CZESAW JEZDRASZKO

ACINA NA CO DZIE

NON TAM PRAECLARUM EST SCIRE LATINE QUAM

TURPE NESCIRE (CCERO BRUTUS) KTO NIE UMIA PO ACINIE, MUSIA
PASA WINIE (SENTENCJA SZKOLNA XVIII W.)

Znajomo jzyka aciskiego w spoeczestwie polskim stopniowo zanika. Starsza

generacja, wyksztacona w szkoach humanistycznych, wymiera, modsze pokolenie styka si
z tym jzykiem w szkole w stopniu bardzo ograniczonym. A jednoczenie acina w postaci
przysw, sentencji, powiedze wystpuje i na scenie, i w radiu, i w literaturze, i w prasie, i w
mowie potocznej. Niestety, czsto nawet u znanych autorw spotykamy bdne formuowanie
zda aciskich, wiadczce o nieznajomoci podstaw jzyka, w wymowie za zjawiskiem
nagminnym jest fatalne akcentowanie. Poniewa zapewne jeszcze do dugo zwyczaj
stosowania fragmentw aciny w yciu codziennym bdzie praktykowany, a z drugiej
strony w pimiennictwie starszym acina wystpuje do czsto, uwaaem za wskazane
opracowa sownik najczciej spotykanych zda i powiedze aciskich. Nie jest bez
znaczenia, e zawieraj one wiele treci filozofii ycia.
Dla uniknicia bdw podaem rwnie zasady wymowy i akcenty.
Niniejsze, pite wydanie zostao przejrzane, poprawione i znacznie rozszerzone.
AUTOR

WYMOWA

c przed samogoskami e, i, y oraz przed dwugoskami ae, oe, eu wymawia si jak c,

przed samogoskami a, o, u jak k, przed spgoskami i na kocu wyrazu jak k*
ae czyta si jak e
oe czyta si jak e, ale jeeli nad e jest znak zwany trema (), wwczas czyta si
oddzielnie a i e, o i e
ch odpowiada polskiemu ch
i wymawia si jak i, ale przed samogosk nalec do tej samej sylaby jak j
ngu wymawia si jak ngw przed samogosk nalec do tej samej sylaby
ph wymawia si jak f
qu wymawia si jak kw
s wymawia si jak s
su wymawia si jak sw, jeeli nastpuje samogoska naleca do tej samej sylaby, w
innych wypadkach jak su
rh wymawia si jak r th wymawia si jak t
ti wymawia si jak ej, ale po t, s, x w wyrazach z i dugim oraz w wyrazach
pochodzenia greckiego jak ti
v wymawia si jak w
x wymawia si jak ks
y wymawia si jak y
z wymawia si jak z

AKCENT

Akcent w zasadzie kadzie si na drugiej zgosce! od koca. W innych wypadkach akcent

jest podany nad wyrazem ()

AB ABSURDO Wychodzc z faszywego zaoenia Od niedorzecznoci

AB AETERNO Od wiecznoci Z dawien dawna
AB ANTE Od stanu poprzedniego
A BENE PLCITO Od przyjemnoci
AB EQUIS AD SINOS Z koni na osy Z pieca na eb Z deszczu pod rynn
AB EXTRA Od zewntrz
AB HINC Std Z tego miejsca Od tego czasu
AB HOC ET AB HAC O tym i owym
AB IGNE IGNEM Z ognia ogie (Ccero De officiis)
BIIT, NON BIIT Odszed, ale pami o nim nie zagina
BIIT, EVASIT, EXCESSIT, ERUPIT Odszed precz, umkn, wyrwa si (Ccero In
Catilinam II, 1, 1)
AB INCUNBULIS Od kolebki
AB INIT. = AB INTIO Od pocztku
AB INTIO NULLUM, SEMPER NULLUM Z pocztku nic, zawsze nic
AB INTESTATO Bez testamentu (Odziedziczenie spadku)
AB INTRA Od wewntrz
AB IOVE PRINCPIUM Pocztek od Jowisza Od sprawy najwaniejszej Zaczynaj z
Bogiem (Vergflius Ecl. 3, 60)
AB IOVE SURGAT OPUS! Od Jowisza niechaj zaczyna si dzieo Pracujmy z
Bogiem).
(Ovdius)
AB IRATO W gniewie
BLUE, PECTE CANEM, CANIS EST ET PRMANET IDEM Umyj, uczesz psa, psem
jest i
psem pozostanie
AB OFFCIO ET BENEFCIO Od urzdu i dochodu (zwolniony ksidz)
AB ORGINE Od pocztku
AB OVO Od jaja (Ledy, z ktrego wyklua si Helena, powd wojny trojaskiej) Od
pocztku
AB OVO USQUE AD MAA Od jaj do jabek Od pocztku do koca (u Rzymian
zaczynao si jedzenie od jaj, a koczyo na jabkach) (Hortius, Sat. I, 3, 6)
AB RE Od rzeczy
ABSENS CARENS Nieobecny sam sobie szkodzi
ABSENS HERES NON ERIT Nieobecny nie bdzie dziedziczy
ABSENTEM LAEDIT, QUI CUM BRIO LTIGAT Kto spiera si z pijanym, jakby kci
si
z nieobecnym
ABSENTEM, QUI RODIT AMICUM, QUI NON DEFENDIT LIO CULPANTE,
SOLUTOS QUI
CPIAT RISUS HMINUM FAMAMQUE DICACIS, FINGERE QUI NON VISA
POTEST, COMMISSA
TACERE QUI NEQUIT, HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE CAVETO! Kto
obmawia
przyjaciela, kto go nie broni wobec oskare innych, kto cieszy si z wymiewa ludzkich i
owi plotki gaduw, kto potrafi zmyla rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilcze
zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj si, Rzymianinie!
(Hortius)
ABSENTE REO Pod nieobecno oskaronego
ABSIT! Niechaj bdzie nieobecny!
ABSIT DICTO INVDIA! Niechaj sowo wolne bdzie od nienawici (Niechaj nie budzi
nienawici!)
ABSIT OMEN! Oby to nie byo zym znakiem, z wrb!
ABSOLUTOM DOMNIUM Absolutna, nieograniczona wadza monarchy
ABSOLVI NIMAM MEAM Przyniosem ulg mej duszy
ABSQUE NOTA Bez oznaczenia (Ksika bez daty wydania i miejsca)
ABSOUE SUO NON EST ET PARVA CASA LARE I may domek ma swego ducha
opiekuczego (J. Kochanowski Elegiarum 1, III, 4)
A.U.N. = ABSQUE ULLA NOTA Bez adnego znaku
AB UNO DISCE OMNES (waciwie CRIMINE AB UNO) Po tym jednym (przykadzie
ich
ajdactwa) sd ich wszystkich (Verglius Aeneis II, 65)
A.U.C. = AB URBE CNDITA (albo ANNO URBIS CNDITAE) Od (roku) zaoenia
miasta
(tzn. Rzymu)
ABUSUS NON TOLLIT USUM Naduycie czego nie wyklucza prawa uywania
(legalnego)
ABYSSUS ABYSSUM NVOCAT Pieko wzywa na pomoc pieka
A CPITE Od gowy Od pocztku W drukarstwie: od pocztku wiersza (akapit)
A CPITE AD CALCEM Od gowy do pity Od stp do gw
A CASU AD CASUM Od wypadku do wypadku
ACCESSIT Przysta, przyczy si
ACCESSRIUM SQUITUR SUUM PRINCIPALE Dodatek idzie za rzecz Do kogo
naley owca, do tego i wena
ACCPERE PRAESTAT QUAM INFERRE INTRIAM Lepiej jest doznawa krzywd ni
je
wyrzdza
ACCPIAT CINERES TERRA PATERNA MEOS! Niechaj ziemia przyjmie prochy moje!
(Ovdius Ars amatoria II, 26)
ACCUSARE NEMO SE DEBET Nikt nie ma obowizku oskara samego siebie
ACDIA Beztroska, zniechcenie
ACHERONTA MOVEBO Porusz Acheront (pieko) (Verglius Aeneis VII, 312)
ACHERONTIS PBULUM Pokarm dla Acherontu (pieka; mowa o zej osobie)
A CONTRRIO Wychodzc z przeciwnego zaoenia Przeciwnym sposobem
Przeciwnie
ACTA APOSTOLORUM Dzieje apostolskie Nowy Testament
ACTA EST FABULA Sztuka skoczona, odegrana (Suetonius sowa Oktawiana
Augusta)
ACTA HAEC RES EST Stao si, przegraem
ACTA MRTYRUM Dzieje mczennikw (Sprawozdania z przesucha, wyrokw i
egzekucji pierwszych mczennikw chrzecijan)
ACTA SANCTORUM Dzieje witych (Zbir dawnych wiadomoci o witych kocioa
chrzecijaskiego)
ACTI LABORES IUCUNDI Przyjemnie jest mie prac zakoczon, mie j za sob
ACTIVUM Strona czynna, dziaajca, aktyw
ACTOR SEQUITUR FORUM REI Dla powoda waciwy jest sd pozwanego
ACTORE NON PROBANTE REUS ABSLVITUR Gdy oskaryciel nie popiera
powdztwa,
oskarony jest wolny
ACTORI INCUMBIT PROBTIO Na powodzie ciy obowizek uzasadnienia
oskarenia
ACTUM EST DE NOBIS Z nami skoczone
ACTUM EST DE PELLE MEA Chodzio o moj skr
ACTUM EST DE RE PUBLICA Skoczyo si z republik Dziao si w interesie
pastwa, sprawy publicznej
ACTUM NE AGAS! Nie rb tego, co zostao ju zrobione!
ACTUM UT SUPRA Dokonane jak wyej
ACTUS HMINIS, NON DGNITAS IUDICENTUR Niechaj sdzone bd czyny ludzkie
nie
godno, piastowane stanowisko (Minucius Felix Octavius 36)
ACU REM TETIGISTI Dotkne rzeczy ig Trafie w sedno
AD ABSURDUM (REDUCTIO) Do niedorzecznoci (sprowadzenie)
AD ACTA Do akt (odoy spraw)
AD AMUSSIM Wedle przepisu, reguy
AD APERTURAM LIBRI Z otwartej ksiki Bez przygotowania
AD ARBTRIUM Do woli
AD AUGUSTA PER ANGUSTA Do wzniosych (osigni) trudn, ciasn ciek
(V.Hugo Hernani 4)
AD BCULUM Do kija (jako argumentu uciec si)
AD CAPTANDAM BENEVOLENTIAM Dla pozyskania yczliwoci
AD CAPTANDUM VULGUS Dla zdobycia poklasku tumu
AD DELIBERANDUM Do rozwaenia Do namysu
A.D. = A DATO Od dnia oznaczonego na dokumencie Od czasu wystawienia
ADD = ADDIDIT, ADDUNT Doda Dodaj
ADDENDUM Uzupenienie Dodatek
DEAT INVITO NE QUIS DISCEDRE AMORE Nie miej odchodzi, gdy spotka ci
odmowa mioci (Tibullus I, 3)
DEO FAMILARITER EST HOMNIBUS MNIA SIBI IGNSCERE, NIHIL LIIS
REMTTERE
Jest rzecz ludzk po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybacza, nie pozostawiajc
nic innym (w tej sprawie) (Velleius Patrculus)
A DEO ET REGE Od Boga i krla
A DIE Od tego dnia
AD EUNDEM GRADUM Do tego samego stopnia
AD EXEMPLUM Dla przykadu
AD EXTRA Na zewntrz
AD EXTREMUM Do koca Do ostatecznoci
AD FELICIORA TMPORA Do lepszych czasw
AD FINEM = AD EXTREMUM Do koca
AD FUTURAM REI MEMRIAM Na przysz rzeczy pamitk
AD GUSTUM Do smaku
AD HOC W tym wypadku
AD HMINEM ARGUMENTUM Argument do osoby Dowodzenie dostosowane do
poziomu czowieka, z ktrym mwimy
ADHUC SUB IUDICE LIS EST Dotychczas spr jest przed sdem Spr jeszcze dotd
nie
rozstrzygnity (Hortius Ars poetica 78)
AD HUNC LOCUM Do tego miejsca
AD IDEM Do tego samego
AD IMPOSSIBILIA NEMO OBLIGATUR Nikt nie jest obowizany do rzeczy
niemoliwych
AD INFINITUM Do nieskoczonoci
AD INIT. = AD INTIUM Do pocztku, na pocztku
AD INQUIRENDUM Do zbadania
AD INTENDE Z sercem, dosadnie
AD INTERIM Tymczasowo
AD INTERNECIONEM Do wytpienia Doszcztnie
AD INTRA W kierunku wewntrznym Do wntrza
AD KALENDAS GRAECAS Na greckie kalendy (ktrych Grecy nie mieli) Na wity
Nigdy (Suetonius)
AD LATUS Do boku (dodany do pomocy)
AD LIB. = AD LBITUM Do woli
AD LMINA APOSTOLORUM Do progw apostolskich (obowizek biskupw
europejskich udawania si co pi lat do Rzymu)
AD LITEM Do sprawy Do sporu sdowego
A.M.D.G. = AD MAIOREM DEI GLRIAM Ku wikszej chwale Boej (Ignacy
Loyola) (Dewiza Zakonu Jezuitw)
AD MANUM Pod rk Gotowe
A.M.D.G. = AD MXIMAM DEI GLRIAM Dla najwikszej chway Boej
AD MAXIMAM POLNIAE GLRIAM Dla najwikszej chway Polski
AD MELIORA TEMPORA = AD FELICIORA TEMPORA Do szczliwszych czasw
AD MISERICRDIAM Do aski
AD MODUM Na sposb
AD MULTOS ANNOS Wiele lat Sto lat
AD NUSEAM Do mdoci Do obrzydzenia
AD NOTAM Do wiadomoci
ADN. = ADNOTTIO Notatka
AD NUTUM Na skinienie
A DOCTIS PRTIUM SCELUS EST SPERARE POTIS Oczekiwa zota od poetw to
zbrodnia (Ovdius Ars amatoria III, 551)
AD CULOS Naocznie
AD PERAM Do dziea
AD OSTENTATIONEM Na pokaz
AD PATRES Do ojcw (pj) Umrze
AD PERPTUAM REI MEMRIAM Na wieczn rzeczy pamitk
AD PERSONAM Ze wzgldu na osob
AD POMPAMI Dla popisu
AD PUBLICANDUM Do opublikowania Podanie do powszechnej wiadomoci
AD QUAS RES APTSSIMI RIMUS, IN IIS POTSSIMUM ELABORBIMUS
Najwicej
dokonamy w tym, do czego bdziemy najbardziej uzdolnieni
AD RASTROS SERIORES REDIT Trzeba si zaj serio robot (Terntius
Heautontimorumenos 51, 58)
AD RATIONEM MEAM Na mj rachunek
AD REFERENDUM Do zreferowania Do dalszego rozwaenia
AD REM Do rzeczy
AD SACCUM IRE Pj z torbami
AD SCAMNUM ASINORUM Na ol awk
ADSCRIPTUS GLEBAE Przypisany do ziemi
ADSUM Jestem obecny
AD SUMMUM Do szczytu
ADULATIONI FOEDUM CRIMEN SERVITUTIS, MALIGNITATI FALSA SPCIES
LIBERTATIS
INEST w pochlebstwie tkwi zbrodnicza cecha niewoli, w zoliwoci faszywy pozr
wolnoci (Tcitus Histriae 1,1)
AD UNGUEM FACTUS Do paznokcia Dokadnie Szczegowo wykonany
AD UNUM OMNES Wszyscy co do jednego Bez wyjtku
AD USUM Wedug zwyczaju Do uytku
AD USUM DELPHINI Na uytek Delfina Publikacja okrojona do uytku modziey
przez cenzur
AD US. EXT. = AD USUM EXTERNUM Do uytku zewntrznego
AD US. INT. = AD USUM INTERNUM Do uytku wewntrznego
AD USUM PRPRIUM Do uytku wasnego
AD UTRUMQUE PARATUS Przygotowany na jedno i drugie Przygotowany na
wszystko
AD VALOREM Wedug wartoci, rzeczywistej ceny
AD VNEREM QUICUMQUE VOLES ATTNGERE SUAM, SI MODO DURARIS,
PRAEMIA DIGNA
FERES ktokolwiek zechce dotkn przedmiotu swej mioci, jeeli tylko wytrwa, otrzyma
nalen nagrod (Ovdius Ars amatoria II, 702)
AD VERBUM Dosownie
ADVERSAS RES LEVIORES FACIT AMICTIA PRTIENS COMMUNICANSQUE
Przyja
przez wspczucie i wspudzia agodzi nieszczcie
ADVERSIS RERUM IMMERSBILIS UNDIS Nie tonie pomimo przeciwnych losw
(Hortius)
ADVERSUS STMULUM CALCITRARE Przeciw kosturowi wierzga Gow muru
nie
przebijesz
AD VITAM AETERNAM Na zawsze
AP VITAM AUT CULPAM Do ycia albo do najbliszej udowodnionej winy
AD VIVUM Do ycia Na podobiestwo ycia
ADVOCATUS DEI Adwokat Boga (duchowny, ktry w procesie kanonizacyjnym ma
uzasadni wito)
ADVOCATUS DIBOLI Adwokat diaba (duchowny, ktry w procesie kanonizacyjnym
ma wykaza brak podstaw do uznania kandydata za witego) Przeciwstawiajcy si
oglnemu zdaniu Atakujcy suszn spraw
ADVOCATUS, SED NON LATRO Adwokat, ale nie rozbjnik
AD VOCEM Do sowa Przychodzi mi na myl
AEGRESCIT MEDENDO Czuje si gorzej wskutek uytych lekw
AEGRI SOMNIA Sny chorego Rojenia
AEQUAM MEMENTO REBUS IN RDUIS SERVARE MENTEM Pamitaj o
zachowaniu
rwnowagi w trudnych chwilach (Hortius)
AEQUANMITER Spokojnie
AQUITAS SQUITUR LEGEM Sprawiedliwo idzie za prawem
AEQUO NIMO Spokojnie
AEQUO PULSAT PEDE mier puka jednako (do drzwi bogatych i biednych)
(Hortius Crmina I, 4, 13)
AEQUUM EST PECCATIS VNIAM POSCENTEM RDERE RURSUS Suszne jest
wybaczy
winy proszcemu o przebaczenie (Hortius)
AERRIUM Skarb publiczny w staroytnym Rzymie
AERE PERNNIUS Patrz EXEGI MONUMENTOM
AES ALIENUM Dug
AES TRIPLEX Spi Serce ze spiu (Hortius Crmina I, 3, 9)
AET., AETAT. = AETATIS Wieku
AETATIS SUAE Wieku, lat
AETERNUM VALE Poegnanie na zawsze
AFFLICTTIO FACIT RELIGIOSOS Utrapienia czyni ludzi religijnymi
A FORTIORI Od mocniejszej strony Argumentujc mocniej
AGAMUS PINGUI MINERVA Dziaajmy w sposb nieuczony, po prostu (Ccero
Laelius 19)
AGENDA Tablica do pisania Notatnik
GERE, QUOD AGAS, CONSIDERATE DECET Rozwanie wypada czyni, co czynisz
(Ccero De officiis I, 94)
AGENS Czynnik kierujcy
AGITAMUS QUAE NATURA BONI SUMMUMQUE QUID EIUS Rozwaamy, co
jest istot
dobra i jego szczytem (Hortius)
AGNOSCO VTERIS VESTGIA FLAMMAE Poznaj lady dawnego pomienia
(mioci)
(Verglius Aeneis IV)
AGNUS DEI Baranek Boy Chrystus (Ew. wg Jana /, 29)
AIT, AIO; NEGAT, NEGO Mwi tak i ja mwi tak; mwi nie i ja mwi nie
A LTERE, AB LTERE Przy boku, z boku (o zaufanym)
ALBO LAPILLO NOTARE DIEM Oznacza dzie (szczliwy) biaym kamieniem
LEA BELLI INCERTA Los wojny niepewny
LEA IACTA EST Koci s rzucone (Wiersz Menandra powtrzony rzekomo przez
Juliusza Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (Suetonius Dives Iulius 32)
LEAM EMIS Kupujesz zaocznie Kupujesz kota w worku
LERE FLAMMAM Podsyca ogie
LIAS Kiedy indziej W innym miejscu
LIBI Gdzie indziej (bytno na innym miejscu podczas popenienia przestpstwa jako
dowd niewinnoci)
ALIENA NOBIS, NOSTRA PLUS LIIS PLACENT Cudze bardziej podoba si nam,
nasze
innym
ALIENA VTIA IN CULIS HABEMUS, A TERGO NOSTRA SUNT Cudze bdy
mamy na oku,
nasze poza nami W oku bliniego dbo widzisz, we wasnym nie dostrzegasz belki
(Sneca)
ALIENA VTIA QUISQUE REPREHENDI MAVULT Kady woli, aby potpiono cudze
wady
(nie jego)
ALIENUM AES HMINI INGNUO ACERBA EST SRVITUS Dla czowieka zacnego
dug
jest gorzk niewol
LII SEMENTEM FACIUNT, LII METUNT Kto inny sieje, kto inny zbiera
ALIIS INSERVIENDO CONSUMOR Gin w subie dla innych Dzielny czowiek
myli
o sobie na kocu
A LMINE Od razu, z gry
ALIQUANDO BONUS DORMITAT HOMERUS Czasami i zacny Homer zdrzemnie si

Najgenialniejszemu brak niekiedy natchnienia (Hratius Ars poetica 359)

LIQUID HAERET Co w tym jest Co pozostanie, przylepi si
LIQUID MONSTRI ALUNT Karmi co potwornego Szyj buty
LIT AEMULTIO INGENIA Wspzawodnictwo wzmacnia uzdolnienia
LITER CUM TYRANNO, LITER CUM AMICO VVITUR Inaczej yje si z tyranem,
inaczej z przyjacielem
LIUD EST FCERE, LIUD DCERE Co innego dotrzyma sowa, co innego obieca
LIUD EST CELARE, LIUD TACERE Co innego jest ukry, co innego przemilcze
(Ccero De officiis III, 14)
LIUD EX LIO Jedno z drugiego
LIUD SCEPTRUM, LIUD PLECTRUM Co innego bero, co innego plektron Nie
kady
moe by krlem i artyst
ALIUKDE Skdind
ALMA MATER Matka karmicielka (mwi tak o szkole, zwaszcza wyszej, jej
suchacze) ALMA PARENS = ALMA MATER
ALTARI SRVIENS DE ALTARI VVERE DEBET kto suy otarzowi, powinien y z
otarza
LTERA MANU FERT LPIDEM, PANEM OSTENTAT LTERA W jednej rce trzyma
kamie, drug pokazuje chleb
LTERA PARS Strona druga, przeciwna
ALTER EGO Drugi ja Sobowtr Przyjaciel Przedstawiciel
ALTER IDEM Drugi, ale identycznie podobny
ALTER IPSE AMICUS Przyjaciel to drugi ja
ALTERUS NON SIT, QUI SUUS ESSE POTEST Niechaj nie naley do innego ten, kto
moe
nalee do siebie
LTERI VIVAS OPORTET, SI TIBI VIS VVERE Trzeba, eby y dla innych, jeeli
chcesz
y dla siebie (Sneca)
ALTERNAE SUNT VICES RERUM Zmienne s koleje spraw (Sneca)
ALTERNIS VCIBUS Kolejno Na przemian
ALTER RIXATUR DE LANA SAEPE CAPRINA Czsto niejeden toczy spr o kozi
wen (o
gupstwo)
LTERUM TANTUM Drugie tyle W dwjnasb
ALTSSIMA QUAEQUE FLMINA MNIMO SONO LABUNTUR Kada gboka rzeka
cicho
pynie
ALTUM SILNTIUM Gboka cisza
AMBILIS INSNIA Przyjemne zudzenie
A MAIORI (AD MINUS) Od wikszego (do mniejszego)
A MALIS MORS ABDUCIT, NON A BONIS, VERUM SI QUERIMUS mier
odwodzi nas od
nieszcz, a nie od dobra, jeeli rozwaymy prawd (Ccero Tusc. disp. I, 34, 83)
AMANT ALTERNA CAMENAE Muzy lubi zmian, rozmaito (Verglius, Ecl. 3, 59)
AMANTES AMENTES Zakochani (s jak) szaleni (Plautus)
AMNTIUM IRAE AMORIS INTEGRTIO EST Gniewy kochankw odnowa
mioci
AMARE SIMUL ET SPERE IPSI IOVI NON DATUR Jednoczenie kocha i zachowa
rozsdek to nie jest dane nawet Jowiszowi
AMARI LIQUID Co gorzkiego, troch goryczy
AMATA BENE Szczliwa kochanka
AMAT PACEM PHDIAS Fidiasz kocha pokj Sztuka wymaga pokoju
AMAT VICTRIA CURAM Nie ma zwycistwa bez troski, bez trudu
A MXIMIS AD MNIMA Od najwikszego do najmniejszego
AMBITIONES CASAE EVERTENDAE REI PBLICAE SOLENT ESSE Gonitwa za
godnociami prowadzi do przewrotw w pastwie
AMBO MELIORES Obaj lepsi Wart Pac paaca, a paac Paca
AMEMUS PTRIAM, PAREAMUS LGIBUS Kochajmy ojczyzn, bdmy posuszni
prawom
A MENSA ET TORO Od stou i oa (odsunity)
AMICI, DIEM PRDIDI Przyjaciele, zmarnowaem dzie (nie dokonaem niczego
dobrego) (C. Suetonius Tranquillus De vita cdesarum Divus Titus)
AMICI FURES TMPORUM Przyjaciele to zodzieje czasu
AMICI MORES NVERIS, NON DERIS Poznaj obyczaje przyjaciela, a nie bdzie
nienawici (Hortius)
AMICTIA INTER PCULA CONTRACTA PLERUMQUE VTREA EST Przyja
zawarta przy
kielichu jest zwykle krucha jak szko
AMICTIA NISI INTER BONOS ESSE NON POTEST Przyja moe istnie tylko
midzy
ludmi prawymi
AMICTIAE DIFFICLLIMAE REPERIUNTUR IN IIS, QUI IN HONRIBUS REQUE
PUBLICA
VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INVNIES, QUI HONOREM AMICI ANTEPONAT
SUO? Najtrudniej
o przyja wrd tych, ktrzy ubiegaj si o zaszczyty w subie pastwu. Gdzie bowiem
znajdziesz takiego, ktry godno przyjaciela przenisby ponad swoj? (Ccero Lelius
64)
AMICO PECTUS, HOSTI FRONTEM Dla przyjaciela pier, dla wroga czoo
AMICORUM MNIA SUNT COMMNIA U przyjaci wszystko wsplne
AMICUM CUM VDES, OBLIVSCERE MISRIAS Na widok druha zapomnij o biedzie
(Appius Claudius Caecus)
AMICUM PROBA, PROBATUM AMA Przyjaciela wyprbuj, ale wyprbowanego kochaj
AMICUS AMICO (SUM) Przyjacielem dla przyjaciela (jestem) Czego si nie robi dla
przyjaciela
AMICUS CERTUS IN RE INCERTA CRNITUR Pewnego przyjaciela poznasz w
sytuacji
niepewnej Prawdziwego przyjaciela poznaje si w biedzie (Ennius)
AMICUS COGNSCITUR AMORE, MORE, ORE, RE Przyjaciela poznaje si po
mioci,
obyczajach, obliczu i czynach
AMICUS CRIAE Przyjaciel dworu Nie zainteresowany doradca
AMICUS HMINIS, INIMICUS CASAE Przyjaciel czowieka, ale wrg sprawy
AMICUS HUMANI GNERIS Przyjaciel rodzaju ludzkiego
AMICUS PTIMA VITAE POSSSSIO Przyjaciel to najwikszy skarb w yciu
AMICUS PLATO, AMICUS SCRATES, SED MAGIS AMICA VRITAS Drogi mi
Platon,
drogi Sokrates, ale jeszcze drosza prawda (Arystoteles)
AMICUS TAMQUAM ALTER EGO Przyjaciel to jakby mj sobowtr (Ccero)
AMICUS USQUE AD ARAS Przyjaciel a do otarza (ofiarnego), we wszelkich
okolicznociach
AMICUS VERUS RARA AVIS EST Prawdziwy przyjaciel to rzadki ptak
A MINORI AD MAIUS Od mniejszego do wikszego
AMOR DEI URGET ME Nagli mnie mio Boga (w. Pawe aposto)
AMOR ODIT INERTES Mio nienawidzi zwoki (Ovid. Ars am. II, 229)
AMOR PATRIAE Mio ojczyzny
AMOR SCELERATUS HABENDI Zbrodnicza mio posiadania
AMOR VINCIT MNIA Mio wszystko zwycia
AMORE, MORE, ORE, RE IUNGUNTUR AMICRIAE Przyja zawizuje si z mioci,
zwyczaju, wygldu, czynu
A.A. = ANA Po rwno
A.A.PT.AEQU. = ANA PARTES AEQUALES w rwnych czciach
A NATURA REI Z natury rzeczy
ANTHEMA SIT! Niech bdzie przeklty!
ANCILLA THEOLGIAE (PHILOSPHIA) Suebnic teologii (filozofia)
ANGUIS IN HERBA W w trawie Baczno! Ukryte niebezpieczestwo
(Verglius Ecl. 3, 93)
NGULUS RIDET Ten zaktek umiecha si do mnie (Hortius Crmina II, 1, 13)
NIMA DAMNATA Dusza potpiona, zaprzedana
NIMAL RATIONALE Zwierz rozumne, istota rozumna
NIMAM DEBEO Jestem winien dusz Jestem po uszy w dugach
NIMA MUNDI Dusza wiata (koncepcja Platona)
NIMA VILIS Dusza poda Ndzna istota
NIMI CUSA Dla przyjemnoci duchowych
NIMO ET FIDE Mstwem i wiernoci
NIMO PRAESAGIT MALUM Przeczuwa co zego
ANMULA VGULA BLNDULA Niestaa (wdrujca) pontna duszyczka (Pocztek
poematu przypisywanego Hadrianowi)
NIMUS EST, QUI DVITES FACIT To dusza czyni ludzi bogatymi (Sneca Consoltio
ad Helvium XI)
NIMUS MEMINISSE HORRET Dusza wzdryga si na wspomnienie (Verg. Aeneis VI,
12)
AN NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUDNTIA MUNDUS REGATUR Czy nie
wiesz, mj
synu, jak mao trzeba rozumu do rzdzenia wiatem (Axel Oxenstierna)
AN NESCIS RGIBUS LONGAS ESSE MANUS? Czy nie wiesz, e rce krlw
sigaj
daleko?
ANNI CURRENTIS Roku biecego
ANNI FUTURI Roku przyszego
ANNI PRAETERITI Roku przeszego
A. = ANNO W roku
ANNO CHRISTI W roku Chrystusa
ANNO CURRENTE W roku biecym
ANNO DMINI Roku Paskiego
ANNO MUNDI W roku wiata
ANNO URBIS CNDITAE W roku zaoenia miasta
ANNO SALUTIS W roku zbawienia, odkupienia
ANNUARIUM Kalendarz
ANNUM NOVUM FUSTUM, FELICEM! Szczliwego Nowego Roku!
ANNUS MIRBILIS Rok cudw
A NOTIRIBUS AD IGNOTIORA Od znanego do nieznanego
A NOVO Od nowa
AN SI QUI ATRO DENTE ME PETVERIT, INULTUS UT FLEBO PUER? Czy jeeli
kto
zoliwie mnie napadnie, bd paka niepomszczony jak chopiec? (Hortius Epod. VI)
A.CH.N = ANTE CHRISTUM NATUM Przed narodzeniem Chrystusa
A.M. = ANTEMERIDIEM Przed poudniem
ANTE MNIA Przede wszystkim
ANTE BELLUM Przed wojn
ANTE LUCEM Przed witem
ANTE PILOS SAPIS Mdrzysz si, zanim posiade uwosienie Jajo chce by
mdrzejsze od kury
ANTICIPANDO, ANTICIPATIVE Naprzd Z gory
ANTIDOTUM Odtrutka
ANTIQUA QUAE NUNC SUNT, FUERUNT OLIM NOVA To, co jest dzi stare, byo
kiedy
nowe
ANTIQUITATIS ENIM ET HISTRIAE ET RERUM FORISQUE GESTARUM NOVTIA
VIRTUTIS
PARENS ET VITAE MAGISTRA A SAPINTIBUS HABITA EST Znajomo bowiem
historii i
czynw dokonanych w kraju i poza granicami jest uwaana przez ludzi mdrych za
rodzicielk i nauczycielk ycia (I. Dlugossius Histriae Polonicae praefatio)
ANTIQUO MODO, ANTIQUO MORE Wedug starego! zwyczaju
ANTIQUUS AMOR CANCER EST Stara mio; jest jak rak Stara mio nie
rdzewieje
(Petrnius)
ANUS MUNDI Odbytnica wiata (Tak podobn jaki gestapowiec okreli Owicim)
PAGE SATANA, STANAS! Precz, szatanie! (Ewangelia wg Mateusza)
A PRIBUS Od rwnych
A PARTE ANTE Od czci poprzedniej
A PDIBUS USQUE AD CAPUT Od stp do gw
APERTAE MUSARUM INUAE Drzwi Muz otwarte Kady moe wej do krainy
sztuki
APERTO LIBRO Po otwarciu ksiki (tumaczy zaraz tre) Bez przygotowania
A POSTERIORI Wychodzc z nastpnego, pniejszego; na podstawie posiadanych ju
danych; z dowiadczenia
A POSSE AD ESSE Od moliwoci do rzeczywistoci
A POTIORI Wedug istoty, wikszoci, powanie
PPARENT RARI NANTES IN GRGITE VASTO Wida niewielu rozbitkw
pywajcych
po niezmiernej gbinie (Przenonie: wyjtki w masie) (Verglius Aeneis I, 118)
APPETITUS CANINUS Psi, ogromny gd
A PRIORI Z gry (wnioskowanie niezalene od dowiadczenia, faktw)
APPROXIMATIVE W przyblieniu
APTIOR EST DULCI MENSA MERUMQUE IOCO St i wino sprzyjaj przyjemnemu
spdzeniu czasu (Ovdius Ars am. 592)
APUD SE ESSS By u siebie By przy zdrowych zmysach
AQUA DESTILLATA Woda destylowana
AQUAE ET IGNIS INTERDCTIO Zakaz korzystania z wody i ognia (wyczenie z
rodziny)
AQUA HAERET Woda si zatrzymuje Sprawa nie idzie S trudnoci
AQUA SRDIDA Brudna woda (H. Sienkiewicz Krzyacy)
AQUA VITAE Woda ycia Wdka
AQUA ET PANIS EST VITA CANIS Woda i chleb to ycie psa
AQUAE FURTIVAE DULCIORES Woda kradziona sodsza
QUILA NON CAPIT MUSCAS Orze nie zajmuje si apaniem much
QUILAM VOLARE DOCES Uczysz ora lata
ARBITER ELEGANTIARUM Znawca w sprawach elegancji, mody
ARBITRIS REMOTIS Bez wiadkw W cztery oczy
ARBITRIUM Wadza decydowania
ARCADS AMBO Obaj Arkadyjczycy Obaj skonni do kawaw, psot, kawalarze
(Verg, Ecl. 7, 4)
ARCANA COELSTIA Tajemnice nieba
ARCANA IMPERII Tajemnice pastwowe, wadzy
ARDENTIORA VERBA Sowa, ktre pal
ARGUMENTA NON NUMERANDA, SED PONDERANDA SUNT Dowody naley nie
liczy, ale
way
ARGUMENTI CUSA Dla dowodu Jako dowd
ARGUMENTOM A BCULO Argument kija
ARGUMENTUM A CONTRRIO Dowd wyprowadzony z przeciwnej tezy
ARGUMENTUM AD CAPTANDUM VULGUS Dowodzenie dla przypodobania si
tumowi
ARGUMENTUM AD CRUMILLAM (CRUMENAM) Argument do woreczka
Brzczcy
argument!
ARGUMENTUM AD HMINEM Dowodzenie dostosowane do sposobu mylenia danego
czo wieka, z ktrym dyskutujemy Pobicie kogo jego wasn broni
ARGUMENTUM AD IGNORNTIAM Dowodzenie obliczone na niewiadomo
oponenta
ARGUMENTUM AD INVDIAM Dowd obliczony na uprzedzenie suchacza do danej
osoby
ARGUMENTUM AD IUDCIUM Argumentacja odwoujca si do zdrowego rozsdku
ARGUMENTUM AD PPULUM Argumentacja obliczona na masy, demagogiczna
ARGUMENTUM AD REM Dowd oparty na prawdziwej okolicznoci sprawy, rzeczowy
ARGUMENTUM AD VERECNDIAM Powoanie si na autorytet uznawany, szanowany
przez przeciwnika
ARGUMENTUM BACULINUM Argument w postaci kija Ultimatum
ARGUMENTUM EX SILENTIO Dowd wyprowadzony z milczenia
ARGUMENTUM PSSIMI TURBA Najgorszym rzecznikiem prawdy tum, posplstwo
ARISTTELES NON SEMPER ARISTTELES Arystoteles nie zawsze jest
Arystotelesem I mdrzec i moe si pomyli
ARMA VIRUMQUE CANO Opiewam orne czyny ma (Verglius Aen. I)
ARMISTICIUM Zawieszenie broni
ARRECTIS ARIBUS Z nastawionymi czujnie uszami Z ca uwag
ARRIGE AURES! Nadstaw uszy!
ARROGNTIAE PROVERBIUM IACTATUR TTIDEM HOSTES ESSE QUOT SERVOS

Bezczelnie rzuca si powiedzenie, e tylu jest wrogw, ilu niewolnikw (Sneca Epistulae
morales 47)
ARS ALIT ARTFICEM Sztuka ywi twrc
ARS AMATRIA = ARS AMANDI Sztuka kochania (tytu poematu Owidiusza)
ARS ANTIQUA Sztuka staroytna
ARS CLERICALIS Sztuka duchowna
ARS EST CELARE ARTEM Sztuk jest ukry sztuk
ARS EST PHILSOPHIA VITAE Filozofia jest sztuk ycia (Ccero De finibus III, 4)
ARS HOMO DDITUS NATURAE Sztuka to czowiek dodany do natury
(natura+czowiek)
(Bacon)
ARS LONGA, VITA BREVIS Sztuka trwa dugo, ycie krtko (Hippcrates)
ARS NON HABET OSOREM NISI IGNORANTEM Sztuka nie ma wroga, chyba w
ignorancie
ARS QUA NULLA EST PRAESTNTIOR ATQUE DIFFICLIOR Sztuka, nad ktr nie
ma
wybitniejszej ani trudniejszej (Leibnitz o medycynie)
ARTE ET MARTE Sztuk i orem
ARTE REGENDUS AMOR Sztuka powinna kierowa mioci (Ovdius Ars am. I, 4)
ARTES LIBERALES Sztuki wyzwolone (redniowieczna nazwa siedmiu nauk)
ARTIS EST ARTEM TGERE Sztuk jest ukry sztuk
SINUS AD LYRAM Osio przy lutni Osio (ignorant) w muzyce Pasuje jak w do
karety
SINUS SINO PULCHRRIMUS Osio wydaje si osowi najpikniejszy
SINUS ASINORUM IN SECULA SAECULORUM Osio nad osami na wieki wiekw
SINUS SINUM FRICAT Osio buja, nabiera osa
SINUS INTER SIMIAS Osio wrd map. wymiewajcych go gupcw
SINUS STRAMEN MAVULT QUAM URUM Osio woli podcik ni zoto
ASTRA CASTRA, NUMEN LUMEN Gwiazdy to mj obz, a Bg moje wiato
ATHANSIUS CONTRA MUNDUM Atanazy przeciwko wiatu, zdecydowany wobec
opozycji caego wiata
AT MIHI CURA NON MEDOCRIS INEST, FONTES UT ADIRE REMOTAS ATQUE
HAURIRE
QUAEM VITAE PRAECEPTA BEATAE Nie lada gnbi mnie troska, abym mg
odwiedzi
dalekie rda i czerpa wskazania szczliwego ycia (Hortius)
AT MIHI PUPERTAS VEL OB HOC LAUDANDA VIDETUR, QUOD NEC FUR ILLI
NEC FERUS
HOSTIS ABEST A mnie ubstwo dlatego wydaje si godnym pochway, e nie grozi mu
zodziej ani okrutny wrg (J. Kochanowski Elegie III, 2)
ATRA CURA Ponura troska
ATRAM. = ATRAMENTUM Atrament
A TUO LARE NCIPE! Zaczynaj od wasnych larw Zaczynaj od wasnych drzwi, od
siebie (Zanim bdziesz mwi o innych)
AT SPES NON FRACTA Ale nadzieja jeszcze nie utracona
A SUMMIS HOMNIBUS ERUDISSIMISQUE ACCPIMUS POTAM NATURA IPSA
VALERE ET
MENTIS VRIBUS EXCITARI ET QUASI QUODAM SPRITU DIVINO INFLARI
Wiemy od
wielkich ludzi i wielce uczonych, e poeta sam przez si ma jak si, e pobudzaj go siy
umysu i jakie jakby boskie natchnienie
UCTOR PRETIOSA FACIT Ofiarodawca dodaje wartoci podarunkowi
AUDACES FORTUNA IUVAT miaym los sprzyja
AUDACTER ET SINCERE Odwanie i szczerze
AUDACTER CALUMNIARE, SEMPER LIQUID HAERET Szkaluj miao, zawsze co
przylgnie
AUDAX EX CAUTUS Odwany i ostrony
AUDAX IAPETI GENUS Odwany rd Japeta (rodzaj ludzki) (Hortius Crm. I, 3)
AUDENDUM EST: FORTES DIUVAT IPSA VENUS Trzeba mie odwag: dzielnym
sprzyja
sama Wenus (Tibullus)
AUDENTEM FORSQUE VENUSQUE IUVAT Odwanym sprzyja okazja i Wenus
(Ovdius Ars. am. I, 606)
AUDENTES (AUDACES) FORTUNA IUVAT miaym los sprzyja (Verglius Aen. X,
284)
UDI LTERAM PARTEM Wysuchaj drugiej strony
UDI MULTA, LQUERE PUCA Suchaj duo, mw mao
UDI, VIDE, TACE, SI VIS VVERE IN PACE Suchaj, patrz, milcz, jeli chcesz y w
spokoju
UDIAT OPTATOS SEMPER AMICA SONOS Niech przyjacika twoja syszy zawsze
upragnione dwiki (Ovdius Ars. am. II, 156)
AUDIATUR ET LTERA PARS Niechaj bdzie wysuchana i druga strona
AUDITA QUERELA Po wysuchaniu przewodu sdowego, skargi
AUDITRIUM MXIMUM Wielka sala wykadowa
AUDITQUE VOCATUS APOLLO Apollo sucha, gdy si go przywouje
URA POPULARIS Atmosfera popularnoci (Verglius)
URE SURDA Guchym uchem W milczeniu
UREA MEDICRITAS Zoty rodek Umiarkowanie (Hortius Cr mi na II, 10, 5)
UREA PRAXIS, STRILIS THERIA Zota jest praktyka, bezpodna teoria
UREA PRIMA SATA EST AETAS Zoty by wiek pierwszy (Ovdius Metamorph. I, 89)
UREM SUBSTRINGE LOQUACI Miej ucho na bacznoci (przed gadu) (Hortius)
URES HABENT ET NON UDIUNT Uszy maj, a nie sysz (Psalmista Psalm III)
URIBUS TNEO LUPUM Trzymam wilka za uszy
URI SACRA FAMES Przeklta dza zota (Verglius Aen. III, 57)
AURORA MUSIS AMICA Jutrzenka sprzyja muzom Ranek sprzyja pracy umysowej
URO QUAEQUE INUA PNDITUR Przed zotem wszystkie drzwi otworem
URUM OMNES VICTA IAM PIETATE COLUNT Zaniedbawszy prawdziw pobono
czcz wszyscy zoto
URUM PER MDIOS IRE SALLLITES ET PERRMPERE AMAT SAXA PATNTIUS
ICTU
FULMNEO Zoto lubi kroczy porodku wity i pru skay szerzej ni racy piorun
(Hortius Crm. III, 16)
AUSCULTA ET PERPENDE Suchaj (co mwi inni) i rozwa (zanim sam zaczniesz)
AUSPCIUM MELIORIS AEVI Wrba lepszej przyszoci
A. E. I. O. U. = USTRIAE EST IMPERARE ORBI UNIVERSO Austria ma rzdzi
caym
wiatem (Ambitna dewiza dworu austriackiego)
AUTAUT Albo, albo
AUT BEBAT AUT BEAT! Niech pije albo si wynosi! (Ccero Tusc. disp. 41)
AUT CAESAR AUT NIHIL (NULLUS) By albo Cezarem, albo niczym Wszystko
albo
nic (Dewiza Cezara Borgii)
AUT INSANIT (HOMO) AUT VERSUS FACIT Albo szaleje czowiek, albo pisze wiersze
(Hortius)
AUT INVNIAM VIAM AUT FCIAM Albo znajd drog, albo j sobie utoruj
AUT LBERI AUT LIBRI Albo dzieci, albo ksiki (Nietzsche)
AUT MORS AUT VICTRIA mier albo zwycistwo
AUT NE TENTARIS AUT PRFICE Albo nie prbuj, albo dokonaj
AUT ODIT AUT AMAT MLIER, NIHIL EST TRTIUM Kobieta albo kocha, albo
nienawidzi, trzeciej ewentualnoci nie ma
AUT PRODESSE VOLUNT, AUT DELECTARE POTAE Poeci pragn przynosi
poytek
albo przyjemno (Hortius Ars poetica)
AUT REGEM, AUT FTUUM NASCI OPORTET Trzeba si rodzi albo krlem, albo
gupcem
AUT VNCERE AUT MORI Zwyciy albo umrze
AUXLIUM AB ALTO Pomoc z gry (z nieba)
AVARTIA ET ARROGANTIA PRAECPUA VALIDIORUM VTIA Chciwo i
bezczelno to
gwne wady monych (Tcitus Histriae I, 51)
AVARO MNIA DESUNT, SAPIENTI NIHIL Chciwcowi brak wszystkiego, mdremu
niczego
AVARUS NIMUS NULLO SATIATUR LUCRO aden zysk nie zaspokoi chciwca
AVE, ANIMA CNDIDA! Witaj, duszo czysta! (Napis na nagrobkach)
AVE ATQUE VALE! Witaj i egnaj! (Catullus Crm. 101)
AURA POPULARIS Atmosfera popularnoci (Verglius)
AVE, CAESAR IMPERATOR, MORITURI TE SALUTANT! Witaj, Cezarze, pozdrawiaj
ci
majcy umrze (Suetonius Claudius 21)
AVE, MARIA! Bd pozdrowiona, Mario!
A VERBIS AD VRBERA Od sw do rkoczynw, razw, paek
A VNCULO MATRIMNII Od wizw maestwa (uwolni)
AVI NUMERANTUR AVORUM Licz si przodkowie przodkw
AVITO VIVIT HONORE yje zaszczytami przodkw (na rachunek przodkw)
AVORUM MRITA NEPOTUM DEGENARANTIUM SUNT NOTAE Zwyrodniali
potomkowie
powinni pamita zasugach swoich przodkw
AXOMA MEDIUM Uoglnienie na podstawie dowiadczenia
B

BACCHUM IN REMOTIS CRMINA RUPIBUS VIDI DOCENTEM Widziaem, jak w

odlegych grach uczy Bachus pieni (Hortius)
BANCO REGIS Na krlewskiej awie
BARBA TENUS SAPIENTEM Mdry tylko z brody Mdry tylko z pozoru
B. V. M. = BEATA VIRGO MARIA Bogosawiona Dziewica Maria
BEATE MEMRIAE Bogosawionej pamici
BEAT VVERE EST HONESTE VVERE y szczliwie znaczy y uczciwie
BEATI PACFICI Bogosawieni budujcy pokj (Jakub I, krl angielski)
BETIOR IN HOC ITNERE VIVENDI, QUI PAUPERTATE SE SBLEVAT, NON SUB
DIVITIARUM
NERE SUSPIRAT Na tej drodze ycia szczliwszy ten, kto wspiera si na ubstwie, a
nie
stka pod ciarem bogactw (Minucius Felix Octvius 36)
BEATI PUPERES SPRITU Bogosawieni ubodzy duchem (Ewangelia wg Mateusza
V, 3)
BEATI POSSIDENTES Szczliwi, ktrzy posiadaj (Hortius Crmina IV, 9, 45)
BEATI, QUI NUNC FLETIS, QUIA RIDBITIS Szczliwi, ktrzy teraz paczecie,
bowiem
mia si bdziecie (Norwid Garstka piasku, z Ewangelii ukasza)
BEATOS IN COELO LATINE LOCUTUROS PROBABILE Prawdopodobne, e
bogosawieni
bd mwi w niebie po acinie (M. Inchofer)
B. = BEATUS Bogosawiony
BEATUS ESSE SINE VIRTUTE NEMO POTEST Nikt nie moe by szczliwy, jeeli
nie jest
cnotliwy
BEATUS ILLE, QUI PROCUL NEGTIS PATERNA RURA BOBUS EXERCET SUIS
Szczliwy, kto z dala od kopotw uprawia wasnymi woami ojcowsk rol (Hortius
Epod. 2, 1)
BEATUS, QUI TENET Szczliwy, kto posiada
BELLA EST RES SUA MORTE MORI Przyjemna to rzecz umrze z wasnej rki
(Tcitus)
BELLA GERANT LII, TU, FELIX USTRIA, NUBE! Niechaj inni prowadz wojny, ty,
szczliwa Austrio, wstpuj w zwizki maeskie! (Maciej Korwin, krl Wgier,
parafraza Owidiusza Herides 13, 84)
BELLA, HRRIDA BELLA! Wojny, straszliwe wojny!
BELLA MATRIBUS DETESTATA Wojny przeklte przez matki (Hortius Crm. I, 1,
2425)
BELLA VIRI PACEMQUE GERANT, QUIS BELLA GERENDA Niechaj prowadz
wojny i
zawieraj pokj, ktrzy prowadzi je powinni (Verglius Aen. III, 414)
BELLUM CIVILE Wojna domowa
BELLUM INTERNECIVUM Wojna wyniszczajca, wytpiajca
BELLUM LETALE Wojna na mier
BELLUM NEC TIMENDUM NEC PROVOCANDUM Nie trzeba ba si wojny ani jej
wywoywa
BELLUM MNIUM CONTRA (IN) OMNES Wojna wszystkich ze wszystkimi (T.
Hobbes
Lewiatan I, 4)
BLUA MULTORUM EST CPITUM Jest potworem o wielu gowach (przenonie:
roznamitniony tum) (Hortius Epod. I, 1, 76)
BENE BONIS, MAE MALIS Dobrze powinno dzia si dobrym, le zym (Ccero De
natura deorum III, 32, 80)
BENE DE PTRIA MRITUS Dobrze zasuony ojczynie
BENDICO VOS IN NMINE PATRIS ET FILII ET SPRITUS SANCTI Bogosawi
was w
imi Ojca i Syna, i Ducha witego
BENEDICTUS Bogosawiony
BENE DIGNSCITUR, BENE CURATUR Dobre rozpoznanie, dobre leczenie
BENE DOCET, QUI BENE DISTINGUIT Dobrze uczy, kto dobrze rozdziela, rozgranicza
BENE EST Dobrze jest
BENE EST, CUI DEUS BTULIT PARVA, QUOD SATIS EST, MANU Dobrze, kogo
Bg
oszczdnie obdarowa tym. co wystarcza (Hortius Crmina III, 17)
BENEFCIA NON ABSTRUDUNTUR Dobrodziejstw nie ukrywa si
BENEFCIA NON OBTRUDUNTUR Dobrodziejstw nie narzuca si Nie uszczliwia
si
wbrew woli
BENEFCIUM ACCPERE LIBERTATEM EST VNDERE Korzysta z dobrodziejstw to
sprzedawa wasn wolno
BENEFCIUM DELIBERANDI Czas przysugujcy spadkobiercy do namysu, czy
przyjmuje spadek
BENEFCIUM INVENTRII Dobrodziejstwo inwentarza (odpowiedzialno
dziedziczcego do wysokoci wartoci spadku)
BENE ID TIBI VERTAT! Na szczcie, na pomylno!
BENE MERNTIBUS Dobrze zasuonym (order)
BENE MRITUS Dobrze zasuony
BENE MORI PRAESTAT QUAM TRPITER VVERE Lepiej dobrze umrze ni
haniebnie
y
BENE NATI Dobrze urodzeni
BENE NATUS ET POSSESSIONATUS Dobrze urodzony i posiadacz majtku ziemskiego
BENE OLET, QUI NON OLET Dobrze pachnie, kto nie pachnie
BENE ORASSE EST BENE STUDUISSE Dobra modlitwa to dobre denie, usiowanie
BENE QUI LTUIT, BENE VIXIT Dobrze y, kto y nieznany, na uboczu (Zasada
Epikurejska)
BENE TIBI! Za twoje zdrowie!
BENE VALE! Do widzenia!
BENE VERTAT! Za pomylno!
BENE VERTAT DEUS! Oby Bg obrci to na dobre!
BENE VERTAT QUOD AGIS! Oby na dobre wyszo to, co robisz!
BENE VOBIS! Niech wam si dobrze powodzi!
BERNARDUS VALLES, MONTES BENEDICTUS AMABAT, PPIDA FRANCISCUS,
CLEBRES
IGNATIUS URBES Bernard lubi doliny, Benedykt gry, miasta Franciszek, sawne
stolice
Ignacy Kady ma swoje upodobania
BIBENDO IEINIUM FRNGITUR Piciem amie si post
BBERE VENENUM IN AURO Pi trucizn ze zotego puchara
BBLIA PUPERUM Biblia ubogich, analfabetw, zoona tylko z rycin
BIBL. = BIBLITHECA Biblioteka
BINNIUM Dwulecie
BIS Dwa razy Powtrzy
BIS DAT, QUI CITO DAT Dwa razy daje, kto prdko daje (Publilius Syrus)
BIS PECCARE IN BELLO NON LICET Nie naley dwa razy popenia bdu na wojnie
BIS PERI SENES Starcy to dwa razy dzieci
BIS REPETITA PLACENT Dwa razy powtrzone podoba si (Hortius Ars. poetica
365)
BIS VINCIT, QUI SE VINCIT IN VICTRIA Dwukrotnie zwycia, kto panuje nad sob
w
zwycistwie
BLANDAE MENDCIA LINGUAE Kamstwa schlebiajcego, gadkiego jzyka
BONA FIDE W dobrej wierze, w zaufaniu
BONA FIDES Dobra wiara Przewiadczenie o susznoci
BONA MOBLIA Ruchomoci
BONA PERITURA Dobra zniszczalne Dobra doczesne
BONA SI SUA NORINT Gdyby oni cho znali swoje zalety
BONA VACNTIA Dobra, ktrych waciciel si nie zgasza Dobra bezpaskie
BONI RDINIS Dobrego porzdku (komisje powoane w dawnej Polsce w celu
uporzdkowania spraw miejskich)
BONIS VIBUS Pod pomylnymi znakami, auspicjami
BONO NIMO ES! Bd dobrej myli! Nie kopocz si!
BONUM COMMUNE Dobro wsplne, powszechne
BONUM ESSE MELIUS EST QUAM DVITEM ESSE By dobrym to lepiej ni by
bogatym
BONUM PUBLICUM Dobro powszechne, oglne
BONUM VINUM LAETFICAT COR HMINIS Dobre wino raduje serce ludzkie (Biblia
Ecctesiastes XL, 20)
BONUS NIMUS IN RE MAA DIMDIUM EST MALI Dobra myl w nieszczciu
zego,
polowa (Publilius Syrus)
BONUS EVENTUS Dobre, szczliwe zdarzenie (starorzymskie bstwo urodzaju i
powodzenia)
BOS M LINGUA W na jzyku Pype na jzyku (nie ma odwagi mwi tego, co
myli)
BRCCHIUM CIVILE Rami wadzy cywilnej
BRACCHIUM SAECULARE Rami wadzy doczesnej, wieckiej
BREVES ET INFUSTI PPULI ROMANI AMORES Ludy mae i nieszczliwe to
przedmiot
umiowania Rzymian (Tcitus Annales II, 41)
BREVE TEMPUS AETATIS SATIS LONGUM EST AD BENE HONESTUMQUE
VIVENDUM
Krtki okres ycia jest dostatecznie dugi na to, aby y dobrze i uczciwie (Ccero)
BRVIBUS MOMENTIS SUMMA VERTI W krtkiej chwili zmienia si wszystko
(Tcitus Annales V, 4)
BREVI MANU Odrcznie W skrcie Stenograficznie
BREVIS ESSE LABORO, OBSCURUS FIO Kiedy staram si by zwizym, staj si
niejasnym (Hortius Ars potica)
BRUTUM FULMEN Nieszkodliwy piorun (Plinius Maior)
BULLARIUM Zbir bulli papieskich

