. --.....

-"-:
:=
~-...:.:
-=uer""'-""-"'"'-'""=,i<t=~=;...:..c
'-'"'
'u . '- "' , :.....:.<.,
" -"' -....._
.. ,r'"""'
- , ._...:.:...
, -..c;: - --..........
- .....,. eoe e , , -zr: er r, _ , ___....,,_,, =..:::.-.,=-u=:..:........
.....,,id...:.:._._,..._
. . ,,-:-.;.,
."...:..,...;.
~- ..,;,~=,
,,.__.._o .. .att=--.::..
.,...,,;o,;

S.. Fen-E.deblyat Fakltesi Edebiyat Dergisi. 1997, Say 11

KONYA ALTINEKIN iLESi .ALI . PAA CAMH

. \

Yro,. Do. Dr. Osman. Kunduraci * CJ

Al_tneldn,, _Konya'ya 65 km. uzaklkta ~eni ile. olm bir merkezdir.

Yertemenln eski adi Zvank lken, 1963'te Altnekin olarak dettlrt)mltir.

Altnekin' in tarihi ok eskilere gitmektedli'. ile merkelnde yer alan

_hykteki buluntular .bu bllgUerl dorulamaktadrt. HyOkte ._hen. ~ps.aml
bir kaz ve aratrma .yaplmamtr. Koyaka ve Akaar kylerinde Roma ve
Bizans dne~lerl~e alt . mJmarl kalntlar tesbt. cllmltri. _ilenin Trk .
drief!11 yaplann,n nemlileri ise merkezdeki Zvark han ve _Ali Paa
canlsldlr. Dierleri ise ZaJmanda han ve Kowaka kyndeki eski mezarlkta
b~lunan ls~.z trbedr3 . . ' . .

AH PaJ& CamH . .
Cami Jle merkez.i nde 1854-5_5 M. (1271 H.) tarihinde Seluklu dnemi
ahap destekli cami mimarisine uygun blc;lmde dOz toprak daml ve ahap
d~s tekll - olarak .yaptintr4 (izim 1, Resim 1-2).. Vakflar Gen.e l

* Seluk Onversitesl, Fen-Edebiyat FakOltest Sanat Tarihi Bl. r. yesi

W. M. Calder; "Monuments From . Eastern Phrlga. Monnt& Asla Ml~orJs
Antlqa, Vol:Vll, Manchester, t 956, s .20 .
2 Mehmet Zeki, ".Zvark Nahiyesi", Babalk, No: 2S4i, t 'f~~lnlsari 1927; N, Ayas,
:zvark KOyO", Konya, Say:45, Konya, 1942, s .S9: W. M. cacter, A-I s.20
3 F. Cengiz Cenger, Altnekin heslndekl Tar1h1 Eserler", Altnelh oo, Say:5,_.Kony.i,
1995, s.2
4 Aptullah Kuran, ".Anadolu'da Ahap Stunlu Se1ul<h. MJ~ars~. Mau.rt A. .aj,m,
.Ankara,1972, s.186; O. Cezmi Tuncer, "Seluklularda Ahap rtO", Ulsal klltlr,

143
 1

MildOrl'nQn Konyal Altinekln ilesi 4 pafta 3~6 parselde kaytl mal

olan . cami~ Gayri - M~rkul E.skl Eserler ye Anitlar Yksek Kurulu'nun
12.06.198,. gOn ve :A-3591 sayd karanyla tescil edilmitir.
.
_ 11.05.1991
.. .
gOn
. . .
ve 1029 ~yl Kony~ J_{oruma Ku_
~ lu .kararyla da ~orum~ alanr ~ellrlenmitlr-.
Yakl~k. . 20x20 m. lOlerln~e .~re planl <:aminin dz toprak dam
rtsO 1926 ylnda drt o~uzlu_krma ~ -eklinde ~patlntr5.

