Περιεχόμενα

Ευχαριστίες .................................................................................9
Γράμμα προς τους αναγνώστες ............................................... 11
Πώς να διαβάσετε και να χρησιμοποιήσετε αυτό το βιβλίο ... 15
1. Βοηθώντας τα παιδιά να διαχειριστούν τα
συναισθήματά τους .............................................................. 19
2. Εξασφαλίζοντας τη συνεργασία ....................................... 83
3. Εναλλακτικές αντί της τιμωρίας ..................................... 136
4. Ενθαρρύνοντας την αυτονομία ....................................... 203
5. Έπαινος.............................................................................. 252
6. Απελευθερώνοντας τα παιδιά από μαθημένους
ρόλους ............................................................................... 293
7. Συνδυάζοντας όλες τις δεξιότητες στην πράξη ............. 327
Περί τίνος πρόκειται, τέλος πάντων; ................................. 337
Επίλογος ................................................................................ 339
Πολλά χρόνια αργότερα................................................... 341
I. Οι επιστολές............................................................. 349
II. Ναι, αλλά… Τι κάνουμε αν;… Και στην
περίπτωση που;… ................................................... 375
III. Η μητρική τους γλώσσα ........................................ 395
30ή επέτειος ...................................................................... 405
Η επόμενη γενιά ............................................................... 407
Βιβλία που μπορεί να σας ενδιαφέρουν.............................. 477
Ευρετήριο............................................................................... 479
 6

Απελευθερώνοντας τα παιδιά
από μαθημένους ρόλους

Μ Ε ΡΟΣ Ι

Θυμάμαι τη στιγμή που γεννήθηκε ο γιος μου, ο Ντέιβιντ. Εί-

χαν περάσει πέντε δευτερόλεπτα και δεν είχε ακόμα αναπνεύ-
σει. Ήμουν τρομοκρατημένη. Η νοσοκόμα τον χτύπησε στην
πλάτη του. Καμία αντίδραση. Η ένταση ήταν βασανιστική. «Εί-
ναι ένας πεισματάρης!» είπε. Καμία απάντηση ακόμη. Έκλαψε
τελικά μια στιγμή αργότερα – με αυτό τον διαπεραστικό ήχο
του νεογέννητου. Η ανακούφισή μου ήταν απερίγραπτη. Αλλά
αργότερα εκείνη την ημέρα έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέ-
ται: «Είναι πραγματικά πεισματάρης;».
Μέχρι να τον φέρω στο σπίτι από το μαιευτήριο, είχα τοπο-
θετήσει το σχόλιο της νοσοκόμας στη θέση του – ανόητα λόγια
μιας ανόητης γυναίκας. Φανταστείτε να βάζετε μια ετικέτα σε
ένα βρέφος ούτε μισού λεπτού ζωής!
Και όμως κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών,
όταν συνέχιζε να κλαίει ανεξάρτητα από το πόση ώρα τον χτυ-
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 293

πούσα στην πλάτη ή τον κουνούσα, όταν δε δοκίμαζε ένα και-

νούριο φαγητό, όταν αρνιόταν να πάρει τον υπνάκο του, όταν
αρνιόταν να μπει στο σχολικό για τον παιδικό σταθμό, όταν δεν
ήθελε να φορέσει πουλόβερ μια κρύα μέρα, η σκέψη περνούσε
φευγαλέα από το μυαλό μου: «Είχε δίκιο. Είναι πεισματάρης».
Θα έπρεπε να ήξερα καλύτερα. Όλα τα μαθήματα ψυχο-
λογίας που είχα πάρει προειδοποιούσαν για τους κινδύνους
της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Εάν κολλήσετε σ’ ένα
παιδί την ταμπέλα του αργού μαθητή, είναι πιθανό να αρχίσει
να βλέπει τον εαυτό του σαν έναν αργό μαθητή. Αν θεωρήσα-
τε άτακτο ένα παιδί, το πιθανότερο είναι ότι θα αρχίσει να σας
δείχνει απλώς πόσο άτακτο μπορεί να γίνει. Ήξερα ότι το να
βάζει κανείς ταμπέλα σε ένα παιδί έπρεπε οπωσδήποτε να απο-
φεύγεται. Συμφωνούσα απόλυτα και ωστόσο δεν μπορούσα
να σταματήσω να σκέφτομαι ότι ο Ντέιβιντ ήταν ένα «πεισμα-
τάρικο παιδί».
Η μόνη παρηγοριά που είχα ήταν να ξέρω ότι δεν ήμουν η
μόνη. Μία φορά τουλάχιστον την εβδομάδα, θα άκουγα κά-
ποιον γονιό, κάπου, να λέει:
«Το μεγαλύτερο παιδί μου είναι το πιο προβληματικό. Το
μικρότερο είναι ευλογία».
«Ο Μπόμπι είναι γεννημένος νταής».
«Ο Μπίλλυ είναι αδύναμος χαρακτήρας. Ο καθένας μπορεί
να τον εκμεταλλευτεί».
«Ο Μάικλ είναι ο δικηγόρος της οικογένειας. Έχει μια απά-
ντηση για τα πάντα».
«Δεν ξέρω πια τι να ταΐσω την Τζούλια. Είναι τόσο επιλε-
κτική με το φαγητό της».
«Είναι σπατάλη ν’ αγοράζω οτιδήποτε καινούριο στον Ρίτσι.
294 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

Διαλύει ό,τι πιάνει στα χέρια του. Αυτό το αγόρι είναι σκέτη
καταστροφή».
Συνήθιζα να αναρωτιέμαι πώς άραγε αποκτούσαν αυτά τα
παιδιά ταμπέλες στο ξεκίνημα της ζωής τους. Τώρα, μετά από
όλα αυτά τα χρόνια που ακούω τι συμβαίνει μέσα στις οικογέ-
νειες, συνειδητοποιώ ότι η απόδοση στο παιδί ενός ρόλου μπορεί
να ξεκινήσει πραγματικά πολύ αθώα. Για παράδειγμα, ένα πρωί
η Μαίρη λέει στον αδελφό της: «Φέρε μου τα γυαλιά μου».
Ο αδελφός της λέει: «Πάρ’ τα μόνη σου και σταμάτα να δί-
νεις εντολές σαν να ’σαι το αφεντικό».
Αργότερα η Μαίρη λέει στη μητέρα της: «Βούρτσισέ μου τα
μαλλιά και φρόντισε να μου λύσεις όλους τους κόμπους». Η
μητέρα της λέει: «Μαίρη, πάλι γίνεσαι αυταρχική».
Πιο ύστερα η Μαίρη λέει στον μπαμπά της: «Μη μου μιλάς
τώρα. Βλέπω την εκπομπή μου στην τηλεόραση». Ο μπαμπάς
της απαντά: «Αυτό θα πει αυταρχικότητα!».
Και, σιγά σιγά, το παιδί στο οποίο έχει δοθεί αυτό το όνομα
αρχίζει να παίζει το παιχνίδι. Εξάλλου, αν όλοι αποκαλούν τη
Μαίρη αυταρχική, τότε αυτό πρέπει να γίνει.
Ίσως να αναρωτιέστε: «Τι πρόβλημα υπάρχει να σκέφτε-
σαι ότι έχεις ένα αυταρχικό παιδί εφόσον δεν το αποκαλείς
έτσι;». Αυτή είναι μια σημαντική ερώτηση. Μπορεί ο τρόπος
που ένας γονιός σκέφτεται για το παιδί του να επηρεάσει τον
τρόπο που το παιδί σκέφτεται τον εαυτό του; Προκειμένου να
γίνει πιο ξεκάθαρη η σχέση μεταξύ του πώς οι γονείς βλέπουν
τα παιδιά τους και πώς τα παιδιά βλέπουν τον εαυτό τους, ας
δοκιμάσουμε τώρα αυτό το πείραμα. Καθώς διαβάζετε τις τρεις
επόμενες σκηνές, φανταστείτε σε κάθε μία από αυτές ότι είστε
εσείς το παιδί.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 295

