Astavakra Gita -1- अ ावब गीता

अ ावब गीता

Astavakra Gita
[Conversation between King Janaka and Astavakra]

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -2- अ ावब गीता

ASTAVAKRA GITA : AN INTRODUCTION

Astavakra Gita, also known as the Astavakra Samhita, is an advait Vedanta

scripture. It unfolds philosophical truths in the Upanishadic style, i.e. in the form of a
dialogue between Guru, a teenage sage Astavakra and his royal disciple Janaka, the King of
Mithila. Astavakra Gita deals with the mystical experiences of the inner self in ones flight for
transcendental peace and bliss. Astavakra Gita is much older than the Bhagavad Gita and
presents the truth straightaway, without any winded twists and turns. Story of Astavakra is
also described in Mahabharata Vana Parva, from Chapter 132 to 134, wherein Maharshi
Lomasha narrates it to Yudhisthir, the eldest of Pandava.
There is an interesting story behind Astavakra’s name. When Astavakra was unborn
and still in his mother’s womb, he used to listen to his father’s recitation of Rig Veda verses.
One day, he observed that the recitation was not proper. So he corrected his father “what
you are reciting is mere repetition of words, there’s no substance in them.”
His father was agitated at the remarks made by his unborn child. Being short-
tempered, he cursed his son without a second thought for finding his mistakes. As a result
Astavakra was born deformed, with eight bends or distortions in his body. Therefore he
became known as Astavakra (asta = 8, vakra = crooked).
Despite his father's cruel curse, Astavakra remained a faithful son. When he was just
twelve, his father lost a priestly debate and was banished to the watery realm of Varuna,
lord of death. Although it was extremely painful for Astavakra to travel, Astavakra made it
to king Janaka's court to challenge the man who had defeated his father.
King Janaka was observing Mahayajan. Astavakra accompanied by his maternal
uncle, Swetaketu reached there searching for his father. They were obstructed by King’s
attendants as king was proceeding to sacrificial place.
Quoting his knowledge of Scriptures, Astavakra pointed out that a Brahmin has
priority over king for way. When Janaka overheard the conversation, he was impressed with
this young boy’s knowledge and let him proceed ahead of him.
The moment he enters the royal court, everybody started laughing looking at his
crooked body. But instead of being offended or belittled, Astavakra also starts laughing.
King Janaka asked at once “everybody is laughing at you, but why are you laughing?”
Astavakra answered very boldly, referring to everybody in the court, “I am laughing
because a great king like you is surrounded by cobblers (shoemakers)! A cobbler looks only
at the skin, and not beyond it, likewise you all are judging me merely by my outer
appearance, and not looking at my inner being (soul or atman)!”
"O King, just as the shape of a temple does not affect the sky, the crookedness of
the physical body has no effect on Soul. A wise man looks behind this manifested world,
whereas an ignorant one gets lost in names and forms."
King Janaka realized that Astavakra was anything but a crooked teenager. So he
started asking him questions. King learned about Astavakra’s motive of defeating his royal
scholar Bandi. Although the Mahayajna was open only to established scholars, king Janaka
allowed Astavakra to participate. Bandi and Astavakra got engaged in arguments. Astavakra
defeated Bandi and got his father released. The question and answer recorded became
known as the Astavakra Gita. It highlights the fact that Self knowledge is the only goal to be
reached and experienced in deepest meditation.
Find here the Sanskrit text of Astavakra Gita. To read text of other great scriptures
such as Bhagavad Gita, Ramcharitmanas, Mahabharat, Upanishads, Yog Sutra etc. along
with its Gujarati translation and comments, please visit www.swargarohan.org.

☼ ☼ ☼ ☼ ☼

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -3- अ ावब गीता

॥ अथ ौीमद ावबगीता ॥

१. जनक उवाच
कथं ानमवा नोित कथं मु भ वंयित ।
वैरा यं च कथं ूा ं एत ॄू ह मम ूभो ॥१॥
अ ावब उवाच
मु ं इ छिस चे ात वषयान ् वषव यज ।
माजवदयातोषस यं पीयूषव भज ॥२॥
न पृ वी न जलं ना नन वायु न वा भवान ् ।
एषां सा णमा मानं िचिपं
ू व मु ये ॥३॥
यद दे हं पृथक् कृ य िचित वौा य ित िस ।
अधुनैव सुखी शा तो ब धमु ो भ वंयिस ॥४॥
न वं वूा दको वण नाौमी ना गोचरः ।
अस गोऽिस िनराकारो व सा ी सुखी भव ॥५॥
धमाधम सुखं दःखं
ु मानसािन न ते वभो ।
न कतािस न भो ािस मु एवािस सवदा ॥६॥
एको ि ािस सवःय मु ूायोऽिस सवदा ।
अयमेव ह ते ब धो ि ारं पँयसीतरम ् ॥७॥
अहं कत यहं मानमहाकृ ंणा हदं िशतः ।
नाहं कतित व ासामृतं पी वा सुखी भव ॥८॥
एको वशु बोधोऽहं इित िन यव ना ।
ू वा या ानगहनं वीतशोकः सुखी भव ॥९॥
यऽ व िमदं भाित क पतं र जुसपवत ् ।
आन दपरमान दः स बोधः वं सुखं भव ॥१०॥
मु ािभमानी मु ो ह ब ो ब ािभमा य प ।
कंवद तीह स येयं या मितः सा गितभवेत ् ॥११॥
आ मा सा ी वभुः पूण एको मु द बयः ।
असंगो िनःःपृहः शा तो ॅमा संसारवािनव ॥१२॥
कूटःथं बोधम ै तमा मानं प रभावय ।
आभासोऽहं ॅमं मु वा भावं बा मथा तरम ् ॥१३॥
दे हािभमानपाशेन िचरं ब ोऽिस पुऽक ।
बोधोऽहं ानखंगेन तःिनकृ य सुखी भव ॥१४॥

