibi ipfc videtur,
non vti is re eft.
III. Si dico: in fpatio ct tcmpore vifjo tum externa-
rum rerum oblatarmii, tum animi vilio fui ipfius vtruni-
quc repraefentnt pro co ac fcnfns illo mouentur, id eft,
vti videtur;non id ago, vt eae res oblatac in inani fpe-
cie verfentur nihilque quam tpuvTxafxixTct fint. Nam-
que invifo femper res obietla atqiie oblata , quin vel ip-
fae, quasilli tribnimus, qualitates, tamquam aliquid,

quod vere datum et propofitum lit, confiderautur, ita

tamen, vt ea qualitas ex fola ratione videndi hominis in-
tucntis in comparatione rei datae cuin eo pcndeat, earcs
obietta, qua phaenomenon , a fe ipfa vt oblata per fe

discernatur, Sic nondicitur, corpora putantur tantum

extra memet effe, vel anima putatur modo in mei ipfius
confcientia elle data, quum dico, qiiulitatein fpatii et
temporis, cui, qua conditioni, qua efle puUtnt, conue-
nienter vtramque pono, in meaintuendi ratione, non
in his rebus ipfis per fe ineiTe, Atque ipfe in culpa
fi id, quod ad vifum cenfere deberem, merain
verfarer,
vmbram, meruniqueiJaVrMo-juafacefem. *) Nec vero
id fit ex noftro decreto idealitatis omnium notlrarum
vifionum fenfus fpcclantium ; potiusque, li illis reprae-

*) Praedicata phacnomen; ipll rei obicaae pofiuntattribtii,

ratiuiie noftri fenfus, vehiti vnfae vubov, vel

odor; fed fpe-
ciesiiumc|unm puteft qua pvaedicatum oblatae vei attribui,
ob eam ipTam eaufam, riuouiam, quou reiobiectae tamum-
rnudo refpectu fenfuum, autoranino fulnecii competir, oh-
iectae vei pcrji illa attribuit, ycluti Juae illae anfae, initio
Saturiio triburae. Quidciuid non in obiefla rc pci- fe ipfa
deprebendiiur, fotl fcmpcr in adfetfione illiusnd fuliieihim,
at<iue a vepvac-fentaiione vei obicctne non potelt fepavavi,
pliaeiiomeuoii ell, atque ita praedicata fpatii temporisque
rebus fenlibus fubieclis, quatalibuJJ, iurc aitribuuiitur, "in
eoque iiiilla fpecies cll'. Contra, li rnfae v-r j'r rubovem,
Satuvno anfas, aut viiiuerlis obiectis rebus externis exten-
uonem per ft attriliuam , nulla habita ratione idfectlonil
determinatae harutu rerum oUicchuuiii ad fubiectuin; tum
demum fpecics oriecur.
 SECTIO POSTERIOR. DE TEMPORE. 5i
fentandi formis reahtatem obieftiuam tribueris, non
cuitari poterit, quiti cunfta in-mera QxvTctvfxxra mu-
tentur. Quodfi enim fpatium tempusquu accipias pro
qualitatibus, quae, quateuus efie puffiut, in rebus per
fe ipfisdebeant inueniri, animoque perluftres abfurdi-
tates, quibus tutu tete ipfe implices, propterea quod
duae naturae infimtae, quae neque fubftantiae, neque
fubftantiis aliquid inhaerens, nihiloniinustamen in ve-
ritatererum apparentes, quid? quod le.v neceftaria efle
debeant, qna cunftae res efle videantur, quaeque et re-
quae re vera funt cunfta fuftuleris,
Jiqiiae fiant, licet, ,

tuni iierckleiobond viro ignofcendum erit, fi omnia cor-

pora putatitia credat, quid? quod, noftra ipforum ex-
(iltentia, quae tali modo ab realitate non-entis per fe
fubfiftente, vtitempus, penderet, in merasresputatitias
vertetur. Quae abfurda tamen liuc vsque nerao defen-
dere aufus eftv

IV. In theolngia naturali, vbi naturam, qilamcon-

templat ea, fubiettam cogitamus, quae non folum nobis
efle ad videndum propofita non poteft, fed ipfi qiioque"
nun poteft, quae in fenfus cadat, oblata atque obiefla
effe, ab omni illius vifione (omnis enim, quae in deo
eft, cognitio in vifiotie verfetur, neceffe eft, non in co-
gitatione, quippe quae feraper terminis etcancellis con-
tinetur) diiigenter temporis fpatiique leges remouentur,
Quo autem iure fieri illud poterit, fi vtrumque in for-
mis pofueris ipfarum rerum per fe fpeftatarum, idque
in iis formis, quae, tamquam leges, quibus res exflent
ex anticipatione, relinquantur, rebus ipfisdemtis et fub-
latis: nam qua leges, quibus fiat, vt omnino aliquid fit,
iisdeni etiam effici, necefle foret, vt deus exftaret. Ita-
que, fi nolis in fonnis ea obieftiuis, quasdicunt, rertun
vniuerfarum poncre, refinquitur, vt formis fubieftiuis
noftri et extiinfecus ct intus videndi modi illaftatuas,
qui propterea fenfitiuus dicitur, quod non originarius,
id cft, taliseft, quo ipfa rei exfiftentia vilioni datur (qui
quidem, quantum intelligimus, in folam cadere natu-
rain primarn poteft), fed ab exfiftentia rei oblatae pcn-

Digitized b/Cooglc
5a ART. ELEM. P. L AESTHET. TRANSSCEND.
det, proinde eo tantum effe poterit , vt facultas reprae*-
fentatiua animi illo adficiatur.

vero necefle erit, vt modum in fpatio et temr

Nec
pore vidcndi folo fenfu homniis includamus; eitn, vt
omnis natura ratioque (inita in eb neceffario debeatcum
homine conucnirc (quamquam non polfumus quidquam
ea de re decernere), tanien eo, cjuod in vniuerfis locum
habet, non definet ad fenfum pertinere, eadem de cau-
fa, quoniam vifio deriuatiua elt, non originaria, proiti-
de non ea, quae ad intelligentiam pertineat (intelle-
flualis), rjnippe ob eandem caufam, quam modo attuli-
mus, in folam naturam primam cadit, non vero tn na-
turam, quae quoad exfirtentiam fuam et vifionem (qua,
exfiitentia eius in adfeflione ad res datasdeterrmnatur)
apta eft et pendet; quamquam, quae modo monuimus,
theoriae nortrae aeftheticae, non argumenti inftar, fed
vt illuftratio, inferuient.

Conrfujio aifiheticet transfiendeniaiii.

Hic igitur inuenimus vnam e\* partibus ad expli-

candam vniuerfam quaeftionem philofophiae transfcen-
dcntahs necefiariis : qut fit, vt auveTiY.& poffit ex an-
ticipatione enimciari? nimirum per vifiones puras an-
teceptas, fpatium tempusque in qutbus, fi in pronun-
,

ciando ex anticipatione cpnceptum dstum transgredie-

mur, ea omnia deprehendemus, quae non in coneeptu
illo quidem, fed in vifione tamen illi congiua ex auti-

cipatione inueniri poffunt, et cum illo vwBerin&e copu-

laii, quae quidem enuneiata ex eadem caufa haud latius

patent, nihilque quidqtiam aliud attingunt, quatn res

fenfibus fubicttas, locumque habere in foiis rebus pote-
runt, quae effe obuiae et propofitae intelligentiae pof-
funt.
 AHTIS ELEMENTARIS TRANSSCENDENTALIS

PARS POSTERIOR.
LOGICA TRANSSCENDENTALIS.
INSTITUTIO.
fOEA L0GICES TRANSSCENDSNTALI5.

De Logha in genere.

Cdgnttio noftra e duobus primis fontibus animi oritur,

" quorum prior in vi repraefentationes accipiendi (rece-
ptiuitate impreflionum) cernitur poftcrior facultate con-
;

tinetur rem oblatam atque obiectam repraefentationibus

iiliscognofcendi (fpontaneitas notionum); illafit, vtno-
bis detur res quaedam et ofFeratur, hac in adfeftionead
repraefentationem illam (prout merum aninu motum)
cogitatur. Igitur vifiones et eonceptus ininitits funtet
elementis cognitionis noftrae vniuerfae, ita vt nec con-
ceptus, fine vilione illis quodammodo congrua et con-
veniente.nec vifio fine conceptibus, vllam nobis queant
cognitionem largiri. Ambo, et vifio, et conceptus, vel
puri funt, vel empirici. Empirici dicuntur, fi fenfatio
(qua vera rei praefentia ponitur) iniis inelhpuri autem,
II in repraefentatione nulla admixta fenfatio eft. Acra-
tio quidem pofterior dici poteft materia cognitionis fen-
fibus fubieftae. Inde vifio pura folam formam comple-
fiitiir, quafit, vt aliquid videatur et conceptus purus
,

folam formam cogitandi rem in vniuerfum. Solae vi-

fiones, folique conceptus effe praefumtae et antecaptae
poffunt, fed empiricae funt cunttae adfumtae et adueo-
titiae,

Quodfi vim repraefentationes accipiendi in arri-

mo, quatenus quocumque modo motjetur et adfiei-

54 ART. ELEM V. II. LOGICA TRANSSCEND.
tur, fenfum dicamus fiue facultatom fcnfitiuam ; tum vis
fponte efficiendi repraefentationes, fiue ratiocognitianb
fpontanea inteliigcntia dicetur. Ita fert natura noftra,
vt femper attingat fenfus, id cft, nil praeter mo-
vifio
dumcontineat, quo pellimur a rebus oblatis ac moue-
mur. E contrario vis cogitandi rem vifioni fenfitiuae
oblatam et propofitam, in intelligcntia ccrnitur. Neu-
tra harnm virium alteri praefercnda eft. Sine facultate
fenfitiua fierinon poffet, vt nobis res vlla offerretur, et
fine intelligentia nulla res poffet cogitari. Motus nni-
mi fine matcria vactii funt afcque inanes, et viliones fine
conceptibus caecae. Itaque pariter necefte eft, vt con-
ceptus fttb fenfus reuoces (id eft, vt rem oblatam iis
in vifione adiungas), ac vifiunes tuas ad intelligentiam
transferas (id eft, vt conceptibus fubiicias). Vtraquevis
vel farultas. funiliones fuas cum ftmftionibus aiterius
non poteft permutare. Neque intelligentia quidquam
poterit videre, neque fenfus poftunt cogitare. Ex fola
vtriusque coniunttione fit, vt cognitio nafcatur. Neque
tamen proptcrea liccbit, vt.quod altera ad cognitioncm
confert, cumeo, quod ab altera proficifcitur, commifeea-
tur, potiusque altenim ab altero diligeuter feparare de
fcebimus atque diftinguere. Quocirca doer.iiiiam de te-
gulis facultatis fcnfitiuac in vniuerfum, id.eft, acftheti-
cam, discernimus a doftrina de regulis intelligentiae
vniuerfe, hoc eft, logica.
Ac logica quidem pariter potefi: duplici ratione
tra&ari, vel tamquam logica vlus intelligentiao vniuer-
falis vel fingularis. Ilia regulae cogitandi abfulute ne-

ceffariae continentur, fine quibus nullus clfe vfus intel-

ligentiae poterit, atque ideo hunc fpcttat, nullo habito
refpeflu varietstis rerum, quas illa fpeiiauerit. Sea
logica vfus intclligentiao iingularis regulis abfoluitur
rite cogitandi dc ccrta forma rerum obiectarum. Itta
dici poteft, logica eierr.entaris, haec organon huius il-
liusue artis. Ac pofteriorquidem in fcholis, tamquam
7t<>07Sa(8eirriY.ri aitium plerumque praemittitur quam-,

quam ea in progreftu rationis huma.nae vltimuiu eft, ad

quod illademuni psruenit arte dudum abfoluta; cui vl-
 INSTITUTIO.
tima manus perficiendae emendandaeque admoueatur.
Res ipfas enim vt probe iam cognitas habeas, necelfe
,

eft, fi regulas velis monftrare, quibus earum artem

queas ac difriplinam componerc.
Logica vniuerfalis vel pura eft, vel applicata. In
illa cogitationem abdncimus et auocamus ab omni lege

empirica, cjua fit, vt inteHigentia everceatur, velut a

vi fenfmim, ab legibus memoriae, -a lufu phantafiae, a
poteftate cnnfuetudinis, propendonis, et quae funt ge-
ireris eiusdem, proinde etiam a fontibus opimonum
praeiudicatarum, omninoque ab oinnibus caufis, quibua
nobis certae notitiae exoriuntur, vel funponi po(Tunt,
quoniam ea intelligentiam folummodo attingunt fub
certis rationibus rfus illius, quas vt nofcamus, opus
Crit experientia. Igitur logica vniuerfuiis, fed pura,
verfatur non nifi in initiis ac principiis es aiiticipntione,
caque intelligentiae rationisqw: canon eft, fed ratione
tantum eorum, quae ad formam fpe&ant vfus illarum,
quaecumque materia fit (empirica, an transfcendenta-
lis). Sed logica vniuerfalis tum applicata dicitur, fi re-
gulas traflat vfus intclligentiae ad leges fubicftiuas em-
piricas, quas pfychologia oftendit. Itaque illa princi-
piie empiricis nititur, licet eatenus vniuerfalis fit, quod
yfum fpeftat intelligentiae fine rerum oblatarum discri-
mine. Propterea neque canon ea eft intelligentiae in
genere, nec organum artium fingularium, fed folum
y.xTagKTtxcv intelligcntiae communis. Igitur in logica
vrjiuerfali parsilla, qua logica pura abfoluitur, ab ea
prorfus feparari debet, qua applicata (licet ipfa adhuc
vniuerfalis) logiea efficitur. Ac prior illa quidem pro-
prie fola fcientiaeft, quamuis breuis ct iciuna, fubtilis
tamen , et ea, quam traflatto dncirinae elemcntaris in-
telligentiae, artificio ac via ad norm&mque fcholae in-
ftituta, poflulare videtur. In qua quiduin logicis duae
femper regulae ob bculos debent verfari.
i) Qua lngica vniuerfaiis libi tcmperat ea atque
abftinet abomni materia cognltionis inteliigentiae, et a
varietate rerum ei oblatarum, nuUaque in re alia verfa-
tur, quam in fuht forma cogitandi.
g6 ART. ELEM. P. II. LOGICA TRANSSCEND.
a) Qua logica pora nullis ea nititur principiis em-
{liricis,ideoque nil quidquam ea haurit e pfychologia
iyti quibusdam fuit perfuafum), quae proinde cauoncm
intelligentiaenon attingit. Eft eadoftrina, quae in ne-
ceffaria demonftratione verfatur, omniaqne, quae illa
continentur, certa lint, necefle eft, ex anticipatione.
Quam (contra vulgarem huius vocabuii fignifica-
tionem, qua certas exerdtationes comple&itur ad regu-
las ab logica pura praeforiptas) logicam applicatam di-
co, ea in repraefentatione cernitur intetligeutiae, rcgu-
larumque vfus illius neceflarii in re fingulari (in concre-
to), nempe fub conditionibus fubiefK fortuitis, quao
vfum hunc vel impedire polfunt, veladiuuare, quaequo
cun&ae funt IpneiQiy.m oatiie.Tractat ea locumde atten-
tioneauimi,etimpedimentisciuset cfFe3:is,de ortuerroris,
dedubitatione,de haelitatione, dcperfuafione.etfimilious,
ad eamque vniuerfalis ilk ct pura logica adfecla cft, vt
doctriiia morum pura, qua folae continentur ncceffariae
leges morales voluntatis liberae ui genere, ad ethicam
proprie fic diflam, quae leges illas fub impedimentis
confiderat tatiuum, propeniionum et perturbationum
animorum, quibus plus minusue homines obnoxii viden-
tur , quaeque numquam efl*e do&rina poterit vera et
demonftrata. eo quod paritcr, ac logica illa appiicata,
principiis ea imliget empiricis et pfychologicis.

II.

He logkn transfcendentali.
Logica illa vniuerfalis abftinet, vti oftendimus, ab
omni cognitionis materia, id eft, ab omni huius adfe-
lione ad rem oblatam atque obic&am, folamque for-
mam logicam in adfeclione notitiarum ad fe inuiccm,
folamque formam cogitandi vniuerfe confiderat atque
inquirit. Quoniam autem vifionum duplex ratio eft,
purae fcilicet, et empiricae (vti aefthetica transfcenden-
talis euincit); effe etiam discrimen poterit inter motum
animi purum et empiricum rerum obUtarum, Atqua
atenus fpocies exftaret logices, in qua haud ab omni
ognitionis materia oosmet abftineremus namque ea. ;
 INSTITUTIO. 57
quae in folis regulis motus animorum puri verteretur,
omnes eas notitias excluderet, quae in materiaempirica
verfarentur. Ea etiam originem fpefiaret notitiaruto
'

noftrariimrenimobtatarum, nuatemisea nonpoteftrebus

obicilis attribui oontrsqae logica vniuerfalts originem
:

illain cognitkuiis haud inquirit, et repr.iefentationes, fi-

ve originem cx anticinatiiuie innobis ipfis ducant, fiue
ifntei^iK^s datae illae fint, ad folam normam legum
confiderat, fecundum quas intelligentia illis in adfe&io-
ne ad fe inuicem, fi cogitat, vtitur, etproinde folamin-
telligentiae formam traftat, quae tribui repraefentatio-
nibus poteft, vnde illae cumqun fucrint exortae.
Sed huic loco monitum addere liceat quod ad vni- ,

verfa ea, quae in pofterum dicentur, pertinet, quodque

probe debet ante oculos haberi, nempehoc! nonvnam-
quamque coguitionem cx aiiticipatione, fed folam eam
transfcendentalem dici oportere, qua fit, vt cognofca-
mus, quod, quoue modoec.tae repvaefentationes (vifio-
nes vel conceptus) e.\ foh antieipatione adhibeantur, vel
cfle poflint (cognitio cniriu-ransfcendentalisdicitur,quae
ipfa eflc, cuiusuevfuseffe cx anticipatione poteft). Pro-
inde neque fpatium, neque vlla eiusdem adfectio geo-
metrica ex antieipatione erit repracfentrttio transfcen-
dentalis, et fola i!la cognitio, quae monftrat, illarumre-
praefentationumorigincm neutiqiiameffecmpiricam, et
modus, quo effc poteft, vt nihilominus ad res esperien-
tiae obuias oblatasqueex anticipatione queant referri, di-
ci poterit transfcendentalis. Vfus etiam fpitii in rebui
oblatis ohieftisque i:i gcnere transfcendentalis foret:
fed fi ad folas res fenfibus fubieetas i\le pertinet, einpi-
ricus vocatur. Igitur totum illud discrimenintertrans-
fcendentale et empiricum ad foiam criticam fpeftat no-
titiarum neque adfeftiones attingit illarum ad res ipfis
,

oblatas atque fubieftas.

Itaque fpe freti, efle forfitan conceptus poffe, qui
ad res oblatas atque propofitas ex anticipatione refe.
rantur, non qua purae illae quidem, aut, quiefen-
fum fpeflent, vifiones, fed vt funftiones matus pu I
animoium, qi.ae proinde mceptus, neqn: tamen ab
58 ART. ELEM. ? U. LOGICA TRAN'SSCE\'D.
orii:iiic ducli cmpirica fint, noque aefthetica, ideamiam
in &nteccirum nobis iniormamus iloJlrinae notitiarum
intcliigenthc rationisque pnrae, quibus rcs obie&as
oblatasque prorfus ex anticipatione cogitemus. Eius-
nindi nun in fcientia, quac originem ambitumque, et
locum talium notitiarum obiciiiiium definirct, logica
transSccn^jntalis oporteret, en quod in folis legi-
di'*i

btis intelligentiae rationisque vcrfabitur, fed tantuni-

modo, quatenus ad rcs obiatas obieclasque ex anticipa-
tionc rcferri videtur, non vero, quemadmoduin iogica
vniuccfalis, fine dist:nm;ne tam ad notitias rationis ctta-
piricas, <juam puras.

III.

Dc paTtiiionc togites vnherfalit in anahjttcam ct

diakcfUam.

Vctus illa et dudum celebr.ita quaeftio ,

tjua logici
coiji in ariguftias putabantur', corpic adigi, vt aut in
&<x\t:& mifcra ortcnderentur aut rlc ignorautia fua,
,

adeoquc de vanitate artis fuae turpiter faterentur , ea

igitur (juaertio hacc erat: Qnirf efi verum? Definitionem
verbi veri, quod in conuenientia concentuquc verfctur
cognitionis cuni rc ipli propofita atqueoblata, damuS
inittimusque ct fumiinus. Sed fcire cupimus. quae no-
ta Vttiucrfalis fit et certa vcri cuiuscumque cognitidnis.
Pcrmagno iani ct iieccfTario argumento erit pru-
dcntiae intejleciufue, fi lcias, quid rationi cnnuenicnter
debeat quaeri. Quum enim quaeftio per fo abfurda eft,

poitulatque, ad tjuae inutile (it refpnnderi, tumfit, vt

lion inodo ei, qui quaerit, pndor incutiatur, frdetiam,
vt non iiumquain hoc infuper incommodi nafcatur, vt
incautus audttor ad rcfponfa ahfurda rapiatur, adfpe-
fciusque praebeatur ridicultis eorum, quoruiu altcr (vt
veteres dixere) hircutn mulgeat, alter cribrum fup-
pouat.

Quodfi vcrum in connenientia cematuv cognitio-

nis cum rcbus ipfi obiatis atqtte obieclis, fequctur, vteo
ics illafubiecta ab aliis dignoieatur: falla enim cogni-
 INSTITUTIO. 59
tio eft, quae cum re , ad quam referttir, non conuenit,
quamquam ea aliquid complectitur, quod locum in aliis
rebus poffit habere. Iam vniuerfalis veri nota ei foret,
<juae tocum haberet in omnibus notitiis, fine discrimine
rerum iplis fubiebrum. Verum, cum in ea ab omni
materia cognitionis (hoc eft, ab omni adfectione illiusad
rem obieflatn) cogifcationem abducas, verumquc iltud
eam ipfam materiam attingat, rnanifeftum erit, fieri
non pofle, atque adeo pugnare, vt notam veri quaeras
huius mjteriae notitiarum, ideoque veri notam nort
pofie, quae quidem fufficiat atque ad vniuerfa fpectet,
oftendi. Cum fupra, quae contincntur cognitionequa-
dam, illius materiam nuucupauerimus, fane dicendvim
erit: vniuerfaiis veri nota cognitioni^ quoad materiam
non poterit poftuluri ,
quoniam illud pcr fe ro-
pugnat.
Si vero cognitionem fecundtim fotam formatn
(miffa omni materia) confideres, aeque planum erit: lo-
gicam, quatenus vniuerfates et neccflarias inteiligcntiaa
regulas tractat, in his iplis regulis "notas veri proponere
debere. Quidquid enim cum his pugnat, falfum eft,

eo quod in eo intelligentia vniuerfalihus illis cogitandl

regulis fuis, ideoqueipfa fibi repugnat. Iltae notae au-
tcm folam fnrmam yeri, id eft, eogitationis generatim,
attingunt, atque eatenus retlae funt quidem, fed illne

minus idoneae ac fufficicntes. Quamuis enim eife co-

gnitio polfit formae logicie congruens prorfus atque
conueniens, hoceft,quae fihimetipfi non repugnet,tamen
efle poterit, vt pugnet ea cum rebus obieitis. Hinc
ergo efficitur, vt Tola logica rert nota, nempe conue-
nientia cognitionis cum vniuerfalibus et formalibus legi-
bus ioteltigentiae rationisque, elfe quidem cunditio
finenon poflifc, ideoque lex negatiua cuiusque veri:
verum longius progredi logica non poteft, ncque erro-"
rem, quippe qui non forinam, fed ipfam materiam atti-
net, nnlla vmquam regula aperire.

Iam logica vniuerfalis omuem illam effelionem in-

telligentiae rationisqne formalem in eiementa fua refoi-
60 ART. ELEM. P. If. LOGICA TRANSSCEND.
vit, eaque, vt principia cuiusque logice iudicandi modi
de cognitione noftra proponit. Quae quidem pars lo-
gicne dici analyttca potelr, eaque proptereapro obruffa
quadam veri erit faltim negatiua: fi quidem
prius omnis cognitio, fecundum formam, ad eas rcgutas
examtnari driiebit et acftimari, quam eam, quoad mate-
riam, explorcs, an ratione rei obicclae verum illa com-
plcfiatur pofitimtra. Quoniam autemfola forma cogni-
tionis, qu&fitumuis ca rum legihus logices concinat at-
que confcntiat, nondum fufficit,
ad vcrum materiale
(obieGtmim) illud cognitioni fuppeditandum, non po-
teris fola adiutus logica de rebus oblatii; iudicare, vel
vmquam quitlquam decerncre, nifieitralogicam aliunde
firmam notitiam earum antea hauferis, quam deinceps
polTts ad vfum transferrc, atque aptare ad leges togicas

et colligare, vt totum indecontinens exfiftat,' vel potius

ad cas probarc qucas atque examinare. Interim tamen
in poflefltone artis tam fpeciofae tantum fraudis ineft, vt
facile putcmus, omnibus notitiis noftris formam aptari
intelligcntiau ,
quamuis ratione tllarutn materiae vacui
masime atque inopes fimus, ita vt Iogica illa vniuerfa-

li, quae in folo canone verfatur iudicandi, tamquam

pro organo quodam vtamur ad decernendum de rebus
ipfis, certe cum fpecie quadam, ideoque re ipfa abuta-
niur. Sed logica itla vniuerfaiis,' quatenuseamorganon
putamus, dinfcctica appellatur,
Quantumuis varia fignificatio. eft, quam veteres
huicarti tribuerent, tatnen ex vfu, quo hoc verbum ac-
ccperunt, facile poteft intelligi, illam iis nihil fuifle
altud, quam logica putatitiorum, quae in arte verfatur
fophiftica, qua ignorantiae fuae, atque adeo praftigiis
de induftria confitris colorem veri inducerent ita vt ,

viara doclam illam, ab logica omnino praefcriptara imi-

rarentur, topicamque ad quamque opiniouem vanamad-
liibereHtcommcndandam. Iam certa atqne fatutaris,
quae notetur, cautio erit: logicam vniuerfilem, fi ca>
pro organo vtarc, femper logic.-im putatitiorum , idell,
dialeQicam effe. Nam, quum ea nihil quitlquam. de
materia cognitionis nos edoceat, fed folas lege* forma-
 INSTITUTIO. 6L

1es conuenientiae cuin intelligentia, nccefle erit, vt, fi

ea pro organo volis vti, quo notitias augere poflis latiits-

que extendcre, nugas verbofas ftrepas, quaeque cupias,
cum fpecie quadam defendas, vel impugnes.

Talis vero inftitutio excelleutiae dignitatique plii-

lofophiae mininie conueniet. Propterea nomen dnle-
flices, tamquam crit.ices fpeciei dialetticac , potius logi-
cae adnumeratum eft, et tamquam eam et hoc in loco
volumus illam intelligi.

IV.
X)e partittone fagites tratufiendeniaSs in analytieam
et diakStitam trantfemdentalem.

Tn logica transfcendentali (vt fupra in aefthetica,

transfcendentali fenfum fecimus folitarium) intelligen-
tiam facimus foiitariam, folamque eam cogitationis par-
tem e cognitiune noftra capimus, quae originem in fola
intelligentia habec. Sed vfus cognitionis purae hoc fo
Io nititur, tamquam fua lege: res nobis oblatas effe in
vifione, ad quas purae notitiae illae poflint adhiheri.
Nam obie&ae omni cognitioni
fine vifione res defunt
noftrae, quae proinde tota manetinanis. Illa pars ergo
logicae transfcendentulis, quae elementa trailat purac
cognitionis intelligentiae atque principia, line quibns
,

nuspiam poterit res obiecta cogitari, eft analytica trans-

fcendentalis, eademque logica veri. Namque illi nulla
poteft cognitio repugnare, quae non omnem fimul ma-
teriam amitteret, id eft, omnem ad vllam rem obiectam
adfeSionem, proinde et omneverum. Quoniam autem
facilc ailicimur et mouemur, vt puris iftis intelligentiae
notitiis decretisqoe folitariis, vel ipfos vltra terminos
experientiae vtamur, quae quidem fola nobis poteft ma-
teriam (res oblatas) fuppeditare, ad quam illi puri con-
ceptus intelligentiae poilint adhiberi; fit, vt in discri-
men veniat intelligentia, per vanas argutationes, prin-
cipiis folum formalibus intelligentiae purae vteridi pro
materialibus, et finc discrimine de rebus ftatuendi, quae
aobis non datae funt atque propofitae, quaegue forte
6a ART. ELEJtl. P. n. LOGICA TRANSSCEND.
nullo modo nobis poterunt obiici atque orFerri.
Igitur quae proprie ellc pro canoue deberet iudicaiidi
de vfu empirico, ea abutimur, fi tamquamorganoDvfud
vniuerfalis attjuc infiniti earti accipirrius,cumque pura
intelligentia Hla audemus de rebus in vniuerfum <rv*Ss-
tikZ? iudicare, adferere atque decernere. Itaque para
poilerior logfices transfcendentalis verfabitur in critica
Iiuius dialeflicaq fpeciei, et dialeftfca transfcendeiitali3
dicetur, non tamquam ars (juaedam, i]uapollit tr.lis fpe-
cies icfyfjutrawt moueri (ars iila quidem frequentiliima
variarum praelligiarum metapliy ficarum), fed tamquam
critica intelligcntiae rationisyue refpeclu vfus earumhy-
perphyfici,quac faliacem fpeciem eorum,quae illa libi falfo
arrogat, aperiat, (juasque de inueniendo vero
illa iatat,

propagandoque ,
fpes ope tantunimodo decretorum
trausfccndentalium confcqucndas , ad meram diiudica-
tionem intelligentiae purac, curamque reuocet, qua ab
fophiiticis praeltigiis illi caueatur.

LOGICt TKANSSCENDENTAL 15.

SECTIO PRIOR.
ANALYTICA TRANSSCENDENTALIS.
Atque hace analytica in rcfolutione, quafique qua-
dam diffefctione verfatur vniuerfae cognitionis iiofrrae
antecaptan in clcmenta cognitionis purac intellcctualis,
Cuius quidcm inueiiigationis cardo omnis hifcn in parti-
bus vertitur: X) Vt conceptus fint puri , non cmpirici.
2) Vt nc vilionem ilii fenfumque attingant, fed cogi-
tationcm et intelligentjam. 3) Vt conccptus fint ele-.
mcntares, qui a ducVis-deriuatisque vel itide COtnpofitis
et complexis probe discernantur. 4) Vt tabula iliarum
plcna fit atcjuo abfoluta, iisque vniuerfus intelligentiac
campus prorfus expleatur. Atqui haec perfectio abfo-
Jutioque artis cuiusdam ac doctrinac non poterit fiden-
ter accipi ad rationem fummae cuiusdam folis pericnlii
confeclae et conlHtutae; proihde ea elfe non poterit,
nifiinterueniente idea totius compagis cognitioiiis anti-

Digiiizcd By Coogle
SECTIO PRIOR. ANALYTICA TRANSSCEND. 63
cipatae 'intelligentiae, atque inde definita conceptuum,
quibieacfhcitit!-.Jeri't'iprione,ideo(jne folacontinuatione
fyllum-.itis. I[it;.'lligentift pura
fua contextitque ad fui-mam
feparat fcfetotamac fecernitnon fohim ab omni ratio-
ne empirica, verum etiam abomni adeo fenfu. Eft ea
ergo quiddam vnum, quod per fe fit, fibique ipfum fuf-
ficiens, nullis cxternis et aduentitiis additamentis au!*en-
dum. Proinde fumma cognitionis iilius difciplinam ef-
compleitendam acdefiniendam ad cuius
ficiet vria idea ,

perfeclionem et conilrucHonem, quafique articulatio-

nem pollis, tamquam ad lapidem quendam Lydium,
omnium partium rognitionis aptarum illi et conuenien-
tium veritatem probitatemque Omnis au-
exploiai e.

tem baec pars logices transfcendentnlis duobus libris

abfoluitur, quorum vno conceptus inteiligentiae purae,
altero UUus decreta continentur.

ANALYTICES Tt A N S 5CEND ES T ALH

LIB ER PSl OR.
ANALYTICE CONCEPTUUM.
Analyticen conceptuum non dico conim nvcthvCtv,
confuetamue illam qiiaeitionum philofopliicarum ratior
nem, quae occurrunt, conceptus aperiundi quoad mate-
riam et perfecandi, et ita explicitas iilasdiltmciasquercd-
dendi, fed parum adhuc tentafcam illam quidem analyfin
intelligo ipiius facultatis intelllgendi quae eo confilio
,

inftjtuitur, vt exploremus, qui effe pofltnt conceptus ex

anticipatione, ita quidcm, vt in fola intelligcntia, tam-
quam in folo natati fuo conquiramus, eorumque puruni
vfum in vniuerfum oivahvr iy.Sh; cxcutiamus.- Hoeonim
negotinm c(r prnprium philofophiae transfcrndentalis
J
reliqua trattationcm logicam conceptunm in philofophia
generatim fpcflare videntur. Igitur conceptus puros
vsque ad prima illorum initia qtiaiique lbmina in mcnte
humana perfequemur, in quibus lateut praeforniati,

dum interusniente experientia eiuduantur, ab cadem-

que inente ab omni, quac tpfis adliaercat, adiuncHone
cmpirica Hberae in puritate naturali proponantur.
64 ART. ELEM P. II. LOGICA TRANSSCEND.
ANALYTICES CONCCPTUUM
C.4PUT PRIMUM.
De via inucnitudor. m purorum concepiuum omnium
iutelligentiae.

Siquam cngnofcendi facnlttem commoueris, pro

varia occafionc data, conceptus fefe oircndent, quibus
fit, vt ea facnltaK inlignita dignifcarur, quaeaue, pa
eo, ntque conteinplationcm 'corum diutitls, fubtiliusue
inftitueris, longtori breuiorique feripto queant colHgi
Quae quidein imiefligatio vbi abfuluta fuerit ad e.titum-
que perdu&i, pro Iiac tracfcandi ratione quafi mechani-
ca, numquam ccrto poterit definiri. Quos data porro
occafione ofFendimus, conceptus oflendunt fe non ordi-
necompofitso,advnumquequiddammomentum nexos ac
dofcriptos, fed tantummodo ex fimilitudinibus comparan-
tur, atquee.v maguitudine materiae, a fimplicibus ad

magis complejas tt coniunftas, feriebus coltocantur,

quae permultum abeft, vt ad certam quandam difcipli-
nae formulam llcet quodammodo artificio quodam ac
,

via, perficiantur.
Ac pliilofopbia transfcendentalis hoc quidem com-
modi habet, fed id ctiam oflicii, vt conceptus fuos"ad
alkjuod principium conquirat; fi quidem illi ex intellv-
gentia, tamqu.im e.s vuitateablbluta,puii, nec concreti,
oriuntur, et proinde ipii ad conceptum quemdam,
ideamue, inter fe cohaerere dcbent. Talis autem con-
tinuatiocontestusuoregulam minilrrat.ad cuius normam
fuuscuiquepuro eonecptui intellectuali locus,eorurm[ue
plenus numerus et abfolutus definiripofiit.quae quidem
mnia alias a libidine cafuque penderent.

Viae tranrfcendentulir inuenieudorum purorum conceptuim

intelligentiac omnhtni

TOMUS PRIMUS.
De vfa logico infeliigcntiae vniuerfe,

Supra inteiligentiaedefinitioiiem dedimus mere ne-

'

gantem; nempe cfle eam coguofcendi facuitatemafenfu

SECTIO I DE VSU LOG. INTEL. VNIVERSE. 65
(emotam. Atqui non poflumus, liberi a fenfu, vifionis
effe participes. Igitur intelLigentia non eft facultas vi-
dendi, fiue intuendt. Sed praeter vilionem nullusaliui
cognofcendi modus eft, quam ope conceptuum. Igitut
cognitio cuiuslibet inteliigentiae, certe humanae, co-
gnitjo per conceptus cft, non videns et, quamdicunt,
intuitiua, feddisciirfiua. Omnes vifiones ,
qua fenfiti-
vae, adfeftiouibus nituntur, fed ccnceptus funflionibus.
Sed Functionem dico vnam illam atquc indiuiduammen-
tisaclionem, -qua fit, vt variie diuerfaeque repiaefentat.
tiones conceptui cuidam communi fubiiciantur. Igitur
couceptus motu animi fpontaneo uituntur, quemadmo-
duin vifiones fenfitiuae receptione impreffionum. At-
que horum ouidem conceptuum nulius mc-nti alius vfus
erit, quam vt iis iudicet. Quum vero nulla reprae-
fentatio proxime proprieque adobiectam rem pertineat,
praeter vifioncm folam, efScitur, vt conceptus num-
quarn ad rem oblatam proxime, fed advllam aliam vllius
repracfcntattonem (liue illa vifio fit, fiue ipfc iam .con-
ceptus) referatuv. Itaque iudicimn cernitur in cogni-
tiune rei obiettae mediata, proinde 111 repraefentatipne
reprnefentationis oblafae rei. In omni iudicio conce-
ptus ineft ad multa fpectans, et in his niultis etiam da-
tam is repraefentationcm completitur, quae pofterior
quidem proxime ad rem obietam refertur. Sic in hoC
iudicio: omnia corpora funt diuidua, conceptus eius,
quod in partes fecari poteft, ad multos alios conceptus
pertinetiatque in his fingulatim ad corporis conceptum
refertur; fed hic conceptus corporis ad certa vifa quae-
dam nobis obuia. Proinde hae res obieflae repraefen-
tantur interuentu canceptus oius, quod fccari poteft,
ac diuidi. Quocirca omnia iudiciu in fuuctionibus ver-
f.intur vnitatis ih repraefentationilms noftris, nimirum
dum pro repraefent;itione proxima altior quaedam illam
cum phiribus aliis conipleflens ad cognitionem obieftae
rei adhibetur, mttltaeque, quae effe poiiunt, notitiaein
vna hoc modo colliguntur. Omnes aufem effeitiones
intflligentiae ad iudiciorum fontem pofTunfreduci, iu
vt inteUigentiain vniuerikm oftendere poiiis taniqttam
66 ART. ELEM P.TI. TOM.I. LIB.I. CAP.L
facultatem quandam iudicandi. Eft ea enim, vti in
fuperioribus vicimus, facultas cogitandi. Sed cogitatio
cernitur in cognitione ope inftituta conceptuiim. Con-
ceptus autem, tamquam attributa quorumuis, quae
enunciari poffunt, hidiciorum, ad vllam quandam rc-
praefentationem refcruntur obiettae rei nondum deter-
minatae. Vclut conceptus corporis oftendit aiiquid,
exempli gratia metallum, quod illo conceptu potcil co-
gnofci. Ergo hoc ille folo conceptus eft, quod illocon-
tinentur aliae rcpraefentationes, quibus fit, vt ad re*
obieftas is poflit referri. Igitur in praedicato ille ver-
fatur cuiuspiam, quod pronunciari queat, iudicii, vt
hocmodo: quodcumque metallum eft corpus. Proinde

funQiones intelligentiae poterunt vniuerfae aperiri, fi

funftiones vnitatis in iudiciis plenas atquc integras pof-
fis proponere. Id quod facile effici poffc proxima fe-

ftip planum facict.

Viae inueniendorum psirorum eonceptuutn intelligentiae

vniuerforum

SECTIO SECUNDJ.
$- 9-

De funflionc iagica ittteltigentiae in iudteiir.

Si omnem omniuo iudicii materiam fuftulcris mei-

tc atque remouem, ad folamque in eo intelligentiae foi -

mam animum intendcris, inueities, funcrioncn cot;itai -

di in eo locis pofle quatuor coinntelieiidi, quorum uuii-

quetria momenta compleftatur. Quae quidem con
mode poterunt hac tabula proponi:

Digitizcd byGoj|l|
SECT. II. DE FUNCTIONE LOGICA IN IUDICIIS. 6f

QuantUas iudiciorunt.
Voiuerfalia.
Spccialia (particularia).
Singularia.
2. 3-

Qiialitar. AdfeWiO (Relatio).

Aicntia. Categorica.
Negantia, Hypothetica.
Infinlta. DisiunfKua.
4-

Mudorum (ModaUtas ).
ProWematica.
Adrerentia (Adfertoria).
Neceflaria (Apodiftica).

Quae quidein diuifio, quum in nonnullis, non in-

ternis illis quidem partibus a confueta logicorum tech-
,

nica abhorrere videatur, non abs re erit, vt calumniae

falfacque, quae metui poflTt, interpretationi occurra-
tur, has animaduerfiones cautionesque adiicere.

i) Logici iure praecipiunt, in iudiciis ad ratioci-

nationes adhibendis fingularia iudicia conformiter vni-
vcrfalibus pofle traflari. Natnque eadem de re, quo-
niam prorfus carent ambitu, praedicatum in iis non fo-
lum ad quiddam eorum, quaeconceptu continenturfub-
iecli, referri poterit, a quodam autein excludi. Ergo .

valet de illo conceptu fine vlla exceptione, quafi is con-

ccptus foret communis, qui ambitum haberet atque
cnmpagem, cuius de vniuerfo (igtiificatu praedicatum
iliud locum haberet. Contra vero fi iudicitim fingulare,
prout fola notitia, feeundum quantitatem compares
cum communi, illud ad hoc pariteradfeclum erit, atque
vnitns ad infinitatem, ideoqueperfeatqueexfua natura
ab eo diflinguitur. Igitur li iudicium fingularealiquod,
non :id folam vim fuam internam, fed etiam generatim
tamquam notitiam aeftimem, ex quantitate, quam ha-
bet cum aliis notitiis comparatum, fane erit illuda com-
68 ART. ELEM. P. II. TOM. I. UB. I. CAI\ I,

munibus iudiciis diuerfum, in pleiiaque

atquc abfoluta
momentorum cogitandi
tabula peculiarem io*
vnilierfe
cummeretur; quamquam non in logicaad vfum tan-
tummodo iudiciorum crga fc inuicemdetcrminataac cir-
cumferipta.
2) Tariter in lc^ica transfceudentali iudicia injinila
ab aientibus debent discerni, iicet ea in logica generali
liis iure adiuimerentiir, neque peculiarem partcm liiut-
fionis conftituant. Hiicc enim ab omni abftinet mate-
ria praedicati (quaimiis illud in negantibus fit) , folum-
rjue id refpicit , vtrum illud fubietto tribuatur, an op-
ponatur. Sed illa iudiciiim confiderat etiam quoad ma-
tcriam huius ndfirmationis logicae ope praedicati inere
negantis, cjuidque haec ratione vniuerlae cognitionis lu-
cri adferat. Siduiffem, animam effe non mortalem,
iudicio negantc faltem errorem arcuiffem. lam quidcm
ln pronnnciato: anima eft non mortalis, ad foimam lo-
gicam vere aio, diun animam in infinita i!la compage
pono naturarum non morientium. Quoniam autcm de
tota, quae effe poffunt, naturarumcompage partetll oc-
cupat quod mortale eft, partcm vero aiteranTid qitod
non moritur, illo pronunciato ni! quidquam aliud cnun-
ciatur, quam animam effc vnam c.\ infinita illa vi re-
rum, quae relinquantur, fi, ouidquid mortalecft, fuftu-
Jero. Eo vero infmita illa fphaera omnium eonun,
pofltmt.ha&enus ita determinatur, vt id, quod
fjuae efle
mortaleeft, ab iis fcpjretiir , fcd in reliqua fpatii com-
page anima ponatur. Qnod quidem fpatium illa eice-
ceptio haud impedit quo minus immenfum mauent, plu-
resque illius toUi partes queant, neque tamcn proprerea
conceptus animae ciefcat vel miniimim et augcatur, ne-
oue aiendo dcfiniatnr? Igit\ir haec iudicia infinita rcipe-
ftu compagis logicae ro ipfa funt determinnntia ratione
materiae cognitionis yniuerfae, atque estenus in tabula
momcntorum cogitandi in iudiciis translcendcntali non
funt praeterennda, quia funtrio, quam intelligentia ea
in re e.\feruit, in campo purorum conceptuum fuotum
praecouceptorum fortalfe aliquid poteft momenti
habere.
SECT.TI. DE FUNCTIONE LOGICA IN IUDIC. 6>

3) Omnes adfettinnes cagitandi in iudiciii funt

a) praedicati ad fubiectum, b) rationis ad confuquens,
) eognitionis diuifae, omniumque diutlronis parttum
ad fe inuicem. [ir ea iudiciorum parte, quam primo

dDfcripfimus, duo tantum concoptus infunt, in ajtera

Awo itidlL-ia, iu tertia plura iudicia ad fe inuicetu adfe-
la. Eminciatum illud hypotheticum: (i perfefla luIU-
tia adcfr, punituris, qui in vitiis permanet; proprie
compleSitur adfeitionem duorum prouunciatorum: ad-
eft pcrfeita. iuftitia, et, qui in vitiis permanet, is puni-

tur. An vtrumque pronunciatum iftudperfe veisum

fit, iu medio reliijquitur. Sola coniecutioeft, quaeper
hoc enunciaturu co^itatur. Iudicio disiutictiuo denique
adfeetio continetur duorum pluriumue ad fe tnuicem
pronunci-jtorum, verurn 11011 coufecutionis , fed logicae
oppofitionr;,quatenus per fphaeram vniun alterius fphae-
ra excluditur, nihilomtnus tamen quooue communionis,
quatenus vtrumque coniuntim Iphaeram explent cogni-
tionis propriae, proiudo adfectio partium fphaerae co-
gnitionis cuiusdam, dum fphaera vtriusqite partis fup-
plcmentum eft iphuerae aiterius paitis ad vniuerfant
fummam cognitionis diuifae. lCius rei hoc nohis exem-
plo fit: mundus exftat vel cafu quodam fortuito, vel ex
rteceftitate interna, vel caufa aliqua externa. Vnura
quodque hocum enunciatoruni partem capit in fphaera
cognitionis, quae eife pnteft, de e.vfiftentia mundi vni-
verfe, fed iuutta fimul totam fphaerain implent. Co-
gnitionem ei vna ifhrum fpluerarum totlere, idem eft,
atquc eam ponere in vnam reliquarum, contraquc in vna
fphaera eam ponere, perinde erit, atque eam e reliquis
tollere. Igitur in iudicio disiunetiuo cartum quoddam
incft notithrum commercium, quod verfatur in eo, vtfe
muiccm reciproce exchuhnt, fed eo tamen in vniuer-
fum veram cognittoneni (leterminent, dum ea coniuntla
omuem materiam vnius cognitiouis datae efficiant. At*
que id folum eft, quod eorum in gratiam, quae infcrius

4) IudiciorUm tandem, quam vocant, modalitas

funitio ert illorum prorfus peculiaris, qiuc hoc quidcju
7 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIE. I. CAP. T.

-discriminis habet, quod nihil ea ad materiain iudicit

confert (fi cjuidem praeter ouiintitatem, qunlitateni, nd-
feftionemque qtiidquam erit amplius, quo materia
nil
judicii efficiatur), fed folam vim cupulae fpelat in rela.
tione ad cogitationem vniurfam. Ac prublcmaliea ia-
dicia quidem ea funt, in quibus rntio aiens vel neganj
fola fumitur, tamquam id, quod efie poffit (ex noitralu-
bidine pendens). Adfirenlia feu adfertoria in quibuj ,

Vtracjue ratio tamquam in rc ipfa pofita (vera)eoniuiera-

tur. ApodiUiea denique, inquibusea, tamquam.ner.ef-
faria, fpeQatur. *) Ita vtrumque hidicium, cuius sdfs-
fiione h)potheticumeilicitur(anteccdenset confequens),
itemque cuius reciprocatinne disimiSiuum continetur
(membra diuifinnis), in problematicis eft. In excmplo
fupra propofito enunciatum hoc: perfcola iuilitia nd^ft,
non adfertorie e.vprimitur, fed modotamquam iudicium
arbitrarium cogitatur, quod fieri poifit, vt a nemine
accipiatur, fed folum confcquens adfertorium eft. Inde
fit, vt talia iudicia etiarn nperte falfa elTe poifint, quaa
tamen, problematicc acccpta, condttioncs videndi veri
videantur. Vchit iudicium hoc: mundus evftat cafu
fortuito, in disiuniitiuo iudicio, folam vim problemati-
camhabet, fcilicet, vt quis cnunciatum illud forte ad
puntum temporis accipiat, et tamcn (vti viae fallac de-
lineatio in numero omnium earum, quas poffis ingredi)
ad inueniendam veram feruit. Igitur enunciatio pro-
blematica dicetur ea, quae exprimit illa, quae logice
?uidem (non obieftiue) eft*e poflint, id eft, optionem li-
eram ciusmodi pronunciato locum concedendi, idco-
que mere arbitraria cius reccptio in intelfigcntiam. Ad-
fertoriuin vcritatem lopcam (verum) enunciat (vclut in
ratiocinio hypotheticn aulccedens in propnfitione pro-
blematicum, in adiumtionc adfertorium eft) enunciat,
monftratque, pronunchtionem cum intelligentiae>;cius
legibus eife iam cnpulatam; fed aptiditticum enuncia-

*) Feriiule, r.c fi cogit.itio in piimo cafu funciio in-elligeniiot, in

fecundo faculiotii ludicandi, in rcnio rjiioiiis foret. Quse
quidein aiiiinadueriio cx n>, qnae in nofterum pcrtralabun.
tur, luculentius natebit.
SECT. II. DE FUNCTIONE LOGICA IN IUDIC. ?t

tum cogitat adfertorium hifce intelligcntiae legjbus ip-

(am determinatum definitumque, et prolnde ex antici-
pattonc decernens, et hoc modo neceflitatem logicam
enunciat. Quoniam igitur omniagradatim ad-
fefe liic
iungunt intclligentiae, ita vt antea aliquid iudices dubie
leu probiematice, tum illud fere etiam prn vero accipias,
tandemverb, pro eo, quod arHfiime coniunftum cum
intelligentia fit, ideft, tamqu3m neceifarium et apodi-'
flicum adfeiieres; poterunt hae tres funfliones modo-
rum totidem momonta dicj cogitationis in vniuerfum.

Fiae inueniendorum purorumconceptuum intelligentiae

vniuerforum

SECTIO TER TIA.

. 10.

7)e eanceptiliui puriiinttltigentiae Jiu catcgorUr.

Temperat fibi et abftinet, vti faepius diximus, logi-

ca vniuerfalis ab omni cognitionis materia, fpe freta, fo-
re, vt aliunde fibi, vnde cumque fit, rcpraefentationes
datum iri videantur, quas primo in conceptus transmu-
tet, id quod mahvTmuc efficitur. Contra ea vero logi-
ca transfccndentalis vim variam fenfus ac multiplicem,
,

ex anticipatione propofitam tenet, oblatam illi per

aefthcticam transfcendentalem, vt conceptibus puris
materia praeberetur, qua fi careret, prorfus vacua atque
inanis foret. Iam fpatium tempusque varietatem com-
plefluntur vifionis puiae praefumtae, nihilominus ta-
men pertincnt ad legcs receptiuitatis antmi noftri, qui-
bus foiis fit, vt repraefentationes obieftarum rerum ille
polfit accipere , quae ideoque conceptum iltarum fem-
per, neeeffe erit, adficiant. Sed ratio cogitationis no*
frrae fpontanea poftulat, vt varietas illa primo quodam-
modu pcrluftretur, apprehendatur, coniungaturque, vt
inde cognitto efficiatur. Atquo liauc quidem effeUo-
nem fynthefin dicamus.
Ac fyntliefin quidem fenfu latifTJmo eam aflioneiu
intclligo, qua diuerfae repracfeutationeB inuicem copa-
72 ART. ELEM. P. II. TOM. I UB. I. CAP. I.

lantur, earumque varietas vna cognitione coiriprehcn.'

ditur. Atque ea quidem fynthelis erit pura, fi vari#-
tas illa non empirica fit, fed ex anticipatione data atqao
oblata (vt illa in ipatio ac tempore).! Ante omncm re-
praefentationum analyfin, hae datae priores fint, opor-
tebit, nuilique conceptus quoad matoriam oivaXuTnuis
potenmt cxfiftere. Synthefis variorum autem (fiu em-
pirice fint illa quidem, fiuo ci: anticipationt? data) pri-
mum cognitionem producit, crudamillam quideni prin*
cigio et confufani, quae prnindc analyfi indigeat; fed
fyntheli tamen efficitur, vtelementanntitiariim colIig;in
tur, adcertamque materiam iungantur notanturque. Pro-
indeeacaput eft.quod anitnaduertidebefc, fi dc primis ini-
tiis cognitionis noftrae iudicare velimus.

Omnino fynthefis, vti in pofterum videbimus,- fola

phantafiae effeftio eft, caecae cuiusdam, quamquam ne-
ceffariae, funtionis animae, fiue qua nulfam prorfus
cognitionem haberemus, cuius autem raro vel femel
confcii fumus, Sed vt haec fynthefis ad conceptus re-
vocetur, iliud quidem funtio eft propria inteiligcntiae,
quantdemum, vt cogQitionem illa nobis fcnfu proprio
largiatur.

Synthefispura, vnhicrferepraefentata, conceptum

purum intelligentiae mtniftrat. Hanc vero fynthefin.
amdico, quae fundamentoquodam nititur vnitatis fyn-
theticaeei anticipatione ; ficnoftranumerandiratio (in-

primis hoc in maioribus numeris facilius animaduerti

poteft) cernitur in fynthefi fecundum conceptus, quo-
niam ea ex eommuni vuitatis principio (vehit decadices)
fKcitur. Sub hoc igitur conceptu vnum illud in fyn-
thefi variorum neceffarium redditur.
Diuerfae repraefentationes vni conceptui fubiiciun-
tur analytice (de qua re tratiat logica vniuerfalis), Sed
quomodo, non repraefentationes iilae, verum fynthetis
pura repraefentationum ad eonceptus transferatur, id
quidem docet logica transfcendentalis. Ac primum il-
lud, <mod in gratiam cognitionisomuium rerum obiecta-
ruin ex anticipatione datura effe, oportebit, cernitur ui
SECT. IIT. DE CONCEPTIBUS PURfS INTELLIG. 73
varietate vifionis purae. Alterum deinccps efl fynthefis
huius varietatis in phantafia, vnde vero nondum vllacor
gnitio nmergit Conceptus, qui purae fynthefitfti vui-
tatem impertiunt, atque in fola repraefentationcJiuius
necefrnriae vnitatis fyntheticaeverfantur, tertio loco ad
cognitionem conferunt rei obuiae atque oblatae, afcqus
intelligentia nituntur.

Eadem illa funHo, quae variis repraefentationibus

rationem vnitatis impertit, folietiain fynthell
in iudicio
diuerfarum repraefentationum invifiono vnitatem largt-
tur, quao fenfu latiiTimo conceptus purus intelligcntiae
vocatur. Eadem igitur intelligentia, et iisdem quidcm
aetionibus, quibus in conceptibus, ope vnitntis analyti-
cae, logicam iudicii formam perfecerat , etiam opc vni-
fyntheticae variorum in viiione vniuerfc, conccpti-
tatis

bis fuis infert quamdam inaterjam tnmslcenclentalein

(juamobrem conceptus puri dicuntur intclligtmtiae,quae
ex anticipatione ad rcs obieflas rcferuiitur.' ld quuil
logica vniuerfalis non poteft efiicere.

Hoc modo totidemcxfiftunt conceptus purt intelli-

gentiae, qui ad res vifioni obnoxias vniuerfe ex antici-
patione refcruntur, quofc funflionum logicarum inquu-
vis, quod enunctari poflit, iudicio in fuperiort tabu'a
confignauimus fi quidem intelli^entia illis, quas dixi-
:

mus, funtMonibus prorfus eshaufta eft, totaqiie facukas

cius pcnkus emenfa. Hos conceptus, duce Ariftotele,
categorias vocahimus fiquidem idem cum eo confilium
:

habemus in inftituenda, quamquam diuerfum maxime

et abliorrens in perfequenda hac inueftigatione.
 74 ART. ELEM. F. II. TOM. L LIB. I. CAP. L

Tabula Categoriarum.
*
Quantitatu,
Vnum (Vnitas).
Plura [Pluralitas),
Vniuerfa (Vniuerfitas),

!. 3-

Qualitatis. Jdfectio (Relatio).

Veritas (Rcalitas). Inhaerentiae feu fubliflcniiae.
Ncgatio. Subftantia et accidens,
Luuitatio. Caufae (caufalitatis et dependen-
tiae). Caufa et effeflum.
Commercium (Effeftio reciproca
intcr agens et fefe praebens
patiens).

4-
Mndoriim (Nodalitatts).
Poflibilitas - Inipoflibilitas.
Exfiftentia-Non effe.
Necefiitas - Fortuitum,

Atque liaec quidem delineatio erit omnium es ri-

frine (uapurorum conceptuum ow&Stmee, quos intelii-
gcntia e* anticipatinne iniltos in fe continet, quorum
refpeftu ea pura intdligentia dicitur qnippe quibus ea
:

folis aliquid poteft es varietatc vifionisintelligere, ideft,

rem huic oblatam cngitatinne depingere. Haec diuifio
e communi principio qtiodam, nempe ex facultate iudi-
candi (quae cadem eft cum facultate cogitandi) ad difci-
plinae formam profcfta, neque rhapibdorum more, er
temere fufcepta conquifitione cnnceptuum purorum or-
ta eft, de quorum numero mimquam poflis, an plenus
ntquo abfolutus fit, certus effe, fi quidem ea tantum in-
duttionis ope concluderetur, neduni, quod hoc poftcrio-
ti modo numquam intelliges, curnam iidem illi conce-
ptug, noa aiii intclligeiitiae ineffe purae Yideantur.
SECT. III. DE CONCEPTIBUS PURIS INTELLTG.75
Confiiium illud AriftoteHt primos illos conceptus inue-
fiigandi, dignum fane erat tanto viro, tamque acuto ho-
mine. Quoniam autem philofophus carebat principio,
conquifiuit eos, vtcumque occurrerent, primoque illo-
rum decem quos categorias (praedicamenta)
congeflit,
vocauit. Sequente tempore eorum adhuc qutnque pu-
tabat offendiffe, quos nomine poflnraedicamentorum
indutos, adiunxit. Verum cii)s tahula manca et im-
perfela manfit. Praeterea illis infunt modi quidam
fenfus puri (quando, vbi, fitus, item prius, fimul), em-
piricus etiam (motus), qui ab hoc ftemmate intelligen-
tiae prorfus remori atque alieni funt, conceptuc item de-
'riuatiebnceptibusprimisfLint adnumerati (actio, gaf-
fio), et quidam dcnique conceptuum primorum plane
defunt.

Ac de his quidem conceptibus primis praeterea

notandum eft: categorias, quae veri funt propriique
conceptus primi intelligetitiae purac, etiam haberecon-
ceptus deriuatos pariter purns qui iu fyltcmate philo-
,

fophiac transfcendentalis nullo prorfus m.ido debent

praeteriri, quorum mentione folaautem in periculame-
rc critico cffe poifumus contenti.

Ac liccat quidem, vt hos purns ac deriuatosi intel-

ligentiac conceptus pravdicabilia inteiligeatiae nuncupem
(comparatos cum pFaedicamentis). Quodfi conceptua
primos inueneris , facile tum potcris deriuatos fubordi-
natosue iis adiimgers, et ita stftyz uitelligentiae p\irae
penitus adumurare. Cum hoc loco non curem, vtple-
num perfettumque fyfiema condam, verum duntaxat de
principiis atque initiis laborem a'J difciplinam cotnpo-
nenuam, fupplementum iiiud in aliud tempus differam.
Sed facile poteris confilium iftud confequi, fi coinpeu-
dia ontologica adhibueris, et verbi gratia categoriaecau.
falitatis fubieceris praedic;diilia virium, acttonis,
paflionis; categotiae commercii, praedicabilia praefen-
tiae, et renifns; pniedic;;:Tientis modalitatis, praedica-
biiia ortus, interitus, mutatiohis, et quae funt de gene-
re odein. Categoriae cum modis facultatis fcnfijiuae
6 ART. ELEU P. II. TOM. I. LIB. I. CAP. I.

purae, aut etiam inuicem iunfrae permagnam vim larv

gnmtur cnnccpttium deriuatorum ex anticipaftione, quo-
rum nntandorum, et, quarn fieri poffit, pleniflrmu con-
fignandorum, vtilis quidem neque iniucundus, hic ts-

men fuperuacaneus labor forct.

Atque earum categoriarum definitionibus hac in

Hos conceptusin
traftatione de induftria funerfedebo.
fequentibus ad eum vsque gradum cvvBeTiKue ercutiam,
qili rationc methodulogiae, quam elaboro, fuffieiens
eiit. In fyftemate rationb purae iure a me illae pofci
poffent fed hoc iq luco caput quaeftiotiis ex ocults arao-
:

verent, fiquidem dubia iis atque impetus mouerentur,

quae facile pofllmus, (ine ia&ura propofiti, ad aliud ne-
gatium ablegare. Interim tamen ei his paucis, quaeea,
de re attulimus, perfpicue elucet, plenum perfeftum-
que voeabularium cum omni explicatione ad cam rcm
ncreffaria non eifc fohim pofle, fed facili negotio ctiam
confici. lam femel adfunt loci ; fupereft, vt replean-
tur, et topica ad difciplinae formam compofita, qualis
haec praefens eft, facilc locum indicabit, quo quisque
proprie conceptus pertineat, fimulquc eos demonftrabit,
quiadhuc vacui videntur.

. . i-

- Super hac tabula categoriarum curiofae poffunt me-

ditationes inftitui, quae fortafle grauiftimas confecutio-
nes ratione formae doctae omnium rationis nutitiarum
pofllrft adferre. Namque bano tabulam parti philofo-
phiae tbeoteticae egregie conducere, adeoque neceffa-
riam effe ad formani tctius corporis fcientiac v quatenus
ea in conceptibus pofita ex anticipatinne eft, plene abfo-
luteque dclincandam, eamqtie ad mathematicorum ra-
tinncm ex determinatis defiiutisque principiis particn-
dani; id fpuntc iam ex eo elucet, quod, quam modo di-
jiintis, tabula ilia vniuerfi conceptus elementarcs intclli-

gentiae pleni perfe&ique, atque adeo ipfa fyftematis

illorum forma iu tnente humana continentur, proinde
ad omnia momcnta propofitac fcicntke cx anticipatione
 SECT. HL DE CONCEPTIBUS PURIS INTELLIG. 77
contcmplantis (fpccuiatiuae), ntque r.deo illius ordinem
praecepta ea miniffrat, quemadmodum cius rei alio lo-
co *) periculum fecimus. Quoriim quidem fchollorum
hic quaedam adfcram.

j) Primo itaque riotandum e(t,Iianc babulam, quae

quatuor conceptuum conipleciitur intelligentjae,
claffes

primo in duas difpefei partes pofle, quarum vaa ad res

vifioni (t.im purae, quam empiric;a-) fLibicflas fpcftat,
altera ad exfiftcntiam Ivirum rerum oblatarum (in adfe?
r.ione fiue ad fe ipfas, fiue ad intelligentiam).

Ac qutdem conceptus mathemntkos

prioris clafTis
dixerim, pofteriorism/igomr dijnamkns. Priorem claf-
icm vides correlatis carcre; quae in polteriori reperiun-
tur. Cuius quidem discriminis caufa 111 natuia intelli-
gentiae lateat, neceffe eft.

2) Porrofubcontemplationemcadit, in quaqueelafre-
paremcategoriarum numerumede^nempeternarium.cuni
tamen alias omnes diuiliones ex anticipationc per cnnce-

ptus dichotomia debeant abfolui. Huc addas, tertiairt

categoriam vbique nafci cx copulatione fecundae cum
prima fuae cuiusque claffis.
Veluti vniurrjltas (totalitas) nihil aliud eft, quam
multitudo tamquam vnum confiderata, limitatio nihil
aliud quidquatn, nili veritas {re;;litas) coniunfta cum ne-
gatione, commercium autcm eaufalitas fubfhmtiae in de-
tcrminatione reliquarum reciproca, ae nereflitas deni-
que nthil aliud, quame.vfifrentiaper ipfam poffibilitatem
data. Sed caue, putes, tertiam categoriam propterca
mere deriuatum conceptum effe, non primum intclli-
gentiae purae. Nam vt copulatione primi et fecundi
tertius conceptus cfficiatur, fingularis inteUigentiae
aftus requiritur, qui non fit idem cum eo, qui in primo
et fecundo ejfcntur. Sic conceptus numeri (qui ad ca-
tegorum vniuerfitatis pertinet) non femper potelt,
etfe
vbi conceptus multitudinis funt, et vnius (velut in re-
praefentatione infitiiti), velinde, quod conceptum cau-

*) In iuitiis raetapliyficis fckntjae naturalis.

 78 ART. ELEM P. II. TOM. I. LIB.I. CAP. t.

fac cum conceptu fi:!>Jl(\;iline copulauerim, kieo noti lla-

tiin intelligitur eoi-um contagio, ideft, modus, quofub*

flantia quaednm fieri caufa poiiir, Cuiuspiam in nltera
fubfrantia. Hinc planum eft, fiiigularem quemdam
mcntis aGum ad illud rcquiri. Quodidein locum in re-
liquis habet.-

3) Vnius folius categovhe commercii, tertio loco

coinpJwae, conuementia cum forma iudicii ex disiunttis
. in tabula funftiomim logic.Lrum ipfi confentanea 11011
tam nperta elt, qriam inreliquis.
De qua comienientia vt tmbit conftet, notandum
crit: in omnibus iudiciis ex disiunttis fpliaeram (vim eo-
rum oiunium, quae illo contincntur} tamquam totum
aliquod (conceptus, quosvocant, fubordinati) in partea
diuifum reprneientari, et quoium vnus quoniam non
poteft altero contineri, inuiccm tamquam (ibi coordina-
tos, non fubordiiiatos, cogitari, ita vt fe inuicem non
fimpliciter, vti in ferie, fed reciproce, tamquam in
congregatione quadam,determinent, ideoque pofito vno
diuifionis articulo, caeteri omncs fecludaiitur, etrurfus
retro.

Atqui fimilis copulatio in toto rcrum quodam co-

gitatur, quarum non vna, tamquamerrethim, alteri, vt
cau&e, vnde illa profefta fit, fubiungitur, fetl fimul et
ad vicifiitudinem vclut caufa rcfpettu determinationis
alterius rei connetitur(exempli caufa, in corpore, cuius
partes fe inuicem trahunt , et etiam ipiis reciproce refi-
ftuiit), quae quidcm piorfus aliud eopulationis genuseft,
atqueillud, quod in fula adfetior,e caufae ad effercum
(rstionisiie ad cotifequensjdeprelienditur, quippeiuquo
confequens non rurfus rationem determinet reciproce,
ideoque cum bac (vti creator vniuerfi cum vniuerfo)
Jion totum ahquod conftituit. At;jue lianc eamdem ra-
tionem in rapraefentanda fibi fpluera conceptus diurfi
feruat etiam inrelligentia, ii rem cogitat diuiduam et, ,

vti articuli diuiiionis in priori inuicem fefe excludunt,

et tamen in vna fphaei-a coniutiili funt, ita pofierioris
partes cogitat tamquam eas, quarum ejifiltentia (tatlt-
SECT.m. DE CONCEPTIBUS PURIS INTELLIG. 79
quam fubftantiarum) cuicjiie etiam foH a cacteris feclu-
fae competat, fedtamen iu toto copulatoruin.

. 12.

Verum aliud praeterea in philofophia transfceu-

dentali vetenitn caput ineft, conceptus puros comple-
Etens intclligenfiae, qui, quamcjuam cafegoriis hnnd ad-
numerantur, tamen poft illas , tamquani conccptus ati-

tecapti de obieftis rebus loCum habere debcrent, qttn

quidem cafu nttmerum categorianmi atjgerent, quod
fierinon poteft. Qui cjuidem iila itttcr fchoiafHcos tnnto-
pere celebrata fententia cotitinentur: quodliuet ens eft
vnum, verunt, banttm. Cuius decreti cjuidcm vfus ir\
confequentibus (cjuae omnia idem iisdem emmciabant).
quamquam admodttm tenuis erat, ita, vt illud uuoque
recentiori tempore fere tantum honoris caufa propone-
retur, tamen, cjuae tam diu obtinuit, ratio, cjuatnuis
vana illa quidem atque inanis videatur, vnde primordia
ceperit, operae pretmm erit inquirere , eiusque caufam
in intelligcntwe regula, qualis ea cumcjtte iit, latere iu-
repoteris fufpicari, quae, vt ficri folet, palfa tantam
calumniam videatur. Haec putatitia praedicata reritm
transfcendentalia nihil funt aliud, quam requifita logicae
notaeque cuiusque cocnitionis reritm iu genere, cui
fundamcnto ponunt categorias quantitatis, fcilicet vnius,
multitudinis ct vmuerjitatis, ita tamen, vteateguri.tsilbts,
quae proprie materialiter accipt debercnt, tamquam ad
ipfam rerum poilibilitnrem pertinentes, reapfe in fyr-
mali tautum lignificatione tamquam ad requilija logica.
cuiusque cognitiunis fpeclantesadhiberent, nihilominus
tamen has cogitationis notas incaute faciebant proprie-
rerum per fe fpeihtarum. Nempe in quauis co-
tates
gnitione rei cuiusdam oblatae vnitas conceptug ineft
quod dici vimm qutitilnlinum poterit, quatenus ea fola
vnitas compIe\us variarum cognitionum cogitatur, vti
fere vnitas theinatis iu fabula fcenica, oratione, narra-
tione. Deinde vrritas ratione confccutionum. uo Q
plures confccutiones vcrae e conceptu quodam dato
emerjrunt, eo plures uotae vcritatis {realit:itisj eius ob-

piaiiizcd b/Google
86 AR-T. ELfiM. P. H- TOM. t. LIB. I. CAP. I.

ieciiuae. Quod guidcm did poiTet muHitudo uolanm

qualitatiua, quae ad conceptum, tamquam cominune
fundamcntum aiiquod pertinent (uon, vt quanritas, in
ea cogitantur). Tertif) dcniquc pcrfi fiio qnae cerni-
,

turineo, vt vicc vcrfa multitudo illa cuncra ad vnita-

tem conceptus reuocet ct cuni imc fotn prorfus concinat,
id quod vniucrjitatcm (totalitatem) quaHtatiuam dicere
poffumus, Vnde patet, hafce notas lcgicas poiTibiiita-
tis cognitionis in genere tres iil.is (juontltatis c&tegorias)

in quibus viium in quanto elnciondo femper fimils r.cci-

picndum eft, hoc loco duntasat ratione copulafionis dif-
fimilium quoque cognitionis parrium in viu cbgnitione
indiuidua pcr qualitatem alicuius notitiae tamquam
principii trausmutare. Sic nota pollibilifcatis conceptui
cuiusdam (non rei huic fubieclae) definitio elt, in qua
vnitas conccptus, tum veritas eorum omnium, quae
proximc ex illo deiiuari poflint, denique vtiiuvr/itaj eo-
rum, quae inde dufta funt, ad totum conceptum em-
ciendum, necefiaria compleflitur ; pariterue notahypo-
thefeos cernitur in perfpicuitate fumtae rationis expli-
candi, eiusuc vnitat (fine hypothefi fubfidiaria) iu verita-
te (conuenieutia tuin intcr fe, tum citm experientia),
coufequentinm indc dncendoruin, tandem vero in vni-

vtrftate rationis explicandi eoruui,qiiiie ea fola attinent,

quae pofita in hypothefi et fumta funt, idque, quod ei
anticipatione a-^iQ^Tix^i cogitatum fuit, ex adfumto
Va^uriK^i rcddunt, cum iisque confentiunt. Igttuf
conceptibus vnitatis, veritatis, perfettionisque tabula
tratisfcendentalis categoriarum, quafi manca etimperfe-
fta fit, rninimc expletur illa quidein, fcd co, quud adfe-
tio conceptuum illorum ad res oiiicclas tota negtigitur,
tra&atio illorum logicis regulis gcneraiibus conuenieii-
tiae cognitionis cum fe ipfa fubiicitur.
SECT. I. DE PRINCIP. DEDUCTION. TRANSSC. 81
ANALYTICBS TKtNISCIKDtHTlLII
CAPUT POSTERIUS.
Dc dedtiaione cbiiceptuum puraram intelligentiae.

SECTIO PRIMA.
$ J3-

De principiis deduBionis transfccndcntaiis in genere.

Iureconfulti, cum de iure et vfurpattone dicunt,

res in caufa duas difcernunt, dum vcl, quid iuris fit,

quaeritur, vel quid faH, dumque vtriusque reddi ra-

tionem poitulant, eam, quae, quo iure poifis petere,
vincit atque explanat, dedulfionem appellant. Ac nos
quidem, nemine refragantc, copia vtimur conceptuum
empincorum, nobisque etiam finc deducttone putamus
licere, vt fenfum iis virtutemque putatitiam tribuamus,
quoniam femper m promtu experientiam habemus, qua
poffit caruin veritas (realitas) obieriua probari. Sed
funt et alii conceptus vfurpati,velut conceptus fortunae
fatique, qui ex communi fere omnium conniuentia cir-
cumferuntur, qui tamen nonnumquam quaefUone illa:
quid iuris, petantur, quorum tum de dedutHone in fum-
mum discrimcn addufti videmur, fiquidcm neque eji
eiperientia, nequc ex rattone vfus eorum legitimi cer-
tum atque euidens poflit argumentum adferri.

In rmiltts conceptibus, quibus varia illa cognitionis

humanae tela efficitur, infunt nonnulli, qui etiam ad
purum vfum ex anttcipatione (ab oinni experientiapror-
fus libere) funt deftinati, atque eorum quo efle vfus iu-
repoffit, dcduilionc opusvidetur: fiquidem, quaevfum
eorum Jegitimum euincant, rattones ex experientiaJiau-
ftae, haud fufficiunt, nihilominus tamen noile oporte-
btt, quomodo conceptus iili poffint ad res obietas re-
ferri ,qui tamen ex nulla experientia ab iis promantur.
Proinde explanationem modi illius, quo fit, vt conce-
ptus ex anticipatione referri ad res obieftas polfint, de-
dntlieaem eorum transfceridentalern dico, eamque d>
F
 ,

82 ART. ELEM. P. II, TOM: I. LIB. I. CAP. II.

flinguo a dedutlione empirica, quae modum indjcaC,

cjuoconceptus pcr experientiam aecurotaque de ea cn-
gitatione (reflexione) acquifitus
fir, quaequc propterea

non iuris Utam quidem, fed facli ratiouem attingit, vn-

de ns fimus potiti.
Iam duplex nobis ratio concc-ptuum innotuit gene-
ris prorfus diuerfi,quitamenin co inuicsm cortueni-
unt, vt Vtrique penitus ex anticipatiune ad res obiectas
referantnr, nempe conceptua fpatii temporisque tara-
quam formarumfacultatisfenfitiuae, etcategoriae, quae
funt conceptus intelligentiae. Quorum quideni (i de-
duetionem empiricam tentes, fruflra laborabis; fi qui-
dem, quo natura eorum diftiriguitur, in eo ipfo eft, vt
ad res fibi oblatas referantur, quamtiis nil quidquam iia-

ueaut ad repraafentationem illorum ali experienria de-

promtum. Qundlt ergo eorum dediictione opus erit,
fcmper eam efie transfcendentalem oportebit.

Horum interea conceptuum, vti vniuerfae cogni-

tlonis, lin principium poflibilitatis, certetamen caufae,
quae ortus eorum occafionem attuleruut, poifunt in ejt-
perientia quaeri, vbitum impreflloues fenfuum prinnun
in caufa fuere, vt vniuerfa facultas cognofcendi iis fe-

feaperiret, experientiamque conftitueret, duo in fe

difliniillima elementa compleclentem , nempe materiam
cognitionis ei fenfibus, certamque formam , ad eam in
certum ordinem rcdigendam, ex inrimo fonte purae et
vifionis, et cogitationis, quae sWin occafione datis ac
propofitis, primo fefe exferunt, etconceptus protreant.
Talis pcruefligatio primorum illorum nifuum facultatis
noftrac cognofcendi, quibus fit, vta perceptionibus fin-
gulis ad conceptus tentct vniuerfales adfccndere, per-
inagnam fine dubio vtilitatem adfeit, ct fane celeberri-
mo Lockio acceptum ferre dubemus, quod primus viam
nobis ad illam aperuit. Neque vero vmquam ea re de-
duflioconceptuum purorum ex anticipatione eilicietur,
quippe quae in hac via non deprehendttur, qupniamra-
tione vfus fui futuri , ab experientia prorfus liberi lon-.
jje alio teftimonio natalium inflrucH effe debent, quim

DigitizGdbyGoogle
 SECT. 1 DE PRINCIP. DEDUCT. TRANSSCEND. 83
quod ab eiperientiis ortos offendat. Hanc ergo tenta-
tam dedu&ionem phyfioiogicam, quae proprie neuti-
quam dici poteft deductio, quia quaeftionem attingit fa-
declarationem poffeffionis co^nitionis purae ac ge-
tti,

nuinae vocabo. Igitur manifeftum eft, iilorum effe de-

duftionem duntaxat transfcendentalem poffe, nullo mo-
do empiricam, hancque pofteriorem, ratione conce-
ptuum purorum ex anticipatione, nil nifivanos conatus
efte, in quibus is tan^um poffit occupari , qui naturart
illarum cognitionum protfus propriam ac peculiarem
non comprehendit.
Quamquam autem vnus ille, quae fieri potfit, de-
ehiftionis modus cognitionis purae es anticipatione con-
ceditur, hoc eft, ea, quae in via transfcendcntali effici-
Eur, tamen inde nondum emergit, vt ea prorfus necef-
faria videatur. Supra conceptus fpatii temporisque,
ope dedu&ionis transfcendentalis, vsque ad illorumfon-
tes perfecuti fumus, locumque eorum obiettiuum ex
anticipatione eiplanatum- determinauimus. At geome-
tria tamen firmo palfu per folas cognitiones praefumtas
incedit, neque tamen illi opus erit, vt philofophiam ad-
eat de facienda fidc genuinae ac legitimae originw
conceptus eius principis et conftitutiui de fpatio.' Sed
vfus conceptus in ea arte attingit tantum mundum fen-
fibus externis fubieftum, in quo fpatium forma pura vi-
fjoniseft, in quaproinde vniuerfa cognitio geometrica,
eo quod illa pofita in vifione ex anticipatione eft, fim-
plicem abfolutamque euidentiam habet, resque obieflae
per cognitionem ipfam, ex anticipatione (fecundum for-
mam) in vifione, dantur et proponuntur. Contra ea
vero cum conceptibus puris intelligentiae fimple* illa
abfolutaque emergitneceftitas, vt nonfolumearum ipfa-

rum, fed etiam fpatii, vt deduftionem transfcendentalem

tjuaeramus, quoniam, cum ea de rebus obieftis non per
attributa loquatur vifionis fenfusque, fed cogitationis
purae ex anticipatione, ad res obiectas fine omni lege
fenfus in genere referuntur, quaeque, cum non fint in
esperientia fundatae, etiam in vifione ei anticipatiorie
fem.poiTuot obieftam oftendere, <jua antc omtiem eape^
84 ART. ELEM. P.II. TOM. I. L1B.I. CAP. 11.

rientiam fvnthefin, tamquam in fundamento qud-

dam ponerent, et proinde non tantum de loco obiectiiio,
terminisqne vfus iUarum fufpicionem mouent, verutn
etiam illum fpatii conceptum reddunt ambiguum, eo,
quod proni funt ad vtendum co vltra leges viiionis fen-
fus, quamobrem etir.m fupra deduclione illius transfcen-
dentali opus erat. Itaquede fumma illa ncccifitate eius-
modi deduttiunis transfcendentslis lettori conftet, ne-
cefle eft, antecjuam vcl vnum pcdem in campo ratbnis
purae pofuerit, nifi caeco velit impetu ferri, et poftton-

gos variosque crrorcs ad ignorantiam reuerti, vndc fue-

rat egreftus. Pariterque etiam ineiritabilem illam dif-
ficultatem ante perfpiciat, ne de obfcuritatibus quera-
tur, vbiresipfa abftrufa ac profunde inuoluta tenebris
eft, neue in tollendis impedimentis hifto citius fatige-
tur; (i quidem id agitur, vt vel omnem fpem cognitio-
nis rationis purae, tamquam amoenillimi eampi , vltra
omnes, cuius quidcm efle copia pofiit, experientiae ter-
minos fiti, prorfus deponat, vel quaeftionem illaui cri-
ticam perficiat.
Supra in conceptibus fpatii et temporis facili ne-
gotio oftendimus, quomodo illi tamquam uotitiae prae-
fumtae ad rcs obieias neceffario referrentur, cognitio-
nemque earum fyntheticam.ab omniexperientia vacuam
efiicerent. Quum enim talium formarum purarum fen-
fus interuentu res oblata nobis videri, id eft, res eife
fubieta poffit vifioni empiricae, fequitur, vt fpatium,
tempusque vifiones purae videantur, quibus leges con-
tineantur, quibus effe pofiint rcs obieclae tamquam vifa
ex anticipatione, fynthefisquq in tis locum obiecliuum
habeat.

Categoriae intelligentiae vero nobis non leges pro-

ponunt, quibus res obieitae in vifione ofterantur, pro-
inde fane poterunt obieflae res nobis videri,quae tamen
non necefiario ad functiones intelligentiite referantur,
ideoque haec leges earum ex anticipatione complecla-
tur. Inde hic quaedam difficultas emergit, quam in
campo facultatis fnfifciuae nusquam oftendimus, fcili-
 SECT. I. DE PRINCIP. DEDUCT. TRANSSCEND. 85
cet qui fiat, vt legcs cogitandijfrjg.v/nrcr (fubietiuae)lo-
cum potfmt oliietliuuni inuenire, h. e. quomodo effe le-
ges quenut, quibus effe polUtquaeque rerum obieftarum
cognitio: nam fme poterunt fine funtHonibus intelli-
gentiae vifa in vifione proponi. Velutifumas notionem
caufae, quae fingulare notat genus fynthefens, quutn
ali(]nid A quiddam prorfus diuerfum fequi B ponitur.Ex
antieipatione non patet, quamobrcm vifis tale aliquid
contineatLir (neque enim experientiaepoffiint argumen-
to adfsrri, quoniam necefie eft, euinci pofTe, ex antici-
patione, notioni illi locum obiefliuum competore); igi-

tur dubium ex anticipatione eft, an eiusmodi notio for-

taffe pi orfus inanis fit, ac nuspiam in vifis res obiefta,
inueniatur. Namque obieclas res vifionis fenfitiuae Ie-
gibus in mente cv anticjpatione fitis formalibus fenfus
efie conuenicntes debcre, inde manifellum eft, qund
alias nobis non res obieciae forent; eas autem praeter-
ea legibus, intelligentiae ad cogitationem fynthetice
perfpiciendam neceffariis, congruere neceffe etTe, id
quomodo confequatur, non ita facile tntelleclu eft. Nam
poffcnt forte vifa effe ita natura fua comparata, quae
mens legibus vnitatis fuae prorfus non conformes offen-
deret, omniaque ita confufa forent, vt verbi caufa in
mcceffione ferierum viforum nihil quidquam fefe offer-
rct,quod reguiam fynthefeos fuppeditaret, ac proinde
notioni caufac et effett conueniret, ita vtilla notiopror-
fus inanis, nuliaque, et omni virtute effet deftituta. Ni-
hilominus vifioni noflrae res pliaenomena offerrent; ne-
que enim funcKonibus cogitandi vllo modo vifio in-
diget.
Quodfi a labore harum inuefHgationum liberatum
iiiteexiirimes, fi dicas; experientiam perpetuo eiusmodi
ordinis viforom exempla miniftrare, quae fatis anfam
praebeant, notionem caufae inde feparandi, eodemquo
fimul locum talis notionis obieftiuum confirmandi, tum
non animaduertis, notionem caufae hoc modo penitus
non pofie emergere, fed eam potius prorfusex anticipa-
tione in ititelligentia effe fundatam oportcre, aut, tam-
quam rcm commentitiam , prorfus effe abiicieadam.
86 ART.ELEM. P. IL TOM. I. LIB. T. CAP. II.

Haec enim notio neceflario poftulat, vt aliquod A fit

eius geueris, vt aliud B ex eo ueceffario et ad rcgulam

iimpliciter vniuerfalem confequatur. Sed vifa quidem
caufas fuppeditant, c quibus poffit regula exfiftere, vt
cuius aliquid fieri foleat, numquam tamcn eam, cjuae
confecutionem neceffariam doceat: vnde etiam dignitas
adhaeret fynthefi cauffae eteffecl:i,quae uon potcft empiri-
ce exprimi. lam fimplex illaregulae vniuerfalitas noncadit
inregulas empiricas, quarum quidcmexinduflionenulla
quam comparatiua, id
poteftalia vniucrfalitas exfiftere,
eft, quarum vfus pateat latius. Sed conceptuum puro-
rum intelligentiae vfus longc alius forct, fi pru effoSis

empiricis eos acciperc velis.

-
$. 14.

Tranjttio ad dcdiitTtoncm transfcendcntalem catcgoriarua.

Duobus modis fieri poteft, vt repraefentatio fyn-

thetica resque illi fubicclae conuenire queant, et inui-
cem ad fe referri, quafique fibi ohuiae effc. Nempe fi
te obiefla efficiatur, vt rcpraefentatio , vel hac, vt efTe
res oblata fola pofftt. In fuperiori canfa, haec relatio
dunfcixat empirica eft, neque efle vmquam ex"anticipa-
tione repraefentatio poterit.Id quod locum habebit in
vifis,ratione corum , quae ad fenfum in iis pertinere
videntur. Ad poftcriorem rationem autenf, quum re-
praefentatio per fe (namque de vi cfficiendi (caufalitate)
illius ope voluntatis nohis hic non fermo cft) rem fibi
fubieflram, qnoad eius exfiftentiam , nondum producat,
repraefentatio ratione obieftae rei tum ex anticipatione
determinans erit, fi ea fola fieri pofiit, vt aliqua rcs ob-
lata cognofcatur. Sed fola conditioneduplici fit, vtres
oblata poilit cognofci nempe et vilione, qua datur ea
,

atquc offertur, fcd modo qua vilum; et couceptu, quo

res obie&a cogitatur viiioni Lfti congrua atque idonea.
Eft autem manifeftum ex fupcriorihus , illam conditio-
ncm priorem, quippe qua fola poffunt obieftae res vi-
deri et confpici, reapfc oblatts rebus fccundum forrmm
ex anticipattone in animo fundamenro effe. Cum hac
 SECT. I. DE PRINCIP. DEDUCT. TRANSSCEND. 8?
igitur conditione fenfus formali omnia phaenomena ne-
ceflario conueniunt, (]uippe qua fola videriilla, id eft,
empirice confpici poffunt atrjue offerri. Iam quoeri
poteft, aniie ettam conceptus ex anticipatione praece-
dant, qualeges, quibus folis fiat, vt, licet non cbrifpicl
ac videri, tamen ramquam res obiefta in genere poflit
cogitari; tum enim omnis cognitio rerum obiectarum
empirica eiusmodi conceptibus necefTario conueniens
eft, quoniam, iis non pofitis, nil qnidquam effe poterit,
tamcjuanv aliquid, quod experientiae fubiectum atque
obuium videatur. Atqui, praeter vifionem feiifitinam,
qua allquid d;itur ntque offcrtur, in omni cxpericntia
incft eriam couceptus cuiiisflam rei in vifione*oblatac
vifaeue: proinde conceptus rerum vniuerfe, tamquarri
conditiones ex anticipatione vniucrfae cognitioni expe-
rientia famula haurtcudae fundamento erunt. Itaque
vt categoiian, tamqu.im conceptus ex anticipatione, lo-
cum habeant vfumque obiectiuum, eo efficietur, vt iis
folis effe e,xperientia queat (quoad formam cogitandi).
Tum eniiti necefTario atque ex anticipatione ad res ex-
pcrientiae obuias obietbsque refcruntur, quippe qui-
bus folis fit, vt omnis omnino res experientiae obla-
ta et propolita poliit cogitari.
Igitur dedtlctio transfcendentalis omnium conce-
ptunm ex anticipntione principium habet, quo tota in-"
vcftigatio dirigenda eft, hoc nitnmim: vtilli, tamquam
leges praefumtac poflibilitatis cuiusque e.vperientiae, ac-
cipiantur (fine vifionis, quae in Ula deprehenditur, fiue
cogitationis). Conceptus autem ,
qui rationein poifibi-
litatis experieftiae obiectiuam efficiunt, eadem de caufa
rieceffirii funt. Sed enodatio experientiae, cui illi iaf-

funt, non eorum deductio ^fed illuftratio) eft, quoniam

in ea tantum fortuiti forent. Sine hac prima atqueori-
ginaria adfecHune ad experientiam poffibilem, in qua
res cunttae cognitioni fubieirae inueniuntur, prorfus
non polTct comprebendi, quomodo ad vllam vfpiam rem
obiectam illi poflmt referri.
Celeberrimus lockius, hac contcmplandi ratione
neglecta, conccptus intelligentiae puros, quos in expe-
88 ART. ELEM. P. II. TGM. I. LIB. I. CAP. II.

rientin deprehendit, etiam ab esperientia deriuauit, in

eo parum fibi conftans fuit, ouod cognitiones iilis ten-
taret, omnes^expericntiae fines ac terminos longe exce-
dentes. Quod vt efiici pofiTt , davides humios qui-
dem intellexit, necefte effe, vthi conceptus nati ex anti-
cipatione viderentur. Qui vero, quum fibi non poffet
exptamre, qui effe poffit, vt mens conceptus, per fe tn
intelligcntia non copuiatos, tamen in reobieQa neceffa-
rio copulatos debeat cogitarc, ncoue illi occurreret, ef-
fe poffe forfitan, vt ipfa inteHigentiaopc horum conce-
ptuum au&or fit expcrientiae in qua rcs obietlac fuao
,

inueniantur, duxit eos, neceffitate coaftus, ah experien-

tia(nempe a necdfitate quadani fingulari et fnbiectiua
ex crebriori orta adfociatione in cxpericntia, quae tan-
dem falfo pro obicitiua haberetur, id eft, a confuetudi-
ne), fed in eo tamen poftea uptime fibi conftitir, et om-
ni ex parte fecum confenfit, quod cfle non polfe dice-
ret, vt cum hifce conceptibus, decretisque inde enatis,
vltra fines et terminos cxperientiae migremus. Sed de-
ductio illa empirica, ad quam vterque delapfus eft, non
poteft coniungi et conciliari cum veritate fcientiarum
ex anticipatione, quibus pollemus, quippe mathefeos
purae et fcientiae naturalis vniuerfalis, idcoque re ipfa
reuellitur.

Ac lockius quidem fanaticorum infaniae omnes

feneftras aperuit, quoniam ratio, fi femel fenferit aliquid
iuris a fua paite effe, non poteft indefinita commenda-
tione modeftiae coerceri: fed humius totum fefe adra-
tionem fcepticorum conuertit, quum arbitraretur, pa-
tefaftam ab fe efTe tam vniuerfalem iliufi&iein faculta-
tiscognofcendi noftrae, pro ratione putatam. Iam in
eo fumus, vt periculum faciamus, num ratio humana
incolumis poffit faluaque hofce fcopulos praeteruehi,
certi iili ac definiti termini conftitui, ct tamen totus
campus actionis illius linibus congruentis apertus vacu-
usque feruari.
Ante vero, quam id agamus, explicai ionem catcgn-
riarum praernittainus. Sunt iilae nuidem conceptus obit*
SECT. I. DE PRINCIP. DEDUCT. TRANSSCEND. 89.

ftae rei cuuisdam in genere, quibus vifio iftius ratione

vnius funftionum lojicarum iudjcantH tamqnam deter-
minata derinitaque contiderarur. Sic 'functioncm iudi-
cii catcgorici vidimns a&ioncm effe, quae adfeftionem
attingit fubiecti ad praediratum, velut oninia corpora.
funt diuidua. Sed refpectu folius vfus logici intelligen-
tiae itidem vidimus, mancre indefinitnm, vter conce-
ptus in functione fubiefti cernatur, vtriue funttionein
impertire attributi velis. INnm dici quoque poteft:
Quoddam, quod diuidi poteft, corpus eft. Sed catego-
ria fubftantiae, fi conceptum corporis ei fubieceris, de-
terminatur: vifionem eius empiricam in experientia
Jemper duntaxat qua fubiectum numquam qua merum
,

praedicatum, efle contemplandam; et fic porro in cae-

teris catcgoriis.

DeduEfionis conceptuum purorum intcHigcntiae

SECTIO SECUNDA.
Dedu&io tranjfcendentalit conceptuum purorum intch
ligentiae.

5- '5-

De pojjibilitate coniunStionis iti genere.

Varietas repraefentationum in vifione dari poteftac

proponi mere fenfitiua, id eft, quae in fola receptiuita-
te verfatur, et forma huius vifionis exanticipatione pnt-
eit in noftra facultate repraefentandi ineffe, itavtnil ea
quidquam aliud fit, nifi modus, quo fubiectum adficia-
tur. .Sed coniunfHo varietatis rn generenumquampot-
eit per fenfus in nos venire, nec proinde quoque in for-
ma vifiouis fenlitiuae pura fimul contineri: nam eaattus
eit virtutis fpontaneae infacultate repraefentandi, quae-
quecum, vtafenfu diftinguatur, intelligentia dicenda
fit,omnis coniunctio, cuius nobis vel confcii fimus,
vel non, fiue iu coniunttionc cernatur varietatis in vi-
fione, conceptuumue variorum, iu illaque vifionis em-
piricae fiue uon empiricae fit, in actione verfutur intel-
 po. ART. ELEM. P.II. TOM.L LIB.I. CAP. IL

ligentUe, quam communt nominefynthefeos dixerimu!,

vt eo fimul notemus, nos non pofle nobts quidquam re-
praefentire tamquam in obiecta re coniuntlum, nifian-
tea illud coniunxerimus in omnibusque repraefen.
ipfi ,

tationibus cnniunftionem efle vnam, quae non obiectis

rebus offerri, fed a fubiecro ipfo elfici poflTt, quoniam
ea aftus eft illius fpontaneitatis. Hic facile animaduer-
tes, actiouem illam originarie vnam efle, omnique con-
junttioni aequipollere oportere , atque analyfi,
quae illi effe contraria videtur, femper eam poni: vbt
enirri intelligentia nihil coniunxit, ibi illa etiam nil folue-
re poterit et enodare, quoniam per folam eam qua con-
iunclum facultati repracfentandi potuit. offerri.

Scd conceptu coniunclionis, praeter conceptum

varictatis eiusque fynthefeos, conceptus vnitntis illius

conttnetur. Cnntunetio cernitur in repraefentatione

vnitatis fynthettcae variorum. *) Repraefentatio hnhu
vnitatis ergo non poteft ex coniuncHone oriri, potius-
queiilafit, vtdemum effe poflit Coniunflioois conce-
ptus, eo qund ad repraefentationem variorum accedit.
Haecvnitas, quae ex anticipatione ante omnes coniun-
ftionis conceptus praecedit, non verfatur in categoria U-
la vnitatis (J. 10.); namque categoriarum omnium fun-
damentum cft in funtlionibus logicis in iudiciis, fed in
his ineft iam coniunttio, proinde vnitas conceptuum
datorum cogitata. Igitnr categoriaante iam ponitcon-
iunSiontm. Ergo haec vnitas (qua qualitatiua $. 12.),
inde altins quaerenda erit, nempe in eo, qtio ipfum fun-
damentum vnitatts diuerforum conceptuum in iudiciis,
ideoque pofiibilitas intetrtgentiae, vel in vfu cius Jogico,

eontinetur.

*) An rcpraercntationes ipfae ex Tc eonnexae (identicae) Ent,

itleoque na per alteram poftit avxAuTixaic cogitari , id
hoc loco nil attlnerquacrere. Cenftietnia vnins, quatenus
de vario fermo cft, a confcicnlia alicrius debct intcrnofct,
atqnc fjrnthvlis fola huius (polfiliilis) coiifcientiae hoc loco
-fpectatur.
SECT.II. DEDEDUCT. CONCEPT. PUR. INTEL. 91

<$. 16.

De orlgwaria apprreeptianif vnitntrfyn/hefica.

Illud ego cogito necefle cft, vtpmnes poflit repraefen-

tationes meas comitari; alias enim tn me aliquid reprae-

fentaretur, quod prorfus non pofietcogitari, quodidem
eft, ac repraefentatio vel omnino nullafieri poflet, vel
certemihi, nulla foret. Sed ea repraefentatkt, quaa
efle data poteft ante omnem motum animi, vijfo voca-
tur. Igitur omrii vifionis varietatt neceflarta adfeftio
elr ad illud ego cogito in eodem fubteclo, in quo varietas
illa inuenitur. Haec autem in alu cer-
repraefentatio
nitur fpontaneitatis, id nonpoteft eaqua ad fenfum
eft,

pertinens confiderari. Quam quidem appercepfionem

puram appeliabo, vtab empirica diftinguam, vel ctiam
apperceptionem originariain qunniam in ea confcientia
,

futverfatur, quae , dum rcpraefentationcm ego eogito

gignit, quae cacteras omnes vt comitari poffit necefle
elt, nuilam aliam fui comitemhabere poteft. Eiusdemet-
amvmt&temiiceatunitalrmconfcientiae fuiipfui transfccn-
detifakm vocare ad pnlfibilitatem cognittonis praefum-
,

tae ex illa notandam. Namque variae repraefentatio-

nes, in certa viflone datae, cunctae non meae forentre-
praefentationes, ntfi omnes ac fingulae ad eamdem mei
confcientiam pertinerent,. id eft, tamquam repraefenta-
tioties meae (quartim, qua talii.m, licet mibi haud con-
fcius fim) vt aptaeconditionifintetconfentaneae, necef-
fe eft, qua efle fola poteft, vt cunela fimul fint in con-
fcientia met quoniam alias non meae forent.
vniuerfali,
Ex hac couiunitione originaria multa funt, quae oogi
pofTunt.
Scilicct haec perpetua identitas apperceptionis ra-
rietatis cuUwikm in viftone datae fynthefin conttnet re-
praefentationuin, folaque effe per confcicntjam potefl
huius fynthcfeos. Nam confcicntia empirica, ditterfas
repraelentntioncs comitans pcr fe fparfa eft et difltpata
,

quafi, carctquc adfecliortc ad identit:itcm fubieftt. Igl-

tur hacc adfcrio nonditni efu'citttr co, vt quamque re-
praefentationcm cum confcientia equtdem.comir.er, ied
92 ART. ELEM. P. n. TOM. I. LIB. I. CAP. II.

vt alteri alteram addam,- mihique earum fynthefeos con-

fcius fim. Itaque duntaxat eo vt varietatem reprae-
. ,

fentationum datarum in vna et indiuidua confcientia

coniungcre queam, fieri poteft, vt identitatem confci-
entiae in his repraefentationibus ipfam cogitem, id eli,
vnitas appercepronis analytica non nifi pofita quapiam
fynthetica effe potefl. ") Igitur quum cogito, eas re-
praefentationes in vifione datas measeffe,ad mequeper-
tinere,idem facio, ac fi eas in vna confcientia indiuidua
coniungam, certe iu ea coniungere pollim quae qui- ;

deni cogitatio quamquam ipfa noiidiim confcientia fyn-

thefeos repraefentationum elt, tamen huius illa poflibi-

litatem ponit priorem, id eft, eoduntaxat, quod varie-

tntem illius vna polfum confcientia comprehendere , eas
dico fingulas repraefentationes meas; alias enim mihi-
lilet elfem ijfe ego tot varietatum, totque colorum, quot
lepraefcntationes ftnt, quarum miliimet confcius fum.
Igitur vnitas fynthetica varietatisvilionnm, qua ex anti-
cipatione data caulTa et fundamentutn eftipfius identita-
tis apperceptionis, omni definita cogitatione mea ex an-

ticipatione prioris. Coniunflio autem non in rebusob-

ietlis ineft,neque ab iis forte perceptione poteft depri-
mietmutuari, et in intelligentiam eo demum recipi,
fed folum in aftione verfatur intelligentiae, quae ipfa

") Vnitas confcientiae analytica omnibus conceptibus commu-

nibns, vttalibus, adbaerer: veint fi rulvtem generatim co-
gtio, eo mibi qualitatem animo informo, quae (vt nora) in
vlia re aliqua deprebendi poftit, aliisque repraefentatioiti-
has elle coniunita; proinile untum ooe piius co^itatae^quae
n*e queat, i nitatit cuiusdam fyntliuticae anim poflum con-
cipeie analytkam. Repraefentatio, quae cugitari debet
t;"iiquam diutrjlt communii, fpc;latur tamijuam ea, quaead
ilias pertineat quae praeter eam aliquid liabeant rfrair/i,
,

proiuilc ills in vnirate fynthetica curu aliis (<juamquam dun-

taxat potlibilibus) repraefentatioiiibo*. ante, uecefle eft, co.
gitetur, quam vnitatcm confcientiae ainlyticam, quae eom
conceptum comtnuncm efticit, in ea poflim cogitare. Ita
vnitas appereoptionis fymbetica fummus ille apex eft cui
,

omnis vfus inrelligentiae, ct'vel ipfa toia logica ,

polrillam-
quc plulofopliia transfcendemalii debct adfigi, <juia ea facctl-
tas ijjfa iineliigentia elt.

Digiiized b/ Googli
fiECT. H. DED. TRANSSC. CONCEPT. PUR. INT. 93
nihil aliud eft, nifi facultas coniungendi ex anticipatio-
ne, varietatisque repraefentationum datarum vnitatiap-
perceptionis fubiiciendae, quod quidem decretum fum-
mum eft vniuerfae cognitionis humauae.

Hoc decretum vnitatis neceflariue apperceptionis

illudipfum quidem identicum eft, proinde analyticum
prominciatum, fed fynthefih variorum in vifione dato-
rum illuu declarat neceffariarn, fine qua perpetua ilia
identitasconfcientiaefuiiplius nonpoteft cogitari. Nam-
tjueperrofigOjqua repraefentationem fimpUcem,niilladata
ell varietas; in fola vifione, ab illo diuerfa, dari illa
poterit et comunSHone in vua confcientia cogitari. In-
telligentia, in qua per confcienttam fui fimul omnis of-
ferretur varietas, viderct et intueretur; fed noftra illa

tantum cogitare poteft, illique in fenfibus vifio quae-

renda eft. Mihiinet ergo confcius fum ipfius mei iden-
tici, ratione varietatis repraefentationum in vifione mi-
hidatarum, propterea quod eas fingulas meas reprae-
vnam
fentationes voco, quae conftituunt. Sed hoc idem
eft, atijue, mihimet ego confcms fum fynthefeos illa-
rum necefTariae ex anticipatione, quae vnitas dicitur
fynthetica apperceptionis originaria, fub qiia funt. om-
nes mihi datae repraefentationes, cui vero etiam fuiit
ope fy nthefeos fubiiciendae.

% '7-

Decretum vnitatis fjntheticae apperceptionis fumimtm prin-

cipium efi vmiierjt vfus inteUigentiac.

Decretum fummum poflibilitatisomnium vifionum

in adfeQionc ad fenfum tefte aefthetice transfcendentali
efle hoc vidimus omnem vifionis varietatem fubieram
:

efle Iegibus formaiibns fpatii ac temporis. Decrctuni

fummum eiusdem poffibilitatis in adfectione od intclli-
gentiam hoc eft omnem varietatem vilionis legibus fub-
;

efle vnitatis fyntheticae apperceptionis originariae. "}

*) Spatium er rempus omneique eorum parles in vifionitm ver-

fautur, ideoque in repraefeutarlonibu iingulis cunt varieta-
 94 ART. ELEM. P.fc. TOM. I. L1B.I. CAfVlL
Illo fubditae tcnentur omnes repraefentationes variae
vifionis, quatenus illae nobis offeruntur, fed hoc, tjua-
tenus in vna coniungi poffe confcientia debent, fineoua

iis Dtl <]uidquam cogitari poteft, neque cognofci, cjuo-

niam repraefentatioues datae actionem apperceptionis

Igocogito, non habent communcm, eoque non effent
In vna et indiuidua confcientia coniunftae.

InttUigentia, vt generatimdicamus, ceniitur in fa-

cultate cognitionum, Hae vero verfantiu- inadfeKone

determinata repraefentarionum datarum ad rem quam-
dam oblatam. Sed res oblata dicitur id, cuius conceptD
varietates vifionis datae tenentur coniunchie. Atqui
omnis coniunctio repraefentationum vnitatem confcien-
tiae in fynthefi illarum defiderat. Ergo vnitas confci-
entiaeeftid, quo folo adfectio repraefentationum ad
rem aliquam olneftam, proinde valorem earum obieli-
vum, idcoque, vt cognitiones fiant, efKcitur, etinquo
proinde ipfa intelligentiae po/Ebilitas vertitur.

Itaqne prima ilia intelUgentiae pura cognitio, in

qua omnis eius vfus reliqutis, ciuafi in fuo quodam fun-
dnmento, pofitus cft, quaeque umul ab omni lege vifio-
nisTenfitiuae proiTus tibera eit, in decreto verfatur vnU

tatis fyntheticae apperccptionis originariae. Sic fola

forma vifionis fenlitiuae exfernae, fpatium, eff, non-
dum vlla cognitio; fed offert iihid tantum varietatem
vilionis ex auticipatiotie, vndc queat cognitio exfiftere.
Sed vt vspiam quidpiam poflit in fpatio, reluti iinea co-
gnofci, ducenda ea erit, et fic defmita coniunQio varie-
tatis datae o-uv&fr*r perficienda, itn, vt vnitas aftionis
huius fimul etiam vnitas confcientiae(incoiiceptulineae).

te illa iis complexa (videntur acftlietice transfcendentaiis.)

proinde noit iit meris conceptilms, quibus eadem ponfcien-
ria, tamquam in multij repvaefeiitarioiubus, fed miilrae re-
praefentationes tamquum jn vna eiusfjiie confcientia com-
plexae, pioinde vnitas confrientiac, vt fjutiittita fed origi-
,

narie tanien depreltenditur. Hacc,/we/<i">iw eius pcrraa-

gni moinenti ell in rationeilla ad vftim (ransferenda (videa-
tur.2S)-
 SECT.tt DED. TRANSSC. CONCEPT. PUR. INT. 05
Ut, eaque demum res obiecta (definitum fpatium) agno-
fcatur. Igitur vnitas fynthetica confcienciae lex atque
conditio eft cngnitionis vninerfac, hon eius ,
qua ego
ipfe duntaxat ad rem obie&am cognofcendam indigeo,
fed cui fubeffe quamque vifloncm oportet, quae mihi
'xesfieri obiccla poffit, fiquidem alio modo, fineque illa
fynthefi varietas illa in vna non poflet confcientia con-

Atque hoc enunciatum pofterius, vti diximus, ip-

fum fyntheticum eft, quamquam ijiud vnitatem fynthe-

ticam facit condittonem vniuerfae cogitationis; neque

nim quidqnam eo amplius enunciatur, quam omnesre-
praefentationes measinquapiam vifione data fub eacon-
ditione fubefle oportere, qua fola pofiim qua meas re-
prefentationes ad ipfum me idunticum numerarc, ideo-
que tamquam in apperceptione o-vvdfrif.Zv coniuncras
vniuerfali illa formula oj cogito complecti.
Verum hoc decretum tamcn non gft principium
cuique omnino, quae elie poterit, intclligentiae, fed
foli illi, cuius apperceptione pura in repraefentatione:
ego fum, noudum quidquam vatiorum datum eft. Sed
ea intelligentia, per cuius confcientiam fni fimui dare-
tur vifionis varietas, quae quidem intelligentia foret,
cuius rcpracfeutatione fimul res huic repraefentationt
fubiectae exitarent, non indigeret fingulari actil fyntlitt-

feos variorum ad vnitatem confcientiae, quo quidemin-

telligentia humana opus
habet, quippe quae folum cogi-
tat, non nec intuetur. Sed humanae intciligeu.
videt,
tiae neceifariodccretum il!ud primum videtur, ita, vt
ea alius cuiusdam, quae efle poflit, intelligentiae, quae
vel ipfa videat intueaturque vel etfi aliam vifionem
,

quamdam fenfitiuam, fed alius naturac tamen modiue,

quam quae fpatio ac tempore efficitur, infitam habeat,
cogitationem vei minimam animo nequcat informare.

$ 18.

Quid unitai canfcientiae Jui obieSfiua videntur.

Vnitas apperceptionis transfcendentalis ea eft, qua,

omnes in vifione datae varietates in coiiceptii obieftae
 "

9 6 ART. ELEM. P. II. TOM. I LIB. L CAP. IT.

rei coniunguntur. Propterea illa dicitur obiertiun, de-

betque ab vnitate fnbieSiiua confcientiae probe diftingui,
jiiippe tjuae iti determinatioiie verfatur fenfus intenii,
qua Ula varietas vifionis adtalem coniuncfcionem empirl-
ce offertur. Vtrum varictatis mih' tamquam fimilltaneae
confcius eife empirice poflim, an fucccfljuae, a tempo-
ribus pendet, legibusue erapiricis. Ei quo vnitas con-
fcientiae empirica, per adfociatioiiemreprae.rentationum,
jpfum phaenotnenon attingit, prorfusque fortuita cft.
E contrario forma pura vifionis in tempore, folum qua
vifio yniuerfe, quae varietatem datam completritiir, fub
vnitate fubeft originaria confcientiae, per folam adfettio-
nein neceffaiiatn variorum vifionis ad vnuni illud ggO :

cogitoj proinde cx fynthefi pura intelligentiae, quae

empiricae ex anticipatione fundanrento eft. Illi vnitati

foli valor obiettiuus competit; fed vnitasapperceptionis

cmpirica, quae hoc loco non fub contemplationem ca-
dit, quaequc ab illa fub datis in fingulo (concreto) legi-
bus, dura elt deriuataque, locum vfumque tantum fub-
ie&iuum habet. Altcr repraefcntationem certi cuius-
dam vocabuli cuin re ali(pja, alter cum re alia; etvnitas
confcientiae, in eo, quod empiriciim eft, ratione eoriim,
quae data funt oblataque, nec necelfarium eft, nec va-
lorem habent vniuerfalem.

$. 19.

Porma togica omnium iudidorum in vnitate cernitur ohtt-

tiua apperccptionis conceptuum ea comphxorum.

E(]uidem numquam potui acquiefcere in definitione

iudicii generatim a logicis folita proponi faciuut enim :

illud repraefentationem relationis inter duos conccptus.

Hic non cum iis de vitio rixabor definitipnis, aptae il-

liusquidem oinnino iudiciis catcgoricis, non item hypo-

theticis, iisque, quae e* disiunelis conftant (qnibusquc
non relatio continetur conceptuuhi, fed vel ipfprum iu-
diciorum) quamquam ej hoc peccato logices confecutio*
;

DigilLzod D/ Gc
SECT.II. DED. TRANSSC. CONCEPT. PUR. INT.oj'
nes enatae funt graues atquc incommodae: *) fatis erit
monuiue, in eo non determinari, qua in re illa. relafkj
cematur.
Quodfi autem relationem cognitionum datarumin
cuouis iudicio accumtius e.xamines, eamque, tamquam
intelligentiae propriam a ratione diftinguas fecundum
,

leges phantafiae reprodutliuae (quod vfum habet dunta-

xat fubietriuum), inuenies iudicium nil effe aliud quid'
piam, quam modiim, cogtiitiones dstas ad vnitatem ap-
perceptionis obiecUuiim reuocandi. Id enim copula efi
in illis fpeclat, vt vnitas obiecliua repraefentatibnum
datirum a fubie&iua difcernatvrr. Namque hoc relatio-
nein iliius ad apperceptionem originariam vnitatemque
eius n:;ce(Tariam defi^nat, quamuis iudicium ipfum fit
empiricum, ideoque fortuitum ej:empii gratia corpo-
,
:

ra funt grauia. Neque eo tamen hoc dico, has reprae-

fentationes in vifinne cmpirica nrcrj/hrio ad fe inuicem
pertinere, fed ope vtiiiatis tiefejjhriae npperceptioitis irt

fynthefi vifionum inuicem ad fe pertinere, id efl, et

principiis determinationis obieGiuae repraefentationum
oirmium, quatenus inde poffit cognitio exfiftere ,
quae
quidem principia vniuerfa dufta funtderiuataque ex de-
crcto vnitatis transfcendentalis apperceptionis. Quo
quidem folo efficitur, vt ei hac relatione iudicium na-
fcatur, id eft, relatio, quae obieQiue valet, quaeque a re-
lntione earundem repraefentationum , in quibus valor
mere fubietliuus foret, velut ex legibus adfociationis,
fatis dignofcatur. Secundum has pofteriores duntaxat
dicerepoffem: quando corpus gefto, fentio grauitatis
preflioncm ; non item autem corpus eft graue , qnod
:

*) Longa illa diffufaque de quatuor fignris fyllogismoruni

rjraeceptio fola attingit ratiocinia categorica, et, quamquara
. Ua in iola arte verfatur confequentiis, quas vocant, imme-
diatis fuLi praemifius occultandis ratiocinii puri fpeciem plu-
rinm generum conclulionutn, qusm quae prima figura con,-
. tinentur, fonipiendi, tamen hoc folo parum ea forct profe-
ctura, nifiiii adfecuta fttiffet, vt folis iuUiciis categoricis, ad
. <jiiaecaetera omnia debent referri auiloritatem concilia-
,

vet; id quod fecundum . o. falfum eft.

 ,
:

98 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. I. CAP. II.

idem fignificat , atque, hae duae repraefentationes funt

in re obietta, hoc eft, fine discrimine conditionis fubie-
H, coniunclae, non in fola perceptione (quotici illa
cumque fuerit repetita) copulatae.

. 50.

Omnes viftonti fenftiuae tntrgoriit fulfunt, tamquam itgi-

kus, quibus fuiis illarum varietar in vna potefl confcitntia

!%'.
Varietas in vifionc fenfitiua data necefTario fubeft
vnitati fyntheticae originariae apperceptionis, fi quidem
. hoc folo vnitas efle vifionis poteft (. 17.). Ilta veroin-
telligentiac aftio, qua varietas repraefentationum data-
rum (fiue vifiones fint illae quidem, fiue conceptus) ap-
perceptioni generatim fubiicitur, funftio logica eft iu-
tticiorum (. 19). Ergo omnis varietas, quatenus in
vna vifione data eft empirica, ratione vnius cuiusdam
funHonum indicandi logicarum determinata eft, quippe
qua omnino ad confcientiam perducirur. Atqui vni-
verfae categoriac nihit quidquamaliud funt, nifi eaedcm.
hae funcliones iudicandi , quatenus varietas vifionis da-
tae ratione illarum deteiminata eft (. 13.). Igitur et-
iam varietas illa in vilione data neceffario fuheft cate-
goriis.

. 21.

Scholion.
Varietas in vifione, quam mearn dico, complc*a,
per fynthefin intelligentiae repraefentatur tamquatti ea,
quaeadvnitatem confcientiae niei ipfius neceffario perti-
neat, idque efficitiir per categoriam. *) Itaque haec indicnt
confcientiam empiricam varietatis datae viiionis vnius
itidem confcientiae purae ac gcnuinae ex anticipitione,

*) Argumenmm pofitum eft 111 vnitte vifmtit repraefentaia

qua res obiecla d.nur atque proponitur, quae fetnper innol-
"vit fynthefin variovum ad viiionem (|uamdam damrutn, iam-
que relarionem bimis pofteiioris contmet ad VniNttm per
ceptionis. -
SECT. H. DED. TRANSSC. CONC. PUR. INTEL. 99
ac vifio empirica purae cuidamfenfitiuae, fubelfe, quae
pariter locum ex anticipatione habet. Tgitur in pro*
mmciato fuperiori inchoata clt deduSiio conceptuum pu-
lOtum ac fimplicium intelligentiae, tn qua, quum cate-
goriae a fenfu liberae in folaintelligentia nafcantur, abs-
tinendum adhuc mihi a modo erit quo varietas ad vi-
,

fionem empiricam detur et offeratur, vt inodo ad illam

vnitatemfpeftem, quae in vifione interuentu categoriae
per intelligentinm accedit. Infra (. 26.) e modo, quo
in fenfu vifioempirica datur, ortendemus, vnitatem il-
lius nuilam quam quae per categoriam fecun-
efie aliam,
dum $. 20. varietati vifionis datae generatim praefcribi-
tur, et proinde eo, quod vfus illius e.v anticipatione ra-
tione omnium rerum fenfibus noftris fubieQarum ex :li-

cntur, confilium finemquc dedu&ionis demum plene ad-

fequcmur.
Vernm ab vna re tamen non poteram in fuperiori
argumcnto tcmperare, ab eo nimirum varietateril
milii ,

vitioni iain ante fynthelin inteliigentiae, ab eaque libe-

re, efie datam oportsre; quomodo autem , hic indefini-
tum manet. Namque fi intelligentiam cogitatione vel-
lem depingere, quae ipfa videret et intueretur (quem-
admodum forte diuinam, quae non res datas atque pro-
pofitas fibi repraefentaret , fed cnius repraefentatione
res ipfac fimul darentur atque ofFerrentnr) , tum cate-
goriarum ratione talis cognitionis nulla vis, nultaque no-
tio foret.Sunt itlae folae regulae intelligentiac, cuius
visomnis atque facultas in cogitatione verfatur, id eft,
ineaatlione, qua fynthefis varietatis, aliunde ipfi in
vifione datae atque oblatae, ad vnitatem appcrceptionis
reuocatur, quae proinde per fe fola ni! qnidquam cogno-
fcit, fed tantum matcriam cognitiimis vilioncm, quae
,

per rem obietiam il!i proponi debet, coniungit et oidi-

nat. Sed de peculrari propriaque intelligeutUe iioftrae
natura, qua folarum Catcgoriarum ope, foloquc modo ea-
rum et numero vnitatemapperceptionise.\ antieioatione
efJiciendi, aeque minUs poterit vlterior ratio .idfecri,
quaiu, quid caufae fit, cur has easdem, ncque alius fun-
fcliones iudiciorum habeamus; vel quare ti
 ioo ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. I. CAP. IF.

tium vnae fint forniae nollrarum, quae effe quidcmpof-

Gnt, vifiomun.

Nullus alius (ntrgoriav vftii ad cognitiottem rcrina efi,

quam translatio Wiiis ad rcs i-xptrinntiae obuias

fubkSi'a>que.

Ei quo patet, rem o'oiciam cogitare, et rem obie-

r.am cognofcere., non effe vnum idemque. Duabus
quippe partibus cognitio efficitur: vna conceptu, quo
res obiefta omnino cogitatur (categoria), altera vifione,
(jua res ea datur atque oftertur. Quodfi enim conceptui
non pofTet vifio offerri, quae illi refpondeat atque con-
veniat, tum illa quidcm fecundum formam cogitatio fo-
ret, qnae tamen omni re obiecta careret, eaque proinde
nulla rei cuiuspiain effe cognitio poffet; quoninm,
quantum equidem fciam, nihil effet, nec effe poffet, ad
quod mea poifit cogitatio adhiberi. Atqui omnis, quae
nobis effc poteHt, vifio, fenfum fpe&at: igitur cogita-
tio obieflae rei in gcnere per conceptum purum iotelli-
gentiae fok potefl in nobis cognitio fieri, quatenushaec
ad res fenfibus fubicilas transfertur. Scdvifio fenfitiua
vcl pura vifio eft (fpatium et tempus), velempiricacius,
<juod proxime in fpatio et tempore vtpote in vcritatere-
rum apparens fenfatione repraefentatur. Dctermina-
tione fupcriorum _
fit, vt cognitiones e\ nnticipatione re-

rum oblatarum (in mathefi) accipere poffimus, fed quo-

ud folam earum formam, tamquamvifa; ail effe respof-
fint, quae in hac forma debeant videri et confpici, in-
certtim manet. Ergn omnes conceptus mathematict-
per fe non erunt cognitioiies; praeterquaiii , quatenus
pofueris, res effe, quae formae illius vifionis purae fen-
fitiuae conutmienter pofiint nobis repraefentari. Sed res
in fpatio et tempore non dantiu;, nec offeruntur , nifi
quatenus pei-ceptioncs(cuin fenfatione coniunflae rcprae -

fentatione-j) ftint, proin-Je ope repraefentationis empiri-

cae. proimle couceplus puri iutelligentiae, fi vel al
ipfas vifiones praefumtas (vti in mathefi fit) adhibean-
rur, cognitionem duntaaat lanjiuutur, quatenus hae,

 SECT. 0. DEDUCT. TRANSSC. CONC. PUR.INT. 101
ideoque notiones intelligentiae iis interuenientibus, ad
vifiones poiiunt empiricas adhiberi. Ergo categoriae
npe viiionis nec vllam rerum coijnitioiiem nobis mini-
ftrgnt, nifi qnatenus eae pofitnt adhiberi nd vifionem
empiricaui, id eftj iis modo elKcitur, vt cffe poiTit co-
gnitto empirka. Sed haec vocatur experientia. Itaque
nullus aiius categoriarum vfuscitadrerum cognitionem,
nifl cjuatcnus hae fumuntur tamquam res obieclae, qua-
ium effe poDIb experientia.

$ 23.
Atque illud quidem grauiffimum decrerutn eft:
quippu quod terminos ac limites pariter defiuit vfus
conccptuum puronim intelligentiae rationc rerum obie-.
ftarum, atque aefthctica transfcendenralis fines atque
cavcercs fupra dcfigiiabat vfus formae pttrae noltrae vi-
fionis fenfitiuae. Spntium tempusquc valent qua lcgcs,
qiubus nobis poiiintres ofFerri, non nlfi rcbus fcnfibus
fnbie&is, proindc foliexpericntiae. Vttra hofce termi-
nos nil quidquam rcpraefentatit ac depingunt: namque
in folis nifunt fcnfibus, e.vtra quos neutiquam in verita-
te rerum apparent. Sed conceptus puri intelligentiac
ab hac circumfcriptione Hberi funt, omnmOque res fpe-
crant vifioni fubiectas, fiue fit illa quidem noftro viden-
di modo fimilis, fiue difiiioilis modo ad fenfum illa,
,

non ad intelligtmtiam pertineat. Atqne haec vlterior

conceptuum dilatatio vltra noftrain vilionem, nos nil
quidquant iuu.ibit. Tnm enim conceptus erunt vacui
atque inanes rebus obiectis, quae vtrum vel falrtm eite
pof/int, nec ne, illis nullo modo poftumtts iudicare, id-
eoque merae formae cogitandi, omni veritate obieftiua
deftitutae; fi quidem non in promtu vifio eft, ad quam
vnitatem appereeptionis fynthetieam illam, quam illae
folae compfeciunttir, adhiberi, eaeque ita obiettam rem
derc-rminare queant. Noftra feuiltiua vifio empirica ii-
Y.s foh vim poteft poteftatemque tnbuere.

Ttacjue fi obietiam rem aliquam viliopis non fenfum

fpeSantis oblatam datamue pofuevis, fane quidem illa
poterit per omnia ea pvaedicata rcniacfentari, quEeiaoi

Diaiiizcd byGoogle
 io ART. ELEM. P.II. TOM.I. LIB.I. CAP.IT.

in fumtionc infunt, illi nil quidquam competere eorutu,

quae ad vifionem pertinent fcnfibus obnoxiam: ita, vt
haud extenfa, fiue in fpatio fit, vt duratio eins haud
tempore contineatnr, vt illi nulla mutatio (confec^io
determinationum in tempore) infit, et lic porro. Ve-
rum ea omnia non proprie in cognitione verfanrur, cum
tantum indico.qualis obieetae roi non vifio fit, nequeta.
men dicere pofiim ,
quid in ea demum contineri videa-
tur: tum enim minime repraefentaui, qui cffe res ab-
iefta poffit conceptni mco inteliigentiac conueniens , ea
quod non potui, quac illi conueniat, vifionem praehere,
fed tantum dicere , noftram illi non competere. Sed
caput rei in eo cernitur, vt ad tale quidpiani nevnaqui-
dem adhiberi poife categoria videatur: vctut notio ef-
fentiae (fubftanttae) , id efr, illius, quod qua fubiaSnra,
numquam quit folum praedicatum exftare poftit, cuifa-
ne prorfus ignoro, quae refpondeat, an vsquam res
quaepiam queat inueniri, nifi vifio einpirica, vbi ca lo-

eum habeat, oftenderet. Dc quo quidem pluribus infri

videbimus.

$ 24,

Dc vfu calcgoriarum in rsbus fenfibus fubieffis ia

gentrc.

Conceptus mentis puri ope folius inteHigentiae ad

res vifioni fubieflas vniuerfe referuntur, noftra illa ftt,

an alia, modo fenfitiua, liborum erit, fed ob eamdem

, caufam in folis illi cogitandi formis verfantur, quibus
certa res ac definita nondum cognofcitur. Synthefin fiue
Coniunftionein varietatis in iliis referridiximus ad folam
vnitatem apperceptionis, eoque caufam elle, cur eife
poflit cognitio ex anticipatione, quatenus ea in intelli-
gentia verfetur, proinde non folum modo transfcenden-
tali, Quoniam vero in no-
fed etiam pure intelieftnali.
bis certa quaedam vifionis forma es anticipationc eft,
quafi quoddam fundamentum, pofita, quae in vi recipi-
endi vertitur facultatis repraefentandi, propterea intel-
ligentia, vtpotc vis fpontanea, fenfum intimnm per va-
rietatam repracfentatiomim datarumpotefr, vnitati fyn-
 SECT. II. DEDUCT. TRANSSC. CONC. PUR. INT. 103
theticae apperceptionis conuenienter determinare, at-
que ita vnitatem apperccptionis fyntheticam variorum
vilionis fenfitiuae ex anticipatione cogitare, tamquam
eoiitiitioneiH, cui res omnes vilioui noftrae (humanae)
fubicctae necefT-irio fubfint, quaquidcm re demum ca-
tegoriae, tamquam merae cogitandi formae, veritatem
frcalitatem) obiettiuam, ideft, vfum in rebus obie&is,
quau djri nobis ofFerrique in vifione, fed V% fola vifa,
queant, locnm inueniunt. Namque horum duntaxat
nubis copia erit in vitfoue ez anticipatione.

Atquc haec fynthefis variorum vifionisfenfus, quaeef-

fe pratxonccpta potefl et neceffaria eft, focifynthejisjpeciofa
feu figurata poterit, vt ab ea internofcatur, quae ratione
variorumvifionisgeneratimin fola categoria cogitaretur,
quamque fynthv.fm liceat iiitvlkcfimkm vocarc: vtraque
transfcenoentalis efi, non folum proptnrea, quod eae
ipfae es anticipatione piiorcsfunt, led etiam quoniain
its emcitur,vt efle aliae notitiae queant ex anticipationc.

Sed fynthcfis figur.ita, fi modo originariam illam

vmtatem apperceptionis fyntheticam, hoc eft, vnitatem
iilam transicendentalem, fpctat, quae in categoriis co--
gitatur, quo afola coniuuftione intellcciuali difcernatur,
fyuthcfis traiisfccndcntalis ^/innfn^ie dicenda erit. Phan-
ta/ia autem cernitur rem vel abfentem in vi-
in facultate
liune rcpracfentandi. Iam quum omnis vifio noftra fen-
litiuatit, pliantafia, propter fingulares illas fubieftiuas-
ve lcges, quibus folis ea conccptibus intelligentiae pote-
rit vilionem iduueam accommodatamque praebero, ad

fiafum pertinerc vidctiir quatenus autem per fynthefin

:

fuam in exferenda vi fpontanea. verfatur , quae non, vt

fenfus, dcttTminabilis, fed ipfa determinans efl, proin-
de ex anticipationc fenfum fecundum formam fuam vni-
tatiappcrceptionis conucnientcr determinare poteft,ci-
tonus phantalia pofita in facultate erit fenfus ei antiti-
patione dcterminandi, illiusque fynthefis viilonum, ta-
trf>iiriis itingniniter ,
critfynthefistransfccndentalis^AfHj-
ta&ae, Hacc fynthefis fpcciofa ct figurata ab intelle&uali,
auoiimiphantafiafeiuiiaa.pcrfolaniintelligentiam diuer-
 X04 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. I. CAP. H.

fa eft. Quatenus igitur phantafia in vi pofita fpontanci

eft, fubinde etiam phantnfiam produffiuam appellabo,
quo illam a reproduftiuadifcernnm, cuius fynthefis tan-
tummodo lcgibus empiricis, fcilicct adfociationis, fub-
eft, quacque proinde nil quidquam confcrt ad enodan-
dam poliibilitatem cognitionis anteceptae, et propterei
non ad philnfophiam transfcendentalem , fed ad piycho-
logiam pertinere videtur.

lam hoc loco e re erit, mirabilem illam rationeni

aperire, quam quemque oportebat in expolitione formae
fenfus intimi ftupere (, 6.): nimirum hunc vel nnsmet
ipfos tales modo, quales nubis videamur, non quales re-
apfe fimus, coufcientiaerepraefentare, quoniam nosmeb
ipfi nos videmus et confpicimtis pro eo atque intus mo-
vemur atque adficiinur, id quod pugnare vidctur, ea
quod nos ipfi erga nos gerere pafTiue deberemus; vnde
etiam fenfum intimum, cum facultate apperceptimii:
(quam diligenter ab illo difcemimus), in fyitematibue
pfychologorum eumdcm videas perhiberi.
Id, quo fenfus intimus determinatur ac definitur,
inteliigentia eft, ciusque vis originaria varietatis in vi-
fione coniungendae, id eft, vni apperccptioni (vnde ip-

fum illud pendct, vt cfTe queat) fubiiciendae. Iam in-

telligentiainnobishominibus ipfanon facultas vifionum
eft, easque, licet in fenfu datue eiTent , tamen non pof-
fet in fe recipere, vt quafi viLrietiitumfuarum ipfius vi-
lionum coniungeret. Inde pntet, eius-fynthufin, fi Uia
per fe folitaria ctmtideretur, iu nulla re alia verfari,
quam in vnitate acYionis, cuius, qua talis, etiam fine
fenfu fibi confcia fit, qua vero fenfum iutus rationeva-
riorum, quae fecundum formam vifionis eius proponi
poffit, queat dcterminare. Jgitur, nominc tituloque
fynthefeos transficndnitalis phantajiae eam iu fub-
iectum patiens, cuius ea faculus eft, e.vfercre videtur,
qua iure dicimus fenfum intimum pelli atque adfici.
Tautum autcm abeft, vt apperceptio eiusque vaitasfyn-
 SECT. n. DED. TRANSSC. CONCEPT. PUR.INT. 105

thetica idem cum fenfu intimo fit, vt potius illa, tam-

<juam. fons omnis coniunr.ionis , ad varia in vijtonibits
vniuerje nomine categoriarum ante omnem fenfitUmm,
,

vifionem ad obiecias rcs generatim referatur; cum c

contrario fenfu intimo fola vifionis forma fed fine cori- ,

iunfiione variorum in ea, proinde nondum vtla certa

definitaque vifio eontineatur , quae elfe tantum poterit
per folam confcicntiam determinationis eius er eftectio-
rte transfcendentali phantafiae (contagione fyntheticain-
teliigentiae cum fenfu interno), quam diximus fynthefin
fpeciofam et figuratam.
Id nuod femper quoqite in nobis animaduertimus.
Neque enim lineam cogitatione depingere poimmus,
quam non mente ducamus, nullum orhcm animo infor-
mare, quem non defcribamus neque tres iilas fpatii di-
,

menfiones cogitare, riifi e\ eodem puncto tres lineas ad

perpendiculum inuicem ponarmts, quin ipfius tempo-
ris cogitationem eftingere, nifi in linea recia ducenda
(quae evtrinfecus elfe (igurata temporis repiaefentatio
debet) in fola aclione fyntiiefeos variorum, qua fenfum
internum fucceliiue detcrminainus ea<;ue re ad fuccef-
,

lionem huius determinationis in co animaduerrimus.

Mottts, tamquam aeiio fublcili (non qua determinatio
obieciae rei *), proinde fynthefis variorum in fpatio, fi
cogkationem ab liis auocamus, ad folamque aftionem.
animum intendimus, qua fcnfum intijnum formae iftius
conuenienter determinamus ipfum fucceiiionis conce-
,

ptum procreat. Igitur inteliigentia in eo talem vario-

rum coniunciionem non Jnitenit, fed eam ipfa producit,
dnm monetur illo atque adficitur. Quomodo autem ro
ego, isquicogito, difterat a rw ego, quod fe ipfuugfvi-

*) Motus rci obiiclm in fpatio nou pertlnet ad doclriuam puram

aliqnam, nec proinde ad Seometriam eo quoit, vt aliquiij
' ;

(iioueii qucat. Iiaud ex antkipatione, fed ck fola poterit ck-

periontia co^nofci. At moms, taimioam Aijcriptio fpatii cu-
'
iiisiinm, poutus efl in aclu fymhefeos' fuccelliuae variorum
in nSdne extcrna ener.nim ope pliantaliae producli;iae,ne-
que fuium ad !>eumetriain fpe;livf,verum etinin ad philofophiain
rranslcendeiiialem. '_'*.'
 lo6 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB.I. CAP. II.

det ct intuctur (namque et alibs e(Te, ccrte efle pofle,

videndi tnodos, cogitare pofium) niliilominus tamencum
hoc qua idem fubiectum, vnnm fit idemque,
pofreriori,
et quomodo dicere poflim; Ego, cjua intelligentia (fiib-
ieftumque), naturaquc cogitans memet ipfum agnofco
,

qua nbieBam rem cugitatam , quatenus praeterea mihi-

met ipfe iu vifione oblatus fum, uon quidem, inffar
aiioruin viforum,quemadmodum prior mente atquein-
fum, fed pro eo ac mihimet ipfe videor, ean-
telligeiitia
dem difficultatem habct, quam quotnodo mihimet ipfe
niemet rgo gencratim obictlam rem aliquam, eamque
vjfionis ct intimae perceptionis queam praebcre. Sed
rcm ita fe verc liaberc, poterit, fi fpatium pro fola for-
rna pura viforum fenfus cxttTiii accipiamus, perfpicue
ftendi co, qund tcinpus, quod in nulla omnino pofitum
eft re vifinni exr.ernae fubiecla,- nrtbis cogitatione non
pofiumus depingcre niii inis^irte lineac, quatenus illant
,

ducimus, fine quo cogitandi modo vnitas dimcnitonis

eius neutiquam poffetanobis cognofci, itemque quod
dctcrminatio longirudinis tcmporum, vel ctiam locorum
temporis pro cuncVts pcrceptionihus intimis, femper ab
jis dcpromcnda fit, quae mutabilia nobis externae res

proponunt, proinde determinationes fenfus intimi eo-

dem ipfo modo tamquam pliaenomena in tempore fint
componendac, quo, quae fenfibus fubioclaj/iint c.tter-
nis, in fpatio componimus, ideoque, fi hts pcfterioribus
conredimus res obicflas nos cognofcere, pA eo atque
cxtrinfecus pellamur, etiam fatendum ftt fewfu intimo
nobis nosmet videri, prout intus a nobismet ipfis adfi-
ciarmir, id efi, quantum vifionem intertiam att.inet, no-
f!|in ipforum fubieilum tamijuam foluni vifum, 11011

pro eo atque pcr fe ipfuuttefl, cognofcere. *)

*) Non video, quitl canfae fit, cnr jileiosque in eo vtdeas hae-

rere, fenvum intinium a nobismet ipfis adflci ae moueri.

fcius enim rei quisque actus arren-mnn nobis poterit exem-
ptutn praebere. Namque in ilto femper iiiteltigontia dcter-
miiiat fenfum inrerioiem illi coniiiuctioru quam cogitat, ,

raimcnienter, atl viiinnom iiitemam quae vaiieratt in-fyii-

,

thefi int-> lfiu)eniinc comienit ac" refpcmlet. Quautopere ani-

SECT.n. DEDUCT. TRAXSSC. CONC. PUR. INT. iq?

$ 25-

Contra ea vcro in fynthefi fcransfcendcntali varie-

tatisrepraefentationum in gcnerc, pruinde in origina-
ria illa vnitate fynthctica
appcrcept.onismciipfiusmiht-
met fum nnn qualis miluvideor, ncue qualis
cor.fcius ,

reapfe fum fed duntaxat quod ego fum.

, Arque haec
repraefentatio in cogitatione verfatur, non in vifioae,
lamcum, praeter afclum cogitandi, qui varietatem cu-
iusuis, quae efTe poteft, vifionis ad vnitatem apperce-
ptionis cogit, alia defmita (juaedam vifionis ratio, quail-
U varietas datur ac propomtur, ad cognitionem nofrri
ipforum requiratur, inei ipfius quidem cxfiftentia non
(multo minus
ei it in vifis in fpecio fula), fed determina-
tio exfifientiaemeae *) duntaxat formau fenfus interni
conuenicnter fccundum fin^ularem modnm, quo, quam
coniungo, varietas in vifione irrtima p.opunitur, poteft
fieri, ideoque nullam mei cognitionem haheo, qualis
iim, fed qualis inihi ipfc videpr. Igitur. confcjentia fui
pcrmultum abeft vt fui ipfius cog.nitiy vidcatur,
ipfius
quantumuis categoriarum omnium ea ratio, idque mu-

mris plerumque ea re moueatur, quisquc poterit in fe ipfe

perdpero.

') To, ego cO"itD,exprimit achim exfiftentiae rneae determi-

nandae. Itaque eo iani data eft exiiuemia, fed modus, quo
debeam illam determin.ire, id eft varia illa qnae ad Gim
, ,

pertinenr, in me potiere, eo notidum daras ridetuv. Qnippe

ad quemrequiritur vijii ip/iut/hi, cui forma e\ amicipatio.
ne data, hoe eft, tempus, fundamento fubeft, quae fenfitiua
eft er ad vim pertinet recipieudi determmnbilium. Quodfi
j^itur non et aliam liabeam iplins mei vilionetn', quaedeter-
minansin me, cuiut ratimiis fpontaneae mihimet conicilti
fim ,
pariter antc aftum J^ttrmwatienii dat , queniadmodum
rn*;.Kj deiermipabile; exliftcntiatn meam, tamquam natu-
rae fponraneae ,i:on potero determinare, fed rationem cq-
jtitarionis meae ipcntaiieam, hoc eft, determinationis, mibi-
met rcpraefenio ineaque exliftenria Tempcr m.met tantum
,

fenfihus fubiecla, id eft. tamquam exliftentia vifi cuiusdam,

detcrminabilis. Interim tamen illa ratio fpontanea in caufa
e!t, ur infinvt MMfrjpWMN appetlem.
 108 ,ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB.I. CAP.If.

nus iit, vt cogitationem obiectae rei cuitisdam in gcnere

efliciant coniunftione variorum in vna apperceptione,
Vri autem ad cognitionem obiche rei cuiusdam a.me
diuerfae, praeter cogitatbnem rei obieclae in genere(in
categoria), et vifione opus tft, rjiia iilum concepttim
comimmem defiiiiam , ita etiam ad cognitionem mei ip-
fius praoter confcientiam, vcl praetcrquam, tjuod me-
m.et co<;lto, vifionc variorum in me indigeo, cjua iftam
cogitationem dt:terminem, ct cgo quidem exfto rjua in-
tetligentia, quae confcia iit tantummodo facliltaris con-
jungendi fuae, ratione variorum autcm , quac ea debeat
coniungere, conditiorii circulnfcribenti, quam fcufiun
intimum vocant, obno.via, coniunetionemillam cx adfe-
ciionibus temporis, quac prorfus funt extra propriospo-
iitae conccptus intclligentiae, fub uofpettum fubitccre,
idcoqne fe ipfam dunta.vat co^nofcere poifit, rnialis ra-
tinne vifionis (i|uac non iiitelicocualis per ipiamque in-
tdligentiameifc data poffit) fibi ipia tantnmmodo videa-
tur, non qualis ca fefe cognofceret, li vifio iltius intel-
lectualis foret.

$- 26.

DedutTio transfcendentalis vfus cmpiriti, qui quidein ejfe

vniucrfe p"'-t, conceptuum purvrum intrliigentiae.

In deduflionc metaphyfica originem categoriarum ev

anticipatione gencratini ex conuenientia illarum cnm
vniueriis fuuciionibus logicis co,;itandiprobauimus . 10.
in transfcendentali autem pnlilbilitateln earum, quaco-
gnitionum anteceptarum rerum vifioni fubiecln.rum in
genere ($. 20. 21.) oitendimus. Nunc autem expltcabi-
mu>, qui fieri podit, vt res.obieiliic, quae illac cumqlie
pnJfmt fenfibui mtitris obuerfari , et quidcin non qupad
formam vifionis illarum, fcd es legibus earum coniun-
ftionis, interuentu categoriarnm, e.v anticipatione co-
gnofcantur, crgo naturae quafi \cx pracfcribatur, atqne
ctiam, vt effe poftint iliae, Quae fi non pof-
cificiatur.
fcnt fieadlvibcri, non polfet perfpici, miomodo, qiue
feufibiis noilris eiimqueobiierhriqucant, onmta fubeife
 ,

SECT. II. DED. TRANSSC. CONCEP. PUR. INTEL. 109

iegibus debeant, quae ex anticipatione abfola intelligen-
tia proncifcuntur.

Ac primo moneo, per fynthefin apprehenfionis me-

met compofitionem intellijrere variei-um in vifione em-
pirica, qua fit, vt efie jjoffit perceptio, id eft, eius (qua
vifi fiue phaenomeni) confcientia.

Formas habemus et extemae vifionis et internae

praefumtas in repraefcntationibus fpntii ac temporis,
quibns fynthefis appreheiifioiiis variorum in vifis fem-
per debet connenire, quippe quae ipfa fieri per illas for-
rtias poifit. Sed fpatium et tempus non folum qua for-
mae vifionis fenfitiuae, fed qua vifiones ipfae (quiW*
continetur varietas) proinde cum determinatione vni-
,

tatis honirn variorum in iis es anticipatione rcpraefen-

tantur (videatur aefthetica transfeendentslis. *) Ergo
iam ipfa vnitas fynthef-os variorum, e.vtra nos, autinno
bis, proinde etiam toniwicTiu, cui, quae in fpatio vel
tempore definite repraefentari debent, omnia efle ac-
commodata debent et confentanea, ex antieipntionetam-
quam conditio fyntbefeos cuiusque apprehcifunis tim
(non itt) his vifiombus fimul data eft. Sed haec vnitas
fynthetica nulla elfe alia poterit, quam coniunctionis
variorum datae viftonis in genere in vna confcientia origi-
naria,categoriisconuenienter ad folam vfionem feuftiuam

*) Spariura ,
qua resobieaa repraefentatum (vti reapfe opus
in geometria habemus), plus continet, quam folam formam
vifionis, nenipe cotupicxionem vaiiorum, cx forma fenfus da-
torum, in repraL-fentatione intnittua, ita vt forma vtfionit fo-
lam varietatem, fed vifiu Jbrmalis vtiitatcm repraefentaticnis
fuppeditei. Atque vnitatem iliam fupra in aelthetka ad fo-
Iuni fenfum atlnumeraueram, vi indicarem, eam otniii con-
ceptu elfe piiorem, eumque anieL-cdere quamuis ea fyn-
,

thelin ponat, quae nnii fciifus fpectei, qua vero eflkiatur,

vt omties fonieptus fpatii temporisque poilim demtim liert.
Eteuim quum ope illius (inteUigeiJtU fenfutn determlunn-
te) fpatium temptisiie, tamqtmm vifa , prinuiin offeruiitui-
fequitur, vt vnitas vjfionis huius e* antkipatione ad fpatiiun
tempusq.ue, non ad cohceptum unelligentiaepcrtinere vidca-
tur.
 iio AttT. LEM.P. II. TOM. I. LIB.L CAP.IL

noitram adhibita et applicat.i. Itaque quaequc fvnthe-

fis, quai.it, vt vcl ipla efie pcrccptio poilit, categoriie
fubeit, cum pie expiu-ientia in cognitione cernatur ex
perceptir-mbus coniunttis, intelligitur, cateirorias c!fc
luges, quibus flat, vt cfie cxpericntia pofiit, ideoqtie ei
anticipatione valent etiam de omnibus rebus cxperien-
tiae fubiettis atque obnrixiis.

vtllocvtor, vifioncm domus cuiusdam

Si igitur,
onvpiricam per appreheiiliuticm variorum illius faciam.
perceptionem, vnilar netejjaria fpatii externaeque vilio-
nis fenfitiuae, quafi fundamentum quoddam, mllii fub-
iacet, formamque eius quafi dclineo, ad conucnientiam
Iiuius vnitatis fyntheticae variorum in fpatio. Sed ea-
dem illa vnitas fynthetica, fi aforma fpatii cogitationem

abducas, fedem in intelligentia habebit, eaque in catc-

gori.i fynthefeos limilium iu vifione vniuerfc verfatur,
id eft, in categovia quantitatis, cui ideo illa fynthefisap-
prehenfionis, porceptionera dico, prorfus eifu apta de-
bcbit et confentanea. ')

Si, vt aliud exemplum adferam, congehtiorrem

aquae percipio, duos ilatus apprehendo (fluidi et foUdi),
tamquatn tales, qui erga fe inuicem quodam modo adfe-
elae fint ad tempiw. Sed in tempote, quod phaenome-
no, qua viliur.i internac conilituo, neceifnrio vnitatem
varioruin lyiitlieticam cogito, fine qua adfetiio illa non
iii vifione d.jiriia (ratioue fucceifionis temporis) dari
puilet atquc oiieni. Atqul haec vnitas fynthetica, qua
lex anteceptd, qua varia vifionis generatim coniungo, fi
a- perpetuu intimae vifionis.meae, temporis, cogitatio-
Hem auoco atqne abduco, iu categoria caufae verfatur,
qua, dum ad fenfum m*um eam transfero, ttmnia, quac
*) Hoc moiio pfohatur: fyntliefin apprehenfionis, quae empi-
rica eft,fyntheii appejceptionis, quac ime!ichialis eft, om-
'liinoque catcgoria contiiietiii' c\ aiiiicipaiicnc, necelTnrio
debere cciiuriicre. Vna cademque v.is fpcnianea eft, quae
Ihi phaninlise nomine, liic autetn inteliigeutiae, cctniuncrio-
nem efficit in vatiij vitionis.
 1

-SECT. II. DED. TRANSSC. CONCEPT. PUR. INT. 1 1

fiunt, in tmpore omnino <]uoad relationem corum defi-

nio. Ergo apprehenfio eiusinodi euentus, proinde hic
ipfe, <|uoad,quae effe poteft, perceptionem fub notin- ,

ne fubie&a relatioms effeSorum nd eaufat continetur, id-

que paricer in omnibus aliis cafibus eucnit.

*
.

Categorlac in riotionibus verfarftur, quae vifis,

proinde etiam naturae famquam fummae vniuerforunt
,

Viforum (uaturae materiaiiter fneftatae) leges cx antici-

patione praefcrihunt quae quum non ab natura 'ducau-
,

tur, nec eam tamquam normam fuam fcquantilr (eo

cjuod tum niodo empiricae forent), quaeritur, qui com-
prehendi pofTit, eas natiii-amfequi debcre, hoc eft, quo-
rnodo iis variorum naturac conuincrio, ira, vt non ex
hac hauriatur, ex anticipatione poftit determinari. "Cu-
iusquidem loci obfcuritatem nunc, age, difpellamus.

Nihilo erit mirabilius, quomodo leges viforum' in

natura cum intelligentia ciusque forma es anticipatione,
id eft, cum fatultate eius varietatis generatim coniun-
gendae, quam quomodo vifa ipfa cum forma viliouis fen-
fitiuae ex anticipatkrae debeantcoliueiiire. Namacoue
minus leges in vifis arque phaenomenis exftant, Vcd
taritum iii comparatione cum fubiecto, Cui vifa inhae-

rent, quatenus pracditum intelligentia eft, ac vifa haud

per fe funt, fed tantuin in comparatioue cum eadem na-
tura, quatenus fenfu praedira videtur. Rebus, quae
per fe cernantur (cvtuc ttot), fua iegum conformitas,
etiam cxtra iiitelligentiam, quae illas cognofceret, ne-
celTario competeret, Sed phaeuomena pofita duntasat
funt in repraeientationibus rerum, quue talia, qunlia
per fe fint, ignota funt. Qua merae repraefeiitationes
nulli prorfus coniunclionis legi fubfunt, praeter illam,
tjuamvis facnltasque coniungenspraefcribit. Iam illu
<juo varia vifionis fenfus coniuri(>ui :ur, in phantafia
cernitur, qunc ratione vnitatis fynthefuos intelleftualis
fuae ab intelligentia pendct, fcti quoad varietatem ap-
prehenfioiiis a fenfu. Cum vero ex fvnthefi apprehcn-.
 1 12 ART. ELEM. P. II. TOM.I. LIB. L CAP. H.
fionis omnis, quac effe poteir, perceptto et anirnaduer-
iio, hncc ipfa autem fynthelis empirica e transfcendevt-
tali, proiudc e categoriis apta fit ac pendeat, fcquitur,
vt onines, quae cfTe poffunt, perccptiones, ideoque et
vniuerfa, qnae vmquampoterunt ad confcientiam empi-
ricam perduci, id efb, omnia naturae vifa, fecundum
cuniuncKonem fuam, categoriis fint fubiecra, e quibus
natura (fed modo qua natura gener.itim fpeclata), tam-
t|uam'e fundamento ortgiuario necefTariae legalitatis (vt
narura formaliter fpecfcata) pendere videatur. Plures
autem lee;cs, quam quibus
tiatura in gencre nititur,
tamquam viforum ratio in fpatio ac tempore, non
recla
pofTunt ab intelligentia pura proficifci, quae in faculta-
te cernitur ex iolis categoriis leges vifis ex anticipatione
praefcribendi. Singulares Icges, quoniam vifa attin-
gunt empirice definita, non polfunt indc deriuari, quam-
quam omnes ac fingulae illis fubeffe videntur. Eipe-
rientia accedat, neceffe eit, vtomnino hae pofteriores
queant agnofci: fed dc expericntia in genere, deiisque,
quae tamquam iis fubiecra ac propofita poffint cognofci,
folae leges iilae praecipiunt ex anticipatione.

. 17.

Coificfarium huius deducfiovis car.eeptuiim intelligentuu.

Nuilam rer.i poffumus obiechm cogitatione depin-

gere, nifi npe oategoriarum ; nullanique rem poffumus
cogitatam coguofcere, nifi vifionibus conceptibus illis
confentaneis. Iam omnes vilione.s noftrae politae in
fenfu funt, eaque cognitio, quatenus res illi fuhiecla da-
ta eft, empirica crit. Sed empirica cognitio cerniturin
esperientij. Ergo nobis nulla effe cognitio ex auticipa-
tione poterit, nifi folarum rerum experientiae, quae ef-

fepoflit, propofitarum. *)

*) Ne quis, qnae metui poffint, tamqttam noxia, confeqaen-

tihus piuiuiuciati buius [cmeie otlendatnr, monendum vi-
detur, legibus nofhac viliuiiis fcniitiuiu* catcgorias in
lanav11011 cotirccri porimque iis c.mipum immenfont effe,
,

(anrumque, vt .o^nnfcatmr id, quod cogitamus, determin-

 SECT.II. DED. TRANSSC. CONC. PUR.INTEL. 113
Verum ifta cognitio ad res adftriiU folas experien-
tiae fubietlas, propterea nonomuis ab experientia de-
promta efl, fed funt quaedam cognitionis elenrfhta,
tum quoad vifioncs puras, tum ratione conceptuum in-
telligentiae purorum, infita in nobis ex anticipationc.
Atqui duplici via poterit neceflaria quaedam experien-
tiae cum conceptib-us rerum ipfis fuhiectarum conue-
nientia cogitari: aut enim experientia lit, vt efle con-
ceptus ifti poflint, aut conceptibus efficitur, vt efle
queat expcrientia. Sed illa prior via nullum locum lia-
bet ratione categoriarum (nec veroetiam refpe&u vifio-
nispurae fenfitiuae);quoniam notiones funt anteceptae,
proinde Iiberae vacuaeque ab experientia (et, qui origi-
nem illarum empiricam adfereret, is fpeciem quandam
generationis, quain dicunt, aequiuocae tueretur), Er-
go pofterior illa relinquitur (quafi quaedam difciplin*
.gmyexfaews rationis puraedc fimplicis): nempe vt apar-
te inteliigentiae. categoriis elementa omnis omnino,
quae effe pofiit, e.vperientiae coinptexa contineantur-
Qui autem ftat, vt iis exfiftat expericntia, quaeque de-
creta poflibilitatis illius in iis ad vfum transferendis in
vifis fuppeditent, fequens caput, de vfu transfcendenta-
li facultatis iudicandi vberius demonflrahit.
Quodfi quispiam in animuminducat in duabus illts,
quas diximus, folis viis adhuc mediam fuadere, nimirum
ita, vt illae nec in jponte cogltatts primis principiis er -

anttcipatione cognitionis noftrac verfentur neque hau- ,

fta ex erperientia videantur, fed fubicHue fint, cum

exfiftentia nofh-a fimul ingenita innataque cogitationUf
fiamina, a creatore ita conftituta, vt vfus eorum cum
legibus naturae, quihus experientia progrediatur, prope
conueniat (quae forma eflet quaedam difcipltnae praefor-
mationis rationis purae), tum fune (praeterquam quod iu

tionem iihiectae tei, vifione opus efte, vbi, fi hoec deficiat,

eogitatio tei oblatac alioqain femper habcre vim veram ac
falutarom in vf auonn {ubie&i poteft, qui quidem hoc lo-
00 nqnduin poteft doceri, quoniam non femper fpectat de.
terminationem obiectae rei, proinde cognitionem, fed ciimu
fubie&i eiwque voUntaiem.
 ii4 ART. ELEM. P. Ii. tOUX LIB.I. CAP.H.
tali hj-pothefi, quousque pnfitio praeformatorum ftami-
num iudiciorum pofilt prbferrij nullos fines terminos-
que illi mediae hoc repugnabit:
confpicifls) viae cateijo-
riis in talieuentu, quae notioni ipfarum per naturain
competit, r.erejfitntem defuturain effe. Velut notio cau-
fae, quae neceftitatem coniecutionis euunciat pollta
conditione quadam, falfa foret, ii ea tantum in arbim-
ria infita nobis itecefiitnte fubieftiua certarum reprae-
fentationum empiricarum verteretur, ad talom regulam
relationis coniungendarum. Neque enim dicere pof-
fem: effeSum cum caufla in obiefla re (id eft, neceifa-
rio) coniunctum eft, fed modo fic: ita fum duntarat
conftitiitus, vt repraefentationes illas non nifi fic con-
'iuntlas cogitare queam. Sed hoc illud ipfum eft, quod
fcepticus maxime cupit. Tum cnim omnis perfpicien-
tia uoftra, ex putatitio vfu obiefiiuo iudiciorum noftro-
rum pollta in mera fpecie erit, neque defuturos puto,
qui iftam neceilitatem fubieHuam (qnae fenttri debct)
de fefe haud fatcantur ; certe non poffes cum nemine
de eo difputare, quod folam rationem attingat, qua
fuum cuiusque fubietum fabricatum yideatur.

- . Brcuis fumma huius deduSlionis.

Eft ea delinea.tio conceptuum purorum intelliged-

tiae (cum iisque vniuerfae cognitionis theoreticae exan-
ticipatipne), tamquam principiorum pofiibilitatis expe-
'rienfiiae,huius autem, qua determinatitmis vijbnim in
fpatio ac tempore in genere, Imius denique ex principio
vnitatis fyntheticae apperceptionis originariae,tamquam
formae intelligentiae in adfetione ad fpatium tempus-
que, qua formas illas quidem originarias facultatis fenfi-
tiuae.

Duntaxat hattenus rationem parngraphis diuifam

neceffariam duco, fi quidem in notionibus elementari-
bus verfamur. lamvero, quum vfum earum animus eft
oftendere , oratione vti licebit continun.
 ANALYTICA DECRETORUM. 1
I15
A N ft L Y T I (J E S TR A N S S C E ND E N T A L I 1

LIBER POSTERI OR.

Anatytica decretoritm.
Logici! voiuerfalis in forma eft exftrufta, cum diuifio-
ne fuperioruni cognofcendi facultatum probe conueni-
ente. Quae qnidem funt: ititetligentiit vis iudjcandi et ,

ratio. Proinde doctrina illa in analytic-a fua de concepti-

bus trattat, tle iudkiis et ratiociniis, fun&ionibus ordini-
(jue facultatum anttni congruenter, cjuae verbo late pa-
feente iuteltigentiae generatim comprehenduntur.

Quum quam modo diximus , logica formaiis illa

,

ab omni cognitionis materia (pura fit, an empirica) fibi

temperet, in fola(]iie cogitandi forma (cognitionis, quam
vocant, discurfiuae) verfetur; poterit illa (juidem par-
te anslytica et canonem rationis complecli, cuius forma
certa norma nititur, quae, non confiderata fingulari na-
tura cognitionis ea in re adhibitae ex anticipatione per ,

folam analyfin elFeirionum rationalium in momenta fua,

perfpici poteft et intelligi.

Logica transfcendentalis, quum in materia defini-

ta, quippe fola cognitione pura antecepta, teneatur cir-
cumfcripta, non poteft illam in diuifione fua fequi,
Namque intelligimus , vfum ratiouis transfcendentalem
ncutiquam obie&iue valere, proinde non ad hgicain ve-
ri, id eft, ad analyticam pertinere, fed, qua logicamfpe-

tiei, fingularem partem difciplinae fchotafticae, quam

dialetfitam transfccndentalem nominemus, defiderare.

Quamobrem intelligentia et vis iudicandi canone

gaudent vfus obiecliue probi, proinde veri in logica
transfcendentali, ideoque partem eius analyticam attin-
gnnt. Sed ratio, fi de rebus obiettis conatur ex antici-
patione deccrnere, cognitionemque vltra fines, cuius
eftV- copia poterit, experientiae dilatare, tota eft diale-

clica, decretaque figurata illius neutimiam cmoni con-

veniunr, cjualis tamen debet analytica contineri.
 ii6 ART. ELEM. P.ll. TOM.I. LIB.II.

Analytica decretorum igitur duntaxat canon erit

faculfati feruiens iudhandi, qiiae eo edoceatur, conce-

ptus intelligentiae, quibus Conditiones continentur re-

gularum ex anticipatioue ad
, vifa transferre. Qua tlc

caufa, dum propri.i intelliger.tiaodccrcta pertraftare in-

ltituo, nomine vtar datirinac facultat/s iitdicandi,<iMofat,

vt iftud negotium accuratius defignetur.

INSTITUTIO
-
de facuitate iudkandi transfcendentali in genere.