Σκηνή Ι: Είστε περίπου οκτώ χρονών. Ένα βράδυ μπαίνετε

στο καθιστικό του σπιτιού σας και βρίσκετε τους γονείς σας να
φτιάχνουν μαζί ένα μεγάλο παζλ. Μόλις τους βλέπετε, ρωτάτε
αν μπορείτε να φτιάξετε κι εσείς το παζλ μαζί τους.
Η μητέρα σας λέει: «Τέλειωσες κιόλας με τα μαθήματά σου;
Δεν έχεις καμία απορία;».
Απαντάτε: «Ναι», και ρωτάτε ξανά αν μπορείτε να βοηθή-
σετε με το παζλ.
Η μητέρα σας ξαναλέει: «Σίγουρα δεν έχεις καμία απορία
με τα μαθήματά σου;».
Ο πατέρας σας λέει: «Σε λίγο θα σε εξετάσω στα μαθημα-
τικά σου».
Ζητάτε και πάλι να σας αφήσουν να βοηθήσετε.
Ο πατέρας σας λέει: «Παρακολούθησε προσεκτικά πώς κά-
νουμε το παζλ η μαμά σου και εγώ, και μετά θα σε αφήσουμε
να δεις μήπως μπορείς να προσθέσεις κι εσύ ένα κομμάτι».
Καθώς αρχίζετε να χαμηλώνετε το χέρι σας για να βάλε-
τε ένα κομμάτι στη θέση του, η μητέρα σας λέει: «Όχι, αγάπη
μου. Δε βλέπεις ότι αυτό το κομμάτι έχει μια ίσια πλευρά; Δεν
μπορείς να βάλεις μια ίσια πλευρά στη μέση του παζλ!». Ξε-
φυσάει εκνευρισμένη.

Πώς σας βλέπουν οι γονείς σας;

____________________________________________________________________________________________________

Πώς σας κάνει να αισθάνεστε ο τρόπος που σας βλέπουν;

_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________
296 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

Σκηνή ΙΙ: Το ίδιο σκηνικό. Μπαίνετε στο καθιστικό του

σπιτιού σας και βρίσκετε τους γονείς σας να φτιάχνουν ένα
μεγάλο παζλ. Τους ζητάτε να τους βοηθήσετε.
Η μητέρα σας λέει: «Δεν έχεις κάτι άλλο να κάνεις; Γιατί δεν
πας να δεις τηλεόραση;».
Το μάτι σας εντοπίζει ξαφνικά ένα κομμάτι για την καμινά-
δα. Πάτε να το πιάσετε.
Η μητέρα σας λέει: «Πρόσεχε! Θα καταστρέψεις ό,τι έχου-
με κάνει».
Ο πατέρας σας λέει: «Δεν μπορούμε ποτέ να έχουμε μια
ήρεμη στιγμή;».
Εσείς λέτε: «Σας παρακαλώ, μόνο αυτό το κομμάτι!».
Ο πατέρας σας λέει: «Δεν τα παρατάς ποτέ, έτσι;».
Η μητέρα σας λέει: «Εντάξει, μόνο ένα κομμάτι, αλλά αυτό
είναι όλο!». Κοιτάζει τον πατέρα σας, κουνάει το κεφάλι της
και σηκώνει το βλέμμα της.

Πώς σας βλέπουν οι γονείς σας;

_____________________________________________________________________________________________________

Πώς σας κάνει να αισθάνεστε ο τρόπος που σας βλέπουν;

_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Σκηνή III: Το ίδιο σκηνικό. Καθώς βλέπετε τους γονείς

σας να φτιάχνουν ένα παζλ, πλησιάζετε πιο κοντά για να δείτε
καλύτερα.
Ρωτάτε: «Μπορώ να βοηθήσω;».
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 297

Η μητέρα σας γνέφει και λέει: «Φυσικά, αν το θέλεις».

Ο πατέρας σας λέει: «Πάρε μια καρέκλα».
Βλέπετε ένα κομμάτι που πιστεύετε ότι ανήκει στο σύννεφο
και πάτε να το τοποθετήσετε στη θέση του. Δεν ταιριάζει.
Η μητέρα σας λέει: «Παραλίγο!»
Ο πατέρας σας λέει: «Τα κομμάτια με τις ίσιες πλευρές πάνε
συνήθως στις άκρες».
Οι γονείς σας συνεχίζουν να φτιάχνουν το παζλ. Μελετάτε
την εικόνα για λίγο. Επιτέλους, βρίσκετε το σωστό σημείο για
το κομμάτι σας.
«Κοιτάξτε, ταιριάζει!» λέτε.
Η μητέρα σας χαμογελάει.
Ο μπαμπάς σας λέει: «Το πάλεψες πραγματικά με αυτό το
κομμάτι».

Πώς σας βλέπουν οι γονείς σας;

_____________________________________________________________________________________________________

Πώς σας κάνει να αισθάνεστε ο τρόπος που σας βλέπουν;

_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Ξαφνιαστήκατε με το πόσο εύκολα πήρατε το μήνυμα για

τον τρόπο που σας βλέπουν οι γονείς σας; Μερικές φορές δε
χρειάζονται παρά λίγες λέξεις, ένα βλέμμα, ή ο τόνος μιας φω-
νής για να μάθετε ότι είστε ένα «αργό και ηλίθιο» άτομο, «ένα
παράσιτο», ή ένας κατά βάση αγαπητός και ικανός άνθρωπος.
Το πώς σκέφτονται οι γονείς σας για εσάς μπορεί συχνά να σας
298 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

κοινοποιηθεί σε δευτερόλεπτα. Αν πολλαπλασιάσετε αυτά τα

δευτερόλεπτα με τις ώρες της καθημερινής επαφής γονιών με
τα παιδιά τους, θα αρχίσετε να συνειδητοποιείτε πώς μπορούν
δυναμικά νεαρά άτομα να επηρεαστούν από τον τρόπο που τα
βλέπουν οι γονείς τους. Όχι μόνο επηρεάζονται τα συναισθή-
ματά τους απέναντι στον εαυτό τους, αλλά και η συμπεριφο-
ρά τους.
Όταν κάνατε αυτή την άσκηση και οι γονείς σας σας θεώ-
ρησαν «καθυστέρηση», νιώσατε μήπως την εμπιστοσύνη σας
να πηγαίνει περίπατο; Θα επιχειρούσατε άραγε να συμμετέχετε
περισσότερο στην κατασκευή του παζλ; Νιώσατε μήπως απο-
γοήτευση γιατί δεν είχατε την ίδια γρηγοράδα με τους υπόλοι-
πους γύρω σας; Μήπως είπατε στον εαυτό σας: «Τι νόημα έχει
να προσπαθήσω;».
Όταν θεωρηθήκατε «ενόχληση», αισθανθήκατε ίσως ότι
έπρεπε να επιβληθείτε για να μη σας απορρίψουν; Μήπως νιώ-
σατε ότι δε σας αποδέχονταν, αισθανθήκατε ίσως μια κάποια
ήττα; Ή μήπως αισθανθήκατε θυμό – σαν να θέλατε να χαλά-
σετε το ηλίθιο παζλ τους και να τους εκδικηθείτε;
Όταν θεωρηθήκατε ένα κατά βάση αξιαγάπητο και ικανό
άτομο, αισθανθήκατε ίσως ότι θα μπορούσατε να συμπεριφερ-
θείτε με έναν αξιαγάπητο και επιδέξιο τρόπο; Τα λάθη που μπο-
ρεί να κάνατε, θα σας έβαζαν στον πειρασμό να εγκαταλείψετε
ή θα λέγατε στον εαυτό σας να δοκιμάσει και πάλι;
Όποιες κι αν ήταν οι αντιδράσεις σας, μοιάζει αρκετά ασφα-
λές να συμπεράνουμε ότι ο τρόπος που βλέπουν οι γονείς τα
παιδιά τους μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο τον τρόπο με τον
οποίο βλέπουν τα παιδιά τον εαυτό τους αλλά και τον τρόπο
με τον οποίο συμπεριφέρονται.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 299

Αλλά τι γίνεται αν για κάποιον λόγο έχει ήδη δοθεί σ’ ένα

παιδί ένας ρόλος; Σημαίνει άραγε ότι θα πρέπει να παίξει αυτό
τον ρόλο για όλη του τη ζωή; Θα μείνει κολλημένο σ’ αυτόν ή
μπορεί να απελευθερωθεί και να γίνει οτιδήποτε έχει την ικα-
νότητα να γίνει;
Στις επόμενες λίγες σελίδες θα δείτε έξι δεξιότητες οι οποίες
μπορούν να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε γονιό θέλει
να απελευθερώσει το παιδί του από μαθημένους ρόλους.