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -4- अ ावब गीता

िनःसंगो िन ंबयोऽिस वं ःवूकाशो िनरं जनः ।

अयमेव ह ते ब धः समािधमनुित ित ॥१५॥
वया या िमदं व ं विय ूोतं यथाथतः ।
शु बु ःव पः वं मा गमः ि
ु िच ताम ् ॥१६॥
िनरपे ो िन वकारो िनभरः शीतलाशयः ।
अगाधबु र ु धो भव िच माऽवासनः ॥१७॥
साकारमनृतं व िनराकारं तु िन लं ।
एत वोपदे शेन न पुनभवसंभवः ॥१८॥
यथैवादशम यःथे पेऽ तः प रतःतु सः ।
तथैवाऽ ःमन ् शर रे ऽ तः प रतः परमे रः ॥१९॥
एकं सवगतं योम ब हर तयथा घटे ।
िन यं िनर तरं ॄ सवभूतगणे तथा ॥२०॥

२. जनक उवाच
अहो िनरं जनः शा तो बोधोऽहं ूकृ तेः परः ।
एताव तमहं कालं मोहे नैव वडं बतः ॥१॥
यथा ूकाशया येको दे हमेनं तथा जगत ् ।
अतो मम जग सवमथवा न च कंचन ॥२॥
स शर रमहो व ं पर य य मयाधुना ।
कुत त् कौशला एव परमा मा वलो यते ॥३॥
यथा न तोयतो िभ नाःतरं गाः फेनबु दाः
ु ।
आ मनो न तथा िभ नं व मा म विनगतम ् ॥४॥
त तुमाऽो भवे एव पटो य वचा रतः ।
आ मत माऽमेवेदं त व ं वचा रतम ् ॥५॥
यथैवे रु से लृ ा तेन या व
ै शकरा ।
तथा व ं मिय लृ ं मया या ं िनर तरम ् ॥६॥
आ म ाना जग भाित आ म ाना न भासते ।
र व ानाद हभाित त ाना भासते न ह ॥७॥
ूकाशो मे िनजं पं नाित र ोऽः यहं ततः ।
यदा ूकाशते व ं तदाहं भास एव ह ॥८॥
अहो वक पतं व म ाना मिय भासते ।
यं शु ौ फणी र जौ वा र सूयकरे यथा ॥९॥

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -5- अ ावब गीता

म ो विनगतं व ं म येव लयमेंयित ।

मृ द कुंभो जले वीिचः कनके कटकं यथा ॥१०॥
अहो अहं नमो म ं वनाशो यःय ना ःत मे ।
ॄ ा दःतंबपय तं जग नाशोऽ प ित तः ॥११॥
अहो अहं नमो म ं एकोऽहं दे हवान प ।
विच न ग ता नाग ता या य व मव ःथतः ॥१२॥
अहो अहं नमो म ं द ो नाःतीह म समः ।
असंःपृँय शर रे ण येन व ं िचरं धृतम ् ॥१३॥
अहो अहं नमो म ं यःय मे ना ःत कंचन ।
अथवा यःय मे सव य वा नसगोचरम ् ॥१४॥
ानं े यं तथा ाता ऽतयं ना ःत वाःतवं ।
अ ाना भाित यऽेदं सोऽहम ःम िनरं जनः ॥१५॥
ै तमूलमहो दःखं
ु ना य ःयाऽ ःत भेषजं ।
ँयमेतन ् मृषा सव एकोऽहं िचिसोमलः ॥१६॥
बोधमाऽोऽहम ाना उपािधः क पतो मया ।
एवं वमृशतो िन यं िन वक पे ःथितमम ॥१७॥
न मे ब धोऽ ःत मो ो वा ॅा तः शा तो िनराौया ।
अहो मिय ःथतं व ं वःतुतो न मिय ःथतम ् ॥१८॥
सशर रिमदं व ं न कंिच दित िन तं ।
शु िच माऽ आ मा च त क ःमन ् क पनाधुना ॥१९॥
शर रं ःवगनरकौ ब धमो ौ भयं तथा ।
क पनामाऽमेवैतत ् कं मे काय िचदा मनः ॥२०॥
अहो जनसमूहेऽ प न ै तं पँयतो मम ।
अर यिमव संव ृ ं व रितं करवा यहम ् ॥२१॥
नाहं दे हो न मे दे हो जीवो नाहमहं ह िचत ् ।
अयमेव ह मे ब ध आसी ा जी वते ःपृहा ॥२२॥
अहो भुवनक लोलै विचऽैिाक् समु थतं ।
म यनंतमहांभोधौ िच वाते समु ते ॥२३॥
म यनंतमहांभोधौ िच वाते ूशा यित ।
अभा या जीवव णजो जग पोतो वन रः ॥२४॥
म यन तमहांभोधावा य जीववीचयः ।
उ त न त खेल त ू वश त ःवभावतः ॥२५॥

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -6- अ ावब गीता

३. अ ावब उवाच
अ वनािशनमा मानं एकं व ाय त वतः ।
तवा म ानःय धीरःय कथमथाजने रितः ॥१॥
आ मा ानादहो ूीित वषयॅमगोचरे ।
शु े र ानतो लोभो यथा रजत वॅमे ॥२॥
व ं ःफुरित यऽेदं तर गा इव सागरे ।
सोऽहमःमीित व ाय कं दन इव धाविस ॥३॥
ौु वा प शु चैत य आ मानमितसु दरं ।
उपःथेऽ य तसंस ो मािल यमिधग छित ॥४॥
सवभूतेषु चा मानं सवभूतािन चा मिन ।
मुनेजानत आ य मम वमनुवतते ॥५॥
आ ःथतः परमा ै तं मो ाथऽ प यव ःथतः ।
आ य कामवशगो वकलः केिलिश या ॥६॥
उ तं
ू ानदिमऽमवधायाितदब
ु ु लः ।
आ य काममाका ेत ् कालम तमनुिौतः ॥७॥
इहामुऽ वर ःय िन यािन य ववे कनः ।
आ य मो कामःय मो ा एव वभी षका ॥८॥
धीरःतु भो यमानोऽ प पी यमानोऽ प सवदा ।
आ मानं केवलं पँयन ् न तुंयित न कु यित ॥९॥
चे मानं शर रं ःवं पँय य यशर रवत ् ।
संःतवे चा प िन दायां कथं ु येत ् महाशयः ॥१०॥
मायामाऽिमदं व ं पँयन ् वगतकौतुकः ।
अप स न हते मृ यौ कथं ऽःयित धीरधीः ॥११॥
िनःःपृहं मानसं यःय नैराँयेऽ प महा मनः ।
तःया म ानतृ ःय तुलना केन जायते ॥१२॥
ःवभावा एव जानानो ँयमेत न कंचन ।
इदं मा िमदं या यं स कं पँयित धीरधीः ॥१३॥
अंतः य कषायःय िन ःय िनरािशषः ।
य छयागतो भोगो न दःखाय
ु न तु ये ॥१४॥

