Вы находитесь на странице: 1из 4

1. GR 1.1.

Problem Durumu Maddi kltrmz oluturan, yaamasn salayan ve evrensel


kltre katkda bulunan el sanatlar, kltrmzn gelecek nesillere aktarlmasnda gemi ile
gelecek arasnda kpr kurmak iin nemli bir yere sahiptir (Akpnar-ahinolu, 2012:1). nsanlar
gittikleri her yere ya da egemenlik kurduklar her alana kltr ile birlikte el sanatlarn da
gtrmlerdir (Arl, 2000:67). El sanatlar, bir milletin kltrn ifade eden en nemli belgedir
(Onuk, Akpnarl, Orta, 2003:78). nsanlarn giyinme, rtnme, sslenme ve korunma gibi
ihtiyalarn gidermek iin eitli aralar ve zellikle doal ham madde kullanarak farkl tekniklerle el
sanatlar rnlerini yapmlardr. El sanatlarnn kkl geliiminde, Anadoludaki zengin teknik ve
rn eitlilii olan dokumaclk nemli bir yere sahiptir (Akpnarl, Orta, 2003:8). Orta Asyadan
Anadoluya gen bireylerin yaamlar gerei olarak adr yapmnda ve yaantsnda kullanlan
malzemelerin ounluunu kendileri yapmlardr. Esiz gzellikte yaratck ve beceriye sahip olan
bireyler; Dokumaclk, Keecilik, lemecilik vb. el sanatlarn retmi ve gelitirmilerdir (Onuk,
2000:85). Gemiten gnmze devam eden dokuma sanatnda; bitkisel ve hayvansal lifler erilerek
ve bklerek, elde edilen eitli zellikteki ipliklerden dokuma yaplmtr (Ayta, 1982:24-25).
Dokumacln Orta Asyada nerede balad kesin olarak bilinmemekle birlikte, dokumacln
glerle yayldn sylemek mmkndr. Dokumaclk sanatnn en nemli yaylma merkezi
Mezopotamya, Msr, Anadolu, Babil ve Asur blgeleridir (Gnl, 1964:80-81). El dokumacl; Orta
Asyadan balayarak Anadolu ve Balkanlara kadar uzanan, geni bir corafya zerinde tarihsel bir
sre iinde uzun yllar devam etmitir (Tazecan, 1997). Dokuma; zg ve atk olmak zere iki veya
daha ok iplik grubunun birbirini eitli ekillerde dik a ile keserek oluan rnlerdir (Onuk ve
Dierleri, 1998:8). 2 Kullanlan ara ve tekniine gre dokumalar; Mekikli, Mekiksiz, Kirkitli, arpana
olarak snflandrlmaktadr (Akpnarl, 1996:10). Kolan ve arpana dokumalar ile yaplan rnekler,
dokumaclk sanatnn en nemli rnlerinden biridir. Kolan ve arpana dokumaclk sanatnn en
nemli yaylma merkezlerinden birisi Msrdr (Gnl, 1964:80). Bilinen en eski arpana dokuma
rn M. 3000e tarihlendirilmi olan Ramsey Kua 342 levha ile dokunmutur ve Liverpool
Arkeoloji mzesinde saklanmaktadr. Ayrca 3. ve 4. yy da Avrupann kuzeyinde, Kuzey Almanya ve
Danimarka da bataklk kazlarnda arpana dokumalar bulunmutur. Msr da Kolan dokumalarn,
yatay tezghlarda dokunduu tespit edilmitir (Ayta, 1982:20-22). Orta Asyada ve Anadoluda
Kolan-arpana dokumacl (dar dokuma), ok eskilere dayanan kltr miras olarak devam
etmektedir (Akpnarl; Orta, 2007:80). Kltr belgeleri olan bu dokumalar gnmzde kendilerine
has zellikleri ile giyim ve dekorasyon retiminde nemli bir yere sahiptir (Soysald, 1997:187). El
