Ukraine 29

. .
,
,
2017
29
2017
930.85(477)(082)
: , , . [. .
, . ] ; ,
. . , 2017. . 29:
. 618 .
, -
. - ,
. -
. - -
.
.
60- ,
.
Ukraine: Cultural Heritage, National Identity, Statehood / [Ed. by Ivan Pater, editor
Liubomyr Khakhula]; National Acadamy of Sciences of Ukraine, Ivan Krypiakevych Insti-
tute of Ukrainian Studies. Volume 29. Primum agere: a Collection of Studies in Honour
of Mykola Lytvyn. 618 .
This collection of studies contains articles on relevant issues in history and culture
of Ukraine. They analyse academic and political challenges contemporary historians face.
Published articles deal with state building and unication processes in Ukraine; highlight
main points in Ukrainian-Polish relations; focus on phenomenon of historical memory as
one of challenges of European integration processes.
This academic publication is published to honour Professor Mykola Lytvyn 60th an-
niversary.

. .
(), , ,
, , , ,
, ()
ISSN 2223-1196 . . , 2017

P:

930:321.01:316.3(477)
, ,
.
, -

, ,
.
: , , , , -
.
-
. ,
,
.

, .
-
( !) . -

. , ,
, (
, ) .
, .
, , , -
,
!
. , -
, -,
, ,
, terra incognita.
/ /
, , , .

, , , -, -, ,
, , , ,
, -, ,
.
4
,
, .
, -
, -.
-
,
: / ? -
, , ,
, ,

, .
, , -
/ . , -
( ) ,
, -
. , , ,
-
, , , ,
, , , .

, -
. ,
- : , -
, , ,
- .
, , ,
, , ,
. (, , )
. , ,
(
, , ,
).

. ,
, , , .
, - .
, ,
, , .
. ,
. , -
, /
. . ,
, -
. , , - ,
,
, , 5
, -
.
,
. , , -
-
, .
, .
,
. ,
:
- .

, ,
. , ,
, , -.

,
.
, , , ,
.
-
. , -
, .
, -
.
-,
, ,

.
, , -
.
,
, -
,
, - ,
.
-
. , -
, , ,
.
, -
- . -
,
,
.
6
. -
, ,
, , , -
.
.
, ,
, (
, -
, ),
, -
,
.
, ,
, ,
.
/ / - ,

, , , -
( !) -,
. ,
, ,
, -
.
, , ,
-.
, , , -
.
,
-, ,
, .
,
/
. , -
,
,
. . , / -
/ .
,
, / .

, , . -
.
, -
, -
,
, , 7
, .
,
, (, ,
, , -
. . ), .

, .
, , ,

, -
.
, , ,
,
,
. ,
,

.
/
. -
,

, ,
.
Valeriy Smoliy. Historian, authority, society

In this article the mutual relations between scientist, public environment and authority
are generalized. It is armed that contemporary historians have important and responsible
mission of contouring of the past and contemporaneity of Ukraine as developed and worthy
European country, independent political gamer of international arena and equal among equal
subjects of geopolitics.
Key words: history, personality, society, authority, civic responsibility.
8 : , , . 29/2017
94(477)051:929 .

:
60-

, -
. . , -
, , .
,
.
, - ,
19391951 .
: , . .
, - , , .
, ,
.
- . ,
1990 . -

22 1919 .,
,
.
- (. -
), 1945 .
. ( 6
)
, , , -
, 1930 . .
, , ( -
), ,
. ,
(), , ;
. ,
, 1933 . .
10 1957 . .
- . . (19741979),
9
-
, ,
. ,
,
,
.
, .
- ,
, , .
-
. ,
(), -
, , , .
(
, ,
. . ),
,
. (
., ,
) ,
,
. :
;
;
, -
; ; -
( ),
( ), (
-), (
), ( ) -
, , ,
, .

,
, , -
( );

, - ,
,
(). -
.
, 1979 .
( 1993 . . . ),
( ),
-. 19801981 .
10 ,
() (), -
. -
, ,
, ,
, , , , -
, , , , ;
(
,
) -
( .),
- .
, , -
, -
,
, 1995 . .

,
,
.
, , , , -
,
( ), ( ,
), ( , ,
, , ),
( , , ),
. -
, , ,
, , , (), ,
, , (), -
(-),
, , ,
, , , ,
.

, - -
2007 .
- , .
2010 .
. ,
2013 . .

.

( -
1920 .) 1987 . . . ;
11
,
, , ); 1999 .
- 19181919 . (, 1998) -
. . .
, -
, (), ().
.

, -
(, 1989),
(, 1989) , , .
- ,
,
.
.
1990 . (50 .
. 1991 . 10 .) ,
, -
, , ,
. ,
.
.
, -
, .
,
. , ,
, -
., :
. -
(, 1995;
, ), (,
2004), . (;
, 2007; 544 ).
, -
, , :
(, 1992), 1939. (, 1999),
19391941 . (, 2009) .
- ,
. , -
: - 19181919 . (,
1998), (, 1995),
(, 2012); : (, 2014);
. 19171921 . (,
2015); . (, 2016),
12 ,
.
. (, 2017), - .
(, 2017).
- . 19181923. (;
-, 2008),
. .
, -
, .
- ,
-
(),
- (19921994),
, -
- , - . -

, ,
, , , ,
, , .

, , , ,
( 1992 . ), -
, .

(), (), -
(), (), ,
(), (
- ),
(, )
(, ,
- ).
, -
-

, -
.
: ,
,
, , .
(1993) (2006) -
, -
(2010). 2016 .
- .
.
, -

13
(, 1988).
, , , -
, ,
.
. 30-
50- . , , (. 13. , 19962002), Polacy na
Ukraine. Cz. 1: Lata 19171939 (T. 1III. Przemyl, 19982001).
200 ,
- ,
.
- .

, , ,
, , , - -
, - .
, , , , ,
- , -
, , , , .
, : (,
1984; ), . (, 1996; ), -
(. . . . 13. , 20062007; , 2012), :
(, 2005). ,
, ,
: , , . ,
,
.

(, 2016; . . ,
, .).
(2017).
,
. :
(, 2011),
.
19902001 (, 2001),
.
20012010 (, 2011) .
,
, ,
, , -
. -
, , ,
, , , -
, 100- .
: ,
14 ,
, (20102017), .
(20072017),
( 2016), -
, -, , .
-
- -
, -
, ,
.
,
. . , -
(: ,
, , ).
, , , -
, , , , ,
, , , ,
, , , , ,
, , , ,
, , .
, , , , -
, , .
, , -
, , ,
.
( )
( ) ,
( ).
(20022004, 20062010).

- -
. ,
, , -
,
.
-
. (, 2000),
. (. 2, . 1. , 2003),
(. 2. , 2006), 19141918 .
(, 2013) . :
, , , ,
, , , -
.
( ), ( -
), , ,
, (
15
. . ), ( ),
- ,
, , .
-
. .
(2000), (2013) -
(2017), (2003), -
(2009), (2001, 2007)
(2011, 2017) , (2011)
(2011) ,
(2017). (2007)
.
, ,
,
- , , ,
.
. . .
-
, , -
. , -
( 2012)
. . ;
, -

.

, ,
, .
19171921 . , , .
(,
, , , , , , , , -
, , ) .
-
.
. .
-
,
.
- , , ,
19171921 .
. .
-
, ,
, , , , , , , , ,
, ,
16 ,
, ,
,
, .

, , -
.
:
()
. . , -
;
(), , -
().
. ,
, ;
,
.
, , -
. .
,
,
.
Oleh Muravskyi, Liubomyr Khakhula. Rethinking milestones of statehood and

the unity of Ukraine: to the 60th anniversary of the birth of Mykola Lytvyn
The article summarizes life and oeuvre of the renowned scholar, Director of Ivan
Krypyakevych Institute of Ukrainian Studies of the NAS of Ukraine, Chairmen of the
Ukrainian-Polish Historical Commission of the National Academy of Sciences of Ukraine,
Doctor of Science in History, Professor Mykola Lytvyn. It analyzes his main studies on
the Ukrainian liberation struggle of the early 20th century and focuses on local history and
prosopography studies, research of contemporary Ukrainian-Polish relations, in particular,
deportations of Ukrainians in 19391951.
Key words: Mykola Lytvyn, Ivan Krypyakevych Institute of Ukrainian Studies of the
National Academy of Sciences of Ukraine, Ukrainian-Polish relations, Ukrainian liberation
struggle, local history studies.
: , , . 29/2017 17
94(477)1918/1923:930:001.89.

( )
-
- , -
. ,
.
: , , .

.
- -
().
, ,
.
( )
.
, . ,

80- 90- .
1.
-
,
.
,
, 19871989 . ,
.
1
. / . //
. 1992. 1. . 96105; .
80- /
. // . 2004. . 3. . 101106;
. : ? / . //
. : - , 2006. . 1521; . .
. 19891991 .: . .
. . . : . 07.00.06 ,
. . / . . . , 2008. 19 .
18
1989 1990 . -
, 1991 .
2.
-
,
. -
3. ,
- 19141919 .
, 1919 .
. -
19171919 . ,
-
, -, , ,
,
, . . . -
:
,
.
, -
:
- .

-
, , , -
.
, -
, , -
.

, ,
.
,
. ,
1990-
, . -
- ,
.
1980- 1990- .
, -
, , -,
- 19201960- .
2
. . . 15.
3
- 19891991 .
: - . /
[. . . ]. : , 2007. 274 .
19
. ,
() , , -
- ,
.
( , )
, .
:
19932002 . (192) (1243)
.
, -
, 4 . .
. --
, -,
. - , ,
, , -
.
, ,
, 5. ,
, , -
,
, .
. , , . -
, . , , , ,
-
, .
1993 .
, 75-
- 6.
1998 .
-, 80- ,
.
, ,
90- ,
, .
,
4
. 19171920 . ( ): . . /
. . : , 1997. . 45.
5
. . / . . //
, 75- (-
, 13 1993 .). -, 1993. . 9596; . :
/ . //
, 2228 1993 .: . . . , 1994. . 2. . 1214;
. / . // :
(. , 2628 1994 .) / [. .
. ]. : , 1995. . 292294.
6
, 75- 3-
(-, 13 1993 .). -, 1993. 135 .
20
., ,
7. , . .

19141923 . ( -
) . -
,
, .
,

8. -
.
,
, .
, ,
.

, .
,
,
. , -
, , ,
. . ,
, .
, 90- . -
-
. -
, . . ,
. .
. . ,
. , . , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . ,
. ,

- -
, -
, , .
7
. . . 2- . / . . , . . . :
, 1991. 200 .; . .
/
. , . , . . , 1995. 283 .; .
/ . // : - /
[. . . . ]. : , 1998. . 223241; .
- - 19181920 :
/ . // lska i Ukraina. Sjusz 1920 roku i
jego nastepstwa. Torun, 1997. S. 248259.
8
. . / . . , . . . , 1995. 368 .
21
(19501960- .),
( 1992 .) : ,
, 9.
, -
19141923 . , -
, .

, , -
. 1990-
. , ,
, ,
- .
-
1990- . ., . .
, . 10.
. -, . ,
. , . , . (. ), .
, -
- , , -
.
.
,
.

, 11,
. , ,
,
,
, . -

.
,
, , ,
, -
. ,
9
.
. 19902001 / [. . . ]. , 2001.
444 .; . . . . /
. . // . 2002. 4. . 325; . .
. . / . . // :
5 . / [.: . . () .]. : . , 2005. . 3: . . 500501.
10
. : ,
( 1990-) / . // XX i XXI :
: . / [ . . ]. , 2004. . 5773.
11
. . 6566.
22
, - .
. - ,
12,
13, , -
,
- 14. ,
, . -
, , 15.
90- . . ,
- 19181919 .16. -
17, , ,

.
,
, -,
- 19141919 .
- . ,
, , .
, -
, ,
, 18.
. , ,
.
19.
12
. . //
: : 2 . / . . . : , 2006. . 1. . 597621.
13
. -
(19141918 .) / . //
/ [. . . . ; . . . . ]. , 2003. . 13: 2 .:
: : . . . .
(19231983). . 1. . 155174.
14
. - - :
/ . . // . 2014. . 2526. . 50
57; . - : //
. 2015. . 6774; .
/ . // : ,
, . , 2008. 17. . 106115; .
/ . // : ,
, . , 2009. . 18. . 101118.
15
. () / . . , . . //
: 5 . / [.: . . () .]. : .
, 2005. . 3: . . 298299.
16
. . - 19181919 .: . . .
. : . 07.00.01 / . . . , 1999. 36 .
17
. - 19181919 . / . . , 1998. 488 .
18
. ? (
) / . // . -, 2001. . 56. . 202
210; . : / . //
- . , 2005. . 7. . 151160.
19
. . .
XVII / . . . : , 2002. . 335463.
23
-
.20, . -
, ,
.
, , , -
, ,
, -
, , ,
- , -
-. ,
. ,
,
.
-
.
19141923 . ,
: ,
, ,
.
, ,
, -
, - .
,
- ,
.
,
. -
. . ,
,
-
. ,
, , .
Volodymyr Velykochyi. History of West Ukrainian Peoples Republic in the

scientic masterpiece of Mykola Lytvyn (an attempt of a historiographical essay)
In the article is given a shot to make historiographical analysis of scientic works of
Mykola Lytvyn about the history of the West Ukrainian Peoples Republic. It is emphasized
on innovations methodological approach made by the author, his personal contribution to
the formation of WUPR historiographical direction.
Key words: WUPR history, historiography, methodology of historical research.
20
. . / . . , . . . , 2004. 376 .;
. . . / . . ,
. . . ; : - , 2007. 244 .
24 : , , . 29/2017
930.2:26/28(477-25)/20

.
,

, -

. , -
, -,
,
. -

.
, -
.
, -
- ,

.
: , - , -
, .

,

1. , ,
, ,
1
: .
. / . //
. 1996. . 8. . 5463.
XX XXI : / [ .
. ]. , 2004. . 723, 4373. :
. / . //
. 1999. 12. . 109119; . /
. // . 2002. . 4. . 2022; Hrycak J. Ukrainian Historiography, 19912001.
The Decade of Transformation / J. Hrycak // sterreichische Osthefte. 2002. Bd. 44. 12.
S. 107126. . Ab Imperio. 2003. 2. . 377394, 427454, 477519.
25
.
, . . , -
,
. ,
.
.

2,
, ,
.

( ),
.
. -
,
( )
( ), XX .
-
,
.

, XX .,
. -
, ,
-
,
. , 20- .
, 40- . XX . -
, ,
. , ,
2
( , -,

( , -
- ); -,
, - .

/
, ,
, .
,
- ( ),
,

, , . ( .: . ()
XIIXVIII : / . . ,
2010. . 3233).
26
, .
,
, : 1)
( , , );
2) -
,
( ); 3)
,

,
3.
, -
,
4.

5, , ,
-
. ,
,
-
.

. ,
, , -
, XIX .,

.
, -
, ,
-
3
,
: . . :
- / . . . , 1984;
. . : / . . . , 1988;
. . - XVI XVII .
/ . . . , 1957.
4
. [ ] /
. . : http://www.anthropos.org.ua/jspui/bitstream/123456789/204/1/
Portnov_Osvita.pdf.
5
. -
: . , /
. // . 1998. 12. . 136; .
/ . //
. , 1995. . 1011; .
/ . . , 2009; Pelenski J. Soviet Ukrainian
Historiography after World War II / J. Pelenski // Jahrbcher fr Geschichte Osteuropas. 1964.
Bd. 12. Heft 3. S. 384.
27
[...],
6.

,
, ( 1993 . -
. . . )7
, 6080- .
,
,
, ,
( -
).

8, -
( )9 -
.
( 10
11), ( -
)12, ( ),
(
)13, -
( , ),
,
, .
-
, , ,
6
. XVI XVII .:
/ . // . ,
2003. . 10. . 111.
7
.: :
. . . , 2001. . 6571 (
).
8
. . XVIXVIII . / . . .
, 1966; . XVIXVIII . /
. . . , 1972.
9
. . , /
. , . . , 1981. . 1: 15741700; 1984. . 2, . 12: 17011800.
10
. XVIXVIII . / . . , 1970. .
: . . /
. . , 1937. . 1.
11
. . XVIIXVIII . / . . . , 1978.
12
. . -
IXXIII . / . . . , 1985; . . -
XVXVIII . /
. . . , 1992 ( : .
XVIXVIII / . . , 2016).
13
., : . . -
XVIII XIX . / . . . , 1991.
28
,
. 1962 . -
1200-
- ,
-
19461961 .14. -
, - (19101989)15. ,
, , -
,
(, 19651983)16,

( , )
17. .
, -, 18.
-
19. . ,
XIX .,
(
. ) -
, . , . . .

( 1920- . ,
1940- . ) -

. - -
, ( -
), (
, -
).
14

. : . . .
( . ). . 9 ( ). . /-237. . 1876;
. /-729. . 1365.
15
1946 . (.:
. . 19461981. , 1982. . 6368),
(
).
16
. : (). ()
/ () // () , , :
, . , 2004. . 511.
17
: . . ,
. , 1940- 1970- . / . . . , 2011.
18
,
: . . . 9. . /-863864, 934.
19
.
/ . // . 1963. 9. . 7177.
29
-
XX .,
( 1949 .) , -
(
). XX .
.
(, 19181982), 19631976 ., -
20,

, . (19521984 .).
, - -
5080- . XX . ,
.
-

() 700- .
()
- -
() , 1970- .
-
(. , . , . )21,
, XVIIXVIII .
. -
,
22, XIII .,
( . . ).
,
, 23, -
.
XX .
. . .
- ,
20
. . , (19181982) / . //
. 1985. . 12. . 4244; . .
. ( ) / . . //
. 1993. . 2. . 1012; . .
, / . . // : . ,
1993. . 1. . 5868, 7383; .
. / . // : . .
70-. ; , 2004. . 1. . 407420.
21
. XVIIXX . -
/ . . , 1979; . ,
1992; Senyk S. Womens Monasteries in Ukrainae and Belorussia to the Period of Suppressions /
S. Senyk. Roma, 1983.
22
Senyk S. A History of the Church in Ukraine / S. Senyk. Rome, 1993. Vol. 1: To the End of the
Thirteenth Century; Rome, 2011. Vol. 2: 1300 to the Union of Brest.
23
Stasiw M. Metropolia Haliciensis. (Eius historia et iuridica forma) / . Stasiw. Romae, 1960.
30
14 Monumenta Ucrainae
Historica (19641977)24, . 25. -
-
, 1950- . . .
5070- . XX . - -
26, -
, , , 27 ,
, , , ,
. 1954 . -
28.
-
XVI XIX .,

XX . 29. ,
(), .

XVII XVIII ., 30.
,
-31. 1981 .

24
Monumenta Ukrainae historica / [ ; ]. Romae,
19641977. Vol. 114.
25
XX .
(). 1909 .
, . .
19091930 . , ,
- ,
( . . 10).
26
1950 . (),
. (
). -
, ( . , 1956 .
( . -
XX / . //
: . . 14. . 325327).
27
. / . //
. / [. . -]. , 1994. . 6978.
28
: . :
/ . . 2- ., . , 2008.
29
. , - ( 15391700 .)
( 17001808 .) / . // . 1959. . 10.
. 1. . 4349; . 3. . 201205; . 4. . 256264; 1960. . 11. . 1. . 3036.
30
.
/ . // . 1978. . 29. . 1. . 2358; 1979. . 30.
. 3. . 193214; . 4. . 292307.
: . . / . . , 2015.
31
, -,
( ,
), -, , -,
,
31
. , - - 32, -
.
(Harvard Ukrainian
Studies) (
, ),
( )
XVXVII . ( ),
( ),
( ), ( ) -
( ) ( ,
, , -),
.
,
. XVI
XVII . . , -
XVII ., -
- . ,
, (-
) ,
-
. , . (2005)
. , (2015)

,
.
XVI XVII .
,
33.
,

, , ,
.
-
()
80-
90- . XX . ,
- ,
(
- ; -,
.
32
The Old Rus Kievan and Galician-Volhynian Chronicles: The Ostrozkyj (Xlebnikov) and
etvertynskyj (Pogodin) Codices. Cambrige, 1990.
33
. : / . ; .
. , 2005. . 17, 2628, 93. . : . .
, / . . , 2015.
32
), (
) , -
. .
1990- . -
. 34, -
,
- 35

.
-
1994 . 36, -
, .
, ,
37,
,
. -
,
, 1990- .38
-

39.
,
, ,
40.

.
34
. : . /
. , . // . 2003. . 4. . 322329.
35
, , : . , 1999.
. 3: / [ . . , . ].
36
. . : . .: 3- . /
. . , . . . , 1994. . 3; . . ...
, 1994. . 12.
37
.
: . / . //
. 1999. . 10.
38
. - - :
/ . , . //
: VI (, 38 1995 .).
, 1996. . 8283; . (-)
XVIII . ( ) / . //
: VIII (, 1113 1998 .).
, 1998. . 118120.
39
. 2000- / . //
: VIII (, 1113 1998 .).
, 1998. . 8284; . : /
. // (15961996): c . , 1996. . 7486.
40
. : , ,
/ . // . 2003. 5. . 328.
33

, XVI
XVII . ( ,
, -
, )41, -
(
XVIIXVIII .
- ) . -
, . 1990-
XXI ., -
, -
,
.

. , ,
XVIIXVIII . (
), ,
-
, .
,
,
,
.
-
42.
-
XVIII . ,
.

. -
(19362010)43.
,
,
, -
.
41
. . XVI XVII : . .
. . . : . 07.00.01 / . . . , 2001.
42
. . XVIII .:
. . . . . .: 09.00.12 /
. . . , 2010 (
: . (17001840 .):
/ . . . , 2015).
43
: . : ,
, / . . , 1996.
34
XVIXVIII .44,
(
),
, -
, - , -
45,
XVIIXVIII . (-
)46.

,
-
-
, 2- 3-
47 48. . ,
,
. 49,

, .
, , -
() , 50
44
. : , , / . . , 2002.
45
. ( XVIII .) / . //
Belarus, Lithuania, Poland, Ukraine: The Foundations of Historical and Cultural Traditions in East
Central Europe. International Conference (Rome, 28 April 6 May 1990) / [d. J. Koczowski].
Lublin; Rome, 1994. P. 155174.
46
., , : . :
// : , , . ,
2004. . 12: .-. .
. 195206.
47
. , 2001. . 2. . 256275 ( );
. 275302 ( - ); . 414446 (
); . 629701 ( -
); 2003. . 3. . 833942 , -
).
48
, ,
() , : .
- / . . , 1999; .
: / . . , 2010;
. XIIIXV . ( . . 1) /
. . , 1995; . : .
XVII : , / . //
XVII :
(; ; , 2023 1995 .) / [. . ; . . ]. , 1996.
. 129159 ( ); . XIV
XVI : / . // . 2001. . 3. . 551.
49
. . / . . , . . . ,
2008.
50
. : / . . , 2006;
. / . , . . , 2008;
.
35
51, , , , -
.
( 52 ) -
( 53,
54,
- , -
).
, -
55
-.

1596 .

(), 19941995 .
, .
, , .
( -
) ,
,
-
XVI c.56. -

57. ,
, ( ,
XVIXVIII .58).
51
. 1618 :
- / . . , 1996.
52
. ( XIII . XX .) / . . ,
1998.
53
. : / . . , 2007.
54
. XIII
/ . . , 2003; .
(1245): / . .
, 2009.
55

: . -
XIIXIII . / . // :
. , 2009. . 416431; .
/ . // .
2007. . 1. . 271304; . . (
19922000 ) / . // . 2002. . 244.
. 578607.
56
. : ,
/ . ; [. . ; . . ]. , 2000.
57
., : . XVIIXVIII
: -- / . . , 2004. . 2:
.
58
XVIXVIII / [. . . ]. ,
2006.
36
, -
, -
59.
,
. .
20- , -
60, -
- 61.
-
, ,
.
, 62,

.

63 .
2000- . . -
-
64. -
. . ,
,
- . -
-
. . -
( 65, 66, 67,
59
: .
: / . // : . 2010
. , 2010. . 1. . 316.
60
, : .
: / . ; . . ,
. , 2016.
61
. : . 1654 :
/ . // : . 2004 . , 2004.
. 1. . 224228.
62
: . XVIXVIII .
(- ) / . . , 2003.
63
: . XVIII .:
/ . . , 2016.
64
. - XIII
XIV . . / . . , 2004.
65
., : . . XVXVIII .
/ . . , 2008.
66
. . -
XIVXVII .: . . . . .
.: 07.00.06 , /
. . . , 2007. 20 .
67
. / . . , 2009; .

/ . . , 2013.
37
.) , -
() .
-
68 69. 70
-
, .

, Slavia
Orthodoxa Slavia Unita. -
, - -
71.
, .

XVI ., - ,
, XVIII .72,
XVIXVIII . ( -
) ( ),
( )
. -
, -
, ,
, -
.
, -
,
. . ( 73), -
- 74
- (
68
: .
, , , (19342002) / . //
: . 2010 . , 2010. . 2. . 725729.
69
. / . . ; ; , 1998. . 5: -
; . . / . .
, 1998; . : , , ,
/ . . , 1994.
70
. - X XIV / . . , 2005.
71
. : ,
(17681991) / . . , 2008. . 29,
149235. ,
, XVIIIXX (. 23).
72
. (XVIXIX .) / . . ,
1997.
73
: : .
, . 19982008. . 17.
74
., , : -
. XVII . / [. .
. ] // : -
38
- , 75), ,
, -
.
-
.

76, 77
78.
, ,

. -

.

-
. ,
,
-,
, (
-). , - -

. -
(christianitas) ,
.
,
- , -

.
: . . . , 2007. . 18. . 7; .
(17211786 .) / . . , 2008.
75
: . -
( XVII ) / . . , 2009; .
( XV XVII .) / . . ,
2007; . XVIII . / . . , 2007.
76
. . XVIXVII c. /
. . , 2002.
77
. . XVI
XVII . / . . . , 2001; .
( XVI XVII .) / . . . , 2008.
78
. XVIII . / . . , 2007; .
XVIII . ( ) / . // .
2003. . 3. . 121136;
39
Ihor Skochylias. Historiography of Kyiv Christianity. Soviet reality, Diaspora

integration and Ukrainian rehabilation
The article proves that study of the various aspects of the history of Kyiv Chris-
tianity should consist of combining dierent research methods and application of an
interdisciplinary approach. On the one hand, one must rely on legislative and other nor-
mative acts, and on the other hand, to comprehend the church tradition in the categories
of a total history, which envisages a comprehensive study of the related issues. It is
completely inadequate to study cultural and religious phenomena only through canonical
and other legal dosuments or artifacts of sacred art. Equally important is the analysis
of the practical embodiment of Christianity within the organizational structures of the
Church, represented primarily by the bishops court and monastic centers. According to
the experience of Western historiography, the successful realization of these tasks opens
the way to enrich the thematic palette of church-historical studies, which makes it pos-
sible to interpret the history of Kyiv Christianity not as a linear process and to present
its past in the categories of mental archeology.
Key words: Kyiv Christianity, Church History studies, Ukrainian historiography,
Western historiography.
:

930.2:316.26
-
( )

. ,
, . -
, .
, -
-
. ,
, . ,
,
, ,
, ,
.
: -, , , -
.
.
, -
, , .
- , .
, , ,
.
(1847) . . . . . -
, ,
, : .
. ,
- - -
.
, -
. ,
,
, -
44 .
,
18481849 .
- ( ) 41
, . . -
(1875 .),
. . 1891 .

( ),
.
.
,
.
.
, ,
.
? -,
. ,
.
-
.
,
-: . , . , . ,
. -, . , . . , ,
.
: -

. - -
:
: 1.
- -
: ,
.
, -
18481849 .
, . .
, -
:
, 2.
, ,
, ,
-
.
, ,
-. ,
- . -
: , ,
1
. . . . 4. . 422.
2
. . 23. . 12.
42
. , ,
, 3.
, -
, . ,
-
. ,
: (-
, , , ) (, , ).

, , ,
, .
, . -
, ,
.
1905 .
, , ,
- .
, -
-, ,
.
1917 ., . -
, . 20
,
. !, -
- -
, ,
-. .
, ( : ,
)
-, , .
-, ,
- .
, -

, , ,
, .
.

.
-, , -
-.
, -? : !
, -
3

. , 1985. . 37.
- ( ) 43
.
-
.
.
( )
. ,
.
XVIIXIX ., ,
1905 1917 . -
. 1905 .
, .
-, , (
) - . -,
-
-
.
, ( ,
) 4.
1917 ., -
, 1905 .
, . :
,
(, , ) -.
.

, ,
. ,
.
: , -
, ,
, ,
, , -
.
: ,
. ,
.
-,
,
. 1917 -
.
.
, -
,
.
4
. . . . . 12. . 5657.
44

, , -
, ,
.
, ,
.
-
( ).
.
, -
(
).
-.
, , -
,
, ,
.
,
. , . -

. , , .
,
.
,
- . ,
, ,
, ,
( , ,
, . .).
, - .
-
.
.
,
,
. , -
-
.
, , .
,
: , ,
, ,
5.
,
5
. . . . . 41. . 364.
- ( ) 45
XVIIXIX . : -
(
, , ), . -
XIX , 6.
. , ,

- --. ,
, . : -

,

.
, .
, , , -
. ,
. ,
, ,
.

.
, -
, .
.

.
7 8 (, ). ,
, ,
, .
, ( -
)
. , -
! (
) ,
( ). -
-
1930 ,
. ,
, ,
. -
. ,
.
-
. -
, ,
6
. . 39. . 198.
46
, . -
- , .
,
.

- .
-
.
, , -,
,
. (),

, ,
? .
, , -
, , ,
.
, , : -
? () -
, .
,
-
. ,
. 19181920 . . 19301932 .,
.
, : ,
19211922 . 19321933 .
1921 . ,
- , 1921 .
, , . -
: 19321933 . (
, ) ,
-
,
.

1917 . -?
, .
,
.
,
.
, ,
.
.
- ( ) 47
,
,
, , -
, .
Stanislav Kulchytsky. Marxism-leninism in real dimension (about the nature of

communism socialism)
The nature of Communism Socialism as well as the results of its implementation in
the countries of Eastern Europe in the 20th Century are investigated. It is armed by author
that for centuries existed traditional state with the monarch, which was sovereign, at the
head. During the period of the bourgeois revolution appeared constitutional monarchies and
republics where all citizens became the bearers of sovereignty. After the First World War ap-
peared totalitarian states, where some political forces, which were generated by the relevant
societies, usurped state power and deprived their own citizens of its sovereignty. Lenins
formula of state power created the new type of state, which not only deprived citizens of its
sovereignty, but also merged with society into a whole. In authors opinion, contemporary
state and society ought to refuse the communist camouage, which is typical for todays Rus-
sia, or continue application of it even after transition to a market economy, as it is in China,
though it is dangerous for the rest of humanity because there arent elements of democracy
in the system of state power of above-mentioned countries.
Key words: Marxism-Leninism, Communism Socialism, the USSR, the dictatorship
of the proletariat.
48 : , , . 29/2017
94(477)179/1917

(19001917)
-
.,
,

. , -
19001917 . ,
. -
.
: , , ,
, , , .
.
. ,
, -
XX .
, -
. 19001917 . -
- ,
- .
1917 . ,
-
,

.
-
., -

, -
,
1917 .

,
. ,
49
, -
. , , -

., ,
1860- . 1876 .
.
, , ,
.
. . , . 1903 .

.
1.
19051907 . -
17 1905 . (, ,
)
2.
. 1906 .
, , , ,
18 .
. -
, 1907 .

3.

19051907 . - -
.
. -
, , , : . -
, . ( ), . ; . ;
. ( ); . ;
. ; . .
, -
, (
), 4.
. -
, . ,
-
. -
.
1
. , 1907. 15 .
2
, . ( ). . 553.
. 2. . 1186. . 12.
3
. . 295. . 1. . 139. . 111.
4
: : 2 . , 1995. . 1. . 170.
50
, ,
- 5.
,
1912 .,
. 1914 . -
100- . ,
: . ,
,
6.
- -

. ,

.
1905 1907 .
,
, -
. 1917 1921 .,
( ) 7.
, 19051907 .,
- 19121914 . -
, ,
-
.
,
, .
,

XX . ,
, , . -
1903 . . .
, ,
(
-) , . -
: , , , ,
, ....
, -
:
, ,
5
.
. / . . , 2008. . 37.
6
. .: . / . // .
2014. 2 (). , 2014. . 2229.
7
. / . // .
. . : -, 2009.
. 319320.
51
,
, ,
, , .
...8.

XX .,
.
,
- (.
1903 . . 1911 1914 .)

, ,
, -

.

. ,
. 1903 .
50-
. 1911 . 1914 .,
,
( ) , -
.
-
,
. ,

,
,
,
.
20 1910 . -
, , -
,
, , ,
. -

() 9.
. -
, , -
,
8
. (18611907): - / . . ,
2003. . 238.
9
: . / . . , 2004. . 668.
52
,
. ( .)
, -
, 10.
,
-
,
-
XX ., (
) -
, , . , .
-
( )
. -
,
,
(),
.
20 1910 . -
,
- -
11.
. 1910 . . ,
, , : ,
! , !
, !12.
1910 . 1
, . ,
,
13.
, ,
. ,
, ,
, , -
.
,
,
, -

, , ,
10
. . 295. . 1. . 64. 141 .
11
. . ?
/ . // .
: . , 2005. . 522.
12
. 1911. 8 .
13
. (19071917) / . . , 1931. . 218219.
53
. -
, , ,
,
( ), .
, ,
() , -
-
, -
.

,
, ,
- . -
,
, ,
,
, ( )
, ,
, -
(, , ).
, -
-
,
: , -
, . .
. , , ,
, -
,
,
.
, , ,
,
14.
XX .,
,

-. , ,

.
, . , .

, XX . 1905 1907
1917 . . , . , . ,
14
. , /
. . , 1912. . 276277.
54
. , . -
.
, -

. 1909 . 1910 .
.
15. -
.
XIX ., -
, ,
, .
:
,
(),
, , .
. ,

. -
,
, 1912 .
, ,
-
.

,
, ,
. . ,
,
; ,
, -
-16.
, , -
(,
), 20 1910 . -
( ) XX .
.
, -
, , ,
.
8 1910 .
17.
15
.
(19081914 .) / . // . 1996. 2. . 5859.
16
. . 588 .
17
. . 442. . 639. . 797. . 2828 ., 29, 31, 33.
55

XX .,
, ,
,
, -
, ,
. ,
-

, , -
, . , ,
, ,
,
. ,
, .
1911 .
- ,
-
18. ,
.
,

, -
,
.

19.
-
8 1911 .,

(17 24 ), .
.
. , ,
,
,
, 25 -
(
) ,
8 1911 .

1914 . , 18 1914 ., ,
18
. . 1439. . 1. . 1319. . 40; . 274. . 5. . 27. . 44 .;
. 354. . 1. . 26. . 37.
19
. . 274. . 5. . 27. . 44 .
56
10 , , ,
. ,
,
-
. , 26 1914 .,
-
9 -
,
. , . ,
,
,
20.
-

1911 1914 .

,
. 1911 . ,
(,
, , , -
, -
, , , . -
-
), 1914 . (,
,
,

: -

, ,
...21.
,
. .
,
, ,
-
22.
- , ,
, 23.
-
1914 . (
20
.
21
.: . . 320. . 1. . 1147. . 8181 .; . 274. . 5. . 26.
. 5051 .
22
. . 301. . 2. . 122. . 2, 61.
23
. . 336. . 4. . 36. . 4748.
57
, -
. , )

,
. -

-
. ,
, ,
. , 1914 .
( , ,
) -
, , ,

. ,
,
-
, ,
. 18 1914 .
, . ,
, ,
24.
-

, -
1916 .
1914 1916 25,

. , -

,
, : -
-
, -
,

,
,
, ,
, -
.
24
.: . . 274. . 5. . 26. . 109110 .
25
.: 19141916
- //
. , 2004. . 105174.
58

26.

, -
. . ,

, ().

! 5 1914 .
27.
, -
- ,
- ,
.
.
, ,
,

.
-
, , ,
, ,
. -
:
, ,
, ; -
-
, . -
. , - -

,
.
-
-
,
, .
, - -
. ,
. -

,
.
26
. . 175.
27
. VI // . 1915. 22 ; .
. 1914 1915 / . . [. .], 1915. . 12.
59
Alexander Reent. National policy of the Russian Empire as a catalyst for the
development of Ukrainian national movement (19001917)
In the article content of the national-cultural and social life in Ukrainan department
of Russian empire at the beginning of the twentieth century were considered, features of the
discussion Ukrainian question in the intellectual environment and the State Duma were
characterized, the degree of relevance of national policy of the imperial government on the
development of Ukrainian national movement was evaluated. The author stated that the
imperial government policy in the Ukrainian question in the 19001917 was not preventive,
it was catching-up policy and catalysts the development of Ukrainian national movement.
Key words: Ukraine, Russian Empire, national policy, Ukrainian issue, the First World
War, revolution, national consciousness.
60 : , , . 29/2017
355.141-514.1
i i . -
ox .
, .
: , , , , .
(, , ),

, , . 1914 .
* **
30 . .
,
, -
2,5 ., 100 -
16. -,
, ;
, , , . ,
, , , , .
()
. .
i i ii i
. i -
i i, i ii -
i , i i i i.
*
() , 1 1914 .
- i i.
: -
, -.
- - .
**
() - ,
3 1914 . ,
-.
- , . 25 1917 .
i , -,
.
61
i i, i i ii -
, i i i i
i i i - i
.
i , , i , -
i i-i i
i . ,
i i ii,
: ii, , .
i ii, i i , ii ,
ii i ii, i i i
i,
, i i-i i i .
, i i -
i , .
,
.
-
, : . i, . , I. I,
. , . , . , . , M. , . .
i
i i ,
, .
i i i i ii i i
i i , ii
i i i i
. ii , i
i i , i i i ii
ii . , i
i i i, - ,
iii1. ,
, -,
, 2. -
- ,
. ,
, ,
: , , -!3.
i i : , i
ii, i
1
. 1916. 7 .; i. 1916. 30 i.; i .
/ . i // i. 1917. 8. . 137138.
2
. / . . , 1992. . 49; .
. / . . -: ,
1956. . 151152.
3
. i . i /
. . : , 1936. . 1. . 139.
62
ii . i
i i ii -
.
4. i i -i
( ), i i. ,
, ,
5. ii i
i i, i i .
: ...
.
, , 2
6. i
ii i .
,
. 19141915 . , -
, 7.
: - ,
: ....
. 1915 . -
, : ... 19148. 1915 .,
, , , -
: ;
: , . 191419159. 19141917 .
15 10.
i , -
. , , , ,
18 1915 .,
, , 1915 . -
, ,
. , , , -
...11. ii i ii
( , , ,
, -, .), 10 i
1916 . i i
. . i .
4
i . . 19141918 / . i // .
1993. 23. . 147.
5
. ... . 51.
6
i. 1916. 20 .
7
, . ( ). . 360.
. 1. . 49. . 56; . 486. . 4 .; . 1917. 14 .
8
. 1916. 20 .
9
. i ii i / . . , 1991. . 38.
10
.
11
. ... // . 1993. 23. . 147148; .
. 150.
63
i i i ... 191412 (
27 i 1916 . ii 2- i i
13). i i, i ,
i, i
.... .
-
14. i i,
, 1917 . i ii
. , i i ,
15. ii ii
i, ii .
ooo ox
. oo o oo 1851 . o oo oo
o, x oo oo o , oo o
o o. x o oo oox x
oox o. o oo
o oo , ox
o oo o oo o . o o
o oo, o o [o]-[ooo] oo, o
o, , o o, o o
o [o]-[oo] o, o o, o o
o, o o, o: 16.
1916 . oo o . 167 27 1916 . x
o 17 oo :
, ; , , ;
, , , , 18.
, M , o
x o-o . x o
x oo oo. o ooo -
x oo, , oo x oo,
x , oo . o o o, oo oo.
o x o,
o o, oo. o,
o o oo 13 .
12
(
). . 4465 . . 1. . 23. . 39 ., 47 ., 57 .; . . 353 .
. 1. . 14. . 7; i. 1916. 30 i.
13
. . 353 . . 1. . 1. . 44 .; i. 1916. 30 i., 1617 .
14
. . 353 . . 1. . 14. . 7.
15
. . 1. . 40 .; . / . //
- 1935 . , 1934. . 6.
16
. / . //
1917 . , 1917. . 197.
17
M. ox x ox o 19171921 . /
M. // o- . 2001. . 2. . 92109.
18
. . [ ] / . . //
. : http://esu.com.ua/search_articles.php?id=34476
64
o xo. Xo
o , o o o . -
, o o , o o
(oo, o, ). x o, oo oo
o o oo 3,3 , -
o o, o. o
o o, 1915 . o-ox
o oo o. oo oo 1916 .
o-o ox
oo, oo 19. o -
1916 . o oo ox, o-ox
oo. . 66, 7
. [. .]
[. .]
, 1 . [. .] 1
. 20, .
, i ii -
. .
ii ,
i : i i
, 1915 . i ii i
ii 21. i i
i .
i i i ,
, i, i 19151916 .
, ,
, , , -
( , 1917 ., -
,

22). ,
, , ,
, , , ,
. -
ii i 14 1916 .23
i i i, -i
i i, : , i
i.., , ,
19
.: M. ox x ox ... . 92109.
20
: . 19141964 / [ . . i]. -:
, 1967. . 414.
21
.: . . 353 . . 1. . 14. . 11; i . ...
. 137138; . i ii i... . 38.
22
. ... . 89.
23
. . 353 . . 1. . 14. . 11; i . ...
. 137138.
65
i .
i , , i
i . i i i i
, ii24.
, , -
, : 19 1918 .
,
.
, .
:
( ),
, . -
.
( ) : ,
. -
25. . -, -
22 1918 .26,
, , .
-, , ,

.
- -
.
1917 .
, -
27. . ,
2- , , 25 -
1916 . - ,
,
. , , :
. 28.
1916 . *:
, .
28 1917 .
24
i . ... . 130.
25
... . 435.
26
. / . , . // - .
. 2- . , 1991. . 1: . . 24; .
/ . // . . 4.
27
. / . // -
1929 . , 1929. . 139140.
28
. 1916. 7 .; . 1916. 30 .
* .
. 6 1915 . ,
,
: , [ . .]
, - (.: . 278).
66
, , , : -
, 29.

:
, , . , -
. ,
, ...30.
,
.
, ,
, , .
, ii i ,
i i i i, , -
i ii
, i 1917 . i , , -
i i i i,
i, ii ii.
i ,
i, ii i , i,
ii , i . i i i ii,
i i i i
i i i.
Mykola Lazarovych. Attributes of the Legion USS as a manifestation of their

ideology
Traced the process of creating uniforms of the Legion USS. Analyzed the military
insignia. Considerable attention is paid to the problem of becoming symbols of the Legion
of the OSS, in particular, the emblem and ag.
Key words: ag, the arms, cocarde, uniform, ideology.
29
. i / . . , 1964. . 38.
30
.: ( ): 33-
. , 1991. . 21.
: , , . 29/2017 67
94:355.11(477)1917

1917
1917 .
-
. -
, . -

.
: , , -
, , -
.

1917 . -
. -, ,
-, .
. ,
, :
,

1.

(). ,
. , , -
, , .
.
, .
.
, .
-
, .
, ,
.
, .
1
. / . // .
1967. 34. . 64.
68
, ,
, . ,
1917 .,
. 2. . ,
. 23 1937 .
: .
. ,
3.
, , .
.
. ,
. 4 .
1917 5.
, ,

1917 .
.

. -
(8.03.1917) , -
,
6.
- (9.03.1917 )
7. -, ,
- . ,
. . ,
. . 8.
.
-
.
. . : .
, , , - -
, , .
2
. . 1917 . / . .
, 1937. 123 .
3
(
). . 1876. . 1. . 34. . 56.
4
. / . // : -
-
/ [. . . ]. 1989. 9. . 98116.
5
. 1917 :
/ . .
: , 1967. 526 .
6
. 1917. 9 .
7
. 1917. 25 .
8
. / . // . 1973. 34.
. 107.
1917 69
,
. 9. .
1917 . , ,
-.
, -
. 6 (19) 1917 .
. 211 .
9 (22) 10.
, ,
,
, .
-
. , -.
. , -
, :
. , . , . .
(. . .) ,
11.
.
, , . . 12. -
. -
? . .
.
. . .
: - ,
, . -
.
.
-, ,
,
, , , - ,
, ,
. .

. 13. .
. , .
9
. . . 109.
10
. ... . 4751.
11
. 19171918.
/ . . : , 1997. . 36.
12
,
1917 . - ( ).
. 2003. . 2. . 1034. . 11. ( .
, , ).
13
. . . 109.
70
, . -
. 1917 .
.

14. , . . .
,
15.
,
, 9 1917 .16

,
( . .) -
, 55 ( , 55-,
. , . -
) 9
. 17. -

. ,
3
(
, -
. . . )18.
. ,
.
, , -
9 .

. ,
- . ,
-
. , , , -
,
19.
, -
.
14
. . / . ,
. . , 1998. . 143.
15
. . 2003. . 2. . 1034. . 11.
16
. , 9 .
, , ,
(.: . ... . 53). ,
, . .
17
. 1917. 9 .
18
. 1917. 9 .
19
. 1917. 11 .
1917 71
(9.03.1917), , -

, :
.
-
, . -
:
4. , : 1)
; 2)
, ,
; 3)
, , .
5. ,
, ,
, -

. ,
, 20.
, , , -
.
,
21. . . :
(9.03.1917 . .) -
. :

. . .22 ,
.
-
,
9 23.
. , , -
. ,
.
. , .
24. , -
, , .

1917 ., , .
20
( ). . 1778. . 1. . 244.
. 5, 7.
21
. 1917. 11 .
22
. /
. // - 1937 . , 1936.
. 47.
23
. 1917. 19 .
24
. . . 107.
72
9
. . ,
.
-
, -
.

.25 , . -
.
. , , -
9 ,
,
. , . , . ,
26.
11
-
. ,

:
1) . 2) -
, . 3)
. 4) . 5)
. 11
27. -
, . ,
11
12 1917 28.
, 11 1917 .
. ,
2500, 4000 29. . , ,
, , , 300 ,
30.
.
-. -
, , , 11
, .
, ,
. 7 . 12
31.
25
. ... . 57, 59.
26
. 19171918... . 36, 40.
27
. 1917. 11 .
28
. 1917. 12 .
29
. , . . 47.
30
. . . 107.
31
. 1917. 19 .
1917 73
, ,
. , ? -
, ,
.
: 11 .
. :
32. , -
. , ,
, , . ,
,
.
, , . ,
- 11 -
9 . ,
.
11 1917 . -
. , -
. ,
33. -
.
34.
-
, . .
, : -
. , .

.
.
! , ,
, 35.
, ,
, , .
, , ,
.
, ,
. 14
1917 .
. . -
, . -,
-
.
32
.
33
. . 4100. . 1. . 65. . 7 .
34
. 1917. 30 .
35
. . 4592. . 1. . 7. . 1 .
74
: -
-
.
,
.
. .
, -

. -
, . 36.
.
, -
, , 37. ,
, , .
. , 14 1917 .
.

.
, ,
, -38.
.
, , .
.
-
. . , ,
.
,
39. ,
-
, ,
.

, , -
- 16 . ,
, -
-.
-
.
. ,
,
.
36
(). 1917. 15 .
37
. . : 2 . . . /
. . . -, 1930. . 220.
38
. 1917. 15 .
39
. 1917. 25 .
1917 75
. -

.
40. ,

41.
, 11
. ,
.
, . ,
, -
11 (24) 1917 .
, -
16
, . , , -

,
.
. , , .
,
42. ,
,
, , .
. : -
.
, 43.
, , , . :

.
-
44.
,
,
. , , ,
, , -
.
,
16 1917 . ,
40
.

. . . 1757. . 3. . 790. . 53.
41
. 1917. 19 .
42
. 19171923. / . . ,
1932. . 1. . 346.
43
. , 1936. . 359.
44
. . . 64.
76
. -
.

1917 .
. , . , -
, .
11 1917 .: -
,
. .
,
16 , ,
45.
.

. .
, (-
. . . .)
, .
, , , -
, !46

. -
.
. 31 1917 .
.
- . , . .
.
,

. , ,
-
. , -
.
15 : -,
47.
, .
. .
, . , , , . 48. . -
. 49. -
, . .
45
. . . 112.
46
. 1917. 7 .
47
- ( ). . 2003. . 2.
. 1034. . 9 . . 11.
48
. . . 346.
49
. . 19171920 . / . . , 1967. . 74.
1917 77
, ,
50.
-
. -
,
31 1917 .
, . . , -
: - ,
, - , -
,
. . , . . ,
. . -, . . , . . , . . ,
, . , -, . 51. -
, . ,

. 14 . ,

.

.
1917 .
, . ,
52. (12.04.1917) -

53.
. -
.
. (9.05.1917)
-
: -
, , ,
, , -, ,
(), (), (),
, , , 54.
1917 . -
. ,
. , .
.
-
.
50
. . . 64; . 1917 .
... . 167.
51
: . . 2003. . 2. . 1034. . 11.
52
. . 1788 . 1. . 253. . 132.
53
. . 2003. . 2. . 1034. . 20.
54
. . 1759. . 3. . 790. . 62.
78
.
(23. 05.1917 )
1- 55.
,
,
1917 . ,
1003 22 1917 .
56.
,
. , 2- -
, ,
,
.
57.
. ,
58.
, , -
, , -

.
Grygorii Savchenko. The rst governing structures of Ukrainian movement in

the Russian army in 1917
The origin of the Ukrainian movement in the Russian army in spring 1917 is analyzed.
Attention is paid to the conditions and the process of the formation of the the rst Ukrain-
ian governing military structures. Debatable issues about the time of the establishment of
the Ukrainian Military Organizing Committee are revealed, its functions and membership
are claried. Key role of the Ukrainian Military Organizational Committee in formation,
including the volunteers, of the rst Ukrainian Bohdan Khmelnytskyi regiment is shown.
Key words: Ukrainian military movement, the Russian army, ocers and soldiers of
the Ukrainian Organizing Ukrainian Military Committee, Bohdan Khmelnytskyi regiment.
55
. 1917. 26 .
56
. . 1759. . 3. . 790. . 253.
57
. 1917. 7 .
58
. . . 65.
: , , . 29/2017 79
947.0419171921
:
, ,

- 19181919 . -
, .
,
.
py
.
.
: , , , , .

- 19171921 .
, .
, .
1 1918 . -

,
( 18 1918 .).
- ()
(9 ), -
,
1.
-
( 11 1918 .),
2.
, ,
3.
- 19181919 .,
1
: 3 . / . . , . , . . , 2007. . 3:
1918 . XXI . . 1026; - 19181923. /
[. . . ]. -, 2001. . 74160.
2
. . / . , 2007. . 441442; .
/ . , . . , 2002. . 442.
3
. . 19181920 / . . , 1964.
. 143.
80 ,
().
, ,
(),
1918 .,
() . -
, , , , , , ,
, , ,
, , -
1918 .4. 1919 .
. ,
, . ,
, ,
60 , 5.
. :
(). - -
, . .

, -,

.
,
( .)6.
, (),
, 33 ().
. , .
. -
. 6
.
.
,
( )
.
, .
. 104-
, 7.
9 1918 . (),
. . -
13 , -
18831900
4
. - (19181923). /
. . , 2004. . 210, 218.
5
. / . //
. , 1958. . 1. . 177.
6
. / . //
. . 1. . 177.
7
. 1918 . / . . , 1931. . 189190.
: , , 81
: , , , -
, , , , , , .
12 60 ,
.
, ,
.
(),
8.
-
() . ,
. .
. (),
() .
( )
, . -
. 15-
1- .
. ,
- , 1918 . ,
, 9.
19181920 . -
,
300- , 60
. (
1918 .) ,
, -
.

, . , . , -
. . . .
.
. . -
,
. .
10. () -
, ,
, , . .
.
. -
24
, .
1918 .
8
( ). 1918. . 1.
9
. - 19181919 . / . . , 1998. . 121122.
10
. . 131.
82 ,
-II, . . -
, .
. ,

, ,
7- .
11.
1918 . 12.
, , , ,

, . ,
, .
, .
, -
. ,
, ,
.
, ,
, .
, -
,
- . 1918 . -
, , . 2 6 ,

. , 1 13.

, , , -

, .
.
. -
.
. , 1919 . . .
. , . , . , . 14. -
1918 . -
. , 13 16
,
,
11
. . / . . , 1996. . 120.
12
. . - /
. . . , 2004. . 86118, 243271.
13
. : - . , 1974.
. 283; . . 19171919 / . .,
. , . . , 1937. . 169, 172.
14
. - 19181919 . . 128.
: , , 83
15. (),
. :
.
, , 16.
- ( 1918 1919 .)
, . , 49 -
. 1919 . 7 . , 187
6 . 17. ,
() 10,5% .
, -
. , 8 1000 , 1914 .
, .
,
10 , 16.
19171920 . 1000 .
, . ,
-
18.
, ,
, , , ,
. .
. ,
- , , , ,
, . -
, ,
. 9,
19.
. .
- . ,
: 20 ( . , . , . , . ,
. , . , . .); 9 (. , . ,
. , . , . .); 8 (. , . ,
. , . .); 7 (. , . , . ,
. ). 5 , , 20.
.
(-), (), -
, , , (6 ),
(8 ). 4 ,
( ) (50 ),
15
. 1919. . 2.
16
. . /
. . , 1936. . 89.
17
. ... . 284.
18
. . 282.
19
. . 179180.
20
. ... . 285286.
84 ,
( ) (30 ),
, . -
, : 4, 157, 128, 4,
2, 821.
-
, -
1918 . . ,
- 22.

. , 152-
12,4 . -
, 26 , 12 23.
- , -
, -
. , 1918 .
.
. , -
(2), (2), (2) .
,
. . ,
. . 152-
.
(600 .
5 . ). 24.
1918 . 1919 .
. - .
. , . -
. , 105-
.

-II, . ,
. , . , . , 25.
. , -
, , 23 :
. , . . 26.
-
. , , , 1919 .
, 6 . .
. . .
21
. 1919. . 6.
22
19141918. , 1975. . 7. . 105.
23
. ... . 283.
24
. 1- / . // . . 1.
. 181182.
25
. 7- / . // . . 1. . 193195.
26
. 11- / . // . . 202.
: , , 85
. ,
. , -
27.
,
-
.
1919 .,
, .

, 1919 . -
-
.
, .
360 400 . , -
,
. 14 11 . ,
,
. , . , . , . , . , . .
,
(. , . )28.
, ,
, -
. 1918 .
90 . ,
, 3- .
-, .
. , . , . . 24-
, .
6 . . -II, 7 . -
,
.
.
.
.
-
, ,
1919 ., .
,
.
33 , , , ,
. . ,
, , .
27
. / . //
. , 1934. . 7. . 1718.
28
. . 285286.
86 ,
. , , . -
.
. , . , . , . .
44 , 6 ,
1824 .
22 . -29.
10 1919 .
, , ,
, , , , , , -
, .
, .

,
.
,
: -
.
, , - ,
- . ,
, ,
. ,
. 33 .
,
. : ,
, ()
,

, , . ,
, 30. . ,
, -
; . , , -
.

. 15 1919 .
. 60- . ,
, -
.
, 25 .
3 . 5 .
(828 1919 .)
29
- . / . - //
50- . , 1968.
. 4. . 252253.
30
. . 254.
: , , 87
, ,
, 31.
1919 . .
-
. . . ,
. 25 -
. 1919 . .
.
( ) -
. . ,
440 ,
180 . 67 32.
10 1918 . -

-
. 1919 .
. , -

(1912), -
34 .
33.
. ,
.
:
, , , ,
. , .

. . -
, ,
( 1919 .) -
. . ,

, , 34.
, , ,
, ,
, . -
, 12
.
, , ,
,
.
31
( ). , 1968. . 4. . 268269.
32
. . . 272.
33
. / . , . . , 1995. . 147.
34
. - 19181919 . . 146.
88 ,
, 1919 . , 1- -
. : 5- , 6- , 9- 10-
. 2- . : 1
, 2- , 3- 4- .
.
1- , 7- , 8- 11- 35.
,
.
, : -
, ( ), : ,
, , , , ,
, , , , . ( -
) . 600 , 525 , 1216
200 36.
12- , -
,

( ).
,
, , -
.
rpy
.
,
.
.
-
.
Pavlo Tkachuk, Leonid Kryvyziuk. Artillery of the Galician Army: establish-

ment, structure, equipment
The article analyzes characteristic features of the establishment and equipment
of artillery of the Armed Forces of the West Ukrainian Peoples Republic (ZUNR) in
19181919 and, subsequently, of the Ukrainian Galician Army: its structure and tactics.
It is argued that its eciency was comparable to the armies of other European states.
The period of spontaneous establishment of cannon batteries and artillery troops in the
ZUNR army was brief, unlike in the Dnieper Ukraine Army. This enabled the Galician
artillery brigades to resist a much stronger Polish Army for nine months.
Key words: Galician Army, artillery, battery, regiment, cannon.
35
. - 19181919 / . . 2- . -
, 1966. . 7475.
36
. - 19181919 . . 169.
: , , . 29/2017 89
94(477.4)19181919
, -
.
. -
. - .
.
: , , , ,
, , , .
. --
. , - ,
-
.
. -
,
1 1918 .
, ,
.
,
; ,
- .
,
,
.
, 19181919 .,
.
,

.
90 ,
. 1,
. 2, . 3, . 4, . 5 .
. 6.
.
-
. . 2
1918 . -
.
, ,
, , - ,
- , - ,
, , , ,
, , ,
, , , 7.
,
,
3 4 . 40 ,
,
8. .

, , , ,
9.

. :
, .
.
, ;
, .
. ,
;
1
. 19141923 / . . : -
, 1998. 524 .
2
. 1918 . / . . -,
1973. 408 .
3
. ( 20- .) /
. , . , . . : - , 1992. 702 .
4
. 1918 . / . . -: - , 1960.
468 .
5
. . - / . .
, 1974. 396 .
6
. - 19181919 . / . . , 1998. 488 .;
. / . , . . : , 1995.
368 .
7
: - / [. . ]. -; ;
; : , 1970. . 205.
8
. 1918 ... . 270271.
9
: - . . 206.
91
, . -
. ;
, .
. -
, 5- ;
. 10.

.
- , .
8000 .
.
. . -
. ,
11.
3
. -
. 21.00
.
. . 260
4 12.
80- . ,
.
. . -
. ,
. .
, ( . )13.
4 , -
, - .
,
, -

,
.
, . . ,
, - . .
, , - -
, - -
,
, ,
, .
, .
10
. 1918 ... . 271272.
11
. - . 44.
12
. 1918 ... . 273.
13
: - . . 207.
92 ,
. , -
. ,
. . , . , . . ,
. , . . , . , . , . . , . ,
. , . 14.

. , , -
.
.
. .
, -
.15.
.
, . 11 1918 . -
, 1919 .16
-
.
, .
-
, .
. , . ,
. . , . , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . , . , . ,
. .17. -
, ,
.
16 1918 .
, -
- 18.
,
, , 19.
-
. 1918 . -
.
. ,
, (), (),
14
. . 212214; . . /
. // . 1930. 3. . 21.
15
. . 213.
16
, . ( ). . 309.
. 1. . 2227 ( . ). . 137138.
17
: - . . 215.
18
- . (19181920 .):
. . / . -. , 2009. . 23. . 330.
19
. - . 117.
93
() .20.
21.
1918 . . ,
,
. 22.
16 400500 23.
. , -
. 24. -
25.
,
, , 9 26. 1919 .
,
. , , ,
, , 27.
,
23 28.
, 29.
25 1918 . .
- -
-
. : ,
, .
,
30.

.
.
, , . -
31.
. ,

20
. . 123.
21
. 40- 19181920 .
/ [. . ]. : - ,
1960. . 2. . 3839.
22
.. . . 146.
23
: - . . 216.
24
. / . //
. -, 1963. . 2. . 200.
25
. ... . 21.
26
- . . . 337.
27
: - . . 216.
28
.. . . 90.
29
. . 2. . 39.
30
. 40- . /
[. . ]. : - , 1958. . 1. . 396397.
31
. . . . 91.
94 ,
.
, - .
, -
.
32. ,
. , 14
1918 .33.
- ,
. ,
. 34.
1 1919 . . -
500 , , 30 35.

.
10- , 15 36.
17
,

37. , ,
20 ,
. :
,
, -
. 2- 1- ,
7- 3- , ,
, .
11- 3- 12- 1- -
, .
6- 1- 1-
38.
--
. 3- -
12- () .
32
. /
. // : , , . ,
2009. . 18: - : 90- . . 452.
33
. . 581. . 1. . 211 (
.
, , ,
.). . 12.
34
. ... . 505.
35
. - . 365.
36
. -: , 1974. . 8.
37
. 50- . /
[. . ]. : - , 1966. . 4. . 26.
38
. : . 1- ,
1953. . 32.
95
18 39. 7- ,
( -), 40.
7- ,
41.
. ,
, 1916 .
-
.
.
. - . - . 42.
18 :
, . -
6., 7. 8. - 3-
. 10., 13., 14. 9. .
4- ( 18. 37., 10-
), 43.
1- 7- . ,
. . ,
. ,
. . ,
,
44.
19 1- 3- ,
, . -
, . 20 ,
, . .
.
80 45. 20 1-
. 12- , ,
, , 46.
19 1- .
15
47. -
. , .
39
. . 4. . 2630.
40
. V- / . // . 1937. 11.
. 4.
41
. . 4. . 2630.
42
. . . 45.
43
. . 10.
44
. / . // .
1936. 78. . 4.
45
. . 5.
46
. . 4. . 2630; .
1919 . / . // . 1938. 3. . 18.
47
. - 19181919 / . . -: ,
1966. . 149.
96 ,
. 20 1- -
. 12 .
, ,
21 . , ,
, ,
. , -
48. . 11-
, 2-
. ,
,
, 49.
, -
.
, ,
, .50. ! ,
,
, . .
,
, , 51.
21 , , 1-
, 52. 7- ,
,
( . ), 53.
-
21 1919 .:
. , 3- , 7-
,
.
- , - , -
, , ,
, 3- 7- ,
-
. -
,
54.
48
. . / . //
. 1938. 9. . 9.
49
. 19141923. . 482.
50
. / . // . 1954.
24 . . 5.
51
. ... . 10.
52
. . 2. . 75.
53
. V- / . // . 1937. 11.
. 56.
54
. . 2. . 351.
97
19/20 1919 .
- -
.
. ,
, .
, -
, 55.
1919 . .
, ,
55
. ... . 167.
98 ,
-
28 .
. . 29

, 56. -
.

1918 . ,
.

.
. , 1916 ,
.
Bogdan Lygovi, Olena Lygova. History of Berezhany region during ZUNR

In the article highlights and analyzes the process of the formation of Ukrainian
power and new bodies of the management in Berezhany region. Shows the role of the
local intelligentsia in the state creative process in region. Highlights the treatment of the
polish ocials for Ukrainian power. Open the course of the military events in Berezhany
during the Ukrainian-Polish war. Characterizes the wars achievement and reasons of
the fails of UGA.
Key words: ZUNR, Galicia, Berezhany region, District county squad, county
counsel, UGA, Chortkiv oensive, Lysonia.
56
. . 13.
: , , . 29/2017 99
94(474.5)1915/1921
19151921 .

19151921 . -
, ,
, .
.
: , , , , , ,
, , , .
,
. ,
, .
. , ,
,
. ,
, .
, ,
, ,
-, , ,
, .
1914 . ,
. . ,
4 . , -

: ( ).
1.
.
, .
1915 . ,
1919 . . -
, ,
, -
.
1
The History of Lithuania. Vilnius, Publishing house Eugrimas, 2013. P. 146.
. , : ,
.
100
, ,

.
, . -
, 2.
.
: -
, -,
. .
, , ,
, ,

. . 1916 .
.
, , ,
, . -
, ,
3.
, , , .
,
.
.
, .
300 .
.
, -
. ,
, , .
1917 . , ,
.
.
, , -
4.

. , -
.
(,
) .
.
,
, .
2
Pranas C. Naujuju laiku Lietuvos istoria / Cepanas Pranas. Chicago: Dr. Kazuys Grimius Fund,
1986. Vol. 2. S. 141.
3
. S. 85.
4
The History of Lithuania. 2013. . 151.
19151921 . 101

. .
. -
.
1917 . .
, , , . -
. 5 8
, , .
(, ) 1822
. 213 9 .
(66 ), (65) (59).
, ()
, : , -
,
.
, ;
.5. -
:
, .
20 -
. ().
. (-), . ().
.
. -
,
. -
,
.
1917 . ,
.

, .
, .
, , , -
.
1
,
. ,
. , ,
.
.
,
. -
.
5
. . 149.
102
11 1917 .
. :

,
.
:
, -
, , ,
6.
,
. -
15 . ,
.
- -
: , -
. .
, , ,

, 7. ,
,
.

.
: ,
, , , .
( . .)
, .
, 8.
-
! . -
.
8 1918 .
(11 ), ,
, .
. . . , . .
. .
6
Lauka J. b. Lithuanias road to regain its sovereignty and establish a democratic republic 19171920
[ ] / Juozas b. Lauka // LITUANUS. Lithuanian quarterly journal of arts and
sciences. Spring 1986. Vol. 32. No 1. : www.lituanus.org/1986/86_1_02html
( 1.02.2017 .). :
/ [. . . ].
7
. (19181920) / . : - .
1970. . 15.
8
. . .
19141918 / ; . . . . : , 2007.
. 245.
19151921 . 103
. 9. -
. 16 1918 . , ,
, :
16 1918 .
, :

,
1823 1917 ., ,
, ,
10.
, ,
. .
,
, , 11. -
. ,
.
16 .
. ,
. 28 1918 . -
, ,
, 11 .
- 23 1918 .,
11 .
. ( )
, , .
. 4
-
. .
, ,
.
7 , .
, .
, ,
4 23 . -
,
,
.
, ,
, . .
. - -
:
9
. . .
10
Miknys R. In 191718 did Lithuania separate from Russia or Poland? / Miknus Rimantas; . .
. // Lithuanian historical studies. 2008. No 13. P. 101.
11
. . 103. 11 1917 .,
.
104
; -
, ?
.
. ,
. ,
.

. 20 1918 . -
,
, .
2 1918 .
, .
.
,
, ,
, , 12. :
, - .
.
-, 1918 .
. (18831942). -
.
. 11 1918 .
, .
, 13.
,
, , -
. ,
-, .
, 14.
. , ,
. -
.
.
(?) . -
. , ,
. . , ,
, .
23 1918 . .
. -
28 , ,
12
1920. : www.lituanus.org/1986/86_1_02html
13
Vacikonis K. Augustinas Voldemaras [ ] / Kristina Vacikonis // Lituanus. Fall
1984. Vol. 30. No 3. : www.lituanus.org./1984_3/84_3_06.html
14
. 19181920 ..: . . : - ,
1967. . 40.
19151921 . 105
.
. , .
, -
, ,
.
.
100 -
, ( ).
.
, . ,
200300 .15
, e ,
. 12 (
11 ) ,
, ,
, .
, .
. ,
, . -
, . ,
. . , , ,
. .
. 10 -
,
, -
. ,
-, .
,
-, - ,
, . -
. .
, .
13 1918 .
34 17 2 , 6 .
6 .
- -16. ,
,
. .
.
, 1090 ,
( )17. , , ,
15
. . 6162.
16
1920. : www.lituanus.org/1986/86_1_02html
17
. 19181920 .. . 4142.
106
() ,
. ,
,
, , 18.
13 1918 . ,
.
1918 . , -
.
. 8 () ,
, -
. - (18801935), 15 -
, . , 16 ,
a
( , ):
:
.
- -
, .
, -
.
.
.
19.
, , , -
, , , , .
.
. .
22 1918 .
, 24 20. 5 -
1919 . , . :
, . ,
, , -
, .
. , ,
,
, .
-
, 100 ,
.
-
: .
,
18
. . 43.
19
. . 5051 (. . . ).
20
. . 5658.
19151921 . 107
, ,
, . 21.
,
, ,
.
,
19181919 , .
, -
, , .
,
22. , -
1919 . -
. ,
, , ,
.
, ,
.
23. .
C , ,
, -, 6 ( -
) ,
. .
. -
. 1919 . ,
, . .
, ( 1917 .!),
, . , 6
, .
.
13 , .
: , , , -
, . , 10 .
- . -
, , , .
, , , .
, ,
, 40 .
. 1919 .
(). ,
, 24.
. ,
21
Vacikonis K. Augustinas Voldemaras. : www.lituanus.org./1984_3/84_3_06.html
22
Rudis G. Lithuanian search for international support to resist Russian aggression 1918 / Gediminas
Rudis // Lithuanian Historical Studies. 2000. Vol. 5. . 166.
23
Ibidem. . 168.
24
. / . , 1970. . 35.
108
- ,
25.

. -
. ,
, .

. 16 1919 .
. ,
.
,
.
. , -
4 1918 . ,
. ,
5 , .
. 12
1919 . .

, , -
. 4
1919 . , .
, -
. .
, .
. . .
,
, .
, -
. , , ,
. 1 1919 .
.
- .
, p 1772 .
, . -
()
- -
. ,
.
.
1 1919 . , -
26. ,
25
History of Lithuania. 2013. P. 155.
26
. ( 1918
1922): . . : : 07.00.02 . . . 62.
19151921 . 109
. 16 1919 . ()
(
) .
:
. . -
2 () :
-
- .27
.
,
, .
28. -

2-4 1919 .,
( 1819 ). ,
1213 1918 p.
-
, .
.
, .29
,
19151917 .
. 1918 .
. , , -
. ,
. - (6 -
) , . ,
, -
,
30.

- () 2 1919 ., .

, .
35 % , .
.
,
, , ,
.31 ,
27
History of Lithuania. . 75.
28
Laurinavicius . Once again on soviet statehood in Lithuanian in 19181919 / Cheslavas
Laurinavicius // Lithuanian historical studies. 2008. No 13. P. 182.
29
. . . 8182.
30
. . 8283.
31
Rudis G. Lithuanian search for international support to resist Russian aggression 1918. . 168.
.
110
. -
. -
, ,
.
- . ,
, ,
, ,
. -
.32 ,
.
, , -
. 1919 . -
180 , ( ),
.33 , ,
, , . ,
. 8 1919 .
. (4 ),
, -. -
, , 1919 .
.
. 21
. .
,
,
.
, . 21
- -
1 1919 .
, ,
34.
.
.
- , , -
, ,
35.
() ,
. 14 1920 . .
. ,
. 12 1920 .
,
.
32
. . . 88.
33
. . 90.
34
. . 101.
35
Laurinavicius . Once again on soviet statehood in Lithuanian in 19181919. . 189.
19151921 . 111
1919 . , , -
, , .
. -
,
(
). , -
. 1919 .
. ,
. , 1012 .
. 20
1919 .
, . 12
.
, , . . 433 -
28 1919 .
,
,
36. .
-
, . , -
. ,
. 11 ,
, .
.
, , ,
,
, -
-. . ,
,
. -
, , , . -
24 1919 .
, , ,
( ) 125 . .
6 . 37.
, , 7
, ,
. -
: ,
. -
, .
, . ,
, .
36
. . . 45.
37
. . 50.
112
, , , ,
, 38.
.
. 1919 . . , ,
: -

. , , ,
, .
1919 . , ,
, ,
,
. -
. ,
, . ,
.
, -
, ,
, . , ,
- . , ,
: .
1919 .
. .
,
. ,
, ,
39.
, 1919 .
. ,
, -
, .
, ,
,
,
.
, .
. , -
. ,
, ,
, .
. . . -
,
38
Anderson E. Toward the Baltic union: The rst phase [ ] / Edgar Anderson //
Lituanus. Spring 1968. Vol. 14, no. 1. : www.lituanus.org./1968/68_1_02Anderson.
html
39
. . . 64.
19151921 . 113
,
, ;
.
: ,
-.
. :
40.
,
. .

- ,
41. : ?
. ,
.
1919 .
, , . -
. ,
, . -
. .
1919 . . ,
. -
,
, ,
. ( )
, .
-
, .
,
, ,
, . ,
.

42. ,
. , , -
, 43.
- 1920 .
.

.
40
. . 70.
41
. 19181920 : . .
. . . : . 07.00.03 / . .
, 2012. . 24.
42
Senn A. E. Lithuanians through Polish yeas 19191924 [ ] / Alfred Erich Senn //
Lituanus. Vol. 26. no 1 Spring 1980. : www.lituanus.org/1980_1/80_1_02html
43
. : . 2007. . 95.
114
. 1921 . -
1921 . 1925 .
.
. ,
1921 . ( . ), - -
44.
, , .
.
, . -
1919 .
, .
. ,
, ,
. -
. -,
. -,
, ?
c , , .
45.
,
, , .
.
-: ,
.

2223 1920 . . : ,
, ,
, -
46. ,
( , ).
.
-
, .
-
. 7 (. )
(. ) . ,
.
, ( ),
. -
, , .
12 1920 . , ,
44
Senn A. E. Lithuanians through Polish yeas 19191924. : www.lituanus.
org/1980_1/80_1_02html
45
Anderson E. Toward the Baltic union : www.lituanus.org./1968/68_1_02Anderson.
html
46
. . . 120.
19151921 . 115
. 3 .