Quodfi omnino intelligentia in facultate ponatnr !c-

gum et regularum , facultas iudicandi verfabitur in vi

virtuteque fub leges adfumrndi, id eft, fubfit aliquid da-

tac legi nec ne, difcernendi. Scd logica vniuerfali nut
la prorfus praecepta continentur, nec contmeri poffunr,
in gratiam facultatis iudicandi. Etenim quum ab omni
tognitionif materia illa abftineat; nihil illi qitidquam re-
linquitur, quam vt folam formam cognitionis in conce-
ptibus, iudiciis et ratiociniis analytice exponat, et fic

leges formales vniuerfi vfus intelligentiae conltituat. St

jgitur in vniuerfum vellet oftendere ,

quomodo ad has
regulas debeat adfumi, ideft, internofci, vtrum iis ali-

2utd fubfit nec ne, planum erit, iftud fierinon poffeni-

itidem ad legem aliquam. Quae quidem propter il-
ludipfum, nuod lex ea eit, opus habet iniiitutione fa-
cultatis iudicandi, atque ita apparet, intelligenthm pof-
fe illam quidem doceri regulis et exornari, fcd iudicandi
facultatem fingulare quoddain munus naturae effc, quod
non doceri velit, fed tantum exerceri. Frotnde haec
etiam in parte verfatur folertiae (osy^jMiai) cuius de- ,

feflus nulla vmquam fchola poterit expleri; quippe

quae hebeti anguftoque ingenio vim legum, en aliena
notitia depromtarum, miniftrare potelt quafique im-
plantare ; fecl facultas iis refte vtendi tironi tamen de-
bebit ineffe, nullique quae ei, qui illo naturaedo-
legi,

no caret, pofiit praefcribi , ab abufu vidctur caueri. *)

*) Defeclns facnltaris hidic.tndi proprie cernitnr in eo, qaod
ftnpiditatetri voeamus, talique vitio nuflo prorfn raodo -po-
 INSTITUTIO.
Quocirca medicus, iudex, autpoliticus, permultas terie-
re leges pathologicas, iurisprudentiae vel poiitices pote-
rit,-ita, eorum omnium probare fe dotlorem queat,
vt
uihiiomtnus tamen in viu earum facilc peccabit, quoniam
aut naturali iila facultate iudtcandi (licet non inteiligen-
di) caret, vniuerfale quidem (vt aiunt) in abltrafto pec-

fpicere, nec vero discerncre poteft, vtrutn in fingulari

(in concretb) aliquis cafus illo contineatur, aut quia ad
iudicandum exemplis fuit verisque negotsis inftitutus.
Atquc in eo vna illa et magna eiemplorum vtilitas cer-
nitur, vt iis acuatur iudicium. Si quidem veritati fub-
tilitatique perfpicientiae mentis plerumquc exemplis fit
vt aiiquantum oiKciatur, eo quod raro conditioni legis
accuiate illa conueniunt (vt cafus in terminis), et prae-
terea faepius eam mentis contentionem mhiuunt atque
infirmant, qua leges in vniuerfali, libercque ab omni
fiugulari cafu expcrientiae, ad earum perfeflionem, per-
fpici pofTunt, iisque proinde tandem inftar formularmn
magis, quam decretis vti aiifuefcunt. Ita fit, vt exem-
pla quafi quodd.im inftrumentum fint facultatis iudican-
di acuendae.quo carere numquam poflit, cuiilla indoles.
deeffe naturalis videtiiF.
Quamquam autem logha vriiucrfalir nil quidquam
praecipcre pnteft facuitati iudicandi, tamen longe aliter
compnrarum eft cum logica transfccndentali itavtpo-
,

fterioris elTe pruprium negotium videatur, vt iudicandi

vim in vtenda intelligentia pura ccrtis legibus ac defini-
tis corrigat et pcrficiat, eique caucat. Namque, vt in
campo notitiarum purarqm ex anticipatione augeat in>
telfigentiam ac dilatet, proinde tamquam doftrina non
effe neceiFaria philnfophia videtur, vel potius male ad-
hibita, quoniam, quod omnes hucusque tentati conatus

teris mederi. Ingenium liebes atqae obrufum, quod null

re, nifi iufta peifeftione caret intelligemiae, pvppiiisque
conceptibus illitis, difcendo faciie potelt, vel Ipfa erudkio-
nis copia, esornitri. Sed quoniam plerumque etiam alteva
pars Pciri deeffe vtdetur, rit, vt faepenumero homincs do-
tfinimos videas in vicuda fcicn a fua defectuui illnm itre-
parabilem prodere.
118 ART. ELEM. V.U. TOM. I. LIB.I1.

fatis euincunt, panim terrae, vel plane nullam occupi-

*am nouimus, fed vt critica, ad lapfus iudicii cauendos
in paucis illis, quashabemus, notinnibus puris intelii-
gentiae vtendis, ad id (quamquam tum vtilitas tantum
negatiua erit) philofophia cumomni fuoacumtnc et artt
explorandi prouocanda vidctur.

Sed philofophiae transfcendentalis ea proprictat

eft, vt praeter legem illam (vel potius conditioncm vni-

yerfalem legum), quae in conceptu puro intelligentiae

datur, fimul ex anticipatione cafum pofiit oftendere, ai
quem debeant transferri. Caufa principatus, quem in
ea re prae omnibus doftrinae partibus occttpat (f! a ma-
theii discefTeris), pofita in eo eft, quod ea de nntionibui
tratat, quae ex anticipationc debeant ad res fibi fubie-
fias referri, proinde non poterit ei adfumto (a pnfterio-
ri) vfus illarum obiettiuus euinci namquc hoc illam di-
:

gnitatem earum prorfus non tangeret ; fcd debebit ea

fimul leges, quibus fit, vt obieftae res notionibus iltis
conuenienter dari pofiint, in vniuerfalibus, fed perfeetis
notis proponere, alioquin omni illac materia carerent,
proinde in folts formis logicis , non in puris intelligen-
tiae conceptibus verfarentur.

Haec doBrina transfcendentaiis facultatis iudicandi,

duobus capitibus abfoluetur vno, quod de condttioni-
:

bus agit in fenfu pofitis quibus folis fit, vt conceptus

,

puri intelligentiae poffint ad yfum transferri, id eft, de

fchematismo intelligentiae purae altero quod de hidi-
; ,

ciis fyntheticis traftat, quae ex conceptibus puris ititel-

ligentiae his ipfis legibus ex anticipatione tamquam e ,

fuo fonte quodam promanant, cunttisque reltquis co-

,

gnitionibus er anticipatione pro fundameuto fubfunt, hoc

ft, de decretis intetligcntiae purae.
DE SCHEMATISMO CONCEPT. PUR. INTEL. 119
Dofirinac transfiendentalis facultatis iudicandi
(fiue analytices decretorum) -

CAJ> U T PR I MUM .
,

De fckematismo conceptutim purorum iatelligentiae.

In omnibus adfumtionihus obietae rei ad conceptum

aliquem repraefentatio illius efle huius fimilis (homoge-
nea) debet, id eft, conceptu ea dehent contineri,
<quae in re obieta ad illum adfumenda repracfentantur;
hoc emm formula intelligitur: rem obiefcrAtn conceptu
quodam contineri. Sic conceptus arbis empiricus fimi-
litudiuem hahet conceptus puri geomctrici circuli, eo
quod,quae in illo cogitatur rotunditas in hocconfpict
,

poteft.

Iam vero conceptuspnriintelltgentiae, cumempirica-

rum (omninoque earum, quae ad fenfum fpeftant) vifia-
num prarfus diflimilcs funt, nequc vmquam poteruntin
.

aliqua vifione deprehendi. Qui igitur fit, vt Iiae ad il-

los adfumi, proinde categoriae ad vifa transferri pof-

fint, quum tamen nemo dixerit hanc, velut colligatio-
:

nem caufarum (caufalitatem) etiam fenfu pofle confpici,

vifoque enm contineri? Atque haec tam naturalis, tam-'
quc grauis quaeftio proprie in caufa eft, cur doftrina.
facultatis iudicandi transfcendentalis neceflaria efficia-
tur, vt fcilicet monftretur, qui efle poffit, vt puri cvn~
ceptus intrUHientiae omitino queant ad vifa transferri. In
omnibus aliis artibus, vbi conceptus, quibus obie&a res
Yiiinerfe cogitatur, ab iis, qui eam in fingulari (concrc-

to) ita repraefentant, vti ea datur, non ita diuerfi funt

atque difliiniles , non necefle eft, vt vfus illius in hac
fingillatim exponatur.

Iam perfpicuum eft, efle quiddam tertium debere,

quod pai tim categoriae fimile efle, partimvili oporteat,
et quo fiat, vt illius in hac elfc vfus poflit. Atque haec
meiia repmefentatio efle pura debebit atqtie ab omni
ratione empiricalibcra, ex partc tamen etiam inteueSfua-
120 ART. ELEM. P.II. TOM. I. LIB. H CAP. I.

///, ex parte finfibtts fubk&a. Eiusmodi nitfihma traa-

fcendentale.

Notione intelligentiae continetur vnitas pura fyn-

thetica variorum in genern. TempuSj quod iniegc
cernitur formali variorum fenfus interni, proinde-con-
iunflionis omnium repraefentationum, varietatem com-
pleQitur ex anricipatione in vilione pura. lam deter-
minatio transieendentalis temporis categoriae (quavni-
taseiusdem efficitur) tam fimilis eft, cjuam eavniuerfa-
lis eft, et in lege ex anticipatione conltituta. Contra
ea vero illa tam fimilis vifi eft, quam tempus in quauis
repraefentatione empirica variorumcomplexum videtur.
Inde effe vfus poterit categoriae in vifis, interuentu de-
terminationis teinporis transfcendentalis, quae, tam-
quam fchema notionumintelligentiae, adfumtionem po-
fterioris ad priorem efficere videtur,

Ex quae in deduftione categoriarum demon-

iis,
ftrauimus, nemo, opinor, erit, qui de quaeftione dubi-
tet decernere: vtrum harum purarum notionum intel-
ligentiae vfus tantum empiricus fit, an etiam transfcen-
dentalis, hoc eft, vtrum,- qua leges, quihus cffe experi-
entia poffit, duntaxat ad vifa ex anticipatione referan-
tur, an, qua leges , quibus res effe vniuerfe queant, ad
res obiehis per fe fpettatas (ovrms oW) nulla habita ra-
tione fenfus noftri transferri pofie videantur.
, Nanv
que ibi vidimus, effe omnino conceptus non pofie, ne-
que vspiam quampiam vim eos virtutemque habere,ni :

fi aut iis ipfis, aut certe quidem elernentis, e quibus

confiftunt, res quaedam detur et offeratur, proinde ad

res per fe fpetatas(nullo refpe&u habito,an et quomodo
illae dari nobis quean t) prorfus non poffe attingt;re; et vero
etiam vitam viam illam, qua nobis res oiferri poffint, in mu-
tatione (modificatione), fenfus noftri pofitani effe; con-
septus puros ex anticipatione denique, praeter funflio-
nem intelligcntiae in categoria, leges etiam' Formales
fenfus (nominatiin intimi),ex anticipatione debere com-
plefti, quibtts vniuerfalis illa lex contineatur, qua fTat

fola, vt categoria ad quampiam rem poffit obietam

 DE SCHEMATISMO CONCEPT, PUR. INTEL. 121

transferri. Atque hanc legem fenfus formalem pitram-

que, cui notio intelligentiae in vfu fuo tcnetur adftri-
ia, fihema huius notionis, rationemquc mentis horuin
fchematum vtendorum, fckematismnm inteHigentiac purae
ac fimplicis nominabimus.

Iftudfchema-quidein per fe femper cffechtm phan-

tafiaeerit: fed dum fj ntheiis hutus nullam fingularem
vifionem, fcd vnitatem folam in deterniinando fenfufibi
propofitam habet, relinquitur, vt fchcma ab imagine
diftinguendum videatur. Velut, quinque punctaaliud
fi

poft aliud ponas, imaginem habebis numeri

quinarii. Econtrario, fi numerum generattm dunta-
lat cogito, qui qumarius centenaiiusiio elfe poterit,
tum haec cogitatio magis cernitur in repraefentatione
viae rationisque, cuidam conceptui conuenienter
multttudinem (veluti mille) in imagine qttadam reprae-
fentandi, quam imagincm illam ipfam, quam in pofte-
riori cafu difiiciilter perhiftrare poflcm ct c m conceptu
illo comparare.Atque hanc repraefentationem actio-
nis phantafiae, imaginem conceptui miitiftraudi fche- ,

ma huius conceptus nominabo.

Ac re ipfa quidem noftris conceptibus puris a fen-
fu profeelis non obieclarnm rerum imagines, fed fche-
mata fundamento Conceptui trianguli
elfe videutur.
in genere nulla vmquam itnago apta et accommod.ita fo-
ret. Namque ea numquam concepttts adfequeretur ra-
tionem vniuerfalem quae efticit, vt hic ad omnia re-
,
,

flangula etc. valeat, fed femper ad partem tantum hu-

JUB fphaerae ea adftricia foret. Schema trianguli nns-
piam exftare poteft, niii in mente agitnnte, et legem de-
iiotat fynthefeos phantafiae, ratione figurariim purarum
in fpatio. Multo minus res experientiae fubtecta, vel
imago eiusdem vmquam adfequetur conceptum empiri-
cum, fed hic femper proxime refertur ad fchenia phan-
tafiae, tamquam lex quaedam detcrminandae vifionis
noftrae, conuenienter certo cuidam conceptui vniucrfa-
li". Conccptus canis legem Jefignat, ad quam phanta-
fia figuram beftiae cuiuspiam quadrupedis vniuerfe pof-
 122 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. II. CAF. f.

fit delineare, ita, vt ad nullam aiiam iiguram finguli-

rein, quam nobis expcricntia offert, vel etiam ad quam-
que, quae effe queat, imaginem, miam in concreto,
quod aiunt, proponere poffum, adftricta teneatur. Hic
fchematismus intclligentiae noftrae, ratione viforum,
foliusquc fonnae illorum , eft ars arcana in profundis
aniimc humanae, cuius vera artifidadifficulrer ab natu-
ra diuiu.mdo vmquam difcemus, caquc aportaou oculos
ponemus. Tantum noliis dicerc licitum eft: imago itt
ffectis eft vjttutis cmpiiicac phantaliae produftiuae,
fchcma conceptuum fenfu hauftorum (velut figurarum
iii fpatio) effectum eft, quafiquc monogramma quoddam
phantafiae purae c.\ anticipatione ,
quo ad quodque nt,
vt effe demum imagincs poffint, quae autem' cum con-
ceptu femper tantum intcruentu fchematis, quod eae
denotant, couiungt debent, eique per fe non planecon-
Sruere videnfur. E contrariu fchema conccptus puri
intdligcntu'.: aliquid cft, quod ad nuilius imaginis ra-
tionem reuocari poterit, fed cernitur tajitum in fynthe-
{i pura ad conuenicntiam legis vnitatis fecundum con-

ccptus in genere, quam oatcgoria exprimit, eaquein ef-

fcctis eft transfcendentalibus phantaiiae, quod determina-
tionem fcnfns intimi vniuerfe, ad illius formae (tempc-
ris) leges, rationem omniuni repraefentationum, attin-

git, quatenus hae vnitati apperccptionis conuementer

ex anticipatione in conccptu debcrcnt cohaerere.

Ac ne in ieiuna et taediofa analyfi immoremur eo-

ruin, quae ad fchemata transfcendentalia conceptuum
purorum intelligeutiae gcncratim requiruutur, potius
ad ordiucm categoriarum illa, cumque his coiiiunH
proponemus.
l'ura iniago omnium quantorum fenfui extcrm fpa-
tlo continetur; fed obiettarum rerum omnium vniuerfe
tempore. Puiuin fchema quantilatis autem, tamquam
conceptus intelligentiae, numerus eft, qui in repraefen-
tatione vcrfatur, additionem fucceifiuam vnius ad vnum
(homogeneum) complettuntc. Proinde numerus nil efl
;iliud quidquam, miam vnitas fynthefoos varioruiri in.
DE SCHEMATISMO CONCEPT. PUR. INTEL. 123

vilione homogenea in genere, ita, vt tcmpus ipfum in.

apprebenfione vilionis producatur.

Realitat<BLin conceptu puro intcliigrntiae dicimus

id, nuod fenl^roni cuidam generntim refpondet; pro-
inde illud, cuius conceptil ipfo quoddam Hle (in tempo-
re) defignatur. Sed ncationc intclliginms, id ruius
conceptu quoddam non efie (in temporejrepiaefentatur.
Vtriusque oppofitio ergo fit in discrimine ciusdem tem-
poris, qua repteti temporis vacuiue. Cum tempus in fb-
la Forma vifionis vertatur, proinde rerum obiectarum,
vt viforum, fequitur vt id, qund in his fenfationi refpon-
det, materia transfcendentalis obicctarum rerum om-
nium, tamquam res vti per fe funt (svruur cVraiv); reita-
tem pollis dicere, fiue realitatem. Atqui cuique fenfa-
tioni gradus eft quidam, feu quantitas, qua illa idem
tempus, ideft, fenfum internum ratione repraefcnta-
tionis obieftae rei, phis minusue potcft e.\pierc, donrc
in nihilo (=0= negatione) definat. Vj-^d eft ratio quae-
dam atque conte.ttus, vel potius tranfitio a realitate ad
negationem, quae vnamquamque realitatcm qua quau-
tum-aiiquod repraefentat, et fchema rcalitatis, quaquan-
titatis rei cuiuspiam, quntenus tempus illo repletur, ea-
dem continua illa atqueaequiuocaprnductioeius intem-
pore, dum a fenfatioiieincertoquoiUmgiadu conftituta
in tempore vsque ad eam euanefcentem dcfcenditur, vel
a negationc ad quantitatem illius pauilatim adfcen-
ditur.

Schema fubftantiac cernitur in conftantia. et perpe-

tuitate eius, quod realc tempore, id eft, reprae-
eft in

fentatione illius, qua fubftrati cuiusdam determinationis

empiricae temporis in genere, quod proinde manet ac
perdurat,dum omnia alia fugiuntet mutantur. (Tempus
non ruit nec fugit, fed in tempore ruitet fugit cxlilten-
tia mutabilium. Ergo tempori, quod ipfum immutabi-
le eft et perpetuum, refpondct in vifo immntabik in ex-
iiftentia, id elt, fubftantia, et in fola ea confcquentium
ratio poterit ct fimultaneorum in vifis quoad tempusde-
terminari ac definin).
 17.4 ART. ELEM. P. H. TOM. I. LIB. II. CAP. I.

Schema caufae caufalitatisque rei vniuerfc cernitur

in reali, qnod, ii cx arbitrio ponatur, femper aiiud
quid fequitur. Itaque fucceflione illud*continetur va-
riorum, quatcnus ea legi obnoxia videnn:.
Schema eommercii, fiue caufalitatis niutuae fub-
fiantiarum ratione accidentium iliarum, eft-ratio fimul-
tanea detcrminationum vnius cum detcrminationibus al-
terius ad legem aliquam vniucrfalem.

Schema poffibilitatis politum in concentu eft fyn-

thefeos diuerfarum repraefentationum cum legibustem-
poris ^imeratim (velut cum contraria in re vna non fi-

mul elfe, fed aliml poft aliud fequi poteft), proinde in

dctcrminatione repraefentationis rei cuiusdam in quo-
piam tempore.
Schema cxfiftentiae cernitur in exlijlentia iu quo-
dam tcmpnre cwfo ac definito.

Schema neceffitatis exfiftentia efficitur obieke rel

cuiuspiam in omni tempore.
Igitur ex his omnibus intelligttur , fchema cu-
'
iusque rategoriae , velut quantitatis, genefin (fyn-
thefin) ipfius tcmporis in apprehenfione fuccefliua rei
obictae, fchema qualitatis lynthefin fenfationis (perce-
ptionis) cum repraefentatione temporis, fiue temporis
expletionem, fchema adfeftionis relationistme rationem
perceptionum inter fe inuicem in omni tempore (id eft,
cx lege quadam detcrminationis temporis), et fchema
modalitatis dcnique eiusque categoriarum tcmpus ip- ,

fum, tamquam correlatum quoddamdcterminationisob-

ieflae rei, an ea et quo modo ad tempus pertincat, com-
plefti ac repraefentare. Igitur fchemata nihil aliud funt,
nifi determinationes temporis ex anticipatione ad leges,
ct hae ad ordhiem categoriarum ferivm fpeclant ttm-
,

poris, matcriavi trmporis, ordinem temporir et denique

trmporis complexum ratione rerum omnium, quae efie
pofTunt.

Ex quo perfpicitur, fchematismum intelligentiae

pcr fyothcfin trauifcendcutalciii phantafiaa nil quid-
 DE SCHEMATISMO CONCEPT. PUR. INTEL. 125

quam fpetare aliud, quam vnitatem omnium variorum

vifi infenfu interno, itemque indiretto ad vnitatem ap-
perceptionis, qiu funtlionis, quae fenfui interno (rece-
ptiuitati) refponcieat. fchematibus conco-
Igitur in
ptttum pororum intelligentiae verae atque folae leges
infunt, adfeclionemiis ad-res obieflas, ideoque vim vir-
tutemque comparandi, et proinde categoriae tandein
nutlum alium vfum habent quam, qui efle poflit em-
,
,

piricum, propterea <juod aptae ta^tummodo funt ad vi-

fa legibus vniuerfalibus fynthefeos fubiicienda, ex prin-
cipiis vnitatis cuiusdain ex anticipatione neceffariae (ob
coniun&ionem necefiariam vniuerfae confcientiae in ap-
perceptione originaria), eaque hoc modo ad coniun-
flionem continuam in experientia quadain adornanda.

In toto illo autem omnis, quae effe poterit, expe

rientiae omnes noftrae infuntcognitiones, atime in vni-
verfali illa ad eam adfeciione cernitur verum transfcen-
dentale, omhi empirico prius ,
quod vt efle pofiit, Ulo
cfficitur.

Nec vero non incurrit in oculos, categorias,

(juamuis fchematibus fenfus deinum veritas (realitas) iis
tribuatur , iisdem tsmcn etiam ad leges adfcringi extra ,

intelligentiam (nempe in fnfu) pofitas. Quocirca fche-

ma proprie tantum phaenomenou eft, fiue couceptus
obietlae rei a fenfu profettus in conucnientja cum cate-
goria. (NumeruseftyMnnfiraj-phaenomenon, fenfatiorea-
litas phaenomenon, conjlans et perdurabile reium fub-
ftantia phaenomenon aeternitas, necrjjitas, phae-
nomena etc.) Quodfi igitur legem aliquam adftxingen-
tem mittamus conceptus ante adftrittus videbitur am-
,

notione pura fua, omnt fen-

plificari: fic categoriae iu
fus lege liberae, de rebus vniuerfe deberent, vti illae
funt, valerc, quum fchemata carum illas duntaxat re-
praefentent ita, vti videntur; proinde debereut illam ab
omni fchemate liberam, quae longe latius pateat, notio-
nem habere. Ac fane quidcm cbnceptibus puris intet-
ligentiae, etiam feiunfta omni lege fenfus, notio lignifi-
catioque guaedam, fed tantutn logtca, folius vnitatis re-
126 ART. ELEM. P.II. TOM.L LIB.lt CAP. II.

praefent^tionum relinquitur, quibus vero nulla res ob-

iecta, proinde etiam ntilla figmficatio datur, quae con-
ceptum olneclae rei praebcat. Vclut fubftantia, ft de-
terminationem conftanter et perpetuea feufu profechm
iuiluleris, nihilamplius Ggnificaret, quam certum quid-
dam, quod qua fubieflum (ita, vt non alius cuiuspiam
attributum fit) poterit cogitari. Quae quidem reprae-
ientatio ad nihil quidquam valebit, quippe quae non
ofiendit.quaedeterminationes in eam rem cadant, quae
quatale fubiectum primum locum habere debet. Itaque
hinccogitur, vt categoriae, fchematibus deflitutae, ju
foiis quidem functionibus iiitclligcntiae ad conceptus
verfentur, neque tameu vllam rem obieftam repraefen-
tare vjdeantur. Haec enim virtus iis accedit e fenfu,
qui verjtatem (realitatem) tribuit intelligentiae, eo
quod fimul hanc adftringit.

Duffrinae transfcendentalis facultatis iudkandi

(fiue analytices decretorum)

C A P UT SECUNDUM.
Silfiema omnium decretornm intcHigciitiae purae.

Superioricapite vlm iudicanditransfcendentalemadfo-

las illas leges vniuerfales contempliiuimus, quibusfolis fit,
vr, conCL-i-tibus puris intelligentiae iu .iudiciis fynthe-
tkis vtciuii, |ius ei competere videatur. Iam nobispro-
poiitumeft, vtiudicia, quae intelligentia, hac circum-
fpe&ione critica vtens, rcvera e\- anticipatione abfoluit,
in nexu ad difdplinae formam effecto, oftendamus, ad
quam rcni nobis line dubio tabula categoriarum noitra
naturalem ilUm certamque manuduflioiiem mintfirare
debebit. Hac enim ipfae funt, qnarum adfeftione ad
evperientiam poifibilem omnis cognitio intelligentiae er
aiiticipatione efficietur
,
quarumque propterea ratione
ad fenium yniuerie omuia deercta vfus intelligenciae
fomia artii ac
transfceiidentialia plene abfoluteque et in
fyftemate ob oculos proponentur.
DISCIPL. OMNIUM DECRETOR. INTEL. PUR. 12?

Decreta ex anticipatione non folum prapterea fic

appellantur, quoniam iis principia continentur aliorura

iudiciorum Ted etiam , quia ipfa non in fnblimioribus

,

jnagisquc vniuerfalibus funt cognitbnum partibus fun-

data. Quae quidem virtus non vsquequaque efficit, vt
probatione poffe fuperfedere iUa videantur. Etenim quam-
visealongiusprogrediobietriuenonpoffet, fed omni po-
tiuscogmtioni veifnbieflaefibiprincipiumquoddant fun-
damento fubefr, tamen lioc non impedit, quomimts argn-
mentumpoflit aliquod e fontibus fubieftiuis pofiibilitatis
cognitionis obieQaerei vniuerfch3uriri,adeoqueneceffa-
rium videatur, ftquidcm aliasnibiloininuspronunciatiUTl
iftud tn fummam fufpicionem fententiae folius fubrepti-
iae incurreret. Deiiule intra fines eorum tantum dc-
cretorum nosmet tenebimus, quae adfecla ad categorias
videntur. Itaque principia neirhetices transfcendenta-
lis, ex quibus fpatium tcmpusque in legibus funt poflibi-
litatis rerum ommum qua viforum, itemqiie iftorumde-
cretoium adftriclio illa, qua non pofiunt aci res, vti funt
defcriptum campum nuaeftionis
(ovTMff ovto.~) transferri,
noftrae non ingrediuntur. Pariterque decretis matbo-
maticis nulla pars huius difciplinae efiicitur; quippe
cjuae ex fola vifione ducla, non e conceptibus puris in-
telligentiae videntur: interim tamcn neceffario hic lo-
cus erit pofTt bilitati eorum, cum nihilominus ea in iudi-
ciis fyntheticis ex anticipatione verfentur , non iu
cjuidem, quo vcritatem eorum et firmitatem apodicticam
vincamus, quod fane non opus erit, fed tantum, vt pof-
fibilitatem talinm cognitionum euidentium ei anticipa-
tionc demonltremus ac deducamus.

Sed nobis etiam de decreto iudiclorum analyticorum

oratio inftituendaerit,idque ad oppofitum decretum fyn-
theticorum, in quibus opera noftra proprie verfntur, fi
quidem haceadem oppofitione fit, vt theoria rationis
fyntheHcorum ah omni calumnia hberetur, atque in
natura fua peculiari clare ob oculos ponatur.
 128 ART. ELKM. 1'. II. TOM. I. LftB.II. CAP.II.

Syflcmatit dnretorum intelligenticie purae

SECTIO PRIMA.
T)e fummo omnium iitdiriarum analijtkorum decreio.

Qualis ca cumque cognitioni noftrae materia fubie-

ta fit, et quomodo illa cumnue ad obiefclam rem refera-
tur, tamen vnraerfaHs illa, quamquam negatiua dunta-

omnium omnino iudiciorum noftrorum lex ea e(i,

xat,
vt ne fecum ipfa pugnare videantnr; fin fecus accidit,
Jiaec iudicia per fe fnulia rei obicttae ratione habita) in
verfantur.
..iiihilo Sed quamquam nulla iudiciis noftris
.repugnantia inerit, tamen poterunt itain iis conceptus
.coniungi, vti rei obietlae haud conuenit,vel etiam ita.vt
:
nobis nuspiam neque e\anticipatione,nequeexadfumto
data ratio caufacjue videatur.quae tali iudicio aucWitatem
tribuat, etproinde, quantumuisilludabornniinteftinare-
pugnantiaprorfusvacuum fit, tamenvelfalfumeirepote-
vit, vcl inane.

Iam hoc decretum: nulli rei attributum competit,

qnod iili repugnet, decretuin nominafjr repugnantiae,
Hiudque vniuerfale eft, quamuis mere negatiuum, cu-
iuscumque veri criterium, fed propterea etiam prorfus
ad logicam pertiitet, quod de cognkionibus qua cogni- ,

tionibus tantum vniuerfe, nulla ratione habita materiae

eius, valet, atque eriunciat per repugnantiam prorfus
:

perire ea tolltque.

Interim tamen vfus effe pofitiuus poterit,

illius

ideft, nonitatantum, vt falfi errorisquc rationemfqua-

tenuseain repugnantia cernitur) eiicias.fed etiam vtve-
rumvideas. Namquefi iudicium analyticum erit, fruene-
getilhidquidcm, liue aiat.veritas illius femper debebit ei
repugnantiae decreto plene pcrfecteque poffe agnofci.
Si quidem cius, quod in cognitione obieflae rei iamiam
qua conccptus iitum eft et cogitatur, contrarium num-
quam non retie negari, fed concepttis ipfe neceflario de-
bebit de illa adfirmari, eo qiiod eius contrarium rei ob-
ieftae repugnet. Quamobrem etiam decreto repu-
SECT.I. DE SUMMO DECRETO IUDIC. ANAL. 129
gnantiae.vtpote vniuerfali illi pianeque perfe&o princi-
pio vniuerfae cognitionis anatyticae.locus, oportebtt, ce-
datur: fed nec auttoritas eius, nec vfus longius patet,
qujm perfefUe veri notae. Etenim quod nulla prorfus
ei efie cognitio contraria poftit ,
quin fe ipfam tollat ac
perdat, eo quidem efficitur, vt hocce decretum in cau-
fa finequa non, fed neutiquara vt princi.pium veri defi-
niendi cognitionis nouTae, conftituatu-. Iam cumpro-
prie in fola parte eognittonis noftrae fynthetica occupati
fimus, femper quidem Cauere debebimus, neininuio-
labiledecrctum iftud vmquam impingamus, neque in-
de.vero ratione veri de genere cognitlonis eiusmodi,
liullamvmquain poterimus .enodationem exfpetlare.
Eft interim tamen quaedam frequentati illius,
quamttis ab omni.materia vacui, foliusque formalis de-
creti formula, fynthefin continens, quae iinpriidenter
fuit et prorfus inntiliter
illi admixta. Ea haec eft: fie-
ri non poteft, vt aliquid fimul fit et non fit. Praetar-
quam, quodfirmitas apoditrica(jn verbis fieri tion potefi)
inutiliter hic adncxa fuit, quae tamen por fe debet ex
enunciato inteltigt, praeterea determinatione temporis
pronunciatio illa adfetta eft, quafique fic enunciat: reg
quaedam =A, quac ahquid=B eft, non poteft eodem
tempore non B efle; fed commode poteft vtrumque (et
B et uon B) efle fuccefliue. Veluti homo in iuueutute
conftitutus non poteft fimul effc in fenectute, fed idem
poteft hoc tempore iuuenis.efle, et aliotempore non iu-
vents, id eft, fenex. Atque decretum repugnantiae,
qna dccretum dunta.vat logicum, pronunciata fua non
dehct temporis adfectionibus adftringere: ergo talis for-
mula confilio eius prorfus contrarh videtur. Sed error
inde tantuminodo proficifcitur, quod attributum rei cu-
iusdam a conceptu illius cogitatione ante feiungimus,
pofteaque contrarium eius cum hoc attributo coniungt-
mus, quod numquam cum fubieltopugnat, led tatitum-
modu tum eius praedicito, quod cum illo eft cruvScTiKwf
'coniunflum, idque tum demitm, quum prius et pofte-
rius attributum eodem tempore ponuntur. Quod fidi-
co: homg indottus non eft dotus, conditio debet adef-
 i 3o ART. ELEM. P. II. TOM.I. LIB.II. CAP. II.

fe, fimul: namqueis, qui ahquo temporc indochs eft,

commode poteft atio tempore doclus effe. Sed fi fic
enuntio: nullus houio indoaus"eft dottus, pronuncia-
tum analyticum crit, eo quod nota (tcC non dottum cf-
fe) iam conceptum fubie&i
vna conftituit, et tnmenun-
ciationegans proiime liquet ex decreto repugnantiae,
ita, vtnon neccffefit, vtconditio: fimul, accedat. At-

que hoc etiam in caufa fuit cur fupra formulam

, eiui

ficimmutaxem, vt natura enunciati analytici ea re dilu-

cide exprimeretur.

SyjlematU detretorum inteliigentiae purae acjimpKtii

SECTIO SECUNDA.
Defummo detreto omnium iudiciorum fyntheticorum.

Enodatio poffibilitatis mdicionimfyntheticorum ia

quid-
quaeftinne verfatur, quacnm logicae gencrali nil
quam negotii eft, cuius adeo nomen ne noifequidemde-
bebit. Sed in logica transfcendentali omnium grnuiflT-

murii, atque adeo vnuin negotium eft, fi depoiiibili-

tate fyntheticorum ex anticipatione iteinque
de iegibus
fermo iit ambituque illorum valoris. Quo namque con-
feto prorfus poterit confilio fuo
fatisfacere, quod in

emetiendo ambitu finibusque intelligentiaepurae cerni-

tur definiendis.
In iudicio analytico in conceptu dato immoror, rt
aliquid de eo decernam. Si effe aiebs debet , tum huic

conceptui ea tantum attribuo, quae in eo iam erant co-

gitata; finegans, tum eius contrarium ab eo fecludo.
In iudiciis fyntheticis autem datum conceptum
trans-

gr*didebebo, vt quiddam prorfus alienum, atque inil-

lo cogitaretur, cum eo in relatione quadamconfiderem,
id quod proinde numquam neque
eiusdem (identitatis)
et in quo qui-
ratio neque deiunfti et repugnantiae erit,
dem nec veritatem , nec errorem piae fe ferre iudicium
poteft.
;
Igitur conccffo hoc: vt e conceptu dato debeas
egredi eumqtie migrare, quo cum alio illum trvvSeTiXM?
 SECT.IL DE SUMMO DECRETO IUDIC. SYNT. 131

compares; quiddam tertium opus erit, in quo poffit fo-

iaduorum conccptuum fynthefis cxfiftere. Sed quideft
illudtertium, cuius inreruentu fit, vt vniuerfa iudicia
fvnthetka nafcantur? Cernitur illud quidem in fnlo
complcxu quod;'.m, quo omnes repraefentationesnoftrae
continentur, nempe in fenfu intimo, eiusque forma ex
anticipatione, in teinpore. Synthefis repraefentationum
pendet c phantafia, fed vnitas fynthetica illarum, adiu-
dicium neceflaria, apta ex vnitate cft apperceptionis. In
liis igicur poflibilitas iudiciorutttfyiithcticorum, et, cum
tribus iUis omnibus fontes contineantur repraefentatio-
num ex anticipatione, etiam poflibilitas iudiciorum pu-
rorum fyntheticorum quaerenda,quid? qund his de
erit
caufis erunt neceflaria, cognitio obietarum rerum
fi

eftici debeat, <juae ab fola fynthefi repraefentationum

pendcrc videtur.

Si cui cognitiont obiefliua efle realitas, id eft, ad

rem referri obietlam, in eaque vis inefle notioque de-
bet, necefleerit, vt obiecla res vlla quapiam ratiotie
poflit dari atqiie ofrerri. Si fecus erit, conceptus erunt
inanes, iisque cogltatum quidem eft, reapfe autem cogitan-
do ntl quidquam cognitum, fed repraefentationibus tart-
tummodo lufum. Sed obieftam rent dare, fi ifhtd non
rurfus interueniente re quadam putetur, fedproximein
vifione proponere, nihil aliud eft, quam repraefentatio-
nemiliius ad experientiam (fiue exftet illa quidem et in re-
rum veritate appareat, fiue certe efie poflit) referre. IpT
fum fpatitim tempusque, quantum cumque purj conce-
ptus itti fint, ab ontnique re empirica vacui, quantum-

que rertum videattir, eos prorfus ex anticipatione in

aninio repraefentari, tamen omni vaiore obieftiuo, om-
nitjue virtuteque carerent, li vfus eorum neceffa-
fenfit

nus non in rebus experientiae fttbieftis ofteniieretur,

quid? quod repraefentatio illorttm in folnfchemate ver-
fetur, quod ad phantafiam reproduftiuam femper refe'-
ratur, quae res cxperientiae obnoxias aJuocet, fine qua
eorum nulla elfe puteilas foret; atque ita cum omni
conceptu, fine discrimine, comparatum vtdettir.
 132 ART. ELEM. P. II. TOM.I. LIB.II. CAP. II.

Igitur poffibititate expeiientiae fola efficitur, vtom-

nhtm cognitionunt noitrarnin ex anticipatione elfe ob-
ieftiua realitas pollit. Atqni cxperientiapendet ei vni-
tate fynthetica viforum, id eit, e fynthefi quadam ad
conceptus rei cxperientiae obuiae ingenere, fine quane
cognitio quidem forct, fed qttafi rhapfodia perceptio-
num, ad contextum ex legibtis perpetuo coniunctae cu-
iusdam (quae efle poflit) confcientiae proinde quoque
,

ad vnitatem apperceptiouis transfcenilentalem et necef-

fariam ineptarum. Igitur experientiae profundamento
fubfunt principia formae fuae ex anticipatione , nempe
leges vniuprfales vnitatis in fynthefi viforum quarum ,

realitas ohiectiua, qua conditionum necelfariarum , fem-

per poterit tn experientia , vel quoad illius efle copia
poflit,oflrendi. Extra hanc adfeftionem aittem iudicia
iynthetica ex anticipattone efle nullo modo poflunt, fi

quidem tertio illo vfum purum dico, prorfus carent,

,

inquo vnitas fynthetica conceptuum illorum realitatem

poflit obietliuam euincere.

Quamobrem , quamuis de fpatio

genere figuris-
tn
ve, quas phantafia productiua in ea dclineat, permulta
ex anticipatione in iudiciis fyntheticis coiruofcamus, ita
vt ad id reapfc ntitla prorfus experientia indigeamus;
tamen haec cognitio in fola vmbra, fpecieqtte inanipo-
nenda videretur, nifi fpatium accipi tamquam lex vifo-
rum deberet, quibus materia efltceretur experientiae
externae: exquofit, vt illa pura iudicia fynthetica , li-

cet interuentu duntaxat, ad eipericntiam, quae eflepof-

fit, vel potius ad ipfam illius poflibilitatem refurantur,

in eaqtte fola vfum fynthefeos obiefliuumconftituere yi-

deantur.

Quum igitur experientia, qua fynthcfis empiriea,

in pollibilitate fua vua illa cognitionis formit fit quae ,

cuiuis alii fyntheli realitatem tribuat, fcquitur, vt huic,

q_ua cognitioni ex anticipntione, eo taittum veritus (con-

venientia cum re obiecla) fit, quod nil quidc-uam am-
plius compleflatur, qtiamid, quod ad vnitotem fynthe-
ticam experientiae viiiuerfe.necelfarium.videatur.
 SECT. II. DE SUMMO DECRETO IUDIC. SYNT. 133

Ergo fiimmum omnium iudiciorum fvntheticorum

hoc decretum, erit: vnaquaeque rus obiecta legibus fub-
eft neceflariis vnitatis fyntheticae variorum vifionU in
C.vpericntia quadam pofiibiH.-

Hoc modo fit, vt efle pofimt iudicin fynthctica e<

anticipatiohc, h" leges vifionis ex anticipationeformales,
fyhthefin phantafiac, et vnitatem illius in apperceptione
transfcendcntali, ad cognitionem experientiae poffibilem
vniuerfe referamus, ita, vt dicamus: leges pnJibilitatU
experientiae in genere eattdem quoque leges funt pnftibi-
titatit rerum experientiae obnoxiarum, eademquede caufa
vfum habent obiechuum in iudicio fynthetico ex antici-
patione.

Stjftmatts deeretorum intclligentiae purae

SECTIO TERTIA.
Deftriptio omnium decreturum illiut fyftemattea.

OmninoalicubidecretislocumeiFc, id foli tribuendum

intclligentiaepuraevidetur, quae non folum in facultate
legum cernitur, ratione eorum, quaefiunt, fed in ipfo
fonte decretorum, ex quo quidquid efle nobis obuium.,
tamquam obiatum, poteft, neceflario legibus fubeft,
quia, fine iis, vifis numquam competere cognitio pote-
rit oblatae rel ipfis aptae et confentaneae. Ipfae legea
naturae, fi pro decrotis vfus empirici intelligentiae ac-
cipiuntur, in fe habent fimul vim necelfitatis , proinde
fufpicionem certe determinationis ex principiis, quibus
ex anticipatione atque ante omnem experientiam efle
,

locus videtur. Sed omnes omnino naturae leges altio-

ribus fubfunt decretis intelligentlae quia haec tantum ,

ad fingulares cafus viforum transferunt. Itaque his fo-

lis efticitur, vt conceptus exfiftat, quo conditio quafi-

que exponens regulae comprehenditur, fed eipericntia

cafum largitur, qui lagi fubeft.

Nec vero metuendum erit, ne decreta mere cmpi-

rica pro decretis intelligentiae purae, vel vice verfa ac-
ipias: fi quidem neceflitas ex conceptibus, qua pofte-
134 ART. ELEM. P.II. TOM.I. LIB.II. CAKIf.
rioradecreta egregie internofcuntur, cuiusque defefVus
in quouis enunciato empirico, vtcumque latc vftis ehis
pateat, facile animaduerritur , ifti commutationis emiri
conimode cauebit.Sunt autem decreta pura cx antici*
patione, quae nihilumiiius intelligenriae purae propria
liolim tribuere, eo quod non o couceptibus puris, fed a
vifionibus puris (quamquam interueniente inteUigentia)
dufta videntur; fed intelligentia pofita cft in facultate
conceptuum. Eiusmodi decreta in mathefi obuia funt,
quorum tamen vfus in experientia, proinde valor obie-
iuus, quin fyntheticae ci
pollibilitas talis cognitionis
anticipatione (deduHo illius), non nifi in intelligentia
pura poiitus*videtur.
Quocirca mathematicorum decreta non in meisde-
cretis numerabo, e\:ceptis tamen iis, quibus decretorum
mathematicorum et poliibiiitas nititur, et valor obieli-
vus ex anticipatione quacque proindc qua principia
,

poffunt horum decretorum fpetari, atque a conccpti-

bus ad vifionem, non autem a vifione ad conceptus pro-
ficifcar.

In adhibendis conceptibus puris intelligentiae ad

experientiam pofilbilem vfus fynthefeos iliorum vel ma-
thtmaikus eft, vel dynamicus: namquc partim ad folam
vifonem fpeftant, partim ad rxjtjlentiam vifionis vniuer-
fe. Sed vifionis leges ex anticipationcratione expcrien-
tiae cuiusdam pofTtbilis prorfus neceffariae funt fed le- ,

ges exfiftentiaererunipolfibiUvifioni empiricae fubicfla-

rum per fe fortuitae videntur. El quo efficitur, vt dc-
creta vfus mathematici fimpliciter abfoluteque necelfa-
rio, hoc eft, tx7ioeiKTiy.ms enuncicnt: fed decreta vfus
dynamici propriam illa quidem notam neceflitatis e.x an-
ticipatione, fed tantum cum adiuntiione cogitationis
empiricae in ei-perientia quadam, proinde e.t interuen-
tu quodam et cum circuitione atque aiifraflu (indirefre),
ideoque non illam pro.rimam propriamque euidentiam
comprehendcnt (falua tamen firmitate illoi-um ad expe-
rientiam vniuerfe relata), qnac illis propria cft. Sed
naec in fine huius difciplinae decretorum melius pote*
runt diiudicari.
 SECT. III. SYSTEMA OMNTUM DECR. SYNT. 135
Ac tabula categoriarum quidem per naturam re
nos quafi manu ducit ad tabulam decretorum ; quippe
quibus nibtl quidquam continctur aliud, quam lege*
vfus obit'c."liui illarum. Proinde omnia decreta intclli-
gentiae purae erunt:

I.

AXIOMATA
vifionis.

II. III.

ANTICIPATIONES ANALOGIAE
perteptionis. experientiae.

IV.
POSTULATA
togitationis empiritae vniuerfe.

Has denominationes diligenter delcgi, vt discrimi

na ratione et euidentiae, et vfus horum decretorum pa-
terent. Sed mox elucebit, cum nuoad euidentiam, tum
quoad determinationein viforum ex anticipatione ad ca-
tegorias quantitatis et qualitatis (fi ad folam formanV
potteriorum rcfpeiferis) decreta illarum in eo x duobus
reliquis nominatim difcerni; dum illa intuitiua, haeq,
tantummodo discurfiuatquamqunmvtraque perfeth cer-
titudine, pollent. Propterea illa mathematita decreta,
haec autem dynamiea nominabo. ") Sed facilo artimad-

*) Omnis roniunflio eemjtu/ vel in compofiihnt , vel in ntxu.

Compofitio verfatur in fynthefi varlorum noh ntctfftno adji
inuiccm pertinenrium velnt duo illa triangula ex quadrato
,

orta, per Kneam diagonalem diuifo, per fe non neceiTario

ad innkem perrinent, cniusmodi eft fynthefis bomefpM.
fe
in omnibu! , quae mubtmatitt poflunt confidcrari (quae
iis

quidem fyntheiis rurfum in fynthefin gdgregathntt et coali-

tionn diuidi poteft, quarunj illa quanticatei txttnftuai fpeflat,
haec mtmfiam). Std nexut fynthefi variorum concinetur,
quatenus es ntctffkno adfe inuictm pertinebunt, velutacci-
deiii ad fubftaatiam quampiara, atitefieftum ad caufam,
proinde etiam, qua btttregtntum , fed ex antidpatfone con-
13 ART. ELEM. P.II. TOM. I. LIB.II. CAT.H."
vertetur,mcmet dccreta mathefeos ab vnn parte aeque
minus, atque ab altera decret;t vniuerfalis (phyGcae) dy-t
namices, ied fola decretaintilligentiao purae in adfeclio-
ne ud fenfum intimuin ffine discrimine repraderttatio-
num in iis datat um) fpetlare, quo quidem fit, vt iliaomt
nia et fingula efie poffe videantur. Itaque fic eas ap-
eorum matcriam,
pello magis ratione vfuj, quatn proptcr
ad eorumque nunc cpnremphtionem eodem oidine,qu.
in tabula funt propofita , acccdo.

i.
\

[ AXIOMATA VISIONIS.
Summutn illorum decrctum hoc cft: omne pkatn*
tnenon in quantitatibur vcrfatnr txtcnfiuw.

Probatio.
Omnia vifa fiue phaenomena, quoad formam, con-
tlnent vifionem in fpatio ac tempore quae iis omnibui
,

'ex anticipatione fubfunt pro fundamento. Quoci rca non

alio modo poffunt apprehendi, id eft, a confcientia em-
pirica accipi, quam per fynthefin variorum, qtlfl reprae-
fentationes certi ac definiti fpatit temporisque gignun-
tur, hoc eft, compofitione homogenei cum confcicntt*
ynitatis fyntheticae horum variorum (homogeneorum).
Atqut confcientia voriorum homogeneorum in viltone
generatim, quatenus ea fit, vt obieQae rei effe demunf
repraefentatio poilit, nntione quanti continetlir. Ergo
ipfa perceptio rei obieflae, piout vifi, fola ilta vnitate
fynthetica variorum effe poteft in data vifione fenfitiua,
qua vnitas compofitionis variorum homogeneonim inno-
tione quantitatir cogitatur; id eft, vifa omnjno omnia
inquantis, et quantis quidem extenfiuis, verfantur, fi

s
iqhftpm tepraefentatnr, qnant comunfiianem quidem, qno-
jiiam non ex arliiirio pendet, ideo dynamicam voco, quod
miunctionem fpeitat cxi.fhmtac variocum (quae itefum in
piiy/i.ati viforum inter fe inutccm ct in metapbjjican,
\\\ ,

eomttnQionero eorum iij facultaie cngnofcendi ex anticips-

tione, potcrjt dispefci),
 SECT. Ht SYSTEMA DECRET. SYNT. OMN. 137

quidem illa, tamquam vifa in fpatio ac tempore, per can-

dem fynthcfin, necefieeft, vt repraefententur, quippe

(]ua fpatium tempusquo generatim determinentur,
Quantitatem exrenfiuara cam dico.cUiusvniuerfae re-
praefentatio partium fuaram fingularum repraefen-
tationibnse(fjcitur((luneproindenccc(fai io has antecedit).
Nullampoffumlineam, quantulam illamcumque, cogitarc,
nifi antea mente eam et cogitatione duxcro, id eft, ex vno
punfto cunftas partes paullatim produxero, eoque de-
mum hancce vifionem defcripfero. Pariter etiam cum
quoque vcl minimo tempore comparatum videtur.
Namque in eo cogito modo progreffmn fucceffiuum ab
vno momento ad alterum, vbi ax omnibus temporispar-
tibus, earumque additione denflita dem.um temporis
quantitas enafcitur. Quum fola vifio in omnibus vifis
vel in fpatio vel in tempora cernitlir, relinquitur, vt
tjuodque vifum, qua vifio fpetVata, in quanfitate exten-
fiua verfetur, propterea quod non -nifi per fynthefin
fucceifiuam (aparte ad partem) in apprehenlionecognofci
poffe videatur. Quocirca vniuerfa vifa iam qnacongre-
gata (multitudo partium ante datarum) confpiciuntur,
id quod non femper in quaque quantorum parte aecidit,
fed in iis duntasat, <jua* tainquam quanta extenfiua re-
praefentantur atque apprehenduntur.
Atque in hac fynthefi fuccefliua phantafiae produ-
tliuac in generandis figuris mathefis extenforum (geo-
metria) cum axiomatibus fuis nititur, quae leges enun-
ciarit viiionis fenfitiuae ex antiripatinne, quibus folisfit,
vt fchema conceptus puri vifi externi conftitui poffe vi-
deatur; velut inter duo puntta non nifi vna reeh effe
hneapoteft; duabus lineis reftis nulhjm fpatium inclu-
ditnr, et quae funt generis eiusdem. Atque haec funt
axiomata ilia, qtiae propric quanta, qua talia, fpeftarf.
videntur.
Quod vero quantitatem attingit, id eft, refponfio.
nem ad interrogationcm, quammagnum fit aliquid, no-
tandum crit, hoc refpefhi proprie nulla axiomata effe,
quamquatn horum enunciatorum non nulta auvBeriKKt
 138 ART. ELEM. P. II. TOM. t LTB. II. CAP.IL
etproxime abfoluteque cei-ta (indemonftrabilia) "videan-
tur. Namque, vt aequale aequali additum deduclum-
ve, aequale e/ficiat, in pronunciatis analyticis eft, fi

quidcm identitatis vnius producendae cum

quantitatis
alterius proiime mihimet confcius fum fed axiomata in
:

enunciatis eife debent fyntheticis ex anticipatione. E

contrario pronunciata euidentia proportionis numero-
rum fane quidem in fyntlieticis eruut, fed non vniuer-
falibus, vti eiiunciata geometrarum, eademque de caufa,
noii irt arioniitibus, potiusque poffunt formuke nume-
rorum vocari. 7+5=i2eiTe,iionVa:Aurfcrenunciatur,
Namque in repraefeutatione numeri neque feptenarii, ne-
que quinarii, neque in repraefcntationecompofitionis nu-
incri vtriusque numeruni 12 cogito (hunc in additione
vtiiusque cogitari debcre, hic non quaeritur; nam in
cnunciato analytico tantum quaeftio fub contemphtio-
nem cudit, an attributum mapfe in repraefentatione
fubieli cogitem)- Quod quamquam fyntheticum eft,
tamen prnnunciatum lingulare eft. Quatenus hic tan-
tum fynthefis fpeflatnr homogenei (vnitatum), poterit
vno duntaxat modo fynthefis fieri, quamquam vfus ho-
rum numerorum deinde vniuerfatis erit. Sic fi enuu-
tio: tribus lineis ,
quarum duae coniunftae tertia fiut
maiores, defcribi triangulum poteit; adeft hic fola fun-
ctio phantafiae produftiuae qua lineae poffunt maiores
,

minoresue duci, item ad varios pro lubito angulos con-

currerc, Contra ea vero et numerus 7,et numerus 12,
qui per fynthefin ex illo et 5 nafcitur, vno tantum eife
niodo poteft. Talia pronunciata non funt ariomata
(quippe quorum tunc vis infinita foret), fed formulae
numerorum dicenda funt.
Atque hoc decretum transfcendentale mathcfeos
viforumcognitionem noftramexanticipatione admodum
dilatat atquc amplificat. Namque illo folo eflicitur, vt
mathefis pura in omni fubtilitate fua ad res experientiae
obuias fubiefbuquc poffit adhiberi, qubd ipfum per fet
finehoc decreto non ita planum foret, quid? quodfub-
inde anfam contradicendi dederat. Vifa feu phaenome-
na non funt re ipfae perfe {ovtois ovtu) , neque pri>-
SECT. HI. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 139
priam quandam habent declarationcm earum rernm,
quae videntur. Vilio empirica pcr fnlam efTe purani
(fpatii"et temporis) poteft: quidquid igitur geometriade
hac enunciat, valet etiam de illa limpliciter abfoluteque,
neque quaeri exitus poterit in eo, ac fi rcs fenfibusob-
noxiae non effe confentsneae debennt legibus conftru-
ttionis in fpatio '(reluti rationi linearum angulorumue
infinite diuiduorum). Qutppe quo cum fpatio tum ,

vniuerfae matheli valor obiectiuus derogatur, nequefci-

ri amplius poterit, cur et quatenua ea ad vifa poflit

transferri; Syntheli fpationim ac temporum, qtnbus

forma continetur necelfiirin omnium viforum, efiicitur,
vt iimn! apprehenfio viforum, proinde omnis experien-
tiaexterna, ideoque omnis cognitio rcrum illi fubiefla-
rum elfe poflit, et quod mathefts in vfu puro de illa
euincit, idem ctiam neceffario de hac vatabit Omnia
ca, quac contra dicuntur, in artibus et dolis pnflta funt
rattonis falfo edotlae, quae npinionis crrore rcs fonlihus
fubiertas a lege forniali fcnfus noltri cupit liberare, cas-
que, quantumuis in meris vifis verfentur, vt res per fe
tales, quales videntur (oitiuc svr), intelligentiae datas
ublatasque, proponit; quo quidem pofito fane nil quid-
quam earum polfet ex antioipatione proinde quaque e
,

concepfibus puris fpatii, wQtTtx.ue cognofci, et doflri-

na, qua hidefiniuntur, geometriam dico, ipfa non efTe
poiTe videretur.

ANTICIPATIONES PERCEPTIONIS.
Summum illarum decretum hoc eft: In omnibus
reak illud,quod obnoxiumfenfationieft, quantibitcm
vifis
intenfiuam, idelt, quendam gradum habet.

Probatio.
Perceptio cernttur in confcientia empirica, ideft,
ea, cui fimul ineft fenfatio. Vifa, qua res perceptiont
fubieftae non in puris (folum formalibus), vt fpatiumet
tcmpus, confilhint(quippe quae per fe netitiqutni perci-
140 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. n. CAP. II.

pi poflunfc). Itaque iis praeter vifionem etiam materia

Dlius omnino cuiuspiam obietiae rei continetur (qua ali-

quid in fpatio veltempore apparens repraefentatur),

hoc eir, tam<|uam repraefentatio mere
realefenfationis,
fubieitiua, qua tantum efle confcii polfumus effe mo-
tum fubicthun adfcftumque, quamque ad obietam rera
vniuerfe refcriinus. Iam ab empirica coufcientia adpu-
ram mutatio efle potcft magnitudine et quafi gradiuus
variata at(]uc dHUntta, vbi rcale eius prorfus euanefcit,
folaquc formalis confcientia (ex anticipatione) variorura
jn ipatio et tcmpnre relinquitur; proinde quoque fyn-
theiis magnitudinis produceudae fenfationis.inde abeius
origine, vifiune pura = o vsque ad certam magnitu-
,

dinem iliius aroitrariam. Cum igitur fenfatio per fe in

nulla prorfus repracfentatiane obiefliua verfetur, inea-
quc netjue fpatii vifio, neque temporis infit, cogitur, vt
non e\tcn(iua iila quidem, fcd tjuaedam tamen quanti-
tas (et quidcni pcr apprcheniionem illius, in qua eon-
fcientia empirica in certo quodam tempore inde a nihi-
lo =j"o ad datam menfuram eius crefcendi accetfionem
habere poflit, proinde intenfiuaquantitas) competat, cui
vniuerfis rebus perceptioni obnoxiis confe.itanea, quate-
nus hac fenfatio continetur, intenfiua quantitas id eft, ,

adfettionis pontagionisque cum feufu gradus, trilmenda

videatur.
Omnis cognitio, qua, quae ad cognitionem empi-
ricam pertinent, ex antkipatione cognofci polfunt ae
definiri, dici anticipatio poterit, et fine dubio eamdetn
vim poteflatemque Epicurus verbo tribuit wfoXjjtpF&ir.
Cum autem in vifis infit aliquid, quod numquam queat
ex anticipatione cognofci et quo proinde etiam verum
,

discrimen enipiricam inter ct anticipatam cognitionem

efirciatur, fcnfationem dico (vt perceptionis materiam),
fequitur,vt haec proprie illud iit, quod non anticipari
pofle videatur. E contrario determinationes puras in.
fpatioac tempore, tam ratione figurae, quam magnitu-
dinis, anticipationes viforum poffemus appellare, eo
quod iis ea ex anticipatione repraefentantur quaecum- ,

que ex adiumto (a poltcriori) vfpiam dari in experientia

SECT. III. SYSTEMA OMN. DECRET. SYNTH. 141

poterunt atque offerri. Fac autem, effe tamen aliquid,

juod in auaque fenihtione, qua fenfatione in genere (et-
iam fi nulla data fingularis fuerit), ex anticipationc pof-
fit cagnofci; tum hoc fenfu eminentiori dtci anticipatio
mereret, fi quidem miritm videtur, experientiain in eo
anteuerti, quod idcm ipfum fpcclet illius materiam, es
ea fola hauriendam. Atquc ita verc hoc loco compara-
tum eft.

Apprehenfio, folius ope fenfationis, duntnxat pun-

Qiun temporis explet (nempe haud confiderata multa-
rum fenfationum fuccciii.ine). Igitur quatenus ea eit
aliquid in vifo, cuius apprchenfio ncn poiita elt in fvn-
thefi, a partibus ad totiitn repraefcntationem progredi-
ente, quantitate extenfiua caret ; dsfethis fenfationis in
illo puncto temporis hoc repraefentaret tamounm va-
cuum atque imne, proinde => o. Id quod in vifione
empiricn fenfttioni confentaneum eft, realitas phaeno-
menon erit; id quod d?feclui refpondet, negatio o =
Atqui quaeque fcnfatio deminutionis capax eft, ita, vt
decrefeerc et fic panllatim euancfcerc queat. Ergo in-
ter realitatem in vifo et negationem nexus intercedit
continuus multarum poffibilium fenfationum interiecta-
mm, qiiarum discrimen ab fe inuicem femper minus
erit discrimine illo, quod ejr inter datam et^o, fiue
plenam negationcm: Hoceft: reale in vifo rempcrma-
gnitudinCm habet, quae vero non inell in apprehenfio-
ne, quippe quae intercedente fenfatione fok in punclo
temporis fit, non ej fynthclt fcnfationum multarum,
ideoque non a partibus ad totum progreditur. Itaque
quantitatem illud quidem habet, fed non extenfam.

Atqui eam quantitatem, quaemodo, quavnitasap-

prehenditur, et in qua multitudo foia ad negationem
c=o appropinquatione repraefentatur ,
quantttatem hi-

tetijiuam appelio. Ergo cuique reahtati in vifo' quanti-

tas intenliua, id eft, gradus ineft. Quae quidcm reali-

tas fi vt caufa (fiue fenfationis, fiuealius realitatis invi-

fo. veluti mutationis) confideratur, rmlitatis gradus vt
caufae dicitur moinentum, vclut momentum grauitatis,
 '

iji ARt. ELE-Vi. P.l}. TOM.I. LIB.II. CAP.H.

idque propterea, quod gradu tantummodo quantitas Je-

iignatur, cuius apprcheniio non fucceffiuaeit, fed mo-
mentanea. Id quod autem liic in praetereundo nttin-
go, fi quidem hic nondtim locus eft de caufalitate tra-
tlandi.

Quocirca quaeque fcnfatirr, proinde quoque quae-

que realitas in vifo, quantula illa cumque fit, gradum,
hoc eft, quantitatem intenliuam habet, quae vsquequa-
que poteifc minui, et inter realitatem et negationcm
contextns eft conttnuus poflibilium realitatum , miuo-
rumque perceptionum poffibilium. Omnis color, vt
ruber, gradu gaudet quodam, qui quantulus cumque fit,
rtumquam tamen ininiinus erit, et lic cum calore, cum
rnomento grauitatis, et fimilibus vbiquecomparaturn vi-

detur.

Ea quantitatum proprietas, qua fit, vt nulla pars

in iis, quoad eius fieri poteft, minima (nulla pars fim-
ple.t) fit, contiiiuitas earinu vocatur. Spatium tempus-
que quanta continua funt, qv.o.iiam nulla pars eorum
dari poteft atcjue ofterri, ita, vt ne intra fines iila (pun-
Eta et momenta) indudatur, proinde tantum fic, vt illa

pars ipfaitidem fpatium aliquod tempusue videatur. Ita-

que fpatium duut:i\at fpatiis, temporibus tempus con-

ftat. Punflis et momentis foK termini efliciuntur et fi-
nes, ideft, fola loca eorum circumicnptionts; fed ioca
ietnper ponunt vifioiies illas, quibus coerceri debent ac
dcfiniri, priores, utque e folis locis, tamqimm partibus,
quae iatn antc fpatkim tempusue dari polient, nec fpa-
tium poterit nec tempus componi. Eiusmodi quantita-
tes poffunt etiam dici jiuetitrs, (i quidem fynthefis
(phantafiac prodiKiiuue) in producendis progrefiio in
iis

temporeeft, cuius continuitas fpeciatim folet Hurionis

verbo notari. .

Quamobrem omnia omnino vifa in quantitatibus

verfantur continuis, cum quoitd vifionem eorum tam- ,

qtiamextenfiuis, tum quond folam peiceptionem (fenfa-

tionem proinde realitatem), tamquam quantitatibus
et
inteniiuis. Si fynthefis varioium vifi interrtipta fit.
 SECT.ni. SYSTEMA OMN, DECRET. SYNTH. 143

tum ea in complexu cernitur multorum viforum, non

proprie in vifo qua quanto quodam , quod non fola con-
tinuata fynthefi produiriua certi cuiusdam generis, fed
repetita fynthc-ii fetnper definente nafcitur. Si 13 Toa-
chimicos fummam pecuniae dicam, eatenus refle dico,
auatenus ea pretium marcac inteJligo argenti depuratii
quae autem fane quantitas continua eft, cuius pars nul-
]a minima erit, fed quaeque pars conftituere nummum
poffet,femper materiam contmentcm minorum. Siti
autem illo verbo 13 loachimicos rotundos intelligam,

qua^totidem numos (vtcum-jue eorum pretium fit), tum

minus commodc quantum Ioachimicorum dicam, fed
fumma dicenda erit, hoc eft, numems nitmorum.
Quum igitur cuique numero vnitas fubeffe profunda-
meuto debeat, vifum qua vnitas quantum erit, et qua
tale numquam tion continuum.
Quodfi vniuerfa vifa, tnm extenfiue , tum intenfi-
ve fpeclata in quantis continuis verfantur, fequitur, vt
enunciatum: omnes mutationes (quae in tranfitione rei
cuiusdam cernuntur e llatu in ftatum) continuas elfe.fa-
cile hoc loco et cum euidentia mathematica eninci pof-
fet, nifi caufalitatis ratio mutationem in gencre prorfus
extra fines fitam philofophiae transfcendentalis, princi-
ptaque emptrica poneret. Etenim effe caufam poffe,
qitae ltatum rerum immutet id eft, eas ad rationein
,

contrariam ftatus dati cuiusdani determinet, de ea re

nullo prorfus modo ab intelligentiaex anticipatioue edo-
cemur, non ideo tantum, qnod, qui ea res fieri queat,
plane haud perfpicit (quippe qua pcrfpicientia in pluri-
bus cognitionum partibus e.\ anticipatione caremus), fed
quoniam mutabilitas certas tantnm viforum determina-
tioncs sttingit, quas fola poteftexperientia docere, cau-
fa illarum in immutabilt latente. Cum autem hic non
habeamus, quo vti pofTimus, prscter puros conceptus
primos omnis, quae efle poflit, expetientiae, in quibus
prorftis nil quidqam ineffe debeat cmpirici; non pofrtt-
mus, nifi vnitatem difctplinae iaeferimus, fcientiam na-
turalem vniuerlalem certis quibusdam experientiae-par-
tibus principibus exftructam, anteuertere.
i44 ART. 1LEM. P.IL TOM. I. UB.lt CAP. II.

Nec vero argumenta defunt, quibus magna illa vii

poiTIt euiuci liuiusce decreti noftri inpercepttonibusan-
ticipandis, atque etiam in defetlu earum eatenus refar-
ciendo, vt omuitius falfis conclufionibus iude ducendis)

(juandam ea quafi obicem obiiciat.

Si.omnis realitas in perceptione gradu gaudet ali-

quo, quem inter et negationem infinita graduum fuccef-

fio interietla videtur, et nihilomiiius tariien iu quoque
fenfu dftfinitus gradus receptiuitatis fenfationum incffe
debet; effe uulla perceptio poteft, proinde etiam cspe-
rientianuHa^quaeomnem defectum omnis omnino rtali-

tatis iil vifo, fiueproxime, liuc interuentu (qua illa cum-

que circuitionc in concludendo id fiat) euiucat, id eft,

e.\ experientia numquam poteiit fpatii vacui, vacuiue

temporis, aliquod argumentum deduci. Nam omnis
omnino defethis realitatis in vifione fenfitiua primo non
poteft ipfe percipi, nec animaduerti, deinde ex nullo
vmquam vifo, gradusque discrimine realitatis illius con-

cludi, neue fumi vinquam dobet ad illius cxpiicationem.

tamen, quia fuus cuique rcalitati gradus erit, qui liaud

mutata quantitatc viforuin extenfiua vsque ad nihilum
(vacuum) poteft pcr infitiitos gradus decrefcere, diuerfi
gradus, quibus fpatium tempusque repletum fit, neceffe
eft, infiniti videantur, in dluerlisque vilis quantitas m-
tenfiua minor effe maiorue poifit, quamquam quantitas
extenfiua vifi fit aequalis.

Atque vt apertius boc fit, exemplo licet vim rei co-

gnofcamus. Omnes fere do&ores phyfici, cum perma-
gnum discrimen quantitatis materiae varii generis pari
volumiue (partim momento grauitatis ponderisue, par-
tim momento renifus ad altas materias commotas) per-
cipiant et aniniaduertant, vno ore tndf concludunt: hoc
volumen (quantitatem viforum ostenfiuam) in omnibus
materiae partibus, quamquam diucrfo modo, efie va-
cuum oportere. Ecquis autem vmquam putaret, hofce
fcrutatores naturae, maiimam partem mathematicos et
SECT. UL SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. i 43

mechanicos, hanc fuam argnmentationem iu fota futn-

tione metaphyfica conftituere, quam tantopere fefeper-
hibent vttare? Sumunt enim, reale iii fpatio (quod hic
nec rationt-m imperuiam, nec pondus diierim, cum
vtrumque in couceptihus iltud empiricis verfetur) vbti
cumque idem effe, neque nifi quantjtate extenfiua, id
eft, muiritudine etfrequentia, poffe internofci. Acfum.7

tioni huic, cuius nulluin iis efie fundamentum in expe-i

ricntia poterat,quaeque ideo tota metaphyiica eft.proba-
tionein transli-endcotalem oppono, qua quidem discri-
msn non debet enodari, fed putatiti*
in fpatiis extenfis
fumtionis plane tollitur, qua discrimen
illius neceflitas

iliud ponitur non nififumtisfpatiisvacuispoffeexplanari,

praeterea illa ratio noftra hanc habet vim vt intelligen-
,

tiain certe libertati adferat, qua etiam a!io modo iiU

queat iftud discrimen cogitare, fi cnodatio phyfica for-
taffehypotheiin quandam requirere videatur, Tum
enim videmus, hcet fpatia aequalia tota fintvariisma-
teriis repleta, neutrius punlum fit, in quo non
ita vt
ea praefens videatur, tamen cuique reali eadem qualita-
te gradum quendam ineffe (renifus), qui, quantitat
extenfiua, fiue multitudine haud immiuuta, infinite mi.
nor effe queat, antequam in vacuum trcmfeat at<]ue
auanefcat. Sic expanfio fpatium quoddam explens, vel-
uti calor, pariterque quaeuis alia realitas (invifo^, ne
minima quidem fpatii partc vacua manente, gradibus
infinite potcft decrefcere, et nihitominus tamen his mi-
noribus gradibus fpatium perinde e.vplere, atque aliud,
vifum quoddam maioribus. Neque tamen haec ita di-
co, vt reapfe haec ratio diuerfitatis materiarumfit, quo-
ad grauitatem illaruin fingularem fiue fpecificam, fedvt
e.t decreto intelltgentiae euincam, natuia perceptionum
noftrarum eftici, vt talis effe enodandi ratio poflit, fal r
fuque reate vifi quoad giadum fumi pro aequali, etquo*
ad congregationein eiusque quantitatem extenGuam di f
verfum, atque hoc adeo, vti perhiuent , ex decreto in r
tellhjentiae pvaefumto odferi.
Nihilominus in hac anticipatione pcrceptionis flUr
c]uid ineftj quod fcrutatorem ad transfcendentalem A -
 146 ART. ELEM. P.II. TOM.I. LIB.II. CAP. II.

lam adfuetum,eaque re cautum faftum femper quodam-

mndo offendat, dubitimque reddat aliquantum de eo,
quod promiiiciatum tale fyntbeticum, quale iftud de
gradu cuiusque proindc de poflibilitRte
realis in vifis, et
discriminis interni fenfationis ipfiiis, fi ab omni illiu:
qualitate empirica cogitationem abduxeris, anticiparo
videtur. Quamobrem operae ptetium erit quaerere:
ouomodo intelligentia in eo de plincnomenis poflit
GwQtTixio: ex anticipatione enunciare, eaoue in iis,

auae proprie et mere empirica funt, nempe quae feaf*

tionem attingunt, anticipare.

Qualitas fenfationis femper efl tantum empirka,

neque ex anticipatione poteft repraefentari, veluti co!o-
res, fapores et fimilia. Sed reale illud, quod fenfatio-
nibus generatim refpondet, negationi = o oppoliturn,
duntaxat aliquid repraefentat, cuius ronceptu quiddam
effe continetur, niliilque aliud, quain fynthetis tncon-
fcientia empirica generatim denotatur. Nimirum in
fenfu intimo confcientia empirica ab o vsque ad t|uem-
tjuemaiorem gradum crcfcere poteft atque augeri, ita,

vt eadem extenfiua quantitas vilionis (vcluti area collu-

ftrata) tantam feufationeitv excitet, quantam fnnima
quaedam multarum aliarum (arearum niinus collufirata-
rum) coniunflarum. Igitur ab extenfiua vifi quantitatc
prorfus cogitationem auocare poffumus, et tamert in fo-
la fenfatione momento quodam quandam fynthefin an-
Qionis aequalis inde ab o vsque ad datam coufcientiam
empiricam nobis repraefentare. Qnocirca cunrae fen-
fationes, quatales, tantum a pofteriori datae funt ac
propofitae, fcd eantm proprietas, qua quendam gradum
habent, cx anticipatione poteft cognofci. Ac dignum
notatu eft, in quantitatibus omnino ex anticipatione
vnam tantum qualitatv.m, nimirum coutinuitatein in ,

omtti qualitate autem (reali vifnrum) nil quidquam arrt-

plius ex anticipatione, quam quantitat.cin illius intenfi-
vam, quippe quod quidam gradus fit, nos poffe co-
iis

jnofcere; reliqua omnia experientiae reltnquentur.

SEGT. HI. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 147
3-

ANALOGIAE EXPERIENTIAE.
Sammum earum dccretum hoc eft; Expcricntia cjje

potejl fola repraejhitatione coniunciiotiis necejfariae perct-

ptionum.

Probatio.

JCxpenentia incognitiooe verfatur empirica, id efr,

ea copnitione, qUae perceptionibus obiettain remdeter-
miittt ac definit. Itaque illa cernitur in fynthefi per-
ceptionum, non ipfa quidem perceptione complexa, fed
Vnitatem fyntheticain variorum iliius in vna confcientia
coinplcflente, et effentiale cognitionis rerum fenfui
fubieoUrum, id eft, experientiae (non rifioni foli fenfa-
tioniue fenfuum) conttituentc. Iam m experientiaper-
ceptiones tantummodo fortuito conueniufit, itavt nulla
coniunctionis illnrum necemtas ex iplis repraefentatiorii-
buspateat, neque patere queat, quoniam apprehenfio
duntaxat variorum vifionis empiricae compofitio et,'
-

nuiia vcro repraefentatio neceffitatis exliftentiae viforum

coniunttae ab ea compofitorum in fpatio ac tempore
,

deprehenditur. Cum autem experientia in cognitione

obie&arum rerum ex perceptionilms cernatur, proinde
rclatio in exfiftentia variorum, non vti in tempore com-
ponuntnr, fdvtiobieKue in temporefunt, iri ca reprae-
fentari debeat, tcmpiis ipfum autem percipi haud polfiti
fecjuitur, vt determinatio exfiftentiae rerum obiectarum
ia tempore fola earum coniunctione in tempore genera-
tim, proinde uon nili conccptibns ex anticipattone con-
iungentibus, cifici poffe videatur. Quae cum fomper
rjeceflitatem in fe cdntineant, relinquitur, vt experien-
tia fola eflc per repraefentationem poilit neceffariae con-
itinftionis perceptionum.
Tfes illi modi tcmporis pcrpctititate fiue conltantia
efTiciuntur, fntcrffiunf, et fmuitancoriim ratione (cocxfi-
Itentia). igit-.ir tres leges omnium tcmporis adfcttio-

imm ifl vifia, quibus ciuwsque exlillentia rationc vnita-

tis tcniporis vniuerfi determinuri poteruv ante. omnem
148 ART. ELEM. 1'. II. TOM. I. LIB.U. CAP.1L

xperientiam praeccdent, iisque fiet detnum, vt hae

efle polfit.

Sed vniuerfale illud omnitim trium aualogi&runi

decretum i vmtate confiftit neceflaria apperceptionis,
ratione cuiusque, quae efle poteft, confcientiae empiri
cae (perceptionis) omni/rm;jtr,proinde,quuinilla exan-
ticipationepro fundamento fubfit, vnitatefyntheticaom-
nium viforum fecundum relationem illoi um in tempore.
Namque apperceptio Originaria ad fenfum internum
(complexum omnium repraefentationum) refertur, et
qnjdem ex anticipatione ad forinam illius, id eft, ad re-
lationem cunfcientiae variae empiricae in tempore. In
apperceptione originaria autem omnia illa varia, ad tem-
poris relationes, debent coniungi; nam hoc vnitu
transfcendentalis eorum ex anticipationc enunciat, cui-
fubfunt omnia, quae ad meam (id eft, propriam) cosmi-
tionem fpetlare debent adeoque iniht poterunt ofterji.
,

Atque haec vnitai fynthctha in relatione temporis om- .

nium perceptionum ex anticipatione definita, lex eft:

omnes determinationes temporis empiricas legibus fub-.
effe vniuerfalis temporis determinationis oportere; et,
analogias experientiae, de quibus iam tratr.amus, in
eiusmodi, neceife eft, legibus videri.

His decretis liaec ineft peculiaris ratio, vt haud vv

fa tlla quidem, eorumque empiricae vifionis fynthcfin,
fed folam exjiftrniiam ,
retatioimnque ad fe inuicem. illo-

rum refpeftu huius eorum exfiftentiae, contemplentur.

Iam modus, quo aliquid in vifo appichenditur, cx anri-
cipatione ita poterit definitlis effe, vt lex fynthefeos i!-

lorum fimul etiam hmc vifionem ex anticipatioue iu

quouis praefenti exemplo empirico offerat, id eit, inda
eam eflicere videatnr. Sed exGftentia viforum nonpot-
eft ex anticipatione cognofci, et qiijinquam hac via duci
eo poffemus, vt quanipiam exliftentiam conchidendo ef-
ficerennis, eani tntnen definile haud cognoff eranus , . id
eft, id,quo vifio iltius empirica ab nliisvideretur diftinx
fta, non poffcmus amicipare.
 SECT.IIT. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. i4y

Ac fupcriora illa decreta quae mathematica dixi

,

ao quod iis ficrct, vt a mathefi pofient ad vifu adhiberi,

vifa attingebant quoad folam eorum polTibilitatem et ,

docebant, quomodo cum ratione vilionis eorum, tufrt

qunad realc perceptionis ad rtormam leguin fynthefeos
,

mathemathicae gigni poflent; quamobrem tum in illa,

tum in hac quantitates numerorum, cum iisque deter-
minatio vifi qua quantitatis, poffint adhiberi. Sic, ex-
empli gratia, gradum fcnfationum luminis folaris
sooooo fere colluftrationibus lunaribus componsre po-
tero, atque ex anticipatione finite dare, id eft, quod dU
eunt, conftruere. Quocirca ilia fuperiora deCreta.pd-
terimus coofiitutiua nominare.
Longe fecus autem, necefTe eft, cum iis compara-
tum fit, quibus viforum exfiftentia ex anticipatione le-

gibus fnbiicicnda videtur. Quae enim cuin corrfrriit

nequeat, fequitur, vtcafolam fpettent exliftentiae a3-
fec.Honem,et noneffe nifi inpriricipiisregulathiis poVftrit.
Hic igiturneque de a.viomatibus, neqiie de arrPicipatio-
nibiii cogitandum eft, fed, fi perceptio nobis in relttfio-
_jie quadam temporis ad alias (quamquam indefinitas)'3a-
ta fuerit; non poterit ex anticipatione dici, quae a'Ka
quanique magna perceptio, fed quomodo quoad exlifteti-
tiam, in hocce temporis modo, cum illa neceftario cofi-
iuncta videatur. In philofophia longe qutdaam aliud
diuerfum analogiae funt, atque in mathefi. In hac errrm
illae in formulis verfantur, quae duarum quKrititafcis
proportionum aequalitatem enunciant, famperq^ie coffjti-
tutiitae funt, ita, vt, datis tribus proportionis membr/fc^
eo quoque quartum detur, id eft, vt conftrui poiro Vi-
deatur. In philofophia autem analogia non in aequaii-
tate duaruin proportionum quantitatiuarum fe3 quali' ,

tatiuarum ccrnitur, vbi ex tribus membris datis rdlafia-

nmtt tantum, ad quartum quoddain, non autem hoc
quartmn mcmbrum ipfum cognofccre pofluni atque cs
anticipatione dare, fed fane quidem normam habeo, qna
quaeri illud in experientia poifit, notamquc, qua queat
inucniri. Igitur analogia experientiao duntaxat in !eg
verfabitur, ad cuiiw normun 6 perceptionibus vnita
150 ART. ELEM. P.II. TOM. I. LIB.II. CAP.II;

experientiae {non quomodo ipfa perceptio, vt vifin cro*

pirica in genere) cxliftat, et tanquam de.cretum de rcbu*
oblatis (phaenomenis) non conjlitutiutnn, fed tantum regu-
Iatiuum valehit. ldcm vero ctiam in poftulatis cogita-
tionis empiricae vniuerfelocum habebit, tmae.fynthefm
folius vifionis (formae vili), ct perceptionis (materiae il-

ltus) experientiaeqtie (relationis harum perceptionum)

mul fpeftant, nempe vt decreta fint duntaxat regulati-
va, a mathematicisque, quae in couftitutiuis verfantur,
diuerfa, non quideni quoad iirmitatem et certitudinem,
.quae in vtrisque ex anticipatione conftat, fed iu parta
tamen euidentiae, id eft, in rattone intuitiuaillius (pro-
inde etiam in demonftratione).
Quae autem de oinnihus dccretis fynthcticis ^no-
.nuimus, ea quoque hoc ioco inprimis notari debebant,
nempe his analogiis, non vt decretis vfus transfcenden-
talis intelligentiae, fed foliits entpirici, locum folamque
vim et virtutem efle, proinde etiam eas qua talee
.tantum pofle euinci, igitur vifa ad categorias haud fim-
pliciter dobere, fed ad fola carum fchemata adfumi. Et-
nim fi ad quas referri haec decreta
res obteclae illae ,

debent et adhiberi, res per fe tales forant, quales viden-

tur ($vtq>: cvr) ; ficri nullo palo poffet, vt.quidquatn
earum ex anticipatione o<ii'SeTix.a> agnofceretur. Atqui
illis nihil aliud fubieftum eft, qaatn vifa, quorum plena

quam vniuerfa
itognitio, decreta cx anticipatione de-
toom debent fpeftare, in fola pofita eft, quae elle pot-
eft, experientia i rngo illa nil quidquam n.ifi leges vnita-
poterunt cognitionis empiricac in fynthefi vilbrum
is
fpeUare; fed haec duntaxat in folo fcltemate conceptus
. puri intelligentiae cogitatur , quarum vnitatis quidem,
vtpote fynthefeos cuiusdam vniuerfe, in categoria ad
jiullam Jegem adftriGa fenlttiuam funclio tenetur com-
pleja. Igitur hifce decretts licebit, vt vifa tantum ad
analogiam quandam cum vnitate illa conceptuum logics
nt vniuerfalicomponamus, ideoque in ipfo quidem de-
. ereto categoria vtemttr, in explicatione autem (invfuad
phafinomcna)fcbemail[orum,. tamquam clauem vfus eo-
rum, ia loeum huiuj, vei i)li potius, qua legem.adftrin-
 SECT. 01. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 151
gentem, (jiiam formulam fuperioris dicemus, ad latus
poncmus.

A.
ANALOGIA PRIMA.
Dccretum conjiantiae fuhjlantiarum.

In omni viforum vicirlitudine permanet fubftantia,

qnantumque illius in natura rcrum nec augetur, nec
minuitur.

Probatio.
Omnia vifa exftant in tempore, inquo, vt fubftra-
tofuo(tamquamforma vifionisintimaeperpirtuaetperma-
ncnte) camjimultaneorum ratio, tum corfequeniium fola
jioteft repracfentari. Ergo tempus, in quo omnis vifo-
rum drbet viciftitudo cogitari, manet conlTans nec fluit
neque variatur; fi quidem ell^id, in quo fuccedentium
ratio et fimultaneorijm, tantum qup. determinatio illius
poteft repraefentari. Afjui tempus per fe non percipi
potcft, nec animaduerti, Ergo in rebus perceptioni ob-
noxiis, id elr, in vifis, neceiTario debebit inelTe fiibftra-
tum, quo tempus vniuerfe repraefentatur, atquein qu
orniits fucceflio et fimultanea ratio ex adfeftione vifo-
rum ad illam in apprehenfione queat percipi. Iam cu-
iuscumque realis fubftratum, hoc eft, eorum, quac ad
esfifientiam rerum pertitient, in fubfianiia cernitur, m
qua, quae ad exfiitentiam pertinent, cunta tantum
qua dteterminatio poterunt cogitari. Ergo perpetuum il-
lud et conftans, quo folo fit, vt omnes temporis relatio-
nes viforumdefiniri queant,fubftaiitia continetur iu vifo,
id efi, qua fubftratum cuiusque vicifii-
illius reaii, juod
tudinis femper idem permanet. Quae cum quoad evfi-
ilenti^m vaiiari nequeat, fequitur, vt quantuin etiam
nec augeri poflit, ncc minui,
illius

Noiira variorum in vifis apprehcnfio femper fuc-

ccfliua, et proinde varians eft. Quoeirca ea fola num-
quam pollUmUs ftatuere, vtrum varietas illa, tiinquam
res e*perientiae fubieU fimul lit , au fuccedat, nifi illi-

Digiiizcdb/Cooglc
15* ART. ELEM. P. II. TOM. 1 LIB. II. CAP. H.

fubfit alifjuid, quafi fundamentum aliquod, quod femptr

ft, id cft, quodmaneat, quodque perpetuum conltet, cu-
ius omnis vicifiitudo ct fimultanea ratio nil nifi titidem
modi temporis, quibus perpetuum exftat, videantur.
Itaque in folo illo pcrpetuo ofle relationestemporispof-
funt (folo enim in tempoie relationes in ratione fimulta-
nea et fucceffinne vcifantur), id efl, perpctuum iliud
et conftans cernitur in fubftrato repraefentationis em-
piricae temporis ipfius, in quo efl*e folo poteft omnisde-
terminatio temporis. Notione perpetui omnino tem-
pus, tamquam conftans illud correlatum cuinsque vifo-
rum exfiftentiae cuiusque viciffitudinis et concomitan-
,

tiae defignatur. Namque viciffitudo tempus ipfum non

atfcingit, fed tantum vifa in tempore (qucmadmodum fi-

multanea ratio non in modo inefl ipfius temporis quip- ,

pe in quo nullae prorfus paites fimul funt, fed Omnes

aliaepoft alias fequentcs). Quodfi ipfi tempori velis fuc-
ceffionem attribuere aliud praeterea tempus cogitare
,

dehebis, in quo haec efie fucceffio poffit. Solo illoper-

petuo efficitur, vt in diuerfis
partibus feriei temporis
fucceffiue exfiftentiae quantitas accedat, quam duratio-
ttemvocamus. Namque in fucceffione fola exfiftenti*
femper fugiens cft et incipiens, neque vmquam vel mi-
liima quantitate gaudet. Itaque fine hoc perpetuo nul-
la relatio temporis erit. Atqui per fc ipfum non poteft
tempus percipi; proinde hoc perpetuum in vifis infub-
ftrato omnium temporis determinationum verfatur er- ,

go etiam conditio illud erit, qua fit, vt eflcpoffit vnitas

rniuerfa perceptionum, id eft, expsrientiae, atque ia
hocce perpetuo omnis et exfiftentia et viciffitudo intem-
pore tantum qua modus exfiftentiae eius, quod pei ma-
net et conftat, confiderari poteft. Ex quo perlpicnum
eft, inomnibus vifis perpetuuiti verfari in ipfa re obie-
fla, id eft, fubftantia (phacnomeno) omnia ea vero,
,

quae ,variantur vel variari poflunt, tantura ad modmn

pertinere, quo haec poffit iubftantia exftare, proinde ad
deterniinationes illius.

Video, non tantum philofophum fed ipfam intel- ,

ig entiam communem oranibus temporibus perpetuum

SECT. III. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 153
illud ct confhins,tamquam fubflratum cuiusque viforum
mutationis fumfilfe, atque etiam femper vt indubitatum
fumturos effc , hoc tamen discrimine vt philofophum ,

videas ea de rc accuratius diflerere, dum diCat: in om-

nibus mundi nuitationibus/jf/i^nn/wj manet, fed acciden-
tia mutantur. Verum huius enunciati tantopere fyn-
thetici nuspiam vel modo periculum probationis cuius-
dam inuenio, quin ctiam admodum raro, quod tamen
Uli competit, in fronte confpicitur legum naturae pura-
rum atque ex anticipatinne firmarum* Ac reapfe qui-
dem pronunciatum hnc, fubftantiam perpetuam effe,
idem per idem eniinciat. Etenim in fola hac perpetui-
tnte caufa latet quare categoriain fnbfrantiae ad vifum
,

transferamus ac debuiffet euinci, in omnibus vifis ali-

,

quid perpetui inefle, in quo mutabile nil fit, nifi deter-

minatio illius exfiftentiae, Quod quidem argumentige-
nus cnm neqneat Soype&Tixnic, hocefl, e conceptibus
eriici,eo quod enunciatum fyntheticum fpeftat ex anti-
cipatione, ncque vmouam cuiquam in mentem veniret,
eiusmodi pronunciata non nifi ratione valere, quae effe
poflit, e.vperientiae, idooque etiam per folam deduttio-
uem poiiibilitatis experiantiae poife probari; mirum
non eft, II cuiijue quidem experientiae inftar funda-
menti cuiusdam fubietlum (fenties enim in cognitione
-empirica te illp egere) numquam probatum vi-
,

deatur.
quidam, quum interrogatus efTet:
Philofophus
quanrum fumi pondus erit? refpondit: de pondere li-
gni eombufti deducas pondus cineris relitli, et pondus
fumi habebis. Sumfit igitur tamquam e.vtra dubitatio-
nempofitum, vel in igne materiam (fubftantiam) haud
interire, fed folam formam jllius nuitationem experiri,
Similiter decretum hoc: ex nihilo nihil fit, nilnifialiud
atiqund confeftarium erat ex decrcto perpetui, vel po-
tius permnnentis exfiftentiae fubiefti proprii in vifis, Et-
enim, fi id in vifo, quod fubftantia dicetur, proprium
effe fubftratum debet vniuerfae determinationis tempo-
ris, cogitur, vt omnis exfiftentia cum in praeteritotcm-.
pore, tnnrin futuxo, in es folo polKt definiri. Quam-
i 54 ART. ELEM. P. IT. TOM. I. LIB. II. CAP. II.

obrcm vifo cuidam tantum propterea fubftantiae nomen

poifunius imponere, quod exfilrentiam iilius in omni
temporc fumtmus, quod conilantiae et perpetuitatis
verba nequidemcomniodc efTertur, ii quidcm hoc ma-
i>is tempus fpeelare futurum videtur. Interim tamen
necciiitas intcrna perdurandi arttifiime cohaeret cum
ncceliitat, quac fcmper fuilfe cnunciat, ct verbum
potcrit prcinde manere. Gigni de nihilo nihit, in ni-
liiliim nil polfc rcuerti, duo erant pronunciata, <juac, a
veteribus arililfinic coniunfta, nunc fubinde vidcas opi-
jiirnis crrorc diuclli, quoniam putantur rcsfpetare per
fe ipfas (cnrais 'cvrx), priusque ifle contrarium pofle cre-
ditur rationi, qua mundus pendeat a caufa quadam fu-
prcma (vcl quoad fubitantiam eius); qui quidem mctus
vanus atnuc inanis erit, quoniam hic tantummodo de
vifis in campo e\pcrientiae fermoeft.quorum numquam
e!Fe vniras poilet, ti rcs nbu;is (quoad fubitantiam) po-
ncremus oriri. Tum cnim tolleretur id, quo folo pot-
eft tcmporis vnitas repraefentari nempe identitas fub-
,

ltrati, quippe in qua fola omni mutationi vnitas conti-

mia vidctur. Intcrea haec perpetuitas in nulla re alia,
riHi in modo vcrfatur, quo nobis exjiftentiam rcrum (in

vifo) repraefentamuB,
Hlaequidem determinationes fubftantiae, quae ni-
hil funt aliud, quam fingulares modi, quibus ea exftat,
dicuntur accidentia. Eae femper vei-ae ac reales funt,
quoniam fubftantiarum attingunt exfiftentiam (negatio-
nes in foiis determinationibus verfantur, quibus, non
effe aliquid in fubftantia, notatur). Quodli igitur huic
reali in fubftantia fingulfcris cxfiftentia tribuatur (vehiti
motui, tamquain cuipiam accidenti materiae), tum haec
e\!iilcntia voeal.ur inhaerentin, vt tliftinguatur ea abex-
fiftentia fubftantiae, quam fubfiftentiam appeUamus.
Vcrum inde multae exoriuntur intcrpretationes prauae,
ct rectius vcriusque. dixeris, li accidens dunf.vat modum

nomines, quo fubftantiae cxfiflentia pofitiuc definita vi-

detur. Intcrim tamen propter le^cs vfus logici intel-
,

ligcntiac noftiac, ooa potcrit miitari, quo minus id,

quod in e\lilteutii fubftantiac mutari poffit et variari,
SECT. m. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 155
dum ipfa fubftantia manet, quafi feparemus, atquein
adfeflione ad proprium illud perpetuum etradicale con-
fiiercmus; quamobrem hnec categoria quoque titulo
fubeit rclationum, magis qua conditio earum, quara
quod ipfa relationem cmamlam compleciatur.
Atque ab hac perpetuitatc porro etiam pendefc cor-
reftio conceptus de miitatione. Ortus et interitus noa
funt mutationes eius, quod oritur et interit. Mutatio
in modo cernitur, quo aliquid eft, qui alium modumfe-
quitur, quo eadem obietta res erat. Quamobrem oin-
nia, quae mutantur, permanent, fed folus eorum ftatus-
variatur. Quae viciflitudo igitur cum folas attingatde-
terminationes, quae ceflare poterunt, vel etiam incipe-
re; poffumus, quod quodammodo mirum videbitur, di-
cere: fohim perpetuum (fubitautia) mutatur, incon-
ftans nullam mutationem patitur, fud vieijjhudhiem,
quum aliae detcrminationes ceffant, aliae incipiunt.
Igitur mutatio percipi tantam in fubftantiis potcft,
ortusquc vel interitus-, fimpliciter, ita, vt non folum
.ueterminationem attingat pcrpctui, nullo modo efle
poteft, vt percipiatur, quonism hoc idcm conftans at-
tjue perpetuum efficit, vt efterepraefentatioqueattrans-
itionis ar ftatu in ftatum, atque a non effe ad eife, quae
idco tamquam modi variantes eius, quod manet, pote-
runt empirice cognofci. Fac, vt aliqutd fimpliciter ab-
fblutequa effe incipiat ;
temporis aiticulum, neceifeelt,
habeas, quo non fuit. Cuinam illum adfiges, nifi ei,
.<juod iam adeft? Nam tempus vacuum non res-eft pcr-
ceptioni obnoria; fin autem hunc ortum adiungas re-
bus, quae antea exftabant, quaeque ad id, quod oritur,
perdurant, tum pofterius tantum in modis erit fuperio-
tamquam perpetui. Pari ratione quoque compara-
ris,
tam eft cUm interitu, quippe qui repraefentationem
temporis requirit, quo vifum haud arnplius eiftat.

Subitantiae (in phaenomeno) in fubftratis verfantur

omniutn temporis modorum. Aliarum ortus et aiiarum
interitus vel ipfam vnam legem rnitntis empiricae tem>
poria tolleret, yifaque tum duplex tempus fpeflareiiC',
 j$6 ART. ELEM. P. II. TOM. L LIB. II. CAP.II.

In quo pone ea inuicem exfiftentia elaberetur, id quod

abfurdum eft. Nam vnum dunta.vat tempus efl, in quo
omnia diuerfa tempora non fimul, fed alia poft alia funt
poaenda.
Quaniobrem conftantia et perpetuitas ler quaedam
necoffaria eft, qua fola fit, vt vifa, tamquam tes obieche,

poflint m quadam expericntia poffibilt deterininari.

Quae vero nota empirics liuius neceffnriae perpetuttati?
viforumque fit fubitantralitatis, infralucus erit, vberius.'
difputandi,

B. -,

ANA hOGIA SE C U N D A.
DccretumJucceffionis temporum ad lcgem caufalitatir.

Omnes mutationes fiunt fccunduin legcm collig-

tionis caufarum et erreflorum.

Probatio.
(Omnia vifa fucceflTonis temporum et finguli tan-
tum mutationes, id eft, fucceffiuum elfe et non effe mo-
dorum fubftantiae videri ncrmanentis , proinde to efle
fubftantiae ipfius, (juod td non efle ipfius confequatur,
vel to non effe illius, quod tS> efle fuccedat, fiue, vtpla-
nius dicam, ortum interitumue fubftantiae ipfius non
locum habere, fuperiori decreto vicimus. Quodqui-
dem decretum etiam fic exprimi potuifletj otnnis vijb"

ntmffrcej/io tanttm in mutatione verfatur ; namque or-

iilius mutationes funt,
tus fubftantiae vel interitus nutlae
rjuorrnm conceptu mutationis idem fubiectum fumitur
cum modis contrariis qua exftans proinde qua conitans
,

et nerpetuum. His praemonitis nunc fequitur pro-

fcatio.)

Equidem percipio, vifa fiue phaenomena fibi inui-

cem fuccedere, id eft, ftatum rerum quendaiu effe tettt-
porequodam, cuius erat in priftino ftatu c\mtrarium.
-Igitur proprie duas perceptiones in tempore conittngo.
Jam c^niunftio uon opus eft folius fcnfus ac vifiojiis, feil
SECT. III. SYSTEMA OMM. DECR. SYNTHET. 15?
hoc ldeo effefrum facultatis cuiusdam fyutheticae phan-'
tafiae fenfum intimumratinm: relationis temporis deter-
minantis. Haec autem illos ftatus duos poteft duplici
modo coniungere, ita, vt vnus alterue, iu temporc prae-
cedat; namque tempus ipfum non potelt percipi, nc-
<jue in adfectionc ad illud quafi empirice, quae antece-
dant quaeque fequantur, *n re obietla. determinari. Igi-
tur tantummodo mihimet confcius fum, a phantafiamea
alterum ante, alterum poit poni, non vero in obieita re
(latum alterum alterum antecedere, ant, vt breuius dicam,
folaperceptioncadfectio obiecliua viforum fucccdentium
manereindefinitavidetur. Quae quidem vtdefinita agno-
fcatur, amborum ftatuum adfeftio lic debet cogitari, vt
eo neceflario definiatur, qui ft.ituum iitorum.aute, qui-
que poft, non vcrfa vice, poui debeat. Sed conceptus
neceifitatem comprehendens vnitatis fyntheticae, efle
duntuat poteft purus conceptus intelligentiae, non (i-

tusin perceptione, atque ille hiCconccptus eft relatia-,

ttis caujfae et rjfebli, quorum prior pofteiius, tamquam,
confequens, nou vt aliquid, quod iu fola phantafia (vel
nuspiam omnino gcntium effe perceptnm) poifit, defi-
nit- Ergo fulo eo, vt fuccefiionem viforum, proinde
vniuerfam mutationem legi calligationis caufarum fubii-
ciamus, ipfa eiTe experientia poterit, ideit, cognitio tl-
larum empirica; ideoque iltae vt res experientiae fub-
,

ie&ae, ad foiam eandem legem efie pofluht.

Apprehenfio variorum in vifo fempcr fuccefliua vi-
detur. Partium repraefentationes fuccedunt. An et-
iam in re obicfta fuccedant, altera quaeftio reflexioni
propofita eft, fuperiori illa haud eomprehenfa. lain vni-
verfa quidem, vel quaeque i-epraefentatio, cuius nobis
confcii fumus, res dici obiettae poterunt; fed quae vis-
huius Verbi in vifis h"t, non, quatenus (qua repraefenta-
tiones) res obie&ae videantur, fcd tantum rem obiettnm
defignent, profundioris indagationis videtur. Quat-
nus ea duntaxat vt repraefentationes fimul res funt fub-
ietlae confcienciae, ab appreheufione, id elt, receptiu-
ne in fyiKhefin phantafiae nil quidquam differunt, et
proinde dicendum eft: vaiia viforum femper in animo
 ,

i$8 ART. ELKM. P. ll. TOM. I. LI&II. CAP.tt.

fuccefliue geneiari. Quodfi vifu pofita forent in reW

per fe ipniiatis (evrces <ri) t nomo homo e fueceflione
fepraefentatioiuim Vaiietatis eorum intelligere pofiet;
quomodo varietas illa in obiecla re coniunQa videatur.
Namque tantummodo in noftris repraefentationibus
vcrfamur; q-.iomodo res ipfau per fc fpeQatae (nuila ra-
tione habitu repraefentationum , quibus nos illae pel-
luntatqueHd(ieiunt)comparataefint, vim omneminteHi-
gentiae noftrac notioncmque fuijere videntur. Qtiam-
vis igitur vifa 11011 fint res ipfaetales, quales videntur,
eaque tamen fola fir.t, quibus nobis cognitio dari queat
Qtque ofterri, oftendere debebo, quae ipfi in vifis varie-
tati competat in tempore coniunttio, interea dum re-
praefentatio illius in apprehenfione fetnper fucccfllua
videtur. Sic, vt hoc vtar, apprehenfio variorum in vl-

fo domus cuiusdam coram me conftitutae fuccetfiua eft.

Nunc oritur quaeliio: annedomus huiusce varietaS ipfa
ouoque per fe fucceliiua videatur; id quod profeftb ne-'

mo hoino concedet. Atqui, fi conceptus meos rei cu-

iusdam obiettae vsque ad vim notioneiflque transfcen-
dentalem eut-ham, domus illa nulla res per fe talis eft,
fed tanttim vifum quoddum, id eft, repYaefentatio cui ,

quae fubieeta eft, res transicendentaiis illa prorfusigno-

ta vidctur; quae igittir fententia qtiaeftionis erit propo-
fitae: ouomodo varia Hia vifi ipfius (quod ueutiqiiam.
quidquam eft, quod per fc fi:) cnniuntta videantur?
Atque hic id, quod in appieheniiont; ineft fuccclliua
tfamquam repraefentatioj fed vifum, quod datum mihi
atque obiatum cft, quod tjuamqtiam nil, nifi complexus
harum repraefentationum eit, vt res iisobnoxia confide-
ratur, quiicum concepms mcus, ex repraefentsrionibus
tfu&us apprehenfionis, debet Cdnltenire. Faciie intel-
ligitur, quoniam in conuenientia co^nitionis cum obie-
ftare vcritas vcrfattit, hic ouaeri tantum leijes pofle.ve-

riempirici, vifuinque in adfeitinne ad reprnefentatioiies

apprehenfionis, co duntiuat repraefentari vt res illarum.
obiccla ah iis diuerfa, 15 legi fubfit, qua ab omni aiia
appreheniioue difcernatur, ratioque quacd;irn coniun-
flionis variorum nccefiaria efficiatur. id autcm in ri-
SEGT.Ht. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 15^
Ib, qua conditio continetur neceflariae huiufce legisap-
prehenlionis, obiefta res efh <

Nunc ad propofitam quaeftionem progrcdiamur.

Fieri aliquid, id eft, quiddam evfiftere fhitumue oriri,,

<mi antca non erat, non poteft percipi, niil vifumqucd-

dam praccefferit huucce ftatum haud in fe continenn
etiam apparere aliquid in veritate, ante^relTo tempore
vacuo, proiude ariri aliquid, quum nulhis rerum itatus
antccciiif acque minus poteft, atque ipfum tempus vu-
,

cuum apprehendi. Vnaquaeque igitur euenti cuius-

dam apprehenfio perccptio clt aliiperceptionifuccedens.
Quoniam hbc autein in vniuerfa apprehenlionis fyntliefi
fic fe habet, vti fupia in vifo domus oflendi, ea re non-
dum illa ab aliis di;^nofcitur. Sed aiiimaducrto etiam fi :

in vifo, i[uod fieri aliquid oftendit, ftatum pcrception&t

itntegreflum A, fequcntcm autem B duero, iliud E tau-
tum fequi A in apprchcniione, ied perceptionem A noa
fequi illud B poffe, fed tantum anteccdere. Veluti fi,

fecuudum flunieii video naucm depelli. Mea loci eius

perceptio infenoris pcrceptioni fuccedit loci eiusdem,
fuperioris curfus fluminis, et fieri nou poteft, vt in ap-
prehenfione huiufce vifi nauis i>rinio in iuferiore fiuuiinis
parte, deindt: autem 111 fuperiori percipiatur. Igitur
brdo fucceffionis petceptiunum in apprelienfione dcfini-
tus eft, ad eumque pofterior iunfla videtur. In fupe-
riori domus eiemplo perceptionesmeae in apprehenfione
a faftigio poterant incipcre, et in fundamento finive,
fed etiam ab inferiori inftituere, et in fnperiori de-
finere, dextrorfum item finifirorfumue varia vifionis
empiricae apprehendere. Ertjoinferie harum perce*
ptionum nullus erat definitus ordo, qui cogeret ad ap-
prehenfioncm inchoandam vt varia empiricae coniun-
,

gerem. Atque hiec lei illa in perceintioneenrum, qna

fiunt, femper reperitur, enque oidinun facit perceptio-
mim fuccedentium (in appciceptione horum viforum)
neccflsrium.
Quamobrem in hoc cafu iniftrn ftcerfmr.rm appre-
hrnfumit fnbieciiuam ab ficcrjfutnr vifovum oiiirftiM, opor-
tebit, deriuem, alias enim illa prorftis indefinit* erit,

Digiiized b/Cooglc
j6o ART. ELEM. P. II. TOM.L LIB.II. CAP.U.

nullumqun eil ab nUero vifum internofcet. Illa fola nifc

cjiridquam cuincit de coniunctione variorum rei obie-

it:ie, rjuia pi orfiis ex iirbitrio pendct. Haec ergo in or-
dine vcrfabitur varioruni viii, ad quem apprehcnfio-
vnius(eius, quod iit) appreheniiuncm ex lege quadamfe-
cjititur alterius (cuis, quod antecedit). Atque hoc folo
efficitur, vt de vifo ipfo, et non tantum de apprehenfio-
ne mea, iure uueam diccre: in illa fucceflionein ineffe,
id quod idem erit, ac me apprebcnfionem non aliter

poffe inftituere, niii in hac ipfa fucceffione.

Itaquc ad tftlero legem in eo, quod omnino aliquod,

euentum anteccdit, couditio legin infit, neceffeeit, fe-

cundum quam femper ac necellario hoc euentum exft-

ibit, non poffuin ah euento remeare, illud-
fed vice verfa
c[ue (apprehenfione), ouod antecedit, definire. Etenim
a fuccedente temporis punto nullum phaenomenon, re-
tro vertitur ad fuperins, fed refertur tamen ad qundpiam
praecedentium contra a dato tempore ad definitumfuc-
;

cedcns neceffaria progreflio efh Quocircs, i]lud quia

tamen eft aliquid, qnod fuccedit, vt ad aliquid aliud ge-
neratim referam, neceffe eft, quod antecedit, quodque
ex lege quadam, id eft, neceffario fequitur, Sta, vt
euentum, qua ad cunditionem adftrittum, quampiamle-
gem certo indicet, qua Ulud euentum determinetur.
Fac, euentiun quoddam rem nullam antecedere, quam
fqui illud es lege oporteret, tum omnis perceptionis
fucceflio in fola apprelienfione, id eft, duntaxat fubietti-
va foret, fed neutiquam ideo obietiue determinatum,
quod proprie antucedens, quodque effe confequens per-
ccptionum opoiteret. Hoc nuido lufum tantummodo
repraefentationum haberemus, qui ad nullam rem ohie-
fiarn referretur, id eil, noftra perceptione vifum a quo-
vis alio quoad adfectionem temporis prorfus non dis-
, ,

cerneretur; quoniam fucceilio in apprchendendo vbiuis-

eadem, et proinde nil quidquaui in vifoeft.quod illudde-
terminet definiatquc, ita, vt ea re ccrta quaedam fuccef-
lio obietiiue neceiluria reddatui-. Quamobrem non di-

cam: duos in vifo itatus libi inuicem fucccdere; fed

SECT.III. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET, ifii

tantummodo apprehenfionem vnam fequi apprehenfio-

:

nem alteram; idquodelUliquidmere/iiWi^ifiuTfi.nullaiti-

qne rem obieflam determinat ac definit, ideoque plane
non poteft pro cugnitione cuiuspiam obieciae rei (ne in
ipfo vifo quidem) valere.

Si i^itur, fieri aliquid, esperimur, tum in eo fem-

per fumimus, quidpiam antccedere, cui illud ex iege
quadain furcedat. Namque alias de c-Mefia rc non di-
cerem, camfequi, quoniam fola in apprehenfione mea
fuCccffio , nifi ex lege definita fit in comparatione cum
anteiiedente, nullam poterit in re obiefla fucceifionem
efticere. Fit igitur femper ratione legis cuiusdam, qua
vifa in fucceffioue fua, id eft, fic, vti fiunt atque eue-
niunt, priori ftatu funt definita, vt fynthefin fubiecti-
vam meam (apprehenfionis) faciam obiecliuam, et hac
foia fumtione tantum, eius, quod fit, elfe experientia
potelr.

Quod quidcm videtur pugnare cum iis omnibus,

quae omni tempore funt de progreffu vfns nofixae intet-
ligentiae obferuata, quibus edocemur, per perceptas et
comparatas fuccelfiones multorum euentorum conue-
nientes vifis praegreffis demum e.lfe duflos nos ad inue-
niendam legem aliquam.cui conuenienter certaquaedam
euenta certa quaedam vifa femper fequantur, eoq ue de-
mumcommotos effe, caufTae conceptum mente conci-
pere. Qua quidem ratione conceptus ille tantum em-
piricus foret, et le.\ Hla, quam is largitnr, quidquidfit,
caufam habere, pariter foret fortuita ,
atque ipfa expe-
rientia: vniuerfalitas iilius et necellitas tum duntaxit
filae effent, necverumvniuerfaicmvalorem haberent, fi
quidem non ex anticipatione foret , fcd ex induftione is
profeflus. Sed cum hifce pariter eft, atque cum aliis
.

repracfentationibus puris ex anticipatione comparatum

(Veluti cum fpatio et tempore), quns propterea ab expe-
rientia vtcluros conccptus deducere polfumus, quod in
experientiam eas indidiflemus hancque iis demum per-
,

feciuemus. Sane quidem logica harum repraefentatio-

Dum claritas, legii feriem euentorum determinantis, vt
L
 i62 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB.II. CAP. II.

notionis caufae, tum demum effe poteft, quum iis in

experientia vfi fuerimus, fcd cjuidam tamen refpeftus il-

lius, tamquam conditio fyntheticae vnitatis viforum in
tempore, ipfum tamen fundamentuni erat experientiae,
eamque proinde ex anticipatione antecedebat.

Quainobrem opus erit exemplo docere, nos nura-

quam in ipfa experientia fucceifionem (euenti cuiusdarn,
quum aliquid fit, quod antca non erat) obieftae rei tri-

buere, eamque a fucccffione fubieftiua, apprehenfionr:

noftra, diftinguere, nifi lex quaedam fundunento fit,

quae nos cogar, vt hunc perceptionum ordinem potius,

quam alium, feruemus, quin hacce coaftione proprie
effici, vt efle demum poliit repraefentatio fucceffionis

cuiusdam in re obiefta.

Intus in nobis repraefentationes nabemus, quarum

nobismet etiam fieri confcii pofluinus, Sed haec con-
tam Ute pateat, tamque accuratl fit ac diligens,
fcientia
cjiiam velimus,tamen ea femper tantummodo reprae-
fcntationibus efticietur, hoceft, modis animi internism
hac vel illa temporis relatione. Qui igitur fit, vtli-
ceat nobis repraefentationibus iltis rem obieefeun pone-
re, aut praeter realitatem fubieftiuam illarum, vt mo-
dos (modificationes),iis infuper, nefcio quain, obiefti-
vam tribuerc? Vis e.t fignincatio obieftiua in adfeftione
'ad aliam repraefentationem (eius, quod de re obieftadi-
ceres) effe nulla poteft; tum enim denuo exoricturquae-
ftio: qui fit, vt haec repraefentatio, ab fe ipfa profctla,
vim obieftiuam nancifcatur praeter fubieftiuam illitm,
qua determinationem ftatus animi, iibi propriam? Si
quaefiuerimus, quam tandem relatio ad rem obieftam
aliquam repraefentationibus noftris nouam naturam im-
pertiat, quaeque fit illa ditjnitas, quam illae ea re acci-
piant, inucniemus, nil quidquam illani aniplius ehScere,
quam vt coniunftioncui repraefentiitionum quodam-
modo reddat neceffariam, eamque legi cuidam fubiiciatj
vt vice verfa eo tantum, quod certus ordo quidain ir\
temporis relatione repraefcntationum noftrarum nccef-
farius fit, vis iis tribui obicftiua videatiir.
SECT. III. SYSTEMA OMN. DECRET. SYMTH. 163

Tn fynthefi viforum varia repraefentationum fem-

per fuccedunt. Quo quidem nulla prorfus res obie&a
repraefentatur ; fi quidem fucceffione, cuique appre-
henftonis parti eommuni, nihil ah alio discernitur. Si-
mulatque autem percipio, vei etiam fumo, in hac fuc-
ceffione adfcctioncm qnandam efTe ad ftatum antegref-
fum, ex qua repraefentatio ad lcgem quamdam confe-
quitur; tum repraefcntatur aliquid qua cnentum, quod-
vefiat, id eft, cognofco rem obieftam aliquam, quain
in tempore debeani certo quodam definito loco colloca-
'
re, qui illi e ftatu antegreflb nonpoffit, nifi fic,imperti-
ri. Si igitur percipio, aliquidfieri, primo hac reprae-
fentatione continetur: aliquid antecedere, quoniam ea-
dem illa ad hoc adfeflione fit, vt vifum relationem fuam

tcmporis nancifcatur, nempe, vt temporequodam, quo

iliudnon erat, antegreftb, exftare videatur. Sed defi-
nittrm locum temporis in hac relatione eo tantum pot-
eft acciperc, fi in ftatu antegreflb aliquid ponatur, quod
illudfemper, id eft, ad legem quamdam, fequatur; ex
quo efficitur, primo vt feriem nequeam inuertere, id-
que, quod fit, illi anteponere poffim, cuifuccedit: de-
inde, vt, pofito Ilatu, qui antecedit, hoc euentum defi-
nitum certo ac neceftario fiat. Quo quidem efficitur,
vt ordo quidam exfiftat repraefentationum noftrarumj in
rjuo praefens (quatenus fattum eft) ad quempiam ftatum
antegreflum monftrat, tamquam aliquod, quamuis non-
dum definitum, correlatum huiusce euenti dati, qubd
vero ad hoc, qua fuum confequens, definitiue refertur,
idqne neceffario fecum ih feric tcmporis coniungit.
Quodfi autem lex fenfus noftri neceftaria, proinde
formalis quaedam omnium perccptionum condstio eft
tcmpore antegreflb tempus fubfequeus neceffario deter-
minariac dcfiuiri (neque enim ad fubfequens potero
peruenire,nifi pertempusantcgrcflum):itemetiamlex ne-
celXaTiaeritrepreiefcntatbuv cmpir fcaeferieitemporis, yifis
temporis praeteriti omnem exfiftentiam in futuro definiri,
eaque, qua euenta, locum non habere, nifi quatenus
illis homm exfiftentia in tempore definiatur, id eft, ad|
rjuandam tegem conftituatur. Etenim in folis vi/iskaM-

IJigitized b/Coogle
i<54 ART. ELEM. P. II. TOM.I. LIB.II. CAP. II.

ce toatinuitafem in contexta tciaporum empirice poffumui

cognofcere.
Ad vmuerfam experieutiam eiusque pofiibilitatem
requiritur intelligentia , priinumque ,
quod ea ad ilUni
confert, non in eo cernitur, vt rcpraefentationes re-
rum obieftarum diftinftas et perfpicuas reddat,- led vt
efficiat, cuiusdam
vt ipfa repraefentatio obieftae rei in
genere effe poflit. Quod quidem eo efficitur, vt ordi-
nem temporis transferat ad vifa, eorumque e.\(iftentiam,
dum cuique illorum qua fucceffioni, rationeviforuman-
tegrefforum e\ anticipationedennitum locum in tem-
pore adfignat, fine quo illud cum tempore ipfo, quod
omnibus fuis partibus ex anticipatione locutn definit,
haud conuenitet. Haecloci determinatio autem non
potelt ab adfectione vilbrum ad abfolntum tempus de-
promi (neque enim ea perceptioni obnoxia c(l), fed vice
verfa, vifa inuicem loca fua in temporc ipf, nccelfe
eft, definiant, eaque in ordine temporis neccffaria red-
dant, ideft, iilud, quod fequitur, vclfit, ad legem quau-
dani vniuerfaiem id, quod in ftatu antegreffo comple-
,

xumerat, fequatur, neceffeeft, e.t quo feries efficitur

viforum, quae ope intelliirentiae eundem ordinem con-
textumque continuum in ferieperceptionum pollibilium
producit eumque necelfarium reddit, qui in forma vilio-
nis internae (temporis), in qua vniuerfis perceptionibus
locus tribuendus foret, ex anticipatione deprelieu-
ditur.
Igitur aliguid fieri, perceptio eft, qttae ad evperi-
entiam poffibilem pertinet, quae eo in veritate rerum
apparet id locum illius, in
tempore, qua definitum, proinde qua rtm obiefctam,
(juae ad legem quandam in contestu perceptionum fein-
per poffitofFendi.Sedealex, fecundum fuccelhonem teiii-
poris determinandi aliquid, haec eft: in eo,quod praecedit,
conditionem ificlfe, qua fiat, vteucntum femper (iJelt,
heceffario) fequatur. Jgitur dccretum caufae perfcilae
et principalis (fufficientis) caufa atque rotio clt poflibiiis
experientiae, nempe cognitionis viforum obiettiuae, r-i

tione relationis illorum, 111 fuccelTioiie ferierum tempoiii.

_ i_iiMB/fl4iglc
 J
SECT. fk SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 165

Sed argumentttm huiusce dccreti pofitum in mo-

tnentis eft, ijuae mox adferemus. Ad omncm cognitio-
nem empiricam neceffaria eft fynthefis variorum ope
phantaliae, quae femper eft fuccefliua, id cft, ea, inqua
iemper inuicem repraefentationcs fuccedant. Succeffio
autem non cft in phantafia quoad ordinem (quid prae-
gredidebeat, quid fequi) definita, et feries vnius re-
praefentationum fuccedentium et retrorfum fieri et an-
trorfum poteft. Sed fi illa fynthefis effeQio eft appre-
hcnfionis (variorum vifi dati), tum ordo eft in re obie-
cla definitus, vel, vt vevius dicam, ordo in ea ineff
fynthefeos fucceffiuae, rcm quandam obietlam definien-
tis, ad rjuem aliquid neceffario aiitecedat, et hoc pofito,

alterum neceffario fubfequatur. Ergo fi perceptione

mea cognitio debeat cuiusdam euenti comprehendi,cum
fcilicet aliquid vere euenit; ea, neceffe eft, in iudicio
empirico cernatur, quo cogitatur, effe fucceflionem de-
terminatam, id eft, ea poni aliud vifum, quoadtempus,
antegreffuin , quod neccffario , fiue ad quandam legem,
fequatur. Econtrario, fi antegreffum ponerem nec ,

euentum vero illud neceffario fequeretur, tumlufum

quendam phantafiae fubietliuum putare deberem, et, fl
tamen in eo obie&iuum quiddam cogitarem , fomnium
vocare. Igitur relatio viforum, quaperceptionumpofli-
fciiium, vi cuius fubfequens (id quod euenit) perid,
juod antecedit, fecundum exfiftentiam luam, neceffario
et ad legem quandam intempore definitum eft, proinde,
adfeflio caufae ad effeftum, conditio eft valoris obieU-
vi iudiciorum empiricorum noftrorum, ratione feriei
perceptionum , idcoque veritatis illorum empiricae, ac
proinde experientiac. Igitur decretum relationis cau-
jarum in fucceffione viforum locum hahet vel ante vni-
verfas res experientiae fubie&as (fub legibus fucceflio-
nis), proptarea quod Ulud ipfum in caufa eft, cur effeta-
lts poffe experientia videatur.
Sed hoc loco quaedam emergit duhitatio adhucdis-
pcllcnda. Decretum coliigatioois caufarum in vifis in-
Ibi mula noftra, ad fucceffionem eft ferierum illorum ad-
ftriilum, cum tamen in vfu eius pateat,illud etiam qua-
166 ART. ELEM. P. H. TOM. I. UB. II. &P. II.
drare ad concomitantiam eorum, eaufemque atque effe-
Gum effe fimul poffc. Velut calor eft in cubiculo, qui
non in Hbero acre inuenitur. Caufiam eius quaero}
fornacem calefacram confpicio. Atqui haec fornax qua ,

cum effeflo fuo, calore cubiculi. Ergu

caufa, fimul eft
hic nulla, quoad tempus. ferierum fucceffio eft, inter
caufam et effe&um, fed fimul funt, et tamen lex illava-

let. Maxjma pars caufarum efficientium in natura re-

rum fimul eft cum fuis effeGis et temporis feries effe-
,

florum ab eo folum pendet, quod caufa effectionera

fuam non totam poteft vno temporis articulo exferere.
In illo autem punfto temporis, quo ea primum exoritur,
femper vna eft cum vi caufae fiiae efficiendi, fi quidem,
fi illa momento ante effe defiiffet, hoc neutiquam foret

exortum. Hic bene notetur, ordinem folum fpe&ari

temporis, non illius defluxum adfcftio manet, quam-
;

quam nuUum tempus praeterlapfum videtur. Tempus

jnter efficientiam caufae, eiusuuc proximum effecrum,
poteft euanefcens (proinde Ulud fimul) effe, fcd adfectio
vnius ad alteram nilmominus, quoad tempus, manetde-
terminabilis. Si globum in puluinari referto, cui fof-
fulam is imprimit, qua caufam confidcro, tum is fimul
erit cum eftefto. Verum vtrumque tamen ex relatione
temporis discerno vtriusque dynamicae conmnftionis.
Etenim fi globum puluinari impono, priorera eius hgu-
ram laeuem fequitur-foflula; fed fi puluinari (vnde ne-
fcio) foffula ineft , tum eam non plumbeus globus fe-

quitur,

Quocirca fane fucceffionc remporis vna efficitur

nota empirica, in adfcQione ad effcclionem
illa effecti

raufae antegreffae. Vitrum canfa eft aquae fupra fu-

perficiem hori7.ont.1lem fuam adfcendentis , quamquam
vtrumque fimul vifum videtur. Nara fimulatque eam e
maiori vafe vitro hauferis, fequitur aliquid, nempemu-
tatio ftatus horir.ontalis,quem ibi habebat, in couca-
vum, qucm in vitro accipit.

Haec effecUo caufae ad conccptum ducit actionis,

haecad conceptum virtutis, eaque ad conceptum fub-
 SECT. III. SYSTEMA OMN. DECRET. SYNT, 167

ftantiae. Quum propofitum criticum ,

qtiod folos fon-
tes fpecht cognitionis fyntheticae ex antidpatione, no-
lim in rationibus anahfeos vcrfari conceptuum , quae
folum cxplicatiunem (11011 dilatationem) conceptuum fpe-
ctat, plenam expofitionem eaium futuro fyftemati
cuidam rationis purae permittam quamquam eiusmodi
;

analyfin copiofe, vel in compendiis huiusce gcneris,

quae adhuc iunotuerunt, inueiiiemus. Sed notam em-
piricam fubftantiae, quatenus non perpetuitntc conftan-
tiaque vifi, fed melius faciliusque aclione oftendi vide-
tur, non poffum filentio praeterire.
Vbi atio, proinde acliuitas et vis eft, tbietiamerit
Jubftantia, et in hac fola erit fedes fontis illius fecundt
viforum quaerenda. Id bene quidem dittum eft: fed (i
mcntem debeas explicare, quid fubftantiue rationeintcl-
ligatur, cupiasque vitiofum orbent iftum euitari, haud
ks facilis erit illius rei defenfio. Quomodo ex attione
ftatim ad eanjtantiam perpetuitatemque concludes agen-
tis, quod tamen internum quoddam propriuinque fub-
ftantiae ;phaenomeni) criterium videtur? Sed ex iis,
quae fupra docuimus, folutio quaeftionis nulia tanta dif-
ficultate luborat, quamquam ad vulgarein viam (dunta- (

xat analytice de conceptibus traetandi) infolubilis forct,

Actio adfeitionem defignat fubieeti efteclionis ad effe*
ttLim. Quoniam vero omne effectum in eo verfatur,
quod fit, ct cuenit, proinde in variante ac mutabili,
quod tempus denofat fecundum fucceflionem; vltimum
fubief-iuin eius cuitfiani atque perpetuum, vtpote fubftra-
tum, omnium eorum, quae varianfcur, id e(t, fubftan*
tia. Namque ex decreto caufalitatis attiones prima
femper funt ratio etcaufs cuiusuisviciflttudinis viforum,
idcoque eife non in fubiecto poflunt, quod ipfum varie-
tur, quoniam alias aliae actiones opus forent, aliudque
fubiectum, quod illam viciflitudinem definiret. Quo
igitur pacto actione, qua perfecla nota empirica, fub-
ftantialitas euincitur ita, vt conftaatiam illius compa-
,

ratis demum perceptionibus qnaerere non deberem,

quod etiam in hac via non poffet ea vbertate fieri, quae
ad magnitudutem abfolutequevniuerfalemconceptus va-
i68 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIE.II. CAP. ir.

lorem neceffaria videtur. Etenim fubieflum primum

caufalitatis vniuerfi ortns atque interitus ipfum (incam-
po viforum) nec oriri pofle, nec occidere, firma conclu-
fio ell, quae ad necelfitatem empiricam conftantiamqu
in exfiftentia, proinde ad conceptum redit fubftantiaa
qua vifi fiue phaenomeni.

Si aliquid fit, tum folus ortus, nultaratione habiu

eius, quod oritur,, iam per fe ipfe fub deliberationem
cadit. Tranfitio ftatus ex eo, cum non erat, in ftatum
praefentem, quamuis illo nulla in vifo qualitas compre-
hendatur, iam fola crit inquiienda. Qui quidem ortus,
vti fupranumcro A oitendimus, non fubftantiam (quip.
pe quae nulla oritur) attingit, fcd illius ftatum. Igitur
tantum mutatio eft, non origo ex nihilo. Sihaec origo
vt effeorum alienae cuiusdam cauffae fpeftatur, tum ea
vocatur creatio, quae tamquam euentum in vifis non
potcft admitti, propterea quod fola illius poflibiUtatP ei-
perientiae vnitas tolleretur, quamquam, fi vniuer-
las resnon qua vifa, fed qua res per fe (svrajf cvra) fpe-
flem, et qua res foli intelhgentiae fubiettas, eae, licet
fubftantiae fiiit, tnmen, quoad exfiftentiam, vtexaliena
caufa aptae poterunt confiderari ; id quod vero tum lon-
ge alias v.erbonim fignificationes adferret, nec vifis;
tamquam rebus, quac effe obuiae eipericntiae oofEnt,
conueniret.

Quomodo oinnino aliquid pofllt mutari-, qul eflb

pofiTt, vt ftatum in vno puntto temporiscontrarius alius
fequi in altero qucnt; eius quidom rei ex anticipatione
ne minimam quUem cogitationem habemus. Ad hoc
virium verarum cognitio requiritut quae dari tantum
offerrique cmptrice poteft, veluti virium motricium,
vcl, quod idem eft, viforum certorum fuccefltuorum (vt
motuum),quibus tnlcs vii'cs inclicantur, Sed forma vni-
uscuiusnue mutationis, conditio illa, qua foU vt ortui
alius cuiusdam tlatns, eucnire poteft (mataiia eius, id
eft, ftaiu;, qui mutatur, qualiscumquc fit), proinde ip-

forum ftatuuin fucccilio (cu.en.tum), tamen iid legem .

SECT.III. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 169

falitatis poteft et conditionum temporis e.\ antidpatione

confiderari. *)

vno ftatu a in alterum b tranfit,

Si fubftantia ex
tum temporis puuclum priorjs ftatus, a temporis pun&o
pofterioris diuurfum eft,iiludque fubfequitur. Pariteret-
iam poiterior ftatus qua realitas (in vifo) a priori illo, in
fjuo hoc non erat, velut b ab o differt; id eft, fi ftatus
b a ftatu 0 duntaxat quantitate diftet, tum mutatio erit
ortus a b a, quod in priori itatu non erat. ratione cu-
ius =0 videtur.

Quamobrem quaeritur: quomodo res poffit e itatu.

so in alium ftatum = tranfire. Inter duo momenta
/>

femper quoddnm tempus interieftum eft, et inter. duos

ftatus fempec discrirrten aliquod habens quantitatem
(omnes enim viforum partes iemper funt viciffim quan-
fa}. Itaque quaeque traniitio ex vno ftatu in alterum
in tempore euenit inter duo momenta comprehenfo,
,

quorum priori ftatus determinatur is,vnderesegreditur,

pofterioriis, in quem peruenit. Vterque ergo in fini-
bus funt et terminis temporis mutationis cuiusdam,pro-
inde ftatus in duos ftatus medii, ideoque qua tales per-
tinent ad mutatiouem totam. Atqui vnicuique muta-
quae iu toto illo tempore, in quo illa
tioni caufa eft,
euenit, effeetionem declarat. Ergo haecce cmufa mu-
tationem non fubito (vna fiue in vno momento) perdit-
eit, fed in tempore, ita, vt, qucmadmodum tempus n
momcnto primordii a ad abfolutionem in b crefcit, itcm
etiam quantitts realitatis (b
a), per omnes gradus mi-
nores, inter primnm et vltimuminteriettos, generatur.
Ergo otvmis mutatio effe dunta.vat per aftionem poteft
caufalitatis continuam, quae, quatcnus aequalis cft, mo-
mentum vocatur. Ex liifcc momentis mutatio non con-
ftat, fed iis gignitur qua effeclum illorum.

*) Prnhe notetur, rae non de mntfltionc certarum quariindam

fcd de mutatione ftatus.
rel.itiouiini vuiiierfe lunui, Qua-
pXOpter mrplis nuoddani cum illud aeqnahilirer mouetur,
,

flaf.iutfuum (niutns) haudi)uaqam nuttat; fed fane quj-

'dera cum motut aekU vel decrefcnY
,
 170 ART. ELENt P.H. TOM.I. LIB.II. CAP.IL
AU]\\c haec quidem \ex eft continuitatis mutatio-
mtmomnhim, cuius haec ratio eft: nec tempus, nec
vifum in tempore, partibus conftare, quae minimae vi-
deantur, nihilominustamen rei ftatum in mutationeper
hafce vniuerfas partes , vt elementa, ad
alterum ftatura
tranfire. NuIUim eft realium discrimen in vifo, -vti
nullum discrimen in quantitate temporuin, minimum,
et ita nouus realitaris ftatus inde a primoemergit, iaquo
haec non erat, pcr omncs illius gradus infmitos, quo-
ium inrer fe inuicem discrimina cuucU funt minora,
quam quod feparat o ab a.

Quamnani vtilitatem hocce decretum inuefrigationi

mturae adfcrat, hic nil attinet anquirere. Sed qUo-
modo eiusmodi decretum, quo cognitio noftra videtur
prorfus effe e.\ anticipatione poffit, id quidem
dilatarij
vthcmenter e:>et nofira deliberatione, quamuis adfpe-
a ~~
his ipfe fidem faciat veritati cius ac realitati, i

crcdi poflTt ,
qtiaefttnne illa, quo illud efTe potue;
iale pofle fuperfcdei i. Etenim tam variae rationes
conatus cognitionis per rationem dilatmidae aug(
que: vt gencratim debeatpronormaproponi,vtm^
nem fuueas, neque quidquam credas, nec fumas, 1
ad clari/Hmum argumentum dogmaticnm fi doci ,

tis carea^ ,
quae accuratam queant dedufiionem i

ditare.

Omnis acccftlo cognirionis empiricae, qu*

ccptionis progreflto nihil eft, nifi diiatatio dett

nis fenfus interni, id eft, progreffus quidani in t

re, qualia illa cumque fint, quae illi fubie&a vides
fiue vifa (int, fiue vifiones purae, Hicce progreffus in
tempore cuntk determinat ac deftnit, ipfequepcr fe
nulla re amplius determinatur; id eft, partes illius fo-
lum in tempore funt, et per fynthefin huius, fed mini-
me ante tcmpus datae. Froptcrea vnaquaequein perce-
ptione tranfitio ad id, qnod in t"iupore fuccedit, de
'ininationc eliicitur temporiscx generatione huius
ceptionii, cumque iilud tempus , fcmper et in !
fuis partibus, quantitas vidcatur, '
-
SECT.IIL SYSTEMA OMN. DECRCT. SYNTH. 171

tur perceptionis vt quantitatis per gradus, quonim nnl-

lus (St minimus ab O vsque ad gradum illius definitum.
Ex quo peifpicnum eil, fieri poffe, vt legem mutatio-
num, quoad formam earum, e\ anticipatione cognofca-
mus. Namque foiam noftram apprelienfionem antici-
pamus, cuius, cum nouis ea infa ante vniuerfa vifa data
infit, lex conditioque formalis, profeclo neceifeeft, vt
poifit ex anticipatione cognofci.

Quamobrem, vti tempore coiulitio continetur fen-

(ltiua ex anticipatioue ,
qua efie poteft progreiTus coiiti-
nuus eius , quod eft atqne apparet ad id , <;nod fequi-
,

tur etfuccedit, ita in inretligentia per apperceptionis

,

vnitatem, lex ineil ex atitii-ipntione, quae efficit, vteffe

continua determinatin poffit locorum omnium ad vifa
fpecTantium in hocce tempore, per feriem caufarum et
effecTorum , iii qua illis horum exfiflentia neceffario effi-
citur, eoquefit, vt relationum chroriicarum cognitio
empirica ad qundque tempus vniucrfe, proinde obiecTi-
ve valere videatur. '

A NALOGIA TERTIA
Decretum fmultanei, ex lege reciprocationis Jiue

Inter omnes fubfTantias, quatenus in fpatio pofTont

jua fimul conftitutae percipi, perpetuum intercedit
commercium.

Res efTe fimul dicuntur, quum in vifione empirica

perceptio vnius mutuo potefT fequt alterius perceptto-
nem (quod fieri non poteft in fucceilionc viforum, quem-
admodum fupra in decretn fecundo oflendimus). Sic
perceptio primo in luna, deinde in terra, vel etiam re-
tro poteft primo in terra, et tum in luna inflitui, et
quoniain harum rerum perceptiones poffunt fe inuicem
mutuo fequi, propterea illae iimui effe dicuntur; Atqui
j~2 AUT. ELEM. P.II. TOM.I. iAB.ll CAP. 1T.

fimultaiieum cernitur in exfiftentia variorum in tempo-

re eodtm. Scd tempus ipfum non poteft percipi, vtin-
de,quoderes in eodem temporeconftitutafunt, intelligas,
perceptioiK-s earum fequi )c inuicein pofTe mutuo. lgt-
tur fynthcfis piiantafiae in apprehenfione vnamquam-
que illaaim pi-iccptionum vt eam duntaxat indicaret,
quae in futiietto adeft, cum altcra non exftat, et mutun,
non autem res obiecias fimtil efTe, id cft, fi vna fit, eflo
et nlteram in tempore codem idque necefiarium efle,
,

vt fe inuicem mutuo pofliut fcqui perceptiones, Ergo

opus crit conceptu intelligentiae fucceffionismutuiede-
terminationum harum rcrum extn fe fimul apparen-
tium, vt dici quear, fuccefiionem perccptionum mutu-
am effe iu re bietta fundatam, eoque fimultaneum vt
obieiiiuum repraefcntotur. Atqui relatio fubftanth-
rum, in qiia vna dfiternijnationes compleftitur, quarum
caufa altera continetur, in adfeclione verfatur contagio-
nis, ct, fi vicifiim haec caulTam continet determinatio-
num in iiitcra, inadfetlione commercii fiue effcclionis
mutuac. fcr^o timultaneum fubftantiarum in fpatio non
aliter poteft in experientia cognofci , nifi poflta efreEtio-
lie in fe inuicem earum mutua-, quae proinde conditio
eiit, qua efTe res poffunt fubiettae experientiae.

Res fimul funt, quatenus vno eae atque eodem

tempore apparent. Sed quae nota erit, qua vno eodem-
que cas tempore effe cognofcatur ? Nimirum haec: cum
ad ordinem in fynthefi apprehenfionis huius varietati
nihil interefle videtur, id eft, ab A per B, C, DadE,
vel etiam retro ab E poteft ad A progredi. Namque (i
is efTet in tempore fucecltlue (ad ordinem abA incipien-
te, atque in E definente), fieri non poflet, vt apprehen-
lio in perceptione ab E inciperet, et retro ad A perga-
ret, eo quod A ad tempus praeteritum fpettat, et pro-
inde non ampliusapprehenfionipoteft obnoxium efle,
]am v;ro fineas: in varictatc fubftantiarum, tam-
cjuam tiforum vnamquamqueiUarum prorfus folitartam
eflV, deft, nullam in altera efKccre, neque huius mu-
fcuo contagionc tencri} tum equidem refpondebo; ratio-
 SECT.III. SYSTEMA OMNIUM DECR. SYNT. 173
nem earum fimultaneam non fubier.am fore, quae efie
poflint, perceptjoiiibus, e\(ifteiittnmque vnius imila via
fynthefeos empiricae ducere ad exfiltentiam pqfie alte-
rius. Etenim fi eas animo informes Ipatii interuallo va-
cui feclufas diuiilfasquc tum perceptio ah vna pergens
,

d alteram in tempore, huius quidein exfiftentiam pcr

fcquentcm perceptioncm dcteiininare poffct, non autem
diftinguere , vtrum vifum priori obiettiue fncccdat, an
potius cum iilo fimtil videatur.

Igitur praeter fnlam cxfifrentiam fit aliqttid, necef-

fe eft, quo A huic I! locum in teinpore delignet, et vU
ce verfa rurfus B illi A propterea quod fola hacce lege
,

fit, vt fubftautiae illae, qua fimul.appareiites , empirice

polfint repraefentari. Atqtii id tantum alterius locum

detcrminat in temporc, quod caufn illius eiusuc deter-
minationum videtuiv Ergoquaeque fubftaritia (eum
tantummodo ratione determinarioiuim fuartim efTc con-
Tequens poflit) caufatitatem certarum dcterminationum
quarundam in a!tcra,
:
et fimul effeita caufal.tatis alte-
rius, necefft eic, conipleclatiir, idcft, vt in tommu-
nione dynamica (prorime, remoteue) fint, oportebit, fi
fimultaneum in quapiam poffibili experientia debeat
agnnfci. Atqui illa oiunia rationc rerum cxpcrientiae
fubicclarum neceflaria funt, fine quibus expcrientia ha-
rum rerum obieclarum ipfa efle non puflct. Ergo vnj-
verfis fubflantiis in vifis, quatenus eae limul funt, ne-
cefTarium eft, vt inter fe inuicem in conimeicio perpe-
tuo effeclionis mutuae videantur.
Sed commercium hoc loco cominttnionem dicimus
dynamicam.fine qua vei ipfa communio fpatii numquarri,
pofTet empirice cognofci. In noflris e.tperientiis facile
continuas in omnibus
intelligi poteft, folas contagiones
locis fpatiifeufum nnftrum ab vna re obiecta ducere ad
aliam pofle, lumineque inter oculum noftrum et corpo-
racoeleftia micante, commercium quoddam remotum.
inter nos etilia effici, eoqus fimultaueum pofteriorura

euinci, quod nullum locum pofTumus empirice mutare

(hancce mutationem percipere) nifi rnateria efficiatur,vt
,
174 ART. ELEM. F. II. TOM. I. LIB. II. CAP.IL
nobjs vbique lori noftri effe perceptio queat et haec ,

quidemfola Lllius contagionis mutuae ratioiie fimultaneum

eorum, eoque vsque au obieclas res remotifitmas coexfi-
ftentiam illorum {quamqiiam modo interuentu) poflit
euincere. Stne commercio quaeque perceptio (vifi in
fpatio) ab altera diuulfa eft atque abrupta, catenaque
repraefentationum empiricarum, ideft, experientia io
obieGa re noua prorfus u principio inciperet, ita vt
prior cum ea ne minime quidem cohaerere, vel effe in
relatione temporis cunftituta polfet. Neque haec ita
.

dico, vt fpatium vacuum redarguam: quippe quod ibi

efife concedamus, qiioperceptioiiesnullomodopertinent,

et proinde lociim non habet empirica cognitio cocrii-

ftentiae; tum vcro vnium fae quae uobis effe poteft,
,

experientiae illud piorfus non obuo.rium videtur.

Quod vt magis perfpicnum fiat, notandum erit, in

animo noftro omuia vifa, qua in esperientia complexa
poilibili, in communioue elle dcbere apperceptionis, et
cjuatenus res obiectae, qua fimultanea coniuncta reprae-
fentari debent,locum fuum in tempore, neceffeeft, mu-
tuo determinent eoque tutum aliquodconftituant. Quae
fubiettiuacommunio fi funilamento debet obie&iuo ni-
ti,aut ad vifa qua fiibltanttas referri, perceptmne vnius,
quacauffa, oportebit, vt effe perceptio poffit alterius,
et fic vice verfa, vt fucccffio, quae femper ineft in per-
ceptionibus, qua apprehenfionibus, nonrebustribuatur
bbietris , fed hae qua fimulraneae poftint repraefentari.
Sed hoc cernitur in cohtagione ad viciffitudincm, id eft,
in commercio fubftantiarum reali, fine quo proinde re-
latio empirica fimukanci haiidpoffetloeum in e.vpcrien-
tiainuenire. Atque hocce commercio fit, vt viforum,
quatenus extra fefe, fed tamen in coniuntioue funt, com-
pofitum rcaie eriiflat, cuiiisinodi compofita effe variii
niodis poffunt. Igiturtresillae relationes dynamicae, a
quibus caeterae omnes oriuntur, in uihaerentia, confe-
quentia et compofitione verfantur. .
 SECT. m. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 175

His igitur tribus analogiis experientiae nil nifi de-

creta continentur determinandae circumfcribendaeque
viforum e.vfiftentiae in tempore, e cunctis mibus moiiii,
tum adfettione ad tempus , ipfum, qua quantittitern
(quantitatem exfiftentiae, hoceft, durationem), tumud-
feclione in tempore, qua ferie (fucccfituc), tum dcni-
que etiam in eo, qua complexu omnis exfiftentiae (fi-
mui). Haec vnitas determinandi temporis quanta
quanta dynamica eft, Sd cft, tempus non tamquam illud
fpeftatur, in quo cuiusijue Socum e.vperientia pro.vime
determinet, id quod fieri non poteft, quoniam tempus
abfolutum haud cadit in perceptionem, quacumvifapof-
fint comparari; verum lex intcllrgentinc, (juafoiapoteft
viforum exfiftentiae vnitas fynthetica ad teniporis rela-
tiones impertirt, cuique illorum locum in tempore
defmit, proinde ex anticipatione, et ita, vt nmni oinni-
no tempori conueniat.
Vocabulo naturae (fenfu empjrico) iiiteliigimui
contejtum viforum quoad e.vfiftentiam eorumcx regitlis
aeceflarus , hoceft, legibus. Sunt ergo ccrtae leges,
eaeque ex anticipatione, quibus fit demum , vt effe na-
turapoflit; leges empiricae ope folitis experientiae, et
quidem fecundum leges illas originarias, quibus efficitur,
vt eiTedemum ipfa poflit experientia, locum habere ppf-
funt, et reperiri. Quocirca proprie analogiae noftrae
vnitatem proponunt naturae in contextu omnium vifu-
rum certis fubiectam exponentibus, quae nihil aliud ex*
primunt, quam adfecHonem temporis (quatenus hoc
omnem exfiftentiam compleflitur) ad apperceptionis
vnitatem, cui tantum ad regtilas effe locuspoteft in fyn-
thcfi. Itaque iis coniuntis hoc enunciatur: omnia vifa
fiue phaenomena in natura infunt, in eatjue oportet in-
effe, li quidem fine hacce Vnitate e.\ anticipatione nulla,

vnitas eaperientiae, proinde etiam nulia determinatio

finitioque reruni obiettarum in eadein efle poflet.

Sed daargumenti genere, quo in hifce legibus na-

turae transfcendentalibus vfi ftimus, eiusque pecuiiari
171SART. ELEM. P.H. TOM.I. tIB.IL CAP.lt.

natura quaedam adhilc monenda videntur, qnae fimul

qua norma alius cuiusque pciiculi in intellectualibus iis-
demque fyntheticis decretis ex anticipatione probandis
permagni e(Te momcnti debfebunt. Quodfi hafce analo-
gias fisyftxrmSsi id eit, e notionibus voluiflem euince-
re: nempeomnc, quod exftat, duntaxat in eo depre-
hendi, quod conftans eft et perpetuum, vnoquoque
Cuentu aliquid poni in ftatu antegreffo, quod ad regu-
lam quandam fubfequatur, in variis denique, quae fi-
muliunt, ftatus in adfecKone ad fe inuicem fecunduni
regulam aliquam fimul elfe (in commercio verfari), tum
omnis opera prorfus inanis atquc irrita fuiffet. Nam-
que non poteft ab obiefta re eiusque exfiftentia ad exfi-
ftentiam alterius folis harum rerum conceptibus perue-
niri, quo carum cumque modo.atialyfin perfequare.
Quid igitur nobisreliqui foret? PoiTtbyjtas cxperientiae,
vtpote cognitionis, in qua, neceffe omnes nobis
cft, vt
obieftae res dari tandem priffint, fi earum repraefenta-
tio nobis debeat realitatem obiefliuam largiri. Itaqur
in hoc tertio, cuitis interna forma etneceffaria io vnita-
te apperceptionis fynthctica verfatur omnium viforum,
leges aperuimus e.v anticipatione perpetuae et neceffa-
riae temporis determinationis vniuerfae esfiitentiae id
phaenomeno, qua effe non poffet ipfa temports de
fine
terminatio empirica, legesque inuenimus vnitatil fyn*
theticae ex anticipatione, quarum ope anticipare expe*
fientiam poteramus. Huiufce viae defeitu, et optnio*
niserrore, quo enunciata fynthetica, ab vfu empirico
mtelligentiae pro principiis commendata Ity^xrix^e
poffe putabantur probari, accidit, vt decreti caufae per*
feitae et principalis (rationis fufficientis) tam crebro
fed femper fruffra, probatio tentaretur. De duabus re-
Hquis analogiis numquarit quisquam cogitauit, quam-
quam femper ftmt tacite vfurpatae; *) fi quideui via ca
rebatur categoriarum qua fola poffit quneque intelli-
,

*) Vnita: vniuerfitatis rerum in qua orani.i yifa effe coniun-

,

cla debent, aperte e(t mera ccmfecutio detreti clanculntn

fumti commerrii omniuni fuliftaniiarum quae fimul funt:
,

tenim, fi folitariae effenr, iii qua partibus numquam tonim

SECT. III. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 177
gentiae lacuna, tam in conceptibus, quam indecretis,
aperiri ac fentiri.

4-

POSTULATA
Cogitationis empiritae in genere.

1) Quod iegibus fbrmatibus illis experientiae (quoad

vifiones conccptusqiie) congruens eil atque conueniens,
id 0 poteft.

2) Quod cum lege evperientiae materiali (fenfatione)

connexum cohaeret, id vere efi atque apparet.
3) Id, cuius cum eo, quod vere exftat, connexio
contagioque ad vniuerfales experientiae leges determi-
nata et circumfcripta eft, necejfarto exftat.

Iltuftratio.
Categoriarum modalitatis ea pecullaris natura eft, vt
conceptum, cui qita attributa iunguntur, qua obieEtae
rei determinatio, ne minimum quidem augeant, fed ad-
fe&ionem tantummodo exprimant ad facultatem cogno-
fcendi. Si conceptus rei cuiusdam iam prorfus plena
ftt ac perfefta, tamen de illa re quaeri poterit,
ea num
effe tantum poffit, an re vera exftet, aut, fi hoc fit, an
ea etiam adeo neceffaria videatur? Ea re nullae ampliua
in re obieQa ipfa determinationes cogitantur fed modo ,

quaeritur , quomodo ,ea res (cum modis omniuus et de-

terminationibus fuis) ad intelligentiam eiusque vfum ,

empiricum, ad vim iudicandi empiricam, ad rationem-

que (in eius vfu ad experientiam) fefe habere videatur.

efficeretar, cc fi coniunctio iilarnm (miorum effecli ad fi-

mili tudinem) iam propter cocxfifteiitiam non neceflaria eiTe t,
non poflet ab hac, qua adfectionc mere ideali, ad Ulud, vt
ad reale, concludi. Quamquam fuo loco monftrauimus,
eommercium illud proprie !n caufa effe, qua fiat, vt effe co-
gnitio empirica paffit, cocxfiftetitia, et proinde proprie ex
ha< ad illud, tamquam conditionem eiua legemque, mro
conclufioDem fieri.
M
i?8 ART. ELEM. P. II. TOM.I. UB.II. CAP.If.
Eademque de caufa decretis modalitatis nil quid-
quam continetur amplius, quam enodationes conce-
ptuumeius, quod elfe poflit, quod vere exftet, quodque
neceffarium fit, in vfu eorum empirico, et fimui etiam
omnium categoriarum ad folum vfum empiricum adftri-
ftiones, vfu transfiendentaii ncc admilTo neue conceffo.
Quippequae, fi illis Ggnificatio non mere logica cora-
petere, formaoue cogitandi debeat analytice exprimi,
fed res earumque poflibilitatem, exfiftentiam vel necefft-
tatem attingere, ad e.xperientiam poffibilem eiusque
vnitatem fynthcticam, fpeflent illae , neceffe eft, in
qua fola res pnffiuit experientiae offerri atque proponi.
Igituf poilulatum poffibilitatis rerum vult, vt con-
ceptus earum cum legibus formalibus esperientiae vni-
verfe congvuat et conueniat. Qua vero, nempe forma
obieftiua omnium viforum in genere, vniuerfa. conti-
netur fynthefis ad rerum obieftarum cognitionem ne-
ceffaria. Conceptus fynthefin compleftens vacuus et
inanis putandus eft, neque ad vllamrem obieclam refer-
tur, nifi haec fynthefis pertineat ad expei ientiam , vt
tamqnamab illa mutuo accepta.et tam conceptus rmpiricus
vocatur, aut vt talis, in qua, vt Icge cx anticipatione,
cxperientia vniuerfe (forma eius) nitatur , et tum ea eir
tio pura eft ,
quae nihilominus tamen ad experientiam
pertinet, eoquod, quae ipfi obnoxia eft, res tantum in
*a poteft deprehendi. Namque vnde infigne poflTbili-
itatis cuiusdam conceptu fynthetico ex aii-
rei obieftae ,

ticipatione cogitarae, depromas, nifi de fynthefi for-

matn cognitionis obieftarum rerum empiricae conftitu-
ente? In tali conceptu nullam ineffe repugnantiain
oportere, id quidem ad neceffariam conditionem logi-
cam poftulatur, fed ad obieEIiuam conceptus realitatem,
id eft, ad poflibilitatem eiusmodi obietae rei, quaecon-
eptu illo cogitatur, permultum abeft, quin fatis videa-
tur. Velut in conceptu figurae lineis duabus rettis in-
clufae nulla repugnantia ineft; fi quidem conceptu dua-
*im linearum reflarum earumque contagione nulla fi-
gurae negatio continetur; fed impoflibilitas pofita non
lt in conceptu ipfo fed in conftru&ioiie illius in fpa-
,
 SECT. IIT. SY5TEMA OMN. DECR. SYNTHET. 179
tio, id eft, in legibus fpatii eiusque
determinationibus
et modis, quae vero rurfus realitate obieetiua
gaudent,
id eft, res
fpeilant poffibiles, quoniatn iis
vniuerfe for-
ma continetux experientiae es anticiparione.

Nunc huiusce poftulati po/fibilium permagnum

vfum contagionemque ante oculos collocabimus.
Si
rem cogito, ouae conftet et perpetua fit, ita, vt cunfla,
quae vanantur atque fuccedunt, ad fohim
eius ftatum
pertineant, numquam potero e tali conceptu fo!o co-
gnofcere, eiusmodi rem efle pofle.
Aut vero aliquid
cogito, quod ita debeat efTe comparatum,
vt eo pofito, ,

femper illud et neceflario aliud quid fequatur,

lioc qui-
dera profeao fine repugnantia poterit
cogitari- an ve-
ro eiusmodi qualitas (caufalitas) vfpiam i '

quapiam re
pollibm oftendatur, eo non poteft diiudicari.
Tandem
res poflum diuerfas (fubftantias) cogitare,
itacompa-
ratas, vt ftatus vnius in ftatu alterius
confequentiam re-
linquat, ct fic verfa vice
; fed, vtrum talis adfeftio ati-
quacaderevfpiaminrcsqueat, id ex conceptibus his-
ce, quae fynthefin duntasat arbitrariara continent
nul-
lo modo poteft intetligi. Igitur ex eo tantum,
quod
conceptibus iftis adfefliones perceptionum
in vnaqua-,
que experientia anticipationc ejrprimuntur, obieftiua
e.v

iilorum rcatitas, id eft, veritas transfcendentaiis,

cogno-
fcitur, et fane qiudem libera ab omni
eiperientia ne-
que tamen vacua ab omni adfeftione ad formam
'expe-
nentiae m.vmuerfum, vnitasque fynthetica,
inciuafo-
lapolfunt oblatae res empirice cognofci.

Si vero nouos adeo conceptus fubftantiarum

, viri-
iim, effeaionum mutuarum, ei materia, quam
noMs
perceptio miniftrat, animo informare velles, ita,
vt
exemplum earum coniunftionis ab esperientia ipfa de-
promeres; tum in mera portenta ingenii incurreres,
quae an efle queant, e* quo intelligi polfit, nullum
prorfus velHgium apparet, quoniam in iis non
ducemec
magiftram perientiam fequeris, neque ex ilk
conce-
ptusifti depromti videntur. Tales conceptus ficli no-
tam poflibilitatis fuae non poflunt, ad modum categoria-
 ,

i8o ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB.II. CAP.II.

rum, ex anticipatione ,
taniquam leges, e quibus omnis
experientia pendeat, nancifci fed taiitum tx adfumto (a
,

pofterioi i) , vttalcs, quak-s pcripum experientiam of-

ferantur, et poffibilitas carum aut e* adfomto debebit
,

atque cmpirice, aut nullo prorfus modo potcrit coguo-

fci. Subftantia, quae conltanter praefens in fpatio fo-
ret, ita tamen, vt ne il'ud esplerct (<|uemadmudum me-
dia illa ratio mateiiam tnter et uaturam cogitantcm
quani voluerunt quidam introducere), aut fingularis ali-
qua vis primitiua animi nnltri praeuidendi futura (non
folum concludendi), aut denique vis quaedam eiusdem
animi commeicium cum aliis hominibus (vtcumcjue re-
motis) co^itationum habendi , hi omnes conceptus funr,
omni poffibilitatts fundamento carentes ac deftituti,
quippe quod non poni in experientia poteft, et notisle-
gibus itlius, finc quibus ea iu coniunttione cogitatio-
num arbitraria verfatur, quae, quamuis ab repugnantia
libera tamen fibi non poterit realitatcm obiettiuam,
fit,

proinde nec pofiibilitatem eiusmodi obietrae rei arroga-

re, quam fibi hic volunt antmo informare. Realitatis
ratio per naturam rci non poteritin fingulo (in concre-
to)cogitari, nifi e\perientia adiuuemur; quippe (juae
tantum fenfationem, matciiam experientiae, fpefiare
poteft, neque adfctiionis formam attingit, quacum iudi
fortaffe in fiftioiiibus poffet.

Sed mifiis omnibus, quorum po/fibilitan ex fola ve-

ritate in ciperientia poteft intelligi, folam hic poffibili-
tatem rerum per conceptus tx anticipatione, quibus ad-
feuerare pergo numquam ex eiusmodi conceptibus folis,
led femper qua legibus formalibus et obieGiuis eiperien-
tiae in vniuerfum efle locum poffe.
Videtur quidem trianguli poffibilitas ei conceptu
fuo per fe folo cognofci poffe (profefto is non pendetab
experientia) ;
namque reapfe ilii poffumus prorfus ex
anticipationerem quandam fubiicere, id eft, illum con-
ftruere. Quod quoniam tantum in forma rei obietke
verfatur, tamen femper tantummodo effeftum phanta-
iiaemaneret, cuius obielae rei poffibilitas adhuc dubiau
 SECT.Iir. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 181

foret, quippe ad quam requirctur, vt eiusmodi figura

ad meras leges cogiftta l!t, in quibus pofitae res omnes
fint experientiae fuhiettae. Igitnr fpatium iii legeverti
formali ex anticipatione experientiarum exterrmrum
eamdeiu fynthefin formantem, quain phantafia triangu-
lum conftruimus, cum ea, quain in apprehendendo vifo
eHictmus, vt de ilb conceptuni empiricum effbnnemus, -

vnam prorfus atqu~ eandem effe, id folum eft, quo pof-

eiusmodi rei cum hocce conceptu coniungitur.
fibilitas
Atcjue ita poffibilitas quautitatum continuarum, quin
quantitatum in vniuerfum, quoniam conccptus earum
omnes ac finguli fynthetici funt, nuniquam ex concepti-
bus ipfis, fed exiis, qua legibus formalibus determina-
tionis obiecilarum^rerum in experientia in gcnere de-
mum perfpicua erit et vbi tandem res obieftas quaeres
;

conceptibus confentaneas, nifi in experientia, in quafo-

Ja nobis res ofFeruntur? quamquam,non ipfa praemiffa
experientia , tantuinmodo in adfeftione ad leges forma-
les, quibus in ea generatim aliquid tamquam quod obla-
tura fit definitur, proinde prorfus ex anticipatione, fed
tamen in adfetlione ad eam, intraque fines illius ac ter-
nitnos, poflibilitatem rerum et agnofcere pbffumus et
notare ac diftinguere.
Poftulatu.n rerum veritath et exjiftentiae cognofcen-
dae requirit perceptionem, proinde fenfationem, cuius
nonproxime quidem, rei obie&ae ipfius,
tibi cotifctusfis,
cuius debet exfiftentia cognofci, at cohaerentiam illius

cum quapiam perceptione vera, ex anatogiis experiert-

tiae, quae vniuerfara coniunftionem realem inexperien-
tia vuiuerfe proponunt.