Για να απελευθερώσετε τα παιδιά από μαθημένους ρόλους

1. Αναζητήστε ευκαιρίες για να δείξετε στο παιδί μια νέα

εικόνα του εαυτού του.
2. Βάλτε τα παιδιά σε καταστάσεις όπου να μπορούν να
δουν μια διαφορετική εικόνα του εαυτού τους.
3. Αφήστε τα παιδιά να σας κρυφακούσουν να λέτε κάτι
θετικό γι’ αυτά.
4. Υποδείξτε τη συμπεριφορά που θα θέλατε να δείτε.
5. Γίνετε ένας ζωντανός σκληρός δίσκος για τις ξεχωρι-
στές στιγμές του παιδιού σας.
6. Όταν το παιδί σας συμπεριφέρεται σύμφωνα με την
παλιά του ταμπέλα, δηλώστε του τα συναισθήματά
σας και/ή τις προσδοκίες σας.
 ΑΝΑΖΗΤΗΣΤΕ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΞΕΤΕ ΣΤΟ
ΠΑΙΔΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΤΟΥ

Ζημιάρης Παραπονιάρης

Ήθελα να φάω Μου αρέσει όπως το είπες.

Έχεις αυτό το παιχνίδι απ’ όταν σάντουιτς με Το έθεσες
ήσουν τριών και μοιάζει σχεδόν φιστικοβούτυ- ξεκάθαρα
σαν καινούριο. ρο σήμερα για και χωρίς
μεσημεριανό. γκρίνια.

Αργή Αναξιόπιστη

Ήμουν έτοιμη να τηλεφωνήσω στον επι-

σκευαστή του ψυγείου, όταν ανακάλυψες Παρά τα όσα έχεις στο μυαλό σου, θυμήθη-
ότι είχε χαλαρώσει η πρίζα. Μα πώς το σκέ- κες να ελέγξεις στα χαμένα για τα γάντια
φτηκες αυτό; σου. Αυτό σημαίνει υπευθυνότητα!
 ΒΑΛΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΟΠΟΥ ΝΑ ΜΠΟ-
ΡΟΥΝ ΝΑ ΔΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥΣ

Σκανταλιάρης Ξεχασιάρα

Τζίμμυ, θα λείψω σήμερα το απόγευμα, Χρειαζόμαστε δύο λίτρα γάλα.

οπότε σου αναθέτω το τάισμα Νομίζεις ότι είναι πιο ασφαλές
και τη βόλτα του σκύλου. να βάλεις τα λεφτά στο πορτο-
φόλι ή στην τσέπη σου;

Άτσαλη Άπληστος

Σάρα, θα σφίξεις με το κατσαβίδι τα πόμολα Τόμμυ,μοίρασε,σεπαρακαλώ,

σ’ αυτά τα συρτάρια; αυτάταφιστίκιαώστεναπάρει
ο καθένας το μερίδιό του.
ΑΦΗΣΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΣΑΣ ΚΡΥΦΑΚΟΥΣΟΥΝ ΝΑ
ΛΕΤΕ ΚΑΤΙ ΘΕΤΙΚΟ ΓΙ’ ΑΥΤΑ

Κλαψιάρης

Μαμά, έπρεπε να ’βλεπες Άπλωσε απλώς το χέρι του

τον εγγονό σου σήμερα να και συνέχισε να μιλάει με τον
κάνει την ένεση για την αλ- γιατρό. Και αυτές οι ενέσεις
λεργία του... πονάνε, ξέρεις!

Πανικοβάλλεται εύκολα

Ο Χάρρυ και εγώ φτιάχναμε ....αυτός έριξε ένα καπάκι στο

ποπ κορν και έπιασε φωτιά τηγάνι και έσβησε τη φωτιά.
το λάδι στο τηγάνι. Ενώ εγώ Αυτό θα πει να έχεις ψυχραι-
σκεφτόμουν τι να κάνω... μία την κρίσιμη στιγμή!
 ΥΠΟΔΕΙΞΤΕ ΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΟΥ ΘΑ ΘΕΛΑΤΕ
ΝΑ ΔΕΙΤΕ

Δεν ξέρει να χάνει

Έι, νόμιζα ότι θα σε νικούσα! ∆εν έχει Ω, εντάξει, θα παραδεχτώ την ήττα
πλάκα να χάνεις. Θα προτιμούσα πιο μου. Συγχαρητήρια.
πολύ να κέρδιζα.

Ακατάστατη

Θεέ μου, τρέμω Ξέρω. Αντί να κάνω μεμιάς όλη τη

στην ιδέα να καθα- δουλειά, θα καθαρίζω ένα μέρος τη
ρίσω αυτό το γκα- φορά.
ράζ. Είναι χάλια.
 ΓΙΝΕΤΕ ΕΝΑΣ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΣΚΛΗΡΟΣ ΔΙΣΚΟΣ ΓΙΑ
ΤΙΣ ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΑΣ

Αδέξια

Σήμερα στο γυ- Υποθέτω το λέει γιατί Γιατί θυμάμαι τότε που ήσουν τριών και
μναστήριο δεν δε σε ξέρει όπως εγώ. είχα κλειδωθεί έξω από το σπίτι και εσύ
μπορούσα να σκαρφάλωσες στο παράθυρο του υπνο-
σκαρφαλώσω δωματίου, προσγειώθηκες
στο σχοινί. Η πάνω στην ντουλάπα,
δασκάλα είπε από εκεί πήδηξες κάτω
ότι είμαι αδέξια. και έτρεξες στην
πόρτα να
μου ανοί-
ξεις.

Και όταν ήσουν τεσσεράμισι χρονών, Και φαντάζομαι δε σε έχει δει ποτέ να
ήσουν το πρώτο παιδί στη γειτονιά στέκεσαι με το κεφάλι σου!
που έκανε ποδήλατο
χωρίς βοηθητικές!
 ΟΤΑΝ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΕΤΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ
ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΤΟΥ ΤΑΜΠΕΛΑ, ΔΗΛΩΣΤΕ ΤΟΥ ΤΑ
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΣΑΣ ΚΑΙ/Ή ΤΙΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΣΑΣ

Λαίμαργη Γκρινιάρα

Τα μπισκότα ήταν για όλη την οικογένεια! Ο τρόπος σου με

Περιμένω να μπορείς Πρέπει να με πας εκνευρίζει. Μπορείς
να δείχνεις στο κατάστημα! να μου το ζητήσεις
κάποια αυτο- με άλλον τρόπο;
συγκρά-
τηση.

Ζημιάρης Δεν ξέρει να χάνει

Με ενοχλεί να βλέπω αυ- Αυτό δε μου αρέσει. Παρά τα έντονά

τές τις καινούριες ράγες σου συναισθήματα, περιμένω να πα-
πατημένες και ξεχαρβα- ραδεχτείς την ήττα σου.
λωμένες. Περιμένω να
αποθηκεύονται στο κου-
τί τους όταν δε χρησιμο-
ποιούνται.
306 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

Οι δεξιότητες που θα βοηθήσουν ένα παιδί να δει τον εαυτό

του διαφορετικά δεν περιορίζονται μόνο σε αυτές που περιγρά-
φονται σ’ αυτό το κεφάλαιο. Όλες οι δεξιότητες που επεξερ-
γαστήκατε σε αυτό το βιβλίο μπορεί να χρησιμεύσουν στο να
κρατήσετε ανοιχτή την πόρτα της αλλαγής. Για παράδειγμα,
μια μητέρα που συνήθιζε να αποκαλεί τον γιο της «ξεχασιάρη»,
έγραψε αυτό το σημείωμα για να τον βοηθήσει να σκεφτεί τον
εαυτό του ως ένα άτομο που θα μπορούσε να θυμάται όποτε
ήθελε.

