Direccin Regional de Educacin Huancavelica

Direccin de Gestin Pedaggica

Educacin Intercultural Bilinge

Curso Virtual Regional en Lengua Originaria Quechua

uqam
(Yo Personal)
Mdulo 1
NIVEL DE DOMINIO DE LENGUA:
AVANZADO

Huancavelica, noviembre de 2017

 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Direccin Regional de Educacin Huancavelica

Complejo Pedaggico Sordopampa - Yananaco

Jr. Castrovirreyna S/N Huancavelica

Versin digital.

Director Regional de Educacin

Policarpo Clemente Crdenas

Director de Gestin Pedaggica

Johnny Ventura Villa

Especialista Responsable de Educacin Intercultural Bilinge DREH

Elmer Castellanos De la Cruz

Especialistas de EIB en UGEL

UGEL Acobamba: Ninfa Moore Aucapia

UGEL Angaraes: Bellech Quispe Ccanto
UGEL Castrovirreyna: Armando Rolar Apari Cusipuma
UGEL Churcampa: Lucho Rubios Roque Travezao
UGEL Huancavelica: Fredy Willy Ventura Riveros
UGEL Huaytar: Gladys Ocampo Ocampo
UGEL Surcubamba: Edison Bernando Flix
UGEL Tayacaja: Urbano Sullca Zamora

Elaboracin, ilustraciones, diseo, diagramacin y cuidado de

edicin:

Elmer Castellanos De la Cruz

Derechos Reservados:

DRE Huancavelica.

2
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Introduccin

Previamente, mostramos nuestra gran satisfaccin debido a que

muchos maestros y maestras de nuestra regin vienen interesndose
en el aprendizaje y perfeccionamiento en el dominio de la lengua
quechua, variedad chanka, que en adelante llamaremos lengua
chanka. Y a la vez, expresamos nuestros agradecimientos por ese gran
gesto con la lengua y cultura regional.

Este mdulo consiste en la presentacin de actividades en torno al

NUQAM que en castellano significa YO afirmado. En torno al ser de
uno mismo o a situaciones que ocurren en nuestro cuerpo, se
desarrollarn habilidades comunicativas y lingsticas. Las actividades
se clasifican en cuatro categoras:

Actividades generales
Actividades de expresin oral (comprender y hablar)
Actividades de comprensin de textos escritos (leer)
Actividades de produccin de textos (escribir)

Y al final de cada actividad habr, en lo posible, reflexin

metalingstica que permitir comprender el funcionamiento de la
lengua, te dars cuenta cmo funciona la lengua chanka.

El enfoque que emplearemos para el aprendizaje y afianzamiento del

dominio de la lengua ser el comunicativo y textual, por lo que todo
ser a partir de textos porque consideramos que son la unidad bsica
de la comunicacin y la interaccin.

Asimismo, como nos encontramos en el marco de la educacin

moderna, emplearemos en todo momento el desarrollo del
pensamiento superior, sobre todo en actividades e interrogantes
donde impliquen la elaboracin de conclusiones y generacin de
reglas a partir de las situaciones y la creacin de textos.

3
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

LLAMKAYKUNA

Llapanpaq llamkaykuna (Actividades generales)

Imaynanpitaq chankawan sutichanchik kay Huancavelica suyupi,

Ayacucho suyupi, hinallataq Andahuaylaspiwan Chincheros llaqtapi
rimasqanchik simita?

Yachasqaykita qillqay:

..

..

..

Chanka suyuta llimpiy.

Pikunataq chankakuna karqaku?

Chankakunaqa achka llaqtakuna huk ayllullapi huusqa kaqmi

karqaku. Paykunaqa inkakuna wianantam michakurqaku, chaymi
Tawantinsuyu ruwanankuta anchallataa sasacharqaku, Manam huk
llaqtakunahinachu qasilla atipachikurqaku.

4
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Wari chinkasqanmantapunim kay chanka llaqtakunapas inkakunahina

kay Awya Yalapi hatun suyu qispichiyta munarqaku.

Chanka llaqtakunaqa kay Huancavelica suyunta, Ayacucho suyunta,

hinaspa Apurmac suyupa kay lawnin Andahuaylas, Chincheros
llaqtantam mastarikurqaku. Kay llaqtakunapim runa simita rimanchik.
Manam kay simitaqa kaqllatachu rimanchik kay Per suyupi, aswan
sapa llaqtam hukmanchatakama riman. Chaynam kay chanka
suyupipas hukmanchata rimanchik, chayraykum chankawan
suticharqaku kay siminchikta. Hukkunapa qawasqanmanihinaqa- kay
simiqa sumaq chuya simis, sumaq rimasqas.