( ). ,
.
...
,
, ,
- .
-
. 15 1920 . . 112 -
. , -
. ,
. ,
a, , .
, , , .
15, 2 . -
490 . 21% ,
25% . 1,1%
. ,
47.
,
. ,
. ,
, ,
. ,
,
, .
, -
, ,
,
. ,
,
, , , , -
, .
19181919 . 1918 .
.
. 1 1919 . -
20
, , -
. ,
300 . . 1920 .
, 70 , 25
47
Vaskela G. The land reform of 19191940: Lithuanian and the Countries of Eastern and Central
Europe / Gediminas Vaskela // Lithuanian historical studies. 1996. No. 1. P. 122.
116
. ( )
, , ,

16 1922 . 3
80 . -
48.
, , 1600
. 580 150 ,
236 80 , 80 150 49.
1/141/20 -
1940 .50. 35 .
, 27, 3 . . -
18, 4%. 12 .
, , /
. 30, 2% 32, 6% ,
1919 . , 51.
.
, ,
, -
, ,
, , -
. ,
.
,
.
Anatolii Rusnachenko. Lithuanian revolution of 19151921, Ukrainian analogies

An article deals with the revolution events in Lithuania from 1915 to 1921. The conditions
of restoration of independence of the country is depicted as well as relations with Germany
and Soviet Russia, Poland, activity of Lithuanian and Soviet Lithuanian governments. Author
underline similarity many problems of Lithuanian and Ukrainian revolutions.
Key words: revolution, independence, Taryba, Entente, bolsheviki, union, army, agrarian
reform, recognition, occupation.
48
Ibidem. P. 124. 1929 . 150 .
49
Ibidem. P. 126.
50
Ibidem. P. 127.
51
Ibidem. P. 128.
: , , . 29/2017 117
04(438+470)1919/1920
Micha KLIMECKI
POLSKIE BIURO KC RKP(B) I TYMCZASOWY

KOMITET REWOLUCYJNY POLSKI. SOWIETYZACJA
CENTRALNYCH ZIEM POLSKI LATEM 1920 r.
Wykonawc sowietyzacji Polski w 1920 r. zostao Polskie Biuro (Polbiuro), utworzone

w Moskwie 19 lipca przez Biuro Organizacyjne KC RKP(b). W jego skadzie znaleli si
Jzef Dzieryski (przewodniczcy) oraz Julian Marchlewski, Feliks Kon, Edward Prchniak
i Jzef Unszlicht. Na obszarze okupowanym wystpowali jako Tymczasowy Komitet
Rewolucyjny Polski. Przewodniczy mu wwczas Marchlewski. TKRP osiad 1 sierpnia w
Biaymstoku. Ogosi akty prawne, w ktrych znacjonalizowa m. in. majtki ziemskie, fabryki
i banki. Przystpi rwnie do organizacji Czerwonej Armii Polskiej, milicji i trybunaw
rewolucyjnych. Nie przeprowadzi parcelacji ziemi midzy chopw i robotnikw rolnych.
Powstao ponad sto komitetw wojenno-rewolucyjnych, rewolucyjnych oraz komitety
folwarczne i fabryczne. O przebiegu prac Dzieryski regularnie informowa Lenina i KC
RKP(b). Nie doszo do wsppracy midzy TKRP i Komitetem Centralnym Komunistycznej
Partii Robotniczej Polski oraz z rzdem Galicyjskiej Socjalistycznej Republiki Rad. Liczba
polskich obywateli zaangaowanych w strukturach TKRP jest trudna do ustalenia i wynosi
co najmniej kilka tysicy osb. Wycofanie si Czerwonej Armii z ziem polskich przerwao
dziaalno TKRP, podlegych mu instytucji i organizacji po okoo miesicu aktywnoci.
Sowa kluczowe: sowietyzacja Polski, Polskie Biuro KC RKP(b), Tymczasowy Komitet
Rewolucyjny Polski.
Do organizacji na polskich ziemiach rewolucyjnej administracji przywdcy Ro-

syjskiej Komunistycznej Partii (bolszewikw) i czonkowie Rady Komisarzy Ludo-
wych Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej przymierzali si
kilkakrotnie. Zawsze w okresie, w ktrym Czerwona Armia zmierzaa w kierunku ziem
polskich. Jedn z propozycji by projekt powoania Rady Wojenno-Rewolucyjnej Polski
(RWRP), zoony 8 stycznia 1919 r. w imieniu Centralnego Komitetu Wykonawczego
Socjal Demokracji Krlestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) przez Jzefa Unszlichta. Nie
wiemy czy powsta z inicjatywy polskich komunistw, czy raczej, co wydaje si rwnie
prawdopodobne, sformuowano go na sugesti czy danie radzieckiej strony. Do za-
da RWRP miay nalee: organizacja robotniczego powstania w Polsce, sformowanie
polskiej grupy armijnej w ramach Czerwonej Armii, pomoc w utworzeniu Czerwonej
Gwardii i utrzymywanie kontaktw z Komunistyczn Parti Robotnicz Polski (KPRP).
Czonkowie RWRP Samuel azowert, Adam Sawiski (Kaczorowski) i Stefan Brodow-
ski, wykonujc polecenia Rady Wojenno-Rewolucyjnej Republiki (RWR), otrzymali
prawo zabierania gosu na jej zebraniach w kwestiach odnoszcych si spraw polskich.
118 Micha Klimecki
Projekt przewidywa przyznanie RWRP przez KC RKP(b) kredytu i moliwoci nieskr-

powanego wydawania otrzymanych rodkw.1 Poraki radzieckich operacji wojennych
w 1919 r. przesdziy o odstpieniu od organizacji Rady Wojenno-Rewolucyjnej Polski.
Zadanie przygotowania nowej operacji zniszczenia polskich wojsk otrzyma gw-
nodowodzcy Czerwon Armi Siergiej Kamieniew. Plan operacyjny kampanii przeciw-
ko biaej Polsce, w przeciwiestwie do pozostaych planw wojny domowej wspomina
Kamieniew rodzi si z ogromnym wysikiem. Poprzedzao go przestudiowanie warian-
tw poudniowego i pnocnego kierunku. Warianty byy referowane Wodzimierzowi
Iliczowi. Referowa szef sztabu [....] w gabinecie Wodzimierza Ilicza. Wodzimierz Ilicz
interesowa si szczegami.2 Jednoczenie Lenin i jego wsppracownicy zbierali
informacje o sytuacji wewntrznej polskiego pastwa.
Pomylnie rozwijajca si latem 1920 r. ofensywa wojsk frontw Zachodniego
Michaia Tuchaczewskiego i Poudniowo-Zachodniego Aleksandra Jegorowa ponownie
postawia przed przywdcami radzieckiej Rosji kwesti ustosunkowania si do przy-
szoci polskich ziem. Ofensyw przygotowano starannie biorc pod uwag zarwno
wojskowe jak polityczne uwarunkowania operacji. W lutym 1920 r. Lenin w telegramie
do przewodniczcego Rady Wojenno-Rewolucyjnej (RWR) Republiki Lwa Trockiego
domaga si wzmocnienia Frontu Zachodniego, m. in. przez przesanie do dyspozycji jego
dowdztwa wszystkiego co moliwe z Syberii i z Uralu. Dodawa przy tym: Naley
rzuci haso: Przygotowa si do wojny z Polsk.3 By przekonany, e jej mieszkacy
nie ulegn bolszewickim hasom i stan do walki. W telegramie z 11 marca do czonka
RWR Frontu Zachodniego Jzefa Unszlichta stwierdza: Polacy bd prowadzi woj-
n. W kwietniu w notatce do Komitetu Centralnego RKP(b) proponowa stworzenie
zespou redakcyjnego odpowiedzialnego za publikacje o Polsce. Przestrzega: nie
wpada w szowinizm, zawsze odrnia panw i kapitalistw od robotnikw i chopw
Polski.4 Natomiast w telegramie z 15 lipca 1920 r. do Unszlichta pyta si o szanse
wybuchu rewolucji na polskich ziemiach. Zapowiada krtkotrwao ich okupacji, do
czasu powstania lokalnej rewolucyjnej wadzy.5
Polityczn przyszo centralnych ziem polskich ostatecznie sprecyzowano w Mos-
kwie stosunkowo pno, dopiero w lipcu 1920 r. Odpowiednie postanowienia Biuro Poli-
tyczne KC RKP(b) powzio pod wraeniem sukcesw Czerwonej Armii i noty brytyjskiego
rzdu proponujcej zawarcie rozejmu z Polsk na podstawie tzw. linii lorda Curzona.
Swoje decyzje z tego czasu Lenin tumaczy w pniejszym przemwieniu wygoszonym
w Moskwie 22 wrzenia 1920 r. na IX Konferencji RKP(b). Przyzna wwczas, e Polska
stanowi obszar istotniejszy dla przyszoci europejskiej rewolucji ni Estonia, Gruzja i o-
twa, ktrych komunistom odmwiono pomocy pod postaci interwencji Czerwonej Armii.
1
Projekt J. Unszlichta z 8 stycznia 1919 r. // . /
[red. . . ]. , 1998; Szerzej: Klimecki M. Sowietyzacja Polski w 1920
roku. Tymczasowy Rewolucyjny Komitet Polski oraz jego instytucje latem i jesieni 1920 r. /
M. Klimecki. Toru, 2016. S. 103106.
2
S. S. Kamieniew, Wspomnienia o Wodzimierzu Iliczu Leninie, w: Etapy wielkiej drogi. Wspomnienia
o wojnie domowej. Warszawa, 1964. S. 36.
3
Cyt. za: ukomski G. Wojna polsko-bolszewicka 19191920 / G. ukomski, B. Polak, M. Wrzosek.
Koszalin, 1990. T. 1. S. 168.
4
Lenin W. I. Korespondencja wojenna 19171920 / W. I. Lenin. Warszawa, 1958. S. 452.
5
Telegram W. I. Lenina z 15 lipca 1920 r. // () ()
19191943. . , 2004. S. 53.
Polskie Biuro KC RKP(b) i Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski 119
Wzito pod uwag znaczenie Polski rozwoju sytuacji w Europie mwi zebranym i
uznano za waciwe wykorzystanie si zbrojnych do jej sowietyzacji.6
Czoowi polscy komunici przebywajcy w RFSRR, w tym Juliusz Marchlewski,
Feliks Dzieryski, Jzef Unszlicht, Julian Leski-Leszczyski i Stanisaw Pestkowski,
opowiadali si, zgodnie z pogldami czonkw KC RKP(b), za zniszczeniem suwerenne-
go polskiego pastwa i zastpieniu go republik rad. Zlekcewaono zastrzeenia innych
przedstawicieli tego rodowiska, i wejcie czerwonoarmistw na obszary pastwa
wywoa fal patriotyzmu i ograniczy rozwj ruchu rewolucyjnego. Przy tym polscy
komunici w Moskwie wiedzieli, e dziaajca w kraju KPRP ma niewielu czonkw
i sympatykw. Nie bdzie stanowi wartociowego wsparcia dla rosyjskich dziaa na
okupowanych terenach.
Lini Curzona i projektowan w Londynie konferencj Lenin uzna za korzystne dla
swoich zamierze. W telefonogramie do Stalina z 12 lub 13 lipca informowa, e podstaw
zachodniej granicy radzieckich republik bdzie linia biegnca przez miejscowoci Grod-
no, Jawka, Niemirw, Brze, Dorohusk, Uciug i dalej midzy Przemylem a Raw
Rusk a do Karpat. Ze satysfakcj zawiadamia: W Londynie odbdzie si konferencja
przedstawicieli Rosji Radzieckiej, Polski, otwy, Litwy i Finlandii pod protektoratem
konferencji pokojowej. Zostan tam dopuszczeni przedstawiciele wschodniej Galicji.
My moemy posa kogo chcemy w charakterze naszych przedstawicieli.7 wczesne
wypowiedzi Lenina i przywdcw radzieckiej Rosji sugeruj, e poza granicami projek-
towanej polskiej republiki zamierzali pozostawi wschodni Galicj. Oznaczao to, e
Moskwa na zdobytych ziemiach powoa dwie radzieckie republiki, okrelane w swoich
nazwach sowami polska i galicyjska. Z innych wypowiedzi bolszewickich liderw
wynikao, e rozwaali przekazanie Wielkopolski przyszym rewolucyjnym Niemcom.
Bezporednim wykonawc sowietyzacji Polski zostao Polskie Biuro (Polbiuro),
utworzone w nowym ksztacie personalnym i kompetencyjnym 19 lipca 1920 r. przez
Biuro Organizacyjne KC RKP(b). W jego skadzie znaleli si Jzef Dzieryski (prze-
wodniczcy) oraz Julian Marchlewski, Feliks Kon, Edward Prchniak i Jzef Unszlicht.
Tylko Prchniak wiedzia jak przedstawia si sytuacja w kraju, gdy w Moskwie znalaz
si niedawno, w wyniku wymiany politycznych winiw midzy Polsk a Rosj. Zgod-
nie z postanowieniem Biura Politycznego KC RKP(b) z 23 lipca, Polbiuro na ziemiach
polskich miao wystpi pod nazw Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP).
W tym jednak wypadku przewodnictwo przekazywano Marchlewskiemu, cieszcemu si
opini polityka posiadajcego przyjaci take poza krgiem sympatykw rewolucji. Nie
chciano stawia na czele TKRP Dzieryskiego, ktry wrd licznych swoich funkcji
peni obowizki przewodniczcego Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolu-
cj i Sabotaem, instytucji kojarzcej si z wizieniami, brutalnymi przesuchaniami i
rozstrzeliwaniem. W praktyce, i tak pozostawiono w kompetencji Dzieryskiego naj-
waniejsze decyzje. Na niego naoono obowizek wysyania do Moskwy codziennych
sprawozda z dziaalnoci TKRP i odbierania polece od RKL, KC RKP(b) i Lenina.
Decyzja o nominacji na przewodniczcego Polbiura zaskoczya Dzieryskiego.
By w tym czasie m. in. czonkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego Rad, zastpc
czonka Biura Organizacyjnego KC RKP(b), komisarzem ludowym spraw wewntrznych
6
Przemwienie W. I. Lenina z 22 wrzenia 1920 r. // () () S. 59, 61.
7
Lenin W. I. Korespondencja wojenna S. 471.
120 Micha Klimecki
i naczelnikiem zaplecza Frontu Poudniowo-Zachodniego. Do tej chwili uwaa, e

nadal bdzie kierowa Nadzwyczajn Komisj, dziaa na Ukrainie w ramach struktur
powoanych na obszarach zajmowanych przez wojska Frontu Poudniowo-Zachodniego.
Spodziewa si w bliskiej przyszoci cikich walk z oddziaami interwencyjnymi i
powstaniami na poudniu Ukrainy i Rosji. Przewidywa, e w takiej sytuacji odegra
istotn rol w organizacji bezpieczestwa na zapleczu frontu cigncego si od Rumunii
do Gruzji. Po otrzymaniu polecenia objcia przewodnictwa nad Polbiurem, w licie do
bliskiego wsppracownika napisa: Los igra z czowiekiem. Zostaem przez Ilicza, a
to znaczy i przez CK zmobilizowany dla Polski. Pocztkowo chciano mnie wysa tam
z armi Budionnego, no teraz to si zmienio, jak tylko Front Zachodni podszed do
Polski.8 Moemy przypuszcza, e odpowiedzialno za organizacj nowej republiki
rad przyj jedynie z poczucia obowizku. Z dziaa w skali Rosji i Frontu Poudniowo
-Zachodniego przechodzi do pracy na niewielkim terytorium i z niewielkimi rodkami.
Przed wyjazdem z Moskwy Dzieryski dwukrotnie zebra czonkw Polbiura. 21
lipca odbyo si spotkanie konstytuujce, a 23 lipca rozmawiano o podstawach ustro-
jowych przyszej Polski. W spotkaniach nie uczestniczy Unszlicht przebywajcy, jako
czonek Rady Wojenno-Rewolucyjnej Frontu Zachodniego, w Smolesku. Dzieryski
i pozostali czonkowie Polbiura wiedzieli, e nie bd mogli samodzielnie dziaa w
stree przyfrontowej. Tam, zgodnie z instrukcj Frontu Zachodniego z 16 maja 1920 r.,
prawo do tworzenia tymczasowej administracji pod postaci rad wojenno-rewolucyjnych
posiaday wycznie wysze dowdztwa.9 Wieczorem 23 lipca Dzieryski, Marchlew-
ski i Kon zostali przyjci przez Lenina. Zapewne jednym z tematw poruszonych przez
przewodniczcego rosyjskiej Rady Komisarzy Ludowych (RKL) staa si kwestia zain-
teresowania chopw rewolucj. Lenin uwaa, e poparcie wsi bdzie mie znaczenie
dla wprowadzenia nowego porzdku ustrojowego w Polsce. W przeciwiestwie do
Marchlewskiego pozostawa przekonany, e naley przeprowadzi rozdzia ziemi z
wielkich majtkw midzy chopw.
Podczas podry w kierunku frontu Dzieryski i Marchlewski energicznie pra-
cowali. Zgodnie z postanowieniem Polbiura, podjtym w Misku 25 lipca, Dzieryski
opracowa wskazwki dla Stanisawa Pilawskiego, przygotowujcego dekret o Trybunale
Rewolucyjnym, majcym dziaa na polskich ziemiach. 26 lipca wysa pismo do jednego
z podwadnych w Nadzwyczajnej Komisji, w ktrym poleci zwrcenie si do Efraima
Sklaskiego, czonka RWR Republiki i najbliszego wsppracownika Trockiego, z
daniem, aby przekaza na potrzeby Polbiura do Miska skad kolejowy, zawierajcy
salonk, wagony subowe i sypialne oraz trzy samochody osobowe i dwa samochody
ciarowe, take materiay potrzebne do drukowania literatury propagandowej10. Na-
tomiast dzie pniej wysa list do sekretarza Biura Organizacyjnego KC RKP(b) i
jednoczenie ludowego komisarza nansw Nikoaja Krestiskiego z prob o 1 mld
8
List F. Dzieryskiego do W. N. Manciewa z 21 lipca 1920 r. // . .
- 19171926. / [zebrali . . , . . ]. ,
2007. S. 198.
9
Instrukcja dowdztwa Frontu Zachodniego z 16 maja 1920 r. w: . .
- 1920 / . . . ; ,
1930. S. 164166.
10
List F. Dzieryskiego do W. L. Gersona z 26 lipca 1920 r. // . .
- S. 200201.
rubli na dziaalno TKRP. Ju 28 lipca RKL przyja uchwa o wydzieleniu do jego roz-
porzdzenia oczekiwanej sumy. Pilnym zadaniem okazao si przygotowanie projektw
manifestw i rozkazw, ktrymi zamierzano zwrci si do ludnoci. W jednym z nich
znalazo si postanowienie o przyszoci wyposaenia dworw i ziemiaskich siedzib.
Ustalono, e przedmioty sztuki i rkodziea, meble, ksiki, ubrania oraz wszelki dobytek
domowy winny by pod groz ledztwa i kary rewolucyjnej ponumerowane i pimiennie
zainwentaryzowane za odpowiedzialnoci komitetw folwarcznych.11 Dzieryski
systematycznie informowa Lenina o przebiegu prac Polbiura. 28 lipca przekaza mu
wiadomo o zakoczeniu przez Marchlewskiego tekstu zatytuowanego Manifest do
polskiego ludu roboczego miast i wsi. Przez cay ten czas utrzymywa kontakt telegra-
czny i listowny z on Zo, dopytujc si o przebieg mobilizacji polskich komunistw.
Prosi j o pomoc w rnych drobnych kwestiach, m. in. o przysanie telegrastki. Sam
podr skomentowa lakonicznie: Do tego czasu wszystko idzie dobrze.12
Zawizaa si dyskusja nad kwesti wasnoci ziemskiej. Jej podstaw sta si
dokument przygotowany przez Stanisawa Bobiskiego, by moe jeszcze przed wyjaz-
dem z Moskwy, powicony polityce agrarnej polskich komunistw i ich stosunkowi do
poszczeglnych grup spoecznych na wsi. Zachowanie gospodarstw gwarantowa jedynie
gospodarzom posiadajcym do 30 mrg (ok. 16 ha) ziemi. Pozostaych mieszkacw
wsi, okrelanych jako chopi-bogacze i ppanki, traktowa w kategorii ziemian.13
Jeli wierzy pamitnikom Zoi Dzieryskiej, Feliks optowa za przekazaniem ziemi
chopom. Pozostali, w tym Marchlewski, opowiadali si za jej uspoecznieniem i odda-
niem pod zarzd robotnikw rolnych. Dopuszczali zaoferowanie chopom niewielkich
nada, o ile nie osabi wiejskich komun. Pojawi si argument, e warstwa wiejskiego
proletariatu na wsi jest wystarczajco liczna aby mc przeprowadzi na niej rewolucj.
Czonkowie Polbiura dyskutowali rwnie o nawizaniu kontaktu z KC KPRP i
komunistycznymi liderami przebywajcymi w kraju. Zadanie zorganizowania cznoci
z Komitetem Centralnym polskich komunistw przekazano Prchniakowi. Nie udao
mu si, z nieznanych nam dzisiaj powodw, je wykona. W efekcie KC KPRP dugo
nawet nie wiedzia o powstaniu Polbiura i TKRP. Wrd liderw KPRP trwaa dyskusja
nad zakresem negatywnych skutkw przeprowadzenia rewolucji pod oson rosyjskich
bagnetw. Takie stanowisko byo zgodne z dominujcym w literaturze marksistow-
skiej przekonaniem, e rewolucja powinna by wynikiem sprzecznoci klasowych, nie
zewntrznej interwencji. 22 lipca 1920 r. czonek KC KPRP Henryk Stein-Kamieski
(ps. Domski) na amach Die Rote Fahne uzna przekroczenie przez Czerwon Armi
etnicznych granic Polski za bd. W tej kategorii ocenia przeprowadzenie rewolucji
w warunkach radzieckiej okupacji: Tylko masy ludowe, ktre jak rosyjskie same
dokonay swej rewolucji, zdolne s chtnie znosi i przetrwa zwizane z przewrotem
spoecznym wyrzeczenia i walki. Natomiast wadza radziecka, ktra zastaaby wprowa-
dzona z zewntrz, przez obce wojska, natkna by si na znacznie silniejszy opr klas
posiadajcych i znalazaby sabsze poparcie w masach pracujcych, ententa uzyskaaby
11
- , (dalej
RGASPI), 68 1-4, Projekt rozkazu TKRP z lipca 1920 r. S. 2.
12
List F. Dzieryskiego do Z. Dzieryskiej z 30 lipca 1920 r. // u . , /
. . , 2007. S. 296.
13
Bobiski S. O polityce agrarnej / S. Bobiski // Archiwum Ruchu Robotniczego. Warszawa, 1982.
T. 8: Polski ruch robotniczy wobec kwestii agrarnej i chopskiej 18831944. S. 260261.
122 Micha Klimecki
dziki temu moliwo nieustannego rozegania w Polsce knowa kontrrewolucyjnych

i uniemoliwienia polskiemu rzdowi radzieckiemu wszelkiej konstruktywnej pracy, co
skompromitowaoby wadz radzieck w oczach proletariatu Europy Zachodniej14.
W Biaymstoku przewodniczcy TKRP zainstalowa si w nocy z 1 na 2 sierpnia,
razem z towarzyszcym mu przedstawicielem KC RKP(b) Iwanem Skworcowem-
Stiepanowem, znajcym jzyk, literatur i histori Polski. 2 sierpnia obaj wystpili na
pospiesznie zwoanych dla ludnoci miasta wiecach. Na pierwszy przyby komfront
Michai Tuchaczewski w otoczeniu ocerw ze swojego sztabu. Pierwszy komunikat
TKRP, zawiadamiajcy o przejciu wadzy na terenach wyzwolonych spod jarzma ka-
pitau, wydrukowany w Wilnie i przewieziony do Biaegostoku, datowa na dzie 30
lipca15. Zapowiada w nim tworzenie rnych rewolucyjnych komitetw, w tym takich,
ktre obejm zarzd na fabrykami i majtkami ziemskimi. Jednoczenie zapowiada
poszanowanie wasnoci chopskiej. Manifest Do polskiego ludu robotniczego miast i
wsi. Towarzysze! Robotnicy! Wocianie!, zaczynajcy si sowami Nadesza godzina
wyzwolenia, rwnie wydrukowany w Wilnie, ogoszono 2 lub 3 sierpnia16.
Uprawnienia przyznane TKRP przez KC RKP(b) i RKL nie byy wielkie. Biece
decyzje naleay do wyszych dowdztw wojskowych. Prawo do organizacji pierwszych
lokalnych komitetw na okupowanym terenie posiaday rady wojenno-rewolucyjne jed-
nostek Czerwonej Armii. Byo to zgodne z wczeniejszymi dowiadczeniami i przede
wszystkim instrukcjami dowdztw frontw, m. in. Frontu Zachodniego z 19 maja 1920
r. Czonkowie TKRP znali procedury tworzenia i funkcjonowania rewolucyjnych rad
i komitetw (rewkomw).17 Dzieryski wprawdzie otrzyma nominacj na czonka
RWR Frontu Zachodniego ale nie uzyska realnego wpywu na przebieg organizacji
pierwszych rewolucyjnych instytucji na polskich ziemiach.
W wojennej rzeczywistoci rosyjskie dowdztwa armii i dywizji skupiay uwag
na dziaaniach bojowych. Ich rady wojenno-rewolucyjne borykay si z wypadkami nie-
subordynacji, plag dezercji, a niekiedy przypadkami tchrzostwa. Nie potray w peni
kontrolowa sytuacji na zajmowanym terenie. W praktyce rady wojenno-rewolucyjne
jednostek Czerwonej Armii nie tylko same organizoway komitety ale toleroway komi-
tety i rady, jakie spontanicznie wyaniay si na ich tyach, o ile podporzdkowyway si
decyzjom lokalnych komendantur wojskowych. TKRP by im potrzebny gwnie jako
reprezentant polskiego spoeczestwa. Dowdztwo Frontu Zachodniego, przebywajce
w Misku, przyjo z zadowoleniem zainstalowanie si polskiej rewolucyjnej wadzy
w Biaymstoku. Zamierzao wspiera j materialnie oraz rozkazami wymuszajcymi na
14
Cyt. za: Hass L. Wojna a rewolucja / L. Hass. Sztandar Modych. 1988. 1214 sierpnia. S. 4;
Patrz te K. .
/ . , . . , 2000. S. 35; Regua J. A. Historia Komunistycznej
Partii Polski w wietle faktw i dokumentw / J. A. Regua. Toru, 1994. S. 35; Pawowski I.
Polityka i dziaalno wojskowa KPP 19181928 / I. Pawowski. Warszawa, 1964. S. 21; Samu .
Edward Prchniak. Studium postaw polskiego rewolucjonisty / Samu. d, 1987. S. 183184.
15
RGASPI, 68 1-1, Komunikat TKRP z 30 lipca 1920 r. S. 2.
16
RGASPI, 68 1-1, Manifest TKRP z pocztku sierpnia 1920 r. S. 16; Patrz te: Szczepaski J.
Spoeczestwo polskie w walce z najazdem bolszewickim 1920 r. / J. Szczepaski. Warszawa;
Putusk, 2000. S. 313 i n.
17
Instrukcja dowdztwa Frontu Zachodniego z 16 maja 1920 r. // . .
- 1920 . S. 164166; RGASPI, 68 1-6, Instrukcja
dotyczca organizacji rewkomw na terenie Polski. S. 15.
ludnoci posuszestwo. Komendantem wojskowym Biaegostoku mianowao Polaka

sucego w sztabie 15 armii Mieczysawa oganowskiego.
W Biaymstoku TKRP rozwin gorczkow dziaalno. Manifestami, odezwa-
mi i rozkazami zamierza zmieni stosunki gospodarcze i spoeczne. Ogosi przejcie
wasnoci ziemiaskiej i gospodarstw powyej 20 ha, nie precyzujc jednak, jaki bdzie
jej dalszy los. Enigmatycznie stwierdzi, e staj si wasnoci caego ludu roboczego
Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad i wchodz w skad Dbr Ludowych18. Pozwoli
odstpi od przejmowania gospodarstw nie przekraczajcych 60 ha, o ile ich waciciele
nie wystpili przeciwko rewolucji. Znacjonalizowa przedsibiorstwa transportowe,
handlowe i zakady przemysowe, zezwalajc na pozostawienie ich dyrektorw na
dotychczasowych stanowiskach tylko w wyjtkowych przypadkach. Rozkazem nr 22
z 15 sierpnia poleci aresztowa wszystkich ziemian a ich rodziny usun z majtku.
W jednym z pism prawo do zatrzymania waciciela majtku przyznawa kademu
fornalowi i robotnikowi. Pozbawieni swojej wasnoci ziemianie mogli zabra ze sob
jedynie ubrania, jedno letnie i jedno zimowe oraz trzy komplety bielizny. TKRP naka-
za komitetom rewolucyjnym skonskowa majtek uciekinierw i osb uznanych za
wrogw rewolucji oraz dokona ewidencji koni, furmanek, samochodw i motocykli,
zawartoci sklepw, a nawet domowych spiarni. Komitety powinny zarejestrowa fa-
chowcw zamieszkujcych ich rejon, m. in. lekarzy, lenikw, agronomw, technikw
i nauczycieli. Na polecenie TKRP przystpiono do organizacji szecioosobowych try-
bunaw rewolucyjnych. Od czonkw tej instytucji nie wymagano znajomoci prawa.
Mieli okrela win i ferowa wyroki, jak to precyzowa rozkaz, kierujc si jedynie
okolicznociami sprawy i gosem sumienia rewolucyjnego19. TKRP wzywa onierzy
Wojska Polskiego do wypowiedzenia posuszestwa dowdcom, aresztowania ocerw
i tworzenia rad delegatw onierskich.
Zasady i porzdek tworzenia nowej administracji TKRP ogosi dopiero rozkazem
nr 24 z 16 sierpnia. Uczyni to nie znajc rezultatw bitwy warszawskiej i spodziewajc
si, e Czerwona Armia lada moment zajmie stolic. Utrzyma dotychczasowy podzia
terytorialny na gminy, powiaty i wojewdztwa, te ostatnie przemianowujc na obwody.
Zgodnie z rozkazem nr 24 na obszarach przyfrontowych prawo do tworzenia komitetw
wojenno-rewolucyjnych posiaday jedynie dowdztwa Czerwonej Armii. Tak powstae
komitety podlegay radom wojenno-rewolucyjnym armii i Frontu Zachodniego oraz tylko
za ich porednictwem mogy utrzymywa czno z TKRP. Od wojska otrzymyway
rodki nansowe, materiay propagandowe (m. in. ulotki). Dopiero po przesuniciu si
na zachd jednostek wojskowych TKRP przystpowa do wyaniania komitetw rewo-
lucyjnych: obwodowych, powiatowych i gminnych. Kady powinien mie w swoim
skadzie od trzech do piciu osb rekomendowanych przez TKRP i KPRP. Tworzone
przez wojsko komitety okrelay si jako wojenno-rewolucyjne, a przez TKRP jako
rewolucyjne. W praktyce zasady tej nie przestrzegano. Lokalni dziaacze komunistycz-
ni i kolaboranci stosowali obie nazwy wymiennie. Tak zorganizowana administracja
miaa mie charakter tymczasowy, do czasu zajcia Warszawy i wyboru rad delegatw
robotniczych i onierskich.
18
RGASPI, 68 1-4, Pismo (rozkaz?) TKRP. S. 86.
19
RGASPI, 68 1-4, Rozkaz nr 1 Wydziau TKRP ds. Sprawiedliwoci i Bezpieczestwa Publicznego
o organizacji Trybunaw Rewolucyjnych. S. 51.
124 Micha Klimecki
Czonkowie TKRP unikali okrelenia przyszoci stosunkw wasnociowych na

wsi. Najbogatszych z gospodarzy posdzali o spiskowanie przeciwko rewolucji i jej
kadrom. Potencjalnych sojusznikw upatrywali w robotnikach rolnych i pozbawionej
ziemi biedocie. Jednoczenie przewidywali, e ujawniajc swoje pogldy i przejmujc
ca ziemi roln wywoaj zacity opr ludnoci wiejskiej. Dlatego TKRP wielokrotnie
podkrela, e zamierza szanowa prywatn wasno chopsk. Powstrzymywa si przed
zabieraniem ziemi najbogatszym gospodarzom dostrzegajc, e ciesz si autorytetem
wrd ssiadw i mog si sta przywdcami lokalnych buntw. Zaoenia postpo-
wania wobec polskiej wsi mia opracowa w bliskiej przyszoci zesp skadajcy si
z Juliana Marchlewskiego, przedstawiciela KC RKP(b) przy TKRP Iwana Skworcowa
-Stiepanowa i czonka Biura Politycznego KC RKP(b) Nikoaja Bucharina. Na razie
zarzd nad majtkami ziemskimi przekazywano robotnikom rolnym i tworzonym przez
nich komitetom folwarcznym. TKRP godzi si jedynie na parcelacj peryferyjnych i
zaniedbanych fragmentw majtkw oraz ziemi nalecej do Kocioa. W tym drugim
wypadku liczy na zantagonizowanie wiernych z ich kapanami.
Obowizek ksztatowania nastrojw spoecznych przychylnych TKRP powierzono
Wydziaowi Propagandy i Agitacji. Na jego czele stan pracownik polityczny Frontu
Zachodniego Tadeusz Radwaski. Pracownicy wydziau otrzymywali szczegowe
wytyczne i instrukcje regulujce zakres ich aktywnoci. Nakazywano im rozkleja pla-
katy i rozdawa ulotki w uczszczanych miejscach, m. in. przy kocioach i gminnych
urzdach. Wskazywano, e do najwikszej grupy odbiorcw dotr w dni witeczne.
Zobowizano ich do notowania nazwisk i adresw czynnych zwolennikw oraz prze-
ciwnikw nowych porzdkw. Wydzia otrzyma zestaw dwunastu tematw wiecw, a
wrd nich: o co walczy komunistyczna partia bolszewikw, czy ustrj komunistyczny
opanuje cay wiat, dlaczego Ententa kazaa Polsce zaj Ukrain i dlaczego Czer-
wona Armia przybya do Polski20.
Wiele uwagi TKRP powici organizacji polskiej rewolucyjnej sile zbrojnej. Na
zebraniu 11 sierpnia mwiono o metodach pracy propagandowej wrd polskich je-
cw wojennych i agitowaniu do wstpowania do czerwonej armii polskiej. Cztery
dni pniej dowdca Frontu Zachodniego Tuchaczewski wyda rozkaz o formowaniu
takiej armii. Na dowdc I Polskiej Czerwonej Armii przewidziano czonka RKP(b) od
1918 r., byego dowdc Zachodniej Dywizji Strzelcw Romana gw. 1 puk zaczto
formowa w Misku, 2 puk w Biaymstoku. Opracowano tekst przysigi dla polskich
czerwonoarmistw zaczynajcej si sowami: Ja syn ludu pracujcego, obywatel Re-
publiki Rad Polski przybieram miano onierza armii robotniczej. Skadajcy lubo-
wa: wszystkie za czyny i myli skierowa ku jednemu celowi: wyzwoleniu wszystkich
proletariuszy.21 Natomiast 19 sierpnia na posiedzeniu TKRP podjto decyzj o sfor-
mowaniu milicji. Uznano, e milicja powinna by organizowana jako regularna sia
wojskowa podug schematu zatwierdzonego dla jednostek bojowych.22 Na jej czonkw
typowano bezrobotnych i robotnikw. Przebiegiem prac nad organizacj uzbrojonych
oddziaw, ktre mogy zapewni bezpieczestwo TKRP i podlegym mu rewolucyjnych
komitetw kierowa Feliks Dzieryski.
20
RGASPI, 68 1-6, Instrukcja TKRP. S. 24.
21
RGASPI, 68 1-5, Tekst przysigi. S. 9.
22
RGASPI, 68 1-3, Protokoy posiedzenia TKRP w d. 11 i 19 sierpnia 1920 r. S. 11, 17.
Saboci TKRP okazaa si spoeczna izolacja i fatalna jako pracy lokalnych

instytucji rewolucyjnych tworzonych przez rady wojenno-rewolucyjne Frontu Zachod-
niego oraz powstajcych spontanicznie. Najwaniejsz z nich by Biaostocki Komitet
Wojenno-Rewolucyjny. Pocztkowo formalnie nie podlega TKRP i urzdowa w jzyku
rosyjskim. W nim najczciej zwraca si do ludnoci w drukowanych zawiadomie-
niach i na plakatach. Pierwsze posiedzenia trzyosobowego biaostockiego komitetu
odbyway si razem z delegatami Czerwonej Armii oraz przedstawicielami TKRP. Ten
ostatni reprezentowali Feliks Dzieryski, Julian Marchlewski i Feliks Kon. Dopiero
13 sierpnia biaostocki komitet przyj miano Biaostockiego Komitetu Rewolucyjnego
i ocjalnie podporzdkowa si TKRP, nazywajc go w protokole zebrania z tego dnia
Polrewkomem (Polskim Komitetem Rewolucyjnym). Dzie pniej TKRP zatwierdzi
nowy skad komitetu (przewodniczcy Wacaw Bogucki, czonkowie Jzef Kowalski,
Teodor Niemnek, Borys Grynberg i Kazimierz Cielak), a 18 sierpnia przyj projekt
okrgej pieczci. Na jej obrysie umieszczono napis Polska Socjalistyczna Republika
Rad a w rodku Rewolucyjny Komitet Obwodu Biaostockiego.
Do wynikw aktywnoci biaostockiego komitetu TKRP przywizywa du wag.
Biaystok by pierwszym wikszym miastem zajtym przez czerwonoarmistw i dziki
temu siedzib pierwszego rewolucyjnego komitetu w randze obwodowego. Nie spe-
nia jednak oczekiwa Dzieryskiego i Marchlewskiego. Nie uzyska szacunku czy
tylko zainteresowania robotnikw, o ktrych poparcie zabiega. Tworzone z duym
wysikiem organizacyjnym komitety fabryczne najczciej zachowyway si biernie.
Natomiast wiece organizowane dla poparcia rewolucyjnego porzdku spotykay si z
niechci mieszkacw Biaegostoku. Bez echa pozostaway podobne akcje inicjowa-
ne przez Zwizek Modziey Komunistycznej. ladow sympati biaostocki komitet
uzyska jedynie wrd przedstawicieli najbiedniejszych warstw rosyjskiej, biaoruskiej
i ydowskiej ludnoci. wiadectwo postawie polskiej ludnoci daje pismo TKRP do
biaostockiego komitetu z przeomu pierwszej i drugiej dekady sierpnia. Nowe wadze
nie zdecydoway si na wydanie zakazu przeprowadzenia 22 sierpnia ulicami miasta
kocielnej procesji. Sekretarz TKRP Prchniak pisa do biaostockiego komitetu: Uwa-
amy, e przeciwdziaa nie naley. Niezbdnym jest wysanie tam jak najwikszej iloci
naszych towarzyszy dla obserwacji. Towarzysze nie powinni mie na wierzchu broni,
aby nie zwracali na siebie uwagi tumu, jako komunici i powinni zachowa si tak, jak
og uczestnikw procesji23.
Powstajce na okupowanych terenach komitety wojenno-rewolucyjne i rewo-
lucyjne uwaane byy przez og ludnoci za instytucje okupacyjne i kolaboracyjne.
Liczba rewkomw, zakadanych na centralnych ziemiach polskich przez funkcjonariuszy
politycznych Czerwonej Armii oraz wysannikw TKRP jest niemoliwa do ustalenia.
Efemeryczno wielu z nich, rnorodno samoistnie powstajcych struktur mienicych
si radami czy komitetami rewolucyjnymi, utrudnia oszacowanie wynikw organiza-
cyjnej aktywnoci politrukw i miejscowych radykaw. Rewkomw organizowanych
zgodnie z instrukcjami Frontu Zachodniego w cigu pierwszych dziesiciu dni sierpnia
prawdopodobnie byo okoo stu pidziesiciu24.
23
RGASPI, 68 1-24, Pismo sekretarza TKRP do Biaostockiego Komitetu Rewolucyjnego. S. 56.
24
Szczepaski J. Spoeczestwo polskie S. 337; . .
- 1920 . . 142 i n.; Najdus W. Lewica polska w Kraju Rad
126 Micha Klimecki
Powiatowe komitety zakadane przez oddziay Czerwonej Armii skaday si najcz-

ciej z jej onierzy i pracownikw aparatu politycznego dowdztw. Byli to zarwno Rosjanie
jak Polacy i ydzi od wielu lat przebywajcy w Rosji i zaangaowani po stronie rewolucji.
Wikszo drukw tych komitetw opublikowano w jzyku rosyjskim. Po powstaniu komi-
tetw rewolucyjnych, podlegych TKRP i majcych peni rol tymczasowej administracji
cywilnej, w ich skadzie znaleli si przedstawiciele lokalnych rodowisk zwizani z KPRP,
Bundem, Poalej-Syjon-Lewic, Zwizkiem Zawodowym Robotnikw Rolnych, rzadziej z
Polsk Parti Socjalistyczn oraz komunici znajcy polski jzyk i zmobilizowani w Rosji.
Obok nich do rewkomw weszo wiele osb, ktre wczeniej nie wykazay si polityczn
aktywnoci, a w nowych strukturach dostrzegay szans na karier lub okazj do grabiey
i terroryzowania ssiadw. Komitety gminne, wiejskie i powstajce w maych miasteczkach
najczciej tworzyy osoby dotychczas znajdujce si na marginesie ycia spoecznego,
niekiedy panalfabeci i karani sdownie. Nic lub niewiele wiedziay o komunistycznej
ideologii, charakterze zmian jakie zachodziy w radzieckich republikach i celach stawianych
sobie przez bolszewikw. Kieroway si traumatycznymi dowiadczeniami wyniesionymi z
godnego ycia, poczuciem skrzywdzenia przez zamoniejsze warstwy oraz nadziejami na
szybk zmian losu. Do nich proste hasa bolszewikw i czerwonoarmistw o nadchodzcym
nowym porzdku atwo przemawiay. To, e towarzyszyy im terror, gwaty i zabjstwa,
upienie wsi, miasteczek, wity, paacw i dworw, pogarda dla Kocioa i narodowych
tradycji po prostu lekcewayli lub jako usprawiedliwiali.
Powiatowe i gminne komitety usuway polskie goda i symbole, wprowadzajc
w ich miejsce radzieck symbolik i niekiedy przemianowyway nazwy ulic i placw.
Organizoway wiece i doprowadzay do uchwalania rezolucji solidaryzujcych si z
Czerwon Armi i radzieck Rosj. Nakazyway oddanie broni (nawet biaej), groc
kar mierci tym, ktrzy zlekcewa te polecenia. Nakaday kontrybucje na zamone
warstwy wspmieszkacw. Konskoway mieszkania lub ich wyposaenie, alkohol,
ywno, fura i konie. Nakazyway kupcom otwieranie sklepw i sprzedawanie to-
warw po miesznie niskich cenach. Wspdziaay z wojskowymi subami kwater-
mistrzowskimi w przejmowaniu byda, ziarna i mki, siana z majtkw ziemskich, a w
pewnych wypadkach rwnie od zamonych gospodarzy. Na ich polecenie powstaway
uzbrojone w karabiny, tylko wyjtkowo umundurowane oddziay milicji. Jaka, trudna
do oszacowania, grupa mczyzn znalaza miejsce w Nadzwyczajnej Komisji do Walki
z Kontrrewolucj. Dochodzio do niszczenia archiww zawierajcych dane o wasnoci
miejskiej, wiejskiej i obcieniach nansowych. Rozmiar tych zjawisk w skali ziem
zajtych przez Czerwon Armi nie by jednak duy.
W niektrych miejscowociach (m. in. Myskowice i Kdzierzawice w pow. putu-
skim, Biakw i Sokow w pow. pockim) suba folwarczna nie dopucia do ewakuacji
majtku dworskiego przez wacicieli przed przybyciem Czerwonej Armii.25 Zdarzao
19181920 / W. Najdus. Warszawa, 1971. S. 340 (opierajc si na badaniach Artura Lainwanda,

przyznaje, e powstao ponad 120 rnego rodzaju komitetw); Przenioso . Ruch wywrotowy w
wojewdztwie kieleckim 19181926 / M. Przenioso. Kielce, 1995. S. 72 (ocenia, i powstay
w ok. siedemdziesiciu miejscowociach); Patrz te. Szczepaski J. Wojna 1920 roku na Mazowszu
i Podlasiu / J. Szczepaski. Warszawa; Putusk, 1995. S. 173.
25
Robotnicy rolni pow. pockiego i putuskiego wobec sowieckiego najazdu 1920 r. // Mazowsze
Pnocne w XIXXX wieku. Materiay rdowe 17951956 / [zebra i opr. J. Szczepaski].
Warszawa; Putusk, 1997. S. 273.
si, e w pldrowaniu dworw i zabudowa gospodarczych przez czerwonoarmistw

uczestniczyli mieszkacy okolicznych wsi. Pozostali w swoich majtkach czonkowie
ziemiaskich rodzin zauwaali zmiany w zachowaniu si lokalnej spoecznoci. Jedna
z wacicielek majtku zapisaa: Ludzie prdko, jak do grzechu, przywykli do poj
opacznych o wasnoci. Ten brak charakteru, ktry cechuje nasz epok, sromotnie si
uwydatni podczas najazdu. Ludzie zapominali, e bya wasno prywatna i ciemne swe
gowy wypenili prdko wizj, bez konturw staych, objcia dbr cudzych. Trzy niedziele
z rzdu koci by peen zastanawiaam si nad t rol religijnoci, ktra w kociele
kae ludziom piewa i modli si, a na polu pozwala kra, co si da. Autorka tych
sw jednoczenie zauwaya, e chopw i robotnikw rolnych rozczarowywa brak
obietnicy parcelacji majtku. Zanotowaa, nie kryjc satysfakcji: Pod tym wzgldem
akncych spotka ogromny zawd: przez cay miesic rzdw bolszewickich wadza ich
nie tylko nie mwia nawet o rozdawaniu ziemi maorolnym, ale wyranie i zarwno
urzdowo, jak i w prywatnych rozmowach stwierdzaa, e wywaszcza si posiadaczy
ziemskich na rzecz pastwa.26 Ale te wspominaa, e zachowanie wobec niej chopw
i robotnikw byo poprawne i nie czua, e jej ycie jest zagroone.
Do parcelacji wasnoci ziemskiej, podejmowanej na wezwanie lokalnych agita-
torw, dochodzio rzadko, gwnie w byej guberni siedleckiej. Jeszcze rzadsze byy
przypadki mordowania wacicieli lub ich urzdnikw przez sub i robotnikw folwar-
cznych. Jednak, w niektrych miejscowociach zdarzay si i wynikay z niedawnych
zatargw z dworem. Waciciela majtku Kukowo w pow. pockim robotnicy folwarczni
tropili w lesie, w ktrym si schroni. Do poszukiwa wykorzystali psy. Czonkowie
komitetu ze Srebrnej w pow. pockim zadenuncjowali waciciela majtku Konstantego
Zieliskiego i jego urzdnikw, doprowadzajc do ich aresztowania i zamordowania.
Dziaalno rewkomw i komitetw folwarcznych na wsiach spotkaa si z surow
ocen. Jeden z polskich onierzy w swoim dzienniku, pod dat 11 wrzenia, zanotowa:
z chopami cigle sprzeczalimy si, bo chopi strasznie chwalili bolszewikw, cigle
wida byo, e im sprzyjaj27.
Trudno dzisiaj okreli, jak dua liczba polskich obywateli (Polakw, ydw, Bia-
orusinw, Ukraicw i Niemcw) splamia si czynnym wspdziaaniem z najedc.
Ostronie szacujc bya to grupa kilku tysicy osb. Przy tym wiemy o wypadkach
zmuszania nauczycieli, urzdnikw i innych osb obdarzonych autorytetem do wejcia
do rewolucyjnych komitetw. Wreszcie byli i tacy, ktrzy podejmowali w nich prac pod
presj swojego rodowiska, uznajc, e to pozwoli im na wystpowanie wobec najedcy
w imieniu swoich spoeczestw. W Garwolinie milicj, na rozkaz rosyjskiego dowdcy,
utworzono ze Stray Obywatelskiej. Jej czonkom kazano zastpi biao-czerwone opaski
czerwonymi aby nie drani swoim burujskim kolorem onierzy Armii Czerwonej.28
Pojawienie si w Biaymstoku TKRP i organizacja zrbw rewolucyjnej admini-
stracji nie zaktywizoway przywdcw KPRP przebywajcych w Warszawie, Sopocie i
innych miastach. Rozproszony i przerzedzony aresztowaniami Komitet Centralny KPRP
26
I. Wolikowska z Lutosawskich. Bolszewicy w polskim dworze / I. Wolikowska z Lutosawskich.
oma, 1990. S. 40, 52.
27
Kinastowski J. Pamitnik Jana Kinastowskiego z Kielc ochotnika 205 Puku Piechoty IV kompanii I
Baonu Armii Ochotniczej generaa Jzefa Hallera. Lipiec wrzesie 1920 r. / J. Kinastowski. Kielce
2008, S. 23.
28
Cyt. za Szczepaski J. Spoeczestwo polskie S. 333.
128 Micha Klimecki
nie podejmowa decyzji. Zdaniem jednego z jego czonkw Adolfa Warskiego zachowywa
si tak bdc zupenie oderwanym od wiata, zwaszcza od Rosji, nie majc adnych
wiadomoci i adnych wskazwek. Z wysanych do Biaegostoku piciu kurierw wrcio
jedynie dwch i to z oglnikowymi informacjami. Charakterystyczne, e wyprawiono ich
nie w celu ustanowienia cznoci z TKRP ale jak zauwaa Warski, aby si dowiedzie,
czego chce i dokd zmierza rzd sowiecki. O aktywnoci TKRP komunici znajdujcy
si po zachodniej stronie frontu wiedzieli tylko to, co zamieszczaa codzienna prasa.29
Nie doszo do wsppracy midzy TKRP a Galicyjskim Komitetem Rewolucyjnym
(Galrewkom). To Woodymyr Zatoski nawiza kontakt z TKRP i RWR Frontu Zachod-
niego. 10 sierpnia wysa telegram do dowdztwa Frontu Zachodniego do Unszlichta,
pod ktrym podpisa si jako przewodniczcy Galrewkomu i czonek RWR 14 Armii.
By on odpowiedzi na zdawkowy telegram TKRP skierowany do sztabu Frontu Pou-
dniowo-Zachodniego, pozdrawiajcy bohaterski Galicyjski Komitet Rewolucyjny.30
W telegramie Zatoskiego znalaz si obszerny zbir pyta i prb. Interesowao go w
jakiej miejscowoci rezyduje Polrewkom i jak ustanowi z nim czno, jaki pienidz
jest jego rodkiem patniczym, czy przystpiono do formowania polskiej armii i na jakich
zasadach (z poboru przymusowego czy ochotniczego) traaj Polacy do Czerwonej Ar-
mii, kto przeprowadza zbiory w majtkach ziemskich. Prosi o materiay propagandowe,
gdy tutaj polska praca do tej pory jest saba oraz ustanowienie przedstawicielstwa
Polrewkomu w Galicji, ktre pracowaoby wrd Polakw.31 Kolejny obszerny telegram
Zatoski wysa do TKRP 12 sierpnia. Umieci w nim reeksje nad pooeniem gali-
cyjskiej republiki. ali si, e Galrewkomem dziaajcym na skraju wiata nikt si
nie interesuje. Skary si na brak galicyjskiej klasy robotniczej, zacofanie i ciemnot
chopw, ma aktywno polityczn inteligencji (oprcz intryg i podoci) oraz na
materialn ruin zniszczonego wojn kraju. Pisa o obawach Ukraicw przed przeka-
zaniem przez Moskw Galicji pod administracj polskich komunistw. Informowa, e
dowdztwo Frontu Poudniowo-Zachodniego nie zamierza sformowa galicyjskiego
wojska. Zaskakujco szczerze zwierza si z okolicznoci wydania 15 lipca deklaracji
programowej Galrewkomu i powoania jego skadu. Pisa: Nie krytykujcie mnie za sa-
bo pierwszej deklaracji Galrewkomu. Beze mnie, mnie oenili. Mnie nie byo w domu,
w caym tego sowa znaczeniu. Ja si z ni zapoznaem, kiedy bya ju opublikowana w
gazetach, i zgodnie z miym zwyczajem KC, oczywicie z moim podpisem.32
Informacje, e do Biaegostoku zbliaj si polskie oddziay docieray do TKRP
od koca drugiej dekady sierpnia. 21 sierpnia ok. poudnia oceniono, e s w odlegoci
kilku godzin marszu od miasta. W tej sytuacji czonkowie TKRP wyjechali samocho-
dem, przez Lid i Moodeczno, w kierunku Miska. Peni wadzy nad Biaymstokiem
i jego rejonem przej oganowski. W miecie pozosta take kierownik Wydziau
29
Warski A. Korespondencja polityczna z lat 19201926. Z Pola Walki, R. XIII. / A. Warski. Warszawa,
1970. Nr 4(52). S. 151; atrz te . .
19181923 / . . . 1967. S. 179.
30
Telegram TKRP do Galrewkomu z 8 sierpnia 1920 r. // Dokumenty i materiay do historii stosunkw
polsko-radzieckich. Warszawa, 1964. T. 3. S. 304305.
31
RGASPI, 68 1-24, Telegram w jzyku rosyjskim W. Zatoskiego do J. Unszlichta z 10 sierpnia
1920 r. S. 61. Autor konsekwentnie uywa wycznie sowa Polrewkom.
32
RGASPI, 68 1-24, Telegram w jzyku rosyjskim W. Zatoskiego do J. Unszlichta z 10 sierpnia
1920 r. S. 66. Autor nadal konsekwentnie uywa wycznie sowa Polrewkom.
Sprawiedliwoci i Bezpieczestwa Publicznego Stanisaw Pilawski. Rano 22 sierpnia i oni

wyjechali, zabierajc z sob wsppracownikw.33 Miasto porzuci lokalny rewolucyjny
komitet i osoby skompromitowane kolaboracj z najedc Na wschd zdecydowaa si
ucieka cz z okoo osiemdziesicioosobowej biaostockiej grupy czonkw KPRP.34
W Misku TKRP znalaz si ju wieczorem 23 sierpnia.
Bezporednio po przybyciu do Miska czonkowie TKRP zebrali si jako Polskie
Biuro KC RKP(b) pod przewodnictwem Dzieryskiego. Na spotkaniu rozwaano im-
plikacje wynikajce z niekorzystnej sytuacji na polach bitewnych i prbowano dokona
pierwszej oceny dziaalnoci TKRP. Pod koniec sierpnia Polbiuro obradowao jeszcze
kilka razy, zawsze pod przewodnictwem Dzieryskiego i przy obecnoci Marchlewskie-
go. W spotkaniach, w zalenoci od tematyki, brali udzia Feliks Kon, Jzef Unszlicht,
Edward Prchniak, Jakub Dolecki, Bernard Zachs, Stefan Heltman, Stanisaw Pilawski,
Tadeusz Radwaski, Wacaw Bogucki, Stanisaw Bobiski i Jzef Jzefowicz-Szpinak.
Zorganizowamo wydziay Polbiura i komisje, m. in. Wydzia Rewkomw, Partyjny,
Wojskowy i Literacko-Wydawniczy. Uchwalono utworzenie w Misku szkoy (kursu)
dla pracownikw partyjnych i aparatu politycznego skadajcego si z osb polskiej
narodowoci. Kierownictwo nad ni przej Stanisaw Budkiewicz, zaufany Marchlew-
skiego i Dzieryskiego. Do wsppracy z nim wyznaczono Stanisawa Bobiskiego i
Tadeusza Radwaskiego35.
Zbierajc si na posiedzenia Polbiura, jego czonkowie rozwaali szanse powrotu
na centralne polskie ziemie. Jakub Dolecki otrzyma nawet polecenie przygotowania
dla przyszych rewkomw instrukcji regulujcych ich dziaalno36. Jednak nie bardzo
wierzono w moliwo wznowienia dziaalnoci TKRP i w zajcie Warszawy przez
Czerwon Armi. Dzieryski, bdc czonkiem RWR Frontu Zachodniego, orientowa
si w rozmiarach klski militarnej poniesionej przez komfronta Tuchaczewskiego i po-
litycznej czonkw TKRP. Ju 17 sierpnia nakreli list do ony, w ktrym przyzna, e
porak spowodowao zainicjowanie rewolucji przez komunistw przybyych z Rosji,
a nie dziaajcych w kraju. Do listu skierowanego do kochanej kobiety Feliks doczy
gazk wrzosu z naszych podwarszawskich lasw.37 Natomiast z Miska 25 sierp-
nia ostronie pisa do tego samego adresata: sytuacja wojenna nie jest jeszcze jasna.
Widoczne jest jedno, e trzeba bdzie kolosalnych wysikw, by uzyska rwnowag.
Powtarza swj krytyczny osd o zachowaniu czonkw KPRP, winic ich za bierno,
brak inicjatywy i samodzielnoci.38 Podobnie w tym czasie ocenia sytuacj militarn
33
. . () 19201921 . / . . . , 2005.
S. 30 (datuje rozpoczcie ewakuacji aparatu TKRP z miasta na 19 sierpnia 1920 r.)
34
Precyzyjne odtworzenie struktur biaostockiej organizacji KPRP oraz zachodzcych w niej zmian
jest bardzo trudne. W sierpniu 1920 r. mogli nalee do niej polscy komunici przybyli z Rosji i
Biaorusi na polecenie Polbiura. Liczb czonkw KPRP w Biaymstoku ustali m. in. P. Samu, op.
cit. S. 204.
35
RGASPI, 63 1-82, Protokoy z posiedzenia Polbiura w d. 23, 25, 27, 29, 30 i 31 sierpnia 1920 r.,
s. 10, 12, 13, 15, 16, 17, 19; Najdus W. Op. cit. S. 342.
36
Instrukcje zostay zatwierdzone 17 wrzenia 1920 r. . . p. cit. S. 34.
37
List F. Dzieryskiego do Z. Dzieryskiej z 17 sierpnia 1920 r. // u .
S. 296; Dzieryska Z. Lata wielkich bojw. Wspomnienia / Z. Dzierysk. Warszawa, 1969.
S. 391.
38
List F. Dzieryskiego do Z. Dzieryskiej z 25 sierpnia 1920 r. // u .
S. 297.
130 Micha Klimecki
Marchlewski. 23 sierpnia stwierdzi: Poraka armii rwna si klsce politycznej rwnie

polskich si rewolucyjnych.39
Obszerne sprawozdanie z dziaalnoci TKRP, opracowane w Misku prawdo-
podobnie przez Marchlewskiego, Dzieryskiego i Doleckiego, Polbiuro zatwierdzi-
o na spotkaniu 29 sierpnia. Jego autorzy surowo ocenili wyniki swojej dziaalnoci,
przyznajc, e nie uzyskali poparcia ludnoci okupowanych obszarw. Stwierdzali:
Od pocztku musielimy mierzy si z faktem, e jestemy przedstawicielami wadzy,
ktra przysza z zewntrz, a nie bya wyniesiona przez masowy ruch. Skaryli si,
e miejscowi komunici nie mieli pojcia o formowaniu rewolucyjnych instytucji.
Ze sprawozdania wynika, e czonkowie TKRP i ich wsppracownicy spotykali si
z lekcewaeniem wojenno-rewolucyjnych komitetw i politrukw Czerwonej Armii.
Oceniali, e wikszo czonkw komitetw, tworzonych w stree przyfrontowej przez
pracownikw politycznych Czerwonej Armii, byo ydami. Wynikao to z faktu, e tylko
oni znali w wystarczajcym stopniu jzyk rosyjski. Skaryli si na zbyt pne dotarcie
do Biaegostoku polskich komunistw zmobilizowanych w Moskwie. Wspomnieli
jednak, e biaostoccy robotnicy pozytywnie przyjmowali decyzje TKRP. Z sympati
do rewkomw miay odnosi si najbiedniejsze warstwy wsi. Autorzy sprawozdania
zauwaali, e redniozamoni i bogaci chopi s przeciwnikami rewolucyjnych zmian na
wsi, a jedyne co mona zrobi, to skoni ich do zajcia neutralnej postawy. Zauwaali,
e rozdzia ziemi midzy gospodarzy nie przyniesie poparcia dla rewolucyjnego rzdu,
z tej prostej przyczyny, e odmawiaj jej zaboru. Konstatowali, e rewolucyjnego
wystpienia w Polsce [] w najbliszym czasie nie naley oczekiwa40.
Krytyczne uwagi o osobowym skadzie rewkomw przesa 16 wrzenia prze-
wodniczcemu RWR Republiki Trockiemu sekretarz TKRP Prchniak. Przyznawa,
e do rewkomw wprowadzano przypadkowe osoby nalece do miejscowego spoe-
czestwa, obce rewolucji. Podobnie oceniali sytuacj Feliks Kon i Karol Radek, obaj
urodzeni w ydowskich rodzinach. Po krtkim pobycie w Siedlcach Radek przyzna,
e organizatorzy rewkomu musieli oprze si na ydach, gdy w tym miecie tylko
oni si zgaszali ch wsppracy. Kon zoliwie twierdzi, e niektrymi rewkomami
kierowali ydowscy sklepikarze. Ze spostrzeeniami Radka i Kona korespondoway
dowiadczenia wyniesione przez kierownika wydziau rewkomw 3 Armii. Pisa on, e
przewodniczcymi zostawali ydzi, gdy nikogo wicej jego aparat nie mg znale
na te stanowiska. Natomiast Marchlewski dziaania ydowskich pracownikw struktur
owiatowych biaostockiego rewkomu nazwa dziwnymi breweriami. Jego zdaniem
zamierzali oni nada lokalnej spoecznoci polskiej status mniejszoci narodowej lub
doprowadzi do uznania jzyka rosyjskiego za powszechnie obowizujcy.41 W tych
i podobnych osdach miecio si bardzo wiele przesady wynikajcej z rozlicze za
porak dziaa na polskich ziemiach oraz antysemityzmu.
Czonkowie Polbiura spodziewali si odwoania Dzieryskiego i 15 wrzenia roz-
dzieli midzy siebie jego obowizki42. Decyzja KC RKP(b) o wycofaniu go z Frontu Za-
chodniego i powrocie do kierowania Nadzwyczajn Komisj do Walki z Kontrrewolucj
39
Cyt. za Najdus W. Op. cit. S. 341.
40
RGASPI, 68 1-7, Notatka (sprawozdanie) TKRP, bez daty, w jzyku rosyjskim. S. 2025.
41
. . Op. cit. S. 17; Marchlewski J. Pisma wybrane / J. Marchlewski. Warszawa,
1956. T. 2. S. 773.
42
RGASPI, 63 1-82, Protok z posiedzenia Polbiura w d. 15 wrzenia 1920 r. S. 24.
i Sabotaem zapada 20 wrzenia, wbrew zdaniu Trockiego, ktry chcia aby Dziery-
ski wrci na Ukrain. Dzieryski opuci dotychczasowych wsppracownikw pod
koniec wrzenia i uda si do Moskwy. Zaj gabinet na ubiance i jeszcze przez kilka
tygodni interesowa si losem Czerwonej Armii Polskiej, okoo poowy padziernika
przemianowanej na Oddziay Czerwonych Komunardw43. 14 padziernika Marchlewski,
Unszlicht, Prchniak, Bogucki i Dolecki otrzymali informacj o przeniesieniu Polbiura
do Moskwy. Nowe kompetencje Polbiura okreliy statuty przygotowane przez Biuro
Organizacyjne KC RKP(b) 26 padziernika i 14 listopada 1920 r. Jego obowizki zwi-
zane zostay z prac wrd polskich komunistw na terenie radzieckiej Rosji i byy takie
same jak innych biur narodowociowych KC RKP(b). Tym samym Polbiuro utracio
znaczenie jako zawizek najwyszej polskiej rewolucyjnej wadzy. Polrewkom i TKRP
stay si czci historii.
Micha Klimecki. Polish Department KC RKP (b) and Polish Temporary Revo-
lutionary Commitee. Sovietization of Central Poland on summer 1920
The executor of the sovietization of Poland in 1920 was Polish Department. The
department was created in Moscow, on the 19th of July by Organizational Department KC
RKP (b). It consited of Jozef Dzieryski ( chairperson), Julian Marchlewski. Feliks Kon,
Edward Prchniak and Jzef Unszlicht. On the occupied territory They acted as Tymczasowy
Komitet Rewolucyjny Polski/Polish Temporary Revolutionary Commitee. At the time the
chairperson was Marchlewski. The Commitee settled in Biaystok, on September 1st. It an-
nounced legal les, in which it nationalized more or less estates, factories, banks. It started
organizaing Red Polish Army, Police and Revolutionary Tribunals. It did not carry out
the division of the lands among peasants and laborers. Over one hundred commitees were
formed. They were military- revolutionary commitees, revolutionary commitees, factory
and farm commitees as well. Dzieryski regulary informed Lenin and KC RKP (b) about
the whole process of work. The cooperation among TKRP/ PTRC, The Central Commitee
of Communistic Polish Labour Party and the Government Of Galicia Socialist Republic /
Galicyjska Socjalistyczna Republika Rad. The number of Polish citizens engaged in TKRP/
PTRC is dicult to establish and it is about few thousand people. The withdraw of The Red
Army from Polish lands stopped the activity of TKRP/ PTRC, all subordinate institutions
and organizations after one month of active work.
Key words: sovietization of Poland, Polish Department KC RKP (b), Polish Temporary
Revolutionary Committee.
43
Szerzej M. Klimecki. Op. cit. S. 269 i n.
132 : , , . 29/2017
[94(477.83/.86:929]189/192
-

( .)
-
- -
-
, - -
.,
, , ,

.
: , , ,
- , , -
, .
(18631931),
, ( () )
- , -
. ,
- : 1,

,
. ,
. , -
2,
( . ) . . , -
, . -
,
,
, .
., -
31 6073. , .
1
. . : 50 . / . . : . , 1982. . 304370.
2
. . 500.
3
.: - . : . , 2001.
. 215246.
- 133
4.
, -
( , . ,
, !),
, 1918 .
, , ,
. , .
,
- -
2010 . , :
,
. ,
.
, , .
, .
. -
.
, -
. .
. .
5 1 1863 .,
6 17 1863 . ,
. 7, 22 .
. , 1863 .
- 18, 179, 22 10 1863 .
, - .
- . , 150- - . 11.
- . , -
. ,
. , , ,
.
. , ,
. 12.
. -
. .
4
. . 217.
5
// . .
6
- .-. 1910193919902010 . /
.-. -. : , 2010. . 42.
7
, . ( ). . 201.
. 4. . 135. . 139.
8
// . .
9
- .-. ... . 42.
10
. . 201. . 4. . 135. . 139.
11
. : 150- -
(18631931) / . , . // (). 2013. 25 .
12
. . 201. . 4. . . 6211. . 51.
134
. . .
. . . -
, . . :
7- .
.
[ . .] (
).
.

, , . -
, , ,
, , ,
, , , -
, , , ,
, 13. .
, . . -
,
14.

, .
8- ,
. . . ,

15, .
.
, . . ,
7- , 6- ,
. , . , . , .
, 16.
. . . , .
, ,
, 17. , . ,
:
18 , ,
13
/ [., . ., . . . ]. 2- ., .,
. : , 2011. . 92.
14
. . 95.
15
. ( ) / . . : .
, 1927. 17 .
16
. . 18.
17
.
18
.
- 135
- 19. ,
.
. 80- .,
, : -
,
,
(: ), . (: ), -
, ,
,
,
,
,
20.
,
, ( -
), 1889 .
, .
.
. . . -
, ,
( ). , 2
1907 ., . , -
:
. ,
21. , (
) ,
.
. (18601924), -
(18281897) -
.
: , , 1
1912 . (), , 20 1915 .
(), . . ,
. , : - -
. .
, .
. , - .
,
, 22.
19
. : (18561886) / . . :
, 2006. . 186.
20
. ... . 17.
21
. . 37.
22
. : / . . :
, 1976. . 47.
136
.
. , -
23. : -
, .
, ,
, , ,
.
- , 24.
- ,
. , . .
. , , ,
. ,

, . , . -
25 .
. , .
, -
,
,
, , , .
. . ,
. ,
, ,
, , , .
. :
.
,
, , , -
, . , ,
. ,
, .
, , 26.
, , - .
, .
1800 , 27.
. 28,
, - .
23
- , 19181923: : / [. . . ;
. .]. . 139.
24
. - (19141920) / . . :
-, 1969. . 133.
25
. / . // . /
[., . . . ]. : , 1997. . 6974.
26
. . 72.
27
.
28
. / . . : , 1969. . 36.
- 137
,
, . , -
, , :
, , , ,
29. . :
. -
30. ,
, .
: ?
: ,
, . , -
, . , : ,

, !31.
- . . ,
,
.
-- ,
. , .
22 1818 .,
, ,
. ()
1919 ., 1919 . -
32
.
1924 . , . -
. . :
. ,
33.
. . -
. ,
()
().
***
, .
,

.
, ,
9 1868 .
29
. . 37.
30
. . 38.
31
. . 39.
32
. ... 2013. 25 .
33
.
138
. . ; . -
, . , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . , . -
, . , . , . . . ,
1905 .34.
3- 1883 . 1- 1885 .35, -
.
. , (,
1932): , ,
. , ,
.
,
, , 36.
, -
,
. ,
1944 . , -
.
, , ,
37.
, -
.
***
- , ,
, 30 . 1917 .,
, : -
.
,
,
, ,
38.
34
-
19181919 [ ] / . . : http://www.franko.
lviv.ua/
35
. . - (18681947).
125- . : , 1994. . 123. .

60- , :
/ [.: . . ]. , 1932. 191 .
36
. : . . 38.
37
.: . per aspera vitae / . // .
: . . , 2014. . 227228.
38
. ( 1 ) / . //
(). 1917. 1920 .
- 139

: - . ,
,
, , ,
, -
, 39.
,
- . , .
1918 . - .
; , -
. 1918 . 40.
9 -
41.
, 10 ,
. 14 ,
, . -
42. , - .
.
, (), -
. ,
, .
50 , 1919 . 100 .
1919 . 400 43. , -

,
. ,
.
.
, , -
.
1919 . 34 , 1444.
-
, .
-
()
, . 1919 .
,
. -
39
// . 1917. 13 .
40
. ... 2013. 25 .
41
- . . (19181920 .) /
. . -: . . . , 2009. . 23. . 328.
42
.
43
. 1918. 30 ; 1919. 4 ; 25 .
44
- .-. ... . 44.
140
(Edouard Frik) . -
1919 .45.
- . , , ,
, ,
46.
. -
,
. , 1919 .
. ( -), ,
.
- -
- - 47.
1921 . .
. 1919 .
.
( -

) :
48 , . -
(- ) ( ),
.
, 49. -
,
50.
1920 . , - . , . . -
, .
-
, :
;
;
(sudor anglicus) ;
.

. : ,
- , ,
1919 . ,
45
. ... 2013. 25 .
46
- .-. ... . 44.
47
.
48
- .
.
49
. . . : 3 . / [. . .
. . , . . ; .: . . () .]. , 2002. . 1. . 228.
50
. ... 2013. 25 .
- 141
. :
51.
-
- , : ,
,
, , ,
, ,
, . -
, ,
. , 52.
. , . . .
. -
, , , , -
, , , , , , , , , , ,
, . , , , , ,
, , , , , .
, , -
,
. , 1918.
, -
. 1920 .
- , - -
. -
. .

, -
( ) 53.
- . -
,
.
, ,

., ,
54.
, - . . . -
.
- . , , . -
: .
19201930- : ,
.
, -
51
. . . 5.
52
. . 7.
53
. ... 2013. 25 .
54
. / . // .
. 2008. 4. . 141.
142
. ,
55.
,
, -
, .
***
1908 1912 . - -
, 1910 .
. . ,
, ,
, , - .
.
19091910 .
.
. -

- , , , ,
, . -
1917 . ,
56.
, .

;
.
. -
. :
,
()57.
,
- -
.
19211925 ., -
58.
. . , -
19181919 .,
, ,
,
. 1928 . .
, . ,

55
. 1931. 15 .
56
. ... 2013. 25 .
57
. : 1889 1895 . / . . , 1996.
. 155.
58
. ... 2013. 25 .
- 143
.
, --
() 59.
***
-
-
, .
. , , .
60.
,
. ,
, -
. , , 1923 .
. 1918 .
. . , -

24- 61.
1920- .
. , : ,
, 62.
- 1923 . . -
.
. 1926 .

. 1930 .
. - ,
-
( , ). -
, . -
,
. , . , . ,
. , . -, . , . , . -,
. ( 14 1930 .). ,
(25 278
1930 .), 43263.
- . . -
,
59
- . . 1931. 17 .
60
. . . 140.
61
. ... 2013. 25 .
., : .
/ . // .
: . 4549.
62
. 1930. 28 .
63
. ... 2013. 25 .
144
.
, 64.
-
.
- . ,
, , . , . -
, -, . ,
. , -, . , . , .
65.
14 1930 .
,
.
- . . ,
. 9 1931 ., ,
. 66.
. , -
3, 2 , 69- 67.
, -

. :
,
() ,
68. ,
, :
- , -
,
- -- , -
. , -
, . . ,
, ,
,
, : !
69.
.
, .

.
. .
64
. . . 140.
65
. . 141.
66
. ... 2013. 25 .
67
. . . 1931. . 35. . 7.
68
. . / . . -, 1976. . 110.
69
.
- 145
***
()
: , - .
1 1910 . . . -
, . , . , .
70.
, . , -
- . 1927 . , 40-
- , ,
. . 200 71.
--
( , -
, , ),
72.

. , , -
,
, .
1919 . -
, , , . -
,
,
, , ,
. . . ,
. ,
,
( )73.
( ), -
, (19141918).
,
.
, 1919 . . -
17 1919 . . :
, , , , , 74. 25
1919 . ,
.
. - . , -
,
70
25- / [. ,
. , .-. .]. : , 2009. . 29.
71
- .-. . 46.
72
. : (
) / . , . . : , 2010.
. 9.
73
. ... . 11
74
25- . . 30.
146
. 1920 . - . .
, , .
.
, 19221923 ., ,
, , -
, .
.
,
, 75.
1920 .
, 1925 .
, ,
,
. ,
11, , 1922 ., . , 3 -
, 76. -
, .
1924 .
. , . , . -
. , 1925 .
- : 1920 1922 .
,
, - .
- . ,

.
1922 . - . .
- , -
.
77.
, . -
, .
- , ,
78.
, .
***
-
.
. : , ,
- , ,
75
. . 31.
76
- .-. ... . 44.
77
. . 45.
78
. 1925. 25 .
- 147
13 1880 .79. .
, -
80
.
, ,
, .
,
. ,
, , , -
,
.
, . .
,
.
81. ,

, -
.
22 1883 . .
(18561944).
. :
. ,
.
,
, ,
82.
. ,
, . .

, -
.
. 20 -
(. 239) -
. -
- -
, ,
. .
, ,
, 29 1918 .
, , -
. .
79
. . . 1928. 13 .
80
.
81
.
82
.
148
14 1928 . 40-
. 32-
.
,
: . , . , . ,
. , . .

19211931 . :
,
, ,
, , , ,
: -
. , ,
83.
, .
.
-
. ,

() ,
. ,
.
:

, , ,
, - .
. ,
. . , , -
,
. -
.
, ,
, ,

- , .
-
.
- . ,
,
-
. , -
, . .
.
83
. . . 1928. 14 .
- 149
() , . -
,

.
,
-
. ,
, , .
. .
, . -
.
.
:
, ,
, . -
.
. ,
, , -
.
. ,
. ,
,
, ()
.
. . -
,
.
. , .
, . ,
,
84.
, , ,
, -
, ,
, - -
, ,
, - , -
,
,
.
, ,
, ,
84
.: .
/ . , . // :
(. , 4 2016 .). , 2016. . 285287.
150
, , -
.
, , ,

,
, , (
) -
,
.
Bohdan Yakymovych. The gure of Ivan Kurovets in the state and political space
of the Halychyna (the end of the 19th century the rst third of the 20th century)
Based on the archival sources and published documents the present paper has attempted
to recreate a generalized public and political as well as scientic and professional portrait of
Ivan Kurovets, a prominent Galician doctor and statesman of the Western Ukrainian Popular
Republic. The author of the article has assessed Kurovetss contribution to the development
of social and political movement of the Western Ukrainians in the end of the 19th century
the rst third of the 20th century and exposed his contacts with major public leaders of the
Ukrainian Halychyna: Ivan Franko, Kost Levytskyi, Vasyl Stefanyk, Metropolitan Andrei
Sheptytskyi and many other intellectual and political gures of that time.
Key words: Ivan Kurovets, Ivan Franko, Sich Student Society in Vienna, Western
Ukrainian Popular Republic, Den newspaper, Ukrainian Medical Society, Popular Clinic
Society in Lviv.
: , , . 29/2017 151
94(477)
19171921 .

-
19171921 .
.
: , .
19171921 .
.
, , -
- , . -
,
-
, 1.
- -
2.
-
3,
19171921 .
, 4.
- ,
5.
1
.: .
19161919 . / . //
. . . : . , 2013. . 1. . 2.
. 96102.
2
. 19151918 / . . ;
: , 1919. . 152.
3
. / . . :
, 1941. 92 .
4
. . ,
/ . . : . - , 1938. 408 .
5
. [ 22 1918] / . //
. 1923. 1 (). . 1. . 78; . :
/ . //
1938. 58. , 1938. . 105108; . /
. // . , 1935. 1 .
152
,
, - ,
, . , ,
,
. 6.
, -
, 7.
,
, .
, , ,
, .
, 8.
.
:
. ,
9. ,
. , ,
10.
, -
, ,
11.
, . :
, (...) ,
, , ,
() 12.
IV :
[]
13.
, IV ,
14.

