Türkiye'nin Ağaç Ve Çalıları

T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I İ Ç İ N D E K İ L E R
1
TÜRKİYE’NİN DOĞAL-EGZOTİK AĞAÇ VE ÇALILARI
Gymnospermler
Angiospermler
Editör
Prof. Dr. Ünal Akkemik
Bölüm Yazarları (Alfabetik sırayla)
Ahmet Emre Yaprak (Ankara Ü. Fen Fakültesi) İsa Başköse (Biyolog)

Ali Kavgacı (Batı Akdeniz Ormcılık Arş. Enst.) Mehmet Çiçek (Pamukkale Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi)
Ali Kaya (Orman Mühendisi) Mehmet Fırat (Van 100.Yıl Ü. Eğitim Fakültesi)
Aliye Aras (İstanbul Ü. Fen Fakültesi) Mehmet Yavuz Paksoy (Munzur Ü. Mühendislik Fakültesi)
Bahadır Altun (Ahi Evran Ü. Ziraat Fakültesi) Mehtap Öztekin (İç Anadolu Ormancılık Arş. Enst.)
Barbaros Yaman (Bartın Ü. Orman Fakültesi) Meral Avcı (İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi)
Bilge Tunçkol (Bartın Ü. Meslek Y.okulu) Necmi Aksoy (Düzce Ü. Orman Fakültesi)
Dilek Oral (İstanbul Ü. Orman Fakültesi) Nesibe Köse (İstanbul Ü. Orman Fakültesi)
E.Burcu Yeşilyurt (Biyolog) Neval G. Özkan (Düzce Ü. Orman Fakültesi)
Emrah Yüksel (Artvin Çoruh Ü. Orman Fakültesi) Nihan Koçer (Düzce Ü. Orman Fakültesi)
Ernaz Altundağ Çakır (Düzce Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi) Nurgül Karlıoğlu (İstanbul Ü. Orman Fakültesi)
Galip Akaydın (Hacettepe Ü. Eğitim Fakültesi) Özgür Eminağaoğlu (Artvin Çoruh Ü. Orman Fakültesi)
Gamze Tuttu (Çankırı Karatekin Ü. Orman Fakültesi) Rüya Yılmaz (Orman Mühendisi)
Gençay Akgül (H. Bektaş Veli Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi) Saime Başaran (Batı Akdeniz Ormancılık Arş. Enst.)
Gül Nilhan Tuğ (Ankara Ü. Fen Fakültesi) Salih Sercan Kanoğlu (N. Gökyiğit Botanik Bahçesi)
Güven Aksu (Artvin Çoruh Ü. Orman Fakültesi) Serdar Aslan (Düzce Ü. Orman Fakültesi)
H.Tuncay Güner (İstanbul Ü. Orman Fakültesi) Şükran Kültür (İstanbul Ü. Eczacılık Fakültesi)
Halil Çakan (Çukurova Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi) Tolga Ok (K.Maraş Sütçü İmam Ü. Orman Fakültesi)
Hatice Yılmaz (İstanbul Ü. Orman Fakültesi) Turgay Birtürk (Düzce Ü. Orman Fakültesi)
Hayal Akyıldırım (Artvin Çoruh Ü. Orman Fakültesi) Ünal Akkemik (İstanbul Ü. Orman Fakültesi)
Hüseyin Fakir (Süleyman Demirel Ü. Orman Fakültesi) Zeki Aytaç (Gazi Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi)
1 2018
Ön Kapak (Soldan sağa)

-Pinus nigra Arnold subsp.pallasiana (Lamb.) Holmboe (Ünal Akkemik)
-Rhamnus kayacikii Davis & Yaltırık (Mehmet Fırat)
-Crataegus yaltirikii Dönmez (Mehmet Fırat)
Arka Kapak (Yukarıdan aşağıya)
-Apocynum venatum L. (Mehmet Fırat)
-Juniperus excelsa M. Bieb. (Ünal Akkemik)
-Euonymus europeaus (Özgür Eminağaoğlu)
-Erica arborea L. (Ünal Akkemik)
-Rosa pimpinellifolia L. (Ünal Akkemik)
Tüm zemin Quercus infectoria subsp.veneris kabuğu (Ünal Akkemik)
2
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I Bu Eser; İ Ç İ N D E K İ L E R

Orman Botaniği bilim alanında yapmış oldukları
büyük katkılardan dolayı
Saygıdeğer hocalarımız
Prof. Dr. Hayrettin Kayacık

ve
Prof. Dr. Faik Yaltırık’a
ithaf olunur…
3
Takdim
Ü
lkelerin zenginliklerini bütünleyen en önemli kaynakların başında doğal kaynaklar gelmektedir. Türkiye, üç kıtanın kesişim noktasında yer
alması ve karmaşık bir iklim sistemi içerisinde geniş bir iklim çeşitliliğine sahip olması nedeniyle çok zengin bir flora ve fauna çeşitliliğine ev
sahipliği yapmaktadır.
Ülkemizin bu doğal zenginliği, kültürlerin de bu coğrafyada yeşermesine ve gelişmesine yol açmış, birbirinden çok farklı kültürlerin
yaşam mücadelesi verdiği topraklar olmuştur. Anadolu’nun doğası ve ormanları, insanlık tarihinin çok eskilere gitmesi, insan-orman, insan-ağaç ilişkis-
inin de çok eskilere dayandığının önemli göstergelerine sahiptir. O nedenledir ki, bitkilerin birçoğu sağlık ve gıda alanlarında kültüre alınarak çoğaltılmış,
diğer yandan da ülkemizin orman varlığı potansiyel orman varlığının gerisine düşmüştür.
Günümüzde de insan-bitki ilişkileri olumlu ya da olumsuz yönde devam etmekte olup insanlar yaşam alanlarının çevrelerine, park ve bahçelerine hem
doğal hem de başka ülkelerden getirdikleri bitkilerle peyzaj düzenlemeleri yapmaktadır.
Ülkemizde çeşitliliği 12.500’lere ulaşan bitkilerin yaklaşık 650’si odunsu, geriye kalanı otsudur. İnsan-doğa, insan-bitki ilişkisinin güçlenmesi ve doğaya
olan ilgi ve sevginin artması için doğanın en önemli parçası olan bitkilerin tanınması gereklidir. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi ile Orman
Genel Müdürlüğü’nün işbirliği ile hazırlanan bu kitap, doğanın en önemli parçalarından biri olan odunsu bitkilerin tanınmasında temel bir kay-
nak niteliğindedir. Yaklaşık 630’u doğal, 190’ı da egzotik olan 820 odunsu bitki türünün yer aldığı kitap, bir yandan bakanlığımız bünyesindeki tüm
ormancılık birimlerinde, diğer yandan da tüm orman mühendisleri ve bitki ile ilgilenen biyologlar ve gönüllüler için önemli bir kaynak niteliğindedir.
Ülkemizin bitki zenginliğinin, bu zenginliğin öneminin ve gelecek kuşaklara aktarılmasındaki çabaların anlaşılabilmesi için önce bitkilerin tanınması
gereklidir. Bu kitap, bitki zenginliğimiz içerisinde yer alan odunsu bitkilerin tanınmasına odaklanmış ve geniş bir işbirliği ile hazırlanmıştır. Temel bir eser
olan bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen akademik ve idari birimlerdeki herkesi tebrik ediyorum.
Prof. Dr. Veysel Eroğlu

Orman ve Su İşleri Bakanı
4
Sunuş
T
ürkiye’nin ilk ve en büyük üniversitesi olarak temel özgörevimiz, eğitim ve bilim alanındaki öncü olma özelliğimizi sürdürme-
ktir. Üniversitemiz bünyesindeki, Türkiye’nin ormancılığına ve ormancılık bilimine yön veren, 1857’de kurulmuş ilk
orman fakültesi de bu öncü olma özelliğimizi sürdürme çabası içerisinde önemli bir yere sahip olup sürekli yeni atılımlar
yapmaktadır. Bu bağlamda önemli kitaplar yayımlayan orman fakültesi, bu temel eserle öncü olma özelliğini bir kez daha
kanıtlamıştır.
Türkiye’nin zengin doğasının, bitki çeştliliğinin, orman varlığının ve bunların öneminin anlaşılmasında, bilimsel eserlerin yeri tartışılmaz.
Bu eser de, sâde bir anlatım diliyle bilimsel bilgileri hem akademik dünyaya hem de toplumun diğer kesimlerine ulaştıracak nitelikte
hazırlanmış ve alanındaki en kapsamlı ilk Türkçe eser olma özelliği kazanmıştır.
Türkiye’nin doğal ve egzotik ağaç ve çalılarının tanınmasına yardımcı olacak bu eserin hazırlanmasında, üniversitemiz öncülüğünde
çok sayıda üniversitenin de katkılarıyla ülke düzeyinde önemli bir akademik işbirliği sağlanmış ve ülkemiz bilim insanlarının yaptıkları
çalışmalar bir araya getirilerek, bilim dünyasına ve topluma sunulmuştur. Böylece, üniversitelerin temel görevlerinden biri olan, “üretilen
bilgilerin toplumsallaştırılması”a da önemli bir katkı sağlanmıştır.
Doğasından çekilmiş renkli fotoğraflarla, bitkilerin tanınmasını kolaylaştıracak kısımları öne çıkarılmış ve böylece bir yandan bitki tanımı
daha da kolaylaştırılırken, diğer yandan da ülkemiz doğasının odunsu bitkiler açısından da ne denli görsel olduğu gözler önüne serilmiştir.
Bu varlığımız, insan faaliyetleri sonucunda yer yer zarar görmekte ve bazıları da yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır.
Tüm bu bitki zenginliği içerisinde önemli bir yere sahip olan odunsu bitkilerin tanınmasını sağlayacak olan bu kitabın hazırlanmasında
emeği geçen başta Orman Fakültesi Dekanlığı ve Orman Genel Müdürlüğü olmak üzere tüm bilim insanlarına teşekkür ediyor, kitabın
tüm ilgililere yararlı olmasını diliyorum.
Prof. Dr. Mahmut Ak

İstanbul Üniversitesi Rektörü
5
Önsöz
T
ürkiye, sahip olduğu zengin florası ile dünyanın en önemli gen merkezlerinden biridir. Bu zenginlik içerisinde odunsu bitkilerin de önemli
bir yeri vardır. Türkiye’nin bitki çeşitliliği, 1700’lü yıllardan bu yana botanistlerin ilgisini çekmiş, 18. ve 19.yüzyıllarda birçok yabancı bota-
nist tarafından flora çalışmaları yapılmış, yeni bitki türleri tanımlanmıştır. 20. yüzyılda ise P.H.Davis’in editörlüğünde çok sayıda botanistin
katkı sağladığı 10 cilt halinde yazılan “Flora of Turkey and East Aegean Island” adlı eser Türkiye Florasını büyük oranda ortaya koymuştur.
Sonraki yıllarda Türk botanistler tarafından 11.cildi yayımlanmıştır. Devam eden flora ve sistematik botanik çalışmalarıyla her geçen gün yeni yeni
türler tanımlanmaya devam etmektedir.
Türkiye’nin florasında 550’den fazla ağaç ve çalı, 300’den fazla da yarı çalı doğal yetişmektedir. Buna ek olarak son yıllarda park ve bahçelerde yaygın-
laşan egzotik türlerle odunsu bitki türlerinin sayısı binleri aşmıştır. Özellikle kültivarların çoğalması, tepe formu, yaprak rengi gibi daha görsel külti-
varların oluşturulmasıyla park ve bahçeleri süsleyen bitki çeşitliliği giderek artmaktadır. Diğer yandan özellikle şehirleşme ile beraber doğal yapının ve
özellikle de bitkilerin korunması yönündeki ilgi hızla artmaya başlamıştır. Ağaçları, çalıları, çiçekleri ya da diğer süs bitkilerini konu alan çeşitli kitaplar
yayımlanmıştır. Kimisi önemli ağaç ve çalıları, kimisi renklerine göre çiçekleri, kimisi de bir il, yöre ya da bölgenin bitkilerini konu edinmiştir.
Bu kitapta ise Türkiye’de doğal yetişen hemen hemen tüm odunsu bitkiler (ağaç ve çalılar), bazı yarı odunsular ve ülkemizin park ve bahçelerinde yay-
gın bir şekilde görülen egzotik ağaç ve çalılar ele alınmıştır. Kitap bu yönüyle ve kapsamıyla ülkemizde yazılmış ilk Türkçe eser niteliğindedir. Kitaba,
daha çok süs bitkisi özelliği taşıyan ve sayıları binlerce olan (örneğin Chamaecyparis lawsoniana türünde 200’den fazla olan) kültivarlara, kitabın bir süs
bitkileri kitabı olmaması nedeniyle yer verilmemiştir.
Türkiye’nin ağaç ve çalılarını konu alan kitabın hazırlanmasındaki amaç; başta orman mühendisleri olmak üzere, peyzaj mimarları, doğaya ilgi duyan
toplumun tüm kesimleri, orman fakültelerinin orman ve orman endüstri mühendisliği bölümleri ile peyzaj mimarlığı bölümü, ziraat mühendisliği, fen
fakültelerinin biyoloji bölümlerinde okuyan öğrencilerle ve botanik alanında çalışan akademisyenlere temel bir kaynak hazırlamaktır. İlk baskısı kısa
zamanda tükendikten sonra ortaya çıkan yoğun talep üzerine ikinci baskısı, kullanım kolaylığı da dikkate alınarak ve güncellenerek tek cilt halinde
hazırlanmıştır. İkinci baskının yayımlanmasındaki desteklerinden dolayı İ.Ü.Orman Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Ahmet Yeşil’e, Orman Genel
Müdürü Sayın İsmail Üzmez’e, Genel Müdür Yardımcı Sayın Ahmet İpek’e ve Dış İlişkiler, Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanı Sayın Musa Kaya’ya
teşekkürlerimi sunarım.
6

Böylesine kapsamlı bir kitabın bir ya da birkaç yazar tarafından yazılması çok zor ve çok uzun zaman isteyen bir süreçtir. Bu tür bir
kitaba büyük bir ihtiyaç duyulması, ülkemizin değişik üniversitelerinde odunsu bitkiler konusunda yetişmiş uzmanların bulunması
ve üniversitelerimizde önemli bir birikimin oluşması kitabın hazırlanmasını kolaylaştırmış, konusunda uzman ve değişik akademik
aşamalarda olan 41 yazarın, bölümlerin yazılmasıyla ilgili davetimizi kabul etmesi kitabın yazılmasını olanaklı kılmıştır. Bu bağlamda,
kitabın yazılmasına katkı sağlayan tüm yazarlara yürekten teşekkür ederim. Ayrıca bazı cins ve türlerin renkli fotoğrafları için yazarlar
dışında da bazı meslektaşlarımızdan ve bilim insanlarından destek alınmıştır. Fotoğraf sahiplerinin adları fotoğrafların üzerinde belir-
tilmiş olup desteklerinden dolayı teşekkürlerimi sunarım. Kitap hazırlanmasındaki en önemli aşamalardan biri de, üretilen bilgilerin
okuyucuya en güzel şekilde sunulmasıdır. Bu bağlamda büyük emek harcayan Yayın Şube Müdürü Sayın Sezgin Kara’ya, tüm sayfa
tasarımlarını titizlikle, büyük bir sabır ve özenle yapan Levent Kıran ve Şener Fakıoğlu’na ve elektronik ortama aktarılmasında teknik
destek sağlayan Araş. Gör. Ferdi Akarsu’ya içtenlike teşekkürlerimi sunarım.
Kitap; 631’u doğal, 199’u da egzotik olan toplam 830 türden oluşmaktadır. Egzotik türlerden 14’ü doğallaşma eğilimdedir. Bu 830
türden de 773’u fotoğraflarla, kalan 57’i de fotoğrafsız olarak verilebilmiştir.
Hazırlanmasında büyük emeği geçen tüm yazarlar adına kitabın, tüm meslektaşlarımıza ve ilgililere yararlı olmasını dilerim.
Prof. Dr. Ünal Akkemik

Editör
7
Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları

© 2018, Ankara
Editör: Prof. Dr. Ünal Akkemik
İ.Ü.Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı, Bahçeköy - İstanbul
uakkemik@istanbul.edu.tr
Yayımlayan: T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü
Yapım: CTA Ltd. (0312) 222 66 77
Tasarım: Şener Fakıoğlu
ISBN: 978-605-9550-14-7
Tüm hakları saklıdır. İçeriklerinden ilgili bölüm yazarları sorumludur. Kitabın hiçbir
bölümü yayıncının yazılı izni olmadan, fotokopi dâhil elektronik veya mekanik yöntemlerle
kopyalanamaz, çoğaltılamaz veya kaydedilemez. Bilgi ve fotoğraflar kaynak göstermek
koşuluyla kullanılabilir. Tüm fotoğrafların hakları fotoğraf üzerinde adları yazılı olan
sahiplerine aittir.
T.C. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dekanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Orman Genel Müdürlüğü tarafından imzalanan protokol çerçevesinde hazırlanmıştır.
8

Kaynak Gösterimi
Kitap Geneli İçin Atıf Örneği:
Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü
Yayınları, Ankara. 684 s.
Kitap Bölümleri İçin Atıf Örnekleri:
Karlıoğlu, N., Tuttu, G., Tunçkol, B. 2018. Genista L. (Ed. Ü. Akkemik) Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç
ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. s: 311-318
Yılmaz, H. 2018. Quercus L. (Ed. Ü. Akkemik) Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman
Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. s: 338-356
9
TAKDİM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Juniperus phoenica L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

SUNUŞ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Juniperus sabina L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Metasequoia Miki (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
İÇİNDEKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Metasequoia glyptostrobus Chang Et Hu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Platycladus Spach (Salih Sercan Kanoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Platycladus orientalis (L.) Franco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Bİtkİlerİn SınıflandırILması ve Sequoia Endl. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Adlandırması (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Sequoia sempervirens (Lamb.) Endl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Sequoiadendron Bucch. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Türkİye’nin Bİtkİ Çeşİtlİlİğİ ve Coğrafİ Sequoiadendron giganteum (Lindl.) Buchh.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Açıdan Değerlendİrmesİ (Meral Avcı) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Taxodium Rich. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Taxodium distichum (L.) Rich.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Türkİye’nİn Vejetasyon yapısı Taxodium mucronatum Ten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
(Necmi Aksoy, Gül Nilhan Tuğ, Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Thuja L. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Thuja occidentalis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Bİtkİlerİn Genel Morfolojİk Yapısı Thuja plicata D. Don. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
(Ünal Akkemik, Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Thujopsis Siebold & Zucc. ex End. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Thujopsis dolabrata Siebold.& Zucc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
GYMNOSPERMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Xanthocyparis Farjon & T.H.Nguyen (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Xanthocyparis nootkatensis (D.Don) Farjon & D.K.Harder . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
ARAUCARIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 xCuprocyparis Farjon (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Araucaria Juss.(Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 xCuprocyparis leylandii (A.B.Jacks. & Dallim.) Farjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Araucaria araucana (Molina) K.Koch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Araucaria heterophylla (Salisb.) Franco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 CYCADACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Wollemia W.G. Jones, K.D. Hill & J.M. Allen (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . 70 Cycas L. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Wollemia nobilis W.G. Jones, K.D. Hill & J.M. Allen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Cycas revoluta L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
CUPRESSACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 EPHEDRACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Calocedrus Kurz. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Ephedra L. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Calocedrus decurrens (Torrey) Florin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Ephedra distachya L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Chamaecyparis Spach (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Ephedra fragilis Desf. subsp.campylopoda (C.A.Mery.)K.Richt.. . . . . . . . . . . . . . . 99
Chamaecyparis lawsoniana (A. Murr.) Parl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Ephedra major Host. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Chamaecyparis psifera Endl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Cryptomeria D.Don. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 GINKGOACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Cryptomeria japonica (L.) D.Don.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Ginkgo L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Cunninghamia R.Br. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Ginkgo biloba L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Cunninghamia lanceolata (Lamb.) Hook.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Cupressus L. Serviler (Ali Kavgacı). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 PINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Cupressus arizonica Greene. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Abies Mill. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Cupressus goveniana Gordon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Abies cilicica (Ant.&Kotschy) Carr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Cupressus macrocarpa Harw. ex Gordon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Cupressus sempervirens L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Abies nordmanniana (Steven) Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
Juniperus L. (Hüseyin Fakir) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Abies pinsapo Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Juniperus communis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Cedrus Trew. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Juniperus drupacea Labill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Cedrus atlantica (Endl.) Manetti ex Carr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Juniperus excelsa M.Bieb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Cedrus brevifolia (Hoo. f.) Elwes & A.Henry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Juniperus foetidissima Willd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Cedrus deodara (Roxb. ex Lamb.) G.Don. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Juniperus oxycedrus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Cedrus libani A.Rich.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
10
Larix Miller (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Liquidambar orientalis Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Larix decidua Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Liquidambar styracifilua L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Larix kaempferi (Lambert) Carriere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Picea A.Dietr. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 AMARANTHACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Picea abies (L.) Karst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Anabasis L. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . . . . . . . . . . 142
Picea glauca (Moench.) Voss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Anabasis aphylla L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Picea omorica Purkyne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Arthrocnemum Moq. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . . 143
Picea orientalis (L.) Peterm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Arthrocnemum macrostachyum (Moric.) K.Koch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Picea pungens Engelm.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Atriplex L. (İsa Başköşe, Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . 144
Picea sitchensis (Bong.) Carr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Atriplex halimus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Pinus L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Atriplex lehmanniana Bunge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Pinus brutia Ten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Atriplex leucoclada Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Pinus coulteri D.Don.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Bassia All. Misc. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . . . . . 146
Pinus halepensis Miller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Bassia prostrata (L.) A.J.Scott. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Pinus mugo Turra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Bassia scoparia (L.) A:J. Scott.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Pinus nigra Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Camphorosma L. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . . . . . 147
Pinus pinaster Aiton. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Camphorosma monspeliaca L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Pinus pinea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Cyathobasis Aellen
Pinus radiata D.Don.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 (Ahmet Emre Yaprak, İsa Başköşe, Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . . . . . . . . . 148
Pinus roxburghii Sarg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Cyathobasis fruticulosa (Bunge) Aellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Pinus sylvestris L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Halimione Allen (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . . . . . 148
Pinus strobus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Halimione portulacoides (L.) Aellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Pinus wallitchiana A. B. Jackson. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Halimione verrucifera (Bieb.) Aellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Pseudolarix Cord. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Halocnemum M.Bieb. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . 149
Pseudolarix amabilis (J. Nelson) Rehder. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Halocnemum strobilaceum (Pall.) M.Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Pseudotsuga Carr. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Halocnemum yurdakulolii Yaprak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Halostachys Schrenk (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . . 150
Tsuga Carr. (Salih Sercan Kanoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Halostachys belangeriana (Moq.)Botsch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
Tsuga canadensis (L.) Carr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Halothamnus Jaub. & Spach (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır) . 151
Halothamnus glaucus (M.Bieb.) Botsch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
PODOCARPACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Halothamnus hierochunticus (Bornm.) Botsch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Podocarpus L’Herit (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Hammada Iljin, Bot. Zhurn. (Ahmet Emre Yaprak,
Podocarpus macrophyllus (Thunberg) Sweet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 İsa Başköşe, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Hammada ramosissima (Eig) Iljin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
SCIADOPITYACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Kalidium Moq. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . . . . . . . . . . . 153
Sciadopitys Sieb.et Zucc. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Kalidium caspicum (L.) Ung.-Sternb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Sciadopitys verticilata (Thunberg) Sieb.et Zucc.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Kalidium wagenitzii (Aellen ) Freitag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Krascheninnikovia Güldenst. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır). . 154
TAXACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Krascheninnikovia ceratoides (L.) Güldenst.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Cephalotaxus Siebold & Zuccarini ex Endlicher (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . 135 Noaea Moq. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . . . . . . . . . 155
Cephalotaxus harringtonia (Forbes) K. Koch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Noaea mucronata (Forssk.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Taxus L. (H. Tuncay Güner). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Salsola L. (Ahmet Emre Yaprak, Mehmet Çiçek, İsa Başköşe,
Taxus baccata L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Salsola boissieri Botsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
ANGIOSPERMLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Salsola cyrenaica (Maire & Weiller) Brullo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Salsola dendroides Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
ALTINGIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Salsola laricina Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Liquidambar L. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Salsola turcica Yıld.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
11
Salsola verrucosa M. Bieb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 ARALIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Sarcocornia A.J.Scott (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . 159 Fatsia Decne. & Planch. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Sarcocornia obclavata Yaprak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Fatsia japonica (Thunb.) Decne. & Planch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Sarcocornia perennis (Mill.) A.J.Scott . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Hedera L. (Özgür Eminağaoğlu, Güven Aksu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Suaeda L. (Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır) . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Hedera colchica (K.Koch) K.Koch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Suaeda microphylla Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Hedera helix L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
ANACARDIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 ARECACEAE (Palmae). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Cotinus Adans (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Chamaerops L. (Ali Kavgacı) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Cotinus coggyria Scop.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Chamaerops humilis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Pistacia L. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Phoenix L. (Ali Kavgacı). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Pistacia atlantica Desf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Phoenix canariensis Chabaud. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Pistacia eurycarpa Yalt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Phoenix dactylifera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Pistacia khinjuk Stocks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Phoenix theophrastii Greuter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Pistacia lentiscus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Trachycarpus H.Wendl. (Ali Kavgacı). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Pistacia terebinthus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Trachycarpus fortunei (Hook.) H.Wendl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Pistacia vera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Rhus L. (Tolga Ok, Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 ASPARAGACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Rhus coriaria L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Asparagus L. (Ünal Akkemik, Ali Kaya). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Rhus typhina L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Asparagus acutifolius L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Schinus L. (Saime Başaran, Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Asparagus aphyllus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Schinus molle L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Danae Medik (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Danae racemosa (L.) Moench. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
APOCYNACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Ruscus L. (Ünal Akkemik, Ali Kaya). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Apocynum L. (Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Ruscus aculeatus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Apocynum venetum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Ruscus colchicus P.F.Yeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Araujia Brot. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Ruscus hypophyllum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Araujia sericofera Brot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Ruscus hypoglossum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Cionura Griseb. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Yucca L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Cionura erecta (L.) Griseb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Yucca fılamentosa l. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Cyprina Browicz (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Cyprina gracilis (Boiss.)Browicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 ASTERACEAE (Compositae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Nerium L (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Baccharis L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Nerium oleander L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Baccharis halimifolia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Periploca L. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Centaurea L. (Necmi Aksoy, Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Periploca graeca L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Centaurea ptosimopappa Hayek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Thevetia L. (Ünal Akkemik, Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Centaurea ptosimopappoides Wagenitz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Thevetia peruviana (Pers.) K. Schum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Centurea spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Trachelospermum Lem. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Dittrichia Greuter (Mehmet Yavuz Paksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Trachelospermum jasminioides (Lindl.) Lem.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Dittrichia viscosa (L.) Greuter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191
Euryops (Cass) Cass. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
AQUIFOLIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175 Euryops pectinatus (L.) Cass.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Ilex L. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Inula L. (Mehmet Yavuz Paksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Ilex aquifolium L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Inula aschersoniana Janka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
İlex colchica Poj. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Inula fragilis Boiss. & Hausskn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Inula heterolepis Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
12
Limbarda Adans. (Mehmet Yavuz Paksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Catalpa Scop (Bilge Tunçkol). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Limbarda crithmoides (L.) Dumort.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Catalpa bignonioides Walt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Ptilostemon Cass. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Jacaranda Juss (Bilge Tunçkol) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Ptilostemon chamaepeuce (L.)Less. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 Jacaranda mimosifolia D.Don. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Ptilostemon gnaphaloides subsp. pseudofruticosus (Pamp.) Greuter . . . . . . . . 196
Staehelina L. (Ali Kavgacı). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 BORAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Staehelina lobelii DC.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Lithodora Griseb (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Lithodora hispidula (Sm.)Griseb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
BERBERIDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198
Berberis L. (Ernaz Altundağ Çakır, Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 BUXACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Berberis crataegina DC.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Buxus L. (Necmi Aksoy, Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Berberis cretica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Buxus balearica Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Berberis integerrima Bunge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Buxus microphylla Sieb. et Zucc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Berberis julianae Schneid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Buxus sempervirens L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Berberis thunbergii DC.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Berberis vulgaris L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 CALYCANTHACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Mahonia Nutt. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Calycanthus L. (Gamze Tuttu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Mahonia aquifolium (Pruh.) Nutt.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Calycanthus floridus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Mahonia repens (Lindley) G. Don.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Chimonanthus Lindl. (Gamze Tuttu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Mahonia x media C. D. Brickell.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Chimonanthus praecox (L.) Link . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Nandina Thunb. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Nandina domestica Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 CANNABACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Celtis L. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
BETULACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Celtis australis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Alnus Miller (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Celtis causacia Wild.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Celtis glabrata Steven ex Planchon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Alnus orientalis Decne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Celtis tournefortii Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Betula L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Betula browicziana A.Güner. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 CAPPARACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Betula litwinowi Duloch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Capparis L. (Tolga Ok, Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Betula medwediewi Reg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Capparis orientalis Veill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Betula pendula Roth.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Capparis sicula Veill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Betula recurvata (I.V.Vassil.) V.N.Vassil.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Capparis spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Carpinus L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Capparis zoharyi Inocencio, D. Rivera, Obon & Alcaraz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Carpinus betulus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Carpinus orientalis Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 CAPRIFOLIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Corylus L. ( Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Abelia R.Brown (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Corylus avellana L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Abelia grandiflora (Rovelli ex André) Rehder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Corylus colurna L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Lonicera L. (Özgür Eminağaoğlu,Emrah Yüksel, Güven Aksu). . . . . . . . . . . 229
Corylus maxima Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212 Lonicera caucasica Pallas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Ostrya Scop. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Lonicera caprifolium L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Ostrya carpinifolia Scop.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Lonicera etrusca Santi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Lonicera fragrantissima Lindl. Paxt.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
BIGNONIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Lonicera iberica Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Campsis Lour (Bilge Tunçkol). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Lonicera japonica Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232
Campsis radicans (L.) Seem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Lonicera nitida Wils. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
13
Lonicera numularifolia Jaub. Et Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Fumana grandiflora Jaub. & Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Lonicera xylosteum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Fumana oligosperma Boiss. & Kotschy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Sambucus L. (Rüya Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Fumana paphlagonica Bornm. & Janch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Sambucus nigra L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Fumana procumbens (Dunal) Gren. & Godr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Symphoricarpos Duham (Nihan Koçer). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Fumana scoparia Pomel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Symphoricarpos albus Blake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Fumana thymifolia Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Symphoricarpus orbiculatus Moench. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Fumana trisperma Huber-Morath & Reese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Viburnum L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Helianthemum Mill. (E. Burcu Yeşilyurt, Serdar Aslan) . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Viburnum lantana L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 Helianthemum antitauricum Davis &Coode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Viburnum opulus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 Helianthemum germanicopolitanum Bornm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Viburnum orientale Pall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Helianthemum kotschyanum Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Viburnum plicatum Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Helianthemum nummularium (L.) Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Viburnum tinus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Helianthemum oelandicum (L.) DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Weigela Thunb. (Rüya Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Helianthemum ovatum Dunal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Weigela coraensis Thunb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Helianthemum stipulatum (Forssk.) C. Chr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Helianthemum syriacum (Jacq.) Dum.Cours. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
CARYOPHYLLACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Helianthemum strickeri Grosser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Acanthophyllum C.A.Mey (Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Helianthemum tomentosum Gray. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Acanthophyllum acerosum Sosn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239
Acanthophyllum microcephalum Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 CORNACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Acanthophyllum mucronatum C.A.Mey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Cornus L. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Cornus alba L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
CASUARINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Cornus mas L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Casuarina L (H. Tuncay Güner) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Cornus sanguinea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Casuarina equisetifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
EBENACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
CELASTRACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 Diospyros L. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Euonymus L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 Diospyros kaki L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Euonymus alatus (Thunb.) Siebold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Diospyros lotus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Euonymus europaeus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 ELAEGNACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Euonymus japonica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Elaeagnus L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Euonymus latifolius Scop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Elaeagnus angustifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Euonymus leiophloeus Stev.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Eleagnus pungens Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Euonymus nanus Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Hippophae L. (Aliye Aras). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Euonymus verrucosus Scop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Hippophae rhamnoides L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
CISTACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 ERICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Cistus L (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Andromeda L. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Cistus creticus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Andromeda polifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Cistus ladenifer L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Arbutus L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Cistus laurifolius L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Arbutus andrachne L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Cistus monspeliensis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Arbutus unedo L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Cistus parviflorus Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Calluna Salisb. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Cistus salvifolius L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Calluna vulgaris (l.) Hull. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Fumana Spach. (Serdar Aslan, E. Burcu Yeşilyurt). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Empetrum L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Fumana aciphylla Pomel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Empetrum nigrum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Fumana arabica (L.) Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Epigaea L. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
14
Epigaea gaultherioides (Boiss.&Ball.)Takht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 Astragalus microcephalus Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Erica L. (Tolga Ok, Ünal Akkemik, Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . 271 Astragalus oxytropifolius Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
Erica arborea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 Astragalus tokatensis Fisch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
Erica bocquetii (Peşmen)P.F.Stevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 Astragalus plumosus Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Erica manipuliflora Salisb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Astragalus vaginans DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Erica sicula Guss. subsp. libanotica (Barb. - Boiss. & Barbey) P.F. Stevens. . . . . 273 Astragalus vulnerariae DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Erica spiculifolia Salisb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 Caesalpinia L. (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Rhododendron L. (Bahadır Altun, Özgür Eminağaoğlu, Ünal Akkemik). . . 274 Caesalpinia gilliesii Wall.ex Hook.,. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Rhododendron caucasicum Pall.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Calicotome Link. (H.Tuncay Güner). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Rhododendron luteum Sweet.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Calicotome villosa (Poir) Link. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Rhododendron ponticum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Caragana Lam. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Rhododendron smirnowi Trautv. ex Regel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Caragana grandiflora (Bieb.)DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Rhododendron ungernii Trautv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Ceratonia L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Rhododendron hibritleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Ceratonia siliqua L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Rhodothamnus Reichb. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Cercis L.(Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Rhodothamnus sessilifolius P.H.Davis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Cercis siliquastrum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Vaccinium L. (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Chamaespartium Adans. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Vaccinium arctostaphylos L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Chamaespartium sagitale (L.) P.E.Gibbs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Vaccinium myrtillus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Colutea L. (Tolga Ok, Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Vaccinium uliginosum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 Colutea armena Boiss.&Huet.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Vaccinium vitis – idaea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 Colutea cilicica Boiss&Ball. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Colutea halepica Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
EUPHORBIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Colutea melanocalyx Boiss.&Heldr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .301
Euphorbia L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Cytisopsis Jaub.&Spach. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Euphorbia acanthothamnos Heldr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Cytisopsis dorycniifolia Jaub.&Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Euphorbia dendroides L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Cytisopsis pseudocytisus (Boiss.) Fertig. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Euphorbia hierosolymitana Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Cytisus Desf. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Cytisus albus Hacq.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
FABACEAE (Leguminosae). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 Cytisus anatolicus (Güner) Vural. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Acacia Willd (H.Tuncay Güner) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Cytisus austriacus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Acacia dealbata Link . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Cytisus acutangulus Jaub.&Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Acacia farnesiana Willd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Cytisus cassius Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Acacia saligna (Labill.) H. Wendl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Cytisus eriocarpus Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Adenocarpus DC (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Cytisus gueneri (Duman, Baser&Malyer) Vural. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Adenocarpus complicatus (L.)Gay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Cytisus hirsutus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Albizia Durazz (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Cytisus drepanolobus Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Albizia julibrissin Durazz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Cytisus jankae Velen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Alhagi Gagnebin (Mehmet Fırat) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Cytisus orientalis Loisel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Alhagi maurorum Medik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Cytisus procumbens (Waldst.&Kit.exWilld.) Sprengel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Amorpha L. (Neval G. Özkan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Cytisus pygmaeus Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Amorpha fruticosa L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Cytisus scoparius (L.)Link. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Anagyris L. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Cytisus villosus Pourr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309
Anagyris foetida L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Cytisus wulfii V. I. Krecz.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Anthyllis L. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Erythrina L. (Saime Başaran). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Anthyllis hermanniae L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Erythrina crista-galli L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Astragalus L. (Zeki Aytaç). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Genista L. (Nurgül Karlıoğlu, Gamze Tuttu, Bilge Tunçkol). . . . . . . . . . . . . . 311
Astragalus angustifolius Lam.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Genista acanthoclada DC.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Astragalus densifolius Lam. subsp. densifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Genista albida Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
15
Genista anatolica Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Spartium junceum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

Genista aucheri Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Ulex L. (H.Tuncay Güner). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Genista burdurensis P.Gibbs.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Ulex europaeus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Genista involucrata Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Wisteria Nutt. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Genista libanotica Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Wisteria sinensis (Sims) Sweet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Genista lydia Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
Genista monspessulana (L.) C. Koch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 FAGACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Genista carinalis Gris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Castanea Mill. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Genista parnassica Halacsy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Castanea sativa Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Genista sandrasica Hartvig & Strid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Fagus L. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Genista sessilifolia DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Fagus orientalis Lipsky. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Genista tinctoria L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Fagus sylvatica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Genista vuralii A.Duran & H. Dural. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 Quercus L. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Gleditschia L (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 Quercus pontica C. Koch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Gledtschia triacanthos L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Quercus robur L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Gonocytisus Spach (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Quercus hartwissiana Stev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Gonocytisus angulatus (L.)Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 Quercus macranthera Fisch. Et Mey.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Gonocytisus dirmilensis Hub.-Mor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 Quercus frainetto Ten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Gonocytisus pterocladus (Boiss.)Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 Quercus petraea (Mattuschka) Liebl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Gymnocladus Lam. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Quercus vulcanica [Boiss.&Heldr. Ex]Kotsch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
Gymnocladus dioicus (L.) K. Koch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Quercus infectoria Olivier.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Halimodendron Fischer ex c (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Quercus pubescens Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Halimodendron halodendron (Pall.) Voss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 Quercus macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex Hoh. subsp. syspirensis
Hippocrepis L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 (C. Koch.) Menitsky. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Hippocrepis emerus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 Quercus cerris L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Laburnum Fabr. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Quercus ithaburensis Decne. subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge. . . . . . . . . . . . 350
Laburnum anagyrioides Med.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Quercus brantii Lindl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
Medicago L. (H.Tuncay Güner) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Quercus libani Olivier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
Medicago arborea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .324 Quercus trojana P.B. Webb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Onobrychis Adans. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 Quercus ilex L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Onobrychis cornuta (L.) Desv.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 Quercus aucheri Jaub.&Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Ononis L. (Gamze Tuttu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 Quercus coccifera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Ononis natrix L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Quercus palustris Muench. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Ononis spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Quercus rubra L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Parkinsonia L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Quercus suber L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Parkinsonia aculeata L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Quercus castaneifolia C.A.Mey. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Podocytisus Boiss.& Heldr. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Podocytisus caramanicus Boiss. & Heldr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 GARRYACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Prosopis L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Aucuba Thunb (Gamze Tuttu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Prosopis fracta (Banks&Sol)Macbride . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Aucuba japonica Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Robinia L. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 GROSSULARIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Robinia hispida L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 Ribes L. (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Robinia pseudo-acacia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 Ribes alpinum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Senna Mill. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 Ribes anatolica Behçet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Senna alexandrina Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 Ribes biebersteinii Berl. Ex DC.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Sophora L. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Ribes multiflorum Kit. ex Roemer & Schultes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Sophora japonica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Ribes nigrum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Spartium L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Ribes orientale Desf.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
16
Ribes rubrum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 Hymenocrater Fisch & Mey. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
Ribes uva-crispa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 Hymenocrater bituminosus Fisch.& C.A.Mey. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Lavandula L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
HAMMAMELİDACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Lavandula angustifolia Mill. subsp. angustifolia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Parrotia C.A.Mey (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Lavandula stoechas L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Parrotia persica (DC) C.A.Mey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Phlomis L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Phlomis viscosa Poiret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
HYDRANGEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 Phlomis bourgaei Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Deutzia Thunb. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 Phlomis fruticosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Deutzia scabra Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Phlomis grandiflora H.S. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
Hydrangea L. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Phlomis leucophracta P.H.Davis&Hub._Mor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
Hydrangea macrophylla (Thunb.) DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 Phlomis lunarifolia Sm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
Philadelphus L (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 Phlomis lycia D. Don.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
Philadelphus caucasicus Koehne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 Phlomis monocephala P.H.Davis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Philadelphus coronarius L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 Prasium L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Prasium majus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
HYPERICACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 Rosmarinus L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Hypericum L. (Serdar Aslan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 Rosmarinus officinalis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Hypericum androsaemum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 Salvia L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Hypericum bupleuroides Griseb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Salvia fruticosa Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Hypericum calycinum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Salvia heldreichiana Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Hypericum hircinum L. subsp.majus (Aiton) N. Robson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Salvia officinalis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
Hypericum cardiophyllum Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Salvia pomifera L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
Hypericum heterophyllum Vent.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Satureja L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Hypericum russeggeri (Fenzl) R. Keller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Satureja parnassica Heldr.&Sart. Ex Boiss. subsp. sipylea P.H. Davis. . . . . . . . . 394
Hypericum pallens Banks & Sol.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Satureja spicigera (C.Koch)Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Hypericum pamphylicum N.Robson & P.H.Davis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Satureja spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Hypericum rupeste. Jaub. & Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 Satureja thymra L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Hypericum vacciniifolium Hayek & Siehe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 Teucrium L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Hypericum ternatum Poulter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 Teucrium brevifolium Schreb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
Hypericum xylosteifolium (Spach) N. Robson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 Teucrium flavum L. subsp. hellenicum Rech.f.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
Teucrium montanum L. subsp. montanum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
JUGLANDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Teucrium pestalozzae Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Carya Nutt. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Thymbra L. (Mehtap Öztekin, Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Carya illioensis (Wangh.) K. Koch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 Thymbra sintenisii Bornm.&Aznav.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Juglans L. (Turgay Birtürk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 Thymbra spicata L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Juglans nigra L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 Thymus L. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Juglans regia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 Thymus revolutus Celak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Pterocarya Kunth. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Thymus cappadocicus Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Pterocarya fraxinifolia (Lam.) Spach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Thymus cherlerioides Vis.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Thymus leucotrichus Hal. subsp. leucotrichus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
LAMIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Thymus haussknechtii Velen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Clerodendrum L. (Serdar Aslan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 Thymus pectinatus Fisch.&C.A.Mey.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
Clerodendrum bungei Steud.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 Thymus pulvinatus Celak.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
Clerodendrum trichotemum Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381 Vitex L. (Tolga Ok, Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Dorystaechas Boiss. & Heldr. ex Benth. (Mehtap Öztekin). . . . . . . . . . . . . . . 381 Vitex agnus castus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Dorystaechas hastata Boiss.&Heldr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
17
LAURACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Morus L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

Laurus L. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Morus alba L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .424
Laurus nobilis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Morus nigra L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
Morus rubra L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
LORANTHACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Loranthus Jacq (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406 MYRTACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Loranthus europaeus Jacq.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406 Acca Berg. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Acca sellowiana (O.Berg.) Burret. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
LYTHRACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407 Callistemon R. Br. (Saime Başaran). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
Lagerstroemia L. (Gamze Tuttu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407 Callistemon citrinus (Curtis) Skeels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
Lagerstroemia indica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408 Eucalyptus L’Her. (Saime Başaran) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
Punica L (H. Tuncay Güner). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408 Eucalyptus camaldulensis Dehn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
Punica granatum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408 Myrtus L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Myrtus communis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
MAGNOLIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .409
Liriodendron L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409 NITRARIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Liriodendron tulipifera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 Nitraria L. (Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Magnolia L. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 Nitraria schoberi L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Magnolia grandiflora L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Magnolia lilifora Desr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411 NYCTAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
Magnolia stellata (S.&Z.) Maxim.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .412 Bougainvillea Comm. ex Juss. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
Magnolia x soulangeana Soul-Bod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412 Bougainvillea spectabilis Willd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
MALVACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 OLEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

Ceiba Mill. (Saime Başaran). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 Fontanesia Labill (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Ceiba speciosa (A.St.Hill.)Ravenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 Fontanesia phillyreoides Labill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
Hibiscus L. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 Forsythia Vahl. (Salih Sercan Kanoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
Hibiscus rosa-sinensis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 Forsythia x intermedia Zabel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
Hibiscus syriacus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415 Forsythia viridissima Lindl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
Tilia L. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415 Fraxinus L. (Özgür Eminağaoğlu, Tolga Ok, Güven Aksu, Emrah Yüksel). 434
Tilia cordata Mill. subsp. cordata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 Fraxinus angustifolia Vahl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Tilia dasystyla Steven subsp. caucasica (V.Engl.) Pigott . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 Fraxinus excelsior L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
Tilia platyphyllos Scopoli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 Fraxinus ornus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
Tilia tomentosa Moench . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 Fraxinus palliasi Willmott. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Jasminum L. (Nihan Koçer) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
MELIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Jasminum fruticans L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Melia L. (H.Tuncay Güner). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Jasminum officinale L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Melia azedarach L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Ligustrum L. (Neval G. Özkan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
Ligustrum japonicum Thunb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
MORACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419 Ligustrum lucidum W.T.Aiton. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
Broussonetia L’Hér. ex. Vent. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419 Ligustrum ovalifolium Hassk.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Broussonetia papyfera (L.) L’Hér. ex. Vent.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420 Ligustrum vulgare L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Ficus L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420 Olea L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Ficus benjamina L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 Olea europea L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
Ficus carica L. subsp.carica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 Osmanthus Lour (Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
Ficus elastica Roxb.ex Hornem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422 Osmanthus decorus (Boiss. & Balans) Kasapl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Maclura Nutt. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422 Osmanthus heteropyllus (G. Don) PS.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Maclura pomifera (Raf.) C.K.Schneid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423 Phillyrea L. (Neval G. Özkan). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
18
Phillyrea latifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 Plumbago L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

Syringa L. (Nihan Koçer) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 Plumbago auriculata Lam.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
Syringa vulgaris L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
POLYGONACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
PAEONIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 Atraphaxis L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Paeonia L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 Atraphaxis billardieri Jaub.&Spach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Paeonia suffruticosa Andr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 Atraphaxis grandiflora Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
Atraphaxis spinosa L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
PASSIFLORACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 Calligonum L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Passiflora L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 Calligonum polygonoides L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Passiflora coerulea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
PROTEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
PAULOWNIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 Grevillea R. Br. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
Paulownia Sieb. et Zucc. (Turgay Birtürk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 Grevillea robusta A. Cunn.ex R. Br. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
Paulownia tomentosa (Thunb.) Steud.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 RANUNCULACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Clematis L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
PHYLLANTHACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 Clematis austroanatolica Ziel. & Kit Tan.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Flueggea Willd. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 Clematis cirrhosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
Flueggea anatolica Gemici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 Clematis flammula L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
Clematis orientalis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
PITTOSPORACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449 Clematis vitalba L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Pittosporum Banks (Rüya Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449 Clematis viticella L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Pittosporum tobira (Thunb.) Alk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
RHAMNACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
PLANTAGINACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450 Frangula Mill (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
Globularia L. (Gençay Akgül, Bilge Tunçkol). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450 Frangula dodonei Ard. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
Globularia alypum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 Paliurus Mill. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
Globularia anatolica A.Duran, Ö.Çetin & M.Öztürk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 Paliurus spina-christii Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
Globularia cordifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .452 Rhamnus L. (Ünal Akkemik, Tolga Ok, Özgür
Globularia davisiana O.Schwarz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 Eminağaoğlu, Mehmet Fırat, Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
Rhamnus alaternus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
PLATANACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 Rhamnus catharticus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
Platanus L. (Gamze Tuttu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 Rhamnus cornifolius Boiss. & Hoh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
Platanus acerifolia Wild.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454 Rhamnus depressus Grub. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
Platanus occidentalis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454 Rhamnus fallax Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
Platanus orientalis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454 Rhamnus hirtellus Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
Rhamnus imeretinus Booth. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
PLUMBAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 Rhamnus kayacıkii Davis & Yalt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
Acantholimon Boiss. (Galip Akaydın). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 Rhamnus kurdicus Boiss.&Hook.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 Rhamnus libanoticus Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Acantholimon anatolicum Dogan & Akaydın. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 Rhamnus microcarpus Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Acantholimon caesareum Boiss. & Bal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 Rhamnus nitidus Davis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Acantholimon hoshapicum Dogan & Akaydın. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 Rhamnus oleoides L. subsp. graecus (Boiss. & Reut.) Holmboe. . . . . . . . . . . . . . 476
Acantholimon karamanicum Akaydın & Dogan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458 Rhamnus orbiculatus Bornm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Acantholimon puberulum Boiss. & Bal.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458 Rhamnus pallasii Fisch.&Mey.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Acantholimon ulicinum (Willd.ex Schultes) Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459 Rhamnus petiolaris Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Acantholimon venastum Boiss. var. venustum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459 Rhamnus pichleri Schn.&Bom.ex Bornm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
19
Rhamnus punctatus Boiss. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477 Cotoneaster melanocarpus Lodd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

Rhamnus pyrellus O. Schwarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478 Cotoneaster morulus Pojark. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499
Rhamnus rhodopeus Velenovky. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478 Cotoneaster multiflorus Bunge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
Rhamnus thymifolius Bornm.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478 Cotoneaster nummularia Fisch.&Mey. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
Sageretia Brongn. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 Cotoneaster salicifolius Franch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
Sageretia spinosa Wettst.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 Cotoneaster transcaucasicus Pojark. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Zizyphus Mill. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 Crataegus L. (Serdar Aslan, Neval Güneş Özkan, Mehmet Fırat). . . . . . . . . . 501
Zizyphus jujuba Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480 Crataegus ambigua A.K.Becker subsp. ambigua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
Zizyphus lotus (L.) Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480 Crataegus x browicziana K.I.Chr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
Crataegus azarolus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
ROSACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 Crataegus x bornmuelleri Zabel ex K.I.Chr. & Ziel.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
Amelanchier Medik (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483 Crataegus caucasica K.Koch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
Amelanchier parviflora Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483 Crataegus longipes Pojark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
Amelanchier rotundifolia (Lam.) Dum. -Courset. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484 Crataegus christensenii Dönmez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
Amygdalus L. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484 Crataegus heterophylloides Pojark ex K.I.Chr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
Amygdalus arabica Oliv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485 Crataegus meyeri Pojark. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
Amygdalus carduchorum Bornm. subsp. serrata Browicz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485 Crataegus microphylla K.Koch. subsp. microphylla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
Amygdalus communis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486 Crataegus monogyna Jack.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Amygdalus fenzliana (Fritsch.)Lipsky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486 Crataegus orientalis Pall. ex M. Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Amygdalus graeca Lindley in Sibth. & Sm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .486 Crataegus pentagyna Waldst. & Kit.ex Willd. subsp. pentagyna . . . . . . . . . . . . . 509
Amygdalus korshinskyi (Hand.-Mazz.) Bornm.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 Crataegus peshmenii Dönmez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
Amygdalus kotschyi Boiss. & Hohen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 Crataegus pseudoheterophylla Pojark. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
Amygdalus lycoides Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 Crataegus rhipidophylla Gand. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
Amygdalus orientalis Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488 Crataegus tanacetifolia (Poir.) Pers.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
Amygdalus trichamygdalus (Hand.-Mazz.) Wornow. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 Crataegus turcicus Dönmez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
Amygdalus webbii Spach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 Crataegus x rubrinervis Lange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
Amygdalus x balansae Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 Crataegus x yosgatica K.I.Chr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
Armeniaca Scop. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490 Crataegus x sinaica Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
Armeniaca vulgaris Lam.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490 Crataegus yaltirikii Dönmez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
Cerasus Duhamel (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 Cydonia Mill. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
Cerasus hippophaeoides (Bornm.) Bornm.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 Cydonia oblonga Miller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
Cerasus angustifolia (Spach)Browicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492 Eriobotrya Lindl. (Turgay Birtürk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
Cerasus brachypetala Boiss.var. bornmuelieri (Schneider) Browicz. . . . . . . . . . 492 Eriobotrya japonica (Thunb.) Lindl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514
Cerasus avium L. Moench. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 Eriolobus (Ser.) M. Roem (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514
Cerasus incana (Pallas)Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 Eriolobus trilobatus (Labill. ex Poir.) Roem.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514
Cerasus mahaleb (L.)Miller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494 Kerria DC. (Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Cerasus microcarpa (C.A: Meyer) Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494 Kerria japonica (L.) DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Cerasus prostrata (Lab.)Ser.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Laurocerasus Duhamel (Turgay Birtürk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Cerasus vulgaris Miller .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .495 Laurocerasus officinalis Roemer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
Chaenomeles Lindl. (Gamze Tuttu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Malus Mill (Özgür Eminağaoğlu, Tolga Ok,
Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. & Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496 Güven Aksu, Hayal Akyıldırım) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
Chaenomeles speciosa (Sweet) Nakai. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496 Malus domestica Borkh.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
Cotoneaster Ehrh (Necmi Aksoy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 Malus floribunda Siebold ex.Van Houtte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
Cotoneaster franchetii Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 Malus pumila Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
Cotoneaster horizontalis Decne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 Malus sylvestris Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
Cotoneaster integerrimus Medik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 Mespilus L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
Cotoneaster tomentosa (Ait.) Lindl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 Mespilus germanica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
Cotoneaster meyeri Pojark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499 Padus Miller (Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
20
Padus avium Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 Rosa pisiformis (Christ.)D.Sosn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543

Persica Mill. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 Rosa pulverulenta Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
Persica vulgaris Mill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 Rosa sempervirens L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
Photinia Lindl. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 Rosa sicula Tratt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
Photinia serrulata Lindl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Rosa vanheurckiana Crep.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
Photinia x fraseri Dress.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Rosa villosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
Potentilla L. (Özgür Eminağaoğlu, Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Rubus L. (Şükran Kültür, Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
Potentilla fruticosa L. subsp. floribunda (Pursh) Elkington. . . . . . . . . . . . . . . . . 522 Rubus caesius L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
Potentilla lignosa Willd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522 Rubus canescens DC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
Prunus L. (Ünal Akkemik, Özgür Eminağaoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523 Rubus caucasicus Focke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
Prunus cocomilia Ten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523 Rubus discolor Weihe&Nees . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
Prunus divaricata L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524 Rubus hirtus Waldst.&Kit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
Prunus spinosa L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524 Rubus idaeus L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
Prunus x domestica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 Rubus sanctus Schreber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
Pyracantha M.J. Roemer (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 Rubus saxatilis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
Pyracantha coccinea Roemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 Rubus tereticaulis P.J.Mueller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
Pyrus L. (Ali Kaya, Ünal Akkemik, Mehmet Fırat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526 Sarcopoterium Spach (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
Pyrus amygdaliformis Vill. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 Sarcopoterium spinosum (L) Spach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
Pyrus anatolica Browicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 Sorbus L. (Bilge Tunçkol, Necmi Aksoy, Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . 552
Pyrus oxyprion Woronow. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 Sorbus aucuparia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
Pyrus yaltirikii Browicz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 Sorbus caucasica Zinserl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
Pyrus communis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 Sorbus domestica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
Pyrus elaeagnifolia Pallas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529 Sorbus kusnetzovii Zinserl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
Pyrus hakkiarica Browicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529 Sorbus lustianica (Bornm.) Schön - Ten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
Pyrus salicifolia Pallas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530 Sorbus migarica Zinserl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
Pyrus serikensis A. Güner et H.Duman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530 Sorbus persica Hedl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
Pyrus syriaca Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531 Sorbus roopiana Bordz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
Rosa L. (Şükran Kültür, Özgür Eminağaoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531 Sorbus schemachensis Zinserl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
Rosa agrestis Savi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 Sorbus subfusca (Ledeb.)Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558
Rosa arvensis Huds.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 Sorbus takhtajanii Gabr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .558
Rosa beggeriana Schrenk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 Sorbus tamamschjanae Gabr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559
Rosa tomentosa Smith.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 Sorbus taurica Zinserl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559
Rosa canina L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 Sorbus torminalis (L.) Crantz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
Rosa dumalis Bechst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 Sorbus umbellata (Desf.)Fritsch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .560
Rosa elymaitica Boiss.&Hausskn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 Spiraea L. (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
Rosa foetida J.Herrm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 Spiraea crenata L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
Rosa gallica L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 Spiraea hypericifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
Rosa heckeliana Tratt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 Spiraea japonica L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
Rosa hemisphaerica J.Herrm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 Spiraea vanhouttii (Briot) Zab.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
Rosa hirtissima Lonacz.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 xMalosorbus Browicz (Neval G. Özkan). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Rosa horrida Fischer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539 xMalosorbus florentina (Zucc.)Browicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Rosa iberica Stev.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
Rosa jundzillii Besser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 RUBIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
Rosa micrantha Sm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 Plocama Aiton (Bilge Tunçkol). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
Rosa montana Chaix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 Plocama calabrica (L.f.) M. Backlund & Thulin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
Rosa orientalis Dupont ex Ser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 Wendlandia Bartl. (Mehmet Fırat) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
Rosa phoenicia Boiss.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542 Wendlandia ligustroides (Boiss. & Hohen.) Blakelock. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
Rosa pimpinellifolia L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
21
RUTACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566 Salix viminalis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592

Citrus L. (Saime Başaran, Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566 Salix triandra L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
Citrus aurantium L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566
Citrus reticulata Blanco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 SANTALACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
Citrus bergamia Risso&Poit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Arceuthobium Bieb. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
Citrus japonica Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Arceuthobium oxycedri (DC) Bieb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
Citrus x limon (L.) Burn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 Osyris L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595
Citrus x sinensis (L.) Osbeck. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 Osyris alba L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595
Citrus trifoliata L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 Viscum L. (Özgür Eminağaoğlu, Güven Aksu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
Ruta L. (Ünal Akkemik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569 Viscum album L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
Ruta chalepensis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
SAPINDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597
SALICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570 Acer L. (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597
Populus L. (Özgür Eminağaoğlu, Meral Avcı, Tolga Ok, Necmi Aksoy). . . . 570 Acer buergerianum Miq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598
Populus afganica (Aiton & Hemsley) C.K. Schneider. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572 Acer campestre L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
Populus alba L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572 Acer cappadocicum Gledistch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600
Populus euphratica Oliv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573 Acer divergens Pax. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600
Populus nigra L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .573 Acer ginnala Maxim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601
Populus tremula L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574 Acer hyrcanum Fisch. Et Mey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601
Populus x canascens (Aiton) Sm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575 Acer monspessulanum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602
Salix L. (Özgür Eminağaoğlu, Meral Avcı, Tolga Ok, Necmi Aksoy). . . . . . . 575 Acer negundo L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603
Salix acmophylla Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581 Acer palmatum Thunb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .603
Salix aegyptiaca L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581 Acer platanoides L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604
Salix alba L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582 Acer pseudoplatanus L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604
Salix amplexicaulis Bary et Chanb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582 Acer saccharum Marsh.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605
Salix anatolica J.Zielinski & D.Tomaszewski.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583 Acer sempervirens L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605
Salix apoda Trautv.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583 Acer tataricum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606
Salix euxina I.V.Belyaeva. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583 Acer trautvetteri Medw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606
Salix pedicellata Desf.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 Acer undulatum Pojark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 607
Salix armenorossica A. Skv.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 Aesculus L. (Nurgül Karlıoğlu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
Salix babylonica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 Aesculus carnea Hayne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
Salix caprea L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585 Aesculus hippoccastanum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
Salix caucasica Andersson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585 Aesculus pavia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
Salix cinerea L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586 Koelreuteria Laxm. (H.Tuncay Güner). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
Salix elaegnifolia Scop.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586 Koelreuteria paniculata Laxm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
Salix elbursensis Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Salix excelsa J.F.Gmelin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587 SCROPHULARIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
Salix fragilis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588 Buddleja L. (Dilek Oral). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
Salix matsudana Koidz. var. tortuosa Rehd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588 Buddleja davidii Franch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
Salix wilhelnsima Bieb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
Salix myrsinifolia Salisb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589 SIMAROUBACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .612
Salix pentandra L. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589 Ailanthus Desf (Nesibe Köse, Rüya Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612
Salix pentandroides A.Skv.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590 Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612
Salix pseudomedemii E.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590
Salix pseudodepressa A.Skv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590 SMILACACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
Salix purpurea L. subsp.leucodermis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591 Smilax L. (Özgür Eminağaoğlu, Güven Aksu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
Salix rizeensis L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591 Smilax aspera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
Salix trabzonica A. Skv.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592 Smilax excelsa L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
22
SOLANACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 Daphne ginidioides Jaub.&Spach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634

Lycium L. (Mehmet Fırat, Necmi Aksoy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 Daphne mezereum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635
Lycium anatolicum A.Baytop&R.Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616 Daphne mucronata Royle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635
Lycium barbatum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616 Daphne oleoides Schreb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
Lycium depressum Stocks. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617 Daphne pontica L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
Lycium europaeum L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617 Daphne sericea Vahl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637
Lycium shawii Roemer & Schultes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617 Thymelaea Miller (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637
Lycium ruthenicum Murray. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 Thymelaea tartonraira (L.) All. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638
Nicotiana L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 Thymelaea aucheri Meissner. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638
Nicotiana glauca Graham . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619 Thymelaea cilicica Meissner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639
Solanum L. (Dilek Oral) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619 Thymelaea hirsuta (L.)endl.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639
Solanum dulcamara l.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 620
Solanum pseudocapsicum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 620 ULMACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640
Withania Pauguy(Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621 Ulmus L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640
Withania somnifera (L.) Dunal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621 Ulmus canascens Melville . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641
Ulmus glabra Huds.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641
STAPHYLLACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622 Ulmus laevis Pall.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
Staphylea L. (Turgay Birtürk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622 Ulmus minor Miller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
Staphylea pinnata L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622 Ulmus hollandica Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643
Ulmus pumila L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643
STYRACACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Zelkova Spach. (Hatice Yılmaz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
Styrax L. (Tolga Ok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Zelkova capinifolia (Pall.) K. Koch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
Styrax officinalis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
VERBENACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
TAMARICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624 Lantana L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
Myricaria Desv (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624 Lantana camara L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
Myricaria germanica (L.) Desv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
Reaumuria Spach. (Serdar Aslan). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625 VITACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646
Reaumuria alternifolia (Lab.)Britten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625 Ampelopsis Mischx. (Tolga Ok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646
Reaumuria sivasica Kit Tan & B.Yıldız . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626 Ampelopsis orientale (Lam.)Planchon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646
Tamarix L. (Dilek Oral, Halil Çakan). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626 Parthenocissus Planch. (Gamze Tuttu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
Tamarix duzenlii Çakan & Zielinski.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627 Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
Tamarix gracilis Willd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627 Parthenocissus tricuspidata (Sieb & Zucc.) Planch.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
Tamarix hampena Boiss.&Heldr.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628 Vitis L. (Gamze Tuttu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
Tamarix octandra (M.Bieb.) Bunge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628 Vitis sylvestris Gmelin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
Tamarix parviflora D.C.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629 Vitis vinifera L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
Tamarix smyrnensis Bunge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629
Tamarix tetragyna Ehrenb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630 ZYGOPHYLLACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649
Tamarix tetrandra Pallas ex Bieb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630 Zygophyllum L. (Necmi Aksoy, Mehmet Fırat) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649
Zygophyllum album L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649
THEACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631 Zygophyllum atriplicoides L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649
Camellia L. (Özgür Eminağaoğlu, Güven Aksu). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631
Camellia japonica L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632 TERİMLER SÖZLÜĞÜ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 650
Camellia sinensis (L.) Ktze.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632 GYMNOSPERM CİNS TANI ANAHTARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654
ANGIOSPERM CİNS TANI ANAHTARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656
THYMELAEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633 YARARLANILAN KAYNAKLAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 668
Daphne L. (Ünal Akkemik, Barbaros Yaman). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633 LATİNCE İNDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 679
Daphne glomerata Lam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634
23
Giriş
T
arih boyunca insanlar; teknolojik gelişmelerin bu boyutlara ulaşması, yaşam alanlarının toplanması ve büyük kitleler halinde
yapay ortamlara taşınmasından önce tüm yaşamıyla doğanın içinde olmuş, beslenme barınma, tedavi, korunma gibi insana ait
her şeyini doğadan sağlamıştır. İnsan; her ne kadar doğadan uzaklaşmış olsa da, tüm fizyolojik yapısıyla doğanın bir parçası
olduğundan doğaya olan ilgisini kaybetmemiş, aksine doğadan uzaklaştıkça çoğu insan zamanının önemli bir kısmını doğada
geçirme çabası içine girmiştir.
Öte yandan çalışma alanı doğrudan doğanın birer parçası olan meslek grupları oluşmuştur. İster mesleği doğayla ilgili olsun ister doğayı
tanımaya ve onunla iç içe yaşamaya çaba gösteren insanlar olsun, herkes için ortak olan şey “doğayı doğru tanımaktır”. Doğa denildiğinde
“dinamik, canlı ve cansız varlıkların birlikte oluşturduğu milyonlarca yıllık bir değişim sürecinde oluşmuş ve bizlerin en son halini
gördüğümüz” bir yapıyı anlıyoruz. Bu sistem içerisinde birbirinden çok farklı ve birbirine bütünüyle bağlı çok sayıda canlı grubu ile bu
grubun beslenme ve yaşam ortamının oluşumuna katkı sağlayan cansız maddeler vardır. İşte bu sistemin önemli bir parçası ve insanlar
için de bir yaşam desteği olan canlı gruplarından biri de ağaç ve çalılardır (odunsu bitkilerdir). Odunsu bitkilerin tanıma özellikler-
ini konu alan bilim dalı da Dendroloji’dir; yani Ağaç Bilimi’dir. Bu bağlamda kitabın konusu, dendroloji bilim dalı kapsamında olup
doğamızda bulunan ve park ve baçelerde de sonradan yetiştirilen odunsu bitkilerden oluşmaktadır.
Günümüzde gelişen biyoteknolojik çalışmalar ve hortikültür araştırmaları, sayıları onbinleri geçen kültivarların oluşmasını sağlamıştır.
Özellikle park ve bahçelerde, süs bitkilerinin doğal hallerinin çok dışında değişik renk, şekil ve tepe yapısı oluşturan kültivarları yaygın-
laşmıştır. Söz konusu bu kültivarlar, “Süs Bitkileri” adlı diğer bir dalın konusu olduğundan dolayı kitap kapsamı dışında tutulmuştur.
Kitabın asıl amacı, Türkiye’nin doğasında olan odunsu bitkilerle, park ve bahçelerde yaygın olarak görülen bazı ağaç ve çalılardır.
Kitap kapsamında önce bitkilerin bilimsel olarak nasıl adlandırıldıkları, buna neden ihtiyaç duyulduğu, Türkiye’nin bitki çeşitliliği ve
coğrafi açıdan değerlendirmesi, orman varlığı ve yapısı ile bitkilerin morfolojik özelliklerini içeren genel kısımlardan sonra bitkilerin
tanımına geçilmiştir.
Odunsu bitkiler gymnospermler ve angiospermler olmak üzere iki büyük gruba ayrılmaktadır. Kitap kapsamında da önce gymno-
spermlerin genel özellikleri ile cins ve türleri, alttürleri, varyeteleri verilmiş sonra da benzer şekilde angiospermlerin tanımı ve tanıtımı
yapılmıştır. Bitki teşhisleri bitkilerin morfolojik özelliklerine göre yapılmaktadır. Bazı familyalardaki bitkilerin teşhisleri yaprak, sürgün
ve tomurcuk gibi vejetatif organlara dayanarak yapılabilmekteyken, bazı familyalarda (örneğin baklagiller) çiçek ve meyve öne çıkmak-
tadır. Kitap kapsamında bitkilerin tanımada gerekli olan makro çekimlerine ağırlık verilmiş ve tanımlar resimlerle desteklenmiştir. Bitki
teşhislerinde önemli olan yaklaşımlardan biri de farklara dayalı ve “tanı (teşhis) anahtarı” olarak adlandırılan anahtarlar oluşturmak-
tır. Kitap kapsamında Türkiye’de doğal yetişen tüm cins ve türlerin teşhislerinin daha kolay yapılabilmesi için kendi içlerinde anahtarı
oluşturulmuştur. Ayrıca, kitabın sonunda büyük bir teşhis anahtarı verilmiştir.
Bitkilerin morfolojik yapısını oluşturan kısımlar çok sayıda değişik terimle ifade edilmektedir. Terimler mümkün olduğunca
Türkçeleştirilmiş, bununla beraber kitapta yer alan hemen hemen tüm terimlerin açıklaması, kitabın sonunda bir terimler sözlüğü halinde
verilmiştir.
Kullanım kolaylığı açısından gymnospermler ve angiospermler kendi içlerinde alfabetik olarak verilmiştir. Familya içinde cinsler, cins
içinde de türler alfabetik verilmiştir. Kitabın en sonunda da bitkilerin Latince adlarını içeren bir indeks verilmiştir.
Bitki teşhislerinde kitaptan etkin bir şekilde yararlanabilmek için teşhis edilmesi istenen bir odunsu bitkinin morfolojik özelliklerini içer-
en sürgün örneklerinin olması gereklidir. Bu örnek, son kısımda verilen genel tanı anahtarına dayanılarak incelenebilir. Önce bitkinin
hangi gruba girdiği, o grup içindeki yaprağı, tomurcuk dizilişi, sürgünü, çiçeği, meyvesi gibi özellikler anahtarla karşılaştırılarak bir yak-
laşım sağlanır. Bundan sonra da ilgili cinsler ve türlerin sayfasına gidilerek teşhis yapılabilir.
24
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B i t ki l e r i n S ı n ı f l a n d ı r ı l m a s ı ve Ad l a n d ı r ı l m a s ı
Ünal Akkemik
D
ünya üzerinde yaşayan tüm canlılar benzerlik ve akrabalık Bitkilerin Sınıflandırılması (Taksonomi)
durumlarına göre gruplandırılmışlardır. Canlıları genetik, morfolojik
ya da diğer özelliklerine göre gruplandıran ve sınıflandıran bilim Canlılar âleminin sınıflandırılması üzerinde değişik çalışmalar yapılmıştır.
dalına “Taksonomi” denir. Yunancada taksis (düzenleme) ve namos Bitkilerin rengi, şekli, genel görünüşü gibi kolay görülen birkaç özelliğe göre
(yasa) kelimelerinin birleştirilmesinden “düzenleme yasası” şeklinde türetilmiştir. sınıflandırmalar yapılmıştır. Buna “yapay sınıflandırma”; tüm morfolojik
Taksonomik çalışmalarda morfolojik özellikler, genetik yapı, akrabalık dereceleri, özellikleri ele alarak yapılan sınıflandırmalara da “doğal sınıflandırma” denir. Bu
filogeni gibi kriterler temel alınmış ve önce büyük gruplar sonra da aşama sınıflandırmada temel birim “tür” olup esas özellik morfolojik benzerliktir. Bu
aşama daha küçük gruplar oluşturularak hiyerarşik sınıflandırmalar yapılmıştır. amaçla basamaklar ya da dendrogramlar oluşturulmuştur. Bir diğer sınıflandırma
Taksonomik çalışmaların yapılabilmesi için canlılar arasındaki ilişkilerin, “fenetik sınıflandırma”dir (nümerik taksonomi). Adı geçen sınıflandırmada
benzerlik ve farklılıkların ortaya konması gereklidir. Canlıların aralarındaki morfolojik özellikler rakamsal olarak analiz edilir ve doğal akrabalıklar bulunur.
farkları ve benzerlikleri, çeşitlerini ve aralarındaki ilişkileri inceleyen bilim dalına Doğal sınıflandırmadan farklı olarak morfolojik ayrımlar için istatistik analizler
da “sistematik” denir. yapılır. Son yıllarda daha yaygın olarak kullanılmaya başlanan sınıflandırma da
“filogenetik sınıflandırma”dır. Filogenetik sınıflandırmada morfolojik özelliklerin
Bu bağlamda bitki taksonomisinin amacı, bitkileri birbirleriyle olan doğal yanında mikromorfoloji, genetik, sitoloji, biyokimya gibi değişik biyoloji
akrabalık derecelerini göz önünde tutarak ve filogenetik gelişimlerine dayanarak dallarından elde edilen bilgiler kullanılır ve bitkiler aleminin gruplandırılması
inceleyip küçük ya da büyük topluluklar halinde gruplandırmaktır (Yaltırık ve Efe, evrimsel akrabalıklarına göre yapılır. Bu sınıflandırma da evrimsel akrabalıkları
1996). gösterir. Yapay sınıflandırmalardan filogenetik sınıflandırmaya kadarki aşamalarda
Bu bölümde önce canlılar âleminin sınıflandırılması ana hatlarıyla verilecek, 2 âlemli bir sınıflandırmadan (Linnaeus, 1735), 6 âlemli (Cavalier-Smith, 1998)
sonra da bitkilerin sınıflandırılması, sistematiği ve adlandırılması üzerinde sınıflandırmaya kadar gelinmiştir (Tablo 1).
durulacaktır.
Quercus cerris Ünal Akkemik Cerasus prostrata Ünal Akkemik
25
Tablo 1.Canlıların sınıflandırmasının tarihsel gelişimi