Yachaykunamanhinaqa, chankakunaqa iskay hatun ayllus karqaku:

Hanay chankakunawan uray chankakuna. Hanaypi kaqkunas kay hatun
huu chankataqa ruwarqaku machu suyu ruwanankurayku, chaypaqsi,
Chuqlluquchamantam lluqsirmurqaniku, nispa llaqtakunata
chayarqaku. Kay quchaqa Huancavelica suyupim tarikun, Huaytarapa,
Castrivirreynapa takiranpi. Kay llaqtapa umanqa Paucar llaqtapim
tarikun (Acobamba - Huancavelicapi). Huancavelicapiwan Ayacuchom
kay hanay chankakunapa allpanqa karqa; Uray chankakunaataqmi
Ayacuchopa uraynin llaqtakunpiwan wak Andahuaylas, Chincheros
llaqtapa allpanpiwan karqa.

Chankakunaqa awqa runakunas karqaku chayraykus Qusqu llaqtataraq

inkakuna awqaq rirqaku, aswanqa manas atisqakuchu. Yawarpampapi
inkakuwan llallirqachikuspankus Andahuaylas llaqtakama
kutikamusqaku hinaspas chaypi kawsarqaku. Chaysi Andahuaylaspi
ayllunchikkunaqa sinchita chankawan riqsichikunku. Chaymi
uqanchikpas chankakaytaqa sinchita munananchik.

Tawantinsuyuman mana hukllawakuy munasqankuhawas inkakukaqa

kay chankakunataqa mitmarqaku. Mitmay ninchikqa llaqtanmanta huk

5
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

llaqtakunaman hurquytam. Chaynapich chanka ayllukunaqa huk

llaqtakunapipas tarikunku suqta pachak watamanta.

Kay chankakunapa kamachiqninqa tayta Uskuwillka karqa. Kayqaya

chiqu rumimanta ruwasqa wak valo nisqan an Paucar llaqtapi
tarikun.

Kunan, awpa kutichisqaykita kay awinchasqaykiwan tinkuchiy.

..

..

..

Simi puririchinapaq llamkaykuna (Actividades de expresin oral:

comprender y hablar)

Simiykiwan kay chirupa kaqninmanta rimariy.

(Describe con detalles y coherentemente la siguiente imagen)

Hinaspa qillqay.

6
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Kunanataq yuyaymanay. Allintachu ruwarqusqanki?........

Imaynanpi? Chaypaqy kay qillqataraq awinchay.

Describir es explicar, de forma detallada y ordenada, cmo son las

personas, los lugares o los objetos. La descripcin sirve sobre todo
para ambientar la accin y crear una atmsfera que haga ms
crebles los hechos que se narran. Muchas veces, las descripciones
contribuyen a detener la accin y preparar el escenario de los hechos
que siguen.

Musuqmanta rimariy, hinaspa qillqay kay tapukuykunamanhina.

Allintachu kaqkunata qawasqanki? (Viste bien los detalles?)

Allintachu rimaykunata qatichisqanki? (Ordenaste las ideas en
oraciones de lo general a lo particular o al contrario o de dentro
a fuera o al contrario?)
Allintachu llapa imata maypi kasqanpi kaqta rimasqanki? (has
situado los objetos en el espacio con precisin?)
Allintachu rimaykunata tinkuchisqanki (Usaste conectores
adecuadamente para unir ideas u oraciones?)

7
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Sutinpi, kaqninpikamachu hapichisqanki. (Usaste los adjetivos

adecuados?).
Tinkuchisqankichu? (Usaste comparaciones?)

Kunan chay rimarisqaykita musuqmanta qillqay.

Kunan imayna kaqninmanta rimayta yachasun. (Ahora aprenderemos

a describir).

Kay chirupa kaqninmanta rimarisun.

awpaqta, rimaykunata hurqusun (primero enumeremos):

1. Kayqa llaqtapa chawpinmi.

2. Sumaq waytakunapa atispasqanmi, sachayuqkuna.
8
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

3. Runakunam wakman kayman purichkanku.

4. Kantaqmi tiyanakunapas, chaypim huk iskay runakuna
tiyarichkanku.
5. Chimpapiataqmi taytachapa wasin sumaqllaa sayarin.
6. Iskay turriyuq, tuqusapam.
7. Kinrayninpiataqmi wasikuna tarikunku. Chay taytacha wasi kaqlla
llimpisqakamam kachkanku.
8. Kay llaqta qipanmanqa qaqa urqukunam rikurimun.