, , , . . ,
.
15.
. -
. , ,
6
. ... . 277.
7
. . 279.
8
. . 281.
9
. . 284.
10
. ... C. 16.
11
. . .
( . . . ). . 115. . 100/. . 5.
12
. ... 290.
13
. . 299.
14
. . . . .115. . 100/. . 5.
15
. ... . 289.
19171921 . 153
, - 16.
, ,
. [ . .]
, -
,
, , -
. . -
, , ,
. , , ,
. [] .
, ,
.
. [] , ,
.
.
, , .
. [] 17.
, . ,
. , , -
, . -

, .
, -
, , , .
, -
, , [],
18.

.
:
, [] ,
19. -
, . -
. ,
:
.
,
, -
. [] , .
, , . []
16
. . 293.
17
. . 294295.
18
. C. 44; . : /
. //
1938. 58. , 1938. . 105108.
19
. . . 309.
154
-
, 20.
, -
1918 .
,
. , ,
, 21.
. ,
,
; -
22. ,
, , -
.
:
23.
,
,
, 24.
, . ,
, . . , -
.
, -
, , ,
. . . []
25.
1920 . ,
, ,
[] . ,
, -
26.
,
- .
. -
, - ,
.
, -
16 1918 .
,
.
20
. : / . . : , 2011. . 9596.
21
. ... . 314.
22
. C. 64.
23
. . 317.
24
. . 319.
25
. . 350.
26
. ... C. 78.
19171921 . 155
1918 .
.
-, ,
. ,
. , -
, ,
.
- .
,
. .
, . -
, 27.
,
: -
, , 28.
29.
, . , -
30, , : 22 1919.
, , .
, ,
. , -
. , -
, -
.
31.
:
1917 1923 . -
1921 ., 1920-, ,
1923 .,
32.
, .
? -
, , .
- ,
. :
, [...]
27
. ... . 328.
28
. . 349.
29
. - 19181919 . / . . , 1998. 488 .;
. / . , . . , 1995. 368 .; .
18481918 / . . : , 1998.
52 .
30
. ... . 342.
31
. / . //
1937 . , 1936. . 34.
32
.: . . / . . : , 2004.
. 4665.
156
, ,
. , -
XVIII . 33. . :
[]
34.

. ,
, :
. , . , -
.
,
35.
, . :
, ,
, (
. .).
. , ,
. ,
36.
Ruslana Truba. Ukraines Struggle for Independence (19171921) the analysis

by Omelian Terletsky
The article characterizes the views of the Omelian Terletsky on the Ukraines Struggle
for Independence (19171921). Analyzing the reasons for the loss of Ukrainian statehood.
Key words: Omelian Terletsky, Ukraines Struggle for Independence.
33
. ... . 363.
34
. ... C. 87.
35
. C. 8084.
36
. / . . :
, 1941. . 22.
: , , . 29/2017 157
94(477)1920/1930
19141923

.
19201930- . -
, I -
19231939 .,
, .
: , , , -
.
19201930- . -
19141923 .:
(), 1- , ,
. , ,
;
, .
22 , -
, ,
, , ?!1.
-
, 1919 ., ,
22 1918 1919 ., -
. 1922 ., -
.
-
( - () ( 1925 . -
- ()), ()
( 1926 . - ()),
- ( 1930- .), -
(, , -
, , , ,
.), - .
.
IV
, , , ,
1
. 22..191822..1919 / . // . 1938. 23 .
158
, 22 : -
?, ?.
-
., () (
1936 . ()),
.
- -
19141923 .
19231939 . .
. 2, . 3, . 4,
. 5, . 6, . . 7, . 8, . 9
. , -
, IV
.
. (), -
, .
3 1923 . 22 -
. 1924 ., ,
1919 .,
. -
22 1919 .: -,
- . -
, .
, [...] , ,
, 1920 .,
, ..
10.
, ,
: , -
- .
,
2
. ( ) / . . , 2009.
467 .
3
. : / . ,
. , . , . . , 2000. 408 .
4
. / . //
. -, 1999. . 821.
5
. (19171920) / . ,
. . , 2001. 245 .
6
. / . //
: , , . , 1999. . 162170.
7
. / . , . //
. , 1994. . 98105.
8
. 19171945 / . . ,
1999. 163 .
9
. : (19171920) / . .
, 1999. 508 .
10
// . 1924. 24 .
19141923 . 159
, ,
.
22 1919 ,
, .
, ,
, [] -
, , ,
,
11.
1925 . , .
22 1919
(- ) , 19211923 . . -
.
,
, , .
,
, ,
.
, : , .
, , , -
, . .
, , ,
12.
. , -
19191921 .:
, ,
,
. -, ,
de facto -
13. ,
, , ,
, ,
... [...],
, ,
, , -
, ,
!
, , , ,
, 14.
.
,
11
.
12
. 22 1919 / . // . 1925. 22 .
13
.
14
.
160
: -

,
: ; , -
, .
,
,
. ,
15.
: ,

, ,
16.
22 1925 . .
, 22
1919 . , 19 1919 .
, -
1918 . 14 , .
14
.
[]17.
1927 . . .
22 1919 . 18. 1928 . 10- -
IV
1928 . -
.
. 22
: , !
, . ,
.
. ,
,
.
, . 19.
10- 26 1929 . -
, , ,
.
. , 22 1918 1919 .
. 20.
15
.
16
.
17
. . / . // . 1925. 22 .
18
. . 22 1919 / . // .
1927. 22 .
19
22 // . 1928. 22 .
20
. 26 // . 1929. 22 .
19141923 . 161
22 1930 . . ,
22 1919 . . . -
11- , 1930 .
, ,
, , 21.
. 22 1919 . -
- -
, 22.
22 1933 .
22 1918 1919 . , -
, . .
,
22 1919 .
, ,
23.

, , . ,
, ,
, . :
,
1918 1919 ,
. ,
.

24.
.
: .
, , . -

. -
. .

.
, . -
, .
- 25.
22
, . 1934 .
22 1918 . 15-
: 15 ,
. . ,
21
22 . // . 1930. 25 .
22
.
23
22 1919 . // . 1930. 23 .
24
.
25
.
162
, ,
,
. ,
. , ,
,
26.
, -
, , :
, ,
, ,
: .
27.
,
, .
, , -
1934 .,
, , 28. -
: ,
c, ,
. 29.
. -
, IV
.
?!, :
. ,
. 191721, .
30.
22 1938 . 20 -
. (. , 5)
. .
,
- 20 ,
... . IV -
. . -.
, : ,
, -

31. 20-
, 22 1938 .
. . ,
26
22 1918 . // . 1934. 22 .
27
.
28
// . 1939. 22 .
29
22 1918 . // . 1934. 22 .
30
. 22..1918 22..1919 / . // . 1938. 23 .
31
22 // . 1938. 23 .
19141923 . 163
22 .
. , -
, 32.
.
. . . ,
22 . , ,
. 22 1938 .
20- . -
;
.
. 7 15
. , . -
. 20 ,
, - . ,
[] 33.
20- , ,
, , .
1939 . 1935 . ,
- 16 17
20 21 , 1935 1933!34.
.
, . , -
:
, .
, ,
.

:
.
1918 1919 , -
:
, .
, ,
. ,

, 35.
, , -
19141923 ., -
. - , -
, -
.
32
22 // . 1938. 25 .
33
22 . // . 1938. 29 .
34
// . 1939. 22 .
35
.
164
Ihor Soliar. Ukrainian revolution of 19141923 in the national memory of

galicians in the interwar period
The article analyzes celebrations of the events of the Ukrainian Revolution in the
1920s1930s by the Galicians. It focuses on the commemoration of the independence
proclamation of the Ukrainian Peoples Republic by the IV Decree of the Ukrainian
Central Council and the Unication Act of the Ukrainian Peoples Republic and the West
Ukrainian Peoples Republic. The assessments of these historical acts by political parties
and non-governmental organization in Galicia in 19231939 are analyzed.
Key words: Ukrainian Revolution, Galicia, Dilo newspaper, social and political life.
: , , . 29/2017 165
94(477+4-11):929.1894/1959
, , ,

(18941959) -
, , ,
. .
, , ,
. , .
, ,
, ,
.
: , , , , -
, , .
.
- (
) , .
-,
, -
.
,
, (18961986). , , -
-
. -
( !),
, , , .

(7 1894 9 1959) , ,
, , ,
,
, , 1.
, -
,
1
.: . [ ] / . // .
. : http://esu.com.ua; . [ ] /
. , . // . , 2008. . 5: .
: http://www.history.org.ua
166
19181920- 2. , - 300-350 -
, ( . , . ,
. , . , . , . , . )
3 4.
- -
: (), ,
, , .
. , -
! .
, . .
. , ,
. , ,
. Mdchen fr alles . .
, , ! ,
, , -
. , ,
,
. ,
, 5.
. 19181920 .

, - 6,
,
[] ,
, . ,

7.
,
. - -
, .
:
2
. .: . . -
/ . . : , 2002 ( 4
);
. . /
. . -: -, 2008 ( 5 :
- ).
3
. 19171920 . -
/ . // : . , 1942. . 2. . 94.
4
. / . , . , . //
19181923. . ; -
: -, 2008. . 254, 255; . / . ,
. // . . 278281.
5
.: . 19171920 . . 9596.
6
19171920 . // :
() 1942. 22 .
7
22 . // :
. . 1941. 17 .
, , , 167
. -
,
(18881939) ,
. -,
( ), -
: ?8. .
. 1930- -
(), 1938-
(, - )9.
: ( ) -
. -
, ,
. - (
) . ,

,
. : ,
, -,
, .
, . :
,
10.
, . ,
.
, -
, , .
,
, ,
. , .
1930- ,
11. ,
, [].
, . .
, , . .
. ,
, , . (
-. . .)
8
. . . 134.
9
Schafranek H. Sldner fr den Anschluss. Die sterreichische Legion 19331938 / H. Schafranek.
Wien, 2011. S. 403.
10
. 30 1941 . / . .
; -; : , 1967. . 166.
11
- ?
. . . // . 1937. 3 .
168
,
, 12.
-
. ,
- 13
, . ,
( ).
, : -
.
,
-
. [] . [] .

, 14.

, .
, 2 1933 .,
. ,
, , -

.
1933 . -
. -
, -
. , , ,
,
.
, 15.

19181920- .
, -
. . - , ,
, ,
, . 16.
. -
.
12
// . 1938. 3 .
13
. / . // :
(). 1943. 14 . . 11.
14
. . 3.
15
.: . . -
(19351939) / . . : , 2005. . 113138;
. .
/ . . -: -, 2015. . 321322.
16
.
[ ] / . . : http://www.anvsu.org.ua/index.les/Articles/
Gunchak01.htm#_edn41
, , , 169
. 13 1938 .
: . ,
, ,
, ,
, , 17.
1939-,
, . , ,
. .
,
, -
, 18.
.
, -
30 1941 . . ,
. ( , -
. , []
19)
, ,
. . ,
. ,

, 20.
. . :
. -
, ,
,
.
.
, , []21.
. -
, , 10 -
(, - ) . ,
.
, 22. , 1112
1941 . ,
, ( .
- )
17
. . / . // . 1938.
17 . . 12.
18
. 19381945 / . . ; ; -;
: , 1993. . 97.
19
. 30 1941 . . . 165.
20
. . 195.
21
. . 196.
22
. : http://www.anvsu.
org.ua/index.les/Articles/Gunchak01.htm#_edn41
170
()23. , 14 -
-
, ,
,
, . []
. . -

24. , .
- .
. , 26
- ,
, 25.
- , 1941 .
. ,
.
.
[] 26.
-
, .
, , . ,
8 1914 . . . ,
. , ,
. , 27.
. 1942- -
. , .
( ),
28.

, (.
1). , 1970- ,
.
29. , 5
1941 . , 2429 30.
23
. 19381945. . 580 (. 64).
24
. . 590591 (. 75).
25
. . 128.
26
. . 597 (. 86).
27
. . 19391944: . / . . :
, 2008. . 43.
28
. / . [
]. : http://wz.lviv.ua/far-and-near/130156-andrei-sheptytskyi-pivviku-
oberihav-tserkvu-ta-ii-virian
29
. . / . . // : (
). 1977. 12 .
30
. (1928 1941 ) / . // :
: . ,
2012. . 162.
, , , 171
. -
, 35 31.
.
, , ,
,
,
. , ,
,
, 32.
. . :
:
,
, , -
. . 20 000
, ,
. ,
. , 20 000, 30 000 .
. .
?
.
, ?
, . ,
. .
, , ,
. , , .
, . , ,
, ,
. , ,
() . , 33.
, -
-, , , , ,
34, . -
, , .
5 1941 . ,
, (,
35) ,
31
. . [ ] /
. . : http://gazeta.dt.ua/SOCIETY/molitvi_ta_mi_u_ babinomu_yaru_
lezhat_ne_lishe_evreyi.html
32
. : / . . -
: -, 2009. . 109.
33
. / . ; . . ; . . . . -
: -, 2016. . 36.
34
. (19411944 ) / . //
: - - . , 1965.
. 1(203). . 47.
35
. . 47
172
, .
, , , , 1918 36,
, , , -
: , , , 37.
, , .
( - ) , -
38. ,
- , . .
. 39. , .
.

: [] . - []
, ,
- 40.
.
41, ,
,
. -, ,
,
42. , - .
,
. , -
, .
-
, 60- . : .
: . ,
. [] , -
,
[]
, , , - ,
, , , ,
, . [] -
, ,
. [] []
,
- . ,
36
. . 48.
37
. . 48, 49.
38
. . / . // ().
1942. 12 .
39
. . . . 2.
40
. ( 3) / . // : (
). 1979. 16 .
41
.-. 1939. [ ] / .-. .
: http://komb-a-ingwar.blogspot.com/2009/06/1939.html
42
. . - / . // :
( ). 1959. 24 .
, , , 173
,
43.
1959 . , -

. - , 44. ,
.
, , ,
, ,
,
.
, , .
. -
.
- - -
, , .
-,
19181920- ., . , -
, ,
. (
) .
, ,
. ,
- ( ),
.
-, , -
. -
,
-- .
. , -
,
, .
, . . ,
19181920- .,
.
-, . -
,
,
30 1941 .,
1941 . . -
.
.
, ,
.
43
. . - ( 60-) / . // . 1954. 31 .
44
.: : . 1959. 11 .
174
, , , -
:
,
, -
. , , ,
, ,
, ,
, 45.
Ivan Monolatii. Hans Koch soldier, secret service agent, scientist, eerily normal
person
It traces the biography of Hans Koch (18941959) soldier of the Ukrainian Galician
Army, Wehrmacht and Abwehr ocer, known investigator of history of Eastern Europe,
observer of Nazi crimes in Kyiv. In many facts of H. Koch biography author exploded,
pointing to the real, not imaginary, the reasons for his commitment to the Ukrainian and
Ukrainian issues. It is alleged that H. Koch history a game with its own destiny and trouble
balancing between their and alien peoples profess patriotism and party aliation, many
escape without end, actively defending idea of East Europe and Ukraine.
Key words: Hans Koch, Ukrainian Galician Army, World War II, genocide, eerily
normal person, History of Ukraine, Ukrainian Studies.
45
. / . ; . . . . : , 2000.
. 206.
: , , . 29/2017 175
94:351.746.1(477.82/.86)1939

: 1939

1939 . -
, -
,
. , 1939 . ,
, - -
, - .
: , , - , .
, 1939 ., -

. -
, ,
.
8 1939 . .
001064, - . -
: -
.
. . .
.
. ,
. .
001064, . -
50 150 -
, 22- 9 -
. .
30 30 -
89 . , -
. .
10 .

- : 1 .
( ), 2 . ( ),
3 . ( ), 4 . ( ),
176 ,
5 . ( ). 5070 -
300 .
, 1.
9 , -
. 3702/, . ,
: 45 . 130
22-00 9/-39 .. . ,
, 2.
. . -
, .

: , .
,
. .
1- .
24 .
, -
()3.
, ,
,
. :
,
4. , -
, ,
19251931 . .

. :
, ,
-
. : 3 6
. 165. ,

. , 7 12
.
15 1939 . . 720, -
- ,
.
(, , .),
1
( ). . 16. . 32.
. 33. . 14; . -
( 1939 .) / . , . //
. 2000. 2/4. . 424434.
2
. . 16. . 32. . 33. . 5.
3
. . 7.
4
. . 13. . 298. . 1.
5
. . 16. . 32. . 33. . 6.
177
.
, , ,
2- . .
,
, 6.
, , .
,
.
, .
,

( )
-.
7.

1 .
: . -
-, . , . -
; . 8.
2, . , . .
, , . , .
. . -
: ,
, 9.
17 1939 .
- .
, 36 . -
, 18 , ,
. ,
. .
. , . . , : -
, ,
10.
- , . ,
.
11, -
. . . ,
6
. 19381944 . ,
1945. . 71.
7
. . 7071.
8
. . 9. . 24. . 366.
9
. . 367369.
10
. . 16. . 32. . 33. . 8.
11
.
178 ,
. -
, .
, , .
, .
- -
.
200 , , ,
.
, 12.
,
. -
, .
, -
. , . .
. ( ), . , . , -
. .
. ,
. , , ,
, , , 27 13.
19 1939 . . ,
. ,
,
, 14.
-
. - ,
.
. 0308 -
.
, . .
: , , ,
, , , .
, .
. . , : 20
. ,
10 15.
,
.
, , , .
, , , , ,
-.
12
.
13
. . 9. . 24. . 371374.
14
. . 375392, 395402.
15
. . 16. . 32. . 33. . 25.
179
. . , () -
: ,
,
; 25 .
- ; -
, ;
,
, , -
, , .
21 1939 . . 001124, -

. ,
.
, -
, ( ).
(
)16. -
, .

270 ,
001124 150 ( .
2425 ). . , -
, .
22 1939 . ,
.
.
. . , . , -
-
. , 22 . . ,
. ,
. . . ,
, , , , .
, , ;
. . 24 , -
56 . 17.
4 1939 . 12,
. , -

. , . . ,
,
,
. .
16
. . 36.
17
. . 7073.
180 ,
,
, . , ,
18.

, . -
, , , ,
.
, -
, , .

,
.
. , , 27
1939 . - .
923 , 513 , 126 , 44 -
, 31 28 .
,
, , . .19. .
553 , - . , -
. , . , . . -
. 268 ,
20.
, 1939 . .
-
21. ,
10
. . . :
- , -
22. -
.
150 , ,
.
1 1939 . -
3914 , . 44
. . ,
, , (2539 ),
(293 ), (381 -
), , (144 ),
(74 ), (483 ). -
18
. . 9. . 24. . 403406.
19
. . 16. . 3. . 33. . 58.
20
. . 60.
21
.
22
. 61.
181
2058 ,
5972 23.

, .
,
.
, ,
, . . , -
,
()
.
, -
,
. 6 1939 .
.
. , , -
: ( , , -
, ) 56 .
-
,
. ,
, 726 .
-
. .
: 100 ,
250
, 150 - 100 -
. , .
60 ,
.
200 (,
). ,
1586 24.
1939 . -
. 13
-
(10 ) (5
). - -
, .
,
23
19391941 .
; , 2001. . 1. . 174, 246248; . . 16. . 32. . 33.
. 96.
24
1939 1941 .: . ,
2009. . 73, 74.
182 ,
25. : -
. 26, . , . 27,
. , . 28, . .
1940 . - -
: .
29.
() 7 1940 ., 204 -
, : 31, 30, 37,
31, 37 3830.
() :
, -
31. ,
,
.

. - -
, .
-
22 , : 1 , 2 -
, 3 ; 1 , 2 ,
3 , 4 ; 1, 2, 4 , 3 ;
1, 4 , 2 , 3 ; 1
, 2 , 3 ; 1 ,
2 , 3 , 4 .
, 1941 .,
20,3 . (
): 3185, 2877,
5581, 1364, 3450, 380632.
: 1 3688 , 1
2914, 1 2052, 1 1790. ,
10 1941 . 23 -
23,2 . 33. , ,
25
. . 152154.
26
6 4 1939 . .
27
6 1939 26 1940
. , 26 1940 26 1941 . .
28
6 4 1939
. .
29
. . 1. . 6. . 581.
. 1315; . 583. . 79, 26, 28, 46, 47.
30
- . . 17. . 3.
. 1018. . 29, 6771.
31
. . 1019. . 4.
32
. - . 19171953: - -
: 2 . / . . , 1994. . 2. . 265.
33
. : 19201930- / . .
, 2007. . 94.
183
19391941 ., .
, , -

.
,
34 , -

.
- ,
-
, .
,
,
. 1939 .
, ,
-
, - .
Volodymyr Baran, Vasyl Tokarskyi. The Operations of Peoples Commissariat for

Internal Aairs (NKVD) in Volhynia and Eastern Galicia: SeptemberDecember, 1939
The activity of the system of internal aairs bodies during the Sovietization of the west-
ern regions after incorporation of western oblasts to the USSR was analyzed. The activities
of the local units of the Labor Guard and village armed squads, which included, rst of all,
representatives of the poor, who were sympathetic to the Soviet regime, were analyzed. It was
proved that in October 1939 a wider network of operational groups was created and covered
the main settlements of the region. After the formal legal accession of Western Ukraine to
the USSR powerful punitive and repressive apparatus was strengthened.
Key words: the USSR, western regions, punitive and repressive apparatus, the Sovi-
etization.
34
.: . : : 19391941 . / . , . .
, 2009; . : 19391941 . /
. , . . , 2014.
184 : , , . 29/2017
94 (477.83/86)
-
19411944 . -
-, ,
, . -
.
: - , -
, , , , .

- ()
19411944 . . -

, :
,
.
19411944 . -
, . , . . 1,
. 2, . 3, . 4, . 5, . 6, . 7,
1
. : - /
. , . . . -: , 2006. 364 .
2
. /
. // : XI (,
1619 2001 .). , 2001. . 1. . 8695.
3
. / . //
: IX (, 1113 1999 .). , 1999.
. 1: (). . 8386.
4
. () :
(19892000 ) / . // . , 2001. . 3. . 556565.
5
. , 19411944:
() , /
. // . , 2000. . 2. . 224272.
6
. /
. // . 1995. 3. . 7381.
7
. -
(19411946 .) / . // (-). 2000. . 4. . 6672.
185
. 8, . 9, . 10, . 11, . 12 . -

,
. ,
- ,
.
- 22 1941 .
, - -
,
. -
19 : , , -
, , , , , -
, , , , , ,
, , , , , -
. -
( 12 ), -

1927 . - ,
. . 13.
465 , 1823
, 886 , (
, , ), 68 , -
, ,
(), . -
570 14,
- , : ,

; ,
; , ; ,
, , .
1941 .
:
8
. - (19411944 .) /
. // . 2002. . 8. . 108115.
9
. 1941
1944 . / . // 19411944. , 2006. . 1. . 817823.
10
.
19411942 . / . // . 2004. 3. . 91111.
11
. (19411944) /
. // : . . . , 2000. . 4. . 175179.
12
. :
(19411944) / . . , 1989. 284 .
13
. / . [. . , . ]. ; : -
2014. 608 .
14
. . .
(18991944). : , 1999. . 2: . . 2:
. . 945.
186 ,
, , , , , -
, , , ,
, -
,
, , , ,
15.
7 1941 . -
, 16. -

17.
, . -

18.
1944 . () -
/ 19.
. 10
1941 .
20. -
,
, ,
( ) ( ) . ,
, ,
7 1941 . .
15
- ( ). .-909. . 1.
. 64. . 221222; . : /
. . : , 1996. . 256; .
/ . . ; -; , 1993. . 106; .
. 2225; :
. -; ; , 1975. . 1. . 100, 151, 152;
: . , 1988. . 20,
465; : - . -; ; , 1978.
. 49; : - . -; ; ; ;
, 1972; - . : , ,
, . -; ; ; , 1974. . 192, 238, 240, 339, 367,
546, 601, 609, 650, 745, 773; : - . -
; ; ; , 1968. . 556; (
) // . 1941. 13 ; :
() // . 1941. 26 .
16
// . 1941. 10 ; .
. 25.
17
. .-36. . 1. . 5. . 3; . . 2225.
18
. (18991944). . 2. . 2. . 933;
(19391946). . 1. . 573574.
19
. . 114, 499500, 504505; .
. 239240.
20
. .
, 10 1941 . // . 1941. 31 ; (19391946).
. 1. . 174179.
187
, ,
21.
- -
- , .

1941 . . , .
22, .
.
23, .
24.
-
- ,
- . , ,
, - -
. -
,
25.
- , , -
- ,
- .
. . -
. 1941 . ,
,
,
. .
. . , 1942 .
26. -
1944 ., 39
-27. , 1943 .
21
. , 15 1941. //
. 1941. 28 ; // . 1941. 24 .
22
: // . 1941. 15 .
23
(19391946). . 1. . 349, 350.
24
. // . 1941.
27 .
25
. . -
(19411944 .): . . . . . : . 07.00.01
/ . . . , 2001 . 89; . . - -
(19041945 .): . .
. . . : . 07.00.01 . -,
2003. 20 .
26

.
24. . . 1941 . . 6;
: ; //
. 1942. . 49. . 11.
27
(19391946). . 1. . 258.
188 ,
. .
28. -
, - .
. , . -
29, -
. , 1942 .
. -
- 30,
- . -
, . 31.
. 20 1942 .
,
32.
. -
, ,
1941 .33. ,
.
-
1 1941 .34. . 14 1941 .
. : :
. , ,
, , -
35. -
12 1941 .
36. -
. 1942 . ,
37. -
, ,
,
. 1942 .
. 2931
28
: // . 1943. 10 .
29
(19391946). . 1. . 575.
30
. . . 140; .
. 206.
31
: 4- . ; , 1985. . 2:
: , , / [. .
. , . . . ]. . 103.
32
. (18991944). . 2. . 2.
. 963966.
33
. - (19411944 .) /
. // . 2002. . 8. . 108; .
(18991944). . 2. . 2. . 984; . .-57. . 1. . 19. . 1145.
34
: . , 1968. . 304.
35
. (18991944). . 2. . 2.
. 944945.
36
. .-39. . 1. . 57. . 45, 47; .-41. . 1. . 26. . 11.
37
: // . 1942. 12 .
189
1942 .38
39. 1942 .

15 - ,
40. , -
.
-
, ,
, .
. 24 1941 . : ,
, . ,
. . , . -
,
41. .
1941 .,
-, - -
,
, -
42. ,
,
.
1941 .
(), , -

, , ,
43. - ,
, 44.
-
, (29 68 ) - 45.
, ,
38
. (18991944). . 2. . 2. . 983.
39
. .-41. . 1. . 24. . 7 .
40
. .-39. . 1. . 57. . 12, 13, 45; .-41. . 1. . 26. . 10,
11; . 24. . 17., 21.
41
24.
. . 1941 . . 67.
42
. : . (19411944) / . . -,
1965. . 32.
43
. . 67.
44
// . 1942. 13 .
45
// .
1942. 7 ; . , 27
1942. . , . . ,
// . 1942. 11 ; (19391946).
. 1. . 206; . . -
. 89, 15.
190 ,
46, ,
. , - , -
, .
-
, . , -
4- -
( , , ) -
: .
, . 47. -
10-
. 48, . -
49, . 50, . 51,
. 52, .
53, . 54, . -
55; 9 56,
57. , 1942 .,
(),
, , . , -
. , . 58. ,
, ,
.
46
.: .
, / . // .
. , 2004. . 2324.
47
// . 1941. 2 ;
, 1.04.1942 . //
. 1942. 19 ; . . 80, 305, 307, 308;
: // . 1942.
27 ; // . 1942. 22 ;
(19391946). . 1. . 206.
48
: // . 1941. 14 ;
. . 308; (19391946).
. 1. . 206.
49
. ... // . 1942. 13 ;
// . 1943. 21 ; .
. 308; (19391946). . 1. . 206.
50
. . 308; (19391946).
. 1. . 206.
51
. . 205206.
52
. . // . 1943. 28 .
53
(19391946). . 1. . 206.
54
.
55
.
56
//
. 1942. 6 .
57
// . 1943. 5 .
58
// . 24 ; () // . 3
; // . 1942. 25 ;
// . 27 ; //
. 1943. 13 .
191
. ,
. , -
, -
.
7 , 5 3 .
. . ,
, , ,
- .
-
;
, , -
, . , . . -
, 59.
, , -
. , 25
1942 . .
60.
1942 .61. ,
. .
500 , ,
62.

1943 . 80 6,684 , 6
560 63. ,
, ,
.
19421943 . 13 4 1 ,
168 64.
1941 . . -
, 30 .
24 600 65.
1942 . .
, 200 ,
70100 . 1943 .
66.
59
... // . 1941. 25 .
60
. (18991944). . 2. . 2.
. 534535.
61
// . 1942.
7 ; ... // . 1942.
14 .
62
// . 1943. 21 .
63
// . 30 .
64
. . // . 28 .
65
// . 31 .
66
// ; // .
7 .
192 ,
, , -
, 67.

, 1943 .
68.
12 . . . , 123 69.
, ,

70. : 1943 .
1 200 000 71, . 1943 .
-
. ,
. . , 72. ,
-
. . .
5 1942 . , ,
,
73.
.

. 1942 .
. . , 27 1942 .
74. 1942 . . . ,
, 75.
. , 1943 .
. . . , . .-.
67
// . 14 .
68
// . 23 .
69
: // . 8 .
70
! . . . //
. 1942. 27 ; // . 1943.
24 ; ! .
. . // . 25 ; 1943 . //
. 25 ; // ; . (. .)
: // . 30 ; .
. // . 1944. 2 .
. 2; : //
; // . 1944. 16 ;
! ? //
. 79 .
71
// . 1944. 23 .
72
// . 1943. 10 .
73
: // .
1942. 27 .
74
. . 79, 82; . .
19421952: / . . , 1991. . 18.
75
. . 305306, 307; :
. 397398, 466, 467; // .
1942. 22 .
193
76. 1943 . . ,
,
77.
. , 28
1944 .
. , 78.
. . 79.
, . . 80.
29 1944 . . .
. . 81.
-
, .
, 1944 . ,
. ()
82.
, , .
. 26 1944 . ,
83.
60 ,
30 .
. 84, 85, . 86, .
, . , . , .
, . 87.
,
.
- , -
, 1941 . ,
, ,
76
. . 85.
77
(19391946). . 1. . 575576.
78
. . 129131.
79
. . 30; . . 2:
. 142; . /
. . , 1978. . 86.
80
. . 2: . 148.
81
. . 396 . . 142;
. . 2: . 136.
82
. , , . //
. 1992. . 5. . 2425.
83
. : . . . 144.
84
. . 2: . 142;
(19391946). . 1. . 710.
85
(19391946). . 1. . 621.
86
:
. -; ; ; , 1985. . 2. . 706710.
87
- . . 75142 (
, 12.04. 1945
15.09. 1945): 2- . . 1. . 7679.
194 ,
( )
,
.
Ihor Pylypiv, Ruslan Deliatynskyy. Organization structure and public clergy

activities of Stanislaviv diocese in the period of German occupation
The features of Stanislav diocese Greek-Catholic Church during the German occupation
of 19411944. have analyzed in the light of the characteristics of administrative and
canonical, organizational structure, including the canonical territory, diocesan authorities
and a system of theological education. Social activities of the clergy are highlighted in the
context of Christian social ethics.
Key words: Stanislav diocese Greek-Catholic Church, bishop, Second World War,
administrative structure, social and charitable activities.
: , , . 29/2017 195
94(477.7)1941/1943
1942 .:

538

.

, , -,
. , -
.
: , , , ,
.
,
, , -
,
. ,
, .
, -
-
,
, ,
,
. , -
, , -
, ,
, .

, -
, 19411943 .
, -
, , , 1.
1

,
(Kuromiya H. Freedom and Terror in the Donbas: A UkrainianRussian Borderland,
1870s 1990s. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1998. 378 p.; . .
( 1920- 1950- .).
- / . . . : - ,
196
,
- .
-
,
2 3 -
(Bundesarchiv-Militrarchiv) .
( -
) , , ,

,
, , . -
, ,
,
.
, ,
- .
, , ,
, 16.6.
15.7.1942 538 (Feld-
kommandantur 538), 4. ,

5, ,
,
, , .
, -
, ,

.
2003. 624 .; Angrick . Besatzungspolitik und Massenmord. Die Einsatzgruppe D in der sdlichen
Sowjetunion 19411943 / . Angrick. Hamburg, Hamburger Edition, 2003. 796 s.;
19411945. .
: , 2008. 432 .; Penter T. Kohle fr Stalin und Hitler.
Arbeiten und Leben im Donbass 1929 bis 1953 / T. Penter. Essen: Klartext Verlag, 2010. 467 s.;
: / [.-. . ,
. ]. : , 2013. 465 .; . .
( ) / . . . ; ,
2014. 442 . .
2
Bundesarchiv-Militrarchiv ( BA-MA). RH 22 (Befehlshaber der rckwrtigen Heeresgebiete).
3
BA-MA. RH 23 (Kommandanten der rckwartigen Armeegebiete).
4
Bundesarchiv-Militrarchiv (Freiburg). RH 22/202. Lagebericht der Feldkommandantur 538 fr
die Zeit vom 16.6. bis 15.7.1942 mit Anlagen.
5
. / . . , 1995. 198 .; .
/ . . : ,
2000. 274 .; . . :
19411943 / . . . : , 2004.
508 .; . . (19411945):
. / . . , . . , . . . : , 2010. 66 .
1942 .: 197
***
538 (V) , 15.7.1942

VII6
16.6. 15.7. 1942
:
7 538, , . -
, 8, -,
9, ()10 .
, 1942 . -
11, VII
12 /263 .
. .
:
. ,
.
13 -
,
.
2- , -
, , , , ,
.
3- , ,

.
:
. -
,
. ,
- 14.
. ,
6
VII (Militrverwaltung).
7
. Feldkommandantur ( ).
8
1958 . .
9
- 1959 .
. .
10
2016 . .
11
1- .
12
. Ortskommandantur ( ).
13
.
14
.
198
, ,
. . .
:
, ,
. U 215
. ,
, .
,
, . ,
, . , , .
, .
.
. -
, -
, .
.
.
.

.
,
,

.
, , ,
.
16.
17.
, ( . . .).
:
Panzer voran 18 8.07.42,

, ,
(Gebietskommissare)
15
(Propaganda-Stael) U 2 (
) U () 1942 . .
16
-
1942 .
17
.
18
Panzer voran (, ) (Propagandakompanie)
691, 1942 .
1- .
.
1942 .: 199

2 .

,
.
, , -
.
,
,
:
,
.
, -
.
(Sonderkommando) 10. ,
,
. -

. , ,
.
. ,
.
, 1.

.
( 5000 ).
, -
, . -
.
.
, ,
. ,
.
, , -

.
.
19
15 000 . , 20
500 . -
, , ,
19
( 5 1942 . ),
, 1 1941 . 4 1943 .
20
. 14 1942 . 16 1942 .
200
. ,
.
:
, , ,
. , ,
30 40 .
, . -
.
, , , ,
, .
. .
:

155 000 21.
.
-
.
, 24.6.42 .

. ,

.
:

1/2022.
,
.
:
-
, .
.
53123 1.06.1942 .
20% ,
.

.
21
1941 241 . .
22
1 20 .
23
, , . (Korck Kommandant
des ruckwartigen Armeegebietes) . 531
1- .
1942 .: 201
,
, ,
, .
24
. -
.
, -
. .
,
.
.

.

25. ,
. -
, ,
, ,
.
, , ,
, ,
.
:

. , -
,
. , ,
. ,
, .
. , ,
.
:
:

. , -
, ,
, .
24
. Wikdo (Wirtschaftskommando) () ,
,
,
. .
25
(Wirtschaftsinspektion Sd)
1941 . (Wirtschaftsstab Ost).
, ,
, ,
.
202
:
,
.
, :
, ,
, , ,
().
. .
. .:

, -
,
- .
:
1. :
( 9 500 );
;
;
;
;
;
.

.
2. :
;
;
;
;
.
3. 1 700 (
).
4. :
;
;
;
, .
5. :
( );
( );
();
.
, ,
.
1942 .: 203
, 19.05.42 .
, , -
, -
, ,
.
, ,
, -
26.
(300 ), , . .
,
1 700
, , . .

. , -
.
160 . 40 ., ,
.
(, . .):
.
,
.
,
, .
, -
() ,
.
. ( . . .).
, , .
, , ,
.
:
-
. , ,
. .
:

( 27 10.05.1942)
. 28 ( . . .).
26
1- .
27
Oberkommando des Heeres, ( ).
28
50 . .
204
:

.
IV. .
:
, ,
. ,
, , .

(
).
:
.
, , ,
, .
,
.
( )
. -
, .
: , , -
, , , .
.
,
.
. -
, .
29.
-
, 150 30 .

. -
. ,
.
. ,

. .
, :
287 ;
80 ;
58 ;
89 ;
421 ;
29
1943 .
1942 .: 205
283 .
80% , 20%
.
14 (
)
30

134
25
7
8
4
13
14 ,

15
27
13
36 (
)
32
6
10

3

4
10

90% 1,5- 10% 3-.
, , -
.
. , , .
-
. .
.
, ,
. , ,
. ,
, .
.
1942 . 1
600 , 800 10 .
206
15.07.1942 . -
55 .
()
: -, RH 22/202, Lagebericht der Feldkommandantur 538 fr die Zeit

vom 16.6. bis 15.7.1942 mit Anlagen. . . .
***

30
2

, , ,
, , , ,
, , ,
. .
.
3

1. , 18 , -
,
30
1942 .,
16 1942 . , , ,
, , . ,
21 1942 .
. , , ,
,
-. ,
. ,
.
1942 .: 207

.
2.
, 14 .
3. , -
.
4. .
4

, ,
, -
.
.
, ,
. ( ).
.
5

,
.
:
,
;
;
.
.
.
6

-
. , .

.

, .

.
7
. .
. .
, .
-
. .
208
8

:
) ;
) ;
) .
9

, ,
,
.
10

, ,

.
, ,
, .
11

.
12
,

.
13

.

.
,
,
.
14

:
) , ;
) .
1942 .: 209
,
, -
.

. .
15

.
.

.
16

.
-
, 1942
()
: -, RH 22/202, Anlagen zum Lagebericht der Feldkommandantur

538 fr die Zeit vom 16.6. bis 15.7.1942. . . .
***
31.
!
-
. ,
.

, .
.
, -
. , ,
.
, ,
, ,
31
(, ,
). .
210
. ,
.

.

,
.
, , -
.
.
.
!
, 10 1942 .

538 fr die Zeit vom 16.6. bis 15.7.1942. . .
***
.32
!

, -
.
.
, , , ,
- .
, , ,
. ,
, ,
, , .
:
, .
, -
.
:
! , -
.
:
, .
32
(, ,
). .
1942 .: 211
, .
.
.
.
.
!
!
( .)
!
,
1942 .
.

538 fr die Zeit vom 16.6. bis 15.7.1942. . .
Dmytro Tytarenko. The occupied Mariupol in summer 1942: on base of the report
of Field commandants oce 538
In the publication the unknown historical source, which deals with the history of Don-
bass during the Nazi occupation, is analyzed. The report of the Field commandants oce
in Mariupol, which was discovered in the Federal military archives of Germany, reects
the peculiarities of occupation policy in the administrative, social, cultural, educational,
economic spheres. The applications to report illustrate some features of cultural life, the
specic of Nazi propaganda.
Key words: historical source, Donbass, Mariupol, military administration, Nazi oc-
cupation.
212 : , , . 29/2017
94(477.8)1945/1954
-
(19451954)1
-
(19451954): , ,
. ,
,
, 1945 . ,
( )
. ,
.
: , , , .
-
.
, ,
.
.
-
, , , 2.
-
, 3.
, , 4.
1
,
77/80-2017
2
. (19461956 .) / . . :
, 1999. 111 .; . 4050- XX
: / . . : , 2003. 464 .; .
: - , ,
, 194050- / . . : ,
2002. 519 .; . ! :
(19391960 .) / . . : , 2012. 592 .
3
.
19441955 / . , . // . 2010. 1 (49).
. 5469; . / . // . ; .
2011. . 3. . 5255.
4
. 19401960- / . // . :
[..], 1996. . 159; . / . // .
1973. . 56 (6768). . 1016; . - / . //
. 2009. 16 .
- 213
- ,
, ,
.
- -
. ,
, -
, ,
5. , -
, 1945 .
, ( -
) . ,
,
.
,
. 1945 .
, , .
, ,
-.
- .
. -
, 1945 .,
, -
, .
, :
[...] , , , , ,
,
, .
, ,
.
. ,
, -
, , .
, ,
. ,
6. ,
: ,
(), ,
, , ,
, 7.
, , . -
: , , 8.
5
( ). . 13. . 372.
. 5. . 165.
6
. . 13. . 372. . 20. . 26.
7
. . 9. . 64.
8
. . 13. . 376. . 16. . 23.
214
:
, -
, - -
, (1 )
1950 . 9. , (1 )
: 10 -, -
, 12 -, , , ,
, , !, -
, , , 10.
(1 ) (1949)
: , , , -
, 11.
,
. , , 60 :
(8 ),
(8 ), (4 ), (10 ),
(5 ), (4 ), (4 ),
(4 ), (3 ), (10 )12.
-
1949 .
: 2731 ( ), 1219
( 13 , ). :
(24 ), (5 ), :
(5 ), : (4 ),

. (3 )13.
1950 . ,
, 14.
-
:
, ;
,
15.
1947 .: -
, ,
. -
9
. . 17. . 106121; . 88. . 57, 6571, 97102.
10
. . 13. . 376. . 17. . 106121.
11
. . 122272.
12
. . 63.
13
. . 671.
14
. . 2-. . 59 (1953). . 5. . 1. . 48; . 98 (1954). . 1. . 2.
. 138; . 7. . 1212.; . 55 (1953). . 6. . 1. . 9697.
15
. . 13. . 372. . 9. . 62;
: (19441951) / [. . , . ; .
. , . . ]. : , 2009. . 1. . 16.
- 215
- , -
,
16. , ,
, ,
, 12- -
, 44- -.
, , , ,
, ,
, . -
,
, ,
.
, , ,
.
17.
. ,
26 1945 .
-
- : 15 1946
, ,
(),
. .18.
. 1/45: . )
) .
-
.
.
2 ( ,
..). , , ,
. , .
[] , -
, . . ( ),
. ,
( ), 19. ,
1 26 1945 .
0 , 20.
1947 .
. ,
.
, .
16
. . 2-. . 58 (1953). . 1. . 2. . 13.
17
. . 1314, 16.
18
( ).
. 1. . 23. . 2968. . 68.
19
. . 13. . 376. . 88. . 34.
20
. . 80. . 263.
216
: -
, ,
. ,
, , .
,
, ,
, - . -
, ,
, ,
. , , ,
, ,
, , -
. ( )
, -
21. , 1945 .
,
.
. , : 667, .. 550
; 312, .. 0 ; 5 145, .. 957 ;
8 263, .. 8 263 ;
338. : -
348, .. 348 ; 833,
.. 833 ; 123, .. 0 ;
582, .. 0 ( )22.
, ,
. - ,
;
, -
, ,
, , -
, .
, ,
, , , , -
, 23. ,
19451946 ., : 1)
; 2)
,
( ); 3)
, ; 4)
,
; 5)
, ; 6)
21
. . 13. . 372. . 9. . 35, 6061.
22
. . 65. . -9079. . 54. . 217.
23
. . 13. . 372. . 13. . 144.
- 217
, ,
;
7) ,
, , ; 8)
. 24.
, -
,
. . -
.
, .
,
,
().
( ) 25.
,
,
.
26, 1946 .
. , , -
27. :
, 28.
: , -
. ,
(). ,
- , -
. , .
, ,
, .
-
. , ,
, ,
. ,
, , -
. ,
, . -
( ,
), . ,
, , 29.
24
. . 28. . 2728.
25
. . 18. . 139.
26
(
). . 3836. . 1. . 67. . 243.
27
. . 13. . 376. . 28. . 186.
28
. . 1. . 23. . 2968. . 68.
29
. . 13. . 372. . 3. . 181182.
218
, -
, ,
. ,
, , , ,
.
, . ,
-
.
,
, ,
. ,
, -
. .
1953 . -
- , 30.
, -
,
.
, , . ,
- ,
.
. : )
(510 , , ); ) (
10 50 , ); ) (
50 300 , )31.
.
, , , ,
.
1943 . 1944 .,
. , -
. 1944 .
,
,
. , , ,
, ,
. ,
, ,
.
, , ,
.
, -
. .
30
. . 2-. . 19 (1959). . 6. . 243.
31
. . 13. . 372. . 87. . 4.
- 219

32.
:
, . . , -
(
).
, , .
,
, ,

.
,
.
, .
, , .
33. -
,
, .
, , ,
. ,
, , .
, , , -
. .
,
, -
- , , -
. 1940- .
34.
: , , ,
, , .
, , , ,
. , , , -
, .
. ,
, , ,
, , , , , .
,
-
. : , -
, , , . :
) ; ) ; ) .
32
. . 2-. . 58 (1953). . 1. . 1. . 187.
33
. . 13. . 372. . 53. . 2425.
34
. . 2-. . 56 (1953). . 6. . 5. . 134.
220
35. 1946 .
. ,
.
, , ,
() .
, , . -

. ()
,
36.
. .

. .
37.
:
( 2030 ), .
, , .
, ,
, ,
.
( ) .
.

( , ,
, , ..).
, ,
, . -
, ,
, . , -
, ,
. , .
, , .
, .
, 38.
,
. .
:
1) . : -
, . - -; 2)
: , . -
-; 3) : ,
35
. . 13. . 372. . 87. . 5.
36
. . 13. . 376. . 88. . 1.
37
. . 13. . 372. . 87. . 5.
38
. . 13. . 376. . 88. . 2.
- 221
, , ,
, ,
; 4) :
, , ( .
-, , ), .
-, . -.
2 1950 .
-, , 1945 .
. -,
.
,
, :
- (,
-14) 8 23 ;
2) , ,
(, -3),
7 22
; 3)
(, -4); 4) .
- (, -10 ) 30
31 , 7, 8, 15 . , ,
.
.
-39.
-
: ( ,
1947 .), ( )
( ), ().
19451947 .
- : . .
; , . -, .
,
,
-40.
. - -
: ( )
, . -
.
,
. , 41.
39
. . 65. . -9112. . 4. . 143144; . 16. . 732. . 8588.
40
. ( ) / . //
. . ; : , 2012. . 21: .
/ [., . . ]. . 146.
41
. . 2-. . 98 (1954). . 1. . 2. . 62.
222
-
42.
-, 1946 .

- -43.
1946 1947 . , ,

44. , , . -.
19461948 . ,
-.
-
, -
. ,
12 45.

, -.
,
, , -
- ( ),
.
46. 1947 .
.
- ( ).
( 1947 .)
, , .
47.
-
. 8 1945 ., 2
, ,
(19 1945 . ,
21 ; 2
, 16 1946 . ; 6
, 28 , 8
, 27 )48.

27 1944 . , .
- , ,
42
. . 2-. . 110 (1954). . 2. . 5. . 361.
43
. . 5. . 67417. . 1. . 259.
44
. . 65. . -9112. . 1. . 38.
45
( ).
. -21922. . 270, 275275 .
46
. . 2-. . 60 (1953). . 2. . 3. . 92; . 101 (1954). . 11.
. 155.
47
. . 2-. . 101(1954). . 11. . 155.
48
. . 5. . 3609. . 3. . 265.
- 223
49.
, , .
. . 1945 . -
, ( . 2930 1945 .) -
- (
20 1945 ., 2526 1945 .), ,
50.
6 7 1945 . -,
-, . -
-
- . (-
)51. 20 . ;
3 4 1945 . - 52. 19 1945 .
- .
. . 1945 . - -
,
53.
1945 .
, . -,
, , . -. . -
1946 . 54. 15 1946 . . -
- (30 1946 . . -
) 55. 31 1
1946 . .
-, 56.
1946 . -
.
57.
7 1947 . (
-, -,
()-, -,
49
. / . // . ; -. 2011.
. 3. . 53; .
( 1944 .) / . // : ,
, . , 2012. . 22:
- - . . 164; .
. 6. . 33286 . . 1. . 169.
50
. . 5. . 67448. . 1. . 181, 184, 195, 200; .
19431949. / . . -: , 1995. . 108109.
51
. ( )... . 152; . . 6.
. 33286 . . 1. . 234240.
52
. . 6. . 33286 . . 1. . 235, 239.
53
. . / . . : , 2005. . 80.
54
. . 13. . 372. . 53. . 166.
55
. . 169; . 2-. . 59 (1953). . 6. . 4. . 161.
56
. ... . 88.
57
. . 6. . 75172 . . 1. 187 .
224
-, , -, -
), . -
: 58.
1947 . - -
- -,
. - 59.
-
. , . . , -
2- ( 1948 .),
, 19471948 . 103
(517 ), ( ), (
), (11 ), 540 ( 1947 . 83 510
, 1948 . 20 30 )60. - 30 -
435 , (
) 66 , ,
14 , 21 . -
191 , . : 130 , 34
, , 10 , 1561.
19461948 . - ( 1 1948 .) 41 ,
: 1946 . ; 1947 . 32; 1948 . . 41 : )
1947 . ; ) 35 ( 1946 . 1, 1947 . 16, 1948 . 18); )
62. , 1947 .
11
336 ( 30 ), 366 63.
1948 .
-, -
-, , .
. : -
, - -.
-,
- - -.
1948 .
- . -
, - ,
.
58
. ; : , 1992. . 19:
. , - / [.
. ]. . 2. . 157159.
59
. ... . 106.
60
.
19441955 / . , . // . 2010. 1(49). . 57.
61
. . 58.
62
. . 13. . 372. . 42. . 347; . 77. . 45.
63
. . 71. . 6. . 120. . 1, 2, 2728, 61, 63, 94, 118 ., 136, 140 .,
142 .143; . 113. . 10; . 182. . 101; . 2-. . 58 (1953). . 11.
. 285; . 99 (1954). . 2. . 3. . 3, 4, 13; .
19401960-. . 159.
- 225
, , .
, . . 5 1949 .
.
-
. -, .
. 1949 .
-
( . -), -
. ,

-,
-. -
, 64.
1949 . . - ,
- -, .
. .
. -, .
,
--,
- -
. . -
. -
, 24 -
-. -
-,
--, --,
-, -, -
, - ( 9 ) 1949 .
.
. -65.
31 1950 . -, -,
- - -
. -. -
(78 1950 .,
-),
,
. . 29 1950 . -
. -.
. - .
. -.
- , -
64
. . 65. . 9112. . 8. . 196; . 6. . 75390. . 1. . 234236.
65
. / . // . 1973. . 56 (6768).
. 1016.
226

, 66.
1949 . -
- ( 3 1951 .
. -) 67. 1950 .
. -, . - ( -
1 .), -
10 1950 .68.
19481949 .
.
,
69. .
1950 . . -
. .
. -, , , . 1213
1950 . - , -
. .
-
-, - -
-70.
15 1951 . - -
( --, --,
-, --, -
-),
-71.
7 , . -
12 1951 .72.
19 20 1951 . . -
( -, -
, -, --)73.
,
. - . 6
7 . -74. 2 1952 .
66
. / . // . 2011. . 3. . 54.
67
. . 2-. . 98 (1954). . 1. . 2. . 195198; . 3. . 910.
68
. . 6. . 36617. . 3. . 183.
69
. . 2-. . 98 (1954). . 1. . 2. . 62; . 6. . 75390. . 1.
. 234236; . 13. . 372. . 65. . 1415; . 66. . 186; . 65. . 9112.
. 8. . 196197.
70
. - / . // . 2009. 16 .
71
. . 13. . 372. . 56. . 266267.
72
. . 105106; . 95. . 204205.
73
. . 56. . 86; : , ,
. , 2012. . 22: -
- / [. . . , .
. . . , . ]. . 55.
74
. . 13. . 372. . 56. . 87.
- 227
. -
. -75. . 6 1952 .76.
1951 . -
( 1 1951 . . -)77.
--
--, ,
( . . -).
,
1951 . 78.
12 1952 . . -
-. - -
-, , -
, .
23 , .
, , 1951 .79. , 19501952 .
.
28 1952 . -
- -,
. , 29 1
1952 . . ,
,
.
, 80.
1953 .
- . -
.
.
-, .
-
. ,
, ( -)
, -
. -
-
81. -
-, ,
, -
82.
75
. . 85; . 64. . 199200.
76
. . 56. . 145; . 2-. . 99 (1954). . 8. . 1. . 359.
77
. . 2-. . 98 (1954). . 1. . 3. . 89.
78
. . 71. . 6. . 352. . 88.
79
. . 16. . 854. . 226236.
80
. . 71. . 6. . 352. . 91.
81
. . 16. . 732. . 75.
82
. . 13. . 372. . 47. . 214; . 2-. . 99 (1954). . 8. . 3. . 243.
228
. - 31 1951 . -
- .
, -
.
, 1945 . -
, .
,
.
, -
-, -
.
, -
(
) .
,
.
, -
. ,
,
.
.

, ,
, .
, -
, , ,
.
Vasyl Ilnytskyi. Organizational work, sta training and debugging of com-

munications in the Carpathian area of the OUN (19451954)
The article considers basic principles on which the organizational sections of the
Carpathian area of OUN conducted its activities in 19451954. The following main-
streams of its activity have been singled out: preparation, personnel training, arrangement
and maintenance of communications. It has been found out, that with a tendency to quali-
ed personnel reduction in view, the apparatus of the organizational sections, which in
the previous period had been developed at a much higher level, from the spring of 1945
was gradually reduced in counties and districts until the sections themselves (except the
areal and several regional leaderships) ceased existing. As has been disclosed, after the
liquidation of the organizational sections their duties were mandated to the leaders and
chiefs of intelligence and propaganda.
Key words: organizational sections, communications, personnel, the Carpathian
area of the OUN.
: , , . 29/2017 229
[94:329.733 ()] (477.44) 1949/1951
():
, (19491951)
-
() 19491951 .
, -
.
- .
.
: (), , -
.
- -
XX ., -
() (), .

,
. ,
.
, ,
, ,
-
( . . )1. -
. ,
. , . . 2. -
,
. . ,

3. . , -
()
1
. . ; , 2011. . 18.
- / [. . , . ]. 1159 .
2
. : - 4050- .:
/ . , . , . , . . :
, 2009. 304 .
3
. -
/ . . : , 2010. 247 .
230
- .4.
. . 5.
,

. -
,
. ( - -
.)6. : -
, , -. -
:
, , , , ,
- 7.
1949 . -
() -
-, 1946 1949 .
. -
(): -, 1927 . .,
.; -, 1925 . ., -
.; -,
1929 . ., - .,
1949 .; -, 1924 . ., -
., 1950 .;
-, 28 , , 1950 .;
-, 1930 . ., -
- - . 1950 .;
, 22 , ., -
1950 .
-8.
-
. , 1949 .

- 9. -
-
, -, -
-.
4
. -
19511952 . / . // : . , 2011. . 50(8). . 174179.
5
. / . //
: , , . , 2014. . 24.
. 279292; . (1945
1954 .): / . . : , 2016. 696 .
6
. ... . 280.
7
. . . 18. C. 26.
8
( ). . 5. . 67825.
. 1. . 3234.
9
. - ... . 176.
(): , 231
-,
- 10.
1950 .
- -
- -
.
- . -.
, , -
. , -
.
- (-
), - (
) - ( )11.
1950 . . , -
, .

(. . ).
1001 ,
- -.
. 1951 ., .
, -
, , , ,
, .
,
12, -
. 1950 .
- : -,
- - -, ,
, -
-13. - 1949 . .
- ( . , -
- .) - ( . -
- - .).
19491950 .

. ,
. -, . .
, .
1950 . .
. ,
10
. . 5. . 67825. . 1. . 144146.
11
. . 8283.
12
. . 8386.
13
. - ... . 184.
232
- -, 14.

, 15.
1950 . . - -
: ,
; , ;
, ; , ,
,
, .
. 8 1951 .16.

() , , , -
, , ,
, (,
, .). -
, , -
, , , ,
, , , -
1939 ., , ,
. ,
:
, ,
, ,
?. -
. -
( .)17.
, -
. , . -
( ) .
, -
, , , . 1950 .
, ,
. . - ,
, 1949 . ,
. -
.
.
, , ,
3 . . . -
( ), ,
,
14
. : - . 263264; .
- ... . 184.
15
. (19451954 ). . 268.
16
. . 5. . 67825. . 3. . 219.
17
. . 8. . 231235.
(): , 233
.
( 40 ), , -
. . -
. ,
, ,
, .
, , ,
, , 18.
- -
(). -
, . -
, 1950 . ( ) -
, , , ,
40
, 3540 , 30 . -
. 1950 . . -
, , , , .
, . 1950 . .
- , ,
, , , , , .
,
. .
- ,
. 1951 .
. -
, , 19.
(1947, 1948, 1950 .),
-
, , ,
, , ,
, .
20. ,
, 28 1951 .
-: 1. -
,

; 2.
; 3.
, -
,

18
. . 1. . 35 45.
19
. . 5. . 261263.
20
. - ... . 184.
234
21.
, , , .

- - -
-, -
. , ,
, - .
, - .
, ,
,
.
, 22.
- -
. , . -, 1949 .
- -
,
. 1951 . . - -
, -
. ,
. ,
. . 1951 .,
. -, -
.

.
. () -
-
78/9 4 1951 .,
23.
-
. 1951 . -.
-
. , ,
910, 3 . .
, , 910
1950 ., (3
). : 32 .
., . .. ,
, , -
. ,
, .
21
. : - ... . 284285.
22
. . 5. . 67825. . 1. . 185187.
23
. - . 184185.
(): , 235
, -
, 24.
- -
, ,
, .
, , - -
. , 8 1951 . ( ,
) -.
, ,
515 ,
25.
. -
-,
. -
, , ,
.
1951 . - .
. ,
1951 . (,
, , )26.

- .,

. , -
, -
-,
-
-, .
1951 . - . -
, . , , -
, - . -,
-, -
; ,
.
. , -
, , - .27.
26 1951 . - :
,
- 1951 .
,
,
24
. . 5. . 67825. . 5. . 266267.
25
. . 1. . 1112.
26
. . 3. . 220221.
27
. . 222223.
236
-9
28.
1951 . -
, . -
,
- , .
- . -
, , , , , 29.
1951 . -
. :
- ( ., -
-); - ( ., -
-); -
(- ., , (),
- (), - ());
(- ., ());
- (- ., ,
- (), ()). ,
1951 .
(26 1951 .),
(28 1951 .), , 7 1951 .
, (20
1951 .), . -
, 30.
, .
(),
, , .
-
. -
, . -
,
- .

1951 1952 .
- 1954 .

.
28
. . 226231.
29
. . 224.
30
. . 3. . 225226.
(): , 237
Vitaliy Solovey. Vinnytskyi nadrayonnyi provid OUN (b): structure, propaganda

measures (19491951)
The article analyzes the features of the underground struggle of Vinnitsa nadrayonnyi
provid OUN (B) 19491951 years. Special attention is paid to the complement of the Ukraini-
an underground activity and its spread, propaganda and communicatory activities among the
population. Cooperation of the members of the liberation movement of western region with
neighboring Kamianets-Podilskyi region is also traced. The article reveals the management
of MGB USSR as for liquidation of OUN structures in Vinnytsia region.
Keywords: Vinnitsa nadrayonnyi provid OUN (b) UMGB, propaganda and commu-
nicatory activities.
238 : , , . 29/2017
94(477.8)
-
.
,
,
. ,
, -
. ,
.
: , , , -
, , .
- -
-
.

() ,
. -
. -
,
. ,
, , ,
.

, .
-,
, -
. -
, ,
- , .
-
, , , ,
. - -

. ,
- 239
,
. ,
, -
. -
- .
. ,
, -, , .
-
, ,
. ,
, , -
. ,
.
- (-
) ,
.

(). -

.
. ,

, .

, , -
: -
,
, -
,
,
.

. , -
,
.
60- 70- . . ,
, , , -
.
-
. : ,
-
. ,

, , .
. .
240
80- . -
, ,
. -
.
,
.
- -
, -
.
,
.
, . -

,
, , ,
, , , .

, ,
.
:
, , -
.
(1965 .) ,
. :
, -
, , .
-
, ,
- .
, --
, , -
, -
.
,
. -
.
,
,
.
- ,
, , ,
, -
.
, -
, .
- 241
, -
.
80- .
. -
. -

.
. 1980-

. - , ,
. ,
, .

, -
-
, . 1980-
, .
.
.

, . -

, .

, .
,
,
.
- , -
,
. , ,
, .
, -
, . -

- . ,
, .
, ,
.
,
, :
, , ,
,
.
. , ,
242
, .

,
, , .
6080- . - -
:
. ,
.
,
. ,
, -
. ,
, . - -
.
.

60- 70- . .
, -
,
. ,
, ,
, , , -
, , , , , , -
, , ,
, , .
- -
, , ,
. , -
.
, -
, .
.
. -
.
.
, .
.
. , -
.
, , : -
, .
, -
.
- , ,
- 243
. . ,
, ,
.
: .

.
, ,
- .
, -
. , ,
-
, . , -

, -
, ,
. , . -
.
. ()
, , ,
, .

- ,
.
,
. -

. ,
, .

. , -
, , , -
. .
,
.
,
, (). -

. -
- .
.
, ,
, - , .
. -
,
- .
244
, -,
, . ,
.
, .
- ,
-
. ,

.
,
.
, .
,
-
. - -
.
,
. .
.
-
80- .
-
. , -
, , , ,
, . -
.
, ,
. -
- : , -,
, , . ,
, , ,
. , ,
.
, , .

. -
,
.

, , .
, . -
.
: (
, ) , -
.
- 245
, , -
.
, .
, -
, , , . -
-
, - .
-
, , , -
, ,
, .

. ,
, ,
. -
; -
, ; .

. -
,
, , ,
. ,
.
-
- , .
- -
, - . -
- -
- , .

,
. 70- . . -
, .
-
- , -
,
( ) .

, -
, ,
-
, , , - ,
, .
,
,
246
. -
,
- .
,
. - -
. ,
, .

, , , - , -
.

.
, ,
.
-
.

.
. - ,
-
-
.
, .
, ,
, -
.
- ,
, -
.
, , ,
, .
, ,
,
, . -
-
, .
, -
.
.
.
. : -
. -

, .
,
- 247
, . ,
, - -
, .
- -
,
.
-
, .
, .
/-
, - .
Oleh Maliarchuk. Socio-economic processes in the Western region of the Ukrain-

ian SSR
The article summarizes the features of the socio-economic policy of the Communist
party and the Soviet government on the example of Western regions of Ukraine. Regions
contribution to all-Union and Republican economic systems, status and trends for further
economic policy, the main directions and consequences of industrial reform in the Soviet
times have been highlighted. The economy of the Ukrainian SSR and the Western region,
which by most measures had been developingon its own account, solving new socio-econom-
ic problems has been characterized.The content of social policy, which is based ondistribut-
ing relationship and centralized administrative management has been claried.
Key words: Western regions of the USSR, industrialization, industry, agriculture, social
policy, social commitment.
248 : , , . 29/2017
[94(71:=161.2):32.9.7-055.2]1916/1976
Khrystyna SHOLOTA
UKRAINIAN WOMENS ORGANISATIONS OF CANADA

AND THEIR PARTICIPATION IN GENDER EQUALITY
MOVEMENT
The history of Ukrainian feminist movement in Canada is an integral part of Ukrainian

womanhood chronicle, the part of socio-political life of Ukraine and Canada. The suggested
article analyses the participation of Ukrainian womens organizations in their struggle for
insurance gender equality for increase in the presence of women in all structures of gover-
nance, for the equal rights to obtain work, equal opportunities for career advancement, equal
pay for equal work. The article emphasizes the process of activity of Ukrainian womens organi-
zations in gender equality movement, their role in social, political and cultural life of the country.
Keywords: gender equality, Ukrainian womens organizations, feminism, Canada
INTRODUCTION
Diaspora, living for a long time in Canada, had gradually accustomed to socio-
economic and cultural life of this country. The Ukrainian community in the country of
a Maple Leaf proved that eective participation in Canadian life would promote advo-
cacy of political and legal status. Ukrainian women also demonstrated ideological and
theoretical unity with general Canadian womens movement, which had long-standing
traditions and feminist achievements. In 1916 the struggle for Canadian womens surage
was crowned with success in a number of provinces: since January 1917 the right for
women to vote was introduced in provincial election programs in Alberta, Saskatchewan,
Manitoba, British Columbia, and Ontario1. In 1918 the federal parliament adopted a law
granting women equal electoral rights with men all over the country.
Providing full civil rights priorities for women changed emancipative aspirations
of Canadian women. The main problem remained concerning the womens ability to
take advantage of these rights. Therefore, in the 1930s1940s of 20th century organized
Canadian womanhood actively fought for equal pay for women and men, creation of
training programs for women as well as equal health insurance program and improve-
ment of pension legislation.
MATERIALS AND METHODS

Originally, the Ukrainian gender problem was the subject of interest of Ukrainian
Diaspora researchers and only in the 1980s-1990s it became a sphere of scientic interests
of domestic scholars. The works of I. Knysh, I. Pavlykovska, M. Bohachevska-Chomyak,
1
Stebelskyi B. Idei i tvorchist: zbirnyk stattei ta eseiv / B. Stebelskyi; red. O. Kopach. Toronto:
[b. v.], 1991. P. 124.
Ukrainian womens organisations of Canada and their participation 249
F. Svyripa on the history of emancipation competitions of Ukrainian women laid the founda-
tion of further studies of Ukrainian womens movement in Canada The issues of social and
political activity of Ukrainian womanhood in Canada were analyzed later in the works of
such Ukrainian researches as Y. Balytska, O. Kis, T. Orlova, O. Malanchuk-Rybak and others.
The studies of genesis, organizational principles and the main directions of the
Ukrainian feminist movement, in particular in the context of social and political life in
Canada is a typical example of feminist studies, that should be naturally based on the
usage of feminist and gender studies methodology. We apply gender analysis as the
instrument of understanding social and political processes, and use a number of catego-
ries which serve as organizing forms of historical cognition (liberal, socio-Christian
and socialist feminism, gender discrimination, legal, cultural, educational, professional
gender equality etc). Using various modern methodological approaches allow to avoid
subjective evaluations, and provide scientic credibility of the research results and
complement the stated problems with a factual material. Thus, the historiographical base
and the source base of these problems give enough materials for the studies of Ukrainian
feminist movement history in Canada and is fully representative for a complex solution
of the research objectives.
RESULTS AND DISCUSSIONS

Development of Canadian womens movement took place in liberal feminist form.
Consecutive liberal principles, respected by Canadian liberal ideologues, meant the fol-
lowing: the principle of legal activity within the current legislation and, consequently, the
spread of legal ideology, liberal principles of justice and religious tolerance; evolutionary
principle of civil society, non-interference in economic, social and cultural life. These
liberal postulates were close to Western womens movement in the interwar period. A
prominent researcher O. Malanchuk-Rybak considers Ukrainian Womens Congress in
1934 in Stanislav (Ivano-Frankivsk) as the culmination of ideological liberal feminism2.
Therefore the ideology of liberal feminism gained understanding and support in Ukrainian
womens movement in Canada.
Decisive role in Canadian womens movement was played by the most power-
ful womens organization of the country - the National Council of Women of Canada
(NCWC). Throughout its long-term activity, (the organization was established in October
1893) NCWC proved to be a reliable defender of economic, social and political rights
of women in the country.
The National Council of Women of Canada represented Canadian womanhood in the
International Women`s council and was accredited under Economic and Social Council
of the United Nations. The organization closely cooperated with Canadian governmental
agencies and established practice of annual reports of Prime Minister and members of
the Cabinet at NCWC conferences.
NCWC had a wide network of organizations associated with local councils and
provincial leadership of the National Council. Its representatives examined the status of
implementation of the countrys current legislation concerning the process of ensuring
2
Malanchuk-Rybak O. Ideolohiia i suspilna praktyka zhinochoho rukhu na zakhidnoukrainskykh
zemliakh XIX pershoi tretyny XX st.: typolohiia ta yevropeiskyi kulturno-istorychnyi kontekst:
monohraia / O. Malanchuk-Rybak. Chernivtsi: Knyhy, 2006. P. 285.
250 Khrystyna Sholota
womens rights and made recommendations for improving the situation of women to
the National Council. Cooperation with NCWC lead Ukrainian womens movement to
a qualitatively new level and it allowed to realize its ideas, and solve problems with the
support of all Canadian women. The National Council was regarded as another channel
of cooperation with international womens movement.
Cooperation with NCWC allowed representatives of Ukrainian women to become
parties to international womens forums. In the 60s activists of Ukrainian womens orga-
nizations as a part of delegations of NCWC participated at the conferences of the Interna-
tional Women Council in Istanbul, Washington, Tehran. In 1966 among the ten delegates
of NCWC at the conference of International Women Council were four Ukrainians: A.
Tokaryk, K. Miskyv, E. Kozyar and S. Gavrish. Ukrainians actively used the oor of in-
ternational conventions to express their views on topical issues of the womens movement,
and actively support the struggle of Ukrainian people for democracy and independence3.
As a result of their active role, Ukrainian women gained respective reputation
among Canadian women. At the beginning of 1967 NCWC rewarded its twelve activists,
including a representative of Ukrainian womanhood G. Lazaruk Henderson to mark
100th anniversary of Canada4.
In 1961 a well-known Ukrainian activist G. Hnatyshyn was elected a deputy chair-
man of NCWC and another activist O. Voytsenko became the Head of Art and Literature
Committee at Windsor Convention5. In 1965 at the convention of NCWC in Nanaimo
the delegation of representatives of Ukrainian Women delivered the copy of the brief
on bilingualism and biculturalism, which was presented to the Royal commission. Since
1969 the deputy chairman of NCWC was M. Didur, the representative of the Union of
Ukrainian Canadians (UUC)6.
In 19701973 H. Hnatyshyn was awarded the high honour to become the Head
of the National Council of Women of Canada. G. Hnatyshyn was born in Canada in the
family of Ukrainian patriots. She laid the foundation of UUC and was the Head of this
respectful womens organization for ten years7.
In the second half of the 6070s, womens movement in Western Europe, the USA
and Canada came to a new level. This period is called the second way of feminism by a
number of researchers. It was a decade of massive social upheavals named as revolutions
in American historiography: students, Afro-American, ethnic, counterculture revolu-
tions8. During this period the struggle for civil rights of black population of the USA,
left student movement in the West, the campaign against the war in Vietnam intensied
3
Kohuska N. Pivstolittia na hromadskii nyvi: narys istorii Soiuzu ukrainok Kanady. 19261976 /
N. Kohuska; perednie sl. avt. Edmonton; Vinnipeh: Zakhodamy i koshtom Soiuzu ukrainok
Kanady z Fundatsii im. N. Kobrynskoi pry dopomozi dotatsii proviitsiinoho y federalnoho uriadiv
ta Shevchenkivskoi fundatsii, 1986. P. 80.
4
Voitsenko O. Litopys ukrainskoho zhyttia v Kanadi. Edmonton: KIUS, 1986. T. 7: Doba
zavershenykh konsolidatsiinykh protsesiv i zmahannia za konstytutsiine vyznannia 19601969.
P. 337.
5
Encyclopedia of Ukraine / [ed.by Danylo Husar Struk]. Toronto: University of Toronto Press,
1988. Vol. 2. P. 81.
6
Ibidem. P. 83.
7
Ibidem. P. 371.
8
Vvedenye v hendernye yssledovanyia. Kharkov: KhTsHY; SPb.: Aleteiia, 2001. Ch. 1: Uchebnoe
posobye / [pod red. Y. A. Zherebkynoi]. P. 636.
greatly. Social and economic changes in Western society in the middle of twentieth
century, among which we should note a signicant increase in employment of women
and increase in their representation in higher education sphere, played a great role.
A well-known researcher of history of feminism D. Dahlerup pointed out that a
new stage of womens movement was a protest of women against patriarchal society (a
society of male domination ). This womens revolution took place under the slogan:
If a woman has a right to half of a paradise, she has a right to a half of the power on
the earth9.
Women participated eectively in the struggle for increasing their presence in all
structures of governance, for the right to obtain work, equal opportunities for career
advancement ladder, equal pay for equal work10.
The beginning of the second phase of feminist movement in Canada, scientists
consider womens conference, which took place in May 3, 1966 in Toronto, where
representatives of 32 womens organizations, including NCWC discussed the situation
of womanhood in the country and made a decision about the establishment of the Com-
mittee on Gender Equality in Canada (CEW). Women also appealed to the government
to take legislative actions to improve the status of women in the country11.
The movement for womens rights in Canada followed the objectives of social
feminism of the 1930s. The basis of its moderate wing, as in the previous period, was
formed by ideological and political concept of liberal feminism. The left wing of the
womens movement that emerged in the wake of the youth movement united dierent
radical ideas aimed at either legislative reform or the change of female consciousness
and socio-cultural practices. Moderate wing was the most inuential in the legislative
and executive structures because of its ideological attitudes and organizational forms.
In February 1967, Prime Minister L. Pearson announced the creation of the Royal
Commission on the Status of Women. This organization was mandated to develop mea-
sures that were transferred to the federal government to ensure equal opportunities for
women in all spheres of Canadian society. The Commission was headed by F. Bird, a
TV journalist from Ottawa12,13.
The establishment of the Royal Commission was the turning point in womens
movement in Canada and the symbol of the second wave of feminism. According to
Canadian researcher of womens movement, N. Chornyi the key point of the second
wave of Canadian womens movement was the period from 1967-till 1970. The activity
of the Royal Commission led to a signicant increase in public awareness of womens
situation in Canada. During this period, some legislative acts concerning improvement
9
Dahlerup. D. The New Womens Movement. Feminism and Political Power in Europe and the USA /
D. Dahlerup. London: Sage. 1986. . 26.
10
Stechyshyn S. Korolivska komisiia vidbuvaie pereslukhannia / S. Stechyshyn // Ukrainskyi holos.
1968. Ch. 20. . 11.
11
Dawn J. Women and Social Change. Feminist Activism in Canada / J. Dawn, J. Ristock. Toronto:
Lorimer and Company, Publisher, 1991. . 4.
12
Binder S. Participant M. Making the Personal Political. The Royal Commission on the Status of
Women and the National Action Committee on the Status of Women / S. Binder [URL]. www.
aw.nf.ca/.../royal%20commission%2. . 1.
13
Dawn J. Women and Social Change... . 5.
252 Khrystyna Sholota
of the status of women were adopted. That period was characterized as a period of in-
creasing radical feminist ideas in Canada as well14.
The Commission carried out its activities in the following areas:
Women have the right to choose their occupation freely
Childcare is a shared responsibility of the mother and the father;
the society takes responsibility for women, especially during their pregnancy
and childbirth period;
women require special treatment to overcome the negative eects of discrimina-
tory practices in some provinces.
In 1970 the Commission prepared a report of its work, which included 167 recom-
mendations on such burning issues as equal pay for men and women for the same work,
birth control issue, state aid to pregnant women and mothers with newborn children,
womens access to leadership positions, the right of mothers to work part-time etc. This
document signicantly accelerated implementation of reforms to improve the situation
of Canadian women15.
Canadian womens organizations started an active work on the integration of women
in the political movement. In order to join eorts in the process of implementation of
reforms that reected the interests of womanhood, both at the federal and the provin-
cial levels in the middle of 1971 a powerful national organization called the National
Action Committee of the Status of Women (NAC) was created. This Committee united
23 women Canadian associations, including womens sections of three most inuential
political parties.
Womens organizations developed special programs on insurance of equal rights
and opportunities for women in the country, among which Womens Program took
an important place and was adopted by Canadian parliament in 197316. Its aim was to
provide support and improve social position of women in Canada. More than 2000
projects were realized under the auspices of Womens program for the last ten years17.
Another inuential organization Status of Women of Canada (SWC) was established
in 1976. This Agency promoted gender equality and equal participation of women in
economic, political, social and cultural life of the country. Its activity was based on the
following principles; economic independence and security of women, improvement of
their position in the society, eradication of women and child abuse. The turning point in
the work of SWC was fruitful cooperation with womens non-governmental organiza-
tions. The Agency informed Canadian society about governmental priorities concerning
womens issues and its activity resulted in adoption and ratication of a great number
of international documents on gender equality18.
14
Black N. The Canadian Womens Movement: The Second Wave in S. Burt, L. Code, L. Dorney, eds.
Changing Patterns: Women in Canada / Naomi Black. Toronto, 1988. P. 83.
15
Binder S. Participant M. Making the Personal Political [URL]. www.aw.nf.ca/.../royal%20
commission%2. P. 2.
16
Shvedova N. A. Zhenshchyny v Kanade: kak deistvuet mekhanyzm hendernoho ravenstva /
N. A. Shvedova // Zhenshchyna v rossyiskom obshchestve. Rossyiskyi nauchnyi zhurnal. 2008.
N 2. P. 64.
17
50-littia SFUZhO: yuvileina knyha Svitovoi federatsii ukrainskykh zhinochykh orhanizatsii, 1948
1998 / [red. M. Shpir]. Toronto: Vyd-vo Svitovoi federatsii ukrainskykh zhinochykh orhanizatsii,
2002. P. 496.
18
Shvedova N. A. Zhenshchyny v Kanade... P. 58.
CONCLUSION
Ukrainian womens movement in Canada demonstrated that one of its essential
tasks was persistent struggle for ensuring womens rights in Canadian society. Ukrainian
womens organizations, being an integral part of democratic society, supported ideol-
ogy and practice of liberal feminism and were active representatives of second wave
feminist movement. Their activity contributed to implementation of political and legal
systems reforms in Canada and improvement of socio-economic and political situation
of Canadian women.
.

