SEMINARSKI RAD

VISOKA S A D R ŽŠKOLA A J:
STRUKOVNIH STUDIJA ZA
MENADZMENT U
UVOD
Predmet: SAOBRAĆAJU
Istorija države i prava
NIŠ
1. Država................................................................................................................

2. Teorije o nastanku države.................................................................................

Tema: Srednjevekovna država i društvo
3. Funkcija države.................................................................................................

4. Predmet ovog seminarskog rada.......................................................................

RAZRADA

5. Začetak i razvoj misli o državi kroz istoriju....................................................

6. Antička misao o državi......................................................................................

7. Srednjovekovna misao o državi.........................................................................

8 Problem nastanka države i društva...................................................................

ZAKLJUČNI DEO

10. Država u savremenim uslovima.........................................................................

Mentor: Student:
Prof. Dr Svetolik Kostadinović Nenad Stikic
Br. Indeksa: 116-P/13,

NIŠ, 2013. godine

M
DRŽAVA

Država je organ vladajuće klase za ostvarenje njenih klasnih interesa. Država je istorijska

kategorija, što znači da je jednom nastala i da će iščeznuti. U prvobitnoj zajednici nije postojala

još nikakva organizirana vlast. Razvojem materijalnih proizvodnih snaga, podelom rada,

proširenjem razmene i formiranjem tržišta, pojavom privatnog vlasništva i cepanjem plemenskih

organizacija na vlasnike (bogate) i nevlasnike (siromašne), odnosno na parazite i proizvođače,

propada plemensko uređenje. Na ruševinama starih plemenskih zajednica izrasta nova društvena

organizacija sa postojanjem antagonističkih klasa. Kao rezultat nepomirljivosti klasa nastaje

država.

Država se kroz istoriju stalno razvijala i mijenjala. Postoji velika raznolikost državnih struktura.

Međutim, može se ipak prema objektivnim kriterijima izvršiti klasifikacija država. Na osnovu

ekonomsko-klasne sadržine govorimo o tipovima država i društva: robovlasničko, feudalno,

kapitalističko i o posebnom tipu države u prelaznom periodu ili socijalizmu.

Svaki tip države može imati različite oblike. Dijelimo ih prema organizaciji vrhovne vlasti u

državi (monarhija i republika), prema odnosu lokalnih i centralnih organa vlasti (federativne i

unitarne države) i prema političkom nosiocu suverene vlasti (demokratija, oligarhija i

autokratija).

I savremena država je instrument klasne vladavine, ali se putem nje ostvaruje i tendencija

podruštvljenja sredstava za proizvodnju. Ona se sve više nameće kao regulator cjelokupnog

društvenog kretanja, od elementa proširene reprodukcije, preko održavanja monopola u oblasti

ideologije, umjetnosti i nauke, do proširenja u sferu međunarodnih odnosa.

Država ima sledeće bitne karakteristike: prvo, stanovnici se ne dele prema krvnom srodstvu, već

prema teritoriji; drugo, moć društva u nastanku države otuđuje se od njega u javnoj ustanovi

javne vlasti koja se oslanja na monopol fizičke prinude i, treće, počinje oporezivanje građana i

stvaranje fondova radi izdržavanja državnih organa.

TEORIJE O NASTANKU DRŽAVE

Postoje brojne teorije o državi, razlikuju se po njenom karakteru, pristupu i zaključivanju o

nastanku i ulozi nje same. Teorije se mogu klasifikovati na naučne i nenaučne, na sociološke i

nesociološke, kao i na mešovite, tako da možemo razlikovati pet nenaučnih teorija: patrijarhalna

teorija, religiozna teorija, organsko-biološka teorija, psihološka teorija i teorija sila.

- Patrijarhalna teorija ciji je osnivač Aristotel, državu sagledava kroz porodicu.

Država je nalik porodici jer, kao što je otac glava porodice tako je i monarhija, odnosno

vladar - monarhijska vlast, na čelu države.

- Religiozna teorija države vezuje se za vreme antike, za mitove, gde je vladar

izaslanik Božiji na zemlji. Svaka vlast je bila od Boga dana, kao što i sam Isus reče

Ponciju Pilatu: "Ne bi imao nikakve vlasti nadamnom da ti nije dana odozgo", kada su ga

optužili i osudili na smrt. Kasnije se religiozna teorija seli iz antike u Srednji vek. U

Srednjem veku vlast postaje naglašenija i razvijenija.