. Caminin gln cej)heslndekJ ahap . direkli revakl blOmn bat _ ucunda

kesqe
.
tatan
. .
yapl~
. .
gOdk-
.
bir minaresi. . buh.inmaktadr ctesm. ~~3). So~.
ce_maat mahalll ise sekiz ah~p direin tad sundunna (!kJIldedlr. Tavan
. . rtOsO anl . hartmlnde
. . olduu. gibi. alttan kaplamal". tal tavand;r. ~t
rtOnOn .krma atya dnOtOrOlmesl esnas_nda son <:emaat mahalli v_e
minare .k_
.
tes tek c;at. ~tna
.
alnarak 1949 ylnda
. dainko Ue kapatlmtr.
. . .

1876 }'llnda \11 raa tarafindan yaptmld sylene_

n gd}( minare lle cami
kOtlesl arasda _grOlen- uyYmsuzl~k-cami ne mnarenln f~rkl tarihlerde .
yapldn dOOnd~mektcdlr.
. . ' . . . .

. .CaQ'llnln t~k gri olup, gl1 kaps -.kuzeyde ve ana eksen ()zerindedir.
iri -. kapsmm -- revakl blmde kalan ksm bugn . demir dorama _: ile
kapatlarak ~ekani bir hol.haline getlrllmlttr. . ;_. . _.
. . . .. . ' .. . \,

Giri kapsnn .tam

Ozeripdf:kl ar~c;a kitabede; Ostte fetih suresinden
. alnm br ayet, onun altnda bir dua elim lesi ve onun da alt.nda caminin
ina tarihini gsteren 1i71 H._tarihi yazhd~ (Resim 4) .
. Kitabe metni:
... .

Maaallah

"Nasru'n mJnal/4111 ve fethu'ri-gafb

.Y4 mfettlffiJ'l-ebv~b lftah fena hayr-el~EMb
se:ne 1271-H/1855-M".

------
Say:6, Ankara, 1979, s.156
.. 5 . , .
. F. Cengiz Ce9get,. a.. s.2

144
 ' .. , y, < l l ~ ~~ . . "' t: .... - 1, . , ..,..,,.-.~, . , , .
. . r: .. :. ~..... .. - ..:::..:..:... .. , .. h .-..-.,..~~, ,.~. : ::, ~--. .; .--; " --r -- -~ ,,,."' :...:.. --Sin ,.- , n tc: - ::t:f(;:

Trkesi:

Maaallah

"AUah'n yardmyla .fetih yakndr

Ey kaplan aan Allah'n-n bize de hayrl kap a

' .
Sene 1855 M."6~

camnn harim ksm mihrap duvanna,dlk be sahndan olumaktc.ldr.

Orta sahn geleneklere uygun o.arak daha geni ve yUksek t\,ltulmutur.

Harlme girite nahfel yeralmaktadr. ZemJnde ince ahap 9talar ile harlmder .
ayrlarak z_
e mhil biraz yk~k tutulmutur. . Mahfd . ahap destek1C!r
tarafi11dan tanmakta ve ortasnda kk. ksm bulunmaktadr.

Cami . ~arlmlnln mimari kuruluunun Seluklu

camllerlnln. yap
, geleneklerine uygun oldugmu bell~ltlk. Harim her srada U _ ayak olmak
. zere: drt sra halfde mihraba dik be sahna aynlmtr.' Ahap ayf1k1at
ytNa~la.'< .kesltU olup birbirine dik vazlyette.yerletlrll~l kfUk ve .byOk
yastklarla Ost rtye balanrlar. Baz sOtunlann baikJan m,i~masl _oh.p
tek yast~drlar7 (Resim .5).
,I .
.. .' Mahfel:

Harlmde, giriin hemen Uzer1nde yer _a~ mahfcl ksm drt adet ahap
direk ile tanmak~adr. Mahfele .giriin solundakJ ahap bir merdiven . He
klmaktadr. MahfeUn at ve st katlarda ahap .korkuluklar ile harlmden
. ayntd grlr. Ost kat erielllkle kadnlar mahfeli olarak k.uanlmaktadr..
. Orta.sahna gelen ksm daire formlu blr_'.kmaya (kk~) sahiptir. Kkn a_
lt
yozey kap_l amasnda tek merkezden kan insal ,erilerin oluturduu .
~~kfelek motifi yaplmtir. Mahfelin ahap korkuluklar da -blrblrlnl takip
eden
.
s motlffertnden oluan
. . bir kompo:.lsyonda dzenlenmitir (Resim 5-
. ,.
1