CACATUM NON EST PICTUM Nabazgrane to nie znaczy namalowane

CACOETHES LOQUENDI Mania gadania
CACOETHES SCRIBENDI Mania pisania Grafomania
CADIT QUESTIO Sprawa odpada, upada
CAECA INVDIA EST Zawi jest lepa
CAECUS NON IDICAT DE COLORE lepy nie wypowiada si na temat kolorw
CESAREM VEHIS CAESARISQUE FORTUNAM Wieziesz Cezara i jego los (Plutarch
Caesar 38, 3)
CAESAR NON SUPRA GRAMMTICOS Cezar nie jest autorytetem dla gramatykw
(Cassius O Tyberiuszu 57, 17)
CAETERA DESIDERANTUR CAETERA DESUNT
CAETERA DESUNT Reszty brak
CALMITAS VIRTUTIS OCCSIO Klska jest okazj do cnoty (Sneca)
CLCULUS MINERVAE Akt uniewinnienia przy rwnoci gosw albo przy jednym
wikszoci przeciw oskaronemu
CLLIDA IUNCTURA Pomysowy zwizek, skojarzenie
CALUMNIARE AUDACTER, SEMPER LIQUID HAERET Obmawiaj miao, zawsze
co
przylgnie (do obmawianego)
CAMELUM VIDEBIS SALTANTEM Zobaczysz taczcego wielbda Napatrzysz si
cudw Nasuchasz si bajek
CMERA LCIDA Jasna komora
CMERA OBSCURA Ciemnia
CAMPUS MRTIUS Pole Marsowe
CAMPUS, UBI TROIA FUIT Rwnina, gdzie bya Troja (Verglius Aeneis III, 11)
CANDIDA PAX HMINES, TRUX DECET IRA FERAS agodny pokj przystoi
ludziom,
gniewne szczekanie zwierztom (Ovidius Ars amat. IV, 502)
CAND. REV. MIN. = CANDIDATUS REVERENDI MINISTERII Kandydat do
czcigodnego
urzdu duchownego
CANIS A CRIO NUNQUAM ABSTERRBITUR UNCTO Nigdy nie odpdzisz psa od
tustej
skrki (Hortius)
CANIS CANINAM NON EST Pies nie je psiego misa
CANIS FIDELIS Wierny pies
CANIS MRTUUS NON MORDET Zdechy pies nie ksa
CANIS PECCATUM, SUS DEPENDIT Zgrzeszy pies, wini wieszaj Kowal zawini,
Cygana powiesili
CANIS TMIDUS VEHEMNTIUS LATRAT QUAM MORDET Pies tchrzliwy mocniej
szczeka, ni gryzie
CANTABIT VCUUS CORAM LATRONE VIATOR piewa bdzie goy podrny na
widok
rozbjnika Goy podrny nie boi si rozbjnika (Iuvenalis Satirae VII, 27)
CANTATUR TOTO NOMEN IN ORBE MEUM wiat cay sawi moje imi (Ovdius Ars
amat. II, 740)
CANTICUM Religijna pie pochwalna
CPITIS DEMINUTIO cicie Unicestwienie
CAPTTIO BENEVOLNTIAE Zjednywanie sobie wzgldw
CPUA HANNBALIS CANNAE Kapua bya dla Hannibala Kannarai
CAP. = CAPUT Rozdzia
CAPUT MRTUUM Martwa gowa, bezwartociowe resztki
CAPUT MUNDI Gowa (stolica) wiata (Rzym)
CARA DEUM SBOLES, MAGNUM IOVIS INCREMENTUM Drogie potomstwo
bogw,
wielkie potomstwo Jowisza (Verglius Ech IV, 40)
CARENT QUIA VATE SACRO Poniewa brak im witego pieniarza
CARERE PTRIA INTOLERBILE EST By pozbawionym ojczyzny to nie do
zniesienia
(Sneca Consolatio ad Hehium VI, 2)
CARI RIXANTUR, RIXANTES CONCILIANTUR Kochankowie si kc, a skceni
godz
Kto si lubi, ten si czubi
CARI SUNT PARENTES, CARI LBERI, PROPINQUI, FAMILIARES, SED MNIUM
CARTATES
PATRIA UNA COMPLEXA EST Drodzy s rodzice, dzieci, krewni, domownicy, ale
mio
wszystkiego zawara w sobie ojczyzna (Ccero)
CRITAS PATRIAE MNIUM OMNES CARITATES SUPRGREDI SOLET Mio
ojczyzny
przewysza zwykle wszelk inn mio (I.Dlugossius Histriae Polonicae praefatio)
CARIUS EST CARUM, SI PRAEGUSTATUR AMARUM Drogie jest jeszcze drosze,
jeeli
przedtem sprbuje si go z gorycz
CARMNIBUS VIVES SEMPER, HOMERE, TUIS W pieniach swoich zawsze bdziesz
y,
Homerze
CARPE DIEM QUAM MNIMUM CRDULA PSTERO Uywaj yda jak najmniej
ufajc
przyszoci (Hortius Crmina I, 11, 8)
CARPE VIAM ET SUSPECTUM PERFICE MUNUS Id i kocz podejrzane dzieo
(Verglius Aen. VI, 629)
CARPENT TUA POMA NEPOTES Wnuki twoje zbior owoc twej pracy (Verglius Ecl.
IX, 50)
CARPITE FLOREM, QUI NISI CARPTUS ERIT, TRPITER IPSE CADET Zrywajcie
kwiaty,
poniewa gdy nie bd zerwane, same ndznie zwidn (Ovdius Ars om. III, 80)
CARTHGINI IAM NON EGO NNTIOS MITTAM SUPERBOS Ju nie ja wyl do
Kartaginy
dumne poselstwo (Sowa Hannibala po bitwie nad Metaurem i jego klsce) (Hortius
Crmina IV, 4)
CARUM EST, QUOD RARUM EST Drogie jest to, co rzadkie
CASCUS CASCAM DUCIT (IN MATRIMNIUM) Stary cignie stark do maestwa
CASUS BELLI Przypadek stanowicy formalny powd do wypowiedzenia wojny
CASUS CONSCINTIAE Konflikt z sumieniem
CASUS FEDERIS Przypadek, w ktrym pastwa na mocy ukadu s obowizane do
wsplnego dziaania
CASUS RECTUS Przypadek (gramatyczny) niezaleny (nominativus, vocativus)
CASUS OBLIQUUS Przypadek zaleny (genetivus, dativus, accusativus, ablativus)
CASUS UBIQUE VALET Przypadek wszdzie ma znaczenie (Ovdius Ars am. III, 425)
CASUM SENTIT DMINUS Skutki wypadku (spowodowanego przez sub) ponosi pan
CATTUS AMAT PISCES, SED NON VULT CRURA MADERE Kot jadby ryby, ale nie
chce
ogona macza
CATULI MURUEGIO GUDENT Koty ciesz si na polowanie na myszy Natura
cignie wilka do lasu
CUSA SINE QUA NON Przyczyna niezbdna, konieczna
CAVE AB HMINE UNIUS LIBRI Wystrzegaj si; czowieka jednej ksiki,
jednostronnego
CAVEANT CNSULES, NE QUID DETRIMENTI RES PBLICA CPIAT Niechaj
konsulowie
czuwaj, aby rzeczpospolita nie poniosa uszczerbku (ostrzeenie przed niebezpieczestwem)
CVEAT ACTOR! Niechaj sprawca ma si na bacznoci!..
CVEAT EMPTOR! Niech kupujcy ma si na bacznoci!
CAVE CANEM! Strze si psa! (Petrnius Satyricn 29, 1)
CAVE ME. DMLNE, AB AMJCO. AB INIMICO VERO ME IPSE CAVEBO Strze
mnie,
Boe, od przyjaci, od nieprzyjaci sam si obroni
CAVE, NE CADAS Uwaaj, aby nie upad
CAVE, QUID DICAS, QUANDO ET CUI Pilnuj si, co mwisz, komu i kiedy
CAVE TIBI A CANE MUTO ET AQUA SILENTE strze si psa milczcego i spokojnej
wody
CAVE TURPE QUICQUAM LNGUIDUM, NON VIRILE Wystrzegaj si rzeczy
haniebnych,
saboci niemskich (Ccero Tusc. disput. II, 22)
CAYENDO TOTUS Dziki ostronoci bezpieczny
CAVERE AUT CARERE Wystrzega si albo obywa si
CAVERE DECET, TIMERE NON DECET Przystoi by ostronym, nie przystoi lka si
CEDANT ARMA TOGAE! Niechaj or ustpi przed tog! Niechaj wadza wojskowa
ustpi przed cywiln Niech nastanie pokj (Ccero De off. I, 22)
CEDE REPUGNANTI; CEDENDO VICTOR ABIBIS Ustpuj przed opierajc si,
odejdziesz
jako zwycizca (Ovdius Ars am. II, 197)
CEDENDUM MULTITDINI Trzeba ustpowa przed mas, przewag
CEDO MAIORI Ustpuj przed wikszym, godniejszym
CNSEO PRO MAGNO PRPRIIS CONSDERE TECTIS Rzecz to wielka mieszka
pod
wasnym dachem
CENSOR MORUM Cenzor moralnoci
CENTUM Sto
CERTA TIBI A NOBIS DABITUR MENSURA BIBENDI: OFFCIUM PRAESTENT
MENSQUE
PEDESQUE SUUM Zezwolimy ci na okrelon miar picia, aby umys i nogi speniay
swoj
rol (Ovdius Ars am. I, 588)
CERTUM EST, QUIA IMPOSSBILE EST Pewne, gdy niemoliwe Jest prawdziwe,
poniewa jest niemoliwe (Tertullianus Apologeticus)
CESSANTE CAUSA CESSAT EFFECTUS Gdy znika przyczyna, znika jej skutek
CTERA DESUNT (DESIDERANTUR) Reszty brak
CTERIS PARIBUS Przy pozostaych warunkach rwnych Przy tych samych
okolicznociach
CTERUM CNSEO CARTHGINEM ESSE DELENDAM Zreszt sdz, e Kartagina
powinna by zburzona (Plutarch sowa Katona Starszego Cato Maior,
Marcus Cato, 27, 1)
CHARTA NON ERUBESCIT Papier nie rumieni si (ze wstydu) Papier jest cierpliwy
CIBI CONDIMENTUM EST FAMES Przypraw potrawy jest gd Gd jest
najlepszym
kucharzem (Ccero)
CICER CUM CULE Groch z kapust (Tuwim)
CNGULUM VNERIS Przepaska Wenery
CIRC. = CIRCA albo CIRCITER Okoo, mniej wicej
CIRCA SATIETATEM Nie do przesytu, w miar
CIRCITUS VERBORUM Omwienie
CRCULUS IN PROBANDO Uycie konkluzji jako argumentu
CRCULUS IN DEFINIENDO Bdne koo w sformuowaniu definicji (Bd polega na
okreleniu jakiego terminu przez ten sam termin)
CRCULUS IN DEMONSTRANDO Bdne koo w dowodzeniu (Dowd zawierajcy w
przesankach twierdzenia, ktrych ma si wanie dowie)
CRCULUS VITIOSUS Bdne kooBdne rozumowanie Sytuacja bez wyjcia
CITO Szybko, pilnie (na recepcie)
CITSSIME Niezwocznie, jak najprdzej
C, CIVE. = CIVES, CIRCITER Obywatele Okoo
CIVES LEGES INCPIUNT NEGLGERE, UT PLANE SINE ULLO DMINO SINT
Obywatele
zaczynaj cakowicie lekceway prawa, aby by zupenie bez pana
CIVIS ROMANUS SUM Jestem obywatelem rzymskim (tymi sowami obywatel rzymski
uchyla si od sdu za granic pastwa (Ccero In Verrem 5, 57, 147)
CIVTAS DEI Pastwo Boe
CLAM, VI AUT PRCARIO Skrycie, gwatem albo prob
CLARA INTERVALLA Chwile przytomnoci (u chorych umysowo)
CLARA PACTA CLAROS FACIUNT AMICOS Jasne ukady stwarzaj dobrych
przyjaci
CLARA VOCE Jasnym, czystym gosem
CLARUM ET VENERBILE NOMEN Sawne i czcigodne imi
CLUDE OS, PERI CULOS Zamknij usta, otwrz oczy
CLUDITE IAM RIVOS, PERI, SAT PRATA BIBERUNT Zamknijcie ju strumienie,
niewolnicy: ju ki napiy si dostatecznie (Verglius Eclogae III)
CLUSULA REBUS SIC STANTIBUS Zastrzeenie, e ukad obowizuje tak dugo, jak
dugo nie zmieni si warunki
CLAVO CLAVUM EICIENDUM Gwd trzeba wybi gwodziem Klin klinem
(Ccero Twe. disput. IV, 35)
CLAVUS CLAVO PLLITUR Gwd wybija si gwodziem Klin klinem
CLRICUS APPLUDIT, CUM PULSUM FNERIS AUDIT Ksidz klaszcze w donie,
gdy
syszy pogrzebowy dzwon
CLRICUS IN CELLA GUDET VENIENTE PUELLA Ksidz w celi cieszy si, gdy
przyjdzie
dziewczyna
CLRICUS UXOREM QUI DUCIT, PRDIT HONOREM; AMITTIT FLOREM PROPTER
MULIERIS
AMOREM Ksidz, ktry si eni, traci godno; dla mioci kobiety pozbywa si kwiecia
(niewinnoci)
CODEX UREUS Rkopis pisany zotem albo w zotej oprawie
CODICILLUM May kodeks Notatnik
COELEBS, QUID AGAM? Co mam robi, biedny kawaler?
COELI ENARRANT GLORIAM DEI Niebiosa gosz chwa Boga (Psalm XVIII, 2)
COELO TONANTEM CREDDIMUS IOVEM REGNARE Uznajemy potg Jowisza,
gdy
grzmi (Hortius Crmina III, 5, 1)
COELUM IPSUM PTIMUS STULTTIA Gupota nasza siga nieba (Hortius Crm. I,
4)
COELUM, NON NIMUM MUTANT, QUI TRANS MARE CURRUNT Ci, ktrzy pyn
za
morze, zmieniaj tylko klimat, nie usposobienie (Hortius)
COENA DMINI Wieczerza Paska
COENA MIHI ERIS SEU IURE SEU INIRIA Zjem ci zgodnie z prawem lub amic
prawo
(bezprawnie)
COGITATIONIS POENAM NEMO PTITUR Nikt nie ponosi odpowiedzialnoci za
swoje
myli (Ulpianus Ad edictum 3)
COGITEMUS CORPUS ESSE MORTALE Pomylmy, e ciao jest miertelne
CGITO, ERGO SUM Myl, wic jestem (Descartes Les principes de la philosophie
1, 7, 10)
COGNATA VOCBULA Sowa odpowiadaj rzeczom
COINCIDNTIA OPPOSITORUM Zbieg przeciwiestw w pierwotnej jednoci
CITUS INTERRUPTUS Przerywany stosunek pciowy
COLLECTANEA Pisma, ustpy zebrane z rozmaitych autorw
COLLGIUM PUBLICUM Uniwersytet, wykady publiczne
CMIBUS EST CULIS ALLICIENDUS AMOR Mio zdobywa si sodkim
spojrzeniem
(Ovdius Ars am. III, 510)
CMITAS GNTIUM Grzeczno zwyczajowa Og zwyczajw obowizujcych w
stosunkad midzynarodowych
CMITAS INTER GENTES Uprzejmo, grzeczno! midzy narodami
COMMTIO CERBRI Wstrzs mzgu
COMMUNE BONUM Dobro powszechne
COMMNIBUS ANNIS Przecitnie rocznie
COMMUNI CONSENSU Za zgod powszechn
COMMUNI FIT VTIO NATURAE, UT INVISITATIS ATQUE INCGNITIS MAGIS
CONFIDAMUS
VEHEMENTIUSQUE EXTERREAMUR Powszechna wada natury powoduje, e nigdy
nie
widzianemu i nie znanemu ufamy wicej i e budzi ono w nas strach (Caesar De bello civili
II, 4)
COMMUNIS CONSENSUS GNTIUM Powszechne przekonanie ludzkie
COMMUNIS ERROR FACIT IUS Wsplny bd tworzy prawo
COMMUNIS OPNIO Sd powszechny Opinia powszechna
COMPARTIO NON EST RTIO Porwnanie nie jest dowodem
COMPELLE INTRARE Zmu do wejcia
COMPESCE MENTEM Opanuj si (Hortius)
COMPOS MENTIS Bdcy przy zdrowych zmysach (Tcitus Annales 15, 76)
COMPOS SUI Pan siebie
CMPOTEM ESSE, NE QUID FRAUDIS STUPRIVE FEROCIA PARET Panowa nad
sob, by
nieopanowanie nie spowodowao jakiego oszustwa i sromoty (Appius Claudius
Caecus)
CONCEDO Robi ustpstwo, przypumy
CONCPTIO IMMACULATA Poczcie niepokalane
CONCRDIA CVIUM MURUS RBIUM Zgoda obywateli to mur obronny miast
CONCRDIA DISCORS Niezgodna zgoda (Hortius Epistolae I, 12, 19)
CONCRDIA DOMI, FORIS PAX Zgoda w kraju, pokj poza granicami
CONCRDIA RES PARVAE CRESCUNT, DISCRDIA VEL MXIMAE DILABANTUR
Zgod
rosn mae sprawy, niezgod choby najwiksze upadaj Zgoda buduje, niezgoda rujnuje
(Sallustius)
CONDTIO SINE QUA NON Warunek nieodzowny
CONDIT REGNA LABOR Trud buduje krlestwa (Sarbiewski Oda 23)
CF = CONFER Porwnaj, zestaw
CONFSSIO AUGUSTANA Wyznanie augsburskie
CONFSSIO EST REGINA PROBATIONUM Przyznanie si do winy jest krlow
dowodw
;
CONFTEOR Przyznaj si, wyznaj
CNIUGIS EST PARCAE CONCLAVE FREQUENTER ADIRE Zapobiegliwa maonka
czsto
odwiedza kurnik Dobra gospodyni ma peno w skrzyni
CONIGIUM SINE PROLE EST QUASI DIES SINE SOLE Maestwo bez dzieci jest
jak
dzie bez soca
CONINCTIS VRIBUS Wsplnymi siami
CONQUIESCAT IN PACE! Niechaj spoczywa w spokoju!
CNSCIA MENS RECTI FAMAE MENDCIA RIDET Umys wiadomy susznoci
mieje si
z kamstw opinii
CONSCINTIA BENE ACTAE VITAE MULTORUMQUE BENE FACTORUM MEMRIA
IUCUNDA
EST wiadomo dobrze przeytego ycia i pami o wielu dobrych czynach jest
przyjemna
CONSCINTIA FACTI SATIS EST wiadectwo faktu wystarczy (Tcitus Annales II, 22)
CONSCINTIA MILLE TESTES Sumienie to tysic wiadkw
CONSECTIO TMPORUM Nastpstwo czasw
CONSENSU MNIUM Za zgod wszystkich
CONSENSUS FACIT LEGEM Zgoda tworzy prawo
CONSENSUS FACIT NPTIAS (MATRIMNIUM) Do zawarcia maestwa potrzebna
jest
zgoda
CNSERIT UNUS AGRUM, SED FRUGES DMETIT ALTER Jeden obsiewa pole, a
inny
zbiera
CONSLIO ET NIMO Rozwag i mstwem
CONSLIO ET PRUDNTIA Rozwag i przewidywaniem
CONSLIUM ABEUNDI Rada usunicia si, wycofania
CONSTNTIA ET VIRTUTE Wytrwaoci i cnot
CONSTANTIS EST NULLO CASU PERTURBARI NEQUE AUT SPE, AUT MTU DE
SUSCEPTA
SENTNTIAL DETERRERI Czowiek stanowczy nie przejmuje si adnym przypadkiem
i nie
odstpuje od powzitego zamiaru ani pod wpywem strachu, ani obawy
CONSUETUDINIS MAGNA VIS EST Wielka jest sia przyzwyczajenia (Ccero Tusc.
disp. II, 17)
CONSUETUDO EST ALTERA NATURA Przyzwyczajenie to druga natura (Ccero De
finibus 5, 25, 74)
CONSUETUDO LABORUM PERPESSIONEM DOLORUM FFICIT FACILIOREM
Przyzwyczajenie do trudu sprawia, e atwiej znosimy cierpienia (Ccero Tusc. disp. II, 14)
CONSUETUDO PRO LEGE SERVATUR Zwyczaj jest traktowany jako prawo
CNSULE CCERONE Za konsulatu Cycerona
CONSUMMATUM EST Dokonao si (Ewangelia wg w. Jana XIX, 30)
CONTEMNENDAE RES HUMANAE SUNT, NEGLEGENDA MORS, PATBILES ET
DOLORES ET
LABORES PUTANDI Lekceway naley sprawy ludzkie, lekceway mier, uwaa
cierpienia i trudy za rzeczy do zniesienia
CONTEMPTA FAMA CONTEMNI VIRTUTES Wzgardzona sawa to wzgardzone cnoty
(Tcitus Annales IV, 18)
CONTENTUS ABUNDAT Zadowolony ma za wszystkiego do
CONTENTUM SUIS REBUS ESSE MXIMAE DIVTIAE By zadowolonym ze swego
pooeni; to najwiksze bogactwo
CONTNUA MESSE SENESCIT AGER Cige niwo wyjaawia pole (Ovdius Ars am.
II, 82)
CONTIO AD CLERUM Przemwienie do kleru
CONTRA BONOS MORES Przeciwko dobrym obyczajom
CONTRADCTIO IN ADIECTO Sprzeczno w przydawce (poczenie dwch poj,
ktre wzajemnie si wykluczaj)
CONTRADCTIO IN TERMINIS Sprzeczno w zestawieniu terminw, okrele
CONTRA LEGEM Wbrew prawu
CONTRA LUCRUM NIL VALERE CNDIDUM PUPERIS INGENIUM W
zestawieniu z
zyskiem nie ma znaczenia szczery charakter ubogiego (Hortius Epod. XI)
CONTRA PRINCPIA NEGANTEM NON EST DISPUTANDUM Z odrzucajcym
zasady nie
naley dyskutowa
CONTRA SPEM SPERO Wbrew nadziei mam nadziej
CONTRA VERBOSOS NOLI CONTNDERE VERBIS: SERMO DATUR CUNCTIS,
NIMI
SAPINTIA PUCIS Z gaduami nie prowad sporw sownych: z mowy korzystaj
wszyscy, ale rozum nie jest wszystkich udziaem
CONTRA VIM MORTIS NON CRESCIT SLVIA IN HORTIS Nie ma takiej szawii
(ziela) w
ogrodzie, ktra zmogaby mier
CONTRA VIM MORTIS NON EST MEDICAMEN IN HORTIS Przeciwko mocy mierci
nie ma
zi w ogrodach
CONTRA VIM NON VALET IUS Prawo jest bezsilne wobec przemocy Sia przed
prawem
CONTRRIA CONTRRIIS CURANTUR Przeciwne leczymy przeciwnym (Zasada
lecznictwa od Hippokratesa)
CONTRRIA SIMUL ESSE NON POSSUNT Przeciwiestwa nie mog by w zgodzie
CONTRRIA SUNT COMPLEMENTA Przeciwiestwa uzupeniaj si (Niels Bohr)
CONTRARIORUM CONTRRIA SUNT CONSEQUENTIA Skutkiem przeciwiestwa
jest
przeciwiestwo (Ccero Tusc. disp. V, 17)
CNVENIT DIMICARE PRO LGIBUS, PRO LIBERTATE, PRO PTRIA Przystoi
walczy w
obronie praw, wolnoci, ojczyzny (Ccero Tusc. disp. IV, 19)
CONVNTIO EST LEX Co uzgodnione, ma si prawa
CONVNTIO OMNIS INTELLGITUR REBUS SIC STNTIBUS Kada umowa ma
moc, o ile
okolicznoci, przy ktrych bya zawarta, nie ulegy zmianie
CONVIVA NON MULTI CIBI SUM Kiepski ze mnie towarzysz do jada, do stou
CPIA INDCIUM SAEPE MORATA MEUM EST Obfito zjawisk czsto hamowaa
mj
sd (Ovdius Ars am. I, 98)
CPIA VERBORUM Mnogo sw
CORAM DOMINO ET REGE Wobec pana i krla
CORAM NOBIS W naszej obecnoci
CORAM PPULO Wobec ludu, publicznie
CORDE VIRIS OPUS EST MAGNO Mom trzeba wielkiego serca
CORNIX CORNICI NUNQUAM CNFODIT OCELLUM Kruk krukowi oka nie wykol
CORPUS DELICTI Dowd rzeczowy wiadczcy o przestpstwie
CORPUS IURIS Zbir praw
CORPUS IURIS CANNICI Zbir praw kanonicznych
CORPUS IURIS CIVILIS Kodeks cywilny znany jako kodeks Justyniana, zbir praw
rzymskich
CORPUS LTEUM tko, mski hormon pciowy
CORPUS VILE Ciao pospolite, przedmiot eksperymentu
CORR. CORR. IMPR. = CORRECTIS CORRIGENDIS IMPRIMATUR Wolno drukowa
po
przeprowadzeniu koniecznych poprawek
CORRELATA SIMUL STANT, SIMUL CADUNT Korelaty razem istniej, razem upadaj
CORRPTIO PTIMI PESSIMA Przekupienie najlepszego jest szczytem za
CORRPTISSIMA RES PBLICA PLRIMAE LEGES Najwicej praw w
skorumpowanym
pastwie (Tcitus Annales III, 27)
CORVI MALI MALUM OVUM Zego kruka ze jajo Jaki ojciec, taki syn
CORVUS CULUM CORVI NON RUET Kruk krukowi oka nie wykol
COS. = CONSUL, CONSULE Konsul Za konsulatu
COSS. = CONSULES, CONSULIBUS Konsulowie Za konsulatu konsulw
CRAMBE REPETITA Czste powtarzanie (waciwie: odgrzewana kapusta)
CRAS, CRAS ET SEMPER CRAS ET SIC DILBITUR AETAS Jutro, jutro i zawsze
jutro, i tak
trwoni si ycie
CREDAT POSTERITAS! Niechaj uwierzy potomno! (M.Mochnacki Niektre uwagi
nad poezj romantyczn)
CREDITE, PSTERI! Wierzajcie, potomni! (Hortius Crmina II, 19, 2)
CREDO Wierz Wyznanie wiary Podstawa wiatopogldu
CREDO, QUIA ABSURDUM Wierz, bo to niedorzeczno (nie da si wyrozumowa)
(Tertullianus De carne Christi 5)
CREDO, UT INTLLEGAM Wierz, aby zrozumie (Anzelm z Canterbury 71, 28)
CRDULA VITAM SEMPER FAVET AC MLIUS CRAS FORE SEMPER AIT Ufna
zawsze
pochwala ycie i mwi, e jutro bdzie lepiej
CRESCENTEM SQUITUR CURA PECNIAM MAIORUMQUE FAMES Za rosncym
pienidzem idzie troska i gd wikszego (Hortius Crmina III, 16)
CRESCIT AMOR NUMMI, QUANTUM IPSA PECNIA CRESCIT Ronie mio do
grosza, o
ile ronie i sam pienidz (Iuvenalis)
CRESCIT (EUNDO) FAMA Plotka rozrasta si po drodze (Verglius, Aeneis IV)
CRSCITE ET MULTIPLICMINI Ronijcie i rozmnaajcie si (Genesis I, 28)
CRIMEN GRAVE NON POTEST NON ESSE PUNBILE Cikie przestpstwo nie moe
uchodzi bezkarnie
CRIMEN LAESAE MAIESTATIS Zbrodnia obrazy majestatu
CRMINE AB UNO DISCE OMNES Po tej jednej zbrodni poznasz wszystkich (Verglius
Aeneis II, 65)
CRISPI CAPILLI, CRISPI SENSUS Wijce si wosy, zawiy umys
CRISTAE NON FCIENT VIRUM Piropusz na hemie nie zrobi ma (Sarbiewski
Oda IX)
CROCODILINIS PROSQUITUR LCRIMIS Pacze krokodylimi zami
CRUX CRITICORUM Zagadka dla krytykw (Ccero Pro Milone 12)
CRUX INTRPRETUM Krzy tumacza Miejsce trudne do wyjanienia
CRUX MEA, LUX MEA Krzy mj, rado moja
CUCULLUS NON FACIT MNACHUM Kaptur (habit) nie czyni mnicha
CUI BONO (FUERIT)? Po co? Na czyj korzy? (Ccero Pro Milone 12)
CULIBET FATUO PLACET SUA CLAVA Kademu gupcowi podoba si jego paka
Gupiec nie dobiera kija (argumentu)
CULIBET IN ARTE SUA CREDENDUM Kademu naley wierzy w sprawach jego
rzemiosa
CUI PLACET ALTERIUS, SUA NIMIRUM EST DIO SORS Komu podoba si los
innego, nie
dziwne, e nienawistny wasny (Hortius)
CUI PRODEST? Na czyj korzy? Dla czyjej wygody?
CUI PRODEST SCELUS, IS FECIT Ten popeni zbrodni, komu przynosi korzy
(Sneca, Medea 503)
CUIQUE SUUM Kademu, co naley
CUIUS EST SOLUM, EIUS EST USQUE AD COELUM (AD SDERA, AD INFINITUM)
Czyja jest
ziemia, tego wadza nad ni siga a do nieba (gwiazd, w nieskoczono)
CUIUS PANIS EST, PANIS DATUR Kto ma chleb, temu jeszcze daj Bogatemu diabe
dziecko koysze
CUIUS PERCULUM, EIUS CMMODUM Kto si? naraa, ten czerpie i korzy
CUIUS REGIO, EIUS RELGIO Czyj kraj, tego religia Wadca okrela wyznanie
poddanych
CUIUSVIS HMINIS EST ERRARE, NULLIUS NISI: INSIPIENTIS IN ERRORE
PERSEVERARE
Kady;
czowiek moe si myli, ale tylko gupiec trwa w bdzie
CUIVIS ACCDERE POTEST, QUOD CUIQUAM Kademu moe si zdarzy to, co
innemu
CULPA LEVIS Maa wina
CULPAM POENA PREMIT COMES Winie depcze po pitach kara (Hortius Crmina
IV, 5)
CLTURA NIMI PHILOSPHIA EST Filozofia jest upraw ducha (Cicer o Tusc. disp.
II,
5)
CUM Z Razem
CUM AD NATURAM EXMIAM ET ILLUSTREM ACCESSIT RATIO QUAEDAM
CONFORMATIOQUE DOCTRINAE, TUM ILLUD NESCIO QUID PRAECLARUM AC
SINGULARE
EXSTERE Gdy z natur niezwyk i wybitn poczy si jakie wyksztacenie naukowe,
wwczas zwykle powstaje co wspaniaego i osobliwego (Ccero Pro Archia poeta 7)
CUM BENEFCIO INVENTARII Z dobrodziejstwem inwentarza
CUM BONO BONUS ERIS Z dobrym, prawym bdziesz dobry (W. Kochowski)
CUM BORIS, GAIS, GRANICIEBUS ET COLNIIS Z borami, gajami, granicami i
osadami
(makaroniczna dawna formua prawna)
CUM DMINO CERASUM RES EST MAA MANDERE SERVUM Gdy
niewolnik
spoywa razem z panem winie za to rzecz
CUM EXMIA LAUDE Z najwysz pochwa
CUM FIGURIS Z ilustracjami
CUM FINIS EST LCITUS, ETIAM MEDIA SUNT LCITA Gdy cel godziwy, godziwe s
i
rodki Cel uwica rodki
CUM GRANO SALIS Z ziarnkiem soli, odrobin rezerwy, ironi, z zastrzeeniem (co
rozumie) (Plinius Maior Historia naturalis 23, 8)
CUM INFMIA Haniebnie
CUM LARVIS LUCTARI NON DEBET Nie trzeba walczy z martwymi Zostaw
umarych
w spokoju!
CUM LAUDE Chwalebnie
CUM MULTIS LIIS Z wielu innymi rzeczami, sprawami
CUM NOTIS VARIORUM SCRIPTORUM Z uwagami rozmaitych autorw
CUM MNIBUS PACEM, ADVERSUS VTIA BELLUM Ze wszystkimi pokj, z
wystpkami
wojna
CUM PRINCPIA NEGANTE NON EST DISPUTANDUM Z odrzucajcym zasady nie
naley
dyskutowa
CUM PRIVILGIO Na mocy przywileju
CUM QETIESCUNT, PROBANT Gdy zachowuj spokj, godz si (Ccero In Catilinam
I, 21)
CUM SALE PANIS LATRANTEM STMACHUM BENE LNIET Gdy odek
(szczeka)
skrca si z godu, ulg przyniesie posolony chleb (Hortius)
CUM SERVO NEQUAM PALMA DATUR, CCIPIT ULNAM Gdy nicponiowi
niewolnikowi
dasz do, chwyta cae rami Dano mu may palec, a on pod pach siga
CUM SOLITUDO ET VITA SINE AMICIS INSIDIARUM, ET METUS PLENA SIT,
RTIO IPSA
MONET AMICITIAS COMPARARE Skoro samotno i ycie bez przyjaci jest pene
zasadzek i strachu, sam rozsdek doradza zawizywanie przyjani
CUM TACENT, CLAMANT Milczc woaj Milczenie bywa wymowniejsze od mowy
(Ccero In Catilinam I, 8)
C. T. = CUM TEMPORE Z (dopuszczalnym) czasem spnienia si
CUNCTA MORTLIUM INCERTA Nic pewnego w sprawach ludzkich (Tcitus Annales
I, 72)
CURA DABIT FCIEM, FCIES NEGLECTA PERIBIT Dbao upikszy wasz twarz,
zaniedbanie zniszczy (Ovdius Ars am. II, 105)
CURA FUGIT MULTO DILUITURQUE MERO Troska znika i rozpuszcza si w winie
(Ovdius Ars am. I, 239)
CURANTES IURA IUVANT Prawo sprzyja tym, ktrzy o nie dbaj
CURA POSTRIOR Kopot w przyszoci, pniejszy, mniej wany
CURAE SUA CUIQUE VOLUPTAS Kady myli tylko o wasnej przyjemnoci (Ovdius
Ars am. I, 74)
CURAM METUMQUE IUVAT DULCI LYAEO SLVERE Mio jest rozpuci troski i
strachy
w sodkim Bachusa napoju (Hortius Epodon IX)
CURAS QUIS NESCIT IN ULA ESSE, QUOT IN STGIIS PLLIDA MONSTRA
LOCIS Kt
nie wie, e tyle ma si trosk przebywajc na dworze paskim, ile w krainach styksowych jest
bladych potworw (K. Janicki Crm. et epigr. I)
CUREMUS CUTCULAM! Dbajmy o wasn skr!
CURIAS SMULANT, BACCHANLIA VIVUNT Udaj prac publiczn, a prowadz
rozpustny tryb ycia (Iuvenalis II, 3)
CURIOSA FELCITAS Szczcie jako rezultat wielu kopotw
CURRENTE CLAMO Pisa szybko i bez namysu (biegle)
CURRCULUM VITAE Przebieg ycia yciorys
CURSUS HONORUM Kolejno piastowania wyszych urzdw w Rzymie
CURSUS NATURAE EST UNIFORMIS Natura tworzy gatunki, indywidua jednolite,
podobne do siebie
CYTHEREA IUBET SUA SACRA TACERI Wenus kae w tajemnicy trzyma sekrety
swego
kultu (Ovdius Ars am. II, 607)

DEMONI TIAM VERA DICENTI NON EST CREDENDUM Diabu, nawet gdy mwi
prawd, nie naley wierzy (w. Chryzostom)
DAEMON LANGUEBAT, MNACHUS BONUS ESSE VOLEBAT; POSTQUAM
CONVLUIT,
MNUIT, UT ANTE FUIT Gdy diabe niedomaga, chcia sta si poczciwym mnichem,
ale
gdy ozdrowia, zosta, czym by poprzednio Gdy si diabe zestarzeje, chce zosta
mnichem
DA LOCUM MELIRIBUS! Ustp miejsca lepszym (od ciebie), dla tego, co lepsze w
tobie!
DA MIHI FACTUM, DABO TIBI IUS Udowodnij fakt, a przyznam ci prawo, wymierz
sprawiedliwo
DA MIHI VIRTUTEM CONTRA HOSTES TUOS Uycz mi mstwa przeciw wrogom
twoim
DA RQUIEM: REQUIETUS AGER BENE CRDITA REDDIT Daj wypocz;
wypoczte pole
z zyskiem oddaje to, co mu powierzono (Ovdius)
DAMNANT, QUOD NON INTLLIGUNT Potpiaj to, czego nie rozumiej
DAMNATUR Potpia si (formua cenzury zabraniajcej druku)
DAMNOSA HERDITAS Uciliwy spadek
DAMNUM ABSQUE INIRIA Scheda bez prawnie uzasadnionej krzywdy
DARE EST DOCERE RDDERE Dawa znaczy uczy zwraca
DATA ET ACCEPTA Wydatki i dochody
DAT BENE, DAT MULTUM, QUI DAT CUM MNERE VULTUM Daje dobrze, daje
duo, kto
daje z podarkiem umiech
DAT CENSUS HONOREM Majtek daje zaszczyty
DDD = DAT, DICAT, DEDIT Daje, powica, da
DAT VENIAM CORVIS, VEXAT CENSURA COLUMBAS Cenzura wybacza krukom, a
gnbi
gobie (Iuvenalis Satirae II, 63)
DATE BOLUM BELISRIO Dajcie obola, pomcie temu, kogo los zgnbi
DAVUS SUM, NON EDIPUS Jestem Dawus, nie Edyp Jestem pospolitym
czowiekiem, nie krlem Nie potrafi rozwizywa zagadek jak Edyp (Terntius
Andria I, 2, 24)
DE AUDITU Na podstawie zasyszanego
DEBELLARE SUPKRBOS Patrz: PRCERE SUBIECTIS etc.
DEBEMUS MORTI NOS NSTRAQUE Jestemy skazani na mier i my, i wszystko, co
nasze (Hortius Ars poet. 68)
DEBES, ERGO POTES Winiene, a wic moesz
DEBITA IUSTTIAE Obowizki sprawiedliwoci
DECET CARIOREM ESSE PTRIA NOBIS QUAM NOSMET IPSOS Przystoi, aby
ojczyzna
drosza nam bya ni my sami sobie
DCIES REPETITA PLACEBUNT Powtrz dziesi razy, a spodoba si (Hortius Ars
pot. 365)
DECPIMUR SPCIE RECTI Zwodz nas pozory prawdy (Hortius Ars poet. 25)
DE COELO IN COENUM Z nieba w boto
DE CMMODO ET INCMMODO O wygodzie i niewygodzie
DECORUM AB HONESTO NON POTEST SEPARARI Zaszczytu nie mona oddziela
od
szlachetnoci!
DE CUIUS SUCCESSIONE GITUR Ten, o ktrego; spadek chodzi
DE DATO Od dnia wystawienia dokumentu
DE DIE IN DIEM Z dnia na dzie
DEDISCIT NIMUS SERO, QUOD DDICIT DIU Pno zapomina si to, czego uczyo
si
dugo
DE DUOBUS MALIS MINUS EST SEMPER ELIGENDUM Z dwojga zego naley
wybiera
mniejsze
DE FACTO W istocie W rzeczywistoci
DEFENSOR PTRIAE, FDEI Obroca ojczyzny, wiary
DE FIDE W sprawie wiary, zaufania
DEFIT NUNQUAM IN AMORE TIMOR Nigdy nie brak w mioci obawy (J.
Kochanowski Elegia XII)
DE GUSTIBUS ET COLRIBUS NON EST DISPUTANDUM O upodobania i kolory nie
naley
si spiera
D. G. = DEI GRATIA Z aski Boga (Vulgata, I list do Koryntian)
DE IURE Z prawa, stanowiska prawnego
DE LANA CAPRINA O wen kozi (spiera si) O byle co (Hortius Epist. I, 15,
18)
DE LEGE FERENDA O ustawie, ktra ma by uchwalona
DE LEGE LATA O ustawie obowizujcej
D. = DELE Zniszcz, zetrzyj
DELENDA EST CARTHAGO Trzeba zburzy Kartagin (Sowa Katona Starszego u
Florusa Histria Romana II, 15)
DEL. = DELETUM Zniszczone, zepsute
DELIBERANDUM EST SAEPE, STATUENDUM SEMEL Rozwaa trzeba wiele razy,
postanawia raz
DELBERAT ROMA, PERIT SAGUNTUM Rzym obraduje, a tymczasem Sagunt ginie
(Livius Ab u. c. XXI, 7)
DELICTO DOLERE, CORRECTIONB GAUDERE OPORTET Trzeba bole nad
wystpkiem,
ale cieszy si z poprawy
DELPHINUM NATARE DOCES Uczysz pywa delfina
DE ME SINE ME O mnie beze mnie (decydowa)
DE MNIMIS NON CURAT LEX (PRAETOR) Prawo (sdzia) nie interesuje si
drobiazgami
DEMONSTRTIO AD CULOS Dowd naoczny
DE MRTUIS AUT BENE, AUT NIHIL O zmarych naley mwi dobrze albo wcale
(Plutarch Solon 21)
DE MRTUIS NIL NISI BENE (BONUM) Zmarych naley wspomina tylko dobrze
(Diogenes, Laertius, Chilon)
D. = DENRIUS Denar
DE NHILO NIHIL FIT Z niczego nic nie powstaje
DE NHILO NHILUM, IN NHILUM NIL POSSE REVERTI Z niczego nic, nic moe si
zmieni tylko w nic
DE NON PRAESTANDA OBOEDINTIA Artyku o wypowiedzeniu posuszestwa (w
artykuach Henrykowskich)
DE NVITER = DE NOVO Na nowo
DENTE LUPUS, CORNU TURUS PETIT Wilk atakuje zbami, byk rogiem (Hortius
Ecloga II. 1, 52)
DENTE SUPERBO Wzgardliwym zbem Z lekcewaeniem, wyniole (Hortius, //,
6, 87)
DNTIBUS ALBIS Zachowujc biel zbw, nie gryzc do krwi
DEO FAVENTE Za ask bosk
DEO GRTIAS Bogu dziki
DEO IGNOTO Nieznanemu Bogu
DEO IUVANTE Z bosk pomoc
DE OMNI RE SCBILI ET O.UIBUSDAM LIIS O wszystkich poznawalnych i
niektrych
innych sprawach
D.O.M. = DEO PTIMO, MAXIMO Bogu najlepszemu i najwyszemu
DEORUM INIRIAE DIS CURAE O krzywdy bogw niech troszcz si bogowie
(Tcitus Amales I, 73)
D.V. = DEO VOLENTE Z wol bosk
DE PLANO atwo, bez trudnoci
DEPORTATIO IN INSULAM Zesanie na wysp w odlegym kraju
DEPRENDI MSERUM EST Nieszczciem jest by przyapanym (Hortius)
DE PROFUNDIS CLAMAVI Z gbin wzywaem, woaem (Vulgata Psalm pokuty
CXXIX)
DE PRPRIO PARVUM NTRIO LACTE LUPUM Oto wasnym mlekiem karmi
maego
wilczka (K. Janicki Epigr. XLI)
DE PBLICIS O sprawach publicznych
DESIDERATA yczenia
DESINE FATA DEUM FLECTI SPERARE PRECANDO Porzu nadziej, e probami
zmienisz los przez bogw wyznaczony (Verglius Aen. I)
DSINIT IN PISCEM A w kocu ryba (wbrew pocztkowej zapowiedzi) (Hortius
Arspoet. 4)
DESPERE IN LOCO artowa we waciwym miejscu (Hortius Crmina IV, 12, 28)
DESPERTIO AUT MLITEM FACIT AUT MNACHUM Rozpacz czyni z czowieka
albo
onierza, albo mnicha
DE STRCORE ENNII Z gwna Enniusza (zapoyczenie)
DE SUIS HMINES LUDIBUS LIBENTER PREDICANT O wasnej chwale ludzie
chtnie
mwi (Caesar De bello civ. II, 39)
DSUNT CTERA Reszty brak
DE TE FBUA NARRATOR O tobie mowa (w bajce) (Hortius Stirae I, 1, 69)
DE TOTO NTEGRA RES EST Sprawa toczy si o cao (Minucius Felix Octatius 4)
DETUR DIGNIORI! Niechaj bdzie dane godniejszemu!
DETUR PULCHRIORI! Niechaj bdzie dane pikniejszemu!
DEUS AVERTAT! Niech Bg uchowa!
DEUS DET! Daj, Boe!
DEUS, ECCE DEUS Bg, oto bg (Verglius Aeneis VII, 46)
DEUS ET NATURA NIHIL FCIUNT FRUSTRA Bg i natura nic nie robi na prno
DEUS EX MACHINA Bg zstpujcy z maszyny (niespodziewany i nienaturalny udzia
osoby lub wypadku w rozwizaniu jakiej sytuacji; wyraenie zaczerpnite z techniki teatru
greckiego)
DEUS MIRBILIS, FORTUNA VARIBILIS Bg dziaa cuda, a los jest zmienny
Fortuna
koem si toczy
DEUS MISEREATUR! Niech Bg si ulituje!
DEUS NOBIS HAEC TIA FECIT Bg (cesarz Oktawian August) zezwoli nam na ten
spokojny wypoczynek (Verglius Ech I, 6)
DEUS VOBISCUM Bg z wami
DEUS VULT Bg tak chce (Haso krzyowcw)
DE VISU Na podstawie widzianego, wasnymi oczami, jako wiadek naoczny
DXTER HOMO Czowiek zrczny, umiejcy si zachowa
DXTERA PRAECPUE CAPIT INDULGNTIA MENTES; ASPRITAS DIUM
SCRACUE BELLA
MOVET Zrczna agodno szczeglnie zjednywa szorstko sprowadza nienawi i
wojny
(Ovdius Ars am. II, 1456)
DEXTERO TEMPORE W dogodnym czasie
DEXTRA lite Pod dobr wrb (K. Janicki Ad I. Uchanium)
DILOGUS MUSARUM Dialog muz
DIC, CUR HIC! Powiedz, dlaczego tu jeste! (na miejscu zbrodni)!
DIC DUC, FAC, FER! Mw (prawd), sprawuj urzd (sumiennie), speniaj swoje
obowizki i zno (co los zsya)
DIC, HOSPES, SPARTAE, NOS TE HIC \TOISSE IACENTES, DUM SANCTIS PTRIAE
LGIBUS
OBSQUIMUR Przechodniu, powiedz Sparcie, e widziae tu nas polegych w imi
posuszestwa witym prawom ojczyzny (Cicero Tusc. disp. I, 42)
DICAMUS BONA VERBA! Powiedzmy dobre sowo (sowa pomylnoci)!
DICERE NON EST FCERE Mwi to nie znaczy dziaa
DICIS CUSA Mwisz dla oka, na pozr
DICTA PROBNTIA Dowody sowne
DICTATUS PAPAE Dyktat papiea (doktryna niezalenoci kocioa sformuowana przez
papiea Grzegorza VII)
DICTUM ACERBUM Przykre powiedzenie Gorzka prawda
DICTUM DE DICTO Opowiadane na podstawie zasyszanego
DICTUM, FACTUM Powiedziano, zrobiono Rozkazano, wykonano
DICTUM SAPIENTI SAT Sowo mdremu wystarczy. Mdrej gowie do dwie sowie
(Plutus Persae 4, 7, 19)
DIEM PERDIDI Zmarnowaem dzie (Sowa cesarza Tytusa, gdy sobie uwiadomi, e w
danym dniu nie speni adnego dobrego uczynku) (Suetonius Titus 8)
DIES ACADMICUS Dzie wolny od wykadw
DIES ATER Czarny dzie
DIES DIEM DOCET Dzie uczy dzie Z kadym dniem jestemy mdrzejsi
DIES FASTI (PROFASTI) Dni sdowe, powszednie
DIES FAUSTUS Dzie pomylny
DIES INFAUSTUS Dzie niepomylny
DIES IRAE Dzie gniewu (pie religijna)
DIES NEFASTI Dni, kiedy sd nie dziaa Dni niepomylne
DIES NON IURDICUS Dzie, kiedy sd nie dziaa
DIFFERNTIA SPECIFICA Rnica gatunkowa (termin z logiki formalnej)
DIFFCILE EST CRIMEN NON PRDERE VULTU Trudno nie zdradzi zbrodni
wyrazem
twarzy (Ovdius)
DIFFCILE EST SATIRAM NON SCRBERE Trudno nie pisa satyry (nie potpia)
(Iuvenalis Strae I, 30)
DIFFCILE GENUS HMINUM Trudny gatunek ludzi
DIFFCILES NUGAE Uciliwe drobnostki (Martialis Epigr. II, 86)
DIFFCILIS EST ARS REGENDI REM PBLICAM Trudna jest sztuka rzdzenia
pastwem
DIFFCILIS IN TIO QUIES Trudno zachowa spokj w bezczynnoci
DIFFCILIS LABOR EST, CURUS SUB PNDERE LABOR Trudna to praca, pod ktrej
ciarem padam
DIFFGIUNT CADIS CUM FAECE SICCATIS AMICI Rozbiegaj si przyjaciele
osuszywszy
do dna beczki (Hortius Crmina I, 35)
DGITO MONSTRARI By pokazywanym palcem By znanym
DIGNUS EST INTRARI Godzien jest wejcia (do jakiego ciaa zbiorowego)
DIGNUM LUDE VIRUM MUSA VETAT MORI Muza nie pozwala umrze
czowiekowi
sawnemu (Hortius Crmina IV, 8)
DI IMMORTALES Niemiertelni bogowie
DI MAIORUM GNTIUM Bogowie wyszej rangi (12 bstw mitologii klasycznej)
DI MELIORES PIIS Bogowie lepiej opiekuj si pobonymi
DI MELIUS FACERE Bogowie lepiej zrzdzili, uczynili (Hortius)
DI PENATES Bstwa domowe
DI MINORES Bstwa drugorzdne: talenty drugorzdne, ludzie zajmujcy stanowiska
wybitne, ale nie pierwszorzdne
DILEXI IUSTTIAM ET ODI INIQUITATEM, PROPTREA MRIOR IN EXLIO
Ukochaem
sprawiedliwo, nienawidziem niegodziwoci, i dlatego umieram na wygnaniu (papie
Grzegorz VII)
DILIGNTIA DITAT Pilno wzbogaca
DIMIDIUM FACTI QUI COEPIT, HABET Poow dziea wykona, kto zacz
Pocztek
jest poow dziea (Hortius Epistolae I, 2, 40)
DIRA NECESSITAS Ponura, okrutna konieczno (Hortius)
DIRECTE Wprost
DIRUMPIT SACCUM SUS, POSTQUAM GRANA COMEDIT winia, gdy pore ziarno,
rozdziera worek winia, jak zje, koryto przewrci
DIS ALITER VISUM Bogom zdao si inaczej (Verglius Aen. II, 428)
DISCE AUT DISCEDE Ucz si albo odejd
DISCE, PUER, LATINE, EGO FCIAM TE MOCIPANIE Ucz si, chopcze, aciny, a ja
zrobi ci panem (rzekome sowa Stefana Batorego).
DISCE, SED A DOCTIS Ucz si, ale u uczonych
DSCERE BENE NEMO POTEST, NISI QUI RECTE INTLLEGIT Nikt nie moe uczy
si
skutecznie, kto nie rozumie waciwie
DISCIPLINA ETRUSCA Wiedza wita, tajemna
DSCITE IUSTTIAM MNITI ET NON TMNITE DIVOS Uczcie si sprawiedliwoci i
nie
lekcewacie bogw (Verglius Aeneis VI, 670)
DISIECTA MEMBRA POTAE Rozproszone czci poety, utworu poetyckiego
(Hortius Stirae I, 4, 62)
DISCRDIA CIVIUM PLERUMQUE MAGNAS CIVITATES PESSMDEDIT
Niezgoda zwykle
gubia wielkie pastwa
DISPFCUIT NASUS TUUS Twj nos si nie spodoba (Iuvenalis)
DISTINGUO Wyrniam
DIVES AUT INIQUUS EST, AUT INIQUI HERES Bogacz albo jest niesprawiedliwy,
albo
spadkobierc niesprawiedliwego
DVIDE ET MPERA Dziel i rzd (Zasada polityki senatu rzymskiego)
DVIDE, UT REGNES Siej wa, aby rzdzi
DIVISIM Oddzielnie
DIVTIAE ET HONORES INCERTA ET CADUCA SUNT Bogactwa i zaszczyty s
niepewne i
krtkotrwae
DIVTIAE, HONORES, IMPERIA, VICTRIAE FORTUITAE SUNT Bogactwo,
zaszczyty,
wadza, zwycistwa to rzecz przypadku
DIVTIAE MUTANT MORES NON IN MELIORES Bogactwo nie powoduje zmiany
obyczajw na lepsze
DIXI Rzekem (i koniec)
DIXI ET NIMAM LEVAVI Powiedziaem i uspokoiem swoje sumienie (Vulgata,
Ezechiel 3,19)
DIXI ET SALVAVI NIMAM MEAM Powiedziaem (ostrzegem) i uspokoiem swoje
sumienie (Vulgata)
DOCENDO DSCIMUS (DSCITUR) Uczc (innych) uczymy si sami (Sneca Epistolae
7, 8)
DOCES QUILAM VOUTARE Ora uczysz fruwa
DOCTI MAE PINGUNT Uczeni le maluj Wielcy uczeni li pisarze
DOCTOR ANGLICUS Doktor anielski (w. Tomasz z Akwinu)
DOCTOR BULLATUS, SINUS CORONATUS Doktor wg bulli (z dokumentu), a osio
koronny w rzeczywistoci
DR.MED. = DOCTOR MEDICINAE Doktor medycyny
DR.PHIL. = DOCTOR PHILOSOPHIAE Doktor filozofii
DOCTOR IN UTROQUE (IURE) Doktor obojga praw
DOCTOR UTRIUSQUE IURIS Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)
DOCTRINA MULTTPLEX, VERITAS UNA Nauk jest wiele, prawda jedna
DOCTRINA VIM PRMOVET NSITAM Nauka umacnia wrodzon si (Hortius
Crmina IV, 4)
DOCTUS EX LIBRO Uczony z ksiki (ograniczajcy si do zapoycze idei z cudzych
dzie)
DOLI CAPAX Skonny do podstpu, zdrady
DOLOR ESSE VIDETUR ACRRIMUS VIRTUTIS ADVERSARIUS Bl zdaje si by
najwikszym przeciwnikiem cnoty (Ccero Tusc, disp. V, 27)
DOMI LEONES, FORIS VULPCULAE W domu lwy, poza domem liski (Petronius)
DOMI SUAE QULIBET REX W swoim domu kady ; panem
DMINA RERUM, ELOQUENDI VIS, QUAM EST PRACLARA QUAMQUE DIVINA
Pani
wszystkiego, . sia wymowy, jake jest sawna i boska (Ccero De natura deorum II, 148)
DMINE, DIRIGE Nos Boe, kieruj nami (motto Londynu)
DMINICA PALMARUM Niedziela Palmowa
DMINUS AC REDEMPTOR NOSTER Pan i odkupiciel nasz
DMINUS DEDIT, DMINUS ABSTULIT, SIT NOMEN DMINI BENEDICTUM
Bg da, Bg
wzi, niechaj imi Pana bdzie bogosawione (Ks. Joba I, 20)
DMINUS ILLUMINATIO MEA Pan moja wiato
DMINUS VOBISCUM Pan z wami
DOMUS ET PLACENS UXOR Dom i mia ona
DONA DANTUR DESUPER Dary przychodz z gry
DONEC ERIS FELIX, MULTOS NUMERABIS AMICOS, TMPORA SI FERINT
NUBILA, SOLUS
ERIS Dopki bdziesz szczliwy, wielu bdziesz mia przyjaci, gdy los ci opuci,
bdziesz sam (Ovdius Tristia I, 4, 5)
DONIS MPII NE PLACARE UDEANT DEOS Niechaj bezboni nie omielaj si
zdobywa
ask; boskich darami
DONO DEDIT Da w podarunku
DORMIENTIS RETE CAPIT Sie picego apie (ryby) Trafio si lepej kurze ziarno
DORMITAT HOMERUS Homer drzemie I Homera opuszcza niekiedy natchnienie
DOS EST MAGNA PARENTUM VIRTUS Cnota ojcw to wielki posag (Hortius)
DOS EST UXRIA LITES Posag ony to ktnie (Ovdius Ars am. II, 155)
DOSIS TOLERATA Dawka dopuszczalna (na recepcie)
DO, UT DES Daj (ci), aby i ty da (mnie)
DO, UT FCIAS Daj (ci), aby zrobi (to dla mnie)
DRMATIS PERSONAE Osoby dramatu
DUABUS SELLIS SEDERE Siedzie na dwu stokach
DBITO, ERGO SUM Wtpi, wic jestem
DUBIUS EVENTUS BELLI Wynik wojny wtpliwy
DUC AUT DOTA e si albo wyposaaj
DULCE DOMUM Sodkie Do domu (Pocztek pieni uczniowskiej piewanej przed
feriami)
DULCE EST DESPERE IN LOCO Mio jest by dowcipnym we waciwym czasie
(Hortius Crmina III, 2, 13)
DULCE EST NOMEN PACIS Sodkie jest imi pokoju
DULCE ET DECORUM EST PRO PTRIA MORI Sodko i zaszczytnie jest umrze za
ojczyzn (Hortius)
DULCE MRIENS REMINISCITUR ARGOS Umierajc wspomina si drogie Argos
(Verglius Aeneis X, 782)
DLCIA LNQUIMUS ARVA Porzucamy mie niwy (Verglius Ecl. I, 3)
DLCIBUS EST VERBIS MOLLIS ALENDUS AMOR Czu mio trzeba karmi
sodkimi
swkami (Ovdius Ars am. II, 152)
DUM CANIS OS RODIT, SOCIUM, QUEM DLIGIT, ODIT Gdy pies ogryza ko,
nienawidzi
towarzysza, ktrego zwyk lubi Gdzie jedna ko, a dwa brytany, tam pokj nieznany
DUM CANTAT FLAMEN, RESPONDIT CLRICUS AMEN Gdy kapan piewa, kleryk
odpowiada amen Tacz, jak zagraj
DMMODO SIT DIVES, BRBARUS IPSE PLACET Podoba si nawet prostak, byleby
by
bogaty (Ovdius Ars am. II, 276)
DUM PLITUR VOBIS, NOBIS STILLARE NECESSE EST Kiedy wam si leje, dobrze,
e
nam cho kapie
DUM SPIRO, SPERO Dopki oddycham (yj), nie trac nadziei
DUM MRES ANNIQUE SINUNT, TOLERATE LABORES Dopki siy i lata pozwalaj,
znocie trudy (Ovfdius Ars am. II, 669)
DUM VITANT STULTI VTIA, IN CONTRRIA CURRUNT Gdy gupiec unika
grzechu,
powoduje przeciwny skutek (Hortius)
DUM VIVMUS, VIVAMUS! Dopki yjemy, uywajmy ycia!
DUO CUM FCIUNT IDEM, NON EST IDEM Gdy dwaj robi to samo, to nie jest to
samo
(Terntius)
DUOBUS LITIGNTIBUS TRTIUS GUDET Gdzie dwch si kci, tam trzeci
korzysta
DUO NON FCIUNT COLLEGIUM Dwch nie moe stanowi stowarzyszenia, zebrania
DUOS QUI LPORES SQUITUR, NUTRUM CAPIT Kto chwyta dwa zajce, nie
zapie
adnego apa dwie sroki za ogon
DURA LEX, SED LEX Twarde prawo, lecz prawo
DURA NECESSITAS Twarda konieczno
DURA TAMEN MOLLI SAXA CAVANTUR AQUA. PENELOPEN IPSAM, PERSTA
MODO, VINCES
Tward ska dry delikatna woda. Sam Penelop zdobdziesz, wytrwaj tylko
(Ovdius Ars am. L 474)
DURANTE BENE PLACITO Podczas trwania przyjemnoci
DURANTE CUSA DURAT EFFECTUS Dopki dziaa przyczyna, trwa i skutek
DURANTE VITA Za ycia
DUX FMINA FACTI Kobieta kierowaa czynem W tym bya rka kobieca
(Verglius Aeneis I, 364)

EANDEM CANTILENAM CANUNT Jedn piewk! piewaj Jeden taki dobry, jak
drugi
EBRETAS DAT AMICTIAS, DAT NOMEN, HONORES CUMQUE PIBUS TTULOS,
QUI SAPIS
ERGO, BIBE! Pijastwo rodzi przyja, zaszczyty i wraz z majtnociami tytuy. Pije
wic, kto niej gupi! (K. Janicki Epigrammata LIV)
EBRETAS EST METRPOLIS MNIUM VITIORUM Pijastwo to siedlisko
wszystkich
wystpkw
EBRETAS EST VOLUNTRIA INSANIA Pijastwo to dobrowolne szalestwo
ECCE HOMO Oto czowiek (Ewangelia w. Jana) Sowa namiestnika Piata pod
adresom Chrystusa)
ECCE TERUM CRISPINUS Oto znowu ten nudziarz Kryspin (Iuvenalis Satirae IV, 1)
ECCE SIGNUM Oto znak
ECCLSIA NON FESTIKAT Koci nie spieszy si
ECCLSIA NON SITIT SNGUINEM Koci nie aknie krwi (Zasada przekazywania
wyroku inkwizycji do wykonania wadzy wieckiej)
E CONTRA Z przeciwnego stanowiska
E CONTRRIO Wychodzc z przeciwnego stanowiska
E CONVERSO Odwrotnie
EDAX RERUM Poeracz rzeczy, wszystkiego
DIMUS, UT VIVAMUS, NON VVIMUS, UT EDAMUS Jemy, aby y, nie yjemy,
aby je
EDNO CASTIGATA (EXPURGATA) wydanie drugie (z opuszczeniami)
EDTIO PRINCEPS Pierwsze wydanie
EDO, ERGO SUM Jem, wic jestem
EFFGIEM DEI FORMAMQUE QUAERERE IMBECILLITATIS HUMANAE EST
Szuka postaci
i ksztatu boga to znak uomnoci ludzkiej (Plinius Secundus Historia naturalis II, 14)
E FRUCTU ARBOR COGNSCITUR Po owocu poznaje si drzewo
EFFGIUNT STRUCTOS NOMEN HONOSQUE ROGOS Imi i godno unikn stosu
EGRIA Egeria kobieta, doradczyni krla Numy Pompiliusza Kobieta, ktra
sprowadza natchnienie
EGESTA Wydaliny
EGO Ja
EGO SUM, QUI SUM Jestem, ktry jestem; jestem istot najwysz (Sowa Boga do
Mojesza Exodus III, 14)
EGO LTIMUS Ja ostatni
EHEU, FUGACES LABUNTUR ANNI Niestety, mijaj chye lata (Hortius Crmina II,
14, 1)
EI SANE NON MULTUM POTEST OBESSE FORTUNA, QUI SIBI FRMIUS IN
VIRTUTE, QUAM IN
CASU PRAESIDIUM CLLOCAT Zaprawd niewiele los zdoa zaszkodzi temu, kto
silniejsz
upatrzy dla siebie obron w cnocie ni w przypadku (Ccero)
EIUSDEM FARINAE Z tej samej mki Jednako dobry (w sensie ujemnym)
EIUSDEM GNERIS Tego samego rodzaju
ELECTA UNA VIA NON DATUR RECURSUS AD LTERAM Gdy si wybrao jedn
drog,
nie powrotu do innej (wybr jednego rd prawnego wycza mono uycia drugiego]
ELEPHANTUM EX MUSCA FACIS Robisz z muchy sonia Z igy widy
LIGAS, QUEM DILIGAS Wybieraj, kogo masz kocha (Ccero)
ELOQUNTIA MAE SINE MRIBUS DSCITUR Trudno uczy si wymowy bez
obyczajw (Quintilianus)
ELOQUNTIAE SATIS, SAPINTIAE PARUM Wymowy do, rozumu mao
(Sallustius)
EMAX DMINA Pani lubica pasjami zakupy
E MDIO FLMINE MELLA PETAT! Niech szuka miodu porodku rzeki! (Ovdius Ars
am. I, 746)
EMINENTSSIME! Najdostojniejszy!
MPTIO LOCATUM TOLLIT Kupno przekrela najem
EMUNCTAE NARIS Osoba o wraliwym wchu (Hortius Stirae I, 4, 8)
EN QUO DISCRDIA CIVES PRODUXIT MSEROS Oto do czego doprowadzia
nieszczsna
obywateli niezgoda
ENSE ET ARATRO Suy mieczem (w czasie^ wojny) i pugiem (w czasie pokoju)
ENS INTENTIONALE Byt mylowy
ENS PER CCIDENS To, co istnieje z przypadku
ENS PER SE To, co istnieje samo przez si, jako substancja
ENS RATIONIS To, co istnieje jako fakt rozumowy
ENS REALE! To, co istnieje jako fakt rzeczywistoci
EO IPSO Tym samym
EO NMINE Pod tym imieniem Z tego tytuu
EPICUREOS AGEMUS! Zabawmy si w epikurejczykw!
EPICURI DE GREGE PORCUS Wieprz z trzody Epikura (dogadzajcy sobie bez
ogranicze) (Hortius Epistolae I, 4, 16)
EP. = EPISCOPUS Biskup
EPSTULA NON ERUBESCIT List si nie rumieni Pisze si swobodniej, ni mwi
(Ccero Epist. 5, 12)
EPSTULAE OBSCURORUM VIRORUM Listy ciemniakw (Tytu dziea Reuchlina)
E PLRIBUS UNUM Z wielu jedno stworzy (Motto Stanw Zjednoczonych)
EQUI FRENATO EST URIS IN ORE Ucho konia jest w okiezanym pysku (tdy
przyjmuje
rozkazy)
EQUIS PRAECURRO ALBIS Jad na przedzie w biae konie Wyprzedzam innych,
triumfuj (triumfatorzy w Rzymie jechali na rydwanie zaprzonym w biae konie)
(Hortius)
EQUO NE CRDITE, TUCRI! Nie ufajcie koniowi, Trojanie! (Verglius Aeneis II, 48)
EQUUS SEIANUS Ko Sejana, przynosi pecha (Gellius II, 9, 6)
E RE NATA To, co wyniko z koniecznoci, z istoty sprawy, rzeczy
E RE PBLICA Z korzyci rzeczypospolitej Ergo A wic
ERGO BIBAMUS! A wic pijmy! (Zawoanie papiea Marcina IV jako zakoczenie
dyskusji)
ERGO GLTINE CAPIUNTUR AVES A wic ptaszki api si na lep
ERPITUR PERSONA, MANET RES Ginie osoba, sprawa pozostaje Nie ma osb
niezastpionych
ERPUIT COELO FULMEN, MOX SCEPTRA TYRANNUS Wydar niebu piorun, wnet
wydrze
ranom bero (Manilius Astronmica I, 1)
RITIS SICUT DII Bdziecie podobni bogoi (Genesis III, 5)
ERRANT, QUI IN PRSPERIS REBUS MPETUS FORTUNAE IN OMNE TEMPUS
FUGISSE SE
PUTANT Bdz ci, ktrzy w pomylnoci sdz, e na zawsze uniknli ciosw losu
ERRARE HUMANUM EST Bdzi rzecz ludzka!
ERRARE MEHRCULE MAO CUM PLATONE Na Herkulesa! Jeli mam bdzi, to
ju
wol z Platonem (Ccero Tusc. disp. I, 6)
ERRATA Bdy Wykaz bdw
ERRATA CORRIGENDA Bdy do poprawienia Sprostowanie omyek
ERRAT ET IN NULLA SEDE MORATUR AMOR Amor; bka si i nigdzie nie zagrzewa
miejsca (Ovdius Ars am. III, 436)
ERROR FUNDAMENTALIS Bdne zaoenie
ERROR IN OBIECTO Omyka co do rzeczy
ERROR IN PERSONA Bd co do osoby
ES TIBI IPSE MERCRIUS! Bd sam sobie Merkurym (posacem)!
ESSE OPORTET, UT VIVAS, NON VVERE, UT EDAS Trzeba je, aby y, a nie y,
aby
je
ESSE QUAM VIDERI By raczej ni wydawa siej
EST LIQUID PTRIIS FNIBUS VICINUM ESSE Jest co w tym, e czowiek chce
by
blisko ojczystej ziemi (Ovdius Tristia)
EST DEUS, EST SCLERUM VINDICTA, EST POENA MALORUM: UNDE PUTES
MNIME
VENIRE, VENIT Jest Bg, jest pomsta za zbrodnie, jest kara za zo, a przychodzi ona
std,
skd najmniej moesz si jej spodziewa (K. Janicki Vitae regum Polonorum XII)
EST DICTUM VERUM: PRIVATA DOMUS VALET AURUM Suszne to powiedzenie:
dom
wasny wart zota
EST DMINA OMNIUM ET REGINA RATIO Rozum jest panem wszystkiego i krlem
(Verglius Tusc. disp. II, 2)
EST ENIM AMICTIA NIHIL ALIUD NISI MNIUM DIVINARUM HUMANARUMQUE
RERUM
CUM BENEVOLNTIA ET CARITATE CONSNSIO; QUA QUIDEM EXCEPTA NIHIL
MLIUS
HMINI SIT A DIS IMMORTLIBUS DATUM Przyja bowiem nie jest niczym innym
jak
zgodnoci we wszystkich sprawach boskich i ludzkich poczon z yczliwoci i mioci;
niczego lepszego poza ni nie dali bogowie ludziom (Ccero Laelius 20)
EST GUDIA PRODENTEM VULTUM CELARE Dobrze jest nie zdradza uczu
radoci
wyrazem twarzy (Hortius)
EST GLRIA LAUS RECTE FACTORUM MAGNORUMQUE IN REM PBLICAM
MERITORUM
Sawa to uznanie dla susznych czynw i wielkich wobec pastwa zasug (Ccero
Philippicae I, 29)
EST HOC COMMUNE VTIUM IN MAGNIS LIBERISQUE CIVITTIBUS, UT INVDIA
COMES
GLRIAE SIT ET LIBENTER DE IIS DTRAHANT, QUOS EMINERE VIDEANT
ALTIUS Jest to
powszechna wada w wielkich i wolnych pastwach, e towarzyszem chway jest zawi i
czsto pozbawia si chwa y tych, ktrzy znacznie si wyrniaj (Nepos XII, 3) J
EST GITUR NEFAS VANIS CONFDERE REBUS Nie godzi si wic ufa marnoci
spraw
ziemskich (K. Janicki Crmina et epigrammata X) r
EST MIHI CURA FUTURI Gnbi mnie troska o przyszo (Ovdius Tristia)
EST MODUS MTULAE Jest miara w garnku Trzeba mie umiar w piciu
EST MODUS IN REBUS, SUNT CERTI DNIQUE FINES, QUOS ULTRA CITRAQUE
NEQUIT
CONSSTERE RECTUM Jest miara we wszystkim i s okrelone granice, przed ktrymi i
za
ktrymi nie moe osta si suszno (Hortius Stirae I, 2, 106)
EST MOS HMINUM, UT EUNDEM PLRIBUS REBUS EXCELLERE NOLINT Taki
jest
zwyczaj wrd ludzi, e nie chc, aby ten sam wyrnia si w wielu dziedzinach
EST PROFECTO NIMI MEDICINA PHILOSPHIA Zaiste filozofia jest lekiem dla
duszy
(Ccero Tusc. disp. III, 3)
EST PRPRIUM STULTTIAE ALIORUM VITIA CRNERE, OBLIVISCI SUORUM
Jest cech
gupoty dostrzega bdy innych, zapomina o swoich (Ccero Tusc. disp III, 30)
EST QUAE DAT FLERE VOLUPTAS Jest jaka przyjemno w paczu
EST QUODAM PRODIRE TENUS, SI NON DATUR ULTRA Dobrze jest posun si
troch,
jeeli nie mona dalej (Hortius)
EST QUOQUE CUNCTARUM NVITAS CARISSIMA RERUM Te nowinki to
najdrosza rzecz
ze wszystkiego (Ovdius)
EST RERUM MNIUM MAGISTER USUS Nauczycielem wszystkiego jest praktyka
(Caesar De bello civili II, 8)
EST TEMPUS LOQUENDI, EST TEMPUS TACENDI Jest czas na mow i na milczenie
(w.
Jan Nepomucen)
EST VIRTUS REBUS PRCERE MAGNA SUIS By oszczdnym to wielka zaleta (K.
Janicki Vitae Archiepiscoporum Gnesniensium)
ESTE PROCUL LITES ET AMARAE PRELIA LINGUAE! DULCIBUS EST VERBIS
MOLLIS
ALENDUS AMOR Precz spory i gorzkie walki na sowa! Czu mio syci trzeba
sodkimi
sowy (Ovdius Ars om. II, 1512)
ESTO PERPTUA! Niech trwa wiecznie!
ESTO, QUOD ESSE VIDERIS Bd tym, czym si wydajesz
ET CAMPUS UBI TROIA FIUT I rwnina, gdzie bya Troja (Przypomnienie o losie
wygnacw z ojczyzny) (Verglius Aeneis III, 12)
ET CTERA I tak dalej
ET DMINO SATIS ET NMIUM FURIQUE LUPOQUE Wystarczy i dla pana, i dla
zodzieja
jeszcze, i dla wilka (Tibullus)
ET EGO IN ARCADIA I ja byem w Arkadii (Wiem o niej tyle, co kady z nas)
ET GENUS ET VIRTUS NISI CUM RE VLIOR ALGA I pochodzenie, i cnota nie
poparte
odpowiednim czynem s warte mniej ni morskie wodorosty (Hortius)
ET HAEC OLIM MEMINISSE IUVABIT Kiedy i pami o tym mia bdzie (Verglius)
ET HOC GENUS OMNE I caa reszta tego rodzaju
TIAM LATRONES SUIS LGIBUS PARENT I zbje maj swoje prawa (Ccero)
TIAM PERIRE RUINAE Zginy nawet ruiny (Lucanus Pharsalia IX, 969)
TIAM POST MALAM SGETEM SERENDUM I po zych zbiorach trzeba sia
(Sneca)
TIAM SI OMNES, EGO NON Nawet gdyby wszyscy, ja nie (Ewangelia wg Mateusza
XXVI, 36)
ET NUNC INTELLGITE A teraz zrozumcie (K. Norwid List do J. Komiana)
ET NUNC, REGES, INTELLGITE; ERUDMINI, QUI IUDICATIS TERRAM A teraz
zrozumcie, krlowie; uczcie si wy, ktrzy stanowicie o losach ziemi (Sowa psalmisty II, 10)
ET PRPRIUS PANIS MAGIS EXSTAT IN ORE SUAVIS Wasny chleb wydaje si
smaczniejszy, lepiej smakuje Milszy chleb wasny razowy ni paski nie zawsze zdrowy
ET PROPTER VITAM VIVENDI PRDERE CUSAS Aby y, traci to, co jest sensem
ycia
(Iuvenalis, Stirae VIII, 84)
ET QUASI CURSORES VITAE LMPADA TRADUNT I jak gocy przekazuj wiato
ycia
innym (Lucretius De natura rerum II, 79)
ET QUIDQUID SPEREST MEI, IMMENSUM RLIQUUS TOLLOR IN ETHERA A
cokolwiek
pozostanie ze mnie, unios si w nieskoczone niebo (M. Sarbiewski, Lyric. L. I, ode 19)
ET QUORUM PARS MAGNA FUI W czym i ja odgrywaem wielk rol (Verglius
Aeneis II, 6)
ET SECUNDAS RES FACIT AMICTIA SPLENDIDIORES ET ADVERSA PRTIENS
COMMUNICANSQUE Przyja i szczcie czyni janiejszym, i nieszczcie przez udzia
i
wspuczestnictwo (Ccero Ldelius 22)
ET SEQ. = ET SEQUENTES I nastpnie
ET SEQQ., ET SQ. = ET SEQUENTIA I dalej
ET SI COELUM RUET, IMPVIDUM FRIENT RUINAE Jeeli niebo si zawali, ruiny
zgniot i nieulkego (Hortius)
ET SIC DE CTERIS I tak o reszcie, o pozostaych
ET SIC DE SIMLIBUS I tak o podobnych, o podobiestwie
ETSI NIHIL HABET IN SE GLRIA, CUR EXPETATUR, TAMEN VIRTUTEM
TAMQUAM UMBRA
SQUITUR A chocia sawa nie zawiera w sobie nic, dlaczego by si o ni ubiega, to
jednak jak cie poda za cnot (Ccero Tusc. disp. 1, 45)
ET TU, BRUTE, CONTRA ME? I ty, Brutusie, przeciwko mnie? (Rzekome ostatnie sowa
Juliusza Cezara przed mierci skierowane do wielce umiowanego Brutusa)
ET TU QUANDOQUE DEGUSTABIS IMPERIUM I ty zakosztujesz kiedy wadzy
(Tcitus
Annales VI, 20)
EVENTUS ACTA PROBAT Wynik jest uznaniem dziaania
EVENTUS STULTORUM MAGISTER Wynik, rezultat, jest nauczycielem gupcw
EX Z, precz!
EX ABRUPTO Nagle
EX ABUNDANTE CAUTELA Z przesadnej ostronoci
EX ABUNDANTI Nadmiernie, z nadmiarem
EX ABUSU NON ARGITUR AD USUM Naduywanie rzeczy nie jest dowodem
przeciwko
waciwemu jej uytkowaniu
EX ACCIDENTI Przypadkiem
EX ADVERSO Z przeciwnej strony
EX AEQUO Na rwni, jednakowo
EX FRICA SEMPER LIQUID NOVI Z Afryki zawsze co noweeo (Plinius Historia
naturais II, 8, 42)
EX ANIMO Z duszy, z serca
EX AUCTORITATE MIHI COMMISSA Powierzone mi przez wadz
EXAUDI Wysuchaj
EX CAPITE Z gowy Z pamici
EX CTHEDRA Z katedry Urzdowo W sposb przecinajcy dyskusj
EXCDERE MODUM Przebiera miar
EXCLSIOR Wyszy
EXCPTIO CONFTRMAT RGULAM Wyjtek potwierdza regu
EXCEPTIS EXCIPIENDIS Z wyjtkiem tego, co naley wyczy
EXCERPTA Wycigi Wybr
EX CMMODO Jak wygodniej
EX COMEDIA SAEPE FIT TRAGEDIA Komedia czsto zamienia si w tragedi
EX CONCESSIS, EX CONCESSO Na zasadzie ustpstwa
EX CONSENSU Za zgod
EX CONSEQUENTI W konsekwencji Na drodze wnioskowania
EXC. = EXCUDIT Wygrawerowa Odla
EX CUPIDITTIBUS ODIA, DISCIDIA, DISCRDIAE, SEDITIONES, BELLA
NASCUNTUR Z
namitnoci rodz si nienawici, rozdwiki, niezgody, wojny
EX DEBITO IUSTTIAE Ze wzgldu na sprawiedliwo
EX DEFINNIONE Na mocy definicji (zwrot uywany dla podkrelenia, i zdanie jak i
zawarta w nim definicja s prawdziwe)
EX DELICTO Z powodu przestpstwa
EX DONO Z (czyjego) daru, jako dar
XEAT Moe wyj (Zezwolenie na krtki urlop)
XEAT AULA, QUI VULT ESSE PIUS Niech opuci sal, kto chce by pobonym
EXEGI MONUMENTUM AERE PERNNIUS Wzniosem pomnik nad spi trwalszy
(Hortius Crmina III, 30, 1)
EXEMPLA SUNT ODIOSA Przykady s nienawistne, nieprzyjemne, budz niech
EXEMPLI CAUSA Dla przykadu
E. G. = EXEMPLI GRTIA = EXEMPLI CUSA
EX EST Mino
EXEUNT, EXIT Wychodz, wychodzi (zwykle ze sceny)
EX FCILI CUSA DOMINO MUTATUR ET URA Z bahego powodu zmienia si
humor
paski
EX FCILI CUSA MLIER MUTATUR ET AURA Z bahego powodu zmienia si gust
kobiecy i pogoda
EX FACTO IUS RITUR Prawo ma swe rdo w fakcie (powstaje na podstawie faktw)
EX GRATIA Z aski
EX HYPTHESI Z zaoenia
EXGUA EST VIRTUS PRAESTARE SILNTIA REBUS; AT CONTRA GRA VIS EST
CULPA
TACENDA LOQUI. Maa to cnota dochowa tajemnicy; natomiast cik jest win
wygada
si z tym, o czym powinno si milcze (Ovdius Ars am. 6034)
EXGUUM MALUM INGENS BONUM Drobne zo to wielkie dobro
EX IMPROVISO Niespodziewanie
EX INIRIA NON RITUR IUS Z bezprawia nie powstaje prawo
EXISTIMARE DE PRINCPIBUS NMINI FAS EST Nikt nie ma prawa rozwaa zasady
EXITUS ACTA PROBAT Wynik potwierdza suszno czynw
EXITUS LETALIS Zejcie miertelne
EX IURE Z mocy prawa
EX IUVNTIBUS Na podstawie lekw (rozpoznanie choroby)
EX LEGE Z mocy ustawy
EX LIBRIS Spord ksiek Z ksigozbioru
EX MALIS ELGERE MINIMA OPORTET Trzeba wybiera najmniejsze zo
EX NECESSITATE Z koniecznoci
EX NHILO NIHIL FIT Z niczego nic nie powstaje (Perseus Stirae III, 24) (Resume
filozofii Lukrecjusza i Epikura)
EX NMIA LICNTIA UT EX STIRPE QUADAM EXISTIT ET QUASI NSCITUR
TYRANNUS Z
nadmiernej wolnoci powstaje i jakby rodzi si tyran (Cicero De re publica I, 68),
EX NUCE FIT CRYLUS Z jdra orzecha powstaje leszczyna Z dzieci wyrastaj
ludzie
EX NUDO PACTO CTIO NON RITUR Z goego ukadu nie ma powdztwa
EX OFFCIO Z urzdu, na mocy wadzy
EX PERE OPERATO Na podstawie wykonanego dziea
EX ORE PARVULORUM VERITAS Prawda pynie z ust dzieci
EXORIARE LIQUIS NOSTRIS EX SSIBUS ULTOR Z naszych koci powstanie jaki
mciciel (Verglius Aeneis IV, 625)
EX ORIENTE LUX Ze wschodu przychodzi wiato
EX PARTE Jednostronnie
EX PEDE HRCULEM Po nodze poznasz Herkulesa
XPEDIT ESSE DEOS ET, UT XPEDIT, ESSE PUTAMUS Wypada, aby istnieli
bogowie, a
skoro wypada, to uwaajmy, e s
EXPEDITE Szybko Doskonale
EXPENDE HANNIBALEM We pod uwag Hannibala Nie rb rachunku bez
gospodarza
EXPERINTIA DOCET STULTOS Dowiadczenie uczy gupcw
EXPERIMENTUM CRUCIS Prba krzya, decydujca
EXPERIMENTUM IN NIMA VILI Dowiadczenie na istocie ndznej, na zwierztach
EXPERTO CRDITE Ufajcie dowiadczonemu (Ovidius Ars am. III, 511)
EXPERTUS MTUIT Poniewa ma dowiadczenie, obawia si
EXPLICIT Ma si ku kocowi (na kocu starych tekstw)
EXPLCITE Jasno, wyranie Bez ogrdek
EX POST Po fakcie
EX PRAETRITIS PRAESNTIA AESTIMANTUR Na podstawie przeszoci ocenia si
teraniejszo
EXPRESSIS VERBIS Dobitnymi sowami Wyranie
EX PROFESSO Z urzdu, z powoania, wedug swej specjalnoci, na podstawie
doskonaego znawstwa przedmiotu, celowo, dokadnie
EX PROMPTU Bez przygotowania
EX PRPRIIS Z wasnych rodkw
EX PRPRIO MOTU Z wasnych pobudek
EX RE Z okazji Z powodu
EX QUOCUMQUE CAPITE Z jakiegokolwiek rda
EX ROTUNDIS QUADRATA FCERE, EX QUADRATIS ROTUNDA Z kanciastego
robi
okrge, z okrgego kanciaste (A. Frycz Modrzewski)
EX SENTNTIA TIBI CADUNT MNIA Wszystko ukada ci si wedug yczenia
EXSEQUATUR Niech wypenia (swoj funkcj) (Uznanie przez pastwo obcego
przedstawiciela w jego oficjalnym charakterze)
EXISTIT QUESTIO, NUM QUANDO AMICI NOVI VETRIBUS SUNT
ANTEPONENDI
Powstaje pytanie, czy kiedykolwiek naley przekada nowych przyjaci nad starych
(Ccero)
EXSTINCTUS AMBITUR IDEM Po mierci bdzie tak samo kochany (Hortius
Epistolae II, 1, 14)
EX TMPORE (DCERE) Bez przygotowania (mwi)
EXTRA Nadzwyczajnie, dodatkowo
EXTRA IUDCIUM Poza sdem
EXTRA MODUM Nadmiernie
EXTRA MUROS Poza murami
EXTRA RDINEM Poza porzdkiem
EXTRA PERCULUM ESSE By poza niebezpieczestwem
EXTREMA NECSSITAS EXTREMIS NTITUR RATINIBUS Ostateczna konieczno
posuguje si ostatecznymi argumentami Toncy brzytwy si chwyta
EXTREMIS MALIS EXTREMA REMDIA Na wyjtkowe zo wyjtkowy lek
EXTREMUM Kres Ostateczno
EX UNGUE LEONEM (COGNSCIMUS) Poznajemy lwa po pazurach (po drobnostce)
(Plutarch De defectu oraculorwn)
EX UNO DISCE OMNES Podug jednego sd o wszystkich
EX USU Na mocy zwyczaju Wedug zwyczaju
EX UTRAQUE PARTE Z obu stron
EX VOTO Na zasadzie lubowania, przyrzeczenia