- Organsko - bioloske teorije nam ukazuju na izjednačenje države sa živim

bićem. Biće, kako već znamo sadrži volju i organizam. Državna volja se iskazuje

zakonom i pravnim postupcima, dok se organizam upoređivao na različite načine.

 - Psihološka teorija misli i smatra da nastanak države treba tražiti u psihičkim

svojstvima i u samim osobinama ljudi. Gobino, Čemberlen i drugi, ukazuju na podelu

pojedinaca, i to na dva osnovna psihicka tipa: na one koji su unapred predodređeni da

komanduju, gospodare u državi i one koji su poslušni , koji ćute i traže svog vođu, nekog

ko će ih voditi i usmeravati. Posledice takvih psiholoških svojstava su ekonomski,

društveni, kulturni i ostali činioci koji poboljšavaju sam rast i razvoj ličnosti.

- Teorija sila, čiji je osnivač L. Gumplovič, polazi od toga da je država nastala na

osnovu pokoravanja. Jedno pleme pokorava drugo i uzima ga kao svoje vlasništvo,

pretvori ga u eksploatisano pleme. Da bi se uspostavila vlast nad pokoreni m plemenom

morao se ustanoviti bolji zakon - državni aparat.

Nenaučnost ovih teorija ogleda se upravo u njihovoj delimičnosti i parcijalnosti, tako da one ne

mogu da proniknu u prave uzroke nastanka države.

Naučna strana shvatanja države govori nam da je država jedna istorijska kategorija, da je

proizvod klasnih suprotnosti. Njen nastanak je u mnogome specifičan kod različitih etničkih

zajednica. Engels je u «Poreklu porodice, privatnog vlasništva i države» analizirao tri različita

puta u nastanku države, na koje se u osnovi može svesti nastanak svake pojedine države. Klasični

oblik nastanka države je u atinskom gensu. U njemu su gotovo isključivo unutrašnji faktori

uslovili nastanak države. Druga dva načina nastanka države, u starom Rimu i kod starih Germana,

razlikuju se po uticaju spoljasnjih faktora koji ponekad imaju i odlučujuće značenje. Treba

spomenuti i Lenjina koji se teorijski bavio nastankom države u delu ''Država i revolucija''. Prema

marksističkoj teoriji, država je nastala tada i tamo gde se društvo pocepalo na dve nepomirljive

klase koje se
nalaze u stalnoj otvorenoj borbi. Ona je stvarno oruđe vladajuće klase za ostvarenje njenih

klasnih interesa i prividno opšti reprezentant, predstavnik čitavog društva.

FUNKCIJA DRŽAVE

Država poseduje dve osnovne funkcije: klasnu i integrativnu - opštu funkciju. Opšta društvena

funkcija se ogleda u obavljanja niza poslova kojima se osigurava život u društvu, od materijalne

reprodukcije do odbrambene funkcije. Država štiti interese vladajuće klase. Funkcije moderne

države su obezbeđenje četiri osnovna dobra, a to su: javni mir, javna bezbednost, javni poredak i

javna imovina.

Predmet ovog seminarskog rada je osvrt na istorijski razvoj misli o državi. Najpre se

razmatraju shvatanja antičkih mislilaca. Potom se analiziraju dela srednjevekovnih teoretičara u

kojima je prisutna misao o državi. Na kraju, dat je osvrt na savremene teorije o državi.

ZAČETAK I RAZVOJ MISLI O DRŽAVI KROZ ISTORIJU

Država se kroz istoriju stalno razvijala i menjala. Postoji velika raznolikost državnih struktura.

Međutim, može se ipak prema objektivnim kriterijima izvršiti klasifikacija država. Na osnovu

ekonomsko-klasne sadržine govorimo o tipovima država i društva: robovlasničko, feudalno,

kapitalističko i o posebnom tipu države u prelaznom periodu ili socijalizmu.

ANTIČKA MISAO O DRŽAVI

Začeci sociologije nalaze se u dobro odabranim i probranim analizama filozofa Stare Grčke.