Linnaeus, 1735 Haeckel, 1866 Copeland, 1938 Whittaker, 1969 Cavalier-Smith, 1998
2 alemli 3 alemli 4 alemli 5 alemli 6 alemli
Monera Monera
Bacteria
(Bakteriler ve Mavi-Yeşil (Bakteriler ve Mavi-Yeşil
(Bakteriler)
Algler) Algler)
Protista Protozoa
(Tek hücreliler) (Tek hücreliler)
Protista -Kamçılılar
(sınıflandırma yok) -Protozoa
(Tek hücreliler) -Kök ayaklılar
-Algler
Protista -Protozoa -Sporlular
-Cıvık mantarlar
-Algler -Silliler
-Cıvık mantarlar
Chromista
(Fotosentetik Algler)
Plantae Plantae
Vegetabilia Plantae Plantae (Bitkiler) (Bitkiler)
(Bitkiler) (Bitkiler) (Bitkiler) Sporlu Bitkiler (Tohumsuz Sporlu Bitkiler (Tohumsuz
Sporlu Bitkiler (Tohumsuz Sporlu Bitkiler Sporlu Bitkiler (Tohumsuz Bitkiler) Bitkiler)
Bitkiler) (Tohumsuz Bitkiler) Bitkiler) -Damarsız bitkiler -Damarsız bitkiler
-Damarsız bitkiler -Damarsız bitkiler -Damarsız bitkiler -Damarlı bitkiler -Damarlı bitkiler
-Damarlı bitkiler -Damarlı bitkiler -Damarlı bitkiler Çiçekli (Tohumlu) Bitkiler Çiçekli (Tohumlu) Bitkiler
Çiçekli (Tohumlu) Bitkiler Çiçekli (Tohumlu) Bitkiler Çiçekli (Tohumlu) Bitkiler -Açık Tohumlular -Açık Tohumlular
-Açık Tohumlular -Açık Tohumlular -Açık Tohumlular -Kapalı Tohumlular -Kapalı Tohumlular
-Kapalı Tohumlular -Kapalı Tohumlular -Kapalı Tohumlular -Tek Çenekliler -Tek Çenekliler
-Tek Çenekliler -Tek Çenekliler -Tek Çenekliler -İki Çenekliler -İki Çenekliler
-İki Çenekliler -İki Çenekliler -İki Çenekliler Fungi Fungi
(Mantarlar) (Mantarlar)
Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia
(Hayvanlar) (Hayvanlar) (Hayvanlar) (Hayvanlar) (Hayvanlar)
-Omurgalılar -Omurgalılar -Omurgalılar -Omurgalılar -Omurgalılar
-İlkel Kordalılar -İlkel Kordalılar -İlkel Kordalılar -İlkel Kordalılar -İlkel Kordalılar
-Omurgasızlar -Omurgasızlar -Omurgasızlar -Omurgasızlar -Omurgasızlar
İlk sınıflandırma oldukça sınırlı olup bitkiler ve hayvanlar şeklinde 2 âleme gymnospermler Cycadophyta, Ginkgophyta, Coniferophyta ve Gnetophyta olmak
bölünerek yapılmıştır (Tablo 1). Bu dönemde mikroskop teknolojisinin olmaması üzere dört bölüm, angiospermler de Magnolophyta bölümü olarak adlandırılmıştır.
canlıların daha detaylı bir şekilde incelenmesini olanaklı kılamamıştır. Daha sonraki
Bu basamaklar içerisinde temel birim “Tür” dür ve en yaygın kullanılan
yıllarda bu iki âlem günümüze kadar devam etmiş, gelişen mikroskop teknoloji
basamaktır. Tür üstü basamaklardan familya ve cins basamakları da sıklıkla
ve yeni yöntemlerle daha detaylı incelenmiş ve birçok canlı grubuna bölünerek
kullanılır ve daha üst basamaklar genellikle sistematik çalışmalarda değerlendirilir.
değişik âlemler olarak değerlendirilmiştir. Örneğin 3 âlemli sınıflandırmada
(1866) bu iki sınıfa ek olarak Protista eklenmiştir. Sonrakilerde sırasıyla Monera,
Fungi ve Chromista âlemleri eklenerek günümüzde 6 âlemli bir sınıflandırma
oluşturulmuştur. Ülkemizde son yıllarda yayımlanan sistematik botanik Bitkilerin Adlandırılması
kitaplarında (ör. Yıldız ve Aktoklu, 2010) 5 âlemli sınıflandırma esas alınmıştır.
Doğadaki canlıların tamamı bilimsel olarak adlandırılmıştır. Değişik
Dünya üzerinde “Bitkiler Âlemi (Plantae)” içerisine dahil 290.000 bitki türünün adlandırma yöntemleri denemiş olsa da, ilk kez 1623 yılında iki kelimeden oluşan
bulunması bunların tür düzeyine ininceye kadar çok değişik basamaklarda isim verilmesini (binomial adlandırma) Gaspard Bauhin önermiştir. Sonrasında
gruplandırılmasını zorunlu kılmıştır. Aşağıda bitkiler âleminin (Plantae) form Linne, “Species Plantarum” adlı eserinde tüm isimleri ikili kullanmış ve sonra da
seviyesine kadarki hiyerarşik basamakları verilmiştir (Tablo 2). bunu Candolle izlemiştir (Yıldız ve Aktoklu, 2010). Böylece sonraki yıllarda da bu
sistem kullanılmaya devam edilmiştir. Bitkilerin adlandırılmasında ise ilki 1905’te
İletim borulu bitkiler alt âleminin (Tracheobionta) tohumlu bitkiler üst sınıfında
olan Viyana toplantılarıyla Viyana Yasası oluşturulmuş ve adlandırmalarda bazı
(Spermatophyta) yer alan bitkiler, önceleri Gymnospermae ve Angiospermae kurallar benimsenmiştir. Böylece tüm dünyada geçerli olan Latince bilimsel adlar
olarak iki bölüme ayrılmaktaydı. Bu sınıflandırma son yıllarda değişmeye başlamış, kullanılmıştır.
26
Tablo 2. Bitkiler âleminin sınıflandırılmasında en üstten en alttaki form basamağına kadarki hiyerarşik gruplar ve dört örnek. Örneklere dikkat edilirse bazılarında
bazı ara basamaklar yoktur. Grupların büyüklüğü, küçüklüğü ya da çeşitliliğine bağlı olarak bazıları ara basamaklar da içerebilir.
Alem
Plantae Plantae Plantae Plantae
(Regnum; Kingdom)
Alt Alem (Subregnum)
Bölüm (Division) Coniferophyta Coniferophyta Magnoliophyta Magnoliophyta
Alt Bölüm (Subdivision)
Sınıf (Classis) Coniferopsida Coniferopsida Magnolipsida Magnolipsida
Alt sınıf (Subclassis) Hamamelidae Rosidae
Üst Takım (Superordo)
Takım (Ordo) Coniferales Coniferales Fagales Rosales
Alt Takım (Subordo)
Familya (Family) Pinaceae Cupressaceae Fagaceae Rosaceae
Alt Familya (Subfamily) Prunoideae
Tribe (Tribus)
Alt Tribe (Subtribus)
Cins (Genus) Pinus Juniperus Quercus Prunus
Alt Cins (Subgenus)
Seksiyon (Section) Juniperus Quercus
Alt Seksiyon (Subsection)
Seri (Series)
TÜR (SPECIES) Pinus nigra Juniperus oxycedrus Querucus cerris Prunus spinosa
Alt Tür (Subspecies) subsp. pallasiana subsp.oxycedrus
Varyete (Variety) var. seneriana var.oxycedrus var. austrica
Kültivar (Cultivar)
Form (Forma) f.yaltirikiana
Bitki adlandırmalarında temel birim “Tür” olarak değerlendirilir. Tür üstü ve Bitkilerin çoğu insanlar tarafından yöresel olarak adlandırılmış ve her
tür altı kategoriler yukarıda verilmiştir. Tür yazılırken binomial adlandırma sistemi yörede farklı bir ad verilmiştir. Benzer durum değişik ülkelerde de vardır.
kullanılır: Önce cins adı sonra da tür epiteti verilir. Örneğin Örneğin “çınar” ağacının, Güney Batı Anadolu’daki adı “kavlak”tır. Orta
Karadeniz Bölümünde “meşe” ağacına “pelit”, “kayın” ağacına “gürgen” ve
Pinus nigra Arnold: Karaçam “gürgen” ağacına da “meşe” denmektedir. Bu ve benzeri örnekler çok yaygındır.
• “Pinus” Çam cinsinin adıdır. Buna karşın bilimsel ad olarak “Quercus” dendiğinde, tüm dünyada o ağacın
• “nigra” türü tanımlayan kelime olup tür epitetidir. Karaçam “meşe” olduğu, “Fagus” dendiğinde “kayın” ve “Carpinus” dendiğinde de
• “Arnold” ise türü adlandıran kişidir (Prof. Dr. Faik Yaltırık’ın ifadesiyle “gürgen” olduğu anlaşılır. Bu nedenlerden dolayı isim karmaşıklığına yol
“isim babasıdır”). açmamak ve bir bitki adından bahsedildiğinde herkes tarafından aynı bitkinin
anlaşılabilmesi için Latince bilimsel adlarının kullanılması zorunludur.
Önemli üç kural:
• Cins ve tür epiteti mutlaka birlikte yazılmalıdır.
• Cins adı büyük harfle, tür adı da küçük harfle başlamalıdır. Alttürü, varyetesi, kültivarı ya da formu da varsa tüm bu alt kategoriler
• Bilimsel ve resmi yazımlarda bitkinin otörü (isim babası), sadece bitkinin türden sonra verilir: Aşağıda bunlara ilişkin birkaç örnek verilmiştir: Önemli
adının ilk geçtiği yerde bir kez verilmeli sonra verilmemelidir. bazı t
Bu 3 yazım kuralı uluslararası yazım kuralları olup uyulması gereklidir.
27
Önemli bazı tanımlar (Yaltırık ve Efe, 1996): Bu yeni alttürdeki tüm kelimelerin anlamı şöyle özetlenebilir. Abies cins adıdır.
Familya: Ortak özellikleri olan cinsler topluluğudur (Örnek Fagaceae). nordmanniana ise türü tanımlayan tür epitetidir. Bir türden, alttürden ya da
Familya adları –aceae ekiyle sonlanır. varyeteden sonra yukarıdaki gibi parantez içinde bir isim geliyorsa, (Steven) gibi,
Cins: Birbirine benzeyen ve ortak özellikleri olan türlerin topluluğudur anlamı şudur: Steven buradaki tür epitetini başka bir cins altında kullanmış ve sonra
(Quercus L.). bu tür o cinsten alınarak başka bir cinsin altına taşınmıştır. Buradaki örnekte bu isim
Tür: Birbirlerine çok benzeyen, aralarında döllenme yaparak kendilerine önce Pinus nordmanniana Steven olarak verilmiş, sonra da Spach. bu tür epitetini
benzeyen yeni nesiller meydana getirebilen bireylerin oluşturduğu topluluktur alarak Abies altına taşımıştır. Buradaki Spach. adlı botanistin yaptığı bir durum
(Populus nigra L.). düzeltmesidir. Böylece isim Abies nordmanniana (Steven) Spach. olmuştur.
Alttür: En az bir morfolojik özellik bakımından ana türden ayrılan ve Benzer şekilde Abies bornmuelleriana Mattf. tür iken tür epitetini veren Mattf.,
coğrafi olarak sınırlandırılmış popülasyonlardır (Örnek: Ulmus minor Mill. alttüre indirildikten sonra aynı kelimenin sonunda parantez içinde verilmiş ve
subsp. canascens (Melville) Browicz et Zielinski). Bir türün alttürleri arasında devamına da bu türü alt tür olarak düzelten kişi(ler)nin adı yazılmıştır. Bu düzeltmeyi
üreme engeli olmamasına karşın deniz, vadi, dağ gibi coğrafi engellerden dolayı yapan Coode ve Cullen’dir.
döllenme gerçekleşmez. Ayrı gruplar oluşur. Bazen de alttürlerin karıştığı ve ara
popülasyonların oluştuğu durumlar görülebilir. Örnek 2:
Varyete: En az bir morfolojik özellik bakımından ana türden ayrılan fakat • Eski adı : Teline monspessulana (L.) K. Koch.
ana türle aynı alan içerisinde yayılış gösteren gruplardır. (örnek: Pinus brutia • Yeni adı : Genista monspessulana (L.) O.Bolos & Vigo
Ten. var.pyramidalis Selik)
Kültivar: Doğada mutasyonla oluşan ya da kültür ortamlarında oluşturulan Burada “monspessulana” türü Teline cinsinden alınarak Genista cinsine
değişik yaprak ve şekil formlarına sahip bitki gruplarıdır (Örnek: Euonymus taşınmıştır. “monspessulana” adı ilk önce “L”tarafından başka bir cins altında
japonica L. cv.’Aurea’) verilmiş, “K.Koch.” türü Teline cinsine taşımış, sonra da “O. Bolos & Vigo” türü
Form: Doğada mutasyonla oluşan ve değişik şekil özelliği gösteren Teline cinsinden alarak Genista altına taşımıştır. Burada türü ilk tanımlayan “L.”
gruplardır (Örnek Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus var. oxycedrus f. parantez içinde korunur fakat en son taşıyan kişinin adı sona eklenir.
yaltirikiana Meral Avcı &Ziel.). Burada sütun formundaki bir ardıç topluluğuna
f.yaltirikiana adı verilmiştir. Örnek 3:
• Eski adı : Tilia argentea Desf. ex DC.
• Pinus sylvestris L.var.hamata Steven • Yeni adı : Tilia tomentosa Moench
• Pinus nigra Arnold. subsp.pallasiana (Lamb.) Holmboe var. seneriana Acatay Burada tür adı değişmiş ve Tilia argentea türü sinonim olmuştur. Artık geçerli
• Juniperus oxycedrus L. subsp.oxycedrus var.oxycedrus f.yaltirikiana Meral Avcı olan tür Tilia tomentosa’dır.
&Ziel.
Örnek 4:
• Juniperus communis L. var. saxatilis Pall.
• Eski adı : Pinus sylvestris L. subsp. hamata Steven var. compacta Tosun
• Ilex aquifolium L. cv. “Aureo-marginata”
• Yeni adı : Pinus sylvestris L. var.compacta (Tosun) Ü. Akkemik
• Euonymus japonica L. cv. “Aurea-variagata”
Burada durum düzeltmesi yapılmıştır. var.compacta ismi Tosun tarafından
Örneklerde görüldüğü gibi önce cins adı sonra tür epiteti, sonra varsa alttür,
verilmiş, daha sonra “subsp.hamata” kaldırılınca, compacta varyetesi doğrudan
varyete, form ve kültivarlar yazılır. Kural olarak Latince adlar italik, otörleri de düz
türün altına taşınmıştır. Böyle olunca da compacta ismini veren Tosun parantez içine
yazılır. Sadece kültivarlar düz ve koyu harflerle yazılır. Ayrıca bilimsel yazımlarda
alınmış ve taşıyan kişinin adı (Ü.Akkemik) sona eklenmiştir.
hangi adı kim vermişse, verdiği adın sonuna isminin yazılması bir kuraldır.
Bitkilerin bilimsel adları da zaman zaman yapılan yeni çalışmalar ve sistematik Yeni bir taksonun (tür, arttür, varyete ve kültüvar için kullanılan genel ifadedir)
revizyonlarla değiştirilir. Bazen bitkinin adı bazen de statüsü tümüyle değişir. ilk tanımını yapan bir kimse, taksonun morfolojik özelliklerini, hangi türlere yakın
Aşağıda birkaç örnek verilmiştir: olduğunu Latince olarak yazması gereklidir. Son yıllarda İngilizce tanımlama da kabul
edilir. Bilimsel çalışmalarda bir taksonun ilk kez nerede ve zaman yayımlandığının
Örnek 1: bilinmesi gereklidir. Örneğin Pistacia eurycarpa Yalt. in Notes R.B.G. Edinb.28:
• Eski adı : Abies bornmuelleriana Mattf. 11 (1967). Burada F.Yaltırık yeni bir menengiç türü bulmuş, buna epitet olarak
• Yeni adı : Abies nordmanniana (Steven) Spach. subsp. bornmuelleriana “eurycarpa” adını vermiş ve Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi’nin yayın organı
(Mattf.) Coode & Cullen olan “Notes from Royal Botanic Garden” dergisinin 1967 yılı 28.cildi 11.sayısında
yayımlamıştır (Yaltırık ve Efe, 1996).
Uludağ göknarı, Mattfeld tarafından ayrı bir tür olarak Abies bornmuelleriana İsimlendirmede bazı özel durumlar da görülür. Rhamnus kayacikii Davis et Yalt.
Mattf. adıyla isimlendirilmiştir. Daha sonra bunun bir tür olmadığı, tür olacak kadar isminde bitkiye “kayacikii” epitetini veren iki isim vardır. Böyle iki isim arasında
farklı özellikler taşımadığı belirtilerek en yakın tür olan Abies nordmanniana’nın “et” bağlacı varsa bunun anlamı “ve” dir. Bazen de iki isim arasında “ex” bağlacı
bir alt türü olarak değerlendirilmiş ve Abies nordmanniana (Steven) Spach. subsp. bulunur. Tilia argentea Desf. ex DC. isminde olduğu gibi. Burada “ex”in anlamı
bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cullen olarak adlandırılmıştır. şudur: Burada Desf. (Fransız Botanist Rene Louiche Desfontaines, 1750-1833) ismi
28
“argentea” olarak vermiş fakat bir dergi ya da kitapta yayımlamamıştır. Daha sonra • Ünlü bir botanistin adı: Tür epiteti olarak kullanılır (Örnek Abies
DC. (İsveç’li botanist Augustin de Candolle, 1778-1841) söz konusu ismi muhafaza bornmuelleriana Mattf.(Joseph Friedrich Nicolaus Bornmüller, 1862-1948),
ederek bir dergide yayımlamıştır (Yaltırık ve Efe, 1996). Burada ismi ilk veren ve , Pyrus yaltirikii Browicz (Prof. Dr. Faik Yaltırık, 1928); Rhamnus kayacikii
yayımlamayan kişi (ler) “ex”ten önce, o ismi yayımlayan kişi(ler) de “ex”ten sonra Davis et Yalt. (Prof. Dr. Hayrettin Kayacık, 1911-2001), Quercus infectoria
yazılır. Oliv. subsp. boissieri (Reuter) O. Schwarz (Pierre Edmund Boissier, 1810-
Bir diğer önemli durum da melezlerin gösterilmesidir. Melezlerin gösterilmesinde 1885) gibi).
“x” işareti cins ya da tür seviyesinin önüne getirilir. Bununla ilgili örnekler aşağıda
verilmiştir. Bitkilerin Latince (Brunner ve Tanker, 1988) bilimsel adlarının anlamları genel
Örnek 1: xCuprocyparis leylandii (A.B.Jacks. & Dallim.) Farjon olarak Baytop (1995) tarafından açıklanmıştır. Türlerin ilk adlandırılması esnasında
Bu örnekte “x” işareti cinsin önüne geldiğinden hibrit iki farklı cinsin türleri toplanan ilk örneklere “tip” örnek denir. Bu örnekler herbaryumlarda özenle
arasında olmuştur. Bu örnek Cupressus macrocarpa x Xanthocyparis nootkatensis korunan ve farklı renklerde kartonlara yerleştirilen örneklerdir. Tip örnek, bir ya da
türlerinin cins düzeyinde hibrididir. birden fazla olabilir. Bu durumda bu örneklere değişik adlar verilir. Aşağıda bunlara
ilişkin tanımlar verilmiştir (Baytop, 1977a):
Örnek 2: Abelia x grandiflora (Rovelli ex André) Rehder
Bu örnekte “x” işareti türden önce gelmiştir. Bu, hibritin aynı cins altındaki iki
farklı türün hibridi olduğunu gösterir. A. chinensis x A. uniflora melezi olan bu tür • Holotip: Bir cins, tür, alttür ya da varyetenin ilk tanımlandığı örneğe denir.
1866 yılında İtalya’da Rovelli fidanlığında tanımlanmıştır (Bean, 1970). • İsotip: İlk tanımlanan örneğin eş örneğine verilen addır.
• Sintip: Yazar, yayınında herhangi bir Holotip örneğini tanımlamamış, fakat
birkaç örnekten söz etmişse bunlara sintip denir. Sintipler iki ya da daha
Adlandırma ile İlgili Bazı Kurallar fazla sayıda olabilir.
Bitkilerin adlandırılmasında zaman zaman karışıklıklar meydana gelebildiği • Lektotip: Yazar, yayınında herhangi bir holotip belirtmemiş ya da holotip
için çeşitli kurallar getirilmiştir. Viyana Yasası olarak adlandırılan kurallar dizini kaybolmuş, tahrip olmuş ise bu durumda, holotipin yerini alacak örneğe
oluşturulmuştur. Özellikle tür epitetlerinin verilmesinde bazı ilkeler kabul edilmiştir lektotip denir. Lektotip, öncelikle isotipler, isotip belirtilmemişse bu
ve uygulanmaktadır. Bunlar; durumda sintipler arasından seçilir.
• Türün bulunduğu ülke: Türlerin bir çoğu tanımlanırken ülke adı tür epite- • Neotip: Orijinal holotip örneğin kaybolması ya da tahrip olması
ti olarak kullanılır(Örneğin Sophora japonica L., Agave americana L.gibi…) durumunda, isotip ya da sintipler de yoksa bu durumda taksonomist,
• Türün bulunduğu bölge, il, yöre ya da yetiştiği ortam: Bu yer ve türün holotipin toplandığı yerden yeni bir örnek toplayarak tanımlayabilir. Buna
yetiştiği toprağı, anakayayı, bazen de bir vadiyi ya da krateri ifade eden neotip denir. Yazar bunu belirtmelidir.
ortam özellikleri de tür epiteti olarak verilir. Bu, en yaygın kullanılan ad- • Paratip: İlk tanımı yapılan bitkinin holotipi ve isotipleri dışında başka
landırmalardan biridir (yer adlarına ilişkin örnekler: Abies cilicica (Ant. & örnekleri de varsa bu fazla örneklere paratip denir. Bunların başlangıçta
Kotschy) Carr., Pinus maritima cf. Dur., Ranunculus anatolica Ü.Akkemik, fazla bir önemi yoktur.
E.Akalın & N.Özhatay, Genista burdurensis P.E. Gibbs gibi; ortam adlarına
ilişkin örnekler: Quercus vulcanica Willd., Stachys choruhensis Kit Tan &
Sorger, Anthemis calcarea Sosn., Galium basalticum Ehrned.et Scha-Nb.- Tip örnekler bitkilerin tanımlanması ve kuşkulu örneklerin doğru bir şekilde
Tem. Gibi (Avcı, 2004)). tanımlanması ya da yeni bitki adlandırmalarında büyük önem taşıyan örneklerdir.
Bunlar dikkatli bir şekilde korunur ve karşılaştırma esnasında çok daha özenle
• Türün herhangi bir özelliği: En yaygın kullanılan tür epitetlerinden biri
çalışılır. Tip örnekler herbaryumlarda bulunur ve sayıları arttıkça herbaryumların
de bitkiyi tanımlayan bir özelliktir. Bitkinin boyu, yapraklarının şekli,
da değeri o oranda artar. Örneğin ISTO Herbaryumu’nda 62 tip örneği vardır
tüylülüğü, dişliliği, büyüklüğü ya da küçüklüğü, çiçeklerinin özellikleri ya
ve bu örneklerin ilk tanımı ve bilim dünyasına ulaştırılması bu herbaryumda
da meyvelerinin herhangi bir özeliği tür epiteti olabilir (Cedrus brevifolia
gerçekleştirilmiştir.
Hooker fil.) Hendry. (kısa yapraklı), Alnus glutinosa (L.) Gaerth. (yapışkan),
Buxus microphylla Sieb. et Zucc. (küçük yapraklı), Rhamnus petiolaris Boiss.
(yaprakları uzun saplı), Rhamnus microcarpus Boiss. (küçük meyveli)
Rhamnus orbiculatus Bornm. (yaprakları küt uçlu), Tilia argentea Desf.
ex DC.(yaprakları gümüşi tüylü), Pterocarya fraxinifolia Spach. (dişbudak
yapraklı), Magnolia grandiflora L. (büyük çiçekli) gibi..).
29
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I Türkiye’nin Bitki Çeşitliliği ve Coğrafi Açıdan Değerlendirmesi
Meral Avcı
T
ürkiye kuzey yarımkürede 36-42° kuzey enlemleri ile 26-45° doğu kesiminde yer alan Tuz gölü çevresi bitkiler bakımından çok daha farklı özelliklere
boylamları arasında yer alan bir ülkedir. Ilıman kuşakta bitki çeşitliliği sahip bir sahadır. Burada tuz oranının oldukça fazla olduğu topraklar üzerinde büyük
açısından çevresinde yer alan birçok ülkeden farklı olan özellikleri ile ölçüde halofit bitkiler yayılış alanı bulmaktadır.
dikkati çeken ve bazı yazarların “Asia Mineure” yani “Küçük Asya” olarak
Bilindiği gibi Türkiye’de karstik sahalar da oldukça geniş yer kaplar. Bu alanlarda
da niteledikleri bu alan, bitkilerle ilgilenenlere hep cazip gelen bir saha olmuştur.
gelişen lapya ve dolin gibi karstik şekiller, toprak örtüsünün zayıfladığı kesimlerde
814.578 km2 alan kaplayan Türkiye’de (bu alanın 24.378 km2si Trakya’da yer alır)
bitkiler için önemli habitatlar meydana getirmektedir. Eğirdir gölü batısındaki dağlık
yayılış gösteren bitki türlerinin sayısı, Avrupa kıtasının tümünde yayılış gösteren bitki
alanlarda, dolin tabanlarına yerleşen kasnak meşesi (Quercus vulcanica) toplulukları bu
türlerinin sayısı ile mukayese edilmektedir. Her yıl yeni bulguların eklendiği Türkiye
durumun tipik örneklerinden birisidir (Avcı, 1996). Türkiye’deki volkanik alanlardan
florasındaki bitki taksonu sayısı (tür, alt tür ve varyete düzeyinde) 12.000 civarına
özellikle Kuaterner volkanizmasının söz konusu olduğu alanlarda toprak oluşumunun
yakındır (Erik ve Tarıkahya, 2004).
zayıf olması ise, bu alanlarda bitki örtüsü gelişimini sınırlandırmıştır. Birçok yerde
Çevresindeki alanlara göre bitki çeşitliliği bakımından dikkati çeken Türkiye’nin vadileri dolduran genç bazalt akıntıları üzerinde bitki örtüsü son derece zayıftır.
bu özelliği, coğrafi faktörlerin ya da diğer bir ifade ile bitkilerin yetişme ortamlarının
Türkiye’de bitki toplulukları üzerinde iklim değişimlerinin etkileri de çok önemli
çeşitliliğinden kaynaklanmaktadır. İklim özelliklerinde kısa mesafelerde ortaya çıkan
olmuştur. İklim değişiklikleri, bazı bitki formasyonlarının yayılış alanını genişletirken
değişiklikler, jeomorfolojik özelliklerinden kaynaklanan çeşitlilikler, toprak tiplerinin
bazılarının yayılış alanlarını daraltmıştır. Bu değişikler sırasında mamut ağacı
farklılıkları gibi çok sayıda coğrafi faktör, bitki formasyonlarının da farklılaşmasına
(Sequoiadendron giganteum)1 ve Pseudodioon akyoli2 gibi bazı bitkilerin yayılış alanları
ve türce çeşitlenmesine yol açmaktadır. Ülkenin, kuzey ve güney kıyılarının gerisinde
tamamen ortadan kalkmıştır. Anadolu’nun güney kesimlerinde vadi içlerinde yaşam
yükselen dağlık sahalar ile özellikle batısından doğusuna doğru gidildikçe belirginleşen
alanı bulan günlük ağacı (Liquidambar orientalis), ya da Flueggea anatolica, Eryngium
yükselti farkları, bitki topluluklarının da değişikliğe uğramasına ve dağlık alanların
thorifolium gibi, bazı bitkilerin yayılış alanları ise daralmıştır (Efe, 1987; Aras vd.,
çoğunda bitki topluluklarının kademelenmesine neden olur. Anadolu’nun kuzeyinde
2003; Erdei vd., 2010.) Karbon devri florasının izleri de Anadolu’nun bazı alanlarında
Karadeniz kıyı dağlarının yükseltisi çoğu yerde 2000 metreyi aşmaktadır. Karadeniz
ortaya çıkar. Çok çeşitli örnekleriyle Karbon’da yayılış olan atkuyruğu (Equisetum
kıyılarında orman tahrip sahalarını kaplayan çalı formasyonu psödomaki adıyla
sp.) ya da kibritotu (Lycopodium sp.) türleri, güncel bitki toplulukları içinde sayıları
bilinir. Psödomaki kışın yapraklarını döken ve nem isteği yüksek olan çalı türleri ile
azalsa da yaşamlarını sürdürmektedir. Dağlık sahaların yüksek kesimlerinde glasyal
yıl boyunca yeşil kalan çalı türlerinin bir arada bulunduğu bir bitki formasyonudur.
izler taşıyan vadiler ya da depresyonlar ise daha önceleri geniş yayılış alanı bulan bazı
Karadeniz kıyılarında bu çalı formasyonun hemen üzerinden çoğunlukla, kışın
bitkilerin sığınma alanı olmuştur. Karadeniz’in güney batısında İstanbul boğazının
yapraklarını döken yayvan yapraklı orman toplulukları yaygın duruma geçer. Kayın,
kabaca kuzeyine denk gelen alanda yapılan denizel araştırmalarda ortaya çıkan
nemcil meşe türleri, gürgen, kestane, ıhlamur gibi yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan
ve bugün örneklerini mangrov ormanlarında gördüğümüz Avicennia ağaçlarının
bu toplulukların arasına yükseltinin artmasına bağlı olarak göknar, ladin ve sarıçam
polenleri, Karadeniz kıyılarında bazı alanların bir zamanlar (Geç Miosen) mangrov
gibi kozalaklı ağaçlar karışmaya başlar. Daha yukarılarda ise kozalaklı ağaçlardan
ormanları ile kaplı olabileceği fikrini uyandırmaktadır (Popescu, 2006)3. Avicennia’nın
oluşan orman toplulukları yeni bir kuşak teşkil eder. 2200 metrelerden sonra orman
bugün Anadolu’ya en yakın doğal yayılış alanı İran’ın Basra körfezi kıyılarındaki
toplulukları ortadan kalkar ve alpin bitkiler katı dağların yüksek kesimlerini kaplar.
mangrovlardadır. Basra körfezi çevresindeki mangrov alanlarında kış sıcaklıkları
Dolayısıyla farklı bitki topluluklarının, bu dağlık alanların denize bakan yamaçlarını
ortalamaları 10°C’nin üzerinde iken, yaz sıcaklıkları ortalamaları 45°C’ler civarında
bir kuşak halinde kapladığı görülür.
seyreder ve yağış miktarları ise 200 mm’nin altındadır (Zahed vd., 2010). Nitekim
Güneyde Akdeniz kıyıları gerisinde yükselen Toros dağlarında da durum Orta Anadolu’da Orta–?Üst Eosen formasyonları içinde de benzer örnekler (Nypa,
benzerdir. Akdeniz kıyılarında kıyı kumulları üzerinde ortaya çıkan kumul Pelliciera, Avicennia) ele geçmiştir (Akkiraz vd., 2008). Bunlardan Nypa monotipik
vejetasyonu, ormanların tahrip edildiği yerlerde yerini yine bir çalı formasyonuna bir cinstir ve fosilleri Üst Kretase’ye kadar inmektedir. Günümüzde yaşayan bu cinsin
(çoğunlukla yaz kış yapraklarını dökmeyen ve yaz kuraklığına çok iyi uyum gösteren tek türü Nypa fruticans ya da diğer adıyla mangrov palmiyesinin doğal yayılış alanı,
çalı türlerinden oluşan maki formasyonu) bırakmaktadır. İnsan etkisinin kısmen
daha az olduğu ve orman topluluklarının korunduğu alanlarda Toroslar üzerinde de 1
Mamut ağaçları (Sequoiadendron giganteum) bugün dünyada sadece Kuzey Amerika’da doğal olarak
orman formasyonu yükseldikçe değişikliğe uğrar. Dağların 1000-1200 metreye kadar yayılış göstermektedir. Kozalaklı bir ağaç olan Sequoiadendron giganteum, Kıt’anın batı kıyısında
olan alçak kesimlerini kaplayan kızılçam ve kurakçıl meşe türleri yükseldikçe yerlerini Sierra Nevada dağlarının okyanusa bakan batı yamaçlarında ortaya çıkar. Ancak fosil örneklerine
göknar, karaçam ve sedir gibi ağaçlara bırakır. Torosların 2100-2200 metrelerden Avrupa’nın değişik yerlerinde ve Türkiye’de rastlanmaktadır.
2
Yaklaşık 300’e yakın türü ile bugün dönenceler arasında yayılış alanı bulan Cycadales grubuna ait
çok daha yüksek kesimleri artık ağacın yetişmesinin mümkün olmadığı alanlardır ve bitkiler relikttir. Aynı gruba ait çok sayıda bitki türü ise günümüz florası içindeki yayılış alanlarını
buralar düşük sıcaklıklara dayanabilen alpin bitkilerin yayılış sahalarıdır. İç Anadolu tamamen kaybetmişlerdir. Mesozoikten itibaren bitki örtüsü içinden çekilmeye başlayan Cycadların
bölgesi ise ilk bakışta büyük ölçüde ormandan yoksun olan bir bölge izlenimi verir. son örnekleri Senozoik’de Avrupa ve Asya’da dağınık olarak yayılış göstermekteydi. Pseudodioon
akyoli de, Cycadların günümüzde yok olan bir türüdür ve Soma Miosen arazilerinden tanımlanmıştır
Buna karşılık bölgenin dağlık alanları üzerinde orman kalıntıları yer alır. Anadolu’nun (Erdei vd., 2010).
iç kesimlerinde adeta yeşil lekeler oluşturan bu dağlar üzerindeki orman toplulukları 3
Avicennia benzeri çok yüksek sıcaklık isteyen bazı bitki türlerinin günümüzden 14 milyon yıl önce
çok sayıda bitki çeşidine yaşam alanı oluşturur (Avcı, 2004a). İç Anadolu’nun orta Akdeniz’in kuzeybatısından çekildikleri, buna karşılık 5,6 milyon yıl öncesine kadar Sicilya ve
Afrika’nın kuzeyinde varlıklarını devam ettirdikleri tahmin edilmektedir (Popescu, 2006).
30
Avustralya kuzeyinde, Sumatra, Cava ve Borneo gibi adaların çevresindeki mangrov Türkiye’nin bitki çeşitliliğini yaratan coğrafi faktörler
sahalarıdır (Gee, 2001). Orta-Geç Eosen formasyonları içinde Batı Anadolu’da da Nypa
ile birlikte kaydedilen Pelliciera (Akkiraz vd., 2006) ise günümüzde Orta Amerika ve Türkiye, bugünkü bilgilere göre 12.000’e yakın farklı bitki taksonunun yaşam
Güney Amerika’daki bazı mangrov alanlarında yayılış alanı bulmaktadır. Eosen’de alanıdır (Erik ve Tarıkahya, 2004). Bu zenginliğin temelinde, Türkiye’nin coğrafi
günümüzdekinden çok daha yüksek sıcaklıkların söz konusu olduğuna işaret eden bu özelliklerinin çeşitliliği yatmaktadır. Bitki topluluklarının çeşitliliğine önemli katkısı
kanıtlar, Anadolu’da iklim ve bitki örtüsünün bugüne gelene kadar önemli değişimlere ile ortaya çıkan bu özellikler yanında Türkiye’de farklı üç flora bölgesinin temsil
sahne olduğunu ortaya koymaktadır. edilmesi de büyük önem taşır. Türkiye, Avrupa-Sibirya flora bölgesi, Akdeniz flora
bölgesi ve İran-Turan flora bölgesi olmak üzere üç flora bölgesinin ortaya çıktığı bir
alandır (Avcı, 1993). Bunlardan Avrupa-Sibirya flora bölgesi Öksin ve Hırkaniyen4
olarak ikiye ayrılır. Karadeniz’e yakın olan batıdaki saha Öksin, İran’ın kuzeyi ve Taliş
dağlarının bulunduğu alan ise Hırkaniyen olarak isimlendirilir. Birbirinden Kafkas
dağları ile ayrılan bu iki saha önemli benzerlikleri olmakla beraber, bitki topluluklarını
oluşturan bitki türleri açısından belirgin farklar ortaya çıkar. Avrupa-Sibirya bölgesi,
Türkiye’de Öksin provensi ile temsil edilmektedir.
Öksin saha bütün Kuzey Anadolu’yu içine alarak, Kafkasların batı bölümüne
kadar uzanır. Bu alanda çoğunluğu kışın yapraklarını döken, yayvan yapraklı orman
formasyonu hakimdir. Ancak yükseklerde yayvan yapraklı ağaçların içine göknar (Abies
türleri), ladin (Picea orientalis) ve çam (Pinus sylvestris) gibi iğne yapraklı türler de
karışır (Avcı, 1993). Buna karşılık Arkto-Tersiyer orijinli birçok türün sığınaklarından
olan ve Öksin sahanın doğusunda ortaya çıkan Hırkaniyen ormanlarında porsuk
(Taxus baccata) dışında diğer koniferlerin birçoğu ortadan kalkar. Daha çok yayvan
yapraklı ağaçların yaygın olduğu Hırkaniyen ormanlarında Diospyros lotus, Albizia
julibrissin, Buxus hyrcana, Nelumbo nuccifera (syn. N. speciosum olan bir tür nilüfer)
benzeri Indo-Malayan orijinli türler yayılış alanı bulur. Bunlar Kretase’de Güneybatı
Asya’dan sokulan ve günümüzde yayılış alanları daralmış relikt türlerdir (Frey vd.,
1999). Öksin saha ile Hırkaniyen sahayı ayıran diğer önemli bir özellik de, ormangülleri
(Rhododendron sp.)’dir.
Öksin sahada bazıları endemik olan ormangülleri, en yaygın çalı türlerindendir
(Avcı, 2004b). Öksin vejetasyon sahalarında iklim açısından en belirgin özellik yaz yağışı
payının diğer kesimlere nazaran yüksek olmasıdır. Bu nedenle Öksin alanda belirgin
bir yaz kuraklığından söz edilmez. Yıllık yağış çoğu yerde 1000 mm’yi geçer. Doğu
Karadeniz bölümünü Orta Karadeniz bölümünden ayıran Melet ırmağı Öksin alanı
doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırır. Öksin sahanın doğuda kalan bölümü, “Kolşik”
adını alır. Öksin bitki türlerinin yoğunluğu ve yıllık yağış miktarlarının doğuya doğru
gidildikçe önemli oranda artması bu ayırımın temel nedeni olarak belirtilmektedir
(Avcı, 1993). Doğu ladini (Picea orientalis), relikt bir meşe türü olan Doğu Karadeniz
meşesi (Quercus pontica), Kafkas ormangülü (Rhododendron caucasicum), dağgülü
(Rhodothamnus sessilifolius), dağelması (Epigaea gaultherioides) ve Daphne glomerata
Öksin alanda ortaya çıkan türlerden bazılarıdır.
Türkiye’de Akdeniz flora bölgesi, İtalya’nın doğu yarısından Lübnan’a kadar uzanan
Batı Anadolu’ da özellikle bazı vadi içlerinde yayılış alanı bulan ülkemizin relikt bitkilerinden Doğu Akdeniz provensi içinde kalır. Akdeniz flora bölgesi Anadolu’nun tüm güney
birisi. Sığla ya da günlük ağacı (Liquidambar orientalis). kıyıları, Batı Anadolu kıyıları ile Trakya’nın güneyinde Gelibolu yarımadasında temsil
Türkiye’de bugünkü bitki örtüsünün yayılış alanlarını sınırlandıran ve floristik edilir. Akdeniz flora bölgesinde bitki yaşamı için en önemli özellik, vejetatif faaliyetin
bileşimini etkileyen en çarpıcı değişimler ise, Kuaterner’de meydana gelmiştir. kesintiye uğramadan yılın önemli bir bölümünde devam etmesidir. Yazları kurak
Bu değişimlerin temelini, Kuaterner’in daha uzun süren ilk yarısındaki (yani ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı Akdeniz ikliminin belirgin temsilcileri kuru ormanlar
Pleistosen’deki) buzul (glasyal) ve buzularası (interglasyal) dönemler oluşturmaktadır. ile maki formasyonu, bu sahaların tipik bitki topluluklarını meydana getirir. Maki
4
Yunanca “Hyrcania” sözcüğünden gelen, Hırkaniyen adı Hazar denizinin güneyi boyunca uzanan
orman alanları için kullanılmaktadır.
31
formasyonu özellikle Akdeniz ve Ege kıyılarında orman tahrip sahalarını kaplar. Büyük Akdeniz bölgesinde Amanos dağları, bazı özellikleri bakımından diğer alanlardan
çoğunluğu tüm yıl boyunca daima yeşil kalan çalı türlerinden oluşan maki formasyonu ayrılır. Amanos dağları yaz aylarında düşen yağış miktarının ve nisbi nem oranının
daha kuzeye çıkıldıkça çeşitliliğini kaybeder. fazlalığı yanında, floristik geçmişi bakımından önem taşır. Amanos dağlarında
endemiklerin sayısı 250’den fazladır ve bunlar arasında Ajuga postii, Origanum
amanum, Helleborus vesicarius ve Vulfenia orientalis gibi çok farklı türler yer alır. Porsuk
(Taxus baccata), kayın (Fagus orientalis), şimşir (Buxus sempervirens), çobanpüskülü
(Ilex aquifolium), karayemiş (Laurocerasus officinalis) ve boylu gıcır (Smilax excelsa)
gibi birçok Avrupa-Sibirya elemanı Amanos dağları florasına kayıtlıdır (Avcı, 1993;
Çakan ve Byfield, 2005). Sözü edilenler iklim değişimleri sonucunda yayılış alanları
daralmış ve buradaki korunaklı alanlarda varlıklarını devam ettiren relikt bitkilerdir
ve büyük olasılıkla Amanoslar Pleistosen’deki göç rotalarından birisidir.
İran-Turan flora bölgesi, İran ile merkezi Asya steplerinin ve yarı-kurak bölgelerinin
özelliklerini taşır. Türkiye’de genel olarak İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerini kapsar. Yıllık yağış miktarlarının genellikle 300–400 mm arasında
değiştiği İran-Turan flora bölgesinde yüksek dağlık alanlar dışında, iki vejetasyon alanı
ayrılır. Bunlardan birincisi büyük ölçüde tahrip edilmiş olan orman topluluklarıdır.
Bu orman topluluklarının yerleri çoğu yerde steplere dönüşmüştür. İran-Turan flora
bölgesinde ayrılan ikinci vejetasyon alanı, Tuz gölü çanağı, Ereğli havzası, Iğdır havzası
Türkiye’de temsil edilen flora bölgeleri (Avcı, 1993). ya da Akçakale- Ceylanpınar gibi alanlarda ortaya çıkan doğal step/bozkır sahalarıdır.
Bu sahalarda yağış miktarları doğal olarak ağaç yetişmesine imkân vermez. Neolitik’ten
Akdeniz flora bölgesi içinde Batı Anadolu olarak ayrılan alan, Akdeniz bu yana insanların özellikle İran-Turan flora bölgesi sahasında gerçekleştirdikleri tarım
kıyılarındakilere benzer bitki topluluklarının hakim olduğu bir sahadır. Ancak ve hayvancılık, doğal bozkırları giderek genişletmiş buna karşılık orman alanlarını
burada Toros göknarı (Abies cilicica) ve Lübnan sediri (Cedrus libani) benzeri bazı daraltmıştır. Bu durum günümüzde ormanların ancak dağlık sahaların yüksek
önemli Akdenizli türler ortadan kalkmaktadır. Batı Anadolu’daki endemik türlerin kesimlerinde (çoğu yerde de meşe ormanı kalıntıları şeklinde) kalmasıyla sonuçlanmıştır.
çoğu Nif dağı, Spil dağı ve Bozdağlar gibi dağlık alanlar üzerinde yer almaktadır. İran-Turan flora bölgesi otsu türler bakımından zengin olup endemik oranı yüksektir.
Batı ve Orta Toroslar da ise, yüksek kesimlerde karaçam (Pinus nigra), göknar (Abies
cilicica) ve sedirden (Cedrus libani) oluşan iğne yapraklı orman formasyonu yayılış Türkiye’nin flora bölgeleri açısından sahip olduğu bu özellikler dışında, coğrafî
göstermektedir. 1000–1200 metrenin altında kızılçam (Pinus brutia) ve bunların tahrip özellikler bitki topluluklarının dağılışı ve çeşitliliği bakımından çok önemli rol oynar.
sahalarında maki formasyonu hakimdir. Maki formasyonunun bozulduğu alanları da Bitkilerin yetişme koşullarının başında gelen iklim özellikleri kısa mesafelerde yerel
çoğu yerde ayakyakan (Poterium sipinosum), kermez meşesi (Quercus coccifera), katran özellikler nedeniyle değişikliğe uğrar. Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklıkların dağılışında
ardıcı (Juniperus oxycedrus), keçiboğan (Calicotome villosa), laden türleri (Cistus sp.) önemli farklar vardır. En yüksek yıllık ortalama sıcaklık 20°C civarında iken bu değer
gibi kurakçıl çalılardan oluşan ve bozulan ekolojik koşullara ayak uydurabilen garig bazı alanlarda 8°C’nin altına iner. Yıllık ortalama sıcaklıklar kıyı bölgelerinde, yüksek
toplulukları kaplamaktadır. dağ sıralarının çevrelediği iç kısımlardan yüksektir. En yüksek yıllık ortalama sıcaklık
değerleri Akdeniz kıyılarındadır. Akdeniz kıyılarını Ege, Marmara ve Karadeniz
kıyıları izler.
Akdeniz flora bölgesinde kuru ormanların tipik temsilcisi olan kızılçam ormanlarının tahrip
alanlarını kaplayan maki formasyonu. Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklıkların dağılışı.
32
Türkiye’nin en fazla ısınan alanlarından birisi de Güneydoğu Anadolu Bölgesidir. Yıllık sıcaklık farkları ve günlük sıcaklık farkları (amplitüdler) bakımından en
Burada özellikle bölgenin güney kesimlerinde sıcaklık değerleri 17-20°C ler arasında düşük değerler kıyılarda görülür. İç kısımlarda bu değerler yükselir (İç Anadolu’da
seyreder. İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da yıllık sıcaklık değerleri belirgin şekilde 25°C’yi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da 30°C’yi bulur). Bitkilerin yetişmesi
azalır. Daha karasal ve daha yüksek olan Doğu Anadolu’da yıllık ortalama sıcaklıklar açısından düşük sıcaklıkların frekansı da önemlidir. Türkiye’de sıcaklığın 0°C’nin
en düşük değerlere iner. İç Anadolu’da 8–14°C arasında değişen yıllık ortalama altına düşmeyeceği, yani don tehlikesinin söz konusu olmayacağı hiç bir bölge yoktur.
sıcaklıklar, Doğu Anadolu’nun yüksek platolarında 8°C’den azdır. Ancak, bu değerlerin tekrarı yani frekansları ile sıcaklığın ne derecede azaldığı büyük
önem taşır. Bu bakımdan özellikle Karadeniz ve Akdeniz kıyılarındaki alçak sahalar, en
Kış durumunu yansıtması bakımından Ocak ayındaki sıcaklıklar değerlendirilirse
uygun alanlardır. Don olaylarının görüldüğü gün sayılarının en yüksek olduğu yerler
bu mevsimde en fazla soğuyan alanların Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu platoları
ise, Kuzeydoğu Anadolu platoları, Doğu ve İç Anadolu Bölgeleridir. Kıyı bölgelerinde
olduğu görülür. Buralarda sıcaklıklar -5°C’nin altındadır. Kış mevsiminde en yüksek
bu değerler çok daha düşüktür. Sıcaklığın düşük değerlere indiği sahalarda, bu düşük
sıcaklıklar kıyı alanlarındadır. Akdeniz kıyılarında Ocak ayındaki sıcaklıklar 10°C’nin
sıcaklıklara dayanabilen türler (sarıçam, huş gibi) yayılış gösterirken, sıcaklık isteği
üzerinde seyreder.
yüksek olan türler (kızılçam, fıstıkçamı ve maki elemanları gibi) Akdeniz ve Ege
kıyılarının yaygın bitkileri olur. Yine dağlık alanlarda yükseldikçe sıcaklığın azalması
bitki topluluklarının dağılışını şekillendiren önemli bir özelliktir. Bu durumda dağlık
alanların yüksek kesimlerinde orman toplulukları ortadan kalkar. Örneğin Karadeniz
Bölgesinde 2000 metreler, Akdeniz Bölgesinde ise 2100 metrelerden itibaren orman
formasyonu ortadan kalkar ormanın sona erdiği bu sınır orman sınırı olarak
isimlendirilir. Bu sınırın ötesinde ağaçlar son derece dağınıktır ve sayıca azalmışlardır.
Bir süre sonra bu dağınık ağaçların oluşturduğu manzara da coğrafî görünümden
çekilir (ağaçların tamamen ortadan kalktığı bu sınır ağaç sınırı olarak isimlendirilir)
ve alpin bitkiler katı ortaya çıkar.
Türkiye’de Ocak ayında sıcaklığın dağılışı
Türkiye’de yaz mevsiminde en fazla ısınan yerler Güneydoğu Anadolu bölgesi

ile Akdeniz kıyılarıdır. Akdeniz kıyılarında sıcaklıklar 27-30°C’ler arasında iken,
Güneydoğu Anadolu’da bu değerler 30°C’nin üzerine çıkar. Yazın en az ısınan yerler ise
Doğu Anadolu bölgesi ile kuzeydoğu Anadolu platolarıdır. Kuzeydoğu Anadolunun
yüksek kesimlerinde sıcaklıklar 18°C’nin altındadır.
İklim elemanlarından sıcaklık bitkilerin dağılışları açısından çok önemli bir özelliktir. Türkiye’de
dağların yüksek kısımlarına doğru çıkıldıkça azalan sıcaklık değerleri, önce ormanın (orman
sınırı), sonra da dağınık halde yayılış alanı bulan ağaçların ortadan kalkmasına (ağaç sınırı) yol
açar. Doğu Karadeniz Bölümünde Giresun dağları güneyindeki sarıçam ormanlarında orman
sınırı.
Bitkilerin vejetatif faaliyetlerini gerçekleştirdikleri yetişme devresinin uzunluğu
ya da kısalığı da önemlidir. Türkiye’de yetişme devresinin en uzun olduğu yerler
Türkiye’nin güney kıyılarıdır ve buralarda vejetasyon süresi 260 günden fazladır
(Atalay, 1994). Anamur, Alanya ve Antalya gibi bazı kıyı alanlarında bu dönemin çoğu
zaman yıl boyunca devam ettiği izlenebilir. Buna karşılık İç Anadolu ve Doğu Anadolu
Bölgelerine doğru gidildikçe yetişme devresinin süresi kısalır.
Türkiye’de Temmuz ayında sıcaklığın dağılışı
33
Türkiye’de yağış miktarının 2500 mm’ye yaklaştığı alanlar yanında (örneğin Rize
2346,3 mm), 300 mm’nin altına indiği yöreler vardır (Iğdır 258,8 mm). Kuzey ve
güneyde yüksek dağ sıraları ile çevrilen ve yüksek dağ sıraları nedeniyle denizlerden
gelen nemli hava kütlelerine kapalı olan İç Anadolu platoları, özellikle Konya ovası
ve Tuz gölü çevresi az yağış alan sahalardandır. Doğu Anadolu’nun yüksek dağlarla
çevrili havzaları ve Güneydoğu Anadolu platoları da ülkenin az yağışlı yerlerini
meydana getirir. Buralarda yağış genellikle 500 mm’nin altındadır (Ceylanpınar 336,8
mm). Batı Torosların ve Amanos dağlarının yüksek kesimlerinde ise yağış değerleri
1000 mm’nin üzerindedir.
Türkiye’de yağışın dağılışı bakımından ortaya çıkan bu farklılıklar bitki örtüsü
üzerine de yansır. Yağışın genellikle az olduğu İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri
genel olarak kuru ormanların yayılış alanlarını meydana getirse de, bu orman
toplukları büyük ölçüde insan tarafından tahrip edilmiş ya da değişikliğe uğratılmıştır.
Türkiye’de bitki formasyonlarının yayılış alanları. Orman formasyonunu meydana

getiren belli başlı ağaç türleri bu formasyonların özelliğine göre değişiklik
göstermektedir. Ülkenin kuzeyini kaplayan nemli orman formasyonunun esas
elemanı olan kayına yaklaşık 1200-1500 metrelere kadar yağış talebi fazla olan sapsız
meşe (Quercus petraea), saplı meşe (Q. robur), Istranca meşesi (Q. hartwissiana)
gibi meşe türleri ile kestane (Castanea sativa), gürgen (Carpinus betulus), ıhlamur
(Tilia tomentosa ve Tilia rubra ssp. caucasica) ve akçaağaç (Acer trautvetteri ve A.
campestre) gibi türler eşlik eder. Bu ormanların ormanaltı formasyonu yine nemcil,
türce çeşitli ve yoğundur. Nemli ormanlar daha yukarılarda çoğunlukla kışın
yapraklarını dökmeyen kozalaklı ağaçlardan oluşur. Doğu Karadeniz’de ladin (Picea
orientalis), doğu Karadeniz göknarı (Abies nordmanniana)) ve bazı alanlarda sarıçam
(Pinus sylvestris) bu toplulukların belirgin ağaçlarındandır. Orta ve Batı Karadenizde
göknar ormanlarını Uludağ göknarı (A. bornmuelleriana), Kazdağları’ndaki göknar
ormanlarını ise Kazdağı göknarı (A.equi-trojani) oluşturur. Kuru ormanların yayılış
alanlarının çok büyük kısmını meydana getiren meşeler içindeki belli başlı türlerinin
Türkiye’de yağışın dağılışı.
ortak özellikleri ise kuraklığa dayanıklı olmalıdır. Bunlar arasında Quercus pubescens,
Q. ithaburensis ssp. macrolepis, Q. infectoria, Q. trojana, Q. coccifera, Q. ilex ve Q.
aucheri gibi meşe türleri Anadolu’nun daha çok batısında ve Toroslarda ortaya çıkar.
Anadolunun iç kesimlerinde daha karasal olan sahalarda ortaya çıkan kuru orman
topluluklarındaki meşeler çoğunlukla Quercus pubescens, Q. infectoria, Q. brantii, Q.
libani ve Q.macranthera syspirensis subsp. gibi türler ile temsil edilir. Torosların yüksek
kesimlerinde sedir (Cedrus libani) ve Toros göknarı (Abies cilicia) ormanlar kurar.
Ardıç (Juniperus excelsa ve J.foetidisssima) daha çok kuru orman formasyonu içinde
ortaya çıkan diğer bir türdür.
Karadeniz ve Marmara Bölgelerinin bol yağış alan kuzey kesimleri ise (özellikle
kıyı dağlarının Karadeniz etkisine açık kuzey yamaçları) nemli ormanlarla kaplıdır.
Nemli ormanların hakim elemanları arasında kayın (Fagus orientalis), nemcil meşe
türleri (Quercus petraea, Q. robur, Q. hartwissiana), gürgen (Carpinus orientalis),
ıhlamur (Tilia tomentosa) ve kestane (Castanea sativa) gibi kışın yapraklarını döken
yayvan yapraklı ağaçlar yer alır. Bu ormanlar dağların yüksek kesimlerinde sıcaklık
değerlerinin azalmasına bağlı olarak yerlerini her zaman yeşil kalan kozalaklı ağaçlara
(göknar, çam ve ladin gibi) bırakır. Ladin (Picea orientalis) ormanlarının yayılış
alanı, Doğu Karadeniz bölümünün nemli ormanları ile sınırlıdır. Nemli ormanlar
Türkiye’nin diğer alanlarındaki orman sahalarından çoğu yerde nemcil çalı ve ot
Batı Karadeniz bölümünde nemli orman sahaları. Kayın, gürgen ve nemcil meşe türlerinden meydana gelen yoğun bir ormanaltı formasyonuna sahip olmaları ile de
türlerinden oluşan karışık orman topluluklarına yükseklerde göknar ve sarıçam gibi ayrılırlar.
bazı kozalaklı ağaçlar da eşlik etmektedir.
34
Karadeniz kıyılarında nemli ormanların kıyılara yaklaştıkları bazı yerlerde ise sahaların güneye bakan yamaçları da kuru ormanların yayılış alanıdır. Bu alanlarda
yerel özelliklere bağlı olarak (özellikle taban suyu seviyesinin yukarılarda olduğu yıllık yağış miktarları nemli orman sahalarından daha azdır. Yaz mevsiminde düşen
yerler, lagünler ya da akarsuların denize ulaştıkları yerler gibi) subasar ormanlar yağış miktarlarının da düşük olduğu kuru orman sahalarında sıcaklık talebi daha
adıyla da bilinen longoz toplulukları ortaya çıkar. Bu alanlarda orman tabanı yılın belli fazla olan ve daha az yağış miktarları ile yetinebilen ağaçlar ormanlar kurar. Akdeniz
dönemlerinde su ile kaplanır. Istranca dağlarının kuzey eteklerinde İğneada çevresi, ikliminin etkili olduğu yerlerde kızılçam (Pinus brutia) oldukça yaygındır (Bu özelliği
Acarlar gölü, Samsun Hacıosman ormanı longozu bunlardan bazılarıdır (Yaltırık ve nedeniyle kızılçamın yaygın olduğu kuru orman parçalarına Karadeniz bölgesinde
Efe, 1988; Efe ve Alptekin, 1989). deniz etkisine açık Devrez, Gökırmak vadileri gibi bazı vadilerin alçak kesimlerinde
de rastlanır). Fıstık çamı (Pinus pinea) ile kurakçıl meşe türleri (Quercus pubescens, Q.
ithaburensis ssp. macrolepis, Q. infectoria, Q. trojana, Q. coccifera, Q. ilex ve Q. aucheri
gibi), karaçam (Pinus nigra); Torosların yüksek kesimlerinde ise sedir (Cedrus libani)
ve göknar (Abies cilicica) bu sahalarda yayılış alanı bulur.
Subasar ormanlar adıyla da bilinen longoz ormanları oldukça yoğun bitki topluluklarıdır ve
birçok bitki türünü içinde barındırırlar. Longozlarda orman tabanı yılın belli dönemlerinde
su ile kaplanır. Samsun Hacıosman ormanı longozunda ormanın altında Helleborus orientalis, Türkiye’de kuru orman sahalarında ortaya çıkan palamut meşesi (Quercus ithaburensis ssp.
Primula vulgaris subsp. sibthorpii toplulukları. macrolepis). Ülkemizin meşeleri içinde en büyük kadehlere sahip olan palamut meşesinin bu
kadehleri İç Anadolu’da boyama hammaddelerinden birisini oluşturur. Halk arasında çevt
Longozlar oldukça yoğun bitki topluluklarıdır ve çok çeşitli bitki türünü de içinde
olarak bilinen palamut meşesi kadehleri dokuma ipliklerinin boyanmasında kullanılır (Avcı,
barındırır (Örneğin İğneada çevresindeki longozların florasına yaklaşık 470 civarında
2004a).
bitki taksonu kayıtlıdır. Kavgacı vd., 2007). Longozlar içinde nemcil ağaç (nemcil
meşe türleri, dişbudak, gürgen, kızılağaç, karaağaç, kavak, söğüt gibi) ve çalı türleri Buna karşılık Anadolunun iç kesimlerinde daha karasal olan sahalarda ortaya çıkan
(Mespilus germanica, Viburnum opulus, Frangula alnus, Cornus mas ve Ligustrum kuru orman toplulukları çoğunlukla kurakçıl meşe (Quercus pubescens, Q. infectoria,
vulgare gibi) yanında, sarılıcı bitkiler de (Clematis vitalba, Smilax excelsa, Periploca Q. brantii, Q. libani gibi) türlerinden oluşur. Ardıç (Juniperus excelsa) bu ormanlarda
graeca, Humulus lupulus gibi) yer alır. yer yer ortaya çıkan ve yıl boyunca yeşil kalan diğer kozalaklı ağaçlardandır.
Istranca dağlarının kuzeyinde İğneada yakınlarında yer alan Sakapınargölü, Kocagöl Sözü edilen kuru orman alanları, Karadeniz kıyılarının nemli ormanlarından
ve Erikligöl içinden geçen küçük akarsular eğimin azalmasına bağlı olarak yayılmakta, farklı olarak ormanaltı formasyonu bakımından fakirdir. Karadeniz kıyılarının nemli
özellikle kuzeyden esen şiddetli rüzgârlar da akarsu ağızlarını tıkamaktadır. Bu durum ormanlarının aksine ormanın ikinci katını oluşturan çalı formasyonunu meydana
ormanın alt katının özellikle Şubat, Mart aylarından itibaren su altında kalmasına yol getiren çalı türleri (Crataegus orientalis, C. aronia, Cerasus mahaleb, Amygadalus
açmaktadır. Fraxinus angustifolia, Alnus glutinosa, Ulmus minör, U. leavis, Populus orientalis, Cotoneaster nummullaria, Rosa foetida ve R. hemisphaerica gibi) hem sayıca
tremula, Salix alba, Carpinus betulus, Acer campestre ve Quercus robur gibi nemcil ağaç azdır hem de bunların çoğunluğu yine kuraklığa dayanıklı türlerdir. Bu ormanlar
türleri yanında Cornus mas, Sorbus torminalis, Corylus avellena, Humulus lupulus, özellikle iç bölgelerde çeşitli nedenlerle yüzyıllardır büyük ölçüde tahribe uğramışlar
Sambucus nigra, Clematis excelsa, C. vitalba ve Equisetum arvense gibi nem talebi ve ilksel özelliklerini büyük ölçüde kaybetmişlerdir (Miller, 1999; Avcı, 2004a).
yüksek çalı türleri, sarılıcı bitkiler ve ot türleri bu ekolojik ortama uyum gösteren belli Günümüzde ormanlar adı geçen bölgelerin dağlık alanlarında çoğu yerde meşe
başlı türlerdendir. kalıntıları şeklinde varlıklarını sürdürmektedir. Akdeniz ve Ege bölgelerindeki kuru
ormanlarda da tarım, hayvancılık, turizm ve madencilik gibi çeşitli beşeri faaliyetler
Türkiye’de kuru orman formasyonu her yerde aynı özelliklere sahip olmamakla
önemli değişim sürecini beraberinde getirmiştir.
beraber Akdeniz, Ege, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde
yayılış gösterir. Karadeniz Bölgesindeki özellikle ikinci sıraları oluşturan dağlık
35
libani gibi) ile çalı türleri (bunlardan kokar çalı Anagyris foetida yazın su kaybını en aza
indirmek için yapraklarını dökmektedir (Yaltırık, 1972). Volkanik Karacadağ üzerinde
de orman topluklarının yerini büyük ölçüde step bitkileri almıştır. Ancak buradaki
bazı bitkiler sadece Karacadağ’a özgüdür (Malyer vd., 2005). Güneydoğu Anadolu
Bölgesi içinde Ceylanpınar çevresi ise, doğal step sahasıdır. Yükseltinin 500 metrenin
altına indiği bu doğal step alanlarında, yıllık yağış miktarları oldukça düşüktür.
Ceylanpınar- Akçakale arasındaki sahalarda Haziran-Eylül ayları arasındaki dönemde
aylık yağış miktarları 5 mm’yi bile geçmez. Mayıs ayından itibaren 20°C’nin üzerine
çıkan aylık ortalama sıcaklıklar, Temmuz-Ağustos aylarında 30°C’yi geçer. Yağışlarda
yıldan yıla meydana gelen değişimler özellikle yaz yağışlarında daha belirgindir. Erinç
yağış etkinlik indisine göre de (yıllık), Ceylanpınar ve Akçakale kurak sahalardır.
Bu nedenle de Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Suriye sınırına yakın alanlar iklim
koşulları bakımından ağaç yetişmesine, ağaçların ormanlar kurmasına elverişli
sahalar değildir ve bu yerlerin doğal bitki örtüsü, steplerdir. Ceylanpınar çevresinde
Ege Bölgesinde Menteşe masifine ait gözlü gnaysların yaygın olduğu Beşparmak dağları kuru çoğunluğu İran-Turan flora bölgesine ait step türleri yayılış alanı bulur. Endemizm
ormanların büyük ölçüde tahribe uğradığı yerlerden birisidir (Eroğlu, 1988). Florasına çok bakımından ülkemizin en fakir alanlarından birisi olan Ceylanpınar çevresinde geven
sayıda bitkinin kayıtlı olduğu bu dağlık sahanın etekleri aynı zamanda Antik dönemin Latmos türleri (Astragalus sp.), yanında Centaurea polypodifolia, Cousinia stenocephala ve
Herakleia’sına ev sahipliği yapar. Doğal orman örtüsü zaman içinde büyük değişikliğe uğrayan Pholomis bruguieri karakteristik türlerden bazılarıdır. Bugün dünyada yaygın olarak
Beşparmak dağlarının florası, günümüzde de beşerî faktörlerin baskısı altındadır. tarımı yapılan birçok bitkinin yabani atası, bu sahada doğal olarak yayılış gösterir.
İç Anadolu Bölgesinde Tuz gölü çevresi ile Konya-Ereğli havzasında ise yağış Avena (yulaf) türleri, Hordeum (arpa) türleri ve Triticum (buğday) türleri bunlardan
miktarları ağaç yetişmesine imkân vermez. Ülkemizin doğal step sahaları arasında bazılarıdır (Adıgüzel ve Aytaç, 2005). Ceylanpınar-Akçakale arasındaki doğal stepler,
olan bu alanlar, aynı zamanda İç Anadolu’nun en az yağış alan kesimleridir. Yıllık bu alanın daha kuzeyinde antropojen steplere karışır.
yağış miktarı Cihanbeyli’de 326,6 mm, Çumra’da 323,7 mm, Karaman’da 333,3 mm, Antropojen step alanları İç Anadolu’da, Doğu Anadolu’da ve Güneydoğu Anadolu
Karapınar’da 286,8 mm ve Ereğli’de 280,4 mm’dir. Ancak bu yağış miktarları hem bölgesinde çok geniş alanlar kaplar. Bu durumu yaratan Anadolu’nun çok eski bir
mevsimden mevsime, hem de yıldan yıla büyük değişime uğrar. Tuz gölü çevresini yerleşim alanı olmasıdır. Araştırmalar Türkiye’de Paleolitik yaşamın izlerini ortaya
kaplayan doğal step sahalarında buralardaki zor koşullara uyum gösteren ot türleri koysa da, beslenme, teknoloji ve yaşamı belirleyen öğelerin yeniden biçimlenme
yaygındır. İç Anadolu stebinde bitkilerden bazıları çok derine inen kökleri nedeniyle sürecini yansıtan Neolitik dönemin (yaklaşık olarak MÖ 12000-6000 yılları arası)
yaz kuraklıklarından etkilenmezler (Yavşan türlerinden birisi olan Artemisia Çanak Çömleksiz diye tanımlanan ilk dönemi, tüm ihtişamıyla Güneydoğu
santonicum’un köklerinin uzunluğu, toprak içinde 2 metreye ulaşabilmektedir. Anadolu’da izlenmektedir (Özdoğan, 2007). Neolitik yaşam boyunca toplumlar
Bu durum bitkinin toprakta var olan suyu en iyi şekilde almasını sağlamaktadır). bütün özellikleri ile “çiftçi” durumuna gelmişlerdir. Urfa çevresinde Nevali Çöri,
Derin köklü otlar yaz aylarında bile canlıdır, geç çiçek açarlar ve tohumları da çok Batman civarında Hallan Çemi, Göbekli tepe, Çayönü gibi Neolitik yerleşmelerdeki
geç oluşur (Çetik, 1985). Otsu bitkilerden bazıları kurak koşullara uyum sağlamak teknoloji madenlerin kullanılması, kirecin yakılması gibi uygulamaları kapsamaktadır.
amacıyla sukkulent yapı geliştirmişlerdir; yapraklar etli, su depolayan şekiller almıştır. Neolitik’de İç Anadolu’da Melendiz nehrinin doğusunda yer alan Aşıklı Höyük’te
Doğal step bitkilerinin çoğunda buharlaşma yüzeyleri azalmıştır ve osmotik basınç yaşayanlar toplayıcılık ve avcılık yanında çeşitli buğday türleri, arpa ve bakliyatların
yüksektir. Bazı step bitkileri ise düşük sıcaklık değerlerinin uzun sürmesiyle bir çeşit ziraatini yapmaktaydılar. Beslenme için gerekli malzemenin elde edilme şeklinin
durgunluk ya da dinlenme dönemine girerler. Tuz oranı son derece yüksek olan Neolitik Dönemin ortalarında ya da sonlarına doğru bitki toplayıcılığından, bitki
topraklarda (halomorfik topraklar) yayılış gösteren halofitler Tuz gölü çevresindeki yetiştiriciliğine kaydığı Çatalhöyük’te görülmektedir. Çatalhöyük yerleşmesinin
doğal steplerde geniş yayılış alanı bulur. Bu steplerin en yaygın bitkilerinden birisi sonuna doğru, bölge genelinde yerleşme sayısında belirgin bir artış olmuş, yeni alanlar
kokulu yavşan (Artemisia santonicum)’dur. Yavşan tuzlası çevresinde Pao bulbosa, iskân edilmiş, esas olarak tarım ve hayvancılıkla uğraşan daha gelişmiş çiftçi köyleri
Wiedemannia orientalis, Chenopodium botrys, Atriplex leavis, Halimione portulacoides, görünüme hakim olmuştur (Özbaşaran ve Cutting, 2007). Doğu Anadolu’ya yerleşen
Salicornia europaea, Suaeda altissisima, Frankenia hirsuta, Hypericum salsugineum ve uygarlığın temsilcileri olarak uzun yıllar bu sahaların hâkimiyetlerini ellerinde
Peganum harmala gibi çok sayıda step bitkisi yayılış alanı bulur. Göl kenarındaki en bulunduran ve M.Ö. 9-6. yüzyıllar arasında geniş bir coğrafî bölgede egemenliğini
tuzlu alanlardaki bazı yerlerde deniz börülcesi (Salicornia europaea) birlikler oluşturur sürdüren Urartu krallığı ise, aynı zamanda Anadolu ve Eski Ön Asya Dünyası’nın en
(Adıgüzel vd., 2005). İç Anadolu Bölgesinde doğal step sahaları ile antropojen stepler büyük madenci toplumu olarak nitelenmektedir (Belli, 2000). Van gölü havzasında
iç içe girmiştir. Günümüzde ormandan yoksun olan alanlar, İç Anadolu’nun büyük kurulup bugünkü Türkiye’nin yarısı kadar geniş bir bölgede Urartu Krallığı’nın
kısmını kaplar. Steplerin yayılış alanı yer yer batıda Ege bölgesinin İç Batı Anadolu egemen olmasında, maden yataklarında yapılan üretimin önemli rolü olmuştur. Doğu
bölümüne sokulurken, doğuda ise Doğu Anadolu Bölgesinin antropojen steplerine Anadolu bölgesinde zengin olarak bulunan altın, gümüş, kurşun, bakır ve demir
birleşir. yatakları Eskiçağ’da ilk defa Urartular tarafından çok büyük ölçüde işletilmiştir. Bu
Güneydoğu Anadolu Bölgesi yağış azlığının ve kurak dönemin çok uzun sürdüğü sahaların orman bakımından zenginliği maden ergitme işini kolaylaştırmış ve üretimi
bir bölgedir. Bölgede yaz kuraklığına uyum sağlayan bazı meşe türleri (Q. brantii ve Q. teşvik etmiştir. Yapılan yüzey araştırmaları maden ergitme merkezleri, eski galeriler ve
36
cüruf yığınlarını ortaya çıkarmıştır (Belli, 2000). Van gölünün güneyinde Diyarbakır- ya da organik topraklar da ülkemizde yayılış gösteren bir diğer toprak tipidir. Toprak
Siirt-Van-Hakkâri yöresinde maden rezervleri sahadaki diğer alanlardan daha az olsa tiplerindeki farklılıklar, üzerinde gelişen bitki topluluklarının çeşitliliğinde ve yayılış
da, buradaki üretim Urartu Krallığı’nın kurulmasında önemli rol oynamıştır. Van gölü alanlarının belirlenmesinde çok önemli rol oynar. Yayılışları diğer toprak tiplerine
güneyinde bulunan çok sayıda ergitme merkezi ve cüruf deposu maden üretiminin göre dar sahaları ilgilendirse de turbaların üzerinde bazı ilginç bitkiler görülür.
boyutları konusunda fikir vermektedir. Metaller içinde en son keşfedilen demirin Çünkü turba ekosistemleri tüm dünyada özel floraları ile bilinmektedir5. Türkiye’de,
ergitilmesi için gerek duyulan odun kömürünün elde edildiği orman sahaları ise, Van böcek kapan ya da etçil bitkiler arasında sayılan güneşgülü (Drosera anglica syn.
gölünün güneyinde yer alıyordu. Siirt doğusundaki Madenköy de o dönemde bakır D. longifolia), Doğu Karadeniz dağlarının yüksek kesimlerindeki turba topraklar
ergitme merkezidir ve burada yapılan üretim sadece Van çevresinin değil, Suriye ve üzerinde de ortaya çıkmaktadır (Byfield ve Özhatay, 1996). Güneşgülleri kozmopolit
İran kuzeyindeki alanların bakır gereksinimini karşılamıştır. Bugünkü Van-Tatvan bitkiler olarak nitelenmekle beraber, yaklaşık 110 türü sadece Güney Yarımkürede
karayolunun kuzeyinde yer alan (Van kalesi yani o zamanki Tuşpa’nın batısında) bulunmaktadır. Avustralya güneşgüllerinin yoğunlaştığı bir alandır. Ancak 5 türün
Balaban (Şibut) demir ergitme merkezi, bu çevredeki meşe ormanları kullanılarak yayılış alanı Kuzey Yarımküre ile sınırlıdır. Bunlardan 3 tanesi (D. rotundifolia,
hematit türü demir cevherinin ergitilmesinde kullanılmıştır (Belli, 2000). Tüm D. intermedia ve D. anglica), Avrupa’da nem oranı yüksek boglarda dağılış gösterir
bunlar aslında bize, bugün bozkır olarak gördüğümüz alanların insanlar tarafından (Baskin vd., 2001). Güneşgüllerinde (Drosera sp.) yaprak yüzeyinden salgılanan
çeşitli şekillerde binlerce yıldır nasıl kullanıldığının ve değiştirildiğinin kanıtlarını yapışkan damlalar, çoğu zaman uçucu küçük böceklerin yaprak yüzeyine yapışmasını
sunmaktadır. sağlar. Daha sonra sindirim enzimleri de salgılanır ve bunlar bitkideki sitoplazmanın
dış zarını parçalayarak dışarı çıkar. Bu enzimler yakalanan avın sindirilmesini sağlar.
Türkiye’nin iklim özelliklerinin kısa mesafelerde değişikliğe uğraması yanında,
Bu avlar sayesinde bitki, gereksinim duyduğu ve topraktan alamadığı bazı bitki besin
toprak ve jeomorfolojik özelliklerde ortaya çıkan farklılıklar da bitki topluluklarının
maddelerini elde etmiş olur (Harrison, 1999). Aslında Türkiye’de güneşgülü dışında
çeşitlenmesine yol açar. Türkiye’de yayılışı bilinen toprak tipleri oldukça çeşitlidir.
yayılışı bilinen başka karnivor bitkiler de vardır. Bunlar Utricularia minor, Utricularia
En yaygın toprak tipleri eski toprak tasnif sistemindeki adlarıyla kahverengi orman
australis, Utricularia vulgaris ile Pinguicula crystallina, P. balcanica ssp. pontica ve
toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları ve kahverengi topraklardır. Daha dar
yakın zamanda keşfedilen Pinguicula habilii’dir (Yıldırım vd., 2012).
alanları ilgilendiren kestane renkli topraklar, kırmızımsı kahverengi topraklar, kireçsiz
kahverengi topraklar, kırmızı ve kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları ve podzolik Türkiye’nin jeomorfolojik özelliklerine bakıldığında da büyük bir çeşitlilik dikkati
topraklar gibi toprak tipleridir. Regosoller, rendzinalar, grumusol, alüvyal, kolüvyal ve çeker. Karst, volkan, buzul ve buzul çevresi (periglasyal) ile kumul topografyasına
organik topraklar da ülkenin değişik kesimlerinde ortaya çıkar (Atalay, 1989; Dizdar, ait örnekler ülkenin çeşitli alanlarında görülebilir. Bu jeomorfolojik değişiklikler
2003). Karadeniz Bölgesindeki orman sahalarını kaplayan asit reaksiyonlu nispeten bazen bitki topluluklarının veya bitki türlerinin yayılış alanlarını belirler. Türkiye’de
organik madde bakımından zengin topraklar İç Anadolu’da yerlerini daha nötr ya da en yaygın kayaçlardan birisini oluşturan kalkerlerin karstlaşmasıyla gelişen karstik
alkalin özelliklere sahip topraklara bırakırlar. Alüvyal topraklar geniş vadiler, delta şekiller (polye, dolin, lapya gibi), bitkiler için çoğu yerde özel yetişme ortamlarını
alanları ya da akarsuların taşkın ovalarında ortaya çıkarken, taban suyu seviyesinin oluşturur. Özellikle kalkerlerin yaygın ve kalın olarak bulunduğu, yağışın daha fazla
yukarılarda olduğu alanları çoğunlukla bir gley horizonun da bulunduğu hidromorfik olduğu yüksek kesimlerde karstik şekiller yaygındır. Toroslarda birçok yerde dolin
alüvyal topraklar kaplar. tabanları doğal bitki örtüsünün en iyi geliştiği alanlardır (Davras dağı güneyinde
dolin tabanlarında yayılış alanı bulan kasnak meşesi-Quercus vulcanica toplulukları
gibi). Genellikle toprak örtüsünün kalınlaştığı ya da korunduğu bu şekiller (bazen
bir lapyanın içi bile) bitkilere yaşam alanı olmaktadır (Avcı, 2005). Kalkerlerin çatlak
sistemleri ise bitki köklerinin derinlere doğru ulaşmasına yardımcı olur. Karstlaşmanın
ortaya çıktığı diğer bir kayaç tipi de jipslerdir. Jips, su ile temas ettiğinde kireçtaşına
oranla çok daha hızlı kimyasal ayrışmaya uğrayan bir kayaçtır. Bu nedenle de jips
sahalarında karstik yerşekilleri kireçtaşına nazaran daha hızlı gelişir ancak, hızlı bir
şekilde tahrip olur (Hoşgören 2000). Sivas doğusu ve Çankırı çevresi jips karstının
geliştiği yerlerden bazılarıdır. Bu alanlarda gelişen karstik depresyonlara Hafik, Tödürge
gibi bazı göller de yerleşmiştir. Ana kayası jips olan alanların topraklarında gelişen
bazı bitki türleri de, bu sahalarda özelleşmiş nadir bitkilerdir (Hamzaoğlu ve Aydoğdu,
1995). Jipsofil (gypsophiles) olarak da isimlendirilen bu bitkilerin yayılış alanları jipsli
alanlarla sınırlıdır (Palacio vd., 2007)6. Kalsiyum iyonlarının değişimi nedeniyle bitki
besin maddeleri bakımından fakir topraklar olmaları, bitkiler için zehir etkisi yapan
sülfat iyonlarının fazlalığı gibi kimyasal özellikleri, jips anakayasında meydana gelen
Ormandan yoksun yerlerin geniş alanlar kapladığı Doğu Anadolu bölgesinin bu görünümü
almasında binlerce yıldır devam eden beşerî etkilerin rolü (yakacak, madencilik faaliyetleri,
5
Turbalıklarda toplam tür sayısı çok fazla olmamakla beraber bu alanlar çok sayıda karakteristik türe yaşam
alanıdır. Birçok tür için turbalıklar bir biyocoğrafya bölgesi hatta küresel olarak mevcut tek habitattır.
ekip-biçme, hayvancılık vb) büyüktür. Hazar gölü çevresinde orman tahrip sahaları. Özellikle turbalıkların buzul çağı reliktleri bu duruma iyi örnekler oluşturur. Sadece turbalıklarda yaşayan
bitki türleri “zorunlu helofitler” olarak da isimlendirilir (Minayeva vd., 2011).
Kırmızı renkli Akdeniz toprakları ya da diğer adıyla terra rossalar ise Akdeniz 6
Jipsovag (gypsovags) olarak nitelenen bitkiler ise hem jipsli topraklarda hem de başka topraklarda
iklim sahalarında kireçtaşlarının bulunduğu alanlarda ortaya çıkarlar. Turba topraklar yaşayabilen bitkilerdir (Palacio vd., 2007).
37
toprakların bitkilerini stresli koşullarla başetmeye itmektedir. Bu nedenle de özellikle çiçeği (Silene sangaria) gibi özel bitkiler Karadeniz kıyı kumulları üzerinde yayılış
jipsofil bitki grupları bu streslerle başaçıkabilen bitkilerden oluşmaktadır. Ancak jipsli alanı bulur (Özhatay ve Byfield, 1996). Kızılırmak, Yeşilırmak, Meriç, Göksu, Seyhan
toprakların erken yaz kuraklığı ile başa çıkmada kendi özelliklerinden ya da suyla ve Ceyhan deltaları gibi alanlar üzerinde de yer yer kumul vejetasyonu yaygındır. Bu
ilgili rekabetin azlığından dolayı bazı avantajları olduğu da bilinmektedir (Meyer deltalar üzerinde yer alan bazı sulak alan ekosistemleri de özel bitkilere ev sahipliği
1986)7. Scrophularia gypsicola, Thymus spathulifolius, Gypsophila heteropoda subsp. yapmaktadır. Kumul alanlarında topraklar, özellikle kuvars ve karbonat içerirler.
minutiflora, Reaumauria sivasica, Campanula sivasica, Allium sivasicum ve Centaurea Yüksek karbonat içerikleri nedeniyle alkalindirler ve geçirgenlikleri de yüksektir.
yildizii Sivas çevresinde sadece jipsli topraklarda yaşayan bitkilere örnektir (Akpulat Bitki besin maddeleri bakımından fakir olmalarına ve yüksek sıcaklıklara rağmen
ve Çelik, 2005). birçok bitki türü bu alanlarda gelişebilir. Kıyı çizgisine yakın alanlarda çoğu zaman
yıllık bitkiler yayılış alanı bulurken daha gerilerde çok yıllık türler ortaya çıkar.
Ülkemizde volkanik araziler de oldukça yaygındır. Ülkenin önemli bir kısmında
Bunlar kumul ortamlarının sabitleşmesinde önemlidir (McLachlan ve Brown, 2006)
ortaya çıkan volkanizma ürünleri özellikle İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu
Kumulun sabitleşmesinde bitkilerin yatay ve dikey yönde gelişen kök sistemleri büyük
olmak üzere belli başlı sahalarda yoğunlaşır. Doğu Anadolu bölgesinde Van gölünün
rol oynar. Bu konuda bitkilerin ölü sürgünlerinin bile kumulun sabitlenmesine katkı
kuzeybatısında Nemrut dağı ile başlayan ve Ağrı dağı ile sona eren volkanlar dizisi,
yaptığı bilinmektedir.
İç Anadolu bölgesinde Erciyes, Hasandağı, Melendiz, Karadağ ve Karacadağ volkanik
dağları ile Batı Anadolu’da Kula yöresi bu durumun örneklerinden bazılarıdır.
Özellikle genç volkanizma ürünlerinin yaygın olduğu Kula çevresi, Çaldıran-Muradiye
depresyonu gibi alanlar bitki örtüsünün yoğun olmadığı yerlerdir. Bunun temel nedeni
bu genç formasyonlar üzerinde toprak örtüsünün iyi gelişmemiş olmasıdır. Yukarıda
belirtilen volkanik dağlardaki kaldera ya da kraterler ise birçok bitkinin sığınma alanını
oluşturmaktadır. Doğu Anadolu’da Van gölü kuzeybatısındaki Nemrut kalderası
içinde huş (Betula pendula) ve titrek kavak (Populus tremula) toplulukları dışında
çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides), çeşitli üvez türleri (Sorbus umbellata,
S. torminalis), barut ağacı (Frangula alnus) ve adını buradan alan endemik krater
düğünçiçeği (Ranunculus crateris) gibi çok sayıda bitki yayılış gösterir.
Türkiye’de kumul alanları da bitki çeşitliliği açısından önem taşır. Karadeniz kıyılarında kumul
vejetasyonu içinde yayılış alanı bulan çok sayıda endemik ve nadir bitki de yer alır. Filyos çayının
denize döküldüğü alanda psödomaki ile kaplı sabit kumullar.
Kuaterner volkanizmasına ait genç volkanizma ürünlerinin yaygın olduğu Kula çevresinde
Kuaterner ve Türkiye’nin Bitki Örtüsü
bitki örtüsünün yoğun olmadığı görülür. Bunun temel nedeni bu genç formasyonlar üzerinde İklim değişimleri jeolojik dönemler boyunca küre üzerinde yayılış alanı bulan
toprak örtüsünün iyi gelişmemiş olmasıdır. bitki ve hayvan topluklarının dağılışlarını etkiliyen en önemli olayların başında gelir.
Bu durumun kanıtları olarak değinilebilecek çok sayıda örneğe ülkemizin çeşitli
Türkiye kıyılarındaki kumul alanlarında kumul vejetasyonu ortaya çıkar.
alanlarında rastlamak mümkündür. Yukarıda da kısaca belirtildiği gibi özellikle
Türkiye’de kumul vejetasyonu birçok nadir bitkiyi de içinde barındırır. Sahil
Karbonifere ve Perme ait arazilerde çeşitli bitki fosilleri tesbit edilmiştir. Bunlardan
sığırkuyruğu (Verbascum degenii), Boğaziçi ketenotu (Linum tauricum ssp. bosphori),
Karbonifer arazileri (karasal fasiyeste Kuzeybatı Anadolu Ereğli, Zonguldak ve
sahil sarmaşığı (Convolvulus persicus), kumul çivitotu (Isatis arenaria) ve salkım
Amasra çevreleri) içinde rastlanan ve o dönemi simgeleyen şistler içinde kalıntılarına
Derinliğe dayanan termal gradyanlar jipsli topraklarda alüvyal topraklara göre daha diktir. Bunun nedeni
7 rastlanılan çok sayıda bitki türü tamamen Türkiye florası içinden çekilmiştir.
jipsin sünger benzeri yapısının daha iyi bir termal yalıtkan oluşturmasıdır. Bu termal gradyanlara karşılık
olarak su buharının hareketi erken yaz kuraklığında daha çok su bulunmasını sağlayabilir. Yine jipslerde Bugün Türkiye’de bitki örtüsünün yayılış alanlarını sınırlandıran ve floristik
gelişen toprakların yüzeyinin maksimum kuraklık stresi döneminde ince taneli anakayası kalker olan alüvyal bileşimini etkileyen en dikkat çekici değişimlerin yaşandığı dönem, Kuaterner’dir.
yüzey toprağına göre daha yavaş kuruduğu ifade edilmektedir. Bu jips kristali formlarının çok önemli bir
faktör olmayabileceğini göstermektedir (Meyer, 1986).
Kuaterner’de meydana gelen iklim değişimleri bitkiler açısından çarpıcı sonuçlara
38
yol açmıştır. Kuaterner’in daha uzun süren ilk yarısı (Pleistosen) içinde ayrılan buzul yaşamış olan popülâsyonlarını, DNA analizleri ile ortaya çıkarmak mümkündür. İber
(glasyal) ve buzularası (interglasyal) dönemler, bitki topluluklarının yayılış alanlarında yarımadası, İtalya, Yunanistan ve Balkanlar ile Kafkaslar ve Hazar Denizi güneyindeki
önemli değişimlere yol açmıştır. Buzul dönemlerinde Anadolu’da dağların yüksek alanlar, Avrupa biotası için sığınak olarak kullanılan yerlerin başında gelmektedir.
kesimlerinde bugünküne nazaran daha geniş alanlar kaplayan buzullar söz konusu Bu alanlar arasında Anadolu da vardır (Hewitt, 1999). Sığınak alanlarındaki türlerin
iken, Anadolu’nun bazı alçak alanlarında (İç Anadolu’da olduğu gibi) plüvyal göller birçoğu taksonomik ve genetik çeşitlilik göstermektedir. Akdeniz havzası sığınak alanı
gelişmiştir. Buzul dönemlerinde vejetasyon kuşakları dikey yönde birkaç yüz metre içinde ortaya çıkan genetik farklılıklar, çalışanları havza içinde alt sığınak alanları
aşağıya çekilmiştir. Buzularası ya da interglasyal dönemlerde ise bu defa vejetasyon ayırmaya itmiş ve böylece içlerinde Anadolu’nun da yer aldığı “sığınak içinde sığınak”
kuşakları tersi yönde yer değiştirmiştir. Bu önemli değişimlerden sonuncusu Son olarak da ifade edilen güçlü alt yapıların varlığı da tanımlanmıştır (Schmitt, 2007).
Buzul Maksimumu esnasında (günümüzden yaklaşık 19 bin yıl önce) gerçekleşmiştir. Akdeniz havzası sığınaklarından olan Anadolu günümüzde bazı türler için, hem bir
Özellikle Doğu Karadeniz dağları, Torosların yüksek kesimleri başta olmak üzere dağlık çeşitlilik merkezi hem de bugün Avrupa soylarının olası orijin merkezlerinden birisidir
alanların yüksek kesimlerinde bugünkünden çok daha geniş alan kaplayan buzullar (Rokas vd., 2003).
ile günümüze nazaran daha aşağılardan geçen daimi kar sınırı, orman sınırını da
Günümüzde bitkilerle ilgili yapılan genetik çalışmalar, özellikle iklim değişimleri
bugünkünden çok daha aşağılara itmiştir. Dolayısıyla günümüzde bu dağlık sahalarda
nedeniyle söz konusu olan göçler ve geri çekilmeler gibi eski süreçleri yansıtan genetik
örneğin Doğu Karadeniz dağlarında yaklaşık 2200 metrelerden geçen orman sınırı,
varyasyonların güncel coğrafî kalıplarını göstermektedir. Örneğin ülkemizin en yaygın
o dönemde daha aşağılara çekilmiştir. Son Buzul Maksimumu sonrasında değişen
türlerinden olan kermes meşesinin (Quercus coccifera), Akdeniz havzasındaki doğu
koşullar bitki topluluklarının yayılış alanlarında yeni değişimlere yol açmış bu defa
ve batı popülasyonlarının genetik özelliklerindeki belirgin fark, bunların ayrı bir
vejetasyon kuşakları çekilen buzullar ve daimi kar sınırının yükselmesine bağlı olarak
evrimsel geçmişi olduğuna işaret etmektedir (Toumi ve Lumaret, 2010). Çok daha
dikey yönde ilerlemiştir. Bugün dağların yüksek kesimlerinde ortaya çıkan orman ve
özel olarak calliprinos grubunda gözlenen genetik varyasyonun kuvvetli coğrafî yapısı
ağaç sınırları da Son Buzul Maksimumu sonrasında yükselen sıcaklıklarla yeniden
ve büyük genotip varyasyonu, tarihsel bir orijini ve coğrafi alt gruplar arasında uzun
düzenlenmiştir.
bir genetik farklılaşma periyodunu desteklemektedir. Palinolojik çalışmalar Akdeniz
havzasının batı ile doğu kesiminde iklim değişikliklerinin etkisinin aynı olmadığını
göstermektedir. Havzanın batı kesimi hem ortalama sıcaklıklar ve hem de minumum
yıllık sıcaklıklar bakımından önemli düşüşlere (İspanya güneyi ile Kuzey Afrika hariç)
konu olmuştur. Son Buzul Maksimumu esnasında Avrupa’nın güneybatı kıyılarında
meşelerin lokal olarak yayılış alanı bulduğunu gösteren bazı kanıtlar vardır. Buna
karşılık Akdeniz havzasının doğusundaki (Suriye gibi) vejetasyon içinde meşeler çok
önemli bir yer kaplamaktaydı. Dolayısıyla Son Buzul Çağında havzanın batısındaki
yayılış alanlarını büyük ölçüde kaybeden kermes meşesi toplulukları, havzanın
doğusunda ise geniş yayılış alanlarına sahipti. Doğudaki bu topluluklar bugünkü
calliprinos grubunun orijinini meydana getirmektir (Toumi ve Lumaret, 2010).
Bir diğer örnek ise mersin (Myrtus communis)’dir (Migliore vd., 2012). CpDNA
çalışmaları, Myrtus communis’in batı ve doğu Akdeniz popülasyonları arasındaki
genetik farklılaşmasının oldukça güçlü olduğunu göstermektedir. Akdeniz havzası
boyunca intraspesifik genetik çeşitliliğin doğu- batı yapısı, delice ve defne türlerinde
olduğu gibi Neojen orijinli türlerin filocoğrafya çalışmalarının çoğunda tanımlanan
Kuaterner’de dağlık alanların yüksek kesimlerinde günümüzdekinden çok daha geniş alanlar bir özelliktir. Akdeniz havzası boyunca görülen genetik çeşitliliğin bu çift kutupluluk
kaplayan daimi buzullar, plüvyal göller ve bugüne göre daha aşağılardan geçen daimi kar sınırı. durumu, Senozoik boyunca bölgenin paleocoğrafyası ve ikliminde meydana gelen
büyük değişikliklerin bir sonucudur. Bu sürede büyük çevresel değişikliklerin söz
Topoğrafya açısından son derece çeşitlilik gösteren Türkiye’de, bazı bitkiler
konusu olması birçok paleotropikal kökenli türün hızlıca ortadan kalkışına yol açmış,
Pleistosen’deki iklim değişimleri özellikle de buzul dönemleri esnasında kendileri
siklorofil ve kserofit bitki birliklerinin ise yayılışı genişlemiştir. Miyosen’deki sıcak
için uygun koşullar sağlayan alanlara çekilerek izole olmuşlar ve yaşamlarına devam
koşullardan, Pleistosen’in daha soğuk koşullarına geçiş, tropikal eğilimli bitkiler için
etmişlerdir. Günümüzde Türkiye florası içinde karşımıza çıkan relikt bitkilerin önemli
uygun habitatlarda azalışa neden olmuştur. Tropikal-subtropikal iklimin ortadan
bir kısmı bu şekilde izole olan bitkilerdir. Bu değişimler sırasında bazı bitkilerin
kalkışı yanında, Messiniyen tuzluluk krizi (5,96-5,33 milyon yıl önce) de bu konuda
yayılış alanlarında parçalanmalar da meydana gelmiş ve bu parçalanan topluluklar
etkili olmuştur (Messiniyen tuzluluk krizi olarak bilinen olay Akdeniz havzasının
zaman içinde genetik olarak da farklılaşmışlardır. Son Buzul Çağı sonrasında sığınma
coğrafî özelliklerinde önemli sonuçlara yol açmış, organizmalarda türleşme ve
alanlarından yayılan popülasyonlar, yeni yayılış alanları oluşturmuşlardır (Avcı,
farklılaşma süreçlerine neden olmuştur). Messiniyen tuzluluk krizinin Myrtus cinsinde
2011). DNA haplotip benzerlikleri kullanarak, bir bitki ya da hayvan türünün kuzeyli
vikaryansa neden olduğu ve mersin popülasyonlarını doğu-batı Akdeniz olarak izole
popülâsyonlarından hangilerinin atalarının, Son Buzul Çağı Maksimumundaki
ettiği düşünülmektedir (Migliore vd., 2012).
kaçış bölgelerinde yaşamış olduğunu tahmin etmek mümkündür (Hewitt, 2004).
Yani bir türün bugün kuzeyde bulunan, ancak ataları güneydeki sığınak alanlarında
39
Aslında Messiniyen tuzluluk krizi ve vikaryans sürecinin yarattığı bu değişimler