, - -
.

, , ,
. ,
, .
: , , ,
.
254 : , , . 29/2017
930.1
-
, - ,
.
.
: , , , .
2016- .
, , , , - , ,
,
: -
, . 1
2 .
3,
, 4.
, -
,
- . ,
- ,
,
, :
, !.
,
-
. ,
: . , , ,
1
. . . 19201953 . / . . :
, 2012. . 2: 19201953 . 206 .
2
. . . 19532000 . / . . :
, 2016. 188 .
3
. 19171920 .
/ . // : , ,
. , 2009. . 18: - : 90-
. . 682693.
4
. : / . // . 2009. 6.
. 8388.
255
,
. , , -
,
, , .
,
, , -
.
, , ,
, . , ,
, : , 5, 6.
1990 . ,
.
, -
. ,
, .
, , ,
, .
, .

, .
.
,
, . -
, , ,
- , -
.
. 19201953 .,
.
? , , , .
( ) ,
. . -
, , , :
, ()
, . . 1)
; 2) ( , ),
, !7.
:
, -
! [] 8.
. ,
, ,
5
. , / . . . .: , 1975. 288 .
6
. / . . , 1982. 128 .
7
. . . 19201953 . . 7.
8
. . 7, 8.
256
. , -
: : ,
!9.
, .
,

. , .
,
. , . .
, 19211923 ., .10.
. 19191929 .,

. -
, ,

, .
, - :
11. -
, ,
. . . ,
-
. ( )
- ( , , )
. [] 20-
, - 12.
, , -
.
.
,
,
(). . , ,
, , ,
,
, .
, ,
: , .
, 1953 . (
) ( . .)
). ,
, 13.
9
. . 35.
10
. 19211939 . / . . :
, 2004. 64 .
11
. . . 19201953 . . 4546.
12
. . 52.
13
. . 63.
257
, . :
; .
( . . .)
, ,
; 14.
, -
: ,
, ,
,
15.
.
,

16. -
,
, ,
, .
, -
,
.
, , -
.
.
, -
. . ,
, , .
, ,
.
. -
,
. (), (-
), (), (), , ,
,
, ,
1929 17. . ,
,
18. , -
, .
14
. . 56.
15
. : /
. // . : . : - ,
2009. . 15.
16
. : / . ; .
. . : , 2012. . 3152; 93107.
17
. . . 19201953 . . 67, 70.
18
. ? / . . , 1999. 24 .
258
, , .
, .
!
19.
( ) 1929 1939 .
, . . -
,
. ,

, ,
, . -
,
. 20.
. , -
, , -
.
, 1917 .
-
. [] 21.
.
, : 1)
; 2) ; 3) .
, ,
, . []
, ( -
). - ,
; -
.
, ,
, . []
, ;
22.
, . -
, . ,

, ,
, : 23.
,
: ,
, . 80%
19
. . . 19201953 . . 73.
20
. . /
. . , 2013. . 2. 628 .
21
. . . 19201953 . . 83, 84.
22
. . 8990.
23
. . 94.
259
. , ,
24.
1933- . -
, ,
. 33- , ,
.
. []
, 1933 ,
25.
19291939 . .
-
.
, , -
, , 1929 ., , -
. , ,
,
.
,
!.
. ,
26.

,
: ,
- ,
, .
19381939 . . -
.
, -
:
.
, !.
19381939 ., ,
. -
. , -
, :
, ,
27. 28. .
, , : -
, , !
24
.
25
. . 101, 106107.
26
. . 127.
27
. - / . . , 1994. . 219.
28
. , /
. // . 1995. 3. . 7378.
260
. 1939
17 . ! 29.
, . ,
1 , , :
. , -
.
,
30. , ,

, . :
, I .
, -
. , . -
. ,
, . , .

, .
. .
, . . -
: , ( ) -
:
? , :
( . .). 1940 [] --
, , -
. .
[] 1940 (
)31.
, . ,
. , ,
- 32.
, , .
, , -
1953 33, 50
( ),
( ), ,
,
, 34.
29
. . . 19201953 . . 162.
30
. (19211939 .) / . . :
, 1999. . 318.
31
. . . 19201953 . . 177, 180.
32
. . 193.
33
. 19421952 / . . , 1953. 318 .
34
: , , . , 2004. . 11:
. 296 .;
. . :
261
. ,
. ,
, , ,
,
,
. ,
, .
, ,
, , -
.
. 1943 .
2012 ., , , ,
, 2016 .
1943 . ,
, , ,
. de facto -
, , ,
, .
, .
, ,
35.
. ? , 1943
. , ,
( 2030- ,
).
- . [] :
1943 !
, 36. -
, ,
-
. ,
, -
. -
. , -
. ,

.
.
. -
19451953 . ,
, .
, 2005. 496 .; . . , 2007.
352 .; -
- . , 2012. 588 .
35
: , . : , 2010. 397 . (De profundis).
36
. . . 19201953 . . 199, 201.
262
- .
,
:
- . []
37. -
, , , 85% -
, 15%
. . . (, , , ),
; ( ),
; ,
( ). ,
, ,
, .
, ,
, , , ,
, ,
, .
. -
, - .
, , -
( ),
, 38. - ,
. . ,
, 19461947 .,
, ,
. .
-
. ,
. -
. []
, !
! (: !?).
;
( ) -
, ! []
.

39.
. -
, -
. ,

37
. . 219, 220.
38
. . 225.
39
. . 236, 238.
263
, , , :
. :
,
. , . ,
, :
. .
1989 40.
. :
, 1963
()
, 1963 ,
, 41.
,
1991 . , .
, , -
, 1959 . ,
. ,
. . 42. , -
. 1959 .
,
. . 1960 . -
43. , .
1963 .,
. , 1961 .44.
,
- . -
. , ,
,
1964 ., 1965 . .
45.

. 1970- .
. . . 1980 .
. . ,
. -
1989 . 1991 .
40
. . 247.
41
. / . // . 1993. 910. C. 185.
42
. ! ....
, 19391960 .: / . . : , 2012. . 548.
43
. . 549.
44
. . . 185; . 4050-
: / . . : , 2003. 464 .
45
. ! .... . 549; .
/ . // . 2002. .
. 86.
264
. .

1991 ., . . 1992 .46.
,
-
, : .
1946 . -
6 405 , 641 , 142 , 5 572 47. -
,
. 48,
, .
-
, . :
,
, , ! ,
,
, ( , ),
, , -
, . [] 40-
, , ,
, , ,
. , , :
! , ,
, 49.
. . -
: 563 ,
, 10 , 32 , 84 ,
463 , 1 888 . -
21 , 154 , 57 303
, 2 800 , 4 000
. 81
, 59 326 .
155 108 ,
. 1 746
. 76 753 -
. 103 866
, 87 756
. ,
46
. . . 87;
. / . . , 2002. 104 .
47
. . 60- / . . :
, 2002. . 34.
48
. / . . : , 2012. 448 .
49
. . . / . . : ,
2013. . 426.
265
14 424 , 30 676 , , ,
50.
, ,
. , , , -
, ,
,
. .
-
19532000 .
. , ,
-51. , -
,
, .
,
. , : , -
60- , 52.
80- ,
2016 , ,
,
. 53, . 54, . . 55, . -
56, 57,
(19601990)58,
, . 59, . 60, . 61, . 62,
50
. ! ... . 550.
51
. . . 19532000 . . 5.
52
. . 7.
53
. : 196080- . / . . :
, 1993. 224 .
54
. - 1950- 1990- /
. . : - , 1998. 720 .; . .
- 19401980- / . . :
Academia, 1999. 324 .
55
. ( 50- 80- . .) / . ,
. . : , 2000. 616 .
56
. : (1960-
1970- ) / . . : , 2010. 300 .
57
: 19601990. / [. . . ]. :
, 2010. 804 .
58
(19601990): / [.
. ]. : , 2013. 736 .
59
. / . . : , 2008. 928 .
60
. . / . ; [. . , . , . -
]. : , 2014. 664 .
61
. . . / . . : ,
2013. 920 .
62
. : 2 . / . . : , 2015. . 1: ?:
/ [. . ]. 364 .; . 2: /
[. . ]. 597, [24] .
266
. 63, . 64, . 65, . 66,

. 67, . 68 .
,
. .
,
. , , .

. . , . :
. . -
, . , . ,
. . , , , :
, 69.
. .
, .
. , ,
:
70. . , -
,
, , ,
, , -
71.
, ,
. . ,
,
. 68 . 187- .
,
. . . ,
, 72. . ,
50- . -, 50-
60- . ,
63
. : / . . :
: , 1998. 560 .
64
. : / . .
: - . . -, 2016. 535 .
65
. . / . ; . . [
.]. : - . . -, 2009. 656 .
66
. : / . . : .
213 .
67
. . : 10 . / . . ; . . . . : , 2002.
68
. : 4 . / . . : [. .], 20022012; .
: . / . . : , 2013. . 1: 19882002 . 311 .;
. 2: 20032009 . 303 .
69
. : . 139.
70
. : / . .
: , 2013. . 259.
71
. . C, -
1960- 1980- ( ) / . . : , 2008. . 40.
72
. ... . 101168.
267
.
, ,
, - .
, -
, . , .
, 19541959 . 183
,
1979 , 1300 . . 73.
. , ,
. -
. -
, , , .
, . ,
. ,
. , . , .
, (1970
; 2016 ) .
. ,
, .
, ,
.
, 1970 .
( 1
1969-, 1 1970-). ,
, ,
, ,
. ,
!, , ,
, ,
. - -
, ,
. .
. , . . - -
, ,
, . .
, -
. , ,
, -
, , , . ,
, , ,
-
, - , , ,
, , ,
, , , .
73
. - ... 720 .
268
. ?
, ,
.
50- , , -
. -
, .
[] .
. 60-
, , 74.
.
- 60- . -
, . ,
. ,
60- . , . , .
( ),

75. . , , , -
, -
-76.
, ,
. 77, :
,
60- 78.
, , , ,
, ,
, .
, , , -
: .
, 79.
. .

,
- , , ,
. , ,
,
,
- , -
.
74
. . ... . 34, 36.
75
. . 45.
76
. . 48.
77
. . 4950.
78
. . 76.
79
. . 63.
269
. :
, ,
, , ?80.
.
, .
. . -

. . . ,
. -

: , - ,
[] .
[]
, , 81
, . -
. .
: -
.
82. , ,
.
. , ,
. .
, . , ,
,
. :
, ,
. ,
, .
()
. 187 -
88 , 11, 39, 23
18, 5 . , ,
1984 . , -
90- 2015 . ,
, ,
. -
.
, -
, , ,
. , , , : -
60- : , ,
80
. ? / . . : . -
, 2005. . 102.
81
. . ... . 62.
82
. . 7071.
270
( ). 60- ,
, , -
,
83. : 60- -
. .
. ?84.
60- , , -
. , .
. , -
XX . , ,
, .
, . , .
-,
. -:
,
,
. -
: ( ),
.
60- , -
, 85.

, ,
. . 86 ,
. 87,
. 80- 90- . . ,
,
- .
. (2016)
, .
88, -
, , 1984 .,
1986, 1991, 2000 .
, . ,
. -,
. , ,
83
. . 91.
84
. . 99.
85
. . 137.
86
. - 720 .; . .
- 19401980- / . . :
Academia, 1999. 324 .
87
: , , / [. . ,
. ; . . . ]. : [..], 2000. 679 .;
(-2). , , : 2 . : , 2005. . 1 /
[. . . ]. 704 .
88
. . ... . 136137; 140141.
271
, , -
, , ,
.
, , -
, . -
, , ,
, ,
,
. -
, ,
.
, , . .
, , ,
.
- , -
. , , ,
,
.
, ,
.
, -
. , :

. .
, ,
89.
. -,
-
,
, ,
. . .
. 1972 .
, : 1972 -
, 1985 . , .

. ,
: -
, , . , .
1985 ., .
1984-, . 1984-, . ..
. , ,
.
, . . . -
:
89
. . 20.
272
, : -. [] ,
, .
[] (. . .) ,
90. , .
1974 ., , -389/36
. .
. , , -
. . : .
? , .
: ,
, , , .
.
. []
, []
[] , -
( ) . -
[] ( )
. [] ,
91.
, ,
. -
,
. ,
.
. , -
: , ,
. , . ,
(- )92.
-. .
. 93. ,
, , , . -
,
, -

94. :
?.
, . : -
85,
90
. . 156157.
91
. . 157158.
92
. . / . . : - ,
2013. . 5.
93
. . 183192.
94
. . 184.
273
1985 ,
95.
1984 .
1986 ..
, ,
, -
. . : ,
, - 96, 1985 .,
, , . .
. ,

. ,

. ,
,
97. , , ,
. ,
.
. -
: 1)
1986 ? 2)

? 3)
, -
? ,
, :
. [] , -
, , ,
, 98.
, - -
,
. , ,

1986 99.

, -
, . ,
, , , -
, ,
. . ,

95
. . 186.
96
.
97
. . 188.
98
. . 189.
99
. . 190191.
274
1 . -

-.
. , , . . -
: , -389/36 -
100.

. , .
.
, .
,
. .
, , , ,
101.
- ,
.
. : . ,
, , , ,
. , , -
. [] ,
. [] ,
. . []
. [] , ,
. [] , , .
, , -
, 102.
,
, :
. -
103.
, . ,
: , ,
: ?
, . [] 1972
. , ,
. - , .
, . 1975
. , , ,
. .
, . ,
, . [] .
100
. . 355.
101
. / . // . 1976. . 11. . 8486.
102
.
103
. . 86.
275
. . ,
. , 104.

, .
, .
,

.
. , . .
, .
,
. 105 . 106.
-
-
,
.
.
. ,
, . ,
, -
. ,
( ) , . ,
, , -,
-. -
. .

- ,
. -
. ,
, :
. -
. 19532000 . -
, ,
, ,
. .
.
.
: ,
80-
[] 2000-, ,
, . ,
104
. ( ) / . // . : 3 . :
. - . 2007. . 3. . 629.
105
. . ... . 80155.
106
. ... . 583584.
276
-. [] ,
, , , 30 107.
, ,
. .
. , .
-
- 19892000 . ,
, , -
.
.
, XX .
. ,
: 1917 1920 .
- 15 1939 ,
30 1941
50- .
1991 !108.
, XX . . -
. -
,
, , XX .
. .
. :
.
Oleh Polianskyi. History of Ukraine in studies of Valentyn Moroz

The article is devoted to analyzing the perception history of Ukraine of the Valentyn
Moroz, historian and prominent gure in the Ukrainian national movement of the 20th
century. The comprehensive analysis was given to historical of scientic papers. Considerable
attention focuses on the peculiarities of his historical concept.
Key words: Valentyn Moroz, history of Ukraine, historical concept, underground press.
107
. . ... . 5.
108
. . 169.
:
94(477+438)09/20
- :

,
.
. .
: , , , -
, , , ,
, .

1, .
, , -
,
.
1
, ,
. , , ,
- ( . : ,
/ . // . 2003. 4. . 134139;
. : / . //
. .
. , 2004. . 2. . 385394; . :
, , , , , / . // : .
. . , 2007. . 15. . 1332). ,
, .
XVIIIXX . ,
, ,
, ( .
/ . // . ,
2010. . 13. . 196204; . / . //
: . , 2011. . 4. . 716; . ? /
. // Theatrum Humanae Vitae. . , 2012.
. 95107). - .
, . ,
,
- .
.
.
, .
278
1920- ., 2.
,
, ,
. ,
, .
. -
,

, . ,
.
, , , (,
). -
(18981984)
3 .
,
, -
4.
( , , ,
, 5),
,
, .
-
, ,
. . -
,
2
. . / . . , . . . , 1992; .
/ . . , . . . , 1995; . . -
19181919 . / . . , 1998; .
- (19141918) / . //
. , 2003. . 13. . 1. . 155172; .
(19181919) / . // . ,
2005. . 2. . 235246.
3
owmiaski H. Pocztki Polski / H. owmiaski. Warszawa, 1970. T. 4. S. 491493.
4
Parczewski M. Pocztki ksztatowania si polsko-ruskiej rubiey etnicznej w Karpatach. U rodel
rozpadu Sowiaszczyzny na odam wschodni i zachodni / M. Parczewski. Krakw, 1991; Ejusdem.
Badania nad kultur wczesnosowiask / M. Parczewski // Archeologia i prahistoria polska w ostatnim
pwieczu / [pod red. M. Kobusiewicza i S. Kurnatowskiego]. Pozna, 2000. S. 413421; Ejusdem.
Quellen zur slawischen Besiedlung im Karpatengebiet / M. Parczewski; hrsg. von M. Parczewski.
Krakw, 2001 Bd. 1; Ejusdem. Problem Ldzian a ksztatowanie si polsko-ruskiej rubiey etnicznej /
M. Parczewski // Civitas Schinesghe cum pertinentiis / [red. W. Chudziak]. Toru, 2003. S. 151165;
Fokt K. Chorwacja Pnocna midzy rzeczywistoci, hipotez a legend / K. Fokt // Acta Archeologica
Carpathica. Krakw, 2003. T. 38. S. 135155; Ejusdem. Zagadka plemion z nad Bugu, Sanu,
Dniestru i Styru / K. Fokt // Przegld historyczny. Warszawa, 2004. T. 45. S. 441455; Florek M.
Topograa plemienna Midzyrzecza Wieprza i Bugu na przeomie I i II tysiclecia i zagadnienie Grodw
Czerwieskich w wietle rde pisanych i archeologicznych / M. Florek // Pogranicze polsko-ruskie
we wczesnym redniowieczu na Lubelszczynie. Skarby z przeszoci. Lublin, 2009. S. 2334.
5
Nalepa J. Prapolski bastion toponimiczny w Bramie Przemyskiej i dzianie / J. Nalepa // Pocztki
ssiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-slowackie w redniowieczu. Rzeszw, 1996.
S. 4764.
- : 279
,
6.
7.
, .
- 8,
9.
(19332005) ,
10.
(19262010). , ,
- (IX
6
Fokt K. Zagadka plemion z nad Bugu, Sanu, Dniestru i Styru. S. 450.
7
.: . i i i / . // i . ,
1993. 56. . 210, 57; . ii i / . //
: . . . i, 1998. . 1. . 4979; . i
i / . // ii : i i i i
i. i, 2001. . 195210; .
- / . // -
( VIII .). , 2004. . 4. . 105132; .
? / . //
. , 2004. . 8. . 3845; . /
. // - . 2. . 2005.
. 1. . 133146; . . . .
/ . // Rossica Antiqua. 2006.
. -, 2006. . 639; .
. .: / . // .
. , 2010. . 45. . 1354; .
. . . / . // ().
2010. 3(21). . 549, 159169; . . .:
/ . // . - . ,
2011. . 1046; . / . //
. Byzantina Ukrainensis. , 2013. . 2. . 71101; . Chrouati et altera
Chrowati / Leontij Vojtovy // Ukrajinski Karpati: etnogenezaarheologijaetnologija / [riredio
Jevgenij Paenko]. Zagreb, 2014. S. 207254; . : /
. // . , 2015. . 10. . 126137; . .
:
/ . . // Rossica antique. 2006. . -
, 2006. . 4073; . :
/ . . . -, 2006; . ,
: /
. . // : . . . , 2006. . 3. . 3166; .
: - / . . //
: , , . , 20062007. . 15:
Confraternitas. . . 5561; .
, :
/ . . // . , 2007. . 1. . 1344; Ejusdem. Velika
Hrvatska. Etnogeneza i rana povijest Slavena prikarpatskoga podruja / A. V. Majorov. Zagreb, 2012.
8
owmiaski H. Ldzianie / H. owmiaski // Slavia Antiqua. Warszawa, 1953. T. 4. S. 97114.
9
Ejusdem. Pocztki Polski. Warszawa, 1970. T. 4. S. 491493.
10
Wasilewski . Dulebowie Ldzianie Chorwaci. Z zagadnie osadnictwa plemiennego i stosunkw
politycznych nad Bugiem, Sanem i Wis w X wieku / . Wasilewski // Przegld Historyczny.
1976. R. 67, nr 2. S. 181187.
280
X .), 11.
(19311991)12. -
13.
,
(, ),
-
14. -
, 15.
,
16.
11
. .
/ . // .
. , 2002. . 2. . 1315; .
- ( V .) / . //
(). 2002. 4. . 321; . - :
. . ( V .) / . //
: . . , 2005. . 2829.
12
. .
/ . . . , 1979. . 186187.
13
. . /
. . // . .
1997 . , 1997. . 276278.
14
. .
. / . . . , 1988. . 9.
15
. - /
. // . . :
. , 2007. . 10. . 47; .
/ . // - .
, 2007. . 15. . 256270; . / . //
. . : . , 2008.
. 12. . 4749.
16
Dagome iudex, 990992 . (
() ). owmiaski H. Imi chrzestne Mieszka I / H. owmiaski //
Slavia occidentalis. Pozna, 1948. T. 19. S. 203308; Rospond S. Mileniowe badania onomasty.
I. Dagome tajemnicze imi lub imiona pierwszego wadcy polskiego / S. Rospond // Jzyk Polski.
1960. T. 40. 1. S. 1727; . . / . . //
. , , . , 1990.
. 2527) (Civitas Schinesghe)
. (
. ),
. .: Fabre P. La Pologne et le Saint Sige. tudes
dhistoire ddis G. Monod / P. Fabre. Paris, 1896; Ptanik J. Dagome iudex / J. Ptanik. Krakw,
1911; Zakrzewski S. Najdawniejsza bulla dla Polski. Spostrzeenia nad dokumentem Dagome iudex /
S. Zakrzewski. Lww, 1921; Koczy L. Dagome iudex, Schinesge i Ambaba / L. Koczy // Roczniki
Historyczne. Pozna, 1936. T. 12. S. 126; Kozowska-Budkowa Z. Repertorium polskich
dokumentw doby piastowskiej / Z. Kozowska-Budkowa. Krakw, 1937. Cz. 1. Nr 2. S. 23;
Labuda G. Znaczenie prawno-polityczne dokumentu Dagome iudex / G. Labuda // Nasza Prszeszo.
Krakw, 1948. T. 4. S. 3335; Ejusdem. Studia nad pocztkami pastwa Polskiego. Pozna, 1988.
T. 2. S. 240263; Ktrzyski S. Dagome iudex / S. Ktrzyski // Przegld Historyczny. Warszawa,
1950. T. 41. S. 133138; Suowski Z. Geograa dokumentu Dagome iudex / Z. Suowski // Slavia
Antiqua. 1953. T. 4. S. 232248; Kowalenko W. Znowu o Dagome iudex / W. Kowalenko // Roczniki
Historyczne. Pozna, 1958. T. 24. S. 233304; Bogdanowicz P. Geneza aktu dyplomatycznego
- : 281
, , ,
.
. . ,

-
1940- ., , ,
.
.
. .
,
, .
, , ,
,
-
17.
18.

( 19, 20, 21,
zwanego Dagome iudex / P. Bogdanowicz // Roczniki Historyczne. Pozna, 1959. T. 25. S. 9324;
Kurbiswna B. Dagome iudex studium krytyczne / B. Kurbiswna // Pocztki pastwa Polskiego.
Ksiga Tysiclecia. Pozna, 1962. T. 1. S. 363424; Buczek K. Zagadnienie wiarygodnoci
regestu Dagome iudex / K. Buczek // Studia rdoznawcze. Warszawa, 1965. T. 10. S. 117139;
owmiaski H. Pocztki Polski / H. owmiaski. Warszawa, 1973. T. 5. S. 595621.
17
Myliski K. Polska a ksistwo Halicko-Wodzimierskie na przeomie XIII i XIV wieku /
K. Myliski // - : , , , ,
. , 1993. C. 79.
18
.: yliska J. Piastwny i ony Piastw / J. yliska. Warszawa, 1975; . .
( .) / . . //
. 1987 . , 1989. . 5058; . .
/ . . , . . // . ., . .
. , 2008. . 329346.
19
. - / . //
. . , 2001. T. 3. C. 7985.
20
Tgowski J. Maestwo Lubarta Gedyminowicza, Przyczynek do genealogii dynastw halicko-
woyskich w XIV wieku / J. Tgowski // Genealogia. 1995. . 6. S. 1726; Ejusdem. Pierwsze
pokolenia Giedyminowiczw / J. Tgowski. Pozna; Wrocaw, 1999. 317 s.; Ejusdem. Kontakty
rodzinne dynastw polskich i ruskich w redniowieczu / J. Tgowski // Midzy sob. Szkice historyczne
polsko-ukraiskie / [od red. prof. T. Chynczewskiej-Hennel i prof. N. Jakowenko]. Lublin, 2000.
S. 338; Ejusdem. Nowe rda do kwestii datacji objcia rzdw na Rusi przez Wadysawa Opolczyka /
J. Tgowski // redniowiecze polskie i powszechne. Katowice, 2009. . 1(5). S. 130137;
. - -
( XIV .) / . // . , 2010. . 260,
. 1. . 4556; Ejusdem. Kilka sw o rodzinie Lubarta Giedyminowicza / J. Tgowski // Scientia
nihil est quam veritatis imago. Studia oarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygowi w siedemdzesit
rocznic urodzin / [od red. A. Sochackiej i P. Jusiaka]. Lublin, 2014. S. 588601.
21
Dbrowski D. Maestwa Daniela Romanowicza (aspekt genealogiczny i polityczny) / D. Dbrowski //
Veneralibes, nobiles et honasti. Studia z dziejw spoeczestwa Polski redniowiecznej. Prace oaro-
wanie Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesit rocznic urodzin i czterdziestopiciolecie
282
22,
pracy naukowej. Toru, 1997. S. 4350; Ejusdem. Maestwa Wasylka Romanowicza. Problem
mazowieckiego pochodzenia drugiej ony / D. Dbrowski // Europa rodkowa i Wschodnia w polityce
Piastw / [od red. K. Zieliskiej-Melkowskiej]. Toru, 1997. S. 221233; Ejusdem. Czy istniao
dwch synw Daniela Romanowicz o imieniu Mcisaw? Przyczynek do genealogii Romanowiczw,
ksit halicko-woyskich / D. Dbrowski // Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Nowa
seria. 1999. T. 4 (15). S. 177187; Ejusdem. Stosunki polityczne Lwa Daniowicza z ssiadami
zachodnimi w latah 126312991300 / D. Dbrowski // .
. , 2001. . 3. C. 4269; Ejusdem. Rodowd Romano-
wiczw ksit halicko-woyskich / D. Dbrowski. Pozna; Wrocaw, 2002. 348 s.; Ejusdem. Czy
Jan Dugasz pisz sidm ksig Annalium korzysta z Kroniki halicko-woyskiej lub rda jej
pokrewnego? / D. Dbrowski // Ruthenica. , 2004. . 3. . 150185; Ejusdem. Romanowy-
czi w rocznikach polskich / D. Dbrowski // .
70-. ; , 2004. . 1. . 487497; Ejusdem. Kronika
halicko-woyska jako rdo do poznania genealogii uwagi wstpnie / D. Dbrowski // Ruthenica.
, 2005. . 4. . 5461; .
( , -
/ . // - . 2.
. 2005. . 3. . 319; Ejusdem. Dwa ruskie maestwa Leszka Biaego. Karta z dzie-
jw Rusi halicko-woyskiej i stosunkw polsko-ruskich w pocztkach XIII wieku / D. Dbrowski //
Rosznik Historyczny. 2006. R. 72. S. 6793; . ()
( ) / . // . , 2007. . 252.
. 376409; Ejusdem. Genealogia Mcisawowiczw. Pierwsze pokolenia (do pocztku XIV wieku) /
D. Dbrowski. Krakw, 2008. 817 s.; .
( . . ) / . // . 2009.
. 8. . 85100; Ejusdem. Wodzimierz Dymitr Rurykowicz i jego stosunki z Danielem Romanowic-
zem. Kartka z dziejw politycznych Rusi w 1 po. XIII wieku / D. Dbrowski // .
. . , 2009. . 1. . 6889; Ejusdem.
Miejsca pochwkw Mcisawowiczw w XII i XIII w. / D. Dbrowski // In memoriam honoremque
Kasimiri Jasiski. Toru, 2010. S. 7994; Ejusdem. Przyczyny i okolicznoci rozpadu ksicych
maestw na Rusi w XII i XIII wieku / D. Dbrowski // Kwartalnik Historii Kultury Materialnej.
2010. R. 58. Nr. 34. S. 349366; Ejusdem. O zgonie Daniela Romanowicza jego nastpstwach
dla Rusi Halicko-Woyskiej / D. Dbrowski // : , ,
: . . . , 2011. . 20: Actes testantibus.
. . 289296; Ejusdem. Dzieje Chemszczyzny w wietle informacji
latopisw (lata 11701218) / D. Dbrowski // Rocznik Chemski. 2011. T. 15. S. 6984; .
-
/ . // . 2011. . 23.
. 8892; Ejusdem. Balans zyskw i strat Rusi Halicko-Woyskiej w stosunkach z Czechami i Wgrami
w XIII wieku / D. Dbrowski // Zwycizcy i przegrani w dziejach redniowiecznych i wczesnonowo-
ytnych Czech i Polski / [od red. W. Iwaczaka, D. Karczewskiego]. Krakw, 2012. S. 295338;
Ejusdem. Przystpnienie Mcisawa Mcisawowicza do walk o Halicz / D. Dbrowski // :
. , 2012. . 6. . 119139; Ejusdem. Daniel Romanowicz. Krl Rusi
(k. 12011264). Biograa polityczna / D. Dbrowski. Krakw, 2013. 538 s.; Ejusdem. Ksie w
drodze. O mobilnoci Rurikowiczw w XIII w. na przykadzie Daniela Romanowicza. Klasykacja
podry / D. Dbrowski // Slavia Orientalis. 2015. . 64, nr 1. S. 734; .
. ( IV .) / . . -,
2015. 879 .; Ejusdem. Krl Rusi Daniel Romanowicz. O ruskiej rodzinie ksicej, spoeczestwie
i kulturze / D. Dbrowski. Krakw, 2016. 412 s.
22
Bartnicki M. Dziaalno dyplomatyczna ksicia Daniela Halickiego w latach 12171264 / M. Bart-
nicki // . , 2003. . 3041;
Ejusdem. Polityka zagraniczna ksicia Daniela Halickiego w latach 12171264 / M. Bartni-
cki. Lublin, 2005. 251 s.; Ejusdem. Elita polityczna ksistwa Halicko-Wodzimierskogo w
XIII w. / M. Bartnicki // Ruthenica. , 2006. . 5. . 106117; Ejusdem. Elita ksistwa
- : 283
23, 24), ( 25,

Krakowsko-Sandomierskiego wobec stosunkw z ksistwami ruskimi w XIII wieku / M. Bartnicki //
. . , 2007. . 7. . 925; Ejusdem. Atrybuty wadzy
ksit ruskich XIII w. jako elementy prestiu / M. Bartnicki // . , 2008. . 8.
. 2132; Ejusdem. Wizerunek w kronice halicko-woyskiej / M. Bartnicki //
: , , . . 20. . 93100;
Ejusdem. Sprawa insygniw koronacyjnych krla Daniela Romanowicza / M. Bartnicki // Zamojsko
-Woyskie Zeszyty Muzealne. Zamo, 2012. . 5. S. 3747; Ejusdem. Wadca i poddani w
historiograi ruskiej XIXIII wieku / M. Bartnicki. Lublin, 2015. 344 s.
23
. . /
. // : . . . , 2003. . 6. . 4549;
. -
/ . // .
, 2006. . 571: . . 8588; . -
:
1205 . / . // : . . . , 2006. . 23. . 314;
. 1205 .: , , / . // -
. : , , -
. , 2008. . 14. . 139149; . : -
1240- . / . //
: :
. . . , 2009. . 16. . 912; Nagirnyj W. Polityka zagraniczna ksistw
ziem halickiej i woyskiej w latach 1198(1199)1264 / W. Nagirnyj. Krakw, 2011. 362 s.
24
Jusupovi A. Przynaleno polityczna Drohiczyna w XI I pierwszej poowie XIII w. / A. Jusupovi //
1252. -, 2008. . 153171; .
(12051269). /
. // . , 2010. . 260, . 1. . 86104; Ejusdem. Wpyw ha-
lickiego otoczenia ksicego na wadz w pierwszej poowie XIII w. na przykadzie Sudysawa /
A. Jusupovi // : . , 2011. . 5. . 145163; Ejusdem.
Mirosaw-piastun i Mirosaw halicki w przekazach kroniki halicko-woyskiej / A. Jusupovi //
: , , . . 20. . 769783;
. ? / A. // Rossica antiqua. -
, 2012. . 2(6). . 114133; Ejusdem. : -
? / A. Jusupovi // Colloguia Russica. Ser. 1. Krakw, 2012. . 2. S. 8186; Ejusdem. Elity
ziemi halickiej i woyskiej w czasach Romanowiczw (12051269). Studium prosopograczne /
A. Jusupovi. Krakw, 2013. 352 s.; . .
/ . // Rossica antiqua. -,
2014. . 1(9). . 4462; . / ? -
. / . // -
. , 2015. 5. . 4369; . .
/ . // -
: - . , 2016. . 2332.
25
. . /
. . // . 1968. 12. . 7884; .
- / . . //
. , 1968. . 7481; .
(XXIII .) / . . // -
. , 1971. . 1. . 7183; .
(
.) / . . // .
. . , 1972. . 107124;
. - / . . // . 1973. 1.
. 92107; . -
/ . . // .
284
26, 27, 28,

XIIXIV . , 1974. . 261275; .
/ . . //
/ . . . , 1982. . 144
166; . / . . //
. 1985 . ,
1987. . 6263; . - XIII XIV . /
. . // . 1987 . , 1989. . 7177;
. - / . . // -
: , , , / . . . ,
1993. . 35; . - / . . // :
. , 1995. . 1. . 95112; . - / . . .
, 1999. 40 .; . -
/ . . // . 800-
- . , 2001. . 312; .
: ? / . . // . . 1. . 721726; .
/ . . // :
. , 2008. . 2. . 329; . .:
. / [. . ]. , 1999. 195 .;
. 19992005 / [.: . , . ]. , 2006. 40 .
26
. XIXVIII . / . //
- . , 1971. . 1. . 150181; .
XIIIXVIII . / . // : .
, 1981. . 7. . 8893; .
/ . //
. , 1985. . 133139; . .
IX XIII . / . // . , 1993. . 225.
. 167184; . /
. // : . ,
2005. . 7491; . /
. // 130318072007: . , 2007.
. 39. . / . // . .
, 2007. . 3161; . / . // . . 6269;
. .: . /
[. . ]. , 2006. 263 .
27
. . - XVIII
. / . . // : , . ,
1982. . 129149; . -
/ . . . , 1988; .
/ . . . , 1988; .
-
V / . . // . , 1996. . 231. . 129149;
. - V .
. / . . . , 2004. 1282 .; .
/ . . . , 2011. 467 .; .
/ . . . , 2011. 755 .;
. .: .
/ . // . . 1. . 1758.
28
. . / . . . , 1979 [
: . . ( ) / . . // . .,
. . . , 1990. . 97110; . ,
/ . . // . . . , 1991; .
/ . . . , 2001; . / . . . ,
2002]; . -
- : 285
29, 30,
. / . . . , 1985; . - / . . //
. , 1998. . 5; . - . .
. / . . / [ . .-. . . ]. , 2002;
. - / . . . , 2002; .
/ . . . , 2011; . .
. / . . , . . . , 2008; . . .:
. - . .
70-. , 2002. . 269281.
29
. i i (II .) / . //
i i . , 1991. . 1022; . ii i i
i ii IIXVI . / . . i, 1996. . 4861, 89164, . 4, 1719,
29, 3234, 39, 41, 4950; . i / . // .
i, 1996. . 231. . 355367; . i i i
i i / . // -ii ii i. i,
1998. . 1: i I. . i (19151995). . 286294; . ii i
i (i I VI .). , i i i . I-
i i / . . i, 2000. 649 .; .
i - i / . // i
i. i, 2001. . 3. . 1330; . i i /
. // . . 7078; . : / . //
. , 2003. . 7. . 6371; .
? ( ) / . // .
. 1. . 712720; . / . //
- ( VIII .). , 2005. . 5.
. 143156; . : / . . , 2006.
784 .; . - : / . //
. , 2006. . 252. . 187205; . :
/ . // . , 2006. . 10.
. 127131; . - / . . , 2011. 480 .;
. / . . , 2012. 181 .; .
/ . , . . , 2013. 240 .; .
, - (. 1225 . 1301) / . . , 2014.
314 .; . V / . . ,
2015. 478 .; . .: .
// . . - . , 2011. . 431447;
. 19752016 / [. . ]. , 2016. 105 .
30
. . X XIII
. / . . . , 1988; . .
/ . . . , 2001;
. / . . // .
, 2004. 6. . 316; .
. / . . // - (
VIII .). , 2004. . 4. . 7794; . :
- -
/ . . . , 2006; .
/ . . // -
. , 2007. . 7. . 7193; .
/ . . // . , 2009.
4. . 2848; . 1214 .
/ . . // - .
, 2013. . 1213. . 128147. . . .:
. -, 2012. . 3. . 1625;
. . , 2012. . 97111.
286
31, 32). (
33, 34,
31
. - XII
XIII / . // : . , 2010.
. 3. . 104115; . /
. // . 2011. 3. . 2033; .
XIIXIV .: / . //
. 2012. 4. . 2134; .
I / . // : . , 2012.
. 6. . 269279; . ( XIV .):
- , , / . . -,
2014. 496 . [ . : . 406450].
32
. - 1278 ( Hermanni
Altahensis annales) / . // . . -
, 2012. . 21. . 156160; . 26 1278 .:
/ . // Rossica Antiqua. -
, 2012. 1(5). . 95106; .
/ . // (). 2012. 4(30). . 7385;
. /
. // . , 2012. . 16. . 4048;
. 1278 (
XV ) / . // : . , 2012. . 6.
. 187193; .
XIIIXIV . / . // . , 2012. . 264. . 357367; .
Leon rex ruthenorum Anonymi Leobiensis Chronicon / . // redniowiecze
Polskie i Powszechne. Katowice, 2013. T. 5(9). S. 8694; .
1278 : / . // .
. , 2013. . 48. . 4560; .
- XIV ? / . // :
. , 2014. . 8. . 318325; . (
) - XIV . /
. // . , 2014. . 1718. . 7178;
. - 1333:
/ . //
. , 2015. 5(306). . 410; .
12642014 / . //
(). 2015. 2(521). . 230233; .
- / . //
XXVII
: . , 2015.
. 348349; .
IV / . // : . , 2015. . 9. . 2334;
. (14141418) / . //
. :
. , 2016. . 1. . 1. . 913.
33
Gil A. Prawosawna eparchia chemska do 1596 roku / A. Gil. Lublin; Chem, 1999. 260 s.
34
.
/ . // . ,
2004. . 8. . 401412; . XI
/ . // . , 2008. . 11
12. . 3950; . - XIV . /
. // Ruthenica. , 2009. . 8. . 120137; .
XII : / . // Studia z dziejw i
- : 287
35), ( 36)
tradycji metropolii kijowskiej XIIXIX wieku. Lublin, 2009. S. 151179; ()
XIIXVIII : / . . ,
2010. 832 c.; . XIV XV . / . //
: . , 2011. . 4. . 246279; . :
(-) XIIXIV / . //
. , 2012. . 5. . 2972; .
.
/ . // . , 2014. . 8. . 209224.
35
. ( V . / . -
// . , 2001. . 2. . 334350; .
/ . // . .
. , 2001. 611; . -
. / . . , 2003. 112 .; . -
- :
/ . // .
. , 2005. . 2126; . / . . ,
2007. 126 .; . (1245 .). -
/ . . , 2009; .
- 40- XIII :
IV / . // : . , 2012. . 6.
. 153172; . / . //
. , 2013. . 264. . 129135; .
30- / . // : .
, 2013. . 7. . 167174.
36
. / . //
- : , , , . , 1993.
. 113115; . VI
/ . // . , 1994. . 8. . 2025; .
V . / . // . 1994. 1.
. 1719; . V . / . . , 1995. 200 .;
. VI .: / . -
// . ; , 1996. . 3852;
. V .
/ . // . , 1998. . 236. . 4175;
. - / . . , 1999. 132 .; .
: / . //
. . , 1999. . 34. . 5572; .
/ . // . , 2001. . 2:
VI . . 256275; . -
/ . // . . 275302; . -
/ . . , 2001. 40 .; .
/ . // Warszawskie zeszyty ukrainoznawcze.
Studia ukrainica. Warszawa, 2001. T. 1112. S. 124130; .
/ . // -
. . 183186; . (
) / . // : . ,
2002. . 34. . 142146; . :
VIII / . // Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze. Studia
Ukrainica. Warszawa, 2003. T. 1516. S. 1123; Ejusdem. Sztuka XIII-wiecznego Chema. Zagad-
nicze problemy badawcze / V. Aleksandrowych // Do pikna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat
rozwoju sztuki sakralnej od X do XX wieku na terenie dawnych diecezji chemskich Kocioa rzymsko-
katolickiego, prawosawnego grecko-katolickiego. Chem, 2003. T. 1. S. 5259; . Exegi
monumentum ?
288
( 37, 38, 39, 40,
/ . //
: . . , 2005. . 137144;
. V . /
. // . , 2006. . 1(13). . 3849; .
. / . . , 2010. 468 .;
. / . , . . , 2013. 235 .;
. / . . , 2014. . 1: IIIXVI .
194 . . .: .
/ [.: . , . , . ]. ; , 2006. 55 .;
. 19812016 . , 2016. 73 .
37
Buko A. Ziemia chemska w pocztkach pastwa polskiego: problematyka badawcza / A. Buko //
Przez pradzieje i wczesne redniowiecze / [od red. J. Libery i A. Zakocielnej]. Lublin, 2004.
S. 249261; Ejusdem. Na pograniczu kultur i ideologii: zesp wieowy w Stopiu na ziemi Chem-
skiej / A. Buko // Ruthenica. , 2007. . 6. . 189206; Ejusdem. Stopie. Tajemnice ka-
miennej wiey / A. Buko. Warszawa, 2009; .
/ A. //
. 2009. 4. . 199221; Ejusdem. Byzantine cultural
enclave in Central Europe? An example of the mortared tower complex at Stolpie (south aestem Po-
land) / A. Buko // Rome, Constantinople and Newly-Converted and Historical Evidence. Krakw;
Leipzig; Rzeszw; Warszawa, 2012. Vol. 2. P. 233250.
38
Buko A. Rezydencja ksica na Wysokiej Grce w Chemie w wietle wynikw bada
archeologicznych z lat 20102012 / . Buko, . Dziekowski, S. Goub // :
. , 2013. . 7. C. 175186.
39
Dziekowski T. Rozwj przestrzenny Chema w redniowieczu na podstawie bada archeologicznych /
. Dziekowski // Rocznik Chemski. Chem, 2010. . 14. S. 728.
40
. . - . / . . -
// . 1973. 9. . 98105; .
/ . . // -
. 1975. . 16. . 7783; .
/ . . // . 1978. 4.
. 2230; . . // /
. . . , 1983. . 7679; .
/ . . // . 1984. . 48. . 100105; . -
/ . . // .
1985. 10. . 144148; . / . . . ,
1991; . - V . / . . -
. , 1993; . (
XIV .) / . . . , 1994; .
/ . . . , 1996; . / . . . ,
2005. 202 .; . / . . // -
/ . . . , 2006. . 6. . 656664; .
/ . . //
/ . . . ,
2006. . 716; .
XIV / . , . , . // . ,
2008. . 106119; . . -
, . , . . , 2008. 328 .; .
, V / . . , 2009. 528 ;
. / . // :
, , . . 20. . 414421; .
/ . //
. , 2011. . 7. . 243247.
- : 289
41, 42,
41
. . ( ) /
. // . ,
1992. . 2. . 5663; . (
.) / . //
. ; , 1992. . 2426; . Wyniki bada archeologicznych w Dzwinogrodzie w
1994 roku / . , . // Stowarzyszenie Naukowe Archeologw Polskich. Oddzia w
Rzeszowie. Rzeszw, 1994. S. 175182; . Uwagi na temat chronologii obiektw na grodzie
w Dwinogrodzie (Zvenygorod) kolo Lwowa / . , . // Sprawozdania Archeo-
logiczne. 1996. T. 48. S. 177197; . / . //
. , 2002. . 8. . 158169; .
. / . . , 2006. 108 .; .
/ . // Wczesne redniowiecze
w Karpatach Polskich. Krosno, 2006. S. 373389; .
( ) / . . , 2014. 532 .
42
. / . // ,
( . , 1990. . 8993; . /
. // . . 127129; . / . // . . 129
131; . / . // . . 131133; . / . //
. . 133135; . / . // . . 142143; .
/ . // . . 143144; . / . // .
. 144145; . / . // . . 146147; .
/ . // . . 155158; . / . //
. . 158163; . / . // .
. 163171; . / . // .
. 171174; . / . // :
. , 1990. . 5557; .
/ . // VI , . , .
1990. , 1990. . 180182; . :
/ . // - : , ,
, . , 1993. . 4143; .
. / . // VIIIXIV .
/ . . , 1994. . 3234; . - -
. / . // -
. . , 1994.
. 3840; Ejusdem. Bez i Busk: prba rekonstrukcji struktury socjotopogracznej w XXIV wieku /
V. Petehyrych // Kwartalnik Historii Kultury Materialnej. 1995. Nr. 1. S. 6773; .
-
. // Pocztki ssiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-sowackie w redniowieczu.
Rzeszw, 1996. S. 125132; . .
/ . // . ; ,
1996. . 2737; . V
/ . // . , 1997. . 233. . 206214;
. . / . //
. -, 1998. . 4. . 252255; .
. / . // . , 1998. . 235. . 619622;
. - /
. // . , 2001. . 3. . 199209;
. / . // :
. , 2002. . 145146; .
- / . // .
. , 2003. . 2. . 176178; .
/ . // . , 2004. . 1. . 1823;
. / . //
290
43, 44,
. , 2005. . 9. . 337339; .
/ . // .
, 2006. . 2. . 1317; .
/ . // . . 6770; . V/VIX .
/ . //
. , 2007. . 11.
. 101120; .
/ . // : . , 2007. . 1. . 233242; .
[. ]: Dzieje Przemysla. Przemyl,
2004. T. 1 // . . 331333; . / . //
. . , 2008.
. 10. . 4247; . : ,
/ . // : - . , 2008. .
1517; . / . //
- . . , 2010. . 4. . 254267.
43
. / . . , 1991. 40 .;
. . / . . , 1992. 48 .;
. (
) / . , . , . // .
, 1993. . 223. . 393405; . -
/ . //
; [ . . ]. ; , 1996. . 1626; .
/ . //
. , 1997. . 6. . 1. . 135147;
. / . //
. , 1998. . 235. . 594607; .
/ . // . . 559593; .
/ . , . // . . 619622; .
. ( ) / . , . //
. , 1999. . 379: .
. 4352; . . / . //
. , 2000. . 4. . 323331; .
/ . // . ,
2001. . 241. . 275298; .
. / . , . //
. , 2001. . 3. . 166182; .
( 19922000 / . // .
, 2002. . 244. . 578607; -
/ . // . , 2003. . 92100;
. / . // .
, , . , 2006. . 3444; .
/ . , . , . // . . 4550.
44
. .
/ . // .
, 1993. 1. . 7679; -
V . / . // -
. , 2000. . 410: . . 116120; .
XIV . / . //
. - . , 2001.
. 8. . 187199; . -
. / . // -.
. , 2005. . 6. . 223236.
- : 291
45).
46.
, , -
, 47
45
. . / . //
. , 2008. . 1. . 7594;
. [. ]: Sowianie Wschodni w dorzeczu Wieprza i Bugu: historia kultura religia /
[red. J. Libera]. czna, 2008. 103 s. //
. , 2010. . 14. . 505510; . Pogranicze polsko-ruskie we
wczesnym redniowieczu na Lubelszynie / . , . // . ,
2011. . 15. . 429443; . : -
/ . //
. , 2012. . 1415. . 107151;
. (-
) / . // Rossica antiqua. -, 2013. 1. . 354;
. Districtus Podhorayensis: -
XIIIXIV / . // : . , 2013.
. 7. . 109136; . , . Zeriuane/Zuireani
:
/ . // : . , 2014. . 8. . 972; .
( -
) / . // . , 2015. . 9. . 217226.
46
Od cerkwi katedralnej krla Daniela Romanowicza do bazyliki pw. Narodzenia NMP w Chemie.
Wyniki bada interdyscyplinarnych sezonu 20132014. Chem, 2016.
47
aki A. Pierwsze zabytki budownictwa kamiennego w Przemylu / A. aki // Z otchlani wiekw.
Wrocaw; Pozna, 1960. R. 26, zesz. 3. S. 210215; Ejusdem. Najstarsze relikty arhitektotoniczne
na zamku w Przemylu (doniesienie tymczasowe) / A. aki // Sprawozdania z posieze komisji nu-
kowych Oddziau PAN w Krakowie. Stycze-czerwiec 1960. Krakw, 1961. S. 610; Ejusdem.
Wczesnopiastowskie budowle Przemyla i problem ich konserwacji / A. aki // Ochrona zabytkw.
Warszawa, 1961. R. 14, zesz. 12 (5253). S. 3849; Ejusdem. Wstpne badania archeologiczne
w Przemylu (Prace w latach 19561957) / A. aki // Rocznik Prszemyski. Przemyl, 1962. T. 9,
zesz. 2. S. 345351; Ejusdem. Preromaskie palatium i rotunda w Przemylu / A. aki // Z otchlani
wiekw. Wrocaw; Pozna, 1962. R. 28, zesz. 2. S. 128131; Ejusdem. Najstarsza architektura
monumentalns Malopolski w wietle ostatnich bada archeologicznych / A. aki // Sprawozdania z
posiedze komisji naukowych Oddziau PAN w Krakowie. Lipiec-grudzie 1961. Krakw, 1962.
S. 515518; Ejusdem. Przemyl w czasach Bolesawa Chrobrego i Mieszka II / A. aki // Rocznik
Przemyski. Przemyl, 2005. T. 41, zesz. 2. S. 145256; Sosnowska E. Rotunda i palatium na
Wzgrzu Zamkowym w Przemylu w wietle bada z lat 19821985 / E. Sosnowska // Kwartalnik
architektury i urbanistyki. Teoria i historia. Warszawa, 1992. T. 37, zesz. 1. S. 5561; Ejusdem.
Przegld bada archeologicznych na Wzgrzu Zamkowym w Przemylu w latach 19561963 /
E. Sosnowska // Rocznik Przemyki. Przemyl, 1994. T. 2930, zesz. 1. S. 2442; Ejusdem.
Przedromaski zespl rotunda-palatium w Przemylu / E. Sosnowska // Dzieje Podkarpacia. Kros-
no, 2001. T. 5. S. 207213: Pianowski Z. Sedes Regni Principales. Wawel i inne rezydencje
piastowskie do poowy XIII wieku na tle europejskim / Z. Pianowski. Krakw, 1994; Ejusdem.
Krlewska kaplica paacowa na grodzie przemyskim w wietle najnowszych bada / Z. Pianowski //
Rocznik Przemyki. Prszemyl, 2002. T. 38, zesz. 2. S. 9199; Ejusdem. Ktry Bolesaw?
Problem pocztku architektury monumentalnej w Maopolsce / Z. Pianowski // Pocztki architektury
monumentalnej w Polsce / [red. T. Janiak, D. Stryniak]. Gniezno, 2004. S. 257281; Ejusdem.
Przemyl jako sedes regni monarchii pierwszych Piastw / Z. Pianowski // Wczesne redniowiecze
w Karpatach polskich / [red. J. Gancarski]. Krosno, 2006. S. 355372; Ejusdem. Przedromaski
zesp sakralno-paacowy na grodzie przemyskim w wietle bada z lat 20002006 / Z. Pianow-
ski // Architektura romaska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje / [red. T. Janiak]. Gniezno,
2009. S. 419431; Pianowski Z. Rotunda w. Mikoaja w Przemylu. Stan bada i interpretacji
292
48,
49.
(12531387) -
, -
.
1340 ., - -
(
50), -
,
- 51.
52, .
do roku 2000 / Z. Pianowski, M. Proksa // Dzieje Podkarpacia. Krosno, 2001. T. 5: Pocztki

chrzecijastwa w Maopolsce / [red. J. Gancarski]. S. 6379; Ejusdem. Przedromaskie palatium
i rotunda na Wzgrzu Zamkowym w Przemylu / Z. Pianowski, M. Proksa. Przemyl, 2003;
Rodziska-Chory T. Zespoy rezydencjonalne i kocioy centralne na ziemiach polskich do poowy
XII wieku / T. Rodziska-Chory. Krakw, 2009. S. 19.
48
. .
(- .) / . . //
. , 1983. . 2225; .
/ . . . , 1995. . 8; . . /
. . // : ,
90- . , 1992.
. 2. . 8283; . / . , . //
. 1992. 1012. . 26; . /
. , . // : . , 1995. 3.
. 120124; . .
. / . . // .
-; , 1998. . 135138; . -
V / . . , 2005. . 7578.
49
Semkowicz-Zarembina W. Powstanie i dzieje autografu Annalium Jana Dugosza / W. Semkowicz-
Zarembina // Rozprawy Wydziau Historyczno-Filozocznego Polskiej Akademii Umiejtnoci.
Seria II. Krakw, 1952. T. 47. S. 2728; Dbrowski D. Koronacja Daniela Romanowicza
w relacjach Jana Dugosza i jego szesnastowiecznych polskich kontynuatorw //
1253: 755-
/ D. Dbrowski. -, 2008. . 6475; .
: / . // :
. , 2015. . 9. . 133144; .
V . , 2016. . 310320.
50
. - : / . // :
. , 2011. . 5. . 209221.
51
. / . //
. . , 2011. . 46. . 226; Ejusdem.
Walka o spadek po Romanowiczach a krl polski Kazimierz III Wielki / V. Vojtovych // Kazimierz
Wielki i jego pastwo. W siedemsetn rocznice urodzin ostatniego Piasta na trone polskim / [od
red. J. Maciejewskiego T. Nowakowskiego]. Bydgoszcz, 2011. S. 4766.
52
. :
/ . // . , 2000. 1. . 252261; .
: ? / . //
: . . , 2001. . 8. . 108110; .
/ . // .
, 2001. . 5. . 140152.
- : 293

, 53.
. 1385 . . 1387 .
,
. 1392 . .
,
,
. 1434 . 54,
. ,
,
55.
1569 . , -
, . -
-
,
. , ,
,
56.
( : ,
, , : ,
, 57). . , -
(, , ), (
) . . -
, 58.
,
1492 . .
, , ,
53
, ,
1772 .
.
54
: .
55
Sperka J. Zarys migracji rycerstwa lskiego na ziemie Rusi Koronnej w okresie panowania
Wadysawa Jagiey / J. Sperka // : . , 2011. . 5.
C. 221230; Ejusdem. Wadysaw, ksi opolski, wieluski, kujawski, dobrzyski, pan Rusi, palatyn
Wgier i namiestnik Polski (1326/1330 6 lub 18 maja 1401) / J. Sperka. Krakw, 2012. 508 s.;
. [. :] Sperka J.
Wadysaw ksie opolski, wieluski, kujawski, dobrzyski, pan Rusi, palatyn Wgier i namiestnik
Polski (1326/1330 6 lub 18 maja 1401). Krakw, 2013. 508 s. // :
. , 2013. . 7. . 314319.
56
, XVII c. (, ,
, ) 205 (civitas) (opidum),
52, 178, 109, 122,
292, 68 ( . (
XVI .): , / . . , 2000. . 466).
57
. XVIXVIII . (- ) /
. . , 2003.
58
. . XVIXVII .
/ . . , 2002.
294
, , , ,
.
, -
,
59.
, ,
1618 ., 1683 .60.
,
- ,
, . , ,
,
. ,
. ,
, , ,
,
, , 20 Junii, Anno
1656 ?
homo militans -61: , .
.
, .
, , ,
.
59
. . / . . //
. , 1990. . 8998; .
XVI . / . . . , 1996; .
(XVI c.) / . . . , 2001;
. . ( XV
VII .) / . . . , 1997; . /
. . // . , 2006. . 1. . 6572.
60
Wjcik Z. Dzikie Pola w ogniu. O kazaczyznie w Dawnej Rzeczypospolitej / Z. Wjcik. Warszawa,
1960; Ejusdem. Jan III Sobieski / Z. Wjcik. Warszawa, 1991;
. , 1998. . 1: 1613
1620 . / [. . , . , . , . , . , . ];
. . 16481714 . /
. . , 2003; . . -
15001700 . / . . , 2010; . 1683. -
/ . . , 2013; . .
XVII XVIII / . . ,
2006; . . XVII . / . . //
. , 2006. . 1. . 472484; . -
16171618 . / . . , 2010; . 1621
/ . . , 2012.
61
Makowski T. Genealogia sarmatyzmu / T. Makowski. Warszawa, 1946; Ulewisz T. Sarmacja:
Studium z problematyki sowiaskiej XV i XVI w. / T. Ulewisz. Krakw, 1950; Karpowicz M.
Sztuka owieconego sarmatyzmu / M. Karpowicz. Warszawa, 1970; Tazbir J. Rzeczpospolita i
wiat. Studia z dziejw kultury XVII wieku / J. Tazbir. Warszawa, 1971; Ejusdem. Synkretyzm a
kultura sarmacka / J. Tazbir // Teksty. 1974. Nr 4. S. 4258; Maciejowski J. Sarmatyzm jako
formacja kulturowa / J. Maciejowski // Ibdem. S. 1826; . . .
/ . . . , 1979.
- : 295
,
. homo militans .
, -
,
62.
, : 1590
. , -
;
1621 ., , 1658 .,
.
. .
. ,
-
, ,
62
Wjcik Z. Traktat andrusowski 1667 roku i jego geneza / Z. Wjcik. Warszawa, 1959; Ejusdem. Woj-
ny kozackie w dawnej Polsce / Z. Wjcik. Krakw, 1989; Ejusdem. Jan Kazimierz Waza / Z. Wj-
cik. Wrocaw, 1997; . . / . . . , 1990;
. 16481654 . /
. . , 1988; . / . . ,
2004; . / . . , 2008; . .
XVII :
- / . . . , 1990; .
XVII . / . . //
. , 1990. . 99104; .
/ . . // . 1991.
9. . 115126; 11. . 127139; .
/ . . // :
. , 1991. . 2734; .
: // : ,
, / . . . , 1993. . 1. . 103112; . -
VII .: , , (
) / . . // -
XVII : , , . , 1998. . 2845; .
1654 .: / . . //
. 2003. 6. . 2839; 2004. 1. . 2028; . :
// - ( VIII .) /
. . . , 2006. . 6. . 308350; .
XVII . / . , . . , 1992;
. : , , / . ,
. . , 1997; . VII .: -
, , / . , . . , 1999; . .
/ . , . . , 2002; . .
- / . , . . , 2009; . .

XVII / . . . , 1996; .
XVI XVII : ,
/ . . . , 2007;
1654 . . , 2003; . -
1654 / . . , 2005;
XVI XVII .: , , , / [.
. , . , . , . , . ]. , 2016.
296
, -
. -
63. ,

. -
64,
65.
. ,
. .,
.

66. , ,
63
. . ,
- / . .
, 2007.
64
(17971863), (17981826),
(18011876), (18011871), (18021886),
(18021872), (18021834), (18041886),
(18091849) .
65
. / . // .
. .
, 2015. . 138162.
66
. . : 1889 1895 . / . . . , 1996;
. - 80- . . /
. . // : , , . ,
1997. . 34. . 119140; . 1901 :
// .
/ . . . , 2003. . 38. . 171218; . -
/ . . /
. , 2005. . 3940. . 149202; . -
. / . . / :
, , . , 2007. . 15. . 586606; .
-
/ . . / . , 2008. . 256. . 282315; Ejusdem.
Polsko-ukraiskie dyskusje o charakterze narodowym Galicji Wschodniej na pocztku XX wieku //
Formuy patriotyzmu w Europie Wschodniej i rodkowej od nowoytnoci do wspczesnoci.
Krakw, 2009. S. 299322; . -
80- . . / . // . .
. 32. , 1997. . 99109; . -
(6070- .) / . // : ,
, . , 1997. . 34. . 58118; .
7080- : / . // .
, 2000. . 7. . 166190; . -
/ . //
. . , 2002. . 37. . 465500;
. 1882 / . //
. , 2002. . 243. . 653685; . -
18591869 / . //
. . , 2005. . 3940. . 83148; .
(gente Rutheni, natione Poloni) . /
. // : , , . ,
- : 297
,
. -
-
, 50%
, , .
., ,
. 1918 .

, .
, -
19181919 ., 67. ,
,
, , , -
,
. ,
, ,
. -
. ,
.
. ,
, - -

,
-
68. , -
, ,
.
. -
. -
. , XIV ., -
.
: ,
,

.
2007. . 15. . 461474; Ejusdem. Formacja gente Rutheni, natione Poloni w XIX-wiecznej
Galicji a pojcie ojczyzny // Formuly patriotyzmu w Europie Wschodniej i rodkowej od nowoytnoci
do wspczesnoci. Krakw, 2009. S. 285298; . -
18901894 . / . . , 2000; .
18611901 . ( ) / . . , 2002.
67
. . , .: . (18631940).
/ . . , 2013.
68
. . . / . . , 2015. . 583.
298
Leontiy Voitovycz. Ukrainian and Polish cohabitation through centurirs: stereo-

types and searches of historical true
The article is sanctied to overcoming of stereotypes and searches of historical true in
modern Polish and Ukrainian historiography during the relations of both ethnoss and people
fo the last thousand years. Separate attention is convolute on tribal and princely twenty-four
hours and epoch of Sarmats. Some lost possibilities of previous periods are analysed.
Key words: Lendziani and Croats, princely twenty-four houers, legend of Kazimir,
epoch of Sarmats, thrown away opportunity, leberation competitions, realizations of errors,
searches of collaboration, the new are lost.
: , , . 29/2017 299
[94(438+477):323.1:316.7]981/1991
Stanisaw STPIE
PRZEMYL WIELOETNICZNE MIASTO NA

POGRANICZU POLSKO-UKRAISKIM. DZIEJE
WIELOKULTUROWOCI, JEJ UTRATA I PRBY
ODRODZENIA
Lecy na styku dwch wielkich kultur sowiaskiego Zachodu i Wschodu,

Przemyl, od zarania swych dziejw by miastem o spoecznoci wieloetnicznej, wie-
lowyznaniowej, a poprzez to wielokulturowej. Najwczeniejsze zapiski kronikarskie i
wykopaliska archeologiczne wiadcz, e by on jednym z wanych grodw yjcego
tam sowiaskiego plemienia Ldzian. Historycy polscy do koca wiata bd starali
si udowodni, i grd ten wraz z caym terytorium plemiennym yjcych tam Ldzian
nalea do zachodniosowiaskich plemion lechickich, ukraiscy za, e byo to region
zamieszkay przez plemiona ruskie. Jeszcze bardziej o polsko, bd ukraisko L-
dzian spieraj si politycy obu narodw. Tymczasem ze wzgldu na szczupo rde
archeologicznych i dokumentw pisanych sporu tego rozwiza si nie da. A i po co?
Ldzianie by moe przez pewien czas byli dannikami ruskimi, ale w skad najw-
czeniejszego pastwa kijowskiego nie wchodzili. Natomiast w okresie zmierzania Ma-
dziarw do nowej ojczyzny (Doliny Panoskiej) utworzyli z nimi bliej nieokrelony zwi-
zek quasi pastwowy. Nastpnie weszli w skad pastwa wielkomorawskiego, a pniej
czeskiego. W nastpnych stuleciach zarwno grd jak i terytorium Ldzian (zwane take
Grodami Czerwieskimi) byy przedmiotem rywalizacji ksztatujcych si we wczesnym
redniowieczu trzech organizmw pastwowych: Rusi Kijowskiej, Polski i Wgier. Pierw-
szym historycznym dowodem owej rywalizacji jest zapiska w ruskiej kronice Nestora,
mwica o zajciu owych Grodw Czerwieskich w 981 r. przez ksicia kijowskiego
Wodzimierza1. Nastpnie przyczy je do Polski Bolesaw Chrobry wracajc w 1018 r.
ze synnej wyprawy kijowskiej, gdzie interweniowa w sprawie osadzenia swego zicia na
tronie kijowskim, ale ju w 1031 r. Przemyl i Grody Czerwieskie odbiera Polsce ksi
kijowski Jarosaw I Mdry. On to zwyczajem feudalnym podzieli pastwo midzy swych
synw, ktrzy podobnie jak inni powizani rodzinnie ksita wczesnej Europy, walczc
o hegemoni jeszcze bardziej przyczynili si do osabienia Rusi. Interesujcy nas obszar
zosta zdobyty w 1071 r. przez krla polskiego Bolesawa miaego i na powrt znalaz
si w pastwie polskim. Nie trwao to jednak dugo, bowiem krl wchodzc w konikt z
biskupem krakowskim Stanisawem, a nastpnie dopuszczajc si jego zabjstwa, zosta
w 1079 r. wygnany z Polski, a nastpny wadca, jego brat Wadysaw Herman by rzdc
sabym, tote w 1086 lub 1087 r. Przemyl po raz kolejny przechodzi we wadanie ksit
1
Labuda G. Polska, Czechy, Ru w kraju Ldzian w drugiej poowie X wieku / Gerard Labuda //
Rocznik Przemyski. Przemyl, 1986. T. XXIVXXV. S. 279293.
300 Stanisaw Stpie
ruskich. Ruryk Rocisawowicz zakada tam udzielne ksistwo, ktre do rozkwitu doprowa-
dza jego syn Woodar. Za jego panowania prb zdobycia Ksistwa Przemyskiego podjli
Wgrzy. Krl Koloman z dynastii Arpadw onaty z Euri crk ksicia kijowskiego
Woodymyra Monomacha roszczc sobie pretensj do tego terenu, prbowa zaj go
zbrojnie, ponis jednak klsk pod Przemylem w 1099 r.
Przemyl by stolic ksistwa do 1147 r., kiedy to zostaa ona przeniesiona do bar-
dziej centralnie pooonego Halicza2. W 1187 r., kolejny dynasta z ruskiej rodziny Roci-
sawowiczw Woodzimierz, wprawdzie na krtko, znw przenis tam sw stolic, ale
ju w 1190 r. Piastowicz ksi Kazimierz Sprawiedliwy wczy miasto wraz ze znaczn
czci ksistwa do swej dzielnicy obejmujcej ksistwo krakowskie i sandomierskie.
Nie utrzyma go jednak dugo, bo w latach nastpnych w Przemylu znw zapanowali
ksita ruscy. Z zamiaru zapanowania nad Ksistwem Halickim nie zrezygnowa syn
Kazimierza Sprawiedliwego Leszek Biay, wczeniej jednak Ksistwo to zajli Wgrzy.
Stao si to, gdy po mierci ksicia halicko-wodzimierskiego Romana Mcisawowicza
ziemie te w 1205 r. zaj krl wgierski Andrasz II, ktry przyj tytu krla Halicza
i Wodzimierza (rex Galiciae et Lodomeriae). Jednake w obawie przed ksitami
ruskimi zawar on w Spiszu sojusz ze wspomnianym ksiciem krakowskim Leszkiem
Biaym, enic swego syna Kolomana z jego crk. Oboje maonkowie w 1214 r. zo-
stali koronowani przez biskupa ostryhomskiego na wadcw Krlestwa Halickiego, a
poniewa byli maoletni terytorium to w celach administracyjnych zostao podzielone
na stref polsk i wgiersk, w ktrych, w imieniu swych dzieci, rzdzili Leszek Biay i
Andrasz II. Przemyl wraz z okolicznym terytorium znalaz si w stree polskiej. Leszek
Biay nie utrzyma go jednak dugo wskutek pornienia ze swym swatem Andraszem
II, ktry usiowa wprowadzi zaogi wgierskie do wszystkich grodw Rusi Halicko
-Wodzimierskiej. Leszek Biay chcc mu si przeciwstawi szuka porozumienia z
wadc Nowogrodu Wielkiego ksiciem Mcisawem Udaym. Gdy sojusz nie doszed do
skutku, wtenczas wrci do rokowa z Wgrami. W ich konsekwencji w 1219 r. Polacy
i Wgrzy ponownie zajmuj Przemyl, w wyniku czego nastpi znw krtki epizod
polskiego panowania. Do Halicza za powrcia maoletnia para krlewska Koloman z
Salome. Jednake ruski ksi Mcisaw w tyme samym roku, przy poparciu swego
tecia chana poowieckiego Kotiana, zdoby Halicz oraz Przemyl. Wzi do niewoli
krla Kolomana, a crk sw zarczy z innym krlewiczem wgierskim Andraszem i
da mu we wadanie Przemyl. Andrasz prawdopodobnie panowa nad Przemylem od
1220 do 1229 r., po czym musia ustpi pod naporem ksit ruskich. Przemyl wraz
z Haliczem odzyska ks. Daniel, ale wskutek walk wewntrznych midzy ksitami,
w 1231 r. teren ksistwa zaj ponownie krl wgierski powtrnie osadzajc tam syna
Andrasza. Dopiero po 2 latach tron halicki odzyska ksi Daniel Romanowicz. Od tego
czasu, a do wymarcia dynastii w 1324 r. nad Rusi Halick panowali ruscy ksita
Romanowicze3. Po mierci ostatniego z ksit Romanowiczw Andreja II, przez krtki
czas Przemylem i caym ksistwem rzdz Tatarzy, ale jeszcze w tym samym roku na
tron halicki wstpuje najbliszy krewny ostatniego ksicia Andreja, syn jego siostry
Marii i pochodzcego z mazowieckiej linii Piastw Trojdena Bolesaw Trojdenowicz.
2
Fenczak A. S. Przemyl jako regionalne centrum administracyjne. Zarys dziejw Studia Przemyskie /
August S. Fenczak, Stanisaw Stpie. Przemyl, 1993. T. 1. S. 10.
3
. - / . . , 1984. . 3033.
Przemyl wieloetniczne miasto na pograniczu polsko-ukraiskim 301
Jako ksi Rusi Halickiej panowa on pod imieniem Jerzego II. W 1340 r., zosta jednak
otruty. Poniewa nie pozostawi potomka, Ru Halicka ponownie przesza pod panowanie
najbliszego krewnego zmarego ksicia. By nim krl Polski Kazimierz Wielki, ktry w
1340 r. wkroczy na Ru Halick. Przemyl zaj on ostatecznie w 1345 r.4 Nastpio to
w wyniku dobrowolnie zawartego, mimo oporu czci bojarw, postanowienia sukcesyj-
nego z Jerzym II. Oczywicie wydaje si, e zgodnie z obowizujc wwczas praktyk
dynastyczn, wadca polski, nawet bez tej umowy wkroczyby na Ru, jako najbliszy
krewny zmarego dynasty. By on bowiem przez babk Aga, crk wiatosawa ksicia
woysko-wodzimierskiego i przemyskiego, blisko spokrewniony z Rurykowiczami, a
take z ksiciem Jerzym II Trojdenowiczem5.
wczesne rozumienie pastwa nie moe by utosamiane z dzisiejszym. Byy to
organizmy dynastyczne, spoecznoci senioralne, ziemia przekazywana z ojca na syna
bd dzielona midzy potomkw. Naturalne byo wic, e gdy zabrako bezporednich
spadkobiercw tronu, ojcowizna przechodzia we wadanie kuzyna z innej dynastii. Tak
wic, Kazimierz Wielki nie tylko posiada tytu prawny do Rusi Halickiej (wspomniana
umowa sukcesyjna), ale mia on obowizek wobec rodu. Nie bez wpywu na jego decy-
zj byo take to, e obejmujc tron halicki zabezpiecza jednoczenie ksistwo przed
jego zniewoleniem przez Tatarw, pod ktrych zalenoci znajdoway si ju inne
ksistwa ruskie. Wprawdzie przy tej okazji krl Polski zmuszony by stoczy walk z
czci bojarw, ale dziaa zdecydowanie, gdy by przekonany, e to on, dynastyczny
spadkobierca ma nie tylko prawo, ale i obowizek ratowania rodzinnej schedy.
O waciwych intencjach krla wiadczy fakt przyjcia przez niego tytuu Rex
Rusiae, utrzymanie niezmienionej organizacji pastwa, oddzielnej monety i herbu
ksistwa6, a przede wszystkim zdecydowane dziaania na rzecz odnowienia metro-
polii prawosawnej w Haliczu, o co bezskutecznie zabiegali ostatni ksita halicko
-wodzimierscy. Kazimierz Wielki po objciu wadzy na Rusi od razu wystpi w tej
sprawie do patriarchy konstantynopolitaskiego Joana XIX, a pniej do jego nastpcy
Izydora Buchira7. Zachowa si napisany do tego ostatniego (po grecku) list, w ktrym
nie tylko nalega on na odtworzenie metropolii, ale nawet ostrzega patriarch, e jeli
takowa nie powstanie, to Rusini przechodzi bd na acisk wiar8. Starania krla
Kazimierza zostay uwieczone powodzeniem i patriarcha w 1371 roku potwierdzi
istnienie metropolii w Haliczu9.
Ta, przynajmniej czciowa samodzielno ksistwa zostaa utrzymana take po
mierci Kazimierza Wielkiego, za rzdw andegaweskich w Polsce, kiedy to Polsk i
4
Zob. Wodarski B. Polska i Ru (11941340) / Bronisaw Wodarski. Warszawa, 1966. S. 292293;
Persowski F. Przemyl od X wieku do 1340 / Franciszek Persowski // Tysic lat Przemyla. Zarys
historyczny. Rzeszw, 1976. T. 1. S. 144147.
5
Stpie S. Polska-Ukraina. 1000 lat ssiedztwa / Stanisaw Stpie // Polska-Ukraina. 1000 lat
ssiedztwa; [red. S. Stpie]. Przemyl, 1990. T. 1: Studia z dziejw chrzecijastwa na pograniczu
etnicznym. S. 913.
6
Zob. Sieradzki J. Polska wieku XIV. Studium z czasw Kazimierza Wielkiego / Jzef Sieradzki.
Warszawa, 1959. 375 s.
7
. / . . -
1955. . 1. 294 c.
8
Zob. Lewicki A. Obrazki z najdawniejszych dziejw Przemyla / Anatol Lewicki. red. 2. Przemyl,
1994. S. 114115.
9
Tame. S. 115.
302 Stanisaw Stpie
Wgry czya unia personalna, a oboma pastwami rzdzi siostrzeniec zmarego krla
Ludwik Andegaweski. Rwnie wwczas, tak jak za czasw polskich, na okrelenie
omawianego terytorium uywano nazwy Krlestwo Rusi. Sytuacja ta ulega zmianie
dopiero po mierci Ludwika w 1382 r., kiedy to na Wgrzech wadz obja jego starsza
crka Maria, a w Polsce modsza Jadwiga. Maria powoujc si na dawne prawa spadkowe
wczya Ru Halick do Krlestwa Wgierskiego. Doszo jednak na tym tle do wojny i
ostatecznie w 1387 r. znaczna cze Rusi Halicko-Wodzimierskiej, a mianowicie ziemia
przemyska, sanocka, lwowska i halicka zostay inkorporowane do Korony Polskiej.
Tak wic od zarania istnienia grodu, a pniej miasta Przemyla, niemale do
poowy XIV wieku Przemyl by przedmiotem cigej rywalizacji wadcw Polski,
Rusi-Ukrainy, a nawet Wgier. Zmiany przynalenoci pastwowej nastpoway co
kilkanacie lat.
Do wietnoci miasta przyczyni si m krlowej Jadwigi, od 1385 r. krl Polski,
Wadysaw Jagieo. 1 padziernika 1385 r. nada on miastu prawo magdeburskie. Wielu
historykw uwaa, i nie byo to pierwsze nadanie prawa niemieckiego miastu Prze-
myl, gdy mia to uczyni ponad 60 lat wczeniej, w 1320 r. ksi halicki Lew II10.
Niemniej jednak wanie przywilej Jagiey wydany w okresie stabilizacji politycznej
przyczyni si do uksztatowania si wadzy opartej na samorzdzie miejskim oraz do
rozwoju gospodarczego miasta.
Mimo i Przemyl przesta by stolic ksistwa ju w poowie XII w., to jednak
nadal by znaczcym grodem, a take centrum ycia religijnego11. Ju w 1218 r. by
on siedzib biskupw obrzdku wschodniego. Wiele wskazuje, e ju wczeniej peni
istotn rol religijn. Niektrzy z historykw staraj si pierwsze lady chrzecijastwa
na tamtym terenie wiza z misj witych Cyryla i Metodego w Pastwie Wielkomo-
rawskim12. W kadym razie obrzdek wschodni rozwija si tam dynamicznie, cho i
wpywy Kocioa zachodniego byy znaczne. Ju w poowie XIII w. dziaay klasztory
franciszkanw i dominikanw. Liczba katolikw musiaa wic stale rosn, skoro w
1340 r. Przemyl sta si take siedzib biskupw rzymskokatolickich.
Czste zmiany przynalenoci pastwowej obszaru nie stay wic na przeszkodzie
w ksztatowaniu si dwuetnicznej: polsko-ukraiskiej spoecznoci miasta i ksistwa.
Jest te Przemyl miastem wyjtkowym na mapie osadnictwa ydowskiego w
Polsce. Wzmianki rdowe o pierwszej faktorii ydowskiej dotycz lat 1018103113.
Tak wic, obok Polakw i Ukraicw, rwnie ydzi byli tam obecni niemale od jego
10
Zob. Fenczak A. Z bada nad pocztkami samorzdu miejskiego w Przemylu i jego kancelarii
(do 1389 roku) / August Fenczak // Rocznik Historyczno-Archiwalny. Przemyl, 1988. T. 5.
S. 2348.
11
Zob. Fenczak A. Wok pocztkw bizantysko-sowiaskiego biskupstwa w Przemylu. Kwestia
istnienia organizacji diecezjalnej w Ksistwie Przemyskim (koniec XI i pierwsza poowa XII wieku) /
August Fenczak // Polska-Ukraina. 1000 lat ssiedztwa; [red. S. Stpie]. Przemyl, 1996. T. 3.
S. 2137.
12
. - / . . ; -, 1965.
. 1. . 131138; .-.
. / .-. // . . . , 1979. . 10. . 5097.
13
Lewicki T. rda hebrajskie i arabskie do dziejw Przemyla / Tadeusz Lewicki // Rocznik
Przemyski. Przemyl, 1967. T. 11. S. 5356; rda hebrajskie do dziejw Sowian i niektrych
innych ludw rodkowej i wschodniej Europy. Wyjtki z pism religijnych i prawniczych XIXII w. /
[red. Feliks Kupfer, Tadeusz Lewicki]. Wrocaw; Warszawa, 1956. S. 68.
pocztkw. Nastpn istotn grup osadnicz byli przybyli na pocztku XIII osadnicy
niemieccy, prawdopodobnie z Nadrenii. Niektrzy sdz, e to im zawdzicza miasto
funkcjonujcy do dzi herb, ktrego godem jest kroczcy niedwied symbol w.
Urszuli (ac. ursula, czyli niedwiedzica), ktrej kult owi osadnicy przywieli do miasta.
Z Niemiec pochodzio take wielu zakonnikw klasztoru franciszkaskiego jeszcze w
czasach ruskich. Niemcem by take pierwszy stay biskup katolicki franciszkanin Eryk
z Winsen, ktry przyby do Przemyla w 1379 r.14.
Kolonici niemieccy mimo dugiego zachowywania swych zwyczajw z czasem
ulegli polonizacji i ostatecznie na przeomie XVI i XVII wieku zasymilowali si z miej-
scow spoecznoci15. Proces ten natomiast w niewielkim stopniu obejmowa spoeczno
ydowsk, ktrej obecno etniczno-wyznaniowa staa si trwaym wyrnikiem miasta
przez nastpnych 10 stuleci. Nowe fale osadnicze tej ludnoci byy moliwe dziki przy-
wilejowi nadanemu przez krla Kazimierza Wielkiego w 1367 r. zezwalajcemu ydom na
osadnictwo w miastach Maopolski i Rusi Czerwonej16. Przywilej ten zosta w dosownym
brzmieniu powtrzony przez krla Wadysawa Jagie 30 wrzenia 1387 r.17 Ju w XV w.
ydzi mieli w Przemylu, w obrbie murw miejskich, wasn ulic. Trudnili si handlem,
cho nie tylko. Z zapisw w ksidze lustracyjnej starostwa przemyskiego z 1542 r. wiemy
np., e jeden z nich by szklarzem i wstawia szyby w oknach zamku, drugi to medi-
cus, ktry leczy sub pana starosty18. Liczba ydw niewtpliwie zwikszaa si. W
1559 r. wystarali si o specjalny przywilej od krla Zygmunta Augusta, potwierdzajcy
prawo do swobodnego osadnictwa w Przemylu oraz wolno handlu. W tyme czasie
rozpoczli budow duej renesansowej synagogi19. Odgrywaa ona znaczc rol wobec
okolicznych miast, miasteczek i wsi. W 1752 r. do przemyskiej synagogi przynaleaa
ludno ydowska a z 26 miejscowoci, a rabin przemyski by archirabinem ziemskim
przemyskim20. Pocztkowo spoeczno t charakteryzowa silny izolacjonizm grupowy,
jednake konieczno kontaktw o charakterze gospodarczym ze spoecznoci chrzeci-
jask stopniowo pozostawiaa coraz wyraniejszy lad na yciu ludnoci ydowskiej, tym
bardziej, e w Przemylu, ani w redniowieczu, ani w czasach pniejszych nie dochodzio
do ekscesw na tle wyznaniowym. Wydaje si, e przemony wpyw na to mia fakt, e
i pozostaa spoeczno chrzecijaska bya take zrnicowana dzielc si na katolikw
i prawosawnych. Wzgldy funkcjonalne, takie jak w pierwszej mierze obrona miasta,
nastpnie rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej, wodocigw, targowisk, ochrona
ycia i wasnoci bray gr nad rnicami religijnymi i obyczajowymi.
Stale rosa wic liczba ludnoci ydowskiej w miecie. O ile w poowie XVI w.
stanowili oni 8% ogu mieszkacw, to ju w 2. poowie XVIII w. odsetek ten wzrs
do 25%. Trzeba te podkreli, e osadnictwo ydowskie w Przemylu koncentrowao
14
Ataman J. Zarys dziejw diecezji przemyskiej obrzdku aciskiego / Julian Ataman. Przemyl,
1985. S. 45.
15
Motylewicz J. Miasta ziemi przemyskiej i sanockiej w drugiej poowie XVII i XVIII wieku / Jerzy
Motylewicz. Przemyl; Rzeszw, 1993. S. 106.
16
Bardach J. Historia pastwa i prawa Polski / Juliusz Bardach. Warszawa, 1964. T. 1. S. 417.
17
Schorr M. Zasadnicze prawa ydw w Polsce przedrozbiorowej / Mojesz Schorr // ydzi w Polsce
Odrodzonej. Warszawa, 1933. T. 1. S. 193.
18
Hauser L. Monograa miasta Przemyla. Przemyl, 1991. S. 56.
19
Krochmal J. Krzy i menora. ydzi i chrzecijanie w Przemylu w latach 15591772. Przemyl,
1996. S. 6872.
20
Ibidem. S. 2633.
304 Stanisaw Stpie
si w granicach murw miejskich, co spowodowao, e okoo 1785 r. ydzi stanowili