FASER EST QUISQUE FORTUNAE SUAE Kady jest kowalem wasnego losu (Appius
Claudius Caecus)
FAC ET EXCUSA Najpierw zrb, a potem usprawiedliwiaj si
FCIES ABDOMINALIS = FCIES HIPPOCRTICA
FCIES HIPPOCRTICA Twarz ludzi umierajcych (Hippocrates Prognsticori)
FCILE DICTU, DIFFCILE FACTU atwo powiedzie, trudno zrobi
FCILE EST FRNGERE INERME CAPUT atwo zmiady bezbronn gow (K.
Janicki Crmina et epigrammata II)
FCILE EST INVENTUS DDERE atwo jest uzupenia to, co ju odkryto
FCILE PRINCEPS atwo, bez trudu pierwszy
FCILIS DESCENSUS VERNI atwe jest zejcie do Avernu (do piekie) (Verglius
Aeneis VI, 126)
FCINUS MAIORIS ABOLLAE Czyn wikszego paszcza Wiksza zbrodnia
(Iuvenalis Satirae III, 115)
Rowling Joanne K. Harry Potter i Ksiaze Polkrwi 2.jpg Czyni razem Suma
Rezultat kocowy
FACIT INDIGNTIO VERSUM Oburzenie ksztatuje wiersz (wpywa na tre)
(Iuvenalis Satirae I, 79)
FAC SMILE Zrb podobne (dokadne odtworzenie pisma lub podpisu)
FACTA, NON VERBA! Czynw, nie sw!
FACTUM EST Stao si
FACTUM, NON FBUA Fakt, a nie bajka Niewiarygodne, a jednak prawdziwe
FACTUM BIIT, MONUMENTA MANENT Czyn przemin, wspomnienia o nim
pozostaj,
trwaj (Ovdius)
FACULTAS DOCENDI Mono, prawo nauczania
FACUNDUS COMES IN VIA PRO VEHCULO EST Wymowny towarzysz zastpuje w
podry pojazd
FAECEM BIBAT, QUI VINUM BIBIT Kto pije wino, niech pije i osad
FAENUM HABET IN CORNU Ma siano przywizane do rogw Bodzie (Hortius)
FAEX PPULI Mty spoeczne
FALLCIA FICTAE UNIVERSALITATIS Bd wynikajcy z popiesznego uoglnienia
FALLTE FALLENTES Oszukujcie oszukujcych (Ovdius Ars am. 645)
FALSA DEMONSTRTIO NON NOCET Faszywe oznaczenie (przedmiotu) nie szkodzi
F. L. = FALSA LECTIO Bdny odczyt
FALSI CRIMEN Zbrodnia oszustwa
FALSUS HONOR IUVAT ET MENDAX INFMIA TERRET QUEM NISI MENDOSUM
ET
MEDICANDUM Faszywe poczucie godnoci bawi, a kamliwa niesawa przeraa tylko
czowieka penego wad lub chorobliwie wraliwego (Hortius)
FALSUS IN UNO, FALSUS IN MNIBUS Fasz w jednej sprawie, fasz we wszystkich
FALSUS TINAM VATES SIM! Obym by fasz prorokiem!
FAMA CNDIDA ROSA DLCIOR Niesplamiona; sawa sodsza od ry
FAMA CLAMOSA Gona, skandaliczna plotka
FAMA CRESCIT EUNDO Plotka po drodze ronie (Verglius Aen. IV)
FAMA NIHIL EST CELRIUS Nic szybszego nad plotk
FAMA NON TMERE SPRGITUR Plotka rozchodzi si nie bez podstaw Nie ma
dymu
bez ognia
FAMA PLURIS QUAM OPES Sawa wicej znaczy ni majtek
FAMA SEMPER VIVAT! Sawa o nim niech yje zawsze! Niechaj jego sawa trwa
wiecznie!
FAMA VOLAT Wie leci szybko (Verglius Aeneis III, 121)
FAMLICUS NON EST INTERPELLANDUS Godnego nie naley zaczepia
FAMES RTIUM MAGISTRA Gd nauczycielem wiedzy
FAMES EST PTIMUS COQUUS Gd jest najlepszym kucharzem
FAS EST ET AB HOSTE DOCERI Godzi si uczy i od wroga
FAS ET NEFAS To, co godziwe i niegodziwe
FATA NOLENTEM TRAHUNT Los cignie wbrew woli (Sneca Epistulae 107, 11)
FATA OBSTANT Los sprzeciwia si
FATA PREMNTIA LONGOS EFFCIUNT, CLERES, FATA BENIGNA DIES Zy los
wydua
dni, a pomylny je skraca (K. Janicki Yariae elegiae XXI)
F. = FECIT, FEMININUM, HAT Wykona, rodzaj eski, niech si stanie
FERRUM FERRO ACITUR elazo ostrzy si elazem
FERRUM REX elazo krlem
Fertilior seges est alienis semper in agris vicinumque pecus grndius uber habet niwo
jest zawsze lepsze na cudzym polu, a krowa ssiada ma peniejsze wymi (Ovdius Ars om.
I, 350)
FERTILSSIMUS IN AGRO CULUS DOMINI EST Najbardziej urodzajne na polu jest
oko
paskie (C. Plinius Secundus Historia naturalis XVIII, 42)
FERVET OLLA, VIVIT AMICTIA Dopki kipi w garnku, trwa przyja
FERVET OPUS Praca wre (Verglius Gergica IV, 169)
FESTINA LENTE Spiesz si powoli (Sowa Oktawiana Augusta we Swetoniusza Divus
Augustus 25)
FESTINTIO IUDICIORUM NOVERCA Popiech jest macoch sdu Sdzia nie
powinien si pieszy
FIAT EXPERIMENTUM IN CRPORE VILI! Niech dowiadczenie odbdzie si na
przedmiocie bez znaczenia!
FIAT IUSTTIA! Niechaj si stanie sprawiedliwo!
FIAT IUSTTIA, PREAT MUNDUS! Niechaj ginie wiat, byleby dziaa si
sprawiedliwo!
FIAT IUSTTIA, RUAT COELUM! Niechaj zawali si niebo, byleby dziaa si
sprawiedliwo (Dewiza Ferdynanda I, cesarza witego cesarstwa rzymskiego)
FIAT LUX! Niechaj si stanie wiato! Niech prawda wyjdzie na jaw! (Genesis I, 3)
FIAT PANIS! Niechaj stanie si chleb! (Dewiza FAO)
FIAT VOLUNTAS TUA! Niechaj si dzieje w< twoja!
FICUM CUPIT Chce figi, potrzebuje czego (dlatego taki uprzejmy)
FIDE ET AMORE Wiar i mioci
FDEI DEFENSOR Obroca wiary
FIDLITER ET CONSTANTER Wiernie i wytrwale
FIDE MAA W zej wierze
FIDE, NON ARMIS Wiar, nie orem
FIDE, SED CUI, VIDE Ufaj, lecz bacz, komu
FIDE ET FIDCIA Wiar i zaufaniem
FIDE ET FORTITDINE Wiernoci i mstwem
FIDES EX NECESSITATE ESSE NON DEBET Wiara nie powinna wynika z
koniecznoci,
musu (Pawe Wodkowic)
FIDES GRAECA Grecka wierno Wiaroomstwo
FIDES PNICA Wierno punicka Wiaroomstwo (Sallustius Bellum Iugurtinum 108,
3)
FDITE VIRTUTI, NUNO.UAM QUAE MRGITUR IMO GRGITE, IACTTUR
NUFRAGA SAEPE
LICET Zawierzcie cnocie, bo ta nie zatonie na najwikszej gbinie, chocia czsto
miotana
jest po niej jak rozbitek (K. Janicki Epigrammata XXI)
FIDUS ACHATES Wierny Achates, przyjaciel (Verglius Aeneis VI, 158)
FIDUS ET AUDAX Wierny i sprawiedliwy
FEERI CURAVIT Zatroszczy si, aby dzieo byo wykonane
FI. FAC. = FIERI FACIAS Zrb tak, aby si stao
FLIA NON RECTE GNERIS DATUR DUOBUS Nie jest rzecz waciw wydawa
jedn
crk za dwu ziciw
FLIOQUE I od syna
FLIUS NULLIUS Syn bez ojca, bastard
FLIUS PPULI Syn ludu
FLIUS TERRAE Syn ziemi
FINIS Koniec
FINIS ADEST PERI Dzieo zmierza do koca (Ovdius Ars am. II, 734)
FINIS CORONAT OPUS Koniec wieczy dzieo
FIXUS LOCUS Miejsce stae
FLAGTII PRINCIPIUM EST NUDARE INTER CIVES CRPORA Pocztkiem haby
jest
obnaanie cia przez obywateli (Ennius)
FLAGRANTE BELLO Gdy szaleje wojna
FLAGRANTE DELICTO Na gorcym uczynku, na miejscu zbrodni
FLATUS Natchnienie
FLECTAMUS GNUA! Zegnijmy kolana (klknijmy)!
FLCTERE SI NQUEO SPEROS, ACHERONTA MOVEBO Jeli nie mog wzruszy
bogw (nieba), wzrusz Acheront (pieko) (Verglius Aeneis VII, 82)
FLECTI, NON FRANGI By zgitym, ale nie zamanym
FLET VICTUS, VICTOR INTERIIT Zwyciony pacze, zwycizca skona
FL. = FLREAT, FLRUIT Niechaj kwitnie, zakwit, rozwin si
FLRUIT Rozkwit By w okresie najwikszego rozwoju
FLSCULI SENTENTIARUM Kwiatki mdrych zda
FLOS POTARUM Kwiat (elita) poetw (Plautus)
FLCTUAT NEC MRGITUR Rzuca nim fala, ale nie tonie (dewiza Parya, emblemat
statek)
FLUMEN DICENDI Potok wymowy
FLIO AVERSO Na odwrotnej stronie
FLIO RECTO Na wierzchniej stronie (pierwszej)
FONS ET ORIGO MALI rdo i pocztek za
FONS LACRIMARUM rdo ez
FONTES AQUARUM rda wody, obfito (Psalm XLI)
FONTES IPSI SNUNT Nawet rdom doskwiera pragnienie (Ccero)
FORENSIS STRPITUS Haas na rynku, podczas zgromadzenia
FORIS UT MOS EST, INTUS UT LIBET Poza domem zgodnie z obyczajem, w domu jak
si
podoba
FORMA BONUM FRAGELE EST Pikno to kruche dobro (Ovdius Ars am. II, 113)
FORMA DEI MUNUS Uroda to dar boga (Ovdius Ars am. III, 103)
FORMA VIROS NEGLECTA DECET Mom przystoi pikno, ale bez stara o nie
(Ovdius Ars am. I, 507)
FORMALITER Formalnie
FORSAN ET HAEC OLIM MEMINISSE IUVABIT By moe kiedy przyjemnie bdzie i
to
wspomnie (Verglius Aeneis I, 203)
FORTES CREANTUR FORTTBUS ET BONIS Z dzielnych rodz si dzielni i zacni
(Hortius Crmina IV, 4)
FORTES FORTUNA DIUVAT miaym los sprzyja Mnym szczcie sprzyja
(Terntius Phormio 203)
FORTI FORTUNA Szczliwym trafem (Plautus Bacchides 916)
FRTIAQUE ADVERSIS OPPNITE PCTORA REBUS! Przeciwstawcie (dzieln
pier)
odwag przeciwnociom! (Hortius)
FORTI ET FIDELI NIHIL DIFFCILE Dla dzielnego i wiernego nic nie jest trudne
FORTIS CDERE, CDERE NON POTEST Mny moe pa, ale nie ustpi
FRTITER ET RECTE Mnie i sprawiedliwie
FRTITER IN RE, SUVITER IN MODO Mocno w treci, agodnie w formie
FORTUNA CAECA EST Los jest lepy
FORTUNA FAVET FATUIS Los sprzyja gupcom
FORTUNA FAVET FRTIBUS Los sprzyja dzielnym
FORTUNA FORTES ADIUVAT Los pomaga dzielnym
FORTUNA NON MUTAT GENUS Sam los nie zmienia rodu
FORTUNA NON MUTAT MORES Sam los nie zmienia obyczajw
FORTUNA NUSQUAM NON REGNAT Los rzdzi wszdzie
FORTUNA PTRIAE NOSTRAE TIAM MEA FORTUNA EST Los mojej ojczyzny jest
moim
losem
FORTUNA QUAM PLRIMUM POTEST IN RLIQUIS REBUS, TAM PRAECPUE IN
BELLO:
PARVIS MOMENTIS MAGNAS RERUM COMMUTATIONES FFICIT jak los
najwicej moe
zdziaa w innych sprawach, tak szczeglnie na wojnie: w krtkiej chwili powoduje wielkie
zmiany (Caesar De bello dviii III, 68)
FORTUNA TIBI EST Masz szczcie
FORTUNA TIBI FAVET Los ci sprzyja
FORTUNAE CTERA MANDO Reszt powierzam losowi (Ovdius Ars am. II, 140)
FORTUNAM REVERENTER HABE, QUICUMQUE REPENTE DIVES AB EXSILIIS
LOCO Ty, z
ndznego stanu wyniesion nagle, przypisuj kornie losowi zasug (K. Janicki Vitae regum
Polonorum IX)
FORTUNATE SENEX! Szczliwy starcze! (Verglius Ecl. I, 46)
FRACTA PGINA Strona zoona (we dwoje i z jednej strony zapisana)
FRANGE, PUER, CLAMOS ET INANES DSERE MUSAS! Zam, chopcze, piro i
porzu
nieuyte muzy! (Calpurnius Buclica IV, 23)
FRANGES, NON FLECTES Zamiesz, ale nie zegniesz
FRAUS EST CELARE FRUDEM Oszustwem jest ukrywanie oszustwa
FRAUS LATET IN GENERLIBUS Oszustwo kryje si w oglnikach
FRAUS PIA Oszustwo w zbonym celu
FRGIDUS IN VNEREM Nieczuy na mio, zimny w mioci
FRONS NIMI LANUA Oblicze wrota duszy
FRONTE LAETUS, PECTORE NXIUS Na czole rado, w duszy smutny
FRONTI NULLA FIDES Nie ufaj pozorom
FRUCTUS CAPE CUM PANE, SI VIS VVERE SANE Spoywaj owoce z chlebem, jeli
chcesz y zdrowo
FRUCTUS LIBERTATIS Owoc wolnoci
FRUGES CONSMERE NATI Zrodzeni, aby spoywa pody ziemi
FRUSTRA HRCULI Na prno sprzeciwia si Herkulesowi
FRUSTRA: NAM COMES ATRA PREMIT SEQUITURQUE FUGACEM Na prno:
bowiem za
uciekajcym poda krok w krok zowieszcza towarzyszka (Hortius)
FUGE MAGNA: LICET SUB PUPERE TECTO REGES ET REGUM VITA
PRAECRRERE AMICOS
 Unikaj wielkoci: mona i pod ubogim dachem przewysza sposobem ycia krlw i
krlewskich przyjaci (Hortius)
FUGE SOCIETATEM LEONINAM! Unikaj towarzystwa lwa!
FUGIENDA SEMPER INIURIA EST Wyrzdzania krzywdy naley zawsze unika
(Ccero
De officiis I, 25)
FUGIT HORA Czas ucieka
FUGIT INTREA, FUGIT IRREPRABILE TEMPUS A tymczasem czas bezpowrotnie
ucieka (Verglius Gerg. III, 284)
FUGIT RETRO LEVIS IUVENTUS ET DECOR Ucieka wstecz wesele i pikno modoci
(Hortius Crmina II, U)
FIMUS ROES, FUIT LIUM ET MAGNA GLRIA DARDNIDUM Bylimy
Trojanami, by
Ilion i wielka chwaa potomkw Dardana (W przenoni: skoczyy si czasy wietnoci)
(Verglius Aen. II, 235)
FUIT, FUIT ISTA QUONDAM IN RE PUBLICA VIRTUS Bya, bya niegdy cnota w
rzeczypospolitej (Ccero Oratio in Catilinam I)
FULGENTE TRAHIT CONSTRICTOS GLRIA CURSU Za lnicym rydwanem sawa
wlecze
jecw (Hortius)
FULMEN BRUTUM Piorun nieszkodliwy
FUNCTUS OFFCIO Bdcy poza sub
FUNDAMENTOM RELATIONIS Podstawa wzajemnego stosunku
FUNGUS UNA NOCTE NSCITUR Grzyb wyrasta w cigu jednej nocy Zo ronie
szybko
FURENS QUID FMINA POSSIT Co moe (uczyni) oszalaa kobieta
FUR MANIFESTUS Jawny zodziej
FUROR ARMA MINISTRAT Wcieko wkada bro do rki (Verglius Aeneis I, 150)
FUROR LOQUENDI Pasja mwienia
FUROR POTICUS Napad natchnienia
FUROR SCRIBENDI Pasja pisania
FUROR TEUTNICUS Germaska gwatowno (Lucanus Pharsalia I, 255)

GALEATUM SERO DUELLI PENITET Uzbrojonemu nie czas narzeka na wojn

GALILAEE, VICISTI! Zwyciye, Galilejczyku! (Sowa Juliana Apostaty)
GALLIA EST OMNIS DIVISA IN PARTES TRES Caa Galia jest podzielona na trzy
czci
(Caesar Commentarii de bello Gallico I, 1)
GALLINA SCRIPSIT Kura nagryzmolia Pisze jak kura pazurem
GAUDEAMUS GITUR, IVENES DUM SUMUS! Radujmy si wic, dopki jestemy
modzi! (Pocztek starej pieni studentw niemieckich)
GUDE SORTE SUA! Ciesz si ze swego losu! (Hortius Epodos XIV)
GAUDENSQUE VIAM FECISSE RUINA Cieszc, si, e na swej drodze zostawi ruiny

Radonie utorowa sobie drog szerzc ruin (Lucanus)

GUDENT PRAENMINE MOLLES AURCULAE Tytu raduje jego subtelne ucho
(Hortius Stirae II, 5, 32)
GUDET TENTMINE VIRTUS Cnota raduje si, gdy jest wystawiona na prb
GUDIA PRINCPIUM SUNT SAEPE NOSTRI DOLORIS Rado czsto bywa
pocztkiem
naszego cierpienia (Ovdius)
GUDIUM CERTMINIS Rado walki
GAUDIUM IN LTTERIS EST Rado w nauce Nauka daje zadowolenie
GENIUS EPIDMICUS Rodnik epidemii (dawne oznaczenie przyczyny chorb
epidemicznych)
GNIUS LOCI Duch opiekuczy domu, miejsca
GNIUS MORBI Rodnik chorobowy (dawne okrelenie przyczyny pojawienia si
choroby i oznaczajce jej charakter)
GENS ANTE LIOS DDITA RELIGINIBUS Nard nad inne przesdny (Livius)
GENS HUMANA RUIT PER VTITUM NEFAS Rodzaj ludzki pdzi amic prawo
boskie
(Hortius Crmina I, 3)
GENUS IRRITBILE VATUM Draliwe plemi wieszczw, poetw (Hortius Epist. I,
282)
GENUS PRXIMUM Rodzaj (gatunek) najbliszy
GLADIATOR IN ARENA CONSLIUM CAPIT Gladiator decyduje si na arenie (zalenie
od
okolicznoci) (Sneca)
GLEBAE ADSCRIPTUS Przypisany do ziemi
GLRIA W EXCELSIS DEO! Chwaa Panu na wysokociach!
GLORIA PATRI! Chwaa Ojcu!
GLRIA PECCATI NULLA PETENDA SUI EST Nie naley chlubi si grzechem
(Ovdius Ars am. II, 390)
GLORIA VIRTUTEM TAMQUAM UMBRA SQUITUR Sawa poda za cnot jak cie
(Ci
cer o Tusc. disp. I, 109)
GLORIA VIRTUTIS UMBRA Sawa cie cnoty
GLRIAM QUI SPRVERIT, VERAM HABEBIT Kto wzgardzi saw (tu), zyska
prawdziw
(tam)
GRADU DIVERSO, VIA UNA Krokiem rnym, ale jedn drog
GRADUS AD PARNASSUM Krok na Parnas
GRAECA FIDES Grecka wierno (wiaroomstwo)
GRAECA GRAECE, LATINA LATINE Wyraaj po grecku, co greckie, po acinie, co
aciskie Poprawnie
GRAECA SUNT, NON LEGUNTUR To po grecku, tego si nie czyta (nieczytelne)
(Iuvenalis)
GRAECIA VICTA VICTOREM VICIT Pokonana Grecja pokonaa zwycizc
GRAECIS INGENIUM MUSA DEDIT Muza obdarzya Grekw geniuszem (Hortius)
GRAECUM EST, NON LGITUR To po grecku, nieczytelnie
GRAMMTICI CERTANT ET ADHUC SUB IDICE LIS EST Gramatycy sprzeczaj si
i
dotychczas spr jest u sdziego (Hortius Ars poetica 78)
GRANDE MORTALIS AEVI SPATIUM Kawa ycia ludzkiego (Tcitus Agricola c. III)
GRANDIS ABIT FLATUS MDICA PLVIA SUPERATUS Cichnie silny wiatr
pokonany
przez drobny deszcz Z wielkiej chmury may deszcz
GRATA SUPERVNIET, QUAE NON SPERBITUR, HORA Mia jest ta godzina, ktrej
nie
oczekiwano (Hortius)
GRTIA PLACENDI Przyjemno podobania si
GRTIA SUPERIS Dziki bogom (najwyszym)
GRATIORA SUNT, QUAE PLURIS EMUNTUR Milsze jest to, co wicej kosztuje
GRATIS Bezpatnie
GRATIS DICTUM Powiedzenie za darmo, nie na temat
GRATIS PENITET ESSE PROBUM al by uczciwym za darmo (S. Orzechowski)
GRATIS PRO DEO Darmo, z mioci Boga
GRATSSIMUS NUMMUS Najmilsza gotwka
GRAVE IMPRIUM REGUM NIHIL INEXPLORATUM, QUOD VESTIGARI VOLUNT,
FFICIT
Uciliwa wadza krlw nie pozwala na adn tajemnic, ktr chcieliby zbada (Livius
Ab n.c. XXXIX, 51)
GRAVIORA MANENT Mamy przed sob gorsze sprawy Najgorsze dopiero nadejdzie
(Verglius Aeneis VI, 84)
GRAVIORA QUAEDAM SUNT REMDIA PERICULIS Niektre leki s gorsze od
choroby
GRAVIS IRA REGUM EST SEMPER Gniew krlw zawsze jest srogi W gniewie
krlowie s zawsze zawzici
GRAVIS NOTAE MCULAE Obciony wyran plam, hab (A. Mickiewicz)
GREGATIM Stadami
GREX VENLIUM Sprzedajna banda (Suetonius De claris rhetoribus I)
GROSSO MODO Z grubsza W przyblieniu (na receptach)
GRUBIANITAS Grubiastwo (makaronizm)
GUSTAVUS BIIT MDCCCXXIII ALENDIS NOVEMBRIS Gustaw zmar pierwszego
listopada 1823 roku (A. Mickiewicz Dziady)
GUTTA CAVAT LPIDEM NON VI, SED SAEPE CADENDO Kropla dry kamie nie
si,
lecz czstym spadaniem (Ovdius Epistulae ex Ponto IV, 10, 15)
GUTTA FORTUNAE PRO DLIO SAPIENTIAE Kropla szczcia znaczy wicej od
beczki
mdroci

HABEAS CORPUS eby mia ciao Zachowaj ciao nietykalne (aby mg stan
przed sdem dla ustalenia susznoci aresztowania) (Angielskie prawo o nietykalnoci
osobistej)
HABEAT SIBI! Niechaj sobie ma! Niechaj zachowa dla siebie! Co to mnie obchodzi?
(Suetonius Divus Iulius I, 1)
HABEMUS CONFITENTEM REUM Mamy oskaronego uznajcego win (Ccero Pro
Ligano I, 2)
HABEMUS PAPAM Mamy papiea Wybralimy papiea
HABENT SUA FATA IMGINES Wizerunki maj te wasny los
HABENT SUA FATA LIBELLI Ksiki maj swj los, ulegaj swemu przeznaczeniu
HABESHABBERIS Od tego, co masz, zaley, za kogo mie ci bd (Petronius)
HABET ET MUSCA SPLENEM Mucha ma te ledzion (moe si rwnie rozzoci)

Nie ma czeka bez zoci

HBITA TECUM Wniknij w siebie Zastanw si nad sob
HBITA UT MIGRATURUS Mieszkaj, jakby mia odej
HBITUS Zewntrzny wygld czowieka (termin medyczny)
HAC LEGE Na podstawie tego prawa
HAEC COELSTIA SEMPER SPECTATO, ILLA HUMANA CONTMNITO Patrz w
niebo, tym,
co ludzkie, gard (Ccero De re publ. VI. 20)
HAEC EST HUMANARUM RERUM CONDTIO Taki to los spraw ludzkich Tak to
si w
yciu ukada
HAEC EST VITA SOLUTORUM MSERA AMBITIONE GRAVIQUE Oto ycie ludzi
wolnych
od nieszczsnej i uciliwej pychy
HAEC RES TIBI CORDI SIT! Miej t spraw na sercu, na uwadze!
HAEC SIBYLLAE FLIIS OBSCURIORA To mniej zrozumiae od wyroczni Sybilli
HAERES NEQUICQUAM CAENO CUPIENS EVLLERE PLANTAM Toniesz w
bocie,
pragnc na prno wyrwa z niego stop (Hortius)
HANC PERSONAM INDUISTI, AGENDA EST Wzie na siebie t rol, wic graj j!
(Sneca De beneficiis II, 17, 2)
HANC TIBI CANE CANTILENAM! piewaj sam sobie t piosenk!
HANC VNIAM PETIMUSQUE DAMUSQUE VICISSIM Prosimy o przebaczenie
(ask) i
sami go udzielamy
HANNIBAL AD (ANTE) PORTAS Hannibal u bram (Rzymu) Grozi bezporednie
niebezpieczestwo (Livius Ab u.c. 23, 16)
HAUD DIFFCILE CRDITU EST Nietrudno uwierzy To brzmi prawdopodobnie
HAUD FCILE QUISQUAM GRATUITO BONUS EST Nieatwo by komukolwiek
dobrym za
darmo
HAUD LONGIS INTERVALLIS Z niedugimi przerwami
HAUD MIHI VITA OPUS EST HAC Takiego ycia mi nie trzeba (Hortius)
HURIT AQUAM CREBRO, QUI DSCERE VULT SINE LIBRO Sitem czerpie wod,
kto chce
uczy si bez ksiki
HCTOREM QUIS NOSSET, FELIX SI TROIA FUISSET? Kt znaby Hektora, gdyby
Troja
bya szczliwa? (Ovdius)
HLENAM EGO CRMINE SOLVO; USA EST HUMANI COMMODITATE VIRI
Zwalniam
Helen od winy: skorzystaa z uprzejmoci ludzkiego czowieka (Ovdius Ars am. II, 371
2)
HELLBORO INDIGET Potrzebuje ciemierzycy (roliny leczcej choroby psychiczne)
Nie jest przy zdrowych zmysach Jest puknity
HLLUO LIBRORUM Ml ksikowy
HEU, FORTUNA, QUIS EST CRUDLIOR IN NOS TE, DEUS? O Fortuno, jaki bg
jest
okrutniejszy wobec nas? (Hortius)
HEU, PETAS, HEU, PRISCA FIDES! Gdzie yczliwo, gdzie dawna wierno?
HEU, VATUM IGNARAE MENTES! O nieszczsna lepoto wieszczkw, jasnowidzw!
(Verglius Aeneis IV, 65)
HIC ET NUNC Tu i teraz, zaraz
HIC ET UBIQUE Tu i wszdzie
HIC FINIS FANDI Tu koniec gadki
HIC HAERET AQUA Tu woda stana, zatrzymaa si w tym sk Tu trudno
HIC HAERET NEBULO Tu wpad szubrawiec Tu go mam
HIC HOMO ALLIGATUS ENSI To czowiek przywizany do miecza onierz z
przypadku
HIC IACET Tu ley (spoczywa) (napis na nagrobkach)
HIC IACET LEPUS Tu ley zajc W tym rzecz, trudno
HIC LABOR, HOC OPUS EST Tu jest trud, tu zadanie
HIC ABOR EXTREMUS, LONGARUM HAEC META VITARUM To ostatni trud, to
kres
dugiej drogi (Verglius Aeneis III, 714)
HIC MRTUI VTVUNT, HIC MUTI LOQUUNTUR Tu (w ksigach) yj martwi, mwi
niemi
HIC MLIER To baba Kobieta energiczna Herodbaba
HIC NATUS EST CONRADUS MDCCCXXIII CALENDIS NOVEMBRIS Tu narodzi
si
Konrad pierwszego listopada 1823 roku (A. Mickiewicz Dziady)
HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE, CAVETO! Oto jest czarny (charakter),
wystrzegaj
si go, Rzymianinie! (Hortius Stirae I, 4, 85)
HIC QUIESCIT, QUI NUNQUAM QUIEVIT. TACE! Tu spoczywa, ktry nigdy nie
odpocz.
Zachowaj cisz! (napis na nagrobkach)
HIC RHODUS, HIC SALTA Tu Rodos! Tu skacz! Poka, co umiesz (Aesopus Fabulae
203)
H.S.E. = HIC SEPULTUS EST Tu pochowany
HIC SITUS EST Tu ley pochowany
HIC SUNT LEONES Tu s lwy (oznaczenie biaych plam na mapach)
HIC VVIMUS AMBITIOSA PAUPERTATE OMNES Tu yjemy wszyscy w dumnym
ubstwie (Iuvenalis Stirae 3, 182)
HIC ILLAE LCRIMAE Std te zy, narzekania (Trentius Andria I, 8, 99)
HINC LUCEM ET PCULA SACRA Std wiato (czerpiemy) i yki witej nauki
HISTORIA EST MAGISTRA VITAE Historia jest nauczycielk ycia
HISTRIA TESTIS TMPORUM, LUX VERITATIS, VITA MEMRIAE, MAGISTRA
VITAE,
NUNTIA VETUSTATIS Historia to wiadek czasw, wiato prawdy, ywa pami,
mistrzyni
ycia, zwiastunka przeszoci (Li vi u s)
HISTRIAM NESCIRE HOC EST SEMPER PERUM ESSE Nie zna historii to by
zawsze
dzieckiem (Ccero)
HIST. = HISTRICUS Historyczny, historyk
HOC AGE! Rb to (i nie gadaj o tym)
HOC ANNO W tym, obecnym roku
HOC ERAT IN VOTIS O to si modliem Tegom sobie yczy (Hortius Stirae II,
6, 1)
HOC LOCO W tym miejscu
HOC MIHI SI DXERIS, ERIS MIHI MAGNUS APOLLO Jeeli mi to powiesz, bdziesz
dla
mnie wielkim Apollinem (wyroczni)
HOC MSERAE PLBI STABAT COMMUNE SEPULCRUM Oto wsplny grb dla
biednego
plebsu Grb czy wszystkich nieszczliwych (Hortius)
HOC OPUS, HIC LABOR EST Oto trudno, oto kopot (Verglius Aeneis VI, 129)
HOC SAXUM PSUIT Ten kamie pooy (napis nagrobkowy)
HOC SIGNO VINCES Patrz: IN HOC SIGNO VINCES
H.T. = HOC TEMPORE W tym czasie, dzi, obecnie
HOC VOLO, SIC IUBEO, SIT PRO RATIONE VOLUNTAS! Tak chc, tak rozkazuj,
niech
wola moja bdzie uzasadnieniem! (Iuvenalis Stirae VI, 223)
HDIE MIHI, CRAS TIBI Dzisiaj mnie, jutro tobie
HOMGIUM Hod
HMINEM FELICEM! Szczliwy czowieku!
HMINEM FRUGI MNIA RECTE FCERE Czowiek dzielny robi wszystko
waciwie
(Ccero Tusc. disp. IV, 16)
HMINEM NON ODI, SED EIUS VTIA Nienawidz nie czowieka, lecz jego wad
HMINEM QUAERO Szukam czowieka (Phaedrus Fdbulae II, 19, 9)
HMINEM TE ESSE MEMENTO! Pamitaj, e jeste czowiekiem!
HMINES CAECOS REDDIT CUPFDITAS Namitno olepia ludzi
HMINES, DUM DOCENT, DISCUNT Ludzie uczc innych ucz si sami (Sneca)
HMINES INTERDUM NULLAS CONSEQUUNTUR VOLUPTATES, QUARUM
POTIUNDI SPE
INFLAMMATI MULTOS LABORES SUSCEPERUNT S ludzie, ktrzy nie doznaj
adnej
radoci z osigni nawet wtedy, kiedy oywieni nadziej ich zdobycia, powicili im wiele
trudu
HOMNIBUS NATURA PRODESSE IUBET Sama natura kae ludziom by uytecznymi
(Sneca De lita beata XXIV, 2)
HOMNIBUS PLENUM, AMCIS VCUUM Ludzi peno, przyjaci brak
HMINI DILIGENTI SEMPER LIQUID SUPERSET Czowiek pilny ma zawsze co do
zrobienia
HMINI IUSTO NUNOUAM GRTIA FACTA PERIT aska wywiadczona
czowiekowi
sprawiedliwemu nigdy nie ginie
HMINIS EST ERRARE Rzecz ludzk jest bdzi
HMINIS MENS DISCENDO LITUR ET COGITANDO Nauka i myl jest
poywieniem
umysu czowieka
HOMO ALIENI IURIS Czowiek podlegy innemu prawu
HOMO ANTIQUA VIRTUTE ET FIDE Czowiek staroytnej cnoty i wiary
HOMO ARTIFEX Czowiek artysta
HOMO CREATOR Czowiek twrca
HOMO FABER Czowiek rzemielnik Wytwrca
HOMO GLRIAM DPETENS SAEPE A VIRTUTIS VIA DEFLECTIT Czowiek
ubiegajcy si
o saw czsto zbacza z drogi cnoty
HOMO HMINI NGELUS Czowiek czowiekowi anioem
HOMO HMINI DEUS EST Czowiek jest dla czowieka bogiem
HOMO HMINTI LUPUS Czowiek czowiekowi wilkiem (Plautus Asinaria II, 4, 88)
HOMO MPROBUS BEATUS NON EST Czowiek nieuczciwy nie jest szczliwy
HOMO LOCUM ORNAT, NON LOCUS HMINEM Czowiek zdobi miejsce, nie
miejsce
czowieka Nie suknia zdobi czowieka, ale czowiek sukni
HOMO LONGUS RARO SAPIENS Czowiek wysoki rzadko mdry
HOMO LUDENS Aktor
HOMO MULTARUM LITTERARUM Czowiek majcy zasugi literackie, naukowe
HOMO NSCITUR POTA Czowiek rodzi si poet (Benedetto Croce)
HOMO NOVUS Czowiek nieznany, nowy Parweniusz (Cicero De officiis I, 39)
HOMO NULLIUS COLORIS Czowiek bezbarwny, przecitny (Plautus Pseudoius IV, 7,
99)
HOMO OECONMICUS Czowiek gospodarujcy
HOMO PACFICUS PLUS POTEST QUAM BENE DOCTUS Czowiek pokojowo
usposobiony
moe wicej osign ni wielce uczony
HOMO PISTRINO DIGNUS Czowiek godny tego, aby go zemle Nicpo
HOMO POLTICUS Czowiek w spoeczestwie Polityk
HOMO PROPONIT, DEUS DISPONIT Czowiek zamierza, Bg decyduje Czowiek
strzela, Pan Bg kule nosi
HOMO RAPAX Czowiek zachanny
HOMO SPIENS Czowiek rozumny (termin naukowy dla oznaczenia rodzaju ludzkiego)
HOMO SUI IURIS Pan samego siebie, niezaleny
HOMO SUM, HUMANI NIHIL ALIENUM A ME ESSE PUTO Jestem czowiekiem i
sdz, e
nic, co ludzkie, nie jest mi obce (Trentius Heautontimorumenos I, 1, 25)
HOMO TTIENS MRITUR, QUTTENS AMITIT SUOS Czowiek tyle razy umiera,
ile razy
traci swoich bliskich
HOMO TRIUM LITTERARUM (EST) = FUR Czowiek oznaczany trzema literami =
Zodziej (Plautus Aulularia II, 4, 46)
HOMO UNIUS LIBRI Czowiek jednej ksiki, ograniczony (w. Tomasz z Akwinu)
HOMNCULUS Ludzik Czowiek reprodukowany drog chemiczn (Fantazja lekarza
redniowiecznego Paracelsusa)
HONESTA NMINA PRAETENDEBANT Nadawali szlachetne nazwy podym sprawom
(Tcitus Annales 14, 21)
HONESTE ID EST CUM VIRTUTE VVERE y chwalebnie to y cnotliwie
HONESTUS RUMOR LTERUM PATRIMONIUM Dobra sawa to jakby drugi spadek
HONORES MUTANT MORES Godnoci zmieniaj czowieka
HONORES MUTANT MORES, SED RARO IN MELIORES Zaszczyty zmieniaj
obyczaje, ale
rzadko na lepsze
HONORIS CUSA (GRATIA) Dla zaszczytu Dla podkrelenia zasug
HONOS ALIT ARTES Zaszczyty ywi sztuki Sztuka wymaga uznania (Ci cer o Tttsc.
disp. I, 2, 47)
HONOS HABET ONUS Zaszczyt pociga za sob obowizki
HONOS VIRTUTIS PREMIUM Zaszczyt nagroda cnoty
HORA FUGIT Godzina, czas ucieka
HORAE CANNICAE Godziny kocielnych modlitw z brewiarza
HORAE SUBSECIVAE Godziny nadliczbowe, godziny wypoczynku, wolne
HORAS NON NMERO NISI SERENAS Licz tylko godziny szczliwe
HORRENDUM Rzecz straszna
HORRESCO RFERENS Dr opowiadajc o tym (Verglius Aen. II, 204)
HORRBILE DICTU Strach mwi
HORROR VCUI Obawa prni (zasada fizyki staroytnej, wedug ktrej natura nie
znosi prni Arystoteles)
HORTUS SICCUS Zbir zasuszonych rolin Herbarium
HOSPESHOSTIS Obcy to wrg (wyraz szowinizmu)
HOSPES HSPITI SACER Go to wito dla gospodarza
HOSPES, SALVE! HOSPES, SOLVE! Gociu, witaj! Gociu, pa!
HOSTEM ESSE ATQUE INIMICUM HMINUM MORUMQUE MALORUM, CONTRA
DEFENSOREM HMINUM MORUMQUE BONORUM, CMMODA PRAETREA
PATRIAE SIEI
PRIMA PUTARE By wrogiem i nieprzyjacielem ludzi i obyczajw zych i na odwrt, by
obroc ludzi i obyczajw dobrych, a nadto korzyci ojczyzny za rzecz najpierwsz uwaa
(przytoczone przez A. Mickiewicza w Wykadach lozaskich sowa Luciliusa)
HOSTI PECTUS, COR AMICO Dla wroga pier, dla przyjaciela serce
HOSTIS HONORI INVDIA Nienawi wroga jest zaszczytem
HUMANUM EST ERRARE Bdzi rzecz ludzka
HUMILIS LOCO Niskiego stanu
HUNGRIAE NATUM (VINUM), POLNIAE EDUCATUM Zrobione wino na
Wgrzech,
dojrzao w Polsce
HYGIENA AMICA VALETDINIS Higiena przyjacik zdrowia

IACTA LEA EST Koci rzucone (Wiersz Menandra powtrzony po grecku rzekomo
przez Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (Suetonius Ditus Iulius 32)
IAM AGNOSCO CARTHGINIS FORTUNAM Ju widz los Kartaginy (Sowa
Hannibala po
mierci jego brata Hazdrubala) (Livius Ab u.c.)
IAM PRXIMUS ARDET UCLEGON Ju pali si tu lecy Ukalegon Ju pali si
ssiednia chata (Verglius Aeneis II, 311)
IAM SATIS MOMORDISTI LABRUM Ju napyskowae si dosy
IAM SEGES EST, UBI TROIA FUIT Teraz zasiewy s tam, gdzie bya Troja (Ovdius
Herides I, 53)
INUIS CLUSIS Przy zamknitych drzwiach
IB. = IBID. = IBIDEM Tame W tym samym miejscu
IBI PTRIA, UBI BENE Tam ojczyzna, gdzie dobrze
IBI SEMPER EST VICTRIA, UBI CONCRDIA EST Tam jest zawsze zwycistwo,
gdzie
panuje zgoda
I.E. = ID EST To jest To znaczy
ID GENUS OMNE Cay ten rodzaj, gatunek
ID QUOD ERAT DEMONSTRANDUM To, czego naleao dowie
ID. = IDEM Ten sam (autor)
IDEM PER IDEM To samo przez to samo (Okrelenie czego przez rzecz okrelan)
Maso malane
IDEM SONANS piewajc to .samo Ta sama piewka
IDEM VELLE ATQUE IDEM NOLLE Chcie i nie chcie tego samego By
jednomylnym
IEIUNUS RARO STMACHUS VULGRIA TEMNIT Godny odek rzadko gardzi
pospolitym jadem (Hortius)
I.H.S. = IESUS CHRISTOS Jezus Chrystus
IESUS CUM MARIA SINT NOBIS IN VIA! Niechaj nam Jezus i Maria towarzysz w
drodze!
IESUS HMINUM SALVATOR Jezus zbawca ludzi
IGNAVIS SEMPER FRIAE Lenie zawsze maj wito
IGNI ET FERRO Ogniem i mieczem
IGNIS ET AQUAE INTERDCTIO Zakaz wody i ognia (zesanie na wygnanie)
IGNIS FATUUS Bdny ognik
IGNIS, MARE, MLIER TRIA MAA Ogie, morze, kobieta trzy nieszczcia
IGNIS NON EXSTNGUITUR IGNE Ognia nie gasi si ogniem
IGNORAMUS ET IGNORBIMUS Nie wiemy i nie bdziemy wiedzieli (Zakoczenie
rozprawy fizjologa niemieckiego Du BoisRaymonda)
IGNORANS IGNORBITUR Pozostanie nieznany ten, co sam nic nie wie
IGNORNTIA FACTI EXCUSAT Nieznajomo stanu faktycznego jest okolicznoci
usprawiedliwiajc
IGNORNTIA IURIS (LEGIS) NOCET Nieznajomo prawa (ustawy) szkodzi
IGNORTIO ELENCHI Nieznajomo przedmiotu sporu Bd logiczny polegajcy na
obalaniu nie postawionej przez oponenta tezy
IGNORTIO FUTURORUM MALORUM UTLIOR EST QUAM SCIENTIA Niewiedza
przyszych nieszcz poyteczniejsza jest anieli wiedza (Ccero De dwinatione II, 23)
IGNORTIO LEGIS NMINEM EXCUSAT Nieznajomo prawa nie usprawiedliwia
nikogo
IGNOTI NULLA CUPIDO Nie pragnie si rzeczy nieznanej Nieznane nie nci
(Ovdius Ars am. III, 397)
IGNOTI NULLA CURTIO MORBI Nie ma leku na chorob nieznan
IGNOTO DEO Nieznanemu Bogu (Vulgata 17, 23)
IGNOTUM PER IGNTIUS Okrelenie nieznanego przez jeszcze bardziej nieznane
IGNOTUM PER IGNOTUM Wyjanienie (okrelenie) nieznanego przez nieznane
ILLA DUCIS LAUS EST CERTO VERSSIMA MAGNI, QUI SACRA, QUI IUSTUM CUM
PIETATE
COLIT To z pewnoci jest najprawdziwsz chwa wielkiego wadcy, ktry zbonie czci
religi i sprawiedliwo (K. Janicki Vitae regum Polonorum XLIII)
ILLE CRUCEM SCLERIS PRTIUM TULIT, MC DIADEMA Ten ponis za zbrodni
kar na
krzyu, tamtego koronowano
ILLE DIES UTRAMOUE DUCET RUINAM w dzie dla obu sprowadzi upadek
(Hortius Crmina II, 12)
ILLE SALUBRES AESTATES PRAGET, QUI NIGRIS PRNDIUM MORIS FNIET,
ANTE GRAVEM
QUAE LGERIT RBORE SOLEM Ten zdrw przeyje lata, kto skoczy niadanie
czarn
morw zdjt z drzewa przed nadejciem upau (Hortius)
ILLE TERRARUM MIM PRAETER MNIA NGULUS RIDET w kcik na ziemi jest
mi
milszy ponad wszystkie inne (Hortius Crm. II, 6)
(ILACOS) INTRA MUROS PECCATUR ET EXTRA Grzeszy si i wewntrz murw
(Ilionu),
i poza nimi Obie strony s winne (Hortius Epistolae I, 2, 16)
ILUSTRSSIMUS PRINCEPS Wdz najsawniejszy (H. Sienkiewicz Ogniem i mieczem
II)
IMBERBIS ABERAS, REDIISTI BARBATUS Odchodzie bez brody, wrcie z brod
IMITTIO CHRISTI Naladowanie Chrystusa
IMMEDICBILE VULNUS ENSE RECIDENDUM EST, NE PARS SINCERA
TRAHATUR
elazem trzeba wyci ran nieuleczaln, aby nie zarazia zdrowej czci (Ovdius
Metamorph. I, 190)
IMMORTLIA NE SPERES, MONET ANNUS ET ALMUM, QUAE RAPIT HORA DIEM
Nie
oczekuj niemiertelnoci: o tym przypomina rok i godzina unoszca ze sob yciodajny dzie
(Hortius Cdrmina I, 3)
IMO PCTORE Z gbi serca (Verglius)
IMPAR CONGRESSUS ACHILLI Nierwne spotkanie z Achillesem
IMPARES NASCIMUR, PARES MRIMUR Rodzimy si nierwnymi, ale rwni
umieramy
(Sneca)
IMPVIDUM FERIENT RUTNAE wiat zwali si na niego, a on nieustraszony nie
drgnie
(Hortius Crmina III, 3, 8)
IMPEDIMENTA Baga, tabor, przeszkody
IMPERARE SIBI MXIMUM EST IMPRIUM Panowa nad sob to najwysza wadza
(Sneca)
MPERAT AUT SERMT COLLECTA PECNIA CUIQUE Nagromadzone pienidze albo
panuj nad czowiekiem, albo mu su (Hortius Epistolae I, 10, 49)
IMPRIUM BLANDUM IMPERIOSSSIMUM Wadza agodna jest najpotniejsza
IMPRIUM ET LIBERTAS Wadza i wolno (s nierozczne, bo w przeciwnym razie
powstaby despotyzm albo anarchia) (Ccero Philipp. IV, 4)
IMPRIUM IN IMPRIO Pastwo w pastwie
IMPRIUM TERRAE FINITUR, UBI FINITUR ARMORUM POTESTAS Wadza nad
ziemi
koczy si tam, gdzie koczy si panowanie ora
IMPONDERABILIA Wartoci nie dajce si zway (moralne)
IMPOS NIMI Saby na umyle (Plautus Bacchides)
IMPOSSIBLIUM NULLA OBLIGTIO Nikt nie jest obowizany do rzeczy
niemoliwych
IMPRIMATUR Wolno drukowa (pozwolenie cenzury duchownej)
MPROBE AMOR, QUID NON MORTLIA PCTORA COGIS? Nieuczciwy Amorze,
do
czego ty nakaniasz miertelnikw? (Verglius Aeneis IV, 412)
MPROBI SEMPER SUNT IN MTU, NE POENA AFFICIANTUR ALIQUANDO
Ludzie
nieuczciwi s cigle w strachu, aby nie byli kiedy ukarani
IMPROVISA LETI VIS RPUIT RAPIETQUE GENTES Sia mierci nieoczekiwanie
porywaa
i porywa bdzie narody (Hortius Crmina II, 13)
IN ABSNTIA Podczas nieobecnoci W nieobecnoci
IN ABSTRACTO W oderwaniu od rzeczywistoci Odrbnie
IN ACTU W dziaaniu
IN AEQUALI IURE MLIOR EST CONDTIO POSSIDENTIS Przy rwnych prawach
lepsze
jest pooenie posiadajcego
IN AETERNUM Na wieki
IN ALBIS Ksika nieoprawna (Termin uywany a do w. XIX)
IN AMBGUO W razie wtpliwoci
IN AMICTIA NIHIL FICTUM EST, NIHIL SIMULATUM ET QUIDQUID EST, ID EST
VERUM EL
VOLUNTARIUM W przyjani nie ma nic udawanego, nic zmylonego, a cokolwiek
jest,
jest prawdziwe i dobrowolne (Ccero Laelius 26)
IN AMORE HAEC SUNT MAA: BELLUM, PAX RURSUM W mioci to jest
nieszczciem:
raz wojna, to znowu pokj (Hortius)
IN ANGUSTO SPES EST I w trudnej sytuacji jest nadzieja
IN NIMA VILI Na istocie lichej Na zwierzciu (przeprowadza dowiadczenia)
INNIUM INNIA CONSLIA Puste zamiary pustych ludzi
IN AQUA SCRIBIS Piszesz palcem na wodzie
IN ARENA AEDFICAS Budujesz na piasku Zamki z piasku
IN ARTE LIBERTAS W sztuce wolno
IN ARTE SUA QULIBET REX W swojej sztuce (dziedzinie) kady jest krlem
IN ARTCULO MORTIS Wobec bliskiej mierci W godzinie mierci
IN BANCO ASINORUM Na olej awie
IN BANCO REGIS Na krlewskiej awie, na tronie
IN BELLONAE HORTIS NASCUNTUR SMINA MORTIS W ogrodach Bellony (bogini
wojny) rosn nasiona mierci
IN CPITE ET IN MEMBRIS W gowie i w czonkach W caoci i w szczegach
IN CUDA VENENUM W ogonie trucizna Na kocu (np. recenzji) zarzut zgryliwy
INCERTA PRO NULLIS HABENTUR Niepewne nie ma znaczenia
NCIDIT IN SCYLLAM CUPIENS VITARE CHARYBDIN Wpada na Scyll pragnc
omin
Charybd Z deszczu pod rynn (cytat z Homera w przekadzie aciskim Odyssea XII,
85110)
NCIPIT Zaczyna (pocztek jakiego dziea)
INCGNITO Skrycie, pod zmylonym nazwiskiem, nie ujawniajc swego nazwiska
IN COMMENDAM Do uytku
IN CONCRETO W okrelonej sytuacji W okrelonym wypadku
IN CONTNUO W dalszym cigu Nieprzerwanie Cigle
IN CONTUMCIAM Zaocznie (zaoczne skazanie z powodu niestawiennictwa, oporu)
IN CRPORE W caoci Wszyscy razem
IN CRPORE SANO MENS SANA W zdrowym ciele zdrowy duch
INCREDIBILE DICTU Nie do wiary
INCREDBILE VERUM ET VERISMILE MENDACIUM Niewiarygodna prawda i
prawdopodobne kamstwo (Minucius Felix Octavius 14)
INCREDBILE VISU Niepodobna uwierzy wasnym oczom
IN CRUDO W stanie surowym, pierwotnym
IN CRUDO RADICE Na goym korzeniu W terenie dziewiczym
INDE IRAE ET LCRIMAE Std gniew i zy (Iuvenalis Stirae I, 10, 34)
IN DEPSITO Dla zabezpieczenia
INDEX EXPURGATRIUS Spis ksiek zakazanych
INDEX LIBRORUM PROHIBITORUM Wykaz drukw zakazanych przez koci
INDEX NMINUM Wykaz imion
INDEX RERUM Spis rzeczy
INDCIA CRACOVINSIA Krakowskie kalendarze (Pene faszw) e jak w
Krakowie
INDIGNE VIVIT, PER QUEM NON VIVIT ALTER Niegodnie yje, kto nie daje y
innemu
INDOCTI DISCANT ET AMEMT MEMINISSE PERITI Nieuczeni niechaj si ucz, a
wiedzcy niechaj chtnie sobie przypominaj
IN DOMINO W Panu
IN DUABUS SELLIS SEDERE Siedzie na dwch stoikach
IN DBIIS LNIUS W sprawach wtpliwych agodniej (naley ocenia rzeczy)
IN DBIO W razie wtpliwoci W wtpliwym przypadku
IN DBIO MTIUS W razie wtpliwoci agodniej (wyrokuje si)
IN DULCI IBILO W sodkiej radoci Bawmy si, skoro moemy (pocztek starej
pieni wielkanocnej)
IN DUPLUM Podwjnie
INEDITA Utwory literackie nie wydane
IN EFFGIE W obrazie, podobinie (powieszenie na szubienicy portretu, podobizny
skazanego zamiast niego samego z powodu jego nieobecnoci)
IN EQUILIBRIS Dla rwnowagi
IN ESSE W istocie, faktycznie
IN EXCELSIS Na wysokociach Na najwyszym punkcie
IN EXTENSO Dokadnie W caoci
IN EXTREMIS W ostatecznoci W chwili mierci
IN FCILI EST OMNIA POSSE DEO Dla boga wszystko atwe
INFANDUM, REGINA, IUBES RENOVARE DOLOREM Kaesz mi, krlowo, bl
niewymowny odnawia (Verglius Aeneis II, 3)
IN FAVOREM Na czyj korzy
INFERIORES NON DEBENT DOLERE SE A SUIS SUPERARI Nisi nie powinni
lamentowa,
e towarzysze ich przewyszaj
INFELICSSIMUM GENUS INFORTNII EST FUISSE FELICEM Najnieszczliwszy
rodzaj
niepowodze to, e si byo szczliwym (Sneca Epistulae morales ad Lucilium ep.
124)
NFIMA SPCIES Najniszy okaz (wczony do gatunku albo klasy)
IN FINE Na kocu stronicy, rozdziau
IN FLAGRANTI (CRMINE COMPREHENSI) Schwytani na gorcym uczynku, w chwili
popenienia wystpku (Kodeks Justyniana z r. 529)
IN FLAGRANTI DELICTO = IN FLAGRANTI
IN FLAMMAM FLAMMAS, IN MAR FUNDIS AQUAS Pomie podsycasz pomieniem,
do
morza wlewasz wod (Ovdius)
IN FLIO W formacie p arkusza
IN FORMA PUPERIS W postaci biedaka
IN FORO CONSCINTIAE Przed sdem sumienia
INF. = INFRA Na dole, poniej
INFRA DIGNITATEM MEAM Poniej mojej godnoci
IN FRUDEM LEGIS Z obejciem prawa
IN FUNDO W wizieniu W wiey
IN GNERE W ogle
INGNIUM COELESTE SUIS VELCIUS ANNIS SURGIT Dar niebios ujawnia si
wczeniej,
ni wskazuje wiek (Ovdius Ars am. I, 85)
INGNIUM INGENS INCULTO LATET SUB HOC CRPORE Ogromny talent kryje si
w tym
nieokrzesanym ciele (Hortius)
INGNIUM MAA SAEPE MOVENT Czsto nieszczcie rozbudza talent (Ovdius Ars
am.
II, 43)
IN GLOBO W caoci
INGRATA PTRIA, NE OSSA QUIDEM HABEBIS Niewdziczna ojczyzno, nie
zachowasz
nawet koci (Sowa Scypiona Afrykaskiego)
IN GRTIAM Na cze
IN GRMIO Razem Wsplnie Zbiorowo
IN GULAM DA! Daj w gardo! (okrzyk skazujcy gladiatora na mier)
IN HAC LACRIMARUM VALLE W tej dolinie ez
IN HOC SALUS W nim zbawienie
IN HOC SIGNO VINCES Pod tym znakiem zwyciysz (Eusebius Caesariensis
Sowa Konstantyna Wielkiego)
(IN) ILLO TMPORE W owym czasie Niegdy
I IN MALAM CRUCEM! Id na krzy! Powie si! (Plautus Cas. 977)
INIMICI SAEPE VERUM DICUNT, AMICI NUNQUAM Wrogowie czsto mwi
prawd,
przyjaciele nigdy (Ccero)
IN INFINITUM W nieskoczono
IN NTEGRUM RESTITERE Przywrci do poprzedniego stanu prawnego (Caesar
Belum civ. III, 1)
INIT. = INTIO Na pocztku
INTIO CAEDIS ORTO DIFFCILIS MODUS Kiedy si zacznie kara mierci, trudno
zachowa miar (Tcitus Histriae I, 39)
INTIUM SAPIENTIAE TIMOR DOMINI Boja Boga to pocztek mdroci
(Ecclesiastes
I, 16)
IN NHILUM NIHIL POSSE REVERTI Nic moe zamieni si tylko w nic
INIRIAM QUI FACTURUS EST, IAM FACIT Kto ma zamiar wyrzdzi krzywd, ju
krzywdzi (Sneca)
IN IDICE NULLA MORA EST Sdzia nie zwleka (Ovdius Metamorph. XI, 160)
INIRIA SOLVIT AMOREM Krzywda kres mioci
IN LBERIS SUFFRAGIIS W wolnym gosowaniu (H. Sienkiewicz)
IN LMINE U progu Na pocztku (procesu)
IN LOCO W miejscu Zamiast
IN LOCO PARENTIS Zamiast rodzica (penicy obowizki)
IN LUCTU W rozpaczy W aobie
IN MAGNIS ET VOLUISSE SAT EST W wielkich sprawach ju sama ch zasug
(Propertius II, 10, 16)
IN MALAM PARTEM W sposb szkodliwy, nieprzychylny
IN MALEFCIIS YOLUNTAS SPECTATUR, NON XITUS Przy przestpstwach bierze
si w
rachub ch, nie wynik
IN MANUS TUAS, DMINE, COMMENDO SPRITUM MEUM W rce Twoje, Panie,
oddaj
mego ducha (Ewangelia wedug ukasza XXIII, 46)
IN MARI AQUAM QUAERIT W morzu szuka wody
IN MDIAS RES W rodek rzeczy W sedno rzeczy W istot (Hortius Ars p.
148)
IN MDIO STAT VRITAS Prawda ley porodku
IN MDIO STAT VIRTUS Cnota ley porodku
IN MDIO VERO MNIUM RSIDET SOL Za porodku wszystkiego mieci si soce
(M.
Kopernik)
IN MDIUM QUAEREBANT Szukali ugody (Verglius Gerg. I, 128)
IN MEMRIAM Na pamitk
IN MRITO W samej treci Merytorycznie
IN MINUS Na znik, na niekorzy
IN MISERIAM NSCIMUR SEMPITERNAM Rodzimy si na wieczne nieszczcie
(Ccero Tusc. disp. 1,5)
IN NATURLIBUS W stanie naturalnym Nago
IN NECESSRIIS NITAS, IN DBIIS LIBERTAS, IN MNIBUS CHRITAS W
potrzebie
jedno, w rzeczach wtpliwych swoboda, we wszystkim mio
I.N.C. = IN NMINE CHRISTI W imi Chrystusa
I.N.D. = IN NMINE DEI W imi Boga
INNCUE VVITO, NUMEN ADEST yjcie uczciwie, bg na was patrzy (Ovdius Ars
am. I, 368)
IN NOVA FERT NIMUS MUTATAS DICERE FORMAS CRPORA Chc opiewa
postacie
przemienione w nowe ksztaty (Ovdius Metamorph. I, 1)
IN NBIBUS W chmurach
IN NUCE W jdrze orzecha Krtko W streszczeniu (Plinius Maior Hist.
natur. VII, 21, 85)
IN OCTAVO W semce W formacie smej czci arkusza
IN CULO, IN LCULO, IN PCULO MORES NOSCES UT SPCULO Po spojrzeniu,
szkatuce, kielichu poznasz obyczaje jak w lustrze
IN ODORE SANCTITATIS W atmosferze witoci W stanie witoci
IN MNIBUS LIQUID, IN TOTO NIHIL Ze wszystkiego co (wiedzie), a razem nic
O
wszystkim co, a razem nic
INOPS POTENTEM DUM VULT IMITARI, PERIT Saby, kiedy chce naladowa
mocnego,
ginie (C. Iulius Phaedrus Fabulae Aesopicae I, 24)
IN PTIMA FORMA W najlepszej postaci
IN PACE LEONES, IN BELLO CERVI W czasie pokoju lwy, podczas wojny jelenie
IN PARTIBUS INFIDELIUM W prowincjach zamieszkanych przez niewiernych (tytu
nadawany biskupom, ktrych diecezje byy w rkach niewiernych); ironicznie o urzdnikach
bez funkcji
IN PTRIA NATUS NON EST PROPHETA VOCATUS Nikt nie jest prorokiem we
wasnym
kraju
IN PUCIS W krtkich sowach
IN PECTORE Sekretnie
IN PERPETUUM Na zawsze
IN PERPTUAM REI MEMRIAM Na wieczn rzeczy pamitk
IN PERSONA Osobicie
IN PLENO W komplecie W penej liczbie
IN PLUS Na zwyk Na korzy
IN PCULIS Z kielichem w rku Podczas pijatyki
IN PONTIFICLIBUS W szacie kapaskiej
IN POSSE Jako moliwo
IN POTENTIA W stanie moliwoci
IN PRAESENTI Obecnie
IN PRAXI W praktyce W rzeczywistoci
IN PROMPTU Na poczekaniu Natychmiast
IN PRPRIA NON PELLE QUIESSEM Nie spoczywabym we wasnej skrze Nie
bybym zadowolony ze swego pooenia (Hortius)
IN PRPRIA PELLE QUIESCERE Siedzie we wasnej skrze, nie wywysza si
(Hortius)
IN PRPRIA PERSONA We wasnej osobie
IN PUNCTO Odnonie
IN PUNCTO PUNCTI Odnonie najwaniejszego punktu
IN PURIS W stanie czystym Nago
IN PURIS NATURLIBUS Zupenie nago
IN QUARTO W formacie czwartej czci arkusza
IN RE W rzeczy samej
I. N. R. I. = IESUS NASARENUS REX IUDAEORUM Jezus Nazareski, krl ydowski
IN RERUM NATURA W naturze rzeczy, rzeczywistoci, istocie
IN SACRIS Jako wite Wrd rzeczy witych
IN SECULA SAECULORUM Na wieki wiekw
INSALUTATO HSPITE Bez powitania gocia
INSANI SPIENS NOMEN FERAT, AEQUUS INIQUI, ULTRA QUAM SATIS EST
VIRTUTEM SI
PETAT IPSAM Niechaj mdry ma miano szaleca, opanowany gwatownego, jeeli
przesadza w deniu do cnoty (Hortius)
IN SCIRPO NODUM QUAERIS Na trzcinie szukasz wzw (Plautus Menaechmi 249)
IN SEDCIMO W formacie szesnastej czci arkusza
IN SILNTIO ET SPE W milczeniu i nadziei
IN SILVAM NON LIGNA FERAS Nie no drew do lasu (Hortius Stirae I, 10, 34)
INSIPIENTIS EST IN ERRORE PERSEVERARE Rzecz gupcw jest obstawa przy
bdzie
IN SITU Na samym miejscu, w pierwotnym pooeniu, nie przesunite
IN SLIDO W masie Razem
IN SPE W nadziei W przyszoci
IN SPIRITULIBUS W sprawach ducha
INSTNTIA EST MATER DOCTRINAE Upr jest matk nauki
INSTAR MNIUM Na podobiestwo wszystkich Jak wszyscy
IN STATU NASCENDI W chwili powstawania, rodzenia si W stanie zacztkowym
IN STATU PRAESENTI W stanie obecnym
IN STATU PUPILLARI W stanie opieki
IN STATU QUO ANTE W stanie poprzednim
IN STATU QUO ANTE BELLUM W stanie przedwojennym
IN SUDORE VULTUS TUI VESCERIS PANEM W pocie czoa twego spoywa chleb
bdziesz
IN SUMMA Razem W ogle W caoci
IN SUMMO GRADU W najwyszym stopniu
IN SUSPENSO W zawieszeniu Bez decyzji
NTEGER VITAE SCELERISQUE PURUS Nieskazitelnego ycia i nie splamiony
zbrodni
INTELLIGENTI PUCA Rozumnemu nie trzeba wielu sw Mdrej gowie do dwie
sowie
INTEMPERNTIA EST MEDICORUM NUTRIX Brak umiarkowania jest rdem
dobrobytu
lekarzy (Plinius Maior)
INTEMPESTIVE QUI DOCET, ILLE NOCET Kto poucza nie w por, ten szkodzi
Wszystko w por
IN TEMPORLIBUS W sprawach doczesnych
IN TEMPORE OPPORTUNO W dogodnym czasie
IN TNERIS CONSUESCERE MULTUM EST Przyzwyczajenie w modoci wiele
znaczy
INTER ALIA Midzy innymi
INTER ARMA CRITAS Wrd szczku broni mio
INTER ARMA SILENT LEGES Podczas wojny milcz prawa (Ccero)
INTER ARMA SILENT MUSAE Podczas wojny milcz muzy
INTER BONOS BENE Midzy dobrymi wszystko ukada si dobrze (Ccero)
INTER CAECOS LUSCUS REX Wrd lepych jednooki krlem
INTER DMINUM ET SERVUM NULLA AMICITIA Nie ma przyjani midzy panem i
niewolnikiem
INTER DUOS LITIGANTES TRTIUS GAUDET Gdzie si dwch kci, tam trzeci
korzysta
NTEREST MNIUM RECTE FCERE Wszystkim zaley na waciwym postpowaniu
NTERIM Tymczasem Stan tymczasowy
NTERIM FIT LIQUID A tymczasem co si dzieje
INTER NCUDEM ET MLLEUM Midzy motem a kowadem (znale si)
NTERIT IRA MORA Gniew sabnie z czasem (Ovdius ArS am. I, 374)
INTER LIBERTATEM ET MAIESTATEM Midzy wolnoci (szlacheck) i majestatem
(krlewskim)
INTER NOS Pomidzy nami W cztery oczy
INTER NOS LOQUENDO Mwic midzy nami, w cztery oczy
INTER PCULA Podczas pijatyki Przy kielichach
IN TERMINIS We waciwym czasie
INTERROGARE SAPIENTER EST DOCERE Mdrze pyta to znaczy uczy (Alcuin)
IN TERROREM Dla zastraszenia, ostrzeenia
INTER SE Midzy sob
INTER VIVOS Wrd ywych
IN TOTO W caoci
INTRA MUROS W obrbie murw
IN TRANQUILLO QULIBET GUBERNATOR W czasach spokojnych kady moe
rzdzi
IN TRNSITU W przejciu
INTUS ET IN CUTE Do gbi (znam ci), wiem, co masz pod skr (Persius atirae III,
30)
INTUS HCUBA, FORIS HLENA W domu Hekuba (cnotliwa), na zewntrz Helena
(rozpustna)
INTUS, INTUS EST EQUUS TROIANUS Wewntrz, wewntrz jest ko trojaski
(Ccero,
Pro Murena)
INTUS TRIPDIUM, PRO FRIBUS LAMENTUM W domu zabawa, poza domem
lament
INTUS UT LIBET, FORIS UT MOS EST W domu wedle uznania, poza domem jak
obyczaj
kae
IN TYRANNOS Przeciw tyranom (Fr. Schiller)
IN UNO HABITANDUM, IN MNIBUS VERSANDUM W jednym miejscu mieszkaj,
we
wszystkich si obracaj Wybierz sobie jedno umiowane zajcie, ale nie zaniedbuj innych
IN USU W uyciu W praktyce
IN USUM Do uytku
IN USUM DELPHINI Na uytek Delfina (francuskiego nastpcy tronu) Na uytek
okrelonego czowieka, ludzi, zwaszcza modych
IN UTRAMQUE PARTEM Za i przeciw
IN UTROQUE IURE W obu prawach (cywilnym i kanonicznym)
IN UTRUMQUE PARATUS Przygotowany na kad moliwo (Verglius Aeneis II,
61)
IN VCUO W prni
INVNIAS TIAM DISIECTA MEMBRA POETAE Nawet z urywkw poznaby poet
(Hortius Satirae I, 4, 62)
INV. = INVENIT, INVENERUNT Wykry, wynalaz, wykryli
IN VERBA MAGISTRI (IURARE) Na sowa mistrza (przysiga) (Hortius Epistolae I,
1, 14)
IN VESTIMENTIS NON EST SAPINTIA MANTIS Nie ubir czyni mdrca
NVIA VIRTUTI NULLA EST VIA Dla cnoty nie masz bezdroa (Ovdius)
INVICTA FATI EST INUA CLUSA SERA Niezomnym zaworem zamknita jest
brama
przeznaczenia (K. Janicki Tristia IX, 121)
INVICTIS VICTI VICTURI Przez niezwycionych zwycieni jeszcze zwyci
INVDIA GLRIAE ASSDUUS COMES EST Zawi jest staym towarzyszem sawy
INVDIA SCULI NON INVENERE TYRANNI MAIUS TORMENTUM Sycylijscy
tyrani nie
wynaleli wikszej tortury nad zawi (Hortius)
IN VINO FRITAS W winie dziko Wino czyni ludzi dzikimi
IN VINO VRITAS W winie prawda (czowiek podpity niechccy mwi prawd)
IN VINO VRITAS, IN AQUA SNITAS W winie prawda, w wodzie zdrowie
INVITA MINERVA Wbrew Minerwie (bogini mdroci) (Hortius Ars p. 385)
IN VITRO W szkle (badanie ycia w probwce)
IN VIVO Na ywym organizmie (badanie)
I.C.R. = IOANNES CASIMIRUS REX = INITIUM CALAMITATIS REGNI Krl Jan
Kazimierz = Pocztek klski Rzeczypospolitej (H. Sienkiewicz)
IOCI CUSA Dla artu artem
I.O.M. = IOVI PTIMO MXIMO Jowiszowi najlepszemu, najwikszemu
PSAQUE MORS NIHIL Sama mier niczym (Seneca Troianae 398)
IPSA SUA MLIOR FAMA Lepszy od opinii o nim (Ovdius Epistulae ex Ponto I, 2,
143)
IPSE DIXIT On sam powiedzia (W ten sposb uczniowie Pitagorasa uzasadniali swoj
nauk) (Ccero De natura deorum I, 5, 10)
IPSE FECIT Sam wykona
IPSE LICET VNIAS MUSIS COMITATUS, HOMERE, SI NIHIL ATTLERIS, IBIS
HOMERE,
FORAS Choby przyby, Homerze, sam w towarzystwie Muz, jeli nic nie przyniesiesz
ze
sob, odejdziesz precz (Ovdius Ars am. II, 27980)
IIPSSSIMA VERBA Dokadnie te same sowa Najdokadniej
IPSO FACTO Na mocy samego faktu Tym samym
IPSO IURE Z samego prawa
I.Q. = IDEM QUOD To samo, co
IRA FUROR BREYIS EST: ANIMUM REGE, QUI NISI PARET, IMPERAT Gniew to
krtkotrway sza: panuj nad umysem, ktry jeli nie jest ci ulegy, staje si twoim
rozkazodawc (Hortius Epistolae I, 2, 62)
IRA DIUM GNERAT, CONCRDIA NUTRIT AMOREM Gniew rodzi nienawi,
zgoda
ywi mio
IRA PROCUL ABSIT, CUM QUA NIHIL RECTE FERI, NIHIL CONSIDERATE POTEST
Unikaj
gniewu, bo w nim nic nie moe sta si waciwe ani rozsdnie (Ccero De officiis I, 136)
IRREMEBILIS UNDA Fala, ktra nie wraca mier (Verglius Aeneis VI, 425)
IRREPARBILE DAMNUM Strata niepowetowana
IRRITABIS CRABRONES Rozdranisz szerszenie Woysz kij w mrowisko (Plautus)
IS DEMUM MISER EST, QUI AERUMNAM SUAM NEQUIT OCCULTARE Ten
dopiero jest
nieszczliwy, kto nie moe ukry swej troski
IS FECIT, CUI PRODEST Uczyni ten, komu przynioso to korzy (zasada dochodzenia
karnego)
IS PATER EST, QUEM NPTIAE DEMONSTRANT Ten jest ojcem, na kogo wskazuje
legalne maestwo
ISTA QUIDEM VIS EST! To to gwat!
ITA DIIS PLCUIT Tak podobao si bogom
ITA EST Tak jest
ITA VIXI, NON FRUSTRA NATUM ME ESSE EXSTIMEM yem tak, e jak sdz