günümüzde Akdeniz kıyılarında yayılış alanı bulan Myrtus communis topluklarının
durumunu açıklamak için yeterli değildir. Çünkü ikinci bir farklılaşma dönemi Pliosen-
Pleistosen geçişidir. Bu dönemde Myrtus CpDNA haplotipleri en azından 7 farklılaşma
olayına işaret etmektedir. Bunlardan altı tanesinin Batı Akdeniz havzasında gerçekleşmesi,
mersin için Batı Akdeniz havzasının güncel farklılaşma merkezi olduğunu göstermektedir
(Migliore vd., 2012). Karadeniz bölgesinde orman sahalarında geniş yayılış alanı bulan
ve çok yıllık bir bitki olan çuha çiçeğinin (Primula vulgaris)8 ITS haplotip analizi de
Karadeniz’in kuzeyinde en az iki kaynaktan kolonileştiğini göstermektedir (Volkova vd.,
2013). Primula vulgaris doğudaki Kolşik sığınak sahasından Azak denizi ile Karadeniz
bağlantısını sağlayan Kerç boğazından doğuya doğru kıyı boyunca yayılışa sahip
olmuştur. Aynı zamanda Karadenizin kuzey kıyısının orta kısmı (Kırım yarımadası
çevresi), Batı ve Orta Karadeniz kıyılarındaki popülasyonlardan (yani Küre dağları
çevresindeki popülasyonlardan) çoğalmışlardır9. Bu araştırma Kırım topluluklarının
Kolşik sığınağından çoğalan Trabzon popülasyonlarından değil, daha batıdaki Küre
dağları topluluklarından çoğaldıklarına işaret etmekte; NCA (Nested Clade Analysis Son Buzul Çağı sonrasında daimi kar sınırı da değişmiştir. Günümüzde daimi kar sınırı
– NCA yani gen akışı ve popülasyon tarihini test eden hipotez) Küre dağları ve Kırım o döneme göre çok daha yukarılardan geçmektedir. Bu durum vejetasyon kuşaklarında
popülasyonlarının mücavir/komşu alan yayılmaları olduğu sonucunu göstermektedir. değişikliklere yol açtığı gibi, bitki türlerinin dağılışlarını etkileyen önemli faktörden
Yine ITS haplotip dağılımında, doğudaki diğer popülasyonların sınırlı gen akışı da bu birisi olmuştur (Yukarıdaki şekil; buzul alanları ve plüvyal göllerin yayılış sahaları Erinç
sonucu destekler niteliktedir. Bu bulgular Son Buzul Maksimumundaki iklim koşulları 1978’den, güncel daimi kar sınırı eğrileri Sarıkaya 2012’den alınarak hazırlanmıştır).
ile de uyumludur. Aynı zamanda Kolşik saha ve daha batıdaki Anadolu kıyıları sığınağı
Son Buzul Çağı sonrasında da iklimde bazı değişimler söz konusu olmuştur.
arasında uygun olmayan iklimin geniş bir kuşak oluşturduğunu göstermektedir. Bu
Ancak bunların şiddeti Pleistosen içinde söz konusu olan değişimler kadar olmamıştır.
durum Pleistosende bu iki sığınak arasındaki gen akışını engellemiştir.
Avrupa’da Küçük Buzul Çağı (Little Ice Age) olarak anılan dönemde (MS 1570-1900)
Pleistosen’in buzul dönemlerinde ülkemiz dağlarının yüksek kesimlerinde yıllık ortalama sıcaklıklar günümüzdekinden yaklaşık 1°C daha düşüktür ve bu
bugünkünden daha geniş alan kaplayan buzullar yanında, daimi kar sınırı da daha alçak değişimlerin de Anadolu’daki vejetasyonu etkilediği düşünülmelidir. Ancak ortaya çıktığı
seviyelerden geçmekteydi. Daimi kar sınırının alçalması Son Buzul Maksimumunda bitki Holosen’den bu yana en önemli etkiyi insanın yaptığı açıktır. Özellikle orman alanlarının
kuşaklarının daha aşağılara çekilmesinin temel nedenlerinden birisidir. Günümüzde yayılış alanlarındaki değişimler ile steplerin floristik komposizyonlarında ortaya
ise daimi kar sınırı daha yukarılardan geçmektedir. Artık doğal orman sınırı daha çıkan değişimler Anadolu’nun binlerce yıl gerilere uzanan yerleşim tarihi ile yakından
yukarılardan geçmekte ve birçok bitkinin dikeydeki çıkabildiği yükselti de artmıştır. ilişkilidir. Günümüzde yukarıda da değinildiği gibi çoğu yerde doğal steplerin yayılış
alanları antropojen steplere karışmış ve ormansız coğrafî görünümler yaratılmıştır.
Pleistosen’de buzul ve buzularası dönemlerin tekrarlanması bitki örtüsünün de
yaşanan bu değişikliklere uyum gösterme sürecini doğurmuştur. Bu süreç Türkiye
florasında kısa mesafelerde önemli değişimlerin görülmesine yol açtığı gibi, floranın
çeşitlenmesini de beraberinde getirmiştir. Özellikle dağlık alanlardaki korunaklı vadi
Türkiye’de bitki örtüsünün çeşitliliği,
içleri bazı bitkilerin sığınma alanları olarak görev yapmıştır (Asıl yayılış alanı Avrupa’nın endemizm ve endemikler
kuzey kesimleri olan ancak ülkemizde Ilgaz dağları kuzey yamacında korunaklı bir Tropikal alanlar, yeryüzünde biyolojik çeşitlilik açısından en zengin yerlerdir.
vadi içinde izole olmuş mersin yapraklı söğüt Salix myrsinifolia gibi. Avcı ve Zielinski, Buralarda çok dar sahalarda bile yüzlerce bitki türü bir arada görülebilir. Tropikal
1997; Avcı, 1998). Daha nemli olan glasyal dönemlerde bazı bitkiler yayılış alanlarına, alanlarda çok büyük çeşitliliğe sahip olan ülkeler, megaçeşitlilik ülkeleri olarak nitelenir
belirli güzergâhlar boyunca daha güneydeki uygun yaşam alanlarını da eklemişlerdir (Cunningham ve Saigo, 2001). Türkiye bir ılıman kuşak ülkesidir. Ancak bu kuşakta
(Amanos dağlarında yayılış gösteren kayın (Fagus orientalis) ve diğer nemcil bitki türleri yer alan diğer ülkelerden bitki çeşitliliği açısından ayrılmaktadır. Türkiye’nin komşu
gibi). İklimdeki değişimler bazı türlerin yayılış alanlarını sığınaklarla sınırlandırmış ve ülkelerinden İran 8000 kadar bitkiye sahiptir ve endemik bitkilerin sayısı, Türkiye’nin
bu sınırlandırılmış yayılışlar genetik varyasyonun azaldığı popülasyon darboğazlarına yarısı kadardır. İspanya’daki tür sayısı 5050, endemizm oranı %18,6’dır. Yunanistan
yol açmıştır. İklim değişimlerinin bu sığınak alanlarından hızlı bir göçe izin verdiği 5800 bitki türüne sahiptir ve bunların %15,6’sı endemiktir (Georghiou ve Delipetrou,
durumlarda bu bitki türleri yeni alanlarda çok hızlı bir şekilde topluluk oluşturmuşlardır. 2010). Fransa’nın florasına kayıtlı 4650 farklı bitkiden %2,9 kadarı endemiktir. Polonya
Bitki ve hayvanlarla ilgili yapılan çok sayıda çalışmada ortaya konan genetik özellikler, ise sadece 2450 bitki türüne ve %0,1’lik bir endemizm oranına sahiptir. Avrupa
sığınak ve postglasyal yayılma süreçlerini desteklemektedir. kıtasının neredeyse tamamı ile karşılaştırılabilecek olan Türkiye’deki bitki çeşitliliği ve
Türkiye’deki bitki çeşitliliği ve yüksek endemizm oranı, bütünüyle coğrafi özelliklerin
8
Avrupa’daki yayılış alanlarında genellikle monokromik (tek renkli) bir tür olarak tanımlanan bu bitki örtüsü üzerine belirgin bir yansımasıdır (Avcı, 2005).
bitkinin Kafkaslar ve Türkiye’deki popülasyonlarının polikromik (çok renkli) olduğu bilinmektedir
(Volkova vd., 2013).
9
Oligosen başında (Rupeliyen’de) Anadolu-Kırım arasında Karadeniz depresyonu, Dinyeper-Tuna
depresyonu gibi alanların varlığı düşünülmektedir. Bu sahanın denizel alanlara dönüşmesi Miosen’in
başını (Burdigalian)bulmuştur (Meulenkamp ve Sissingh, 2003).
40
Dünyadaki bazı alanların doğal damarlı bitki sayıları (Davis vd., 1994’den faydalanılarak Dünyadaki bazı alanlarda doğal bitki türlerine göre endemizm oranı (%). (Davis vd., 1994’den
çizildi). faydalanılarak çizildi).
Türkiye’de endemizm bakımından10 en zengin yerler Toros dağlarının batı ve orta

kesimleri (özellikle Taşeli platosu), İç Anadolu ile Doğu Anadolu arasındaki geçiş
alanlarıdır. Uludağ masifi, Kaz Dağı masifi, Ilgaz masifi gibi Anadolu’nun en eski
arazilerinin, endemizm açısından özel alanlar olduğu dikkat çekmektedir (Avcı 2005).
Türkiye’de metamorfik masiflerin büyük çoğunluğu ülkemizin Önemli Bitki Alanı
olarak nitelenen ve endemizm açısından dikkat çeken sahalarıdır. Ilgaz dağları 80’e
yakın endemik bitkiye yaşam alanıdır. Bu bitkilerden bazıları adlarını bu masiften alan
(Allium ilgazense, Delphinium ilgazense ve Festuca ilgazensis gibi) ve yayılış alanları Ilgaz
dağları ile sınırlı olan türlerdir. Ilgazların florasına kayıtlı olan türlerden yaklaşık 30’u
ise Avrupa ölçeğinde nesli tehlikede kabul edilen bitkilerdir (Avcı ve Özhatay 2005).
Kaz Dağları masifi de 70’den fazla endemik bitkiye sahiptir. Uludağ masifi Marmara
bölgesindeki en önemli endemizm sahalarından birisidir ve sadece buraya özgü olan
Achillea multifida, Arabis drabiformis, Aubriata olympica, Carduus olympicus ssp.
olympicus, Crepis aurea ssp. olympica, Gypsophilla olympica, Rumex olympicus, Senecio
olympicus, Thymus bornmuelleri, Verbascum bombyciferum ve V. prusianum gibi birçok
endemik bitkinin yayılış alanıdır (Güleryüz, 2000). Bitlis masifinin bulunduğu alanda
Bitlis çayı vadisi ve çevresi 900’den fazla bitki taksonuna yaşam alanıdır (Buradaki
endemiklerin sayısı 63’dür). Sahada yayılış gösteren bitkilerin çoğunluğu İran-Turan
flora bölgesi elemanı olmakla beraber, Akdeniz flora bölgesi ile Avrupa-Sibirya flora
bölgelerine ait bitkiler de bu sahada ortaya çıkmaktadır. Kızılcık (Cornus sanguinea),
barut ağacı (Frangula alnus subsp. pontica), üvez (Sorbus torminalis subsp. torminalis),
cehri (Rhamnus catharticus) ile Kafkas ters lalesi (Fritillaria caucasica) Bitlis vadisi
çevresinin Karadenizli türleri arasındadır (Altıok ve Behçet, 2005). Güneyde Bolkar
Dünyadaki bazı alanların doğal damarlı bitki sayıları ve endemik bitki sayıları (Davis vd., dağları, Tahtalı ve Bereket dağları endemik bitkilerin yoğun olduğu kesimlerdir.
1994’den faydalanılarak çizildi). Bolkar dağları 305 endemik takson barındırmaktadır ve bunlardan Trigonella cilicica,
Endemik yeryüzünde belirli bir bölgede yaşayan ve başka sahalarda rastlanmayan bitki ve hayvan
10
türlerine verilen isimdir. Bu olaya da endemizm denilir. Endemik bir türün yayılış alanı çok dar
olabildiği gibi oldukça geniş bir saha da olabilir. Canlılar doğal engellerle karşılaştıklarında, yayılışları
kesintiye uğrayabilir. Bu durum çoğu zaman toplulukların parçalanmasıyla sonuçlanır. Parçalanan
yayılış sahaları, türlerin genetik özelliklerinde değişiklere yol açar ve yeni türler oluşur. Endemizm
konusunda çeşitli faktörler (izolasyon, zaman, jeomorfolojik özellikler gibi) rol oynar.
41
Valeriana bolkarica, Cirsium cilicicum, Verbascum cilicicum, Allium alpinarii gibi bazı
endemikler, Türkiye florasında sadece bu alandan bilinen dar yayılışlı endemiklerdir
(Gemici, 2000). Erciyes dağı florasında 190, Amanos dağları florasında ise yaklaşık
250 endemik bitki bulunur. Amanos dağlarının endemik bitkilerinin önemli bir kısmı
da nesli tehlike altında olan nadir bitkileridir (Çakan ve Byfield, 2005; Vural ve Aytaç,
2005). Marmara Bölgesinin masiflerinden bir diğeri olan Istranca masifi yine bitkilerin
özel yayılış alanları arasındadır. Bu sahanın florasına kayıtlı olan 1300’den fazla bitki
vardır. Bunların içinde bilim dünyası için yeni tanımlanmış bir yabani sarımsak türü
(Allium rumelicum) yer alır. Istranca dağları ve yakın çevresinde yayılış alanı bulan
bitkilerden bazıları Balkanlardan ülkemiz florasına sokulan türlerdir (Özhatay vd.,
2010; Akalın Uruşak vd., 2013).
Endemizm bakımından anakaya özellikleri ile ilişkili olan bazı sahalar dikkat
çekicidir. Bunlar arasında jips, ofiolitik kayaçlar gibi kayaçlar endemizm bakımından
önemli yerlerdendir. Ofiolitler gabro-ultrabazik kayaçlar grubuna giren ve maden
cevheri (demir, magnezyum, nikel, platin ve krom gibi) bakımından zengin olan Türkiye’de belli başlı metamorfik masifler: 1- Istranca, 2- Kazdağ, 3- Uludağ, 4- Menderes,
katılaşım kayaçlarıdır. Anadolu’da Tetis okyanusunun kalıntıları olarak nitelenen 5- Sultandağı, 6- Anamur, 7- Ilgaz, 8- Tokat, 9- Akdağmadeni, 10- Kırşehir, 11- Niğde, 12-
birçok ofiolit kütlesi genellikle belirli tektonik hatlar boyunca görülür. Türkiye’de Akdağ, 13- Malatya, 14- Bitlis (Ketin, 1983). Bu masiflerin bulundukları yerlerin büyük kısmı
Geç Kretase ofiolitleri, Kuzeydeki Pontid ofiolit sahası, Anadolu ofiolit sahası, Torid endemizm açısından önem taşıyan ve önemli bitki alanı olarak da tanımlanan alanlardır.
ofiolit kuşağı, Güneydoğu ofiolit kuşağı ve Arap platformu çevresi ofiolit kuşağı
olmak üzere belli başlı 5 sahada ortaya çıkmaktadır. Bu ofiolitler Geç Kretase’de Serpantin (magnezyum silikatın su alması ile meydana gelir) güç ayrışan bir
Neotetis okyanus havzalarının kapanması esnasında oluşmuşlardır (Robertson, anakayadır ve bu nedenle sığ, taşlı topraklar ortaya çıkar. Serpantinler üzerinde oluşan
2002). Güney Anadolu’daki ofiolitler, Arap levhasının kuzey kenarı boyunca uzanan topraklar çoğunlukla, magnezyum, demir, nikel, kobalt ve krom gibi ağır metaller
kenar kıvrımları kuşağında bulunur ve bu zonun batı ucunda Amanos dağlarının bakımından zengindir ve pH değerleri de yüksektir. Ancak, kalsiyum, potasyum
güney kesimini oluşturan Kızıldağ ofioliti yer alır. Ofiolitik kayaçların büyük kısmı ve fosfor gibi bazı temel bitki besin maddeleri bakımından da fakir topraklardır.
karmaşıklar şeklinde olup, bazik ve ultrabazik kayaçların yanı sıra, metamorfik ve Bu nedenle, serpantinler üzerinde gelişen topraklarda bu ağır metaller birçok bitki
çökel katkıları da içerir (Pınar-Erdem, 1974; Şengör ve Yılmaz, 1981; Asutay vd., 1989; için zehir etkisi yaptığından bitki örtüsünün gelişimi iyi olmaz. Bununla beraber bu
Tekeli ve Erendil, 1986). Ofiolitlerden özellikle peridotit ve piroksenitin, hidratasyon topraklarda, koşullara uyum sağlamış ve o alanlarda özelleşmiş bitkiler yayılış alanı
sonucunda değişikliğe uğramasıyla serpantin (yeşil kayaçlar adıyla da bilinir) oluşur bulur. Bu kayaçların bulunduğu sahaların endemik bitkilerce zengin oluşu, bir tür
(Hoşgören, 2007). “jeolojik izolasyon”la açıklanmakta ve serpantin habitatları diğer toprak tipleri içinde
“jeolojik adalar” ya da “edafik adalar” olarak belirtilmektedir. Bu topraklar üzerinde
ekstrem edafik koşullara genetik çözümler üretmiş bazı bitkiler ortaya çıkmaktadır
(Kruckeberg vd., 1999; Reeves vd., 1999; Rajakaruna, 2004; Rajakaruna ve Baker,
2004; Brady vd., 2005; Rajakaruna ve Boyd, 2008). Lahanagiller (Brassicaceae),
karanfilgiller (Caryophyllaceae) ve ballıbabagiller (Lamiaceae) ılıman kuşak içinde
serpantinin yaygın olduğu sahalarda gelişen ve yüksek oranda nikel biriktiren bitki
gruplarındandır. Nikel hiperakümülatörleri olarak da tanımlanan bu bitkilerden
Alyssum, Akdeniz havzasının en karakteristik cinsi olarak tanımlanmaktadır.
Türkiye’de 99 farklı taksona sahip olan bu bitki grubunun 53 tanesi, sadece
Türkiye’ye özgüdür. Silene cserei ssp. aeoniopsis, Alyssum floribundum, A, constellatum,
A. murale, A. dudleyi, Thlaspi elegans, Cochleraia sempervivum yüksek oranda nikel
biriktirebilen ve serpantin endemiği olarak nitelenen bitkilerdendir. Türkiye’de
serpantinlerin yaygın olduğu çeşitli alanlarda yapılan araştırmalardan elde edilen
bulgular, Alyssum, Thlaspi ve Cochlearia gibi bazı bitki gruplarının biriktirebildikleri
nikel miktarının %2’yi geçtiğini ortaya koymuştur (Kruckeberg vd., 1999; Reeves vd.,
2001; Reeves ve Adıgüzel, 2004). Bu durum anakayası serpantin olan toprakların
Türkiye’de endemik bitki sayılarının dağılışı (Endemik bitki sayıları Kutluk ve Aytuğ, 2001’den önemini açık olarak ortaya koymaktadır. Sadece bu topraklar üzerinde yayılış alanı
alınmıştır). bulan serpantin endemiklerinin sayısı da oldukça fazladır (Adıgüzel ve Reeves 2012).
Tüm dünyada yoğun olarak taranan serpantin endemiklerinden bazıları ekonomik
değer ifade etmektedir. Bazı bitkiler ise insan kaynaklı metallerle kirletilmiş olan
42
Genel olarak değerlendirildiğinde bulunduğu coğrafî konum içinde bitki çeşitliliği

açısından önemli bir yere sahip olan Türkiye’nin bu zenginliği ve sahip olduğu
endemik bitkiler, ülkenin genetik kaynaklarının korunması bakımından büyük değer
taşımaktadır. Florasının yaklaşık 1/3 kadarını endemik bitkilerin oluşturduğu Anadolu,
bitkiler ve insanlar arasındaki kuvvetli bağın da büyük değer ifade ettiği bir alandır.
İlkçağlardan beri insanlar bitkileri çeşitli amaçlarla kullanmışlar, bitkileri tanımış ve
tanıtmaya çalışmışlardır. Günümüzden 10.000 yıl kadar gerilere giden yerleşim tarihi,
bitki örtüsü ve insan arasındaki ilişkilere bakıldığında, doğal olarak yayılış gösteren
birçok bitkinin ilk olarak ziraatinin yapıldığı yerin Anadolu olduğu görülür (Zohary
1971). Tarla bitkilerinin birçoğunun kökeni Anadolu’dur. Bugün de birçok doğal bitki
beslenme amacıyla kullanıldığı gibi (ıspıt olarak bilinen Trachystemon orientale ya da
ışgın olarak da Rheum ribes gibi), kültürel bakımdan da değer taşımaktadır. Bu durum
coğrafi ortam ile insan arasındaki ilişkileri yansıtan önemli bir örnektir. Beslenme
alışkanlıkları dışında da bitkiler farklı şekillerde ekonomik anlam taşımaktadır. Bazı
bitkiler ticari değer ifade etmektedir. Adaçayı (Salvia sp), ardıç (Juniperus communis),
Türkiye’de ofiolitlerin yayılış alanları (Billor ve Gibb, 2002). Türkiye’de ofiolitik kayaçların barut ağacı (Frangula alnus), cehri (Rhamnus petiolaris), çöven (Gypsophila sp.), defne
bulunduğu alanlar endemizm açısından önem taşıyan sahalar arasındadır. (Laurus nobilis), funda (Erica sp), geven (Astragalus sp.), keçiboynuzu (Ceratonia
siliqua), bazı meşe (Quercus sp.) türleri, taflan (Laurus nobilis), yüksük otu (Digitalis
sanayi veya maden bölgelerindeki toprakların, bitkilerle temizlenmesi ve yeniden sp.) ve herdemtaze (Ruscus aculeatus) gibi bitkiler bunlardan bazılarıdır.
yeşillendirilmesi için önemli bir potansiyel olarak görülmektedir (Prasad ve Freitas,
1999; Prasad ve Freitas, 2003; Avcı, 2005; Rajakaruna vd., 2006). Bazı yazarların insan–doğa arasında 10.000 yıllık “aşk hikâyesi” olarak da
niteledikleri, Akdeniz havzasının coğrafî görünümünün bütünüyle yeniden
Türkiye endemiklerinin sayısı 3000’den fazladır ve endemizm oranı %34,4’dür biçimlenmesi süreci (Blondel ve Aronson, 2004), kuşkusuz Anadolu’yu da etkilemiştir.
(Özhatay vd., 2005). Bu oran ılıman kuşak ülkeleri için oldukça yüksektir. Bu köklü yerleşme tarihi geçmişi hem bitkilerin hem de bu alanın faunası ile ilgili çok
Sığırkuyruğu (Verbascum), dağçayı (Sideritis), peygamber çiçeği (Centaurea) ve sayıda hikâyeyi içinde barındırmaktadır.
geven (Astragalus) endemizm oranının en fazla olduğu bitki grupları arasında yer
almaktadır. Endemiklerden önemli bir kısmının yayılış alanı da çok dar sahaları Nüfusun giderek artması, tarımsal faaliyetler, sanayi faaliyetleri ve turizm gibi çok
ilgilendirmektedir. Örneğin Türkiye’de 100’den fazla endemikle temsil edilen çeşitli nedenlerle doğal bitki örtüsü önemli değişimler geçirmiş olsa da, ülkemizde
peygamber çiçeklerinden birisi olan ve yanardöner ya da sevgi çiçeği gibi isimlerle coğrafî özelliklerin sağladığı büyük avantaj olağanüstü bir bitki örtüsü çeşitliliğine
bilinen Centaurea tchihatcheffii’nin (Bu bitki adını 1800’lü yıllarda İstanbul’da Rus ve yüzlerce endemik bitkiye sahip olmasına yol açmıştır. Bu nedenle özellikle coğrafî
elçiliğinde çalışan Pierre de Tchihatcheff (1812–1890)’den almaktadır. yayılışı dar olan, bir ya da birkaç popülasyondan bilinen, popülasyon boyutu küçük
olan ya da popülasyon büyüklüğü giderek azalan türler ile insanlar tarafından
Anadolu’da çeşitli inceleme gezileri yapan Tchihatcheff ’in, yaklaşık 4500 toplanılan endemik türlerin korunmasına mutlaka özen gösterilmelidir. Türkiye’nin
bitki örneğinden oluşan Anadolu bitkileri koleksiyonu Paris Herbaryumu’nda bu doğal kaynaklarını koruması ve sürdürülebilir kullanımını sağlayarak gelecek
bulunmaktadır) yayılış alanı sadece Ankara Mogan gölü çevresinde sınırlı bir alandır. nesillere ulaştırması büyük önem taşımaktadır.
Endemik bitkiler arasında, cins düzeyinde endemik olan bitkilerin de bulunması
çeşitlilik açısından önemli bir göstergedir. Türkiye’de cins düzeyinde endemik olan 15
tane bitki grubu vardır (Erik ve Tarıkahya, 2004).
Siklamenlerde (Cyclamen) olduğu gibi bazı bitki cinslerine ait bitki türlerinin önemli
bir kısmının yayılış alanları sadece Anadolu’dur. Çok sayıda kültüvarı ile en değerli
süs bitkileri arasında sayılan siklamenlerin yayılış alanı batıda Balear adalarından
doğuda İran’a; kuzeyde Alp dağları ve Karpat dağlarından güneyde Cezayir ve Tunus’a
kadar uzanır. Bu yayılış alanı içinde dünyada 21 türle temsil edilen siklamenlerin 10
türü Türkiye’de doğal yayılış alanı bulmaktadır. Bu 10 türün de 6 tanesi Türkiye’ye
özgüdür ve bu nedenle Anadolu siklamenlerin gen merkezlerinden birisi olarak kabul
edilmektedir (Mathew ve Özhatay, 2001).
Türkiye orkideler bakımından da zengindir ve 30 kadar orkide taksonu endemiktir.
Bunlara örnek olarak Epipactis helleborine ssp. bithynica, Dactylorhiza osmanica
var. anatolica, Ophrys oestrifera ssp. karadenizensis, Ophrys isaura, Ophrys phrygia
verilebilir (Kreutz vd., 2009).
43
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I Tü r ki ye’n i n Ve j e t a s yo n Ya p ı s ı
Necmi Aksoy, Gül Nilhan Tuğ, Özgür Eminağaoğlu
A
nadolu, Afrika-Asya kıtaları ile Avrupa kıtasının birleşim yerinde bulun- Türkiye’nin ana vejetasyon tipleri
masından dolayı birçok canlı türünün kıtalar arası geçişinin yaşandığı do-
ğal bir köprü konumundadır. Bu yapı değişken arazi yapısıyla birleşince Türkiye’de 5 ana vejetasyon tipi hâkimdir. Bunlar Orman, Maki, Garig, Step ve Al-
zengin bir bitki türü ve bitki toplumu çeşitliliğinin oluşmasına neden olur. pin vejetasyon tipleridir. Bu vejetasyon tipleri aşağıda özetlenmiştir.
Bundan dolayı 11000’e yakın bitki taksonu doğal yayılışını Türkiye’de yapar ve bunların
%35’i de (≈3500) endemik olarak bulunur.
Orman Vejetasyonu
Bu coğrafi özelliğinden dolayı Türkiye bazı cins, seksiyon, tür ve diğer bazı taksono-
mik grupların primer ya da sekonder merkezi, yani gen merkezi olarak kabul edilir. Ülkemizde bulunan en önemli vejetasyon tiplerinin başında orman vejetasyonu
Bunlara; Isatis, Draba, Alyssium, Astragalus, Alcea, Phlomis, Salvia, Verbascum, Scro- gelir. Değişik yapı ve özellikteki orman vejetasyonu ülke alanının yaklaşık % 27’ini
phularia, Veronica, Campanula, Anthemis, Centaurea, Achillea, Allium ve Iris cinsleri oluşturur. Orman vejetasyonu, Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan flora alan-
örnek verilebilir. Odunsu yapıdaki taksonlara örnek olarak Quercus cinsine ait 17 türü larına (Davis ve diğ., 1971; Davis, 1965; Yaltırık, 1974; Anşin, 1983) göre önemli bir
örnek gösterilebilir. Bu durum Quercus cinsinin Anadolu’daki genetik zenginliğinin çeşitlilik gösterir.
göstergesidir. Bunun yanında ağaç ve yüksek boylu çalı türleri 300 civarında olup bun-
lar arasında en dikkat çeken cinsler Sorbus, Malus, Mespilus, Crataegus, Amygdalus,
Prunus, Cerasus, Cotaneaster ve Pistacia’dir. Bu durum meyve ağaçlarının gen merkez- Avrupa-Sibirya (Euro-Siberian) Flora Alanındaki Orman Vejetasyonu
inin de Anadolu olduğunu gösterir. Anadolu aynı zamanda, orman ağaçları olarak Quercus-Carpinus-Fagus Orman Alanları: Bu orman alanları, Karadeniz sahilleri
Abies, Picea, Cedrus, Juniperus, Liquidambar, Castanea cinslerinin de gen merkezi boyunca Trakya, Istranca Dağları ile Kazdağları, Uludağ ve Marmara Bölgesinde karışık
olarak gösterilebilir (Ekim, 1995 ve 1996). ormanlar oluşturur. Doğu Karadeniz Bölgesinde, Ordu İli Melet Irmağı doğusunda
Bu bitkisel çeşitliliğin içerisinde birbirleriyle etkileşim içinde olan birçok bitki ve- Kafkas florasının etkisindeki kolşik (Colchis) alt flora elementlerde artış görülür. Batı
jetasyonu vardır. Orman vejetasyonu, bunların içerisinde en önde gelen bir bitki ve- kısmında kalan bölgede Öksin (Euxine) alt flora bölgesinde Kafkas flora elementler-
jetasyondur. Orman vejetasyonu, insanlık tarihinin gelişiminden günümüze kadarki inde düşüş görülür. Öksin alt flora alanının Karadeniz’e dönük kuzey yamaçları ile
dönemde kendi biyolojik evriminin dışında insan-doğa etkileşimlerinden en fazla et- Marmara Denizi’ne kuzey kısmı dönük olan Uludağ silsilesinin kuzey yamaçlarında
kilenen bitkisel vejetasyon durumuna gelmiştir (Aksoy, 2000). 700-800 m’ye kadar yarı kurakçıl Quercus sp. ormanları ve (700) 800-1200 m arasında
nemcil Quercus-Fagus orman alanları yayılır. Önemli taksonlar Quercus petraea subsp.
Bir bölgenin bitkisel yapısı (flora) ve bu bitkisel yapının oluşturduğu toplumlar iberica, Q. p. subsp. petraea, Q. frainetto, Q. robur subsp. robur, Q. hartwissiana, Fa-
(formasyonlar) ile buna bağlı olarak oluşan bitki vejetasyonlarının sınırları, bitkilerin gus orientalis, Carpinus betulus, Carpinus orientalis, Castenea sativa, Acer campestre,
sosyolojik evrimiyle sürekli değişmekte ve buna bağlı olarak yeni bitki birlikleri oluş- A. trautvetteri, A. platanoides, A. hyrcanum, Alnus glutinosa subsp. glutinosa, Sorbus
maktadır. Bu bitkisel birimlerin kesin sınırlarını belirlemek oldukça güçtür. Çünkü bit- torminalis, Tilia tomentosa, T. rubra subsp. caucasica gibi ağaçlar hâkim olarak orman
ki formasyonlarındaki vejetasyon birimleri birbirleriyle ilişki içinde bulunmakta olup kuruluşuna katılırlar. Kolşik kesimindeki Quercus-Carpinus-Fagus ormanlarının yapısı
sürekli değişken dinamik bir yapı gösterir (Aksoy, 2000). öksin kesiminden oldukça farklıdır. Tilia tomentosa, Alnus glutinosa subsp. glutinosa,
Bu bölümde, ülkemiz doğasında bulunan vejetasyon tipleri ele alınmıştır. Vejeta- Quercus frainetto, Coryllus colurna gibi odunsu taksonlar kolşik kesimde bulunma-
syon önce “Ana Vejetasyon Tipleri” ve Özel Vejetasyon Tipleri” şeklinde ikiye ayrılmış zlar. Karadeniz ardı kesimlerde Quercus-Carpinus-Fagus toplumuna daha çok kurakçıl
ve bunlara ilişkin detaylar aşağıda verilmiştir. karakterli meşe taksonları, özellikle Quecus petraea subsp. iberica ve Q. macranthera
subsp. syspirensis katılır (Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
Fagus-Abies Orman Alanları: Karadeniz’e paralel olarak uzanan dağların 1200 m
ve üstü yükseltilerinde, bazı bölgelerinde 1800-1900 m yükseltilere kadar Fagus ori-
entalis ormanları bulunur. Orman bileşimini, oluşturan iğne yapraklı taksonlara göre
toplumsal yapısı değişir. Bu türler; Abies nordmannina subsp.nordmanniana, A.n. sub-
sp. bornmuelleriana, A.n. subsp. equi-trojani, Pinus nigra subsp. pallasiana’dır. Bun-
lardan başka Kolşik kesimde Picea orientalis ve tüm Karadeniz ardı kesimlerdeki güney
yamaçlarda Pinus sylvestris genellikle Abies ve Picea türlerinin yerini alır. Fagus orien-
talis kuzeydeki yayılışının dışında, buzul devrinde, bitki göçleriyle Anadolu çaprazı
üzerinden güney Anadolu’ya inmiştir. Amanos dağları (Hatay) ve uzantısı olarak de-
vam eden Gavur Dağları (Göksun-Andırın) bölgesinde öksin karakterli bitkilerle or-
man oluşturur (Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
Picea-Abies-Pinus Orman Alanları: Picea orientalis genellikle Abies nordmanni-
na ve Pinus sylvestris gibi iğne yapraklı ve Fagus orientalis, Acer trautvetteri gibi geniş
Ünal Akkemik
44
Akdeniz (Mediterranean) Flora Alanındaki Orman Vejetasyonu

Ege’deki Orman Vejetasyonu: Batı Anadolu’da 0-350 (400) m arasında maki ve-
jetasyonu hâkimdir. Orman alanlarında, 400-700 m yükseltiler arasında, Pinus brutia,
P. pinea ve Quercus ithaburensis subsp. macrolepis türleri saf ya da karışık halde or-
manlar oluşturur. Ege Denizi’ne dik uzanan vadiler sayesinde, Pinus brutia iç taraflara
doğru sokulur. Üst Menderes Havzası’nda (Çivril-Denizli), 1000-1300 m arasında saf
veya karaçamla karışık ormanlar oluştururlar. 700-800 m’den sonra Pinus nigra subsp.
pallasiana ormanları izlenir. Karaçam ormanları bu yükseltiden alpin kuşağa doğru
saf ormanlar oluşturur. Ege bölgesindeki yüksek dağlarda da, Sandras, Murat, Ho-
naz Dağları ve Akdağ’da Alpin kuşağındaki ağaç sınırı 1800-1900 m arasında değişir.
Bunun yanında, boylu ardıç (Juniperus excelsa), ve kokulu ardıç (J. foetidissima)
karaçamla ve meşelerle karışarak bozuk karakterli orman oluştururlar (Davis ve diğ,
1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
Ünal Akkemik
yapraklı taksonlarla orman oluşturur. Picea orientalis 1400- 1500 m ve 1800-1900 m

yükseltiler arasında bulunur. Karadeniz ardı kesimlerde, kurak güney yamaçlarda Pi-
cea orientalis yerini Pinus sylvestris’e bırakır. Bu tür, Abies ve Picea türlerinin aksine
Karadeniz’in iç kesimlerinde de orman oluşturabilir (Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973;
Yaltırık, 1974).
Ünal Akkemik
Güney Anadolu Orman Vejetasyonu: Toroslar, Güney Anadolu’da doğu-batı

doğrultusunda Akdeniz’e paralel olarak uzanır. Kıyı şeridinden ani yükselimlerle 2000
ile 3000 m üzerinde birçok yüksek tepeden oluşmuştur. Bu değişken jeolojik yapı bird-
en fazla vejetasyon birimlerinin iç içe bulunmasına neden olmuştur. Deniz seviyesin-
den yukarılara doğru çıkıldığında, 0-600 (800) m arasında maki vejetasyonu hâkim
olarak görülür. Ancak, Pinus brutia 0-1300 m arasında yayılış yapar ve 1000-1300 m ar-
asında saf ormanlar kurar. Bunun dışında genellikle maki elemanları ile birlikte yayılır.
1300 m’den sonra Cedrus libani karışık ya da saf ormanlar oluşturarak 2000 m’ye kadar
yayılır. Torosların bazı bölgelerinde Cedrus libani’nin ağaç sınırı 2300 m’ye kadar çıkar.
Bu yükseltiler arasında Abies cilicica subsp. isaurica, A. c. subsp. cilicica, Juniperus
phoenica, J. foetidissima, J. excelsa, J. drupacea, Quercus libani, Acer monspessulanum,
A. sempervirens, A. hyrcanum, Fraxinus ornus subsp. cilicica gibi ağaçlarla birlikte bu-
lunur. Cupressus sempervirens Antalya’nın batısında 400-1100 m arasında saf ya da
Pinus brutia, Quercus coccifera, Ceratonia siliqua ile karışarak orman oluşturur. Pinus
halepensis orta Torosların güneyinde Adana-Kozan arasında 0-600 m yükseltilerde,
Pistacia terebinthus, Phillyrea latifolia, Arbutus andrachne, Sytrax officinalis, Myrtus
communis, Olea europea var. sylvestris gibi maki bitkileri ile karışarak orman oluşturur
Ünal Akkemik
(Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
45
Ünal Akkemik Ünal Akkemik
(İran-Turan) Irano-Turanian Flora Alanındaki Orman Vejetasyonu İç Anadolu Bölgesindeki orman formasyonundan step karakterli bitki for-
masyonuna geçiş evreleri belirgindir. Bu geçişte antropojen etkenlerin yanında iklim
Bu flora alanı; İç Anadolu’yu Doğu Anadolu’dan ayıran, kuzey-güneybatı yönünde
yapısındaki değişikliğin de önemli etkisi vardır.
uzanan Anadolu yan hattı ile ikiye ayrılır. İç ve Doğu Anadolu’daki orman vejeta-
syonun yapısı birbirinden oldukça farklıdır. Genellikle iki bölgede de step karakterli Doğu Anadolu’daki orman vejetasyonunun yapısı; Juniperus ve yaprağını döken
vejetasyon hâkim olsa da, farklı yapıda orman vejetasyonları görülür. İç Anadolu’da Quercus türlerinden oluşan ormanların bozulması sonucu meydana gelen, çalı
karaçam, meşe ve ardıçlardan oluşan orman vejetasyonu ile iç kesimlerde step vejeta- yapısında bulunan bir vejetasyondur. Bu bölgede uzun yıllar sonucunda antropojen
syonu hâkimdir. Pinus nigra subsp. pallasiana, İç Anadolu platosunu çevreleyen kuzey etkilerden dolayı çalı yapısında eski orman vejetasyonu kalıntıları bulunur. Juniperus
Anadolu sıra dağları, batı Anadolu sıra dağları ve güney Anadolu dağlarının (Orta excelsa, J. oxycedrus, Pinus sylvestris, Quercus robur subsp. pedunculiflora, Q. petraea
Toroslar) arka kesimlerinde yayılarak stepe sokulur. Burada karaçam yer yer; Juniperus subsp. pinnnatiloba, Q. brantii, Q. macranthera subsp. syspirensis, Q. libani, Q. infec-
foetidissima, J. excelsa, J. oxycedrus, Quercus cerris, Q. pubescens, Q. infectoria subsp. toria subsp. boissieri gibi odunsu taksonlar yayılış yapar. Doğu Anadolu’nun kuzey
boissieri, Pyrus eleagnifolia, Sorbus umbellata, Cotoneaster nummalaria, Amygdalis bölgesinde, yağışça fakir kurak yetişme ortamlarında sarıçam ormanları bulunur.
orientalis, Prunus domestica subsp. insitita, Crateagus orientalis, C. monogyna, Populus Özellikle bu bölgedeki sarıçam ormanlarında antropojen etkilerden dolayı bozulmalar
tremula, Colutea cilicica, Genista tinctoria, Chamaecytisus pygmaeus, Berberis vulgaris, görülür. Doğu Anadolu’daki yüksek dağlarda (Ağrı, Nemrut vb.) 2100-2800 m arasın-
B. crataegina, Cistus laurifolius, Viburnum lantana gibi bitki türleri ile birlikte yayılış da saf ya da karışık bodur halde Populus tremula ve Betula pendula meşcereleri vardır
yapar. İç Anadolu’daki karaçam ormanlarında antropojen etkilerden dolayı regresif (Mayer ve Aksoy, 1998).
(gerileyen) bozulma evreleri görülür (Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerindeki temel farklardan biri de yükseltidir.
Aşağıdaki şemada bozulma aşamaları verilmiştir:
İki bölgeyi ayıran ve Anadolu çaprazı olarak adlandırılan doğal sınırın doğusunda
yükselti birden bire artar ve buna bağlı olarak da flora önemli bir değişiklik gösterir.
Pinus nigra ormanı Güneydoğu Anadolu bölgesinde yarı kurak dağlık alanlarda meşelerce zengin or-
manlar ve daha alçak yarı kurak dağlık alanlarda da antropojen etkiler sonucu oluşan
Quercus pubescens ormanı
orman stepi bulunur. Bölgede; Juniperus excelsa, J. oxycedrus, Quercus robur subsp.
Pyrus eleagnifolia-Prunus domestica subsp. insitita park ormanı pedunculiflora, Quercus brantii, Q. libani, Q. infectoria subsp. boissieri, Q. cerris, Sorbus
umbellata, Crateagus aronia, Cerasus microcarpa, Amygdalus communis, Amelanchier
Crataegus orientalis
integrifolia, Rhamnus kurdicus, Pictacia eurycarpa, P. khinjuk, Paliurus spina-chris-
Juniperus excelsa-J. oxycedrus çalılığı tii, Fontenansia phillyreoides, Fraxinus angustifolia subsp. syriaca, Celtis tournefortii,
Cistus laurifolius bodur çalılığı Anagyris foetida, Betula pendula gibi odunsu taksonlar yaygındır. Buradaki meşe or-
manlarının çoğu tahrip olmuş ve normal orman kuruluşundan uzak bir yapısı vardır.
Alçak bölgelerde yazları yağışsız veya az yağışlı stepten yarı çöl karakterine kadar
değişen yetişme ortamlarında Artemisia herba-alba bitkisinin oluşturduğu step vejeta-
syonu bulunur (Mayer ve Aksoy, 1998).
46
Aşağıda Türkiye’de yaygın görülen maki tipleri verilmiştir:

• Quercus coccifera makisi; 300 ile 1200 m yükseklikler arasında kırmızı renkli Ak-
deniz topraklarında, Phillyrea latifolia, Cistus creticus, Daphne sericea, Pistacia ter-
ebinthus, Arbutus andrachne, Sytrax officinalis gibi boylu çalılardan oluşur.
• Olea europea makisi; Kırmızı renkli topraklar üstünde 700-1000 m arasında
yayılır. Phillyrea latifolia, Pistacia terebinthus subsp. palaestina, Palirus spina-chris-
ti, Calicotome villosa gibi bitki türleri bulunur.
• Arbutus andrachne makisi; Akdeniz kırmızı toprağı üstünde 300-900 m arasında
yayılış gösterir. Quercus cocccifera, Phillyrea latifolia, Sytrax officinalis, Cistus cret-
icus, Rhamnus oleoides, Ostrya carpinifolia, Quercus infectoria subsp. boissieri gibi
bitki türleri bulunur.
• Ceratonia siliqua-Laurus nobilis makisi; Akdeniz kırmızı toprağı ve kırmızımsı
esmer toprak üzerinde 50-850 m arasında, Pistacia terebinthus subsp.palaestina,
Quercus cocccifera, Daphne sericea, Palirus spina-christi, Juniperus oxycedrus gibi
bitkilerin oluşturdukları vejetasyon birliğidir (Mayer ve Aksoy, 1998; Aksoy, 2000).
Genellikle Akdeniz vejetasyon tipine özgü her dem yeşil bitki türlerinin bulun-
Hulusi Yıldız
Maki Vejetasyonu
Maki, Akdeniz bölgesindeki iklim şartlarına ve yetişme ortamına uyum sağlamış,
sert yapraklı, sık dallı herdem yeşil 2 m veya daha boylu çalılardan oluşan bitki toplu-
luğuna denir. Makinin yetişme ortamı, sığ ve kurak uç yetişme ortamlarında bulunur.
Maki, Akdeniz ikliminden kaynaklanan “klimatik klimaks” yapısındadır. İklimden
kaynaklanan bu doğal klimaks bitki örtüsüne primer maki de denir. Bazı alanlarda
maki, antropojen etmenlerden dolayı orman vejetasyonunda bozulmalar sonucu
oluşan “sekonder klimaks “ yapısında da bulunabilir. Orman vejetasyonunun tahribi
sonucu oluşan maki örtüsüne de sekonder maki denir. Sekonder maki, sığ ve kurak
yetişme ortamında bulunur ((Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
Necmi Aksoy
Kötü yetişme ortamı koşullarında bulunan sekonder maki alanlarında, alanın eski
haldeki vejetasyon yapısına dönüşmesi antropojen etkinin ortadan kalkmasından son-
madığı Avrupa-Sibirya Flora bölgesinde; antropojen etkilerle çalılığa dönüşen (=şbi-
ra öncü bitkilerin oluşturduğu ön ormanla başlar. Akdeniz bölgesindeki büyük alan
lyak) karaktere sahip, Laurus nobilis ormanı bulunmaktadır. Bu orman tipinde, Buxus
bozulmaları bu şekildeki antropojen etkiler sonucunda oluşmuş, yer yer ön ormanlar
sempervirens, Laurocerassus officinalis, Ilex colchica, Juniperus oxycedrus gibi her dem
gelişmiştir.
yeşil çalı türleri bulunur. Bu maki türüne yalancı maki “ pseudo-maki” denir.
47
Garig (= Frigana) Vejetasyonu türleri geniş alanlarda step karakterli vejetasyon oluşturur. İç Anadolu stebinde; Ast-
ragalus microcephalus, Convolvulus linatus, Silene aquilis, Maribium parviflorum, Pe-
Garig; Akdeniz flora alanında, toprağın çok taşlı ve sığ olduğu, çok kurak alanlarda ganum harmala, Dianthus anatolicus, Minuartia anatolica, Teucrium polium, Polygala
antropojen etkilerle maki vejetasyonunun yerini alan, 0,5- 1 m boyunda olan bodur anatolica, Arabis caucasica, Artemisia herba-alba, Acantholiman venustum, otlatılan
çalılardan oluşur. Kurakçıl alanlarda bulunduğundan, toprak-su ilişkisini dengede alanlarda Erygnium campestre, Euphorbia macroclata, Phlomis armeniaca, Ajuga sa-
tutabilmek için bitkilerin kökleri derine inebilen kazık kök şeklinde gelişmiştir. Bit- licifolia, Onosma tauricum, Cerinthe minor, tuzcul alanlarda, Agrophyron prostrarum,
kilerin gövdelerinde dikenler ve yapraklarında ise transpirasyonu azaltıcı; yüzeylerde Polygonum maritumum, Juncus gerardi, Salsola kali, Atriplex tatarica, Limonum globu-
küçülmeler, beyaz keçemsi tüyler ve deri gibi sertleşmeler görülür. Bu bitkilerin çoğu, liferum, Salicornia herbacea, Suaeda prostrata gibi bitki türleri bulunur (Davis ve diğ,
bodur çalı (nano phanorophytes) ile çok yıllık, küçük boylu yarı odunsu yapıdadır 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
(chamaephytes). Sarcopoterium spinosum, Coriodotymus capitatum, Cistus salviifolius,
C. creticus, C. parviflrus, Satureja tymbra, Genista acanthoclada, Phlomis viscosa, Ca-
licotome villosa, Erica manipuliflora, Rosmarinus officinalis, Lavandula stoechas, Salvia
triloba, Teucrium divaricatum gibi bitkiler garig vejetasyonu elemanlarına örnek veri-
lebilir (Davis ve diğ, 1971; Zohary, 1973; Yaltırık, 1974).
Ünal Akkemik
Step Vejetasyonu
Iran-Turan flora alanı; İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu böl- Çağlar Uğurlu
gelerinin en önemli vejetasyon tipidir. Step vejetasyonunda çok yıllık, derin odunsu
köklü (chamaepyhtes) yapıda, yastık oluşturan bitkiler yaygındır. Astragalus, Acantho-
Doğu Anadolu’daki yüksek düzlükler genellikle ormansız durumdadır. Antropo-
limon, Thymus, Eryngium, Artemisia, Dianthus, Sitipa, Teucrium, Phlomis, Euphorbia
jen karakterde sekonder gelişim tipi olarak step vejetasyonu görülür. Özellikle bu ve-
jetasyon otsu bitkiler bakımdan zengindir. Başlıca türler; Dactylis glomerata, Festuca
taurica, Astragalus bicolor, Tsalpi arvense, Artemisia austriaca, Silene dichotoma, Mi-
nuartia verna, Linum austriacum, Teucrium polium, Sitipa barbata, Vicia tenuifolium,
Gypsophila elegans, Nonea pulla, Potentilla incinata, Stachys atherocalyx gibi bitki tür-
leridir (Mayer ve Aksoy, 1998).
Güneydoğu Anadolu’ da, alçak kesimlerdeki yazları yağışsız veya az yağışlı stepten
yarı çöle kadar değişen durumlarda step vejetasyonu bulunur. Çoğunlukla kirpi yastı-
ğı yapısındadır. Bölgedeki step vejetasyonu; Artemisia herba-alba, Phlomis bruguieri,
Teucrium polium, Phlomis kurdica, Astragalus lanigerus, Centauria rigida, Euphorbia
macroclada, Verbascum glomerata, Centaurea laxa, Poa sinaica, Salsola vermiculata,
Alyssum marginatum gibi bitkilerden oluşur (Mayer ve Aksoy, 1998).
Alpin Vejetasyon
Alpin vejetasyonu, yüksek dağlık kesimlerdeki orman ve ağaç sınırında 1700-1800
m’den sonra yastık çalıları ile otsu bitkilerden oluşur. Ege, Akdeniz, Doğu Anadolu ve
özellikle Doğu Karadeniz bölgesindeki yüksek dağlarda, orman sınırından dağların en
yüksek kademelerine kadar yayılır. Doğu Karadeniz bölgesinde, Juniperus communis
Ünal Akkemik
48
Longoz – Subasar Ormanları

Longoz terimi dilimize Bulgarca’dan geçmiş bir terimdir ve özellikle Trakya bölge-
sindeki İğneada Su Basar Ormanları için kullanılmaktadır. Terim Türkçe olmamakla
birlikte kullanımı yaygınlaşmış ve diğer subasar ormanlar, taşkın ormanları ve dere
kenarı ormanları içinde kullanılmaktadır (Pavlov and Dimitrov, 2002. Kavgacı, 2007,
Mattfeld, 1971. Pamay 1967).
Ünal Akkemik
subsp. nana, Vaccinium vitis-idea, Rhododendron luteum, R. simirnowii, R. caucasica,