dokumacl kapsamnda yer alan arpanal dokumalar, zg yzl, erit eklinde ve genellikle
desenlidir (Sarolu ve dierleri 2004, s:14, Erbek, 1978:24). Onuk ve Dierlerine gre (2004:46)
arpanal dokuma; arpana kartlarndan geirilmi zglerin arasna, kartlarn evrilmesiyle
oluan aralktan atk iplii atlmas ile elde edilen ince dokumalardr. Kosswige gre (1970:83-84)
arpana dokumaclnda en nemli ara olan arpana ismi verilen kartlar, 3, 4, 6 veya 8 keli, her
bir kesinde zg ipliklerinin geirilmesi iin delik bulunan ve farkl hammaddelerden oluan
levhalardr. arpana dokumalarnn esas hammaddesi yn ve kl ipliklerdir. Bunlarn yannda
dokumada srma, klaptan, ipek, keten, pamuk gibi hammaddelerden de yararlanlmtr. (Erbek,
1978: 22). arpana dokumalarn grnt ve desenleri; zg ipliklerinin arpanalardan geirilii,
arpanalarn dndrl, atk ipliklerinin geirilmesi ve desen aktarma teknii olmak zere 4
aamada elde edilmektedir. 3 zg ipliklerinin kartlara geirilmelerine gre: Dz Dizgi Sistemi, Grup
Simetrii, Orta Grup Simetrii ve Tekli (Ayna) Simetrii olmak zere 4 ekilde; arpana kartlarnn
dndrlmesine gre: srekli ileri, 2 ileri 2 geri, 4 ileri 4 geri olmak zere 3 ekilde uygulanmaktadr.
arpana dokumada atk iplii atmada; tek tarafl atk atma, ift tarafl atk atma, bol atk atma,
boncuklu atk atma ve birden fazla atk iplii atma gibi farkl teknikler uygulanmaktadr (Akpnarl,
Orta, 2007:84). Kolan dokuma zg yzl olup 3 ayak eklinde kurulan yer tezghnda dokunan,
kart yerine gc ubuklarnn kullanld, erit halinde ve arpana dokumaya oranla daha geni
dokumalardr (Sarolu ve dierleri 2004:14, Erbek, 1978:39). Kolan dokuma zg yzl dokuma
olduu iin genellikle dz dokuma teknikleri kullanlmaktadr. zg yzl cicim ve bezaya gibi
teknikleri sylemek mmkndr. Kolan dokumada, ift tarafl atk atma teknii uygulanmaktadr.
Toplumlarn gelenek, grenek, zevk, anlay ve inanlarnn ifadesi olan motifler, yaznn
bulunmasndan nce, kiiler arasnda iletiim kurulmasnda, mesajlarn kuaklar arasnda
iletilmesinde, tarih boyunca sz ve hareketin kalclk kazanmasnda nemli ve etkin rol oynamtr
(Akpnarl, 2000:20). En basit gibi grnen motifler, ardnda binlerce yllk bir kltr oluumundan
bahsetmektedir (Onuk, 2000:8). Motif; bal bana bir btn olmakla birlikte, desenin btnn
oluturan ve genel zelliklerini bir araya toplayan en kk paradr (Yavuz,1993:67). Gelenek ve
greneklerimizin birok unsurunu oluturan motifler; dokumalarda en gzel yansmalarn gstererek
kltrel kimliimizin en nemli unsurlarn oluturarak iletiim grevini de stlenmilerdir.
Akpnarlya gre (2000:21); Motifler, hal, kilim, orap, ileme vb. el sanatlar rnlerinde esiz
gzellikte kullanlmtr. Trk Boy ve topluluklarnn imleri dokumalarda ve zellikle arpana ve
Kolan dokumalarda grlmektedir. 4 arpana ve Kolan dokumada genellikle kullanlan motifler; Su
yolu, Yedi dan iei, kutucuk, sandk, eli belinde, elgeir, ko boynuzu vb. sralamak mmkndr.