Kunanataq sapa rimaykunata tinkuchiy (ahora conecta o enlaza las

ideas):

Kayqa llaqtapa chawpinmi. Ar, sumaq waytakunapa atispasqanmi

tarikun, sachayuq. Kaynintam runakuna wakman kayman
purichkanku. Kantaqmi tiyanakunapas, chaypim huk iskay runakuna
samarichkanku.
Chimpanpiataqmi taytachapa wasin sumaqllaa sayarin, iskay
turriyuq. Kay turrikunaqa saywakunahinan sayarikun, ichaqa
tuqusapakamay.
Kinrayninpiataqmi wasikuna tarikunku, aswan chay taytachapa
wasin kaqlla llimpisqakamam tarikunku: qilluwan, llimpiwan
sumaqchasqa.
Kay llaqta qipanmanataqmi qaqa urqukuna rikurimun.

Qillqakuna awinchanapaq llamkaykuna (Actividades de

comprensin de textos escritos: leer)
Kay qillqata awinchay.

Anita sipasmanta

(Willakuy)

Anitaqa Chuntacancha sipassi.

9
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Kay sipas suqta watachayuq kachkaptinsi maman waukusqa,

chayraykus yachaywasiman mana risqaanchu.

Wiyu taytanqa sapa punchawsi uywa michiq kachasqa. Warmi

kasqanraykus yachaywasiman rinanta mana munasqachu. Anitaqa
awinchayta, yupay yachaytas munasqa. Qari kaspach riwaq,
qamtaqa yanqam hukpa wasin quntichinaykipaq kachaykiman,
nispas taytanqa hatun simiwan qaqchasqa.

Anitaqa waqapakullasqas.

Huk punchawqa, Anitaqa manas kutiykusqachu. Uywallas

waqtakurqusqa.

Taytanqa chay pachamantas mana maypi kasqanta yachasqachu.

Anitaqa Villa llaqtamansi chayarqusqa. Hatun llaqtas kasqa.

Huk chipipichkaq wasitas takaykurqusqa.

Imata!, nispas huk puka chukcha warmi kutichimun. Kastilla simi

rimaqtam munaniqa, yanqam wawaykunata pantachiwaq, nispas
mana chaskisqachu.

Chaynas, llamkayta maskaspan, sapa wasita takasqa. Manas

mayqillanpas chaskiykusqachu.

Hinaptinsi, llaqta patanman lluqsimusqa. Chaypis, trenpa purinan

anpi, wasichata yanqalla takaykusqa.

Huk waliyuq warmis lluqsirqamusqa.

10
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Maypi kaqmi kanki, wawa?, nispas nin. Mamanhinas, ayllunhinas

wiqichanta pichaykuspa kuyaykusqa.

Anitaqa pi kasqanta, maypi kaq kasqanta, imaynanpi

chayamusqanta, hinaspa imayna chayamusqantas willakusqa.

Anita, uqapas chaypi kaqmi kani, unayam ripukamurqani.

Nispas warmiqa nin. Riqsirqanim mamaykitapas, qamhina
kuyayllapaq warmim karqa. uqapahinan paypa sutinpas karqa,
Julia. Nispas chaskirqusqa.

Chay pachamantas, Anitaqa Villa llaqtapi mama Juliata yanapan:

wawankunatas yachay wasiman pusasqa, yanukuypis matikunata,
mankakunata aywillasqa, mama Juliapa qusanmansi, trenpi
llamkasqaman, mikuyninta apasqa. Tuki-tuki warma kasqanraykus
mama Juliaqa sinchita kuyarqusqa, chaysi, madrinaman tikrakusqa.

Anitaqa as chunka pichqa watayuqa kasqa. Chaysi madrinan

mama Juliaqa nisqa: Yachay wasimany riy, Anitally. Imamataq
wauypas hapiwantin ruwawaq.

Sipasqa kusisqas, yachay wasipi ua warmakunahina kayta

hamutaspan, musqusqa (1).

Yachaywasiman riptinqa manas chaskiyta munasqachu, kaypiqa

suqta watayuq wawakunallatam chaskiniku, nispas kamachiq
ninmusqa.