R. ungernii, Anemone blanda, Colchicum autuminale, Veratum lobelianum, Crocus val-
licola, C. sharojani, Gagea arvensis, Primula eliator, Ajuga orientalis, Helichrysum gra-
veolens, Trifolium polyphyllum, Alchemilla caucasica, Gentinelia cacucasica gibi türler
bulunur. Ege ve Akdeniz bölgesindeki yüksek dağlık alanlarda kirpi yastığı bitkileri Ünal Akkemik
ağaç sınırından sonra subalpin karakterdeki hâkim vejetasyonu oluşturur. Acantholi-
mon, Astragalus, Acantopyhllum, Onobrichys, Ononis, Gypsophylla, Euphorbia ve Ge- Tropikal kuşağın subasar/sualtı Mangrov ormanlarının eşdeğeri olan subasar or-
nista türlerinden oluşan kirpi yastığı çalıları birliği yaygındır. Toroslardaki yüksek manlar ülkemizin bulunduğu ılıman kuşakta yok denecek kadar azdır. Ülkemiz içinde
dağlarda, alpin vejetasyon karakteristik olarak, taş döküntüsünde yetişen bitkiler, buğ- bulunduğu kuşağın en geniş subasar orman ekosistemine sahiptir. Suyun varlığı ve
daygil çayırları, yastık oluşturan bitkiler, kayalık alanda yetişen bitkiler ve su kaynağı devamlılığı bu ormanların temel sorunudur. Aynı zamanda, taban arazilerde yeralan
ve yüksek dağ göllerinde yetişen bitkilerin oluşturduğu vejetasyondur. Arabis alpina bu ekosistemlerin üzerinde kurulduğu toprağın verimliliği nedeni ile arazi kullanım
subsp. caucasica, Iberis taurica, Globularia vulgaris, Alyssum agrophyllum, Crepis tau- talebi de ayrı bir tehdit olarak algılanmaktadır. İğneada bölgesindeki longoz olarak
ricola, Chrysanthemum armenum, Inula acualis, Taraxacum primigenium gibi bitkiler bilinen subasar ormanlar ve bu ormanların çevresindeki kuru dereler boyunca yayılış
yaygındır. Doğu Anadolu’nun yüksek dağlarındaki yaylalarda, toprağı hasır gibi ör- gösteren dere kenarı (riparyan) ormanları bölgedeki sulak alan ormanlardır. İğneada
ten otsu bitkilerden oluşan bir vejetasyon hâkimdir. Özellikle Ağrı Dağı gibi yüksek ve çevresi sahip olduğu çeşitlik ve bu çeşitliliğin hassaslığından dolayı, sadece Türkiye
dağlarda, dikenli bitkiler (Alhagi pseudoalhagi), taşlık alanlarda (Artemisia), dağlık için değil, tüm Avrupa ve dünya için önemli bir bölgedir.
çayırlarda (Stipa, Scale montanum, Poa araratica gibi) değişken karakterli bitkilerden
İğneada Alüvyal-Subasar Longoz Ormanları’nın oluşum süreci, dokusu, gelişimi,
oluşan alpin vejetasyon yapısı bulunur (Mayer ve Aksoy, 1998; Aksoy, 2000).
morfolojik özellikleri, suyun mekanik etkisi, kimyasal etkisi ve biyoçeşitlilik yönün-
den özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: Denize doğru akan derelerin getirdiği alüv-
yonlar denizi doldurarak alüvyal toprağı oluşturmuştur. Subasar-alüvyal ormanların
Türkiye’nin özel vejetasyon tipleri bulunduğu her yerde karadan denize doğru sırası ile orman, dere, subasar alüvyal or-
man, sazlık/bataklık saha, göl, kıyı bandı, deniz ekosistemleri ile saha karakterize olur.
Türkiye’nin ana vejetasyon tipleri dışında, Anadolu ve Trakya, değişken jeomor-
Alüvyal ormanların bulunduğu yerlerin temel karakteristiğini yukarıdaki bileşenler
folojik yapıdan ve fitocoğrafik özelliklerinden kaynaklanan, biyolojik çeşitlilik bakı-
oluşturmaktadır.
mından zengin, nadir özel habitatları içinde barındıran vejetasyon tiplerine sahiptir.
Bunlar; Longoz ( Subasar Ormanları), Halofitik (Tuzcul), Kıyı kumulları, Kayalık ve- İğneada ve çevresindeki habitat tipleri alanın jeolojisi ve topoğrafyasına bağlı ola-
jetasyon, Riperian vejetasyon, Jipsli ( Jipsikol) alanlar ve Turbalık alanlar (Kılınç ve rak dar vadilerin şekillendirdiği meşe türlerinin hakim olduğu ormanlar, göller, ba-
Kutbay, 2004; Tuğ, 2013) olarak belirtilmiştir. taklık, dere, kumul ve deniz ekosistemlerinin yayıldığı heterojen bir yapıya sahiptir.
Ekosistem ve habitat çeşitliliği beraberinde zengin bir biyoçeşitlilik oluşturmaktadır.
49
Alanın sahip olduğu yüksek biyolojik çeşitliliğe Özhatay ve arkadaşları (2003) ta- yaklaşık olarak 2500-3000 halofit türü bulunmaktadır (Khan & Duke, 2001). Bunların
rafından dikkat çekilmiş ve önemli bitki alanlarımızdan biri olarak kabul edilmiştir. yaklaşık 700’ü Akdeniz iklim bölgesinde yayılış göstermektedir (Choukr-Allah, 1991).
Halofitler benzer familyalarda birleşerek (konvergens) evrimleşmişlerdir. Halofit bit-
Yaltırık ve Efe (1988) Trakya ve İğneada Subasar (Longoz) Ormanları vejetasyo-
nunu genel olarak incelemişlerdir. Sulak alan ve subasar ormanların ekolojik ve biyo- kiler için tuzlu ortam stres faktörü oluşturmaz. Ancak, diğer bitkiler için stresli bir
lojik açıdan sahip oldukları önem son yıllarda daha fazla anlaşılmış ve bu vejetasyon ortam olan tuzlu habitatlar gelişme ve üreme üzerinde olumsuz etkiye sahiptir. Bunlar
tipleri üzerine yapılan çalışmalarda da belirgin bir artış olmuştur. Balkanlarda ve Orta yüksek tuz konsantrasyonuna toleranslı başlıca Amaranthaceae, Potamogetonaceae,
Avrupa’da subasar orman topluluklarına ait çok fazla sayıda bitki sosyolojisi çalışması Hydrocharitaceae, Plumbaginaceae, Zygophyllaceae, Tamaricaceae, Frankeniaceae ve
bulunmaktadır. Rhizophoraceae familyalarının üyeleridir (Waisel, 1972; Yaprak & Tuğ, 2006).
İğneada Subasar Ormanlarında eğim çok düşüktür. Bu ormanların çevresinde ise
belirli bir eğimle yeryüzü şeklinde bir yükselme görülmekte ve dar dere vadilerinin şe-
killendirdiği bir arazi yapısı ortaya çıkmaktadır. Özellikle kış ve ilkbahar aylarında ya-
Kumul Vejetasyonu
ğışların artması, subasar ormanlara ulaşan dere sularının fazlalaşması, taban suyunun Kum ve kumul birbirinden ayrı düşünülemeyecek kavramlardır. Kum, çapı 0,002
yükselmesi, derelerin denize ulaştığı ve göllerin de denizle bağlantısı olan noktalarının ile 2 mm arasındaki parçacıklardan oluşan, ayrışmaya karşı dayanıklı, mineraller ba-
kısmen veya tamamen kumlarla kapanması nedeniyle dönemsel ve yöresel olarak su kımından zengin bir toprak öğesidir. Rengini kendisini oluşturan kaya parçası ve içe-
taşkınları yaşanmaktadır. Bu nedenle bu ormanlar subasar orman veya longoz olarak riğindeki maddelerden alır. Bir yerde kumul oluşabilmesi için kumulun bulunduğu
isimlendirilmektedir. yerde bir kum kaynağının olması gerekmektedir (Atay, 1972). Ancak her kumlu alan-
İğneada Longozu üzerine yapmış olduğu çalışmada Kavgacı (2007) toprağın su da, kumul oluşumu görülmez. Kumulun oluşabilmesi için bazı etmenler tarafından da
baskınına uğrama durumu ve nem içeriğine göre bitki örtüsünü ortaya koymuştur. desteklenmesi gerekmektedir. Kuraklık, rüzgârın şiddeti, topoğrafik yapı, fakir bitki
Buna göre belli zamanlarda su baskınına uğrayan alanlarda hakim olan türleri Fraxi- örtüsü, tarımsal, yapısal ve rekreasyonel çalışmaları nedeniyle insanlar ve evcil hay-
nus angustifolia, Alnus glutinosa, Carpinus betulus, Quercus robus, Ulmus laevis, U. vanlar kumul oluşumunu etkileyen etmenlerdendir (Hepcan ve Güney, 1997).
minor, Acer campestre, A. trautvetteri ve Juglans regia olarak belirlemiştir. Toprak nem
Kumullar, sınırlı yayılış gösteren endemik ve nadir türleri içeren zengin bitki ör-
içeriğinin yüksek olduğu alanlarda ise Quercus frainetto, Q. petraea, Q. cerris’e habitat
tüsüne sahip özel ekosistemlerdir. Akdeniz ve Avrupa’da yer alan kumullarla karşılaş-
özelliklerine bağlı olarak Carpinus orientalis, Fraxinus ornus ve nemin azaldığı yer-
tırıldığında, Türkiye’nin Kuzey Kumulları, bitki örtüsü ve içerdikleri endemik türlerin
lerde ise nem isteği yüksek olmayan çalı ve otsu türlerin örtüşünün yüksek olduğunu
belirtmiştir. İğneada Longozunun bitki çeşitliliği fitocoğrafik bakımdan incelendiğin- sayısı bakımından eşsizdir. Türkiye’nin kuzeyinde yer alan kumullar, Türkiye’de tehlike
de Avrupa-Sibirya fitocoğrafya bölgesine ait taksonların baskın olduğu görülmektedir altında bulunan bitki türlerinin % 8,5’ini, diğer bir deyişle, her 12 türden 1’ini barın-
(Kavgacı 2007). Avrupa Sibirya fitocoğrafya bölgesine ait taksonlara yer yer Akdeniz dırmaktadır. Bu durum, kumulların botanik açıdan ne kadar önemli olduğunu göster-
bölgesi taksonları eşlik etmektedir. Raunkiaer’in yaşam formlarına göre bir değer- mektedir (Byfield ve Özhatay, 1996). Ekim ve ark (1989) tarafından hazırlanmış olan
lendirme yapıldığında ise hemikriptofitlerin ve fanerofitlerin baskın olduğu bir bitki “Türkiye’nin Tehlike Altındaki Nadir ve Endemik Bitkileri” isimli kitapta Türkiye’de
örtüsü bulunmaktadır (Kavgacı 2007). toplam 106 tane tehlike altında bulunan takson belirtilmiştir. Listede kayıtlı olan bu
bitki türlerinden 29 tanesinin Kuzey kumulları üzerinde yetiştiği tespit edilmiştir ve
Halofitik Alanlar: Dünya üzerinde geniş ve dağınık bir yayılışa sahip olan tuz- Kuzey kumullarında yapılan çeşitli çalışmalar sonucunda bu listeye 8 tür daha ilave
lu bataklıklar dünya karasal alanının %10’unu kaplamaktadır (O’Leary and Glenn, edilmesi önerilmiştir. Listeye eklenmesi önerilen 8 bitki türü şunlardır: Anagallis mi-
1994). Türkiye’de çorak alanların oluşumu diğer kurak ve yarı-kurak ülkelerdeki tuzlu
nima, Hydrocotyle vulgaris, Kyllinga brevifolia, Trifolium omithopodioides, Matthiola
alanlarla benzerlik göstermektedir. Özellikle yetersiz drenaj nedeniyle toprak tuzlulu-
fruticulosa, çalışma alanlarında da saptanmış olan Peucedanum obtusifolium, Radiola
ğu tarım alanlarında artış göstermektedir. Türkiye’de tuzlu ve sodyumlu toprakların
linoides ve Stachys recta subsp. subcrenata’dır. Isatis arenaria ve Linum tauricum subsp.
kapladığı alan 1.515.695 hektardır (Sönmez ve ark., 1996).
bosphori dünyada doğal olarak bu bölgede yetişen taksonlardır. Doğal yayılma alan-
Topraktaki tuzun kaynağı sulama suları, yüksek yeraltı taban suları ve toprakta- larında da nesilleri tükenme tehlikesi ile karşı karşıyadır (Byfield ve Özhatay, 1996).
ki orijinal tuz birikintileridir (Sönmez, 2003). Ayrıca kış aylarında buzlanmaya karşı
yollarda yapılmakta olan tuzlama çalışmaları ve tuzlara giden yollardaki tuz kamyon-
larından dökülen tuzlar yol kenarlarında yerel tuzlanmaya neden olmaktadır. Karasal
Kayalık Vejetasyonu
tuzcul habitatlar denizel tuzcul habitatlarla karşılaştırıldığında çok daha az ilgi gör-
müştür. Karasal tuzcul habitatlar sığ yeraltı su tablosu ile karakterize edilmektedir. Hemen her yerde bulunmalarına rağmen, kayalık alanlar bu alanlarda yetişen bit-
Bazı durumlarda maruz kalınan yeraltı suyu acı veya tatlı-tuzlu göller oluşturur. Bu kilere ulaşmanın zor olması, düşük ekonomik değerleri ve genellikle düşük biyoçeşitli-
tuzluluğun oluşumu suyun kontrolsüz akıtılması, ovayı su basması veya yüzeye yakın lik nedeniyle çalışılması çok tercih edilen alanlar değildir. Biraz da bu nedenlerden
olan taban suyundan kaynaklanabilir (Abd El-Ghani, 2000). dolayı kayalık alanlar insan etkisinden uzak daha iyi korunmuş alanlar durumundadır.
Bilimsel açıdan baktığımız zaman, doğrudan bu alanları kapsayan floristik, ekolojik,
Halofit bitkiler genellikle % 0,5 veya daha fazla NaCl’ye tolerans gösteren bitkiler
ekofizyolojik, fitososyolojik çalışmaların az olması bu alanları çalışılmak ve keşfedil-
olarak kabul edilirler (Chapman, 1974). Az sayıda bitki türü tuz direnci için yapısal,
mek için çok uygun alanlar haline getirmektedir.
fenolojik, fizyolojik ve biyokimyasal mekanizmalar geliştirmişlerdir. Dünya genelinde
50
Necmi Aksoy Ünal Akkemik
Kayalık habitatlar karasal biyomların çoğunda yer almaktadır ve heterojen olma- Riparian Vejetasyon
ları topoğrafya ve vejetasyondaki çeşitliliğe bağlıdır. Kayalık alandaki vejetasyonun
Akarsular gibi karasal sulak alanlar yüksek biyoçeşitlilikte çok sayıda bitki ve hay-
floristik çeşitliğini belirleyen faktörler; 1-Üzerinde yetiştikleri kayanın özellikleri;
van türlerini barındırma kapasiteleri nedeniyle önemli ekosistemlerdir. Ayrıca, insan
kimyasal yapısı ve içeriği; 2-Kayanın içeriğine (kuartz, granit, kireçtaşı vb.) ve yerel
populasyonu için önemli bir kaynak olan suyu sağlarlar. Riparian zonlar akarsular ve
çevre koşullarına bağlı olan erozyon ve parçalanma şekli; 3-Topoğrafya ve mikroiklim-
çevrelerindeki karasal habitatlar için önemli ekotonlar (geçiş zonları)’dır. Doğal ripar-
deki varyasyonlar; 4-Bölgesel floristik yapı, paleoiklim ve tarihtir (Parolly, 2004).
ian zonlar dünya üzerindeki en çeşitli, dinamik ve karmaşık karasal habitatlardır, an-
Genel olarak kayalık alanlarda çeşitlilik ve vejetasyon örtüsü nem, kayanın stabi- cak çevresel değişikliklere karşı çok hassastırlar. Riparian zondaki büyük değişiklikler
litesi ve tohum çimlenmesi için uygun yerlerin bulunması gibi özelliklere bağlı olarak sonunda komşu habitatlardaki biyolojik komünitelerin çeşitliliğini de etkiler. Riparian
artmaktadır. Ancak endemizm kayalık alanın benzer habitatlardan izolasyonuna ve zonların kapladığı alan genellikle su seviyelerindeki dalgalanmalar ve su baskınlarına
kaya yüzeyindeki ekolojik koşulların çevredeki bitkilerin gelip yerleşmesine karşı ne bağlıdır. Bununla birlikte akarsu boyunca akarsulara organik madde girişi ve akar-
kadar bariyer oluşturduğuna bağlıdır. Kaya yüzeyleri çevrelerindeki habitatlara göre suyun fiziksel özelliklerine etki daha geniş bir alanda gerçekleşebilir ve riparian zon
düşük su tutma kapasitesi, besin azlığı, tohumların tutunma ve çimlenme zorluğu, belirlenirken bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Akarsu kenarı vejetasyonu
rüzgâra ve güneşe daha fazla maruz kalma gibi faktörlerin bir arada olması nedeniyle sadece dar bir alanı kaplayan, su seviyesindeki değişiklikler ve yüksek toprak nemi ile
çevrelerindeki vejetasyonda yetişen bitkiler için bir bariyer oluşturmaktadır. Böylece, karakterize edilen hem gerçek riparian vejetasyonu hem de akarsuyu etkileyen daha
kayalık alanlar genellikle çok özelleşmiş bir vejetasyona sahip olurlar. Bazı bitki gru- geniş bir vejetasyon bandından oluşur.
pları bu ekosistemlerde hayatta kalmalarını sağlayacak şekilde özelleşme veya pre-ad-
Akarsu kenarı vejetasyonunun akarsu ekosistemlerinin üzerinde önemli bir
aptasyonlar göstermektedirler; kurumuş yaprakları yeniden suyla canlandırmak
kontrol fonksiyonu vardır. Bu etkiler; 1-Allokton organik madde sağlamak (yaprak
(Cyperaceae, Velloziaceae vb.); kurak ve fakir habitatlara yerleşmelerini sağlayan su
döküntüleri ve karasal omurgasızlar dahil), 2-Akarsuya ulaşan besin ve kirleticileri
depo eden yaprak, bulb veya hava kökleri oluşturmaktadırlar (Orchidaceae, Brome-
filtrelemek (su kimyasını değiştmek), 3-Nehir kenarlarının stabilizasyonuna yardım
liaceae, Velloziaceae, Cyperaceae, Cactaceae.. vb.), (Torres Ribeiro, ve diğ., 2007).
etmek ve 4-Su sıcaklığını ve ışığını (aydınlığını) gölgeleme yaparak etkilemektir.
Bütün bu etkiler ayrıca akıntı içi primer üretim ve sistemdeki ototrofi ve heterotrofi
arasındaki denge üzerinde de doğrudan etkiye sahiptir. Riparian vejetasyonun küçük
su akıntıları üzerindeki etkisi büyük su akıntıları üzerindeki etkisinden fazladır (Hick-
ey & Doran 2004).
51
Jipsikol Vejetasyonu
Ülkemizdeki biyoçeşitlilik zenginliğinin bir diğer nedeni de toprak koşullarının
çok çeşitli olmasıdır. Jipsli topraklar bu çeşitliliğin önemli bir bileşenidir ve endemik
türlerin yoğun olduğu önemli endemizim merkezlerinden ve önemli bitki alanların-
dandır. Değişen toprak koşullarına adaptasyon bitkilerin farklılaşması, türleşmesi ile
sonuçlanan bir süreçtir.
Jipsli topraklar kurak ve yarı kurak iklimlerin etkisi altındaki alanlarda karşımıza
çıkmaktadır. Jips (CaSO4.2H2O) (alçıtaşı) suda kolay çözünen yumuşak bir mineraldir.
Jips yatakları sularda bulunan çözünmüş kireç, tuz ve silis gibi minerallerin herhangi
bir nedenle çökelmesi sonucunda oluşan kimyasal tortul kayalardır. Suyun buhar-
laşması sonucunda jips çöker. Jipsli topraklar ana materyalin etkin olduğu intrazonal
topraklardır. İntrazonal topraklardan halomorfik topraklar altında sınıflandırılır.
Jipsli toprak bünyesinde %2’den fazla jips içeren toprak olarak tanımlanır. Jipsli
kayalarda kristal, CaSO4.2H2O (2 sulu kalsiyum sülfat) veya anhidrit (CaSO4) şeklinde
bulunurlar. Su ile temasına göre anhidrit ve CaSO4.2H2O arasında sürekli dönüşüm
olur. Birkaç yüz metre derinlere gömülmelerde jips suyunu kaybederek anhidrite, der-
inlerdeki anhidritlerde yükselmelerle yüzeye yakın konumlara geldiğinde bünyelerine
su alarak jipse dönüşür. Kristalin halde bulunmayan jipsli kaya formu su mermeridir.
Jipsli alanlara Türkiye’nin yaklaşık %0,5’ini kaplar (Boyadgiev, 1976) ve bunun
büyük kısmı Sivas çevresindedir (Alagöz, 1967). Jipsli topraklar 600-1700 m’ler ar-
asında kurak ve yarı-kurak soğuk ve çok soğuk Akdeniz ikliminin etkisi altındadır.
Eğim %30’a ulaşır. Genel örtüş %40 veya %60-70 arasındadır. Yıllık ortalama yağış
400 mm’nin altındadır. Yıllık ortalama sıcaklık 8-12 °C arasında değişir. Ülkemizde
Ünal Akkemik jipsli topraklar; Sivas, Erzincan, Kayseri, Malatya (Darende, Gürün) Ankara (Ayaş,
Beypazarı, Polatlı Acıkır), Eskişehir (Sivrihisar), Afyon (Emirdağ), Çankırı-Çorum
Riparian vejetasyonu ayrıca nehir yatakları ve banklarının akarsu ve nehirlerde arasında yaygındır. Bu alanlar dışında jipsli topraklar lokal olarak Denizli, Çanak-
su erozyonu ve baraj oluşturmasına (devrilen ağaç ve düşen dallar, atıklar, organik kale-Ezine ve Trakya’da yayılış göstermektedir.
madde vs.) dirençlerini kanal yapısı ve boyutunu etkileyerek değiştirmesi nedeniyle de
önemlidir. Son olarak, akuatik riparian flora ve vejetasyon uzun zamandan beri nehir Türkiye’de jipsli topraklar üzerinde yayılış gösteren en zengin 10 familya Asterace-
sınıflandırmalarında bir bileşen olarak kullanılmaktadır. Akuatik vejetasyonun olig- ae, Fabaceae, Lamiaceae, Brassicaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Liliaceae, Apiaceae,
otrofik ve mezotrofik nehirlerde genellikle fakir olması nedeniyle bank vejetasyonu Boraginaceae ve Scrophulariaceae’dir. Bu familyaların jipsli topraklarda bulunan to-
akarsuların sınıflandırılmasında daha etkin olabilir. Dünya genelinde en az bozulmuş plam türlere oranı % 71,78’dir. Geri kalan 60 familyaya dağılmış türlerin oranı ise %
riparian zonlarda ağaçlar baskındır. Yerel riparian ormanlar nehir su yatağında edafik 28,22’dir. Türkiye’de jipsli topraklar üzerinde 70 familyaya ait 350 cins, 1035 tür ve tür
klimaks oluşturur ve zonlaşma göstermeyen vejetasyona örnektir. Riparian ormanlar altı takson tespit edilmiştir (Hamzaoğlu ve Aydoğdu, 1993; Civelek, 1994; Akpulat ve
hem sucul hem de karasal türleri barındırmaları nedeniyle yüksek biyoçeşitliliğe sa- Çelik, 2005).
hiptirler. Riparian zonlar gibi değişen arazi kullanımı, tarım ve ormancılık faaliyetler-
inden çok etkilenirler (Naiman & Decamps , 1997).
Turbalık Vejetasyonu
Birçok çalışma, riparian ekosistemlerin karasal ve sucul sistemleri birbirine
bağlamaları nedeniyle önemli biyoçeşitlilik merkezleri olduğuna dikkat çekmekte- Bir yerde turbalık oluşabilmesi için yağışın çok, buharlaşma ve akıntının az olması
dir. Bununla birlikte, özellikle endüstrileşmiş ülkelerde insanların kullanımı ve nehir gerekir. Böyle yerlerde bol miktarda su birikeceğinden toprak daima ıslak, havalanma
alanlarının değiştirilmesi bu ekosistemlerde ciddi kayıplara neden olmaktadır. Ne- ve bakteri faaliyeti ise çok azdır. Ölen bitki artıkları, oksijen eksikliği ve düşük çevre
hir yatağı erozyonu ve riparian habitatı ve türlerinin kaybı bu endüstrileşmenin en sıcaklığı nedeniyle çok yavaş bir çürümeye maruz kalırlar. Sonuç olarak turba adı
önemli sonuçlarıdır. Son yıllarda bu sulak alanların restorasyonu Avrupa’da önemli verilen ayrışmamış yosun ve yüksek bitki parçalarından oluşan bir yapı meydana ge-
bir konu olmuş ve Avrupa Birliği ve Su Çerçevesi Direktifleri ile bu konuda çalışma- lir. Turbalık alanlarda ayrışma çok yavaş olduğundan bitki artıklarının gözle görülüp
lar geliştirilmiştir. 1991-1998 yılları arasında akarsu restorasyon çalışmalarının sayısı teşhis edilmesi mümkündür (Karamanoğlu, 1951; Kayacık, 1956).
70’den 206’ya çıkmıştır. Abiyotik habitat koşullarının yeniden sağlanması riparian Turbalık oluşumu, su bolluğuna bağlı olduğundan turbalık alanlara göl ke-
türlerinin geri dönüşü ile sonuçlanmaktadır. Restorasyon çalışmalarının artmasına narlarındaki bataklıklarda, durgun denecek kadar yavaş akan akarsu kenarlarında ve
karşın bu çalışmaların riparian habitat ve türleri üzerindeki pozitif veya negatif etkileri ıslak vadi tabanlarında rastlanır. Turbalık oluşumunda yıllık yağışın yüksek olması
ile ilgili çok az bilimsel çalışma yapılmıştır. ve yağışın mevsimlere az çok eşit dağılmış olması da etkilidir. Bu nedenle oseyan-
52
ik iklimin görüldüğü çok sayıda göl ve bataklığın bulunduğu kuzey ve batı Avrupa pens, Salix lanata), yaprak yüzeyinin mum tabakası ile kaplanması (Vaccinium uligino-
ülkelerinde karakteristik turbalıklar bulunmaktadır. Turbalıkların oluşumunda tabanı sum), bazılarında yaprak epidermis hücrelerinin kalın bir zarla örtülmesi ve üzerinde
oluşturan su geçirmez toprak veya kaya tabakalarının kimyasal özellikleri ve biriken kalın bir kutin tabakası oluşması (Andromeda polifolia, Vaccinium oxycoccus, Carex
suyun içerdiği besin tuzları oluşan turbalığın tipi üzerinde etken faktörlerdir. Buna panecea), stomalar içeri gömülmesi ve bazılarında yaprakların küçülmüş veya körelmiş
göre turbalıklar 2 ana grupta incelenir (Karamanoğlu, 1951; Kayacık, 1956). olmasıdır (Equisetum limosum, Scirpus caespitosum, Eriophorum vaginatum, Carex ve
Juncus türleri).
1. Düz Turbalık veya Çayır Turbalığı: Besin tuzları bakımından özellikle asid-
itenin az olduğu ortamlarda ve kireç bakımından zengin su ve topraklarda yetişen Yüksek Turbalıkların odunsu florası kurumuş kısımlarda bulunur ve Vaccinium
bitkilerin oluşturduğu turbalığa “Düz turbalık” veya “Çayır turbalığı” denir. Bu tip uluginosum, V. vitis-idea, Myrica gale, Ledum gale, L. palustre ve Rubus chamaemorus
turbalıkların oluşumunda esas etken edafik faktörler, ikincil faktörler ise iklim koşul- gibi türlerden oluşur. Daha kurak yerlerde ise Calluna vulgaris, Vaccinium myrtillus,
larıdır. Bu tip turbalıkların başlıca bitkileri Hyphum sp. ve Carex sp.’dir. Burada yosun- likenlerden Cladonia, Cetraria sp. bulunur. Yüksek turbalıklarda nadiren ağaçlar da ye-
lar su hizasında, hatta bazı kesimlerde suyun biraz altında yetişirler. Turbalığın üstü rleşir. Ancak bunlar çok iyi gelişme gösteremezler. Pinus sylvestris, P. mugo, Picea abies,
su yüzeyine uygun olarak düzdür. Düz turbalıklar üç yerde oluşabilir. Bunlar; 1-Sığ Betula pendula, B. nana yüksek turbalıklarda gelişim gösteren ağaçlardır.
göller, göl koyları ve durgun dere yatakları; 2-Fazla nemli ve taban suyu bulunan yerl-
Türkiye’deki Turbalıklar: 3-20 metre arasında değişen kalınlıklarda küçük
erde; 3-Fazla yüzey suyu bulunduğundan çok ıslak olan dağ etekleridir (Karamanoğlu,
oluşumlar halinde bulunan ve kuzey yarıküre turbalıklarının güney ucunu oluşturan
1951).
turbalıklar çok nadir doğal yaşam ortamlarıdır. Türkiye’deki nadir turbalık alanlar, yak-
Bu tip turbalıkların oluşumunu şu şekilde gerçekleşebilir: Hiçbir bitkinin bulunacak olarak ve çiçek yetiştiriciliğinde kullanılmak üzere turba çıkarımı, tarım arazisi
madığı bir göle yer altı suları ile besin maddeleri, derelerle çakıl, kum ve kil taşınır. elde etmek için kurutulmaları, fidan yetiştiriciliğinde kullanılmaları ve ağaçlandırılma-
Mineral maddeler gölün dibine çökerek burada hayvan artıkları, çürümüş hayvan ları nedeniyle yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır, (Ayan, 1998). Bu konuda zaman
vücutları ölmüş plankton, silis ve kireç tortuları humus bakımından zengin çamur ile kaybetmeden gerekli önlemler alınmazsa bu nadir doğal yaşam ortamlarının yanı sıra,
birbirine karışmaktadır. Bu çamur su bitkilerinin gelişimi için çok uygun bir ortam yalnızca bu alanlar üzerinde yaşayan bitki ve hayvan türleriyle birlikte, günümüzden
sağlar. Zamanla gölde bitki varlığı artar, toprak tortuları içindeki organik maddeler, dünya ve insanlık tarihine açılan bir pencerenin de tamamen yok olması söz konu-
mineral olanlara oranla artmaya başlar ve kokuşmuş çamur turbaya benzer bir yapı ka- sudur. Araştırmalar, Türkiye’de turbalıkların yaklaşık %87 oranında bozulduğunu ve
zanmaya başlar. Göl su seviyesi hizasına kadar dolunca kıyıdaki bitkiler gölün ortaları- toplam turbalık alanın yaklaşık 24.000 hektardan 3000 hektara düştüğünü gösterme-
na doğru ilerlemeye başlar ve sonuçta suyu bol bir tür çayırlık oluşur. Bu şekilde oluşan ktedir. Ülkemizde turbalıklar, Yeniçağa, Yeşilırmak Deltası, Trabzon-Ağaçbaşı Yaylası,
turbalıklar “Düz Turbalık” olarak adlandırılır. Üzerinde yüründüğü zaman çökmelerin Abant Gölü ve Yukarı Gerede Çayı civarında bulunmaktadır. Bu turbalıklarla ilgili
oluştuğu bir yapıdadır. Zaman içerisinde turbalık sıkışıp bataklık sertleştikçe üzerinde çalışmalar maalesef çok fazla değildir. Özellikle bu özel yaşam alanlarının flora ve fau-
yürünür bir yapı kazanır ve bu durumda “düz turbalık” oluşumu tamamlanmış kabul nası üzerine çalışma yok denecek kadar azdır. Yapılan çalışmalar daha çok bu alan-
edilir. ların ıslahı veya bu alanlardan turba elde edilmesi ile ilgili konularda yoğunlaşmıştır (
Çolak ve Günay, 2011).
Düz turbalıklar ülkemizde kuzey, güney ve batı Anadolu’da göl, nehir ve dere ke-
narlarında, kaynak sularının biriktiği düzlüklerde oluşur. Hâkim türler genellikle Hyp-
num ve Carex türleridir. Düz Turbalıkların floristik yapısı; Hypnum sp., Carex disticha,
C. elata, C. inflata, C. vesicaria, C. acutiformis, C. riparia, Schoenoplectus lacustris, Scir-
pus sylvaticus, Juncus rubnodulusus, Phalaris arundinaceae, Glyceria plicata, Molinia
coeruleai, Nymphae sp., Nymphoxanthus sp., Equisetum palustre, E. limosum ve karayo-
sunları. Bunların yanı sıra Alnus incana, A. glutinosa ve birçok Salix sp. türleri de düz
turbalıklar üzerinde bulunabilir.
2. Yüksek Turbalıklar: Besin tuzları, su ve kireç bakımından fakir genellikle silisli
araziler üzerinde gelişen bitkilerin oluşturduğu turbalığa “Yüksek Turbalık” denir. Bu
tip turbalıkların oluşumunda edafik faktörlerden çok özellikle yüksek nispi nem, bol
yağış ve sis koşullarının hâkim olduğu, buharlaşmanın az olduğu düşük sıcaklıkların
görüldüğü belli bir iklim etkindir. Daha çok kuzey yarımkürede ılıman ve soğuk
bölgelerde oluşurlar. Önemli ekolojik özelliklerinden biri de suyun pH’ıdır. Yüksek
Turbalıklar asidik özelliktedir ve pH 5’den düşüktür. Asidite nedeniyle ağaç gelişimi
görülmez nadiren görülen ağaçlar ise cüce kalırlar.
Yüksek turbalıklarda çok az sayıda çiçekli bitki yetişir. Bu bitkilerde besin azlığı ve
yüksek asiditeye uyum sağlamak zorundadırlar. Ayrıca alanda yoğun olarak bulunan
Sphagnum’larla birlikte ve onlar kadar hızlı büyüme özelliğinde olmak zorundadırlar.
Çoğunlukla kseromorf yapıdadırlar, kurak bölge bitkilerine benzer kseromorf adapta-
syonlar geliştirirler. Bunlar; yapraklarda yoğun tüy oluşumu (Ledum palustre, Salix re-
53
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B i t kil e r i n G e n e l M o r fo l o j i k Ya p ı s ı
Ünal Akkemik, Hatice Yılmaz
Bitki gruplandırmaları ve teşhisleri genel olarak morfolojik yapıya dayanarak ◊ Odunsu Bitkiler: Hücre çeperlerine selülozdan başka lignin mad-
yapılmaktadır. Her ne kadar son yıllarda genetik analizler bitki sınıflandırmalarında desi de dolan (hücre çeperleri odunlaşan) uzun ömürlü bitkilerdir.
önemli bir yere sahip olmaya başlasa da, bu kitap kapsamında klasik yöntem olan
morfolojiye dayalı çalışmalar esas alınmıştır. Bu bölümde, bitkilerin teşhisi için Yapılarına Göre Bitkiler:
önemli olan morfolojik özellikleri ana hatlarıyla açıklanmıştır.
• Otsu Bitkiler: Gövdesi odunlaşmamış, ömürleri kısa olan bitkilerdir.
Bitki: Hücre çeperleri selülozdan oluşan, kök ve gövdesi olan, kökleriyle toprağa
• Odunsu Bitkiler: Tüm gövde ve dalları odunlaşmış, uzun ömürlü
bağlı, fotosentez yaparak kendi besinini kendi üretebilen, bir-iki ya da uzun yıllar
bitkilerdir.
yaşayabilen, değişik yaş, boy ve çaplara ulaşabilen otsu ya da odunsu canlılardır.
• Ağaçlar: Büyüme enerjisi en fazla tepe tomurcuğunda olduğundan
Bitkiler yaşam süreleri ve yapılarına göre gruplara ayrılmaktadır.
genelikle tek tepeli ve tek gövdeli bir yapı oluşturan, büyümesiyle en az 10
cm çapa ve en az 5 m boya ulaşan odunsu bitkilerdir.
Yaşam Sürelerine Göre Bitkiler:
• Çalılar: Büyüme enerjisi en fazla yan tomurcuklarda olduğundan
• Tek yıllık bitkiler (Otsu bitkiler): Gelişimlerini bir vejetasyon dönemi genelikle çok gövdeli bir yapı oluşturan, büyümesiyle en fazla 10 cm çapa
içinde tamamlayan ve uygun olmayan mevsimi toprak altında tohum ve en fazla 5 m boya ulaşan odunsu bitkilerdir.
olarak geçiren bitkilerdir (Therophyt’ler)
• Yarı çalılar: Gövdenin alt kısımları odunlaşmış ve üst kısımları
• İki yıllık bitkiler (Otsu bitkiler): Gelişimlerini iki yılda tamamlayan otsu odunlaşamamış olan genellikle çalılara göre daha kısa ömürlü bitkilerdir.
bitkilerdir.
• Sarılıcı odunsu bitkiler: Tek başına ayakta duramayan ve bir dayanağa
• Çok yıllık bitkiler (Otsu ve odunsu bitkiler): İlk çiçeklenmeden sonra tutunarak yüksek boylara ulaşabilen (10-15 m) odunsu bitkilerdir.
ölmeyen, gelişimlerini üç veya daha uzun yıllar sürdüren ve otsu ya da
Odunsu bitkiler; bu kitap kapsamında ele alınan ağaç, çalı yarı-çalı ve sarılıcı
odunsu yapıda olan bitkilerdir. Çok yıllık bitkiler otsu ve odunsu olarak
odunsu formda bitkilerdir. Tüm ağaç, çalı, yarı çalı ve sarılıcı odunsu bitkiler
ikiye ayrılır.
kök, gövde, yaprak, çiçek, tohum, meyve gibi organlardan oluşur. Bunlar farklı
◊ Çok yıllık otsu bitkiler: Çiçekli sürgünleri her vejetasyon döne- türlere göre farklı özellikler gösterirler ve bitkileri ayırt etmede bu özelliklerinden
mi sonunda ölen, uygun olmayan mevsimi toprak altında, toprak yararlanılır. Aşağıda bu bitkilerin tanımda önemli olan morfolojik özellikle
seviyesinde ya da biraz üzerinde geçiren ve üç yıl veya daha uzun verilmiştir.
ömürlü olan otsu bitkilerdir.
a b
c
a) ağaç, b) çalı, c) yarıçalı, d) sarılıcı odunsu bitkiler Ünal Akkemik

54
Ünal Akkemik
Kök Bu kök sistemine “yürek kök” denmektedir. Yürek kök oluşturan bazı orman
ağaçları Fagus, Acer, Ulmus, Alnus ve Betula cinsleri yürek kök oluştururlar.
Kök; bitkilerin en önemli bölümlerinden biri olup, (1) bitkiyi toprağa bağlayan
ve (2) toprakta erimiş halde bulunan besin maddelerini suyla birlikte gövdeye 3. Picea ve Populus gibi bazı ağaçlarda da, ana kök hiç gelişmez ve yan kökler
gönderen kısımlarıdır. Kök toprak altında geliştiğinden, çok düzensiz ve karmaşık toprak yüzeyine yakın bir şekilde uzama yaparlar. Bu kök tipine de “yayvan
bir yapı oluşturmaktadır. Doğada, zaman zaman istisnaları olsa da, odunsu bitki kök” denmektedir.
köklerinin odunlaşmış olan ve taşıyıcı görevi yapan kısımları üç değişik özellik 4. Çalılar ise genellikle yüzeye yakın yayvan bir kök sistemi oluşturmaktadır.
(kök sistemi) göstermektedir. Kök sistemlerinin oluşumunda her ne kadar çevresel
faktörler etkili olsa da, genetik yapının da büyük önemi bulunmaktadır: Ağaç türlerinin genetik yapılarına özgü olan bu kök sistemi oluşturma
özelliği, dış faktörlerin etkisi altında gerçekleşmektedir. Aslında yürek kök yapan
1. Bazı ağaçlarda ana kök çok gelişmiş derine giden ve “kazık kök” olarak kızılağaçların bazı uygun yetişme yerlerinde meşeler gibi derine giden kazık kök
adlandırılan bir yapı oluşturmuştur. Örneğin Pinus, Abies ve Quercus’larda yaptıkları görülür. Uygun olmayan toprak koşullarında da yayvan kök yaparlar.
kök sistemi çoğunlukla kazık kök şeklindedir. Normal toprak koşullarında Kök sistemi oluşmasında toprak derinliği, toprak tipi ve su durumu en önemli
kazık kök oluşturan bu ağaçlar, sığ veya altta çok sert bir kil tabakasının faktörlerdir. Kazık kök yapan ağaçlar, genellikle kumlu-balçıklı ve derin topraklarda
olduğu topraklarda, kazık kök yapısından uzaklaşmaktadır (Aytuğ, 1984). bu özelliklerini yansıtırlarken, sığ ve ağır killi topraklarda, kazık kök yapamazlar.
2. Bazı ağaçlarda ana kök fazla gelişmez ve yan kökler toprağa eğimli bir Doğada kök sistemlerini tam olarak görmek çoğunlukla pek mümkün değildir.
şekilde girerler. Yan köklerde derinlere gider ve oldukça kuvvetli gelişirler.
Ağaç ve çalıların oluşturduğu kök sistemleri. Palmiyeler gibi monokotil odunsu bitkiler bu üç kök sistemi dışında
saçak kök oluştururlar

Kazık kök(sol) ve yürek kök (sağ) sistemlerine birer örnek
55
Gövde Kabuk
Bitkilerin çimlenen bir tohumundan toprak üstüne çıkan, büyüme ve gelişmesiyle Gövdenin bitki tanıma açısından önemli kısımlarından birini kabuklar
belirli bir boy, çap ve yapıya ulaşan; üzerinde dallar, yapraklar ve generatif organları oluşturur. Kabukların çatlaklı olup olmaması, çatlakların şekilleri, derinlikleri gibi
taşıyan bitki kısmına “gövde” denir. “Gövdecik” ise çimlenen küçük bir fideciğin özellikler bazı ağaçların tanınmasını sağlar.
toprak üstünde veya altında kalan çenek yapraklarının(kotiledonlarının) yukarı
Bazı ağaçlarda (kayın, gürgen, çitlembik gibi) kabuk ağacın ömrü boyunca
kısımlarıdır (Aytuğ, 1984).
çatlamaz. Bu tür ağaçlarda kabuklar ince olup kabuk kambiyumu daha çok çevresel
a b
c d
Değişik kabuk örnekleri: a) boyuna hafif ve sığ çatlaklı, b) boyuna çatlaklı, c) boyuna derin çatlaklı ve d) çatlaksız
56
bölünme yapar ve gövde kalınlaşmasına paralel olarak çepeçevre kabuğun da Ağaç ve Çalıların Genel Görünüşü (Habitus)
oluşmasını sağlayarak çatlaksız bir kabuk oluşumunu sağlar. Buna karşın çoğu
ağaçta (meşe, karaağaç, akçaağaç, dişbudak, çam gibi) kabuk boyuna çatlaklıdır. Ağaç ve çalıların genel görünüşleri büyük değişkenlik gösterir. Çalılar genellikle
Bu tür ağaçlarda kabuk daha kalındır. Kabuk kambiyumu, çatlaklar arasında kalan yuvarlak veya dağınık tepeli bir yapı geliştirirler ya da yerde sürünücü bodur
kısımlarda daha fazla dışarıya doğru bölünmeler yapar ve daha kalın ve çatlaklı bir formlar oluştururlar.
yapının oluşmasını sağlar. Çınar gibi bazı ağaçlarda da kabuk levhalar halinde çatlar Ağaçlar da, dar ya da geniş tepeli, dik ya da sarkık dallı, gövdeye dik dallı gibi
ve genellikle ince kabukludur. değişik tepe yapıları geliştirirler. Bu yapıları, odunsu bitkileri tanımada yardımcı
a
b
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz Ünal Akkemik
Değişik genel görünüş (habitus) özellikleri: a) önde piramidal, ortada bodur ve hemen arkada normal formlu üç
odunsu bitki, b)sarkık dallı form ve c) normal çalı formu
57
olur. Örneğin salkım söğütlerin sarkık dalları, fıstık çamlarının şemsiye şeklindeki
tepe yapısı bu ağaçları uzaktan dahi tanımayı olanaklı kılar.
Ağaç ve çalıların genel görünüşleri, iki grup arasındaki en önemli ayrımdır.
Ağaçlar tek tepeli bir yapı geliştirirken çalılar dipten çok gövdeli bir tepe
oluştururlar.
Sürgün
Sürgün; “genel olarak bir yaprağın koltuğunda bulunan tomurcuktan çıkan,
üzerinde vejetatif veya generatif organları ya da hem vejetatif hem de generatif
organları taşıyan bitki kısımları” olarak tanımlanabilir (Aytuğ, 1984).
Tomurcuklardan oluşan bu sürgünler, vejetasyon dönemi boyunca Ünal Akkemik
büyümelerini ve uzamalarını yaparlar; üzerlerinde yeni tomurcuklar meydana Uzun sürgün ve üzerinde çok sayıda yaprağın birlikte çıktığı kısa sürgünler
geldikten sonra dinlenme dönemine girerler. Sürgünler büyüme dönemlerinde (sol), yaprakların tek tek çıktığı uzun sürgün (sağ)
almış oldukları uzunluklarını ağacın ömrü boyunca korurlar; yeniden uzamazlar;
buna karşın, yaşadıkları sürece kalınlaşırlar. Kalınlaşma sürgünlerin oluştukları ilk
vejetasyon döneminde de az veya çok gerçekleşir. Gymnospermlerin uzun sürgünleri üzerinde yapraklar teker teker yer almışken,
kısa sürgünleri üzerinde en az iki olmak üzere birçoğu bir arada bulunur. Örneğin
Bütün ağaç ve çalıların ana yapısını oluşturan sürgünler uzun sürgünlerdir. çamlarda kısa sürgünlerden çıkan yaprak sayısı sabit olup 2, 3 ya da 5’tir. Sedirlerde
Bazı ağaç ve çalılarda uzun sürgünler üzerinde kısa sürgünler de vardır. Uzun ise 10-35 iğne yaprak kısa sürgünün tepesinden bir arada çıkar.
sürgünler, tomurcukları belirgin internodlarla ayrılabilen, ağacın gövde ve
dallarının boy büyümesini sağlayan sürgünlerdir. Bunlar uzun ömürlüdürler ve Bir sürgünün uzun sürgün mü yoksa kısa sürgün mü olduğunu anlamak için
ağacın ömrü boyunca ağaç üzerinde kalabilirler. Uzun sürgünlerin uçları birçok boylanması ve yapraklarına bakmak gereklidir. Yapraklar tek tek çıkıyorsa uzun
odunsu bitkide dikenlidir. Örneğin Rhamnus. sürgün, birçoğu bir arada çıkıyorsa kısa sürgündür.
Kısa sürgünlerin varlığı bazı taksonları tanımada kullanılan önemli bir
özelliktir. Kısa sürgünü olan ağaçlarda, kısa sürgünler yaprak ve çiçek sayısını
artırır. Çiçekler, yalnız kısa sürgünler üzerinde değil, uzun sürgünler üzerinde,
hatta ağacın kalın dalları ve gövdesinde de bulunabilir. Akdeniz ikliminin bir ağacı
olan Cercis siliquastrum (Erguvan) gövdesinde ve uzun sürgünleri üzerinde açan
çiçekleriyle dikkati çeker. Erguvan ağacında görülen bu gövdede ve uzun sürgünler
üzerinde çiçek açma olayına “Cauliflora” denmektedir (Bu tanımda Caulia: gövde,
florea: çiçek açma anlamına gelmektedir) (Aytuğ, 1984).
Kısa sürgünler bazı bitkilerde dikene dönüşürler. Örneğin; Crataegus,
Prunus spinosa, Pyrus communis’in dikenleri kısa sürgünlerin değişime uğramış
şekilleridir.
Ünal Akkemik
İnternodları milimetre ile ifade edilebilen, fazla uzamayan, dallanmayan ve kısa

ömürlü sürgünlere de kısa sürgün denir. Kısa sürgünler sadece Angiospermlere
özgü oluşumlar değildir. Gymnospermlerden de kısa sürgünleri olanlar vardır; Tomurcuk çeşitleri (Yaltırık, 1991): a) gizli tomurcuk, b) çıplak (pulsuz) tomurcuk, c) tek
örneğin, Ginkgo, Larix, Cedrus, Pinus gibi. pullu tomurcuk, d) iki pullu tomurcuk, e) az sayıda pullu tomurcuk, f-g) çok pullu tomur-
cuk, h) saplı ve çok pullu tomurcuk
58
Tomurcuk Tomurcukları örten pulların sayısı, bitkilerin cinslerine göre değişir. Bir
kayın tomurcuğunda 20-24, ladin tomurcuğunda 90, sarıçam tomurcuğunda
Odunsu bitkilerin köklerinden başka kısımlarında bulunan, oluştukları yılı 100, Avusturya karaçamında 350 pul sayılmıştır. Söğüt ve çınar cinslerinde tek,
izleyen yıl içerisinde belirli bir boy büyümesi sağlayan, sürgünleri ya da generatif kızılağaçta 2, ıhlamurda 2-3, gürgen, meşe ve karaağaçlarda ise çok sayıda pul
organları meydana getiren bitki kısımlarına tomuruk denir (Aytuğ, 1984). vardır. Böylece tomurcuk pullarının sayısı, ağaç cinslerini ve türlerini tanımaya
Sürgünler üzerinde özellikle yaprakların koltuğunda yer alırlar. yarar (Aytuğ, 1984).
Türlerin büyük bir çoğunluğunda tomurcukları örten pullar bulunur. Pullar; Tomurcuk pullarının tomurcuk üzerindeki konumları ve dizilişleri de farklı
tomurcukları dış etkilerden korurlar ve böcek, kuş ve diğer hayvanların yemelerini farklıdır. Bazı tomurcuklarda pullar iki sıralı diziliştedir; örnek karaağaç cinsi.
önlerler. Tomurcuk pulları aynı zamanda, genç sürgünü yani, sürgün taslağını Kayın ve meşelerde tomurcuk pullarının tomurcuk üzerindeki dizilişleri çok
sonbahardan ilkbahara, tomurcukların açılmasına kadar olan süre boyunca sıralıdır. Çınarlarda tomurcuk pulları tektir ve tomurcuğu külah gibi kapatmıştır.
kötü iklim koşullarında da korurlar. İlkbaharda tomurcuklar açılıp uzamaya
başladığında, tomurcuk pulları da sürgün taslağıyla birlikte biraz uzarlar. Fakat Tomurcuklar bazı cinslerde sürgünlere yatık, bazılarında açı yapmış, bazılarında
daha sonra dökülürler. Bu pullar aynı zamanda türlerin morfolojik açıdan da büyük, bazılarında da küçük, küt ya da sivri uçlu, yapışkan ya da değildir. Bütün bu
tanınmasına yardımcı olurlar. tomurcuk özellikleri birkilerin tanınmasına yardımcı olur.
Bazı bitkilerde tomurcuklar pullarla örtülü değildir; sadece, yalnız yaprak Tomurcuklarla ilgili en önemli ve angiospermleri tanımada kullanılan temel
taslaklarıyla örtülmüştür; böyle, pullarla örtülmemiş olan tomurcuklara “çıplak özelliklerden biri “Tomurcuk dizilişidir”. Tomurcukların sürgün üzerindeki
tomurcuk” denir (Frangula alnus, Viburnum lantana, Pterocarya fraxinifolia gibi dizilişleri üç şekildedir: Bunlar;
taksonlarda).
a b
Hatice Yılmaz Güvenç Mamıkoğlu
c d
Tomurcuk dizilişleri: a) almaşlı (iki sıralı sarmal) diziliş, b) sarmal (çok sıralı sarmal) diziliş, c) karşılıklı diziliş ve siyah pullu tomurcuklar, d) çevrel diziliş
59
1. Sarmal diziliş: Bu diziliş şeklinde bir nodda bir tomurcuk vardır; 2’ye yapraklı ağaçlarda olduğu gibi, birer koltuk altı tomurcuğu vardır. Uç tomurcukları
ayrılır. ve çevrel tomurcuklar, koltuk altı tomurcuklarından çok büyüktür. Tepe tomurcuğu
gövdenin, subterminal tomurcuklar yan dalların uzamasını sağlar (Aytuğ, 1984).
a. İki sıralı sarmal (almaşlı) diziliş: Aynı yönde bulunan iki tomurcuk
arasında ve bu iki tomurcuğun tam tersi yönünde bir tomurcuğun Çam fideciklerinde iki yaşından sonra, uzun sürgün üzerinde sarmal olarak teker
bulunduğu diziliş şeklidir. Birbirini takip eden tomurcuklar arasında teker yer almış olan iğne yapraklar birer pula dönüşürler ve bunların koltuğunda
yaklaşık 180°’lik bir açı bulunur. bulunan tomurcuklar da kısa sürgünleri oluştururlar. Her kısa sürgün üzerinde,
çam taksonlarının özelliklerine göre iki, üç veya beşli iğne yaprak meydana gelirler.
b. Çok sıralı sarmal diziliş: Aynı yönde bulunan iki tomurcuk arasında
birden fazla tomurcuğun bulunduğu diziliş şeklidir. Bu dizilişte, aynı
yöndeki iki tomurcuk arasında 2-5 tomurcuk bulunur. Bu tomurcuklar
yay ya da helezoni bir biçimde sürgün üzerine dizilmiştir.
Yaprak
2. Karşılıklı diziliş: Bu diziliş şeklinde, bir nodda karşılıklı iki tomurcuk
vardır. Çoğunlukla karşılıklı dizilmiş bir tomurcuk çiftini izleyen bir sonraki Gövde üzerinde bulunan yapraklar, uzama esnasında büyüme noktalarının yan
tomurcuk çifti, yaklaşık 90° açı ile yer alır. taraflarındaki çıkıntıların gelişmesiyle meydana gelen yan organlardır. Yaprakların
asıl görevleri fotosentez yaparak besin maddesi üretmek olduğundan güneşten en
3. Çevrel diziliş: Bir nodda ikiden fazla tomurcuğun bulunduğu diziliş iyi şekilde yararlanmak üzere genellikle yayvan bir yüzey geliştirmişlerdir.
şeklidir.
Bazı ağaçlarda (genellikle gymnospermlerde) yaprak ayası çok dar olup iğne
Bazı ağaç türlerinin hızlı gelişen kuvvetli sürgünlerinde ya da kök ve kütük şeklindedir. Bu tür ağaçlarda yaprak sayısı daha fazladır. Çöl koşullarında ise yaprak
sürgünlerinde tomurcuk dizilişinde sapmalar görülebilir (Örnek dişbudak, kestane ayası tamamen körelmiş ve çoğunlukla dikene dönüşmüştür. Böyle durumlarda
vb..). yaprakların görevini yeşil renkte olan gövdeler almıştır. Bir yaprak incelendiğinde
Bu istisnalar bir yana, tomurcukların sürgünler üzerindeki dizilişleri, yukarıda genellikle üç kısımdan oluştuğu görülür.
belirtilen bu üç durumdan birine uyar ve her taksona özgü olan bu tomurcuk 1. Yaprak ayası (Lamina)
dizilişleri değişmez; kalıtsal bir özelliktir. Bu özellikler, sürgünler üzerinde
2. Yaprak sapı (Petiyol)
yaprakların bulunmadığı zamanlarda, odunsu bitkileri tanımayı mümkün kılar
(Yaltırık, 1991). 3. Yaprak tabanı (Bazis)
Fraxinus, Syringa ve diğer Oleaceae taksonlarının hızlı büyüyen sürgünlerinde Yaprak ayası: Yaprak ayası, yaprağın yassılmış geniş yüzeyli kısmıdır. Aya
bir yaprağın koltuğunda bazen üst üste iki tomurcuk bulunur. Bunlar gibi, bir gelişmiş ya da indirgenmiş olsun her yaprakta bulunur. Yaprak ayasının şekli,
yaprağın koltuğunda birden fazla tomurcuk bulunuyorsa, bu fazla tomurcuklara damarlanma biçimleri, parçalanma durumu, tabanı, ucu ve kenarları önemli
“yardımcı tomurcuklar” denir. Yardımcı tomurcuklar çoğu kez, “uyuyan tomurcuk” morfolojik özelliklerdir. Aşağıda bu özellikler ayrı ayrı verilmiştir.
halinde kalırlar. Olağanüstü koşullarda, ana tomurcuk herhangi bir nedenden
dolayı kaybolduğu zamanlarda onun yerini alırlar.
İğne yapraklı ağaçlarda durum biraz daha farklıdır. İğne yaprakların birçoğunun
koltuğunda, geniş yapraklılarda olduğu gibi tomurcuk bulunmaz. Örneğin ladin
ağaçlarının fidanlarında üç ayrı yerde tomurcuk bulunur (Aytuğ, 1984):
1. Sürgünlerin uzamasını sağlayan uç tomurcukları, sürgünlerin uçlarında
bulunan terminal tomurcuklardır.
2. Uç tomurcukların çevresinde yer alan subterminal tomurcuklardır. Bunlar
gövdede çevrel olarak yer alan birinci derecedeki yan dalları ve yan dallarda
da yine çevrel veya karşılıklı olarak çıkan ikinci derecedeki yan dalları
oluşturur.
3. Gövdede ve yan dallarda, sürgünler üzerinde gelişigüzel dağılmış
ara tomurcuklardır. Bunlar çoğu zaman gelişmezler, uyuyan gözler
halindedirler; gelişenler de ara dalları oluşturur.
Abies ve Pseudotsuga’larda da durum böyledir. İğne yapraklı ağaçlardan
çamlarda ise durum daha farklıdır: Genç çam fidelerinin gövdeciklerinin uç
kısmında bir tepe tomurcuğu vardır. Bu tomurcuğun çevresinde subterminal Oval (üst) ve eliptik (alt) yaprak ayası şekilleri (Krüssmann, 1976). 1)şeritsi, 2) kamamsı, 3)
durumlu tomurcuklar bulunur. Ayrıca bir yaşındaki gövdecik üzerinde teker teker, dar oval, 4)oval, 5)geniş oval, 6) çok geniş oval; 7)çok dar eliptik, 8)dar eliptik, 9)eliptik-ov-
sarmal olarak dizilmiş iğne yapraklar ve bu iğne yaprakların koltuğunda da, geniş al, 10)geniş eliptik, 11)yuvarlağımsı, 12)yuvarlak
60
Ağsı damarlanma ikiye ayrılır (Yakar-Tan ve Bilge, 1976):

1. Pinnat (tüysü) damarlanma: Eğer ana damar tek, yan damarlar ana
damardan yan yana çıkıyorsa bu damarlanma şekline pinnat damarlanma
denir.
2. Palmat (elsi) damarlanma: Eğer tek bir ana damar yerine genellikle
beş (seyrek olarak üç veya yedi) ana damar bir noktadan çıkıyorsa bu
damarlanma şekline palmat damarlanma denir.
Ayanın şekli: Yaprak ayası, bitki türleri içinde türden türe en çok değişkenlik
gösteren yapıdır. Ayanın şeklinde göre yapraklar temelde ikiye ayrılır:
1. Basit yapraklar: Yaprak sapının ucundaki aya bir parçadan oluşuyorsa
buna basit yaprak denir. Aya düz, ince ya da kaba dişli, loplu veya kenarları
derin parçalı olabilir. Basit yaprak da yukarıda belirtildiği gibi damarlanma
şekline göre pinnat damarlı (Fagus, Quercus, Ulmus, Tilia, Celtis), palmat
Yumurtamsı (üst) ve ters yumurtamsı (alt) yaprak ayası şekilleri (Krüssmann, 1976). 1)dar damarlı (Acer, Liquidambar, Platanus, bazı Viburnum türleri), paralel
mızraksı, 2) mızraksı, 3)dar yumurtamsı, 4)yumurtamsı, 5)geniş yumurtamsı, 6) çok geniş damarlı (Cornus, Nerium), basit damarlı (Pinus, Erica, Calluna) ve çatalsı
yumurtamsı; 7)dar ters mızraksı, 8)ters mızraksı, 9)dar ters yumurtamsı, 10)ters yumur- damarlı (Ginkgo) tiplere sahiptir.
tamsı, 11)geniş ters yumurtamsı, 12)çok geniş ters yumurtamsı
Yaprak ayası yukarıdaki şekillerde verildiği gibi büyük değişkenlik gösterir ve

bu özellikleri teşhislerde büyük önem taşır.
Damarlanma: Yaprak damarları, yapraklara su ve mineral maddenin,
yapraklardan da organik maddenin ilgili yerlere iletilmesini sağlayan kısımlardır.
O nedenle, yaprak ayasının tüm yüzeyini kaplamıştır. Dört ayrı damarlanma şekli Değişik damarlanma şekilleri (Krüssmann, 1976): a-c) paralel damarlanma, d) pinnat
vardır: damarlanma, e-f) palmat damarlanma
1. Basit damarlanma
2. Çatalsı damarlanma
3. Paralel damarlanma
4. Ağsı damarlanma (Pinnat ve Palmat)
Pinus (Çam) daki gibi iğne yapraklarda bir tek damar bulunduğundan bu tip
damarlanmaya basit damarlanma denir. Ginkgo (Mabed ağacı) gibi bazı ağaçlarda
Yaprak tipleri (Krüssmann, 1976): a) basit yaprak, b-c) üçgül (trifoliat) yaprak, b) orta
damarlar çatallanmıştır. Buna çatalsı damarlanma denir. Nerium (Zakkum) ve yaprak sapsız, c) orta yaprak saplı, d) palmat (ışınsal tüysü) yaprak, e) paripinnat (çift
Cornus (Kızılcık) gibi bazı odunsu bitkilerde damarlar paraleldir. Ağaç ve çalıların tyüsü) yaprak, f) imparipinnat (tek tüysü yaprak)
çok önemli bir bölümünde ise damarlanma ağsıdır.
Yaprak uçları (Krüssmann, 1976): a) akut (sivri uçlu), b) küt uçlu (blunt-obtus), c) tepesi
girintili (emarginat), d)tepede küçük girintili (retuse), e)uçta tepecikli (apikulat), f)tepesi
küçük dikenli (mukronulat), g)tepesi küçük sert uçla sonlanan (muktonat), h)tepesi sivri
Yaprakların damarlanma şekilleri (Krüssmann, 1976): a ve d) paralel damarlanma, diğerl- uzantılı (kuspidat), i)tepesi birden daralmış ve uzamış (akuminat), k)tepesi kuyruk gibi
eri ağsı damarlanma uzamış (kaudat)
61
Yaprak sapı (Petiyol): Yaprak ayasını belli bir açıyla gövdeye bağlayan,
genellikle ince yapılı kısma yaprak sapı denir. Yaprak sapı farklı bitkilerde farklı
uzunlukta olabildiği gibi, bazen eksik de olabilir. Sapsız yapraklarda aya doğrudan
doğruya gövdeye bitişiktir. Kavak, akçaağaç gibi bazı ağaçlarda yaprak sapı uzun
iken, karaağaç, meşe gibi bir çok ağaçta kısa, bazılarında da sapsızdır.
Yaprak ucu: Yaprak ucu önemli morfolojik özelliklerden biridir. Yaprak uçları
küt, sivri, girintili, yuvarlak, damla uçlu gibi değişik şekillerdedir.
Yaprak kenarı: Yaprak boyutları değişkenlik gösterirken yaprak aya şekli ve
özellikle yaprak kenarı en az değişen özelliklerden biridir. Yaprak kenarları düz,
Yaprak kenarları (Krüssmann, 1976): a)tam kenarları, b)kirpiksi tüylü (siliat), c)testere dişli ince dişli, seyrek dişli, sık dişli, dilimli dişli, testere dişli, kılçıksı dişli ve loplu gibi
(serrat), d)küçük testere dişli (fine serrat), e)derin testere dişli, f)çift sıralı testere dişli, g) değişik şekillerdir. Loplu yapraklarda, yaprak kenarındaki girintiler aşağı yukarı
dikey dişli (dentat), h)oymalı dişli (krenat), i)kılçıksı dişli (aristat), k)dalgalı dişli (undulat) orta damara kadar ilerleyerek yaprak ayasını loplara böler. Bununla beraber, loplu
yapraklarda loplar, bileşik yapraklardan farklı olarak, laminanın bölünmemiş
parçalarıyla birbirine bağlı kalır. Pinnat damarlı loplu yapraklara pinnatilobat
(meşe), palmat damarlı loplu ise palmatilobat (akçaaağaç, sığla gibi) yaprak denir.
Yaprak tabanı (Bazis): Yaprak sapının gövdeyle birleştiği yere yaprak tabanı
denir. Yaprak tabanı yuvarlak, sivri, yüreksi, düz, çarpık (asimetrik) şekillerde
olmaktadır. Bazen yaprak tabanı şişkinleşmiş ve tomurcuğu içine almıştır. Örneğin
Platanus (Çınar). Birçok bitkide yaprak tabanının yan kısımlarında kulakçık denen
yapılar bulunur. Bu kulakçıkların çoğu yaprağın olgunlaşma aşamasında dökülür.
Yaprak lop özellikleri (Krüssmann, 1976): a)tam kenarlı, b)pinnat yarık (pinnately cleft);
yarıklar en çok ayanın yarısı kadar, c) pinnat derin yarık (pinnately partite); yarıklar ayanın
yarısından derin, d)loplar orta damara kadar gelmiş (pinnatisekt), e) sinuat (yuvarlak uçlu
loplu, f) loplu, g)beş loplu, h)üç loplu
2. Bileşik yapraklar: Yaprak sapının ucunda birden çok parça varsa, bu

yapraklara bileşik yaprak denir. Her biri yaprakmış gibi görülen bu Yaprak tabanları (Krüssmann, 1976): a)yuvarlak, b)yüreksi, c)kulaksı, d)kamamsı, e)kesik/
parçalara “yaprakçık” denir. düz tabanlı, f)kör, sivri-yuvarlak arası, g)sivri tabanlı, h)oksu tabanlı, i-k) asimetrik
a. Pinnat (tüysü) yaprak: Yaprakta tek bir orta damar vardır ve aya yan
damarlar boyunca orta damara kadar tamamen parçalanmıştır. Her bir Çiçek
parça bağımsız bir yaprakmış gibi görünür. Bazı türlerde bu yaprakçıklar
da parçalanmıştır. Eğer yaprakçıklar tekrar parçalanmamışsa bunlara Çiçekler, bitkilerin üreme organları olup değişik yapı ve şekillerdedirler.
“pinnat yaprak”, ikinci kez parçalanmışsa “bipinnat yaprak (ikili Çiçekteki tohum taslağının açıkta ya da kapalı bir ortamda bulunmasına göre
tüysü)”, üçüncü kez parçalanmışsa da “tripinnat yaprak (üçlü tüysü)” bitkiler iki ana gruba ayrılmıştır:
olarak adlandırılır. Bileşik (tüysü) yaprağın ucunda tek ya da çift • Gymnospermae (Açık-tohumlular): Gymnospermlerde tohum taslakları
yaprakçık olması durumuna göre yaprağa imparipinnat (tek tüysü) ve ve tohum taslaklarından meydana gelen tohumlar, karpeller üzerinde
paripinnat (çift tüysü) yaprak denir. açıkta bulunur.
b. Palmat (elsi) yaprak: Yaprakta birden fazla sayıda ana damar vardır • Angiospermae (Kapalı-tohumlular): Angiospermlerde ise tohum taslakları
ve aya damarlar boyunca tamamen parçalanmıştır. Bu ana damarlar ve tohum taslaklarından meydana gelen tohumlar, karpellerin meydana
hepsi bir noktadan çıkarlar. Palmat (elsi) yapraklarda yaprakçık sayısı getirdiği bir odacık içerisinde kapalıdır.
genellikle 3-7 arasında değişir. Eğer bir bitkideki palmat yaprağın
yaprakçık sayısı 3 ise bunlara trifoliat (üç-parçalı) yaprak denir (Yakar-
Tan ve Bilge, 1976). Basit ve bileşik yapraklara ait örnek resimler
aşağıda verilmiştir.
62
Gymnospermlerin çiçekleri
Gymnospermlerin eşeysel üreme organları
olan çiçekleri oldukça basit yapıdadır.
Angiospermlerin birçoğunun çiçeklerinde
görülen çevre yaprakları (perianth) yoktur.
Çiçekler genellikle tek tek değil, birçoğu bir arada
kurul halinde (kozakçık şeklinde) bulunurlar.
Gymnosperm çiçekleri monoik ve dioiktir.
Monoik olanlarda erkek çiçekler ağaç tepelerinin
alt kısımlarında yer almışlar; dişi çiçekler de
üst kısımlarda yer almışlardır (Örnek, Pinus,
Hatice Yılmaz Cedrus, Picea, Abies). Dioik olanlara örnek Taxus,
Archeuthos verilebilir.
Erkek çiçekler: Gymnosperm ağaçlarının
erkek çiçekleri genellikle kurullar halinde kısa
ve uzun sürgünler üzerinde yer almışlardır.
Hatice Yılmaz
Çoğunlukla tepenin alt kısımlarında yer alan
erkek çiçekler sedir ağaçlarının kısa sürgünleri
üzerinde dik durmakta, çam ağaçlarında ise Kazdağı göknarı kozalağı
sürgünün dip kısımlarında çok sayıda gruplar
halinde bulunmaktadır. Çam ağaçların uzun
sürgünlerinin dip kısımları erkek çiçeklerin bu kısımda oluşup daha sonra da
dökülmeleri nedeniyle çıplaktır; yani bu kısımlarda yaprak yoktur.
Gymnosperm’lerin erkek çiçekleri pul halini almış olan etaminlerden oluşur.
Bu pulların her birisi, içerisinde sayısız çiçek tozu (polen) bulunan, değişik sayıda
(2-18) çiçek tozu torbası taşırlar. Çiçek tozları oldukça küçük, en fazla 100 µm
boyutunda ve çok hafiftir. Abies, Keteleeria, Picea, Pinus, Cedrus, Pseudolarix
cinsleri ve Podocarpaceae familyası bireylerinin polenlerinde uçmayı sağlayan 2-3
Hatice Yılmaz
adet baloncuk vardır.
Bu nedenle, gymnospermaelere açık tohumlular; angiospermaelere de kapalı Her erkek kozalak pulunun(dış pulun) iç yüzeyinde taşıdığı çiçek tozu
tohumlular denir. torbalarının sayısı 1-700 ve 1000 arasında değişir. Örneğin, Cycadinae sınıfı
bireylerinde bu sayı 500-700 iken, Araucaria’da 10-16, Taxus’larda 6-8,
Erkek ve dişi çiçek kısımları bazı bitkilerde bir çiçek üzerinde iken, bazılarında Cupressaceae’da 2-8, Taxodium ve Pinaceae familyası cinslerinde 1-2 dir (Aytuğ,
ya aynı bitki üzerinde farklı yerlerde ya da farklı bitkiler üzerindedir. Çiçekler erkek 1984).
ve dişi çiçek kısımlarının bir bitkide bulunup bulunmamasına göre adlandırılırlar:
Olağanüstü bol sayıda oluşturulan çiçek tozları rüzgârla çok uzaklara
1. Erselik (Hermofrodit, tam çiçek): Erkek ve dişi çiçek kısımları aynı çiçek taşınmaktadır. Ancak Gymnosperm’lerin en gelişmiş örneklerinden Gnetinae
üzerinde bulunur. Bu çiçek tipi angiospermae grubu bitkilerin birçok sınıfında, örneğin Ephedra’larda böcekle tozlaşmaya rastlanmaktadır.
cinsinde görülür.
Dişi çiçekler: Gymnosperm’lerde tohum tomurcukları, çoğunluğu yassı bir
2. Monoik (1C 1E. (Bir cinsli bir evcikli) çiçek): Erkek ve dişi çiçekler farklıdır. pul halini almış olan karpeller üzerinde orthotrop ve atrop vaziyette bulunurlar.
Bir çiçek sadece bir cinsiyet taşır. Ve bu çiçekler aynı bitki üzerinde bulunur. Çok azında da örneğin, Ginkgo ve Taxus’larda görüldüğü gibi terminaldir. Her
Bu tür çiçekleri taşıyan ağaçlarda genellikle, tepenin üst kısımlarında dişi bir karpel, yani tohum pulunun üzerinde bir veya çok sayıda tohum tomurcuğu
çiçekler, alt kısımlarında da erkek çiçekler yer almıştır. bulunur. Karpeller de, bazıları sonradan dışarıdan görülen ve bazıları da körelen
3. Dioik (1C 2E. (Bir cinsli 2 evcikli) çiçek): Erkek ve dişi çiçekler farklıdır ve dış pul dediğimiz brahtelerle örtülüdür.
bir çiçek sadece bir cins taşır. Bu tür çiçek taşıyan cinslerde, bir ağaç sadece Dişi çiçekler çoğu cinste tek tek değil birçoğu bir araya gelerek helezoni şekilde
bir cinse ait çiçek taşımaktadır. Bir ağaçta erkek çiçek varsa, o ağaçta dişi dizilmiş brahtelerin oluşturduğu kozalakçık halinde bulunurlar. Her bir brahtenin
çiçek bulunmaz; dişi çiçekler başka bir ağaçta yer almıştır. koltuğunda bir karpel ve bunların koltuğunda da 1-2 veya çok sayıda tohum
4. Poligam: Bir bitki üzerinde hem erselik hem de monoik çiçekler yer almıştır. taslağı bulunur. Örneğin Pinaceae familyası cinslerinin tamamında her karpelin
koltuğunda iki tohum taslağı bulunmaktadır.
63
Gymnosperm dişi kozalakları

Dişi çiçeklerden gelişen kozalaklar, gymnosperm teşhislerinde çok önemli bir
yere sahiptir. Kozalakların boyutları, yapıları, şekilleri, dağılıp dağılmaması gibi
özellikleri türden türe değişiklik gösterir.
Kozalak pulları bazı cinslerde üst üste kapanırken (Örnek Pinus, Picea, Abies,
Cedrus), bazı cinslerde yan kenarlarıyla kapanır (Örnek Cupressus, Thuja, Sequoia,
Sequoiadendron). Ayrıca kozalak olgunlaştığında bazı cinslerde dağılır (Cedrus,
Abies, Taxodium gibi), bazı cinslerde ise açılır fakat dağılmaz (Pinus, Picea, Larix,
Sequoia, Cupressus gibi). Kozalak karpelleri bazı cinslerde de etlenmiştir. (Örnek
Juniperus).
Angiosperm çiçekleri
Angiosperm’lerde çiçekler, Gymnosperm’lerin aksine oldukça çeşitli ve daha
karmaşık yapıdadır. Çiçekler, monoik (Betulaceae, Fagaceae ve Juglandaceae
familyası gibi), dioik (Salicaceae fam. gibi) veya erseliktir (hermofrodit) (Ulmaceae
ve Rosaceae familayaları gibi). Ünal Akkemik
Çiçekler; ya sadece brahte veya brahteciklerle ya da perianth denilen daha a) Amentiferae: Erkek ya da dişi çiçekleri kedicik halinde kurul oluştururlar;
gelişmiş çevre yapraklarıyla örtülmüşlerdir. Perianth genellikle taç ve çanak çiçek örtüsü brahte ya da brahteciklerdir ve çiçeklerinde taç ve çanak
yapraklar olmak üzere iki kısımdan oluşmuş ve güzel görünümlüdür. Perianth yaprakları yoktur (Casuarinaceae, Salicaceae, Juglandaceae, Betulaceae,
genellikle erselik çiçeklerde görülen bir örtü şeklidir. Fagaceae).
Çiçekler, kurul oluşturup oluşturmaması ve çiçek örtüsünün bulunması b) Florifera: Erkek ya da dişi çiçekleri kedicik halinde kurul oluşturmazlar.
durumuna göre değişik gruplara ayrılırlar: Çiçeklerinde taç yaprakların olması ve durumuna göre değişik gruplarara
ayrılırlar.
i. Apetalae: Çiçeklerinde taç yaprak yoktur (Ulmaceae, Moraceae)
ii. Polypetalae: Taç yaprak vardır ve tacı oluşturan taç yapraklar
birbirleriyle birleşmemiştir, serbesttir (Magnoliaceae, Lauraceae,
Saxifragaceae, Altinginaceae, Platanaceae, Rosaceae, Fabaceae).
iii. Sympetalae: Taç yapraklar az ya da çok yan kenarlarıyla birleşmişlerdir,
kaynaşmışlardır; taç kâse, huni veya tüp şeklindedir (Ericaceae,
Ebenaceae, Oleaceae, Bignoniaceae).
Angiosperm familyaları bu çiçek yapılarına göre gruplandırılarak tanı
anahtarları oluşturulmuştur. Teşhiste birinci basamak olan familya tanımı,
genellikle çiçek özelliklerine dayanılarak yapılmaktadır.
Çiçekler; ya tek tek sürgünler üzerinde yer almışlar veya birçoğu bir arada
kurullar oluşturmuşlardır. Bu kurullara örnekler aşağıda verilmiştir (Yakar-Tan ve
Bilge, 1976).
a) Rasemoz çiçek kurulları:
i. Basit rasemoz çiçek kurulları: Çiçek kurulu bir ana eksenden oluşur.
1. Salkım (rasemoz): Çiçek kurulundaki çiçekler saplıdır.
2. Başak (spika): Çiçek kurulundaki çiçekler sapsızdır.
3. Çomak (Spadiks): Ana eksen genişlemiştir (örnek mısır koçanı)
4. Kedicik (Amentum): Çiçeklerde çiçek örtüsü yoktur; erkek ve dişi
çiçekler ayrı kurullarda yer alır.
Hatice Yılmaz
64
5. Şemsiye (Umbella): Çiçek taşıyan yan dallar bir noktadan çıkar ve 4. Bileşik yalancı şemsiye (Bileşik korimbus): Yan eksenleri dallanmış
hemen hemen aynı boydadırlar. bir yalancı şemsiyedir. Çiçeklerin hepsi aynı düzlemde bulunur.
6. Yalancı şemsiye (Korimbus): Alttaki çiçek sapları üsttekilerden b) Simoz çiçek kurulları: Çiçek kurulunda ana eksen gelişmemiş yan
daha uzundur ve o nedenle çiçeklerin hepsi aynı hizadadır. eksen(ler) gelişmiştir.
7. Tepecik-başçık-(Kapitulum): Ana eksen başçık şeklinde i. Basit simoz çiçek kurulları
şişkinleşmiştir.
1. Monohazyum: Bir yan dalın ana eksenin yerini alması durumudur.
2. Dihazyum: Karşılıklı iki yan dalın ana eksenin yerini alması
durumudur.
3. Pleiohazyum: Üç veya daha fazla yan dalın ana eksenin yerini
alması durumudur.
ii. Bileşik simoz çiçek kurulları
1. Bileşik monohazyum: Ana eksenin yerini alan yan dal sayısı birden
fazla ve ardışıktır.
2. Bileşik dihazyum: Basit dihazyumdaki iki yan dalın da ardışık bir
Rasemoz (salkım) çiçek kurulları (Krüssmann, 1976): a)başak, b)kedicik, c)salkım, d)yalancı
şekilde dallanması durumudur.
şemsiye, e)başçık, f)şemsiye, g)bileşik başak, h)bileşik salkım, i)bileşik şemsiye
3. Bileşik pleiohazyum: Basit pleiohazyumdaki üç veya daha fazla
dalın ardışık olarak dallanması durumudur.
Meyve
Kapalı tohumlularda çiçeğin dişi organındaki tohum taslağının yumurta
hücresinin polenle birleşmesiyle ilk önce zigot sonra da meyve ve tohum birlikte
oluşurlar. Dişi organın içinde tohum tomurcukları tohuma gelişirken, çiçeğin
ovaryumu dışında kalan kısımları, yani stigma, stilus, erkek organlar ve çiçeğin
taç ve çanak yaprakları (çiçek örtüsü) çoğunlukla dökülür; ovaryumun çeperini
oluşturan “perikarp” tohumu sarar, içerisinde korur ve farklılaşarak “meyve
kabuğuna” dönüşür.
Çok değişik yapı ve özellikte olan meyvelerin önemli bir kısmı, üç ana grup
altında sınıflandırılabilir (Yakar-Tan ve Bilge, 1976). Bunlar;
1. Basit (Sade) Meyveler (Tek pistilli, tek çiçekten oluşan meyveler)
Simoz çiçek kurulları (Krüssmann, 1976): a)Dihazyum, çift dallanma yapan simoz kurul, b)
pleiokazyum, tabandan beş dallı, yukarıda simoz çiçekli, c)yelpaze şeklinde simoz, dış çiçekler 2. Agregat Meyveler (Çok pistilli, tek çiçekte oluşan meyveler)
önce açar, d)orak şeklinde simoz, alt çiçekler önce açar
3. Bileşik Meyveler (Bir çiçek kurulundan, çok pistil, çok çiçekten oluşan
meyveler)
ii. Bileşik rasemoz çiçek kurulları: Bir ana eksen vardır. Ana eksen
üzerinde çiçeklerin bulunduğu yerden basit rasemoz kurullar çıkar. Basit meyveler; odunsu bitkilerde bulunan basit meyveler üzümsü meyveler,
Yani ana eksen üzerinde bulunan yan eksenler basit kurullar oluşturur çekirdekli sulu meyveler, yalancı meyveler ve kuru meyveler olarak gruplandırılabilir.
ve böylece çok sayıda basit rasemoz kurul bir bileşik kurul oluşturur.
1. Bileşik salkım (Panikula): Çok sayıda salkımın bir ana eksen
üzerinde bulunması durumudur. Yan ekseni dallanmış bir
salkımdır.
2. Bileşik başak (Bileşik spika): Çok sayıda başak kurulun bir ana
eksen üzerinde bulunması durumudur. Yan ekseni dallanmış bir
başaktır.
3. Bileşik şemsiye (Bileşik umbella): Şemsiye şeklindeki her dalın
ucunda çiçek yerine küçük şemsiye kurulların bulunması
durumudur.
65
d) Kuru meyveler: Kuru meyveler açılmayan ve açılan kuru meyveler olarak

ikiye ayrılmaktadır.
a. Açılmayan kuru meyveler: Tohum perikarbın içinde kalır.
i. Nuks (fındıksı meyve): Tek tohum taşıyan açılmayan kuru meyvelere
denir. Kanatlı (Akçaağaç, ıhlamur, dişbudak, huş, karaağaç) ve
kanatsız (meşe, fındık, kestane) olarak ikiye ayrılmaktadır.
ii. Aken (kapçık meyve): Alt durumlu ovaryumdan meydana gelmiş
olan tek tohumlu kuru meyvedir.
iii. Şizokarp (Yarılan meyve): Karpel veya karpelin yarısı yarılarak
tohumları döken meyvelerdir.
b. Açılan kuru meyveler.
i. Folikül: Herbir bağımsız pistilden oluşan meyvedir.
ii. Bakla (legümen): Tek karpelden oluşur ve boyuna yönde açılan
meyvelerdir.
iii. Kapsül: Değişik tiplerde ayrılan meyvelerdir. Birden fazla
karpelden oluşmuştur.
Agregat meyveler; tek çiçek, çok pistilden oluşan meyvelerdir. Burada
çoğunlukla etli kısımlar, ovaryum (karpel) orijinli olmayıp, çiçek ekseni, çiçek
tablasından gelişir. Örneğin Çilek (Fragaria vesca), manolya, lale ağacı, böğürtlen
gibi
Meyve tipleri: a-b) çekirdekli sulu meyve (drupa), c) yalancı meyve, d-e) üzümsü meyve, f-k)
açılan kuru meyve, f) çok tohumlu folikül meyve, g) iki kanatlı folikül meyve, h) şizokarp Bileşik meyveler; bazı bitkilerde meyveler sürgünlerde teker teker yer
meyve, i) bakla (legümen) meyve, j) lomentum (boğumlu) meyve, k) silikva meyve (tipik Bras- aldığı halde, bazılarında ise birçoğu bir araya gelerek “Meyve kurulu” meydana
sicaceae familyası meyvesi), l-p kapsül meyveler, l) lokolosit kapsül, m) septisit kapsül, n)porid- getirirler. Agregat meyveden ayıran özellik, herbir pistilin ayrı bir çiçek çevresinin
ikal (delikle açılan) kapsül, o)sirkumsis (bir daire boyunca yapılan) kapsül, p) şizokarp kapsül, bulunmasıdır. Örnek olarak Çınar, Sığla, İncir, Dut, Ananas gösterilebilir. İncirde
q-u) açılmayan kuru meyveler, q) aken (üst durumlu ovaryumdan gelişen), r) aken (uçlarında ve Ananasta olduğu gibi, çiçek tablası çoğu kez şişmiş, etlenmiştir.
papus bulunan alt durumlu ovaryumdan gelişen), v) yalancı üzümsü meyveler, w-x) aggregat
meyveler, y-z) bileşik meyveler
Tohum
a) Üzümsü meyveler (bakka): Bu meyveler etli ve sulu yapıda olup, tohumlar
bu sulu kısımlar içine gömülü durumdadır. Meyvenin en dış tabakası olan Dişi çiçeklerdeki karpelin koltuğunda ya da ovaryumdaki tohum taslağı
eksokarp bazılarında ince, zar gibi (üzüm, defne), bazılarında da deri gibi içerisinde bulunan yumurta hücresinin döllenmesiyle oluşan ve tohumlu bitkilerin
serttir (portakal, limon vb.). (Spermatofit) generatif yoldan çoğalmasını sağlayan bitki kısımlarıdır.
b) Çekirdekli sulu meyveler (Drupa): Bu tipteki meyvelerde, eksokarp ve Tohumlar şekilleri, büyüklükleri ve renkleri bakımından farklı bitkilerde
mesokarp etlenmiş, endokarp ise odunlaşmış olup, tohum endokarp içinde farklıdır. Tohumda dıştan içe doğru testa (tohum kabuğu), besleyici doku
yer almaktadır. Örnek: kiraz, vişne, erik, ceviz, kızılcık, zeytin). (endosperma) ve embryo bulunur.
c) Yalancı meyveler: Meyve oluşumu pistilin gelişmesiyle meydana Generatif açıdan önem taşıyan tohumlar morfolojik özellikleriyle de bazı cins
gelmektedir. Eğer meyve oluşumuna çiçek tablası da dâhil olursa, meyvenin ve türlerin ayrımında kullanılmaktadırlar.
etli kısmını çiçek tablası oluşturmaktadır. Bu şekilde oluşan meyvelere
yalancı meyveler denmektedir. Yalancı meyvelerin basit, agregat ve bileşik
olan tipleri de vardır.
a. Basit yalancı meyveler: Elma, armut, ayva vb.
b. Agregat yalancı meyveler: Çilek ve böğürtlen
c. Bileşik yalancı meyveler: İncir ve dut örnek verilebilir.
66
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I G YM N O S P E R M L E R
GYMNOSPERMLER
Gymno” açık, “spermae” tohum anlamına ge-
len kelimelerin birleştirilmesinden oluşturulmuş
bir kelime olup, Türkçe olarak “Açık Tohumlular”
olarak da anılmaktadır. Bu gruptaki bitkilerde
tohum, tamamen kapalı olmayan bir ortamda
geliştiğinden bu ad verilmiştir.
Genel Özellikleri (Yaltırık, 1988)