४. अ ावब उवाच
ह ता म ानःय धीरःय खेलतो भोगलीलया ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -7- अ ावब गीता

न ह संसारवाह कैमूढै ः सह समानता ॥१॥

यत ् पदं ूे सवो द नाः शबा ाः सवदे वताः ।
अहो तऽ ःथतो योगी न हषमुपग छित ॥२॥
त ःय पु यपापा यां ःपश तन जायते ।
न ाकाशःय धूमेन ँयमाना प स गितः ॥३॥
आ मैवेदं जग सव ातं येन महा मना ।
य छया वतमानं तं िनषे ं ु मेत कः ॥४॥
आॄ ःतंबपय ते भूतमामे चतु वधे ।
व ःयैव ह साम यिम छािन छा ववजने ॥५॥
आ मानम यं क जानाित जगद रं ।
य वे त स कु ते न भयं तःय कुऽिचत ् ॥६॥

५. अ ावब उवाच
न ते संगोऽ ःत केना प कं शु ः य ु िम छिस ।
संघात वलयं कुव नेवमेव लयं ोज ॥१॥
उदे ित भवतो व ं वा रधे रव बु दः
ु ।
इित ा वैकमा मानं एवमेव लयं ोज ॥२॥
ू य म यवःतु वा व ं नाः यमले विय ।
र जुसप इव य ं एवमेव लयं ोज ॥३॥
समदःखसु
ु खः पूण आशानैराँययोः समः ।
समजी वतमृ युः स नेवमेव लयं ोज ॥४॥

६. अ ावब उवाच
आकाशवदन तोऽहं घटवत ् ूाकृ तं जगत ् ।
इित ानं तथैतःय न यागो न महो लयः ॥१॥
महोदिध रवाहं स ूपंचो वीिचसऽ नभः ।
इित ानं तथैतःय न यागो न महो लयः ॥२॥
अहं स शु स काशो यव व क पना ।
इित ानं तथैतःय न यागो न महो लयः ॥३॥
अहं वा सवभूतेषु सवभूता यथो मिय ।
इित ानं तथैतःय न यागो न महो लयः ॥४॥

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -8- अ ावब गीता

७. जनक उवाच
म यनंतमहांभोधौ व पोत इतःततः ।
ॅमित ःवांतवातेन न ममाः यस हंणुता ॥१॥
म यनंतमहांभोधौ जग िचः ःवभावतः ।
उदे तु वाःतमायातु न मे वृ न च ितः ॥२॥
म यनंतमहांभोधौ व ं नाम वक पना ।
अितशांतो िनराकार एतदे वाहमा ःथतः ॥३॥
ना मा भावेषु नो भावःतऽान ते िनरं जने ।
इ यस ोऽःपृहः शा त एतदे वाहमा ःततः ॥४॥
अहो िच माऽमेवाहं इ िजालोपमं जगत ् ।
इित मम कथं कुऽ हे योपादे यक पना ॥५॥

८. अ ावब उवाच
तदा ब धो यदा िच ं क च वांछित शोचित ।
कंिचन ् मुच
ं ित गृ हाित कंिच ंयित कु यित ॥१॥
तदा मु यदा िच ं न वांछित न शोचित ।
न मुच
ं ित न गृ हाित न ंयित न कु यित ॥२॥
तदा ब धो यदा िच ं स ं का प षु ।
तदा मो ो यदा िच मस ं सव षु ॥३॥
यदा नाहं तदा मो ो यदाहं ब धनं तदा ।
म वेित हे लया कंिच मा गृहाण वमुच
ं मा ॥४॥

९. अ ावब उवाच
कृ ताकृ ते च ािन कदा शा तािन कःय वा ।
एवं ा वेह िनवदा भव यागपरोऽोती ॥१॥
कःया प तात ध यःय लोकचे ावलोकनात ् ।
जी वते छा बुभु ा च बुभु सोपशमः गताः ॥२॥
अिन यं सवमेवेदं तापऽयद ू षतं ।
असरं िन दतं हे यिमित िन य शा यित ॥३॥
कोऽसौ कालो वयः कं वा यऽ ािन नो नृणां ।
ता युपेआय यथाूा वत िस मवा नुयात ् ॥४॥
ना मतं महष णां साधूनां योिगनां तथा ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita -9- अ ावब गीता

ं वा िनवदमाप नः को न शा यित मानवः ॥५॥

कृ वा मूितप र ानं चैत यःय न कं गु ः ।
िनवदसमतायु या यःतारयित संसत
ृ ेः ॥६॥
पँय भूत वकारांः वं भूतमाऽान ् यथाथतः ।
त णा ब धिनमु ः ःव पःथो भ वंयिस ॥७॥
वासना एव संसार इित सवा वमुच
ं ताः ।
त यागो वासना यागा ःथितर यथा तथा ॥८॥

१०. अ ावब उवाच

कृ ताकृ ते च ािन कदा शा तािन कःय वा ।
एवं ा वेह िनवदा भव यागपरोऽोती ॥१॥
कःया प तात ध यःय लोकचे ावलोकनात ् ।
जी वते छा बुभु ा च बुभु सोपशमः गताः ॥२॥
अिन यं सवमेवेदं तापऽयद ू षतं ।
असरं िन दतं हे यिमित िन य शा यित ॥३॥
कोऽसौ कालो वयः कं वा यऽ ािन नो नृणां ।
ता युपेआय यथाूा वत िस मवा नुयात ् ॥४॥
ना मतं महष णां साधूनां योिगनां तथा ।
ं वा िनवदमाप नः को न शा यित मानवः ॥५॥
कृ वा मूितप र ानं चैत यःय न कं गु ः ।
िनवदसमतायु या यःतारयित संसत
ृ ेः ॥६॥
पँय भूत वकारांः वं भूतमाऽान ् यथाथतः ।
त णा ब धिनमु ः ःव पःथो भ वंयिस ॥७॥
वासना एव संसार इित सवा वमुच
ं ताः ।
त यागो वासना यागा ःथितर यथा तथा ॥८॥