urodziem si nie na prno (Cicero Cato Maior 84)

ITE IN BELLA PARES Idcie na wojn uzbrojeni jednako (Ovdius Ars am. III, 3)
ITE, MISSA EST Idcie, msza skoczona
IT. = ITEM Take Rwnie
ITERUM Znowu Ponownie
IUBILATE Radujcie si
IUCUNDI ACTI LABORES Mia jest praca skoczona (Ccero)
IUCUNDI PERACTI LABORES = IUCUNDI ACTI LABORES
IUCUNDIOREM FACIT LIBERTATEM SERVITUTIS RECORDTIO Wspomnienie
niewoli
czyni wolno przyjemniejsz
IUCUNDUM EST MEMINISSE LABORUM ACTORUM Przyjemnie wspomina si
dokonane
prace
IUDEX DAMNATUR, CUM NOCENS ABSLVITUR Sdziego si potpia, jeli
winowajca
uszed kary (zosta uniewinniony)
IDICE ME FRAUS EST CONCESSA REPLLERE FRAUDEM, ARMAQUE IN
ARMATOS SMERE
IURA SINUNT Wedug mego zdania wolno odpiera fasz faszem i prawo pozwala
odpiera
orem or (Ovdius Ars am. III, 4912)
IUDCIO FORMAE NOXQUE MERUMQUE NOCENT Sdowi o piknie nie sprzyja ani
noc,
ani wino (Ovdius Ars am. I, 226)
IDICIS EST INNOCNTIAE SUBVENIRE Obowizkiem sdziego jest pomaga
niewinnemu
IUNCTIM cznie
IUNCTIS VRIBUS Poczonymi siami
IUNIORES, AD LABORES! Modzi, do pracy!
IPPITER PLVIUS Jowisz nioscy deszcz Deszczowa pogoda
IURARE IN VERBA MAGISTRI = IN VERBA MAGISTRI IURARE (Hortius Epistolae I,
1,
13)
IURA STOLAE Dochody prawne proboszczw (za wykonywanie czynnoci kocielnych)
IURE CADUCO Prawem kaduka Przemoc, bez podstawy prawnej
IURE DIVINO Wedug praw boskich
IURE ET FACTO Z prawa i stanu faktycznego
IURE HUMANO Wedug praw ludzkich
IURIS CONSULTUS Radca prawny
I.U.D. = IURIS UTRIUSQUE DOCTOR Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)
IURO Przysigam na to
IUS CANNICUM Prawo kanoniczne
IUS COMMRCII Prawo utrzymywania stosunkw handlowych
IUS CONUBII Prawo zawierania zwizkw maeskich
IUS EST ARS BONI ET AEQUI Prawo jest sztuk dobra i sprawiedliwoci (Digesta)
IUS EST IN ARMIS Prawo jest w oru Sia przed prawem
IUS ET NORMA LOQUENDI Prawo i zasada jzyka (Hortius Ars p. 72)
JUS GNTIUM Prawo narodw Prawo midzynarodowe (nie rzymskie)
IUS GLADII Prawo miecza Prawo ycia i mierci
IUS MIITARE Prawo wojny, rycerskie
IUS NATURALE Prawo przyrodzone, naturalne
IUS PATRONIS EGET Prawo wymaga patronw (dobrej pomocy)
IUS PRIMAE NOCTIS Prawo pierwszej nocy
IUS PRIMI OCCUPANTIS Prawo pierwszestwa do zajcia (ziemi)
IUS PRIVATUM Prawo prywatne, cywilne
IUS PUBLICUM Prawo publiczne
IUS ROMANUM Prawo rzymskie
IUS SANGUINIS Prawo krwi (prawo uzaleniajce obywatelstwo dziecka od
obywatelstwa rodzicw)
IUS TALIONIS Prawo odwetu Oko za oko
IUSTA CUSA Sprawa suszna Prawna podstawa posiadania Przyczyna oparta o
prawo
IUSTAE NUPTIAE Maestwo legalne
IUSTTIA CIVITATIS FUNDAMENTUM Sprawiedliwo podwalin pastwa
IUSTTIA EST OBTEMPERTIO SCRIPTIS LGIBUS INSTITUTISQUE POPULORUM

Sprawiedliwo to posuch dla praw pisanych i instytucji narodw

IUSTTIA FUNDAMENTUM REGNORUM Sprawiedliwo podwalin wadzy
krlewskiej,
krlestw
IUSTTIAE PRIMUM MUNUS EST, UT NE CUI QUIS NCEAT NISI LACESSRRUS
INURIA,
DEINDE UT COMMNIBUS PRO COMMNIBUS UTATUR, PRIVATIS UT SUIS
Pierwszym
obowizkiem sprawiedliwoci jest, aby nikt nikomu nie szkodzi, chyba powodowany
krzywd, nastpnie, aby kady uywa dobra wsplnego jako wsplnego, a prywatnego jak
sweao (Ccero De officiis I. 20)
IUSTTIAS VESTRAS IUDICABO Sprawiedliwo wasz sdzi bd
IUSTUS ET TENAX PROPSITI VIR M sprawiedliwy i stanowczy
IUVENILES LACRIMAE VTIIS OBSTANT zy modziecze chroni od bdw
IUVENILIA Utwory modziecze Czyny modych
IVENI PARANDUM, SENI UTENDUM Mody po winien przygotowywa, stary
uywa
IUVENTUTEM NEMO INTLLEGIT DISCEDERE, SED DISCESSISSE ET
SENECTUTEM NON
SENTIMUS ADVENIRE, SED ADVENXSSE Nikt nie rozumie, e modo odchodzi,
lecz e
odesza, i nie czujemy, e staro nadchodzi, ale e nadesza

LABORARE EST ORARE Praca to modlitwa

LABOR EST ETIAM IPSA VOLUPTAS Praca jest sama przez si przyjemnoci (Marcus
Manilius Astronomica IV, 155)
LABORI ET HONORI Pracy i godnoci
LABOR IMPROBUS Wcieka praca
LABOR MNIA VNCIT Praca przezwycia wszystko (Verglius Gerg. I, 1445)
LABUNTUR ANNI Upywaj lata (Hortius Crmina II, 14, 2)
LACRIMAE CELERTTER ARESCUKT zy szybko przysychaj
LCRIMAE CHRISTI zy Chrystusowe (synne wino spod stp Wezuwiusza)
LCRIMIS ADAMANTA MOVEBIS zami skruszysz nawet diament (Ovdius Ars am. I,
657)
LAC. = LACUNA Brak Luka
LAESA MAIESTAS Obraza majestatu
LAETNCAT STULTUM GRANDIS PROMISSIO MULTUM Ogromnie cieszy gupca
wielka
obietnica Obiecanka cacanka, a gupiemu rado
LPIDES CLAMABUNT Kamienie woa bd
LPIDES LQUITUR Mwi kamieniami Niebezpieczny dla suchaczy
LAPIS INFERNALIS Kamie piekielny Azotan srebra
LAPSUS Omyka Mimowolny bd
LAPSUS CALAMI Mimowolny bd w pimie
LAPSUS LINGUAE Mimowolny bd w mowie Przejzyczenie si
LAPSUS MEMRIAE Bd pamici
LARES ET PENATES Bstwa domowe Dom
LATEREM LAVARE My ceg Wykonywa co bez sensu
LATET ANGUIS IN HERBA W kryje si w trawie Grozi niewidzialne
niebezpieczestwo (Verglius Eclagae III, 93)
LATIFUNDIA ITLIAM PERDIDERUNT Latyfundia zgubiy Itali
LATINE Po acinie
LATINITATE CULINARIA TITUR Posikuje si acin kuchenn
LATO SENSU W szerokim rozumieniu
LAUDAMUS VTERES, SED NOSTRIS TIMUR ANNIS Chwalimy lata dawne, ale
stosujemy si do naszych (Ovdius)
LUDANT ILLA, SED ISTA LEGUNT Chwal tamto, ale czytaj to (Martialis
Epigrammata IV, 49)
LUDANT, QUOD NON INTLLEGUNT Chwal to, czego nie rozumiej
LAUDATOR TMPORIS ACTI Chwalca przeszoci (Hortius Ars p. 173)
LAUDETUR! Niech bdzie pochwalony!
LUDIBUS ARGITUR VINI VINOSUS HOMERUS Lubicego wino Homera
potpiaj za
chwalb wina (Hortius)
LAUS DEO Chwaa Bogu
LAUS ILLI DEBETUR ET A ME GRTIA MAIOR Naley mu si chwaa i moja wielka
wdziczno (Hortius)
LAUS TIBI, DMINE! Chwaa Ci, Panie!
L.B.S. = LECTORI BENVOLO SALUTEM Pozdrowienie dla yczliwego czytelnika
L.S. = LECTORI SALUTEM Pozdrowienie dla czytelnika
LEGANT PRIUS ET PSTEA DESPICIANT! Niech najpierw czytaj, a potem gani!
LEGE ARTIS Wedug regu sztuki Po mistrzowsku
LEGES ET PERCONTBERE DOCTOS, QUA RATIONE QUEAS TRADCERE
LENITER VITAM
Czytaj i pytaj uczonych, w jaki sposb mgby spokojnie spdzi ycie (Hortius)
LEGE NON DISTINGUENTE NEC NOSTRUM EST DISTNGUERE Czego prawo nie
rozrnia, tego nie naley rozrnia
LEGE, QUAESO! Prosz, przeczytaj!
LEGEM BREVEM ESSE OPORTET, QUO FACLIUS AB IMPERITIS TENEATUR
Prawo
powinno by zwize, aby atwiej mogli zapamita je niedowiadczeni
LEGES MORI SRVIUNT Prawa uwicaj zwyczaj
LGIBUS IDCIRCO OMNES SERVIMUS, UT LBERI ESSE POSSIMUS Dlatego
wszyscy
suymy prawu, abymy mogli by wolni
LEGTIME Zgodnie z prawem
LEGTIMUM FINEM FLAMMA VIRILIS HABET Zapa mski znajduje waciwy
koniec
(Ovdius Ars am. I, 282)
LEONEM MRTUUM ETIAM CTULI MORDENT Martwego lwa ksaj nawet
szczenita
LEONINA SCIETAS Spka z lwem (dajca korzy tylko mocniejszej stronie)
LEO, QUI QUAERIT, QUEM DVORET Lew szukajcy, kogo by pore
LEVAT LASSITUDINEM ET IAM LABORIS MUTATIO Ju sama zmiana pracy agodzi
znuenie
LEVIUS FIT PATIENTIA, QUIDQUID CORRGERE EST NEFAS Dziki cierpliwoci
atwiej
znosi si to, czego nie mona naprawi (Hortius Crmina I, 24, 19)
LEX ABROGATA Ustawa skasowana, uniewaniona
LEX EST, QUOD NOTAMUS To, co piszemy, stanowi prawo
LEX EST RECTA RTIO MPERANS HONESTA Prawo jest suszn racj nakazujc to,
co
szlachetne
LEX NMINEM COGIT AD IMPOSSIBLIA Prawo nikogo nie zmusza do rzeczy
niemoliwych
LEX NISI TUTORES HBEAT CONTRA ARMA POTENTIUM, EST QUOD
ARANOLUS SUB
TRABE RAETIT OPUS Jeeli prawo nie ma bronicych go przeciw gwatom monych, to
tyle
warte, co sie tkana przez pajka (K. Janicki Vitae regum Polonorum XXXVIII)
LEX NON SCRIPTA Prawo niepisane, zwyczajowe
LEX PRSPICIT, NON RESPICIT Prawo przewiduje naprzd, a nie wstecz
LEX RETRO NON AGIT Prawo nie dziaa wstecz
LEX SCRIPTA Prawo pisane
L. = LIBER Ksiga
L.C. = LIBER CITATUS Ksika cytowana
LBERA TE PRIMUM METU MORTIS DEINDE METU PAUPERTATIS Uwolnij si
najpierw
od bojani mierci, a potem bojani ubstwa (Sneca Epistulae 6, 5)
LIBERAVI ANIMAM MEAM Uwolniem (od grzechw), oczyciem dusz moj
LIBERTAS IN LEGIBUS Wolno pod opiek prawa
LBERUM ARBTRIUM Wolny sd, wybr Wolna wola
LBERUM CONSPIRO Wolna zmowa (J. Szujski) (Formua romantyczna dla Polski pod
zaborami zamiast dawnej liberum veto)
LBERUM VETO Wolne nie pozwalam
L. = LIBRA Funt
LICET Wolno
LCET IN EXLIUM ENTIBUS VRTUTES SUAS SECUM FERRE Wolno idcym na
wygnanie zabra ze sob wasne cnoty (Sneca Consolatio ad Hehiunt VIII)
LICET SUPERBUS MBULES PECUNIA, FORTUNA NON MUTAT GENUS Choby
si
pyszni swym bogactwem, nie zmieni to twojej wartoci, nie uczyni ci lepszym (Hortius
Epistlae 5)
LICNTIA POTICA (VATUM) Dowolno poetycka (odstpstwa od regu
gramatycznych
ze wzgldu na rym lub rytm) Zmylenie (Hortius)
LICNTIA SCIENTFICA Dowolno, na jak pozwala sobie praca naukowa
LIMAE LABOR ET MORA Trud i zwoka wynika z wygadzania pracy (Hortius Ars
p. 291)
LIMBUS FATUORUM Raj gupcw
LIMBUS INFANTIUM Raj dzieci
LAMUS PATRUM Przedpiekle
LIM. = LIMES Granica
LIQUET Jasne Dowiedzione
LIS LITEM GENERAT Spr rodzi (nowy) spr
LITE PENDENTE W czasie trwania sporu W czasie procesu
LTTERA DOCET, LTTERA NOCET Litera uczy, litera szkodzi
LTTERA SCRIPTA MANET Sowo pisane pozostaje (Nie da si usun)
LNR. HUM. = LTTERAE HUMANIORES Nauki wszechstronnie ksztacce, w
szczeglnoci acina i greka, nauki humanistyczne
LTTERAE NON ERUBESCUNT = EPISTULA NON ERUBESCIT
LTTERARUM DOCTOR Doktor nauk (stopie naukowy), uczony humanista
LTTERARUM RADICES AMARAE SUNT, FRUCTUS IUCUNDIORES Korzenie
nauki s
gorzkie, owoce sodkie
L.L.M. LEGUM MAGISTER Magister praw
L.L.D. = LEGUM DOCTOR Doktor praw
LITUS ARARE Ora brzeg morza Wykonywa co bez sensu, skutku
LOCO W miejscu
L.C. = L.C.T. = LOCO CITATO W miejscu cytowanym
LOCO DOLENTI W miejscu bolcym
LOCUS CLASSICUS Ustp klasyczny
LOCUS FIXUS Miejsce stae
LOCUS MINORIS RESISTNTIAE Miejsce mniejszego oporu
LOCUS POENITENTIAE Miejsce (czas) skruchy, pokory
L.S. = LOCUS SIGILLI Miejsce pieczci
LOCUS STANDI Miejsce do stania Prawo porednictwa, zastpstwa
LNGIUS INSDAS CERVA VIDEBIT ANUS Z wikszej odlegoci stara ania dostrzee
niebezpieczestwo (Ovdius Ars am. I, 764)
LONGUM ITER EST PER PRAECEPTA, BREVE ET FFICAX PER EXEMPLA Duga
droga
wiedzie przez wskazwki, krtka i skuteczna przez przykady
LOQ. = LQUITUR Mwi
LQUITUR QUIDQUID IN BUCCAM VENIT Plecie, co lina na jzyk przyniesie
LUCERNAM OLET Pachnie lampk oliwn, zdradza mudn prac, brak polotu
LCIDA INTERVALLA Chwile przytomnoci (u chorych umysowo)
LUCROUS ORDO Jasny, przejrzysty ukad (treci) (Hortius Ars p. 41)
LUCRI CUSA Dla zysku
LUCUS A NON LUCENDO Gaj od niewiecenia (Etymologia przeciwiestw,
przykad
nielogiczny)
LUDENDO DSCIMUS Bawic uczymy si
LDERE CUM SACRIS Igra witociami
LUDUS IMPUDNTIAE Szkoa bezwstydu (Tcitus Dialogus de oraore 35)
LUMEN NATURALE Przyrodzony zdrowy rozsdek
LUPO OVEM COMMISISTI Oddae wilkowi w opiek owc (Trentius)
LUPUS IN FBUA Wilk w bajce O wilku mowa, a wilk tu (Trentius Adelphi
537)
LUSUS NATURAE Igraszka, wybryk natury
LUTETIA Pary
LUX IN TNEBRIS LUCET wiato wieci w ciemnociach (Ewangelia wg Jana I, 5)
LUX MUNDI wiato wiata (Chrystus)

MACTE! Brawo! Wspaniale!

MACTE ANIMO! miao! Odwanie! (Verglius Aeneis IX> 641)
MACTE (VIRTUTE TUA ESTO)! Chwaa ci (za twoje mstwo)! (Ci cer o Tusc. disp. I,
16)
M.A. = MAGISTER ARTIUM Stopie akademicki
MAGISTER DIXIT Sam nauczyciel powiedzia
MAGISTER ELEGANTIARUM Mistrz wytwornoci, dobrego smaku
MAGISTER LIBIDINUM Herszt rozpustnikw (Tcitus Histriae I, 73)
MAGNA CUM LAUDE Z wielk pochwa Chwalebnie
MAGNA EST VRITAS ET PRAEVALEBIT Prawda jest wielka i zwyciy
MAGNA EST VIS CONSCINTIAE, QUAM QUI NGLEGUNT, SE IPSI IUDICABUNT
Wielka
jest moc sumienia; kto je lekceway, sam siebie osdzi
MAGNA TIA COELI Wielka jest bezczynno (obojtno) nieba (Iuvenalis Stirae
VI, 394)
MAGNAE SPES ALTERA ROMAE Druga nadzieja wielkiego Rzymu (Verglius Aeneis
XII, 167)
MAGNAS INTER OPES INOPS Biedak wrd wielkich bogactw (Hortius Crmina III,
16)
MAGNTIUM PRECES IMPRIA Proby magnatw s rozkazami
MAGNI NMINIS UMBRA Cie tylko wielkiego imienia (Lucanus Pharsalia I, 135)
MAGNUM BONUM Wielkie dobro
MAGNUM IGNOTUM Wielka niewiadoma
MAGNUM IN PARVO Wielko w maym
MAGNUM OPUS Wiekie dzieo
MAGNUM VECTIGAL PARSIMNIA Oszczdno to wielki dochd (Ccero)
MAGNUS OPE MINORUM Wielki dziki pomocy mniejszych
MAIORES PENNAE NIDO Skrzyda (zamiary) wiksze od gniazda (stanu) (Hortius
Epistolae I, 2021)
MAJOR REVERNTIA E LONGINQUO Wikszy szacunek na dystans, z daleka (Tcitus
Annales 1,47)
MAIOR SUM, QUAM CUT POSSIT FORTUNA NOCERE Jestem mocniejszy od losu
nie
moe mi wic zaszkodzi (Ovdius)
MAA AETAS NULLA DELENIMENTA NVENIT Pody (starczy) wiek nie ma ju
wabika
(L. Afranius)
MAA FIDE W zej wierze
MAA FIDES Za wiara Zdrada
MAA HERBA CITO CRESCIT Ze ziele szybko ronie
MAA NOTA Za kreska Za opinia
MAE OLET OMNE CAENUM le pachnie kade gwno (Ccero Tusc. disp IV, 23)
MAE PARTA MAE DILABUNTUR le zdobyte nie suy Mae para do czarta
(Ccero, Cn. Netius)
MALESUADA FAMES Gd to zy doradca (Verglius Aeneis VI, 276)
MALI HMINIS EST EUNDEM LAUDARE ET VITUPERARE Zy to czowiek, ktry
chwali i
potpia tego samego
MALIGNAM VNCERE NATURAM GRATIA NULLA POTEST adne dobrodziejstwo
nie
moe przeama zej natury (K. Janicki Epigr. XVI)
MALIS VIBUS Pod z wrb
MLLEUS MALEFICARUM Mot na czarownice (tytu ksigi protokow procesowych
przeciwko czarownicom)
MAO ACCEPTO STULTUS SAPIT Gupiec zmdrza, kiedy go spotkao nieszczcie
MAO NIMO W zej intencji
MALUM CONSLIUM CONSULTORI PSSIMUM Za rada najbardziej szkodzi doradcy
MALUM IN SE Zo samo w sobie
MALUM NECESSRIUM Zo konieczne (nieuniknione) (Erazm z Rotterdamu Adagia I,
5,
26)
MALUM VAS NON FRNGITUR Ze naczynie nie tucze si Zego diabli nie wezm
MALUS FUGIT LUCEM, UT DIBOLUS CRUCEM Zy czowiek tak unika wiata, jak
diabe krzya
MANEBAT QUAEDAM IMAGO REI PBLICAE Pozosta jeszcze jaki cie
rzeczypospolitej
(Tcitus Annales XIII, 28)
MNIA PERSCUTIVA Mania przeladowcza (termin medyczny)
MNIA RELIGIOSA Obd na tle religijnym
MNIBUS DAT LLIA PLENIS Penymi rkami skadajcie lilie (Verglius Aeneis VI,
883)
MANIFESTA NON EGENT PROBATIONE Oczywiste nie wymaga dowodu
MM = MANU Odrcznie
MANU ARMATA Zbrojn rk Zbrojnie
MANUM DE TABULA! Rka od obrazu precz! Nie poprawiaj dalej! Daj spokj!
(Ccero Epistulae I, 35, I)
MANU MILITARI = MANU ARMATA
MPP = M. PR. = MANU PRPRIA Wasnorcznie
MANUS HABENT, SED NON PALPABUNT Rce maj, ale nie dotkn (Psalm XCIII)
MANUS MANUM LAVAT Rka rk myje (Sneca)
MARE APERTUM Morze otwarte (dla handlu)
MAR CLUSUM Morze zamknite (dla handlu)
MARE LBERUM Pene morze, odlege od brzegu
MAR NOSTRUM Morze nasze, rdziemne (rzymskie)
MAR TENEBRARUM Morze ciemnoci
MARGARITAS ANTE PORCOS Nie rzucaj pere winiom (Ewang. wg w. Mateusza VII,
6)
MARG. = MARGO MARGINES
MATER FAMLIAS Matka rodu
MATRIA MDICA Nauka o rodkach lekarskich, ich dziaaniu i stosowaniu
MATRIAM SUPERABAT OPUS Dzieo przewyszao materia, tre (Ovdius
Metamorph. II, 5)
MATER MEA DE DOMO EST Matka moja wywodzi si z domu
MATERNIS PRCIBUS NIHIL FRTIUS Nic silniejszego nad proby matki
MATER SEMPER CERTA Matka jest zawsze okrelona, pewna (w przeciwiestwie do
ojca)
MATRE PULCHRA FLIA PLCHRIOR Crka pikniejsza od piknej matki
MXIMA CUM LUDE Z najwysz pochwa
MXIMA DEBETUR PERO REVERENTU Dziecku naley si najwysze
poszanowanie
(ochrona moralna) (Iuvenalis Stirae XIV, 47)
MXIMA PERICULA SEMPER DANT VNIAM CULPAE Bardzo wielkie
niebezpieczestwo
zawsze usprawiedliwia win (Claudianus)
MXIMO CUM STDIO Z najwysz starannoci MAximum Najwyej, najwicej
MXIMUM IUS EST SAEPE MXIMA INIRIA Najwysze prawo bywa czsto
najwysz
niesprawiedliwoci Zbyt surowe stosowanie prawa prowadzi czsto do
niesprawiedliwoci
MXIMUM SOLCIUM EST VACARE CULPA Najwiksz pociech jest brak winy
(Ccero)
MXIMUS IN MNIMIS DEUS Bg ujawnia si w najdrobniejszej sprawie (Plinius M.)
MEA CULPA, MEA MXIMA CULPA Moja wina, moja bardzo wielka wina
MEA MIHI CONSCINTIA PLURIS EST, QUAM MNIUM SERMO Sumienie znaczy
dla
mnie wicej ni powszechna opinia
MEA PRVITAS Moja mao, nico (Valerius Maximus Prologus)
MEA TENITAS Moja mao, nico (Aulus Gellius Noctes Atticae XII, 1, 24)
MEA VIRTUTE ME INVOLVO Sam wikam si we wasnej cnocie
ME DEUSFDIUS IUVET! Tak mi dopom, Boe!
MEDIA GRATIAE = MEDIA SALUTIS rodki aski
MDICE, CURA TE IPSUM Lekarzu, uzdrw samego siebie (Ewangelia wg ukasza 4,
2)
MDICE, SANA TE IPSUM Lekarzu, ulecz si naprzd sam
MDICI CUSA MORBI INVENTA CURATIONEM INVENTAM ESSE PUTANT
Lekarze sdz,
e gdy odkryli przyczyn choroby, znaleli i sposb jej leczenia
MEDICINA FRUCTUSIOR ARS NULLA adna sztuka nie jest podniejsza od
medycyny
(Plinius M.)
M.D. = MEDICINAE DOCTOR Doktor medycyny
MDICI, QUAMQUAM INTELLEGUNT SAEPE, TAMEN NUNQUAM DICUNT
AEGRIS EOS
MORITUROS ESSE Lekarze, chocia czsto wiedz, nie mwi chorym nigdy, e umr
MEDICI, SI MNIBUS MORBIS MEDERI POSSINT, FELICSSIMI ESSENT HMINUM
Gdyby
lekarze mogli wyleczy z kadej choroby, byliby najszczliwszymi ludmi
MDICUS HOMO EST Lekarz jest tylko czowiekiem
MDICUS. ORATIO Mowa lekarzem Sowo pociechy jest lekarzem ducha
MDIO TUTSSIMUS IBIS rodkiem bdziesz szed najbezpieczniej Droga rodkowa
najbezpieczniejsza (Ovdius Metamorph. II, 137)
MEDIUM TENUERE BEATI Bogosawieni trzymali si rodka, umiarkowania
ME DUCE TUTUS ERIS Pod moim przewodem bdziesz bezpieczny (Ovdius Ars om.
II, 58)
ME GNUIT THORNIA, CRACVIA ME ARTE POLRVIT Zrodzi mnie Toru,
Krakw
nauk ozdobi (N. Copernicus)
ME IUDICE Gdy ja sdz Wedug mojej opinii
MEL IN ORE, VERBA LACTIS, FEL IN CORDE, FRAUS M FACTIS Mid w ustach,
sowa
mleko, w sercu, fasz w czynach Mid w ustach, sztylet za pasem
MELIOR EST CANIS VIVUS LEONE MRTUO Lepszy ywy pies ni martwy lew
MELIRIBUS ANNIS W lepszych czasach (Verglius Aeneis VI, 649)
MELIUS CANES COLLUTO GTTURE Lepiej zapiewasz, gdy popuczesz gardo
MELIUS EST ABUNDARE, QUAM DEFCERE Lepiej mie w obfitoci ni czu brak
MELIUS EST PEROS FLERE QUAM SENES Lepiej paka w dziecistwie ni na
staro
MELIUS NON TANGERE, CLAMO Zapowiadam: lepiej mnie nie tyka (Hortius
Satirae II, I, 45)
MEMBRA PUTRIDA Gnijce czonki
MEMBRUM VIRILE Mski czonek
ME, ME ADSUM, QUI FECI To ja, ja uczyniem i (wzicie winy na siebie dla odsunicia
jej od przyjaciela) (Verglius Aeneis IX, 426)
MEM. = MEMENTO Pamitaj
MEMENTO, HOMO, QUIA PUL VIS ES ET IN PLVEREM REVERTERIS Pamitaj,
e jest
prochem i w proch si obrcisz (Genesis)
MEMENTO MORI Pamitaj o mierci
MMINI TUI, MEMENTO MEI Pamitam o tobie, pamitaj o mnie Rka rk myje
MEMORABLIA Sprawy do zapamitania
MENDACEM MMOREM ESSE OPORTET Kamcy tgiej trzeba pamici
MENDACI HMINI NE VERUM QUIDEM DICENTI CRDIMUS Kamcy nie
wierzymy,
nawet gdy mwi prawd
ME NEMO MINISTRO FUR ERIT Nikt przy mojej pomocy kra nie bdzie (Iuvenalis
Stirae III, 46)
MENS AGITAT MOLEM Myl porusza ogrom wiata (Verglius Aeneis VI, 727)
MENS CUIQUE DEUS Myl jest dla kadego bogiem (Heraklit)
MENS DIVNIOR Boska myl (Hortius Satirae I, 4, 43)
M. = MENSE W miesicu
MENS SANA IN CRPORE SANO (MAGNUM BONUM EST) Zdrowy duch w
zdrowym ciele
(to wielkie dobro) (Iuvenalis Stirae X, 356)
MENS SIBI CNSCIA RECTI Umys, myl wiadoma prawdy (Verglius Aeneis I, 60)
MENTE CAPTUS Gupkowaty Saby na umyle Ograniczony
MENTE ET MLLEO Myl i motem (Napis na grobie K. Bogdanowicza na Powzkach
i na Pastwowym Instytucie Geologicznym)
MENTIS PENETRLIA Najgbsze zakamarki umysu, gbia duszy (Claudianus)
MEO PERCULO Na moje ryzyko
MEORUM FINIS AMORUM Koniec moich miostek (Hortius Crmina IV, U, 31)
MERA NMINA HOMINUMQUE UMBRA Ludzkie tylko cienie i widma
MERUM SAL Czysta sl Prawdziwy dowcip
ME TAMEN EXSTINCTO FAMA SUPERSTES ERIT Chocia umr, sawa pozostanie
METIRI SE QUEMQUE SUO MDULO AC PEDE VERUM EST Prawda to, e kady
mierzy
siebie wedug wasnej miary i stopy yje w sobie waciwy sposb (Plautus Miles
gloriosus)
METUS ET TERROR SUNT INFIRMA VNCULA CARITATIS Obawa i strach sabe to
wizy
mioci (Tcitus Agricola 32)
MEUM ET TUUM Twoje i moje
MILTIAE SPCIES AMOR EST Mio to pewien rodzaj suby wojskowej (Ovdius
Ars am. II, 2333)
MNIMA DE MALIS Najmniejsze zo
MNIMA NON CURAT PRAETOR Sdzia nie dba o drobnostki
MNIMUM Najmniej
MNUENTUR ATRAE CRMINE CURAE Dziki pieni znikn pospne troski (Hortius
Crmina IV, U)
MINORUM GENTIUM Niszego rodzaju Drugorzdni
MINUS HABENS Majcy mniej (w gowie)
MINOS A BOYE VICTUS ERAT Byk przyprawi Minosowi rogi
MNUUNTUR CURAE, QUTIENS GLISCIT POTESTAS Znikaj troski, ilekro ronie
wadza (Tcitus Annales III, 69)
MIRABILE DICTU Dziw powiedzie Rzecz trudna do powiedzenia
MIRABILE VISU Zadziwiajcy widok
MIRABLIA Cuda
M.D.S. = MISCE, DA, SIGNA Zmieszaj, wydaj, oznacz (formua receptowa)
MISERERE MEI! Ulituj si nade mn! (Vulgata Psalm 56, 71)
MISER, QUI NUNQUAM MISER Nieszczliwy, kto nigdy nie by nieszczliwy
MISER RES SACRA Nieszczliwy jest rzecz wit (Sneca)
MSERUM EST CARERE CONSUETDINE AMICORUM Przykro jest by
pozbawionym
obcowania z przyjacimi
MSERUM EST MSERIS INSULTARE Nikczemnoci jest znca si nad
nieszczliwymi
MITTE IOCOS! Daj spokj artom!
MITTE LEVES SPES ET CERTMINA DIVITIARUM! Poniechaj lekkomylnych
nadziei i
zabiegw o bogactwa! (Hortius)
MIXTUM COMPSITUM Mieszanina rzeczy bez adu i skadu
MODO ANTIQUO Na dawny sposb Po starowiecku
MODUS FACIENDI (OPERANDI) Sposb dziaania
MODUS PROCEDENDI Sposb postpowania
MODUS VVENDI Sposb wspycia, ukadania stosunkw
MOLESTUS INTERPELLATOR VENTER odek to uprzykrzony interesant
MOLLE ATQUE FACETUM Sodkie i subtelne (Hortius Stirae I, 10, 44)
MOLLSSIMA FANDI TMPORA Najodpowiedniejszy czas do mwienia, do zabierania
gosu
MOLLIS ILLA EDUCTIO, QUAM INDULGNTIAM VOCAMUS Zniewieciae to
wychowanie, ktre nazywamy pobaaniem (Quintilianus Inst. oratoria I,II, 115)
MLLITER OSSA CUBENT Niechaj koci maj mikkie posanie (napis na nagrobkach)
MOMENTI EST, QUOD DELECTAT, AETERNITATIS, QUOD CRUCIAT Rado mija
szybko,
bl jest wieczny
MONSTRA DCERE Opowiada potwornoci (Ccero Tusc. disp. IV, 24)
MONSTRANT RGIBUS ASTRA VIAM Krlom gwiazdy wskazuj drog (Sentencja
astrologiczna zakonu Gwiazdy utworzonego przez krla Francji Jana Dobrego)
MONSTRUM HORRENDUM, INFORME, INGENS Potwr straszny, bezksztatny,
ogromny
(Verglius Aeneis III, 658)
MONTES URI POLLICERIS Obiecujesz zote gry (Trentius Phormio I, 2, 18)
MONUMENTOM AERE PERENNIUS Pomnik nad spi trwalszy (Hortius Crmina)
MORA SEMPER AMANTES NCITAT, EXGUUM SI MODO TEMPUS HABET
Zwoka zaostrza
zwykle miosne zapay, jeeli tylko nie trwa zbyt dugo (Ovdius Ars am. III, 474)
MORBI NON ELOQUNTIA, SED REMDIIS CURANTUR Choroby leczy si
lekarstwami,
nie gadaniem
MORE ANTIQUO Starym obyczajem, jak dawniej, po starowiecku
MORE MAIORUM Wedug zwyczaju przodkw
MORE SUO Na swj sposb
MORE VULGI SUUM QUISQUE FLAGNUM LIIS OBIECTAT Na podobiestwo
posplstwa
kady swoj zbrodni zarzuca innym (Tcitus Histriae II, 44)
MRIAR; MORS ULTIMA LINEA RERUM EST Umr; mier to ostatni kres spraw
doczesnych (Hortius)
MRIBUS ANTIO.UIS STAT RES ROMANA VIRISQUE Pastwo rzymskie stoi starymi
obyczajami i mami (Ennius)
MORITURI TE SALUTANT Majcy umrze pozdrawiaj ciebie (Suetonius)
MORSOPHI MORIONES PSSIMI Uczeni gupcy s najgorsi
MORS CERTA, HORA INCERTA mier pewna, ale jej godzina nieznana (napis na
zegarze ratuszowym w Lipsku)
MORS EST AETERNUM NIHIL SENTIENDI RECEPTCULUM mier jest wiecznym
schroniskiem, w ktrym nic si nie odczuwa (Ccero Tusc. disp. II, 40)
MORS META MALORUM mier kresem cierpie
MORS PARCIT NULLI mier nikogo nie oszczdza
MORS TUA VITA MEA Twoja mier jest moim yciem
MORS ULTIMA LNEA RERUM mier jest ostatnim kresem wszystkiego (Hortius)
MORS ULTIMA RTIO mier ostatnim argumentem
MORTALIS NEMO EST, QUEM NON ATTINGIT DOLOR Nie ma miertelnika, ktrego
nie
dotknby bl (Eurypides Hypsipyle)
MORTEM EFFGERE NEMO POTEST Nikt nie moe unikn mierci
MORTUI NON MORDENT Zmarli nie ksaj
MRTUUM FLAGELLAS Biczujesz martwego
MOS PRO LEGE Zwyczaj zastpuje prawo Zwyczaj ma si prawa
MOS TYRANNUS Zwyczaj tyranem
MOS VULGO QUAMVIS FALSIS REUM SUBDIT Posplstwo zwykle szuka winnego,
choby faszywie (Tcitus Annales I, 39)
MOTU PRPRIO Z wasnej woli Z wasnego natchnienia
MLIER INSIDIOSA EST Kobieta to istota podstpna, przebiega
MULIER TCEAT IN ECCLSIA Kobieta niechaj milczy w kociele (Vulgata List do
Koryntian 14, 34)
MULTA BELLA MPETU VLIDA PER TADIA ET MORAS EVANUERUNT Wiele
wojen w
pocztku gwatownych wygaso wskutek niechci i zwoki (Tcitus Histriae II, 32)
MULTA DABANT NIMOS Obfito (posiadania) dodawaa animuszu (pewnoci siebie)
(Ovidius)
MULTA DOCET FAMES Gd to dobry nauczyciel
MULTA, DUM FIUNT, TURPIA, FACTA PLACENT Wiele jest rzeczy brzydkich, kiedy
si
dziej, ale po dokonaniu s przyjemne (Ovdius Ars am. III, 278)
MULTA NOS DDOCET NECESSITAS Konieczno oducza nas wielu rzeczy
MULTA PUCIS Duo w niewielu sowach
MULTA PETNTIBUS DSUNT MULTA Wiele pragncym wielu rzeczy brakuje
(Hortius Crmina III, 16, 42)
MULTI MAGNA LOQUI PSSUMUS, RDUA RAROS USA VOCANT Wielu z nas
moe
piknie mwi, ale mao rwie si do wielkich czynw (Sarbiewski 1. II ode 4)
MULTI MULTA SCIUNT, NEMO MNIA Wielu wie duo, nikt wszystkiego
MULTI NON OMNES Wielu to nie wszyscy
MULTI MNIA RECTA ET HONESTA NGLEGUNT, DMMODO POTNTIAM
CONSEQUANTUR
Wielu
gardzi prawem i uczciwoci, byleby osign wadz
MULTI SEMPER VOLUNT, NUNQUAM FCIUNT Jest wielu, ktrzy zawsze chc, ale
nic
nie czyni dla realizacji pragnie
MULTI SUNT VOCATI, PUCI VERO ELECTI Wielu powoanych, ale mao wybranych
(Ewangelia wg Mateusza XX, XXII)
MULTIS MULTUM Dla wielu wiele
MULTITUDO NON FACIT VICTRIAM, SED CUI DUES DONAVIT SUAM GRTIAM
Nie tum
decyduje o zwycistwie, ale kogo Bg obdarzy ask swoj (Gallus Anonymus Chronicori)
MULTORUM MANUS, PAUCORUM CONSLIUM Wiele rk (do brania), a do rady
niewielu
MULTOS SAEPE VIROS NULLIS MAIRIBUS ORTOS ET VIXISSE PROBOS AMPLIS
ET
HONRIBUS AUCTOS Czsto ludzie bez wysoko urodzonych przodkw yli uczciwie i
osigali wysokie godnoci (Hortius)
MULTUM IN PARVO Duo w maym Duo treci w niewielu sowach
MULTUM IN RE PBLICA VALENT TMPORA Wiele w pastwie znacz czasy
(stosunki)
(Plinius M.)
MULTUM, NON MULTA Wiele (gruntownie) jednego, a niewiele po ebkach Lepiej
mao, a gruntownie ni duo, a powierzchownie
MULTUM VINUM BIBERE, NON DIU VIVERE Pi duo wina to y niedugo
MUNDA COR MEUM AC LABRA MEA Oczy serce moje i usta moje
MUNDNIS CAPIMUR Elegancja nas zachwyca (Ovdius Ars am. III, 133)
MUNDUS PERFECTUS NDIQUE, NIL MUNDO PERFCTIUS wiat jest
wszechstronnie
doskonay, nic nad wiat doskonalszego (formua stoickiego optymizmu)
MUNDUS VULT DCIPI, ERGO DECIPIATUR wiat chce by oszukiwany, niechaj
wic
bdzie
MNERA, CREDE MIHI, CPIUNT HOMINESQUE DEOSQUE; PLACATUR DONIS
IPPITER
IPSE DATIS Wierz mi, podarki przychylnie usposabiaj i ludzi, i bogw; aski samego
Jowisza zdobywa si darami (Ovdius Ars am. III, 561)
MNERA SUMPTA LIGANT Przyjty podarek zobowizuje
MUROS RIGUNT, MORES NGLEGUNT Wznosz mury, a lekcewa obyczaje
MUTANTUR MORES, QUANDO MUTANTUR HONORES Zmieniaj si obyczaje
wraz z
honorami, stanowiskami
MUTANTUR QUOQUE CUM TEMPRIBUS FORMAE ET GENERA DICENDI Z
czasem
zmieniaj si take formy i rodzaje wymowy (Tcitus Dialogus de oratoribus 18)
MUTATIS MUTANDIS Z potrzebnymi zmianami
MUTATO NMINE DE TE FBUA NARRATUR Pod zmienionym imieniem opowiada
si
bajk o tobie (Hortius Satirae I, 1, 69)
MUTUM SILNTIUM Obustronne milczenie
MUTUUS CONSENSUS Wzajemne przyzwolenie

NAMQUE ALIENA PETENS PERDIT SUA LUSOR ET URUM DUM CUPIT AMISSO
FLENS ABIT
AERE DOMUM Bowiem gracz pragncy cudzego przegrywa swoje; poda zota, a
odchodzi z paczem do domu straciwszy wszystko co do grosza (K. Janicki Vitae regum
Polonorum XXVI)
NATURAM SI SEQUEMUR DUCEM, NUNOJJAM ABERRBIMUS Jeli
przewodnikiem
naszym bdzie natura, nigdy nie zbdzimy
NATURA SANAT, MEDICUS CURAT Natura uzdrawia, lekarz tylko leczy
NAVEM GERE IGNARUS NAVIS TIMET Boi si prowadzi okrt ten, kto si na nim
nie
zna (Hortius)
NAVIGARE NECESSE EST, VVERE NON EST NECESSE eglowanie jest
koniecznoci,
ycie ni nie jest (Plutarch Pompehis 50)
NE BIS DE EADEM RE SIT CTIO Nie naley wszczyna dwukrotnie postpowania w
tej
samej sprawie
NE BIS IN IDEM PROCEDATUR Nie mona dwa razy orzeka w tej samej sprawie
NE CAESAR QUIDEM SUPRA GRAMMTICOS Nawet Cezar musi si podda
reguom
gramatyki
NE CEDE MALIS Nie ustpuj przed zem
NEC CALIDAE CMUS DECEDUNT CRPORE FEBRES, TEXTLIBUS SI IN
PICTURES OSTRCQUE
RUBENTI IACTERIS, QUAM SI IN PLEBEIA VESTE CUBANDUM EST Nie prdzej
ustpi z ciaa
gorczki i dreszcze, jeli bdziesz si miota na tkaninach zdobionych w desenie purpur, ni
gdyby ci wypado lee w plebejskiej szacie (T. Lucretius Carus De rerum natura II, 3437)
NEC CUIQUAM BONO MALI QUICQUAM EVENIRE POTEST NEC VIVO NEC
MRTUO
Prawemu czowiekowi nie moe przytrafi si adne zo ani za ycia, ani po mierci
(Ccero Tusc. disp. I, 41)
NEC CPIAS, NEC MTUAS! Nie miej pragnie ani strachu!
NEC DEUS, NEC HOMO EST SOLITRIUS Ani Bg, ani czowiek nie jest samotnikiem
NECESSRIUS NECESSRIUS Przyjaciel pozostaje zawsze przyjacielem
NECESSE EST, QUI FORTIS EST, EUNDEM ESSE MAGNI NIMI Z koniecznoci
czowiek
mny jest wielkoduszny
NECSSITAS CARET LEGE W sytuacji przymusowej nie ma prawa
NECSSITAS DURUM TELUM Konieczno to twardy or
NECSSITAS FERHS CARET Konieczno nie uznaje wit
NECSSITAS LEGEM FRANGIT Konieczno amie prawo
NECSSITAS NON HABET LEGEM Konieczno nie zna prawa (zakazu)
NECSSITAS LTIMUM ET MXIMUM TELUM Konieczno jest ostatni i
najpotniejsz broni
NECESSITATI NE DI QUIDEM RESISTUNT Koniecznoci nie opr si nawet bogowie
NECESSITATIS INVENTA ANTIQUIORA SUNT QUAM VOLUPTATIS Wynalazki
spowodowane koniecznoci s starsze ni spowodowane przyjemnoci
NE CUI OBTRECTVERIS, NEVE CUI TEMET ANTEPOSUERIS, NEVE TUA
IACTVERIS!
Nie pomniejszaj nikogo, nie wywyszaj si, nie chwal si!
NE XEAT! Nie pozwoli mu oddali si!
NEC HRCULES CONTRA PLURES I Herkules nie sprosta wielu Sia zego na
jednego
NEC HISTRIA DEBET GREDI VERITATEM ET HONESTE FACTIS VRITAS
SFFICIT
Historia nie powinna wykracza poza prawd, a czynom szlachetnym prawda wystarczy
(Plinius Minor)
NEC LOCUS, UBI TROIA FUIT Znikn nawet lad, gdzie bya Troja
NEC MINOR EST VIRTUS, QUAM QUERERE, PARTA TUERI Nie mniejsz jest
cnot
zachowa to, co osign, ni to, o co si ubiegae (Ovdius Ars am. II, 14)
NEC NATARE NEC LTTERAS NOVIT Ani nie umie pywa, ani nie jest uczonym (jest
kompletnym gupcem)
NEC NOS AMBTIO NEC AMOR NOS TANGIT HABENDI Nie kieruje nami ani
pragnienie
zaszczytw, ani posiadania (Ovdius)
NEC PLRIBUS IMPAR Wyszy ponad wielu, ponad wiat (Ludwik XIV)
NEC PLUS ULTRA Ani kroku dalej
NEC QUAE PRAETRIIT ITERUM REVOCBITUR UNDA, NEC QUAE PRAETRIIT
HORA
REDIRE POTEST Ani nie przywoasz fali, ktra mina, ani wrci nie moe godzina,
ktra
przesza (Ovdius Ars am. III, 634)
NEC QUISQUAM NCEAT CPIDO MIHI PACIS! Niechaj nikt nie przeszkadza mi w
pragnieniu pokoju!
NEC QUICQUAM SINE VIRTUTE LAUDBILE Nie ma nic chwalebnego bez cnoty
(Ccero
Tusc. disp. V, 16)
NEC SCIRE FAS EST MNIA Nie wolno zna wszystkiego
NEC SEMPER VNERIS SPES EST PROFITENDA ROGANTI: 1NTRAT AMICTIAE
NMINE
TECTUS AMOR Nadzieja osignicia celu nie powinna ujawnia si w tych zabiegach:
ukryje mio pod paszczykiem przyjani (Ovdius Ars am. I, 71718)
NEC TEMERE, NEC TMIDE! Ani zuchwale, ani tchrzliwie (dziaaj)!
NEC TNERAS SEMPER TUTUM CAPTARE PUELLAS Nie zawsze jest bezpiecznie
podrywa mode dziewczyny (Ovdius Ars am. I, 401)
NEC UMQUAM SATIS FIDA POTNTIA, UBI INIRIA EST Nigdy wadza nie jest
do
pewna, jeeli istnieje krzywda (Tcitus Histriae II, 92)
NEC UTENDUM IMPRIO, UBI LGIBUS AGI POTEST Nie naley rozkazywa tam,
gdzie
mona uy prawa (Tcitus Annales III, 69)
NEC VERO TERRAE FERRE OMNES MNIA POSSUNT Wszystkie ziemie nie
wszystko
wyda mog (Verglius Gergica II, 109)
NEC VOLAE SEMPER NEC HINTIA LLIA FLORENT Nie zawsze kwitn fioki i
lilie
otwieraj kielichy (Ovdius Ars am. II, 115)
NEGATWA NON SUNT PROBANDA Faktw negatywnych nie naley dowodzi
NEGLECTIS TIRENDA FILIX INNSCITUR AGRIS Na zaniedbanym polu wyrasta
chwast,
ktry trzeba (pniej) wypala (Hortius)
NEGLIGENTIA DLIGENS Staranne niedbalstwo (K. Norwid Stygmat)
NEGO ANTE MORTEM QUEMQUAM BEATUM ESSE PRAEDICANDUM Mwi, e
nie
mona nikogo przed mierci nazwa szczliwym
NE MAIUS FCIAS ID, QUOD SATIS ESSE PUTAT PATER ET NATURA CORCET
Nie ce
wyej tego, co za wystarczajce uznaje ojciec i co okrela natura (Hortius)
NE MARGARITAS APUD PORCOS! Nie rzucaj winiom pere!
NE.CON. = NMINE CONTRADICENTE Wobec braku sprzeciwu
NEMINEM CAPTIVBIMUS NISI IURE VICTUM Nikogo nie uwizimy, o ile go
prawem
nie przekonamy (przywilej nietykalnoci osobistej nadany szlachcie przez Wadysawa
Jagie)
NEM.DIS. = NMINE DISSENTIENTE Wobec braku sprzeciwu
NMINI VOX DENEGANDA Nikomu nie mona odmwi gosu
NE MISCEANTUR SACRA PROFANIS! Nie miesza rzeczy witych ze wieckimi! .
NEMO Nikt
NEMO DEO FERUS EST, UT NON MITSCERE POSSIT, SI MODO CULTURAE
PATIENTEM
CMMODET AUREM Nikt nie jest tak dziki, aby nie mg zagodnie, jeli tylko poda
cierpliwe ucho wychowaniu (Hortius)
NEMO ANTE MORTEM (BITUM) BEATUS ESSE POTEST Nikt nie moe by
szczliwy
przed mierci (Herodot Dzieje I, 32 Sowa Solona przed Krezusem)
NEMO BENEFCIA IN CALENDRIO SCRIBIT Nikt nie zapisuje dobrodziejstw w
kalendarzu Niewdziczno jest nagrod (Sneca)
NEMO EST MORTLIUM, QUI SPIAT MNIBUS HORIS Nie ma czowieka, ktry
byby o
kadej godzinie mdry
NEMO FERE SALTAT SBRIUS NISI INSANIT Nikt nie taczy na trzewo, chyba e
oszala
NEMO IUDEX (TESTIS) IDNEUS IN PRPRIA CUSA (IN RE SUA) Nikt nie jest
odpowiednim sdzi (wiadkiem) we wasnej sprawie
NEMO ME IMPUNE LACESSIT Nikt mnie nie prowokuje bezkarnie
NEMO MORTEM EFFUGERE POTEST Nikt nie moe uj mierci
NEMO PARUM DIU VIXIT, QUI VIRTUTIS PERFECTAE PERFECTO FUNCTUS EST
MNERE
Nikt nie y za krtko, aby nie mg doskonale wypeni swego yciowego obowizku
(Ccero Tusc. disp. I, 45)
NEMO POTEST DIU PERSONAM FERRE Nikt nie moe dugo nosi maski (udawa)
(Sneca)
NEMO PROPHETA SPLNDIDUS IN PATRIA SUA Nikt nie jest sawnym prorokiem we
wasnej ojczvnie (Vulguta, Ewangelia wg Mateusza 13, 57)
NEMO PRUDENS PUNIT, QUIA PECCATUM EST, SED NE PECCETUR Nikt
rozsdny nie
karze za wykroczenie, ale aby mu zapobiec
NEMO REPENTE FUIT TURPSSIMUS Nikt nie sta si nagle szubrawcem
NEMO SAPIENS, NISI FORTIS Nie jest mdry, kto nie jest mny (Ccero Tusc. disp.
III, 6)
NEMO SPIENS, NISI PTIENS Nie nabdzie mdroci, kto nie ma cierpliwoci
NEMO SCIT, UBI CLCEUS URAT, NISI QUI EUM PORTAT Tylko ten wie, gdzie
trzewik
cinie, kto go nosi
NEMO SIMUL DMINIS PTERIT SERVIRE DUOBUS Nikt nie moe suy
jednoczenie
dwu panom
NEMO SINE CRUCE BEATUS Nikt nie moe by szczliwy bez krzya (cierpienia)
NEMO SINE VTIIS EST Nikt nie jest bez wad (grzechu) (Sneca)
NEMO TENETUR AD IMPOSSBILE Nikt nie moe by zmuszony do rzeczy
niemoliwych
NEMO TENETUR SE IPSUM ACCUSARE Nikt nie moe by zmuszony do oskarania
samego siebie
NEMO UMQUAM SINE MAGNA SPE IMMORTALITATIS SE PRO PTRIA FFERET
AD MORTEM
Nikt nie odda si mierci (nie umrze) za ojczyzn bez wielkiej nadziei niemiertelnoci
(Ccero Tusc. disp. 1, 15)
NEMO UMQUAM IMPRIUM FLAGTIO QUAESITUM BONIS RTIBUS EXERCUIT
Nikt
nigdy wadzy zdobytej zbrodni nie wykonywa w sposb agodny (Tcitus Histae I, 30)
NE NCEAS, DUM VIS PRODESSE, MEMENTO! Pamitaj, aby nie zaszkodzi chcc
pomc! (Ovdius)
NE NOS INDUCAS IN TENTATIONEM! Nie wd nas na pokuszenie!
NE OBLIVISCARIS! Nie zapominaj!
NE PLUS ULTRA! Ani kroku dalej!
NE PERO GLDIUM! Nie dawaj dziecku miecza do rki!
NEQUAM Nicpo, prniak, niegodziwiec, otr
NEQUAM IN SINU GERIT Chowa drastwo za pazuch
NEQUE AD FORUM, NEQUE AD CHORUM Ani na rynek (do polityki), ani do chru
(spraw
kocielnych) Ani do rady, ani do zwady
NEQUE ENIM LEX ULLA EQUIOR EST NECIS ARTFICES ARTE PERIRE SUA
Nic
sprawiedliwszego ni zagada ich wasn broni tych, ktrzy wynaleli sposb wysyania na
mier (Ovdius Ars am. 1, 653)
NEQUE IMBELLEM FEROCES PROGNERANT QUILAE COLUMBAM Nie podz
dzikie
ory spokojnych gobi (Hortius Crmina IV, 4)
NEQUE PERINDE A PARNTIBUS LBERI, QUAM AB IMPUDICA ADLTERI
MUTANTUR Nie
inaczej zmieniaj si dzieci pod wpywem rodzicw, jak pod wpywem rozpustnicy
cudzoonicy (Tcitus Annales XIII, 21)
NEQUE SEMPER ARCUM TENDIT APOLLO Nie zawsze Apollo napina uk (wysya
miertelne strzay) (Hortius Crmina II, 10, 19)
NEQUE TURPIS MORS FORTI VIRO POTEST ACCDERE NEC MSERA SAPIENTI
Ani
walecznego ma spotka moe mier haniebna, ani ndzna mdrca (Ccero In Catilinam
IV, 2)
NEQUE ULLA EST AUT MAGNO AUT PARVO LETI FUGA Ani wielki, ani may nie
uniknie
mierci (Hortius)
NE QUID DETRIMENTI RES PUBLICA CPIAT! Aby rzeczpospolita nie poniosa
jakiego
uszczerbku!
NE QUID NIMIS! Aby nie za duo! Aby nie zanadto We wszystkim naley
zachowa umiar (Trentius Dziewczyna z Andros I, U 34)
NE QUIS IUDEX IN PRPRIA CUSA Nikt nie ma prawa by sdzi we wasnej
sprawie
NERVUS PROBANDI Argument zasadniczy, decydujca podstawa dowodzenia
NERVUS RERUM Nerw rzeczy (spryna wszelkich czynnoci ludzkich; artobliwie
pienidze)
NSCIO VOS Nie znam was (Ewangelia wg Mateusza XXV, XII)
NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUDNTIA MUNDUS REGATUR Nie wiesz, mj
synu, jak
znikoma mdro wystarczy do rzdzenia wiatem
NESCISTIS AMARE, DEFICIT ARS YOBIS, ARTE PERENNAT AMOR Nie umielicie
kocha,
brakuje wam sztuki, a to wanie sztuka powoduje trwao mioci (Ovdius Ars am. III,
412)
NESCIT VOX MISSA REVERTI Sowo wymwione nie wraca (Hortius Ars p. 390)
NE SCTICA DIGNUM HORRBILI SECTERE FLAGELLO! Zasugujcego na
rzemie nie
karz batogiem!
NE SIMUS SEVERI CENSORES ALIORUM! Nie bdmy surowymi sdziami innych!
NE SIS PATRUUS MIHI! Nie bd mi stryjem! Nie zrzd! Nie ga! (Hortius)
NE SIT SAME SUMMUM MALUM DOLOR, MALUM CERTE EST Przypumy, e bl
nie jest
najwyszym nieszczciem, ale jednak jest (Ccero Tusc. disp. II, 6)
NE SUS MINERVAM (DCEAT)! Niech winia nie uczy Minerwy! Niechaj gupi nie
uczy mdrego! (Plutarch Demostems 11)
NE SUTOR SUPRA (ULTRA) CRPIDAM! Niechaj szewc nie wynosi si ponad trzewik!
Jeli szewc, patrz swego kopyta! (Plinius Maior Historia naturalis 3536)
NE TIMEAMUS MORTEM! Nie bjmy si mierci!
NE VARIETUR! Nie dokonywa zmian!
NICLAO COPRNICO GRATA PTRIA Mikoajowi Kopernikowi Wdziczna
Ojczyzna
NIGRO NOTANDA LAPILLO Trzeba oznaczy czarnym kamieniem (o dniach
niepomylnych)
NIHIL DEO MALUM EST, QUIN BONI MIXTURAM HBEAT Nic nie jest tak ze,
eby nie
miao przymieszki dobrego
NIHIL AD REM To nie ma nic do rzeczy
NIHIL AGENDO HMINES MAE FCERE DISCUNT Przez nierbstwo ludzie ucz
si
czyni le (Ccero Cato Maior)
NIHIL RDUUM FATIS Dla losu nie ma nic trudnego (Tacitus Histriae II. 82)
NIHIL BONUM NISI QVOD HONESTLM, NIHIL MALUM NISI QUOD TURPE Dobro
to tylko
to, co szlachetne, zo to tylko to, co haniebne (Ccero Tusc. disp. II, 12)
NIHIL CTIUS ARESCIT QUAM LCRIMAE Nic nie wysycha szybciej od ez
NIHIL CTIUS SENESCIT QUAM GRTIA Nic nie starzeje si szybciej ni wdziczno
NIHIL MAGIS CAYENDUM EST SENECTUTI, QUAM NE LANGUORI SE
DESIDIALQUE DEDAT.
LUXRIA VERO SENECTUTI FOEDISSIMA Staro niczego nie powinna wystrzega
si
bardziej ni ulegania obojtnoci i bezczynnoci. Najbrzydsza dla starca jest rozkosz
(Ccero De off. I, 23)
NIHIL EST AB OMNI PARTE BEATUM Nie ma penego, bezwzgldnego szczcia
(Hortius Crmina II, 16)
NIHIL EST ALIUD DSCERE NISI RECORDARI Uczy si to nic innego jak
przypomina
sobie (Ccero Tusc. disp. I, 24, 58)
NIHIL EST DICTU FACILIUS Nic atwiejszego nad sowo
NIHIL EST INCRTIUS VULGO, NIHIL OBSCURIUS VOLUNTATE Pospolicie nic nie
jest
bardziej niepewne, bardziej zagadkowe nad ludzkie pragnienia (Ccero Pro Murena 14)
NIHIL EST IN INTELLECTU, QUOD PRIUS NON FERIT IN SENSU Nie ma nic w
wiadomoci ludzkiej, czego nie byo uprzednio w doznaniu zmysowym (Arystoteles O
duszy)
NIHIL EST PROFECTO HMINI PRUDNTIA DLCIUS Zaiste nie ma nic
przyjemniejszego
dla czowieka nad zdolno przewidywania (Ccero Tusc. disp. I, 39)
NIHIL EST TAM ANGUSTI NIMI QUAM AMARE DIVTIAS Nic tak nie wiadczy o
ograniczonoci jak umiowanie bogactwa
NIHIL EST VERITATIS LUCE DLCIUS Nie ma nic sodszego nad wiato prawdy
(Ccero)
NIHIL IN BELLO OPORTET CONTEMNI Podczas wojny niczego nie naley lekceway
(Nepos De viris illustribus 8, 2)
NIHIL IN DISCRDIIS CIVLIBUS FESTINATIONE TTIUS W waniach domowych
nic
bezpieczniejszego nad popiech (Tcitus Histriae I, 62)
NIHIL IN MALIS DUCAMUS, QUOD SIT VEL A DIS IMMORTLIBUS VEL A NATURA
PARENTE
MNIUM CONSTITUTUM W nieszczciu za nic miejmy to, co postanowili bogowie
niemiertelni albo rodzicielka wszystkiego, natura (Ccero Tusc. disp. I, 49)
NIHIL MISERABILIUS QUAM INCERTA SEDE VAGARI Nie ma nic gorszego ni
bdzenie
po nieznanych krajach (Homer)
NIHIL NOVI Nic nowego (konstytucja radomska z r. 1505)
NIHIL (NIL) NOVI SUB SOLE Nic nowego pod socem (Ecclesiastes I, 10)
NIHIL OBSTAT Nic nie stoi na przeszkodzie
NIHIL PROBAT, QUI NMIUM PROBAT Niczego nie dowiedzie, kto chce zbyt wiele
dowie
NIHIL SEMPER FLORET: AETAS SUBSEDIT AETATI Nic nie rozkwita stale: wiek
przychodzi po wieku (Ccero)
NIHIL SEMPER SUO STATU MANET Nic nie trwa wiecznie w tym samym stanie
NIHIL SINE CONSENSU MNIUM Nic bez zgody wszystkich (zasada, na ktrej
opieraa
si polska praktyka parlamentarna)
NIHIL SUAVE, QUOD PERPTUUM Co nie ma koca, nudzi Co si nadmiernie
cignie,
nudzi
NIHIL SUPRA! Nic ponadto! Doskonale!
NIHIL VLIUS QUAM TEMPUS EXPNDITUR Niczym nie szafuje si pospoliciej ni
czasem
NIL ADMIRANDUM Nie naley dziwi si niczemu
NIL ADMIRARI PROPE RES EST UNA SOLAQUE, QUAE POSSIT FCERE ET
SERVARE BEATUM
Niczemu si nie dziwi (nie przejmowa) to jedno chyba, co moe czowieka uczyni
szczliwym i zachowa w szczciu (Hortius Epistulae I, 6, 1)
NIL AD REM To nie ma nic do rzeczy
NIL AGIT EXEMPLUM, LITEM QUOD LITE RESOLVIT Nie ma wartoci przykad,
ktry
jedno sporne pytanie rozwizuje przy pomocy drugiego pytania spornego (Hortius)
NIL DESPERANDUM Nie naley rozpacza (Hortius)
NISI IN BONIS AMICTIA ESSE NON POTEST Przyja moe istnie tylko wrd ludzi
prawych (Ccero Laelius 33)
NOLI ME TNGERE! Nie dotykaj mnie! (w med. choroba zakana, w przen. kwestia
delikatna, draliwa)
NOLI TURBARE CRCULOS MEOS! Nie psuj moich k! (Archimedes)
NOLLE PRSEQUI Nie chcie ciga Zaprzesta sprawy
NOLO EPISCOPARI Nie chc by biskupem Nie chc ponosi odpowiedzialnoci
NOMEN AMICTIA EST, NOMEN INANE FIDES Przyja to sowo, puste sowo
wierno
(Ovdius Ars am. I, 738)
NOMEN EST OMEN Nazwisko stanowi wrb W nazwisku tkwi wrba (Plautus
Persa)
NOMEN NOMINANDUM Imi nieznane, ale ktre powinno by wymienione
NMINA STULTORUM LEGTJNTUR UBIQUE LOCORUM Imiona gupcw czyta si
wszdzie Imiona gupie na kadym supie
NMINA SUNT ODIOSA Wymienianie nazwisk jest niewskazane, moe spowodowa
przykroci (Ccero Pro S. Roscio Amerino 16, 47)
NMINA SUNT MINA Imiona s wrbami, maj tre wrebn
NOMINATIM Po imieniu, z imienia
NOMNIBUS MOLLIRE LICET MAA Zo wolno okrasza sowami (aforyzm
przytoczony
przez K. Marksa w I t. Kapitau)
NON AD VANAM CAPTANDAM GLRIAM, NON SRDIDI LUCRI CAUSA, SED QUO
MAGIS
VRITAS PROPAGETUR Nie dla osignicia prnej chway, nie dla brudnego zysku,
lecz
by prawda bardziej si krzewia (z przysigi doktorskiej)
NON NIMO AEQUO PUPERES ALIENAM OPULNTIUM INTUUNTUR
FORTUNAM
Nieobojtnie biedacy patrz na pomylno bogaczy (Nepos De tiris illustribus XII, 3)
NON AQUA, NON IGNI PLRIBUS LOCIS TIMUR QUAM AMICTIA Nie
korzystamy
czciej z wody i ognia ni z przyjani (Ccero)
NON BENE CUM SCJIS REGNA VENUSQUE MANENT Nie bardzo daj si dzieli z
towarzyszami wadza krlewska i mio (Ovdius Ars arn. III, 564)
NON BENE, QUAE FERIT RES MAE PARTA, PERIT Marnie przepada mienie w zy
sposb nabyte (K. Janicki Vitae archiepiscoponim Gnesnensium XXXII)
NON BENE PRO TOTO LIBERTAS VNDNDITUR URO Nie sprzedaje si wolnoci
za zoto
(K. Janicki Crmina coli. V)
NON BIS IN IDEM Nie dwukrotnie w tej samej sprawie Nie naley wznawia sprawy
osdzonej Nie naley kara drugi raz za to samo
NON CUSA PRO CUSA Nibyprzyczyna zamiast przyczyny (nazwa bdu logicznego,
kiedy jakie zjawisko czy rzecz ma by przyczyn drugiej, np. pojawienie si komety
przyczyn wojny)
NON CESSAVERE POTAE NOCTURNO CERTARE MERO, PUTERE DIURNO Poeci
nie
przestali zmaga si z czystym winem po nocach, a tchn nim we dnie (Horatins)
NON COMPOS MENTIS Niespena rozumu (Ccero Contra Pisonem 20, 48)
NON CONTNUO, SI ME IN GREGEM SICARIORUM CNTULI, SUM SICARIUS
Jeeli
znalazem si w otoczeniu zbjcw, to nie jestem zaraz sam zbjc (Ccero Pro Lucio
Roscio 94)
NON CUTSLIEET EST ADIRE CORINTHUM Nie kademu wolno odwiedza Korynt

