Вы находитесь на странице: 1из 5

Tayin Kuifi Sngun i We Choyn

El Nuevo Brote de Nuestra Lengua Ancestral

Tayin Kuifi Sngun i We Choyn


Curso de Che Sngun

Gua N 2
Pichi ke ntramkan
Objetivos
Aplicar frmulas de saludos y despedidas en dilogos.
Descubrir nociones de la lgica de la lengua Mapuche.
Despertar el lenguaje no-verbal implcito en el Che Sngun.

Contenidos
I. Dilogo en Che Sngun
II. Dilogos basados en el libro Estudios Araucanos, 1895-1897 de Rodolfo Lenz.

I. DILOGO EN CHE SNGUN

i. Dilogo entre Aukan (alzado) y Milla-srayin (flor dorada), tomado y adaptado de la


cartilla Aprendamos Tse Sungun N2 de Monk Ksobkien (agosto de 1984) .
1
Che Sngun

Aukan: Mari mari, lamen


Milla-srayin: Mari mari, Kmelekaimi, lamen?
Aukan: Mai, kmelekan inche, Eimi kai?
Milla-srayin: Ka kmelekan inche, penon mo ktran, chen srupanmanole kme mongi tse.
Aukan: Feille mai, lamen, penon mo ktran kme mongekai tse.
Milla-srayin: Femueli mai. Feiti mten aykai tse.
Aukan: Mai, lamen! Chen-mo kai miausrkimi nga famo?
Milla-srayin: Chenkelan inche. Trekatuyawn mten. Eimi kai Chen petu seumaimi?
2
Aukan: Inche?... Inche kie tsasro petu seuman.
Milla-srayin: Kmei nga ti. Alsktunge, Aukan! Ini i trewa ti? (se oye el ladrido de un
perro).
Aukan: Feiti?... Duque ti, i trewa nga ti.
Milla-srayin: Aukan, wals alsknge Ini i nasrki ti? (se oye el maullido de un gato).
Aukan: Feiti Michn ti, i nasrki nga ti.
Milla-srayin: Aukan, askintunge Mi kullin nga ti engn? (ambos miran al potrero)
Aukan: Mai, i kullin nga ti engn.
Milla-srayin:mten,
mongeaimi Aukan,lamen!
fentenai mten ntramkan, i sruka mo amotuan inche. Eimi kme
Aukan: Feille mai. Mualswn .
4!3

Aukan: WalsWals
Milla-srayin: pewleayen!
pewleayen

1
Se han realizado algunos cambios al texto original y a la traduccin.
2
En la cartilla aparece kat rgtiawn.
3
Mualswn es normalmente traducido como grac ias. Por el momento se desconoce su origen etimolgico.
4
En la cartilla aparece Hasta wals pewle

Gua N 2 - Curso de Che Sngun 1


Tayin Kuifi Sngun i We Choyn
El Nuevo Brote de Nuestra Lengua Ancestral
Espaol

Aukan: Te saludo, hermana


Milla-srayin: Te saludo, Continas estando bien, hermana?
Aukan: S, contino estando bien, Y t?
Milla-srayin: Tambin contino estando bien por que no se me ha presentado ninguna
enfermedad, si no pasa nada malo, la gente vive bien.
Aukan: As es, pues, hermana, la gente contina con buena salud cuando no se presenta la
enfermedad.
Milla-srayin: Efectivamente, pues. Eso es lo nico que quiere la gente.
Aukan: S, hermana! Y por qu andas por ac!?
Milla-srayin: Nada. Paseando solamente. Y t Qu haces?
Aukan: Yo?... Estoy haciendo un cntaro.
Milla-srayin: Eso es bueno. Escucha, Aukan! De quin es ese perro? (se oye el ladrido de un
perro).
Aukan: Ese?... Es Duque, mi perro.
Milla-srayin: Aukan, escucha de nuevo De quin es ese gato? (se oye el maullido de un
gato).
Aukan: Ese es Michn, mi gato.
Milla-srayin: Aukan, mira Esos son tus animales? (ambos miran al potrero)
Aukan: S, esos son mis animales.
Milla-srayin: Aukan, hasta aqu ser nuestra conversacin, me voy a mi casa. Qu vivas
bien, hermano!
Aukan: Qu as sea. Gracias.
Milla-srayin: Nos veremos otra vez!
Aukan: Nos veremos otra vez!