In folo conceptu rei nulla nota ineffe poteft eius

exfiftentiae. Quamuis enim ille pleniffunus etperfeclif-
fimus fit, ita, vt ne minimum quidem in eo defit, ad
rem cum omnibus modis fuis ac detcrminattonibus co-
gitandam, tamen exfiftentiae cum iftis omnibus nihil
quidquam negotii eit, fed ii) luc tatituin quaeftione oc-

cupatur : num eiusmodi res data nobis atque oblata vi-

deatur, ita, vt perceptio eius conceptum poflit antece-

** s^TOJTizKl D/ G oog le
18 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. II. CAIMI.

dere. Nannjue eo, quod conceptus perceptionem an-

tecedit, fola mdicatur: fed perceptio
illius poflibilitas

materiam conceptui fuppeditans , vijaeft nota exfiften-

tiae. Verum perceptionem. ideocjuc com-
etiain ante rei
paratiue ex anticipatione poteft exfiftcntia illius cogno-
fci, fi modo cum pcrceptionibus nonnulHs, ad decreta
coniunQionis iliarum empiricae(analogiarum) coliaerere
videatur. Tqra enim exfiftrntia rei cum perceptioni-
bus noftris in experientia poffibiti eft connexa, ad viam-
que analogiarum illarum a noftra vera p^rceptione pof-
fumus adrem ih ferie perccptionum poffibilinm perue-
nire. Sic exfiftentiam cognofcimus niateriae magncti-
cae omnia corpora permeantis ex pcrceptione fcobis fer-
reae attrafrae, quamquam pro natura inftrumentorum
fenfus noftri , efte non poteft proxima huiusce materiae
perceptio. Namcjue omnino, pro legibus fenfus con-
textuque perccptionum noftrarum, in experientia et in
proximam vifionem empirieam illius ofFenderemus, fi
fenfuum noftrorum acies effet fubtilior, quorum quippe
craflitudo formam nil quidquam attinet experientiae pof-
fibilis. Itaque quo perceptio, quaeque illam fecjuun-
tur, ex legihus empiricis pertinebunt, eo etiani noftra
pertinebit cognitio exfiftentiae rerum. Nifi ab expe-
rientia proficifcamur atque fecundum lcges contextus
,

empirici viforum pergamus, fruftra fperabimus, nosrei

cuiuspjam exfiftentiam diuinflturos efle vel exploratu-
ros. Grauiflimam quidem dubitationem contra hasce
leges exfiftentiae rcmotius probandae mouet Jdealismiri'
tJQ, ijuam haud abs re efTej cenfeo data hac occaliono
hoc loco. refutaie.

Mrfutatio Idealismi.

Idealismu? (nempe niaterialem intelligo) cernitur

in theoria, quae exfiftentiam rerum in fpatio extra nos
vel fo|um dubiam nullisque rationibus confirmandam,
vel fatfarn et impoffibilem deelarat; illa ratio problrma-
tica Carteli j eft, quae vnam folam iliam adfertionem em-
SECT. III. SYSTEMA OMN. DECK. SYNTHET. 183

piricam: Ego fim, perhibet indubitatam; altera eft

dogmatica Berkleji, fpatinm cum vniucrfis rebus, qui-
bus iliud qua les (juaedam infeparabilis adhaeret, ali-
(juid reputans, quod e(Te per fe ipfum nequeat, et pro-
pterea res in fpatio meras vmbras et phantasmata faci-
ens. Idealismus dogmaticus non poterit euitari, vbi
fpatium fumferis, qua propjietatem , quae rebus jpiis
per fe fpectatis {bvtsis uai) debeat competere; tum il*
lud enim cum vniuerfis iis, quibus, qua conditio, infer-
vit, nihilum (non-ens) videtur. Sed fundamentum hu-
iusce idealismi fupra in aeftheticatransfcendentalieuer-
timus. Sed problematica idealismi ratio, nil quidquam
ea de re adferens, fed tantum impotentiam quanuam,
practer noftram, exfiftentiae rationem ex proxima exper
lientia euinceudi, perhibeus, rationi conuenit decetqu
fubtilitatem inueftigationis philofophicae, nimirum, ne
diiudicemus, antcquam firmum perfe&umque aliquod
argumentum repertum videatur. Proinde vincendum
arEmmento erit , rerum externarum nos non folum opt*
nionem habere, verum etiam experientiam; id quod fieri
non poterit, nili, vt probari queat, vel ipfam intimam,
Cartefio indubitatam, ejperientiam noltram efte fol
poffe fumta experientia eiterna.

'
Theorema.

Sola, fed empirice determinata, exfifientiae mei ip-

iius confcie7itiaex0entiame\iincit rerihit obieStarum in Jpa-

tio e.ttra me.

Probatio.

Confcius mihi fum ejrfiftentiae meaevtpote in tem-

pore definitae. Omnis determinatio temporis aiiquid
cnnfians ct perpetuum ponit in perceptione. Sed con-
Ifons et perpetuum illud effe nonpoteft aliquid, quodin
me fit; fi quidem ipfa eififtentia mea in tempore poteft

demum conftanti illo ac perpetuodeterminariacdefiniri.

Igitur perceptio huiusce perpetui cffe tantum poteftper
rtm aliquam extra rae, non vero per folam repraefeatt
184 ART, ELEM. P. II. TOM. I. LIB. II. CAP. II.

tionem rei extra me. Ergo determinatio exfiftentiie

meae in temporc duntaxat effe poteft per exfiftentiam
rerum in veritate apparentium, quas extra niepercipjo.
Atqui confcientia in tempore cum confcientia poffibiii-
tatishuiusce determinationis temporis neceflario con-
iunilaeft: ergo ea etiam cum cxfiftentia rerum extra
me, qua conditio determinationis temporis, neceffario
coniunfta videtui-; ideft, confcientia exfiftcntiae mei
ipfius fimul eft confcientia pimima exfiftentiae rerum
extra me aliarum.

Scholion i. In hoc argumento aniinaduerti poteft,

idealismo lufum, qucm is fecerat, maiori iure ad vicif-
fitudinem retrtbui. Is enim fumnt, vnain proximam
experientiam efle internam, indeque ad res externas fo-
lum concludi, fed , vti vbique ,
quum ab effeetis datis ad
caufas determinatas conctuditur , tantum incerte, quo-
niam etiam in nobis ipfis repraefentationum latere cau-
fa poteft, quam rebus externis, fortaffe falfo , attribui-
mus. Sed hoc loco vincimus, experienthm externam
proprie proximam*) cffe, cuiusque folius ope, noncon-
fcientiam illam quidem exfifterrtiae noitri ipfius , fed ta-
men illius in tempore detcrminationem id eft, expe- ,

rientiam internam effe poffe. Sane quidem repraefen-

tationer fgo Jum, confcientiam exprimente, quae om-
nem poteft cogitatiimem comitnri, illud etficitur , quod
proxime in fe cohibct exfiftenfciam cuiuspiam fubie&i,

*) Confcientia proximn exfiftentiae rerntneitternirum in prae-

fenti theoremate non runpanitur,fedprobatur,paflibilitani
huiusceconfcientiaepcifpiciamus, nec ne, nil intereft. Sed
quaeftio de poflibilitate hulus confcientiae haec foret an :

foio nos fenfu intcrno gaudeamus, exterho careamus, pban-

tafia tamen externa nollere videamnr ? Sed manifeftum eft,
quo duntaxat aliquia qua extrinfecus imaijinari poflis, ideft,
fenfui in vifione propnnere, iam fenfum externum liabeas,
eoque fuiam vifi externi receptiuitatem, a fpontaneitate,
qua miaeque pbantalia Ulfignitar, proximedebeas discernere,
necelTe effe. Nom ii fenfum externum ttbi phantaliae ope
creares, facultatem ndendi, quae per phantafiam debet de-
terminari, ipfam tolleces.
 SECT. m. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 185
Sei nondum eius tognitionem 7 proinde (juoque nullam
empiricam, hoc eft, experientiam ; ad idenim, praeter
cogitattonem de re quadam in veritate rcrum appa-
rente, etiam vifio, et hoc locn interna, requiritur, cu-
ius, id eft, temporis, ratione fubiehim determinandum
videtur, ad quod neceflarioopus eft rebus externis, ita,
vt proinde ipfa interna experientia interuentu tantum,
et duntaxat per externam efle poffit.

Scholion 2. Quocum vfus omnis empiricus facul-

tatiscognofcendi noftrae in determinando tempore defi-
riendoque prorfus confentire videtur. Non folum vt
omnes determinationes temporis fola viciffitudine rela-
tionum externarum (motuum)refpeftuperpetuiinfpatio
(veluti motum folarem ratione rerum obie&arum terrae)
inftituere poffimus, nihil adeo rjuidquamperpetui habe-
mus, quod notioni fubftantiae poffimus, qua vifioni,
fubiicere, quam folam tnateriam, et hoc ipfum perpe-
tuum non ex experientia externa hauritur, fed exanti-
cipatione, tamquam le.v conditioque neceffaria cuius-
cumque determinationis temporis, proindequoquetam-
quam determinatio fenfus interni rattone ex fi ften t iae no-
ftri ipfius per exfiftentiam rerum externarum ponitur.
Confcientia mei ipfius in repraefcntatione ego in nulla
omnino vifione verfatur, fed in repraefentatione intel-
lectuali fpontaneitatis fubie&i cogitantis.Inde huic ega
ne minimum quidem attributum eft vifionis, quod, qua
conftans et perpctuum, determinationi temporis in fen-
Ai intimo feruire correlatum queat: ficutferein materia
ratio imperuia eft qua vifio empirica.

Scholion 3. Ex eo autem, quod exfiftentia rerum

externarum ad poflibilitatem confcientiae noftri ipfius
determinatae requiritur, non efiicitur, vt quauis reprae-
fentatione rerum externarum vifioni fubiecra fimul et-
iam earum exfiftentia contineatur; fi quidem ilia com-
mode efie poteft folum phantafiae effeftum (tam in fom-
niis, quam in errorc atque deliriis), fed tantummodo
per rcprodutlionem priftinarum perceptinnum externa-
rum, quae, vti oJlendimus, per folam efle exfiftentiam
186 ART. ELEM. P. II. TOM. I. UB.If. CAP.II.

poffunt rerum extrinfecus oblatarum. Hoc loco folum

probandum fuit, omnino expcricntiam internam eS
poffe per experientiam eMternam in vniuerfum. Anhaec
vel illa experientia putatitia non in fola opinione verfe-
turfictitia, ex fingularibus illius determinationibus, ef
comparutione cum criteriis vniuerfae experientiae verw
diiudicandum videtur, . ..

Tandem tertium poltulHtum quidem neeeffitatem

materialem in exfiftentia fpectat, non folam formalemet
logicam in coniunclione conceptuum. Quum vero nul-
la cxfiftentia rerum feufibus obnuxiarum penitUs poffit
ex anticipatione cognofci fed comparate tamen ex ant&
,

cipatione relata ad exlHtentiam aiiam iam datam, ni-

hilominus tamen tum quoquc ad illam perueniri *
ftentiam poffit, <]uae vfpiam in contextu experi
cuius data perecptio iu partibus eft, effe compi
debcat: neceffitss cxliftentiae numquam ex cono
poterit, fcd fcmpertantum e coniuntlione curo.iijf
percipiuntur, ad leges e.vperientiac vniuerfales cognol
Nulla omnino exiiftentia eft, quae fub conditione alio-
'"~
rum viforum datorum qua
' neceffaria queat cogi
praeter exfiftentiam e caufis datis ad leges e^ref;
caufarum (caufalitatis). Ergo non rerum (fubftaiuiarum)
cxlifciitia eft, fed ftatus earum, cuius folam neceffita-
tem cognofcerc poflumus, idque cx aliis ftatibus, ia
ceptione datis, ex lcgibus empiricis effeciionis ,cj
rura, Ei quo confequitur, critcrium neceffitatis I
lege incfTe experientiae poffibilis: quidquid fiat, <J

cumque fit, per caufain in vifo fiue phaenomeno c

ticipatione determinari.Hincfit,vtfolamnc
feclorumin rerum natura, quorum nobis
funt, cognofcamus, notaque neceffitafcis i
non latius pateat, quam campus experientiae poffi
in eoqueipfo non e*fiftentiam rerum attingat, qui
flantnrum, quipp.e quae nuintjuam.poffunt tj
( mpiricum, fiue quiddam, quod fiat et orint>

tuu igitur neceffitas folas attine|.<adfeaioi

SECT.IH. STSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 187

cx legibus dynamicis caufalitatis , et fuftultam ils polli-

bilitatem, ab exfiftentia vfpiam data (a caufa) ad aliarti
exfiftentiam (ad effe3um) ex anticipatione concludendi..
Quidquid fit,cum adiunttione(hypothetice) neceffariurri
eft quo quidem decreto mutatio in mundo legi fubiici*
;

tur, id eft, regulae exfiftentiae neceffariae, fine qua no

quidem locus foret rentm naturae. Vnde efficitur, de-
cretum, quod, in mundo non cafum effe firtuitum, enun-
ciat, naturae legem effe ex anticipattone; item nullam
in natura rerum neceflitatem eaecam effe fed cum ad-
,

iunQione, protnde intelligibilem necefittatem (non effo

faitm). Vtrumque in legibus verfatur, quibus fit, vt
mutationum lufus naturae reruta (vt viforumjfubiiciatur,
liue, quod idem erit, vnitati intelligentiae, in qua foU
poiTunt ad experientiam quandam, vtpote vnitatem vi-
forum empiricam, pertinere. Atque haec decreta duo
attingunt dynamtca. Prius illud proprie in confetUrio
verfatur decreti caufalitatis (in analogus experientiae).
Alterum decreta fpectat modalitatis, quae in determina-
tione caufarum conceptum infuper addit neceffitatis, le-
gi tamen fubditae intelligentiae. Decretum conttnuiin
lerie viforum (mutationum) vllum faitum nolebat, verum
etiam in complexu omuium vifionum empiricarum in
fpatio inter duo vifa vliam lacunam, vllumue htatum:
namque ita poterit pronunciatum illud exprimi: nil
pofTe venire in expericntiam, quo vaetium euincatur,
vel etiam qua pars fynthefeos empiricae concedatur. Ac
vacuum quidem illud, quod extra campum experientiae
poifibilts (mundi) cogitaii<?iis , non iurisdiftioni fubeft
folius intelligentiae eas tantum c|uaefiiones diiudicautis,
i|uac vfum attingunt vifuriun dHtortun nd cognitiottem
empiricam, illudque quaeftio eft rstioni propofita ideali,
f[,liHeram poflibilts expcrientiae trHnsmigranti, de iisque
iudicanti, quae eam ipfam cingunt et finiunt,
quae proinde in dialectica trartBfcendentali erit examt-
mnda. Quae decreta quatuor (in mundo non eit hia-
ttis,non eft faltus, non eft cnfttn, non cft fatum) factle
poliemus, vti otnnia decteta nrieinis transfcnidentalis,
ad oi-dinem illorum, ordini conuenienter catet,Tiriarum
 188 ART. ELEM. P.II. TOM. I. UE.II. CAP.IL '

proponere, et fuum cuique locum probare, fed leflor

earum rerum peritus et exercitatus hoc fponte faciet,
viamue ad illud facile inuenict. Vniuerfa autem eo
tantummodo commtiniter redeunt, vt in fynthefi empi-
rica nil quidquam concedatur, quod intelligentiae, et
continenti viforum omnium contextui, id eft, cooce-
ptuum vnitati, poflit derogare. Namque in ea foia ef-
ie vnitas poteft cxperientiae, in qua omnes debeot lo*
cuni perceptiones obtinerc.
Num campus corum, quae effe poffunt, maior fit
campo iHorum, quae vere funt atque apparent hic ve- ,

ro rurfns pateat latius, quam vis corum, quae necefli-

ria videntur, quaeruutur ilk bclle quidem, fed funt
fynthetice foluenda, folique rationis iurisdiflioni ptri-
ter permittenda; eo cnim fere redeunt: vtrumri
verfae,qua vifa, coniunttim ad complei
que pertineant eiperientiae vnios, cuius vnaqui
data perceptio in partibus fit, quaeque proinda
nullo alio vifo poilit coniungi, an mea perceptio. ai
res, quam ad vnam expcrientiam poflibilem (io n
.
fali contextu fuo), poflmtpertinere. Intelligentia e:

rientiae ex anticipatione vniuerfe tantummodo r

praecipit, fecundum conditiones fubiettiuas et fo
cum facultatis feniltiuae, tum appercepttonis, qui
folis fit, Alias viiionis formas (ac.fj
vt effe poflit.
tempusque) item formas intelligentiae (ac di
alias
vas illas cogitationis cognitionisue per conceptus),
quam effe poffent, tamen nullo inodo excogitare p
jnus et comprehendere, fed, vt poffemus, tamen
pertinerent ad experientiam , folam cognitionem i
inqua nobisres offemntur. An aliae perceptiones,
quae vniuerfe ad omuem noftram experientiam i
lem pertiuent, proinde quoque longe tlius mat
catnpus queat, intelligentia non poteft decerne
tantum occupata eft in fynthefi eorum, quae data
tte. Praeterea tenuitas ratiociniorum nofttoi
torum, quibus permagna regio . eorum,
puflunt, efficitur, quorum quae vere funt e
(quaecumque fubiefta funt e;
 SECT. m. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 189

particula videutur, in oculos incurrit. Quidquid vere

exftat, ideffepoteft; inde per naturam rei ex regulislo-
jrices conuerfionis,enunciatum confequitur fulum par-
ticulare iftud quaedam, quae efle poffunt, re vera funt
:

atque apparent; id quod idemeffe videtur, atque: ntul-

ta effe poffunt, quae tamen non exiraut, neque in veri-
tate rerum apparent. Videtur quidem eorum, quae
effepoffunt, numerus poffe rnaior cenferi , eorum nu-
mero, quae vere apparent, propterea quod ad poffibilU
tatem debeat aliquid accedere vt exfiftentia conititua-
,

tur. Verum nonnofcoillam adpoflibile acce/fionem: fi-

juidem quod praeterea illi deberet addi, effe non pof-
fet. Ad folam meam tntelligentiani aliqua tieri acceffio
poteft praeter conuenientiam cum legibus forma-
libus experientiae nempe cc-iiiunftio cum qua-
,

piam perceptione; quidquid autem cuin liac e.\ legibus

empiricia coniunftum eft, illud vere eft et apparet,
quamquam non poteft proxime percipi. In continuo
autem contextu eorum quae data nuhi in pcrceptione
,

videntur, et aliam viforum feriem, proinde plures vna

experientia omnia compleftente e[fe poffe, e.\ eo, quo&
datam eft, non poteft concludi, nedum, !i nil quidquam
datum videatur; tiquidem fine materia nihil oinnino
auidquatn cogitari poreft. Quod ex legibus folum.quae
ipfae tantummodo rjneunt effe, potefteffe, non vbiuis
eft omnique refpettu. Hoc vero refpeflu quaeftio fumi-
fcur, ff fcire cupimus, an poffibilitas rerum latius pitteat,
quam experlentia patere poflit.

Harum quaeftionum propterea modo mentionem

feci, vt ne lacunam reliquam in iis facerem, quae, ex
communi quidem fententia, ad conceptus pertinent in-
-telligentiae. Reapfe autem poflibilitas abfoluta, quae
omni refpefctu vatet, non in foloconceptu intelligentiae
verfatur, neque vllo modo vfum habere empiricum pot-
eft, fed rationi propria eft, omnem poflibilem vfum iu-
telligentiae empiricum tranfeunti. Quamobremhicno-
bis in folo fcholio critico acquiefcendum fuit, quirero,
caeterocpim haclenus futurae disquifitiom feruamus.
 ipo ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB.II. CAP.n.
Antequani vero huic quarto loco, fmiulque fyfte-
mati omnium decretorum intetligentiae purae finem
imponam, reddenda mihl ratio erit, curipfadecrctamo-
dalitatis poftularanominem. Nolohoc vocabulum ea
fignificatione hic accipi, (juam ei quidam recentiures
fcriptorei phiiofophici, contra fenfum mathematico-
rum, quibus illud tamen proprium eft, tribuenint,
vt poflulare idem dicatur, atque enunciatum q' 3 -

pro proxime certo dedarare,nonadditaeiusvel&

ne vel probatione; etenim fi iftud in enunciatis
ticis, vtcumque euidentibus, concedere deberem
ea, omni deduflione deftituta, ad foiam fententiae ilio-
turfl auftoritatem, fimplici adfenfu comprobare liceret,
aSiim erit de vniuerfa critica intetligentiae, cumque
nulia inopia iit adfertionuin fidentium, quasetiam com-
munis fldes liaud recufat (cui vero nullum teftimoniani
ridem facit); intelligentia noftra cuiuls opinioni patbit,
neque ea adfenfum decretis denegare poterit, quae,
iquamuis iltegitime, tamcn eadem fiducia pro veris
axiomatis cupiant admitti. Itaque cum ad c
cuiusdam rei determinatio ex anticipatione a
thetice, tum eiusmodi enunciati,
men certe deduttio iuris faclae adfertionis n
denda crit.
Sed decreta modalitatis nnn funt o
tica, eo quod attiibutis pofiibilium, exftanti
fariorum conccptus, de quo illa enunciantur,
mum quidem augetur, ita, vt repraefentationi obieQae
rei iis aliquid adiiciatur. Verum cum tamen fynthett-
cafint, funt ea fubieftiua tantummodo, ideft, adcon-
ceptum rei (realis), de quo nit amplius quidquam enun-
ciant, vim cognofcendi iungunt, ex qua ille oritur,
in quafedem habet, ita, vt, fi in intelligeutia cuMS3T
^
Jegibus eiperientiae formalibus coniun&us eft, ;''

fubietta poilibiiis dicatur; fi cum peretptione (fe

ne, qua matcria fenfuum) connexus, per eamqt
telligentiae dcterminatus eft, res ei obnoxia v<
rens atque exftaus vocetur; fi dentque conl
ptioaum fecundum conceptus determinatus
SECT. III. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET. 191

propofita neceffaria nominetur. Igitur decreta modali-

tatisnil quidquam aliud de cnnceptu enunciant, quani
eam facultatis cognnf.cendi actionem, qua illegencratur.
Atqui poitulntum in matiicfi pronunciatum didtur afti-
rum (praeticum), nil in fe contincns praeter fynthe-
fin, qua nobis rem primum fubiirimus, eiusque conce-
ptum generamus, veluti data liuca puntto dato in fuper-
ficieorbem defcribere , atque eiusmodi eminciatio pro-
pterea non probari poteft atfjue euinci, quonijm, quam
poituUt, e&dem illa tratlatio eit, <jua conceptnm talis
figurae gencramus. Ergo eodem iure decreta modalita-
tis poltulare polTumus ,
quia coticeptum rerum omnino
non augent,*) fed folum modum oftcndunt, quo ille
vniuerfe cum facultatecognofcendi coniungitur.

Sckolion generale ad ftjjienia duretorum.

Dignum maxime notatu eft, nullius nos polfibilitatein
rei e fola catetroria perfpicere poffe, fed femper in prom-
tu habere vifionem tiportcre in qua reali^uem obiecti-
,

Tara conceptus puri intelligentiae proponnmus. Eius

generis exeniplo nobis pofita fit Categoriaadfettionis (rc-
lationis). Quomndo r) aliquid tantummodo qua fubie-
Sfum, non qua fola determinatio aliarum rerum exftare,
id efl, effefubjiantia poiftt, autquomodo 2)propterea,
quod aliquid elt, aliquid cffe neceffe fit, proinde quu-
modo omnino aiiquid elfe cauf* pofiit, aut 3) quomodo,
fi res plures exflant, inde, quod vna earum exitat, ali-
quid reliquas atque ita mutuo confequatur et fic com- ,

mercio fubftantiarum elfc locus polfit nullis prorfus e ,

conceptibus poterit periplci. Idein etiam et in reliquis

*) Per tr/i/lrnriam rei cuiusiiam profeclo plus ponitur pofTiUi-

lititc, fed non ia ca r-
;
quippe <|uae in exlillemia num-
ijuani [jlus cOntinet, quam quae iu plena illius abfolmatiuc
jiolTihilime cotnprebendebanmr, Verum cuni pol!il>ilit..s
in fola politione rei in adfectioue ad inieliigeiitiam (vfum

eini cmpiricnm) cernatur, fcfjiiitur, vt e*fii;entia jtmul iii

coniunctione veiTetur illius eum perceptione.

 192 ART. ELEM. P.tl. TOM. I. LIB. II.-CAP. IL+^
categoriis vatet, quomodo res cum multis coniuni
idem, id eft, effe quantitas po(fit, et quae funt de
g
re eodem. Itaque quamdiu vifio deeft, nefcias, w
tegoriis rem obieftam cogites et an Us etiam 6m
,

quaepiam pofiit res obiefta competere, atque ita coi

matur.eas per fe nullas prorfus cognitiones eife, fedi(
lasformas cogitationum, quibus fiat, vt e vifionibusdi
tis exfiftaiitcognitiones. Atque hinc pariter accidit, v
e categoriis folts nit quidquam qucat trwr&rriKais t
ciari. Exemplo fit hocce pronunciatum: in qu&ui
fiftentia eft fubflantia, id eft, quiddam, quodfolurnqi
fubieQum queat, nequc qua foluni attributum exftai
velhoc-. quaeque res elt quantum aliquod, et quaefi
generis eiusdem ; vbi plane'nihil erit, quo nosmet iui
mur, vt conceptum datum transgredi cum eoque a"
connettere poIEimus. Vnde etiam nemini vmquait
,
ceffit, vt e fnlis conceptibus puris intelligeutiae prc
ciatum aliquod fyntheticum probaret, velut hocce do-
'

cretum: quidquid fortuito eiitat, caufam habet. 'N3 :

quidquam in ea re efFetlum eft aniplius, quam vtprobi-

rctur, absque hac adfettione, nos prorfus tion polle ex&
ltentiam fortuiti comprehetidtre , id eft, ejt anticipation
per inteltigentiam eiusmodi rei exfiftcntiam cogaofcsrt""
ex quo tamen non fequitur, vt cadem etiam canditk);S
pofFibilitatis rei ipfius. Si igitur noftram prohatiohi

occreti canfalitatis refpexeris, animaduertes, nosf

potuiffe illud euincere, nili de rebus experientiae fut
tis poffibili: quidquid fit (quoduis euentum) caufa

te fe habeat, necefle eft, et ita <|tiidem, vt illud e

tantummodo qua decretum poffibilitatis experienl
proinde cognitionif rei obieftae in vijione etnpirka i

poffemus non e folis conceptifcus probare. NihiL

,

nus tamen haud negandum eft, efFatum hocce:- (

fortuita caufam habeant, ncceffe eft, cuique e folts c

ceptibus perfpicuum efle; tum vero conccptus folf
ita informatus eft, vt haud categoriam modalitatis (i
quam eius, quod non effe cogitari queat), fed n
(vt eius, quod qua eonfecutio alteriusxftare po'
tineat, atque Utua fane pronunciatlo identica e.
SECT.III. SYSTEMA OMN. DECR- SYNTHET. 193
quid cxftare qua folum confequens pnteit, caufam fui
habet. Ac fane auidem, fi exempl.i ponere exfiltentiao
furtuitae debemus, ad nmtatianei fulemusj non ad folam
poHibilitatem co^itationis eontrarU *) prouocare'. Sed
Biutatia cernttur in euento, quod, q.ua tale, efle ejcfola.
caufe poteft, (juae, vt non iit, per ft: clEa poteft, atque
ita fortuita ratio cognofcitur ex eo, rjiw.i ll.mi poteftali-
quid, nifi qua eifeclum caulae cuiuscUmexfiarp; itaque
fi res qua fortuita fumituc, tum, eam fui eaiifam habe-
re, ccvce\vTiKz> enunciatur.

Sed longe magis not.itu digmir* videttir; vt pofii

bilitatem rerum ex cartiiioriis intclligamus, atque itaha-
tam rcatitatemobic&iuam probemus, nohis hon foiis
npus vifionibus elfe, fed adeo fempe" rif.oinhui exlernis.
Vehiti fi, vthocvtar, Conceptus fuinamus puros r.ir.tia-
itii,inuenimus, j) vt conceptuiy.'/'y/-i;;/;fi^ congruenter
aliquid toujlantit perpetuique in vilione ofFeramus (eo-
<jue realitatem huiusce nntionis obietliunm euincamus),
nos opus vifione in fpatio (matesia) habere, fi quidem
fpatium folum cnnfhinter dcterminat, fed tempus, pro-
inde cunfta- quae funt in fenfu interno, perpetuo fiuit
et labitur. 2) Vt mntationem, qufl vifionem notioni
Caufditatis confentaneam, oftendiimtis, motum, oporte-
bit,vt mutatiouem in fpatio exemplo ponainus quiri
, ,

adeo hoc folo poffumus mutationes, quarum nulla pura

inteijigentia potelt poflibilitatem comprehendere, vifio-
ni fubiicerc. Mutatio cernitur in conhincrione deter^

*) Non elfe materiam facile cogitari poteft, nec inde vero.ve-

leres effecerunt, enm efle fortuiinm. Sed ipfa vicilfitudo
exfiftentiae et non-exlifteutiae cuiuspiam ftatus d.iti alicuius

'
ftatum effe fortuitum, quali ex CNfiJtentia conrrarii veluti ,

(juies corporls, quae matum fequitur, nondum euinrir, mo-

rla videtur. X:mi iftuc contr.irium lioc loco tanrummodo

logice efl, liaud vcre ar<me reaiLter alteri epiie/inua. Pro.
b.iudum fnret , ,'ecc motus in articulo tempmis antee,reffo,

pofuinc (ieri, vt corpus tntn quieuitTet, vt pvob.iretur mo-,

rum foi-tniturri effe, non illud poftrv quieicat; tum tnim

.
commode poiVunt ambo coiuvaria confifteie.
"
N
 i94 ART. ELEM.P. II. TOM.I. LIb\ It. CAP. II.

minationum c\ contrariis flisu;nct.arum in exfiftentia

vnius eiusdemque rci. Qui igiturfieri poflit, vt e ftatu
dato contrariu:; eiusdemreiftatus coniequatur, nonfolum
nullarat-iopoteltfine exemplo comprchendere , fed nfi
quidem fme vilione intelligere, atque haec eft vifio mo-
tionis puntli iii fpatio, cuius e.vfiftentia in diuerfis locis
(tamquam confequens determinationuin contrariarum)
primum nobis fola mut.itionem reddit confpieiendam
fiquidem, vt dcinde queamusipfas mutationes internas
cngitare, tempus, oporteMt, vt formam fenfus intimi,
figurate per lineam, et mutationem internain hacce li-
nea duccnda (motu), ideoque fuccefliitam noffii ipfius
c.vfiftentiam in flatu diuerfo per vifionetn externam no-
bis perfpicuam reddamus; cuius rei quidem vera caufa
haec cft, quod omni mutatinne aliquid pooirur conftsns

t perpetuum in vifione, vt ipfa pofiit qua fola niutatio

percipi, i fenfu autem Lntimo nulla prorfus cunftans
vifio deprchenditur. Tandein categoria tamnKrcii, fe-
cundum pollibilitafcm fuam nullo modo poteft ex fola
ratione comprehendi, ideoque obieciiiia eonccptus hu-
iusce realitns fine vifione, eaque externa in fpatio haud
perfpici. Nam quomodo potcrit poiiibilitas cogitari , fi

plures cxftent fubfhntiae, ex exfiitentia vnius poft eifi-

ftentiam alterius viciflim aliquid (qua eftcctum) confcqui
polfe, etproindc, quoniam in illa aliquid eft, propter-
ea etiam in altera effe quiddam oportere, quod e.v exfi-
ftentia huiuscu alterius fola tntelligt non potefi? hoc
enim requiritur ad cotnmerrtum, nec vero in rebus
quibusque ex fubliftenti:t fua folitariis, prorfus non pot ;
eft comprehendi. Id quod in caufa fuit, cur Leibiiitinf,
,

cum fubftantiis mundi tantummodo vti eas intelligen-

,

tia fola cogitat, commercium tnbucret, deo opus inter-

veniente haberct ; illi enim iure optimo videbatur es
fola exfiftentia is non poffe comprehendi. Sed facile pof-
fumus pofTtbilttatem commercii (fubftantiarutn qua"vifo-
rum) docere, fi nobis eas in fpatio, proinde in vifione
rterna repraefentamus. Namque fpatio iam e.v arrtici-
patione adfeflioncs externae formales qua leges poflilnli-
tatis rcalium (ui attione et rea&ione ideoque commer-
,
 SECT..III. SYSTEMA OMN. DECR. SYNTHET.
,55
cii) contincntur. Itidem fccile potelt euinei,
tatem rerum qa quantitatum, ioeo0l ?omm _
,e re.Iit.tem obie-
tt.uam categor, uat,tati s et i,m in
evterna ofta.d,, fol,,, h, c in
.d fenfnm ,terum ,e c ommdari.
dear, elus re, eiempla permittere
fIa
te enie te gd de
Sed, e l ongus
lcflori eogor.
S
p ofle vi 0n8

vi.

folum vt praemrll, ulejhsm, eonfutatio

confirmHur led
pr.etere.potius, vt, (i de
/,,/,; ei fok conIc
t,a mterna natrae,e oltr, e determi,ti
0 n fme ad-
mrn.cub v.fiooum emp.r.crum
ete,,rm fermo erit
raree^pombilitatis eiusmodi copitio,,is
bTmon-
toque vltimum ex hac tota feftione
hocee confe-
a,r,m v,dtr omni. decreta itellige,i,
:
e p ur, U

: P W""'S *pcnet,.e, .,, , d h.c

ffi
pofteriorem
fol.m et vmuerf, prouci,ta
fvothetiea
e refertur, at,ue etiam ipf, ill

tici Mtl?
or m pombilna? tot,
pendc, e.\ haece relatione.

Z>oflW m, tramfiendentah.faeuttati, Ufamdi

(Aa!ytic e s decretorum)

CAPUT T ER TI tlM.
Defundamentodiuifionu omniam omnino
rerum oilatartm
tn phaenomena et noumena.

Intelligentiae purae regiunem iam nonfoium

oera.
grau,ms, et vam,am,ue
cius p.rtem d ili ge
te^ ,.
ftr.mmus, fed et.am fumus emenG,
et fuum cuiqueh,
ealocumre.decreuimus. Sed ca regio infuh, eft ner
naturam jpfam ,mmoti s carceribus inclufa.
Eft ea re.
gio veri (bellum nomen!) amplo ct
precellofo circumda"
aoceano, propr,, fede fallentis formae
, vbi multa e .
bula,;multai,ue gl.ces breui liouefeen,
u ,s terras
mentitur, n,t,m,ue vsgum nomuioue
oras nouiren.
tem, v^..fpeperpetuoi,a, nl temeritatibus
,
impUcal
196 ART. ELEM. P. II. TOM. L LIB. I. CAP. III.

quibus numqtiam abftinere, neque tanieu vmquam fefe

inde pote(te\neilire. Priusquam autem huic nos mari com-
mittamus, vt illud tix umnibus latitudinis partibus per-
fcrutemur, certique euadamus , an quidquam fit in iis
fperandum, multum proderit, antea mappam infpieere
regionis illius, qunui iam relitturi fumus, primocjue
quaerere, vtrum iis, quae in fe .ea continet, omnino ef-
fe contenti poffimus, aut etiam neceflitate quadam cun-
tenti elfe cogamur, fi nuspiam omnino territorium lit,
quod colerc poilimus; duiiute qtto titulo reirionem illam
tenere, nosque'contr:i onines petitiones hoftiles habe-
re tutos qucamus. Quamqtiam in pcrtrattatione ana-
Ivtices ad ifias q\iaeftk>ni_-<; iam fafis lcfpondimus, tamen
breui folutionum rccenfione firmitas animi corroborabi-
.tur, quo magis eo momenta illius in vno puuQo viden-
tur coniungi. ,

Vidimus nimirum, quae cx fe ipfahaurit, nequeab

cxperientia mutuat, cuntia tamen intt.ljigcntiam non,
niu ad folum vfum empiricum habere. Dccreta. intelti-
gentiae purae, liue cx anticipationeconflitutiua fint (vti
inathematica), Gue duntaxat reguhitiua (velut dvnamica)
nihil in fe continent, quam quafi foluni fchema purura
ad experientiam polhbileni; quippe quae vnitatem habet
abvnitateillafyntheticaacceptam,quamintt'llit;entiafyn-
theii phantafiaein adfetiionc ad apperceptionem origina-
rieetfpontcimpertifc.atque ad quamvifa,qua data ad co-
gnitionem poffibilem iam ex anticipatione adfecla effe
debent, cum iisque conuenire. Quamquam autem hae
leges intelligentiaenon folum ex anticipatione verae
funt, fed vel ipfum fontem vniuerfi veri efficiunt, hoc
eft, conuenientiac cognitionis noftrae cum rebus obie-
ftis, eo, quod caufa iis continctur potfibilitatis esperi-
entiae, tamquam complexus cognitionis vniuerfae, in
.qUa res ohieflae dari nobis queant, tamen nobis non vi-
deturfatis, vt fola ea, qttae vera funt, proponantur .
.fedquae fcire cupimus. Quodfi igitur ex hac inueftiga-
tione critica haud plura difcimus, quam quaeex folovfu
cmpirico intelligentiae, nulla tam fubtili perfcrutatione
adhibita, ipfi fere didiciffemue, videturv commodum ,
 PHAENOMENA ET NOUMENA. 19?

quod inde percipitur, haud dignum impenfa atqueap-

paratu. Ctii quidem refponderi poteft; uull;Lm teme-
ritatem effe cognitioni noftiae diktandae perniciofio-
rem, quam quao commodum antc nolfe cupiat, quam
imieftigatio inltituatur, ct prius<]uam ;ie minimam ;
qiu-
dem iftius commodi iu animo pofiis cogitntionem infor?
mare, fi illud etiam ob oculns poneretur. Sed ot aliud
ndhuc commodum elt, vcl difficillimo actardiffimo tiro-
ni tilis inucicigationis transfcendcntalis facile comprc-
henfu, quod.illt ctiam poffit carum rcddi ct iucundum,,
klque in eo cernitur, ijuod inteliigentia, vlutantumfuo
eiiipirico occupata, quae fontespropriaecognitionisfuae
nnimo non perferutatur , bene quidem progredi poteft,
vnum tameu elficere non poteft, nempe fibimet. ipli fi-

nes ac terminos vfus fui delinire, ct, quae intra vel ex-
tra omuem fphaeram fuam fita fint, nolfe; ad id enim
opus profundis iniieftigationibus illis a nobis inftitu-
eft
tis. Quodfi autem non poterit difcerriere, certa quae-
dam fita in orbe fuo finiente (horitonte) Gnt, necne,
numquam dc iure fuo ac poffeflione ceita erit, fed in-
numoras, quae ruboremincutiant,reprehenGones exfpe-
ftet, neceile crit, fi (quodcuitarinonpoterit)carcerejdi-
tionisfuae perpetuo migrauerit, ad opinionemque etfal-
lacias delabi fe paffa fuerit.

Igitur intelligentiam vniuerfis decretis exanticipa-

tionefuis, quin omnibus conceptibus fuis vti non nifi
empirice poffe, numquam via transfcendentali, pronun*
ciatumeft, quod, fi cum firmitate agnofci poteft, grauif-
fima confequentia profpeclat. Vfus conceptus trans-
fcendentalis cuiuspiam decreti Hl eo cernitur, vt ad res
vniuerfe et per fe, fed empiricus, vt ad foia vifa id , elt,

res experientiae fubieftas pollibili, referatur. Effe au,-

tem pofleriori vfui locum polfe, e* hoc intelligitur. Ad

Cjuemque conceptum primo forma logica conceptiis (co-
gitationis) generatim, deinde ctiam pollibilitas, rcm illi

tjuandam Sine hac re nbiccti

fubiiciendi, requiritur.
fenfn illc conceptus caret, prorfusque materia vacuus
eft, quantumuis funtVicmem logicam contineat, cn qui-
198 ART. ELEM, P. II. TOM. I. LIB. 1. CAP.IU.

busdam fortaffc datis conceptus cfficiendt. Atqui e i

non poteft conceptui fubiici, nifi in viiione, et fi vifio ,

pura iam ante rem obieciam efleex anticipationc poreit,

tamen haec ipfa rem fibi fubieclam, proinde obiefcli-
vum valorem poteft fola vifione empirica cuitis ea for-,

ma eft, accipere. Ergo vniuerfi conceptus et vniuer- ,

fadecreta, quantumuis ex anticipatione firit, tamen ad

vifiones empiricas, ad data e.vperientiae poffibitis refe-
runtur. Quodfi fecusfit, nullus iis valor fubiccliuug
crit, potiusque in folo illi lufo vcrfabantur, fiuephan-
tafiae, fiue inteliigfiiitiae vna cum rcpraefentationibus
fuis cuiusque. E\emplo effe cnnceptus mathematico.
rum poffunt, et primo quidem in vifiontbus puris. Spa-
tiunvtres dimenliones habet, inter duo pupfla effe tan.
tum linea rcer.a poteft, et fimilia. Quamquam cuntti
haecdecreta, reique obiectae repraefentatio, in qnibui
verfatur, prorfus ex anticiparionc in animo
illa fcientia

generantur, tamen nil qtiidquam fignincarent , fi in vi-

fis (rebus obieftis empiiicis) earum non poffet fignifica-
tio oftendi. Quamobrem etiam poflulatur vt con- ,

ceptus feparatio ad fenfum reuocetur, id cft, vt ei obie-

fta res confentanea in vifione proponatur, quoniam, ii
fecus fit, conceptus (vt aiunt) fine_/n/, id eft, fine fi-

gnificatione maneret. Mathefis hoc efficit con*

ftruenda figura, quae cernitur in praefenti fenfi-
feus (quamuis ex anticipatione abfoluto) vifo. Notiq
quantitatis in eadem dofirina poteftatem et fenfum quae-
rit in numero, hic vero ui digjtis, in calculis abaci, vel
lineis et punSis ob oculos collocatis. Sed notio femper
manet ex anticipatione nata, cum decretis fyntheticis
formulisue ex eiusmodi notionibus profe&is; Verum
vfus eorum adfectioquc ad res obieftas nusquam poteft
nifi in cxperientia qnaeri, cuius poffibilitas (quoad for-

mart) illis ex anticipatione comprehenfa tenetur.

Idem vero etiam in cunftis categoriis et inde effe-

fiis decretislocum habere, inde quoque perfpicuum eft,
cuod earum ne vllam quidem realiter definire, id eft,
pofTibilitatem rci ipfis obie&ae poflumus enodare, nifi
 1'HAENOMENA ET NOUMENA. 109

ad conditiones fenfus, proinde ad Formam vjforum, nos-

met dejnittamusj adquas, vt folas res fubieflas fibi,
proindc debent, quoniam hac cunditione
effe adftriiiae
fublata, omnis ad rem obieflam re-
figuificstio., id eft,
latio, toltitur, nulloque tibiexcmplo reddere perfpicuum
poffis.quidhifce. tandem notionibus proprie intelligatur.

Notionem quantitatis in generu nemo poteft, nifi

fic ferc, definire, vt in determinatione rei verfetur ea,
qua, quoties pofitum in ea vnum fit, polfit cogitari. Sed
illud quoties pendet a repetitione fucceffiua, proinde a
tempore atque a fynthefi (homagenei) in eo. Realitas
negationi oppofita tum folum cum tem-
poteft dcfiniri ,

pus yt coinplexus cuiusuis exfiftentiae) cogitatur, aut

repletum aiiqua re, aut vacuum. Quodfi conftantiam
et perpetuitatem (quae in exfiftontia in omni tempore
verfatur) omiferim, nil mihi quidquam ad fubftantiae
notionem relinquitur, praetcrquam repraefentatio logi-
ca fubiecti, quam eo veram eifici puto , vt mihi rcprae-
fentem aliquid, cui tantum qua fubietto (ita, vt nnlli-
us attributum fit) effe locus poffit. Neque vllas vero
conditionc^ fcio, quibus fiat, vt hic logicus prineipatus
cuipiam rei fit proprius fnturus; fed etiam ad nihil ilie
vtilis videtur, neque quidquam inde elici poteft, quo-
niam eo nulla prorfus res determinatur vfui fubicfla
conceptus huiusce, proiude plane ncfcjas an illi omui-
,

110 aliqua vis ac poteftas inefie vidcatur. De notione-

caufae (omiiib tempore, in quo aliud quid ad re-
gulam confequitur) in categoria pura nihii amplius re-
perirem, quam tale quiddam quo poffit ad alius
effe, e
e.tfHrentiam concludi, eoque non folum caufa ab effe&o
pofTet difcerni , fedquoniam, vt fic concludere poffim,
leges mox requirantur, quas prorfus nefciam, conceptus
omni determiiutions careret, quomodo in quampiam
rem obieclam quadret. Putatitium decretum illud:
.

omnc fortuitum caufam habet, tiUTiquam in fe dignita-

tcm fuam habe.it, grauiter hic occurrit. Verum quae-
ro; quam verbo fortuiti viin potcfhtemque tribuitis?
ct rcfpondetis, id, quod, vtuonfit, effc poteft'. Sed
aoo ART. ELEM.P.II. TOM.I. LIE.II. CAP.III.

fcire aueo, quanafli ex re iftam poffibilitatcm nbn-eift.

ftentiae cognofcere velitis, nifi in ferie phaeimrncno-
rutn fuceeflionem , et in hacce exfrftcntiam, quae non-
exfifteneiam fuhfcquatur (vel viciffim retro), proindo
fucceffionein cogitetis; uamque non-esfiftentiam rei fibi

ipfam non retnignare, claudicans prouocntio eft ad con-

ditionem togicam, neccffariam illain qitidem ad conce-
ptum, fcd ad noflibiiitatem realem minimc idoneam;
quemadmodum cuamque fubftantiam e\ftantem cogtti-
tione tollere pouum ac delere, ita, vt mtnime miht re-
pugnem. inde antem ad rationem fortuitam in exfirten-
tia obrefBuam, id eft, ad pofiibilitatem non-exfiftentiae
per fe, minime pntero concludere. Quod notionemat-
tinet commercii, facile intelligitur, oura categorjae pu-
xae et fnbftuutiae tt caufalitatis nullam definitionem
permittant, rein obicchm determinanrcm cnufalitatem ,

mutuam in rel&tioue fnbftantiarum ad fc inuicem (com-

mercio) aeoue ininus iftnd poffe. Et poffibilitatem, et
exfiftentiam, et neccffitatem uemo vtnquam' homo po-
tuit, nifi per manifeftam tantologiam, definire, quide-
finitionem earum e.\- intelligentia pura haurire vellet.
Qui enim pofiibilitatem cnnceplur logicam (cum fecum
ipfo haud is pugnet) poffibilitati rerum transfcendentali
(cnm conceptui res obiefla refpondet) fupponunt, ii
pracftigias fadunt, quibus imperitis tantum imponipot-
cftct fatisncri.') , ;

Es quo neceffario efficitiir, vt conceptus puri intel-

Hgentiae mimquam vfutn transfccndcntalem poffe, fed
fempel- folum emphricum habere, vtque decreta intelli-
gentiae pmae duntaxat in adfeftione ad leges vniuerfa-
les experientiae poffibilis, ad res fenfibus fubieilas,

*) Ad fummsm, omnes ifti.cnnceprns iinfla re poflnnt fnobuti,

eoque realis iiln:-iim puilihiiiras euinci, vniuerfa vifione fen-
(itiua fublata (fnla il!a, quam babemus), niliilque tum ; niii
poflibilitas logica relinqufrur, id eft, conceptum (cogiraiiQ-
nem) efie pofVe, de quo vero non fernid eft, fed an is rem
quatnpiam obie&im fpeclet, ideoquc rllum quidpiam ligni-

"

_ _
 EHAENOMENA ET NOUMENA.' 201

numquam autem nd rcs in vnitterfum (milla habita ra-

tione modi illius,quo eas videre atque intueri poffimus),
queant rejerri. . 1

Inde planum elr, cx analytica tiansfcetidentpli

quod fane giatiiffinuim eit, cnnfcqui: int;-ilit;entiam mz
anticipationc numtjuam pofic quidquniiv.i:npliuseflicere,
juam vt form.tm experieutiae vniuerli,- anticipct, cum-
<]ue id, quod non eft vifum, hattd elfc obnn\ium poteft
ojperientiiLC, tirecres fcnfus, intra (juo>; folos res uobis
offeruntur, nuntquain poflc mtgrarc Diicreta eius in
Iqlis fynt principiis eirpoiitionis viforum, nomenque il-
lud ontologiac fupcrbicns, qtutc pcr ;ir> ogantiam cona-
tur omnino coirnitioncm rerum fynthcticatn ex antici-
pattone in dotlvina qn.ldam ud difciplinac formam com-
pofita proponcrc (vcltit decrctum cauftlitatis) modefto
mcrac analytices intelli^entiac purac nomini, oportcbit,
locum concedat.
,
Cogitatio aclionc continetur datas vifiones ad rem
obiefiam referendi. Cum gemis huiuscc vtfionis nullt
liiodo datum elt, tum res obiecta. merc transfcendentalis
erit, et conceptui nttlltis compffit vfus, nifi transfcen-
dentalis, nempe vnitns cogit.itionis varietatis cuiusdam
vniuerfe. Igitur per categoriam purnm, in qua nb om-
ni lege vifionis fenfus abitinueris, nuila res oblata de-
terminatur, fed folum cr.giratio obicitae rei in wiiere,
e.\ variis modis, esprimitiir. lam ad vftun conceptuset
praeterca functio pertinct fxaltatis iudicandi, ad quam
rss obieoia :tdlVtinitnr, proinde le>: illa ccrfre formalis, qua
fit,vt poflit aiiquid in vilionc olfcri i. Quae tex fi de-
ertt facultati iudicandi (lchcma), rruilus quoouc locus
adfumtiom relincmetur; neque cnim datur quid<|tum
atque otfertur, quod qucat ad conccptttm adfumi.
Quamobrem folus categori.iram vfus transfccndentalis
vfus reapfe nttllus eft, ncqtte in deterniitinta, aut velad
folam fonr.ivin detenninabili re oblata vcrfatur. Quae
cum ita lint, effettum elt, categnrias puras etiam W
nullum decretum fyntheticum
anticipatione idoneas
decrctorumquc intcHigcntiae vfum fplum emririciini \-i-
 302 ART.ELEM. MI. TOM.I. LIB.II. CAP.IU.

deri, non vero transfcendentalem, nuspiam autem loco-

rum extra campum poffibilis e.vperientiae effe poffc de-
creta fyntheticaexanticrpatione.

Quocirca e re effe poterit, fi fic dicamus : catego-

riaepurae, legibus fenfus formalibus deftitutae, folam
vim habcnt transfcendentalem, nec tamen transfcenden-
talemvfum, quippe rjui per fe nqn potefl: effe, eo cjuod
omni iege cuiuspiam vfus (in iudiciis) illae carent, nem-
pc legibus formalsbusadfumtionis cuiuspiam rei obiettae
ad hafce notiones. Cum igitur (qua purae categoriae)
vfnii! habere empiricum uon debeant, et transfcenden-
talein nmi poflint, fequitur, vt, a fenfibus feiun&ae,
jiullius prorfus vfus fint, id eft, vt nequeant ad vilam
rem obieQam transferri ; potiusque in fota forma pur
veiTantur vfus intelligentiae ratione rerum obiectarum
in genere ct cogitationis, ita tamen , vt iis folis nulla
vfpiam obiefta rcs cogitari queat aut detenninari.
,

Interea hic iilufio fubeft perdifficiiitcr cuitanda.

Cntegoriae ratione originis fuae haud a fenfu pendent,
vetuti formae vifionis, fpatium t^mpusque ; proinde vi-
dcntur vfum ad omnes res fcnfibus fubieflas extenfum
concedere. Verum per fe nihil quidquam funt, quam
formac cogitandi ,
quae folam in fe vim logicam conti-
jient; varia in vifione data in confrientia ex anticipatio-
ne coniungendi, tum vero, fi, quae nobis efTe folis pot-
efr, iis vifio dematur, niinorein vim habere poffunt,
quam illae formae purae fenfitiuae, quibus faltem re*
tjuaedam offertur, cum noftrae intelligentiae proprius
coniunftionis variomm modus, nifiillavifio, innuahaec
fola poffunt ofFerri, accedat, nil quidquam valeat. Nihilo-
miiuis tamen in noftro iam conceptu ineft, fi certas res
oblatas quasdam, vt vifa, naturas fenfibiles (phaenome-
m) dicimus, dum modum, quo eas confpiciriius et intue-
r.nir, a natura illarum abfotuta discernimus, vt vel eas-
d^m ad hanc illarum naturam, quamuis eas in ea haud
f ; :nfpiciamns, ve! etiam nlias res poflibiles nolt.ro fenfui

non obuoshs, vt res oblatas per fvlimiiiteiiigentiamco-

gitatas, iis quafi ex aduerfo collocemus ,
easque res in-
 ,

PHAENfOMENA KT NOUMENA,
vocemus. Itaquc quaeritnV: an-
telligibiles (nourriena)
ne noftrae notioncs purae inteliigentiao rarione harum
pofteriorum vim habere queaut, earumque elTe modus
rognitionis poffit?

Verum hic ftathn in principio ambiguitas emergit,

quae caufa permagni effe erroris poteft. Quippe intel-
fi yem obieflam aliquam
ligentia, certo refpeftu folum
phaenomenou appellat praeterea
,
fimul repraefentatio-
nem informatrei oblatae per fe fpectatao, proinde cogi-
tat, ctiam poffe eiusmodi obieftae rei conceptum ef-
fe

fingere. Cum vcro intclligentia nil qnidquam ex fe

praeter categorias pronut, fit, vt fibi perfuadeat, illam
rcm oblitam per fe (fivraa sY) his certe notionibus puris
fuis cogitatione informari polfc. Sed ea re facile addu-
citur, vt conceptum naturae iiiteHigibilis, vt cuiuspiam
in vniuepfum extra lenfum noftrum conftitutae, indefi-
nitum prorfus Hlum quidem pro conceptu determinato
naturae habeat cuiusdam, qtiam ope intelligentiae aliquo
"modo cognofcere poffimus,
Si.vocabulo noumeni rem intelligimus, quatenus
noftrac vifioni fenfitiuae haud eft fubiecta, dum a noftro
illam vidandi modo mentem abducimus ; ea res fennnw-
gatiuo noumenon dicetur. Si autem rem intelligimus
.vifioni fubictiam tionfinjtiuae, pcculiarem videndi mo-
dum fumimus, nimirum intellecrualem quae vero non,

.noftra eft, cuius etiam non poilumus poffibilitatemper-

Jpicere J eaque res fenfu pnjitiuo noumenon foret.
Doftrina de facultate fenfitiua fimnl dottrina con-
tinetur noumenorum fenfu negatiuo, id eft, rerum,
quas intelligentia fine hac adfectione ad noftram viden-
di rationem, proinde non qua mera vifa, fed quaresper
fetales, quales videntur, cogitare debet, quas inhacfe-
iun&ione autem ex categoriis in eo genei-e fe non poffe
perpendere, neque hifce vti pofle facile comprehendit
quippe quae in fola adfettione ad vnitatem vifionum in
fpatio et tempore vim habent, eamdem vnitatem illam
propter folam fpatii temporisque idealitatem ex vniuer-
'falibus conceptibue cop.ulatiuis ex anticipatione definire
ao 4 ART- ELEM. P.II. TOM.I. LIB.IL CAP.IIL
poiuJtit. Vbi non poteft haoc vnitas clironica depre-
hendi, proindc in noumeno, ibi omnis vfus ccffat pror-
fiis , ijiiin ipfa vniuerfa vis catcgoriarum; namque ipfa

poffibilitas rerum , quae catcgoriis dcbent refpon-

derc, nullo modo potcft pcifpici; qua dc rc ad ea liceat
yrnuncare, quac fupra in fcholio tjenerali ad caput ante-
cedcns Itatim in pi incipio monui. Atqui poffibtlitas rei
cuiusdam lumiquam ex conceptu illius non rrpugnante,
fcd ita potei it euinci, vt hunc vilione confcntanea illiet
cr>!i^|-\jente muniamus. St i^itur categorias ad res ob-
jectas adplicare vclimus, qum; iiaud contemplantur cua
vifa, ^lialn, quam quac ab fcnfu pioficifcitur, neceffe.
eft, vifiohcm habeamus, actumres oblata phaenomenon
fenfu pofitiuo videretur. Quum autem talis, nempe in-

tdlcctualis vifio omnino exti a noflram cognofcendi fa-

cttltiitem fita vidcatur, fieri nun poteft, vt vfus catego-

riarumvllo niodo vltra fines ac terminos rerum experi-
entiae fubiechruiu porrigatur, ac naturis fenfitiuis fane
quiilem naturae intelli^ibiles refpondent, fint etiam for*
taffe naturae intelligibiles , ad quas nulia prorfus facuf-
adfefctio eft, fed conce-
tatis vidctidi fcnfitiuae noftrae
ptus jntclligentiae noftrae, qua-folae formae cogitandi
vifioni fenlitiuae noitrae accominodatae , minime ad
Jinfce pcrtinent; ex quo efficitur, vt, quod nos phaeno-
rncnon dicimus, fenfu tantuiomodo ncgariuo intelli-

gatur.
Quodfi nmnem (per caregorias) cogitationem e co-
gnitione empirica fuftulero, nullaprorfuscuiuspiam ob-
latae rei cognitio reltnquitur; namque fola vifione nil
cjuidquim cogitatur, eoque, quod haec adfeflio fenfut
in me ineit, nulla omniivn relatioefficiturtalium reprae-
fcntationum ad quampiam rem oblatam. Si e contra-
lio omncm vifionem tollo, tamen adhuc forma cogitatio-
nis manet, id oft, modus, quo varietati pofiit viiionis
roflibiiis res quaedam obietia detenninari. Vnde cate-
gorke proptcrea latius patent, quam vifio fenimua,
vniuerfe cogitant, ita, vthaud
inioiiiani eae rcs obiettas
lYiodum pceuliarcm idpiciant (fenfus), in quo dari pof-
fint atmie oftcrri. Neque tamen eo.maiorem fphaeram
 PHAENOMENA ET- NOUMENA.
remrrf obieflarum determinant, fi qnidem, easpofledai
ri, non poteft fumi, nifialiam, quam quae a fenfu profi-
cifcitur, eife vilionem pofie, pofueris', quod nullo iurc"

fieri poterit.

Conceptum dico problematicum qui Uber cft ab

,

repugnantia, quique qua ciraimfciiptio cnnceptumn

datorum cum aliis notitiis cohaeret, cuius aufmi rcaii-
tas obie&iua nnllo modo coguofci poteih Cpnceptus
noumeni, hoc eft, rei, quae neutiquam quares fnbiela
fenfibus, fed qua res per fe (per folam intelligentiani
puram) cogitari debet, minime repugnat ; nam ienfum,
Tolam elfe rationem vifionis- poffibilem, non poteft adfe-
ri. lam vero hic conceptus neceffarius eft, vt ne vifio
fenfitiua ad res per fe ipfas extendatur.ideoquevtcogni-
tionis a fenfu profetfeie obiecliuus vator circumfcribatur
(caetera enim, quae ilia haud attingit, hac ipfa de cnufa

dicuntur noumcna, vt co indicetur, illanim cognitio-

num ditionem non poffe ad vniuerfa, quae intelligentia
cogitat, eittcndi). Tandem vero talium noumcnorum
non poteft perfpici, etambitus e\tra fphac-
poliibilitas
ram Wforum (rattone noflri) vacuus t-it, id eit, intelli-
gentia gaudeinus, probkmatice hitius pntente, quam illa,
nec vifionem tamen , atque etiam ne notionem quidein
eiusmodi vifionis poffibilis habemus , qua eitra campum
fenfus nobis poiFent obiectae res offerri, intelligentiam-
<jue vltra cum adferendo vfurpari. Igitur conceptus
noumeni in folo conceptn verfatur finali , qua arrogantia
Jcnfus cocrceatur, et prninde vfus illitis eiit dnntiixat
negfltiuus. Neque is tamen filus ej Jubidine eft, fed
cum cirCumfcriptione fenfus cohaeret, ita tamerj,
vt extra eius ambitum quidquam nequeat poiitiai
poni.

Ei quo perfpicitur, defcriptionem et remm ohie-

ftarum in phaenomena ct noumena, et mundi in fenli-
"bilem et intclligibilem minimc poffe poiituio lenfn ad-
,

niitti, quamquam conceptus re vcra poffiiit in fenfuales

jet intclleftuales difpertiri; namque pofterioribus hifce

nulla res obietla conftitui poteit, eisque proinde haud

 206 ART. LLEM. P. II. TOM. I. LIfi.lI; CAP. III.

obiettiua vis Rttribui. Quomodo, fi a feiifibus difcedas,

doceri potei it, categoriarum ntilrrarum (quae foiae re-
linquerentur noumenis apti conccptus) vfpinm quampi-
am vjm potellatem
ac quum
ad eas ad qunmpiam
cfie,
rem obieihm rcfere-vias , quiddam amplius, quam. fola
vnitas cogitutionis, nempe praeterea vilio poifibilis, ad
quam ilk qucat referri, datum fit, necefie videatur?
Conceptus noumeni, duutaxat problcrriatice fumtus, ni-
liilomimu non folum manut permiflus, fed etiam, qua
conceptus Carceribus vim fenljtiuam coercena, haud
euirandus. Tnm autem iilud nou in re verfatur ititet-
ligibili iritelliiientiae ftibieaa, veruui intelligentia, in
quam iftud e.itlerct, ipfa in problematecernitur, nempe
non discurfiue e.\- categoriis, fed intuiEiuein vilionenon
fenfitiua complc.va rei obno.viae ilbi cognofcendae , de
qua quomodo efle poliit, vim omnem fugit nutionis et
intelligentiae noilrae. Itaque hoc modo intelligentu
noftra ncgatiuc dilacatur, ideft.non fenfu cocrcetur,
fed fenfum ea potius cocrcet, ita, vt res per fe (non qua
vifa fpeftatas) noumena appellct. Sed fe ipfam illa car-
ceribus continuo iticludit, ita, vt nullis eas categoriis
cognofcat, proinde tantum eas verbo certi cuiusdant
cogitet ignoti.

Interea in fcriptis rccentiorum longe alium vfum

vocabulorum mundi feniibilis et intelltgibilis ") repexio,
jifenfu veterum penitus abhorrentem, et in quo quidem
fane nulla difiicultate laboratur, verum etiam nil quid-
quam, praeter inanem Verborum nundinationem, de-
prehenditur. Placuit enim quibusdam complexum vi-

forum, quatenus videtu/- et confpicitur, mundum fenfi-

bilem, led quatenus conte.vtus eorum ex vniuerfalibus

leeibus intelligentiae cogitatur, mundum intelligibileni
vocari. Aftronomia theoretica, quae foiam obferuatio-

*) Pro hoe vocnriiilo non debet verbum mtmJi imclkclunlit

vfurpari; li quidem folae caemtiom nut iutclleciuaies ftmt,
aul feniiiiuae. Sed quae vni vel nlteri videndi nioilo effe
fubiecla poiTunt, pioinde u-s obieclae (quamuis durius fo-
nai), imelligibilu et fenlibiliu did debebiiat.

L'.- 1 J I :l"J Co
 PHAENOMENA ET NOUMENA.
nem coeli ftctlati proponit, fenfibilem, fed contemplati-
va (ad ordinem fortalle Copernicjnum mundi, aut ex
Newtoni legibus grauitationis e.vplicnta) alterum, neni-
pe intelligibilem, mundum oltenderet. Sed talis verbo-
rum contorfio non nifi effugium fophilticum cfl quo ,

euitaie quaefKonem mnlefrani (juaerunt, ita, vt fenfum

illius temperent ad fuam cuiusque commoditarem. Ac
profefto quidem ratione viforum et intelligeiitiac vfus
erit, etrationis; fed duliitatur, num earum e!fe adhuc
rllus vfus poffit, fi res obiela non in vifo (led noumeno)
verfetur, fed in hoc fenfu ea fumitur, fi per fe cjua tan-
tummodo intelligibilis, id efl, intelligentiae foli, ncuti-
(juam fenfibus data, cogitatur. Quamobrem quaeriturj
an praeter illum vfum intelligentiae empiricum (in ipfa
jlla Newtoniana fabricationismundi defcriptione) etiani
effe transfcendentalis poffit, qui noumenon qua remob-
iectam fpectetiid quod negauimus.

Quum ergo dicimus: fenfibus nobis res oblatas re-

praefentari, vti videutur, fed intelligentia fic, vti funt;
tum hoc pofterius non fenfu transfecndentali accipi de-
bet, fed tantum empirico, nempe vti qua rcs e.vpcrien-
tiae fubiefctae in continenti viforum contextu, reprae-i
,

fentari debent, nequcpro eo, quod e.vtra relationem ad

experientiam pofTibilem et proinde ad fenfus vniuerfe,
,

ideoque qua res ohnoxiae intelligentiae purae videantur.

Namque hoc nobis fcmper ignotum manebit, adeo, vt
etiam ignotum maneat, an omnino efTe poffit talis co-
gnitio transfcendentilis (extraordiuaria), falterfi qua ea,
qu.ae confuetis categoriis noffris fubefie videatur. In-
telligentia et facultas fentiendi in nobis tantummodo
coniunflae polTunt rcs obie&as determinare. Quas fi

feparaueris, vifiones habehis conceptibus priuatas, vet

conceptus vifionibus denudatos, in vtraque caufa antcm
repraefentationes, quas nequeas ad vllam rem obieflain
definitam referre.
Quibus omnibus evpofitis, fi quts ndhue dubitet,
vfuni categoriarum mere transfcendentalem mittere.ea^
rum pcriculum faciat in quapiam adfertione fvnthetica
208 ART. ^LEM. P. II. T0M.I. LIB.II. C4P. III.

Nam c.f aiialvtica haud promouetur intelligentia, qua

cuin fohim in nccnnata lit,i]tiod in conceptu inmco-

oitatiu-, in diiblo rclinquit, vtnim haec per fe adfeiHo-

ne ad ohhthss i;s t-.rncai ur, cogitationb vnita-
5ii folain

tem dcii;;iK't (quae Inii pnn-fusa modn tempcrat, quores

potetr obifiV' offerr:), ei f;itis etr, (i fciat,- quid in con-
ceptu fuo infit; <juo ipfu fereferat conceptus, quodue
fpeLVet, ii II 1'ua interelt. Quocirca periculum faciat ali-
cuius dccretiiV nthftici ct putatitie transfceiidentalis, vel-
uti eius; QuilI. jnvl e.\l}.,t, t-xltat qua fubilantia, autqua
modus iili adhaerem omtie fortuitum. exltat qua, eJfe-
:

fliim alius neinpe i';mfae ftiae, et fimilium. lam

quaero: vn.L: luec decrstj fynthotica fumet,
t,i;v.iirm

cuni conccp!:i', ii"'i io adic-^ione ad exparicntiam poffi-

bilem debc.ii! t, lcaduvcbtisipfispeufe (noumenis)vajere?
Vbinam hic iilud tortium eit, quod femper ad enuncia-
tum fynthcticum rcquiritur, in quo conceptus, nulla
adfinirate lojrica (tuialytica) comuncti, inuicem copulen-
tur? Numquam pronunciatnm fuum prnbare, quid?
quod , fc nc cjuidem de poiiibilitate eiusmodl
adfertiuni 1

- r>niTi puter-t purgare, nifi rationem habeat

vfus iiit:'l!i:.;:i^irie cmpirici, eoque iudicio puro a fenfu-
quc lilieni fefc aMicet. Quncirea ronceptusobiecLarunt
mniiii pui-:i;-i::n ii;i';'i'.;;:r isitclligiliiliutn provfus vacutO
;ib omnihtis deeretis vfus earum , li quidem nulla cxco-
gitari ratio nnre-li, qua poliint dari , et co^itatio proble-
matiea, qua tanicn its locus patet, tantum, veluti fpt-
tiuin vacuiim, ad circurnfcribcnda deereta empirica fa-
cit, neque titmeti ouanipi.nn aliam rRm cognitioni fub-
iettam, iitv.ctcv pofreriorum fphaeram in fe continsre
atque oftenderc videtun

A P P V. N D I X '
^3SH'^
Di! ampkibnHa tiutiumnii rrjli-x.vum p.-r coifujianem vjuf
intcHisentiae empina cum transfcer.dentgU.

- JRffl/xiv, quamnon in rcbus obiectis ipfis oc-

dicunt,
cupfltur, vt directe carum conceptus n.tncilcamur, fed
in flatn animi rerfatur eo, in quo primum nosmet com-
 ,

D AMPHIBOLIA NOTIONUM REFLEXARUM. 209

ponimus ac paramus ad inueniendas conditioncs fubie-
ftiuas, quibusfit, vtconceptus haurire poftmius. Ea
cernitur in confcientia adfeEtionis repraefentationum
datarum ad noftros fontes cognitionis diucrfos, quafola
inuicem adfectio accurute definiri.
potefl earuni ad fc
Antequam repraefcntationum no-
vlteriits in tralatione
ftrarum progrediamur, quaeftionem anqutramns hanc-
ce: in quan:imcognofcendifacultate videntiirconiunftae?
Eftneintelligeiitia, an fenfusfunt,in quibus coniunguntur
vel comparantur. Multa ex confuetudine iudicia acci-
piuntur, vel propenfione coniunguntur; quoni&m au-
tem nulla reRexio antecedit, vel ccrte critice illa fe-
quitur, valet proeo, quod in intelligentia fua primor-
dia ceperit. Non omnia iudicia opus habent cxplora-
tiime, id eft, animi attentione ad rationes veri; etenim
fi proximc abfoluteque certa funt, veluthoc: inter duo

puncla linea duntaxat reftaeffe poteft; nulla nota pro-

pior veritatis eorum, quam quae iis ipfis enunciatur,
poteft oftcndi. Sed vniuerfa iudicia, quin comparatio-
nes vniuerfae opus habent reflexione, id eft, diftinftione
facultatis cognofcendi, ad quam conceptus datt videntur
pertinere. Aftionem, qua comparationem repraefen-
tationum generatim cum facultate cognofcendi, in qua
ea inffituitur, confero, quaue discerno, vtrumillaevtin-
telligentiae purae propriae, an ad vifionem fenfitiuam
pertinentes iuuicem comparentur, reflexionem tramfcen-
drntalem appello". Sed comparatio, in qua conceptus in
fbttu animi quodam pertinere ad fe inuicem poffunt
Terfutur in identitate et ditierffate, conuenientia et repu-
gnantia, internast externu denique in drterminabili ec
,

deterininatione (materia et forma). Vera huiusce com-

parationis determinatio in eovertitur, vt fcios , qua-
itam in facult-ate cognofcendi fubiecfiite ad fe inuicem
pertineant, in fenfune, ,-tn intelligentia. Nam
difFe-

retitia porteriorum permagntim discrimen efficit tnodi

illius, quo priores debeant cogitari.

Ante omnia iudicia obieftiua conceptus compara-

mus ex identitate (multarum repraefentationum vno
O

01gili;aa Coogfe
aio ART. ELEM. P. II. TOM. I. LTB.1I. CAP. IH.

conceptu complexarum) in gratiam iudiciorum vniuerfa-

liutn, aut diutrfitatr ad generanda parttcularia ; ex eonue

nientia, vnde aientia, et rejjugnantia, vnde negantiapof-

funt effici, et fic porro. Quamobrem, vt videtur, di-

flos couceptus illos dicere conceptus comparationis de-

beremus. Sed, quoniam, cum haud de forma lngica
agitur, fed de conceptuum materia, id eft, res ipfae
vtrum eaedcm an diuerfae, conueniontes an pu-
fint,
gnantes, et fic res duplicem habere adfe&ionem
porro ,

potfunt ad facultatem cognofcendi noftram , nempe ad

fenfum et ad intctligcntinm a loco autem, quo perti-
,

nent, inodus pendet, quo inuicem inter fe contagione

teneri de!>eiint; reflexio transfcendentalis, id eft, adfe-
flio repraelentationum datarum, ad vnam vel akeram
cognitionis partem, adfeflionein earum ad fe inuicem.
it definire, atque res eaedem, an diuerfse, con-
/ola potf 1
gruentes an pugnantes vidcantur, non continuo e con-
ceptibus ipfis per folam comparationem, fed diftin&ione
formaa cognitionis, ad quam pertincnt, opo reftexionis
transfcendentalis poterit diiudicari. Igitur dici quidem
polfet: reflexionem logicam cerni in foia comparatione;
namquc in en a facultate cognofccndi , ad quam datae
repraefentationes pertinent, prorfus mentem abducimus
etauocamus, ideoque eatenus quoad fedem; in animo,
funt vt homogeneae traftandae; fed reflexione trans-
fcendentali (quae ipfas resfpeftat oblatas) fundamentum
continetur poftibilitatis comparationis repraefentatia-
num inter fe jnuicem obie&iuae, et proinde ab hac po-
fteriori permultum differr, fi quidem, ad quam perti-
nent, vis cognofcendi non fere eadem videtur. Haec
reflexio transfcendentalis adeo in officio eft, vt ab ea. ne-
tno poffit fefe liberare, fi quidquam velit ex anticipatio-
ne de rebus iudicare. Iam eam pertraftabimus nec ,

parum inde lurisdctermioandopropriointeUigentiae ne-

gotio accipiemus.

i) Jdeiititai etdiuerjttai. Gum res obiecra nobis

faepius, fed femper cum iisdem deternrinationibus in-
temis (qualitate et quantitate) oftenditur, tmn, fi qua
DE AMPHIBOLt A NOTIONUM KEFLE7CAKUM. 211

res intelligentiae fubiefla purae valet, femper eft illaea-

dem, necplures, fed vna duntaxat res (identitas nume-

rita); cum autem ea res in vifis eft, tum nil quidquam
t ce-mparationeconceptuumpendet, fed quantumuis ra-
tione huius omnia eadem fint, tamen in diuerfitate io-
corum huiusce vifi eodem tempore ratio ineft perfefla

diuerfitatis numericae obie&ae rei (fenfuum) ipfius. Sic

in duabus ftillis aqueis abomni omninodiuerfitate inter-
na (qualitatis et quantitatis) mens poteft auocari, et fatis
eft, in locis eas diuerfis (imul videri, vt eas numero di-
verfas reputes. Leibnitius vifa pro rebus per fe ipfis,
proinde intelligibilibus fumfit, id eft, rationi purae fub-
ieflis (quamquam ob confufionem repraefentationum
illarum nomine phaenomenorum ea infigniret), et tum
decretum illius identitatis indifcernibilium profefto non
poterat impugnari; fed cum vifa illa obnoxia fenlibus
fint, vfusque in iis intelligentiae nullus purus fit, fed
omnis empiricus, fequitur, vt multitudo eorum et nu-
xnerica diuerfitas iam ipfo fpatio, qua condittone vifo-
rum externorum, indicetur. Etenim pars fpatii, quam-
vis alterius prorfus fimilis et aequalisfit, tamen ertra
eam eft, eoque ipfo pars a priori parte diuerfa, quae ad
am accedit, vt maius fpatium efficiatur, idquevaleat,
necefte eft, in vniuerfis in variis fpatii locis fimul con-
ftitutis, quaritumuis eaalias fui fimilia atque aequalia vi-
deantur.

2) Conutnientia et repugnantta. Cum realitas per

folam intelligentiam puram repraefentatur (realitasnou-
menon) nulla poteft pugna in realitatibus cogitari, ideft,
talis quaedam adfettto, quae efliciat, vt in vno fubicfto
Con.iu.u3ae fuas inuicem confecutiones tollant, atque vt
3 3=0 videatur. E contrario reale in vifo ( reatitat
phaenomenoh) fane inter fe poteft pugnare, in fubiefto-
quc coniun&um eodem alterum alterius tollere prorfu*
vel ex parte confecutionem poteft, velut duae vires mo-
trices in eadem linea re&a, quatenus in direitione con-
tr;irie oppofita punftum ducunt, aut premunt, vel rt*
iam voluptas, quae par dolori videtur.
 zi2 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LIB. II. CAP. III.

3) Internum et exiernum. In re inteiligentiae pu-

rae fubieda id folum eft tnternum, quod haud adfettum
eft (quoad eififtentiam) ad tjuidpiam ab fe diuerfum.
Gotitra ea vero determination.es internae fubftantae
pbaenomeni tn fpatio non nifi adfettionibus continen-
tur, quae ipfae quidem totae in compleiu verfantur re-
lationum. Subflantiam in fpatio non nouimus nifi ei
effe&ione eius virium in eo vel attrahentium vel repel-
lentiutn; aiine nobis proprietates ignotae funt , praeter
eas, quibus conceptus fubftantiae in fpatio apparentis,
quamque materiam vocamus, efticitur. Sed quaeuis
fubftantia, qua intelligentiae purae fubiefla, inteftinas,
neceire determinationes habeat viresque, quae rea-
eft,

litutem fpeQent internam. Sed quaenam cogitare pof-

fum inteliina accidentia, praeter ea, quae fenfu mihi
intimo offeruntur? nempe id quod vel ipfum fit m
,

togitatione pofitum, vel certe illius fimile (analogon) vi-

deatur. Indc faaum eft, vt Leibnitius omnia faceret
quoniam eas fibi qua noumena cogitabat,vel
fubftantias,
ipfas adeo partes conftitutiuas materiae, quibusomnia,
quae adfetiionibus externis adnumerari poterunt, pro-
inde etiam tumpufitiancm cogitatione iis detraxerat, fub-
iecia fimplicia faceret, viribus repraefentartdi oruata,
verbo monadai.
4) Materia et farma. Hae duae notiones tam ar-
flo vinculo cum quouis intelligentiae vfu comuuctae te-
nentur, vt quibusque aliis i-etlexionis partibus furtda-
mento ponantur.Materiac verbum determinabile in vni-
verfum denotat, vocabutum formae determinationem
(vtrumquc fenfu transfcendentali, cum ab omni discri-
mine eorUm, quae data funt, atqueamodo, quo deter-
minantur, cogitationem abducinms). Logici quondam
generale vocabant materiam fed discrimen fpecificum
,

formam. lam in quouis iudtcio conceptus datt dici ma-

teria logica poterunt (iudicii) fed adfctiio eorum
,

(ope copulae) forma iudicii. In vnaquaque natura ef-

fentialibus efticitur materia; fed modo, quo in re con-
iuncta funt, effentialis fnrma. Iam ratione rerum in.

vniuerfum infinita realitas qua msteria vniuerfae poffi-

 DE AMPHIBOLIA NOTIONUM REFLEX ARUM- 2 r3
bilitatis fper.abatur,fedfinitio et limitatio illius (negatio),
quaea forma, quares arealteraes conceptibustransfcen-
d^ntalibusdiscernitur. Nempe intelligentiaprimopuftu-
lat, vtaliuuiddatumfit(inconceptu faltem), quodpoflitca
certo modo determinare. Qudcirca in conceptu LnteU
ligentiae purae materia formam antecedit, et proptere*
Ltilmtm primo res fumfit (monadas) et intus vim rc-
praefentsvndi iHarum, vt poftcarclationcm earum exterr
nam, communionemque ftatuum (nempe repraefenta-
tionum) in ea conftitueret. Vnde fpatium tcmpusque
effe qua caufae et confecutiones poteraut illud quideni
,

fola adfcirione fubftantiarum , hocce coniunctione de r

terminationum earum inter fc inuicein. Atquc ita re-
apfe eiie deberet, fi proxime ad res pbicclas poifct in-
telligentia pura referri, et li fpatium tempusque efient
in determinationibus rerum per fe ipfarum. Sed fi vni-
verfas rcs duntaxat qua vifa in folis vifionibus fenfitiuis
defcerminamus, forma vifionis (vtpote qualitas fenfus
fubieEtiua) vniuerfam materiam (fenfationes), proinde
fpatium tempusque omnia vifa, omniaquc c.vpcrientiae
data antecedit, eaque potius efficitur, vt haec dcmum
efle polfit. 1'hilofophus intellectualis ferre non poterat,
vt forma res ipfas antecedat, huiusque pofilbititatem de-
terminet; verum fane iudicium foret, fi fumeret, nobis
res videri tales, quales re vera funt (quamuis cogitatio.
ne confufa). Cum autem vifio fenfitiua in conditione
fubiettiua prorfus peculiari verfetur, quae vniuerfae
perceptioni ei anticipatione, quafi fundamentum quod-
dam fubftrata videatur, eiusque forma originaria fit;
fequitur, vt forma per fe ipfa fit fola data, tantumque
abeft, vt materia (fiue res ipfae, quae videntur) funda-
mento fit (quemadmodum Jeberet ex folis concepti-
bus iudicari), vt potius poifibilitate illius vifio formalis
(fpatium tempusque) qua data ponatur.

SCHOLION
ad amphiboliam notionum rejlexarum.
Locum, quem conceptui fiue in Teufu, fiue in infcelli-
gentia pura adfignainus , liceat hcum tranxfccudentalem
314 ART. ELEM. P.II- TOM.I. LIB.II. CAP.IIL

vocare. Proinde dliudicatione huiusce lnci, qui cuique

conceptui prodiuerfitate vfus fui competit, inflitutione-
<jue hunc locum vniuerfis couceptibus ad regulas deter-
miuandi, toptca transfcendentalis emceretur; quae qui-
dem doftrina a fubreptionibus intelHgentiae purae, at-
que indeoriundis illufionibus ac praefligiis optime ca-
veret, dum ea femper discerneret, ad quamnam cogno-
fcendi facultatem proprie conceptuspertineant. Vnus-
quisque conceptus poterit, vnusquisqiu; titulus, quo
multae notitiae continentur, locus dici Iransfcmdentalir.
Atque in eo nititur topica togica Ariftotelis, qua vtiludi*
magiftri poterant et oratores, vt in ccrtis titulis inqui-
rerent, quod maxime propofitae materiae conucniret,
de eoque cum fpecie quadam dotrinae argutaripoffent,
fiue vcrbofe garrire.

Contra topica transfcendentalihaudplures quatuor

illis tituii omnis comparationis et diftinctionis continen-

tur, qui in eo a categoriis difFerunt, quod illis non res

obieQa fecundum ea, quibus eius conceptus efricitur
(quantitas,realitas),fedrantumcomparatio repraefentatio-
num conceptum rerum antcgreffa, in vniuerfafuavarieti-
te oftendatur.Scd haec coinparatio praecipue opus habet
refleiione, id eft, dcterminatione loci iftius, quo, quae
comparantur, rerum repraefentationes pertinent, pu-
rane eas intelligentia cogitet, an fenfus ia vifo of-
ferat.

Conceptus logice comparari poffunt, ita vt haud

cures, quo res iis fubieflae pertineaut, vtrum vt nou-

mena ad intelligentiam an vt phaenomenaad fenfum.

,

Si vero cum his conceptibus pergere ad res obiettas ve-

lis, potiffimum opus erit reflexione transfcendentali,
cuinam cognofcendi. facultati cffe fubietae debeant, pu-
raene intefjigentiae, an fenfui. Sine hacreflexionevfus
admodum incertus erit horum conceptuum, putatitiaque
orientur decreta fynthetica, quae non poteft critica ra-
tio agnofcere et probare, quaeque tantummodo pofita
funt in amphibolia transfcendentali, id efl, in confufio-
ne j-ci intelligentiae purae fubieftac cum vifo.
 -

DEAMPHIBOLIA. NOTIONUM REFLEXARUM.2i$

Cuiuscemodi topica transfcRndentuli carcns, pro-
inde amphibolia notionum reflexarum induiius , cele-
benimus Ltibnitius ftjflema mttndi tntetkStuale conftituit,
poriustie credidit internam rerum naturam cognofcere,
ii quidcm vniuerfas res obieflas cum fola intelltgentu,
cumquc feparatis cogitationis fuae conceptibus formali-
bus comparauit. Noftra notionum reftexarum tabula
iniipinatum iilvid nobis commodum adfert, vt, quibus
difciplina eius in ftngulis partibus fuis diftat ab aliis, fi-
mulcjue viam caufascjue huiusce cogitandt rationis pecu-
liaris, quac non, nifi in errore quodam verfatur, pone-

re ob oculos poflimus. Qui cum vniuerfas res ex folts

conceptibus inter fecomparaffet, non mirumerat.finultas
alias diuerfiuitesvideretjCjtiamquibusinteiligentiacoHce-
ptus puros fuosdiftingueret.Lcges condttionesque vifionis
fenfitiuae, quarum fua cuique discrimina infunt, non
originariasagnouit; li quidem fenfum ponebat in gene-
re repraefentationum duntaxat confufarnm, neque bi
pectrliari fonte repraefentationum; vifum feu phaeno-
menon ei cerni videbatur in repraefentatioue rti perfe
ipjiui, quamuis, quoad forinam logicam, a cognitione
ex inteliigentia diuerfae, cum fenfu, qui folet aualyli
carere/ronceptus rei quodammodo repraGfentationibus J
cundariisaugetur, quasintelligentiapnteftabeofeparare.
Verbo: Leibnitiuj vilihcit intellettualia,cum-rrv:jtf/ fe-
citndum difciplinam Noogeniae (fi hocce vti vocabttlo li-
citum fit) conceptus inteliigentiae cunflos fcciffct fenfi-
tiuos, ideft, prorfus empiricos , aut fcparatas notiones
reflexas. Quisque horum magnorumhominum, cumin
intelltgentia fenfuque duos piorfus diucrfos repraefenta-
tionum fontes, quibus tamen coninnctit ius effet, obiefli-
ve de rebus iudicandi, quacrere debuiifeur., ynum ho-
rum fontium duntaxat fequeliaiilur, qui cx. eorum fen-
tentia proxime ad res per (c ipf is referrentur, cumalter
nil cjuiritmam ageret amplius ,
quam vt alterius reprae-
fentationes yel confundcm, vel ordine disponeret.

Proinde Leibnititts res ieniibus fubjcclas intcr fe

comparatj tamquam res viiiuerfe in fola intelligentia.
ai6 ART. ELEKI. P. II. TOM. I. LIB.II. CAP.lir.

primo ,
quatenus ab h.ic debeant eaedem diuerfaeque iu-
dicari. Igitnr, cum folos earum concepttis, non tocum
in vifione, in qua fola poffunt res obiecre dari atque of-
ferri, fpetr.iret, locumque transfcendentalem horum
conceptuum (vifisne, an rebus per fe ipfis res obie&a ad-
numerari dehcat) piane negligeret, fieri alitcr non pot-
erat, quam vt decrctum indifcernibilium quod tantum,

in genere de conceptibus valct, etiam ad rcs fenfibus

obnoxias (ad mundum phaenomenon) dilataret, neque
e.viguam indc amplificationem cngnitiont naturao rerum
adferri eJiiftimaret. Sanc qiiidem, fi ftillam aqueam vt
rem per fe ipfam l-j; omnibus ipfius determiuationibus
internis noueris, nullatn e:trum diuerfam poteris ab aliu
fti[lis conct.'dere, fi fcilicet conceptus illius totus idem

cum i!b videatur, Sed li illa vifo in fpatio eontine-

tur, locum fuum bahebit non tantum in intelligentia (it\
conceptibus), verum etiam in vitione cxterna fenfitiua
(in fpatio), ibique nil quidquam intereft locorum phyfi-
corum, ratione determinationuminternarum rerum, lo.
cusque = rem poterit alii in loco =-a prorfus fimilem
atque aequalein pariter recipere, ac fi ab hac, quantuin
fieripoffit, dincrfa videatur. Diuerlitate locorum fit,
vt multitudo diltinftioque obieftarum rerum qua vifo-
rum, fitie vlla conditione ali.t non modo effe queat, fed
etiam neceff.iria fit. Ergo lex illa opinata non in legi-
bus naturae verfatur: fed tantummodo in regula cerni-
tur analytica, fiue in comparationo rerum e folis conce-
ptibus.
Deindc dccrctum realitates (qua folas adflrimtiones)
:

fibi inuicem numquam !ogice repugnare, fane- quidem

verum du adfetionibus conceptuum decrotum eft, ne-
que vero minimain vim illud habet, nec ratione naturae,
nec vniuerfe cuiuspiam omnino rei per fe iplius (quippe
qime omnem noftram notionem atque ititsHigcntUm
prorfits fugit). Etenim pugna realis locum vbique ha-
bct, vbt A iI=o, id eft, vbi realitas realitati in fubie-
Qo iuntfci, altern alteritis effeetuin tollit, idquodomnia
impedimenta effccVonesque mutuac ln rerum natura
perpetuo planmn uciunt, quae tamen, quura iivviribus
 DEAMPHIBOLIA NOTrONUM REFLEXARUM.217
pofitae fiut, neceffc cft, realitatesphaenomenadicantur.
Mechanica vniuerfalis vel ipfamlegem empiricam huius-
ce pugnae in lege ex anticipatione poteftoftendere, dura
oppofitionem fpeflat direttionum; quam legem quidera
conceptus transfccndentalis realitatis plane ignorat.
Quamquam generofiiTimus J.ri!miliuj hoece pronuneia-
tum haud nouum perhibuit, tainen eo eft ad adfertione
nouas vfus, eiustjue fettatores nominatim fyftemati fuo
JLeibnitio- Wolfitmo inferuerunt. Cui quidem decreto
Conuenienter exempli gratia vniuerfa mala neqniclquam
aliudfunt,nifi confecntionesdeterminationumreruin crea-
tarum, id eft, negationes, quippe quae folae realitati rev
pugnant (et in folo conceptu rei in gencre reapfe etiam
fic fe habet, fed non in rebus qua vifis). lam vero ad-
feclis Leibnitii videtur non folum efle poffe, fed etiam
naturae conuenieiiter effe, vt omnis realitas, fine omni
pugna metuenda, in natura quadam coniungatur, quo-
niam nullam pugnam aliam norunt, quam contradittio-
nis (qua conceptus rci ipfe tollitur), non vero detrimen-
ti mutui, cum caufa alterius effettum toltit, quam pu-
gnam vt cogitare_po(Iimus, in folo fenfu conditiones der
prehendimus.

Tum monadologia T^ibnitiatia nullo alio funda-

mento nititur, quam quod philofophus discrimen intec-
ni et externi in fola ad intelligentiam adfeftione pone-
ret. In fubftantiis omnino, neceffe eft, infit aliquid
interni, quod proinde ab omnibus adfectionibus inter-
nis, ideoque etiam a compofitione liberum videatur.
Quamobrem in fimplicitate fundamentum interni erit
rerum per fe ipfarum. Sed inteftinum flatuseorum nec
motu (cunctis quippe detevminationibus adfeclionum ex-
ternarum) efilcietur, neque aliumfubftantiis inteftinum
itatum tribuere poffumus, quam, quo ipfi fenfum no-
itrum intus determinamus, nimirum Jiatum repracfenta-
tionum. Ita monades in mcdium prodicre, quibus ma-
teria totius vniuerfi conftitutiua efticeretur, quarumve-
r o vis actiua jn folis repraefentationibus veifaretur, qUa
fiatj vt proprie in fe ipfce eincaces vidercntur.
 = 13 ART. ELEM. P.H. TOM. I. LIB.II. CAP. lU.

S<;d nb ipfam hancce caufam decretum eius com-

rnercii poKibilis inter fubftantias oportebat in harmonia
praejiabtlita verti neque pofitum efle poterat in con-
,

t:iioite phyfica. Quoniam enim omnia duntaxat intus,

ideft, in rcpraefentationibus fuis, occupata videntur,
flatus repraefentationum fubftantiae vnius cum ftatu al-

tertus in nulia prorfus poterit cfticaci coniunftione efle,

quaedam caufa omnes omnino contagione at-
'fcd txrtia
tingens itatusearuminuicemreddereconfentaneos debe-
bat, nonadiumento quidem peroccafionemidoneametirt
quoque fingutari cafu fingulatim dato(ex fyftemate adG-
fed per vnitatem ideae caufae vniuerlis iuftae
itcntiae),
attjuc idoneuc,in qua cunftae exfiltentiam conftantiam-
quc, pruinde etiam mutuam in fe inuicem conuenieo*
ex legibus vniticrfalibus dcbeant nancifcL
tiain, .

Quarto dentque celebrata illa thcoria illius de tem?

pore ct fpatio, qua Iiafce fenftts fonnas fecitintellehu-
les, ex cadem foia illiiiione reflexionis transfcendentalis

orta videtur. Quodli perfolam velim intelligentiara re-

iatinnes rerum externas cogitare, fieri illud tarttummo-

<io poterit ope conceptus effecrionis earum mutuae, et fi

fhitum eiusdem rei debeam cum aiiis itatibus coniunge-

re, id tantummodo effici poterit ad ordinem caufarurtt
et confecutionum. Ita fatrum eft, vt Leibnitius fpatium
cogitaret vt certum quendam ordinem in commercio
fubftantiarum, tempusque vt confecutionem dynamicam
ilatuum illarum. Id vero, (]uod vtrique efle proprium
videtur, a rebusque liberum, <juod in vtrisque videtur
efle, confufioni horum conceptuum tribuit, quae effice-

ret, vt id, quod in fola forma adfectionum dynanucarurn

verfetur, pecuiiaris quaedam in fefe confiftens, res ip-
fasque antecedens vifio putetur. Ergu fpatium tempus-
que erant in forma coniunftionis rerura
intelligibili
(fubftantiarum earumque ftatuum) per fe ipfarum; fed
n-s iuMtantiae intelligibiles (fubftantiae noumena). Ni-
hilominus tamen hofce conceptus pro vifis venditabat,
propterea quod fenfui nullum proprium vifionis genus
oncederet, fedomnes, ipfasque empiricas lerum re-
 9

DE AMPHIBOLIA NOTIONUM REFLEXARUM. 2 1

praefentationes in intelligentia quaereret, nihilque

quidquam fenfibus reliquum faceret, praeter vile iftud
negotium conceptns intelligentiae confundendi ac de-
,

formandi.
Etfi autem de rebus per fe ipfis ex intelligentia pu-
r poffemus mvSeTMvs pronunciare (quod tamen fteri
non poteft), tamen hoc neutiquam ad vifa poffet, quip-
pe quae res per fe ipfas haud repraefentant , referri.
Qtio quidem in cafu in reflexione transfcendentali con-
ceptus meos femper debebo folum fub fenfus conditioni-
bus comparare, atque ita fpattum tempusque non in de-
terminationibus rerum per fe ipfarum, fed potius vifo-
rum, verfabuntur: quaiis rerum per fe ipfarum natura
fit, nefcio, neque etiam fcive attinct, quoniam mihi res

numquam poteft, nifiinvifo, occurrere. Hanc ratio-

nem etiam in reliquis notionibus reflevis traGandis fer-
vo. Materia eft fubftintia phaenomenon. Quid illi
intus competat, id in vniuerfi fpatii, quodoccupati par-
tibus, in vntuerfisque efFeflis quaero, quae ea exferit,
quaeque femper nil nifi vifa fenfuum externorum effe
poffunr, Proinde necquidquam habeo, qund quidem
fimpliciter abfoluteque , fed folum comparatiue intefti-
num lit, fed ipfum viciflTm inrelationibus externis pofi-

tum. Verum fimpliciter iftud , ex intelligentia pura,

inteftinum materiae etiam in mera argutia verfaturi
quippe quae intelligeutiae purae nuspiam effe obnoxia
videtur, fed obieeta res transfcendentalis, quae huic vi-
fo effe ftibietiti poterit, quod materiam vocamus, folum
quiddameft.qiioJ.qualefit^neintelligeremtisquidem^fi et-
iam podit nobis a quoqtiam aperiri. Neque enim q\iid-
quani poiruiiiui inteliigere, nifi quod aiiquid compbfta*
tUr vcrbis rinftris in vifione confentaneum. Si quere-
lae; nos intelriiiam rerum naturam nequaquam perfpi-
cimus, hanc vim habere debeant, nos perintelligentiam
puram haud comprehendere, quales, quae nobis viden-
tur, res per fe ipfae fint; iniquae illae quidem funt et
rationi contrari:ie, Namque volumus fenfibus haudfa-
mul s cognolci r*S poffe, proiilde videri ,
ideoque facul-
tatem cognofccndi habcre, ab huniana hacce non folo
 aao ART. ELEM P. H. TOM. L LIB. II. CAP.UT.

gradu. fed vifione adeo et genere prorfus diuerfam,

proinde non homines effe nos, fed naturas debere, quas,
ne quidem an elfe poflint, nedum qualesfint, poffumus
oftendere. Inteftinam rerumnaturaerationemobferuatio
penetrat atqne analyfis viforum, nec fciri poterit, quo
vsquc hoc temporis progreffu excultum iri videatur. Sed
quaeftiones transfcendentales LUae vltra naturam ten-
dcntes numquam a nobis poffent cspediri , fi vel vni-
vcrfa reriim natura aperta videretur, quum nobis ne
quidcm datum fit, ipfum animum noftrum alia vifione,
quam fcnfus intimt nnftri, obfecuare. Ineo enim arca-
num latet originis noftri fenfus. AdfeUo eius ad obie-
ftam rem, qualisque caufa fit huiusce vnitatis transfcen-
dciualis fine dubio profundius abftrufum ac reconditunt
latet, ,quam vt nos, qui vcl nosmet ipfos non nifi fenfu
interno, proinde qua phaenomenon, nofcimus, tan
alieno inueiligationis inftrumento vti ad illud poffimus,
quo aliud quid, quod non viciffim in vifis fit, reperia-
mus, miorum caufam tamen, feufibus haud fubietlam
illam quidem, cupimus iudagare. .

Atque hacc critica conclufionum, e -fblis.actionibus

rcflexionis ericQarum, nobis commodum adfert egre-
gium. Nwmque vanit;item monftrat ratiociniorum om-
niuni de rebus obicctis in fola intelligentia inter fe com
paratis,idque fimul confirraat, quod inprimis praecepi-
mus, quamuis haud qua res per fe ipfaefub
vifa fcilicet,
rebus iutelligentiae purae fubieftis fint comprehenfae,
tatnen vna et fola effe, in quibus cognitio noftra realita-
tem poilit objecliuam habere nempe tum, cum conce*
,

ptibus vifiones rcfpondebunt.

Sitantum logtce refletimus, duntaxat conceptus

noftros inter fe in intelligentia comparamus, videmus-
que,num vtroque idcm contineatur, pugnent nec ne,
vtrum aliquid intus in conceptu infit, an estrinfecus ad
eum accedat, et vter datusfit, qui tamen tantummodo,
qua ratio quaedam datum cogitandi valere debeat. Si ,

vero hisce conceptibus vtor ad obiettam-rem in genere

(fenf transfcendeutali), ita, vt haud amplius definiam,
 DEAMPHIBOLIA NOTrONUMH.EFLEXARUM. 2 2
Vtrurn fenfitiuae vifioui fit, an intelletua!i fubiefta, fta-
tim circumfcriptionesemerguntfquae vetantconceptum.
iftum relinquere) omnem vfum illorum empiricum con-
.vertentes, quae eo iplo probant, repraefviitationem ob-
iefiae rei, qua rei in genere, non foium haud idoneam,
fed fine determinationc eius fenlitiua et ab empirica le-
ge Hbera, per fe ipfam pugnore, proinda ab oinni re 6b-
iefta abftineri, aut, fi quaedam fumatur, cam ex legibus
vifionis fenfitiuae cogitari debere, proinde intelligibilia.
peculiare quoddam vifionis genus, quocaremus, requi-
rere,quocumcareamus, nohisnihil exftare, contra ea ve-
to vifa non pofle tn rebus per fe ipfis verfarj. Etenim,
cum tantum res in vniuerfum cogitatione informo, tum
fanc diuerfitate adfeftiomtm eiternarum liaud poterit
discrimen rerum ipfamm e/Kci , fcd haec potius illa po-
jiitur,
cumque conceptus vnius a conceptu alterius in#
terne non diftat, tum vnam atque camdem rcm pono irt
adfeflionibus diuerfis. Iam vero addita ad alteram ad-
feueratione (realitate) fola, pofitiuum tugctur, nihilque
ei detrahitur aut demitur; vnde non poflunt in rebus
vniuerfe realia inter fe pugnare.

Notionum refleiionis, vti docuimus, ex certa qua-

dam interpretatione falfa tanta cum vfu intelligentiac
contagio cft, vt omniuni philofophorum acutiftlmo im-
ponerent, ita,vtpofledifciplinamcondicognitionis intel-
lettualis putaret, quae res fibi fubieclas haud interuentu
fenfuum determinare conaretur. Quamobrem enodatio
illufionis amphiboliae liarum notionum, qua fit, vt ad
falfa decreta deUbamur , permagnum emolumentum ad-
feret, vt fines ac terminos intelligeatiae certo queamus
definirc, iisque cauerc.

Dict quidem dehet: quidquid conceptui competit

in genere vel repugnat, id competit etiam pugnatue
omnibus fingulis illo conceptu complexis (dictum de
omni et nuilo). Sed abfurdum foret, fi iftud decretum
logicum ita mutares, vt enunciet: quidquid conceptu
922 ART. ELEM. P. II. TOM. I. LTE. II. CAP. lir.

vniuerfali non eft comple-vum, id etiam Sn fingularibi

haud inelt, in eo comprehi nfis namquc lii ob hanc \\ ;

iam caufam coiiceptus linsjukres funt, quoniam plus ii

fe cohihent et continent, quam in iis cogitatu:
profetro in hoc pofrerinri decreto vniuerfum l^ibAitnty
ftema inteiletruaic exftiuchim videmus; quod proindt
vna cum dccreto ifto, cumquc omni, quae inde e

amphibolia in vfu intelligentiaeconcidit.

Vidimus decirtuiii iiuiifrcrnibiliumproprie in hac-

ce fumtione niti: fi in conceptu cuiusdam rei ;

certurn discrimiT. quuddani haud n.periatur, itluoLtkm

in le ipla r.vn :inrnn proinde rea vuiuerfas effe mx-
i
,

mcn> fasikm . qu.ic non i:nn in conceptu (quoad

ta!''m vel quantirarem) (uit inter fe diucrfae. Quuniani
autem conrcptu cuiur-piam rei
in folo multis neceffa-
riis vifinnit legibus abiimetur fi;, vt (ingulaii ijiiadara
,

tcmeriute id a <jim abirmetur, funiatur, nuspkm de-

,

prehendi pofie,reique nil cunccditur,quam quodconcc

comprehenfum cius videtur.

Conceptus fpatii pedis cubicl, vbi illum cumqui

fjuotiesue cogitauerim, per f e prorfus idem eft. Sedduo
pedes cubici in fpati nihilominus folis locis ctiftant (nt
mero diuerfi funt) ; hi loci in conditionibus verfanti
viltonis, in qua res huic conccptui propofita datur, *_
haud ad conceptum pertinent, fed ad fentiendi faculti
tem vnitierfam. Pariter in conceptu rei cuiusdam n
quidquam pugnac inell, nifi quidquam negatiuum c
adfirmatiuo coniunGum fueiit, iolisque conceptibus
"
aientibus in coniunttione nii quidquam tolli potcft. T
in vifione fenfitiua, in uua realitas (veiuti motus) datur,
conditiones infunt (direftiones contrariac) a quibus in
conceptu motus temperatur, quibus efricitur, vt, fene
quidcm ruud logice, pugna cfic piiiTit, nempe c fnlo po-
fitiuoienj=o, ncijuc dict poti-rat: umnem realitatem
propterea inuiceni in cimuem-ntia verfari, quodincon-
ceptibus illius uulk pu^n.i inucniatur. ') Ex foliscon*
) Si Mc ccmCiJcium >llud e.u*cr.>ic clTugium velit mlitttei :

'
tertenoumenat inuiccm nou pofle pognarc; tamen ese
DEAMPHIBOLIA NOTtONUM REFLEXARUM. 223
ceptibus intefiinum in fubftrato cernitur omnium adfe-
fiionum fiue determinationuin externstrum, Quodfii^i-"
tur ab omni vifionum lege mihi temperem, folique eqjv*
ceptui rei in genere inhaeream, ab omni potero adfe-
Gione eiterna cogitarionem auocare, et tamen conceptns
relinquetur illius, quod nullam prorfus adfeiYionem de-
notat, fed folas determinationes intcrnas. Kx quo fjui-
dem videtur coafequi: in quaque rc (fubfrantia) e(te
quiddam, quod fimpliciter inteitinum (it, quodqua om-
nes determinationes e\ternas antecedat, quoiiiam, vt
hae elTe queant, eo demum efficiatur; proinde hocce
fubitratum tale quiddam effe, quo niillae amplius adFe-
ftiones externae teneantur, ideoque Jimplex elie (namque-
.rescorporeae fempei- duntaxat infolis adfectionibusver-
lantur, faltem partium extra fe): et, quoniam nullasdc-
terminationes fimpliciter internas nouimus, quam quae
fenfu intimo efficiuntur, fubftratum hoccc non folum
fimplex efTe, veruin ctiam (ad analogiam fcnfus interni
noftri) repraefentationihus dehVitum, ideft, vmuerfas.
res proprie monadas eile, fiue naturas GmpltceB rcprae-
fentationibus ornatas. Atxjue hoc fane verum foret, ni-
fiplus quain conceptus rei in Reneve adleges ilbs rcqui-
reretur, quibus folis fit, vt res fubiici vilioni eiternae
queant.a quibusconceptus purus libimet temperat. Tum
enimapparet, vifum conftans in fpatin ac perpctnuui
(extenfio imperuia) folas adfectiones in fe, nihilque quid-
quam fimpHciter inteitiiil continere, et tamen primum
vniuerfae perceptionis externae effe fubftratum poiTe.
Ac fieri quidem non poteft, vt folis conceptibus externi
quidquam fine inteftino quodam queam cogitare, fi qui-
4em conceptibus relatiuls res abfolute datae ponuntur,

plum adferri deberec einsmodi realitatis purae a feiiHnnie

. liberae, rt incelligeretur, vmim ralis omnino aliquid, an
neuciquamquidquam ropraefcntarer. Scil ntiilum aliunde por-
eft,quam ab experienria, exempluni dcprumi, quae quiileiu
niunquam quidquam amjilius, praeter phaenumeua, pr:ie-
bet, atque ica liocce pronunciatum uncummodr> enunci.it,
conceptu, qui fola aienria coiirinet, nil quidquum negaiitis
cuiiiintn. De quo numqusmduuicauimus. '
424 ART. ELEM P. ll TOM.I LIB.H.' CAP.m.
non poteft. Verum cum vificw
iisque fine his effe iofcus
nc aliquid contineatur, qiiod in conceptu folo rei in ge-
nere neutiquam inoft, idque fubftratum, quodfolis con-
ceptibus prorfus non cognofceretur, fuppeditet, nempe
fpatium quoddam, quod vna cum omnibus, quae com-
plecritur, in folis relationibus formalibus, vcl etiam rea-
libus, verfatur, non dici poterit: quoniam nulla res, fi-
ne abfoiute intcftino quodam, folis queat conceptibus
repracfentari, etiam in rebus ipfis his conceptibus com-
prehenfis, earumque vifione nihil quidquam elle exter-
ni, haud fubfit atiquid fimphciter abfoluteque inte-
cui
ftini. Etenim fi ab omni lege vifionis mentem abduxe-
rimus, fane quidem iu folo conceptu nihil relinquitur,
praeter intefBnum in vniuerfum, eiusquc relationemad
Je inuicem, qua foia effe extcrnuin poteft. Sed haee
fiecelfttas quae in fola fcparatione et abftraflione niti-
,

tur, nullum locum in rebus habet, quatenus eae in ri-

fione cum eiusmodi determinationibus offeruntur, quae
folas relationes exprimunt , ni fi iis quiddam inteflinum
iubfit, eo quod non in rebus per fe ipfis, fed folum in
vifis cernuntur. Quae illa cirmque fint, quae in mate-
ria nouimus, ea in folis rclationibus verfantur (id, quod
rtos determinationesiuternas dicimus,tantummodocon>
paratiue internum cft) , fcd infunt in iis in fefe confiftentta
et conftantia, quibus obiefta res dcfinita datur. Cogi-
tatione ab hifce relationibus abducla, nihil ad cogitan-
dum amplius mihi relinqui, eo quidemconceptus rei, qua,
vili, haudquaquam tollitur, neque conceptus obiectae
ri, quod vocant, in abftraQo, fed fane quidem vniucr-
fa poflibilitas eiusniodi, qiu e folis conceptibus determi-
nabilis fit, id eft, noumeni. Sane quidem inirum audi-
tu erit, rem totam cx relationibus conftare debere; fed
talis res etiam in folo vifo vcrfatur, nec categoriis puris
vjlo modo poterit cogitari; ipfa cernitnr in folis adfe-
tiontbus cuiuspiam in vniucrfum ad noftros fenfus Si-
militer adfectiones rerum in ablhaflo, fi folis illud con-
cnptibus inftituas, haud aliter poterunt cogitari, quam
alterai.i effe caufam detcrminationum in altera; haec
enim noftra intelligentiae notio eftadfectionum ipfaxum.

Digiiizcd t>y Google

 DEAMPHIBOLlA NOtlONUM REFLEXARUM. 225 .

Sed, cum tunc ab omni vifione mentem auocemus, lon-

ge alia ratio, qua varia fibi poffint inuicem locunl deter-
rrtinare, nempe forma fenfus (fpatium) tollitur, quod ta-
men omnem effe&ionem caufarum empiricam. antecedit.

Si obieflis res tntelligibiles eas intetligirn.us , quao

catcgoriis puris, fine omni fenfus fchemate, cogitantur,
tum eiusmodi res effe nequeunt. Namque conditio vfus
obietViui noftroruin oranium intelligentiae conceptuum
in folo modo verfatur noftrae vifionis fenfitiuae, quores
rtobis offeruntur, a quo fi cogitationem abduxerimus,
illis (notionibus) nulla prorfusadfeflioerit ad. quampiam
rem obieftam. Atque fi aliud videndi genus, quam
hocce fenfitiuum noftrum, fumeremus, tamen ftlnftio-
nes cogitandi noftrae ratione iftius nullam prorfus vim
haberent. Sed fi eas tantum res intelligimus fubie&as
vifioni haud fenfitiuae, de quibus quidem categoriue no-
ftrae fane haud valent, quarumque ideo rtulla vmquam
prorfus nobis effe cognitio (nec vifio, nec conceptus)
poteft, profeflo debent in hac fignificatione duntHxat
negante noumena conccdi: fed tum iis nihil indicatur,
tiifi noftram VidencU rationem non vniuerfas res fpecta-

re, fed fotas res fenfibus noftris obnoxias, proinde vald-

rem cius obiefliuum circumfcriptum effe, ideoque alii
cuipiam videndixationi, et ita etiaifl rebus illi fubie&is,
locum relinqui. Tum autem ndumerti conceptusprobte-
njaticuserit, id eft, repraefentatto rei, quam neqae dice*

j-e poflumus effe poffe, neque nonpoffej quoniam prae-

ter noftrum fenfitiiuim, nullum altud videitdi genus no-
vimus, neque conceptuum partetn, quam categorias,
neutrum vero rci aptum eft extra fenfum propofitae. Igi-
tur campum rerum cogitationi noftrae obuiarUm vltra
Itrgcs fenfus noftri propterea nondum poffumus pofitiue
dilatare, praeterque vifa res cogitationi purae fubietlas,
id eft, nouinena, ftatuere, quoniam harum non poteft
fcntentia pofitiita declarari. Namque .Categorias fatea-
Mor, necelfe eft, folas nondum fufEcera ad cognitionem
rerurrt per fe ipfarum, et fine datis fenfus meras forrhaS
fubieiiiuas Vnitatis.iritelligeutiae, veruin omni reobietfa
226 ART. ELEM. P.II. TOM.I. LIB.IL CAP. IIL

deftitutas, fore. Cogitatio per fe quidem haud cft ia

effeflis fenfuunf, neque eateiiiis iis circumfcripta, fed
propterea haud proprii putique vfus, nili fenfus accefie-
rit, quoniam tum re caiet obiefla. Neque etiam nou-
menon dici eiusmodi obicfla res poterit; etenim hoc
ipfum illum conceptum oblatac reiproblematicumnotat,
alienac prorfus vifioni intelligentiaequeaptae, quamno-
ftrae, quae proinde ipfa ir. problemate cernitur. Itaque
conceptus noumeni haud conceptus eft oblatae rei cu-
iusquam, fed in quaettione verfatur cum circumfcriptio-
ne fenfus noftri ncccffiitio coliaerente, an res fortaffe
fint ab iilius vilinnc prorfus vacuae; quae quidem inde-
finite tantummodo quaeitio cxplicari poteft, ita nempe,
vt, quouiam fenfitiua vifio non omnes omnino fine dis-

crimine fpcflat, pluribus aliisque locus obie&is rebus

relinquatur, eaeque proinde haud fimpliciter negari,
fed, cum conceptus determinatus deiit (id quod nulla
poterit categoria efhcere), nec vt res inteliigentiae fub-
ieflae adfeuerari poifint.
Quamobrem fenfum ciixuinfcribit intell igentia, ita qui-
dem, vthaudeofuumcampum propriumdilatet, dumqu
hunc ea monet, ne
fibi arror;et, res per fe ipfas fpefla-

re, fed fola vifa, informat libi cogitationcm oblatae rei

per fe ipfius, fed tantummodo qua rei obieflae transfcen-
dentalis, quae caufa vifi (proiude non ipfum vifum) fit,

quaeque neque qua quantitas, neque qua realitas, ne-

que qua fubftantia etc. cogitari pofiit (quoniam hae no-
tiones femper indigent formis fenfitiuis, in quibus obla-
tam rem definiant), quam penitus nefcimus, vtrum Ln
nobis, an extra nos deprehendi queat, vtrum fimul cum
fenfu tollatur, an, hoc fublato, reiinquarur. Quam
quidem rem oblatam,ii dicere noumenon velis, quoniam
eius repraefentatio haudfenfitiuaeit, Uberum efto. Cum
autem nuUatn notionum noftrarum intelUgentiae ad eara
poffimus trans.ferre, tamen nobis illa repraefentatio va-
cua atque inanis manebit, nihilque quidquam emciet,
quam vt fines iis deiignentur cognitionis noftrae fenfiti-
uae, fpatiumque reliquum fiat, nulla neque cxperientia-
poffibili, neque pura inteltigentia explendum. -
 BEAMPHIBOLIA NOTIONUM REFLEXA1J.UM. 227
Itaque.huic intelligentiae purae per criticam haud
licet, vt nouum fibi campum creet oblatarum rerum,
phaenomena illi effe obuiae pof-
praeter eas, quae qua
funt, neque in mundos intelligibiles, ne adeo quidem.
in eorum conceptum, euagetur. Peccatum autem,
quod adidperfummamfpeciemfeducit, quodquefaneex-
fari quidem, quamquam haud defendi poteit, .tn eo cer-
cunitur, quod vfus intelligenfciae contra finem fuum,
transfceiidenralis redditur, et res obieclae, ideft, vifio-
nes poifibilcs fequi conccptus aJ eosque fefe compdne-
,

re, non vero couceptus ad vifiones poftibiles debentfvt-

pote in quibus folis eorum valor obie&iuus pofitus eft).
Cuius quidem rei itidem caufa eft, quod apperceptio,
cum eaque cogitatio omnem poflibilem determinatam
ordinationei repraefentationum antccedit. Quocirca
aliquid Vniuerfe cbgitamus, illudque partimfenfitiuede-
terminamus, fed tarnen rem obieftam vuiuerfalem at-
cjue, quodvbcant, in abftrafcto repraefentatam ab hac
rationeillam vtdendi diftinguimus ; tumratioiiobisrelin-
cjuitur illius cogttatione folum determinandae, quae qui-
dcm infolaformaverfaturmateria deftituta, nobis tamen
jiihilominus ratio quaedam effe videtur , qua oblata resper
feexftet(noumenon),vifione haud fpeftata, quae ad fen-
fiun noftrum adlhitk videtur.'

Antequam analyticam transfcendentalem mittamus,

quafldam videntur addenda, quae, quamquam per fe non
ita rriagni momenti, tamen ad perfetionem fyftematis
efle neceffaria queant yideri. Summanotio, qua phi-
lofophiatransfcendentalisfoletinftitui, plerumque diui-
iione efKcitur in poflibile ct impodibile. Cum autem omnis
d iuifio conceptum diuifum fupponat et requirat,altior qui-
dam debebit oftendi, isque eft conceptus obiectae rei
vniuerfae (prohlematice fumtus, in medioque, aliquid
ii fTt, an nihilum, reliftus). Quoniam categoriae junt
conceptrus fdli, ad obieftas res vniuerfe fpeftantes, di-
fljn&io ret cuiusdam oblatae, quidpUmne fit, an ni-
228 ART. ELEM. P. II. TOM. I. UB. II. CAP. III,

hilum, fecundum ordincm et inftitutionem categori-

rum progredietur.

j) Conceptibus vniuerfi , multi, atque vnius oppo*

fitus eft is, qui omnia tollit, id eft, nulliur, atque ita
comparata res eft fubieQa conceptui, cui nulla, quaa
indicari poffit, vifio refpondet, = nihilo, ideft, conce-
ptus re oblata carens, velut noutnena, quae non pofTunt
poflibilitatibus adnumerari, quamquam ideo non debent
impoffibilia perhiberi {ens ratfotiir), aut veluti certae
tpjaedam nouac vires primitiuae, quae cogitatione fin-
guntur, fine repugnantia quidem, fed etiam absque ei-
emplo ex experientia depromto cogitantur, ideoqu*
non debent poffibilitatibus accenferu

2) Realitas eft aliquid, negatio nihil eft ,

nempe
conceptus carentiae rei pbie&ae, velut vmbra, friguS
(tukil priuatiuum).

3) Sola vifionis fortm, absque fubftantia, per fe

nulln res obiefla eft, fed fola conditio formalis illius{qua

vifi), velut fpatium purum, tempusque puruni, quae
quidem funt aliquid qua formae videndi fed ipfa nou
,
,

funt res oblatae, quac videantur (co/ imagitiarium ).

4) Res conceptui fubie&a fecum ipfi pugnanti, ni-

hil eft, quoniam conceptus nihil eft, impoffibile, vti fe-
re figura reffilinL-a duorum laterum ( nihil negatiuum ).

Tabula huiusce diuifionis notionis nihiti (namque

huic aequalis diuifio cuiuspiam per fe efhcitur) proioda
Ccinftitui debebit.
 DE AMPHIBOLIA NOTIONUM REFLEKARUM. aao
Nihilum
vt

i;'

Conceptus inanii re obiefla carens,

ent rationis-

i. 3-

Inanis res obietla Vifio inanis re obiccta

conceptiis, carens,
nikitum priuatiuum. tnt imaginarium-

4-

Inanis res obieQa conceptu

carens,
tiikilum negatiuum.

Intelligitur , ens rattonis (n. i.) a nihtlo MgathlO

(n. 4.) eo difcerni, quod Ulud non licitum fit pofltbilita-

tibus adnumerari, quoniam in fola (licet haud repugnan-

te) ficlione cernitur, hoc vero oppofitum poflibititati eft,

dum fe ipfum conceptus tollit. Ambo autem in conce-
pttbus inanibus verfantur. Contracjue nihilum priuati-
vum (n. 2.) et ens imaginarium (n. 3.) in datis ad conce-
ptus funt inanibus. Si lumeri non datum fuerit fenfi-
bus, neque caligo, ct fi haud percentae fuerint naturae
eitenfae, nuljum fpatium poterit repraefentari. Et ne-
gatio, et fola forma vifionis, teaii deititutae, innullis
rebus obieQis verfantur.
 LOGICES TRAMSSCEN DEKTAIIS
TOMUS POSTERIOR.
DIALECTICA
TRANSSCENDENTALIS.
INSTITUTIO.

'
Dc fprcie transfcrndentaii.

Supra vniuerfe/rtiTif/iiji dkimus fpeciei et pn-

dialeflicam
tatitii. Quodnon ira diximus, vt dottrina prnbnbiiitatis
ea vidcretur ; nam haec in veritntc cernitur, rationibus
agnira imperfectis, cuius proinde cognitio manca illi
quidcm, nequc tarneh propterea falfa eft, ideoque
parte logices analytica haud fehingenda. Multo minu)
vifnm etfprcies eadem piitanda videntur. Nam. nctjue
veritas nemie fpecies infunt in re obie&a, quatenus ei
videtur et confpicitur, fed in iudicio de illa, quatemss
ea cogitatur. Itaque reite dici poterit, fenfus haud er-
rare, fed non propterea, quod femper recte iudicent,
fed quia omnino non iudicant. Quamobrem et veritas,
eterror, prohide fpecies quoque, quae eft ad errorent
feduftio, in iudicio tantummodo, id eft, infola adfe&ic-
ne oblatae rei ad inteiligentiam noftram reperiuntur. In
cognitione legihus intelligentiae perpctuo confentanea,
HLillus error ineft, In repraefentatione fenfuum, eu
quod nullum iudicium continetur, nullus etiam er-
illa

ror Sed nulla vis naturae fponte poteft a legibus

ineft.

Proinde nc<|ue intelligentia per fe fola

fuis defleclere,

cuiusdam ciulTae contagioiiefollicitata), neque

(nifi alius

fenfuspcrfc, errarcnt: atque Ula quidem propterea,

]uontam, fi ad folas fuas leges agit, cffeftum (iudicium),

neceflc eft, vt cum hifce legihus conueniat. Sed in

conuenientia cum tegibus intelligentiae vniuerfi veri
formals cernitur. Nullum prorfus in fenfibus iudicium
 INSTITUTIO.
iueff, nec rerum, nec falfum. Igitur, quotiiam, prae-
ter hofce du;>s nullum alium cognitionis fontem liabe-
,

mus, Tt eirorfok fcnfus contagione haud ani-

feqiiitiir,

inaduerfa cum iiitelligenth efHciatur, quafit, vt ratio-

ues iudicii fubietiiuric cum obiectiuis coi^int, quaficjue
confluant, illisque liac a via dcHea:intuv, *) vclut com-
motum corpus per fc femper qiudem lineam reftam in
endem dircitione fcruaret, quae vero, fl aliavisadaliam
direelionem fimul illud adficiat, in motum curuilineuni
erumpit. Quamobrem, vt peculiarem iutclligentiae
aftionem a vi fenict vna immifcente dignolcamus, ne-
ceffe erit, vt iudicium erroneum confiderenuis velut li-
neam diagonalem inter duas vires interieclam, quibus
tudicium ad duas direiriones diuerfas determiuatur,
quenidam quafi nnguhim includentes vt^uc illam cffc-
,

ftionem compoiitam. in fimplicein illam intelligeittiae

fenfusque refoluamus, quod in iudicus puris ex antici-
patione refiexione transfcendentali fieri dehet, quo (vti
iam fupra oftendimus) fuus cuiquerepraefentationilocus'
itl vi cognorccndi fibi cnnfcnranea defignatur, proinde'

cv;oqtie effefctio fenfus in intelligentia internofcitur.

Nobis nunc non propofitum efl, de fpecie empiri-

(velut optica) traflare, quae in vfu empirico legiim
intelligentiae alioquin probarum reEtarumque deprehen-
ditur, quaque facultas iudicandi ex contagione phanta-
fiae mouetur, fed omne nobis negotiutn cum fola fpecie
transfcendentah erit, quae fefe e.vferit in decretis, quo-''
rum vfus ne quidem fpeclat experientiam, quipp;inquo
cafu certe quidam nobis probitatis eorum lapis Lydius
foret, fcd quae, quamuis vel maxime nos critica monen-
te, fupra vfum categoriarum cmpiricum nobis fublatis
praeftigiis imponit intelligentiao purae dilatandae. Ac
decreta quidem, quorumvfus prorfus carceribus expe-

") Factilras fenfitiua, intelfigentiae fuppofita, qtia tes,"ad nuani

eaadhibet funclioitem fuam, fons cit co[<nitionum re.iliutn.
Sed eadein, quatenus if) ipfam acfiouem intelUgentiae vim

exferit, eamtjue ad iudicandum deicrmiiiat, caufa erroiis

videtur.
333 ART. ELEM. P.II. TOM. II. DIAL. TRANSSC.

rientiae cocrcetur poifibilis, immanentia appellabimus,

quibus vero ifti carceres transuolandi videntur, decreta
transfcendentin dicemus. Neque pcr haec tamen vfum
abufumue categoriarum transfcnndentalem intethgo, qui
in folo vltio ceriiitur facultatis iudicandi non fatis per
criticam frenatae, nec fines terminosque territorii, in
quo folo intelligentiae purae conceffum eft ludere, fstis
attendentis; fed veradecreta intelligo, quae poftulant a
nobis Vt limites ilios euertamus , prorfusque nouo ter-
,

ritario, nuspiam omnino oram uec e*tremitatem agno-

fcente, potiamur. Quocirca transfcendvntale non idcmcum
transfcendente videtur. Decreta intelligcntiae piirae,
quac fupra propofuimus, vfum tantum empiricum de-
bent, non transfcendcntalem, habere, ideft, eum, qut
fltra fines et carcetcs expcrientiae progrediatur. Sed
decretum, quod hofce carteres tollit, atque etiam mi-
grandos praccipit, iransfcendens vocatur, Quodfi criti-
ca noftrft eo poterit pertinere, vt fpeciem horum decre-
torum iniufte vfnrpatorum aperiat, tum illa decreta vfus
,empirbvi, poflerioribus hifce oppofita, decreta immanen*
tia poterunt intelligentiae purae vocari.

}
Species logica, quae in fola imitatione verfatur for-
itiae rationis (fpecies falfarum conclufiuncularum , fiua
paralogismorum) e folo defectu attentionis ad regulam
logicam exfiftit. Proinde fimul atque haec ad praefen-
tem cafum acuitur, ea fpecies prorfus euanefcit. E con-
trario fpecies transfceudentalis nihilominus tamen haud
ceffat, licet aperta fuerit, eiusque vanitas ex critica
transfcendentali dilucide perfpeta fit ia
(vcluti fpecies
hocce decreto; rmindus, neceffe eft, vt, quoad tempus,
initium ceperit). Cuius rei quidem haec caufa eft itt :

ratione noflra (qua facultate oognofcendi humana fubie-

ftiue fpeQata) infunt regulae principes, normaeque fin-
gulares vfusillius , quae plane fpeciem habent decreto-
rum obiefliuorum; cxquofit, vt ncccffitas certae cu*
iusdani comun&ionis conceptuum noftrorum fubiettiua,
in gratiam inteUigentiae, pro necelfitate obiecliua repu-
tetur determinationis rerum pcr fe ipfarum. Vt autem.

Diartrecd-by Coo^lc
 INSTITUTIO. e 33
msre in medio altius nobis videtur,' atque in litore, -quo-
niam illud altioribus radiis luminis confpicimus, quam
boc, vtque ipfe non poteft aftronomus impedtre, quomi-
njinus Iuna e*oriens maior videatur, quamquam hacce
ipecie non fallitur, fic etiam illa illufio nulto modo pot-
erit euitari.

Qnamobrem dialcGica transfcendentalis in eo ac

qniefcet, vt fpeciem iudioiorum tratisfcendentaliiim ape-
riat, Gmulque ea cauebit, vtneilla decipiat; vtautem
(queinadmodum fpecies logica) penitus euanefcat, fpe-
ciesque effe definat, numquani ea poterit efficere. Nam-
que nobis negotium cumtV/tf^onenaturalieftetineuitabtli,
<juae ipfa in decretis fubietf iuis pofita eft quae ea pro
,

obieftiuisfupponit. Sed dialefticae logicae in aperien-

dis paralogismis duntaxat vitium propofitum eft in fer-
vandis decretis, aut fpccies artificiofa in iis imitandis.
Eft ergo naturalis quaedam et ineuitabilis dtaleftica ra-
tionis purae, non ea quidem, qua fcre homo fe ipfum
infcius ex ignorantia implicct, quamuefophiftaquispiam,
ad homines perturbandos artificiofe excogitarit,fedquae
rationi hmnanae neceffario adhaereat, ipfisoue praefti-
giisapertisnihilominuseampergatpraeftringereetperpe*
tuo tn errores detrudere, femper tollendos,

. n.
Dt ratione pura , fcdefpetieitransfienientalif,

A.

De ratione in vniutrfctm,

Omnis noftra cognitio a fenfibus incipit, inde ai

jntelligentiam pergit, atque in ratione abfoluitur,
quip-
pe qua nihil altius in nobis reperitur ad materiam vifio.
nis tratlandam fummaeque cogitationis vnttati fnbiicien-
dam. Cuius fupremae cognofcendi facultatis cuirt
nunc
dcfinitionetn adferre debeam, in quadam videor
diffioul-
tate verfari. Eft autem et illius quoquc, quemadmot
dum intelligentiae, vfus iblus formalis, id eft,
logicus
 2 34 AKT. ELEM. tf.U. TOM. H. DIAL. TRANSSC.
euni ab omni cognitionis materia fibi ratio temperat, et.
reatis (juoque, cumipfain feoriginem conceptutim certo-
rumdecrctorumquecohibetctcimtinet.quae neque abfen-.
ncqueabititelligentiadcpiomit. fllam quidem facul-
ifibiis,

tatem priorem dudum logicilicdeiiiiieniiit.vteameffedU

cerent fucultatcm argumentandi , fiue iudicandicumad-
jundione, adhibita adfumtione legir}-, nd quain fieri iu-
dicium queat, ad legem iudicii cuiusdamptifitr (quuqui-,,
dimi anjiimcntationes difcernuntur a concludencli r.-itio-

ne, quae in confequcntiis cernitur, vtaiunt, immedia-

tis). Sed haec pofterior ipfa conceptus generans, e
nondum perfpicitur. Igitur, cum hic diuifio r.itionis
occurrat in facultatem lo^icam et transfcendentalem , al-
tior conceptus huiusce cognofcendi fontis quacrendus
erit, vtcumque iu fe conceptum continens, dum fecun-
dum analogiamconccptuum intelligcntiaeexfpecrarcpof-
fumus.couceptumlo^icum limu! clauem conceptus trans-
fcendentalis, tabulamquc funtrionum illarum priorum
ftirpem conceptnum rationis effe minifhaturum.

Ac priori quidem logices transfcendentalis parte

intclligentiam diximus facultatem regularum; fed hoc
loco rationem ab ea dilHnguimus ita, vteam fatultatem
nominemus primipioritin.

Vocabulum principii ambiguum eft, notatque ple-

rumque diint&xat cognitionem qua vti loco principii
,

poilunus, quamquam per fe ipfum atque ex origine fua

nondum principium videtur. Quodque pronunciatum
vniueriale, fi vel ab experientia (ex mdotKone) depro-

nvitur, fummae poterit argumentationis feruire; necme

propterea ipfum principium erit. Axiomata mathema-
ticorum (velut, inter duo puncla cffe tantum linefl reia
poteft) vel vniuerfales notitiac funt e* anticipatione , et
prOindfl iurc, habita rattone cafuum, qui ad ea poffunt
acifumi, principia vocantur. Verumpropterea nondum
dicere poltum, ine attributum retUe lincae, vuiuerfeac
per fe, ex principiis cognofcere, fcd tautummodo iti yi-
iioiie puis.
 '
INSTITUTIO. '235
Quamobrem cognitioncm ex principiis illatn dice-
rem, quae in riotitia rerumfingularumfpecialiumqucex
generalibiis et vniuerfalibus effbrmata verfatur. Quo
circa vnumquodque ratiodnium in forma cerattiir co-
gnitionis ex priricipioquodam deriuandae. Namque
propofitio (propofitio maior) femper ronceptum fuppe-
ditat, quo efficitur, vt, quaead couditionem illius adfu-
muntur, cunttaexipfoadprincipiumaliquod cognofcan-
tur. Cum autem quaeuis vniuerfalis cognitio propofi-
tioni poflit ratiocinii inferuire,
et intelligeutiaeiusmodi
enunciationes vniuerfaies ex anticipatione offerat, hae
quoque poterunt, ratione vfus eorum, qui fieri poteft,
principia nominari.

Sin vero decreta i!Ia intelligentiae purae per fe ex

eorum origine confideremus, tum ea nil quidquam mi-
nuserunt, quam cognir.iones a conceptibus profeftae.
Namque neei anticipatione quidem effe poffent, ni(!
vifionem puram (in mathefi), legesue experientiae pofli-
bilis generatim adhiberemus. Quaecumque fiijnt cauf-
fam habere, non pofleft ei conceptu eius^ quod omiuno
fit, colligii potiusque decretum iftud oftendit, quomo-

do demum pofiis eiusy quod. fit, determinatum conce-

ptum empiricum nancifci.
Igitur cognitiones fyntheticas e conceptibus nullo
modo poteft inrelligentia miniftrara, quae tamen pro-
prie funt in iis, quae principia voco: fed cuntta pro-

nunciata vniuerfalia dici in genere principia poffunt

compnratiua.
Dtu habirum eft, quod quam fero fortafTe
in votis
aliqtiando euenturum fit, nefcimus, vt tandem nliquan-
do, pro infinita illa legum ciuilium varietate, earurri
principia<]uaerantur: namque in eo folo arcanum pot-
crit legislationisadfimplicioremformam reuocandie vcr-
fari. Sed ibi leges funt tantuminodi)circumfcriptionesli-
bertatis nofrmc ad conditionesadftrifrae, quibus omni-
nofecum ipfa conuenit; proinde fpcQant aliquid, quod
prorfus nofirum opus videtur, cuiusque nos ipli ex cnn-
ceptibus illis efic cauifa poffumus. Quomodo autein
 a 3 <S ART.ELEM. P. II. TOM.II. DIAL. TR ANSSC.

obiefiac res pcr fe, et quomodo natura rerum principiis

fubfit, atque ex folis debcat conceptibus determinari,
id ratio doceri fi expctat, quiddam ea, nifi quod pror-

fus nequeat efte, certe tamen quod mirum fit, pugnet-

ve, poftulare videtur. Verum vtcumque fit (eius enim

rei nobis inueftigatio futura eft), inde tamen manifeftum

eft: COgnitionem ex principiis (por fe) profeftam longe
nltam effe, atque folam cognitionem intelligentiae, quae
ijuidem jtidem alias poteft cognitionos in forma princt-
pii cuiusdam antecedere, fed per fe ipfa (qnatenus fyn-
thetica eft) haud in fola cogitatione vertitur, ncquequid-
dam in fe continet vnhtcrfale fecundum conceptus.

Quodfi intelligentia tn fa.cu!tate cernitur vnitatis

viforum ope regularum, ratio in facultate verfabitur
vnitatis legum intelligentiae principiis fubieQae. Ita-
que ea numquam proximefpeflatexperientiam, autrem
oblatam quampiam, fed intelligcntiam, cuius variis co-
gnitionibus vnitatem impertit ex anticipatione per con-
teptus, caque vnitas poterit ntionis dici, quae prorfus
cil alius naturae, quam qUae ab' intelligentia poffit
efHct.

Atque hic quidem vniuerfalii conceptus eft facul-

tatis rationis, quatenus fine exemplorum lumine (quae
jh pofterum demum profcrentur) ea potuit expltcari,

B.

De vju hgico rationit.

Ea, quae proxime cognofcuntur, difcsrnimus ab tig,

ijuae folum cnnclufionibus efficiuntur, In figura tribus

lineis re&is circumfcripta tres angulos inefle, proxime
agnofcitur; fed hofce angulos coniun&os duobus rstlis
efle aequales, tantummodoconcluditur. Quoniamfem-
per opus habemus conclufione, eique demum ea repror-
fus adfuefcimus , fit, vt hocce discrimen tandem haud
amplius animaduertamus, faeplusque putemus, velut in
iilufione fenfuum, id proxime perceptum, quod tamen
duntaxatcoucluritmhabeamus. In vnaquaque conclufione
 INSTITUTIO. '31
enuiiciatumprofundamentofubcft,aliudqiiejqiiod indeef-
ficitur, ct de:iique confcquentia, fecundum quam verkas
pofterioriscumveritiite prioris necelfario connexa et co-
pulata videtur. Siiudicinm conclufum iam infit in priori,
ita.vt fine mteruentu cuiusdam tertiae poffit repraefen*
tationis ex eoderiuari, tum conctufio dicitur pro.\inH(
(confequentiaimmediata), mallem eam conclufionem in-
telligentiae vocare. Sin vero, prfletercognitionemfun-
damento pofitam, aiio quodam iudicio opus iit, vt con-
fecutio efficiatur, tum conclufio dicitur ratiocinium. In
pronunciato hocce: omnes homines funt mortales, in-
funt iam enunciata haec : quidam homincs funt morta-
ies; quidam mortales funt homtnes: nihil, quod im-
mortale eft, homo eft; atque haec proinde funt confe-
ftaria ex illo primo. Contra enunciatum omnes doEli :

funt mortales, non ineft in iudicio fubieQo(namquedo-

fiorum conceptus neutiquam illi competit), nequc pot-
erit, nifi iudicii cuiusdam ope intermedii ex eo culligi.
,

In vnoquoque ratiocinio primum regulam cogito

fmaiorem ) per inteHigentiam. Deinde cognitionem
quandam adfumo ad regulaeconditionem (vmorm), in-
ttfruentu facultatir iudieandi. Tandem cognitionem
meam determino per attributumregulaef' coneluJio),pi-{y
inde ex anticipatione per rationem. Igitur adfeftione ,

cognitionis cuiusdam ad fuas leges a propniitioue

,

(maiori), vtregula, propofita, varia ratiociniorum gs-

nera efficiuntur. Ea igituriunt ipfa generis triplicia,
quemadmodum omnia omnino iudicia, quatenus eofuut
genere diftinfla, quo adfectionem exprimunt cognitio-
nis in inteiligentia, fcilicct ratiudnia vel cniegorica, vel
hypothetiea , vel dhiuncJiua.

Si,quodpleru'mque accidifc, conclufiopropofitaquaiudi-

ciumfuitpropofita,vtintelligatur,anneeiudiciisiamdatis,
quibus quippe longealia obieflarescogitamr, eaproma-
net; tum in intelligentia adfertionem quaero huiusce
condufionis, num forte in eafubcertis conditionibus ad
regulam vninerfalem reperiatur. Quodfi eiusmodicondi-
tionem inuenero, poteritque ubieiU rea conciufioni ai
 238 ART. ELEM.P.H. TOM.II. DIAL. TRANSSC.

datas conditioncs adfumi, tum haec ex regula, aSir qud-

quc rcbus cognitioni fttbitttis idonea, erit erteola. Ex quo
perfpicitur, rationem magnam varietatem cognitioriis
minimum principiorum numerum (coQ-
jntelligentiae ad
ditiouum vniuerfalium) coiicludendo reuocare, eoque
fummani eorum vnitatem cfficere conari.

C.

Dc vfu raiionis puro.

Poteritne ratio eftici fohtaria? et, fipoterit, eritne

ea tum adhuc conceptuum iudiciorunique pecutia-
fons
j-is, ex ea fola orientium, quibus fiat, vt ad res oblatu

referatur? An eft ca duntaxat facultas quaedam fubiela

(fubalterna) ,
qua datis poffit notitiis certa quaedam for-
ma impertiri, quae logica dicitur, quaque cognitiones
intelligcntiae tantum fibi inuicem, regulaeque inferiores
aliis altioribus (quarum conditio conditionem illarum
prioruin iu fphaera fua continet) fubiiciantur, quantum
comparatione illarum erfici poilit? Quae quidein quae-
ftione nobis nunc propofita continentur. Ac profeQo
quidem varietas regularum, principiorumque viiitas a
rationc poftulatur, vt intelli^entiae fecum ipfius conti
nuus contextus efficiatur, vti intelligentia varia vifionis
conceptibus fubiicit, eoque illa copulat et coniungit. Ve-
rnm talo decretum obieclis rebus nullam legem praefcribit
neque rationem continet poflibilitatis, earum qua talium
omiiino cognofce]]darumdeterminandarumque,fed infola-
lege fubieiliua verfatur adminiftrandi pcnoris intelligen-
., tiae noirrae, comparandis conceptibus eius, vfum iltius
vniuerfait-in ad numcrum, quoad eius fieri poflit, mini-
mum eai um reducendi, ita quidem, vt haud talem ipf irum
reruni oblatarum confpirationem quae commoditati di-
,

latationique intelligentiae noftrae profit, iure pofhilare

queas, illique decreto fimul valorem obietiiuum imper-
tire, Verbo, quaeritur: An ratio per fe, id eit, ratio
pura ex anticipatione decreta fynthetica legesque in fe
contineat , quibusque ilU principia comuieri vide
antur?
 INSTITUTIO.
Rationis formalis ct logicus procedendi ruodus in
latiociniis iam fatis nobis monftrat, quo fundamento
principinm eorum transfcendentale in cognitione fyn.
thetica ex ratione pura nitatur.

Ac primo quidum rntiocinium liuud vifa fpcctat rc-

gulis fubiicienda (vt intelligentia cum catep;onis), fed
conceptus et iudtria. Igitur ratiopura, etiarhfi resfpe-
ftetoblatas, tamen noneftadhas, earumque vHionem
proiime adfecta, fed duntaxat ad intelligentiam eiusque
iudicia, quae proxime fenfus eorumque vifionem attin-
gunt, quarum rem obieftamdeterminant. Proindevni-
tas rationis haud cernitur in vnitate cuiusdam podlbilis
experientiae, potiusque eft ab hac, vtpote vnitate intel-
ligentiae , natura diuerfa. Quidquidfit, fui caufain
habere, neuttquam decretum eft per rationem compre-
henfum praefcriptumque. Eo fit, vt effc vnitns expe-
rientiae poflit, nihilque illud ab ratione mutuatur, qune
fine hac ad experientiam poffibilem adfeitione c conce-
ptibus folis nullam talem praecipere vnitatem fynthcti-
eam potuiffet.

Deindevfufuologico ratio conditionemiudicii fui vni-

Terfalem quaerit, neque quidquam aliud ratiociniumeft,
quam iudicium, opc adfumtionis conditionis fuae ad re-
gulam vniuerfalem (propojitionem). Quae quidem regula
cum eidem rationis pcriculo expofita fit, eoque conditio-
uis conditio (ope profyllogismi) quaeri dcbcat, quamdiu
fieri poterit,patet, peculiare rationis decretum in ge-
nere (vfu logico) eo fpctlare, vt ad cognitionero intelli-
gentiaecum adiunftione reperiatur abfolutum, quoqui-
dem vniUs illius perfici videtur.

Atque hocce praeceptum logicum non poteft e(Ta

in principiis rationis purae, nifi fumatur: dato eo, quod
ad conditionem legemue pendet ex alio, totam quoqua
feriem conditionum legumque dari, et proinde etiam il-
lud ipfum abfolutuin (id eft, in re obieEU. eiusquu con-.
iunftione contineri).

- BtgitizedbyGoOgle
40 ART. ELEM. P. II. TOM. IL DIAL. TR ANSS&

Scd eiusmodi decretum rationis purae manifeflo

fyntheticum eft; namque eriiod a lege feu conditione
pendet, quampiam quidem Cnnditionem analytice fpe-
ttat, fed haud abfoiutum. Ex eo etiam, necefie eft, ra- ',

rii enunciata fynthetica oriantur, quaeiutelligentia pu-

4
ra ignorat, quippe quae in rebus verfatur experientiae
pollibilis obnoxiis, quarum et cognitio et fynthefis fem-
er a conditione petidet. Sed abfolutuni, fiverelocum
abet, fcparatim coutemplabitnr, fecundum omnes con-
ditiones illas, quibus ab vnoquoque, quod ex aliis pen-
det, difcernitur, eoque materiam oportebit multarum
enunciationum fyntheticarum ex anticipatione pracberc,

SeJ decreta ej; hocce fupremo rationis purae priu-

cipio oriunda ratione viforum omnium trnmfiendmtiit
erunt, id eft, nuilus eorum vfus empiricus ei conueni-
ens vmquam fieri poterit. Eiusmodi decretum ab vni-
verfis decrctis intcliigentiae (quorum yfuseftimmanens,
juippe quibus fola propofita eft poffibiiitas eiperienfiae)
prorfus diuerfum yidetur. Vtrum igitur decretum il-

lud: fcriem conditionum (in fynthefi viforum, vel ct j

iam rerum in vniuerfutn) ad abfolutum per-
cogitationis
tinere, veritare obiettiua gaudeat, nec ne ; quaeindeatl
empiricum confequontia promanent,
vfuni intelligentiae
anne potius nuilum omnino obieciiui valoris decretum
rationis inueniatur, fed folapraeceptiologica, inadfcen-
dendo ad conditiones altiores atque altiores, perfecrioni
fcfe upjjruDinquandi, eoque fummam, quae nobis eflo
polfit, rationis vnitatem cognitioni nnftrae inferendi;
vtrum, inquam, haec ncceflitas rationis e.t errore pro
decreto tiansfcendentali rationis purae putata fit, quod
tolem perfectianem abfolutam per temeritatem de ipfi
tfonditionum ferie in ipfis rcbus oblatis poftuletj quaeil-
lae currlque in hacce caufa calumniae illufionesque inra-
tiocinia irrepant, quorum propqfitio e ratione pura eft
(quaeque petitio potius, quam poftulatum videtur), eC
quae ab experientia furfum ad eius conditiones adfcen-
dunt; id quidem nobis in dialeflica transfcendentali
propofitum erit, quarn nunc e fonubus illius, profunde
 DECONCEPTIBUS RATIONTS PURAE. 241

in ratione humana abfconditis, explicabimus. Eam qui-

dem duobus diftributam capitlhus ;ih roluemits ita, vt ,

priari de conrnptibus transfcendentaiibus rationis purae,

tnmpofteriorideratiociniiseiusdem transfcenduntibus et
diaktficisagamus.

D 1 A I. E C T 1 C ! S TRASSSCEKUF.NTALIS
. L I B ER P RIO R.

De conceptibus rationis purae.

Vtcumque comparatum fit cum poflibilitate conce-

ptuum e ratione pura, tamen illi non folum conceptus

relluxi funt, Conceptus intelligentiae et-

fed conclufi.
iatn ex anticipatione anteexperientiamatoue in gratiam.
illius cogitantur: verum necquidqiiaiii ifri continent,
rjuam vnitatem reflexionis de vifis, quatemtsea necelfa-
rio debent ad pofiiliilem confcientiam empiricam peiti-
nere. Hifce folis efficitur, vt cognitiodeteiminarioque
rei obktae effe pofiit. Igitur primum ilii materiam con-
cludendi praebent, eosque conceptus nulli ex anticipa-
tione oblatarum rerum antecedunt, ex quibus pofienf
concludendo elici. E contrario tamen obieitiu.i eorum
realitas in eo folum pofita eft, quod, quoniam iis forma
vniuerfae experientiae intelieclualis efficitur, eorum
vfum femper, oporteat, poffe in expcrientia oJtendi.

Sed vocabuloconceptus rationis iam indicatur, eum haud

intra experientiam veiie coerceri, fi quidemcognitionem
attingit, cuius quaeque empirica tantummodo particula
eftffortafle totttm experientiaepoflibilis, eiusue fyntliefeos
empiricae), ad quam quidem nuila vcra e.vpcrientia vm-
quam prorfus idonea eff, femper tamen ad eam pevtine-
bit. Concepttis rationis eamprehenjioin inferuiunt,
quemadmodum conceptus intcll igcntiae intette&ui (per-
ceptionum). Abfolutum fi continent ,
aliqnid attingunt,.
quoomnis experiehtia continetur, quod ipfum autcm id
mimquam fubieElum experientiae eft; aliquid, quo ra-
tio ducit in wnclufianibus fuis ex experieritia, atque ex:
 a4 a ART. ELEM. P. U. TOM. II, L1B.I.

quo gradura vfus fui empirici aeftimat et metitur, num-

cjuam RUtem iLrttculuni efKcit fynthefeos empiricae.
Quo^li iiihiluiniuus conceptibus eiusmoiii valor obiefli-
Vus fit, tumdici poterunt conceptus rationati (conceptus
rite conclufi); fin fecus, certe per fpcciem concludendi
quamdam funt fubrepti, conceptusquc ratiocinantes (con-
ceptui argutantes) dicuntur. Quod cum demum poffit
in capite de ratiociniis rationis purae dialeclicis diiudi-
cari, eorum nunc nondum poflumus rationem habere,
fed in anteceiTum, perinde atqtie concepttis puros catc-
gorias voc.mimus, conceptlis rationis puiae nouo nomi-
ne notemus, easquc ideas appellabimus transfcendenta-
ies, hancce denominationem autem in pracfens illuftra-

bimus ac defendemus.

Libri priarh dialefiicct transfcendentalu

SECTIO PRIMA.
De ideis in geiure.

In tanta vhertate et cnpia linguarum noftrarum iuge-

niafecundafaepenumerodeverbofoliciti funt, conceptui
fuo apto fatis atque idoneo, cuius defetlu fit, vt quis
nec aliis, nec ipfe fibi fatis perfpicuus videatur. Ver-
borum nouorum fabricatio in arrogantia verfari quadani
legum ferendarum in Hnguis videtur, quae raro admo-
dum fuccedit. Itaque ante, qiiam id fiat, e re eiTe vi-
detur, emortuam quandam doftainque linguam perfcru-
tari, videreque, num in ea forte is Conceptus cum vo-'
cabulo ipfi confentaneo reperiatur, et, etiamfi antiquus
iftius vfus ex temeritatequadam auftorum aliquantum
vagus fit amhiguusque factus, tamen fatius erit, vim
poteftatemque tUi inprimis quondam propriam, confir-
mare (quamuis etiam in medio relinquatur, an tum ean-
dem in animo veteres habuerint), quam, vt obfcuritate
labor vanus atque irritus reddatur.

Quamobrem, fi forte ad conceptum ccrtum vnum

eantummodo vocabulum juueneris, (juod ex confueta.
 SECT. L DE IDEIS IN GENERE, 243

fignificatione d huncce conceptum apprime quadret,

prudenter ages, fi eo non prodige vtitris, aut ad folam
variationem fynonymice illud, aiioruni loco vfurpes^fed
propriam fignificiitionem Uli ferues; alioi|uin enim
fitfucile, vt, fi vocabulo attentio haud ita occupetur,
fed in frequentia aliorum longediuerfi fe;ifus euanefcat,
etiam cogitatio pereat, quae illo folo potuiffet feruari.

Plato verbo ideae ita vfus eft, vt facile videas, il-

liim eo aliquid intellerifre, quod non folum mimquam a
fenfibus depromatur, fed quod adeo conceptus intelli-
getitiae, in quibus Ariftoteles verfabatur, longe fuperet,
fi in esperientianumquamaliquid illicongruens
quidem
conueniens reperitur.
ati[ue Sunt autem illi ideae pri-
mae rerum ipfarum imagines, neque folae quafi claues
eiperientiaepoffibilis, quemadmodum categoriae. Ex
eius fententia manabant eae ei ratione fuprema, vnde
ad humanam peruenerint, quae vero in praefens non
amplius in ftatu fuo originario vidcatur, fed difKculter
oporteat priscas illas, nunc obfcuratas, ideas euocare
per recordationem {quae philofophia vocatur). Non
hoc loco quaeftiouem literariam mouebo, vt fen-
fum eruam, quem magnus ille philofophus cum hocce
vocabulo coniunxerit. Moneofolum, plane nihil alie-
num effe, cum in fermone vulgari, tum in libris, per
comparationem cogitatorum, ab auttore quodam de re
fibi propofita patefa&orum, illum adeo melius intellige-
re, quam fe ipfe intellexerit, propterea quod conccptum
fuum non fatis definiret, eoque nonnumquam contra
fuum ipfius confilium loqueretur vel etiam co-
,

gitaret.

Platoprobeanimaduertit, noftram cognofcendi fa-

cultatem longe altiorem neceffitatem fentire, quam fola
vifa ad vnitatem fyntheticam fyllabatim dicendi, vt
tamquam experientiam ea legere poflimus noftramque ,

rationem per naturam fuam ad cognitiones euehi, multo

(ongius progredientes, quam vt vfpiam res obiecta quae-
piam, quae quidem eiperientia dari poffit atque offerri,
vmijuam us queat con^ruere, quarum nihilomirrustarnen
 1

ART. ELEM. P. II. TOM.II. LIB. I.

realitas flt, quaeuue iic-itkjuam in fictionlbub iogenii

Plato quideni ideas inprimis inuenit in omnibus,

quae fpeclailt attiones, *) id eir, quae pnfita in libertate
iiint, qune ex fua parte quidem cngnitionihu fubeft,
qnse proprie : effcctis rationis verfantur. Qui conce-
ptus vii tutia haurire ex e.vperientia vellet, cjui ea, quae
chintaxat exemplorum loco ad iniperfeclam poterunt il-
luflrationem fucere, normam atcjue exemplar facere co-
gnitionum fontis vellet (quod vere multi fecerunt), is
virtutcm fareret vaiiabile ad temporum rationem non-
ens ambigtlum, ad nullamque regulam vtile. Econtra-
rio quUque animaduertit, cui quis qua exemplar virtu-
tis oftenditur, fe verumtypum apud fe inanimo habere,
quocum propofitum excmplar illud comparet, ad illum-
quc fbluin aeftimet. Sed ille typus cernitur in idea
virtutis, cuius ratione res vniuerfae, quae effe fubiectae
pofJunt experientiae, qua exempla quidem (argumenta
ccrto quodam gradu efticiendi etus, quod poftulat cou-
ceptus rationis), non veroqua archetypi, feruiunt. Ne-
jninem vmquam hominem omni ci parte illiconuenten-
ter aciurum eile, quod idea virtutis pura compieclitut*,
nil quidquam probat fitlitii in hac cogitatione incffe.
Namque nihilomtnus quodque iudicium de pretio mqra-
li per folam hancce idcam,effe poteft; proinde ea cui :
tjue appropinquationi ad perfettionem moralem necefla-
rio fundamento fubeft, vtcumquc, quorum haud dcfint-
rigradus poterit, impedimentis in natura humanaab ea,

remoti teneamur.

*) Sane quidem conceptum fuum eiiam ad cognitiones eon-

templatiuas extendit, modo purae plenaequc datac ex anti-
cipatione efient, vel ad matbefin, quamquam buio nuspiam,
niii iti experieniia pcJ/U/ efie quaepiam res fubifcla vide-
-,

tnr. In quo quidem fequi nou poftiim pliilufoplium, vti et-

iam in deduclione myltica idearum iliarum, vel exaggera-
lionibus illis, qliibus quafi eas faceret hypoltafes ; ijuam-
quam fublimis oratio, qua in lioccecBDipo vreietur, leuiorem
commode patitut uaturaeque rerum conueiiieiuiwem inter-
pretationem.
 SECT.I. DE IDEIS IN GENERE. HS
Rmpublkam PiatonUam miro putant gKcmplo efie
perfctlionis fomniatae, quae folum in ccrehio ingenii
otioli fedem habeat, eaque prouerhium abiit, et
hific in
Bruzr.ero ridieulum videtur deeretum philoiitphi, nnm-
guam principem bene adirriiiiftrarurum fbre rempubli-
cam, quin particeps fuerit idearum. Verum fatius fo-
ret,hancce fententiam lon^his perfequi, eamquo (vbiab
acutiftimo homine deftituti videmur) nouis conatibus in
lucem ponere, <]uam mifero illo noxiomie praetextu 1a-
boris vani, velut inutilem reiicerc. Gnillitutio (non
fummac felicitatisquideni ; quippe (juac nni ipontecon-
fecutura videretur, kA)futn;nac Itiwrtatis humanae fecmi-
dum leges, quibus ellicitur, vt tuinrque tiberiai pnjjit cum
hbcrtate aliorum Jtmut mfiatt , .faltem idea neceifaria. eft,
(juae non folum primnc ddineationi coniKtutionis ciui-
lis, vecum etiam vniuerfis le^ilms fund.iiiT.mta ponenda
eft, atque in quo p; incipio ab obflaculispriefentibusco-
git.itio abducenda videtur, qtiae non tam e natura hu-
mana-neceiTaria potcrunt exiiftere, quam potius ex ne-
-

gle&u verarum idcarum in lcgisjatione. Nihil enim in-

veniri poteft magis peftiferum, magisque phiiofopho in-
dignum, plebeia ilia prouocatione ad experientiam pui;-
nantem, quae tamen omnino nulla foret, fi inftituta illa
opportunp tempore fierent ad ideas., neque earum ioco
conceptibus crudis, propterea quod haufti ex experien-
tia funt, omije confilium bonum irritum redderetur.
,Quo huic ideae conuenientius legislatioforet et regimen
conftituta, eo fane rariores poenae exftarent; quam-
obrcm rationi prorfus confentaneum vidctur, vt, quod
Platoni placet, in perfecra conftitutioue illius, pocnis
omnino nullis opus videatur. Quod quidem quamuis
mnnquam efficiatur, tamen idea omnino vera eft, quae
maximum illudtypo proponit,. n ad normam illius con-
ftitutio honiinym. iegalis perfeccioiti quantum ficri pot-
,

,erit,inaximae indies propius adducarur. Etenim qui

gradus fummus fit, in quo humano gencri confiftcndum
videatur, quantusque proindc hiatus iutcr ideam eius-
que ad vfum translationem r.eliuquatur , a ncmine ncc
poter.it .determinari, nec debebit, ob eam ipfam caufani,
246 ART.ELEM. P.IL TOM.H. LIB.L
quoniam Hbertas eft, (juae vnumqucmque defignattim
terminum pofiit transfcendere.
Verum non modo in iis , in quibus ratio hununfc
veram caufalitatein oilendit, et vbi ideae fiunt caufae ef-
ficientes (aftionum fubie&arum), nempe in
rerumque iis

moralibus, verum cti.im ratione ipfius naturae, L'iato

bire optimo videt perfpicua argumenta originis illius cx
ideis. Et planta, et animal, et conilitutio vniuet-fitatis
rerum plena ordinis (proinde etiam haud fcio an totus
naturae ordo) perfpicuo monftrant ea omnia efle ex fo-
,

Hs ideis poffe; nuilam fjuidem fingulam reriim creata-

rum, fingularibus e*fiftcntiac lcgibus, cum idea perfe-
fiiffimi fui cuiusque generis congrucre (acque minus ac
homincm cum Idua hiumnae naturae, quam ipfe adeoVt
archetypum actinnum fuarum in animo fecum ducit), ni-
hilominus tamen illas ideas in intelligentia fuprema, fin-
gulas, immutabiles, prorfusquedeterminatas, caufasque
rerum originarias cffe, folumque totum coniuntlionis
carum in vniuerfitate rerum tantummodo ideae illi om-
nino confentaneum efle. Infolentia verbi feiunQa,
eleuatio mentis in philofopho a contemplatione cflypa
rationis phyficae in ordine mundi ad coniunflionem
etus architeclonicam ex finibus, id cft, ideis, adfcen-
dcndi, in conatu verfatur digno et fufpicione, et iirtita-

tione; ratione eorum autem, quae principia fpetant et

moralitatis, et iegislationis, et religionis, vbi ideis efR-
citur, vt ipfa (boni) experientta effe demum queat,
quamquam numquam in ea penitus polTunt
esprimi,
prorfus peculiare meritum eft, quod tantum propterea
haud agnofcitur, quoniam illud cx iisdem regulis enipi-
ricis diiudicatur ,
quarumvalor, qua principiorum, iis
ipfis debebat tolli. Namque rattone naturae nobis ejc-

perientia regulas miniftrat, eaque fons veri videtur;

fed ratione legum moralium experientla (proh!) mater
fpeciei videtur, valdeque in vitio eft, fi leges eorum,

quae agenda funt, ab iis depromas, iisue coercere velis,

quae aguntur.
Sed miffis hifce omnibus deliberationibus quarum ,

pleniore traGatione ptculiaris philofophiae dignitas eflv

 SfiCT.I. D IDEI5 tN GENERE.
citur, operam in praefcns collocabimus in labore non
txm fplehdido illo.quidem, nec tamen vtilitate deftituto,
Tt fcilicet folum, in qtio fplendida Ula aedificia moralia
eiftruenda videntur, atque in quo varii talparum
meatns rutionis fruftra quidetn, fed maxime fidenter, ef-
fodientiunuhefaurosreperiuntur.quiiliiaedificationirui-
nam minantur. Igitur vfus rationis purae transfcen-
dentalis, lmiusce principia ideaeque, vt nobis plenius
innotefcant, nobis curandum videtur, qtto vim conta-
gioncmque rattonis purae, pretiumque illitis ac valorem
rite polHmus et conftituere et aeftimare, Sed antequam
hanccc inftitutionem praeuiam abfoluam, eos, quibus
cordi philofophia cft (quod pius inuolutt, quam quod
plerumque reperitur), oro rogoque, vciint, fi hifct,
quae hacteuus difta funt, quaeque in pofterum diccn-
tur, fefe fentiant pcrfuafos, vucabulum idcae in vi vir-
ttitsqne originaria tueri, ne porro illud reliquis verbis
adiiciatur, quibus varia folent repraefentationum gene-
ra uegligenter confufeque notari, fcientiaque in eo ia-
Guram fitciat. 'Neque inopia verborum laboramus, cui-
que repraefentandi generi apte agcomtnodatorum , ita,
vt non opus fit, poffcffionem turbare attenam. Quam-
obrem fcalam eorum hic fubiiciemus, Genus eft reprae-
Jiatatio. Huic fuboft repraefentatio cum confcientia,
quae perceptio dicetur. Sed perceptio, quae folum fpe-
flatfubieclum, qua mutatio illius ftatus, eft fenfatio;
perceptio obiettiua vocatur "tognith. Atque haec qui-
dem vel vifio (intuitus) eft, vel conccptur. Vifio prorime
rem obiectam attingit, et eft fingularis; conceptus ad
rem oblatam pertinet, fed mterucniente nota quadam,
quae pluribus rebus efie poteft communjs. Conceptus
vero vel eft etnpiricuf, \e\purui et genuinus, conceptus-
que purus, cuiusorigo, quatenus in fola intclligentia in-
venitur (non in pura fenfus imatnnc), notid appellattir.
Conceptus e notionibus, poffibilitatem fuperans expe-
rientiae, idea fiue conceptus rationis crit. Atquc illi
Cuidem, quifemeifefeadhanccediiHnctiottemadfueuerit,
baud ferendum videbitur, qunm repraefentationem ru-
Lri coloris audiet vocabulo ideae uotari. Ea enim
248 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. I.

ne notio quidem (conceptus intelligentiae) dicenda

videtur.