Kolan ve arpana dokumalarda zellikle hal ve kilim vb. dokumalarn ince bordrlerden bulunan
motifler kullanlmtr. rnleri oluturan bireylerin duygu, dncesi, evresindeki olgu ve olaylar
motif zelliklerinde ve renklerde yanstltr. zel adrlarda da daha ince ve motiflerinde eski
boylara ait simgeler veya damga-mhr motiflerine rastlamak mmkndr. Kolan ve arpana
dokumada kullanld yere gre iplik kalnl incelii nemlidir gelin eyizlerinde daha ince
dokumalar ve daha gzel motif ve renkler kullanlmaktadr. Gnlk kullanmlarda daha az renkli ve
motifsiz dokumalar kullanlr. Hayvanlarda kullanlanlar ise daha kaln, motifsiz ve az renkli dokumalar
tercih edilmektedir. Kolan ve arpana dokumalar gnmzde daha ok ssleme ve sslenmek
amacyla kullanlmaktadr (Ayta, 2010:193). arpana ve Kolan dokumalarn kullanm alanlar ayndr.
Bunlar; bebek beii balamada, bebekleri srta balamada, toprak ev denilen adrlarda, uvallarn
azlarn balamada ve sslemede, hayvan yem torbalarnda, giysi sslemede, eer takmlarnda,
araba sslemede, kuak olarak, barutluk, fiek antas, kl asks, yay kurmak iin kement, Kuran
ba, terlik ve takunya alnl gibi daha bir ok alanda kullanlmaktadr (Erbek, 1980:8-11, Onuk,
Akpnarl, Orta, Alp, 2004:46). Elaz ilinde bulunan Kolan-arpana dokumalarn zellikleri nelerdir?
sorusu problem olarak seilmitir. Yaplm dokumalarn motifleri, renkleri ve kompozisyon
zelliklerinin deerlendirilmesi zerine aratrma yaplacaktr. 1.2. Ama Aratrmann genel amac;
Elaz ilinde bulunan Kolan ve arpana dokumalar teknik, renk, motif ve kompozisyon asndan
incelenerek bilimsel bir aratrma yapmaktr. Bu amalar dorultusunda aadaki sorulara cevap
aranmtr. 5 Alt amalar 1. Elaz ilinin kltrel zellikleri nelerdir? 2. Elaz ilinde kolan ve arpana
dokuma yapan bireylerin zellikleri nelerdir? 3. Kolan ve arpana dokumacln genel zellikleri
nelerdir? 4. Elaz ili Kolan dokuma rnlerinin; 4.1. Ara zellikleri nelerdir? 4.2. Gere zellikleri
nelerdir? 4.3. Teknik zellikleri nelerdir? 4.4. Motif, renk ve kompozisyon zellikleri nelerdir? 4.5.
Kullanm alanlar nelerdir? 5. Elaz ili arpana dokuma rnlerinin; 5.1. Ara zellikleri nelerdir? 5.2.
Gere zellikleri nelerdir? 5.3. Teknik zellikleri nelerdir? 5.4. Motif, renk ve kompozisyon zellikleri
nelerdir? 5.5. Kullanm alanlar nelerdir? 6. arpana dokuma yapm aamalar nelerdir? 7. Elaz ili
kolan ve arpana dokumalardaki motif izimleri nasl uygulanmaktadr? 8. Kolan ve arpana
dokumalarda gncel tasarmlar nasl oluturulmaktadr? 1.3. nem Halkmzn ihtiya ve zevklerinin
rn olan el sanatlar rneklerimiz, son yllarda deiime urad veya eski zelliklerini kaybettii
grlmektedir. Kolan ve arpana dokumalar eskisi gibi birok alanda kullanlmamaktadr ve sadece
ssleme amal retimi yaplmaktadr. Kullanm alanlarn arttrmak iin unutulmaya yz tutmu bu
sanat duyurmak ve devamn salamak iin bu aratrma nemlidir. Esiz gzellikte olan Kolan ve
arpana dokumalarn gelecek kuaklara tantlmas, dokuma kltrmze sahip kmak ve gelecek
arasnda ba kurulmas asndan bu aratrma nem tamaktadr. Daha nce Elaz ilinde byle bir
almann yaplmam olmas, Elaz ilinde yer alan Kolan ve arpana dokuma rneklerinin
yaatlmas, tantlmas ve yeni uygulamalara 6 rnek tekil etmesi asndan nemlidir. Buna gre
yaplan bu aratrma; konuyla ilgili aratrma yapmak isteyen aratrmaclara kaynak olacaktr. 1.4.