50% mieszkacw rdmiecia. W 1757 r. zostaa w tej sprawie zawarta nawet ugoda
midzy magistratem a zwierzchnoci spoecznoci ydowskiej, na mocy ktrej ydzi
uzyskali cakowit swobod osiedlania si na terenie caego miasta21. W tamtych cza-
sach wzrost ludnoci ydowskiej w miecie oznacza wzrost kupcw i rzemielnikw.
Pod koniec XVIII w. ydzi wykonywali a 45 rnych zawodw rzemielniczych
stanowic ponad 73% rzemielnikw w miecie22. Jeszcze wikszy by odsetek ydw
zajmujcych si handlem lokalnym i dalekosinym. Wprawdzie w tej dziedzinie po-
jawia si konkurencja ze strony Ormian, ale w Przemylu nigdy nie byli oni znaczc
grup. Rozwojowi handlu sprzyjao pooenie miasta na wanym szlaku handlowym
Wschd Zachd, a wic z Rusi Kijowskiej i znad M. Czarnego na lsk, do Niemiec i
Europy Zachodniej. Nie mniejsze znaczenie mia szlak z Poudnia z terytorium Wgier,
przy czym od Przemyla wan rol w kierunku Pnocy stanowi szlak rzeczny Sanem
do Wisy, a nastpnie do Gdaska. Sprzyjao to rozwojowi gospodarczemu Przemyla, a
wic zachcao do osadnictwa przedstawicieli innych nacji: w dalszym cigu Niemcw,
ale take Woochw, Wgrw, a nawet Wochw, Szkotw i Irlandczykw.
To nowe osadnictwo, w znacznej czci dotyczce take kupcw i rzemielnikw,
w sposb naturalny doprowadzio do wzrostu konkurencji ekonomicznej, nie przybieraa
ona charakteru etnicznego, ale wyznaniowy: ydzi chrzecijanie23. Ci ostatni wzmoc-
nieni zostali zwaszcza po przystpieniu prawosawnego biskupstwa przemyskiego w
1691 r. do brzeskiej unii kocielnej zawartej w 1596 r. Bya to przede wszystkim kon-
kurencja, u podoa ktrej leay kwestie natury gospodarczej. Istniay oczywicie take
uprzedzenia o charakterze kulturowym wynikajce z nieznajomoci religii i obyczajw,
prowadzce do ksenofobii i rnych negatywnych stereotypw. Podczas organizowa-
nych, nierzadko na zwykym tle chuligaskim, antyydowskich tumultw nie byo w
Przemylu oar miertelnych24. Bardzo rzadko dochodzio do oskare o mordy rytu-
alne lub zniewaanie Najwitszego Sakramentu. Przy czym ydzi w takim wypadku
mogli odwoywa si do Trybunau Lubelskiego lub sdu krlewskiego. W znanym nam
wypadku oskarenia o mord rytualny z roku 1646 sd krlewski nie tylko odrzuci
oskarenie, ale nawet skaza na mier osob posdzajc o to ydw25.
W dawnych wiekach poczucie wizi spoecznoci miejskiej byo na tyle silne,
e w okresie kryzysw gospodarczych rozwiza szukano w zawieraniu kontraktw i
porozumie midzy rzemielnikami ydowskimi a chrzecijaskimi. Najwiksz z nich
bya ugoda z 1757 r. zawarta midzy magistratem a kahaem, na mocy ktrej zezwolono
ydom na prowadzenie interesw i zamieszkiwanie na terenie caego miasta26. Konse-
kwencj tego byo ksztatowanie si coraz wikszej otwartoci ydw na spoeczno
21
Krochmal A. Konikt czy wsppraca? Relacje midzy duchowiestwem aciskim i greckokatolickim
w diecezji przemyskiej w latach 19181939 / Anna Krochmal. Lublin, 2001. S. 53.
22
Ibidem. S. 205.
23
Motylewicz J. Miasta ziemi przemyskiej... S. 101; Ejusdem. Ethnic Communities in the Towns of
the Polish-Ukrainian Borderland in Sixteenth, Seventeenth, and Eighteenth Centuries ? // Galicia.
A Multicultured Land / [red. Chris Hann, Paul Robert Magocsi]. Toronto; Bualo; Londyn, 2005.
24
Krochmal J. Krzy i menora... S. 176.
25
Schorr M. ydzi w Przemylu do koca XVIII wieku / Mojesz Schorr. Jerozolima, 1991.
S. 152155.
26
Szerzej na ten temat zob. Krochmal J. Krzy i menora... S. 127130.
chrzecijask, a nawet prowadzio do asymilacji, ktra przynamniej do drugiej poowy

XIX w. oznaczaa jednoczenie konwersj na katolicyzm.
Tak wic w czasach I Rzeczypospolitej, czyli tzw. Rzeczypospolitej Szlacheckiej
lub Rzeczypospolitej Obojga Narodw, Przemyl nalecy do najwikszych miast w
pastwie, by terenem bardzo atrakcyjnym pod wzgldem osadnictwa, zwaszcza w
zakresie handlu i rzemiosa. Mimo zrnicowania etnicznego i wyznaniowego, spoecz-
no miejsk, jak ju wczeniej wspomniano, czyy wielorakie wizi o charakterze
funkcjonalnym, a wic wynikajce z funkcji gospodarczych i obronnych. Granice etnicz-
ne, z wyjtkiem spoecznoci ydowskiej, byy bardzo pynne, zwaszcza po przyjciu
brzeskiej unii kocielnej, co w konsekwencji zbliyo obie spoecznoci przez denie do
rwnouprawnienia ludnoci ukraiskiej w samorzdzie oraz w cechach rzemielniczych.
Wprawdzie od czasu do czasu owo rwnouprawnienie, a raczej parytet wyznaniowy
spotyka si z pewnymi oporami ze strony rajcw i rzemielnikw polskich, ale ludno
ukraiska dziki unii uzyskaa moliwo prawnego dochodzenia swych praw przed
sdami kocielnymi i cywilnymi oraz przed krlem w ostatecznej instancji.
Przyjcie unii kocielnej zapocztkowao take unikalne, niespotykane w innych
krajach relacje midzyobrzdkowe i midzyetniczne na paszczynie stosunkw rodzin-
nych. Mianowicie zniky przeszkody natury teologicznej przy zawieraniu maestw
midzyetnicznych. Utrwali si zwyczaj, usankcjonowany w 1863 r. prawem kociel-
nym, e maonkowie zachowuj swoj przynaleno obrzdkow, czyli jedno z nich
pozostaje rzymskokatolikiem drugie grekokatolikiem, i tak samo dzieci zrodzone z
tego maestwa dziedzicz obrzdek religijny wedug kryterium pci, czyli synowie
po ojcu, crki po matce27. Na obszarze pogranicza polsko-ukraiskiego powstaa wic
sytuacja, e w jednej rodzinie byo dwa obrzdki i dwie narodowoci: ojciec i matka oraz
bracia i siostry rnili si przynalenoci narodow i kocieln, a to z kolei otwierao
szeroko bram na wzajemne wpywy kulturowe, a nawet prowadzio do powszechnego
funkcjonowania tzw. dwukulturowoci i dwujzycznoci caego spoeczestwa. A po-
niewa w Galicji maestwa dwuobrzdkowe stanowiy znaczny odsetek i cay czas
do lat trzydziestych XX w. wykazyway tendencj wzrostow, to powszechnie utaro si
artobliwe powiedzenie, e w Galicji granica midzy Polakami a Ukraicami przebiega
przez maeskie oe. Swoistym fenomenem spoecznym byo to, e nawet w okresie
wojny polsko-ukraiskiej w Galicji w latach 19181919 nie nastpi spadek liczby
zawieranych maestw polsko-ukraiskich. W przemyskiej parai greckokatolickiej
w latach wojny zawarto nawet wicej maestw mieszanych (polsko-ukraiskich) ni
jednowyznaniowych w obrbie samej nacji ukraiskiej28.
Statystyka maestw mieszanych zawartych
w Przemylu w latach 19181939.
27
Zob. Osadczy W. Koci i Cerkiew na wsplnej drodze. Concordia 1863. Z dziejw porozumienia
midzy obrzdkiem greckokatolickim a aciskim w Galicji Wschodniej / Wodzimierz Osadczy.
Lublin, 1999. 244 s.
28
Zob. Krochmal A. Konikt czy wsppraca?... S. 79.
306 Stanisaw Stpie
Rok Katedra aciska Katedra greckokatolicka

luby ogem % luby ogem %
mieszane mieszane
1918 64 265 24,1 65 122 53,2
1919 119 498 23,8 104 184 56,5
1920 69 359 19,2 59 127 46,4
1921 81 425 19,0 71 151 47,0
1922 brak danych brak danych brak danych 68 141 48,2
1923 42 112 37,5
1924 73 142 51,4
1925 54 103 52,4
1926 57 110 51,8
1927 70 127 55,1
1928 77 138 55,7
1929 55 208 26,4 71 143 49,6
1930 56 225 24,8 58 146 39,7
1931 44 197 22,3 57 150 38,0
1932 44 200 22,0 59 146 40,4
1933 50 210 23,8 56 164 34,1
1934 51 222 22,9 75 182 41,2
1935 39 181 21,5 60 157 38,2
1936 53 175 30,2 76 180 42,2
1937 37 151 24,5 64 190 33,6
1938 19 149 12,7 52 159 32,7
1939 29 188 15,4 61 176 34,6
rdo: Krochmal A. Konikt czy wsppraca? Relacje midzy duchowiestwem
aciskim i greckokatolickim w diecezji przemyskiej w latach 19181939 / Anna Kroch-
mal. Lublin, 2001. P. 79. Obliczenia autorki dokonane zostay na podstawie Ksig
zapowiedzi przemyskich diecezji rzymskokatolickiej i greckokatolckiej.
Tendencja ta zostaa troch zahamowana, ale nie zatrzymana, dopiero pod koniec
lat trzydziestych i w czasie II wojny wiatowej, kiedy to ugrupowania nacjonalistyczne
polskie i ukraiskie wyranie wystpiy przeciwko takim maestwom, ale i wwczas
nie zdoano procesu tego cakowicie zatrzyma.
Powrmy do procesu ksztatowania si nowoczesnych narodw: polskiego, ukra-
iskiego i ydowskiego. Nastpio w okresie rozbiorw, czyli w okresie braku wasnego
pastwa przez Polakw i Ukraicw. Przemyl od pierwszego rozbir Polski w 1772 r.,
na 146 lat dosta si one pod panowanie austriackie. By on wwczas trzecim co do
wielkoci (po Krakowie i Lwowie) miastem prowincji zwanej Krlestwem Galicji i
Lodomerii (Knigreich Galizien und Lodomerien)29.
Do poowy XIX w. by to okres de germanizacyjnych wadz pastwowych. W
procesie tym istotn rol mieli odegra urzdnicy i wojskowi, do sub tych kierowano
gwnie znajcych jzyk niemiecki Czechw i austriackich Niemcw. Sprzyjano take
nowemu osadnictwu ludnoci niemieckiej. Dziaania te nie przyniosy jednak spodzie-
wanych rezultatw, a ludno napywowa szybko ulegaa asymilacji powikszajc spo-
eczno polsk oraz ukraisk30. Procesom asymilacyjnym jeszcze bardziej sprzyjaa
wprowadzona w drugiej poowie XIX w. federalizacja i autonomizacja monarchii. Prze-
myl sta si wwczas znaczcym orodkiem administracyjnym, a wraz z tym umocni
sw pozycj jako ponadregionalne centrum ycia religijnego, kulturalnego i owiatowego.
Jednoczenie wraz z demokratyzacj ycia politycznego i kulturalnego rozpoczy si
procesy separacji narodowej dwch autochtonicznych spoecznoci polskiej i ukrai-
skiej (zjawisko nieodzowne dla procesu ksztatowania si nowoczesnych narodw)31.
Zaczto tworzy instytucje narodowe: szkoy prywatne, towarzystwa, teatry, chry.
Najwczeniej i najwiksz aktywnoci wykazali si Polacy, jako spoeczno ilociowo
i ekonomicznie dominujca, ale ju w latach 20. XIX w. nastpio w Przemylu odro-
dzenie narodowe Ukraicw znaczco wyprzedzajc pod tym wzgldem Lww, gdzie
ukraiskie odrodzenie zwizane byo dopiero z Rusk Trjc32. Najpniej procesy te
ujawniy si wrd spoecznoci ydowskiej, gdzie pod koniec XIX w. pojawiy si
dwie przeciwstawne tendencje syjonistyczna i asymilatorska33. Ta ostatnia jeszcze w
pierwszych dziesicioleciach XX w. dominowaa.
Jak przedstawiaa si statystyka demograczna miasta? Wedug pierwszego spisu
austriackiego z 1775 r. w miecie yo 3.421 chrzecijan (rzymskokatolikw i greko-
katolikw) oraz 1.558 ydw34. Nie sposb na jego podstawie rozgraniczy ludno
chrzecijask na Polakw i Ukraicw. Przyniesie to dopiero ponad 50 lat pniej ko-
lejny spis powszechny, ktrego dane dotycz wprawdzie wyznania, ale w Galicji podzia
wyznaniowy w zasadzie pokrywa si z podziaem narodowym. Powszechnie uwaano,
e rzymskokatolicy to Polacy, a grekokatolicy to Ukraicy. Nastpny spis ludnoci z
1830 r. wykaza, e wrd 7.538 mieszkacw Przemyla grekokatolicy stanowili grup
29
Fras Z. Galicja / Zbigniew Fras. Wrocaw, 1999. S. 19. Zob. take; Wereszycki H. Pod berem
Habsburgw. Zagadnienia narodowociowe / Henryk Wereszycki. Krakw, 1986. 352 s.
30
Zob. Stpie S. Borderland City: Przemyl and the Ruthenian National Awakening in Galicia /
Stanisaw Stpie // Galicia. A Multicultured Land; [red. Chris Hann, Paul Robert Magocsi]. Toronto;
Bualo; Londyn, 2005. S. 5270.
31
Fenczak A. S. Przemyl jako regionalne centrum administracyjne... S. 947.
32
Stpie S. Borderland City S. 5270; Stpie S. Rola Przemyla w ukraiskim odrodzeniu
narodowym w Galicji w pierwszej poowie XIX w. / Stanisaw Stpie // Warszawskie Zeszyty
Ukrainoznawcze. Warszawa, 1999. T. 89. S. 127137.
33
Wierzbieniec W. Przemiany w spoecznoci ydowskiej Przemyla / Wacaw Wierzbieniec. Studia
Judaica. Krakw, 1998. T. 2. S. 213.
Przemyl Memorial Book / [ red. Arie Menczer]. Tel-Aviv, 1964. S. 129130.
34
Kramarz W. Ludno Przemyla w latach 15211921 / Walerian Kramarz. Przemyl, 1930. S. 40.
308 Stanisaw Stpie
narodow liczc 1.508 osb35. Bya to wic spoeczno, jak na wczesne mae miasta
galicyjskie36, ilociowo znaczca, wrd ktrej z racji usadowienia tam siedziby diecezji
obrzdku wschodniego oraz jej instytucji, a take prowadzonych przez Koci grecko-
katolicki szk, znaczcy procent stanowili duchowni. Ich pozycja w caej spoecznoci
ukraiskiej bya wyjtkowa, nie tylko dlatego, e w warstwie inteligenckiej byli grup
zdecydowanie dominujc, ale take ze wzgldu na fakt dziedziczenia stanu duchownego.
Brak celibatu w Kociele greckokatolickim spowodowa bowiem historyczne ukszta-
towanie tzw. rodw kapaskich, w ktrych zawd duchownego przechodzi z ojca na
syna. Rola spoeczna duchowiestwa wynikaa take z faktu, i spoeczno ukraiska
w XIX wieku w ponad 95% skadaa si z ludnoci chopskiej37. Historyczne losy narodu
ukraiskiego spowodoway, e prawie cakowicie pozbawiony by on warstwy szlacheckiej
i arystokratycznej, dlatego te duchowiestwo penio w nim rol przewodni.
Wprawdzie w miar upywu lat proporcje narodowociowe w miecie ulegay
wahaniom, nastpowa szybszy wzrost liczby Polakw i ydw, a take w zwizku z
tworzeniem zaborczej administracji przybywao przedstawicieli innych narodw (gw-
nie Czechw, austriackich Niemcw i Wgrw), to jednak cay czas znaczc spoecz-
noci (ok. 20% mieszkacw) byli Ukraicy. Odsetek innych ni trzy wymienione
narodowoci ze wzgldu na silne procesy asymilacyjne ze spoecznoci polsk waha
si od 1,3 do 2%.
Ostatni austriacki spis ludnoci z 1910 r. wykaza, e Przemyl zamieszkuje:
Ludno rzymsko % greko % wyznanie % Inne %

ogem katolicy katolicy mojeszowe
54.078 25.306 46,8 12.018 22,2 16.062 29,7 692 1,3
rdo: Kramarz W. Ludno Przemyla w latach 15211921 / Walerian Kramarz.
Przemyl, 1930. S. 81.
W statystyce tej nie ujmowano wielonarodowej zaogi twierdzy Przemyl38. W

czasach pokojowych liczya ona ponad 30 tys. onierzy, wrd ktrych obok Polakw,
Ukraicw i ydw byli Austriacy, Czesi, Sowacy, Wgrzy, Rumuni, Chorwaci, Wosi.
W czasie I wojny wiatowej oblegana od wrzenia 1914 do 1915 r. przez rwnie wielo-
narodowe wojska rosyjskie staa si miejscem wielkiej bitwy narodw, w ktrej udzia
brali przedstawiciele wikszoci narodw Europy, ale take wielu narodw azjatyckich.
W odrodzonej w 1918 r. Polsce, Przemyl pozosta siedzib powiatu nalecego
do wojewdztwa lwowskiego39. W wyniku wojny nastpi spadek ludnoci, ktry jednak
35
Ibidem. S. 54; Zob. take: Hauser L. Monograa miasta Przemyla / Leopold Hauser. Przemyl,
1883. S. 176.
36
Zob. Ho J. Wygld maych miast galicyjskich w XIX i na pocztku XX wieku / Jadwiga Ho //
Rozwj przestrzenny miast galicyjskich pooonych midzy Dunajcem a Sanem w okresie autonomii
galicyjskiej / [red. Z. Beiersdorf i A. Laskowski]. Jaso, 2001. S. 97108.
37
Hryniuk S. Peasants with Promise: Ukrainians in Southeastern Galicia 18801990 / Stella Hryniuk.
Edmonton, 1991. S. 115135.
38
Zob. Forstner F. Przemyl. sterreich-Ungarns bedeutendste Festung / Franz Forstner. Wien,
1987.
39
Fenczak A. S. Przemyl jako regionalne centrum administracyjne... S. 2728.
z biegiem lat stopniowo wzrasta, uzyskujc u schyku II Rzeczypospolitej stan sprzed

I wojny wiatowej.
Powstanie pastwa polskiego zmienio dotychczasow sytuacj pod wzgldem
pooenia politycznego trzech omawianych narodw. Polacy w sposb oczywisty stali
si elementem dominujcym i przez wadze pastwowe faworyzowanym. Wpyna na
to nie tylko bieca polityka, ale take fakt, i pod koniec I wojny wiatowej zwyciya
koncepcja pastw etnicznych, a w przypadku Polakw i Ukraicw doszo ponadto do
wspomnianej wojny o Galicj Wschodni. W Przemylu niewtpliwie zmniejszya si
ilo ludnoci ukraiskiej, ale za to znaczco przybyo ludnoci ydowskiej. O ile np.
w 1910 r. stanowili oni 29,7% ludnoci Przemyla, to ju w 1921 38,3%. W 1931 r.
odsetek ten zmniejszy si, ale byo to wynikiem emigracji czci ydw do Palestyny, na
co niewtpliwie w sposb mobilizujcy wpywa kryzys ekonomiczny lat trzydziestych
dotkliwy zwaszcza w miecie o sabym uprzemysowieniu40.
Rok Ludno rzymsko- % greko- % wyznanie % Inni %

ogem katolicy katolicy mojeszowe
1921 47.958 21.942 45,7 7.459 15,6 18.360 38,3 197 0,4
1931 51.038 25.154 49,1 8.278 16,3 17.326 34,0 280 0,6
rdo: Statystyka Polski. Warszawa, 1927. T. XXVII. S. 6465; Statystyka

Polski. Warszawa, 1938. Seria C. Zesz. 68. S. 39.
Wybuch II wojny wiatowej, a waciwie jej konsekwencje wpyny na znaczce

zmiany w strukturze narodowociowej Przemyla. W wyniku traktatu Ribbentrop-Mo-
otow miasto Przemyl zostao podzielone midzy niemieck stref okupacyjn (GG) a
ZSRR. Granica przebiegaa wzdu Sanu. Stan ten trwa do wybuchu wojny radziecko
-niemieckiej 22 czerwca 1941 r. Polityka obu okupantw, zarwno radzieckiego jak i
niemieckiego, rwnie restrykcyjna w stosunku do ludnoci polskiej, bya zrnicowana
wobec mniejszoci narodowych. Niemcy majc na uwadze przysz wojn z ZSRR, a take
znajc napicia w stosunkach polsko-ukraiskich z okresu midzywojennego zastosowali
typow polityk dziel i rzd. Dlatego te zrnicowali kenkarty dla Polakw i Ukra-
icw. Przyznajc tym ostatnim wiksze swobody, a take pewne wsparcie w zakresie
szkolnictwa i ycia kulturalnego. Przedstawicielami ludnoci ukraiskiej obsadzali aparat
urzdniczy i policyjny. To oczywicie sprawiao wraenie, e Ukraicy wsppracuj z
wadzami okupacyjnymi i rodzio podejrzliwo i rozgoryczenie wrd polskich ssiadw.
Zaraz po zajciu terenu Niemcy wysiedlili ludno ydowsk z dzielnicy Zasanie, ktra
znajdowaa si w niemieckiej stree okupacyjnej, wyganiajc ich do tej czci miasta,
ktre znalaza si po stronie radzieckiej. Nastpnie z kilkudziesiciu osb stworzono
mae getto obejmujce dwa domy mieszkalne. Trzeba take doda, e cz ydw
znajc stosunek hitlerowcw do narodu ydowskiego sama ucieka na stron radzieck.
Rwnie okupant sowiecki stara si gra kart ydowsk podsycajc w ten sposb
nastroje antysemickie wrd Polakw. Ju w pierwszych dniach okupacji zastosowano
40
Wierzbieniec W. Spoeczno ydowska Przemyla w latach 19181939 / Wacaw Wierzbieniec.
Rzeszw, 1996. S. 1329.
310 Stanisaw Stpie
represje wobec polskiej inteligencji, starajc si w miejsce polskich urzdnikw i funk-

cjonariuszy pastwowych zatrudnia osoby narodowoci ydowskiej. Ponadto w stosunku
do tzw. elementu niepewnego, urzdnikw, przedwojennych dziaaczy politycznych,
nauczycieli, byych wojskowych, policjantw zastosowano represj w postaci wysiedle,
czsto za Ural. Z czasem represje radzieckie nie ominy take ydw, wacicieli zaka-
dw produkcyjnych wikszych rm handlowych oraz uciekinierw ze strony niemieckiej.
Tych ostatnich oskarano bowiem o szpiegostwo na rzecz Niemiec albo te polskich wadz
emigracyjnych. Tylko w kwietniu i maju deportowano w gb ZSRR ok. 7 tys. ydw. Byli
to zarwno mieszkacy Przemyla jak i uciekinierzy z Polski centralnej i zachodniej41.
Po zajciu w czerwcu 1941 r. caego miasta przez wojska niemieckie nastpia pla-
nowa eksterminacja ludnoci ydowskiej. Jej scenariusz nie rni si od postpowania
w tym wzgldzie na terenie caej Generalnej Guberni. Jeszcze przed utworzeniem getta
naoono na ludno ydowsk kontrybucj pienin i rzeczow. Nastpnie kierowano
ydw do najciszych robt, zabroniono im wstpu do lokali publicznych, dyskrymi-
nowano przy przydziale ywnoci. Masow eksterminacj rozpocz 20 czerwca 1942 r.
transport ok. 1000 ydw do obozu janowskiego we Lwowie. Kolejnym etapem byo
utworzenie getta w poowie lipca 1942 r. Przesiedlono do niego ydw nie tylko z miasta,
ale z caego powiatu przemyskiego. Ogem przez getto przeszo 22 tys. osb. Zdolnych
do pracy zatrudniono w zorganizowanych warsztatach szewskich, krawieckich, blachar-
skich, stolarskich i lusarskich, pozostaych przy robotach budowlanych i drogowych.
Nieprzydatnych do pracy, w tym kobiety, starcw i dzieci zdecydowano si jak najszybciej
wyeliminowa. Ju na pocztku sierpnia 1942 r. dokonano deportacji ponad 10 tys. osb do
obozu w Becu. Jednoczenie kilkaset osb rozstrzelano w lasach w pobliu Przemyla.
Kolejna deportacja do Beca miaa miejsce w listopadzie 1942 r., kiedy to wywieziono
tam 4 tys. osb. Nastpnie podzielono getto na dwie czci A (dla pracujcych) i B (dla
niepracujcych). Likwidacja czci dla niepracujcych nastpia na pocztku wrzenia
1943 r. Wwczas to do Owicimia wywieziono ok. 3 tys. przemyskich ydw, a ok.
100 do innych obozw. Natomiast likwidacj czci dla pracujcych przeprowadzono w
trzech etapach: we wrzeniu i padzierniku 1943 r. oraz w lutym 1944 r. wywoc ydw
do obozw w Szebni koo Jasa oraz do obozw pracy w Stalowej Woli i Paszowie42.
W literaturze historycznej oraz na rnych sympozjach trwaj i bd trway nadal
dyskusje, czy rozmiary Holocaustu mogy by ograniczone przy zwikszonej pomocy
Polakw i Ukraicw oraz odpowiedniego sposobu postpowania samych ydw. W
tym ostatnim wypadku chodzi o ucieczki na stron aryjsk oraz opr przeciwko eks-
terminacji. Stosunki w Przemylu byy pod tym wzgldem bardziej skomplikowane
ni gdzie indziej. Na korzy ydw przemawia fakt dobrego wspycia wszystkich
narodowoci tak w wiekach dawnych, jak i nie ujawnianie si szerszych postaw anty-
semickich w okresie midzywojennym. Ujemn stron natomiast byo to, e zarwno
w okresie okupacji sowieckiej jak i niemieckiej wadze okupacyjne poprzez dziaania
propagandowe oraz realn polityk faworyzowania poszczeglnych spoecznoci narodo-
wych doprowadziy do wzajemnych niechci, a nawet postaw nienawici. Ponadto wiele
stanowisk administracyjnych i policyjnych obsadzano z przypadku okupacji sowieckiej
41
Wierzbieniec W. Spoeczno ydowska... S. 291292.
42
Kowalski T. Eksterminacja ludnoci na Rzeszowszczynie w okresie II wojny wiatowej (1939
1945) / Tadeusz Kowalski. Rzeszw, 1987. S. 132134.
ydami spoza spoecznoci miejskiej sprowadzanymi tam z innych regionw Galicji,

a take z ZSRR. Podobn praktyk zastosowali Niemcy wczajc w aparat okupacyj-
ny przedstawicieli ludnoci ukraiskiej. Starano opiera si na elemencie obcym, nie
powizanym rodzinnie czy te wiziami ssiedztwa. Nie mona take zapomina, e
wrd przedstawicieli wszystkich trzech spoecznoci narodowych miasta Przemyla
ujawniy si postawy nacjonalistyczne. Za pomoc ydom i ich przechowywanie grozia
kara mierci. Wzajemna podejrzliwo ze strony Polakw i Ukraicw nie sprzyjay
niesieniu pomocy. Niemniej jednak w Archiwum Yad Vashem znajdujemy szereg relacji
wiadczcych o tym, e zarwno Polacy jak i Ukraicy przychodzili z pomoc ludnoci
ydowskiej43. Dziki niej przetrwao z pewnoci kilkadziesit osb. ydzi ci po wojnie
zostali rozproszeni po caym wiecie. W Przemylu pozostao najwyej kilka osb. Nie
zorganizowano wic po wojnie w miecie ydowskiej gminy wyznaniowej.
Niewiele pniej tragiczny los spotka spoeczno ukraisk. W wyniku postano-
wie jataskich zmianie ulega granica polsko-radziecka. Ponadto zwyciya koncepcja
Polski jako pastwa jednonarodowego. Mniejszoci narodowe, a wic Niemcy, Litwini,
Biaorusini i Ukraicy miay by wysiedlone do tzw. pastw macierzystych. W stosunku
do Ukraicw podstaw ich przeprowadzenia bya, zawarta 9 wrzenia 1944 roku midzy
Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a rzdem Ukrainy Radzieckiej, umowa
o dobrowolnej repatriacji Polakw z Ukrainy i Ukraicw z Polski. Oczywicie wadze
komunistyczne sdziy, co moe wyda si paradoksalne, e uda im si zrealizowa
wczeniejsze hasa ukraiskich i polskich nacjonalistw Lachy za San, Ukraicy za
San, a tym samym cakowicie oczyci tereny przygraniczne z mniejszoci narodowych44.
Zgodnie z t umow, akcja miaa zakoczy si do l lutego 1945 roku. Tu jednak
okazao si, e pewni swego organizatorzy repatriacji zawiedli na caej linii. Ostra zima
nie sprzyjaa akcji przesiedleczej, ale prawd jest, e ludno ukraiska nie chciaa z
Polski wyjeda. Prawie wszyscy na gwat zaczli poszukiwa polskich potomkw
bd kuzynw. Zwracano si do wadz administracyjnych, proszc o zawiadczenia, e
s lojalnymi obywatelami polskimi. Rodziny, w ktrych kto suy w wojsku polskim,
powoyway si na zasugi z tego powodu. W Przemylu powsta Ukraiski Komitet
Obywatelski, ktry w publicznie wydanej odezwie podpisanej przez przedstawicieli miej-
scowej inteligencji ukraiskiej, deklarowa nie tylko lojalno wobec pastwa, ale take
ch czynnego uczestnictwa w odbudowie kraju. Jeli takie byo stanowisko inteligencji,
to co dopiero mwi o ludnoci wiejskiej, ktrej przyszo opuci wasn ojcowizn.
Wiele osb rozpaczliwie zaczo szuka ratunku, zwracajc si w stron Kocioa
rzymskokatolickiego, proszc o wydanie lewych metryk stwierdzajcych chrzest
w Kociele aciskim, niektrzy nawet wprost deklarowali ch zmiany obrzdku.
Jeszcze inni uciekali do lasu lub przenosili si do wysiedlonych wczeniej wsi. Zda-
rzay si nielegalne powroty osb uprzednio wysiedlonych na Ukrain. Ponadto akcji
przesiedleczej usioway przeciwstawia si oddziay Ukraiskiej Armii Powstaczej,
posuwajc si nawet do represji zycznych wobec osb deklarujcych ch wyjazdu.
Nie popar repatriacji Koci greckokatolicki. Mimo naciskw ze strony komisarzy
43
Wierzbieniec W. Losy ydw przemyskich podczas II wojny wiatowej w relacjach wiadkw (z
Archiwum Yad Washem w Jerozolimie) / Wacaw Wierzbieniec // Studia Przemyskie. Przemyl,
1993. T. 1. S. 196197.
44
Zob. Stpie S. Spoeczno ukraiska w Polsce / Stanisaw Stpie // Tematy ukraiskie. Historia.
Literatura. Edukacja / [red. Robert Traba]. Olsztyn, 2000. S. 162163.
312 Stanisaw Stpie
radzieckich, bp Jozafat Kocyowski nie zgodzi si wyda listu pasterskiego zachca-

jcego do wyjazdw45.
W tej sytuacji dobrowolna repatriacja zmienia si w przymusow, a termin jej
trwania przesuwano a dwukrotnie: najpierw do 31 grudnia 1945 roku, a nastpnie
do 15 czerwca 1946 roku. W Przemylu 25 marca 1946 r. powoano przy Urzdzie
Bezpieczestwa Publicznego specjaln komisj: [...] ktra by wzywaa wszystkich
Ukraicw zamieszkaych w miecie, badaa dokumenty niestaych mieszkacw i kie-
rowaa ludno ukraisk, podlegajc ewakuacji do Rejonowego Przedstawicielstwa,
celem zarejestrowania si na wyjazd na Ukrain46. 26 VI 1946 r. Urzd Bezpieczestwa
Publicznego aresztowa i wysiedli rwnie przemyskiego biskupa greckokatolickiego
Jozafata Kocyowskiego (zmar w Kijowie 17 XI 1947 r.), za 27 VI 1946 r. los ten
podzieli biskup sufragan greckokatolickiej diecezji przemyskiej Grzegorz akota oraz
kilkunastu innych przemyskich duchownych wraz z rodzinami47.
W wyniku caej akcji wedug danych z lipca 1946 r. z powiatu przemyskiego
wysiedlono do Ukraiskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej cznie 63.846 Ukra-
icw. Spod ewakuacji wyczono 4.415 osb, za w stosunku do 664 osb stwierdzono,
e wyjechay one ze staego miejsca zamieszkania w niewiadomym kierunku48.
W skali caego kraju liczba Ukraicw pozostaych po zakoczeniu repatriacji na
terytorium Polski wynosia okoo 200 tysicy, chocia wadze szacowao j wwczas
na kilkadziesit tysicy. Powodowao to due niezadowolenie wadz radzieckich, ktre
pragnc jak najszybciej rozprawi si z ukraiskim ruchem narodowociowym na przy-
czonych terenach, obawiay si, e wobec nieszczelnoci granicy bd j przekracza
oddziay UPA w poszukiwaniu schronienia i moliwoci aprowizacyjnych.
Wymylono wic tzw. akcj Wisa, chcc na dodatek zrealizowa j polskimi
rkami. Pretekstem do jej rozpoczcia bya mier gen. Karola wierczewskiego, ktry
zgin 28 marca 1947 roku. Rozptano wwczas w Polsce olbrzymi propagand an-
tyukraisk, posuwajc si nawet do prowokacji. Usiowano wmwi spoeczestwu,
e UPA zagraa integralnoci terytorialnej pastwa, co zwaywszy na fakt, e Polacy
czuli si ju i tak poszkodowani przez wspomniane wczeniej przyczenie poudniowo
-wschodnich kresw Rzeczypospolitej do Ukrainy, mogo w czci spoeczestwa wy-
woa podane przez wadze nastroje. Oczywicie byy to obawy bezpodstawne, bo
oddziay ukraiskiego podziemia zbrojnego wwczas ju wyczerpane, traciy kontakt
z dowdztwem i liczyy jedynie okoo 1770 onierzy.
Celem akcji Wisa byo przesiedlenie na tzw. Ziemie Odzyskane, czyli poniemie-
ckie, nie tylko wszystkich Ukraicw, ale take rodzin mieszanych, ktre podejrzewano o
sprzyjanie Ukraicom. Tym razem usiowano zastraszy nawet Koci rzymskokatolicki,
aby duchowni nie wyraali zgody na zmian obrzdku. W konsekwencji w ramach akcji
trwajcej trzy miesice (rozpoczto j 27 kwietnia 1947 roku), wysiedlono na ziemie
45
Ejusdem. Koci greckokatolicki w Polsce po II wojnie wiatowej i w czasach wspczesnych (do
roku 1998) / Stanisaw Stpie // Polska-Ukraina. 1000 lat ssiedztwa / [red. S. Stpie]. Przemyl,
1998. T. 4. S. 340346.
46
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraicw z Polski do USRR 19441946 / [red.
E. Misio]. Warszawa, 1999. T. 2. S. 92.
47
Zob. Nabywaniec S. Uniccy biskupi przemyscy / Stanisaw Nabywaniec. Rzeszw, 1995. S. 88.
48
Repatriacja czy deportacja... T. 2. S. 358359.
zachodnie i pnocne ponad 140 tys. Ukraicw i czonkw rodzin mieszanych, w tym
z Przemyla i powiatu przemyskiego 20.79749.
Akcja Wisa prowadzona bya bardzo brutalnie i z zastosowaniem zasady od-
powiedzialnoci zbiorowej. Ludno miaa na og bardzo mao czasu na spakowanie
dorobku caego ycia. Wytoczono wiele procesw sdowych na podstawie domnie-
manych zarzutw. Skazano w nich 315 osb cywilnych, w tym a 173 na kar mierci
(27 z tych wyrokw zapado w Przemylu), za 58 na kar doywotniego wizienia50.
Do obozu koncentracyjnego w Jaworznie trao 3.871 osb narodowoci ukraiskiej
(w tym kilkaset z Przemyla)51. W miecie pozostao najwyej kilkadziesit osb na-
rodowoci ukraiskiej, gwnie z rodzin mieszanych, ktre musiay ukrywa wasn
narodowo. Po wysiedleniach nie mogy istnie w Przemylu i w caej Polsce adne
instytucje kulturalne, ani nie mg dziaa Koci greckokatolicki.
Tak wic w wyniku wydarze II wojny wiatowej oraz konsekwencji politycz-
nych po jej zakoczeniu, Przemyl z istniejcego od zawsze miasta wieloetnicznego,
wielowyznaniowego i wielokulturowego przybra charakter miasta jednoetnicznego
i pozbawionego wczeniejszego zrnicowania. Ponadto propaganda komunistyczna
zaangaowaa znaczne rodki, aby przekona spoeczestwo, i pastwo jednonarodowe
jest optymalnym rozwizaniem. W tym te celu starano si upowszechni negatywny
obraz Ukraica, odwiecznego wroga Polakw i polskiego pastwa. Ukraicy wprawdzie
po 1956 r. uzyskali pewne ustpstwa, ale bya to dziaalno ograniczona i podlegajca
kontroli sub pastwowych.
Dopiero po wyborach parlamentarnych w 1989 r. na nowo powstay warunki do
odbudowy dawnej tolerancji i pozytywnego postrzegania mniejszoci narodowych i
wyznaniowych. Nie jest to proces atwy, czsto prowadzi do nieporozumie, a nawet
koniktw, jak np. w 1991 r. w odniesieniu do dawnej katedry greckokatolickiej, czy
innych obiektw nalecych do 1947 r. do Kocioa greckokatolickiego. Obiekty te po
wysiedleniu ludnoci ukraiskiej zostay przejte na wasno Skarbu Pastwa i zlokalizo-
wano w nich wiele rnych instytucji uytku publicznego: Muzeum, Archiwum, Liceum
Oglnoksztacce, Dom Dziecka itp. Sprawa katedry, jako obiektu sakralnego zostaa
rozstrzygnita decyzj papiea Jana Pawa II, ktry przeznaczy na ten cel dla spoeczno-
ci greckokatolickiej inny przemyski koci greckokatolicki. Natomiast spraw innych
obiektw rozwizano polubownie dziki mediacji powoanej przez polski rzd Wsplnej
Komisji Kocielno-Pastwowej. W ten sposb Przemyl po blisko p wieku na powrt
sta si siedzib dwch biskupstw katolickich (rzymskokatolickiego i greckokatolickiego),
ale take centralnym ukraiskim orodkiem religijnym w Polsce. Dziaalno instytucji
greckokatolickich, obok wspomnianej katedry, nota bene usytuowanej obok rzymsko-
katolickiej, rozpoczli po odzyskaniu dawnej cerkwi i klasztoru, zakonnicy Bazylianie.
Odtwarzaniu dawnych tradycji wielokulturowoci miasta suy aktywizacja na polu
ycia spoecznego i kulturalnego miejscowego Oddziau Zwizku Ukraicw w Polsce,
Stowarzyszenia Ukraiski Dom Narodowy oraz powstaych w 1991 r. szk z ukrai-
skim jzykiem nauczania (Szkoa Podstawowa, Gimnazjum i Liceum Oglnoksztacce).
49
Akcja Wisa. Dokumenty / [red. E. Misio]. Warszawa, 1993. S. 414417.
50
Ibidem. S. 31, 460.
51
Miroszewski K. Centralny Obz Pracy Jaworzno. Podobz ukraiski (19471949) / K. Miroszewski.
Katowice, 2001. S. 37200.
314 Stanisaw Stpie
Wzajemnemu poznaniu su take organizowane w miecie imprezy o charterze mul-

tikulturalnym. Polakw i Ukraicw w miecie i regionie zbliaj take uroczystoci o
charakterze religijnym: coroczne wsplne procesje z okazji rzymskokatolickiego wi-
ta Boego Ciaa i greckokatolickiego wita Chrztu Paskiego, zwanego w Kociele
Wschodnim Jordanem. Podczas tej ostatniej katolicy obu obrzdkw wraz z duchownymi
udaj si procesj przez centrum miasta nad rzek San, gdzie nastpuje powicenie wody.
Wszystkie te dziaania wynikaj z naturalnych de miejscowej spoecznoci do
odrodzenia utraconych po II wojnie wiatowej tradycji i przejaww wieloetnicznego i
wielokulturowego wspycia. Bez zrozumienia roli, jak w przeszoci obok Polakw
odegrali Ukraicy i ydzi, a take przedstawiciele innych europejskich narodw nie
sposb odtworzy dziejw miasta ani projektowa jej przyszoci.
. -
. , -
-
, - .
().
981 . XIV
, -
, .
.

XI .
- II -
1340 .
III . -
1772 ., , -
. -
1918 . -
. .
, 1944 .
. , ,
, , -
, , , ,
.
, -
.
, .
: , - , , -
.
Stanisaw Stpie. Przemyl a multi-ethnic city on the Polish-Ukrainian

borderland. An example of Multiculturalism, its defeat and attempts of rebirth
This article presents the history of Przemyl, a city lying on the Polish-Ukrainian
borderland, which from the beginning of its history was shaped by dierent ethnical and
religious communities. The earliest chronicle records and archeological excavations in-
dicate that it was one of the important fortress for the Slavic tribe Ledzian living there.
Since the occupation of the Przemyl fortress in 981 by the prince of Kiev Volodymyr
up to the middle of the fourteenth century, the city and its area passed from the hands
of the Ruthenians to the Poles and vice versa every ten years or even less. In addition,
in the early Middle Ages, the Duchy of Halicz was twice conquered for a short time
by the Hungarians. Przemyl is also one of the earliest Jewish settlement in this part of
Europe, since we nd information stating that the rst Jewish community existed here
at the beginning of the 11th century.
After the death of the last ruler of Halicz Ruthenia, the prince Yury II Trojde-
novych in 1340 the city came under the rule of its closest relative, the king of Poland
Kazimierz the Great. From that time until the rst partition of Poland in 1772, Przemyl
became an integral part of the Kingdom of Poland. After that, the city and the entire
territory of Eastern Galicia became part of the Habsburg monarchy. After the fall of the
Austro-Hungarian monarchy, the Polish-Western Ukrainian war began in Przemyl and
its region with Lviv/Lww. At the end of this war, the city became part of the Second
Polish Republic. After the Second World War, Przemysl stayed within Polish borders
when the former Eastern Galicia was split in 1944 between the Polish state and USSR.
In this article, I try to show that despite the changing State to which the city belonged
for 1.000 years, Przemyl was always a place of coexistence between Poles, Ukrainians
and Jews, as well as other peoples. They kept their own languages, religions, customs
and traditions. Only after the communist regime was installed after the Second World
War, this led to the ethnic cleansing by resettlement of the Polish population to Po-
land, and Ukrainian population to Soviet Ukraine. On both sides of the border, however,
small communities of the two nations stayed and they are today trying to rebuild their
national and religious life.
Key words: Przemyl, Ukrainian-Polish relations, borderlands, cultural heritage.
316 : , , . 29/2017
930:94(477.83/.86)12/13

. ,
XVII . , .
: - , , -
.
- -
. 8090- . .
- , -
,
,
. 20- XIV .
,
. ,
.
,
,
21 1323 . 1,
2.
, ,
. V . (V)
23 1324 . -
: Henricus dux Haleciae heres regni Poloniae dominus Glogoviae et Posnaniae3.
10 1325 . ,
,
: Glogoviae, Longomeriae duces4.
1
Monumenta Poloniae Vaticana ( MPV) / [ed. J. Ptanik]. Cracoviae, 1913. V. 1. P. 73.
2
., .: . . - / . . . , 1998. . 227;
. / . . ,
2005. . 106.
3
Raynald O. Annales ecelesiastici, ab anno quo denit card. Caes. Baronius 1198 usq ad an. 1534.
Continuati ex regestis Ponticum, et literis auctoritate publica deque munitis conrmati
illustrate / O. Raynald. Coloniae Agrippinae, 1691. T. 15. P. 295.
4
Ibidem. P. 299.
? 317
,
.
, ,
. . , ,
5.
. , , ,
-
6.
1884 . . , ,
, ,
7. . ,
-
,
, , ,
,
8. .
, , ,
. ,
. ,
,
9. . ,
- , , ,
: , -
10.
, . - ,
11.
12.
5
Daniowicz I. Skarbiec diplomatw papiezkich, cesarskich, krlewskich, ksiecych, uchwa
narodowych, postanowie rnych wadz i urzdw posugujcych do krytycznego wyjanienia
dziejw Litwy, Rusi litewskiej i ociennych im krajw / I. Daniowicz. Wilno, 1860. T. 1. S. 162.
6
Caro J. Geschichte Polens / J. Caro. Gotha, 1863. T. 2. S. 225.
7
. II- / . . // -
II, . . -, 1907.
. 52.
8
. . . . /
. . // - II . 9798.
9
. - - /
. // . -, 1891.
. 278. . 324.
10
Abraham W. Powstanie organizacyi kocioa laciskiego na Rusi / W. Abraham. Lww, 1904.
T. 1. S. 174.
11
. - / . . , 1993. . 3. . 122.
12
. - /
. . , . . [19141915]. . 4344; Dbrowski J. Ostatnie lata Ludwika
Wielkiego 13701382 / J. Dbrowski. Krakw, 1918. S. 110; . .
XIV / . . . ,
1895. . 216.
318
20- . . .
, , , 13.
, . 1913 .,
Haleciae Slezie, . -
: 1323 ., 1324 .14.
1860 . . . Othoni et Baraym,
nato suo, ducibus Slavie, Wratislao duci Slavie, Iohanni duci Glogoviensi15. ,
Longomeriae, .
, , -
20- . V .,
16.
(V) , - (. 22. . 1324 .) -
() (. 9. . 1309 .).

, ,
V . () ,
. 1312 .
. ,
, ,
, . , 1319 . ,
. (V) -
(23 1323 .)
- 17.
. , ,
(V),
18. ()
dux Slezie, heres regni Poloniae, dominus Glogovie et Poznanie19. -
(V) 13101319 .
1314 . ,
, regnum Poloniae ,
. 23 1323 ., -
, ,
13061309 . 20.
13
Paszkiewicz H. Polityka ruska Kazimierza Wielkiego / H. Paszkiewicz. Warszawa, 1925. S. 2526.
14
MPV. V. 1. 84. P. 74.
15
Venera monumenta Poloniae et Lithuaniae ( VMP) / [ed. A. Theiner]. Romae, 1860. V. 1.
340. P. 218.
16
., .: . - . -
. 600- / . . , 1940. . 4; .
- / . . -, 1958. . 148149; .
- / . . , 1999. . 142.
17
Dbrowski J. Dzieje polityczne lska w latach 12901402 / J. Dbrowski // Historia lska.
Krakw, 1933. T. 1. S. 357358.
18
erelik R. Dokumenty i kancelarie ksiat gogowskich w latach 12501331 / R. erelik. Wrocaw,
1988. S. 101102.
19
MPV. V. 1. 84. P. 74.
20
erelik R. Dokumenty i kancelarie ksiat gogowskich S. 65, 102.
? 319
(V)
, 21.
1319 . , -
, .
V (. 1347 .),
, 1323 .
V (. 1361 .). (V) -
, ,
,
. ()
.
. ( ,
), -
(), , ,
. (V)
, 18 1321 .,
, -
22.
5 1310 . 29 1312 ., 1310 .,
23.
Iohanni duci Glogoviensi (.
13611364 .), (V),
. 13231324 .
V
, 23 1324 . .
, . , 10 1325 .
:
, V
24.
(. 1344 .) , 1320 . -
(. 1368 .). V
(. 1326 .). , V,
21
: Muratori L. A. Antiquitates Italiae medii aevi / L. A. Muratori.
Mediolani, 1742. T. 6. P. 146; Minsberg F. Geschichte der Stadt und Festung Gross / F. Minsberg.
Glogau, 1853. T. 1. 21. P. 193; MPV. V. 1. 84. P. 7375; . :
Regesten zur schlesischen Geschichte // Codex diplomaticus Silesiae ( CDS). Breslau,
1898. T. 18. 4271. S. 224.
22
VMP. V. 1. 260. P. 170.
23
Jasiski K. Rodowd Piastw lskich / K. Jasiski. Krakw, 2007. S. 360.
24
: Novus Codex diplomaticus Brandenburgensis / [d. A. F. v. Riedel].
Berlin, 1843. Band 2. 619. P. 1718, 10 1324 .; VMP. V. 1. 340. P. 218;
Vaticanische Akten zur deutschen Geschichte in der Zeit Kaiser Ludwigs der Bayern. Insbruck,
1891. 532. P. 237238; Pommersches Urkundnbuch. Stettin, 1907. T. 6. 3869.
P. 286; . : Regesten zur schlesischen Geschichte // CDS. Breslau, 1898.
T. 18. 456. P. 276; Bullarium Poloniae // [ed. I. Sulkowska-Kura, S. Kura]. Romae,
1982. 1323. P. 234235.
320
, 1316/13171324 .25. ,
, 12 1324 .
, 26.
, (V) (.
25. . 1361 .) (. 9. . 1312 .) -
, 13051308 . . -

(12941315), 1308 .
,
. , (), -
, 1308 . 27,
18 1309 .28.
-
. (V) -
, . 1320 . 23
1321 ., , 1320 .29,
(. 1366 .).
,
V (. 22. . 1296 .)
(). -
(. 21. V. 1352 .) V
(. 24. . 1335 .), (. 6. V. 1326 .) , ,
(. 21. V. 1356 .).
, () -
. ,
.
-
30.
V
,
. 10 1322 .31,
28 1322 .,32
25
Jasiski K. Rodowd Piastw lskich. S. 369.
26
VMP. V. 1. 305. P. 201.
27
Continuatio Zwetlensis tercia // Monumenta Germaniae Historica. Scriptores ( MGHSS).
Hannoverae, 1851. T. 9. P. 662; Continuatio Sancrucensis tercia // MGHSS. T. 9. P. 734; Annales
Osterhorenses // MGHSS. Hannoverae, 1861. T. 17. P. 555; Boehmer J. F. Wittelsbachische
Regesten von der Erwerbung des Herzogthums Baiern 1180 bis zu dessen erster Wiedervereinigung
1340 / J. F. Boehmer. Stuttgart, 1854. S. 100.
28
Continuatio canonicorum sancti Rudberti Salisburgensis // MGHSS. Hannoverae, 1851. T. 9.
P. 819.
29
Jasiski K. Rodowd Piastw lskich. S. 367.
30
Das Formelbuch der Domherrn Arnold von Protzan // CDS. Breslau, 1862. T. 5. P. 209; .
: Regester zur schlesischen Geschichte // CDS. Breslau, 1898. T. 18. S. 199.
31
Lehns- und Besitrurkunden Schlesiens und seiner ein zelner Frstenthmer in Mittelalter /
[ed. C. Grnhagen, H. Markgraf]. Leipzig, 1883. T. 2. P. 10.
32
VMP. V. 1. 226. P. 175.
? 321
1322 . ,
,
, , V .
,
V ., , 1321 .
.
1322 . (, )
,
.
-
-
. ,
(
, ).
, 1323 . - .

,33 . , 34. ,
, - -
, 1323 .
, 35.
,
,
- 36. -
, ,
,
.
, - -
-
, , -
, 1323 . 1324 .
.37
33
., .: Rashkiewicz H. Polityka S. 1819; . - . 4.
34
Balcer O. Genealogia Piastw / O. Balcer. Krakw, 1895. S. 345346.
35
: Petri de Dusburg. Chronicon terrae Prussiae /
Petri de Dusburg // Scriptores rerum Prussicarum. Leipzig, 1861. T. 1. P. 188; Liv-, Est- und
Kurlndisches. Riga, 1873. Bd. 6. 3072. P. 475; Spominki pockie // Monumenta Poloniae
historica. Seria nowa. Krakw, 1996. T. 12. P. 127.
36
Zajczkowski S. Przymierze polsko-litewskie 1325 r. / S. Zajczkowski // Kwartalnik historyczny.
Lww, 1926. Rocz. 40. S. 604; Wodarski B. Polska i Ru 11941340 / B. Wodarski. Warszawa,
1966. S. 265; Sochodolska E. Dzieje polityczne (poowa XIII poowa XIV w.) / E. Sochodolska. //
Dzieje Mazowsza do 1526 roku. Warszawa, 1994. S. 199.
37
., .: Wodarski B. Polska S. 269270; .
- - (
XIV ) / . // . . , 2010.
. 260, . 1. . 49.
322
1916 . , . 38.
16 1325 . ,
, ,
,
, 39. , , 11
1326 ., , ,
, -
40. . , -
1324 . 1325 .41.

1324 ., , - -
, .
. ,
(21 1323 .)
, 15 1325 .,
, -
, ,
42.
-
1323 . 1324 ., , ,
, - 43.
,
,
44. - ,
, -
- . ,
38
Dbrowski J. Z czasw okietka. Studia nad stosunkami polsko-wgierskimi w XIV w. Cz. 1 /
J. Dbrowski // Rozprawy Akademii Umiejtnoci. Wydzia Historyczno-lozoczny. Seria II.
Krakw, 1916. T. 34. S. 319.
39
cum quondem partem gentis nostrae et ipsum magistrum Ricolphum inter ipsam partem gentis nostrae
capitaneum et maiorem nominando in subsidium et auxilium magnici principis domini Ladislai dei
gratia regis Poloniae soceri nostri carissimi, qui contra sibi insurgentes suos multor inimicos opponere
se necesserio debebat, transmississemur, ibi eodem magistro Ricolpho cum dicta gente nostra, cuius
capitaneatum gerebot, viriliter et prudenter dimiconte dominus Ladislaus rex, socer noster, omnipotentis
Dei et dictae gentis nostrae adiutorio suos adversarios superavit iuxta vota; inde etiam idem magister
Ricolphus titi genti nostrae Hungaricae odorem bonae famae reportavit. Codex diplomaticus
Hungariae ecelesiasticus et civilis / [d. G. Fejer]. Budae, 1832. T. 8. V. 2. P. 626629.
40
Ibidem. cum nos quosdam deles nostros satis in multitudine numerosa in subsidium inclyti
principis Ladislai, dei gratia regis Poloniae illustris, carissimi patris nostri in Poloniam misissemus.
T. 8. V. 3. P. 7076.
41
Dbrowski J. Z czasw okietka S. 321.
42
Preussisches Urkundenbuch. Politische Abteilung / [hrsg. M. Hein und E. Maschke]. Knigsberg,
1939. Bd. 2. 536. P. 361.
43
Paszkiewicz H. Ze studiw nad polityk polsk, litewsk i krzyack Bolesawa Jerzego, ostatniego
ksicia Rusi Halicko-Wodzimierskiej / H. Paszkiewicz. // Ateneum Wileskie. Wilno, 1924.
R. 2. Z. 56. S. 39; Tene. Polityka ruska Kazimierza Wielkiego. Warszawa, 1925. S. 15;
Tene. Jagellonowie a Moskwa. Warszawa, 1933. T. 1. S. 272273.
44
Dbrowski J. Z czasw okietka S. 320.
? 323
, ,
-
. ,
, , ,
.
- , -
45 ,46
.
. , .
1316 1317 . 47.
, -
20 1320 ., .
,
, , , 1322 .48
. ,
, .
-
. ,
1306 . -
-
49. , -
50.
, ,
- . 1327 .
, .
, ,
, .
,
. -
, , , . ,
- ,
. -
, , -
, . 29 1329 .
.
,
,
. ,
45
Wodarski B. Polska S. 270.
46
Nowak T. Wadysaw okietek polityk i dowdca / T. Nowak. Warszawa, 1978. S. 156.
47
. - . 7.
48
Dbrowski J. Dzieje polityczne lska S. 357.
49
Liter ac res gestae inter Polonos ordinemque cruciferorum. Poznaniae, 1890. T. 1. Cz. 2.
S. 251, 299.
50
. : .
- - . 5253.
324
1331 . -
()51.
, , , -
. ,
1316 . 52.
, ,
, - -
53. ,
- , ,
,
.

- .
V .
,
.
, ()
.
- , -
.
, - -
,
.
,
. -
,

1323 .
Yaroslav Knysh. The Piasts of Silesia as ontenders for the Roman dynasty
heritage?
This article is an attempt to debunk an historiographical myth of Silesian princes
John and Henry of Silesia as contenders for the legacy of the last representatives of
the Roman dynasty, Le and Andrew of Galicia. It dmonstrates that this myth was
constructed due to the negligence of Odorico Raynaldi, archeographer of the seventeenth
century, who mistakenly read their titles.
Key words: alch-Volhynian state, John and Henry of Silesia, heritage of the
Roman dynasty.
51
Dlugossii J. Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae / J. Dlugossii. Varsaviae, 1978. Lib. 9.
P. 173.
52
Tegowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczw / J. Tegowski. Pozna; Wrocaw, 1999.
S. 4243.
53
Joannis de Czarnkow. Chronicon polonorum / Joannis de Czarnkow // Monumenta Poloniae
historica. Lww, 1872. T. 2. P. 629.
: , , . 29/2017 325
94(477.42)1710/1926

. , ,

, -
, .

.
: , , ,
.
-
.
, -

, .
,
-
, . ,
, -
.
, ,
. XXI .
,
1.
.
, -
2.
. 1710 . -
, , ,
1
: . ,
2006. . 18. 205 .; / [. .; . . . ;
.: . , . ]. : -, 2012. 271 .; .
/ . //
. 2014. 4. . 2749; . / . // . 2015.
2. . 113130.
2
. . . 28.
326

.
: , -
.
,
3.
(
DE L GNROSIT); (1742);
.
, .
, -
. 1733 . -
,
. 1736 .
-, -
. -
4. .
5.
,
. 15 , :
( ), ( ), (
), (- ,
).
. -
- .
. ( . ) 1759 .
, 1721 .
6.
-

, (
, - ,
1908 .). 6 1751 ., ,
.
( )
, 7.
1756 . -

3
. / . //
. : -
/ [. . M. ]. : ...,
1999. . 19. . 77.
4
(, ) [ ]. : berdychiv.in.ua
5
. . 166.
6
(, ). : berdychiv.in.ua
7
.
327
.
, -
. 1782 . (
, 1826 .).
, . 14 1850 .
8.
17361754 .
(),
. -
, (
- )9.
,
.
. 16 1756 . -
, , , , ,
, , , ,
; , ,
, , ; 72 .
50 . .
.
10.

(17121770).
, -
. 1730, 1733, 1736, 1746, 1764, 1767 .,
: 1734 . ;
1747 . . , -
- (1743), - (1748).
(1762),
11.
, ,
, , , , .
, ,
. .
, -
. 1765 . II

. , ,
8
[ ]. :berdychiv.in.ua
9
. : - / . , . . :
..., 2000. . 20.
10
Ferko Pawel. Historia i kult ikony Matki Bozej Berdyczowskiej / Pawel Ferko //
: : .-. . :
.., 2016. . 226227.
11
Borek P. O tym jak ksi Udalryk Radziwi hajdamakw gromi / P. Borek // Radziwiowie: Obrazy
literackie. Biograe. wiadectwa historyczne. Lublin, 2003. S. 194.
328
. . -
,
20 . , ,
, 12.

(). -.
() ,
, .
,
. -
, , ,
(, ) ,
. 13.
, -
, (
, 1970- .). ,
,
, .
, -
. 1820- .
- ,
, .
, , 1804 .
,
. , 21
1811 .
.
300 . .
. :
( ), . ,
. -, (
), . ,
. .
.
1809 . 30 ,
1813 . 20 . .

: , , ,
. .
14.
,
, , ,
12
. : - . . 34.
13
() [ ]. : my.berdychiv.in.ua
14
(, ). :berdychiv.in.ua
329
, 1813 .
, . .
XVIII .
, -
.
.
. .
. .
1805 .
, -
. 18201821 .
. 15.
, .
, 1832 .
. .
-
. .
().
. 1853 . , 20 . (
) . ,
.
, 4 . ,
, , , , 16.
, -
, 16 1884 . .
.
.
,
. 25 ,
30 (10 20 1902 .).
11 300 . (1898).
, , -
. ,
. 1902 . 54880 ., 2700 17.
. XIX c. .
,
-, . ,
. , . , . , . -
18.
15
. / . // . 1896. 8. . 124.
16
, . ( ). . 486.
. 3. . 294. . 393.
17
. / . // .
, 1996. . 5354.
18
. . 486. . 5. . 498. . 112 . 115.
330
. . . -
.
. 26 1920 . -
, .
. -
.
-
. . .
.
.
. 1919 . -
. . 1920 .
- 17-
-. 28 1920 .
. ,
19.
. .
. . 26 1926 .
.
. ,
(
). . . :
, , ,
...
.
, ,
, 20.
,
.
Vasyl Tymoshenko. Radziwill family in Zhytomyr region

The article analyzes life and activities of the Radziwill family, a powerful magnate
family originating from the Grand Duchy of Lithuania. It argues that since they belonged to
the elite of the state possessing substantial power and tremendous wealth, they often dened
the main directions of domestic and foreign policy of Lithuania, and subsequently the Polish-
Lithuanian Commonwealth. The Radziwill family was inuenced many important aspects
of historical and cultural life of Zhytomyr Region.
Key words: the Grand Duchy of Lithuania, Radziwill family, Zhytomyr Region, cultural
life.
19
Kruszyski B. Poznaczycy w wojnie polsko-bolszewickiej 19191921 / B. Kruszyski. Pozna:
REBIS, 2010. S. 374; Sulik A. Ciekawe mity i fakty z historii Domu Radziwillow / A. Sulik //
Krynica. 2009. 53.
20
Jaruzelski J. Ksi Janusz (18801967). Szkice. Wspomnienia Janusza Radziwia / J. Jaruzelski.
Warszawa: D i G, 2001. S. 70.
: , , . 29/2017 331
94 (477.83/.86):625.31XIX-XX

XIX XX
I .,
. , , -
750760 . .
. -
,
.
: , , , , .
- XIX .
.
,
-
. ,
, ,
, -
, XIX .
1.
1873 .,

1883 . 2.
3
1890 . . . -
, 1886 .
( ) ( ). 20
.
. (1268 ). 1892 .,
, (13,6 ).
15 3.
( 750760 ) -
, .
1
. : / . //
. 2006. 6(13). . 7.
2
.
3
. : / . . : ,
2004. . 138.
332
.
, (. 1).
1
4
- -

/ ,
1 60 1912, 1924
2 -
74 18951913

3 10 1928
4 1888;
41
1892; 1893
5 7 1916
6 25 1907
7 41
8 35,9 1911
9 24
10
60 1909

11 36 1897
12 20
13 8
14 14
15 . 16
16 . () 8
17 20,4 1893
18 6,0 1895
19 7,5 1906
20 28 1912
21 () 34 1912
22 10 1921
23 27 1905
24 20,9 1914
25 ( -
33 1901
)
26 10 1903
27 9 1913
28 5 1904
4
. : / . . -:
, 2016. . 150159; .
(XIX XX .) / . // : ,
, . -: , 2011. . 3:
. . 215224.
XIX XX 333
29 5 1926
30 ( -
24,2 1898
)
31 46,2 1904
32 62 1932
33 11 19151916
34 14 19141915
35 5,5 1928
36 15 1915
37 31 1924
38 - 29 . XX .
39 56 1915
40 25 1932
41 -
51 19141915

42 ( 50 ) 14,5 1916
43 23,1 19071908
44 21 1913
45 10 1910
46 5 ?
47 10 1894
: 1149,2
, 5, -
6: ( 1928 ., 6 ); (36
); (11 ); (10 ); (
; ). , -
45 1149,2 ,
7:
5
. / C. , . // . 2002.
114115. . 14; Wendelin W. Karpatendampf / W. Wendelin. Lemberg: Ascha, 2002.
Bd. 1: Schmalspurbahnen in Ostgalizien: eine Bilddokumentation ber Ostgaliziens kleine
Bahnen von den Anfngen unter sterreich ber Bltezeit und Niedergang bis zur Gegenwart
in der Ukraine / W. Wendelin. 236 s.; Ejusdem. Karpatendampf / W. Wendelin. Lemberg:
Ascha, 2003. Bd 2. Schmalspurbahnen in Nordbukowina. 136 s.; Ejusdem. Karpatendampf /
W. Wendelin. Lemberg: Ascha, 2006. Bd. 3: Waldbahn Vyhoda: Bilddokumentation, die
Entwicklung der letzten Waldbahn Ostgaliziens von den Anfngenunter sterreichber die
polnische und sowjetische Periode bis zur Gegenwart in der Ukraine. 148 s.
6
. . . 150159;
[ ]. : http://narrow.
parovoz.com/emb/regions.php?REGID=UALV#UALV. 1632, 2409, 2081, 2439, 2562.
7
. XIX XX . /
. // . 2009. . 16. . 6574; .
/ . , . , . , . . :
, 1996. 175 .; . : -
334
( ) .
, 19071911 ., 35,9 . 1939 .
- 0-3-0 Henschel 1911 .
( )
. 760 . 3 (4173, 4174,
4175, 1910 ) 12 (Dh2t 4 .; Dh2+3t 8
.) . 1909 .
48 55 .
13 1909 .
15 /; 1624 %.
1913 . 72 . -
.
. , 600 15,3 , -
18921893 . . 1913 .
(1,9 ) (3,2 ).
248 . .
. 1928 .
. ( 760 ) .
: (6 , 1895 .)
/ . , . . : , 2002. . 1: . 36 .;
Wendelin W. Karpatendampf. Bd. 1. 236 s.
XIX XX 335
(7,5 , 19051906 .). -

Krauss (0-2-0, 3409/1896).
-
1912 .

. 1900 .
(. ), 3 .
1911 ., 19131914 . ,
Orenstein & Koppel. 21
( ), 600 . . 1920
1939 .
, 1936 . , . 1939 .
65 ; (
. ) ( . ) . 19381939 .
( ) .
8:45 10:30,
16:30 18:00. 25 /.
. , 760 , 1920
1921 . . . 10 ; .
. 1904
1905 . (27 ; 760 ) -
.
336
( -5 ) . 1896
1897 . ( ) .
760 . Krauss (Ch2t, 3537,
3538, 3840) 18971898 . .
. , 760 -
20,9 , 19101914 .