Libri prioris diakHkes transfcendentaiij

SECTIO SECUNDA.
De ideis transfcendentalibus.

Analytica trausfcendentalis exemplo otlendit, quo-

inodo foia cugnitionis nolirae forma loiricaoiisjiiiemcon-
ceptuum purnrum polfit cx anticipatioue iti fe contine-
re, ante omnem o.pei-icntiam resobiertas rcfiraefentnn-
tium, vel potius vnimem fyntheticam indicantiitm, qus
fola fit, vt efle poflir rerum empirica cojnitib. Fornu
iudiciorum (in conceptum mutata fynthefeos vifionum)
eff<-cit categorias, onniem inteiligentiae vfum in expc-
rientia ducentes. Itidem e.vfpeitari poteiit, formam
ratiociniorum , ad vnitatem viiianum fyntheticam fe-
cundum normam categoriarum accommodatam, fingula-
rium conceptuum ex anticipatione originem complexu-
ram elTe, quos puros rationis conceptus pofTuinus, fiue
ideas transfcendentaks appellare, quibusque vfus intelli-
gentiae in toto cuntae experientiae ex principiis defi-
nietur.

FunEUonem rationis in conclufionibus cernj vidi-

mus in vniuerfalitate cognitionis fecundum conceptus,
ipfumque ratiocinium in iudicio verfatur, quod er anti-
cipatione in vniuerfo ambitu conditionis fuae determi-
natur. Sententiam: Caius efl mortalis, pofTern etiam
vel per fulam intelligentiam ex experientia haurire. Ve-
rum conceptum quaero, quo conditio continetur, qua
attributum (adfertio in vniuerfum) huiusce iudicii da-
tur (fcilicet hic conceptum hominis), et pofrquam ad
hancce conditioncm in toto illius ambitu fumtam (om-
,

nes homines mortalcs funt), adfumfero; inde tum co-

gnitionem rei mihi propofitae (Caius eft mortalis) deter-
mino.
 SECT. n. DE IDEIS TRANSSCENDENT. 249.

Quocirca in eonclufione ratiocinii ad certam rem

obie&tm quandam attributum adiiringimus, antea in
propofitione (maiori) in toto ambitu fuo fubcerta condi-
tione quadam cogitatum. Atque haec abfoluta ambitus
magnitudo, ratioiie talis cuiusdam condii:ionis, dicitur
vniaerfalttnt. Cui quidem in fynthefi vifionum refpon-
det vr.ir.trjttas, fiuc totalitas conditionum. Igitur con
ceptus rationis transfeendentalis nullus eft nifi conce- ,

ptus totr.litatii ctmdititmum ad datum quiddam, quod in-

.de pendeat. Cum igttur pjfiiuto hat folo, vt effe queat

.
conditionum totafitas , et vicitfim totalitas conditiotmm
.femper abfoluta omtiino conceptus purus rationis
fit,

poterit conceptu abfoluti, quatenus is rationem fynthe-

-feos continet eius, quod peudet, definLL

Quot autetn genera funt ndfeclionis , qnae cate^o-

riarum ope intel]i;cntia fibi repraefentat, totidemerunt
etiam conceptus puri rationis, proinde primo quaeri de-
}u&nt.airjb!iit:i:n quiddam fynthefeos categoricae in quo-
.dam fibtedto, daiitde fynthefeoshypotheticae articulorutli
-cuiusdam feriei, tertin denique fynthefeos disiunftiuae
.partium in quadam ilifciplma (vu-qpotn}.

Totidem nimirum genera funt ratiociniorum, quo-

rum tjuodque profyllogismis ad abfolutum progreditur,
:vnumproinde, quodaduibtect.um ducit,quod ipfumhaud
.
amplius cuipiain attrihutum videaturj alterum ad fum-
tionem procedit, quae nihil amplius,. quodponatur, re-
-quirat; tertium denique progreifionem attinet, quae ad
vniuevfitatem fit membioruin diuidentium perfetlatn
abfolutamque conceptus diuidendi. Idcirco conceptus
puri totalitatis in fynthcfi conditionum tamquam pro-
blemat.i quaedam ad vnitatem intelligentiae, quantum
,

ficripoffit, vsqueadid, quod ab omni conditbne libe-

rum eft, conttiuiandam neceffarii funt in naturaque hu-
-manae rationistundati, licct alioquin hi conceptus trans-
fcendentiles vfn ipfis idoneo nptoque 111 fingulis (incon-
creto) deftituti lint.ideoque nnllum aiium vium habeant,
quam, vt iis intelligentia dirigMur, quo vfus illius, quo-
 25o ART. ELEM. F. IL TOM. II. LIB.I.

od eius ficri potfit, amplificetur, fimulquc fibimet ipfi

omnino coufentaneus reddatur.

Dnm autcm hoc loco de totalitate conditionum lo-

quimur, abfolutoque, tamquam titulo omnhim rationis
cnnceptuum communi, rurfum in vocabulum impingi-
imts, (|ito eiuidem haud poffumus fuperfciere, nequeta-
nien ilio fidenter vti, ob ambtguitatem quamdam cx ion-
go abtifu ipfi adhaerentcm. Vocabuium abfaiuti in pau-
cis iitis verbis eft, in prima fignificatione iua conceptut
accommcdatis cui nullum aliud ciusdem linguae vosa-
,

bulum apte conuenit, cuiusqueiaftura, fiue, quodidem

eft, vfns var;iis atque antbiguus, iafturam eciam ipfius
ciucpptus neceffeeil, et illius conceptus qui-
effici.it,

dflm, quo, quia in illo admodum ratio occupatur, fine

itunmo dctrimento vniuerfae diiudicationis transfcen-

dentalisnon potcitfuperfederi.Scilicet vocabulum abfolu-
iMiunc quidem faepius vfurpatur, vt hidicetur, aliquid
de re pir fi ipfa fpeclata et proinde interiie valerc. At-
que in hac fignificatione ahfolafe poffsirile id dcfignaret,
quod per fe ipfum (interne) eife queat, id quod profet
w.inimnm foret,
quod de re obiecla quadam dici poflit.
Contra nonnumquam etiam fic vfurpatur, vt declaretur,
in omni omnino relatione (haud circumfcripte) aliquid
valere (veluti imperiutn abfoluttim) , iraquc abfulute pof-
cam vim haberet, vtid, quod omnino atque in
fiiriie

vniuerfa relatione effe queat, enunciarct, id quod vicif-

fim eft maximum quod de poffibilitate alicuius rei dici
,

polfit. lam quidem accidit, vfc iftae lignificationes fub-

inde limul locum inueniant. Velut id, quod interne
cffe non omni relatione, proinde abfo-
poteft, etiam in
lutc, eife non Sed plerumque toto, quod aiunt,
poteft.
coelo ab fe inuicem abhorrent, ncquc vllo modo conclu-
dere potero, eo, quod aliquid per fe ipfum effe poteft,
etiam cfuci, vt in omni relatione, proinde abfolute, ef-
f poffit. Quid? quod neceffitatem abfolutam infrndo-
cebii reutiquam vbique ex inteftina pendere ideoque ,

haud randem cum hac confiderari debere. Cuius con-

trarhm efle haud interne poteft, etus fane contrarium
 SECT. II. DE IDEIS TKANSSCENDENT. 351

etiatn omni refpeSn effe noti poterit, promde ipfum

abfolute necelfarium videturj verum vicilfun rctrocon-
cludere nequeo, quidquid abrolute neceffaiium eft, ehx
haud interne poffe contrarium effe, id eft, neceifitatem
rerum abfolutam effe neceffiratem tnternam; fi quidem
haec interna neceffitas in quibusdatn cafibns inani vocefo-
nnf, qnacumneminimum quidemconiungereconceptum
poffumus; contra in conceptu necerfitatis rei cuiusdam in
omni relatione fpeElatae (ad omnia, quae eiTe poffuttt)
determinationes prorfus peculiares infunt. Quotiiam
igitur conceptus, cuius permagnus vfus eft in philofo-
phia contemplatiua ,
numquam non eiTe philofopho cor-
di poterit, fpero, et circutnfcriptionem vocabuli itudio-
famquc cudodiam, conceptui adhaerentis, neque philo-
fophum haud curaturum.
Atque hac laxiore fignificatione vtar vocabulo
in

ttbfoluti, idque opponam comparatiue fiue pecitliari re-

fpe&u valenti; namque hoc pofterius ad conditioncs
fldftriclum tenetur, cum illud ad nullam prorfus condi-
tionem valeat adftriflum.

Atqui conceptus rationis transfcendentalis femper

duntaxat totalitatem abfolutam fpetlat in fynthefi con-
ditioninn, neque vfpiam definit, nifi in eo, quod abfo-
Jute, id eft, quouis refpe&u, liberum aconditione vide-
tur. Namque ratio pura vniuerfa concedit inteihgen-
tiae, proxime res vifioni fubieQas, vel potiusearum fyn-
thefin in phantafia fpeftanti. Illa fola totatitatem in vfu
conceptuum intelligentiae" fibi vindicat, et vnitatem
fyntheticam, in categoria cogitatam adid, quod abfo-
,

lute vacuum a conditione eft, abfoluere cotiatur. Quo-

circa haec vnitar viforum ab ratianr pjfrSfa, quemadmo-
dum ea, quac catcgoria exprimitur, vaifas inteiligentiae
poteft nominari. Ergo ratio folum intelligentiae vfum
fpeftat, et quidem non quatenuscauffa experientiaepof-
fibilis eo continetur (namque totalit.ts conditionum ab-

foluta haud in conceptu verfatur in experientia quadam

vtili, quoniam nulla experientia a conditione libera eft),

fed vt eum ad certam quandam vnititem dirigat, cnins

 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIE. I.

nulius intelligentiae conceptus elt, ct quac id agit, vt

umnes intelligentiae actioues, ratione cuiusquerei obla-
tae, foln quodam abfiluto cnmplectatur. Quamobrem
vfus obiectiuus conceptuum pm-otuni rationis fempercft
franfcendens, cum e contrario vfus conceptuum intelti
gentiae pcr naturam fuam femper, necelfe eft, immatient
vidcatitr, eo quod fe ipfum ad experientiam po/iibilem
ndftringit.

Ideam intelligo conceptum rationts neceffarium ,.

cui quae congruat, nulla res poteft in fenfibus dari attjue'

proponi. Igitur, de quibus iam agimus, conceptus ra-
tionis puri in ideis transfcendcntalibus verfantur. Sunt
illae quidem conceptus rationis purae; namque omncm
c.tpericntiae obnoxiam cognitionem confiderant qua to-
talitate conditionum abfoluta detcrminatam. Neque
funt ex arbitrio efJiftae, fed per ipfam rationis naturam
propofitae, quae.ideirco neceffario vfum intelligentiae
fpectant. Tandem etiam funt transfcendentes , fines-
rjuu fupcrant ac terminos vniuerfae experientiae, inqui
proinde elfe obuia niunquam poterit res quaedam oblata,
<]uaa confentanea fit ac refpondeat idcae transfcendenta-

li. Si quam idcam nomines; ratione obietlae rci (qua

cius , quod fubiettum intelligentiae purae fit) permut-
tumdices, fed ratione fubie&i (id eft, veritatis illius fi-
vc exfiftentiae e conditionibus empiricis) perparum, pro-
pterid ipfum, quoniam ea, quaconceptuscuiusdamma-
_\imi, in fingulo (io concreto) numquam poteft aptecon-
t;riieiiterque dari atque proponi. lam quoniam hocce
poitciius vfui rationis folum contemplatiuo proprie pro-
Jiofitum eft, et appropinquatio ad conceptum, qut num-
quam poteft in emciendo attingi, perinde erit, atque
uonceptus prorfus. pratermittatur, priipterea eiusmodt
conceptum effe ideam diciinus. Sic dici poffet: totrum
abftilutum omnium viforum folum iu idea verfatur;
namque cum tale numquam pofiimus in imagine defcri-
liere, problema manebit omni enodationc deftitutum.
ilontra ea vero, quoniam in vfu prai_tico intclligentiae
iblum id ajritur , vt eam ad regutas exerceamus, poterit
 SECT.II. DE IDEIS TRANSSCENDENT.
idea rationis praclicae fempcr vere quidem, quamqmm
duntaxat ex partc, in lingulis (in concreto) dari, quinca
in conditione vertitur necefTaria cuiusque vfus pracHci
rationis. Exercitium illius femper finitum eC circum-
fcriptum eft, mancuinque, fed fub carcerum ratione
haud dctemiinabili proinde numquam nili ei cunt:ii;io-
,

nc conceptus perfetHonis abfolutae. Quocirca idea

praclica fempcr admodum fecunda elt, r-t nitione aitio-
num verarum prorfus neceffaria. Atquc iti earatio pu-
ra adeo vim habet id vere efficiendi, quod eius conce-
ptu continetur; vjide faptentianonquaficum defpicien-
tia quadam dici idea tantum poterit; fed ob eam ipfam,
caufam, quia ea in idea cernitur vnitatis neceffariae
omnium poflibilium confiliorum, fequitur, vtomni ra-
tioni practicae qua originaria, certe cocrcens, condi-
,

tio pro norma. videatur.

Quamquam igitur conceptus rationis transfcendenta-
lesvocarc ideas dcbemus; tamen eae neutiquam fupei-
vacaneae vanaecuic putandae erunt. Namque, quam-
quam iis nulla res obiefta poteft determinari, tamen ve-
re poterunt et clanculum intelligentiac feruirepro cano-
ne vfus illius ampli et communis, quo quidem nullatn
amplius obiettam rem cognofcit, quam ex conceptihus
fuiscognofceret, fed in hacce cognitioue tamen melius
longiusque ducitur. Ne dicam iis fortalle efEci vt a"
, ,

conceptibus phyficis ad prafticos effe tranfitus polftt, ip*

modo tribui contejttum cam
fisque ideis moralibus tati
cognitionibus rationis contemplatiuis poffe. Eorum
quidem omnium explanatio in hac traftatione exfpectan-
da eft.

Sed nuflTs hoc loco ideis prafticis, pro eo atque'

confilium noftram poftulat, rationem nunc quoad vfum.
contemplatiuum, et transfcendentalem illum quiderrt
confideremus. Verum hic eidem viae debemus infiffe-
re, quam fupra in deductione categoriarum fecuti fa-
mus; nempe, vt formam logicam cognitionis rationis
inueftigemus, videamusque, anne forte ratio ea etiam
ffe in fontibus poifit conceptuum, quibus obieftae rei

Digilizcd b/Cooglc
 S54 ART. ELEM. P. II. TOM.II. LII3. f.

pcr le jpfae, <|ua fynthetice cx anticipnrione detemrina*

tae, ratioue vnius alteriusue fuiictionisi rationis, queant
fpetiari.

Ratio, cjiia facultas certac cuiusdam formae LOgicae

engnitionis fpectata, cernitur in vi condudcndi, id eft,
interuentu (per adfumtionem conditionis iudicii cuius-
6am poffibilis ad conditionem dati cuiuspiam) iudicandi,
Sed iudicium datum verfatur in reguia vniuerfali (iti
propvfitione , fiue ermnciatiane maiari). Adfumtio con-
dirionis alius cuiuspiam quod efle pofTIt, iudicii ad con-
,

ditionem regulae verfatur iri fttmtione altera (enuncia-

'

titme minori). Iudicium verum, quod adlertionem re-

gulae in adfuintn caftt enunciat, eft connexio Guecoo* ,

clufto. Sctlicet regula aliquid vniucrfe fub quadam

conditione enunciat. Atqui in cafu quodam obuio lo-
cus eft regulae. Ergo id, quod fub illa-condittone vni-
verfe valebat, etiam in cafu pracfenti (hancce conditio-
nem in fe cohibente) valere e.\ifttniatur. Facile intelli-
gitur, rationem ad cognitionem peruenire aflionibus in-
telligentiae, quae fericm efKchmt conditionum. Si ad
proniinciatum hocce: omnia corpora mutabilia funt, eo
tantum peruenio, vt a cognitione remotiori (in qua
nondum ineft conceptus corporis, qui tamen in fe con-
tinet illius cdnditionem) incipiam: omne compofitum
mutabile eft; inde ad propiorem pergo, quae fubeft
conditiuni prioris: Corpora funt compofita; atque inde
dcmum ad tertium, quod nunc cognitionem remotio-
rcm (mittauile) cum praefcnte coniungit: ergo corpora
funt mut.-ibilia; tum per feriem conditionum (praemif
fartim) ad cogiritioneni aliquam (canclufomvi) perueni.
Atqui vnaquaeque feries, cuius esponens (iudicii cate-
gorici ve! hypothetici) ratio data eft, continuari potefti
Crgo eadem aflione rationis ad ratiocinationem pulyfyt-
togifticam, quae in feric ccrnitur concluiionum, duci-
mur, quae vel ei parte conditionum (per profyllogis*
mos), vel eius, quod ex conditione pendet (per epifyllo*
gismos), in indeterminatas regiones potcft contU
nuari.
 SECT. II- DE IDEIS TRANSSCENDENT.
Verum breui animaduertitur, catenam liue feiiem
profyJlogkmorum , Imc e(t,cognitionum concluuvmm
ci parte rationum, (iue conditionum jj datam quam-
piam cngiiicionem, dicam, jrrirm odfcen-
liue, vt planius
dentem ratiocirjationum clltcr tamcn adfectani effe ad f^-
eultatem rationis debcrc, quam ferirm dcfcrndenlm, id
eit, progrcffionem rationis ex parte cuis, quod ei con-
ditione pendet, per cpifyllogismos. Namque, cum in
priori cafu copnitio (conclufio) tantum qua e conditione
pendens data fit; fequitur, vt ad eam ope rationis non
pofTit perueniri, nifi fumfens, omnes feriei articulos ex
parte conditionum datos effe (totalitas in ferie praemif-
farum), quoniam duntaxat iis fumtis effe poteftpraefens
iudicium ex anticipatione ; cnntra ex.parte eius, quod
pendet e conditione, (iue confecutionum, tantummod
nafcens, non iam tota fumta dataue feries, proinde foli
progreflio potentialis cogitatur. Quamobrem, cum co-
gnitio quaedam quapendens e conditione fpcftatur, ra-
tio cogitur feriem conditionum in linea adfrendente vr
abfohitam, et quo;id totalitatem eius vt datam fpefta-
,
,

re. Quodfi auccin eadcm cogtiitio liinui qua conditio

aliarum cognitionum confideretur, inter fc inuiccm fe
riem confecutionumindefcendeiitelineaconftituentium,
ratio poterit haud curare, quo vsque haec progreffio a-.

parte pofteriori pertineat , et num illa adeo omnino to-.

talitas huiusce feriei cffe queat; fi quidemnd conctutio-

nem pracfcntem eiusmodi ferie non opiis habet, du;n
haec rationibus fuis a parte priori iam fatis finita firma-
cpie videtur. Siue e.v parteconditionum feries praemif-
farum quiddam primum, qua fupremam conditionem ha-
beat, fiue non, et proindea parte priori infinite; tamen
ea totalitatem conditionis contineat, neceffeeft, quam-'
vis ntiam numquam eo poffimus peruenire, vteamcom-'
prehcndamus, totaque feries aufolute vera fit, Oporte-
bit, fi id, quod e coirditione pendee, quodque qua intle
oriunda confecutio fpettatur, verum haberi debet. Id
quod ratio poftulat, cognitionem fuam qoa ex anticipa-'
tione drrterminatam lieceffartamque oltendcns, aut per
feipfam, et tum nullis rationibus opus eit, aut, deri-.
a5(5 ART. ELEM. E.H. TOM. II. LIB. T,

vatafit, qua articulum ferioi rationum ipfius abfolute

verae.

Libri prioris dial.-cfic?}- t ransfccndentatit

SECTl U TER TI A.
Sijfema idearmn transfceiidtmtalium.

Non nobis hic fermo eft de dialectica loyics, ab omnt

materia cognitionis fe continente, folamque falfam fpe-
ciem aperiente in forma mtiociniorum fed de trans- ,

foendentali, quae, prorfus ex anticipatione, origiaem

quarundam cognitiununl c rationepura, conceptuumque
concluforum, quorum res obiecta empirica nullo modo"
dari potefi, qui proinde prorfus extra facultatem pofiti
funt intelligentiae purae, debet contineri. Ex adfeftio-
jie illa naturalt vfui cognitionis noftrae transfcendentali

cum in concludendo, tum iudicando ad logicum vfum ,

neccffaria iam intclligimus, triplicem tantummodo ra-

tiocinationum dialecticarum rationem fore, ad tria illa
ratiocinandi genera fper.antem, qua ratio e prihcipiis
polTitad cognttiones peruenire, eiusque omnino nego-
tium verfari in eo, vt a fynthefi e conditione pendente,
ad quam femper intelligentia adftrifta manet, ad abfolutam
adfcendat,quam numquam poteft attingere.

lam vniuerfaie omnium adfetUonum ,

quarum effe
copia poterit repiaefentatiouibus notlris, cernitur i) in
adfectione ad fubiettum 2) 111 adfeitione ad res propo-
,

iitas atque obier.as, et quidem vel qua vifa, vel qua res
cogitatioui oniniuo obnorias. Cum hancce fubdiuifio-
nem cum fuperiori coniungimus, omneni adl'eHonem .

repraeientationum , cuius nobis informare vet conce-

ptum vel ideam poterimus, eifc tripiicem videbimus;
adfecliouem ad fubiectum, 2) ndfectionem nd
fcilicet 1)
varictatem rei obiettae inviib, g) aufefiionem ad res,

omnino omnes.
Atque vniuerfis conceptibus puris in genere pro-
pofita eft vnitas fynthetica repraefentationum, fed ratio-
SECT.ni. SYSTEMA IDEARUM TRANSSCEND.257
nis purae conccptibus (ideis transfcendentalibus) abfolu-
ta vnitas fynthctica omniumomnino conditionum. Er-
go omnes ideae transfcendcntales ad tres poterunt claf-
fes rcferri, quarum prima continetur vnitas abfoluta {ab
omni conditione Vaeua) fubiefli cogitantis fecunda vni-,

tatem abfohitam complc&itur feriei conditionum vifo-

rum, 'terita denique vnitatem abfolutam conditionum
continet vniuerfarum rerum cogitationi generatim fub-
ieSarum.
Subieflum cogitans propofitum eft pfi/e/wbgiae ,
complexus omnium yiforum (mundus) fubieiius cosmo-
quaeque conditionem in fe continet fupremam
logiae eft,
pombilitatis omnium, quae cogitari poflunt (natura om-
nium naturarum), res fueflat ad thcologiam. Quocirca!
ratio pura ideam fuppeditat pfvchoiogiaetransfcL-udcnti-
lis (rationalis), et cosmologiae transfcendentalis, et de-

nique etiam theologiac traiisfcendeiitalis. Vel ipfa fola

delineatio harum doclrhiae partium fingularum neuti-
quam ab intelligentia proficifcitur , fi vel ipfa fit cum
fummo vfu logico rationis coniunfla, id eft, cum vni-
verfis, quae excogitaripoterunt, conclufionibus, ita, vt
ab vna re fibi fubieta(a vifo)po(Tit ad cunctas alias inre-
rnotii7imos fynthefeos empiricae articuios progredi, fed
in folo verfatur efFefto puro ac genuino fiue problemate
rationis purae.

Hifce tribus Iocis vniuerfarum idearum transfcen-

dentalium quinam fubiecli modi fint conccptuum ratio-
nis purae, fequenti capite plenius exponemus. Qui
qtijdem ad fitum categoriarum progrediuntur. Nam-^
que ratio pura numquam directe res obiefias fpeftat,
fed earum conceptus intellcctuales. Pari modo tra&a-
tione demum abfoluta manifeftum erit, quo modo ratio
folo vfu fynthetico eiusdcm funiiionis, iquaad ratiocirta-
tionem fynthetica.n vtitur, neceflario ad .conceptum
vnitatis abfolute fubieti cogitantis feratur, quomodo
item ratio logica in ideis hypotheticis vnitatem nbfolu-
tam ab omni conditione fimpliciter abfoluteque vacui in
ferie conditionum datarum, fola denique forma ratiuti-

Diaiiizcd b/Google
 358 ART- ELEM. P.IL TOM. II. LIB.I.

nationis dishmfmuae furamum rationis conceptum natu-

rae omnium naturarum neceffario efficiat. Id quod
prima fpecie inaxime mirum videtur, re explicata. nil
quidquani admirationis habebit,

Atque harum quidem idearum transfcendentalium

efle nulla poteft obietjiua deduSfio, qualis poterat catego-
rinrum adferri. Rc enim vera neutiquam quampiam
rem obietam fpef-tant, quac iis congruenter poflit of>
ferri, ob eam ipfam caufam quoniam ideae videntur.
,

Sed fubiefliua earum inmtutio e natura rationis noftrae

poterat fufcipi, camque in hocoe capite exhibui-
mus.
Facile intelligitur, rationi purae nil quidquarn aliud
propoiitumeiie, quam abfolutam totalitatem fynthefeoi
ex parte tottditiotwm (fiue inhaerentiae fit, fiue depen-
dentiae, fiue concurrentiae) eamque cum abfoluta vni-
veifitate cjus, quod e conditione pendet, nihil negotii
habere. Etenini iila fola ei opus eii, ad totam conditio-
num feiiem fumeudam, eoquc illam intelligentiae exart-
ticipatione offerendam. Quodfi autem femel adeft ple-
ne (ubioluteque) data conditio, haud ampiius opus erit
conceptu rationis refpetr.u feriei continuandae; fi qui-
dem intelligentia quemque gradum fponte deorfiun fa-
cit,a conditione ad id, quod inde pendet. Hoc modo
ideae transfcendentales feruiunt tantummodo adfcenden-
dae conditionum feriei vsque ad id, quod liberum ab
omni conditione eft, id eft, ad principia. Ratione
defcenfus. autcni adid, quod pendet e conditione, vfus
quidem aliquis rationi cftlegumintelligcntiae, quipatet
latiflime, fed nullus prorfus transfcendefitaiis, et, cum
ideam nobis informamus totahtatis abfolutac cuiuspiam
eiusmodi fynthefeos (progreiFus) veluti totins feriei mu-
tationum omnium futurarum, tum ea in ente, quod
aiunt, rationis verfabitur, quod et folo arbitrio cogita-
tur, non vero per rationem neceflario furaitur. Nam-
que ad poffibilitatem cius, qund e conditione pendet,
fumitur illa quidem Vniuerfitas conditionum illius, non
vero confecutionum. Ergo eiusmodi conceptus haud '
 SECT. m. SYSTEMA IDEARUM TRANSSC. 259
in idea transfcendentaU verfatur, quacum fola tamen
nobis hic fermo videtur.

Tandemetiam anjmaduertitur, ipfarum idearum

transfcendentaiium certum quendam contextum vnita-
temtjue apparere, rationemque puram, ope iliarum,
vniunrfas cognitiones fuas ad certam quandam difcipli-
nae formulam componere. A cognitione fui ipfius
(animae) ad cpgnitionem mundi, et, huiusceinteruentu,

ad naturam primam progreffus eft adeo naturalis, vt is

progreflioni rationis a praemiflis ad conclufionem effe
fimilis videatur. *) Vtrum hic rcapfe aliqua adfinitas
itliusgeneris clam fubfit, quae inter logicam i-ationem
et transfcendentalem, illud etiam in quacftionibus eft,
in pertraftatione harum inuefttgationum expediendis.
Ac iam in auteceflum ad eum exitum
peruenimus, rjui
nobts fuit propofitus, cum eonceptus rationis tranS-
fcendentales in theoria philofophorum aliis -immifceri
,

folitos, ita, vt ne quidem a conceptibus intelligentiaa'

rite difcernerentur, ab hac ambiguitate liberare, eorum
originem, eoque fimul definitum numerum, praeter
quem nuIU efle amplius poffunt, indicare, eosquein
conteitu fyftematico proponere poffemus, qua quidem

*) Metaphyficae proprie propofitae funt tres ideae inueftipin-

dae: dtui, liltruit et iwmonalanf , ita, vt conceptus fecun-
dus cura prirao coniunclus, ad tertium, tamquam ad necef-
farium quoddam confequens, ducere debeat. Omnia, fnqoi-
husalioquinhaecdoilriuaoccupatur, ei duntanatfublidio funt,
adhafce ideas earumque realitatem perueniendi. Neque
iis ea opus liabet ad phyficam, fed vt vltra narutam progre-
diatur. Perfpicicnria illarum efficeretur, vtibceiogit, ,to-

Brin momm, et vttiusque coniunclione religio, proinde fum-

mi fines exliilentiae noftrae, fola contsmplandi facultate
rationis,neque abvllaalia re penderent. In defcriptione
idearnm illarum fyftematica, ditus ordo, nempe J\iub,ucus,
aptiiiimus foret; verum in traclatione illi necciVario praeuia,
auatyutut, liuncordinem inuerteni, coniilio magis confenta-
neuietit, vt, dumabiis, quae proxime exueiieniia nobis
ad foimologiain, atque inde vsque ad
miniltrat, a ^fyciiola^ia,
cognitionem dti progrediraur, magnum illud confilium ne-
ftruih exfequamur.
a6o ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II.

reefficitur, vt peculiaris rationi purae campus et deff-

gnetur, et circuinfcribatur. :

DIALECTICLS TEtKSICENDtMTAlII
LIBEJt POSTERIOR.
Dc conchtJior.Uius dialeSihis rationis purae.

Ac dici (juidem potefl, id, quod ideae foli transfcen-

de-ntali iubiettum videtlir, eiie aliquid cuius neqtteat,

conceptus haberi, qnamuis haec idea prorfus neceffario

in ratione generata fit es legibus eius originariis. Et-
enim re ipfa quoque cuiusdam obtatac rei, quae rite de-
bent. defiderio rationis conuenire, nullus effe potcftcon-
ceptus intelligentiae, id eft, talis, qualis in quapiaitt
poliibili e.\perientia oftendi queat, reddique confpicien-
dus. Interitn tamen melius, muiorique erroris pericu-
lo diceretitr, nullam nobis effc notitiam obiectae rei^
ideae cuipiam refpondentb, quamquam efle queat con-
ceptus problematicus.

Atqui certe tealitas transfccndcntalis (fubiectiua)

conceptuum rationis purae in eo verfatur, vt ratiocina-
tione neceffaria ad eiusmodi ideas feramur. Ergo ra-
tiocinationes erunt, nullas praemiffus empiricas contt-
nentes, quarum ope ab eo, quod nouimus, ad aliud
quid coitchidimus cuius tamen nullufn conceptum ha-
,

bemus, cuique nihilominus per iueuitabilem Ipeciem,

,

realitatem obieftiuam tribuimus. Cuiusmodi conclufio-

nes igitur ratione conuexi argutantes potius, quani ta-
tiocinantes, dicendae funt;
1

quamquam, propter caufam

fuam, commode poffunt pofterjoti nomine notari, quo-
niam ncc funt, nec ortae fortuito, fed cx natura
ficlae
rationis profectae. Sunt illa quidem fophisutata, non
hominum, fed ipfius rationis purae, a qufbus omatum
omnino homiiium vel fapientifiiinus haud potefr feie li-
berare, ct fortalle qtiidem poft mttltos labores crrjrem
euitare, fpeciem autem, qua perpctuo vcllicutur ac hi-
ditur, numquam prorfus a fe poterit remouei e.
 DE CONCL. DIAL. RATION. PURAE. 261

Harum igitur ratiocinationum triplex genus ciT,

totidemque, quot ideae funt, fid quas concluliones eius
denique redeunt, In ratiocinatione primi loci a trans-
fcendentali conceptu fubieiti, nil varii continente, ad
vnitatem huiusce fubietti abfblutam conckido, cuiushoc
modo nuilum prorfus concyptum habeo. Hanc conclu-
fionem dialerticam paralogismum traiisfcendcntalem no-
minabo. Alter locus conclufionumargutjntium pofitu?
eft in conceptu transfcendenfcali vniuerfit\tis abfolutae,

feriei conditionum ad vifum aliquod datum in genere,

atque inde, quod abfolutae vnitatis fyntheticac feriei ei
vna parte femper conceptum habeo fecum Spfo pugnau-
tem,concludoadveritatcm vnitatiseontrariae,cuiustamen
quoqvie nuilum conceptum hahco. Statum rationis inhis-
ce conclufionibus dialedicis, antinomiam rationis purae
vocaW Tandem vero, fecitndum tertium genus con-
clufionum argutantium ab vniuerfitate conditionum,
,

res obieelas generatim, quatemis mihi dari poterunt at-

que offcrri, cogrtamli, ad abfolutam concludo vnitatcm
fynthetiCam ornnium conditionum poflibilitatis rerum
in vniuerfum, id cft, a rebus ex folo earum conceptu
transfcendentali mihi ignotis ad naturain omnium natu-
rarum, qufim per conceptum quemdam transfccndenta-
lem multo minus noui, cuiusque de necellitate abfoluta
nullum mihi animo informare conceptum queo. - At-
oue hancce ratiocinationem dialelicam ideale rationis
purae appcllabo.

'
libri pojleriorit dialeStices tramfcendentaHt

CAPUT PR I MUM.
De paralogirmis rationit purae.
Paralogismus logicus cernitur in fallitate ratiocinatio-
nis cuiusdam quoad formam, qualis illa cumque eius
materia vidcatur. Sed paralngisinm transfcendcntalis
pcfitus eft in ratione transfcendentali, quoad formam
falfo coocludendi. Atque ita eiusniodi parnlogisnms ift

-Oigitized b/Coogle
alSa ART. ELEM. P. II. TOM. II. LTC. II. CAP. I.

natura iationis humanae caufam habebit, illufionemqu

ineuitabilem , Hcet haud inenodabilem, in fe cohibebit.

Iam in conceptum inciditnus, fupra ingenerali in-

dice conceptuum transfcendentalium haud notatum, ni-
hilominus tamen illis adnumerandum, ita quidem, vt
tabula illa ne minimum quidum eo immutetur, nec
manca imperfc&aque iudicetur. Isque conceptus eft,
vel, fi malueris, iudicium hocce: tga cogiio. Sed fa-
cile intelligitur, ifhim conceptum effe vehiculum om-
nium omnino conccptuum, et proinde quoque trans-
fcendentalium, ideoque pariter transfcendentalem cfle,
neque peculiarem quendam pofie titulum haberg, quo-
niam tantum facit ad vniuerfam cogitationem, qua ad
Confcientiam pertincntem proponendani.
,
Interea,
quamuis ab omni empirico (fenfuum imprefliane) vacuus
videatur, tamen eo tfficietur, vt duplex rerum obiefta-
rum genuj> e natura poflit noftrae repraefentandi facul-
tatis internofci. Eo, is qui cogito, res fum fenfui in-
terno fubiefta, dicorque anima. Id, quod fenfibus fub-
ieilum externis eft, vocatur corpus. Quamobrem vo-
cabulum ego, qua natura cogitans , iamiam rem denotat
pfychologiae propofitam, quae dici poterit dottrina ani-'
mae ratidnalis, fi nil quidquam nofle atnpUus de anima
cupio, quam quod ab omni experientia libere (qua pro-
ius atque, quod aiunt, in concreto determinor) et
occe conceptu ego quatenus in omni cogitatione oc
,

currit, poteft concludi.

Ac pjofccto quidem pfychologia rationalis in cona-

tu huius generis cernitur: namque fi vel minima empi-
riciTatio cogitafcionis meae, fingularis quaepiam ftatus
mei intimi perceptio rationibus cognofcendi huiuscedo-
ftrinaeimmifcerctur, non amplius rationalis pfycholo-
gia foret, fed empirica. Igitur iam adeft nobis doflrina
raaedani ofrenfa, ijuac in vno hocce pronunciato: ego
sogita,condita vidctur, cuiusque vel veritatem, vel va-
nitatem hoc !cco coinmode, naturaequc philofophiae
transfcendentalis conuenienter poffumus inquirere.
Keque eit, quod offcndaxe, quod nihilominus in hocc*
 t>E PARALOGISM. R ATION. PUR AE. 3

pronunciato, quod fui ipfius perceprionem enunciat,

experientiam internam habcam, ideoque pfychologia
rationalis, in illo exaedificata, numquam purc fit, ve-
rum ex parte in principio empirico fundata. Namque
haec intima perccptin non, nifi fola apperceptione : ego
cogito, continetur; qua fit, vt vel vniuerfi conceptus
eltc transfcendentales poflint, in quibus hoc eft: ego
cogtto fubftantiam, ciufam et fimilia. Namque expe-
rientia intenui in vniuerfum eiusque poliibilitis, aut
perceptio vniuerfe, eiusque ad aliorum perceptioncm
dfeciio, nifi fingulare quoddam discrimen illius deter-
minatioque fit empirice datum, non poteft qiia cognitio
empirica, fed oportet, qira cognitio empirici vniucr-
fe fpeflari, pertinetque ad inueftigationem poffibilitatis
cuiusque experientiae , quae fane quidem transfceiiden-
talis videtur. Res minima perceptioni obno.xia (veluti
iucunditas vel iniucnnditas) , quae ad generalem con-
fcientiae fui ipfius repraefentatiohem accederet, pfycho.
logiam rattonalem continuo in empiricam mutaret.

Igitur ego cogito, vnus folusque pfychologiae ratio-

nalis textus eflicitur, ex quo omnis iUt docrrina expli-
canda videtur. Facile intelligitur , hacce cogitatione,
fi ad quampiam rem obieftam (me ipfum) referri deheat,
riihil aliud quidquam, praeter attributa transfceudenta-
lia, poflc contineri; fi quidem minimo attributo empiri-
co puritas rattonalis liberaque ab omni experientia do-
tlrinae ratio corrumperetur.

Verum hic tantummodo filum categorianim fequi

Sucem debebimus itatamen, vt, quum hic primo res
,

juaedam, ego, qua natura cogitans, datafit, fuperiorem

categoriarum ordineirt, vti in earum tabuh propofitui
eft, haud immutemus quidem , fed hoc loco tamen a ca-
tegoria fubifcantiae inciptamus, qua rus per fe ipfaoften-
ditur, atque ita earum feriem rctro perfequamur.
Quamnbrem topica pfychologiae rationalis, vnde cuntla,
quae ilta efls complexa poterunt, deriuanda funt, fic fe
S4 ART. ELEM. P. JL TOM. II. LIB. II. CAJ?. t,

r,

Anima eft
fitbjlantia.

3-

Secundum qualitatem Quoad dtuerfa tempora, qui.

Jimplcx, bus ea exftat atque apparet,
numero eadem, id cft, vnitai
(non multitudo).

.
4-

In relatione
ad res in fpatio pojjibilei. *)

Ex hifce elementis vniuerfi emargunt conceptuj

pfychologiac purac per folam compofkionem, ita, vt
,

neutiquam quidpiam aliud principium agnofcant. Haeo

fubftantia quidem folum, qua res fenfui intimo fuhiccra,
conceptum immaterialitatis fuppeditat; qua fubftantia,
fimplex, conceptum incorruptibilitatis ; identitate illius,
qua fubftantiae intelleciualis, efficitur perfmialitas, cun.
flisque his tribus partibus fpiritualitas ; adfectio ad res
obieftas in fpatio miniftrat commercium cum corpori-
busj proinde ea fubftantiam cogitantem, qua princi-
pium vitae in materia, id eft, qua animam, ct quaprin-
cipium animalitatis pr^onit; atquehaec, per fpiritua.
litatem circumfcripta, immortalitatem,

Atque illud quiduin fpeQant quatuor paralogisml

pfychologiae transfccndentalis, quae falfo putatur do-
firina rationis purae, de natura effentiac noftrae cogi-
tantis. Cui quidem nihil aliud fundamentum. ponere
poflumus, quam (implicem illam et per fe ipfam omni

*) Le,1or, ijui ex hifca verbis, in feparationetransrcendcntali,

haud ita facild fenfum pfycholo^icum eorum, et quam-
obrem pofircmum .ntritiutum animae ailcnregorlara rxUlim,
uae pertincat, diuinabir, \n fcuueiitibui ea fatis explicata ar-
rpie defenfa reperict.
 DE PARALOGISM. RATION. PURAE. 565
omninn materia vacuam repraefentationem Ego; :

ijuam ne dicere quidem conceptum poflis, fed folam

confcientiam omnes conceptus comitantem. Hoc
illo ego, aut ille, illaue (res), <]iii cogitat, nil quidquam

amplius repraefentatur, praeter fuhiectum cogitationum

transfcendentale =x, quod tantummodo e;; cogitationi-
bus, quae funt in eius attributis, cognofcitur, cuiusque,
feparati ,nobis numquam elTe vel minimus conceptus
poteft ; circa quod proinde perpetuo in orbe vertimur, cu-
ius quippe repraefentatione femper iam, oportebit,
vtamur, vt quidpiam poflimus de eoiudicare; quodqui-
dem incommodum ab ea je non poterit feparari, quo-
niam confcientia per fe non tam in repraefentationc
verfatur, (ingukrem qunmdsm rem obiectam difcerncn-
te, quam in forma illius vniuerfe, quatenus dici cogni*
tio debebit, quippe (jua fola dici potelt quidpiam a m

cogitari.

Verum ftatim Initio, necefTe eft, vt mlrum videa-

tur, conditionem, qua fit, vtomninocogitem, quaeque
proinde in fola qualitate cei nitur fubiecii mei, fimul ad
vniuerfa, quae cogitant valeie debei e, nosque hoc no-
bis pofHmus fumere, vt'in pronunciato fpecie quidem
empirico iudicium apodicticum et vniuerfale conftitua-
nius, nempe: vniuerfa, quae cogitant, ita comparata ef-
fe, vti fententia mei ipfius de me pronunciat. Cuius
quidem rei caufa haec eft, quod nosoporteatrebusexanti-
ripationeomnes prpprietates illas necelforio attribiiere,
qwbus conditionus efHciuntur, quae faciunt , vt iis folis

eas cogitemus. Atqui natuiae co^itnntis ex milla expe-

rientia e.\terna, fed ex fola mei i_pfius confrientia mini-
mam pofium repraefentationem habere. Krgo eiusino-
di res obielae non nifi in traiiilationehuiusce coiifcien-
tiae meae ad res alias verfantur, quae hoc foto vt natu-
rae cogitantes rcpraefentantur, Sedpronunciatumhoc-
ce: Ego cogito, hic tantum problematice liccipitur;
oon quatenu; perceptio cuiusdam exfiftentiae illo conti-
netur (Carttfianum illud; cogito, ergo fum), f?d fecun-
drnn folam, eius poffibilitatein , vt videamus ,
quaeriaio
 2(55 ARf. ELEM. F.H. TOM.H UKBiCAF.L
proprictates ei hocce tam fimptici pronunciato ad eiut
fubie&um (fluc eiusmodi aliquodvere e_ftet,fiue minus)
promancnt.

Quodfi cognitionj purae nollrat: naturarum cogi-

tantium ah ratione profcJlae omniito plus, quam liocco
eopito, fubclTec; fi porro, quae de iudo cogitatiouum
r. :;.!..::: _ r
>
:
\ funt, atque iude hauriendas leges

naturales cogitantis iphus, etjam adhiberemus turti

pfychologia cmpirica oriretur, quae pofita foret tn ge-
nere phyfiologi-ie fcnfus interni, quaque vifa cius qui-
dcm evplicari pofT.nt, tton vcro tales proprictates, quae
neutiquam ad experientiam poflibilem pertinent (velut
fimplicis), aperiri, necjue omnino quidquam dc naturis
cogitantibus, quod vim rationemque earum attingat,
apodicKce doceri; itaque ea nulla pfychologia rationalis
furet.

Quum igitur pronunciatum hoc: Kgo cogito (pro-

blcmatice fumtum) formam cuiurque iudicii ejc intelK-
gentia profe-ti vniuerfe contineat, omnesque ca.tegoria_
tamquam earum aliquod veliiculum coniitetur; perfpi-
cuum erit, cbnclufionibus e_ eo efFetis vfum intelligen-
tiae duntaxat transfcendentalem poffe contineri, qul
omnem experientiae adniixtionem recufat, cuiusque de
progreffu, exiis, quae fupra demonftrauimus, iam ia
inteccfTum animo concipere haud ita bonam cogitatio-
nem pofTumus. Quamobrem pronunciatum illud per
omnia praedicamenta pfychologiae purae oculo critico
perfequamur, itatamen, vt brcuitati confulamus, cxa-
incn illorum haud interrupto contextu progrediatur.

Ac primo cjuidem, quaefcquitur, jtpsntjrati animad-

verfione poterit attentio noftra ad hoc oonchtdendi >;e-
nus acui. Non eo quidcm, quod folum cogito, quanv
piam obicftam rem agnofcn, fed eo tantummodo , quod
vifionem datam ratione vnitatis confcintiae, in qua ;

rem obhtam cognofcere. Ergo memet ipfum haud eo

cognofeo, quod rnihimet mci qua cogitatitis confciu-
 DE PARALOGISM. RATION. PURAE. stff

fum, fed cum vifionis mei ipfius , vt ratione functionia

cogitandi fintti ac determinati, mihi confcius fum. Om-
nes modi confcientiae mei ipfius in cogitattone, per fe,
proinde nondum verfantur in conceptibus intelligentine
rerum obieflarum (categoriarum), fed in meris funftio-
nibus logicis, quibus cogitationi nulla procfus obiecta
jes, proinae nec ipfe ego, quaresoblata, cognnfcenda
proponitur. Nonconfcientia determinantis, fed tantum
atterminab ilit ipfius , id eft, vifionis meae intimae (qua-
tenus varietas illius generali conditioni vnitatis appcr-
ceptionis in cogitando poteft conuenienter conjungi), in
re oblata verfatur.

1) lam in omnibus iudiciis femper fum fubieQum

faterminani illius relatioms, qua iudicium efficitur. Me-
metaotcm, qui cogito, in cogrtmdo fempervt fibieSfum,
vtque aliquid, quod non iblum qua attributum cogita-
tioni adhaereat, confidcrari debet, accipi oportere,
enunciatum eft apodieKcum et vel ipfum identicum;
,

verum non eam vim habet vt ego tamquam res obiev

,
,

fla, natura, per me, ipfa/i(^cn/,fiue fubftar.tia videaff:

Atque hoc pofterius latifijme patet et proinde data re-
,

quirit, quae in cogitatione omnino haud reperiuntur,

et fortaffe (quatenus folum cogitans qua tale confidero)
p!us, quam vbicumque (in ea) vmquam reperiam.

2) Illud ego in apperceptione, proinde in quaque

cogitatione, in numero Jingulari vcrfari, qui non poteft
in multitudinem fubielorum diiTolui,ideoque fubiechim,
fimplex logicum defignari, iam in conceptu ineft cogi-
tationis, et proinde in pronunciato analytico vertitur;
verum hoc non eam vim habet, vt illud ego cogitans
pofitum in fimplici fubjlantia fit, quod enunciatum fyn-.
theticum foret. Conceptus fubftantiae femper vifioues
fpeftat, quac in me non poffuut, nifi fenfitiuae elfe,
proinde prorfus extra campum intelligentiae et cogita-
tionis illius pofitae funt, dc quo tamerihoc loco proprie
fermoeft, cumdicitur, illud ego e(fe fimplex in cogi-
tando. Etiam mirabile foret, fi id, quod alias tantuin
apparatum ooftulat, vt in iis, quaa vifio proponit,
 atfs ART. ELEM. P, n. TOM. II. LIB. n. CAP. I.

difcernamus id, quod in eo fubftantia videatur; magis-

que, an ca etiam efTe fimplex qucat (quemadmodum iu
paitibus materiae) hoc loco in repraefentatione omnhim
pauperrima, quafi quadam patcfattione diuinitus ofFer-
retur.

3) PronuncSatum identitatis mei ipfius inomni ilU

varietate, cuius milli confcius fum, enunciatum eft pa-
riter in ipfis conccptibus latens, proinde analyticum;
fed hacc fubiccYi identitas, cuius mihi iu omnibus eius
roprai.-fentationibus fieri confcius poifum, non vifionem
illius attingit, <juo vt res obtefta datum eft, neque pro-
inde etiam identitatem notare poteft perfonae, qua con-
, fcientia identitatis ftiae ipfius fubftantiae, vt naturaeco-
gitantis, intelligitur in omni ftatuum viciflTtudine,, ad
(jnain euincendam fola analyfi pronunciati, ego cogito,
nil quidquam efficeretur, fed variis opusforet iudiciis
fyntheticis, quae in data vifione nituntur,

4) Ex fifte 11 tiam meam propriam, vtpote natura

cogitantis, ah omnibus rebus aliis extra me (ad quas et-
iam corpus meurii pertinet) difcerno pariter analytico ,

enunciatur; namque res aliae funteae, quas tamquam

a me diuerfas cogito. Verum an haec mei ipfius con-
fcientia fine rebus cxtra me, quibus mihi repraefehta-
tiones offeruntur, effe poflTt, atque ego tantummodo
<jua natura cogitans (fine forma liumana) exftare queam,
ea re prorfus ignoro.
Quamobrem analyfi confeientiae mei ipfius in co-
gitando omuino ratiohe cognitionis mei jpfius tamquam,
oblatae rei nil quidquam effcftum videtur. E\pofitio
locica cogitationis in geuere falfo putatur determinatio
obieclae rei metaphyfica.

Permagnum, quin vnum adeo offendiculum vni-

verfac critices noftrae forct, fi effe copia poifet ex anti-
.cipatione pyobandi, omnes naturas cogitantesper fe fub-
ftantias {implices elfc, proindu qua tales (id quod ei eo-
dem argumento fiuit) perfonalitatem neceffario in feco-
Jiibere, fuaeque ab umui materia feparatae exfifteijtiae
 DE PARALOGISM. RATION. PURAE.. aty
fibi confcias effe. Nam hoc modo vere gradum vitra
miindum fenfibilem fecirtcmus, campumquc iiigreifi
noumenorum efiemus neque quisquam vmquam nobis
,

ius dencgaret, in hocce campo latius nos fundemli, ae-

dificandique, atque, pro co, vt fua cuique fortu:v.i fer-
ret,in eo fedem figendi. N.imque pronunciatuni:
vnaquaeque nntuia cogitans, qua talis, fubftantia fim-
plei eft, fynthetics e.\ anticjpatione enunciatur, quo-
niam iilud primo conceptum fundamcnto pofitum trans-
greditur, formamque exfifientiae ad cogitationem vni-
verfe addit, deinde ad conceptum illum attributum (fim-
pficitatis) iungit, quod in nulla vmquam poteltexperien-
tia proponi. Igitur enunciata fynthetica ex anticipatio-
ne non folum, vtidocuimus, ratione rerum e.vperiert-
tiae poffibili fubie&arum, idtjue qua principia poifibili-
tatis huiusce ipfius experientiae eire poiTunt et concedi,
fed poterunt etiani ad res referri vniuerfe et per fe ip-
fas, quae quidem confecutk) totam hancce criticam tol-
leret, ac praeciperet, vt in confueta ratione adquiefcere-
mus. Verum lioc loco periculum haud tantum
. erit, fi

reipropius accefferis.

In via modoqui: pfycliologiae rationalis paralogismus -

dominatur, qui hacce ratiocinatione proponitur:

Qiiod non potefi nifi qua fubkilum coqitari, illud etiam

non exjitit, nifi qua fabieBum, prvinde qua fubfantia.

Atqui tiatura cogitans, tantummodo qua talir Confderd-

ta, nonpotef, nifi qua Jubieclum, cogitari.

Ergo ea etiam exjlat tantummodo qua talis, id ejl, qua

Jubjlantia.

In propofitione (maion) fermo de natura cft, quae

vniuerfe quouis refpechi, proindeetiamita, vti propuni
in vifione queat, cogitari pcteft. Sed in adfumtione
fermo de ea tantummodo eff, quatenus fe ipfam, qua
fubietlum, comparate ad cogitationem vnitatcmque Cou-
non autem fimul in rebtione ad vifionem, qtia
fcientiac,
vt obiela res d.Uur ad cogitandum, contemplat. Itaque
p?o ART. ELEM P. It. TOM. II. LIB.II. CAP.I.

per fophisnia figurae ditionis, proinde pet faliaciam

conclufio clicitur. *)

Hancce folutionem argumenti celebrati in paralo-

gismo vcrara eflc, patet peffpicue, fi fcholion generale
ad expofitionem decretorum et fectionem de noumenis
perluftraueris vbieuicimus, conceptum rei, quae per
,

fe ipfa qua fubiectuni, non qua folum attributum poffit

e.\ftare, nuUam in fe realitatem obieEYiuam con-
prorfus
tinere, ideft, liaud pofle fciri an illi omnino vfpiam
,

quacpiam fuhiefta polTit, quoniain pofiibilitas

res efie
eiusmodi gencris exfiftentiae haud perfpici poteft, pro-
hide nullam prorlus cognitionem effe. Itaque fi fub-
ihmtiae noniine res obie&a indicetur, quae queat prc-
poni; fi debcat cognitio fieri, conftans quaedam ac per-
petua vifio, quae conditio eft neceffaria realitatis obie-
tltuae conceptus, nempeid, quo folo res oblata propo-
nitur, fundamento debebit fubfterni. Atqui in vifione
intenia nil quidquam habemns perpetui, quodque con-
ftct, fi quidcm illud ego cernitur tantummodo in con-
fdentia coi;itationis meae; cigo etiam, fi in fola cogita-
tione fubliftimus, conditio neceffaria deeft, conceptum
elr, fubicfli per l'e ipfius fubfiftentis ad fe
fubftantiae, id
ipfum, qua naturam cogitantem transferendi cum ea- ,

que coniunfla fubfhntiao fimplicitas cum obieMua rea-

*) Cositfttio in virnqtie praemifla duplid feufu fumitur: in

^one dari proponiqae quear) fpectat ; fed in adfumtione, vti

in jdicKioiie ad confdenriam fui cunliftii, vbi proinde de
nulla- re oblata cogitatur, fed fola ad fe, qoa fulieaum
(iiutiipe lorma cogirandi), rclatione repraerentatur. Iu illa
feim de rebus elt, quae uou, nifi quafubiela cogitari pof-
funr; in bac auteni non de reliw, fed de cnvhmhHt (dum ab
omni re obiecta nosconrinemus), in qua illud ego femper
feruir fubiecto confcieutiae; proinde in conclulione ettici
haud porerit: non uiii rjua fubieclum exftave poiTum; fed
ficmodo; equidem in exlifteiitia mca cogitanda memer vti
poflum duutaxat fubiecto iudicii; id qnod ciiunciatutn iden-
ticuni eft, quo nibil jji urfus de ratione exfifteiitiae meao
aperitnr.
 DE PARALOGISM. RATION. PURAE. 271

litate hutusce conceptus penitus tollitur, in folamquelo-

gicarn vnitatem qualitatiuam confcientiae fui ipfius in
cogitando vniuerie , fiue compofitum fit fubiettum, fiue
minus, conuertitur.

Corfutatio argumenti Mendelfohniani pro perpetuitatt

et cariflantia animae.

Acutus hic philofophus in periiulgato illo argumcnto,

quo euinci debet, animam (li eam naturam effe iimpli-
cem concefleris) diuiflone non pofle efle definere, facile
intcllexit ailquid ad neceffariam ilii perdurationem vin-
Jicandam deelTe, quoniam exfiftentiae eius finis ex eua-
nefcendo poflet accipi. Atoue liancce fragilitatem, quae
Tera ad nihilum conuerfio foret, in Phaedone voluit ab
eaarcere, ita, vt auderet probare, naturam fimplicem
planenon poiTe efle definere; fi quidem, cum omnino
haud imminui queat, et proinde fenfim paulatimque ali-
quid de exfiftentia fua amittere, atque inde pauilatlm in
nihilum verti (quoniam non partes in fe, proinde etiam
nullam m'-iltitudinem cohjbeat), inter momentum, quo
ea exftat, et altcrum, quo non amplius eft, nuilunj tem-
pus deprehenderetur, id quod fieri non poflet. Ve-
rum haud cogitabat philofophus, etiamfi hanc fimplicem
naturam animae concedamus, quippc cumnullam varie-
tatcm extra fe inuicem, proinde nullam quantitatem ex-
tenfiuam continet, ei tamen aeque minusatque cuipiam,
quod exftat, quantitas intenfiua, id eft, realitatis gra-
dus cjuidam ratione omuium eius virium, quin othniurn
omntno eorutn, qtftbus exliftentia efiicitur poflit abne- ,

gari, qui per omnes infinite multos gradus minores de-

crefcere, atnue ita illa putatitia fubftantia (illa res, cu-
ius conftuntia ac perpctuitas non iam aiiunde firma fit)
Vt haud diuifione, tamen lenta virium remiffione (pro-
inde elauguefcentra, fi vti hocce vocabulo licebit) ad ni-
hilum recidere poflit. Nam ipfa confcientia certum
quendam gradum femper habet, qui perpetuo poteft de-
minui, *) proinde etiam facultas con!cienliae iui, et lie

*) Claritai !iaii(J(juaquam , vti Jogici dieunt, eeritiiur iji con-

Digilizcdb/Coogle
B72 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II. CAP. L
cunftae reliquae facilltates.
Ergo perpetuitas anl-
mac, qua folum rei fenfui interno obnoxiae, nulla ma-
net rationc confirmata, atque adeo non cuinci poterit,
c.uamquam conftantia eius in vita, cum natura cogitans
(qua homo) fibi fimul res eit fubieflra fenfibus externis,
per fe clara eft, quod vero haud fuiiicit pfychologo ra-
tionali, qui conilantiam eius ubfolutam vltra vitam ip-
fam e folis conceptibus probandam adgreditur.*)

Quodfi igitur fuperiora illa decreta noftra, vti efr

iam omnibus naturis cogitantibus communia in pfycho*
logia rationaliqua fyfiemate acciui debent, in cnntextu
fynthetico fumamus, atque in categoriu relationis exde*
cretohocce: omnes naturae cogitautes , quatales, fub-
llantiae funt, retro feriem illarum percurramus, dum

fcientia repncfeutatioms ; nartique certus eonfcientiae gra-

dus, qui vcro non fufncit ad recordaiionem , ipfe in multii
rcpraefenntionibus obfcnris adiit, iieceflceft, queniam fine

loium conceptuum (veluti iufti et aequi, et vcro etiam mu-

ilci multos tonos vna tangentis in cantu fubito) poteft efrici,

Sed repraefentatio eft clara in qua confcieiitia ad anfcttn-

,

jiam diiziimmii eius ab aliis fufticit. Quae fi ad diiiin9io-.

Iiem quidem fuificiar, vetum nou ad confcicntiam discrimi-
liis, lepraefentatio adliuc foret obfcura dicenda. Proinde
infiniii confciemiae gradus funt, donec ea penitus eua-

) li, qul, vt nouani podibilitatem introducant, iam fat egiffe

puiant, ii ineo fuperbiant, quod ipiis nulla polfii fumiio-
num" repugnantia oftendi (quod faciunt omncs aclinguli, qui
p[)iiil'<i.it;:tt;ui cogitationis cuius tantumniodo in viiionibus
,

humanae vitae exemplum liabem, etiam poit fi-

cTiipiiids
nem buiusce vitae credunt perfpicere),- alits poilibilitatibuj,
minirae audacioribus ad magnam poifunt difficultatem ad-
,

duci. Cuiusmodi poHibilitaseitdiuiiionis fubrtantiae iimpli-

cisin phnes fubftaniias , ct viciflim quaedam quafi coaliiio
plurium iu vnam Etetiim, quamquam ralione
fiLiiplicem.
diuidua aliquod compolitum ponatur, tameu ca non poilulae
neceflario compulitum fubitautiarum , fed tamummodo gra-
duum (variarum iacultatum) vnius eaisdeinque fubftantiae.
Quetnadmodum ergo oiuues vires et facultaies aiumae vel ,
 TfE PAllALOGISMIS RATIONIS PURAE. 273

rbis finiatar, poftromo exfiftenttam earum offendimus,

cuiusin hoc fyilemate, a rebus externisliberae, fibihon
folutnconfciae funt, verum hancee ctiam (ratione con-
Ibmtiae ac perpetuitatis , neceffario ad perfonam fub-
Ihntiae pertinentis), ex fe ipfae poffunt determinare.
Hine autem fequitur* in eadem difciplina rattonali

iplius confciemiae, pofTunr ad dimidium deletae cogitari,ita

tamen, vt femi>er adhuc fubftjiiria relinquatur; fic eriam
hocce e\fpiratum dimidium qua conferuatum, fednon inea,
verum extra eaiu, iiue repuguaiuia poterir cogitari, et, cum
hic, quse iu illo cumque realia furit, ideoque grad j gaudenr
aliquo, proinde tota exlillsnria illorum, ita, vt nihil defit,
facta dimidia (it, esira illud fingularcm tum fubftantlam ori-
turam. Namque multitudo diuifa iam antea, fed non qua
multitudo fubitaiitiarum, verum cuUisque realitatrs, qua
quantum exliftentiae illi inerar, vnitasque fubltanriae poiita
crat tanrummodo in modo qilodam exliltenriae, quae nacce
dluilinne fola in pluralirarem fubftaniiarum conuerfa eft. Pa-
ri ra;io:ie vero et plures fubftantiae liraplicesviciHim polfent

in vnam coniiuere, vbi nihil quidquam perirer, praerer fo-

iam pluraiiratem fubiiftentiae, dum vna gradum realiratisin
fe cohiberet fimul omnium prlorum, et fortaiTe fubftanriae
limplices, quibus phaenomenon materiae efficicur (fane qui-
dem haud mechanica quadam vel chemica cum fe inuicem
contagione, verum tamen aliqua nobis ignota, cuius illa dun-
taxai phaenomenon foret), eiusmodi diuillune dynamiea ani-
, marum parentunv, qua quaniiututn 'mttnfiu nem t Itberorutrt .

animas procreauerint, ita, vt illae, quod amififfent, quafi.

quadam coalirione cum noua eiusdcm generis materia refar-
Cirent. Longe ab eo abfumj vt eiusmodi figmenris rel mi-
nimum pfetium valoremue concedam, praeterea et fuperio-
ribus analytices principiis fatis inculcatuift efl, ne caiegoria-
rum (veluti fubftaiitiae) alium quenidam vfuritj nifi empiri-
cum, faciamits. Si vero raiioualilta ex fo!a cogirandi fhcul-
Ute, fine qunpiam, qua pollit res obiela dari, viiioneper-
petua et eonftante, naruram per fe fubliftentem audacter ef-
ficlt, ob eam caufam tantummodo, quoniam vnirate apferce*

prionis In cogifandu illi nullapermittiturexplicatio e corapo-

lito,curn tamen effet melius, jmpocenriarri poITibilitatem na-

turae cogitantis explicandi ingenue protrreri, cur non matt-
quamquam aeque minus in gratiam poiiibilitatuni
ritlifit,
fuarum prouocare ad experienriam poreft, decreto fuo vti '

vfum contrarjum?
debei, fetuati vnitate formali prioris,ad

Digilizod b/Cooglt
74 ART. ELEM. P. U. TOM. II. LIB, II. .CAP.L
ideaiimum non pofle, certe problematicum, euitart, et,
fi rerum externarum Cifilrentia neutiquam opus eftad

determinationem esfifteutiae fui ipfius in tempore, illiid

ttiamyhi^ro fumi j
ita, vt numquam quadam ratione
pouttprobari.
.Contra fi viam anatyticam feruemus, vbi illud ego
cogito, quod enunciatum eft exfiftentiam in fe iam con-
tinens, quadatam, cui proinde fubfit modalitas, illud-
que diffoluamus, vt cognofcamus eius materiam, an fci-
licet, et quomodo hocce ego in fpatio vel tempore eo
tantummodo Cxfiffentiam fuam determinet, tum pro-
nunciata pfychologiae rationalis non a conceptu naturao
cogitantis in genere fed a veritate fiue realjtate qua-
,

dam inciperent, atqueemodo, quo haec cogitatur, fe-

iunftis omnibus in eo empiricis, ea, quae naturae cogi-
tanti vniuerfe competunt, concluderentur , quemadmo-
dum haec tabula monftrat.

Ego cogito,

* 3:
qua fubitttuvh So fubieSfum Jimpltx,

4-

quti fubieBum identicum,

in quouis ftatu cogitationis meae.

Iam quoniam hic in pronutlciato fecundo non defi-

tiitur, vtrum ego tantummodo qua fubicttum, An etian
qua attributum alius cuiuspiam exftare queam et cogita-
ri, conceptus hic fubiecli tantum logice fumtus elt, et
incertum manet, atque indeterminatum vtrum illo in- ,

telligenda fubftantia fit, nec ne. Verum in tertio pro-

riunciato vnitas apperceptionis abfoluta, fimple.* illud
ego, in repraefentatione , qiura omnu ceniun&io fepa-
 DE PARALOGISMIS RATIONIS PUKAE. Z?$
ratioue, qua motus animi efficitur, fpcftat, etiam per
fe momentum accipit, licet nondum quidquam dequa-
litate fiue fubfiftcntia fubiecli decrcucrim. Aoperccptio
cernitur in jtuitl.nn reali, eiusque fimplicitas iam in
poffibilitate illius ineft. Atqui in fpatio nullum reale
eft, quod iimplex fit; namque punla (tjuibus vnum in
fpatio fimplex efncttur) folis terminis continentur, ne-
quodquapars - fpatium confti-
qtie ipfa aliquid funt, \

tuendum conducat. Ergo inde fequitur impofTtbilitas ex-

plicationismeac, quafubiettifolumeogitantis, qualitatis
e rationibus materiatismi Quoniam vero exGftentia mea
iti primo enunciato qua data cbnfideratur, quoniam non
dicitur: qnaeque natura cogitans exflat (id quod fimul
neceffitatem abfolutam, ideoque nimium de iis pronun-
ciarct), fed tarttummodo ego exfio cogitanr; propterea
:

empiricum eft, continetque rationem eififtentiae meae

determinabilem duntaxat ratione repraefcntationum
mearum in tempore. Cum autem vtcifTim primum ad
hoc opus fit conftans quiddam et perpetuum, qtiod.mi-
hi quidem, quatenus memet cogito, nullo modo in vifio-
ne intima propofitum eft; noh poteft fieri, vt, quomo-
do exftem, qua fubftantia, an qua accidens, hac fola
confcientia fiinplici detcrminetur. Quocirca, fi mate-
ria&mut ad explicandam exfiftentiam meam inutilis eft,
fpirituatirmus aeque minus ad eam rem aptus videbitur,
indcque concludetur, nos nullo, qualisille cumque fit,
tnodo vmquam quidquain pofTe de natura animae no-
ftrae, quae poflibilitatem exfiftentiae eius feparatae vni-

verfe fpetrat, cognofcere.

Et qui tandem efie poffet, vt vnitate confcientiae,
quam ipftm eo tanntfnmodo cognofcimus, quod ea ad
polTtbilitatem experientiae neceffario opus
habemus, vl-
tra experientiam (exfiftentiam in vita)
perueniamus, at-
que adeo cognitionem noftram ad naturam omnium re-
rum intelligentium ex empirico illo, fed ratione omni*
generis vifionis indeterminato,' decreto; cgo cogito, er-
tendamus?
Igitur nulla pfychologia rationalis, quae doSrma
t, quae ad cognitionem noftri ipfius aiiquid addat, ied
 a?6 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LtB.-lIv CAT. t
tantummodo, rjnae nifciplina videatur, nua rationi con-
templanti in lioc CHm("o termini et careeres cniiftituun-
tur, numquum transgredientii, partim, vt ne inanimO
materiaiismo ea fe tradat, partim-ne uos in fpiritualis-
mo, nobis in vita, futili atque inani circumuagantcs ab-
ripi patiamur,quae<[ue nos potius monet, lianCce recufa-
tionem rationis, ad curiofas iftas vltra tuuic vitam perti-
nentes quaeftiones fufricier.ter refpondendi', tamtjuam
nutum fpefiemus, vtnoftramipfiusnoftri cognitionemab
inutilicontemplationetransfcendentali auocemus, atque
ad vfumfccundum pratlicumtransferamus, quaeetiamfi
tantutnmodo femper res fpeftat experientiae obuias,
principia fua tamen altius depromit, vitamque ita deter-
minat atque componit, quafi contilium noftrum infinite
lon^e vltra esperientiam, protnde vitra hancce vitara
pertineat.
Ex *juibus omnibus intelligitur, folum errorem
quemdam originem pfychologiae rationali praebere.
Vnitas confcicntiae, quae fundamento fubcft categoriis,
hoc loco pro vifione fubieH cjua rei obielae fumitur,
ad eamque categoria fubfrantiae applicatur. Eft ea vero
tantummodo vnitas in cogitatione , qua fola nulla res ob-
iefia datur, ad quam proinde categoria fubftantiae,
quippe qua femper vifio data ponitur, haud transferri
poteft, ideoque hocce fubicitum nullo modo cognoici.
Itaijue fubieflum categoriarum 20, quod has illud cogi-
tat, non poteft fui qua rei categoriis fubietae conoe-
ptum nancifci; fi quidern, adeascogitandasj necetteeft,
Vt confctentiam puram fuam fundamento* ponat, quae
tamen explicari debebat. Pariter fubieftiim, in quore-
praefentatio temppris originarie' fundamentum habct,
fuam propriam exfiftentiam in tempore.eo non popeft
definire, et fi pofterhts efTe non poteft, etiam prio'ri,
<jua determinationi fui ipfius (qua naturae cogitantis in
vniuerfum), ei categoriis locus cfTe non potefl. *)

") Illud rgo cogito cernitttr, vti iam diximus, in pronunciata

cmpirico, quo enunciatum coniinetui' * ego exfto. Ncque
vero dk-i pdteft: omiie, quod cogitat, iiu.ii e*llat ; iicenim
proprie tate eogitandt rninerfae naturae, quae itla pulleiu, na-
 ;

_DE PARALOQISMIS RATIONtS PURAE. X77

Itavltra fines experientiae poflTbilis tentata, nihilo-

minus tameoadoa, quorum maiimc generis humani
intereft, '
neceffaria cogiiitio, quatenus philofophiae
contempiiinti acceptum ferri detiet, in fpes fruftratas
abit; inquo quidem feuerttas critices eo, (jiiod fimul ea
impoli.l.ilitatem euincit, de re e.vperientiae obnovia v[-
tra cxperientiae carceres aliquid $cypxTiKW decerncn-
di, rationi in hocce inuitamciito fuo haud parum coufu-
lit, quod cam pariter contra o.nnes, quae fieri poffunt,
contrarii adfertiones tutain praeftet; id quod fieri non
poteft, nifi, vt aut fententia apoditlice probetur aut, ,

fi hoc non fuccedat, fontes huiusce impotentiae anqui-

ratitur, qui, fi iu neceffariis rationis noftrae carceribus
infiiit, tum 'quemque aduerfarium eidem ipfi legi

f .rae nc^effariao efficerensnr. Quamnbrem nec exfiftenria

mea e promincUto, egocogico, qua couclutione effecta pot-
eft coniideriri , vri Caitelius exilHmauil (c[uoniam nlioquii.
popdiiri : omne, quod antecedere de-
cngitat, illud exftat,
beret), fcd cum co ide:itica eft. Vilioiiem illud indetcrmi-
riatamempiricam, ideft, perccptionem cnunciat (proiude ,

tamen probat, iam fenfationem quae pvoinde nd fenfum

,

perrinet, huic enunciato extifteutialLfubeffe), fed experien-

tiam antecedit, quae, quod percep-.ioui fubicctumeft, per
categoriam ratione temporis dctcrminaro deber, atque cxli-
v
fteniia hic noudum tn categoriis veifatui, quippe ;quae non'
indeterrhinate datam rem obiectam fpectac, fed talem, cuiu*
'
quidem conceptum habemus, quamque noffo cupimus,
Vtrum etiam axrra hnnc cOnceptum data iit, nec ne. Per-
- ceptione indeterminata liie tantumrrlodo aliquid reale, quod
datum eft, noiatur, idque duntaxar ad cogitationem vniuer-
fe, proinde non qua vifum, neque qua res per fe ipfa (non-
menon), vecum qua aiiqnid in veritate rerum apparens,
quodque in pronunciato illo, etjo cogito, qpa rale deliguatur.
Eitenim notandum, cumenunciatum iftud ego cogito, pro- :

nunciatum erapiricum dixi haud me intelltgi, vetle, illud

,

egn in ifto pronunciato in repraefeiitatlone emplrica verfari

elt ea potiu pure intellectualis, quoniam ad cogitationem in
vniuerfum pertinet. Sed line vlla ([uapiam repraefentatione,
quae maieria fic cogicationis, actiis ille, egocbgito, tamen

haud locumhaberet, empiricumqiie tancum conditione con-

. lineiur apphwtiotUSj fiue vfu ktuliaiU pujae. intelleaual.
t?S ART. ELEM. P. II, TOM. II. LIB. II. CAP. I.

abdicandi iuris ad adfertionem dogmaticam fubiiciant,

neceffe eft.
Neque tamen eo qutdquamhiris atquc adeo neceft
fitatis perit futurac vitae fumendae, ex decretis vfus ra-
cum contemphtiuo coniunSi; namqu
tionis praftici
rgumentum folum contemplatiuum nullam vmquam in
ratinnem humanam communem vim potuit exfcrerc.
Ita illud in discrimine, quafique cufpide crinis, confli.
tutnm eft, vt vel ipfa fchola in illo duntajafc tam diu
eonfcruare pbfTTt, quam illud inftar trochi per petuo cir-

cumagitur, ipfique adeo nullum firmum, fundamentum

illud videtur, in quo aliquicl queat exftrui. Argumentis,
quae vfui effe hominum polfunt, nihilominus. pretiurrt
manefc intcgrum, potiusque illa prpficiunt claritate et
firmitate genuina, fubkta ifta arrogantia dogmatica,
propterea quod rationem in ditionem ipfi propriam col-
locant, nimirum in ordinem. finium., qui idem et orda
mturae eft. Tum vero etiam ratin, qua facultas praQi*
ca per fc, ad cond(tiones iftoruin finium haud adftrifia,
noftram propriam evfiftentiam vltra terminos experien.
tiae vitaeque iure potcrit proferre. Secundum analo-
giam naturae animantium in hocmundo, inquibus, ra-
tioni neceflario ftatuendum eft, nullum fentiendi inftru-
mentum fuperuacaneum, nullam facultatem, nuilam
ppetitionem fine cauffa, nihilque quidquam aliud ad
oullum vfum, vfuiquc inconueniens, proinde nihil te-
merarium ineffe potiusque omnia fuo quaeque confilio
,

in vita eiatte conuenire fane cogeretur, vthomo, qui

;

tamen folus finem fupremum illorum omnium infe con

tinere poteft, in rebus creatis exemtus videretur. Nam
lona naturae eius non folum quoad indolem et appe>
,

titiones ipfius vtenda, fed maxime, quae illi ineft, lex

moralis omnem vtilitatem, omneque commodum, ex iis
hac in vita percipiendum, tam longe fuperant atque ex-
cedunt, vthaec vel ipfom confcientiam probitatis animi,
in carentia omnium commodorum, vel ipfius vmbraa
gloriae ad pofteritatem propagandae , fuper omnia aefli-
niandam doceat, ita, vt fe interne fentiat procreatum,
*mn vita fua in hoc mundo gerenda, otnnibu* commodis
 ,

DE PARALOGISMIS RATIONIS PURAE. 179

reietlis ac repydiatis , ciuem fefe melioris mundi com-
pqnat, quem habet in idea fibi obuerfantem. Hocce-
potens, nullaque ymquam ratione infringendum argu-
mentum, cognitione adiutum ifipatumque pcrpetuo au-
gcfcenda cogmtionis rerum continuatae et confpirantia
omnium, quae nobis ob oculos verfantur, profpcfluque
in immeniitatem rerum crcatartim, proinde quoquo
Confcientia cettae cuiusdam libertatis nullis carceribus
circumfcriptae in amplificatione cognitionttm noftrarum
poflibiii, femper relinquttur, etiamfi nobis defperan-
.
dumfit, de perduratione exfiftentiae noftrae neceffaria
kTola cognitione noftri ipfius theoretica perfpictenda,

FINIS SOLUTIONIS
paralogis m i
pfy c k 0 l 0 g i c i.

Species diate&ica in pfycholpgia rationali pofita eftin

pcrmutatione ideae rationis (purae infcelligentiae cuius-
dam) cum concepttt ex omni patte indefinito naturae
cogitantis in genere. Cogito memct ipfum in grattam
Cuiusdam, quae efle pofceft, c.\ perientiae , dum ab omni
experientia vera memct continco, et inde concludo, mo
exfiftentiae meae etiam extra experientiam condttiones-
nue eius empiricas mihimet poffe confcium fieri. Piro-
inde abfiraSionem (quam vocant) poffibilem exfiftentiao
meae empirice definitae cum confcientia opinataeifi-
ftentiae feparatim mei
poftibilis permu-
ipfius cogitantis
to, atque fubftantiale in me exiftimo qua fubieQum
transfcendentale memet cognofcere, propterea quod fo-
hm vnitatem confcientiae, quae omni detcrminatiom
vt foli formae cognitionis, fundamento fubeft, in animo
habeo.
Quaeftio commercii animae cum corpore explican-
di, proprie haud pertinet ad earn pfychologiam, dequa
hic (ermo eft, fi quidem illi propolituin eft , vt perfona-
iitas animae etiam extra hocce commercium (poft mor-
tem) euincatur ,
ideoque ea fcnfu proprio transfiendent
eft, etiamfi in re verfatur experientiae obnoxia, fed tan.
tum quatenus ea definit res efle experientUe fubietU.
t8o ART. ELEM; R II. TOM. If, h1B.fi. 'CAF.f.

Jnterea haec quoque exnoftra ratione fatis poterit expe*

diri. Difficultas, quam haec quaellio attulit, cernitur;
quod notum ert, in fumta difiimilitudine rei fenfui in*
terno (animae) fubiettae, cum rebus fenfibus externis
obnoxiis, cum illi tantum tempus hifce etiam fpatium ,

qua lex formalis earum videndarum adhaereat. Sed cum

cogitaueris, vtrumque genns obieftarum rerum in eo.
haud interne, fed tantummodo', quatonus altera alteri
extrinfecus videtur, a fe inuicem diiiare, proiode id,
quod phnenomeno materiae, qua res per fe ipfa, funda-
mento fubeft, forfraifo haud ita heterogeneum fit; tuni
ea.difficultas euanefcit, nnllaque alia relinqnitur, quam
haec, quomodo omnino effe queat commerchun aJiquod
fubfiantiarum, ciuus quidcra folutio prorfus extra cam*
pum pfychologiae, atqye, vti lefinr, pro iis, quae in
analytica de viribus primitiuis et facultatibus dicia funt,
facile iudicabit, fine oinni dubitatirjno etiam extra cam-
pum vmuerfae cognitionis humanae pofita videtur.

SCHOLION GENEKJLE
tranjftiontm JpeSans a pfychologia rationaii ad
. .. ,.
cosmologiam, .. .

' Pr>onunciatum hoo; ego eogito, fiue, erfto cogitans,

empirjce enunciatur. Eiusmodi enunciato autem fubeft
empirica vifio, proinde etiam cogitata res. obiefta qua
phaencfmenon, atque ita videtur, ac fi ex noftra theoria
anima.tota prorfus, vel in ipfa cogitntione, in vifum
conuertatur, atquehoc modo ipfa confcientia noftra,
qua mera fpecies, reapfe nihil quidqoam fpecUre debeat,

Cogitatio, per fe , in fola funflione logica, proinde

ratione verfatur mere fpontanca coniunQionls variorum
iu vifione folum pofiibili, neque fubieftuih confcientiae
vllo modo qua vifum proponit, oh eam folam caufam,
quojiiam ea nullam prorfus rationem habet geuerh, vifio
ttis, fenfitiua illa fit, an intelle&ualis. Quo quidem
roe ipfum mihimet repraefento, nequo vti fum, neque
.qunrhidmodum mihi videor, :fed mcmct cogito tantum-
 DE PARALOGISWlS RATIONIS PORAE.
'

a'8i

modo quemodmodum vnamquamque rem obieram in

vniuerfum, a cuius vifionis rarione me contineo. Qunm
memet hic qunftbwc^um cogitationum , vel ettam qua
taufam cogitandi, repraefento, tum iftis repraefentandi
modia non categoriae notantur fubftanttae, caufaeue;
quippe quae in functionibus cogitandi (iudicnndi) illis,
ad vifiouem noftram fenfitiuam iainiam adhibitis ver- ,

fantur, quibus profetro quidem. opus foret, fi vcllem

memet cngnofcere. Verum mei mihjmct fieri confcius
volo tantummodo qua cogitautis; quomodo meum illnd
ipfeiiivilionedptum fit in medio relinquo; et tum quidem
t

illud mihi cogitanti poflet, fed non quatenus cogito, po-

fitum eflein mero vifo; in confcientia mei ipfius in fo-
la cogitatione natura ipfa fum, cuius quidem fane nil
quidquain eo ad cogitandum datum cft,

Verum hocce ununciatum ego cogito, quatenut

i

idem enunciat, atque; ego txfio cogitans, non in fola

funflione logica cernitur, fed fubicttum (quod idem et
res obiefta eil) rationeexfiftentiaedeterminat.nequelo-
cum habcrepoteft fine fenfu interno, cuiusvifio femper
rem obieflam fuppeditat, non qua rem per.fe ipfnm.fed
tantummodo qua vifum. Itaque in eo iam non felara-
(io cogitandi fpoutanea ineft, varum etiam receptauitai
vifionis, id e(l, cogitatio mei ipfius ad vjftonem. mpiri-
cam eiusdem fubiecti adhibita. Atque in hac pofteriore
iilud ipfe cogitans conditiones vfns funtHonunt logica-
.rum ad categoiias fuhftantiae, caufae etc. quaerere de-
beret, ad fe qua rem obieElam, per fe ipfam haud folsi
illo ego notandum, fed etiam modum eififtentiae fuac

definiendum, id eft, ad fe qu^ noumenon oognofcen-

dum: fed hoo fieri non poteft, propterea quod jnterna
empirica vifio fenfitiua eft, necquidquamaliudmiuiftrat,
nifi viforum data, quae (vifa) rei totifcientiae purae fub-
jeSae ad cognitionem exfiftentiae eius feparaUe nil
quidquam confe^iuit, fedfoii poflunt eiperientiae fer-
vire. -.1.. .

Sed fac, in progreflu, haud in expefientia quidem,.

verum in certit quibusdam (non folum logicis reguUs,
28= ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. n. CAP.T.

fed) ex anticipatione firmU fmsque, quae noftram exfi-

itenti.im fpefient, legibus vfus puri rafcionis, occafio-
'nem c-flendi, nos prorfus ex antidpatione ratione no-
qua leges ferentes , hanequ
ftrae propriae cxiiftentiae
cxfirrcntiam ipfam etiam determinantcs fumeudi, eo
tjuidem ratin quaedam fpontanea emcrgcret, qua noftra
ciiiilentia detei minabilis foret, ita, vt ;td illud conditiono
vifionis emphieac haudopus videretur; atquehicintelli-
geremus, cunicienti-a cxiiltentiac noltrae ex anticipatio-
ne aliquid contincri, quod facere poffit ad exfiftentiain.
noff ram prorfus tantummodo fenfitiue determinabilem.ta-
men ratione certae cuiusdam facnltatis intemae excom-
paratione cnnf inundo infcelligibili (fane quidem raento
duntaxat agitato)dcterminandam.

Verum ea re nihilominus omnes conatus in pfy*

chologia rationaii ne miniinum quidem prnficerent,
Namque in vi illa mirahili, quam confcientiahrgis mora-
lis mihi demum aperit, principiumquidem determinan-

dae exfiftentiac mcae, pure intellceiualis, habercrn;

fed quibusnam attributis? nullis aliis, quam quae in vi-
fione fenfitiua dari mihi debcbunt, atque ita viciflimeo-
dem ferrer, vbi eram in phyfiologia rationali, nempe
d neceflitatem vifionum fenfitiuarum, qua conceptibus
intelligentiae meis, fubflantiae, caufae, et quae funt de
genere eodem, quibus folis poifum cognitionem meiha-
bcre, vim rjueam poteftatemquc conciliare ; fed vifioni-
1>U5 iftis numquam potero vltra campum experientiae
prouehi. Interim tamen ius mihi competeret , hofce
eonceptus, rattone vfus praftici, vsquequaque res eipe-
ricntiae obnoxias fpeclantis, fignificationi analogicae iri
fu theoretico conuententer, ad Iibcitatem eiusque fub*
ietttim adhibendi; propterea quod folas funitiones logi-
cts fubiefti et attributi rationts ct confequentis intelligo,
cuibus congruenter aQiones cfteftaque ad conuenien-
tiam legum illarum ita determinantur, vt vna cum legU
bus naturae, categoriis fubftantiae caufaequc fempe*
poffint confentanee explicari, quamuis ex longe alio
priocipio oriantur. Atquc haec duiitaxat dicla funt, vt
 DE ANTINOMIA RATIONIS PURAE. 183
rroricaueretur, cui Iocus de noftri ipfius vifione, qtta
vifi, fortafle expofitus videtur. In progreflu huiusca
traflationis anfa praebebitur, iis rito vtendi,

Dialefthcs transfcendcntalis librt pafieriaris

CA P U T S E C U N D U M.
Antinomiarationis purae.

In inftitutione ad hancce partem operis noitri do-

euimus, vuiuerfam fpeciem transfcendentalcm rationi
purae pofitam efie irt conclufionibus dialefticis, quaruni
fchema in triplici forinali gunere ratioeinationum vni-
verfe logica fuppeditct,quemadmodum fere catcgoriae
fuum fchema logicum in quatuor illis omnium iudicio-
rum funiltonibus inueniant. Ac primum quidein gentu
harum conclufionum argutantium abfotutam vnitatem
fpetlabat conditionum fingularium etfubiectiuarumom-
fiium omnino repraefentationum (fubiecVt fiue animae),
fld conuenientiam cum ratiocinationibus tategaritis,
quarum propofitio (maior), qua principium, adfefctio-
nem enunciat attributi ad fubteftum. Alterum argu-
menti dialeflici genus igitur, ex analogia ratiocinatio-
num kifpathrticarum , in vnttate abfoluta conditionum
obie&iuarutn in vifo materiaminUeniet, quemadmodum
tertium genus ,
quod fcquenti captte tntctabitur, in ab-
foluta vnitate conditionum obieitiuarum poffibilitatis
obieQarum rerum in genere verfabitur.

Sed notatit dignum eft, paralogismum transfcon-

dentalem ab vna tantum parte fpcciem, ratioiie ideae
fubietVt cogitationts noftrae, efKcere, contrariique adfe-
rendi ne minimam quidem fpeciem ex conceptibus rationia
reperiri. Emolumentum prorfus ad pai tem pneumatis.nvi
pertinet, quamuis hic nequeat vitium haereditarium ne-
gare, vt, vtcumque fubleuetur fpecie, tamen in ignea
exploratione critices iu merum vaporem refoluatur.

Longe aliter euenit , fi rationem ad fynthefin vifo

xutu obi$tiuam aUhibcmus, vbi iila quidtm priiicipio fuo
?S4 ART. ELEM.P. II. TOM: H. LIB. n. .CAP. H.

rnitatis abfulutae cum roulta fpecie quidem vim valo-

rcmque tiibuere conatur, fed breui fe in tantas repu-
gnantias induit, vt, ex rafcione cosmologica , defiftero
petito cogatur.

nouunvfefe oftehdit phaenomenon ratio-

Hic'fcilicet
nis humanae.nempo: antithetica pcrcuani naturnlis.ad
quauincnio follieitycogitatione opus aperiendam habet,
re<!iie!a!j!ieisBrtihciofistentandam,verum in quam ratio
fpunte, et uidem necelfario, incidit, eoque illi quidem
afinniiio perfuafionis putatitiae per fpfciem vniformem
effeio cauetur, fed fimul etiaiti i!la lM periculum voca-

tur, aut defpi-rationi fc^pticae fe contmitteudi, aut fu-

perbiam induendi, certisque fcntentiis mordictis infi-
ftendi, ita rationibus contrariis, ncc auris^praebeatur,
riec iuftitiatribuatur. Vtrumoue mortem adferfcphi
lofophiac fanae ac fobriac ; quamquam illa fere poffit nN

Sayidtuix rationts purae vocari.

Antequam fcenas discordiarumeuerfioitumqueape<

riamus, quas haec antinomia rationis purae aperuifc, cer-
tas expolitionea (juasdam proponemus, quae viam illu-
Jlrare poterunt ac defendere, cjua in hac nuaeftione tra-
ftanda fumus vfuri. Vniuerfas ideas transfcendentales,.
Suatenus totalitatem abfolutam in fyntheG viforum. fpe-
:ant,cofe^furrojmjco/voco partim proptereamdemilUm
J

totalitatem abfolutam,in qua et conceptus nititur totius

jerum tantummodo in idea Yerfa-
vniuerfitatis, qui ipfe
tur, partim quqniam tantummodo fynthefin viforum .

fpc&anr, proinde empiricam, cum e contrario totalitate

conditionum omnium rerum poffi-
-abfoluta in fynthefi
bilium in gcnere, ideaie quoddam rationis purae efficia-
tur, a conceptu cosmico prorfus diuerfum, quamuis ad
hunc adfeftione teneatur. Quamobrem, vti paralogismis .

rationis purae fundamentum ponebatur pfychologiae

dialetticae , fic antinomia rationis purae decreta trans-

4'cendentalia putatitiae cuiusdam cosmoiogiae purae (ra-

tionalis) ob oculos ponentur, non vt ea firma videamus,
atquein nofbam poteflatem transferamus , fed, cjuem..
..adiaodum iffiun vecaMuin aatiiiomke lationis indicat,

Diaiiizcd byGoogle
 DE ANTINOMIA RATlONlS PttRAE. 283
vteam q\iaideam, quae non poteft cum vifis conitingij
in fpecie praeitringente quidem fua, fcd falfa, propo
namus.

"
jftitmomtgi ralhnii pufae

S EC T I O P R I O &
Srjlema idearum (osmalaghafvm.

Vt autem iilae ideae ex principioqnodam cum dilU

-

gentia fyftematica enumerari poffint primum notan*

,

dumerit, ex fola intelligentia puros poffe et transfceo*

derttales conceptus oriri, verunvab ratione proprie nul-.
lum conceptum generari', fed fere tonceptutn intelleSfua*
Jem a circumfcrrptionibus neceffariis poftibilis eiperien^
tiae liberum reddi, et proindo vltra terminos regionifl
empiricae, fed in coniunftione tamen Cum Co diiatan*
dum tentari. Idque co effititur, vt ad aliquid cjuod da- ,

tum e conditione pendet,' a parte conditionum (in tjui*'

bus omnia vifi vnitati fyntheticae fubiicit intelligentia)
totalitatcm abfolutam polinlet, eoquecategoriam efficiafi
ideam tramfcendentalem, quo fytitheli empiricae, con-
tinuatione eius Vsque ad abfolutum (quod numquam.
in eiperientia deprehenditur , fed in fola idea) totalita*
tem impertiat ahibiutam. IdqUe ratio poftulat ej hocce
decreto pajtto eo, quod ad eonditionem legemue pendet eX
:

legumque ponitur , et
alio, tota qutiqtte jeries conditionum
proinde etiam ilhid abjohttum, quo folo efiicitur, vt jllud .

effe poffit. Itaque prirno ideae transfcendentales nil

erunt, nifi categnriac vsque ad abfolutum dilatatae, et
idearum illarum tabula efficietur, ad titulos categoria-
mm ordinata. Deinde vero haud omnes tamert catego-
riae ad id idoneae crunt, fed iliae modo, in quibus fyn-'
tftefis firim conftituit, et quidem fibi inuicem iubordi-'

tiatarum (non coordinatarum) conditionum cuiusdam rei

econditinne pendentis. 1

-Totalitas abfoiuta a ratiorte-

tantummodo poftuiatur, quatenus feriem adfcendcntem
attingit conditionum-datae rei cuiusdam elege perfdcn-
tis, pi oinde minime tum, cum de iinea.confecutionum
86* ART. ELEM. fUI.TQM.II. LIB.IL CAP.II.
neque de fumma conditionum coordinatU'
defccnderite,
rum harum confecutionum fermo videtur. Etenim ra-
tione rei datue e le^e pendenrU conditio iani pofita eft,
fcum eoque eCiam qua data fpedtanda; cum e contrario,
co quod coufecutionibus liaud efficitur, vt effe illarum
conditiones poflint, hasque potius Ulae ponunt, in pro-
greffu ad confecutiones (fiue in dcfccndendo a conditio-
ne data ad id, quod inde pendct) haud curari debeat, an
feries definat, nec ne totaque oinnino quaeftio, per to-
,

talitatem fuain, in nulla rationis fumtione verfetur.

Veluti tempus quoddam vsque ad momentum da-
fum penitus praeterlapfum, etiam qua datum (([Uam-
quam haud per nos determinabile) necefTario cogitamus.
Quod aiitem attinet futurum , quod cum non in condi-
tione vcrfetur, quapofiitad praefcns perueniri, ad id
coinprehendendum nihil prorfus intereft, quid ftatuere
de futuro vclis.vtrum vfpiam illud definere,an in infmitura
decernus progredi. Efto feries m, n, o, in qua n vt pen-
dens nitione nt, fed fimul qua conditio tvZ o datum eft,
feries fi:it furfum ab eo, quod e lege pendct n, ad m {/,
i, et fic porro), item dcorfum a conditione n ad id,

quod inde pendct o (p, ij, r, et fic porro), prior feries

fumcnda erit, vt n poiTiin qua datum fpettare, et n erit
fecundum rationcm (totalitatem conditionum),per folam
illam feriem elle potcrit, fed poffibiiitas eius haud niti-
tur in ferie ietjitoiite o, p, q, r, quae propterea quoque
haud qua data, verum- tautummodo qua dabiiis poteft

Syiithefin feriei ex parte conditionum, ideoque in-

-
deabilla, fiuae proxiina eft ad vifum datuirt, atque ita
ad contiitiones rcmotiores pergit, rcgrrjfmam dicemus,
fed iynthofin cx parte eius, quod pendet, a confecutio-
ne pro.viim' progrcdientem ad remotiores, progreffiuam.
Illa in nntecedentia procurrit, haud in confequentia.
'QuoJfi hoe poftcrius accidit, probiema rationis arbitra*
riumeft, non neceflarimn propterea quod ad plenam
,

comprehenfihiiitatem eorum, quae in vifo data funt,

miidem et rationibus opus habemus, noa autem
cauflis
coiifequeutibut.

Digitizcd btCooglc
 SECT. I. SYSTEMA IDEARUM COSMOLOGIC*. cg? .

Vtautemad tabulam categoriarum' poffimus infti-

tuere tabulam ideavum, primum duo illa quanta
driginana omnium viforum noftrorum fumamus', tejn-
piis fpatiumque. Tompua.perfe ipfunt vcriatur iu fa-
rie (afcquein conditbne omnium ferierum fbrmali),
ideoque in illo, ratiotie dati praefentis, antecedenti&qua (

conditioncs (practcritum) a confequentibus (futuro) ex

anticipatione funt difcernenda. Igitur idea traiisleen-
dentalis, totalitatts abfolutae ferici couditHinum a<l da-
tum e conditiouepcndens, folum tempus praeteritum,
attingit. Totum tempus practerlapfum qua cunditio
momenti dati ex idea rationis neceffario qua datum co-
gitatur. Quod autcm fpatium attinet, in eo quidem
per fe ipfo nullum discrimen eft progreftus a regreffu,
ii quidem illo eoaceruatio efficitur, fod nulla feries, quo-

niam partes eius cunclae fimul funt. Praefentem tem-

poris articulum ratione praeteriti temporis poteramtan-
tum qua peiidentem e conditione, fed numquatn qua
conditionem iilius, fpelare, propterea quo.d liocce mo
mentum foln demum tempore elapl'o(vel potius praeter-
lapfu tempoi is antacedentis) exfiftit. Verum quia par-
tes fpatii fibi inuicem haud fubordinatae funt, fed coor-
dinatae, pars haud in poffibilitate cernitur pjtrtis alte-
rius,neque illud, vti tempus, per fe ipfum feriem con-
ftituit. Sed fynthefis variarum fpatii partium, qua U-
lud apprehendimus, tamen fucceffiua eft, proinde in
tempore fit, feriemque continet. Cumquc in hac ferie
fpatiorum congregatorum (veluti pedum in pertica) in-
de a quodam d.ito, cogi tatione amplius addita fpatia femper
in eottdiiiont verfcntur terminorum antegrefforum, etiam
dimenfio fpatii qua fynthefis feriei conditionum ad da-
tum aliquid a conditipne pendens confiderauda eft, ita
tamei?, vt pars cooditionum, ab eaparte, ad quam ver-
j-it id,quod a conditione pendet, per feipfa haud diuer-
fa fit,proinde reijreffus infpatio et progreffus vnum ef-
fe atque idem videatur. Interim quontam pars fpatii
altera parte r.on datur, fed tantummodo circumfcribi-
tur, vnumquodque fpatium circumfcriptum eatenus et--
fam qua pcudcne a conditione conliderari debet, quo
 a88 arT. elem. p. ii. To\4. n. LiB. rt: caf. m.
nliudfpatiumqua condttto fuorum terminorum ponatur,
etJicporro.IgiturratiunecircuinftTiptic-nis progreuusin
fpatio etiam recrrcfius elt, et idea tramfcendentalis vni-
Veiiitatis abfolutac fynrWeos in ferie conditionum fpa-
tium quoque attinet, et ptrimlc potero de vniueriitate
ahibluta pbacnomeni in fpatio quaerere, atque in tem-
pore practerlapfo. Au vero omnino poflit ad eam quae-
flionem refponderi, in pofterum pnterit decerni.

Deiude realitas in fpatio, hoc eft, materia, cernitur

in adftri&o quodain, cuius determinationes internae eius
Dartibus, partiutnque partes conditionibus remotis effi-
ciuntur, ita, vt hic fynthtifis regreifiua locum habeat,
cuius totalifcitem abfoluUm ratio poftulat, quae. nort
potcftlocum inuenire, niii ex partidone abfoluta, qua
realitas niateriae aut ad nihilum redit, aiit ad id, quod
haud amplius in materia cerrritur, id eft, ad fimplex.
Ergo hic quoque feries elt couditionum progreflusque
ad abfolutum. , .

Tertio, quod categoriai fpeflat adfeflionis fiue re-

lationis realis vilbrum, categoria fubftaiitiae. cum acci-
dentibus fuis haud conuenit ideae transfcendentali; id
eft, rationihaud licltum eft, refpeflu illarum ad condi-
tiones regredi. Etenim accidentia (quatenus vni cui-
dam funftantiae inhaerent) fibitnet inuicem coordinata
funt, nullamque ieriem cunftituunr. Sed ratione fub-
{fantiac funt ea quidem illi proprie neutiquam fubordi-
riata, potiusque in modo verfantur exfiftendi ipfius
fubftautiae. Conceptus quidem fuhjlantialir fortaiTe
poffet icica rationis transfcendentalis videri. Verum
cum hic nil aliud denotet, quam conceptum obiettacrei
in vniuerfum, quae fubfiilit, quatenus in eo folum fub-
ieGum transfcendentale fine omni attributo cogitatur,
fedhoc loco tantummodo fermo fit de abfcJuto in ferie
viforum, p;itet, fuhitantiale illud nullum in ea aittcu-
lum conftituere poife. Jdem ethm valet <le fubftantiis
in commercio, quae in folis congregationibus verfjntur,
neque ejponcntcm feriei babent, fi quidem haud fibi
inuicem fubordiuatae funt qua coiiditioiies poffibiljtatia
 SECT. I. SYSTEMA IDEARUM COSMOLOGIC. 289
fuae, id quod de fpatiis quidem dici pdterat, quornm
terminus numquam per fe, fed femper alio fpatio de-
terminabatur. Isritur fota categoria caufaHtatii relia-
quitur, feriem caufarum exhibens ad erreftum datum,
in qua ab hocce pofteriori, qua eo, quod e conditionc
aptum eft, ad illas, qua conditiones, adfcendi poteft,
et ad quaeftionemab raticne propoiitam refponderi.
Poftremo, conceptibus poflibilitatis, exfiftentiae
et neceflitatis ad nullam feriem ducimur,
praeterquam
quatenus fortuiim in exfiftentia femper fpeftari
debee
qua pendcnse conditione, et fecundum intelligentiae
regulam monllrat conditionem , qua neceffario conditio
ad altioremconditionem ablegatur, donec ratio in fola
vniuerfitate huiusce fcriei necejjitatetn abfolutam
depre-
r
hendat.

Quamobrem rron plures erunt quam quatuor ideae ,

cosmologicae, ad quatuor titulos categoriarum,

fi ab iis
discefferis, quae ncceflario in fe feriem cohibent in
fynthefi variorum.

Vniuerfitas abfoluta
compoftionii
totius Yiforum dati.

Vniucffitas abfoluti Vniuerfitas abfolut*

partHiowr originii
totius dati.in vifo. -
Tjfi j n genere.

4.
Vniuerfitas abfoluta
dependenttae exfjlentlae
mutabilium in vifo, fiue
phaenomeno,
In quibus primo notaiidumeft: ideam vniuerfitatis
abfuhtae nullam rem aliam attingere, quam expofitio-
T
ao ART. ELEM. P. II.' TOM. II. LIB.II. CAF. It

nem vfunim, proinde non conceptum purumimelUgen?

tiae totius cuiusdam rerum in rnuierfuin. K-itur hio
vifa confiderantur qua data, ratioque vniuerfitatem ab-
folutam conditionnm poltulat poffibiiitatis eorum , qua-
tenus his feries eflicitur, proinde fynthefin quamdam
abfolute (id efi, ex onwi ratione habita) plenam perfe-
ihimque, qua vifunrpoITit ad leges intelligentiae exponi.

Deinde abfolutum il!ud, quod proprie ratio in hacce

,per feries, eaqueregrelfiue continuata fynthefi conditio-
num quaerit, cernitur (juafi in ratione plena perfecla-
c]ue ferk-i praemiff;trum, quae cunflae nullam aliamam-
plius requirunt, Atque hoc abfolutum fcmper inelt in
abfoluta totalitate feiiei, in phantafia nobis repraefenta-
tae. Scd haec fimpliciter abfoluta fynthefis vicifltm tan-
tummodo in idea verfatur; namquc, faltim in antecef-
fum, fciri non pqteft, an ea etiam in vifis elle queat,
Quodfi omnia ex folis conceptibus intelligentiae, abs-
<]ue legibus vifionis-fenfitiuae, cogites, refte dici pote-
rit: ad datum aliquid e conditione pendens etiam totam"
feriem conditionum fibi inuicem fubordinatai-um datam
effe; propterea quod illud his folis datur. Verum in
vifis peculiaris quaedam circumfcriptio deprehenditur
modi ilUus, quo conditiones dantur, nempe perfvnthe-
fin variorum vifionis fuccefliuam, quae in regreffu plena
effe debet et abfoluta. Vtruni haec abfolutio autem ef-
fe fenfitiue queat, adhuc quaerendum videtur. Scd idea
huiusce abfolutionis tamen in ratione ineft, nulla ra-^
tione habita poffibilitatisautimpollibilitatis conceptuum
empiricorum illi congruenter coniungendorum. Igitur,'
cum in vniuerfitate abfoluta fynthefeos variorum in vifo
regreftiuae (ad catcgorias, illam qua feriem conditionum
ad datum quiddam e conditione pendens repracfcntan-
tes) abfolutum necelfario contincatur, Ucet in medio re-
linquaturj an et quomodo haec totalitas conftituatur;
eam viam ratio inltitutt, vt ab idca totalitatis proficifca-
turyquamuis illa proprie abfvlutum illud fibi propofitutn
habeat, fiue totius fciiei
fit illud ijuidein, fiue cuiuidaiu
-'
partis illius. .
 SECTASYSTEMAIDEARUMCOSMOLOGIC. 391
lam hocce abfolutum concipi animo poteft vel qua
tantiimmotfu in tota ferie confiAens, cuius proinde om-
ne vno quideiB excepto, aliundf
nes ac finguli articuli,
pendeant folumque totum iilorum liberum ab omni con-
ditione videatnr, et tum regreffus dicetur infinitus; vel
qua id, rjuod abfolute liberuni aconditione eft, folumin
.parte verfatur feriei, cui reliqui articuli fubordiriati te-
neantur, quae tpfa vero nulli alii conditioni fubfit.") In
fuperiori cafu feries a parte priori terminis (principio)
caret,. hoc eft, infinita-videtur, nihilominus tota data;

neque tamen vmijuam regreffus In ea abfolutus eft, et

dici tahtum poterttialiter infinitus poteft. In pofteriori
eufu elt quiddam primum inferie, quod ratione tent*
poris praeteriti initium mundi, ratione fpatii autem /w-
minus mundi, r'efper.u partium porro totius cuiusdam irr
terntinis eius dati, jimpley, quoad caufas abfoluta eJjScita-
H ratio jpontanea (libertas)j denique ratione exfiftentiae
rerum mutabilium necejjltat phyjiea abfoluta appellatur,
Duo funt vocabula, et mundi et naturae, quae non-
numquam promiscua videntur. Atque illo quidem to-
tum ndtatur mathemnticum omnium viforum et totali-
tas fynthefeos illorum, cum in progreflu eorum per
(

Compofitionem, tum per diuifionem. Sed idem mtto-

dus etiam natura "*) vocatur, quatenua qua totum con-
*) Totum abfolurum feriei eonditionum ad datum allquid ali-
nnde pendens femper liberum a conditione eft; propterea
quod extra illam nullle ampliu conditiones funt, e quibui
illod poffir pendere. Vetum hoc totum abfolutum feriei
eiusmodi in folaidea verfatur, vel potiu) In conceptu pro-
blematiCo, cuiui anquiri et examinari poffibilitas debet, et
quidem ratione modi iltius, quo id, quod ab omui conditio-
ne liberum ett vtpote propria ilta tranifcendentatts idea,
,

vndeillud pendet, eo fomffe continebitur.

**) ftatura adiecliue (formaliter) fumta, contextum denotatde-
terminationum rel cuiuspiam, fecundum principium interv
num caufalitatii. Contra natura, fubftantiue (materialiter)
accepta deftgnat complexum phaenomenorum, ouatenus ea,
per principium caufalitatis internum, perpetuc- cohaerent.
Friori feufu natnram djcimus de materiis Jluidis, igni, et id
j>enus aliis, hocque verbo tum vtimur folum adiedtiue; con-
tfa, durci de rebus naturae Igquimur, totum quiddaia conli-.
ftejK meute agiUmu.
 ,

292 ART.ELEM. P. II. TOM. H. LIB.IL CAP.IL

Cderatur dynamicum, 11011 habita ratione congregationis

in fpatia aut tcmpore, ad quantitatcm conftituendam
fed refpeftu vnitatis in cxfijientia viforum. vero Tum
conditio cius, quod fit, caufa dicitur, et efficientia cau-
fae in vifo a conditione libera vocatur libertas, fedea,
quae ad conditionem adftricla eft, anguftiori feufu cau-
fa naturalis .appellatur. ld,quod in exfiftentia omnino
eft ad conditionem adftrictum, fortuitum nominatur, id-
que, quod ab omni liberum conditione eft, necefWium,
Ncceflitas viforum abfoluta dici poterit ncceflltas phy-
iica.
Ideas, in quibus in praefens occupamur, fupra
ideas cosmologicas nominauimus, partim propteiea,
qnod vocabulo mundi complexum omnium viforura in
telligimus, noftraeque ideae etinm taiitummodo abfolu-
tum fpeclant in vilis, partim quoque, quoniam verbo
mundi, fenfu transfcendentali, vniuerfitas ablbluta defi-
gnatur complexus eorum, quae in veritatc reruin appa-
rent, nobisque etiam fola vniuerfitas fyntbefeos (quain-
quam duntaxat proprie in regreffu ad conditiones) pro-
polita videtur. Praetereaficogitauerisjhafce ideas cun-
ftas elle transfcendenr.es, easque,quamuis rem obieftam,
nempe vifa, qnoad gfnurhaudtransfcendant, vcrumtan-.
.
tummado in mundo fenfibiti (non in noumenis) verfen-
tur, tamen fynthefin adgrnrfumcogere, omnem poflibi-
lem experientiam fuperantem; vniuerfae poffunt, ex mea
quidem fententia, commode conceptiii cosmici vocaii.
Rationediscriminismathematiceetdynamice ad conditip-
nem adftriclorum quae fpettat regreflus, duos iiloi
,

priores angultiori fenfu conceptus cosmicos dicerem, re-

liquos duos conceptuf phijficoi trnnificendenter. Quod aui-
dem discrimen in praefens nondum ita magni rnomenti.
videtur, fed progrelTu fane efle poterit,

Antinomiae rationh purae

SECTIQ SECUNDA.
Autithetice rathnir purae.
Si thetica in quouis complexu adfertionum dogma-
ticarum cernitur, antitheticam haud kdfertiones dogma-
 ;

SECT. II. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 293

ticas cnntrarii diriihus, fed pugnam potius cognitionum
ad fpeciem dogmaticarum (thefin cum antithefi), ita, vt
liuHam adfenfione altera digniorem iudicemus. Igitur
antithctice neiitiquam verfatui- in adfertionibus folita.-
riis, fed vniuerfales rationis cognitiones ad disquifitio-
jiemvocat fecundum foiam pugnamillaruminter fe inui-
cem eiusque caufas. Antithetice transfccndentaiis cernitur
in inueitigatioiie antinomiae rationis purae, canfamm-
cjue illius et eorum, quac inde confeqiiuntur. Cum ra-
tionem noftram non folum, in vfum decretorum intelli-
gentiae, ad res e.tperientiae fubiefhs adhibemus, fedil-
lam vltra terminos huius (e.tperientiae) dihtare conamur
tum theoremata argutantia oriuntur, quibus, neque, vt
per experientiam confirmentur, fperandum eft, neque,
vt refellantur, metuenilnm, quorumque quodque non
fnlum in fe ipfum repuiiiiantia vacat, verum etiam adeo
in natura rationis necefiitatisfuae leges depvehcndit, fed
ita tnmcn, vt ex parte contraria itidem verae necefiari-
aeque adfertionis rationes deprehendantur.
Igitur, quae in tnli dinlcftica rationis purac pcr
naturam rei fe offerunt, quaemones hae erunt: 1) in
quibusnam enunciatis ratio pura neceffario fit cuidam
antinomiae obnoxia: 2) inquibusnam caufis ifta antino-
mia pofita fit: 3) an ct quomodo rationi in hac pugna
tamen via ad certitudinem pateat.

Quamobrem in theoremate rationis purae dialcli-

co hoc inerit praecipui, quo ab vniuerfis diftat pronun-
ciads fophifiicis, quod haud arbitrariam quaeftionem
fpeclat, certo quodam confilio pro lubitu propofitam,
verumeam, in quam cuiusuis hominis ratio necelfario
oftendit; dcinde, quod, vna. cum contrarioiuo, nonfo-
lam artificiofain fpeciem, quae, fimulatque perfpetiafit,
euanefcat, fed naturalem in fe atque ineuitabilem fpe-
cicm continet, quae ipfa, etiamfi haud amplius ea deci-
piamur, femper nobis illudit, quainquam non fallit, at-
que ita quidem reddiinnoxiapoteit,fednumquamdeIeri.
Eiusmodi doctrina dialeclica non vnitatem fpefta-
fcit intclligentiac in coaceptibus empiricis, fed vnitatem

DigitizcdbyGooglc
294 ART. ELEM. P.H. TOM.IK LIB.H. CAP.ir.
rationis in folis ideis,quamm conditio, cum primum,
qua fynthefis er reguiis intelligentiae et tamen fimul,
,

qua earum vnitas abfoluta, rationi debet congruere, fi

ad Vnitatem rationis quadrat,, intelligentiae nimium ma-
gna, et fi intelligentiae conueniat, nimis paraa videbi-
turj vnde demum, necefie eft, pugna oriatur, quae,
vtcumque ei occurrere velis, haud poterit euitari.
His adfertionibus argutantibus arona aperitur dia,-
leElica, vbi quaequc pars, cui impetum facere Ucet, fu-
perior difcedit, is autem profecto erit inferinr, qui tuen-

do fe defendendoque gerere cogitur. Ei quo fit, vt ath.

letae pugnac.es , fiue bonam caufam tutentur, fiue pra-
vam, certi fint, fe coronam accepturos, fi modo id tan-
tum curent, vt ius habeantvltimumadgrediendi, neque
nouum aduerfarii impetum excipere teneantur. Facile
cogitari poterit, iftam arenam vsquequaque faepenume-
ro efie calcatam, multnsque ab vtraque parte viitorias
.

deportatas, vltimo autcm, -qui litemdecerneret, femper

lta prouifum elfe, vt propugnator bonae caufae Locum
folus teneret, eo quidem, quod aduerfario armis inter-
diceretur. Vtrum bonam, quicertant, malamue cau-
fam propugnent, vt aequi iudices certaminis in medio
relinquamus, eosque prius inter ipfos rem componere
finamus. Fortafle inuicem, magis delaffati quam pro-
flrati, vanitate controuerfiae fponte. agnita, ambo fefe
dimittent.
Haeo ratio viaque certamon adfertionum fpeflandi,
potiusue gignendi, non quidem, vt illud tandem ihcom-
modum vnius alteriusue decidamus, fed vt inquirnBius,
vtrum res ei propofita fortafie in folo fumo verfetur,
quem quisque captet, atque in quo nit quidquam lucrari
pofiit, etiamfi illi minime refifteretur, haec ratio, inquam,
poteft via fieptica dici.Prorfus ea differt a fcepticismo,
deoreto ignorantiae artificiofae et fpeciem imitantis fci-
entiac, quod fundamenta vniuerfae cognitionis fubuer-
tit, vt,quoad oius fieri poffit, nulla vbique firmitas et
certitudo relinquatur. '
Namque via fceptica certitudi-
nem fpeflat, ita, vt in certamine ab vtraque parte probe

inftituto prudenterqu gefto caput difienfionis aperirn

 SECT. II. ANTITHETiCE RATIONIS PURAE. 295
onetur, quo, inftar iegislatorum fapientum, in discri-
mine iudicum in caulis forenlihus de manca ratione et
parum tlefinita tn legibus fuis, edoceatnr. Antiiiomia,
in adhibendis legibus fis manifefhus, in noftra hac car-
ccribus inclufa fiptentia optimum e.vplorandi periculiuu
nomothetices bft, vt ratio in contemplatione rcrum oc-
cultarum, cogitatione aconfuerudineoculorum feuocata,
haud facile peccata fua antmaduertens, ea re acttatur et
ad momenta in definiendis. decretis fnis intendatur.
Sed Jiaec via fceptica foli philofophiae transfcendenta-
lineceffario propria eft, eaque in quouis alio inuefHga-
tionum Campo, fi ab hoc discefferis, fere poteft fuperfe-
deri. Quippc, <jua fi vtt in mathcfi velis, abfurdum fo-
ret; (i quidem in ca adfcrtioncs falfae non tcgi poffunt
ncc occultari, propteren <juod ratlones femper debent ad
/ilumquafi quoddam Arindneum duccmque vifionispurae,
etquidem e.\ fynthefi femper euldente progredi. Porro in
philufopliia, qu:im vncant, cxperimentall, potcft quidem
dubium dihtionis vtile cffe, fed faltim tainen nulla effe
diffenfio pof-ft, qtue non ftatim tollatur, tandemquevl-
timac decidendae litis l ationes in experientia lateant, ne-
cclleeft, fiue uvtturms illae quidem, fiue ferius reperi-

Bfltur, Tandem veio etiam phiiofophia moralisvniuerfa

decreta fua itidem poteft in fingulo (concreto) cum con-
/ecutionibus a&ionem fpeclantibus, certe in poffibiliex-
perientta proponere, eoque diffenfionem feparationis
(abltraetionis) euitare. Contra adfertiones transfcenden-*
tales, quae vltra ipfum omnis, quae effe poteft, experU
entiae campum cognitiones augefcentes .fibi arrogant,
neque comparatae fuut, vt fynthefis abftrafta iltarum
ita
in vlla quapiam vifione ex anticipatione dari queat, ne*
gue ita, vt ope cuiuspiam experientiae diffenfio detegi
poflit. Jgitur ratio transfcendentalis nullum aliurri la-
piiiern Lydiutn admittit, quam conatum adfertionum
fuarum inter fe coniungendarum, et proinde antea cer-
taminis earum inter fe inuicem liberi atque impediti,
atque hunc jn praefens inftituainus. *)
*) Aiitinomiae fe inuicem fequuniur fecundum ordinem idea-
"
rum transCcendenttliuitt fnpra atlatarum.
apfiART. ELEM. P. II. TOM. H. LIB. II, CAP. II.

Antinomi*

PRIMA PUGNA IDEARUM

Thefis'.
Mundus initium habet in tempore, etquoad fpa>
tium terminis inclufus tetietur.

Ratio.
Etenim conftituamus, mundum feeundnm tempua
nuUum initium habere: ad vnumquodqiie punflum
temporis praeterlapfa eritaeternitas, et proinde infinita
feries ftatuum fuccedcntium rerum in mundo. Atqul
infinitas feriei cuiusdam cernitur ineoiplb, quod ea
numquam poteft fynthefi fuccefiiiia nbfolui. Ergo prae-
terlapfa feries mundi infinita efTe nonpoteft, proinde
in initio mundi pofita eft conditio necefTaria esfiftentiaa
eius ; id quod pritnum erat probandum.

Ratione alterius viciflim contrarium ponamus: tum

immdus verfabitur in toto quodam infinito dato rerum
iimul apparentium. Atqut maguitudinem qtianti, haud
intra certos cuiusque vifionis terminos dati"), nullo alio
modo pofTumus, quam ei fynthefi partium, totalitatem-
que eiusmodi quanti ex fola fynthefi abfoluta, fiue repe-
tita additione ynitatis ad fe ipfam, cogitarc, **) Quam-

*) Qaantam indefmitum poflurauj qua qnantum intneri, ft tar-

ceribus mclufumneqiie opus liabemus, totalitatem illiu
eft,
dimeniione, ideft, fynthefi partium fuccefliua conftruere.
N.nnoue terminis iam determinatur totalitas, proprerea
(jiiod omnia plura iis .ibfdntluutur.

**) Coticepn hoc cafu non nifi in repracfenta-

totalitnris in
tione verfatur fynthefeos abfolutae pnrrium fuarum , fi qui,
.
dem, cum haud a vifione tuiius (qaod fieri in hoc cafu non
porcft) conceptuin feparare pgflimus atque abftrahese, bunc

Digiiized b/Cooglc
 SECT. II. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 297
rationit purae.

TRJNSSCENDENTJLIUM.
Antithejit.
Mundus nullum initium Iwbetnecterminos in fpa-
tio, fed tum quoad tempus, tum quoad fpathim infini-
tus eft, .

Ratio.
Fac enhri, mundum initium habere. Cum ini-
tium in exfiftentia verfetur, quam tempus quoddam an-
teceilit, in quo ci res non eft, tempus antegreuum fit,
necefte eft, in quo mundus non fuerit, hoc elt, tcmpus
vacuum. Atqui in tempore vaciio nullus effe ortus vl-
lius cuiuspiam rei poteft; quoniam nulla pars eiusmodi
temporis praeattaquapiamparteconditionem exfiftentiae
diltinftiuam in fe a conditione non-exftftentiae continfct
(fiue per fe ipuiin ponatur, fiue ex aliena caufa oriri).
. Igitur multae quidem rerum feries in mundo poterunt
exfiftere, fed mundus ipfe nullum poteft initium habere,
ideoque ille ratione teinporis praeteriti infimtus
videtur.

Quod alterum deinceps locum attinet, primumpo-

namus contrarium, fcificet mundum quoad fpatium fi-
nitum et terminis circumfcriptum effe; tum is erit in
fpatio inani, nullis carcerihus circumPcripto. Igitur
non folum adfectio rerum in fpatio, verum etiam adfe-
Gio rerum aifpatium reperiretur. Cnm autem mun-
dus.torn quodam abfoluto contineatur, extra quod nulla
res vifioni fubieck, etproindenullum, quoddicunt, cori
relatum mundi deprehenditur ad quod is adfe-
,

flus fit, adfetlio mundi ad fpatium inane verteretur

in adfectione Ulius ad nullam rem abiet.im 1 Sed talis
adfettio, et proinde circumfcriptto mundi per fpatium
inane, nihil cft; ergo mundus, fjuoad fpatium, neuti-
quam terminis eft cireumfcriptus, hoc eft, mundus ra,-
tione extenfionis infinitus cft. *).

*) Spatinm cernitur folum in forma vifionis extemae (in vi.

 IQS ART. ELEM. P. IL TOM. II. LIB. II. CAP. IL

obrem, vt, qui omnia fpatia expfeat, mundum qua to-

tuni quiddam cogitaremus, fynthefis fucceffiua par.tium
mundi infmita qua perfetla abfolutaque, id eft, tempus
infinitum, in dinumerandis rebus vniuerfis fimui appa-
reritibus, qua elapfum deberet confiderari; id (]uod fie-

ri non poteft,' Quocirca congregatio infinita reru.n ia

Teritate apparentium non qua totum datum, proinde
quoque non qua fimul datum poteft fpetftari. Ergo mun-
dus, quoad c.\tenfioiien. in fpatio , non eft infiiiitus, fed
fuis termiuis inclufus.. Quod pofteriori loco. erat prty
bandum. i

Stholion tid primam antinomian

'

I, ad thefin.
In hifce argumentis fibi imiiceitt repugnantibu*
iion fucum quaefiui, quo (vti aiunt) ai-gumentum quod-
dam foreufe tratrarem, quod temeritate aduerfarii ad
irnmrnodum fuum vtatur, eiusque prouocationem ad le-

gem male intelleftam haudquaquam follicitet, vt ftia

pOffit petitiones iniuftas in confutatione iffius fundare.

Sed qiiodque horum argumentorum e natura rei de-

promtum, copimodumqueprorfus ncglehim eft, quod
e paralogismis dogmaticorum vtriusque partis capero
p6teramus. '

Potuiffem eo quoque thefin ad fpeciem probare, vt

b infinitate quant.tatis cuiusdam datae, pro more dog-
maticorum, conceptum vitiofum praemitterem. Quan-
titas infinita eft, qua nulla maior (praeter multitudinem
vnitatis cuiusdam datae in ea comple.vam) effe poteft. At-
qui nulla multitudo eft ms.vimn, quoniam perpetuo vna
pluresuc addi vnitatcs poftunt.. Ergo quantitas infinita

modo per fynthefin panium pofTumui, vsque ad abfolutio-

. nem iiiduid, ceite iu idea, coDipieliendere. _

L'l J.l Z'J-3 C.

 $ECT.".A NTITHETICF RATI0NISFURAE
- - *W
Scholion ad primam antinomiam

II, ad antithefin,
Ratio pro infinitate fenei mundi datae comple*u9-
que mundi pofita in eo eft, quod in cafu oppolito terri.
^ms vacuum fpatiumque inane mundumterminis, necef-
fe fitj includere. Sed probc fcio, contrn hancce confe-
quentiatn effugia quaeri; nam perhibent, elfe mundi
terminum, quoad tempus fpatiumque commode po(Ti! (
,

neque.opus efTe fumtione temporis cuiusdam, ablblutl

ante primordia mundi, fpatiiuo abfoluti, extra verum
munoum ej;tenfi ; id quod fieri non poteft. Cum pofte-
riore parte hniusce fententiae philofophorum e fchola.
Leibnitiana prorfus contentus fum, Spatium cernitur in
fola forma vifionis externae, miuime vero in re obie-Eta
vera, quae potfit videri e\trinfecus, neque in correlato
quodam viforum, fed in ipfa vifomm forma. Ergo fpa-
tium non potefl abfolute (per fe ipfum) qua quiddamde-'
terminans in exfiftentia rerum obuenire, propterea
quod in nulU re obiefta illud verfatur, verum riuntaxat
iri forma rerum obieftarum pofiibilium. Proinde res,
qua phaenomena, determinant fpatium quidem , id eft,

(iooe formali 1 , fed in nulla vera re oblefta, quae poflit ex.

uinfecus videri. Spaiium, ante vniuerfas res illud detet-
minantes (esplcntes vel citcumfcribentes) ve! pojius illl
,

formae eius coniicnie:ittm tifiontm tmpirtCem !ar;;ienies,

quod fpahum abfolutum vocinii niliil aliud eft uuam pof.
, ,

fibilttai viforom exrernorom, qaaienus ea vel perfecvftant,

vel ad vifu dici (lulfiint infuper accedere. Igitur m.ki cm-
pirica non e(t e vjfo fpatiuqiio (e perrcprione. ft vilionema.
ni) cumpofita. Vuuin nun ell alterius coirelatum fynifie.
feos, fed rantum in vna eademque vifione emplrica coniun.
clum, qua materia et forma illius. Quodfi vnam barnm par-
tium velis extra alteram ponere (fparium extra vifa vniuer,
fa), Snde variae determinationes orienrur iuanes vilionisejc.
ternae, qnae tamen hand pofitae videiitur in perceptioiiibui,
quarum elfe copia quear. Veluti motus vel quies mundi ia
fpario inani infinito, id quod in determinatioue verfatur
Vtriuique ad fe iiuiicem adfeetionis, qnae numquam percipi
poteft, ct proinde quotjue in ailriljuto cernjtur fojiusj quod
aiunt, entis rationis, ...... ,
 joo ART. ELEM. P. H. TOM.lt. LID. II. CAP. II.

d:ita, proinde quoque mundus (tum quoad feriem. prae-

tcritam, tum quoad exteiitionem) infinitus effe non pot-,

elt; proinde vtraque parte circumfcriptus efh Sic

irgumentum ducere potuifTem. Verum hicce conce-

pfcus illi hsud conuenit, quod totum infinitum vocamus.
Eo enim haud, quantum fit, repraefentatur, proinde
conceptus tllius non eft conceptus cuiusdam tnaximi, fed
eu tantum eius relatio ad vnitatem quandam pro lubitu
furnendim cogitatur, cuius ratione ea mainr eft omni
mlmero. Itaque prout illa vnitas velmaior fumeretur
vtil ntinor, infinitum maius minusue foret; fed infini-
tae, cum ca tantummodo in adfeclione adhanc vnitatem
d:itam cernatur, femper foret eadem, quamuis fane
juantitas abioluta totius ea re nullo modo cognofcere-
tiir; de qun quidem etiam hoc loco liaud fermo eft.

Verus (transfcendentalis) infinitatis conceptus eo

redtt, vt fynthefis fuccem*ua vnitatis in quanto quodarn
dimetiendo numquam eile perfecta poitit et abfoluta. *)

t'x quo neceffario efficitur, aeternitatem ftatuum vero

fuccedentium vsque ad datum(praefens) quoddam pun-
flum temporis non effe praeterlapfam pofle, ideoqu
mundum habere initium oportere,

I Refpefitu alterius partis pofitionis difficultas feriei

infinitae nihilominus tamen practerlapfae tollitur UU
<ruidem; fi quidem varietas mundi cuiusdam quoad er-
tenfionem infiniti jimul&ata. eft. Verum ad totalitatem
^iusmodi muititudinis cogitandam, cum non poilimus
ad terminos prouocare, quibus ea vniuerfitas fponte in
viiione conftituatur, rationem conceptus nofhri reddere
debemus, qui in tali cafu non a toto poteft ad definitam

*) Hoc quidem co multitudinem (vnitstis daiae) continet om-

ru numero maioreoi, in quo conceutus cernitur niathemari-
cus uifiniri:

DigiiizGd B/Coogle
 5ECT. II. ANTITHETICE RATIONIS PUR AE. 30 s.
inomnibus, quae illi incffe pofTunt, attributis (quanti-
tate et relatione)iis eflicitur, vt hoc ve] iltud sd exfi-

ftentiam pertineat; fed viciftim retro fpatium, ijuacjuid-

dam, quod in fefe confiltat, non poteft e.vfiflentiam re-
rum ratione quantitatis vel figurae determinare, qol- (i

dem per fe ipfum illud nihil eft tjuod vere exliet, ,

Quamobrem fpatium quidem(fiue repletum fit, fmciua-

ne) determinari poteft, fcd vifa non poifunt fpa-
*) viiis

tio inam extra illud circumfcribi. Atquo hoc idcm et-

iain de tempore valet. Quibus igitur omrijbus cbnceflis,
niliilominus extra omnera controuerfiam pofiturh eft,
haec duo non-entia, fpatiuminaneextramundu.nl, tem-
pusque inane ante mundum, neceflario fumi debere, ii
terminus mundi (vel quoad fpatium vel quoad tempus)
fumatur.

Namque quod effugium fbeftat, quo confequen-

tiam euitare volunt, quadicimus: fi mundus (quoad
tempus fpatiumque) terminis coerceatur, infinito inani
illo exfiftentiam rerum vere exflantium ratione quanti-

tatis earum determinari oportere, eo tautum itlud coa-

tinetur: quod pro tntitido ftnfibiii nefcio quem, mun-
,

dum intelligibilem cogitatione fibi informent, et pro pri-

mo principio (exfiftentia, quam tempus non-exfiftentiae
praecedat) vniuerfe exfiftentiam quandam cogitent, qua
nulla alia in mundo conditio ponatur, pro terminis ex-
mundi cogitando efKngant co-
tenfionis carceres totius ,

que tempus fpatiumque effugiant. Sed hic tantummo-

do de mundo phaenomeno fermo eft,- et de magnitudi-
ne Ulius, in quo quidem ah hifce conditionibus fenfus
neutiquam nos poifumus continere, nifi naturam illius
tollamus. Mundus fenfibilis, fi carceribus eft circum-
fcriptus, neceflario fitus eft in infinito illo inani.
Quod, et proinde fpatium vniuerfe qua conditionerrt

*) Facile animndueni poteft, nos his dicere vefle: fpnrium

inr, quatenui ptr pbacnomna carccribus includitnr proinde ,

itlud imra munditm, certe haud repugn.ire ptincipiis trans-

fcendeiiralibus, neqtfe ptoinde pofie ratione horurn concedi
(quamuuam poffibiiiutem eiut non ftatlm adfeuerari).
 "
3i ART. EtEM.fi.tt. tOM.lttffi.tl CAP/TE

partium multitudiuem progredi, fed pofllbititatem to*

tius cuiusdam eaque fucceffiuam fynthefin p.tiumeuin-

cere debet. Qua quidem fynthefi cum feries effici de-
beret numquam abfoluenda J eius nonpoterit, proinde
quotrae liaud per eam, cjuaedam vniuerfitas cogitari. Et-
enim concsptus totahtatis ipfe in hoc cafu repraefenta-
tibne efficitur fynthefeos partium abfolutae. et haec ab-
folutio quidem, probide etiam conceptus iiiius, efle non
foteft.
 SECT. n. ANTITHETICERATIONiy.EUllAE. 303
poHIbilitatis viforum e.v anticipatione omiferis, totus
tnundus ienfibtli* to.ljetur. In noftra quaeftione hicce
nobis folus eft datiis.- MUndus intelligibilis non nifi in
conceptu mundi vniuerfali generatim eernitur, in tjuo
ab omni conditione vifionis illius cogitationem abduci-
mus, cuiusfjue ratione proinde nullum prorfus enuncia*
tum fynthuticum, neoua aiens, neijue negan* efle
poteft.
f
304 ART. ELEM. P. H, TOM. II. LIB. II. CAP. II.

Antinomiat

SECUMDA PUGNA

Tt.fis.

Vnaquaeque fubftantia compofita tn mundo parti-

bus fimplicibus conftat, atque vbicjue nil quidquam ex-

flat nili fimplex, fiue i<l

,
quod ex hoc compofitum eft.

Ralto.

Sed fingamus, fubftantias compofitas non ex parti*

bus fimplicibus confiftere; tum, omni compofitione co-
gitando fublata, nulla pars compofita, et (quoniam nul-

he partes fimplices funt) etiam nulla fimpieji ,

proinde
nihil prorfus relinqueretur, ergo nulla fubftantia data

foret. Igitur aut fieri non potefl, Yt omuis compofitio

cogitatione tollatur, aut, eafublata, aliquid fine com-
pofitione confiftens, id eft, fimpiex, reliquumfiat, ne-

cefl| eft. In priori cafu autem compofitum itidem

haud efficeretur fnbftantiis (quoniam iu his compofitio

pofita eft tantummodo in relatione fubftantiarum fortui-

ta, finequahae, qua naturae in fefe confifientes, con-

ftare debent). Cum autem Iiicce cafus fumtioni repugnet,

duntaxat pofterior relinquitur, ncmpe compofitum

fubftantiale ia mundo partibus fimplicibus con-

ftitui.

Ex quo proxime" efficitur , vt res mundi vniuerfa

in natutis fimplicibus cernautur, vt compofitio tantum-

DigitizGd byGoogle
 SECT.ll. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 305
rationii purae.

IDEARUM TRA NSSCEND EN TA LIUM.

Antithejtt,
Nulla res compofita in mundo e partibus fimplict-
bus conftat, neque vbique aliquod in eo fimplex exftat.

Ratio.
Fac, rem compofitam quamdam (qua fubftantiam)
e partibus fimplicibus confiftere. Quoniam omnis re-
fatio externa, proinde etiam omnis compofitio e fubftan-
tiis, tantummodo in fpatio effe poteft; fequitur, vt,
quot partibus Compofitum conftat, totidem etiam parti-
bus, quod illud occupat, fpatium eificiatur. Atqui fpjt-
tium non partibus fimplicibus, fed fpatiis efficitur. Er-
go quaeque parS compofiti fpatium occupet, neceffe cft.
Sed partes abfolute primae cuiusque compofiti fimpiices
funt. Er^o fimplex fpatium occupat. Quum autem.
quodque reale quod fpatium capit,' e.vtra fefe inuicem
,

varia in fe contineat, proindecompofitum fit, idque, qua

compofitum reale, non ex accidentibus (fi quidem ea
non poffunt fine fubftantia extra fe inuicem effe), ideo-
que ex fubftantiis cogefcur, vt fimpicx in compofito fub-
;

ftantiali verfetur; id quod repugnat.

Atterum antithefuos pronunciatum nihil prorfus
,

quidquam'fimplex in mundo exftarc, hoc loco tantum-

modo hanc vim habet, vt eo declaretur, exfiftentiam
abfolute fimplicis nulla experientia poffe vel perCeptiO-
ne, neque externa neque interna, euinci, ideoque abfo-
lute fimplex pofitum effe in meraidea, cuius realitasob-
iccriua numquam queat per vllam quampiam experien-
tiam polTibilem doceri, proinde in expofitbne viforum
fine offlni vfti ac re obietta videri. Ponamus eiiim, huic
ideae transfcendentali inueniri poffe rem quampiam ex-
perientiae obnoxiam; tum vifio empirica vllius cuius-
piam obieclae rei qua talis deberet agnofci, quae pror-
fus nulla varia extra fe inuicem ad vnitatemque coniun-
fta in fe cohibcret. Iam cum inde, quod nobis haud
confcii furaus eiusmodi variomm, non poflit concludi, ea
306 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB.U. CAP. Jk

modo in ftatu Ularum externo verfetur vtdenique,

quamuis fubftantias clementares numquam prorfus ex

hoccc coniunflionis ftatu poflimus dimoucrej neque fo-

litarias facere, tamen ratio illas, qua prinia cuiusqua

compofitionis fubiefla, etproinde, anteillam, qua na-

turas fimplices cogitare cogatur.

Scholion ad antinomiam Jieuadam

I. ad theftn.

Cum de toto quodam loquor, quod neceflario par-

tibus fimplicibus eflicitur, tumtotum tantuinmodo fub-

ftintiale intelligo, vtpote compofitum proprium, id eft,

vnitatem variorum fortuitam ,

quod feparatum (cogita-

tione certe) datum, in coniun&ione mutua ponitur, ea-

que vnum conftituit. Spatium proprie dici haud com-

pofitum, fed totum deberet, ii quidem partes illius in

toto folum, neque totum effe per partes, pofTunt. Saltem

illud dici poflet compofitum ideale, non reale. Sed

haec fubtiliora funt. Cum fpatium fit nullum e fub-

ftantiis compofitum (ne ex accidentibus realibus qui-

dem), omniin eo compofitione fublata, nil quidquam,
ne pun&um quidem reliquum fiat, necefleeft; quippe

quod tantummodo qua terminus fpatii (proinde cuius-

piam compofiti) efle poteft. Quocirca fpatium tem-

fusque partibus haud efEciuntur fimplicibus. Id quod

 SECT. n. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 307
in vlla quapiam vifione rei cuiusdam obieffae effe noii
pofle, hoc autem ad fimplicitatem abfolutam prorfus ne-
ceffarium fit; fequitur, vt haec e nulla perceptione
queat, quae illa cumque fit, elici. Igitur cum aliquid
qua res obietia abfolilte fimplei numquam poflit in vlla
quapiam experientta poflibili proponi, fed mundus fenfi-
qua compleius omnis, quae effe
bilis poteft, eiperien-
tiae confiderandus videatur; cogitur, vt nufpiam quid-
piam (implex datum ac propofitum fit.

Hocce alterum' enunciatum antithefeos multo latiu*

patet priori tllo, quo fimplex tantummodo a vifione
compofitt arcetur; fed hoc altero illud e tota rerum na-
tura tollitur. id quod in caufa erat, cur etiam non ex
conceptu rei cuiusdam datae fub vifionemexternamfub-
ietae (compofitae) , fed e relatione Ulius ad eiperien-
tiam quampiam poliibilem i n genere haud poffetprobari.

Scholion ad antinomiam ficundam

II. ad antithefin.
Contra hocce pronunciatum infinttae diuifionis ma-
teriae, cuius probandi ratio prorfus mathematica eft, a
tnonadum patronis dubia moucntur, quae iarn propterea
in fufpicionem vocantur, quod euidentiftmias rationes
mathematicas nolunt pro cognitionibus naturae fpatii
valere, quatenus illud re vera in Conditione formalipof-
fibilitatis vniuerfae materlae verfatur, fed tantum qua
conclufiones confiderant e conceptibus Cogitatione fe->
paratis quidem, fed arbitrariis quae ad res vere exftan-
,

tes nequeant transferri. Quafi vero vel effe modo pof-

fit, vt alia vifionis ratio excogitetur, quam quae in vifio-

ne fpatii onginaria proponitur, condttionesque illius es

anticipatione non fimul eacun&a attingant, quae eo fo-
lo efle poteft, quod iis hocce fpntium repleatur. Qui-
lius fi adfenfum praeberemus praeter punclum mathe-
,

jnaticum, quod fimplex illud quidem, neque tamenpaW

qtiaedam eft, fed terminus fpatii cuiusdam, etiam phyfi-
ca punfta eogkari deberent, quae itidem ouidem fimpU-
308 ART. ELEM. P. II. TOM. Jtt. LIB. II. CAP. U.

folum ad ftatum fubftantiae pertinct, etiamfi quantita-

tc gaudeat (veluti mutatio), illud etiam haud conftat o

fimplici, id eft, certus quidam mutationis gradus haud

oritur acceffione mutationum multarum fimplicium.

Noftra a compofito ad fimplex conclufio tantummodo

de rebus valet in fefe ipfis confiftentibus. Verum ac-

cidentia ftatus haud quaquam in fe ipfa confiftunt. Igi-

tur argumentum pro necelfitatefimplicium, vtpote par-

tium conftitutiuarum cuiusque compofiti fubflantialis,

eoque omnino poterit caufa facile euerti, fi n.imium il-

lud dilatetur atque pro omni compofito fine vllo discri-

mine valorem illi veljs tribuere, id quod reapfe iani fae-

pius faitum eft.

Verum hoc loco folum de fimplici loquor, quate-

nus illud necelfario datum in.compofito eft, proptere

quod hoc in illud poteft, tamquam in partes fuas confii-

tutiuas, refolui. Proprie vocabuli monadis fignificatio (ex

Lcibnttii vfu) deberet fere tantummodo fimplex fpeflare,

quod proxime quidem qua fubftantia fimplex datum eft

(velut in confcientia fui ipfius),'non qua eiementum

compofiti, quod melius poteft utomus vocaci. Cumque

porro duntaxat ratione compofiti fubftantias fimplices,

vtpoteeleinenta iliius, euincere velim.antithefinantino-

miae fecundae pofleni atomifticam transfcendentalem ap-

nellare. Quoniam autem hoc verbmn iam pridern ,

 5ECT.lt ANTITHETICE RATIONIS PURAE, 309
tia funt, hoc tamen commpdi habent, vt eorum tam-,

quain partium fpatii, fola congregatione illud repleant.

Vt ne autem vulgares illas perfpicuasque confutationes
huinsce abfurditatis repetam, vti in tollenda euidentia
mathefeos e folis conceptibus discurfiuis fruftra argutan-
tur, tantummodo moneo, proptcrca philofophiam dolis
mathefin eludere, quod ca obliuifcatur, tnjiac quaeftio-
ne duntaxat de vifis agi eorumque condittone. Hocau-
tem loco non fufhcit, vt ad conceptum purum inte!!igcn-
tiae compofiti conceptum fimplicis, fed ad vi&msm com-
politi (materiae) vifionem fimplicis inueniamus, idque
ei legibus fenfus proinde quoque in rebus fenfibus ob-
,

noxiis , fieri nullo mndo potcft. Itaque de toto e fub-

ftantiis, fola intelligentia pura cogitato, concedamus,
nos ante omnem eius compofitionem habere fimplex
oportere; tamen hoc locum habebit in toto fubftantiati
phacnomeno, quod, qua vifio empirica in fpatio, necef-'
fariam in fe proprietatem cohibet, vtnulla pars eius fim-
ptex fit, propterea qtind nutla fpatii pars fimplex vide-
tur. Interim defenfores monaiium fatis acuti fuere,
qui hanc diflicultatem vitare cnnarentur, ita, vt haud
fpatium qua conditionem poflibilitatis rcrum fub vifio-
nem externam fubic&arum (corporum), fed hanc, atque
relatioaem fubflantiarum dynamicam vniuerfe, quacon-
ditionem pofllbilitatis fpatii ponerent. Iam de corpo-
ribus dun&ixat qua vifis cogitationem habemus, verum
qua talia necefTario ea requirunt fpatium qua coaditionem
poffibilitatis cuiusquevifiexterni, fruftraque proindeexi-
tus quaeritur, iam fupra in aefthetica transfcendentali
praechifus. Si pofita illa forent in rcbus per fe ipfis,
tum fane firmaeffetratin eorum,qui pro monadibus pug-
nant.
Pofteriori adfertioni diatefticae hoc peculiare eft,
vt ei adfertio dogmatica aduerfetur, omuium argutan-
quae in re experientiae obnoxia exfiftentiam
titim fola,
eius quod fupra tantum ad ideas transfcendentales nu-
,

merauimus, nempe fimplicitatem abfolutam fubflantiae,

adocutos demonftrareconatur; fcilicct rem fub fenfum
internum fubiecUm, illud ego, quod cogitat, fubftan-

DigiiizGd b/Google
J,H> ART. ELEM. P. n. TOM. IL XIB. n. CAP. it

vfurpatum eft ad defignandum peculiare genusexplican-

di vifa corporea (moleculas) , et proinde illo conceptiu

mpirici pomintur, decretum monadotogiae dialeflicum,

licebit, illud nuncupemus.

 SECT. il antithetice rationis purae. 3 t:
ttara abfolute fimplicem cffe. Quod (cum fupra fufiu
tra&auerimus) in praefens mittamus, hoc folum mone-
bimus, fi aliquid duntamt qua rcs obiefta cngitetur,
haud adiefta conditione fynthctica vifionis illius (quem-
admodum fit in repraefentaticine illa prorfusnuda: ego),
fane haud poffe quidquam varii nullamque compofitio
ncm in eiusmodi repraefentatione percipi. Cum prae-
terea attribitta, quibus eam rem obieQam cogito, in me-
ris vifionibus verfentur fenfus interni, ftihil quoque ef-
fe obuium in iis poteft, quod varia eitra fe inuicem ali-
<jua, proinde compofitionem veram (realem) eumcat.
Itaque folum ita fert fui ipfius confcientia, vt, quoniatn,
quod cogttat, fubieftum idem fibi ipfum propolitum
eft, fe ipfum nequeat diuidere (quamquam determina-
tiones fibi inhaerentes); namque ratione fui ipfius quae-

que res obieeta in vnitate abfoluta verfatur. Nihilomi-

nus tamen.ii hocce fubietlum extrinfecus, quares vifio-
ni fubiecla, fpeQetur, fane in fe tura compofitionein in
vifo oftendet. Vcrum fic femper illudconfiderandum
eft , fi fcire cupias , variane extra fe inuicem in eo itief-
'

fe, an mious videantur.

3H ART. ELEM. P. IL TOM. II. LIB, II. CAP. JI.

Antinomiae

PUGNA TERTIA
Tkrfi,.
Effeflio caufarum ex legibus naturae haud vna eft,
ex qua vifa mundi cunr.a polTint deriuari. Alia prae.
terca caufarum effeflio ex libertate ad eiplicanda illa.

aeceflario fumenda eft.

Ratio,
Fac, nullam alism caufarum effectionem efie, quarrt
quae fit ex legibus naturae; tum rniuerfis iis, <]uae cui-
niunt, ftatus ponitur priftinus, quemea ncceiTario ad le*
gem quandam fcquantur. Atqui ftitus priftinus fit alii
quid, neceffe eft, quod ouentum eft (in tempore fattum,
cum antea non eflet), quoniam, fi fempcrfniiTet, etiam
eius confequens non dcmum ortum, fed femper fuiffet,
Ergo efteftio caufae, qua ahquid fit, ipfa iu facto quo-
dam eucntoque verfatur, quo ad legem naturae vicirfini
ftatus priftinus eiusque effeetio, hoc vero itidem talis
'

prior ponitur, et fic Quodfi igitur cuncta ad fo-

porro.
las leges eueniunt naturae, femper tantummodo initium
erit quoddam fubalternum, numquairt vero primum , et
proindc nulla omnino feriei totalitas ex parte caufarum
ab fe inuicem prouenientium. Atqui lex naturae ineo.
dem ipfo pofita eft, vt nil quidquam eueniat fine caufa
plene perfefteque ex anticipatione deteruiinata. Ergo
pronunciatum quod enunciat, omnem caufarum effe-
,

flionem effe ex folis naturae legibus poffe, iibi ipfurn

repugnat in vniuerfalitate fua haud circumfcripta , neo
proinde haec poterit fola ftatui,

Quamobrem effetio caufTarum fumenda eft, qua

aliquid fiat, cuius caufa haud amplius caufa antegreffa

quadam ex legibus neceffariis determinata videatur, id

eft,rafio caufaruni abfolute fpontanea, quae feriem vifo-
rum ad leges naturae progredientem fyontvfua inflituat,
proinde liberta transfcendentalis , fine qua rel in ipfo
 3

SECT. II. ANTITHETICE R ATIONIS PURAE. 3 1

rattQtiis purae.

IDEARUM TRANSSCENDENTALIUM.
Antitkefis.
Nnlla libertas eft, feii omnia in mnnda eueniuntej
folis legibus naturae,

Ratio.
Conftitunmus, efTe libertatcm fenfu transfcenden-
tali,qua fingulare genus effeclionis caufarum, ad quam
euenta mundi fieri queant, nempe facultatem fimplici-
ter abfoluteque ftatum, proinde quoquo feriem confo-
quentium inflituendi ; tum non folum per hancce ratio-
nem fpontaneam feries quaedam, fed huiusce ipfius ra-
tionis Cpontaneae ad feriem prnducendam determinatio,
id eft, caufae effeflio abfolute tncipiet, ita, vt nihil
quidquam antecedat, quo hacc aetio fions ex legibus per-
petuis determinata videatur. Verum vnoquoque
agendi initio ftatus ponitur caufae nondum agentis, pri-
moque mitio nctionis dynamico ftatus, qui nulla prorfus
contagione caufalitatis cum antegrelfo ftatu eiusdemcau-
fae cohaereat, ideft, qui nullo modo exinde fequatur.
Ergo libertastransfeendentalislegicolligationis caufarum
aduerlatur , pofitaque eft in eiusmodi coniunftione fht-

tuum fucceffiuorum caufarum cfiicientium, qua nulla

efle vnitas e.vpciientiae potefl, qtuie proinde etiam ,in
nulla e.vpericntiadeprelietiditur, ideoque in inani re co-
gitatione efh"cl;i verfatur.
Quamobrem quidquam habemuspraeter;i/H-
nihil
ram, 111 qtia contextum debemus ordinemque eueiitoriun
mundi quaerere. Libertas (vacuitas) a legibtis naturao
cernitur illa qnidcm in liberatia:ie a conlfione, verum et-
iam a filo illo duftitia legum vniucrfarum. Nequcenim
dici poteft,pro legibus naturae, libertatis leges ad caufalita-
tem accedere curfus cosmici, quoniam haec fi ex legi- ,

bus determinata cffet, non in libertate verfaretur, fcd

ipfa nihil quidquam aliud quam naturaforet. Igititma-
tura et libertai transfcendentalis perinde difFerunt, ao

Digitizcd byGoogle
 3 i4 ART. ELEM. P. n. TOM. H. Llff.II. CAP. H.

narurae curfu fucceflio viforum c parte caufarum num-

quam plena perfeclaque videtur.

Scholion ad antinomiam tertiam

I. ad tkrfn.

Idea illa libertatis transfcendentali minime quidem

vniuerfus complexus conceptus pfychologici htiiuscc no-
minis eflicitur, qui ma.vimam partem etnpiricus eft, fed
ilte duntaiat, qui abfoluta ratione fpontanea contine-
tur arionis, vtpote vera propriaque ratio imptf-
tabilitutis iilius; nihilominus tamen illa offendiculn eft
philofophiac, quippe quae in difKcultates incidit infupe-
rabiles, eiusmodi genus caufalitatis abfolutae conceden-
di. Igitur illa pars quaeftionis de libertate voluntatis,
quae philofophiam eontemplantem vsque quaquc in tan-
tam diflicultatem addiuit, tantummodo transfiendentalii
eft, hoc folum fpetkt, an fciiicet facultas fumidebeat,
et
Jeriem rerum ftatuumue fuccedentium ^cwn/einftituendi,
Qui effe poltlt facultas eiusmodi, vt doceri queat, nou
ita fere neceffiriuni videtur, cum perinde in effefiiono
caufarum ex legibus naturae in eo nobis adquiefcendum,
fit,vt ex anticipationecognofcamus,talemrationernfumen-
dameffe etiamfi, qui fieri pollit, vt certa exfiftentia qua-
,

damcxfiftentiaaliuscuiusdamponatur,nullomodo compre-
hendamus, et propterea fequi nos fol&m experientiarn de-
beamus. Iam hancce neceffitatem initii primi leriei vi-
forum cv libcrtote proprie quidem euicimus, quatenus
ad comprehendendara. mundi originem requiritur, cum
interim omnes ftatusfuccedentcs pro confequentia ex
meris legibus phylicis fumi queant. Quoniam autem ca
re facultas in tempore prorfus fponte inftituendi femel
probata (quamuis haud perfpecta) eft, nobis nunc etiam
licebit, vt in medio niundi curfu varias feries, quoadef-
fcQionem caufarum.fponte inllitui faciamus, fubfrantiis-
que facultaterh attribui, ex libertate agendi. Neque
quisquam impediri fefe diflenfu patiatur: vt, cum fcili-
cet feries fuccefliua in mundo initium habere compaxa-
tiue prirhum poflit, propterea quediemper ftatus rum
 SSCT, II. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 315
iegum conformitas et ticentia, quarum illa quidem in-
teliigentiam diificultate onerat, ftirpem euentorum in
caufarum altius atque altius inquircndi, eoquodin
ferie
iis caufarum femper apta ex aliis eft, fed ad re
efFetiio
farciendum damnum integrum legibustjue oonformem
perientiae vnifatem poilicetur, cum e contrario ifteli-
fucus inteliigentiae fcrotanti in catena caufarum
bertatis
quietem promittat, propierea, quod illam ad caufalitatem
abfotutam ducit, quae fponte agere inftituit, qune vero,
cum ipfa caeca fit, regularum filum abritmpit
, quo folo
effe eiperientia continuo contexta poteft.

Sckolion ad antinomiam tertiam

II. ad antithejin.

Is, qui omnipotentiae naturae (phyfiocratiaa trans.

fcendentali) patrocinatur, in contrarium doGrinae: de
libertate, fententiam fuam contra conclufiones argutan-
tes huiusce-pofterioris hoc modo defendere polfet. Si
tiuUnm mathematice primum ratione temporii
in mundo
fumids, neque etUm opuserit, vtdynamice^Wmam effc-
ffionh caufartim quaeratis. Ecquis vobis praecepit, vt
ftatum mundi abfolute primum.et proinde initium abfo-
lutum feriei viforum pedetentim decurrentis exco^itaro-
tis, atque, qun phantafiae veftrae quietem pararetis,
na-
turae haud circumfcriptae terminos conftitueretis?Cum
fubftantiae in mundo femper fuerint, faltim eiusmodi
fumtionem vnitas experientiae neceffarinm eificiat, nil
impedit, quo minus fumatis, fuccefltonem ftatuum ea-
rum, id eft, feriem illarum mutatiouum femper fuilfe,
et proinde nullum initium primum, nec nuthematice
quaeri nec dynamice debere. Qui effe polfit talis uifi-
nita doriuatio, fine articulo priino, cuius ratione vni-
verfa reliqua folum fuccedentia fint, non poteft, quate-
nus effe queat, fub comprehenlioncm cadere. Verum
fiifta aeniginata phyfica velitis repudiare, vos fentietis
coa&os, vt multas qualitates conftitutiuas fyntheticas
(vires primitiuas) reiiciatis , quas aeque minus
poteftis
coroprehanderc, et vcl ipfa mutationis poffibjlitate in
3r6 ART.ELEM. P.II. TOM.II. LIB. II. CAP. H.

jn mundo antecedat, putet, effe forfitan non poffe ini-

tium ferierum abfolute primum curfu mundi durante,
Namque nobis bic non fermo efi de initio abfolute pri-
mo quoad tempus, fed ratione elfetUoniscaufarum. Cum
in pi-aefens (vt hoc vtar) plenc lihere, et fine contagio-
necaufarum phyficarum necefiario determinantium de
fctlc adfurgo, tum in hocce euento, vna cum illius con-
fequenribus naturalibus in inftnitum, noua feries abfolu-
teincipit, quamquam hoc euentum quoad tempus tan-
tunimodo yi continuatione fei'iei antegreffae verfatur,
Namqife hocce confilium faolumtjue neutiquam in con-
fequcntia eiFettionum merarum phyficarum ineft, neque
fola eft continuatio earum, fed caufae phyficae determi-
nantcs a fuperiori eius parte ceffant prorfus ratione
huiuseuenti,quod <juidcm illis fuccedit,ex iis autem non
confcquitur, et proinde non ratioue temporis quidem,
fed quoad effeelionem caufarum, initium abfolute pri-
nium feriei viforum^vocari debebit.

Confirmatio neceffitatis rationis in ferie caufarum

phyficarum ad initiuin primum ej libertate prouocandi
,ex eo perfpicue elucet, quod (escepta Epicureorum dis-
ciplina)omnes phiiofophiveteres fefefentiebantcoaflns,
yt ud enodationem motuum mundi molorem primum fu-
merent, id eft, caufam libere agentcm, quac hanc feriem
.prima, et fua fponte inftitucret. Namque ez fola natu-
ra non aufi funt initium priinum docere.
 SECr.H. ANTITHETICE R ATIONIS >UR AE. 317
generevosmet offendi debebitis. Etenim, nifi, eam
vere exftare, per experientiam videretis, numquampof-
fetis e.\ anticipatione excogitare, quomodo ciusmodi ef-
fe queat perpctua fucceffio exfiftentiae et non-exGften-
tke.
Sed. faculrate libertatis rhutationumque in mundo
inftituendarum interim fere conceffa, tamen haec facut-
tas certe tantummodo extrantundumeft't;deberet(quam-
quam audentior quaeaaffl arrogantia manebit, extra com-
ple.mm omnium, quae effe poflunt, vilionum, praeter-
ea rem obieftam fumendi, quae non poteft invlla vfpiam
pofllbitt perceptioneproponi).Verum in mundo ipfo nemi-
ni licere.poterit, vt eiusmodi facultatem attribuat fubftan-
tiis, fi quifiem tum contextus vifohini fe inuicem ex legibus

vniuerfaiibus neceflario determinanfrum, quem naturam

vocamus, cum eoque nota veri empirici, quaexperien-
tia a fomnio diftinguitur, maximam partem vnaperiret..
Nam tali facultate libertatis omni tege Vacua natttra noni
poteft cogitatione coniungi; propterea quod leges natu-
rae contagione facultatis illius perpetuo mutationem ex-
periuntur, ludusque viforum, qui cx natura fola femper
eandem normam feruaret, confunditur contextuqu*
priuatur.

Diaiiizcd byGoogle
gifi AKT. ELEM. P. II. TOM. II. UB.II. CAP. IL

Antinamai

PUGNA GLUARTA
Thffii.
AA mundum pertinet aliquid, quod aut <jua pars
illius, aut qua. caufa, in natura abfoluto neceflaria pofi.
tum fit.