II. DILOGOS BASADOS EN EL LIBRO ESTUDIOS ARAUCANOS, 1895-1897 DE


5
RODOLFO LENZ .
i. Dilogo entre tres personas: un ngen-sruka (dueo de casa), una llcha (nia) y un wtran
(visitante) [Estudios Araucanos II].

Che Sngun

llcha: Tfamo petu mtrum-ngeimi


Ngen-sruka: Kpange tfamu. Konpange sruka mo.
llcha: Wekun kie mli wentru. Pemefinge, sngumefinge wtran. Wekun melei chi
wtran, petu mtrumeimo.
Ngen-sruka: Chen suam ngepai?
llcha: Kie caballero ayeimu mi peateu.
Ngen-sruka: Amonge wekun, yemefinge chi wtran. Konpape tfachi pu sruka.
llcha [petu sngufi ta wtran]: Konpape tfachi pu sruka, pi i chau.
Ngen-sruka: Mushkai, ngillan!
Wtran: Mushkai, chau! Kme mongeimi mai?
Ngen-sruka: Kme mongen ka, kme mongen ka.
Wtran: Chen sngu nielaimi?
Ngen-sruka: Chen sngu mai nielan? Kie kme suam mo ta mongen.
Wtran: Kmekakelimi kme kasrki tami mlen. Mlei pu ftsa, tremche, niei i pu pee?
Ngen-sruka: Kie kme suam-mo mongei, mlenol mo wesha sngu... Chen suamimi ?
Wtran: Kimpayeimi mi chumklenchi, mi kme suam-mo chi mi mlen.

5
Los dilogos (extractos) han sido reescritos y reinterpretados.

Gua N 2 - Curso de Che Sngun 2


Tayin Kuifi Sngun i We Choyn
El Nuevo Brote de Nuestra Lengua Ancestral
Ngen-sruka: Kmekechi mai mlen. Anpange! Cheu mapu mai kpaimi eimi?
Wtran: Inche mai kpan i mapu mo.
Ngen-sruka: Cheu mlei mi mapu? Alspu mleimi?
Wtran: Asln ka mapu mo.

Espaol

Nia: Aqu an eres llamado.


Dueo de casa: Ven ac. Entra en la casa.
Nia: Afuera hay un hombre. Anda a verlo, hblale al forastero. Afuera est el forastero, te
llama.
Dueo de casa: Qu asunto viene a ser?
Nia: Un caballero te quiere ver.
Dueo de casa: Anda afuera, anda a buscar al forastero. Qu entre en la casa.
Nia [le habla al forastero]: Que entre en la casa, dijo mi padre.
Dueo de casa: Hola, amigo
Visitante: Hola, padre! Vives bien pues?
Dueo de casa: Vivo bien, vivo bien.
Visitante: Qu cosa no tienes?
Dueo de casa: Qu cosa pues no tengo? En una buen condicin vivo.
Visitante: Si ests bien, buena es tu vida. Estn (bien) los viejos, las viejas, tienen [vivos] a
sus hijos e hijas?
Dueo de casa: En una buena condicin viven porque no ha habido desgracias... Qu
necesitas?
Visitante: Vengo a saber cmo ests t y tu situacin.
Dueo de casa: De buena forma, pues, estoy. Ven a sentarte! De qu tierra, pues, viniste t?
Visitante: Yo, pues, vine de mi tierra.
Dueo de casa: Dnde est tu tierra ? Vives lejos?
Visitante: En una tierra lejana.

ii. Dilogo entre un wentru (hombre) y Domingo Quintuprai, weche (joven) [Estudios
Araucanos II].

Che Sngun

Wentru: Weche, Inei pingeimi?


Domingo: Domingo pingen, fei mai i i inche.
Wentru: Mfi tripantu nieimi eimi?
Domingo: Masri yom kie tripantu nien.
Wentru: Cheu mapu mleimi?
Domingo: i chao mu mlen
Wentru: Ini pingei mi chao? Nieimi uke? Nieimi pu pei eimi?
Domingo: Nien kie lamen ka kie pei. Inche i lamen soi tremngelu, ynen-ngei inche
mo.
Wentru: Ini eimn engu mlei?
Domingo: Elupufin pu sruka, petu kuisai sruka epu tremche ka kie weche: inche i
6
lamen i wentru, inche i llalla , inche i chuchu.
Wentru: Tunten tripantu niei chi tremche?
Domingo: Inche kimlafin tunten tripantu chi i nien. Masiao tremche.