Αγαπητέ Τζορτζ,
Ο δάσκαλος της μουσικής τηλεφώνησε σήμερα για
να μου πει ότι δεν είχες μαζί σου την τρομπέτα σου στις
τελευταίες δύο πρόβες της ορχήστρας.
Σου έχω εμπιστοσύνη ότι στο εξής θα βρεις έναν τρό-
πο να θυμάσαι να την παίρνεις μαζί σου.
Μαμά

Ένας πατέρας αποφάσισε να σταματήσει να αποκαλεί νταή

τον γιο του και να επιλύσει το πρόβλημα. Του είπε: «Τζέισον,
ξέρω ότι θυμώνεις όταν προσπαθείς να συγκεντρωθείς στο διά-
βασμά σου και ο αδερφός σου σφυρίζει, αλλά το ξύλο απα-
γορεύεται. Πώς αλλιώς μπορείς να διεκδικήσεις την ησυχία
που σου χρειάζεται;».
Σας φαίνεται δύσκολη όλη αυτή η ιδέα του να βοηθάς ένα
παιδί να βλέπει τον εαυτό του διαφορετικά; Ίσως είναι η πιο
δύσκολη απαίτηση που μπορεί να έχει κανείς από έναν γονιό.
Όταν ένα παιδί συμπεριφέρεται συνέχεια για ένα διάστημα με
μη αποδεκτό τρόπο, χρειάζεται μεγάλη αυτοσυγκράτηση από
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 307

μέρους μας ώστε να μην ενισχύσουμε την αρνητική του συ-

μπεριφορά φωνάζοντας: «Άρχισες πάλι!». Χρειάζεται μεγάλη
θέληση για να εξασφαλίσουμε τον χρόνο που χρειάζεται ώστε
να σχεδιάσουμε προσεκτικά τις κατάλληλες ενέργειες που θα
απελευθερώσουν το παιδί από μαθημένους ρόλους.
Αν μπορείτε να βρείτε τώρα αυτό τον χρόνο, αναρωτηθείτε:

1. Υποδύεται κάποιον ρόλο το παιδί μου – στο σπίτι ή

στο σχολείο, με φίλους ή με συγγενείς; Ποιος είναι
αυτός ο ρόλος;
_____________________________________________________________________________________________________

2. Υπάρχει τίποτε το θετικό σε αυτό τον ρόλο; (Για πα-

ράδειγμα, ένα πνεύμα διασκέδασης στον «σκανταλιά-
ρη»· η φαντασία στον «ονειροπόλο».)
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

3. Πώς θα θέλατε να σκέφτεται το παιδί σας για τον εαυ-

τό του/της; (ικανό να είναι υπεύθυνο, ικανό να φέρνει
εις πέρας μια δουλειά μέχρι το τέλος, κτλ.)
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Απαντώντας σε αυτές τις δύσκολες ερωτήσεις, έχετε κάνει

την προκαταρκτική δουλειά. Η πραγματική εκστρατεία τώρα
αρχίζει. Ρίξτε μια ματιά στις δεξιότητες που αναφέρονται πα-
308 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

ρακάτω. Στη συνέχεια, γράψτε τις πραγματικές λέξεις που θα

χρησιμοποιούσατε για να εφαρμόσετε την κάθε δεξιότητα.

Α. Αναζητήστε ευκαιρίες για να δείξετε στο παιδί μια νέα

εικόνα του εαυτού του.
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

B. Βάλτε το παιδί σε καταστάσεις όπου να μπορεί να δει

μια διαφορετική εικόνα του εαυτού του.
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Γ. Αφήστε το παιδί να σας κρυφακούσει να λέτε κάτι

θετικό για αυτό.
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Δ. Υποδείξτε τη συμπεριφορά που θα θέλατε να δείτε.

_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 309

Ε. Γίνετε ένας ζωντανός σκληρός δίσκος για τις ξεχωρι-

στές στιγμές του παιδιού σας.
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

ΣΤ. Όταν το παιδί συμπεριφέρεται σύμφωνα με την πα-

λιά του ταμπέλα, δηλώστε τα συναισθήματά σας και
τις προσδοκίες σας.
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Ζ. Μπορείτε να σκεφτείτε άλλες δεξιότητες οι οποίες θα

ήταν εξίσου αποτελεσματικές;
_____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Την άσκηση που μόλις ολοκληρώσατε την έκανα κι εγώ πριν

πολλά χρόνια: Ένα βράδυ, όταν πήγα να πάρω τον Ντέιβιντ από
τη συνάντηση των προσκόπων, ο αρχηγός του μου έκανε νόημα,
σκυθρωπός, να τον ακολουθήσω στο διπλανό δωμάτιο.
«Τι συμβαίνει;» ρώτησα ανυπόμονα.
«Ήθελα να σας μιλήσω για τον Ντέιβιντ. Έχουμε κάποια
μικρά προβληματάκια».
310 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

«Προβληματάκια;»
«Ο Ντέιβιντ αρνείται να ακολουθήσει οδηγίες».
«Δεν καταλαβαίνω. Για ποιο πράγμα; Εννοείς για την εργα-
σία πάνω στην οποία δουλεύετε αυτό τον καιρό;»
Προσπάθησε να χαμογελάσει υπομονετικά. «Εννοώ για όλες
τις εργασίες πάνω στις οποίες έχουμε δουλέψει από την αρχή
της χρονιάς. Όταν μπαίνει μια ιδέα στο κεφάλι του γιου σας,
δεν μπορεί κανείς να του τη βγάλει. Έχει έναν δικό του τρόπο
να κάνει τα πράγματα και δεν παίρνει από συμβουλές. Ειλι-
κρινά, τα άλλα αγόρια έχουν αρχίσει να αγανακτούν μαζί του.
Σπαταλά πολύ από τον χρόνο της ομάδας… Είναι το ίδιο πει-
σματάρης και στο σπίτι;»
Δε θυμάμαι τι του απάντησα. Μουρμούρισα κάτι, οδήγησα
τον Ντέιβιντ στο αυτοκίνητο και έφυγα γρήγορα. Ο Ντέιβιντ
ήταν ήσυχος στον δρόμο για το σπίτι. Άνοιξα το ραδιόφωνο
– ευγνώμων που δε χρειαζόταν να μιλήσουμε. Το στομάχι μου
είχε δεθεί κόμπος και πονούσε.
Ένιωσα σαν ο Ντέιβιντ να είχε τελικά «αποκαλυφθεί». Για
χρόνια έπειθα τον εαυτό μου ότι ήταν απλώς λίγο πεισματάρης
στο σπίτι – μαζί μου, με τον πατέρα του, με την αδελφή του και
τον αδελφό του. Αλλά τώρα δεν υπήρχε τρόπος να συνεχίσω
να εθελοτυφλώ. Ο έξω κόσμος είχε επιβεβαιώσει αυτό που δεν
είχα ποτέ το σθένος να αντιμετωπίσω. Ο Ντέιβιντ ήταν άκα-
μπτος, πεισματάρης, αλύγιστος.
Πέρασαν ώρες για να μπορέσω να κοιμηθώ. Έμενα εκεί ξα-
πλωμένη κατηγορώντας τον Ντέιβιντ που δεν ήταν σαν τα άλλα
παιδιά και κατηγορώντας τον εαυτό μου για όλες εκείνες τις φο-
ρές που τον είχα αποκαλέσει «μουλάρι» ή «πεισματάρικο βόδι».
Μόλις το επόμενο πρωί κατάφερα να αξιολογήσω την οπτική
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 311

του αρχηγού των προσκόπων για τον γιο μου και να αρχίσω να
σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να βοηθήσω τον Ντέιβιντ.
Για ένα πράγμα ήμουν σίγουρη. Ήταν σημαντικό να μην
παρασυρθώ από τη γνώμη των άλλων και να μην ωθήσω πε-
ρισσότερο τον Ντέιβιντ στο να υποδύεται αυτό τον ρόλο. Η
δουλειά μου ήταν να αναζητήσω και να επιβεβαιώσω ό,τι καλύ-
τερο υπήρχε σ’ εκείνον. (Αν δεν το έκανα εγώ, τότε ποιος θα το
έκανε;) Εντάξει, ώστε ήταν «ισχυρογνώμων» και «ανένδοτος».
Αλλά ήταν επίσης ικανός να είναι ανοιχτόμυαλος και ευέλικτος.
Και αυτό ήταν το μέρος που χρειαζόταν επιβεβαίωση.
Έκανα μια λίστα με όλες τις δεξιότητες που είχα διδαχθεί προ-
κειμένου να βοηθήσω ένα παιδί να αποκτήσει μια διαφορετική
εικόνα του εαυτού του. Στη συνέχεια προσπάθησα να θυμηθώ σε
ποιες περιπτώσεις είχε αρνηθεί ο Ντέιβιντ να συνεχίσει να κάνει
κάτι στο παρελθόν. Τι θα μπορούσα άραγε να του πω εάν συνέ-
βαινε και πάλι κάτι αντίστοιχο; Ορίστε σε τι κατέληξα:

Α) Αναζητήστε ευκαιρίες για να δείξετε στο παιδί μια νέα

εικόνα του εαυτού του. «Ντέιβιντ, συμφώνησες να έρθεις στη
γιαγιά μαζί μας, παρόλο που ήθελες να μείνεις σπίτι και να
παίξεις μ’ έναν φίλο σου. Αυτή από μέρους σου ήταν μια “πα-
ραχώρηση”».
Β) Βάλτε το παιδί σε μια κατάσταση όπου να μπορεί να δει
μια διαφορετική εικόνα του εαυτού του. «Κάθε μέλος της οικο-
γένειάς μας θέλει να πάει σε διαφορετικό εστιατόριο. Ντέιβιντ,
μπορείς να σκεφτείς μια ιδέα που θα μπορούσε να μας βγάλει
από αυτό το αδιέξοδο;»
Γ) Αφήστε το παιδί σας να σας κρυφακούσει να λέτε κάτι
θετικό γι’ αυτό. «Μπαμπά, ο Ντέιβιντ και εγώ βρήκαμε σήμερα
312 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

το πρωί μια συμβιβαστική λύση. Δεν ήθελε να φορέσει μπότες.

Εγώ πάλι δεν ήθελα να κάθεται στο σχολείο με βρεμένα πόδια.
Τελικά, είχε την ιδέα να φορέσει τα παλιά του αθλητικά μέχρι
το σχολείο και να πάρει μαζί του ένα ζευγάρι στεγνές κάλτσες
και τα καλά του αθλητικά για να αλλάξει εκεί παπούτσια».
Δ) Υποδείξτε τη συμπεριφορά που θα θέλατε να δείτε. «Εί-
μαι τόσο απογοητευμένος! Είχα αποφασίσει να δω μια ταινία
απόψε, και ο μπαμπάς μού θύμισε ότι είχαμε συμφωνήσει να
πάμε σ’ έναν αγώνα μπάσκετ… Ω, εντάξει, υποθέτω ότι μπορώ
να αναβάλω την ταινία για μια ακόμα εβδομάδα».
Ε) Γίνετε ένας ζωντανός σκληρός δίσκος για τις ξεχωριστές
στιγμές του παιδιού σας. «Θυμάμαι ότι στην αρχή αντιδρούσες
και δεν ήθελες να πας στην κατασκήνωση των προσκόπων. Αλ-
λά μετά άρχισες να το ξανασκέφτεσαι και να διαβάζεις σχετικά
μ’ αυτήν και να μιλάς με μερικά άλλα παιδιά που είχαν ήδη
πάει. Και τελικά αποφάσισες να τη δοκιμάσεις κι ο ίδιος».
ΣΤ) Όταν το παιδί σας συμπεριφέρεται σύμφωνα με την
παλιά του ταμπέλα, δηλώστε του τα συναισθήματά σας και/ή
τις προσδοκίες σας. «Ντέιβιντ, για τους καλεσμένους ενός γά-
μου, ένα παλιό τζιν φαίνεται σαν δείγμα ασέβειας. Είναι σαν να
τους λες: “Αυτός ο γάμος δεν είναι σημαντικός!”. Οπότε, όσο κι
αν απεχθάνεσαι να φορέσεις κοστούμι και γραβάτα, περιμένω
να ντυθείς κατάλληλα».
Ζ) Μπορείτε να σκεφτείτε άλλες δεξιότητες οι οποίες θα
ήταν εξίσου αποτελεσματικές;
Μεγαλύτερη αποδοχή των αρνητικών συναισθημάτων του
Ντέιβιντ. Περισσότερες επιλογές. Περισσότερη επίλυση προ-
βλημάτων.
Αυτή η άσκηση ήταν που άλλαξε κατεύθυνση στη σχέση
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 313

μου με τον Ντέιβιντ. Με έκανε να τον δω υπό νέο πρίσμα και

εν συνεχεία να τον αντιμετωπίσω έτσι όπως είχα αρχίσει να τον
βλέπω. Δεν έγιναν δραματικές αλλαγές σε μία νύχτα. Μερικές
μέρες κυλούσαν όλα πολύ καλά. Φαινόταν ότι όσο πιο πολύ
εκτιμούσα την ικανότητα του Ντέιβιντ να είναι ευέλικτος, τόσο
πιο ευέλικτος μπορούσε να γίνεται. Και μερικές μέρες κυλού-
σαν όλα αρκετά άσχημα ακόμα. Ο θυμός μου και η απογοή-
τευσή μου με γύριζαν πίσω στο σημείο μηδέν και ξαναέμπαινα
σε μια φραστική αντιπαράθεση μαζί του.
Αλλά αρνήθηκα να χάσω το κουράγιο μου από το χάσμα
που μας χώριζε. Έμεινα προσκολλημένη στη νέα μου στάση.
Ο τόσο «ανένδοτος» γιος μου θα έβρισκε μπροστά του μια εξί-
σου «ανένδοτη» μητέρα.

Το μικρό αγόρι έχει πλέον μεγαλώσει. Μόλις πρόσφατα

δεν άκουγε καμία συμβουλή (την άποψή μου, δηλαδή) και
αναστατώθηκα τόσο, που ξεχάστηκα και τον κατηγόρησα ότι
είναι «ξεροκέφαλος».
Ξαφνιάστηκε και έμεινε σιωπηλός για λίγο.
«Έτσι με βλέπεις;» με ρώτησε.
«Εγώ… εγώ…» ψέλλισα αμήχανα.
«Δεν πειράζει, μαμά», μου είπε τρυφερά. «Χάρη σ’ εσένα,
εγώ έχω άλλη άποψη για τον εαυτό μου».
314 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

Μια γρήγορη υπενθύμιση…

Για να απελευθερώσετε τα παιδιά

από μαθημένους ρόλους

1. ΑΝΑΖΗΤΗΣΤΕ ΕΥΚ ΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΞΕΤΕ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΤΟΥ.
«Έχεις αυτό το παιχνίδι απ’ όταν ήσουν τριών και μοιάζει
σχεδόν σαν καινούριο!»

2. ΒΑ ΛΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕ Κ ΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΟΠΟΥ ΝΑ ΜΠΟ-

ΡΟΥΝ ΝΑ ΔΟΥΝ ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΕΑΥ-
ΤΟΥ ΤΟΥΣ .
«Σάρα, θα σφίξεις με το κατσαβίδι τα πόμολα σ’ αυτά τα
συρτάρια;»

3. ΑΦΗΣΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΣΑΣ ΚΡΥΦΑΚΟΥΣΟΥΝ ΝΑ ΛΕΤΕ

Κ ΑΤΙ ΘΕΤΙΚΟ ΓΙ’ ΑΥΤΑ .
«Κράτησε το χέρι του σταθερό, έστω κι αν η ένεση τον
πόνεσε».

4. ΥΠΟΔΕΙΞΤΕ ΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΟΥ ΘΑ ΘΕΛ ΑΤΕ ΝΑ

ΔΕΙΤΕ.
«Δεν έχει πλάκα να χάνεις, αλλά θα προσπαθήσω να πα-
ραδεχτώ την ήττα μου. Συγχαρητήρια!»