Satio.
Mundo fenfibih, qua toto omnium vifonim fimui
,

feries mutationum cnntinetur. Namque fine hac ferie

ipfa repraefentatio fcriei temporis, vtpote conditionis,
qua effe poflit miindus fenlibilis,nobishaud data foret. #)
Sed fuae quaeque conditioni mutatio fubeft, quae tem-
pore illam piaecedit, et qua fit, vt iieceifaria videatur.
Atque' vnumqundque ad conditionem adftrithtm, quod
datum eft, ratione exfiftentiae fuae, plenam conditio-
num feriem vsquc ad fimpiiciter abfoiutum ponit, quoA
folum eft abfolute neceffarium. Ergo neceffe eft, vt ali-
quid nbfolute neceffarium exftet. Sed hoc ipfum necef-
farium pertinet ad mundum fenfibilem. Fac eniin, il-
lud extra eum cffe, tum fcries mutationum in mundo ab
eo initium duceret , cum tamen haec ipfa caufa neceftV
ria ad mundum fenfibiiem pertineret. Atqui hoc fiert
non poteft. Namque cum initium feriei tempbris tan-
tummodo eo, quod quoad tempus antecedit, poffitde-
terminari; fuprema conditio initii feriei mutationum in
tempore exftct, neccffe eft, cum haec nondum erat (nam
initium cernitur in cxfiftcntia quam tcmpus antecedit,
,

quo rcs, quae inciptt, tiondum erat). Ergo effeEr.io cau-

fae mutatioittim neceffariae, proinde quoque caufa ipfa
ad t#mpus, ideoquc ad vlfum (in quo/oio qua forma il-
lius efle tempus poteft), proinde a mundo fenfibiii, vt-
pote complexu omnium viforum, ea non poteft feparsta
cogitari. Ergo in ipfo mundo aliquid abfolute necefla-

) Tcmpus quidcm, qua condttioformalis, podibilitatem mota-

tionum obiectiue antecedit, verum fubieaioe ec in veritate
confcientine haetr repraefeiiratio tiihilominus, perinde atque
quaeuis alia, tantummodo occalioiie perccprionum data eit.
 SECT. II. ANTITHETICF. RATI6NIS PURAE. 319

rationis purae.

IDEARUM TRANSSCENDENTALIUM.
Antitkefii,
Vbicumque nulla e.tftat natura abfolute neceflaria, ne-

que in mundo, neque extra munduin, qua caufa ilUus.

Ratio.
Fac, mundum ipfum, aut in eo, naturam necefla-

riatn effe, tum in ferie mutationum illius aut initium

foret abfolute neceffarium, quod proinde fine caufa fo-

tet, id quod legibus dynamicis. determinationis omnmm

viforum in tempore repugnat; aut ipfa feries omni ini-

tiocareret, ct, quamuis in omnibus partibus fuis for-

tuita et ad conditiones adftri&a, in toto tamen fimplici-

ter neceflaria omniqne conditione vacua foret, id quod

fecum ipfum pugnat, quoniam.exfiftentia multitudims
haud efle necefTaria poteli, uulla parte illius exfiftentiam

in fe neceflariam compleflente.

Fac e contrario, efle caufam mundi abfolute necef-

fariam extra mundum, tum ea, qUa articulus fupremus

in ferie caufarum mutationum cosmicarum exfiftentiam

pofteriorum feriemque illarum primum inciperet. *)

Atqui tum ctiam neceffe foret, vt agere ea inciperet,

eiusquc caufalitas ad tempus, fed ob eam ipfam caufam

ad complexum viforum, id eft, ad mundum, proinde it-

la ipfa, quippecaufa, haud extra mundum foret, quod

) Verbom mciptri duplici fenfu accipirur: et aZlitto, cumcau-

fa feriem fiaiuum qua effeclorum fuorum infft ; et pajjnio,
cum eftecrio caufae in caufa ipfa fir: Hic ex priori concludo
,ad poflerioraoi.
$0 , AK.T. LEM. V. II. TOM. II. LlB.II." CAP. a
rium incft (fiue illud ipfatotamundi ferie, fiue parte il-

lius contineatur).

Scholion ad antiuomiam quaftatA

I. ad thefin.
Ad euincendam ej;fiftcntiam naturae neceffariae hoC
loco nullo alio vti argumcnto debeo quam cosmologico ,

cjuod fcilicet ab eo, quod e conditione pendet, in vifo

ad id in conceptu adfcendit.quod ab omni conditione li-
berum eft,piopterea, quod hoc qua conditio neceffaria
fpectatur totalitatis ahfolutae ff riei, Argumentumefo-
la ideanaturae fuprem;u- omnium naturarum in vniuer-
fnm, ad aliud rationis principium pertinet, quod proin-
de fingulatim debebit obuenire.

Iam argumentum cosmologicum purum exfifrentiam

naturae neccffariae euiucere non poteft, nifi fimul in
medio relinquat, vtrum ea mundus ipfe, an res ab eo
diucrfa contineatur. Namque ad hanc pofteriorem in-
veniendam decretis opus eft, quae haud amplius cosmo-
logicafint, neque iu ferie viforum progrediantur, fed.

conceptus naturarum fortuitarum in genere (ouatenus

folum qua res intelligentiae fubie&ae confiderantur),
principiumoue eas natura neceffaria, per folos conce-
ptus, coniungendi, ouae cunfla fub philofophiam trans-
fceudentem catlunt, cui hic nondum locus videtur.

Quodfi aufem argumentum ad rationem cosmologi-

cam femel inftitucris, ferie viforum regreffuquein ea ei
legibus empiricis eifcflionis caufarum fundamento pofi-
tis; poftca non poteris ab eo recedere atque ad aliquid
tranfire, (juod nullo modo qua articulus ad feriem per*
tinet. Nam in cadem fi^nificatione accipiendum eft a!i-
<juid qua conditio, quo fenfu eius, quod ad conditioncm
adftrittum cft, relntio ad conditionem in ferie accepta

eft, ad miam haec fuprema conditio ducere in progreffu.

continuo debebat. Si igitur hacc relatio fub fenfus ca-

dit, ad vfumque intelligentiae, qui effepoteft, empiri-

cum pertinet, tum fuprema conditio caufaue e* folis le-
 SECT. n. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 3 ai
fumtioni repugnat. Ergo nec in mundo, nec e.ttra mun-.
dum {cum illo tamen in coiligatione caufali) vfpiam na-
tura abfolute neceffaria videtur.

Sckolion ad antinomiam quartam

II. ad antitkefin.

Si in adfcendenda viforum ferie, contra exfiflen-

tiam caufae fupremae abfolute neceffariae difficultates

putes offendere, hae non debent foljs niti conceptibus

exfiftentiae neceffariae rei cuiusdam in gencre, neque
proinde ontologicae effe, fed e coiligatione caufarum

cum ferie viforum eiriergere, vt ad eam conditio fuma-

tur, quae ipfa fit a conditione Iibera, ideoque cosmolo.

gice atque ex iegibus empiricis elici. Nimirum pate-

bit ,
progreffum in ferie caufarum (in mundo fenfibili)

numquam poffe in conditione empirice abfoluta finiri,

quoaque a ratione fqrtuita ftatuum cosmicorum ducitur,

argumentum cosmologicum , pro mutationibus illorum,
contra fumtionem caufae primae feriemque fimpliciter

primum incipiendi facere..

Verum in hec antinomia mirum quiddam contra?

riaris apparet, fcilicet ex eodem argumento, vnde in

thefi exfifientia naturae primae eliciebatur, in antithe-

fi, eam non effe concludebatur, idqueeademfubtilitate.

Primo dicebatur; eft natura neceffaiia, fi quidem. to-

X
3aa ART. ELEM. P. U. TOM. II. LIB. IL CAP. IL

gibus fenfus poteft, proinde qua ad feriem temporisper-

tintns regreffum claudere, naturaque necelfuria qua fu-
premns feriei mundi articulusconfideranda erit.

NhYilominus tali licentia vfi funt ab eo, quod vere

rem caufamque continet, dcflectendi (^fj-a/BaVfDi' V
AAo yevc?). Nempe e miltationibus in mundo conclu-
ferunt ad caufas empirice determinantes , vnde exorti
eft feries conditionum adfcendens; et rele quidem.
Cum autem in ea nullum primum itiitium nullusque ar-
ticulus fupremus poffet inueniri, conceptu fortuiti em-
pirico fubito miflo, fumta eft categoria pura, vnde fe-
ries Cantummodo intelligibius emeriit, cuius abfolutio
(totalitas) in exfiftentia pofita erat caufae fimpliciterab-
foluteque ncrcffaria, quae nunc, cum ad nullam con-
ditioncm feniibilem adilritk teneretur, etiam a condi-
tione temporis effeftionem ipfa inilituendi, liberata eft.
Quae quidcm ratio prorfus ilSicita eft, vtl ex iis, quae
fequentur, intelligi poterit.

Senfu categoriaepuro id fortuitum eft, cuius e con-

trario disiunflum effe ab eo poteft. Atqui a forriiito
cmpirico ad fortuitum intelligibile non poteft concludt.
Quodmutatur, eius contrarium (ftatus illius) alio quo-
dam tempore exflat, proinde quoque efle poteft; proin-
de hoc nou ex pugna cum priori ftatu contrarium eft,
(juippe ad quod opus eft, vt eodem tempore, quo ftatus
prior erat, loco eius efle contrarium potuiftet, id quod
omnino haud poteft e mutatione concludi. Corpus,
quod in motu erat =A, iam quiefcit := non A. Jnde
ergo, quod ftatus contrarius ftatui A hunc fequitur,
prorfus non effici poterit, vt contrarium pugnaus cura
Aeffepofl7t, proinde A fortuitum videatur; etenim ad
hoc opus effet, vt eodem tempore, quo motus erat, lo-
co huiusce quies effe potuiffet. Atqui nil ijuidquain 110-
vimus amplius, quam quictem fequente tempore veram
fiiifle, proinde quuque eflc potuiffe. Sed mocus hoc
tempore, et quiestempore alio, fibi inuicem haud es pu>
gna contraria videntur. Ergo fucceffigne deternuuatig-

; ..
 SECT. II. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 393
tum tempus praeteritum ferjem conditionum omnium,

et proinde etiam abfolutum (neceHarium) in fecontinet;

kmdicitur: nulla eft natura neceflaria , eadem de cau-
fa, quia totum tempus praeteritum feriem conditionum

omnium (qune proinde viciflim cunflae e conditione

pendent) in fe cohibet. Cuius quidcm rei caufa haec

eft. Argumentum prius fpeftat tantummodo totalita-

tem abfolutam in ferie conditionum, quarum altera alte-

ram in tempore definit, eoque abfoiutum quiddam nan-

cifcitur et necelfarium. Pofterius autem rationem for-

tuitameorumomnium,quaeinferie temporis determina-

ta funt, fub contemplationem vocat (fi quidem quodque

praecedit tempus, in quo ipfa conditio viciflim vt aiiun-

de pendens efle definita debet), quo cun&a a conditio-

ne libera, omnisque necelfitas abfoluta prorfus remo-

vetur. Interim concludendi ratio in vtroijue communi
hominum rationi maxime conuenit, cui faepenumero

iccidit, vt fecum ipfa pugnet, pro eo atque rem fibi

propofitam e duobus locis diuerlis contempiatur. MeU

ranus certamen duorum celeberrimorum aftronomorum,

e fimili diflicultate de eligendo fpeQandi loco exortum,

phaenomenon fatis graue ducebat dignumque, de qua

peculiarem libellum confcriberet, Alter ita conclufit:

luna cirea axem fuam vertitur, propterea, quod terrao

femper eandem partem oftendit,- alter fic : lana

haud vertitur tirta axm fuam t ob eam ipfam

324 ART. ELEM. P. H. TOM. II. LIB.1I. CAP. II.

num contrariarum, id eft, mutatione, nullo modoratio

fortuita e conceptibus intelligentiae purae probatur,
ideoque etiam ad e\(iftentiam naturae neceffariae e cou-
ceptibus intelligcntiae purae non poteft duci. Mutatio
emncit duntn.iat, Fortuitum empiricum , ideft, ftatum'
nouum per fe ipfum fine caufa, quae ad priftinum tem-
pus pertinet, nullum prorfus habere locum potuiffe, fe-
cundum legem effe&ionis caufarum. Sed haec caufa,
etiamfi qua abfolute neceffaria accipiatur, nihilominuf
hoc modo in tempore inueniatur, necefle eft, ad fcriem*

que viforum pertineat.

 SECT. II. ANTITHETICE RATIONIS PURAE. 323
caufam ,
quoniam terrae femper eandem partem
oftendit. Vtraque argumentatio vera erat, pro eo
attjue ftationem ponerent, vnde motum lmiae vcl-

ient obfeniare. . -
 ,

32<S ART. ELEM.P.H. TOM. II. LIP..H. CAP. n.

Antinomiae rationis purae

SECTIO TERTIA.
De inuitamento rationii in hacce pngnafua.

En ludum dialet.icum idearum cosmologica-

totiim
rum, non pcrmittciitium, vt fibi congruens res obieeia
iil vllaquapiam, quae effe poffit, experientia propona-

tur, quin nequidem, vt ratio illas vniuerfalibus *xpe-

rientiae legibus congruenter cogitet, quac nihilominui
tamen haud arbitrarie excogitatae funt, fed ad quas ra-
tio in continuo fynthefeos empiricae piogrefru neceffa-
rioducitur, cum id, quodex legibuseiperientiae fcmper
tantum cx ndiunftione poteft determinari, ah omnicon-
ditione liberare vult, in fuaoue totalitate abfoiuta com-
pletri. Hae adfei tiones argutantes totidempericulisco-
natibusnue contincntur cjuaeffiones quatuor naturales et
incuitahiles rationis explicandi, quaium ipfarum- dunta-
xat totidem, nec plus, nec minus, effe poffunt, quot
feries funt fumtionum fyntheticarum, quibus fyntheiis
empirica ex anticipatione terminis coercetur.

Splendidas illas petitiones rationis, ditionem fuam

vltraomnes experientiae terminos dilatantis formulis ,

duntaxat ieiunis propofuimus, caufam petitionis conti-

nentibus, et, vt decct philofophiam transfcendentalem
ab omni eas ratione empirica Hberauimus, quamquam
omnis fplendor adferrionum rationis tantum in coniun*
ftione cum ea poteft emicare. In hac appticattone au-
tem ct dilatatione progrediente vfus rationts , a campo
experientiarum infhtuentis, atque vsque ad has fublimes
ideas pedetentim fefe euehentis, philofophia dignitatem
prodit, quae, fi arrogantiam adfertionum tueripoffet,
pretium aliarum artium humanarum omnium longe an-
tecelleret, proptorea, quod fundamenta fummarum ex-
fpeftationum ratione finium fummorum, in quibusom-
niarationisftudia conatusque demumconiungt debent.ea
pollicetur. Vtrum mundus initium habeat, et terminum
quempiam extenfionis in fpatio, vtrum vfpiam et for-
 SECT.III. DE INVITAMENTO RATIONIS etc. 327
tafie in memet ipfo cogitante indiuidua quaedam yniu
fit atque incorruptibilis , an nihil fit, nifi diuiduum et
cadueum; vtrum in aQionibus liber Gra, an, qucmad-
modum naturae caeterae, ad filum naturae ducar fatl*
quc; vtrum denique fuprema mundi caufa exftet, an res
naturatesearumque ordo in re obiefta vltima verfentur,
in qua in omnibus deliberationibus noftris confiitendum
nobis fit; quaefiiones funt illae quidem, cum quarum
fnlutinne vniucrfam fcientiam fuam mathematicu'; liben-
ter commutaret; quippe quae ratione fummorum gra-
vilfimorumque finium genari humano propofitorum nil
quidquam poteft aperire, in quo adquicfcat. Ipfa illa
dignitas mathefeos (de qua iure fuperbire ratio humana
puteft) pofita in eo eft, vt, cum ea rationem ducat ad
naturam rerum tum in maxitnis, tum in minimis quoad
ordinem et conUenientiam et veio cttam vnitatem vi-
rium eam mouentinm admirabilem, longe vltra omncm
e.vfpeftationem phibfophiae in vulgad experientia ni-
tentis, perfpieiendam ea hoc ipfo ad vfum ratiouis vl-
,

tra omnem cxperientiam dilatatum, anfam praobcnt, ad

eutnque ftimulet, itemque philofophiae ea in rc oct:upa-
tae res praeclariflimas fubminiftret, vt inueftigatio illius,
quantum eius natura permittit, vifionibus aptis atque
accommodatis adiuuetur,

Per cafum contemplationi infauflum (fed fortafTe bo-

no deftinationi hominis pratticae) ratio, in media fpe
fumma, fentit.fefe rationibus perturbari contrariarum
rationum pondere debilitatis, ita, vt, et quo famaecon-
fulat, et vel ipfius fuae falutis caufa, ncqueat pedem re-
,ferre, eamque litem tamquam merum ludum quemdam
aequo animo fpeftare, multo minus pacem ofFerre, pro-
pterea quod res certamini propofita permagni intereft,
eique nihil quidquam relinquitur, quam vt de origine
huiusce diffenfus rationis cum fe ipfacogitet, annon
forte folus error in caufafit, quo explicato vtriusque
partis fuperbae illae petitiones fortaffe tollantur, con-
traque quietum rationis imperium in intelligentiain fen-
fusque durabile incipiat.
328 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB.II. CAP. II.

Sed doftam illam fuhtilemque explicationcm in prae-

fens in medio rcUnquamus, priusque confideremus, a
quarum parte potius ftare velimus, fi forte ad partes fc-
quendas cogamur. Quo quidem tetnpore cum haudob-
ruffam verilbgicam, verum id, quod. noftra intereft,
confulamus, haec inueftigatio , etiamfi ratione iuris du-
bii vtriusque partis nil ea decernatur, hanc tamen vtili-

tatem adferet, vt planum faciat, cur litigantes vnampo-

tius, quam siteram partem,fecuti fint, quamuis haud fe-
re praecipua quaedam rei obieclae perfpicieiitia in caufa
fuerit, ttemque vt jliae quoque res explicentur, velutl
feruor ingens vnius, adfertioque grauis et aequa atterius
partb, cur vni parti plaufum dare laetum inaliut, con-
traque alteram odio maxime obfefli teneantur.
Verum eft aitquid, quod in hac diiudicatione pr.ie-
via locum definiat, ejc quo illa folo pofTit, quadecet,
jdque cernitur in comparatione prin-
fubtilit:ite infiitui,
cipiorum, vnde ambae partes proficifcuntur. In adfer-
tionibus antithefeos perfeQim conuenientiam modi co-
gitandi plenamque fententiae vnitatem animaduertimus,
nempe principium empirismi puri, non folum in eno-
datione viforum in niundo, verum etiam in folutione
idearum transfccndentalium, de ipfarerum vniuerfitate. 1

Contra ea vero adfertionibus thefeos, praetcrexplicatio-

nem empiricam intra feriem viforum, etiam initia in-
telleQulia pro fundamento ponuntur, et eatenus regula
haud flmplex videtur. Eam autem a nota discernendi
neceffaria fua dogwatiimum rationis purae denominabo.

Igitur a parte dngmntismi, \n determinandis ideis

rationis cqsmologicis, fiue thefeos, emergit primum cer-
tum quiddam alfiuum, quo quisque bene a natura infor-
matus,fi verum commodumfuum nouerit, exanimode-
lctratur.Munduminitiumhabere,meumilludipfecogitans
natura efle fimplici et iricorruptibili.memet porro in aftio-
nibusarbitrariis liherumneque coattioni phyficae fubie-
ftum eflc, vniuerfum tandem rerum ordinem, in quibus
mundus confiftit,a natura prima venire, vnde cuntla vnita-
tem fuam conuenientemque iinibus fuis coniun&ionera
 SECT.HI.DEINVITAMENTORATIONTSetc. 329
habeant, ea totidem funt fundamenta philofophiae mo-
ralis et religionis. Sed antithefis hifce fulcris omnibus
rpoiiat nos, vel certe fpoliare videtur.

Deinde vero etiam eontemplatiuuz: ciuiddam, quo

ratio delettatur, ab hac parte elucet. Namque fi ideas
tr.msfcendcntaies fic fumas, iiscjue hoc modo vtare, ple-

ne ex anticipatione poteft tota conditionum catenacohi-

beri, et eius, quod e conditione pendet, deriuatio com-
prehendi, propterea, quod ab abfoluto initltuas, id
tjuod haud praeftat antitheiis, fefe commendans peffime
eo, quod ad quaeftionem de conditionibus fynthefeos ea
non poteft refpondere ita, vt ne m infinitum, quodpor-
ro tjuaeri poilit, relinquatur. Secundum eam ab initio
, dato ad aliud altius progrediendum eir, quaeque pars ad
partem minorem ducit, quodque euentum aliud euen-
tum, qua cauta antecedit, et conditiones exfiftentiae in
genere femper vicilHni aliis conditionibus innituntur;
ita, vt numquam in re (juapiam in fefe confiftente qua
natura prima firmitatem conftMitiamque nancifcantur.

Tum tertio huic parti haud parum commendationin

accedit ex ratione popuiari, Neque enim intelligentia
comtnuViis in ideis initii abfoluti vniuerfae fynthefeos
vel minimam dimcultatem ofFendit, quippe quae prae-
terea confueuerit, potius deorfum pergere ad confe-
quentia, quam ad caufas progredi furfum, et in conce-
ptibus primi abfoiuti (cuius de poflibilitate haud ea foili-
cita eft)commoditatem cjuandam habet, iocumque fi-
nim, quo filum graduum fuornm iungat, cum e contra-
rio progreflione ad conditionem perpetua ab eo, quodad
conditionem adflri&um eft,femper vnum pedem in aiira
ponens, nullo.modo queat deleftari.

Sed ex parte e?npirismt in determmandis ideis cosmo-

Jogicis, fiue antithrfeos, primti nil qnidquam eiusmodi in-
vitamenti pratHci e principiis rationis puris, quo
ca obletretur, adeft, qiiod philofophia moralis religioque
in fe continent. Potiusque empirismus folus vtramque
omni vi virtuteque videtur priuare. Si nulla eft natura
330 ART.ELEM. P. II. TOM.IT. LIE. II. CAP. II.

prima a mundo diuerfa, fi mundus initio caret, ideoque

luctore, fi voluntas noftra haud libera eft, animaque
perindo atque matcria diuidua et corruptioni obnoxia
vidctur, etiam omuis idearum decretorumquemoralium
valor vfusque peribit, cadentque illae cum ideis trans-
fcendentalibus, quibus fulcrum earum theoreticum efii-

Contra empirismus contempfatiuo rationis inuita-

mento commoda miniibat, quae mnxime alliciunt , ea*
que Innge illa fuperant, quae dotlor idearum rationa-
lium do^maticus poterit polliceri. Sccundum cmpiris-
mum intelligeiitia femper in proprio territorio fuocom-
muratur, ncmpe in campo folius experientlae poffibilis,
cuius leges ea inuefligare potefr, earumque ope certam
ficHemque.comprehcnfu cogrfitionem in infinitum am-
plificarc atque auccre. Hic c't poteft ea et debet obie-
ttam rem, tam pcr fe ipfam, quam inadfettionibuseius,
vifioni proponcre, vel certe in conceptibus, quorum
imagines in fimilibus vifionibus datis pcrfpicue poffunt
dilucideque oflendi. Non folum, quodnonopus habet,
catenam ordinis naturae deferere, quo ideis adhaeres*
cat, quarum res obie&as haud nouit, quoniam qua re*
fola cogitatione informatae dari numquam poffunt; ve-
rum ne licet illi quidem, opus fuum relinquere, neque
fub fpecie operis confeEK iam atque abfoluti , in ditio-
nem transmigrare rationis ex ideis cogitantis atque ad
conceptus transfcendentes vbi haud ainplius ilii opus
,

fit, vt obferuet atque legibus naturalibus conuenienter

fcrutetur, fed tantummodo cogitet fingatque, freta, fe

nnn poffe faclis naturae refutatum iri, quia haud feread
tcfUmonium illius teneatur adftricta, easque migrare
queat, vel eas ipfas adeo maiori autloritati, nimirumra-
tionispurae, fubiicere.

Quamobrem numquam empiricus concedet, vt

quampiam eVo%fjv naturae pro fimpliciter prima fuma-
mus, aut quempiam terminum profpeftus in ambitum
illius tamquam estremum confideremus, aut a rebus qb-

ie&is uaturalibut, quas obferuationis ope ac mathefeoi

 SECT.WI. DE INVITAMENTO RATlONISetc. 331
diifoluere poteft atque in vifione fyntheticedeterminare
(ab estenfo), ad ea tranfeamus, quae ncc fenfu poffunt,
nec phantafiae ope in fingulo (concretq) proponi(ad fim-
plex); neque etiam concedet, vt in n.itura ipfa faculta-
tem a legibus naturae libere agondi (libertatem) funda-
mento ponanius, eaque inteliigentiae negotio deroi;e
mus, atqne ad filum neceiTariaruni lcgum originem vi-
forum inueitigcmus ; neque tandem hoc dabit, vt cu-
iusptam rci caufa extra naturam quaeratur (natura pri-
ma), quoniam praeter hanc nil quidquam nouimus, pro-
pterea quod cn fola eft, quae nobis rzs obieSas fubmini-
ftrat, nosque fola poteft de legibus eius edocerc.

Quodfi philofophus empiricus in antithefi nihil Gbi

aliud propofituni habeiet, quam vt audocia atque teme-
ritas rationis, id, ctiiu caufa adeft, prauc iudicantts,
profteniatur ,
quae de perfphientia feientiaque earum re-
rum gloriatur, fjunrum proprie nulla eite perfpicientia
fcientiaque poteft, idque, quod ratione inuitamenti
pratici.probatur, pro adiumento contemplatiui inuita-
menti venditare vult, vt, vbi commoditati fuae con-
gruere videt, quaeftionum phyficarum filum abrumpat,
illudque fuh fpocie cognitionis augendae, ad ideas iun-
gattransfcendentales, quibus proprie tantummodo co-
gnofcimus, nos i//A//quidquam}nr(; ; fi, igitur, phiiofo-
phus empiricus in his acquiefceret, tum decretum eius
in fententia c^rnerctur temperantiae in arrogando, mo-
deftiae in adfeuerando , et fimul in amplificationc, qu.:e
e(fe poiTit, maxim.i intelligentiae noftrae, permagiftmm
nobis proprie datam, nimirum expcrientiam. Tum
enim fumtin.ics intellectualcs jidesqne in gratiam ratiouis
noitrae practicae nobis haud adimcrentur; fed fub fpe-
cie poinpaque fcientiae intelle&usque rationalis poffent
illae quidem non prodire, quoniam propria illa fiientia

contemplatiua nullam rem aliam poteit , quam quae ex-

perientiae fubiecla eft, attingere, eiusque terminis mi-
gratis, fynthefis, quae nouas atque ab illaliberas cogni-
tiones tentat, non habct, quod vifioni fubftratum fit, at-
i|ue in quo illa queat exerceri.
 332 ART. ELEM. P.II. TOM.II. LIB.n. CAP.n.
Cum autem ipfa empiricorurri fententia rationo
idearum (vt plerumque fit) formim dogmaticam indirtt,
idque fidenter negat, quod fphaeram fuperat cognitio-
Oum fuarum intuitiuarum tum ipfa in vitium immode-
,

ftiae incidit.quod eo dignius reprehentione videtur, quo

grauior calamitas eft, quae iis, quorum oohis e r&tionei
practic* intereft, adferri videtur.

Atque haec quidem fententia Epituri*) eft, contra-.

ria Plafonis fententiae.

Vtcrque plus profitetur, quam noint, ita tamen,

vt ille fcientiain, quamquam in fraudem pratHcae ratio-
nls.excitet et adiuuet, hic eorum quidem, quae ttiaftio-
ne poiita funt, principia praectara fuppedttet, fed eadem
ipfa re ratione corum , quorum fnlorum nobis fcientia
contcmplatiua conceffa e(t, rationi pcrmittit, vt vifo-
rnm naturalium cnodationes fetretur ideales, inueftiga-
tione phyfica negfefla.

Ttrtio denique, quod momentum attinet, quod in

optione praeuia poteft inter duas partes difceptantei
fpocrari,adinodum mirum eft, rationem empiricam ora-
ni pupulari ratioui prorfus aduerfari, quamuis credi de-

*) Sed tamcn ndhnc qnaeritur, ait haec decreta vmquam vt

adfertiones obiectiuas Epicurus propofuerit. Si forte nil ea,
cr.mr, nifi regulae vfus raiionis contemplatiui, ex iis eiue
ingenium philofophieum vcrius eluxft, quam vllius cutu-
pism philofbphorum veterum. Vt in explicandis vilis ita
verfan debcamus, ac fi campus inueftigationis nullis termi-
nis iuitiisue mmidi praecidatur; vt maieria mundi ita fu-
niatur, vti ea efle debei, Ji de ea perexperientiam cupimus
edoccri; vtnullaalia eiientortim generatio; quam quomodo
ca ex iegihus phyficis mutatiom haud obnoxiis determinen-
rur, tandemque uulla caufa a mundodiuerfa dcbear adhibe-
vi haec omniain decietis funt etiamnuuc veril,. fed parum
;

feruatis. philofophiae contemplaiiuae ampliiicandae, princi-

piorumque dochinae moralis, ab alienis fontibusadiutoriis li-
Lere muenlendonim ita quidem vt propreiea is qui pro-
, , ,

nuneiata iila dogmattca, quousque in fola contemplatione

verfemur, vult ignoTen, inculpari debeat, fe illa velle
WgiTtt
 SECT.ni.DEINVITAMENTORATIONISetc. 333
.beret, intelligentiam communem cupide amplexatnratrt
Confilium, quod eam nullarealia, atque cognitionibus
empiiids eatumque contextu rationi congruo.pollicetur
Wpleri, cuin e contrario dogmatica transfcendentalis
umcogat, vt ad conccptus progrediatur intcliettum
,

rationisque facultatem ingeniorum in cogitando exerci-

tatiilimorum longe fuperantes. Verum hoc ipfo mo-
mento ducitur. Quandoquidem ea tum in ftatu verfa-
tureo, quo vel doliffimus quisque fibi non poteft quid-
quam prae illo arrogare. Si parum vel nihil earum re-
rum intelligit, tamen poterit nemo gloriari, fe multum
pluris de iis inteiligere, et quamuis nequeat de illis tam,
artificiofe loqui, quam alii, tamen de iis potert infinite

plura argutari, fi quidcm in meris ideis obambulat, de

quibus ob eam ipfam caufam facundifTime poffis diffcre-
re, quoniam eas prorfut nefciai; cum tamen de perfcru-

tatione naturae penitus obmutefcere , de fuaque igno-

rantia fateri cogeretur. Itaque haec decrcta permagnam
iam commendationem habent fui ex commoditate vani-
tateque. Praeterea quamuis grauetur philoibphus vt ,

decretum eligat, cuins non poffit fibi rationem reddere,

atque adeo conceptus introducat, quorum veritas (reali-
tas) obieftiua nequeat perjpici; tamen intelligentiae
communi nihil vfitatius videtur. Cupit ea.aliquid ha-
bere, in quo tuto poffit initium capi. Neque difficul-
tate follicitatur eiusmodi fumtionis comprehendendae,
quoniam ei (qui, quid comprehendi fit, nefcit), nuni-
quam illa in animum venit, idque notum ac peruulga-
tum putat , quod vfu crebro ac diuturno illi frcquenta-
tum videtur. Verum poftremo omne inuitamentum
contemplatiuum prae aQiuo illi euanefcit illudque fefe
,

perfpicere opinatur ac fcire, quod vt amplexetur crcdat-

ve, metu aut fpe impellitur. Ita fit, vt ratio empirica
rationis in via transfcendentali ideas feitantis omni po-
pularitate fit prorfusprinata, atque, vtcumque fupremis
decretis prafticis ilta infenfa videatur, tamen haud qua-
quam metuendum eft, ne vmquam terminos fcholae mU
gratura, atque in republica auftoritatem aliquam gra-
tiamque multitudinis confecutura videatur.
 334 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II. CAP. II.

humana per naturam fuam archite}onicaeft,

Ratio
id omnes notitias fpefiat tamqnam ad atiquod, <]uod
eft,

eflepoffit, fyftema pertinentes, proinde quoque folum

ea prineipia permittit, quilnis quaedam inftituta cogni-
tio faltim haud impeditur.quo minus fere poflit vnacum-
aliis in quopiam fyftemate reponi. Sed pronunciata an-
tithefeos eam naturam habent, vt iis prorfus fieri ne-
queat abfolutio ccntejttus cognitionum. Ex iis enim
praeter ftatum mundi quendam femper alius eft ftatus
vetuftior, inquaque parte femper infunt aiiae partes
rurfus dtuiduae, ante quodque euentum eft aliud, quod
viriffim itidem xliundegeneratum eft, atque in exfiften-
tiaomnia omnino funt tantummodo ad leges adftri&a,
ita,vt nufpiam exfiffentia abfotutaprimaqueagnofcenda
videatur. Cum igitur antithefi nufpiam quiddam pri-
mum concedatur, nutlumque inittum fimpliciter poffit
abfolutcque fundamento effc plenus abfolutusque co-
,

gnitionum contextus, eiusmodi fumtis, effe nullo modo'

poteft. Igttur inuitamentum rationis archite&onicum
(quod haud empiricam, fed puram rationis vnitatem ex
anticipatione poftulat) naturalem in fe commendatlo-
,

nem cohibet adfertionum thefeos.

Quodfi autem quisptam ab omni fe inuitamento

pofTet abdicare, adfertionesque rationis, ,id omnes con-
fequentias medius atque indifferens, ei folopretio ratio-
num fub contemplationem vocare; is, rt nullum fciret
exitum, fecus fefe e difEcultatibus expediendi, atque.fi
vnam vel alteram fententianun controuerfarum profite-
retur, perpetuo in dubio atque anctpiti haereret. Ho-
die vtderetur fibi de voluntate hominis libera perfua-
fusj cras, fi infolubilem naturae catenam conlideraret,
libertatem nil nifi illufionem fui duceret, omniaque na-
turalia putaret, Siu autem ad agendum ventum fit,

tum hicce lufus rationisfolius contemplatiuae, vetutvm-

brae fomnii, euanefceret, fuaque principia ad folum in-
vitamentum praflicum eligeret. Quoniam autem natu,-
ram cogttantem atque inueftigantem decet, certa tem-
|>ora foti ipfius fui rationi csaminandae iinpendere, iu co
 ,

SECT. IV. DE QUAESTIONfBUS TRANSSC. etc. 333

vero omnc partium ftudium deponere, atque ita obfer-
vata aliis diiudicanda palam proponere; nemo poterit
nec reprehendi, nec prohiberi, thefes pariter atque an-
tlthefes, vti fe, nullis comminationibusperculfae coram
iuratis fuiipfiusordinistcoram ordineputa hominuin im-
becillium) defendere poffunt, in inedium adferre.

Antinomiae ratianis purae

SECTIO Q UA R T A,
Dt qunejlionibus transfiettdentalibut rationis purac, quate-
nus abfolute folui poffe oporteat.

Omnia, quae proponuntur, explicare velle, act

omniaque, quae quaeruntur, refpondere, impudicae ia-
Gantiae foret, arrogantiaeque ita exorbitantis, qua illi-
coomnem apud alios fiduciam perderes. Nihilominus
timen artes reperiuntur, quarum natura ita fert, vfc
quaeque in iis quaeftio obuia ex iis, quae fcimus, fim-
pliciter explicanda videatur, eo quod explicatio iisdeni
de fontibus, vnde quaeftio oritur, debetpromanare, at-
que vbi nullo modo permifium eit, vt ignorantiarn ine-
vitabilem praetendamus, fed enodatio qucat pofhilari.
Quid fingulis, quae cogitari poffunt, temporibus iuftum
aut iniuftum fit regulariter, neceffe eft,vt fcire poftimus,
fi quidem obligationem noftram attingit, nequeeius,
quod fcire haud poffumus, vllam obligationem tiabemus.
Interim in enodandis naturae vifis multa, oportebit, in-
certanobis, multaeque quaeftiones inenodabiles mane-
ant,quoniatn id quod de natura rerum fcimus ad ea
,
,

quae nobis explicanda funt, permultum abeft, vt inom-

nibus caufisfatis videatur. Quocirca quaeritur: an vl-
la quaepiam quaeftio philofophiae transfcendentalis,
quae remobieflam fpectat rationi propofitam , eadem
ipfa ratione enodari nequeat, atque an iure poftis illius
decifionem recufare eo, vt eam rem, tamquam fimplici-
ter abfoluteque incertam (ex vniuerfis iis, quae poflunt
a nobis cognofci), iis adnumeremus, de quibus quidem.
cogitationem habemus, quae fufiicit, vt quaeftionem
 33<S ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIEJ.II. CAP. II.

proponamus, cuius quidem vmquam expediendae pror*

fus nobis aut fubfidia defunt aut facultas.

Iam adfirmo, philofophiam transfcendentalem om-

nhim notitiarum contnmplatiuarumfolum hoc pecuiiare
habere: nullam quaeftioncm, rem oblatam quaudam ra-
tioni purae propofitam attingcntem, eidem humanaera-
tioni inenodabilem efie, nequcvllum praeteytum igno-
rantiae ineuitabilis profunditatisque immenfae quaeftio-
nis pofle ab obfigatione liberare, plenc perfeiieque eam
e.vplicandi; fi quidem idem conceptus, quo efficitur, vt
quaerere poifimus, necefiario nos ethm reddere idoneos
debet, ad quaeflionem ifram expedietidain, propterea
quod res obietla extra conceptum nufpiani deprehendi-
tur (quemadmodum in iufto atque iniuilo).

Nec vero in philofophia transfcendentali quaeftio-

nes aliae funt, quam costnologicae, quarumratione iure
poteft plena numerisque. abfohita refponfio poftutari,
cjuae obiectae rei naturam fpectet, neque philofopho 1U
cebit, illam eo fubterfugerc, vtobfcuritatem imperuiam
praetendat , eaeque quaeftiones folas polfunt ideas cos-
mologicas attinere. Namque res obieta cmpirice data
efi"e debet, quaeftioque fpettat tantummodo conuenien-
tiam eius cum idea quadam. Si res obieta transfcen-
dentaliseft, et proinde ignota ipfa, veluti an quiddam
illud, cuius vifum (in nobis ipfis) in cogitatione (antma)
verfatur, natura per fe fimplex fit, an natura rerum vni-
verfarum exftet abfolute necefiaria, et fic porro, tumad
ideam noftram quaeii res obiefta debet, quam fateripof-
fimus nobis effe ignotnm, neque tamen non effe poffe.")
Ideis cosmologicis folis hoc proprium iueft, vt rem fibi
obnoxiam, fynthefinque empiricam ad eius conceptum
neceffariam fumere, qua datam poiiint, quaeftioque ex iis

*) Ad quaeftionem.quaenam uatura obiecUe rei transfcenden-

refponderi quidcm nou poteft, ita fcilicet, vt ape-.
talis fit,
quamim in te verfetur, fed tamen lic,
riatur, quid ta jit, ei
Vlquatjliontm effe iiuiiam lignilicemus proprerea quod nul-,
,

la res ei fuhiecla data lit atque piopofita. Quocirca ad om-

Bej quaeftiojiei pfycllologiae uansftendentalis etiam poteii

D i 31 ii z od' &j GUOgtP

-
SECT.IV. DE QUA2STI0NIBUS TRANSSC. etc. 337
oriunda tantummodo progrcflum fpeftat fynthefeos hu-
iusce, quatenus eo totalitas abfoluta contineri debet,
quae quidem nil rjuidquam amplius emptricum eft, pro-
pterea illa, noti poteft in vlla quapiam expertentia propo-
ni. Igitur cum hoc loco duntaxat de re fermo fit qua

experientiae, quae effe poflit, obnoxia, neque qua dere

per fe ipfa, foltitio rjuaeftionis cosmologicae transfceti-
dentalis, extra ideam nufpiam efle poterit, (i quidem
haud ea rem attingit per fe ipfim ; atque ratione expe-
rientiae pofiibilis non id quaeritur, quod in fingulo
(cnncreto) in quapiam poifit experientia oftendt, fed
quid in idea infit, cui fynthefis empirica debeat tautum-
modo appropiuquare; crgo necetX: eft, vt tix idea fola
queat folui namque haec in folis effeftis rationis
;

verfatur, quae proinde non poteft eulpam a fe remouc-

re, atque in obieftam remignotam transferre.

Atque haud ita mirum eft, vti primo quafi adfpeftu

videtur doftrinam ratione omnium nuaeftfonum dome-
;

ftiearum meras certas folutiones- et pollulare pofTe et ex-

fpeftare, quamuis fortaffe nondum repertae videantur.
Praeter philofophiam transfcendentaiem duae funt do-
flrinae purae rationis, quarum vna folam cantemplatio-
nem fpeftat, altera aftionem, nempe mathejii pura.et
philofophia moralii pura. Anne vmquam audiuimus,
quafi ex ignorantia quadam conditionum necelTarta, in-
certum effe declaratum quamne proportionem diame-
,

ter ad pcripheriam exafte habeat in numeris rattonali-

refponderi, vti vere refponfum eft; fi quidem fubJeftutn

trinsfcendentale attingunt omnium viforum internorum,
quod ipfum haud pofitum in vifo eft, nec proinde
qua res obiecta datum eft atque in quo nulke catego-
,

riae (quas tamen propne quaeltio fpeclat) ad conditiones m-

veniunt fui ad vfum transfereudi. ltaque hic locum habebit,
quod in vulgus dicirur, nullam refponfionem etiam refpon-
fionis vicem explere, nempe quaefHonem de natura illim
. cuiuspiam, quod nullo poteil attributo detinito cogitari,
propterea quod prorfus extra fphaeram illud pouitur rarum
obieclarum, peniius irritam atque inanem effe.

Y
 338 ART. ELEM, P. II. TOM.II. LIB. II. CAP. IL

bus et irrationnlibm? Cum priori ncutiquam ea poffit

eongruenter dtiri atque proponi, fed pofteriori nondum
inuentum fit, iudicatum ei>, faltemcertopoffe cogniilci,
eatri folutionem riullo modo fieri pofle, cuius rci quidem
Lambtrtits argumentuin Jedit. In principiis morum
quidquam ince. ti poteft, quando-
vniuerralibus nil effe
quidem enunciationes nut prorfus vanae mnt et inani
TOCe fonant, aut e folis noftris conceptibus rationis nia-
nare debent. Contra in ph) ficis iufinitus eit conieiiu-
rarum, quarum ratione numquam potelt certitudo x-
fpefkri, propterca quod pliaenomena phyfiea in rebus
obiectis verfantur, quae nobis a concepiibus noitris ii-
berae proponuntur quoruin proinde aperiendorum cla-
vis baud in nobis noftraque cogitatiune, fed extrj nos
cft, ob eandemque ipf.im caufam faepeiiuniero non inue-

niri, proinde nulla certa patefaftio fperari poteft. Quae-

ftiones autem analytices tiansfceudcntalis quae dedu-
,

Sionem attingunt cognitionis purae noftrae, huc non

referendas duco, quoniam in praefens tantummodo de
firmitate iudiciorum ratione rerum nbiecraium, non ra-
tioue originis ipforum conceptuum noftrorum agimus.

Quamobrem ab obligatione propofitarum rationis

quaeflionnm critiee faltim foluendarum eo Imud nos po-
terimus liberare, vt de anguftis rationis uoftrae carceri-
bus querelas tollamus, et fpecie coguitionis noitri ipfius
modefte conflteamur, vim omnem rationis noftrae fu-
perare, vt decernamus, vtrum mtuidus fit ab aeterno,
(in initium ceperit; vtrum fpatium mundi in infinitum

Gt naturis refertum, an intra certos terminos inclufutn

videatur; vtrum quidpiam in mundo Groplex fit, aii
vniuerfa in uifinitum fecari debeant ac diuidi; vtrum
generatio quaedam ac propagatio ex libertate lit, an
cunfia ad catenam nexa pendeant ordiuis naturae re-
rum; vtrum denique quaepiam natura fit prorfus abfo-
luta ac per fe necefTaria, an vniuerfa qiioad.e.vliftentiam
ad conditiones adftricta fint, proinde extrinfecus aliun-
tle pendeant atque fortuits videantur. Namqite vni-
verfae quaeftiones iftae rem fpe&ant obiectam, quae
SECT.IV. DE QUAESTIONIBTJS TRANSSC. etc. 339

totalitatem fimplicjter abfolutam fynthefeos viforum.

De qua fi cx conceptibus noltris ntl certi quidquam pro-
nuttciare pofiumus aut ftatuere, culpain non tn rem de-
bemus transferre, nobis fefe occultatltem ; namque
eiusmodi res (propterea quod ea extra ideam noftram
nufpiam deprehenditur) nutlo modo nobis poteft propo-
ni, verum caufa nobis in ipfa idea. noftra quaerenda eft,
quae quidem pofita in problemate eft, quod ntillam fo-
lurionem patitur, cuique nihilominus veram rem nbie-
ctam fumimus refpondere. Perfpicua cxplicatin diale-
flices, quae in ipfo noftro conceptu ineft, breui nos ad
plenatn firrnitatem ducerct de eo, quod ratione eiusmo-
di quaeftionis nobis iudicandum videretur.

Veftro quidem praetextui incertitudinis ratione

horum problematum primum haec poteft quaeftio oppo-

Vnde vobis exiiftunt ideae, quarum folutione tantis dif-

ficultatibiu hoc in loco impedimini? An forte vifa funt,
quonim enodatione egetis, quorumque, ex faifce ideis,
duntaxat principia, regulamue expofitionis illorum
quaerere dcbetis? Ponatis, naturam efTe totam vobis
apertam, nil quidquam effe, qutn fenfibus veftris, et
confcientiae eorum omnium, quae vjfioni veftrae propo-
fita funt, pateat; tamen ne per vllam'quidem experien-
tiam rem ideis veftris fubieflam in fingulo (eoncreto)
potentis cognofcere (etenim praeter hancce vifionem
,

plenam, et fynthefis perfeQa, atque confcientia opuseft

totalitatis illius abfolutae, id quod nulla prorfus fteri
poteft cognitione empirica), proinde quaeftio veftranul-
to modo poteftad explicationem cuiuspiam vifi obuiine-
ceffaria effe, ideoque quafi per ipf;im rem obieQam pro-
pofita. Namque res obietla illa vobis numquam poteft
obuia efl"e, fi quidem ea per nutlam evperientiam poflt-
btlem poteft proponi. Cum vniuerfis perceptionibus,
nuarum effe copia poterit, femper conditionibus conftri-
fli linquemini, finc in fpatio, fiue in tempore, neqoe

abfoluti quidquam attingetis, quo ftatUere pofiitts, vtrum

 34 ART. ELEM. P.ll. TOM. II. I.IB.IL CAKH.
Iioc abfolutum >u initio fynthefeos abfoluto quodam, an
totalitnte feiiei ibfoluta, fine oitini uiitio, ponendumvb
deatur. Vniuerfitas autcm fenfu empirico femper tan-
tummodo comparatiu;i efl. Vniuerfitas abfoluta quan-
'
titatU (vniuerfitas rerum), diuifionb, deriuationis, con-
ditionis c.Yiiiicntiao in genere, vna cum omnibus quae-
Hionibus, vtruih ex finita, an in infinitum continuanda
fyntbefi periici queat, neijuaquam experientiain vllam
poffibilem attinet. Velut vifa cmusdam orporis mini-
-menielius, aut etiam tar.tummodo aliter pofletis cspli-
care, fiue, iUud c limplicibus conftare partibus, fuma-
tis, fiue prorfus comnofitis effici; riamque vobis nulium
.viiTjuam fimplex vifum potefr, atque aeque minus com-
politio infinita guaedatn obuia elTe. Vifa Je volunt tan-
tummodo eipHcari, quatenus concUtiones explicandi da-
,tae funt in perceptionc, omnia vero, quae vmquam in
iis dari proponique poterunt, in tota abfaIuto*complcx&,
ipfa in pcrceptione vcrfantur. Atque huiusce vniuerfi-
.tatis txulicatio proprie in quaeftionibus rationis tians-
fcendcntalibus poflulatur.

Cum igltur folutio quscftinnum ill.irum ipfn numquam

polfit in experieutia occurrere, non poteriris dicere, in-
certum effe, quae praeterea rei obietlae fint attiibuen-
da. Namque res obieila veftra in iblo inefl veftro inge-
nio, neque e.\tra illud vllo modo poteftproponi; proin-
de vobis id modo curandum erit, vt vobismet ipfis con-
veniatis, atque ampliiboliam vitetis.quaeideam veftram
in repraefentationem putatitiam mutat rei empirice da-
tae, ideoque etiam obieftae rei ex legibus cmpiricis co-
gnofcendae. Quocirca folutio dogmatica haud fere in-
certa eft, fed plane fieri non poteft. Verum critica fo-
lutio, quae prorfus certa effe poteft, quaeftionem neu-
tiquam obieaiue conliderat, fed ex fundamento cogui-
tionis, in quo ea conftltuta eit.
 SECT.V. DESCRIPT.SCEPT. QUAST, COSM. etc. 341
Aittinomiae rationis purae
SECTIO Q. UI N TA.
Dffiriptio fceptiea qnarfiionum cosmohgharum per omitcs
quatuor ideas transfcer.detitaki.

Ab eo, quod poftuhuimus, vt

fcilicet ad quaeflio-
dogmatice refponderetur , libenter defiftere-
nes noftras
mus, ii iam in antecefluni comprelienderemus fore, vt :

refponfio, vtcumque illa cadnt, ignorantiam noftram

magis auftura, nosque ex vno incomprehenfo in aliud
incomprehenfum, ex vna obfcuritate in aliam maiorem,
et, haud fcio, an in repugnantias praecipitatura videa-

tur. Quodfi quaeftio noftra tantummodo ad aiendum

negandumue propnnatui' prudentia fuadct, vt, <juas
,

fufpicari poflis, refponfionis rationcs in prnefens in me-

dio relinquamus, atque inprimis fub contcmphtionem
vocecnus, quid tum lucrnturi fimus, ii rcfponfio in gra-
tiam huius contrariadie partis c.idat. Sj igitur accidat,
vt ex vtraque parte nil nifi caflum quiddam et inanisvo-
cis fono decoratum dicatur, tum iure proaocamur, vt

ipfi quaeftior.em noftram critice cxaminemus, videamus-

que, annon ipia in fumtione lubrica pofita fit, in ideaque

ludat, quae falfitatem fuam meliusin applicatione et per
confequentias fuas, quam in repraefentatione feparata
prodat. Atque in hoc magna iila cernitur vtilitas, quam
adfert via fceptica traftandi quaeftiones, a rationc pura
purae rationi propofitas, et qua fit, vt paruo fumtupof-
fit ingente farragine dogmatica fuperfederi, quo in eius

locum critica fobria fufficiatur, qua, vt vero kmtp>cti-

xn, opinio, vna cum comite fua, multifcientia, com-
mode e.vitirpetur.

Quocirca fi praeuidere poflem, jdeam cosmologi-

cam, ad quamcqmque partem abfoluti fynthefeos vifo-
rum regreffiuae ea fe verfura fit, tamen ad quemque in-
tdligentiac cuntrptum aut nimis magnam fore, aut ni-
ramm paruam; fane comprehenderem, illam, cum tan-
tuni in re eiperientiae fubiefla verfetur, quae polfibili
34a ART. ELEM. V. II. TOM. II. LIB, II. CAP. II.

lntelligentiiin conceptui conuenire debet, prorfus ina-

nem, eique nullamfubieiram fententiam effe, propterea
quod res obieta ad eam haud quadrat, vtcumque eam
illiaptem. Id quod leuera accidit in omni conceptu
cosmico, quo", bb eam ipfam caufara, ratio, quam diu
Uli adhaeret, antinomia ineuitabili implicatur. Namque
primo canftiniatis: mundum nuilum kabere itiitium, tum
ad conceptum vcftrnm is nimium laagnus videbitur; fi
quidem hic, qui in regreffu fuccefliUO cernitur, num-
qusm ad totam potuft aeternitatem eiapfam pertinere.
Vernm ponatis : muadum initium kaberc, tum rurfus ad
conceptum intelli^itiae veftrum in nccrjfario rcgrcjfu
empirico nimis parnar erit. Etetiim, quoniam initin
femper tempus por.ittir antegreffum, iliud nondum ab-
folutum eft, et Iege vfus intcliigentiac enipiricr vobis
praecipitur, vt couditionem altiorem temporis quaera-
tis, proinde mundus manifefto ad hancce legemnimium
partius videtur.
Eadem vero ratio eft quaeftionis dnplicis de magni-
tudiiie mundi ratione fpatii. Si enim ea infinita fit nul-
lisque carceribus circumfcripta , tum ad omnem conce-
ptum empiricum riimis mngna eft. Si jinita fit ct tcr-
fBinls inclufa, tum iure adhuc quaeretisi quanam reillj
termini conftituantur? Spatmm vacuum non cernitur
in correlato rerum io fefe confiftente, neque illud effe
conditio poterit, in qua pofilfis confifterj, multo minua
conditio empirica, partem expericntiae poliibilis confti-
tuens (cui enim efie crperie/itia poteft fimpliciter va-
cui?). Sed ad totalitatem abfolutam fynthe(eos einpiri*
cae femper requiritur, vtabfolutum in conceptu verfe-
tur empirico. Ergo mundut terminis tircumft-riptus ad
eonceptum veftrum nunturn paruus videtur.
Deinde, fi quodque vifum in fpatio (materia) pnrfi-
bus hfiiite muitis eiliciatur, tum regreflus diuifionis ad
conceptum veftrum femper nimis masinus erit; fi diuifio
fpatii autem in quopiam fere articulo eius (in iimplici)
definat; tum idene abfoluti nimis paruus erit. Quo quip.
pe articulo femper regreffus ad plures parteB in eo conv
plexas relinquitur.
 J
SECT. V. DESCR. SCEPT. QUAEST. COSMOL. etc. 343

Tertio fumatis: in vniuerfis illis, quae in mundo

eueniunt, niliil efle, nili euenta e* legibus naturae;

tum femper aliquid, qnodfit,

elfeclio caufae viciffim erit
Teftrumque regreffum ad caufam aitiorem, proinde dila-
tttionem feriei conditionum aparte priori fine intermif
fu aeceflariam efficit. Natura foluin efficiens proinde
ad omnom conceptum veftrum in fynth.cfi euentorum
cosrrncoriim , nimis magna erit.

Quodfi paflim euenta Jponti effecla eligatis , proin-

de gentrationem ex lihertate ; tum vos de caufa, cur
6at, ex lege naturae ineuitabiU interrogatio pcrfeque-
tur, cogetque, vt hunc locum ex legc caufarum expe-
rientiae inigretis, atque inucnictis ciusmodi totalitatem
coimincrioiiis ad velinim necelfarium conceptum empi-
rinim nimis pnruam videri,
Quarto denique, fi naturam alijbfute necefarinm
conftititatis /liue mundum ipfum, fiue a1i<juid in mundo,
fiae caufam mundi): ponitis enm in tempore a quouia
dato tcmporis puncio inrmits remoto; fi quidem ilio-

quin cx ulia atque antiquiore exiiftentia penderct. Tnoi

tutem cmpirico iuac-
liaec exfiftentia veftro conceptui
celfa eftnimisquc magna, quam vt vmquamquopiam re-
greflu continusto ad eam poilitispertinere.

Sin aurem, e fententia veftra, vniuerfa, quae ad

mundum pertinent (fiue qua ad conditionem adftricla,
fiue qua conditiones), fortutta fint; tum quaeque exfi-

ftentia vobis data atque propofita conseptuiveftro niinis

parua videbitnr. Siquidcmilla cogemini, vt femper
aliam exfiftentiam quaeratis, vnde ea pendere videatur.

In omnibus hifce caufis ideam coswologicam ad re-

greffum empiricum, proindead quemque poffibilem in-

tdtigentiae conceptuin vel nimium magnani diximus, vel

uimis paruam. Cur haud vicilfim retro pronunciaui-
mus, in pi iori cafu conceptum cmpiricum femper ideae
efle nimis paruum, in altero autcm nimis magnum effe,
ideoque culpamquafi in regreffuempiricolwerere; rum
e contrario ideas cosraologicas incufaremu;, quod cae in
344 ART. ELEM. P. II. TQM.II. LIB.II. CAP.IL
exceffu vel defettu a fine fuo propofito,
nempe expcrien-
tiapoflibili,
aberrent? Caufa haec erat. Experientia
poHib.lis cernitur in eo,
quod folum poteft conceptui
noitro ventatcm (realitatcm) impertire;
quippe iii
quo omrus cmiceptus in mera ldea vcrfatur,
ct veritite
Oeflituta, et ad rem obicclam adlcclionc. Inde cosce-
ptus polfibilis emptricus erat norma, ad
quam ido; de-
bebiit iudiciri, vtrum mcra idea et res
ex fo!a co^tatio-
ne efTccla (it, an in mundo rem oSicclam
reptnat.
Nanv;uc illud tantummndn comparatione cum
tlio quc-
piam nimiuni magnum paruumuc dicitnr, miod
tantum
huhw pcileriorts caufa liimitur, ad iliudijueoinpomtur.
In li;un-: .s vcterum icliolarum di:,leclicarumerat ct hjt-c
quaeflio: cum globu* non potell per forsmen mitti
quid tum eiit diccndum? cftnc globus niniiuinm.ig:n: S)
aut foramen nimis par.ium? Qua uuidcni in caufa ad
rem mhil intercit, quid djcatis; ne.pie enim hoflis,
quid horum amborum alterius caufa adfit.
Contraneu-
tiauam dicetis homn ad veftein nimis longus
;
eft, fed
veftisadhominem nimium breuis.

Quamobrem in fufpicionem veram fumus addytri,

ideas cosmologicas, cum iisqua omnes fibi inuicem
con-
trarias adfertiones argutantes, in inani fortc
quodam ac
niere commentitio conceptu modi illius, quo res
hifca
ideis fubiecra nobis proponatur, fundamentum
habere,
qua ([uidein fufpicione duci iam poflumus ad vertigium,
vernm, quo illiifionein apeiiamus, quae errorem nobis
tam diuturnum coutraxerat.

Antinamiac rationis purae.

SECTIO SEXTA.
Idedlimus transfcnidattalis , vtpote clauis diakStitet cos~
mnlogkae aperiendae.

Jn eefthetica transfcendentali fatis euicimus : om-

nia, qiwe ;n fpatio aut tempore videntur, proinde
r
vniuerfas e*perientiac, quae nobis poteft efle, obnoiias,
 SECT. VI. CLAVIS DIAL. COSMOL. APERIEND. 345
niinifi vifis contineri, U eft, repraefentationibus, quae
ita, vti repraefentantur, qua naturae extenfae, feriesue

mutationum, extra cogitationes noftras nullam in fe

fundatam exfiftentiam habere videantur. Hanc dottri-
nam idealismum transfeendtntalem ") appcllabo. SeGator
realismi fenfu transfcendentali hafce mutationes fenfus
noltri res facit in fefe confiflentcs , et proinde repraefen-
talianes meras flatuit res per fe ipfas,

nobis vim adferret, qui idealismum empiricum

'
Is
dudum explofum. nobis obtruderet, qui quidem, prop-
terea, quod veram fpatii exfiftentiam ftatuit,naturarum
extenfarum in illo negat, certe dubiam putat, eaque in
reinter fomnium et veritatem nullum discrimen agna-
fcit, quod fatis poffit doceh. In vifis quidem fenfusin-
timi in tempore, vt rebus in veritate apparentibus, nul-
la djfficultiite vrgetur; quid? quod contendit, hac ex-
perientia intima veram exfiftentiam rei illi fubietiae (in
fe ipfam, cum omni hac determinatione chronica) vna
folaque. fatis firmnri.

Contra idealismus noflertransfcendentalisres vifio-

niexternae propofitas concedit, ita, vti in fpatio vi-
dentur, etiam vere exfiare, omnesque mutationes in
tempore, ita vti fenfu interno repraefentantur. Et-
enim, cum iam fpatium iti forma cernatur vifionis illius,
quam externam vocamus, atque, fi ne rebus obietlis in
eo, nullae omnino repnicfentationes forent empiricae,
veras atque apparentes in eo naturas extenfas ponere ee
poffumus et debemus, pnritcrque etiam cum tempore
comparatum videtur. Sed illud ipfum fpatium, vna
cum tempore hocce et, fimul cum vtrmiue, vifa vni-
,

verfa, tamen in fe ipfa in nullis rebus vcrfantur , fed in

meris repraefentationibus, nequei vllo patto pofTunt ex-

*) Quem alias quoque nonnumquam

dixi idealismum fentalm,
. quo a matatali id eft, eommuni vulgarique, (|ui tpfarum
,

externarum rerum exliftentiam vcl dubitat vel negar, di-

ftiijgu.itur. Vtomnem uos cahimniam euitemus, fubinda
Uuco, his potius vocabulis
fiitius vti, quam quibni fupia. vfi
fumus.
 34 6 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II. CAP. IT.

traanimum noftrum exirare, et vel ipfa vifio interna et

fenfitiua nntim noftri .(jua rei confcientiae fubieaaej,
cuius detcrminatio fucceffione itatuum diuerforum in
tempore r^praefentatur, etiain uon eft verum illud tpfe,

vti per fc ejftat, fiue fubieftum t)uod vocant, trans-

,

feenderrtal." fed tiLntummodo vifum quoddam

, fenfui ,

naturae huiusce nobis ignotae datum. Sed exfiftentui

huius yill intimi, rjua rci per fe exftantis, non potefl

cnncedi, eo tjuod conditio cius tcmpuscft, quod nulla

cuiuspiam rei per fe ipfius conditio efTe poteft. InVpa-
tio autem ac tempore veritati viforum empiricae fatis
profp^tum eft, eacjueab adfinit.itc fomnii iufto discrimi-
ne feparatur, vt.oque ex legibus empiricis in e.\perien-
tia quudam recie prorfusque cohaerente.

'
Quocirca res experientine nbnoriae numquam per
fe ipfae iiint, fed modo in experientia datae, neijue om-
nino extra illam exltant. Incolas poiTe in luna eife,
(juanmis ens nemn hotno vtnqunm percnperit, fane de-
bct cnncedi, fcd hanc modo riin habet: nos pbffe in
protrrelii! rKj><:rk';itiac polliuihs dcinum inillosinciderej
ca nim vniuerfa vera funt, quae cum perreptione qua-
dam-ei lrgibus progrcffus empirici contextu contincn-
tur. Igitur tum vere cxftant, fi cum confcientia mea
vera. contextUm cmpiricum conftituunt, etiamfi propter-
ea non per fc, id eft, extra hunc experientiae progref-
fuin, jn vetitate rerum apparent.
Ri apfe nobis nil quidquam datum
atque propo- eft

fitum, praeter perceprionem progrsflumque empiricum

ah hac ad a!ias, quae effe poflunt, perceptiones. Nam-
que pcr fc vifa, qua merae repraefentationes, taritum-
rnodo in perreptione exftant, quae reuera nil altud eft,
quarn exfiftcntia repraefentationis cuiusdam empiricae,
id eft, vifimi. Ante perceptionem vifum fi vera res di-
catur, autcam vim habet, nos in progreifu experientia*
eiusmodi piixeptior.em offendere oportere, aut omnino
fententia cartt. Namque illud per fe ipfum, fine adfe-
tiinne sd fcnliis noftros et expcrientiam poffibilem, eot-

ftare, fane quidem dici poffet, fi de re per fe ipfa fermo

SECT. VI. CLAVIS DIAL. COSMOL. APERIEND. 347
foret Verum tantummodo de vifo io fpatio ac tempo-
reloquimur, tjuod vtrumque nulla rerum per fe ipfa-
rum, fcdmodo fenfus noftri determinatione cootinetur;
proinde id, quod io iis, inefi (vifa), noo eft aliquid per
fe, fed iomeris repraefentationibus verfatur, quae, fi
baud io nobis (in perceptionc) datae fint, nufpiam om-
cino deprehenduntur,

Facultas videndi fenfitiua proprie cernitur in facul-

tate (recepeiuitare), qua quodammudo poffis repraefen-
tationiliis adfici, quarum adfeclio erga fe inuicera in
viiione pura cernitur fpatii temporisquc (memrum for-
mmim lcnfus nolrri), quaeque, quatenus inhac relatlo-
neffpatio ac tempore) fecundum leges vnitatis e*perien-
tiaeconiunthe funt ac determinabiles, res obieftae vo-
cantur. Cauia earum rcpraefentationum feofibus haud
obno.via nobis prorfus isjnnta eft, quamque etiain proin-
dc non poffumus qua rem ohieflam videre: cuiusmodi
quippe res obiefcra nec in fpatio foret, oec in tempore
(vtpote folis conditiontbus repraefentationis fenfitiuae)
repraefcntanda , fine quibus legibus nullam prorfus vi-
fionem poffumus cogitando nobis informare. Interim
taioen caufam viforum mere intelligibilem vnmerfe pof-
fmn rem obieclam traiisfceodcntalwm appellare vt ha ,

beamus tautummodo, quod fenfui,qua facultati reci-

piendi, refponderc videatur. Atque huic rei obic&ae
transfcendentali vniuerfus ambitus contextusque ,
quae
efTepoffunt, pcrceptionum noftrarum potcrit attribui,
dicique, eam ante omnem e*perientiarn per fe ipfam
dataoi effe atque propofitam. Vifa vero, iili (*onueoieo-
ter, haud per
fe funt, fed in haC tnitummndo e.vpeiien-

tia data, quidem iila in ineris repraefcntationibus vcr-

fi

fantur, quae qua repraefentatiooes rem ohieQkm reram

defigosnfc, fi oimirum haec perceptio cum cuntiis aliis
ad regulas vnitatis empiricae cohaeret. Slr. dici pot-
efl res vere exftantes temporis praeteriti
: in re ohietla
expericntiac transfceodeotali datae funtj fed rationo
mei illae tarrtum res obie&ae funtin praeteritoque tenv
pore exftant, quatenus cogito, feriem quae poffunt ef-,

-jjijpiJpd b/ Google
 348 ART. ELEM. T. II. TOM. II. LIB. n. CAP. tt.

fe, percepttnnnm rcgrefliuarnffiue ad filum iliud ducem

hifr.oriarum fiat, fiue ad veftigia caufariHn et effetlorum),
e.t lei;ihus empiricis, verbo, curfum cosmicum ad feriem

temporis practerlapfam vt conditionem ttmporis prae-

fontis ducere, quod tum tamen duntaxatin conteituei-
perientiae po&bilis nou per fe ipfum vtpraefensreprw-
fentatur, tta, vt vniuerf.-i indc ab infinito temporeanto
exlifrctitiam mcam praeterita euenta nihii aliud deno-
te:it, quam poffibtlitatem. c;itenae esperientiae longius
ducendae, inde & perceptione praefente, furfumadcon-
tempus defmientes.
ditioncs, hatic <juo:td r

Quamobrem fi res fenfibus fubieQas exftarites vni-

vcrfas in omni tcmpore omnibusque fpatiis omnino mi
hi rcpraefento; eas non ante expcrientiam in vtroque
colioeo, fed liaec repraefentatio non nifi in cogitatione
verfatur de quadam, quae efle poteft, experientia, in
tutalitate cius abfohita. In ea fola dutae funt res illae
obictr.ie (<juae nil funt, nili merae ropraeleutationes).
Cum autem dict, iilas ante omnem meam experientiam

e.vftsrc, hoc modo volo, eas in ilia experientiac parta

dcpreliendi ,, ad quam inde a pciceptioncr inftitucns de-
mum dubcam progrcdi. Caufa oniditinnum empirira-
rum huiusce prnyrotuis, proinde quos articulus, vel et-
iam quam louge ad eos in regreiTu cfueam ofTendere,
tnmslcendentalis eft, et proinde necefiario mihi ignota.
Ne(|ue vero haec fpeflatur, fed taiitummodoregulapro-
gtefliis experientiae, inquares obieftae, quippe vifa,
iniiiiproponuntur. In fine etiam perinde erit, (I di-
cam, progrellu empirico in fpatio pofle me in ftellas in-
cidere, fexccnties loiigius remotas, quam, quas confpi-
cio, extremas: fiue fi dicam, fortaffe eas pofle in fpatio

liuius vniuerfi deprehendi, etiamfi numquam eas homo

pcrceperit, nec percepturus videatur; etfi enim illae
rjua res per fe ipfae, fine relatione ad experientiam pof-
fiuilem omninn datae forent, tamen ratione mei nullae
fuilt, proinie haud res obie&ae , nifi quatenus fcrie re-
grellus empirtci continentur. Scd alia duntaxat relatione,
cutti h;toc eadem vifaad idcam cosmologicam totius.cu-
SECT. Vn. DECISIO CRIT. PUGNAE COSMOL. 349
iusdam abfoiuti adhibenda funt, cumque proinde quae-
ftiupropnnenda tsft, terminos e.tperientiae pofltbilis fu-
perans, diftintiioni modi illius, quo exfiflentia reruin il-
larum fenfilras fubicctamm accipiatur, aliquid momenri
ineft, vt fallaci opinioni occurratur, ex falfa interpreta-
tione noftrorum ipforum empiricorum conceptuum ne-
ceffario oriundae.

Ant inomiae rationit- purae

S EC T I O S E P T I M A.
Detifo tritica pugnae cotmalogicae rationit fecum
ipjtus.

Tota rationis purae antinomia in hocce argumento

datoque eo, quod ad conditio-
dialeflico vertitur; pofito
nem legemue pendet ex alio, tota quoque feries condi-
tionum legumque ponitur et datur. Atqui res fubie-
he fenfibus, qua aliunde pendentes, nobis datae funt
propofitaeque; ergo etc. Hac ratiocinatione, cuius
propolitio tam naturalis rideturet perfpicua, prodtuer-
Jttatecondttionum (in fyntheli viforum), quatenus eae
feriem conftituunt, totidem ideae cosmologicae introdu-
cuntur, quibus totalitas huius feriei abfoluta poftulatur,
oquis ipfo rationi fecum
pugnaneceffario excitatur.
ipfi

Antequam vero fallaciam huiusce argumenti argutantis

aperiamus, corrigendis definiendisque conceptibus qui-
busdam in eo obuiis ad iftud negotium nosmet parabi-
mus.
Primo fequens enunciatio perfpicua et absque du-
biocertaeft: pofito datoque eo, quod ad conditioncin.
legemue pendet ett alto, nobis quoque regreffum in fe-
rie conditionum omnium illius propofitam e(fc; namque
iam ita fert conceptus ekis, quod aliunde pendet, vt eo
altquid ud conditionem quandam, quaeque cum viciflimt
pendeatex alio, ad conditionem remotiorem, atque ita
per omnes feriei articulos referatur. Itaque haecenun r
ciatio eft analytica, omnemque metum fuperat critices
transfcendcutalis. Ea quidem cernitur in poftolato ra-
 35 ART. ELEM. P.H. TOM.II. LIB.1I. CAP.II.

tionis togtco: vt illam conceptus cnm conditionibusfuii

connexionem per intellij^ntiam perfequamur, et,
quoad eius fleri pofiit,. continuemus, quae ipfa iam con-
ceptui adhaerer.

Porro: fi tam id, (juod aiimide pendet, quani, vn-

<3c illud pendet, co.idicio in re per fe ipfa ircrfctut, tura

prioridato, ron folum regreflus ad alterum datus, ve-

ruin huc iam ma vjre datum cit, quod,- quoniam defin-
gulis feriei articulF; valet, toca conditionum fcries, pro-
inde abfolutum quoque eo fiinut datum eft, vel potius
pclitum, td, quodaliunde pendet, quod pcr folam illam

feriem effe poterat, datum efie. Atque hoc locn fyn-

thcfiseius, quod pendet, eum conditione fua, vndepen-
det, in fyntlidi verfatur folius intelligentiae res ita vti
furtfc repraefentantis ncque reputantis an pofiimus et
,
,

quomodo ad cognitionem Ularum peruenire. Concra

cum in vifls occupor, quae, qua reprncfentationes. me-
rae, nullb modo data funt, nilt ad cognitionem eorum
(id efr, ad ea ipfa, li quidem ea noa, nifi in notitiis em-
piricis, ver fantur) per uener o , non pofium eodem
fenfu
dicere: pofitoeo, cjuod ad couditionem le^emue pen-
det ex alio, tota quoque feries conditionum legumque
(qu:tviforum) punitur, ncc proinde prorfus potero ad
totalitatcm ahfolutam feriei illorum conciudere. Quan-
doquidem vifa, in apprehenfione, ipfa nihil aliud funt,
quam fyntlieiis quaedam empirica (in fpatio ac tempo-
re), ctproinde in hac duntaxat data videutur. Xtnul
nuilo pacio confequitur, vt, pofito co,'<[iiod altunde
pendet (in vifo), etiam fynthens, qua conditio illius cm-
pirica efficitnr, eo fiinul detur atque fumatur, quippe
quae in regieffu demum, numtmam auteni fine illo, lo-
cum habet. Verum hoc quidem poterit in eiusmndi
caufa dici, regreffum ad conditiones quendam, id eft,
fynthelin empiricam continuatiun ab hac parte praece-
ptam effe atque propofitam, neque poffeconditiones de-

efie, quae hocce regreffu dcntur atque offerantur.

Ex cuio perfpicimm cft, in pn>po(itione ratiocina-

tionis cosmologicae id quod pendet fignirtcatione trane-
 SfiCT.VH. DECIS. CRIT. PUGM. COSMOLOG. 351
fcendentali categoriae purae, fed adfuintione illtid fenfu
cmpirico conceptus itttelligentiae ad mera vifa adhibiti
fuini, proinde illa fraus dialectica m
ea reperiri, qnas
fophisma figurae diitionis appellatur. Verum ifta fraus
non arte quaelita eit, fed inilluiione ratioius communis '

prorfus naturali verfatur. Quippe qiu (in propolltione)

conditionej eanunt|ue feriem, qunu haud cunfpectas,
fumimus, pofita re quapiam tamquam aliunde pendente,
fi quidem hoc nihil aliud clt,quam praeceptum logicum,

quo monemur, vt praemiffas integras ad coitclufionem

datam fumamus, tum autem in coniunftione eius, quod
aliunde pendet, cum conditioiteilliusnullusordo tempo-
ris deprehenditur; fi quidem ea per fe, vt fmut data,

fumuhtur. lam vcro pariter conuenit, vt (in adfumtio-

ne) vifa qua res per fe, ac perinde foli intelligentiae da-
tae oblataeque res obiettae conliderentur, vti in pro-
pofitione faftum eft, vbi abomnibus cnnditionibus vifio-
nis, quibus folis dari rcs obietae poffunt, cogitationein
ahduxeram. Iam in eo quidem giauiiiimum conceptu-
um discrimen ne;;le\eramus. Synthefis eius, quod ali-
unde pendet cum cunditione fua, harumque feries vnU
verfa (in propofitione) nil quidquam pertempus circum-
fciipti, nullumquc fuecelTionis conceptum in fefe contt-
nebat. Contra fynthefis empirica feriesque couditio-
num in vifo (in adfumtione fumta) neceffario fucceffiua,
et tantumthodo in tempore alia poft aliam, data eft; er-
go totalitatem fynthefeos abfolutam, eaque repraefenta-
tac feriei hic non perinde atque illic fumere poteram,
propterea quod illic omnes feriei articuli per fe (iiiie
condttione chromca) datt funt, qui vero hic folo res;ref-
fu fucceiTiuo eife poffunt, qui eo duntaxat datus eft,

quod is reipfa eflicitur.

De eiusmodi peccato argumenti cnmmuniter fun-

(Jamento (adfertionttm cosmologicarum) politi, conuifta,
Tt:aque parscertans, iurepotelt, vtea, quae haud iu-
ftum titulum habeat petitioiris futte, reiici. Verum ea
re ambarum partium difceptatio contenrioque haud ita
compofitR eft, vt perfuafae videantur, fefe, aut illarum
35J ART. ELEM. P. If. T0M.1L LIB.II. CAP. II.

alterutrain, in re ipfa, quam adfeuerat {in conclufione),

caufa cadere, etiamfi eam non poterat rationibue firmis
exquifitisque fulcire. Nihil magis videtur perfpicuum
effe,quam ex duobus, quorum alter contendit: mun-
dum habere imtium, alter perhibet: nullum prorfus
mundi initium effe, fed mundum nb aeterno axftare,
vnuin vincere oportere. Quod fi itafit, tamen, eo quod
vtriusque partis eadem perfpicuitas eft, fieii uon poteft,
vt vfpiam inueniatur, in qua parte verum .
reperiatur,
pujrnaque manebit, etiamfi partes in foro rationis adpa-
cum fuerint amandatae. Itaque nihil reiinquitur ad lt-
tem funditus, atque ita, vt vtrique parti fatis fiat, diri-
mendam, quam, vt, cum fe inuicem tam belie queant
couueliere, tandem iis perfuadeatur , fefe de nihilo pu-
gnare, fpeciemque quandam atque illufioneni transfcen-
dentalem veritatem iis ibi depinjriffe, vbi prorfus nulla
poffit deprehendi. Atque hanc viam componendae li-
tjs, alioquin haud decidendae, nunc ingrediemur.

Zcno Elcaticus, dialcclicus fubtilis, iam aPiatone

vt fophifta pctulans in eo vehementerreprehenfus, quod
artis oflentandae caufa eandemfententiamconclufiuncu-
lis fallacibus et fpeciofis probare, et mox aliis itidemva-
lidis rurfus labefactare conaretur. Quippe aiebat,
dcum (qui fine dubio illi idem, quod mundus fuit) nec

finitum effc, neque infinitum, illutn neque inmotueQe,

rteque m quiete, nullique rei alii nec fimilem effe, nec
difiimilem. Illis, qui eum de ea re iudicare volebant,

duas pugnantes fententtas is videbatur prurfus voluiffe

negare; quod abfurdum eft. Nequc enini video, hoc
in eo iure poffe taxari. Primam harum fententiarum
mox propius confiderabo. Quodautem ad rcliquas at-
tinet, cum vocabulo dei totam rcrum vniuerfitatem in-
tellexit, tum fane illi diceudum erat: hanc ncque in la-
co fuo conftanter praefentem (in quictc) cffe , nec illum
mutare (fe moucre), fi quidem omnia loca duntaxat in
rerum vniuerGtate, haec tpfa proinde in nullo luco eft.
SECT.m DECIS. CRIT. PVGNAE COSMOLOG.353
Sivniuerfitas rerum vniuerfa, quae eiftant, in fe conti-
net, ea et hoc quidem refpeiu nulli rei alii nec fimilis
eft, nec diflTmilis, propterea quod extraiUam nutla res
eftalia, quacum poifit ea comparari. Si duo iudicia e
contrariis disiunfta conditionem ponunt impoflibilem,
tumambo, quamuis contraria funt (neque tamen pro-
prie pugnant) , ruunt eo quod conditio ruit qua, fola
,
,

quodque illorum deberet valere,

Si quis diceret, quodque corpus vel bene olere, vel

non bene, quiddam tertium locum habebit, nempe hoc,
illudomnino non olere (euaporare), atque ita ambae
enunciationes contrariae poterunt fatfae effe. Sed fi

dicani, cjuodque corpus Vel fuaueolens effe vel non fua-

veolens, tum vtraque iudicia inuicem funt ex disiunftis
oppofita, tantumque prius falfum erit, fed alterum illt
ex disiunclis oppolitum ,
nempe quaedam corpora non
fuaueolentia effe, etiam ea corpora quae omnino non
,

olent, compleflitur. In priori oppofitione (per dispa-

rataj conditio fortuita conceptus corporis (odor) adhuc
in iudicio pugnante manfit, proinde pofteriusnon erat
priori ex disiun&is oppofitum.
Quamobrem dicam: mundus quoad fpatium aut
fi

infinitus eft, aut non eft infinitus, tum, fifaifa fitenun-

ciatio prior, neceffe eft, vt ei ex disiuntlis oppofita
enunciatio: milndus non eft infinitus, vera videatur.
Atque eo quidcm tantummodo tolleremmundum infini-
tum, nullo pofito alio, nempe finito. Verum fi dice-
rein: mundus vel iufinitus eft, vel finitus (haud infini-
tus), tum poffet vtrumque falfum effe. Tuin enim.

mundum, vt in fe ipfum, quoad quantiratemeius deter-

minatum confidero, propterea quod in ratione oppolita
non folurrt infinitatem tollo, cum eaque fortaffe totara
eius esfiHentiam feparatam, fed dcterminationem addo
ad mundum, vt rem per fefe in veritate apparentem, id
qiiod aeque poteft fnlfum effe, fi fcilicet mundus neuti-
quim qua ret per fi, proinde etiam non quoad eius quan-
titatem, neque vt infinitus, neqtte vt finitus datus ac
propofitus foret. Eiusmodi oppofitionem, liceat dioJfSH*

Digitizcd byGoogle
 354 ART. ELEM. P. IL TOM. II. LIE. II. CAP. II.

tam, ilhim ex repugnantia autem atialyticam oppofaio

nein vocari. Ergo duorum iudiciorum dialeeiice oppo-
fitorum vtrumque potelt falfum effe , prupterea quod
altcium altwi non folum repugnat, verum etiam plus
enunciat, quam quod ad repugnantiam ncceffarium vi-
detur.

Quodfi duo pronunciata: mundus quoad quantita-

tem infinitus eft, mundus quoad ouantitatem efl finitus,
tamquam filii inuicemexdisiunfcHsoppofita confideramus,
fuminuis, inunduni (totam viforum feriem)effe rein per
fe ipfam. Is enim manet, fiue infinitum regreflum in
ferie eiiis viforum, fiue finitum tollamus. Sin auteiu
hanc fumtionem, fpSciemue haiic transfceudentalem tol-
lam ac negeni eum in re per fe ipfa verfari tum re-
, , ,

pugnantia vtiiusque adfertionis ex disiuntiis nuitatur in

folam pugnam dialeiticam, et (juoniam mundus neuti-
quam per fe (ita Vt haud pendeat a feiie regrefTtua re-
praefentationum mearuin) e.\ftat,. necjue is exftat etiam,
neque vt totum per fe infinitum neque per fe finitum.
,

Is tantummodo iti regreffu empirico feriei viforum mi- ,

nime vcro per fe jpfe deprehenditur. Quocirca, filiaec

femper aliunde pendct, nnnxjuum totadata erit, etpro-
inde mundus haud ccmiturin toto qnodam abfoluto, ne-
queideo haud e\ftat cjua tale, neque infinita quantitatc,
neque finita.

Quae hoc loco de prima idea cosmologica ditta funt,

nenipe de totalitate nbfoluta quantitatis in vifo, ea et-
iam valent de caeteris. Series conditionum dunta.vatin
ipfa ineft fynthefi regreffiua, non aiitem per fe in vifo,
vt peculiari cjuadam re, ante oinnem regTeffum data.
Quamobrein etiam dicere dehebo: multitudinem pax-
tium inquodam vifo dato per fe neque finitain effe, ne-
que infinitam, propterea quod vifum niliil elt, quodper
fe ipAim cxftet, partesque demum regrellu fynthcfeos
decomponentis, in eoque, dantur, qui quidem regrefTus
numquam fimpliciter totus, neque vt finitus, neque vt
infinitus datus eft. Idem valet de ferie caufarum fupcr
fe inuicem ordinatarum , fiue de e.xfifteiitia aliunde pen-
SECT. Vn. DECIS. CRIT. PUGNAE COSMOLOG. 355
dente vsque ad abfolute neceflariam, quae numquam ne-
que per fe fecundum totalitatem fuam, qua finita, neque
qua infinita poteft fpeetari, quoniam qua feries reprae-
fentationum fuhordinatarum tantummudo in regieflii
dynamico verfatur ante illum autetn , acque qua leriea
,

rerum in fefe confifteos, perfeipfa nullo modo put.it

exftare.

Itaque antinomia rationis purae inideis cosmologi-

cis fuis tollitur, ita,vt oftendatur, eam modo dialeti-
cam efle, atque in pugna verfari fpeciei, inde oriundae,
quod idea totaiitatis abfolutae, quae tantum qua condi-
tio valet rerum per fe ipfarum, ad vifa adhibita fit, quae
in fola repraefentarione, et, fi ns feries conftituatur, ia

regreiru fucceflluo, fed alias omnino haud exftant. Sed

poteftetiam viciflim retro e_ hac antinomia, vera, non
dogmatka illa quidem , fed tamen critica vtilitas et do-
ctrinalis perCipi:nimirum vt ideatitas viforum transfcen-
dentalis eo indireEte euincatur, fi quis forte argumento
direfto in aefthetica transfcendentali haud contentus vi-
deatur. Argumentum hoc quippe diiemmate abfolue-
tur: mundus, fi in toto quodam cernitur per fe exftan-

te, vel finitus erit, vel iufinitus. Atqui prius falfurtj

eft perinde, atque pofterius (per argumenta fupra et _

parte thefeos, et a parte antithefeos). Ergo etiam fal-
fum eft, mundum {complexum viforum omniumj totum.

aliquod per fe exftans videri. Vnde porro fequitur, vi-

fa vninerfa extra repraefentationes noftras nihil effe,
quod ipfum idealitate illorum transfcendentali volumus,
innuere.
Quod quidem fcholion fane grauiffimum videtur.
Inde enim perfpicimus, fuperiora argumenta quatuor
illarum antinomiarum non praeftigias efle, fed vera,
nempe fi pofueris, vifa feu mundum fenfibilem, qui illa

omnia in fe cohibet, res per fe ipfas efle. Sed pugna

nunciationum inde erFe_tarum aperit, in fumtione illa
aiiquam inefle fatlitatem, eoque nos ad inueniendamve-
ram rerum naturam, qua fenfibusfubie&arum, duci.Igitur
di.leclica traasfcendentalis minime fauet ratiaui fcepti-
356 ART. ELEM. P. II. TOM/lI. LIB; II. CAP. II-

corum, fed viae potius uc methodo fcepticae, quaein il-

la poteft exemplum oftendeve pcrmagnae vtilitatis fuae,

(i argumentu rationis fumma libcitate fua inducantur,

quae, licet haud id quod quaerebamus, tamen femper
,

aliquid vtile afque ad corrigenda iudicia noftra idoncum

largientur.

Antinomiae rationis purat

SECTIO OCTAVA.
Principhim rcgulatiitum rationis purae rtfpeStu idtarum
conrwlogicarum.

Cum ex decreto cosmolonicotoralitatis nullum ma-

xlmum feriei conditionum in mundo fenfibili, vt re per

fe ipfa quadam, proponatur, fed tuntumniodo in regref-

fu ei'.is praeiipi queat, decreto i 11 1 rationis purae, in eius
fic conftituta fignificatione fuus adhuc valor manebit,
non quidem qua axiomati totalitatem in reobiecls vt ve T
ram cogitandi, fed qua/JroA/fmar; in gratiam intelligen-
tiac, proinde fubieVi, vt, ideae integritati conuenien-
tcr, rcgreffus in ferie conditionum ad datum quiddam
aliunde pendens inftituatur ct continuetur. Namque
in facultate fenfitiua, hoc eit, in fpatio ac tempore,
quaeque conditio, ad qyarn in expofitioneviforum ilato-
rum poflumus peruenire, viciffim eft conditioni cuidam
adilrifta; eo quod haec non res obieflae per fe ipfae vi-
dentur, in quibus omnino pofiit fimpliciter abfolutum
locum habere, fed in meris repraefeutationibus erapiri-
cis verfantur , quae femper debent conditiones fuas itt
vifione reperire, quae quoad fpatium tempusue eas de-
terminat. Igitur decretum rationis proprie tantum-
modo in regula cernitur, in ferie conditionum viforum
datorum regrefTum praecipiente cui numquani licituin
,

eft, in quopiam fimpliciter abfoluto confiftere. Ergo

illud nulluui eft principium poffibititatis expericntiae
cognitionisque empiricae rerum fenfibus fubieclaium,
proinde nullumdecretumintelligentiae; fiquidem quae-
que eiperientia carceribusfuis (vifioni datae coauenieiv-
 SECT.VHI. PRINC. REGUL. RATION. FUR AEetc, 357

ter) tenetur inclufa, neque etiam principium rationis

conftitutsuttm,conceptus mundi fenfibilis v!tra omaem
experientiam poffibilem amplificandi, verutu >itt;rctum,
quanta ficri poffit, maximae continuationis amphficiitio-
niscjue experientiae, fecundum quod nullus terminus
empiricus accipi debet vt abfolutas, proinde principium
rationis, cjuod, vtrrgula, poftulat, quid in regreffu a
nobis fieri debeat, netjue anticipat ea, quae in re obie-
Ga ante omnem regreflum per fe data videntur. Quam-
obrem iilud principium rationis regulat iuum voco, cum
e contrario decretum totalitatis abfolutiie feriei conditio-
num, vt in re obiefta (vifis) per fe ipfum datum, prin-
cipium cosmologicum foret couftitutiuum, cuius vanita-
tem hac ipfa diftiniione indicare volui, eaque re impe-
dire, quominus, vti alias neceffario accidit (e\ fubre-
ptione transfcendentali), ideae cuidam, quacfolum iiiftar

regulae efr, renlitas obieftiua tiibuatur.

Vtautem fenfum huiusce rcgulae rationis purae
rite determiuemns in primis notandum
, cft, eam non
dicere polfe, in quo rei obieSfa verfetur, fed quom^lo
regreffur empiricus fit inftituendus, vt ad pienum intc-
grumque rei obieflae conceptum perucniamus. Etenitn
ii' prius Iocum haberet tum ea principium conllituti-
,

vum forct. Quamobrem nullopafto cfle anttnus poteft,

dicere, fertem condttionum ad quiddam altundc pendens
per fe finitam eife, vel infinitam; quippequo meraidea
totalitatis abfolutae , tantummodo in ea ipfa procreata
rem obieftam cogitaret, quae in nulla poffet experien-
tia proponi propterea quod feriei cuidam viforum rea-
,

litas obiettiuaa fynthefi empirica libcra impertiretur.

Igttur idea rationis duntaxat fynthefi regrelfiuaein ferie
conditiomttn regulam praefcribet, cxquaabeo, quod
aliunde pendet, ope conditionum inuicem fubordiuata-
rum omniuirp, adid, quod ab omni conditione liberum
eft, progreditur, quamuis illud numquam queat attingt.

Namque fimpliciter abfolutum neutiquam in expericntia

deprehenditur.
Itaque in hunc finem primo fynthefis feriei, qua-
tenus ea numquam plena atque integra eft, accurate de-
358 ART.ELEM P. II. TOM.II. LIB.II. CAP. II.

terminanda eft, Quem in finem duo folent vocabula-

adhiberi, quihus aliquid in ea debeat diftingui, quam-
quam caufam huius diftintlionis nefcins rite oftendere.
Mathematici tantummodo de progreffu in irfinitum lo-
quuntur. Scrutatores conceptuum (philofophi) illiui
loco foJum volunt verbum pragrejfxs in imiifinitum adhi-
,beri. Vt neque in examinanda dubitatione, quac hia
eiusmodi diftin&ionem fuafit, neque in bono inuniue
iftius vfu immorer, hofce conceptus pro conJilio propo-
lito accurate circumfcribere conabor.

Lineam refram, iure dici poteft, in infinitumpoffe

produci, atque hic difrinftin progrefTus in infitiitum et
indefinitum in inani fubtilitate vcrfaretur. Etenim,
quamquam, fi dicitur: producite lineam, fane retliUi
fonat, fi addatur, in indcfinitum, quamfi dicatur, in in-

finitum; fi quidem prfus nil denotat, nifi: producite

eam, quousque velitis, pofterius autem: debetis in ea
producenda numquam ceffare (id quod in eo haud ira
fere fpeflatur) tamen, fi tantummodo de pofleferniocft,
vocabulum prius prorfus rettum efi; nanique illam in
infinitum rcddere maiorem poteftis. Et fic fe habet in
omnibus caufis, in quibus modo de progreffu loquimur,
id eft, dc pioceffinne a conditione ad id, quod ad illam
adftriQum tenetur; hicce progreffus poffibilis in ferie
. viforum tendit in iufinitum. A pari quodam parentum
potcftis in linea defcendente generationis fine fine pro-
gredi, eamqne facile cogitatione informare, reapfe in
mundo eam ita pergere. Namque hic rationi numquarn
cpus eft totalitate feriei abfoluta, quoniam illam non vt
eonditionem, vtque datum quiddam fumit, fed tantum-
modo vt aliquid, quod aliunde pendet, quod duntaxat
dabile eft, atque fine fine additur.

Longe aliter cum quaeftione comparatum eft: quam

late pateat regreffus, qui a dato eo, quod ad legem ad-
ftriclum eft, ad conditiones pergit in ferie quadam,
Vtrum dici qtleat : regrrjfum effe in hfinitum , aut folum
in indefinitum , et vtrum proinde ab hominibus, qui
nunc viuunt, in fcrie maiorum, in infinitum furfum

Digitized b/Coogle
 SECT. VIIL PRINCIP. REGULAT. RAT. PURAE. 359
queam progrcdi, an tantummodo dict poflit: numquam,
vt iongifilme regreffus fuerim, rationem empiricam re-
periri-, feriem vfpiam circumferiptam putandi, ita, vt
et poiUm debeam ad quemque maiorutn
et vlteriui
auum anquircre, quamquam haud ferc fumere.
Quamohrem fic dtco : toto in vifione empirica da-
to, regreffus tn ferie coriditionum internarum fit in in-
finitum. Sed dato tantummodo feriei articulo, a quo
regreffus ad totaUtatemabfolutamdemumdebeat progre-
di: duntaxat regreffus in indefinitum locum habebit. Sic
de diuifione materiae cuiusdam intra terminos fuos da-
tae (corporis) oportet dici eam in infinitum fieri. Nain
:

haec inateria tota, proinde cum omnibus, quaeeffepof-

ftwt, partibus fuis in vifione empirica data eflr. ^
Cum
igitur couditio huiusce totius in parte illius, conditio-
que huiusce partis in parte partis, et fic porro verfetur,
neque in hoc regreffu decompofitiohis numquatn articu-
ltts huius feriei conditmnum abfolutus (indiuiduus) de-

prehendatur, non folutn nufpiam ratio empirica adeft,

diiiiiionis finiendae, fcd vltcriores articuli diuLIIonis
coutinuatidae ipfi funt ante hancce diuifioncm progre-
dienfem empirice dati, ideft, diuhlo fit iu infinitum,
Contra feries maiorum ad quempiam hominem dntum
per nuilam r quae cffe poteft, e.\perientiam, intotalttatfl
fuaabfoJuta data tamen regrcffus a quouis fithu-
eft, fed
iusce generationis articulo ad altioremquendam, ita, vt
nullus tcrmtnus empiricus dcprehendatur, quo articu-
lus quidam, qua fimpUciter abfolutus, oftendatur. Cum
autem nihilominus etiam articbii, qui huius rei poflent
laco conditionis effe, in vifione empirica non iam ante
regreffum infint: regreffus haud fit iniiifinitum(diuifio-
nis dati), fed in indcfinitum, cooquifitionis articulo-
rum plurium ad datos, qui viciflim femper folum fub
conditione dati funt.

In neutro regreffu, nec in inhnitum, ncc in inde-

finitum, feries conditionum qua infinite in re obieta
data fpechtur. Illae haud res funt, quae per fe ipfae,
fed folum vifa, quae, vt conditiones fuiinuiccm, dun-
3"5o ART. ELEM. P.II. TOM.n. LTB.II. CAP. II.

taxat in regreflu ipfo proponuntur. Ergo non ampiiui

quaeritur: quanta feries cnmlitionum per fe ipfa fit, fi-

namque ea non eft quidpiam pcr feip-

nita an infinita,
fum, fed: quomodo rcgrcflum empiricum inftitiiere de-
beamus, et quo vsque illum continuare. Ac tum qui-
dem verum discrimen eft ratione regulae legisue huius
progreiFtis. Si totum empirice datum fuerit, fivri pot-
eft,vt in ivjtnitum in fcrie conditionuni internarum re-
grediamur. Sin illud vero non datum fit, fed regrcflu
cmpirico daii demum dcbcat, duntaxat dici poteft : jieri
poteji,"vtininfinitum ad conditiones feriei altiores pro-
greuiamur. Priori cafu dici poterat: femper adfunt plu-
res articuii, et empiricc dati, quam quos regreffu (de-
compofitionis) attingo; pofteriori autem: in regreflu
fcmper poflum prngredi vlterius, fi quidem nullus arti-
culus qua fimpliciter abfolutus empirice datus eft, et
proinde femper aitiorcm articutum, qui elfe polTit, ideo-
que percontationem illius vt neceflariam concedit. II-

lic neceffarium erat, vt plures feriei articuli deprehen-

derentur, fed hic femper neceflarium eft, vt pluresper-
veiligentur, fi quidem nulta experientia fimpliciter ab-
foluteque carceres pouere videtur. Namque aut nul-
lam perceptionem habetis, regreflum veftrum empirU
currcfimpliciter terminis coercentem, ac tum vobis re-
greflus non eft abfolutus putandus, aut talem perceptio-
nem feriem veftram carceribus includentem habetis,
tum haec non poteft pofita efte in parte quadain feriei
veftrae abfolutae (quoniam id, quod terminis circumfcri-

bit, ab eo, quod illo circumfcribitur, effe diuerfura

oportet), proinde etiam fegreffus vobis et ad hanc con-
ditionem vlterius continuandus videtur, et lic porro.

Seflione proxima hae animaduerfionet cx vfu fuo

atque appiicatione rite exponentur.

igifeed t>y Google

 SECT. IX. DE VSU EMP. PRTNC. REGUL. RAT. etc. 361

Antinomiae rationit pura'e 1

SECTIO NONA.
De vfu empirico principii regulatiui rationis, refpeBu vttl-

verfarum tdeartim cosmoLgicarum.

Cum, oftendimus, nullus conceptuum

vti faepius
"^nirorum vfus nec intelligentiae, necrationis; cum
fit,

totalitas abfoluta ferierum conditidnum in mundo fenfi-

bili tantummodo in vfu rationis nitatur transfcendenta-
li, hancce totalitatem abfolutam poftulantis de eo, quod
vt rem per fe ipfam fumit; fed mundus fenfibilis idnon

in fe contineat, fermo numquam poteft amplius cfle cfe

quantitate abfoluta ferierum in illo, terminis itlae cir-

cumfcriptae, anper fe haud inclufae carceribus videantur,
fed tantummodo, quousque in regrelfu empirico, in ex-
perientia ad conditiones reducenda, regredi debeamus,
Tt fecundum regulam rationis in nulla atia ad quaeftio-
nes illius refponfione, quam rei obieftae conueniente,
immoremur.

Itaque folus uobis relinquitur valor prtncipH ratio'

h, vtpote regulae continuationir quantitatisque experi-
entiae poflibilis, pofteaquam fatis euicimus, illud hautt
aptum effe ad principium conjlitutitium viforum per fe ip-
forum. Praetcrea, fi illum poflimus certum ob oculos
ponere, pugna rntionis fecum ipfius prorfusconiponitiif,
propterea quod folutione critica non folum illufio, qu;ie
discordiam gencraflet, tollitur, verum iilius loco fcnfus,
in quo fibimet ipfa conuenit, cuiusque calmnnia (pugnae
fobi anfnm praeberet, aperitur, decretumque aliocjuin
diali-ffictim, in doSlrinaU mutatur. Ac profetlo quidem,
fi hoc, fecundum fenfum fubicftiuum , vuim inteHigen.-

tiae, quantus elfe poflit, maximum in e.vpcrientia rebus

eidem obnoxiis conuenienter determinandi, probaripof-
fit; perinde erit itidem, ac fi V
axioma(quod e rationo
pura fieri non pnteft) res obieflas per fe ipfas e\- antici-
. patione determinet; namque hoc quoque ratione rerum
experientiae fubiectarum nullam maiorem vimad ampli-
3 <S2 ART. ELEM. P. II. TOM. TL UB.U. CAP. IL

ficationein correftionemque poiret cognitionum noftra-

ntm habere, rjuani vt in vfu intelligentiae noftrae empi-
rico latiffime patente viiri fuam cjfereret.

I-

Sottitio ideae cosmohgitae

DE TOTJILITATE COMPOSTTIONIS
VISQR UM
totius cosmici.

Tam hoc loco, quam in reliquis quaeftionibus cos-

molugicis, ratio principii rationis regujatiui polita eft

in hoc enunciato: in regreffu empirico nullam expcrien-

tiam termini cuiustlnm n&/o/(/f/, proinde nullius conditio-
nis, qua talis, quau jimplkiler empirke abfoluta fit, pofle
dcprehcndi. Eius rei haec caufa eft: quod eiusmodiex-
perieutia circumfcriptionem viforum per nihilum, fiue
vacuum, in quod continuatus regreflusope perceptionis
cuiusdam incurrcre poflet, contineri deberet, id quod
fieri non poteft.

Hoc pronunciatum igltur, quod idetn declarat, ac:

memet in regreflu empirico femper tantummodo ad
conditinnem pcruenire, quac ipfa viciflim vt cmpirice
ad conditionem adftrifla fpeftari debeat, regulam conti-
net in terminis: quo vsque illo in feric progrediente
procefferim, fcmper memet altiorem feriei articulum
quaerere debere, fiue is mihi per experteatiam innotes-
cat, fiue minus.

lam ad folutionem primi problematis cosmologiei

rihil amplius opus eft, quam vt conftituamus: vtrumin

regreflu ad quantitatem totitis cosmici abfolutam (quoad

tempus fpatiumque) hicce progreffus nnmquam finitus
dici rrgrrffus poflit in iiifi>iitum, an tantummodor^grf^iw-
in hdtjinitmn.

Sola vniuerfalis repraefentatio omnium praeterito-

rum flatuum cosmicorum, item rerura, quae in fpatio

Digitizcd t>y Google

SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUL. RAT. etc.363

cosmico fimul funt, ipfa in nnlla re cernttur, quam

alia

in poffibili rcgreffu empirico, quem, quamquam adhyc

indefinite, cogitatione mlhi informo, et quo conceptus
eiusmodi conditionum feriei ad perceptionem datam fo-
lo poteil oriri. *) Atqui totum cosmicum femper tan-
tum in conceptu habeq, fed nullo modo (qua totunt) in
vilione. Ergo a quantitate illius ad quantitatem regref-
fus non concludere polium, neque hanc illi coimenien-
ter detcrminare, verum primum conceptum quantitatis
cosmicac ex quantitate regreflus cmpirici debeo forma-
re. Sed de hoc numquam quidquam fcio ampltus,
quam a quoque dato articulo feriei conditionum memet
femper oportere ad altiorem (remotiorem) articulum
pergere. Itaque quantitas rntius viforumeo minimeeft
limplicitcr determinata, proinde quoque non poteft di-
ci, hunc regreflum in infinitum fieri, eo quod ea're ar-

ticuli, ad quos nondum regreiTus peruenit, anticiparen-

tur, eorumque multitudo tauta repraefentaretur, vt

nu!la fynthefis empirica eo' peruenire pofiet, proiude
quantitas cosrnica ante regreifum (quamuis modo nega-
tiue)determinaretur, quod fieri non poteft. Namque
haec nulla vifione (quoad totalitatem) proinde quoque,

quantitas illius ante regreiTum mihi neutiquam data eft.

Quamobrem de quantitate cosmica nil quidquam dicere
poirumus, ne quidem, regreffum ineain innnitumlocum
habere, fed tantum ad regiilam regreffum empiricum
,

jn ea determinantem, conceptum quantitatis mundi

quaerere debemus. Sed haec regulanihil quidquamde-
clarat,quam, quousque in ferie conditionum empirica-
rum progrefli fuerimus, nos nufpiam terminum abfohi-
tum fumere debere, fed quodque vifum, vt aliunde
pendetis, aiiicuidam, vt conditioni iliius, fubiici&mus,

*) Hsec feries cocmica proinde nec maioi- eiTe poteft , nee mi-
nor, pofiibili regreffu empirico ,in quo folo conceptus illiut
nititur. Qui cum netjue determinarum infinitum darequear,
nequedetermirtatum hiiitiim(fimpliciier terminisinclufum);
inde planum eft, nos quamitatem eosmicam ncque finitam
polTe neque infinitam fumere fi quidem n^r^ai (quo illa
,

repraefenutur) neutruni admitrit.

Digiiizcd tiyGoogle
364 ART. ELEM. P. II. TOM. II. XIB.n. CAP.lt

ad hanc proinde porro progredi debeamus, quo quidem

regreflus in indennitum continetur, qui, cum nullam
quautitarem detcnninet in re obietta, a regrelfu in infi-
nitum fatis perfpicue dtflhiguendus videtur.

Proinde non pnflum dicere: mundus quoad tem-

pS practeritum fpatiumue mfinitus tft. Namqtie talis
conceptus rjuantitaiis, vt infinitatis cuiusdam datae, em-
piricus eft, ideoque ctiam ratione tnundi, vt rei fub
fenfus fubiecbe, fimpliciter cfiu non poteft. Nec vero
dicani: rcgreflus inde a data perceptione quadam, adea
omnia, quae hanc tam in fpatio, quam in temporeprae-
terito in quadam ferie finibus includit, fit in infinitum;
li quidcm hqc quantitatem mundi infinitam ponit; ne-
que dicam: fiiiitus eft; quandoquidem terminus abfolu-
tus pariter efie empirice non poteft. Quamobrem de '

totr, re experientiae obnoxia (mundo fenfibili) nil quid-

quam, fed modode regula, ex qua experientia, rei fibi

fubiefta.cconueniiMi.ter, et inftitui dubet et continuari,

notero pronunciare.

Igitur ad quaeftionem cosmotogicam dc quantitate

rtumdi, prima eaque negatiua refponllo bacc eft: mun-
dus nulium primum initium habet quoad tempus, neque
tenninum extremum ratione fpatii.

Etenim pofito contrario, mundus ab vna parte,

tempore vacuo, ab altera, fpatio inani circumfcriptus fo-
ret. Qui cum, vt vifum, neutrum elfe per fe ipfe pof-
fit, quoniam vifum in nuila re per fe ipfa pofitum eft,
deberet perceptio ciicumfcriptionis per tempus fimpli-
cicer vacuum, fpatiumue inane, eflepone, quibus ifli
muudi termini in experiejitia poflibili dati eflent. Eius-
modi autcm experientia vtprorfus vacua
, a materia at-
quc inanis, fieri nen poteft. Ergo terminus mundi ab-
folutus empiiice, proinde et fimplicitereffenonpotcft.*)

*) Animaducrres: argumentum hic lorige aliter coinponi,

qujim dogmaticum illud fupra in antithel! antinomiae pri-
mae. lbi mundum feiifibilem, ex vulgari ac dogmatico co-
gitandi mudo, vt rem. per fe infam ante otnnem regreffura

Lin.ti:o-J t>, CiJI

SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUL. RAT. etc. 3^5
Ex quo fimul confcquitur refponfio aiens: regref-
fus in ferie viforuin tnundi, vt finitio quantitatis mundi,
fit in quod idem declarat; ac: muiulus
indefiuitum;

fenfibilis nullam habet quantitatem abfolutam, fed re-

greffus empiricus (quo a parte conditionum fuarum fula
dari poteft) fuam regulam habet, nimirum a (juoquc fe-
riei articulo, vt aliunde pendente, femper ad remo-
tiorem (fiue per e.\pcrientiam propriam, iiue ad filum,
ducem hiftoriarum, catenamue effetrorum et caufarum)
progrediamur, neque vfpiam vfu poffibili empirico in-
telligentiae amplificando fuperfedeamus, id quod etiam
proprium folumque rationis negotium eft in principiis
fuis.

Regreffus empiricus determinatus , qui in quodam

Viforum genere fine fine fieret, ea re non praecipitur,
velut ab homine viuente femper in ferie parentum furfum
progredi nos debere, ita vt primum quoddam par haud
exfpetletur, aut in ferie corporum mundi, non admiflo
fole quodam extremo; verum tantummodo progreffu
praecipitur a vifis ad vifa, etiamfi haec nullam veram
perceptionem (fi quoad gradum tenuior nnftrae confci-
entiae fit, quam vt experientia euadat) coriftituaut, quo-"
niam nihilominus ad experientiam poffibilem pertincnt.

Omne initium in tempore eft, omnisque terminus'

eitenfi in fpatio. Sed fpatium tempusque in folo funt
mundo fenfibiti. Proinde vifa in mundo funt tantum-
modo ex conditione, fed mundur ipfe neque pendens ex
conditione, neque abfolute terminis circumfcriptus.

Ob
hanc ipfam caufam, cumque mundus numquaui
totur, ipfaque feries conditionum ad aliquid datum,'
quod pendet ex alio, non, vt feries mundi, tota dari
queat, concegtus quantitatis mundi folo regreffu, non

daram fecundum totaliiatem eius concefleramus eique, li' ,

haud vniuerfum tempits omniaqne fpatia occuparet, vniuer-

fc quempiam in vtroque determinatum locum, ahnegauera-
mus. Quamoljiem iltic etiam confequentia aliter efiecte cft,
tque hic, nempe ad veram iUius infiniiaiem condudebaiur.
36(5 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIE. II. CAP.IL
ante illum in quadam vifione colleKua datus videtur.
llle autem femper tantum in detertninationc quantitatij
verfatur, nec proinde dettrmmatum conceptum fuppedi-
tat, idcocjue nullum couceptum quantitatis, quae ratio-
ne certae cuiusdam menfurae iufinita foret, proinde
haud fit in infinitum (quafi datum), fed in indefuiitum,
vt quantitas (experientiae) proponatur, quae hoc de-
mum regreflu vera eflicitur.

II.

Sohttio ideae cosmologicae

DE TOTALITATE DIVISIONIS
totius cuitudam datt iis vijioiie.

Si totum, in vifione datum, diuido, a quopiam

aliunde pendente ad conditiones pergo poflibilitatis U-
lius.Diuifio partium (fubdiuifio feu decompofitio) cer-
nitur in regreffu in ferie h;iruni conditionum. Totali-
tas huiusce/mri abfoluta tantummodo tum data foret,
cum regreffus poffet vsque ad partes Umplices pertine-
re. Cum autem omnes partes in decompofitione conti-
nenter progrediente femper funt vicifiim diuiduae, tum
diuifio, id eft, regreffus ab eo, quod aliunde pendet, ad
conditiones eius pergit in infinitum; quandoquidem
condittones (partes) in eo ipfo, quod inde pendet, con-
tinentur, cumquehoc in vifionc intra terminos fuosin-
clufa datuni fit, cunVae quoque fimul datae videntur.
Itaque regreffus non folum regreffus dici in indefinitiim
debet, vti per ideam cosmologicam fuperiorem Ucitum
erat, cum ab eo, quod aliunde pendet, ad conditione*
proinde non eo fimut datas, fed in re-
eius, extra illud,
greftu empirico demum accedentes, progredi debebam.
Nihilominis tamen nuiln paflo licebit, de eiusmodi tpto,
quod diuidi in infinitum potcff, dici: partibus iliud infi-
mite multis eonfiare. Namque quamquam vniuerfae par-
tes vilione totius continentur, tamen ea haud tota diuif.o

eontinetur, quaein iula deeoropofitione progreiliente.

SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUL. RAT. etc.367
fiue regreffu ipfo cernitur, quo feries demum vera effl-
citur. Qui regreflus quidem cum infinitus fit, omnes
quidem articuli (partes), ad cjuos is peruenit, toto dato
vt tongregnta continentur, non autem tota Jeries dhtijiu-
nu, quae fuccelliuc infinita eft, et numquam plena at-
que integra, proinde nullam multitudinem infinitam,
nullamquc coileotionem rerum in toto quodam potefl:
oftendere.

Atqua liaec cautio generalis primum poteft facilo

ad fpatium adhiberi. Quodque in terminis futs fpattum
confpeflum eiusmodi toto efficitur, cuius partes, vt-
cumque diuidantur, femper viciflim fpatia videtitur,
ideoque illud diuiduum eft in infinitum.

Ex quo promanat neceffario altcra appHcatio ad vi-

fum externum terminis fuis indufum (corpus). Cuius
quidem ratio diuidua nititur in ratione diuidua fpatii,
ua poftibilitas corporis, vt totius cuiusdam cxtenfi, ef-
citur. Hoc ergo diuidi in infinitumpoteft, nequetamen
propterea partibus iltud infinite multis conftat.

Cum vero corpus vt fubftantia in fpatio cogitari

oporteat, videtur quidem, illud, quod legem rationis di-
viduae attinet fpatii, in eo ab hacdiuerfum fore: poteft
enim omnino cuncedi, diuifione numquam oiunem in
fpatio compofitionem tolli, propterea quod tum omne
adeo fpatium, quod alias nil in fe continet, quod in fefe
coufiftat, effc definere (quod fieri non poteft) ; verum,
omni materiae compolttione cogitando fublata, nilquid-
quam fieii reiiqui, non videtur cum conceptu fubftan-
tiae poffe coniungi, qui proprie vniuerfaecompofittonis
efle fubietlum deberet in eiusque elementis relinqui
,

oporteret, etiamfi coniunctio illorum in fpatto, quo ea

quoddam corpus conftituit, fublata foret. Sed cum eo,
quod in vifo fubftantia dicitur, haud ita comparatUtn ert,
vti fere de re per fe ipfaex conceptu puro inteUigentiae
cogitaremus. Illud non cernttur in fubiecto abfoluto, fed
in fpecie atque imagine fenfus, et non nifi in vifione, in qua
nufpiam quidquam a conditione liberum deprehenditur.
3<58 ART. ELEM.P. II. TOKi.lt; UB.IL CAP. II.

Quamuis autem haec rcgula proi^rclTiis in infinitum

in fubdiuifione vifi, vtpote fulius repletionis fpatii, fine
vlla dubitatione locum habeat : tamen ca non valcre pot-
ell, fi illam etiani ad multitudiuem partiuiti quodamma-
do in toto dato iamiam feparatarum ,
qua hac quantum
conftituunt discretum aliuuod, adhibere velimus. Ne-
cjue enim potcft cogitari, vt fumamus, in quouis toto
organico quamque partem viciffim organis prae-
ditam effe, atque lioc modo in diuifionepartium in infi-
nitum femper nouas partes artificiofas technicaslie de-
prehendi,verbo, totum in infinitiini articulatum videri,
quumuis partes materiae in decompolitione in infini-
tum poffent articulari. Quandoquidem infinitas
diuifionis vifi cuiusdam in fpatio pofita in Iioc folo eft,

vt hac duntaxat ratio diuidua, id eft, quaedam partium

multitudo per fe fimpliciter iudefinita data fit, fcd par-
dentur ac definiantur, breui,
tes ipfae fola fubdiuifione
vt totum non per ipfum iam diuifum videatur.
fe
Quamobrem in eo diuifione poteft multitudo determina-
ri, quae eo vsquc augetur, quo vsque m regreffu diui-
fionis progredi velis. Contra in corporeorganico inin-
finitum articulato totum hoc ipfo conceptu iara
vt diuifum repraefentatur, partiumque rriultituduperfe
ipfam determinata, fetl infinita , ante omnem diuifionis
regreffum in eo deprehenditur, id quod fecum ipfum
pugnat; propterea quod infinita hacc inuolutio vt feriM
numquam perficienda (infiuira), et nihilominus tamen
in culleflioiic vt perfefra, confideratur. Diuifione in-
tantummodo vifum defignatur vt quantum conti-
finita
nuum, eaque non poteft ab repletione ipatii disiungi;
quoniam in cadem ipfa caufalatet ratiotiis diuiduae in
infinitum. Sed fimulatque fumtum fuerit vt quantura
discretum: tuin multitudo vnitatum in eo determinata
eft,proinde quoque femper numcro cuidam aequaiis.
Quousque autuni organifatio in corpore organico perti-
rieat,fula poteft es.-perienth doceri, quae quamuis ad
nullam partem organicam certo perucniret, tamen tales
faltem, oportebit, expcricntia poitibili contincri. Ve-
rum diuifio vili _
traasiceiideuulis quam late pateat
SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUJL RAT.eto: 369
omnino, ilfad quidem non eft pofitum in re experientiae
fubiefta, fcd in principio rationis, vt regreffum empi-
ricum , in decompofitione extenfi naturae huiusce vifi
,

conuenienter, numquam vt fimpliciter abfolutequeper-

feflum reputemus.

1 " Scholion finale ad

SOLUTIONEM IDEARUM TRANSSCENDEN-

TALIUM
praemonitumque adfolutionem dijnamica-transfienden'
talium.

Cum antinomiam rationis purae per omnes ideaa

transicendentales in tabula. proponeremus, cumque cau-
famhuiusce pugnae, vnumque illius tollendae remedium,
oftenderemus , quod pofitum in eo erat, vt vtraque ad-
fertio contraria falfa declararetur vbique conditiones,
:

tamquam ad illud , quod ad eas adftri&um tenetur, er

relationibus fpatiitemporisquepertinentespropofuimus,
quae quidem confueta fumtio elt communis inteiligen-
tiae humanac, atque in qua etiampugna tota illa nitebi-
cur. Quo quidem refpeEtu et omnes dialeflicae totali-
tatis repraefentationes, in ferie 'conditionum ad datun*

quiddam ex iis aptum et pendens omnino eiusdeiu gene-

risvidebantur. Semper erat feries quaedam, in qua

conditiones cum eo quod inde pendet, vt articuli illius,
,

Cbniuntlae erant, eoque homogeneae, quo ftebut, vttum

rtgreflus numquam abfolutus cogitari ,
aut, fi hoc effe
deberet, articulus per fe aliunde pcndens falfo vt pri-
mus, proinde-^vt abfolutus fumi deberet. Quamobrem
haud vbicumque quidem res obie&a, hoc eft, id, quod
ad conditionem adftrittum eft, fed tamen feries condi-
tionumiilius,quoadfolam quantitntem illius fpe&abatur,
ac rum ditricultas, nulla coinpofitione amicabili, fed fo-
la nodi praefectione tollentla, in eo pofita erat, vt ratio
inteHigentiae rem rel nimis longam oitendeiet, vel ni-
 370 ART. ELEM. P. H. TOM. II. LIB. II. CAP. II.

mium breuem, atque ita, vt haec numquam poffet iiliu

ideam attirigere.

Verumin eoqnidem grauiflTmum discrimen negle-

*imus, quod dominatur iu rebus obieclis, id eft, in
coucejitibus intelligentiae, quas ratio ad idearuni locum
euehere conatur, cum fcilicet, fecundum noftram fupe-
riorem tabuiam categoviarum, duae earum maihematicat
fint, duae vero reliquae in fynthefi vifoium dynamka
verfentur. Atque haftenus iftud commode fieri pote-
rat, propterca quod, vti in vniuerfali omnium idearum
transfcendentalium repraefentatione femper duntaxnt
fub conditionibus manfimus in vi/o, ita etiam in dunbus
illis mathematico-transfcendentalibus nuliam rem aliam

ohieclam habuimus.quam quae pollta effet in vifo. Nunc

autem cum ad conceptus intelligeiitiae dynamicos pro-
,

grcdimur, quatenus illi cfle apti dcbent idcis rationis,

diiiintKo illa pondus quoddam videtur accipere, nobis-
que profpeSum aperit prorfus nonum, refpeclu litis, in
qua ratio irhpedita tenetur, quacque cum antea, vt ab ,

vtraque parte in falfis fumtionibus pofita, repudiata cft,

iam, cum fortalfe in antinomia dynamica talis fumtio lo-
cumhabeat, quae poflitcum rogatione rationis conffa-
re, ob hanc caufam, cumque iudex, quae ex vtraque
partepraue intelletta fuerant, argumentorum iuris de-
fe&um fuppleat, ita, vt vtrique parti fiat fatis eamponi ,

queat, id quod eifici haud poterat in pugna mathemati-

cae antiuomiae.

Ac fane quidem conditionum feries homogeneac

funt, quatenus ad folam illarum compagem fpetlamus:
vtrum illae ideae confentaneae fint, an eae iilis nimium
magnavel parua videantur. Sedconceptusinteliigentiae,
qui hifce ideis fundamento fubeft,aut folam in fe fyuthe-
iin conttnet homogeiiei(quod in quaque quantitatc, tam
in compofitioneiliius, quam diuifione, fumitur), aut et-
iam fyntheiin heterogenei,quod in fynthcfi dyuamica.,
cum colligationis caufarum, tum coniuntlionis necefla-
cum fortuito,
rii faltem potell admitti.
SECT. IX. DE VSU EMP.PRINC. REGUL. RAT.etc. 371

Inde fit, vt in coniunQionem mathematicam ferie-

nim vjforum nulla alia ingredi conditio poffit, quam fen-
fibilis, id eit, taiis,quae ipfa pars feriei fit cum econ-
;

trario feries dynamica conditionum fenfibilium tamen

conditionem admittat heterogeneam , quae haud fit pars
feriei, fed, vtfolum intelligibilis , extra feriem fita vi-
deitur quo quidem tum rationi fit fatis abfolutumque
,

vifis anteponitur, neque tamen eo leries pofteriorum, vt

femper :1 conditionem adftritla confunditur, atque ia-

telkgentiae decretis contririe , abrumpitur.

Eo igitur, quod ideis dynamicis conditio permitti-

tur riforum extraferiem illorum, hoceft, ea, quaehaud
ipfa iii vifo fit, aliquid efKcitur, quod abeuento antiuo-
miae prorfus abhorrere videtur. Hac enim effeftum eft,
vt ambae adfertiones dialeQicae contrariae deberentpro
faffis declarari.Contra perpetuo ad conditiones adftri-
ftum illud ferierum dynamicarum , quod non poteft ab
iis vtpote vifis feparari , cum empirice quidem a condi-

tione libera, verum etiam haud fenfibiii conditione con-

iuniium, ex parte iHtetiigentiae poteft, ex parte rniioni *)
fatis facere, et dum argumenta dialeftica ruunt, quae

vniuerfitatem abfolutam in vifis meris hoc alioue modu.

quaerunt, contra vero enunciationes rationis, fenfu ta-
li modo correilo, ambae effe verae poifunt; id quod itt

ideis cosmologicis quae vnitatem ,

mathemati- duntaxat
cam attinent, numquam pqteit locum habere, quippe in
quibus nulla feriei viforum conditio deprehenditur,
quam quae ipfa in vifo verfetur atque qua talis vna arti-
eulun) feriei conftituat.

*) Namqtte intelligenria nullam in vifis condiiiouem permirtit,

quae ipfa lit empirice libera a condirionc. Sin autem con-
ditio intrlligilnli: quae proinde ad feriem viforum vc arti-
,
,

culus, pertineret, adid, quod aliunde pendec (in vifo), pof-

fet cogitari, ita vt eo feries conditionum empiricarum mini-
mc intcrrumperetur: tum r:dis pofTet vt tmpiritt tonJhiimt
vacu-i ndmitti.ita vt eo progrcffui continuo empirico nufpiam
quidtjuam derugaretur.
 372 ART. ELEM. P. II. TOM.II. UB.U. CAP. II.

III.

Sututio idenrum cosmohgicarum

DE TOTALITATE DERIVA TIONIS

eutntuum cosmicorutn e caufis fuis.

Rationeeius,quodcuenit.duplcx tantummodopoteftef-
fectindum r.ntitrain aut es
fetio caufaruin cogitiiri, aut ,

/i(>rr7(T/f.lllacernitur in coniimclionefiatuscuitisdamctiin
priori in mundo fenfibili, quem ilie ad reguiam feqili-

tur. Cum autcm efftefh eaufarum in vifis .conditionibus

nitatur temporis, fbitusque prbr, femper fuiifct, mil-
fi

lum quoque rrredum, i]uod dcmum

in tempore oritur,
eriidiffet: cfFeciio caufae eorum, quae cueniunt, aut
oriuntur, etiam exorta efr, atque ipfa viciftim cauta
opus liabctex decreto intetligentiae.
Contra tibertatcm, fenfu cosmologico, facukatem
dico, ftatum quendam fponte incipiendi cuius proinde ,

efFciio haud viciflim fecundum legem naturae alii cui-

dam quoaitempu^ determinet.
caufae fubfit, quae illam
Quo (jtiidcm fenfu libertas in idea verfatur pura traus-
fcendentati tjuae primo nil quidquam in fe continet ab
,

experientia depromtum, cuidcinde quae fubiccra eft res

per nullam potcft e\perientiam determinatc dari fi qui- ,

dem vniuerfali tege, ipfius poffibilitatis cuiuscnie modi

experientiae confiitutum eft, vt ctmcr.a, quae eueniunt,
caufam, oporteat, proinde et eftectio caufae, quae Ipfa
cuenit, autortaefl, viciflmi caufam hnbere; quo qui-
dem totus experientiae camptis, quam late pateat, in
complexum naturae merae mutatur. Qnunt atitem hoc
modo nullapolfft totatitas conditionum abfoiuta iu retatio-
ne caufarum emergere, ratio ideam creat fpontaneitatis
cuiusdam, quae es fe ipfa queat atiionem inliituere, fi-
ne vlla aliacaufapraemittcnda, qtiae illain vicifiim ad le-

gem coltigationis cauiarum ad agendum determinet.

Perquam uotatu dignUm elt, in hac idea UbertaUi

transfcendentali conceptum illius prafticum niti, illam-
 SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUL. R AT.

que in hac propriurn momcnturn conftituere diffioulta-

tum, quae quaeftionem de poffibilitate illius vsq.ue qua-
que circumdedeie. Libcrtas fenfu praftico ceinitur in
vacuitate ab arbitrii coaUiane per ftimulos fenfus. Ar-
bitrium enim dicitur finjitiwtm, quatenus illud pathoh-
(caufis fenfus motricibus) adfectum eft; illudqueip-
ftim vocatur brutum, cum potefl pntkohgtce cogi.
'

At-
que hominjs quidcm arbitrium efl fenfitiuum, non vero
Imitum, fed liberum , propterea quod afiio illius fenfu
haud neceflaria reddititr, fed homini facultas ineft, litie
re a coaftione ftimulorum fenfus , fefe ex fe ipfo deter-
minandi.

Facile intclligitur , fi omnis caufarum efFeftio in

mundo fenfibili pcr folam natnram ederetnr, qundque
euetJtum alio quodam in tcmpore ex legibus neceflariis
determinatnm fore, ideoque, cum vifis, quatenus arbi-
trium ea determinant, quaeque aftto, vtpote naturalis
confecutio eorum, reddi neceffaria oporteret, libertate
transfcendentali fublata fimul etiam vniuerfam liberta-
tem prafclicam iri dehitum. Haec enim fumit, etiamfi
aliquid haud facium lit, tamen fieri debuilfe, eiusque
caufam in vifo proinde haud ita determinantem fuiffe,
quin in arbitrio noftro vis quaedam efficiendi latcat, qua
libere ab iliis caufis phyficis contraque ipfam illius vim
contagionemque aiiquid queat produci, quod in ordino
temporis ex legibus empiricis determinatum fit, ideo-
que feries euentorum prorfus fponte inchoari.

Igitur hic accidit, quod omnino in pugna rationts

vltra terminos experientiae poffibtiis tendentisreperitur,
vt quaeftio proprie haud pfychologica, fed transfcendenla-
lii videatur.Quamobrem quaeftiadepoflTbilitateUbertatis
pfychologiam quidem follicitat, verum cumin argumentis
dialeflicis folius rationis purae pofita fit, vna cum folu-
fua philofophiam necefle eft, occupet transfcen-*
tiotie ,

dentalem. Atque vt haec, quae non poteftea de re iu-

ftam refponfionem recufare, ad illud negotium idonea
reddatur, in primis, quam vlam ea Ui hac quaeftigne

DigitizGd b/Coogle
374 ART. ELEM. P.II. TOM.II. LIB. II. CAP. IL

tra&anda inftituere debeat, in primis conabor obferua-

tione cjuadam accUratius determinare.

Quodfi vifa pofita effent in rebus per fe ipfis, pro-

inde fpatium tempusquc in formis cerneretur exfiften-
tiae rerum per fe ipfarum; tum couditiones cum eo,
guod inde pendet, femper ad vnam eamdemquc feriem
pertinerent, atque e.xinde quoque in praefenti caufa an-
tinomia oriretnr, omnibus ideis transfcendcntalibus
communis, hanc fcilicet feriem neceffario intelligentiaa
nimium magnam, vel nimium paruam effe oportere.
Sed conceptus rationis dynamici, in quibus hoc ac fe-
qnente numero oeeupamur, hoc peculiare habent: vt,
cum non de re obiefta traftent, vt quantitate fpettata,
fed modo de exfiftentia illius, etiam a quautitate feriei
conditionum podit cogitatio abduci, in iisquefola condi-
tionumadid, quod inde pendet, relatio dvnamica fpe-
ftetur, ita, vt in quaefHone de natura et lihertate iam
in difficultatem ineurramus, an libertas etfe orrmino
queat, et num, fi ita eft, cum naturah lege effcflionis
caufarum vniuerfaH poffit conftare) proinde an reileex
disiunftione enuncietur, vnumquodque in mundo effe-
ftum aut ex natnra oportere, aut ex tibertate oriri, aut
an non potius vtrumque cxdiuerfarelationepoffitinvno
eodemque euento locum habere. Veritas decreti illiua
de contextu perpetuo omnium enentorum mundi fenfi-
ex legibus phyficis immutabilibus iam vt decretura
bilis,

analytices trnnsfcendentalis firma eft,neque vlli obno-

lia cxceptioni videtur. Ergo tantuinmodo quaeftio eft:
vtrum nihilomiiHis ratione eiusdem effeH, fecundum
naturam determinati etiam locum queat libertas habe-
,

re, an haec illa inuiolabili regula prorfus exclufa videa-

tur. In quo commnnem quidem, fed fallacem apparet
fumtionem realitaiis viforum abfolutam vim fuam noxi-
am exferere in ratione confundenda. Si enim vifa in
rebus per fe ipfis verfantur, tum libertas non erit con-
feruanda. Tunc natura plena caufa eft perfecleque co-
hibens in fe erficientiam cuiusque euenti, et conditioil-
Uus femper duntam ferie viforum continetur, quae,

Di-gitizGd t>y Google

 SECT. IX. DE VSUEMP.PRINC.REGUL. RAT. ctc.375
vna cum effeEto fuo, neceflario naturae lcgi fubefte vi-
dentur. Contra fi vifa nihil aliud habentur, atqueeare
ipfa fuht, nemoe non res per fe, fed merae repraefen-
tationes, ad leges empiricas cohaerentes, necefleeft, vt
ipfacaufas habeant, quae haud in vifis verfentur. Ve-
rum eiuscemodi caufa intelli^ibilis ratione cauf.ilitatis
fuae non vifis determtnatur, licet illorumeffeftavidean-
tur, atque ita aliis pofiint vifis determinari. Itaqueilla
fimul cum effeEtione fua extra fericm eft; fed efiecta if-
lius in lerie conditionum empiricarumdeprehenduntur.
Igitur effecr.um ratione caufae intelligibilis vt ii!>erum
pnteft, et fimul tamen refpe&u viforum vt confecutio
illorum ex neceflitate naturae coniiderari; quae quidem
diftinttio, fi vniuerfe ct prorfus co?itatione inform.ita
(abftraile) proponatur, maximc ftihtilis obifcuraque vi-
deatur, necefle eft, quae tamcn nd vfum translata patc-
fiet. Hoc loco duntaxat monere volui: cum conte.vtui
omniura viforum perpetuus, in coiitextu naturac fub- ,

iettus legi neceflariae fit, Uac omnem neeefta.rio cornio

rc libertatem oportere, fi realitati viforuniobftinate ve-
liraus adhaerefcere. Kx quo factuni cft, vt commu.nm
in eo fententiam fecuti numquam eo pofleut perucnire,
vt nat/iram cum libertate conciliarent.

Poffibiiitat effectionis

EXLIB KR TA TE,
in cotictliatione ctim tege vniuerfali nccejitatis
phyfcae.

Id in re fenfibus fubieta, qjod ipfum haud vifum

eft, intelSigUnte dico. Quapropter i\ illud, quod in
mundo fenfibilivt vifum confiderandum eft, iu f<- ipfuni
quoque facuttatem in fe cohibet, vifinni fenfitiuae haud
obnoxiam, quaverofit, vt caufa effe id viforum queat:
effeSio huiuscs naturae poterit e duplici parte fpectari,,
icilicet vt inteltigibiSis ex fua ipfius aitione, vt rei per
,

fe, vtque fenjtbiiis, quoad ejfeela iplius, qua vifi in mnn-

do fenfibili. Quociici de facultate eiuscemodi fubiectt

'

&6 ART.ELEM. P.II. TOM.IL UB.H. CAP. TL>

canceptum nobis einpiricum informaremus, itemque

intelleciualem effetionis illius, qui in vnoeodemqueef-
feto fimul locuin habent. Ex tali dupticiratione facul-
tatem rei fenfibus fubieilae coeitationc depingcndi, nul-
la pugna emergit conceptuum eorum, qui nobis de vifis
funt experientiaquc polTibili informandi. Etenim cum ,

his, quoniam non in rebus per fe vcrfantur, obietla rea

transfcendentalis fundamonto fubcffe oporteat, qua illa
vt merae repraetenfcLtiones determinentur nihil impe-
,

dit, quominus, iili obietiae rei transfcendentali.praeter

proprietatem illam, qua confpicitur, et etfectinnem at
tribuamus, quae haud pofita in v.ifo fit, licet effeclum
illius nihilominus in. vifb deprehendatur. Verum viu
quaeque caufa efficiens c hnraEfr.rem quendam, legemeffe-
ftionis, habeat, neceffe eit, fine qua nullo modo eacau-
faforet. Ac tum in fubieclo mundi fenfibilis primo
charaiferem empiricum hiiberemus, quo aliones eius, vt
vifa, perpetuae cum aliis vifis ad fixas et immutabilesle-
ges phyficas cohaererent, ab iisque poffent, tamquam a
conditionibus fuis, deriuari, etproinde, cum his con-
iuntae, vnius folitis feriei ordinis naturae articuloscon-
ftituerent. Deinde iis et intelligibilis concedi
oporteret, quo fiat, vt caufa quidcm illaium atiionutn
vt viforum fit, qui ipfe vero fub nuilas fenfus conditio-
nes fubielus fit, neque ipfe in vifo verfctur. Polfcmui
etiam illum eiusmodi rei in vifo charaterem dicere, al*
terum charafterem rei per fe ipfius.

Atque hocce fubieftum agens, fecundum charatte-

rem inrelligibilem, nultis temporis conditionibus fubef-
fet; fi quidem tempus in condittone cernitur duntaxat

viforum, non vern rerum perfe ipfarum. In eo neque

exfifteret a&io, neque exitingueretur, proinde etiam il-
lud legi vniuerfae determinationis temporisj omnium
mutabilium, foret.fubieftum: cmitta, quae euexiunt, in
vip (ftatus prioris) caufam habere. Verbo, .rffeQio il-
lius, quatenus eft intelleEtualis, neutiquam foret in fe-
rie conditionum empiricarum, eucntum in mundo fen-
fibili nccelTarium efficienthim. Qui quid.em charattcr
SECT.IX.DEVSUEMP.PRINC.REGUL.RAT.etc. 37?
intelligibUis numqiiam pofTet proxime coguofci, propter-
ea quod nihil poffumus percipere, nifi quatenus vide-
tur, verum js tamen chnraQeri empirico conuenienter
oporteret cogifciri, quemadmodum omnino cngitatione
debemus rem obiettam transfccndentalem vifis fundamen -
tofubiiccre, quamuis, quid ea per feipfafit, prorfus
nefciamus.

Proinde ex charatere empirico hoccc fubicEtum,

vt vifum, fccundum vniuerfas determinationis leges
colligationi caufarum fubditum forct, atque hoc refpeilu
non, nifi in parte mundi fenfibilis verfaretur, cuiusefte-
fta ita, vti quoduis aliud vifum, ex natura necefTario
promanarent. Prout vifa evterna illud adficcrent, vt
charatier eius empiricus, id^it, lex efficientiae illius,
per experientiam agnofceretur, omnes a&iones eius ex
legibus phyficis deherent enodari pofle, et vniuerfa,
qnae ad detenmnationem plenam earum et necelfariam
requiruntur, in cxperientia polfibili oporteret de-
prchendi.
Verum fecundum charaQerem eius intellieibilem
(cuins quidem nobis non nifi folus effe conceptus vni-
Verfalis poteft) idem fubieftum nihilominusab omnicon-
tagione fenfus et determinatione per vifa liberum decla-
rari oporteret, cumque in illo, quatenus noumenon eltj
nil rjuidquam fit, nulla mutatio, quae determinationem
temporis dynamicam poflulat", proinde cum vifis, vtpo-

tp caufis, cnniunctio inueniatur, haec natura aftiua, ea-

fenua in acKrmibus fuis ab omni neccffitate phyfiea,
quippc quae in folo mundo fenfibili reperitur, vacua li-
l>cra<pe foret. Rele illa diceretur efiefk fua in mun-
do fenfibili fua fponte inchoare, quamuis aflio haud in
en ipfa incipiat; idque locum haheret, etiamfi effefta in
niunrlo fenfibili haud fponte initium capiant, quando-
juidcm in eo femper conditionibus in tempore priori,
fed tamen duntaxat ope characierLs cmpirici (qui jn fo.
lo vifo cernitur charaleris intelligibilis) ante determina-
ta fint, 'et Wntummodo vt continuatio eife queant feriet
caufarum phyficarum. Ita libertas et natura, fuo quao.
 378 ART. ELEM. P. II. TOM. II. UB. n. CAP. II.

que fenfu pleno perfe&oque , in iisdem aftionibus,

prout eas cuin caufa illarum intelligibili vel fenlibtli
comparaueris, fimul atque absque omni pugna depre ;
henderentur.

E XP L A NA T I O
ideae cosmologkae Ubertatis in coniunffione cum vnhcrfaH
nectfftate phyjica.

E re efie duxi, primo adumbratam imaginem folu-

tionis quaeftionis transfcendentalis noltrae delineare, vt
iter rationis in fuluenda illa eo nielius perfpiceretur.
Nunc autem momenta decifionis eius, de quibus potiffi-
muni agitur, e\ponemus, fingulaque fpeciatim contem-
plabimus.

Lex phyfica, vniuerfa, quae eueniunt, caufam ha-

bere, effeftionem huiusce caufae, id eft, aftionem,
ctnn in tempore fiat, et ratione cftctti, cjuod ortum eft,
ipfa non femper etfe potuerit, fed cam elfe faffam opor-
tuerit, fuain itidem in vifis caufas habere, ideoque
oinnia euenta in ordine naturae conftituta videri; haec
]cx igitur, qua demum vifa naturam conftituunt, et res
e(I"e experientiae fubietae polfunt, lex cft intelligentiae,

a qua fub nullo quopiam praete.ftu licitum eft discede-

re, ncque quodpiam vifum excipere; co quod alioquin
illnd extra omnem e.vperientiam poneres poftibilem, fed
ea rc ab omni re pnfiibili experieiitia^obno^ia diftingue-
rcs, illiidque folam rcm cogitationo efKtam fetmuqua
ingcnii efiiceres.

In quo qtiidem quamquam earena videtur fpefla-

ri caufarum, quae in regreftu ad conditiones fuas, nul-

ixm prorfus totatitatem abfohUnm admtttit, tamen eadif-

flcultas nos nihil moraturj fi quidem ea iam in antino-
mia rationis vniuerfe diiudicanda, cum in ferie vifortim
ad idtendit, quod omni conditione vacat, fublata eft.
Si illufionirealismi transfceudentalis cedere velimus:
nec natura relinquetur, nec libertas. Hoc loco tan-
tummodo quaeitio eft : vtrum , fi in tota ferie euento-
SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUL.RAT. etc.37p

rum omnium meranv neceffitatem phyficam ftatuamus,

tamen elfc <jueat, vt cadem, quae partim effefiio phyfl-
ca videtur, partim tamen ctiam vt effecrio debeat ei li-

fcertate fper.ari, an in hifce ajribobus generibus effetic-

nis diretla repugnantia inueniatur.

In caufis vifi profeclo haud effe qwdquam patefr,

quod fimplictter poffit fuaque fponte feriem incipere.
Quaeque aftio vt vifum quatcnus ca euentum produ-
, ,

cit, ipfa in euento cernitur, quod alium ftatum, in qtio

caufa deprebendatur, anteponit, atque ita omnia, quae

eueniunt, duntaxat in ferie continuanda verfantur ne- ,

que vllum in ea effe initium poteft, fua fponte eueniens.

Er^o vniuerfae caufarum phyficarum aEtiones in fuccet
fione temporis ipfae viciflirn in effeftis verfantur, quae
caufas fuas itidem in ferie temporis antegreffas requi-
runt. Attio originaria, qua aliquid fit, quod antea
non erat, non poteft a colligatione caufarum in vifis ex-
ipeftart. ;
.'

Verum num etiam neceffe eft, vt, fi" effccta in vi-

fis cernantur, erfeftio caufae iilorum, quae (fcilicetcan-
fa) ipfa quoquc pofita in vifn eft, tantummodo cffe em-
pirica debeat? nonne potius effe poteft, vt, etiamfi ad
quodqwe effeclum in vifo colligatio cum caufa fua, cx
legibus cffeQionis caufarum empiricae, vere poftuletnr ,

tamen haec contextu fuo cum caufis

effeftio empirica,
phyficis haudtjuaquam interrupto, nihilomimis in cffe.
to poffe effeftionis haud empiricae, fed intelligibilis
verfari? hoceft, aflionis caufae, ratione viforum, ori-
ginariae, quae proinde eatenus haud vifum fit, fed quoad
hanc facultatcm intrlligibilis quamuis pi-aeterea tnta,
,

tamqnam articulus catcuae naturae, ad mundum fit

Decieto effefKonis caufamm in vifis inter fe inui-

cem opus habemus, vt euentorumphyficorum conditio-
nes phyficas queamus, id eft, caufas in vifo etquaerere,
t indicare. Quo quidem conceffo, neque vlla excepticr
ne dcbiliiato, intelligentia, quae in vfu empirico fuoin
 3go ART. ELEM. P.lt TOM. II. LIB.H. CAP.H.

omnibus euentis nil nifi naturam videt, idque et iure

facit, cuncla htbet, quae poftulare poterit, enodatio-
ncsque phyficae haud impeditae in via pergunt. Atqui
eo hiud illi quiiiquam derogatur, vt caetero<|uin dunta*
xnt coufictum videatur, fi fumferis, in cauu phyficis
elle quoque, qnae facultato gaudeant duntaxat inteUigi-
biii, propterea quod determinatio illins ad agendum

numquam in comditionibus empiricis nititur, fed in fo-

lis ihtelligentiae rationibus, itatamen, vitiBia huiusce

caufae in vifn vniuerfis legibus efieftionis caufanim em-
piricae confentanea vidsatur. Eteiiim hoc modo fubie-
ilumagens, vt caufi phaennmenon , cum natura indif-
folubili ratione omnium acrionurn fitarum aliunde pen-
dcntium quafi concatenatum teneretur, fohimque hu-
iusce fitbietti phnenomenon (cum omni effcftione fuain
vifo) certas conditioncs in fe cohiberet, quae, fi ab re
obietta cmpirica velis ad transfcendentalem progredi, vt
mere intelligihiles confider.mdae forent. Namque fl

modo in eo, quod elTe caufa in vifispoteft, legem phyfi-

ejmfequamltr: non eft, quod curemus, quae caufa vi-
forum iftorura eorumqUe contextu in fubieflo trans-
fcendentali quod nobis etnpirice ignotumeft, cogite-
,

tur. Atque hac ratione intelliinbili quaeftiones empiri-

cac nullo modo follicitantur,fed fotam fere cogitationem
ca attinet in intelligentia pura, et, quamquam effecla
jiuiusce et cogitationis intelligentiao et actionis in vifis
dcprehenduntur, tamen haec nihilominus ex caufa
fna in vifo ex legibus phyfici^plene, oportebit, poffe
enodari, ita, vt duntaxat chara&erem eorum empiri-
Cum, vtpote fumniain explicattonisrationem, fequamur,
intelligibilemque charafterem, in quo pofita caufa eft
rransfcendentalis iUtus , prorfus vt ignotum praeterea-
nuis, nifi quatenus is folum empirieo, vtnota ilttus fen-
fibili, indicittur. Hoc, age, ad cxperientiam adhibea-
mus. Homo eft iii vifis mundi fetifibilis, ethocqui-
dem refpe&u etiain in caufis phyficis, quarum effeftto
legibus fubeffe ewpiricis debet. Vt talis proinde cha-
ratierem, neceffe eft, empiricum habeat, quemadmo-
dum aliae rei phyflcae vniuerfae. Quem quidein
 SECT. IX. DE VSU EMPiPRINCREGLX. RAT.etc.38
nnimaduertimus ex viribus facultattbusque, quas exfeiit
in etfcclis fuis. In natura inanima, vel modo animali-
ter anitmta, nullnm rationem inuedimus, quampbin
nobis facultatem aliter, quam fenfitirae ad conditiones
adftrictam eo^itatione informandi. S>;d homo, qui atias
vniuerfam rcrum naturam folis fenfilii.is f.imulis nonit,
etiam fe ipfum fola apperceptione cogrnofcit, et quidem
in aftionibus determinationibusque internis, quas nullo
pacto poteit ad iinpreltlones fenfuum. referre, libique
ipfe fanc e.\- parte quidem phaenom<;non vidctur, es
partc vero, ncmpe ratione ceitarum facnltatum, resob-
iefta mere inteliigibilis, quoniam nftio illiusprorfusnon
poteft ad vim rccipiendi facultatis fenfitiuae accenferi.
Quas quidem facuttates inteltigentiam vocamus et rntio-
nem , in primis haec poftcrior propriei praecipueque ab
omnibus viribus ad conditiones empiriceadftiiclisdiftiii-.
guitur, cum ea res fibi propofitas folum ex idets conli-
deret, intelligcntiamque ad eas determinet, quae tum
conceptus fuos (faue quidem itidcm purot) ad vfum em-
piricum transfert.

Hanc autem rationem effectione (caufalitate) gau-

dere, certe nos quidem eiuscemodi in ea cogitare, per-
fpicuum e(t ex imperatiuis, quae in omniattione viribu*
fefe exferentibus vt regulas proponimus, Verbo debi-re
fpecies exprimitur necelfitatis coniunftiorjisque cum rs-
tionibus, in vniuerfa rerum natura alioquin nufpiamob-
viis. Cuins quidem nil potelt quidquam intelligentia
cognofcere, nifi quod (it, aut fuerit, aut futurum iit.

Fieri non poteft, vt quidquam in ea aliter effe debeat\ at-

<jue in omnibus his relationibus temporis reuera eft,

quin illud debere, (i folum naturaecurfum fpeftes, omni

prorfus deititutum fententia eft. Neutiquam quaeii
poterit: quidfieri in natura rerum debeat; aeque mi-

nus, atque: quae proprietates cadere in circulum debe-

ant, fed^uid in ea ftat, vel quae proprietates in circu-
lum cadant. *

Itaque itto debere atio exprimitur poflibilis, culus'.'

rationon, nifi in conceptu verfatur; cum contra foJius
3 8a ART. ELEM. P. II. TOM.II. LID.II. CAP. TT.

aftionis phyficae ratio fempcr cerni in vifo, neceffe fit.

Atfjui fane quidejn aftionem effe poffe, oportebit, ei

conditionibus phyficis, fi illud debere Hla fpeftet; fed
hae conditiones phyficae haud ipfam arbitrii deterinma-
tioitem attingunt, verum dtintaxat efFe&ionem ciusque
ip vifo confecutionem. Quot illaecumque catiunes phy-
ficae fint, memet ad vokndum impellentes, quot illi
cumque ilimuli fetifibiles, iis tamen non poterit iilud de-
lere produci, vemm modo velle quoddamfemperadcon*
ditiones adltritluni, tantum abeft, vt neceffarium, cuic
contrario illud debere, quod ratio pronunciat, moduni
terminumque opponit, atque adeo vetitum auftorita-
temque. Siue res fit fub folum fenfum fubieeU (iucun-
dum), fiue etiam rationi purae- obnoxia (bonum): ratio
non cedit rationibus empirice datis, neque ordinem re-
rum fequitur, ita vti fefe in vifo oftendunt, fed fponta-
nettate prorfus plena fibimet ipfa ordinem pecuiiarem
conftituit ad ideas, cui conditiones aptat empiricas, at-
que ex quibus vel a&iones declarat neceffarias, quaeta-
men non faciae funt, nec fortalfe tient, quarum quidem
ratione rationem ponit nihilominus in its polfe efficien-
tiamhabere; namque, fine hoc, ea haud exfpeciaret in
experientia effefla iuarum idearum,

Iam hic confiftamus, faltemque fumamus, effepof-

refpe&u viforum efficientiam (caufabV
fe, vt ratio vere
tatem) habeat: tamen, quantumuis ratio fit, eharatie-
rem ea oltendere empiricum debebit, fi quidem quauis
caufa regula ponitur, ad quam certa vifa, vt cffefta,
'confcquantur, et quaeque regula conuenientiam poftu-'
lat effecForum, quae conceptum caufae (vt facultatis)
confiituit, quem quidem, quntemts js e folis vifis pateru
debet, charatlerem eius einpiricum poliumus vocare,
qui conftans eft ac perpetnus, dum eftefta pro diuertis
conditionibus concomitantibus partimque cuxumfori-
beutibus in formis appareut mutntioni obnoxiis,

Igitur quisque homo chaiacieve arbitrii gaudetem-

pirico, qui nil eft, nifi certa quacdam rationis effe&io
(caufalitas), quatenus haec in effeftis fuis iu vifu regu-
 8ECT. IX. DEySU EMP. PRINC. REGUL. RAT. efc. 383
lammonftrat, ad quam argumenta rationis a&ionesque
ex modo illarum graduquc intelligi poffunt, principia-
que arbitrii fubiectiua diiudicari. Qui rjutdem cbaracier
empiricus cum ipfe 0 vilis vt effettumatqiieexregulaeius,
quamexperientiumiiiiitrat,elicidebeat: vniuerfaehominis
attiones in vifoecharacHreempiricofiio-jliisqiiecaufisad-
luuantibus fecundum naturaeordinemdtterminataefunt-,
et-fi omnia pjiaenomena arbitrii eius ad imumvsquefun-
dum poffemus percontari , ne vna quidem aHo humana
foret, quam non ceito praedicere atque e conditionibus
poffemus vt neceffariam cognofcere.
illius antegrellis
Ratione huiusce charafteris empirici ergo nulla libertas
eff, ex eoque tamen folo poffumus hominemcontempla-

re, fi modo obferuare, et, vti inauthropologiafieri folet,

actionum illius caufas mouentes velimus phyfiolugic
perfcrutari.

Quodfi autem easdem actiones in relatione ad ra<

tionem confideremus, et quidem haud contemplatiuam,
vt eas quoad originem explieemus, fed tantummodo,
quatenus ratio caufa eft, earum ipfarum generandarum ;
verbo, fi illam cum hac ex confilio praStko compaiemus,'
longc aliam regulam ordinemque inueniemus, quam or-
dinem phyficum. Tum enim fortaffe haec omnia Jitri
nan deberent, quae tamen ad curfum naturae fidla funt,
ad eiusque rationes empiricas neceffario fieri oportebat.
Nonnumquam autem inuenimus, vel certe putamus in-
venire, ideas rationis reapfe effefiionem refpectu aHo-
num hominis, vt viforum, exferuiffe, easque fattas effe,
non propterea, quod caufis empiricis, fed potius, quo-
niain argumentis rationis effent determinatae.

Fac igitur, vt dici poffit rationi effe&ionem effe

:

refpeflu viforum ; an tum atio illius poterit libera vo-

cari, cum ea in charattere empirico (fenfus genere) ac-
curate determinata fit et neceffaria. Hic vicillim de-
terminatus eft charaftere intelligibili (cogitandi modo).
Quem pofteriorem quidem noii nouimus, verum vifis
defigiiumus, quibus propre folus
fenfus modus (chara-
 384 ART. ELEM 1. II. TOM. II. LIB.II. CAP. II.

ler empiricus) proxime cognorcitur. *) Aflio igitur,

quatcnus cogitandi modo, tinnquam caufae fuae, tnbuen-
da eft, nihiiominus tJmcn prorfus non fetjuitur ex legt-
bus cmpiricis, hoc eft, ir.i, vt conditiones rationis ptt-
rae, fed lic modo, vt erretU itlarum in vifb fenfus, intirai
anteccdant. Ratio pura, vtpote facultas mere intelligi-
fcilis, formae temporis non cft, nec proindequoquecon-

ditionibus fuccefllonis temporis fubietta. Caufalitas ra-

tionis in charaftere intelligibili nnnoritur, neue certo
forte tempore inftituit etKei:tuin edere. Namque alio-
quin viforum phyficae ea fubietta foret, quatenusea
legi
quoad tempus determitiat feries- caufarum, tumque iti

natura caufalitas cerneretur, non vero in libcrtate. Er-

go dicere poterimus: fi rationi efle caufalitas poteritra-
tionc viforum ; ea iu facultate verfabitur, qua conditio
fenfibilis feriei cuiusdam eftefctorum empiricae primum
incipit. Etenim, qiute iti ratione ineft, conditio noti
fenfibilis eft, nec proinde ipfa incipit. Quamobremtum
locum habet, qitod in vniuerits feriebus empiricis defi-
derauimus condilinmm leriei cuiusdam euentoram fuc-
:

cevTiuae ipfam poffe eifi ab ornni conditione empirice li-

beram. Namque hic conditio extra feriem viforum (in

intelligibili) eft, nec pruiude cuipiam conditioni fenfibi-
li, nullique temporis determinationi ex caufa antegreiTa
obnoxia. '
.

Niliiiominus tamen eadetn caufa alio refpehi quo-

que pertinet ad feriem viforum. Homo ipfe in vifo cer-
nitur. Eius arbitrium eharaftere s;audet empirico, qui
in caufa (empirica) eft aclionum.illius omnium. Nulla
eft conditionum, homincm huiccharsfleri conuenienter
determinantium,quin ca in ferie efFectorum phyficorum

*) Propria aaionum mor;i!iins (niei-itum et culpn) nobis proin-

de, vel ipfa rioftrae ipiius viiae prorfus-iguoia manct. No-
ftrae impuiatiunes tnntummotlo pofVunt aj diaracierem em-
pii-icum reierri. Quantmn autem earum purnm iibertatii
eflectum lit, quantum naturae foli, litioque temperamenti
incttlpato meritoue iit fortunac artnbuendum nemo potelt ,

cogitando inyuirere, ne* proinde uuoijue ex pleua iuftiti

diiudicare.

DigitizGd b/Google
 SECT. IX. DE VSUEMP. PRINC. REGUL. RAT.etc. 385

. comprehendatur, legique illorum obtemperct, ex qua

nulla prorfus caufalitas empirice a conditionibus libera
eorum, quae fiunt in tempore, reperiatur. Proinde
nulla data aftio (ee quod duntaxat poteft vt phaenome-
non percipi) fimpliciter poteftabfoluteque fuaptefponte
incipere. Verum de ratione dici non poteft, eum fta-
tum, in <]uo illamdeterminat arbitrium, alium antece-
dere, in quo hic ftatus ipfe determinetur. Cum enim
ratio ipfa non in phaenomeno verfetur, nullkjue pror-
fus fenfus conditioni fubieta fit, in ea, vel ratione cau-
falitatis Ulius, nulla locum fucceiTIo temporis habet, ad
eamque proinde lcx naturae dynamica, qua fucceffit
temporis ex regulis definttur, non poteft adhiberi.

Quamobrem ratio conftans iliaatque perpetua con-

ditio eft ationum omnium arbitrariarum, fub quibus
homo videtur. Quaeque illarum in charatere hominis
ante determiuata eft,quam ea euenit. Katione chara-
cteris intelligibilis, cuius iUe folum fchema fenfibite eft,
nullum nec ante valet, aecpojl, ee vnaquaeque atio,
nullo habito refpeflu relationis temporis, <jua iUa adalia
pbaenomena adfetta eft cernitur in effetione proxima
,

charateris intelligibilis rationis purae, quae proinde U-

bere agit, ita vt in catena caufarum naturalium, necex-
tcniis rationibus nec internis, fed tempore antegreftis,
dynamice fit dcterminata, eaque Ulius libertas non fo-
Ium negatiue poteft tamquam vacuitas a conditionibus
empiricis fpetari (<juippe quo facultas rationis effe cau-
fa viforumdefineret),verum etiam pofitiue facultas defi-
gnari, feriem euentorum fuapte fponte inchoandi, ita,
vt in ea ipfa nihit incipiat, fed vt ea, tamquam conditio
haud aliunde pendens cuique attioni arbitrariae , fupra
fe nullam tempore antecedentem conditionem permit-
tat.dum interim tamen illius effetio in ferie phaenome-
norum incipit, fed numquam in ea inttium fimpliciter
abfoluteque primutn poteft conftituere.
Vtigitur principium rationis regulatmum exemplo
ex vfu eius empirico depromto itluftremus, non quo il-
lud confyjnemus (fi quidem eiusmodi argumenta ad ad-
Bb
$$6 ART: ELEM. P. 1!. TOM. II. UB. II. .CvP. II.
1

ieitiuiics trnnsfceridentitrcs inepta videntwr), atlionem

poiisnuis iicluti ariam, vclut mendaciuniinnlitiofurii, quo
xjuis confulionem quandam in focietatem adduxit, quam-
que primo ex cnufis commouentibus vnde illud exor-
,

iunj_ lir, examinomus, et deinde iudicamus, quomodoil-

lud cum confequentibus fuis illi queat imputari. Priuri
refpcttu ehaniiWern eius-empiricum vscjue ad fontesiL-
lius perfequimur, quus in cducatione praua, in focieta-
te mala, partim etiam in inaJitia ingcniiad pudoremhe-
bctis conquirimus, partim in lcuitateiu animi teroeritt-
temque conferimns; in quo et caufas occafionem largi-
eptes, haud neijligimiis, ln his omnibua verfamur, vti
omnino in inueliigatione feriei caufarum dcterrniiiau-
tium in oato (juodam effeftu pliylico. Quamquam .iu-
tem aftionem eo deteiminatam putamus, tamca nilfilo
tninus homincm vituperamus ct quidem propter iufor-
,

tunutum eius ingcnium, proper teropuium vim 111 ilUtni

Bt contagioiicm , non adeb dcniquc propter vitaui ante-
aiiam, tjuippe quam fumimus, qualis fucrit, prorfus
poffe praeteriri, praetcritamque conditionum feriem vt
infettam, illud facinits autcm vt prorfus a conditione li-
berutn ratione Ihitus prioris confidcrari, quali au&Orfa.-
cinoris feriem ea re confecutionum fua fponte incipiat,
Hoc vituperium nititur legc rationis, in quo haec (ratio)
vt caufa fpi ctatur, quae aftiones hominis , nullo habito
aliarum conditionum empiricarum refpeftu, aliter et po-
tuerit et debuerit determinare. Et quidein effe.ftionem
rationis haud fcre vt folam concurrentiam, fed per feip-
fam vt pienam fpeflamus et integram, etiamli impulfio-
nes fenfus ei prorfus haud fauerent, fed fere adeo ad-
verfarentur; aclio characieri tribuitur eius intelligibiti,
iamiam, in en momento, quo mentitur, totus in culpa
haeret; proinde ratio, negleitis omnibus facinoris con-
ditionibus empiricis prorfus lihera fuit, eiusque omif-
,

fioni hoc totum tribuendum videtur.