6), I _'

6 KJtabc metnlnn okunmas ve TOrkeye evrilmesini $alayan Prof. Or. Mikail Bayra:na
t~O.r ederim.
7 Benzer. ':l)'gulamaJar. Konya evresindeki ahJap direkli camilerde de grmekteyiz. Bkz.
Ylmaz nge, "Anadolu Mimari Sanatnda Ahap Stalak~tU SOtun Balklar " , OnasyA ,
C:lV, Say:37, Ankara, 1968, s.t 1~12,22; O. Cezmi Tuncer, a.g.-. , s .158 '

145
u..a, -~,.. o ... ~, :1 ... ,~ .,..,,
.........,...._-.,..,,;" ' " - ' -- - . . . . . . . . . - - - - . . . _ _ - , - - _ - ~ - - -- - - - - -- - - -

. Mlhrap
..
Gney cephe duvannm ort~mda, yanm daire ni ekllndedr; Ni
kavsarasnn OstO ayn formdaki profllll kademel~r 11e :nlhayetlendlrilmitir
{Resim 7). Mihrap cephesi dikdrtgen btr ahap ereve ie snrlandnJm~
Qlup ne hafif knt ya~akta~r. Mihrap_sJlmeslnln .~t ortas~a ~se yarm
marul gbek (okkollu yldz) tepelik olarak kullanlmtr; Mihrap ahnhnda
ise Arapa. "AllahN ye UMuhammed" lbarelerln)n '~rasnda mihrap ayetinin ilk
cmlesi yeralm~tadr. Mihrabn ahap erevesi oyma tekniinde yaplm
. olu~ zikzak m~tlfl~rlye sOslen~l~tlr. Bugn. yal boya lle kap~tld . n .
.estetiini ksmen bozmutur (Resim 8). ,, . . . . .

Mlnber

~uhtcmelen mlhra~ ustas tarafndan yaplm~ olan minber sade. bir

g~r0n0~ sahlpt( (Resim 9). ikl ahap creln' tadt y~m daire .keiricrt bir
k~pya _sahiptir (Resim 1O)'. Yan aynahkla~ ve
k~rkUluklan akma tekntln~e .
yaplmtr. - SOprgellk k_sm l~e be adet ~ursa .k emerli ni . ,eklinde .
dlizenlenmitlr'
.
(Resim 1o.. Minber kknn... . Ozeri piramidal bir kOlah .ile ..
rtp.o-: olup kkn alt tarafnda korkuluk yOzeyl~e arkfelek motifinin
llendllnl grmekteyz8. c;gen formlu yan
aynabklarda 'se : kabara balkl
lvllerle9 .aplike. edil~l MOhr~o. SQleym .
an. motlft 1O .~t~gen bir ~o ne
'

yerletirilmi
. .
. dumdadr
. .Pano . evresi. ~e krku1Qklar boyunca lkJ hatl
dalga motifi ile sOslenrnltlr (Resim 12.).

8 arkfelek rrioti~nln bu camide ok sk 'kullanld.tn grmekteyiz. Mihrap tepell1nde, '

.. mihrap yat aynalannda ve kadnlar mahfelinin kma albnda arkfelek eklinde; .orta
sahn tavann ortasndaki emse motifti komp.~zJsyontann bOlg~ekl dier camilerde ve
sivil mimarlk 6rnek)erlnde ska kuJlanlmtr. Bk.. Osman Kunduraci, l~t Toroaloda
llnan Gelenebel, Kontlar. Konya, 199$. (S. Q. Sosyal 8111mler . Enstits,
Baslmam Doktora Tel) .
9
' Ylmaz. nge, 'Trk Mimarisinde lvlll Tezylnat"i ArkeoloJl".S&n~t Tarlhl Dergisi, .
Say :4, iz.mir; 1988, s.19-aB . . . . . .
Zeki KUiolu, "Trk Sanatnda Mohr-1 l: Sa~:61, lstabul, t 990, s.32; .
. 10
SO!eyma'.n",
Sadi B.yram, 'TOrk. ~ltOrOnde MOhr-o SOleyman, Sanat Tori~lade lkonopaflk
Arattnalar selnerl Gler inal' An.ajan, Ankarc\, .1 993, s.61 -72; Nusret
am, 'TQrk ve lslam-Sanaamda All Kollu Yldz. (MUht-1 SQleyman}\ Ylu ne
.Anapn, Konya, 1993,- s.2.07-230