Nie kadego sta na korynckie przyjemnoci Wedle stawu grobla

NON CUIVIS HMINI CNTIGIT ADIRE CORINTHUM Nie kademu udao si
odwiedzi
Korynt (Mie powodzenie w yciu, pozna przyjemnoci) (Hortius)
NON DATUR VCUUM Nie ma absolutnej prni
NON DECET Nie przystoi
NON DFUIT VOLUNTAS, SED VTUIT NECESSITAS Nie brakowao dobrej woli, ale
przeszkodzia konieczno
NON DETERRET SAPIENTEM MORS, QUMINUS IN OMNE TEMPUS REI
PBLICAE SUISQUE
CNSULAT Nie powstrzyma mdrca mier od nieustannej troski o pastwo i ziomkw
(Ccero Tusc. disp. I, 38, 91)
NON DICTIS, SED FACTIS Nie sowami, ale czynami
NON ADEM EST AETAS, NON INGNIUM To ju nie ten wiek, nie ten umys
(Hortius)
NON EGO VENTCSAE PLEBIS SUFFRGIA VENOR Ja nie poluj na gosy zmiennego
jak
wiatr tumu (Hortius)
NON MITUR TUTO TIBI CLUSA PECNIA SACCO Nie jest bezpiecznie nabywa
pienidz schowany w worku Nie kupuj kota w worku
NON ERAT HIC LOCUS Tu nie byo miejsca na to (Hortius Ars p. 19)
NON ESSE CPIDUM PECNIA EST Nie by chciwym to pienidz
NON EST HOSTIS METUENDUS AMANTI; QUOS CREDIS FIDOS, FUGE! Kochanek
nie
powinien ba si wroga; unikaj tych, ktrym ufasz! (Ovdius Ars arn. I, 750)
NON EST INVENTUS Nie odnaleziono go
NON EST OPUS Nie trzeba Nie ma potrzeby
NON EST REMDIUM ADVERSUS SYCOPHANTAE MORSUM Na ukszenie zych
jzykw
nie ma lekarstwa
NON EST SATIS UNIUS OPNIO Nie wystarcza zdanie jednego
NON EST TUUM, FORTUNA QUOD FACIT TUUM Nie jest twoje, co los uczyni twoim
NON EST VNERIS PROPERANDA VOLUPTAS, SED SENSIM TARDA PROLICIENDA
MORA
Nie trzeba si spieszy z rozkoszami Wenery, ale wywoywa je stopniowo, zwlekajc
(Ovdius Ars am. II, 717)
NON XPEDIT Nie wypada Nie naley
NON EX QUOVIS LIGNO FIT MERCRIUS Nie z kadego drewna powstaje Merkury,
nie
kade si nadaje
NON EX RUMORE STATUENDUM Nie naley postanawia na podstawie pogosek
(Tcitus Annales III, 69)
NON EX SINGULIS REBUS PHILSOPHI SPECTANDI SUNT, SED EX
PERPETUITATE ATQUE
CONSTNTIA Na filozofw patrze naley nie na podstawie szczegw, ale ze
stanowiska
cigoci i niezmiennoci (Ccero Tusc. disp. V, 10)
NON FERENDUS EST, QUI QUOD IN LTERO VTIUM REPREHENDIT, IN EO IPSO
REPREHENDITUR nieznony jest czowiek popeniajcy wystpek, ktry u innego
potpia
NON GENUS VIRUM ORNAT, GNERI VIR FORTIS LOCO Nie urodzenie lepszym ci
czyni,
lecz kady cnot sam swj rd zdobi (Accius Diomedes)
NON HETTAE TE FCIO Nie mam ciebie za hetk ptelk
NON IDEM EST LOQUI, QUOD DCERE Nie jest to samo rozmawia i mwi
NON IDEM SEMPER FLRIBUS COLOR EST Kwiaty nie zawsze maj ten sam kolor
Nie
jednemu psu Burek
NON IGNARA MALI MSERIS SUCCURRERE DISCO wiadoma nieszczcia, ucz
si
wspomaga nieszczliwych (Verglius Aeneis I, 630)
NON ILLE PRO CARIS AMICIS AUT PTRIA TMIDUS PERIRE On nie obawia si
umrze
za drogich przyjaci albo za ojczyzn (Hortius Crmina IV, 9)
NON IN CARO NITORE VOLUPTAS SUMMA, SED IN TE IPSO EST Najwysza
przyjemno
zawiera si nie w kosztownym blasku, ale w tobie samym (Hortius)
NON NTEREST, QUID MORBUM FACIAT, SED QUID TOLLAT Nie jest wane, co
wywouje chorob, ale co j usuwa (Celsus)
NON LEGIS IUSSU LECTUM VENISTIS IN UNUM; FNGITUR IN VOBIS MNERE
LEGIS AMOR
Nie z nakazu prawa weszlicie do jednego oa; nakaz prawa spenia w was mio
(Ovdius Ars om. II, 1578)
NON LICET Nie wolno Nie godzi si
NON LICET PROPTER VITAM VIVENDI PRDERE CUSAS Nie wolno dla
przemijajcych
korzyci yciowych traci z oczu wielkich spraw ycia
NON LIQUET Nie jest jasne
NON MINUS EST IMPERATORIS CONSLIO SUPERARE QUAM GLDIO Nie
mniejsz wag
ma zwycistwo odniesione przez plan wodza ni mieczem (C. J. Caesar De bello civili II,
4)
NON MULTA, SED MULTUM Nie duo, ale gruntownie (umie) (Plinius Iunior
Epistulae VII, 9)
NON MULTUM CARMEN HONORIS HABET Niewiele zaszczytu przynosi wiersz
(Ovdius Ars am. II, 274)
NONNE PTIMUS ET GRAVSSIMUS QUISQUE CONFITETUR MULTA SE
IGNORARE ET MULTA
SIBI TIAM ATQUE TIAM ESSE DISCENDA? Czy kady zacny i powany czowiek
nie
wyzna, e wiele nie wie i e cigle powinien si uczy (Ccero Tusc. disp. III, 28)
NON NISI PARENDO VNCITUR Zwycia si tylko posuszestwem, ulegoci
NON NOBIS Nie nam (ale Bogu) dziki
NON NOCERE Nie szkodzi (zasada prawa rzymskiego)
NON NOVA, SED NOVE Rzecz nie nowa, ale podana w sposb nowy
NON NUMLRANDA SED PONDERANDA SUNT ARGUMENTA Argumenty naley
ocenia nie
wedug liczby, ale wagi, znaczenia
NON OLET PECUNIA Pienidze nie mierdz Kady zysk jest dobry (Suetonius
sowa Wespazjana) (Ccero De oratoribus 45, 154)
NON OMNE LCITUM HONESTUM Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe
NON OMNES, QUI CTHARUM HABENT, CITHAROEDI Nie wszyscy majcy cytry s
muzykami (Varro T. R.)
NON MNIA PSSUMUS OMNES Nie wszystko moemy wszyscy (Verglius Eclogae
VIII, 63)
NON OMNIS ERROR STULTTIA EST DICENDUS Nie kady bd naley nazywa
gupot,
nieuctwem
NON OMNIS MRIAR Nie wszystek umr (Hortius Crmina III, 30, 6)
NON OPUS EST FOLLO SUSPNDERE TMPANA COLLO Nie trzeba na gupim
karku
wiesza dzwonkw Pozna bazna i bez dzwonkw
NON PASCES IN CRUCE CORVOS Nie bdziesz pokarmem krukw na krzyu Nie
bdziesz ukrzyowany (Hratius)
NON (NEC) PLUS ULTRA! Nic ponadto! (przenonie szczyt doskonaoci)
NON POSSIDENTEM MULTA VOCVERIS RECTE BEATUM Susznie nazwaby
szczliwym tego, kto nie posiada wiele (Hratius Crmina IV, 9, 45)
NON POTEST BENE GERI RES PUBLICA MULTORUM IMPRIIS Nie moe dobrze
by
rzdzone pastwo pod rozkazami wielu (Nepos De viris illustribus X, 6)
NON PSSUMUS Nie moemy (odpowied odmowna papiea na danie wadzy
wieckiej)
NON POSSUNT UNA IN CIVITATE MULTI FORTUNAS AMTTERE, UT NON PLURES
IN EANDEM
TRAHANT CALAMITATEM Nie mog w jednym pastwie liczni traci majtku nie
pocigajc za sob w to samo nieszczcie jeszcze liczniejszych (Ccero De imperio Cnei
Pompei VII, 19)
NON POTEST AMOR CUM TIMORE MISCERI Mio nie moe czy si ze strachem
(L.
A. Sneca Epistulae morales 47)
NON POTEST ESSE MISER QUISQUAM SENSU PEREMPTO Nikt nie moe by
nieszczliwym, jeeli utraci czucie (Ccero Tusc. disp. I, 36)
NON POTEST IUCUNDE VM NISI CUM VIRTUTS VVITUR Nie mona y
przyjemnie,
jeeli nie yje si cnotliwie
NON PRGREDI EST REGREDI Nie i naprzd to cofa si
NON QUANTITAS, SED QULITAS Nie ilo, lecz jako
NON QUI PARUM HABET, SED QUI PLUS CUPIT, PAUPER EST Ubogi jest nie ten,
kto mao
posiada, ale kto wicej pragnie (Sneca Epistulae ad Lucilium II)
NON QUIVIS, QUI VESTEM GESTAT TIGRIDIS, AUDAX Nie kady, kto nosi skr
tygrysa,
jest odwany
NON SCHOLAE, SED VITAE DSCIMUS Uczymy si nie dla szkoy, lecz dla ycia
(Sneca hm. Epistulae 106)
NON SEMPER ANTHESTERIA Nie zawsze niedziela
NON SEMPER QUOD ES, ILLUD ERIS; VENTURI MEMENTO Nie zawsze bdziesz
rym,
czym jeste teraz; myl o tym, co bdzie (K. Janicki Epigrammata XXV)
NON SQUITUR Nie wynika (z przesanek)
NON SLICE NATI SUMUS Nie z kamienia (krzemienia) jestemy stworzeni (Ccero
Tusc. disp. III, 9)
NON, SI MAE NUNC, ET OLIM SIC ERIT Jeeli teraz le, nie zawsze ma by tak
Spodziewaj si lepszego jutra (Hratius Crmina II, 11)
NON SI TE RPERIS, PAR ERIS Nawet jeli pkniesz z wysiku, nie dorwnasz
(Hratius)
NON SINE CUSA DCITUR MATREM TMIDI FLERE NON SOLERE Nie bez
przyczyny
mwi si, e matka tchrza nie zwyka paka (Nepos De tiris illustribus 8, 2)
NON SUM, QUALIS ERAM Nie jestem tym, kim byem
NON TALI AUXLIO Nie przy takiej pomocy (jak ta)
NON TAM CMULUS EONORUM ESSE POTEST IUCUNDUS QUAM MOLESTA
DECSSIO Nie
tyle moe by przyjemne nagromadzenie dbr, ile przykry ich ubytek (Ccero Tusc. disp. I,
45)
NON TMERE FAMA NASCI SOLET Plotka zwyka powstawa nie bez powodu Nie
ma
dymu bez ognia
NON TIBI SANUM EST SNCIPUT Niezupenie masz klepki w porzdku (Plautus)
NON TIBI SPIRO Nie dla ciebie oddycham, yj
NONUMQUE PREMATUR IN ANITOM Przetrzymaj (swj utwr) a do dziewitego
roku
(Hortius Arsp. 388)
NON MAE VIXERUNT ET TUM, QUO TMPORE TERRIS NULLUS ADHUC URI
DVITIS USUS
ERAT Nie yli le ludzie i w tych czasach, kiedy na ziemi nie znano jeszcze uytku zota
(J. Kochanowski Elegiarum III, 2)
NON UT LUBET SED UT LICET, VVIMUS yjemy, nie jak chcemy, ale jak wolno
NON VIDEBIS ANNOS PETRI Nie zobaczysz (doyjesz) lat witego Piotra
NON VRIBUS AUT VELOCITATE AUT CELERITATE CRPORUM MAGNAE RES
GERUNTUR,
SED CONSUO, AUCTORITATE, SENTENTIA Nie dziki sile albo zrcznoci ciaa
dokonuje
si rzeczy wielkich, lecz rad, powag, myl (Cicero Cato Maior 17)
NON VFVERE, SED VALERE VITA Nie y, ale znaczy w yciu
NOSCE TE IPSUM! Poznaj samego siebie! (Napis nad portykiem Apollona w Delfach)
NSCITUR A SCIIS Poznaje si go po kompanach
NSCITUR EX SOCIO, QUI NON COGNSCITUR EX SE Tego, kto nie daje si
pozna sam
przez si, poznaje si po jego towarzystwie
NOS DEBEMUS, AMICI, SI QUOD EST VITIUM, NON FASTIDIRE My, przyjaciele,
nie
powinnimy czu niechci do siebie, jeli nawet mamy jakie wady (Hratius)
NOS, HLAREM PPULUM, FMINA LAETA CAPIT Nas, ludzi pogodnych, pociga
niewiecia wesoo (Ovdius Ars ani. III, 518)
NOS NUMERUS SUMUS ET FRUGES CONSMERE NATI Stanowimy tylko liczb i
po to
jestemy na wiecie, aby spoywa chleb (Hratius)
NOTA BENE! (N.B.) Zauwa dobrze! Mwic nawiasem
NOTA LINGUAE Plaga za uycie jzyka (Tabliczka przekazywana kolejno
pochwyconym na posugiwaniu si mow polsk w kolegiach jezuickich. Ostatni, kto si jej
nie pozby, otrzymywa plagi)
NOTA MORUM Tabliczka sprawowania (noszona w szkoach jezuickich)
NOTA RES MAA PTIMA Dobrze jest, gdy si zna zo
NOVA, SED NON NOVA Rzecz nienowa, ale podana w sposb nowy
NOVI SIMONEM ET SIMON ME Znam Szymona, a Szymon mnie obuz pozna
obuza
NOVSSIMA VERBA Ostatnie sowa Sowa umierajcego
NVITAS GRATSSIMA RERUM Nowo ma szczeglny powab
NOVUM Co nowego Nowo
NOVUS FRUCTUS, NOVUS LUCTUS Nowe dzieci, nowy kopot
NOVUS REX, NOVA LEX Nowy krl, nowe prawo Nowa miota lepiej wymiata
NOX NMINI AMICA Noc nie jest niczyim sprzymierzecem
NUBE SOLET PULSA CNDIDUS IRE DIES Zwyke gdy rozpywa si chmura,
przychodzi
jasny dzie (Ovdius)
NUDA PER LUSUS PECTORA NOSTRA PATENT Przy grze ujawnia si nasz charakter
bez
osonek (Ovdius Ars am. III, 372)
NUDA VERITAS Naga prawda (Hratius Crmina I, 24, 7)
NUDIS REBUS EUNDUM EST Trzeba i otwarcie, prost drog, bez wybiegw
(Ovdius Ars am. III, 747)
NUGAE Bahostki
NULLA AETAS AD DISCENDUM SERA Na nauk nigdy nie jest za pno
NULLA BONA Bez adnego majtku
NULLA CAPITLIOR PESTIS QUAM VOLUPTAS CRPORIS HOMINIBUS A
NATURA DATA
Nie ma wikszej zarazy ni rozkosz zmysowa dana ludziom przez natur (Ccero Cato Maior
39)
NULLA DIES SINE LNEA Ani jeden dzie bez kreski, bez postpu w pracy (Plinius
Maior Sowa Apellesa) (Historia naturalis 3536)
NULLA FIDES TBULAE! Precz z zaufaniem wrd graczy! (Ovdius Ars am. III, 377)
NULLA EXCULPTIO SINE LEGE Nie ma usprawiedliwienia bez oparcia o przepis
prawny
NULLA NISI RDUA VIRTUS Bez niebezpieczestwa nie ma zasugi (Ovdius Ars am.
II, 537)
NULLA PLACERE DIU NEC VVERE CRMINA POSSUNT, QUAE SCRIBUNTUR
AQUAE
POTRIBUS nie mog podoba si ani trwa wiecznie pieni napisane przez pijcych
czyst
wod (bez wina) (Hortius)
NULLA POENA SINE LEGE Nie ma kary bez podstawy prawnej
NULLA POTNTIA SUPER LEGES ESSE DEBET adna wadza nie powinna by
ponad
prawem
NULLA RGUA SINE EXCEPTIONE Nie ma reguy bez wyjtku
NULLA RES TAM NECESSRIA EST OMNI GNERI HMINUM QUAM MEDICINA
Nic nie
jest tak potrzebne czowiekowi jak medycyna (Quintilianus)
NULLA SALUS BELLO adnego ocalenia w wojnie (Verglius Aeneis XI, 362)
NULLA STIETAS RERUM HONESTARUM Czynw szlachetnych nigdy za duo
NULLA SCBIES SCABISIOR SUPERSTITIONE aden parch nie jest bardziej
parszywy
od przesdw
NULLA SRVITUS TRPIOR EST QUAM VOLUNTRIA adna niewola nie jest
haniebniejsza od dobrowolnej (L. A. Sneca Epistulae morales 47)
NULLA SORS LONGA EST, DOLOR ET VOLUPTAS INMCEM CEDUNT Los nie jest
stay
cierpienie i przyjemno nastpuj na przemian po sobie
NULLA TAM ODIOSA NARRTIO QUAM SUI IPSIUS LAUS Nie ma przykrzejszego
gadania
ni samochwalstwo
NULLA VIS URI AUT ARGENTI PLURIS QUAM VIRTUS AESTIMANDA adnej
iloci zota
czy srebra nie powinno si ceni wyej od cnoty
NULLI CONSULENDUM EST DCERE UXOREM, TRANSMARINAM FCERE
PEREGRINATIONEM, STIPNDIA MERERE Nikomu nie zaleca si eni, odbywa
podre
zamorskie, suy w wojsku
NULLIS DECRETIS DAMNATUR OPUS LOCPLETIS adnym dekretem nie potpisz
czynu
bogacza Gupstwa bogacza uchodz zawsze za mdro
NULLI SECUNDUS Po nikim drugi Nikomu nie ustpi
NULLIS ADDICTUS IURARE IN VERBA MAGISTRI Nie zmuszony do skadania
przysigi
za adnym panem
NULLUM NIMAL FDIUS EST CANE adne zwierz nie jest wierniejsze od psa
NULLUM BARBATUM FCIET SUA BARBA BEATUM adnego brodacza nie uczyni
broda
szczliwym
NULLUM CRIMEN SINE LEGE, NULLA POENA SINE LEGE Nie ma zbrodni, nie ma
kary
bez uzasadnienia prawnego (Zasada w rzymskim postpowaniu sdowym)
NULLUM EST IMPRIUM TUTUM NEI BENEVOLNTIA MUNITUM adna wadza
nie jest
pewna, jeeli nie zabezpiecza jej przychylno obywateli (Nepos De viris illustribus X, 5)
NULLUM OTIUM SERVIS Praca niewolnicza nie ma koca
NULLUM SAEVA CAPUT PROSRPINA FUGIT Niczyjej gowy nie omija sroga
Prozerpina
(Hortius Car mina I, 28)
NULLUM PTENTIUS SATELLTIUM QUAM AMICI FIDELES Nie ma
potniejszych
obrocw nad wiernych przyjaci
NULLUM THEATRUM VIRTUTI CONSCIENTIA MAIOR EST Dla cnoty nie ma
adnego
wikszego teatru nad sumienie (Ciccro Tusc. disp. II, 26)
NULLUM VINUM NISI HUNGRICUM Nie ma wina nad wgrzyna
NULLUS EST LOCUS DOMSTICA SEDE IUCUNDIOR adne miejsce nie jest milsze
nad
domowe pielesze
NULLUS LOCUS TIBI DLCIOR ESSE DEBET PTRIA adne miejsce nie powinno
by ci
milsze nad ojczyzn (Ccero)
NUMERO DEUS MPARI GUDET Liczba nieparzysta podoba si bogu (Verglius
Eclogae VIII, 75)
NUMERUS CLUSUS Liczba zamknita, ograniczona
NUMMIS PRAESTAT CARERE QUAM AMICIS Lepiej obywa si bez pienidzy ni
bez
przyjaci
NUMMO VENALIS FAVET ORDO PONTIFICALIS Sprzedajny stan duchowny hoduje
mamonie
NUMMUS IN EXLIO COMES PTIMUS EST PEREGRINO Pienidz na wygnaniu to
najlepszy towarzysz obcokrajowca Pienidze wszdzie maj wejcie
NUM TIBI, QUUM FUCES URIT SITIS, UREA QUAERIS PCULA? Gdy w gardle
ci
zasycha, czy zotej szukasz czary? (Hortius)
NUNC DIMITTIS SERNOJM TUUM, DMINE Teraz uwalniasz sug swego, Panie
(Ewangelia wg ukasza //, 25)
NUNC EST BIBENDUM Teraz pora pi (Hortius Crmina I, 37)
NUNQUAM EXPLETUR DIVITIARUM SATIS Bogactw nigdy do
NUNQUAM MINUS SOLUS QUAM CUM SOLUS Nigdy si nie jest mniej samotnym,
ni gdy
si jest samotnym (Ccero)
NUNQUAM RETRORSUS! Nigdy wstecz!
NUNQUAM SAPIENS IRSCITUR Mdry nigdy si nie gniewa (Ccero Pro Murena 30)
NUPTA VIRUM TMEAT! Maonka niechaj czuje lk przed mem! (Ovdius Ars am.
III, 613)
NUPTIAE NUPTIARUNJ SUNT OCCASIONES Jedno wesele jest okazj do drugiego
NUPTIAS NON CONCBITUS, SED CONSENSUS FACIT Maestwo nie jest
skutkiem
fizycznego stosunku, ale wsplnej zgody
NUPTUS UXORI SUAE Wydany za swoj on Pantoflarz
NUSQUAM TUTA FIDES Wierno nigdzie nie jest pewna. Nie mona wierzy
adnemu czowiekowi (Verglius Aeneis IV, 373)
NUTRIMENTUM SPRITUS Pokarm dla ducha

O.A.M.D.G. = MNIA AD MAIOREM DEI GLRIAM Wszystko dla wikszej chway

boej
O, ALTITUDO! O, niezgbiona mdroci! (w. Pawe Listy do Rzymian XI, 33)
OB EAM REM Z tego powodu
OB. = BIIT Zmar
OB.S.P. = BIIT SINE PROLE Zmar bezpotomnie
BITER DICTA Powiedziane mimochodem
OBLVIO SIGNUM NEGLIGENTIAE Zapominanie jest objawem lekcewaenia
OBOEDINTIA MATER FELICITATIS Posuszestwo jest matk szczcia
OBSCURUM PER OBSCURIUS Niejasne (tumaczy) jeszcze niejaniejszym
OBSQUIO RETINENTUR AMICI Ulegoci, powolnoci pozyskuje si przyjaci
OBSQUIO TRANANTUR AQUAE, NEC VNCERE POSSIS FLMINA, SI CONTRA
QUAM RAPIT
UNDA, NATAS Zgodnie z prdem przeprawisz si przez wod, ale nie mgby pokona
rzeki, gdyby pyn przeciwko prdowi (Ovdius Ars am. II, 1812)
OBSQIUM AMICOS, VRITAS DIUM PARIT Ulego stwarza przyjaci, mwienie
prawdy nienawi (Trentius Andrianna I, 14)
OBSERVANDA To. co trzeba obserwowa, szanowa
OBSTA PRINCPUS Opieraj si od pocztku, od razu
OBTRECTTIO FREQUENS Staa nieyczliwo
OCCASIO FACIT FUREM Okazja rodzi zodzieja
CCIDIT, CCIDIT SPES OMNIS ET FORTUNA NOSTRI NMINIS HASDRBALE
INTEREMPTO
Upada, upada wszelka nadzieja i szczcie z naszym imieniem zwizane, gdy zgin
Hazdrubal (Sowa Hannibala) (Hortius Crmina IV. 4)
CCULE MENDAS, QUAQUE POTES, VTIUM CRPORIS ABDE TUI Ukrywaj
niedostatki,
jak tylko moesz, chowaj braki twego ciaa (Ovdius Ars p. III, 261)
OCCURRUNT HMINES, NQUEUNT OCCURRERE MONTES Spotykaj si ludzie,
ale gra
z gr si nie zejdzie
O, CIVES, CIVES, QUERENDA PECNIA PRIMUM EST; VTRTUS POST NUMMUM!
O,
obywatele, obywatele, przede wszystkim gocie za pienidzmi, a cnota potem! (ironicznie)
(Hortius)
CULI PLUS MDENT, QUAM CULUS Oczy widz wicej ni (jedno) oko Co
dwoje
oczu, to nie jedno
CULUS HABENT ET NON VIDEBUNT Maj oczy, ale nie zobacz (Psalm XCIII)
CULUS DOMINI SAGINAT EQUUM Paskie oko konia tuczy
CULUS VITAE SAPINTIA Mdro jest renic ycia
DERINT, DUM METUANT! Niechaj nienawidz, byleby si bali! (Suetonius
sowa Kaliguli) (Cicro De officiis I, 28, 97)
ODERUNT PECCARE BONI VIRTUTIS AMORE Ludzie prawi nienawidz wystpku
przez
umiowanie cnoty (Hortius)
ODI ET AMO Nienawidz i kocham (Catullus Veronensis liber, 85)
ODI PROFANUM VULGUS ET RCEO Nienawidz nieowieconego tumu i trzymam
si
ode z dala (Hortius Crmina III, 1, I)
ODIUM Nienawi, niech
ODIUM THEOLGICUM Zacieko waciwa sporom teologicznym, nbnawi
teologw
wobec rywali
O, DIVES, DIVES, NON OMNI TEMPORE VIVES! O bogaczu, bogaczu, nie bdziesz
y
wiecznie!
O, FACINUS INDIGNUM! O, czynie niegodny! To oburzajce!
O, FALLACEM HMINUM SPEM! O, zwodnicza nadziejo ludzka!
OFF. = OFFUSUM Rozlane Niejasne
OFFICIA SCHOLSTICA: MANE SRGERE, STATIM INDERE, MANUS LAVARE,
CRLNES
ORNARE, DEUM ADORARE, SCHOLAM FREQUENTARE, DILIGENTER
AUSCULTARE, AUDITUM
RUMINARE Obowizki ucznia: wczenie wsta, zaraz ubra si, umy rce, uoy
wosy,
pomodli si. i do szkoy, uwanie sucha, a wysuchane przyswaja
OFFICINA SANITATIS Apteka
OFFCIUM OFFICIO PROYOCATUR yczliwo wywouje yczliwo, przysuga
przysug
O, FORTUNATOS NMIUM AGRCOLAS, SUA SI BONA NORINT O, nazbyt
szczliwi
rolnicy, gdyby znali cho swoje dostatki! (Verglius Georgica II, 4589)
OHE! IAM SATIS EST! O, ju mam dosy!
O, HMINES AD SERYITUTEM PARATOS! O, ludzie, tak gotowi i w niewol!
(Tcitus Annales III, 65)
O, IMITATORES, SERVUM PECUS, UT MIHI SAEPE BIEM, SAEPE IOCUM VESTRI
MOVERE
TUMULTUS! O, naladowcy, niewolnicza trzodo, jak czsto wasze prby mapowania
przewracay mi albo budziy wesoo! (Hortius Episndae I, 19, 19)
LEUM ADDE CAMINO (FLAMMAE) Dolej oliwy do ognia (Hortius)
LEUM ET PERAM PRDIDI Straciem na prno prac i czas Szkoda czasu i
atlasu
(Plautus Poenulus I, 2, 119)
OLIM MEMINISSE IUVABIT Przyjemnie bdzie kiedy wspomina (Verglius)
O, MATRE PULCHRA FLIA PLCHRIOR! O, crko pikniejsza od piknej matki!
(Hortius Crmina I, 16, 1)
OMEN Znak Wrba
OM. = OMITTIT Pomija
OMNE ANIMAL POST CITUM TRISTE EST PRAETER GALLUM, QUI POST
CITUM CANTAT
Kade zwierz po stosunku pciowym jest smutne z wyjtkiem koguta, ktry pieje
(Arystoteles)
OMNE IGNOTUM PRO MAGNFICO Wszystko, co nieznane, wydaje si wspaniae
(Tcitus Agricola 30)
OMNE INTIUM DIFFCILE EST Kady pocztek jest trudny
OMNE IUS HMINUM CAUSA CONSTITUTUM EST Kade prawo jest ustanowione
dla
ludzi
OMNE MALUM EX URBE Wszystko zo z miasta
OMNE MALUM VINO CANTUQUE LEVATO. DEFORMES AEGRJMNIAE
DULCIBUS
ALLQUIIS Wszelkie zo odpdzaj winem i piewem, obrzyde smutki przyjemn
rozmow
(Hortius Epod. 13)
OMNE NEFAS VERIS ABLITUR LACRIMIS Znami wszelkiego wystpku zmywaj
szczere zy (K. Janicki Epigrammata XVII)
OMNE NMIUM NOCET Kady nadmiar szkodzi
OMNE NMIUM VRTITUR IN VTIUM Kady nadmiar obraca si w grzech, wad
OMNE SMILE CLUDICAT Kade porwnanie kuleje Porwnanie nie jest
argumentem
OMNE TRINUM PERFECTUM Wszelka trjca jest doskonaoci
OMNE TULIT PUNCTUM, QUI TILE MSCUIT DULCI Pen korzy wycign ten,
kto
poczy przyjemne z poytecznym (Hortius Ars p. 343)
OMNE VIVUM EX (AB) OVO Wszystko, co yje, pochodzi z jaja (Teza Harveya)
OMNE VIVUM EX VIVO Wszystko, co ywe, powstaje z ywego
OMNEM CREDE DIEM TIBI DILUXISSE SUPREMUM Wierz, e kady dzie zajania
dla
ciebie jako ostatni
OMNES LIUD AGENTES, LIUD SIMULANTES PRDIDI, MPROBI, MALITIOSI
Wszyscy,
ktrzy jedno robi, a co innego udaj, to ludzie wiaroomni, nieuczciwi, zoliwi (Ciecro De
officiis III, 489)
OMNES EODEM CGIMUR Wszyscy zmierzamy do tego samego kresu (Hortius
Crmina II, 3, 25)
OMNES ERRANT PRAETER GALENUM Wszyscy myl si oprcz Gaena
OMNES HMINES AEQUALES SUNT Wszyscy ludzie s rwni
OMNES HMINES NATURA LIBERTATI STUDENT Wszyscy ludzie z natury d do
wolnoci
OMNES IN EO, QUOD SCIUNT, SATIS SUNT ELOQUENTES Wszyscy s dostatecznie
wymowni w sprawach sobie znanych
OMNES LEGES OMNIAQUE IURA VI REPLLERE CUNCTIQUE SESE DEFNDERE
PROMITTUNT Wszyscy przyrzekaj si odpiera zamachy na prawa i ustawy i broni si
wsplnie (H. Sienkiewicz Krzyacy)
OMNES TRHIMUR ET DCIMUR AD COGNITIONIS ET SCENTIA ECUFIDITATEM,
IN QUA
EXCLLERE PULCHRUM PUTAMUS, LABI AUTEM, ERRARE, NESCIRE, DCIPI ET
MALUM ET
TURPE DCIMUS Wszystkich nas pociga pragnienie poznania i wiedzy, a wyrnia si
w
niej uwaamy za pikne, wtpliwoci za, bdy, niewiedza) omyki s zem i hab
(Ccero De officiis 1,1,8)
OMNES UNA MANBT NOX ET CALCANDA SEMEL VIA LETI Wszystkich nas czeka
jedna
noc i raz przeby trzeba drog mierci (Hortius)
OMNI MODO Wszelkimi sposobami
MNIA BENE FACTA IN LUCE SE COLLOCARI VOLUNT Wszystkie czyny dobre
pragn
wiata (Ccero Tusc. disp. II, 26)
MNIA DEFCIANT, ANIMUS TAMEN MNIA VINCIT Choby wszystko zawiodo,
to duch
wszystko pokona (Ovdius)
MNIA FERT TEMPUS Czas przynosi ze sob wszystko
MNIA FUI ET NIHIL EXPEDIVIT Byem wszystkim i wszystko to na nic si nie zdao
(Septimus Severus)
MNIA HMINI, DUM VIVIT, SPERANDA SUNT Dopki czowiek yje, powinien
spodziewa si wszystkiego
MNIA INCPIDES, NIHIL ASSLVIDES Kto wiele zaczyna, nic nie koczy
MNIA IN REBUS HUMANIS DUBIA, INCERTA, SUSPENSA MAGISQUE MNIA
VERISIMLIA
QUAM VERA W sprawach ludzkich wszystko wtpliwe, niepewne, chwiejne i raczej
prawdopodobne ni prawdziwe (Minucius Felix Octauius I)
MNIA MEA MECUM PORTO Wszystko, co posiadam, nosz z sob (przytoczenie z
Biasa u Cycerona Paradoxa I. i. S)
MNIA MORTLIUM OPERA MORTALITATI DAMNATA SUNT, INTER PERITURA
VVIMUS
Wszystkie dziea ludzkie skazane s aa mier, yjemy wrd tego, co ma zgin (Sneca
Epistulae 91, 13)
MNIA OVA EX OVO Wszyskie jaja z jednego jaja
MNIA PRAECLARA RARA Wszystko, co doskonae, rzadkie (Ccero)
MNIA RELIQUIT SERVARE REM PUBLICAM Wszystko porzuci, aby ratowa
pastwo
MNIA SERVLITER PRO DOMINATIONE Wszystkowykonuje jak niewolnik w imi
zdobycia wadzy (Tcitus Histriae I, 36)
MNIA TAMQUAM MORTALES TIMETIS, MNIA TAMQUAM IMMORTALES
CONCUPSCITIS
Obawiacie si wszystkiego tak, jak miertelni, wszystkiego podacie, jak niemiertelni
(Sneca De brevitate vitae XIII 48)
MNIA VERTERAT IN FUMUM ET CINEREM Wszystko obrci w dym i popi
(Hortius)
MNIA VINCIT AMOR, NOS ET CEDAMUS AMORI Mio zwycia wszystko i my
poddajmy si mioci (Verglius Ecl. 10, 69)
MNIA VTIA PRIA Wszystkie wady s rwnorzdne
MNIBUS Dla wszystkich
MNIBUS BONIS XPEDIT SALVAM ESSE REM PBLICAM Dla wszystkich
prawych
obywateli jest z korzyci bezpieczestwo rzeczypospolitej
MNIBUS HMINIBUS MORIENDUM EST Wszyscy ludzie musz umrze
MNIBUS IN VITA CMMODIS UNA CUM AMICIS FRUAMUR! Uywajmy
wszystkich dbr
doczesnych razem z przyjacimi!
MNIBUS, QUI PTRIAM CONSERVAVERUNT, ADIUVERUNT, AUXERUNT,
CERTUS EST IN
COELO DEFINITUS LOCUS, UBI BEATI AEVO SEMPITERNO FRUUNTUR
Wszyscy, ktrzy
zachowali ojczyzn, wspierali j, pomnaali, maj wyznaczone w niebie okrelone miejsce,
gdzie szczliwi rozkoszuj si yciem wiecznym (Ccero De re publica VI, 13)
OMNIBUS UNA QUIES PERUM, LABOR OMNIBUS UNUS Jednaki dla wszystkich
wypoczynek po pracy, jednaka dla wszystkich praca (Verglius Georgica III, 184)
OMNIS CLLULA E CLLULA Kada komrka pochodzi z komrki
OMNIS COMPARTIO CLUDICAT Kade porwnanie kuleje
OMNIS FONS PUBLICI PRIVATIQUE IURIS rdo wszelkiego prawa publicznego i
prywatnego (I redakcja prawa XlI tablic)
OMNIS HERUS MONOSYLLABUS Kady pan mwi mao
OMNIS HOMO MENDAX Kady czowiek jest kamc (Vulgata psalm CXV)
MNIUM CONSENSU Za zgod wszystkich
MNIUM PROFECTO RTIUM MEDICINA NOBILSSIMA Zaiste ze wszystkich nauk
medycyna jest najszlachetniejsza (Hippocrates)
MNIUM RERUM NEC PTIUS EST QUIDQUAM AD OPES TUENDAS AC
TENENDAS QUAM
DLIGI NEC ALINIUS QUAM TIMERI Ze wszystkich sposobw zabezpieczenia i
utrzymania
potgi nie ma dogodniejszego ni by kochanym i bardziej niewaciwego ni budzi strach
(Ccero De officiis II, 28)
MNIUM SOCIETATUM NULLA PRAESTNTIOR EST, NULLA FRMIOR, QUAM
CUM VIRI
BONI MRIBUS SLMILES AMICTIA INTER SE CONIUNCTI SUNT Ze wszystkich
zwizkw
aden nie wyrnia si bardziej, aden nie jest trwalszy, ni gdy ludzie prawi, podobni do
siebie z obyczajw wi si przyjani (Ccero De officiis I, 51)
O, NAVIS, RFERENT IN MARE TE NOVI FLUCTUS! O, statku, unios ci fale znw
una
morze! (Hortius Crmina)
O, NMIUM FELIX, O FELICSSIMA VITA RUSTICA! O, nadto szczliwe, o
najszczliwsze ycie na wsi! (Sebastian Klonowicz Victoria deorum c. 21)
O, NOMEN DULCE LIBERTATIS! O, sodkie slowo wolno! (Ccero Actio in Verrem
II, 5, 6163)
ONUS PROBANDI Ciar dowodu Obowizek udowodnienia winy
OP. CIT. = PERE CITATO W dziele cytowanym
PERA ET STUDIO Prac i staraniem
PERA MNIA Dziea wszystkie
PERA SELECTA Wybr, dziea wybrane
PERAE PRETIUM EST Warte jest zachodu (Hortius)
PERAM ET LEUM PRDIDI Straciem na prno prac i czas
PERAM HOC, CREDE MIHI, TUORUM EST Wierzaj mi, to do twoich zada naley
(Hortius)
PERIS VICTRIA FINIS Koniec dziea zwycistwem
OPNIO MLTIPLEX, PATRIA UNA Zdania rne, ale ojczyzna jedna
OP.L. = PERE LAUDATO W dziele cytowanym
OPORTET AUT REGEM, AUT FTUUM NASCI Trzeba si rodzi albo krlem, albo
gupcem Panowie i gupcy nie s krpowani w sowach (Sneca)
OPORTET MAA HERBA Mus to twardy orzech
O, PRAECLARAM EMENDATRICEM VITAE POETICAM! O, przesawna poetycka
poprawiaczko ycia! (Ccero Tusc. disp. 14, 32)
O, PRAECLARUM DIEM, CUM IN ILLUD DIVINUM ANIMORUM CONCFLIUM
COETUMQUE
PROFICISCAR, CUMQUE EX HAC TURBA ET COLLUVIONE DISCEDAM! O,
przesawny dniu,
kiedy odejd do owej boskiej rady i zgromadzenia duchw i kiedy opuszcz ten tum i to
bagno! (Ccero Cato Maior 84)
OPTAT EPHPPIA BOS, PIGER OPTAT ARARE CABALLUS; QUAM SCIT UTERQUE,
LIBENS,
CNSEO, EXERCEAT ARTEM W chce sioda, leniwa szkapa chce ora; myl, e
niechaj
lepiej oboje wykonuj t prac, ktr znaj (Hortius)
PTIMA FIDE W najlepszej wierze
PTIMA FORMA W najlepszej postaci
PTIMI CONSILIRII MRTUI Najlepsi doradcy to zmarli
PTIMO MODO W najlepszy sposb
PTIMUM Najlepsze
PTIMUM MEDICAMENTUM QUIES EST Najlepszym lekarstwem jest spokj
(Celsus)
PTIMUS EST MAGISTER, QUI DOCENDO NIMOS DISCIPULORUM DELECTARE
POTEST
Najlepszy jest ten nauczyciel, ktry uczc potrafi tchn przyjemno w dusze uczniw
PTIMUS, MAXIMUS Najlepszy, najwikszy
PTIMUS QUISQUE PRAECEPTOR FREQUNTIA GAUDET AC MAIORE SE
THEATRO D1GNUM
PUTAT Kady dobry nauczyciel cieszy si z frekwencji i uwaa si za godnego wikszego
teatru (wikszej liczby suchaczy)
OPUS Dzieo, rzecz, praca
OPUS ALEXANDRINUM Mozaika wg m. Aleksandrii
OPUS CITATUM Dzieo cytowane, przytoczone
OPUS OPERATUM Dzieo dokonane (czynno religijna, ktra jest traktowana jako
skuteczna niezalenie od osoby dziaajcej pojcie teologii katolickiej)
OPUS RETICULATUM Mur z kamieni uoony na wzr sieci
OPUS SCTILE Mozaika
O.S.C. = OPUS SUPRA CETERA Dzieo ponad inne, doskonae
O, QUANTA DEMNTIA EST SPES LONGAS INCHONTIUM! O, jak niemdrzy s
ludzie
snujcy odlege nadzieje! (Sneca Epistulae ad Lucilium 101)
ORA ET LABORA! Mdl si i pracuj!
ORANDUM EST, UT SIT MENS SANA IN CORPORE SANO Modli si trzeba, aby
zdrowy
duch by w zdrowym ciele
ORA PRO NOBIS! Mdl si za nami!
ORATE PRO NIMA! Mdlcie si za dusz!
ORTIO OBLIQUA Mowa zalena
ORTIO PRO DOMO SUA Mowa we wasnym interesie, we wasnej obronie
ORTIO RECTA Mowa niezalena
ORATOREM IRASCI MNIME DECET, SIMULARE NON DDECET Mwcy najmniej
wypada
si gniewa, ale udawa gniew przystoi (Ccero Tusc, disp. IV, 25)
ORBIS PICTUS wiat w obrazach (J.A.Komeski tytu pierwszego podrcznika z
obrazkami)
O.F.M. = ORDO FRATRUM MINORUM Minoryci
ORDO SALUTIS Porzdek zbawienia (pojcie teologii systematycznej)
ORDO AB CHAO Porzdek z chaosu (haso masoskie)
ORE ROTUNDO Okrgymi sowami, zdaniami, harmonijnie, penym gosem
(Hortius Ars p. 323)
O RUS, OIJANDO TE ASPFCIAM? O wsi, kiedy ci zobacz? (Hortius Satirae 11, 6,
60)
OS HABENT ET NON LOQUENTUR Usta maj, ale mwi nie bd (Psalm XCIII) 202
O, SANCTA SIMPLCITAS! O, wita naiwnoci! (J. Hus)
SCULA QUI SUMPSIT, SI NON ET CTERA SUMPSIT, HAEC QUOQUE, QUAE
DATA SUNT,
PRDERE DIGNUS ERIT Kto zdoby pocaunki, a nie zdoby reszty, jest godny utraty
tego
rwnie, co byo mu dane (Ovdius Ars am. 688)
OS GRRULUM INTRICAT MNIA Jzyk gadatliwy pomiesza wszystko
OS HMINI SUBLIME DEDIT DEUS Bg da Czowiekowi oblicze zwrcone ku niebu
O, SI SIC MNIA O, jeeli tak wszystko (byo robione albo mwione)
O, SI TACUISSES, PHILSOPHUS MANSISSES! O, gdyby milcza, uchodziby nadal
za
filozofa! (Boetius 2, 7)
O, SI URNAM ARGENTI FORS QUAE MIHI MONSTRET! O, gdyby los jaki wskaza
mi
naczynie pene srebra! (Hortius)
OS MAGNA SONATURUM Usta, z ktrych spyn natchnione sowa (Hortius Satirae
I, 4, 3)
O, SPECTCULUM MSERUM ET ACERBUM! O, widowisko ndzne i przykre!
O, TMPORA. O MORES! O czasy! O obyczaje! (przewrotne) (Wyraz zgrozy) (Ccero
In Catilinam I, 1)
O, TERQUE, QUATERQUE BEATI! O po trzykro, czterokro szczliwi!
TIA CORPUS ALUNT Wypoczynek wzmacnia ciao (Ovdius)
TIA DANT VITIA Nierbstwo powoduje wystpki
TIA NON DITESCUNT Nierbstwo nie bogaci Bez pracy nie ma koaczy
TII FRUCTUS EST NON CONTNTIO ANIHO, SED RELAXIO Skutkiem
wypoczynku jest
nie napicie duchowe, lecz odprenie
TIUM CUM DIGNITATE Odpoczynek dostojny (po uwolnieniu si od obowizkw
publicznych (Ccero De oratore I, 1, 1)
TIUM ET REGES ET BEATAS PERDIDIT URBES Nierbstwo zgubio i krlw, i
szczliwe miasta (Catullus, 51)
TIUM POST NEGTTUM Wypoczynek po pracy
TTUM PULVTNAR SATANAE Nierbstwo to oe szatana
O, UBI CAMPI! O, gdzie s te pola! (Wyraz tsknoty) (Verglius Georgica II, 485)
OVEM LUPO COMMITTIS Powierzasz (w opiek) owc wilkowi
O, VITAE PHILOSPHIA DUX, O VIRTUTIS INDAGATRIX EXPULTRIXQUE
VITIORUM! O,
filozofio, przewodniczko ycia, badaczko prawdy i tpicielko bdw!
O, VULPES ASTUTA! O, podstpny lisie!

P
PAGINA Strona (w drukarstwie: numeracja stron)
PACEM IN TEURIS Pokj na ziemi (pocztek encykliki papiea Jana XXIII)
PACTA CLARA, BONI AMICI Gdy ukady jasne, jest i przyja
PACTA CONVENTA Uzgodniony ukad (w polskim prawie pastwowym dobrowolna
umowa szlachty z krlem)
PACTA SUNT SERVANDA Ukadw trzeba dotrzymywa (zasada prawa
midzynarodowego)
PACTUM ILLCITUM Ukad niedopuszczalny, nielegalny
PAETE, NON DOLET! Petusie! To nie boli! (Sowa Arrii podajcej mowi
sztylet)(Plinius Maior Epistulae III, 16)
PLLIDA MORS Blada mier
PALMAM QUI MERUIT, FERAT! Niechaj nosi palm zwycistwa ten, kto na ni
zasuy!
PNDITUR AD NULLAS ANUA NIGRA PRECES Ponure wrota mierci nie otwieraj
si na
adne proby (Propertius IV, 11)
PANEM ET CIRCENSES! Chleba i igrzysk! (Iuvenalis Satirae 10, 81)
PANEM NOSTRUM COTIDIANUM DA NOBIS HODIE! Chleba naszego powszedniego
daj
nam dzisiaj!
PANIS BENE MERENTIUM Chleb dobrze zasuonych (majtki nadawane za zasugi
publiczne)
PAPA EX CTHEDRA LOQUENS INFALLBILIS EST Papie przemawiajcy urzdowo
jest
nieomylny
PARBILEM AMO VNEREM FACILEMQUE Lubi Wener zawsze gotow i atw
(Hortius)
PARCERE SUBIECTIS ET DEBELLARE SUPERBOS Oszczdza tych, ktrzy si
poddali, a
gromi pysznych (Verglius Aeneis VI, 5, 853)
PAREATIS! Bdcie posuszni!
PARES CUM PARIBUS FACILLIME CONGREGANTUR Rwni z rwnymi cz si
najatwiej
PARETI LQUERIS Mwisz do ciany
PARI PASSU Rwnym krokiem, rwnomiernie, w rwnym stopniu
PARI RATIONE Z rwnego wzgldu, powodu, tej samej zasady
PAR NBILE FRATRUM Sawetna para braciszkw (Hortius)
PAR PARI REFERTUR Paci si rwnym za rwne Oko za oko, zb za zb
PAR PRAEMIUM LABORI Jaka praca, taka paca
PAR SUPER PAREM NON HABET POTESTATEM Rwny nie ma wadzy nad rwnym
PARS HMINUM VTIAS GAUDET CONSTANTER ET URGIT PROPSITUM; PARS
MULTA
NATAT MODO RECTA CAPESSENS, INTERDUM PRAVIS OBNXIA Cz ludzi
znajduje
nieustannie rado w wystpkach i uporczywie zmierza do celu; cz znaczna pywa
czepiajc si raz tego, co suszne, to znowu ulegajc bdom (Hortius)
PARS MAGNA FUI Braem znaczny udzia (Verglius)
PARS PRO TOTO Cz zamiast caoci
PRTICEPS CRMINIS Uczestnik zbrodni
PARTCULA VERI Czstka prawdy
PARTRIUNT MONTES, NASCETUR RIDCULUS MUS Stkaj gry, a urodzi si
mieszna
maa mysz (Hortius Ars p. 139)
PARVA COMPNERE MAGNIS Porwnywa wielkie z maym (Verglius Eclogae I, 2,
3)
PARVA LEVES CPIUNT ANIMOS Drobnostki zdobywaj lekkomylne jednostki
PARVA MNERA DITIUS, LOCUPLTIA NON PRPRIA ESSE Drobne podarki
zwykle
zachowuje si duej, bogate trac waciciela (Nepos De tiris illustribus 8, 4)
PARVA SCINTILLA MAGNUM SAEPE XCITAT INCENDIUM Maa iskra czsto
wywouje
wielki poar
PARVI NTEREST, QUO SIT COLORE, DMMODO SAPOR PLCEAT Obojtne, jaki
kolor,
byleby smakowao
PARVIS COMPNERE MAGNA Porwnywa wielkie z maym (Verglius Eclogae I,
2)
PARVI SUNT FORIS ARMA, NISI CONSLIUM EST DOMI Mao wart or poza
granicami,
jeli brak adu w kraju (Ccero De officiis I, 76)
PRVULA NAM EXEMPLO EST MAGNI FORMICA LABORIS Bowiem pracowita
mrwka
jest (dla nas) przykadem wielkiego trudu (Hortius Sermones I, 1, 33)
PARVUM ADDAS PARVO, MAGNUS ACERVUS ERIT Dodaj mae do maego, a
powstanie
wielki stos (Hortius)
PARVUM PARVA DECET Nieznacznemu przystoi nieznaczne (Hortius Epistulae I, 7,
44)
PASSIM Tu i wdzie, w rnych miejscach, przechodzc obok
PATVIUM VIRUM ME FECIT Padwa zrobia ze mnie ma (Sowa Jana Zamojskiego)
PATER FAMLIAS Ojciec, gowa rodziny
PATER NOSTER, QUI ES IN COELIS, SANCTIFICETUR NOMTN TUUM, ADVENIAT
REGNUM
TUUM, FIAT VOLLTSTAS TUA! Ojcze nasz, ktry jest w niebiesiech, wi si imi
Twoje, przyjd krlestwo Twoje, bd wola Twoja! (Ewangelia wg Mateusza 6, 9)
PATER PTRIAE Ojciec ojczyzny (Tytu nadany Cyceronowi przez senat po wykryciu
spisku Katyliny)
PATER, PECCAVI! Ojcze, zgrzeszyem!
PATER SEMPER INCERTUS Ojciec zawsze nieznany
PTERE, QUAM IPSE FECISTI LEGEM! Poddaj si prawu, ktre sam ustanowie
(Pittacos z Mityleny)
PATERNA PATERNIS, MATERNA MATERNIS Co ojcowskie potomkom ojca, co
matczyne
potomkom matki
PATET PROCESSUS IN INFINITUM Proces bdzie trwa w nieskoczono
PATIAR, POTIAR Pocierpi, zdobd
PATI NATAE Zrodzone, aby cierpie (Sneca)
PTIENS, QUIA AETERNUS Cierpi, bo wieczny (w. Augustyn)
PTRIA COMMUNIS EST PARENS MNIUM NOSTRUM Ojczyzna jest wspln
rodzicielk
nas wszystkich (Ccero In Catilinam I, 17)
PTRIA EST, UBICUMQUE BENE Ojczyzna jest tam, gdzie dobrze (Pacuvius Teucer)
PTRIA POTESTAS Wadz ojcowska
PATRIA MIHI VITA MEA MULTO EST CRIOR Ojczyzna jest mi o wiele drosza ni
ycie (Ccero In Catilinam I, 27)
PTRIAM AMAMUS, NON QUIA MAGNA EST, SED QUIA NOSTRA Ojczyzn
kochamy nie
dlatego, e wielka, ale e nasza
PUCA CUM LIIS, MULTA TECUM LQUERE! Mw mao z innymi, duo ze sob!
PUCA, SED BONA Mao, ale dobrego
PUCI, QUOS AEQUUS AMAVIT IUPPITER Nieliczni, ktrych upodoba sobie
sprawiedliwy Jowisz (Verglius Aeneis VI, 129130)
PUCOS BEAVIT ULA, PLURES PRDIDIT, ET EOS QUOQUE, QUOS BEAVIT,
PRDIDIT
Paac wielu uszczliwi, ale wicej zgubi, a zgubi i tych, ktrych uszczliwi
PAULATIM SUMMA PETUNTUR Szczyty (najwysze cele) osiga si powoli
PULO MAJORA CANAMUS! Zapiewajmy co wzniolejszego! Przejdmy do
spraw
powaniejszych! (Verglius Eclogae IV, 1)
PAULUMQUE MORATI SRIUS AUT CTIUS SEDEM PROPERAMUS AD UNAM
Troch tu
zabawiwszy pospieszamy prdzej czy pniej do tej samej siedziby (Ovldius Metamorph. X,
32, 33)
PULUM SEPULTAE DISTAT INRTIAE CELATA VIRTUS Mao rni si bierna
szlachetno od usypiajcego bezwadu
PUPER ENIM NON EST, CUI RERUM SPPETIT USUS Nie jest ubogim ten,
ktremu
wystarcza to, czego uywa (Hortius)
PUPERTAS MPULIT AUDAX Pchno mnie (do teso) bezczelne ubstwo (Hortius
Epistidae II, 2, 51)
PUPERTAS NON EST PROBRO Ubstwo nie habi Ubstwo naley chwali choby
z
tego wzgldu, e nie szkodzi mu ani zodziej, ani dziki wrg (J. Kochanowski Ekgiae III, 2)
PAUPER UBIQUE IACET, DIVES UBIQUE PLACET Biedak wszdzie zapomniany,
bogacz
wszdzie podoba si Biednemu zawsze wiatr w oczy wieje
PAX DECET ALMA HMINEM, GUDET FERA BLUA BELLO Dla czowieka
stosowny
jest yciodajny pokj, tylko dzika bestia znajduje rado w wojnie
PAX PTIMA RERUM Pokj to najlepsza rzecz
PAX, PAX, PAX VOBISCUM Pokj, pokj, pokj wam (Vulgata Genesis III)
PAX TEUTNICA Pokj teutoski (nieuczciwy, niepewny)
PECCAVI Zgrzeszyem, zbdziem
PECTRIBUS MORES TOT SUNT, QUOT IN ORBE FIGURAE; QUI SAPIT,
INNUMERIS MORIBUS
APTUS ERIT W piersiach ludzi tyle charakterw, ile postaci na wiecie; czowiek
rozsdny
dostosuje si do nich (Ovdius Ars am. I, 1578)
PECTUS EST, QUOD DISERTOS FACIT Serce czyni ludzi wymownymi (Quintilianus
X, 7, 15)
PECLIUM RE, NON VERBIS AUGETUR Majtek ronie czynem, nie sowami
PECNIA NON OLET Pienidz nie mierdzi
PECNIAE IMPERARE OPORTET, NON SERVIRE Pienidzom trzeba rozkazywa, a
nie
suy (Sneca)
PECNIAE OBEDIUNT MNIA Pienidzom wszystko ulega
PEDE POENA CLAUDO Chromajca kara, nierychliwa (Hortius Crmina III. 2, 32)
PENDENTE LITE W czasie trwania sporu
PENDENT OPERA INTERRUPTA Wisz przerwane prace (Verglius Aeneis IV, 88)
PENLOPEN IPSAM, PERSTA MODO, TMPORE VNCES Sam Penelop z czasem
zdobdziesz, wytrwaj tylko (Ovdius Ars am. I, 475)
PEIOR AVTS AETAS Czas gorszy ni za dziadw (Hortius Crmina III, 6, 46)
PER ACCESSIT Przez przystpienie Przez przyczenie si do czyjego zdania przy
gosowaniu
PER CCIDENS Przez przypadek Przypadkiem
PER ACCLAMATIONEM Przez zgodne wyraenie woli Jednogonie
PERACTI LABORES IUCUNDI SUNT Praca zakoczona jest przyjemna Mio
wspomina minione trudy
P.A. = PER ANNUM Rocznie
PER ASPERA AD ASTRA Przez ciemi do gwiazd Przez ciernie do sawy
PER CAPUT, PER CAPITA Od gowy, na gow
PER CNSEQUENS Konsekwentnie, cigle
PER CONTINUITATEM Z racji cigoci
PER CONTRA Z drugiej strony
PER CRUCEM AD LUCEM Do wiata, nieba przez krzy
PERDIS MAJORA, SI SPERNIS, DIGNE, MINORA Tracisz, dostojny, wiksze gardzc
mniejszym
PRDITIS MNIBUS REBUS TAMEN IPSA VIRTUS SE SUSTENTARE POTEST
Nawet gdy si
wszystko straci, cnota znajdzie oparcie sarna w sobie
PERDITSSIMA RES PUBLICA PLURIMAE LEGES Gdy pastwo nierzdne, bardzo
duo
praw (Tcitus Annales III, 22)
PER DMINUM PSTRUM Wyraenie makaroniczne dla oznaczenia niedbalstwa lub
lekcewaenia czynnoci jakiej osoby
PREANT HOSTES! Niechaj zgin wrogowie!
PREAT! Niech zginie!
PREAT MUNDUS, FIAT IUSTTIA! Niech zginie wiat, byleby si stao zado
sprawiedliwoci! (w. Augustyn)
PREUNT ET IMPUTANTUR Gin, przemijaj (godziny) i s nam liczone
PER ERROREM Przez pomyk
PER EXEMPLUM Na przykad
PER FAS ET NEFAS Prawem i bezprawiem prawem i lewem Wszelkimi rodkami
godziwymi i niegodziwymi
PER FAVOREM Z aski
PERFER ET OBDURA! Zno i panuj nad sob! (Ovdius Ars am. II, 178)
PERICULOSUM EST CRDERE ET NON CREDERE Niebezpiecznie jest wierzy i nie
wierzy
PERCULUM IN MORA Niebezpieczestwo w zwoce
PRIIT MEUM CRIUM Zgina moja skra Przepadem
PERIIT TIBI LEUM ET PERA Na prno stracie czas i prac
PERINDE AC CADAVER Na podobiestwo trupa (by posusznym) (I. Loyola
Constitutiones)
PER INDUCTIONEM Przez wnioskowanie
PER NTERIM Tymczasowo
PER IOCUM Dowcipnie, dla miechu
PER LONGUM ET LATUM Szeroko, rozwlekle
PER ME LICET Dla mnie niech i tak bdzie Ja si nie sprzeciwiam
PER MILLE Za tysic (sztuk)
PER MODUM Na wzr
PER NEFAS Bezprawnie
PER NEXUM SANGUINIS Ze wzgldu na zwizek krwi. pokrewiestwo
PER NON SUNT Traktowa, jakby ich nie byo
PER BITUM Z powodu mierci
PER OCCASIONEM Przy okazji
PER MNIA W ogle W kadym przypadku
PER PEDES Pieszo
PER PEDES APOSTOLORUM Podrowa na wzr apostow, tj. pieszo
PERPETUUM MOBILE Przyrzd wiecznie z siebie poruszajcy si
PER PRO. = PER PROCURATIONEM = PER PRCURA Na mocy penomocnictwa
PERRARO HAEC ALEA FALLIT Ta ko (rzucona) rzadko zawodzi (zawsze wywouje
ktni) (Hortius)
PER RISUM MULTUM DEBES COGNSCERE STULTUM Po czstym miechu
poznasz
gupca Pozna gupiego po miechu jego
PER SALTUM Przeskakujc (nie zachowujc stopni porednich)
PER SE Samo w sobie W czystej postaci Samo przez si
PER SOMNOS FERI MULTA PUDENDA SOLENT Sen pozwala zwykle na wiele
rzeczy
nieskromnych (Ovidius Ars am. III, 768)
PERSONA CMICA Posta komiczna
PERSONA GRATA Osoba mia. bdca w askach
PERSONLITER Osobicie
PERSONATA SANCTIMNIA, DUPLEX NEQUTIA Wielbiona witobliwo to
zdwojona
rozwizo
PERSTA ATQUE OBDURA Stj twardo przy swoim i bd wytrway (Hortius)
PER TESTAMENTUM Z mocy ostatniej woli Na mocy testamentu
PER TOT DISCRMINA RERUM Przez tyle przygd losu
PERTRNSIIT BENEFICIENDO Przey ycie czynic dobro
PER VRIOS CASUS, PER TOT DISCRMINA RERUM Przez rozmaite przygody i tyle
niepomylnych zdarze (Verglius Aenei)
PETTIO PRINCPII Szukanie pocztku Udowadnianie tezy przy pomocy nie
dowiedzionego argumentu
PHILOSPHIA MEDETUR NIMIS Filozofia leczy ducha
PHILOSPHIA, MNIUM MATER RTIUM, QUID EST LIUD NISI, UT PLATO,
DOMUS
DEORUM Filozofia, macierz wszystkich nauk, czyme jest, jeli nie przybytkiem bogw
(Ccero Tusc. disp. I, 26, 164)
PHILOSPHIA THEOLOGLAE ANCILLA Filozofia suebnic teologii
PIA CUSA Cel dobroczynny, miosierny
PIA DESIDRIA Pobone yczenie (nie dajce si speni) (tytu pisma belgijskiego
jezuity Hermana Hugo)
PIA FRAUS Pobony podstp (w szlachetnym celu) (Ovdius Metamorph. 9, 711)
PIAE MEMCHUAE witej, pobonej pamici
PIETAS AD MNIA UTILIS Pobono we wszystkim poyteczna
PINGUI (CRASSA) MINERVA ISTIC PHILOSOPHARIS! Filozofujesz po domowemu,
jak
kucharka W sposb prostacki filozofowa
PXT. = PINXIT Namalowa (podpis autora na obrazach)
PISCEM NATARE DOCES Uczysz ryb pywa
PISCES NATARE OPORTET Ryba powinna pywa
PIUS DOLUS Pobony podstp (w zbonym celu)
PLACET LEX ET RATA ESTO Ukad mi odpowiada i niechaj obowizuje
PLCITUM REGIUM Zezwolenie panujcego na ogoszenie zarzdze papieskich
PLCUIT NEMO MNIBUS UNQUAM Nikt nigdy nie przypad wszystkim do gustu (K.
Janicki Epigrammata XI)
PLANE STULTISAT, SL QUIS SURDO CITHARIZAT Gra guchemu to kompletne
gupstwo
PLAUDITE, CIVES! Bijcie oklaski, obywatele! (Koniec sztuki w teatrze)
PLUDE TUO, MILES, MARTI! NOS DIMUS ARMA, PAX IUVAT ET MDIA PACE
REPERTA
QUIES Oklaskuj Marsa, onierzu! Ja nienawidz ora, miy mi pokj i znowu odzyskana
wrd pokoju cisza (Ovdius)
PLEBISCITA OMNES QUIRITES TENENT Gosowanie ludowe obejmuje wszystkich
Rzymian (A. Mickiewicz)
PLENA ERRORUM SUNT MNIA Wszystko jest pene bdw (Ccero Tusc. disp. I, 44)
PLENO IURE W penym prawie
PLENO TTULO (P.T.) Z zachowaniem penego tytuu
PLENUS YENTER NON STUDET LIBENTER Peny brzuch przeszkadza w pracy
PLERIQUE TALEM AMTCUM HABERE VOLUNT, QUALES IPSI ESSE NON POSSUNT