1. Karpeller ovaryum oluşturmadığından, to-
hum karpellerin iç kısmında, açıkta gelişir.
Ovaryum olmadığı için çiçeklerinde stigma
ve stillus da yoktur.
2. Embriyoyu besleyecek olan besleyici doku
(endosperm) döllenmeden önce oluşur.
3. Embriyo kesesi tipik arkegonları içine
almıştır.
4. Çiçek tozlarının (polen) dişi çiçeklere
ulaştırılması rüzgarla gerçekleşir.
5. Çiçekleri tek eşeylidir (dioik ya da
monoiktir).
6. Yaşayan bütün örnekleri odunsu ağaç ya da
çalı formundadır.
7. Odunları basit yapıda olup traheidlerden, az
miktarda da öz ışınları ve odun paranşim-
lerinden oluşur.
Sadece Gnetinae sınıfındaki cinslerin odun-

larında traheler de vardır; bunlarda ayrıca rüzgarla
tozlaşma da görülür.
Ünal Akkemik
67
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A R AU C A R I AC E A E
ARAUCARIACEAE
Dalları gövdeden düzenli ve çevrel olarak çıkan silindirik ve herdem yeşil büyük kozalak oluşturur. Kozalak 2-3 yılda olgunlaşır ve olgunlaştığında pulları
ağaçlardır. Yaprakları iğne veya geniş pul yaprak biçiminde ve paralel damarlıdır. dağılır. Her pulun altında tek bir tohum bulunur (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988).
Monoik veya çoğunlukla dioik odunsu bitkilerdir. Erkek çiçekler büyük silindirik Güney yarıkürenin boylu ve herdemyeşil ağaçlarıdır. 3 cinsi (Agathis Salisb.,
kozalak oluşturur; uzun sürgünlerin üzerinde veya kısa sürgünlerin uçlarında Araucaria Juss. ve Wollemia Jones Hill et Allen) ve bu cinslere ait 40 türü vardır
yer alırlar. Her bir etamin çok sayıda çiçek tozu torbası taşır. Dişi çiçekler de (http://www.conifers.org/ar/Araucariaceae.php). Türkiye’de süs bitkisi olarak
bir eksen üzerinde toplanarak yarıküre veya yumurtamsı, genellikle dik duran, yetiştirilen Araucaria cinsine ait 2 türü vardır (Kayacık, 1980).
Dilek Oral
Araucaria Juss. (Arokaryalar)
Araucaria araucana
Herdem yeşil uzun boylu ağaçlardır.
Düzgün ve silindirik bir gövdeye sahiptirler.
Dallar gövdeye çevrel olarak dizilmiştir. Konik
tepeli genç ağaçlar dipten itibaren dallanmışken
ilerleyen yıllarda yuvarlak tepeli olan ağaçlarda
alt dallar kurur ve dökülür. Genç sürgün-
ler çıplak ve yeşildir. Tomurcuklar, yapraklar
tarafından gizlendiğinden belirgin değildir.
Yapraklar sürgünlere sarmal dizilmiştir ve
uzun yıllar dökülmezler. 2 tip yaprak bulunur;
ya yassı, sivri uçlu, deri gibi sert ya da üç-dört
köşeli biz gibi uzun olup ağacın farklı yerler-
inde farklı boydadır. Erkek ve dişi kozalaklar
çoğunlukla ayrı ağaçlarda veya nadiren aynı
ağacın farklı dallarında görülürler. Erkek çiçek
kozalağı 8-15 cm uzunluğunda ve silindirik-
tir. Yuvarlak ve büyük olan dişi kozalakları
2 veya 3 yılda olgunlaşır; olgunlaştığında
dağılır. Kozalağı oluşturan pullar, Pinaceae
familyasındakinin aksine dış pul (brahte) dur.
Kozalak pulları ile kaynaşmış olan iri tohumları
nişasta bakımından zengindir, yenir (Kayacık,
1980; Yaltırık, 1988).
Güney Yarıkürenin ılıman zonlarında;
Güney Amerika (Şili, Arjantin ve Güney
Brezilya) ve Avustralya’nın doğusu ile Yeni
Salih Sercan Kanoğlu

Gine, Yeni Kaledonya (13 endemik), Yeni Heb-
rides ve Norfolk adalarında 19 türü yetişir. Ül-
kemizde süs bitkisi olarak Araucaria araucana
ile A. heterophylla türlerine rastlanır (Kayacık,
1980; Yaltırık, 1988).
68
Araucaria araucana (Molina) K. Koch. Egzotik
Maymun çıkmaz ağacı, Şili arokaryası
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Şili’nin güneyi ve Güneybatı Arjantin’deki And Dağlarıdır.
Soğuklara en dayanıklı olan türüdür. Türkiye’de park ve bahçelerde kullanılan çok
dekoratif bir ağaçtır (Kayacık, 1980; Krüssmann, 1985).
Botanik Özellikleri
Doğal alanlarında erkek bireyleri 15-18 m, dişileri ise 30-50 m ye kadar boy-
lanabilen; park ve bahçelerde ise 10 m’yi nadiren geçen herdemyeşil ağaçlardır.
Gövdesi düzgündür; özellikle genç bireyleri simetriktir ve konik formludur. Gövd-
eden çevrel olarak çıkan dallar yatay yönde uzanır ve etrafı açıksa dallanabilir. En
üstteki dallar yükselicidir; alttakiler ise aşağı sarkar. 25-50 mm uzunluğunda ve
sapsız olan yaprakları, deri gibi sert, üçgen şeklinde, uçları sivri, batıcı ve her iki
yüzü koyu yeşildir; sürgünlere kiremitvari şekilde sık ve sarmal olarak dizilmiştir.
Yaprakların üst yüzü içbükey, alt yüzü dışbükeydir. Yapraklar 10-15 yıl sonra kah-
verengine dönüşerek uzun yıllar gövde ya da sürgün üzerinde kalır. Erkek ve dişi
çiçekler genellikle ayrı ağaçlarda bulunur. Erkek çiçekler 8-12 cm uzunluğunda
ve silindiriktir. Dişi çiçekleri 14-20 cm genişliğinde ovalimsi-küresel formlu dik
Hatice Yılmaz
Dilek Oral
duran bir kozalak oluşturur; kahverengi ve odunsudur; sürgünlerin ucunda dik
durur; 2-3 yılda olgunlaşır ve dağılır. Kırmızımsı-kahverengi kanatsız tohumları
3-4,5 cm uzunluğundadır ve yenir (Kayacık, 1980; Bailey, 1977; Rehder, 1977;
Krüssmann, 1985).
Araucaria heterophylla (Salisb.) Franco Egzotik

Salon arokaryası, Norfolk Adaları çamı
Yayılışı
Norfolk adalarına (Avustralya) özgü endemik bir türdür. Diğer türe kıyasla
soğuklara duyarlı olan tür, çok dekoratif olduğundan ülkemizde ve Avrupa’da
saksılarda iç mekan süs bitkisi olarak yetiştirildiği gibi Ege, Akdeniz ve Marmara
çevresinde dış mekan bitkisidir (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988).
60-70 m’ye kadar boylanabilen bir orman ağacıdır. Dallar gövdeden 4-7’li
çevrel olarak çıkar. Gövde kabuğu ince levhalar halinde çatlaklıdır. Yaprakları
2 farklı şekildedir: Genç ve yan sürgünlerde açık yeşil, biz gibi uzun, köşeli ve
yumuşak; yaşlı sürgünlerde ise daha kısa, daha sert, sık, birbiri üzerine binmiş ve
uç kısımları boynuz gibi öne doğru kıvrılmış olan yapraklar vardır. Kozalakları
Hatice Yılmaz
9-10 cm uzunluğunda ve 10,5-12 cm genişliğinde olduğundan boyu eninden daha

Dilek Oral
kısadır; kozalağı oluşturan pulların ucu dikensi bir çıkıntıyla sonlanır (Bailey,
1977). Tohumları 2,5-3 cm uzunluğunda, 1,2 cm genişliğindedir (Kayacık, 1980;
Krüssmann, 1985; Yaltırık, 1988).
69
Necmi Aksoy
Wollemia W.G. Jones, K.D. Hill & J.M. Allen (Wollemi çamı)
Wollemia monotipik (tek türle tem-
sil edilen) bir cinstir. 1994 yılında yeni
kozalaklı cins olarak keşfedilmiştir. Bu
yeni cins Araucariaceae familyasından
günümüzde yaşayan, Agathis cin-
sine yakındır. Monotipik bir cins
olduğundan morfolojik özellikleri tür
özellikleriyle aynıdır.
Necmi Aksoy
Wollemia nobilis W.G.Jones, K.D.Hill & J.M.Allen Egzotik

Wollemi çamı
Yayılışı
Doğal yayılışını Avusturalya’nın Sidney kenti yakınlarındaki Mavi Dağlar bölgesinde yapar.
Wollemi çamı, 40 m’ye kadar boylanır, 1 m kadar çap yapabilir. Çok sayıda gövde bir arada küme şeklinde göbek oluştururlar. Gövde kabuğu siğilli ve koyu kırmızıdır.
Dalları üzerinde iki tip (dimorfik) yaprak bulunur. Juvenil (genç) iğne yapraklar ve genellikle ışık almayan gölgeli kısımlarda yer alanlar, tek düze ve sert iğne yaprakla
tek düzlemde 50-90 derece açıyla dizilir; diğer yapraklar ise ince uzun 3-8 cm boyunda, şeritsi biçimde olup 150-175 derece açı ile sürgüne sıralı olarak dizilir. Erkek
kozalaklar 5–11 cm boyunda, ince uzun silindirik yapıdadır., yüksek dal uçlarında yer alan dişi kozalaklar 6–12 cm, küremsi, gençken yeşil renkli, olgunlaştığında
kırmızı-kahverengine döner. Tohumlar kahverengi ve kanatlıdır (Farjon, 2010).
70
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C U P R E S S AC E A E
CUPRESSACEAE
Dünya üzerinde, çoğu monotipik olan 28 cins ve bu cinslere dâhil 142 türü olan bir familyadır (conifers.org). Cins sayısı bakımından en büyük, tür sayısı bakımında
da üçüncü sırada yer alan bir konifer familyasıdır.
Ağaç ve çalı formunda, reçineli ve hoş kokuludurlar. Yaprakları iğne ya da pul şeklinde, bazılarında stoma çizgileri vardır ya da stoma tüm yüzeyi kaplar. Genellikle
monoik, seyrek olarak dioik (Juniperus L.) çiçeklere sahiptir. Erkek ve dişi çiçekleri kozalakçık halindedir. Kozalakçıklar terminal ya da yan durumludur. Kozalakları etli
hiç açılmayan tipte ya da karpellerin yan yana ya da birbirinin üst üste kapanmasıyla oluşur. Kozalak pulları derimsi ya da odunlaşmış, pulların dışında ya da ucunda
dikensi çıkıntı var ya da yoktur (Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
Kitap kapsamında Türkiye’de doğal yetişen ve park-bahçelerde yetiştirilen cinslerinin özellikleri verilmiştir. Bu cinslere ait tanı anahtarı aşağıdadır:
1.Kozalakları etli ve karpeller yan kenarlarıyla kaynaşmıştır, açılmaz……………………………………………………………………………………………….Juniperus
1.Kozalaklar etli değil ve karpeller açılır
2. Yapraklar iğne yaprak şeklinde yassı iki yüzlü ya da üç köşeli biz şeklinde
3.Yapraklar yassı iki yüzlü
4.Sürgünleri yeşil; yapraklar balık kılçığı şeklinde sürgünün dip ve uç kısımlarında giderek kısalır; alt yüzlerinde stoma çizgileri belirgindir;
kozalak pulları kalkan şeklinde sırt kısmı buruşuk ve çukurluk vardır; herdem yeşildirler.……………………………………………..Sequoia
4.Sürgünleri kahverengi; stomalar belirgin değil; kozalak pullarının dış kısmında çukurluk yoktur.
5.Yapraklar uzun, sivri, sert ve batıcı, en geniş yeri tabana yakın ve giderek incelir ve tırpan gibi kıvrılır; kozalak pulları biribirinin
üzerine kapanır; herdem yeşildirler………………………………………………………………………………………Cunninhamia
5.Yapraklar daha kısa, sert ve batıcı değil, yumuşak, kozalak pulları yan kenarlarıyla kapanmış; kışın yaprağını dökerler
6.Yapraklı kısa sürgünlerin dizilişi karşılıklıdır; olgun kozalak dağılmaz……..........……………………………Metasequoia
6.Yapraklı kısa sürgünleri karşılıklı değildir; olgun kozalak dağılır………………….......………………………….Taxodium
3.Yapraklar üç köşeli, biz gibi sivri uçlu
7.Yaprakları 3 düzlem üzerine dizilmiş, kısa, 5-6 mm, kozalak büyük ve 4-6 cm, 25-40 puldan oluşur ve pulların dış yüzeyi buruşuktur
………………………………………………………………………………………………………………………………..….Sequoiadendron
7.Yaprakları 5 düzlem üzerine dizilmiş, uzun 10-15 mm, sürgünün ucuna doğru kıvrık ve sık, kozalak küçük, 1-2 cm, pulların dış kısmında üç
parçalı sert batıcı çıkıntılar var……………………………………………………………………………………………………….Cryptomeria
2.Yapraklar pul yaprak halindedir.
8.Kozalak pulları birbirinin üzerine kapanmıştır
9.Kozalak pullarının sırtında dikensi bir çıkıntı vardır
10.Karpellerin sırtındaki çıkıntı çok küçük ya da varsa yukarı doğru, kozalak ördek gagası gibi; yan ve yüzey yaprakları aynı düzlemde
sonlanır ve sivri uçludur (kral tacı gibi görünür)………….…………………………………………...……………………Calocedrus
10.Karpellerin sırtındaki çıkıntı büyük, aşağıya doğru çengel gibidir; yaprakları daha kısa ve sivri uçlu değildir…………Platycladus
9.Kozalak pullarının sırtında dikensi çıkıntı yoktur
11.Yaprakları geniş ve alt yüzünde oldukça geniş ve beyaz stoma bandı vardır……………………………………………….Thujopsis
11.Yapraklar geniş değil, stoma bandı belirgin değil…........................................................................................................…….Thuja
8.Kozalak pulları yan kenarlarıyla kapanmıştır
12.Kozalaklar büyük 1-5 cm boyunda;
13. Sürgünleri belirgin şekilde dört köşeli; kozalak boyu 1,5-5 cm…….……………….…………………………………….Cupressus
13.Sürgünleri yassı; kozalak boyu 1-2 cm………...……………………..………………………………………………xCuprocyparis
12.Kozalakları 1 cm’den daha küçük, çoğunlukla 5-6 mm çapında
14.Kozalaklarının dış kısmında çengel gibi bir çıkıntı vardır; yaprak uçları sivri ve dokunulduğunda batıcı hissi verir
……………………………………………………………………………………………………………………………Xanthocyparis
14.Kozalaklarının dış kısmında çengel gibi çıkıntı yoktur; yaprak uçları sürgüne sıkıca kapanmış ve batıcı hissi vermez
………………………………………………………………………………………………………………………..…Chamaecyparis
71
Hatice Yılmaz
Calocedrus Kurz. (Su sedirleri)
Amerika’nın batı kesimleri, Meksika, Çin, Tayvan, Tayland ve Vietnam’da
yayılış gösteren 4 türü vardır ( Averyanov ve diğ., 2005; Farjon, 2010). Her-
demyeşil, monoik, boylu ağaçlardır. Gövde kabuğu uzun ince şeritler halin-
de çatlaklıdır. Sürgünler yassı, ince olup çift çatallanma gösterir. Yapraklar
pul yaprak biçiminde, sürgüne çapraz karşılıklı dizilmiştir ancak 4’lü çevrel
dizilmiş gibi görülürler. Yaprakları iki tiptir; sürgünü saran yan yapraklar ka-
yık gibi, yüzey yaprakları ise yassılaşmıştır, uçları hemen hemen aynı hizada
sonlanır, dip kısımları ise uzundur. Alt yüzlerinde beyaz stoma bantları ve yağ
bezeleri vardır. Erkek çiçek kozalakçıkları sürgün ucunda tek tek yer alır. Dişi
çiçek kozalakçıkları da sürgün uçlarında tek tek bulunur. (4) 6 puldan oluşan
kozalaklar, 10-35 mm boyundadır, 1 yılda olgunlaşır ve kozalak pulları açılır.
İnce, odunsu kozalak pullarının uç kısımlarında kısa bir diken bulunur. To-
Hatice Yılmaz
humların eşit olmayan iki kanadı vardır. Kotiledon sayısı 2’dir (Thieret, 1993;
Farjon, 2005). Türkiye’de doğal olarak yetişen türü yoktur ancak Calocedrus
decurrens ve bu türün yaprakları sarı alacalı kültivarı Calocedrus decurrens
‘Aureovariegata’ süs bitkisi olarak park ve bahçelerde yetiştirilir.
Calocedrus decurrens (Torrey) Florin. Egzotik

Kaliforniya su sediri
Yayılışı
Kuzey Amerika’da doğal olarak yetişir ve kerestesi kıymetli önemli bir or-
man ağacıdır. Vatanı dışında park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Hızlı büyür, kışlara oldukça dayanıklıdır.
60 (-69) m boy, 3-4,5 m çap yapabilen gençlikte piramidal, sonraları da-
ğınık tepeli herdem yeşil ağaçlardır. Yaşlı ağaçlarda kabuk koyu kırmızı kah-
verengi, kalın, derin ve düzensiz çatlaklıdır. Sürgünler basık, koyu yeşildir.
Pul yapraklar sürgünü saran tabanı da dahil 3-14 mm uzunluğunda, uzunca
yumurta biçiminde, sivri ve batıcı uçlu olup sürgünlere tamamen yatmış du-
rumdadır. Uzun sürgünlerdeki yaprakların serbest kısımlarının uzunlukları
yaklaşık 3 mm’dir. Kozalaklar tazeyken yeşil, olgunlaşınca kırmızı kahveren-
gi-açık kahverengi, kapalıyken dar yumurta biçiminde, 14-25 mm uzunluğun-
dadır ve aşağıya doğru sarkar. Kozalak pullarının arka taraflarında kısa, geriye
kıvrılmış mahmuz vardır. Bir kozalakta 4 veya daha az sayıda tohum bulunur
(Yaltırık, 1988; Thieret, 1993; Farjon, 2005).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
72
Hatice Yılmaz
Chamaecyparis Spach (Yalancı Serviler)
Herdem yeşil, monoik, piramidal, konik tepeli, yaşlanınca yapılı ağaç
veya çalılardır. Yaşlı ağaçların kabukları kırmızımtırak–kahverengi, boyu-
na şeritler veya levhalar halinde çatlaklıdır. Yapraklar pul yaprak halindedir
ve sürgünlere çapraz karşılıklı dizilmiştir. Yaşlı dallar silindiriktir. Yaprak
taşıyan sürgünler bir düzlem üzerinde yer alır, dört köşeli değil yassı olup
uçları aşağı sarkıktır. Sürgünlerin geniş yüzünde yer alan yapraklar yassı
ve düz iken sürgünün kenarındaki yapraklar ise kayık biçiminde olup di-
ğerlerinden daha uzundur. Genellikle yapraklarla kaplı genç sürgünlerin
alt yüzeylerinde yer alan stoma lekeleri veya çizgileri bazı türlerinde çok
belirgin değildir. Sürgünlerin geniş yüzünde yer alan pul yaprakların sırtın-
da uzunca bir yarık içerisinde yağ bezeleri bulunur. Erkek ve dişi çiçekler
kozalakçık halinde, sürgün uçlarında tek tek yer alır. Küçük, kısa silindirik
biçimindeki erkek çiçek kozalakçıkları 8-16 adet sarı, kırmızı renkli etamin
pulundan oluşur. Her bir etamin pulu 2-3 polen kesesi taşır. Dişi çiçek
kozalakçıkları küçük, küre-yumurta biçimdedir, kalkan şeklindeki (6) 8-12
(-16) puldan oluşur. Kozalak bir yılda olgunlaşır; olgunlaştığında pulları
açılır fakat dağılmaz. Kozalak pullarının sırtı basık ve ortasında kısa bir
çıkıntı bulunur. Her bir kozalak çok sayıda iki kanadı olan küçük, yassı
tohum taşır. Kotiledon sayısı 2’dir.
Chamaecyparis lawsoniana, C. pisifera, C. obtusa, C. formosensis, C. th-

yoides olmak üzere Kuzey Amerika, Japonya ve Formaza’da yetişen 5 türü
vardır (Farjon, 2005; Farjon, 2010). Türkiye’de doğal türü bulunmayan ya-
lancı servilerden C. lawsoniana uzun yıllardır, C. obtusa ve C. pisifera ise
son yıllarda park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Chamaecyparis türlerinin ayrım anahtarı Farjon (2010)’a göre aşağıda

verilmiştir:
1.Kozalak 4-8 (-10) puldan oluşur, olgunlaştığında 4-8 mm çapındadır.
2. Kısa sürgünler yatay, uç sürgünler genellikle tek bir düzlem
de yer alır
................................………………..…...Chamaecyparis pisifera
2.Kısa sürgünler düzensiz, yan sürgünler sarmal olarak yer alır
…………….............………………….. Chamaecyparis thyoides
1.Kozalak 8-14 (-16) puldan oluşur, olgun kozalak 7-14 mm çapındadır.
3.Kozalak pulları geniş olarak açılır, açılan pullar arasındaki
boşluklar puldan geniş veya eşittir; yapraklarda yağ bezesi vardır,
sürgünün yan kenarlarında bulunan yapraklar az veya çok sivri
uçludur
…………………………………….. Chamaecyparis lawsoniana
3. Kozalak pulları geniş olarak açılmaz, boşluklar puldan daha
Hatice Yılmaz
dardır; yapraklarda yağ bezesi yoktur veya belirgin değildir, sür-
günün yan kenarında yer alan yapraklar küt uçludur
Chamaecyparis lawsoniana
..................................................…………… Chamaecyparis obtusa
73
Chamaecyparis lawsoniana (A. Murr.) Parl. Egzotik
Yalancı servi
Yayılışı
Amerika’da Oregon ve Kaliforniya’da okyanus ikliminin hakim olduğu konifer ve konifer-an-
giosperm karışık ormanlarda deniz seviyesi ile 1500 m’ler arasında doğal olarak yetişir (Farjon,
2005). Ülkemiz park ve bahçelerinde yaygın bir şekilde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
60-70 m’ye kadar boy, 4-4,5 m çap yapabilen, gençlikte piramidal, yaşlanınca geniş sütun
formlu, dalları aşağıya sarkık, herdem yeşil ağaçlardır. Çok erken yaşta çatlamaya başlayan ka-
buk yaşlı ağaçların dip kısmında 35-40 cm’ye kadar kalınlaşabilir; lifli, boyuna şeritler halinde
derin çatlaklı ve olukludur. Kırmızımtırak-kahverengi, gri-kahverengidir. Bir düzlem üzerinde
yer alan sürgünleri yassıdır. Sürgüne karşılıklı olarak kiremitvari şekilde sıkıca dizilmiş pul yap-
raklar 2-3 mm uzunluğundadır. Sürgünün geniş yüzünde yer alan yapraklar yassı, daha kısa ve
sırtlarında uzunca bir yarık içinde oval, sarımsı yağ bezeleri vardır. Sürgünün kenarında yer alan
yapraklar ise kayık gibidir sürgünü kavramıştır, yağ bezeleri belirgin değildir. Yapraklar açık ye-
şil veya parlak koyu yeşil, kenarları az ya da çok mavimsi yeşildir. Genç sürgünlerin alt yüzünde
yeşilimsi-beyaz stoma lekeleri çok belirgin değildir. Erkek çiçek kozalakçıkları 12-16 etamin
Hatice Yılmaz
pulundan oluşur, 2-4 mm boyunda, sarımsı yeşil, sonraları siyah veya koyu mora döner. Her bir
etamin pulu büyük, kırmızı 2-3 polen kesesi taşır. 8-10 adet kalkan şeklinde odunlaşmış puldan
oluşan kozalak (6-) 7-11 (-14) mm çapında ve küre şeklindedir. Önceleri mavi-yeşil, olgunlaş-
tığında gri-kahverengidir. Kozalak pullarının sırtı buruşuk, basık, ortasında çok kısa bir çıkıntı
(0,5-1 mm ) bulunur. Her bir üreyimli kozalak pulu altında 2-4 tohum bulunur (Farjon, 2010).
Egzotik
Chamaecyparis pisifera Endl.
Yayılışı
Japonya’da doğal olarak yetişir. Ülkemiz park ve bahçelerinde bazıları iğne yapraklı olan
çeşitli kültivarları yetiştirilir.
40-50 m’ye kadar boy, 2 m’ye kadar çap yapabilen, dar konik tepeli, yaşlanınca geniş sütün
formlu ağaçlardır. Kabuk genç fertlerde düzgün, yaşlı fertlerde kızıl kahverengi, şeritler halinde
çatlaklıdır. Yapraklar pul yaprak biçiminde, derimsi, sürgüne çapraz karşılıklı kiremitvari olarak
dizilir. Sürgünlerin ön yüzünde yer alan yapraklar yanlardakilerden daha kısa, basık olup sırt-
larında yuvarlak, hafifçe çıkıntılı yağ bezesi vardır. Sürgün yanlarında yer alan yapraklar kayık
gibidir, yağ bezeleri daha az belirgindir. Yapraklar parlak açık veya koyu yeşil, alt yüzlerinde
mavimsi-beyaz stoma bantları vardır. Erkek çiçek kozalakçıkları 2-3 cm boyunda, sarımsı-yeşil
olup morumsu kahverengiye döner. 8-12 etamin pulundan oluşur. Her bir etamin pulu 2-3 sarı
Hatice Yılmaz
polen kesesi taşır. (6-) 7-8 (-10) kozalak pulundan oluşan kozalak 6-7 (-8) mm çapındadır. Koza-
lak pullarının sırtı basık ve buruşuk olup bazen ortasında çok kısa (0,5 mm) bir çıkıntı bulunur.
Her üreyimli pulun altında 1-2 tohum bulunur (Farjon, 2005).
74
Ünal Akkemik
Cryptomeria D. Don. (Japon çamı)
Günümüzde Çin ve Japonya’da yetişen
tek bir türle temsil edilen “monotipik” bir
cinstir. “Kryptosmerae”, Yunancada “göv-
desini saklayan, gizleyen” anlamına gelir; bu
da iğne yapraklarının sürgün üzerindeki di-
zilişi ve sürgünü tamamen örtmüş olmasıyla
ilgilidir (Yaltırık, 1988). Gençlik döneminde
hızlı büyüyen Japon çamının ışık ihtiyacı
az olup yaz kuraklığına karşı hassastır. O
nedenle ülkemizin Karadeniz Bölgesinde
nemin yüksek olduğu bölge boyunca yetiş-
tirilebilir (Kayacık, 1980). Oldukça görsel ve
dekoratif bir ağaçtır.
Ünal Akkemik
Cryptomeria japonica (L.) D. Don. Egzotik
Japon çamı
Yayılışı
Çin ve Japonya’da doğal olan, bol yağışlı ve derin topraklı yetişme ortamları isteyen bir türdür.
Park ve bahçelerde yetiştirilen pek çok kültivarı vardır.
Düzgün gövdeli, piramidal tepeli, 40-50 m’ye kadar boy ve 50-80 cm çap yapabilen, herdemyeşil
bir orman ağacıdır. Gövde kabuğu kırmızımsı kahverengi olup uzun ve dar şeritler halinde
boyuna yönde çatlaklıdır. Sürgünlere beş sıra üzerinde sarmal olarak dizilen iğne yaprakların
uzunluğu 8-16 mm, biz gibi sivri, 3-4 köşeli, kenarı tam, dip kısmı geniştir. Çiçekleri bir cinsli
bir evciklidir. Erkek çiçekler sonbaharda sürgünün uç tarafındaki yaprakların koltuklarında
yer alır ve genç sürgünlerde 25’ten fazlası bir arada bulunur. Her bir erkek çiçeğin boyu 8-10
mm uzunluğundadır ve pulları sarmal dizilir. Dişi çiçekler ise 2-3 cm çapında yuvarlak kozalak
Ünal Akkemik
halinde sürgünlerin uçlarında yer alır. Kozalaklar bir yılda olgunlaşır; kozalaklarda dış pulların
uçları serbest, parçalı, sert ve kısmen batıcıdır. Tohumlar döküldükten sonra uzun süre sürgün
üzerinde kalır. Türün çok sayıda kültivarı vardır. En yaygın olanı “cv “Elegans”: Japon kadife
çamıdır (Ana türe göre daha uzun, ince ve yumuşak yapraklara sahiptir).
75
Cunninghamia R.Br. Hatice Yılmaz
Herdem yeşil, dar konik tepeli ve boylu ağaçlardır.

Kabuk kırmızı-kahverengi, çatlaklı, lifli, boyuna şeritler
halinde soyulur. Ana dallar gövdeye düzensiz çevrel ola-
rak dizilmiştir. Genç sürgünler yeşil, sonraları esmerdir.
Tomurcuklar küremsi, yaprak benzeri pullarla çevrilmiş-
tir. Dar mızraksı, derimsi, sert, uçları sivri tırpanı andıran
yapraklar, sürgünlere yoğun ve spiral olarak dizilmiştir.
Ancak ışığa yöneldiklerinden iki sıralı dizilmiş gibi görü-
nür. Yapraklar tek tek dökülmez yan sürgünlerle beraber
düşer. Çiçekleri monoiktir. Erkek çiçekler birçoğu bir ara-
da silindirik bir kozalakçık halinde sürgünlerin ucunda
yer alır. Dişi çiçekler de küçük bir kozalakçık halinde olup
sürgün ucunda ya da yan durumlu olarak çoğunlukla 1-3
tanesi bir arada bulunur. Kozalak pulları ortak bir eksen
etrafına kiremitvari sarmal olarak dizilmiştir. Uçları sivri
ve batıcıdır. Bir yılda olgunlaşan kozalağın pulları dağıl-
maz. Her bir pulda 3 tane tohum taslağı vardır. Bunlardan
biri körelerek en fazla 2 tohum gelişir. Tohumlar dar ka-
natlı ve sert kabukludur. Fideciğin çenek sayısı 2’dir (Fu
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
ve diğ. 1999b). Çin, Laos, Tayvan ve Vietnam’da yetişen 2
türü vardır (Farjon, 2005). Her iki türü de uyuyan gözler-
den bolca sürgün verme eğilimindedir.
Cunninghamia lanceolata (Lamb.) Hook Egzotik

Çin tırpan ağacı
Yayılışı
Çin, Laos ve Vietnam’da 140-2500 m’ler arasında karışık ormanlar kurar. Orta ve
Güney Çin’de büyük ormanlar kurar. Vatanı dışında ılıman iklimlere sahip yerlerin de-
koratif bir park ağacıdır. Rize Çaykur Bahçesi, Dolmabahçe Sarayı ve Atatürk Arbore-
tumu’nda güzel gelişmiş örnekleri vardır.
30-40 m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil ağaçlardır. Kabuk çatlaklı, lifli, boyu-
na ince şeritler halinde çatlar, kırmızımsı kahverengi, sonraları gri-kahverengidir. İğne
yapraklar deri gibi sert, tırpan biçiminde, uçları sivri, 3-6 cm boyunda, 3-5 (6) mm
enindedir. Üst yüzleri parlak yeşil, alt yüzlerinde iki adet mavi beyaz stoma bandı bu-
lunur. Erkek çiçek kozalakçıkları sürgün ucunda bir çoğu bir arada brahte benzeri kısa
yapraklarla çevrelenmiş olarak bulunur, 10-20 mm boyunda, sarımtırak yeşil daha son-
ra kahverengine döner (Farjon, 2005). Dişi çiçek kozalakçıkları çoğunlukla 1-4 tanesi
Hatice Yılmaz
bir arada bulunur (Fu ve diğ., 1999b). Kozalak pulları kiremitvari dizilmiş, uçları sivri
ve batıcıdır.
76
Cupressus L. (Serviler) Ali Kavgacı
40 m’ye kadar boylanabilen, herdemyeşil, monoik ve mono-

podial dallanma yapan çalı veya çoğunlukla ağaçlardır. Genellik-
le çatlaklı olan kabuklar, ince parçalar halinde pul pul dökülür
veya boyuna uzunca soyulur. Tepe, konik, piramidal veya küremsi
formdadır. Yapraklar tek veya iki formludur. Primer (genç) yap-
raklar ve kuvvetli sürgünler üzerindeki yapraklar iğne yaprak
şeklindedir. İki formlu yaprak taşıyan sürgünlerde ise yanal olan
yapraklar, karşılıklı olarak geniş yüzde bulunan yapraklardan bi-
raz daha geniştir. Sürgünlere karşılıklı çapraz (dört sıra) olarak
dizilmiş pul yapraklar 1-3 x 0,8-1,2 mm boyutlarındadır. Yaprak
kenarları bir iki dişli veya düzensiz olup bazen de tam kenarlı ola-
bilmektedir. Erkek çiçek kurulları, her biri (2-)3-6 adet sarı polen
kesesi taşıyan 10-20 adet erkek çiçekten oluşur. 10-40 x 10-30 mm
boyutlarındaki kozalaklar 2 yılda olgunlaşır ve kısa sürgün üze-
rinde terminal durumludur. Kozalaklarda küçük, köşeli veya ge-
lişmemiş kanatlı çok sayıda tohum vardır (Oral ve Tunçkol, 2011;
conifers.org: 2013).
Serviler, Kuzey Amerika’dan Honduras’ın güneyine, Akdeniz
havzasından Orta Asya’ya, Himalaya’dan Güneybatı Çin’e kadar
Ünal Akkemik
oldukça geniş bir coğrafyada yayılış gösterir ve 23 türle temsil
edilir (conifers.org: 2013).
Cupressus sempervirens
Cupressus arizonica Greene Egzotik
Arizona servisi
Yayılışı
Doğal yayılışı Arizona ve New Mexico’da 1300-2400 m yüksel-
tileri arasındadır. Bununla birlikte türün yapay olarak oldukça ge-
niş bir coğrafyada yayılışı vardır. Türkiye’de de park ve bahçelerde
yaygın olarak yetiştirilir.
20 m’ye kadar boylanabilen ince, uzun formlu ağaçlardır. Göv-
de kabukları kahverengimsi-kırmızıdır. Yapraklar, yumurtamsı ve
pulsu, 2 mm kalınlığında, uzun, grimsi mavi ve salgı bezelidir.
Bazen yapraklar reçine salgılar. Yandığında ise hoş olmayan bir
koku yayar. Kozalaklar 0,5-2 cm çapında küçük küreler şeklinde
ve bir sap üzerinde kümeler halinde bulunurlar. Başlangıçta ma-
vimsi yeşil olan kozalaklar olgunlaştığında kırmızımsı-kahveren-
Nesibe Köse
ginde, 2 yılda olgunlaşır ve 6-8 adet puldan oluşur. Ağaç üzerinde
uzun yıllar düşmeden kalabilirler. Tohumlar ince uzundur ve dar
kanatları vardır. Tür, diğer servilerden özellikle tepesinin mavimsi
renkte oluşu ve hoş olmayan kokusuyla ayrılır.
77
Cupressus goveniana Gordon Egzotik
Kokulu servi
Yayılışı
Doğal olarak yalnızca ABD’nin Kaliforniya eya-
letinde yetişen bir türdür. Park ve bahçelerde seyrek
olarak görülür.
10 m’ye kadar boylanabilen çalı, ağaççık veya
ağaçlardır. Tepe, küre veya sütün şeklinde, yoğun
veya seyrek dallıdır. Gövde kabuğu başlangıçta düz,
yaşlandıkça pürüzlü ve liflidir. Pulsu yapraklar yak-
laşık 1,2 mm uzunluğunda, açık yeşil, sırtları çıkın-
tılı ve uçları küttür. Ovuşturulduğunda hoş bir koku
verir. Erkek çiçekler 3-4 mm boyundadır. Dişi çiçek-
ler ise tek tek bulunur ve 20 mm’ye kadar boylanır.
Grimsi kahverengi veya mat yeşil renkte olan koza-
laklar küremsi ve 1 – 2,5 (-3) cm boyutlarındadır.
6-10 puldan oluşur ve umbo olgunlaştığında hemen
hemen düzdür. Tohumlar 3 – 4 (5) mm, koyu kahve-
Hatice Yılmaz
rengi veya simsiyahtır. Bazen de mat yeşildir.
Egzotik
Cupressus macrocarpa Harw. ex Gordon
Yayılışı
Doğal yayılışı Kuzey Amerika ve Kaliforniya’dır. Bir kültivarı Türkiye’de yay-
gın bir şekilde park ve bahçe bitkisi olarak kullanılır.
25 m’ye kadar boylanabilen, tepesi değişik formlarda olabilen bir ağaçtır. Göv-
de kabuğu sert ve başlangıçta kahverengimsi-kırmızıdır. Yaşlandıkça kabuk açık
gri bir renk alır ve düz pullar halinde dökülür. Yapraklar, pulsu ve sürgünün tersi
yönde düz olarak konumlanırlar. Açık yeşil olan yapraklar, aromatiktir. Kozalak-
lar çok köşeli 10-12 puldan oluşur. Başlangıçta yeşildirler ve zamanla gri, kahve-
rengi, grimsi kahverengi ve son aşamada kahverengimsi menekşe rengine dönü-
şürler. Tohumlar kanatlı ve küçük reçine bezelidir. Tür, C. sempervirens’ten daha
geniş yaprakları, diğer servilerden ise daha büyük kozalakları ve gövde üzerinde
yatık olarak yer alan dallarıyla ayrılır.
Türün ülkemizde kendisi bulunmayıp Cupressus macrocarpa cv.”Goldcrest”
Hatice Yılmaz
adlı kültivarı yaygındır. Bu kültivar piramidal formlu, yaprakları altın sarısı-yeşil
ve limon gibi kokar. Bu özelliğinden dolayı da limoni servi olarak adlandırılır.
78
Cupressus sempervirens L. Doğal
Akdeniz servisi
Yayılışı Cupressus sempervirens

Genel coğrafi yayılışı, Kuzey Afrika, Doğu Akdeniz, Batı Asya ve Hazar De-
nizi’nin güneyidir. Türkiye’de Akdeniz Bölgesi ve Batı Anadolu’da asıl Akdeniz
ikliminin egemen olduğu alanlarda doğaldır. Bu alanlarda saf ya da çoğunluk-
la kızılçamla karışık ormanlar kurar. Tür piramidal formunun mezarlıklarda
yoğun olarak kullanılmasından dolayı mezarlık servisi olarak da adlandırılır.
40 m’ye kadar boylanabilen düzgün ve dik büyüyen ağaçlardır. Kabuk genç
bireylerde çatlaksız, sonrasında tabaka halinde çatlayan, pembemsi-kahveren-
gi, kırmızımsı kahverengi veya gridir. Sürgünleri koyu kahverengidir. Yaprak-
lar karşılıklı çapraz ve kiremitvari olarak dizilmiştir. Pulsu yapraklar son yılın
sürgünlerinde 0,5-1,8 mm uzunluğundadır. Genellikle yeşil veya koyu yeşil
olan yapraklar bazen kalın bir mumsu kutikula ile örtülüdür. Erkek çiçek ko-
zalakçıkları son yılın sürgünleri üzerinde terminal olarak ve tek tek bulunur.
Boyutları (2,5-) 3-6 (-8) x(1,5-) 2-3 mm’dir. Dişi çiçek kozalakçıkları küçük,
terminal durumlu ve kalkan şeklindeki birçok puldan meydana gelir. Koza-
Ünal Akkemik
laklar 2 yılda olgunlaşır. Yan dalların üzerinde tek tek ya da gruplar halinde
Ünal Akkemik
terminal olarak bulunur. Olgunlaştığında parlak kahverengi veya karpelleri
açılırken kırmızımsı kahverengidir. Türün C. sempervirens var. sempervirens
(dallar tepeye doğru daralan sütun şeklinde) ve C. sempervirens var. horizanta-
lis (dallar yanlara doğru açılmış şekilde) olmak üzere iki varyetesi vardır.
Hüseyin Fakir
Juniperus L. (Ardıçlar)
Ardıçlar çoğunlukla dioik, ender olarak monoik, ağaç veya çalı formunda odunsu ve herdemyeşil bitkilerdir. Kabuk yaşlı fertlerde şeritler halinde boyuna çatlaklı,
kırmızımtırak veya kahverengidir. Tomurcuklar J. drupacea hariç çıplaktır. Yapraklar iğne veya pul yaprak biçimindedir. İğne yapraklar sürgünlere üçlü çevrel, pul yap-
raklar ise çapraz karşılıklı olarak dizilir. İğne yapraklar sert ve diken gibi batıcıdır. İğne yaprakların üst yüzünde belirgin bir şekilde bir veya iki stoma çizgisi ve iletim
demetlerinin altında bir reçine kanalı bulunur. Erkek çiçek kozalakçıkları sürgünlerde pulların koltuklarında yer alır, sürgüne oturmuş veya üzeri pullu bir sapı vardır.
Her bir erkek çiçek kozalakçığı çok sayıda etamin pulundan oluşur. Her bir etamin pulu 2-6 adet çiçek tozu torbası taşır. Dişi çiçek kozalakçıkları küre şeklinde olup ya
pullu bir sap üzerinde ya da sürgünlerin ucunda yer alır. Dişi çiçekler karşılıklı veya çevrel dizilmiş 3-8 adet sivri uçlu puldan oluşur. Kozalaklar 1-2 veya 3 yılda olgun-
laşır. Olgunlaşan kozalaklar etli ve üzümsü yapıda olup hiçbir zaman açılmazlar. Kozalaklar 1-12 adet tohum taşırlar. Tohumlar küçük, kanatsız, yuvarlak ya da yumurta
biçimindedir, bazı taksonlarda reçine bezeleri bulunur (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2000, 2010).
Ardıçlar yaprak formu, dişi çiçek özellikleri ve kozalak pulu ile tohum taslağı özelliklerine göre üç ayrı seksiyona ayrılır (Adams, 2008):
Juniperus Seksiyonu: Yaprakların tümü iğne yaprak biçiminde ve sürgüne üçlü çevrel dizilmiştir. Erkek ve dişi çiçek kozalakçıkları sürgün ucunda değil yaprak kol-
tuklarında yer alır. Kozalağın en uçtaki pulları arasında yer alan terminal durumlu 3 tohum taslağı vardır. Kozalak 3 üreyimli puldan oluşur ve tohumlar kaynaşmamıştır.
Üsten bakılınca kozalak pullarının birleşme izleri üç kollu bir yıldızı andırır.
Bu seksiyona ait doğal türlerimiz; Juniperus oxycedrus, J. communis
Caryocedrus Seksiyonu: Yapraklar iğne yaprak biçiminde, sert ve sivri uçlu olup sürgüne üçlü çevrel dizilmiştir. Erkek çiçek kozalakçıkları yaprak koltuklarında 3-6’sı
bir arada demetler halinde yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları ise yaprak koltuklarında kısa bir sürgünün ucunda yan durumlu olarak bulunur. Tohum, kozalak pullarının
odunlaşmasıyla oluşan sert bir koruyucu içinde yer alır. Diğer iki seksiyondan farklı olarak tomurcuklar pullarla örtülüdür.
Bu seksiyona ait doğal türümüz; Juniperus drupacea
Sabina Seksiyonu: Yapraklar gençlik çağlarında iğne yaprak biçiminde ve sürgünlere üçlü çevrel dizilişli ve ileri yaşlarda iğne yaprak pul yaprak halini alır ve sürgüne
çapraz karşılıklı olarak dizilir. Dişi çiçek kozalakçıkları sürgün ucunda yer alır ve genellikle karşılıklı dizilmiş 6 puldan oluşur. Tohum taslağı sayısı 3-9 (12) tanedir ve
79
bu tohum taslakları kozalak pullarının arasında değil önlerinde teker teker veya çoğunlukla ikili, bazen de terminal durumlu ve tektir. Kozalak pullarının birleşme izleri
futbol topu dilimlerini andırır.
Bu seksiyona ait doğal türlerimiz; Juniperus excelsa, J. foetidissima, J. phoenicea, J. sabina
Juniperus cinsi, Türkiye’de 7 türle temsil edilir. Türkiye’de doğal yetişen bu 7 türe ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1. Yapraklar iğne yaprak şeklinde, erkek ve dişi çiçekler yaprak koltuklarında yan durumlu olarak yer alır.
2. Erkek çiçekler yaprak koltuklarında demetler halindedir, dişi kozalak 20-25 mm çapında; tohumlar serbest değil odunsu bir koruyucu tabaka içerisindedir.
......…………............................................................................................................................................................................................…...… Juniperus drupacea
2. Erkek çiçekler yaprak koltuklarında tek tek bulunur, dişi kozalak genellikle 18 mm’ yi geçmez; tohumlar serbesttir.
3. Yaprakların üst yüzeyinde beyazımsı bir stoma çizgisi var; olgun kozalak dumanlı siyahımsı renktedir. ……………………………………. Juniperus communis
3.Yaprakların üst yüzeyinde iki belirgin stoma çizgisi var; olgun kozalak turuncu-kırmızımsı renktedir. …………….……..………......……… Juniperus oxycedrus
1. Yapraklar pul yaprak şeklinde, erkek ve dişi çiçekler sürgünlerin ucunda yer alır.
4. Pul yaprakların kenarlarındaki yeşil olmayan zarımsı yapı dar ve ince dişlidir, olgun kozalak koyu kırmızı renktedir. ………..…..……………... Juniperus phoenicea
4.Pul yaprakların kenarları yukarıdaki gibi değil, olgun kozalak koyu pembe ve siyahımsı renktedir.
5.Olgun kozalakların sapı geriye doğru kıvrıktır. …………….………..…..……………..………..…..……………..………..…....…......………… Juniperus sabina
5.Olgun kozalaklar düz veya düze yakın saplıdır.
6. Genç sürgünleri dört köşeli, tohumlar 1-2 adettir. ........…………..…..……………...………..…..………….................…..………....... Juniperus foetidissima
6. Genç sürgünler yuvarlak, tohumlar 4-6 adettir. …….………………..…..……………..………..…..……………..…….................…...…….. Juniperus excelsa
Juniperus communis L. Doğal

Adi ardıç
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Orta ve Kuzey Avrupa, Asya, Akdeniz’i çevreleyen ülkelerin yüksek dağlık böl-
geleri, Kuzey Afrika, Kafkasya, İran, Afganistan, Himalaya Dağlarının batısı, Kuzey Amerika’nın kutup
bölgeleri ve yüksek dağları ve Meksika’dır. Ülkemizde J. c. var. communis Çoruh Vadisi, Erzincan, Erzu-
rum, Kars’ta 2000-2700 m yükseltiler arasında, volkanik kayalıklar ve orman kenarlarında yetişir. J. c. var.
saxatilis ise Kuzey Anadolu, Karadeniz, Güney Doğu Anadolu’da kayalık yerler, sırtlar, çalılıklar ve orman
kenarlarında 1300-2700 m yükseltiler arasında görülür. Genellikle orman sınırında ve üzerinde yaygındır.
15 m’ye kadar boylanabilen, piramidal veya yuvarlak tepeli bir ağaç veya çoğu kez de dipten itibaren
Hatice Yılmaz
yoğun dallı çalı ya da yerde sürünen, yatık tepeli bodur çalılardır. Kabuk gri-kahverengi ve gençken pürüz-
süz daha sonraları asma gövdeleri gibi boyuna ince şeritler halinde çatlaklıdır. Sürgünler az ya da çok üç
köşeli olup gençken gri-kahverengindedir. İğne yapraklar yassı, kalın, sert, sivri uçlu, batıcı ve sürgünlere
geniş bir açı ile üçlü çevrel olarak dizilmiştir. Açık yeşil renkli yaprakların üst yüzünde beyaz, mavimsi
gri ve geniş tek stoma çizgisi vardır. Erkek çiçek kozalakçıkları sürgün üzerinde yaprak koltuklarında yan
durumlu olarak teker teker yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları da yaprak koltuklarında yan durumlu olarak
kısa bir sap ucunda teker teker bulunur. İki yılda olgunlaşan üzümsü kozalaklar küre veya geniş yumurta
biçiminde ve kısa saplıdır. Her bir kozalak 2-3, ender olarak 1 tohum taşır. Tohumlar üç köşeli ve uzun
yumurtamsı biçimdedir (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2005b; Farjon, 2010; Yıl-
maz ve diğ., 2011).
Adi ardıcın ülkemizde iki varyetesi yetişmektedir. Bu varyeteler için ayrım anahtarı:
1.Yapraklar 4-17 x 0,7-1,5 mm, sürgüne dik açılı; çalı veya küçük ağaç formundadır.
Özgür Eminağaoğlu
……………….………………………………………… Juniperus communis var. communis
1.Yapraklar 4-10 x 1-2 mm, sürgüne dar açılı yatmış, sürünücü çalı veya kısa boylu çalı formundadır.
.………………………………………..………………….. Juniperus communis var. saxatilis
80
Juniperus drupacea Labill. Doğal
Andız
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Suriye, Lübnan ve özellikle doğu Lübnan dağlarıdır. Bunun dışında
Yunanistan’da lokal bir yayılışı vardır. Ülkemizde ise 650-1500 m yükseltiler arasında Güney
Anadolu, Toroslar ve Amanoslarda diğer ardıçlar, Toros göknarı ve Toros sediri ile karışım
yapar.
40 m’ye kadar boylanabilen, gençlikte piramidal, ileri yaşlarda geniş ve yuvarlak tepeli
ağaçlardır. Kabuk kahverengi-gri, ince şeritler halinde boyuna çatlaklıdır. Tomurcuklar sivri
uçlu pullu ve yumurta biçimindedir. Yaprak koltuklarında bulunurlar ve çok küçüktürler.
Yapraklar iğne yaprak biçiminde sert, sivri uçlu ve sürgüne üçlü çevrel dizilmiştir. Yaprakla-
rın iç yüzünde belirgin iki adet stoma çizgisi vardır. Erkek çiçek kozalakçıkları yaprak kol-
tuklarında, 3-6’sı bir arada demet halinde yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları ise yaprak koltuk-
Tolga Ok
larında kısa bir sürgünün ucunda yan durumlu olarak tek tek yer alır. İki yılda olgunlaşan
kozalak yuvarlak, 1,5-2,5 cm çapında, içinde çoğunlukla 3 (1-6) tohum taşır. Tohum, koza-
lak pullarının odunlaşmasıyla oluşan sert bir koruyucu içinde yer alır (Eliçin, 1977; Yaltırık,
1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2005; Farjon, 2010; Yılmaz ve diğ., 2011).
Juniperus excelsa M.Bieb. Doğal

Boylu ardıç
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Arnavutluk, Makedonya, Ege ve Yunanistan adaları, Bulgaristan,
Kıbrıs, Azerbaycan ve Türkmenistan’dır. Ülkemizde ise kuzey, batı, orta ve güney Anadolu’da,
özellikle Toros ve Antitoros’larda kuru ve kayalık yamaçlarda görülürler. Ülkemizde genellikle
150-2700 m yükseltiler arasında yayılış gösterir. Toroslar’da genellikle ağaç sınırlarını oluşturur.
Güney Anadolu’da sedir, göknar, çam, meşe taksonları ve kokulu ardıç ile karışıma girer.
20-25 m’ ye kadar boylanabilen gençlikte piramidal, ileri yaşlarda dağınık tepeli ağaç bazen
de sık dallı çalılardır. Kabuk gri-kahverengi, gençken düz, ileri yaşlarda ince şeritler halinde
boyuna çatlaklıdır. Sürgünler ince, yuvarlak çok belirgin olmayan dört köşelidir. 6-8 yaşlarına
kadar iğne yaprak, daha sonra pul yaprak taşırlar. Pul yapraklar sırtlarında belirgin yağ bezesi
bulunur ve sürgünlere tamamen yatmışlardır. Pul yaprak iken sürgüne üçlü çevrel veya karşı-
lıklı dizilmiştir. Erkek çiçek kozalakçıkları kirli sarımtırak renkte, silindirik yapıda ve sürgün
uçlarında yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları turuncu yeşil renkte ve sürgün uçlarında tek tek yer
alır. İki yılda olgunlaşan üzümsü kozalak 8-12 mm çapında ve 4-6 puldan oluşur. Kozalakların
içinde 4-10 tohum bulunur. Tohumlar yumurta biçiminde, sivri uçlu ve küçüktür (Eliçin, 1977;
Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2005; Farjon, 2010; Yılmaz ve diğ., 2011).
Boylu ardıcın ülkemizde iki alttürü yetişmektedir. Bu alttürler için ayrım anahtarı:
Hatice Yılmaz
1.Sürgünler 0,7-1,0 mm çapında, yuvarlak veya çok belirgin olmayan dört köşeli olup, gövdeye
düzenli olarak dizilmişlerdir; kozalaklar 6-11 mm çapında, genellikle daha koyu renkli, mavi
buğulu veya beyaz pudramsıdır. ...…….…...…............………Juniperus excelsa subsp. excelsa
1.Sürgünler daha kalın 1,0-1,3 mm çapında, hemen hemen yuvarlak ve dağınıktır, kozalaklar
8-12(14) mm çapında; pembemsi kahverengi-morumsu-mavi, üzeri buğuludur.
...……………………………................………………....Juniperus excelsa subsp. polycarpus
81
Juniperus foetidissima Willd. Doğal
Kokulu ardıç
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Arnavutluk, Yunanistan, Makedonya, Eski Yugoslavya, Kıbrıs, Suriye, Ermenis-
tan, Gürcistan ve Kırım yarımadasıdır. Ülkemizde ise Ankara, Bolu, Çorum, İç Batı Anadolu, Doğu ve
Güney Anadolu’da görülmektedir. Özellikle, kurak ve kalkerli alanlarda yetişmektedir. Çoğu kez Akdeniz
ikliminin etkisinden uzaklaşmakta, karasal iklimin hakim olduğu yerleri tercih etmektedir. Ülkemizde
600-2700 m’ler arasında, kurak ve fakir topraklar üzerinde yayılış gösterir.
15-25 m’ye kadar boylanabilen, düzgün gövdeli ve gençlikte dar konik tepeli, yaşlanınca yuvarlak veya
dağınık tepeli ağaç, nadiren çalı formundadır. Kabuk gri-kahverengi, boyuna şeritler halinde çatlaklıdır.
Tomurcuklar yaprakların koltuklarında gizlenmiş şekildedir. Genç sürgünler kısa, kalın ve belirgin bir
şekilde dört köşelidir. Yapraklar kısmen iğne yaprak ve kısmen de pul yaprak şeklindedir. İğne yapraklar
genel olarak sürgüne gevşek bir şekilde kapanmıştır veya sürgünlerle dar açı yaparlar, uçlar sivri, batıcıdır.
Pul yapraklar oval veya eşkenar dörtgen biçiminde, uç kısmı sivridir. Yapraklar ovuşturulduğunda kötü
bir koku verir. Erkek çiçek kozalakçıkları küremsi, yumurta biçiminde, sürgün uçlarında terminal olarak
yer alır ve çapraz karşılıklı dizilmiş 8-12 kalkanımsı puldan oluşur, her bir pul 3-4 çiçek tozu torbası taşır.
Dişi çiçek kozalakçıkları sürgün uçlarında terminal olarak yer alır. Üzümsü kozalak 8-12 mm çapında;
kısa sürgünler ucunda dik durur, siyah üzeri mavi dumanlıdır. Her bir kozalakta 1-2 en çok 3 adet tohum
Hüseyin Fakir
Tolga Ok
bulunur. Tohumlar büyük, yuvarlakça ve kirli sarı renklidir (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1988; Eckenwalder,
2009; Farjon, 2005; Farjon, 2010; Yılmaz ve diğ., 2011).
Juniperus oxycedrus L. Doğal
Katran ardıcı
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Akdeniz ülkeleri, Batı Suriye, Kuzey İran ve Kafkasya’dır. Ülkemizde ise geniş yayılış alanında değişik iklim ve toprak koşullarında ve farklı
yükseltilerde yetişebilir, özel yetişme ortamı isteği yok denecek kadar azdır. Ülkemizde bozuk meşe, kızılçam ve karaçam meşcerelerinin açıklıklarında sık rastlanır. Ka-
radeniz’in toprak ve iklim karakteri bakımından Akdeniz iklimi özelliklerini andıran yerlerinde, Kocaeli, Ayancık, Trabzon ve Artvin çevresinde, 300-1000 m yükseltiler
arasında, bazen küçük ağaç, bazen de bodur çalı görünümünde, diğer maki türleriyle karışık olarak bulunur. Bundan başka Kayseri-Erciyes Dağı’nda, Ulukışla çevresinde
1500 m yüksekliğe kadar olan yerlerde görülür. J. o. subsp. oxycedrus var. spilinanus Manisa Spil Dağı’nda yayılış gösteren ülkemiz için endemik bir varyetedir.
10-15 m’ ye kadar boylanabilen ağaç, dipten itibaren yoğun dallı dağınık, geniş tepeli ya da piramidal veya konik tepeli, bazen de yerde sürünen çalılardır. Kabuk
gri-kahverengi, boyuna ince şeritler halinde çatlaklıdır. Sürgünler yuvarlak ya da 3 köşeli, yukarı yönelmiş veya dağınıktır. İğne yapraklar sürgünlere üçlü çevrel dizilmiş,
sürgünlerden 60-90 derece açıyla çıkar sert ve sivri batıcı uçludur. Yaprakların üst yüzünde geniş iki stoma çizgisi bulunur ve bu bantlar belirgin bir orta damar ile ayrılır.
Erkek çiçek kozalakçıkları kirli sarı kahverengi renkte, iğne yaprakların koltuğunda kısa bir sap ucunda teker teker yer alır. İlkbahar başında ortaya çıkmaya başlarlar. Bu
çiçekler üçlü çevrel dizilmiş 8-12 kalkanımsı puldan oluşmuştur, her bir pul 4-6 çiçek tozu torbası taşır.
Dişi çiçek kozalakçıkları da yaprak koltuklarında kısa bir sap ucunda yan durumlu olarak teker teker bulunur. İki yılda olgunlaşan küre ve yumurta biçimindeki
kozalak 5-11 mm çapında ve çoğunlukla 3 bazen de 6 puldan oluşur. Kozalaklar sürgünlerin koltuklarında, üzeri pul yapraklarla örtülü kısa bir sap ucunda yer alır. Ko-
zalakların içinde çoğunlukla 2-3 tohum bulunur. Kirli sarı tohumlar yumurta biçiminde, 4,0-6,6 mm uzunluğunda olup üzerinde uzunlamasına oluklar ve reçine bezeleri
bulunur (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2005; Farjon, 2010; Yılmaz ve diğ., 2011).
Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus alttürünün ülkemizde üç varyetesi yetişir. Bu varyeteler için ayrım anahtarı aşağıda verilmiştir:
1. 0,5-0,6 m’ ye kadar boylanabilen yerde sürünen çalı formundadır. Yapraklar 6-10 x 1,0-1,5 mm’dir (Adams ve diğ.,2010)............................................... var. spilinanus
1. 8 m’ ye kadar boylanabilen küçük bir ağaç veya çalı formundadır.
3.Yapraklar 6-25 x 1,1-2,0 mm. …………………………………....................................................................................................................…………………. var. oxycedrus
3.Yapraklar 12-20 x 2,0-2,5 mm. ....…………………………...........................................................................................................……….…………. var. macrocarpa
82
Juniperus oxycedrus L. Doğal
Katran ardıcı
Tolga Ok
Tolga Ok
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
83
Juniperus phoenicea L. Doğal
Finike ardıcı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışını Akdeniz kıyıları ve Kanarya Adaları’nda deniz kıyısına yakın sa-
hil kesimlerinde yapar. Ülkemizde ise Muğla; Marmaris, Datça, Aydın; Kuşadası, Söke, İzmir;
Çeşme, Karaburun dolaylarında, maki içerisinde küçük gruplar halinde ya da tek tek 0-350
m’ler arasında bulunur.
8 m’ ye kadar boylanabilen küçük ağaçlardır. Gençlikte az ya da çok konik olan tepe daha
sonra yuvarlak, yaşlanınca da düzensiz olur. Kabuk gri kahverengi, boyuna ince şeritler halinde
çatlayıp soyulur. Çapraz karşılıklı birbiri üzerine sıkıca dizilerek sürgünü örten pul yapraklar
nedeniyle sürgünler yuvarlak görünür. Açık yeşil pul yapraklar sürgüne çapraz karşılıklı, bazen
de üçlü çevrel olarak dizilir. Pul yaprakların alt kısmı dışarıya doğru şişkindir ve uçları küttür.
Yaprak sırtlarında uzunlamasına yağ bezesi bulunur. Genç bitkilerde ve yaşlı ağaçların bazı
dallarında yapraklar iğne yaprak halindedir. Erkek çiçek kozalakçıkları yumurta veya kısa si-
lindirik şekilde, kısa sürgünler ucunda terminal olarak yer alır ve 6-16 kalkan şeklinde puldan
Tolga Ok
oluşur, her bir pul 3-5 çiçek tozu torbası taşır. Dişi çiçek kozalakçıkları kısa sürgünlerin ucunda
tek tek terminal olarak bulunur. İki yılda olgunlaşan uzun saplı ve küremsi kozalak 6-15 mm
çapında ve 3 çift puldan oluşur. Olgunlaşınca koyu portakal veya kırmızı-kahverengi renktedir
ve kozalağın etli kısmı lifli ve kurudur (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon,
2005; Farjon, 2010; Yılmaz ve diğ., 2011).
Juniperus sabina L. Doğal

Sabin ardıcı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışını Güney ve Orta Avrupa’nın dağlık bölgelerinde, Akdeniz Bölgesin-
de, Kuzey Afrika, Kırım, Kafkasya, Güneydoğu Rusya, İran, Batı Kazakistan, Kırgızistan, Mo-
ğolistan, kuzey ve kuzeybatı Çin’in dağlık bölgelerinde 400-3300 metreler arasında yapar; geniş
bir yayılış alanı vardır. Ülkemizde ise Ege, Batı ve Orta Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de bulunur.
Çoğunlukla yüksek dağlık kesimlerde, kurak yamaçlarda, orman sınırının üstünde görülür.
3-4 m’ ye kadar boylanabilen çoğunlukla yerde sürünen bir çalı bazen de 10-12 m’ye kadar
boylanabilen kısa ve kalın gövdeli küçük bir ağaçtır. Kabuk kırmızı kahverengi, ince levhalar
halinde çatlaklıdır. Genç sürgünler yeşil, yaşlı dallar gri-kahverengidir. Sürgünler genellikle
dört köşeli ve incedirler. Sürgünler yoğundur, yatay veya yukarı yönelmişlerdir. Yapraklar hem
iğne hem de pul yaprak şeklindedir. Uçları sivri, üst yüzleri oluklu ve mavi-yeşil olan iğne yap-
rakların üst yüzünde bir veya iki stoma çizgisi bulunur. Koyu yeşil pul yapraklar tam kenarlı,
küt, kabarık ve çoğunlukla sırtlarında yağ bezesi bulunur. Yapraklar ovuşturulduğunda kötü
bir koku verir. Erkek çiçek kozalakçıkları sarı-kahverenginde olup sürgünlerin ucunda yer alır.
Nurgül Karlıoğlu
Dişi çiçek kozalakçıkları kısa sürgünlerin ucunda bulunur. Erkek ve dişi çiçekler ilkbahar ba-
şında oluşmaya başlar. İki yılda olgunlaşan küre biçimindeki üzümsü kozalaklar 5-9 mm ça-
pında ve 6 puldan oluşur. Olgunlaştığında mavimsi-siyah renge dönüşür ve üzeri dumanlı olur.
Her kozalakta 1-3 (-4) adet kalın kabuklu tohum vardır. Kalın, sert kabuklu kahverengi tohum-
lar yumurta biçimindedir, üzeri girintili-çıkıntılıdır (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1988; Eckenwalder,
2009; Farjon, 2005; Farjon, 2010; Yılmaz ve diğ., 2011).
84
Hatice Yılmaz
Metasequoia Miki (Su melezi, Su ladini)
Metasequoia cinsi de Sequoia ve Sequoi-
adendron cinslerinde olduğu gibi, Üst-Orta
Miyosen dönemine kadar Anadolu’da yayı-
lış gösterirken, günümüzde Çin’de yetişen
tek türü kalmış “monotipik” bir cinstir. Türe
ilişkin özellik tümüyle cinsin de özelliğidir.
Cinsin Çince adı “Shui-hsa” olup “su ladi-
ni” ya da “su melezi” anlamına gelmektedir.
Cinsin Türkçe adı da buradan gelir (Yaltırık,
1988). Genel görünüşleri açısından Batak-
lık servilerine benzeyen ve oldukça görsel
olan Su melezleri, kanaatkâr olmaları ve kış
soğuklarına dayanıklılıkları nedeniyle ülke-
mizde de park ve bahçelerde kullanılması
önerilmektedir.
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Metasequoia glyptostroboides Chang. Et Hu. Egzotik
Çin su ladini, Çin su melezi
Yayılışı
Vatanı Çin olup nemli yerlerde yetişir.
Soğuğa dayanıklıdır. Ülkemizde oldukça
seyrek kullanılmış, henüz daha yaygınlaşma-
mıştır.
35 m’ye kadar boylanabilen kışın yaprağı-
nı döken ağaçlardır. Uzun ve kısa sürgünleri
vardır. Sürgün ve yaprakları karşılıklı dizil-
mişlerdir. 8-15 mm uzunluğunda, üst yüzleri
parlak yeşil, alt yüzleri ise açık yeşil veya açık
mavi-yeşil olan iğne yapraklar sonbaharda
kırmızımtırak kahverengiye dönüşür ve kısa
sürgünlerle birlikte dökülür. Yapraklar sapsız
veya çok kısa saplıdır. Erkek ve dişi çiçekle-
ri aynı ağaç üzerinde yer alır. Erkek çiçekler
başak veya salkım tipi kurul dişi çiçekler ise
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
kozalak oluşturur. Kozalak pulları derimsi,

kenarları yuvarlaktır, bir yılda olgunlaşan
kozalağın pulları dağılmaz (Yaltırık, 1988).
85

Platycladus Spach (Doğu mazıları)
Vatanı Kore, Mançurya ve Ku-
zey Çin’dir. Üzerinde taksonomik
çalışmalar tartışmalı olarak de-
vam etmektedir. Bu cins, en faz-
la isim değiştiren cinslerden biri
olup ilk olarak Platycladus olarak
adlandırılmış, sonra Thuja cinsi,
daha sonra Biota cinsi altında, en
son olarak da tekrar Platycladus
cinsi altında tanımlanmıştır.
Monotipik(tek türe sahip) bir
cins olup tanım özellikleri türün
altında verilmiştir.
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Platycladus orientalis (L.) Franco. Egzotik
Doğu mazısı
Yayılışı
Doğal olarak Kore, Mançurya ve Çin’de yetişir. Ülkemizde özellikle Marmara ve Karadeniz Bölgesi’ndeki park ve bahçelerde, çok sayıda kültivarı çok yaygın bir şekil-
de hem soliter hem de çit bitkisi olarak kullanılır.
Herdemyeşil, pul yapraklı, sık dallı, konik tepeli çalı ya da küçük bir ağaçtır. 15 m’ye kadar boylanabilir. Çoğunlukla birkaç gövde oluşturur. Gövde gri kırmızı renkte
ve ince kabukludur. Kabuk ince tabakalar halinde soyulur. Erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde yer alırlar. Açık yeşil ya da sarı yeşil renkteki pul yapraklı küçük sür-
günler dik duran açık kitap sayfaları gibi birbirine paralel konumdadır. Pul yapraklar yarıklar içinde yağ bezeleri içerir, ezildiğinde reçine kokar. Erkek çiçekler terminal
olup, 2-3 mm boyunda sarı, turuncu kozalakçıklar halindedir. Dişi çiçekler yan sürgünlerin ucunda bulunur, 15-25 mm boyundadır. Çiçeklenme mart, nisan aylarında
olur. 1-2 cm çapındaki, küreye yakın biçimdeki kozalaklar taze iken mavi yeşil dumanlı, etli, olgunlukta kahverenginde, odunsu ve serttir. Herbir kozalak ucu sivri ve
geriye doğru kıvrık 6-8 pula sahiptir. Bir yılda olgunlaşan kozalaklar açılır ve her bir pulun altından 6-10 tohum çıkar. Tohumlar 5-7 mm uzunluğunda, yumurtamsı
şekilli olup, sert ve kanatsızdır (Yaltırık, 1988).
86
Ünal Akkemik
Sequoia Endl. (Sekoyalar)
Sequoia cinsi, Kratase’den Miyosen dönemine kadar tüm Avrupa, Anadolu ve
Asya’da yaygın ve çok sayıda değişik formla temsil edilirken günümüzde sadece
Kuzey Amerika’nın Kaliforniya sahillerine yakın yerlerde kalmış olan ve dünyada
tek türle temsil edilen “monotipik” bir cinstir. Değişen iklim koşulları ve yetişme
ortamı şartları nedeniyle cinsin tüm formları Miyosen döneminde yok olmuş,
Avrupa ve Asya’da hiçbir formu kalmamıştır. Bugün bilinen ve park-bahçelerde
yetiştirilen formu günümüzde Kuzey Amerika’da hayatta kalan tek türüne ait bi-
reylerdir. Sekoyalar, oldukça hızlı büyüyen ve doğal ortamında boyu 100 m çapı
da 3-4 m ye kadar ulaşan bireylerle temsil edilen görsel ağaçlardır. Bu özelliklerin-
den dolayı ülkemizde de çeşitli park ve bahçelerde yetiştirilmiştir (Yaltırık, 1988).
Ünal Akkemik
Sequoia sempervirens (Lamb.) Endl. Egzotik
Sahil sekoyası
Yayılışı
Sahil Sekoyası, Kuzey Amerika’da, Kuzey Kaliforniya ve Oregon’un sahil ke-
simlerinde doğal olarak yetişir. Hızlı büyür, koyu gölgeye dayanıklıdır, özellikle
gençlikte soğuk rüzgârlara karşı hassastır.
60-90 m boy (maksimum ölçülen boy 107.4 m), 2,5-3,5 m çap yapabilen ko-
nik bir tepeye sahip herdemyeşil, dünyanın en uzun boylu ağaçlarıdır. Çok düz-
gün gövde, kısa ve dar bir tepe oluşturur. Yaşlı ağaçlarda kabuk çok kalın, boyuna
çatlaklı, lifli ve tarçın kırmızısı rengindedir. Yapraklar iki şekildedir: sürgün üze-
rindeki (1.tip) yapraklar, 1-2,5 cm uzunluğunda, iki sıralı dizilmiş görünümde,
sürgünün ucunda ve tabanında kısaldığından balık kılçığı görünümünde ve üst
yüzleri koyu yeşil renkte olup alt yüzlerinde iki stoma bandı vardır. Bu yaprak-
ların taban kısmındaki bir bölümü sürgüne yapışık olduğundan sürgünleri yeşil
renkte görünür. İkinci tip yapraklar ana sürgün uçlarında ve kozalak taşıyan ve-
rimli sürgünler üzerinde yer alır ve 0,5-1 cm uzunluğunda, biz gibi sivri uçlu olup
sürgünlere çok sıralı sarmal dizilmişlerdir. Sürgün uçlarında ya da yan durumlu
Hatice Yılmaz
erkek çiçekler 3-5 mm çapında kozalakçık halindedir. 2-2,5 cm çapında yumur-
ta biçimindeki kozalak olgunlaşınca kızıl-kahverengindedir. Çok dayanıklı koyu
kırmızı odunu vardır. Bu nedenle Amerika’daki ve ticaretteki adı “Redwood” yani
“Kırmızı odunlu ağaç”tır (Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
87
Ünal Akkemik
Sequoiadendron Buchh. (Mamut ağaçları)
Sequoiadendron cinsine ait türler de, Miyosen dönemine
kadar tüm Avrupa, Anadolu ve Asya’da yaygın iken
günümüzde sadece Kuzey Amerika’nın Kaliforniya eyaleti
Sierra Nevada Dağları’nda tek türü kalmış “monotipik” bir
cinstir. Ülkemizde özellikle Trakya’nın ve Batı Anadolu’nun
Oligosen ve Miyosen dönemlerine ait fosiller içerisinde
Sequoiadendron cinsine ait makro fosiller saptanmıştır
(Akkemik ve diğ. 2005; Akkemik ve Sakınç, 2013). Monotipik
olan bu cinsin tek türünün günümüzdeki yayılış alanı Kuzey
Amerika olup ülkemiz park ve bahçelerinde yetiştirilmiştir.
Hızlı gelişen ve kısa zamanda geniş çap ve uzun boylara
ulaşan ağaçlar olduğu için tercih edilirler.
Hatice Yılmaz
Sequoiadendron giganteum (Lindl.) Buchh. Egzotik
Mamut ağacı
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Kaliforniya’nın Sierra Nevada
Dağları’dır; bu yüzden türe “Sierra’nın Bekçileri” de denir
(Yaltırık 1988).
80-100 metre boy, 3-4.5 m çap yapabilen; çap, hacim ve yaş
bakımından dünyanın en cüsseli ağaçlarıdır. Yaşlı gövdelerin
kabuğu çok kalın, boyuna derin çatlaklı, oluklu, yumuşak
lifli ve tarçın kırmızısı rengindedir. Mavimtırak-yeşil renkli
yapraklar sürgünlere üç sıra üzerinde sarmal dizilidir. Ana
sürgün üzerindeki iğne yapraklar 1-2 cm uzunluğunda, biz
gibi sivri ve üç köşeli olup sürgüne yatık değildir. Yan ve alt
dallar üzerindeki yaprakları ise 6 mm uzunluğunda, üçgenimsi
ve sürgünlere yatıktır; üst yüzlerinde iki adet stoma bandı
Hatice Yılmaz
vardır. Yaklaşık 5-8 cm uzunluğunda, yumurta biçimindeki
dişi kozalak 25-40 adet, baklava dilimi şeklindeki odunlaşmış
karpellerden meydana gelir. Kozalak ikinci yılda olgunlaşır.
Uzun yıllar açılmadan ağaç üzerinde kalabilir. Üstten basık
saman rengindeki kanatlı tohumların uzunluğu 3-6 mm’dir.
Odunu hafif, yumuşak fakat dayanıklıdır (Yaltırık 1988).
88
Hatice Yılmaz
Taxodium Rich. (Bataklık Servileri)
Monoik, kışın yaprağını döken ya da yarı herdemyeşil, gençlikte konik, ileri yaşlarda geniş ve
dağınık tepeli, boylu ağaçlardır. Gövde silindirik değil uca doğru incelir; dip kısımları çoğunlukla Taxodium distichum
belirgin olarak geniş ve olukludur. Bataklık yerlerde yan kökler genellikle toprak yüzeyine çıkmış
silindirik, konik, yuvarlak şekilli, odunsu ve iç kısımları boş hava kökleri verirler. Kırmızımtırak–
kahverengi kabukları lifli, boyuna ince şeritler halinde çatlaklıdır. Sürgünler uzun ve kısa sürgün
olmak üzere iki şekildedir. Yapraklar iğne yaprak biçiminde, açık yeşil ve yumuşak olup sürgünlere
sarmal olarak dizilmiştir. Bazen iğne yaprakların dip tarafları ışığa yönelerek kıvrılmış ve iki sıralı
dizilmiş gibi görünür. Erkek çiçeklerin birçoğu, uzun bir eksen üzerinde tek veya ikişerli bir ara-
ya gelerek aşağıya sarkan basit salkım tipinde çiçek kurulları oluşturur. Her bir erkek çiçek 10-20
etaminden oluşur, her bir etamin 2-10 polen kesesi taşır (Watson, 1993). Dişi çiçek kozalakçıkları
son sene sürgünlerinin ucunda tek tek veya birçoğu bir arada terminal olarak yer alır. Kozalak küre
biçiminde, 12-40 mm boyundadır, kalkan biçiminde 20-30 karpelden oluşur, bir yılda olgunlaşır.
Kozalak olgunlaştığında pulları açılır ve erken dağılır. Her pulun koltuğunda (1) 2 adet, üç köşeli,
çok küçük kanatlı veya kanatsız tohum yer alır. Kotiledon sayısı 3-9’dur. (Farjon, 2005).
Jeolojik devirlerde geniş yayılışı olan bu cinsin günümüzde Kuzey Amerika’nın güneyinde ve
Hatice Yılmaz
Meksika’da genellikle bataklık ya da nemli yerlerde yayılış gösteren 2 türü vardır.
İki tür aşağıdaki morfolojik özellikleriyle ayrılabilir (Farjon, 2005):
1.Yaprağın üst yüzündeki stoma bantları alt yüzündeki stoma bantlarından daha geniş olduğundan
daha çok göze çarpar. Olgun kozalak genellikle 20-35 mm boyundadır..........Taxodium distichum
1.Yaprağın her iki yüzünde de stoma bandı genişliği eşittir, olgun kozalak 14-25 mm boyundadır
……………………....................................................................................Taxodium mucronatum
Taxodium distichum (L.) Rich. Egzotik