In hac fententia vituperante facileanimaduertimus

cogitari, rationcm omni illa facultatc fenfitiua haud nd-
fici, neque mutari (etiamli phacnomena illius, id. eft.
SECT. IX. DE VSU EMP. PRINC. REGUL. RAT. etc.387

modus, quo ea fefe in efFeflis fuis manifeftat, immutentur),

in eaque nullutn ftatum antecedere, tjui determinet fe-
quentem, proinde Ulam nullo pafto ad feriem pertinere
conditionutn fenfibilium ,
quibus vifa iecundum leges
phyficas neceffaria redduntur. Illa ratio in omnibus
a&ionibus hominis omnibus temporuni itatibiis praefens
efteademque, ipfaveronon eft tn tempore, neque in
ftatum nonum incidit, iu quo antea non fuerit ; ratione
huius ea cft drttrminant verum haud quaqiiam deiermi-
,

nahiiis. Qttamobrein quaeri non poteft: cur ratio fefe

haud aliter determina-uit? Sed duntaxat: cur phaeno-
mena efieflione fua non fecus determinauit? Ad hoc
vero, fieri non poteft, vt refpoudeatur. Namque altus
charafter inteiligibilis alium characlerem empiricum ei-
feruiffet, et ciun dicimus, aulorem facinoris, nulla ha-
bita ratione vitae vsque ad illud tempus inftitutae, ta-
men potuilfe mendacium omittere, tum illud hanc vim
habet, illud {meudacium) poteftati rationis proxime fub-
iettum effe, rationemque in efFedioue fua nullts fubefle
conditionibus phaenomeui curfusque temporis, discri-
menque temporis quoque, praecipuum quidetn discri-
men phaenomenorum conftituere inter fe iuuicem col-
latorum, quac vero cum in nullis rebus, proinde quo-
que non in eauiis per fe ipfis verfentur, nullum efficere
discrimen poffe aclionis refpe&u rationis.

Igitur in fententia de aclionibus liberis fcrcnda,

rationp caulalitatis earum, pofGimus duntJsat ad caufam
intcllt^ihilem pertinere, non autem vitra illam venire'",
pofFumus cognofcere, eam iiberam, id eft, afenfus con-
tagionc iibere determinatam, atque, boc modo conditio-
ntmviibrum fenfitiue abfolutam efle polfe. Quare ve-
ro cliaratlere intelligibili ipfa haec vifa ipfeque hic cha-
racler empiricus hifce temporibus efficiatur, id vt re-
fponfione planum fiat, vim omnem rationis noflrae fu-
gere videtur, quin illi nc ipfa quidem quaerendi copia
?it, (]uafi quaeratur: qui fiat, vt res obieh transfcen-

dentalis viiioniexternaefenfitiuaenoftraeipfam duntaiat

vifionein in fpatio neque quampiam aliam largiatur. V-
 388 ART. ELEM. P.H. TOM. II. LIB.II. CAP.II.

rum qiiaiiftio, quac nobis hoc ioco enodanda fuit, ad

eam rcm nos haud obligat; fi quidem iila tantummodo
co redibat: an libertas necelfitati phyficae in vna ea*
demque atlionc repugnct; id quod fatis cftanobiset-
piicatum. Namque docuimus, cum in illa (Hbe.rtate)
adfeclio e(Fe poflit ad longe aliud conditionumgenus, at-
que in hac (neceflitate phyfica) lege pofieriorum priores
liaud adfici, proinde vtrisque ab fe intikem liberis nec
per fe inuicem turbatis e.ffe iocum polfc.

Sed probc notandum eft: nos ca re non verilatem

libertatis, vrpote facultatis, caufam phaenomenoruin
mundi fenfibilis noftri in fe cohibentis, voluille euince-
re. Namque, praeterquam quod hoc non quidquara
fuiflet, quoa caderct
deliberntionem transfcendenta-
in
lem, duntaxat in conceptibus oecupatam, illud etiam
haud polTet fuccedere, propterenquod numquam pofiu-
mus ab experientia concludere nd id, quod neutiquam
debet ex legibus experientiae cogitari. Iam vero nc ani-
mus quidcm fuit, poffiiiHitatem libeitatis probandi; ne-
que enim hoc fuccellillct, quoniam nullius^omnino ra-
tionis reaiis nulliustjue caufalitatis, e meris conceptihus
es anticipatione, poffumus agnofcere poflibilitatem. Hoc
loco libertas tantummodo traftatur vt idea transfcenden-
qua ratio cogitatferiemconditionum inphaenome-
talis,

noperillud, quod fenfitiue liberum ab omni conditio-

i;e eft, fimpliciter infiituere, fed in eo in antinomiam
incidit cum fuis ipfius legibus ,
quas illa vfui praelcribit
intelligentiae empirico. Quam antinomiam uuidem in
fola fpecic pofitam efle atque illufione, naturamque ef-
fe&ionis ex libertate certe haud pugnare, id vnuin fuit,
quod potuimus efticere, quodque folumnoftra iiiterfuit.
SECT. K. DEVSUEMP. PRINC, REGUL. RAT. etc. 389
IV.

Silutio ideae eosmologicae

DE VNIVESSl TA TE DEPENDENTIAE
viforum, quoad exjijlentiam vniuerfe.

Numero fuperiori mutationes inundi fenfibiliscoh-

templati fumus in ferie dynamica, cum quaeque alii
cuidam, vt caufae fuae, fubeft. Iam haec feries nobis
eftproduce, quo ad exfilrentiam quamdam peruenia-
/nus, quae fumma efle conditio poifit eorum omnium,
quae mutantur, nimirum ad naturam iicu-ffnriam. Hoc
loco non de caufalitate abftiluta agitur, fed de esfiften-
tia abfoluta ipfius fubftantiae. Proinde fedes, de qua
nunc agimus, propriu duntaxat fciies conccpfcuum eft,
haud vifionum, quatenus altera aiterius conditio vi-
detur.

Sed facile intelligitur : cum omnia in complexu

phaenomenorum poflint mutari, proindo ratione e*fi-
ftentiae pendcant aliuncie, nufpiam omiiino iri feric c.vfi-

flentiae pendentis articnlum efle quemquain abfolutunl

poffe, ideoque, fi vifa in rebus per fe ipfis cernerentur,
ob hanc ipfam rem autem condit.io iiioruincumeo,quod
pendet, femper ad vnam atque eandem vilionum feriem
pertineret, naturam neceflariam ,
tamquam caufam ei-
fiftentiae phaenomenorum mundi num-
fenfibilis, pofio
<]uam locum habere.

Sed regreflus dynamicus hoc fibi proprium habet,

atque ita diftinguttur a mathcmatico vt, cum hicpro-:

prie tantummodo in compofitione partium ad totum ali-

quod, aut in diuifione cuiusdwn totius in partcs eius
verfetur, conditiones huius feriei femper vt partes illius,
proinde vt homogeneae, ideoque vt vifa oporteat fpe-
ttari, cum contra in illo regreliu, quia non de poflibili-
tate totius cuiusdam abfoluti e partibus datis, partisue
ad totum datum abfolutae, verum de deriuatione ftatiu
cuiuspiam acaufa, vel exfiftentiae fortuitao ipfius fub-
39 ART. ELEM. P.II. TOM.TI. LIB.II. CAP. II.

ftaatlae ab necefiaria agitnr, cnuditin haud fere necefTa-

rio cum eo, quod pendet, feriem empiricam conftitucro
debcat.

Quapropter, in iiac rtobis ohuerfante antinomia

putatitia exitus patebit, vt fcilicct, cum vtraque cnun-
ciatio pugnans pro diuerfo refpefltt elle (inmi veraepof-
ifint, ita, vt res omnes mundi fenfiuilisprorfus fortuitae
fint, proinde qiioqne femper exfillentia gaudeant dunta-
xat empirice pcndentc, nihilominus tamun leriei totius
conditio non empirica locum .habeat, id eft, natura ab-
folute neceffaria.Quandoqiiidemhneff.vtpotucondititi tn-
telligibilis, neutinuamadferiemvt eius articulus (nc arti-
culusquidemfupremus/pertineret, nequeferieiarticuium
empirice abfolutae conlhtueret, verum totum mundum
fenfibUtm in exfiltentia per omnes articulos empirl-
ce pendente manere pateretur. In eo igiturhic modus
enfiflentiae vifis ficut aliquod fundamentum ponendae,
ab efFeftione empirice abfoluta (libertate), in fuperlori
articulo, differret, vt in libertate res ipfa, vt caufa
(fubftantia phaenomenon), tamen ad fcricm conditio*
num pertineret, folaquc dunraxat eius caufalitas vt in-
telligibilis cogitaretur, hic autcm uatura neceffaria
prorfus extra feriem mundi fenfibilis (vt ens extramun-
danum) folaque jntellijribilis cogitatione forct informan-
da, CjUD quidem folo poterit euitari, vt ne ipfa lege for-
tuiti dcpendentiaequc phaenomenorum ommum fubii-
ciatur.

Quamobrem priuciphiiH rationis rrgulatiuum refpeQu

huius quaeftionis noflrae erit huiuscemodi vniuerfa in
:

mundo fenfibili eififtentiam habere empirice ad condi-

tiones adftriftam, ac nullibi in eo rationc vllius cuius-
piam Cjitalitatis neceliitatem abfolutam videri: nullum
effe articulum in ferie conditionum, cutus haud vsque-
quaque fit conditio empirica per experientiam quandam
poflibilem exfpeitanda, et, qunad eius fieri poilit, an-
quirenda, neque nobis quidpiam pnteftatem. facere, vU
lam quampiam e*fiftentiam a conditione quadam extra
feriem empiricam deriuandi, eamue qunque vt ipfara
SECT. TX. DEVSUEMP. PRINC. REGUL: R AT. etc.30 i
abfolute liberam a conditione atque in fete cnnfiftentem
reputandi, ne<jue tamen propterea ne^andi, totam fe-
riem in natura <j.uadam intelligibili {quae id:o ab omili
conditione libera fit, potiusquecaufam iu fele contineat
polTibilititis horum omnium phaeriomenorum) poffe
niti.

Non eft animns exfiftentiam abfolute neceffariam

naturae cuiusdam euincere, neue vel polfibilitatem mo-
do conditionis cuiuspiam mere ititelligibilis viforum in
mundo fenfibili in illa conftitucre, fed ita tautununodo,
vtirationem circumfcribimus, ne filum ea conditionum.
cmpiricarum deferat, atque in rationes explicandi fefe
transfccndentes praccipitet, in finguloque (concreto)
haud proponendas, ita e contrario qnoque legem intelli-
gehtiae tantummodo empirice vtendae vsque eo cir-
cumfcribere, vt ne ea de poffibilitate rerum in vniuer-
fumdecernat, atque intcliigibile, etirmili ad enodanda.
phaenomena vti illo neqin-amus, non ideo non cffe pof-
feiudicet. Proinde eo dutitaxat monetur, perpetuam
illam rerum naturalium omnium rationom fortuitam
omniumque earuin conditionum empiricarum commodc
poffecum fumtione avbitrarianeceffaiiaecuiuspiam,licet
mere intelligibilis conditionis conftarc, crgo nuilam ve-
ram in hifce adfertionibus repugnantiam iueffe, proinde
tolrnmque eft*e veram poftc. Vt efle per fe nequcateius-
modi natura intelligibilis abfolute neceffaria, tamen hoc
ex ratione fortuita vniuerfali ac pendente omniuni eo-
rum, quae pertinere ad mundum fenfibilem vidcntur,
itemque ex principio, in nullo qtiopiam eorum articnlo,
fjuatenus fortuim. eft, defineudi et ad caufaro extra-
Ymindanam prouocandt,- nullo patto poteft concludi.
Ratio pergit tn vfn empirico fuumqucpeeuliareiterpre-
fequitur in transfcendentali.

Mundus fenfibilis nil in fe contiuet praeter phae-

nomena, (juae vero infolis repraerentationibus verfan-
tur, femper vicillim fenfitiue ad oinditiones adftriclis,
cumque hic numqua.n nobis res per fe ipfae propoCtae
noamirumeft, nobis-uumquam conipetere, vt al>
fint,
392 ART. ELEM. P.TI. TOM. IL LIB.H. CAP. II.

articulo quodam ,
qui ilie cumque fit, feriei cmpirice
faltum faciamus extra contextum fenfus quafi ra rebus ,

verfentur per fe ipfis quae extra caufam transfcenden-

,

talem' fuam exftarent, quaeque relinqui queant, quo

caufa exliftentiae illarum extra eas qtiaeratur ;
quodfane
tandemfieri in rebusfortiiitis deberet, minime vcro in
rerum, quarum ipfa ratio fortui-
folis repraifentatiohibm
ta duntaxat in phaenomcno cernitur, ad nuilumque
nlium poteft regreffum ducere, quam quo phaenomeoa
determinantur, id eft, ad empiricum. Sed caufam vi-
forum, id eft, mundi fenfibilis, intelligibilem animo
concipcre, eamque liberam a rationc horum fortuita cd-
gitare, neque empirico regreffui in ferie phaenomeno-
rum nullis carceribus circumfcripto aduerfatur, neque
rationi fortuitae illorum perpetuae. Vcrum hoc vnum.
eft,quod ad oxplanandam antinomiam putatitiam nobis
fuit efliciendum, quodque folum lioc modo potuit ficri.
Etenim, fi quaeque conditio ad quodque, quod inde
pendet (quoad exfiftentiam), ad feiifum, et ob eam ip-
fam caufain ad feriem pertinet, ipfa viciffim eft ad con?
ditionem adliritla (vti docet antithefis antinomiaequar-
tae). Aut igitur cum ratione, abfolutum poilulante,
pugnam manere, necclTe erat, aut hoc extra feriem po-
cuius neceflitas nullam requirit condi-
rii in intelligibili,

tionem empiricam, nec permittit, et proinde, habito

refpe&u ad vifa, abfolute neceffaria videtur.

Vfus rationis empiricus (refpeflu conditionum ex-

'flftentiae in muudo fenfibili) conceffa quadam naturain-
telligibili haud adficitur, fed ex principio rationis forr'
tuitae perpetuae a conditionibus empiricis progreditur
ad altiores, itidem pariter empiricas. Verum aeque
ininus hoc decreto regulatiuo fuintio caufae intelligibi-
lis,quae non eft in ferie, excluditur, fi de vfu rationis
puro (refpeftu finium) agatur. Namque tum illa dun-
taxat caufam denotat ratione noftri transfcendcntalem
atque ignotam poflibilitatis feriei fenfibilis in vniuer-
fum, cuins al) omni conditione huiusce pofterioris va-
eua refpetluque huius abfolute neeeffaria exfiftentia ra-

Digili zed by Cooft Uj

SECT. IX. DE VSUEMP. PRINC. REGUL, RAT. etc.303

tioni fortuitae nullis carceribus circumfcriptae illius

prioris, et propterea quoque regrelfui nafpiam finito irt
ferie conditionum empiricarum, prorfus haud contr*-
lia videtur.

SCHOLION FINALE
ad vnitterfam anthwmiam rationis ptirae.

Quamdiu cum noftris rationis conceptibus in vni-

conditionum mundi fenfibilis verfamur, in iis-
verfitate
que, quae refpeftu iilius fieri in commodum rationis
poffunt: noftrae ideae funt transfiendcittales illae qui-
uem, fed tamen cosmologicae. , Verum fimul atque ab-
folutum illud (de quo tamen prnprie agitur) in eo pona-
mus, quod prorfus pofitum eft extra mundum fenfibi-
lem, proinde estra omnem, quae fieri poteft, experien-
tiam, tum ideae euadunt transfcendentes ; nonfolumeae
faciunt ad vfum empiricum rationis (qui femper idea
numquam periicienda manet, fed fequenda tamen) ab-
foluendum, fed fe ipfae prorfus ab eo feiungunt, et fibi
ipfae res obieftas effingunt, quarum materia haud ab ex-
perientia dcpromta eft, quarumque realitas obie&iua
itidem haud in perficienda ferie empirica, fed in conce*
ptibus puris ex anticipatione niteretur. Huiuscemodi
ideis transfcendentibus propofita res eft mere intelligi-
bilis, quam, vt rem obieclam transfcendentalem, quain
caeteroquin prorfus ignoramus, fane licet concedi,
quam vero vt rem cogitemus attributis diftinguentibns
fuis atque internis determinabilem, nec rationes poffi-
bilitatis (vt ab omni conceptu empirico liberae), necmi-
'nimum praetextum habemuseiusmodi remobielam fu-
mendi, quaeque proinde in fola re cogitandnefticta ver-
fatur. Nihilominus i!la omnium idearum cosmologica-
rum, quae quartae anfum antinomiae dedit, vrgemur,
vt illud audeamus. Nam exfiftentia viforum in fe ipfa
prorfus haud fundata, fed femperconditionibus adftritta
nos prouocat, vt anquiramus quiddam ab vniuerfisphae-
nomeois diuerfum, proinde oblatam rem inteiligibilem

Digitized b/Cooglc
3 94 ART. ELEM. P. H. TOM. IL LTB. II. CAP. III.

in qua haec ratio fortuita definat. Quoniam vero, cum

fcnift nubis tantum indullimus, vt excra campum vni.

verfi fenfus ex&ftenttam in fefeconfiftentem fumeremus,

vifa duntaxat vt fortuitos repraeientptionum .modos ob-
iectarum rerum intclligibilium , etusmodt naturarum,
quae infae intelligentiae lint, fpetlaremus; nihil nobii
alitid relinqnitur , quam analogta, d qiiam conceptibus

empiricis vtimur, vt de rebus.intelligibilibus, qusmra

nobis per fe ne minima qitidem notitia eft, quanipiam
tjameD'nobiscogitatioiiem informemus. Cum ftirtuituin
tion nifi per expericntiam cognofcamuB, hoc autemloco
dt irbus iermo fit, tjune neutiquam rcs effc debeant ex-
ps:rientiae fubiectae, notitiam illarum eo, quod per fe
jieeelfarium eft, ex cqnceptibus rerum in, vniuerfum,
debcbimus deriuare. Itaque prtmo ftatim, quem extrt
liiuntiiiin feufibtlem facimus, gradu cogimur, vt nouas

nolitias noftras ab inueftigatione naturae abfolutc necef-

fariac mftituamus, afque a conceptibus illius conceptus
rcrutn omniiuu, quatenus mere intelligibiles funt, deri-
vemus, idque fequente capite pericKtabimur.

Libri 'pojlrrioris

DULECTlCES TRtNSSCENDIHTllI)
C A P U T T E R T I U M.
.' Tdeale rationit purae.

S EC T I O P I M A.
De Ideali in genere.

Supra vidimus, conceptibus puris iiitrHigcntiae, fine

cmni fenfus conditione, nullas omnino poffe rcs obieflas
rtpraefentari, 13 qutdem conditiones deiunt realitatis il-

]ai um iis, praeter folam cogitan-

obieftiuae, riihilquc in
di formam, deprehenditur. Nihilominus tamen in fin-
gi lo (concreto) pofiunt proponi, fi ad phaenomena ad-

Inbeantur; quippe in quibus proprie habent materiatn

conceptus empirici-, qui non nifi ia conceptu vctfatur
 SECT. t DE IDEALI IN GENERE. 395
intelligentiae in fingulo (concreto). Verum ideae lon-
gius funt, atque categnriae, a realitate obieiKua remo-
tae; neque eniin vUuni inueniri phaenomenon potcit,
in quo pollint in fingulo oflcndi. Continent in le per-
fettionem (jiiandam, ad quam nulla, quae efle poteft,
cognitio empirica fuppetit, ratioque in eo duntaxat vni-
tatein fyftematicam fpe&at, cui ea poffibilem vnitatem
empiricam propius conatur adducere, ita tamen , vt
numquam penitus ad eam pertineat.
Multo autem longius ,
atque idea, illud a realitatc
obiccliua diitare videtur, quod ideale dico, etquo ideam
intelligonon modo in concreto, verum etiam in lingu-
lari(indiuiduo) id efl, vt Jinjrularem. quamdam rem,
,

per folam ideam determnubilem, aut adeo determi-

natam.

Natura bumana iu plena intcgritate fua ac per-

fe.etione non folum amplificationem continet omnium
ad hanc naturam pertinentitim proprietatum cum ea
ipfa continentiuin et neceflariarym, cjuibus noftra de
illacogitatio efficitur, vsque ad plenam congruentiam
cum nnibus fuis, in quo noftra idea pofita foret humani-
tatis perfeclae atque abfolutae, verum etiam cuncla,
ijuae praeter huncce conceptum ad perpetuam idcae deter-
minationem pertinent; fi quidem ex vniuerfis attributis
dppofitis vnum tantummodo poteft ad ideam hominis
perfettiffimi quadrare. Quod nobis ideale eft, Piatoui
fuit idert intelhgeritiai; dhtinae, res obiecta fingula in vi-
fione illius pura, perfeotiffimum cuiusque geiieris, quae
effe pofTunt, naturaAm, ac prototypon eclyporum om-
nium in phaenomeno.

Sed ne longius aberremus, nobis fatendum erit,

rationem humanam non folum ideas, fed ideale -quoque
iu fe cohibere, quae haud quidem, inflar Platonicarum,
vim creatricem habeant, at aBiuam (pratticam) tamen
(vt principia regulatiua), et polfibilitati perfx-aionis fun-
damento certarum aSHonvm.
fint Couceptus rnorales
non prorfus funt conceptus puri rationis, fi uuidem iis
 396 ART.-ELEM. J. n.TOM.IT. LIB. II. CAP.IH.
quidnam empirici (iucundum yel iniucundum) fubefl
fundamento vidctur. Nihilominus refpeflu principii,
quo rario libertatem per fe a lege liberam carceribui
cocrcet (proindc fi folam illius formam fpelaueris)
commodeilli poflunt exemplo e(Te conceptuum puro-
rum ratiouis. Virtus, cum eaque fapientia humana in
onini puritate fua, verfantur in ideis. Sed fapiens -

hoc eft, homo, qui in fola cogi-

(Sroicoruni) ideale eft,
tatione exlrat, qui vero cum idea fapientiaeprorfus com
gruere vide.tur. Vti idea rrgutam praecipit, ita ideale
in eiusmodi cafu prolotijpo feruit perpetuae determirta-
tioni eclvpi, neque aliam aciionum nofrrarum normam
habemus, quatn esemplar huiusce diuini hominis in no-
bis, quocum nosmet comparamus, et hidicamus, eoque

emendamus, quantumuis il!ud mimquam poffimus attin-

gere. Neque haec. idealia etiamfi iis nullam rcalita'
,

tem obiefliuam (exfiftentiam) concefferimus propterea ,

. tamqnam imagines phantafiae fpeftanda videntur, fed

ia r.ationis norma funt, conceptu eius, quod in
neceftai
fuo genere omni numero abfolutum cft, egentis, vt ad
eam gradum qucat defcclusque imperfeQionis et aefti-
mare, et metiri. Sed fieri npn poteft, vt ideale in ei-
emplo quodam, id eft, in phaenonieno.ad veritatem (rea-
litarem) transferatur, vti fere fapientcm facimus in fa-
bula Romanenfi, praeterea quoque abfonuin eft et inuti-
le, propterca, quod carceribus illis naturalibus, qui
perfectioni in idea perpetuo derognnt, fit, vt nulla efle
illufio poftit in tali periculo, eoque bnnum ipfum, quod
ineft in idea, in fufpicioncm vocctur, foliusque fiUonis
jimile reddatur.

Sic cum ideali rationia comparatum eft, quo

<per in conceptibus niti determinatis debet, et regulae
feruire ac prototypo, fiue obtemperandi, fiuediiadican-
di. Sed longe alitcr fe habet cum idolis phantafiae, de
quibus nemo mentem cxplicare poteft, nequc conce-
ptum perfpicuutn fuppeditare, quafi monogrammh, quae
in lin^uhribus cernuiitur Uneis, quamquam adnul-
lam, quae, indicari poffit, regulam determinatis , qua

IjiitizGd b/Cooglc
 SEGT. I. DE IDEALI IN GENERE. '397"

rjotius defcriptionem picturamue cfficiunt, in medio di-

verfarum experientiarum vagantem, quam imagiiiem
definitani, cuinsmodi piflores et phyfiognomi in mente
habere prae fe ferunt, quaeque in adumbratu imagino
effeflrorunj fuorum fententiarumue neutiquam conlmu-
nicanda perhibent verfari. Poffunt illa quidem, quam-
quam duntaxat improprie, idealia fenfus appellari, quo-
niam exemplar inacceffum effe debent, quae effe pof-
funt, vifionum empiricarum neque tamen regulae in-
,

ieruiunt, quae esplicari queat atque examinari.

omne rationis confilium in ideali fuo pofi-

Contra:
tum indeterminatiune perpetua ad regutas ex antici-
eft
patione; quamobrem fibi rem obieftam cogitatinne de-
pingit, quaee.vprincipiiseffe perpetuo determinabilis tle-
beat, quamuis plenae perfeckeque ad illain conditinnes
defint in e*perientia,atqueipfe proindeconceptusvidea-
tur transfcendens.

Capitis tertii
,

SECTIO SECVNDJ.
De ideali transfcendentali.

(protutypo transfcehdentalij. ,

Quisque conceptus ratione eorum, quae in fe ipfe

haud continet, indeterminatus eft, decretoque fubeft
(fit venia verbo) determinabilitatis ; e duobus per repu-

gnantiam disiunQis attributis vnuin illi tantummodo

poffe competere, quod in effato nititur repugnantiae,
et proinde principium eft mere logicum, quod ab omni
cognitionis materia fe continet, nihilque, nifi formum
logicam, iliius fpectare videtur.

Verum quaeque res, quatenus effe poteft, praeter-

ea fubiera eft decreto determinationis perpetuae, vicu-
ius ex oinnibus rerum, quae effe poffunt, attributis,
quatenus cum disiunclis fuis contrariis comparantur,
vnum illi debet competere. Id quod naa fokm pofitum
398 ART. ELEM. P. II TOM. II. LIB. !L CAP. III.

eft in pronunciato repujrnantiae: (1 quidem, praeterre-

Utionem duorum attributorum pugnantiuni, quamcjue
rem iilud coniiderat- in adfetiione ad ptjjibililatem vniuer-
jhm, vt complexum omnium attritmtorum rerum in vni-
verfum, duiwjue ea vt conditiones iumrt e.\ anticipatio-
ne, quamque rem ita acfiaparte,
proponit, quam ca-

pir, vniueifae poflibilitatis , fuam ipfius poIubtlitateiTi

deriuet. *) Igitur piincipium determinationis perpe-
tuae materiam attingit, non folam f.Mmamlogicam. Cer-
nitur illud in decreto fyntliefeos attributorum omnium,
quibus pienus rei dehet conceptus clfici neque haud
,

dunta\at repraefentationis analyticae, per vnum e duo-

bus oppoiltis attributum, fumtioncmque contiuet trans-
fcendentalem, nimirum materiae vniuerfae pojjibUitatis,
qua e.\ anticipatione debent data poiTibilitatis cuiusque
rei fpecialis contineri.
Decretum omne, quod rxflat, perpetuo eft deter-
:

minatum, non folum hanc viin habct, vt dc fingutis pa-

ribus attiibutorum inuicem fibi oppofitorum datorum,

fed etiam de vntueriis, quae elfe poflint, femper UH

vnum competere; quo -pronunciato non tantum attri-
buta inter ie logice, verum res ipfa, cumcomple^u om-
nium, quae eile poffunt, attributorum, transfcendentali
modo comparantur. lllud autetn lianc vimhabet: vtres
(jnaedam plene cognofcatur, omnia, quac effe poffunt,
cognofci debent, eaque iis, fiue aiendo fiat fiue negando,
detenninuri. Proinde determinatio perpetua cernitur
in conceptu, quoad vniuerfitatem fuam numquam in
toncreto proponenda, ideoque ille in idea nititur, quae
tantummudo in rntiime fedem habet,. intelligentiae re-
gulam vfus illius pleni praecipiente.

*) Qno quidem decreto tjuaeque res ad corrclatum afiquod

commune, nempc ad vmuL-rfam pollibilitatein refertur, quae
(feil.materia omnium, cuae eile pullimt, attributorum), fl
in ides ret vnuis depielienderetur, eorum omnium quae ,

yolVunt, amiiitatem es identitate caufae determinatiu-

'elie

nu omninjodac Uliui euincercr. UmrmwMn*! cuiusque

w..M( fubeft mmtrfutiw, decreti esclufi medii inier duo
atirihuia oppolita, ilcreiwiiintia rti autem vhiutrfiteti , liue
coroplcxai einniuni, quac cue poffuut, aitiibuturum.
 SECT. II. DE IDEALI TRANSSCENDENTALI. 399
Quamquam haec ideaquidem comnicxus eorum 0111-

nium, fjUite eifc poffunt, qnnteuus is Vt conditip deter-

jni;i:iti(iuis pcrpetuae rei cuiusque fundamento lit, m.

tione attributorum, quibus itle poteit ellici, ipfa sihue
indeterminata cft, eaque nU nili comple.uun omniuin

men re propius confiderata mticnimus ideam iftarn, vt,

eonceptum primum, vim attributorum reiicere, quaevs

derhiata aiiis iain data videntnr, ueque iuxta fe iimicen*

collocari poflunt, eamtjue vsque ad conceptum pcrpe-

tuo ex anticipatioue determinatum depurari, eofiuecon'
ceptum effid rei obieclae cuiusdam fingularis, ex fola
idea omnimode tleterminatum, proinde dicendam cffe
ideale rationis purae.

Si omnia, quae effe poflunt, attributa 11011 modd

logice, fed transfeendeiitaliter, id elt, quoad matcriam,

conlideremus, qttae in iis poteit ex antidpationc cogita-

ri, inuenimus, quibusdam eortihl quoddam elfe reprae-
fentari, aliis folitm non-etre. Negatio logica, quae
tantummndo verbo: non, indicatur, pi oprie lutmquam
adhaerct conceptui, veriun dunta.vat atlfetVioni eius ad
aiium in iudicio quodam, proinde ad defignavidum con-
ceptum ratione materiae non puteir idoneaefle. Voca-
bulo; non-mortalis.neuriquanipotelr indicari folum non-
efle in re obiech repruefentari, fed omnem materiam
haud quaquam attingit. Contra negatio transfcenden-
talis denotat illud non-cffe per fe ipfum, cui opponitur
transfcendentalis adfirmatio, quae eit quidpiam, cuius.
conceptu per fe ipfo iam clfe quoddam exprimitur, et
proinde ea veritas (realitas)appellatur, quod per eam fo-
burt, quamque late illa patet, res obieclae funt aliquid
(res), fed negatio contraria folum defcelum notat, et,
vbi haec fola cogitatur, cuiusque rei exftmclio reprae-
fentatur.

Atqui nemn homo determinate poteft negationem

co^itare, nili ipfi fundamento pofita fitadnrmario oppo-

fita. Quem nntura t::iecum genuit, is minime poteftte-

nebrarum imaginem cogitatione depingere, fi quidem.
4 oo ART. ELEM. P.II. TOM. II. LIB. II. CAP. IIL

illi nulla eft luminis; neque homo ferus atxjue iucultus

paupertatis, proptere;t quod haud nouit opuientiam. *)
Infcius atque iynarus nullam habet cogitationem <le in-
fdentia fua attjue ignoiantia, <juia nullam habet fcien-
tiae et cagnitionis, et quac funt de gcnere eodem. Ec-
go omues quoque negationum conceptus deriuati funt,
veritatesque(tealitates) cuntinentdataquafiquemateriam
transfcendeiitalem poiiibilitatis determinationistjue om-
nimodae rerum vniuerfarum.
Quodfi igitur determinationi omnimodae in ratio-
rie noitra transfcendentale aliqitod fiibftratum fundamen-
toponatur, quod omnem quafi copiam contineit mate-
riae, vnde omnia, quae e(Te poirunt, rerum attributa
petantur, hocce fubftratum nil ni.fi idea erit vniuerfita-
tis veritatis (omnitudinis realjtatis). Tum omnes ne-
gationes verae non nifi in carceribut verfantur, quod di-

ci non polTent, fi, quod a circumfcriptione carcerumli-

berum cft (vniuerfitas) fundamento fubeftet.

Sed vniuerfa hac realitatis pofieflione etiam conce-

ptus reiperfe ipfius, vtomnimodedeterminatas, reprae-
fentatur, concepfcusque naturae veriuimae perfeuiffi-
maeque (entis realiflimi) cernitur in conceptu naturae
fingularis, propterea qtiod e.v omnibus, quae efte pof-

funt, attributis vnum, nimirum id, quod fimpticiter ad

illud efie pcrtinet, in determinatione eius deprehendi-
tur. Ergo idtc.le transfcendentale determinationi perpe-
tuae, quae in iis, quae e.vltant, neceffario ineft, funda-
mento fubeft, illudque fupremam pienamque pofTtbilita-
tisfuae conditionem efficit materialem, ad quam omni-
no obieetarum rerum cogit;itio, oportebit, quoad mate-
riam, reuocetur. Sed eft illud quoque vnum ideale

*) Obfeniatioiies compntationesque aflronomorum multa noi

mirabi!iai!oaieruiu,fed (inc dubiu grauiflimnni eft.qnod >o-
. raiimem uobis aperueruur i%noranu -t quam iine hifce no-
, ,

titiis, raiio liumana numqu.im potuiflot tantuin cogitarioue

informare, cuinsque frudiofa coyitatio permagnam, necefVe
elt, mutationem uariat in tuiibus nuilri ratioim vfu iJeter-
miiuuidit.

Digiiized b/Google
 SECT. H. DE IDEALI TRANSSCENDENTALI. 401
proprium, cuius ratio humana capax eft; guoniam in
noc yno cafu conceptus per fo vniucrfalis rei per fe ip-
iius omnimode determinatur, atque vt rcpraefentatio
cuiusdam (ingiili (indiuidui) agnofcitur.

Determinatio conceptus logica per rationem in,ra-

tiocinatione nititur disiunitiua, cuins propofitione con-
tinetur diuifio io^iea (fphaerae conccptus vniuerfalis),
fed jdfumtionc inec fphaera ad partem vsque circum-
fcrihitur, et conclufione per hanc conceptusdetermina-
tur. Conceptus vniuerfalis realitatis in vniuerfum noa
potetl diuidi ex antieipatione, fi quidem absque eipe-
rieutia nullas nouimus realitatis fonnas determLnatas,iU
lo gsnere complexas. Igitur propofitio transfcendenta-
lis detenniniitionis rerum omnium perpetuae non ni(t

in repi-acfentatione complexus realjtatis vniuerfae, non

in conccptu Iblo, omnia attributa, quoad materiam
transfcendentalem, ndnfub fe, fed iu fe continente;et per-
petua cuiusque rei determinatio pofita eft in circum-
fcriptione huiusce vniuerjitatis realitatis , propterea
quodquaedamexeareinttribuuntur, caetera vero exchi-
duntur.quodcum illoaut et aut in propolitionedisiuncliua
atque determinatione rei obiettae per vnum articulb-
,

rum huius diuifionis in adfumtione, conuenire videtur:

Quocirca vfus rationis, quo ideale traiiifcendentile ea
quafi fundamentum quoddam fubiicit omnium, quae ef-
fe poffunt, rerum determinationi, ei, fecundum quem
ea agit in ratiocinationibus disiunfliuis, analogieus vide-
tur; id quod enunciatum crat, quod fupra diuifionis
omnium idearum transfcendentatium fundamentum fe-
ci, ex. quo trtbus ratiocinationum generibus mutiue
illis

et confentaneae generantur.

Per fe intelligitur, rationem ad hocce propofitum

fuum, tantummodo fcilicet neceffariam rerum determi-
nationcm perpetuam repraefentandi, cxliftentiam haud
fumere naturae idcali Conuenientis, fed tantummodo
ideamiilius,qnoab vniuerfitate indefinitadeterminationis
perpctuae abfuluta deriuet ad conditiones adftribm\,id eft
vniueriitateni circumfcripti. Proinde illi ideale illud
 4 o2 ART. ELEM; P. II. TOM: II. LIB. II. CAP. IIT.

erit prototvpnn omnium rerum, quae run&ae, vt eSbp

pa imperfe&a inde materiam depromunt polubilicatis -

fuae, cui<]ue quamuts plus minusue appropinquent,

permultum tamen abeft, vt ad illud pertineant.

Ita vniuerfa polTibilitas rerum (fynthefeos variorum

qiioad illorum materiam) vt deriuata, folaque tantummo;
do Ula eius, quod omnem in fefe realitatem continet, vt .

originaria fpeftatur. Omnes enim negationes (quae Lt-

men in folis illis atttibutis verfantur, qulbus cuntta alii
poffunt ab natura perfeciiffnna (realiffirnadiscerni), me-
ris continentur c;irceribus realitatis maioris tandemque

fummae, proinde illis haec ponitur, eaequc quoad ma-

teriam funt ab itla folum deiiuatae. Omnis rerum V*
rietas cernitur tantum in rationc multiplict conceptuum
realitatis fummae, quiaeius fubftratum commune eii,
circumfcribendi, quemadmodum %urae elfe onines poi-
funt duntaiat.vt variae rationes fpatii infiniticarceribui
coerceantur. Qunmobrem, quae infbla ratione ineft,
res ideali eius propofita natara originaria (ens origina-
rium), quatenus nullam fefe habet fupcriorem, ttatiira

fumma (ens futnmum), et,qnatenus vniuerfa, vt ad con-

ditiones adftrifta, illt fubfunt, natura natvrnrum (ensen-.
tium) appellatur. Verum his oinnibus non adfectio de-
fignatur obiectiua rei oblatae in veritate app&rcntis ai
res alias, fed ideae ad conceptus, nosque de exiiftentia
naturae tam praeitantis prorfus infcii relinquimur atque
iguari. .

Quoniam itidem haud dici poieft, naturam origi-

nariam multis naturis conftarederiuatis, propterea quod
quaque earum illa ponitur, neque proinde illud poteit
decerni, ideale naturae originariae etiam rt iimplex erit
cogitandiim.

Proinde alius cuiusuis ab hacce natura origtnam

poffibilitatis deriuatio, fi verum dicere volumus, itidem
haud poterit vt cireumferiptio fummae realitatis ehts,
-^uafique illius diuijio fpettari; tuni enim natura origi-
rtarU vt fola naturaxitm deriuatarum congregatio confi-
 SECT. n. DE IDEALI TRANSSCENDENTALI. 403
dcraretur, .quod, vti in fuperioribus monftrauimus, fie-
rinonpoteft, quamquam ftatim initio in prima rudl
imagine adumbrata ita illam proporuimus. Potiusquo
rerum onmium pofi^bilitati fumnia reahtas quafi futida-
tnentum quoddam nihilque vt complexus fundamento fub-
efletj neque varietas prioris in cii-ctsmicriptione ipfiu .

naturae-originariae, fed eius confecutione plena nitere-

tor, ad quam quoque vniuerfus nofter mundus fenfibi-.
Hs, vnacumomniin phaenomeno realitate pertineret,
quae ad ideam naturae fuminae non poteft, velut ingre-
diens quiddam, fpe&are.

Quodfi igitur hanc ideam nofiram, dumeam.faci- '

mus C-7ifeu<rtv, vlterius profequamur, naturam origina-

rWn ex folo- realitatis fummae conceptu poterimus vC
vnam, fimplicem, omnibus fufficientem, aeternam, et
fic porro , :id fummam , in abfoluta illius perfeEHone at-
-que vniuerfitate ex omnibus praedicamentis determina-
re. Conceptus talis naturae eft conceptus rf, fenfu
transfcendentali cogitatus, atque ita ideale rationis pu-
rae propofitum ,eft tktologlae transfcendentalt , vti fupfa
quoque eins mentionem fecimus.

Interim hic vfus ideae transfcendentalis tamen iam-

iam terminos mierare determinationis videretur. Nam*
jue ratio eam , vt tonceptum vniuerfae reahtatis , deter-
minationi perpetuae rerum in vniuerfum fundamento
pofuit, nec propterea, omnem realttatem iftam efle ob-
ieHue datam, ipfamque rem voluit conftituere. Quod
poftremum quidem in mera fiflione verfatur qua varu ,

ideac noftrae in ideali quodam, vt natura fingulari, col-

ligimus veramqup damus, cuius i|uidem rei nullampror-
fus poteftateni habemus, adeo ne poifibilitatem quiden*
talis hypothefeos refta accipiendi, quemadmodnm et
omnes confequentiae, ex huiuscemodi ideali promanan-
tes perpetuam rerum in genere determinationem in
,
,

cuius quippe gratiam folum opus idea fuit, nil quid-

quurn attinent, neque minimam in eam vim habent.
Non fufiicit, vt viam rationis eiusque dialeflicam
defcribainus, necefle eft etiam , vt forites illius aperir
 404 ART. ELEM.F. H. TOM.tl. LIH.II. GAP. III.

concmur, vt haec i (>fa fpecies iMufioqne.poffit, tainquam

phaenomenon intellijfcntiae esphcari; namtjue ideale,
de quo loquimur, pofitum in ideacft naturali, nequefo-
lum arbitravia. Qu.ipriipter qu:iero : qui fit, vtratio
vniuerfam rerum poiituiiiratem vr. ab vna deriuatam,
quae fundamento fit, nernpe a realitate futnma, conii-
deret, atque hanc fcuiiT, vt iii pectiliari natuni oiiginaria
compiexam, fumatV

Refpoufio ex iis, quae in analytica transfcendents-

li pcrtraBata funt, iponte occurrit. Poflibilitas remm
fentibus ohnoxiarum cernitur in adfcttione illarum ad
noflram cogitationem, ln qua aliquid (fcilket formaem-
pirica) poteft ex anucipatione cogitari, id vero, quomn-
teria efricitur, realitas in phaenomeno (quod fenfutioni
rcfpondet), oportet datnm elic, fine quo illud quoque
neutiquam cogitari poteft, nec proinde pofiibilitas cius
jepraefentaii. Atqui res feniibusfubictta dunts\atpot-
eft omnimode determinari, fi cuin omriibus phaenome-
ni attributis comparatur, iisque aiendo negandoue rc-
praefentatur. In qua quidem cum id, quo res ipfa (in
phaenomeno) conflituitur, quippe re;de, eliedjtum de-
fine quo illa quoque non poffet cngitari;' illod-au-
lieat,

tem, in qito datum eft omnium phiteiiomenorum reale,

vna vniiierfe oompleflens experientia videatur ; materis
pofiibilitatisrerum omnibus fenfibus propofitarum , vt-
pote in quotutm complexu data, neceife erit, fumatur,
in cuius circnmfcriptione fola vniuerfa empiricarum
rerum obieclarum poflibilitas, carumque discriinen por-
eft et determinatio perpetua inniti. Atqui rc ipia res
nobis nullae poffunt aliac, quam fenfibus fubietlae, nns-
piamque, quam in coutestu e.vpericntiae poftibilis, dari
er^o nihil effe nobis quidquam propofitum poteft, nilt
illo complems vniuerfac realitatis ernpiiicae vt conditiu
ponatur.
poflibilitstis ipfius Igitur fit ex illulione qua-
dam naturali, vt id decretum putemus quod de omni- ,

bus omnino rebus oporteat valere,- quod proprie folum

valet de iis, quae vt res, quae cadant in fcnfus noftros,

proponuntur. Ergo principium empiticum de concc-

 SECT,H.D IDEALI TRANSSCEMDENTALL 405
ptibus pofJibllitatis rcrum, vt viforum, tnifla hae cir-
cuinfcriptione, pro principio transfcendcntalt poflibiuta-
tis rerum in vniuerfum accipiemus.

Quod autem hanc ideam complexiis vntuerfae rea-

iitatis poftea hvpoftafin facimus, fit propterea, quoniami

vnitatem vfus empirict intdiigentiae dijiributiuam in

nitatem coUe&iuam cuiusdam totius empirtci transmutar
mus, atque in hoc toto phaenomenorum animo. concipi?
mus rem fingularem, vniuerfam in fe realitatem empi-
ricam complettentem, quae tum, ex fttbreptione, quam
fupra diximus, transfcendentali, cum conceptu rei per-
inutatur, quae eft in fronte poflibilitatisomniumrerum,
cuius determinationi perpetuae conditiones ea rcalesmi-
niftrat.")

Capitis fertii

SECTIO T ER TIA. '

.

De argumentis rationis eontemplatiuae condudendi ad ex~

fjlentiam naturae fupremae.

Quamuis autem hac neceflitate coafta, ratio fu-

,

mat, quod intelligentiae e(Te fur.damento poflit ad de-

terminationem conceptuum perpetuani tamen Ulana- ,

turain eiuscemodi fumtionis commentitiam facilius

animaduertit, quam vt ea fola illi perfuaderi queat, ta-
lem ingenit fetum cogitationisque contiuuo pro natura-

*) Hoc naturae. perfecHflimae (entis realiflimi) igitur,

ideali
quamouam In fola lepi-aefttiitatione veiTatur, primum effici-
tarnate, id eft, res obiecta, tum iilud rcdditur bypofltifis,
randem, ex natnralj rationis ad vnitatem perficiendam pro-
greffu, fpecie induitur pcrfbnae, vti mox oftendemus ; fi qui-
dem vnitas esperientiae rcguhtiua haud in pbaenomenis ip-
lis (in folo fenfu) ntritur, fed in comunctione varietatj* illo-
rnm pet imeiligentiam (in appercepiione) proinde vmtas,

fnmmae Ct determinabiliias pcrpemi (polfibilitaj)

realitatfe
lernm vniuerfarum in imelligemia qnadam fuprema, ideo-
que in nawra inefle truelligmi videtur.
406 ART. ELEM. P. n. TOM; II. LIB. H CAP. Ut
vera accipjendum effe , nifi alia re quapiam vrgeretur,
Vt vfpiam quietem quaereret, ncmpc in regreffu ab co,
quod aliunde pendet, datn ad abfolutum, quod in fe
quidem atque ex folo conceptu fno nondum datum eft
vt in veritste rerum apparens, quod vero folnm.poteft
feriem ad rationes perduttarum conditinmim abfoiuere,
Atquc hoc iter eft cuiusquc rationis hnmanac, vei ma-
sime vulgaris, qur.mquatn illud nequejt quaeque tene-
re. Neque a conceptious illa incipit, verum ab cxpe-
rientia vulgari, et proinde quiddam, quod vere exftat,
fundamento ponit. Verum hocce folum ruit, nifi in
rupe nitatur immota al>folute neceffarii. Haec ipfa ve-
io nutat nullo fqlcro fud^ntata, fi et extra eam t irtfra
inane fpatium fit, ncque ipfum omnia rcpleat, eoqua
nullum quiteftioni de caufa locum relinquat, id eft,

quoad realitatem infinitum videatur.

Sialiquid, quod illud cumque fifc, exftat, neceffn

eft, vt quoqut concedatnr, quidpiartl -neceftario exftarc.
Namque fortuitum duntaxat ex ^ondjtione c.tftat cuius-
piam de qua porro valet cork-
alterius, vt caufae fuae,
olufio vsque ad caufam haud fortuitam, ob eamque rem
fine conditione neceffario in veritatererumapparentcm.
Atque hoc eft argumentum, in quo ratio progreffum po-
ait ad naturam originariam.

Iam ratio anquirit conceptum naturae, tali exfi-

Aentiae praecipuae, qualis abfoluta neceflitas eft, con-
fentaneae, non propterea quidem,' vt tum a coriceptu
illius ex anticipatione concludat ad eius exfiftentiam

(namque, fi hoc ea audcret, poffet omnino tantum in

folis conceptibus fcrutari , neqiie opu:' huheret, vt exfi-
ftentiam quampiam datam quafi quoddam fundamcntum
poneret), fed folum vt in vniuerfis rerum, qnae effe
poffunt, conceptibus ilhun inueniat, cui nil quidquam
ineft, quod neceffitati abfohitae rcpugnct. Quandoqui-
dem, quidpiam fiinplicitcr abfolutcque oportere necef-
firio exftare , ex priori ratiocinio certum conftitutum-
que arbitratur. Qitodfi illa igitur omnia poffit remouc-
rt, quae huic necefliuti aduerlantur, praetcr vnum;
 ECT, ni. DE- ARGUMENTIS RATIONIS_etc. 407

hoccc vnum pofitum crit in natura abfolute neceffaria,

fiue neccffvtatem illius compreliendas, id eft, e folo eius
'

conceptu polfis deriuare, fiucmhius. .

Attjui illud, cuhu conceptu cuiusque quaefiionis

de caufa refponfio continetur et ratio, nulla ex pnrte
milloque refpecru manca atque imperfetla, quae vbiuis
vt conditio fufficit, ob eam ipfam caufam natura efTe
vidctur abfolutae neceffitati confentanea, co quod prae-
terqUam, quod eorum omnium, quae efTe poffunt, con-
ditiones in fe vniuerfas cohibet, ipfa non opus vlia con-
ditione habet, atque adeo eius ne capax quidem videtur,
efgo, certe ex vna parte , cortceptui neceflTtatis abfolu-
quo quidem nulhu fe alius conceptus
'tae facit fitis, in
poteft aequare, qui, quoniam mancus etimperfeftus
'ilii

eft, et complemento opus habet, nullam in fe notam

continet vacuitatis ab omni vlteriori conditione. Vc-
rum eft, inde nondum certo ppffc concludi, id, quod
iummam omnique refpecru pLerram in fe conditionem
ftaud continet,propterea ipfum oportere quoad exfiften-
tiam aHunde pendere: fed tamen vnumilli infignedeeft
cxfiftentiae abfolutae, cuius capax ratio eft, vt per con-
ceptum ex anticipationc quampiam naturam vt abfolu-
tam cognofcas.

Quamobrem conceptus naturae fumma realitate

pollentis cx vniuerfis cohceptihus, quae effe poflunt,
rerum optirae ad conceptum quadraret naturae abfolutc
neceftariae, et, huic etiamfi haud prorfus fatis faciat,
tamen nulia nobis optio eft, fed coginiur illum tenere,
li quidem 11011 poffumus exfiftentiam naturae neceffariae
reiicere, iila vero conceffa, in toto poflibilitatis campo
nil quidquam poflumus deprehendere, quod.maioriiure
cjueat talem exfiftentiae praeftantiam fibi vin&icire.

Ita igitur fe habet naturate iter rationis humanae.

Primo fibimet ipfa pcrfuadet de exfiftentia cutuspiam
naturae neceffariae. In hac exfiftentiam airnofcit ab nm-
lli adiunciioin: liberam. Iam conceptum anquirit
eiusj.qued vacuum omni conditione eft, illumque de
408 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II. CAP. III.

prehenditin co, quod ipfum in plcna perfehque con-

ditione verfatur omnium aliorum, id cft ineo, quod
vniuerfam in fe cohibet realicatem. Verum vniuertita
illa nullis carceribus inclufa in vnitnte cernitur abfoluta,
habetque in fe conccptum vnius cuiusdam nimirun ,

fummae naturae, atque ica concludit, naturnm ftipre-

mam, vt rerum omnium caufim pr-imam abfolute ncce-
ffariam exflare.

Cui quidem conceptui certa quaed.-tm verttas ncn

poteft denegari, fi Tcrnio elt de capiendif cavRliii, nimi-
rum, fi e.vfiftentia naturae cuiuspiam necellariae eonce.
datur, in eoque conuenfcum fit, vt partes eius iequarmir,
quanam in re illam poni veliinus; tum eniin non pot
eft eligi conuenientuis, potiusue nobis nulla optioufi,
cogimurque, vnitati abfolutae realitatis pecfetbie, vt
primo poflibilitatis fonti, fuffragari. Cum autcm nulla
re impellimur, vt confUium capiamus, totamque rcm
eam relinqui in medio mallemus, donec pleno argumen
torum pondere ad adfenfum cogeremur, id cft, fi tan-
tummodo de diiudicando laboramus, qtumtuni fciamuses
ea quaeftione, quaeque fcire duntaxat tios opinemur;
tum ratiocinatio illa parum arridet, gratiaque opus aa
fauore habet, quo defe&us rationum iuris reUN
ciatur.

Etenim, fiinomnibus, vtl ob oculos verfantur,

icquiefcamus , nempe primo a quapiatn exfiftentia data.
(vel adeo tantummodo mei ipfius) rccle poffe ad exfi-
ftentism concludi naturae cuiusdam abfoliite neceffariae;
deinde naturam, quae vniucrfam realitatem, proinde et
cunttas conditiones contineat, memet debere vt abfolu-
te ab adiun&ione liberam contcmplare, ergo conceptum
rei abfolutae ncceffitati confentaneae eo etfe inuentutn;
tamcnindcnon potcrit efHci, conceptum naturae caff
ceribus circumfcriptac, fumma renlitate carentis, necef-
^tati ahfulutae ideo repugnare. Nam etiamfi in conce-
ptu eius abfolutum haud inueniam, quod iamiam vni-
verfitatem in fe contineat conditionum, inde tamen
haudpoterit elici, exfiflantUni eius ob eam ipfam cau-
 SGCT.III. DE ARGUMENTIS RATIONIS etc' 409
fam pendcrc alinnde oportere; quemadmodtim in ratio-
cinatione hypothetica non pntcft dici: vhi non eft certa
conditio (nempe.hoc !oco perfe;tionis ex conceptibus),
ibi hatid ct illud eft, quod ad id tcnetur adftriclum. Po-
tius nobis liberum erit, cactcras omncs naturas circum,-
fcriptas pariter vt abfolute necelfarias cdncedcre , licet
neceflitatem earum, exvniuerfali, quem de iis habcmus,
conceptu concludere nCqueamus. Sed hoc modo orgu-
mentum illud ne minimum quidem conceptum nobis
miniftraret proprietatum , quae in naturam ncccflariam
cadunt, omnioque nil quidquam efFcciffet.

Nihilominus tamen huie argumento ccrtuin pon-

dus manet, .uaedamque diynitts, quae, ob haric imper-
.

fettionem obiecliuam illl non poteft Continuo adimi.

,

Facenim, elfe obligationes, quue in idea rationis pror-

fus verae, fed fine omni renHtate fn iis act rios ipfos ad-
hibendis, id eft', fine ttitmilis ct elateribus forent , nifi
natura fnmma ftimatur quae legibus pniclicis vim pof-
fitvirtutemque tmpertire tencremur quoque ohligatio-
:

ne obtemperandi conceptibus, qui, etiamfi haud obie-

fliuae fatis fuerint, tamcn pro mediocritate rationisuo-
irrae pondus habent, quibusque nihil meliiis, nihUque
approbatione dignius habemus, Officium eligendi hoc
loco dubitationem contemplationis additamentoquodam
praSico ex aequilibrio moueret, quin ratio ab illo, vt-
pote iudice aequiiUmo, non probaretur, nifi vi caufa-
rum mouentium commota, qtnmuis ei tnanco intellecbi,
hifce rationibus iudicii Aii,qmbus tamcn nullas nouimus
meliores, obtemperaftct.

Qund argumentum, quamnis reapfe transfcenden-

tale videtur, propterea quod politum eftin imperfeclio-
ne interna forttiiti tamen adso fimplex et naturale eft,
,

vt communi fenfut conueniat ipfius vuigi, fimul atque

hio ad illud ducatur. Viilemus res mutari orirt atque- ,

interire; ergoillae, vel certe ftatus illarum, canfam

habeant, neceffe eft. Quod idem quaeri vicillim poteft
de quaque caufa, vmquam per expcrientiam data. Quo
etjuius eft, vt Jhjjrtmam tmtfuUiatein collocemui, nifi in
 4ro ART. ELEM. P. II. TOM.JL LIB. IL CA.T'. TH.

eo, vbi et fumma caufalitas videtur, id efr, m ea riatura,

ijuac i fc ipfa originaiie contineat fufiicientiam ad etfe-
tlum poflibite, cuius quoque couceptus fo|a petrfecYiane
nbfoluta facile cfhcitur. Attjue hanc caufam fummam
putamus tum abfolute neceflariain, fi qiiidem fimpliciter
neceffurium videmjis, vt vsque ad illam progrediamur,
lieque vllain rationem, vt vltra illam longius migremus.
Vnde in vniuerfis popuHs per crafjiliimum porytheismum
videmus nihilomium qUasaam monotheismi fcitltilUs mU
cave, cjiio nec cogitfltio nec profunda contcmplatio, fed
vi.i naturalis fubinde dilucidior fata intelligentiae com-

inunis eosperduxerat. :

Tria tantum efle poffunt generaargumentorumex

ratione contemplatiua pio exfiflentia dei.

Omnes quae hoc confiiio poterunt inflitui, aut ab

viae,
experientiadeterminata, naturaquc fingulari munui aoftri
fen fibilis per illam cognitae incipiun t.atque inde ex legibus
caufalttatis vsque ad caufam fummam extra mundum
tendunt: aut duutaxat experientiam indeterminatam
id eft, exfiffentiam quamdam, empirice fundamento po-
juint, aut denicjue ab omni fe omnino experientia con-
tinent, prorfusque ex anticipatione concludunt e meris
conccptibus ad exfiftentiam fummae cuinsdam caufae.
Primum argumcntum efl: plttjjtio-throfogicum, alterum
caimohgkum, tertium denique ontologicum. Plura nec
funt, ncc poffunt cffe.
-

Vincam: rationemin vna via(empirica) aeque mimu

efncere, atque in altera (transfcendentali),; fruftraque
eam alas pandere, vt fola vi contemplationis vltra mun-
dum fenfibilem transuolet. Atque ordo quidem, quo
haec argumenta debent fub examen vocari, ipfe erit
contrarius ei ,
quem ratio paullatim fefe amplificans in-
flituit, quoque primum ea collocauimus. Namque pla-
jium fiet quamuis primam eius aufam dederit experien-
:

tia, tnmcn folo conccptu transfcendentali rationem in

hoc conatu fuo duci in cundisque eiusmodi periculis,
,

quam flbi piopi)flt:im liabet, mctam proponi. Quam-

 SECT. IV. DE IMPOSSIB. ARGUM. ONTOL. etc. 411
obrem ab examineargumenti transfcendentalis incipianj,
pofteaque videbo, quid additamentum cmpirici pofllt ad
.
Vim probandi eius augendam efficnrc.

;
Capitis tertii

SECTIO QUARTA.
JDe impnjfsbilitate argumenti ontologiti pro exfficn-
' tia dvi.

Es iis, quae hatlenus diximus, facile intcltigituTs

conceptum naturae abfoliite neceflariae effe conceptum
purum ratibnis, id eft, mcram idcam , cuius realitas ob-
ieQma eo ,
opus habet, nondum probata
qaod ratio illa

eft, quao etiam de quadam, quamuis inacceffa, perfe-

ilione tefiatur, proprieque potius facit , vt intelligentia
carceribiis cnerceatur, quam vt ea ad obietias res nouas
dilatetur atque amptificetur. Vemm
hoc loco hoc mi-
fabile atque aGejEVUm videtur, conctulionem ab exfiften-
tia cjuapkm data in vniuerfum , ad quampiam exfiften-
tiam abfolute neoeffariam, vim adferre atque in fe veri-
tatem habcrevideri, cum tamen nihilominus vniuerfae
leges ihtelligentiae,' quihusqueat huiuscemodi neceiUta-
tis conceptus fonnari, nobis prorfus aduerfentur.

Fuerunt, et funt, qui de natura abfolute neeejfaria

loquerentur, neque tam in eo elaborarent, vt intellige-
rent, an et quomudo eiuscemodi res vel modo cogitatio-
ne poffct depingi, qnam potius vt eius exfiftentbm pro-
. fcarent. Iam definitio verbi de hoc conceptu facilis eft,
.

eo vcrfari, quod vt non fit, fierl ne-

fcilicet ittum in
queat; verum ea re nil quidmiam euadimus dncliores,
ratione conditionum, qmbus fit, vt non poffTs, rem non
effe, vt attquid, quod cogitari nequcat, confiderarc,
qiiaeque proprie continentur eo, qiiod fejre cupimus,
riimiruni vtrnm hocce conceptu aliquid omnino cogita-
tione ihformtinus, nec ne. Namqac fi vniuoi fas con-
ditiones, quibus fcmper opns eft intelligenti:ie, vt ali-

quid vt neciilfarium fpecbtur, ope vocabuli: chfoiute.

 412 ART. ELEM. P.ll. TOM. IT. LIB. II. CAP.III.

abiocerim, eo nondum effieietur, vt intclligam, vtruni

ttim conceptu ciiiustkm abfolufce neceflarii adhuc quid-
dam cogitcm, an forfitan neutiquam quidquam mcnts
gitenv

Qviid? quod huuc conieptum, fokfortuna aufum,

tandctnquc prorfug vfu tritum, praeterea copii exem-
plftrum enochri putarunt, ita, vr omnis vlterior depcf-

ipicuitate eius inquifitio penitus inutilis videretur.

Qv.riCtjue geometriae enunciatio, vcltit triangulum tres
ar.guibs habcrc, fimpliciter neceflaria eft, atque iti
fa&uiti vt de re fermo effet, prurfusextra fphaeram,
eft,

polita intelligcntiae noftrae, quafi probe intclligeretur,

quid ei conccptu dici de illa velint.

Omnia illa exempla putatitia, ne vllo quidem e,vce-

pto, a iudiciis dcfumta fuut, iion a rebus eammque exli-

ftentia. Sed neceftitas abfoluta iudiciorum lion eft ne-
ceflitas abfoluta rertim. Etentm neceflitas abfoluta iu-
dicii eft tantummodo neceffttas ad conditionem adftrifcta
rei, attributiuc in itldicio. Efiunciatio fuperior haud
ditit, tres "an;ulos ablolute miceflarios cfle, fetl, cum
adiuiiftioue, (i triangnlum adeft (datttm eft), etiam tres
angnH (in eo) neccflario adfunt. Niliilominus haec ne-
celfitas logica tantam vim Esferuit illufionis fuae, vti
conceptu ex anticipatione rei cuiusdam formato, atque
ita conflituto, vteiusambitu fimul cxfifientiam teneri
pittarent, 'indo ccrio cnncludi pofle crcderenti quoniant
rci huic coiiceptiii fubieehe e.diflentia necefiario com-
petit, Td efl, cum adiu'ntionc, vt eam rcm vt datam
(cxftantcm) ponam, etiam e.ffiffentirun eius neceflario
(ex rcgula' identitatis) poni camqtie naturam ipfam
,

propterca abfohitc ncccffariam cfie , fi cjuidem exfiften-

tia eius in concepeu pro hibituaccepto, atque cum ad-
iuntlione, vt rem ei fubieSamponam, vna cogitatur.

Gum attributum in iudicio identico fuftulero fub-

ieSumquc rerinuerb, repugnantia exfiftet, proinde di-
ro: ilhtd-huic competit neceffario. Sin autem fubie-
Qum vua cum attributis fuflulero, nuila emerget repu-
 SECT. IV. DE LMPOSSIB. ARGUM. OMTOL. etc. 413
gnantia; neque enim quidquam amplius adeft, cui pof-
fitrepugnan. Triangulum poncre et tsmen tres eius
angulos toiierc, puijnat; fed trinngulum vna cum angu-
lis trihus eius tollrrif, non pugnnt. ^
Similiter cum Con-

exlificntiaiu illius tollas, tollis rcm ipfam cum omnibus

otlributis rius; vride tum rcpugiuiitia exl:ftet? Extrin-
fecus nihil e!t, cui repugnetur, fi quidem rcsnon debet
eitrinfecus neceiiaria effe; neque intus quidquam eit,
cjuippe, fublr.ta re ipfa, omnia interna fimul fuftuliiii.
jDeus eft omnipotens; id iudicium jiecelfarium eft. Om-
oipotentia tolli non potelt, cum nonitis diuinam, id eft,

infiniram naturam, cum cuius, conceptu iile vnus eft

idemnuc, Sin vern dicatis Deur non elt,tum non eft. neque
:

.oninipotentia, necjue aliquod attnbutonun illius dLitttm.

eft; fi quidem vnkterf funt vnacuin fubieilo fublata,ncque

minima in liac cogitatiune pugna ineit. - !.

Vidjftis igitur, attributo iudicii cuiusdam vrja cum
fnbielq fuldatp, mimquam polTt' repugnnntiam inter-
nani exfiftere, quiiiecumque attributum videatur. Lim, ,

nullum exitumhabebitis, nifi fqrtedicatisi efle fubictla,

cjuae tolli nullp modo queant, quae proinde oportcat
manerc. Verum hoc idcm foret, atquc: fubiecla eiXe
abfolutc ncceffaria; quae quidcm fumtio eit, de culus
veritate modo dubitaui, cuiusque poffibilitatem vos mihi
voluiftis demonftrare. Namque poifum minime cogita-
tionem informare de re, guae, vna cum vniueriis attri-
butis fuis fublata, repugnantiam rclinqueret, nequq ta-
men, praeter repngnantiam, nullum prorfus habeo im-
poffibilitatis infigne e meris conceptibus puris ex antici-
patione.

Contra has omnes argumentationes (quas nemo Ijo-

mo potcft recufare) niemct per cafum (juendam prouo-
catis, qucmmihi, tamquam aliquod argumentum defa-
fto, oluicitis: effc tamen quendam conceptum, et qui-
dem hunc vnum, vbi rcm obicftamnon efie, eamuetoU
]i in fe ipfo pugnare, isqae eft conceptus naturae perfe-
diiiimae (eutis realiilimi). Habet in fc, fic aitis, om-
4H ART. ELEM. P. U. TOM.H. LIB. II. CAP. III.

nem realitatem , vt pntefiis iurc veftro , talem naturam

efle pofle, fmnere (quod quidem in praefens concedo,
etfipermultum abefr, vt conceptu ,a ptigna interna !i-
bero, efle rem obiedam poffe, euincatur). *) Atqui
realitate vniuerfa cuiitiaetuc qiioque e.tfiftentia: ergo
cxfiftentia latet in conccptu eius, quod elfe poteft;
Quae quidem res cum tollitur, tolhtur etiam poftibilitai
rei intemia, id quod repugnat.

Ad haec habeo, quae refpnndeam iamiam vos in-

:

cidiftis in reptignantiam, cum in conceptum rei, quarh

dunta.vat qiioud eius pollibilitatcm voluiftis cogitare, quo
illud cumqiie nomine tuftn fiat, conceptum lliius
iainiam
e.vfiftentiae indideritis. Quo vobis concertb, viciftii
quidcm ad fpeciem, re vero ipfa nihil quidquam dixiftis;
inmeram enim tautologiam offendiftis. Quaero ex vo-
illa rer (quam efle pofte
bis, eftne enunciatio: hacr. vel
vobis, quan illa cumque fit, concedo) exfiat, eftne, in-

quam, haL'C enunciatio analjticaan fynthetica? Si ana:

lytica cft, per e.\fiftentiani ret nihtl quidquam acceditad
cogitationem veftram de re, tum vero aut necelTe erit,
vt, quac in vobis ineft, coj;'itatio in re ipfa verfetur, aut
cs:firtentiam lumfiftis, vt ad poffibilitatem pertinentem,
tumquc exfiftentiam, vtidicitis, e poflibilitate interna
conclufilHs, quod nil eft, nifi mifera tautologia. Voca-
bnlum: realitas, quod in couceptu rei aliter fonat at- ,

que exfiftentia in conceptu attributi, nil efficit. Et-

enim, i) vel omnem pnfitionem (nihil attiuet, quidpo^
natis) realitiitem vocatis, rem uimiam vna cuin omnibus
attributis cius in conceptu fubieH pofuiftis, vtque in

*) Conceptus femper effe poteft,. cum fibi haud repugnat. In

W ceruimr nora polliliiliunslogica, eoque res ilii fubiecr
difi:eriiitiii- a nihilo nfgatiuo. Verum nihilominus is effe
poteft couceptus manis', niti realitis obiectiua fynthefeorj
<]ua conceptus generatur, fingulatim prohetur; quod vero
fempcr, rt fupra ofteudimns, politnm eft in principiis, ouae
effe poteft, oxperientiae non . m
decreto analyfeos (effato
repugiiamiie). Quae quidem cautio eft, vt ne a po(Tibilita-
te conceptuum (logica) Itatim ad pollibititatetn rerum (reav
lem) coiicludamus. - ' '
SECT. IV. DE IMPOSSIB. ARGUM. OXTOL.etc. 4 is

veri(;;tte rerum apparentem fumfiftis, neque quidquam

agitis aliud in.atti-ibuto, quam vt eam tantummodo re-
pttatis. Contra fateamini, quod quemque fanum ae-
II

tjuum eft fateri, quamque cnunektioncm eififtentialem

elfe fynthctieam, qui tandem contendutis attributuiu ,

exfiftentiac noli polie finepugna tolU? cum lioc praeci-

pue proprium fit analyticartwn , quarum quippe natura
peculiaris in hoc ipfo poiita videtur. ,

Ac fperarem qtiidem, liafce argutationes fubtiles,

fine circuitione et anfratu, accurata dcterminationn
conceptus exfifteutiae conuelli, nifi vidifrem, iliufione,
permutando attributo iogico cum alio reali (id eft, de-
terminatione cuinsdam rei), omnem fere inilitutionem,
corretiionemque recufari. Attnbuto togko ppteft, quo-
cumque velis, feruire, atque adeo fubiettum poterit It-
bi ipfum attribui; fi nuidem ab omni materia iefe iogi-
cacontinet. Sed determinatio in attributo verlatur,
praetcr conceptum fubieiti accedente eumque augente.
Igitur eam, neceife eft, illo non iam contineri.

Effe, manifeftum cft, in nullo attributo verfari

reali, id eft, in conceptu cuiuspiam, quod poftit ad con-
ceptum rei cuiusdam accedere. Ceruitur illud dunta-
xat in politione rei cuiuspiam, certarumue determina-
tionum per fe ipfarum. In vfu logico tantummodo co-
pula efficitur iudicii. Enunciatio: deus efi amnipoteni,, ,

conceptus duos comple&itur , quae res fibi fubiettas ha-

bent: et deus, et omnipotentia; vocabulum: efi-, non
tnfupcr in attributo verfatur, fed in eo foium , quo at-
tributum ponitur in adftelione ad fubieelum. Iam, cum,
fubiciio (ueo) cum omnibus attributis (in quibus etiara
omnipotentia eft) coniunfto, dico: deui efi, fiueeftdeus
aliquis, tum nullum attributum nouum addei conceptum
iungo, fcd tantummodo fubicttum per fe ipfum pono
eum omnibus eius attributis, et quidem rem obie^tam
in relatione ad meum eoneeptum. Vtroque debet accu-
-

rate idem contincri, et proinde ad conceptum, quo fola

poflibiritas evprimitur, eo quod rem ei fubiettam vt
,

Bmpliciter datam verbo :

efi cojjito, nihil quidquam am-
4i6 ART. EI.EM. P.II. TOM.lt LIB.tr. CAP. IIL

plius poteft accederc. Ar-;uc itaeo, quod e\ftat, nil

contiuctur, uili iJ, qtnd poteft cffe, Ceutum Ioactiimi-
coruin nnnieratoruiH ac praelentiuin (liue realium) na
ininiiiii rjiiid pluris qu,ide.n compU-'iuntur centum cogi-

tatiune fiiHs.ct poliiii.iikis. Cuui enim hi conceptum

fotum, Hli vem ipfam fub hunc condeptum fubieflam
eiusque pofitionem pcr fe ipfam denotcnt, fequitur, vt,
fi phts in illa re, quam iu hocconceptu, infit, conceptus

ineus non tutain re:n ilii nrooolTtam cxprimat, eoque

efticiatur, vt conceptus hauJ rei illicongruens videatur.*
Sedplua incii in Facultatibus meis, fi reapfa loachimi-
corum certtum poiiidcmn quum fi fotam tantummodo
,

coeitationenr eorum agitem (id eft, poffibilitatem). Et-

enim res conceptui fubieth, II ea vere adeft atque ap-
p:tret, non tantuin analytics concepta continetur, fed
iVnthetice ad coneeptttm (qui in detenninatione condi-
tionis meae vcrfatur) accedit, ita vt, cxtra conccpium
meum, Hli centnm loaciitmici, hac praefentia fua nemi-
nimo ijuidem augeantur et crefcant.

Quamobrem fi rem aliquam, quibus quotque attri-

butis velim (iu ipfa dstcrminationeperpetua), cogito,
eo, quod infuper ndd.i, haet* res exftat.ne minimum
cmidem ad rem.aceedit. Si quidem alias non ldem ex-

Itarct, fedplus, quaui conceptu informatum cogitaue-

ram, neque dicere pollcm, ipfam rem conceptui mco
fubieftam cxftarC. Quodii igitur naturam cogito vt
ftunmam realitatem (fine defcttu), tamen femper quae-
Itio retinquitur, exftet, nec ne. Quamquam enim in
conceptu mco verae, quacelle poteft, materiae reicu-
iusdam in i;enerc, nthil deeft, tameu aliquid deeft prae^
terea in adfctltonc ad yniuerfam conditioncm meam co-
gitationis, nimirum cognitionem ret cuiusdam obietae
ex vfu reruiu polle et evperientia (a pofteriori) pett. At-
qne hic etiam caufa feic manifeftat dilitcultatis in ea re
obuerfantis. Si fermo foret dc re fenfibas obnoxia, non
pofiem cxfiftentinm rci cuin folo rt i coticeptu confunde-
re. Namque conccptu rcs obiecta tantummodo cunt
conditionibus yniuerfalibuS cognitionis, quae efiepoteft,
 '

6ECT. IV. DE IMPOSSIB. ARGUM. ONTOL. etc. 41}

empiricae generatim vt confentiens atque conueniens,
fed per exfiftentiam vt contextu vniuerfae experientiae*
complexa COgitatur ; indefit, vt coniunftiOne curnmi-
teria experientiae vniuerrae conceptus rei necquid-
quam augeatur, nec crefcat, fcd cogitationi noftrae pof-
fibilis illo perceptio accedat. Contra fi exfiftentiam et
fola velimus categoria pura cogitare, nil mirum eft, nos
nullam poffe notam indicarej qua illa ab fola poflibilita-
te dignofcatur.

Quocirca, quid quantumque eonceptu noftro rei

cuiusdam obiec.be contineatur, tamen neceffe U-
eft, vt
lummigremus, quo huic rei exfiftentiam impertiamus.
Quod quidem in rebus, quae fub fenfus cadunt, nexuef-
ficitur cum quapiam mearum perceptionum et legibur
empiricis; fed rerum cogitationi purae fubieflarum ex-
liftentiam cognofcendi nullum prorfus adminiculum eft,
quoniam ea prorfus deberet er anticipatione CognOfci
verum noftra cuiuscumque exfiftentiae (fiue perceptione
proxime fiat, fiue Conclufionibus, quae aliquid cutnper-
ceptione coniungunt) confcientia tota pertinet ad vnita-
tem experientiar, et quamquam haud adfirmari poteft,
extiftentiam quandam extra huncce campum effe fimpli-
citer non pofle, tamen ea in fumtione verfatur, quanv
nulla re probare poffumus et tueri.
Coriceptus naturae fummac idea eft vario reJpeQu>
vtiiiflima; ea autem ob eam ipfarri rem, quoniam mera
idea eft, prorfus videtur inhabilis, ad cognitionem no*
ftram ratione eorum quae exftant, per fe dilatandam.
,

Illft ne tantum quidem valet, vt ratione eortim, nUae ef*

fe poffunt, vberilis pereamedoceamur. Nota poflibilitatis

analytica, quae in eocernitur, quod meris pofitionibua
(realitatihus) nulh repugnantia generatur, nonpoteft U-*
li quidem denegari ; fed cum coniun&ione omnium at-
tributorum realium in re quadam fynthelis efficiatur,
cuius de poflibilitatc haud poffumus ex anticipatione m*
1

cUcare, quoniam nobis nOn funt rcalttates fpeciatim da-

tac, et, fi hoc contingat, nullum vfpiam iuaicium in e*
locuin inueniut fi quidem nott poflibUitatuj otktarbnV
,
^18 ART. ELEM. V.U. TOM.II. LIB.II. CAP.IIl

fyntheticarum femper tantum in vfu debet experientia

que quacri, ad ijuam autem res iileae fubiecla baud pot-
ell pertinere; celebcrrimus Leibnitius permultum ab-
,

ft, vt id pracfHtcrit, quod putaret, fcilicct, vt ex anti-

cipatione vellet poiilbiiitatem naturae ideabs tam excel-
fae peifpicere.

Quamobrem in freqiientato illo argumento ontolo-

gico (Cartefiano), de exfiftentia naturae fummae ex con-
ceptibus, omnis et opera et labor fruftra collocatur, ne-
tjue quispiam e folis ideis augebitur notitiis, perindevt
mercator opibus, fi, vt conditionem fuam meliorem
redderet, pecuniae in arca praefenti vnum alterumu
lero adfcriberct.

Capitis ttttii

SECTJO QUINTJ.
De impojfbilitate argumenti cosmotogiti pro exjijlen-
t'ta dei.

Ab natura prorfus alienum quiddam fuit, meraque

ingenii fcholaftici nouitas, vt ex idea ex fola libidine
concepta ipfam oblatae rei illi confentaneae exfiftentiam
cuperent enucleaie. Ac profetlo quidem in hac via
numquam illud foret tentatum , fine praeuia neceffitate
rationis, quidpiam necelfarium (in quo poffit in progre-
diendo confifti) ad exliftentiam generatim aclfumcndi, et
nifi ratio, cum haec neceflitas debeatabfoluta effe atque
ex anticipatione certa, coa&a effet, vt quaereret conce-
ptitm, qui, quantum fieri polfet, eiuscemodi defiderio
fatisfaceret, quamdamque exfiftentiam proponeretpror-
fus ex anticipatione cognofcendam. Qui quidcm puta-
batur in idea naturae cuiusdam perfe&ifHmae deprehen-
di, atque ita duntaxat ad cognitionein adhibebatur ma-
gis determinatam illius, quod, iam aliunde fibi perfua-
ujmhabebant, exftare oportere, fcilicet naturae necef-
fariae. Interim hoc naturale rationis iter celatum eft,
ciimque debuiffet in hoc conceptu finlri, ab eo tenU-
SECT. V. DELMPOSSIBlL.ARGUM.COSMOt.ete.4i9)

runt proficisci quo neceffitatem exfiftentUe inde deri*

,

varent, quam tamen debebat fupplere. Vnde tum ex-

fiftebat argumentum ontologicum illud male inftitutum^
quod nihil in fe cohibet, quod vel naturali intelligen-
tiae et fanae fatisfaceret, vel examint fubtili probaretur.

Argumentum cosmologicum quod nunc explora*

,

bimus, coniuntlionem neceffitatis abfolutaecum fumma,

reaiitate retinet, verum, cum, vtiontulogicum, ab rea-
litate fumma ad neceffitatem in exfiftentia concludere
deberet, potius a necelfitate abfoluta cuiuspiam naturae*
in antcceffum data ad realitatem illius concludit carceri-
bus vacuam, atque eatenus oninia faltem in orbitam du-
cit ratiocinationis, nefcio rationi conuenientis an argu-
tnntU, certe naturalis, non foium communi intelligen-
tiae verum etiam contemplatiuae plurimum in feperfua-
fionis cohibentis; quemadmodum eam quoque, in ocu-
los incurrit, omnium theologiae naturalis primas lineas
ducere, quas femper fecuti funt, et porro etiam fequen-
tur, vtcumque ornamentorum copia veftiantur et con-
tegantur. Atque hoC argumentum, quod idem Leibnl-
tiiu a contingentia mundi vocauit, iam ob oculos pona,-,
mus, illudque examini fubiiciamus.
Sic fe habet: fi aliquid exftat, neceffeeft, vt exftet
quoque riatura abfolute neceffaria. Atqui ego certe qui-
dem exfto: ergo exftat natura abfolute neceffaria. Ad-
fumtione quaedam continetur experientia, propofitione
conclufio ei quadam experieutia in genere ad exfiften-
tiam abfolute neceftarii. *) Igitur argumentum pro*
prie ab experientia proficifcitur, proindeillud nonpror*
fus ex anticipatioue, fiueontologicc, ducitur, quoniam-
que res vniuerfae, quae efTe potcft, experientiae mun-

*) Haec confequentia notior eft, qunm quae opus fit hoc loco

fafius proponi. Pofita eft illa quidem 111 lege phyfica cau-
falitaris tcansfccniJentali put.nitia, omue fortuitum fuam cau-
fam babcre,_quae, (i rurfus fortuita fit, itidem caufam ha-
be.ir, ncceffe eft, doncc feriei caufarum (ibi inuicem fubie-
jjtiaram in cauf* abfolutc neceffaru finiatur, fine' qua nuJJa
tititat roiuerlitat videretur.
 420 AftT. ELEM. P.tl. T0M.II. LIB.II. CAP.IH:

dus vocatur, idcirCo illud argumentum' eosmotagietta

appellatur. Quod cum praeterea ab omni fingulari re-
rum experietltiae fubieflarum proprietate, qua hicce.
mundus ab omni alio, qui effe poteft, diftihguatur, fel

c,ontineats etlam iam nomine ab argumento phyfico-

theologico difcernitUr, quod obferuationibus vtitur na-
turae peculiaris huius noftri mundi fenfibihs pro argu-
mentis.

Iam porro argumenrnm concludit: natura necefTa-

ria vno duntaxat modo, ideft, ratione praedicatorum
omnium, quae effe poffunt, oppofitorum vtio folum eo-

rum poteft determinari, proinde per conceptum fuum

perpeluo definitum fit, tieceffe eft. Atqui uffe tantum
vnus poteft rpi cuiusdam.conceptus, qni eam perperuo
ex anticipatione determiuet, fcilicet conceptus naturae
perfe&iltimae (realiffimae) ; crgo eonceptus naturae per-
feftiflimae folus efl, quopo/Iit natura necdim ia cogita-
ri, id cft, natura fumma exftat necelfario.

In hoc argumento cosmologico tot decreta conue-

nmnt argutantia, vt ratio eontemplatiua vniuerfam in
eo artem fuam dialeflicam excitaffe videatur, quo fpe-
cies quae elfe pollit maxima transfcendentalis efficere-
tur. Miffo interea ad tcmpus illius examine, dolum in
ea aperiemus, quo argumentum vetus mutataforma pro
nouo venditans ad duorum teftium confenfum prouocat,
nempe teftem rationis purae, aliumque fidei empiricae,
qui tamen idem cum illo eft, qui veftitum duntaxat vo-
cemque mutat, vt,pro altoro reputetur. Quo firniius
fundamentum iaciat, hoc argumentum nitirurexperien-
tia, eoque vjderi vult ab ontologico diuerfum, quippe
quod omnem ponit fiduciam in folis conc?ptibus puris
ex anticipatione. Verum hac experientia vtitur argu-
roentum cosmologicum propterea, vt vnHm tantummo--
do gradum faciat, nimimm ad exfiftentiam naturae ne-
ceffariae in vniucrfum. Cui, quae attributa fint , axgu-
mento empirico non potelt doceri , fed tum ratio pror-
fus illud dimittit, in merisque anquirit conceptibus,
qui fcilicet in naturam abfolute neceffnriam in genr
 SECT.V. DEIMPOSSIB. ARGUM.C0SMOL.Btc, ^tt
eadere debeant , hoc c.(i, quwam tn re eorum omninin
quae effe poffunt, requifita neceflitatis abfolutae com-
plexa videantur. Iam haec requifita putat in folo con-
ceptu naturae perfe&iftimae inueniri, tufnque fic con-
eludit: in eo cernitur natura abfolute necetTariiL S"ed
manifeftum eft, in eo fumi, conceptu naturae, cui fuffl-

ma infit perfoftio (realitas), cnnceptuiiteceffitatis abfolu-

tae in exfiftentia prorfus fieri fatis, td eft, tx illa ad
hanc poffe concludi; quod quidem enunciatum eft ab
argumento ontologico adfertum, quodque proinde, in
argumento cosmoiogico fumtum, quafi qubddam funda-
jnentum ponitur, quod tamen ipfum voluerant vitaro.
Namque neceffitas abfoluta cernitur in exfiftentia e me-
ris conceptibus. Quodfi ergo dico : conceptus naturae
perfeitiflimae (entis realiflimi) eft conceptus talis , et
quiduni vnus, qui ad exiiftentiam neceflariira aptils ei*
que conueniens eft; tum etiam, oportcbit, concedam,
ex eo hoc poffe pofterius concludi. Ergohoc argumen-
tum proprie tantummodo ontotogicum ex me-
eft ittud
ris eoncepcibus conflatum, quod omnem probandi ner-
vum.in fe continet cosmolbgiri, quamque oftendunt, ei-
perientia prorfus otiofa eft, fortaffe, vt duntaxat adcon-
ceptum neceflitatis abfolutae ducamur, non autem vt
hanc in quapiam re determinata euincamus. Nattiquc,
fimulatque hoc nobis propofitum eft, vniuerfa nobis
eontinuo experientia relinquenda eft, atque in ptirii
conceptibus anquirendum, quo fere illorum potiflimum
conditiones poflibilitatis naturae ahfolute neceffariae
contineantur. Verum poflibilitate eiuscemodi naturae
tali modo perfpe&t, etiain illius exflftentia probata vtde-

tur; fi quidem idem eit, atque; in vniuerfis iis, cjuae

poffunt effe, vnum eft, quod neceflitatem abfolutam i
fe continet, id eft ( ea natura Gmpliciter necelTaiio ex*
ftat
Omnes conclufionum fallaciae aperiuntur faciliime,
cum in via logica ob ocutos ponuntur. Quod et nobil
in praefens propofltum eft,

Si vera eft enunciatio: vnaquaeque natura neceffa-

ria eadem cft natura pei-fe&iflima .(ens realiftim.ni, iri
&S2 ART. ELEM. P. II. TOM.IL LIB.n. CAP. III,

quo neruus probandi ineft argumenti cosmologici) ; per

inde ,
atque vniuerfae enunciationes aientes , pofle do-
fcet, faltim per accidenr> conuerti, ita: quaedam naturae
perfettiflimae fimul funt naturae abfolute neceffariae.
Atqui natura. perfefUffima (ens realiflimum) ab alia in
nulla re differt, ideoque quod valet de nonnullte hocee
conceptu complexis, iliud etiam valct de vniuerfis. Pro-
inde (in hac caufa) etiarn\Smpliciter poteritconuerti, fic:
quaeque natura perfeftiflima eft natura neccffaria. Quod
Jronunciatum cum e folis fuis oonceptibus ei antictp
tione determinatum fit: cogitur, vt folus conceptus na-
turae perfeftiffimae etiam neceflitatem iliius abfolutam
in fe contineat; id quod ipfum ab argumento ontolo^i-
co adferebatur, quod vero cosmologicum noluit agno-
fcere, nihilominus tamen conclufianibui fuis, vt clan-
cuhim atquetatenter, fubftrauit.

Itaque planum eft, alteram viam, cui ratio contcnv

platiua infiftit, ad exfiftentiam naturae fummac cuincen.

dam, perinde ac prima illa fallax eft, verum ctiam pco-

pterea in vitio viiletur, quod peccat ex ignorationo
elenchi,fi quidem nobis pollicetur, nouo nos tramite fefe
duGurum, quos tamen ex anfra&u breui rurfus tn vt-
rem reducit, quem cius caufa modo rehqueramus.

Breuiante dixi, in hocce argumento cosmologioo

fcrmagnam vtm latere arrogantiae dialetiicae, quae fi-
cile a critica transfcendentali aperiri pofllt atque
uerti.

Veluti i) occurrit decretum transfcendentale; a

fortuito ad caufam concludendi, quod tantummodo in
mundo fenfibili locum habet, verum, extra iUum omni
prorfus deftitutum fententia eft. Namque conceptus
mere intelleflualis fortuiti nullam poteftgeneraretnun-
ciationem fyntheticam, qualis eft pronunciatio efl-ettio-
rtis caufarum, quae pofterior quidem inani voce fonat,

-nullamque vfus fui notam habet, nifi infolo mundofen-

fibili; fed hoc ioco id ipfum eo eflici debcbat, vt vltn
jnundum fenfjbilem pemehereraur. "&) Concluiio, ub
 SECT.V. DEIMPOSSIB. ARGUM. COSMOL.etc. 443
impoflibilitate feriei infinitae caufarum in mundo fenfi-
biii aliarum port alias datarum, concludendi ad caufam

liquam primain, cuius quidein rei principia ipfa vfus

rationis in experientia nullam nobis copiam poteftatem-
que faciunt, multo minus vltia eam (vsque quo illa ca-
tena*ncittiquam poteft produci) hocce decretum poflu-
mus dilatare. 3) Falfa rationis quies, refpeflu huiusce
feriei perficiendae, eo, vt omnestnndem conditiones re-
moueantur, fine quibus tamen nullus cuiusquam necef-
fitatis conceptus locum inuenire poteft, cumque tum
nihil amplius queat comprehendi, hoc pro abfotutione
conceptus fumitur. 4) Permutatio pofiibilitatis logicae
^conceptus cuiusdam omnis perfetHonis coniunftae (fine
repugnantia interna) cum transfcendentali, quae prin-
cipio opus habet eiuscemodi fyntliefeos efficiendae, quod
ipfum vero viciflim poteft folum cimpum experientiae
quae poflit effe, fpetare, et fic porro.

Artificium argumenti cosmologici id folum fpeflat,'

Vt vitetur argumentum pro exfiftentia naturae cuiusdam

neceflariac ex anticipatione per folos conceptus, quod
ontologice deberet inftitui, cuius quidem rei efficiemlae
noftram nmnino infirmitatem fentimus. Atque hoc re-
fperu ab exfiftentia vera fundamento pofita (ab cxpe-
rientia quadam ift genere), quantum fieri poteft, con-
cludimus ad quampiam eiusconditionem abfolute necef-
fariam. Cuius tum poflibilitate explicanda non opus
habemus. Si quidem, iUam exftare, probato, fuperua-
canca eft quaeftio dc iilius pofiibilitate. Quodfi hanc
naturam necefTariam ex qualitate eius accuratius velimus
detenninare, non id quaerimus, quod fatis fit ad necef-
fitatem exfiftentiae ex conceptu iltius comprehcnden-
dam; quoniam, fi iftud poflemus, nullafuintione empi-
rica indigeremus: verum tantuinmodo conditionem ne-
gatiuam (fine qua non) quaerimus, fine qua naturaquae-
dam haud elfet abfolute neceffaria. Quod fane quidein
inomni alio conclufionum generc, ex confecutione data
ad rationem illius, commode fieri pofiet; fed male hic
accidit, vtconditio, quae ad nccefiitatem abfolutam re-
*M ART. ELEM. P.IL TOM.IL LIB, II. CAP. III.

trairitur, in vua duntaxat natura quadam queat dcpre-

lendi, quaeproinde in conceptu fuo vniuerfa deberet,
tjuae ad neceflitatem abfolutam poftulantur, compleH,
ideoquevt ad illam conclufio fieri ex anticipationo queat,
efficit; id eft,' deberet etretroviciu^m concludi: cui rei
liic conceptus (fummae perfeflionis) competit, et nbfo-
lute neceffaria eft, et,fi fio nonpoffum concludere (quod
Jane debebo fateri, fi argumentum orttologicum euitare
cupiam), atum de me in hac via noua erit, ibique rur-
fum memet canftitutum video, vnde fueram profecYua,
Conceptus naturae fummae quaeftionibus quidem vni-
verfis ex anticipatione facit fatis, quae dc determinatio-
nibus rei cuiusdam internis poterunt proponi, isqua
propterea in ideali vcrfatur quodam haud fuiquiddam
4imilehabente,fi tmidem conceptu vniuerfaliilludfimul vt
Jingulum aliquod (indjuiduumj in vniuerfis, quae effo
poffunt, rebus diftinguitur. Verum quaeftioni de exfi-
ilentin fut ipfius prorfus non fatisfacit ,
quod tamen pu-
tiffTmum fpeclabatur, neque ad interrogationem illius,
<mi eififtentiam fumebat naturae cuiusdam neccflariao!
et tantummodo auebat fcire, quaenam in vniuerfis re-
lus pro illa reputanda fit, poteratcefponderi; haec ift^
eft natura illa neceffaria,

Poteft Kcere, vt eififtentia natura^ fumme fufficien

tis, vtcaufae omnium, quae effe poffunt, effeclornm,
fumatur, quo facilior rationi reddatur vnitas rationuin
iquas ea quaerit, explicantium. Veruin, tantum ffbi
fumere, vt adeo dicatur: tiusmodi natura vcre cxjiat, id
non amplius modefta oratio eft hypothefeos licitao, ve-
rum impudens firmitatis apodifticae arrogantia ; fi qui>
<iem,quod abfolute neceffario cognofci perhibetur, eiui
quoque cognitio. neceffitatem in fe cohibeat, necef-
feeft.

Tota eo vertitur quae.

idealis transfcendentalis In
ftio: vt out ad necelCtatem abfolutam inueniatur qui.
dam conceptus , aut ad conceptum rei ouhispiam necef*
fitas abfoluta illius, Si vnum poteft efHci, et altermn
poterit; naiuque fimplidtwneceffaruini illud rjttiodun

UigiiizGd t>y Coogle

SECT. V. DE IMPOSSIB. ARGUM. COSMOL.etc 425
iaxat cognofcit, quod er conoeptu eius neceffarium vi
detur. Verum vtrumque prorfus fuperat omnes maxi-
mos conatus intolligenttae noftrae ea de re cdacendart
Terum etiam cun&apericula, eajn de hac imbecillitate
~ipfiu6confolandi.

Neceffitas abfoluta, qua, tamquam vltima omnium

rerum fuftentatrice, tam necofTario opus habemus, ver*
illa rationis humanae vorago eft. Ipfa aeternitas, quam
horribiliter fublimem altamque Hatlerus illarn dcpingat,
permultum abelr, vt tanta animum vortigine percellat;
quippe quae duntaxat reram durationem metitur, non
yero eas portat ac fuftentat. Non quidem arcere pof-
lumus neque vero etiam fsrre csgitationem naturam
, ;

tjuandam, quam etiam ontnium, quae effe pofTunt,

fummam cogitamus, quafi atl fe ipfam dioere. equidem
ex aeterno fum in aeternum, extra me nihil e(t, prae-
terquamid, quod per folnm voiuntatem meam eft ali-
quid; jed vnde fimi igo? Hio nutant omnia fubternos,
maximaque, perinde ac minima, peifeflin titubat, im-
fcecillis duntaxat coram ratione contemplatiua, cuiludus

jtrit,viiam pariter atque alteram iiulla ro vei minimum

impodiente delere.
Multae quae exfiftentiam fuam cer-
vires naturae,
tis effcftioiitbus manifeftant, nobis manent haud pcrue-
-ftigandae; neque enim poffumus fatis
eas obferuando
longe indagarc. Quao phaennmeiiis fundamonto fuheft
obietia res transfcendentalis oum eaque ratio, cur fen-
,

fus nofter his potius condttiouibus fupremis gaudeitt,

quarn aiiis, funt maneutque nobis haud peiuelriganda,
quamquam res ipfa c.iuteroijuin duta ac propo!ita eft, fed
-non peifpcfta. Verum ideale rationis purae dici non
poteft haud perueftigandum, quoniam iUud non habet,
quo pollit fidem realitatis tuae facere, praeter iieceilitn-
tem rattnms, omnis vnitatis fynthcticas ope illius per-
ficiendae. Cum igitur ne quidem vt, quae co^itart
queat, res obie&a illud datum ftt, etiam qua talis haad
etit non- perueftigandum ; potius neccfle elt, illud, vt
-toerain ideam , in twtura ratianis <t t iedoiq muentr*
 -126 ART. ELEM. P.IL TOM. II. LIB. II. CAP. Itt

fuatn, et folutionem, proinde poffe perueftigari ; nam-

que in eo ipfo ratio cernitur, vt omniuin noftrorum.
conceptuum etopinionumadfertionumque, fiue e ratto-
nibus obieiliuis iilud fiat, fiue, cum tn mera fpecie ver*
fantur, fubiettiuis, reddere rationem queamus.

'PatefaHio et expianatio

SPECIEI DIALECTICAE
'
iii vnit/erjts argumentis transfcer.dentaiibui de exjijltntim
naturae netejfariae,

Vtrumque argumcntum hattcnus dutrum fuit trans-

fccndentate , id eft, libere ab omni principto empirico
tentatum. Nam, etfi argumentum cosmologicum tx-
periciuiam quandam vniuerfe fundamentoponit, tamen
non e quapiam peculiari qu.tlitatc illius, fed e principiis
rationis puris, in adfe&ione ad quandam per confcien-
tiam empiricam vniucrfe datam cxperientiam, illud du-
chim aft, atque adeo hanc ducem reiinquit, vt in folis
ronct!ptibus puris nitatur. Quaenam igitur caufa eft
in Wfce argumentis transfcendentalibus illufionis diale-
fticae quidem, fed frunen naturalis, quae conceptus ne-
Cfiffitatis fummaeque realitatisconiungit, illudque, quod
tanien duntasrat eife idea potefty verum facit, eique im-
pertit hypoftafin? Ecquaenam caufa eft, cureuitarine-
queat, quin aliquid vt per fe neceffarium fumatur inre-
bus, quae in veritate apparent, et nihilominus tamen
e.vfi/lentia huiuscemodi.neceffaria, velut quaedam vora-
go, reformidetur, et quid faciendum eft, vt ratio ea de
re fe ipfa coinponat, atque ex fluftuante ftatu adfenfus (

cuiusd-jm formidantis, femperque rurfus reuocati, adin-

telleEtum placidum perueniat quietumque?

Eft aliqutdperquam dignum notatu, fi, aliquid -

flare, fumferis, non euitari poffe confequens, quidpiam
ettain neceffario exftare. In hac conclufione prorfus
naturali (quamquam haud idco certa) pofitum crat argu-
mefltum cosmologicum. Contra, couceptum, qucmve-
SECT. V. DE IMPOSSIB. ARGUM. COSMOL.etc. 427

lim, rei cuiusdam fumam, exfiftentiam eius numquam a

me pofiV vt fimpliciter necefiariain video repracfentitri,
nihilque, quae cumqucoxftent,, impedire, quominusco-
gitarequeam, eam non proinde ad id, quodex-
exftare,
fiat, vniuerfc fumi tjuiddam ncceffarium oportcre fel ,

tte vllam,quidem rcm ipfam per fe neceffario poffe cogi-

tari. Id eft: regreifum ad conditiones exfifccntiaa
numquam poffum abfolucrc, nili naturam fumferiin
neceffariam, vcrum ab ea numquam poffum profictsci.

Si ad res, quae in vcritatererum apparent.vniuer-

fe debeam quiddam neceffnrium cogitare, uullam vero
rem per ipfam vt neceffariam inre pofiim cogitare, ne-
fe
ceffario inde confequitur, nec^fiiwtem rationemquefor-
tuitam non res ipfas et attingcre oportere et in eas ca-,

dere; quoniam alioquin repu^nantia exfifteret, proinde

neutrum decretorum illorum obiectiuum fit, fed fere
tautummodo poltint principia ratinnis fubiectiua effe,
nimirum pitrtim vt ad vniuerfa, quae data funt tam-
quamaliquid, quod cxftet, quiddam anquir.ttur, quod
neceffiiriumfit, id elt, vt nufpiam nili in enodatione fi-

niatur ex anticipatione abfoluta, partimautem, vt hsec

abfolutio nnmquam fperetur, id cft, vt nihil quidquam
fumatur empirici vt abfolutum, eoque vlteriori deriua-
tione fuperfcdeatur. <Juo quidem fenfu vtrumque de-
crctum poteft duntaxat vt hcuriftitum et regnlntiuum fi-
mul conftare, qund inurtamentum rationis formale cu-
ret. Namqua vmim praecipit; ita vobis de natara rc-
rum philofophandum eft, ac fi omnium eorum, quae
pertinent ad ei:fifte!iti;tm,ratia quaedam prima fit necef-
faria, vt cognitioni veftrae tantumntodo vnitatem fytte-
maticam impertiatis, dum eiuscemodi ideam perfequi-
mini, nempe rationem quandam fupremam cugitatione-
informatam: altero cauetur, ne vllam, quae exflfren*
tiam rerum attingit, determinationem fumatis vt eius-
mudi ratiouem fupremam, ideft, vt ablblnte neceffa-
riam, fed vt fcmper apertam vobis viam leruetis
deriuationis vlteriori, eamque non nifi vt conditioni
adftritlam trafletis. Sin autem, qu&e in rebus perci-
 418 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. U. CAP.IIL
piuntur, vniuerfa funt, vt abfolute neceffaria fpeftan-
aa; nulh quoque res (quae empiricc data fuerit; poterit
vt abfoiute neceffaria confiderari.

Hinc autem fequitur, vtabfolutenecclTariurn extra

mundum ponatis; fi quidem illud fcruire debet prioci-
pio vnitatis phaeuomenorura, quanta effe poteft, maii-
mae, vt rationi illius fupremae, et numquam in munda
eo potcftis poruenire, quonism altera-vobis regulaprae-
cipit, vtomncs vnitatis caufas empiricas femper vtde*
riqatas fpeQctis.

Autiquiorum temporum pbilofophi omnem naturaa

form^m confiderant vt fortuitam, materiam vero, ex
fewtentia rationi communis, vt etoriginariam et necef-
fariam. Quodfi autem materiam haud fpe&arent com-
parate vt fubftratum phaenomenorum , fed in fe ipfam
quoad e.tiiftentiam illius , idea neceilitatis abfolutae fta-

tini euanuiffet. Namque non eft, quo ratio fimpliciter

ad hancce exfiftentiam obligetur, fed eam femper poteft
et fiue pugna cogitatione delere; fed in cogitatibne fol
quoquc inerat neceflitas abfoluta. Igitur nceeffe erat,
vt huic perfuafioni principium regulatiuum quoddam
fundamento fubeffet. Ac fane quidem et extenlio etra-
tio imperuia (qnibus coniunctis conceptns matoriae effi-
gitur) in fummo verfantur principio empirico vnitatis
phaenonienorum, quod, quatenus empirice liberum a
conditione eft, quandam habet in fe proprietatem prin-
cipii regulatiui. Nihilominus tamcn oum qua,eque m-
,

teriae determinatio, qua illius reale. conftituitur, proiA-

dc quoque ratio imperuia, injsrFetione (atlione) cern*-
tur, quae caufam fui habeat, necefle eft, ideoque fem-
per adhuc deriuata fit, materia haud eft idonea adideam,
naturae neceffariae, vt principiicuiusdamvniuerfaevni-
tatis deriuatae; fi quidem quaeque illius proprietates
reales, vt doriuatae, duntaxat fub conditione nexreiiariae
Tideutur, et proinde per fe tolU poiTunt, fed .e* re vni-
verfa- materiae exfiftentia tdHeretur, quod autem fi haud
fieret, fummam nos vnitatii rationem emptrice eflemus
idfecuti, quod aUeroptincipio regulatiiio vetitura eft,

igifeed ByCoogle
 SECT. V. T>E IMPOSStB. ARGUM, COSMOL.etc 420
fequitur: materiam, omninoque quidquid ad munduitl
pertinet, baud efie idoneam ad ideam naturae primae
cuiusdam necellarine , vt meri principii maximae vnita*
tis empiricae, fed eam poni ertra mundum oportere, et
tum fidenter pofTumus phaenomena mundi eorumqus
xfiftentiam ab aliis deriuare, ac (I nulla elfct natura ne-

ceffaria, et nihilominns ad perfeftionem deriuationia

perpetuo poffumu* tenderc, acfitalis, vt ratio fupre-
ma^ furata faret.

His igitur expofitis intelligitur, ideale tiaturae fum*

mae non quodam principio vcrfari regulatiua, quo
riifi in
omnis coniuntio in mundo debeat perinde fpcttari, aa
li e caufa quadam perfeta exiiftat neceflaria, vt regula

in ea vnitatis fyftr.maticae atque ex iegibus vniuerfali-

bus neceflariae in illa explicanda ponatur, nec yero ia
adfertione quadam cernatur exfiftentiae cuiusdam per f
neeeflariae. Neque tamen itidem poterit euitari, na
hoece principium formale, ope fubreptionis cuiusdam
transfcendentnlis, vt conftitutiuum nobis rcpracfeute-
mus, eamque vnitatem hypoftaticam cogitemus. Et*
tjnim, quemadmoduin fpatium, qiloniam eo efficitur, vt
vniuerfae figurae, quae folum funt diuerfae iliius cir-
cumfcriptioues, efle (jueant originariae, quamquam iU
hid duntaxat in pnudpio facultatis fenfitiiiae verfatur,
tamen ob e.im ipfam caufam quiddam abfolute necefla*
rium in fefe confiftens, obieftaque res per fe ipfa ex an-
ticipatione data putatur, ita per naturam rei accidit, vt,
cum vnitas naturae fyftematica nullo pa&opofllt vtprin-
cipium vfus empirici rationis noftrae proponi, nifi qua-
tenui ideam naturae perfe&iflimae (entis realiflimi}, vt
caufae fupremae, fundamento pofuerimus, haec idea eo
vt obieQa res vera, atque in hac rurfus, quia fuprema.
conditio eft, vt neceflaria repraefentetur, proinde prin-
cipium regulatiuum in conjlitutiuum transmutetur; quae
fubreptio quidem eo manifeftatur, quod, fiiamhancce
naturam fummam, quae, habito illius ad mundum re-
fpehi, abfolute neceffaria fuit, vt rem per fe ipfam
confidero, haec neceflltas nullius capaieft cunceptus, et
 a

43 o ART. ELEM. P. TL TOM. II. LI6. II. CAP. III.

proinde folum vt conditio cogitandi formalis, non vero

velut conditio materhlis e.vfiftentiae et hypoftatica,
oportuerit in ratione mea infuilfe. _

Capith ttrtii

. S EC T I O S E A.

De impoj/ibilitate argumenti phyfuo-theologici pro eSc-

Jiflentia dei,

Quodfl ergo necjue conceptus rerum vniuerfe, tie*

quc e.vperkntia cuiuspiam exfiftentiae in genere id qucat,
(juod poftulatur, efficere, vnum hoc relinquitur, vtten-
temus, annc expcricntia quaedam determinat , rerum
proinde huhisce mundi praefentis, naturaque illius con-
ftitutioqne nitioni prnbandi inferniat, quae certo nobis
firmitatem poflit de .fiftentia naturne fummae imper*
tire. Eniscemodi argumentum diceremusj.A^_i-rAco-
hgicum. Quod etiam fi fieri nequeat: tum nufptairr
quodpiarn efle argumentum perfeftum poterit ex mera
ratione contemniante pro exfiftentia natufae cutusdam,
"
quae ideae transfcendentali noftrae refponderet.

Ex iis omnihus, quae fupra monuimus, facile intel*

ligetur, ad hanc quaeflionem refponfionem pofle perfa-
cilem ac rotundam eifpeQran. Qui enim vmquam pot-
-
erit esperienttii proponi, quae ideae cuidam confe ntsnca
videatur? Eft enim id ipfum ideaepropiium, vt ne pof-
fit ei vmquam orperientia congruere. Idea transfcen-.
dentalis nnturae cuiusdam primae neceffariao perfcflae
tam enormiter magna eit, tamque alte fupra quodque
empiricum, quod fempcr aliundependet, elatum eft, vt
pai tim numquam poftis fatis materiae inexperientiacon-'
quirere, quo talis conceptus rcpleatcr,-partim fempep-

in iis, quae aliunile pendent , circumpalpes, femperque'

friiftra abfolutum .quaerr.s, cuius' nulla lex cuiuspiam
fynthefeos empiricae exemplumnobis, aut vel minimani
inftitutioncm praebejre videtur.
'SECT.VI. DEIMPOSSIH. ARGUM. PHYSICO et-c. 431
Si natura fumma in hac conditionum catena inef-
fet, ipfa foret in articulis feriei illarlim, etpsrinde, at-
cjue inferiorcs articuli, quibus ea praepofita eit, vlterio-
rem de ratione ahiori ftia inueftigotionum poituluret.
Contra fi eam ab hac catena diueilere, atqtte, Vt itatu-
ram merc ratelHgibilem haud velis in ferie caufarum
,

phyilcarum compleiti; quem tum ratio facere pontem

poterit, vt ad iliam perueniatur? cum omues leges
tranlitus ab effeilis ad caufas, atque adeo vniuerfa fyti<
thefis atque ampliricatio cognitionis noftrae vniuerfe,
noh nili, quae effe poteft, e.tperientiam ,
proinde folas
res obiettas mundi fenfibilis fpetlare poifint, ac tantum-
znodo ratione iilarum vim virtutemque habere.

Praefens mundus theatrum nobis aperit et varieta-

tis, et ovdinis, et conuenientiae, et pulcritudinis tam
immenfum, fiue eas in infinitate, fpatii perfequaie , fiue
in diuifione iilius infinita, vt vel eje notitiis, quastenuis
noftra atq.ue imbecillis intelligentia iibi potuit coinpara-
re, de tot tamque, infinite magnis dequevt
miraculis,
earuni omnem orationem, vniuerfosquc virtutis ilkrum
dimetiendae numeros, ipfaeque cogitationes noltrae 0111-
nem finitionem defiderent, itavt, fententia de toto no*'
ftra in mirationem mutam quidem, fed eo facundiorcm,
neceife eit, dilfokiatur. Vbique catenam videmus efte-
ftorum caufarum.uic, finium et fubfidiorum, conucni-
entiam in ortu atque interitu, et, dum nihil fuap^e
fponte, in quoeit, itatum ingreiruin fit, quodque fem-
per vlterius ad aham rem, vt caufam fitam amandat, ,

quae ipfa vicillim vlteriorcm quaeftionem neccffariam

efficit, ita vt hoc modo tota rerum vniuerlitas ruere in.
Voraginem nihtli oporteret, niii fumeretur aliquid, quod
eitra infinitum fortuitum hocce, in fefe ipfum origina-
rie abfnluteque confiftens eam conferuaret, et tamquam
Caufa origmis illius iimul eius durationem tueretur. At-
que hanc caufatn fummam (ratione omnium in mundo
rerum) quantam cogitatione debebimus informare?
Mundum haiid nouimus quoad vmuerfum illiuscomple-
xum, multo minus quantitatein eius ex comparatione

Digiiized b/Coogle
433 ART. ELEM. P.II. TOM.II. ttB.lt. CAP.IIL
cum iis,quae effe poffunt, vniuerfis pofTumus aeftima-
te. Quid vcro nos impeJir, quominus, cum femel ra-
tione erfetHonis caufarum extretfla fummaque nobis na-
tura opus fit, eam iinuil quoad gradum perfeEKonis Ja-
pra vniuerfa, quae elie polluut, alia coltocemus? id
quod facili negotio, quamquam fane quidem fubtiliori
conceptuscogitandu feparati (abftra&t) adumbratione
poffumus efficere, fi nobis in ea, vt vna fubftantja fin-
gulari, omnes, quae effe poffunt, perfe&iones coniun-
tlas rcpracle.nr.emus; qui quidem 'conceptus deEderio
rationis nofh ae in parcendis principus videtur fauere,
in fe ipfe nullis fubiectus repugnantiis, ipfique vfus
rationis amplificationi in mediaexperientia, tali ideano-
bis ad ordincm conuenientiamque duce, vtilis eft, nus-
piain vero cuipiain eiperientiae mauifefto aduerfatur.

Atqitc hofc argumentum fanedignum, quod cum

aeftimatione nominetur. quidem vetuftiffi-
Eft illud
mum et cLinffimum, et rationi humanae acCommodatif-.
finium. lilo naturae ftudium animatur, ficut ipfum ab
hoc eafi ituntiam habet, coque in dics nouam vim acci-

pit. Fitics atqne confilio ibi conflituit, vbi noftra ob-

feruatiohaud fpoiite illos aperuiffet, noftrasque notitias
phyficas duce vuitate fingulari amplificat, cuius princi-
pium extra naturam pofitum eft. Quae vero notitiae
rurfus vim fuam in caufa fua exferunt, retro, nempem
idea, quao antani praebet, augentque fidem inauclorem
funinium quenduin vsque ad firmitatem quandam adfen-
fus, cid non poteft refifti..

Cuius argnmenti anfloritati, fi quidquam velimus

detrahere, non folum folatio priuaremur, verum etiam
prorfus frnftra atque in caffum laboraremus. Ratio, ar*
gumentis tam validis et fub manibus fuis perpetuO cres-
centibus, quamquam duntasatcmpincis, eleuata, nullis
dubiis contemplationis fubtilis et Cogitatione feparatae
(abfrraftae) ita poteft dcprimi, vt ne ex quaque ambigui-
tateanimi, velut e fomnio, adfpetlu mirabilium natu-
rae maieftatisque in fabricatione mundi elucentis, eri-
piatur, vt a nugnitudine ad magnitudinem vsque ad
SECT. VI. DE IMPOSSIB. ARGUM. PHYSTCO etc. 433
mniumfupremum, abeo, quodpendet.adid, vndeillud
pendet.vsque ad fummum ablblutumqueauclorem adfcen-
dat.
Verum quamquam contra huncprocedendi modum
et confentaneum rationi, etvtilem, non eft, quodlno-
neamus, tamen propterea non pofiumus probare, hoc
Irgumenti genus firmitatem apodittic.tm fi!>i arrogare,
adfenfumque milla prorfus gratia aliennqueope indigen-
tem neque vllo modo poterit bonae caufae nocere, fir
,

orationem dogmaticam gloriofi argutntoris ad orationent

temperantiae rcuocemus modeftiaeque, fidei ad animos
fedandos tranquillandosque fatis idoneae, quamuis haud
fere abfolutam fubmiffionem imperantis. Itaque cen-
feo, argumentum phyfico-theologicum numquam poffe
folum exfiftentiam entis fummieuincere, fed femperon-
tologico (cui duntaxat pro introductione eft) rclinquere
debere, vt hicce defetlus expleatur, proinde hoc fem-
per, quod ejfefolum poiefi argumenltim (fi omnino argu-
mentationi contemplatiuae eife locus poterit) continere,
quod nulla poteft humana ratio praeterire.
Praecipua huiusce argumenti phyfico-theologici
haec capita funt: 1) vbicumque in mundo veftigia per-
fpicua deprehenduntur ordinis cuiusdam ex certis deter*
minatisque finibus fapientilfime inftituti, atque in toto
quodam varietatis mirae cum ratione materiae, tum ve-
ro etiam magiiitudinis infinitae et ambitus atque com-
pagis. a) Hic ad certos fines mire confpirans rerum
ot do in mundo alfenus eft, iisque adhaeret duntaxat for-
tuito, id eft, natUra variarum rcrumfua fponte non pot-
erat, tam multis variisque adiumentis coricinentibus,
ad certos fines confentire, nifi a principio quodam ra-
tione praedito ad ideas it'a conftituta forent, ad eamque
rem proprie et lefla et inftituta. 3)Ergo furmna exftat
caufa et fapiens (pluresue) ,
quae non folum, vt natura
omnipotens in efficiendo caeca, per fecunditatem, ve-
rum, vt intelligentta, ex libertate caufa mundi fit, ne-
ceffe eft. 1
4) Vnitas illius ex vnitate adfeftionis mutuae
partium mundi, tamquam articulorum fabricationis ar-
tinciuiae, in iis, ad qunc noftra pertinet obferuatio, cuin
 434 ART. ELEM/F.tt. TOM. II. LIB. II. CAP. Ilt

firmitate animi poteft, vlterius autem ex vniuerfis ani-

logiae decretis ,
probabili ratione concludi.

Nec vero rationem naturalcm de argumentatione

eiusludamus, quae ex analogia quorundam naturaeef-
fetlorum cum iis, quae arte humana. efficmntur, ii viui
ea naturae infert, eamque cogit, non ad fines fuos age-
re, fed ad noftros fe fines componere (veluti in aedibus,
nauibus, horologiis), concludit, eandem fere effechonis
rationem, nimirum intcdligentiam voluntatemque, ipfi
, fundamento fore, cum poffibilitatem naturae libere efK-
internam (qua fit, vt omnis ars, et haudicio, an
cientis
vel ipfn ratio efle poffit), ab alia arte, quaniuis fupraliu-
mana, deriuat, quae quidem argumentandi
1
ratio feueri*
tatem criticos transfcendentalis fortafle haud fuftineat.
Interim fatendum eft, nos, fi femel caufa quaedam in-
dicanda fit, hoc loco non poffe tutius verfari, quamex
anatogia effeflionum eiusmodi ad finem concinentium,
quae folae funt, quarum caufas nos modumque eflicien-
di prorfus cognitas habemus. In fuam ipfius reprehen-
fionem ratio incurreret, fi ab effeflione caufarum nota
fibi atque perfpefta ad obfcuras uumquamque proban-
das, quas haud nouit, eiphcandi rationes vellet per-
gere.

Ex hnc argumentatione ordinem finiunv, confpi-

rantemque atque continuatam cognationem tam multo-
rum inftitutorum naturae folius formae ratio fortuita,
non vero materiae, id eft, fubftantiae in mundo euinci
deberet; namque ad materiam praeterea requireretur,
vt probari poflet, res in mundo per fe ipfas ad talem
ordinem concentumque, ex legibus vniuerfalibus, haud
effe idoneas, nifi, vel quoad ipfam fubftantiam, pofitae
in effe&is forent fummae fapientiae ; quo vero prorfus
aliis opus argumentis foret, quam quae afimilitudinear-

tis humanac ducuntur. Igitur hoc argumento vel ma-

xime fabrkator tnundi atque aedificator, quiper naturam
materiae, quam tratet, vehementer circumfcriptus
coerceretur, non vero creator inundi cuius ideae vni-
,

verfft fubiefta fint, poffet euinci, <juod magno illi confi-

Digiiized b/Cooglg__
SECT.VI.DE IMPOSSIB. ARGUM. PHYSTCOetc. 435
lio, tjuod ob oculos pofitum eft, nempe caufae primae
cuiusdam vniuerfe fufficientis probandae, haud qua-
quam idoneum videtur. Si fortuitam inateriae rationem
ipfam vellemus probare ad aliquod nobis argumentum
,

transfcendentale confugicndum foret, quod ipfum vero

hic debebat vitari.

Quamobrem ab ordine finhimque contextu perpe-

tuo inmundo obferuando, vt conftitutione prorfus for-
tuita ad exfiftentiam pergit caufae cuiusdam illi accom-
modatae. Sed conceptus huius caufae nobis quiddani
tertnm ac determitiatum ad cognofcendum oftendat, ne-
cefie eft, isque proinde non poteft alius efle, quam con-
ceptus naturae, quae omnem potentiam, fapientiam et
id genus alia, verbo omnem perfeilionem poffidet, vt
natura, quae omnibus fufficiat. Namque attributis po-
tentiaejjemagnac, potentiae admirabilis atque immen-
fae et excellentiae praeftantiaequc nullus prorfus conce-
ptus efficitur certus ac determiitatus, proprieque illa
haud enunciant, quid res per fe ipfa fit, fed tantummo-
do repraefentationes funt relatiuae magnitudmis obiefiae
rei, quam obferuator (mundi) et fecum et cum facultat
fua comprehendendi comparat, quaeque laudem aeque al-
tam fonant, fiue rem obieflam augeas, fiue fubieSum
obferuans cum illa comparatam minuas. Vbi de ma-
gnitudine (perfe&ionis) cuiusdam rei vniuerfe agitur,
ibi non eft conceptus certus determinatusque, nifi quo
vniuerfa, quae efle poteft, perfeftio continetur, fola-
que vniuerfitas (omnitudo) realitatis in conceptu eft
perpetuo determinata.
Atqui haud fpejauerim, quemquam fore, qui tan-
tum fibi tribuat, rationem magnitudinis mundiab feob-
feruatae (et quoad ambitum, et quoad materiam) cunv
omnipotentia, ordinis rerum naturalium cum fummafa-
pientia, concentus conuenientiaeque partium mundi
cum natura abfolute fingula conditoris fummi compara-
tam, habcat perfpelam. Ergo phyfico-theologia noa
poteft determinatum certumque fupremaemundi caufaq
conceptum fuppeditare, etproinde adprincipium theo*

DigrtLzed byGoogle
43<S ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II. CAP.III.,

logiae, quae rurfus effe fundamento debeat religioni,

idonea videri.

Gradns ad vniuerfitatem abfolutam fieri per viam

Cmpiricam nullo modo potflft. Qui quidem fit nihilomi-
riu* in argumento phyfico-theologico. Quo igitur ad*
miniculo vtamur, vt tantum hiatum fuperemus?

Pofteaquam vs([ue ad admirationem magnitudinis

Fapicntiae, pntentiae, et quae funt generis eiusdem in
auttore mundi perueuimus, neque longius poffumus
progredi, hoc argumentum ex rationibus duftum empi-
ricis' fubito relinquiinus, ad rationemque illius fortuU
tam procedimus , ftattm initio ex ordine mundi finutm-
que contextu et confpirationeconclufam. Atqueabhac
fijla ratione fortuita nuuc pergimus per folos couceptus

transfccndeiitales, ad exftltentiam abfolute neceflarii, a

conceptuque neceiutatis abfolutae caufae prirnae ad con-
ceptum eius perpetuodeterminatumdeterminantemque,
nempe rcjlitatis vniuerfa compie&entis. Ergo hacfitin
inftituto fuoconceptusphyficQ-theologicus, atqueinhoc
discrimine fubito transfiliit ad cosmologicum, cumque
hoc non nifi outologico verfetur tecto atque abfcondito,
propolitum fuum reapfe profecutum eft ex fola ratione
pura, quamquam initio ftatim omnem cum hac adfinita.-

tem denegauerat, omniaque in argumentis per experien-

tiam euidentibus p.ofuerat,

Noneftergo, quod phyfico-theologi tam delicati

transfcendentalehocargumenti genusafpernentur, illud-
que cum arroganr.ia quadam phyficorum acute videntium,
velut aranearum telam obfcurorum inueftigatorum , de-
fpiciant. Etenim, fi fe ipfos vellent excutere atque ex-
plorare, inuenirent, fe, vbi longum iter in territurio
naturae experientiaeque confecerint et nihilominus
,

tantumdem fe ab re obiefta remotos fentiant, rationi

fuae obfulgente, fubito hoc territorium relinquere, at-
<jue in regnum merarumpoflibilitatumtranfire, vbiidea*
rum alis illi fe fperant appropinquare, quod vniuerfae
ipfotum inueftigationi empiricae fefe fubduxerat. Poft-
SECT.VH. CRTTICA VNIVERS.THEOLOG.ctc.43jr
eaquam tandem tam ingenti faltu firmum fe pofuifle
podem arbitrantnr, conceptum nunc determinatum
(quo, quomodn? ipfi nefciunt, potiti fint), fupra vhi-
verfum rerum creatarum campum dilatant, atque idea-
lc exponunt, quod tantummodo in efFetKs crat rationis
purae, vt fatis mifere^ longcque iiifra dignitatem rei ip-

f\ fubieftae, per experientiam neque tamen fateri vo-

,

lunt, ad hanc cognitionem fumtionemue, alio fefe,

quam experientiae, tramite peruenifle.

Quamobrem argumento phyfico-theologjco funda-

mento elt cosmologicum vti huic ontologicum de ex-
, ,

fiftentia vnius caufae primae, vt entis fummi, cumquc

praeter tres vias illas nulla amplius rationi contemplati-
vae pateat, efKcitur, vt argumentum ontologicum e
meris duflum conceptibus puris rationis, vnum fit,
(juod effe queat, fi omnino eiTe argumentum poterit
enunriati, tam late patentis, yt vniuerfum vfum iatelli-
gentiae empiricumprorfuti videatur fuperare.

Capitis terlii

SECTIO SEP TIMA.

Critica vniuerfae theologiae e principiis rationis con-
templatiuis.

Si theologiae verbo cognitionem intelligo caufae

primae, ea aut er fola ratione erit haurienda ( theologia
rationalis J, aut ex reuelatione ( reuelata ). Jlla rem fi-
bi fubiectam vel per folam rationem cogitat, ope mero-
rum cnnceptuum transfcendentalium (ens originarium,
realiilimum, ens entium) diriturque theologia transfien-
dentalis; vel per conceptura, e natura (animi noftri) de-
promtum, vt intelligentiam fummam, eaque oporteret
vocari theologia naturalis. Is, qui folam concedit theo-

logiam transfcendentalem, appellatur derjla, /ed qui

praeterea theologiam naturalem largitur, theifia falu-
tatur. Ille dat, nos fere exfiftentiam caufae cuiusdam
 8 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. IL CAF. IU,

primae pofte ex fola ratione cognofcere, cuius autem

eonceptum in nobis duntaxat cffe transfcendentalem, ni-
miram vt naturae tantummodo, omnem realitatem ha-
bentis, quam vero non poffis propius determinare. Al-
/ter contendit, rationem poffe rem ohietlam ex fimilitu-
dine miturae propius determmare^ nempe vt naturam,
per intelligentiam et libertatem caufant in fe primam
aliarum rerum omniuin continere. Ille igituream tan-
tummndo caufam mundi (vtrum neceffitate naturae fuae,
an ex libertate, in medio relinquitur) cogitat, hic mun-
di au&orem.

Iam theologia transfcendentalis aut exfiftentiam

caufae primae putat ab experientia quadam vniuerfe(ita
vt de mundo, ad quem ea pertinet, nil quidquam pro-
pius decernat) deriuari, eaque cosmotheologia vocatur;
aut ex folis conceptibus arbitratur, nullo prorfus cuius-
piam experientiae adiumento , eius exfiftentiam cogno-
fci, diciturque ontotheohgia.

Theologia naturalis ad proprietates exfiftentiam-

rae concludit cuiusdam auQoris mundi, ex natura, or-
dine atque vnitate, in hoc mundo deprehendenda, in
quo duplex effeflionis caufarum genus eiusque reguU
debet agnofci, nempe natura et libertas. Quocirca illa
ab hoc mundo adfcendit ad intelligentiam fummam, vt
aut principium Cuiusque ordinis perfeflionisque natura-
lis, aut vniuerfi ordinis perfe&ionisque moralis, Prior
ratio phtjjico-thcohgia vocatur, pofterior theohgia mo-
ratir. *)

Cum in conceptu de deo haud fere tantummodo

tiaturam aeternam in emciendo caecam, tamquam re-
rum radicem, foleamus intelligere , fcd naturam fum-
mam, quae per intelligentiam libertatemque effc debeat
*) Non doclrlna moralis theologica; quippe qualeges mbralei
contincntur, quae exiiftenriaro fumtint moderatoris mundi
cuimdam fummi, cum contra theologia moralis in perfna-
fione verfecur de enfiftentia entii fumini, legibui moralibui-
nitente.
 SECT. Vn. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 430
rerum auftor , praetereaque hoc folo conceptu adficia-
mur, proprie pofllt deijlae omnis in deum fides abnega-
ri, eique duntaxat adfertio cuiusdam naturae primae,
caufaeue fummae relinqui. Interitn tamon, cum nemo
homo propterea, quod uon audetaliquidadfeuerare, in-
culpari debeat, eum vellc illud negarc, clementius erit
atque aequius, fi dicamus : deiftam credere deum, fed
deum viuum (fummam intelligentiam) theijiam. lain,
qui effe poffunt, fontes omnium iftorum rationis tenta-
minum inueftigabimus.

Hocloco mihi fatis eft, cognitionem theoreticam

per eam definire, qua, quae adfunl, cognofcam, fed
prafticam illam, qua, quid debeat adejfe, cogitem. Quo-
circa vfus rationis theoreticus cernitur in eo, quo exan-
ticipatione (vt neceffariuni) cognofco, atiquideffe; fed
pra&icus continetur eo ,
quo ex anticipatione cognofci-
tur, quae fieri debeant. Quodfiigitur, aut effe atiquid,
aut fieri debere, indubitato certum tamen duA-
fit, fed
taxat cum adiuntlione: tamen aut certa quaedam con-
ditio illius effe neceffaria poterit, aut pro lubitu fortui-
toque fumi. In illo cafu conditio poftulatur (pcr the-
fin), inhoc fupponitur (per hypothefin). Cum leges
praflicae fint fimpltciter neceffariae (morales) , neceffe
erit, fi hisquaepiam exfiftentia, vt conditio poflmilitatis
virtutis illarum obligantis, neceffario fumatur, hanc ex-
liftentiam pojiulari, propterea quod id, quod adftri&um
ad conditionem tenetur, a quo fit conclufio ad hanc
conditionem determinatam, ipfum ex anticipatione vt
fimpliciter abfoluteque neceffarium cognofcitur. Infra
legibus moralibus exfiftentiam naturae fummae non fo-
lum poni oftendemus, verumetiam, quum alio refpeftu
abfolute neceffariae fint, iure quidem, fed fane 'dunta-
iat praQice, poftulari; in praefens hoc argumentatio-
nis genus in medio relinquimus. \>.

Cum, duntaxat de eo, quod adeft (non vero,

fi

quod effe debet), fermo eft, id quod ad conditionem ad-

ftrictumeft, nobis per experientiam vfumque propoff-
tum, femper quoque vtfortuitum cogitetur, conditio
44 ART. ELEM. P.H. TOM.II. LIB.II. CAP. m.
illi propria inde non poterit vt abfolute necefiaria co-
gnofci, fed modo feririt Vt comparate neceflfaria, vel ea
potius, qua upus habemus, per fe ipfain autem atque ex
nnticipatione arbittavia lumtio ad co^nitinnema ratione
profeftam eius, quod peridet e conditione. Si ergn ne-
ceflitas cumsdam rci abfoluta in notitia debeat theoreti-
cacognofci, id fieri duntaxnt poterit e conceptibus ex
anticipationc, numquam vero vt caufac cuiusdam in re-
latione ad esfiftentiain quandam, per experieutiam da-
tam atque propofitam.

Cognitio theoretica dicitur contemplatiua (fpecula-

tiua), fi ad obie&am rcm aliquam, talcsue conceptus rei
oblatae cuiusdam refertur, ad quajn in noua potcft ex-
perientia perueniri. Ea opponitur cognittoni phyficae,
quae nullas res obieftas -alias earumue attributa fpeftafc,
quam quae per experientiam quandam, quaeefie poteft,
poterunt proponi.

Dccretum, abeo, quod fit (empirice fortuito), vt

effefto, ad cauffam concludendi, in principio verfatur
cognitionis phyficae, ncctamencontemplatiuae. Nani-
que fi ab illo, vtpote decreto, nosmet continemus, quo
conditio continctur vniuerfe, quae effe poteft, espe-
rientiae, illudque, mifiis empiricis vniuerfis , de fortui-
tis vniuerfe velimuseniuitiare, ne minima quidem ra-
tio eiusmodi pronunciati fynthetici relinquetur, vnde
intelligas,quo modoaquodam, quod adeft, ad aliquid
tranfire pofitm prorfus diuerfum (quod caufa dicitur);
quid? qtiod conceptus caufae perinde, ac fortuiti, in
tali vfu mere contemplatiuo, vi omni virtuteque priua-
tur, cuius realitas obiecliua poffit in fingulo (concreto)
ad comprehendendum aptari.

Cum ergo ab exfiftentia rerum in mundo ad earum

caufam concluditur, fit illud non ex naturali quidem ra-
tionis vfu, fed contemplatiuo ; fi quidem illo haud res

ipfae (fubftantiae) , fed id folum, quod fit, proinde fta-

tus illarum, vtempii-ice fortuiti, ad quampiam caufam
referuntur; fubftantiam ipfam (materiam) quoad exli-
SECT. Vn. CRITICA VNIVERS. THEOLOG.etc. 441

"flentiam, fortuitam effe, fola effe cognitio ex rationo

contemplatiua deberet. Siveroetiam tantummodo de
forma mundi , de modo nexus illius et vicilUtudine fer
mo effet, fed inde vellem ad caufam concludere, a mun-

do prorfus diuerfam; hoc rurfus iudicium foret folius

rationis contemplatiiiae, .quoniam Bic oblata res non
eit experientiae, quae poteft e(fe, fubiefla. Verum tum
decretum caufalitatis, quod tantummodo intra campum
e^perientiae valet, extraque iiium vfu eft, et vel ipfa
fignificatione deititutUm, a fine fuo fcopoque penitus
abducerctur.

Tam equidem contendo, omnia pericula vfus ratto-

iris mere contemplatiui refpeflu theolosiae prorfus inu-
tilia effe, atque fecundum naturam fuam internam irri-
ta; principiis autem vfus illius uaturalis nullo nospafto
ad vllam theologiam duci, proinde, nifi leges morales
pro fundamento ponantur, iisque ducibus vtamur, nos-
piam eife poffe thcologiam rationalem. Namque om-
nium decretorum intelligentiae fyntheticorum vfus cft
'immanens; fed ad cognitionem naturae cuiusdam fum-
mae vfus illius requiritnr transfcendens, quo noftra in-

telligentia neutiquam eft exornata. Quodfi lex de effe-

flione caufarum empirice locum habens ducere debeat
ad caufam primam, haec ad catenam, neceffe eflet, re-
rum experientiae fubicflarum pertineret; tum vero,
-quemadmodum cunk phaenomena,' ipfa quoque rurfus
aliunde penderet. Verum etiamfifaltumvltraterminos
ecperientiae, per legem dynamicam adfe&ionis eiietto-
rum ad fttas caufas concefferis; quem nobis conceptum
poteft ca ratio comparare ?Nulhim prorfus naturae cuius-
5am fummae, fi quidem experientia nobis numquam
mnium, quae effe poffunt, effetlorum majcimum
<quippe quod dc caufa fua debet teftari) fuppeditat. Si
nobis effe licitum debeat, vt tantummodo, quo in ratio-
ne noftra nil quidquam relinquatur inane , hunc defe-
Sum dcterminationts perpetuae mera idea perfe&ionis
iiimmae necelTitatisqueoiiginariae refarciamus: hocqut-
dcm per gratiam concedi poterit, verum aon ex lure ax-
 44 ART. ELEM. P. n. TOM.II. LIB.II. CAP. IH.

gumenti cuiusdam poftulari, cui nequeat refifti. Igitur

argumentum phyfico-theologicum aliis fortaffe argumen-
tis(qubrum fi copia fuerit) vim poffet tribuere, qui- fi

dem illo contemplatio cum vifione coniungitur: per fe

ipfum autem illud praeparat inteliigentiam potius adco-

gnitionem theologicam eique dire&ionem praebet re-
,

flam et naturalem, quam vt illud folum poflit negotium

fuum abibluere.

Ex quo quidem perfpicitur, quaeftionibus trans-

fcendentalibus refponfiones tantummodo transfcenden-
tales concedi, id eft, e folis conceptibus exanticipatione
fine vlla admixtione empirica. Verum quaeftio hoc to-
co aperte fynthetica eft, cognitionisque noftrae poftulat
dilatationem vltra Omnes experientiae terminos, nempe
ad exfiftentiam naturae cuiusdam, quae folidebeat ideae
noftrae refpondere, cui numquam quaepiam experien-
tia poteft aequari. Atqui, ex argumentis noftris fupe
rioribus, vniuerfa cognirio fynthetica ex anticipatione
eo tantummodo effe folo poteft, vt ea conditiones e.\pri-
mat formales cuiusdam, quae effe poteft, experientiae,
ideoque vniuerfa decreta valorem habent duntaxat im-
manentem, id eft, tantummodo
res fpeflant cognitioni
empiricae fubieflas, fiue phaenomena. Ergo etiam per
viam transfcendentalem ratioue theologiaerationismere
eontemplatiuae nihil dficitur.
Si autem malueris cunQa illa fuperiora argumenta
potius in dubium vocare, quam perfuafionemde ponde-
re argumentorum tamdiu vfurpatorum fibi eripi; tamen
haud poteris recufare, quod abs te poftulo, vt de eo fal-
tem rationem reddas, quomodo et cuiusnam colluftra-
tionis opeaudeas, omnem, quae effe poteft, eiperien-
tiam vi virtuteque folarum idearum transuolare. Ar-
gumentis nouis aut opere vetuftorum argumentorum re-
farcito mihi, precarer, parcendum. Quamquam entm
in iis quidem haud ita locus optioni eft, propterea <ruod
tandem vniuerfa argumenta mere contemplatiua ad
vnumquoddam, fcilicet ontologicum ,
referantur, nec
proiude fere mihi metuendum fit, ae fecunditate ddg-

DigitizGd byGoogle
 SECT. Vn. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. ete. 443
maticorum propugnatorum huiusce rationis a fenfibu
liberae ita grauarer; quamquam praeterea quoque, no
tamep propterea ita mepugnacemputauerim, certamen

haud recufabo, in quouis huiusce generis periculo paia-

logismum aperiendi, eoque eius arrogantiam compri-
mendi: tamen inde fpes melioris fuccefius in iis, quife*
mel funt ad perfuafiones dogmaticas adfueti, luimquam
prorfus tollitur, ideoque vni illi aequae petitioni infifto,
vt vniuerfe atque ex natura intelligentiae humanae,
aliisque cunftis cognitionis fontibus, ratio reddatur, qui
velis inftituere, vt cognitio prorfus ex anticipatione am-
plificetur, atque eo vsque dilatetur, quo nulla, quae ef-
fe poteft, experientia, etproinde nullum adiumentutrt
pertinet, vt illi cuipiam a nobis ipfis excngitato conce-

ptui realitas obieGiua fua tueatur. QuojnodocumqmS

intelligentia hoc conceptu fuerit potita, tamen exfiften-
tia rei obieftae illius non poteft analytice in eo depre-
hendi, quoniam cognitio exfijtentiae rei obieflae in eoip-
fo cernitur, quod haec extra cogitationem per fe.ipfa pc-
(ita videtur. Sed fieri nulro modo poteft, vt fponto
conceptum egrediare, nec coniunfrionem empiricam
profequens (qua vero femper_tantummodo proponuntur
phaenomena) ad aperiendas nouas res obie&as naturas-
<jue transfcendentales peruenias.

Quamquam autem ratio in vfu fuomerefpeculatiuo

ad hocce tantum propofitum haud plane idonea videtur,
vt fcilicet ad exfiftentiam pertineat naturae cuiusdam
fummae ; tamen illa in eo permultum vtilitatis adferet,
vt cognitio illius, fi aliunde forte quea$ hauriri, corri-
gatur, cum fe ipfa et cum vnoquoque fine intelligibiU
reddatur conlentiens, ab omnique, quod conceptui cau-
fae primae aduerfari poflfet, atque ab omni admixtione
carceruni empiricorum purgetur.
Quamobrem theologia transfcendentalis, quantum-
vis imperfeta maxime, tamen grauiffimiim habet vfum
riegatiirum, eaque in perpetua rationis noftrae cenfura
verfatur, in folis ideis puris occupatae, quae ob eam ip-
fam caufam nullam aliain normam admittunt, .arque
444 ART. ELEM. P. II. TOM. U. UB. H. CAP. ITT.

trans-fccndentalem. Namque, fi fcmel, exalia, fortaffe

pnictica ratione, Jumtio fummae cutusdam naturae atque
vninerlis fufficientis, vtinteUigentiaefupremae, valorem
fuum nemine repugnante tueretur : permultum interef-
fet, vt conceptus naturae neceffarise et perfeHffirnae
(entis realiifimi) accurate determinaretur et, quod ,

fummac perfcttioni contrarium e(t, quae ad folum phae-

jiomenon pcrtinent (anthropomorphismus fenfu latiori)
tol!crentur,fimulqueomnes adfertiones contrariae atque
oppofitae, fiue athvtftarum, fiue t heijlarum, (iue onthropo-
inorphitarum , remouerentur ; quod in traftatione eius-
modi critica facillimum eft, propterea quod eidem argu-
menta, quibus imbecLUitas rationis humanae , refpetu
adfertionis cxfiftentiae eiuscemodi naturae, ob oculos
ponitur, neceffario quoque fuppctunt, ad prauitatem
cuiusque adfertionis contrariae euincendam. Etenim,
yiide quispiam e contemplatione rationis pura inteUiget,
naturam fummam, vtpote caufam primam omnium,
jnillam effe, illiue nullamproprietatum earum compete-
re, quas, quoad confequentiam illarum, vt fimiles per-
fetrionum (realitatum) dynamicarum naturae cogitantis
mente agitamus, aut, G hoc fit, quoad omnes circum-
icriptiones effe fubietas oportere, quas fenfus intelli-
gentiis, quas per experientiam riouimus, neceffario im-
ponit.
Quamobrem natura fumma vfui mere contemplati-
vo rationis folum manet, fed ab omni vitio vacuurn ideale,
conceptusque vniuerfam cognitionem humanam finiem
atque coronans , cuiusque realitas oliieftiua in hac via
noo probari quidem potcft,. verum etiam haud comielli,
et fi theologia moralis (it, quaehunccedefeSum expleat,
tum theologia transfccndentalis Ula, ante duntaxat pro-
blematica, neceflitatem fuam euincit, detcrmtnando
conceptu cenfuraque perpetua rationis per fenfum fae-
penumero iilufae cumque fuis propriis ideis haud fem-
pcr conucnientis. Neceffitas, infinitas, vnitas, exfi-
itentia extramundana (non vt anima mundi), aeternitas,
fine lei;ir>us temporis, omniptaefentia , fine conditioni-
busfpatii, omnipotentia, ct quae fuut caetera geneiis
 .

SECT. Vn. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 443

eiusdem, in meris verfantur attributis transfcendental i-
bus, et proinde cor.centuseorum depuratus, quo quae-
que tantopere theologia opui habet, ducipoteft tantum-
modo e transfcendentali.

4PPENDIX
b dialeelicam tratnfcendentalem de vfa idearum rationit
purae regulatiuo.

Euentus periculorum omnium dialeflicorura rotin-

nis purae non folum id confirmat, quod iam in analyti-
catransfcendentali probauimus, fciiicet omnes conclu-
fiones noftras vltra campumexperientiae, quae poflit ef-
fe, tendentes, fallaces effe ac vanas; verum etiam is
praecipue nos edocet, rationem humanam naturali quo-
1

dam impetu ferri ad iftos terminos migrandos, idens

transfcendentales ei perinde eife naturales, atque intel-
ligentiae funt eategoriae-, quaraquam hoc quwtem dis-
Crimine, vt, tjuematlmodum categoriis ducimur ad veri-
tatem, id eft, ad conuenientiam noftrorum conceptuum
cum re obiecla, ita ideisfola illufio, fed cui refifti non
poflit, efficiatur, quae vix poteft per criticam feiieriffi-

mam arceri. 'j

Vniuerfa, quae in natura virium noftrarum fundata

funt, cum confilio vfuquc illarum relo effe confentanea
debent, fi modo errorem vitare poflTmus, propriamque
earum dire&ionem inuenire. Quocirca ideae transfcen-
dentales fine dubio vfum habebunt fuum bonutn.etpru-
inde immanentem, quamquam, fifignificatioiltarumpra?
ve intelligatur, eaequeproconccptibusaccipianturrerum
in.veritate apparentjum, transfcendentesinapplicatione
effepoffunt,obeamqueipfamcaufamfallaces.Nequeenim
idea jJer fe ipfa, fed folusillius vfusautrationevniuerfae,
quae effe potefl, experientiae transfiendent e(fe poteft,
aut immanent, prout ea vel refta ad rem obie&am, quae
ilHputatur refpoadere, vel duntaxat ad vfum inteUigeu-
 ,

44 ART. ELEM. P. II. TOM.II. LIB. IL CAP. ni.

tiae vniuerfe, ratione obieftarum rerum, in quibus ea

occupatur, dirigitur, oinniaque fubreptionis vitia fem-
per defeflui cuioam facultatis iudicandi attribuenda
funt, numtjuam vero intelligentiae rationiue.

Ratio numquam direfto ad retn quandam obietlam

refertur, fed tantummodo ad intelligentiam eiusque ,

ope ad vfum fuum proprium empiricum proinde nul- ,

(rerum obieflarum), verum eos

los ea conceptus creat
digerit et ordinat, iisqueeam vnitatem impertit, quam
habere poffunt in extenfione fua, quae poteft effe, ma-
xima, id eft, in adfetlione ad vniuerfitatem ferierum,
quippe quam intelligentia neutiquam refpicit, fed illam
tantummodo coniuntlionem ,
qua vbique conditionum
Jtritt e conceptibus confiituuntur. Igitur rationi, tam-
quam mnteria, quam traclet, fubiefta eft intelligentia,
eiusque inftitutio conueniens, atque vti intelligentia va-
ria in obiefla re coniungit conceptibus, fic ratio exfua
parte varietatem coniungit conceptuum ideis, cumcer-
tam quandam vnitatem collefriuam atlionibus intclli-
gentiae proponit, quae alioquin in vnitate diftributiua
occupantur.

Quamobrem adfirmo, ideas transfcendentales num-

quam gaudere vfu conftitutiuo, ita, vt iis conceptus
certarum rerum obieftarum proponantur, quae, fi fic

inteliigaiitur, in meris conceptibus verfantur argutanti-

bus (diaSeflicis), Contra vfum habentegregium et fum*
fneneceffarium, nempe.vt intelligentia ad certumquen-
dam fcopum iis dirigatur, cuius refpeftu lineae dire&io-
nis omnium regularum illius in vno punclo concurrunt,
quod, quamuis tantummodo in idea (foco imaginario)
verfetur, id in punfto quodam, vnde conceptus intelli-
gentiae reapfe haud proficifcuntur, propterea quod il-
lud prorfus e*tra terminos fitum eft eiperientiae , quae
poteft effe, id tamen agit, vt iis praeter maximam dila-

tationem maxima vnitas impertiatur. Iam nobis quidera.

inde illuffo oritur, quafi hae direftionis lineae ab ipf*
quadam re obietla, extra campum fita experientiae
quae poteft eife empirice, forent exclufae (velut res ob-
SECT.Vn. CRITICA VNIVERS. THEOLOfi. etc. 447
ieflae pone fpeculum confpiciuntur) , verum haec illu-
fio(quae, quominus ea failamur, non poteft impediri),
nihilominus fumme neceftaria eft, fi praeter res obie-
flas, nobis ob oculos verfantes, et easquoque (imulcon-
fpieere.volumus, quae procul inde nobispoft tergum ia-
cent, id eft, fi, in noftra caufa, intelligentiam vltra
quamque datanv experientiam (partem vniuerfac, qua
poteft effe, e.iperientiae) , proinde quoque ad dilat;itio-

nem, quae effe poteft, maximam, fummamque vehmus

inftituere.

Quodfi cognitiones intelligentiae noftras in tota

compage perluftremus, inueniemus, illud, quod ratio
prorius peculiariter de eo conftituit ac perficere cona-
tur, in fyjlematka cognitionis ratione verfari, id eft, in
eius contextu e quodam principio. Hac vnitate ratio-
nis femper idea quaedam ponitur, nempe idea formae
cuiusdam totius cognitionis, determinatam cognitio-
nem partium antegreffi conditionesque in fe cohibentis,
cuique parti locum ad caeterasque adfeftionein fuam ex
anticipatione adflgnandi. Quocirca haec idea plenam
vnitatem poftulat cognitionis intelligentiae qua haec ,

non fola congregatio fortuita, verum fyftema efficitur e

legibus neceffariis contextum. Ac proprie quidem dici

non poteft, hanc ideam in conceptu cerni obiefiae rei,

fed vnitatis horum conceptuum perpetuae, quatenusitla
intelligentiae pro regula videatur. Eiusmodi conceptus
ratioms non hauriuntur e.\ natura, potiusque naturam
de iftis ideis percontamur, noftramque cognitionem
mancam putamus, quamdiu illa haud iis confentanea vi-
deatur. Conceditur haud facile puram terram, puram
:

aquam, purumaerem, etficporro, inueniri. Nihilo-

minus conceptibus earum rerum opus habemusfquipro-
inde, quod plenam puritatem attmet, tantummodo ori-
ginem in rationc habent), vt partem, quam quaeque il-
larunTcaufarum phyficarum habet in phaenomeno, rite
determinemus, attjue ita omnes materiae reducunturad
terras (quafi folum onus), falia resque inflammabilea
(tainquani vim). tandem ad aquam.atque aera, vt vehi-
448 ART. ELEM. P. TT. TOM. II. lfo. II. CAP. TTT.

oult (veluti machinas, quarum ope illae agunt), vt er

idea cuiusdam mechanismi effela materiarum inuicem
chemica explicentur. Etenim, quamquam re ipfa haud
ficIoquimur, tamen ciusmodi vis contagioque naturae
in partitionibus phylicorum factle puteft aperiri.

Si ratio facultate continetur, fingulare ex vniuer-

falideriuandi, vniuerfale aut iam per fe ceitum eft da-
tOmque, ac tum duntaxat opus eft facultate iurficantfi ad
adfumtionem eoque fin^ulare necefiario detcrminatur.
,

Atque hoc vfum rationisapouitticum vocabo. Autvni- '

verfale tantummodo fumitur problematke, in ideaque

fola verfatur, fingulare qtiidem ccrtum cfT, fed vniuer-
regulae ad hanc confequentiam adhuc in proble-
falitas
inate cernitur; fic plures cafus fingulares, vniuerfe
Certi, ad regulam examinantur, an inde fluant, ac tum,
cum omnes, qui recenferi poffunt, cafus fingulares inde
promanant, ad vniuerfalitatem regulae, ex hac autem
deinde ad vniuerfos cafus, qui etiam per fe dati haud
funt, concluditur. Hunc vfum appellabo rationis hy-
potheticum.

Vfus rationit hypotheticus ex ideis fundamento po-

fitis, vt conceptibus probiematicis, proprie haud eftron-
Jlitutiuus, nimirum non ita comparatus, vt eo, fi feuere
iudices, veritas regulae vniuerfalis, pro hypothefi acce-
pta, confequatur ; qui enim vniuerfa, quae efTe poiTunt,
confequentia fcire poteris, quae, propterea quod ex eo-
dem decreto fumto eiKciuntur, vniuerfalitatem cius ar-
guant? Verum tantummodo regulatiuus eft, vt, quoad
eius fieri poilit, vnitas fingularibus notitiis impextiatur,
eoque regula vniuerfalitati propius accedat.

Itaque vfus rationis hypotheticus vnitatem fpc;Taf

fyflematicam cognitionum intelligentiaej haec vero eft
lapis Lydius vtritatis regularuin. Rurfus retro vni.tas
fyftematica (vt mera idea) tantummodo vnitas eft.cogita-
tione erKQa, quae per fe non vti data, fed duntajcat vt
problema debet confiderari; quae vero hanc vtiHtatem
habet, yt principium inueuiatur varii- ilngularisque vfus
SECT. VII. CRITICA VNIVERS. THEOLOG.etc. 449
intelligentiae, eaque eo ratione cafuum haud datorum
ducatur, contextusque ac nexus ei"impertiatur.

Ex quo tantummodo intelligitur, vnitatem fyfiema-

ticam fiue rationalem variae cognitloms intelligentiao
in principio togico verfari, vt intelligentia, vbi fola ad
regulas non fufKcit, ibi ex ideis adiuuetur, fimulque di-
yerfitati regularum illius ex principio quodam concentus
(fyfieinaticus, eoque contextus, quantum h"ei-ipofIil)im-,
perfiatur. Vtrum autem rerum obieitamm natura, aft
intelLigentiae, easvttaies cognofcentis, per fe fit ad
vnitntem fyftematicam deftinata, atque an haec ex anti-
cipafione, nullo refpeflu habito inuitamenti eiusmodi
rationis quodammodo poftulari poflit, ideoque dici: vni-
verfae, quae eflc poflunt, notitiae intelligentiae (in qui-
bus empirtcae) vnitatem rationis habere, principiisqu
fubefle communibus, e'x quibus, quamuis maxime diuer-
fae, poffint dcriuari; ..lud decretum rationisforettr.tns-
fcendentnte, quo vnitas fyftematica non folum fubiefti-
ve az logice, vt via ratioque, verum etiam obiefliue ne-
ceflaria efiiceretur.

Id quod exemploilluftrabimus vfus rationis. In vt-

riis vnitatis generibus e conceptibus intelligentiae et
vnitas cft caufaiitatis fubfiantiae, quae vis appellatur. Va-
ria elusdem fubftantiae phaenomcna primo quafi adfpe-
fiu tantam diftimilitudinam oftendunt, vt inde primo
oportcat fere tam varias vires illius fumi, quam effefta
fe oftendunt, veluti 111 mente humana fenfus, confcten-
tia, phantafL, recordatio , ingenium, vis discernendi,
Itudium, cupiditas, et quae funt de gencre eodem. Pri-
jno ratio quaedam logica hanc diuerfitatem putatitiarn,
<]ua:itum fieri pofltt ,
praeCipit imminuertdam, vt COm-
paratione identitatem abfconditam aperiamus, videa-
rnusqi-e,anne phflntafia, coniunta cumconfcientia, re-
cordat.o, ingeniuui, vis difcernendi, fortaffe ipfa intel*
ligentia atque ratio videatur. Idea vis virtutisque pri-
mae fiue conftitutiuue, quam vero logica neutiquam, aa
vere fit, oftendit, certe verfatur in problemate reprae-
feiitatiunis fyftematicae varietatis virium. Principium
 4SO ART. ELEM. P. II. TOM.IT. LIB. n. CAP. TIL
ritionialngicum.eam vnitsrem poftulat, quoad eius iieri
poffit, conftituendjim et qiio magis phaenomena vnius
,

alteriusue virtutis in fe inuiccmeadem deprehenduntur,

eo erit probabilius, canileife, nifi efFe&ionem vnius
eiusdemque virtutis, cjuae(comparate) poteft vu eorum
prima nominari. Sic etiam agitur cum reliquis.

Vires primae comparatiuae viciflim. funt inter fe

comparandae, vteo, quod concentus earum aperitur,
vni cuidam radicali, id eft, abiulutae vi conftituttuae,
appropinquentur. Venim haec vnltas rationis dunta-
xat hypothetica eft. Non dicinuis, tulem reapfe inue-
rtiri oportere, fed, in gratiam rationis ,
nempe ad cert*
quaedam conftituenik prineipia, variis , quae experim-
tia forte fuppeditet, regulis, quaeri debere, et, vbi fie-
- ri poffit, hoc modo cognitioni vnitatem fyftematicam
impertiri.

Cum autem ad vfum

inteiligentiae trausfcendenta-
lemanimum aduertimus, videmus, hanc ideam virtutii
primae vniuerfe, non vt folum problema ad vfum efle
hypnthcticum deftinatam , fed realitatem obicQiuam
praetcndcre, qua vnitaa fyftematica variarum fubftan-
tiae virium poftuletur, principiumque rationis apodi&i-
cum conftituatur. Nam, ne tentato quidem varkrum
yirium concentu, atque adeo periculis eius inucniendt
male fuccedentibus, tamen fumimus talem iiiuentum :

iri idque non fotum in caufa modo allata, propter vnita-

tem fubftantiae, verum, vbi adeo multae, quamquam

certo quodam gradu fimilcs, deprehenduntur, vti om-
nino-in materia, ratio vnitatem ponit fyftematicam vi-
rium variarum, cum leges phyficae fpeciales fubfint ge-
neralioribus, neque folum dticretum rationis oeconomi-
cum, vt parcatur principiis, verum etiam lex natura*
interna videatur.

Ac fane vero non poteft intelligi, quomodo prin-

rfpium aliquod vnitatis rationis' in regulis rjueat locum
riabere, nifi fumatur transfcendentale quoddam, quota
lfrvnitas fyftematica, tamquam rebus
ipfis obieQis ad-
SECT. VII. CR-ITICA VNIVERS. THEOLOG.etc. 4fi

haercns, es anticipatione vt neceflaria ponatur. Quo

enim iure nttio poteft in vfu-logicopoftulare, vt virium
varietas, quas natura nobis proponit cognofcendas, tam-
quam vnitas diintaxat abfcondita tractetur, eaque e qua-
uiait) vi prima, quantum quidem in ea fit, deriuetur, fi

ilH Kberum, foret concederc, paritcr fieri poffe, vt vni-

v.erfae vires fint diflTmiles,neque vnitas fyftematica de-
riua.tionis illarum, naturaeconfentanej videatur? Tum
enim contra ipfara naturam fuam ageret, propterea
quod ideam fibi fcopum proponerct, conftitutioni natu-
r.ic rcrum prorfus contrariam. Nec vero dici poterit,
eftm antea a ratione naturae fortuita hanc vnitatem ex
principiis. rationis depromfiffe. Nam
lex rationis eius
quaerendae necellaria eft, quoniam fiiie illa nullam om-
ninorationem, finehacautemnuHum vfumintelligeiitiae
contiuuum, et hoc deficiente nulhun not.tm veri empirici
idoneam nabcremus, proinde ratione huius vnitas natu.-
xac fyftem:itica prorfus vt obietliue valens ac neceffaria
fumi oporteret.
Quam quidem fumtionem transfcendentalem mire
cmoque in philofophorum decretis abfconditam vide-
mus, quamquam eam in illis non femper agnouerunt,
aut fibi ipfi faiT? videntur. Omnes fingularum rerum
varietates identitatem generis haud excludere; varias
fpecies tantummodo^vt varias paucorum generumueter-
minationes, haec autem altiorum generum oporteretra*
fbtri ; proinde certam quandam vnitatem fyftemattcam
omnium, qui poffunt efle, conceptuum empiricorum,
quatenus ab altioribus poftunt et generatioribus deriua-
ri, quaeri debere; regula fcholarum eft, fiue principium
logicum, fine qno nullus rationis vfus locum haberet, fi
quidem a generali ad fpeciale tantummodo concludipot
eft, quatenus generales rerum proprietates fundamento
ponuntur, quibus fubfint fpeciales.

Verum in natura quoque talem concentum imieni;

.

ri ponunt pbilofopbi notiilima illa fcholarum regula:

principia (entia) non cffe praeter necefiitatem multipti-i
canda. Quo quidem enunciatur: naturam rerum ip=
452 ART. ELEM. '. II. TOM. II. LIB. n. CAP. nfc

fam vnitati materiam praehere, neque nbs pu-

rationis
debcrc prohiberi, quo mi-
tatitia ilia diuerfitate infinita
nus vnitatem fufpicemur proprietatum primarurat
in ea
fiue conftitutiuarum, a quibus varietas poteft dunta.xafc
per maiorem determinationem deriuari. Hanc vnita
tem, quamuis in mera idea verfctur, omni tempore tamj.
ftudioTe feftati funt, vt potius CKufam.natti fuerint, (jua-
re cupiditatem iliius temperarent, quamexcitarent, Iam
permultum fnit, vt chetnici vniuerfa falia poflentaddugi

genera primaria, et-?:da, et alcalia, reducere, atqua

adeo tentarnnt, etiain hocce discrimen vt folamvarieta-
tem, vel diuerfam effFiTrionem vnius eiusdemque mate-
riae conftitutuiae confiderare. Varias terrae fpeciej-
(materiam lapidum, attjue etiam metallorun) paullatim
ad tres, tandem ad duas conati funt reducere; verunv
his hatid contenti,- fibi non poflunttcmperarc, -c]uin fub
hifce varietatibus nihilominus vnum genus, qind? quod

tur. Fortafie credideris, hoc eflejbtum rationis com-

pendium oeconomicum, vt, quantum fieri pofiTt, fibi
laborem minuat, pericuiumque hypotheticum, quod, fii

fuccedat, fumtae expHcationis rationi hac ipfa vnitate

probabilitatem conciliet. Verum eiusmodi confiiium
ad propriam vtilitatcm aocqmmodatum facile poteft ab>
idea difccrni, qua quisque ponit, hanc vnitatem rationis
ipfi naturae efle confentaneam, rationemque hic non
mendi ri, fedimperare, quamquam ita, vt terminos

qua fui inulcem effe fimiles videntur), fed quoad mate-

riam.id eft, varietatem naturnrum exftantium, vt velacu-
tiflima humana intelligentia vna cum altera comparata
ne minimam quidem fimilitudinem in iis pofllt depre-
hendere {quod euenire, fane poteft cogitari), lex gene-
rum logica nullum prorfus locum inueniret, et vel nul-
lus conceptus generis, aut vfpjam concept -niuerfalis
aliquis, quid? quod nulla inteUigentia toc t haberet.
 SECT. Vir'. CRITICA VNIVERS. THEOLOG etc. 453
quippe quae ttntummodo m
iis occupatur. Ergo prin-
cipium generum logicum p"iit transfcendentale, fi ad
Baturarn fquae hoc loco in ribus oblc&is vei-fatur, quae
nobis propvinmtur) adhiberi debeat. Ex eo irt variis,
quae eflc poteft, experientiae necefiario fimilitudo fumi-
tur (quamquftm gradum eius non poilumus cx anticipa-
tione determinare) , qrsniam fine illa nulli efl"e poflent
conceptus empirici, proinde experientia nulls.