Varsaymlar (Sayltlar) Bu aratrmann temelinde aadaki varsaymlar (sayltlar) yer almaktadr. 1.
Elaz ilinde elde edilen bilgilerin doru ve gvenilir olaca, 2. Aratrmada kullanlan kaynaklarn
istenilen amalara ulamak iin yeterli ve doru olaca, 3. Aratrma kapsamnda yer alan, Elaz
ilinde bulunan Kolan - arpana dokuma rnekleri evreni temsil edecei, 4. Aratrma iin belirlenen
yntem ve tekniklerin aratrmacy amacna ulatrr nitelikte olduu varsaylacaktr. 1.5. Snrllklar
1. Bu aratrma Elaz ilinde bulunan Kolan ve arpana dokuma rnekleriyle, 2. Trke ve ngilizce
kaynaklarla, 3. Bilgi formu ve Anket Formu aralaryla, 4. Aratrma; Gzel Sanatlar Enstitsnn
belirlemi olduu tez sresi ile snrlandrlmtr. 7 2. LGL ARATIRMALAR Elaz ilinde bulunan
Kolan-arpana dokumalar zerine daha nceden hazrlanm bilimsel bir almaya
rastlanmamtr. Aratrma konusuyla ilgili grlen aratrmalar tarih srasna gre zetlenmitir.
AKPINAR-AHNOLU (2012) Trabzon li Dzky lesinde Kolan Dokumaclk isimli Yksek
Lisans Tezinde; Trabzon li Dzky lesinde unutulmaya yz tutmu, gnmzde dek kayt altna
alnmam el dokumas kolan dokuma rneklerini belgelemek ve zelliklerini ortaya koymak
amalanmtr. le merkezine bal 6 kyde 26 orijinal rnek incelenmitir. rneklem grubu olarak
belirlenen dokumalarn teknik, desen, renk, motif zelliklerinin en iyi ekilde ortaya koymak iin
birok adan fotoraflar ekilerek kaydedilmitir. Belirlenen 6 kyde halen dokuma yapan 110 birey
rneklem grubu oluturmaktadr. alma grubundan elde edilen verilerin toplanmas iin anket
formu hazrlanm ve uygulanmtr. Anket formlarndan elde edilen verilerin frekans analizleri
yaplmtr. Kolan dokuma yapan bireyler bo zamanlarn gen kzlarn eyizlerine koymak iin
yapmaktadrlar. Kullanlan atk ve zg iplikleri yndr. Kullanlan renkler; sar, krmz, siyah ve
beyazn youn kullanld tespit edilmitir. Yrede dokunan kolan dokumalarda youn olarak,
geometrik, bitkisel, nesnesel ve hayvansal bezemeler kullanld tespit edilmitir. ATLLA (2009)
Anadolu Blgesi Nevehir l Mzesinde Bulunan El Sanatlar rnekleri zerine Bir Aratrma
isimli Yksek Lisans Tezinde; i Anadolu Blgesi Nevehir l Mzesinde bulunan el sanatlar
rnlerini snflandrarak; kullanm yeri, teknik, renk, bezeme ve kompozisyon ekilleri asndan
incelemek, mzelerimizde yer alan ve maddi kltrmz olan el sanatlarmzn tantlmasna katkda
bulunmak zere planlanm ve yrtlmek zere amalanmtr. Aratrma mzede tehir alanda
bulunan el sanatlar ile snrlanmtr (ileme, rg, dokuma ve tak rnekleri). 162 rnek aratrma
kapsamna alnmtr. Mzede incelenen etnografik rneklerin belgelendii rnlerin fotoraflar
ekilerek, malzeme, teknik, renk ve kompozisyon zellikleri bilgi formlar zerinde analiz edilmitir.