Wikszo ludzi chciaaby mie takich przyjaci, jakimi sami by nie mog
PLERUMQUE FIT Najczciej bywa
PLERUMQUE IN CALAMITATE EX AMICIS INTMTCI EXSISTUNT Po wikszej
czci w
nieszczciu przyjaciele staj si nieprzyjacimi (Caesar De bello civili III, 104)
PLERUMQUE INNOCENTES RECENTI INVDIAE MPARES Zwykle niewinny nie
sprosta
nowej zawici (Tcitus Annales II, 77)
PLERUMQUE IN NOVITATE REM FAMA ANTECEDIT Zwykle wrd nowych
okolicznoci
plotka poprzedza fakty (Caesar De bello cwili III, 36)
PLURLITAS Wikszo
PLURALIA TANTUM Rzeczowniki uywane tylko w liczbie mnogiej
PLURES BONOS PROELIATORES BELLA QUAM PAX HERUNT Wicej dobrych
wojakw
daj wojny ni pokj (Tcitus De oratore 37)
PLURES CRPULA QUAM GLADIUS (PERDIDIT) Wicej ludzi zgubia popijawa ni
miecz
PLRIMA MORTIS IMAGO mier w tysicu postaci (Verglius Aeneis II, 369)
PLRMUS URO VENIT HONOS, AURO CONCILIATUR AMOR Wielce szanuje si
zoto,
zlotem zdobywa si mio (Ovdius Ars ani. II, 277)
PLUS AEQUO Ponad miar, bez sensu
PLUS EST PERCULI ANUM LACESSERE QUAM CANEM Niebezpieczniej jest
drani star
bab ni psa (Menander)
PLUS EXEMPLA QUAM PECCATA NOCENT Ze przykady wicej szkodz anieli
same
wystpki
PLUS MINUS Mniej wicej
PLUS OPORTET SCIRE SERVO QUAM LOQUI Niewolnik winien wicej wiedzie ni
mwi (Plautus)
PLUS ULTRA Wci dalej
PLUS VIDENT CULI QUASI CULUS Wicej widzi dwoje oczu ni jedno Co para
oczu, to nie jedno
PCULA IANUS AMAT, SED FBRUUS LGEO CLAMAT Stycze lubi kielichy, ale
luty
dokuczy mrozem
POMA PICTURA LOQUENS EST Poemat to obraz w sowach
POENAE MORA LONGA Dugo czeka si na kar (Ovdius Metamorph. VI, 215)
POENITNTIA SERA RARO EST VERA Pna skrucha jest rzadko szczera
POTA DOCTUS Poeta uczony
POTA NATUS Poeta z urodzenia
POTA LAUREATUS Poeta wieczony wawrzynem
POTAE NASCUNTUR, ORATORES FIUNT Poet czowiek si rodzi, mwc staje si
POTAE QUASI DEORUM LIQUO DONO ATQUE MNERE COMMENDATI ESSE
NOBIS
VIDENTUR Poeci wydaj si nam jakby jakim darem i dobrodziejstwem bogw (Ccero
Pro Archia pota 8)
POETIS MNIA LICET (DCERE) Poetom wolno wszystko (mwi)
PLLICE VERSO Z kciukiem obrconym ku doowi (znak dezaprobaty) Dobij go!
POLLICITIS DIVES QULIBET ESSE POTEST Obietnicami kadego mona uczyni
bogaczem (Ovdius Ars am. I, 422)
POLONIA RESTITUTA Odrodzenie Polski (order)
POMPA, MRTIS Kondukt pogrzebowy
PONDERANDA SUNT TESTIMNIA, NON NUMERANDA Dowody trzeba way, a
nie
liczy Wana nie ilo dowodw, lecz jako
PONS ASINORUM Oli most Bryk Test na uzdolnienia pocztkujcych
P.M. = PNTIFEX MAXIMUS Najwyszy kapan
PONTIFICLIA Szaty przynalene biskupom
PPULI SCITA EX MAGNA PARTE SAPIENTES BROGANT Postanowienia ludu w
znacznej czci unicestwiaj, niszcz mdrych (Sneca Consol ad Lucilium V, 6)
PPULUS REMDIA CUPIT Lud da lekw (Galenus)
PPULUS VULT DCIPI Lud chce by zwodzonym, oszukiwanym
PRRJGIS IRATO PERO QUUM POMA, RECUSAT: SUME, CATELLE, NEGAT; SI
NON DES,
OPTAT Gdy podajesz zagniewanemu dziecku jabko, odmawia. We, kotku! Nie chce.
Jeli nie daby. zechce (Hortius)
PSCIMUR Wzywaj nas
PSITA CUSA PNITUR EFFECTUS Gdy dziaa przyczyna, jest i skutek
POSSESSOR BONAE FDEI Prawy posiadacz
POSSESSOR MALAE FIDEI Posiadacz nieprawy
POST ANNUM RNOVUM PLUS QUAM BOS VALET OVUM Po nowym roku
cenniejsze jajo
ni w Lepsze dzi jajko ni jutro kokosz
POST COENAM STABIS VEL MILLE PASSUS MEABIS Po jedzeniu stj albo
przemierz
tysic krokw
POST QUITEM SEDET ATRA CURA Za plecami jedca siedzi ponura troska
(Hortius Crmina III, 1, 403)
POST FACTUM Po spenionym, dokonanym czynie
POST FACTUM NULLUM CONSLIUM Po czynie na nic rada
POST FESTUM Po wicie Poniewczasie Za pno
POST HOC, ERGO PROPTER HOC Potem, a wic wskutek tego
POST HOC NON EST PROPTER HOC Potem nie znaczy dlatego
P.M. POST MERDIEM Po poudniu
P.M. POST MORTUM Po mierci
POST MORTEM EST NULLA VOLUPTAS Po mierci nie czas na przyjemnoci
POSI MORTEM MEDICINA Lekarstw o po mierci Musztarda po obiedzie
POST MORTEM NIHIL EST Po mierci niczego nie ma (Sneca Troianae 398)
POST NBILA PHOEBUS Po (chmurach) deszczu soce
POST BITUM Po mierci
POST PISCES VINUM MISCES Po rybie pij wino
POSTREMUS DICAS. PRIMUS TCEAS Mw ostatni, milcz pierwszy
P.P.S. = POST POSTSCRIPTUM Po dopisku
POST SCRIPTUM Po licie Uzupenienie listu
POST TNEBRAS LUX Po mroku wiato
POST VERBA VERBERA Po sowach bijatyka Z ktni wynika bjka
POTEST EXERCITTIO ET TEMPERNTIA ETIAM IN SENECTUTE CONSERVARE
LIQUID
PRSTINI RBORIS wiczenia i umiarkowanie mog i w staroci zachowa co z dawnej
siy
POTESTAS NON SOLUM SI INYITAT, SED ETIAM SI SPPLICAT, COGIT Wadza
przymusza nie tylko, kiedy wzywa, ale take, kiedy prosi
POTESTAS VITAE NECISQUE Wadza ycia i mierci
PTIOR EST CONDTIO POSSIDENTIS Lepsza jest sytuacja posiadajcego (ni
roszczcego pretensje)
PTIOR EST, QUI PRIOR EST Kto pierwszy, ten lepszy
POTIOREM CONDITIONEM ESSE MLITIS QUAM INGENUI Zacniejszy stan
rycerski ni
prostego szlachcica (A. Frycz Modrzewski)
POTIUS MORI QUAM FOEDARI Raczej mier ni ponienie
POTORES BIBULI MDIA DE NOCTE FALERNI ODERUNT PORRECTA NEGANTEM
PCULA
Pijacy podnieceni falernem o pnocy ju nie znosz tego, kto odmawia podanego mu
pucharu (Hortius)
PRAECEPTOR BONUS OMNI MODO FIAT NOBIS AMICUS NEC OFFCIUM IN
DOCENDO
SPECTET SED AFFECTUM Dobry nauczyciel niechaj wszelakimi sposobami stara si
by
naszym przyjacielem i w nauczaniu niech nie widzi obowizku, ale uczucie (Quintilianus
Institutio oratoria II, I, 115)
PRAECLARAE MORTES SUNT IMPERATRIAE; PHILSOPHI AUTEM IN SUS
LCTULIS
PLERUMQUE MORIUNTUR, REFERT TAMEN, QUO MODO Przesawna jest mier
wodza;
filozof za umiera zwykle w ku, ale wane jest jak (Ccero De finibus II, 97)
PRAECLARA EST AEQUABLITAS IN OMNI VITA ET IPEM SEMPER VULTUS
Chwalebna
jest w yciu rwnowaga i zawsze to samo oblicze (Ccero De officiis I, 26)
PRAECLARUM EST LATINE SCIRE Chwalebne jest zna acin
PRAEDA CABALLORUM Ofiara koni Pan zrujnowany utrzymaniem stajni koskiej
(Iuvenalis Stirae II, 193)
PRAEF. PRAEFATIO Przedmowa
PRAEMEDITATIO FUTURORUM MALORUM LENIT EORUM ADVENTUM
Rozmylanie o
przyszych nieszczciach agodzi je, gdy nadejd (Ccero Tusc. disp. III, 14)
PRAEMIANDO INCITAT Nagradzajc pobudza (Napis na orderze w. Stanisawa
ustanowionym przez Stanisawa Augusta)
PRAESENTE CADVERE W obecnoci zmarego
PRAESENTE MDICO NIHIL NOCET W obecnoci lekarza nic nie szkodzi
PRAESTAT LIQUID SUPERESSE QUAM DEESSE Lepiej, aby co zostao, ni
miaoby
zabrakn
PRAESTAT CUM DIGNITATE CDERE QUAM CUM IGNOMNIA VVERE Lepiej
pa z
godnoci ni y w habie
PRAESTAT OTIOSUM ESSE QUAM NIHIL GERE Lepiej jest mie wolny czas na
wypoczynek po pracy ni nic nie robi
PRAESMPTIO IURIS Domniemanie prawne
PRAESCRIPTUM Przepis
PRAETER PROPTER Mniej wicej, okoo
PRAETRITA MUTARE NEMO POTEST Przeszoci nikt nie moe odmieni
PRAETRITUM TEMPUS NUNQUAM REVRTITUR Czas miniony nigdy nie wraca
PRAETER MISI, NON AMISI Przeszedem obok, ale nie pominem, spostrzegem
P.T. = PRAETERMISSO TITULO Opuciwszy tytu
P.P. = PRAETERMISSIS PRAETEMITTENDIS Opuciwszy to, co naleao opuci
PRAETER NATURAM Wbrew naturze
PRAETER SPEM Wbrew nadziei
PRAEVENIRE MLIUS EST QUAM PRAEVENIRI Lepiej; jest wyprzedza ni by
wyprzedzanym
PRETIUM AFFECTIONIS Cena amatorska, podwyszona
PRETIUM FISCI Najwysza cena na licytacji
PRETIUM LICITI Cena, od ktrej zaczyna si. licytacj
PRIMA CHARITAS AB EGO Pierwsza mio to ja
PRIMA DOMINANDI SPES IN RDUO; UBI INGRESSUS, ADSUNT STUDIA ET
MINISTRI
Trudny jest pocztek nadziei na panowanie; ale gdy osign, masz i yczliwo, i sub
(Tcitus Annales IV, 7)
PRIMA FACIE Na pierwszy rzut oka
PRIMIS EVNTIBUS METUS AUT FDUCIA GGNITUR Pierwsze wyniki wywouj
albo
strach, albo zaufanie (Tcitus Annales XII, 31)
PRIMA TUAE MENTI VNIAT FIDCIA CUNCTAS POSSE CAPI; CPIES, TU MODO
TENDE
PLAGAS Bd przekonany, e kad niewiast mona zdoby; i zdobdziesz j, rozstaw:
tylko sieci (Ovdius Ars am. I, 26970)
PRIMIS MELIUSQUE SESE ONWE VIRTUTIS VITIIQUE SEMEN PRODIT AB ANNIS
Od
wczesnych lat ujawnia si zalek cnoty i wad (S. Konarski Ode II)
PRIMO Po pierwsze
PRIMO AVULSO NON DEFICIT ALTER Jeden usunity, ale nie brak drugiego
(Verglius Aeneis VI, 143)
PRIMO GRADU Pierwszego stopnia, rzdu
PRIMO MPETU Za pierwszym uderzeniem, popdem
PRIMO LOCO Na pierwszym miejscu
PRIMO MIHI Najpierw mnie
PRIMO OCCUPANTI Pierwszemu posiadaczowi (pierwszestwo)
PRIMO VOTO Z pierwszego lubu, maestwa
PRIMUM MBILE Pierwsza przyczyna ruchu
PRIMUM NON NOCERE Przede wszystkim nic szkodzi (Hortius)
PRIMUS IN ORBE DEOS FECIT TIMOR Najpierw strach stworzy na wiecie bogw (P.
Statius Thebais III. 661)
PRIMUS INTER PARES Pierwszy wrd rwnych
PRIMUM VVERE, DEINDE PHILOSPHARI Najpierw (mc) y, potem filozofowa
PRNCEPS LGIBUS SOLUTUS Panujcy nie podlega prawom
PRNCIPES HOMINUM, FLII HMINUM, NON EST SALUS IN ILLIS Darmo szuka
zbawienia u pierwszych wrd ludzi, u synw ludzi (A. Mickiewicz)
PRINCPIBUS PLACUISSE VIRIS NON LTIMA LAUS EST Nieostatnia to chwaa
zjedna
sobie przyja wybitnych ludzi (Hortius)
PRINCPIIS OBSTA, SERO MEDICINA PARATUR Przeciwdziaaj pocztkom choroby,
pniej i lekarstwa s bezskuteczne (Ovdius Remedia omoris 91)
PRIOR TEMPORE, PTIOR IURE Wystpujcy z powdztwem wczeniej ma lepsz
sytuacj prawn
PRIUS QUAM EXUDIAS, NE IDICES Nie zanim wysuchasz
PRO AEQUO ET BONO Za suszno i dobro
PRO AETERNA REI MEMRIA Na wieczn rzeczy pamitk
PRO ARIS ET FOCIS (PUGNARE) Za ogniska i rzeczu domowe (walczy) (Ccero De
natura deorum III, 40, 94)
PR. A. = PRO ANNO Rocznie
PRO ARTE Dla sztuki
PRO AUCTORE Dla autora (W recepturze dla wystawcy recepty)
PRBITAS LAUDATUR ET ALGET Uczciwy bywa chwalony, ale marznie przy tym
(Iuvenalis|
PRO BONO OMINE Za dobr wrb
PRO BONO PUBLICO Dla dobra publicznego
PRO CALCULO Za rachunek (rczy) Za ciso rachunku
PRO CAPTU LECTORIS HABENT SUA FATA LIBELLI Los ksiek zaley od
upodoba i
pojtnoci czytelnika (Terentianus Maurus De litteris,i de syllabis, de metris 1, 1286)
PRO CENTUM Na sto
PROCESSUS IN INFINITUM Postpowanie bez koca
PROCUL NEGTIIS Z dala od kopotw, zaj (Hortius Epod. II, 1)
PRO DOMO SUA W obronie wasnego domu W swojej sprawie (Ccero)
PRO ET CONTRA Za i przeciw
PROFANUM VULGUS Motoch niewtajemniczony, pospolity
PRO FIDE, REGE ET LEGE Za wierno, krla i prawo
PRO FORMA Dla formy, dla pozoru
PRO FUTURO Na przyszo
PRO HAC VICE Na t okazj
PROHIBENDA EST IRA IN PUNIENDO Karzc nie wolno gniewa si (Ccero De
officiis
I, 89)
PROH (PRO) PUDOR! O, wstydzie!
PROLES SINE MATRE CREATUS Dziecko wychowane bez matki (Ovdius Metamorph.
II, 553)
PRO MILLE PER MILLE Na tysic
PRO MEMENTO Dla upomnienia, dla nauki
P. M. = PRO MEMRIA Dla pamici
PROMISSA CADUNT IN DBITUM Przyrzeczenia staj si dugiem
PROMOVEATUR, UT AMOVEATUR Niechaj bdzie wywyszony, aby go usun
PRONA VENIT CUPIDIS IN SUA VADA FIDES atwo przychodzi wiara w to, czego si
pragnie (Ovdius Ars am. III, 674)
PRO PTRIA ET SCINTIA W imi nauki i wiedzy
PRPRIA MANU Wasnorcznie
PRPRIO MOTU Z wasnej inicjatywy
PRPRIUM HUMANI INGNII EST ODISSE QUEM LAESERIS Cech ludzkiego
charakteru
jest nienawi do czowieka, ktrego obrazi (Tcitus Agricola 42)
PROPTER SOLUM OVRIUM MULIER EST QUOD EST Tylko przez jajniki niewiasta
jest
tym, czym jest
PRO PBLICO BONO Dla dobra oglnego, powszechnego
PRO RATA (PARTE) Stosownie do udziau, odpowiedzialnoci
PRO RATA TEMPORIS = PRO TEMPORE Stosownie do upywu czasu
PRO REGE SAEPE, PRO PTRIA SEMPER W obronie krla czsto, w obronie ojczyzny
zawsze (Colbert)
PRO RE NATA Na kad okazj, jaka si trafi
PRO TANTO Za tyle, na tyle
PRO TMPORE ET PRO RE Stosownie do czasu i sprawy
PRO TUA SALUTE SIT = PROSIT (PROST) Na zdrowie
PRO VIRLI PARTE W miar sil mskich, najlepszych
PROVOCTIO AD PPUIUM Odwoanie si do na rodu
PRXIME ACCESSIT Przystpi ostatni
PROX. PROXIMO Najbliej
PBLICA MAA SNGULIS IN OCCASIONEM GRTIAE TRAHUNTUR
Nieszczcia
publiczne s prze niektrych wykorzystywane dla zdobywani wzgldw (Tcitus Anna/es
5, 3)
PBLICA VERBA Banay
PBLICE Publicznie
PERIS MXIMA REVRENTIA DEBETUR Dzieciom (chopcom) naley si
najwyszy
szacunek Trzeba mie dla dzieci najwysze wzgldy
PULCHRA LAVERNA, DA MIHI FLLERE, DA IUSTO SANCTOUUE VIDERI,
NOCTEM
PECCATIS ET FRUDIBUS BICE NUBEM O, pikna Lawerno (bogini zodziei),
pozwl mi
zwodzi, pozwl uchodzi za sprawiedliwego i bogobojnego, oso noc grzechy moje i
zarzu chmur na moje oszustwa (Hortius)
PULCHRE, BENE, RECTE Piknie, dobrze, doskonale (Hortius Ars p. 100)
PULSATE ET APERIETUR VOBIS Pukajcie, a bdzie wam otworzone (Ewangelia wg
ukasza XI, 9)
PUL VIS ET UMBRA SUMUS Jestemy prochem i cieniem (Hortius Crmina IV, 7)
PULVERULENTA NOVIS BENE VRRITUR AREA SCOPIS Pokryte kurzem klepisko
dobrze
zamiata si now miot Nowa miota dobrze zamiata
PUNCTUM SLIENS Punkt gwny
PNICA FIDES Punickie sowo (wiaroomne)

QUAE BLUA RUPTIS CUM SEME EFFUGIT, REDDIT SI: PRAVA CATENIS! Jakie
zwierz,
gdy si raz wyrwao z kajdan, byoby tak przewrotne, aby wrci do niewoli? (Hortius)
QUAE CARET ORA CRUORE NOSTRO? Na jakim brzegu zabrakoby naszej krwi?
(Hortius Carnna II, 1, 36)
QUAE DATUR OFFICIO, NON EST MIHI GRATA VOLUPTAS. OFFICIUM FCIAT
NULLA
PUELLA MIHI Przyjemno dawana z obowizku nie jest mi mia; niechaj adna
dziewczyna nie speniawobec mnie takiego obowizku (Ovdius Ars am. II, 6878)
QUAE ENIM POTEST IN VITA ESSE IUCNDITAS, CUM DIES ET NOCTES
COGITANDUM SIT
IAM IAMQUE ESSE MORIENDUM Jaka bowiem przyjemno moe by w yciu,
kiedy
dniami i nocami myli si tylko o tym, e trzeba umrze (Ccero Tusc. disp. I, 7)
QUAE FERANT VTIA, MORES SUNT Co dawniej byo przywar, obecnie weszo w
zwyczaj
QUAE HAEC EST FBULA? Co to za bajka?Co to ma znaczy?
QUAE MEDICAMENTA NON SANANT, FERRUM SANAT; QUAE FERRUM NON
SANAT, IGNIS
SANAT, QUAE VERO IGNIS NCN SANAT, INSANABLIA REPUTARE OPORTET
Czego leki nie
uzdrowi, uzdrowi n (skalpel); czego n nie uzdrowi, uzdrowi ogie (przypalenie); czego
za i ogie me uzdrowi, to naley uwaa za nieuleczalne (Hippocrates)
QUAERE! Szukaj!
QUAERENS, QUEM DVORET Szukajc kogo na poarcie (Vulgata Listy Piotra
Apostola I, 5, 8)
QUAE RIMOSA BENE DEPONUNTUR IN AURE Co dobrze ukada si w dziurawym
uchu
(nieskonnym do utrzymywania sekretu) (Hortius)
QUAERIT AQUAS IN AQUIS Szuka wody pord wd (Tantal) (Ovdius Remedia
amoris II. 2, 43)
QUERITUR Jest pytanie
QUSTIO FACTI Pytanie dotyczce przebiegu wydarzenia
QUAESTIO IURIS Pytanie dotyczce strony prawnej
QUAESTUM CRPORE FCERE Kupczy ciaem (Tcitus Annales II, 85)
QUAESTUS AB ARTE QULIBET DEBEAT ESSE PROCUL Myl o zysku powinna
by
daleka od wszelkiej prawdziwej sztuki (K. Janicki Epigrammata LXXV)
QUAE VIDENTUR UTLIA, HONORES, DIVTTIAE, VOLUPTATES, CETERA.
GENERIS EIUSDEM
HAEC AMICITIAE NUNQUAM ANTEPONENDA SUNT To, co wydaje si poyteczne,
zaszczyty, bogactwa, przyjemnoci i inne rzeczy tego rodzaju nigdy nie powinny by
przenoszone nad przyja (Ccero De officiis II, 43)
QUAE VOLUMUS, EA CREDIMUS LIBENTER, ET WAE SENTIMUS IPSI, RLIQUOS
SENTIRE
SPERAMUS Wierzymy chtnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy si, e nasze
uczucia
podzielaj inni (Caesar De bello ckili)
QUALE PRETIUM, TALE SACRIFICIUM Jaka Opat takie naboestwo a
QUALIS AB INCEPTO Jaki od pocztku (taki i potem)
QUALIS RTIFEX PREO! Ja, taki artysta, umieram! Jaki artysta ginie w mojej
osobie! (Suetonius Nero 49, sowa Nerona)
QUALIS AVIS, TALIS CANTUS Jaki ptak, taki piew Jaki pan, taki kram
QUALIS MATER, TALIS FLIA Jaka matka, taka crka
QUALIS PATER, TALIS FLIUS Jaki ojciec, taki syn
QUALIS REX, TALIS GREX Jaki wadca (pastwa), taka trzoda (poddani)
QUALIS VIR, TALIS ORATIO Jaka gowa, taka mowa
OUALIS VITA ET MORS ITA Jakie ycie, taka mier
QUAM RDUUM EST EODEM LOCO POTENTIAM ET CONCORDIAM ESSE Jak
trudno jest
godzi jednoczenie wadz i zgod (Tcitus Annales IV, 4)
QUAM BENE VIVAS, REFERT, NON QUAM DIU: SAEPE UTEM IN HOC EST BENE,
NE DIU
Wane jest, czy dobrze yjesz, nie jak dugo: czsto za to jest dobre, e niedugo (Sneca
Epistula ad Lucilium CI, 1415)
QUAMDIU SE BENE GSSERIT? Jak dugo bdzie si dobrze sprawowa?
QUAM PARVA SAPIENTIA REGITUR MUNDUS Jak niewiele trzeba mdroci, aby
rzdzi
wiatem!
QUAM SERUM EST TUNC VVERE INCPERE, CUM DESINENDUM EST Jak trudno
jest
wtedy zaczyna y, kiedy trzeba przesta (Sneca De breiitate vitae III, 25)
QUAM TMERE IN NOSMET LEGEM SANCIMUS INIQOUM! Jak skwapliwie
uwicamy
bezprawie w stosunku do nas samych! (Hortius)
QUAMVIS, QUANTUMVIS MDICAE SUB TMPORE VITAE MAXIMA, QUI GESSIT,
VIVIT
ABUNDE DIU Jeeli kto w krtkim yciu dokona bardzo wielkich rzeczy, y
wystarczajco dugo (K. Janicki Vitae reg. Pol XVI)
QUANDOQUE BONUS DORMITAT HOMERUS Niekiedy i znakomity Homer drzemie
I
Homera opuszcza niekiedy natchnienie (Hortius Ars p. 359)
QUANTA DE SPE DCIDI! A to niespodzianka! Jestem zaskoczony!
QUANTI QUISQUE AMICOS FACIT, TANTI FIT AB AMICIS Jak kto ceni przyjaci,
tak
ceni go przyjaciele
QUANTI QUISQUE SE IPSE FACIT, TANTI FIT AB AMICIS Na ile kto sam siebie
ceni, na
tyle jest ceniony przez przyjaci
QUANTO IGITUR RERUM DOMINIS SECURIUS AEVUM (QUOD QUIDAM
SCRIPSIT), CERNITE,
PAUPER AGIT? TEMPORA SUNT, LOCA SUNT QUAEVIS METUENDA POTENTI,
QUOD VIVIT,
TOTUM EST: CURA, PERICLA, METUS Zwacie wic, o ile (jak to kto napisa) czek
ubogi
pdzi ycie bezpieczniej ni krlowie; kadej chwili, kadego miejsca musz si obawia
wadcy, cae ycie jest dla nich trosk, niebezpieczestwem, strachem (K. Janicki Vitae
reg. Pol XXX)
QUANTO IUDCIUM TARDUM, TANTO MAGIS IUSTUM EST O ile sd jest
pniejszy, o
tyle sprawiedliwszy (Minucius Felix Octavius 36)
QUANTUM EST HOMNIBU PRAESDIUM IN ANIMI FIRMITUDINE! Jak wielkim
oparciem
dla czowieka jest stao ducha (Caesar De bello civili III, 28)
QUANTUM MUTATUS AB ILLO! Jake inny od tego, jakim by! (Verglius Aeneis II,
274)
QUANTUM EST UNI PLACERE VIRO! Jak trudno kobiecie pon mioci do jednego
mczyzny! (Ovdius Ars am. 328)
QUANTMLIBET Do woli
Q. P. = QUANTUM PLACET Ile si podoba
QUANTUM SATIS (Q. S.) Ile trzeba Dostatecznie (napis na receptach)
QUANTUM SCIMUS, GUTTA EST, IGNORAMUS MARE To, co znamy, jest kropl,
czego
nie znamy, morzem
Q. S. = QUANTUM SFFICIT Ile wystarczy, ile trzeba
QUARTO Po czwarte
QUTTUOR ARTCULI IUDCII CASTRENSIS: STUPRUM, INCNDTUM,
LATROCINIUM ET VIS
ARMATA ALIENIS EDIBUS ALLATA Cztery s artykuy sdu wojennego: o
zgwacenie,
podpalenie, rozbj i o najcie zbrojne (H. Sienkiewicz)
QUELIBET VULPES CUDAM SUAM LUDAT Kady lis (sroka) swj ogon chwali
QUAE NOCENT, DOCENT Co szkodzi, uczy Uczymy si przez dowiadczenie
QUAE NON POSUISTI, NE TOLLAS! Czego nie pooy, nie bierz!
QUAE PTUI, FECI, FCIANT MELIORA POTENTES Co mogem, zrobiem, lepiej
niech
zrobi ci, ktrzy mog
QUAE TUA SUNT, TIEI HABE, QUAE MEA, REDDE Co twoje, zachowaj dla siebie, co
moje, zwr!
QUAEVIS TERRA PTRIA Kada ziemia ojczyzn
QUAE VLUMUS, CRDIMUS LIBENTER Chtnie wierzymy w to, czego pragniemy
QUAM QUIQUE NOVIT ARTEM, IN EA SE EXRCEAT Niechaj kady wiczy si w
tej
sztuce, ktr zna (Ccero Tusc. disp. 18, 41)
QUASI DICTATA Jakby powtarzane za kim Za pani matk pacierz (Ccero Tusc.
disp. II, U)
QUARE MPEDIT? Dlaczego przeszkadza, przeciwstawia si?
QUEM DEUS EX POLONIS AMAT, ILU DOMICILIUM VARSAVIAE CONCEDIT
Kogo Pan
Bg miuje, temu pozwala mieszka w Warszawie (Erndtel Varsdvia physice illustrata,
sive de ere, aquis locis et ncolis Varsdviae eorumque mribus et mrbis tractatus cui
annexium est viridirium vel catalogiis plantarum circa Varsviam nascentium. Dresni
1730)
QUEM DI DILGUNT, ADULESCENS MRITUR Kogo bogowie ukochaj, ten umiera
modo Ukochani przez bogw umieraj modo (Plautus Bacchides IV, 7, 18)
QUEM DI PRDERE VOLUNT, EUM DEMENTANT Kogo bogowie chc zgubi, tego
najpierw pozbawiaj rozumu
QUEM (QUOS) DEUS PRDERE VULI, EUM OCCAECAT Kogo bg chce ukara, tego
najpierw olepia (Sophocles Antigone)
QUEM MTUUNT. ODERUNT, QUEM QUISQUE ODIT, PERIISSE XPETIT
Nienawidz,
kogo si boj; d do mierci tego, kogo nienawidz (Ennius)
QUEM NEQUE GLRIA, NEQUE PERCULA XCITANT, NEQUIQUAM HORTARE
Na prno
napominaby tego, kogo nie wzrusza ani sawa, ani niebezpieczestwo
QUEM RES PLUS NIMIO DELECTAYERE SECUNDAE, MUTATAE QUATIENT
Kogo
szczcie piecio nadmiernie, tym zmiana wstrznie (Hortius)
QUIA INCERTUM EST, QUO LOCO TE MORS EXSPECTET, TU EAM OMNI LOCO
EXSPECTA
Poniewa nie jest pewne, gdzie czyha na ciebie mier, czekaj na ni wszdzie
QUIA ME VESTGIA TERRENT, MNIA TE ADVERSUM SPECTNTIA, NULLA
RETRORSUM
Przeraaj mnie lady, wszystkie bowiem prowadz w twoim kierunku, a aden wstecz
Nie wypuszczasz adnej ofiary (Hortius)
QUIA NMINOR LEO Poniewa nazywam si lew (std szczeglne prawa) (Phaedrus
Fbulae S)
QUI ALTARI SERVIT, EX ALTARI VIVIT Kto suy otarzowi, z otarza yje
QUI ANTE DIEM PRIIT, SED MILES, SED PRO PTRIA Zgin modo, ale jako
onierz,
ale za i ojczyzn
QUIBUS DERAT INIMICUS. PER AMICOS OPPRESSI A kto nie mia wrogw, tego
uciskali przyjaciele (Tcitus Histriae I, 1)
QUI BENE AMAT, BENE CASTIGAT Kto kocha naprawd. ten karci surowo
QUI BENE CNSTRUIT, BENE VERTIT Kto umie budowa; umie rujnowa
QUI BENE DISTINGUIT, BENE DOCET Kto dobrze odrnia, dobrze uczy
QUI BENE DBITAT. BENE SCIET Kto ma uzasadnione wtpliwoci, osignie wiedz
(a.
frycz modrzewski De re publica emendanda)
QUI BIBIT, DORMIT, QUI DORMIT, NON PECCAT, SANCTUS EST Kto pije, pi, kto
pi, nie
grzeszy, kto nie grzeszy, jest wity, a wic: kto pije, wity jest
QUI BONO QUID VOLUNT NUNTIARE, AFFINGUNT UQUID Kto pragnie
zwiastowa
dobr nowin, dodaje co od siebie
OUID AD REM? Co to ma do rzeczy? (Hortius)
QUID AETERNIS MINOREM CONSILIIS NIMUM FATIGAS? Po c niepokoisz
troskami o
wiecznoci, ktry nie dors do tego? (Hortius Crmina II. 11)
QUID AGIS, DULCSSIME RERUM? Co porabiasz, najdroszy?
QUID LII FCIANT, IPSI VDERINT! Co inni robi, mnie to nie obchodzi Kady
sobie
rzepk skrobie
QUIDAM Kto (Norwid)
QUID DCEAT, QUID NON Co przystoi, a co nie (Hortius Ars p. 308}
QUI DEDIT BENEFCIUM, TCEAT; NARRET, QUI ACCEPIT Kto speni dobry
uczynek,
niech milczy; niech mwi ten, kto przyj
QUI DESDERAT PACEM, PREPARET BELLUM Kto pragnie pokoju, niechaj
przygotowuje si wojny (Vegetius)
QUIS DESIDERIO SIT PUDOR AUT MODUS? Dlaczego trzeba by si wstydzi albo
miarkowa pragnienie, tsknot?
QUI DICIT QUAE VULT, UDIET, QUAE NON VULT Kto mwi to, co chce, usyszy,
czego
nie chce.
QUI DITINA PACE VOLUNT FRLI, BELLO EXERCITATI ESSE DEBENT Kto chce
korzysta
z trwaego pokoju, winien by wywiczony w wojnie
QUID ENIM DIFFERT, BARATHRONE DOXES, QUIDQUID HABES, AN UNQUAM
UTARE
PARATIS? Jaka rnica, czy brzuchowi zoysz to, co posiadasz, w ofierze, czy te nigdy
nie uyjesz nagromadzonych zasobw? (Hortius)
QUID ESSENT LEGES SINE MRIBUS? Czym byyby prawa bez dobrych obyczajw?
QUID EST REI? O co chodzi?
QUID HOC SIBI VULT? Co to ma znaczy?
QUID EST NEQUIUS AUT TRPIUS EFFEMINATE VIRO? C bardziej niegodnego
albo
haniebnego ni zniewieciay m? (Ccero Tusc. disu. III, 17)
QUID INDE? C std?
QUID IURIS? A co prawo?
QUID IUSTUM EST, UBI IUS IN ARMIS? co ze sprawiedliwoci, gdzie prawem or?
(S.
Konarski Ode psthuma)
QUID LEGES SINE MRIBUS VANAE PROFCIUNT? Co warte puste prawa bez
obyczajw? (Hortius Crmina III, 29)
QUID LATET, IGNOTUM EST; IGNOTI NULLA CUPIDO Co ukryte, jest nieznane, a
nieznane dzy nie budzi (Ovdius Ars cm.)
QUID MAGIS EST SAXO DURUM, QUID MLLIUS UNDA? DURA TAMEN MOLLI
SAXA
CAVANTUR AQUA C twardszego nad ska, a bardziej mikkiego od wody? A jednak
mikka woda dry ska (Ovdius)
QUID NON EBRITAS DESIGNAT? OPERTA RECLUDIT, SPES IUBET ESSE RATAS,
AD
PROELIA TRUDIT INERTEM, SOLLICITIS NIMIS ONUS XIMIT, DDOCET ARTES
Czego nie
dokona podchmielenie? Otwiera to, co zamknite, spenia nadzieje, ospaego popycha do
walki, z duszy zdejmie ciar niepokoju, uczy sztuk (Hortius)
QUID NON MORTLIA PCTORA COGIS, AURI SACRA FAMES? Do czego
doprowadzasz
ludzi, przeklty godzie zota? (Vergilius Aeneis III, 56)
QUID NOVI? Co nowego? Co sycha?
QUID NUNC? Co teraz?
QUID OPUS EST VERBIS? Na co tu sowa?
QUID PLACET AUT DIO EST, QUOD NON MUTBILE CREDAS? Czy jest co
miego albo
przykrego, czego nie mona by odmieni? (Hortius)
QUID PRODEST? Jaka std korzy?
QUID POTEST ACCDERE TALE EI, CUI NIHIL, QUOD HMINI EYENIRE POSSIT,
NON
PRAEMEDITATUM EST? C takiego moe przytrafi si temu, kto z gry przemyla
to, co
moe wypa czowiekowi? (Ccero Tusc. disp. IV, 26)
QUID PRO QUO? Co zamiast czego?
QUIDQUID AGIS, PRUDENTER AGAS ET RSPICE FINEM! Cokolwiek czynisz, czy
roztropnie! Patrz koca! (Ovdius)
QUIDQUID DELIRANT REGES, PLACTUNTUR ACHIVI Za kade szalestwo krlw
cigi
biorl Achajowie Kowal zawini, Cygana powiesi (Hortius Epistuae I, 2, 14)
QUIDQUID FIT CUM YIRTUTE, FIT CUM GLRIA Cokolwiek dzieje si z
powiceniem
dla dobra pastwa, przynosi saw (Publilius Syrus)
QUIDQUID HONESTUM EST, IDEM EST TILE Co szlachetne, to poyteczne
QUIDQUID ID EST, TMEO DANAOS ET DONA FERENTES Cokolwiek to jest, boj
si
Danajw (Grekw), nawet gdy przynosz dary (Verglius Aeneis II, 49)
QUIDQUID NON DISCTITUR, IUSTITIA NON PUTATUR Cokolwiek nie jest
rozwaone,
nie moe uchodzi za sprawiedliwe
QUIDQUID TENTABAM DCERE, VERSUS ERAT Cokolwiek prbowaem
powiedzie,
wychodzi wiersz (Ovdius Tristia IV, 10, 26)
QUID REI EST? O co chodzi?
QUID RIDES? Czego si miejesz?
QUID SIT FUTURUM CRAS, FUG QUERERE! Co bdzie jutro, nie pytaj! (Hortius
Crmina I, 9, 13)
QUID SIT PACE DULCIS? C moe by sodszego nad pokj?
QUID TIBI PECNIA OPUS EST, SI UTI NON POTES? Po co ci pienidze, jeli nie
moesz
ich uy?
QUID VANAE SINE MRIBUS PROSUNT LEGES? C pomog puste ustawy bez
obyczajw?
QUID VESPER FERAT (VEHAT), INCERTUM RST Nie wiadomo, co wieczr przyniesie
QUI NUCE NUCLEUM ESSE VULT, FRANGIT NUCEM Kto chce zje z orzecha
jdro,
tucze orzech
QUIESCERE IUVENTUS NESCIT Modzie nie umie trwa w spokoju
QUIETA NON MOVERE Nie poruszaj tego. co ley w spokoju Nie bud licha
(Sallustius Catilina XXI, 1)
QVI EX ERRORE IMPERITAE MULTITDINIS PENDET, HIC IN MAGNIS VIRIS NON
EST
HABENDUS Kto opiera si na bdnych sdach tumu, tego nie mona uwaa za
wielkiego
czowieka (Ccero De officiis I, 65)
QUI FACIT FVEAM, NCIDIT IN EAM Kto pod kitu doki kopie, sam w nie wpada
QUI GENUS HUMANUM SUPERAVIT Ten, ktry przers rodzaj ludzki (Lucretius)
QUI GLDIO FRIT, GLDIO PERIT Kto mieczem wojuje, od miecza ginie
QUI HABET AURES AUDIENDI, AUDIAT! Kto ma uszy do suchania, niechaj sucha!
QUI HIC MNXERIT AUT CACVERIT, HBEAT DEOS SPEROS ET NFEROS
IRATOS! kto
tu liaszczv ulbo nasra, na tego niechaj spadnie gniew nieba i piekie! (napis na pomnikach
grobowych)
QUI IN LBERA CIVITATE ITA SE NSTRUUNT, UT METUANTUR, IIS NIHIL POTEST
ESSE
DEMENTIUS Ci, ktrzy w wolnym pastwie tak si zachowuj, aby si ich bano, nie
mog
uczyni nic gupszego (Ccero De ojficiis II, 2)
QUI IURE SUO TITUR, NMINEM LAEDIT Kto nie przekracza przysugujcego mu
prawa, nie narusza praw drugiego
QUI MEDICE VIVIT, MSERE VIVIT Kto yje wedug wskaza lekarzy, marnie yje
QIU MTUENS VIVIT, LISER MIHI NON ERIT UNQUAM Kto yje w strachu, nie
bdzie dla
mnie nigdy wolny (Hortius)
QUI MORTEM IN MALIS PONIT, NON POTEST EAM NON TIMERE Kto uwaa
mier za
zo, nie moe si jej nie ba
QTU NESCIT DISSIMULARE, NESCIT REGNARE Kto nie umie udawa, nie umie
rzdzi
(Maksyma Ludwika XI)
QUI NESCIT ORARE, DISCEDAT IN MARE Kto umie si modli, niech wypuci si na
ino
(to si nauczy)
QUI NIMIS PRPERE, MINUS PRSPERE Kto zbyt pospiesza, dziaa niezbyt
rozwanie
Co nagle, to po diable
QUI NIL POSSEDIT. NIHIL SE PRDERE CRUWE Kto nic nie posiada, wierzy, e nic
nie
trac|
QUI NMIUM PROBAT, NIHIL PROBAT Kto chce udowodni zbyt wiele, nie udowodni
niczego
QUI NIMIUM PRPERAT, SERIUS ABSOLVIT Kto zbyt pieszy, pniej koczy
QUI NON DEFENDIT NEC BSTITIT INIRIAE, SI POTEST, TAM EST IN VIITIO,
QUAM SI
PARENTES; ALT AMICOS AUT PATRIAM DESERAT Kto nie broni przed krzywd ani
si jej
przeciwstawia,; jeeli moe, jest tak samo winien, jak gdyby porzuci rodzicw albo
przyjaci, albo ojczyzn (Ccero De officis I. 2, 3)
QUI NON HABET EQUUM, VADAT PEDIBUS Kto nie ma konia, niech idzie pieszo
QUI NON LABORAT, NON MANDUCAT Kto nie pracuje, ten nie je
QUI NON PRFICIT, DFICIT Kto nie idzie naprzd, cofa si
QUINTA ESSNTIA Pity ywio (Arystotelesa)
QUI NUNQUAM MAE, NUNQUAM BENE Kto nigdy nie postpi le, ten nigdy nie
postpi dobrze
QUI MNIBUS DIFFIDIT, IS NUNQAM AMICOS SIBI COMPARAVIT Kto nikomu nie
ufa. ten
nigdy nie zdoby sobie przyjaci
QUI PARTI CVIUM CNSULUNT, PARTEM NGLEGUNT, REM
PERNICIOSSSIMAM IN
CIVITATEM INDUCUNT, SEDITIONEM ATQVE DISCRDIAM Ci, ktrzy czci
obywateli
sprzyjaj, cz lekcewa, wprowadzaj do pastwa rzecz najzgubniejsz, bunt i niezgod
(Ccero De officiis I, 85)
QUI PAVET EX CULMIS, STPULIS NON INCUBAT ULLIS Kto boi si somy, nie
chodzi po
rysku Kto boi si wilka, nie chodzi do lasu
QUI PECCAT, BRIUS, LUAT SBRIUS! Kto grzeszy po pijanemu, niechaj pokutuje,
kiedy wytrzewieje!
QUI PECCAT, VTIO PRDITUR IPSE SUO Kto grzeszy, sam si gubi swym
wystpkiem
(K. Janicki Vitae archiepisc. Gnesn. XVIII)
QUI PLURA LQUITUR, IS DIEPTUS ESSE DCITUR Kto duo mwi, uchodzi za
gupca
QUI PRO QUO? Kto za kogo? Zabawna pomyka, pomieszanie osb, nieporozumienie
QUI SAPIT, IN TCITO GUDEAT ILLE SINU! Mdry niechaj chowa uciech swoj w
fadach togi! (Tibullus IV, 13)
QUI SCRIBIT, BIS LEGIT Kto pisze, jakby podwjnie czyta
QUIS CUSTDIET IPSOS CUSTODES? A kto pilnowa bdzie samych stranikw?
QUIS IGNORAT UTLIUS AC MELIUS EST FRUI PACE QUAM BELLO VEEXARI?
Kt nie
wie, e poyteczniej i lepiej jest kosztowa pokoju ni by nkanym wojn?
QUIS ENIM INVITUM SERVARE LABORET? Kt bowiem trudziby si ratowaniem
kogo
wbrew jego woli?
QUI SEMEL SCURRA, NUNQUAM PATER FAMLIAS Kto raz by nicponiem, nigdy
nie
bdzie przyzwoitym ojcem rodziny
QUIS HOC CREDAT? Kto mgby w to uwierzy?
QUI SE MTUI VOLENT, MTUANT IPSI NECESSE EST Kto chce, aby si go bano, z
koniecznoci sam ba si musi
QUID PRAECLARUM, NON IDEM ARDUUM? Czy to, co sawne, nie jest zarazem
trudne?
(Cicero Tusc. clisp. III, 34)
QUI SINE PECCATO EST? Kto jest bez grzechu (Ewangelia wg Jana VIII, 3, 12)
QUIS LEGET HAEC? A kt to bdzie czyta? (Persius)
QUIS FMULUS AMNTIOR DMINI QUAM CANIS! QUIS FIDLIOR COMES?
QUIS CUSTOS
INCORRPTIOR? QUIS INVENIRI POTEST VIGILNTIOR? Ja suga bardziej kocha
pana ni
pies? Kto je wierniejszym towarzyszem? Kto bardziej nieprzekupnym strem? Kt moe
by Czujniejszy? (Columella De canibus VIII, 12)
QUIS MUTARE CAKEM VEL AQUA PCTINE POSSET? Kto moe zmieni psa za
pomoc
wody lub grzebienia?
QUIS NOSSET HOMERUM, LIAS AETERNUM SI LATUISSET OPUS? Kt znaby
Homera,
gdyby to wieczne dzieo, Iliada, byo w ukryciu? (Ovdius Ars am. III, 413)
QUIS, NISI MENTIS INOPS, TNERAE DECLAMA AMICAE Chyba tylko pozbawiony
rozumu deklamuje wiersze swej modej przyjacice (Ovdius Ars am. I, 463)
QUIS POTEST MORTEM MTUENS ESSE NON MISER? Kto bojc si mierci moe
by
szczliwy!
QUIS POTEST MORTEM AUT DOLOREM MTUENS, QUORUM LTERUM SAEPE
ADEST,
LTERUM SEMPE IMPENDET, ESSE NON MISER? Kto moe ni czu si
nieszczliwym z
obawy przed blem albo mierci, z ktrych jeden czsto nas dotyka, a druga zawsze grozi?
(Ccero Tusci disp. V, 6)
QUISQUE PRAESMITUR BONUS, DONEC PROBETUR CONTRRIUM Kady
dopty
uchodzi za prawego, dopki nie udowodni mu siej czego przeciwnego
QUIS, QUID, QUIBUS AUXLIIS, CUR, QUOMODO, QUANDO? Kto. co, gdzie, przy
jakiej
pomocy, dlaczego, w jaki sposb, kiedy?(Quintilianus Rhetorica)
QUISQUIS AMAT RANAM, RANAM PUTAT ESSE DIANAM Kto kocha ab, myli,
e to
Diana
QUISQUIS ERIT VITAE, SCRIBAM, COLOR Jakakolwiek bdzie barwa (sposb) ycia,
bd pisa (tworzy) (Hortius)
QUIS SCIT, AN ADCIANT HODIERNAE CRSTIMA SUMMAE DI SPERI? Kto
wie, czy
dorzuc niebianie czas jutrzejszy do dni przeytych? (Hortius Crmina IV, 7, 17)
QUI SIBI NOTUS ERIT, SOLUS SAPEENTER AMABIT ATQUE OPUS AD VIRES
XIGET SUAS
Tylko ten, kto zna siebie, bdzie rozsdny w miosnych uniesieniach i dostosuje do si swe
zapdy (Ovdius Ars am. II, 501502)
QUI SPERNIT CONSLIUM, SPERNIT AUXLIUM Kto gardzi rad, gardzi i pomoc
(nie
moe liczy na pomoc)
QUISQUIS SAPIENTER AMABIT, VINCET Ktokolwiek bdzie kocha mdrze,
zwyciy
QUIS SEPARABIT? Kto rozdzieli?
QUI STULTUS EXIT, STULTUS REVRTITUR Kto wychodzi jako gupiec, gupcem
powraca
QUI TACET, CONSENTIT Kto milczy, ten zgadza si
QUI TACET, CONSENTIRE VIDETUR Kto milczy, ten zdaje si zgadza (Zasada
prawna
Bonifacego VIII)
QUI TOTUM VULT, TOTUM PERDIT Kto chce Wszystkiego, wszystko traci
QUIS TLERIT GRACCHOS DE SEDITIONE QUAERENTES? Kto znisby Grakchw
uskarajcych si na bunt? (Iuvenalis Satirae II, 24)
QUI UNUM VIDIT, NIHIL VIDIT; QUI MILLE VIDIT, VIDIT Kto widzia jedno (dzieo
sztuki antycznej), nic nie widzia; kto widzia tysic, widzia jedno
QUI VNCITUR, VINCIT Kto doznaje klsk, zwyci
QUI VITAT MOLAM, VITAT FARINAM Kto unika aren, nie bdzie mia mki
QUI VULT FINEM, VULT MDIA Kto chce koca, chce i rodka Jak si powiedziao
A,
trzeba powiedzie i B
Q. L. = QUANTMLIBET Do woli
QUOAD HOC Jak dalece tego dotyczy
QUOD TTINET Co dotyczy
QUOD AVERTAT DEUS! Oby Bg to odwrci
Q.B.F.F.F.Q.S.P.R. = QUOD BONUM, FELIX, FUSTUM FORTUNATUMQUE SIT
PPULO
ROMANO! Oby to byo dla szczcia, dobra i pomylnoci narodu rzymskiego!
QUOD CITO FIT, CITO PERIT Co powstaje szybko,] szybko ginie Co nagle, to po
diable
QUOD DATUR EX FCILI, LONGUM MAE NUTRRIT AMOREM Co daje si atwo,
to le
wpywa na] trwao mioci (Ovdius Ars am. III, 579)
QUOD DEUS IGNOSCIT, MISERETUR, SUBLEVAT,| AUGET, UNA PRAECIPUE EST
HAC
RATIONE DEUS Bg przede wszystkim dlatego jest Bogiem, \ e przebacza, lituje si,
wspiera, dodaje si (K. Janicki Epigr. LXV)
QUOD DIFFERTUR, NON AUFERTUR Co Si odwlecze, to nie uciecze
QUOD DI OMEN AVERTANT! Oby bogowie odwrcili ten znak!
QUOD DISCIS, TIBI DISCIS Czego si uczysz, dla siebie si uczysz
QUOD DIXI, DIXI Co powiedziaem, to powiedziaem, obstaj przy swoim
QUOD DBITAS, NE FECERIS! Nie rb, jeeli masz wtpliwoci! (Plinius M.)
Q.E.D. = QUOD ERAT DEMONSTRANDUM Co trzeba byo udowodni
QUOD ERAT FACIENDUM Co trzeba byo uczyni
QUOD EST ABSURDUM A to jest niedorzecznoci
QUOD FACTUM EST, TEGE, QUOD FUTURUM, REGE! Zapomnij o tym, co byo
(zego),
kieruj dobrze tym, co bdzie!
QUOD FERI POTEST PER PUCA, NON FERI DEBET PER PLURA Nie naley
przeciga
tego, co mona byo zrobi prdko
QUOD HDIE NON EST, CRAS ERIT Czego nie ma dzisiaj, bdzie jutro
QUOD HONESTUM NON EST, ID NE TILE QUIDEM Co nie jest moralnie dobre, nie
jest
poyteczne (Ccero De officiis III, 4849)
QUOD IURATUM EST, ID SERVANDUM EST Co zostao zaprzysione, tego naley
dochowa
QUOD IUVET, EX AEQUO FMINA VIRQUE FERANT Aby dozna prawdziwej
przyjemnoci, trzeba, aby kobieta i mczyzna uczestniczyli w niej jednakowo (Ovdius
Ars am. II, 682)
QUOD LATET, IGNOTUM; IGNOTI NULLA CUPIDO Co zakryte, jest nieznane, a
nieznanego si nie pragnie (Ovdius Ars am. III, 397)
QUOD LICET IOVI, NON LICET BOVI Co wolno Jowiszowi, tego nie wolno woowi
(Sneca)
QUOD MALE FERS, ASSUESCE: FERES BENE Co le znosisz, bdziesz dobrze znosi:
przywyknij tylko (Ovdius Ars am. II, 647)
QUOD MEDICORUM EST, PROMITTUNT MDICI, TRACTAKT FABRLIA FABRI,
SCRBIMUS
INDOCTI DOCTIQUE POMATA PASSIM Co naley do lekarzy, to zaatwiaj lekarze,
rzemielnicy paraj si rzemiosem, ale poematy piszemy wszyscy 1 uczeni, i nieuczeni
(Hortius)
QUO NON ARS PNETRAT? Dokd nie niknie sztuka? (Ovdius Ars am. III,
QUOD NON EST IN ACTIS, NON EST IN MUNDO Czego nie ma w aktach, tego nie ma
dla
wiata (to nie ma znaczenia)
QUOD NON OPUS EST, ASSE CARUM EST Co potrzebne, grosz warte
QUOD NON VIDET CULUS, COR NON DOLET Czego oko nie widzi, tego sercu nie
al
QUOD PRIIT, PRIIT Co zgino, to zgino Co si stao, nie odstanie si (nie wrci
(Plautus)
QUOD PLERIQUE PUPERES DCIMUR, NON INFAMIA NOSTRA, SED GLORIA
e
wikszo z nazywaj biednymi, to nie haba dla nas, chwaa (Minucius Felix Octavius
36)
QUOD PRNCIPI PLACUIT, LEGTS HABET VIGOREM Co podobao si wadcy, ma
moc
prawa
QUOD QUIS PER LIUM FECIT, IPSE FECIT Kto dziaa przez innego, jakby dziaa
sam
QUOD RFUGIT, MULTI CUPIUNT, ODERE, QUOD INSTAT Wielu pragnie tego, co
wymyka si a przeklinaj to, co jest w zasigu rki (Ovdius Ars am. I, 715)
QUOD SATIS EST, PLUS QUAM SATIS EST Co duo, to za duo Co zanadto, to
niezdrw
QUOD SCRIPSI, SCRIPSI Co napisaem, to napisaem (i nie zmieni) (Ewangelia wg
Jana
XIX, 22)
QUOD SEMPER MOVETUR, AETERNUM EST; QUOD UTEM MOTUM ADFERT
ALCUI
QUODQUE IPSUM AGITATUR AIUNDE, QUANDO FINEM HBEAT MOTUS,
VIVENDI FINEM
HBEAT, NECESSE EST Co zawsze porusza si, jest wieczne, co za przekazuje ruch
innemu i co samo porusza si skdind, poniewa ma kres ruchu, z koniecznoci ma i kres
ycia (Ccero Tusc. disp. I, 23, 54)
QUOD SQUITUR, SPECTA! Patrz, co z tego wyniknie!
QUOD SIT FUTURUM CRAS, FUGE QUERERE, ET FORS DIERUM CUMQUE
DABIT, LUCRO
APPONE, NEC DULCES AMORES SPERNE, PUER, NEQUE TU CHOREAS, DONEC
VRENTI
CANTIES ABEST MOROSA Unikaj pyta, co bdzie jutro, a kady dzie, jaki da ci los,
za
zysk uwaaj i nie gard, chopcze, sodycz miosn, dopki z dala jeszcze od ciebie,
modego, draliwa staro (Hortius Crmina 1, 9)
QUOD SPIRO ET PLCEO, TUUM EST e yj i ciesz si uznaniem, zawdziczam to
tobie (Hortius Crmina IV. 4)
QUOD SUVIUS AMICITIA? C sodszego nad przyja?
QUOD TIBI DERIT, A TE IPSO MUTUARE Poycz od samego siebie, czego ci brak
Nie
poyczaj, zy obyczaj
QUOD VERUM EST, ID MERUM EST Co prawdziwe, jest jasne
QUOD VIDE (Q.V.) Co zobacz (odsyacz) Miej to na uwadze
QUOD VIS FCERE, FAC CITO! Rb szybko, co chcesz robi!
QUO EST DETESTABUOR ILLORUM IMMNITAS, QUI LACERARUNT OMNI
SCLERE
PTRIAM ET IN EA FNDITUS DELENDA OCCUPATI ET SUNT ET FUERUNT
Tym godniejsza
potpienia jest potworno onych, ktrzy wszelakimi zbrodniami rozdzieraj ojczyzn i s, i
byli zajci jej doszcztnym zniszczeniem
QUO IURE? Jakim prawem?
QUO MODO? W jaki sposb?
QUMODO FBUA, SIC VITA: NON, QUAM DIU, SED QUAM BENE ACTA SIT,
REFERT Z
yciem, jak ze sztuk w teatrze: wane, nie jak dugo trwa, ale jak jest zagrana (Sneca
Epistulae 77, 20)
QUMODO SEDET SOA CVITAS PLENA PPULO! Jak osamotnione jest miasto,
chocia
pe ludu! (Treny Jeremiasza, Vulgata I, 1)
QUMODO VALES? Jak si miewasz?
QUO QUISQUE SAPINTIOR EST, EO SOLET MODSTIOR Im kto mdrzejszy, tym
zwykle
skromniejszy
QUO, QUO, SCELESTI, RITIS AUT CUR DXTERIS APTANTUR ENSES CNDITI?
Dokd
pdzicie, zbrodniarze, albo po co w prawicach waszych dobyte miecze? (Hortius Epodon
7)
QUORUM (PRAESNTIA SUFFICIT) Ich liczba wy starcza Dostateczna liczba
QUO NON VERSANTUR CATI, MURES DOMINANTURI Gdzie nie ma kota, tam
rzdz
myszy Kocura nie ma, to myszy biegaj
QUORUM PARS MAGNA FUI W czym i ja sam| miaem wielki udzia (Verglius
Aeneis II, 6)\
QUO NON ASCENDET? Dokd on si nie wdrapie?
QUOT COELUM STELLAS, TOT HABET TUA ROMA PUELLAS Ile ma niebo gwiazd,
tyle
twj Rzym dziewczt (Ovdius Ars am. I, 59)
QUOT CPITA (HMINES), TOT SENTENTIAE Ile gw (ludzi), tyle zda Co
gowa, to
rozum (Trentius Phormio II, 4, 14)
QUOS EGO! Ja was (naucz)! (Verglius Aeneis I, 135)
QUO SEMEL EST IMBUTA RECENS, SERVABIT ODOREM TESTA DIU Czym
nasiknie
wiea skorupka, zachowuje ten zapach dugo Czym skorupka za modu nasiknie, tym na
staro trci (Hortius Epistulae I, 2, 69)
QUOS VULT IPPITER PRDERE, DEMENTAT PRIUS Kogo Jowisz chce pokara,
temu
najpierw odbiera rozum (Eurypides)
QUOT CPITA, TOT SENSUS Ile gw, tyle rozumw
QUOT CPITUM VIVUNT, TTIDEM STUDIORUM MLIA Ile gw, tyle tysicy
upodoba
(Hortius)
QUOT SERVI, TOT HOSTES Ilu niewolnikw, tylu wrogw
QUOUSOUE TANDEM, CATILINA, ABUTERE PATIENTIA NOSTRA? Jak dugo
jeszcze,
Katylino, naduywa bdziesz naszej cierpliwoci? (Ccero In Catilinam I, 1, 1)
QUO VADIS? Dokd idziesz? (H. Sienkiewicz)
Q.V. = QUANTUM VIS Ile chcesz, do woli

RAPERE IN IUS Pozwa do sdu

RAPIAMUS, AMICI, OCCASIONEM DE DIE! Korzystajmy, przyjaciele, z dzisiejszej
przyjemnoci! (Hortius Epod. XIII)
RAPTUS PUELLAE Porwanie dziewicy, uwiedzenie
RARA AVIS IN TERRIS Rzadki ptak na ziemi Rzadkie zjawisko Biay kruk
(Iuvenalis Stirae VI, 165)
RARI NANTES IN GURGITE VASTO Nieliczni rozbitkowie na ogromnej otchani
(Verglius Aeneis I, 118)
RARO ANTECEDENTEM SCELESTUM DESRUIT PEDE POENA CLUDO Kara,
chocia
chroma, rzadko nie dosigna idcego przed ni zbrodniarza (Hortius Cannina III, 2)
RARUS EST NIMUS, QUEM NON FREGERE SECUNDAE Rzadki to duch, ktrego
nie
zepsuo powodzenie (K. Janicki Tristia VII. 82)
RAS. = RASURA Wyskrobane, wygadzone, do wygadzenia
RATIO IUSFICA Powd usprawiedliwiajcy
RATIO LEGIS Uzasadnienie ustawowe
RATIO SUASORIA Powd przekonywajcy
RATIO SUFFCIENS Racja wystarczajca
REBUS ANGUSTIS ANLMOSUS ATQUE FORTIS PPARE W nieszczciu oka si
dzielnym
i odwanym (Hortius Cannina II, 11)
REBUS SIC STNTIBUS W takim stanie rzeczy Gdy sprawy tak stoj
REC. = RECNSUIT Oceni
RECENTER PARATUM wieo przygotowane (lekarstwo)
RECTE Susznie
RECTO Na wierzchu karty
RECTOR MAGNIFICENTSSIMUS Najdostojniejszy rektor
REDDE CESARI, QUAE SUNT CESARIS ET QUAE SUNT DEI DEO Oddaj
cesarzowi, co
cesarskie, a Bogu, co boskie (Ewangelia w2 Mateusza XXII, 21)
REDDE, QUOD DEBES Oddaj, co winien
REDIRE AD NUCES Wrci do orzechw (do zabaw dziecicych)
REDOLET LUCERNA Lampa kopci i mierdzi
REDUCTIO AD ABSURDUM Sprowadzenie do niedorzecznoci
RE ET CRPORE Na majtku i osobie (kara)
R. (ET. I) = REX ET IMPERATOR Krl i wadca
RE ET NOMINE Z czynw i imienia
REGIS AD EXEMPLAR Za przykadem krlewskim (Claudianus De auarto consulatu
Honorii 299)
REI MILITARIS VIRTUS PRAESTAT CTERIS OMNIBUS Cnota onierska jest ponad
wszystkie inne (Ccero Pro Murena 9)
RELATA RFERO Zdaj spraw z tego, co sam syszaem (Herodot Dzieje 7, 157)
RELICTA NON BENE PRMULA Porzucajc niesawnie tarcz (Hortius Cannina II, 7,
10)
RELIGIO LOCI Religijny nastrj miejsca, wito miejsca
REM ACTAM AGIS Robisz to, co ju zostao zrobione Nic to ci nie pomoe
Musztarda po obiedzie
REM ACU TETIGISTI Trafie w dziesitk, w sedno sprawy
REMINISCI EST DULCE MALORUM Mio wspomina niedol ju przeyt (K. Janicki
Tristia V, 29)
REM TENE, VERBA SEQUENTUR Trzymaj si sensu rzeczy, a sowa si znajd (Ccero
Cato Maior)
REM VERBA SEQUENTUR Za rzecz pjd sowa
REMUM DUCAT, QUI NIHIL DIDICIT Niech zajmuje si wiosowaniem, kto nic nie
umie
REPETATUR Naley powtrzy
REPETTIO EST MATER STUDIORUM Powtarzanie jest matk uczenia si
REPREHNSIO CALUMNIA VACARE DEBET Potpienie powinno by wolne od
obrazy
REQUIEM Msza aobna
REQUIEM AETERNAM Wieczne odpoczywanie (H. Sienkiewicz Krzyacy)
R.I.P. = REQUIESCAT IN PACE! Niech spoczywa w spokoju!
REQUIESCAT IN PICE! Niech spoczywa w smole (w piekle)!
REQUIETUS AGER BENE CRDITA REDDIT Wypoczta rola wdzicznie zwraca to, co
si
jej powierzyo (Ovdius Ars om. II, 351)
RERUM CONCRDIA DISCORS Niezgodna zgodno zjawisk (Hortius)
RES AD TRIARIOS VENIT Trzeba wprowadzi do boju trzeci (ostatni) zastp
Pooenie jest bardzo powane
RES ADVERSAS LEVIORES AMICTIA FACIT PRTIENS COMMUNICANSQUE
Przyja
agodzi niepowodzenia przez udzia i wsplne przeywanie
RES AMJCOS INVENIET Majtek cignie przyjaci (Plautus)
RES AMPLA DOMI Dobre warunki domowe (Iuvenalis Stirae XII, 4)
RES ANGUSTA DOMI Cikie warunki domowe Bieda w domu (Iuvenalis Stirae
III, 165)
RES CLAMAT AD DMINUM Rzecz zabrana zawsze chce wrci do swego waciciela
RES COMMUNIS Dobro wsplne
RES DERELICTA Dobro opuszczone
RESERVATIS RESERVANDIS Zastrzegajc, co powinno by zastrzeone
RES GESTAE Czyny wojenne, bohaterskie Przeszo, historia
RES INTEGRA Nienaruszona posta rzeczy
RES IPSA LQUITUR Rzecz mwi sama za siebie
RES IUDICATA Sprawa zdecydowana, osdzona
RES IUDICATA PRO VERITATE HABETUR Co osdzone, jest uwaane za prawd
RES LITIGIOSA Przedmiot sporu
RES NON PARTA LABORE, SED RELICTA Rzecz nie zdobyta wasn prac, ale
otrzymana
w spadku (Martialis Epigrammata X, 47, 1)
RES, NON VERBA Czynw, nie sw
RES NULLIUS Rzecz niczyja
RES NULLIUS CEDIT OCCUPANTI Rzecz niczyja przypada temu, kto j zaj
RESPECTIVE Wzgldnie, odnonie kogo, czego
RES PERIT DMINO Szkoda wynika z utraty rzeczy obcia waciciela
RESPICE FINEM! Patrz koca!
RES PUBLICA CRIOR MIHI EST VITA MEA Rzeczpospolita jest mi drosza nad ycie
(Ccero)
RESPUE, QUOD NON ES! Odrzu to, czym nie jeste! Przesta udawa! (Parsius
Stirae 4, 51)
RES REDIT AD RESTIM Sprawa dochodzi (dojrzaa) do sznura (powieszenia)
RES SACRA MISER Nieszczliwy jest rzecz wit (Sneca Epigrammata 4)
RESERVATIO MENTALIS Zastrzeenie dokonane w myli, nie wypowiedziane gono
RES SEVERA VERUM GUDIUM Rzecz powana to prawdziwa rado (Sneca
Epistulae 23)
RESTITTIO AD (IN) NTEGRUM Przywrcenie do pierwotnego stanu (majtku, czci
przez sd), w medycynie powrt do zdrowia
RES SUB FATIS VTAQUE NOSTRA IACENT W rku losu jest nasze ycie i nasze
pragnienia (K. Janicki Tristia VII)
RESURGAM Powstan znowu
RESURRECTURIS Tym, co maj zmartwychwsta
RETI VENTOS VENARI Sieci chwyta wiatr Szukaj wiatru w potu
RETRO, SATANA! Precz, diable! (Ewangelia wg Mateusza IV, 10)
REVERENDSSIME.! Najczcigodniejszy, njwielebni ej szy!
REX BENE Krl Dobrze (Wadysaw Jagielloczyk, krl Czech i Wgier)
REX LEX Krl to prawo
REX NON MRITUR Krl nie umiera (w znaczeniu cigoci wadzy krlewskiej)
REX REGNAT, SED NON GUBERNAT Krl panuje, lecz nie rzdzi (Jan Zamoyski
Przemwienie sejmowe)
RIDENDO CASTIGAT MORES miechem naprawia obyczaje
RIDENTO DOCERE Uczy z umiechem
RIDENTEM DCERE VERUM Z umiechem mwi prawd (Hortius Stirae I, 1, 24)
RIDENTI DMINO NEC COELO CREDE SERENO Nie ufaj umiechowi pana ni
pogodnemu
niebu
RIDCULUM ACRI FRTIUS ET MELIUS MAGNAS PLERUMQUE SECAT RES
miech
zwykle ucina wszelkie sprawy mocniej i lepiej ni ostre powiedzenie (Hortius)
RIDCULUS MUS mieszna myszka
RIGOR MORTIS Stenie ciaa (wywoane mierci)
RISUM TENEATIS, AMICI? Czy moglibycie powstrzyma si od miechu, przyjaciele?
(Hortius Ars p. 5)
RIVALEM PATIENTER HABE, VICTORIA TECUM STABIT Wspzawodnika traktuj
cierpliwie, a zwycistwo bdzie po twojej stronie (Ovdius Ars am. II, 539)
RIXARI DE SINI UMBRA Spiera si o cie osa (o bahostk)
ROMA AETERNA Wieczny Rzym
ROMA DELIBERANTE SAGUNTUM PERIT W Rzymie si rozprawia, a Sagunt ginie
(Livius)
ROMA LOCUTA, CAUSA FINITA Rzym orzek, sprawa skoczona (w. Ausustyn
Kazanie
131, 10)
ROMA, QUANTA FUIT, IPSA RUINA DOCET Same ruiny wskazuj, jaki by Rzym
(Norwid Meneg)
ROSRIUM Ogrd r
ROTA ROMANA Sd najwyszy w sprawach kocielnych
RP. RCIPE We (napis na recepcie)
RUAT COELUM! Niechaj wali si niebo!
RUDIS INDIGESTAQUE MOLES Bezksztatna surowa masa Zamt Chaos
(Ovdius Metamorph. I, 7)
RUN MOLE SUA Rozpada si pod wasnym ciarem
RUS IN URBE Wie w miecie (Martialis)
RURA MIHI ET RGUI PLACENT IN VALLIBUS AMNES Podobaj mi si wioski i w
dolinach wilgotne strumienie (Verglius Georgica II,
RUSTICANUM DICTUM Chopskie, prostackie powiedzenie

SACER ESTO! Niech bdzie przeklty! Niech bdzie powicony!