XIX XX 337
( ) ( -
) . (33 ),
760 , 18971901 . (10
, 19021903), (9 , 1913), (5 , 1904) (1926).
Krauss ( 6614/1912).

338
(: ;
). 760 (39 , 19121913 .). 1915 .
(31 ) . 1919 . 18
( 600 ) . 1924 . (21
). - 1913 O&K
0-3-0T 6506 6507, 1915 . .

. ( 800 )
18951913 .
. 1928 .
. , .
. 18881893 .
800 .
. 1939 . 4
- Krauss/Linz ( 0-3-0), 18931900 .
1888 . 4,7 ( 800 ). 23
1892 . (13,6 ), 1893 .
. . 2,5, 40 . 1938 .
,
.
. 1916 . .
. 1907 .
(16,8 ) 760 . 1908 . -
(8,2 ). Krauss/Linz (1907
, 0-3-0).
XIX XX 339
8.
1890- . 22 1898 . (
1895 .). . .
24,124 , 760 . , , ,
8
Kurowska-Ciechaska J. Koleje / J. Kurowska-Ciechaska, . Ciechaski. Warszawa, 2007.
S. 250254.
340
.
. .
19001904 . .
: -
, . 1916 .
1918 . .
- , . ,

. 46,248 ; 760 ( 750) . -
602 1015 .
XIX .,
. -

. 15 1902 .
. 8 1904 .
3 , 7 45
; 1913 . 4 , 7 65 9. 1913 .
110 . 2,5 , 1905 . (45 . ).
9
Szuro S. Informator statystyczny do dziejw spoeczno-gospodarczych Galicji / S. Szuro.
Krakw: Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, 1997. S. 201206.
XIX XX 341
1913 . II III , I . -
, 9096 % III .
1905 . 25,8 . ,
(48,9 . 1911 .).
. 1932 . -
. 1927 ., .
.
(11 ). 19151916 .
. 14 ,
19141915 . .
(5,5 ). 1928 . -
.
(15 ). 19151924 .
. 1924
1928 . 31 .
- . ,
29 .
- . (56 ), -
19141915 . 1922 .
.
. 1932 ., 25 .
-
. (51 ). 1924
1928 .
.
. 50 , 14,5 .
. 19071908 . Bukowinaer Lokalbahnen

. 23,1 , 760 .
15 1908 ., 1 -
. Krauss ( Cv 1 Janocz
Cv 2 Grigorcea).
(Forstverwaltung Felix & Michael Ad-
lersberg .) 19071913 . 760
, . Adlersberg.
(1918) CFR (
). .
. Neue Bukowinaer Lokalbahnen 19111913 . -
21
760 c .
Krauss Cv 3 Cv 4. 1917 . -
10,8 . 1918 . CFR.
. 1870 1900 . -
, . 1910 .
, Orenstein &
Koppel Lisa (1911 ..). 1916 .
342
. (5 ).
1916 .
. 10 -
600 1894 . . ,
10.
1921 . , 1150 , 84
, 113 . 7 ,
11 194 11.
,
-
.
Volodymyr Klapchuk. Narrow tracks of Galychyna at the end of XIX the rst
third of XX centuries
The history of narrow tracks reached to the beginning of I century, when it became
necessary to deliver wood from the mountains in Galychyna. It was the time, when narrow
tracks appeared in Carpathian mountains, they looked like tram, 750-760 mm wide. During
war periods a lot of narrow tracks have been ruined. A great number of them have been ruined
by natural disasters and economics needs of USSR. The article reveals the geography and
technical characteristics of narrow tracks in Galychyna, its usage in household and recreation.
Key words: Galychyna, narrow tracks, engine-trailing, train, track.
10
Wendelin W. Karpatendampf. Bd 2. S. 7880.
11
Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. 1920/22. Warszawa, 1923. R. 1, cz. 2. S. 173.
: , , . 29/2017 343
94(477.83/.86)1917/1918

( 1917 1918)
-
.
- -
,
.
: , , , , .
- -
- -
, , , .
-
- -
1916 . -
.
1917 ., , -
, ,
.
, .
. ,
-, .
,
, , ,
. , -
, , ,
.
.
1917 . .
( )
1. -
.
. ,
1
. / . , . . ,
1999. . 8.
344
2.
,
. ,
- -
. -

17 1917 . . ,
3.

. ,
, , ,
. : .
,
.

, ,
15 1917 .
- .
, ,
,
.
.
. ,
- ,
,
4.
,
- -
, -
. , , ,

-
, ,
. 5.
.
.
17 1917 . ,
, -
,
-
, .
2
. 19141918 /
. . , 19291930. . 519521.
3
. . 522.
4
. 523.
5
. . 524.
( 1917 1918) 345
1917 .
( 1917 .)
. -
,
-
.
- , ,
, . , -

- .
-
- ,
-
. ,
20 ,

- .
-
6. 3 1917 .
.
7.

, . 2 1917 . -
- , ,
, , -
17 1917 .,
- ,
. , -
, ,
, . , 16 1917 .
8.
1917 . , -
.

. -

9. 14 1917 .
-
. .
. 1917 ., ,
,
6
. / . . , 1995. . 177180.
7
. . 529, 534.
8
. 545.
9
(). 1917. 11 .
346
10.
.
-
.
21 - - 23
1917 . (. , . , . , . -
. )
.
. : ,
, , ,
-
, . ,
, ,
,
1917 . ,
-
, , .
, ,
, -
,
. , . ,
, ,
- .
. 1 1917 . . :
, , .
, . -
,
,
. , . , -
.
, , ,
,
. , ,
, -
, . . ,
, -
, ,
, . , . ,
. ,
11.
-
. . , ,
10
. (1914
1918) / . . , 2006. . 196, 201.
11
. . 552553.
( 1917 1918) 347
,
, ,
.
, . 30 1917 . .
, -
( , )
,
,
12.
, -
,

,
,
, , -
.
, -
. , 7 1917 .
.
-
-
, ,
.
,
.
, . 13.
26 1917 . . ,
- -
. , -
, ,
. : !
- !14.
1917 . .
(),
-, , . ,

. 30
1917 .,
, 15. -
, - .
, -
12
. / . . ,
1993. . 62.
13
. / . . , 1960. . 25.
14
. . 581.
15
. ... . 190.
348
, .
, 5 1916 .
*
- 16.
1917 . ,
,
. . -
16
1917 ., , ,
17.
28
1917 . .
. , -
.
-
, -
,
, , .
.
- .
, ,
. 15 1917 . . , -
, , ,

18. .
-
- .
, ,
. -
- ,
.
. , -
5 1917 . 19.
,
.
. . -
1917 . ,
.
* Rada Narodowa 15 1916 .

, 5 1916 .
1917 .
16
Hozer J. Polska w pierwszej wojnie wiatowej / J. Hozer, J. Molenda. Warszawa, 1966. S. 216.
17
Scyda . Polska przeomc dziejw. Fakty i dokumenty / . Scyda. Pozna, 1927. T. 1.
S. 519.
18
Daszyski J. Pamitniki / J. Daszyski. Krakw, 1926. T. 2. S. 267268.
19
Hozer J. Polska w pierwszej wojnie wiatowej. S. 246.
( 1917 1918) 349
,
, -
. .
. -
,
, , .
,
.
, -
. . , , -
, 20.
. ,
, -
. ,
. . ,
,
..., -
. ,
, 21.
- 17 1917 .
() . .
: -, ; -, -
, -, .
: . , . -
, . . , .
. . , . -
4 1917 . ,
1917 . 800 22.
20 , 15 ,
30 , 1 1917 . -
,
.
- -
.
31 1917 . -
. .
-,
.
1917 p., , ,
-
.
20
. , (17721918) / . .
, 1958. . 2. . 132.
21
. . 138.
22
350
- 1917 . ,
.
. , -
, ,
- .
-,
.
, ,
1917 .
. ,
, ,
.
,
(, . .). ,
, .
-
,
, 23. ,
,
, -,
.
,
24.
,
. -
,
-,
. ,
,

,
25.
-
. ,
1917 . 26, 31
. 27.
-
- , -
.
23
Hornykiewycz T. Ereignisse in der Ukraine 19141922 deren Bedeutung und historische Hintergrnde /
. Hornykiewycz. Philadelphia; Horn, 19661969. Band 1. S. 228.
24
Ibidem. S. 229.
25
. . 597600.
26
Bihl W. Einige Aspekte der sterreichisch-ungarischen Ruthenen politik 19141918 / W. Bihl //
Jahzbcher fr Geschichte Osteuropas N. F. Heft 14. Wiesbaden, 1966. S. 541.
27
. C. 592.
( 1917 1918) 351
.
12 1917 . II -
,
. . ,
. . .
28. - -
-
,
. -
11 1918 .
12 1917 . -

. .
17 1917 . : !
;
; , ,
.
, -
. -
, , -
.
. , -
, -- ,
. -
,
, -
.
, , . , -
, ,
. , ,
. , 29.
1917 . ,
,
. - -
.
1917 .

, .
, - . ,
, ,
, -
. 4 5
1917 .
28
29
. . 605607.
352
. , , . , ,
, .
18 1917 p.
, - . -
30.
, - -
.
,
31.
-
, ,
. , 7 1917 .
, . , -
.
-
.
,
- . , -
, -
.
1917 . .
, -, ,
; -, -
- ; -,
.

. 6 1917 . - -
- . - .
5
1917 .
.
9 1917 . -
, , , , -
-
.
. 10
1917 .
,
32.
1415 1917 .
, . ,
Frmdenblatt,
30
.
31
. . 218.
32
Lozynski M. Die Polen und ukrainische Frage / . Lozynski. Wien, 1917. S. 42.
( 1917 1918) 353
. -

- 33.
14 1917 .
. : -,

, ; -,

; -, ,
-
34.

13 1917 .
, ,
.
, 16 1917 . .
.
,
12 .

. ,
. 19 1917 . ,
.
. . -
, , ,
35.

. .
22 1917 .
.
-
,
. -
, , 36.
. -
19 1917 .
.
, ,
. -
-
33
Fremdenblatt (Wien). 1917. 16 November.
34
(). 1917. 3.
. 3.
35
. ... . 219.
36
. . 624631.
354
, ,
. P
. -

37. , . ,
-
. .
.
.
1917 . , -
38.
, 1917 . -
, ,
1917 . . ,
.
, , ,
.
. . , -
,
.
, 1917 . .
,
. ,
.
,
,
. ,
, .
1917 .
. 9 10
. ,
-
, ,
. .
1917 . .
- ,
39.
9 1918 . -

. -
.
37
. . 19181920 / . . , 1922. . 23.
38
. ... . 226.
39
( 1917 1918) 355
31 1918 . -
, .
- . ,
9 1918 . -
, ,

. ;
,
, . ,
-
. , !40.
10 1918 .
, . -
, . ,
,
- ,
41.
-
, 5 1918 .
, -
-
.
, ,
,
...
42.

, , ,
.
43.
44.
-
: 21 , ( 1 .
), (9 . , I. ), ,
( 5 . )45.

(25 . ), (14 .), - (1015 .), -
, , ( 12 .), (3 .)46.
40
(). 1918. 16 .
41
. 1918. 3 .
42
. 1918. 14 .
43
. 1918. 21 .
44
. 1918. 21 .
45
, . ( ). . 146.
. 4. . 7159. . 110111, 121.
46
. . 161, 169.
356
, 20 . ,
- . , (20 .) -
. ,
47.
- . . -
,
1918 .
,
,
. , , . -
. , .
. , ,
48.

. 24
1918 .
-
, .
25 1918 .
, 500 . -
,
49. -
. .
,
, ,
50. ,
9 1918 . -
51. -
, ,
- -
.
. .

, .

52.
47
. . 163, 180.
48
. . -
19181923 . / . . , 1996. . 89.
49
. . 19171921 . / . .
, 2015. . 65.
50
. 1918. 26 .
51
. / . . , 1927. . 10.
52
- 19181923. : 5 . -
, 2001. . 1. . 8084.
( 1917 1918) 357
. -
, , ,
, .
.
53.
- ,

.
21 1918 . -
. , ,
.

, .
.
.
-
, , ,
.
,
54.
, ,
. ,
. ,
, ,
! , ,
, , .
, .
. : () -
, ,
- . ,
,
, , -
. ,
, ,
,
55.
-
, .
,
,
. 13 1918
53
. - (19181923). /
. . , 2005. . 125.
54
55
, (). 1918. 9. . 123.
358
,
56.
, ,
, -
: , ,
,
, -
57.
12 1918 .
, , , . -
.
.
, -
, 18 1918 . .
.
100 . .
.
,
. ,
, 400 .
Komunikat : :
, ,
, , ,
- ,
, .
, ,
, ,
58.
, -
, . 18 -
,
,
, -
. de facto
. , , ,
.
, .
, -
, .
, ,
, .
56
Kumaniecki . Odbudowa pastowoci polskiej. Najwaniejsze dokumenty 1912 stycze 1924 /
K. Kumaniecki. Warszawa; Krakw, 1924. S. 113.
57
. 1918. 12 .
58
( 1917 1918) 359
18 1918 ., ,
. !59.
,
. (. , . -
)
, -

, , -
,
. , ,
:
60.
. -
. ,
, ,
, , .
, 40 %
, .
, -
, 61.
, . ,
,
.
, -
, .
, . ,
, 62.
, -
,
.

,

. -
,

. , ,
- ,
, . -
,

59
. 1918. 24 .
60
. 1918. 20 .
61
. 1918. 30 .
62
. 1918. 20 .
360
. -
-
,
, .
, ,
, . -
,
63.
- -
, -
. , . ,
: ...,

,
64.
- 19141923 .
, -
,
, 1991 .
Ivan Pater. Ukrainians and the Poles in Galychyna (March, 1917 February, 1918)
Ukrainian-Polish relations in Galychyna in the period of creation of Ukrainian Central
till Berestia Peace Treaty are emphasized in the article. Policy of Austrian-Hungarian and
German governments concerning solution of Ukrainian and Polish issues, inuence of revo-
lutionary events in Naddniprianshchyna on activity of Galician ghters for independence
are analysed in this article.
Key words: Ukrainians, Polish, Galicia, Berestia Treaty, independence.
63
. 13 .
64
. . 771772.
: , , . 29/2017 361
341.8(438:477-25)1937/1938

(19371938)

19371938 . -
, ;
,
,
;
,
.
: 19371938 .,
, - , , .
18 1921 .
30 1921 .
charg daaires
, ,
. 6
1921 . ,
. 9 1921 . 1.
,
II
. . ,
16 1923 .
1923 . 1
1
Grajul T. Poselstwo i konsulat Rzeczpospolitej Polskiej w Charkowie w latach 19211937 / Tomasz
Grajul // Polska dyplomacja na Wschodzie w XX pocztkach XXI wieku / [raca zbiorowa pod
red. H. Stroskiego i G. Seroczyskiego]. Olsztyn; Charkw, 2010. S. 214215.
19211923 .
(.: .
(19211923 .) / . //
. , 2003. . 8: : , ,
. . 467486). . : .
: , 1920
1939 . / . , . // 19201939 .:
. / [., ., .
: . , . ]. : , 2012. . 3942.
362 ,
1924 .2. 1 1924 .

.
. .
II 3.
,
. -
,
II , .

.
4.
II 1 -
1924 . 1 1937 . 1 1934 .

, .
( ) 5: -
(1 31 1924 .)6; - (1 -
1924 . 18 1928 .)7; (19 7 1928 .)8;
2
Grajul T. Poselstwo i konsulat Rzeczpospolitej Polskiej w Charkowie... S. 216.
3
Bruski J. J. Na Ukrainie Rakowskiego: Polskie placwki dyplomatyczne i konsularne na terenie
USRR 19211924 / Jan Jacek Bruski // Polska dyplomacja na Wschodzie w XX pocztkach
XXI w. S. 148149.
4
.: Bruski J. J. Midzy prometeizmem a Realpolitik: II Rzeczpospolita wobec Ukrainy Sowieckiej
19211926 / Jan Jacek Bruski. Krakw, 2010. S. 101.
5
()
II , ()
.: Kruszyski M. Ambasada RP w Moskwie 19211939 / Marcin Kruszyski.
Warszawa: IPN, 2010. S. 322, 329.
6
(wirski Micha) . 1921 .
II ( 1922 .
-); (
1923 . , 1923 . II
). 1 1924 .
( ) .
7
- (Zaremba-Skrzyski Konstanty, 28.05.1891 19.10.1978)
, - . .
, Polskiej Macierzy Szkolnej.
. (1916).
II 1919 . 19211923 . , ,
-- ().
1923 . .
(1924) . 1928 .
15 1929 . .
. (1945),
(19521955 . ). 1961 . ; 1976 .
. (
.: Kaczmarek Z. Skrzyski Konstanty // Polski Sownik Biograczny. Warszawa; Krakw,
19971998. T. 38. S. 463465).
8
(Oraczewski Stanisaw) .
II 1919 . 1 1926 .
363
(8 1928 . 26 1932 .)9; -

(1 1932 . 1 1934 ., 1 1937 .
)10; (2 1934 . 31 1936 .)11
(1 1936 . 16 1937 .).
1926 .
II .
(01.05.1926 30.09.1930)12.
-; (19 7
1928 .). 1 1929 . -
. 1 1932 . .
9
(Stebowski Adam, 12.12.1896 1941) .
. ,
. , (1922)
, .
. 19171918 . .
. 19251928 .
,
. 1928 . . 19281933 .
, (8 1928 . 26
1932 .), (1 1932 . 31 1933 .),
, , .
. 1941 . (.: Grajul T.
Poselstwo i konsulat Rzeczpospolitej Polskiej w Charkowie... S. 221; Hoodomor 19321933:
Wielki Gd na Ukrainie w dokumentach polskiej dyplomacji i wywiadu / [wybr i opracowanie
Jan Jacek Bruski]. Warszawa: Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, 2008. S. 1921, 24,
2629, 3132, 35, 37, 63, 66, 474, 660, 662665, 669, 768).
10
- (Karszo-Siedlewski Jan, 01.12.1891 08.07.1955)
, II (19351939)
- (18931939). 1919 .:
; II (19201922);
I (19221924); (1 1924 .
31 1930 .); (1 1931 . 1 1932 .);
II (19321937)
. 1 1938 .

( 30 1942 .). ( 28 1943 .)
II . ,
, 5 1945 .
. , .
8 1955 . (.: Kto by kim w Drugiej Rzeczypospolitej / [red. nauk.
J. M. Majchrowski przy wsppracy G. Mazura i K. Stepana]. Warszawa: BGW, 1994. S. 99100).
11
(Sonicki Stanisaw Adam, 12.09.1896 ?)
. 1 1931 . ,
. 23 1933 . ,
2 1934 . . 1 1936 ., 31
1936 . .
12
(Babiski Mieczysaw Z., 08.09.1891 ?) . 1918
1919, 19221924, 19351937 . II
(, 1924 . ), . 19261930 .
; 19301935 . (, )
( ). 1939 . 17 1940 .
. .
364 ,
, -
1933 . (01.10.1930 01.03.1933)13. .
(23.04.1933 31.07.1934).
1934 . ( ) - (01.08.1934
30.09.1937). II -
(01.10.1937 17.09.1939)14.
19261939 . ( ) II -
,
, ( -
, ) ( ).
. . , 20.
,
, , , /.
, .
, ,
, .
.
,
. , , ,
.
.
, ,
, , .
1930- .
, /
. . -
: , , -
, ,
. ,
, ,
, 15.
13
(Jankowski Henryk, 26.06.1895 ?) .
. :
(07.01 21.06.1919), ( 23.02.1920) .
, . 28 1922 .
- . II (01.08.1928
30.04.1930). (01.10.1930 01.03.1933) ,
(.: Kruszyski M. Ambasada RP w Moskwie 19211939. S. 287288).
14
(Matusiski Jerzy, 01.10.1890 1941?) .
(29.05.1926 31.06.1933).
(01.07.1933 01.02.1935), - (01.02.1935 30.06.1935),
(01.07.1935 30.09.1937) (01.10.1937 17.09.1939).
1 1939 . ,
, , ( ) 1941 .
15
Kunierz R. Funkcjonowanie polskich placwek dyplomatycznych w ZSRS w warunkach Wielkiego
Terroru (19371938) // Polska dyplomacja na Wschodzie w XX pocztkach XXI w. S. 376.
365
, / -
( 1933 . 19 1936 .)16, ,
/ , , -
:
, , .
, [] , -
,
, , .
, ,
, [] , -
. ,
. , -
. ,
. -
, ,
, .
, , . -

.
.
, []17.
-
(1937 . , ,
)18. - (18841942), 13
,
1935 . . 1935 . -
(
-
). ,
16
(Michniewicz Wadysaw, 29.04.1901 1995)
. . , . 1920 .
II ; 1 1921 .
. (19221923). ( 1928 .)
44- . (19281930),
2- . 1 1931 .
. 1933 . II -
, 19 1936 .
: II [ ]
[].
, , II
(19431945) 2- . 1947 . , .
17
Michniewicz W. Moje spotkania z Ksawerym Pruszyskim / W. Michniewicz // Zeszyty
historyczne. Pary, 1992. Z. 102. S. 221222.
18
. .

II . -, 1 1937 . //
19201939 .: . 512.
366 ,
, -
( )
. 7 1936 . .-.
III
. -19. 24 1936 .
. .-.
, 20.
1937 .
,
,
. , 1937 . 10 ,
,
.
, , .
, ,
. ( - ) -
, .
, ,
, , .
-

21.
,
-
. ,
(1926) 5
(, , , ); 1928 .
1931 . -
8 ( ). 1933 . -
1931 . 18 9 . 1926 .
[]
1933 . ,
1936 1938 .,
22.
19371938 .

, -
. ,
19
( ).
. 1. . 20. . 6827. . 12.
20
. . 192030- / . . ,
. . // :
: (,
1720 1998 .). : , 1999. . 314.
21
. . 318.
22
.: Kruszyski M. Ambasada RP w Moskwie 19211939. S. 329332.
367
(),
- ,
.
( 1936 .
)23,
. , 11 1937 .
,
. ,
.
II -
5 1937 . ,
.
,
,

. ,
. . ,
, , , , -
-
, .

,
, 24.
, -:
, .
, , ,
, , ,
, .
, . ,
, -
,
, 25.
30 1937 .
II
. , , ,
. 20 1937 .
. ,
, , , -
, 26.
23
., .: . , 20
1936 . // 19201939 .: ... . 496497.
26 1937 . . ,
(?!) // . . 500501.
24
Kunierz R. Funkcjonowanie polskich placwek dyplomatycznych w ZSRS... S. 381.
25
Ibidem.
26
Ibidem. S. 382.
368 ,

. , , -
II , -
.
( , ,
,
) 19371939 .

() ,
, -
, , , ,

-, .
/ -
, , ,
() -
.
5 1937 .
-
27.

. 16 1938 .
,
18 .
,
, (,
) ; ,
( ) / -
;
- ; -
, , , .28
18 1938 . , -
. -
. . -,

( 1938 .).
. - .
, -
, , , , ,
- .
, , . -
/
-
27
Ibidem. S. 378.
28
Ibidem. S. 388.
369
. , ,
29.
17 1938 .
II , ,
: 18

, -
, .

. -
, ,
, ,
, .

.

. -

.
.
, .
30.
-
. ,
( )
(02.09.1898 19.02.1970),
( 1937 . 1939 .): 4 [1938 .],
, , ,

. - , -
, [ ]
[]31
21 1938 . -
32.
(
)
/ , ( -
II ),
, .
29
Ibidem. S. 388389.
30
- / [.: . .
(. .), . (. .) .]. : , 1969. . 6: 19331938 . . 357358.
31
. . 358.
32
Kunierz R. Funkcjonowanie polskich placwek dyplomatycznych w ZSRS S. 399400.
370 ,
,
1920-
. -
1920-
(18961985) 19581959 . ( )
, ,
. -: , . -
, , .
, , , ,
. , , , [.] ,
, .

,
, . -
, , ,
, .
[]. , , -
, . ,
,
, .
.
[]33.
III
. . -
, 6 1927 ., , :
, [] -
[] . .
. ., ,
, ,
,
. , ,
, , ,
, , ,
, -
[]34.
28 1928 . .
, . 35.
33
. / . ; [. . ]. , 1996. . 182.
34
III
. . ,
, 22 1928 . // 19201939 .:
... . 337.
35
.: . . 19271928 .:
1920-
1930- . / . . // : , , : .
[.: . . (. .) .]. , 2006. . 33. . 166185.
371
,
00485 . 11 1937 .,
,
36. ,
21 1937 ., , :
.
, [] , -
, 1921 . []. ,
. -
-
. -.
-
[] [] -
. ,
, .
[] 1919 . -
. -
1932 . []37.
12 1938 . -
.
.

( 2014 .), .
, . -
, . ,
, ,
. , ,
, ,
38.
, ,
-
: ,
: ,
, .
39.
36
. 1930- / . , . //
---. 1995. 1/2 (2/3). . 145, 156.
37
.
. , 21 1937 . //
- . //
[.: . , . , . .]. ; , 2010. . 8:
: 19371938. . 1. . 564566.
38
Raport Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej skierowany do Ministerstwa Spraw
Zagranicznych w Warszawie dotyczcy przejaww rusykacji Ukrainy, 12 padziernika 1938 r.,
Kijw // Polacy na Ukrainie: Zbir dokumentw. Przemyl: Poudniowo-Wschodni Instytut
Naukowy w Przemylu, 1998. T. 1. Cz. 1: Lata 19171939 / [od red. S. Stpnia]. S. 294.
39
. / . // . 1992. 7. . 192.
372 ,
() -
. (, ()), 4
1938 . -
, ,
,
. , , ,
, ,
. , -
,
. ,

.
, ,
, , -
. ,
, . ,
, -
.
,
. 5 1938 . -
40.
14 1938 .
(). , , :
1. , .
, -
,
.
2. (. )
. 41.
3.
42.
,
. . , ,
, , :
( ,
, ),
( ,
40
. . 1. . 6. . 477. . 209212.
41
, ()
,
5 1938 .
42
. . 1. . 6. . 477. . 208.
. : Likwidacja teatru polskiego w Kijowie (19261938) w aktach GPU i NKWD /
[pracowaa Maria Wosiek] // Pamitnik teatralny: Kwartalnik powicony historii i krytyce teatru.
Warszawa, 1995. Rok XLIV. Zeszyt 12 (173174). S. 195226.
373
), .
, 43.
17 1939 .
II .
.
. . , 1, ,

. .
. 19 1939 .:
. ,
44.
1 1939 . . -
, , , (,
1941 .
)45.

19371938 ., -

, 1 1939 .
, -
17 1939 .,
.
Nataliia Rublova, Oleksandr Rublov (Kyiv) Consulate General of II Rzeczpospolita

in Kyiv during the Great Terror (19371938)
The article deals with the features of functioning of the Consulate General of Poland
in Kyiv during the Great Terror in 19371938. Authors clarify distinctive features of socio-
political situation in Ukraine under Soviet occupation where Polish diplomats worked;
describe peculiarities of life of the Consulate General personnel forcedly concentrated in the
restricted area of the diplomatic mission building, their contacts with colleagues from the
Consulate General of Germany; explain permanent external surveillance from the NKVD
apparatus and constant obstacles created by the Soviet secret police for Polish diplomats.
Keywords: the Great Terror 19371938, Consulate General of Poland in Kyiv, Ukrainian-
Polish relations, NKVD in Ukrainian SSR, political repressions.
43
Raport Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej skierowany do Ministerstwa Spraw
Zagranicznych w Warszawie dotyczcy przejaww rusykacji Ukrainy, 12 padziernika 1938 r.,
Kijw // Polacy na Ukrainie. T. 1. S. 294.
44
1939 1941 .: /
[. . , . ]. : . - , 2009.
. 1013.
45
II
/ ., .: Nowinowski S. Zakoczenie dziaalnoci ambasady i konsulatw RP w
Zwizku Sowieckim jesieni 1939 r. // Zeszyty historyczne. 2008. Z. 164. S. 360; Skra W.
Porwanie kierownika polskiej placwki konsularnej w Kijowie Jerzego Matusiskiego przez wadze
radzieckie w 1939 r. // Polska dyplomacja na Wschodzie w XX pocztkach XXI w. S. 414437;
. II : 1939 . /
. // ---. 2014. 12 (40-41). . 193215.
374 : , , . 29/2017
[94(477.83/.86):37.014.5:81272(=161.2:=162.1)]1923/1939
.
, -
.
- ,
. -
. ,

.
-
.
: , , , ,
.

, , -
, . ,
, ,
. -

, -
,
.
, , -
(
,
), (
), .
, -
, , ,
: ,
, .
-
, -
.
375

, , . , . 1 -
,
, . -
,
. 2.
. 3. -
.
., 4.
. 5.

-
.
,
, -
,
6.
-
,
, 28 1919 . , , , ,
. 31 1919 .
, -
(. 1, 2, 710).
, . 8,
, , ,
,

7. ,
, ,
. , ,
,
1
Ogonowski J. Uprawnienia jzykowe mniejszoci narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej 1918
1939 / Jerzy Ogonowski. Warszawa, 2000. 286 s.
2
Kierski K. Ochrona praw mniejszoci w Polsce / Kazimierz Kierski. Pozna, 1933. 712 s.
3
Sanojca K. Relacje polsko-ukraiskie w szkolnictwie pastwowym poudniowo-wschodnich
wojewdztw Drugiej Rzeczypospolitej / Karol Sanojca. Krakw, 2013. 477 s.
4
. (19001941).
/ . ; . . . . , 1987. 296 .
5
. .
(19191939 .): . .
. . . : . 12.00.01
; / . . ;
. , 2014. 21 .
6
. - 19171923 . / . . , 2008.
. 308310.
7
Traktat midzy Gwnymi Mocarstwami Sprzymierzonymi i Stowarzyszonymi a Polsk, podpisany
w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku // Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej ( Dz. U.).
1920. Nr 110. Poz. 728. S. 1938.
376
,
8.
. 9 , ,
, -

. ,
, -
-
.
,
. ,
. 7 ,
, 9. . 9
.
. 9
- , , -
16 1920 .10. , . 18
, .
. 36 . , -
, . 79.
. 9 , ,
,

11. . 1013 -
-
, , ,
, . ,
1938 . 12.

18 1921 . . 7 , , -

8
. -
/ . //
. . , 2013. . 57. . 108.
9
Ogonowski J. Uprawnienia jzykowe mniejszoci narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej 1918
1939. S. 48; Kierski K. Ochrona praw mniejszoci w Polsce. S. 508.
10
Treaty between the principal allied and associated powers (the British Empire, France, Italy, Japan
and the United States) and Czechoslovakia, signed at St. Germain-En-Laye (1919, 10 September)
[ ]. : http://www.forost.ungarisches-institut.de/pdf/19190910-
4.pdf (10.01.2016)
11
. :
( 1944 ): / . , . .
, 2014. . 6768; Ogonowski J. Uprawnienia jzykowe mniejszoci narodowych w
Rzeczypospolitej Polskiej 19181939. S. 257258.
12
. (19001941).
. . 240241; . / . , . //
19192009 : , , / -
. , 2010. . 649.
377
, 13.

.

, 1934 . -
, .
.
-
.
-
, ,
. 1921 . -
,
(. 109). ,

(. 110)14. . 81 1935 . . 109110
1921 .15, , -
,
.
, . ,
. 109110 1921 . -

. , ,
,
, . -
, . :
. ,
,
. ... ,
.
,
, .

. ,
16.

1920 ., ,
, . 1920 .
13
: 24- . , 1959. . 3: 1 1920 . 18
1921 . C. 626627.
14
Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej // Dz. U. 1921.
Nr 44. Poz. 267. S. 653.
15
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 roku // Dz. U. 1935. Nr 30. Poz. 227.
S. 497508.
16
. / . . , 1934. . 45.
378
, 17
, , ,
.
.
,
, , ( 128). 128,
130132 . 79 - .
131: , ,
, , ,
.
18.
. , 1919 .
,
19. , . 32 ,
,
, -
. 1929 .
. 20. : ,
,
, ,
-
, ,
20. 1937 .
. . 120
.
, 21.
1937 . .
, 22.

- ,
1923 . ,
17
The Law of February 29th, 1920 whereby the Constitutional Charter of the Czechoslovak Republic
is introduced // The Constitution of the Czechoslovak Republic / [with introduction by J. Hoetzl,
V. Joachim]. Prague, 1920. P. 4546.
18
Ibidem. P. 46.
19
,
10- 1919 .
14
1919 . [ ]. : http://search.ligazakon.ua/l_doc2.nsf/link1/
T190001.html (4.02.2017 .)
20
( ) [
]. : http://static.rada.gov.ua/site/const/istoriya/1929.html (4.02.2017).
21
( ) [
]. : http://static.rada.gov.ua/site/const/istoriya/1937.html (4.02.2017).
22
. . / . // .
2002. 1. . 1722 [ ]. : http://radnuk.info/home/24818-
------c.html (5.02.2017).
379
,
. -
-,
, , ,
. -
17 1923 . -
( ,
; ).

, ,
23.
, , , -
, , , ,
24.

. 23
1923 .
,
, , , -
. -
25.
14 1923 .
,

23 1923 .
26. -
, ,
8 1920 .,
,
( ), -
27.
.
, ,
,
4 1923 . . 4 ,
. , 4 1923 .,

23
. : / . ,
. . , 2002. . 465466.
24
. - / . //
- .: -
(2122 1996 .). -, 1997. . 174.
25
AAN. Protokoy posiedze Rady Ministrw. Cz. 3. Akta numeryczne: sytuacja wewntrzna i
polityka zagraniczna Polska, 19191923. Sygn. 10988/23. K. 3.
26
Ibidem. K. 45.
27
Ibidem. K. 1415.
380
,
. ,
,
.
.
: (), .
. ,
. ,
. 14 1923 . -
. .
, 28.

31 1924 .29.
,
: ,
, , ; -
; , , -
, .
,
-
.
,
, , -
(,
,
, ).
. - -
. ,

30. , , -
,
, -
31.
1924 .
,
28
Ogonowski J. Uprawnienia jzykowe mniejszoci narodowych w Rzeczypospolitej polskiej 1918
1939. S. 8687.
29
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. o jzyku pastwowym i jzyku urzdowania rzdowych i
samorzdowych wadz administracyjnych // Dz. U. 1924. Nr 73. Poz. 724. S. 10941095.
30
. -
(19191939) / . // : ,
, . , 2008. . 17: --
: . . 544.
31
. .
(19191939 .). . 89.
381
32, 22 1867 . ,
, -,
,
33. ,
,
(, , ).
, , ,
(): ,
34. -
. , ,
. ,
. 19
- 1867 .,
, ,
, .
,
1867 . 35.
31 1874 . ,
.
, -
6 .
20- .
, , ,
. -
,
,
, 36.
32
Ustawa z dnia 22 czerwca 1867 r. o jzyku wykadowym w szkoach ludowych i rednich Krlestwa
Galicji i Lodomeryi z Wielkiem Ksistwem Krakowskiem // Z dziejw odrodzenia politycznego
Galicji 18591873 / [oprac. przez M. Bobrzyskiego, W. Jaworskiego, J. Milewskiego]. Warszawa,
1905. S. 136.
33
- 1867 1868 . .:
. . 18611901 (
/ . . , 2002. . 109134.
34
Ustawa z dnia 22 czerwca 1867 r. o jzyku wykadowym w szkoach ludowych i rednich Krlestwa
Galicji i Lodomeryi z Wielkiem Ksistwem Krakowskiem. S. 133134.
35
.
. / . // . 2011. 1.
. 45; . ( .): . .
. . . : . 13.00.01 /
. . ; . . -, 2004.
. 6; .
( 19001939 .): / . //
. . .
: / [ . . . . ]. , 2009. . 3. . 294.
36
Sanojca K. Relacje polsko-ukraiskie w szkolnictwie pastwowym poudniowo-wschodnich
wojewdztw Drugiej Rzeczypospolitej. S. 2527.
382

, (, -
, , , , , -
, ( ) 31 1924 .
37.
: , -
, -
,
, .
-

, ,
,
. , ,
, , ,

. , , ,
. -
7
1925 .
, , ,
38. , -
1939 . .
,
() ,
-
(. 2). -
, (. 1)39.
,
25% (
- ,
) 40 -
-. 20 -,
:
, , ,
37
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierajca niektre postanowienia o organizacji szkolnictwa //
Dz. U. 1924. Nr 79. Poz. 766. S. 12121214.
38
Rozporzdzenie Ministra Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego z dnia 7 stycznia
1925 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewntrznych i Ministrem Rolnictwa i
Dbr Pastwowych w sprawie wykonania ustawy z dnia 31 lipca 1924 r. zawierajcej niektre
postanowienia o organizacji szkolnictwa // Dz. U. 1925. Nr 3. Poz. 33. S. 2630; Sanojca K.
Relacje polsko-ukraiskie w szkolnictwie pastwowym poudniowo-wschodnich wojewdztw
Drugiej Rzeczypospolitej. S. 3436.
39
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierajca niektre postanowienia o organizacji szkolnictwa.
S. 12121213.
383
40.
, , .
. 4 , -, - -

, -
. -, -, -
,
41.
. 6 , -
, ,
42.
43.

, 150 ,
.
22 1925 .

,
, , 1925/26 . .
. -
44.
-
, 40%
. ,
, ,
45. -
1925 1932 .
.
4 1934 . .
1924 . -
,
.
, 1921/22 . . 51,7%
, 1929/30 . . 15,1%, 1937/38 . . 6,9%46.
40
. . : -
(19181939 .) / . . . , 2008. C. 241.
41
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierajca niektre postanowienia o organizacji szkolnictwa.
S. 1213.
42
. . / . . // . 1925. . 189.
43
// . 1925. . 194.
44
. (19251939) / . //
: , , . 22-
/ [. . . ]. , 2013. . 23. . 467.
45
Chaupczak H. Mniejszoci narodowe w Polsce: 19181995 / H. Chaupczak, T. Browarek. Lublin,
1998. S. 46.
46
Syrnyk M. Ukraincy w Polsce 19181939: Oswiata i szkolnictwo / M. Syrnyk. Wrocaw, 1996.
S. 55.
384

,
39 11 47.
-
13 1920 .48. . 9
, .
, ,
. , ,
. 15
1933 . 49
. . 3 , -
,
. -
,
, . ,
,
, 50.
1932 . -
,
.
11 1932 . 51,
, 52,
.
. 1935 . -
21,67%; 0,03%; 0,6%; 77,7% 53.
, ,
.
12 1927 .54 .
47
. / . . ,
1924. . 35.
48
Ustawa z dnia 13 lipca 1920 r. o szkoach akademickich // Dz. U. 1920. Nr 72. Poz. 494.
S. 12771294.
49
Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o szkoach akademickich // Dz. U. 1933. Nr 29. Poz. 247.
S. 594603.
50
1939. S. 76.
51
Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa // Dz. U. 1932. Nr 38. Poz. 389.
S. 639645.
52
Ustawa o prywatnych szkoach oraz zakadach naukowych i wychowawczych // Dz. U. 1932.
Nr 33. Poz. 343. S. 545546.
53
. M.
(19181939 pp.) / . M. //
. : / [ . .
. . ]. , 2003. . 1. . 209; . .
: -
(19181939 .). C. 243; Chaupczak H. Mniejszoci narodowe w Polsce: 19181995. S. 71.
54
Oklnik Ministra Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego do Kuratoriw Okrgw Szkolnych
w sprawie jzyka napisw, ogosze obrad oraz ksig i aktw szkolnych w szkoach i ochronkach
385
, -
, , ,
,
. , -
.
. ,
, .

. -
, , ,
, 55.
19241933 . -

.
, , . ,

, ,
, 56.

.
-
. ,
- ,
, , -
,
,
.

.
,
. -
,
, ,
-
.
,
,

, ,
pastwowych, publicznych szkoach powszechnych oraz szkoach i ochronkach prywatnych //

Dziennik Urzdowy MWRiOP. 1927. R. 10. Nr 6. Poz. 91. S. 185186.
55
1939. S. 77.
56
.
(2030- .) [ ] / . , . . : http://
newright.primordial.org.ua/bilous.htm (4.02.2017)
386
,
, - .
Oksana Ruda. Language Policy of the Second Republic of Poland in the eld of
education
The article highlights the major goals of language policy of the Second Commonwealth.
International treaties, domestic laws, and regulations aimed at resolving linguistic rights of
national minorities in the educational sphere are studied. The main provisions of legal acts
which dened the legal status of the Ukrainian language are analysed. It has been analysed
the approval process of the Ukrainian language as the language of instruction and a school
subject in Galicia. On the basis of these documents it can be stated that language policy in
the eld of education was aimed at limitation of linguistic rights of the Ukrainians. Introduc-
tion of the language utraquism in school and enlargement of the network of Polish-language
public schools only exacerbated the Polish-Ukrainian relations in the region.
Key words: Galicia, language policy, educational institutions, educational sphere, the
Second Republic of Poland.
: , , . 29/2017 387
94(477)+94(438)

20-

, -
20- . , ,
,
.
: , ,
, , .
- ,
- 19171921 .,
( ), ( ) 1. -
, ,
. , ,
,
,
. -
, .
.
, -
20- ,
.
, -
, 1922 . .

( 1923 .
). ,
. ,
.
1
. , / . // : 10 . / [.:
. () .]. : , 2005. . 3: . . 32; .
[ ] / . // . : http://esu.
com.ua/search_articles.php?id=17837 ( : 01.11.16).
388
, -
18 1921 .,
. -
, , .
(, , , , )
, 17 1922 .
()2. -
, 3.
, 16,
, , , ,
4. -
. 1921 . : -

- 5.
22 ,
, , -
. ,
, , -6. ,
,
. ,
.
-
() ,
-7. -
. - .
1917 . - -
8. , -
. 9,
, 1917 .
. ,
. -. 15
2
// . 1922. 5 ;
.
(19221939 .) / . // . 1993. 1(382). . 73.
3
// . 1929. 1 .
4
16 // . 1922. . 8.
5
( .). . 1. . 2.
. 83. . 2.
6
Papierzynska-Turek M. Sprawa ukraiska w Drugiej Rzeczypospolitej 19221926 / Mirosawa
Papierzyska-Turek. Krakw: Wyd-wo Literackie, 1979. S. 144146;
( .). . 86. . 4. . 24. . 3.
7
// . 1925. 13 ; . :
[ 1917 1919 .] / . . : , 2008. . 144.
8
. 19 1918 . / . //
. 2013. . 16. . 432.
9
19171920 . . : . ., 2010. . 1 /
[-. . . ]. . 248.
389
1917 . -
, 1918 .
, .
.
, -
, . ,
, .

, 10.
, . -,
2526 1922 . .
, , -
11. ,
12.
,
. . ,
. , ,
. . 1917 .
, .
,
1918 . . -
, - , .
29 1919 . . -
. , . ,
. .
, , 13,
, 14.
, -
15. -
:
, 16.
(-), . ,
23 1923 . . 17.
. . -

18.
10
. . 1. . 2. . 84. . 120.
11
. . 33. . 4. . 22. . 1. . 327.
12
// . 1922. 3 .
13
. . 33. . 4. . 19. . 31.
14
// . 1922. 3 .
15
. . 86. . 4. . 24. . 3.
16
// . 1923. 31 .
17
(-) // . 1924. 4 .
18
. . 33. . 4. . 17. . 318319.
390
. (-)
, , , ,
, ( )19. -
, 22 1923 .20.
2 000 500 -
, 21.
(-) .
() ,
,
- , , 22.
, (-)
, ,
23,
, ,
24.
, 4 1925 ., -
:

(, .), -
17 1921 .

,
,
-
25.
(-) , -
,
, , (
)26. -
(),
, ,
27. -
19
(-) 23 1924 // .
1924. 29 .
20
// . 1925. 24 .
21
. . 33. . 4. . 25. . 10.
22
19191945. / [. .: . ,
. .; .: . (), . , . , . ]. :
-, 2008. . 259.
23
( .). . 277.
. 1. . 107. . 3 .
24
(). 18 1925 . //
. 1925. 23 .
25
.
4 1925 // . 1925. 17 .
26
// . 1925. 17 .
27
. . ? / . . // . 1925. 26 .
391

() ( )
, -
28. 1923 . -
, .
29.
1923 . , 1924 . .
,
30. . , (
,
, ,
, 31),
, 1 1925 . -
;
25 1925 .32.
,
. , (-) : (
)33, -
34.
(-), ,
35. , , 19
1926 ., ,
. c 18 1926 . :

, . -
,
, 12 1926 .
36. (-)
37. , 1919 .
- .
- (),
28
. . 33. . 4. . 256. . 6868 .
29
. // . 1923. 31 .
30
. . 33. . 4. . 256. . 116118.
31
. . 1315.
32
. :
/ . , . //
: 125- : . . . / [.: .
(. .), . , . .]. : , 2014. . 3.
. 419444.
33
. . 33. . 4. . 19. . 174.
34
. . 1. . 10. . 1055. . 32.
35
// . 1926. 30 .
36
. . 30. . 18. . 1135. . 124.
37
- ( - .).
. 2. . 1. . 524. . 7.
392
. , . , . , . -38,
.
(-)
,
39. , ,
, .
29 1926 . ,
. . -
40,

41, ,
, , 42.
, ,
. , , (-)
, 43. -
(-)
, ,
. -
.
, -
- 1922 ., -
-
(). :
2526 1922 . 2728 1925 .44.
--
, -, -, -
45, 1926 . 46. , ,
, ,
().
, , ,
, ;
,
, , ,
, , -
;
38
. / [. . , . ]. 2 ., . . :
, 2001. . 926.
39
. . 33. . 4. . 21. . 403.
40
. . 30. . 18. . 550. . 131 .
41
. . 104.
42
. . 107 .
43
- . . 2. . 1. . 524. . 7;
. . 33. . 4. . 22. . 26.
44
() // . 1927.
14 .
45
. . 33. . 4. . 20. . 38, 284.
46
. . 17. . 319.
393
47. ,
, 48.
, 49, 14
1923 . -
, -, ,
50. ,
: 1923 . , 1924 . , 1927 .
. : 1923 . . -
, . -, 1924 . . -, 1927 .
. 51.
1 000 52.
:
.
.
-.
53. ,
. .
, , ,
, ,
,
54.
,
.
, -
. , , -
,
(),
55.
: ,

56.
, , -
. 5 1924 . -
47
Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewntrznych ( MSW), K 294, 1. IV. 1927;
. . 33. . 4. . 25. . 327.
48
. . 46. . 9-. . 104. . 17.
49
. . 33. . 4. . 5. . 105; . 1923. 21 .
50
// . 1927. 14 .
51
. , ,
19171939, 19411944 . / . , . . : , 2005.
. 386387.
52
. . 33. . 4. . 25. . 246.
53
// . 1923. 15 .
54
. / . // . 1923. 10 ; .
... . 78.
55
// . 1924. 10 .
56
// . 1924. 5 .
394
: , ,
, :
, 57.
-
.
12 1926 .
, , ,
, , ;
; -

, 58. -
18 1927 .
59.
. -
(Polskie Stronnictwo
Ludowe Piast). 9 1926 .,
-
, , ,
,
60.
18 1926 . ,61 . -

. 62. 10 1926 .
- ,
, ,
63. . -
, 64.
( ,
-, , ,
.65), . -
!
,
66.
67,
.
57
.
58
. . 199. . 2. . 1. . 89 .
59
Archiwum Akt Nowych w Warszawie ( AAN). Zesp 14. Sygn. 988. K. 34.
60
. . 33. . 4. . 17. . 225.
61
. . 318.
62
. . 21. . 24.
63
. . 46. . 9-. . 104. . 12.
64
.
65
. . 33. . 4. . 20. . 284.
66
! // . 1924. 25 .
67
. 1924. 8 ; 1924. 22 .
395
, -
68, 1925 . 69.
, 21 1926 . 70,

71. 1926 .
72
, -
, , ,
73.
, 74.
,
.
. -
75, 76, 77
78.
79.
V 14 1927 .
, ,
. -
. -,
, 80.
4 1927 .
81,
. -
1928 . ,
82. , , -
, ,
, ,
. 1928 . , (-), .
, 1922 ., -
, .
68
. . 33. . 4. . 20. . 208.
69
CA MSW. K 294, 1. IV. 1927; . . 33. . 4. . 25.
. 327.
70
. . 33. . 4. . 21. . 10.
71
. . 17. . 189 .
72
. . 21. . 10.
73
.
74
. . 17. . 238.
75
. . 25. . 327; . 22. . 219; CA MSW. K 294, 1. IV. 1927.
76
. . 33. . 4. . 21. . 178.
77
. . 27. . 44.
78
- . . 2. . 1. . 524. . 7.
79
. . 33. . 4. . 17. . 318319.
80
. . 25. . 246; 5- () // .
1927. 1 .
81
. . 33. . 4. . 28. . 173.
82
. . 29. . 18.
396
.
, 1922 ., : -
, -
, 83.
-
,
, . -
20- (-) . . -
. , (),
, .
-
1922 .

.
Ruslana Davydiuk. Pro-government political activity of Ukrainian migrants in

Volyn Voivodeship in the rst half of the 20-es of XX century
The scientic article describes preconditions of appearance of Ukrainian pro-govern-
mental political parties in the Volyn Voivodeship initiated by political migrants of Ukrain-
ian Peoples Republic in the rst half of the 20-s of XX century. It analyzes their program
principles, describes specic activities, shows their dependence on the Polish authorities,
and proves unpopularity of the agreement idea among the local population of the region.
Key words: Ukrainian political emigration, pro-government activities, political party,
Volyn Voivodeship, the Second Polish Republic.
83
AAN. Zesp 8. Rkt. 56. T. 8. K. 36.
: , , . 29/2017 397
[061.22(477.83-25):94(477)]1919\1939

(19191939)

, -
, , ,
, -
. .
: ,
, , , -
, .
-
, , , ,
, , , -
1. ,

,
.

. 2,
3, ,
,
(), ,
.
, - -
19181919 . -
.

1
Pisuliska J. Lwowskie rodowisko historychne w okresie midzywojennym (19181939) /
J. Pisuliska. Rzeszw, 2012. 344 s.; Maternicki J. Warszawskie rodowisko historychne w
okresie II Rzeczypospolitej / J. Maternicki. Rzeszw, 1999. 194 s.; Marmon W. Krakowskie
rodowisko historychne w latach 19181939 / W. Marmon. Krakw, 1995. 164 s.
2
.
/ . // . . 2014. . 50.
. 4254.
3
. / . , . . ,
2016. 440 .
398
. , ,
-
.
. -

.
,
, , . 31 1918 .

,
.
,
. -
, 4,
. 30- .
.
1933 . - ,
.
1928 . (-
) , 1939 . 5.

1936 .
,
.

, ,
. ,
,
6. , 19211922 . . 5 158 111 .
, ( -
)
, , , ,
, , , , 7.
4
.
/ . , . //
: . . .
, 2013. . 14. . 263272; . -
()
(19181939) / . // .
. , 2013. . 48. . 129151.
5
. (I . .) /
. // . , 2011. . 34. . 377387.
6
. / . // : 3 . / [. . , . , . ].
: , 2007. . 3. . 8385.
7
Pisuliska J. Doktoraty historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza 19181939 / J. Pisuliska //
Wielokulturowe rodowisko historyczne Lwowa w XIX XX wieku / [od red. J. Maternickiego,
L. Zaszkilniaka]. Rzeszw, 2004. T. 1. S. 233249.
(19191939) 399
,

11 1924 ., : -,
; -,
, ,
.

. .
50 8, .
-
, -

, .
., ,
,
, ,
, . -
, ,
.
(),

. , 1919 . - -
, .
, 1921 .

: , .
,
, , ,
.
,
, ,
. ,
: , , , -
XVIIXVIII ., XIV
.9.
14 1923 .
:
, 19241925 . ,
. -
,
- .
8
Tam e. S. 236.
9
. :
/ . // :
(, , 13 2012 .). , 2014.
. 150152.
400
,
.
- -
, 1908 .
- -
.
, , , , -
, , .
,
, ,
, , , . ,
, .
, , -
,
, .
,
,
. -
. ( 4-
), . ( , ),
. ); . (
), . (
); . (
), . ( V
.) . , -
,
.
, ,
, , ,
, , , ,
, , .,
70 . 30- 14 ,
5 : (19091920),
(19201922), (19221933), (19331936)
(19361939).
,
, -
. , 1939 . 11 (, ,
, , , , , , ,
, ) 7 10.
10
. . // . 1936. 25 ;
. (19081939 .) /
. , . // . . , 2011.
. 46. . 430452; .
: - (19081939 .) / . //
Prace naukowe Akademii im. Jana Dugosza w Czstochowie. Pedagogika. Czstochowa,
(19191939) 401
1930- .
.
- -
25 1937 .
, ,
, - ,
, -
11. , 30
1937 ., 19.00 21.00.
160 , 134 26 . 19371938 .
. 12.
. ( , ), -
( , ), ().
, , -
, , . -
, -
, ,
, ,
13. -
, 28 1938 .
. 1939 .,
14.

. , -

1928 . ,
.
, , -
,
,
: ,
, , , ,
2014. T. 23. S. 367377;

(19061939) / [. . ]. , 2012.
11
. /
. // : , , ,
2010. . 18: - : 90- / [. .
. , . . , . , . ]. . 263267; (-).
1937. 14 ; . / . // .
. 19201939 . : , 2007. . 556557.
12
. : / . //
. : , 2003. 3(28). . 254; (). 1937. 1 .
13
. 1937. 1 .
14
. :
/ . //
. : . , 2009. . 13. . 93;
(). 1938. 8 .
402
. 19281939 .
, , ,
, 15.
1923 .
, -
, , ; ;
,
. .
16. ,
, .
,
, , -
.
. , -,
-, ,
- .
19231939 . 236 ,
17 17.
, -, - -
, .
, .
- ,
, , , -
, , , .
-
, .
-
2225 1936 .
, 300- .
, 200
,
. 1934 .
,
, -
. , . , . , . , . , . , .
. , 1935 . -
. ,
15
. - / . //
: , , . , 2001. . 8:
, , . . 569571.
16
.
(19231933) / . , . . , 1934. 93 .
17
. (
). 45- / . // .
- (17..1962) (1820..1963).
; ; , 1969. . 139225.
(19191939) 403

.

.
, .
,
,
-
.

18.

, , -
, ,
,
, . ,
, -
, .
, ,
-
, -
, .
, , -
,

(, ),
.
, , -
, , .
, -
, , , , - -
, , , .
- . -

. , -
(, , , -
), (1926), (1927), -
(1929), (1929), (1935)
(1934), - (1936), (1936)19. . ,
18
Jaczewski B. Organizacja i nansowanie nauki polskiej w okresie midzywojennym / B. Jaczewski.
Wrocaw, 1971. S. 216.
19
. / . //
. . ; , 2012. . 1: . . 15.
404
- , ,
.
,
, 28
1935 . -,

, . -
,
, , -

. . :
, -
.
. , , ,
,
20. ,

(. 153155)21.

12 . 22. , -
1 . .
.

:
, .

. , -
10
: , , ,
, , ; -
; , 23.

, , -
, , ,
, , 24. -
1932 . ,
20
. . / . //
. 1979. 14. . 9293.
21
. . / . //
. , 1998. . 67. . 205206.
22
. //
. C:
. , 2014. . 1. . 3. . 4045.
23
. . . . 205209.
24
. (
) / . // Wielokulturowe rodowisko historyczne Lwowa w XIX XX wieku / [od
red. J. Maternickiego, L. Zaszkilniaka]. Rzeszw, 2007. T. 5. S. 251252; .
(19191939) 405
, -
, ,
25. - -
- (1939)
(Polskie Towarzystwo Orientalistyczne), 1923 . .

Rocznik Orientalistyczny , -
, , .26.
, , , , ,
- -
, .,
27.
, , -
-

- - . -

, -
.
Maryna Cheban. Ukrainian centers of historical research in Lviv (19181939)

The article analyses activities of major Ukrainian centers of historical research in
interwar Lviv: Lviv Ukrainian Underground University, Ukrainian Workers University,
Theological Academy, Schevchenko Scientic Society, Petro Mohyla Scholarly Lectures
Society, and Ukrainian Academic Theological Society. Moreover, it highlights professional
contacts of Ukrainian and Polish historians.
Key words: Ukrainian historical profession, Lviv Ukrainian Underground University,
Theological Academy, Schevchenko Scientic Society, Petro Mohyla Scholarly Lectures
Society, Ukrainian Academic Theological Society.
Kwartalnik Historyczny
/ . . , 2010. . 180181.
25
. (19321939) / . // .
- . , 2009. 5(96). . 5861.
26
. (
1930- 1940- ) / . //
. , 2010. . 15. . 298323; .
/ . // . .
, 2010. . 45. . 389410; Dziekan Marek M. Polskie Towarzystwo Orientalistyczne
19222013 i jego dorobek naukowy i popularyzatorski / M. Dziekan Marek // Towarzystwa Naukowe
w Polsce: dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie / [red. nauk. Z. Kruszewski]. Warszawa, 2013.
T. 1. S. 6480.
27
. ... . 150152.
406 : , , . 29/2017
323.1:821.162.1-92(477.83/.86) 193
-
-
19321938
- ()
. - -
1935 . . -
, , ,
.
, -
-
.
: -, . ,
, , , - .
1926 ., -
.
,
, .
- . -
, . 1. 1927 .
,
,
.
, . -
, .
, -
, 2.
30- . .
. -
3. -

1
Centralny Archiwum Wojskowy ( CAW). Oddzia II Sztabu Gwnego (Od. II Szt. G.),
sygn. I.303.4.5577, k. 2 (Biuety Polsko-Ukraiski. Referat).
2
Chojnowski A. Koncepcje polityki narodowociowej rzdw polskich w latach 19211939 /
A. Chojnowski. Wrocaw, 1979. S. 91106.
3
. . 1930 p.
/ . . , 1993. C. 24.
- - 407
,
29 16 1930 .

- , -
, 909 ,
4. .
. ,
, . ,
, ,
5.
,
. , -
.
6.

-
- ()7.
, ,
, ,
. -

. .
1931 . -
.
() .
. . . ,
()8.
.
29 1931 .
. 9.
,
, , -
, .
, : 1)
, ; 2)
4
Archiwum Akt Nowych ( AAN), Ministerstwo Spraw Zewntrznych ( MSZ).
Sygn. 2254, k. 15.
5
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5516, k. 49 (Sprawozdanie z delegacji do Lwowa i Piska w
dn. 17, 18 i 19.I.1932).
6
Chojnowski A. Koncepcje polityki narodowociowej S. 158.
7
. - :
(19251928) / . . , 1995. 71 .; . -
(19231928) / . . , 2010. 150 .
8
Sprawy Narodowociowe. 1937. 45. S. 423.
9
AAN, MSZ. Sygn. 5315, mf. B21577, k. 217 (Zabjstwo . p. Tadeusza Howko. Poszukiwanie
inicjatorw i sprawcw zbrodni Truskawieckiej na podstawie wiadomoci prasowych. 15.IV.1932 r.).
408
10.
. . ,
. , ,
.
, , ,
. -
, ,
11.
, -
. ,
. . -
: .... -
. ,
12; . -
13.

,
, . 14.
.
-
. . .
1932 . ,
.
, : . , . -
, . 15.
-
16,
. -
.

17.
,
. . , . .
. . . -
,
. . , . ,
. . -
10
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5549, k. 17 (Zabjstwo .p. Tadeusza Howki.).
11
Ibidem. K. 22.
12
. 1932. 10; . 11.
13
. 1932. 6 .
14
. . / . . , 2009. . 55.
15
CAW. Od. II Sz. G, sygn. I.303.4.5516, k. 49 (Sprawozdanie z delegacji do Lwowa i Piska w
dn. 17, 18 i 19.I.1932).
16
Ibidem. Sygn. I.303.4.5516, k. 58 (Sprawozdanie z delegacji do Lwowa w dn. 17, 18 i 19.I.1932).
17
Ibidem. K. 5960.
- - 409
- 18. -
- ,
. 19.
Biuety Polsko-Ukraiski (-
- ()) 1932 .
. , : . , . , . ,
. ( ), . ( ),
. 20. : -
. , . . -.
.
21.
. -
22. . -
150 . .
. 23, 1920 . 24.
-
- .
,
. , -
- . : . ,
. , . , . , . -, . , . ,
. , . , . , . , . , . -
. . ,
, -
, . 25.
- .
1932 . , -
. , ...

26.
, , .
18
. : , , / . . 2- .,
. . , 2007. . 595.
19
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5516, k. 44 (Sprawozdanie z delegacji do Lwowa w dn. 23 i 24.II.1932).
20
( ). . 461. . 1. . 1. . 171
(Wyd-wo Biuletyn Polsko-Ukraiski).
21
. / . //
/ [ . . . ]. , 2004. . 255.
22
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5577, k. 34 (Nota sprawozdawcza za rok 1933. Biuety
Polsko-Ukraiski).
23
Pobg-Malinowski W. Najnowsza historia polityczna Polski 18641945 / W. Pobg-Malinowski.
Londyn, 1956. T. 2. Cz. 1. S. 502.
24
. . / . //
/ [ . . . ]. , 2004. . 263.
25
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5577, k. 2 (Nota sprawozdawcza za rok 1933. Biuety Polsko-
Ukraiski).
26
Ibidem. K. 12 (Biuety Polsko-Ukraiski).
410
2000 3000 .
, .
.
, -
. -
. , , ...
27. : ...
28. ,
. , ,
, .
,
. -
. . -
,
, 29.
. ,
, , : ,
.
.
, -
, .
30- . . -
,
. -
. ,
.

. 1938 .,

.
.

,
, 19181919 .30.
,
. . : ...
, 31.
27
Ibidem. K. 3 (Wielcy Szanowny Panie Pukowniku! 2 wrzenia 1933 r.).
28
Ibidem.
29
Bczkowski W. Nie jestemy ukrainolami / W. Bczkowski // Nie jestemy ukrainolami. Polska myl
polityczna wobec Ukraicw i Ukrainy. Antologia tekstw / [od red. P. Kowala i in.]. Wrocaw:
Kolegium Europy Wschodniej, 2002. S. 141146.
30
wito Huculszczyzny // Biuety Polsko-Ukraiski. 1933. 11. S. 1.
31
AAN, MSZ. Sygn. 5217, k. 107108.
- - 411
32, , ,
.
.
, , ,
.
, -
.
8 1933 . - -
, . .
-
, . -
: . , . , . ,
. , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . ,
. (). -
.
. 33.
- :
. , . , . , . (), . -
(), . ; . -,
. , . , . 34.
. . . . -
. - . . -
, ,
. -
,
. ,
,
35.
12 1933 . . -
, : . ,
, , . , . , . ,
. , . , . . ,
: . -, . , . .
, . -
, , .
, , , -
. 36.
32
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5577, k. 1 zw (Zastrzeenia Szefa Oddziau co do liniji politycznej
Biuetyiu Polsko-Ukraiskiego. 29.IX.1933 r.).
33
Ibidem. Sygn. I.303.4.5561, k. 105zw., 109, 112 (Stowarzyszenie Polsko-Ukraiskie. 21.II.1934 r.).
34
Ibidem. Sygn. I.303.4.5577, k. 12 (Biuety Polsko-Ukraiski).
35
Ibidem. K. 9 (Biuety Polsko-Ukraiski); Bczkowski W. Sprawy ukraiskie w wietle obrony
pastwa / W. Bczkowski // Biuety Polsko-Ukraiski. 1936. 47. S. 12.
36
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5577, k. 3 (Sprawozdanie z zebrania w Sprawie Biuetyniu
Polsko-Ukraiskiego u kpt. E.Charaszkiewicza w dniu 12.X.1933 r.).
412
. . : -
,
37. -
. , , -

.
, -
.
.
,
38.
- , 14
1934 . . ,
. : . -
, . , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . ,
. 39. . -
40, , , ,
. ,
-
. , ,
. . -
, ,
.
-
.
, .
,
41.
- , , -
. -
-
. .
1933 ., . ,
42.
. , . , . -
43.
37
Ibidem.
38
. / . // . 1935. 5 .
39
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5577, k. 2 (Zebranie dnia 14 listopada 1934 r. godz. 19-ta w
mieszkaniu p. Kpt. Edm. Charaszkiewicza).
40
Ibidem. K. 1 (Sprawozdanie z posiedzenia z dnia 14.XI.1934 r.).
41
Ibidem. K. 1 zw.
42
Ibidem. K. 15 (Biuety Polsko-Ukraiski ).
43
CAW. Od. II Sz. G., sygn. I.303.4.5577, k. 5 (E. Charaszkiewicz. Organizacyja i praca Biuetynu
Polsko-Ukraiskiego. 8.III.1935 r. ).
- - 413
, 1933 . .
.
. . -
44. . -
, . , -
. -
. ,

:
,
45.
- 1935 .
,
- .
(. , . , . ) - . -
. . -
, , ,

, , -
. .
.
.
.
.

46.

(. , . -
, . -, . ). 1938 .
. 47.
, -.
, - 1932 . -
. -
-
.

1935 .,
. . -
, -
- .
44
Ibidem. Sygn. I.303.4.5577, k. 22 (Przyjcie red. W. Bczkowskiego przez Ministra Spraw
Wewntrznych 9.III.1935 r.).
45
Ibidem. Sygn. I.303.4.5577, k. 1 (Notatka w sprawie ukraiskiej w Polsce w dniu 8.III.1935 r.).
46
- . . 2. . 1. . 1305. . 76.
47
. . / [.
. ]. , 1993. . 1. . 563565..
414
Volodymyr Komar. Bulletin of the Polish-Ukrainian in social and political

life in Galicia 19321938 rr.
The article highlights the role of theBulletinof the Polish-Ukrainian(BPU) andit-
seditor V. Baczkowski in forming policy on normalization of Polish-Ukrainian relations
in Halychyna in 1935. Practical activities of V. Baczkowski were aimed at overcoming
international antagonisms in Halychyna. In his view they agreed with state interests of
Poland. Despite the defeat the normalization and policy prometheism generally BPU
activity has left its mark in social and political life in Galicia and contributed to the
establishment of the Polish-Ukrainian agreement.
Key words: Bulletin of the Polish-Ukrainian, V. Baczkowski, normalization,
Prometheism, Galicia, Polish-Ukrainian relations.
: , , . 29/2017 415
061.237(475):304.3(477.83-25) 192/3
, -

.
: , , , .

. -
. . .
. , -
, 1.
,
: . , . , . , . , . , . 2.
-,
, . . ,
, . .
(Panetnikw), 1901 .
. 1927 . ,
1934 . - 3.
.
. Tcza ez i krwi
, ,
, . (Sciekach
polnych) 4. . .
,
. . -
, 5.
1
. . / . .
: , 2000. . 180.
2
- : , , / [. ,
. , . .]. : , 2010. . 109.
3
Eustachiewicz L. Mloda Polska Charakterystyka okresu i wybor tekstw / L. Eustachiewicz.
Warszawa: Wyd-wa Szkolne i Pedagogiczne, 1982. S. 82.
4
Ibidem. S 86.
5
Ibidem. S 87.
416
, . ,
, -
6.
, , . ,
, ( ). 1928 .
, -
. 1930 . , -
(. ,
. , , . , .
-, . : . -
, . , . ). 1933 . , , . , -
,
7.
, . . .

. , -
,
. . -
, ,
1939 . ( Roj). .
, , 1933 .
, .
,
. .
. ,
-8.
. , . , . , . -
, .
.
(Kwadryga) (agary)9.
,
10.
,
, -
, ,

11.
6
: / [. . ].
: -7, 2012. . 27.
7
Literatura polska w okresie midzywojennym. Krakw: Wyd-wo Literackie, 1993. T. 4 / [zespl
redakcyjny: I. Maciejwska, J. Trznadel, M. Pokrasenowa]. S. 401.
8
Ibidem. S. 402403.
9
- ... . 87.
10
Kaniewska B. Literatura polska XX wieku / B. Kaniewska, A. Legeyska, P. liwiski. Poznan:
Wyd-wo Poznaskie, 2005. S. 14.
11
- ... . 81.
- 417
,
,
, . -
, 12.

, . 1930- .
, -
.
, ,
. 19221928 . -
, . ( -
, , , 1930- .
. ), 13. . -
, -
.
1920- . .
. , . , . 14.
, 19201928 .
19351938 ., . , . .
-
, , , , .
. 15. 1920 .
, . , . ,
.
, 1920- .
. , . , . , . .
16.
1930- . - ,
. , , . -
. ,
, , ;
. , -
, ; . -
, , 17.
Verbum, 19341939 ., -
, , , -
,
. . -
12
. . 84.
13
. 18901990 / . . : , 2009. . 55.
14
Brkner A. Literatyra polska Pocztki Rozwj Czasy Ostatnie / A. Brkner. Warszawa: Nakadem
Ksigarni Trzaski, Evertai Michalskiego, 1931. S. 354.
15
Literatura polska w okresie midzywojennym. Krakw: Wyd-wo Literackie, 1979. T. 1 / [zespl
redakcyjny: J. Kdziela, J. Kwiatkowski, I. Wyczaska]. S. 159.
16
. 18901990. . 6264.
17
. . 8081.
418
( , 1928, , 1935), . ( -
), 18.

. . -
.
(Wieczorw Pamitnika Literackiego),

, .
.
, 20 1936 .19.
, -

, , . ,
20.
. .
1886 . , . , -
, .
- ,
. -
(, , , , , ,
), . 21.
. . -
-
.
,
. 1921 .
22.
,
23.

, . . .
1920- . ,
, -
. . . . 1933 . -
,
18
. . 85.
19
, . ( ). . 202
( . . ). . 1. . 71 ( , ,
. .
). . 34.
20
. . 3 (
. . 1937 .). . 2.
21
. . 51 ( 50-
). . 1.
22
. . 7 ( 19181928 . 1928 .). . 7.
23
. . 8 (
. . 18861936 . 1937 .). . 23.
- 419
. . ,

, , -
. , 1930- . -
24.
. -
, 1935 .
. .
: . , -
. , . 25. -
7 ,
, , , -
: . . , .
, .
, .
, . , . -
,
. .26.
-
, . . -
,
1910 ., ( . . )27.

1920 . . -
, :
, . , . ,
, . (3 1924 .),
, . ,
. . 28. -
1920- . 10 , 10
1926 . 40- . . .
19181928 .
61 , 57 , 66 , 121 , 5 29.
1938 . . . -
. 30. -
. .
. . .
. , .
24
. . 24.
25
. . 49 ( . . ). . 2.
26
. . 4 6.
27
. . 8. . 25.
28
. . 7. . 2.
29
.
30
. . 71 ( , , .
. . ). . 19.
420
,
.
. ,
. :
, ,
.
. , . . , . .
31.
,
, . .
. 32. -
- . ,
. , . , . , .
.
. .
1937 . 50- .
,
. . -
.
50
. , , -
,
. 33. 5
6 1937 . .
, , , .
,
. , 6 ,

. , ,
34.
. . 1934 . . -
, . 35.
-
, , . 1935 .
.
, ,
,
. . 36.
, - -
, 1930 .
31
. . 24.
32
. . 31.
33
. . 51. . 23.
34
. . 9.
35
. . 11.
36
. . 20.
- 421
11622 37. -
. , 1937 . 14
, . , . (
), . ( ),
. 38. 1938 .
. , 39.
, 1930- . . (
. ), . , . , . ,
. 40. 1935 . 63
, . 50
, 85 , . . .
, ,
41.
. , . 42.
. . -
, , ,
. .
1940 ., ( )43.
, , . .
, , , ,
. . -
.
, .
, , , 44.

: , -
45.
,
. , -
, Rybaci.
, -, . ,
-
, .
. , , , -
, ,
37
. . 714 ( . ). . 1. . 1
( 19271938 .). . 72.
38
. . 3 ( 9 1937 15
1938 .). . 2.
39
. . 4.
40
. . 92.
41
. . 1. . 105.
42
. . 116.
43
: / [. . ].
: -7, 2012. . 27.
44
. . 2728.
45
Hadaczek B. Historia literatury kresowej / B. Hadaczek. Krakw: 2011. S. 281.
422
. .
, 46.
, , . , . ,
. . -
. 47.
,
1925 .
. . -
, . , . , . , . , . , .
. . ,
. , . -, . ; -
. , . , . , . -,
. . ,
(, , )
. , . , . -
, . -48.
, , -
. . 49. ,
,
, , . -

, .
. , . , . 50.
1930- .
. 45, . ,
, . , -
. 51.

: , -
,
. , -
,
52.
1920- .
,
46
Ibidem. S. 290.
47
Ibidem. S. 295.
48
Literatura Polska 19181932 / [autorzu: A. Brodzka, T. Burek, H. Kirhner]. Warszawa: Warszawa
Powszechna, 1975. S. 128.
49
Ibidem. S. 129.
50
. [ ] /
// (). 2008. . 52. . 79.
: http://www.ji.lviv.ua/n52text/hutnikiewicz1.htm.
51
. / . // . 1995. 6.
. 14.
52
: / [. . ].
: -7, 2012. . 16.
- 423
, ,
,
. .
, , ,
53.

, .
(. , . ).
, -
. :
(Sowo Polskie), (Kurier Lwowski),
(Wiek Nowy) .
(Nowe Czasy) -
(Kultura Lwowska),
(ycie Teatralne) (Scena Lwowska)54.

,
1930- .
. . , . , . ,
. .
. . .
Taras Horbachevskyi. Polish community literary society in social and cultural

life of Lviv interwar period
Activities are considered representatives of Polish literature in Lviv, conducting research
work literary organizations of the city and their work at the national level.
Key words: Lviv, Poland, literary organizations, poetry group.
53
. / . . , 1995. . 105.
54
. ... : http://www.
ji.lviv.ua/n52text/hutnikiewcz1.htm.
424 : , , . 29/2017
94(477.8-22)1921/1939
, -
,

.
: , , , -
.
- , -

, ,
.
, -
.

.
1921
1931 . 1921 .1
1931 . -
2,
(. ),
.
1
Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, 1925/26. Warszawa: GUS, 1927. R. 4. S. 109111.
2
Skorowidz miejscowoci Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wynikw pierwszego
powszechnego spisu ludnoci z dnia 30 wrzenia 1921 r. i innych rde udowych. Wojewdztwo
Tarnopolskie. Warszawa, 1923. T. 15. S. 5; Statystyka Polski. Seria C: Struktura posiadania
mniejszej wasnoci rolnej na Ziemiach Wschodnich (wedug danych Statystyki Produkcji Rolnej
z 1931). Lww, 1938. Z. 8: Wojewdstwo Lwowskie. S. 1.
425

1921 1931 .
1921 . 1931 .
-
,
- % - %
% %
02 505 955 57,6 520 680 23,3 394 638 41,6 400 918 13,1
23 144 280 16,4 365 220 16,3 178 509 18,8 431 443 14,1
35 132 125 15,1 514 504 23,4 195 462 20,6 744 014 24,3
510 77 305 8,8 525 724 23,5 142 681 15,1 947 158 30,9
1020 15 402 1,8 198 835 8,9 31 307 3,3 398 166 13,1
2050 3 628 0,4 108 234 4,8 5 003 0,5 138 591 4,5
878 695 100 2 233 197 100 947 600 100 3 060 290 100
68 905
, -
,
.
, (02 )
105 037 (16%). , -

,
.
. ,

.
,
, .
, -
-
, ,
.
(25 ) 1931 . 87 566 ( 39,4%
(2050 )),
(510 ) 6,3% (15,1% 50 ). -
.
1921 . 6,8 , 1931 . 6,6 . ,
,
. , , -
, , , . ,
, 0,21 .
10 50 1,6%.
426

: 1921 . 29,8 ,
1931 . 27,7 ( 2,1 ).
(1020 )
, , -
(2050 ) ,
. ,
. -
, ,
, , .
, -
(25 ),
2 .