6
Llalla es suegra, visto por el ho mbre, lo que no tiene mucho sentido para un nio de 11 aos.

Gua N 2 - Curso de Che Sngun 3


Tayin Kuifi Sngun i We Choyn
El Nuevo Brote de Nuestra Lengua Ancestral
Espaol

Hombre: Joven, Cmo te llamas?


Domingo: Me llamo Domingo, ese es pues mi nombre.
Hombre: Cuntos aos tienes t?
Domingo: Tengo 11 aos.
Hombre: En dnde vives?
Domingo: Vivo con mi padre.
Hombre: Cmo se llama tu padre? Tienes madre? Tienes hermanos?
Domingo: Tengo una hermana y un hermano. Mi hermana es ms crecida, es mayor que yo.
Hombre: Quin vive con ustedes?
Domingo: Los deje en la casa, cuidan la casa dos viejitas y un joven: el hombre de mi
hermana, mi suegra?, mi abuela materna.
Hombre: Cuntos aos tiene la viejita?
Domingo: Yo no s cuntos aos tendr. Es muy viejita.

iii. Dilogo entre un visitante (wtran) conocido por el dueo de casa (ngen-sruka)
[Estudios Araucanos IV].

Che Sngun

Akui chi wtran kie sruka mo, wanki chi trewa, tripapai chi ngen-sruka. Pichi alspu
mlei chi ngen-sruka:
- Trekanange, alsktunge, putusrupange. Famo tsaku mlei, anpange.

Espaol

Llega el visitante a una casa, ladra el perro, sale el dueo de casa. A cierta distancia queda el
dueo de casa:
- Apate, oye, pasa a beber. Ac hay un pellejo, pasa a sentarte.

iv. Dilogo entre un visitante extranjero ( winka wtran) desconocido por el dueo de casa
(ngen-sruka) [Estudios Araucanos IV].

Che Sngun

Ngen-sruka: Mari mari, winkau, Kme mongeimi?


Wtran: Mai, kme mongen ka. Eimi, Kme mongeimi?
Ngen-sruka: Kme mongen ka. Kulai akuimi? Akun mlelkelafuimi?
Wtran: Pichi kulai mten akun, lloftunieimi, trekanaglepan tami sruka mo. Chen-sngu
nielaimi tfa, ngen-sruka?
Ngen-sruka: Nielan chen-sngu. Kme mai mlen.
Wtran: Fei-srkemai, tami kme mlesrken. Tryn mai tami kme mlesrkel-mo. Kme
mlei mi kumpa, tami malgen, mi pu jotm, awe kai?
Ngen-sruka: Mlekei, fils kmeli tfa.
Wtran: Kmesrki mai!
Ngen-sruka: Kintukpaimi?
Wtran: Pichi ke suam nien. Kintukpan, welu mi peniefiel, entuan i suam.

Gua N 2 - Curso de Che Sngun 4


Tayin Kuifi Sngun i We Choyn
El Nuevo Brote de Nuestra Lengua Ancestral
Espaol

Dueo de casa: Buenos das, extranjero. Vives bien?


Forastero: S, vivo bien. T, Vives bien?
Dueo de casa: Vivo bien. Llegaste hace mucho rato? ?
Forastero: Hace poco rato llegu. Te estoy esperando, vengo a apearme en tu casa. No
tienes novedad ac, dueo de casa?
Dueo de casa: No tengo novedad. Bien, pues, estoy.
Forastero: Es bueno que ests bien! Me alegro, pues, porque bien ests. Estn bien tus
compaeros, tu mujer, tus hijos y tus hijas?
Dueo de casa: Estn (bien), todos estn bien ac.
Forastero: Qu bueno pues!
Dueo de casa: Vienes a buscar (algo)?
Forastero: Tengo algunos asuntos. Vengo a buscar (algo), pero para que lo veas, manifestar
mi asunto.

Gua N 2 - Curso de Che Sngun 5

Вам также может понравиться