SACRA CELRIUS ABSOLVENDA Trzeba prdzej koczy obrzdy
SACRIFCRUM INTELLECTUS Rezygnacja z wasnego przekonania, z samodzielnego
mylenia
S. ALBO SAEC. = SAECULUM Wiek
SAECULUM OBSCURUM Ciemny, ponury wiek (Wiek X w historii papiestwa)
SAEPE EST ETIAM SUB PALLOLO SRDIDO SAPINTIA Czsto pod brudnym
paszczem
kryje si mdro (Caecilius Statius)
SAEPE STILUM VERTAS, TERUM QUAE DIGNA LEGI SUNT, SCRIPTURUS, NEOUE
TE, UT
MIRETUR TURBA, LAEORES, CONTENTUS PUCIS LECTRIBUS Czsto
odwracaj rylec
(zmazuj, co napisa), jeeli zamierzasz pisa rzeczy godne powtrnego czytania, i nie trad
si dla poklasku tumu, a zadowalaj si nielicznymi czytelnikami (Hortius Satirae I, 10,
724)
SAEPE TACENS VOCEM VRBAQUE VULTUS HABET Czsto nieme oblicze ma gos
i
wymow (Ovdius Ars am. I, 572)
SEPIUS AD LUDEM ATQUE VIRTUTEM NATURA SINE DOCTRINA QUAM SINE
NATURA
VLUIT DOCTRINA Czciej dla chway i zalet osobistych miaa znaczenie natura bez
nauki
ni nauka bez natury (Ccero Pro Archia poeta 7)
SAEVIT IN ABSENTES Wcieka si na nieobecnych (Verglius Aeneis IX, 63)
SAEVIT TOTO MARS MPIUS ORBE Bezbony Mars szaleje na caym wiecie
(Verglius Georgica I, 511)
SAEVUM PECUS Stado (trzoda) niewolnicze (Hortius Epigrammata I, 19, 19)
SAGACITAS NARIUM Wyczuwanie wchem Czue powonienie (H.
Sienkiewicz)
SALUS AEGROTI SUPREMA LEX ESTO! Niechaj zdrowie chorego bdzie najwyszym
prawem!
SALUS PPULI SUPREMA LEX ESTO! Dobro ludu niechaj bdzie najwyszym
prawem!
(Prawa XII tablic, Ccero De legibus III, 3, 8)
SALUS PUBLICA SUPREMA LEX ESTO! Dobro publiczne winno by najwyszym
prawem!
SALUS REI PBLICAE (PPULI) SUPREMA LEX (ESTO)! Dobro pastwa (ludu)
niech
bdzie najwyszym prawem!
SALUTA LIBENTER Witaj chtnie, yczliwie Nikt jeszcze nie straci na uprzejmoci
S.D. = SALUTEM DICIT Pozdrawia
SALVA APPROBATIONE Z zastrzeeniem uznania, przyjcia
SALVA CONDITIONE Z zastrzeeniem warunku
SALVA OONSCIENTIA Ze spokojnym sumieniem
SALVA REMISSIONE Z zastrzeeniem zwrotu
SALVA RES EST, SALTAT SENEX Taczy starzec, gdy rzecz si udaa (mwi si wtedy,
gdy jaka niebezpieczna rzecz si udaa)
SALVA VNIA Za pozwoleniem Za przeproszeniem
SALVAVI ANIMAM MEAM Zbawiem dusz moj
SALVE! Witaj!
SALVE, MAGNA PARENS FRUGUM, SATRNIA TELLUS, MAGNA VIRUM! Witaj,
ziemio
Saturna, wielka rodzicielko owocw i ludzi! (Verglius)
SALVE, REGINA! Witaj, krlowo!
SALVO CLCULO Z moliwoci omyki w rachunku
S. E. E. O. = SALVO ERRORE ET OMISSIONE Z moliwoci bdu i przeoczenia
SALVO HONORE Bez ujmy dla honoru
SALVO IURE Z zastrzeeniem praw
SALVO PLENO TITULO Z zachowaniem penego tytuu
SALVUS CONDUCTUS List bezpieczestwa List elazny
SANCTA SANCTE witoci traktujcie jak witoci witoci nie szarga
SANCTA SIMPLICITAS! wita naiwnoci!
SANCTI HABEANTUR LEGATI Posw naley traktowa jak uwiconych
(nietykalnych)
SANCTUM OFFCIUM Zgromadzenie kardynaw
SANCTUM SANCTORUM wite witych (miejsce), najwitsze
S. = SANCTUS wity
SAPERE AUDE, NCIPE! Omiel si by mdrym, zacznij! (Hortius Epistulae I, 2,
40)
SAPERE ET FARI By mdrym i wymownym (staroytny idea wychowawczy)
SPIAS, VINA LIQUES ET SPTIO BREVI SPEM LONGAM RESCES! Bd mdra,
ced
wino, a odlege nadzieje przetnij krtk chwil! (Hortius Crmina I, 11)
SAPIENS LGIBUS PARET, QUIA ID SALUTARE MXIME PUTAT Mdrzec jest
posuszny
prawom, gdy uwaa to za najzbawienniejsze
SPIENS MORTEM NON TIMET Mdry nie boi si mierci
SPIENS NIHIL AFFIRMAT, QUOD NON PROBAT Mdry niczego nie twierdzi, czego
nie
mgby udowodni
SPIENS NIHIL FACIT INVITUS Mdrzec nie robi niczego wbrew woli
SPIENS SEMPER BEATUS Mdrzec zawsze szczliwy
SPIENS SIBIQUE IMPERIOSUS, QUEM NEQUE PAUPRIES, NEQUE MORS,
NEQUE VNCULA
TERRENT Mdrcem i panem sobie jest ten, kogo nie przeraa ani ubstwo, ani mier,
ani
niewola (Hortius)
SAPIENTEM PSCERE BARBAM Pielgnowa (pa) mdr brod Udawa
mdrego
SAPIENTIA ARS YIYENDI PUTANDA EST Mdro naley uwaa za sztuk ycia
SAPIENTI SAT Mdremu wystarczy Mdrej gowie do dwie sowie (Plautus
Persa IV, 7, 19)
SAPIENTIS EST MUTARE CONSLIUM Czowiek rozumny nie waha si zmieni
zdania
SAPIENTIS IUDICIS EST SEMPER COGITARE, QUID LEX COGAT Do obowizkw
mdrego
sdziego naley cigle rozwaa, do czego zmusza (co mwi) prawo
SARTAGO LOQUENDI Gadanina (Persius Stirae I, 80)
SAT CITO, SI SAT BENE Do szybko, jeeli ma by do dobrze
STIETAS PARIT FERCIAM Dostatek rodzi zuchwalstwo
SATIS Do Wystarczy
SATIS ELOQUENTIAE, SAPINTIAE PARUM Do wymowny, ale rozumu mao
(Sallustius Coniuratio Catilinae)
SATIS EST SATIUS Lepsze jest wrogiem dobrego
SATIS VERBORUM Do sw
STIUS EST BENE IGNORARE QUAM MAE DIDICISSE Lepiej nie uczy si wcale
ni le
STIUS EST IGNORARE Lepiej nie wiedzie
STIUS EST SERO QUAM NUNQUAM DSCERE Lepiej si uczy pno ni nigdy
SAT PRATA BIBERUNT Ju do ki piy Ju do tego artobliwie (Verglius
Eclogae)
SAT SAPIENTI Dla mdrego wystarczy
SATUR VENTER NON STUDENT LIBENTER Peny brzuch nie uczy si chtnie
SC. = SCLICET To jest, mianowicie, domylne
SC. = SCULPSIT Rytowa, rzebi
SCAMNUM ASINORUM Ola awa
SCNDALUM MAGNTIUM Skandal w sferach arystokratycznych
SCELERATUS AMOR HABENDI Zbrodnicza dza posiadania (Hortius)
SCELERUM MATER AVARTIA Chciwo matka zbrodni (J. Kochanowski Elegie
III, 2)
SCIENTIA NIHIL EST QUAM VERITATIS IMAGO Wiedza nie jest niczym innym jak
tylko
obrazem prawdy
SCILICET UXOREM CUM DOTE FIDEMQUE ET AMICOS ET GENUS ET FORMAM
REGINA
PECUNIA DONAT AC BENE NUMMATUM DCORAT SUADELA VENUSQUE
Oczywicie
krlowa Mamona obdarza bogacza posan on, zaufaniem przyjaci, wysokim
urodzeniem, piknoci, a zdobi go bogini mioci i wymowy (Hortius)
SCIRE FCIAS Aby wiedzia
SCIRE VOLUNT OMNES, STDIIS INCMBERE PUCI Wiedzie chc wszyscy,
przykada
si do nauki nieliczni
SCLAVUS SALTANS Taczcy niewolnik (symbol nieszcznika nie czujcego swej
ndzy)
SCRBERE RECTE SPERE EST ET PRINCPIUM ET FONS Rozum to pocztek i
rdo
poprawnego pisania
SCRBERE SCRIBENDO, DICENDO DCERE DISCES Nauczysz si pisa pisaniem,
mwi
mwieniem
SCRBITUR AD NARRANDUM, NON AD PROBANDUM Pisze si dla opowiadania, a
nie
dowodzenia (rnica midzy histori a wymow) (Quintilianus Institutio oratoria X, 1,
31)
SCRNIUM Skrzynia (do chowania papirusw)
SCRIPTORUM CHORUS 0MN1S AMAT NEMUS ET FUGIT URBES Caa gromada
pisarzy
kocha gaje, a miast unika (Hortius Epistulae II, 2, 77)
SECTIO AUREA = SECTIO DIVINA Zoty podzia (odcinka)
SECTIO CAESAREA Cesarskie cicie
SECUNDO Po drugie, po wtre
SECUNDUM NATURAM VVERE y zgodnie z natur (Ccero)
SECUNDUM RDINEM Z zachowaniem porzdku
SECUNDUM QUID Do pewnego stopnia
SECURA QUIES ET NSCIA FLLERE VITA Beztroski spokj i ycie niezdolne do
oszustwa (Verglius Georgica II, 467)
SEDES APOSTLICA Tron apostolski, papieski
SEDET AETERNUMQUE SEDEBIT Siedzi i siedzie wiecznie bdzie (Verglius Aeneis
VI, 617)
SE DEFENDENDO W samoobronie
SEDERUNT Siedzieli (na sesji)
SED FUGIT INTREA, FUGIT IRREPARBILE TEMPUS A tymczasem uchodzi,
uchodzi
niepowrotnie czas (Verglius Georgica III, 284)
SED IAM NOX HMIDA COELO PRAECPITAT SUADENTQUE SDERA CADENTIA
SOMNOS,
SED SI TANTUS AMOR CASUS COGNSCERE NOSTROS, INCPIAM Cho ju
wilgotna noc
spywa z nieba i spadajce gwiazdy skaniaj do snu, ale, jeeli tak pragniesz pozna nasze
przygody, zaczn opowie (Verglius, przytoczone u Sienkiewicza w Ogniem i
mieczem)
SED IMPROVISIA LETI VIS RPUIT RAPIETQUE GENTES Ale nieoczekiwana sia
mierci
porywaa i porywa bdzie narody (Hortius)
SED OMNES UNA MANET NOX ET CALCANDA SEMEL VIA LETI Lecz wszystkich
nas
razem czeka ta sama noc i raz trzeba udepta drog mierci (Hortius Crmina I, 28)
SEMEL EMISSUM VOLAT IRREVOCBILE VERBUM Raz rzucone sowo ulata i nie
moe
by cofnite (Hortius)
SEMEL HERES, SEMPER HERES Kto raz sta si dziedzicem, nie moe przesta nim
by
SEMEL MALUS, SEMPER MALUS Kto raz postpi le, jest zawsze uwaany za zego
SEMPEL SCRRPTUM, DECIES LECTUM! Raz napisz, dziesi razy przeczytaj!
SEMPER AD EVENTUM FESTINAT Dy zawsze do rozwizania (Hortius Ars p. 148)
SEMPER LIQUID HAERET Zawsze co przylgnie (z obmowy, oszczerstwa)
(Plutarch)
SEMPER AVARUS EGET Chciwemu zawsze mao
SEMPER EADEM Zawsze to samo
SEMPER HERICA, SEMPER INVICTA Zawsze bohaterska, zawsze niezwyciona
SEMPER HOMO BONUS TIRO EST Dobry czowiek jest zawsze pocztkujcym
(nowicjuszem, naiwnym) Czowiek poczciwy przez cae ycie uczy si (Martialis
Epigrammata 12, 51)
SEMPER HONOS NOMENQUE TUUM I.AUDESQUE MANEBUNT Honor twj, imi i
chwaa
pozostan na zawsze (Verglius)
SEMPER IDEM Zawsze ten sam Zawsze to samo
SEMPER PARATUS Zawsze gotowy
SENATORES BONI VIRI SENATUS AUTEM MAA BSTIA Senatorowie to porzdni
ludzie,
ale senat to za bestia
S. C. = SENATUS CONSULTUM Postanowienie senatu
SENATUS CONSULTUM LTIMUM Uchwaa senatu ostateczna dajca konsulom
wadz
nadzwyczajn
SENATUS POPULUSQUE ROMANUS Senat i nard rzymski
SENECTUS OCCASUS VITAE EST Staro to zachd ycia
SENECTUTEM UT ADIPISCENTUR, OMNES OPTANT, EANDEM ACCUSANT
ADEPTAM
Wszyscy pragn doy staroci, a gdy doyj, przeklinaj j
SENECTUTIS NULLUS EST CERTUS TRMINUS Nie ma adnego okrelonego kresu
staroci (Ccero De senectute)
SNIBUS LABORES CRPORIS MINUENDI, EXERCITATIONES NIMI TIAM
AUGENDAE
VIDENTUR Starcy powinni ogranicza trudy cielesne, natomiast wydaje si, e powinni
wzmaga wiczenia ducha (Ccero De officiis I, 123)
SENSUS COMMUNIS Rozum powszechny Zdrowy rozsdek
SENSU LARGO W szerokim rozumieniu
SENSU STRICTO W cisym znaczeniu
SEPTEM CONVVVIUM, NOVEM CONVCIUM Siedmiu uczta, dziewiciu

ktnia
SEQ. (Q) = SEQUENTES
SEQUENTES (VERSUS) Nastpuj wiersze
SEQUENTIA (VERBA) Nastpuj (sowa)
SERA PARSIMNIA IN FUNDO EST Pno by oszczdnym, gdy wszystko stracone
(Sneca Epistulae ad Luciliwn I)
SRERE NE DBITES! Nie zapominaj o siewie! (jeeli chcesz zbiera)
SRIUS AUT CTIUS SEDEM PROPERAMUS AD UNAM Prdzej czy pniej
pospieszamy do
jednej siedziby (grobu) (Hortius)
SERO, POST DAMNUM SPIENS SOLET ESSE POLONUS Mdry Polak po szkodzie
SERO SPIUNT PHRYGES Pno przychodz Frygowie po rozum do gowy Mdry
Polak po szkodzie
SERO VENIENTES MAE SEDENTES Spnialscy zajmuj kiepskie miejsca Kto
pno
przychodzi, sam sobie szkodzi
SERO VENIENTIBUS OSSA Dla pno przybywajcych. koci (resztki z uczty)
SERVITUS DIFFICLLIMUM INTELLECTU EST Niewol najtrudniej zrozumie
SERVITUS EST POSTREMUM MALORUM MNIUM Niewola to najgorsze z
nieszcz
SERVA ME, SERVABO TE Ocal mnie, ocal ciebie
SERVUS SERVORUM DEI Suga sug boych (tytu papiea)
SESQUIPEDLIA VERBA Sowa dugie na ptorej stopy, skomplikowane, nadte
(Hortius Ars p. 97)
SI UGUR AUGUREM Gdy augur (kapan wrbita) spotyka augura (porozumiej si)
SI BELLUM OMTTIMUS, NUNQUAM PACE FRUEMUR Jeeli zapominamy o
wojnie, nigdy
nie zaznamy rozkoszy pokoju
SI CURATUR, NATURA LAUDATUR, SI NON CURATUR, MEDICUS ACCUSATUR
Jeli si
uzdrawia, chwali si natur, jeeli nie przychodzi do zdrowia, oskara si lekarza
SI DIIS PLACET Jeli bogom si podoba
SI DUO DICUNT IDEM, NON EST IDEM Jeli dwaj mwi to samo, to nie jest to samo
(Terntius)
SI DUO FCIUNT IDEM, NON EST IDEM Jeli dwaj robi to samo, to nie jest to samo
(Terntius)
SI FBUA VERA Jeli to prawda, co mwi
SI FECISTI, NEGA Jeli zrobie to, zapieraj si (Zasada ludzi pozbawionych honoru i
nieuczciwych)
SI IUVATUR, NATURA LAUDATUR, SI NON IUVATUR, MDICUS ACCUSATUR
Jeli
pomaga, chwali si natur, jeli nie pomaga, oskara si lekarza
SI LATET ARS, PRODEST Sztuka przynosi korzy, jeli jest ukryta (Ovdius Ars am.
II, 313)
SI LEONINA PELLIS NON SATIS EST, VULPINA ADDENDA Jeli skra lwa nie
wystarcza,
wdziej jeszcze lisi Jeli nie moesz czego osign si, uyj podstpu
SILVA RERUM Las rzeczy (Ksiga zawierajca rozmaite wiadomoci)
SI MAA CONDDERIT IN QUEM QUIS CRMINA, IUS EST RUDICIUMQUE Jeli
kto kogo
dotknie zoliwym wierszem, wiedz, e jest prawo i sd (Hortius)
SI MONUMENTOM REQUIRIS, CIRCMSPICE Jeli szukasz (Jego pomnika),
rozejrzyj si
dokoa
SI NON MI NOCES, FORTUNA Jeli mnie nie skrzywdzisz, fortuno (J. Sowacki
Beniowski)
SI NON CURABIS, NON REGNABIS Jeli nie zatroszczysz si, nie bdziesz panowa
(Uchwaa sejmu konwokacyjnego w styczniu 1573 r. sowa Jana Zborowskiego do
Henryka Walezego w sprawie uchwa konfederacji warszawskiej r. 1573)
SI OMITTI VITA BEATA POTEST, BEATA ESSE NON POTEST Jeeli mona pomija
milczeniem ycie szczlwie, to nie moe ono by szczliwe
SI MNIA FACIENDA SUNT, QUAE AMICI VELINT, NON AMICTIAE TALES, SED
CONIURATIONES PUTANDAE SUNT Gdyby trzeba byo robi wszystko, czego ycz
sobie
przyjaciele, trzeba by uwaa tak przyja za spisek (Ccero De officiis III, 44)
SI PARVA LICET COMPNERE MAGNIS Jeli wolno porwnywa rzeczy mae z
wielkimi
(Verglius Georgica IV, 176)
SI PTRIAM PRDERE CONETUR PATER, SILEAT FLIUS? Gdyby ojciec prbowa
zdradzi ojc zn, to syn miaby milcze?
SI PLACET Jeli si podoba, prosz
SI PONITET, HAUD NOCET ERROR Jeli jest skrucha, bd nie szkodzi
SI SAPIS, SIS APIS! Jeli mdry, bd pszczo! Zbieraj jak pszczoa sodycz z
kwiatw (Sneca)
SI SENEX CULOS HABERET UT IVENIS, VIDERET UT IUVENIS Gdyby starzec
mia oczy
modzieca, widziaby jak modzieniec (A. Frycz Modrzewski)
SI SINE AMORE IOCISQUE NIL EST LUCUNDUM, VIVAS IN AMORE IOCISQUE
Jeli nie
uznajesz adnej przyjemnoci prcz miosnych igraszek, to yj wrd miosnych igraszek
SI SOLOS MSEROS EOS DCERES, QUTBUS MORIENDUM ESSET, NEMINEM
EORUM, QUI
VVERENT, EXCIPERES Gdyby tych jedynie uwaa za nieszczliwych, ktrzy musz
umrze, nie wyczyby nikogo z ywych
SISTE, VIATOR, ITER! Wdrowcze, zatrzymaj si!
SI TACUISSES, PHILSOPHUS MANSISSES Gdyby milcza, uchodziby dalej .za
filozofa
(Nie dowiedziano by si o twojej gupocie)
SI VENTRI BENE, SI LTERI PEDIBUSQUE TUIS, NIL PTERUNT DIVTIAE
REGALES DDERE
Jeli brzuch, boki i nogi s w porzdku, to niczego wicej da ci nie mog bogactwa
krlw (Hortius)
SI VIS AMARI, AMA! Jeli chcesz by kochana, kochaj sam! (Sneca)
SI VIS ME FLERE, DOLENDUM EST PRIMUM IPSI TIBI Jeli chcesz, bym paka, to
przede
wszystkim trzeba, by cierpia (Hortius Arsp. 10310)
SI VIS PACEM, PARA BELLUM Jeli chcesz pokoju, gotuj si do wojny (Vegetius
Institutio rei militaris III Prologos)
SI VIS PACEM, PARA IUSTTIAM Jeli chcesz pokoju, stosuj sprawiedliwo (Napis na
paacu pokoju w Hadze)
SI VIS VITAM, PARA MORTEM! W aspekcie mierci ycie nabiera peni! (Freud)
SI VITAE MRITIS RESPONDET GLRIA FAMAE, NUL LA TUOS ACTUS PTERIT
ABOLERE
VETUSTAS Jeli zasugom ycia rwna odpowiada chwaa, nigdy czas nie zdoa zatrze
czynw twoich
SIBI QUAEQUE VIDETUR AMANDA; PESSIMA SIT, NULLI NON SUA FORMA
PLACET Kada
wydaje si sobie godn mioci; choby najbrzydsza, to jednak komu uroda jej si podoba
(Ovdius Ars am. I, 61112)
SIBI QUAQUE DAT MORES, MTNISTERIA CASUS ADSIGNAT Obyczaje kady sobie
okrela, suby wyznacza przypadek
SIC Tak Dosownie
SIC AMA, TAMQUAM OSURUS Tak kochaj, jakby zamierza nienawidzi
SIC CUM INFERIORE VIVAS, QUEMDMODUM TECUM SUPERIOREM VELIS
VVERE yj
tak z niszymi, jak chciaby, aby yli z tob wysi
SIC ASTRA VOLUNT Tak chc gwiazdy (St. Wyspiaski Zygmunt August)
SIC FATA TULERE Tak zrzdziy losy
SIC FATA VOLUNT Tak los chce
SIC ITUR AD ASTRA Tak si kroczy ku gwiazdom, dy do zaszczytw (Verglius
Aeneis IX, 641)
SIC SEMPER TYRANNIS Tak zawsze z tyranami
SIC ME SERVAVIT APOLLO Tak mnie ocali Apollo (Hortius Satirae I, 9, 78)
SIC SINE LABORE VENTER IMPLETUR MEUS Tak bez trudu napenia si mj
odek
(Phaedrus)
SIC NE PERDDERIT, NON CESSAT PRDERE LUSOR Tak gracz, aby nie przegra,
nie
przestaje przegrywa (Ovdius Ars am. I, 449)
SICUT COELUM DEIS, ITA TERRAE GNERI MORTLIUM DATAE QUAEQUE
VCUAE, EAE
PBLICAE SUNT Jak niebo bogom, tak ziemie dane s ro: dzajowi ludzkiemu, a te,
ktre
s puste, stanowi wasno publiczn (Tcitus Annales XIII, 56)
SICUT DIES IUYENTUTJS, SIC ET SENECTUS TUA Jakim kto by za modu, takim
jest na
staro
SICUT IN COELO ET IN TERRIS Jako na niebie, tak i na ziemi
SIC TNEROS NIMOS ALIENA OPPRBRIA SAEPE ABSTERRENT VTIIS Cudze
potpienie
czsto odstrasza wraliwe umysy od grzechu (Hortius)
SIC TRANSIT GLRIA MUNDI Tak mija sawa wiata
SIC VOLO, SIC IBEO, STET PRO RATIONE VOLUNTAS Tak chc, tak rozkazuj,
niechaj
wola moja bdzie rozkazem (Iuvenalis Sdlirae VI, 223)
SIC VOS NON VOBIS FERTIS ARATRA, BOVES Tak wy, woy, dwigacie jarzmo, ale
nie
dla siebie (orzecie dla innych) (Verglius Georgica)
SIC VOS NON VOBIS MELLIFICATIS, APES Tak wy, pszczoy, dajecie mid, ale nie
sobie
(Verglius Georgica)
SIC VOS NON VOBIS NIDIFICATIS, AVES Tak wy, ptaki, wijecie gniazda, a!e nie dla
siebie (Verglius Georgica)
SIC VOS NON VOBIS VLLERA FERTIS, OVES Tak wy, owce, dajecie wen, ale nie
sobie
SIC VOS, SED NON VOBIS Pracujecie, ale nie dla siebie
SIDERA FRIAM VRTICE Gow sign gwiazd (Verglius)
SIGILLUM Piecz
SIGNUM MALI Zy znak
SILENDO NEMO PECCAT Milczeniem nikt nie grzeszy Milczenie zotem
SILENT LEGES Prawa milcz
SMIA PURPURATA Mapa w purpurze
SMIA SMIA EST, TIAM SI UREA GEST AT INSGNIA Mapa zostanie map,
nawet jeli
nosi krlewskie insygnia
SMLIA SIMLUBUS COGNOSCUNTUR Rzeczy podobne poznaje si po podobnych
SMLIA SIMLIBUS CURANTUR Podobne leczy si podobnym (Zasada homeopatii)
SMILIS SIMILI GUDET Podobni ciesz si sob Swj swego znajdzie
SIMPLEX SERVUS DEI Prosty suga boy Naiwny prostaczek
SIMPLICSSIMUS Prostaczek
SMULAC DURVERIT AETAS MEMBRA ANIMUMQUE TUUM, NABIS SINE
CRTICE Gdy
wiek wzmocni twoje ciao i ducha, bdziesz pywa bez korka (Hortius)
SMULACRA MILLE HMINUM, SED RARUS UBIQUE VERUS Istot podobnych do
ludzi na
wiecie moc, ale prawdziwy czowiek wszdzie rzadki
SIMULAC VIDERUNT, PROBAVERUNT Skoro tylko zobaczyli, uznali za witego (A.
Mickiewicz)
SINE AMICIS VITA TRISTIS ESSET ycie bez przyjaci byoby smutne
S. A. = SINE ANNO Bez oznaczenia roku
SINE ARBITRIS Bez wiadkw
SINE CRERE ET BACCHO FRIGET VENUS Bez Cerery i Bachusa marznie Wenus
Za
mio o godzie i chodzie
SINE DIE Bez ustalenia dnia Na wity nigdy
SINE DBIO Bez wtpienia
SINE EFFECTU Bez skutku, wpywu
SINE IRA ET STUDIO Bez gniewu i stronniczoci Bezstronnie Obiektywnie
(Tcitus Annales I, I)
SINE LABORE NON ERIT PANIS IN ORE Kto nie pracuje, nie bdzie mia chleba w
ustach
Bez pracy nie ma koaczy
SINE LOCO Bez oznaczenia miejsca
SINE ME DE ME Beze mnie o mnie
SINE MORA Bez zwoki
S. M. P. = SINE MASCULA PROLE Bez mskiego potomka
SINE PROLE Bezpotomnie
S. P. S. = SINE PROLE SUPERSTITE Bez pozostaego przy yciu potomka
SINE NMINE VULGUS Bezimienny tum
SINE QUA NON = CONDTIO SINE QUA NON
SINE SPE Bez nadziei
SINE VARIETATE COLORUM LICEBAT VVERE BEATE, SINE NOTIONE RERUM
NON LICEBAT
Mona byo y bez rozmaitoci barw, ale bez znajomoci rzeczy nie (Ccero Tusc.
disp. V, 114115)
SINITE PRVULOS VENIRE AD ME Pozwlcie maluczkim przyj do mnie (Ewangelia
wg Mateusza XIX, 14)
SINT QUIDAM HOMINES NON RE, SED NOMINE Niektrzy s ludmi nie z istoty,
lecz z
imienia (Ccero De officiis I, 105)
SINT, UT SUNT, AUT NON SINT! Niechaj bd takie, jakie s (postanowienia), albo
niech
ich w ogle nie bdzie
SIT FELIX CONVVIUM! Niech yje towarzystwo! Dobrego apetytu!
SIT ITER LAETUM! Szczliwej drogi!
SIT LICNTIA VERBO! Niech wolno bdzie uy tego sowa!
SIT MIHI FAS AUDITA LOQUI! Niech mi wolno bdzie; powiedzie to, co syszaem!
(Verglius Aeneis VI, 266)
SIT MIHI, QUOD NUNC EST! Niechaj mi bdzie tak, jak jest teraz! (Hortius)
SIT MODUS IN REBUS! Niech bdzie zachowany umiar!
SIT PROCUL OMNE NEFAS! Precz z wszelkiego rodzaju rodkiem zakazanym!
(Ovdius II, 7)
SIT PRO RATIONE VOLUNTAS! Niechaj za racj wystarczy wola! (Iuvenalis Stirae
VI, 223)
SIT SALUTI! Na zdrowie!
SIT TIBI TERRA LEVIS! Niechaj ci ziemia lekk bdzie!
SIT VNIA VERBO! Niech mi wolno bdzie powiedzie! Za pozwoleniem
SLVICA NON LEGUNTUR Pism sowiaskich nie czyta si (opinia nauki niemieckiej)
S. O. = SERVUS OBSERVANTSSIMUS Najunieszy suga
S. O. = SINE BLIGO Bez zobowizania
SCIETAS LEONINA Lwia spka (spka lwa z osem) (Aesopus)
SOLAE FCIUNT VIRTUTES BEATUM Tylko cnoty czyni czowieka szczliwym
SOLEM E MUNDO TLLERE VIDENTUR, QUI AMICTIAM E VITA TOLLUNT
Wydaje si, e
ci, ktrzy chc usun z ycia przyja, pozbawiaj ycie soca (Ccero Laelius 47)
SOLEM QUIS DICERE FALSUM AUDEAT? Kt miaby nazwa soce faszywym?
(Verglius Georgica I, 463)
SOLLCITAE IUCUNDA OBLIVIA VITAE Mie zapomnienie o kopotach ycia
(Hortius)
SOL MNIA REGIT Soce rzdzi wszystkim (napis na wejciu do muzeum we
Fromborku)
SOL MNIBUS LUCET Soce przywieca wszystkim
SOLVE SENESCENTEM! Wyprzgaj starzejcego si konia! (Hortius Epistulae I, 1,
8)
SOLVENTUR RISU TBULAE Projekty prawa zostan ze miechem odrzucone
SLVITUR AMBULANDO Rozstrzyga si, rozwizuje spacerem, posuwaniem si
naprzd
SOMNUS TAMEN UFERI INTENTUM VNERI Sen tumi miosne zapay (Hortius)
SORTES VERGILIANAE Wrby z otwartej ksigi Wergiliusza
SPATIUM VACUUM Miejsce w przestrzeni puste
SPECTATUM VNIUNT, VNIUNT SPECTENTUR UT IPSAE Przychodz (kobiety do
teatru),
aby popatrze, a zarazem, aby i na nie patrzono (Ovdius)
SPEI PERMULTUM, SED REI NIHIL Nadziei bardzo duo, ale realnego nic
SPEMQUE METUMQUE INTER DBII Ludzie chwiejcy si midzy nadziej i
strachem
(Verglius Aeneis I, 218)
SPERANDUM EST VIVIS, NON EST SPES ULLA SEPULTIS Nadziej mog mie
ywi, dla
zmarych nie ma nadziei
SPERAT INFESTIS, MTUIT SECUNDIS ALTERAM SORTEM BENE PRAEPARATUM
PECTUS
Pier dobrze uzbrojona jest pena nadziei w nieszczciu, a obawia si odmiany w szczciu
(Hortius)
SPERNE VOLUPTATES; NOCET EMPTA DOLORE VOLUPTAS Gard rozkoszami; za
jest
rozkosz okupiona cierpieniem (Hortius)
SPERO MELIORA Spodziewam si lepszego, poprawy
SPES ALUNT XULES Wygnacy yj nadziej
SPES CENATICA Nadzieja otrzymania obiadu (Plautus Captivi I, 496)
SPES DCIPIT Nadzieja zawodzi
SPES EST MISERIA DULCSSIMA Nadzieja to najsodsza ndza
SPES MATER STULTORUM Nadzieja matka gupcw
SPES QUIDEM FALLAX, SED TAMEN APTA DEA EST Wprawdzie nadzieja to
zwodnicza
bogini, ale jednak poyteczna (Ovdius Ars am. I, 444)
SPES SIBI QUISQUE Kady wierzy w siebie
SPES VANA Prna nadzieja
SPRITUS FLAT, UBI VULT Duch objawia si, gdzie chce Talent, zdolnoci s
wrodzone, nie nabywa si ich (Ewangelia wg Jana III, 8)
SPRITUS MOVENS Motor dziaania Gwna spryna
SPRITUS QUIDEM PROMPTUS EST, CARO AUTEM INFIRMA Duch jest wprawdzie
ochoczy, ale ciao mde (Ewangelia wg Mateusza XXVI, 2641)
SPRITUS, UBI VULT, SPIRAT = SPRITUS FLAT, UBI VULT
SPQR = SENATUS POPULUSQUE ROMANUS Senat i lud rzymski
SPLENDIDE MENDAX! Wspaniay kamco! (Hortius)
SPLIA OPIMA Obfite upy (zdarte z nieprzyjaciela)
SPONTE SUA Z wasnej woli
SPRETA EXOLESCUNT; SI IRASCARE, DGNITA VIDENTUR To, czym si gardzi,
ulatuje z
pamici; ale jeli si gniewasz, wydaje si znowu za uznane (Tcitus Annales IV, 14)
SPRETAE INIRIA FORMAE Obelga wyrzdzona odrzuconej piknoci
SQ. = SEQUENS Nastpny
SQQ. = SEQUENTES Nastpni
STABAT MATER (DOLOROSA) Staa Matka Bolesna (z pieni religijnej)
STANS PEDE IN UNO Stojc na jednej nodze (Hortius Satirae I, 4, 10)
STANTE PEDE Na jednej nodze Natychmiast
STAT PRO RATIONE VOLUNTAS Wola stoi za rozum
STATUS QUO W stanie, w jakim co si znajduje
STATUS IN STATU Pastwo w pastwie
STARE DECISIS (ET NON MOVERE QUIETA) Sta przy podjtych postanowieniach (i
nie
porusza tego, co ustalone)
STATIM Zaraz, natychmiast (termin medyczny i biurowy)
STAT MAGNI HMINIS UMBRA Stoi (ju tylko) cie wielkiego imienia (Lucanus)
STATUS NASCENDI Stan powstawania, rodzenia si
STATUS PRAESENS Stan obecny
STATUS QUO ANTE Stan dawniejszy
STATUS QUO ANTE BELLUM Stan rzeczy, jaki by przed wojn
STET FORTUNA DOMUS! Niechaj ten dom cieszy si trwaym szczciem!
STET PRO RATIONE VOLUNTAS! Niech za dowd wystarczy wola!
STILUS EST PTTMUS MAGISTER DICENDI Pisanie jest najlepszym nauczycielem
wymowy (Ccero)
S. T. P. = SANCTAE THEOLGIAE PROFESSOR Profesor witej teologii
STRICTE Dokadnie
STUDIUM IMMANE LOQUENDI Nienasycona ch mwienia
STULTE, QUID INSANIS, FULYUM QUI CNGERIS URUM? Gupcze! Po c bez
krzty
rozsdku ciuasz kupy tego zota? (K. Janicki Epigrammata IV)
STULTE, STUDE! Ucz si, gupcze!
STULTSSIMUS EST, QUI HMINEM AUT EX VESTE AUT EX CONDITIONE, QUAE
VESTIS
MODO NOBIS CIRCMDATA EST, ESTIMAT Szczytem gupoty jest ocenia
czowieka
wedug szaty albo pozycji yciowej, ktra okrywa nas na podobiestwo szaty
STULTTIA, ETSI ADEPTA EST, QUOD CONCUPIVIT, NUNQUAM SE TAMEN SATIS
CONSECUTAM PUTAT Gupiec, jeli nawet osign to, czego pragn, nie jest
zadowolony
STULTORUM INFINITUS EST NUMERUS Gupich jest poczet nieprzeliczony
(Ecelesiastes
I, 15)
STULTORUM PLENA SUNT MNIA Gupich peno wszdzie Gupich nie siej
STULTUM EST LIOS REPREHNDERE, QUORUM VIRTUTES IGNORAMUS
Gupot jest
potpia innych, ktrych cnt nie znamy
STULTUM FACIT FORTUNA, QUEM VULT PRDERE Kogo los chce zgubi, czyni go
gupcem (Syrus)
STULTUS STULTA LQUITUR Gupiec plecie gupstwa
STUPETE, GENTES! Zdumiewajcie si, narody!
STUPET IN TTULIS ET IMAGNIBUS Niemieje wobec tytuw i masek przodkw
(wobec
wysoko postawionych)
STUPOR MUNDI Cud wiata
SUA CUIQUE FORTUNA IN MANU EST Kady ma swj los w rku
SUAVE MARI MAGNO Przyjemnie na ogromnym morzu (stojc na ldzie oglda trud
wiolarzy) (Lucretius De rerum natura II, 1)
SUA CUIQUE VOLUPTAS Kady ma swoje przyjemnoci
SUA SPONTE Z wasnej woli
SUA SUNT CUIQUE VTIA Wszystko ma swoj ujemn stron Kady ma swoje wady
SUAE QUISQUE FORTUNAE FABER Kady jest kowalem wasnego losu (Caesar)
SUVITER TN MODO, FRTITER IN RE agodnie co do sposobu, stanowczo co do
samej
rzeczy agodnie, ale stanowczo
SUB COLORE IURIS Pod pozorem prawa
SUB CONDITIONE Pod warunkiem
SUB FIDE NBILI Pod sowem honoru
S.F. = SUB FINEM Pod koniec
SUB HASTA Pod zastawem
SUB IOVE Pod otwartym niebem
SUB IOVE FRGIDO Pod zimnym Jowiszem Pod goym zimnym niebem
(Hortius)
SUB IDICE LIS EST Sprawa jeszcze w sdzie, nie rozstrzygnita
SUBLATA CAUSA TLLITUR EFFECTUS z usuniciem przyczyny ginie skutek
SUB LEGE LIBERTAS Wolno pod panowaniem prawa
SUB POENA Pod kar
SUB ROSA Pod r W dyskrecji Prywatnie
SUB SECRETO W tajemnicy
SUB SIGILLO (SIGNO) CONFESSIONIS Pod znakiem, pod pieczci tajemnicy
spowiedzi
SUB SPCIE Pod postaci Pod pozorem
SUB SPCIE AETERNITATIS Pod ktem wiecznoci Z punktu widzenia wiecznoci
(Spinoza Etyka 5, 31)
SUB TGMINE FAGI W cieniu buku (Verglius Eclogae)
SUB UTRAQUE SPECIE Pod obiema postaciami (chleba i wina)
S.V. = SUB VOCE Pod nazw, pod sowem, pod hasem
SUCCURRENDUM SEMPER PARTI MAXIME LABORANTI (EST) Naley zawsze
pomaga
stronie bdcej w najciszym pooeniu
SFFICIT Wystarczy
SFFICIT DIEI MALTIA SUA Wystarczy kadodzienne zo (Ewangelia wg Mateusza
VI,
3)
SUGGESTIO FALSI Podsunicie bdu, faszu
SUI CUIQUAM MORES FINGUNT FORTUNAM HMINIBUS Los udzi ksztatuj ich
obyczaje (Nepos Titus Pomponios Atticus, II)
SUI GNERIS Swego rodzaju
SUR IURIS (HOMO) Czowiek bdcy w prawie, dysponujcy sob
SUM, ERGO CGITO Jestem, wic myl (teza egzystencjalistw)
SUM, QUOD ERIS, QUOD ES, ANTEA FUI Jestem tym, czym ty bdziesz, a poprzednio
byem tym, czym ty jeste teraz (napis nagrobny)
SUMMA CUM LUDE Z najwysz pochwa Najchlubniej
SUMMA EST DGNITAS IN IIS; QUI MILITARI LUDE EXCELLUNT Najwysz
godnoci
wyrniaj si ci, ktrzy syn z chway onierskiej (Ccero Pro Murena 11)
SUMMA FACIT Suma czyni Razem to czyni
SUMMA SEDES NON CAPIT DUOS Na najwyszym stanowisku nie mona pomieci
dwch (Senca)
SUMMA SUMMARUM SUMA SUM Wszystko razem Wziwszy wszystko pod
uwag
(Plautus Truculentus I, 1, 4)
SUMMO MANE Wczesnym rankiem
SUMMUM BONUM Najwysze dobro
SUMMUM IUS SUMMA INIURIA Najwysze prawo najwysz krzywd (Zbyt cise
przestrzeganie prawa bywa najwiksz nieprawoci) (Ccero De officiis I, 10, 33)
SUMMUM MALUM Szczyt za, nieszczcia
SUM, UT FIAM Jestem, abym si sta
SUNT ALTAE STIRPES STULTTIAE Gboko le korzenie gupoty (Ccero Tusc. disp.
III, 6)
SUNT LACRIMAE RERUM zy s skutkiem czynw (Verglius Aeneis I, 462)
SUNT PERI PERI, PUERLIA TRACTANT Dzieci s dziemi, wic sprawy traktuj
po
dziecicemu (Vulgata List do Koryntian 13, 11)
SUNT SUA CUIQUE VTIA Kady ma swoje wady
SUNT VERBA ET VOCES, PRAETERAQUE NIHIL Wszystko to sowa, gosy i nic
wicej
SUO QUISQUE METU PERCULA METITUR Kady mierzy niebezpieczestwo miar
wasnego strachu
SUO TEMPORE W swoim czasie, we waciwym czasie
SUPRFLUA NON NOCENT Nadmiar nie szkodzi (w. Augustyn De cititate Dei IV, 27)
SUPER FLUMINA BABYLONIS Nad rzekami Babilonu (Psalm CXXXVT)
SUPERSCR. = SUPERSCRIPTUM Napisane wyej
SUPPRESSIO VERI Tumienie prawdy
SUP. = SUPRA Wyej
SUPRA VIRES Ponad siy (Hortius Epistulae I, 18, 22)
SUPREMA LEX Najwysze prawo
SUPREMUM VALE Ostatnie egnaj (Ovdius Metamorph. X, 62)
SURDO FABULAM NARRAS Guchemu opowiadasz bajk Gadaj do ciany
SURGE ET AMBULA! Wsta i id! (Ewangelia wg Mateusza IX, 5)
SURSUM CPITA! Do gry gowa!
SURSUM CORDA! W gr serca!
SUS MINERVAM DOCET winia uczy Minerw Niewiadomy daje rady biegemu
Uczy gupi mdrego (Plutarch Demostenes 11)
SUSPECTUM GENUS HOC SCRIBENDI Podejrzany to rodzaj pisarstwa (Hortius)
SUS. PER COLL. = SUSPENSUS PER COLLUM Powieszony za szyj
SSTINE ET BSTINE! Cierp i panuj nad sob! (Dewiza stoikw) (Aulus Gellius
Noctes Atticae 17, 19, 6)
SUTOR NE SUPRA CRPIDAM IUDICARIT! Szewc niechaj nie siga poza trzewik!
(Plinius
Histria naturalis 3536)
SUUM CUIQUE Kademu, co mu si naley
SUUS CUIQUE MOS Kady ma swoje przyzwyczajenia

TBULA IN NAUFRGIO Deska z rozbitego statku Ostatnia deska ratunku

TBULA RASA Czysta, nie zapisana tablica Dusza czowieka w chwili rodzenia si
(Locke, przekad na acin white paper)
TACE, SED MEMENTO! Milcz, ale pamitaj!
TACENT, SATIS LUDANT Ich milczenie wystarczajc pochwa
TCITO CONSENSU Za milczc zgod
TCITUS PASCI SI POSSET CORVUS, HABERET PLUS DAPIS ET RIXAE MULTO
MINUS
INVIDIAEQUE Gdyby kruk mg pa si w milczeniu, miaby wicej arcia i znacznie
mniej sporw i zawici (Hortius)
TEDIUM VITAE Wstrt do ycia, przesyt, znuenie yciem, frustracja (Aulus
Gellius Noctes Atticae 6, 1118)
TALIS PATER, TALIS FILIUS Jaki ojciec, taki syn
TAM IN TOGA, QUAM IN SAGO Tak w radzie, jak i na wojnie
TANDEM ALIQUANDO Nareszcie
TANDEM BONA CUSA TRIUMPHAT Wreszcie suszna sprawa zwycia Oliwa
sprawiedliwa
TANDEM VICISTI, GALILAEE! Ostatecznie zwyciye, Galilejczyku! (Rzekome
ostatnie sowa Juliana Apostaty)
TANGENTEM CCCABI MCULAT FULIGO VETUSTI Stary garnek smoli tego, kto
go
dotyka Nie dotykaj garnka, to si nie usmolisz
TANTA CRITAS PTRIAE EST, UT EAM NON SENSU NOSTRO, SED SALUTE
IPSIUS
METIAMUR Tak wielka jest mio ojczyzny, e mierzymy j nie naszymi zmysami, lecz
dobrem jej samej (Ccero Tusc. disp. I, 37, 90)
TANTA EST POTNTIA VERITATIS, UT SE IPSA SUA CLARITATE DEFENDAT Taka
jest
potga prawdy, e broni si sama swoj przejrzystoci (Sneca)
TANTA VIS PROBITATIS EST, UT EAM TIAM IN HOSTE DILIGAMUS Taka jest
moc
uczciwoci, e szanujemy j nawet u przeciwnika
TANTAE MOLIS ERAT ROMANAM CNDERE GENTEM Tak trudne byy rzymskiej
wielkoci pocztki Tyle trudu wymagao stworzenie wielkiego dziea (Verglius Aeneis
I, 33)
TANTAENE ANMIS COLESTTBUS IRAE! Tyle gniewu moe by w duszach bogw!
(Verglius Aeneis I, 11)
TANTI EST, QUANTUM HABET Tyle wart, ile ma, ile posiada
TANTO UBERIOR Tym bogatszy
TANTUM SCIMUS, QUANTUM MEMRIA TENEMUS Tyle wiemy, ile zostaje w
pamici,
ile pamitamy
TARDE VENINTIBUS OSSA Dla spniajcych si koci Kto pno przychodzi,
sam sobie szkodzi
TAXA LABORUM Naleno za przygotowanie lekarstwa (w taksie aptekarskiej)
TECUM VVERE AMEM, TECUM BEAM LIBENS Z tob pragnbym y, z tob
chtnie
bym umar (Hortius Crmina III, 6)
TE, DEUM, LAUDAMUS Ciebie, Panie, chwalimy
TEMPORE Za czasw
TE TUA, ME DELECTANT MEA Tobie spraw przyjemno twoje, mnie moje
THEATRUM VIRTUTIS CONSCINTIA Sumienie jesti widowni cnoty
TELUM IMBELLE SINE ICTU Pocisk bezsilny bez siy ciosu (Verglius Aeneis II, 544)
TEMPERANTIA EST CUSTOS VITAE Umiarkowanie jest stranikiem ycia
TEMPERATA FORTUNA OPTIMA Szczcie umiarkowane najlepsze
TEMPORA LABUNTUR TACITISQUE SENSCIMUS ANNIS Czas mija nieznacznie,
stopniowo i starzejemy si wraz z mijajcymi w milczeniu latami (Ovdius Fasti VI, 771)
TMPORA MTANTUR SED NOS MUTAMUR IN ILLIS Czasy si zmieniaj i my
zmieniamy si wraz z nimi
TMPORA SI FERINT NUBILA, SOLUS ERIS Gdy nadejd chmurne lata, zostaniesz
sam
(Ovdius Tristia I, 1, 40)
TMPORE DIFFCILES VENIUNT AD ARATRA IUVENCI Z czasem poddaj si
jarzmu i
oporne woy (Ovdius Ars am. I, 469)
TEMPORA NON SURGUNT, SI CECIDERE SIMUL Czas, gdy raz min, ju nie wraca
(K.
Janicki Epigrammata IV)
TMPORI CDERE ID EST NECESSITATI PARERE Ustpowa przed okolicznociami
to
znaczy ulega koniecznoci
TMPORI CDERE SEMPER SAPIENTIS EST HABITUM Dostosowanie si do
okolicznoci
zawsze uchodzio za cech czowieka mdrego
TEMPORIS FLIA VERITAS Prawda jest crk czasu (okolicznoci)
TEMPUS EDAX IGTUR PRAETER NOS MNIA PERDIT aroczny czas niszczy
wszystko
prcz nas
TEMPUS EDAX RERUM Czas poeracz wszystkiego (Ovdius Metamorph. XV, 234)
TEMPUS EST PTIMUS MAGISTER VITAE Czas to najlepszy nauczyciel ycia
TEMPUS FUGIT Czas ucieka
TEMPUS VERITATIS FLIA Czas crk prawdy
TENAX REQUIRIT PRDIGUM Ciuacz szuka rozrzutnika
TENEO TE, AFRICA! Mam ci, Afryko! (Suetonius Caesar) (sowa Cezara pod
Hadrumetum)
TENERE LUPUM URIBUS Trzyma wilka za uszy (sytuacja kopotliwa)
TENTANDA MNIA Trzeba wszystkiego prbowa (H. Sienkiewicz)
TRMINUS AD QUEM Czas, do ktrego si oblicza, cel, punkt kocowy
TRMINUS ANTE QUEM Czas, przed ktrym co nastpio
TRMINUS A QUO Data, od ktrej co si zaczyna
TRMINUS TECHNICUS Wyraenie fachowe
TERRA FIRMA Ld stay
TERRA INCGNITA (IGNOTA) Ziemia nieznana
TERRA, UBI LEONES Ziemia, gdzie s lwy Teren niebezpieczny
TERRAE FILIUS Syn ziemi, chop
TRTIO Po trzecie
TRTIUM COMPARATIONIS Trzecia rzecz suca za miar porwnania dwu innym
TRTIUM DATUR Jest trzecie wyjcie
TRTIUM NON DATUR Trzeciego wyjcia nie ma
TRTIUM QUID Co trzeciego, poredniego
TRTITUS GUDENS Trzeci uradowany Gdzie si dwch bije, tam trzeci korzysta
TESTAMENTOM AD PIAS CAUSAS Zapis na cele dobroczynne
T. MATURITATIS = TESTIMNIUM MATURITATIS wiadectwo dojrzaoci
TESTIMNIUM PAUPERTATIS wiadectwo ubstwa (w przenoni dowd ubstwa
umysowego)
TESTIS UNUS, TESTIS NULLUS Jeden wiadek to aden wiadek
TESTUDO INTRA TGUMEN TUTA EST w jest bezpieczny w skorupie (Livius)
TETIGISTI ACU Dotkne ig Trafie w sedno a
TIBI ET IGNI Dla ciebie i ognia (przeczytaj | i zaraz spal)
TIBI GRTIAS Tobie dziki (zwykle ironicznie) .
TIBI ME VIRTUS TUA FECIT AMICUM Cnota twoja | uczynia mnie twoim
przyjacielem |
TMEO DANAOS ET DONA FERENTES Boj si Danajw (Grekw), nawet gdy
przynosz
dary (Verglius Aeneis II, 49)
TMEO HMINEM NIUS LIBRI Boj si czowieka czerpicego wiedz z jednej
ksiki,
ograniczonego (w. Tomasz z Akwinu)
TIMOR FFICIT Strach stoi na przeszkodzie
TIMOR PRIMUS IN URBE DEOS FECIT Strach w stolicy najpierw powoa do ycia
boew
(Statius Thebaides III, 661)
TOGA VIRILIS Toga mska
TOLLATUR ABUSUS, MANEAT USUS! Po usuniciu naduycia niechaj pozostanie
uywanie!
TOLLE, LEGE! We i czytaj! (w. Augustyn Confessiones 8, 12)
TOLLE PECNIAM, BELLA SUSTLERIS Usu pienidze, zlikwidujesz wojn
(Quintilianus)
TOLLE, POLONE, CAPUT! Gowa do gry, Polaku! (K. Janicki Variarum elegiarum
liber VI, 101)
TOTA HUIUS MUNDI CONCRDIA EX DISCRDIIS CONSTAT Caa harmonia tego
wiata
skada si z elementw sprzecznych (Sneca)
TOTA PHILOSOPHORUM VITA COMMENTATIO MORTIS EST Cae ycie filozofa to
rozmylania o mierci (Ccero Tusc. disp. I, 74)
TTIDEM Tyle
TTIDEM VERBIS W tylu sowach, w tych samych sowach
TTIES QUOTIES Tyle razy
TOTIUS POLNIAE URBS CELEBERRIMA Najsawniejsze miasto caej Polski
TOTO COELO Na caym niebie
TOTUM IN EO EST, UT TIBI MPERES W tym rzecz caa, aby sobie rozkazywa, sob
rzdzi (Ccero Tusc. disp. II, 22)
T. T. = TOTO TTULO Z penym tytuem
TOTUS IN ILLIS Cay w tym zatopiony, pogrony (Hortius Satirae I, 9, 2)
TOTUS MUNDUS AGIT HISTRIONEM Cay wiat gra jak rol (napis na teatrze
Szekspira
w Stratfordzie)
TOTUS, TERES ATQUE ROTUNDUS Cay, gadki i okrgy
TRACTABUNT HASTAS IVENES, NON PCULA, DISCENT CASSIDE, NON MOLLI
CNGERE
FLORE COMAM Bd modziecy chwyta za oszczepy, a nie za szklanice, bd si
uczyli
przywdziewa na gowy szyszaki, a nie mikkie wiece (K. Janicki Epithalamion II, 153)
TRAHIMUR OMNES STDIO LUDIS Wszystkich nas pociga pragnienie chway
TRAHIT SUA QUEMQUE VOLUPTAS Kadym kieruj jego namitnoci Kadego
pocigaj inne przyjemnoci Kady ma swoje zamiowania (Verglius Eclogae II, 65)
TRAHUNT PROMISSA PUELLAS Obietnice pocigaj dziewczta (Ovdius Ars am. I,
629)
TRAIECTIO VERBORUM Przestawienie sw Zy ukad sw
TRES FCIUNT COLLGIUM Trzej tworz zesp (zdolny do decyzji)
TRUGA DEI Pokj boy
TRIA IUNCTA IN UNO Trzy w jednoci
TRIBUNUS FACTUS, SERVA RDINEM! Zostae trybunem (wojskowym), to pilnuj
szyku!
TRISTE LUPUS STABULIS Wilk to rzecz zgubna dla stajni Wilk postrachem stajni
TRIUMHI DE PPULIS REGNISQUE INTEGRIS ACQUIRUNTUR Triumfy osiga si
tylko
nad narodami i krlestwami niezalenymi (Tcitus Annales XII, 20)
TRUDITUR DIES DIE Dzie goni za dniem (Hortius Crmina II, 18, 15)
TU AUTEM? A ty (co na to)?
TU AUTEM Ale ty
TUAM IPSE TERRAM CALCA! Depcz po swojej ziemi! Nie wtrcaj si do cudzych
spraw!
TUA RES GITUR O twoj spraw chodzi (Horatius Epistulae I, 18, 84)
TU ES ILLE VIR! Ty jeste owym czowiekiem! (Ewangelia Ksiga krlw II, 12, 7)
TUIS TE PINGAM COLRIBUS Podmaluj ciebie twoimi barwami (takimi, jakimi sobie
yczysz)
TULIT ALTER HONORES Innemu przypady zaszczyty (Verglius Eclogae)
TU MIHI SOLA PLACES Ty jedynie mi si podobasz (Ovdius Ars am. I, 42)
TUM BENE FORTIS EQUUS RESERATO CRCERE CURRIT, CUM QUOS
PRAETREAT
QUOSQUE SEQUATUR, HABET Dzielny ko wtedy po otwarciu stajni biegnie dobrze,
kiedy
ma kogo mija i za kim dy (Ovdius Ars am. III, 367)
TU NE CEDE MALIS, SED CONTRA AUDNTIOR ITO! Nie ulegaj zu, ale przeciwnie

staw mu odwaniej czoo!