Platon (427-374, p.n.e.), koji je bio aristokratskog porekla, ''dao je svetu'' 34 dela. Najznačajnija

dela su mu: ''Odbrana Sokratova'', ''Država'' u kojoj se izlažu socijalne ideje koje Platon u delu

razlaže kroz deset knjiga i ''Zakoni''. Država se, po Platonu, pojavljuje kao neophodnost, potreba i

obaveza, i to sve u cilju potreba ljudi. Idealna Platonova država deli se na tri staleža:

- Stalež upravljača (koji sačinjavaju mudraci-filozofi),

- Stalež čuvara (ratnici),

- Stalež proizvođača (seljaci, trgovci, zanatlije, radnici i drugi),

Pravi paralelu između države i svojstva ljudske duše, koji se dele na tri elementa: um, volja i

požuda. Na tim elementima su bazirane i vrline, mudrost, hrabrost i umetnost.

DUŠA INTERES KLASA VRLINA

Um Znanje Filozofi / mudraci Mudrost PRAVEDNOST

Volja Čast Ratnici Hrabrost

Požuda Zadovolj stvo Slobodni građani Umetnost

Po Platonu, država koja se osniva može da postigne uslove za blagostanje ako se nađu zajedno

dobar zakonodavac i tiranin, koji bi bio mlad, umeren, obdaren za nauku, jak u pamćenju, hrabar i

plemenit.

Vladare treba zvati slugama zakona, jer upravo od toga, više nego od bilo čega drugog, zavisi i

održanje i propast države. Država u kojoj zakon zavisi od upravljača, i gde on sam nema snage,

sprema se propast. A u državi gde je zakon gospodar upravljača, i gde je vlast potčinjena

zakonima, sprema se dugo trajanje i sva dobra koja su bogovi darovali državama. Zakoni koji

razvijaju i potpomažu vrline delovaće ubeđivanjem, ili će, gde se ćudi ne mogu ubeđivanjem

promeniti, silom i pravom kažnjavati.

Aristotel (384-322, p.n.e.). Nasuprot Platona, Aristotel razmatra državu preko čoveka. Kaže da je

država sredstvo čovekove sreće. Država je složena celina, i stoga istraživanje počinje od

sastavnog dela - građanina. Građanin se ne može ničim drugim bolje definisati nego

učestvovanjem u pravosuđu i u vlasti. Građani su učesnici u vremenski neograničenoj vlasti, tj.

kao sudije ili skupštinari.

Državno uređenje treba da je takvo da od njega imaju koristi svi, a ne samo vladari. Stoga je

nužno ispravno i ako vlada samo jedan, ili manjina, ili većina, sve dok je u interesu svih.

Državu ne čini jedinstvena teritoraija i država nije nastala radi toga da se spreče međusobne

nepravde ili trgovački odnosi; država je zajednica koja ima za cilj srećan život i porodica i

robova, život potpun i ekonomski nezavisan. Dakle, država postoji radi delanja po moralnim

zakonima, a ne samo radi zajedničkog života.

Najmanja zajednica je porodica, u kojoj se žena pokorava mužu, radi zaštite; nekoliko porodica

formira selo, a veći broj takvih naselja rpedstavlja državu. Ono što je svaka stvar po završenom

razvoju, to je njena priroda - a njena svrha je njen najviši cilj. Samodovoljnost je cilj i najveće

dobro. Država, stoga, nastaje po prirodi, nužno, i predstavlja osnovni oblik društvenog života

ljudi.

Celina je nužno važnija od dela, i zato je država važnija od svake porodice i bilo kog pojedinca.

Ko može bez zajednice, ili je zver ili bog.

Stoga Aristotel prvo istražuje odnose unutar porodice, gde važe posebni odnosi koji zahtevaju i

posebne veštine: to su odnos gospodara i roba, bračni odnos i roditeljski odnos. Neki su od

rođenja predodređeni da se pokoravaju, drugi da vladaju. Oni koji su bolji trebalo bi da vladaju

nad onima koji su lošiji - tako gospodar nad robom, i muškarac nad ženom. Robovi se od ljudi

razlikuju kao duša od tela, oni su sposobni samo za rad. Međutim, zbog toga bi između robova i

gospodara trebalo da postoji zajednički interes i prijateljstvo. To se dešava samo kada je tako

priroda uredila, a ako je neko po zakonu postao rob, onda neće biti prijatelj sa gospodarom.