Amerikan bataklık servisi
Yayılışı
Amerika’nın güneydoğusunda Teksas’ın güneyine kadar 1-150 (-530) m’ler arasında doğal ola-
rak yetişir. Missisippi Nehri Vadisinde bataklık arazilerde yaygındır (Farjon, 2005b). Türkiye’de
geniş bahçeler ve parklarda süs bitkisi olarak yetiştirilir.
40 m’ye kadar boy, 2-3,5 (-5) m çap yapabilen, gençlikte konik, piramidal, ileri yaşlarda geniş ve
dağınık tepeli, kışın yaprağını döken ağaçlardır. Gövdenin dip kısımları geniş ve oluklu, uca doğru
incelir. Su içinde veya yakınında yetişen ağaçlarda hava kökleri yaygın ve çok sayıdadır. Kabuk
kırmızımtırak kahverengi, gri, lifli, boyuna ince şeritler halinde çatlaklıdır. Yapraklar 3-15 (22) mm
uzunluğunda, açık yeşil, mavimsi yeşil, ucu küt veya sivri, alt yüzlerinde soluk gri renkte iki sto-
ma bandı vardır. Sonbaharda dökülmeden önce renkleri kırmızımtırak kahverengine döner. Uzun
sürgün üzerindeki yapraklar dökülür. Kısa sürgünde yer alan yapraklar dip kısmındaki dönüklük
nedeniyle iki sıra üzerinde dizilmiş bir tüysü yaprak görünümündedir ve sonbaharda kısa sürgün-
lerle beraber dökülür. Erkek çiçeklerinin birçoğu, uzun bir çiçek ekseni üzerinde çift çift bir araya
gelerek terminal, fakat aşağıya sarkan basit salkım tipi çiçek kurulu oluşturur. Kozalak küre veya
Hatice Yılmaz
yumurta biçiminde, 20-35 mm boyunda ve reçinelidir. 20-30 adet kalkan biçiminde karpelden olu-
şur. Bir yılda olgunlaşır ve pulları dağılır. Her bir kozalakta 20-40 tohum bulunur (Farjon, 2005).
89
Taxodium mucronatum Ten. Egzotik

Meksika bataklık servisi
Yayılışı
Guatemala, Meksika ve Amerika’da
160-2700 m’ler arasında doğal olarak yeti-
şir.
Genel özellikleriyle T. distichum’a ben-
zeyen boylu ağaçlardır. Kozalakları daha
küçük (14-25 mm), hava kökleri nadiren
oluşur, yaprağın her iki yüzünde de eşit ge-
Hatice Yılmaz
nişlikte stoma bantları bulunur, yaprakları Hatice Yılmaz
kış sonunda dökülür ve soğuğa karşı daha
hassastır (Farjon, 2005).
Hatice Yılmaz
Thuja L. (Mazılar)
Herdemyeşil, monoik ağaç veya çalılardır. Kabuk boyuna ince şeritler veya levhalar halinde çatlaklı-
dır. Yapraklar pul yaprak şeklinde, sürgünlere karşılıklı çapraz dizilmiştir. Sürgünlerin geniş yüzünde yer
alan yapraklar, düz, yassı iken yan taraflarındaki yapraklar kayık gibi katlanmış ve sürgünü kavramıştır.
Yapraklarla örtülü sürgün yassıdır, orta sürgünden yanlara çıkan yan sürgünler aynı düzlem üzerinde ve
birbirine bir dereceye kadar paraleldir. Sürgünün geniş yüzünde bulunan yaprakların sırtında çok belirgin
olmayan küresel yağ bezeleri vardır ya da yoktur. Pul yapraklar tek tek değil, yan sürgünlerle beraber ku-
ruyarak dökülür. Erkek ve dişi çiçekler kozalakçık halindedir ve aynı ağaç üzerinde yer alır. Erkek çiçek
kozalakçıkları sürgün uçlarında bulunur, 4-16 karşılıklı çapraz etamin pulundan oluşur, her bir etamin
pulu 2-4 çiçek torbası taşır. Dişi çiçek kozalakçıkları yan sürgün uçlarında yer alır, çapraz karşılıklı olarak
birbiri üzerine kapanmış 6-12 (-14) karpelden oluşur, bunlardan altta yer alan ikisi çok küçülmüştür.
Kozalaklar yumurtamsı silindirik biçimdedir, pulları ince, deri gibi serttir, verimli pullar kozalağın orta-
sındadır, bir yılda olgunlaşır, olgunlaşan kozalak açılır fakat dağılmaz. Bir kozalakta 4-10 tohum bulunur,
tohumlar mercimek gibi yassı ve kanatlıdır. Kotiledon sayısı 2’dir. Primer yapraklar iğne yaprak şeklinde-
dir. Çin, Formoza, Japonya ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren 5 türü vardır (Farjon, 2005; Chambers,
1993). Türkiye’de doğal olarak yetişmeyen bu cinsin 2 türüne park ve bahçelerde sık rastlanır. Bu iki tür
aşağıdaki morfolojik özellikleriyle birbirinden ayrılabilir:
1.Yan sürgünler daha sık; yaprakların her iki yüzü de donuk sarımsı yeşil, kozalak 6-8 (-10) puldan oluşur,
pullarının ucunda hafifçe bir çıkıntı vardır....................................................................Thuja occidentalis
1.Yan sürgünler daha seyrek ve uzun; yaprakların alt yüzü tazeyken beyaz çizgili, üst yüzü parlak yeşil, ko-
Hatice Yılmaz
zalak 8-12 (-14) puldan oluşur, pullarının ucunda belirgin üçgenimsi çıkıntı vardır...............Thuja plicata
90
Thuja occidentalis L. Egzotik
Batı mazısı
Yayılışı
Amerika ve Kanada’da kalkerli yerler, nötr ve bazik bataklıklar, göl ve nehir kı-
yıları, kayalık yerlerde 0-900 m’ler arasında yetişir (Chambers, 1993). Türkiye’de ise
park ve bahçelerde çok sayıda kültivarı yetiştirilir.
20-25 (-30) m boylanan, sık dallı, konik tepeli herdemyeşil ağaçlardır. Gövde
kabuğu ince, boyuna çatlaklı, lifli, kırmızımtırak-gri kahverengidir. Dallar göreceli
olarak kısa, dağınık, aşağıya doğru sarkar, ancak uçları yukarıya doğru dönüktür.
Pul yapraklar 1-4 mm boyunda, 1-2 mm eninde, her iki yüzü de mat sarı-yeşil olup
yassı sürgünlerde çapraz karşılıklı olarak kiremitvari şekilde yer alır. Yaprak tabanı
sürgüne doğru ilerlemiş, sürgüne yatık veya yanlarda yer alanların uçları serbest-
tir. Sürgünlerin geniş yüzünde yer alan yaprakların sırtında uca doğru sarımtırak
renkli yağ bezeleri vardır. Erkek çiçek kozalakçıkları 4-6 etamin pulundan oluşur,
Hatice Yılmaz
küre biçiminde, 1-2 mm boyunda, kırmızımsı renktedir. Dişi çiçek kozalakçıkları
elipsoit, 8-12 mm, uzunluğunda, yeşil, olgunlaşınca kahverengidir, (6) 8 (10) pul-
dan oluşur. Deri gibi sert olan pulların ucu yuvarlak olup bazılarında sivri bir çıkıntı
vardır, alt iki pul çok küçülmüştür. Her kozalakta 4-8 tohum bulunur. Tohumlar
kanatlar dahil 4-7 mm’dir, kırmızı kahverengidir (Chambers, 1993; Farjon, 2005).
Thuja plicata D. Don. Egzotik

Boylu mazı
Yayılışı
Amerika ve Kanada’da genellikle nemli yerlerde karışık iğne yapraklı orman-
lar halinde 0-1500 (2000) metreler arasında yetişir Vatanında önemli bir orman
ağacıdır. Yumuşak fakat dayanıklı odunu vardır. Vatanı dışında Avrupa’da odun
elde etmek amacıyla yetiştirildiği gibi park ve bahçelerde çok değişik kültivarları
süs bitkisi olarak kullanılır (Chambers, 1993).
65-70 m boy, 3-4 (-6) m çap yapabilen, piramidal tepeli, herdemyeşil ağaç-
lardır. Kabuk kırmızı-kahverengi veya gri-kahverengi, dar şeritler halinde boyu-
na çatlaklı, lifli, tarçın kırmızısı renktedir. Gövdenin dip kısmı çok kalınlaşmış,
oluklu bir yapıdadır. Sürgünler çok sayıda, silindirik, düzensiz ve gövdeden yatay
çıkarak aşağı sarkan dalların uçları yukarı yönelmiştir. Yan sürgünleri ana sür-
günden geniş açılarla çıkar ve uzundur. Pul yapraklar sürgünlere karşılıklı olarak
dizilmiştir, sırtlarında yağ bezesi yoktur veya belirgin değildir. Sürgünü yandan
kavrayan pul yapraklar diğer yapraklardan daha uzundur. Yaprakların üst yüzü
parlak koyu yeşil, alt yüzü mavimsi yeşildir, alt yüzünde beyazımsı stoma lekeleri
Ünal Akkemik
vardır. Erkek çiçek kozalakçıkları 8-14 adet etaminden oluşur; morumsu renkleri
olgunlaştıkça siyahımsı-griye döner. Dişi çiçek kozalakçığı 8-12 (14) puldan olu-
şur; alt iki pul çok küçülmüştür. Deri gibi sert olan kozalak pullarında dikensi bir
çıkıntı bulunur. Kozalaklar 4-10 tohum taşır (Farjon, 2005).
91
Hatice Yılmaz
Thujopsis Siebold & Zucc. ex End.
Japonya’da yetişen ve tek türle temsil edilen monotipik bir cinstir.
Herdem yeşil, monoik ağaçlardır. Sürgünler geniş ve yassıdır. Yapraklar sürgüne çap-
raz karşılıklı kiremitvari olarak dizilir; pul yaprak biçiminde, parlak yeşil, alt yüzünde
geniş beyaz stoma bantları bulunur. Erkek ve dişi çiçekler kozalakçık halinde sürgün uç-
larında yer alır. Erkek çiçek kozalakçıkları yumurtamsı-yuvarlak, kırmızımsı mor renkli-
dir. Dişi çiçek kozalakçıkları yarı küre biçiminde, belirgin olarak umbolu, 8-16 (20) mm
uzunluğundadır. Kozalak pulları çapraz karşılıklı, uç kısmı kalınlaşmıştır. Tohum iki ka-
natlıdır (Fu et al., 1999c). Görünüş olarak Thuja’lara benzer ancak daha geniş ve basık
sürgünleri, alt yüzünde belirgin beyaz stoma lekeleri bulunan daha büyük pul yaprakları,
kozalakta her bir pulun koltuğundaki tohum sayısı (Thujopsis 3-5 adet Thuja 2-3 adet) ile
ayrılır (Yaltırık, 1988).
Hatice Yılmaz
Thujopsis dolabrata Siebold.& Zucc. Egzotik
Japon balta mazısı
Yayılışı
Japonya’da 300-1800 metreler arasında çoğunlukla açık veya kapalı tohumlu ağaçlar ile
karışık, nadiren saf bükler halinde ormanlar kurar (Farjon, 2005b). Hem vatanında hem
de vatanı dışında süs bitkisi olarak yetiştirilir. Hava ve toprak rutubeti yüksek olan serin
yerlerde iyi gelişir, gölgeye dayanıklıdır. Ülkemiz park ve bahçelerinde kullanılmaktadır.
15-20 (-30) m’ye kadar boylanabilen geniş piramidal yapıda herdemyeşil ağaç, bazen
de boylu çalılardır. Gövdesi tek ya da çoğunlukla dipten dallanır. Kabukları ince, kırmızı
kahverengidir, yaşlanınca grileşir, boyuna ince şeritler halinde çatlaklıdır. Sürgünleri yas-
sı ve genellikle tek bir düzlemde yer alır. Pul yapraklar çapraz karşılıklı, kiremitvari olarak
dizilmiştir, yassı sürgünlerde 3-8 mm boyunda, 1-5 mm eninde, ön yüzde yer alanlar
ters yumurta biçiminde ve küt uçlu, sürgün kenarında yer alan yapraklar kayık şeklin-
de, yumurtamsı-mızraksı, uçları sivri veya küt olup hafifçe öne doğru bükülmüştür. Üst
yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzünde beyaz stoma lekeleri vardır, yağ bezeleri yoktur. Erkek
Hatice Yılmaz
çiçek kozalakçıkları sürgün uçlarında tek tek bulunur, oval-küremsi, 3-4 mm boyunda,
koyu kırmızı, her biri 3-5 polen kesesi taşıyan 8-10 etamin pulundan oluşur. Dişi çiçek
kozalakçıkları 3-4 mm genişliğindedir, 3-4 çift puldan oluşur (Farjon, 2005b). Kozalak
yarıküre biçimindedir, 6-8 odunsu puldan oluşur. Kozalak pullarının uç kısmında mah-
muz gibi dikenleri vardır. Üreyimli herbir kozalak pulu 3-5 tohum taşır. Tohum basık,
dar kanatlı ve reçine bezelidir. Kotiledon sayısı 2’dir (Fu ve diğ., 1999b).
92
Necmi Aksoy
Xanthocyparis Farjon & T.H.Nguyen (Melez serviler)
Kuzey Amerika’da yayılış gösteren monotipik bir cins olup cins özelliği tümüyle tür özelliğidir. Cinsin
morfolojik özellikleri tür adının (Xanthocyparis nootkatensis) altında verilmiştir. Lawson yalancı servisine
benzemekle beraber ondan, sürgünlerinin daha kalın; erkek çiçek kozalakçıklarının sarı renkli olması: dişi
kozalakların iki yılda olgunlaşması ve kozalak pullarının sırtında belirgin ve çengel biçiminde bir çıkıntı-
nın bulunması ile ayrılır (Farjon, 2010).
Son yıllarda yapılan çalışmalarla Xanthocyparis nootkatensis türü, sinonime düşürülmüş ve Cupressus
cinsinin altında Cupressus nootkatensis D.Don. olarak yeniden tanımlanmıştır. Bununla birlikte, benzer
değişiklikler başka cinslerde de olduğu için kullanımı yaygınlaşıncaya kadar kitapta mevcut haliyle yer
verilmiştir.
Hatice Yılmaz
Xanthocyparis nootkatensis (D.Don) Farjon & D.K.Harder Egzotik
Nukta yalancı servisi
Yayılışı
Kuzeybatı Amerika’da, Orgeon’un Kaskad dağlarından, Washington, British Co-
lombia ve Alaska’ya kadar doğal yayılış gösteren Nutka Yalancı Servisi, güney yayılış
alanlarında yüksek dağlık bölgede, kuzeye çıktıkça da düşük rakımlı yerlerde, saf bük-
ler kurar ve diğer ağaç türleri ile karşıma girer.
20-25 (-40) m boy ve 60-90 (-200) cm çap yapabilen, dar konik tepeli ağaçlardır.
Yaşlı ağaçların kabukları kahverengimsi-gri renkli, dar şeritler halinde boyuna çatlak-
lıdır. Dallar ve sürgünleri gövdeye dik bağlanmıştır, uçları aşağıya doğru sarkıktır. Yan
sürgünler ana sürgünlere iki sıra üzerinde almaşlı dizilmiştir. Sürgünlerin alt yüzle-
rinde stoma lekeleri görülmez. Pul yapraklar koyu mavimsi-yeşil renklidir, sürgünlere
karşılıklı dizilmiş, sıkıca kapanmış olmakla beraber uç kısımları sivri ve dışa yönelik-
tir (elle temas edildiğinde sivri uçlar hissedilir). Sürgünler hafif dört köşeli olup geniş
yüzeylerinde yer alan yaprakların sırtları şişkin ve üzerinde de yağ bezeleri yok veya
Hatice Yılmaz
belirgin değildir. Erkek kozalakçıklar mayısta açılır, sarı renklidir. Dişi kozalaklar ise
ikinci yılın mayıs ve haziranında olgunlaşır; 7 mm çapında, küre biçimindedir ve 4-6
adet kozalak pulundan oluşmuştur. Kozalak pullarının sırtında üç köşeli, ucu kıvrık bir
çengel çıkıntı görülür. Kanatlı tohumlarda reçine bezeleri bulunmaz.
93
Necmi Aksoy
xCuprocyparis Farjon (Melez serviler)
xCuprocyparis, Kuzey Amerika’da ortaya çıkan
ve Cupressus macrocarpa x Xanthocyparis nootka-
tensis türlerinin cins düzeyinde melezidir. Farklı iki
cinse ait özellikleri taşıdığından ve iki cinsin melezi
olduğundan melez bir cins olarak adlandırılmıştır
(Farjon, 2010). Tek türle temsil edildiğinden mono-
tipik bir cins olup tür özelliği aynı şekilde cins özel-
liğidir.
Bu türün taksonomisinde de önemli değişiklik-

ler olmuş, Xanthocyparis nootkatensis türü Cupressus
nootkatensis olarak adlandırıldığından, bu hibrid
cins hibrit türe dönüşmüştür. Çünkü hibritleşme
yeni adlara göre Cupressus cinsinin iki türü arasında
olduğundan hibrit (x) işareti türün önüne konmuş-
tur. Böylece yeni türü Cupressus x leylandii A.B.Jacks.
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
& Dallim. olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Bu-

nunla birlikte, benzer değişiklikler başka cinslerde de
olduğu için kullanımı yaygınlaşıncaya kadar kitapta
mevcut haliyle yer verilmiştir.
xCuprocyparis leylandii (A.B.Jacks. & Dallim.) Farjon Egzotik

Leylandi melez servisi
Yayılışı
Kuzey Amerika’da yayılışını yapan bir melezdir.
Ülkemiz park ve bahçelerinde çok yaygın olarak kul-
lanılır.
Kozalaklarının büyük olması (12-20 mm çapın-
da); tohumlarının her iki yüzünde reçine kabarcıkla-
rının bulunması; genel görünüşünün piramidal veya
sütun şeklinde olması ile Cupressus macrocarpa’ya,
sürgünlerinin yassı olması; yaprak şekli, büyüklük ve
dizilişi bakımından ise Xanthocyparis nootkatensis’e
benzer. Kozalaklarında 8 adet kozalak pulu ve her
bir pulun altında da 5 adet tohum bulunur. Çok hız-
lı bir büyüme gösterir. Toprak istekleri bakımından
oldukça kanaatkardır. Hava kirliliğine, kış soğukları-
Hatice Yılmaz
na ve ilkbahar donlarına karşı çok dayanıklıdır. Park
ve bahçelerde çit bitkisi olarak değerlidir. Kerestelik
odun elde etmek amacıyla, geniş çapta ağaçlandır-
malarda kullanılabilecek bir taksondur. İngiltere’de
30 yaşındaki ağaçların 18 m’den daha fazla boy yap-
tıkları saptanmıştır.
94
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C YC A DAC E A E
CYCADACEAE
Palmiyeye benzerler. Gövdeleri dallanmaz veya seyrek olarak dallanır. Gövdeleri
eski yaprak saplarının kalıntıları ile örtülüdür. Yaprakları bileşik yaprak (tüysü yap-
rak)tır ve gövdenin tepesinde yanlarda toplanmıştır; kalıcıdır, sarmal olarak dizilmiş-
tir. Yaprakçıklar gençken, eğreltilerde olduğu gibi, içe kıvrılmıştır ve zamanla açılır.
Yaprakçıkların tek bir orta damarı vardır, ikincil damarları yoktur; kenarları tamdır
ve aşağıdaki yaprakçıklar çoğunlukla dikenimsidir. Erkek çiçekleri kozalak halinde
bir araya toplanmıştır. Yaprağa benzeyen karpeller gövdenin ucunda gruplanmıştır;
kapalı bir ovaryum oluşturmaz, açıktır (Bailey, 1977) ve kozalak oluşturmaz. Karpelin
sapının kenarlarında 2-8 tane tohum bulunur. Tohumlar büyük, hafifçe basık, parlak
renkli ve dış kısmı etlidir (Judd ve diğ., 1999). Tropik ve subtropik alanlarda;. Mada-
gaskar, Güney Asya, Malezya, Avustralya ve Polinezya’da yayılışını yapar. Cycadaceae
familyasının Cycas adlı bir cinsi vardır (Judd ve diğ., 1999). Ülkemizde kış bahçele-
rinde salonlarda veya sahil şeridindeki parklarda Cycas cinsine ait tek bir tür yetişti-
Mesut İnan
rilmektedir.
Dilek Oral
Cycas L. (Yalancı Sago palmiyeler)
Gövdesi dallanmaz veya az dallanır; sütun şeklinde
veya şişkindir. Yapraklar sarmal olarak dizilerek gövdenin
tepesinde bir araya toplanmıştır. Bileşik (tüysü) olan yap-
rakları çok büyüktür. Erkek ve dişi çiçekleri genellikle ayrı
bireylerde bulunur. Erkek çiçekleri dik duran büyük koza-
laklar halinde birçoğu bir arada ve terminal durumludur.
Pul veya kalkan şeklindeki etaminler, alt yüzlerinde çok
sayıda çiçek tozu torbası taşırlar. Su hayatından kara haya-
tına geçişi temsil eden bu cinste, döllenme sıvı bir ortamda
gerçekleştiğinden erkek gametler spermatozoid halindedir.
Kozalak oluşturmaz. Karpeller gövdenin ucunda, yaprak-
ların ortasında sık bir vaziyette bir arada bulunur; tohum-
lar üzeri tüylü olan bu karpellerin kenarlarında bulunurlar
(Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988).
Ünal Akkemik
95
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C YC A DAC E A E
Cycas revoluta L. Egzotik
Yalancı sago palmiyesi, Kral sago palmiyesi
Yayılışı
Tropik Asya, Avustralya ve Polineyza’da yetişen yaklaşık 20 türü vardır (Bailey, 1977). Ülkemizde İzmir ve Antalya’da süs bitkisi olarak kullanılır. Soğuk yerlerde ise
salon bitkisidir.
Genellikle gövdesi dallanmadığından palmiyeye benzeyen, 6 m’ye kadar boylanabilen ve yavaş büyüyen “yaşayan bir fosil”dir. Odunsu olan gövdeleri eski yaprak sap-
larının kalıntıları ile örtülüdür. Çok sayıda yaprakçıktan oluşmuş bileşik yaprakları 0,6-2 m uzunluğunda ve geriye kıvrıktır; birçoğu bir arada gövdenin ucunda dairesel
dizilmiş olarak bulunur; düzdür veya ‘v’ şeklindedir; orta damar dikensiz, bükülmemiş, düz veya geri kıvrıktır. Yaprakçıklar düz veya hilal şeklinde, aşağı doğru kıvrık,
dar, dikenimsi sivri uçlu, koyu parlak yeşil, kenarı tam ve alta doğru kıvrıktır. Almaşlı veya karşılıklı olarak dizilen yaprakçıkların tabanı orta damar üzerinde aşağı doğru
ilerler. Yaprakçıkları sert ve batıcıdır. Erkek ve dişi çiçekleri ayrı ağaçlardadır. Erkek çiçek kozalakları silindirik, 30 cm uzunluğundadır. Dişi çiçekleri kozalak oluşturmaz.
Karpel genişçe yumurta şeklinde, derin parçalı ve üzeri yoğun kahverengimsi-sarı keçe gibi tüylüdür ve uzun sapının üzerinde (1-) 2-8 tohum taşır. Tohumu yumurta
şeklinde, basık-yuvarlak, kahverengimsi-kırmızı ve 4 cm’ye kadar uzunluktadır (Bailey, 1977).
Ünal Akkemik
96
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E P H E D R AC E A E
EPHEDRACEAE
Boyları 2 m’ye kadar ulaşabilen, ince dallı, dik
ya da sürünücü, çalı ya da yarıçalı formunda dioik
bitkilerdir. Genç sürgünler at kuyruklarına (Equi-
setum sp.) benzer. Gövde ve sürgünler dallanmış ve
zengin dallanma gösterirler. Yapraklar çoğunlukla
karşılıklı dizilmiş, redüse olmuş ya da pul halini
almıştır; klorofilsizdir. Genç dallar fotosentetiktir.
Çiçekler bir veya iki evciklidir. Erkek çiçekler 2-24
tane çiçeğin oluşturduğu başak halinde kurullar-
dan oluşur. Her bir erkek çiçeğin bir brahte, kar-
şılıklı iki periyant yaprağı ile flamentleri birbirine
kaynaşmış olan 2 - 8 etamini vardır. Dişi çiçekler
2-5 çiçeğin meydana getirdiği kurullar halinde-
dir. Tek bir dişi çiçeğin bir brahte, boru halinde
iki periyant yaprağı bu iki periyantın iç kısmın-
da bulunan 1 tane ortotrop tohum taslağı vardır.
Gerek karpel, gerekse tohum taslağını kısmen çev
releyen yüksek yaprakların etleşmiş olması sonu-
cu hemen hemen yalancı çekirdekli sulu meyveyi
andıran bir oluşum ortaya çıkar. Sürgünlerinde ve
dallarında ‘Ephedrin’ grubu alkaloidler (özellikle
pseudo-ephedrin) taşır. Familyanın tek bir Ephed-
ra cinsi, bu cinsin kuzey ve güney yarımkürenin
kurak yerlerinde ve steplerde yayılmış olan 30 - 40
türü vardır (Baytop ve Akgöksel, 1972; Gökmen,
Tolga Ok
1970; Yaltırık, 1988; Yıldız ve Aktoklu, 2010).
Ephedra fragilis Desf. subsp. campylopoda
Necmi Aksoy
Ephedra L. (Deniz üzümleri)
Sık dallı, dioik çalılar. Dallar dik veya sarkık; yapraklar her boğumda karşılıklı, tabandan itibaren birleşerek gövdeyi bir kın gibi saran 2 pul şeklindedir. Çiçekler kü-
çük kurullar halindedir. Kurullar her bğumda 2 tane ve karşılıklıdır. Erkek çiçek kurulları 3-8 çift brahteli, brahteler pulsu ve çapraz karşılıklı dizilişli, karşılıklı brahteler
tabanda az ya da çok birleşik, brahtelerin alt çifti genellikle çiçeksiz, diğerleri birer erkek çiçeklidir. Erkek çiçekler, 2 puldan oluşmuş bir çiçek örtüsü ile 4-8 anterli bir
stamenden ibarettir; anterler 2 tekalı, her teka tepede toparlak veya az uzun bir delik ile açılır. Dişi çiçekler 3-4 çift brahteli, alt brahteler çiçeksiz, ancak tepedeki brahte
çifti 1 veya 2 çiçeklidir; dişi çiçek bir tohum taslağından ibaret, integument tohum taslağının tepesinde içi boş dar bir tüp şeklinde uzamıştır. Meyve, 1 veya 2 çıplak tohum
taşıyan, kırmızı renkli, yalancı bir etli meyvedir. Ephedra’lar, karpel ve brahtelerin etlenmesi sonucu üzümsü meyveye benzer oluşum nedeniyle «Deniz üzümleri» olarak
adlandırılmıştır (Baytop ve Akgöksel, 1972; Gökmen, 1970; Yaltırık, 1988; Yıldız ve Aktoklu, 2010).
Türkiye’nin 3 doğal deniz üzümü türü bulunur: E. major L., E. distachya L., E. fragilis Desf. Bu türlerin birbirinden ayrılabilmesi için tanı anahtarı oluşturulmuştur:
1.Gövde sürünücü; dallar zayıf bükük, tırmanıcı…….……………….……………….……………….……………….……………Ephedra fragilis subsp. campylopoda
1.Gövde dik, dallar sağlam, düz tırmanıcı değil
2.Erkek çiçek topluluğu 8-16 çiçekli……………………….………...……….……………….……………….……………..………………….…... Ephedra distachya
2.Erkek çiçek topluluğu 4-8 çiçekli………………………….………...……….……………….……………….……………..……………….……..….Ephedra major
Ayrıca dalların yüzeyinin pürüzlü veya düz oluşu da ayırt edici bir özelliktir. Kuvvetli ve sık papiller E. distachya subsp. distachya ve E. fragilis subsp. campylopoda’da
mevcuttur. E. major subsp. procera’da yüzey genellikle düzdür ve kuvvetli papiller yoktur.
97
Ephedra distachya L. Doğal
Denizüzümü
Yayılışı
İspanya, Fransa’nın batı kıyıları, Avrupa’nın güney bölgeleri, Sicilya,
Adriyatik ve Asya’nın kuzeydoğusunda bulunur. Ülkemizde, Trakya’nın
kıyı sahilleri, Artvin, Kars ve Ağrı dolaylarında doğal olarak yetişir.
Çoğunlukla bodur, pek az olarak da 1 m kadar boylanan, sık dallı, dik
yükselen küçük bir çalıdır. Dallar yuvarlak, uzunlamasına ince çizgili, ma-
vimsi yeşil renktedir. Yapraklar 1,5-2 mm uzunlukta, pul yaprak şeklinde-
dir. Çiçekler sarı renkte, erkek çiçekler çok sayıdadır. Mayıs-haziran ayla-
rında çiçek açar. Dişi çiçekteki mikropil tüpü düz ya da kıvrık durumdadır.
Meyve bezelye büyüklüğünde, yuvarlak, kırmızı renktedir. Ağustos-eylül
ayında olgunlaşır. Tohumlar 5-7 mm kadardır (Baytop ve Akgöksel, 1972;
Gökmen, 1970; Yaltırık, 1988; Yıldız ve Aktoklu, 2010).
Ephedra distachya’nın ülkemizde iki alt türü bulunur (Baytop ve Akgöksel,
1972):
1.Dişi çiçekteki mikropiller saplı, integüment tüpü 0,7-1,2 mm , düz, to- Tolga Ok
hum 5-7 mm, dağlık alanlarda bulunur
............................................................... Ephedra distachya subsp. distachya
1. Dişi çiçekteki mikropiller yarı saplı, integüment tüpü 1-2 mm, kıvrık,
tohum 5 mm, sahil ve kumul alanlarda bulunur (özellikle Çanakkale-A-
rıburnu çevresinde)
....................................................... Ephedra distachya subsp. monostachya
Alttürlerinden subsp.distachya’nın özellikleri yukarı verilmiş olup diğer
alttürü olan olan subsp.monostachya’nın tanımı aşağıdadır:
Ephedra distachya L. subsp. monostachya (L.) H.Ried.: Macaris-
tan’dan dan Sibirya’ya kadar yayılışın yapmaktadır. Ülkemizde Trakya’da
Çanakkale Arıburnu’nda yayılış yapmaktadır. 1 m kadar boylanan, dik
yükselen küçük bir çalıdır. Düz ve düze yakın şekilde, üzeri ince çizgilidir.
Yapraklar 1.5- 2 mm uzunlukta, pul yaprak durumundadır. Dişi çiçekteki
mikropil tüp kıvrık durmundadır. Yalancı üzümsü kozalak bezelye büyük-
lüğünde, yuvarlak, kırmızı renktedir. Tohumlar 5 mm kadardır.
Tolga Ok
98
Ephedra fragilis Desf. subsp.campylopoda (C.A.Mery.)K.Richt. Doğal
Sarılıcı denizüzümü
Yayılışı
Doğu Akdeniz sahil zonlarında, Dalmaçya, Makedonya, Yunanistan, Anadolu ve Suriye’nin kuzey bölgelerinde doğal olarak bulunur. Ülkemizde İstanbul, İzmir,
Denizli, Kayseri, Konya, Maraş, Mersin, Bilecik ve Bursa illerinde yayılış yapar. Genel olarak kayalıklar, makilikler ve duvar üzerinde bulunur.
Çok değişik dış görünüme sahip bir bitkidir. Bazen yerde sürünen bir çalı, bazen de ağaçlara tırmanan odunsu bir sarmaşık halindedir. Bazen dik duran bodur veya
boylu çalı olarak da görülür. Genç sürgünleri gevrek, 4 mm çapında, mat yeşil veya çok ince esmer çizgilidir. Kolay kırılır. Pul yapraklar çok küçük, 1-2 mm uzunluğun-
dadır. Erkek çiçek kurulları topuz gibi, çok azında tek tek, sapsız veya bir kaçı saplı, yumurta biçiminde, 8-16 çiçeklidir. Etaminlerin birbirine kaynaşmış olan ortak sapları
çiçek örtüsünden çok daha uzundur. Dişi çiçekler 1-2 çiçekli kozalakçık halindedir. Çiçeklerde tozlaşma böceklerle gerçekleşir. Yalancı üzümsü kozalak, ikili kozalak
halinde, 8 - 9 mm uzunluğunda ve 4-7 mm çapında, yuvarlak üzümsü olup kırmızı renktedir. Tohumlar yumurta biçiminde ve esmer renktedir (Baytop ve Akgöksel,
1972; Gökmen, 1970; Yaltırık, 1988; Yıldız ve Aktoklu, 2010).
Ephedra fragilis’in iki alttürünün tanı anahtarı aşağıdaki şekildedir (Baytop ve Akgöksel, 1972):
1.Genelde dik, çalımsı, sürünücü değil, sürgünler kalın; yayılışı Batı Akdeniz havzasındadır........................................................................Ephedra fragilis subsp. fargilis
1.Yerde sürünücü veya sarılıcı, sürgünler cok ince kırılgan; yayılışı Adriyatik ve Doğu Akdeniz havzasındadır..................................Ephedra fragilis subsp. campylopoda
Tolga Ok
Necmi Aksoy
Tolga Ok
99
Ephedra major Host. Doğal
Akdeniz denizüzümü
Yayılışı
Bu türün çok geniş bir coğrafî yayılışı vardır. Batıda Kanarya adalarından, bütün Akdeniz çevresi, Afganistan ve Himalaya’lara kadar uzanır. Türkiye’de çoğunlukla
Amasya, Bilecik, Bursa, İzmir, Manisa, Eskişehir, Ankara, Konya, Kayseri, Antalya, Elazığ ve Malatya çevrelerindeki kurak ve taşlı bakılarda görülür.
1-2 m boyunda, dik duran, sık ve kalın dallı bir çalıdır. Koyu yeşil renkteki genç sürgünler 1 -1,5 mm çapında, sert, yuvarlak ve çevrel dizilişlidir. Pul halindeki yap-
raklar en fazla 3 mm uzunluğunda ve derimisidir. Erkek çiçek kozalakçıkları teker teker veya bir kaçı bir arada (4-8 çiçekli), küremsi, topuz gibi bir yapıdadır. Etaminlerin
birbirine kaynaşmış olan ortak sapları, çiçek örtüsünü aşmaz veya onlardan biraz daha uzundur. Dişiler tek çiçekli, kısa saplı, 5 -7 mm uzunluğunda yalancı üzümsü
kozalak halindedir. Tohum 4-6 mm uzunlukta, yumurta biçiminde ve kestane rengindedir (Baytop ve Akgöksel, 1972; Gökmen, 1970; Yaltırık, 1988; Yıldız ve Aktoklu,
2010). Ephedra major’un ülkemizde iki alt türü bulunur (Baytop ve Akgöksel, 1972):
Ephedra major Host. subsp. mojor: Tomurcuklar yuvarlak, dişi çiçek kozalaklarının brahteleri uzunluğunun yaklaşık 1/3’ün den itibaren birleşmiş
Ephedra major Host. subsp. procera (C.A.Mey.) Bornm.: Tomurcuklar düz, dişi çiçek kozalaklarının brahteleri uzunluğunun yaklaşık 1/2’inden itibaren birleşmiş-
tir. Sürgünlerinin düzgün olması, kozalaklarının kısalığı, tohumlarının uzunca yumurtamsı biçimde bulunması özellikleriyle de ana türden ayrılır. Asıl türün yayılma
alanının daha çok doğusunda kalan bölgelerde görülür.
Necmi Aksoy
Necmi Aksoy
Necmi Aksoy
100
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I G I N KG OAC E A E
GINKGOACEAE
Kışın yaprağını döken, dioik ağaçlardır. Kabuk ileri yaşlarda boyuna çatlaklıdır.
Uzun sürgünleri üzerinde kısa sürgünleri de vardır. Yapraklar basit, yelpaze biçiminde,
paralel damarlı, uç kısmı iki loplu veya tam olup uzun sürgünlerde çok sıralı sarmal,
kısa sürgünlerde ise demetler halinde yer alır. Yaprak sapı yaprak boyunda veya daha
uzundur. Reçine kanalı yoktur. Erkek çiçekler uzun bir eksen etrafına seyrek olarak
dizilmiş etaminlerden oluşan kedicik benzeri kurullar halindedir; kısa sürgünler
üzerinde yan durumlu olarak yer alır ve brahte yoktur. Dişi çiçekler kozalak oluşturmaz,
uzun bir sapın ucunda yer alan 2 tohum taslağı şeklindedir. Tohumun etli bir dış örtüsü
ile sert bir iç kabuğu vardır. Kotiledon sayısı 2(3), çimlenme hipogeiktir. Familyanın
günümüzde Çin’de doğal olarak yetişen Ginkgo adında tek cinsi vardır. Japonya ve Çin’de
Hatice Yılmaz
en az 3000 yıldır saray ve tapınaklarda yetiştirilmektedir (Page, 1990). Koniferlerden
yapraklarının yelpaze gibi geniş olması ve tohum tomurcuklarının da polen tübü ile
taşınan hareketli antherozoidler tarafından döllenmiş olması ile ayrılır (Yaltırık, 1988).
Hatice Yılmaz
Ginkgo L. (Mabed ağaçları)
Ginkgoaceae familyasının monotipik cinsidir. Ginkgo
cinsi günümüzden 180-200 milyon yıl önce farklı türleri
ile yeryüzünde geniş yayılışı olan bir cins iken günümüzde
yaşayan Ginkgo biloba L. adında tek türü bulunmakta
ve canlı fosil olarak adlandırılmaktadır. Ginkgo biloba
günümüzde doğada nadir bir türdür; ancak Çin’de 3000
yıldan daha eski zamanlardan beri süs bitkisi olarak
yetiştirilmektedir. Değişik iklim ve toprak şartlarına ve
gaz zararlarına karşı dayanıklıdır. Budistler için kutsal
kabul edildiğinden tapınakların yakınına dikilir. Odunu
mobilya yapımında, yaprakları tıbbi bitki ve pestisid olarak
kullanılır; tohumları yenebilir ve kabuğunda tanen vardır
(Fu ve diğ. 1999a; Fu ve diğ., 1999b). Dünyanın değişik
ülkelerinde park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Avrupa’ya 1727 yılında (Krüssmann, 1985) getirilen Ginkgo
ülkemizde Ihlamur Kasrı Bahçesine 1855 yılında dikilmiştir
(Yaltırık, 1988). Tohum ve çelikle üretilebilir. Tohumlarının
kötü kokusundan dolayı erkek ağaçların dikilmesine dikkat
edilmelidir. Ancak fidan halindeyken ya da çiçeklenme
dönemi dışında bir Ginkgo’nun erkek ya da dişi olduğunu
habitus ya da yaprak formuna bakarak söylemek mümkün
değildir. Erkek ağaçlar dişilerden iki hafta erken yaprak
döküp ilkbaharda da iki hafta erken yapraklanır gibi bir
gözlem olmakla birlikte sadece cinsiyeti bilinen ağaçlardan
Hatice Yılmaz
vejetatif yöntemlerle üretilen fidanlarda cinsiyetin bilinmesi

mümkündür (Krüssmann, 1985).
101
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I G I N KG OAC E A E
Ginkgo biloba L. Egzotik
Çin yelpaze çamı, Mabet ağacı
Yayılışı
Çin’de 300-1000 metreler arasındaki yapraklı ormanlar ile iyi drenajlı ve asidik topraklı vadilerde serpili olarak yetişir; kuzeybatı Zhejiang (Tianmu Shan)’da
muhtemelen doğaldır (Fu ve diğ., 1999a).
40 metreye kadar boylanabilen kışın yaprağını döken ağaçlardır. Önce piramidal ve seyrek dallı, ileri yaşlarda sarkık ve sık dallı bir tepe meydana getirir. Kabuk
açık gri, gri-kahverengi yaşlanınca boyuna derin çatlaklıdır. Uzun ve kısa sürgünleri vardır. Yapraklar uzun sürgünlerde çok sıralı sarmal, kısa sürgünlerde ise demetler
halinde yer alır. Fil kulağı veya yelpaze biçiminde, 5-8 cm genişliğinde (gençlikte daha büyük), uzun saplı, uç kısmı loplu, kertikli veya tamdır. Yapraklarında orta damar
yoktur, nadiren çatallanan çok sayıda paralel damarlıdır. Açık yeşil olan rengi sonbaharda dökülmeden önce altın sarısı olur. Çiçekler bir cinsli iki evciklidir. Erkek ve dişi
çiçekler kısa sürgünler üzerinde yer alır. Erkek çiçekler bir eksene sarmal olarak dizilmiş etaminlerden oluşur. Her bir etamin 2 çiçek tozu torbası taşır. Sapı andıran bir
karpelin ucunda yer alan dişi çiçekler ise iki tohum taslağından oluşur. Küçük bir erik görünümündeki tohumları önceleri yeşil olgunlaştığında sarı renklidir. Tohumun
dış kısmı etlenmiş, iç kısmı odunlaşmıştır. Etli kısım olgunlaştığında ekşimiş peynir benzeri kötü bir koku yaymasına rağmen tohumun iç kısmı besin maddelerince
zengindir ve yenir (Krüsmann, 1985; Yaltırık, 1988).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
102
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P I N AC E A E
PINACEAE
Pinaceae, Türkiye’de en fazla taksona ve orman alanına sahip konifer familyasıdır. Dünya üzerinde 11 cins ve 232 türle temsil edilen familyanın (conifers.org),
ülkemizde dört cinsi (Pinus, Abies, Cedrus ve Picea) ve bu cinslere ait 9 türü doğal yetişir. Türlere bağlı takson sayısı 22’dir. Familyanın cinslerinden ülkemizde doğal
yetişenlerin tamamı herdemyeşildir. Doğal olmayan cinslerden Larix ve Pseudolarix’lerde kışın yaprak dökülür. Yapraklar iğne yaprak şeklindedir. Yaprak koparıldığın-
da sürgün üzerinde cinslere bağlı olarak ve cinsleri tanımada yardımcı olan çıkıntı (Picea) ya da çukur (Abies) şeklinde izler kalır. Bazı cinslerde (Pinus, Cedrus) uzun
sürgünlerin üzerinde kısa sürgünler de vardır. Bu özellik, taksonları tanımada kullanılan en önemli morfolojik yapılardan biridir. Kısa sürgünlerden yaprakların 2,
3 ya da 5’i (Pinus) veya 10-35 tanesi (Cedrus) topluca çıkarken, uzun sürgünlerden tek tek çıkarlar. Familyanın tüm cinsleri monoik, 1 cinsli 1 evciklidir; erkek ve dişi
çiçekler kozalak oluştururlar. Tozlaşmalarını rüzgârla yaparlar. Erkek çiçekler bir eksen etrafında dizilmiş birçok puldan, yani etaminden meydana gelmiş tek bir çiçek
(kozalakçık) görünümündedir. Her etaminin iki çiçek tozu torbası (polen kesesi) vardır. Bir brahte, brahtenin iç tarafında bir karpel ve karpelin de iç tarafında yer alan
2 tohum taslağından oluşan her bir dişi çiçeğin onlarcası bir araya gelerek dişi kozalağı oluşturur. Çiçek aşamasında belirgin olan brahte, dişi kozalağa dönüştükten (ol-
gunlaştıktan) sonra, çoğunda kaybolur (Pinus, Picea). Bazılarında (Abies) belirgindir. Kozalak olgunlaştığında bazı cinslerde dağılmazken, çoğu cinste sürgün üzerinde
dik duran kozalaklar (Abies ve Cedrus) ana eksenden ayrılarak pullar (karpeller) halinde dağılırlar. Kozalak olgunlaşması 1-3 yıl arasında değişir. Bazı cinslerde (Picea,
Abies) 1, Pinus ve Cedrus’larda ise 2-3 yılda olgunlaşır.
Türkiye’de doğal yetişen cinslerin tanı anahtarı:

1.Uzun sürgünleri üzerinde kısa sürgünleri de vardır
2.Kısa sürgünler üzerindeki yaprak sayısı 2, 3 ya da 5’tir; kozalaklarında apofiz oluşumu vardır, aşağıya dönük ya da sürgüne oturmuş, olgunlaştığında
dağılmaz
...................................................................................................................................................................................................................................Pinus
2.Kısa sürgünler üzerindeki yaprak sayısı 10-15’dir; kozalaklarında apofiz oluşumu yoktur ve dik durur, olgunlaştığında dağılır.
................................................................................................................................................................................................................................Cedrus
1.Sadece uzun sürgünleri vardır;
3.Yaprakları yassı iki yüzlü, yaprak koparıldığında sürgün üzerinde çukur şeklinde iz kalır; olgun kozalak dik durur ve dağılır
..................................................................................................................................................................................................................Abies
3.Yaprakları dört yüzlü, yaprak koparıldığında sürgün üzerinde törpü şeklinde çıkıntı kalır; olgun kozalak aşağıya dönüktür ve dağılmaz
...................................................................................................................................................................................................................Picea
Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana Necmi Aksoy
103
Dilek Oral
Abies Miller (Göknarlar)
Dalları gövdeye çevrel dizilmiş, monopodial dallanma yapan, herdemyeşil, boylu
ve dar tepeli orman ağaçlarıdır. Kabuk, gençken ince, düzgün ve açık gri renkli iken
yaşlılarda kalın ve çatlaklıdır. Tomurcukları genellikle reçinelidir. Yapraklar düştüğün-
de veya koparıldığında, sürgün üzerinde yuvarlak, çukur bir iz bırakırlar. Yapraklar,
uzun sürgünler üzerinde tek tek sarmal olarak dizilirler; bazen de ışığa doğru yöne-
lerek iki sıralıymış gibi diziliş gösterirler. Çoğunlukla yassı, iki yüzlü yapraklar şerit-
si veya şeritsi-dikdörtgen şeklindedir (Coode ve Cullen, 1965a); bazı taksonlarında
(Abies pinsapo) ise dört köşeli olup sapsız veya çok kısa saplıdır. Tepedeki sürgünlerde,
yaprakların ucu sivri iken yan sürgünler ile dallardaki yaprakların ucu çoğunlukla yu-
varlak, küt veya kertikli, bazı türlerde ise sivri ve batıcıdır. Yaprakların üst yüzü hafif
oluklu olup alt yüzünde ise iki tane gümüşi beyaz stoma bandı vardır. Yapraklar 8-11
yıl ağaç üzerinde düşmeden kalırlar. Erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde bulu-
nurlar (monoik). Ağacın alt dallarında veya bir yıl önceki sürgünler üzerinde gelişen
erkek çiçekler, birçoğu birarada bulunan sarı veya kırmızı renkli, oval bir kozalakçık
şeklindedir. Çok sayıda puldan oluşan ve dik duran dişi kozalak, çoğunlukla silindir
şeklinde olup uca doğru daralır; bunlar tepenin üst dallarında önceki yılın sürgünle-
ri üzerinde bulunurlar. Olgunlaşan kozalaklarında iç puldan (karpel) uzun veya kısa
olarak bulunan dış pul (brahte) sivri bir uçla sonlanarak geriye doğru kıvrılmıştır.
Sonbaharda olgunlaşan tohumlar pullarla beraber yere dökülür, geride sadece kozalak
eksenleri kalır. Tohum 3 köşeli ve reçinelidir; zarsı kanat tohumla kaynaşmış ve her iki
yüzünü de örtmüştür; kanat parlak ve pembe, kırmızı, menekşe veya açık kahverengi-
dir (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988).
Abies cinsinin kuzey yarıkürenin ılıman ve serin bölgelerinde; Asya, Avrupa, Ku-
zey Afrika, Kuzey ve Orta Amerika’da yayılış gösteren (Yaltırık, 1988; Farjon, 2010)
50’den fazla türü vardır. Ülkemizde doğal olarak yetişen ve geniş ormanlar kuran tür-
leri A.cilicica ile A.nordmanniana’dır. Bu türleri birbirinden ayırabilmek için mutlaka
olgun kozalaklarını incelemek gerekir. Kullanılan tanı anahtarı aşağıda verilmiştir
(Coode ve Cullen, 1965a):
1. Brahteler kozalak pulları arasından görünür şekilde dışarı doğru uzamış ve

aşağıya doğru dönük; kozalak boyu 15-20 cm; Türkiye’nin kuzeyinde doğal
olarak bulunur
...............................…...................………………….Abies nordmanniana
1. Brahteler kısa olduklarından dışarıdan görülmez; kozalakları daha büyük,
boyu 15-25 cm; Toros Dağlarında doğal olarak bulunur
.................................................................…………………….Abies cilicia
Bunun yanısıra Abies taksonlarının Türkiye’de park ve bahçelerde yetiştirilen eg-
zotik türleri de bulunmaktadır. Bunlardan en fazla rastlanılan Abies concolor (Gor-
don) Lindl. ex Hildebr. ile Abies pinsapo Boiss.’dir.
Necmi Aksoy
Abies nordmanniana
104
Abies cilicica (Ant. & Kotschy) Carr. Doğal
Toros göknarı
Yayılışı
Doğal olarak Türkiye, Suriye ve Lübnan’da bulunur. Türkiye’deki
yayılışını Toros Dağlarının batı ve orta bölümleri ile Amanos Dağ-
ları üzerinde yapmaktadır (Bozkuş, 1986; Coode ve Cullen, 1965a;
Farjon, 2010). Doğal olarak bulunuşunun yanı sıra ülkemizde park-
çılık bakımından da önemlidir.
40-42 m’ye kadar boy ve 1,5 m’ye kadar çap yapabilen, ileriki yaş-
larda dar ve dik bir tepeye sahip olan birinci sınıf orman ağaçlarıdır.
Gençlikte çatlaksız ve kül grisi rengindeki kabuk, ileriki yaşlarda pul
pul derin çatlaklıdır. Gri-kahverengi olan genç sürgünler parlak-çıp-
lak veya ince esmer tüylüdür. Tomurcuklar reçinesiz veya az reçine-
lidir. İğne yaprakları 15-40 mm boyunda ve 1,5- 2 mm genişliğin-
dedir; üst yüzü parlak açık yeşil ucu sivri, küt veya hafif kertiklidir.
Genellikle yaprakların alt yüzünde belirgin olmayan 6-7 çizgiden
oluşan yeşilimsi beyaz stoma bantları bulunur. Ağaçta daha çok te-
penin alt ve orta kısımlarında yer alan, 10-15 mm uzunluğundaki
kırmızı renkli erkek çiçekler yaprakların koltuğunda küçük kurullar
halinde bulunurlar. Dişi kozalaklar ise tepenin üst kısımlarında bu-
lunurlar. 15-25 cm uzunluğunda ve 4-6 cm çapında olan bu koza-
laklar dik durur, üzerleri bol reçinelidir ve olgunlaştığında dağılır.
Ülkemizde doğal olarak yetişen en büyük kozalaklı göknardır. Bu
türde brahte kozalak kapalıyken dışarıdan görülmez (Coode & Cul-
len, 1965a; Yaltırık, 1988; Kayacık, 1980; Bozkuş, 1986; Eckenwal-
der, 2009; Farjon, 2010).
Hatice Yılmaz
Sürgün ve tomurcuk özelliklerine dayanarak Toros göknarının
ülkemizde, biri ana tür olmak üzere iki alttürünün varlığı kabul edil-
mektedir: Abies cilicica (Ant.& Kotschy) Carr. subsp. cilicica ve Abies
cilicica (Ant.& Kotschy) Carr. subsp. isaurica Coode & Cullen:
A.cilicica (Ant. & Kotschy) Carr. subsp. cilicica (Toros gök-

narı): Diğer alttürden reçinesiz, parlak tomurcukları ve tüylü genç
sürgünleri ile ayrılan bu alttürün kabuklarının boz renkli ve daha az
çatlaklı olduğu belirtilmektedir. Türkiye ve Kuzey Lübnan’da doğal
olarak bulunur. Türkiye’de Toros Dağlarının doğusunda, Anti Toros-
lar ve Amanoslarda yayılış göstermektedir (Coode ve Cullen, 1965a;
Bozkuş, 1986).
A.cilicica (Ant. & Kotschy) Carr. subsp. isaurica Coode &

Cullen (Bozkır göknarı): Diğer alttürden reçineli tomurcukları ve
tüysüz genç sürgünleri ile ayrılan bu alttürün kabuklarının gri-koyu
Ünal Akkemik
gri renkli ve ileriki yaşlarda pullar halinde derin çatlaklı olduğu be-
lirtilmektedir (Bozkuş,1986). Doğal yayılışını sadece Türkiye’de Orta
ve Batı Toros Dağlarında yapan endemik bir ağacımızdır (Coode ve
Cullen, 1965a; Bozkuş, 1986).
105
Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr Egzotik
Gümüşi göknar, Kolorado ak göknarı
Yayılışı
Kuzey Amerika’nın batısında geniş ormanlar kurar (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988). Türkiye’deki park bahçelerde de sıkça rastlanmaktadır.
40 (-65) m’ye kadar boylanabilen, 100 - 120 (-180) cm çap yapabilen, sık dallanma gösteren bir ağaçtır. Genç yaşlarda düzgün ve gri renkli olan kabuk, yaşlı birey-
lerde derin pullar halinde çatlaklı ve kül renklidir. Genç gövde kabuklarında bol miktarda reçine bezesi bulunmaktadır. Genç sürgünleri kalın, sarımsı-yeşil veya zeytin
yeşili renginde, tüysüz veya az tüylüdür. Reçineli tomurcuklar tüysüzdür. Sürgünlerden dik açıyla çıkan şeritsi yapraklar çoğunlukla yukarıya doğru kıvrılmıştır; 4-8 cm
uzunluğunda, derimsi, tırpan şeklinde, ucu çoğunlukla küt, nadiren sivri, her iki yüzü de mat mavimsi-gri renklidir; alt yüzünde soluk grimsi stoma bantları bulunur.
Üst yüzde de stoma vardır. Yaprağının iki yüzünün aynı renkte olması nedeniyle ‘Gümüşi göknar’ adını almıştır. Erkek çiçekleri menekşe, dişi çiçekleri ise mor renklidir.
8-14 cm boyundaki uç kısımları dar olan silindirik kozalaklar önceleri yeşilimsi veya morumsu, olgunlaşınca kahverengidir; dış pul iç puldan kısa olduğu için dışarıdan
görülmez. Kozalağı oluşturan iç pullar 2,5 cm genişliğinde ve tam kenarlıdır (Bailey, 1977; Rehder, 1977; Krüssmann, 1985).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
106
Abies nordmanniana (Steven) Spach. Doğal
Kafkas göknarı
Yayılışı
Türkiye ve Kafkasya’da yayılış yapar. Türkiye’de Kazdağları’ndan başlayarak Kafkas-
ya’ya kadar devam eden Kuzeydoğu Anadolu’nun dağlık alanlarında doğal olarak yeti-
şir (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988).
40-50 m’ye kadar boy, 1,5-2 m ye kadar çap yapabilen, dallanması çok sık, geniş
piramidal formlu bir ağaçtır. Alt dalları yanlara doğru gövdeden dik olarak çıkar ve
aşağıya doğru hafifçe sarkar. Gençlikte çatlaksız olan gri renkli kabuk ileriki yaşlarda
hafif çatlaklıdır. Sürgünleri çıplak ya da tüylüdür. Tomurcukları reçineli ya da reçine-
sizdir. İğne yapraklarının uzunluğu 2-4 cm, genişliği 1,5-2,5 mm olup üst yüzü parlak
koyu yeşil; ucu sivri, küt veya kertiklidir. Yaprak alt yüzlerinde bir çift beyaz stoma
bandı vardır. 8-12 (-20) mm uzunluğundaki kırmızımsı-pembe veya sarı-yeşil renkte
olan erkek çiçekler sürgün üzerinde yan durumlu olarak kurullar oluştururlar. Çok
sayıda dişi çiçeğin bir araya gelerek oluşturduğu dik duran dişi kozalaklar ise tepenin
Ünal Akkemik
üst kısımlarında bulunurlar. (10-) 12-16 (-20) cm uzunluğunda ve 4-5 cm çapında olan
silindirik kozalaklar gençken yeşil, olgunlaştığında kırmızımsı kahverengidir; genellik-
le bol reçinelidir. Dış pul (brahte) iç puldan (karpel) uzun olduğu için, kozalak kapalı
iken dış pul dışarıdan görülür ve uçları geriye doğru kıvrılmıştır. Tohumları (8-) 10-12
mm uzunluğunda ve üç köşelidir; açık-kahverengi kanat ise tohumun 1,5 katı uzunlu-
ğundadır (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010)
Kafkas göknarının ülkemizde, biri ana tür olmak üzere üç alttürünün varlığı kabul
edilmektedir (Coode & Cullen, 1965):
1. Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. nordmanniana (Kafkas göknarı)
2. Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cul-
len (Uludağ göknarı)
3. Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. equi-trojani (Asch. & Sint. ex Bois.)
Coode & Cullen (Kazdağı göknarı).
Bu üç alt türün tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Coode ve Cullen, 1965a):

1. Yaprakların ucu çoğunlukla sivri; genç sürgünleri çıplak ve sürgünün ucun-
daki tomurcuk sayısı bazen 5-7; tomurcukları reçinesizdir; Kazdağlarında
yayılış yapan endemik bir alttürdür.
.....................................................…Abies nordmanniana subsp. equi-trojani
1. Yaprakların ucu çoğunlukla küt veya kertikli; genç sürgünler tüylü ya da tüy-
süz ve sürgün ucundaki tomurcuk sayısı 3 veya çoğunlukla 4; tomurcukları
reçineli ya da reçinesiz
2. Genç sürgünleri tüylü; tomurcuklar çoğunlukla reçinesizdir; Yeşilırmak’ın
doğusundaki dağlık alanlarda yayılış yapar.
.......................................................Abies nordmanniana subsp. nordmanniana
Ünal Akkemik
2. Genç sürgünleri çıplak, parlak kahverenkli; tomurcuklar çoğunlukla reçine-
li; Yeşilırmak’ın batısından itibaren Marmara Bölgesi’nin yüksek kesimlerine
kadar geniş bir alanda yayılış yapan bir alttürdür. İstanbul-Beykoz’da kalıntı
bir meşcresi vardır.
..................................................Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana
107
Abies pinsapo Boiss. Egzotik
İspanya veya İspanyol göknarı
Yayılışı
Doğal yayılışını İspanya’nın güneyinde yapar (Tutin ve diğ., 1964). Türkiye’deki park bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılır.
30 m ye kadar boy, 1 m çap yapabilen piramidal formlu, donuk mavimsi yeşil-kahverengimsi kısa dalları tüysüz olan bir ağaçtır. Kabuğu düz yüzeyli, yaşlı ağaçlarda
çatlaklıdır. Genç sürgünleri tüysüzdür. Bol reçineli tomurcukları yumurta biçimindedir. Sürgünlerden dik açıyla çıkan ve sürgünü silindir şeklinde çevreleyen yapraklar,
ülkemizin doğal göknarlarından farklı olarak yassı iki yüzlü değil, hemen hemen 4 köşelidir; sert, kalın, 1-2 cm uzunluğunda, koyu yeşil renkli, uçları küt veya sivri ve
batıcıdır; yukarıya doğru bükülmüş (dışbükey) olan yapraklarda soluk grimsi stoma bantları bulunur. Erkek çiçekleri menekşe rengindedir. 10-16 cm uzunluğunda ve
4-5 cm çapında, morumsu-kahverengi olan silindirik kozalaklarında dış pul iç puldan kısa olduğu için dışarıdan görülmez. Kozalağı oluşturan iç pullar 2,5 cm genişli-
ğinde ve tam kenarlıdır (Tutin ve diğ., 1964; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Krüssmann, 1985) .
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
108
Nesibe Köse, Rüya Yılmaz

Cedrus Trew. (Sedirler)
Bir cinsli bir evcikli, herdem yeşil orman ağaçlarıdır. Gövdeleri silindiriktir. Genç yaşlarda dar ve düzgün piramidal bir tepeye sahipken, ileri yaşlarda tepe yayvanla-
şıp basıklaşır. Gençlikte kabuk ince, pürüzsüz grimsi renkte olup ileri yaşlarda küçük ve düzensiz parçalar halinde çatlar ve boyuna çatlaklı bir yapı meydana getirir. İğne
yapraklar üç yüzlü, genellikle tabana doğru daralmış, sivri ve batıcı bir uca sahiptir; enine kesitlerde hipodermise bitişik iki adet reçine kanalı bulundurur; her yüzünde
stoma bandı mevcuttur. Uç sürgünde seyrek ve sarmal olarak teker teker yer alan iğne yapraklar, kısa sürgünde demetler halinde ve birçoğu bir arada bulunur. Büyük bir
kedicik şeklinde olan erkek çiçek kozalakçıkları kısa sürgünlerin ucunda teker teker bulunur ve dik durur. Polen saçımları sonbahardadır ve polenleri iki baloncukludur.
Fıçı şeklindeki kozalaklar, kısa sürgün ucunda dik olarak yer alır. Brahteler küçüktür ve karpellerle birleşmediği için dışarıdan görülmez. Konik eksen üzerine sarmal
olarak dizilmiş olan karpeller büyük, yelpaze şeklinde derimsi ya da ince odunsu yapıdadır. 26 ayda olgunlaşan kozalaklarda karpeller dağılır ve kozalak ekseni kalır. Ka-
nat, üç köşeli olan tohumları bir yüzden tamamen, diğer yüzden kısmen örtmüş ve onunla kaynaşmıştır. Yaprak, dişi kozalak ve kabukta doğal reçine kanalları bulunur.
Odununda ise reçine kanalları traumatiktir, yaralanmalar sonucu oluşur (Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
Cinsin dünya üzerinde Cedrus libani, Cedrus atlantica, Cedrus deodara ve Cedrus brevifolia olmak üzere 4 türü bulunmaktadır.
Sedir türlerinin ayırım anahtarı (Kayacık, 1980):
1.Genç ağaçlarda tepe sürgünü ve yan sürgünler aşağı doğru sarkar; iğne yapraklar 25-50 mm uzunluğundadır; kozalağın tepesi yuvarlakçadır.……….Cedrus deodara
1.Tepe sürgünü dik durur veya yana doğru uzanır; iğne yaprakların boyları genel olarak 30 mm’den fazla değildir; kozalağın tepesi düz, kesik veya hafif basık, çukurdur
2. İğne yapraklar 5-8 mm boyunda; kozalak genellikle silindirik, tepesi basık ve çukur, bu çukurluk içinde kısa ve küt bir uç bulunur…………….…..Cedrus brevifolia
2. İğne yapraklar 8 mm’den uzun; kozalakların genişlikleri boylarına oranla diğer türlerden daha fazla, kozalaklar hemen hemen fıçı şeklinde, tepesinde uç bulunmaz
3. Yaşlı ağaçlarda tepe şemsiye gibi basılmış, yayık, dallar daha sonra yatay olarak uzanır. Tepe sık dallı, genç sürgünler tüysüz veya hafif tüylü, iğne yapraklar 25-30
mm boyunda, çoğunlukla koyu yeşil; kozalaklar 8-10 cm boyunda; kozalak pulları yaklaşık 5 cm genişliktedir…………………………..……..……Cedrus libani
3.Yaşlı ağaçlarda tepe piramit biçiminde, dallar yukarıya yönelik uzanır, tepe seyrek, gevşek, genç sürgünler sık tüylü; iğne yapraklar çoğunlukla 25 mm den kısa,
çoğunluğu mavi yeşil veya gümüşi gri; kozalaklar 5-7 cm boyunda; kozalak pulları yaklaşık 3,5 cm genişliktedir.....……………………………...Cedrus atlantica
Cedrus atlantica (Endl.) Manetti ex Carr. Egzotik

Atlas sediri
Yayılışı
Doğal yayılışını Kuzey Afrika’da Cezayir ve
Fas’ın Atlas Dağlarında yapar (Kayacık, 1980;
Krüssmann, 1985). Doğal yetişme ortamında
değerli bir orman ağacı olmasının yanında, ül-
kemizde park ve bahçelerde sıklıkla kullanılan
oldukça dekoratif bir süs bitkisidir.
30-40 m boylanabilen, gençlikte piramidal
tepeli bir ağaçtır. Dallar gövdeden dar bir açı ya-
parak çıkar ve yukarıya doğru yönelir. Kabukları
gri renkli ve hafif çatlaklıdır. Genç sürgünleri sık
tüylüdür. İğne yapraklar 2,5 cm’den kısa, çoğun-
luğu mavi yeşil veya gümüşi gri renktedir. 5-7
Hatice Yılmaz
cm uzunluğunda 3,5 cm genişliğindeki kozalak-
Nesibe Köse
lar parlak, açık kahverenginde ve tohum 3,5 cm

genişliğindedir (Kayacık, 1980).
109
Cedrus brevifolia (Hook.f.) Elwes & A.Henry Egzotik
Kıbrıs sediri
Yayılışı
Vatanı Kıbrıs’tır. Burada Baf ormanları, Trodos
veya Karlıdağda 900-1400 m arasında ufak bir meşce-
re halinde kalmıştır (Kayacık ,1980).
12 m’ye kadar boylanabilen, yavaş büyüyen geniş
tepeli ve şemsiye formunda bir ağaçtır. Soluk mavi-ye-
şil renkli iğne yaprakları çok kısa olup 5-8 (-12) mm
uzunluğunda, kalın, hafif geriye kıvrıktır. Kozalak 7-8
cm uzunluğunda, silindir şeklinde, tepesi basık ve çu-
kur, bu çukurluk içinde kısa ve küt bir uç bulunur (Ka-
yacık, 1980; Krüssmann, 1985).
Tomazs Wazny
Cedrus deodara (Roxb. ex Lamb.) G.Don Egzotik
Himalaya sediri
Yayılışı
Kuzeybatı Himalayalar, Afganistan ve Bulucistan
Dağlarında 1300-2300 m’ler arasında yayılış yapar.
Değerli bir orman ve park ağaçtır (Kayacık, 1980).
40-50 m kadar boya 3 m çapa ulaşabilen bir ağaç-
tır. Genç yaşlarda tepe formu koniktir. Genç bireyle-
rin tepe sürgünü ve yan sürgünlerin uçları çoğunlukla
sarkıktır. Genç sürgünler sık tüylüdür. Renkleri açık
gri veya mavi yeşilden gümüşi maviye kadar değişen
iğne yaprakları 2,5- 5 cm boyundadır. Fıçı biçimin-
de olan kozalaklar 7-10 cm boyunda 5-6 cm çapında,
uç kısmı yuvarlak, ilk oluştuğunda donuk mavi, ol-
gunlaştığında kırmızımsı-kahverengindedir. Yelpa-
ze şeklindeki kozalak pullarının arkaları çoğunlukla
Hatice Yılmaz
Ünal Akkemik
tüysüzdür. Üçgen şeklindeki 1,6-1,7 cm uzunluğunda

tohumun, beyazımsı geniş parlak bir kanadı vardır
(Kayacık, 1980; Krüssmann, 1985).
110
Cedrus libani A. Rich. Doğal
Toros sediri, Lübnan sediri
Yayılışı
En geniş yayılışını Güney Anadolu’da Toros Dağları üzerinde yapan bu türün Suriye ve Lübnan’da kü-
çük kalıntıları vardır. Ülkemizdeki batı sınırı Köyceğiz civarından başlar doğuya doğru Toroslar üzerinde
uzanır ve Göksu, Maraş dolaylarından kavis çizerek Amanoslar üzerinde güneye yönelir. Kuzey Anado-
lu’da Kelkit-Yeşilırmak Vadisinde, Erbaa Yakınındaki Çatalan Köyü dolaylarında ve Niksar’da adacıklar
halinde bulunur. Afyon, Çay yakınlarında izole bir meşceresi bulunur. Dikey yayılışını 800-2100 m’ler
arasında (2400 m) yapmaktadır (Boydak ve Çalıkoğlu, 2008; Farjon, 2010; Yaltırık, 1988).
35-40 m boya, 1,5-2,5 m çapa ulaşabilen dolgun gövdeli bir orman ağacıdır (Farjon, 2010; Asan, 1985).
Gençlikte piramidal bir tepeye sahipken, ileri yaşlarda tepe genişleyerek düzleşir. Kabuk, koyu gri-siya-
hımsı kahverenginde olup genç yaşlardan itibaren çatlayarak pul pul dökülür. Hem uzun hem kısa sürgün-
ler bulunur. İğne yapraklar (1-) 2-2,5(-3,5) cm uzunluğunda, sivri batıcı uçlu, çoğunlukla koyu yeşil, nadi-
ren gri-yeşil veya mavimsi yeşildir (Farjon, 2010). Kısa sürgündeki yaprak sayısı 10-15’tir. Kısa sürgünler
üzerinde dik duran erkek çiçek kozalakçıkları, silindirik yapıda olup, 3-5 cm boyundadır. Başlangıçta yeşil
renkli olan kozalakçıklar daha sonraları sarı renge döner. Tozlaşma sonbaharda gerçekleşir. Dişi çiçek ko-
zalakçıkları eylül ayının sonlarında oluşur. Fıçı şeklindeki kozalaklar 5,4-13,4 x 3,8-6,6 cm boyutundadır.
Tam kenarlı olan kozalak pullarının dış yüzleri tüylüdür. Bol reçine bezesi bulundurun tohumlar 1,5 cm
boyunda, kanat ise 2-2,5 cm uzunluğundadır (Odabaşı 1990; Yaltırık 1988) .
Tolga Ok
Hatice Yılmaz
Tolga Ok
Tolga Ok
111
Hatice Yılmaz
Larix Miller (Melezler)
Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış yapan 11 türü vardır
(Farjon, 2010). Kışın yaprağını döken boylu ağaçlardır. Dallar göv-
deye düzensiz olarak dizilmiş, yatay uzanır veya sarkıktır. Gövde
kabukları genç ağaçlarda gri, gri-kahverengi ve düzgün, yaşlanın-
ca kırmızımsı kahverengi-kahverengi ve çatlaklıdır. Uzun ve kısa
sürgünleri vardır. Yapraklar şeritsi-iğne yaprak biçiminde, az veya
çok yassı, alt yüzlerinde bazen de her iki yüzünde stoma çizgileri
vardır. Uzun sürgünler üzerindeki yapraklar teker teker sarmal ola-
rak bulunur ve yalnızca 1 yaşındaki sürgünlerde yaprak vardır. Kısa
sürgünlerde ise 10-60 yaprak bir arada püskül gibi yer alır (Parker,
1993). Genellikle açık yeşil olan yapraklar sonbaharda dökülmeden
önce sarı renk alır. Erkek ve dişi çiçekler kısa sürgünler üzerinde
kozalakçık halinde teker teker yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları
kısa saplı, genellikle dik durur, morumsu, kırmızımsı nadiren yeşil
renklidir. Bir yılda olgunlaşan kozalağın pulları açılır fakat dağıl-
maz. Bazı türlerde brahte fazla gelişmiştir ve dışarıdan görülür. To-
hum küçüktür, kanat tohumla kaynaşmıştır (Wu ve Raven, 1999).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Kuzey yarıkürenin soğuk ormanlık bölgelerinde yetişen, sert, ağır
ve dayanıklı odunlara sahip önemli bir orman ağacı olan melezlerin
L. decidua ve L. kaempferi türleri süs bitkisi olarak dünyanın değişik Larix kaempferi Larix kaempferi
yerlerinde yetiştirilmektedir.
Larix decidua Mill. Egzotik