Anitaqa llakisqas chay yachaywasimanta kutimusqa.

11
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Ferrocarril nisqan anta yaykuchkaspansi huk rapichawan

mitkarqusqa. Sumaqcha kasqanhawas chay rapichataqa
apakusqa. Yuyayniyuq warmis chiruchanpi qillqa maytuta
awinchasqa.

Manas, chay punchawqa, kay sipastaqa mikuypas hapisqachu.

Chayhinachkaptinsi, chay apasqan rapichataqa, mama Juliapa

kuraq(2) kaq wawan, Mikicha warma, awincharqusqa, hinaspas
qaparimusqa: Anitaaaa, Anitaaa! Pitaq kay rapita qusurqanki?
Kayqaya kay yachaywasi qampaq kasqa. CEBAm sutin. Tutallansi
rinki, punchawninataqsi hina llamkanaykita ruwanki.
Musukunapaq, sipaskunapaq, yuyayniyuqkunapaqsi.

Anitaqa sinchitas kusikusqa.

Chiqapsi sipasllaqa, sapa tuta risqa. as awinchayta, yupayta

yacharqamusqaa.

Huk tutaykuyta yachaywasinman richkaptinsi, huk maqta

rimapayarqusqa, Kuyayllapaq sipas, qanwan kaytam munani,
nispan.

Chay pachamantas, Anitaqa, tikrarqusqa. Sumaq pachapakusqas

lluqsisqa, rosas waytachahina asnaristin.

Sapa kutis maqtaqa maypi suyanan anllapi rikurisqa. Sumaq yana

ternoyuqsi kasqa, chukchanpas qaspa qaspa. Hukmanchatas
hakatyasqa sapa kuti.

12
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Anitaqa, punchaw lluqsinankupaqsi nisqa: Hakuchiky chawpi

llaqtata riqsimusun, qatu wasita, purun uywakuna wasita, chiri
miskillapas mikuq.

Manam, punchawninqa llamkanin, chaymi tutallan taytaykuna

kachaykamuwan, nispas musuqa kutichimun.

Chaynas maqtaqa, yachay wasimanta Anita samamuptin, qatimusqa.

Qamwan puuytam munani, nispas nisqa.

Manam, madrinay Juliam piakunman, nispas Anitaqa kutichisqa.

Ichaqa, sipasqa sunqunpiqa kuska kaytas munasqa.

Maqtaqa, Anitapa puunanmansi, tuqunta(3) yaykurqusqa, hinaspas

puusqaku. Sapa tutas kaynalla kasqaku. Manaraq achikyaytas
maqtaqa sapa kuti pawakusqa. Qipayraq, kaypi pakasayki,
niptinpas manas munasqachu. Llamkanaymi, tayta mamaymi
piakunman, nispas musuqa ripusqa.

Anitaqa, chay musullapias hamutasqa. Sapa kutis celularninpi

qillqachakunata chay maqtanman apachisqa. Asisqaraqsi,
awinchaspan.

Huk tuta puusqankupis, maqtaqa nisqa: Anita, paqarinmi Yauli

llaqtapi hatun raymi kanqa, chaypim tayta mamay mayordomo
kanqaku. Hamunkiy mikuyllapas mallichinaypaq, paykunatapas
riqsichinapaq.

Chiqapsi, sipasqa, sumaq pachasqa, chukunpas waytasqa, illasqa.

13
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Yauli llaqtata chayarquptinqa manas ima raymipas kasqachu.

Chayraqcha qallaykunqa, nispas sipasqa suyasqa.

Unayllamantas achka allqukunaqa rikurirqamusqaku, hinaspas

wakpi kaypi tullukunata qichunakuspanku kallpakachasqaku.

Yanqa llullakuwan, nispas yapamanta sipasqa rimapakusqa.

Chayhinachkatinsi, huk yana chuku allqu rikurirqamusqa hinaspas
sipaspa qayllanman tullukunata apaykamusqa.

Imatataq kay qacha allqu muman?, nipas sipasqa kutikamusqa.

Paqarintinqa, musuqmantas maqtaqa sipaspa puanan wasipi

rikurisqa.

Chay tutaqa, Anitawan maqtaqa pianakusqas. Hatun

simimantakamas ninakusqaku. Chay chaqwata uyarispas, Mama
Juliaataq yaykurqusqa, hinaspas nisqa, Anita, kunki mana
willawarqankichu, manam kaynaqa kawaqchikchu.
Hukllawakuychikpuni. Wiksayuqpas rikuriptiykiqa rimaycha
kanman.