, ,
, .

,
. , , ,
- ,
, ,
- - .
, -
, 2
, 119 762 (23%) -
. 1921 . 12%
0,5 , 3.
,
-
.

, .
(25 )
295 733 .
3 , 14% 50 , -
2,4 . ,
,
.

,
. , ,
, , -
. -
, , , .
3
Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, 1925/26. R. 4. S. 109111.
427
, , -
.

.
.
,
, ,

.
, , ,
.
, -
-
-
.
,
, 4.

-
, .

, -

,
,
.

.
2 -
1931 .
42% .
.

, ,
, ,
. -
,
-
.

, .
,
1869 . , ,
4
. 19191939 / . . :
. , 2003. C. 38.
428
, , .

15- , 68- ,
.
, . 1,43 1 ,
1,17 5.
1924 . 15 1923 .
, 35,2
, , 5 , ,
106 , 15 .
10 100% 6.
1928 . ,
, 212 ,
18,7 . ,
60 ,
40 7.

45 , 1931 . 250 8.

, .
,
. ,
, ,
9.

, ,
.
-
. . ,
, -
, () , ,
10. . ,
, -
, ,
,
,
5
Wiadomoci Statystyczne o Stosunkach Krajowych: wydane przez Krajowe Biro. Lww, 1905.
T. 20, z. 3. S. 82.
6
Janowski R. Kwestia wlociaska w Polsce / R. Janowski. Moskwa: GWL ZSSR, 1929. S. 107
108.
7
Ibidem. S. 109.
8
. /
. // . 1931. 10. . 75.
9
Michaowski J. Wie nie ma pracy. Wywiad spoeczny w powiecie Rzeszowskim / J. Michaowski.
Warszawa: Wyd-wo zasiku Funduszu pracy, 1935. S. 35.
10
Staniewicz W. Matujzy Bolondziszki, wies powiatu Lidzkiego / W. Staniewicz. Wilno: Gebethner
& Wol, 1923. S. 31.
429
11. , ,

: 12. ,
, , - -
, , ;
, (
. .), -
,
. -
, ,
, , , 13.
-
.
, ,
,
14,
15. -

- ,

.
19291933 . -
.
2 3 , ,
.
19311935 pp. 35 18,5 ; 510 26,25
; 1015 28,83 ; 1530 22,13 16.
, , -
, -
.
,
.
, , ,
,
.
, , -
.
. 19311934 pp.
11
Michaowski J. Wie nie ma pracy S. 64.
12
Ibidem.
13
Ibidem. S. 65.
14
Grabski W. Wie folwark: drobne i due gospodarstwa rolne ze stanowiska ekonomicznego /
W. Grabski. Warszawa, 1930. S. 39.
15
Ibidem. S. 8990.
16
. . 1. . 10. . 901. . 63;
. . 144. . 1. . 1369. . 8.
430
-
, ,
2 35,5%, 25 8,3%, 510 4,7%,
1050 2,1%17.
, . -
.
,
.
,
,
, .
. .
.
,
: -
,

.
, -
.
-
,
1286
. 19201934 . -
, , :
42,8% , 38,5%
, 18,7% . -
, , .
, , ,
, -
: 11,9% ,
25,8%, 61,6%,
0,7% 18. , -

, .
, ,
,
,
. ,
, -
. -
,
17
Statystyka Polski. Seria C: Struktura posiadania mniejszej wasnoci rolnej na Ziemiach Wschod-
nich... S. 8.
18
Struktura spoeczna wsi polskiej. Warszawa: Instytut Gospodarstwa Spoecznego, 1937. S. 133.
431
,
- .
, 00,5 6,3% -
; 0,52 47,9%; 25 35,8%; 510 7,9%; 1020
1,7%; 2050 0,4%. 19201934 . 85,8%
,
, 80% ,
.

19. ,

, -
.
, 2,1%,
-
.

. , ,
: ,
, 8,5
, , ,
, 1,9 20.
, , -
:

. -

, -,
-
.
Vitaliy Vyzdryk. Changes in the structure of peasant land tenure Galicia in the
interwar period
The article analyses structure of peasant land tenure, agricultural policy characterized
the Second Polish Republic in three provinces of Eastern Galicia, which makes it possible
to evaluate the eectiveness of agricultural production in dierent types of farms.
Key words: Eastern Galicia, agrarian reforms, land tenure, socio-political processes.
19
Ibidem. S. 127.
20
Ibidem. S. 126.
:
-
002.2(477/83-25)1575/1650
1591

V V
- -
V V ., -
, , ,
, ,
1591 .
: (studia humanitatis), (artes
liberales), , , .
,
425- , ,
. , - , -
,
, ,
, , ,
1. -
, ,
. ,
.
,
V V . .
, ,
. ,
.
, , , -
. :
1574 .: ;
1576/77 .: ;
1581 .: ;
1
. , , . 1591 / . //
. , 1895. . 7, . 3. . 142; . .
XIVXVII . / . . . , 1985. . 4468; . :
, , / . . , 2002. . 141142.
1591 . 433
1586 .:
;
1596 .: ;
1615 .: -
- ;
1617 .: -
;
1632 .: -
.
XVI
XVII ., -
2, ,
3.
. ,
. . - :
XVI XVII ., (
) 4.
: ? -
,
, , XVI .?
. ,
. , ,
, , , -
, ,
, ,
, ,
, -
5.

XVI XVII . . . -
: , -
,
- . ,
, ,
- , -
(), , , 6.
2
. - XVIXVII / . .
; , 1912. . 3.
3
. / . . -, 1956. . 209.
4
- . . ( ) /
. . -. , 1963. . 5152.
5
. - XVIXVII . . 3.
6
. / . // .
: 50 . , 1981. T. 29. . 40; .
- 1890 .. .: . :
50 . / . . , 1984. T. 41. . 229.
434
,
XVI XVII .:
. , . , .
, . , .
. XVI
XVII .
XVI . .
. .
XVI XVII .
XIX
XX . -

- .
-
, . , . , . ,
. , . ,
. , . .7.
,
XVI XVII . -
. . ,
, . , ,
,
. . ,
, -
,
,
;
, , ,
, , ,
, ,
, , 8.
, XVI XVII .
,
. ,
9,
: () -
, -
( . ) -
7
.: .
. / . // .
, 125-
. . , 1994. . 162164.
8
. - / . . ; : . T-
(Slavistica). 1978. 78. . 5.
9
: . 3
/ . . , 1992. . 6467.
1591 . 435
,
10. ,
,
XVIXVII . 11.
,
- V V . -
, ,
. - -
-
, -
, ,
.
, , -
.
,
,
, -
12.

(VV .) (studia humanitatis),
.
, , ,
(), , , , , .
, -
, ().
- , -
, ()
(artes liberales).
10
.: . . (XVI XVII .) /
. . , . . , . . . , 1990. . 64371; . .
(VV .) / . . //
: . . . , 1991. . 2651.
11
.: . .
XVI XVII / . . // .
1966. 2. . 8284; .
XVIXVII / . // . 1992. 3. C. 6574; .
16201690 pp. / . // : ,
, . , 1992. . 1. . 4979; Chynczewska-Hennel
T. wiadomo narodowa szlachty ukraiskiej i kozaczyzny od schyku XVI do polowy XVII w. /
. Chynczewska-Hennel. Warszawa, 1985.
12
. : . . XVI
XVII . / . . . , 1984. . 106124; :
// . .
/ . . . , 2015.
. 354376; : 3 . , 1987. . 1. . 182265;
. , 1990. . 65154; .
. V V . /
. . , 2000. . 327405.
436
- ,
.
- ,
, (,
), - 1577 .13

, .

14. 15851586 .
,
- 15.
, -
, 16.
1590 . -
17. ,
artes liberales, , , - , 1632 .,
18.
, -
,
. , ,
1591 . -
, , , ,
, (....) , ,
, , , , -
, , ,
19. , -
: ,
.
, , ,
, -
XVI XVII .
13
. .
( XVI XVII .). / . . .
, 1987. . 5667; . . -- (15761636) /
. . , 1990. . 2526.
14
.: . . 21 1593 . //
( ). -, 1903. . 19. . 587.
15
I . . XVIXVIII . / . .
, 1966. . 132136.
16
Diplomata statuaria patriarchis orientalibus Confraternitati Stauropigianae Leopolensis (1586
1592). 300-
. , 1895. . 2. . 29.
17
. : I . . XVIXVIII .
. 132.
18
. . - / . . . 2- ., . . ,
1981. . 5667.
19
. : . , , . 1591. . 5.
1591 . 437
:
, , -
-
- .
- , ,
, -

-
,
.
-
. , . ,
, , .
- , , ,
,
.

. ,
-
, 1586 .20.

1591 . ,
. 21.
, ,
, - ,
. ,
,
- 22.
-
: . ... 1591 . -
.
, ,
.
23.
. . -
, 1596 . . -
.
,
.
20
.: . .
. / . . . , 1980. . 89; .
XIVXVII . . 6889.
21
. : , , . . 141.
22
. , , . 1591. . 34.
23
. . 3442.
438
. -

.
. .
.
, ,
. , . , . , . 24.
, .
, , .
... ( 1619 . . , )
(1616 1618 p.).
. ,
. XVIII . -
, .
. XVIIXVIII . , , , .
:
25.

- . .
26.
, XVI -
XV .
,
. 80- pp. XVI .
-
.
(
), .
.
, , -

. , -

. . .
27.
. 1596 .
- -
,
24
. . . / . . //
. 1979. 6. . 2122.
25
. . / . . . ,
1979. . 90110.
26
Weingart M. Dobrovskho Institutions / M. Weingart. Bratislava, 1926. . 1: Cirkevnslovanske
mlvnice ped Dobrovskm. S. 6061.
27
. . /
. . . , 1980. . 5569.
1591 . 439
, . .
, ,
.
,
. .
28.
. . , 1627 .
-
.
, ,
,
. . -
, XVII .

, -
, 29.
.
, -
, .
-
-
. 1643 .
30.
(, - -
) (16371641), (16431645)
. . , .
,
, -.
: , ,
(!) , , .
31. -,
, lioue
( )32. , 1- ,
, XVII . ( 1720 .)
() 33. -
. , , ...,
28
. . 8687.
29
. . 100.
30
.: . 1643 1645 /
. // - . , 1967.
. 16(17). . 322; . . XVII . /
. . // . 1970. 1. . 3548; . .
/ . . //
. . . . , 1976. . 167179.
31
. ... . 4.
32
. . XVII . . . 44.
33
.: . - . , 1990. . 1. . 7.
440
. .
, ,
.
- 1643 . ( 1645 . ) -
.
XVII .
.
(, . ) (, . -
) ,
;
,
. , , ,
,
, ,
, .
. :
, , .

. .
. ,
. ,

34. .
XVII .,
, ,
.
- 16481654 . ,
, ,
.
. , . , . , . -
, . , , -
XVI
XVII ., - .
1591 .
Ivan Paslavskyy. Lviv Adelfotes of 1591in context of Humanistic studies in

Ukraine at the end of XVI rst half of XVII century
Renaissance -reformational contents of national and cultural processes in Ukraine at
the end of XVI rst part of XVII centuries, ourishing of humanistic studies, especially
linguistics sciences , which led to emergence of a great number of grammars books, lexicon
and books of Old Slavonic, Ukrainian and Greek languages, Lviv Adolfotes among them,
are depicted in the article.
Key words: Humanistic studies Liberal Arts (Artes liberales), grammar, lexicon, lexis.
34
. . XIVXVII . . 155.
: , , . 29/2017 441
930.1(477)/051.. -17881850
-
. . -.
: -, ,
2030- . .
- (17881850)
, , ,
VIII . . .
, ,
.
1816 . - *
. , -
, 1. -
- -
.
, ,
,
. ,
, ,
. ,
. ,
(1672), (1674),
.
. , -
, . . ,
. -
, ,
-. , -
. .
18161822 . . -
.
*
,
.
1
. . , 2002. . 27.
442
, .
2- VIII .
2- VIIVIII . 1830 .
, 1843 . .
, .
1903 . , 90 ,
, .
,
, ?
: ,
? . ,
,
- -.
, . - -
,
, , ,
,
- , , -
. ,
,
. , , -
.
-

- ,
.
-. ,
, ,
, .
, , -
. ,
,
.
- .
.
1825 . . - .
,
. . -
1828 . .
. 1834 .
.
, -
( ) .
1829 . , 1830 .
.
- 443
, ,
-

. -
. . -,
, (
, -). -,
, : .
. , ,
(, . , . , . ).
, -
, , . -, -,
, , -
. 1825 . ,
. ,
, , .
? -
. ()
.
-
VII .
1654 . . ,
1764 .
,
, ,
. -
, .
, -
1903 .
VIII . . , ,

, -,
.

. -
, ,
. -
,
. -,
,
,
.

, .
, , , .
444
- - ,
, , . ,
, . ,
, , 2.
- ,
3.
-
, V . -
- ,
, .
-
, .
.
, ,
.
1775 .,
- .
, ,
, . .
VIXVII ., , -
, .
-
VI XVII .
-
. -
,
-.
,
, .
,
.
(?)
, 60
. -
.
-
XVII . ,
, ,
.
, ,
V ., 1654 .
. 1687 . -
2
- . / . -. , 1993. . 14.
3
. : 2- . / [. . . ]. :
, 2002. . 148.
- 445
-
:
. , . , . , . , . ,
. . ,
V . , ,
, , , .
,
, , ,
1654 .
, , V .
.
,
.
, ,
80- .
V . 60- V ., .
( )
.
V V .
. , - ,
, ,
. . -
, .
17081709 . .
,
. ,
: -
. ,
- .
. . (.
)
.
. - -
, . -

. , ,
. , -
-
, .
,
. -
VIII . , , ,
, , ,
, . ,
, , , , , .
446
, -
. , -
. : ,
, , , .
- - .
, , , ,
, ,
.
. . ,
, . ,
, , ,
, : .
, ,
. , ,
. , -
. 1654 ., -
. , ,
, ,
.
,

, -
. .
.
. . ,
- . -
. ,
, -
. -
. . ,
. , - -
.
. ,
-:
60- . VIII .
. . -
,
2030- . . ( ,
-
).
. - -
. 1836 .
. -
. . . ,
1810 . ,
- 447
- , , -
. , , , -
, . , . . , -
-.
,
.
Konstiantyn Kondratiuk. D. Bantysh-Kamensky, the author of the rst scientic

book of History of Ukraine
The article describes the main features of Bantysh-Kamenskeys biography as well as
his scientic activity.
Key words (tags): D. Bantysh-Kamensky, the representative of conservative side of
Ukrainian romanticism of 1920s1930s.
448 : , , . 29/2017
821.161.21.09.

( )

,
:
!
,
;
,
,
,
, ,
, ,
-
!
, !
,
;
,
,
;
,
,
,

.
, 1837 .
, .
, , -
, ,
.
.
.
, , , ,
, .
449
Ruthenische Volkslieder
, ,
. . -
. : ,
, .
,
? ? -

, :
, .
.
, . , :
,
, , ,
1, . , . , ( !)
, .
,
, ,
(- ).
. ,
,
, - , -
, . -
(-,
-, ) ,
, , ( ).
,

, 2.
, -
, . , ,
, -
:
, , .
, ,
, ,
, . ,
, ,
, , . , , -
, , ,
,
.
1
. . : 50 . , 1980. . 26. . 93.
2
. . / . ,
2008. . 2627.
450
, , -
, ,
, . ,
.
. , ;
, . ,
, ( ),
.
,
, , , -
. , ,
, .
, ( , -
). , . ,
, .
-
. - ,
( , ,
).
:
,
. -
, (
). (,
, // ),
, ,
- -
3.
( )
,
, . -
, , .
,
. , , - -
, -
, .
. -
. . ( ) Pieni
polskie ruskie ludu galicyiskiego,
. -
-, ,
. . ,
:
3
. / . . , 1973. . 3133.
451
, , ,
?
, ,
?
-
-.
- , ,
(. ); / ,
(. ); , ( ); ,
/ , , / ! ( ).
- :
, . , -
, ,
. : , , / ,
/. - (,
, -, ), -
, ,
: -
/ ! .
,
, , ( )
, .
, . , ,
, ( -
), ,
, : , / ,
/ ( ),
.

, . -
( ; ),
.
. -
:

, , -
- . ,
.
, -, , .
, ,
, .
, ;
, , , .
.
( ) (, , ,
452
, ) ,
.
() .
,
, , -
, -
: , / , / ( )
: , / . :
, , , -
. : !
, ! ( , - , - -
) , .
: ,
, . -
.
: .
, .
: -
/ ! -
, ,
, , , (. ). ***
:
, // .
, ,
.
,
.
, , . ,
, , ,
, . -
, ,
, .
, .
,
, ,

, , (. -
). , , ,
( ***. ).
, ,
, , , , -
, ?
, , , ,
,
, (. ).
453
-
-
,
, .
, -
,
(. ):
.
, ,
. ,
, . -
- ,
, ,
(. ).
4
. -
, ,
(
).
, ,
:
5.
,
.
6. ,
,
, , -
, 7.
-
, :
,
8:
- .
, , -
, ,
, -
- , , ,
, , , ,
4
.: . / . . , 2006. 364 .
5
. : /
. // . . , 2004. . 1. . 3649.
6
. . / . . , 2008. 720 .
7
. . , (2001); :
(2004); (. . ) (2006);
(2011).
8
. . : 50 . / . . , 1981. . 31. . 68.
454
. , ,
, (),
, ,
( !)
, , -
, , 9.
Vasyl Horyn. The poetic pearl of Markiyan Shashkevych (the analysis and
interpretation of Vesnivka poem)
the article analyzes poetical works of Markiyan Shashkevych on the example of Vesn-
ivka poem, which reveals the specics of Galician family life at the rst decades of 19th
century. The author asserts that Markiyan Shashkevych achieved high mastery as a poet due
to combination of two contrasts the light and the shadow, the happiness and the sorrow,
the admiration and the anxiety as well as the romantic nostalgia. Vesnivka surprises us by
its frankness, and at the same time this poem is about real naturalness and mild charm. The
poetry is based on folkloric atavism and on the leading principles of the romantic aesthetics.
Keywords: Galicia, Markiyan Shashkevych, romantic aesthetics, the Vesnivka poem,
family life.
9
. : , /
. . , 2001. . 184.
: , , . 29/2017 455
329.12/.14(477):303.094.618

,

.
: . , . , . , -, . -
, . , . , . , . , . , . ,
. .
, , ;
! . . ()
, , ,
, ! ,
- , -
. , ,

. , ,
, , -
, , ,
, .
, (17
1874 .), .
1880 . -
. - ,
, . , -
, .
? ,
, , .

, ,
, , (
),
. 1796 .
, .
.
456
1875 ., ,
, ( 1880 .
), ,
, . -
. -
,
.
?
() , , -
,
.
, 1877 ., .
,
, ,
.

.
, , -
-
1875 .
, .
, - ,
, .
1876 . , - ,
, , -
, ,
. ,
( ),
. , -
, , , ,
, , .
,
-
. 1877 . (
), :
( ).
,
. , 27 1879 .
. ( -
), , ,
.
1882 . , -
, 1885 . ,
, (28 1886 .)
457
, , - , -
, .
1895 .
irredenta, 1900-
, , ,
( ) .
:

, , , ,
, ,
1880 . , ,
1887 ., , -
.
, [] ,
1887 . -
.

-
, .
,
-, -
.
, - , .
, 15
1886 .:
, , []
status guo .
, ,
, 1890 .
, -
. 29 1895 . IV
, -
-.
, [] , -
422 1904 . -
, .
- ?
. : - -
. ,
.
-, , , -
, , , , -
-, .
458

-
.
, ( ) -
, , .
7580% .
. , .
, ,
, .
.
.
- , ,
.
,
.

1886 . ,
- , -
, , ,
, ,
, .

, .
,
. ! , , -
, , ( !)
, , -
, 1897 . (
).
, ,

, ,
, , , ,
, ,
, -
, .
. ,
, 1895 .
1917 . , -
, ( ),
: , , .
1897 ., -
,
-,
.
459
:
, ; , -
, ; -
, , -
; ,
. , , ;
- -
.
: ,
, , ,
, ?.
1899 . -
, -
, (
). - ,
. -,
.
, ,
[] , -
,
,
, .
? -
, , , , -
,
.
, -
?, 1903 .
. -
. , -
,
, , ,
.
. , ,
-
. , ,
, .
, , -
, , .
, ,
.
.
, , , ,
, -,
.
460
? .
? - ,
-
, .
, , :
, , ,
.
,
!.

, -
, - . (,
) ,
: -, ,
. ., , , .
, ,
, ,
, .
,
!
, ,
,
1904 . .
(1896) , -
. , ,
, , , -
.
,
, ,
, ,
, ,
.
, , ,
,
, -
, ,
.
-
(), 18951899 . -
, - .
,
- (16 1899 .), (26
1899 .) - .
461

, , , 7580% -
, .
(),
1900 .
( ).
.
, ,

. , ,
, - .
, , -
,
, , , ,
.
1905 . ,
, - ,
: - . ,
, - , -
- , ,
, -.
.
, ,
. 17 -
.
(18751951), ,
, -, -
, .
: 18971906 ,
-,
.
, ,
, 1919 . ,
- - -
. -
,
, ,
.
?
, , , -
.
.
.
, , ,
.
462

19251940 . -
, ,
, , -
(-, , , ).

.
- -

, , -
, .
, , -
,
, -
(). , -
,
, -
, . ,
,
1920 . . - -
, , .
-, ,
,
.
.
, , -
, , , ,
, :
.
: , ,
? , , ,
, ,
? , , ,
, , .
.
() ? -
(). 9 /26
1918 .:
. ,
, , , :
. ..
-
, 19 1920 . ,
, ( . .):
463
, ,
, ,
,
, ,
, ,
,
.

, , .
. .
, . , -
, , .
. ,
, , .
,
, ; , , . , ,
? .
( ,
). ,
,
( )
, -
, , , , ,

, .
, 24 1934 . -
. , , (
). , ,

. :
.
, , -
.
,
().
2
, , .
, .
, , ,
, , ,
.
, , ( . .):
464

:
,
,
,
,
.
: -
, , . ,
, , ,
, , ,
, , , , ,
, -: ,
(1935),
, ,
.
,
(1951) ,
, ,
.
, - (1884
1937) (1920).
, ( 1984 -
), ,
, , . ,
, . , ,
( ) . -
. .
, -503.
, .
-503, , -330.
. -503 : -330
. , ,
,
: -330 -
.
1989 . -
, .
-
, 1941. (
) (1945)
1984 (1949).

465
, (
), , ; -
1931 . ,
, (
) .
1937 , -
.
. ! -
: , ,
-.
1938 . -
. 1940 . , 1941- ,
-
,
.
. -
. ()
(), . (, ,
. .) .
().
, ? . ,
, . ,
. , , -
. . ( ). :
, , -
. -, -.
, -
.
,
, .
, , . ...
, ! .
, . ,
.
, , ,
,
, . ,
, ,
().
? (1903), -
, ,
.
.
, .
. , , ,
466
.
, , -
.
, , , . -

, ,
,
, .
.

, (19031950) -
, ,
,
, ,
. , , -
, ,
.
. , ,
,
, ,
. , , -
. 1944 .
, .
- () -
, , -
: , , , ,
,
. , . , ,
, , ;
, , ,
.
( ) ,
. -
, . ,
.
(), , -
, .
, -:
, .
,
, ,
. ,
,
, .

467
, , , -
( ),
. ( ) 1945 .,
1947- .
- .
. .
, -
. , ,
. -
, ,
,
, ,
, , .
, , -
.
. 1939 ., , -
,
.
, , ,
. 20 1947 . ,

.

1949 1984.
, , -,
, ). :

(
:
!). , , -
, , ,
, , , -
. . .
. , . .
,
.
, . -
: , , , ,
. ( :
1998 .!).
. -
. . .
468
, , , -
, . ,
( : . .). ,
.

, -
. , , -
(), , ,
. ,
, ,
.
( ), : , ,
.
,
, ,
, , -
, .
; -
; ;
( ), , ;
; , . -
, , .

- -
, , ,
,
.
19351936 . () 118
. 1936 .
, 1937- ().
: -
. ( : :
. .). .
.
:
.
. . !. -
(18831954), (1948) :
, -
. , .

, ,
- -, -
. 1931 .
.
469
1994 . -
. 376 .
-, ,
, 1943 . : -
.

1950 . ( )
.
, (-
), , ,
, ,
. :
, 1946 .,
.
- -
?,
, ,
. , ,
, ,
, .
. : , ,
, , .
,
(1940), : 1927 ., 32
, 1939 . 28 . 28 !
4 1927 .? , 12
67 ? . :
. , 10
? ?
.
, .
, .
, . , -
, ,
,
( ),
, .
?
. , ,
, , , ,
(1978)
-.

- ( ) .
470
.
, .

,
, , ,
.
,
,
, ,
. .
-
;
1984 , -503
-330,
, ,
, -: , , . ..
, -
, . ,
. , , ,
. .
: - -
? ?..
, , .
, , -
?, , 1961 . -
,
,

.
. : -

, ,
, ,
. , 1968 .
: . 1970 .
.
1973- -
. , ( ),
, .
1974 . .

, ,
?, ,
. . , .
471
Petro Shkrabyuk. On the Way to the Prison of Nations

The topic of this publication is a political prognostics by Mykhailo Pavlyk and Ivan
Franko pertaining the future state of socialism, the motives of Mykhailo Hrushevskys
return to the soviet Ukraine and the reection of totalitarism in the anti-utopias of foreign
and Ukrainian authors.
Key words: Mykhailo Drahomanov, Mykhailo Pavlyk, Ivan Franko, social democrats,
Maxymilian Voloshyn, Yevhen Zamiatin, Arthur Koestler, George Orwell, Ivan Solonevych,
Vasyl Yurchenko, Ivan Bahriany, Olexander Solzhenitsyn.
472 : , , . 29/2017
94(4)192/199(477.83)
, p

.
.
: , , , , ,
.

. , -
19181919 .1 , , ,
-
. , -
2.
: -
. .
, , -
3. .
1
. - 19181919 . / . . , 1998.
2
. / . , . . , 1995. . . .
: /
. // . , 2007. . 3. . 149162.
3
25.06.1886 . ,
(18871891) (18951914) .
. 1896 1904 . IV . 19041909 .
. Po (1909)
(19101912),
, 19121914 .
. 1911 . (19141939)
. 19211924 .
(). 1934 1939 . .
19421944 . . 19451947 . ,
. 19441945 .
. 1940 .
. 19481951 .
. 1951 1962 . , ,
(1958). 21.06.1967 ., .
. ,
: 473

, ( ),
(
). , -
. ,
1932 .
4.
. -
(18881962)5
.
XVI . (, 1909); (, 1932)
(, 1956). : .
/ . // : 10 . , 2009.
. 5: . . 390; . - / . ,
. // : , , . ,
2010. . 19: . . 436444;
: , , , 2001. . 8:
, , .
4
. : . / . .
, 1991.
5
15.10.1885 . .
5. . .
IV . 1904 . , 1911 .
.
, .
,
. 19211925 .
. 1931 . ,
. 1932 1939 .
. . 19281939 .
,
, . .
(, , , , )
.
. . ,
. . , ,
, . 19401941 19441946 .
. . . 19411944 .
.
1947 . . - ( .). (19471958)
. 1959 .
. 19591962 . .
1962 . , .
,
. : - (19091933) //
. , 1934. . 1229;
- // -
. , 1935. . 12. . 233243; Die Rechtslage der unierten Kirchen und
der Union in jetzigen Polen // Zeitschrift fuer Ostrecht. Berlin, 1933. Heft 89. S. 737755.
: . Dum spiro spero ( (), ). 120-
/ . // 2005 .
: . : -, 2005. . 3335; .
474 , p
. 30- .,
. .
1939- .
.
2004 ., -

( ) . 6.
, -
. ,
, .
: , -

7. .
. -
: , , , ,
[] ; , ,
8. ,
: ,
. . -
,
, , -
.
, ,
.
,
. ,
, -
9. ,

,
( .
(18001939 ). : , 2008. . 86;
. , :
/
. // . . , 2016. . 62.
. 6471; . / . , . // Encyclopedia.
. . , 2014. . 2. . 177178;
Redzik A. Wydzia Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 19391946 / A. Redzik. Lublin,
2006. S. 14, 164, 170, 173, 191, 197198, 247, 287, 289291, 293297, 299, 300301, 318.
6
. / . . , 2004.
7
. () / . // : ,
, . , 2001. . 8:
, , . . 103104.
8
. / . //
. . , 2007. . 12. . 441.
9
. . / . // :
, , . , 2001. . 8:
, , . . 731732.
: 475
10). -
,
, : , () -
,
y . ,
, , , -
,
, , ;
, , . ,
; ()
. -
.
;
. ;
1894 .
(),
() , ,
11.
-
. .
12,
.
.
1921 ., , -
(. , . , . , . , .
, . , . , . , ., . , . -
, . , . )
13. , .
( , ). . -
( .
, , . )14. ,
,
,
. , . ,
.
15. , -
. -.
10
. (). . 84.
11
Nadraga O. Matka i syn / . Nadraga // Juliusz Kleiner. Ksiga zbiorowa o yciu i dzialalnoci.
Lublin, 1961. S. 162.
12
. ( XVIII 30- .) /
. , . . , 2004. . 104.
13
. . , / . .
, 2006. . 12. . 37.
14
. . 38, 40.
15
. . 42.
476 , p
, , , ,
, .
: . -
. . , ,
( )
() 16.
(
), , -
( , ,
, , , , -
, , , ,
). , -
. , .
() , ,
. ,

. , ,
. -
. ,
;
17. -
, , :
, ,
. (-
), ,
,
( , - -
). XVIII . ,
. . .
, ,
, , . ,
6070 . I . 1869 .
( )18, 20- . .
19.
, , -
30- .
-,
. -
, : , ,
16
.: .
. : 80 / . // . 2012. 6. . 1139
1145; . ( .) / . . ,
2014. . 6064.
17
. . . 75.
18
. . 89.
19
. . 90.
: 477
C , ;
, .
(
, :
, , . , -
, . , , )20.
, , -
,
,
. , .
,
.
, . ,
, , 1 1918 .
- , 21.
, c
, 19181919 .22
,
1918 .: ,
, 23. -
, , -
,
. :
, (
);
( ) ,
( )24. , ,
.
() .
.
, 1648 .
. ., ,
-
,
, 25.
,
20
. . 99.
21
. . 32.
22
. . 103.
23
. . 25.
24
1918 .
; ,
.
. 19191920 . ,
, . . . 102.
25
. . 26.
478 , p
2030 . . . , , -
-- ,

. ,
26.
, -
, .
,
. , , ,
, ,
.
( -
)27. , ,
,
: , / 28.
( 1830- .)
, c.
,
. .29
:
1340 . .,
, , ,
30. ,
,
, , ,
( ) 31. -
32.

,
:
33. :
,
26
. . 9798.
27
. . 10.
28
. . 13.
29
, , , , ,
, , , .
, , , (...), ,
, , , -. .
30
.
31
, , , , ,
: , , ; ,
, , , .
(...), . . . 15.
32
, ,
, , . . . 16.
33
.
: 479
.
XVII .,
:
34. -
, ,
. , ,
:
-,
35. :
.
(1648) (1655) . 36.
. -
(, , ,
(...) ,
37) (
1664 .)38. , .
: ,
() , , , -
39.
.
,
(
1648 . 40).
,
. , ,
: -
41,
. ( )
. ,
.
() .
42.
, -
, . :
. . 43.
34
. . 17.
35
. . 18.
36
. . 1819.
37
. . 18.
38
. . 19.
39
. . 20.
40
. . 21.
41
. . 22.
42
,
1907 . .
( ). . . 26.
43
. . 123131.
480 , p
- : ,
. .
.
. -
( 1648 . . ,
),
- 44, 2030
. . , .
, ,
, : -
, XVII . .
. ,
, : .
. ,
45.
, .
: .
.
, . ,
. . -
.
46. .
. ,
. ,
, .
,
. . , .
,
. , . ,
. , -
, : .
( )
.
, , . -
1947 .
/ ,
. ,
.
44
. . 127128.
45
,
. ,
.
. .
, (...) .
. . 46.
46
. . C. 119.
: 481
. .
, , , , -
.
, .
, -,
: (Primavera
Leopolitana, ), .
(, 36, 1942 , -
), ( , ),
( ,
, , ,
) ( ),
( ), ( ), ,
, , - .
-
. ,
. ,
47.
,
, , .
. ,
( , ).
, , -
. ,
, ,
,
1584 ., (), -
. ,
,
c -
48.
.
.
. -
,
, 49. ,
.
47
. XIVXIX . / . . , 2006. . 25, 27.
48
. . . 224.
49
1892 1920 . .
(...), 1894 .
. ,
, ,
, , . , 1907 .
(). , 1914 .
(...). .
482 , p
, -
19181919 . , ,
(, ), -
.
, .
, . ,
. ,
(, -
. ), ,
(
) . ,
.,
. -
.
. 1947 . - -
, ,
1946 . .

,
, .
, , ,
-
. p ( 10
35 .). , -
, . , ,
, , , .
, ,
. : , . ,
. , . -
,
(, , -
) (, ) .
, ,
. ,
: -
.
. .
, .
. ,
, ,
(. ).

- . (...) ,
(...)
1919 . . . 216.
: 483
.
. (
). , -
, . . .
,
.: (
), , -
, . (. ).
,
, , .
( , -
) (
) , , ,
. , ,
, -
. , , . .
, ,

. ( . . ,
,
, , .) , .
, -
, 50.
. .
. , . .
,
, ,
. . ,
,
. . .: -
( 1890 1914 .), ( ),
(19411944) ( 1960- .) . -
.
51. ,
, ,
milonictwa Lwowa ( -
. )52.
50
. / . // : ,
, , 2001. . 8: , ,
. . 650654.
51
,
( . ),
. : . . /
. . , 2008. 132 ; . . / . ,
. . , 2007. 108 .
52
Charewiczowa . Historiografja i milonictw Lwowa / . Charewiczowa. Lww, 1938. S. 180.
484 , p
,
.
, ,
. , , ,
,
, .

()
, , -
() . , , , , ,

, ,

. . - ,
, -
,
(....) ,
, , -
, , (
, ).
, ,
,
, , .
, .(...)
, ,
, .
,
.
,
,
.
,

,

, ,
. ,

(...) . -

, , , (...)
.
: 485
,
(...) ( .(..,) , -
).
, - ,
, ,
, . ,
,
? ,
, , , -
, , ,

[ ]
. ,
, .
, , 34
. ,
.
, , ,
. ,
. - ,
, ,
, -
. ,
, . ,
. ,
, ,
.
, ,
( (?),
. , ,
.
,
,
- . , ,
, , , ,
, , ,
, . ,
, .
,
,
.
, ,
, , ?. ,
.
,
486 , p
.
, () .
,
.
1903 1904 ,
, , . , -
- ,
.
, , . , Oejer
(?) , , . , -
, , (?),
, ,
, , , ,
. ,
, ,
. ,
, , ,
, ..
,
, ,
, , .
,
. - - ,
. ,
, , , ,
, , ,
, , , , ,
. ,
. ,
, ,
. ,
. ,
, ,
-.
, ,
.
Roman Holyk, Marta Nadraga. A Travel to History and the Journey to Memory:
image of Lviv in the essays of Ivan Krypiakevych and Alexander Nadraga
The article provides the comparative analysis of the images of Lviv in the essays of
Ivan Krypiakevych and Alexander Nadraga These texts considered as the specic kinds of
the guide to the city and its history.
Key words: Lviv, image, history, mentality, Ivan Krypiakevych, Alexander Nadraga.
: , , . 29/2017 487
94(477+438):9291897/1943
(18971943)
, , ,
,
(Kwartalnik Historyczny), .
.
, -
.
: , , , -
, , .
,
, , -
, (Kwartalnika
Historycznego), ,
, 1.
1
. .: Suchmiel J. ucja Charewiczowa
(18971943). ycie i dzieo / J. Suchmiel. Czstochowa, 2001; Friedberg M. ucja Charewiczowa
(18971943) / . Friedberg // Kwartalnik Historyczny. 19391945. R. 63 (wyd. 1946). Z. 34.
S. 436220; Winnicka H. Charewiczowa ucja / H. Winnicka // Sownik historykw polskich,
koncepcja i opracowanie redakcyjne M. Prosiska-Jackl. Warszawa, 1994. S. 2; Kusiak A. ucja
Cherwiczowa inicjatorka bada nad przeszoci kobiet polskich / A. Kusiak // Kobieta i kultura:
kobiety wrd twrcw kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorw i w niepodlegym
pastwie polskim: zbir studiw / [pod red. A. arnowskiej i A. Szwarca]. Warszawa, 1996.
S. 99103; Modurowicz-Urbaska H. ucja Charewiczowa j jej Lww / H. Modurowicz-Urbaska //
KrakwMaopolska w Europie rodka. Studia ku czci profesora Jana Maeckiego w siedemdziesit
rocznic urodzin / [pod red. K. Broskiego, J. Purchli, J. Szpaka]. Krakw, 1996. S. 189193;
. / . // Pamitnik VIII
Oglnopolskiego Zjazdu Studentw Archiwistyki (Archiwista w wiecie rde historycznych) /
[pod red. J. osowskiego]. Lublin, 2007. S. 203209; .
/ . // : .
- / [.:
. , . , . , . ]. , 2008. . 155163; .
: / . //
: ( 75- ) / [.
. , . ]. , 2015. . 265274; Gul O. ucja Charewiczowa i jej
wniosek w nauk historyczn midzywojennego Lwowa / O. Gul // Znani i nieznani midzywojennego
Lwowa. Kielce, 2016. S. 2535; Malczewska-Pawelec D. ucja Charewiczowa (18971943) /
D. Malczewska-Pawelec // Zota ksiga historiograi lwowskiej XIX i XX wieku / [od red. nauk.:
J. Maternickiego, P. Sierga, L. Zaszkilniaka]. Rzeszw, 2014. T. 2. S. 517535.
488
12 1897 .
(Cieszanw) 2. -
, 3.
,
1931 ., ,
(de la Temple). ,
, ,
4.
, . -
, c -
, 5.
19171918 .
. , 10 1918 . -
6, .
1918/1919 . -
7,
(-
)8 ( )9. -
-
, , . . ,
.
, 10.
. ,
. , -
, ,

, .
, ,
2
, . ( ). . 710.
. 1. . 1 ( ). . 1; . 55. . 1 . 255.
. 1.
3
. . 710. . 1. . 19. . 10.
4
Suchmiel J. ucja Charewiczowa (18971943)... S. 15.
5
1911 . 3
. . ( . . 710. . 1. . 1. . 2);
4 (1912 .) .
( . . 3); 19131917 .
( . . 59).
6
. . 710. . 1. . 1. . 12.
7
. . 13.
8
. . 42; Hoszowski S. Kronika seminarium Historii spocznej i gospodarczej
Uniwersytetu Jana Kazimierza (za pierwsze 10 lat istnienia 19211931) / S. Hoszowksi // Studia z
Historii spoecznej i gospodarczej powicone prof. F. Bujakowi. Lww, 1931. S. 56; Budzyski Z.
Szkoa historii gospodarczej Franciszka Bujaka na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie /
Z. Budzyski // Wielokulturowe rodowisko historyczne Lwowa w XIXXX w. Rzeszw, 2004.
T. 2 / [od red. Jerzego Maternickiego i Leonida Zaszkilniaka]. S. 320.
9
. . 710. . 1. . 1. . 32, 34.
10
. . 21, 22, 23, 25, 26, 28, 30, 36, 40.
: 489
11. . ,
, , (19211924)12,
(19241930)13.
-
,
,
14. 1924 .
15 -
,
(Wiadomoci wstpne do nauk historycznych)16, , .
(Miasta i miesz-
czastwo w wiekach rednich). ,
, , -
, .
, 17.
1924 . 18. -
Handel Lwowa w XV wieku .
. ,
, -
19. 1925/26 -
10 .

, 20.
.
. ,
, , .
Handel Lwowa z Modawi i Multanami w wiekach rednich21,
1924 ., .
. Ogranicze-
11
.
19181939 : . . : .: 07.00.06. ,
/ . ,
2000. . 452.
12
( ). . 26 ( ). . 5.
. 1980. . 2.
13
. . 26. . 5. . 1980. . 31.
14
. . 2.
15
. . 710. . 1. . 1. . 49; . . 26. . 5. . 1980.
. 14, 15.
16
. . 26. . 5. . 1980. . 31.
17
Giza S. Na ekranie ycia. Wspomnienia z lat 19081939 / S. Giza. Warszawa, 1972. C. 61.
18
. . 710. . 1. . 2. . 99101.
19
Charewiczowa . Handel redniowiecznego Lwowa / . Charewiczowa. Lww, 1925.
20
. . 710. . 1. Spr. 2, s. 17, 18, 19.
21
Charewiczowa . Handel Lwowa z Modawi i Multanami w wiekach rednich. Ustp z wikszej
pracy o handlu Lwowa w wiekach rednich / . Charewiczowa // Kwartalnik Historyczny. 1924.
R. 38. S. 3767.
490
nia gospodarcze nacji schismatyckich i ydw we Lwowie22

- ,

. 1925 .
Handel redniowiecznego Lwowa23.

.
- . . -
, .
, 24. ,
-
. ,
- . : Lwowskie
organizacje zawodowe za czasw Polski Przedrozbiorowej (1929) Klski zaraz w
dawnym Lwowie (1930)25.
. 26.
-
,
27.
28.
, . -
. 1924 .
(Polskie Towarzystwo Historyczne )
.
, 29.
22
Charewiczowa . Ograniczenia gospodarcze nacyj schizmatyckich i ydw we Lwowie XV i XVI
wieku / . Charewiczowa // Kwartalnik Historyczny. 1925. R. 39. S. 193227.
23
Charewiczowa . Handel redniowiecznego Lwowa / . Charewiczowa. Lww, 1925.
24
Malczewska-Pawelec D. ucja Charewiczowa (18971943). S. 520521.
25
Charewiczowa . Lwowskie organizacje zawodowe za czasw Polski Przedrozbiorowej /
. Charewiczowa. Lww, 1929; . Charewiczowa. Klski zaraz w dawnym Lwowie / . Charewiczowa //
Biblioteka Lwowska. Lww, 1930. T. 27.
26
Franaszek P. Bujakowska koncepcja badania dziejw gospodarczych ziem polskich. Badania
z Dziejw Spoecznych i Gospodarczych i Informator statystyczny do dziejw spoeczno-
gospodarczych Galicji / P. Franaszek // Celem nauki jest czowiek... Studia z historii spocznej
i gospodarczej oarowane Helenie Modurowicz-Urbaskiej / [red. Piotr Franaszek]. Krakw,
2000. S. 3746.
27
Charewiczowa . Najwaniejsza literatura do historii miast redniowiecznej Francji /
. Charewiczowa // Kwartalnik Historyczny. 1927. R. 41. S. 124133; Ejusdem. Warunki
rozwoju nauki historii we Francji wspczesnej / . Charewiczowa // Minerwa Polska. 1927.
R. 1. N 3. S. 255266.
28
Ejusdem. Dzieje miast w polskiej literaturze historycznej / . Charewiczowa // Samorzd
Miejski. 1928. Z. 7. S. 263274; Ejusdem. Przegld nowszych monograi miast polskich /
. Charewiczowa // Kwartalnik Historyczny. 1928. R. 42. S. 391403; Ejusdem. Stan bada
nad dziejami miast polskich / . Charewiczowa // Przegld Historyczny. 1928. Seria 3. T. 7,
z. 1. S. 139152; Ejusdem. Dziesiciolecie bada nad dziejami miasta Lwowa / . Charewiczowa //
Kwartalnik Historyczny. 1929. R. 43. S. 115136.
29
Modelski T. E. Towarzystwo Historyczne (19141924) / T. E. Modelski // Kwartalnik Historyczny.
1937. R. 51. S. 53; .
: 491
1923 .
: (), (
) ( -
)30. , 1924 .
, 1939 .31
:
32.

. ,
,
33. . 1925 . -
Praca w Polsce redniowiecznej,
- 34. 1930 .

, -
35. , VII
(1933),
36.
1931 . 37
. , -
, 100- -
(, , )
38. ,
/ . // Wielokulturowe rodowisko
historyczne Lwowaw XIX i XX wieku. Lww; Rzeszw, 2006. T. 4 / [red. L. Zaszkilniak i
J. Maternicki]. S. 397.
30
Ejusdem. Towarzystwo Historyczne (19141924) / T. E. Modelski // Kwartalnik Historyczny.
1937. R. 51. S. 73.
31
Tyszkowski K. Polskie Towarzystwo Historyczne 19251936 / K. Tyszkowski // Kwartalnik
Historyczny. 1937. R. 51. S. 125.
32
Tyrowicz M. Lwowski orodek historyczny w okresie midzywojennym (19181939). Gar
wspomnie / M. Tyrowicz // rodowiska historyczne II Rzeczypospolitej: ateriay konferencji
naukowych w Krakowie i Lublinie 1984 i 1985 / [od red. J. Maternickiego]. Warszawa, 1986.
S. 321.
33
.
S. 398400.
34
Charewiczowa . Praca w Polsce redniowiecznej Polsce / . Charewiczowa // Pamitnik IV
Powszechnego Zjazdu Historykw Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925. Referaty. Lww, 1925.
35
Ejusdem. Znaczenie bada nad planami miast dla ich historii / . Charewiczowa // Pamitnik V
Powszechnego Zjazdu Historykw Polskich w Warszawie 28 listopada do 4 grudnia 1930 r. Lww,
1930. T. 1: Referaty.
36
Kusiak A. ucja Cherwiczowa inicjatorka bada nad przeszoci kobiet polskich / A. Kusiak //
Kobieta i kultura: kobiety wrd twrcw kultury intelektualnej... S. 99; Malczewska-Pawelec D.
ucja Charewiczowa (18971943). S. 521.
37
. . 55. . 1. . 255. . 4.
38
. / . //
: , , : - (
2526 2012 .). , 2013. . 95.
492
, 39. :
, ,
, ,
, , -
40. ,
( 33
) : ,
41.
. 16
1931 . 42, 14 1936 .
43. 15 1940 . -
44. . ,
. -
45,
(. , 4). ,
, (Teatr lwowski)
- (Obrona Lwowa 19181919)46.
. 47.
, -
, . 19381939 . , :
, ,
, .
-
, . , .
. , . 48.
, .
,
-
, ,
Wodocigi dawnego Lwowa, Cmentarze Lwowa, Rynek
Lwowski, Dawne wystawy Lwowa.
Muzeum historyczne miasta
Lwowa. Przewodnik po zbiorach, Wystawa obrony Lwowa 1918/1919, -
Czarna kamienica i jej mieszkacy,
39
. . 710. . 1. . 7. . 7; ucja Charewiczowa zawdzicza zdobycie
tego stanowiska nadanego kobiecie po raz pierwszy, swej pracy naukowej // Ilustrowanego Kuryera
Codziennego. 1932. Nr 315. 13 listopada; Dodatek niedzielny. 1932. Nr 44.
40
. ... . 94.
41
. . 55. . 1. . 255. . 56.
42
. . 40; . 55. . 1. . 255. . 4; Wielka encyklopedia powszechna.
PWN. Warszawa, 1963. T. 2. S. 387.
43
. . 710. . 1. . 2. . 86.
44
. . 111, 112.
45
. . 55. . 1. . 41. . 1.
46
Biedrzycka A. Kalendarium Lwowa 19181939 / A. Biedrzycka. Krakw, 2012. S. 936.
47
. . 55. . 1. . 41. . 1.
48
. . 40. . 1.
: 493
.
1930- . ,
49.
50. 1938 . . Histo-
riograa i mionictwo Lwowa. ,
, , 51.
, ,
(Towarzystwo Mionikw Przeszoci Lwowa).
,
Studia lwowskie52. ,
(Komitet Wystawy Zabytkw Ormiaskich).
, , . ,
. , . , . . . -
Wystawa zabytkw ormiaskich
we Lwowie, 53. ,

54, -
55.
. ,
56. 13 1936 .

. . , . -
, . , . . .
. 57.
: Czarna kamienica i jej mieszkacy Lwowskie organizacje
zawodowe za czasw Polski przedrozbiorowej.
49
Sowo Polskie. 1925. 3 pazdziernika; Ilustrowany Kurier Codzienny. 1932 r . Nr 315. 13
listopada; Dodatek niedzielny. Nr 44.
50
Charewiczowa . Stanowisko kobiet w popularyzatorskiej i naukowej pracy historycznej /
. Charewiczowa // Kwartalnik Historyczny. 1933. R. 47, t. 2. S. 126; Ejusdem. Reporta z
dziejw kobiecych odlegej przeszoci / . Charewiczowa // Kobieta Wspczesna. 1933. R. 7,
nr. 35. S. 677678; Ejusdem. Dawna mieszczanka polska / . Charewiczowa // Kurjer Literacko-
Naukowy. 1933. R. 10, nr 27; Ilustrowany Kurier Codzienny. 1933. Nr 182. 3 lipa; Dodatek
niedzielny. Nr 27; Ejusdem. Z przeszoci Lwowianek / . Charewiczowa. Warszawa, 1935;
Ejusdem. Mieszczka lwowska XVI wieku Zofja Hanlowa / . Charewiczowa // Ziemia Czerwieska.
1935. Z. 1. S. 2656; Ejusdem. Kobieta w dawnej Polsce / . Charewiczowa. Lww, 1938.
51
Ejusdem. Historiograa i mionictwo Lwowa z 52 ilustracjami w tekcie / . Charewiczowa //
Biblioteka Lwowska. Lww, 1938. T. 37.
52
Ejusdem. Towarzystwo Minikw Przeszci Lwowa. Z powodu dwudziestopiciolecia istnienia
(19061931). Z widokiem starego Lwowa / . Charewiczowa // Biblioteka Lwowska. Lww,
1932. T. 3132. S. IXXVI; Ejusdem. Lww w odnowie 17661769 / . Charewiczowa //
Biblioteka Lwowska. Lww, 1932. T. 3132. S. 109140.
53
Biedrzycka A. Kalendarium Lwowa 19181939. S. 599; Wystawa zabytkw ormiaskich we
Lwowie. Przewodnik / [oprac. A. Czoowski przy wspudziale . Charewiczowej i in.]. Lww,
1932.
54
Biedrzycka A. Kalendarium Lwowa 19181939. S. 807.
55
Ibidem. S. 839.
56
. . 26. . 5. . 1980. . 75, 76, 139.
57
. . 117.
494
58. , ,
. (
80 ), -
59. 21 1937 . 60.

, :
61.
. .
1940 . . ,
,
, .
. . ,
62.
. ,
. 1943 .
, , 30
63.

. , -
, .
-
(1935)64, 11 1938 .
. ,
65.
, , . ,
,
.
,
, . -

.
. -
, . ,
, .
(1946) , -
, : , ,
58
Miasta staroytnoci i redniowiecza, Miasta w Polsce na tle porwnawczym, Procesy
urbanizacyjne doby nowoytnej i nowoczesnej // . . 26. . 5. . 1980. . 136.
59
. . 132.
60
. . 121.
61
Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Program [Spis] wykadw na rok akademicki 1937/38.
Lww, 1937. S. 51; 1938/39. Lww, 1938. S. 52; 1939/40. Lww, 1939. S. 48.
62
Suchmiel J. ucja Charewiczowa (18971943) ... S. 113.
63
Fridberg M. Nekrologi historykw. . Charewiczowa / M. Fridberg // Kwartalnik Historyczny.
1946. R. 53. S. 436440.
64
. . 710. . 1. . 2. . 102.
65
. . 106.
: 495
, -
, , 66.
Olga Gul. Lucja Charewiczowa: The Strokes to the Biography

I studied biography of Lucja Charewiczowa (18971943), a famous researcher of
Lviv history, a teacher of the Lviv Uniwersity, a custodian of the Lviv Historical Muzeum,
a member of the Polish Historical Society, an editorial secretary of The Historical
Quarterly Journal (Kwartalnik Historyczny), who lived and worked in the interwar
Lviv. The main focus is on her scientic and pedagogical activities. Another object of
the research was her participation in scientic societies of Lviv, as well as acting in the
Lviv Historical Muzeum.
Keywords: Lucja Charewiczowa, Lviv, Uniwersity of Jan Kazimierz, history of
Lviv, history of women, the Polish Historical Society.
66
Fridberg M. Nekrologihistorykw. . Charewiczowa / M. Fridberg // Kwartalnik Historyczny.
1946. R. 53. S. 436440.
496 : , , . 29/2017
[061.1:371(477.83/.86)]1881/1939

(18811939)

18811939 . . ,
,
, , ,
(1935), (1938),
19321933 . 19331934 .
,
.
: , ,
, .
, -
. , ,
,
,
, , -
. 58
, .
1881 . .
: , ,
, , ,
, , , - -
, , ,
, ,
.
6 1881 .
. .
, ,
1.
1884 . 354 , ,
2 , ,
1
, . ( ). . 206.
. 1. . 1. . 2.
497
, ,
2.
:
, ; -
()
; -
.
1897 . -
.
, ,
, .
1912 .
(), . -
,
, , 7 .
1910 1914 . :
1910 . .
.
, .
, 1920 .
1918 . -
, , . , ,
, , . , .
2 1914 .
, -
. , -
.

, -
, .
1914 .
, -
( 1914 . 4 814 ),
-
( 1914 .
20,5 . ; 20 ).
-
, 1914 .
, :
, -
, ,
3. 1935 .
2
.: . 50 . 18811931 / . . : , (. .).
. 17, 19.
3
// . 1914. . 78. . 251253.
498
-
, -, -
,
- 19141919 .
-
, ,
- .
1920 .
-,
, 4.
, -, -
.

: , ,
, , , ,
,
20- .

, .
19221923 27 , 8
. ,
, , , , , , -
. 19231924
. 1914 .
, ,
, .
, : -
,
, ,
, . ,
, , , ,
: , , , , .
(, , ,
-), , , .
, . . 5.
1 538
1 000 .6
-
. .
, 1923 ., :
(. 1, . 14); , , , ,
, (. 3, . 15); , ,
4
. 50 . . 156.
5
. . 140.
6
. . 242.
499
, (), , , -
(. 4, . 15); , , , ,
7.
,
190 000 ., , ,
, 3 .8
: . (1921
1928), . (19291936),
(19371939).
, ; ,
, ; ,
9.
1923 . .
1926 . -
. ,
: ,
, . -
[...] ,
, ,
, 10.
-
, , , , , , ,
, , .
1930 . 33 11.

31 1927 . 1930 . 54 (. 1).
, -
3 1929 . .
, ,
.
. :
, .
,
. . :
- .
,
.
7
// (). 1923. . 1, 3, 4, 56. . 14, 15, 17.
8
. . 4, 56. . 20.
9
. // : -,
/ . . -; ; ; :
, 1989. . 1. . 215216.
10
.
11
. (
2030- .) / . // (, 2425
1995 .). ; , 1995. . 205.
500

, .
, ,
. ,
, , -
. ,
,
, .
1
. 1930 .12
1 28 ()
2 29
3 30
4 31
5 32
6 33 ()
7 34 ()
8 35
9 36
10 37
11 38
12 39
13 40
14 41
15 42
16 43
17 44
18 45
19 46 ()
20 47
21 48
22 49
23 50
24 51
25 52
26 53
27 () 54
,
, , , -
. ,
, , , .
12
. . 206. . 1. . 402. . 8.
501
: , .

.

- . . ,
, ,
, 13.
25 1930 . -
, 3 1929 .,
:
, . ,
,
. 1931 -
50- .
?
, , .
,
, , ,
, , .
, , , 14.
1931 . 50- -
. , ,
, .
, -
, , :
:
11 1931 . -
,
. ..,
. . . .
. . ,
, .
28 .
25 1931 .
. . : ,
, , , , -
. : .
: .., . . ,
. . ,
. 16
.
8 1931 .
. ,
13
. . 34.
14
. . 6.
502
, . -
.. . .
, . . -
, .. .
,
.. . .
, ,
. 34 30 .
.
21 1931 .
. .
, -
.
.. . . , .
. .. .
.
: , .

. 21 80 . 15.
:
-
. :
!
,
, , -
,
. .
. ,
. , , , ,
. , -
, , .
,
,
,
. ,
16.
, 50- ,
, ,
, -
,
;
, , ;
,
15
. . 7.
16
.
503
,
-
17.

-
. , ,
.
.
1924 . 39 2,7 . 18.
,
19 1923 . 122
.
, -
. ,
, -, , ..
, 19.
-
. ( ),
,
. -
, ,
. ,
, ,
: ,
, .

1931 . ,
-
20. 19311932
-
21.
,
,
, 22.
, -
-
17
. . .
. . . 15 1932 . // .
/ [. . ]. 1932. 15 . . 179.
18
. . 206. . 1. . 75. . 10.
19
(). 1923. 23 .
20
. . 206. . 1. . 110. . 104.
21
. -
(19201930- .) / . // :
, , . , 2008. . 16:
/ [. . . , . . . ]. . 447.
22
. 1932. 15 .
504
,
, (
).
, , ,
:
,
23. 1933 .

.

, , , ,
. ,
,
, -
.
.

. 25- ,
, ...
, - -
, ,
24.
.
1920- ,
. -
, 2327
1934 . .
. 25. ,

.
, .
,
-
.
; ;
, , , , -
26.
,
.
-
, ,
23
. . 206. . 1. . 110. . 104.
24
. 1935. 1 .
25
. 1934. 1 .
26
.
505
. ,
1934 . 25-
, , -
27.
, , ,
. -
: 1914 . 69
5 000 , 1938 . 2 077 ,
, 104 000 .
700 . , 65 ,
, , ,
. 28.

.

-
.

15 1932 . . -
, 27 1932 .,
: 1) , ; 2) ,
; 3)
.
.
3- -
2- .
, 29.
-
:
.
,
1929 . (
) 7 ,
30.
, ,
, ,
,
, .
27
. 15 .
28
. . /
. . 2- . . : , 1993. . 320,
489; . / . // . 1927.
.
29
.: // . 1932. 1 . . 6570.
30
. / . // . 1932. 15
. . 82.
506
, : -
.
,
. , ,
, , -
. , ,
, . -
, ,
, .
31.

, , ,
, . , -
, ,
, , , ,
. ,
, , , 32.
, ,
, , ,
, -
33.
.
, .
1885 .
; ;
; . . -
;
; ,
, 34.
, ,
. 1926 . 90 690
3 825 , 2,5 . 35.
, -
.
, .
-
, .
-
, 29 1928 .
- , ,
31
. ! / . // . . 51.
32
.: . / . //
. 1935. : , 1938. . 106.
33
.
34
(). 1899. . 9192.
35
. 1938. . 19. . 193.
507
,
.
, ,
,
, 36.
1930- . -
. -
, 1930 1931 5 024
(2 051 2 973 ), ,
, .
3 507 (1 779 1 782 ).
19301931
1 417 37.
, 1932 ., ,
, , -
. , 19221923
2 676
, 1930 . 757. 300 .
. -, 3,5
., .
-
. -, . -
,
38.
,
1932 . ,
.
,
,
.
. - -
. -
, 39.
.
, , ,
, ... -
, !40.
36
26 1927 . 31 1928 .
: , 1929. . 8.
37
// . 1932. . 19 20. 15 .
. 276.
38
, . . //
. 1939. . 6. . 77.
39
[]. // . 1932. 15 . . 57.
40
. / . //
. 1932. 1 . . 11.
508
, -
,
, .
16 1932 . ,
. -
, :
:
31 1924 . (L )
. , -
- , , -

.
;
(, ,
),

;
, ,
, .
, -

, 41.
-
,
. ,
- (
, , ),
, , ,
. 1920- . ,
,
, .
1930- . .
( -
; ;
;
), ,
.
,
-
.

. -
, ,
41
. . . . 16
1932 // . 1932. 1 . . 161166.
509
,
. -
, ,
, ,
, .

. 3 . ,
1 529 ,
- ; , -
; , , 42.
1889 . .
,
, 1890 . 43.
. ,
, .
500 . . . -

.
- 44. 18931903 .
. -
,
-.
, 1895 ., -
. ,
,
, , .
, .
, , ,
, , ,
45.
, -
.
, . , , 80- , 1905
. . . , ,
, -
, , .
,
42
. / . // .
. . , 1998. . 7. . 2518.
43
.: . / . // :
: . . : - . . - , 2001. . 1 /
[. . .: . , . ]. . 114.
44
.: . 50 . . 86.
45
. 1895. . 108.
510
,
46.
1905 . -
, ,
, - , -
. . -
, . , . , . , . , . , .
. 1906 . .
, , , ,
, , .
- -
, , -
. :
; -
- (1904);
( ) ;

(1905); (1906);
18211838 (1909);
. (1910); .
(1911); (1914)47.
1907 . , 1908 , 1910
; 19111914 . .
- . 1911 . :

: , ;
, 48.
( )
(
) 18131914 .
. . .
,
25-26 1914 .,
, 1914 .49.
1926 .
, .
6 , 50.
-
,
51.
46
. 50 . . 92.
47
.
48
.: . , 1911. . 1. . 61.
49
. . . 119.
50
. 50 . . 171.
51
. . . 124.
511
1890 . -
, 1914 .
.
. 1903 . ,
1909 . , 1914 . .
, , .
, 1921 . ,
.
, , , .
, 312- , , ,
, , , , 52.
1932 ., , ,
.
-
,
. 2 1935 .
: ,
,
. , ,
, -
. . .

, -
, 53.
, , ,
-
, .
, .
,
- .
. .
, ,
, , , ,
.
, , , ,
, ,
, 54.
, , ,
, , .
, .
,
52
.: . 1931 . / . //
. 1932. 15 . . 5455.
53
. 1935. : ,
1938. . V.
54
. . . 90.
512
, ,
, .
, ,
- , ,
.
, -
, ,
, : ? ;
; ; -
; ;
; ;
; ; .
. , ,
. ,
, .
, -
, ( ),
: , .
, , -
. ,
. 55.
, , -
. , ,
. ,
. , . ,
,
. .
, ; -
-
, ,
. ,
. 56.
-
: , ,
, 57.
, , ,
. , , ,
, 58.

. -
, , ,
55
. . 93.
56
. 50 . . 246.
57
. / . // . 1936. . 1.
C. 25.
58
. // . 1936. . 10. . 153.
513
, . ,
, , . -
,
.
59.
, ,
, , , , -
. , , , ,
, ,
, , ,
, , ,
. , .
, -
, ,
:

,

, ,
.
,
,

:
, ,

?
.
:
, !
,
.
,
,
,
.
,
,

.
!

, ,
59
. - / . //
. 1935 . : , 1938. . 3336.
514
.
, , ,
, ,

, .
, , ,
, !

60.
.
[] -
:
. ,
, , .
. ,
,
. , ,
. : , ,
. !
61.
-
.
.
,
: -
, .
, .
.
,
,
. .
,
. 10 1926 .
.
7 1926 . , ,
4 1925 .
, -
.
, - 62.
60
. / . // . 1932. 1 . . 166.
61
. [] / . // . 1932.
15 . . 185.
62
.: . 19251926 . / . //
: . (,
2627 1999 .). : . , 2001. . 131.
515
1926 .
, , -
- .
:
!
-
.

, :
1) (, , -
) ?
2) ( ) ?
3) ( ) ?
4) ,
?
5) ,
?
6) -
.
7)
, ,
, .
8) , -
,
, .
, ,
(., , ..)63.
18 1926 . ,
- -
. 23
. , 28 1926 .
- -
. -

. 2 1926 .

. , .

,
, :
( ) ,
, - , . ,
.
63
. . 132.
516
,
64.
. ( ,
), . , .
.
. 2 1926 . -
,

, : , , , ,
, , , , , .
4
1926 . ,
250 . 15
.
, -

.65
1 1926 .
2296 , 919 1564 .
66.

. ,
,
,
, -
, , .
,
67.

, . . .
1925 . -
, 13-
, .
, -
,
.
- -
,
, . -
64
. . 135.
65
. . 135136.
66
. . 136.
67
.
517

.
-

.
.
.
. , . -
1931 .
, . .
- .
, -
, , ,
-
.
,
,
. , 10. .
,
, .
, -
.68 , ,
...
.
, , -
69. :
, , ,
. -
,
, , , .
-
,
,
, , 70.

-
.71 ,
. : -
, . .
.
68
. . . (
. . . ). . 9. . . 1464. . 1.
69
. ( ) / . //
... 18811921. : , 1921. . 1016.
70
. . 321. . 1. . 2. . 105.
71
. . 128.
518
. .
-
, , , ,
, , ,
.72

20- , :
2 612 , 19201921 pp. 1 930.
1 537, 19201921 pp. 1 872... 9 856
7 211 2 645 .73
,
. ,
19181919 pp. .
.74
-
4479 22 1919 .75 24 1930 p., ,
76.

.
1 1932 . ,
,
1919 .
- , ,
.
, -
. , :
, 77.
, ,
.
, , ,
, (1935),
(1938), 19321933 . -
19331934 .
,
.
72
. . 572. . 1. . 1. . 5.
73
. . . . . 9. . 1464. . 2.
74
. . 462. . 1. . 3. . 9.
75
- . . 543. . 1. . 1. . 1.
76
. . 31.
77
[...] / // .
1932. 1 . . 297.
519
Stepan Helei. The Ukrainian Pedagogical Association Ridna Shkola as a national

symbol of Ukrainian education in Galicia in 18811939
The article oers an overview of pedagogical activity of the Ukrainian Ridna Shkola
Association in 18811939 in Galicia. It proves that intense and consistent work for the
ideals of the nation helped the Association to achieve nancial stability, to build schools
in Chortkiv, Yavoriv, Khodoriv, to conduct the First Ukrainian Pedagogical Congress in
1935 and the First Ukrainian Exhibition in 1938, to prepare an action on so called school
plebiscite in 1932-1933 and an anti-school action by the OUN in 19331934. As a result of
these activities Ukrainian school was strengthened, while Ukrainian national identity and
strive for a national statehood were enhanced.
Key words: Galicia, Ukrainian Pedagogical Association Ridna Shkola, Ukrainian
schools, Ukrainian culture.
520 : , , . 29/2017
39 (477.87) (437.6) (438)
.
, . ,
,

.
: , , , ,
.

,
, , -
. ,
,
, ,
-,
. -
,
.

.
-
.

1. -
,
2.
1
. .: . () / . // .
/ [ . . ]. , 1999. . 6.
. 327330; . / . //
: , , / [. . ,
. ]. : . . . , 2012. . 441446.
2
, / [ . . , . ]. ,
2002; 19341939 . . [
. , . ]. Gorlice: Zjednoczenie emkw, 2004. 325 .
521

() . .

1 1934 . 1 1939 . -
1- 15-
. 137 1446
. , ,
. ,

. .
,
.
-
.
,
. : 3 ,
1,8 , 1 ;
1 . 15 . -
, , ,
.
-
, .
,

.
,
, , , ,
. ,
, -
, ,
.

, -
, ,
,
. -
; .

, .
, , ,
,
( ) .
:
.
, . .
522
. ,
. -
, , ,
, , : ,
, . -
, ,
( )
, , . - (
) ,
. ,
, , ,
, , . ,
. -
, ,
. ,
. -
, !3.
,
-
.
, .

:
, , , .
,
,
. ,
, .
, , :
, ,
, . -
, , , .
. ,
, . -
, , ,
.
.
!4.
-
. , -
,
.
, :
3
. // . 1934. 1. . 2.
4
// .
523
(, , );
/;
;
(, , .).

.
: -
( , -
, , .).
.
-
.
,
: 196 .,
210 ., 230 ., 300 .
,
. -
.
,
. ,
,
. -

.
, .
- ,
. . , -
,
!
,
-
. ,
.
,
5.

, .
,
,
.
,
.

5
// . 1939. . 5. . 4; .
/ // . . 10. . 7.
524

,
. ,
6.
, ,
, .
1930- .,
: , , -
, .

- , -
- .

,
, 7.

,
-
8.
, !.
-
. ,

. , -
:
, .
, , , 9. -
, ,
,
, , 10,
11.
: , ,
, , ,
6
. . / . // . 1938. . 1. . 3; . . /
. . // . . 2. . 3.
7
..... // . 1938. . 1. . 5; //
. . 10. . 5.
8
! // . 1935.
. 5. . 2.
9
// . 1934. . 16. . 5.
10
// . 1938. . 1. . 12.
11
. ( ,
) / // . 1939. . 1. . 11;
. / // . 1938.
. 13. . 10; . / //
. . 15. . 11.
525
.
. 12, . 13, . 14 .
, -
.
. ,

, 15, 16, 17
950- 18.
, :
19, 20, 21 .
, 22,
23 .
-
, . ,
.
,
24. -

, .

25.
12
. / . // . 1939. . 9. . 8.
13
. / . // . . 16. . 10.
14
. / . // . . 1112.
15
1 // . 1934. . 21. . 3.
16
. 22 ! // . 1935. . 3.
. 2; 22 1918 // . 1938. . 3. . 3.
17
. // . 1935. . 4. . 2;
// . 1938. . 4. . 1.
18
950- // . . 8. . 2; .
/ . // . . 15. . 2.
19
. 120- // . 1934. . 5. . 1;
// . . 9. . 2; . -.
. / . - // . . 10. . 1;
, // . 1935. . 6. . 2; 75-
// . , 1936. . 6.
. 2; // . 1937. . 5. . 1; 125-
// . 1939. . 6. . 1; //
. 1938. . 6. . 1.
20
// . 1934. . 11. . 3; (
) // . 1936. . 11. . 2;
// . 1937. . 12. . 3; // . 1939. . 10. . 3.
21
. // . 1934. . 17. . 7.
22
( ) // . 1938. . 6. . 9; (.
) // . . 7. . 3; ( ) //
. . 20. . 8.
23
. // . 1934. . 24. . 4.
24
. .: // . 1935. . 5. . 3.
25
! !! //
. 1934. . 13. . 2.
526
, ,
, , 26. -
-
27. ,
, ,
, , .
.
, , 28.
, ,
,
29.
- .

, .
: , , .
,
30.
, , ,
. ,
, ,
.
31.
-
- ,
.
( ), - -
. . -
, . , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . , .
, , . ,
.
- ,
32.
,
.
26
// . 1938. . 4. . 7.
27
. ? / . // .
1938. . 3. . 23.
28
? // . 1934. . 3. . 2.
29
// . 1938. . 11. . 1;
! // . . 13. . 3.
30
! // . 1934. . 17. . 4.
31
. . / . // .
1939. . 15. . 2; // . 1938. . 6. . 7.
32
. - / // . 1939. . 12. . 1112.
527

, .
, -
,
( ) .
,
,
.
, -
.
,
.

.
,
, . , -
,
-.
33.

1930- . , -
. 1938
1939 .
.
.
,
.
,
34.

. 1930- .
.
, ,
,
: , ,
,
. -
.
, ,
. , -
. ,

33
, , // . 1934. . 9. . 3.
34
// . 1939. . 1. . 67.
528
, .
, ,
,
!35.
, -
, -
-
.
-
,
.

. ,
.,

.
Volodymyr Nakonechnyj. Newspaper Nash Lemko is a phenomenon of Ukrain-

ian periodicals of the interwar times
The article investigates the publishing phenomenon of the newspaper Nash Lemko.
The ideological foundations of edition has been found out as well as features of headings
arrangement and content. It has been concluded, the newspaper became a remarkable phenom-
enon of Ukrainian periodicals, which in terms of the interwar times managed to unite Lemko
ethnic group under the idea of preserving of cultural self-identity and fostering national unity.
Keywords: Nash Lemko, Julian Tarnovich, Lemko studies, Polish state, Ukrainian
periodicals.
35
. // .
. 17. . 1.
: , , . 29/2017 529
94(477)
:
,

. ,
, -
,
- . -
, .
-1,
-2. ,
. (1985),
1980- 1990- ,
, 11- -
, -
, , .
: , , , . -
.
(1935) -
,
. -
, , .
.
- -
.
25 1939 . ,
, 1.
.
(
) , .

. , . -
- .
. .
1
. . 19391952 . / . //
. 1973. . 12(3738). . 9.
530
-
. , - , -
,
. ,
,
.
,
- .
. -
30 1941 .
, -
,
.
( , . , . -
, . )2.
, . , -
, . . -
,
.
3.
, -
,
. -
, ,
.
. .

, 3 7 1948 .
, .
. -
, 4.

1947 . -
, 3. , .

,
1946 .

. , ,
. . ,
2
. [ ] /
. . : http://www.info-library.com.ua/books-text-l 1087.html
3
. / . // . 1995. 20
. . 11, 18.
4
. . 19391952 . . 24, 25.
: 531
, ,
5.
, :
1. , -
( -1). ,
, . 1941 .
, -
. 2. , (-2),
.
(-3) .
, , , -
6.
. :
, , , .
: . , . -
, . -, . ();
. ; . .
21 (. , . , . ,
. , . , . , 3. , . , 3. ,
. , . , . , . , . , . ,
. , . , . , . , . , . ),
120 ; 48 -
7.
-1 1952 . -
. -1
1230, 1197 ,
, , . ,
, 20 . , , -
, , -
. -2 ,
, , , , .
( -
) ,
-2 , , 8.
1952 .
, . . -
, . ,
,
, . .
, , ,
, .
5
. 85 / . . , 1985. . 252.
6
. . 19391952 . . 25.
7
. . 47.
8
. / . //
. 2009. 1. . 36.
532
-1,
, . .
-
: ,
.
-1 1952 .
,
. ,
1952 ., -
10 .
1963 . , 1970- . ,
, .
-1, ,
. ,
, , ,
, . 2579 (
, -1), 219 , -
. .

50- XX . -
-2,
,
. -
, .
-2, . ,
1950 ., -1 ,
.
, 1952 . , -
, ,
.
1952 .
3. , ,
. , -
.
. ,
-2 138.
, 9.
-2 200 , , -
,
, . .
-2 37 1952 . 1989, -
.
, 1991 . 11-, ,
9
. / . //
. 1995. . 14(124127). . 209220.
: 533
,
, ,
. -2 4 000 , 18 217
, 1 600 20 000 10.
, -
. ,
,
-
.
Stepan BORCHUK. Encyclopedia of Ukraine: incentives and themes

The article characterizes a process of creating and content of the Encyclopedia of
Ukraine. It emphasizes the leading role of the migr Shevchenko Scientic Society (NTSh)
in designing and publishing of the Encyclopedia, since NTSh leadership provided the editorial
board with highly qualied specialists and an appropriate academic basis, despite complex
nancial conditions and the fact that Ukrainian academia was scattered around the world. It
stresses that the NTSh-based Institute of Encyclopedia lead by Kubiyovych succeeded not
only to nish the rst part of the project in a very short time, but also to complete a larger
scale project, the 10-volume Encylopedia of Ukraine-2. It also describes eorts of the
Encyclopedia editorial board to issue an additional 11th volume after the death of Kubiyo-
vych in 1985 and geopolitical transformations of the late 1980s and early 1990s, namely the
disintegration of the USSR and the renewal of Ukrainian independence, which lled in the
gaps in the previous volumes and substantially rened and complemented information on
Ukrainian activists, who suered repressions.
Key words: Encyclopedia of Ukraine, emigration, Germany, Volodymyr Kubiyovych.
10
// . /
[. . ]. , 1993. . 1. . 5.
534 : , , . 29/2017
82-94(477/83-25)-057/4(438)19
-
.
,
,
.
: , , , ,
. . .
,
1967 ., ,
, 10-
XVIII
. .
, , 20 .
-
-
,
1970 . ,
.
.

, -
,
- ( 150-
(1996)
- ( 200- -
) (2001)).

,
.
. 1994, 1998 2002 .