११. अ ावब उवाच

भावाभाव वकार ःवभावा दित िन यी ।
िन वकारो गत लेशः सुखेनैवोपशा यित ॥१॥
ई रः सविनमाता नेहा य इित िन यी ।
अ तगिलतसवाशः शा तः वा प न स जते ॥२॥
आपदः संपदः काले दै वादे वेित िन यी ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 10 - अ ावब गीता

तृ ः ःवःथे ियो िन यं न वा छित न शोचित ॥३॥

सुखदःखे
ु ज ममृ यू दै वादे वेित िन यी ।
सा यादश िनरायासः कुव न प न िल यते ॥४॥
िच तया जायते दःखं
ु ना यथेहेित िन यी ।
तया ह नः सुखी शा तः सवऽ गिलतःपृहः ॥५॥
नाहं दे हो न मे दे हो बोधोऽहिमित िन यी ।
कैव यं इव संूा ो न ःमर यकृ तं कृ तम ् ॥६॥
आॄ ःतंबपय तं अहमेवेित िन यी ।
िन वक पः शुिचः शा तः ूा ाूा विनवृतः ॥७॥
ना यिमदं व ं न कंिच दित िन यी ।
िनवासनः ःफूितमाऽो न कंिच दव शा यित ॥८॥

१२. जनक उवाच

कायकृ यासहः पूव ततो वा वःतरासहः ।
अथ िच तासहःतःमा एवमेवाहमा ःथतः ॥१॥
ूी यभावेन श दादे र ँय वेन चा मनः ।
व ेपैकाम दय एवमेवाहमा ःथतः ॥२॥
समा यासा द व ौ यवहारः समाधये ।
एवं वलो य िनयमं एवमेवाहमा ःथतः ॥३॥ ।
हे योपादे य वरहा एवं हष वषादयोः ।
अभावाद हे ॄ न् एवमेवाहमा ःथतः ॥४॥
आौमानाौमं यानं िच ःवीकृ तवजनं ।
वक पं मम वीआयैतैरेवमेवाहमा ःथतः ॥५॥
कमानु ानम ाना यथैवोपरमःतथा ।
बु वा स यिगदं त वं एवमेवाहमा ःथतः ॥६॥
अिचं यं िचं यमानोऽ प िच ता पं भज यसौ ।
य वा त ावनं तःमा एवमेवाहमा ःथतः ॥७॥
एवमेव कृ तं येन स कृ ताथ भवेदसौ ।
एवमेव ःवभावो यः स कृ ताथ भवेदसौ ॥८॥

१३. जनक उवाच

अ कंचनभवं ःवाःथं कौपीन वेऽ प दलभं
ु ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 11 - अ ावब गीता

यागादाने वहायाःमादहमासे यथासुखम ् ॥१॥

कुऽा प खेदः कायःय ज ा कुऽा प खे ते ।
मनः कुऽा प त य वा पु षाथ ःथतः सुखम ् ॥२॥
कृ तं कम प नैव ःया इित संिच य त वतः ।
यदा य कतुमायाित तत ् कृ वासे यथासुखम ् ॥३॥
कमनैंक यिनब धभावा दे हःथयोिगनः ।
संयोगायोग वरहादहमासे यथासुखम ् ॥४॥
अथानथ न मे ःथ या ग या न शयनेन वा ।
ित न ् ग छन ् ःवपन ् तःमादहमासे यथासुखम ् ॥५॥
ःवपतो ना ःत मे हािनः िस य वतो न वा ।
नाशो लासौ वहायाःमदहमासे यथासुखम ् ॥६॥
सुखा द पा िनयमं भावेंवालो य भू रशः ।
शुभाशुभे वहायाःमादहमासे यथासुखम ् ॥७॥

१४. जनक उवाच

ूकृ या शू यिच ो यः ूमादा भावभावनः ।
िन ितो बोिधत इव ीणसंःमरणो ह सः ॥१॥
व धनािन व िमऽा ण व मे वषयदःयवः ।
व शा ं व च व ानं यदा मे गिलता ःपृहा ॥२॥
व ाते सा पु षे परमा मिन चे रे ।
नैराँये बंधमो े च न िचंता मु ये मम ॥३॥
अंत वक पशू यःय ब हः ःव छ दचा रणः ।
ॅा तःयेव दशाःताःताःता शा एव जानते ॥४॥

१५. अ ावब उवाच

यथातथोपदे शेन कृ ताथः स वबु मान ् ।
आजीवम प ज ासुः परःतऽ वमु ित ॥१॥
मो ो वषयवैरःयं ब धो वैषियको रसः ।
एतावदे व व ानं यथे छिस तथा कु ॥२॥
वा मूा ानमहो ोगं जनं मूकजडालसं ।
करोित त वबोधोऽयमतः य ो बुभु िभः ॥३॥
न वं दे हो न ते दे हो भो ा कता न वा भवान ् ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 12 - अ ावब गीता

िचिपोऽिस
ू सदा सा ी िनरपे ः सुखं चर ॥४॥
राग े षौ मनोधम न मनःते कदाचन ।
िन वक पोऽिस बोधा मा िन वकारः सुखं चर ॥५॥
सवभूतेषु चा मानं सवभूतािन चा मिन ।
व ाय िनरहं कारो िनममः वं सुखी भव ॥६॥
व ं ःफुरित यऽेदं तरं गा इव सागरे ।
त वमेव न स दे ह मूत व वरो भव ॥७॥
ौ ःव तात ौ ःव नाऽ मोऽहं कु ंव भोः ।
ानःव पो भगवाना मा वं ूकृ तेः परः ॥८॥
गुणःै संवे तो दे ह ःत यायाित याित च ।
आ मा न गंता नागंता कमेनमनुशोचिस ॥९॥
दे ह ःत तु क पा तं ग छ व व
ै वा पुनः ।
व वृ ः व च वा हािनःतव िच माऽ पणः ॥१०॥
व यनंतमहांभोधौ व वीिचः ःवभावतः ।
उदे तु वाःतमायातु न ते वृ न वा ितः ॥११॥
तात िच माऽ पोऽिस न ते िभ निमदं जगत ् ।
अतः कःय कथं कुऽ हे योपादे यक पना ॥१२॥
एक ःम न यये शा ते िचदाकाशेऽमले विय ।
कुतो ज म कुतो कम कुतोऽहं कार एव च ॥१३॥
य वं पँयिस तऽैकः वमेव ूितभाससे ।
कं पृथक् भासते ःवणात ् कटकांगदनूपुरम ् ॥१४॥
अयं सोऽहमयं नाहं वभागिमित सं यज ।
सवमा मेित िन य िनःस क पः सुखी भव ॥१५॥
तवैवा ानतो व ं वमेकः परमाथतः ।
व ोऽ यो ना ःत संसार नासंसार च क न ॥१६॥
ॅा तमाऽिमदं व ं न कंिच दित िन यी ।
िनवासनः ःफूितमाऽो न कंिच दव शा यित ॥१७॥
एक एव भवांभोधावासीद ःत भ वंयित ।
न ते ब धोऽ ःत मो ो वा कृ यकृ यः सुखं चर ॥१८॥
मा स क प वक पा यां िच ं ोभय िच मय ।
उपशा य सुखं ित ःवा म यान द वमहे ॥१९॥
यजैव यानं सवऽ मा कंिच द धारय ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 13 - अ ावब गीता