Paqarintinqa, musuqa ayllupiwansi warmi hurquq hamusqaku.

Mama Juliaqa, kusisqas, maqtataqa masachasqa. Aswancha,

kaypia yachasun. Ahijaday Anita yachaywasin tukunakamach
kallasun, chaymantaach maypipas wasita rantinkichik.

Chaynas, tayta mamankunaqa, kusisqaa, compadre, comadre

nispa ninakusqaku. Chay maqtaqa sapa kutis qakatyasqa.

14
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

as achikyamuqhinaa kasqa. Hinaptinsi maqtaqa rimunanpaq

atipakusqa, llamkanaymi, nispan.

Mama Juliapa ayllunqa manas kachaykuyta munasqachu,

Imaynataq musuq masaqa mana qipaykuwaqchu, warmiykiwan
kuskay aylluykikunallatapas watukamuychik, riqsichikamuychik,
nispam.

Manapunis maqtaqa munasqachu.

as achikyarqamusqaa, hinaptinsi. Chay maqtaqa allquman

tikrarqusqa, chaysi sinchillataa qir-qiryastin llapa ayllunpa hawanta
pawarqusqa.

Chay musuqa allqus kasqa.

Elmer Castellanos De la Cruz (CEBA Fray Martn de Porres

Huancavelica 2016)

(1) Imaginaba, soaba

(2) Hijo mayor

(3) Ventana

Kunan tapukuykunapa kutichiyninta akllay.

Imaynanpitaqsi chay maqtaqa mana qipayta munaqchu?

a) Allqu kasqanta musyarqunanmanta.

b) Punchawninqa llamkaqsi.
c) Punchawqa pinqakuqsi.

Imaynam kay willakuy qallaykun?

15
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

a) Anita llaqtaman ripukusqanwan.

b) Anita suqta watachayuq kachkatinsi maman waukusqanwan.
c) Anitatam taytan mana yachaywasiman rinanta munanchu,
nisqanwan.

Kay qillqamanhina, ima ninantaq mitkarqusqa?

a) Witararqusqa
b) Chuqakurqusqa
c) Tarikurqusqa

Imaynataq Anitapa sunqun kasqa?

a) Yachaysapa warmis kasqa.

b) Qasi sunqu warmi kasqa.
c) Wiyu sunqu warmi kasqa.

Imatam kay qillqa yachachiwanchik?

a) Amam mana riqsisqa runakunapiqa iinachu, nisqanmanta.

b) Warmi hurquymanta.
c) Pasawan sipas kasqanmanta.

Reflexin sobre la lengua:

Seguidamente hemos extrado del texto los 7 primeros prrafos. En

cada oracin debes subrayar el verbo. Debes tener en cuenta lo
siguiente: que hay oraciones compuestas y por eso algunas oraciones
se incluyen una o ms oraciones.

Adems, debes subrayar el sujeto de las oraciones. Unas veces el

sujeto aparece escrito y otras veces no. Y cuando no aparece se dice
que es IMPLCITO o TCITO. De ser as, debes marcar con corchete y
colocar el sujeto dentro [.]

Abajo tendrs la clave.

16
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Anitaqa Chuntacancha sipassi.

Kay sipas suqta watachayuq kachkaptinsi maman waukusqa,

chayraykus yachaywasiman mana risqaanchu.

Wiyu taytanqa sapa punchawsi uywa michiq kachasqa. Warmi

kasqanraykus yachaywasiman rinanta mana munasqachu. Anitaqa
awinchayta, yupay yachaytas munasqa. Qari kaspach riwaq,
qamtaqa yanqam hukpa wasin quntichinaykipaq kachaykiman, nispas
taytanqa hatun simiwan qaqchasqa.

Anitaqa waqapakullasqas.

Huk punchawqa, Anitaqa manas kutiykusqachu. Uywallas

waqtakurqusqa.

Taytanqa chay pachamantas mana maypi kasqanta yachasqachu.

Villa llaqtamansi Anitaqa chayarqusqa. Hatun llaqtas kasqa.

CLAVE O SOLUCIN: Contrasta tu respuesta.

Anitaqa Chuntacancha sipassi.

Kay sipas suqta watachayuq kachkaptinsi maman waukusqa,

chayraykus [Anitaqa] yachaywasiman mana risqaanchu.