( , ).
(
. 535
. . ), -
, , ,
, ,
. 80
, 20 -
. . .
. ,
. , . ,
,
1996, 2001 2003 . . 1483.
(2001), :
(1996), . -
(1996), (2001),
1918 . (2003),
-
( .),
,
, 18481849 .,
.
(1994)
. ,
. 18 2000 . .
.
130- ,
.
1998 .
.
. 1213 ,
3040- . ..
15 2004 . -

, . -
, , .
,
:
- ., -
. . -
. . ,
,
,
,

.
, . ,
. 1996 . . .
536
-
. 23
.
(2010) -

(18681918).
.
,
.
Feodosiy Stebliy. On relations with Stepan Zabrovarnyi. A memoir

The essay presents an account of Lviv academic circles relations with the Ukrainian
historical milieu of Poland in the period of the Polish Peoples Republic and after the
regime change. It describes a number of international academic conferences organized
by Ukrainian historians with the assistance of Stepan Zabrovarnyi in Peremyshl, and a
three-volume collection Pereymsl and Pereymsl Land over the Course of the Centuries
co-edited by Zabrovarnyi and Mykola Lytvyn.
Key words: history, Stepan Zabrovarnyi, Lviv, Pereymsl, Ivan Krypiakevych
Institute of Ukrainian Studies of the National Academy of Sciences of Ukraine.
:

[94(477+4):341.23:323.22/.28]20
,
,
. -
,
. ,

.
: , , -
, .
,
, -
,
.
. -
, 2014 .
.
.
2014 . - .
,
, -
,
2015 . ,
. ,
.

, .
, ,
. -
. ,

- . ,
, , ,
. ,
538
, -
.
-
: . , . , . , . , . , . , . .
. , . , . , . , . -
, . , . , . , . , . , . ,
. , . , . .
.

. , . , . , . -
, . , . , . .
, , -
. . , . . , . . , . . ,
. . , . . , . . , . . , . . ,
. . .
,

.

.
, -
( 1945 .), ( 1948 .), ( 1954 .), ( 1992 .),
( 1992 .), ( 1995 .), ( 1996 .), ( 1997 .),
( 2005 .), ( 2008 .). ( 1991 .)
, ( 1999 .),
( 2002 .), ( 2006 .). 2012 . -
(), 2013 . . 2016 .
.
,
2010 .

.
2014 .,
,
,
-
. , 2016 .
, , -

.
16 2014 .
, -
- 16
2014 . 1678-VII,
.
. 539

, ,
1. 19 2014 .
, , ,
, -- -
2.
. 24
2015 . .
, 26 2015 .
287/20153. ,
, :
;
-
,
;
,
,
-
.
,
.

4.
-

.
, ,
.

, , -
(- ),
-. ,
( ),
-
1
, , ,
-, [
]. : http:// zakon5.rada.gov.ua/laws/show/984_011.
2
,
[ ].
: http://zakon5.rada.gov.ua/laws/ show/998_548
3

:
25 2015 . 139-. [ ]. :
http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/139-2015-%D1%80.
4
555/2015
2 2015 [
]. : http://www.president.gov.ua/documents/5552015-19443.
540
, , ,
. , -
,
.
, -
, ,
, ( , ,
, , ).
, ( ,
() ), , -
,
5.
, -
.
. , 1 2014 .
. -
, ,
,
,
(. 4), (. 5) -
6, :
(. 6);
(. 7);

(. 8);
(. 9);
, -
(. 10);
(. 11);
, ,
(. 12);
(. 13)7.
,
,
, . ,
,
, , .
5
e .

/ . e // .
. , 2014. . 36. . 2. . 108.
6
Association agreement between the European Union and its Member States, of the one part, and
Ukraine, of the other part. Brussels, 2014. 21 March. 2137 p. [ ].
: http://eeas.europa.eu/ukraine/docs/association_agreement_ukraine_2014_en.pdf.
7
.
. 541

, :
, , -
, .
, ,
, , -
, Transparency International,
,
(corruption perceptions index, CPI) 130 167 8.
, ,
, , ,
.
, . -
, ,
- , ,
,
. , , , -
.
,
.
,
, , -
, :
- , -
,
;
, -
, ,
, -
;
, -
, ,
, ;
, ;
-
,
,
;
;
, -
9.
8
Transparency International. [ ].
: http://ti-ukraine.org/%D0%A1PI-2015.
9
. . -
/ . . // .
: , 2016. 12(2728). . 95.
542
. ,
2015 ., ,
3,6 10. , ,
,
, .
- , , , -
11.
,
, , ,
. -
,
: , .
, -
12.
,
. -
- . , , -
, 2014 .,
.
, (
( )
20142017 14 2014 . 1699-VII) -
, :
,
;
-
;
13.
, -
,
. ,
. ,
. ,
14, , ,
10
12 2015 ,
, , ,
, , 22
2013 . 52/394/172/71/268/60 / .
11
: . . / . ., . ., . .
.]; . . . . . : , 2010. . 70.
12
. . 96.
13
. . /
. . // . 2016. 3. . 470474.
14
. . : -
- : . . . . . :
. 12.00.01 ; /
. . . , 2013. 18 .
. 543
, -
.
,
. :
-
-
31 2003 . ( -
Transparency International-);
-

( - ,

; , -
;

, -
(
) 20142017 );
, : -
,
-
15.
,
, , .

. ,
( .) -
. .
.
, 16.
-:
. , .
17, .
, ,
. , , -
,
.
15
( )
20142017 : 14 2014 . 1699-VII // .
2014. 87. . 2473.
16
. .
[ ]. : https://ukraine-oce.eu/corruption-
threat-to-fragile-democracies/.
17
, .
. [ ]. : http://
www.eurointegration.com.ua/news/2016/05/20/7049564/.
544
,
-
, . ,
,
, .
, ,
, , -
.
. . -. -,
- , ,
.
, . -
,
, ,
, -
, ,
.
-
, , ,
, , . -

.
Orest Krasivskyi. Ukraine in the European Union security system. External

and internal threats
The article describes the current state of the security of Ukraine by domestic factors
pose a threat to the integration of Ukraines national security in the overall European
security. Analyzes the basic steps of Ukraine to ght and combat corruption as the main
threat to integration into European political, social and security areas.
Keywords: European Union, national security, anti-corruption policy, European
security.
: , , . 29/2017 545
329.7(477194:[32:061.75]2004/2014

:
(20052014)

.

.

. .
. .
: , , , ,
(), ().
-
;
,
; , -
1.
;
,
- /
- -
2.

: (),
-
, ().
. (20052010) -
. . -

,
1
. / . // :
/ [. . . . ]. : , 2013.
. 325329.
2
. / . // . . 329333.
546
. - :

19201950- . ,
20062009 .
, .
2007 .

-
. ,
, , -
. . . , ,
, -
.
-
. 23 2009 . 37 ,
, ,
, -
,
( ). ,
, .

.

.
() 28 2009 .
- .
, ,
-
, ,
3.

(). :
(2008) .

(19401950) (2007).
()
810- ( ) . ,
, . -

3
// -
[ ]. : http://www.lonckoho.lviv.ua/
istoriya/istoriya-stvorennya-memorialu ( : 05.08.2015). .
547
,
30- 40- . 4.
20

5.
2008 . .

,
, , -
( ),
. 2007/2008 .
,
.
20062009 .
, :
6, 7, -
,
8, 9,
: 10.
4
- 1947:
- [ ]. , 2006. : http://
www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=50089&cat_id=50267&mustWords=%D1%
83%D0%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 ( : 05.08.2015). .
5
20

: - [ ]. , 2009. :
http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=91121&cat_id=83173&mustWords=%
D1%83%D0%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 ( : 05.08.2015). .
6

[ ]. , 2008. : http://www.sbu.gov.
ua/sbu/control/uk/publish/article;jsessionid=3081907510BBCE808560C701826E932A.app1?art_
id=76249&cat_id=75738&mustWords=%D1%83%D0%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 (
: 05.08.2015). .
7
. . () [ ] /
. . , 2008. : http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article;
jsessionid=3081907510BBCE808560C701826E932A.app1?art_id=75210&cat_id=75209&mustW
ords=%D1%83%D0%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 ( : 05.08.2015).
.
8
,
: - [ ]. ,
2008. : http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article;jsessionid=3081907
510BBCE808560C701826E932A.app1?art_id=74945&cat_id=74549&mustWords=%D1%83%D0
%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 ( : 05.08.2015). .
9

: - [ ]. , 2008.
: http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=77689&cat_id=77994&must
Words=%D1%83%D0%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 ( : 05.08.2015).
.
10
:
: - [ ]. , 2008.
548
.
.
.
:
, -
. . 20102014 .
- .
. -
. , 2010 .
- -
,
11.
-
, .
31 2006 .
-
. 2006 2014 .
.
. 20062010 .
. (20062007) ,
.
. , , -
. .

. ,
21 22 2008 . .
,
. , .
- -
. 19 2008 . :
- 2050- .
., ,
, , 12. ,
, 5 2009 . -
19411944 ..
: http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=82836&cat_i =82963&must
Words=%D1%83%D0%BF%D0%B0+&searchPublishing=1 ( : 05.08.2015).
.
11

[ ] // .ua, 2010. : http://tyzhden.ua/News/15066
( : 05.08.2015). .
12
: . - 20
50- . . [ ]. , 2009. : http://www.memory.gov.
ua:8080/ua/publication/content/951.htm ( : 05.08.2015). .
549
20062014 .
(2009)13,
.
19171956
, .
. , -
-
14. -
/ .
()
15.
-
.
.
. ,
.
, , -
. .
. 16, . 17, . 18, . 19. -
,
.

. -
. . ,
, . -
13
: . . . / [. . ] [ ]. : ,
2009. 115 . : www.memory.gov.ua:8080/data/upload/publication/.../zb_s_
bandera_100rokiv.doc
14
[
]. : http://www.president.gov.ua/documents/12604.html ( :
05.08.2015). .
15
. : / . //
: . . . , 2013. . 9: :
/ [.: . , . , . . . ]. . 333.
16
6 2005 753/2005 .
[ ]. , 2005. : http://zakon4.
rada.gov.ua/laws/show/753/2005 ( : 05.08.2015). .
17
7 2005 N 755/2005 .
[ ]. , 2005. : http://zakon4.
18
12 2007 965/2007 .
[ ]. , 2007. : http://zakon4.
rada.gov.ua/laws/show/965/2007?test=4/UMfPEGznhhDCO.ZigPEdghHI42gs80msh8Ie6 (
: 05.08.2015). .
19
20 2010 N 46/2010 .
[ ]. , 2010. : http://zakon1.
550
20, .
,
21.
, -
() . -
. . .
,
. . 22. ,
, ,
23.
-
V . 2006 ., -
,
. 2007 . .
100- ,
(). . 100-
24 2007 .
, . .
.
.
2007 . .
- .
V . ,
III . , . , . , . ,
. , . , . , . ; -
III . , . 25. 2008 .
III - . 26.
20
12 2007 965/2007 .
[ ]
21
20 2010 N 46/2010 .
[ ].
22

2-1219/10/0570 2 2010 (. ).

2-16337/09/0570 21 2010 , -21156/10 2
2011 (. ).
23
// . 2011. 8
.
24
100- :
- [ ]. , 2006. :
http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/941/2006 ( : 05.08.2015). .
25

- : -
[ ]. , 2007. : http://zakon5.rada.gov.ua/laws/
show/958/2007 ( : 05.08.2015). .
26
:
- [ ]. , 2008. :
551
20 2005 . . -

. 12 2007 . 65-
.
,
: , ,
20062007 . (52 %) (46 %)27.
, ,
28.
, -
, 2006 .
68 %, 65,8 % 29.
2007 . -
(46,1%)
- . 36,7%
, 21% 30.
.
-
. 14 2006 . . 879

31. ,
, -
, 32
.
2009 . . -
,
27
: / [. , . ,
. .; . . . ]. : , 2013. . 259.
28
-
: - [ ] //
. : http://dif.org.ua/ua/archive/press_releases_archive/stavlennu-
uchasnikiv-nacionalno-vizvolnih-zmagan.htm ( : 05.08.2015). .
29
2006 :
. : - , 2007. 255 .
30
-
( ) [ ] //
. : http://zaxid.net/home/showSingleNews.
do?577_naselennya_ukrayini_pidtrimuyut_viznannya_upa__rezultati_sotsopituvannya&object
Id=1048386 ( : 05.08.2015). .
31

:
- [ ]. , 2006. :
32
, ,
,
: - [ ].
, 2009. : http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/37/2009 ( :
05.08.2015). .
552
,
33 -
- ,
. 2009 .
.
.
, ,
, .34

. , ,
. , ,
. , 2007 . .
35, 2009 . 65-
36.
.
(). -
, . , . , ,
. .
. -
, 37
19411945 .38.
, .
. , , -
25 5 2012 . 25% -

33

: - [ ].
, 2009. : http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/946/2009 ( :
05.08.2015). .
34
: : / [. ,
. , . .]. :
. . . , 2011. 287 .
35
:
- [ ]. , 2007. : http://
zakon5.rada.gov.ua/laws/show/892/2007 ( : 05.08.2015). .
36
65-
: - [ ].
, [2009]. : http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/512/2009 ( :
05.08.2015). .
37
65
19411945 .: -
[ ]. , 2010. : http://zakon5.rada.gov.ua/
laws/show/1067/2010 ( : 05.08.2015). .
38
65-
19411945 : -
[ ]. , 2010. : http://zakon5.rada.gov.ua/
laws/show/403/2010 ( : 05.08.2015). .
553
, 51% 26% 39. -

2010 ., , .
( 60%)
25% . 50%
70% 40.
, ,
.
.
() 65- -
(2011)41, -
,
. ,
, . ,
,
42.
, , ,
27 -
1947 ., ,
43.
2005
2014 .
, .
, -
,
. , -
, -
. ,

.
-
(20052014), /
39
25 % (). (28 2012)
[ ]. : http://www.unian.ua/news/543987-25-gromadyan-
ukrajini-pidtrimuyut-viznannya-oun-upa-opituvannya.html.
40
57% - (13 2012)
[ ]. : http://www.istpravda.com.ua/short/2012/03/13/76675/
41
65-
: -
[ ]. , 2011. : http://zakon4.rada.
gov.ua/laws/show/3248-vi ( : 05.08.2015). .
42
. ,
() [ ] / . //
. , 2013. : http://blogs.pravda.com.ua/authors/
kolesnichenko/518a35535beb4/view_print/ ( : 05.08.2015). .
43

27 1947 . [ ]. : http://banderivec.
ho.ua/index.php?page=pages/zmistd0/201104/article08
554

: - -
- , -
; ,
; ,
;
-
;
;
.
Oleksii Popovych. Ukrainian liberation movement of the mid-20th century: state

commemoration politics in 20052014
The article analyzes the specic features of the formation of national memory of the
Ukrainian liberation movement of World War II through state institutions the Ukrainian
Security Service and the Ukrainian Institute of National Memory. It points to legislation as a
means to legitimize current state of memory politics and ocial image of the OUN and the
UPA. It establishes the impact of government policies on image of the liberation movement
of the mid-20th century among Ukrainian citizens during presidencies of Viktor Yushchenko
and Viktor Yanukovych.
Key words: national memory, OUN, UPA, the Ukrainian liberation movement, the
Security Service of Ukraine (SBU), Ukrainian Institute of National Memory (UINP).
: , , . 29/2017 555
[32978:329.13/.14+329.17](477)2009/2017
:
,
-
, -
. , -
, ,
- .
: , , , ,
.
, -
, ,
-
1.
.
2009 .
(reactor.org.ua). -
15 2009 . .
( , ,
), ,
2. , , -
, , ,
3.
-
,
. ,
.
,

. ,
, ,
1
[ ]. : http://opir.info/2011/12/01/
poperedu-komunizmu/
2
[ ]. : http://opir.
info/2013/01/11/intervyu-polskomu-zhurnalu/
3
.
556
-,
4.
, ,
, .
58 , ,
, , .
,
, . [20122015 . . .]
,
, 5.

, : (-
); (
); -
;
(
); ,
; -
; ;
; PostReal; - .6
, ,
, ,
.
, , , ,
, .
- , .
, ,
, , -
, , ,
.
,
,
...7.
-.
- ,
,
: 1) ; 2) ;
3) 8. ,
4
.
5
.
6
.
7
.
8
[ ]. : http://opir.
info/2012/04/26/try-zasady-revolyutsijnoho-natsionalizmu/
: , 557
, , -
9.
-
, :
: ,
, ,
, ;
: , -
, ;
: ,
;
: , ,
;
: ,
10.
: -
( . , -, ,
.) ?
, -
, ,

11. -
. -
. , -
. . ,
, ,
. , ,
, , 12.
, -
. -
,
, . ,
,
,
.
.
, , ,
9
[ ]. : http://opir.info/2011/07/04/buty-
natsionalistom/
10
? [ ]. : http://opir.info/2012/05/11/
scho-take-avtonomnyj-opir/
11
: ,
! [ ]. : https://varianty.lviv.ua/16493-avtonomnyi-
opir-borotys-treba-ne-proty-odnykh-paniv-za-inshykh-paniv-a-proty-tsiloho-panivnoho-klasu
12
.
558
, , -
, 13.

,
. , ,
, ,

, ,
,
14.
, ,
, , ,
15. -
-,
, ,
, 16.
, , ,
, ,
. ,
.
, , ,
17. , , -
,
, ,
, 18.
, . -
, , ,
, 19. -
, ,
, 20. ,
,
,
21.
13
Aliam vita, alio mores: 2013 [ ]. :
http://opir.info/2014/01/11/aliam-vita-alio-mores-avtonomniy-opir-v-2013-rotsi/
14
[ ]. : http://opir.
info/2013/06/25/internatsionalna-solidarnist/
15
.
16
.
17
. [ ] / . .
: http://opir.info/2012/09/28/natsionalizm-i-narodovladdya/
18
: ,
! [ ]
19
[ ]
20
.
21
.
: , 559
: -
? ,
, . -
,
, .
, , 22.

, , -
.
, ,
, , ,
. ,
, .
, 23.
, , -
, , -
, :
: ,
, ,
;
: -
, -
;
: ,
, -
;
: ,
, ;
: ,
, -
24.
,
-
.
, -
.
, ,
25.
22
: ,
! [ ]
23
? [ ]
24
.
25
: ,
! [ ]
560

, 26.
,
( )27. , ,
,
, .
, -
, .
:
28.
?
29. , -
,
. ,
, , ,
, . -
, ,
.
, , , -
, (,
), ,
, ,
, 30.

. , -
, , , 31.
,
, ,
, , , -
32.
.
, ,
. !, -
, , -
,
, . , , -
- .
26
.
27
.
28
. [ ]
29
: ,
! [ ]
30
.
31
.
32
.
: , 561
: , ,
33.
-
. ,
, ,
34. ,
, ,
.
,
, ,
, 35.
-
.
, .
,
, .
, , -
, -
, 36.
, -
, 37. ,
, -
, ,
(
, )38.
, -
39. ,
,
,
, .
, , -
, , , , ,
-
,
33
, ! [ ]. : http://opir.
info/2013/12/07/vladu-milyonam-a-ne-milyoneram/
34
: ,
! [ ]
35
. [ ] / . .
: http://opir.info/2013/10/14/nasha-evolyutsiya-i-nasha-traditsiya/
36
Voorhees. . ? [ ].
: http://opir.info/2012/05/12/rynkovyj-natsionalizm-a-za-skilky-kupyte/
37
[ ]
38
: ,
! [ ]
39
. ? [ ] / . . :
http://opir.info/2011/06/27/scho-take-rivnist/
562
, ,
-
, 40.
, , ,
, , ,
- -
, ,
, ,
, .
,

, , 41.
, -
, ,
42. ,
, ,
-
, 43.
,
44. 45.
,
,
.
-,
. ,
/ ,
, -

.
Oleh Muravskyi. Autonomous nationalists in Ukraine: ideology and state-

building programme
The article analyzes ocial documents and activities of a non-governmental or-
ganization Avtonomnyi opir (Autonomous resistance), which represents a new current
among nationalist organizations in Ukraine. It characterizes age and social composition
of the organization, and specic characteristics of its ideological platform; it also denes
its relations with other nationalistic organizations and initiatives.
Key words: Avtonomnyi opir, nationalism, ideology, social revolution, the rule of
the people.
40
.
41
. [ ] / .
: http://opir.info/2013/01/11/mify-pro-utopizm-ta-realnist/
42
[ ]
43
[ ]
44
.
45
[ ]
: , , . 29/2017 563
94(477+438)1943:[316.658:328.181:070:654.19]1991/2016

.
, , ,
, . ,
-
.
19912016 . -; ,
.
.
: , , , .
, -
. (1989) (1991)
-
.
, .

.
-
-
. , ,

1. -
.
, , ,

. , 43
.
-
60- 2003 . ,
,
,
1
. ? vs / . . , 2016. . 4662.
564
2, -
.
- -
.
, .
, , , -
.
3.
-
. , ,
(Prawo i Sprawiedliwo, PiS)
(Liga Polskich Rodin) , -
, , ,
.
( , , ), -
, ,
. - 323 ,
4.

, :

. -
, 5.
-
. , 2008 .
PSL (Polskie Stronnictwo
Ludowe) (Jarosaw Kalinowski)
11 .
(Bronisaw Komorowski), ,
. -
(Grzegorz Schetyna). 15 2009 .
.
.
,
6.
2
- 60-
: // . 2004.
7. . 224.
3
Maachowski A. Znowu dzie nienawici w Sejmie [Reim elektronowy] / Aleksander Maachowski //
Przegld. 2003. Nr 29 (14 lipca). Warunki dostpu: http://www.tygodnikprzeglad.pl/znowu-
dzien-nienawisci-sejmie/
4
Faszywa nuta pojednania // Myl Polska. 2003. 2027 lipca. S. 3.
5
Rzeczpospolita. 2003. 8 lipca.
6
. 194344 . / . // . 2009.
26 .
565
-
2012 . () -
.
( PiS SP), PSL
(Polskie Stronnictwo Ludowe) .

SLD (Sojusz Lewicy Demokratycznej), :
- ,
. ,
. (Ewa Kopacz) -
,
.
70-
.
. -
(Platforma Obywatelska (PO), (Prawo
i Sprawiedliw (PiS), (Sojusz Lewicy Demokratycznej
(SLD) (Solidarna Polska (SP),
(Komisja Kultury i rodkw Przekazu).
,
, ,
.
, (Solidarna Polska, SP),
:
. -
, (Platforma
obywatelska, PO).
: ,
, , ,

7. ,
.
SLD (Tomasz Kamiski) PSL
(Jzef Zych). :
. , .
. ... ,
. -
, .
, , ...
, , ...8.
7
Sprawozdanie Stenograczne z 45. Posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dniu 12 lipca
2013 r. (dzie obrad). Warszawa, 2013. S. 286287. [Reim elektronowy]. Warunki dostpu:
http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter7.nsf/0/9113CD34F0EE4376C1257BA6006E5CD5/%24File/45
_c_ksiazka.pdf
8
Tam e.
566
-
, (Polskie Stronnictwo Ludowe, PSL) SLD,
. PiS,
. ,
, ,
.
(Janusz Palikot),
200- .
: , .
. ,
, ,
9.
11
.
. -
(Robert Tyszkiewicz) :
.
? , -
, ,
(to jest dramatyczne zadanie przed nami). ,
, ,
, 10.
, .
-
, ,
, 11.
12.
-
13.
. -
,
(Jan aryn)14 (przeprowadzimy ofensyw
9
Palikot: jak demony si obudz, to nieywi zjedz ywych [Reim elektronowy]. Warunki dostpu:
http://www.wprost.pl/ar/408131
10
Peny zapis posiedzenia Komisji Kultury i rodkw Przekazu (nr 76) z dnia 12 czerwca 2013 r.
[Reim elektronowy]. Warunki dostpu: http://sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PosKomZrealizowane.
xsp?komisja=KSP#76
11
Wroski P. Gosowanie ludobjstwa / Pawe Wroski // Gazeta Wyborcza. 2013. 13 lipca.
12
Austyn M. Woyskie tabu: Sze projektw, rozbiene denicje, kamuujce niekiedy prawdziwy
charakter i skal zbrodni w sejmowej komisji kultury ruszaj dzi prace nad projektami uchwa
upamitniajcych ludobjstwo na polskich Kresach / Marcin Austyn // Nasz Dziennik. 2013.
5 czerwca.
13
Bujak P. Polityczne spory o upamitnienie zbrodni na Woyniu w polskim parlamencie / Piotr Bujak //
Pogranicze: Polish Borderlands Studies. Opole, 2014. T 2. Nr 1. S. 98.
14
(Jan Krzysztof aryn, 13 1958 .) , ,
20 .,
1945 . 11 2006 . 9 2009 . .
567
historyczn). 2015 .
, ,
, . -

15. 2016 .
: 10
(Magorzata Goliska)16, 7 , 13
(Teresa Haas)17.
7 2016 .
, .
Rzeczypospolitej (Robert Gawe),
, ,
, . :
. , -
18.
(Bogdan Borusewicz) : !
, ,
. , .
, !.
,
19.
:
,
20.
(Jan Rulewski) ,
- .
/ PiS i PO (
) 2016 .21.
, -
, . -
,
15
aryn J. Przeprowadzimy ofensyw historyczn! [Reim elektronowy] / Jan aryn; rozm.
przepr. Aleksander Szycht. Warunki dostpu: http://www/prawy.pl/z-kraju/11096-jan-zaryn-
przeprowadzimy-ofensywe-historyczna
16
Sprawozdanie Stenograczne z 11. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dniu 10 lutego
2016 r. (drugi dzie obrad). Warszawa, 2016. S. 243 [Reim elektronowy]. Warunki dostpu:
http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter8.nsf/0/05FFF623C697631BC1257F550060ED29/%24File/11
_b_ksiazka_bis.pdf
17
Sprawozdanie Stenograczne z 16. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dniu 13 kwietnia
2016 r. (drugi dzie obrad). Warszawa, 2016. S. 210211 [Reim elektronowy]. Warunki
dostpu: http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter8.nsf/0/53F1C469FFF8C73AC1257F9400554F70/%2
4File/16_b_ksiazka_bis.pdf
18
Ferfecki W. Ukraina boi si Woynia / Wiktor Ferfecki, Rusan Szoszyn // Rzeczpospolita. 2016.
13 lipca.
19
Ibidem.
20
Baranowski Z. Sejm nie zdy / Zenon Baranowski // Nasz Dziennik. 2016. 11 lipca. S. 8.
21
Picak W. Cie Woynia / Wojciech Picak // Tygodnik Powszechny. 2016. 17 lipca. S. 2024.
568
89 2016 .
22 15 (Kukiz15), -
(Stanisaw Tyszka). , -
15 (Kukiz15, pose Wojciech Bakun)

(27 ), (24 -
), (7 ). ,
, ,
, ,
23. , , 43
, , , . -
19431945 .,
. (Robert Winnicki), -
, , ,
, 1939 1947 .24
, PiS, , ,
,
, , ; , -
,
- . , , , -
25.
.
, . -
(Janusz Sanocki): , ,
o. ! --! 26.
( / Jzef Brynkus)
27.
2013 . ,
,
.
(Mieczysaw Kazimierz
22
(.: Ferfecki W.
Starcie o Woy / Wiktor Ferfecki // Rzeczpospolita. 2016. 8 lipca.
23
Poselski projekt ustawy o ustanowieniu 11 lipca Narodowym Dniem Pamici Oar Ludobjstwa
dokonanego przez OUN-UPA na obywatelach polskich Kresw Wschodnich II Rzeczypospolitej
[Reim elektronowy]. Warunki dostpu: http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/5DFAF429E553
A629C1257F9300303DE6/%24File/407.pdf
24
Sprawozdanie Stenograczne z 23. osiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 22 lipca
2016 r. (czwarty dzie obrad). Warszawa, 2016. S. 466. [Reim elektronowy]. Warunki dostpu:
http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter8.nsf/0/8E19C062BBB0D7C5C1257FF80074F0DD/%24File/2
3_d_ksiazka_bis.pdf
25
Memches F. Kopot PiS z Woyniem / Filip Memches // Rzeczpospolita. 2016. 8 lipca.
26
Sprawozdanie Stenograczne z 23. Posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dniu 20 lipca
2016 r. (drugi dzie obrad). Warszawa, 2016. S. 234. [Reim elektronowy]. Warunki dostpu:
http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter8.nsf/0/B241526A8B66391AC1257FF6005FB345/%24File/23
_b_ksiazka.pdf
27
Ibidem.
569
Baszko, Sylwester Chruszcz), (Ireneusz Zyska,

Robert Winnicki)28. (Ireneusz Zyska) ,
-
. (Elbieta Borowska)
, .

11 , .
PiS 17 (
) 11 (
). . 2013 . -
,
, . 2016 .

, .
, .
, -
( /Bernadeta Krynicka). ,
.
,
, (Micha Dworczyk), ,
.
-
. ,
, ( /
Wojciech Bakun), .
, 2016 .
29. ,
- -
. , , . -,
/ - ,
, . -
.
,
:
28
Ibidem.
29
, -
. 1965 .
(), .
.
-
.
, (...)
, . -
. .
, , , /
. ,
.
570
, ?. , :
-
(!) . ,
, .
-
. ,
.
, (Nie o
zemst, lecz o pami woaj oary). -
,
- , ,
, 30.
,
(432
460) .
(J. Cicho, M. wicicki, M. Zemnala (PO), E. Lieder, K. Lubnauer, J. Meysz-
towski, K. Mieszkowski, M. Rosa, J. Scheuring-Wielgus, A. Szapka),
(S. Huskowski, J. Protasiewicz, M. Kamiski, S. Niesiowski, R. Petru).
. -

. , , ,
, .
-

, ,
,
31. -
, , / ,
.
, -
, -
, ,
, 32.
, -
,
, -
.
: .
, , , , , ,
30
Dworczyk M. Spr o pami / Micha Dworczyk: rozmawia Wiesawa Lewandowska // Niedziela
Oglnopolska. 2016. Nr 29. S. 3637.
31
:
[ ]. : http://www.unian.ua/politics/1432003-deschitsya-pro-
uhvalu-seymu-polschi-schodo-genotsidu-na-volini-odnostoronnya-politichna-otsinka.html
32

[ ]. : http://voi.com.ua/news/501557/
571
, , -
. ,
, , 33.
, 2128 2016 .
, ,
-
34.
,
, .
?
, ( , -
, ) .
, ,
, .
- -
.
,
, .
,
( , ,
), ,
, , .
, , ,
, , .
,
, , .
Oksana Kalischuk. Political discussions on volynian events in the olish arliament

The main purpose of this article is to present the discourse about commemoration
victims of Volyn tragedy in parlament of the Third Polish Republic. Article is based on the
analysis of materials from Polish Sejm, such as stenographic reports of the meeting of the
Sejm, the stenographic report of the meeting of parliamentary commitees, but also on media
reports published on the Internet and newspapers. The text opens synthesis of Polish debates
on issue of the politics of memory. In the next part of the article, authors describes the views
of the Ukrainian autorities in the perios 19912016 on the issue of anti-Polish activities of
OUN-UPA and its implications on contemporary Polish discoutse in the context of com-
memorating the victims of the massacre in Volyn. The most extensive part of this work is
analysis of the debates and legislative processes in the Polish Parliament dealt with issues
related to commemoration the victims of these dramatic events. On the basis of that case
study, author show the evolution of Polish politics of memory in the Third Polish Republic.
Keywords: Volynian tragedy, Third Polish Republic, Sejm, Senat, stenographic reports.
33
. [ ] / . . : http://
www.istpravda.com.ua/columns/2016/07/22/149154/
34
. [
] / . . : http://hvylya.net/analytics/politics/kak-ukraintsyi-
smotryat-na-otnosheniya-mezhdu-ukrainoy-i-polshey.html
572 : , , . 29/2017
94(477+438)1944/1951:[070.1:316.653:82-94]20
-
19441951 .:

, , , -
. , -
. ,
19441946 ., .
, - ,
. -
. . , . ,
,
.
: , , , -
, , .

9 1944 .1
6 1945 .2,
, , , -
,
.
15 1944 . 1 1945 .,

15 1946 .3
: -
, 19441945 .,
1

9 1944 ., //
. : . . / [ .
. ]. : , 2007. . 3943.
2
.
6 1945 . . 21 1945, //
- .
/ [. . ;
, ]. ; , 2000. . 2:
19441946. . 424432.
3
. 12.
- 19441951 573
5 . -
.
, , , , , -
, , . : ,
( / ), ,
, , 4.
, ,
, . ,
, , 1944 ., -
, 5: 19
6 ,
, . , . , , -
. , ....6.
, -
7. ,
1945 ., , -
.
19441946 . -
, ,
, 200 .
8.

23 1946 . 31 -
(, ,
)9. (),
-
. ., ,
, 10.
4

. 40.
5
. . - .
6 1944 ., //
- . . 2:
19441946. . 220.
6
. // . 30- 50- .: ,
, : 3 . / [.: . , . , . .]. , 2002.
. 3: . . 159.
7
. . 19441947 . /
. . , 2012. . 45.
8
. / . //
. ,
/ [. . ]. : , 1998. . 13.
9
Wysocki J. Ukraicy na Lubelszczyni w latach 19441989 / J. Wysocki. Lublin: Instytut pamici
narodowej, 2011. S. 83.
10
-
3 1946 . // - .
/ [. . ]. , ,
2006. . 5: . . 50.
574
1947 . , -
- ,
, 11. -
,
-
12.

, , ,
(
)13.
29 1947 ., . -
(
14), ()
, ,
, 15, -
: :

( . ), 100
16. , . , -
.

17.
16 1947 .
,
.18 ( -
. .)
- , [ ]
19. , -
, - . -
,
11
. 19211989 / . , . ; .
. . . : , 2013. . 138.
12
Mironowicz E. Polityka wadz Polski Ludowej wobec Ukraicw w latach 19441947 /
E. Mironowicz // Akcja Wisa / [pod. red. J. Pisuliskiego]. Warszawa: Instytut pamici narodowej,
2003. S. 61.
13
- . . 5: . . 30.
14
Mironowicz E. Polityka wadz Polski Ludowej S. 61.
15
. . -
19431947 . / . ; . . . . : , 2013. . 263.
16
3
29 1947 ., // . / [. . . ].
, : , . ,
1997. . 8. . 71
17
. ... . 263.
18
. . 263.
19
, , 1947 ., //
- . . 5: . . 66.
- 19441951 575
20.
-
, . ,
,
, . , -
, :
(), (), () ()21.
. , ,
17 1947 .
, -
22.
(3, 6, 7, 8, 9), 1-
(, , )23.
, , ,
, 21 24,
20 . ,
, , 25.
28 1947 .
, , , , , ;
: , , , , ,
26. ,
27.
,
,
10% 28.
, - -
: (, ),
(, , )29.
23 1947 .
, -
. ,
,
, ,
20
.
21
. . 6668.
22
. ... . 264;
17 1947 . // . . . 108.
23
. 19441947 / . . , 2000. . 21.
24
. ... . 264.
25
. ... . 22.
26
. ... . 265.
27
. . 14.
28
.
29
Haagida I. Ukraicy na zachodnich i pnocnych ziemiach Polski 19471957 / I. Haagida.
Warszawa, 2003. S. 34.
576
, , , .
30.
1947 .,
, . , ,
, 1948 .
32 , - 1950 .
31.
-
1951 . .
, 15 1951 .

. ,
, 480 2, , -
.
, , ,
32. ,
,
- , -
, -
, - .
, , 33.
, , -
- , -
- 34. :
26 1951 . , 28
31 , 5 1951 . -
35. 13 1951 .
, 16 36.
(- , 3
, 4 ), -
: , , 37.
- 4050- .
. . -
, :
30
Tam e. S. 34.
31
. ... . 22.
32
. - 19411951 . / . .
: , 1998. . 182.
33
. / . //
. 51. . : , 2006. . 16.
34
. - ... . 182.
35
.
36
. : 60- 1951 / . .
: -, 2011. . 29. [ ].
37
. ... . 2829.
- 19441951 577
. 38, . 39, . 40, . , . , . 41, . -

42, . 43, . 44, . 45.
. 46, . -47, . 48, . -
49. -
,
. . : : 1939 50-
50, : 51,
- : 52.
38
. 19441951 . / . //
: . , 2007. . 2:
19441951. . 1219.
39
. : ,
/ . // . . 2036.
40
. - 4050- : /
. . , 2009. 387 .
41
. - -
(19151947). . . / [. , . , . , . ].
: , 2011. . 1: . 880 .
42
. . 19441947 . /
. . , 2012. 240 .
43
. . -
/ . . :
, 2012. 332 .
44
. - , ,
: - , / . . , 2013.
216 .
45
. 51. / . . : , 2006. 231 .
46
Trzeszczyska P. emkowszczyzna zapamitana. Opowieci, Przesocii Przestrzeni /
P. Trzeszczyska. Krakw: Wyd-wo Uniwersytetu Jagielloskiego, 2013. 437 s.
47
Kudela-witek W. Odpamitane: o historii mwionej na przykadzie narracji kazachstaskich
Polakw o represjach na tle narodowociowym i religijnym / W. Kudela-witek. Krakw:
Universitas, 2013. 372 s.
48
Wylegaa A. Child migrants and deportees from Poland and Ukraine after The Second World
War: experience and memory / A. Wylegaa // European Review of History Revue europeenne
dhistoire. London: Routledge Taylor & Francis, 2015. Vol. 22. No. 2. P. 292309; Ejusdem.
Krajobraz po wojnie: anatomia rozpadu wiata spoecznego na przykadzie Polski w okresie II wojny
wiatowej / A. Wylegaa // Studia socjologiczne. Kwartalnik / [pod red. J. Wasilewski]. Warszawa:
Komitet Socjologii PAN, Wydzia Filozoi i Socjologii UW, 2016. Nr. 3(222). S. 133166.
49
Pisuliski J. Przesiedlenie ludnoci ukraiskiej z Polski do USRR w latach 19441947 / J. Pisuliski.
Rzeszw: Wyd-wo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2009. 588 s.
50
: 1939 50- ( 50- ) /
[. . ]. , 1998. 132 .
51
: . , 2007. . 2:
19441951. 294 .
52
: : V -
(, 810 1998 p.). :
, 1999. . 4. 348 .; :
-
(, 610 2001 .) / [. . . ]. : , 2004.
. 9. 496 .; : .
- (, 2628 2005 .).
: , 2006. . 10. 370 .
578

19441946 . . 53, . . 54, . 55 ,

, - .
. , ,
, -
, , ,
56.
. ,
57.
, -
. . ,
, , , -
19441946 . ,
- , , -
, 58. . , ,
,
59. . . ,
,
60. . ,
,
. ,
, ,
61. . ,
, ,
,
62. 1951 .
. .
(
),
53
. 19441946 .
/ . // Polska i Ukraina po II wojnie witowej / [pod red. W. Bonusiaka].
Rzeszw: WSP, 1998 S. 165.
54
. - . 126127.
55
. : / . //
. :
, 2012. 1(4). . 107112.
56
. / . //
... . 11
57
.
/ . // Polska i Ukraina po II wojnie. witowej. S. 157164.
58
. ... . 259.
59
.
60
Iliuszyn I. Akcja Wisa w historiograi ukraiskiej /I. Iliuszyn // Akcja Wisa / [pod. red.
J. Pisuliskiego]. S. 27.
61
. / . //
... . 2425.
62
. . 26.
- 19441951 579
63.
. , , - -
. , -
1951
64.
,
, , , . -
, ,
, -
- .
-,
, ,
.
, , -
. ,
, -
: ,
, , 65.
, , ,
, , .
, . -
, ,
- , , , -
, , 66.
,
67, 68,
, 69.
, -
, -
: , -, ,
, , , .
70.
-
. ,
71, ,
63
. . 15.
64
. ... . 5.
65
Wylegaa A. Child migrants and deportees... P. 296.
66
Ibidem. P. 296297.
67
() , 1920 . ., . 27
2012 . // . .
68
, 1936 . ., .
8 2014 . // .
69
. , 1936 . ., . 17 2013 . // .
70
. , 1936 . ., . 17 2013 . // .
71
() , 1934 . ., .
8 2014 . // .
580
, , .
, -
, 72.
, , , -
, -
1940- .:
. , ,
73. ,

, -
: ,
, , , ,
, , . ,
, , , 74. -
: ,

. 1945 .75.
-
, : -
, . :
, , . ,
, , , , ,
, .76.
1951 . -
, , ( -
, . .), -
,
: . . .

() . -

77.
72
. . - / . .
: . , . . , 2008.
. 113.
73
() (1920 . .) //
. , , , , , / [.:
. , . , . ]. , 2009. . 108.
74
.
75
. //
10311947. - / [.-. . ]. ; ;
; : . , 1986. C. 462 ( /
. ; . 42).
76
, 1932 . ., . 6 2012 . //
. .
77
. . // .
30- 50- . . 3: . . 36.
- 19441951 581
, -
, - , -
. , , ,
, ,
, .
, , , ,
: -
. ,
,
. ,
78.
, -
- .
,
.
.
-
. (48 )
20132016 ., 72,9% , -
, 16,7% , 8,4% .
- , ,
(51,5%) (48,6%),
(50% 50% )
, ,
, (65,7 %), -

. ,
.

, ,
.
-
.
, . -
,
, . ,
, , -
,
, .
, , -
,
1944-47 ., 21,7% -
( 2015 .). ,
2016 2017 .
78
. -... . 73.
582
-, 22 , -
. , 35 .
,
,
, ( -
). 36,8% ,
19441946, 1947 1951 . ,
( ); 26,31% , (
). /
21,05% 5,26%, , 10,5% ,
.
, -
, .
1990- ., ,
, - -
. , ( .)
50- ,
- 79,
19941997 .
80. ,
, , ,
, , 81,
82. ,
. , -
19441946 1951 .83
, -
: 1946 .
1996- ,
79
. . 50- / . //
. (). 1997. 31 .
80
. / . // (). 1994. 5 ;
. , , .
/ . // . 1997. 13 .
81
, , // (). 2004. 27 ;
. , !
/ . // . 2004. 7 ; .
60- . / . //
. 2004. 3 ; . // . 2004.
17 .
82
. . / . //
- (). 1994. 26 ; . / . // ;
. . /
. // - . 1994. 9 ; . .
60- // - . 2007. 13 .
83
. 19441946 1951
[ ] / . . : http://lemky.com/
index.php?newsid=72
- 19441951 583
86 , 84.
-
, , ,
,
- -
85.
, ,
, . ,
-
, -
1944 .,
.
, ,
. ,
1943 . -
.
Julia Pavliv. The deportation Ukrainians from Ukrainian-Poland borderline

19441951: personal and mass media discourses
The process of creating images of deportations, in particular interpretations of these
events made by researcher and eyewitnesses is analyzed. It is armed that retrospection of
deportation at the micro level contains many contradictions. Respondents confused events
with action Vistula while telling about displacement of 19441946. The displacement
persons from Kholm and Sian regions suppose that interethnic polish-ukrainian conict
fostered to resettlement, at the same time when persons from Lemko region confer
responsibility on soviet state authority. Simultaneously displacement persons confer
responsibility on the so-called third parties which personify the collective images of
authority. It is shown, that in papers and magazines information about deportation is
usually written the day before the annual anniversary, however in the regional media
the materials about these events are printed more frequently.
Key words: deportation, interethnic conict, operation Vistula, the Lemko region,
the Sian region, the Kholm region.
84
. , , / . // - .
2014. 10 .
85
. [ ].
584 : , , . 29/2017
94(477+438)2005/2010
-
(20052010):

-
. (20052010). ,
, ,
. , -
, -
, ,
.
, -
, .
: - , , ,
, .
-
2004 . .
-
.
-
, .
, ,
. ,
, ()
,
, .
2004 . ,
-
.
,
. -
, ,
,
,
. -
, ( ),
- 585

,
, .
- -
. (20052010),
,
.
- . -
,
.

- .
-
.
, 2003 .1.

, ,
2. ,
,
,

3. -
20042005 ., .
, -
, ,

-
. -
,
4. ,
1
Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, przyjta przez Rad Ministrw
w dniu 22 lipca 2003 r., a zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu 8 wrzenia 2003 r. Pkt I
[ ]. : http://bip.kozienice.pl/dokument-2152-strategia_
bezpieczenstwa_narodowego.html
2
. . :
(- ) / . . .
, 2009. . 54.
3
Cimoszewicz W. Informacja ministra spraw zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej
w 2004 r., przedstawiona na 67 posiedzeniu Sejmu RP IV kadencji 21 stycznia 2004 r. / Wodzimierz
Cimoszewicz // Expos ministrw spraw zagranicznych 19902011. Warszawa, 2011. S. 290;
Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, przyjta przez Rad Ministrw
w dniu 22 lipca 2003 r., a zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu 8 wrzenia 2003 r. Pkt I
[ ].
4
.: osiew I. Revolucja na Majdanie Niepodlegoci w kontekcie tworzenia
spoeczestwa obywatelskiego w Ukrainie / Ihor osiew // Nowa Ukraina. Zeszyty historyczno-
politologiczne. Krakw, 2006. S. 4853.
586
2004 .
, ,
. . -
,
, .

. -

,
, .

, -
.
(, , ),
,
5. -
, ,
,
.
(
,

), ( -

) ,
.
( , ,
, -, , ,
) -
,
6.
, -
.
-
2000- . ,
, -
.
.
, . .
, ,
,
5
. .: /
; [. .]. , 2015. . 262.
6
. . - -
(19912014 .): . . ... . . . : .
07.00.02 / . . . , 2015. . 99101.
- 587
. .

, -
. ,
,
-
. ,
, ,
, 20042005 .

, ,
, -
.
7.

,
,
8.

. , .
24
, ( .
. , . , .
). -
,
- , 9.

: -
,
,
.
2005 .
, . .

.
.
-
. , 2005 .
. ,
, , -
.
7
.
/ . // . : . . . :
. , 2013. . 11. . 120121.
8
. . 122.
9
. . . 266267.
588
: ,
, . ,
, ,
, . ,
, , , ,
10. , . ,
. -
11.
-
.

-
,
, ,
. -
,
12.
, -
, ,
.
, , . -
, .

, 60- 1943 .
-
. , , . ,
-
, : , , ,
, .
, , ,
, ,
, ,
, , 13.
-
-
14. ,
10
[ ].
: https://www.obozrevatel.com/ukr/politics/72653-kvasnevskij-pishaetsya-svoeyu-
uchastyu-u-pomaranchevij-revolyutsii.htm
11
.
12
. . /
. // : . . . , 2011. . 97.
. 2. . 51.
13
. : , [
] / . . : http://www.radiosvoboda.org/a/24910054.html
14
. : / . //
. : . : , 2010. . 4. . 160162.
- 589
2003 . 19% ,
51% ( 24%, 6%). -

. 2004 .
(29%), 34%15. ,
16.
2000- -
( 50%), -
39% 11% 17. , ,
, (14%),
(63%) 4% ,
18. ,
- .
- .
.
,
, .
,
. ,
, , . -
. ,
, -
.

, , , ,
. -
( ).
. . , 2005 . -
. ,
1112 2005 . . ,
. ,
, .

, ,
, :
... , ,
15
Wpyw ostatnich wydarze na Ukrainie na stosunek Polakw do Ukraicw. Komunikat z bada
(BS/190/2004) [ ] / [oprac. M. Strzeszewski]. : www.cbos.pl.
16
.: . / . //
: . . . , 2011. . 60. . 6880.
17
Matsevko I. Wizerunek Polski i Polaka we wspczesnej historiograi ukraiskiej, w podrcznikach
oraz wiadomoci obywateli / Muzeum Historii Polski [ ] / I. Matsevko.
: http://belfer.muzhp.pl/?module=details&id=94
18
. - / . //
/ [. .
. ]. , 2009. . 292.
590
. . , ,
: 19.

, ,
, -
().
,
- ,
--. -
20.
-
24 2005 .
. 90-
. .

.
,
, . -
.
, .
-

21. ,

. ,
. , -
.
2005 . . 2930
. ()
VIII ,
-
. , ,
, . 25-
. , 2005 . . , -
,
. -
- -
. , ,
- , .
19
[ ]. :
http://ua.korrespondent.net/ukraine/256149-pidsumki-pershogo-dnya-vizitu-yushchenka-do-polshchi
20
.
21
.: .
/ . // :
/ [. . . ]. , 2014. . 7.
. 119138.
- 591
-
22.
2006 . -
. , -
. ,

, .
,
, -
.
.
( )
2006 . . , -
.
,
.
. .

. , ,
23.
2005 . --
(),
. - ,
, .
, 2005 . .
- .
, , -
24.
. -
28 2006 .
, ,
-
. ,
25.
22
Meszka A. Stosunki polsko-ukraiskie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenki [
] / Arkadiusz Meszka. : http://stosunki-miedzynarodowe.pl/polityka-
zagraniczna/1142-stosunki-polsko-ukrainskie-w-okresie-prezydentury-wiktora-juszczenki?format
=pdf
23
. 19912008 : /
; [. . . . ] // . 2010. . 1 . 38.
24
Tupalski T. A. Stosunki polsko-ukraiskie w latach 20042010 / Tomasz A. Tupalski // Colloquium.
Pozna, 2014. Nr 3. S. 141.
25
. -
/ . // . . . . . : ,
. , 2012. . 9. . 94.
592

. . -
,
, - .
-
. .
, .
,

. 13 2006 .
. . .
,
26.
4
, - -
, , , ,
- , . .
: 910 -
2006 . ,
1617 -
,
. - -
. , . ,
. -
.
,
, -
, 27.

,
,
, - 201228.
2007 .
. 7 . ()
.
, , -
.
, , -

29. . 27 60-
26
]. S. 9.
27
Ibidem. S. 10.
28
. - ... . 106.
29
[ ]. : http://ua.korrespondent.
net/ukraine/286705-yushchenko-vidbuv-do-polshchi
- 593
.
,
, . ,
30.
-

-
20072008 , ,
, , ,
, 31.
2007 . 9 -
-2012.
67 .
, -
.
,
32.
-
. :

- . ,
, -
.
, .

, . -
,
,
33. , -
, .
().

,
.
. ,
30
a [ ]. : http://
nadbuhom.pl/art_0046.html
31
Molo B. Nowy wymiar polityki wschodniej / Beata Molo // Polityka zagraniczna i bezpieczestwa
Polski (po 1989 roku) / [pod red. Erharda Cziomera]. Krakw, 2015. S. 151.
32
. -
- (19912014 .) / . , . , . //
. . . . . : , . ,
2015. . 16(2). . 116.
33
. -
. / . //
: . . . , 2011. . 97. . 2.
. 114.
594
-
.
. . ,
34.
-
,
, , -
(, ,
). ,
- ,
35.
( 2008 .)
- ,
.
, , -
20082009 . -

.
2008 .
( . . )
. .
, .
, 1314 ,
. 28 2008 . -
. -
,
36
, -
, .
19 2008 .
14 11 .
14 - . , 23 ,
20 , 29 , 22 . .

, 12
2008 . , , .
2009 .
. 14
. .
34
. : / . //
: . . / [.: . . (. .) .]. , 2008. . 10.
C. 260.
35
. - ... . 116.
36

28.03.2008 [ ]. : http://zakon0.rada.
gov.ua/laws/show/616_138
- 595
,
, -,
37. 28 ,
. ,
65- . .
78 .
.
.
. , 2012, -
,
, 38. ,
-
20092010 ., 10
, - ,
- 39.

.
. 29
2008 .
4 2008 ., -

() 10
2008 .40 2009 . -
20092010 .,
- .
2010 . . -
. , , -
. -
. , ,
, , , ,
, . ,
.
, .
- .
.
- 2004 .
, -
, . ,
, ,
37
. - . .117.
38
.
[ ] / . . : http://www.radiosvoboda.org/a/1818278.
html
39
]. S. 9.
40
. - ... . 107.
596
.
, , -
, ,
.
-
.
,
, -
.
, . -

.
, -
,

. ,
,
, -
.
2004 . . ,
,
.

-
,
41.
. -
, , ,
,
.
. 2005 . -
-

. ,
, , ,
,
42.
2003 . -
,
.
.
.
41
. (19912006 pp.) / . ,
. // . 2006. . 4(469). . 40.
42
Tupalski T. Stosunki polsko-ukraiskie w latach 20042010. S. 142.
- 597
: -
, 43.
-
44, -
- , -

, ,

45.
-
,
. 21 2005 .
( 20052007 .),
( , , ).
-
46. (
) ,
, : , , ,
, , .
, , ,
. ,

, .
, .
-
.
,
, -
47. ,
, ,
.
, ,
, . -
- ,
.
43
Communication from the Commission to the Council and the European Parliament Wider Europe
Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours /
Brussels, COM(2003) 104 nal, 11 March 2003 [ ]. : http://
eeas.europa.eu/archives/docs/enp/pdf/pdf/com03_104_en.pdf
44
Communication from the Commission to the Council and the European Parliament Strategy Paper
on the European Neighbourhood Policy / Brussels, COM/2004/0373 nal [ ].
: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52004DC0373
45
. : / . //
: . . . , 2011. . 97. . 2.
. 139.
46
. 19912008 . 38.
47
. (19912006 pp.). . 43.
598
, ,
-
, ,
.

,
-
48.

. -
( . ,
, )
49.
.
-
.
. , 2008
., ,

. , ,
, ,
. -
50.
- ,
51.

, -

.
,
. ,
, 26 2008 .
(),
(, , , ,
). 1920
. , -
2009 .52
48
. - ... . 113.
49
. (19912006 pp.). . 43.
50
Sikorski R. Informacja ministra spraw zagranicznych o zaoeniach polskiej polityki zagranicznej w
2008 r., przedstawiona na 15 posiedzeniu Sejmu RP VI kadencji 7 maja 2008 r. / Radosaw Sikorski //
Expos ministrw spraw zagranicznych 19902011. Warszawa, 2011. S. 383.
51
. - ... . 95.
52
. / . //
: . . . , 2011. . 97. . 2.
. 165.
- 599
.

.

, , . -
-

. -

-.

. , -
-, ,
(, ), , (,
)
53.

,
. ,
,
-.
, ,
9 2008 .
54. ,
-
.

- ,
.
-
. -
,
, . -
, ,
, ,

,
.
-

53
. . . 257.
54
. - ,
, / . //
: . . . , 2011. . 97. . 2. . 176.
600
55. 30 2003 .
.

, .

.
2007 . ,
, ,
.
, , -
, 28 2008 .
- 56. , 21
2007 ., ,
,
, 29
2008 . .
2005 .,
.
. 2005 .
. ,

.
,
, . -
-
57.
2006 .
()
2008 . . 2006 . .
.

,
58.
2006 .
. .
2007 . .

. ,
55
. . . 103.
56
. . . 103.
57
. :
(- ): / . . , 2011.
. 173174.
58
. . 173.
- 601
.
, (, ).
,
,
( ,
25% ).
3 2008 .
, -
, , -
59.
,
- 60.

.
.
, , -
.
2008 .
, . ,
-
.
. ,
. -
.
,
. ,
.
.
C ? -
,
, ,
, ,
. - , ,

. -
, , -
-,
,
.
-
. 90- . -
-
59
]. S. 16.
60
Tupalski T. Stosunki polsko-ukraiskie w latach 20042010. S. 143.
602
, ,
,
. 2000- -
- , .
,
, -
,
- .
,
.

, , .
. -
- .

, -
- .
,
.
,
61. -
,
, -
.
62.
, , -
63,
- .

, -
- .

. . , 20
2010 .64. ,
- ,
65. , , -
,
61
Chojan A. Fundamenty ideowe i cele polityki zagranicznej Prawa i Sprawiedliwoci z perspektywy
2005 roku / Adrian Chojan // Myl Ekonomiczna i Polityczna. 2016. Nr 1(52). S. 213214.
62
. - ... . 113.
63
Chojan A. Fundamenty ideowe i cele polityki zagranicznej Prawa i Sprawiedliwoci z perspektywy
2005 roku. S. 208212.
64
. [
]. : http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/46/2010
65
, [
]. : https://www.rezonans.pp.ua/?p=53579
- 603
,

. ,
.
2007 . -
, ,
- , -

66.

. ,
, 2008 .
, ,
( ) -
. , , -
.
,
, 67.
, ,
,
.
.
, -
, -
, -
.
, -
68.
- , -
, , ,
, ,
( -
, -, , ).
,
69. ,
.
,
,
.
66
Baluk W. Stosunki polsko-ukraiskie w latach 20052012. Od romantyzmu do pragmatyzmu / Walenty
Baluk // Rocznik Instytutu Europy rodkowo-Wschodniej. Lublin, 2012. R. 10. Zesz. 1. S. 29.
67
Tezy o polityce RP wobec Rosji i Ukrainy [ ]. : http://www.
pap.pl/aktualnosci/news,781082,msz-ujawnilo-notatke-z-2008-r-waszczykowski-to-byl-poczatek-
zwrotu-ku-polityce-prorosyjskiej.html
68
Tezy o polityce RP wobec Rosji i Ukrainy [ ].
69
. - ... . 112.
604
,
70.
,
.
- .
, ,
: ,
. 71. ,
, . -
-

(, ,
, , ,
). , -

.
, , -
,
, .
, - -
.

. ,
-, ,
.
Oleh Pikh. Ukrainian-Polish relations during the presidency of Viktor Yushchenko

(20052010): the asymmetry of expectations and opportunities
The evolution of Ukrainian-Polish relations after the Orange Revolution under presi-
dency of V. Yushchenko (20052010) was analyzed. After the events on the Maidan, which
were positively perceived by both the Polish politicians and the society, favorable conditions
were created for the development of bilateral relations. We established that the state-political
dialogue between the countries was held at a high level, and the main problems around
which relations were formed were the issues of European integration and the restoration of
historical memory. At the same time, lling in the formula of strategic partnership with the
real content, which was repeatedly declared by the highest state leadership of both countries,
was hampered by a number of internal and external factors.
Keywords: Ukrainian-Polish relations, foreign policy, European integration, Poland
and Ukraine.
70
. . [
] / . , . . : http://www.niss.gov.ua/articles/600/
71
: - . -
. . 7 2009 . [ ].
: http://tyzhden.ua/News/10794
: , , . 29/2017 605
[94(477):32.019.5:654.19(438)]2004/2014
:
-
, -
20042014 . , ,
, , -

.
: , - , , -
, .
- -
, ,
.
.
(,
, - 19181919 .)1,
(- 19381947 .)2. ,

.
1991 .
/
2004 . 2013 2014 .
, 3.
, -
, ,
, . 2004 .,
,
1
. - 19181919 . / . . , 1998. 488 .;
Klimecki M. Polsko-Ukraiska wojna o Lww i Galicj Wschodni: 19181919 / M. Klimecki.
Warszawa, 2000. 291 s.
2
: , , . , 2003. .
10: 19381947 pp.: - .
, , / [. . . ]. , 2003. 813 .; .
- 19421947 / . . , 2011. 288 .
3
. . 2004 / . . //
: 10 . / [.: . . () .]. , 2011. . 8: . . 412415;
. . , / [. . ,
. . , . . , . . , . . ]. , 2014. 1013 c.
606
.
, -

.
. ,
. .
, .
, -
, , ,
4.
2004 . -
, , , -
. 2000- .
, ,
, , -
5. ,
, . ,
2004 . 50
( ,
6), . 7.
-
-
, ,
, ,
- 8. .
, -
, 9.
, -
. , .
. -
- :
. , ,
10. :
4
( . ) //
: . , / [. . . ,
. . ]. ; , 2009. . 172.
5
Wojciechowski M. Stylistyczny blef Wokowa / M. Wojciechowski // Gazeta Wyborcza. 2000.
7 kwietnia; Droga do raju. Rozmowa z Wiktorem Juszczenk, premierem Ukrainy // Wprost.
2000. 12 listopada.
6
Malikowski M. Wybrane problemy stosunkw polsko-ukraiskich / M. Malikowski. Rzeszw,
2010. S. 131.
7
Wojciechowski M. Europejczyk Juszczenko / M. Wojciechowski // Gazeta Wyborcza. 2005.
24 stycznia.
8
Nie licz trupw po obu stronach granicy. Rozmowa z Markiem Cynkarem / ycie Podkarpackie.
2007. 18 kwietnia; Malikowski M. Wybrane problemy stosunkw polsko-ukraiskich. S. 135.
9
. : Malikowski M. Wybrane problemy stosunkw polsko-ukraiskich. S. 134.
10
Ibidem. S. 136.
: - 607
, ,
, .
.
,
? 11.
, 2004 . ,
.
,
, .
,
12. 13.
.
: ,
, 14. -
. , ,
, - ,
15 15. 2004 . , -
, 16.
. .
: :
,
; 17.
. -
. ,
:
10, 15 , , -
, , ,
. ,
, 18. -
.
, 2005 ., .
:

. 19.
11
Ibidem. S. 139140.
12
Uhlig D. To bya dobra misja / D. Uhlig // Gazeta Wyborcza. 2005. 14 stycznia.
13
Szturm M. Jestemy z tob, Ukraino! / M. Szturm // ycie Podkarpackie. 2004 1 grudnia; Szwic J.
Lww w kolorze pomaraczy / J. Szwic // Tam e. S. 14; Apel Poparcia Polskich Gazet lokalnych
do Narodu Ukrainskiego // Tam e.
14
... . 180.
15
Wojciechowski M. Polacy na placu Niepodlegoci / M. Wojciechowski // Gazeta Wyborcza. 2004.
30 listopada.
16
Nowak J. Ukraina: pocztek drogi / J. Nowak // Gazeta Wyborcza. 2005. 5 stycznia.
17
Ibidem.
18
Pawlicki J. Tak dalej, Polsko / J. Pawlicki // Gazeta Wyborcza. 2005. 14 stycznia.
19
Sotyk R. Juszczenko: koniec sporu o Cmentarz Orlt / R. Sotyk, M. Wojciechowski // Gazeta
Wyborcza. 2005. 26 stycznia.
608
2005 .20
, , , -
.
-
,
. , 52%
. -

86%21. (54%)
. , 2% . 22.
.
2003 . 24 28 ,
. , -
, 19 32 23.
10%, 17%.
2003 . 19% , 2004 .
29%. -
51% 37%, 24.
(+2%), (2%) (4%),
. ,
25.
2004 .
. 40% -
2534 32% 1824. 5565
28%, 65
19%.
.
. -
30% ,
, 26.

. ,
, -
( 50%)
20
Hrukiw O. Wiktor Juszczenko w Przemylu / O. Hrukiw // ycie Podkarpackie. 2005 20
kwietnia; Godos M. Prezydent pielgrzym / M. Godos // Tam e.
21
Zacki J. The Polish and their attitudes to Ukraine and the Ukrainians in the period of the Orange
Revolution between warmth and prejudice / J. Zacki // : . .
. 2008. 7. . 1.
22
Ibidem.
23
Wpyw ostatnich wydarze na Ukrainie na stosunek Polakw do Ukraicw. Komunikat z bada.
(CBOS, BS 190/2004) / [oprac. M. Strzeszewski]. Warszawa, 2004. S. 2.
24
Ibidem.
25
Zacki J. The Polish and their attitudes to Ukraine and the Ukrainians... . 5.
26
Zaszkilniak L. Stosunki ukraisko-polskie w XX wieku w wiadomoci spoecznej Ukraicw i
Polakw / L. Zaszkilniak // Przegd Wschodni. 2011. T. 11. Zeszyt 4(44). S. 816.
: - 609
( 29% 23%) 2005 . ,

27.
-

1943 .28.
,
. .
. , 20 2010 .29. 2013 ., 70- -

. (, , )
,
30. -
(54%) , , 24%
31.
63% , , 21% 32.

, ( 2003 . 63%
). 2012 . 75%,
2004 81%33. , ,
,
.
70-
, -
, , . -
.
.
, -
34. 2013 .
27
Stosunek Polakw do innych narodw. Komunikat z bada. (CBOS, NR 20/2014) / [oprac. M. Omya-
Rudzka]. Warszawa, 2014. S. 34.
28
.
/ . // :
/ [. . . ]. , 2014. . 7. . 119
138; . / . // :
. / [. . . , .
. ]. ; , 2009. . 283289.
29
. . [
]. : http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/46/2010 (
17.01.2017).
30
. . --
/ . . , 2013. . 147154.
31
Trudna pami: Woy 1943. Komunikat z bada. (CBOS, BS 93/2013) / [oprac. M. Herrmann].
32
Ibidem. S. 4.
33
Ibidem.
34
.
(19912004) / . // : / [.
. . ]. , 2016. . 9. . 162178.
610

, -
.
,
(, , , ). -
: 30 2013 .
,
() . (
1943 .)
,
, . 2014 .
, ,
1944 . , -
35.
.

,
.
.
,
, ,
36. 20132014 . .
, :
, . .
, , ,
(, ) 37.
-
,
1943 .
. ,
, . : ,
, .
-
.
38.
, . ,
2013 . ,
35
Rudnicki J. Pojednanie: Od Woynia do Majdanu [ ] / J. Rudnicki.
: http://biletwnet.pl/publikacje/pojednanie-od-wolynia-do-majdanu [
20.12.2014].
36
O Ukrainie w ogniu W Instytucie Historii UJ [ ]. : https://
wkrakowie2014.wordpress.com/2014/01/31/o-ukrainie-w-ogniu-w-instytucie-historii-uj/ [
17.02.2014].
37
Ibidem.
38
Bielecki J. Lider banderowcw: ludobjstwo na Woyniu to brednia [ ] /
J. Bielecki. : http://www.rp.pl/artykul/1083009.html [ 17.02.2014].
: - 611
.
,
,
39.
. ,
2013 .
, ,
. ,
, -
, 40.
, (
) (
), : , -
, 41.

.
-
2014 ., 65% -
, 63%
( . -
54% )42, 31% .
1% . , -
, 2013 . -
!43.
52% ,
44.
12% , , 29%

45. 2014 .
.
1426 2014 .
. -
,
39
To co nie najmdrzejsze // Gazeta Przemyska. 2014. 410 lutego.
40
Jasinia . Ukraiski nacjonalizm: ostronie z denicjami [ ] / . Jasinia.
: http://www.tokfm.pl/blogi/liberte/2014/02/lukasz_jasina_ukrainski_nacjonalizm__
ostroznie_z_denicjami/1 [ 18.02.2014].
41
Przemyski pogos Euromajdanu // Gazeta Przemyska. 2014. 410 lutego.
42
Stosunek do protestw na Ukrainie. Komunikat z bada. (CBOS, NR 21/2014) / [oprac. B. Roguska].
43
Stamy w obronie Wiktora Janukowicza! [ ]. : http://www.
kronikanarodowa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=720:stamy-w-obronie-
wiktora-janukowicza [ 18.12.2013]; Polscy narodowcy chc broni Janukowycza
[ ]. : http://ekurjerwarszawski.pl/miasto/wiadomosci/1964/
polscy-narodowcy-chca-bronic-janukowycza.html [ 18.12.2013].
44
Stosunek do protestw na Ukrainie. Komunikat z bada. (CBOS, NR 21/2014). S. 3.
45
Ibidem.
612
(34%) 15% 46. ,

, 31% , 21%, -
45%. , , -
, .
.
79%, (70%)
(25% 24%, )47. ,
,
.
,
.
2015-, , -
-
.
. 2015 .
,
,
, .
, 2016 ., ,
,
,
1943 . .
-
, .
, - .
,

48. -
,
- . 2016 .
. ,
.
-

. 20132014 . ,
,
,
49. ,
46
Public Opinion Survey Residents of Ukraine. March 1416, 2014. Kyiv, 2014. P. 94.
47
Ibidem. P. 9598.
48
. . [ ] / . .
: http://espreso.tv/article/2016/08/30/proklyattya_volyni_povernennya_prymar_
mynulogo [ 19.09.2016].
49
Wycicki K. Putinowskie kresy i pojednanie polsko-ukraiskie [ ] /
K. Wycicki. : http://kazwoy.wordpress.com/2014/03/28/putinowskie-kresy-i-
pojednanie-polsko-ukrainskie/ [ 10.10.2014].
: - 613
,
. 2013 2016 .
,
. . , .
,
.
36% ( -
2015 .). 2016 . 9 , 27%.
, -
, ,
. ,
19912016 . ,
65% 34% (
2010 . 29%). , ,
, , 33%50.
,
, .
. , -

.
Liubomyr Khakhula. Overcoming traumatic past: Ukraine in Polish political

and public opinion
In the article the main political, mass-media and public aspects of the Polish political
and public opinion about Ukraine and Ukrainians in 20042014 are considered. It is shown
that, unlike historical discussions, actual political challenges, Ukrainians ght for democratic
freedoms and against a corruption found practically unanimous support in the political and
public grounds of contemporary Poland.
Key words: Poland, Ukrainian-Polish relations, mass-media, Orange revolution, Revo-
lution of dignity.
50
Stosunek do innych narodw. Komunikat z bada. (CBOS, NR 53/2016) / [oprac. M. Omya-
Rudzka]. Warszawa, 2016. 10 s.
614 : , , . 29/2017

P:

. , , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
, .
: 60- . . . 8
.
( ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
. .
, . . . . . . . . 24
:

. -
( ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
.
(19001917) . . . . . . . . . . . . . . . . 48
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
.
1917 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
, . :
, , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
, . . . . . . . . 89
. 19151921 .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Micha Klimecki. Polskie Biuro KC RKP(b) i Tymczasowy Komitet
Rewolucyjny Polski. Sowietyzacja centralnych ziem Polski latem 1920 r. . . . . .117
. -
( .) . . . . . . . . . . . . . . 132
. 19171921
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
. 19141923
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
. , , ,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
, .
: 1939 . . . . . . . . . . . 175
615
, .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
. 1942 .:
538 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
. -
(19451954). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
. ():
, (19491951) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
. -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Khrystyna Sholota. Ukrainian womens organisations of Canada
and their participation in gender equality movement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
. . . . . 254
:
. - :
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Stanisaw Stpie. Przemyl wieloetniczne miasto na pograniczu polsko-
ukraiskim. dzieje wielokulturowoci, jej utrata I Prby Odrodzenia . . . . . . . . 299
. ?. . . 316
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
. XIX
XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
. ( 1917 1918). . . . 343
, .
(19371938) . . . 361
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
.
20- . . . . . . 387
. (19191939). . .397
. -
- 19321938 . . . . . . . . . . 406
.
- . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
:
-
. 1591 .
V V .. . . . . 432
616
. -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
.
( ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
, p . :
. . . . . 472
. : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
.
(18811939) . . . 496
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
. : ,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
. . . . . . . . 534
:

. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
. :
(20052014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
. :
, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
. -
19441951 .: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
. -
(20052010): . . . . . . 584
. :
- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605

: , , . [. .
, . ] ; ,
. . , 2017. . 29:
. 618 .
-
,

164454917
18.03.2017. . . . 50,07
. 70100/16.
500 .
-
. .
79026 , . , 4. : (032)-270-14-18

Ukraine 29

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Ukraine 29

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

. .

ISSN 2223-1196 . . , 2017

Valeriy Smoliy. Historian, authority, society

Oleh Muravskyi, Liubomyr Khakhula. Rethinking milestones of statehood and

Volodymyr Velykochyi. History of West Ukrainian Peoples Republic in the

Ihor Skochylias. Historiography of Kyiv Christianity. Soviet reality, Diaspora

Stanislav Kulchytsky. Marxism-leninism in real dimension (about the nature of

Mykola Lazarovych. Attributes of the Legion USS as a manifestation of their

Grygorii Savchenko. The rst governing structures of Ukrainian movement in

Pavlo Tkachuk, Leonid Kryvyziuk. Artillery of the Galician Army: establish-

Bogdan Lygovi, Olena Lygova. History of Berezhany region during ZUNR

Anatolii Rusnachenko. Lithuanian revolution of 19151921, Ukrainian analogies

POLSKIE BIURO KC RKP(B) I TYMCZASOWY

Wykonawc sowietyzacji Polski w 1920 r. zostao Polskie Biuro (Polbiuro), utworzone

Do organizacji na polskich ziemiach rewolucyjnej administracji przywdcy Ro-

Projekt przewidywa przyznanie RWRP przez KC RKP(b) kredytu i moliwoci nieskr-

i naczelnikiem zaplecza Frontu Poudniowo-Zachodniego. Do tej chwili uwaa, e

dziki temu moliwo nieustannego rozegania w Polsce knowa kontrrewolucyjnych

ludnoci posuszestwo. Komendantem wojskowym Biaegostoku mianowao Polaka

Czonkowie TKRP unikali okrelenia przyszoci stosunkw wasnociowych na

Saboci TKRP okazaa si spoeczna izolacja i fatalna jako pracy lokalnych

Powiatowe komitety zakadane przez oddziay Czerwonej Armii skaday si najcz-

19181920 / W. Najdus. Warszawa, 1971. S. 340 (opierajc si na badaniach Artura Lainwanda,

si, e w pldrowaniu dworw i zabudowa gospodarczych przez czerwonoarmistw

Sprawiedliwoci i Bezpieczestwa Publicznego Stanisaw Pilawski. Rano 22 sierpnia i oni

Marchlewski. 23 sierpnia stwierdzi: Poraka armii rwna si klsce politycznej rwnie

Ruslana Truba. Ukraines Struggle for Independence (19171921) the analysis

Ihor Soliar. Ukrainian revolution of 19141923 in the national memory of

Volodymyr Baran, Vasyl Tokarskyi. The Operations of Peoples Commissariat for

Ihor Pylypiv, Ruslan Deliatynskyy. Organization structure and public clergy

538 (V) , 15.7.1942

16.6. 15.7. 1942

: -, RH 22/202, Lagebericht der Feldkommandantur 538 fr die Zeit

: -, RH 22/202, Anlagen zum Lagebericht der Feldkommandantur

: -, RH 22/202, Anlagen zum Lagebericht der Feldkommandantur

: -, RH 22/202, Anlagen zum Lagebericht der Feldkommandantur

Vasyl Ilnytskyi. Organizational work, sta training and debugging of com-

[94:329.733 ()] (477.44) 1949/1951

Vitaliy Solovey. Vinnytskyi nadrayonnyi provid OUN (b): structure, propaganda

Oleh Maliarchuk. Socio-economic processes in the Western region of the Ukrain-

UKRAINIAN WOMENS ORGANISATIONS OF CANADA

The history of Ukrainian feminist movement in Canada is an integral part of Ukrainian

MATERIALS AND METHODS

RESULTS AND DISCUSSIONS

. 63, . 64, . 65, . 66,

Oleh Polianskyi. History of Ukraine in studies of Valentyn Moroz

23, 24), ( 25,

26, 27, 28,

( 37, 38, 39, 40,

do roku 2000 / Z. Pianowski, M. Proksa // Dzieje Podkarpacia. Krosno, 2001. T. 5: Pocztki

Leontiy Voitovycz. Ukrainian and Polish cohabitation through centurirs: stereo-

PRZEMYL WIELOETNICZNE MIASTO NA

Lecy na styku dwch wielkich kultur sowiaskiego Zachodu i Wschodu,

si w granicach murw miejskich, co spowodowao, e okoo 1785 r. ydzi stanowili

chrzecijask, a nawet prowadzio do asymilacji, ktra przynamniej do drugiej poowy

Rok Katedra aciska Katedra greckokatolicka

Ludno rzymsko % greko % wyznanie % Inne %

W statystyce tej nie ujmowano wielonarodowej zaogi twierdzy Przemyl38. W

z biegiem lat stopniowo wzrasta, uzyskujc u schyku II Rzeczypospolitej stan sprzed

Rok Ludno rzymsko- % greko- % wyznanie % Inni %

rdo: Statystyka Polski. Warszawa, 1927. T. XXVII. S. 6465; Statystyka

Wybuch II wojny wiatowej, a waciwie jej konsekwencje wpyny na znaczce

represje wobec polskiej inteligencji, starajc si w miejsce polskich urzdnikw i funk-

ydami spoza spoecznoci miejskiej sprowadzanymi tam z innych regionw Galicji,