आ मा वं मु एवािस कं वमृँय क रंयिस ॥२०॥

१६. अ ावब उवाच

आचआव शृणु वा तात नानाशा ा यनेकशः ।
तथा प न तव ःवाः यं सव वःमरणा ऋते ॥१॥
भोगं कम समािधं वा कु व तथा प ते ।
िच ं िनरःतसवाशम यथ रोचियंयित ॥२॥
आयासा सकलो दःखी
ु नैनं जानाित क न ।
अनेनैवोपदे शेन ध यः ूा नोित िनवृितम ् ॥३॥
यापारे ख ते यःतु िनमेषो मेषयोर प ।
तःयालःय धुर णःय सुखं न यःय कःयिचत ् ॥४॥
इदं कृ तिमदं नेित ं ै मु ं यदा मनः ।
धमाथकाममो ेषु िनरपे ं तदा भवेत ् ॥५॥
वर ो वषय े ा रागी वषयलोलुपः ।
महमो वह नःतु न वर ो न रागवान ् ॥६॥
हे योपादे यता ताव संसार वटपांकुरः ।
ःपृहा जीवित याव वै िन वचारदशाःपदम ् ॥७॥
ूवृ ौ जायते रागो िनवृ ौ ेष एव ह ।
िन ो बालव धीमान ् एवमेव यव ःथतः ॥८॥
हातुिम छित संसारं रागी दःख
ु जहासया ।
वीतरागो ह िनदःखःत
ु ःम न प न ख ित ॥९॥
यःयािभमानो मो ेऽ प दे हेऽ प ममता तथा ।
न च ानी न वा योगी केवलं दःखभागसौ
ु ॥१०॥
हरो य प
ु दे ा ते ह रः कमलजोऽ प वा ।
तथा प न तव ःवा यं सव वःमरणा ते ॥११॥

१७. अ ावब उवाच

तेन ानफलं ूा ं योगा यासफलं तथा ।
तृ ः ःव छे ियो िन यं एकाक रमते तु यः ॥१॥
न कदािच जग य ःमन ् त व ा ह त ख ित ।
यत एकेन तेनेदं पूण ॄ ा डम डलम ् ॥२॥
न जातु वषयाः केऽ प ःवारामं हषय यमी ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 14 - अ ावब गीता

स लक प लवूीतिमवेभं िनंबप लवाः ॥३॥

यःतु भोगेषु भु े षु न भव यिधवािसता ।
अभु े षु िनराकां ी त शो भवदलभः
ु ॥४॥
बुभु ु रह संसारे मुमु रु प ँयते ।
भोगमो िनराकां ी वरलो ह महाशयः ॥५॥
धमाथकाममो ेषु जी वते मरणे तथा ।
कःया युदारिच ःय हे योपादे यता न ह ॥६॥
वांछा न व वलये न े षःतःय च ःथतौ ।
यथा जी वकया तःमा ध य आःते यथा सुखम ् ॥७॥
कृ ताथ ऽनेन ानेने येवं गिलतधीः कृ ती ।
पँयन ् शृ वन ् ःपृशन ् जय न ् अ नःते यथा सुखम ् ॥८॥
शू या वृथा चे ा वकलानी िया ण च ।
न ःपृहा न वर वा ीणसंसारसागरे ॥९॥
न जगित न िनिाित नो मीलित न मीलित ।
अहो परदशा वा प वतते मु चेतसः ॥१०॥
सवऽ ँयते ःवःथः सवऽ वमलाशयः ।
समःतवासना मु ो मु ः सवऽ राजते ॥११॥
पँयन ् शृ वन ् ःपृशन ् जय न ् अ न ् गृ हन ् वदन ् ोजन ् ।
ई हतानी हतैमु ो मु एव महाशयः ॥१२॥
न िन दित न च ःतौित न ंयित न कु यित ।
न ददाित न गृ हाित मु ः सवऽ नीरसः ॥१३॥
सानुरागां यं ं वा मृ युं वा समुप ःथतं ।
अ व लमनाः ःवःथो मु एव महाशयः ॥१४॥
सुखे दःखे
ु नरे नाया संप सु वप सु च ।
वशेषो नैव धीरःय सवऽ समदिशनः ॥१५॥
न हं सा नैव का यं नौ यं न च द नता ।
ना य नैव च ोभः ीणसंसरणे नरे ॥१६॥
न मु ो वषय े ा न वा वषयलोलुपः ।
असंस मना िन यं ूा ाूा मुपा ुते ॥१७॥
समाधान समाधान हता हत वक पनाः ।
शू यिच ो न जानाित कैव यिमव सं ःथतः ॥१८॥
िनममो िनरहं कारो न कंिच दित िन तः ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 15 - अ ावब गीता