Princip'10 logico generum, identitatem poftulanti,

eontrarium eft aliud, nempe fpecierun, tjuod varietate
et diuflrfitate rerum, quantumuis fub eodem genere
oncinentium, opus habct, intelligentiaeque praecipit,
vt advtramque ratiunem aeque attendat. Hoc princi-
pio (aciei, fiue facultatis dtfcernendi),. leuitas prioris
(ingenii)admoduin cocrcctur, ratioque duplex inuicem
repugnans inuitamentum oftcndit.partirninuitamentum
tompagit (vniuerfalitatis) ratione generum, partimetiam
materiae (rationis detcrminat.ie) ,
rcfpeclu varietatis for-
marum, fi quidem inteiligentia in priori cafu multaqui-
dem fub conceptibus fuis cogitat, in pofteriori autemo
plura in iisdem. lam vero hoc deprehenditur in diuer-
fo cogitandi modo phyficorum, quorum nonnulli (prae-
fertim contemplatiui) , difiimilitudinis inimici, femper
fpeciant generis vnitatem, (inprimis ingenia empi-
alii

fica) naturam perpetuo intantamdispefcuntvarietatem,

vt fere defperandum fit de phaenomenis Ulius e* priuci-

f iis vniuerfalibus diiudicandis.

Atque huic pofteriori cogitandi modo, manifeftum
eft, fundamento fubeffe principium logicum, cui per-
fe&io notitiarum omnium propofita eft, fi, agenerein-
ftituens, ad varia illo contenta, defcendo, atque hoc
modo fyftemati amplificationem , quemadmodum priori
cafu, ad genus adfcendens, fimplicitatem impertire co-
nor. Namque e fphaera canceptus , genu* quoddani
delignantis , aequeminus, atque e fpatio, quod poteft
nuteria occupare, intelligipoterit, quousijuefieriqueat
illius diuifio. Idcirco quodque geaut diuecfas fpeciet,
. haecautem, vntiu fpecksfubalternas requirit, et, cuni
 '

454 ART. ELEM. P. II. TOM. H. LIB. II. CaY Jit 1

harurh pofteriorum nulla locum habcat, quin ea vicif-

fim fphaeram (compngcm vt conccptus communis) hu-
beat, ratio in vniuetia amplificatione fua poltulat, vt
nulla fpecies vt infima. per fe ipfa confideretur , fi qut-
dem, cum eain conccptu verfemr, ea. tantummodo in
fe continente, quae rebus funt diuerfis communia, hic
non perpetuo determinatus, proinde quoque haud pro-
xime ad fingulum quoddam (indiuiduum) cffe relatuS
poflit, ergo femper alios in fe contfjptus, id eft, fpecies
fubalternas, debeatcohibere. Atque haecle;:, qunmdi-
camus, fpecificatioms it.i poteriteiprimi; cntiuia varie,-
tates non temere effe miuuendas. .

Sed facile intelli-jitur , etiam hanc leem logicnm

fenfu omni vfuquc carituram forc.nifi lex quaedam
transfcendentalis fpdvfcntionis fundamento cflet, quae
fane quideinhaud rerura, quae nobis efle obie&ae pof-
funt, hjtvjtatcm vera:n poftulat ratione diuerfitatum-, ei
enim rei nullam anfam prasbet principium logicum,
quippe quod taniu-.nmodo mtionem indelerminaUm fphae-
rae logicae tuetur refpectu, quae poteft efle, diuifionis;
nihilominus. taman hitclligentiae praecioit, vt in qua-
que fpecic, nobis obuia, fubfpecies atque in quaque ,

diuerfitate dtuerfitates minores quaerantur. Quodfi

enim nulii eftent coticeptus inferiores, nulli quoque al-
tiores forent, Atqui intelligentia cognofcifvniuerfa
tantummodo ex coneeptibus: ergo, quousque 'ea pertt-
net diuidendo, numquam ex fola vifion;:, fed fere
in
mrfus e conceptibus tnferioribus. Cognitio phaenome-
norum in determinatione iliorum perpetua (quae fieii
duntaxat per intelligentiam poteil) fpecificationein fuo-
rum conceptuum poftulat perpetuo continuandam, pro-
greffumque ad diueifitates fempef adhuc manentes, a
quibus in conceptu formae, et magts quoque generis,
nos continuimus, "- ';*. '

Iam haec lex fpecificationis non poteft ab eiperi-

entiadepremtaeffe; quippe quae non poteft, quaetam
late pateimt, inftitutiones largiii. Specificatio empiri-
ca ia discernenda vaiictate niox fubfiftit, nifi lege fpe
 ,

SECT. VH. CRITICA VNIVERS. THEOLOG.etc. 433

cificationis iam antegreffa, vt principio rationis, dutbi
fuerit ad eam quaerendam, eamque feinper fufpicandam,
etiamfi illa' fe fenfibus haud aperiat. Terras abforbente*
-diuerfae formae (calcem terramque muriaticam) effe, vfc

aperiretur, opus erat regula rationis quadam praeuenien-

te, ' quae intelligBntiae, vt diuerfitatem quaereret, pro-
ponebat, propterea quod natura tam large fumeret, eam
fufpicandam. Namque pariter intelligentia gaudemus
fumtisduntaxatdiuerfitatibusin natura rerum, atque fub
conditione, res ipfi fubieflas fimilitudinem in, fe habere,
fi quidem ipfa. varietate eorum, quae pofiunt conceptu

quodam comprehendi, vfus huiusce conceptus, occupa-

tioque intelligentiae efficitur.

Quamobrem ratio intelligentiae campum parat,

1) principio fimilitudinis variorumfub generibus altiori-
bus, 2)decreto varktath fimilium fub formis inferiori-
fcus; atque, vt vnitas fyftematica abfoluatur, addit ea

3) praeterea legem ui//fN/Vfirij-omuiumconceptuum,quae

tranfitum continuum a quaque fpecie ad quamque aliam
praecipit percrefcendiaccelfionem diuerfitatis certis qua-
fi gradibus. Ea dici pnterunt principia homogencitatii
.

jiue fimilitudinis, fpccificationir ttcantinuitatis larm&rnm.

Hoc vkimum coniun&is duobus primis oritur, abfoluto
in idea contextu fyftematico, cum in adfcenfu ad genera
altiora, tum in defcenfu ad fpecies inferiores; tum
nim vniuerfae varictates inuicem adfinitate tenentur.fi
quidem cunttac per omntis determinationis dilatatae
grcdus ab vno quodam generc fummo oriuntur.
Vnitas fyftematica in.tribus principiis logicis hoc
modo vocari fub fenfum poteft. Quippe quisque con-
ceptus poteft tamquam quoddam punttum conliderari,
cui, vtpote fpehtoris ioco, fntis eft orbis finiens, ideft,
copia rerum, quae ex eo poffunt repraefentari qualique
perluftrari. Intra hune orbem finientem copiami pun-
ftorum, necefle eft, pofTe in inlinitum indicari, quociim
fuum quodq'ue rurfum angufriorem orbem finientemha-
beat; hoc eft, quaque fpecie contineiitur ftibfpecies
M principio fpecificationis,. et orbis finicns logicus cer-
45 ART. ELEM. P. II. TOM.II, LIB. JL CAP. IIT.

nitur duntaxat in orbibus finientibns minoribus (fubfpe-

ciebus), non vero in punflis, quae nullam compagem ha-
t>ent (in hidiuiduis). Sed diuerforum orbiuin finien-
tium, h. e. gencrum, (|ui ex totidmn conccptibus de-
terminantur, communis quidam orbis finiens, vnde,
tamquam e punflo (juodam medio, cunGi perfpiciun-
tur, tlutlus poteft cogitari, qui in genere altiori verfa-
tur, donec tandem genus fummum vniuerfalis iile ac
Verus orbis finiens videatur, qui e ftatione determinatur
conceptus fummi, vniuerfamque varietatem, tamquam
genera, fpecies et fubfpecies compleclitur. -

Ad fummam ftationem lllatn lege ducor fimilitudi*

Iiis {homogencitatis) , ad vniueifa inferiora eorumqutj
varietatem fummam lege fpecificationis. Cum aucera
hoc modo in tota omnium, qui poffunt effe, conce-
ptuum compage, nihil inane fit, ejtraque illam nihil
pulfit deprehendi, c fumtione illius vniuerfalis orbis fi-

nientis, perpetuaque eius diuifione decretum emergit

hocce: non eft vacuum formarum, id eft, nulla fuat di-
verfa genera originaria et priina, quae quafi folitaria et
ftb feinuicem (interualto vacuo) disiunfta fint, verum
vniuerfa genera varia tantummodo in diuifianibus ver-
fantur vnius cuiusdam generis fummi atque vniuerfalis;
atque ei hoc decreto, cuius confequentia proxima eft :

continuum formarum, hoceft, omnes diuerfitates for-

tnarum fibi inuicem finitimae funt,*neque tranfitum per
faltum permittunt, verum duutxiat per omnes discrinii-
nis gradus minores, quibus ab vna poftit od alterunper-
Veniri; verbo, nullae funt fpecies aut fubfpecies, tjnao
jibi irruiccm (in conceptu rationis) fint proxim&e, fed
fernper effe poffunt fpccies intermediae ,
quarum discri-
jmen a prima ad altcrain miuus fit , quam hsrum discri-
men a fe inuicem.
Frima igitur lege ab euagatione cauetur ih varieta*
tem diuerfoium generum originariorum fimilitudoque ,

(homogeneitas) comtnendatur; altera e contrario haec

ad concentum propenfio rurfus circumfcribitur, diftin-
fiiomie praecipitur funuarum fubieftaruro, (fubfpecie-
 SECT. VH. CRITICA VNIVERS. TTffiOLOG. etc. 45/
rum), antequam cum conceptu noftro_vniuerfali nosmet
conuertamus ad fingula (indiuidua). Tertia illae ambaa'
coniunguntur, fi quideir in fumma varietate tamen fi-
militudinem ei tranfieu quafi per gradus ab vna fpeciei
sd alteram praecipit, id quod fpeciciri quandam adfiiu-
tatis indicat frnndium .diuerJ.xum, '.atenus vniuerfa
.funt ei ftirpe enatae.

Verum hac lege logica continui fpecierum (Torma-

rum logicarum) ponitur transfcendentaiis (lex continui
in natura), fine qua vfus iutelligent.ae praecepto illo ad
.crrorem duceretur, fi quidem ea fortaffe viam iuftituc-
ret rccta naturae contrariam. Itaque neceffc eft, hauo
Jcgem rationibus niti puris transicendeiitalibus, nonem-
piricis. Namque in pofteriorc caufaferi.is, quamfylte-
mata, veniret; ve'rum ea rationem, fyftematicam cogni-
tionis naturae primum generauit. Neque fub hifce fe-
re legibus fines latent ejamtnis Ularum, vtpote mero-
rum tentaminum, quamqiiam fane in hocce
inftitueudi,
contextu, vbiaccidit, ratio permagna iueft, .nitatem
hypotheticc exQogitatam veram putandi, atipie ita hoc
quoque refpe&u vtiles funt, verum eus, perfpicuum eft,
caufaruni primarum parlimoniam, varietatem effetto-
xum, indeque profettam adunitatem articu.orum natu-
r
rae per ipfius rationi confentaneam, naturaeque con-
venienU.n iudicare, enque proinde decreta dirette, ne-
.
que folum vt compendium viae,commendationem fui irt
fe habere.

Sed facile intetligitur, hanc continititatem forma-

rnm in mera idea verfari, cui quae congruat res obieila
nailo modo pofilt per e.tperientiam oitendi, non foluui
propterea, quod fpecies vere funt in natura rerum diui-
fae, proinde eas, neeeffe eft, quantum discretuin con-
ftituere, et fi, qui quafi per gradus fit, progreilus in ad-
finitate illarum continua foret, ea etiam veram articuto-
rum mtermediorum infinitatem coiitinere oporteie, iu-
tra duas datas fpecies interiectorum, id quod non poteffc
cffe; verum etiam, quoniam eius legisnullus nob.svlus
effe deteintinatus notcft empincus, ii o.uide.n iUa ne mi-
 458 ART. ELEM. RH, TOM.n. LIB. II. CAP. III.

nima quidem adfinitatis nota indicntur, ex qua et quo-

Vlsque fuccefiionem gcaduum diuerfitatis earum quaere-
re debeamus , fed nrt t|uidquam ampiius, nifi generali
quoddam indicium, nobis eam effe anquirendam.

Si prinrinin. mndo laudata fecundum ordinem trans-

locemi'5, vt ea vfui empirho conuenienter ponamus,
prtncipta vr.hr.tts fyftematicae ita fere Itatuta foreot:
varietas, a.ifmlas atque vr.itas , fed quaque illarum , vt
idea in fummo gradu perfectionis fumta. Katio cogni-
tiones intelligentiae fumit, quae prorime ad experten-
tiam adhibentttr, earumque vnitar.em quaerit ex ideis,
cjuae tnulto latius patet, quam quo eiperientia poflit
pertinere. Adfinitas varietatis, falua diuerfitate fua,
fub principio vnitatis quodam, non folum res fpeSat,
fed multo magis praeterea folas rerum proprietates et
vires. Quamobrem, fi nobis exempli gratia pcr expe-
rtentiam (nondum plcne certam) iter planetarum datum
fit vt orbiculare, et nos tnueniamus diuerirtates, eas
'
fufpicamur in eo, qiiod orbcm poteft ex lege quadam
pu.netua per omnes infinitos gradus intermedios, ad
'
vnum illorum ciicuituum deuergcntium immutare, id
eir, motus planetarum , quae non in orbibus verfantur,

eius proprietatibus fere plus minusue appropinquabunt,

caduutque in ellipfl n. Maiorem quoque viarum diuer-
ilt&tem indicant, cum (quantum obferuatum fit) ne qui-
'
di:m in orl)C reuertantur; verum iter diuinamus para-
bolicum,. quod tamen adfine eft ellipli, et, cum. axis
longa huiuscc pofterioris longidime proteuditur, in om-
nibus illius obferuationibus noftris rton p.oteft difcemi.
Atque ita, ducibus principus illis ad vnitatcm perueni-
mus generum harum viarum in figura earum, eo avftem
vltcrius ad vnitatem caufae omnium legum motus ilk-
rum (grauitationem), vnde poftea occupationes noftras
ortendimus, atque ettam omnes varietates aberrationes-
que ab illis regulis putatitias ex endem principio expla-
nare conarmir, tandem'adeo plus addimus, quam vm-
quam poteit experientia confirmarc, nempe ex ipiis ad-
tjnitgtis rcguiis.vias comctarum hypeibolicas mente con-
SECT. VH. CRTTICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 4 J

cipimus, in quibus haec eorpora noftrum prorfus fola-

jem mundum relinquant, atquo, afoleaa folem per-'
gentia, remotiores partes nobis inriniti fyftematis irmu-
di, vna eademque vi motrice cohaerentis , in curfu fito
cooiungaht.

Quod in hifce principiis notatu dignum eft, quo-

<que folo occupamur, hoc eft: ea fpeolom habcre trans-
icendentalium, quae, quamquammeraeidcae Ulis conti-
nentur, ad vfum rationis empiricum exercendum, qui
.eas duntaiat djupTTTojTixS* poceft, id eft, tantummodo
appropinquando fequi, ita vt numquam ad eas pertineat,-
,tamen, vt enunciationey fyntlieticas ex anticipatione,
cbie&iuum quidem, fed indoterminatum valorcm habo-
xe, et eile pro regulfl, quae poftit efle, experientiae, et-
iam reapfe in ea tracianda, vt decreta hcuriitica, bon.cr
fucceiTu vfurpari, k:i taman, vt dedutiio Ulorum ne-
oueat translcendentrtlis etlioi, quod, vt fupradocuiiuus,
xatione idearum,femper fleri 110 n poteft.

. lu analyttca transfcondetitali indecretis intelligen-

,tiae djjpamica , vt principia vifonis mere rejrulatiua, di-
filnximus a maihcmaticir, .rationc polteiiorum conjlituii-
vis. Nihilominus ieges illae dynamicae fane funt coi^-
ftitutiuae ratione experientitie , propterea quod iis ethci-
tur, vt canceptui fins quibus nuila expericntta locura
,

habct, ci anticipatioae efic- poftint. Contra principia

rationts purae ne ratione quidcm empiricorum conce-
ptuum poffuitt coniiitutiua cife, fi quitlem, iis quodre-
fpondcat, dari nullum putelc fchema facultatis fenfiti-'
vae, iisquc proinde nulla rej cifeobieira poteft infingu-
'

lo (concrtrto)'. Si igitur a tali vfu iliorum ompirico vfc ,

decretorum conftirutiuorum, recedam, qUomodo vlUtm,

illivalorem obieftiuum potoro tribucre, et, quam viri

poteftatemque ille poterit habere?

Intetligehtia rationi proinde fubieEla eft, atque in-

telligcntiac facultas fenfitius. yt vnitati omnium, quaa
efTe pbffunt, attionum intelligcntise empirtearum ratio
fyftematifca impertiatur, Ulud quidetu munus rationia
 |6o , i\T. ELEM. P. n. TOM. II. LIB. n. CAP. IH,

cft, quomaumouum intelligentia varictatem piuenomc-

Tiorum coniungit conceptibus, legibusquecmpiricis fub
iicit- ,Sed aoHones intelligeiitiae, Jine fchematibus fa-
cul&itis fcnfitiuae, funt ixdcterminatae ; pariter rationtf
quoque rationes conditionum, fub quibus, gr;i-
vni(;is
dusque, quovsqne, intelligentia fuos conceptus debeat
fyftematice roniungere, per fe ipfa indetermir.ata vide-
tur. Verum quamuis peipetuae vnitats fyftematicae
,

(lulium in vijior.e queat fchema inueniri, tamen aliquod

eiusmodi fchematis anatogan et poteft dari et debet,

<]uOd in jdea cernitur maximi diuidendae coniungendae-
que cognitionis intelle&ualis in nuodam principio. Nam-
que ma.vimum et abfolute perfeQumdeterminate cogita-
qnoniam vniuerfae, vnde varietas indetermi-
ri potcft;,
riata proficifcitur, conditiones adfixingentes praetermit-
tuntur. Ergo idea rationis pofita eft in analogo quodam
fchematis facultatis fenfitiuae, hoc tamendiscrimine, vt
vfus conccptuum intclligentiae ad fchema rationis noa
pcrinde in cognitione ipfius oblatae rei verfctur (atque
in categoriis ad earum fchemata fenfitiua adhibendis),
'feJ dimtaxat in regula quadam prir.cipioue vnitatis fy-
ilematicae vfus rationis vriiuerfi. Itaque cum quodque
decretum, quod perpetuam vnitatem vfus ex anticipa-
tione conftituit intelligentiae, itidem, quamquam dun-
taxat indirefte, valeat de re experientiae propofita : de-
creta ra .ionis purae etiam refpcflu huiusce pofterioris
realitatcm obieftiuam habebunt, verumnon vt in iisali-
quid determinetur, fed tantummodo vt modus aperia-
tur, quo vfus intelligentiae empiricus et determinatus
fecum ipfe polHt perpetuo confentaneus
'in experientia
reddi, eoquidem, vt cum principio vnitatis perpetuae,
quantum fieripoflit, illius contextus fiat, isque inde dc-
ciuetur.

Vniucrfa dccreta fubiefliua, non ab natura rei ob-

ielae, fed ab inuitamento ratiouis, refpelu cuiusquam,
quae elfe poteft, perfeflionis cognitionis huius obieftaa
tei, depioi.ita, normas rationis dico. Sic funtdefideria
c&tiouii contcjnnlatiuae, quae tautunimodo inuitamento
 SECT. VII. CRITICA VnIVERS. THEOIOG. etc. 461
ill/is contempb.tiuo nituntur, quamuis ea videri pofflt
in prinripiis obieftiuisverfari.
Decreta rejrulatma pro conftituthtis fumta, poflunt
vtprincipia obiettiua pugnare; cum verovt meraenor--
mae fpefiantur, tum nulla vera pugnaeft, fed diueriun
tantummodo rationls inuitamentum, quod caufa diflen.-
iionis eft. Reapfe vnum duntaxat inuitamentum ratio-
nieft, pugnaque* normarum. illius tantuinmodo lu di-
verfitate et .ircumfcriptione viarum mutua verfatur, in-
vitamento niiic fatisfaciendi. ,

Tali modo apud hunc argutatorem plus valet inui-

iamentum vatktatii (ex principio fpec ficationis), fed
;

pud illum inuitamentum vnitatis praeftat (ex principio

totigregationii). Quisque eorum ferre iudicium putatex
intelletki rei obie&ae, quod tamen tantummodo poii-
tum cft in maiori minoriue adftipulationealterutriusde-
creti huius, quod neutrum rationibus nititur obie&iuis,
verum in folo rationis inuitamento, quodque potius
norma poteft, quam principium vocari. Quando ho-
mines perfpicaces video de charafteriftice hominum, be-
ftiarum phintarumue, atque adeo corporum regnirnine-
ralis, cum alii exempli gratia fingulares atque in ftirpi-

bus fundatas familiarum, formarum et id genus aliorurot

diuerfitatesfumunt, alii contra perhibent, naturan inr
ea re prorfus eadem initia habere, vniuerfumque discri-
men pofitum efle duntaxat in rebus fortuitis externis,
tum fola reiobielae natura conlideranda erit, ,vt com-
prehendam, illud vtrisque profundius abfconditum vi-
deri,quam vt ex perfpefta obieftae' rei natura queanfl
decernere. "Neque enim eft, nifi duplex illud rationis
inuitamentum, pars vnum amplexatur, pars alterum
veletiam adfeftat, proinde in caufaeftdiuerfitas norma-
rum, au varietatis phyficae, aut vnitatis naturalis,
quae commode pnffunt coniungi, fed dum intellectus
obieftiui putantur, non folum pugnis anfam praebent,
verum etiam impedimentis, quae diu veritati officiunt,
donec apcrtum fueritremedium.quoinuitamentumiUud
pugnans concUietur, ratioque ea de re fedetur tranquil-
"-'
leturque, -
 4fifl ART. ELEM. P. II. TOM. H. LIB. H. CAP. ttfc

Pariter comparaVv.m efr. cum adfcrtione aut oppu-

gnatione notae illius, ab Lcibnitio viurpatae attjue a

Bovmeto egre^ic exornatae it^is fc;uae rerum ci-catarum
quae non, nili ii; feruando adfinitatis dccre-
*~eontinua;',
to ccrnitur, iu inuitimonto iilo rationis_coiiftituto; ne-
que enim obferuatio iilani intelletus<uie ac perfpicien-
tia conftitutionis nnturr.e po.terat miniitrare. Gradus
eiuscemodi fcalae, quermdmodum poffunt ab experien-
tia doceri, rariores funt longiusque diftantes al> fe inui-
cem conftituti, noftraque parua iila discrimina putati-
tia plerumque tam iatis in ipfa natura rerum hiatibu;
efliciuntur, qunm vs tulium obferuationum (pracfertim
in magna rerum varietate, vbi femper facile poterunt -

certae ilmilitudincs quaedam atque nppropinquationcs

reperiri), vtpote fiuium fcopofuma.Be naturae haberi
pofle ratio vidttatur. Contra via, ex eiusmodi- princi-
.pio ordinem in natura rerum anquirendi, norma-
que, talem, quamquam iudciinite, vbiaut quo vsquc,
jn natura quad:;m vniuerfe vt fundatum confiderandi
fane quidein icgii:inium cir egregiumque rationis princi-
pium regulatiuum; quod qnidem, vt tale, latius patet,
quam vt esperientia aut obferuatio eam poflit adfequi,
ita tamen vt ne quidquam dcterminetur, fed vt tantum-
jnodo illi via ad vnitatem fyftematicam praefcribatur,

De fine vltinio dic''?fkci naturalis rationtf

humanat,
Idcae rationis purae numquam pofTunt per fe ipfae
dialeflicae efle, fed folo illarum vfu efHci, neceffe eft, vt
jnobis ex quaedam fpecies nafcatur; illae enim
iis fallax

fiobis per naturam rationia noflrae propofitae funt, at-

<jue kocce fupremn foro omniuin et iurium ct petitio-
num cdntemplationis noflrae, fieri non potert, vt illu-
fiones originariae praefiisiaequecontineantur. Proinde
illae bene atque e confiiio in initiis rationis noftrae na-
turalibus erunt defiinatae. Verum plebs hominum ar-
jgutantium, vt fieri folet, ahfurditntern crepat et repug-
nantias, vituperatque rcoimen, cuius intima non poteft
conClia penetrare, cuiusque contagioni benignae, S\un\
 ..

SECT. VH.CRITICA VNIVERS. THEOLOG.etc 463

ipfius conferuationem acceptum ferre, atque adeo cul-

turam, deberet, qua fit, vt iilud vituperare qucat et

condemnare.
Nullus effs certus vfus poteft conceptus cuiusdant
cx anticipatkme, uifi conSetla prius abfoliitaque dedu-
ftione illius transfcendenttli. Ideae rationts purae nul-
lam quidem eiusmodi deduftionem coricedunt, vti Cate-
goriae , verum fi illis elTe vel minimus, ethmfi indeter-
-

minatus, obieitiuus valor debet, iisque haud iblum ina-

nes fola cogitatione efibrmatae res(entia rationis ratioci-
nantts) repraefentari, necstutrio, oportebit, vt earum
effe poffit deduflio, vt maximc qtioque ab ea aberraret,
quae poteft inftitui in caregoriis. Atque in eo cernitur
abfolutio negotii critici ratioais purae, quod nunc ad-
grediemur.

Fcrmultum intereft, vtrum rationi meae quiddam

fit vt res obiefta jimplicitcr propofitum, an dutitaxat qua
.

res obieftu quaedam in idea. In illo cafu id agunt con-

ceptus mei, vt iis obiefla res dctermirtetur; fed in po-
fteriort re jpfji tantum fchema eit, cni direfte nullares
cbiecta, ne quidem, conceditur, verurn.
hypothcticc
quod tantum propterea adeft, vt res obieftae aliae ope
retationis ad hancideam, ex ynitate eius fyftematica,
proinde ifidirecte, cogiteritur. Sicdico, conceptus in-
telligentiae cuiusdam fummae in mera idea verfatur, id
eft, realitas obieftiua illius non debet eo contineri, vt
direQe ad rem quampiam nbicSam referatur (fi quidem
in tali fi gnificatione eius valor obteftiuus non pouet de-
fendi), fed tantummodo poiitus eft in fchemate quodam
id conditiones maximae vnitatis rationis ordinato, da
conceptu cuiusdam rei vniuerfe.quodhunc tantumvlutn
praeftat, vt maximam vnitatem fyfiematicam in vfu ra-
tionis noftrac empirico conferuemus, dum rem.expe-.
rientiae obnoxiam quafi a putatitiis rebus huic ideae
fubiectis, tamauam ratione eius, caufaue, deriuamus.
Tunc exempli caufa dicimus, res mundanae debentcon-.
fiderari, ac fi exfiftentiam habeant a quadam intelligentia.
fumma. Tali modo iuea proprie duntaxat ceruitur ini
464 ART. ELEM. P.IT. TOXf.II. LIB H. CAP.HL-
conceptu heurifhco, non vero oftenfiuo, atque indicat,
nbn quomodo res obiec-la tjuaedam comparata fit, fed
quomodo nos dtice illo naturam coniunetic icmtjue re~;
rum eiperieutiae propofi tarum vniuerfe quaercre debea-
juus. Quodli igitur docei i potefi, quamuis tres illaC
ldeae transfcendentales (plychologica, cusmologica, et
theologica) diretle haudqueant ad vlUm, quae iis re-
fpondeat, obieftam rem eiusque determinarionem refer-
n, tamen vniucrfas reijuias vfusrationis empirici fumta
jeiusmodi re obie&a in idea ad vnitatem fyffematicam du-
cere, cognitionemque empiricam femperdilatare, nura-
quam autrm ei aducrfari jioffc : neceffaria rationis
jiorma erit, vt fecundum ideas eiusmodi agamus. In
cjuo quidem deductio cernicurtransfcendentalis omniura
itlearum rationis contemphtiuae, non vt principiorum
tonjlitutiuorum cognitionis noftrae ad plures res dila-
tandae, quam poffuutper experientiam proponi, vemm
vt principidmm regulatiuorum vnitatis fyftematicae va-
riorum cognitionis empiricae in vniuerfum, quae eo in-
tra fuas fincs proprios magis accolitur et corrigitur,
quam fine ideis eiusmodi perfolum vfum decretorumin-
telligentiae fieri poffct. ...
'
..

Id qnod vberius explicabo. Ac primo quidem ex

hifce ideis tamquam principiis (in pfychoiogia) vniuerfi
vifa, attiones, vimque animi nofcri recipientem ad ft-

ium ducem experientiae intemae ita coniungemus , ac G

nnimus in fimplici fubftantia verfetur, quae, cum iden-
titate perfonali, conftanter perpetuoque (certein vita)
fcxftet, interinVdnm ftatus eius, ad quem ftatus corporis

duntaxat vt conditiones externaepertirent, continenter

mutantur. Deinde (in cosmologia) conditiones phaeno-
menorum naturalium et internorum et externorum,
oportebit, iu eiusmodi nufpiam abfoluenda inuefligatio-
ne perfequamur, velut illa per fe infinita foret, primo--
jue ac fummo articulo careret, quamquam propterea,
ttttra vniuerfa phacnomena, rationes eorum pritnasme-
re intelligibiles haud infitiamur, fed tamen eas.nura-
quam iu contextunj expUcationum phyficarum inferra
SECT.Vn. "RITICA VNIVERS. THEOLOG. ete. 465
fi qnidem easprorfus haud nouimus.
licitum erit, Ttr- _

iiodenitjue (ratione theologtae), quaecumque ad con-

textum, quae potefl efle , expeVientiae pertinueriut, ea
debemus vniuerfa perinde confiderare, ac fi his ahfoluta
quaedam, fed perpetuopendens, femperqueadhuc intra
mundum fenfibilem ad conditiones aditritta vnitas effi-

ciatur, fed fimul tamen quafi.complexus omnium phae-

nomenoram (raundus ipfe fenfibilis) vnam fupremam
omnibusque idoneam caufam habeat extra compagem
fuam, nempe rationem quandam. quafi in fefe confiften-
tem, originariam praeditamque vi creandi, cuius qui-
,

dem refpeflu omnem vfum empiricum rationis noftrae

in fumma eius amplificatione ita regamns ac, fi rts ob-
,

iettae ipfac ex illo prototypo rationis vniuerfac furenC

erortae, hoceft: non a fimplici quadam fubftantia cogi-
tante phaenomena animi interna, fed iila a fe inuicem
derjuare ex idea cuiusdam fimphcis naturae; non ab in-
telligentia fumma quadatn ordinem cosmicum eiusque
vnitatem fyftematicam deducere, fed ab idea cuiusdam
caufae fapientiffimae regulam depromerc, ad, quam i
coliigatione caufaruni et erleftorum in mundo, ad feip-
fam fatiandam optime poffit ratio adhiberi.

lam minime eft, tjuod nas impediat, quominUshas

ldeas itidem vt obteetiuas et hypoftaticas fumamus, ino-
do fiab cosmologica discefteris, in qua perficienda ratio
in antinomiam impingit (cuiusmodi neque pfvchologica,
nec theologtca vlio modo continetur). Vacant enim re-
pugnantia, qui igitur quispiam realitatem illarum obia-
ftiuam poffit oppugnare, cum dejjofiibihtate illiuS tant
parum fciat, vt eatn neget, quam nos, vt illam adfirme-
mus? Nihtloininus, ad aliquid fumendum, nondum fa-
tis eft, nulia cOntra ftare impedimenta pofitiua, neque
nobis effe licitum poterit, entia, quae vocant, rationia
l-atiocinantis, .vniuerfos conceptus noftros fuperantia,
qiiamitis nulli repugnantia, in folam fidem Ationis con-
templatiuae opus fuum lubenter abfoluentis, tamquam.
Ycras res atque in fefe confiftentes introducere. Igituf
 466 ART.ELEM. P.II. TOM. IL LIB. 17. CAF. Itf.

iilae per fe ipfae haud fumi debent, verumtantummodo

realitas illarnm, vtpote fchematis cuiusdam principii re-
gulatiui vnitatis fyftematicae vniuerfae cognitionis natu-
ralis, debet vnlcre, proinde duntaxat tamquam analog
ferum in veritate npparentium, nec vero vt res per fe
ipfae fiindamento poni. Rci ideae fubieftae tollimus
conditiones, quibus conceptus nofter intelligentiae cir-
curafcribitur, quibus veroetiam folis fit, vt nobis cuiiis-
piam rei conceptus pollit effe determinatuG. lamque
qniddam cogiratione eflormamus, cuius, quid per fe ip-
fum fit, ne minimam cogitationem habemus, cuiusvero
nihilominuR ad complexum phaenomenorum certam
quamdmr. adfeofionem cogitamus, ei analogieam quae ,

phaenomenis inter fe inuicem intercedit.

Quamobrem (i huiuscemodi naturas ideales fumi-

mus, cognitiouem noftram- rerum e.:perientiae , quae
eflepoteft, fubiectarum proprie haud ampHficamiis at-

oue auocmus, fed tantummodo vnitatem earum cmpiri-

cam, ex vnitate fyftematica, cuius nobis idea fchema
miniftrat, quae proindc non vt principium conftituti-
vum valet, fed tantummodo vt regulatiuum. Cum
enim, qnae ideae refpondeat, rem, fiue ens reale poni-
mus, id non ita dicimus, vt cognitionem rerum noftrani
velimus e conceptibus transfcendentibus amplificare at-
que augere; fi quidem hoc ens duntaxat in idea, - nec

pcr fe ipfum, conftituitur, proinde folum, vt vnitatem

lyftematicam exprimamus, quae nobis effe normae de-
beat vfus rationis empirici, itaquidem, vt de funda-
mento huiusce vnitatis, aut de proprietateinterna eius-
modi entis, in qua Ula, tamquam caufa ,
pofitafit, nil
quidquam decernamus.
Sic conceptus transfcendentalis vnusque determi-
natus, quem ratio mere contemplatiua de deo nobis lar-
gitur, fenfu ftriftifiimo detjlicur eft, id eft, ratio ne ob-
ieftiuum quidem eiusmodi conceptus valorcm, fed tan-
tum ideam rei cuiuspiam miniftrat, in qna omnis reali-
laiempirica vnitatem fummam fuamnecefTariamuecon-
 SECT.VII. CRITICA VNIVERS. THEOLOG.etc.
467
quamque non pofiumus, nifi ad analogiam verae
ftituit,
cuiusdam fubftimtiae, quae ei tegibus rationis rerttm,
ornnium naufa fit,cogitare, fi modo conemur, eam vbi-
que vt fingularem reni obieaam cogitare, nec potius,
.

fola idea principii rationis regulatiui contenti,

abfolu-
tionem omnium cogitandi conditionum, vt humanam
inteiligentiam transfcendentem feponere malimus,
qund
vero cum fine perfeftae vnitatis fyftematicae in
cogni-
tione noftrn, cui certe ratio nullos carceres ponit,
haud
'
poteft conftare.

Itaque hinc fit, vt, fi naturam quandam diuinain

pono, equidem nec depoffibilitateinterna fummae
illius
perfeaionis, neque de necefJTtate exfiftentiae eius
ne
minimarn quidem cogitationem habeam, fed tamen tum
omnibus
aliis quaeftionibus , quae rationem fortuitam
fpeftant, fatis facere queam, rationemque refpeflu
vni-
tatis fummae in vfu eius empiricn inueftigandae,
necve-
ro rationis huiusce fumtionts ipfius polTim explerej
quod argumento eft, ejc inuitamehto tllius contemplati-
vo, non veroeius perfpicientia ipfi poteftatem fieri, a
purtao tam longe vltra Ulius fphaeram fito proficifcendi,
-vt inde res fibi obnoxias pofltt in toto quodam
perfefto
abfolutoque contemplari,
Verum hic fefe manifeftat discrimen modi cogitan-
di in vna eademque fumttone, haud parum iilud fubtile
quidem, fed tamen magni momenti in philofophia
transfcendentali. Satis poftum caufae habere, cur ali-
quid compatate ponam (fuppofitione relatiua), nequeta-
men iure potero illud fimpliciter fumcre (fuppofitione
abfohita). Haec diftinaio quadrat, fi tanturnmodo de
principio agitur regulatmo, cuius quidem neceffitatem
per fe ipfam cognofcimus, non autem illiusfontem, cu-
tusque caufam fupremam ponimus, en duntaxat confi-
lio, quo vniuerfalitatem principii eo magis determina-
tam cogitemus, veltit fi naturam vt in veritate rerum
apparentem cogitatione depingam, quae foli ideae re-'
ipondeat, eique transfcendentali. Tum enim exfiften-

DigitizGd b/Google
 4^8 ART. ELEM. P. II. TOM.IT. LIB.II. CAP.III,

tiam huiusce rei numquam poffum per fe ipfam ponere,

proptciea quod nulli, quibus vllam quampiam rem ob-
ieftam deterniinate cogitare poffim, couceptus eo perti-
nent, conditionesque vaioris obieEtiuiconceptuummeo-
rum per ideain ipfam exclufae videnturl Conceptus
realitatis, fubft.-mtiae, caufalitatis, vel ipii conceptus
neceiiitatis in exfirtentia, nullam prorfus figniricationein
habent, quae vllam quampiam rem obietlam, determi-
net, fi ab vfu difceffcris, -quo fit, vt cognitio cuiusdam,
oblatae rei empirica iis effe poflit. Quaread eiplicatio-v
nem poffihiliutis quidcm rerum in mundo fcnfibili, non
vero pollibilitatis totius rerum vniuerli ipiius poffunt
adhiberi, (i quidem liacc explicaudi ratio extra mundum,
ideoque nulla rcs experientiae, qur.e potelr. elfe fubie- ,

ta deberet videri. Atqui nihilominus fciuicemodi na-

turam incoinprehenfibilcm rem foli ideae obnoxiam,
,

compatate cum mundo fenfihili, qunmuis haud per fe

ipfam, poffum fumere. Etenim fi idea conftituta eft
vfus rationis meae empirici, quantum fieri poteft, ma-
limi (vnitatis fyftematice perfeftae, de qua mos planius
dicam), quae per fe ipfa non poteft in eipcrientiaexatle
proponi, tiamfi, vt vnitas empirica gradui, qui effc
poteit, fummo admoueatur, abfolute neceflaria fit, non
Jblum iure potert, verum etiam ncceifitate coaclus,
hanc ideam ad veritatcm transfeire, id eft, veram rem
oblatam illi ftatuere, verum tantummodo vt quidpiam
(ens) vniuerfe, quod per feipfum neutiquam nofco, cuU
'

que, vt caufae cniusque vnitatis fyftematicae, ratione

huiusce pofterioris, eas proprietates tribiio, quae con-
ceptibus inteiligentiae in vfu empirico fint analogicae.
Quocirca ad anaiogiam realitatum in mundo, fubftan-
tiarum, caufalitatis neceffitatisque, naturam cugitatione
efformabo, vniuerfa haec in fumma perfe&ione poifi-
dentem, quoniamque haec idea folum pofitaeft iu ratio-
ne mea, hanc naturam cogitare potero, vt r.itionem in
fefe Confiftentem, quae per ideas fummae confpiratio-
nis vnitatisque, caufa fit totius rerum vniuerli, ita vt
conditionee omnes, ideam circumfcribentes, omittam,
 SECT.VTI. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 469
tantummndo quo, eiusmodi caufa prima patrocinante
fieri poffit vuitas fyftenmica variorum fn vniuerfitate
renim, eiusque ope rationis vfus empiricus, qui e(Te
poteft, maximus, dum vniuerfas ita coniunSiones con-
lidero, quafi inftitutiones' forent rationis cuiusdam fum-
mae, cuius noftra tenue fimulncrum videtur. Hanc
tum naturam fummam folis, quorum vfus duritaxat in
mundo fenfibili eft, coiiceptibus cogitatione depingb;
cum vero etiam illa fumtio transfcendentalis ad nullum
mihi alium vfum nifi reiatiuum conceffa fit, nimirumvt
pro fubftratofint vnitatis empiricae, quae pofltt effe,
masiriiae, licebit, vt naturam, quam a mundo- difthiguo,
commode ex proprietatibus cogitein, quae tantummodo
pertinent ad mundum fenfibilem. Nam<jue nuilo mo-
.

do poftulo, neque etiam iure poffum poftulare, vt hanc

rem ideae meae fubiectam, pro eo, quod per fe ipfa fit,
cognofcam; ad id enim conceptus defunt, ipfique con-
ceptus realitatis, fiibftantiae, caufalitatis, atque adeo
figuificationein amittunt om-
"neceffitatis in exfiftentia,
nem, atque in titulis conceptuum verfantur inaiuhus,
omnique funt deitituti materia, fimul atque extra cam-
pum fenfuum cupiam oberrare. Soiani cogito adfeftki-
nem cuiusdam naturae mihi ignotae ad vnitatem fyftif-
maticam vniuerfitatis rerum, eo duntaxat confilio, vtil-
lam erficiam fchema principii regulatiui vfus rationis
meae empirici, qui efte poifit, maximi.

Quodfi iam oculos conuertamus ad rem transfcen-

dentalem ideae noftrae fubieclam videbimus, nos non
,

pofie exfiftentiain eius in fe ipfam fumere ex concepti-

bus realitatis, fuhflantiae, caufalitatis et id genus alio*
rum fi quidern horum conceptnum ad aliquid a inundo
;

1'eniibili prorfus diuerfum ne minimus qufdein vfus vl-

detur. ,
F.rgo fuppofitio rationis de natura fumma, vt
caufa prima, tantummodo relatiua eft, in gratiamvnita-
tis fy'ftem;iticae mundi fenfibilis cogitatione informata,
folumque quiddam in idea, de quo, quid in fe ipfum fit,
nullam' omnino cogitationem habemus. Ex quo etiam
4?o ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. II. CAP.III.,

intelligitur,vnde opus qiridem idea habeamus naturae

primae per fe fiecefiartac, in adfeclione ad ea, quae in
veritate rerum apparentia fenfibns propofita funt, num-
quam autem iUiui, eiusque neceflitatis abfolutae ne mi-
nimum tjuidem habere conceptum pollimus.

Nunc confequens
totius dialeflices transfcendentalis
pffrfpicue poffumus ob oculos ponere, finemque vlti-
mam idearutn rationis purae, quae tantummodo ex er-
rore temeritatis fieri dialetHcaa poflunt, accurate cdo-
ftituere. Ratio pnra reapfe nulla in re alis occupatur,
quairi in fe ipfa, neque etiam aiiud habere- negotium
poteft, fi (juidem ei nou rcs obiettae ad vnitatem conce-
ptus empirici propoiiuntur, fed cognittones intelligen-
tiae ad vnitarem conceptus rationis, ideft, contextus in
quodam principio ofteruntur. Vnitas rationalis cerni-
tur in vnitate fyftematis,et haec vnitas fyftematica ra-
tioni haud obiecliue pro decreto eft, vt ea fuper res ob-
ieftas dilatetur, fcd fubiefiiue, tamuuam norma, vt
illafuper vniuerfam, quae effe poteft, cognitionem m-
piricam rerum obicctarum expandatur. Nihilominus
contextu fyftcmatioo, quem ratio poteft vfui inteliigen-
tiae empirico impertire, non folum eius amplificatio
promouetur, fcd fimul quoque eius veritas confirmatur,
principiumque ciusmodi vnitatis fyftematicae etiam ob-
iectiuum eft, fed modo indcterminato (principium va-
(rum), non vt prtncipiuin conftitutiuum, vt aliquid ra-
tione rei direcie illi fubieclae conftituatur, verum vt,
tamquam principium modo regulatiuutn normaque,
vfus rationis empincus nouis aperiendis viis, intelligen-
tiac ignotts, in infiiiitum (indefinitum) et promoueatur
etcnnfinnetur, ita vt in ea re Iegibus vfus empiricine
tantillum quidcm derogetur.

Nec vero vnitatem illam fyftematicam non poteft

ratio cngitare, nifi, vtideaefnae firnul rem fubiiciat,
quac vero per nullam poteft experientiam proponi;
namque cxpeiientia numquam fuppeditare exCmpluin
 ,

SECT. VII. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 471

poteft vnitatis fyftematicae perfeflae. Hoc ens rationis
ratiocinatae in fola quidem idea verfatur nec proinde
,

fimpliciter et per fe ipjum vt aliquid, quod vere exftet,

fumitur, fed tantummodo problematice conftituitur
(quoniam non poffumus vllis intclligcntiae conce-
illud
ptibus adferjui), vt vniuerfam rerum mundi fenfibilis
^eoniunctJonem confideremus, ac fi in hoc ente rationis
caufam fur.m habeant, verum duntaxat, vt in eo vnita-
tem fyftematicam conftituamUs quae rationi neceffa-
,

ria effe poteft,. et cognitioni empiricae intelligentiae

profeclo vtilis, nec vero vmquam ilii ofticere.

Vim virtutemque huiusce ideae praue intellexeris

fiinul atque eam pro adfertione vel modo fumtione rei
accipias verc exftantis, cui caufam tribuere conftitutio-
nis mundi fyftematice cogitesi potius prorfus in medio
relintjuitnr, quaenam caufae ilHus noftros conceptus fu-
giens natura videatur, tantumque idea quali locus poni-
tur, ex quo folumniodo vnitas illa, rationi tam neccffa*
iia, tamque falubris intclligentiae, pofiit proferri; ver-
bo: haec res transfccndentalis duntaxat verfatur in
fchemate principii illius reguiatiui, quo ratio, quantum
in fe eft, vnitatem fyftematicamad vniuerfain experien-
tiam extendat.
Quod primurn eft eiusmodi ideae fubie&um, ipfe
go fum, tamquam modo natura cogitans(anima)fpea-
tus. Si proprietates, quibus natura cogitans per feex-
ftat, conquirere velim, percontnri experientiamdebebo,
pmniumque ipfarum categoriarum nullam potero ad hanc
rem obietram adhibere, nifi quatenus illius fchema in
vifione fenfitiua datum videatur.Quo vero numquam ad
vnitarem fyftematicam perufnio omnium fenfus interni
ph.ienomenorum. Quamobrem loco conceptus empiri-
ci (eius, quod anima vere eft), quod haud longe duci
poffumu, ratio conceptum vnitatis empiricae vniuerfae
cogitationis prehendit, eoque, quod eam vnitatem abfo-
hite cogitat et originarie, illum efficit conceptum ratio-
nis (ideam) fubftantiae fimplicis, per fe ipfam immutabi*
47z "ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIE.II. CAP. III.

Iem (perfonaliter identicam),_quae cum aliis, quae venr

exitant, rebus extra fe in commercio verfetur; ad fum-
mam': iritel li j;ei>tiat; fimplicis in fcfe coniiilsmtis, In
quo quidem illt nihil quidquam atiud propofitum eft,
quam principia vnitatis fyftematicae iu esplicandis ani-
mae phaenomenis, nimirum vt omnes detenninationes,
tanv,unm in vno fubieiito quodam, vniucrfas yires,
qtiantum fieri poteit, vt ab vna vi prima et conftitutiua
oeriuatas, omnem viciiTitudincm, tamt|iiiim ad itatus
vnius eiusdemquenaturae conilantis cotifideret, vniuer-
faque in fpatio phncnomena vt ah a&ionibus cngitmidi
,

prorfus diuerfa, co^itet. Illa fubftantiae fimpl.citas,

cacteraque generis eiusdem tantum elfe fchemadebe-
,

l)at huii^ce principii regulatiui, neque ea fumitur vcra,

caufa effe proprictatmn animie. Etenim haec poffunt

etiam longe alias caufas habere, fed nobis ignotas,
quemadmodum aniiuam e_; hifce attributis fumtis
etiam
per fe ipfam proprie liaud poflemus cognofcere, etiam-
11 illa de ea valere limplicitcr polfc cnncofferimus, fi
quidem folani conftitunnt ideam, quae non potelt infin--
gulo (concrcto) vllo modo rcpraefentari. Ex ciusccmo-
di idea igitur pfychologica nihil poteit aliud, nifi com-
modum, redundare, modo fi videamus, ne illi maiorem
vim tribuamus, quam folius ideae, id eit, , duntaxat
coinparate cum vfu mtionis fyftematico ratione phaeno-
menorum animae noltrae. Namquetum rtullae le_ges
empirieae phaenomenorum corpnreorum, quae longe
funt alius generis, in enodationes fefeimmifcenteorum,
quae ad folum fenfum intcrnum pertinent; tum nullae
hypothcfes ventofae de generatione, interitu, palinge-
nefia animarum, ct id gfnus aiiis conceduntur ; ergo
contemplatio huiuscc rei fnb fenfum intimum fubietlae
prorfus pura, nec di.TimilibuB commixta proprietatibus
iniiituitur, praeterea inueftigatio rationis in id intendi-
tur, vt expiicandi rationos in hocce fubie&o, quoadeius
feii poterit, ad vnum principium aliquod reuocentur.
quae quidem omnia ciuscemodi fchemate, quafi illud
natura vera fit, optime, quid? quod vnico cfficiuntur.
Neque etiara idea pfycholog.ca aliam viin, quain fcho-
SECT. VII, CRITICA VNIVERS. THEOLOG.etc. 473
matis, habere poteft conceptus 1-egulatiui. Etenitn, fi
vel modo quaerere velim, anne anima per fe ipfa natu-
ram fpiritualem habeat ca quaeftio iuani voce fonaret.
,

Namijue eiusniodi conceptu nou folum naturam corpo-

ream tollo, verum omneoi oninino naturam, ideft, attri-
buta omnia vllius cuiuspinm, quae elfe poteft, eype-
rientiae, proinde conditiones vniuerfasad eiusmodicon-
ceptum rem quandam oblatam cogitandi, quo tamcn fo-

lo eflicitur, yt illi dicamus fenfum inefte.

Altera deinde idea regulatiua rationislblins con-

.templatiuae in conceptu mundi in vniuerfum verfatiir.
.Nam natura proprie vna eft res obiecla, (|uae data eft,
cuius ratione opus habet ratio principiis regulatiuis.
Haec natura duplicis generiseft, aut cogitans, aut natu-
ra corporea. Ad naturam corpoream in interna illiua
cogitandam ideft, ad conftituendiim cate-
poffibilitate ,

goriarum vfum ad illam, nulla opus habemus idea, hoc

eft, cogitatinne expericntiam fuperante, nullaque potelt
elFe ratione iUiusj fi quidem in ea fota ducimur vifinne
fenlitiua, noque vti in primo conceptu pfychnlngieo
(ego), quo certa quaedam cngitandi forma, nempe vni-
tas illius ex anticipatione continetur. Itaque rationi
-pur-ae nihil reliqunm habemus, praeternaturam in vni.-
, verfum, ahfoSutionemque conditionum in ea fecundum
vllum quodpiam principium. Vniuerfitas abfoluta fe-
rierum harum conditionum, in deriuandis eius articu-
lis, idea eit, quac in vfu qutdem empirico rationis num-

t]uam prorfus potcfr pevfici, fed tamen inferuit rcgulae,

quomodo ratione iltius nohis ugendtuii (it, nempe in ex-
plicandis phaenomcnis datis(in regreffu progrelfuue) ita
rjuidem, tamquam ferics per fe infinita foret, id eft, in
inderinitum', verum vbi ratio'jpfa vt caufa determinans
confideratur (in lihertate), proinde in princiniis practi-
cis, t|ua(ihaud rem fenlibus obnoxiam, fcd intelhgen-
tiae purae ob octilos haberemus, vbi conditiones non
amplius.podint in feric phaenomenorum pimi, fed eitra
illam,feriesquc ftatuum fpcclari qucat, ac fi fimplici.
ter (pcr caufam inteUi^ibilem) intlituemui ;
qiiae 0111-
 474 ART. ELE^. P.II. TOM.II. LIB.II. CAP.HT.

nia euincunt, ideas cosmolngicas non nili in principiis

regulatiuis verfari, longeque ab eo abhorrere, vt, quafi
conftitutiue, vniuei-fitatem veram ponant eiuscemodi
ferierum.. Reliqua fuo quaeque loco poffunt quaeri ia
arftinomia rationis purae.

Tertia denique rationis purae idea, fuppofitionem

mere relatiuam in fe continens naturae, tamquamcau-

fac vnius vruuerlisque fufficicutis omnium ferierumcos-

mologicarum , cernitur in conceptu rationis de deo.
Qliae huic ideae fubieeta eft, rein, non cft, quod per fe
fuppuiiamus; ecquid enim nos poterit addu.cere, aut
nobis poteftatem facere, vt naturam fummae perfeftio-
nis, vtque per naturam eius abfoiute necelfariam, ex fo-

Jo ipfius cnnceptu per fe ipfo credamus, aut adfeuere-

inus, nifi mundus foret, cuius refpeflu folo fuppofitio
elte neceffaria poteft? tum manifefro apparet, ideamil-
lius, quemadmodum omnes idcae contcmplatiuae nul- ,

lam habere, quom rationcm praecipere, vt

viin aliam
viiiucrfam mundi cnniunctionem ex principiis vnitatis
fj (leroaticae confideremu, proinde quafi cuntla fint er

vna quadam natura omniacomplect-erite, tamquam caufa

fumma vniuerfisque idonea, exorta. Ex quo perfpicuum
eft, rationi in ea re nil, nifi propriam rcgulam forma-
lem, in amplificando vfu empirico poffe propofitum ef-
fe.fcd numquam amplificationem tirmiiios fuperantem vfur
empirui, proinde fub hac idea nullum principium confti-
tutiuum vfus illius laterfi, ad eiperientiam, quae poteft
efle, tendentis.

Summa vnitas formalis, qtiae fola in concepti-

bus rationis pofita eft', ceraitur in vnitate finali

1'crum, et inuitamento rationis contemplatiuo cogimur,

vtomnemin mundo inftitutionem ita fpeftemus , quafi
e confiliu enata fit rationis cuiusdam fummae. Eiusmo-
di principium nempe rationi uoftrue ad campum cxpe^
rientitie alhibitae nouos aperit profpetlus, e.v legibus
teleolojjicis ree in mundo coniungendi, eoque ad imui-
SECT.VII. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 47J
mam vnitatem fyftematicam perueniendi. Igitur fum-
tio intelligentiae fummae, tamquam folius caufae vni-
verfitatis renim, fed fane duntaxat in idea, rationifem-
per poteft conducere, neque vmquam nocere. Quan-
doquidem, ratione figurae terrae (rotundae aliquan-
tum tamen deplanatae), *) mortium, marium, et id genus
aliorum nil nifi fapientes aucloris fines in antecejfum
ponimus, hac via vim rerum poterimus aperire. Si er-
go in hac fumtione, tamquam principio folo regulatiuo,
Jubfiftamus, tum ipfe error nohis nil quidquam poterit
nocere. Nihil enim fere pntcft tnde amplius confequi,
tjuam vt, vbi nexum finalem exfpectaremus, nexus tan-
tummodo effettiuus inueniatur, quo quidem, in caufa
tali, duntaxat vnitatem infuper defideranius verum ,

vnitatem rationis in vfu eius empirico haud laedimus.

Verum et hocce malum Jegem ipfain nonpoteftrefpecl:ii
vniuerfali et teleologico in vniuerfum attingere.
Nam, quamquam anatoinus, fi vllum quodphm mem-
brum corporis animalis ad finem referat, quem perfpt-
cue doceri poteft inde 11011 fequi, de errore conuinci
poterit; tamcn fieri nullo modopoteft, vt vllo tempore
probetur, cnnftitutionem naturae, quae illa cumque fit,
omni prorfus fine carere. Quamobrem phyfiologia
(medicorum) cognitionem eorum empiricam admodum
circumfcriptam atque angufiam de finibus ftrutturae
membrorum corporis organici ex decreto udmodum au:
get atque amplificat, e:> fola ratione pura infiiftato,udeo,
vt audac-ter cumque omnium, cuicorfapit, concentu
,

fiimatur, vniuena in animante fuam vtilitatem habere,

*) Satisnotum commodum eft, quod figura "terrae gtohofa pa-

rit; fed paucis notum eft, illuis, \t fphaeroiilis, applanatio-
nem folam impedire, <juo mimis terrae contineiitis emiuen-
riae, vel etiamniinorum montium, tenaemotn fcrtalTe proie-
torum,axim tenae contiimo, neqne ita loiigotempodi fpatio
multum dimoiieant, uHi tumor terrac fuh linea tam iugeiu
mons fit, quein cniiisque alins moiitis vibi-ntio niuuquam
ratione axii ita loco fuo itioueie pofiii, Nihilominus tamen
fapiens inflitutum iftud line haehnuione videmus e;; aequi-
librio maflae terreac quondani fkiidae cxplicari.
 476 ART. ELEM. P. II. TOM. II." LIB. XL CAP. m.
fuumque finem bonum; quae quidem fumtio, fi conjll-
tutiua effe delieat, longius ferpit, quam quo ex huc vs-
qiic obferuatis iure pollit pertiuere. E.v quo intelligi-
tur , fumtionem illam non nifi in principio rationis re-
gulatiuo verfari quo ad fummam vnitstem fyftemati-
,

cam, ope ideae caufalitatis finibus confen -aneae caufae

muntii fummae, et, quafi haec, vt fumma iateiligentia,
e confiiio fapientiiiimo caufa vniuerfi fit, peruenia-
,

mub,

Quodfi autem ab hac idea ad-folum vfum adftritta

mpiricum recedamus, tum ratio yariis modis in erro-
rem inducitur, proptecea quod illa tum territorium ex-
perientiae, quod tamen notas viae illius in fc continere
jebet, reiinquit, vltraque illud ad incomprehenfa at-
que haud peruefhgandaaudettranfire.cuiusdcfublimita-
tc, nccefVe eft, vt vertigine corripiarur, quoniam e fta-

tionts iftius ab omni cunVMperientia confentiente vfu

prorfus fefe videtei:cliifam.

Inde, quod ideam naturae fummae non folum re-

gulatiue, fcd (quod naturae ideae aduerfatur) conftitutl-
ve vfurpaimisr, crrores promanant, quorum primus cer-
Ititur in ratione ignaua (xfycu Xlya). *) Ita quodque
dccretum dici potert, quo efiicitur, vt noftram naturae
"imieftigationem, vbicumque fit, quafifimpliciter abfolu-
tam coniideremui, rarioque proinde quietcmpetat, qua-
fi ncgotium fuum penitus abfoluerit. Quocirca ipfa
id=a plychologtea, fi vt principium conftitutiuum expli-

CiUidorum uniinae noftrae phacnpnienerum, detnceps

atico ad coguitionem noftram huiusca fubietU amplifi-

*) Sie veteres dialeftici appetlaruiir -paralogismum quemdam,

qui 1;c fe lialiciiat li fatum tihi eft, cx lioc raorho coirtiale-
:

fcere; me
meJicumadliilwem ime non, conualefces. Ci-,

cero (Je fato II. cxtr.) hanc eoucludendi formulam nv

de, ait, efle tJuiiominatani, quoniam, fi ei partMmus, niliit
'
oruuiiio agamtu iii viia". Id qtiod in caufa fuit, cur argu.
meuruisi rarionis purae fophifticum lioc twnune inngniretur.

DiIICl-J b, Cl
 ,

-SECT. VII. CRITICA VNIVERS. THEOI.OG. etc. 477 .

candam, vltra omnem experientuun (ftatum poft raor-

tem) adhibetur, ratioiu' qiiidem permagnnm tecationem
adfcrt, fed orrtnsm quoque vfum illius pbyfiatm a<.'. dn-
fiura exparientiae fnrtdjtus pcrdit atquc euert^t. Sic
fpiritualifta dogma':i::v.s vnitatem performe per omncm
flatuum vicWfitudinem immntatam confiftentem ex vni-
quam in ilio egopro-
tate explicat fublfantiae cogitantis,
xime putat percipere, inuitamentum porro, quod exro- ,
bus capirrius, quae poft niortem demuin euenire debcnt,
ex confcientia e natura incorporea noftri fubieti cogt-
tantis, et fic porro, ab omnique inueftigatione phyfica
caufae horum phaenomenorum internorum e raiionibu
explicandi phyficis fefe liberat, durn quafi voluntate ra-
tionis transfcendentis fontea experientiae immanentes,
in gratiam commoditatis fuae , fed cum iaciura pcrfpi-
,
cientiae, praetermittit. Multo dilucidius in oculos in-
currit noxia haec confequentia in dogmatismo ideae no-
flrae, quam de fumma intelligentia habemus atque falfo.
in ea cunftituto naturae fyftemate (phyfico-theologia).
Tum enim orones in natura rerum fefe manifelhnt.es,
faepemimero duntaxat a nobis effieti fihes hoc habent,
vt nobis caufarum inueftigatiunem reddant perfacilem,
nempe, cum in vniuerfalibus mechanisrii materiae legi-
gibus quaerere debeamus, confilium teftemur inexplo-
ratum fummae fapiuntiae, putemusque negotium ratio-
nis confeftum tum abfolutumque, cum ab vfu illius nos
continemus, qui tamen nufpiam ducem habet, nifi vbi
iilum et ordo naturae, et feries mutationum,' ex legibus
internis et generalioribua, nobis fubminiftrat. Quod
vitium poterit vitari, (i non modo quasdam naturaepar-
tes, velut diftributionem continentis terrae, ftruQuram
ilHus, naturamque ac fitum montium, aut vel organifa-
tionem folam in regno et vegetabili et animali ex ftatto-
ne finium contemplemus, fed hanc vnitatem naturne
fyftematicam , ratione ideae fummae intelligentiac
prorfus faciamus vniuerfalem. Tum enim formara ft-
nalem fecundum leges naturae vniuerfales conftituitnus,
a quibus nulla peculiaris inftitutio excepta eft, fed tan-
478 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LIB. n. CAF. III.

tummodo plns minusue cogmtinni -'noftrae fnciliweddi-

ta,'principiumque habemus regulatiuum vnit.itis fyfte-
maticae coniunttionis cuiusd.tm teleologicac, quamvero
non in antccefmm dehemuE conllituere, fed tantum fpe
illius freti conitintriniiem p!iyfico-mechanic.im ex legt-
bus vniuerfalibus perfequl. Hoc enim foio modo prin-
cipium vnitatis finatis vfum rationis pjteft refpeclu ex-
perientiae femper amplificare, neque illi tamen vlla iu
caufa quapiam derogare.

Alterum deinde vicium, quod ex praua interpreta-

tione princjpii vnitatis fyftemattcae oritur, cernitur in
ratione peruerfa (u^e^oj m^rsqui rationis). Idea vnita-
tis fyftematicae hocce tantummodo munus habere debe-

bat, vt tamquam principium regulatiuum eam in con-

iuntKone rerum ex legibus vniuerfalibus anquireremus,
et cjuoad ea poffit in via empirica deprehendt, etiatn 1

crederemtis, nos pleno Ulius vfui propiores accefmTe,

quamuis fane numquam eam poflimus attiugere. Quod
cum fieri debeat, res peruertitur , atque inde inftitui-

tur, vt veritns principii vnitatis linatis tamquam hypo-

ftatica conftituatur,conceptusque eiusmodi intelligen-
tiae fummae, quia per fe totus perueftigationi inaccef-
fus, ad anthropomorphismi ratiouenTconftituatur, tum-
riue fines naturae, per vim et di&atorium morem, og-
geruntur, cum tamen aeqttum fit, eos |n via inueftiga-
tionis phyficae inquirere, ita vt non folum teteotogia,
tjuae tantummodo vnitatem deberet naturae ex legibuj
vniuerfalibus fupplere, nunc id fotummodo agat, vt ea
tollatur, verum ratio ipfa fefine fuo praeterea fpoUet,
nimirum exftftentiam eiusmodi caufae intelligentis fu-
premae, ad finem iltum e natura probandi.
, Etenim,
nifi fumma poHit forma finalis ex anticipatione, id eft, ,

vtpote ad cius elfentiam neceifariam, fumi, quotandem

ir.odo poteris teneri, vt eatn anquirasatque in fcata il-
liusfummae pcrfelioui cuiusdam auQoris, vt abfolute
neceflaiiae, proinde perfettioni ex anticipatione cogno-
fcendae appropinques? Principiuin regulatiuum praeci-
 ,,

SECT.Vn. CRITICA VNTVERS. THEOLOQ. etc. 4^9

pit, vt vnitatem fyftematicam tamquam vnitattm pkyji-
cam, quae non modo empirice cognofcitur, verum ck
anticipatione, quimquam nondum detcrminatc, lnmi-
tur, fimpiicito:, proinde tanvjuam ex clientia rcrum.
pjomanantem, ponamus. Quodfi autem ante mituram
fummam ordinantem- conftituero, vnitas phyfica. faiie

tollitur, fi quidem ea ab natura rerum prorfus aliena

eft ac fortuita, neque ex legibus vniuerialibus eius pot-
eft cognofci. Ex quo vitiofus orbis oritur in argumen-
tando, cum fumitur, quod proprie debebat probari.

Frincipium regulatiuum vnitatis fyftematicae na-

turae pro conftitutiuo accipere, quodque in idea ad
vfum rationis communemconftituitur, tamquam caufarh
hypoftatice ponere, nibilelt, nifi rationem confunderc.
Inueftigatio phyfica iterfuum fola profcquitur ad cate-
nam caufarum naturalium ex legibus vniuerfalibus illius*
ei idca quidcm cuiusdam audoris, fcd non vt orciinem
e fioibus, quem vbique perfequitur, ab eo dcriuet, fcd
vt cxfiilentiam lllius ei hoc ordiiie ad fincs conftituto
qui in eifentia quaerittir rerum naturalium, qjuaritum
fieri pofTit, etiam in efTentia omnium omnino rerum

proinde vt abfolute neceffariam cognofcat. Quod'fitt

iuccefierit, fiue non, tamen idea femper vera mnnet,
itidemquc vfus illius, fi ad conditiones fuerit folius cu-
iusdarn principii rcgulatiui adftritt.U5.

Vnitas plena finalis eft perfeclio (fimpliciter fpefla-

ta). Quam nifi in eifentia rerum, quae omnem rem ex-
perientiae fubietam, id eft, vniuerfae noftrae cognitio-
ni obiectiue verae, conftituunt, proinde in legibus phy-
ficisinueniamus vniuerfalibus etneceffariis; quitandem
inilead ideam fummae cuiusdam abfolutequenecefTariae
prrfeftionis caufae primae poterimus concludere, qu;i
origo fit cuiusque caufalltatis? Maxirna fyftematica,
proinde quoque vnitas finalis fchola eft ipfumque funda-
mentum. pofiibilitatis vfus mavimi rationis humanne.
Quocirca idea illius cuni efieutia rationis noftrae arciU-
4S0 ART. ELEM. P. II. TOM. II. LHr.IL CAE.IIl.

fimo vinculo coniuntta tenetur. Igitur eadem idea no-

bis leges fert, atqueitafit, vt rationem legislatoriam
cjuae ilii refponcY;it (iiiteilectumarchetypum), ftimamus,
a qua vniucrfa debeat vnitas naturae fylt.ematica , tam*
quam re rationi nottrae fubietla, deriuari.

Data occafione antinomiae rationis purae diximus:

omnfs quaefHones, a ratione pura propofitas fimplici-
,

ter poffe nulla refpouiione explicaii, praetextumque

carcerum COgnitionis noltrae, qui in permultis quaeftio-
nibus phyficis pariter ineuitabilts eft, atqucaequus, hoc
loco non poffe concedi, qucniam nobis hicnon de natu-
rnrerum, fed tantumivtodo per naturam rationis" ac de
fola eius conftitntione inturna, quaelriones proponun-
tur. Iam hanc prima fpecie audacem adfertionem ra-
tione duaruni quaellionum illarum, in (juibus maximum
rationis inuitamentum efr, poiFumus confirmare, eoquc
noltramde dialeclica illius conternplationem prorfumab-
foluere.

Quodfi crgo (ratibne theologiae transfcendentalis) *)

quaeratur primo: an aliquid fit a mundo"diuerfum,quod
caufam otJinis mitndi eiusque contextus es legibus vni-
verfalibus in fe contincat; refpondemus; fme dubio.
Namque mnndus cernitur in congregattone phaenome-
norum, proinde nccelfe elt, vllam quaropiam illius cau-
fam eire tninsfcendentalem, id eft, foli intelligentiae
purae cogitabilem. Si porro quneratur an haec natura :

llt fubltantia, ma::imaque realitate gaudeat, et necefla-

ria, et fic porro, videatur ; refpondeo hcuiz quaejlionem
:

omni fignficatione dejlitutam effe. Si quidem categoriae

*) Iif, qnae iam fupra de idea pfycbologica eiuique fine.pro-

prio, tamquam princioii nd vfuiu niere regul.ttiuum rationil
dcftinati, di\imus, 'tit, vt fiiperfedere q.ueamus amhagibus
illufionis transfcendeutalis, pcr tjuam illa vniras variorum
emMumfenfusmreriiihypoflatitre repraefimtatur, fingulatim
exponendae. Via in ea re perquam (imilis elt iliiui, quam
ratione idcaljs theolfigici criuca iuilitiut.
SECT. VII. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc.481

vniuerfae, quibus mihi cogitationem de eiusmodi re ob-

efformare conor, nullius vfus funt nifi empirici,
iefla ,

nullumquc omnino fenfum habent, ni(i ad res eiperien-

tiae, quaepoffit efle, fubieftas, hoceft, admundumfen-
fibilem, adnibcantur. Extrahunccampum in meris ti-
tulis verfantur conceptuum, qui quidem jaoffunt cooce-
di, quibus yero etiam nil quidquam poteff intelligi. Si
tertio denique quaeftio erit: anne hanc naturam imun-
do diuerfam faltem ei Jtmititiidine quadam ^analogia) re-
rum experienttae obuiarum nobis licitum fit cogitare?
refponfio eft : fane quidem, fed tantummodo vt rem ob- -

iettam in idea , non vero in veritate (realitate) ,

nempo
duntaxat, quatenus ea nobis eft pro fubftrato ignoto, et
vnitatis fyftematicaa, et ordinis, et finibus conuenientis
rationis in conftitutione mundi, quam ratio fibi pr
principio regulatiuo conftituere debet inueftigatiouis.
phyficae. Quid? quod ifti ideae certos anthropomor-,
pliismos, qui, de quo diximus, principio regulatiuo fa-
vent, audafter et irreprehenfe concedere poffumus. Ea
enim femper duntaxat Idea eft, quae neutiqnam direfto
ad naturam a mundo diuerfam, verum ad principium
regulatiuum vnitatts mundi fyftematicae, fed folum opo
cuiusdam fchemstis illius, nempe intelligentiae fupre-
mae, quae ex finibus fapientibus eius au&or fit, refer-
tur. Quid haec prima caufa vnitatis cosmicae per fe
ipfa fit eo non debult cogitari, fed quomodo eam, Vel
,

potius illius ideam, relatiue.ad vfrfm rationis fyfteinati-

cum refpsflu rerum in mundo, debeainus vfurpare.

At vero hoc modo (perges quaerere) tamen poffu-

mus. autiorem mundi vnum ponere atque omnipoten-
tem? Sine omni dubio; neque hoc folum, verum etiam
talem ponere debemus. At tum tamen cognittonem
noftram vltra campum experientiae, quae poteit effe,
dihtauius? Nullo modo. Si quidem pofuimus dun-
taxat aliquid, de qiu, quid in fe ipfum fit (res obietU
mere trnnsfcendentalis)., nullam prorfus cogitationein
habL-mus, verum ratione o.';\inis fyftematici et ad fines
 4a ART. ELEM. P. II. TOM. il LIB. II. CAP. IH.

coouenienter conftituti fabricationis mundi, quam, fi

naturam inucftigamus, ponere debcmus^ iilam nobisna-
turam ignotam ad folam intelligr ntiae atmlogiam {quaa
i \ conceptu empirico cernitur) cogitauimus, hocefl,
e n, ratione finhim perfetttonisque, qui in ea nitun-
tur, iis ipfis Droprietatibus exornauimus, quae ex con-
ditionibus rationis noftrae caufam pofTunt eiuscemodt
vnitatis fyftematicae continere. Haec igitur idea refpe-
hi vfus cosmici rationis noftrae prorfus vera eft. Cui
yero fi fimpliciter valorem obiettiuum tribuere velimus,
obliuifceremur, eam folummodo naturam e(Te iu idea,
quam cogitamus, tum<jue u caufa inciperemus per con-
templationcm mundi haud detenninabili en impedire- ,

mur, quo minus hocce principium vfui rationis empiri-

co conuenienter adhiberemus.

At Cporro interrogaueris) tali modo conceptuta-

men poflum ac fumtione naturae fummae vti in corc-
templatione mundi ab ratione inftituta? Ita; et prop-
terea quoque haec idea ab ratione fuit proprie conllitu-
ta. At licebit, vt inftituta ad finium fimilttudinem pro
finibus accipiam proptet ea quod ea a voluntate diuimv
,

deriuo, quamquam ope peculiarium in mundo ad id fa-

ftarum conftitutionum ? Etiam ; illud quoque vobis li-
cebit, itatamen, vt veftra nihi! interfit, vtrum diui-
nam fapientiam quis dicat fic oinnia. ad fines funimos
fuos ordinafle, an ideam fummne fapientiae, in princi-
pio verfari regulatiuo indagandae natiirje, principtoque
vnitatis fyftematicae atque ad ftnes conftitutae illiits ex
vhiuerfalibus legibus phyficis , vel tum quoque , cum il-

)am haud quaquam animaduertimus, id eft, ibi.vbieam

percipitis, veftra nihi!, oportebit, interfit, (i dicatis:
itadeus fapienter decreuit, aut: fic natura fapicntjr
ordinauit. Namque maxima vnitns fv ftematica
finalis, quam ratio vcftra omuis indagationis phy-
ficae .
tamquam quoddam piincipiuin regulatiuum
conftitui voluit, idem ipfum erat, quod vobis potefta-
(mfecit, idcam conftituendi inteMigentiae iummit vt
 5ECT. VII. CRITICA VNIVERS. THE&LOG. etc. 483
pote fchematis principii regulatiui, quantumque igitur,
exeo, conuenientiae in mundo deprehenditis , tantum-
dcm confirmationis habetis ideae veftrae legitiraae;
cum autem principio illi nihil propofitum effet, nifi, vt
neceffaria, quantaque ficri poflet, maxima vnitas phyfi-
ca quaereretur, hancquidem, quoad eam adfequemur,
idcae naturac fummae acceptam feremus, neque tamen
vmuerfales naturae leges, quarum refpefln idea dunta-
xat conflituebatur, nifi nobismet ipfis rcpugnabimus,
poterimus praetermittere, vt hanc naturae conuenien-
tiam tamquam fortuitam et hyperphyficam ratione il-
lius originis fpelemus, quoniam nobis non copia fuit,
ens fupra naturam proprietatibus illis inftruttum fu-
jtiendi, fed tantummodo ideam iltius conftituendi, quo
ex analogia determitiationis caufalis phaenomenorum
tamquam fyftematice in fe inuicem coniunr.as confide-
remus.

Ob hanc ipfam rem caufam mundi in idea non folum

ex fubtiliori quodam anthfopomorphismo (fine quo neu-
ticjuam quidquam poffet de ea cugitari), nimirum tam-'
quam naturam, et intelligentia, et complacentia, et
displicentia, itcmque appetitn conueniente, et vo-
luntate, et id genus aliis praeditam iure poffumus cogi-
tare, verum etiam perfeftionem ei infinitam tribuere,
quae proinde longe illam fuperat, cuius poteftatem pof-
Jumus ex cognitione ordinis mundi empirica habere.
Quandoquidem lex regulatiua vnitatis fyftematicae prae-
cipit, vt naturam ita,fcrutemur, aCfi ybicumque loco-
rum in varietate, quanta poffit effe, maxima, vnitas
,

fyftematica finibusque conueniens in infimtum depre-

hendatur. Quamquam enim paruam duntaxat huius
per/eftionis cosmicae particulam exquiremus, aut adfe-
quemur, tamen ad legislationem rationis noftrae perti-
net, -vt eam vbiuiset anquiramus, et fufpicemur, nobis
femper efie e re debebit, numqilam autem fieri inutile
potert, fi ad principium illud contemplationem naturae
inftituemus. Ex hac autem defcriptione conftituta
484 ART. ELEM. P.II. TOM.II. L1B.II. CAP.III..

.ideae auftoria fummi porro etiam perfpicuum eft: me

non exfiftentiarn cognitionemque eiusmodi narurae , fed
folam ideam iliius-coiiftituere et proinde proprie nihit
,

ab haccc natura, fcd tantum ab eius idea, id eit, a natu-

ra rerum mundanarum, fccundumeiuscemndi ideamde-
riuare. Iain certa quacdam, etfi haud ejplicata confci-
entia vfus veri ac genuini huiusce conccptus rationalis
noftri in caufa effe videtur, quare omnium temporum
philofophi oratione modelta vterentur et aequa, cumde
fapientia prouidentiaijue naturaeac diuina fapientia, vel-
ut de verbis idem fonantibus loquerentur, ouin priui
verbum, quamdiu tantummodo de ratione agitur con-
templatiua, praeferrent, quoniam iiiud arroirantiam ad-
fertionis maioris, quam cuius poteftatem liabemus, coer-
cet, rationemque fimul ad proprium campum eius, na-
turam, reducit.

Atque ita ratio pura, quae nihil mtnus nobis, quam

amplificationem notitiarum vltra omnesexperientiaeter-
minos dilatatam, polliceri videbatur, fi eam refte intel-
lexerimus, nihil in fe continet, nili principia rc>ulatiua,
<juae vnitatem quidcm prnecipiuiit maiorem, quam vfus
intelLigentiae empiricus adfequi poflit , verum eo ipfo,
quod metam appropinquationiseiustamlonge proferunt,
conuenientiam illins cum fe ipfo per vnitatem fyftema-
ticam ad fuinmum gradum perducunt, quibus autem
perperam intelleftis, fumtisque pro principiis conftitu-
tiuis notitiarum transfcendentium, per fpeciem fplen-
didam illam quidem, fed fallacem, opiuio fcientiaque
putatitia, iis autem repugnantiae et concertationes fem-
piternae gignuntur.

Ex iis, quae haQenus difputauimus , planum eft, om-

nem cognitionem humanam primordia capere a viftoni-

bus, inde ad conceptus proficifci, Undemque in ideis

DTgiiizcd b/Googlt
 SECT. VII. CRITICA VNIVERS. THEOLOG. etc. 4S5
finiri. Quamuis ea reTpeftu omnium trium elemento-
rumfontes habeat cognofcendi ex anticipatione, qui prt-
mu quafi adfpeiu vniuerfos experientiae terminos vi-
deantur afpernari, tamen critica ahfoluta perfuademur,
Vniuerfam rationem vfu contemplatiuo cum hifce ele-
mentis numquam poffe vitra campum experientiae,
quae efTe poflit, vcnire, proprhimquo hanc fupremam
cagnofccndi facultatemliuncitbi finem propofitumhabe-
re, vt ea viis omnibus vfatur earumque decretis, quo
jiaturam ex omnibus, quae cfle pofTunt, vnitatis princi*
piis vsque ad interiora perfequatur, numquam autem
terminos illius transuolet,' e.\tra quos nihii quidquara
nobis apparet, niil fpattum inane. Atque inueftigatio
critica enunciationum omnium, nuibus reapfe poteft co-
gnitjo noitra vltra veram experientiam dilatari, in ana-
lytica transfcendentali, nobis quidem perfuafit, eas non
poffe adaliquid, nifi ad experientiam poffibUem,ducerc,
et nifi ipfis clarifiimis perceptis (theorematibus) abltra-
flis ct vniuerfalibus difHderemus, nifi iucunditate fpe-
cieque profpeftuum illiceremur, vt vim coaftionemque
illorum (perceptorum) reiiceremus, fane quidemintcr-
rogattone omnium teftium dtaleflicorum molefta, qui ab
ratione transfcendentali in gratiam appellantur petitio-
iium illius, potuiffemus fuperfedere ; etenim iam ante
nouimus certiffime, omnem etus fententiam fortafle a
bono quidem confilio profeclam,' verum prorfus irritam,
effe debere, fi quidem notitiam attingebat, quae nemi-
ni vmquam homini poteft concedi. Sed, quoniam nul-
lusfermonum finis erit, ntfi veram fpeciei caufam ape-
ruerimas, qua vel acutiifimus quisquc faeile poteft deci-
pi, omuis<iue cognitionis noftraetiausfcendcntis refolu-
tio inelementa (tamquam ftudium quoddant naturaeno-
Itrae internae). per fe ipfa haud parui aeftimanda vide-
tur, non folum necefTarium fuit, vt ltaec tota, quamuis
vann, rationis contemplatiuae traQatio vsque ad primoe
fontes fufe tnquireretur, fed, ctim .fpccies dialettca
tum quoad iudicium fallax, tum ratione inuitamonti,
ijuod hic in iudicto captmus, et illecebrofa fit, femper-
48<S ART. ELEM. P. II. TOM.IT. LIE. II. CAP.IIL

ejue naturae noftrae confentanea", et in pofterum quo*

que manfura videatur,, vtile erat, quafi ata huiusceli-

tis plenius componere, eatjue in tabulario rationis hu-

manae, ad errores futuros (imilis generis cauendos,

deponere.
 IL

METHODOLOQIA
TRANSSCENDENTALIS.
 9

complerum vniuerfae cognitionis rntionis purae ct

contemplathiac tamquam aedificium confidero.cuius fal-
tem in nobis ideam habemns, dicere poffum in doftri- :

na elementari transfcendcntali materiam compntauimns

et confUtuimus, cuinam aediftcio, qualique altitudini
eius et firmitate fupperat. Sane quidem, (juamuis tur-
rim, quaeYsque ad coelum pertineret, in animo habe-
remus, vidimus, copiam materiarum duntaxat fuflicere
ad habitationem, quae m
plano experientiae folo fpatio-
fa fatis et ampla efiet altaque, ad negotia noifra perhi-
ftranda; verum audax inceptum illud per mnteriae pe-
ituriam male oportuiffe fuccedeie, no iiabita (juidem
rfltione confufionis linguae, qua operae de forma ac de-
fcriptione aedificii necelfario deberent difientire, et per
totum orbem diffipari , vt pro fuo quisque propofitb fe-
paratim accolerent. Inm nobis non tam de materiis
agitur, quam potius de fonna, et, moniti, ne ad arbi-
trariam delineationem caecam, quae B-mnem fortaffe fa-
cultatem noilram pollet fuperare, periclitemur nihilo- ,

minus tamen conffitutionem domicilii fi.xi haud fere pof-

fumus mittere, vtque confilium capiamus 'de acdificio
ratione copiae nobis datae, uoflraeque necefiitati fimut
confcntanea. (

Quamobrem doftnnam methodicam transfcenden-

talem conftitutionem dico conditionum formalium ple-
nioris fyftematis rationis purae, Quo quidem confilio
de dijcipHtrti agemus, de caaone, de ardiiteclonica tan- ,

demque-de hijloria rationis purae, eaque refpeftu trans-

fcendentali praeftabimus, qune nomine logiu-s praSficat,
ratione vfus intelligentiae. vniuerfe in fchohs quaerun-
tur, fed male efficiuntur; quoniam, cum logica viiiuer-
falis ad nullam peculiarem intelligentiae cognU
tionem (veluti non a ^ puram) neque ad cer
,

tas obteftas res adftrifta fit, illa, nifi ex aliis do-

ftrinae partibus notitias hauriat, nihil magis poteft efit-

cere, quam vt titulos viarum pofftbijiiini ,

vocabulaque
tcchnica, quibus rcfpcftu rationis fyikmaticae in variis
 ,

490 METHODOLOGIA. CAP.

fcicntiir vtimur, proponat, quae tironem cognitione

iinbuant nominum, quorum ligruficationem vfumque
iinuando demum debeat nofcerc.

IIITHODOlOfllAl TRANSSCBNniNTALIJ
CAPUT P R I MU M.
D ij c ip lina r a t i o n i i p ura e.

ludicia non folum quoad formam logicam, verum

ettam materiam, ncgantia haud tta beue apud homines
audiunt difcendi ardore inflammatos; quid? quod ea,
tamquam inimici inuidiofi appetitus cognofcendi noftri
ad amplificationem indefefle tendentis habentur, ac
propemodum apologia quadam opus eft, vt ea tantum-
modo tolerentur, nedum gratia atquc aeftimatione or-
nentur.

Ac logice quidem omnia, quae volueris, enunciata

poffunt tiegatiue efferri, ratione materiae autim cogni-
tionis noftrae in vniuerfum, vtrum ea amplificetur iudi-
cio quodam, an circumfcribatur proprium negotium ,

negantium' eft; vt error iis arceatur. Quamobrem

enunciationes negatiuae, quibus falfa debet cognitio ar-
ceri, vbi tamen numquam error efle poteft, admodum
verae illae quidem funt, fed tamen inanes, ideft, fini
fuu haud conuenientes, atque ob eam ipfamcaufam fae-
penumero ridiculae. Velut fenteutia iftius declamato-
ris : Ale.\andrum niillas potuifle fine exercitu prouincias
occupare,

Vbi vero carceres cognittonis noftrae poffibtlis ni-

mis atque angufti, ftimulus iudicandi magnus, fpe-
ar.cli

cies, quae oftenditur, admodum faliax, noxaquc erroris

grauiifima cft, ibi negatiua inftituttonis ratio, apta tan-
tummodo ad nos contra errores muniendos, maius pon-
dushabet, quam multae inftitutioncs poiitiuae, quibus
cognitio noftra poflet augeri. Et coaSiojiem quidem
<jua pcrpetua a certis regults deflectendi propenfio coer-
cetur, tandcmque deletur, dijbiplinatn vocamus. Haeo
 DISCIPLINA RATIONIS PURAE. 491
quidem diuerfa eft a cultura quae fotum habiium quen-
,

dam comparare debet, neque tamen qui iam adeft,

,

alium contra tollere. Quocirca ad formandam naturao

dotem quandam, quae iam per fe ipfa eft inftrutta appe-
titu fefe exferendi, difciplina quidem negatiue aiiquid
confetet, cultura vero at(]uc'dotrina/>o/frt'otr.

Temperamentum, itemque iudolem, quae libenter

libere mouentur (veluti phantalia, ingeniumque), vario
refpetlu dilciplina quadam opus habere, quisque facile
concedet. Verum rutionem, cui proprie conipetit, vt
vniuerfisaliis conatibus difciplinam praeferibat, ipfam

eaindigere, fane quidem mirum videbitur, eaquo pro-

feflo quidem eiusmodi caftigationiadhuc fe fubterduxit,
quoniam in pompa illa, docloque decore, quo ea fa
oltendit, nemiiii poterat facile fufpicio oboriri lufus le-
vis cuiusdam, iu fictionibus pro canceptibus, verbisque
pro rebus traftandis.

Nulltt opus eft critica rationis in vfu empirico, fi

quidem eius decreta in lapide Lydio experiontiae perpe.
tuo eiamini fubiiciuntur; neque item in mathefi, vbi
concentus illius in vilione pura continuo debent in fin-
gulo (concreto) proponi, eoque quodque falfum atque
arbitrarium ftatim aperitur. Vbi autem nec vifione
empirica, nec pura ratio in orbita quadarn confpicua te-
netur , nlmirum in vfu fuo transfcendentali , ex folis
concepttbus, ibi iili adeo opus eft difciplina quadam,
propenfionem iplius ad amplificationem vltra anguftos
eiperientiae poilibilis carceres domante, eamque ab ex-
trauagatione atque errore arcente, vt vel vnjuerfy phi-
lofophia rationis purae in hac fola vtilitate negatiuaver-
fetur. Erroribus fingularibus per cenfuram poteft, cau-i
fisque illorum per criticam mederi. Vbi autem, vti iri
ratiorie pura, totum fyftema quoddam illufionum prae-
fligiarUmque deprehenditur, bene inter fe inuicein co-
pulatarum, communibusque fub prineipiis coniunfla-
rum, ibi peculiaris quaedam eaque itegatiiia requiri le-
gislatio videtur, qune nomine infignita difcipiinae ex na-
tura rationis rerumrjus vfui illius puro fubieftarum
49* METHODOLOGIA. CAP. I. SECT. I.

quoddam quafi fyftema cautionis fuique ipfius explori-

tionis conitituat, perquod nulla fpecies falfa poteftat-
que argutans conftare, fed continuo, vtcumque ea ra.-
tionibus exculetur, prodere fefe, necefle ert.

Sed probe notandum eft: in alterahac parte criti-

, criticam ratioiiis
ces transfcendentalis purae haud ad
materiam memet, fed duntaxat ad viam cognitionis ex
ratione pura dirigere. Prius iamiam fachim eft in do-
ftrina elementari. Verum vfus raticmis, ad tjuam illo
1

cumijue rem obiefram adliibeatur, tantam (imilitudinem

habet, et nihilominus, tjuatenus eiTe transfcendentalis
debet, fimul ab omni alio tam fimpliciter tx oatura fua
diuerlus eft, vt, finedolxina negatiue monente cuius-
dam difciplinae praecipue ad id conftitutae, nequeant
errores vitari, qui necelTario debcnt oriri er inepta ob-
feruatione eiusmodi viarum, quae alibi quidem, verura
nor. hoc loco, rationi conuenirent.

CAFITI! PRIMI
SECTIO PRIMA.
Difiiplina rationit purae in vfu dogmattca.

Mathefis exemplo-eft egregio rationis, fine ope expe-

rientiae, fponte fefe cum felici fucceflu amplificantis,
Sed excmpla vim habent corrumpendi, eam praefertim
fncultatem, quae per naturam fperat, eumdein fefe in-
aliis rebus fucccdum habituram, quem in vna caufa ei-

perta eft. Inde ratio purafperat in vfu transfcenden-

taii eodem euentu eademque perfeftione amplificaripof-
fe, quo ei fucceflit in mathematico, fi eam praefertim
viam ibiinftituat, quam hic cum tanta tamqug manife-
fta vtilitate ingrefla eft. Quamobrem perniultum in-
tcreft, vt fcias: an via ad firmitatem animiapodifHcam
ptvueniendi, quam in pofteriori fcientia mathematkam
vocamus, eadem dumeafit, qua eandem animi firmi-
tatein quaerimus in philofophia, quaeque ibidicirfogfBfl-
tica deberet.
 ,

DISCIPL. RAT. PURAE IN VSU DOGMATICO. 493

"Cognitto pkikifnphica cernitur in notitia rationali
conceptibus haufla, fed cognitio mathcmatka contine-
tur notitia e conftructione conceptuum exorta. Sed cou-
ceptum conlh-uerc dicimus, cam, quae ei 'refpondcat,
vifionem puram proponimus ex anticipatione. Igitur
ad conflruttioncm cunceptus vifio requiritur haud cmpi-
rica, rjuae .proiude quavilio, in re fingulari verfetur,
,

ied quae nihilominus, vtpote conftruflio conceptus (re-

praefentationis vniuerfalts) valorem omnibus, quae elfo
poffunt, vifionibus, eodem conceptu comprehenfis,
communem enunciet in repraefentatione. Sic conltruo
triangulum, dum rem, quae huic conceptui refpondet
aut per folam phantafiam in vifione pura, aut ad illam
quoque in charta in vifione empirica propono, fed
vtrumque prorfus ex anticipatione, ita quidem, vt exem-
plar illius es nullaquapiam experientia habeam dcproin-
tum. Figura fingularis defcripta eft empirica, et ni-
hilominus facit :id conceptum, falua vniuerfalitate etus,
esprimendum, fi quidem in.hac vifione empirica fetn-
per duritaxat actio conitruendi conceptunt fpeitatur, ad
(fuetn multae detcrminationes , exempli gratia quantita-
tis, laterum, angulorum, nihil prorfus interfunt, et
proinde ah hifce diuerfitatibus, quihus trianguli conce-
ptus nihil mutatur, nosmet continemus.

Quamobrem cognitio philofophica particularedun-

taxat confiderat in vniuerfalt, fed mathematica vntuer-
fale in particulari ,
atque adeo in fingulo , fed tamen ex
anticipatione atque interuentu rationis, itaquidem, vt,
quemadmodum hoc fingulum certis quibusdain conditio-
nihus vniuerfalihns determinatum eft conftrutlionis, fic
itidem res conceptui fubiefta, cut hocfingulum tantum-
modo relpondet qua fchema iUius, oporteat vniuerfe
determinata cogitari.
Itaque in hac forma pofitum eft discrimen internum
harum ambarunt partium cognitionis rationalis, neque
in diuerfitate materiae reiue obieciae confiftit. Fae-
runt, qui philofophinma mathefi eo fecerni putarent, vt
philofopliiae quaiitatem dicerent, quafi materiam, quam
 .

494 METHODOLOGIA. CAP./. SECT.I.

traftet, mbie&am efle, fed qucmtitntem mathefi. Verum

ifti effeftum pro caufa fumferunt. Fortna cognitionis
inathematicac in caula eft, cur ea tantummodo pofTit ad

quanta referri. -
Numque folus qiiantitatum conceptus
potcft conftrui, id eft, ex anticipatione in vifione pro-
poni; fed (jualitates nod pofltint nifi in vifione empirica
proponi. Indefit, vt cognitio iilarum rationalis eflc
duntaxat per conceptus queat. Sic nemo, quae conce-
ptui realitatis refpondeat, vifionem aliunde poteft, quam
ab experientia, depromere, numquam autem ex antici-
patione ex fe ipfo atque ante confcientiam empiricamil-
iius fieri particeps poterit. Figura conica fine vllo ad-
iumento empirico, ex folo conceptu, efiici poterit, vt
queat videri (intuitiua), fed cnjor huiusce coniantefit,
necefle eft, per vnam ajteramue experientiam data.
Conceptum caufae tn vniuerfum nullo paftn poflumin
vifione oftendere, nifi in exemplo quodam perexperien-
ttam mihi fubminiftrato, et fic porro. Caeterum phtlo-
fophia perinde ac mathefis tra&at de quantitatibus, vel-
ut de vniuerfitate, de infiuitate , et quae funt generis
einsdem. Lmi vero mathefis in discrimine verfatur li-
nearum et fuperficicrum, vtpote fpatiorum, qualitatis
diuerfae, in continuitate extenfionis, tamquam illius
qualitate. Verum, quamquam in eiusmodi cafibusvtri-
que res fubiefta eft communis, tamen modus eam per
ratioiicm trattandi prorfus alius eft philofophice fpetia-
tus, ac mathematice. Philofophia tota pcndet e conce-
ptibus vniucrfaiibus, mathcfis nil quidquam. poteft folis
conceptibus eflicere, fed ftatim properat ad vifionem, in
qua conceptum fpeftat in fingulo, fed tamen haud em-
piricc, fed duntaxat in ea, quam proponit ex anticipa-
tione, id eft, quam conftrusit, atque in qua id quod e ,

conditionibus conftrutlionis vniuerfalibns fequttur, et-

iam vniuerfc valeat de re conceptui conflxuflo fub-
iefta.

Philofdpho conceptum prnpouas.trianguli, vt ad

viaiu fuam rationemque anquirat, quomodo fumma fe
habeat angulorum illius ad reflum. Nihil is habet

i
 ,

DlSCtPL. RAT. PURAE IN VSU DOGMATICO. 495

praeter conceptum figurae, tribus reftis lineis inclufae,
in eaque conceptiun totidem angulorum. lam quam- ,

diu voluerit, conceptum inueltiget, nihil inde quid-

quam noui eliciet. Couceptum lineae retlae potcft,
anguliue, aut numeri ternarii, diffoluere et dilucidum.

reddere, minime autem ad alias proprittates peruenire,

in fiifce conceptibits haud coniplexas. Verum geome-
tra hanc fibi quaeltionem proponat. Continuo is inci-
pit inde, vt triangulutn conftruat.' QuonUm nouit,
duos angulos retos coniuntim effe tantum, quantum
omnes anguli tangentes coniun&e, qui e punclo qun-
dam duci poffunt in linea reta, vnum latus
triangult
producit, vnde duos acripit angulos tangentes, duobus
rectis coniunttim aequales. Nunc externutn horumaii-
gulorum diuidit,'ducta iinealateri trianguli e contrario
oppofito parallela, videtque, hic angulum tangentem
riri externum, interno aequatem, et fic porro. Tali
modo per conciufionum catenam, femper a vifione,
quafi manu, dutus, ad quaeitionis folutionem prorfus
perfpic,uam, eamdemque peruenit vniuerfalem,

Sed mathefis non folum quanta conltruit, vti geo-

metrae, vcrum etiam quautitatem folam, quemadnu-
dum in computatione literarum, m
quo quidem a quali-
tate obiectae rei, quae ex eiusmodi conceptu debet
quantitatiuo cogitari, prorfus fefe continet. Tum cer-
tuin eligic lignumomnium conflxuclionum quantitatutn
in vniuerfum (numeros, vt additionis, fubtractionis
idque genus aliorum) extra&ionum radicum, conceptu-
que quantitatum vntuerfali ex diuerfis illius proportio-
nibus itidem defignato, vniuerfam tratationem quae- ,

quantitatc gignitur et mutatur, ex certis regulisvniuer-

falibus proponit in vifione; vbi vna quantitas debet per
alteram diuidi, vtriusque charateres ex forma diuifionis
infignicnte componit, ct fic porro, atque ita ope con-

ftructtonis fymbnlicae perinde, ac geomctria e conftru-

ftione oftenfina fiue geometrica (ipfarum rerum obieta-
rum) endem illa peruenit, quo cognitio discurfiua non
p oteft ex folis conceptibus vmquam pertinere.
496 METHODOLOGIA. CAP.I. SECT.I.

Eccjuae caufa fuerit liuiusce canditionis tam diuer-

fae, in quu duo artilices rationales verfantur , Cjuoruni
alter viam ex conceptibus iniKruit, alter ex vifionibus,
quas conceptibiis cunueniiMiter ex anticipatione propo-
liit? Ex principiis tiansfcendentalibus fupra Ira&atis
caufa in oprico eft. Hoc locp non agitur de euunciatil
analyticis, quae fola poilunt concefJtuuin diffolutione
gigni (in quo quidem plulofophus fine dubio de riuali
fuo triumpharet), fed de fyntheticis, et iis quidem,
ex anticipatione debent cognofci.
(jiiae Neque enimid
fpetlanduni eii, quid in concepru trianguli cogitem
(i|iiod quidein nihil o(t, nifi definitio), fed meum eft po-
tius, vt vltra illuni ad proprierates progrediar, in hoc
conccptu non complexas, fc-d ad illum tamen pertinen-
tes. Atqui hoc alitev fieri non poteft, ijuam vt obie-
ctam rem ex conditionihus aut vilionis empiricae deter-
minem, aut purae. Priori ratione tantummodo enun-
ciatio empirica (ex angulis eius dimetiendis) efficeretur,
cui nulia ineffet vniuerfaHtas, nedum neceffitas , de cu-
iusmodi eminciationibus non fermo eft. Altera ratio.
cernitur in conitructione luatheniarica ct hoc quidem
,

loco gcometrica, cuius ope in vifjone pura, perinde at-

([iie quae ad fchema trianguli gene-
in empirica, varia,
intijn pertincnt, ideoque ad eius conceptum, adiungo,
tjuo fane debent conihui enunciationes fyntheticae vni-
verfales.

Fruftra igitur dc triangulo philofopharer, id eft,

discurliue cogitnrem, neque^digitum longius progrede-
rer, quam ad foUm definitionem ,vnde vero aequum
foret proficifci, Eft quidem fynthefis uuaedam trans-
foli vicifiim fuccedens
fcendentalis e meris conceptibus,
philofopho, quae autem numquain plus attingit , quam
rem vmuerfe, tjuiims conditionibus poffit eius perceptio
ad pofiibilem experientiam pertinere, Sedin problema-
tibus mathematicis h;tc de te omninoque de exliftentia
neutiquam quneltio eft, verum de proprietatibus rerum
obieclarum per fe ipfarum, duutaxat quatcnus hae funt
cuirt eaium conceptu coniunGae.
 '

DISCIPL, RAT. PURAE IN VSU DOGMATECO. 497

Exemplo allato tantummodo voluimus docere,
Quantum vfus rationis discurfiuus e.x conceptihus diftet
ab intuittuo per conceptuum conftruftionem. Iatn,
quaeritur, quae caufa fit, quae duplicem illum rationisi
vfum efficiat necefTarium, in quibusque legiiius poffifc

cognofci, vtrum prior tantummodo locum habeat, an

etiam pofterior.

Vniuerfa cognitlo noftra poftremo fpe&at vifione

poftibiles: quippe quibus folis res obietta datur ac pro-
ponitur. Iam conceptus ex anticipatione (conceptus
haud empincus) aut vifionem puram iamiam ln fe con-
tinet, ac tum poteft conftrui; aut uil nifi fynthefin vi-
fionum poffibilium, ex anticipatione haud quaquam da-
torum, tum vero per illum quidem fynthetice poteftat-
que ex anticipatione iudicari, verum modo discurfiue,
ei coiiceptibus, fed numquam intuitiue per conceptus
conftruftionem.

Jam vifionum omnium nulla eft ex anticipations

data, praeter folam formam phaenomenorum, fpatium
tempusque, conceptusque horum, vtpote quantorum,
aut vna cum quaiitate illorum (figura), aut fola eorumr
quantitas (fola fynthefis variorum fimilium) per nume-
rum ex anticipatione poteft in vifione proponi, hoceft,
conftrui. Sed materia phaenomenorum, qua rti infpa,-
tio nobis ac tempore ofleruntur, in fola perceptiona
poteft, proinde ex adfumto (a poftertori) repraefentari.
Vnus conccptus, quo haec empirica phaenomcnorun
materia ex antlcipatione repraefentatur, eft conceptu
entif in vniuerfum et cognitio illius fynthetica ex anti-
,

Cipatione nihil amplius poteft, quam folam regulani

fynthefeos eorum, quae darc poterit perceptio aduentt-
munquam autem vifionem obie&aerei
tia (a pofteriori),
realisex anticipatione fuppeditare, propterea quodhaec
neceffario debet effe empirica.

Enunciationes fyntheticae, fpeUntes rei vnluerfe,

quarum non poteft ex anticipatione vifio proponi, funt
fcransfcendentales. Quocirca enunciationes transfcen-
Ii
493 METHODOLOGIA. CAP. I SECT. t

dentales numquam per conftruftionem eonceptuumpof-

funt, fed tantummodo ex conceptibus ex anticipationo
dari. Continent illae folani regulam, ad quam cert
fjuuedam vnitas fyntlletica eorum, quae non poffunt ex
anticipatione intuitiue repraefentari (perceptionum),
cjuaeri debeat empirice. Sed ne vllum quidem fuorum
conceptuum in vllo quopiam cafu poffuntex anticipatio-
ne proponere,' fed taiitum ex aduentitio (a pofteriori),.
interuentu experientiae, quae ex iis demum decietis
fyntheticis, vt effe queat, cfKcitur.

Si de conceptu quodam iudicare fynthetice debe

mus, ex hocce conceptuegrediamur, oportet, etquidcm.
ad vifionem, in qua datus Ule videtur. Etenim fi in et>
fubfifteremus , quod in conceptu contentum eft, iudi-
cium iftud tantuminodo anaiyticum foret, explicatioque
cngitati, ex iis, quae reapfe illo continentur. Veruma
conccptu ad vifionem puram poffum. empiricamue, quae
iili refpondeat, pergere, vt in ea illum in fingulo conii-
derem, quodque rei illi fubiectae competat, ex anticipa.
tione aut ex adfumto cognofcam. Superiori modo co-
gnitio continetur rationalis et matheinatica per conce-
ptus ronhVuftionem , altero fola cognitio empirica (me-
chanica), quae numquam poteft enunciationes neceifa-
rias et apoditHcas largiri. Sic conceptum auri poffen
empiricurn diffoluere quafique diffecare, neque tamen
a re plus hicrari, quam vt vniuerfa, quae in hoc vcrbo
rere cogito, queam dinumerare, quo quidem cognitiolo-
gice emendatur, nec vero augetur, nec capit acceifio*
nem. Verum materiam fumo, hoc nomine obuiam,
camque fubiicio perceptionibus, quae varias mihienun-
ciationes fyntheticas, fed empiricas, fuppeditabunt.
Coneeprum trianguli mathematicum conftruerem, id eft,
i anticipatione in vifione proponerem, atquehac invia
cognitionem fyntheticam adipifcerei- , fed- rntionalem.
Verum, conceptus transfcendentalis cuiuspiam reali-
fi

tatis, fubftanriae, virium, et id genusa[ioruin,datus mi-

hi fuerit, is neque vifionem empiricam denotat, rfeque

param, fd folatn fynthefin rifionum enipiricarum (quac
DISCIPL. RAT. PURAE IN VSU DOGMATICO. 499,

prninde non poffunt er anticipatione proponj), ideoque

ex illo haud ex anticipatione poteft ad vifioiiem, quae U-

lirefpondeat, fynthefis progredi, ettam uulla determi-

nans etiuncutio fynthetica poteft euafci, fed tantum de-
cretum fynthefeos, *) quae efle polfunt, vifionum em-
piricarum. Ergo pronunciatum transfcendentale cer-
nitur in cognitione rationati fynthetica ex folis conce-
ptibus, et.proinde discurfiua, propterea quod omnis co-
gnitionis empiricae vnitas fynthetica, vt ctfe poffit, eo
demum efficitur, nulla vero vifio proponitur eo ex anti-
cipatione.

Quocirca duplex vfus rationis cft, qui, nullorefpa-

Gu habito vniuerfalitatis cognitionis eiusque ex antici-
patione generationis, quas habent communes, tameniti
progreftu eft longe diuerfus, et idcircoquidem, quoniam
in phaenomeno, quippe quo omnes nobis rcs obioike
proponuntuc, duo infunt: et forma vifionis (fpatium
tempusque), quae prorfus ex anticipatione cognofcipot-
eftatque conftitui, et materia (phyficum), fiue conten-
cum, quod quiddam denotat, quod in fpatio ac cempore
deprehenditur, proinde exfiftentiam iti fe conttnet, fen-
fationique refpondet. Ratione inateriae, quae nonpot-
elt determinate, nifi empirice proponi, nihil quidquam.
poffumus ex anticipatione habere, praeter conceptus in-
determinatos fynthefeos poflTbilium fenfationum, qua-
tenus eae ad vnitatem pertinent apperceptionis (inqua-
dam, quae effe poteft, experientia). Rattone formae
conceptus noftros in vifione poffumus er anticipatione .

conftituere, dum nobts ipfi in fpatio ac tempore res ob-

ieflas per fynthefin aequalem creamus, eas vt fola quan-

*) Interuenienre eoncepta caulae reapfe ex conceptu euenti

(cum aliquid fir) empirico egredior, fed non ad vifionem,
quae conceptum caulae proponir in fingulo, verum ad con.
ditiones temporis vniuerfe, quse in experientk poflintcon*
ceptui caufae conuenientes reperiri, Igirur folum in ea 10
verfor ex conceptibus, nec poflum ex conftruftione conce* 1

firuum verfari, prupterea quod conceptui cernirur in regula

yntliefcos perceptioitiim quae nullae funt vifiones purae,
.

Ideoque noa poilunt tx aatidipaaone dari araue propeoi.

Digitizod t>y Coogle

 .

MF.THODOLOGIA. CAP. I. SECT. I.

5 oo
Ille r.tinnis vfus dicitur e* conceptibus.
ta fpe&urm.
phaenomena quoad
proptere. quod non poffumus
quae non que-
bwteriim re.lem fubiicere conceptibus
(fed concept.bus
unt nili empirice, id eft, e* aduentitio
regulis fynthefeos empiric.e
coouenienter),
illis qua
r.tionis per conceptuum
conflitui; hiceerniturin vfu
conliruaionem, propterea quod hi, cum ,m v.lionera
fpeaente anticipatioi.e , ob.e.m ipfam caufam et.am
omnibu. datis emp.ricis deter-
e anticipatione et One
Vn.uerfa, quae
min.te dari in vifione pura poifunt.
funt (res in fp.tio auttempore), contemplare, anet
nec fint ne, esfiftenti.m ... us defe-
qnatenus e.equanta
qu.tenus .Uud qu.ddam
tlumue repraefentari debere,
(fpatiumtempusque complens) pnmum
al.quod lubftrs-

tumfit autfoladetermin.tio, adfea.onem exfiilent.ae

vti caufa effeaumue,
t.ndemque
ad .liud quid habeat,
vieiliim e aliis rat.one eafi-
folitarium fit, an pendeat
huiusce erfftetraae, 1t eiU-
ftentiae, et poff.bilitatem
aut eius contrar.a conl.dera-
ftentiam, et necellitatem ,
haecomniapcrtinentadcognitionem rat.onalem e
re-
dicimus phihfiphitam. Verum ,
conceptibus , quam
es anticipatione (hgura),
foatio vilionem conllituere
vniueri.l.t.1-
timpus defcribere (duratio), aut duntaiat
tempore fpatioque,
tem fynthefeos vnius eiusdemque
in

quantitatemque inde enafeentem

vifioms cuiusd.m m
op, eft ro/.omr per
vniuerfum cognofcere (numerus),
raWirmol.ro appel-
conftruaionem conceptuum , quod
latur.

fucceffu, quem ratio habet ej ma-

El magno illo
fufpicio, fore, vt, n.l. in
theli non poteft non enafci
extr. campum quantor.im
eaiofa certe inviailiius,
itidemfuccedat, propterea quod
omnes illa conceptus
qu.s dare poteft ex ant.c.pat.o-
iuos id viliones reuoeat,
fumma rerum pot.tur na-
ne quibusque, vtit.dic.m,
pbilofophia pura cum concepti-
turae- cum e contrario
.nticipatione in n.tura rerum c.rcum-
kus discurfiuis ex
queat ex ontt-
vasretur, neque t.men realitatem illorum
e, fidemfa-
rip.tioo. intuitiuam reddere, atque hoc ,pfo
 DISCIPL. RAT. PURAE IN VSU DOGMATICO. 501
if
ere. Iam vero magtftris huius artis haec fiducia in fe
ipfts; reique publicae exfpcftationes magnae de illonim
folertia, fi femel id negotii fufcipiant, haudvidenturde-

effe.Cum enim vix vmquam de matiiefifuaphilofophati

fint (atduum fane negotium !), fit, vtdiscrimen fpecificum
alterius rationis vfus atvaltero haud quaquam iis veniat
in mentem. Tum
tritae regulae atque empirice vfur-
patae, a ratione vulgari depromtae, iis funt inftar axic-
matum. Vnde fpatii temporisque conceptus, in quibus
(folisquippe quantis originariis) iis nafcantur, illud eo-
rum riil quidquam intereft, itidemque iis videtur inuti-

le, originem conceptuum purorum intelligentiae, fimul-

que etiam compagem illorum anquirere, fed iis dunta-
sat volunt vti. Et refte quidem haec omnia, fi mono
limitem iis defignatum, nempe naturae, hnud migra-
rent. Verum e campo faciiltatis fcnfitiuae fenfim paul-
latimque defleiunt in territorium conceptuum purorum
ipforumque transfccndentahum, vbi inftabilistcHiis, in-
nabilis vnda its ofKciunt, ne natent, atque vbi tantiim-
modo leui pafTu poteft incedi, cuius ne minimum qui-
dem veftigium remanet, cum contra iter illius in ma-
thefi viam efficiat, qiiae a remotilitma pofteritate tuto
poteft inftitui. - .'.

Cum nobis hoc ofKcium iniunxerimus, vtterminos

rationis purae in vfu tratisfcendentali accurate certoquc
confHtueremus , hoc vero conatus genus id peculiare fi-

bi habeat, vt, neglefHs monitis grauiftimis et euidentifT

fimis, fpe fefe ysque patiatur laftari, priusquam confi-
tfum mittatur, vltra experientiae limites in regionos
xmoenas rerum intellefrualium perueniendi: necella-
rium videtur, vt vltimam quafi ancoram fpei phantafia
abundantis toliamus, atque oftendamus, viammathema-
ticam nullum prorfus nobis pofle in hac cognitionis
parte commodum adferre, nifi fortafle hoc, vt fuam ip-
fius nuditatem eo apertius manifeftet, geometriamque
et philofophtam duas res effe prorfus diuarfas ,
quanuiis
in phyfica altera alteri manum praebeat,.proinde ratio-
nera vnius nou-pofle alterius rationero. imitari.
50* . METHOD0L0GIA. CAP. I. SECT. I.

.Euidentia mathcfeos pofita eft in definitionibui,

aiiomatibus, demonftrationibus. Mihifatis erit, fi oftende-
ro nullam harum partium, eo fenfu pofle, quo mathc-
:

maticus cas fumit, a philofophia praeftari aut imitando

effici. Geometra cx ratione fua non niii aedificia con-
ficjet chartacea in philofophia, philofophus ad fuam mm
in parte mathefeos tantummodo poterit nugas mouere
quamquam philofophia iu eo ipfo confiftit, vt fines norit
fuos ac terminos, ipfeque matheniaticus , nifi forte in-
doles eius iam ab natura circumfcripta fuerit ad fuam-
que rationem inclufa, monita philofophiae non neglige-
re debct, neque pofthabere.

i. De dtfmftonibus. Definire, vt ipfum verbum

declarat, proprie tantummodo idem debet notarc, atquo
plenum rci conceptum intra eius terminos originarie
proponere. *) Quae cum ita fint, patet, nullum pror-
fus pofle conceptum emptricum defmiri, fcd tantum-
modo explicari. Cum enim in eotantummodo quasdam
notas certi cuiusdam gcneris habeamus rerum fenfibug
fubieftarum, numquam effe certi poterimus, num in
vocabulo, quo ea res defig-natur, alio tempore plures,
alio pauciores nor^s iilius cogitemus. Sic alius in con-
ceptu auri poteft praeter- pondus, colorem, tenacitatem,
adhuc proprietatem rubiginem haudcon-
cogitare, illud
trahere, alius fortaffe illudignorare. Certisquibusdam
notis vtimur ditntaxat, dum ad difcernendum idoneae
videntur; nouis obferuationibus aliae notae tolluntur,
aliae adiiciuntur, proinde numquam intra certos termi'
nos conceptus includitur. Ecquid etiam attineret,
iusmodi conceptum definire, cum, G exempii gratiada
aqua eiusque proprietatibus fermo eft, in iis haud im-

*) Plenittiiie deugnnt clavitatem norarum et fufficientiam; ttr-

mini denotant diligentiam (praecifion), nempe vt earnm ne
plures iint, quam quae ad flemua conceptum perdneant;
originari* autem lianc vitn fiaber, vt ne ifta terminorum
conftitutio aliunde deriuata lit, ideoque adhuc probatione
opus habeat, quo- definitio pwtatitia cfficoretur, vr ne in
Jrome poflit effe mdiciorum omniuna de te quadam obiecta.
 DISCJPL, KAT. PURAE TN VSU DOGMATICO. 503
moraturi fimus, qiue in vocabulo aquae cogitamns, fed
enperimenta adgrediamur, cumque vocabulum, cum
paucis nntis iltis ei adhaerentibus , duntaxat defcriptio-
nem rei efficere debeat, non conceptum, proinde defi-
~
nitio putatitia non mfi Sn determinatione verbi verfetur.
Deindc, vt, cjuod res eft, dicam, nullus pofeft conce-
ptus ex anticipatione datus definiri, veluti fubftantiaj
caufa, ius, aequitas, et caetera generis eiusdem, Num-
quam enim certus effe poffum, repraefentationem diftin-
&3 ni dari cuiusdam conceptus (adhuc confufi) plene efte e>
nodatam, nifi illum obteilae rei efle adaequatum fciam.
Cumautem eius conceptus, prout datus eft, multas poffit
repraefentationes continere obfcuras, quas in analyfi
praetermittimus, quamuts illas quidem femper in vfn

opus habeamus: plenior an.ilyfeos ratio conceptus mei

femper dubia erit, neque non nifi exemplis multifariam
obuiis reddi probabilis poterit, fed numquam apodifli-
cecertus. Proyoce: definitio, vterer potius vocabu-
io expoftinms, quod eft modeftius, atque per quod criti-
cus ad certum qitendam gradum potcft eam concedero,
et nihilominus tamen de ratione plena adhuc dubitsre.
Cum igitur conceptus haud queant, neque empirice di-
ti, neque ex anticipatione, definiri, nulli relinqucntur

aiii, in cjuibus poffit hoc artificium tentari , quam qui

funt ei arbitratu cogitati. Tum femper poffum conce-

ptum meum definire; neceffe eft entm, vt, quidcogita-
re voluerim, fciam, cum eum ipfe de induftria fOrmaue.
rim, neque per naturam intelligentiae mihi datus fit,
oeque per experientiam, fed non poffum dicere, eo me
obie&am rem quandnm veram definiifle. Namque, iy^
conceptus in conditionibus pofitus fit empiricis, veVjfcj
horologium nauale, res obiefta eiusque poflibilitas non-
dum hocce conceptu arbitrario datur; ex eo Pnim no
quidem fcio', an is omnino re obiefla gnudeifc meaquc
,

explicatio potius deciaratio (confilii mer) dici poterit,

quam definitio cuiusdam rei obiettae. Ergo nuHi r,on>
ceptus relinquentnr alii, ad definiendum apti, qu *ni
quibus fynthefis continetur arbitraria, quae conftrui
pjtell anticipatione proinde definitionibus fola gau-
,
 504 METHODQLOGIA. CAP. I. SECT. I.

det mathefis. Si quidem , quam ea cosEitat, obiefVam

rem ctiam ex anticipatione proponit.in vilione, eaquo
profeto nec plus potolt nec minus contiiiem, auam
conceptus, quoniam per definitionem conceptus obie-
ftae rei originarie, id ert, ita datus erat, vt definitio ab
nuila re quapiam deriuaretur. Igitur dennitiones, qua
dicunt, philofophicaetantummodo in expofitionibuti
conceptuum verfantur datorum, fed mathematicae in
connructionibus conceptuum orrginarie efformatorum
Uli duntaxat analyriceex difiolutione qualique diflectio-
ne touius plena ratio non ert apodittice certa), hi fyn-
thetice efiiciuntnr, proinde ipfi conceptum conltituunt,

<]uem illi contra tanrummodo explicantatque exponunt.

Ex quo fequitur: a) in philofophia nos non pqfle mathe-
finimitari, nifi dun-
ita vt defiiiitiones praemittainiis ,

"Namque, cum in folutionibus cer-

taxat periculi caufa.
Dantur datonnn conceptuum, fequitur, vt hi conce-
ptus, licet confufi adliuc, antecedant, expofitioque im-
perfefta minusque plena picnam perfetfeimque antece-
. dit, ita vt ex nonnullis notis, ex analyfi nontlum abfo-
luta.duc.lis,multn anta pofiimus colligere, quam ad er-
pofitionem plenam perfeftamque, idelt, ad definitio-
nem, peruencrimus ; verbo, in philofophia definitione,
vtpote pcrfpicuitate dimenfa, opus potius debere finiri,
tjuam inchoai i. *) Contra oa vero in mathefi nuWum
prorfus antc defuutionem conceptum habemus, quippe
qua demum conceptus datur, proindect oportet eain-
de femper inrtitucre, ct quoque poteft.
*) Scatet philofophia definitionihus mendofil , ils praeferrim,
quae vere quidem elementa definitionis continent verum ,

n^ndoni plene. Si igitur nullus cuiuspiam conceptus vfus

for.' r i >> dcfiniti , male xie tota philofophandi ratiorte age-
retur. Cum autem, quam late elementa(analyfeos)patent,
vfus eorV" bouus femper certusnue fieri poflit, poterunt et
mancse dcfinirioncs idcft, cnunciationes , quae nondum
,

definitiones /unt, veruin caeteroquin verae funt, et proinde

ad eas apuropi.nquationes, perutiliter vfurpari. In mathoti
liefiniiio perlin.it "litjfe, fcd in philofophia ai mdws elft,
lucundum eft, fijllud Mtjngai, fed faepenumero perdiffi.

dte. Adliuc uri5;ouTulti defiultionem anquiruntcanceptui

iuris.
 .

DISCIPL. RAT. PURAE INT VSU DOGMATICO! 505

b) Definitiones mathematicae numquafn poffunt
errare. Etenim, quoniSm conceptns per definitionem
primiim datur, fit, vtisillud ipfum modo contineat,
tmod per illum definitio vult cogitaii. '
Verum, quam-
quam qtfoad materi-jm nil qtiidquam falfi in eo poteftoh-
vcnire, tamen nonnumquam, licet raro, in formafirt
veftiendo) poterit peccari nenipe ratione praecifionis.
,

Sic vulgaiis definitio lineae orbiculaiis

, quae linea cur-
va'fit, cuius puncla fingula ab vno (centro) aequajiter
diftent, hoc vitii hnbet, vt determinatio cri.j inutiliter
irrepferit. Etenim peculiare quoddam perceptum
(theorema) fit neceffe eft, quod ex definitione efficia-
,

tnr, facileque poffit prooari: quamque lineam, cuius

punta fingula ab vup aequaliter diftent, curuam (nul-
lam aius partem reflam) eife. Contra definitiones ana-
lyticae multis poffunt modis in vitio effe, propterea
quod aut notas immifcent, reapfe haud in conceptu
contentas, aut ratione carent plena perfe&aque, quae
effentiam definitionis conftituit, quoniam deperfeftione.
analyfeos haud ita prorfus certi effe poffumus. Qua-
propter via ratioque mathefeos in dehniendo non potett
itidcm in philofophia adhiberi.

6. De axiomatibui. Axiomata decretis fyntheticis

ex anticipatione continentur. Iam conceptus nnn pot-
eft oum alio fynthetice, et tamen proxime, coniungi, fi
iquidem, vt poffimus quendam conceptum transmigrare,
tertia quadam cognitione intermedia opus habemus.
Cum autem- philofophia in fola cernatur cognitione ex
conceptibus rationali, nullum in ea poterit decretumifi-
veniri, nomine axiomatis dignum. Contra mathefis ca-
pax ell axiomatum eo quod interuentu confli uflionis
,

conceptuum in vifione oiiectae rei poteftattributa illius

ex anticipatione proximeque coniungere, velut tria
punfla femper effe inplanitie. Contra decretnm fyn-
theticuin e folis conceptibus numquam poteft proxime
certum effe; velut enunciatio; quidquidfit, caufamha-
bet, vbi teitium quiddam anquirendum erit, nempe
eonditio determinationis temporis in experientia qua-

sigtizcd t>/CoogL_
 $o6 METHODOLOGIA. CAP. L SECT.L
'
dam ,
necjue dire&e proximeque e foiis poteram conce-
ptibus ciusmodi decretum cognofcere. Igitur decrefc*
discurfiua longe quiddam aliud funt, quam intuitiua,
hoc eft, Illa femper adhuc opus habent de-
axiomata.
duitione, qua haec prorfus pollunt fuperfedere, cum-
que haec ol> eam ipfam caufam euidentia fint, id quod de'
decretis philofophicis, vtcumque certis illis attjue indu-
bitatis, numquam potelt dici, permultum abeft, vt vl-
lum quodpiam decretum fyntheticum rationis purae et
translcendentalis tam ad oculos perfpicuum fit, cpiaaa
.
pronunciatum: bis binis effici quatuor. In analvtica
quideiu, iu tabula decretorum intelligentiaepurae,etiam
axiomatum quorundam vifionis mentionem feci; fed
decretum tbi allatum haud ipfum axioma fuit, verum
hunc duntaxat vfum hnbebat, vt eo prineipium pofiibih-
axiomatum vniuerfe iudicaretur, ipfumque in d-
tatis
ereto ex conceptibus verfabatur. Vel enim pofiibilitas
niathefeos debet in philofophia transfcendentali oftendi.
Quociica philofophia nulla axiomata habet, neque illt
vmquam 1

decreta fua ex anticipatione fimplicitcr lieet

imperare, fed ius fuum de iis plena perfcclaque debetea
deductione fibi vindicare.

3. De demotijlrationibur. Solum argumentumapo-

ditlicum, quatenus intuitiuum ell, dicidemonftratiopo-
tevit. Experientia quidem nos docet, quid fit,nec ve-
ro ea oftendit, ilhtd non poffe aliter etfe.- Proinde ex
rationibus empiricis, nulium poteft argumentum apodi-
fticunt enafci. Sed e conceptibus ex anticipationc (in
cognitione discurfiua) numquam certitudo poteft intul-
tiua, id eft, euidentia, exfifterc,
quantumuis alioquiniu-
dicium apodiftire certum fuerit. Ergn folamathefisde-
itionftrationes conttnet, quippe quae non ex concepti-
bus, fed ex illoruin conftruttione, id eft, vifione, quae
conceptibus confentanea poteft ex anticipatione oftendi,
fuam cognitionem deriuat. Ipfa via ratioque Algebrae
cum pariationibus fuis, vnde per reduftionem verita-
teni vna cum argumento producit, non genmetrica qui-
dem conftruiHo eft, fedtamen charafteriftica, in quain
DISCrPL. RAT. PURAE IN VSU DOGMATICO. 507
fignis conceptus, praefertim proportionis quantorum,
in vifione proponuntur, et, ne fpecrataquidem ratione
omnibus conclufionibus eoprofpicitur, quod
heuriftica,
quaeque illarum ob oculos collocatur. Cum e contra-
rio cognitionem philofophicam hocce, neceffe fit, com-
modo carere, propterea quod illam vniuerfale femper
in ahftrafto, oportebit (e conceptibus), confiderare,
cum mathefis vniuerfaie in concreto (in finguia vifione)
et tamen per repraefentationem puram pollit, in qua
juodque peccatum confpicitur, contempiare. Proinde
iila argume-nta potius acroamatica (discurfiua) diserim,
quoniam duci duntaxat polfunt folis verbis (obiecla rein
mente), quam drmotifiratioties, (juae, vti verbum ipfuni
indicat, in vifione obiectae rei progrediuntur.

Ex his omnibus intelligitur, naturae philofophiae

haud quaquam conuenire, vt, praefertim in campo ra-
tionis purae, inceffu dogmatico fuperbiat, titulisque
fefe et ornamentis mathefeos veftiat, cuius ab ordine
aliena eft,quamuis fit, cur coniunclionem cum ea fra-
ternam qucat fperare. Illa in vanis petitionibus ver-

fantur, quae numquam fuccetlere poffunt, potiuscjue

eius confilium retra&are, praeftigias rationis terminos
fuos ignorantis aperiendi, atque ope idoncae noftrorum
conceptuumenodationisarrogantiam contemplationis ad
modeltam iliam, fed fulidam fui cognitionem reuocandi.
Quamobrem ratio in periculis fuis transfcendentaiibus
non poterit tam confidenter profpicere, quali, quam
profligauit, via prorfus direfle ad fcopum ducat, neque
praemiffis fuis conftitutis tam audaflerconfidere^vthaud
opus fit, numfortein
faepius refpicere atque attendere,
progreffu ratiocinationum peccata emergant, in p.rinci-
piis negleEla, qnae poftulent, vt illae aut magis detei>
minentur, aut prorfus immutentur. >

Vniuerfas enunciationesapodiKcas(fiue probabiles

/int, fiue etiam proxime certae) in dogmata diuido, et
mathimata. Enunciatione direfte fynthetica e conce-
ptibus continetur Hogma; contraeaveroeiusmodienun-
ciatio per conftru&ic-nem conceptnum elt mathcma, Iu-
 508 METHODOLOGIA. CAP.I. SECT, I.

didis annlyticis proprie nil docemur de re dbiefra, nifi

quod conceptu pracfenti continetur quoniam cognitio

,

iis haud vltra fubieclr conccptum amplificatur, fed con-

ceptus iis tantummodo iliuftratur. Propterea illa non

rtoffunt commode dogmata dici. Verum in tiuabus illis

partih us cnunciationum fyntheticarum cxunticipatione,

ex communi confuetudine fermonis, illae duntaxat pof-
lunt hoc nomine infigniri, quae ad cognitionem philo-
fophicam pertineut, neque qiiisquam factle enunciatio-
nes arithmetices aut geometriaedogmata dixerit. Ergo
bocce vfu confirmatur fententia noftra, fola ex conce-
ptibus iudicia, non quae couitruftione conceptuum effi-
ciuntur, dici dogmatica poffe.'

Atqui vniuerfa ratio pura m vfu fuo fulo contem-

platiuo non vnum continet e conceptibus iudicium di-

refte fynthcttcum. Nam illam ex ideis oftendimusnul-

lurum prorfus iudiciorum fyntheticorum, quae valoretn
Jtabeant obiecliuum, effe capaccm; perconceptusautem
intelligcntijc conltituit quidcm certa decrcta, fed
iila

Iinud quaqmm direcle ex conceptihus, fed femper tan-

rummodo indirecle hifce conceptibus ad quiddam trans-
ferendis prorfus fortuitum, nempe, experientiam poffi-
btlem; tum vero, hac (quopiam, vt ree.\perientiae pof-
fibili fubiefla) pofita, fane apodiclicc certa pofTunt effe,

per fe autem (direfte) ex anticipatione ne cognofci qui-

dem. Sic nemo poteft enunciationein: quidquid fit,
caufam habet, ex dato hoc conceptu folo plene perfpi-
cere. Ergo ca in dogmate verfatur, licet aho refpeftu,
nempe rationc folius campi vfus fui poffibilis, idelt, et-
perientiae, conimode queat atqtre apodictice euinci. Dt*
citur autein decretnm non percepium quamuis probari
,
,

dcbeat, propterea quod hanc pecultarem proprietatem

hlbet, vt eo ratio illius probandi, quippe e.tperientia,
ipfa primo poffibilis reddatur, atque in hac feinper de-
beat auteponi.

Quodfi ergo in vfu contemplatiuo rationis purae

ctiain quoad matcriam nulla prorfus dogmata videntur,
equitur, Yt vuiuerfa viaratioque dogmatica, fiue a uu-
DISCIPLINA RAT. PURAE IN VSU POLEMICO. 509
thematicadepromtafit mutuaque fnmta, fiueproprius ac
peculiarisfieri modusdebeat,per fe haud idonea videatiir.
Ea enim duntaxat vitia erroresque occultut, luditque
phiiofophiam , cui proprie propofitum eft, vt omnes ra-
tionis pafius in luce clarifiima oftendantur. Nihilomi-
nus via ratioque eiTe femper fiiftematica poterit. Nam
ratio noftra (fubietliue) ipfa in fyftemate vcrfatur, ve-
rum in vfu fuo puro, ope folorum conccptuum, tan-
tummodo fyftemata inueftigationis ex decretis vnitatis,
cuius fola poteft materiam expcricntia fuppeditare. De
via ac methodo philofophiae transfcendentali propria
hoc loco nil poteft dici, cum duntaxat in cririca verfe-
mur facultatum noftrarum , an vbique aedificare polfiv
mus, atque ad quam altitudinem aedificium noftrum, ex
materia, quam hahemus (conceptibus puris ex anticipa-
tionej, e\ftruere queamus.

CAFITI8 PRIMI
SECTIO SECUNDA:
Difciplina rationis purae refpe&u vfus ipjtus poiemici.

Rationem oportet in omnibus coeptis fuis crit!c;te

fefe fubiicL-re, necjue vllo interdicio poteil quidquam ca :

libertati derogare, nifi fibi ipfa noceat, fc ipfamque in

fufpicionem vocet perniciofam. Islihil fam magni mo-
mentieft, ratione commodi , nihii tam fanchim, quod.
hanc inueftigationem exploraotem luurantemque debeat
fubterfugcre. Atque in hac libertate pofita eft adeo ra-
tionis exliftcnria, quae nullam habet auftoritatem dicht-
toriam, cuiusque fcntenria vsque quaque non nifi con-
fcnfus eft oiuium liberorum, quorum qujsque dubia fua,
atque adeo inte.rdithim libere polfit profiteri, necef-
fe ett.

Etfi autem ratio numquam poteft criticae fefe re-

cufare, tarhen non vsquequaque eft, aur eam reformi-
det. Verum ratio pura in vfu fuo dogmatico (non ma-i
thematico) haud adeo fibi confciacftobferuationis legum.
gio METHODOLOGIA. CAP. T. SECT. H.

fuarum fupremarum diligentis, vt ne pudibunda, quin

omni, cjuam adfefbnerat, auftoritate dogmatica prorfus
depofita, coram oculo critico rationis altioris iudicis
perfona indutae debeat comparere.

Longe aliter fe res habet, cum haudilla de cenfuraiu-

dicis,verumde iuribus conciuium fuorum laborat, con-
trique fe debeat folummodo defendere. Etenimcumhi
itidera efle dogmatici velint, quamquam in negando, vt
illa in aiendo: locum habet defendo kxt mdfano^

quae contra omncs iniurias tuetur, iuftamque polfeflio-

nemlargitur, quae nullam dcbet alienam vim vereri,
quamuis ea ipfa ipoffit kxt, uKySetav haud idonee
probari.

Vfum rationis purae potemicum defenfionem dico

fententiarum eius contra negationes illius dogmaticas.
Hic autem non id agitur, an adfertiunes illius fortafle
haud itidem efle falfae poflint, fed id modo, yfc nemo
vniquam contrarium queat cum certitudine apodi&ica
(quin vel maiortquadam fpecie) adfeuerare. Tumenim
tameu fumus haud precario in poflcfiione, fi titulum
quendam, vt haud idoneum, habemus, prorfusque cer-
tum efl, neminem vmquam pofle huiiiscepolfeflionisin-
iuriam docere.

Trifle quiddam atque indignum videtur, emnino

quandam rationis purae antithcticen efle, rationemque,
quae tamen efle fupremum omnium litium iudicium dc-
beat, fecum ipfam in pugnam incidere/ Ac fupra qui-
dem in ehismodi antithetice iliius fpeciofa fumus verfa-
ti; fed vidimus eam in errore verfaii, quippecum, ci
opinione praeiudicata vulgari, phaenomena pro rebus
per fe ipfis fumerentur, tumquc abfoluta vniuerfitas
fynthefeos, hoc vel illo modo poftularetur (quae neutro
modo efle pnterat), id quod nullo pato poteft de phac-
rtomenis cxfpeGari. Igitur tutn nulla erat vera pugna
rationis cum fe ipfius in enunciatis: feries phaeno-
menomm per fc datorum primum habet initium, et:
haec ferics fimpiiciter eft atquc in fc ipfa absque omui
DISCIPLINA RAT. FURAE IN VSU POLEMICO. 51't

initio; quippe ambae enunciationes commode poflunC

-

conftare, (i <\\n&em pkaenomena quoad ejtfifteutiam (qua

vifa) perfeipja nihil funt omnino, id cft, aliquid pug-

-
nans ideoque eorum fumtio neceifario debet confa-
,

juentias repugnantes habere.

Verum eiusmodi error non poteft obtendi eoqu

rationis pugna componi, fi forte ad theiftarum fcnten*
tiam quisdieet: ejl ens fummum, et contra ex antithei-
ftarum ratione adferatur: nullum efi ens fummum : aut.in,
pfychologia: omne, quod cogitat, in vnitate abfoluta'
cernitur conftante, et proinde diuerfum eft ab omni vni-
tatc caduca materiali, cui alius quis opponat : animanon
veriatur in vnitate immateriali, neque a .caduco poteft
eximi. Idenim, quod quaeftioni fubie&um eft, hoc lo-
co ab omui alieno, quod naturae fuae repugnat, liberum,
eft, atquc intelligentia in rebus duntaiat per fe. ipjss oc-
cupatur, non in phaenomenis. Quamobrem hic fane,
quidem vcra pugna foret, fi modo ratio pura ex parte
negante aliquid dicere poffet, quod ad caufam adfertio-
nis prope acccduret; quod enim criticam argumentofum
fpeclat dogmatice adfirmantis, poffunt ea quidem illi
concedi, ncque tamen haec enunciata mitti, quibus fal-
tem inuitsmentuin rationis fauet, ad quod nullo modo
poterit aduerfiitius prouocare.

Equidem haud ea imbutus fententiafum, quamho-

mines praeftantiilimi et fubtiliffimi (velut Sulzerus) prae
fe ferunt, cum fenfu infirmitatis premuntur argumento-
rum, quibus huc vsque funt vfi: poffe fperari, fore, VS
aliquando demonftrationes euidentes inueniantur dua-
rum illarum enunciationum i-ationis noftrae praecipua-
rum:,deuseft, eft vitafutura; potiusque perfuafus funi,
iftud numquam futurum fore. Namque vnderatio fun-
damentum eiusmodi adfertionum fyntheticarum habe-
bit, quae non res fpe&ant expericntiae obnoxias, earum-
que poftibilitatem internam? VerUm itidem apodi&ic
certum eft, numquam vfpiam hominem futurum efle,
qui contrarium poifit vel cum minima fpecie, nedum
dogmatice, tueri. Cum enim hoc duntaxat ex raxione
fiia METHODOLOGIA. CAP.I. SECT.IL

pura probari pofict, deberet euinci: fieri non poffe,

vt ens fummum fit, vtque fubic&um illud in nobis co-
gitans, qua intelligentta pura, videatur. Vnde autem
notitias hauriet, quibus libi copia fiat, ita fynthetice iu

dicandi de rebus, quae vniuerfam, quae poteft effe et- ,

perientiam longe fuperant? Igitur nos prorfus effe freti

poffumus, neminem vmquam aliquando contrarium pro-
Dattirumfore; ita vt haud Opus fit, exquifitas rationes
conquirere, fed eas pofilmus enunciatirmes fumere,
quae cum inuitamento contemplatiuo rationis noftrae iri
vfu empirico commode cohaerent, quibusque praeterea
illud foiis poteft inuitnmentum prafticum conciliari. Ad-
verfario (qui hoc loco non debet vt folus criticus fpefta-
ri), in promtu eft quud refpondeamus, nobis non lique-

fe, quo is quidcm fine dubio confundetur, cumnosta-

tnen retorfionem eius haud recufemus, propterea quod
Jemper nobis in infidiis eft fubieciiua rationis rcgula, qua
neceffario aduerfarius caret, cuiusque tutela quiete pof-
fumus atque aequo animo, quibus is acra pulfat, impe-
tusfuftinere.'

Atquc ita proprie nulla prorfus eft antithetice ra-

tionis purae. Namqne vna illius arena in campo quae-
.

renda foret theologiae purae ac pfychologiae; fed hoc

.tefritprium nullum fuftinet lu&atoremcum tota armi-
tura,cumquetelis, quae metuenda videantur. Solo is
ludibrio poteft iaftantiaue prodire, quod inftar ludi pue-
rilis poterit rideri. Quae quidem obferuatio folatur,
animumque rationireddit; quo ea enim alias confideret,
fi, quae" fola dcbet errnres omnes toilere, in fe ipfa dis-
fideret, neque pacem potiet quietamque poffclTionera
Iperare. "

Quidquid natura ipfa inftitnit, vlli cuipiam fini

prodeft. Ipfa venena faciunt ad alia, quae in fuccis no-
ftris gignuntur, venena euertenda, nec proinde in ple-

na debent ofKcina pharmaceutica deeffe. Dubia, qui-

bus perfuafionibus arrogantiaequc occurritur rationis
noftrae folius contemplatiuae, per ipfnm funt huiusce
fationia natucam propofita, ct pioinde finem fuum, n-
DISCIPLIN A R AT. PURAE IN VSU POLEMICO. 513
cefTe eft, fc,opumquc habere, haudquaquam contetnnen-
dum. Ecquaenam caufa eft, cur prouidentia permultas

res obie&as, quamuis cum fummo iauitameato noftro

arclius cohaereant, tam in fublimi collocauerit, vt fcre
nobis tantummodo iiceret, eas tn confufa quadmn a 110-
bisque ipfis addubitata perceptione deprehendi, quo fit,
vt oculi fcrutantes magis incitentur, quam faturentur?
.Conducatne, ratione eiusmodi profpcttuum aliquid au-
dafler conftituere, certe dubium, et haud fcio an per-
niciofum. Sed femper atque indubitato falubcrriinum
eft, rationem et inueffigantem et examinantem libertati

prorfus adferere, vt libere poflit proprium commodum

curare, quod pariter promouetur, carcerihus includen-
dis notitiis, quam amplificandis proferendisque, quod*
que femper aliquid detrimenti capit, cum alienae manus
fefe immifcent, quo eam contra naturale iter illius ad
fines coaftosatqueextortosnioderentur.

Patiamini ergoaducrfarios veftros nil nifi rationem

proferre, eosque iblts rationis avmis oppugnate. Cae-
terum de canfa bona (commodo praftico) nolitecurare,
quiope qiiae in folo certamine contemplatiuo numquam
in discrimen vocatur. Nihil tum quidquam certamine
aperitur', nifi certa quaedam rationis antinomia, quae,
cum in fua natura vertatur, neceftario et atidiridebe-
bit, etexaminari. Illud eam excolit re ipfi filbiefjtadu-
pliciter confiderata, ciusque iudicium corrigit circum-
fcribendo. Id quod in eo in controuerfiam venit, tion
rts eft, fed oratio. Satis enim adhuc vobis relinquitur,
vt orationem feueriffifnae piobatam rationi fidei cuius-
dam confirmatac adhibeatis, ctiamfi orationemyl-jffj/iae
mittere fueritb coafli.

Sigrauem, ad aequilibrium in iudi~ando proprie

faftum crcatumque Dauidem Htimium interrogaueris
quid tandem te mouit, vt dubiis opet ofe excogitatis, il-
lam hominibus tam falutarem tamque vtilem perfualio-
nem, cognitionem eorym rationalem ad adfertionem de-
miitumque entis fummi conceptum idoneameffe, fub-
verteres? is line dubio rclpouderet nihit, nifi quud
:
 514
'
METHODOLOGIA. CAP. L SECT. IT.

vellem rationeni in cognitione fui ipfius promouere, fi-

mulque-indignarer de vi, quam rationi infertis,. dumdo
illa eamque fimul impeditis, quominus inge*
gloriamini,
nue de infinnitatibus fuis profiteatur, quas in fe ipfaex-
aminanda aperit. Quodfi contra folis vfus rationis em-
-pirici decretis.deditum, ab omnique contemplatione
transfcendentali alienum Prirftkium percontemini, qui-
bus adductus caufis, libertatem animi immortatrtatem-
*]uq (fpes vitae futurae illi eft tantummodo exfpeflatio
refufcitationis miraculofae), duas tantas vniuerfae reli-
gionis columnas euerterit, cumipfetamen pius ftrenu-
nsque religionis dotlor videatur ; nihil aliud refponde-
ret, nifi: rationis vtilitate, quae inde detrimentum ca-
pit, quod certas res obieftas legilws naturae corporeae,
folis uuippe, quas probe nouimus, et conftituere poffu-

mus, eripere cupitis. Iniquum foret, hunc, qui adfcr-

tionem admirabilem fuam notl poteft cum fine religio-
nis conciliare, in ignominiam vocari, hominique bene
animato moleftiam creari, propterea quod viam non in-
'

venire poteft, fimulatque e campo phyfices aberrauerit.

Verum eadem aequitas haiid minus bene 'animato mo- ,

ribusque inculpatis prnedito Humio ilii pariter erit fer-

vanda, qui ab abftracta conteinplatione fua propterea
non poterat auocari, quod iure putabat, rem ei fubie-
ttam prorfus pofitam effe extra terminos phyfices io
campo purarum idearum,

Quid i^itur faciendum crit, praefertim ratione pe-

riculi, quod inde vtiiitati coinmuni videtur minari? Ni-
hil naturae coiuienientius eit, nihil aequius, quam con-
filium, quod vobis ea de recapiendum videtur. Nolite
homines illos turbare; fi donum naturae oltendunt, fi-
profundam nouamque inueitigatioiijem, ad fummam,
fi modo rationem monftmiiunt ratio femper eo lucrum
,

faciet Si alia remedia adlubueritis, quam quae a ratio-

ne proficifcuntur, ab omni vi et coatione libcra, fi cla-
morem de perdliellione fuftuleritis, fi ciuitatcm, tam
fubtilium laborum haud peritam, quafiad incendium ex-
ftinguendum conuocaueritis, vos ipfos rifui dabitis. Ne-
DISCIPLINA RAT. PURAE IN VSU POLEMICO. 515
que enim omnino fermo de cp eft, quod vtilitati com-
muiii ea in re profit, vel obfit, fed tantummodo , quan-
tum progredi ratio polfit in contemplatione fua ab omni
fevtilitatecontinente, atquevtrum huiusomnino haberi
ratio queat, an potius ea mitti debeat, cum pratlica vti-
comparata.
litate Nolite igitur vim adhibere, potlus-
que de fede critices fixa firmaque quiete certamen fpe-
flate,quod certantibus moleftum vobisque iucundum,
,

cuiusque exitus profetlo haud cruentus, cognitionibus

,

veftris vtiliflimus futurusfit, neceffe eft. Eftenim quid-

dam perabfurdum, ab ratione illuftrationemexfpeciare,
illiquetamen ante praecipere,ad rpiam partem dcbeat
neceiiario cadere. Iam yero ratio fponte iamiam per
rationem Jta domatur et coercetur, vt non fit, eur vigi-
leseuocetis, quo ilii paiti, cuius cvefcentis jjotcntiae
vim ac periculum timetis, via ciuilis opponatur. Nulla-
in hacce dialetiica vi&oria eft, quae iure vobis verenda f

videatur, .

Praeterea quoque ratio eiusmodi certaminis admo-

dumindiget, et optandum foret, illud maturius venia- ,

que publica libera initum fuifle. Eo euim citius matu-

racritica confefta foret, qua praefente ac prodeunte
omnes lites illae fponte euaneicerent, propterea quod
certantes illufionem. fuam opinionesque praeiudicatas
quibus effe&a eft eorum difTeniio ,
dilpiciunt atque co.
gnofcunt. /
-

Eft certa quaedam in natura humana fimulatio,

quae tamen extremo, vti omnia, quaeveniunt ab natu-
ra, initia, debet ad bono?fmes continere, nempe incli-
natio animi veram fententiam celandi, certamque aliam.
adfcitam, quac bona et gloriofii putatur, prae fe feren-
di. Sine dubio hac inclinatione, et fefe celandi, et bo-
nam prae fe fpeciem ferendi, fattum eft, vt hominps fe-
fe non folum ad humanitatem excolerend, verum ctiam
pedetentim, certo quoddm modo, rcdderent moratos,
quoniam nemo poterat per fucum decori, honefti et ve-
recundiacpenetrare,proinde in putatitiis boni exemplis,
quibus fe circumfeptum videbat, fcholara ameudandifiri
 Si6 METHODOLOGIA. CAP. L SECT. IT.

nb oculos'fibi conftitutam videbat. Verum hocnaturae

munere nosmet meliores fimulandi, acfumus, animique
fententiam oftendendi, quam nos intus habemus, quo-
dammodo quafi profpeflum eft, vt homo rudem impoli-
tamque naturam exueret ac primo faltem, quod nouit
,

boni fonnamindueret; nam poftea, veris decretis expli-

catis animoque ad ea eftbrmato, ilJa prauitas paullatim
debet oppugnari, quippe qua anhrms alias corrumpitur,
animique bonitas fallaci fpecie fuftbcatur.

Doleo, hanc eandem fucatam fpeciem, fimulatio-

nemque ac diftimulationem in iplls effectionibus mentis
contemplatiuae percipi, qua in re hcmines multo minus
impediuutur, qun minus fenfa animi, vt aequum eit,
jnanifefto atqtie hauj celate aperiant. Quid eniin gra-
viorem poteft cognitionibus iaihuain adferre, qi jm vel
folas cogitationes deprauatas cum aiiis communicare, du-
biaque, quae noftris. adfeitionibus contraria perfentifci-
mus, celare, aut argumentis quae nobismet ipfis haud
,'

fatisfaciunt,eolorem euidentiae illinere? Interimquam-

dkt fola vanitas liiiLrulorum homiuum arcanas iftas artes

molitur (id quod pierumque fieri in iudiciis contempla-

tiuis folet, peculiari inuitamento deftitutis, nec faciie
tum tamen aliorum
certitudinis apodicticae capacihtis),
vanitas publica approbatione adiuta, resque de-
reiiilit
mum co pei ueniiiiit, quo animo ct fincero maxime, et
ingenuo, quuinquani mattirius, forent homines perdu-
cti. Vbi autem les publica putat, verfutos argutatores
niliil attere atque moliri, fiiii vfc fundamenta falutis pu-

blicae labefcclcnt, ibi non*folum prudentiae -videtur

ronfentaneum verum etiam licitum atque adeo glorio-
,

fum, vt bonae caufae rationibus fpeciofis potius fuccur-

ratur, quam ptttatitii<; illitisadunlariisveltantillumcon-
cedatur, vt orati.nieni noftram tcmpercmus ad mode-
ftiam folius praclicae perfuafionis, cnafliqne de defetlu
certitudinis contcmplatiuae atqtie apodi^icae profitea-
mur. Interim cogitauerim, cum fine, bonam caufam
dcfendendi, iHifpiam gentram quidpiam minus poffe
quam iufidias, limulationcin , fr;.uJemque.
conciliuri,
 DISCIPLINA RAT. PURAE IN VSU POLEMICO. 51?
In ponderandis rationibus folius contemplationis aperte
nos iincereque verfari debere, id quidem minimumerit,
quod poffit Quodfi autem vel hoc minimum
poftutari.
certo poflet exfpeclari tum controucrfia rationis con^
,.

templatiuae de quaeftionibus illis grauiflimis de deo, dft

immortalitatc (animae), de libertate, aut dudum foret
diremta, aut peibreui componeretur. Verum faepe-,
numero accidit, vt animi finceritas rationem conucrfam,
feruet A ipfius caufae bouitatem, cui haud fcio an plu-
res fincevi probique aduerfarii fiut, quam patroni ac de-
fenfores.

Quamobrem leclores requiro; qune nolint caufam

iuftam iniuria defendi. Quorum quidem refpetu con-
feftuni videtur, ex decretis noflris critices, fi haud id

fpettetur, quodfit, fed quod

fieri merito debeat, prd-'
prie nullam omnino purae polemicam elTeopor-
rationis
tsre. Qui enim tandem duo
pofliint homines agere de
caufa controuerfiam, cuius realitatem neuter poterit in
vera quadam, vel etiam dunta.vat poifibili experientia
proponere, cuius is folus ideam fouet vtexca, quod ,

plus qnam idea fic, nimirum ipfam obicct.ie rei exfiiten-

tiam, excludat? Qno taudem modo coutroucrfiam fi-
nient, cum neuter caitfam fuam diiecte queat compre-
iienfibilem certamque reddete, fed tuntum aduerfarii
poflit caufam et impugnare, et conuellere? Huncenim
'jxitum vniuerfae habcnt adfeitiones rationis purae, vt,
:um iegesomnis, quae efle poteic, migrent experien-
iae, extra quas mifpiam quoddam veri documentumde-
irehenditur, nihilominus tamen legibus intelligentiae,
d fokim vfum empivicum dcilinatis, fine quibus autem
1 cogitatione fynttietica nullus fieri paifus poteft, vti
ebeant, femper nuda co'rpora ofteudant aduerfario, cu-
viciflini poiiiut nuditate abuti. 1
is

Critica rationis purae pro vero poteft ludiciati foro

nniurfi iliius controueriiavum fpectati; neque enim ca
his, quae res obiectasproxime fpectant, e(I implicita,
rutn ad id conilituta, vt iura rationis omnino ex dc-
stis. priinae illius inftitutionis dcfiniat atque diimltcet.
fiig METHODOLOGIA. CAP. I. SECT. H.

Sine illa Vatio qnafi in ftatu naturae verfatur, no-

que adfertionibus fuis et iuribus aliter poteft vim valo-
remque tribuerc aut cauere, nifi per bcllum. Contra
critica, quae omnes decifiones e regulis principalibus
depromit fuae ipfius inftitutionis, quorum nemo homo
poteft aucloritatem dubitare, nobis otium parat ftatus
cuiusdam legalis, in quo non controuerfiam agere debe-
mus, nifi per caufam forenfem. ]d, quo lites in priori
illo ftatu firiiuntur, vi&nria eft, de qua vtraque parsglo-
riatur, quarn.que plerumque pax fequitur incerta, abin-
terueniente magiftratu compofita, in boc altero autem
fententia, quae, qupniam hic fontem litium ipfum atti-
net, pacem, oportebit, aeternam praeftare. Praetcrea
infinitis rationis foliiisdogmaticaecontrouerfiiscogimur,
vt in vlla quapiam huiuste rationis ipfius critica, alque
inlegislatione quadam, in illa pofita ac fundata, otium
quaeramus; quemadmodum Hobbeftur ftatum naturae
contendit ftatum efle iniuriae ac violentiae, quem ne-
ceflariodebeamus relinquere, yt coaelioni nos legali
fubiiciamris, quippe qua fola libertas noftra ita cocrcea-
tur, vt cum cuhisuis alius libertate, eoque ipfo cum fa-
lute publica poflit confiftere.

Adhanc libertatem tum vero etiam pertinet. vt nobis

liceat, cogitata noftra dubiaque quae nosmet ipfi non"
, ,

pofiumus diflohicre.palam diiudicanda proponere, nec ve-

ro propterca in crimen feditioforum peftiferorumque
ciuium vocemur. Id quod iam in iure ineft originario
connatoquc rationis humanae, nullum alium iudicem
agnofcentis, quam ipfam rurfus vniuerfalem hominum
rationem, in qua fuum cuique fuffragium eft; cumque
ab hac vniuerfa. .cuius ftatus nofter capax eft", emenda-
tio^debeat proficifci, frquitur, vt einsmodi ius fanftum
fit, eique hand dcheat quidquam derogari. lam vero
permagnae infipientiae eft, certas quasdam aufas adfer-
tiones impetusue temcrarios, in ea, quae a maxima op-
timaqlie reipublicae parte iam comprobata funt, in cri-
mcn periculofbrujn ac peftilentium vocare: hnc enim
nihil aliud eft, quam iis momentum tribuere, quod ota-
 DISCrPLRJA RAT.PURAE IN VSU POLEMICO.sra
uinohaud deberent habere. ' Cum libertatem volunta"
-
tishumanae audio, fpemque futurae vitae, et exfiften
tiara dei ab ingenio haud vulgari quodam dtfputando ef-
fefublatam, tum cupiditate teneor librum legendi, fi
quidein ah eius indole ofpefto, fore, vt eo cognitiones
meae longius proferantur. AtqUe illum quidem, iam
nteaprorfus certus fum, nil quidquam eorum omnium
praefiitiffe, non quidem propterea,quod equidem horum
gr.iuillimorum enunciatorum argumenta inuifta memet
quoniam critica transfcendentali,
tenere credam, fed
quae omnem mihi copiam rationis noftrae purae aperue-
rat, prorfus perfuafus fum, eam, vti ad adfertionei
aientet in hocce Campo omnino inutilis eft, ita aeque
minus, mnltoque minus fcire, vt de quacftionibusgucat
negando quidquam decernere. Vnde enim putatitiui
profanus notitiam hauferit, exempli gratia, nullum
ifte

ens fummum efTe? Haec enunciatio fita eft ejttra cam-

pum experientiae pofiibilis, atque idcirco quoque extra \
terminos vniuerfae cognitionis humanae. Patronum .

bonae caufae dogmaticum contra hunc hoftem haud

etjuidem legerem, fi quidem ante norim, eum duntaxat
iropterea rarioncs alterius fpeciofas impugnaturum ef-
"e, viam muniat, praeterea fpeciem quotidianam
vt fuis
lon tantum materiae ad nouas obferuationes praeberc,
nam admirabilem et ingeniofe excogitatam. F. contra-
o jfte religionis aduerfarius prorat.ione fua itidemdog-
meae exoptatum laborem fuppeditaret,
laticus criticae
ifamque maioris emendationis decretOrumillius, nequs
men de eo quidquam metuendum foret.
Verum iuuentus, inftitiitioni academicae concredi-
certe debet de eiusmodi fcriptis moneri, atqueama-
iori cognitione tam noxiarum enunciationum detine-
priusquam facultas iudicandi maturuerit, potiusus
Irina, quae impertiri debeat, radices cgerit, vt om-
de contrario perfuafioui, vnde illa cumque venerit,
"ortius refiftatur.
Quodfi in via dogmatica rerum rationi purae pro-
tarum oporteret confifti, refutatioque aduerfario-

igitizcd b/Cooglc
$ao METHODOLOGIA. CAP. I. SECT, II.

rum proprie deberet polemica efie , hoceft, ita compa-

rata, vt pitgna committeretur, partesque argumentis
armeretitur adfertionum contrariaruni, fanequidempro
re nata nihii melius foret, fed itidem nihil vanius, etad
durationem nihil inutilius, quam rationem rauentutu
ad tempus tutelae committere, tamque diu certe illi a
feduitione cauere. Cum autem progreffu temporis aut
curiofitas, aut confuetudo aetatis eiusmodi fcripta illius
in manus coniecerit; nurn illa iuuenilis aetatis perfua-
fio tum i:tiamnunc imnebit? Qui non ntfi arms adfert
dogmatica, vt impetum aduerfarii reiiciat, occultamque
dialetticam, non minus in fuo ipfius quam aduerfarii fi-
nu abfconditam nefcit aperire, is fpeciofa ac putatitia
,

argumenta videt, 'principatum nouitatis habentia, con-

tra argumenta itidem fpeciofa ac putatitia prodire, quae
nnn amplius talcm notiitatem habent, fed potius fufpi-
cionem mouent ciedulitatis deceptae iuuentutis. la
putat haud melius poffc oftendere, fe ex ephebis eorum-
que difciplina excefiiffe quam fi ifla monita fpernat,
,

dogmaticeque adfuetus venenum bibit largo hauftu,

quod eius decreta dogmatlce deprauat.