SREDNJOVEKOVNA MISAO O DRŽAVI

Srednji vek karakteriše veoma jak uticaj religije, tačnije teocentritam (0so<;-Bog). Predstavnici

vog doba su Sv. Avgustin Aurelije, Sv. Toma Akvinski i Ibn Haldun.
Sv. Avgustin Aurelije (354-430), svoje viđenje sveta napisao je u delu ''O Božijoj državi'' (''De

Civitate Dei''). Po njemu postoje dva koncepta države: Božije i Zemaljske. Između njih se vodi

neprekidna borba, borba Zla (Zemaljska država) i Dobra (Božija država), borba Boga i Sotone,

gde uvek pobeđuje Dobro. Sve sagledava kroz Crkvu, koja ima u tom Srednjovekovnom periodu

potpunu vlast na zemlji.

Sv. Toma Akvinski (1332-1406), rodio se u južnoj Italiji. Već kao mali pokazivao je želju za

znanjem, pa je i krenuo tim putem. Sa dvadeset i tri godina postaje profesor, te počinje predavati

na Pariskom, Rimskom i Napuljskom univerzitetu. Svoja dela bazira na Aristotelovom učenju,

tako da je za njega država sredstvo pomoću kojeg se čovek upoznaje s Bogom, Božijom državom.

Ibn Holdun (1332-1406), teolog koji potiče sa Arabijskog područja. Za državu govori da je ona

istorijska, geografska i da utiče na društvene pojave preko klimatskih i bioloških faktora, kao što

su društveno uređenje, načinu proizvodnje i društveni procesi rada.

NOVOVEKOVNA MISAO O DRŽAVI

Tokom XVII i XVIII veka kada su u Evropi počeli da se pojavljuju sukobi klasnog karaktera,

građanske revolucije (u Engleskoj 1688., u Francuskoj 1789.), na državu i društvo uticali su

mnogi faktori: razvoj tehnike, razvoj nauke, velika geografska otkrića, razvoj proizvodnje i novih

načina iste, kao i razvoj industrijskih nauka i industrijska revolucija krajem XVII veka. Znacajni

pretstavnici tog doba su:

Tomas Mor (1488-1535), engleski političar, državnik, pravnik i humanista, izložio je u svom

delu ''Utopija'' svoje poglede o najboljem uređenju države sto podrazumeva ukidanje privatne

svojine u celom društvu, zavisnost potrošnje od proizvodnje, organizaciju proizvodnje u okviru

šestočasovnog radnog vremena i shvatanja rada kao slobodne delatnosti čoveka.

Makijaveli energično pobija fatalizam, afirmiše slobodnu volju, traži otpor sudbini i izražava

čvrsti aktivistički stav prema čoveku. Jedino čovekovo sredstvo da ostvari sebe je politika; kao

što ljudska priroda nije demonska, tako ni politika nije zlo, već opredeljenje - za dobro ili zlo,

korisno ili časno - i kao takva nije ništa apsolutno. Odatle apsolutni značaj države u

Makijavelijevoj političkoj doktrini, koji se izražava kao ideja državnog razloga. Dražva je

potpuno svetovna tvorevina, bez vitalnog odnosa prema crkvi, bogu ili nekoj višoj kosmičkoj

svrsi; ona je savršeno odvojena kao entitet, a moralno je izolovana zato što nema obaveza ni

prema kome izvan same sebe. Država je jedino samoj sebi cilj.

Osnovna Makijavelijeva misao bila je da se obnovom antičke veštine upravljanja državom obnovi

i sam pali narod Italije i slaba država, politički slomljena i razjedinjena, uz to pod uticajem crkve

i stranih osvajača. Država je volja i delo vladara, koji je svestan zadataka i smisla vlasti. Sredstva,

koja on upotrebljava za taj uzvišeni cilj, nisu važna, ako ga rezultat opravdava; jer ono što mora

da zanima politiku nije čestitost već efikasnost, nisu ispravna sredstva nego valjanost cilja, a to se

može prosuditi samo po rezultatima na konkretnom području političke akcije. Makijaveli je,

suočen sa osobinama ljudi svog doba, zagovarao politiku sile, energične volje i hladnokrvnog

cinizma na putu do konačnog cilja.