अ तगिलतसवाशः कुव न प करोित न ॥१९॥

मनःूकाशसंमोह ःव नजा य वव जतः ।
दशां काम प संूा ो भवे गिलतमानसः ॥२०॥

१८. अ ावब उवाच

यःय बोधोदये ताव ःव नव भवित ॅमः ।
तःमै सुखैक पाय नमः शा ताय तेजसे ॥१॥
अजिय वा खलान ् अथान ् भोगाना नोित पुंकलान ् ।
न ह सवप र याजम तरे ण सुखी भवेत ् ॥२॥
कत य दःखमात
ु ड वालाद धा तरा मनः ।
कुतः ूशमपीयूषधारासारमृते सुखम ् ॥३॥
भवोऽयं भावनामाऽो न कंिचत ् परमथतः ।
नाः यभावः ःवभावनां भावाभाव वभा वनाम ् ॥४॥
न दरंू न च संकोचा ल धमेवा मनः पदं ।
िन वक पं िनरायासं िन वकारं िनरं जनम ् ॥५॥
यामोहमाऽ वरतौ ःव पादानमाऽतः ।
वीतशोका वराज ते िनरावरण यः ॥६॥
समःतं क पनामाऽमा मा मु ः सनातनः ।
इित व ाय धीरो ह कम यःयित बालवत ् ॥७॥
आ मा ॄ ेित िन य भावाभावौ च क पतौ ।
िनंकामः कं वजानाित कं ॄूते च करोित कम ् ॥८॥
अयं सोऽहमयं नाहं इित ीणा वक पना ।
सवमा मेित िन य तूंणींभत
ू ःय योिगनः ॥९॥
न व े पो न चैका यं नाितबोधो न मूढता ।
न सुखं न च वा दःखं
ु उपशा तःय योिगनः ॥१०॥
ःवारा ये भै वृ ौ च लाभालाभे जने वने ।
िन वक पःवभावःय न वशेषोऽ ःत योिगनः ॥११॥
व धमः व च वा कामः व चाथः व ववे कता ।
इदं कृ तिमदं नेित ै मु ःय योिगनः ॥१२॥
कृ यं कम प नैवा ःत न का प द रं जना ।
यथा जीवनमेवेह जीव मु ःय योिगनः ॥१३॥
व मोहः व च वा व ं व त यानं व मु ता ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 16 - अ ावब गीता

सवसंक पसीमायां वौा तःय महा मनः ॥१४॥

येन व िमदं ं स नाःतीित करोतु वै ।
िनवासनः कं कु ते पँय न प न पँयित ॥१५॥
येन ं परं ॄ सोऽहं ॄ ेित िच तयेत ् ।
कं िच तयित िन तो तीयं यो न पँयित ॥१६॥
ो येना म व ेपो िनरोधं कु ते वसौ ।
उदारःतु न व ः सा याभावा करोित कम ् ॥१७॥
धीरो लोक वपयःतो वतमानोऽ प लोकवत ् ।
नो समािधं न व ेपं न लोपं ःवःय पँयित ॥१८॥
भावाभाव वह नो यःतृ ो िनवासनो बुधः ।
नैव कंिच कृ तं तेन लोक ं या वकुवता ॥१९॥
ूवृ ौ वा िनवृ ौ वा नैव धीरःय दमहः
ु ।
यदा य कतुमायाित त कृ वा ित ते सुखम ् ॥२०॥
िनवासनो िनरालंबः ःव छ दो मु ब धनः ।
ः संःकारवातेन चे ते शुंकपणवत ् ॥२१॥
असंसारःय तु वा प न हष न वषा दता ।
स शीतलहमना िन यं वदे ह इव राजये ॥२२॥
कुऽा प न जहासा ःत नाशो वा प न कुऽिचत ् ।
आ मारामःय धीरःय शीतला छतरा मनः ॥२३॥
ूकृ या शू यिच ःय कुवतोऽःय य छया ।
ूाकृ तःयेव धीरःय न मानो नावमानता ॥२४॥
कृ तं दे हेन कमदं न मया शु पणा ।
इित िच तानुरोधी यः कुव न प करोित न ॥२५॥
अत ाद व कु ते न भवेद प बािलशः ।
जीव मु ः सुखी ौीमान ् संसर न प शोभते ॥२६॥
ना वचारसुौा तो धीरो वौा तमागतः ।
न क पते न जाित न शृणोित न पँयित ॥२७॥
असमाधेर व ेपान ् न मुमु न
ु चेतरः ।
िन य क पतं पँयन ् ॄ व
ै ाःते महाशयः ॥२८॥
यःया तः ःयादहं कारो न करोित करोित सः ।
िनरहं कारधीरे ण न कंिचदकृ तं कृ तम ् ॥२९॥
नो नं न च स तु मकतृ ःप दव जतं ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 17 - अ ावब गीता

िनराशं गतस दे हं िच ं मु ःय राजते ॥३०॥

िन यातुं चे तुं वा प य च ं न ूवतते ।
िनिनिम िमदं कंतु िन यायेित वचे ते ॥३१॥
त वं यथाथमाक य म दः ूा नोित मूढतां ।
अथवा याित संकोचममूढः कोऽ प मूढवत ् ॥३२॥
एकामता िनरोधो वा मूढैर यःयते भृशं ।
धीराः कृ यं न पँय त सु व ःवपदे ःथताः ॥३३॥
अूय ात ् ूय ा वा मूढो ना नोित िनवृितं ।
त विन यमाऽेण ूा ो भवित िनवृतः ॥३४॥
शु ं बु ं ूयं पूण िनंूपंचं िनरामयं ।
आ मानं तं न जान त तऽा यासपरा जनाः ॥३५॥
ना नोित कमणा मो ं वमूढोऽ यास पणा ।
ध यो व ानमाऽेण मु ःत य व बयः ॥३६॥
मूढो ना नोित त ॄ यतो भ वतुिम छित ।
अिन छ न प धीरो ह परॄ ःव पभाक् ॥३७॥
िनराधारा मह यमा मूढाः संसारपोषकाः ।
एतःयानथमूलःय मूल छे दः कृ तो बुधैः ॥३८॥
न शा तं लभते मूढो यतः शिमतुिम छित ।
धीरःत वं विन य सवदा शा तमानसः ॥३९॥
वा मनो दशनं तःय य मवलंबते ।
धीराःतं तं न पँय त पँय या मानम ययम ् ॥४०॥
व िनरोधो वमूढःय यो िनब धं करोित वै ।
ःवारामःयैव धीरःय सवदासावकृ ऽमः ॥४१॥
भावःय भावकः क न् न कंिच भावकोपरः ।
उभयाभावकः क एवमेव िनराकुलः ॥४२॥
शु म यमा मानं भावय त कुबु यः ।
न तु जान त संमोहा ाव जीवमिनवृताः ॥४३॥
मुमु ोबु रालंबम तरे ण न व ते ।
िनरालंबैव िनंकामा बु मु ःय सवदा ॥४४॥
वषय पनो वीआय च कताः शरणािथनः ।
वश त झ टित बोडं िनरोधैकामिस ये ॥४५॥
िनवासनं ह रं ं वा तूंणीं वषयद तनः ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 18 - अ ावब गीता