5. ΓΙΝΕΤΕ ΕΝΑΣ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΣΚ ΛΗΡΟΣ ΔΙΣΚΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ

ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΑΣ .
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 315

Μ Ε ΡΟΣ Ι Ι

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΟΝΕΩΝ
– ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Ακολουθούν εμπειρίες από μερικούς γονείς οι οποίοι ήταν

αποφασισμένοι να απελευθερώσουν τα παιδιά τους από τους
ρόλους τους οποίους υποδύονταν:

Κατά τη διάρκεια των συνεδριών σχετικά με τους μαθημέ-

νους ρόλους των παιδιών, άρχισα να νιώθω κάτι σαν αδιαθεσία
στο στομάχι μου. Σκέφτηκα πόσο αηδιασμένη ένιωθα με τον
Γκρεγκ τελευταία και πόσο απαίσια πράγματα του έλεγα:
«Μακάρι να μπορούσες να δεις τον εαυτό σου. Συμπεριφέ-
ρεσαι σαν μεγάλος βλάκας».
«Γιατί κάνεις πάντα τους άλλους να σε περιμένουν;»
«Φαντάζομαι ότι δεν πρέπει να περιμένω πια τίποτα από
εσένα. Θα έπρεπε να είχα μάθει τόσον καιρό πόσο αηδιαστι-
κός είσαι».
«Δε θα κάνεις ποτέ ούτε έναν φίλο».
«Συμπεριφέρσου ανάλογα με την ηλικία σου. Συμπεριφέ-
ρεσαι σαν να είσαι δύο χρονών».
«Τρως τόσο τσαπατσούλικα. Δε θα μάθεις ποτέ να τρως κα-
νονικά».
Τον έβλεπα σαν τη «νέμεσή» μου και ποτέ δεν τον άφηνα
να χαλαρώσει. Το κερασάκι ήταν όταν σε μια συνάντηση με τη
δασκάλα του αυτή την εβδομάδα, εκείνη μού παραπονέθηκε
ότι ο γιος μου ήταν ανώριμος. Πριν από λίγο καιρό, θα είχα
συμφωνήσει μαζί της κατά πάσα πιθανότητα, αλλά εκείνη την
316 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

ημέρα τα λόγια της με χτύπησαν σαν ένας τόνος από τούβλα.

Σκέφτηκα ότι η κατάσταση δε θα μπορούσε να χειροτερεύσει
περισσότερο, οπότε αποφάσισα να δοκιμάσω μερικά από τα
πράγματα που μάθαμε στις συνεδρίες μας.
Στην αρχή κατάλαβα ότι ήμουν πολύ θυμωμένη για να του
φερθώ όμορφα. Ήξερα ότι ο Γκρεγκ χρειαζόταν κάποια θετικά
σχόλια, αλλά δεν μπορούσα ούτε καν να του μιλήσω. Οπότε
με την πρώτη ευκαιρία όπου έκανε κάτι σωστό, του έγραψα
ένα σημείωμα. Έγραψα:

Αγαπητέ Γκρεγκ:
Χθες ήταν μια ωραία ημέρα. Με διευκόλυνες να βγού-
με στην ώρα μας ώστε να προλάβουμε τους άλλους για το
κατηχητικό. Σηκώθηκες, ντύθηκες και με περίμενες.
Σ’ ευχαριστώ.
Μαμά

Λίγες μέρες αργότερα έπρεπε να τον πάω στον οδοντίατρο.

Ως συνήθως άρχισε να τρέχει μέσα στο ιατρείο. Έβγαλα το
ρολόι μου και του το έδωσα. Του είπα: «Ξέρω ότι μπορείς να
καθίσεις ακίνητος για πέντε λεπτά». Με κοίταξε ξαφνιασμέ-
νος, αλλά έκατσε πράγματι ήσυχος μέχρι να τον φωνάξει ο
οδοντίατρος.
Μετά τον οδοντίατρο έκανα κάτι που δεν είχα ξανακάνει
ποτέ πριν. Τον έβγαλα έξω μόνο του για μια ζεστή σοκολάτα.
Κάναμε μάλιστα και μια ολόκληρη συζήτηση. Εκείνο το βράδυ,
όταν τον έβαλα στο κρεβάτι του, του είπα ότι μου άρεσε πολύ
ο χρόνος που περάσαμε μαζί.
Το βρίσκω δύσκολο να πιστέψω ότι αυτά τα λίγα πράγμα-
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 317

τα μπορεί να έκαναν τη διαφορά με τον Γκρεγκ, αλλά μοιάζει

να θέλει να με ευχαριστήσει περισσότερο, πράγμα που με εν-
θαρρύνει. Για παράδειγμα, πέταξε το βιβλίο του και το μπου-
φάν του στο πάτωμα της κουζίνας. Κανονικά αυτή θα ήταν η
αφορμή για ν’ αρχίσω να του ουρλιάζω. Αντί γι’ αυτό, του είπα
πως γινόμουν έξαλλη όταν έπρεπε να μαζεύω από πίσω του τα
πράγματά του, αλλά ότι του είχα ωστόσο εμπιστοσύνη πως θα
θυμόταν στο εξής να βάζει τα πράγματά του εκεί που έπρεπε.
Και στο δείπνο σταμάτησα να επικρίνω κάθε δευτερόλεπτο
τους τρόπους του στο τραπέζι. Η μοναδική φορά που μπορεί
να πω κάτι είναι αν κάνει κάτι εντελώς σιχαμερό, αλλά και τότε
προσπαθώ να του το πω μόνο μία φορά.
Προσπαθώ επίσης να του δώσω περισσότερες ευθύνες μέ-
σα στο σπίτι με την ελπίδα ότι θα αρχίσει να συμπεριφέρεται
πιο ώριμα. Του ζητώ να βγάλει τα ρούχα από το στεγνωτήριο,
να βγάλει τα ψώνια από τις σακούλες και να τα τακτοποιήσει,
και άλλα αντίστοιχα πράγματα. Τον άφησα ακόμη να ανακα-
τέψει την ομελέτα του τις προάλλες. (Και κράτησα το στόμα
μου κλειστό, όταν ένα μέρος από το αυγό προσγειώθηκε στο
πάτωμα.)
Διστάζω να το πω, αλλά η συμπεριφορά του είναι σίγουρα
καλύτερη. Ίσως είναι επειδή του φέρομαι καλύτερα.

• • •
Η Βίκυ είναι υιοθετημένη. Από την πρώτη μέρα που ήρθε
κοντά μας ήταν αξιολάτρευτη. Και συνέχισε μεγαλώνοντας
να είναι ένα γλυκό, αξιαγάπητο παιδί. Δε σκεφτόμουν μόνο
πως ήταν το καμάρι μου και η χαρά μου, αλλά της έλεγα κι-
όλας καμιά δεκαριά φορές τη μέρα πόση ευτυχία μού έφερε.
318 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

Χρειάστηκε να διαβάσω το κεφάλαιο σχετικά με τους ρόλους

για να αναρωτηθώ αν ήταν πιθανό να της φόρτωνα ένα υπερ-
βολικό βάρος στις πλάτες της με το να είναι «καλή», να είναι
η «χαρά μου». Αναρωτήθηκα επίσης εάν ήταν πιθανό να υπήρ-
χαν και άλλα συναισθήματα μέσα της τα οποία να φοβόταν
να εκφράσει.
Η ανησυχία μου με οδήγησε να δοκιμάσω μια σειρά από
καινούρια πράγματα. Υποθέτω ότι το πιο σημαντικό που έκα-
να ήταν να σκεφτώ τρόπους για να κάνω τη Βίκυ να κατα-
λάβει ότι ήταν αποδεκτά όλα της τα συναισθήματα, ότι είχε
δικαίωμα να είναι θυμωμένη, αναστατωμένη ή απογοητευ-
μένη. Όταν μία ημέρα έφτασα με μισή ώρα καθυστέρηση για
να την πάρω από το σχολείο, της είπα: «Πρέπει να ήταν πολύ
εκνευριστικό για σένα να με περιμένεις τόση ώρα». (Αντί για
το συνηθισμένο μου: «Σ’ ευχαριστώ που έχεις τόσο μεγάλη
υπομονή, γλυκιά μου».) Μιαν άλλη φορά τής είπα: «Σίγουρα
θα ήθελες να τα ψάλεις ένα χεράκι στη φίλη σου που ακύρω-
σε το ραντεβού σας!». (Αντί για το συνηθισμένο μου: «Λοιπόν,
γλυκιά μου, οι άλλοι άνθρωποι απλώς δεν είναι τόσο ευγε-
νικοί όσο εσύ».)
Προσπάθησα επίσης να της υποδείξω αυτό που περίμενα
από εκείνη. Άρχισα να μου επιτρέπω να μιλώ για τα δικά μου
αρνητικά συναισθήματα πιο συχνά. Τις προάλλες της είπα:
«Αισθάνομαι λίγο κακόκεφη τώρα και θα ήθελα λίγο χρόνο για
τον εαυτό μου». Και όταν μου ζήτησε να δανειστεί το καινού-
ριο μου κασκόλ, της είπα ότι δεν ένιωθα ακόμα ότι μπορούσα
να το μοιραστώ.
Προσπάθησα να την επαινέσω διαφορετικά. Αντί να επανα-
λάβω για άλλη μια φορά πόσο χαρούμενη με έκαναν οι σχο-
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 319