Wiyu taytanqa sapa punchawsi uywa michiq kachasqa.

0 [Taytanqa]
Warmi kasqanraykus yachay wasiman rinanta mana munasqachu.
Anitaqa awinchayta, yupay yachaytas munasqa.
0 [Anita] Qari
kaspach riwaq,
0 qamtaqa yanqam hukpa wasin quntichinaykipaq
kachaykiman,
0 nispas taytanqa hatun simiwan qaqchasqa.
0

Anitaqa waqapakullasqas.
0

17
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Huk punchawqa, Anitaqa manas kutiykusqachu.

0 Uywallas
waqtakurqusqa.
0

Taytanqa chay pachamantas mana maypi kasqanta yachasqachu.

0s

Anitaqa Villa llaqtamansi chayarqusqa.

00 [Villa llaqtaqa] Hatun llaqtas
kasqa.
0

Cmo ves, la oracin quechua se comporta as: el sujeto va primero y

el verbo al final. El resto de las palabras son parte del objeto. Debes
acostumbrar a componer oraciones de este modo.

Qillqanapaq llamkaykuna (Actividades de produccin de textos:

escribir)

Escribe tres acciones que realizas durante la maana en tu hogar. El

verbo bsicamente.

1.- .

2.- .

3.- .

Ahora elabora un texto. Debes relacionar las tres acciones, pero para
que tengan una adecuada conexin debes usar CONECTORES: hinaspa
y chaymanta entre una y otra oracin.

Cmo quedara tu texto?

Ahora, a partir de este texto, extraiga las tres acciones.

18
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

uqam ninata ratachini, hinaspam miski mikuyta yanuni

chaymantam aylluywan mikuniku.

1.- .

2.- .

3.- .

Hina qatiqman, willakuy qillqayta yachasun.

awpaqta kimsa ruwaykunata qillqasun.

1.- uqam kunan tuta-tutamanta hatarirqani.

2.- uqam papa pikantita mallaqchupaq yanukurqani.

3.- uqam llamkanay yachaywasiman richakni.

Hina qatiqmanataqmi willakuya qillqasun:

uqam kunan tuta-tutamanta hatarirqani. Hinaspam papa

pikantita mallaqchupaq yanukurqani. Chaymantam
llamkanay yachaywasiman richakni.

Atispaqa sumaqta huntachiy. Kayhinata.

uqam kunan tuta-tutamanta hatarirqani. Sinchi

chirisqanhawam qillakustin hatarirqani. Hinaspam papa
pikantita mallaqchupaq yanukurqani. Sumaq aychayuq,
miskichayuqkunatam winarqani chaymi miskillaa
lluqsirqurqa. Chaymantam llamkanay yachaywasiman
richakni. Sumaq mikuskqa, kiruypas sumaq mayllasqam
manraq warmakuna chayamuchkaptin chayarqani.

Kunan kayta awinchay.

19
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

Imataq willakuy? (Qu es narra?)

Narra es relatar de una forma determina, una serie de

acontecimientos que realmente han sucedido o que han sido
inventados. Por eso podemos decir que toda narracin responde
bsicamente a la pregunta Qu ocurri?

Sin embargo, una narracin no presenta un solo hecho (por ejemplo,

se produjo un incendio). En todo caso lo que hace referir un hecho
general descomponindolo en una serie de hechos o acontecimientos
particulares (se prendi fuego en la casa, llamaron a los bomberos,
llegaron las autobombas, apagaron el incendio). Estos hechos se
relacionan temporal y cronolgicamente, se organizan en secuencias
de acciones ordenadas en el tiempo. As la pregunta en secuencias de
acciones ordenadas en el tiempo. As la pregunta a la que se responde
un texto narrativo puede ampliarse a Qu ocurri y cmo ocurri?

Kunan, tukunapaq kay Anita sipasmanta willakuyta tukupay.

Willaway, imaynam allqu kasqanta yacharquspanku llapa ayllu
karqaku?

Ma qillqay.

..

..

..

..

..

..

..

20
 DIRECCIN REGIONAL DE EDUCACIN
CURSO VIRTUAL DE LENGUA ORININARIA - QUECHUA - 2017

AHORA:

Ve a la pgina de DRE Huancavelica y resuelve las

Desarrollo de trabajos prcticos e individuales.

Participacin en foros.
Creacin o rescritura de textos orales.
Evaluacin virtual cada 2 semanas.

(fin)

21