146
 Tavan

: ravan .. yOzeyl . sslemc~lz_ olup '. alttan . c;ak~~l :_tal tavan

1
ekllndedJ r 11 Ancak orta sahn~ tavan dier blmlerden f~rkl bi.r .
dzenlemeye sahl_ptir. .Burada tavan yzeyi O . eit pa:noya ayrlmtr. .
. . . .
Ortada kalan pan~~un ierisi t~k merkezden kan nlar e~lndekl ~mse
m otltu bir. kompozsyo:a ~ahlptr12 (Resim 13)".
_ iki yannda kalan dier
. panolann leisl .de bir birine 452 ilk. alarla dik kesen ve ,merkeze doiu
kOc;Olen piramidal bir rt takJldl .kQmpozlsyon. ile doldurul.mutur> Bu tt.fr ..
tavan k~mpozi~onlanni blgeye yakn dier camllerd~ t.3 ve Beyehir
evreslnd.eki
. konut
. mJmarlsl
. rneklerinde
. .de. grmekteyiz
. 1'4. ,
KOrso. .

Caminin bat duvanndakl iki pencerenin arasnda, duvar iine yari~

d_a lre eklinde hafife girinti yapan k~A~ bir ni gibi yerletlrilml~tlr. l{Qrs, .
ahaptan korkuluklara sahip oup profll.li bir konsol .ile tarm.ak.tadr. Konso .
1 .

.yUz;eyl kirmz.J ve lacivert boyalar ile baklava dlllmll bir bordOrie sOslenmltir .
. . ,. . .. ' '' j .. ' ' ' . . . . : . .
KOrsO niinin evresi ls_
e flgenlc~en oluan -b~r snme ile evriJnttlr (Resim .
, ' '

14) . .

Duvar. Yilzeylerl: ..
cam hartmlnln duvar y0zey1drt ynden epeevre dolaan s~sle:ne
: b_
o rdrlerl .ve yaz panolanyla .dolcurulnuti.r. B sslemeler ka)eO)ll ve
bask teknikleriyle. uy~lanm olu_
p qnl harlml olduka :zengin _bir ssleme .
ne "renkJendirllmltir (Resim 15) . Pem:.ere aral.annd_a kalan ~oluklar yu
pl\nolanyla doldurulmutur. Panolann erc;evel~r1 'V' eklinde . alan yapr~k.
' 1

.ve Oc;genlerln ,karhkl veya yanyana dlzJlmeslyle oluan geometrik bordrler

ve ladvert renkteki dz eritler il~ snrlandrlmtr. Pano lc;lednlri
. de ayet ve
.

11 . . TOrk ml~i'lslnde gOrulen ahap tavanlar kon~sunda blc.z. 'r'lmaz nge~. "Seluklu ve.
JJeyllklerde Ahap Tavanlar; Autlrl ltoif~rular, Say:V, Ankara, 1~75, s.179-
19S . . . . .
12 Ylmaz nge; "Konya Evinin Te.ylnatt, Tir~ Halk . Mlarlsl . Smpotym
BHdlrllerl, Anka~. t 991, .s.139
13 Yaar , E.rdemlr, Konya v evreslndeld. Nw"fli Abtap ~lier, Korw~. tc,185 (S.(t
Sos~al e,niler EnstttOsQ, Baslmam Doktora Tezi} . . .. .
14 . Osman Kunduraa, at Torolarda llnan Gelenekael Kontlar, Konya, ~ 995
.es.O. Sosyal BUlmler Enstoso Ba.slm:amt Doktora TezJ) . . .