पलाय ते न श ाःते सेव ते कृ तचाटवः ॥४६॥

न मु का रकां ध े िनःश को यु मानसः ।
पँयन ् शृ वन ् ःपृशन ् जय न नाःते यथासुखम ् ॥४७॥
वःतुौवणमाऽेण शु बु िनराकुलः ।
नैवाचारमनाचारमौदाःयं वा ूपँयित ॥४८॥
यदा य कतुमायाित तदा त कु ते ऋजुः ।
शुभं वा यशुभं वा प तःय चे ा ह बालवत ् ॥४९॥
ःवातं या सुखमा नोित ःवातं या लभते परं ।
ःवातं या नवृितं ग छे ःवातं यात ् परमं पदम ् ॥५०॥
अकतृ वमभो ृ वं ःवा मनो म यते यदा ।
तदा ीणा भव येव समःता वृ यः ॥५१॥
उ छंृ खला यकृ ितका ःथितध रःय राजते ।
न तु सःपृहिच ःय शा तमूढःय कृ ऽमा ॥५२॥
वलस त महाभोगै वश त िग रग रान ् ।
िनरःतक पना धीरा अब ा मु बु यः ॥५३॥
ौो ऽयं दे वतां तीथम गनां भूपितं ूयं ।
ं वा संपू य धीरःय न का प द वासना ॥५४॥
भृ यैः पुऽैः कलऽै दौ हऽै ा प गोऽजैः ।
वहःय िध कृ तो योगी न याित वकृ ितं मनाक् ॥५५॥
स तु ोऽ प न स तु ः ख नोऽ प न च ख ते ।
तःया यदशां तां तां ता शा एव जानते ॥५६॥
कत यतैव संसारो न तां पँय त सूरयः ।
शू याकारा िनराकारा िन वकारा िनरामयाः ॥५७॥
अकुव न प सं ोभा यमः सवऽ मूढधीः ।
कुव न प तु कृ यािन कुशलो ह िनराकुलः ॥५८॥
सुखमाःते सुखं शेते सुखमायाित याित च ।
सुखं व सुखं भुं े यवहारे ऽ प शा तधीः ॥५९॥
ःवभावा ःय नैवाितल कव यवहा रणः ।
महा द इवा ो यो गत लेशः स शोभते ॥६०॥
िनवृ र प मूढःय ूवृ पजायते ।
ूवृ र प धीरःय िनवृ फलभािगनी ॥६१॥
प रमहे षु वैरा यं ूायो मूढःय ँयते ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 19 - अ ावब गीता

दे हे वगिलताशःय व रागः व वरागता ॥६२॥

भावनाभावनास ा मूढःय सवदा ।
भा यभावनया सा तु ःवःथःया पणी ॥६३॥
सवारं भेषु िनंकामो य रे बालवन ् मुिनः ।
न लेपःतःय शु ःय बयमाणोऽ प कम ण ॥६४॥
स एव ध य आ म ः सवभावेषु यः समः ।
पँयन ् शृ वन ् ःपृशन ् जय न ् अ नःतषमानसः ॥६५॥
व संसारः व चाभासः व सा यं व च साधनं ।
आकाशःयेव धीरःय िन वक पःय सवदा ॥६६॥
स जय यथसं यासी पूणःवरस वमहः ।
अकृ ऽमोऽनव छ ने समािधयःय वतते ॥६७॥
बहनाऽ
ु कमु े न ातत वो महाशयः ।
भोगमो िनराकां ी सदा सवऽ नीरसः ॥६८॥
महदा द जग ै तं नाममाऽ वजृिं भतं ।
वहाय शु बोधःय कं कृ यमविशंयते ॥६९॥
ॅमभृतिमदं सव कंिच नाःतीित िन यी ।
अलआयःफुरणः शु ः ःवभावेनैव शा यित ॥७०॥
शु ःफुरण पःय ँयभावमपँयतः ।
व विधः व वैरा यं व यागः व शमोऽ प वा ॥७१॥
ःफुरतोऽन त पेण ूकृ ितं च न पँयतः ।
व ब धः व च वा मो ः व हषः व वषा दता ॥७२॥
बु पय तसंसारे मायामाऽं ववतते ।
िनममो िनरहं कारो िनंकामः शोभते बुधः ॥७३॥
अ यं गतस तापमा मानं पँयतो मुनेः ।
व व ा च व वा व ं व दे होऽहं ममेित वा ॥७४॥
िनरोधाद िन कमा ण जहाित जडधीय द ।
मनोरथान ् ूलापां कतुमा नो यत णात ् ॥७५॥
म दः ौु वा प त ःतु न जहाित वमूढतां ।
िन वक पो ब हय ाद त वषयलालसः ॥७६॥
ाना गिलतकमा यो लोक ं या प कमकृ त ् ।
ना नो यवसरं कम व ु मेव न कंचन ॥७७॥
व तमः व ूकाशो वा हानं व च न कंचन ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 20 - अ ावब गीता