λικές της εργασίες, της περιέγραψα τι είχε εκείνη καταφέρει

(«Αυτή είναι μια σαφής και καλά οργανωμένη έκθεση») και
πόσο σημαντικό ήταν.
Τις προάλλες το πρωί ήταν η πρώτη φορά. Η Βίκυ ήταν
στο ντους και εγώ ξέπλενα μερικά πιάτα. Κοπάνισε τον τοίχο
και εγώ έκλεισα το ζεστό νερό μέχρι τη μέση. Λίγο αργότερα
μπήκε εξοργισμένη στην κουζίνα και φώναξε με όλη της τη
δύναμη: «Σου ζήτησα να μη χρησιμοποιείς το ζεστό νερό όταν
κάνω ντους. Πάγωσα ολόκληρη!!».
Αν αυτό είχε γίνει πριν από έναν μήνα, θα ήμουν σοκαρι-
σμένη. Θα της έλεγα: «Βίκυ, δε σ’ έχω συνηθίσει να συμπερι-
φέρεσαι μ’ αυτό τον τρόπο!».
Αλλά αυτή τη φορά είπα: «Μπορώ ν’ ακούσω στον τόνο της
φωνής σου πόσο θυμωμένη είσαι! Και θα το βάλω καλά στο
μυαλό μου να μην ξαναχρησιμοποιήσω καθόλου ζεστό νερό
την επόμενη φορά που θα είσαι στο ντους!».
Έχω την αίσθηση ότι η Βίκυ θα «εκφράζεται» πολύ περισ-
σότερο στο μέλλον και είμαι σίγουρη ότι δε θα μου αρέσει αυτό
που θα ακούω· αλλά μακροπρόθεσμα, εξακολουθώ να πιστεύω
ότι είναι πιο σημαντικό για εκείνη να είναι αληθινή, παρά να
συνεχίσει να είναι η «χαρά της μητέρας» της.
ΥΓ. Τώρα πια, κάθε φορά που ακούω ανθρώπους να μου
λένε πόσο «καλά» είναι τα παιδιά τους, τους κοιτάζω λίγο κα-
χύποπτα.

• • •
Χθες ήμουν στην παιδική χαρά μαζί με τις δύο κόρες μου.
Γύρω στις τέσσερις φορές έπιασα τον εαυτό μου να φωνάζει
στην Κάτια, τη μεγαλύτερη (οκτώ): «Έχε τον νου σου στη Μι-
320 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

ράντα»… «Να την κρατάς όταν ανεβαίνει στην τσουλήθρα»…

«Να βεβαιώνεσαι ότι είσαι κοντά της».
Άρχισα να αναρωτιέμαι αν έδινα στην Κάτια τον ρόλο της
Μεγάλης και Υπεύθυνης Αδελφής. Είναι αλήθεια, της έδειχνα
πολύ μεγάλη εμπιστοσύνη, αλλά ίσως να τη φόρτωνα και με
πολύ μεγάλη πίεση, επίσης. Και ωστόσο, από πρακτική άπο-
ψη, χρειαζόμουν συχνά τη βοήθειά της.
Άρχισα επίσης να αναρωτιέμαι αν συμπεριφερόμουν στη
Μιράντα (πέντε) σαν να ήταν μωρό. Δε σχεδιάζω να αποκτήσω
άλλα παιδιά, οπότε υποθέτω ότι μου αρέσει να την αντιμετω-
πίζω μ’ αυτό τον τρόπο. Εξάλλου, είναι το μωρό μου.
Όσο πιο πολύ το σκεφτόμουν, τόσο περισσότερο συνειδητο-
ποιούσα ότι η Κάτια είναι μάλλον πικραμένη. Είχε αρνηθεί να
περπατά μαζί με τη Μιράντα μέχρι το σπίτι μετά το καλοκαιρινό
σχολείο και δεν της διαβάζει πια παραμύθια. Συνειδητοποίη-
σα, επίσης, ότι στην ηλικία της Μιράντα η Κάτια έκανε μόνη
της πράγματα που η Μιράντα δεν έχει κάνει ακόμα, όπως να
βάζει μόνη της το γάλα της.
Δεν έχω κάνει τίποτα ακόμα γι’ αυτό, αλλά συνειδητοποιώ
σιγά σιγά τι χρειάζονται οι δύο μου κόρες. Η Μιράντα χρειά-
ζεται βοήθεια ώστε να γίνει πιο αυτόνομη, κυρίως για το δικό
της καλό, αλλά και για να ασκείται λιγότερη πίεση στην Κά-
τια. Και η Κάτια χρειάζεται να έχει δυνατότητα επιλογής για το
αν θέλει να αναλαμβάνει τη φροντίδα της αδελφής της, εκτός
εάν εγώ χρειάζομαι οπωσδήποτε τη βοήθειά της. Και ίσως να
μπορώ να προσφέρω στην Κάτια και λίγο ντάντεμα, μια στο
τόσο. Πάει πολύς καιρός που το έκανα αυτό.

• • •
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 321

Ο Νιλ ήταν τυχερός που ήρθα στην ομάδα την περασμένη

εβδομάδα. Όταν γύρισα σπίτι εκείνο το πρωί έλαβα μια κλήση
από τη διπλανή μου γειτόνισσα. Η φωνή της έτρεμε. Είδε τον
Νιλ να κόβει τρεις από τις πανέμορφες τουλίπες της φεύγο-
ντας για το σχολείο.
Τρελάθηκα. Σκέφτηκα: «Αρχίσαμε πάλι!». Θα αρνηθεί ότι
έχει την οποιαδήποτε σχέση μ’ αυτό, όπως ακριβώς έκανε όταν
αποσυναρμολόγησε το ρολόι. (Βρήκα αργότερα τα κομμάτια
στο δωμάτιό του.) Και ακριβώς όπως έκανε όταν μου είπε ότι
είχε πηδήξει τάξη. (Όταν τηλεφώνησα στη δασκάλα, μου εξή-
γησε ότι κανείς μαθητής δεν πηδάει πια τάξεις.) Τελευταία λέει
τόσο συχνά ψέματα, που ακόμη και ο αδελφός του μου λέει:
«Μαμά, ο Νιλ πάλι είπε ψέματα!».
Ξέρω ότι δεν το έχω χειριστεί καλά. Απαιτώ πάντα να μου
λέει την αλήθεια, και όταν δεν το κάνει, τον αποκαλώ συνήθως
ψεύτη, ή του κάνω μια διάλεξη σχετικά με τα ψέματα, ή τον τι-
μωρώ. Υποθέτω ότι κάνω απλώς χειρότερα τα πράγματα, αλλά
η ειλικρίνεια είναι τόσο σημαντική για μένα και τον σύζυγό μου.
Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί να είναι έτσι ο Νιλ.
Τέλος πάντων, όπως είπα και πριν, ήμουν τυχερή που πα-
ρακολούθησα μια συνεδρία με θέμα τους μαθημένους ρόλους
των παιδιών, επειδή –ακόμα κι αν ήμουν πολύ συγχυσμένη–
ήξερα ότι δεν ήθελα να ξανατοποθετήσω τον Νιλ στον ρόλο
του «ψεύτη».
Όταν ήρθε σπίτι για το μεσημεριανό φαγητό, δεν μπήκα
σε διαμάχη μαζί του. («Το έκανες; Είσαι σίγουρος ότι δεν το
έκανες; Μη μου λες ψέματα αυτή τη φορά».) Μπήκα κατευ-
θείαν στο ψητό. Είπα: «Νιλ, η κυρία Ό. μού είπε ότι έκοψες
τις τουλίπες της».
322 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

«Όχι, δεν το έκανα. Δεν ήμουν εγώ!»