Dokuma grubunda yer alan hal, kilim, heybe, anta, kolan ve dokuma kumalarn genelinde yn
iplii kullanlm; tekniklerden hal teknii, renklerden krmznn yan sra siyah, krem rengi, sar, ve
mavinin youn olarak kullanld gzlenmitir. Geometrik motiflerle bezeli dokumalarn younlukta
olduu belirlenmitir. 8 Nevehir mzesinde, birok eserin envanter bilgilerinde eksiklik olduu
gzlenmitir. Bu alanda bilgilerin hzla gncelletirilmesi, elektronik ortamda tantlmas ve sergileme
alanlarnn dzenlenmesinin gereklilii gzlenmitir. Bu alanda aratrma yapan kurum ve kiilere
destek verilere depolarda gn na karlmay bekleyen birok eser atl durumdan kurtarlmaldr.
ALAYAN (1991) Anadolu arpana Dokumalar isimli Yksek Lisans Tezinde; Karadeniz blgesi,
Malatya yresinde ve Malatya Mzesinde, Halc smail Hakk Tezcann zel koleksiyonunda,
brahim Paa Saraynda ve Topkap Saray Mzesinde tespit edilen; unutulmaya yz tutmu,
gnmzde dek kayt altna alnmam arpana dokuma rneklerini belgelemek ve dokumalarn
zellikleri ortaya karlmak amalanmtr. le merkezine bal 9 kyde orijinal rnek aratrlm
olup sadece 2 rnee ulalmtr. rneklem grubu olarak belirlenen dokumalarn teknik, desen,
renk, motif zelliklerini ortaya koymak iin fotoraflar ekilerek kaydedilmitir. zelliini kaybeden
arpana dokumalar eskiden birok alanda kullanlmakta iken gnmzde geleneksel giysilerde
kullanld tespit edilmitir. Bugne kadar incelenmemi olan arpana dokumalarn ift katl olduu
renilmitir. arpana dokuma tekniini 4 balk altnca incelenmi olup bunlar: tek katl dz
dokuma arpana bantlar, takviyeli arpana dokuma bantlar (atkdan takviyeli-susma, zgden
takviyeli-daldrma), ift yzl arpana dokuma bantlar, ift katl arpana dokuma bantlardr. Atk ve
zgde yn iplik kullanlm olup, erkek kuaklarn en lleri 16-17 cm boy lleri 2.70 cm
civarnda, kadn kuaklarnn eni 2-3 cn, boyu 3-4 metre olduu tespit edilmitir. ift katl teknikte
bir rnek uygulamal olarak dokunmu ve aratrma sonlandrlmtr. Yrede dokunan kolan ve
arpana dokumalarda youn olarak, geometrik, bitkisel, nesnesel ve hayvansal bezemelerin
kullanld tespit edilmitir. TRKOLU-DALI (2002) Zonguldak li Ereli lesi Elpek, Kolan ve
Yolluk Dokumacl zerine Bir Aratrma isimli Yksek Lisans Tezinde; lke genelinde tannmayan,
daha ok blgesel zellik tayan ve hakknda snrl sayda alma yaplm elpek, kolan ve yolluk
dokumalarn tantmak, eski el sanatlarmzdan olan bu dokumalarn ilem aamalarn incelemek ve
yeni kullanm alanlarndan rnekler sunmak amalanmtr. 19 adet elpek, 18 adet kolan, 8 adet
yolluk dokuma inceleme kapsamna alnmtr. Aratrmada tespit edilen 45 adet rnn fotoraflar
ekilmi, rnlere bilgi formu uygulanm ve dokumalarn raporlar izimlerek katalog
oluturulmutur. Elde edilen bulgular tablolatrlarak deerlendirilmitir. rnler ile ilgili bilgiler
dokumaclarn 9 ve rn sahiplerinden karlkl grme teknii uygulanarak alnm ve aratrmac
tarafndan hazrlanan bilgi formlarna ilenmitir.

Вам также может понравиться