Avrupa melezi
Yayılışı
Alp Dağları, Karpatlar, Çekoslovakya, Slovenya ve Polonya’da doğal yayılışı vardır (Farjon,
2010). Vatanında önemli bir orman ağacı olan Avrupa melezi park ve bahçelerde süs bitkisi olarak
yetiştirilir.
40-50 m’ye kadar boylanabilen, piramidal tepeli ağaçlarıdır. Yaşlı fertlerde kabuk kırmızımtı-
rak kahverengi ve levhalar halinde çatlaklıdır. Dallar genellikle uzun ve ağır olup aşağı doğrudur,
ancak uçlar yukarı yönelmiştir. İkinci derecedekiler aşağıya sarkıktır. Sürgünler ince, esnek açık
sarı-bronz renkli, gençken hafif tüylü veya çıplaktır. Kısa sürgünler silindir veya yarıküre biçi-
minde, 3-10 mm uzunluğundadır. Yumuşak, açık yeşil iğne yapraklar 2,3-3,5 cm uzunluğunda,
0,5-1 mm genişliğinde, alt yüzünde iki stoma bandı ortadan bir omurgayla ayrılır. Sonbaharda
sararır, dökülür. Kısa sürgünler üzerinde 30-40’ı püskül gibi bir arada yer alır. Erkek çiçek koza-
lakçıkları 5-10 mm uzunluğunda, sarı renklidir. Dişi çiçek kozalakçıkları kısa sürgünlerde yap-
Hatice Yılmaz
raklarla çevrelenmiş 5-10 mm uzunluğunda eğik bir sap ucunda dik durur. Tozlaşmadan sonra iç
pul gelişir, dış pul kısa kalır. Taze kozalak çoğunlukla koyu kırmızı, nadiren yeşil, olgunlaşırken
açık yeşil, daha sonra kahverengidir. 25-35 puldan oluşan kozalağın boyu 2,5-4, eni 1,5-3 cm’dir.
Tohum 4 mm boyunda olup 6-10 mm boyuna kanadı vardır (Farjon, 2010).
112
Larix kaempferi (Lambert) Carriere Egzotik
Japon melezi
Yayılışı
Japonya’da, nemli habitatlarda 500-2300 (2900) m’ler arasında yetişir (Farjon 2010). Kerestesi bakı-
mından kıymetli bir orman ağacı olması yanında park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Uygun
toprak ve hava koşullarında melezlerin en güzel formunu gösterir.
30-35 m’ye kadar boylanabilen, geniş piramidal tepeli, kışın yaprağını döken ağaçlardır. Kabuk kırmı-
zı-kahverengi, yaşlanınca ince levhalar halinde çatlaklıdır. Dallar uzun, yatay uzanır ancak sarkık değildir.
Uzun sürgünler silindirik, sarımtırak-kahverengi, oluklu, hafifçe tüylü veya çıplak, esnek fakat aşağı sarkık
değildir. Kısa sürgünler 4-10 mm uzunluğundadır. İğne yapraklar uzun sürgünlerde sarmal olarak yer alır,
6 cm uzunluğunda, 2 mm genişliğindedir. Kısa sürgünler üzerinde bulunan yapraklar 3-4 cm boyunda, 1
mm eninde, en geniş yeri ortanın üzerinde olup 20-35 iğne yaprak püskül gibi bir aradadır. Yaprakların
ucu küt, üst yüzünde birkaç stoma çizgisi, alt yüzünde yaprak ortadamarı ile ayrılan dar iki stoma bandı
bulunur. Gri-yeşil, mavi-yeşil renkli, yumuşak yapraklar sonbaharda altın sarısı renk alır. Erkek çiçek ko-
zalakçıkları 5-10 mm boyunda, sarıdır, kısa bir sap ucunda tek tek veya demet halinde yer alır. Dişi çiçek
kozalakçıkları 2-3 cm boyundadır, kısa, eğik bir sap ucunda dik durur. Taze kozalak mor renkli, dış pulun
yeşil bir orta damarı vardır. Kozalak olgunlaştıkça rengi sarı, portakal kahverengi olur. Kozalaklar 30-40
puldan oluşur, 2-3 (3,5) cm boyunda, 1,5-2 cm çapında, küre biçiminde, sapı kısadır. Kozalak pullarının
ucu hafif girintili, genellikle belirgin olarak geriye kıvrıktır. Brahteler dilsi, sivri uçlu, iç pulun yarısı kadar
Hatice Yılmaz
olup sadece kozalak pulları açıldığında görülebilir. Tohum ters yumurta-üçgen biçiminde, gri kahverengi
üzeri kırmızı benekli, hafifçe basık, 4 mm boyunda olup 5-8 mm boyunda açık kahverengi kanadı vardır.
Kozalaklar, tohumlarını saçtıktan sonra uzun süre ağaç üzerinde kalır (Farjon, 2010).
Picea A.Dietr. (Ladinler)
Yerden itibaren dallanabilen, sivri, dar ve konik (piramidal) bir tepe oluşturan, düzgün ve dik gövdeli, uzun boylu, açıkta serbest olarak yetişen, herdemyeşil, monoik
ağaçlardır.
Sürgün ve dalları gövde üzerinde çevrel dizilmiştir. Yaşlı ağaçların gövde kabukları pullu ve çatlaklıdır. Gölgeye dayanıklı olduklarından sık yetişmiş veya yetiştirilmiş
ladin fertlerinde ancak yaşlı ağaçlar doğal dal budanması sonucu, topraktan itibaren gövdelerin yarısına kadar açıldığı görülebilir. Sığ (yayvan) köklüdürler ve bu nedenle
kuvvetli rüzgâr ve fırtınalara karşı dayanıklı değillerdir. Sık ve çok sıralı sarmal olarak, sürgünlere teker teker bağlanmış bulunan iğne yapraklar, dört veya üç köşeli ya da
hafif yuvarlaktır; yassı olanları da görülür. İğne yapraklar uzun ömürlü olup 7-10 yıl sürgün üzerinde kaldıktan sonra dökülür. Yalnızca uzun sürgünleri bulunan ladin
ağaçlarının yaprakları koparıldığında ya da döküldüğünde törpü gibi ve odunlaşmış çıkıntılar görülür. Bu özellik cinsin kolaylıkla tanınmasını sağlar. Tomurcuklar, konik
veya yumurta biçiminde olup birbiri üzerine kiremitvari kapanmış çok sayıda pullarla örtülmüştür. Erkek çiçek kozalakçıkları, sürgünler üzerinde yan durumlu veya kısa
sürgünler üzerinde terminal olarak bulunurlar. Kısa saplı olup dik veya sarkıktırlar. Dişi çiçek kozalakçıkları, yeşil veya kırmızımtırak mor renkli pullarla örtülü olup
sürgün uçlarında terminal olarak yer alırlar. Dişi kozalaklar olgunken sarkıktır. Her bir karpel iki adet kanatlı tohum taşır. Tohumlar, yumurtamsı veya elips biçimde,
yandan basık olup kanatların ucunda kaşık şeklindeki bir çukura oturmuş, fakat kanatla tohum kaynaşmamıştır.
Kuzey yarım küresinin serin ve yağışlı bölgelerinde yaklaşık 40 türle temsil edilen ladin cinsinin, ülkemizde tek bir doğal türüne (Picea orientalis (L.) – Doğu Ladi-
ni)’ne karşılık, uzak Asya’da özellikle Çin ve Japonya’da 18, Kuzey Amerika ve Kanada’da ise 7 türü geniş ormanlar kurar. Sayısız varyete ve formları ile aynı yayılış alan-
larında bir arada yetişen türler arasında oluşmuş hibridleri mevcuttur (Coode ve Cullen, 1965b; Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin, 2001; Sarıbaş, 2008; Eckenwalder,
2009; Farjon, 2010).
113
Picea A.Dietr. (Ladinler)
Picea cinsinin sınıflandırması aşağıda verilmiştir (Farjon, 2010) :
Picea A.Dietr.
1. Seksiyon: Picea
Altseksiyon: Picea
Seri: Picea: P. abies (Tip), P. obovata, P. glauca
Seri: Rubentes: P. orientalis
Altseksiyon: Omorikae R.Murray: P. omorika (Tip)
2. Seksiyon: Casicta Mayr:

Altseksiyon: Sitchenses E.Muray: P.sitchensis (Tip)
Hatice Yılmaz
Altseksiyon: Pungentes E.Muray: P.pungens (Tip)
Picea orientalis
Ladin cinsinin Seksiyon, Altseksiyon, Seri ve Türleri için tanı anahtarı (Farjon,2010):
1. Karpelleri ince ve esnek, az veya çok kağıdımsı, bazen derimsi, çoğunlukla dalgalı, kenarları düzensiz girintili çıkıntılı (kertikli), kozalak olgunlaşmadan
önce gevşekçe üst üste kapanmış………………………………………………………......................………………………………………….Seksiyon Casicta
2.Yapraklar az veya çok yassılaşmış, ikiyüzlü, alt ve üst yüz benzer değil, stomalar yalnızca üst yüzde veya hem üst hem de alt yüzde mevcut (yaprak arka yü-
zünde stoma bandları daha fazla), yaprak iki yüzü farklı renkte……………………………………………….....Altseksiyon Sitchenses (5. Picea sitchensis)
2. Yapraklar dört köşeli, dört yüzlü, alt ve üst yüz neredeyse benzer, stomalar hem üst hemde alt yüzde mevcut, mavimsi yeşil ya da bütün yüzler mavimsi
………………………………………………………………………………………………………………………. Altseksiyon Pungentes (2. Picea pungens)
1. Karpelleri sert, çok veya az odunsu, düz veya dalgalı, kenarları tam veya dişli, kozalak olgunlaşmadan önce sıkıca üst üste kapanmış
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….………Seksiyon Picea
3. Yapraklar genellikle yassılaşmış, bazen eşkenar dörtgen şeklinde, stomalar yalnız üst yüzde mevcut …… Altseksiyon Omorikae (7. Picea omorika)
3.Yapraklar dörtköşeli (eşit yüzlü) ya da eşkenardörtgen şeklinde, stomalar hem alt hem de üst yüzde mevcut ………..……………… Altseksiyon Picea
4.Genç sürgünler yoğun tüylü, yapraklar 1(-1,5) mm’den daha geniş değil, 1,5 cm’den uzun değil, olgunlaşmış kozalaklar genellikle küçük, kozalak
pullarının (karpellerinin) uçları kertiksiz ..…………………………………………………………………….....Seri Rubentes (1. Picea orientalis)
4.Genç sürgünler çoğunlukla tüysüz, yapraklar 1 (-1,5) mm’den daha geniş, 1,5 cm’den daha uzun, olgun kozalak genellikle büyük, kozalak pulları-
nın uçları kertiksiz ya da kertikli ……………………………………………………………………….……..………………………………Seri Picea
5. Tohumlu kozalak büyük ve geniş (8-15 (-18) x 4-7 cm)
6. Karpel kenarları yuvarlak, uçları kertiksiz, yapraklar mumsu beyaz görünüşte………………..……………………………….Picea glauca
6. Karpeller dar ve uzamış, uçları girintili-çıkıntılı (kertikli), yapraklar koyu ya da açık yeşil……………………………………...Picea abies
5. Tohumlu kozalak küçük (8 cm’den daha uzun değil)……………………………………………………………………………... Picea obovata
114
Picea abies (L.) Karst. Egzotik
Avrupa ladini, Norveç ladini, Yaygın ladin
Yayılışı
Alp Dağları, Jura ve Karaormanlar ile Karpatlar’da 2000 m’ye kadar yayılış
yapan önemli bir ağaçtır. Park ve bahçelerde kültüvarlarıyla birlikte yaygın
olarak kullanılır.
Botanik Özellikleri Buraya fotoğraf gelecek

40-50 metre boya, 2 metre çapa ulaşır ve 1000 yıl kadar yaşar. Tepe tacı
genel olarak konik gelişir. Kabuk gençken kahverengi, yaşlılarda ise daha koyu
renkte olup küçük levhalar halinde çatlar. Genç sürgünler açık kahverenginde,
çıplak ya da hafif tüylüdür. Tomurcuklar hafif konik, uçları sivri ve reçinesiz-
dir. Erkek çiçekler önceleri çilek renginde, sonraları ise sarımsı renktedir. Dişi
Ünal Akkemik
çiçekler çoğunlukla tepenin uç kısımlarında bulunur; ince ve yassı, kenarları
Hatice Yılmaz
tam değil, dişlidir. Tohum küçük, kahverengi ya da siyahtır. Çenek sayısı 5-10
kadardır. Olgun kozalak 10-15 cm boyunda ve silindiriktir. Kozalak pulları
açık kahverengi ve uçları hafif dişlidir (Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin,
2001; Sarıbaş, 2008; Eckenwalder, 2009; Yıldız ve Aktoklu, 2010; Farjon, 2010).
Picea glauca (Moench.) Voss. Egzotik

Ak ladin, Beyaz ladin, Beyaz göknar
Yayılışı
Kanada ve Kuzey Amerika’nın doğusunda, 70 ve 45 derece kuzey enlemle-
ri arasında Picea mariana ile birlikte ormanlar kurar. Ak ladin, Kanada da en
geniş yayılış alanına sahip, önemli bir ladin türüdür.
Hatice Yılmaz
25-30 (max. 40 m.) m’ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Konik tepeli bir
ağaçtır. Gövde gri - kahverengi, ince pullu ve levhalı; düşen kabukların altı bir
dereceye kadar gümüşi renklidir. Dallar ve yan dallar gayet sık dizilmiş olup
horizontal yönde çıkarlar. Genç sürgünler çıplak, mavimsi yeşil, daha sonrala-
rı portakal sarısı - esmer veya gri - esmerdir. İğne yaprakları mavi-yeşil, 10-18
mm uzunlukta, küt veya sivri uçlu, 4 köşeli, her bir yüzünde 3-4 stoma çizgisi
Hatice Yılmaz
vardır. Sürgünün altındaki yapraklar yukarı doğru yönelerek üst yapraklarla
birlikte bir araya toplanmışlardır. Parmaklar arasında oğuşturulduğunda hoşa
gitmeyen koku çıkarırlar. Tomurcuklar 6 mm boyunda, yumurtamsı - yuvar-
lak olup üzerindeki pulların uçları bir dereceye kadar geriye kıvrıktır. Çiçek-
ler ilkbahar sonlarında bir önceki yılda oluşan sürgünler üzerinde görülürler.
Erkek çiçek kozalakçıkları sarı renkte ve 1-2 cm boyundadır. Kozalaklar dar
silindirik biçimde, 4 - 4,5 cm uzunlukta ve 1,5 - 2 cm çapındadır. Kozalak
pulları açık kahverenginde, ince, yumuşak, sırt kısmı çizgili ve tam kenarlı-
Ünal Akkemik
dır (Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin, 2001; Sarıbaş, 2008; Eckenwalder,

2009;Yıldız ve Aktoklu, 2010; Farjon, 2010).
115
Picea omorica Purkyne Egzotik
Balkan ladini
Yayılışı
Sırbistan-Drina vadisi ve Bosna-Hersek’te doğal yayılış yapar.
Herdem yeşil olan bu ağaç 15-30 metre boy ve 0,6 metre çap yapabilen bir
türdür. Kabuk ince, kahverengi ve levhalar halinde çatlaklıdır. Genç sürgün-
Buraya fotoğraf gelecek
ler gri - esmer renktedir ve üzerleri bol tüylüdür. İğne yapraklar; 8 - 20 mm
uzunluğunda ve 2 mm genişliğindedir. Genç ağaçlarda ucu sivri, yaşlılarda
ise küttür. Basık ve yassı, göknar yaprakları gibi ikiyüzlüdürler. Üst yüzleri
koyu yeşil, alt yüzleri ise mavi beyazdır. Alt yüzünde stoma bantları vardır.
Sürgünlerin üst yüzlerinde yer alanlar yatık durumda sık olarak yerleşmiş-
lerdir. Sürgünün alt yüzündekiler ise belirgin şekilde tarak şeklinde bir diziliş
göstermezler. Geniş yumurta biçimindeki tomurcuk sivri uçlu, kırmızı-esmer
renkte ve reçinesizdir. Erkek çiçekler açık kırmızı renktedir. Dişi kozalaklar 4
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
- 6 cm uzunluğunda, 2 - 2,5 cm çapındadır. Taze iken kırmızı - violet renginde,
olgunlaştıklarında ise parlak tarçın-kahverengine dönüşürler. Kozalak pulla-
rının kenarları yuvarlakça ve çok geniştir; kenarları içe dönük, dalgalı ve hafif
dişlidir. Dış yüzleri gayet ince çizgilidir (Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin,
2001; Sarıbaş, 2008; Eckenwalder, 2009;Yıldız ve Aktoklu, 2010; Farjon, 2010).
Picea orientalis (L.) Peterm. Doğal

Doğu ladini
Yayılışı
Genel yayılışını Türkiye ve Kafkasya’da yapan tür, Doğu Karadeniz dağla-
rında ormanlar kurar. Orman içerisinde çoğunlukla baskın bir ağaçtır ve (50-
)1000-2000 m yükseltilerde, kuzeye bakan nemli yamaçlarda saf veya Pinus syl-
vestris, Abies nordmanniana ve Fagus orientalis ile karışık meşçereler oluşturur.
40-50 m, (-60 m) boy yapan,1,5-2,0 metre çap yapabilen herdemyeşil bir
ağaçtır. Dar tepeli bir ağaçtır. Kabuk genç gövdelerde açık ve düzgün, yaşlı göv-
delerde koyu renkli ve çatlaklıdır. Sürgünler yoğun kısa yumuşak tüylüdür. To-
murcuk kahverengi, sivri ve reçinesiz olup üzerlerinde birkaç reçine damlacığı
taşır; 0,4 cm boyundadır. Yaprakları, 6-11 mm, küt uçlu, cilalı görünümlü ve
koyu yeşildir. Enine kesitleri dört köşeli olup her yüzünde stoma bandı bulunur.
Karmen kırmızısı rengindeki erkek çiçekler kozalakçık halinde, dişi çiçekler ise
menekşe rengindedir. Erkek kozalaklar elips şeklinde, ortalama 1 cm olup çok
sayıda pembe, karmen kırmızısı pulludur. Dişi kozalaklar 7-10 x 1-3 cm, önce-
Özgar Eminağaoğlu
leri kimi ağaçlarda yeşil, kimilerinde koyu kırmızı renktedir. Olgun kozalak ise
açık kiremit renginde, oval ya da silindirik yapıda, hemen hemen dairemsi olan
Necmi Aksoy
kozalak pullarının uçları düz, yani tamdır. Bu özelliği ile kendisine çok benze-
yen Avrupa ladininden kolayca ayırtedilir (Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin,
2001; Sarıbaş, 2008; Eckenwalder, 2009; Yıldız ve Aktoklu, 2010; Farjon, 2010).
116
Picea pungens Engelm. Egzotik

Mavi ladin
Yayılışı
Kuzey Amerika’nın batısında, Kolorado, Utah ve Arizona eyaletlerinin doğusun-
da Kaya Dağlarının orta ve yüksek kesimlerinde, Engelmann Ladin kuşağının altında,
2000-3000 metreler arasında doğal olarak yayılış gösterir. İstanbul, Ankara gibi büyük
şehirlerimizin park ve bahçelerinde güzel örneklerine rastlanır.
Çoğunlukla 30, iyi yetişme koşullarında ise 50 metreye kadar boylanabilen, dalları
yatay yönde uzanan, kalın dallı bir ağaçtır. Genç sürgünler kalın, koyu sarımtırak-es-
mer, çıplak; tomurcuklar konik-yuvarlak, reçinesiz, tomurcuk pullarının uçları geriye
kıvrıktır. Kabuk önceleri ince, kül grisi veya kahverengi gri, pullu, pullar gevşek; daha
sonraları kabuk gri-esmer, kalın ve derin çatlaklıdır. İğne yapraklar 2-3 cm uzunlu-
ğunda, dört köşeli, biraz kıvrık ve uçları batıcıdır. Renkleri yeşil, mavi-yeşil gümüşi
beyaz renklidir. Her bir yüzünde 4-5 stoma çizgisi bulunmaktadır. Çiçekler ilkbaharda
bir önceki yılda oluşan sürgünler üzerinde görülürler. Erkek çiçekler tepe tacının her
yerinde ve ilkbahar sonlarında görülürler; kırmızı tuğla renginde 1-2 cm uzunluğunda
ve göze çarpan biçimdedirler; polenler sarı renktedir. Dişi çiçekler menekşe rengin-
dedirler. Kozalaklar 8-10 cm uzunluğunda, 3 cm çapındadır. Taze iken yeşilimsi, ol-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
gunlaşınca saman sarısı renktedir. Kozalak pulları Sitka ladininkine çok benzer, kâğıt
gibi ince, dalgalı kenarlı ve uçları kertikli-dişlidir (Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin,
2001; Sarıbaş, 2008; Eckenwalder, 2009;Yıldız ve Aktoklu, 2010; Farjon, 2010).
Picea sitchensis (Bong.) Carr. Egzotik

Sitka ladini
Yayılışı
Bu tür Kuzey Amerika’nın batısında yayılış yapar. Ülkemize hızlı gelişen türler ara-
sında getirilmiştir. Yılda 1-1,5 metre boy yapar. Ülkemizin iklim koşulları arasında en
uygun yer Doğu Karadeniz Bölgesidir.
Vatanında 40 - 60 metre (maksimum 90 metre) boy ve 4 metre çapa ulaşır. Sahil ke-
narlarında oldukça büyük boylara ulaşabilmektedir. Tepe tacı genellikle piramidal ya-
pıdadır. Genç sürgünler portakal sarısı esmer renkte ve çıplaktır. İğne yapraklar 12-20
mm uzunluğunda, 1 mm genişliğinde olup basık ve ikiyüzlüdür. Uçları sivri ve batıcı,
üst yüzleri parlak sarımsı yeşil, alt yüzleri ise gümüşi - beyaz veya mavimsi - beyazdır.
İğne yaprakların sürgüne dizilişleri dik açı ile olmaktadır. Tomurcuklar kırmızı esmer,
yuvarlak, sivri uçlu ve reçinesizdir. Çiçekler ilkbaharda bir önceki yılın sürgünleri üze-
Güvenç Mamıkoğlu
rinde oluşurlar. Erkek çiçekler koyu kırmızı renkte ve yuvarlakçadır. Silindirik biçimli
Hatice Yılmaz
kozalakları 5-10 cm boyunda ve 3 cm çapındadır. Soluk kırmızı veya sarımsı-kahveren-
gi kozalak pulları ince, uzunca ve gayrı muntazam dizilidir. Tohumları kestane kırmı-
zısı renginde ve 2-3 mm uzunluğundadır (Gökmen,1970; Yaltırık,1988; Anşin, 2001;
Sarıbaş, 2008; Eckenwalder, 2009;Yıldız ve Aktoklu, 2010; Farjon, 2010).
117
Ünal Akkemik
Pinus L. (Çamlar)
Pinus cinsi tür zenginliği bakımından koniferler içerisinde, dünyadaki en geniş ve en önemli yere sahip cinstir.
Yaklaşık 110-120 türle, Kuzey yarımkürenin, Kuzey Amerika, Asya ve Avrupa’nın son ağaç sınırına kadar geniş bir
alanda yayılış yapar (Yaltırık, 1988). Pinus cinsini oluşturan türlerin birçoğu kendi içlerinde benzerlikler taşımak-
tadır. Benzer türler gruplandırılarak aşağıda verilen seksiyonlar oluşturulmuştur.
Seksiyonları
Çok sayıda tür içeren çamların ortak özelliklerine dayanarak oluşturulan gruplar, iki alt cins ve dört seksiyona
ayrılmıştır (Farjon, 2010). Ülkemizde doğal yetişen çamlar “Pinus Seksiyonu” içerisinde yer almaktadır:
Altcins: Pinus: İğne yapraklarında iki iletim demeti vardır. Yaprak kını dökülmez.
Seksiyon: Pinus
Seksiyon: Trifolius Duhamel
Altcins: Strobus Lemmon: İğne yapraklarında tek iletim demeti vardır. Yaprak kını dökülür.
Seksiyon: Parrya Mayr.
Seksiyon: Quinquefolius Duhamel (Farjon, 2010)
Hatice Yılmaz
Genel olarak uzun boylu, düzgün gövdeli ağaçlarla büyük ormanlar oluştururken, bazı türleri kısa boylu ve çalı
görünümündedir. Genç yaşlarda dallar gövdeye çevrel dizilmiştir. İleri yaşlarda ise tepe formu ve dalların diziliş
düzeni bozulur. Herdem yeşildirler. Uzun sürgünler üzerinde kısa sürgünleri de vardır ve bu kısa sürgünler yap- Kızılçam erkek çiçek kozalakçıkları
rakları taşır; uzama yapmazlar. Bir kısa sürgün üzerindeki yaprak sayısı 1-2 -3 ya da 5 adet olup kısa sürgündeki
yaprak sayısı önemli bir tanıma özelliğidir. Türkiye çamlarının tamamında kısa sürgündeki yaprak sayısı 2’dir. Yap-
rakların her yüzünde sayısız stoma çizgileri vardır. Yaprakların ucu sivri, kenarları çoğunlukla dişlidir; dip tarafın-
da ‘kın-glaf ’ adı verilen sarı veya boz renkli, ince, deri gibi bir kısım sürekli kalır (Türkiye çamlarının tamamında
böyledir) veya dökülür (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988; Farjon, 2005a, 2010; Eckenwalder, 2009). Erkek çiçekler, her
sene oluşan uzun sürgünlerin dip tarafında yer alır, sapsız (filamentsiz) iki çiçek tozu torbası (anter) taşıyan, pula
değişmiş etamin pulları bir eksen etrafında sarmal olarak dizilerek kozalakçık oluşturur ve bu kozalakçıklardan
birçoğu bir arada bulunur. Etamin pulları sarı, portakal ya da kırmızı renklidir. Polenlerin iki yanında iki adet hava
baloncuğu yer alır (Yaltırık, 1988).
Dişi kozalak subterminal veya ender olarak terminal ve yan durumludur. Spiral olarak bir eksen üzerinde di-
zilmiş birçok dişi çiçekten oluşmuştur. Bir dişi çiçeğin brahtesi (dış pul), karpel (iç pul veya tohum yaprağı) ve
üzerinde de iki adet tohum taslağı taşır. Kozalak çiçek safhasında iken brahte dışardan görülür, sonradan karpel
gelişir, deri gibi sertleşir veya odunlaşır, brahte görülmez. Çam kozalaklarının en önemli ve diğer cinslerden ayrılan
özelliği, kozalak pullarının uç kısımlarında “apofiz (kalkan)” olarak adlandırılan odunlaşmış bir kısmın varlığıdır.
Kalkan, çam türlerinin seksiyonlara ayrılmasında ve özelikle tür tanımlarında da önemli bir özelliktir.
Kalkanın, 2 veya 3 iğne yapraklı çamlarda ortada, 5 iğne yapraklılarda ise uçta umbo (göbek) olarak adlan-
dırılan çukur ya da çıkıntılı bir kısmı vardır. Türkiye çamlarının tamamında, umbo (göbek) adlı kısım kalkanın
ortasındadır. Göbeğin ortasında ise mukro bulunur. Mukro türlere göre yassı, çubuk, diken gibi batıcı veya çengel
ya da kuş gagası gibi uzamıştır. Kozalaklar 2 yılda (ender olarak 3 yılda) olgunlaşır. Kozalak pulları açılır, fakat
dağılmaz. Tohumu kıskaç şeklinde kavrayan zarsı yapıda bir kanadı vardır, kanat ve tohum kaynaşmamıştır, çe-
kince tohum kanattan ayrılır. P. pinea (Fıstık çamı), P. coulteri (Büyük kozalaklı çam) gibi büyük tohumlu türlerde
Hatice Yılmaz
kanat körelmiştir. Çenek sayısı 3-18’dir. Çok derine giden, kuvvetli bir kök sistemi oluştururlar. Bazı çam türleri
yaz içinde ikinci ve hatta üçüncü bir sürgün daha geliştirir, yaz sürgünü oluştururlar (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988,
Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010; Akkemik ve diğ. 2011).
Kızılçam dişi çiçek kozalakçığı

118
Çam cinsine ait türler, Türkiye’de ormancılar tarafından arazide kolayca tanındığı halde, herbaryumda teşhisi oldukça zordur (Coode ve Cullen, 1965c).
Doğal çamlarımız olan kızılçamlardan, reçine, terebentin yağı (Turpentine), çam yağı (pine wood oil), odun katranı (woodtar) ve kalofan (rosin) gibi yan ürünler üre-
tilir. Fıstık çamımdan çam fıstığı üretilmekte ve bu amaçla plantasyonlar yapılmaktadır. Sarıçam ve özellikle karaçam türleri odunları bakımından son derece değerlidir.
Özellikle geniş öz odunlarından dolayı Adana-Pos ve Balıkesir-Dursunbey ormanlarının karaçamları çok değerlidir (Yaltırık, 1988).
Türkiye’nin Doğal Çam Taksonlarının Tanı Anahtarı

Doğal çam taksonlarının genel habitusları, kozalak ve yaprak özelliklerine dayanılarak, taksonların kolaylıkla tanınmasını sağlayacak, aşağıda verilen tanı anahtarı
oluşturulmuştur:
1.Kozalakları uzun ya da kısa saplı ve aşağıya dönüktür
2.Kozalakları küçük (2,5-8 cm), ince ve kısa saplı, asimetrik, kozalaklar sarımsı kahverengi, karpeller ince odunsu (fazla odunlaşmamış); yapraklar kısa (2-8 cm)
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Pinus sylvestris
3.Tepe kompakt, yoğun, çalımsı görünümde veya küçük ağaç formunda, çok dallı olup tek gövde oluşturmaz; yaprak ve kozalakları daha küçük...........var.compacta
3.Tepe geniş, dar ya da yaygın, genellikle tek gövdeli, 50 m ye kadar boylanır; yapraklar en çok 8 cm, mavimsi yeşildir.
4.Genç sürgünler parlak kahverengi, kaba, yapraklar 5-7 (-8) cm, kozalaklar en çok 7 cm……………..........…………………………….………var.sylvestris
4.Genç sürgünler soluk sarı, sonra gri renge dönüşür; yapraklar 2-7 cm; kozalaklar 2.5-5 cm; yapraklar uç kısımda batıcı.…………….............….var.hamata
2.Kozalakları daha büyük (8-18 cm), kalın ve uzun saplı, simetrik, kozalakları kırmızımsı kahverengi, karpeller fazla odunlaşmış; yaprakları uzun (6-15 cm)………..
...........................................................................................................................................................................................................................................................…Pinus halepensis
1.Kozalakları hemen hemen sapsız ya da çok kısa saplı (en çok 5 mm), simetrik, kozalaklar sürgüne dik açıyla çıkar
5.Kozalak sapsız ya da çok kısa saplı, umbo düz ya da çoğunlukla basık; kozalakları kızıl kestane renginde.........................................................................Pinus brutia
6.Tepe yaygın (pendul/aşağıya sarkık, kompakt ya da piramidal gibi özel bir yapı göstermez)......................................................................................var.brutia
6.Tepe sarkık, kompakt ya piramidal bir form oluşturur.
7. Gövde dipten ya da 10-30 cm yukarıdan itibaren çok gövdeli, yoğun; kozalak ve iğne yaprakları daha küçük .................................var. agrophiotii
7. Gövde tek tepeli, dipten dallanma göstermez
8.Tepe yuvarlak, küremsi, dallar sarkık ve sık; yapraklar çok uzun (-29 cm)........................................................................var. pendulifolia
8.Tepe piramidal formlu, kompakt, dallar gövdeden dar açıyla çıkar, yapraklar kısa.
9.Tepe piramidal............................................................................................................................................................var. pyramidalis
9.Tepe kompakt ve yoğun.................................................................................................................................................var. densifolia
5.Kozalaklar sapsız ya da çok kısa saplı; umbo düz ya da çıkıntılı
10.Kozalaklar 10-16 cm boyunda, apofiz çıkıntı yapmış, köşeli, 4-6 sırt oluşturmuş, umbo eşkenar dörtgen ya da çok gen şekilde, olgun kozalak kırmı-
zımsı kahverenkli ve parlak; karpeller çok sert ve odunlaşamış.....................................................................................................................................Pinus pinea
10.Kozalaklar 5-10 (-12) cm boyunda, umbo çoğunlukla küçük ve çıkıntılı, apofiz biraz çıkıntılı, parlak sarımsı kahverenkli, karpeller sert, fakat fazla
odunlaşmamış......................................................................................................................................................................................Pinus nigra subsp. pallasiana
11.Kısa boylu (3.5-8 m), dipten çok dallı ve küremsi tepeli; iğne yaprak ve kozalakları daha küçük..……………… var. seneriana
11.Boylu tek gövde ve tepeli ağaç; tepe geniş, piramidal ya da sarkık, 30-35 m’ ye kadar boylu; iğne yaprak ve kozalak daha uzun
12.Tepe geniş ya da dağınık; sarkık ya da piramidal değil................................................................................................var. pallasiana
12.Tepe sütun, sarkık ya da piramidal şekilde
13.Tepe piramidal........................................................................................................................................................var. pyramidata
13.Tepe dar, sütün şeklinde, dallar önce aşağıya eğilmiş, devamında yukarıya doğrudur....................var. columnaris-pendula
119
Pinus brutia Ten. Doğal
Kızılçam
Türü tanımlayan Latince ad, “brutia”, günümüzde Calabria olarak geçen

ve Roma döneminde “Brutium” olarak adlandırılan İtalya’nın güneyindeki bir
Roma şehrinden gelmektedir (Farjon, 2010).
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Akdeniz ve Karadeniz kıyılarıdır. Fakat asıl ge-
niş yayılışını doğu Akdeniz ülkelerinde yapmaktadır. Filistin, Ürdün, Suriye,
Irak, Lübnan, Kıbrıs, Türkiye, Yunanistan ve İtalya’da yayılış göstermektedir.
Türün en geniş yayılış alanı ülkemizdedir (Yaltırık, 1988). Kızılçam Türki-
ye’de en geniş doğal yayılışa sahip çam türümüz olup 5,6 milyon hektarlık
bir alan kaplamaktadır (OGM, 2015). Ülkemizdeki yayılışı Akdeniz ikliminin
egemen olduğu Akdeniz (0 – 1500 m) Marmara (0 – 900 m) ve Karadeniz
(0 – 600 m) bölgelerindedir (Yaltırık ve Boydak, 2000; Dağdaş ve diğ., 2016).
Ünal Akkemik
15-25 m boya ulaşan, düzensiz ya da düzgün gövdeler oluşturan ağaçlar-
dır. Kızılçamın normal tepe oluşumundan farklı olarak bazı bireylerinde sık
dallı tepe kısımları da gözlemlenmiştir. Kırmızımsı-kahverengindeki kabuk,
düzgün ve derin pullar şeklinde çatlaklıdır. Sürgünleri kırmızı renktedir. İğne
yapraklar (6-) 12-18 (-23) cm uzunluğunda, koyu yeşil renkli, genellikle kalın
ve serttir. Kın 9-16 mm uzunluğundadır (Eckenwalder, 2009). Farjon (2010)
kızılçamların iğne yapraklarının 29 cm’ye kadar çıktığını belirtmektedir. 6-11
cm uzunluğundaki kozalakları topaç biçiminde olup sapsız ya da çok kısa
saplıdır. Sürgünlerde dikine veya yan durur. Olgun kozalaklar parlak kırmı-
zımtırak-kahverengi, göbek büyük ve Halep çamının aksine basıktır. Birkaçı
bir arada, toplu olarak bulunur (Yaltırık, 1988). Kızılçamlarda bazen, genetik
olarak bazı bireylerde anormal sayıda kozalak kümelerinin oluştuğu görülür.
Keskin (2003) kızılçamlarda aynı halkadaki çok sayıda kozalağın, anormal
dişi çiçek gelişiminden kaynaklandığını belirtmiştir. Gelişim seyirlerini erkek
çiçek olarak sürdüren bazı erkek çiçek kümelerinin, erkek çiçek pullarının
açıldığı evreden sonra, dişi çiçeğe dönüştüğü saptanmıştır. Bu kozalak küm-
lerindeki kozalak sayısı 24-32 arasında değişir ve normalden daha küçük ko-
zalaklar oluşur (Keskin, 2003; Boydak ve diğ., 2006).
Tür altı taksonları

Kızılçamın biri kendisi olmak üzere toplam beş varyetesi doğal meşce-
reler kurmaktadır:
-Pinus brutia var. brutia: Türün kendisidir. Ülkemizin tüm sahil kesimlerinde
yetişir.
-Pinus brutia var. agrophiotii Papaj: Dipten çok dallı ve yuvarlak tepeli;
-Pinus brutia var. pyramidalis Selik: Piramidal tepeli;
-Pinus brutia var. pendulifolia Frankis: Uzun yapraklıdır (-29 cm kadar) ve
Ünal Akkemik
Muğla çevresinde doğal yetişir.
-Pinus brutia var. densifolia Yalt. & Boydak: Yoğun yapraklı olan varyetedir ve
kızılçam ormanlarında yer yer bulunur.
120
Pinus coulteri D. Don. Egzotik

Büyük kozalaklı çam
Yayılışı
Meksika ve Kaliforniya’da 300-2100 m yükseltiler arasında ye-
tişir. Park ve bahçelerde seyrek olarak görülür.
25 m’ye kadar boylanabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Kabukları
derin çatlaklıdır. Tomurcukları reçineli, kırmızı kahverengi, 1,5-3
cm boyundadır. Yaprakları 3’lü, sert, uzun, 15-30 cm boyunda ve
2 mm genişliğindedir. Kenarları dişli, kın boyu 2-4 cm’dir. Koza-
lakları 20-35 cm boyunda, çok büyük, soluk sarımsı kahverengi,
tabanda asimetrik, reçineli, saplı (3 cm), apofiz geniş, yan pervaz-
ları keskin, umbo 2-3 cm, sivri, batıcı ve hafif kıvrıktır (Yaltırık,
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
1988; Farjon, 2010). Kozalakları çok büyük olduğundan insan ha-
reketliliğinin yoğun olduğu yerlerde dikkatli kullanılmalıdır.
Pinus halepensis Miller. Doğal

Halepçamı
Her ne kadar asıl yayılışını Akdeniz havzasının batı kısmında yapsa da, ilk örnekler Suriye-Halep’ten
İngiltere’ye getirilmiş ve kültüre alınmıştır; isimlendirme de bu örneklerin orijinine göre yapılmıştır (Farjon,
2010). “halepensis” Halep’e ait anlamına gelmektedir (Coode ve Cullen, 1965c).
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Batı Portekiz’den başlayarak Doğu Akdeniz’e ulaşır. Akdeniz ülkelerinin sahil ağa-
cıdır. Esas yayılışı, kızılçamın aksine Batı Akdeniz sahilleridir. Batıdan doğuya gidildikçe bu sahalar da-
ralır. Akdeniz Havzasında (özellikle Batı Akdeniz) 0-1700 m’ler arasında ormanlar kurar. Yayılış alanları
içerisindeki sahil kumullarında, tepelik alanlardaki hemen her toprak çeşidi üzerinde ve özellikle kalkerli
topraklar üzerinde yetişir. Türkiye’de Adana-Kadirli, Milas-Bodrum arasında, İzmir-Urla ve Çeşme civa-
rında, Aydın-Selçuk civarında lokal yayılış alanları vardır (Kayacık, 1980; Yaltırık, 1988, Coode ve Cullen,
1965c).
10-15 m boyunda, eğri gövdeli, gençlikte sivri, yaşlanınca dağınık tepeli herdem yeşil bir orman ağa-
cıdır. Gövdenin kırmızı kahverengi-grimsi kahverengi kabuğu uzun zaman çatlaksız, düzgün kalır, daha
sonra açık gri renkli olan kabuklar pullar halindedir. Sürgünler açık gri renklidir. Tomurcuklar küçük ve
reçinesizdir. Çoğunlukla ikili, bazen de üçlü olan iğne yapraklar açık yeşil – parlak yeşil renkli ve incedir;
6-15 cm uzunluğunda, narin ve kenarları gayet ince dişlidir. 8-18 cm uzunluğundaki kozalak uzun, dar ve
koniktir. Kozalağın uzun ve kalın bir sapı vardır, bu nedenle kozalakların uçları, kızılçamın aksine, aşağıya
bakar. Kozalak sapı boyu 1-2 cm kadardır (Coode ve Cullen, 1965b; Yaltırık, 1988; Farjon, 2010). Apofiz
Tolga Ok
yatay yönde çıkıntı yapar. Kozalak parlak kahverengi olup kızıl-kestane renkli ve sapsız olan kozalaklara
sahip kızılçamlardan kolaylıkla ayrılır.
121
Pinus mugo Turra. Egzotik
Dağ çamı
Yayılışı
Alp Dağları, eski Yugoslavya, Romanya ve Bulgaris-
tan’nın dağlık kesimlerde, 1400-2500 m’ler arasında doğal-
dır (Farjon, 2010). Türkiye’de ise bazı park ve bahçelerde
yetiştirilir.
1-3 (-5) boyunda bir çalıdır. Doğal ortamında dallar
yüzeyde 10 m ye kadar yayılır. Nadiren küçük ağaçlardır.
Kabuk ince, gri kül rengindedir. Sürgünleri çıplak, koyu
grimsi siyaha yakın bir rengi vardır. Yaprakları 2’li, parlak
ya da koyu yeşil, 2,3-7,5 cm boyunda 1-2 mm genişliğinde
ve kın boyu 15-18 mm kadardır. Yapraklar genellikle 4-9
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
yıl kadar ağaç üzerinde kalır. Kozalakları hemen hemen si-
metrik, 2-6 cm boyunda, 1,5-3 cm genişliğinde ve sapsızdır.
Apofiz ince, düz, umbo ortada ve 3-4 mm genişliğindedir
(Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe. Doğal
Anadolu karaçamı
Türü tanımlayan Latince ad, “nigra”, siyah, kara anlamına gelir. Bu isim büyük olasılıkla kabuk-
larının sarıçamdan daha koyu olmasından dolayı verilmiştir. Çünkü çoğunlukla sarıçam ve karaçam
birlikte bulunurlar (Farjon, 2010). Türün 5 alttürü vardır (Gaussen ve diğ. 1964); Bunlardan Pinus nigra
subsp. pallasiana ülkemizde doğal yetişir:
-Pinus nigra subsp. nigra: Yapraklar ± sert; iğne yaprakların enine kesitinde oldukça kalın zarlı hipo-
dermis hücreleri 2-5 sıra halinde görülür. Yapraklar kıvrık değil, düz; yaprak kını 10-16 mm
uzunluğundadır.
-Pinus nigra subsp. dalmatica (Vis.) Franko: Yapraklar ± sert; iğne yaprakların enine kesitinde ol-
dukça kalın zarlı hipodermis hücreleri 2-5 sıra halinde görülür. İğne yapraklar 4-7 cm uzun-
luğundadır.
-Pinus nigra subsp. laricio (Poir.) Maire: Yapraklar ± yumuşak; iğne yaprakların enine kesitinde nispe-
ten ince zarlı hipodermis hücreleri 1-2, nadiren 3 sıra halinde görülür. Yapraklar 1,2-1,9 mm
kalınlığında, bir dereceye kadar boz mavi-yeşil; hipodermis hücreleri 1-2 (-3) sıra halindedir.
-Pinus nigra subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe: Ülkemizde doğal yetişen alttürüdür. Yapraklar ±
sert; iğne yaprakların enine kesitinde oldukça kalın zarlı hipodermis hücreleri 2-5 sıra halinde
Ünal Akkemik
görülür. Yapraklar kıvrık değil, düz; yaprak kını (15)18-26 mm uzunluğundadır.
-Pinus nigra subsp. salzmannii (Dunal) Franko: Yapraklar ± yumuşak; iğne yaprakların enine kesitin-
de nispeten ince zarlı hipodermis hücreleri 1-2, nadiren 3 sıra halinde görülür Yapraklar 1-1,2
mm kalınlığında; yapraklar boz-mavi yeşil değil, koyu yeşil; hipodermis hücre sırası tektir.
122
Yayılışı
Doğal yetişme alanı Balkanlar, Güney Karpatlar, Kırım, Türkiye, Kıbrıs ve Suriye’dir (Yaltırık, 1988; Boydak,
2001). Ülkemizdeki yayılış alanı Davis (1965) tarafından Anadolu Çaprazı olarak adlandırılan, Maraş-Gümüş-
hane arasındaki hattın batı kesimlerindeki tüm dağlık alanların 400-2100 m yükseltileri arasıdır.
20-40 (50) m’ye kadar boylanabilen, herdem yeşil orman ağaçlarıdır. Ağaçlar yaşlandıkça tepe formu pira-
midalden şamdan şekline döner. Genç yaşlardan itibaren derin çatlaklı olan kabuk, yaşlı gövdelerde kalınlaşır
ve koyu gri-siyah renklerden beyazımsı bir renge döner. Sürgünleri kalın ve koyu renklidir. Tomurcukları bol
reçineli, büyük, silindirik ve sivri uçludur; pullarının kenarları kirpiklidir. Kısa sürgünlerde ikili olarak yer alan
iğne yapraklar 4-18 cm boyunda, sert ve koyu yeşildir. Sürgün uçlarında bulunan yapraklar tomurcuğa doğru
yönelmiş olduklarından çanak gibi bir boşluk oluşturur. İğne yaprakların kenarı ince dişli, uç kısımları sert ve
batıcıdır. Yaprak yüzeyinin hemen altında bulunan hipodermis tabakasının kalın 2-5 tabakalı olması nedeniyle
yapraklar serttir. Dişi kozalaklar parlak saman sarısı, esmer renkte, yumurtamsı-konik, simetrik ve çok kısa sap-
lıdır. Kalkan çıkık, göbek koyu renkte ve ortasında ufak bir diken vardır. Kozalak boyu 3,5-10 (-12) cm arasında
değişmektedir (Coode ve Cullen, 1965c; Yaltırık, 1988; Farjon, 2010).
Tür Altı Taksonları

Anadolu karaçamının toplam beş varyetesi ülkemizde doğal olarak meşcere kurmaktadır:
• P. nigra subsp. pallasiana var. pallasiana: Alttürün kendisidir.
• P.nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. şeneriana (Saatçioğlu) Yalt.: Kısa boylu (3,5-8 m),
dipten çok dallı ve küremsi tepeli; iğne yaprak ve kozalakları daha küçük: Bolu ve Kütahya çevresinde yetişir.
• P. nigra Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. fastigiata Businky: Tepe piramidaldir. Kütahya ve
Kastamonu çevresinde yetişir.
• P.nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. columnaris-pendula Boydak: Tepe dar, sütun şeklinde,
Ünal Akkemik
dallar önce aşağıya eğilmiş sonra yukarıya doğrudur. K.Maraş ve Antalya çevresinde yetişir.
• P.nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. yaltirikiana Alptekin: Dişi kozalak büyük, 8-12
cm’dir. Sinop ve Bolu-Yedigöller’de bulunur.
Pinus pinaster Aiton. Egzotik

Sahil çamı
Yayılışı
Cezayir, Fransa, İtalya, Malta, Monako, Fas, Portekiz, İspanya ve Tunus sahillerinde doğal yetişen bir ağaçtır.
Türkiye’de ise sahil ağaçlandırmalarında sıklıkla kullanılmıştır.
30-40 m ye kadar boylanabilen düzgün gövdeli ve kalın kabuklu ağaçlardır. Yaşlandıkça tepe formu genellikle
daha geniş olur ve bozulur. Sürgünleri kalın, 7-15 mm, kaba ve sarımsı kahverengidir. Tomurcuklar büyük, silin-
dirik oval şekillidir. Pulları kırmızı kahverengidir. Uç kısımlarında uzunca bir bölüm serbesttir. Yaprakları uzun
Hatice Yılmaz
12-25 cm boyunda, bir kısa sürgünden çıkan yaprak sayısı 2 ya da bazen 3, kın boyu 2 cm’dir. Yaprak kalınlığı
2-2,2 mm, kalın ve kenarları dişlidir. Kozalakları büyük, (7-) 9-18 (-20) cm boyunda ve kısa saplıdır. Kozalakları
genellikle aşağıya dönüktür. Kapalıyken genellikle 4-6 cm genişliğindedir. Karpelleri sert, odunlaşmış ve özellik-
le yan pervazları belirgin şekilde keskindir (Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
123
Pinus pinea L. Doğal
Fıstık çamı
Türü tanımlayan Latince ad, “pinea”, Latince bir sıfat olup çam-
larda “dişiliği” ifade etmektedir (Farjon, 2010). Dişi kozalaklarından
dolayı bu isim verilmiştir.
Yayılışı
Vatanı Portekiz’den Anadolu’ya kadar tüm Akdeniz sahil kesim-
leridir. Türkiye’de Artvin, Trabzon, Bartın, Bursa, İzmir, Aydın, Muğ-
la, Antalya, Kahramanmaraş illerinde doğal yayılışı bulunur (Coode
ve Cullen, 1965c). Türün yayılış alanı tipik Akdeniz İklimi etkisinde
olan alanlar olup deniz seviyesinden 600 m’ye kadar bir yükselti ku-
şağında doğal yetişirler. Asıl yayılış alanı olan Ege ve Akdeniz Bölge-
leri dışında, Karadeniz Bölgesi’nde iki farklı alanda yerel yayılışı var-
dır. Bu alanlarda da Akdeniz İklim tipine benzer bir iklim hâkimdir.
25 (-30) m’ye kadar boy ve 1,5 m çap yapabilen bir ağaçtır. Tepe
tacı çok geniş, yayılmış ve hafif kubbemsidir. Çok sayıda inceden
kalına değişen, yatay ve yukarı doğru uzanan dalların oluşturduğu
Tolga Ok
tepe tacı uçlarda çok sayıda yaprakla sonlanır. Şemsiye şeklindeki
tepe yapısı ile diğer çam türlerinden kolaylıkla ayırt edilebilmek-
tedir. Gövde düzgün, kırmızımtırak-gri renkli ve kalın olan kabu-
ğu düzensiz ve derin çatlaklıdır. Sürgünleri sarımsı-kahverengiden
grimsi-kahverengiye kadar değişiklik gösterir; tüysüz ve yaprakların
tabanı pütürlüdür. Tomurcuklar 6-12 mm uzunluğunda ve reçinesiz-
dir. Reçinesiz tomurcuklar sivri, yumurta biçimindedir ve tomurcuk
pullarının uçları geriye doğru kıvrılmıştır. 10 – 15 cm uzunluğunda-
ki iğne yapraklar parlak açık yeşil renktedir, kenarları dişlidir. İğne
yaprakları ikili olarak bulunur ve her biri (6-) 8-16 (-20) cm uzunlu-
ğunda, kalın, kenarları ince dişli, sert ve hafifçe dönük, ama iğne gibi
batıcı değildir; ömrü (2-) 3 (-4) yıldır, mavimsi yeşilden parlak yeşile
kadar değişen renklerdedir. Her yaprağın her iki yüzünde de çok sa-
yıda stoma bulunmaktadır. Yaprakların dip tarafını saran glaf (kın)
10 – 12 mm uzunluğunda ve açık esmer renklidir. Kozalak (6-) 8-12
(-15) cm uzunluğunda, yumurtamsı küre şeklinde, 50-100 tohum
taşıyan, olgunlaşmadan önce yeşil; olgunlaştığında parlak, hafifçe
kırmızımsı-kahverengidir. 2-3 yılda olgunlaşır ve olgunlaştığında
tohumlarını dağıtmak için genişçe açılır; kısa saplıdır. Kozalak pul-
ları geniş, kürek şeklinde, kalkan 5-6 kenarlı ve pervazlıdır. Göbek
(umbo) büyüktür, düzdür ve bir kanal/oluk tarafından çevrelenmiş-
tir. Bu çam türünün tohumları çok büyük (1,5 – 2 cm), buna karşılık
gayet küçük ve ince bir kanat artığı vardır. Tohumun üst yüzü koyu
morumsu-kahverengi bir toz ile örtülüdür. Tohumları halk arasında
“Çam Fıstığı” olarak bilinir. Bu çam türünün esas ürünü odunu değil,
Tolga Ok
yenen yağlı tohumlarıdır. (Coode ve Cullen, 1965c; Kayacık, 1980;
Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
124
Pinus radiata D. Don. Egzotik

Monteri çamı
Yayılışı
Amerika-Kaliforniya eyaletinin sahil kesimlerinde,
30-400 m yükseltiler arasında doğal yetişir. Türkiye’de
deneme amaçlı ağaçlandırmalarda kullanılmıştır.
30 m ye kadar boylanabilen düz ve geniş tepeli bir
ağaçtır. Kabukları kırmızımsı kahverengi olup derin ve
düzensiz parçalıdır. Sürgünleri ince, kırmızımsı kah-
verengi, yaşlandıkça gri renge döner ve kabadır. Oval
ya da silindirik şekilli tomurcuklar kırmızı kahverengi,
1,5 cm boyunda ve reçinelidir. İğne yaprakları 2 veya
3’lü, 8-20 cm uzunluğunda ve 1,3 x 2 mm genişliğin-
dedir. Genellikle düzdür. Kenarları dişli olan yapraklar,
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
sarımsı yeşildir. Kın boyu 1-2 cm kadardır. Kozalakları
7-15 cm, taban kısmı çoğunlukla asimetrik, umbo or-
tada ve biraz basıktır. Mukro dikensidir (Eckenwalder,
2009; Farjon, 2010).
Egzotik
Pinus roxburghii Sarg.
Yayılışı
William Roxburgh’un adı verilen bu tür Himalaya
Dağlarında doğaldır. Pakistan, Kuzey Hindistan, Nepal
ve Bhutan’da bulunur. Ülkemizde hızlı gelişen türler
kapsamında denemeler ve yer yer de dikimler yapıl-
mıştır. Doğal yayılış alanında 500-2000 m yükseltiler
arasında yetişir.
30-50 m kadar boylanabilen ve 2 m kadar çap ya-
pabilen büyük ağaçlardır. İğne yaprakları oldukça ince,
uzun (20-35 cm) ve kısa sürgünlerden 3’lü çıkar. İğne
yaprak rengi belirgin şekilde sarımsı yeşildir. Kozalak-
ları oval, büyük, boyu 12-24 cm, eni 5-8 cm ve olgun-
laştığında (24 ayın sonunda) kestane kırmızısı rengin-
dedir. Kozalakları sapsız ya da çok kısa ve kalın saplıdır
(Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
Tolga Ok
Tolga Ok
125
Pinus sylvestris L. Doğal

Sarıçam
Türü tanımlayan Latince ad, “sylvestris”, ormanda yetişen anlamına gelir (Farjon, 2010).
Yayılışı
Sarıçam; doğu-batı yönünde 12.000 km, kuzey-güney yönünde 4300 km genişliğinde bir alanda ya-
yılmakta olup kuzey Avrasya’nın hemen hemen tamamındaki yayılışı ile dünyanın en geniş yayılışlı çam
türüdür. İspanya’nın kuzeyinden başlayarak İskoçya, Rusya, Moğolistan ve güneyde Türkiye ve Kafkasya
olmak üzere kuzey yarım kürenin önemli bir kısmında saf ve karışık ormanlar kurar. Kuzey Avrupa’da
sahil kesimlerde, güneye inildikçe Türkiye’de 2700 m yüksekliklere ve kuzey orman sınırı olan 70.enleme
kadar çok geniş bir yatay ve dikey kuşakta ve çok değişik yetişme ortamı koşullarında yetişmektedir (Yaltı-
rık, 1988; Eckenwalder 2009; Farjon, 2010). Ülkemizde sarıçamlar bütün Karadeniz dağları boyunca saf ve
karışık meşcereler kurar. Özellikle Eskişehir-Çatacık, Karabük-Keltepe, Büyükdüz, Karabük-Yenice, Bolu-
Aladağ, Kastamonu ve Sinop-Ayancık ormanlarında yetişenler sivri tepeli, boylu ve düzgün gövdelidirler
(Yaltırık, 1988). Sarıçamın dünyadaki en güney yayılışı Türkiye’de olup Kayseri-Pınarbaşı-Melikgazi’de
artık vaziyette orman kalıntıları bulunur. Burada yaklaşık 300-350 ha’lık bir alanda sarıçam ormanı vardır
(Kayacık, 1954).
Yetişme yerine göre 20-40 m’ye kadar boylanan, narin ve silindirik gövdeli, sivri tepeli ve ince dallı ya
da dolgun gövdeli, yayvan tepeli ve kalın dallı bir ağaçtır. Bazen de fakir topraklarda, kayalıklar üzerinde
Tolga Ok
ve arktik bölgelerde kısa boylu ağaç, ağaççık ya da çalı halinde, bodur vaziyette bulunur. Genç gövde-
lerde ve yaşlı ağaçların üst kısımlarında, kalın dallarda tilki sarısı (parlak sarımsı kahverengi) rengin-
deki kabuk ince levhalar halinde ayrılır. Yaşlı gövdeler ise gri-kahverengi, kalın ve çatlaklıdır. 6-12 mm
uzunluğundaki yumurtamsı-konik şekilli tomurcukların pulları kestane kırmızısı rengindedir, genellikle
reçinesizdir, fakat kurak yetişme yerlerinde, tomurcuğun korunması için, üzerleri reçine ile örtülmüştür.
Yetişme yerine göre boyları 3-8 cm arasında değişen iğne yaprakları mavi-yeşil renktedir. Uçları sivri-ba-
tıcı, kenarları ince dişlidir ve belirgin olarak kıvrıktır. Dişi kozalak saplıdır, aşağıya doğru sarkıktır. 2,5-7
cm uzunluğundaki olgun kozalak asimetriktir (çarpık), ışık gören tarafı daha fazla gelişmiştir; boz-mattır,
dar yumurtamsı-konik biçimindedir; ışık alan taraftaki apofizler çıkıntılıdır, çengel gibi geriye, yani sapa
doğru kıvrıktır. Tohumları 3-4 mm uzunluğunda, siyahımtrak veya koyu gri renkli ellipsoid şeklindedir;
kendisinden 3-4 defa daha büyük olan kanatlar tohumu kıskaç gibi kavramışlardır (Eliçin, 1971; Kayacık,
1980; Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010; Debreczy ve Racz, 2012).
Tür Altı Taksonları

-Pinus sylvestris L.var. sylvestris: Genç sürgünler açık kahverengi, genellikle kaba; yaprak boyları 5-7 (na-
diren 8) cm; kozalak boyu 7 cm’ye kadardır.
-Pinus sylvestris L.var. hamata Steven: Genç sürgünler önceleri soluk sarı, sonra gri renge döner; yaprak
boyları 2-7 cm; kozalak boyu 2-5,5 cm; yapraklar sivri ve sert batıcı bir uçla sonlanır. Ukrayna,
Kırım, Kafkasya ve Türkiye yayılış göstermektedir (Farjon, 2010).
-Pinus sylvestris L.var. compacta (Tosun) Ü.Akkemik: Yeni varyetenin habitusu sık dallı olup yapraklanma
çok sık, fırça gibi ve kompakttır. Ebe karaçamında olduğu gibi tek bir gövde oluşturmaz ve 1 m
yukarıdan 8-10 gövdelidir. En boylu ağaç 12 m olarak ölçülmüştür. İğne yaprakları ve kozalakları,
Bilge Tunçkol
ana türden daha kısadır (Tosun, 1988; Akkemik ve diğ., 2011). Yaprak rengi ana türde olduğu gibi
mavimsi yeşil, yaprak boyu yaklaşık 2 (1-3) cm, kozalak boyu yaklaşık 3,5 (2-4) cm’dir (Tosun,
1988). Yayılışı Bolu çevresindedir.
126
Pinus strobus L. Egzotik

Veymut çamı
Yayılışı
Kanada, Amerika’nın büyük bir kısmı ve Fransa’da ye-
tişir. Türkiye’de ise park ve bahçelerde yaygın olarak kul-
lanılır.
60 m’ye kadar boylanabilen ve 2 m’ye kadar çap yapa-
bilen ileri yaşlarda geniş tepeli bir ağaçtır. Sürgünleri ince
soluk kırmızı-kahverengidir. Yaşlandıkça griye döner. To-
murcuklar küçük ve az çok reçinelidir. İğne yaprakları 5’li-
dir. 6-10 cm boyunda ve 0,7-1 mm genişliğindedir. Genel-
likle koyu yeşildir. Yaprak kenarları dişli, uçları sivridir. Kın
boyu 1-1,5 cm’dir. Kozalaklarında umbo uçta, 7-20 cm bo-
yunda ve az reçinelidir. Kozalak sapları 2-3 cm’dir (Yaltırık,
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
Pinus wallichiana A. B. Jackson. Egzotik

Ağlayan çam, Himalaya akçamı
Yayılışı
Afganistan, Pakistan, Hindistan, Çin, Nepal, Bhutan ve
Burma’da yayılır. Yayılış alanının büyük kısmı Himalaya
Dağlarında olup 1800-3900 m ler arasında yetişir (Farjon,
2010). Türkiye’de ise park ve bahçelerde yetiştirilir.
50 m ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Kabuk genç
ağaçlarda düz, ileri yaşlarda çatlaklı ve grimsi renktedir.
Genç sürgünler mavimsi, sonraları soluk gri-yeşile döner.
Yaprakları uzun 15-20 cm boyunda, ince ve püskül gibi aşa-
ğıya doğru sarkık; gri-mavimsi yeşildir. Sıcak yaz aylarında
yapraklarından reçine damlar. Kozalakları büyük 20-30 cm
boyunda ve uzun saplıdır. Apofiz uca kaymış durumda ve
kozalakları bol reçinelidir. Sıcak yaz aylarında kozalakların-
Ünal Akkemik
dan da reçine damlar. Ağlayan çamın yaprak, tomurcuk ve
Ünal Akkemik
kozalaklarında bol reçine olduğu için insan hareketliliğinin

yoğun olduğu kısımlarda kullanılmaması gereklidir (Yaltı-
rık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon, 2010).
127
Hatice Yılmaz
Pseudolarix Gordon (Yalancı melezler)
Kışın yaprağını döken, monoik ağaçlardır. Gövdeye düzensiz olarak dizilmiş dallar yatay olarak uza-
nır. Uzun ve kısa sürgünleri vardır. İğne yapraklar uzun sürgünlerde teker teker, kısa sürgünlerde 10-30’u
bir arada yer alır. Dar mızraksı-iğne yaprak biçiminde, 1,5-4 mm eninde, yassı, yumuşak yaprakların alt
yüzünde iki stoma bandı vardır. Yeşil olan renkleri sonbaharda dökülmeden önce altın sarısına döner.
Erkek çiçek kozalakçıkları kısa sürgünlerin ucunda 10-25’i bir arada şemsiye biçiminde demetler halinde
yer alır, olgunlaştığında aşağı sarkar. Tozlaşma ilkbaharda olur. Dişi çiçek kozalakları ise kısa sürgünlerin
ucunda teker teker yer alır. Kısa saplı ve dik durur. Kalın, odunsu yapıda 18-30 puldan oluşan kozalak bir
yılda olgunlaşır ve olgunlaştığında pulları dağılır. Her bir kozalak pulu iki tohum taşır. Brahteler tabanda
tohum puluna yapışık olup birlikte düşer. Tohumun kanadı büyüktür. Çimlenme epigeik olup fideciğin
4-7 kotiledonu vardır. Bu cinsin Doğu Çin’de yetişen Pseudolarix amabilis Rehd. adında tek bir türü vardır
(Farjon, 2010; Wu ve Raven, 1999).
Hatice Yılmaz
Pseudolarix amabilis (J. Nelson) Rehder Syn: Larix amabilis J. Nelson 1866 Egzotik
Çin altın melezi
Yayılışı
Çin’de, herdem yeşil ve kışın yaprağını döken geniş
yapraklı ormanlarda 100-1500 m’ler arasında doğal ola-
rak yetişir. Vatanı dışında park ve bahçelerde süs bitkisi
olarak kullanılır (Wu ve Raven, 1999).
40 m’ye kadar boylanabilen, geniş konik tepeli ağaç-
lardır. Kabuk gri-kahverengi, ince pullar halinde çatlak-
lıdır. İğne yapraklar 2-5,5 cm boyunda, 1,5-4 mm enin-
de, yassı, yumuşak, üst yüzü açık yeşil, alt yüzü mavimsi
yeşil olup alt yüzünde gri renkli belirgin iki stoma bandı
vardır. Sonbaharda dökülmeden önce altın sarısı renk
alır. Dişi çiçek kozalakçıkları yeşil veya mor-yeşil renk-
li olgunlaştığında kırmızımtırak-kahverengi, yumurta
biçiminde, 5-7,5 cm boyunda, 4-5 cm enindedir. Aynı
Hatice Yılmaz
yıl içinde olgunlaşan kozalağın pulları dağılır. Tohum
Tolga Ok
beyaz, yumurta biçiminde, 6-7 mm boyunda, kanat ise

yaklaşık 2,5 cm’dir (Wu ve Raven, 1999).
128
Ünal Akkemik
Pseudotsuga Carr. (Duglas göknarları)
Kanada, Kuzey Amerika, Meksika, Japonya ve Çinde ormanlar kuran 7 türle
temsil edilen bir cinstir (conifers.org). Herdemyeşil, kalın, kızılımsı ve derin çat-
laklı kabukludur. Dallar hafif sarkık ve düzensiz sarmal dizilişlidir. Sadece uzun
sürgünlerden oluşur. Tomurcuklar büyük, sivri uçlu, çok pullu, reçinesiz ya da az
reçinelidir. Pinaceae familyası içerisinde yan tomurcukları en büyük olan cins-
tir. Yapraklar kısa saplı, hemen hemen 6-8 yıl ağaç üzerinde kalır; yassı iki yüzlü
ve alt yüzlerinde iki stoma bandı vardır. Yaprak uçları küt veya birdenbire dara-
larak sivrileşir. Kozalaklar son sene sürgünleri üzerinde belirir; olgunlaşmasını
bir yılda tamamlar. Kozalaklarında dış (brahte) ve iç pul (karpel) belirgin olup
dış pul daha fazla uzamıştır. Terminal durumlu olan kozalaklar, olgunlaştığında
dağılmaz; brahte üç parçalı ve yılandili gibi uzamıştır. Yassı üç köşeli tohumun
küçük reçine bezeleri bulunan sert bir kabuğu vardır. Kanat büyük, tohumu kıs-
men örtmüştür (Yaltırık, 1988; Lipscomb, 1993). Cinsin bir türü (P.menziesii),
ülkemiz park ve bahçelerinde yetiştirilir.
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco. Egzotik
Adi Duglas göknarı
Yayılışı
Doğal yayılışını Kuzey Amerika’nın batısında yapar. Ülkemiz park ve bahçe-
lerinde yaygın bir şekilde kullanılır (Yaltırık, 1988).
130 m’ye kadar boylanabilen, 5 m’ye kadar çap yapabilen, uzun ömürlü ağaç-
lardır. Tomurcukları uzun, sivri uçlu ve çok pulludur. Yan tomurcukları da tepe
tomurcuğu kadardır. Yaprakları yeşil ya da mavimsi-yeşil, yassı iki yüzlü, alt yüz-
lerinde belirgin iki stoma bandı vardır. Yaprakları tabanda inceldiği için yap-
raklar saplı gibi görülür. Kozalakları 6-10 cm boylarında, dış pul zar gibi uzamış
ve uç kısmı üç parçalıdır. Ortadaki parça uzamıştır. Dış pul geriye kıvrık ya da
uca doğru yönelmiştir. Karpel yuvarlak ve hafif odunlaşmıştır (Yaltırık, 1988;
Lipscomb, 1993).
Türün iki varyetesi vardır:

Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco var. menziesii: İğne yaprakları yeşil;
kozalakları daha büyük (10 cm kadar) ve dış pul (brahte) kozalağın ucuna doğru
Ünal Akkemik
yönelmiştir.
Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco var. glauca (Beissn) Franco: İğne
yaprakları mavi-yeşil; kozalakları daha küçük (7,5 cm kadar) ve dış pul kozalak
sapına doğru kıvrılmıştır (Yaltırık, 1988; Lipscomb, 1993).
129

Tsuga Carr.
Kuzey Amerika’nın doğu ve batısında ve Doğu Asya’da, Japonya, Tayvan, Çin
ve Himalaya’larda ormanlar kurar. Dünya’da 8 türle temsil edilen bir cinstir (coni-
fers.org). Fransa ve Polonya’nın turbalıklarında bu cinsin taksonlarına ait polenlere
rastlanmış ise de bugün için Avrupa ve ülkemizde doğal bir türü bulunmamaktadır.
Herdemyeşil ağaçlardır. Genç yaşlarında habitusu piramidal, düzgün ve simetrik
olup sık dallıdır, ileri yaşlarında ise düzensiz olarak dallar gövdeden yatay olarak
çıkar, sürgünleri incedir ve aşağı doğru sarkar. Yumurta biçimindeki tomurcukları
reçinesizdir. İğne yaprakları sürgün üzerinde sarmal olarak dizilidir. Ancak ışığa yö-
nelme sonucunda yaprak sapları kıvrılır ve iki sıralı sarmal olarak görülürler. Yaprak
boyları değişik olup sürgün ucundaki yapraklar boyu en kısa olanlardır. Yaprakları
şeritisi, yassı ve enine kesitlerinde yarım daire biçimindedir. Yaprak üst yüzeyinde
orta damar gömülüdür, alt yüzünde iki stoma bandı vardır. Yaprak kenarları yap-
rağın üst yarısında dişli olup, yaprak ucu küttür. Yaprak enine kesitinde iletim de-
metinin altında tek bir reçine kanalı görülür. Erkek ve dişi çiçekler ayrı kozalakçık-
lar oluştururlar. Erkek kozalakçıkları, bir önceki yıla ait sürgünler üzerinde, yaprak
koltuklarında yer alırlar. Dişi kozalakçıkları ise bir önceki yıla ait sürgün uçların-
da bulunur. Pinaceae familyasının en küçük kozalaklarına sahip cinsidir. Brahteler
oldukça küçük olup dışarıdan görülmez. Karpeller tam kenarlıdır. Bir yılda oluşan
Ünal Akkemik
kozalakları dağılmaz. Kanat ve tohum birbirine kaynaşmış olduğundan ayrılmazlar.
Tohum kabuğunda yer alan reçine bezleri ile ladin tohumundan rahatlıkla ayrılabilir.
Yaşlı bireylerin gövdeleri boyuna derin çatlaklıdır. Sığ, geniş ve yayvan bir kök siste-
mi oluştururlar. Gölgeye dayanıklıdırlar (Yaltırık, 1988; Eckenwalder, 2009; Farjon,
2010).
Tsuga canadensis (L.) Carr. Egzotik

Kanada tsugası
Yayılışı
Vatanı Kuzey Amerika’nın doğusudur. Ülke-
mizde bazı park ve bahçelerde süs bitkisi olarak
yetiştirilmektedir.
25 m’ye kadar boylanabilir. Koyu esmer renk-
li kabuğu yaşlı bireylerde derin ve boyuna çatlak-
lıdır. İğne yaprakları 10-18 mm uzunluğundadır.
Üst yüzleri parlak koyu yeşil renkli olup alt yüz-
lerinde belirgin iki stoma bandı bulunur. Sürgün
üzerine dizilişleri sarmal olmasına rağmen ışığa
yöneldikleri için tarakvaridir. Kısa saplı, ucu sivri
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
kozalakları 1,5-2,5 cm boyundadır. Kozalak pul-
ları deri gibi sert, yuvarlakça, kenarları tam ve
çok hafif dişlidir (Yaltırık, 1988).
130
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P O D O C A R PAC E A E
PODOCARPACEAE
Herdemyeşil, dioik nadiren monoik, boylu ağaç veya çalılardır. Yapraklar basit, tam kenarlı, pul, iğne, şeritsi
ve mızraksı şekillerde olup sürgüne çapraz karşılıklı, karşılıklı veya çok sıralı sarmal dizilmiştir. Erkek çiçek koza-
lakçıkları kedicikler halindedir; tek tek veya demetler şeklinde terminal ya da yan durumlu olarak yer alır. Eta-
minlerin 2 çiçek tozu torbası vardır. Dişi çiçekler genellikle tek, bazen daha çok sayıda terminal veya yan durumlu
olarak yer alır. Genellikle bir sap ucunda yer alan birkaç pul ya da brahte şeklindedir. Her bir karpelde tek bir to-
hum taslağı bulunur. Bir yılda olgunlaşan tohumlar etli bir örtü ile tamamen çevrelenmiştir. Bazen bu etli doku ile
tohumun dış kısmı birleşerek derimsi bir tohum kabuğu oluşturur. Kotiledon sayısı 2’dir (Kramer ve Green, 1990;
Wu ve Raven, 1999).
Avustralya, Yeni Zelanda ve Güneydoğu Asya’da yetişen 18 cins ve yaklaşık 180 türü vardır (Wu ve Raven, 1999).
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
Podocarpus L’Herit. (Ayaklı porsuklar)
Herdemyeşil, dioik, küçük ağaç ya da çalılardır. Gövde kabuğu
genellikle boyuna şeritler halinde çatlaklıdır. Dallar gövdeye çevrel
veya düzensiz dizilmiştir. Yapraklar genellikle dar veya geniş şeritsi
şekilde ya da yumurta biçimindedir. Bunlar sürgünlere genellik-
le çok sıralı sarmal bazen karşılıklı nadiren iki sıralı sarmal dizil-
miştir. Yaprak ayasında genellikle tek bir orta damar vardır, yan
damarlar nadiren bulunur. Erkek çiçek kozalakçıkları kedicik şek-
linde, genellikle saplı veya sapsız olarak demetler halinde veya tek
tek yan durumlu olarak yer alır. Dişi çiçekler çoğunlukla yaprak
koltuklarında tek tek kısa bir sap ucunda yer alan birkaç puldan
oluşur, nadiren sürgün uçlarında ve çiçek sayısı birden çok olabilir.
Çiçeğin üst kısmında yer alan brahteler üreyimlidir, tabanda yer
alanlar ise birleşip etlenerek “receptacle” denilen etli bir ayak şekli-
ni almıştır ve tohum bu ayak üzerine oturmuştur. Bir yılda olgun-
laşan tohumun da dış kısmı etlenmiştir (Wu ve Raven, 1999). To-
humun etli bir ayak üzerinde yer almasından dolayı bu cinse ayaklı
porsuk anlamına gelen Podocarpus adı verilmiştir (Bean, 1976).
Çoğunluğu güney yarıkürenin ılıman yerlerine dağılmış 100
kadar türü vardır (Kramer ve Green, 1990; Wu ve Raven, 1999).
Ülkemiz park ve bahçelerinde çok sık olmamakla beraber Po-
docarpus macrophylla türüne rastlanır.
Tolga Ok
131
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P O D O C A R PAC E A E
Podocarpus macrophyllus (Thunberg) Sweet Egzotik
Büyük yapraklı ayaklı porsuk
Yayılışı
Çin’de doğal yetişen bu tür, doğal yetişme ala-
nında 0-1000 m’ler arasındaki orman ve çalılıklar
içerisinde ve yol kenarlarında bulunur (Wu ve Ra-
ven, 1999). Ülkemizin ılıman bölgelerindeki park ve
bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
20 m’ye kadar boylanabilen, yoğun dallı, her-
demyeşil ağaçlardır. Gövde kabuğu gri veya gri-
kahverengi, ince levhalar halinde soyulur. Dallar
dağınık veya dik-dağınıktır. Sürgüne sarmal olarak
dizilmiş yapraklar dar mızraksı veya geniş şeritsi
biçimde, 8-10 cm boyunda, 7-10 mm eninde, tam
kenarlı veya kenarları hafifçe geri kıvrıktır. Aya-
nın üst yüzü koyu yeşil ve parlak, alt yüzü açık ye-
şil, orta damar belirgin, tabanı kama biçiminde, ucu
küt, dikensi çıkıntılı veya sivri uçludur. Erkek çiçek
kurulları 3-5 cm boyundadır, 3-5’i bir arada demetler
halinde bulunur. Dişi çiçekler yan durumlu olarak
tek tek bulunur. Dış kısmı etlenmiş tohum, yumurta
biçiminde, yaklaşık 10 mm boyunda, önceleri yeşil
olgunlaştığında morumsu siyah renktedir; 12-15
mm uzunluğunda, kalın, etli, olgunlaştığında kırmızı
veya morumsu-kırmızı renk alan bir ayak üzerinde
yer alır (Krüssmann, 1985; Wu ve Raven, 1999).
Ünal Akkemik
132
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S C I A D O P I T YAC E A E
SCIADOPITYACEAE
Bu familya, tek cinse ve cinsin de tek türüne sahip olan kü-
çük bir familyadır. Uzun yıllar Taxodiaceae altında olan cinsi,
sonradan Cupressaceae familyası altında tanımlanmış ve 1994
yılından sonra da yapılan genetik çalışmalar sonucunda ayrı bir
familya (Brunsfield ve diğ., 1994) olarak kabul edilmeye başlan-
mıştır.
Japonya’da yetişen tek cinsinin tek türünde iğne yaprakları
birbirine yapışmış ikiz iğne yaprak şeklinde olmasıyla diğer cins
ve türlerden kolaylıkla ayrılmaktadır. Monotipik olduğundan
botanik özellikleri tür altında verilmiştir.
Tolga Ok
Ünal Akkemik
Sciadopitys Sieb.et Zucc. (Japon şemsiye çamı)
Sciadopitys cinsinin günümüzde Japonya’da yetişen tek türü
olduğundan monotipik bir cinstir. Genel tanıma özellikleri tür
altında verilmiştir.
Uzun boylu, 30 m’ye kadar boylanabilen düzgün gövdeli

ağaçlardır. İki tip yaprak taşırlar. Biri çok kısa, 4-8 mm boyunda-
ki pul yapraklar, diğeri de 15 cm’ye kadar olabilen iğne yaprak-
lardır. Diğer konifer türlerinden ayıran en önemli özellikleri kısa
sürgünlerden çıkan iğne yaprakların ikiz ve bunların da çevrel
dizilişli olmasıdır. Çok sayıda iğne yaprak halka şeklinde hafif
genişlemiş ve boğum gibi görülen kısımlardan çıkar. Bu özellik-
leriyle kolaylıkla tanınırlar (Yaltırık, 1988).
Tolga Ok
133
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S C I A D O P I T YAC E A E
Sciadopitys verticillata (Thunberg) Sieb.et Zucc. Egzotik
Japon şemsiye çamı
Yayılışı
Genel yayılış alanı Japonya olup çeşitli park ve bahçelerde kültüre alınmış ve yetiş-
tirilmektedir. Ülkemizde henüz daha yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Doğal yayılış alanında 25-30 m’ye kadar boylanabilen dalları yatay yönde uzanan,
herdemyeşil ağaçlardır. Kabukları ince ve uzunlamasına çatlaklıdır. Genç sürgünleri
önceleri yeşil, daha sonra esmer renge döner ve çıplaktır. Üzerinde, sürgüne iyice ka-
panmış pul yaprakları sarmal olarak dizilmiştir. Dar üçgenimsi, 4-8 mm boyundaki
pul yapraklar deri gibi kalın, uçları küt, dip kısımları yeşil, üzeri kırmızı kahverengi-
dir. İkinci yılda tümüyle esmerleşir. Fazla gelişmemiş olan kısa sürgünlerde ise 6-15
cm boyundaki, bir biri ile uzunlamasına kaynaşmış “ikiz” iğne yaprakları bulunur.
Bunlar pul yaprakların koltuklarında 10-30 tanesi çevrel olarak dizilmiş, açılmış bir
şemsiyenin telleri gibi etrafa yönelmişlerdir. Yaprakların üst yüzleri parlak yeşil, alt
yüzlerinde iki stoma bandı vardır ve mat yeşildir. Çiçekleri monoik, erkek çiçekler
başçık halinde sürgün uçlarında yer alır. Pullarla örtülmüş kısa bir sap üzerinde yer
alan dişi kozalak 7-10 cm boyunda ve yumurtamsı biçimdedir. Kozalağın dış pulu iç
pulu ile kaynaşmış, iç pulun kenarı dışarı doğru kıvrılmıştır. Her bir karpelin altında
5-9 tohum taslağı vardır. Kozalak 2 yılda olgunlaşır (Yaltırık, 1988).
Hatice Yılmaz
134
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I TA X AC E A E
TAXACEAE
Dioik (iki evcikli) veya monoik (tek evcikli) herdem yeşil, çok dallı ağaç veya ağaç-
çıklardır. Almaşlı dizilen yapraklar çoğu kez 2 sıralı, şeritsi mızrak şeklindedir. Erkek
çiçekler tek veya yaprak koltuğunda küçük çiçek kurulları oluşturur. Dişi çiçekler uç
Hatice Yılmaz
kısımlarda, tek tohum taslaklıdır. Bu familyanın bireyleri kozalak oluşturmaz, olgun-
laşan tohum kısmen veya tamamen yumuşak ve etli bir arillus ile çevrelenmiştir. Çe-
nek yaprak sayısı 2’dir. Dünya üzerinde beş cins ve bu cinslere dâhil 17-20 arası türle
temsil edilir (Yaltırık, 1988; Hills, 1993).
Hatice Yılmaz
Cephalotaxus Siebold & Zuccarini ex Endlicher (Yalancı porsuklar)
Bu cinsin günümüzde Himalayalar ve Doğu Asya’da yayılış gösteren 8 türü vardır (Krüssmann, 1985;
Farjon, 2010). Herdem yeşil, dioik (nadiren monoik) ağaç veya çalılardır. Tomurcuklar çok sayıda pullarla
örtülüdür. Kabuk ince, düzgün, ince şeritler halinde çatlayarak dökülür. Sürgünler dağınık, yatay ya da
uçları yukarı yönelmiştir. Şeritsi, şeritsi-mızraksı iğne yaprakların alt yüzünde orta damar genişliğinde ya
da biraz daha geniş 2 adet stoma bandı vardır. Erkek çiçekler 6-8 adedi bir arada başçık halindedir, bir
önceki yılın sürgünlerinde yaprak koltuklarında hemen hemen karşılıklı sıralar oluşturur. Sonbaharda
oluşan erkek çiçekler nisan-mayıs aylarında açar. Dişi çiçekler ise 1-6 (-8) adedi bir tomurcukta olmak
üzere terminal tomurcuk pullarının koltuklarında kısa bir sap ucunda yer alır. Çapraz karşılıklı olarak çift
çift yer alan brahtelerin her birinin koltuğunda dik duran 2 adet tohum taslağı vardır. Tohum taslaklarının
biri bazen ikisi birden tohuma gelişir, tohum iki yılda olgunlaşır. Tohumun dış kısmı etlenmiş ve tohumu
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
tamamen sarmış, olgunlaşmadan önce yeşil, sonra kırmızımtırak-kahverengindedir, iç kısmı ise deri gibi
sert olup endosperm ile embriyoyu muhafaza altına almıştır. Kotiledon sayısı 2, çimlenme epigeiktir (Fu
ve diğ., 1999a; Farjon, 2010). Ülkemiz park ve bahçelerinde Cephalotaxus harringtonia türüne rastlanır.
Cephalotaxus harringtonia (Forbes) K. Koch. Egzotik