«Νιλ, σε είδε. Στεκόταν στο παράθυρο».
«Νομίζεις ότι λέω εγώ ψέματα. Εκείνη είναι που λέει ψέ-
ματα!»
«Νιλ, δε θέλω να συζητήσω για το ποιος λέει ψέματα και
ποιος όχι. Το γεγονός συνέβη. Για κάποιον λόγο αποφάσισες να
κόψεις τρεις από τις τουλίπες της. Τώρα πρέπει να σκεφτούμε
πώς θα επανορθώσουμε».
Ο Νιλ άρχισε να κλαίει. «Ήθελα μερικά λουλούδια για τη
δασκάλα μου».
Είπα: «Ω! Ώστε αυτός ήταν ο λόγος. Σε ευχαριστώ που
μου είπες τι συνέβη… Μερικές φορές είναι δύσκολο να πεις
την αλήθεια, ειδικά αν νομίζεις ότι μπορεί να σε βάλει σε μπε-
λάδες».
Τότε άρχισε πραγματικά να κλαίει με αναφιλητά.
Τον πήρα στην αγκαλιά μου. Του είπα: «Νιλ, μπορώ να
ακούσω πόσο έχεις μετανιώσει γι’ αυτό που έκανες. Η κυρία
Ό. είναι πολύ αναστατωμένη. Τι μπορεί να γίνει γι’ αυτό;».
Ο Νιλ ξέσπασε πάλι σε κλάματα. «Φοβάμαι να της ζητήσω
συγνώμη!»
«Μπορείς να της το γράψεις;»
«Δεν ξέρω… Βοήθησέ με».
Κάναμε ένα μικρό σημείωμα και ο Νιλ το υπέγραψε (είναι
στην πρώτη δημοτικού).
«Νομίζεις ότι αυτό είναι αρκετό;» του είπα.
Με κοίταξε σαστισμένος.
«Πώς θα σου φαινόταν αν αγοράζαμε μια γλάστρα με του-
λίπες για να γεμίσουμε το κενό στο σημείο που λείπουν τα
λουλούδια;»
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 323

Ο Νιλ έσκασε ένα μεγάλο χαμόγελο. «Θα μπορούσαμε;»

Αμέσως μετά το σχολείο πήγαμε σε ένα ανθοπωλείο. Ο Νιλ
διάλεξε μια γλάστρα με τέσσερις τουλίπες και την άφησε μαζί
με το σημείωμα στο κατώφλι της κυρίας Ό. Μετά χτύπησε το
κουδούνι και έτρεξε σπίτι.
Δε νομίζω ότι θα ξανακόψει ποτέ τα λουλούδια της, και κάτι
μου λέει ότι θα σταματήσει να ξεστομίζει τόσο πολλά ψέματα.
Ξέρω μόνο ότι θα είναι πιο ανοιχτός μαζί μου αποδώ και στο
εξής. Και όταν δεν είναι (υποθέτω ότι θα πρέπει να είμαι ρεα-
λίστρια), δε θα του κολλήσω την ταμπέλα του ψεύτη. Θα βρω
έναν άλλο τρόπο για να μπορέσει να μου πει την αλήθεια.

• • •
Μια μέρα, προς το τέλος μιας συνεδρίας σχετικά με τους
μαθημένους ρόλους των παιδιών, ένας πατέρας άρχισε να θυ-
μάται. Μας είπε: «Θυμάμαι, όταν ήμουν παιδί, συνήθιζα να
πηγαίνω στον μπαμπά μου με όλων των ειδών τα τρελά σχέδια.
Με άκουγε πάντα πολύ σοβαρά. Στη συνέχεια έλεγε: “Γιε μου,
μπορεί το κεφάλι σου να πετά στα σύννεφα, αλλά τα πόδια σου
είναι βαθιά ριζωμένα στη γη”. Λοιπόν, αυτή η εικόνα που μου
έδειξε για τον εαυτό μου –κάποιος που ονειρεύεται, αλλά και
κάποιος που ξέρει πώς ν’ αντιμετωπίζει την πραγματικότητα–
με βοήθησε σε μερικές πολύ δύσκολες ώρες… Αναρωτιόμουν
αν κανείς άλλος εδώ πέρα είχε ποτέ μια ανάλογη εμπειρία».
Ακολούθησε ένα σιωπηλός συλλογισμός απ’ όλους μας κα-
θώς το μυαλό μας άρχισε να γυρνά στο παρελθόν και ν’ ανα-
ζητά τα μηνύματα που είχαν σημαδέψει τη ζωή μας. Σιγά σιγά,
αρχίσαμε όλοι μαζί να θυμόμαστε δυνατά:
«Όταν ήμουν μικρός, η γιαγιά μου συνήθιζε πάντα να μου
324 ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛ ΑΤΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΚΟΥΝ…

λέει ότι είχα υπέροχα χέρια. Κάθε φορά που της πέρναγα την
κλωστή από τη βελόνα ή έλυνα τους κόμπους από το μαλλί
της, μου έλεγε ότι είχα “χρυσά χέρια”. Νομίζω ότι είναι ένας
από τους λόγους που αποφάσισα να γίνω οδοντίατρος».
«Η πρώτη μου χρονιά διδασκαλίας ήταν πολύ πιεστική για
μένα. Συνήθιζα να τρέμω κάθε φορά που ο πρόεδρος έμπαινε
στην τάξη για να παρακολουθήσει ένα μάθημα. Στη συνέχεια,
μου έδινε μία ή δύο συμβουλές, αλλά στο τέλος πάντα πρόσθε-
τε: “Δεν ανησυχώ για σένα, Έλεν. Ουσιαστικά, αυτο-διορθώ-
νεσαι”. Αναρωτιέμαι αν ήξερε ποτέ τι έμπνευση αποτέλεσαν για
μένα τα λόγια του. Τα ανακαλούσα κάθε μέρα. Με βοήθησαν
να πιστέψω στον εαυτό μου».
«Όταν ήμουν δέκα χρονών, οι γονείς μου μου αγόρασαν ένα
μονότροχο ποδήλατο. Για περίπου έναν μήνα έπεφτα κάτω. Νό-
μιζα ότι ποτέ δε θα μάθαινα να καβαλικεύω αυτό το πράγμα,
αλλά μια μέρα να με, έκανα πεντάλ κρατώντας την ισορροπία
μου! Η μητέρα μου έλεγε ότι ήμουν απίστευτη. Από τότε, όποτε
ανησυχούσα για κάτι καινούριο που επρόκειτο να μάθω –όπως
γαλλικά για παράδειγμα–, έλεγε: “Ένα κορίτσι που μπορεί να
οδηγήσει ένα μονότροχο ποδήλατο, δε θα δυσκολευτεί με τα
γαλλικά”. Ήξερα ότι αυτό που έλεγε ήταν παράλογο. Τι σχέση
είχε το να καβαλάς ένα μονότροχο ποδήλατο με την εκμάθη-
ση μιας ξένης γλώσσας; Αλλά μου άρεσε να το ακούω. Αυτό
συνέβη πριν από τριάντα περίπου χρόνια. Και, μέχρι σήμερα,
κάθε φορά που έρχομαι αντιμέτωπη με μια νέα πρόκληση,
ακούω τη φωνή της μητέρας μου: “Ένα κορίτσι που μπορεί
να καβαλήσει ένα μονότροχο ποδήλατο…”. Μπορεί να γελάω,
αλλά αυτή η ανάμνηση με βοηθάει ακόμη».
Όλοι σχεδόν στην ομάδα είχαν να μοιραστούν μιαν ανά-
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΜΑΘΗΜΕΝΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 325

μνηση. Όταν τελείωσε η συνεδρία, μείναμε εκεί καθισμένοι

και κοιτούσαμε ο ένας τον άλλο. Εκείνος ο πατέρας, ο οποίος
είχε πυροδοτήσει την αναπόληση όλων μας, κούνησε το κε-
φάλι του με θαυμασμό. Όταν μίλησε, μίλησε για όλους μας.
«Ποτέ μην υποτιμάτε τη δύναμη των λέξεών σας στη ζωή ενός
νεαρού ατόμου!»