िन वकारःय धीरःय िनरातंकःय सवदा ॥७८॥

व धैय व ववे क वं व िनरातंकता प वा ।
अिनवा यःवभावःय िनःःवभावःय योिगनः ॥७९॥
न ःवग नैव नरको जीव मु न चैव ह ।
बहनाऽ
ु कमु े न योग ं या न कंचन ॥८०॥
नैव ूाथयते लाभं नालाभेनानुशोचित ।
धीरःय शीतलं िच ममृतेनैव पू रतम ् ॥८१॥
न शा तं ःतौित िनंकामो न दु म प िन दित ।
समदःखसु
ु खःतृ ः कंिचत ् कृ यं न पँयित ॥८२॥
धीरो न े संसारमा मानं न द ित ।
हषामष विनमु ो न मृतो न च जीवित ॥८३॥
िनःःनेहः पुऽदारादौ िनंकामो वषयेषु च ।
िन तः ःवशर रे ऽ प िनराशः शोभते बुधः ॥८४॥
तु ः सवऽ धीरःय यथापिततवितनः ।
ःव छ दं चरतो दे शान ् यऽःतिमतशाियनः ॥८५॥
पततूदेतु वा दे हो नाःय िच ता महा मनः ।
ःवभावभूिम वौा त वःमृताशेषसंसत
ृ ेः ॥८६॥
अ कंचनः कामचारो िन ँछ नसंशयः ।
अस ः सवभावेषु केवलो रमते बुधः ॥८७॥
िनममः शोभते धीरः समलो ाँमकांचनः ।
सुिभ न दयम थ विनधूतरजःतमः ॥८८॥
सवऽानवधानःय न कंिच वासना द ।
मु ा मनो वतृ ःय तुलना केन जायते ॥८९॥
जान न प न जानाित पँय न प न पँयित ।
ॄुव न ् अप न च ॄूते कोऽ यो िनवासना ते ॥९०॥
िभ व
ु ा भूपितवा प यो िनंकामः स शोभते ।
भावेषु गिलता यःय शोभनाशोभना मितः ॥९१॥
व ःवा छ ं व संकोचः व वा त व विन यः ।
िन याजाजवभूतःय च रताथःय योिगनः ॥९२॥
आ म वौा ततृ ेन िनराशेन गताितना ।
अ तयदनुभय
ू ेत तत ् कथं कःय क यते ॥९३॥
सु ोऽ प न सुषु ौ च ःव नेऽ प शियतो न च ।

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 21 - अ ावब गीता

जागरे ऽ प न जागित धीरःतृ ः पदे पदे ॥९४॥

ः सिच तोऽ प िन तः से ियोऽ प िन र ियः ।
सुबु र प िनबु ः साहं कारोऽनह कृ ितः ॥९५॥
न सुखी न च वा दःखी
ु न वर ो न संगवान ् ।
न मुमु न
ु वा मु ा न कंिच न च कंचन ॥९६॥
व ेपेऽ प न व ः समाधौ न समािधमान ् ।
जा येऽ प न जडो ध यः पा ड येऽ प न प डतः ॥९७॥
मु ो यथा ःथितःवःथः कृ तकत यिनवृतः ।
समः सवऽ वैतंृ या न ःमर यकृ तं कृ तम ् ॥९८॥
न ूीयते व मानो िन मानो न कु यित ।
नैवो जित मरणे जीवने नािभन दित ॥९९॥
न धावित जनाक ण नार यं उपशा तधीः ।
यथातथा यऽतऽ सम एवावित ते ॥१००॥

१९. जनक उवाच

त व व ानस दं शमादाय दयोदरात ् ।
ना वधपरामशश यो ारः कृ तो मया ॥१॥
व धमः व च वा कामः व चाथः व ववे कता ।
व ै तं व च वाऽ ै तं ःवम ह न ःथतःय मे ॥२॥
व भूतं व भ वंय वा वतमानम प व वा ।
व दे शः व च वा िन यं ःवम ह न ःथतःय मे ॥३॥
व चा मा व च वाना मा व शुभं वाशुभं यथा ।
व िच ता व च वािच ता ःवम ह न ःथतःय मे ॥४॥
व ःव नः व सुषुि वा व च जागरणं तथा ।
व तु रयं भयं वा प ःवम ह न ःथतःय मे ॥५॥
व दरंू व समीपं वा बा ं वा य तरं व वा ।
व ःथूलं व च वा सूआमं ःवम ह न ःथतःय मे ॥६॥
व मृ युज वतं वा व लोकाः वाःय व लौ ककं ।
व लयः व समािधवा ःवम ह न ःथतःय मे ॥७॥
अलं ऽवगकथया योगःय कथया यलं ।
अलं व ानकथया वौा तःय ममा मिन ॥८॥

www.swargarohan.org
Astavakra Gita - 22 - अ ावब गीता

२०. जनक उवाच

व भूतािन व दे हो वा वे िया ण व वा मनः ।
व शू यं व च नैराँयं म ःव पे िनरं जने ॥१॥
व शा ं वा म व ानं व वा िन वषयं मनः ।
व तृि ः व वतृंणा वं गत ःय मे सदा ॥२॥
व व ा व च वा व ा वाहं वेदं मम व वा ।
व ब ध व च वा मो ः ःव पःय व पता ॥३॥
व ूार धािन कमा ण जीव मु रप व वा ।
व त वदे हकैव यं िन वशेषःय सवदा ॥४॥
व कता व च वा भो ा िन ंबयं ःफुरणं व वा ।
वापरो ं फलं वा व िनःःवभावःय मे सदा ॥५॥
व लोकं व मुमु व
ु ा व योगी ानवान ् व वा ।
व ब ः व च वा मु ः ःवःव पेऽहम ये ॥६॥
व सृ ः व च संहारः व सा यं व च साधनं ।
व साधकः व िस वा ःवःव पेऽहम ये ॥७॥
व ूमाता ूमाणं वा व ूमेयं व च ूमा ।
व कंिचत ् व न कंिच वा सवदा वमलःय मे ॥८॥
व व ेपः व चैका यं व िनब धः व मूढता ।
व हषः व वषादो वा सवदा िन ंबयःय मे ॥९॥
व चैष यवहारो वा व च सा परमाथता ।
व सुखं व च वा दखं
ु िन वमशःय मे सदा ॥१०॥
व माया व च संसारः व ूीित वरितः व वा ।
व जीवः व च त ॄ सवदा वमलःय मे ॥११॥
व ूवृ िनवृ वा व मु ः व च ब धनं ।
कूटःथिन वभागःय ःवःथःय मम सवदा ॥१२॥
वोपदे शः व वा शा ं व िशंयः व च वा गु ः ।
व चा ःत पु षाथ वा िन पाधेः िशवःय मे ॥१३॥
व चा ःत व च वा ना ःत वा ःत चैकं व च यं ।
बहनाऽ
ु कमु े न कंिच नो ते मम ॥१४॥

॥ इित ौीमद ावबगीता ॥

www.swargarohan.org