147
 esma9 . hOsna y_az istifleriyle dolduruld~unu .gryoruz'. Bu . panolarn
zerinde ise harim. duvarn _ O ynden dolaan aye~-el krs yaz kua

. onun stnde ete bakJa~a dlllmU bordr soso dolamaktadr: Yaz ve bJtkJsef
. sO.Slemeler fra He sva zerine <alemll olarak llenmlken bordr sslemeleri
bask tekniinde. yaplmtr15. BordOrle~e tek blJ motif tesblt ~dHlp onun
. tekrar edilmesiyle elde . edl1mi_tr. Pencereledn yari yzlerinde ise bitkisel
motifli kompozisyonlar ~gulanmtr. Bu kompozlsyonlar; yldz gbekli, U-
yaprakl . eyrek papatya motifleri ve _gelllgOz.el ekillerden meydana
g~lmektedJr (~m 16).
i .

Sancak
. . . .
Camide kJ paral
yapraktan oluan bir sancak bulunmaktadr. Sancak
. .
paralarnn etraf simli pOskUller ne evrilmitir. Sancan tahrlb olmu
k~mmda: Konya Vllayet~nde EsblkeAn. (Cihanbeyli) kazasnda Zvark
. kay~lnde Byk Camii erife Oyi)z gut-a'snm yadlgand~r. Sene 1211 "
ibaresi yeralmaktad~r l 6. Dierinde Jse besmele ile.balayan bir ayet-1 keri~e
bulunmaktadr.

Snu

. Konya ve evresinde.tarihi b.lllnen .ahap destekli camilerden Beyehir-

. Kreli, Kk, aV\:I. veBayndr kyO camll~rt ,ile Doanhlsar Ulu camisinin 13- ..
. .
1. yOzyllara tatthlendlrilmesl srasnda ZNan_k (AltmekJn) AU Paa Camlsl'nln
de bu tarihlerde. yaplm olabllecel eri -sOrlmektcdr11. Konya llg~
Yukanlll Caml~I Kebir (1266 H.)18,_Fazl Caml (1296 H.)19~ Konya Sill~ .

15
Bask tekniinde yaplm duvar sOslemelelnl Hadlm'dekl Ahmet Salt Ha:tlmolu evinde
de gormekteytz. Bkz. o. Kunduraa, a.s.e,, s.69
Sancak Qzelndekl yaz lar okuyan Koriya MOzesl Arkeolou Yusuf Benll'ye teekkr-
0

16
edeJ1m. .
11 Yqar Erdemir, "Konya-Beyehir Bayndr KOyQ Cami", VAkflar i>eqlst, Say:19,
Ankara, t 985, .s. 197
t"s o. ~ t Tunce~. a.,., s.160; A. Ziya tnilr, Ilgn YkantjU KlyQ XIX,
Yeiiyla Alt ld Ahf.&p . C.iel . 6,nel, Konya, t985 (S.0. Fen-Edebiyat Fak.
ArkeoloJt-Sanat Tarihi soamu . Baslmam Llsans tezi)
. 19 :
.A. Ziya imir, Jlgi Yllai~lill K~yl XIX, Ylzytla. At iki . ~h,ap C.!111
tneil, Konya, 1985 (S.0. fen,Edeblyat Fak. Arkeoloji-Sanat Tarlh"BHlm~ Baslmami
U~Tezl)
 ..- !R - , -r-r: e l I' , ,.-~,.,, . c r:Wt'-o;:~.--c-
,.,.:,c;,c-c>=>= <"-', - ~,,---.,_r._..._.
' , .._ _ "-".~,r>O>QGO,_..,...._.
....__ ~ ;j,11,S:'rt?tfe::" '"t'" r,n>d~t( 3:"t'1c,._ l WCC lt)Ttrt p , ' \r?> ._ .( !l:07d'' th r )

,, .

. '

Akmahalle eamu (1280 H.) ve Meiayakas Camileri (1289. H.)20 ile yakn
ben~ritkler gstermektedir.
.
AU Paa cams yukanda

ad
'
geen 113-1 s yz.yl.
camllerJnden .esinlenerek_yaplm ahap cami gelen.eklerini yaatan iyi bir
rnekti~. Ancak caminin Jleti s~r01en tarihlerde yapildn gsteren herhangi
bit vesllu\ya sahip deiliz. 1211 H. tarihli sancakta bellrtien BOyk Cam
mulltenelen
.
bugOnkO. yapnn yerinde bulunan
.
eski cam
.
olmaldr.
.
Camfrln
. '

. 1854-55 tarihini tayan mevcut. kitabesi bugQnkO yapnn ina kitabesidir.