Verum ipfum corum, quae hic fuadentur, contra-

rium in inflitutione academica fiat, oportebit, fed fane
tjuidem pofita dunta\at inflitutione plena critices ratio-
nis purae. Namque Yt principia illius, quoad eius fieri
pofltt,mature ad vfum transferantur, eorumque fufK-
cientiain maxiim fpeciediale&ica monftretur, prorfus
necefte eft, vt impetus tam metuendi dogmatico in ra-
tionem eius, infirmam adhuc illam quidem, fed per cri-
ticam colluftratam dirigantur, eique copia fiat periculi
vanas aduerfaiii adfertiones fingulas cx iis decretis exa-
minandi. Facili ille negotio poterit easomnes in nebu-
lam dilToluere, atque ita mature vim perfcntifcit pro-
Sriam,' ab eiusmodi noriis praeftigiis quae omnem po-
,

remo in oculis eius fpeciem, oportebit, amittant, iibi

prorfus cauendi. Quamuis autem eaedem plagae, quae
acdihcium aduerfarii profternunt, fuae jpfius fabricatio-
ni contemplatiuae, quam forte moliatur, itidem noxtae
 DISCIPLINA RAT. PURAE IN VSU POI.EMICO.5az
fint, oporteat: tamen id prorfus haud curat, fi quidern
ei haud opus fit, vt in eo habitet, fed praeterea in cam-
pum profpiciat prafticum, vbi iure poteffc firmius folurrt
fperare, in quo fyftema rationale eiftruat ac falutare.

Quocirca nulla eft in campo rattonis purae, quae

proprie dicatur , polcmica. . Ambae partes andabatae
funt, cum vmbra fua confli&antes, quippe qui naturam
transfiliunt , vbi nihil eft, quod prehenfiones eorum
dosfmaticae tangere queant atque tenere. Facitius illis

lucta fuccedit; disfciffae vmbrae, initar heroum Valhal-

lenfium momeuto temporis rttrfus concrefcunt,vtdenuo
pofimt incruentis pugnis obleclari.
Nec vero etiam yfus quidam fcepticus
licitus eft
rationis purae. quem decretum poffemus neutrarumpar-
tium in vniuerfis eius controuerfiis vocnre. . Kationem
contra fe ipfam concitare, ex vtraque parte illi armami-
niftrare, et tum ardentiffimam eius pugnam placide et
perludibrium fpeflare, e ftationedogmaticaoculoshaud
dclectat, potiusque fpeciem habet animi de alterius ma-
lis ketantis atque inuidi. Interim- fi inuiftam occaeca-
tionem ia&antiamque hominum argutantium confpict-
mus, iper nullam criticam moderandam, fane quidem
nullum aliud remedittm videtur, quam vt iaftantiae al-
terius partis aliam opponamus, iisdem iuribus fretam,
quo ratio reliftente aduerfario percellatur, vt quodam-
modo de iuribus fuis dubitet, auremque criticae prae-
beat. Verum in hifce dubiis prorfus confiftere, idque
agere, vt perfuafio, ignorantiaeque confeflio, non fo-
luin vt remedium arrogantiae dogmaticae, fed fimul et-
iam tamquam modus pugnae rationis fecum ipfius con-
ficiendae commendetur, confilium vanumprorfus eftat-
<jue irritum, quod nullo modo poteft idoneum efle ad
otium rationi comparandum, fed ad fummum duntasat
inftrumentum eft, quo ex dulci ea fomnio dogmaticoex-
citetur, vt ftatum fuum accuratius examinet. Cum in-
terim haec via fcepttca, e moleilo ferationis negotioe.v-
perliendi, via quafi videatur bieuiflima, adotiumcon-
lrans perpetuumque philofophicum perueniendi , certe
 $ti METHODOLOGIA. CAP. I. SECT. II.

vta magna, rjuam lihenter mftituunt, rjui in ludicrade-

fpicientia omnium huiutnfodt inueftigationum fpeciem
prae fe ferre philofophicam cxtftimant, opus effe duco,
rtunc cogitandi modum in propria luce fua oftendere.

De impofftbilitate coinpnfliottis fceptkae rationir purac

: ab fe ipjius dijjidentis.

Confcientia meae ignorantiae (nifi haec fimul vt

neceffaria agnofcatur), cum meas inueftigationes debe-
ret finire, propriapotius caufa eft, eam excitandi. Om-
nis vero ignorantia aut rerum eft, autconftitutionister-
minorumque meae cognitionis. Igittir ignorantia, fi
fortuitaeft, me impellat, neceffe eft,' vt res (obiefLas)
dogmatice anquiramj aut terminos carceresque cognitio-
nis jneae pofltbilis tritist inueftigem. Verum ignorantiam
meam fimpliciter neceffariam effe, ac memet ab omni
alia vlteriori indagatione libcrare, haild empirice, ex
obferuatione poterit, fed tantummodo critiee, perfcruta-
, ttone fontium cognitionis noftrae primorum confici. Er-
go conftitutio finium rationis noftrae fieri poterit ex fo-
Hs rationibus ex anticipatione ; fed circumfcriptio iilius,
t]uae in cognitione rjuamquam indefinita ignorantiaecu-
jusdam haud omnino tnllendae verfatur, etiam ex ad-
fumto poteft, perid, quod in omni notitia adhuc no-
fcendum relinquitur, cognofci. IUa, quae per fnlam
rationis ipfius criticam elfe poteft, cognitio ignorantiaa
noftra igitur in rernitur, haec non eft nifi perce-
fcier.tia

ptio, de qua dici non poteft, quousque conchifio ex ea

pertincat. Si terrae fuperficiem {ad fpeciem fenfibU
lem) inftar orbis cogitatione depingo, fcire haud pote-
ro,quam late illa pateat. Hoc autem docet e.vperienti.i
me, quocumque venerim, femper fpatio memetcirrum-
fnfum videre, quo non poffim longius progredi; proin-
de carceres cognofco notitiae verae meae geographicae,
vmn non terminos vniuerfae, quae potcft effc , geo-
graphiae. Cum autem tantum progrefTus fuero, vt
fciam,' terram effe globum, eiusque fuperficiem efleglo-
bofam, tum e parua ilbus particula, veluti quantitatis
DISCIPLINA RAT. PURAE IN VSU POLEMICO. 523
gradus, diametrum, et, per hunc, plenamterraedeter-
minationem, id eft, fuperficiem, definiteatque expriri-
cipiis ex anticipatione poflum cognofcere; et etiamfi
ratione rerum obiectarum, quas irta fuperficies in fefe
contineat, in ignorantia verfer, tamen hatid quaquam
rattone compagis eas compIeQentis , et quantitatis et
carcerum illarum.

Complexus omnium, quae poflunt elte, rerum co*

gnitioni noftrae fubiectarum nohis efle plana fuperficies
videtur, quae putatitium habeat orbem finientem, ni-
mirum id, quud vniuerfam earum compagem continet,
quodque nos conceptum rationalem diximus vniuerfita-
tis abfolutae. Fieri non poteft, vt illum empirice adfe-
juamur, atque ad principium quoddam ex anticipatione
conftituamus , quod quidem liuc vsque fruftra fuit tenta-
tum. Interim tamen omnes rationis purae noftrae quae-
fiiones attingunt ea, quae pofita funt extra hunc orbem
finientem, vel fere etiam intra Uneam illius finalem.

In hifce rationis humanae geographis fuit celeber-

rimus Dauides Humius, qui quaeftiones illas fatis eo re-
pudiatas putauit, quod eas extra orbem illius finientem
amandaflet, quem tamen non poterat definire. Conftitit
potiifimum in decreto caufarum, cuius veritatem, r.ete
animaduertit (ne valorem quidem obieftiuum conceptus
caufae efficientis in vniuerfum), in nulla prorfus perfpi-'
cientia, hoc eft, cognitione ex auticipatione, conftitui,
proinde quoque haud quaquam necefiitate huiusce legis,
verum fola illius vniuerfali vtilitatein curfu experien-
tiae, atque inde oriente neceffitate fubiectiua, quam
confuetudinem vocat, omtiem eius effici auftoritatem.
Ex impotentia igitur rationis noftrae hocce decretovltra
vniuerfam vtendi experientiam, vanitatem effecit vni-
regionem empiricam trani-
verfi iuris rationis vniuerfe
filiendi.

Rationem huiusce generis, fafta rationis examini'

et pro re nata reprehenlioni fnbiiciendi, tenfuram poflu-
mui rationis appellare. Non eft dtibium, iftam cenfuram.
524 METHODOLOGIA. CAP. I. SECT.II.

neceffario ducere ad dubia contra omnem vfum decre-

torum transfcendentem, Verum hicpaffuseft duntaxat
fecundus, quo multum abeft, vt opus confe&um vi-
deatur. Primus cnim pafTus in caufis rationis purae,
quo aetas illius iuuenilis notatur, dngmathus eft. Paf-
fus, quem modo diximus, fecundus eft fcepticus pro- ,

ditque ciicumfpeftionem facultatis iudicandi per expe-

rientiam exacutae. Nunc autem opus eft et paflu ter-
tio facultatis iudicandi maturatae at<jue virilis, firmis
et qunad vniuerfalitatem probatis normis innixae;
nempe vt haud fata rationis, fed rationem ipfam, fe-
cundum vntuerfam facultatem eius et ad cognitiones
puras ex anticipatione vtiiitatem, aeftimationi fubiiciat;
in quo baud cenfura, fed critka rntionis cernitur, qua
non folum carccres, fed fhies confbtuti illius, non fo-
lum ignoraiitta alius alteriusue partis, fed ratione
omnium quae ,
fieri poffunt quaeftionum certi cuiusdam,
,

gencris, idque haud fere tantummodo coniiciuntur, ve-

rum e principiis euincuntur. Ita fit, vt fcepticifmus
pro deuerforio fit rationi humanae, quo fe tpfa commo-
veat atque ad fe reuocet de itinere fuo dogmatico, re-
gionemque, in qua verfatur, defcribat, vtporro viam
non vero pro habttatione, irt
pofiit co tutius eligere,
qua degat perpetuo; haec enim duntaxat potefi: in cer-
tituditieplena inueniri, fiue de cognitione rerum ob-
ieflarum ipfaium, fiue finium ac terminorum, in qui-
bus vniuerfa nofira obieWum reruin conclufio inclufa
tenetur.

Ratio noftra haud fere fimilitudinem habet plani-

tiei vltra quam confiitui queat longe patentis, cuius
carcercs duntaxat vniuerfe cogaofcantur, verum ea po-
tius cum fphaera comparanda videtur, cuius diameter
es curuatura arcus in eius fuperficie (natura enuncia-
tionum fyntheticarum ex anticipatione) poflit inueniri,
vnde autem complexus quoque finitioque illius certu
queat tndiciri. Extra hanc fphaeram (campum expe-
rientiae) nihil eft,quod illi fubiettum fit, quin ipiae
de eimmodi pbteclis rebus putatitiis quaeftiones princt-
 DISCIPLINA RAT.PURAE INVSU POLEMICO. 525
pia duntaxat fpefiant fubieftiua determinationis perpe-
tuae adfeftionum, quae in conceptibus intelligentiae
intra hanc fphacram poflunt eftc obuiae.

Ac vere quidem nobis infunt notitjac fyntheticae

'.ex anticipatione,
cjuod planum eft ex decretis intelli-
gentiae, experientiam anticipantibus, Si quis igjtur
puterit poflihiiitatem illarum comprehendere
haud ini-,

quidem dubitet, an illae vere iiv nobis ii^fint ex an-

tio
ticipatione; fed id non poterit pto impofiibititate illa-
runi, exfolis iiiteliigentiae viribs|! reputare, neque
omnespaffus quos ad earum orinam ratio facit, irri-
,

tos vanosque declarai e: Modo dicere poteft fi earumt

:

originem perfpiceremus et veritatem, ambitum fines-

que poffemus rationis noftrae conftituere; priusquam
auteni hoc faftum fuerit, vniucifae funt rationii ad-
fertiones temere aufae. Ahjue hoc modo dubitatio
perpetua de omni phitofophia dogmatica, fine critica
.rationis fponte iter fuum profequente., bene conftituta
verum propterea eiusmodi progreffus, cui fi me-
foret;
liori conftitutione praeparato profpectum fuerit, baud
prorfus polfet rationi abiudicari. Namque primo
omnes conceptus, quin vniuerfaeiquaeftiones, nobis a
ratione pura propofitae, haud fere in experientia in-
funt, fed rurfus in ipfa duntaxat ratiOne, proinde cas
.foluipofle, necefle eft, et quoad valorem illarum in-
anitatenlque comprehendi. Nec vero iure poffumus
.
quaeftiones eas, quafi illarum fohitio reapfe iil natiira
rerum infit, fub praetextu infirmitatis noftrae repu-
diare, earumque vlteriorcm inueftigationem recuiare,
cum gremio fuo genuerit, de
ratio fola has ide;is in
quarum proinde valore fpecieue dialeciica reddere ratio*
nem debebit.

Omnis concertatio fceptica proprie tantummodo

contra dogmaticum eft, qui, principiis originariis ob-
iectiuis fuis haud diffidens, id eft, fine critica, fuperbe
in via pergit, duntaxat vt illi circuli turbentur, ist]ue
ad cognitionem fui reducatur. Rntione eorum, quae
fcire poflumus, quaenon, critica nil quidquam confti-
526 METHODOLOGIA. CAP.L SECT.ir.

tuit. Vniuerfa rationis tentamina dogmatica fruftra at-

que incaflum inftituta polita in fatis funt, quae, (i
cenfurae fubiidantur, femper adferent vtilitatero.
Qua quidem re nilquidquam poterit de exfpe&ationi-
bus rationis decerni, meliorem fucceffum fperandi co-
natuum futurorum; proinde cenfura fola numquam po-
terit controuerfiam de iuribus rationis humanae com-
ponere.
Cum Humiut fcepticorum omnium fortaffe inge-
niofiiTimus fit, et (ine dubio prnecipuus refpe&u coit-
tagionis virtutistjftc rationis fcepticae in cxploratiorio
pieua rationis exeitanda, opcrae pretium erit, viam
conclufinnum iUhlS, hominisque tam perfpicacis et
praeftantis errores, qui tamen in veftigiis veritatis ce-
perunt primordia, quantum confilio meo confentaneum
erit, proponere.
Humms fortaffe in animo habebat, quamuis iftud
numquam plane explicauerit, nos in iudiciis certae cu-
iusdam formae, noftrum de re obiefla conceptum trans-
migrare. Hanc iudiciorum partem vocaui Jyr.tfieticam.
,Quomodo e conceptu meo poflim ope experientiae egre-
di, nulU dubitationi exppfitum videtur. Experientia
ipfa cernitur in ehismodi fynthefi perceptioimm , quae
conceptum, quem ex perceptione habeo, attis scceden-
tibus auget. Sed putamus etiam ex anticipatione nos
poffe e conceptu noftro egredi, noftramque cognitio-
nem augere. Itaque tentamus aut intelligentia pura,
ratione eorum, quae efle certe obnnxia poffunt expt-
rufitias ,ant adeo ratione pura , refpeclu eiusmodi pro-
prietatum rerum, aut fere etiamexfiftentiae rerum ob-
ie&arum earum, quae numquam effe poffunt obuiae iu
experientia. Scepticus nofter has duas iudiciorum
formas haud djftinxit, quod tamen debuiffet, putabat-
que hanc conceptuum ex fe ipfis accefitonem, et, vt ita
dicam, fui ipfius partum intelligentiae (cum ratione),
liaud praeiua per experientiam grauidatione , impotfibi-
lem, proindevniuerfa priucipia iilius putatitia ex anti-
cipatione commentitia, eaque videbat non nifi confue-
tudiuetn eflc tx. experientia eiusque lcgibns oriundam,
I
DKCIPLINA RAT. PURAE IN VSU POLEMICO.527
proinde empiricas, id eft, perfe fortuitas regiilas efle,
quibus putatitiam neceifitatem vniuerfalitJtemque tri-
buamus. Ad obtincndam hanc fentuntiain mirabiiem,
dccretutn teitabatur vniuerfe agnituni adfectionis caufae
ad eifectum. Cum enim nulla facultate intelligentiae
8 conceptu cuiusdani rei poflirttus ad cxfiftentiam duci
alius cuiuspiam, quod eo vniuerfe tfueat neceifarioque
dari; inde putubat effici pofte, ftne experientia nobi
non efie, quod caticeptum rioftrum augere queat, no-
bisque eiusmodi iudicif ex r.nticipatione fe ipfum ampli-
ficantis poteftatem facere. Lumen fulare ceram , quam
colluftret, fimul liquefacere eodem tempore, cum argil-
lam durat, nullam poilc intelligcntiam e conceptibus,
quos antea de lus rebus habuiinus, diuinare, nedura
rite colligi, folamque nos experientiam poffe eam legem
docere. Contra ea in logica tran^fcendentati vidimus,
nos, quamuis numquam proxime poffimus vltra mate-
riam conceptus nobis dati egredi, tamen prorfus ex an-
ticipatione poife, ied^Tefpe&u cuiusdam tertii, nimi-
rum cxperientiae pvjfibilis, proihde tamen ex anticipa-
tione, legem copuiationis cum rebus aliis cognofcere.
Itaque fi cera, quae antea folida fuit,- liquefcat, pof-
fum ex anticipatione cpgnofcere, aiiquid eife antegref-
fum oportere (vduticalorem folisj, quod hoc ex lege
quadam conftanti fecutum ilt, quamuis, fine experien-
tia, nec eot neque ex caufa eftechim ei
effectu caufain,
afiticipatione poffim, atquc absque inititutione expe-
rientiae Jiuite cognofcere. Quocirca falfo conclulit a
eonftitutione noftra fortuita ex kge , ad ipfam kgem
fortuitam, atque egreffum e.conceptu rei ad expericn-
tiam poiTibilem (quod fit ex anticipatione, eiusque reali-
tatem conftituit obicctiuam), cum fyntheu" confudit re-
rum verae experientiae fubieftarum, quae fane eft fem-
per einpirica; fed ea re ex principio adfinitatis, quod
fedem habet in intelligentia, coniunflionemque neceffa-
riam enunciat, regulam fecit adfociationis, quae in fola
ineft phantafia ad exemplar effingente , etduntaxat fox-
tuitas coniunciiones poteft, nequaquam ebiticiiuas, pro-
ponere.
 5a8 ."
METHODOLOGIA. CAP. I SECT. II.

Sed errores fceptici huiusce viri caeteroquin longe

acutifitmi e vttio promanarunt,'cum vniuerfis dogmati-
cis ipfi commum, quippe hoc, quod haud omnes par-
tes fynthefeos intelligentiue ex antictpatione fyftematice
peruideret. Tum enitn, vc caetera hoc Ioco praeter-
.eam, exempli gratia in decreto conjlan/iat et perpetuita-
tis eiusmodi effatD.ni fuerit repertum, quod perinde ac

decretum caufarum, experientiam anticipat. Eo quo-

cjue intelligentiae e.v anticipatione augefcenti rationique
purae certos terminus potuerit praefcribere. Cuni
autem intelligentiam ooftram tantummodo circumfiri-
bat et coerceat, itatamen, vt ne eam Hmitibus ineiuaat,
et vniuerfalem qurdem difhdentiam, fed nullam cogni-
tionem definitam ignoranttae nobis ineuitabilis confi-
ciat, neque hanc intelligentiam refpeftu vniuerfae fa-
cultatis eius lanoi critices admoueat, atque, dum illi
ea derogat, quae reapfe non poteft praeitare, longius
.
procedat, eique omnem ex anticipatione fe amphficandi
facultatem impugnet, quamuis fotam facultotem eam
haudaeilimationi fubiecerit; accidit illi idem,quod fem-
per fcepticifmuin profteruit, nempe, vt ipfe in dubium
vocetur, propterea quod obiettiones eius tantummodo
in faftis fortuitis poiitae funt, neutiquam vero in prin-
cipiis, quae abdicationem neeeffariam iuris poffent ad-
fertionUm dogmaticarum efficere.
Cum porrp in veris intelligentiae iuribus, et dia-
lefticis rationis adfe&atiouibus, quas tamen potiftimum
impugnat, nullum difcrimen norit; fit, vt ratio, cu-
ius peculiaris propriusque motus minime in eo pertur-
batus eft, fed modo impeditus, fpatium fentiat dilata-
tioni fuae haud occlufum, a fuisque conatibus, quan-
tumuis hic illic veliicetur, numquam poffit prorfus ab-
duci. Nam contni impetus nosmet armamus ad rcfi-
ftendum, eoque laboramus intentius, vt iura noftra per-
fequamur. Plena autem computatio vniuerfas faculta-
tis noftrae atque inde promanans perfuafio de certitu-

dine poffeffionisexigune, praeter vanitatcm iurium altio-

rum, omnetu lirem dirtniit, nnsque mouet, vt in medio-
cri, fed certa poileiiioue pbcidc acquiefcanms.

_ DigilizeflB^Cooglc
)ISCIPLINAltAT. purae in VSU POLEMICO. 529

Contra dogmaticum UKftTiKOv, fphaeram intelli'

;entiflefuae haud emenfurn, quiproindeterminos cogni-
ioriis fuae poflibilis haud ex principiis conftituit, qui-
ue ideo haud iam ante fcit, quantum valeat, fed folis
ifti impetus fceptici non folum
ogitat periculis aperire,
lericulofifunt, venim ipfi adeo exitton. Etenim, fi
n vna adfertione deprehenditur, cuius non poteft rath>
icm reddere, cutus. autem fpeciem itidem non .poteft
x- priucipiis ejiplicarc, fufpicio cadit in omnes, quants
is cumque vis infit alioquin perfuadendi.

Atque ita fcepticus argutatoris dogmatici caftiga-

or eft, criticam intelligentiae ipfiusque ratiouis fobriam
lli commonlfrans. Quo cutn peruentum fuerit, non
11, quod amplius ipfi metuendum fit; tum enim pof-
ellionem fuam fecernit ab iis, quae prorfus funt extra
am pofita, in quibus millum fibi ius arrogat, neque
le iis controuerfiis poteft implicari. Ita fit, vt ratio
ceptica per fe quidem quaellionibu%,rationis haud fa- .

isfaciat, attamen rationem ante quodammodo exerceat,

t eius vigilautiam excitet, eamque ad vera admini-
ula ducat, quibus ilii poftit legitima poirefiio tuta
raeftari.

CAPtTIS PRIMt
SECTIO TERTIA.
Difciplina_ fationis purae refpcftu kypotkefium.

Quandoquidem per criticam rationis noftrae hoc

eitis puro et coutemplatiuo reapfe
erauni fcimtis, in vfu
iosneutiquam quidquam fcire poiTe; nonne campum
o ampliorem hypothefium nobis ea aperiat, cum fal-
em licentiam habeamus iingendi atque opinandi, etiamfi
iaud adfdnerandi?

Ni forte phanrafla infanire debeat, fed, ratione

upro cenfore, fir.gjtre, femper ant<: quiddam efie pror-
.iscertum, oporteliit, ncc fillum nec opinionem fo-
,

mi, idque elt pojfibilitar obieftae rei ipfius. Tum fan

H
3 METHODOLOGIA. CAP.I. SECT.III.

litct, propter cxfiftentiam illius, ad opinionera confu-

gere, quae vero, vt ne vana atque inanis fit, cum eo,

quod vere datum, ideoque rertum eft, tamquam ratio

explicandi dcbet coniungi, tumque vocatur hypothefir.

Cum^aurem de dynami-
poffibilitate coniunttionis
caeex anticipationeneminimam quidemcogitationemha-
bere poffimus, etcategoriaintelligentiaepuraehaudquid-
(jiiam conferat, vt eam excogitemus, fed tantummodo
eam, vbi in experientia deprehenditur, intelligamus: re-
linquitur, vt ne vllam (juidem rem obieitam, ex qua-
litate quadam noua, neque empirice indicanda, hisce
categoriis conuementer, originarie poifimus excogitare,
licitaeqne cuidam hypothefi pro fundamcnto fubiicere;
hoc enim nihil aliud foret, nifi rationi pro rerum con-
ceptibus inanes phantafiae fetus fupponere. Sic non
licet, vllas nouas vires originarks fiue primitiuas exco-

gitare, veluti inteliigentiam quae valeat ad rem fibt

,

fubieJlam fine fettfibus vidundam, aut vim quamdain

attraftricem fine omni contreciatione, vel nouam for-
mam fubftantiarum, veluti (jime non imperuia in fpa-
tro pofiit piaefens e(Te, nec proinde quoque commer-
cium fubfiantiarum, i|uod ab vniueiTo illo difFernt, qund
experientia fubminiftrat; nullam praefentiam aliam,
quam quae in fpatio fit; nuliam durationem, nifi in
folo tempore. Ad fummam per rationcm noftram
:

duntaxat fieri potcit, vt legibus experientiae poffibilis

pro legibus vtamur poffibilitaris rerum ; ncquaquam vc-
ro, vt prorfus ab hisre libere nobismet ipfis quasdam
,

quafi creemus , proptere.i qund eiusmodi conceptus, vt

repugnantia vacent, vacui tamen cttam re obiefta
forent.

Conceptus rationis, vti diximus, merae ideae

funt, iisque fane nulla res fubiefla eft in vl!a quapiam
experientia, neijue tameii idcirco res obiecbs denotat
fiflas, praetereaque fimul pro puftibilibus acceptas. So-
lum funt problematice cogitati, .vt, refpeclu illorum
(vt fiflionum heurifticarum), priucipia rcgulatiuu vfus
nitelligentiae fyftematici ii; campo experientiae confti*
IISCIPL. IUT. PVRAE IN HYPOTHESIBVS. 53 1
uantur. Cum inde abieris,'tum fola funt entia ratio-
is, quae an efle pofiint, non poteft euinci, quaeque

voindequoque non polfuntad explicationemphaenome-

iorum verorum per hypothefin conftitut, Vt animara
ogites fimplicem, fane licebit-, quo, ad hanc ideam,
ilena omnium animlvirium vnitas et neceffaria, quam-
is eas in fingulo nequeas perfpicere, pro principio
onftituatur diiudicationis noftrue phaenomenorum il-

iusinternorum. Sed anim.im vt fimplicem fubftan-

iam fumere (qui eftconceptus transfcendens), pro-
ninciatuin foret, quod pon folum non poffet euinci,
id quod in phtres hypothefes phyficas cadit), verum
tiam prorfus ex arhitratu temereque aufum, quaniam
implex in nulla prorfus experientia potcft obuium effe,
't, (i fubftantiam hoc loco intelligas rem vifioni fenfi-
ioae fubieftani conftantem, polfibilitas phaenomeui fim-
ilicisnullo paflo poteftperfpici. Nnturae mere intelli-
^ibiles, aut proprietates mere rerum in mun-
fenfibiles
iu funfibili, iure poffunt a ratione vt opiniones fumi,
[uamquam (quia Ue potfibilitate aut impoffibilitate illa-
;um nullain cogitanonem habeinus) nulio putatitio me-
ioripoffunt intelleitu dogmatice negari.

Ad explicationem phaenomenorum datorum nullae

;es aliae poffnnt rationesque e.xplicationis laudari, quam
juae ex legibus phaonomcnorum iam notis cum datis
:oniunguntur. Proiude hijpothrjir transfcendcntalis, in
[tia (ola rationis idea ad expiicandas rcs naturales adhi-
erctur, nulla prorfus explioitio foret, propterea quod
d, quod ex notis principiis empiricis non fatis intelligi-

:ur, per aliquid uxplicarettir, quod omnino non-intel-

i^itur. lam principium eiusmodi hypotliefeos proprie
td rationem faceret tranquillandam , non vero ad pro-
inouendum vfum intelligentiae refpetu rerum obiefta-
rum. Et ordo et conuenientia in natura rerum rurfus
debet e caufis phyficis et fecundum leges phyficas es-
plicari, atque ibi ipfae effVenatiflimae hypothefes, fi

modo fint phyficae, tolerabiliores funt hyperphyfica, id

slt, teffatione auioris cuinsdam diuin,i, qui eam in rem
 532 METHODOLOGIA. CAP.I. SECT.IIT.

fumitnr. Iftud enim principium foret rationis ignauae,

vt vniuerfae caufae, quarum realitateni obiectiuatn,
ccite quoad pofiibilitatem, continuata pofiumus expe-
rientia cognofcere, fubito praetermittantur, quo in fola
idea, ratjoni perquam commoda, quicfcamus. Quod
autem vniuerfitatem abfo'.utam attinet rationts' expli-
candi in ferie illarum, ea non poterit iirtpedimento elfe
ratione rerum obiechrum mundanarum, quoniam, cum
hae non nifi in phaenomcnis verfentur, numquam in
iis {]u-(it.|uamabfoluti puterit in fynthefi feriei conditio-
num fperari. _

Hypnthefes vfus contemplatiui rationis transfcen-

deiititles, perinde ac libertas, ad defccrum rationrim
explicandi phylicarum explendum, fcrc hyperphyficis
vtendi, nullo pafto concedi pofFunt, partim quoniam
ratio ea re n-.inime prornouetur fed potkis totum vfus
,

fui progreflum fibimet ipfa praefcindit, partim etiara

cjuia hac licentia demum omni fruclu culturae proprit
territorii fui ,
nempe experientia, neccfleforct, priua-
ri. Namque cum in explicanda natura hic vel illic dif-

ficuitate premimur, tuin femper ratio in promtu eft

explicandi trausfcendens , quarit, vt ilk inueftigatione
fuperfedcamus ,
noftraque haud perfptcientia finitur
inueftigatio, fed incomprehenfibilitate perpetua princi-"
pii, ante tam ita exeogitati, vtconceptus abfolute prt-
mi oporteret eo cotitiiieri^ ( ^

Altera deinde ratio dignae, quae accipiatur, hy-

pothefeos cernitur in fuflicientia eius , vt inde ex anti-
cipatione, quae data funt, confequenlia conftituantur.
Quodfi hypothefes fubfidiarias cogamur in hunc finen\
aduocare, iis fufpicio mouebitur fulius fiflionis, fjqui-
dem earum quaeque eiusdem defenfionis indiget, qua
cogitatio pro fiuidamento conftttuta opus habebat, ideo-
qu^ non poteft petfonam teftis idonei fuftinere. Si,
fumta caufa quadam infinite perfecla, ratiouum nulla
penuriaeft, quibus et vniuerfa coituenientia poffit, et
ordo, magnitudoque in mundo ubnij e.tplicari, illa ta-
men in aberrationibus maltstjue, ex noftris ceite con-
DISCrPL. RAT. PVRAE IN HYPOTHESIBVS. 533
reptibus, confpicuis, praeterea nouis opus hypothefi-
ius habet, vt contra haec, vtdubia, polTit feruari. St
Implex humani animi fubftantia, quali fundamentum
[uoddam pliaenomenonim cnnftituta, difficultatibus
Tge.itur phaenomenorum mutationibus materiae (in-
rementn dccrementonue) fimilium, nouae hypothefes
rceflendae funt, quac haud quidem fpecie, fed omni
ide carent, praeter eam, qune iis opinionem largitur
iro ratione principi fumtam, cui tamen elTe debebant
ommendationi.
Cum, quae hoc locoeicmpio pofuimus, adfertio-
es rationales (vnitas animae incorporea et cx fi ftentia
aturae cuiusdam fummae) haiul vim habere debent hy-
othefium, fed tamquam dogmatavalfcre e.>: anticipatione
robata, tum neuttquam de iis fermo effe vidctur. Quod
accidat, videndmn erit, vt anjnmento certitudo infit
podiftica demonfhationis. Kteuim fi eififtentiam
iusmodi idearum velis ratione probabi/i euincere, per-
ide iftud abfurdum forct, ac fi eniinciatum geometriae
noddam duntaxat probabihter cogitares probare. Ra-
o ab omni experientia feiunfta atque abduira vniuerfa
otcft non nifi ex anticipatione vtque neceffaria, vel
ullo palo cognofcere; proinde iudicium illius num-
uam in opinione verfatur,, fed aut in continentia ab
mni^omnino iudicio, aut in certitudinc apodi&iea.
pinioncs iudiciaque verifimilia de iis, quae rebuscom-
etant, tantummodo poffunt tamquam rationes expli-
indiea, quae vere data funt, aut vt confcquentia ex
gibus einpiricis eorum quae vt exftantia fundamento
,

int, proinde in fola ferie rerum experientiae fubiecta-

im obuenire. Extra hunc campuin opinari idem eft,
que cogitatis ludere, nifi dc incerta iudicii via folum
iinionem conceperis, fore, vt fortaffe in ea verum
ueniatur.

Quamquam autem in quaeftionibus rationis pnne'

ntum contemplatiuis, nullao hypothefes locum ha-
at, ita vt enunciationcs in iis tamcn
conftituantur,
mmode concedi poffunt, ad eas fere tantummodo
534 METHODOLOGIA. CAP. I. SECT.in.

defendendas, ii eft, haud in vfu quidem dogmatico,

fed tamen polemico. Verum defenfionem non multi-
plicationem dico rationum pro adfertione, fed folam pu-
tatitiarum aduerfarii cognitionum depulfionem, quae
noftrae debebant adfeueratae fententiae derogare. At-
qui omniUm enunciationum fyntheticarum e rationepu-
ra hoc propriumeft, vt, etiamfi, qui realitatem certa-
rum quarumdam idearum adferit, numquam tantum
fciat, vt fententiam iuam firmam pofiit reddere certam-
tantundem fcire queat,
<jue, ex altera parte aduerfarius
ad obtiriendum contrarium. Quae quidem fortis aequa-
litas rationis humanae neutri quidem fauet in cognitio-
ne contemplatiua, quae fcilicet arena eft concertatio-
num numquam componendarum. Ex iis autem, quie
in pofterum dicentur, planum fiet, nihilominus ratio-
ne vfus praEtici, rationem gaudere iure fumendi quid-,

dam, quod illi nullo raodo liceat in campo folius con-

templationis, fine argumentis idoneis, ponere; fiqui-
dem omnibus eiusmodi fumtiouibus perfeflioni contem-
plationis detrahitur, quam vero ratio praflica prorfus
haud curat. Ibi igitur illa poffeflione fruitur, de cnius
iure docendo, non eft, quod laboret, cuiusque probatio-
nem etiam reapfe haudpoffet fuppedifcare. Ergo aduer-
fario incumbit probatio. Qui vero cum tantumdem de
re dubitata fciat, vt eam doceat non effe, quam ille,
qui eam effe, contendit; fit, vt a parte eius, qui quid-
.
dam adferit, quod ex neceifitate praGica fumendum iit,
commodum emergat (melior eft conditio poilidentis).
^Nimirum illi liberum eft, vt quadam quafi necefiitate
coa&us iisdein adiumentis pro caufa fua vtatur bona,
quibus contra eam aduerfarius, .id eft, vt hypothefes
adhibeat, quae neutiquam id agere debent, vt argu-
mentum augeatur, fcd modo vt oftendatur, aduerfa-
rium de re controuerfiae fubieQa perparum intelli-
gere, ita vt ratione noftri nequeat maiorem fibi per-
fpicientiam contemplatiuam tribuere.

Igtrur in campo rationis purae vti hypothefibus li-

cet duntaxat , vt armis bellicis ,

quibus ius non confti-

Diaiiizcdb/Google
DISCIPL. RAT. PVRAE IN HYPOTHESIBVS. 535
:uatur, fed tantummodo defendatur. Aduerfarius au-
rem hic femper intus in nobis ipfis quaerendus videtur.
Namque ratio contemphitiua in vfu transfcendentali
pei fu dialeQica eft. Quae forte metticnda fuerint, du-
biain nobis ipfis infunt. Atque ea quidem, inftar ve-
terum, fefl nulla praefcriptione tollcndorum iurium, ei-
promenda funt, vt pa.\ aeterna in iis deletis conftitua-
tur. Pax externa duntaxat putatitia eft. Surculi im-
pu^nationum, qui in natura infunt rationis humanae,
exftirpandi funt; qui eos autem exftirpare poterimus,
nifi illis copiam faciamus progerminandi, quo aperian-
tnr, pofteaque radicitus deleantur? Quamobrem cogi-
tetis vos ipfi atque animo dubia circumfpiciatis, quae
jn nullius vspiam aduerfarii mentem venerint, vel ipfi
adeo tela miniftretis, locumque illi maxime opportu-
num cedatis, quem votis fibi vmquam pofiit expetere.
Nihil vobis prorfus ea in re metuendura erit, fed po-
tius fperanduffl ,
ncmpe vos pofieflione potituros efle,
nullo vmquam poftero tempore amplius impugnanda.

lam vero ad armaturam plenam veftram pertinent

et rationis purae hvpothefes, (piae, quanVuis tantum-
modoarmaptumbea (int (nullaquippe icge empirica quafi
chalybe durata), femper tflmen tantum valehunt, quan-
tum ea, quibus vllus quispiam aduerfarius vti contra
vos poterit. Quodfiergo, contra (aiio quopiam refpe-
ftu haud contemplatiuo) fumtam incorpoream nullique
transmutationi corporeae obnoxiam animae naturam,
vobisdifficultas obflriatur, nihtlominustum intenfionem,
tum euerfionem virium animi duntaxat tamquam diuer-
fas organorum mutationes videri per experientiam euin-
ei; vim huiusce argumenti eo poteritis inflrmare, quod
fumatis, corpus noftrum non nifi phaenomenon efte
fundamentale, quod, tamquam conditionem, in prae-
fentillatu (in vita) vniuerfa fenfus facultas, cum eaque
vniuerfa fpeftet cogitatio. Separatio^a corpore efto
rinis huiuscevfus fenfitiui veftraecognofcettdi facultatis,
iniciumque intelletlunlis. Quocirca corpus non clfe ; 1

aufa cogitationis, fed fola conditio eius adftrjngeus..

53* METHODOLOGIA. CAP. I SECT. III.

proinde illud quidem confiderandum foret vt adiumen-

tum vkae fenfitiuae atque animaUs, fed eo magk quo-
que vt impedimentum purae ac fpiritualis, indeque,
quod vita ienfitiua et animnlis pendeat a corporis con-
nitutione, neutiquam efriceretur, vt tota vita pendere
e ftatu organoruni noftrorum videretur. Verum et
longius poteilis progredi, atque adeo noua dubia, aut
nondum commota, aut non fatis explicata inuenire.

Forttiita generattonum ratio, quae in hominiuus

perinde atque in brutis, ei occafione, praeterea autem
et faepenumero ex alimentis, ercgiminc, eiusque mo-
tibus confiliisquc, faepius adeo e vitio pendet, magnam
difficultatem e.\dtat contra optnionem rei creatae per
acternitates duraturae, cuius vita leuibus noftraeque
libertati prorfus permillls temporibus primordia cepir.
Quod diirationem attinet generis totius [in hac terra),
haec difficuitas eatenus parum momenA habet, fiqui-
demcafusfortuitusia fingulo eominus fubiectus regulae
ell m toto; verum rattone cuiusque finguli (indiuidui)
tantum effeflum exfpe&are caufarum tam minutarum,
fane arduum vidctur. Sed contra poteftis hypothefm
transfcendcntalem terrari : omnem vitam proprie dun-
taxat efTe intelliglbilem, mutationibus temporis haud
obnoxiam fieri et neque partu incepifle, neque morte
,

hanc vitam nil eile nifi merum phaenomenon,

fini'i;
hoc repraefcntatinnem fenfitiuam vitae purae fpiri-
eil,
tualis, mundum fenfibilem in fola imagine
totunvjue
verfari, noMro praefenti cognofcendi modo obuerfante,
quae nullam inftar fnmnii, realitatem h&beat obietti-
,

v.im; nos, fi rcs nos ipfosque, vti funt, debeamus in-

tueri, nosmet vifuros eife in mundoquodam naturarum
fpiritualium, qui cum noftro vnum verum commer-
cium nec partu initium ceperit, nec morte corporis
(quae meruin phaenomenon eit) defiturum fore, et quae
funt eiusdem gencris fimilia.

Quamms autem eorum omnium, quae hoc loco

eontra impetum hyp othetice obtendimus, nihil quid-
quam fciamus , nec f erio adfcueremui , fed vniuerfa no

Digitizod B/Cooglei
3ISCIPL. KAT. PURAE IN HYPOTHESIBUS. 537
n ideis rationis quidem, veriim hi conceptibus verfen-
:ur, tantummodo ad refiftendum excogstatis, .tamen in
is rationi prorfus conuenienter agimus, proptcrea
:]uod aduerfario, qui poftibilitatem exhaufifle vniuer-
'am,putat, dum defe&um conditionum eius empiriea-
rum falfo pro argumento venditat impofltbllitatis vni-
rerfaeeorum, quae credimus, duntaxat oftendimus:
llum aeque minus e.v folis legihus empiricis vniuerfum
rerum poflTbilium campum per fe ipfum complecii pofle,
ic nos extra experientiam rationi noftrae vllum quid-
lianiiufto modo acquirere. Is, qui eiiumodi remedia
hypothetica contra arrogantiamaducrfariiadhibet auda-
^er negantis, non reputandus eft, ac fi ea pro veris
"ententiis fihi vindicet. Deferit ea protinus, fimulat-
jue arrogantiam aduerfarii dogmaticam reiecerit. Quam-
iis enim modefte fieri teniperauterque videatur, fi quis

ratione adfertionum alienarum tantummodo recufando

legandoque agat, tamen, fimulatque haec fua duhia
5ro argumentis velit venditare contrarii, femper erit
laud minus fuperbe arroganterque faftum, ac fi par-
:es fequatur aientes carumque adlertionem.

Ex quo igitur perfpicuum eft, in vfu rationis con-

remplatiuo hypothcfes nihil vaiere qua opiniones per fe
;pfas, fed duntaxat relatiue ad petitiones oppofitas trans-
fccndentes. Nam dilatatio principiorum experientiae
poftibilis ad poffibilitatem rerum in vniuerfum perinde
?j\ transfcendens, attrlie adfertio reailtatis obiecliuae
::iusmodi conceptuum, qui non pofuitit, quae fihi fub-
iiciantur, res nifi extra terminos vniiierfae, quae poteft
cfle, experientiae inuenire. Quod ratio pura iudicat
idferendo, oportebit' (vti omnia, quae ratio cognofcit)
neceflario efle , aut omnino nihil videri.. Quamohrein
eareapfe nullas prorfits in feopiniones continet. Verum
iliae hypothefes verfantur tantummodo in iudiciis pro-

haud poflunt conuelli, quamuis

blematicis, quae certe
lanc nulla re euinci, proinde eae non funt opiniones
priuatae, nequc tamen iis (ad ipfam pacem internam)
commode poteft aduerfus dubia, fefe mouentia fuperfe-
 53$ METHODOLOGIA. CAP.I. SECT. IV.

deri. Atque in hacce honoris loco tuendae funt, dili-

gcnterque caueri debet, ne fihi ipfae fidem facientes,

vllpque valore abfoluto ornntae in medium prodeant, at-
q.ue ita in commentis praeftigiisque rationem fubmer-
gant.

CAriTKS f K I M I

SECTIO Q.UARTA.
Difciplina rationir purae refpectu argumentorum.

Argumentis enunciationum transfcendentalium et

fyntheticarum hoc proprium eft, in vniuerfis argumen-
tis cognitionis fyntheticae ex anticipatione, vt rationiin
illis ope conceptuum fuorum haud reGa liceat ad rem

obieflam fefe conuertere, fed ante debeat et valor obie-

ctiuus conceptuum, et poflibilitas fyuthefeos illorum ex
anticipatione probari. Quod (|uidem haud fere tantum-
modo cegula eft circumfpectionis neceOarta, fed ipfam
clfcntiam naturami[ue et poifibilitatem argumentoriim
attingit. Si conceptum debeam cuiuspiam rei obieb
e.v anticipatione tranfire, fieri iftud liaud poterit, nifi fi-

lum quoddam quafi ducem habeam fingufcire, quodque

evtra hunc conceptum deprehendatur. In mathcfi iftud
vifio eft ex anticipatione, fynthefin meam ducens, ihi-

que omnes conclufiones proxime poflunt dnci ab vifione

pura. In cognitione transfceiidentah, dum ea in folis .

intelligentiae con<:eptibus verfatur, haec norma cerni-

.tur in experientia polfiluli. Nempc nrgumentum liaud
monftrat, conceptum datum (velutieius, quod fit,) ad
alium Conceptum (veluti caufae) dirette ducere; fi ijui-
dem eiusmodi tranfitu efiiceretur faltus, qui nullo modo
poffet defendi; verum docet, cffe nonexpericntiampof-
feipfam, proinde nec rem experientiae fubieflnm , finc
ciusmodi coniunftione. lirgo necelTe ernt, argumento
fiinul poflihilitatem indicari, fynthetice atquc e.v antici-
patione ad certam quandam rcrum cognitionem perue-
nicndi, in conceptu earum haud complexaruiu. Sine
hac attentione argumenta fluunt iuftar aquarum, ripas

igiiized b/ Google
 DISCIPL. RAT. PURAE IN ARGUMENTIS. 539
rtimpentium , cnm impetu et ex transuerfo, eo, vnde
procliuitas adfociationis occultae fortuito illa deriuat.
Culor perfuafionis, in caufis adfociationis fubieftiuts po-
fitus, (jui perfpicientia putatur adfinitat(s naturalis, am-
biguitati numquam fe poteft aequarc, quae merito de
eiusmodi aufi paffibus exfiftit. Inde facrum eft, vt om-
nia quoque pericula decretum probandi caufae fufficien-
tis,vnanimi peritorum confenfu, fruftra cffent, etante-
quamcritica prodiret transfcendentalis, homines potias,
qum iftud decretum mittere non poffent, fanam intelli-
gentiam cnmmunem obfiinate teftati funt (quod fane
confugium de defperata r ationis caufa teftatur), quamvt
noua argunienta dogmatica tentarent.

Quodfi autem emtn,ciatio, cuius probatio debet ad-

ferri, in adfertione cernatur rationis purae, et fi adeo
ope folarum idearum vebm conceptus meos empiricos
tranfire, ca tamen multo magis deberet defenfionem
eiusmodi paflus fynthefeos (fi modo is fieri poffet) tam-
quam legem virium probandi neceffariam in fefe conti-
nere. Quantumuis igitur fpeciofum fit putfltitium. argu-
mentum iftud pro natura fimpljci fubflantiae noftraeco-
gitantis ex vnitate appercepttonis efformarum, tamen
illi difficultas obeft itifuperabilis: fcilicet, cum fimpli-
citas abfoluta nou fit conceptus, cjui proxime poflit ad
quamdam perceptionem transferri, fed qua idea dunta-
xat dcbeat concludi, haud pofle perfpici, quomodo foU
confcientia, quae in omni cagitathne ineft, vel certe in-
effe poteft, etiamfi eatenus in fimplici repraefentatione
verfetur, ducere me debeat ad confcientiam cognitio-
nemque rei cumsdam, in qua fola poteft cogitatio effe
contenta. Etenim fi vim corporis mei cogitem in mo-
tu, illud eatenus mihi erit vnitas abfotuta, meaque de
illo cogitat.io fimplex videbjtur; proinde hanc quoque
per motum cuiusdam notae punciiuc poffum efferre,
quippe cuius volumen nil quidquam ad id confert, et fi-
ne deminutione virtutis, quam volueris, mintma, ideo-
- que quoque tamquam in punto quodam obuium poteft
cogitari. Sed inde tamen haud concludam: corpus, (1
 540 METHOD0LOGIA. CAV. L SECT. IV.

mihi nihil dntum fuerit, practcr vimcorporis cuiuspiam

motricem, pofie vt fimpliccm fubftantiam cogitari,
quod eius cogitatio ab omni magnitudinecom-
proptei-ju.-r
plexus fpatiofi fecretn atque abftrafla, ideoque fimplex
videtur, Cum igitur firnpJex illud in feparatione a fiin-
plici in re obiucta prorfus diuerium fit, illudquc ego,
quod priori fenfu nullam omnino in fe varietatem con-
tinet, pofteriori fignificatu. quo aoimam ipfam denotat,
cenceptus admodum complexus effe queat, ntmtrum
-

permulta in fe continereatque notare, patet, in eo late-

re paralogismum. Quem autem vt antea dtutoem
(namque fine eiusmodi coniecWa praeuut argumentum
iftud neutiquam nohis redderetur fufpettum), prorfus
necefle eft, vt perpetuum quoddam criterium eiusmodi
enunciationum fyntheticarum, qune plus debent, quam
experientia oftendere poteft, probare, in promtu fit, id
quod in eo confiftit: vt argumcntum ne direfte ducatur
ad attributum requifitum, fed tantummodo ope cuius-
dam conceptum noftrum
principii pnitibihtatis, ex anti-
cipatione vsquc ad ideas dilatandi, easque ad realitatem
traiisferendi. Quae qaidem cautio fi femper adhibea-
tur, li, priusquam argumentnm tentetur, ante fapien-
tur nobiscum ddiberemus, quomodo qiiaque ratione
Jperandi ehjsmodi poftlmus ampliftcationem ex ratione
pura exfpeitare, acque vnde, in eiusmodicaufa, notitias
iilas, quae non poffunt e conceptibus etiolui atque ex-
plicari, nequc ratione experientiae poffibilis anticipari,
velimus haurire: perntultis arduis, et tamen inutilibus
Jaboribus poterimus fuperfedere, dum tt ratione nihil
poftulanius, quod manifefto fuperet illius facultatem,
vel eam potius, quae, fi infania amphficationis corripi-
tur contemplatiuae, aegre patitur cocrceri, difciplinae
fubmittamus abftinentiae.

Prima igitur haec regula ert: vt ne argumenta

transfcendentalia tentemus, priusquamdeliberauerimus
rationemiroe dederimus, vnde decreta vehmus depro-
mere, in quibus illa conftitttamus, et quo iure queamus.'
bouum fucceffum conclufionum ab iis exfpeEhre.' Si
 '

DlSCIPL. RAT. PURAEIN ARGUMENTIS. 541

decreta fint intelligentiae (veluti effeilhnis caufarum),
fruftra conabimur iis ad ideas rationis puras pertinere;
illa enim duntaxat valent ad res experieutiae poflibili
fubieflas. Si decreta fint e ratione pura depromta.tnm

omnem rurfus operam perdidimus. Namque illa qui-

dem rntioni infunt, fed qua decreta obicitiua vniueifa
funt dialectica ct fere poflunt tantummodo pro princi-
,

piis haberi regulathiis vfus empirict fyflematice connexi

ct coiiaerentis. Quodfi autem eiusmodi argumenta pu-
tatitia iam adfint: tutn perfuafioni fallaci opponatis il-
lud non liqttet facultatis iudicandi veftrae maturatae, et,
quamquam praeftigias illorum nondum poteritis pene-
trare, tamen iure optimo poteftis deduftionem decreto-,
rum ea in re adliibitorum pofiulare, quae, ii illadebeant
e foU ratione exorta efle, vobis numquam poterit exhi-
beri. Atque ita vobis ne quidem opus erit, vt enoda-
tionem coufiitntionemque cuiusqne fpeciei inanis inflt-
tuatis, fed vniuerfam poteritis dialeflicam artibus inei-
haufiam, in lom rationis critieae, pofcentis leges, toto
fimul a^mine
'
repcllcre.

Alterttm deinde argumentortim transrccndentalium

hoc proprium eftl vt ad quamque enitnciationem trans-
fccndentalem vnum tantummodo argumentum poflTtre-
periri. Si hatid e conceptibus debeam, fed e vifiona
concludere, quae conceptui refpondeat, fiue vifio pura
fit, vti in mathefi, fiue cmpirica, quemadmodum m
phyfica:vifio fundamento conftituta variam praebebit
matcriam enunciatiottum fyntheticarum, quam multi-
fariam coniungere poflim, atque e plutibus puntcis
proficifcendo per diuerfas vias ad eandem pronuncia*
tioncm peruenire.

Atqui quodque enunciatumtransfcendentaleduntaxat

ab vno conceptu proficifcitur, legcmque poflTbilitatis rei
nbieclae fyntheticam ex hocce conceptu enunciat. ltr[.

tur non nifi rna efle r:>tio probandi potefl, fi quidem e,v-
tra lumcconceptum nil ampliusefl, quo resobiecladft;:r-
TiinaripolTit atqueconflitui,. proindc argumentnm non
nifi couftitutionem obieftae cutusdam rei iii vniuerfutn
 54* METHODOLOGIA. CAP. I, SECT. IV.

exhpcce conceptu, cfui itidem duntaxat vnus eft, in fe

poteft continere. Velut iu analytica transfcendentalt

.

decretum: quidquid fit, caufam habet, ex vna illa let;e

obie&iuae conceptus eorum, quae vniuerle

pofiibilitatis
fiunt, duximus fieri non poffe, vt determinatio confhtu-
:

tioque cuiusdam euenti in fcempore fit, proinde neque

iftud euentum, quod ad experientiam pertineat, nifi ehis-
modi reguiae fubfit dynamicae. Idque vnum, quod elfo
poteft, argumentum-vidctur; namque eo folo, vt concep-

tui interuentu Icgis caufarum res quacdam obiecla conlli-

tuatur, euentumcogitatum valoremohiecciuum, ho.c e(r f
veritatem, habtt. Sunt quidem et alia huiusce decreti
argumenta , , velut e rattone fortuita, tentataj verum,
quum hocce propius confideraueris , nullam poteris no-
tam praeterquam illud euenire, id eft,
fortuiti inuenire,
exfiftentiam, quam antecedit non-efle rei obiciae, prc~
inde illud femper ad idem ai-gumcntum redit. Si enun-
ciatio probari debeat: quidquid cogitat, fimplex eft;
non immoramur in varietate cogitationis, fed tantuni-
modo confiftimus in conceptu rcZ ego,. qui fimplex cil,
et ad quem omnis cogitatio rcfertur. Pariter cum ar-
,
gumento comparatuin eft transfeendentali pro exfiftcn-
tiadei, quod pofitum eft tantummodo in reciprocabili
ratione conceptuum naturae realis ct necetlariae, neque
vfpiam alibi poteft quaeri.

Qua quidcm cautione critica adfcrtionum rationa-

Hum admodum in anguftum contrahitur. Vbi ratio e
meris agit conccptibus, ibi duntaxat vnum effe argu-
mentum poteft, fi modo omnino vllum efTe aliquod pot-
erit. Quocirca, fi dogmaticum cum decem videas ar-
gumentis prodeuntem, confidere certo poteris, eum
omnino nullum habere. Quodfi enim aliquod quod ,

(quemadmodum efTe debet in caufis rationis purae) apo-

diftice probet, quo illi opus foret caeteris? Propofitum
fibieft tantummodo ,quod idemet illi patrono caufarum,
vt aliud argumentum huic, aliud.illi promat, nempe
quo imbecillitate vtatur iudicum, qui, ne altinsrem in-

quirant, quoue citiu* ex ea fe expediant, primum quod-

 ,

DISCIPL. RAT. PURAE IN ARGUMENTIS. 543

e, (juod fe mouet, prehendunt ad illudque decer-
unt.-

Tertia propria rationis purae regula, fi refpeda

rgumentorum tiansfcendentalium difciplinae fubiicitur,
0 fpeftat: Vt argumenta Ulius nuinquam efle debeant
ur.goajca, fedfemper ojlp.ijiua. Argumentum diretum
ue oftenfiunm iu omni cognitionis genere cum perfua-
one veri fimul perfpicientiam coniungit fontium illius;
imtra argumcnto apagogieo certitudo quidem poterit,
jd nnn comprehenfibilitas veri ratione conte.\tus curn
:iulis pofTibilitatis illius produci. Quainobrem 'haec
pagogica magis fubfidio funt, quam traftandi ratio
uae omni rationii confilio faciat fatis. Attamen haec
xude gaudent euidcntiae prae argumentis diretis, li
uidem in repugnantia maior femper claritas repraefen-
ationis ineil, quam in optima coniun&bne, propiusijue
d rationem intuitiuam accedit demonftrationis,

vfus argumentorum apagngicorum in

Vera caufa
dubio haec eft.
ariis artibns fine Cum rationes vnde ,

erta quaedam cognitio deriuari debet, nimium variae

unt, nimiumque in profundo abfconditae: tum tenu-
nus, num forte per confcqucntia poiTimus ad eam per-
enire. lam modus ponens, ad veritatem cognitionis
uiuspiam ex veritate confequentium illius, duntaxat
um licitus foret, cum, quae exinde fieri polfunt, con-
equcntia vcra videntur; tum enim huiusj-na tantum
atio effe potcft, quae proindcquoque vera "eft. Sedhoc
lon poteft effici, quoniam vires noftvas fuperat, vt vni-
erfa, quae elfe poilunt, confequentia vllius cuiuspiam
munciationis fumtae perfpiciamus ; attamen hoc con-
:ludendi genere vtimur, quamquam fane cum certa
|uadam indulgentia, fi id agatur, vt aliquid tamquam
ivpothefin probemus, concelfa conclnfione ex analogia:
1 tot oonfequcntia, quot vmquam tentaueris, cum ra-
ionc quadam confcntiant fumta, caetera, quae fieri pof-
unt, pmnia quoque ad id fore concentura. ttcircohac
'ia numquam poterit hypothefis in verititem commuta-
i deinonltratam. Modus tollen* ratiodnationum , *
5 44 METHODOLOGIA. CAP. I. SECT. IV.
confequentibus ad caufas concludentium, non folum
itricle probat, veruni etiam perfaciie. Etenim, fi vel
'

vnum tantummodo, quod falfum fit, confcquens efficie

quodam enunciato poflit, liocce enunciatum fatfum erit.
Ne crgo totam rntionum feiiem iu argumento oftenfiuo
percurramus, qua ad veritatem cuiuspiam cognitionis
duci poifumus, ope plenae perfeftaeque perfpicientiac
illius poffibilitatis, in confeijucnttbus e contrario illius
promanantibus vel vnum duntaxat falfum reperiemus,
tum itidem falfum erit hocce contrarium, proinde, quae
probanda erat, cognitio vera videbitur.

Gcnus probandi apagogicum in iis tantummodoar-

tibiis effe licitum poterit, in quibus fieri poteft, vt fub-
ieftiua ratio cogitationum noftrarum obiecliuae, nimi-
rum cognitionieorum, quae funtin re obiecta, fuppona
tur. Quod vbi dominatur, ibi frequenterj necefleeft,
eucniat, vt contrarium certac cuiusdam enunciationis
niit folis legibus cogitandi fubiectiuis repugnet, non ve-

rp bbielae rei, aut ambae enuuciationes fub condirione

quidam fubiectiua, falfu pro obtectiua reputata, fibi in-
vicem rcpugnent, cumqua conditio falfa fit, vtraque
falfa efTe potelt, ueque tamen a falfitate vnius ad verifcr-
tem altcrius queat concludi.

In mathefi fubreptio ifta fieri non poteft; idcirco

in ea ittarum quoque locus proprius videtur. Verumin
phyfica, auippe in qua cunta nituntur vifione empiri-
ca, ifta fubreptio multis obfcrtiationibus collatis poterit
(juidem pkxumque caueri ; fed hoc argumentj geuus ibi
tamen plerumque exiguum videtur. Verum tentamina
rationis purae transfcendentalia cunfla intra medium
fpeciei diitcclicae inftituuntur, id eft, fubiecliui ilHus,
<juod rationi fe in prnemiilis eius offert pro obiefliuo, at-
que adco obtrudit. Hic igitur, refpeflu enunciationum
fynthcticarum, omnino hon poteft concedi, vt adfertio-
nes eo defendantur, quod contrarium refutetur. Et-
enim, aut confutatio ifta non eft, nifi fola cogitatio pug-
nae opinionis oppofitac cum legibus fubiecliuis compre-
Uenfibilitatis per rationem noftram, id quod nec quid-
 DISCIPLINA RAT.PURAE 1N ARGUMENTIS. 543
]uam faciebat, vt res propterea rciiceretur (<]uemadmo-
hnn, vthocvtar, ablbluta neccifitas in exfiftentia na-
a nohis nonpoteft comprehendi, pro-
:trae fimpliciter

nde cuique argumento fubiefliuo .laturae cuiusdam fu-

jremae neceffariae iubiedtiue iure quidcm, fed poflibili-
ati eiuscemodi naturae primae per fe ipfitir iniuria refl-
iit), aut vtraque pars, tumatens, tum negans, fpecie

ransfccndentali dccepta, conceptum obiectae rei impof-

Ibilem conlbtuunt, ibique valec regula non-entis nul-
:

a funt praedicata, id eft, tam ea, quae aiendo, quam

juae ncgatido de re obieSa funt adfarta, vtraque falfa
iint, nequc apagogicc poteft conftttato contrario ad ve-

i cognitionem perueniri. Sic exempli gratia, (i fuma-

ur, mtindum fenfibilemper fi ipfiiii fecitndum eiusvni-
-cHitatetn datum efTe propofittimque, falfum erit, il-
nm aut innnitiim. effe quoad fpatium, aut finitum ter-
v.inirque circutifcriplum nportere,propterea qitod vtrum-
|ue falfum eft. Namque phaenomena (qua repraefen-
ation^S mei-ae), quae t.unen perjk ipfa (qua res obieftae)
tafa forent, eflenon poffunt, inhtlitasque huiusce totius
quidem eflet, fed (quoniam vniuerfain
uitatitii abfoluta
.haenomenis ad ponditiones adftriota fuas) ea cum abfo-
uta pugnaret determmationequantitatiu,a,quae tameu in
oncepttt futntcurJ

Apagogictim argumentnndi genus porro quoque

roprie in fuco eft, quo, qui fubtilitatem argutatorum
ogmaticorum noftrorum adintrarentur, ntillo non tempo-.
3 latlati funt; eft illud qnaft ofientutor,quigloriain iuftiti-
nqueindubitatam partis fuae elcflae eo couatur probare,
t cum quoque manum fe confcrturtim polliceatur, qui
t de re dubitaucnt,quamuis tali iaSantia nil qutdquam

t caufa, fed dimta\at in robore aduerfarionim compa-

ito conficiutur, idque itidem tantummodo a parteeius,
ai impetum facit, Hinc fit, vt fpeftatores, quiquemt
je vident inferie fua modo vincere, modo inferiorem
ffcedere, faepenumero inde anfam capiant, de re ipfn
mtrouerfiae propofita fceptice dubitandi. Sed non
t curhocagnnt, fatisque erit, eos monere his verbis:
 S4 6 METHODOLOGIA. CAP. L SECT. IV.

nnn defenforibus iftis tempus eget. Quisque caufam

fuam, neceffe eft, ope argunienti cuiusdam ex deduclio-
ne transfcendentali rationum probandirite dufcli, ideft,
direfleatrat, vtvideamus, quid iura rationis fua poffint

pro fe ipfis adferre. Namque, fi aduerfarius eius ra-

tionibus nitatur iubiefliuis, fitne quidem facili negotio
pnterit refelli, verum haud in commodum dogmatici,
plerumque pariter caufis iudicandi fubieciiuis adhaeren-
tis, qui fimiliter potell ab aduerfarlo ad anguftias redigi.
Qoodfi autem anibae partes duntaxat agant direfte, aut
ipfae fponte fentire poterunt difhcultatem tque adeo
impoilibilitatem inueniendt tituli fuarum adfertionum,
,

tandemque praefcrintionem teftari, aut critica fpeciem

dogmaticam facile aperiet, rationemque puram coget,
vt iuribus fuis iufto altius intenfis in vfu contcmplatiuo
feabdicet, etintrafines territorii fui proprii, nerope
decretorum praflicorutn, remigret.

METHODOLOGIAE TRA !IS S CE DET A 113

(I

C A P U T S K C U N D U M.
Canon rationir purae.

Iniquum efr, rationem humaiiam, in vfu fuo puro

nil qoidquam efficere, atque adeo difciplinae cuiusdam
egere, vt extrnuagationes fuas coerceat ,
praeftigiasque
quae illi inde einergunt, euitet. Contra vero ilia rur-

fus attollitur, eique in fe ipfam fiduciam largitur, quod

fe ipfa et queat hanc difciplinam excrcere, et debeat,
neque camen cenfuram concedat, itemque quod ter-
fui
minis, quos vfui contcmplatiuo fuo figere cogitur, fimul
argutantem cuiusque argutantis aduerfarii, ideoquevni-
verfa, quae ex petitionibus fuis antea vltra modum ad-
jtuctis relinquantur , contra umnes pofiit impetus tuta.
praeftare. Maxima igitur, atque haudfcie, an vna vni-
verfae pbiiofophiae ex ratione pura vtilitas duntaxat efi
negatiua; fi quidem ea nimirum. liaud, vtorganon, ad
amplificationem, facit; verum, vt difcipliua, ad confti-
 " .

CANON RATIONIS PURAE. 547

totionem finium, et pro inueniendovero, laudemhabefc
modeftam errorumcauendorum.

Interim tamen vfpiam, neceffeeft, fbntem effecogni- -

tionum pofitiuarum, ditioni rationis purae fubieftarum,

quae fortafle perperam intelleftae anfam praebeant erro-
ribus, re ipfa autem metaio conftituant ftudii aemulatio-
nisque rationis. Cui enimcauflae ardor ilie haud reftin-
guendus attribuetur, vltra fines experientiae vfpiam fi-
Jtum pedem ponendi? Ea res diuinat, quae permagnura
illi inuitamentum adferunt, Viam ingreditur fotius con-

templationis, vt ad illas propius accedat; quae illam vero ^

'

fugiunt. Sine dubio in vna via Ula, quae illi relinqui-

tur, nimtrum tn via vfus praftici, mehor fncceffus fpe-
raitdus erit.

Sed canonem intelligo complexum decretorum ex

anticipatione vfus veri cfcrtarumquarundam cognofcendi
facultatum tn vniuerfum. Sic logica vniuerfalis in par-
te analytica canon eft inteUigentiaerationisque vniuerfe,
fed tantummodo fecundum formam, propterea quod fe
continet ab omni materia. Sic analytica transfienden-
talir canon eft intelhgentiae purae, quippe quae fok ca-
pax eft verarum notitiarum fyntheticarum ex anticipa-
tione. Vbi autem nullus vfus reclus facultatis cuius-
dsm cognofcendi eife poteft, ibinullus quoquecanoneft.
Atqui vnhterfa cognttio fynthetica rattonis purae in vfu
cottteinplatiuo, pro argumentis omnibus hucusque alla-
tis, proifus effe non poteft. Ergo nullus canon eft vfus
contemplatiuiiltius (quippe qui omnino dialefticus eft),
verum vniuerfa logica transfcendentalis hoc quidem re-
fpeclu non c(t, nifi difciplina, Igitur, fi omntno vfus
rationis purae refrus inueniatur, quodfi ita fit etiam ,

necsfie eft tlUus canonem efle j is haud vfum rationii con~

templafiuitm fpeflabit, fed pratficum, quem itaque in
piaefentia inueftigabtmus.

OiqilizMD/Google
 548 METHODOLOGIA. CAP. II. SECT.I.

CANONI! - RATIONIS ?DUI

S EC T1O PRI M A.
Dcfine vltimo vfur puri rationii nojlrae.

Ratio propenfione naturae fuae impellitur, vt, vfu

empirico transmigrato, in yTu puro nuodam, et ope fo-
larum idearum ad extremas oras vniuerfae cognitionis
tendere audeat, et tantuminndn in orbe fuo e.vatio de-
mum, in toto quodam fyftematico in fe confTitente,
rjuietem inueniat. Num ille conatus pofitus eft in folo
inuitamento contemplatiuo, an potius vnice in practico?

Mifibin praefuntia rationis fuccefiu, refpetu con-

templatiuo, quaefiiones folum auquiram, rjuarum folu-
tio fuiumum illius finem conftituit, ud illumne pertineat
iila necne, cuiusque rutione itlii omncs locum occupant

remedioium. Hos fummos fiiies,- ex natura rationis, ne-

ceile eft, viciiiim vnitatem habere, vt illud humani ge-
r\eris inuiumuntum, quod nullialtioambcft, coniuiitre
promoueatur.
Fjnis vltimus, quem tandem contemphttio rartonis
fpeclat in vfu transfccndentuli, tres rcs attins;it, iciiicet
libertatem vohintatis, immortalitatem animae, etcxfi-
itentiam dei. Ratione trium omnium inuitamentum ra-
contemplatiuum perquam eviguumeft, refpetu-
'tionis
que illius haud fncile labor ille fati^ans cumque impcdi-
mentis onfliQans pccpetui^ iir.icftigationis transfcen-
dentalis fufciperetur, qnoninin omnium, quaeearumre-
rum fieri polient, patefatlionum niillus ficri vfus pot-

erit, qui jn fingulo, hocefi, in indatjatione phvfica,

fuam oftenderet ItiUtatem. I ibcra voluntas fuerit, ta-

men id dunta.\at cau r;mi votitionis nnftrae intelli^ihilcm

poterit attingere. Etcnim ,
ipiod phacnomcna ntbinet
effe&ionum illjus, id eft, afliones, cx inuiolabiH fen-"
qua non poflumus vliam ratio^
tentia conftitutiua, fine
nem in vfuempirico exfererc,casnumquam aliter atque
caetcra omnia phaenomena naturae, nempc e legibus
imhiutabilibus, debemus explicare. Polfitdeinde etna-
 DE FINE VLTIMO RATIONIS PURAE. 54f
turae animae fpiritualis, cum eaque ehts immorr.alitas
perfpici, tamcn, neque' ratione phacnomenorum huiiis-
ce vitae, tamquam rationis explicandi, neque refpeclu
peculiaris naturae ftatus futuri, cadere fub contempla*
tionem poterit, quoniam, quam de natura habemus in-
corporea, cogitatio noftra negatina eft, noftramque cn-
gnitionem ne minimum qutdem auget ntquc ampiificat,
neque vllam materiani ad confequentia idoneam fuppe*
ditat, nifi ad ea, qiiae poffunt pro oommentis haberi,
quae vero a philofophia haud ccmceduntur. Si etiam
tertio exfiftentia intelligentiae ftimmae probata foret;
inde quidem conuenientiam in conftitutione mundi or?
dinemque in vniuerfum poffemus comprehendere fed ,

nullo modo ius haberemus, vllum quodpiam peculiare

inlHtuttufl ordinemque inde. deriuandi, aut, vbi ea noit
percipiantur, fidenter ad ea concludendi, propterea
cjuod lex eft neceffaria vfusrationis contemplatiui, vtne
caufas phyficas praetereamus, eaque, de quibus per ex-
perientiam pofltmus edoceri, mittamus, quo altquid,
quod nouimus, ab eo deriuemus, quod vniuerfamco-
gnitiohem noftram prorfus fuperet. Ad fummam, il-
lae tres enunciationes rationi cnntemplatiuae femper
manent transfcendentes, neque vllum vJuin,habent im-
munentem,' hoc eft, rebus experientiaeobnoxiis confen-
tancum,'proinde nobis vllo inoJo vtilem, fed perfe fpe-
ftatae prorfttsotiofae funt, praetereaque maxime ar-
duae contentiones noftrae rationis.

Quamobrem cnm iftae tres enunciationes praeci-

puae nullo modo (int nobis ad fiientiam neceffariae, nt-
hilomimts autcm pcr rationem noftram maxime com-
mendentur ; pondus earum fine dubio proprie ad ratio-
nem pra&kam pertinebit.

Praftica dicuntur vniuerfa, quae fieri poffunt per

libertatem. Quodfi autem leges xferendi noftri arbi-
empiricae fint, ratio in eo non poterit vfum
trii liberi

liabere alium, quam retulatiuum , ad emctendamoue

vnitatcm legum empiricarunt facere velut in doftiina
pulitica coniuti&io ontnium finium, nobis ab inclinatiojti-

Diflitizcd b/Cooglc
 ,

55 METHODOLOGIA. CAP. II. SECT. I.

propofitorum in vn&filkitafe, concentusqite

feu9 noftris
adiumentorum, qutbus cam attingimus, totum rationis
Dpus conftituunt, quae propterea nullas, nifi pracKcas
auioms leges, ad attingendos fines nobis a fenfibuscom-
mendatos, idcoquc nullas leges piiras, pcnitus ex anticr-
pationeconftitutas, potcftminiftrare. Contralegespurae
praflicae, quarum finis per rationem prorfus eft ex an-
ticipatione propofi.tus, quaeque haud ad rationem cmpt-
ricam hynothetice, fed abfolute imperant, in effetlis
forent rationis purae. Cuiusmndi autemfunt legesmc-
rales, quae proinde folae pcrtiuent ad vfum pratlicum.
rationis purae, canonemque concedunt.

Vniuerfus igitur ratinnis apparatus iri tra&atione,

quae dici poteft philofophia pura, reapfe tresilias quae-
ftiones folas fpeftat. His autem ipfis rurfus finis pro-
pofitus ert remotior, nimirum quid faciendum fit, fi vo-
luntas lihera fit, fi deus exitet, fi inundus futurus videa-
tur. Quae cum vitam noftram ratione finis fupremt
attingant, fequitur, vt finis vltimus naturae fapienter
nobis profpicieutis, in conftitutione rationis noitrae,
proprie tantummodo ad mores pcrtineat. , .

Sed cautione opus eft, vt, cum animum ad rem

duertamus philofophiae transfcendentali alienam, ne
xtra oleas, quod aiunt, extrauagemur, vnitatemque
fyftematis laedamus partim autem, vt ne , dum de ma-
,

teria noua iufto pauciora dicamus , perfpicuttati perfua*

fionique quidquam detrahamus. Vtrumque eo ine prae-
ftiturum fpero, vt, quantum fieri polfit, transfcendentali
rationi artlius inhaet eam eaque, quae forte in iis pfy-
,

chologiam fpeftauerint, id eft, empirica fuerint, pror-

fus in medio reUnquam.

Ac primo quidem notandum eft, in prnefentiacon-

ceptu libertatis memet in fenfu duntaxat piailico vfu-
rum fore, fignificationemque eius transfcendentalem,
quae non poteft vt ratio eiplicandi phaenomena empiri-
ce fumi, fed ipfa quoque quacflio eft rationi propofita,
fcoc loco, tamquam fupra confeftam, fepofiturum.
 DE FINE VLTIMO RATIONIS PURAE. 551
Arbitrium tantummodo brntum eft, quod non poteft nifi
impulfibus fenfithiis, hoc eft, pathologice, determinari.
Illud aiiteni, quod ab impulfibus feufitiuis libere poteft,
proinde caufis, quae ab ratione fola cogitantur, motri-
cibus conftitui ac moueri, arbilrium libcrum vocatur,
omnia, (]u;ie cum hoc, fiue vt rationes, iiue vt confecu-

tionee, cohaerent, prafitka dicuntur. Libertas prattica

per experientiam poteft eninci. Neque enim folum id,
rjuod allicit, id eft, pvowmc fenfus pcllit atque adficit,
arbitrium humanum fieilit, fed ineft quoque in itobis
facultas lepraidentationibus eorum, cjuae ipfa remotius
vtilia funt vel imititia, impreffloiium in facultate noftra
fenfitiuavincendarum; fed hae delibcrationes de iis,
quae ratione totius ftatus noftri digna fint, quae appe-
tantur, quae bona fint atque vtilia, pofitaefunt in ratio-
ne. Quae pr 0 imle et lcges praecipit, quae impiiratiuae
Junt, hoc ef. leges libertatii obieftiuae, quaeque, quid
,

fieri debeat, enunciant, etiamfi fortafie numquam fiat,

in eo<jue difFerunt a caufis phyficis, quae de ,eo agunt,
cjuod fit, quaprnptcr etiam leges practicae appellantur.

An vcro ratio ipfa in hifce aftionibus , quibus ea

leges diflat, haud rurfm aliis contagionibus determinata
fit, idque, quotl habito ad impulfiones feufitiu&s refpettu
libertas vocatur, ratinne caufarum efficientium altiorum
remotiorumque haud viciffim natura fuerit, id in re
-practica, cum tantummodo rationem de praecepto vitae
proxime confulimus, nihtl nos.attinet, fed quaeftio eft
duntaxat contemplatiua, quam, dum, quid agendum fit,
fjuid omittendum, fpeftemus, in medio relinquere pof-
fumus. Quamobrein libertatem prafticam per e.vperien-
tiam cognofcimus, velut quandam caufarum phyficarum,
nempe effefiionem rationis in voluutate flettenda, cum,
interim Hbertas transfccndentalis vacuitatem huiusce
rationis ipfius (refpetTu effeftionis illius, feriem viforum.
inftituendi,) ab vniuerfis caufis mundi fenfibilis determt-
nantibus poftulet, atque eatenus iegi phyfieae, proinde
omni, quae poteft fieri, experientiae contraria vidqatur,
proinde maneat problemtt, Sed rationem irt vfu p^aflU

Digitizcd t>/Google
$$2 METHODOLOGIA. CAP. JL SECT. n.

co problema iftud haud attingit, ergo in canone rationis

purae duabus de quaeftionibus agemus, quae inuitamen-
tum rationis pra&icum attinent, cuiusque refpeclu ca-
nonem, neceffe eft, vfus illius effe pofle, his nimirum :

eftne deus? an eft vita furura? Quaeftio de libertate

transfcendental! folam fpe&at fcientiam contemplati-
vam, quam vtprorfus indifferentem relinquere iq me-
dio poiTumus, u/de ratione praftica agatur, et qua deio
antinomia rationis purae fatis copiofe iifputauimus.

C A N D N I 5 RATI0NIS V u r. A E

SECTIO SECUNDA.
De ideali fummi boni tamquam ratiane qtindam conjlituendt
finem vHimum rationis purae.

Ratio in vfu fuo contemplatiun duxit nos per cam-

pum expericntiae, atque inde, cum ibi numqu&m peni-
tus exfatiari pnfiit , ad ideas contemplatiuas , quae nos
vero tandem vicilfim ad experientiatn reduKerunt, atque
ita fini fuo conlilioquu vtiliter quidein, exfpe&ationi
fed
nofirae haud ita conuenienter fatisfecerunt. Nunc ad-
huc nobis relinquitur quaeftio: nimirum an ratio pura
etiam in vfu practico polfit deprehendi, anne iila in eo
ad ideas ducat quae fummos rationis purae fines attin-
,

gant, quod fupra indicauimus, eaequeproindeeftatione

, inuitamenti praftici ea nobis poffint impertire, quae re-
fpetlu contemplatini nobts omnino recufant.

Vniuerfum rationis meae inuitamentum (tam con-

templatiuum, quam pratticum) coniungitur in hifce tri-
. bus quaeftionibus:

1) Ecquid poffum fcire?

2) Ecquid debeo agere?
3) Ecquid mihi licet fperare?

Ac prima quidem quaeftio tota eft contempUttui.

- Vniuerfas, opinor, quae fieri poffunt, refponfion.es il-

lius exhaufiaius, tandemque eam inuehimus, in qui

 DE IDEALI SUMMI BONl TAMQUAMRAT.etc.553
quidem rationi conquiefcendum eft, et, nifi rem prafti-
cam fpe&et, etiam habet, cnr conteuta videatur; ama,-
gnis autem finibus illis, quos omnis hic rationis cnuatus
proprie fpe&abat, aeque longius remoti manlimus, ac fi
ftatim iu principio per ignauiam huic Libori nos fubdu-
xiliemus. Quodfi igitur de fcientia agatur, certum fal-
tem eft atque indubitatum, nos eius nmipoUe, refpedtu
duarum quaeftionum illarum, fieri participes.

Alrera dcinde qnacftio praflica eft, ct aclionem vi-

tae fpcetat. Atque eateuus quidem poteft ad rationem
puram pertinere;tum autctn non eft translcendcntalis,
fed inoralis; proinde perfe ipfa haud poterit criticae 110-

ftrae prbpofita ede.

Tcrtia denique f[uacftio, niinirum: fi, ouod debeo,

faciam, quid tum licebit mihi fperare? eademet praU-
ca eft, ct theoretica, ita, vt parte pratHca quodam qua-
fi duce ad quaefHonis theoreticae, qttacque ,- fi altius
tendat, contemplatiuae refpoiifionem ducamur. Nam-
juc cuLcumque fpei, quam expetat atque exfpettet,
. beatitas propofita cft, ct ratione rci prailicae legisque
moralis idem eft, quod fcicntia et lci; naturalis refpeftu
cognitionis rcrum theorcticac videtur. Ilia dcmum ad
conclufionem rcdit, clTc quiddam (quod finem vltimum
poitibilem cdnftituat), proptcrpa quod debcat aliquid jle-
fi; haect aliquid effe (ijuud vt caufa agat fuprema), eo
tjuod aliquid hat.

Sed beatitas cernittrr in eicpletione ac fatiatione om-

nium cupiditatnm noftrarum, tum(extcnfiue) quoad va-
rietatem illarum, tum (intenfiue) nugnitudinem quafi-
<]ue gradum, tum vero etiam (protenfiue) durationem.
Legem, quae bcatitatcm, tamquam ftimuium quemdaro,
adhibet oiKcij faciendi, dico pragmaticam (regulam pru-
dentiae); eam vero, fi qua fit, quae non iubet ac prae-
cipit, nifi quomodo nos componamus ctgeramus, vt
beatitate digni euadamus , moralem (legem morum) ap-
pelio. Illa fuadet et conlulit, quae facienda (int, vt bea-
titateperfruamur; haec praecipit atque imperat, ouo*
 554 METHODOLOGIA. CAP.lt. SECT.lt.-

tnodo nos compouamus ac geramus, vt beatitate modo

di^ni euadamus. Illa in principiis pofita empiricis eft;

nam non, nifi per expcrientiam, fcire poflum, quinam

in me infint appetitus qui cupiant expleri, ncquequae
,

caufae phvficae, quibus illoruin futiatio efficiatur. Al-

tera deinde lcx ab appetitionibus fe continet, fubfidiis-
tpic naturaeillarum ardorcm roflinguendi, libertatemquo
naturue rationisque duntaxat vnitiorfe confiderat, con-
ditionesque neceffarias, quibus foiis fit, vt ea cum dis-
tributione beatitatis ex principiis concinat atqiie con-
veniat, proinde folis certe inniti ideis poterit rationii
purae dtque ex anticipatione cognofci.

Iam vero fumo, vere puras effe leges morales, quae

prorfus ex anticipatione (nullo refpeftu habito rationum
mouentium empiricarum, id eft, beatitudinis) aftio-
nem omiflionemque , hoc eft, vfum libertatis uaturao
rationisoue generatim, easque leges fiin-
conftittiant,
pliciter abfoluteque (non tantum hypothetice pofiti
aliis finibus empiricis) imperarc, ideuque omnino ne-

Ceffarias efle. Hanc fententiam iure poflum fumere,

non folum propterea, quod argumentateflor politilfimo-
rum philofophiae moralis dottorurn, verum etiam iudi-
cium morale hominis cuiusque, ii eiusmodi legem cogi*
tatione vult dilucide informare.

QuamoBrem ratio pura, non in vfu quidetn con-

templatiuo, attamen in certo quodam praftico, nempe
morali, principia continet polfibilitatis experientiae,
nimirum eiusmodi aftionum, quae praeceptis morali-
bus cortfentaneae in hiftoria hominis poffint inueniri.
Cum cnim imperent, vt eae fieri debeant, eas quoquo
fieripolTc, ncceffeeft, ideoque pcculiaris forma quae-
dam vt efle queat, oportebit, vnitatis fyftematicae, fci-

licet moralis, cum e contrario vuitas phyfica fyftemati-

ca ex principiis rationis contemplatiuir non poflet pro-
bari,
fiquidem ratio refpeftu quidem libertatis in gene-
re, non autem ratione vniuerfae naturae, gaudet efFe-
ftione, principiaque rationis moralia aftioues quidem
liberas pofiuot, noD Tero leges phyficas producere.
 DE IDEALI SUMMI BONL ' .'
555
Idcireo principiis rationis purae in vfu praflico, nomi-
natim morali, nulla eit realitas obieittua.

Mundum
, qtii vniuerfis legibus moralibus confen-
taneus foret (qui fane ex Hbrrtate naturarum ratione vten-
tiuoi efle poteit, et t?x legibus hor.efii (mornlitatis) de-
bet eife), mundum dicn morakm. Qui qnidem duntaxat
vt mundus intelligibilis cogiratnr, quoniam ab vniuer-
fts in eo couditionibus (finibm) ab ipfisque vniuerfis
moralitatis impedimentis in co (imhecillitatc ac perfi-
dia humanae naturau) nosmet continemus. Eatenus
igitur in fola verfatur idea, led tamen practica, cuius
reapfe in mundo-fenjibili et poteit vis eife, et debct,
Vt Ss, quantum
fieri podit, huic ideae conformis redda-

tur. Quocirca idea mundi^moralis rcalitatem obietti-

vam habet, non ita quklem, vt rcm fpcttet, viiioni
fubieflam intelligibili (ciiiusmndi nos non poOumus
cojritationc dcpingere), fed mundum fenfibilem, verum
vt rem rationi purac in vfu piattico obnoxiam, cor-
pusquo in eo myflicum naturarum ratione vtentium,
quatenus liberum arbitrium earum fub legibus morali-
bus tam fecum ipfo, quam cum cuinsuis alius libertato,
pcrpetuam in fe habet vnitatem fyftematieam.

Haec habuimits, quae ad vnam duarum quaeftio--

num rationis purae, inuitamentum pracYicum fpettan-
tium, refponderemus: fac ea, quibus dignus reddaro
beatitate peifruenda. Altera deinde haec quacllio eft*
quid ? fi memet ita geflero, vt bcatitate haud videar in-
dignus, num licebit fperari eo memet Ulius fieri poflc
,

participem? Refponfio ad eam pendet exeo fcilicet, an

principiis rationis purae, legem ex anticipatione prae-
cipientibus, ea fpes quoque necefTario cum ea con
netlatur.

Quamobrem ,
quantopere principia moralia ex
ratione in vfu prattico neceflaria lint, tantopera
etiam ea necefiaria aio ex ratione in vfu theoretico accj.
pi debere, vt quisque beatitatem poilit ad eundem mu-
dura fperare, quo illa fe dignum in vita porauerit, idcu*
 55^ METHODOLOGIA. CAP. II. SECT.II.

qne fyftema moralitatis cum fyftemate beatitatis arftif-

iime . fed modo in idea rationis purae effe coniunttum.

Iam in mundo intelHgtbuT, id eft, moruli, in cu-

ins conceptu nobis ab vniuerfis moralitatis (inclinatio*
num animi) temperotnus, eiusmodi fyftema coniunttae
cum moralitate felicitatis aequa proportlone conftitutae
ctiam vt necefTarium poteft cogitari, proptcrea quod li-
bertas legibus inoralibus partim commota, partim ad-
ftricra, ipfncaufa eflet felicitatis vntuerfalis, proindena-

turae ratione vtentes ipfae, ducibus iftis principiis,

autlores falutis forent conftantis et fuae ipfarum, et
Jtmul aiiarum. Scd haec difciplina virtutis fe ipfam re~
munerantis itlearjuidem eft, quaenou poffTt ad effcttum
pcruuci, nifi, <|uod cnique incumbit, ofhcio quisque
diligenter obfequatur, id eff, nifi vniuerfae naturae ra-
tionisque actiones ita tiant, qoali a voluntate fuprema,
omne fingularum arbitrium in fe continente, nafcantur.
Cum autem, quae e lege morali nafcitur, libertate fua'
vtendi, omnibus et flngulis eadem obligatio fit, quam-
legem migrauerint, nec per naturam rerum
vis alii illam
in niundo, nec per effectionem ipftrum actionum ea-
rumque ad virtutem adfeftionem certo definitum eft,

(juam qualemue coiifequentiae ad feiicitatem fint pro-

portionem habiturne, neque quam diximus, neceflaria
Ipei coniunctio felicitatis potiundae cum ftudto indefeflb
'dignum fefe felicitate parandi a ratione puteft cognofci,
ii fola natura conftituatur, fed tantum licet fperari,
pofita ratione fuprema aliqua, ex legibus moralibus im-
perante, eadenvjue naturae caufa.

Ideam eiusmodi intelUgentiae, quae farictiflimam

vohintatem in fe cum fumma beatitate arctiftime con-
iunttam complcttatur. qmiiisque fclicitatis in mundo
caufa fit, quatenus illius ad virtutem (vtpotc dignita-
tcm fclicitatis fruendae) peraequa proportio fit, ideali
dico fummi borii. Ergo ratio pura in folo ideali fummi
boni originarii canfam poteft coniunttionis pra&ice ne-
ceflariae amborum elementorum fummt boni deriuati
inueuire, nimirum mundi cuiusdam intelligibilis, id ell,

ligitizea B/Coogle
 Dt IDEALI SUMMT BONL 55/
moralis. 'Cum autem nos neceffario perrationem eam
coniunftionem ad eiusmodr mundunt pertinentem coga-
mur cogiture, quamuis fenfus nobis nil nifi mundum
proponant phaeiKimenoritm, fequitur, vt ille, in quo,
quae in mundo fenfibili egerinius, confer|iiainur, qut
cam nobis coniuilftionem haud oltcndat, tamquam
muudus nobis fitturus fumatur. trgo,' deutn efle
et vitam futuram, fmntiones ditae funt rationis purae,
rjuae ex ipfius huiusce rationis principiis, quae nobis
ftudinm iuiungjt genutnae germanaeque virtutis, nullo
tnodo poffunt ab obligatione noftra diuelli.

Virtus (mo ralitas) per fe ipfa difciplinam confti-

tifit, nou item fclicitas, praeterquam fi virtuti conue-
nienter diflxibuta videatur. Sed hoc in mundo dunta-
xatintelligibili fieripoterit, fuh fupienteetauftoreet mo-
deratore. Quem, vna Cuin vita eiusmodi muiidi, qucm
fpeftare futurum debemus, ratione cogimur, vt fuma-
mus, aut lcges morales vt inanes phantafiue fetus con-
fiderare, quoniam, quam eadem coniun-
ratio cum iis

g'it, confecutto neceffaria illarum, fine fumtione illa

neceffario tolleretur. Quamobrem et quisque homo lc-
ges morales accipit pro praeceptis , quod vcro effc tion
poffent, nifi ex anticipatione cum regula fuaconfecti-

tiones conneierent confcntaneas, et proinde promip

Jiortts in fe comminationesque cohiberent. Nec vero
id potenmt efficere, nifi in natura infint neceffaria,,
vtpote fummo bono, quae fola polfit curare, vt eiusmo*,
di effe queat vnitas finibus conueniens.
Leibnitius mundum, quatenus in eo ad folas na- .

turas ratione praeditas earuinqtte conte.vtum e.v legibust

moraiibus modeiunte fummo bono fpectatur, rtgmfm
vocauit gratiae , illudque diftinxit a regno tiatnrae,- cum
legibus quidem moralibus fubfunt, fed nulla alia aciio-
num fuarum euenta exfpcflant, quam quae fecundum
curfutn efficiuntur nnturae in noftro mundo fentibili.
Vt igitur nosmet in regno gratiae confpiciamus, vbl
-
omrtis nosmanet felicitaS , praeterquam nifi partem no-
ftram in ea omiffo liudio dignos nosmet feuciute pa-
58 METHODOLOGIA. CAP. U. SECT. IT.

landi ipfi coerceamus, idea rationis eft praclice necef

faria.

Leges praclicae, quatmus eaedem rationes a3io-

num fubietiuae fiunt, id cft, decreta fubieftiua, di-
cuntur nnrrnne. Uiiiidicatia virtutis, fecundum puri-
tatem illius atque erfetla, fit ex ideis, fed legum obfir-
vantia ex ormir.

Necefleefr, vt Vniuerft vita noftra normis mo-

ralibus fubiiciatur; verum itidem fieri non poteft, vt
id fiat, nifi ratio cum lege morali, quae m mera idea
verfarur, caufam elficientem coniungat, quae attioni
ad eam iriftitutae euentum conflituat fummis finibus
nofiris maxime confentaneum fiue in hac vita, fiue
,

nliqua futura. Igitur remoto deo, mundoque nobis

nunchaud confpicuo, fed fperato, fplcndidae illae vir-
tutis ideae in rebus verfantur, omnium omnino com-
probatione atque admiratione dignifhmis illis quidem,
ied parum idoncis ad nos ad ofTiciuui faciendum impel-
lendos ftinuiiandosque, quandoquidem iilae liaud vni-
.verfum finem attingunt, cuique naturae rationique na-
turalem, eademque illa ratione pura ex anticipatione
confUtutum et ncceflarium.

Fclicitas fo!a, pernvultum abefl, vt rationi bonum

pcrfcttifiimum vid>-atur. Illam ratio haud probat (vt
eam cumque appctitio exoptauerit), nifi coniuntra fit

cum ftudio fe dignum felicitate reddeudi, id eft, cum

obcdientia moralt. Virtns fola, cum eaque folum fe
dignum felicitatecomponendiftudium, permultum abeft,
vt bonum perfectum abfo|utumque vidcatur. Quod vt
conficiatur, eum, qui fefe haud indignum felicitate
gefferit, poffe, oportebit, fperare, iliius fefe futurum
eife participem. Ipfa ab omni peculiari ftudio libera
ratio, fi, nullo refpetru habito commodi proprii, locum

caperet cuiusdam naturae , quae omncm felicitatem

poliet dilfribuere, baud aliter potcrit iudicare; nam-
que in idea practica ambae partes neceffario funt con-
iun&ae, ita tamen, vt fenfo animi morali, quafi con-
 M IDEALl SUMMl BONI. 559
ditione, primnni efficiatur, vt poflit pars efle feiicite-
tis,non viciiiim retro fpe felicitatis fenfum animi mo-
rale. Quippe quod hoc modo non foret Riorale, et
proinde cjuotjue haud dignum tota felidtate, quae co-
ram ratione nullam nouit aliam circumfcriptionem,
quam quaeex prupria noftra attione pendet,' virtuti
contraria.

Igitur felicitas in aequa proportione virtUtis natu-

raruin rationalium, qua illa funt digni, fola conftituit
fummum bunum mundi, in quo ex praeceptis rationli
purae, fed pratVicae, animo debemus ac mente locufn
capere, quique fane quidem mundus efttantum intel-
ligibilis, fi quidem mundus fenfibilis de natura rerum
eiusmodi vnitatem fmium fyftematicam h,aud pollicetur,
cuius itidem realitas in nulla poteft re alia conftitui,
quarn in fumtione cuiuspiatn fummi boni originarii, cum
ratio iu fefe confiftens, cum nmni fufficientia caufae
cniusdam fupiemae ornata, fecundum perfetil7imain
ad fiucs aiufpiiationem vniuerfalem illum, quamuis irt

mundo fenfibili nobis admodum absconditum , rerum

ordinem conftituit, conferuatoue, atque abfoluic,

Atque haec dicologia moralis hunc peculiareiri

prtncipatum habet prae contemplatiua, vt necejTario .

ad conceptum ducat entis primi vnius, oinnium perfe-

ftiilimi et ratinnalis, quod theologia contcmplatiua e
rationibus obicttiuis nobis ne mouftrat quidem, nedunr
nobis poffit de eo perfuadere. Neque enim in theolo-
gia transfcendentali, neque naturati, quo vsque in ea
ratinne ducamur, vllam caufam quandam rationemue
fiimcndi naturam vnam, quam iure poffimus vniuerfis
caufis naturalibus praeponere, casque ex ea prorfus
aptas ftatuere. Contra, cum e ftationc vnitatis moralis,
vtpote neceffaria lege cosmica, caufam confideramus,
quae huic fola poteft effe&um confentancum, proinde
quoquc pro nobis vim obTigandi tribuere, vna fit fupre-
mavotuntas, neceffe eft, quae vniucrfas leges eas in fe
contineat. Qui enim in volufitatibus variis perfeclam
finium vnitatsm inueniemus? Atque Ula quidem volun-
S6o METHODOLOGIA. CAtf. II. SF.CT. II.

tas omni, polient potentia, cui, quanta

oportebit,
quaijta fit, natura, cum virtutc comparntio,
etusf|ue
ad eamquc adfuQiu, fubiecU videatur ; fit csi porr
omnifcia, vt intcftinos motus ;itque adiectiones aniino-
rum , earumquc pretium intevmim probc cognitum ha-
beat; fit vero etiam vbicumque locorum praefens, vt
proxime adfit cuique neceiiintti quam furnmum opti-
,

inum cosmtcum requirit; fit&nique ueterna, vt nullo

tempore ille tantus tamque udmirabilis naturae liberta^
tisqueconccntus deficiar, ct.iic porro.

Atque illa quidem finium confpiratione vnita-

teque fyftematica in muudo inteiiigcntiarum, qui.quam-
vis, vt natura mera, duutaxat inundns fenfibilis, tam-
quam fyftema iibertatis autem, intelligibiiis mundus, id
eft, (regnum gratiae) dici poteft, neceffario
moralis
quoque ad omnium rerum ducimur vnitatem ad fines
confpirantem quibus maguuiu hocce totum ctiicitur,
,

ex vniuerlaiibus legibus naturalibus, perinde atque

prior ex vniuerfalibus neceilariisque legibus moralibus,
practicaque ratio cum conteinplatiua cnnujatur.
Alundus tamquum ei vua idea profecius, opnrtebit. pro-
ponatur, fi cum illo r.ationis vfu, fine quo nosmetipfos
ratione indigrtos putaremus, fciiicet cum morali, qni
omnino idea nititur fummi boni, debeat confpirare.
3Ea re omnis naturae peifcrutatio dirigetur ad formam
fyftematis finium atque fcoporum, in fummaque dilata-
tione fun efficitur phyfico-thcologia. Quae vero, nb
ordine morali, tatnquam vnitate quadam in natura H-
bertatis eonftituta, neque praeceptis estraneis fortuito
fancita vnitatc, profecra, confpirationem finium natu-
rae ad rationes reuocat, cx anticipatione cum intcrna
rerum pofiibilitate neceffario coniunlas arcliflime co- ,

que ad thcologiam transfcendeutalem, quae ideale fum-

mae perfectionis outologicae pro principio amplectttur
Vnitatis fyfiematicae, quo nd leges vniuerfales necefla-
riasque naturales vniuerfae res eoniunguntur, quippe
quarum omnium origo ab abfoluta neceffitate pendet
vnius cuiuspiam auioris primi.
 DE IDEALT SUMMI BONI. 561

Ecquem vfum facere jnteltigentiae poterimus, ra-

tione ipfius experientiae, nifi fines nobis proponamus?
Sed fmesfummi fines virtutisfunt.eosque fol.i poteft nus ra-
tio puri docere. His igitur inftrutli , ad ductnmque il-
lorum, ipf;i naturae notitia Vti haud conuenienter poffu-
mus ratione cognitionis, vbi liaud ipfa vnitatem adtines
confpirantem natura indiderit; quippe (ine qua vel ipfa
ratione careremus, quoniam nullam illius fcholam habe-
remus, neque cutturam per res obieitas, materiameius-
inodi conceptuum miniflrantes. Setl vnitas illa conipi-
rans cum fiuibusneceliana eft, atque in natura ipfiusar-

bitrii confiituta, quae pioinde, conditionem vfus eiusin

fingulo continens, elfe necelfe eft, atque ita autio trans-
lcendentalis cognitionis noftrae rationalis haud caufa fo-
ret, fed tantummodo efFetumconuenientiae finiumpra-
ticae, quam nobis iniungit ratio pura/

Quamobrem hifloria rationls luimanae oftendit,

priusquanj conceptus mornles purgati fatis conftituti-
(jueelfenE, vnitasque finium fyitematica ex iis, et qui-
dem es necelTariis principiis effet perfpeta, cognitio-
xiem naturae, ipfamque partem haud exiguam culturae .

mukis aliis artibus, partim rudes tan-

intelligentiae in
tummodo vagosque de deo conceptus ijtgnere potuilfe,
partim miram indifFerentiam ratione huiusce .quaeftio-
nis omnino reliijiiilfe. Maior trattatio idearum inora-
lium, lege morali maxime pura religionis noflrae necef-
iariafatta, acuit rationem ad rem obieiam, inuitamen-'
to, quod capere ex illa cogt'h;]tur, cumque nec dilatatae
coignitiones phyflcae, nec vtrae cei taequc uotitiae trans-
fcendentales (cuiusmndi nullo non rcmpore defuerunt),
ad id conferrent, tamen conceptum naturae diuinae pe-
pererunt, quem nos hunc recTum putamus, non eo qui-
dem ,
quod veiitatis eius fidem nobis fecerit ratio con-'
templatiua, fed quia is cum principiis.rationismoralibus
perfecte conuenit atque confentit. Atque ita tandem
ibla ratio pura, fed modo in vfu praftico, laude fruitur,
cognitionis, quam.fota contemplatio duntaxat opinari

Digiiizcdb/Google
$6a METHODOLOGIA. CAP.IL SECT.lt.

poteft, non vero conftitucfe -ad fummum inuibimentura

(

noftrum iungendae, eoque non quidem ad dogma quod-

dam demonftratum, attamen ad fumtionem abfolute ne-
ceffariam in finibus fuis effentialibus conftituendae.

Quodfi autem ratio praftica ad hocce fnftigium per-

veiicrit, conceptum dico vnius cuiuspiam naturae pri-
mae, ilii prorfus non licebit, vt, quafi, omnibus vfus
eius legibus empiricis fuperatis, ad proximam rerumno-
varum cognitionem eleuata fit, ab hocce conceptu pro-
ficifcatur, legesque morales ipfas ab co deriuet. Earum
enim ipfarum interna neceffltate praftica zA fumtionem
ducebamur caufne cuiustk m iu fefe confiftentis , fapien-
tisue mundi moderatoris, vt legibusiliis impertiretur ef-
feftio, ideoque eas haud poflumus ad hanc vicifiim vt
fortuitas atque a fofa voluntate deriuatas fpe&are, ia
primis ab ea voluntate de qua ne cogitationem quidem
,

habcremus, nifi eam legibus illis conuenienter fnnuajfe-

mus. Quousque iure nos ducere ratio praciica poterit,
aftioncs numquam propterea debitas. habebimus, quod
in diuinis praeceptisfint, fed ideo easpro praeceptis diui-
nis reputabimus, quoniam interne ad eas ohligati tene-
mur. 'Libertatem, vnitate cum finibus confpirante ma-
giftra, ex principiisrationis difcemus, nosqucnon volun-
tati diuinae confentaneos credemus, nifiquatenus legem
moralem, quam ratio nos ex ipfa natura a&ionum edo-
cet, fanfliam habeamus, illumque (deum) colere eo fo!o
ubitremur, vt bonum cosmicum in nobis atque in aliis
nromoueamus. Itaquc theologiae moralis vfus duntaxat
immanens eft, fcilicet, vt, cuius caufa in hoc mundo
conftituti fumus, curemus, propterea quod fyftemad
conuenimus vniuerforum finium, neque fanatice, aut
adeo temere ducem rationem legislatoriam in vita ho-
nefte degenda deferamus, quo proxime ad ideam naturse
fummae ducem iUum iungamus, vnde vfus exfilieret
transfcendens, quo pcrinde, atque vfu folius contempli-
tionit, vltimoi mtionis fmesperuerti acperdi, neceffeeft.
 DE OPINIONE, SCIENTIA ET FIDE, 563
CASONIS KATIONI3 FURAS
SECTIO TESTIA.
De opinione, fcientia et fide,

Adfenfus res eft in intellteentia noftra, quae in ra-

tionibus poteft obie&iuis pofita effe, fed etiam caufas fub-
iefliuas requirit in animo iudicantis. Si iudicium cui-
que probatur , qui ratione vtitur, caufa eius obieEtiue
idonea cft, adfenfusque tum dicitur prrfuafio adverttatem.
Quicuminfingulari fubietii natura fundamentum habet,
ferfuafo erronea vocatur.

Perfuafio erronea cemttur in fola fpecie, 11 quidenv

iudicii ratio, quae tantummodo incft in fubiefto, proob-
iectiua reputatur. Inde eiusmodi iudicium feparate va-
let priuatimque ,
neque adfenfus poteft communicari.
Sed veritas pofita eft in conuenientia cum re obiefta, cu-
ius proinde ratione iudicia cuiusque intelligentiae- con-
fentiant inter fe, neceffeeft. Adlenfus, verane an er-
ronea perfuafio fit, quaedam quafi obruffa proinde, ex-
trinfecus, eft poffibilitas illum cum aliis communicandi,
adfenfumque communiter cuiusque hominis rationi pro-
batum videndi tum enim faltim licet fufpicari caufam.
; ,

contemtus iudiciorum omnium, vtcumque varietate ab

feinuicem fubiefta diftent, pofitam in caufa communi
fore, nimirumin re obiecla, quacum proinde vniuerfa
confenfura eoque iudicii veritatem probatuxa vid-
ntur. ,

Quocirca perfuafio erronea a vera haud fubtecliue

quidem poterit diftingui, fi fubiefto adfenfus, duntaxat
ijuaphaenomenon fui ipfius animi, ob oculos verfeturj
quod vero in rationtbus illius, nobis probatis, in alio-
rum intclligentiaiacimus, an in alicna ratione idcm ef*
ficiant, atque in noftra, periculum in adiumento verfa-
tur, fubieftiuo quidem tantummodo, quo hsud vera qui*
dtm perfuafio efKciatur, attamen folus iudicii valorfv
 5 64 METHODOLOGIA. CAF..XL SECT. III.

paratus priuatusque, hoc eft, quiddam ineo, quod me-

ra erronea perfuafio fit, aperiatur. -

Si praetcrea caufae iudicii fubicctiuae, quas prora-

tionibus eius obiectiuis fumimus, explicari pofftnt, ideo-
que adfenfus fallax, tamquam euentum quoddam in ant-
- mo noitro explanari, ita vt haud opus habeamus condi-
tione rei obieitae, tum fpeciem denudabirrius, eaque
non amplius decipicmur, rjuamuis femper adfiuc certo
quodam gradu tentabimur, (i caufa fpeciei fubiefliuana-
turae nofbae adhaereat.

Nihii qmdquum pofTuin adferere, id eft,_. pro iudi-

cio cuicjtie necefiiirio probato enunciare, quam qundme
certtfm facit. l'erfuafionem milii feruare poffum,' fi

memet in ea bene liabeam nerjue eam tamen

,
praeter ,

me, nemini probatam vcllc potero, neque debebo.

Adfenfio, fiue valor iudicii fubiectiuus, ratione per-

I fuafionis verae (quae cadem obicttiue valet), gradibus
hifce tribus conftat: et ophtwi.e, et fide, et fiknlia,
Opinio cemkur inadfenfione ciimconfcientiaet ftibiectiue/

etobietitie haud idonea. Quaepofferior cum tantum fubie-

ftiue idonea cft, fed fimul obk-ftiiie ha.ud idonea puta-
tur, tum fides appellatur. Tatidem adfenfio cum fubie-
tiue tum obieftiue idotiea dicitur feitntia. Rutio fttb-
iectiue idonea vocatur prrfurfio (refpettu mei ipfius), fed
obieftiua, icrtitudo (ratione cuiusque). In illuflrandis
conceptibus tamfacilibus haud morabor.
Lkebit numquam, vt opinrr, nifi faltem aliquid,
fciam, cuius ope iudiciuin mote problematicum cum va-
ritate coniungatur, quae coniunftio, minus plena qui-
dem, fed tamen plus quam fifclio arbitraria videtur.
Praeterea legem eiusmodi coniunftionis, necefTe cft, ve-
ram effe. Quandoquidem , fi ratione eius nil nili opi-
nionem habeam omniatantummodo iu ludo verfabun-
,

tur phantafiae, fine vlla ad veritatem adfeflione. In

iudicando ex ratione pura nullo pafio licet opinari.
Nam, quoniam iudicia iila haud rationibus fukiuntur
 DEOPfNIONE, SCIENTIA ET FIDE. 565
mpiricis, fed vniuerfa cognofci debent e.\ anticipatio-
ne, vbi cunfla neceflaria funt, principium cnniun&ionis
et vniuerfalitatem requirit ct neceffitatem, proinde ple-
nam animi firmitatem, alioquin nullum, prorfus poteft
ad veritatem iter iuueniri. '
Idcirco abfurdum et, in
rrtathefipura opinari; fcirenos, oportebit, autabomni
nos iudicio continere. Pariter cum decretis moralitatis
comporatnm videtur, vbi non ad folam opinionem, ali-

quid licitum effe, aftionem nobis licct audere, .verum

nosmet iliud oportet fcire.

In vfu rationis transfcendentali e contrario fans

rjuidem opinari parum eft, fed fcire nimium. Refpectu
mere contempl;itiuo igitur hoc loco omnino non poffu-
mus iudicare; fi (juidem rationcs adfenfus fubiecfiuae,
<]iiemadmodum eae, quibus fides poteft efUct, in quae-
ftionibus contemplatinis nulla funt diguaeapprobationc,
cum ab omni Ope empirica haud fe fuftincre liberae pof-
fint, nefjue cum aliis aequali modo communfcari.
Verum adfenflo thcpretice haud idonea non poteft nifi
refpeclu praSficu fides appctlari. Hic finis pracMcus au-
tem vel dextcrttatis eft ctfofertiae, vel moralit atis, illius
ad fines arbitrarios fortuitosque, huius ad abfolute necef-
'
'
farius. .

Fine femel propofito et conftituto, conditioneseius

attingendi hypothetice necefTariae fttnt Haec neceflt-
tas fubiecliua eft, fed tamen tantuin comparatiue idonea,
fi nullas omnino alias conditiones norim, quibus finis
<|ueat feriri atque attiiu*i;- fed eil fimpliciter, et cuique
jdonea, ficertofciam, neminem poffe aiias conditiones.
npffe, quibus ad finem propofitum ducamur. In caufa
priori fumtio mea adfenfioque rertarum conditionum fi- ^

des duntaxat fortuita eft, in poftetiori autem necefTaria.

Medicus fi in aegroto, qui in discrimine verfatur, artem

debcat experiri, fed morbum haud nouerit: phaenome-

na examinat, quoniamque melior caufa latet, phthi-
fin eflc iudicat. Fidcs eius iti fuo ipfiusiudicio fortuita

igiiizcd b/Cooglc
$66 METHODOLOGIA. CAP.H. SECT. III.

melius coniecerit.
eft, alifls fortaffe Eiusmodi ftdein
fortuitam, quae vere rcmedtorum vfui ad aftiones cer-
tas fundamento eft, fidem dico pragmatitam.

Vfitat T]ua'fi obruffa: vtrum aliquidin fola perfua-

fione putatitia, an certe fubie&iua, id eft, in fide firm
verfetur, eius, quod quis adferit, ccrtatio eft. Saepe-
numero accidit, vt quis fententias fuperbia tam cnnfi-
denci atque inflexibili pronunciet, vt omnemerroris me-
tum Sed certatione percel-
prorfus depofuiffe videatur.
litur, Nonnumquam eum
perfuafionis videmui
latis

habere, quae vnius aurei pretio, non vero docem, pof-

fit aeftimari. Vnius enim pignore certauerit, fcd in de-
nis perfentifcit demum id quod antea uon animaduer-
,

ttrat, fcilicct facil poffe fieri, vt errauerit. Si cogita-

tinne fingas.tibi do totius vitae falute pignore certandum

effe, iudicium fuperbiens admodum minuetur, admo-
dum metues, atque ita denytm inuenies, fidem tuamvs-
que eo haud quaquam pertinere. Atque ita fides prag-
matica vno tantummodo gradu gaudet, quipro variam-
vitamenti ratione, quacea in re deprehenditur, vd ma-
gnus effe poterit, vel etiam paruus.

-
Quoniam autem, etiamfi ratione rei obiectae nil
quidquam poftimus fufcipere "proinde adfentm mere
,

theoretica fit tamen in muitis caulis inftitutum qui>d-

,

dam cogitatione poffumus, animoque fingere, cuius nn-

bis rationes effe idoness opinamur, quibus certitudo
rei conficiatur, in iudiciis mere theoreticis certum
quoddam praQici analogon eft, ad cuhls adfenfionem ap-
probationemque verbum fidti quadret, quamque fidtm
. poilimusrfoSWnn/i vocare. Qaodfi fieri poftet, vt vl^a
quaniam eiperientia conficeretur, quouis certauerim pi-

gnore, vllam certe quampiam ftelkruin, quas confpici-

bims, errantium inhabitari. Qu&propter dico, non foli
ft opinio, fed firma fides (cuius de veritate pormultis
vitae commodis contenderem) , etiam caeteros mundoi
inhtbitari.
 DEOPINIONE, SCIENTIA ET FIDE. $6?
Atqui fateamur, necefle eft, locum de exfiftenti
dei ad fidem doctrinalem pertinere. Numque, etfi ra-

mundi theoretic.ae nihil conlHtuere pof-

tione cognitionis
fim,quod tianc cogitationem, vt conditionem exphnan-
dorum mundi phsenomenorum neceflario ponat, po-
,

tiusque ita ttebeam rationcvti, quafi vniuerfa duntaxat

natura conrineantur; tarnen vnitas finibus confentanea
tanta !ex eft vfus rationis ad.naturam, vt, cum experi-
entia eius rei exempla large proponat, ea nullo modo
queam praetermittere. Huiusce vnitatis autem nullam
noui lcgem aliam, quam illa mihi duccm ftatuat perfcru-
tationis naturae quam fi fumam, futumam quandam
,

intelligentiam omnia px finibus fapientiflimis ita ordinaf-

fe. Er^o conditio elt cuiusdam fortuiti quidem confitii
fcopique, fed tamen hsud ieuis momenti, quippe vt du-
cem habeam in perueftiganda natura, fapientem mundt
auEtorem quendam fumendi. Euento periculorum,
meorttm faepenumero quoquc vtititas huiusce fumtionis
firmattir, neque quidquam poteft liquidn contra adferri?
me nullum iufto minus dicere, fi adfenfionem meam vo-
care veltem opinionem, verum in hac ipfa ratione theo-
retica dici poteft, firmiter me deum credere; tum
vero haec fides fen&rftriclo tamen haud praftica eft, fed
fides doftrinalis dicenda, quam theologia naturae (phyfi-
co-theologia) neceflario vbique debet efficcre. Rationa
ciusdem fapientiae, hahito ad praeftantiflimam humanae
iiaturae exornationem refpetu, ad breuitatemque vitae
illi parum confentaneam, itidem poterit ratio idonea fi-

dei duotrinalis futurae vitae animi humani inueuiri.

Vocabulumfidei in eiusmodi caufisoratio efl mode-

fpetatum, fed fimut tamen fiduciae fir-
ftiae obieitiue
mae, fubiecliue confideratum. Si hoc loco adfenfionem
theoreticam vel modo hypothefin dixerim, quam iur
pofiem fumere, ea re fidem meam iam adftrtngerem , de
natura caufae mundi mundoque futuro matorem memet
notittam habere, quam reapfe poffem oftenderei quod
enim vel pro hypothcG raody futnferoj de eo cecte qno*
5<5S METHODOLOGlA. CAP.II. SECT.IIL
ed proprietates cius tantum, oportebit, cognouerim, vE
haud cof7.'f;//illiu5rin(;cndus fit, fed tatitum eius exjiftcn-
tia coinmiiufcenda. Vocabulum fidei autem tantunimo-
do duQum fpecrat, quem mihi praeftat idea, vimque
fubiefliuam in promouendisaftionibus njeis rationalibus,
quo in iis retineor, etiamfi rcfpefiu contemplatiuo ne-
queain eius rationem rcddere.

Verum fides mere do&rinalis quiddam in fe conti-

net, tjuo eificitur, vt ea quodammodo imbccillis atque
infirma nonnumquam claudicare ac vacillare vidcatur;
faepennmero difiicultatibiis, in contcmplatione obuiis,
ab e.a diuellimur, quamuis femper neceffario ad eam re-
vertamur. ..- .
'

Longe aliter comparatumeft cum fide morali. Ibr

enim abfolute neceffariuin eft, vt fieri debeat aliquid,
iiimirum, vt legi morali ev omnt parte obediam. Finis
hoc loco neceffario confiitutus eft, vnaque duntaxat,
quantum equidem inteiligam, poteft efle conditio, qua
hicce finis cum vniuerfis finibus cohaeret, valoremque
prafticum habet, fcilicet deum efTe mundumquc futu-
rum: iam prorfus certus fuin, effe rleminem , qui alias
conditiones nouerit, quae-ad camdem finium vnitatem
ducant fub lcge morali. Cum autem praeceptum mora-
le fimul mea norma fit (vtifane, vt illa effe de-
heat, ratin praecipit) , non potero non e.vfiftentiam dei
futuramque vitam credere, certusque fum, nullumquid-
quameffe, quod hanc fidem queat labefafrare quoniam ,

eo ipfadecreta meamoralia corruerent.quibus me non pof-

fum ahdicare, quin in mei ipfiusodium incurram, mihi-
que ipfi dcteftandus abominandusque videar.

Talimodo, irritis omnilms amhitiofis confiliis ra-
tionis vltra terminos vniuerfae experientiae circumua-
gantis, fatis adhuc rclinquitur, itavtfit, cur refpeflu
praftico fimus contenti. "
Sane quidem nemo poterit
gloriari: fe, deunv cffe, vitamque futuram feke; fi ,

Digilized b/ Cooglc
 DEOPINIONE, SCIENTIA ET FIDE. 569
quidem, fi hoc fciat, is ipfe erit, quem diu quaefiui.

Otnnis fcientia (quae remattingit foli rationifubieclam)

cum aliis poteft communicari,- et proindc quoque fpe-

rare potfem, illius inftitutione tam miro modo fcien-

tiam.meatn dilatari. Minime. Perfuafio cernitur in
certitudine, haud itla quidem logiep, teAmorali, quae,
cum polita in caufis fubiectiuis (fententia animi mnrali)
fit, ne quidem dicendum erit: moralitcr certum eft,
deumelfa, etficporro, fedpotius, equidem moralitee
certus fum de illis rebus. I-5oc eft: fides, qua deum
effe perfuafus fum, mundumque poft huncalium, cum
fenfis antmi mei moralibus ita contexta eft atque con-
creta, vt, quo minus metuendum fit, nc fenfa ifta
animi perdam, eo minus mihi fidem illam vmquam
poffe eripi.

Vna, quae in ea re ineft, difficultns cernitur in eo,

quodhaec fides rationalis conftituta in fumtioneeffedica-
tur fenforum confiliorumque animi moralium. Quam fi
mittanius aliamque fidem fuinamus, quae refpcflu legum
rnoralium prorfus^foret indifferens, quath ratiopropo-
it, quaeftio tantummodo fubiecTa contemplationt erit,
et tum quidem rationibus firmis ex analogia poterit, non
iis, quibus pertinaciflima cedere dubitatio deberet, fuf-
fuiciri*). Sed in. hisce quaeftionibus ncmo homo va-
'
cuus eft omnt inuitamcnto. Namque, etiamfi a morali,
per defechtm boni animi, diuellatur; tamen in hac cau-
ia fatis multa relintjuuntur, quibus efficiatur, vt et-

*) Humanus animus (quod, ex mea quidem fententia, bi qoa-

que natura rationeque uecelTario eueitit) natnrale quoddam
_ iiiuitamentum capit obleftationemque eX moralitate, etiam-
fi hnud indiuifum 'it, prafticeque praepoiiderans. Firme-
tis iftutl inuitamenrum atque augeatis et ratiotiem inuenie.
,

tis admodum docilem atque adeo fapientiorem, vt cum pra-

flico pofltt contemplatiuum imiitamentum coniungi, in
autem haud curabitis, vt atite, certe in via dimidia, bonos
homines cfficiatis, ecj quoque nuniquam homines efficie.
tis finxeie credeiues
 !

57o METHODOLQGIA. CAP. II. SECT.HI.

exfiftentiam diuinam metuat, etvitam fnturam. Quoqut

dem nihil amplius requiritur, quain ut certe nullam queat
tertitudmesn obtendere, nullam ciusmodi naturam e(Te, nul-
lamque vitam ftituiam, cuius vtriusque, liquidem ex ra*
tione fola deberet, proinde apodiitice, euinci, poflibili-

tas ei forpt probanda, quod ccrte quidem nemo fanua

homo poterit fufcipere. ld fides uegatiua foret, qua.
non quideni moralitas animusque probus poffet, fed ta-
men eius analogon efEci ,
nempe eruptio malorum mi-
xime retineri.

At num haec omnia funt, diverit quispiam quac ,

ratio pura sflicit, dum prbfpettus aperit vltra termi-

nos experientiae? nil nifi duos fidei articulos? tantum
et intelligentia communis potuiffet elHcere, rieque ta-
tneu philofopiios ea do re opus habuiffet coufulere

Hoc loco haud efferam laudibus, quam optim

de ratiooe humana mcruerit philofophia opera criticu
fuae labore plena; licet in euentu merita eius duntaiat
inuunirentur negatiua; quippe qua de re capite fc-
quente nonnulla dicentur. An vero poftulatis, vt, quae
homines vniuerfos fpeftat, cognitio intelligentiam hu-
manam fuperet, a folisque philofophis aperiatur? Id
ipfum, quod vos reprehenditis, optime- confirmat ve-
ritatem eorum, quae haflenus adferuimus, cum illa
aperiat, quae initio haud poterant praeuideri, fciiicet,
mturam in us, quae homtnum fine difcrimirie inrcr-
funt, nulUus poffe donojum diftributionis inculpari ftu-
dto farae aut inuidia, fummamque philofophiam ratio-
ne effentialium humanae naturae finium, non pofle pro-
gredi amplhis, quam indicationem , intelHgeotiae vcl
oiaxune cammuni vulgarique conwffam.

igiinoo DyCoogle
 . ARCHITECTONICA RATIONIS PURAE. 571'

tllTHODOLOGUE TRt N SSCI N DINT AIH

OAPUT
T E P T I U M.
ArchitcBonica rationii purae.

ArchiteQonicam artem dico fyftematum. Cum

vnitas fyftematica in iis cernatur, qutbtu pognitio vul-
garis demum efficitur fcieutia, id eft, e fola congrega-
tione illius reddatur fyftema, architeElonica verfatur in
do&rina eorum, quae fcienrjam conftituunt in cogni-
tione noftra in vniuerfum, et proinde UU neceffario per-
tinet ad methodologiam.

Jlntione gubernatrice haud licitum eft, eognitio-

nes noflras rhapfodiam efficere, fed fyftema, oportebit,
conftituant, in nuo folo fines illius effcntiales firmare
poffunt ae promouere. Sed fyftems, vnitatem dico
cognitionum variarum fub vna idea copulatarum. Quae
quidem conceptu
111 verfatur rationali de "forma cuius-
damtotius, quateuus eo etvariomm compages, et lo-
cus partium inter fe innicem ex anticipatione conftitua-
tur. Xtaque conceptu rationali fcientifico finis contine-
tur et forma totius, cum eo congruentis. Vnitas finis,
ad quam vniuerfae partes in eiusque idea et ad fe inui-
cem funt adfcftae, efficit, vt quaeque pars in cognitio-
ne reliquarum poffit defiderari, nullaque adiectio for-
tuita, quantitasue perfeclionis infinita, qme haud cx
anticipatinne fuis circum[cripta limitibus teneatur, lo-'-
eum habeat. Totuni igitnr in articulatione cerrtitur,
non coaceruatione, crefcereque poteft per intus fufceptio-
nem, non vero per appoGtionem, inftar corporis anl-
malis, tuius incremento nullum membrum accedit, ve-
rum, proportione haud mutata, quodque eorura ad fc.

ne* fuos robuftius efScitur, aptiusque.

Iam fchemate, hoceft varietato atqu

ideae opus eft,

ordine-partium es anticipatione per principium finiscon-

ftituts, Schema, quodhaudex ida, id eft, e fine n.tionis.
57'2 METHODOLOGIA. CAI\ IIL

fcA empirice, e finibus fortuito obuiis {quorum riumerus

Iiaud antea fciri potcft), defcribitur, vnitateiii miniftmt
letlitiicam, vero tantummodo idca exoritur (vbi ratio
id
fines ex anticipatione proponit, ncque empirice exfpc-
fctat), conftituit architecfonicnm. Non technice, ob
Jimilitudinem variorum, vfumque foituitum cognitio-
nis ,jn fingulo ad varios exterrinK fiues arbitrarios , fed
orchite&onice, per adfinitatem deriuationemque ab vno
quodam fine ftipremo atque interno, quo efiicitur, vt
demutn elTe tutum queat, illud Oritur, quod vocamus
fcientiam, cuius fchematc moiiogramma partitioqud to-
tius', ideae conuenienter , id eft, ex ariticipatione, ne-
cefle eft, contineri, illudque ab omnibus aliis certo at-
tjne ei principiis diftingui.

Nemo inftituit fcientiam conftituere, nifi idea

qiiaedam fundamento fit. Sed in ea elaboranda fchema
atquc adco definitio, quam initio ftatjm fcientiae fuae
proponit, perraro ideae fuae refpondet; quippe quae,
iniijr furcutl, in ratione incft, in quo vniuerfae partes
ntlhuc valde inuolutae tatent, obferuationique micro-
fcopiouc vix confpiciendae. Idcirco artes atque fcien-
liae, quuniam omnes e ftatione certi cuiuspiam inuita-
r.ienti generalis excogitantur, non ex defcriptione,
quam nuttor earum de iis facit, verum ex idea, quam
r.x vnitatc partium, quas collegit, naturali, in ratione
ipfa conftitutam videt, definiendae funt conftituendac-
que, Tum enim inueniemus, auclorem, et faepe-
numero etiam fechtores eius feriffimos, circnm ideam
oherrare, quam fibiinet ipfi non potuerint reddere dilu-
cidanij ideoque propriam materiam, articulationcmquc
(vnitatem fyftematicam) terminosque fcientiae et car-
ceres conftituere.

Malum eft, tum demum, poftcaquam diu, dnce

ioea quadam in nobis abfcondita, multas cognitiones eo
fneflantes, tamquam materiam, rhapfodice collegeri-
Bius, atque adeo per lga temporum interuaJla tech-

igiiized b/Google
 ARCHITECTONICA RATIONIS EURAE. 573
nice compofuerimus, ,tum demum efle nobis copiam puf-
fe, ideam in olariore luce confpiciendi, totuni(]ue ad
rationis fines architetlonice delineandi. Syftemata, in-
ftar veimiculorum, per genemtionem aeouiuocam , e
folo confluiu conceptuum collc&qrum ,
primo mutilata,
fubinde plena yidentur formata, quamuis vniuerforuirt
fchema, tamquam furculus oiigtnarius , in fatione elfet
fota fe ipfam explicante, atque idcirco non folum quod-
que prd fe ea idea articulatumj verum etiam praetere*
omnia inuicem (Int vicifltm, velut articuli cuiusdam to-
tius, in fyftemate cognitionum humanarum fim conue-
nienter coniun&a, architeftonicamque concedunt vni-
verfae humanae fcientiac, quae hoc tempore, quo tanta i

materiae copiacolle&a, aut e ruinis collnpforum acdifi-

ciorum capi poteft, non fohim efle potcft, fcd haud it-t
quidem difiicilis forct. Hoc loco abfoluttone lahoria
roftri contenti fumus, fcilicet, vt nrchifetJonicam vni-
verfae cognitionis e:c ratioue pura dclineemus, ab co
loco incipientcs, qui cnminunis radtx noftrac cognitio-
jiis difpefcitur ftirpe duplici, quarum vna ratin elt. Sed

hoc loco rationem dico vniuerfam facultatem cognofcen-

di fupcriorcm et pioinde rationale oppono empirico.
,

Cum ab vniuerfa cognitionis materia, obiectiue-

fpectata, memet contineo, tum vniuerfa cognitio, fub-
ic&iue confiderata, aut hijlorica eft, aut rattonaiis. Cog-
nttio hiftorica cernitur in notitia cx datis, fed nttiona-
lis in cognitione ex principiis. Cognitio originaria dara
fuerit, vndecumque fit, tamen illa in eo, qui eam pof-

lidet, hiftorica eft, fi modo tantum cognofcat, quan-

tum alibi illi datum fit, fiue illud et per esperientiair
proximam datum lit, flue per narrationem, fiue per in-
ftitutionem (cognitionum vniuerfalium). Quamobrem
illi,qui fyftema philofophiae quoddarn, veluti Vuolfia-
num, proprie edidicit, etiamfi vniuerfa decreta, defi-
nitiones atque argumenta, vjia cum partitione totius
difciplinae, optime calleat, omniaque in digitis dinu-
merare queat, non eft nifi plena cognitio kiftarica phtlo--
574 - METHODOLOGIA. CAP. III.

fophiae Vuolnanae; iantum fcit modo atque iudicar,

quantum fibi datum nc propoiitum eft. Irapugnetis
aliquam eius definitiontsm, et nefciet, vndealia potiatur.
EfForriiat fead rationetn alienain, fed facultas effor-
nians non eadem eftcum gencrante, id eft, cognitib in
eo non orta e ratiune eft, et, quamimam obiettsue faue
quidem cognitio fnit, tamen fubiectiue duntaxat hifto-
rica videtur. Bene arripuit tenuitque, hoc eft, didi-
cit, cereamque is refert imaginem hominis viui. Cogni-
tiones rationales, quae obiettiuae funt (id eft, inicio
polTunt ex propria hominis duntaxat ratione exfiftere),
tantiimmodo tum fotum etiam fubieQiue poifunt hoc
nomine infigniri, ctirn e fontibus rationis vniuerfali-
bus, vnde et critica, quin ipfa eorum, quae didicera-
mus, repudiatio poteft oriri hoc eft, e principiis hau-
,

Itae videntur.

lam vniuerfa rationalis cognitio aut e Concepttbus

eft, aut e conceptuum conftruftione ; illa philofophica
dicitur, hsec mathematica; Ac de interno vtriusque
difcrimine iam fupra capite primo difputauimus. Pro-
inde cognitio quaedam obiettiue poteft pWlofophica efle,

et tamen fubiettiue hiftorica eft, quemadmodum in ple-

risque tironibus, atque in vniuerfis, qui numquamvl.
tra fcholam fapiunt, totam vitam tirones ma-
et per
nent. Interim tamen mirum eft, cognitinnem rnathe-
matic&m, prout eam didiceriinus, nihilominus et fub-
ietliue fperxtam pro cognitione pofle rationali valere,
in eaque difcrimen non effe, quod locum habet in philo-
fophica. Caufa eft, quoniam fontes cognofcendi , e
quibus folus poteft doftor haurire, nuspiam alibi, nifi
inprincipiis rationis eflentialibuset veris, funt, jdeoque
nuspiam aliunde pofltint a tironc capi, nec fere difputari,
atque hoc quidem propterea, quoniamhoclocovfus ratio-
nis in fingulofit tantummodo, quamuis tamen ei antici-

patione, nempe in pura, et ob eandem ipfarn caufatn er-

roribus vacua, vifione, omnemque et illufionem arcet, et
errorem. lgituromouun mnino arthun rationalium (ex
 ARCHITECTONICA RATIONIS PURAE. 575
nticipatione),fola mathefis difci poteft, neutiquam ye-
ro pliilofophia (nifi hiftorice fiat), fed, quod rationem
attinet, maxime duntaxat philofophari.

Syftema vniuerfae cognitionis philofophicae ergo

philofophia eft. Quae quidem obie&iue fumenda eft,

fi iliam intetligamus archetypon diiudicationis vniuer-

fortim philofophandi pericuWum ,
quod ad quamquo
philofophiam fubieKuam diiudicandam facere debeat,
cuius ftrutlura faepenumero tam varia tamque mutabi-
lisefi. Atque hoc modo philofophia in fola idea vfirfa-
tur fctentiae cuiusdam pofiibilis, quae nuspiam data in
fingulo ac propofita eft, cui autem io variis viis cona-
mur appropinquare, donec vnus ille, per fenfum ad-
modum obfoietus , trames aperiatur , et eflypon huc vs-
<|ue praue expreffum, quantum homini datum erit, pro-
totypo poffit adfimilari. Vsque ad illud punflum tem-
JJorisnulla djfci phitofophia poterit; vbinam ea eft?
ecquis iltam poffidet? et quanam 111 re poteft agnofci?
Dufitaxat dlfci poteft phitofophari, id eft, donum ratio-
nis in fequendis principiis illius vniuerfalibus in certii
mibusque praefentibus pericutis erceri, fed femper
tamen fuluo rationis iure, illa ipfa in fontibus eorum
explorandi, confirmandique aut reprobandi.

Vsque autem tempus conceptus philofophiae

illud
eft modo nimirum fyftematis cog-
conceptus fcholafticvt ,

nitionis, quae, qua fcientia, tantummodo quaeritur,

ita tamen, vt ne quid amplius, quam vtiitatem huiua
fcieotiae fyftematicam, proinde perfeflionem cognitio-
nes logicam tibi habeas propofitam. Eft autem praeter-
ea conceptut cosmkus, qui buic nomini vsque quaque
fundamento fuit, praefertim fi illum quaii perfotia in-
duercnt atque in ideali pkilofophi fibi pro prototypo
,

proponerent. Atque hocce refpeflu pnilofophia eft

fcientia vniuerfae cogniticnis ad fines rationi humanae
effentiales referendae (theologia rationis humanae),
philofophusque non eft artifei rationahs, fed legislator
rationis humanae. Sed iu hac figuificatione perquam
 METHODOLOGIA. CAP. IIL

fuperbum forct, fi quis femel ipfiim vocaret philofc-

phum, fibique arrogaret, ad prototypon accedere, tjuod
duntaxat litum eft in idea.

Et mathematicus et phyficus et logiciis, quan-

,

tumuis fucceffus illorum prosper fuerit omnino in cog-

nitione rationali, horum in primis in philofophica, nori
funt nifi artifices rationales. Eft et praeterea docior in
ideali, qui illos omnes inftituit, iis pro inftrumenti9
vtitur, ad fines rationis humanae elfentiales promouen-
dos. Hunc foUim deberemus philofophum appellare;
verum eum ipfe tamen nuspiam, fed idea legislatio-
is

nis eifis vbique in quauis ratione humana inueniatur,

tenebimus folummodo pofteriorem, propiusque confti-
tuemus, qualem ex hoc conceptu cosmico *) vnitatem
fyftematicam philofophia e ftatione finium praecipiat.

Fines eftentiales haud ideo funt fumnu, quorum

(in perfetia vnitate rationis fyftematica) tantummodo
cirevnns poteft. Inde illi aut finem vltimum efficiunt,
aut fines fubalternos, ad illum neceftario pertinentes.
continetur aliud nifi tota homhiis conftitutio,
Illo nihil ,

eiusque pnilofophia dicitur moralh. Propter hunc prin-

cipatum, quem capit philolbphia moralis, veteres nor
mine philofophi femper denotarunt fimul atque praeci-
pue philofophum moralem, ipfaque fpecie externa fui
ipfius per rationem imperandi efficitur, vt etiamnum,
quempiam, in circumfcripta fcientia, ad certam quam-
'dam analogiam, philofophum appellemus.

Legislationi rationis humanae (philofophiae) duae

res fubie&ae funt , e,t natura, et Iibertas,' eaque proin-
de cum lex naturae continetur, tum lex moralis, prin-
cipio duabus fingutaribus difciplinis, poftremo autem

*) Conctptut comietu dicitur conceptus fpeclans ea, quae

,

quemque neccffario inuitnnt proinde finem fcopumque cu-

;

iusdam artisacque fcienriae conflituo e eptrcfinlnH Jcbolaftf-

dt, fi ea ranrummodo vt aliqua radonum ad certoi fines ar-
bitrarios idonearum confideratur.

Di^itized b/Coogl
 ARCH TECTONICA RATIONIS PURAE.
f
577
vno fyftemate philofophico. Philofophia naturae vni-
verfa,quae adfunt, fpeftat; phifufophia morum dunta-
xat eaattingit, quae adefle debent.

Omnisautem philofophiaaut cognitioneefficitur era-

^ tione pura, aut cognitione rationali ex pnncipiis empiricis.
llla dicitur philofophia pura, haec altera philofopliia em-
pirica.

Iam philofophia rationis purae rurfus eft vel phl-

Iofophia propaedeuticcs quae facultatem rationis ra-
,

tione vniuerfae cognitionis 'purae e.v anticipatione pon-

derat atquc examinat, et vocatur critica; vel fyftema
rationis purac (fcientia), vniuerfa (et vera et putntitia)
cognitio philofophica ei ratione puia in conte\tu fyfte-
matico, diciturque tjietnpfy/ica* (]iw!]ic|uara hocce no-
men tribui et vniuerfae philofophiae purae poterit, ad-
iunEta critica, yt, et inueftigatio eorum omnium, quae
ymquam poterunt e\ anticipatione cognofci, et defcri-
ptio eorum, quibus cognitionum purarum philofophica-
rum huiusce generis fyftema eflicitur, ab omni autem
empirico, iteinque inathematico rationis vfu diuerfa
funt, comprehcudatur.
Metaphyfica diuiditur in metaphyficam vfus rs-
tionis contemplatiui, et pra&ici, ideoque aut tiwtaphy-
Jica naturae eft, aut metaphrfica tnorum, Illa vniueifa

rationis principia. pura e folis cmiceptibus (proinde ex-

clufa mathefi) cognitionis theoretieae rerum omniurn
continentur; huic fubiett.a funt principia, quibus aflio
omiflioque es antieipatione conftituitur et neceffaria efH-
itur. Atqui. moralitas vna eft airionum cum legibus
conformitas,. quae prorfus poteft ex anticipatione aprin-
cipiis deriuari. Inde metaphyfica morum proprie eft
philofophia pura moralis, j n qua nulla anthropologia
<rtulla conditio empjrica) conftituitur. Sed metaphy-
iica rationis contemplatiuae continetur id, quod angu-
itioii fenfu metaprjyfica dici folet; fed quatenus dotlri-
moruiri pura- etiani ad ftirpem cpg-nitionis humanae
*t quideiiv plulofophicae e* ratione pura pertinet, ei

DigitizGd byGoogle
S?S METHODOLOGIA. CAP. Ilt

illam denominationem feruabimus, quamuis am hoe lo*

co, vt a fine noftro in praefcntia alienam, in medio
relinquemos.

Res eft longe grauiffima fummequc necelTaria, vt

cognitiones, quae et genere diftant ab aliis et origine,
feparenius, folitariasque faciamus, et diligenter cauca-
mus, vt ne cum aliis, quibuscum vfu folent coniungi,
commifceantur. Quod chemici in feparandis matcriifl
faciunt, quodque mathematici pura, id mul-
in mathefi
to magis in officio eft philofophi, vt parti quam pccu- ,

liaris co^nitionis forma in vfu intelhgentiae circumua*

ganti habet, proprium cuique pretium poffit contagio-

nemque conftituere. Inde fa&um eft, vt humana ra-
tio ex eo inde temporc, quo cogitauit, vel potius inue-
ftigauit, numquam poffet metaphyfica fuperfedere,
nihilominus tamen non poffet, fatis ab omni alieno de-
puratam, proponere. Idea ciusmodi fcientiae aequalii
cft rationi humanae contemplatiuae; et quaenam ratio
eft, quae haud contemplet, fiue more fcholaftico, fiue
populari? Interea fatendum eft, diftinftionem duorum
ilforum cognitionis noftrae elcmentorum quorum alte- ,

rum prorfus ex anticipatione in noftra poteftate eft , al-

terum tantum ex aduetititio poteft vfuque depromi, in
ipfis ingeniis ex inftituto meditabundis , perpbfcuram
manfifte, ideoque numquam potuifle conftitutionem
terminorum peculiaris cuiusdam formae cognitionis,
proiude haud veram ideam fcientiae, quae tam diu, tam-
que Yehementer rationem humanam occupauit, confi-
cere. Si dicebatur: metaphyfica eft fcientia principio
rum cognitionis humanae primorum, eo haud notaba-
tur pecutiare genus, fed duntnxat ordo ratione vniuer-
fnlitatis, quo proinde ab empirico haud poteratdiftingui;
namque et in prihcipiis empirici9"quaed-m generalioret
altioresquefunt atiis, etinferie eiusmodiordinisfubalter-
iti (cum quae prorfus ex anticipatione cognofcuntur,
,

non difcernuntur ab iis quae ex adfumto agnofcimusX

,

vbi fiet fecTio, qua prior pars fuperioresqu- atticulia

 ARCHITECTONICA RATIONIS PURAE. S79
pofteriori et fubalternis diftinguatur? Ecquid diceretur,
H chronologia epochas mundi ita tautum polTet denota-
re, vt eas iiv fecula prima et fequentia difpefceret.
Anne quintum, decimumue feculum etiam in primis
erit? interrogaretur. Sic itidem ego interrogo:- an-
conceptus extenfi pertinet ad mctaphyficam? Vos re-
fpondetis: ita! Hem! num etiam conceptus corporis?
etiam! itemqtie corporis fluidi? Attcndatis, qun haec
ferpant; hocenim ti longius progrediatur, nihil erit,
quod haud pertineat ad metaphyficam. Ex quo in-
telligitur,folofubordinationis gradu(fpecialisfub generali)
rtullos pofle terminos conftitui fcientiae, fed ex noftra
fententiafola diflimiiitudineoriginis acdiuerfitate. Quod
autem ideam metaphyfices conftitutiuam ex alia parte
obscuraret, in eo pofitum videtur, quod ca qua cogni-
tio ex anticipatione certam quandam fimilitudinem ha-.
bet mathematices, quae quidem, quod originem attin-
git ex anticipatione , vtramque adfines rcddit inuicem,
quantum autem modum attinet cognofcendi e.\ conce-
ptibuii in illa, comparatum cum modo iudicandi per
conftruffionemconceptuum exanticipatione in liac, pro-
inde differentiam cognitionis philofophicae et mathema-
ticae; diftimilitudo apparet tam peripicua ac manifefta,.
quae vsquequaque quafi fentiretur, numquam autem
riotis poflet et criteriis dilucidis oftendi. Hinc itaque
faftum eft, vt, cum philofophi in ipfa idea "fcientiae-
fuae euoluenda peccarent, elaboratio illius nullum con-
flitutum finem poffet, nullamque certam normam habe-
re, iique in delineatione tam arbitrarie fafta, viae, quant
inftituere deberent, ignari, feinperque inter fe dilfen-\
tientes deinuentis, quae quisque in via fua aperuifle pu-
taret, fcientiae fuae primum aliorum, tandemque adeo !

fuum ipforum contemtum contraherent.

per
Igitur vniuerfa cognitio pura ex anticipation",
peculiarem cognofcendi facultatem, in qua fola poteft
illafedem fuam habere, fingularem conftituit vmtatem,
et metaphyfica ea philofophia eft quae illam cognitio-
,

nem debet in hacec vnitate fyftematica prop nere. Pars

.yiized byGoogle
588 METHODOLOGIA. CAP.HI.
|

eius contemplatiua, quae inprimis fibi hoc nomen vln*

dicauit, quippe ea, quam metnphyftam naturae voca-
mus, quaeque vniuerfa quatenusyun/ (non ea, quaft
,

debent effe) , e conceptibus fub rationem vocat, ex anti-

cipatione fic diuiditur. .

Metaphyfica fenfu anguftiori ifca diQa conftat

philofophia transfcendentati et phyjiologia rotionit purae.
Ilta duntaxat intelligentiam confiderat, rationemque
ipfam in. fyftemate quodam conceptuum omnium ac de-
cretorum, quae res obieftas fpe&int in vniuerfum, fum-
tisrebus nulljs, qunc datae forent (ontotogia); haecalte-
ra contemplat tiaturam, hoc eft, complexum obiectarum
rerum datarum (fiue fenfibus. datae fint ac propofitae,
fiue, fimaluerisjaliivifionis formae), et eft prpinde/%/a-
logia (quamquam tantummodo rationalis). Iam vfus ra*
tionisinhacce naturae inueftigatione rationali aut phyfi-
euseft,a.uthyperphyficus, fiue potius vel immanent vel ,

trantfcendenr. IHenaturam quatenus illius cogui-

attingit,
tio in experientia (iu fingulo) poteft adhiberi, alteream
fpectat coniun&ionem rerum experientiae fubie&arum,
quae experientiam fuperat vniuerfam. Huic phyfiolo-
giae trantfiendenti proinde aut interna coniun&io propo-
ta eft, aut externa, quae vero vtraque transeunt expe-
rientiam; illa phyfiologia eft naturae vniuerfae, id eft
totmologia trantfiendBntalit , haec phyfiologia eft contes-
tus vniuerfae rerum naturaa cum natura quadam vltr*
rvum naturam, hoc eft, theologia trantfies tlwtatit.

Contra phyfiologia immanens naturam inueftigat

tamquam complexum rerum omnium fenfibus obnoiia-
rum, proinde ita, vtiillae nobisdafaefunt acpropofitae
fed duntaxat ad conditiones ex anticipationa, quibus ea
nobis vniuerfe poterit proponi. Cui quae fmSiettac
funt, rerum duplex genus eft. Ynum eft rerum fenfi-
feus ejternis obnoxiarum, proinde illarum comple-
ius , natura corporea. Alterum in re verfatur fen-
fiii iflttrno propofita, anima, oraninoque * coacepti-
 ARCHITECTONICA RATIONIS PUKAE. S8<
biis eius con ftitutiuis , tiatara togitans. Metaphy-
fica naturae corporeae dicitur phyjica, fed, quia fola
"
principiu debet cognitionis illius ex anticipatione conti-
nere, phyfica ratiunaiis. Metaphyfica naturae cogitan-
tis vocntur pfychoiogia, ex eadeimjuo caufa, quam raodn
attulimus, hoc loco intelligenda tantummodo eft cognitio
illius rationaiu,

Quamobrcm vniuerfum fyftema mctaphyfices qua-.

tuor efficiturcapitibus. i. Ontologia. i. rationali phy-
jiologia. 3. rationati cofmnlogia. 4. rationali theologia.
Altera pars, nempe phyfica rationis purae, duohuS lo-
cis abfoluitur, et phyftca rationali *), et pjycholagia ro-
fionali.

Atquo hanc diuifionem ipfa praecipit idea origina-

ria philofophiae rationis puraej proinde illa architecfoni-
ta eft, finibus fuis effentiHlibus conuenienter, neque fo-
lum tethnice, ex adfinitatibus fortuito perceptis, et for-
te quall fortuna inftituta, fed ob eam ipfam conftans
et legislatoria. Verum in ea re quaedam occurrunt,
quae dubitationem mouere poflint, pcrfuafionemque de
legitima illius ratione infirmare.

Ac primo quidem, qui fieri poterit, vt eognitio-

nem ex nticipatione exfpettem, proinde metaphylicam
rcrum, quatenus eae fenfibus noftris funt, proinde ex
vfu (a pofteriori) datae? et qui fieri poteft, vt adprin-

a
) Caueputet, a me intelllgi, quod va\gp (olet pbyfica r gmm
tisvocari quae potinj mathefis eft, quam philofophia natu-
,

rae. Namque metaphyfica naturae totam fe feparat et fegre-

gat a matheft, neque coguitionei poteft tam multas ampli-
ticantes ofterre, quam haec, fed tamen permagm momemi*
eft, ratione critice cognitionis purae inteliechialii ad nam-
ram adhibendae; qua quia carebant ipfi machematici pro- ,

pterea quod certis quibutdam vulgaribut conceptibui, reapfe

tamen metaphylicij adhaerent,- fcnfirn pauilatimque phyii-
cam hyporhefibui onerarunt quae per criticam horura
,

principioruni euanefcunt, neque tamcn ea re vfui maflie-

feoi hoc ia campo (prorfui nece&rio) quidquam derogatur.
584 . ' METHODOLOGIA. CAP. III.

cipia ex anticipatione naturam rerum cognofcamus,

et phyfiologia rationali potiamur. Ad haec funt quae
poliint refpondert: per experientiam nihil percipimus
amplius, nifi quod opus eft, vt res nohis, quae partim
fuh externum fenfum cadat, partim fub internum, offe-
ratur. Illud fit pcr foliim conceptum materiae (imper-
Vii estenfi inanimi), hoc per conceptum naturae cogi-
tantis (in empirica repraefentationc interna: ego cogi-
to). Caetcrum in vniuerfa metaphyfica harum rerum
obieflarum, a cun&is principiis empiricis prorfus fnret
nobis temperandum, quae practer conceptum vllam
quampiam a^ungerent experientiam, yt tnde quidpiam
de iis rebusj.iudicemus.

DemSe: vbinam locus erit pfycholngiae empiricae,

quem ex omni tempore illa in metaphyfica obtinuerat,
et de qua noftris tmporibus permagna fuit illius collu-
ftrandae exfpeQatio, miffa fpe honi quidpiam ex antici-
patione efiiciendi? Ad haec habeo, quae velim: fcilicet
ea locum capiet, vbi phyfica propria (empirica) collo-
canda videtur, nimirum in parte pkilojbpkiae applicalae,
cuius principia philofophia pura in fe continet ex antici-
patione, quae proinde cum illa debet quidem coniungi,
non autem confundi. Ergo pfychologia empirica ex me-
taphyfica prorfus exterminanda eft, eaque iam per ideam
prorfas exclufa videtur. Nihilominus tamen pro vfu
fcholarum adhuc (.quamuis duntaxat vt epifodia) locus ei -

debebit in ea concedi quidem per caufas occonomi*

, et
cas, quoniam nondum tam locuples et opulenta, vfc
eft
fola queat ftudium Conftituere, et tamen gr&uioris ponde-
ris eft, quam quae poffit expeHi, aut aHorfum adfigi, vbi
minorem adfinitatem ortpnfura foret, quam in metaphy-
ficn. Igitur ea duntaxat alienigena tanidiu recepta, cui
ad tempus locus conceditur, donec in anthropologiaple-
niori (appendice phyfices empiricae), proprium poterit
domicitium occupare. ,

Haec igitur idea eft vniuerfalis metaphyfices, quae,

eum ab ea plus initio poftularetur, quanj aequum fit po-
 ARCHITECTONICA RATIONIS PURAE. 5 S$
ftulari,etaliquamdiuexfpetationibus obleftaret jucundis,
tandem in contemtum incidit vniuerforum, poileaquam
fpe fua fefe viderunt fruftratos. Ex totacritices noftrae
pertra&atione fibi quisque fatis babebit perfuafum: me-
taphyficam, etiamfi haud effe fundameiitum po/fit reli-
gionis,tamen femper vt propugnaculum ilhus 1'tare opor-
tere, rationemque humanam, perfdire&imiem natlirae
fuae iam diaieflicam, eiusmodi fcientia niimi|uam poiTe .

carere, qua frenetur, fuique cognitione fcieutifica pla-

neque- euidenti vaftatranes arceantur, quibus alioquin
ratio contemplatiua legibus vacua cum.doBrinani mo-
rum, tum religionem fine omni dnbio euWfui a foret.
Igitur certi efle poffumus, vtcumque fupe^nant falti-
diantque, qui fcientiam non ex natura ipfius,- fed ex fo-
lius eius effeftis fortuitis diiudicare didicerunt; femper
nos ad eam quafi ad amicam quandam, diftenficne ano-
bis feparatam , reuerfuro6, propterea quod riitio, cum
hic fines fpelentur eflentiales, iudefefleautadperfeetam.
perfpicientiam cognitionemque.autadeuerfionem cognt-
tionum bonarum iam praefentium.necefle eft,vt atmitatur;

Igitur metaphyfica, tam naturae, quam.morum,

praefertim critica ratiouis fui ipftus aiis audentis, quae
antecedit prnpaedeutice, fola id conftituunt, quod vera
fenfu philofophia potcft appellari. Haec vniucrfa refert
ad fapientiam, fed per viam fcientiae, quae, fi femel
munita fuerit, numquam. obfolefcit nullosque errores
,

permitfcit. Mathefis, et phyfica, ipfaque cognitio ho-

rninis. empirica permagni funt pretii tamquain adiumen-
taadfines, maxiinam partem fortuitos, fed extreiuum
tamen neceflarins atque eflentiales generis humani, tum.
vero tantummodo comparandam cngnitionem quamdam
rationalem e folis conceptibus, qui, vtcumque eos deno-
minaueris, propric nil funt, nifi metaphyfica.

Propter id ipfum metaphyfica quoque cernitur in ab-

folutione vniuerfae culturae ratinnis humanae, quae
fumme. neceffatia eft, ctiamfi vim eius ,
vtpote fcientiae
 584 METHODOLQGIA. CAP. IV.

in finlbus cWtis eonftitutis in medio retlnquamui. IIU

anim rationem confiderat ex elementis eius fummisqus
normic , quae ipti quarumdam artium pojfibilitati,
vfuique omnium, fundamento fubfint, neceffe eft.
Quod ea, qua fola contetnplatio ,
plus facit ad arcendoi
ercores, quam amplificandam cognitioneni , id prctio ii.
lius nihil '"juidquani detrahit, fed ei dignitatem potiui
aucttiritafcemaue munere Impertit cenfnrio, quo ordo
communis et concordia, quin falus reipublicae literariae
firmatur, eiusque nnimofos labores arcet ct frutruofo*
ab aberratione a fine fummo, vniuerfali felicitate.

tTHDDfltOUI TtAVIICtHDIHTtLir
CAPUT Q.UARTUM.
Hifi drio rationii purae.
Hunctitulum hic appofuimus, vt tocum iiotemu,
in fyftemate relitum, fed olim explendum. Satis milii
erit, e ftatiouc mere transfcendentali, nimirum natura
rationis purae, leuiter totum intueri trailationis illiu

hucusque inftitutae, quod fanequidemaedificia proponit

cculo, fed ruinofa.

Satis eft notabile , etiam per naturam rei haud ali

ter potuit fieri, aetate philofophiae puerili , homines ab

m initium cepifle vbi nunc potius finierimus, mmirum
vt pt imo operain nauarent cognitioni deij fpeique vel
adeo naturae mundi alterius. Quos-umque craiios re-
ligiofos conceptus ritus antiqui introduxerint, erudipo
pulorum ftatu adhuc reliqui, tamen hoe non impedie*
bat, quorainus pars erailtior politiorque liberis fefe in-
vefrigationibus fuper ea re diciret, faciloque intellexe*
runt; nullam elTe rationem pofle veram ac certiorem in>
vifibilipotentiae, mundUm gubernanti, placendi, vt
fierte in altero mundo felicitate fruerentur, quam viti
ceclo als. Quocirca theologia ct philofophia moxiUs
 HISTORIA RATIONIS PURAfi. 85 .

duo elateres crant impe]lentes,potiusque lociadfe&ionis ad

vniuerfas indagationes rationales feparatas atque abftra-
ftas, quibus fequenti tempore fefe perpetuo nddicerent.
Ac prior ilie proprie illud fuit, quod ratio mere contempla-
ttua fubinde tratauit;et quod poftea nomine metaphyficaa
tantopere inclaryit.

Nec vero in praefentla tempora diftinguam, in quae

haec vel illa incidit mutatio metaphyfices, fed tantum.

modo diuerfitatem ideae, quae anfam deditmutationibus

praecipuis, breuiterdelineabo. Atque ita triplicem fi-

nem video, quo potiores in liac fcena certaminis muta.

'
tiones funt inftitutae. v

1) Ratione rei obieftae omnium noftrarum cogni-'

tionum rationalium, alii tantummodo phibfophifenfualet
fuere, alii pkibfophi inttflleSfuales. Prineeps philofopho-
rum fenfualium fuit Evicurut, intellefhialium Plafo.
Sed hocce fcholarum discrimen, vt tenue ac fubtile fit,
tamen iam antiquiifimis temporibus primordia ceperat,
et fefe haud interrupte feruauit. Philolbphi fchnjao
prioris adferuerunt, in fotis rebus fenfibus fubieris ve-
ritatem ineffe , caetera omnia putari atque in opinione
verfarij philofoplu fcholae alterius contra contenderunt,
in fenfibus ineffe nihil nifi 'fpeciem, folaque intelligen-
tia verum cogtiofoi, Neque tameh illi conceptibus in-
telligentiae fere denegarunt realitatem, quao ex eorum
fententia tantummodo bgha fuit, ex reiiquorum mjfiica.
Illiconceptus intelleeruales concedebant, fed res obieStar
agnofcebant mere fenfibiles. Hi volebant, obieftas ret
veras efTe duntaxat intelligibiles, et 'vifionm tuebantur
ex ratione pura a nullis fenfibus ftipata atque ex eorum
fententia folum confufa. > .

2) Refpeftu originit cognitionum purarum intelli-

gentiae, vtrum ab experientia deriuandae Jint, an ab iU
1* liberae in ratlone fontem habeant alii empirifta* ,

fuerunt , alii noologiftae. Caput mpirifiarum poterit

driftQttte1 rtputari , fed Plate noologfiarunt. NihUo*
58<S METHODOLOGIA. CAP. IV.

minus nec Lockiui, qui recentiori tempore Ariftotelem

fequebatur, Leibnitiurque , qilt Platonem (quamquam ex
fatis longo in*-eruallo ab huius fyftemate myftico), hanc
nondum potuere controuerfiam dirimere. Epicurus
certe pro parte fua in fyfteinate fenfuah mutto magis li-
bi conftabat (quippe qui conclufionibus fuis numquam
terminos tranfiret experientiae), quam Arifloteles Lockiui-
que (inprimis hic pofterior), qui, vniuerfis et concepti-
bus et decretis ab experientia deriuatis, eo vsque vfum
illorumextenderunt,vtcontenderent,etdeiexfiftentiam,et
immortalitatem animae (quamuis vtraque polita prorfus
{it extra^ terminos cxperientiae poffibilis) aeque euiden-

ter poffe, atque vllum quodpiam perceptum mathemati-

cum, euinci.

3) Ratione viae ac methodi , alii naturaliftae funt,

alii fcientifici. Si qua via dici feu methodus debeat, ne-
cefle eft, traQationem efle fecundum decreta. Iam,
(juae in hac parte principatum tenet, via ratioque poteft
in naturatifticam et fcien/iftcam difpefci. Naturalifta ratio-
jiis pitrae decretuni fequitur hoc: ratione communi ac
vulgari fine fcientia (quam rationem fanam vocat) ratio
ne maximarum quaeftionum, quibiis problema efficitur
metaphyfices, plus pofte confici , quam contemplatione.
Itaque contendit, et magnitudinem lunae et diftantiam
crrtius poffe menfura oculorum conftitui, quam amba-
gibus mathematicis. Quod quidem noneft, nifi mifolo-
gia quaedam, ad decreta reuocata, et, quod abfurdifH-
mum eft, defpicientia omnium fubfidtorum artificialium,
pro via laudata peculiari quadam, cognitionis augendae
atque amplificandae. Namque quod naturaliftas atti-
net, ex defeSfu maioris perfpicientiae nil quidquam iis
,

iure poterit culpae tribuere. Rationem fequunturcom-

munem, ncque 'de ignorantia fua gloriantur quafi de
quadam via mcthodoque, quae arcanum in fe contineat,'
veri e profundo Deniocriti puteo hauriendi. Quod fa-

pio, fatis eft quod Arcefilas ae-

mihi; nnn egn curo, cflfe

rumnofique Solones, Perf fymbolum eorum eft, in quo

 HISTORIA RATIONIS PURAE. 1

587
eontenti poffunt viuere adfenfuque digni, neque fcien*
tiam curare, neque negotia eius confundere,

Quod eos attinet, qui viam rnethodumue fpeftanB

fcientificam,iis optio erit, autdogmatice vt agant,aut/*p-
tiet, fedfempertamen iisincumbetefle///yf*maf(V(7. Quod-
fihoc loco ratione dogmattcorum releberrimum U^olfium^
refpeftu fcepticorum .Dija/aVw itumtum, laudem, caeterofl
proinftitutomeopraefentimitterepolfum iilaudatos. Vna,
adhuc via patet critica. Quam ii me comite humanitw
patienterque abfoluerit, leftor nunc iudicet, anne, ii,
quantum in fe eft, ad id conferre libuerit, vthictnmes
in viain publicam mutetur, ea, qnae permulta f rula
non potuerunt, ante quam hocce praefens elapfum fiie.
rit, poffint attingi ;nempe vt humana ratio in iis, quao
ftudium discendi eius, fed fruftra, huc vsque occupaf-
fent, expleri prorfus queat et fatiari.