Osnovni
trošak,
Dva totokovi
osnovna
U interesu . mogu
odumiranja
podanici
prava
manjinekoja jeda države
daju,
čovek
organizira alijesu:
se imao
vojna samo prvo,
usila, uz
pirodnomukidanje
stanjui državnih
saglasnost
činovnički - većina
prelaze
upravni organa
na mora idaprenošenje
političku
aparat, da poslova
saglasnost
zajednicu:
doneseni zai
prvo,
su propisi

na samoupravne
poreze.
vlast da uvedeni
zakoni, organe
čini štosugod društva;
smatra
porezi. drugo,svih
prikladnim
Stvaranjem smanjenje
za tih državnog
očuvanje
faktora sebe aparata ljudi
i ograničenje
vlastii posjedničke
ostalih postaje
klase njegovih
definisano
stvorena je i
PROBLEM NASTANKA DRŽAVE I DRUŠTVA
kompetencija,
država. jačanje
zakonom; drugo, vlast uloge
i pravopredstavničkih tijela predaje
kažnjavanja u celini na računi sudeluje
njihovihuizvršnih organa i svođenje
njenom izvršenju. Pošto je
4) Zakonodavno telo ne može da prenese vlast donošenja zakona u neke druge ruke. Pošto je
uloge
i ušao državne uprave
u političko na dastručnog
društvo izvršioca
bi sačuvao odluka (svojinu,
svoju svojinu predstavničkih
slobodutijela; treće,
i život), unošenje
zakonodavno
vlast delegirana, onda sam narod može da je da drugima, ali vlast to nema pravo.
elemenata
telo nikada društvenog
neovedoseže samoupravljanja
dalje od opšteg dobra. i u državne organe i promjena njihovog karaktera, te
Glavni tvorci teorije (kontraktualisti) bili su:
Žan-Žak Ruso (1712-1778), za državu ima mišljenje suprotno od Hobsa. Iz njegovih
povezivanje državnih i samoupravnih organa u jedinstveni sistem koji sve više dobiva karakter
Prvi i osnovni pozitivni zakon svih država je ustanovljavanje zakonodavne vlasti. Zajednica bira i
razmatranja
Tomas Hobsmožemo
(1588-1679) zaključiti
gleda da je država
državu samapapo
i društvo, sebi dobra,
i samog čovekaalikroz
je kvari
prizmudruštvo, kao i
''psihološkog
samoupravljanja. Odumiranje države nije mehaničko ukidanje državnih organa, već istovremeno
postavlja zakonodavno telo, da bi to telo predstavljalo izraz saglasnosti društva, što je osnova i
čoveka: ''Čovek
egoizma'', tačnijejekaopo prirodi dobar,
zlu, opaku ali ga društvo
i sebičnu utičedanajenjegov
stvar, tako državarazvoj i kvari zla.
kao i čovek ga''.Cilj
Zalagao
države:se
organski rast društvenog samoupravljanja. Naše društvo je našlo put svoga prirodnog kretanja
apsolutno nužno za svaki zakon. Međutim, iako je vrhovna vlast u državi, ipak:
za slobodnu
naročita državu,koja
sigurnost, u kojoj
se neneće
možebitiimati
robova. Na osnovuzakonu,
po prirodnom Rusoovih nitiideja se ukida
se može ropstvo,
dobiti u SAD
udruživanjem
ostvarenjem Marxove ideje da «asocijacija neposrednih proizvođača upravlja procesom
1)
1865.,
malog abroja
u Južnoj
Zakonodavna Americi
ljudivlast
ili nema1888.
porodica, godine.
aspolutno
niti od arbitrarnu
velikogvlast nad životima
mnoštva, ako ovim i imovinom drugih
ne upravlja ljudi.jedno
samo Ova
proizvodnje« kroz organe radničkog i društvenog upravljanja.
vlast nemaUptravo
rasuđivanje,
DRŽAVA da uništi,
iSAVREMENIM
to stalno. porobi
Rađanje države
USLOVIMA ili hotimično osiromaši
- Jedini način podanike,takva
da se uspostavi upravo zbog toga
zajednička vlastštokoja
su