TUNICA PRPIOR PLLIO Tunika blisza paszcza Blisza koszula ciau (Plautus
Trinummus 1159)
TU PULMENTARIA QUAERE SUDANDO Nabieraj apetytu przez prac w pocie czoa
(Hortius)
TU QUOQUE! I ty take! Taki dobry, jak i ja (Ovdius Tristia II, 39)
TU QUOQUE, MI FILI, BRUTE? Ty take, mj synu, Brutusie? (rzekome sowa Cezara)
TURBATOR CHORI piewak mccy zgodno chru
TU RGERE IMPRIO PPULOS, ROMANE, MEMENTO, HAE TTBI ERUNT ARTES:
PACISQUE
IMPNERE MORES, PRCERE SUBIECTIS ET DEBELLARE SUPERBOS Pamitaj,
Rzymianinie,
e twoja sztuka to wadne kierowanie narodami, narzucanie pokojowych obyczajw i
podbijanie pysznych (Verglius Aeneis VI, 851)
TURGOR VITALIS Jdrno ciaa
TURPE EST LIUD LOQUI, ALIUD SEKTIRE Hab jest co innego mwi, a co
innego
czu (Sneca)
TU SPIENS FINIRE MEMENTO TRISTTIAM VITAEQUE LABORES MOLLI MERO
Pamitaj
mdrze topi smutki i trudy ycia w agodnym winie (Hortius Crmina I, 7)
TU, SI HIC SIS, LITER SENTIAS Gdyby tu by, mylaby inaczej (Trentius Andria
II, 1, 10)
TUTA ET PRVULA LUDO, CUM RES DEFCIUNT Gdy brak rodkw, chwal
bezpieczne
drobnostki (Hortius)
TUTA TIMENS Boi si nawet tego, co bezpieczne (Verglius Aeneis IV, 298)
TUTO, CLERITER, IUCUNDE (CURARE) Lecz bezpiecznie, szybko, przyjemnie
(Asklepiades)
TUUM Twoje
TUUM FAC NEC RESPICIAS FINEM! Rb swoje i nie patrz koca! (J. uawski)

UBERRIMA FIDES Obfita, dobra wiara Uczciwe zamiary

UBI ARMA SONANT Gdzie rozlega si szczk ora (A. Mickiewicz)
UBI BENE, IBI PATRIA Gdzie dobrze, tam ojczyzna (Ccero Tusc. disp. V, 37)
UBI CRUX, IBI LUX Gdzie krzy, tam zbawienie Gdzie cierpienie, tam i nadzieja
UBICUMQUE HOMO EST, IBI BENEFCII LOCUS EST Wszdzie gdzie jest czowiek,
znajdzie si miejsce dla dobrych uczynkw
UBI DEEST PEPLUM, NON EST PERFECTUM GUDIUM Gdzie brak kiecki, tam nie
ma
penej radoci Nie ma penej przyjemnoci bez niewiast
UBI EST CONCRDIA, IBI EST VICTRIA Gdzie zgoda, tam i zwycistwo Zgoda
buduje, niezgoda rujnuje
UBI EST CONFSSIO, IBI EST REMISSIO Gdzie jest przyznanie si, skrucha, tam i
przebaczenie
UBI IUS INCERTUM, IBI IUS NULLUM Gdzie prawo niepewne, tam w ogle nie ma
prawa
UBI LEX, IBI POENA Gdzie jest prawo, tam i kara
UBI MEL, IBI FEL Gdzie mid, tam i
UBI ONUS, IBI SONUS Gdzie ciar, tam jk
UBI OPES, IBI AMICI Gdzie jest bogactwo, tam s i przyjaciele (Pacuvius)
UBI ORDO DFICIT, NULLA VIRTUS SFFICIT Gdzie brak porzdku, tam adna
cnota nie
wystarczy
UBI PUS, IBI INCISIO Gdzie ropa, tam cicie|
UBIQUE DAEMON Wszdzie bg (Salvienus, ucze w. Augustyna)
UBI SCEITAS, IBI IUS Gdzie spoeczestwo, tam musi by i prawo
UBI SUPRA Powyej
UBI SOLITDINEM FACIUNT, PACEM APPELLANT Gdzie robi pustyni, nazywaj
to
pokojem; (Tcitus Agricola, 30)
UBI TU GAIUS, IBI EGO GAIA Gdzie ty, Gajusie, tam i ja; Gaja (sowa wypowiadane
przez kobiet przy zawieraniu maestwa w imperium rzymskim) (Plutarch Moralia 271
E)
UBI UBER, IBI TUBER Gdzie wymi, tam guz Nie ma ry bez kolcw
U.I.D. = UTRIUSQUE IURIS DOCTOR Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)
ULTIMA FORSAN Ostatnia by moe (godzina)
ULTIMA RATIO Ostatni, decydujcy argument
ULTIMA RATIO REGUM Ostatni argument krlw (sia zbrojna) (napis na dziaach za
Ludwika XIV)
ULTIMA THULE Najdalsza wyspa (leca gdzie na kracu wiata) Ostateczne
granice, kres czego (Verglius Georgica I, 30)
ULTIMO W ostatnim dniu miesica
ULTIMUM REFUGIUM Ostatnia ucieczka
ULTIMUS ROMANORUM Ostatni z Rzymian
ULTRA CAPTUM Wicej, ni rozum moe obj
ULTRA POSSE NEMO OBLIGATUR Nikt nie ma obowizku czyni wicej, ni moe
(np.
dunika nie mona pocign do wiadcze ponad jego moliwoci)
ULTRA VIRES Ponad siy
UMBRA HMINIS Cie czowieka, posta nieznana
UMBRAM SUAM TIMET Boi si wasnego cienia
UNA HARUM ULTIMA (HORA) Jedna z nich ostatnia (godzina) (napis na zegarkach)
UNANIMITER Jednomylnie, zgodnie
UNA SALUS VICTIS NULLAM SPERARE SALUTEM Jedynym ratunkiem ocalenia dla
zwycionych nie spodziewa si ratunku (Verglius Aeneis II, 354)
UNA VIA EX MULTIS Droga jedna z wielu
UNA VOCE Jednogonie
UNDE ET QUO? Skd i dokd?
UNDE MALUM? Skd zo? Jakie jest rdo za?
UNDE VENIS ET QUO TENDIS? Skd przybywasz i dokd dysz?
UNGAS VILLANUM, PLLUET ILLE MANUM Nama chopa masem (pimem), on
gnojem mierdzi
UNGUIBUS ET ROSTRO Pazurami i dziobem Z ca energi (w przenoni)
UNIO MYSTICA Zjednoczenie duszy z bogiem w procesie wiary (przekonanie
luteraskiej
ortodoksji)
UNITA DURANT To, co zjednoczone, trwa
UNITIS VRIBUS Wsplnymi siami
UNIVERSAE PECUNIAE NAUFRGIUM FECI Straciem wszystkie pienidze
UNIVERSITAS LITTEUARUM Uniwersytet Og nauk wykadanych w uniwersytecie
UNIVRSITAS NON DELINQUIT Og nie dopuszcza si przewinienia Czyn
speniony
przez og nie jest przewinieniem
UNO ACTU Jednym, nieprzerwanym dziaaniem
UNO NIMO Jednomylnie
UNO CRINE TRHITUR VOLUNTRIUS Ochotni mona cign za jeden wosek
Wobec ochotnika nie jest konieczny przymus
UNO ICTU Jednym uderzeniem, ciosem
UNO MPETU Jednym uderzeniem, natarcie:
UNUM ET IDEM, UNUM IDEMQUE Jedno i to samo jednakowo
UNUM ET NECESSRIUM Jedno, ale konieczni
UNUM HABET ASSDUA INFELICITAS BONUM, QUOD QUOS SEMPER VEXAT,
NOVSSIME
INDURAT Cige nieszczcia maj t jedn zalet, e w ko hartuj tych, ktrych stale
gnbi (Sneca Consolatio ad Helvium 43)
UNUM POST LTERUM Jedno po drugim
UNUM PRO MULTIS DBITUR CAPUT Jedna gowa za wiele Jeden za wielu
UNUM, SED LEONEM Jednego, ale lwa (trzeba)
UNUS HOMO NOBIS CUNCTANDO RESTTUIT REM Jeden czowiek odwlekaniem
rozstrzygnicia przywrci nam rzeczpospolit (Ccero)
UNUS MULTORUM Jeden z wielu (przecitnych) (Hortius Stirae I, 9, 71)
UNUS PRO MULTIS Jeden za wielu (Verglius Aeneis V, 814)
UNUSQUISQUE SE BEATUM FCERE POTEST Kady moe uczyni si szczliwym
(Sneca Consolatio ad Hehiwn V, 1)
UNUS TESTIS NULLUS TESTIS Jeden wiadek to aden wiadek
URBI ET ORBI Miastu (Rzymowi) i wiatu (bogosawiestwo papieskie)
URBS AETERNA Wieczne miasto (Rzym) (Tibullus II, 5, 23)
URGENS Pilne, nage
URGET DIEM NOX ET NOX DIEM :Noc popdza dzie, a dzie noc (Hortius Epoda
XVII, 25)
USQUE AD FINEM A do koca
USQUE AD NUSEAM A do znudzenia
USQUE AD NECEM A do mierci Na mier
USURPATIO IURIS Przywaszczenie sobie prav
USUS EST MAGISTER RERUM Praktyka naucieem wszystkiego
USUS EST TYRANNUS Zwyczaj tyranem, wywie przymus
USUS EST UNUS LEGUM CORRECTOR Zwyczaj jedynym korektorem prawa
USUS LOQUENDI Zwyky sposb mwienia Biego w mwieniu Zwrot mowy
USUS MAGISTER EST PTIMUS Dowiadczeni (wprawa) jest najlepszym
nauczycielem
(Cicero)
UT AGER QUAMVIS FRTILIS SINE CULTURA FRUCTUOSUS ESSE NON POTEST,
SIC SINE
DOCTRINA NIMUS Jak rola, chocia yzna, nie moe by podna bez uprawy, tak i
duch
bez nau (Cicero Tusc. disp. II, 4)
UT AGRICULTURA SANIS HOMNIBUS ALIMENTY SIC MEDICINA AEGRIS
HOMNIBUS
SANITATE PROMITTIT Jak rolnictwo daje zdrowym li dziom poywienie, tak medycyna
rokuje chr zdrowie (Celsus)
UT LIQUID FECISSE VIDEAMUR (UT LIQUID FIERI VIDEATUR) Aby si
wydawao, e
c~ zrobilimy (aby si wydawao, e co zrc biono) Aby zachowa pozory (Lactantius
Divinae institutiones VII, 4)
UT AMERIS, AMBILIS ESTO, QUOD TIBI NON. FCIES SLAVE FORMA DABIT
Aby by
kochan, bd mia, bo tego ci nie da sama twarz i post (Ovdius Ars am. U, 678)
UT DESINT VIRES, TAMEN EST LAUDANDA VOLUNTAS Chocia brak si, to jednak
sama
chcj jest godna pochway (Ovdius Epistulae exi Ponto III, 4, 74)
UT DMINAM TNEAS NEC TE MIRERE RELICTUM, INGNII DOTES CRPORIS
ADDE BONIS
Aby utrzyma sobie swoj pani i nie dziwi si, e ci porzucia, do zalet ciaa dodaj
wartoci ducha (OvidiviS Ars am. II, 11111)
UT ENIM CRUDUM VULNUS MEDENTIUM MANUS TIMET. DEINDE PATITUR
ATQUE ULTRO
REQUIRIT, SIC RECENS ANIMI DOLOR CONSOLATIONES REICIT AC REFUGIT,
MOX DESFDERAT
ET CLEMENTER APMCTIS ADQUIESCIT Jak wiea rana boi si rki leczcych,
pniej
znosi j, a nawet domaga si, tak tylko co doznany bl duchowy odrzuca pociech i unika jej,
ale wnet pragnie i dziki stosowanej agodnie uspokaja si (C. Plinius Minor Epistulae
V, 16)
UT EXEMPLUM DOCET Jak uczy przykad
UT FABULA DOCET Jak uczy bajka
UT FAMA FERT Jak wie niesie
UT FATA TRAHUNT Jak losy zrzdziy Na los szczcia
UT HBEAS QUIETEM, PERDE LIQUID Dla osignicia spokoju warto co straci
UT HMTNI RIDERE, ITA CANI LATRARE PRPRTUM EST Jak waciwy
czowiekowi jest
miech, tak psu szczekanie
U.I. = UT INFRA Jak niej
UT MOS EST Wedug zwyczaju (Iuvenalis Satirae VI, 392)
UT PICTURA PESIS Poezja to jak malarstwo (Hortius Ars p. 361)
UT RETRO Jak na poprzedniej stronie
UT SALUTABIS. ITA SALUTABERIS Jak ty powitasz, tak ciebie powitaj Jak ty
komu,
tak on tobie
UT SEMENTEM FECERIS, ITA METES Jak posiejesz, tak i zbierzesz Jaki siew, taki
plon
U.S. = UT SQUITUR Jak nastpuje, jak dalej
UT SI CAECUS ITER MONSTRARE VELIT Jak gdy lepy chcia wskazywa drog
(Hortius)
UT SIS NOCTE LEVIS, SIT TIBI CENA BREVIS Jeli chcesz w nocy czu si dobrze,
jedz
mao wieczorem
UT S. = UT SUPRA Jak wyej
UT TUUS EST MOS Jak to jest w twoim zwyczaju (Hortius)
UT VINCAS, DISCE PATI, UT VIVAS, DISCE MORI Jeeli chcesz zwycia, ucz si
wytrwae cierpliwoci, jeeli chcesz y, ucz si umie
UT VIVAS, GITUR VGILA! Jeeli chcesz uwaaj, bd ostrony! (Hortius)
UTENDUM EST AETATE; CITO PEDE LBITUR AETAS NEC BONA TAM SQUITUR,
QUAM
BONA PRIMA FUIT Korzystaj z przywilejw wieku; szybko mija i nie jest tak dobry, jak
by
na poczt (Ovdius Ars am. III, 6566)
UTI DOCTIS PLACET Jak si uczonym zdaje Jak twierdz uczeni
UTI, NON ABUTI! Uywa, nie naduywa
UTI POSSIDETIS Jak posiadacie Wedug obecnego stanu posiadania W obecnych
granicach (formua prawna utrzymujca ot ny stan posiadania)
UTI SNTIO, ITA DICO Jak czuj, tak mv
TILE (CUM) DULCI (MXTUM) Poyteczne poczone z przyjemnym (Hortius Ars
p.
TINAM FALSUS VATES SIM! Obym by faszywym prorokiem! (Livius Ab u. c.
XXXI,
10)
TINAM ITA VELINT SUPERI! Oby taka bya wola niebian!
TINAM LIBERORUM NOSTRORUM MORES IPSI NON PERDEREMUS! O,
gdybymy sami
nie zmarnowali obyczajw dzieci naszych! (Quintilianus Institutio oratoria I, II, 15)
UTTNAM PPULUS ROMANUS UNAM CERYIC HABERET! O, gdyby lud rzymski
mia
tylko jeden kark! (Suetonius Caius Caligula 30)
TINAM TIBI ISTAM MENTEM DI IMMORTALES DUINT! Oby ci natchnli t
myl
niemiertelni bogowie! (Ccero In Catilinam I, 23)
UTQUE VIRO FURTIVA VENUS, SIC GRATA PUELLAE Jak ukryta mio mia jest
mczynie, tak i dziewczynie (Ovdius Ars am. I, 276)
UTRUM PLACET SUMITE Wybierajcie z dwojga, co wam si podoba (Livius Ab u. c.
XXI, 18)
UTRUMNE DIVTUS HMINES AN SINT VIRTUTE BEATI? Czy ludziom przynosi
szczcie
bogactwo, czy cnota? (Hortius)
UXOREM VIVAM AMARE VOLUPTAS, DEFUNCTAM RELIGIO Kocha on za
jej ycia
rozkosz, zmar stosunek czysto moralny (Statius 4596)

VACAT Miejsce wolne

VCUA VASA PLURIMUM SONANT Puste naczynia najwicej brzcz
VCUI DIES Dni wolne (od paroksyzmu choroby)
VCUUM Prnia Miejsce prne
VCUUS MIHI VENTER CRPITAT Burczy mi w pustym brzuchu Kiszki marsza
graj
VADE FORAS! Id precz!
VADE IN PACE! Id w pokoju!
VADE MECUM Chod ze mn (wademecum tytu przewodnika)
VADE RETRO ME, STANA! Odstp, szatanie, ode mnie! (Ewangelia wg Marka VIII,
33)
VADE, VALE, CAVE, NE TITUBES MANDATAQUE FRANGAS! Id, egnaj, bacz,
aby si
nie potkn! i speni polecenie! (Hortius)
VAE MIHI! Biada mi!
VAE MSERO MIHI! QUANTA DE SPE DCIDI! Biada mnie nieszczsnemu! Z jakich
wyyn nadziei spadem (Trentius Heautontimorumenos 2, 3, 9)
VAE SOLI! Biada samotnemu! (Ecclesiastes IV, 10)
VAE VICTIS! Biada zwycionym! (Livius Ab u. c. V, 48)
VALE! Bd zdrw! egnaj!
VALEANT CIVES MEI, SINT INCLUMES, SINT FLORENTES, SINT BEATI!
Niechaj rodacy
moi bd silni, bezpieczni, szczliwi!
VALEANT CURAE! Niechaj egnaj troski! Precz z troskami!
VALETE! Bdcie zdrowi!
VALET IMA SUMMIS MUTARE ET INSIGNEM ATTNUAT DEUS OBSCURA
PROMENS Bg
mocen zamieni wielko w nico, poniy sawnego wynoszc to, co nieznane (Hortius
Crmina 1, 34)
VALE ET ME AMA! Bd zdrw i kochaj mnie!
VALE ET MEMOR SIS MEI! egnaj i pamitaj o mnie!
VANA IMAGO Zmora Mara Cie zmarego
VANA SINE VIRIBUS IRA EST Prny gniew bez siy
VNITAS VANITATUM ET MNIA VANITAS Marno nad marnociami i wszystko
marno (Ecclesiastes I, 2)
VANUS ERROR HMINIS ET INANIS CULTUS DIGNITATIS FULGERE PURPURA,
MENTE
SORDESCERE Prny to bd ludzi i pusty kult godnoci olniewa purpur, a umysowo
tkwi w bocie
VARE, VARE, REDDE MIHI LEGIONES! Warusie, Warusie, zwr mi moje legiony!
(Suetonius Augustus XXIII) (Sowa cesarza Oktawiana Augusta po bitwie w Lesie
Teutoburskim)
VARIA Rozmaitoci
V.L. = VARIA LECTIO Rne odczytywanie tekstu
VARIAE SUNT RERUM FIGURAE Rne s ukady rzeczy Rnie si rzeczy
ukadaj
VARIANTE CUSA VARIATUR EFFECTUS Zmiana przyczyny powoduje zmian
skutku
VARITIO DELECTAT Zmiana cieszy
VARIETAS DELECTAT Rozmaito bawi (Phaedrus)
VARIUM ET MUTBILE SEMPER FMINA Niewiasta jest zawsze istot niesta,
zmienn
(Verglius Aeneis IV, 569)
VARSAVIANUM (L.MN. VARSAVIANA) Druki dotyczce Warszawy
VASA INNIA PLRIMUM SONANT Puste naczynia robi najwicej haasu
VTTBUS ANIS FCILES ESTOTE, PUELLAE! Bdcie, dziewczyny, przystpne dla
poetw, dzieci muz (Ovdius Ars am. III, 547)
VATCINIA POST EVENTUM Przepowiednie po wydarzeniu Musztarda po obiedzie
VEL Albo
VEL PECCANTIBUS VIRTUTIS SPECIES PRIMA IUCUNDA EST Nawet grzesznikom
mia
jest dawna posta cnoty
VEL SAPIENTSSIMUS ERRARE POTEST I najmdrzejszy moe si myli
VELIS PASSIS Z rozwinitymi aglami (Ccero Tusc. disp. L 41)
VELLE NON DSCITUR Nie mona si nauczy chcie
VELCITER, FACLITER Szybko, atwo Kto si pospieszy, ten na tym skorzysta
VELUT AEGRI SMNIA Jak sny chorego (Metafora odnoszca si do ksiek
napisanych
chaotycznie) (Hortius Ars p. VII)
VNDERE CUM POSSIS CAPTIVUM, OCCIDERE NOLI Jeli moesz sprzeda jeca,
nie
zabijaj go (Hortius)
VNEREM QUICUMQUE VOLES ATTNGERE SERAM, SI MODO DURARIS,
PREMIA DIGNA
FERES Jeeli w wieku dojrzaym zechcesz pokocha, osigniesz nalen nagrod, jeli
bdziesz wytrway (Ovdius Ars am. II, 7012)
VENI, CREATOR SPRITUS! Przybd, duchu Stwrco!
VENI, SANCTE SPRITUS! Przybd, Duchu wity!
VENI, VIDI, VICI Przybyem, zobaczyem, zwyciyem (Tak zwile zawiadomi Cezar
senat o bitwie pod Zel) (Plutarch Vita I. Caesaris)
VNIA AETATIS Zwolnienie od warunku penoletnoci
VNIA DOCENDI (LEGENDI) Zezwolenie na wykadanie, nauczanie (na wyszej
uczelni)
VNIA PRIMUM DELINQUENTI Przebaczenie dla dopuszczajcego si wystpku po raz
pierwszy
VNIA SIT! Niech bdzie wolno! Za pozwoleniem!
VNIA STUDIORUM Zwolnienie od nauk i egzaminw wymaganych przed otrzymaniem
jakiego urzdu
VNIAM PETIMUSQUE DAMUSQUE Prosimy o ask i sami przebaczamy (Hortius
Ars p. 11)
VENIT MORBUS EQUES, SUEVIT ABIRE PEDES Choroba przybywa konno (szybko),
a
odchodzi zwyka pieszo (powoli)
VENTER CARET URIBUS Brzuch nie ma uszu Sowami nie nasyci si brzucha
(Sneca)
VENTIS LQUERIS Mwisz na wiatr
VENTREM NIMIS REPLERE NOCET Zbytnie przepenianie odka jest szkodliwe
(Celsus)
VENTURAE MMORES IAM NUNC ESTOTE SENECTAE Pamitaj ju teraz o
zbliajcej si
staroci (Ovdius Ars am. IV, 59)
VENUS MULGVAGA Prostytutka
VERAE AMICITIAE DIFFICLLIME REPERIUNTUR IN 1IS, QUI IN HONRIBUS
REQUE
PBLICA VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INVNIES, QUI HONOREM AMICI
ANTEPONAT SUO?
Prawdziw przyja najtrudniej znale wrd tych, ktrzy piastuj godnoci w
rzeczypospolitej. Gdzie bowiem znajdziesz tego, ktry godno przyjaciela postawiby wyej
od wasnej? (Ccero Laelius 64)
VERAE AMICTIAE SEMPITERNAE SUNT Prawdziwa przyja jest wieczna
VERBA ET VOCES PRAETERAQUE NIHIL Sowa i sowa, nic ponadto
VERBA FACERE MRTUO Przemawia do nieboszczyka Przemawia do ciany
VERBA MOVENT (DOCENT), EXEMPLA TRAHUNT Sowa wzruszaj (ucz),
przykady
pocigaj Lepszy przykad nili rada
VERBA NON SUNT VRBERA Sowa nie s uderzeniami, plagami
VERBA NULLO PRTIO EMUNTUR Sw nie kupuje si za adn cen Dobre sowa
nic nit kosztuj
VERBA PRAESCRIPTA Sowa z gry polecane, wskazane
VERBA PRAVE DETORTA Sowa zoliwie przekrcone
VERBA RES SQUITUR Czyn idzie w lad za sowami Sowo pociga za sob czyn
VERBATIM ET LITTERATIM Sowo w sowo i litera w liter, dosownie
VERBA ZERITATIS Sowa prawdy (uyte w znaczeniu nagany lub wyrzutu)
VERBA VOLANT, SCRIPTA MANNT Sowa ulatuj, pismo pozostaje
VERBRIBUS MUTA ADMONENTUR Razami napomina si istoty nieme
VERBI CAUSA Dla przykadu
V.G. = VERBI GRATIA = VERBI CAUSA
VERBO, NMINE Na pozr, a nie w rzeczywistoci
VERBUM NBILE Sowo szlacheckie Sowo honoru
VERBUM NBILE DEBET ESSE STABILE Sowo honoru powinno by dotrzymywane
VERBUM SAPIENTI SAT EST Mdremu wystarczy jedno sowo
VERE SCIRE EST PER CAUSAS SCIRE Prawdziwa wiedza jest wiedz przyczynow
VRITAS EST ADEQUTIO REI ET INTELLECTUS Prawda jest zgodnoci rzeczy i
myli
(stanowisko scholastykw)
VERITAS DIUM PARIT, OBSQUIUM AMICOS Prawda (szczero) rodzi nienawi,
ulego przyjaci (Trentius Andria)
VERITAS PRMITUR, NON OPPRMITUR Prawd mona uciska, ale nie zdawi
VERITAS VITAE EST VITICUM CARSSIMUM Prawda jest najcenniejszym
podarkiem na
drog ycia
VERITAS VISU ET MORA, FALSA FESTINATIONE ET INCERTIS VALESCUNT
Prawda
wychodzi na jaw naocznie i powoli, fasz utwierdza si przez popiech i nieokrelono
(Tcitus Annales II, 39)
VERSIO INTERLINEARIS Tre umieszczona midzy wierszami Czytaj midzy
wierszami
VERSO (FLIO) Na odwrotnej stronie kartki
V. = VERSUS Wiersz
VERSUS (V.) Naprzeciw, w kierunku
VERTATUR VEL VERTE, VIDE Odwrci (kartk) albo odwr, patrz
V.S.PL. = VERTE, SI PLACET Odwr, prosz
VERUM AMICUM PECUNIA NON PARBITIS Prawdziwego przyjaciela nie
zdobdziesz
pienidzmi
VERUM EST, UT BONOS BONI DLIGANT Prawd jest, e zacni kochaj zacnych
VESTES DISCINCTAE, DISCINCTUS ANIMUS Rozchestana szata, rozchestana dusza
YESTGIA ME TERRENT ady (innych) odstraszaj (Hortius Episndae I, 1, 14)
VESTGIA NULLA RETRORSUM Nie ma ladw wstecz Nie ma odwrotu
VESTIS VIRUM FACIT Szata zdobi czowieka
V.S. = VTERIS STYLI Wedug starego stylu
VETRRIMUS HMINI PTIMUS AMICUS EST Najstarszy przyjaciel jest najlepszy

Stara mio nie rdzewieje

VETUSTATEM NVITAS, UMBRAM RUGAT VRITAS, NOCTEM LUX ELMINAT
Nowo
unika dawnoci, prawda cienia, wiato oddala noc
VETO Nie pozwalam
VEXAT CENSURA COLILMEAS Cenzura nka gobie Wiesza si drobnych zodziei
(Iuvnalis)
VEXATA QUAESTIO Roztrzsane pytania
VIA Drog, na drodze, w sposb
VIA CRUCIS, VIA LUCIS Droga krzyowa drog wiata (zbawienia)
VIA DOLORIS (DOLOROSA) Droga cierpienia, krzyowa
VIA FACTI Na drodze czynu Czynnie
VIA LACTEA Droga Mleczna
VIA MEDIA Droga porednia
VIA NATURALI Drog naturaln
VIA NEGATIONIS Przez zaprzeczanie
VIA TRITA VIA TUTA Droga utarta to droga bezpieczna
VICE Zamiast
VICE VERSA Na odwrt Nawzajem
VICINUS BONUS INGENS BONUM Dobry ssiad \ to ogromne dobro
VICISTI, GALILAEE! Zwyciye, Galilejczyku!
VICIT Zwyciy
VICTIS HONOS Cze zwycionym
VICTIS GLORIA Chwaa zwycionym
VICTOR LUDORUM Zwycizca w igrzyskach
VICTRIX CUSA DETS PLCUIT, SED VICTA CATONI Sprawa zwyciska podobaa
si
bogom, przegrana Katonowi (Lucanus Pharsalia I, 128)
Victum date! Dajcie je Dajcie jamun! (Hratius)
VICTUS ET AMICTUS Wyywienie i przyodziewek
VIDENT CONSULES, NE QUID DETRIMENTI RES PBLICA CPIAT Niechaj
konsulowie
bacz, aby pastwo nie ponosio jakiego uszczerbku
V. = VIDE! Zobacz! Patrz!
VIDE, CUI FIDE! Bacz, komu ufa!
VIDE INFRA! Patrz poniej!
VIDLICET (VIC) Mianowicie Rozumie si
VIDEO LUPUM Widz wilka O wilku mowa, a wilk tu
VIDEO MELIORA PROBOQUE, DETERIORA SEQUOR Widz i pochwalam to, co
lepsze,
lecz wybieram gorsze (Ovdius Metamorph. VII, 20)
VDERE NOSTRA MAA NON PSSUMUS; ALII SIMUL DELINQUUNT, CENSORES
SUMUS
Nie moemy dostrzec naszych wad, ale gdy tylko inni zgrzesz, jestemy cenzorami (C. I.
Phaedrus Fbulae aesopicae IV, 10)
VIDE SUPRA Patrz powyej
VIDI Widziaem
VI ET ARMIS Gwatem i zbrojnie
VI MANDATI Z mocy rozkazu, polecenia
VI PRAESIDII Z prawa przysugujcego przewodniczcemu
VI RESCRIPTI Z mocy rozkazu, pisemnego i rozporzdzenia
VI TESTAMENTI Z mocy testamentu
VIGILNTIBUS LEGES SUNT SCRIPTAE Prawa s pisane dla przezornych, czujnych

Aby strzec swych praw, trzeba by czujnym

VIGILATE ET ORATE! Czuwajcie i mdlcie si!
VILE DONUM, VILIS GRATIA May dar, maa wdziczno
VILIUS ARGENTUM EST URO, VIRTUNBUS URUM Srebro jest tasze od zota,
zoto
tasze od wartoci moralnych (Hratius)
VIM VI REPLLERE LICET Wolno odpiera gwat gwatem
VIM VLUMUS EXSTNGUERE, IUS VLEAT NECESSE EST Gwat chcemy
unicestwi,
konieczne jest, aby prawo miao moc (Ccero Pro Sestio 42)
VINA BIBUNT HMINES, ANIMLIA CTERA FONTES Ludzie pij wino, inne
zwierzta
wod rdlan
VINA FERE DULCES OLUERE MANE CAMENAE Bodajby sodkie muzy od rana
pachniay
winem (Hratius)
VINA PARANT NIMOS FACIUNTQUE CALRIBUS APTOS, CURA FUGIT MULTO
DILUITURQUE MERO Wino rozgrzewa serca i czyni podatnymi na zapay miosne,
troski
gin i ton w libacjach (Ovdius Ars am. I, 23738)
VNCERE ET UTI VICTRIA NON IDEM EST Zwycia i korzysta ze zwycistwa to
nie
to samo
Vncere scis, Hnnibal, victria uti nescis Umiesz zwycia, Hannibalu, ale nie umie
wykorzysta zwycistwa (Livius Ab u.c. XXL 51, 4)
VNCULA DA LINGUAE VEL TIBI VINCLA DABIT Zwi jzyk albo on ciebie zwie
VINCUNTUR MOLLI PCTORA DURA PRECE agodna proba zmikcza twarde serca
VINDICTA HMINEM SCELERATUM ALIQUANDO CONSEQUETUR Zemsta
dosignie
kiedy zbrodniarza
VINO PLLITE CURAS! Winem rozpraszajcie troski! (Hortius)
VINUM LAC SENUM Wino to mleko starcw
VINUM LAETFICAT COR Wino rozwesela serce Na frasunek dobry trunek
VIOLENTA NON DURANT Gwaty nie trwaj dugo
VIOLENTUM STUPRUM Zgwacenie Zhabienie
VIR BONUS, DICENDI PERITUS Czowiek prawy, dowiadczony mwca
VIR BONUS ET SPIENS NON IGNORAT, QUID DISTENT AERA LUPINIS M
prawy i
mdry wie dobrze, jaka jest rnica midzy pienidzem i liczmanem (odrnia prawd od
faszu) (Hortius)
VIR BONUS SEMPER TIRO Czowiek prawy jest zawsze nowicjuszem (jest zawsze
oszukiwany)
VIRESQE ACQUIRIT EUNDO Idc nabiera si, potnieje (plotka) (Verglius Aeneis
IV, 175)
VIRGLIUM VIDI TANTUM Wirgiliusza tylko widziaem (i nic wicej)
VIRGNIBUS PUERISOUE CANTO piewam dziewcztom i chopcom (Hortius
Crmina III, U 4)
VIRGO INTACTA Dziewica (Catullus Crmina 63, 47)
VIRIBUS UNITIS Poczonymi siami
VIRI FORTIS EST NE SUPPLCIIS QUIDEM MOVERI Czowiek mocny nie wzrusza
si
nawet mkami
VIRI IN EO CULPA, SI FMINA MODUM EXCEDIT M winien, jeeli niewiasta
przekracza miar (Tcitus Annales III, 134)
VIRITIM Wszyscy co do jednego
VIRES MENTIS ET CRPORIS SINE LABORIS EXERCITATIONE TORPESCUNT
Siy umysu
i ciaa sabn bez wicze w pracy
VIRTUS AMICTIAM ET GIGNIT ET CNTINET Cnota rodzi i utrzymuje przyja
VIRTUS ADEM IN DEO AC HMINE EST Ta sama cnota cechuje Boga, co i
czowieka
VIRTUS EST MDIUM VMITIORUM ET UTRIMQUE REDUCTUM Cnota stoi jakby
porodku
wystpkw i z obu stron jest od nich odgrodzona (Hortius)
VIRTUS EST VTIUM FGERE ET SAPINTIA STULTTIA CARUISSE Cnot jest
unikanie
wystpku, a pocztkiem mdroci brak gupoty (Hortius)
VIRTUS NIHIL XPETIT PRAEMII Cnota nie wymaga adnej nagrody
VIRTUS NOBLITAT Cnota daje szlachectwo
VIRTUS NULLAM MERCEDEM POSTULAT Cnota nie da zapaty
VIRTUS POST NUMMOS Najpierw pienidze, potem cnota Pienidz waniejszy od
cnoty (ironicznie) (Hortius Epistulae I, 1, 54)
VIRTUS SOLA HMINES BEATOS REDDIT Tylko cnota czyni ludzi szczliwymi
VIRTUTE OFFCII Z racji obowizku
VIRTUTES NUNQUAM QUERUNTUR SE ESSE RELICTAS Cnoty nigdy nie skar
si, e s
opuszczone
VIRTUTI MILITARI Cnocie onierskiej odwag (krzy wojskowy)
VIRTUTI MNIA PARENT Wszystko jest posuszne, ulega cnocie (Sallustius)
VIRTUTIS OMNIS LAUS IN ACTIONE CONSISTIT Caa chwaa cnoty polega na
dziaaniu
(Ccero)
VIS ARMATA Sia zbrojna
VIS A TERGO Popdzanie, pobudka z tyu
VIS ATTRACTIVA Sia przycigajca, urok
VIS CENTRFUGA Sia odrodkowa
VIS CENTRPETA Sia dorodkowa
VSCERA REI Wntrznoci, istota rzeczy
VIS CMICA Sia komizmu
VIS CONSLII EXPERS MOLE RUIT SUA Sia zbawiona odwagi zaamuje si pod
wasny
ciarem Gniew bez zastanowienia bezsilny (Hortius Crmina III, 4)
VIS INERTIAE Sia bezwadnoci
VIS LEGIS Sia prawa
VIS MAIOR Sia wysza
VIS MEDICATRDC NATURAE Sia uzdrawiajca! natury (przyrody)
VIS PROBANDI Sia dowodw
VIS REPULSIONIS Sia odpychajca
VIS VIM VI PELLIT Gwat odpiera gwat gwatem
VIS VITALIS Sia yciowa
VISUM, REPERTUM Obejrzano, znaleziono (obdukcja lekarska sdowa)
VITA ACTIVA ycie czynne
VITA BREVIS, ARS LONGA ycie trwa krtko, I sztuka dugo (Hippocrates
Aforyzmy)
VITA BREVIS, ARS LONGA, TEMPUS PRAECEPS, EXPERIMENTUM
PERICULOSUM, IUDICIUM
DIFFICILE ycie krtkie, sztuka dugotrwaa, sposobno przemijajca, dowiadczenie
niebezpieczne, sd trudny (Sneca De brevitate vitae L)
VITA COMMUNIS ycie wsplne (np. w klasztorach)
VITA CONTEMPLATIVA ycie w rozmylaniu
VITA SEPIUS REGITUR FORTUNA QUAM SAPIENTIA yciem czciej kieruje los
nit
rozum
VITA, SI MORIENDI VIRTUS ABEST, SERVITUS EST Jeli brak odwagi wobec
mierci, to
ycie jest niewol (Sneca Epistulae 77, 15)
VITA, SI UTI SCIAS, LONGA EST ycie jest dugie, jeli tylko umiesz go uywa
(Sneca De brevitate vitae II, 2)
VITA SINE LTTERIS MORS EST ycie bez nauki to mier
VITAE COMES MORS EST, CURUS TERRORE CARERE QUI CUPIS AC RECTE
VVERE, VIVE
DEO Towarzyszk ycia jest mier; ktry pragniesz by wolnym od strachu przed ni i
y waciwie, yj Bogiem (K. Janicki Crmina collecta)
VITAE, NON SCHOLAE DISCENDUM EST Trzeba si uczy ycia, nie dla szkoy
VITAE SAL AMICITIA Sol ycia jest przyja Przyja okras ycia
VITAM IMPENDERE VERO ycie powici prawdzie (Iuvenalis Satirae IV, 91)
VITAM REGIT FORTUNA, QUAM SAPIENTIA yciem kieruje szczcie, nie mdro
(Ccero Tusc. disp. V, 8)
VITIA AETATIS Bdy waciwe wiekowi
VITIA SINE PRAECEPTORE DISCUNTUR Wystpkw uczymy si bez nauczyciela
VTIIS SINE NEMO NASCITUR Nikt nie rodzi bez wad (Hortius)
VITIO MALIGNITATIS HUMANAE VTERA S IN LUDE, PRAESNTIA IN FASTDIO
SUNT
Przez wad ludzkiej zoliwoci chwali si zawsze stare, a teraniejsze jest w pogardzie
(Taciti Dialogus de oratore 18)
VITUPRIA STULTORUM LAUS EST Nagana udzielona przez gupca jest pochwa
VIVAMUS, MEA LSBIA, ATQUE AMEMUS RUMORESQUE SENUM SEVERIORUM
OMNES
UNIUS AESTIMAMUS ASSIS! yjmy i kochajmy, moja Lesbio a gldzenia zbyt
surowych
staruszkw nie bd grosz dla nas warte! (Catullus. Carmina V)
VIVANT! Niech yj!
VIVANT SEQUENTES! Niech yj nastpni!
VIVAT ACADMIA, VIVANT PROFESSORES! yje akademia, niech yj profesorowie!
(Z
pieni studenckiej) ||
VIVAT, CRESCAT, FLREAT! Niech yje, wzrasta, kwitnie!
VIVAT IOANNES DUX! Niech yje wdz Jan! (H. Sienkiewicz)
VIVAT NOSTRA CIVITAS, VIVAT, CRESCAT, FLREAT! Niech yje nasze pastwo,
yje,
ronie, rozkwita!
VIVAT REGINA! Niech yje krlowa!
VIVAT REX! Niech yje krl!
VIVAT SEQUENS! Niech yje nastpny!
VIVA VOCE ywym gosem, ustnym owiadczeniem
VIVA VOX DOCET ywe sowo uczy
VIVENTE REGE Za ycia krla
VIVE MEMOR, QUAM SIS AEVI BREVIS yj pamitajc, jak krtkowieczny jeste
(Hortius Satirae II, 6, 97)
VIVE MRIBUS PRAETRITIS, LQUERE VERBIS PRASENTIBUS yj wedug
starych
obyczajw, mw, jak si to nowemu wiatu podoba
VVERE EST COGITARE y to znaczy myle (Ccero Tusc. disp, V, 38)
VVERE IN DIEM y z dnia na dzie Trwoni ycie, marnowa
VVERE MILITARE EST ycie to walka (Sneca)
VVERE NATURAE SI CONVENIENTER OPORTET PONENDAEQUE DOMO
QUAERENDA EST
REA PRIMUM, NOVISTINE LOCUM POTIOREM RUR BEATO? Jeli ma si y
zgodnie z
natur i gdy ma si szuka miejsca na zbudowanie domu, to czy znasz lepsze nad wie
szczliw? (Hortius)
VIVE ET ME AMA! yj i kochaj mnie!
VVERE PARVO y skromnie Obywa si maym
VIVE VALEQUE! yj (egnaj) i trzymaj si dobrze (bd zdrw)!
VIVE, UT VIVAS! yj, aby y!
VVIT SUB PCTORE VULNUS Rana boli w gbi serca (Verglius Aeneis 67)
VVITE FORTES FORTIAQUE ADVERSIS OPPNITE PCTORA REBUS! yjcie
dzielnie i
dzieln piersi przeciwstawiajcie si przeciwnociom! (Hortius)
VVERE LAETI! yjcie wesoo!
VVITE, VENTRES! Pozdrawiam was, brzuchy! (Lucilius)
VIVOS VOCO, MRTUOS PLANGO, FLGURA FRANGO Zwouj ywych, opakuj
umarych, pioruny krusz (Napis na starych dzwonach)
VIVUNT UT LBERI, MORIUNTUR UT SERVI yj jak wolni, umieraj jak niewolnicy
(dotyczy specjalnej kategorii libertynw, ktrzy za ycia samodzielnie dysponowali
majtkiem, ale po mierci majtek przechodzi na rzecz patrona)
VIX CREDO Nie do wiary
VIX ERIT E MULTIS UNA, QUAE NEGET TIBI Z wielu jedna bodaj bdzie, ktra by ci
odmo1 (Ovdius Ars am. I, 237)
VIXERE FORTES ANTE AGAMMNONA MULTI I przed Agamemnonem yo wielu
dzielnych (Hortius Crmina IV, 9)
VIXIT y ycia dokona
VIX TMPERO MANIBUS Ledwie hamuj rce Rka mnie wierzbi
VOLENS NOLENS Chcc nie chcc
VOLENTE DEO Z woli Boga Jeeli Bg zechce
VOLENTEM DUCUNT, NOLENTEM TRAHUNT Chccego prowadz, opierajcego si
wlok (Sneca)
VOLENTI NON FIT INIRIA Chccemu (zgadzajcemu si) nie dzieje si krzywda
(Domitius Ulpianus)
VOLO, NON VLEO Chc, ale nie mam si
VOLUMINA LEGUM Ksigi praw
VOLUNTRIO NIHIL DIFFCILE Dla chccego nic ma nic trudnego
VOLUNTAS REGIS SUPREMA LEX Wola krla najwyszym prawem
VOLUPTAS SEMOVENDA EST, QUANDO AD MAJORA QUAEDAM NATI SUMUS
Trzeba
wyrzec si rozkoszy, jeli jestemy stworzeni do wyszych celw
VOMUNT, UT EDANT, EDUNT, UT VOMANT Jedz, aby wymiotowa, wymiotuj, aby
je
(Sneca Consolatio ad Hehium X)
VOS VALETE ET PLAUDITE! egnajcie i klaszczcie! (formuka oznaczajca koniec
przedstawienia) (Trentius)
VOTUM SEPARATUM Zdanie odrbne Odrbny wniosek (zdanie mniejszoci
odmienne od wniosku wikszoci)
VOX ACUTA Gos ostry, wysoki
VOX ANGLICA Gos anielski (nazwa piszczaek w organach o mikkim, delikatnym
brzmieniu)
VOX AUDITA LATET, LITTERA SCRIPTA MANET Sowo usyszane jest niewidoczne,
litera napisana pozostaje jawna
VOX CLAMANTIS IN DESERTO Gos woajcego na puszczy (Ewangelia wg Mateusza
III, 3)
VOX COELESTIS Gos niebiaski
VOX FUCIBUS HAESIT Gos utkn w gardle (Verglius Aeneis III, 48)
VOX HUMANA Gos ludzki (piszczaka w organach o brzmieniu podobnym do gosu
ludzkiego)
VOX MEDIA Wyraz poredni (midzy skrajnymi) np. pogoda
VOX NHILI Wyraz znikd, nic nie znaczcy (chochlik drukarski)
VOX PPULI, VOX DEI Gos ludu to gos Boga
VOX, VOX, PRAETEREA NIHIL Sowa, sowa i nic ponadto
VOX UNTUS, VOX NULLIUS Gos jednego to aden gos
VULGVAGA Wczca si wszdzie, nierzdnica
VULGO Zwykle Pospolicie Powszechnie
VULGO FCIUNT Tak wszyscy powszechnie robi
VULGO VRITAS IAM ATTRIBUTA VTNO EST Pospolicie dziaaniu wina przypisuje
si
prawd (C. Plinius Secundus Historia Naturalis XIV, 191)
VULGUS AMICTIAS UTILITATE PROBAT Tum ceni przyja wedug korzyci
VULGUS CUIUSCUMQUE MOTUS CPIDUS Tum dny jakiegokolwiek przewrotu,
rozruchu (Tcitus Historia I, 80)
VULGUS PROFANUM Tum niewiadomy, ciemny
VLNERA DUM SANAS, DOLOR EST MEDICINA DOLORIS Gdy leczysz rany, bl
jest
lekarstwem na bl (Cato)
VLNERANT OMNES, LTIMA NECAT Wszystkie rani, ostatnia (godzina) zabija
(napis
na zegarach albo budynkach publicznych)

ZONAM PERDIDIT Zgubi pas Jest w trudnym pooeniu

ZONAM SOLVERE Utraci pas cnoty

INDEKS AUTORW NIEKTRYCH ZDA ZAWARTYCH W NINIEJSZYM ZBIORZE

ALKAJOS Z MITYLENY na Lesbos (przeom VIIVI w p.n.e.), synny grecki poeta

liryczny;
autor hymnw, pieni wojennych, miosnych i biesiadnych, twrca strofy zwanej od niego
alcejsk
ANZELM Z AOSTY (w. XII), Woch z pochodzenia, arcybiskup Canterbury, teolog,
waciwy ojciec scholastyki
APPIUS CLAUDIUS CAECUS (w. IV p.n.e.), cenzor, autor zbioru maksym pt. Senteniae
Apostata Iulius (Odstpca), cesarz rzymski w latach 361364, zwolennik filozofii
neoplatoskiej, znis edykt tolerancyjny mediolaski (313 r.), gwarantujcy chrzecijanom
wolno wyznania, i dy do przywrcenia dawnej religii rzymskiej
ARCHIMEDES Z SYRAKUZ (ok. 287212 p.n.e.), wybitny fizyk i matematyk, napisa
traktat
o kwadraturze odcinka paraboli, pierwszy poda warto ?, twrca hydrostatyki i statyki,
prekursor rachunku nieskoczonociowego. Zabity przez Rzymian po zdobyciu Syrakuz
ARYSTOFANES (Aristophanes z Aten, ok. 446385 p.n.e.), najwybitniejszy twrca komedii
staroattyckiej. Najsynniejsze jego dziea: Acharneis (Acharnejczycy), Hippeis (Rycerze),
Nephelai (Chmury), Sphekes (Osy), Eirene (Pokj), Ornithes (Ptaki), Lysistrate, Batrachoi
(aby), Plutos (Bogactwo). W twrczoci swej, majcej ostre akcenty spoeczne i polityczne,
daje Arystofanes bogaty obraz ycia Aten
ARYSTOTELES ze Stagiry w Tracji (IV w. p.n.e.), zaoyciel szkoy filozoficznej Lykaion
w Atenach, autor dzie: Ta metphysika, Ta Physik, Politika, rganon i innych
W. AUGUSTYN Aureliusz (354430 r.), ojciec kocioa, teolog i filozof, biskup w Hippo
Regius, autorytet filozofii chrzecijaskiej, autor dzie Confessiones i De civitate Dei
W. BENEDYKT Z NURSJI (ok. 480553), zaoyciel zakonu benedyktynw i opat
pierwszego klasztoru benedyktyskiego na Monte Cassino
BIAS Z PRIENE (VI w. p.n.e.), jeden z siedmiu mdrcw
BOHR NIELS (18851969 r.), sawny fizyk duski, laureat Nagrody Nobla za kwantow
teori budowy atomu
DU BOIS REYMOND (w. XIX), niemiecki fizjolog i filozof, jeden z twrcw
elektrofizjologii; w pogldach filozoficznych przedstawiciel agnostycyzmu
BORGIA CESAR (14751507), znany z okruciestwa i braku skrupuw wadca Walencji.
Macchiavelli wzi go za wzr do swego dziea Il principe
CAESAR CAIUS IULIUS (10044 p.n.e.), zamordowany przez opozycj republikask.
Wybitny wdz i organizator oraz dziaacz polityczny republiki rzymskiej. Autor dzie
historycznych: De bello Gallico (O wojnie galickiej), Commentarii de bello civili (Pamitniki
o wojnie domowej)
CALPURNIUS TITUS SICULUS, sielankopisarz z czasw Nerona
CASSIUS DION (ok. 155235), konsul w r. 229, autor dziea Romain histori
obejmujcego dzieje Rzymu od zaoenia do panowania Aleksandra Sewera
CATO Marcus Porcius, zwany Maior (234149 r. p.n.e.), wybitny polityk i mwca,
reprezentant starych konserwatywnych tradycji rzymskich, autor dzie: Origines (Pocztki
Rzymu) i De agricultura (O rolnictwie)
CATULLUS Caius Valerius (8754 p.n.e.), poeta rzymski, autor lirykw miosnych do
Lesbii i drobnych utworw zwanych przez niego nugae (fraszki)
CELSUS Aulus Cornelius (I w. n.e.), pisarz rzymski z czasw Tyberiusza, autor dziea
encyklopedycznego Artes (Sztuki), z ktrego dochowao si do naszych czasw tylko 8 ksig
o medycynie
CCERO Marcus Tullius (10643 p.n.e.), najwybitniejszy mwca rzymski, proz acisk
doprowadzi do szczytu doskonaoci, popularyzator filozofii greckiej, dziaacz polityczny i
m stanu, synny ze stumienia spisku Katyliny. Zostawi ogromny spadek literacki. Dziea
retoryczne: De oratore (O mwcy), Brutus, Orator. Dziea filozoficzne: De re publica (O
pastwie), De officiis (O powinnociach), De finibus bonorum et malorum (O granicach
dobra i za), Tusculanae disputationes (Rozmowy tuskidaskie), Cato Maior de senectute
(Katon Starszy o staroci), Laelius de amicitia (Leliusz o przyjani). Ogromn warto maj
obfite Epistulae (Listy) Cycerona. Najcenniejsz cz jego twrczoci stanowi mowy, z
ktrych najlepsze to: Orationes in Catilinam (Mowy przeciwko Katylinie), Pro Sexto
Roscio
Amerino ( W obronie S.R.A.), In Yerrem (Przeciwko Werresowi), De imperio Cnei Pompei
(O
naczelnym dowdztwie Pompejusza), Pro Murena (W obronie Mureny), Pro Archia poeta (W
obronie poety Archiasza), Pro Milone (W obronie Milona), Orationes Philippicae in
Antonium (Filipiki przeciwko Antoniuszowi)
CLAUDIANUS Cludius (IVV w.), ostatni wielki poeta rzymski, autor poematu De bello
Getico, De laudibus Stilichonis, Gigantomachia, Raptus Proserpinae. Wzorowa si na
Owidiuszu. Pisa po grecku i po acinie
COMNIUS (Kmensky Jan Amos, 15921670), twrca nowoczesnej pedagogiki, autor
dzie: Didctica Magna i Orbis pictus
DESCARTES Ren (15961650), ojciec nowoczesnej filozofii, twrca geometrii
analitycznej, racjonalista, autor dzie: Discours de la mthode (Rozprawy o metodzie), Les
principes de la philosophie (Podstawy filozofii)
DIGENES Laertios z Cylicji (II w. n.e.), autor kompilatorskiego dziea pt. Pert bion,
dgmaton kai apophthegmaton ton en philosophia eudokimesanton (Zbir ywotw i nauk
filozofw), jednego z najpowaniejszych rde do historii filozofii greckiej
ENNIUS Quintus (239169 p.n.e.), najwybitniejszy poeta rzymski z okresu
przedklasycznego, autor tragedii i innych utworw poetyckich, w ktrych popularyzowa
mistyk pitagorejsk i filozofi greck
ERAZM Z ROTTERDAMU (ok. 14661536), filozof i filolog holenderski, sawny humanista
Odrodzenia, zwalcza metody scholastyczne, autor midzy innymi dziea Laus stultitiae
(Pochwala gupoty)
EUMENIUS, nauczyciel retoryki i pisarz z III/IV w. n.e., autor panegirykw
EURYPIDES (480406 p.n.e.), najmodszy z trzech wielkich tragikw greckich, autor wielu
tragedii; wyznawa pogldy postpowe i demokratyczne. Najwybitniejsze dziea: Hipolit,
Trojanki (Troades), Blagalnice (Hiketides), Ifigenia w Aulidzie, Orestes
EUSBIUS Caesariensis (268338), pisarz kocielny, autor dziea dogmatycznego i
historycznego Ekklesiastike historia Ewangelia, nauki Jezusa Chrystusa, obejmuje cztery
Ewangelie (Mateusza, Marka, ukasza, Jana)
Ecclesiastes ksiga Starego Zakonu, Kaznodzieja, przypisywana Salomonowi i
wczona przez koci katolicki do ksig kanonicznych
GELLIUS Aulus, pisarz rzymski z II w.p.n.e. Autor dziea antykwarycznego pt. Nctes
Atticae (Noce attyckie) zawierajcego wycigi z dzie pisarzy greckich i rzymskich,
dotyczce
historii literatury, filozofii, retoryki, zagadnie antykwarycznych i gramatycznych Genesis,
pierwsza ksiga Pentateuchu, picioksigu Mojesza
GRZEGORZ VII (ok. 10201085), papie, jako mnich opactwa benedyktyskiego w Cluny
nosi imi Hildebranda. Piastowa urzd w stolicy apostolskiej od 1073 do 1085. Reformator
kocioa znany z walki z cesarzem Henrykiem IV o inwestytur
HADRANUS Pblius Aelius (76138), cesarz rzymski, opiekun sztuk i uczonych, sam
prbowa swych si na polu pimiennictwa
HERAKLIT Z EFEZU (ok. 540480 p.n.e.), grecki filozof, materialista, ujmujcy przyrod
dialektycznie. Pogldy swe zawar w dziele Peri physeos (O przyrodzie)
HERODOT Z HALIKARNASU (Herodtos, 489425 p.n.e.) uwaany jest za ojca historii,
autor historii wojen greckoperskich
W. HIERONIM ZE STRYDONU (ok. 340420), znawca literatury hebrajskiej i greckiej,
tumacz Pisma witego na jzyk aciski (Vulgata)
HIPPKRATES Z WYSPY KOS (460377 p.n.e.), Grek, twrca medycyny jako nauki,
najznakomitszy lekarz staroytnoci. Pisma jego zostay zebrane pod nazw Corpus
Hippocrateum (Zbir Hippokratesa)
HOBBES THOMAS (15881679), filozof angielski, materialista, teoretyk nauki o pastwie,
zwolennik silnej wadzy pastwowej, w psychologii poprzednik asocjacjonistw, autor dzie
Lewiatan i Elementy filozofii
HOMER (Hmeros, IX w.p.n.e.), najdawniejszy poeta grecki, rzekomy twrca Iliady i
Odysei
HORTIUS Quintus Flaccus (658 r.p.n.e.), jeden z najwybitniejszych lirykw rzymskich,
sw twrczoci wywiera wpyw na teori literatury do XIX w., napisa: Epodon liber
(Epody), Sennones (Satyry), Crmina (Pieni), Epistulae (Listy)
HUS Jan (13691415), czeski profesor i rektor uniwersytetu w Pradze, reformator religijny,
zwalcza oficjalny koci; oskarony o herezj zosta spalony na stosie
JANICKI Klemens (XVI w.), poeta Renesansu polskiego, syn chopa, poeta laureatus, autor
Crmina, Tristium liber i innych
IULIANUS Flavius Claudius (331363), bratanek Konstantyna Wielkiego, cesarz rzymski
od 361 r. Odwoa edykt tolerancyjny Konstantyna, zwolennik filozofii neoplatoskiej,
pragn przywrci stanowisko dawnej religii rzymskiej. Dlatego nazwano go Apostat
(Odstpc)
IUSTINIANUS Flavius, cesarz bizantyjski (VI w. n.e.), zasug jego jest kodyfikacja prawa
w tzw. Codex Iustinianus
IUVENALIS Dcimus Iunius (55130), rzymski poeta satyryczny. Autor Satyr bdcych
wyrazem protestu przeciwko okrutnej wadzy cezarw i krytyk wspczesnego
spoeczestwa
KOCHANOWSKI Jan (w. XVI), najwikszy poeta polskiego Renesansu. Obok gwnych
utworw w jzyku polskim pisa sporo po acinie
LACTANTIUS Caecilius Firmianus (IIIIV w.), autor dziea Institutiones divinae bdcego
apologi chrzecijastwa
LEIBNIZ Gottfried Wilhelm (16471716), niemiecki filozof i matematyk. Jego gwne
dzieo Monadologia zawiera system metafizyczny, ktrego podstaw s substancje duchowe,
zwane monadami
LIVIUS Titus (59 p.n.e.17 n.e.), historyk rzymski, autor dziea Ab urbe condita (Od
zaoenia miasta Rzymu) obejmujcego okres od zaoenia Rzymu do czasw, w ktrych y
autor
LOYOLA Ignacy (14911556), Hiszpan, zaoyciel i pierwszy genera zakonu jezuitw
LUCANUS Marcus Annaeus (3965 n.e.), autor epopei historycznej Pharsalia
przedstawiajcej wojn domow midzy Pompejuszem a Cezarem
LUCRETIUS Titus Carus (ok. 9955 r. p.n.e.), przenis na grunt rzymski atomistyk
Epikura i da w swoim dziele De rerum natura wykad filozofii materialistycznej swego
mistrza
LUCILIUS Caius (180103 p.n.e.), wybitny poeta rzymski, twrca satyry politycznej i
spoecznej Ludwik XI (14231483), krl, przyczy do Francji Burgundi, Prowansj,
Maine i Anjou, zama opr szlachty feudalnej i umocni wadz krlewsk, popiera rozwj
gospodarczy kraju
MANILIUS Marcus (I w.n.e.), poeta rzymski, autor poematu dydaktycznego Astronmica,
opiewajcego wpyw gwiazd na ycie ludzi i pastw
MARTIALIS Marcus Valerius (ok. 40102 r.n.e.), epigramatyk aciski, autor dzie: Liber
spectaculorum (Ksiga widowisk), Xenia (Podarki) i Apophreta (Fanty)
MENANDER (342291 r.p.n.e), najwybitniejszy przedstawiciel greckiej komedii nowej,
autor komedii charakteru, rodzinnych i komediofars Mnstucrus Felix Marcus (II w.n.e.),
apologeta chrzecijastwa
MODRZEWSKI Frycz Andrzej (15031572), wnikliwy pisarz polityczny, autor sawnego
dziea De re publica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) o tendencjach
reformatorskich
NEPOS Cornelius (I w.p.n.e.), historyk rzymski, autor dzie: Chrnica, Exempla, De tiris
illustribus
NIETZSCHE Friedrich (XIX w.), filozof niemiecki, czoowy przedstawiciel niemieckiego
dziewitnastowiecznego irracjonalizmu, autor dzie: Antychryst, Tako rzecze Zaratustra, Woa
mocy i inne
NORWID Cyprian Kamil (18211883), poeta, dramaturg, malarz. Autor dzie:
Promethidion, wierszy lirycznych, dramatw: Kleopatra, Krakus, Piercie wielkiej damy,
nowel i in.
OCTAVIANUS Caius Iulius Caesar (63 r.p.n.e.14 r.n.e.), zwyciski uczestnik drugiego
triumwiratu, faktycznie jedynowadca pastwa rzymskiego, twrca systemu zwanego
pryncypatem. Rzdy jego byy okresem wspaniaego rozwoju kultury rzymskiej
ORZECHOWSKI Stanisaw yjcy w latach 15131566, pisarz polityczny, polemista
religijny, zwalcza reformacj, broni wolnoci szlacheckich, autor wielu dzie, z ktrych
najwaniejsze s: Dyalog okoo egzekucyjej Polskiej Korony i Quincunx, to jest wzr korony
na cynku wystawiony
OVDIUS Publius Naso (43 p.n.e.ok. 17 n.e.), najbardziej utalentowany poeta elegijny
epoki Augusta, ostatni wielki poeta Rzymu. Utwory jego szeroko znane to: Amores
(Miostki),
Ars amatoria (Sztuka kochania), Remedia amoris (Lekarstwa na mio), Heroides (fikcyjne
listy miosne bohaterek mitycznych), De medicamine faciei (O kosmetyce twarzy kobiecej),
Metamorfozy, Fasti (Kalendarz), Tristia (ale), Epistulae ex Ponto (Listy z Pontu)
OXENSTIERNA Axel (15831654), szwedzki m stanu, doradca Gustawa II Adolfa
PACUVIUS Marcus (220130 p.n.e.), tragediopisarz rzymski. Pozostay po nim fragmenty
kilkunastu utworw. Dziea jego: Antiope, Armorum iudicium, Hermiona, Paulus i inne,
zachoway si we fragmentach
PRSIUS Aulus Flaccus (3462 r.n.e.), satyryk rzymski, autor utworw satyrycznych
pitnujcych w duchu stoickim wady wczesnego spoeczestwa
PETRNIUS Caius, zw. Arbiter (w r. 66 n.e. odebra sobie ycie na skutek oskarenia o
udzia w spisku przeciwko Neronowi), wytworny znawca dobrego smaku, autor drobnych
wierszykw i powieci satyrycznej Satiricon libri Phaedrus (I w.n.e.), bajkopisarz,
przedstawiciel nurtu plebejskiego w literaturze rzymskiej. Przetumaczy na acin bajki
greckie Ezopa Pico de Mirandola Giovanni (14631494), uczony woski o wszechstronnych
zainteresowaniach, stanowczy w swoich tezach filozoficznych, humanista, przedstawiciel
idealistycznego synkretyzmu
PITTAKOS, wadca Mityleny na Lesbos (ok. 648569 p.n.e.). Zaliczono go do siedmiu
mdrcw Grecji
PLATON (427347 p.n.e.), jeden z najwybitniejszych filozofw staroytnoci, twrca
syntezy filozofii idealistycznej. Napisa wiele dzie przewanie w postaci dialogw: Laches
(O odwadze), Harmides (O roztropnoci), Eutyfron (O pobonoci), Gorgias (O retoryce),
Protagoras (O cnocie), Apoogia Sokratus (Obrona Sokratesa), Politeia (Rzeczpospolita),
Fjdros (Stosunek duszy do idei), Faidon (O niemiertelnoci duszy), Nomoi (Prawa)
PLAUTUS Titus Maccius (250184 p.n.e.), najwikszy komediopisarz rzymski. Waniejsze
jego utwory: Miles gloriosus (onierz samochwal), Aulularia (Skarb), Asinaria (Komedia
ola), Menaechmi (Bracia), Captwi (Jecy)
PLINIUS Caius Secundus, zwany Maior (2379 n.e.), uczony o wielostronnych
zainteresowaniach naukowych. Pozostao po nim dzieo o charakterze encyklopedycznym,
Historia naturalis (Historia naturalna) Plinius Caius Caecilius, zwany take Minor (ok. 61
113 n.e.), autor listw i korespondencji z cesarzem Trajanem
PLUTARCH z Cheronei (ok. 50125 n.e.), jeden z najwybitniejszych pisarzy Grecji, autor
dziea Bioi paralleloi (ywoty sawnych mw), obejmujcego biografi 50 sawnych
Grekw i Rzymian oraz pism o treci moralnej i literackokrytycznej
Psalmy, hebrajskie pieni religijne, tworz Psaterz wchodzcy w skad Starego
Testamentu. Autorstwo ich przypisuje si krlowi Dawidowi
PUBLILIUS Syrus, pisarz rzymski z I w.p.n.e., wyzwoleniec, autor mimw zawierajcych
szereg gbokich sentencji
QUINTDLIANUS Marcus Fabius (I w.n.e.), nauczyciel i autor podrcznika retoryki Institutio
oratoria
SALLUSTIUS Caius Crispus (8634 p.n.e.), polityk i historyk rzymski. Jest autorem dwu
monografii: De coniuratione Catilinae (Spisek Kty liny) i Bellum Iugurtinum (Wojna z
Jugurt)
SALVIANUS, pisarz chrzecijaski z V w.n.e. Autor dzie: Adtersus ataritiam, De
gubernatione Dei
SARBIEWSKI Maciej Kazimierz (w. XVIXVII), wybitny poeta baroku, pisa po acinie
SNECA Lucius Annaeus (4 r.p.n.e.65 r.n.e.), retor, pisarz, poeta i filozof rzymski.
Zachoway si gwnie jego dziea filozoficzne: De clementia (O agodnoci), De vita beata
(O yciu szczliwym), Dialogi, De ira (O gniewie), Epistularum moralium libri XX (20 ksig
listw moralnych); ponadto pisa dziea przyrodnicze i tragedie, np. Trojanki, Medea, Fedra
SPINOZA Barach (16321677), filozof holenderski pochodzenia ydowskiego, gwny
przedstawiciel racjonalizmu XVII w.
STATIUS Publius Papinius (zmar ok. 95 r.n.e.), poeta rzymski, autor epopei Thebais i
wierszy okolicznociowych
STATIUS Caecilius (pocztek II w.p.n.e.). poeta komiczny, jeniec wojenny, autor
kilkudziesiciu komedii znanych jedynie z fragmentw
SUETONIUS Caius Tranuillus (ok. 75ok. 150), znany historyk rzymski. Zachoway si
jego dziea: De vita caesarum (ywoty cezarw) i czciowo De liris illustribus (O wybitnych
mach)
TCITUS Publius Cornelius (55120), najwybitniejszy historyk rzymski epoki cesarstwa.
Autor dzie: Germania, Histriae (Dzieje), Annales (Roczniki), Dialogus de oratore
(Rozmowa o mwcy)
TRENTIUS Publius Afer (ok. 190ok. 150 r. p.n.e.), ostatni wybitny komediopisarz
rzymski, autor Heautontimorwnenos (Samodrczyciel), Eunuchus (Eunuch), Phrmio
(Formion), Adelphi (Bracia)
TERENTIANUS Maurus, pisarz rzymski yjcy pod koniec III w.n.e., autor wierszowanej
pracy o sztuce poetyckiej w 3 ksigach (De littehs, De syllabis, De metris)
TERTULLIANUS Quintus Septimius Florens (ok. 160225), najwybitniejszy aciski pisarz
kocielny przed w. Augustynem. Najwaniejsze jego dzieo Apologeticus
TIBULLUS (5019 p.n.e.), poeta rzymski, autor utworw elegijnych opiewajcych mio i
ycie wiejskie
TOMASZ Z AKWINU (12251274). filozof i teolog. Gwne jego dzieo Summa theolgiae
Ulpianus Domitius z Tyru, wybitny prawnik rzymski z I poowy III w.n.e., autor wielu
dzie dotyczcych prawa pretorw i prawa cywilnego
VALERIUS Maximus, pisarz rzymski z I w.n.e.. autor dziea Factorum et dictorum
memorabilium libri IX (Wypadkw i powiedze godnych pamici ksig IX), zawierajcego
zbir anegdot dotyczcych gonych wydarze i wielce poczytnego u schyku staroytnoci
VEGETIUS Flavius Renatus (druga poowa IV w.n.e.), autor podrcznika o sztuce wojennej
Rei militaris instiiuta
VELLEIUS Paterculus Caius, historyk rzymski ur. ok. 19 r.p.n.e., autor szkicu dziejw
rzymskich Histriae Romanae ad M. Vinicium consulem Hbri duo
VERGLIUS Publius Maro (70 p.n.e.19 n.e.), najwikszy epik rzymski, autor poematu
Gergica (Ziemiastwo), eposu Aeneis (Eneida) oraz sielanek Buclica i Eclogae
Vulgata, tekst Biblii, tzw. aciski przekad Biblii w. Hieronima
UAWSKI Jerzy (18741915), poeta, powieciopisarz, dramaturg. Dziea: Na srebrnym
globie, Ijola, Eros i Psyche i in.

SKRTY TYTUW PRZYTACZANYCH DZIE

Ab u.c. = Ab urbe condita Od zaoenia miasta

Ars. p. = Ars poetka Sztuka poetycka
Ars am = Ars amatoria Sztuka kochania
Tusc. disp. = Tusculanae disputationes Rozmowy tuskulaskie
Metamorph. = Metamorphoseon libri Ksigi przemian

GAUDEAMUS IGITUR

Popularna pie studencka do sw aciskich, wykonywana gwnie w czasie uroczystoci

akademickich; autorem tekstu opartego na hymnie pokutnym z XIII w. jest C. W.
Kinderleben (1781), melodia zostaa zaczerpnita z pieni J. Gunthera Briider, ]ass uns lustig
sein.

Gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus,

gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus!
Post iucundam iuventutem,
post molestam senectutem
nos habebit humus,
nos habebit humus.

Vita nostra brevis est,

vita nostra brevis est,
brevi finietur,
brevi finietur,
venit mors velociter,
rapit nos atrociter,
nemini parcetur,
nemini parcetur.

Vivat Academia,
vivant professores,
vivat Academia,
vivant professores,
vivat membrum quodlibet,
vivant membra quaelibet,
setnper siat in flore,
semper sint in flore!

Vivat et res publica,

et qui illam regit,
vivat et res publica,
et qui illam regit,
vivat nostra cvitas,
maecenatum caritas,
quae nos hic protegit,
quae nos nic protegit!

Vivant omnes virgines,

vivant omnes virgines,
faciles formosae,
faciles formosae,
vivant et mulieres,
tenerae, amabiles,
bonae, laboriosae,
bonae, laboriosae!

PRZEKAD

Radujmy si wic, dopkimy modzi,

po przyjemnej modoci, po uciliwej staroci
posidzie nas ziemia, posidzie nas ziemia.

ycie nasze krtko trwa i szybko si koczy,

chyo nadchodzi mier i porywa nas okrutna
(nikogo nie oszczdzi, nikogo nie oszczdzi).

Niechaj yje Akademia, niech yj profesorowie,

niech yje kady czonek (zespou), niechaj yj wszyscy czonkowie,
niechaj kwitn zawsze, niechaj kwitn zawsze!

Niechaj yje i pastwo, i ten, kto nim rzdzi,

niech yje nasze miasto, mecenasw askawo,
ktra nas tu chroni, ktra nas tu chroni!

Niechaj yj wszystkie dziewczyny

przystpne i pikne,
niechaj yj i matki
mode i mie,
dobre i pracowite, dobre i pracowite!
* Rzymianie wymawiali c jak k w kadym pooeniu, podana tu wymowa przyja si od V
wieku n.e.