. Altnekin - Ali Paa Cami. mimari kuruluu . ve ahap sOslemelerl
.
ile 18-19.
yzylda Konya ve evresinde ska grlen: ahap camilerin tipik bir rnei
. '
olarak karmza c;kmaktad~r.

_.,,,

) '

j
2.0 . . .
H,a.san z.nder, "Korunmas ve )narlmas ereken Bir Sanat Belgemiz: sue. V, MIHI
. Tlrkolofl Konreslnde , Sunulan IUdlrl 27~9.1983

. 149
 ..
.. 1 '
1
1
. 1
!1

t
.1 !1
1 : 1
: 1 1
1 : 1 1
1 1 1: . : . . : 1 I
1 1 -~;26_ 1; 11 '
L........... ,..:... .. .:.;
1
1
r
t 1
1 1

1. . 1 '

1 . .. l
1 1 .

1 1 1 1
Q

~r-----;.-___:. -..-.-::.- :::::~:.-:b o
1

:(ffrr;:;fj1003 !;i
1
1 1
1

j
1 l;:::::i"" 1
. -,~:!'" " - :11 1 1
1 1
1 1. :. 1
. 1 1

1
1 ':

1;
t ,
: r
t . :., :
-~ ~~-~---:~ .:. -~:-.b,._- =-~~~-~----:----'-w---

~ '"' - - - - - - - - - -, r- - - . - -- - -- -
. ! 1 1 . 1 l
1 . ,
.r

~
. l I :
1 1
1 1 ' !
1 I
! 1 1'
1 1
r
1
1
1 1
1

1 . .

( '
L ... .. - ____,_. . ___._ . .-_-~-~---. . .-._-_-_. . ._--_-_-_-_-_ _:_a._: - - - - - - a -

o 1 2. . 3 5rr
~ 1 1 mf
. L::::._~--r-------- O. Kundurac - 1995
..
,:

ZM 1~ Altnekin Ali.Paa Camii Plan.~~~'."~ -

 -~:' . . ..
;;.

~~1~1r~-~~:'.:~:Jl.2.:. :1~~~.::.~~-::.~.~1~,1.1 .':t {/.1':;f~~t~~-: ~ .~~::1/~ ~1~f.....

Resim l - Caminin Giri Cephesinde~ ;enel Grn

Resim 2- Minarenin Grn .

151
..

Resim 4- Cami Kitabenjn Grn

152
 , .. .,;o, ,,,. ,

. Resim 6- Kadnlar Mahf~li k.masnn Alt Yzeyindeki emse Motifi

153
 R~sim 7- Cami Mihrabn
' .
n Genel Grn
.

Resi") 8- Mihrap
.
Alnl
.
ve Tepeliinin GrUn

154
'

Resim 9- Mihrap ve Minberin Birlikte -grn

Resim 10- Minberin Yan.Aynaliiidan Genel Grn '

155
, r ,c--O', ,; ~..:...,
...:...:..:.=r.,....=
_.,_,_
. .,,..
. ,,.._,."-'
'' ~~~-~~ - - ~ ~ -- ~- - - - - - - - - - -- - - -

Resim 11-Minber Yan Y~ndeki

.
Sivri. Kemerli Niler

1 .

Resim 12- Minberin Yan Yzndeki Mhr- Sleyman

) .

156
Resim -13- Caminin Ortasahn Tavannda~ Grn

,. .

rn 14~ Krs ve Du~ar Yzeyinde.ki Yaz Kuaklar.

Resi_

157
 Resim 15~ Cqmi i Cephesini Dolaan Yaz Kuaklar

Resim 16- Pencere Bol~klarnn YanYzeylerindeki Boyal Ssleme

,,

158
Resim 17- Camid,e Bul_u nan Sanca~n GefnelDurumu

Resim 18- Sancci~n Ypranm ~aras .

l59