podanici
može bitinasposobna
nju preneli samo brani
da ljude onu vlast koju su i sami
od zavojevača imali
spolja i odu povreda
prirodnom stanju
koje jedni- drugima
a arbitrarnu vlasti
nanose
Literatura: - „Osnovi Sociologije", Beograd, 2005. Autori:
Država
ni
da oni je nastala
ih obezbedi
nisu imali.kaoPrirodno
tako posljedica
da svojom razvitka
stanje ne proizvodnih
marljivošću snaga, aveć
prestajei plodovima
u državi, timejei društva.
zemlje samo Razvoj
mogu omogućeno
da proizvodnih
se ishrane
njegovo
i da
Svaki tip države može imati različite oblike. Dele se prema organizaciji vrhovne vlasti u državi
snaga omogućio
zadovoljno
poštovanje. jeDr.
žive jeste daM.se Vuković,
da iz prvobitne
sve svoje moći zajednice izdvoji
i svu svoju izdvoji
snagu patrijarhalna
povere porodicaili koja
jednom čoveku već
jednom
(monarhija i republika), prema odnosu lokalnih i centralnih organa vlasti (federativne i unitarne
dovoljno
skupu proizvodi
ljudi koji ćeDr.daAleksandra
moći bisve
se mogla
njihove održati. Sredstva
volje putem
Kostadinović za proizvodnju
i većine glasova da svedepostala
na su tadavolju.
jednu vlasništvo
Kada
2) Zakonodavno telo ne može da za sebe prisvoji vlast upravljanja na osnovu improvizovanih
države) i prema političkom nosiocu suverene vlasti (demokratija, oligarhija i autokratija).
samo te porodice
mnoštvo pa se prava
prenese svoja time javio i osnovni
na jednu uslov
ličnost, ondapostanka klasnog
ono postaje jednadruštva - privatna
ličnost, postaje svojina.
država.
dekreta, već mora Dr. da Andon
deli pravdu na osnovu važećih zakona i poznatih ovlašćenih sudija. Ljudi
Kostadinović.
Zahvaljujući
Država može tome
da se što su jedni
definiše kao posjedovali više
jedna ličnost, čijeodradnje
drugih, međuveliko
izvesno ljudima je došlo
mnoštvo do podjele
ljudi, na
na osnovu
odlučuju da vlast predaju u ruke pojedincima zato što pravila postaju objavljeni zakoni, dok je
bogate i siromašne,
uzajamnog
I savremena državanajevlasnike
sporazuma, prima sredstava
kao
instrumentautor, izatovladavine,
klasne proizvodnjualii na
svi pojedinci seone
od kojijeih
kojih
putem nisu
mnoštvo
nje imali. Posjednici
sastavljeno,
ostvaruje a su
sa
i tendencija
prirodni zakon nepisan. Zato pojedinci nemaju pravo da menjaju te zakone arbitrarno, pošto ih
tada morali
ciljem stvoriti
da jedinstvena
podruštvljenja svojuličnost
sredstava organizaciju
može koja će ih osigurati
da koristi
za proizvodnju. Ona sesnagu i od pobuna
sredstva
sve više onih
namećesvih koji
kaoonakonemaju sredstva
kakocelokupnog
regulator za
to smatra
nisu ni stvorili, već moraju da ih čuvaju.
proizvodnju
pogodnim
društvenogza tenjihov
ih prisiliti
kretanja, od na pokoravanje.
mirelementa
i zajedničku odbranu.
proširene Nosilac tepreko
reprodukcije, ličnost je suveren,
održavanja i njemuupripada
monopola oblasti
3) Vrhovna vlast ne može da uzme nekom čoveku deo njegove svojine bez njegove saglasnosti.
suverena
ideologije,vlast, a svi ostali
umjetnosti su njegovi
i nauke, podanici.
do proširenja u sferu međunarodnih odnosa.
Ljudi predaju vlast pojedincima da bi očuvali svojinu, i ako vlast može da im je uzme, onda oni
Džon Lok (1632-1704), razlikuje se od Hobsa u mnogim idejama i sagledavanjima. Za državu
nemaju zapravo nikakvu sigurnu svojinu. Ipak, pošto vlada zahteva
govori preko individue, ko je prihvati (zakonom, taj je ''državljanin'').