Japon yalancı porsuğu
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Japonya, Kuzey Çin ve Kore’dir. Ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
0,5-10 m’ye kadar boylanabilen, yere yatık, dik veya dağınık formda bir çalı ya da geniş yuvarlak tepeli küçük
bir ağaç halindedir. Gri renkli kabuk boyuna ince şeritler halinde soyulur. Sürgünler önceleri yeşil daha sonra
kırmızı-kahverengine dönüşür. İğne yapraklar 2,5-4 (-5) cm uzunluğunda, 2,5-4 mm genişliğinde, parlak, deri
gibi sert, tırpan biçiminde, ucu sivri, üst yüzü yeşil alt yüzünde açık yeşil, geniş iki stoma bandı vardır. Yaprak
sapı kısa ve dönüktür. Erkek çiçekleri 8-10 mm çapında, küre biçiminde kurullar oluşturur. Erkek çiçek kurulları
Hatice Yılmaz
sürgünlerin alt yüzünde yaprak koltuklarında karşılıklı ikili sıralar halinde görülür. Dişi çiçek kozalakçıkları 5-15
mm uzunluğunda, silindirik kısa bir sap ucunda 3-6 adedi bir arada sürgünlerin dip kısmında yer alır. Tohumun
Hatice Yılmaz
dış kısmı etli, önceleri yeşil, olgunlaşınca portakal-kırmızı-kahverenginde, 15-20 (25) mm uzunluğunda, 12-18
mm genişliğinde olup uç kısmında sivri bir çıkıntı bulunur ve yağlıdır. Çiçekler mart-nisan aylarında açar, tohum
eylül-ekim aylarında olgunlaşır (Yaltırık, 1988; Farjon, 2010). Yavaş büyür, güneşli ve yarı gölge yerleri tercih eder
ama gölgeye çok dayanıklıdır.
135
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C E P H A LOTA X AC E A E
H. Tuncay Güner
Taxus L. (Porsuklar)
Bu cins tamamı kuzey yarımkürede yayılış gösteren 10 tür
ile temsil edilir. Tamamı zehirli olan bu türlerden ülkemiz-
de yalnızca bir tanesi doğal olarak yetişir. İki evcikli nadiren
tek evcikli ağaç veya ağaççıklardır. Kırmızı-kahverengi gövde
kabuğu ince pulludur. Herdemyeşil yapraklar sürgünlere çok
sıralı sarmal olarak dizilmişlerdir; yalnız güneşe yönelme do-
layısıyla tarakvari görünürler. İki yüzlü iğne yapraklarında re-
çine kanalı yoktur. Üst yüzü koyu yeşil, sarı-yeşil veya mavi
yeşil renktedir, alt yüzler ise daha açık tonlardadır ve stoma
Hatice Yılmaz
çizgileri belirgin değildir (Yaltırık, 1988).
Taxus baccata L. Doğal

Porsuk
Yayılışı
İngiltere’den İran’a kadar geniş bir alanda yayılış yapar. Ül-
kemizde Karadeniz Bölgesi boyunca, Kaz Dağları, Sultan Dağ-
ları ve Amanos dağlarında küçük gruplar halinde 1000-1900
m yükseltiler arasında bulunur (Coode ve Cullen, 1965d).
Kapalı meşcerelerde tek tepeli, sık dallı, 15-20 m’ye kadar
boylanabilen ağaçlardır. Son yıllara ait sürgünler, yaprakların
bir kısmının sürgüne yapışık olmasından dolayı yeşil renkte-
dir. Takip eden yıllarda sürgünlerin genişlemesi ve yaprakla-
rın birbirinden uzaklaşmasıyla sürgünler kahverengine döner.
İğne yaprakları yassı iki yüzlü ve üst yüzü koyu yeşildir, alt
yüzünde ise iki adet soluk stoma şeridi bulunur. Yapraklar 1-3
cm boyunda ve 2-2,5 cm genişliğinde olup kısa saplıdır. Erkek
çiçekler sonbaharda oluşur. Kalkan şeklinde ve saplı 6-14 eta-
minin bir araya gelerek küre şeklinde bir kurul oluşturur. Her
bir etaminin altında 5-9 adet çiçek tozu torbası vardır. Tohum,
kırmızı renkli arillus tarafından kısmen örtülmüştür. Kırmızı
renkli arillus dışında tüm bitki kısımları zehirlidir (Yaltırık,
1988).
Hatice Yılmaz
136
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B Ö LÜ M 6
ANGIOSPERMLER (Magnoliophyta)
“Angio” kapalı, “spermae” tohum anlamına gelen kelimelerin birleştirilmesinden oluşturulmuş bir kelime olup Türkçe olarak “Kapalı Tohumlular” olarak da anılmak-
tadır. Bu gruptaki bitkilerde tohum tamamen kapalı bir ortamda geliştiğinden bu ad verilmiştir.
Genel Özellikleri (Yaltırık, 1993)

1. Dişi çiçek kısımlarını oluşturan yapıda stigma (dişicik tepesi), stillus (dişicik borusu) ve ovaryum (yumurtalık) bulunur. Ovaryum bir ya da birden fazla karpelin
yan kenarlarının birleşmesiyle oluşmuştur. Tohum, bu kapalı ortam oluşturan ovaryum içerisinde gelişir.
2. Dişi çiçeklerindeki embriyo kesesinin çevresinde arkegonlar bulunmaz. (Sporlu bitkilerde embriyo sadece arkegonlar tarafından taşınırken, gymnospermlerde
arkegon tohum taslağı içine alınmıştır. Angiospermlerde ise tohum taslağı da ovaryum içinde yer alırken, arkegon tümüyle yok olmuştur.)
3. Angiospermlerde embriyoyu besleyen doku (endosperm) döllenmeden sonra oluşur. Bir döllenme zigot için olduktan hemen sonra ikinci bir döllenme de bes-
leyici doku için olur. Bu nedenle gymnospermlerde tek döllenme olurken angiospermlerde çift döllenme olur.
4. Polenlerin dişi çiçeğe taşınması çeşitlenmiştir. Rüzgarla (anemogam), böcekle (entomogam), kuşlarla (ornitogam), sularla (hidrogam) ve hayvanlarla (zoogam)
tozlaşma gerçekleşir.
5. Gymnospermlerin tüm bireyleri odunsu iken angiospermlerin otsu ve odunsu türleri vardır.
Angiospermler tek çenekli (monokotil) ve çift çenekli (dikotil) olmak üzere iki büyük gruba ayrılırlar.
Tek çeneklilerde (Yaltırık, 1993);

1. Bitkiler çoğunlukla otsu, bazen de odunsudur.
2. Gövdenin enine kesitinde iletim demetleri dağınıktır. Ksilem ve floem arasında kambiyum olmadığı için yıllık halka oluşumu yoktur.
3. Yaprakları tam kenarlı ve paralel damarlıdır.
4. Çiçek çevresi genellikle 3 ve 3›ün katları şeklinde parçalıdır.
5. Kökleri saçak kök tipindedir. Gövdeleri dallanmamıştır.
Çift çeneklilerde (Yaltırık, 1993);

1. Bitkiler 1, 2 veya çok yıllık; otsu ya da odunsudur.
2. Odunsu olanların gövdelerinde iletim demetleri halka şeklinde dizilmiş ve aralarında kambiyum tabakası vardır. Bu nedenle de her yıl bir miktar daha
odun oluşturur. Bu yıllık odun kısımlarına yıllık halka denir.
3. Yapraklarda damarlanma çok çeşitlenmiştir; paralel, pinnat ve palmat damarlanma görülür.
4. Çiçek çevresi genellikle 5 parçalıdır. Buna karşın çok büyük bir çeşitlenme söz konusudur.
5. Odunsu olanlarında kökler kazık, yayvan ya da yürek kök şeklindedir. Gövde dallanmıştır.
137
ALTINGIACEAE
Bu familya Liquidambar L., Altingia Noronha ve Semiliquidam-
bar H.-T. Chang cinslerine ait Asya ve kuzey Amerika’da yayılış gös-
teren yaklaşık 15 türle temsil edilir. Bir cinsli bir evcikli anemogam
(rüzgârla tozlaşan) ağaçlardır. Çiçeklerinde periyant (çevre yaprağ)
yoktur. Erkek çiçeklerin birçoğu bir araya gelerek başçık halinde ku-
rullar meydana getirir. Dişi çiçekler iki karpellidir. Meyve kurulları
odunsu yapıdadır. Gövdelerinde, yapraklarında ve çiçeklerinde bal-
sam kanalları bulunur (Ickert-Bond ve Wen, 2006; Takhtajan, 1997).
Nesibe Köse
Liquidambar orientalis

Liquidambar L. (Sığla ağaçları)
Bu cinsin Doğu Asya’da iki, Türkiye’de bir ve kuzey Amerika’nın doğusundan orta Amerika’ya kadar olan bölgede yayılış gösteren bir türü olmak üzere toplam dört
türü bulunur (Ickert-Bond ve Wen, 2006). Kışın yaprağını döken boylu ağaçlardır. Gövdelerinde yaralanmalar sonucu patolojik balsam kanalları oluşur. Bu nedenle,
“sıvı” anlamına gelen Latince “Liquidus” ve “güzel kokulu” anlamına gelen Arapça “Amber” kelimeleri yan yana getirilerek bu cinse “Liquidambar” adı verilmiştir (Ka-
yacık, 1981). Gövde kabukları gençlikte çatlaksız olup ileri yaşlarda gri-kahverengi, derin pullu ve çatlaklıdır. Genç sürgünler ve dallar üzerinde genellikle mantarlı bir
doku görülür. Tomurcuklar sürgünlere çok sıralı sarmal dizilmişlerdir. Yumurta biçimindeki tomurcuklar 6-8 pulla örtülmüştür. Yapraklar uzun saplıdır; 3-7 elsi loplu-
dur. Kulakçıkları küçüktür ve kışın dökülürler. Lopların kenarları ince dişlidir. Bazen loplar üzerinde lopçuklar da olabilir (Krüssmann, 1977; Kayacık, 1981; Güngördü,
1986; Efe, 1987).
Çiçekler bir cinsli bir evcikli, uzunca bir sapın ucunda başçık halinde kurullar oluşturur. Çok sayıda stameni olan erkek çiçekler küre şeklindedir; bunlardan 10 veya
daha fazlası bir araya gelerek terminal durumlu kurullar oluştururlar. Anterler kısa filamentli olup boyuna iki yarıkla açılırlar. Dişi çiçeklerin birçoğu yan kenarlarından
kaynaşarak uzun bir sapın ucunda yer alan topaç şeklinde aşağıya doğru sarkık bir kurul oluşturur. Dişi çiçek kurulları yaprakların koltuğunda yer alır. Ovaryum orta
durumlu 2 gözlü ve 2 stilusludur (Efe, 1987; Kayacık, 1981). Meyve çok sayıda septisid kapsülün kaynaşmasından oluşan küre şeklinde bileşik meyvedir. Başlangıçta
yeşil renkliyken olgunlaştığında kahverengine döner. Olgunlaşan meyvenin her bir septisid kapsülünde iki adet boynuz şeklinde odunsu stilus ve 1-2 adet kanatlı küçük
tohum bulunur (Güngördü, 1986; Efe, 1987).
138
Liquidambar orientalis Mill. Endemik
Anadolu sığla ağacı, Günlük ağacı, Amber ağacı
Yayılışı
Rodos Adası’ndaki yayılışı dışında ülkemize özgü endemik bir tür-
dür. Ana yayılışını Muğla (Köyceğiz, Fethiye, Marmaris)’da yapmakla
beraber Aydın, Denizli, Burdur ve Antalya’da da yetişir. Muğla yöresinde
900 m’ye kadar çıkar. Bataklıklar, vadiler, akarsu ve dere kenarları, deniz
kıyısı gibi nemli ve taban suyu yüksek yerlerin yanı sıra ender olarak
kurak yamaçlarda yetişebilir (Efe, 1987).
28 m’ye (-35 m) kadar boylanabilen, gençlikte sivri, ileri yaşlarda
yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Kabuk genç yaşlarda çatlaksızken ileri yaş-
larda düzensiz çatlaklıdır. Çoğunlukla kütük sürgünlerinde, ender ola-
rak da genç ağaçların gövde ve sürgünlerinde açık kahverengi mantarsı
Nesibe Köse
çıkıntılar bulunur. Genç sürgünler yeşilimtırak olup ileri yaşlarda kır-
mızımsı kahverengine döner. Sürgünler çıplak ve parlak olup üzerinde
küçük lentiseller bulunur. Yan tomurcuklar sürgünlere az çok yatıktır.
Tomurcuklar 6-7 adet dış pulla kaplanmıştır. Elma yeşili-kahverengi
olan tomurcuk pullarının kenarları hafif kirpikli, kahverengi sürmeli ve
çıplaktır. Olgunlaştıklarında aromatik koku verir. Yaprakları form bakı-
mından büyük farklılıklar gösterir. İnce ve uzun saplı yapraklar (3-) 5
(-7) lopludur. Lopların ucu küt veya sivridir; bazen lopçuklar bulundu-
rur. Yaprak kenarları ince ve düzenli dişlidir. Yaprak tabanı girintili veya
yuvarlaktır. Yaprak ayası 6,2 (± 1,5) cm boyunda ve 8,8 (±0,8) cm ge-
nişliğindedir. Ayanın üst yüzü çıplak ve parlak yeşil; alt yüzü ise mat ve
soluk yeşildir, ana damarların bileştiği yerde belirgin veya yok denecek
kadar az tüy demetleri bulunur. Yaprak sapı izi üçgenimsi-eliptik olup
üzerinde 3 adet iletim demeti izi bulundurur (Efe, 1987). Erkek çiçek
topuzcuklarının 6-11 tanesi bir araya gelerek yaklaşık 3,5-4,5 cm uzun-
luğunda terminal durumlu kurullar oluşturur. Eksenin üst kısmında yer
alanlar sapsız ve sık, alt kısmında yer alanlar ise saplı ve seyrek olarak
yerleşmişlerdir. Küre şeklinde kurullar oluşturan dişi çiçekler, ilk oluş-
tuklarında renkleri yeşil olup, stilus ve stigmaları kırmızı renktedir. Stil-
lusun uçları dışarıya doğru kıvrık olup 2 adet karpel bulundurur ve her
birinin 2 adet kahverengi brahtesi vardır. Çiçek açma zamanı mart-nisan
aylarıdır. Meyve yaklaşık 33-48 adet septisid kapsülün kaynaşmasından
oluşan 1,6-2,4 cm çapında küre şeklinde bir bileşik meyvedir. Uzunca
bir sapın üzerinde (3,8-6,5 cm) aşağıya doğru sarkık olarak durur. Ol-
gunlaşan meyveler dağılmaz, kışı hatta gelecek yazı ağaçta asılı olarak
geçirirler (Efe, 1987; Yaltırık, 1993).
Önemli bir odun dışı orman ürünü olan sığla yağı, bu türün gövde
Tuncay Güner
odununda yaralanmalar sonucu oluşan balsam kanallarından elde edilir.
Ayrıca, özellikle sonbaharda yapraklarının parlak sarı ya da şarap kırmı-
zısı renge dönmesi ve aşağıya sarkan meyve kurullarının kış durumunda
dahi ağaç üzerinde bulunması nedeniyle dekoratif bir ağaçtır.
139
Liquidambar styraciflua L. Egzotik
Amerikan sığla ağacı
Yayılışı
Kuzey Amerika’nın doğu sahillerinde Atlas Okyanusu’na yakın yerlerde yayılış
gösterir (Yaltırık, 1993). Nemli toprakları tercih eder. Park ve bahçelerde yetiştirilir.
40-45 m kadar boylanabilen dolgun ve düzgün gövdeli bir ağaçtır. Gövde kabuğu
derin çatlaklıdır. Sürgünler kırmızı kahverenginde ve genellikle kalın bir mantar ta-
bakasıyla örtülüdür (Kayacık, 1981). Uzun saplı yapraklar 5-7 loplu; 12-15 cm geniş-
liğindedir. Lopları üçgenimsi, sivri uçlu, kenarları keskin dişlidir; genellikle tali lop-
çuklara ayrılmaz. Üst yüzü parlak yeşil ve çıplak; alt yüzü soluk renkte ve tüysüz olan
yaprakların ana damarların birleşim noktalarında tüy demetleri bulunur. Yapraklar
sonbaharda dökülmeden önce karmen kırmızısından sarı renge değişir. Mart-ma-
yıs ayları arasında açan çiçekler yeşilimsi sarı renktedir (Kayacık, 1981; Krüssmann,
Nesibe Köse
1977). Bileşik meyvenin çapı diğer türlerden daha büyüktür (Yaltırık, 1993).
Sonbaharda renk değiştiren yaprakları, kışın bile ağacın üzerinde duran büyük
meyve kurulları ve kalın mantar tabakası taşıyan sürgünleri nedeniyle oldukça deko-
ratif bir ağaçtır.
Nesibe Köse
Nesibe Köse
140
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A M A R A N T H AC E A E
AMARANTHACEAE
Tek veya çok yıllık çoğunlukla etlenmiş otsu bitki ya da çalılardır; nadiren tırmanıcı ve ağaççıklardır. Yaprakları karşılıklı ya da sarmal dizilmiş, tam kenarlı olup
kulakçıkları yoktur. Çiçek kurulları çoğunlukla başak ya da eksenlerden çıkan simoz çiçek kurulları şeklindedir. Çiçekler çoğunlukla erdişi ya da nadiren bir cinsiyetli-
dir. Çevre yaprağı segmentleri 2-5, nadiren de körelmiştir. Anterler 1-2 tekalı, ovaryum üst durumludur. Meyve zarsı, çoğunlukla torbamsı, nadiren de üzümsüdür. Bu
familya Türkiye Florasında 32 cinsle temsil edilir. Bu kitapta yer verilen cinslerin tanı anahtarı Davis (1967)’den bazı değişlik ve eklemeler yapılarak aşağıda verilmiştir.
1.Bitki tüylü veya sert tüylü

2.Tüyler dallanmış………………....................................................................................................................................................................................................Krascheninnikovia
2.Bütün tüyler basit, dallanmamış
3.Bitki tüy benzeri sert kıllarla kaplı, yapraklar belirgin dikensi uçlu......................................................................................................................................................Salsola
3.Bitki zayıf (ince) tüylerle kaplı, yapraklar dikensi uçlu değil
4.Meyvede çevre yaprağı enine kanat benzeri çıkıntılı
5.Brahtecik yok; Embriyo yüzük şeklinde............................................................................................................................................................................................Bassia
5.Brahtecik 2 adet; Embriyo spiral.......................................................................................................................................................................................................Salsola
4.Meyvede çevre yaprağı segmentleri sırtta şişkin veya iğneli veya değişmemiş
6.Çevre yaprağı segmentleri kısa dikenli.............................................................................................................................................................................................Bassia
6.Çevre yaprağı segmentlerinde belirgin bir çıkıntı yok.....................................................................................................................................................Camphorosma
1.Bitkiler tüysüz, kepek şeklinde pullarla kaplı, salgı bezli veya kuru beyazımsı bir kabukla örtülü
7.Bitkiler tüysüz (bazı uzun eksensel tüyler hariç) genellikle mat mumsu bir örtüyle kaplı ve yaprakları bazen çok indirgenmiş.
8.Gövde segmentli, yapraklar karşılıklı ve basit, çok yıllıklar
9.Yaprak koltuklarında tüy kümeleri var.....................................................................................................................................................................................................Anabasis
9.Yaprak koltuklarında tüy kümeleri bulunmaz
10.En azından genç sürgünler etli
11.Brahtelerin karşılıklı çiftleri segment oluşturacak şekilde birleşmişler.
12. Her bir sim’in çiçekleri segmentteki bölünmemiş kuyucuklardan dışa doğru sarkık, tohum siyah, testa sert, siğilli................................Arthrocnemum
12. Her bir sim’in çiçekleri segmentteki üç parçalı kuyucuklarda gömülü, tohum yeşilimsi kahverengi ya da grimsi, testa ince zarsı, konik veya kıvrık
tüylerle kaplı........................................................................................................................................................................................................................Sarcocornia
11.Brahtelerin karşılıklı çiftleri serbest, böbreksi veya dairemsi.......................................................................................................................................Halocnemum
10.Gövdeler etli değil.........................................................................................................................................................................................................................Cyathobasis
8.Gövdeler segmentli değil, yapraklar karşılıklı veya sarmal, çoğunlukla iyi gelişmiş, tek ve çok yıllıklar
13.Yapraklar (en azından alttakiler veya ortadakiler) karşılıklı............................................................................................................................................................Salsola
13.Yapraklar sarmal
14.Her çiçeğin altında üç küçük, beyaz, zarsı pul mevcut...............................................................................................................................................................Suaeda
14.Zarsı pul mevcut değil
15.Çiçek kurulu kozalağa benzer...........................................................................................................................................................................................Kalidium
15.Çiçek kurulu kozalak benzeri değil.
16.Dallar genellikle dikenle sonlanır.....................................................................................................................................................................................Noaea
16.Genellikle dallar dikenle sonlanmaz..................................................................................................................................................................Halothamnus
7.Bitki kepek şeklinde pullarla örtülü (yassı tüylü), bezli veya kuru beyaz bir kabukla kaplı
17.Yapraklar bütün, eliptik veya eliptiğe yakın, brahtecikler ortanın üstünde birleşmiş.......................................................................................................................Halimione
17.Yapraklar dişli, eğer bütün ise eliptik değil, brahtecikler ortanın altında birleşmiş veya neredeyse serbest.....................................................................................Atriplex
141
Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır

Anabasis L. (Öldürgen)
Güney Batı Avrupa, Güney Batı ve Orta Asya ve Kuzey
Afrika’da yaklaşık 29 türü bulunan (Akhani vd., 2007) ço-
ğunlukla etlenmiş kısa çalı veya çok yıllık otsulardır. Yaprak-
ları karşılıklı dizilmiş, genellikle indirgenmiş ya da pulsudur.
Çiçekleri kesikli ya da sık basit veya bileşik başak şeklindeki
çiçek kurulları üzerindedir. Çiçekler yaprak benzeri brahtele-
rin koltuğundan tek ya da dörde kadar kümeler halinde çıkar.
Çiçek çevre yaprağı küreseldir. Meyve genellikle zarsı kanatlar
içinde bulunur (Freitag, 2000a; Yaprak, 2012a).
Ahmet Emre Yaprak

Ülkemizde sadece Anabasis aphylla L. türü doğal olarak
yetişir.
Anabasis aphylla L. Doğal

Öldürgen
Yayılışı
Orta Asya, Transkafkasya, Avrupa Rusyasının güney-do-
ğusu ve Kuzey İran’da yayılış gösterir. Ülkemizde sadece An-
kara-Nallıhan’da bulunur, 1938 yılında Iğdır çevresinden
kaydedilmiş olsa da günümüze kadar o bölgeden tekrar top-
lanamamıştır. İnsan etkisi ile Iğdır civarlarında yok olduğu
düşünülmektedir.
80 cm’ye kadar boylanan, kısmen etlenmiş çalılardır. Ta-
bandan uzanan eşit boyda dalları ile küme şeklinde görülür.
Yaşlı dallar odunsudur, bu odunsu kısımlarda kabuk gri renk-
tedir. Yapraklar küçük üçgen şekilli ve pulsudur. Tüm üst dal-
lar kısa ve yoğun başaklarla sonlanır. Çiçekler tek olarak kısa
brahtelerin arasından çıkar. Meyve kenarlardan basık küremsi
ve morumsu kahverengi rengindedir. Hafif tuzlu jipsli ve mar-
nlı alanlarda bulunur (Freitag, 2000a; Yaprak, 2012a).
Ahmet Emre Yaprak
142

Arthrocnemum Moq. (Acıgeren)
Kuzey Amerika, Güney Avrupa, Kuzey Afrika ve Gü-
ney Batı Asya’da yayılış gösteren iki türü bulunur.
Çok yıllık, dik ya da yükselici çalılardır. Yapraklar kü-
çük üçgen loblara indirgenmiştir. Çiçekler üçlü gruplar
halindedir ve küçük zarsı brahtelerin altına gizlenmişler-
dir. Tüm çiçekler tek bir sıra boyunca dizilmiştir, merkezi
çiçek iki eşeyli, yan çiçekler iki eşeyli ya da staminatdır.
Brahte karşılıklı, genellikle konnat, nadiren serbesttir. Çi-
çek çevre yaprakları zarsıdır, 3–4 lobludur meyvede etli ya
da süngersi hale gelir. Stamen tek tektir ve eksenden uzak-
tır. Perikarp saydam ya da odunsu. Testa kabuksu, granü-
ler ya da düzdür. Endosperm bulunur embriyo kıvrık ya
Ahmet Emre Yaprak

da düzdür (Aellen ve diğ., 1967; Yaprak, 2012b). Ülkemiz-
de sadece Arthrocnemum macrostachyum(Moric.) K.Koch
türü bulunur.
Arthrocnemum macrostachyum (Moric.) K.Koch Doğal

Acıgeren
Yayılışı
Akdeniz kıyıları, Portekiz, Fas ve İspanya’nın Atlantik
kıyıları, Kızıldeniz ve Basra Körfezi kıyılarında yayılış gös-
terir. Ülkemizde Akdeniz ve Ege kıyılarında doğaldır.
Çok yıllık dik çalı, 30–200 cm boyunda, etlenmiş, ma-
vimsi yeşil renkte; başakları sarımsı yeşil ila kızılımsı ça-
lılardır. Tohumlar olgunlaştığıda başaklarda kurur. Çiçek-
ler horizontal dizilmiş üçlü simler halinde, her bir sim’in
çiçekleri segmentteki bölünmemiş kuyucuklardan dışa
doğru sarkıktır. Tohumları siyah, sert testalı ve siğillidir
(Aellen ve diğ., 1967; Yaprak, 2012b).
Ahmet Emre Yaprak
143
İsa Başköse, Ahmet Emre Yaprak, Ernaz Altundağ Çakır

Atriplex L. (Unluca)
Atriplex L. cinsi, dünyanın pek çok kurak ve yarı kurak alanlarında, özellikle de yüksek toprak tuzluluğu-
na sahip çorak alanlarla birleşik habitatlarda baskın bir cinstir. Cinsin taksonları, Antartika kıtası hariç dünya
genelinde tüm kıtalarda yayılışa sahiptir. Cins, her çevreyi rahatsız eden veya sert çöl şartlarını işgal edebilen
dünyada önemli öncü türlere sahip olan yaklaşık 260 tür içermektedir.
Tek veya çok yıllık, otsu, yarı-çalı veya çalılardır. Yaprakları iyi gelişmiş, genellikle etlenmiş, karşılıklı veya
almaşlı dizilmiş, saplı veya sapsızdır. Çiçekleri çok eşeyli (poligam) ya da genellikle tek eşeylidir. Çiçek kurulları
başak veya bileşik salkım halindedir. Erkek çiçeklerde, çiçek örtüsü 5 segmentlidir. Dişi çiçeklerde, çiçek örtüsü
bulunmaz fakat iki adet kalıcı brahtecikli olup brahtecikler serbest ya da birleşiktir. Tohumlar dimorfik olup
zarsı perikarp içinde, genellikle dikey bazen yatay olarak bulunur. Cinsin türlerinde büyük varyasyonlar, hibri-
dizasyon ve poliploidi görülmektedir. Cins, ülkemizde 19 taksonla temsil edilmektedir (Yaprak, 2012c). Odunsu
olan 3 türüne ait anahtar aşağıda verilmiştir (Aellen, 1967a; Yaprak, 2012c).
1.Boylu çalı, gövde dik 2-3 m’ye kadar; çiçek kurulu, terminalde birleşik salkım şeklinde; brahtecikler serbest,
5 x 5 mm, yumurtamsı, yüreksi, yuvarlak veya böbreksi, brahteciklerin sırt yüzeyi tüberkülsüz
…………………………………………………………………………………………Atriplex halimus
1.Bodur çalı, gövde yayık veya yatık; çiçek kurulu terminalde veya yaprak koltuklarından çıkan başak şeklinde;
brahteciklerin 2/3’ü birleşik, çan şeklinde, üst kısım loplu veya dişli, brahteciklerin sırt yüzeyi tüberküllü
2.Gövde 70 cm’ye kadar, yayık; yaprak üst yüzeyi yeşilimsi farinoz, alt yüzeyi beyaz veya grimsi farinoz;
brahtecikler 2,5 x 5,5 mm, üst kenar loplu veya düzensiz dişli, brahteciklerin sırt yüzeyi düzensiz siğilli
nadiren siğilli değildir...……………………………………………………………..Atriplex lehmanniana
İsa Başköse
2.Gövde 100 cm’ye kadar, yayık veya yatık; yaprak alt ve üst yüzeyi grimsi yeşil renkli; brahtecikler 5-7 x
3-8 mm, üst kenarlar belirgin 3 loplu, orta lop yan loplardan daha uzun, brahteciklerin sırt yüzeyleri 2 si-
ğilli ………………………………………………………………..………………….Atriplex leucoclada
Atriplex lehmanniana
Atriplex halimus L. Doğal

Sarmak
Yayılışı
Akdeniz bölgesi ve Güneybatı Avrupa’nın sahil kesimlerinde,
İran ve Tanzanya’da yayılış göstermektedir. Ülkemizde ise Marma-
ra bölgesi kıyı kesimlerinden bilinmektedir.
Gövdesi 3 metreye kadar boylanabilen çalılardır. Yaprakları
yumurtamsı-eşkenar üçgen şeklinde, gümüş-gri renktedir. Çiçek
İsa Başköse
kurulu terminalde bileşik salkım şeklindedir. Brahtecikleri yuvar-
lak-yüreksi veya böbrek şeklinde, sırt kısımlarında siğil bulunmaz.
Haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır. Kumul ve taş-
lık sahil bölgelerinde bulunur (Aellen, 1967a; Yaprak, 2012c).
144
Atriplex lehmanniana Bunge Doğal
Köklü unluca
Yayılışı
Rusya, Azerbaycan, Ermenistan, Türkmenistan, İran’ın kuzeyi ve Arap yarımadasının
kuzeyinde yayılış göstermektedir. Ülkemizde ise Doğu Anadolu Bölgesinde sadece Erzurum
ve Iğdır illerinde yayılışa sahiptir.
Gövdesi 70 cm kadar boylanabilen yarı çalılardır. Gövde tabandan itibaren dallanır ve
yayvandır. Gövde epidermis dokusu soyulur. Yapraklar sarmal dizilmiş, dikdörtgenimsi-yu-
murtamsı veya eşkenar üçgen şeklinde, yaprak üst yüzeyi yeşilimsi farinoz, alt yüzeyi beyaz
İsa Başköse
veya gri renktedir. Çiçekler yaprak koltuklarında çıkan eksen üzerinde kümeler halindedir.
Erkek çiçeklerde, çiçek örtüsü 5 segmentlidir. Dişi çiçeklerde, çiçek örtüsü bulunmaz ve
sadece iki brahteciklidir. Brahteciklerin sırt kısımlarında düzensiz siğiller bulunur. Haziran
ve temmuz aylarında çiçek açmaktadır. Tuzlu bozkırlar ve tuz kaynakları çevresinde yayılış
gösterir (Yaprak ve Başköse, 2012).
Atriplex leucoclada Boiss. Doğal

Urfa Unlucası
Yayılışı
İran, Irak, Suriye, Sina Yarımadası, Mısır, Afganis-
tan, Pakistan ve Kafkasya’da yayılış göstermektedir.
Ülkemizde ise Güneydoğu Anadolu Bölgesinde sadece
Şanlıurfa ilinde yayılışa sahiptir.
İsa Başköse
Gövdesi 100 cm kadar boylanabilen alçak çalılardır.
Gövde yatık veya dik, beyaz, sarı veya kahverengidir.
Yaprakları almaşlı dizilişli, dikdörtgen-yumurtamsı
veya eşkenar üçgen şeklinde, yaprak alt ve üst yüzeyi
grimsi yeşil renktedir. Çiçek kurulu terminalde veya
yaprak koltuklarında başak şeklinde bulunur. Erkek çi-
çeklerde çiçek örtüsü 5 parçalıdır. Dişi çiçeklerde, çiçek
örtüsü bulunmaz ve iki brahteciklidir. Brahtecikler çan
şeklinde, sırt kısımları siğilli, bazen siğilli değildir; üst
kısımlar belirgin 3 loplu ve orta lob yan loplardan daha
uzundur. Haziran ve eylül ayları arasında çiçek açar.
Kuru nehir yataklarında, kumul ve tuzlu, killi ve jipsli
İsa Başköse
alanlarda yayılış gösterir (Yaprak, 2012c).
145

Bassia All. Misc. (Ateş Topu)
Avrasya, Afrika ve Kuzey Amerika’da yaklaşık 21 türü bulunur. Tek yıllık otsu ya da
çalılardır. Çiçekleri erdişi ya da dişidir ve tek ya da başaksı çiçek durumları üzerinde bulu-
nurlar. Çiçek örtüsü 5 kıvrık parçalı, meyvede çiçek örtüsü diken, siğil benzeri eklentilere
ya da zarımsı kanatlara dönüşür. Stamenler 5, stigma 2 adettir. Tohumlar genelde yatık,
embriyo halkasaldır (Aellen, 1967b; Yaprak, 2012d).
1.Yapraklar düz, mızraksı ya da düz lanseolat, tek ya da 3 damarlı, çiçek örtüsü meyvede
İsa Başköse
çok kısa kanat şeklinde, bazen bir tüberküle indirgenmiş .………….…....Bassia prostrata
1.Yapraklar yarı silindirik, şeritsi-biz şeklinde, belirsiz ya da tek damarlı, çiçek örtüsü mey-
vede belirgin zarsı kanat şeklinde de……….……......…………….……… Bassia scoparia
Bassia prostrata (L.) A.J. Scott Doğal

Yatık Ateştopu
Yayılışı
Avrasya ve Kuzey Afrika’da doğal yayılış gösterir. Ülkemizde Orta ve Doğu Anadolu’da
doğaldır. Kumlu, kuru tuzlu alanlarda veya dağlık alanların taşlı step topraklarında bulunur.
70 cm’ye kadar, tek gövdeli veya az dallı, hafif tüylü veya birbirine karışmış az çok
yumuşak tüylü yarı çalımsılardır. Yapraklar 5-20 mm, şeritsi-mızraksıdan şeritsi-ipliksiye
İsa Başköse
doğrudur. Çiçekler tek veya birkaçı küçük brahtelerin koltuğunda bir aradadır, tabanda
tüy halkası içerir. Çiçek örtüsü parçaları az çok sık tüylü, az-çok birleşik, yayılıcı, dilsi
şekilli baklavamsı veya yuvarlak kanatlıdır. Stilus kalın, stigma kalın ve biz şeklindedir.
Haziran-ağustos aylarında çiçeklenir (Aellen, 1967b; Yaprak, 2012d).
Bassia scoparia (L.) A.J. Scott Doğal

Ateştopu
Yayılışı
Avrasya’da yayılış gösterir. Ülkemizde Orta ve Doğu Anadolu’da doğaldır. Kültüre alın-
mış alanlarda ve ekilmemiş boş yerlerde yabancı ot olarak, deniz seviyesinden 1200 m
yüksekliğe kadar bulunur.
Ahmet Emre Yaprak

20-150 cm boyunda, genç sürgünleri az-çok yünsü, dallanmış tek yıllıklardır. Yapraklar
mızraksıdan şeritsi mızraksıya, düz, tüysüz veya üst kısımda seyrek tüylü; her iki yüzeyde
daha sık tüylü, kirpiklidir. Yalancı başaklar uzamış; çiçekler tek veya çiftler halinde, kena-
rında seyrekten sıka uzun tüylüdür. Çiçek örtüsü ekleri üçgen, dilsi şekilli veya yumur-
tamsı-baklavamsı şekillidir, genellikle erkek çiçeklerde bulunmaz. Boyuncuk kısa, tepecik
ipliksi, uzundur. Haziran-ağustos aylarında çiçeklenir (Aellen, 1967b; Yaprak, 2012d).
146

Camphorosma L. (Ezgen)
Kuzey Afrika, Güneydoğu Avrupa ve Asya’da yaklaşık 10 türü bulunan kalın
köklü, verimsiz sürgünleri kısa, çiçekli sürgünleri daha uzun olan cüce çalılardır.
Gövde az çok sık ve yumuşak tüylüdür. Yapraklar almaşlı dizilişli; sert biz
şeklinden iğnemsiye doğru; tabanda düzleşmiş, tepeye doğru silindirik; bariz
ana damarlı; tedricen brahte şekline geçmiştir. Brahtecikler yoktur. Çiçekler tek,
kısa yalancı başaklar içinde çoğunlukla birbirine çok yakın, erdişi veya dişidir.
Çiçek örtüsü 4 parçalı, ortanın yukarısına kadar birleşik, serbest noktalar az çok
eşit veya karşılıklı iki parça daha uzun, tabanda tüysü veya çıplak, zarımsı yeşil
uçludur. Stamenler 4 adettir. Boyuncuk 2-3 adet, uzun, ipliksi, silindirik papil-
Ahmet Emre Yaprak

lalıdır. Meyve yatık, ters yumurtamsı veya uzamış, diktir. Embriyo yeşil, çengel
şeklinden hemen hemen dairemsiye doğrudur (Aellen, 1967c; Yaprak, 2012e).
Ülkemizde yalnızca Camphorosma monspeliaca türü doğal olarak bulunur.
Camphorosma monspeliaca L. Doğal

Ezgen
Yayılışı
Avrasya, Kuzey Afrika ve Urallar’ın güney steplerinde yayılış gösterir.
Türün Botanik Özellikleri cins ile aynıdır.
Ülkemizde iki alttürü kayıtlıdır, bunlar: C. monspeliaca subsp. monspeliaca ve
C. monspeliaca subsp. lessingii’dir. Alttürleri için teşhis anahtarı aşağıda verilmiş-
tir (Aellen, 1967c; Yaprak, 2012e).
1.Bitki kafur kokuludur; çiçek kurulundaki büyük başaklar 4-10 mm çapındadır;
çiçek örtüsü tabana yakın kısımda hafif sık tüylü, karşılıklı iki parça daha büyük,
aşağıya doğru eğilmiş, tohumlar 1,5-2 mm’dir
……………………………. Camphorosma monspeliaca subsp. monspeliaca
1.Bitki genellikle kafur kokulu değildir; çiçek kurulundaki başaklar 2-4 mm ça-
pındadır; tüm çiçek örtüsü tüylü, hemen hemen 4 eşit parçalı, aşağıya doğru
eğilmemiş, tohumlar yaklaşık 1 mm kadardır.
…………………………...……. Camphorosma monspeliaca subsp. lessingii
Camphorosma monspeliaca L. subsp. monspeliaca (Ezgen): Avrasya ve Ku-
zey Afrika’da yayılış gösterir. Ülkemizde İç ve Doğu Anadolu’da yayılış gösterir.
Kumlu ve tuzlu steplerde ve çöllerde bulunur. Haziran-Ağustos aylarında çiçek-
Ahmet Emre Yaprak

lenir.
Camphorosma monspeliaca L. subsp. lessingii (Litv.) Aellen (Çorakdöşeği):
Güneydoğu Avrupa ve Asya’da yetişir. Ülkemizde İç ve Doğu Anadolu’da yayılış
gösterir. Tuzlu steplerde, kumlu göl kenarlarında, bulunur. Haziran-Ağustos ay-
larında çiçeklenir.
147
Ahmet Emre Yaprak, İsa Başköse, Ernaz Altundağ Çakır

Cyathobasis Aellen (Onşerefe)
Cyathobasis Aellen sadece ülkemizde bulunan ve tek tür ile temsil edilen (monoti-
pik) endemik bir cinstir. Tek türü endemik Cyathobasis fruticulosa (Bunge) Aellen’dır.
Gövdelerinin alt kısımları odunsu ve yan dalları 25 cm kadar uzayan çok yıllık ça-
Ahmet Emre Yaprak

lılardır. Yaprakları karşılıklı dizilişli, 4-5 mm kadar olup taban kısımları kın şeklinde
birleşiktir. Brahte ve brahtecikler yapraklara benzer fakat daha kısadır. Çiçek örtüsü
5 segmentli ve brahtelerden kısadır. Segmentlerin üst kısmı bazen silli, alt kısımların-
da kahverengi şeritler bulunur. Tohumları dik olup tek tiptir (Aellen, 1967d; Yaprak,
2012f).
Cyathobasis fruticulosa (Bunge) Aellen Endemik

Onşerefe
Yayılışı
Bu tür, ilk olarak Kayseri ili Yeşilhisar ilçesi (eski ismi Karahisar) sınırları içeri-
sinde bulunan Yeşilhisar ovasında tespit edilmiş ve bilim dünyasına tanıtılmıştır. Tip
lokalitesi, günümüzde “Sultan Sazlığı Milli Parkı” sınırları içerisindedir. Bu türün, tip
lokalitesi dışında Ankara, Konya ve Niğde illerinde tuzcul steplerde yayılışı mevcuttur
(Aellen, 1967d; Yaprak, 2012f).
İsa Başköse
Botanik Özellikleri cins tanımıyla aynıdır. Cins adı altında verilen tüm özellikler
aynı zamanda türün de özelliğidir.

Halimione Aellen (Betne)
Halimione cinsi, dünya üzerinde Avrupa, Akdeniz Havzası, Orta Asya’nın doğu
kesimi ve Güney Afrika’da yayılışa sahiptir. Halimione portulacoides
Gövdesi gümüş renkli pulsu tüylerle kaplı çok yıllık çalıdır. Gövde genellikle ka-
natlıdır. Yaprakları karşılıklı dizilmiş, yumurtamsı-spatül şeklinde veya uzamış eliptik
şekilde, kalın ya da etli yapıdadır. Çiçek kurulu terminal, başak veya bileşik salkım
halinde ve çiçekleri tek eşeylidir. Erkek çiçeklerde, çiçek örtüsü 5 segmentlidir, dişi çi-
çeklerde çiçek örtüsü yoktur fakat iki birleşik brahteciklidir. Brahtecikler sapsız, bazen
de kısa saplıdır (Aellen, 1967e; Yaprak, 2012g).
Cinsin ülkemizde H. portulacoides (L.) Aellen ve H. verrucifera (Bieb.) Aellen ol-
mak üzere iki türü bulunmaktadır.
Ahmet Emre Yaprak

1.Brahtecikler 2,5-5 mm, çan şeklinde ya da üst kısımda üç loblu, orta ve alt kısımla-
rında 1-6 genellikle silindirik eklentili ya da değil……..…..Halimione portulacoides
1.Brahtecikler az çok 2 mm, yumurtamsı dairesel, tüm yüzeyi küçük küresel siğilimsi
eklentilerle kaplı ...........................………………………………Halimione verrucifera
148
Halimione portulacoides (L.) Aellen Doğal
Kocakente
Yayılışı
Güney ve Batı Avrupa, Akdeniz Bölgesi ve Kuzey Afrika’da yayılış yapar. Ül-
kemizde ise Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyılarında doğaldır.
Ahmet Emre Yaprak

Gövdesi bir metreye kadar boylanabilir. Yaprakları 7 x 1 cm kadar olup elip-
tik veya mızraksı şekildedir. Çiçekleri yaprak koltuklarındaki yalancı başaklarda
tek olarak ya da terminalde yalancı birleşik salkım şeklinde bulunur. Haziran-a-
ğustos aylarında çiçek açar. Tür; kıyılarda, kumsallarda ya da kıyıya yakın tuzcul
bataklıklarda, kanal kenarlarında bulunur (Aellen, 1967e; Yaprak, 2012g).
Halimione verrucifera (Bieb.) Aellen Doğal

Betne
Yayılışı
Asya, Güneybatı ve Kuzey Avrupa’da yayılışa sahiptir. Ülkemizde ise Marma-
ra, İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde doğaldır.
Ahmet Emre Yaprak

Gövdeleri 50 cm’ye kadar boylanabilen çalılardır. Yaprakları yuvarlak-yumur-
tamsı veya eşkenar üçgen şeklindedir. Çiçek kurulu terminalde ve birleşik salkım
şeklindedir. Brahtecikleri yuvarlak, üç loplu, loplar üzerinde yoğun olarak küresel
ya da silindirik siğiller bulunur. Haziran-ağustos aylarında çiçek açar. Tür, kumul
ve tuzlu steplerde yayılış göstermektedir (Aellen, 1967e; Yaprak, 2012g).

Halocnemum M.Bieb. (Çuvan)
Avrasya ve Kuzey Afrika’da doğal yayılış gösteren geniş yayılışlı bir tür ve ülkemize endemik
bir tür olmak üzere dünyada toplam iki türle temsil edilir. Çalı formunda, tuzcul, etlenmiş ve
eklemli gövdeli bitkilerdir. Dipten itibaren çok dallanmış ve yeşil-sarı renklerdedir. Yaprakları
pulsudur. Çiçekler pulsu zıt yöne bakan brahtelerin koltuğunda iki ya da üçlü kümeler halinde-
dir. Çevre yaprakları üç lopludur, loplar orta noktanın altına kadar bileşiktir. Stamen bir, stigma
iki adet ve biz şeklindedir. Embriyo yarı halkasaldır (Yaprak, 2012h).
1.Mavimsi yeşil-sarı renkli kısa çalı ve yarı çalılar, çoğunlukla 0,2–0,6 m boyunda, başaklar silin-
İsa Başköse
dirik şekilde ve eşit boyda değil, tohum yüzeyi hafif papillalı..............Halocnemum strobilaceum
1.Açık sarı-yeşil renkli boylu çalılar, çoğunlukla 0,7–1,5 m boyunda, başaklar küresel ve yaklaşık
eşit boyda, tohum yüzeyi sırt boyunca belirgin papillalı........................Halocnemum yurdakulolii
Halocnemum strobilaceum
149
Halocnemum strobilaceum (Pall.) M.Bieb. Doğal
Çuvan
Yayılışı
Avrasya ve Kuzey Afrika’da doğal yayılış gösterir. Ülkemizde Karadeniz ve Güneydoğu
Anadolu bölgesi dışında yayılış gösterir. Tuzlu bataklık ve steplerde bulunur. Ağustos ayında
çiçeklenir.
60 cm’ye kadar, çok dallı, tüysüz, etlenmiş eklemli gövdeli mavimsi yeşil-sarı renkli çalı
ve yarı çalılardır. Dipten itibaren çok dallanmış ve yeşil-sarı renklerdedir. Bazen kış aylarında
kırmızı renk alır. Yaprakları pulsudur. Başaklar silindirik şekilde ve üst kısımdakiler kısa alt
kısma doğru uzun olacak şekilde konik olarak sıralanmışlardır. Çiçekler pulsu zıt yöne bakan
İsa Başköse
brahtelerin koltuğunda iki ya da üçlü kümeler halindedir. Çevre yaprakları üç lopludur, lop-
lar orta noktanın altına kadar bileşiktir. Stamen bir, stigma iki adet ve biz şeklindedir. Tohum
kahverengidir ve yüzeyi hafif papillalıdır. Embriyo yarı halkasaldır (Yaprak, 2012h).
Halocnemum yurdakulolii Yaprak Endemik

Boylu Çuvan
Yayılışı
Ülkemize endemiktir. Türkiye’de Mersin, Silifke Göksu Deltasında doğal yayılış gösterir.
Ağustos-Eylül aylarında çiçeklenir.
1,5 m’ye kadar, çok dallı, tüysüz, sukulent eklemli gövdeli açık sarı-yeşil renkli çalılardır.
Ahmet Emre Yaprak

Yaprakları pulsudur. Başaklar küresel şekilde ve tümü yaklaşık eşit boyda olarak sıralanmış-
lardır. Çiçekler pulsu zıt yöne bakan brahtelerin koltuğunda iki ya da üçlü kümeler halin-
dedir. Periant üç lopludur, loplar orta noktanın altına kadar bileşiktir. Stamen bir stigma iki
adet ve biz şeklindedir. Tohum kahverengidir ve sırt yüzeyi hafif papillalıdır. Embriyo yarı
halkasaldır (Yaprak ve Kadereit, 2008; Yaprak, 2012h).

Halostachys Schrenk (Şahsevdi)
Rusya’nın güneyi, Güneybatı ve Orta Asya’da yayılış gösteren tuzcul, sukulent çalı veya
küçük ağaççıklardır. Monotipik bir cinstir.
3,5 m kadar boylanabilen dik, gövdesi dallanmış çalı veya küçük ağaçlardır. En uçtaki
dallar eklemli, donuk mavimsi ve etlenmiştir Yaprakları karşılıklı dizilişli, birleşik, gelişme-
miş pulsu ayalıdır. Çiçek kurulu başaktır; karşılıklı koltuklarda simoz 3 çiçekli, serbest brah-
Ahmet Emre Yaprak

telidir. Çiçekler serbest, brahtecik yoktur; erdişidir. Çiçek örtüsü parçaları 3 adet ve birleş-
miştir. Stamen önde ve tektir. Stilus 2-3 çentikli stigmalıdır.
Ülkemizde yetişen tek türü: H. belangeriana’dır.
150
Halostachys belangeriana (Moq.) Botsch. Doğal
Şahsevdi
Yayılışı
Rusya’nın güneyi, Güneybatı ve Orta Asya’da,
İran’da yayılış gösterir. Ülkemizde yalnızca Iğ-
dır’dan kayıtlıdır. İran-Turan elementidir. Tuzcul
steplerde yayılış gösterir. Ağustos ayında çiçek-
lenir.
Monotipik bir cins olduğundan cins başlığı
Ahmet Emre Yaprak
Ahmet Emre Yaprak

altında verilen tüm özellikler aynı zamanda tü-
rün özelliğidir.

Halothamnus Jaub. & Spach (Cimel)
Güney Batı ve Orta Asya ile Kuzey Doğu Afrika’da yayılış gösteren 23 türle temsil
Halothamnus glaucus
edilir. Gövde ve yaprakları tüysüz veya sert tüylü çalı, yarı çalımsı veya tek yıllık-
lardır. Dallar çiçek kurulu ile sonlanır. Yapraklar almaşlı dizilişli, sapsız veya hafif-
çe aşağı doğru ilerleyici, tam, bazen etli, yarı silindirik veya düz, koltukta sıklıkla
kısa kıvrılmış tüy kümelidir. Çiçek kurulu gevşek, uzun başak veya birleşik salkımsı,
brahtelerin koltuğundan sapsız tek çiçekler, 2 brahteciklidir. Brahteler alt kısımda
yaprak benzeri, üst kısımda daha küçük, brahtecikler kadar ve pulsudur. Brahtecik-
ler genellikle pulsu, tabanda genişlemiş ve sıklıkla zarımsı kenarlıdır. Çiçekler erdi-
şidir. Tepaller dik, tabanda bazen hafifçe birleşik, hemen hemen eşit uzunlukta, dışta
daha geniş, üstte enine çizgili, yeşil üçgen lekeli ve geniş zarımsı kenarlıdır. Stamen-
ler 5, taç üzerinde; sapçık şerit şeklinde, etli ovaryum altı tabladan yükselir; anterler
dikdörtgenimsiden oksuya, yarıya kadar bölünmüş, küçük düz eklidir. Meyveli çiçek
örtüsü 5-kanatlı; kanatlar yatay, birbirinin üstünü örtecek şekilde, zarımsı, ışınsal
damarlı, dıştaki içtekine göre daha genişçedir (Freitag ve ark, 2009; Yaprak, 2012i).
Ülkemizde iki türle temsil edilir: bunlar: H. glaucus ve H. hierochunticus türleridir.
Türlere ait tanı anahtarı (Freitag ve ark, 2009) aşağıda verilmiştir.
1.Bitki yarı çalımsı, 20-100 cm boyunda, gevşek dallı, düzensiz şekilli; kanat-
ların üzerindeki tepaller omurgalı değil
....………………………………………...............……Halothamnus glaucus
1.Bitki tek yıllık, 20-50 cm boyunda, sık dallı, küremsi şekilli; kanatların
üzerindeki tepaller bariz omurgalı
...……………….…………………………….Halothamnus hierochunticus
İsa Başköse
151
Halothamnus glaucus (M.Bieb.) Botsch. Doğal
Boz Cimel
Yayılışı
Transkafkasya, İran ve Türkiye’de doğal olarak yetişir. Ülkemizden Kars, Iğdır, Ağrı,
Kayseri yörelerinden kayıtlıdır. Steplerde, aşınmış yamaçlarda, tuzlu topraklarda, 850-
1500 m yüksekliklerde yetişir.
20-70 (100) cm boyunda, dik tüysüz yarı çalımsılardır. Gövde gevşek dallı; dallar
yükselici, gençken donuk mavimsi, çizgili daha sonra gri kabukludur. Yapraklar yayılı-
cı, hafifçe aşağıya dönük, yarı silindiriktir. Alttaki yapraklar şeritsi, üsttekiler daha kısa,
şeritsi-mızraksıdır. Alttaki çiçeklerin brahteleri yapraklara benzer, tabanda genişlemiş ve
zarımsı kenarlı, üsttekiler pulsu, mızraksı-yumurtamsıdan üçgen yumurtamsıya, çiçek ör-
tüsü ve brahteciklerden daha kısadır. Üstteki daha kısa ve tabanda daima daha genişlemiş,
geniş zarımsı kenarlılar hariç brahtecikler, brahtelere benzerdir. Tepaller mızraksı yumur-
tamsıdan üçgenimsi yumurtamsıdır. Filamentler tablanın dış kısmından yükselir. Anterler
2,4-3,1 mm uzunluğundadır ve 0,1-0,3 mm uzunluğunda ek içerirler. Tabla kısa, stamenler
arası loplar içerir. Ovaryum-stilus kompleksi çiçeklenme aşamasında yumurtamsı, meyve-
İsa Başköse
de ise tohum taşıyıcı disk şekilli alt kısım ve konik üst kısım olmak üzere bariz iki kısma
ayrılır. Stigma uçta yuvarlak dişlidir. Meyve kanatlı ve heterokarpiktir (Freitag ve ark, 2009;
Yaprak, 2012i).
Halothamnus hierochunticus (Bornm.) Botsch. Doğal

Cimel
Yayılışı
İsrail, İran, Türkiye’de yetişir. Ülkemizde Şanlıurfa yöresinden kayıtlıdır. Tuzlu, kalkerli,
alüviyal topraklarda yetişir.
Tek yıllık, tabandan zengin ve yayık dallı, yarı küremsiden küremsiye, 20-40 (50) cm,
kuruduğunda rüzgârla yuvarlanan bir bitkidir. Dallar yükselici, gençken donuk mavimsi,
sık papillalı veya sert tüylüdür. Yapraklar yayılıcıdan geriye kıvrığa, gövdeden uzak, çabuk
düşücü, yarı silindirik, tepede birden daralmış, alttaki şeritsi, üsttekiler mızraksıdan üç-
genedir. Brahteler pulsu, tabanda genişlemiş ve zarımsı kenarlı, alttakiler mızraksı üçgen,
üsttekiler genişçe yumurtamsı-üçgen, tepesi küçük sert uçlu, brahtecikler ve çiçek örtüsü
kadardır. Brahtecikler brahtelere benzer fakat tabanda geniş zarımsı kenarlıdır. Tepaller
üçgen, uç kısımda dar üçgen yeşil lekeli ve zarımsı kenarlıdır. Filamentler tablanın ke-
narından yükselir. Anterler üçgen uçludur. Tabla stamenler arası loplar içermez. Ovar-
yum-stilus kompleksi çiçeklenme aşamasında konikten yumurtamsıya, meyvede ise yarı
küremsi kısma ayrılır. Stigma uçta dişlidir. Meyve kanatlı ve bariz heterokarpiktir (Freitag
Mehmet Çiçek
ve ark, 2009; Yaprak, 2012i).
152
Ahmet Emre Yaprak, İsa Başköse, Ernaz Altundağ Çakır

Hammada Iljin (Hamada)
Kuzey Afrika, İspanya, Ürdün, Suriye, Filistin, İsrail, Lübnan ve Türkiye’de
yetişen 5 türle temsil edilen karşılıklı eklemli dallı, çalı, yarı çalımsı veya çok
yıllık, otsu çalımsı tuzcul veya kurakçıl bitkilerdir. Yapraklar karşılıklı, biz veya
pula benzer, eklemlerin uç kısmında sıklıkla üçgen uçlara indirgenmiştir. Çiçek
kurulu başak veya birleşik salkımdır. Brahtecikler 1-2 adettir. Çiçekler küçük,
koltukta, erdişi ve 5 parçalıdır. Çiçek örtüsü parçaları serbest, ± kavuzsu, mey-
ve parçaları yatay kanatlıdır. Verimsiz stamenler 5, kalın, guddeli-papillalıdır.
Stamenler 5; anterler ek içermez veya çok hafif küçük bir ek taşırlar. Stigma
İsa Başköse
kısa; stilus 2-3 parçalıdır. Meyve çiçek örtüsü parçalarını içerir; tohumlar yatay,
embriyo helisel yay şeklinde kıvrılmıştır (Yaprak, 2012j). Ülkemizde yetişen tek
türü: H. ramosissima’dır.
Hammada ramosissima (Eig) Iljin Doğal

Hamada
Yayılışı
Suriye, Filistin, Ürdün, İsrail, Lübnan ve Türkiye’de yayılış gösterir. İran Turan elementidir. Ülkemiz-
de sadece Malatya’dan kayıtlıdır. Steplerde yetişir. Ağustos-Eylül aylarında çiçeklenir.
Çıplak veya çok küçük papillalı, sadece tabanda odunsu, çok yıllık otsulardır. 40-60 cm boyunda,
tamamı tabandan yükselen, dik, silindirik, ilk başta yeşilden donuk mavimsiye, daha sonra sarı veya
kahverengimsi-sarıya dönen fakat siyaha dönmeyen gövdelere sahiptirler. Yapraklar mızraksı veya üçgen
pulsuya indirgenmiş, 1,5-2 mm, düğümlerde birleşmiş ve bir çanak oluşturmuş, ince uzun yumuşak tüy-
İsa Başköse
lüdür. Birleşik salkım 30 x 20 cm’ye kadar, genişçe piramitsi; yan dallar 10 cm veya daha fazladır. Çiçekler
genellikle tek; brahtecikler 2 adettir. Çiçek örtüsü hemen hemen küremsidir. Stamenler 5 tanedir ve 5
tane genişçe yumurtamsı papillalı verimsiz stamenlerle sıralanır. Meyve, kanadı içerecek şekilde 7-10
mm çapında; kanatlar genişçe yumurtamsı, 2-3,5 mm, tam ve kahverengimsidir (Yaprak, 2012).

Kalidium Moq. (Çorakgülü)
Kalidium wagenitzii
Batı ve Orta Asya’da yayılış gösteren beş türü vardır. Tuzcul küçük çalılardır. Yapraklar silindirimsi
ya da indirgenmişlerdir. Çiçekler iki eşeyli ya da dişidir, üçlü olarak spiral şekilde dizilmiş braktelerin
koltuklarına gömülü olarak bulunurlar. Periant dört parçalıdır ve uca kadar bileşiktir ve uçta dar kanatsı
bir kenarla sonlanır, meyvede süngerimsidir. Stamenler ve stigma 2 adettir. Meyve membransıdır, tohum
dik embriyo halkasal ya da at nalı şeklindedir (Yaprak, 2012k). Kitapya yer alan iki türüne ait anahtar
Ahmet Emre Yaprak

aşağıda verilmiştir:
1. Yapraklar indirgenmiş belirsiz etli kabarcıklar şeklinde ve gövdeye sarılmış
............................................................................................................................ Kalidium caspicum
1.Yapraklar konik ve belirgin şekilde gövdeden ayrık................................... Kalidium wagenitzii
153
Kalidium caspicum (L.) Ung.-Sternb. Doğal

Çoraksarısı
Yayılışı
Orta Asya, Kafkasya ve Türkiye’nin doğusunda yayılış gösterir. Ülkemizde
sadece Iğdır’daki tuzlu steplerde bulunur. Ağustos ayında çiçeklenir.
1 m’ye kadar boylanan, kalın ana gövdeli, etlenmiş eklemli gövdeli grim-
Ahmet Emre Yaprak

si-yeşil renkli çalılardır. Yaprakları kısa, sapsız, etli ve gövdeye sarılıdır. Başak-
lar dalların uç kısımlarında, silindirik şekilde bulunur 5-12 mm uzunluğun-
dadır. Çiçek çevre yaprağı segmentleri birleşiktir ve meyve yumurtamsıdır.
Tohum yüzeyi düzdür (Yaprak, 2012k).
Kalidium wagenitzii (Aellen ) Freitag & G.Kadereit Endemik

Çorakgülü
Yayılışı
Ülkemize endemiktir. Türkiye’de Aksaray ilinde doğal yayılış gösterir.
Ağustos ayında çiçeklenir.
50 cm’ye kadar boylanan, ince etlenmiş eklemli gövdeli grimsi-yeşil renkli
Ahmet Emre Yaprak

çalılardır. Yaprakları almaşlı dizilmiş, etli, yaklaşık 1 cm uzunluğunda ve ko-
niktir. Brahteler yapraklarla benzer fakat daha kısadır. Başaklar dalların uç
kısımlarında, silindirik şekilde bulunur 4-12 cm uzunluğundadır. Çiçek çevre
yaprak segmentleri birleşiktir ve üst kısımları tabak şeklidedir. Tohum yüzeyi
pürtüklüdür (Yaprak, 2012k).

Krascheninnikovia Güldenst. (Fırçasirken)
Gövdesi yoğun yıldızımsı tüylerle kaplı, tek evcikli, çok yıllık çalılardır.
Yaprakları mızraksı, eliptik veya yumurta şeklindedir. Çiçekleri demetler
halindedir. Erkek çiçeklerin zarsı çiçek örtüsü 4 segmentlidir. Dişi çiçekler,
çiçek örtüsünden yoksun ve 3 adet yıldızımsı tüylü brahteciklerden meydana
gelir. Tohumları dik, embriyo yeşil ve at nalı şeklindedir (Aellen, 1967f; Yap-
Ahmet Emre Yaprak

rak, 2012l).
Ülkemizde sadece Krascheninnikovia ceratoides (L.) Güldenst. türü bu-
lunur.
154
Krascheninnikovia ceratoides (L.) Güldenst. Doğal
Firçasirken
Yayılışı
Güney, Orta ve Güneydoğu Avrupa ve Asya’da yayılış göstermektedir. Ülkemizde ise İç ve Doğu
Anadolu Bölgesi’nde yayılışa sahiptir.
Gövdesi 1,5 m’ye kadar boylanan çalılardır. Gövde yünsü, gri veya kırmızımsı-kahverengi tüy-
Ahmet Emre Yaprak

lerle kaplıdır. Yaprakları şeritsi-dikdörtgenimsi veya mızraksı ve kısa saplıdır. Çiçekleri yoğun yu-
muşak, yünsü tüylüdür. Brahtecikler meyvede 3 mm kadar ve ters yumurta şeklindedir. Temmuz ve
Ağustos aylarında çiçek açmaktadır. Tür, taşlı ve çakıllı, hafif tuzlu steplerde yayılış göstermektedir
(Aellen, 1967f; Yaprak, 2012l).

Noaea MOQ. (Hölmezotu)
Akdeniz çevresi, Batı ve Orta Asya’da beş türle temsil
edilir. Tüylü veya tüysüz dikenli çalı veya otlardır. Yap-
raklar almaşlı, ipliksidir. Çiçekler 2 brahtecikli, koltukta,
tek veya yoğundur. Çiçek örtüsü parçaları 5 adet, hemen
hemen tabana kadar serbesttir, her biri sırt kısmında
meyvede enine tek kanatlıdır. Stamenler 5, tepecik 2 ta-
nedir. Meyve düşey, eksene doğru basık paraleldir (Ael- Buraya fotoğraf gelecek
Ahmet Emre Yaprak
Ahmet Emre Yaprak

len, 1967g; Yaprak, 2012m).
Ülkemizde yetişen 5 türü vardır; N. cadmea, N. major,
N. tournefortii, N. minuta, N. mucronata. N. minuta ve N.
major tek yıllıktır. Bu kitapta sadece çok yıllık türlerden
en yaygın olanı N. mucronata’ya yer verilmiştir.
Noaea
Hölmezotu
mucronata (Forssk.) Acsh. & Schweinf. subsp. mucronata Doğal
Yayılışı
Kuzey Afrika, Kafkasya’dan Orta Asya’ya kadar yayılır. Ülkemizin neredeyse tamamında yayılır.
Kumlu ve taşlı steplerde, 500-2000 m yükseklikler arasında yetişir. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir.
Dalları genellikle 1 mm’ye varan iğne uçlu, tüysüz, papillalı veya kıllı, çok sayıda kısa, yayılıcı dal-
Ahmet Emre Yaprak

lanmış çok yıllık tuzcul ve kurakçıl çalılardır. Yapraklar 10-25 x 5 mm boyutunda, tabanda yumurtam-
sı, üstte bizli veya şeritsi ipliksidir. Brahte ve brahtecikler dar yumurtamsı, sertleşmiş, çiçeklerden daha
kısa veya çiçeklere hemen hemen yetişirler. Çiçek örtüsü 3-4 mm, tüysüz, segmentler kanatlı, kanat
tam veya kemirilmiş kenarlıdır. Stillus uzamış ve kalındır (Aellen, 1967g; Yaprak, 2012m).
155
Ahmet Emre Yaprak, Mehmet Çiçek, İsa Başköse, Ernaz Altundağ Çakır
Salsola L. (Soda otu)
Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da doğal yayılış gösteren yaklaşık 116 türü vardır. Büyük bir kısmı tuzcul olan çok ya da tek yıllık otsu ve çalımsılardır. Yaprakları al-
maşık ya da karşılıklı dizilişlidir. Çiçekleri tek ya da küme halinde brahteciklerin karşılığında bulunur. Çevre yaprak 4-5 loplu ve kanatlıdır. Stamenler 5 ya da az, anterler
doğrusal ya da oval ve genellikle farklı şekillerde eklere sahiptir Stigmalar 2-3 adet meyve zarsı ya da etlidir. Tohum çoğunlukla yatık, embriyo düzlemsel spiral ya da
konik spiraldir (Aellen, 1967h; Freitag, 2000; Yaprak, 2012n). Odunsu ve yarı odunsu 6 türüne ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Çiçeklerde iyi gelişmiş nektar tablası, küremsi verimsiz stamenler ve yaprak tabanında derimsi yastıkçıklar bulunur........................Salsola cyrenaica subsp. antalyensis
1. Çiçeklerde iyi gelişmiş nektar tablası, küremsi verimsiz stamenler ve yaprak tabanında derimsi yastıkçıklar bulunmaz.
2. Yapraklar ve brahteler kambur değil; tepallerin arka kısmı yeşil izli değil, anter eklentileri büyük, en azından en azından tekaların üçte biri uzunluğunda
3. Bitki düz uzun ve kıvırcık tüylerle kaplı, yapraklar halkasal, periant segmentleri kanatların üstünde tüylü ……………..……..........................Salsola boissierii
3. Bitki sadece kıvırcık tüylerle kaplı, yapraklar düzlemsel, çevre yaprak segmentleri tüysüz ...........................................................................................Salsola turcica
2. Yapraklar ve brahteler tabana yakın kısımlarında belirgin kambur; tepallerin arka kısmı yeşil izli, anter eklentileri kısa ya da yok
4. Basit tüylerle beraber, 2 yatık kollu tüylerle kaplı, anter eklentileri en azından 0,3 mm uzunluğunda...................................................................Salsola verrucosa
4. Bitkide 2 yatık kollu tüyler bulunmaz, anter eklentileri en azından 0,2 mm’den kısa.
5. Bitkiyi kaplayan tüyler yumuşak……………………………………………………………………………………………………………Salsola dendroides
5. Bitkiyi kaplayan tüyler dikencik şeklinde ya da dallı…………………………………………………………………………………………..Salsola laricina
Salsola boissieri Botsch subsp. boissieri Doğal

Boz soda
Yayılışı
Kuzey Afrika, Kafkasya’dan Orta Asya’ya kadar yayılış
gösterir. Ülkemizin neredeyse tamamında yayılır. Kumlu
ve taşlı steplerde, 500-2000 m yükseklikler arasında yeti-
şir. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir.
Dalları genellikle 1 mm’ye varan iğne uçlu, tüysüz,
papillalı veya kıllı, çok sayıda kısa, yayılıcı dallanmış çok
yıllık tuzcul ve kurakçıl çalılardır. Yapraklar 10-25 x 5 mm
boyutunda, tabanda yumurtamsı, üstte bizli veya şeritsi
ipliksidir. Brahte ve brahtecikler dar yumurtamsı, sertleş-
miş, çiçeklerden daha kısa veya çiçeklere hemen hemen
yetişirler. Çiçek örtüsü 3-4 mm, tüysüz, segmentler kanat-
lı, kanat tam veya kemirilmiş kenarlıdır. Stillus uzamış ve
kalındır (Aellen, 1967g; Yaprak, 2012m).
İsa Başköse
156
Salsola cyrenaica (Maire & Weiller) Brullo subsp. antalyensis Freitag & H.Duman Endemik
(Sahil sodaotu)
Yayılışı
Ülkemize endemik bir alttürdür ve sadece Antalya-Demre’de denize bakan
yamaçlarda bulunur. Eylül-ekim aylarında çiçeklenir.
1,5 m’ye kadar boylanan yoğun çalılar. Genç kısımlar papillalıdır, brahte-
lerde yoğunlaşan uzun kıvrık beyaz tüyler dışında tüy bulunmaz. Alt kısım-
dan itibaren yoğun dallanma gösterir. Yapraklar silindirimsi, etli, doğrusal
ya da beyzbol sopası şeklinde ve sapsızdır. Brahteler yapraklara benzer fakat
daha kısa ve daha çok beyzbol sopası şekillidir. Çiçek durumları 1-3’lü kü-
meler halinde ikincil brahtelerin ve etli kukuletamsı brahteciklerin arasında
Mehmet Çiçek
bulunur. Çiçekler küremsi ila yumurtamsı şekildedir. Çevre yaprak parçaları
ters yumurtamsı ve kukuletamsıdır. Anterler küçük üçgen eklidir. Meyve ya-
tay ve kahverengidir. Embriyo zemberek şeklindedir (Aellen, 1967h; Freitag ve
Duman, 2000; Yaprak, 2012n).
Salsola dendroides Pall. Doğal

Çalı soda
Yayılışı
Orta Asya, Kafkasya, İran ve Türkiye’nin Doğusunda yayılış gösterir. Ül-
kemizde sadece Iğdır’da bulunur. Tuzlu steplerde bulunur. Temmuz-ağustos
aylarında çiçeklenir.
1,5 m’ye kadar boylanabilen tuzcul çalılar. Çok sayıda uzun dalları bulu-
nur ve bu dallar uçta bileşik salkım benzer şekilde dallanmışlardır. Gövde çok
sayıda kıvırcık ve düz uzun tüylerle kaplıdır. Yapraklar 2-5 mm uzunlukta yarı
Tolga Ok
dairemsi ve küt uçludur. Brahteler kısa etli ve yumurtamsı-üçgenimsi şekilli-
dir. Brahtecikler az çok dairemsidir ve çiçeklerden kısadır. Çiçek çevre yaprak
segmentleri kısa etli ve yumurtamsı-üçgenimsi şekillidir. Anterler dardır ve
noktalı konnektif eklentilidir. Stilus 1 mm, stigmalar 0,5 mm’dir ve kurdele
şekilli ve kısa papillalıdır (Aellen, 1967h; Yaprak, 2012n).
Ahmet Emre Yaprak
Ahmet Emre Yaprak
157
Salsola laricina Pall. Doğal
Kel sodaotu
Yayılışı
Rusya, Kafkasya ve Türkiye de yayılış gösterir. Ülkemizde İç Anadolu’da yayı-
lış gösterir. Tuzlu steplerde bulunur. Ağustos ayında çiçeklenir.
60 cm’ye kadar boylanabilen tabanda belirgin odunsu tuzcul çalılar. Odunsu
dalların üzerinde yoğunlaşmış kısa dallar bulunur. Yapraklar doğrusal, yarı hal-
Ahmet Emre Yaprak

kasal ve küt uçludur. Çiçekler uçta, uzayan başaklarda bulunur. Brahteler uzun
yarı halkasal küt uçludur ve arka yüzü omurgalıdır. Brahtecikler brahtelere ben-
zer. Çevre yaprak segmentleri uzun yumurtamsı, kalın zarsı, açık sarı renkte ve
ortada yeşil noktalıdır. Kanatlar tabanda daralır (Aellen, 1967h; Yaprak, 2012n).
Salsola turcica Yıld. Endemik

Hoş soda
Yayılışı
Ülkemize endemik bir türdür ve sadece Eskişehir’de jipsli yamaçlarda bulu-
nur. Temmuz-ağustos aylarında çiçeklenir.
Ahmet Emre Yaprak

Tabanda çok odunsu gövdeli 25 cm ye kadar boylanan jipsli alanlarda yayılan
çalılardır. Gövde kıvırcık tüylerle kaplıdır. Yaprakları 2- 10 mm uzunluğunda ve
düzlemseldir. Çiçek çevre yaprak segmentleri yelpaze şeklinde ve tüysüzdür. Sti-
lus 1 mm boyundadır (Aellen, 1967h; Yaprak, 2012n).
Salsola verrucosa M. Bieb. Doğal

Tokalı Sodaotu
Yayılışı
Orta Asya, Kafkasya ve Türkiye’nin Doğusunda yayılış gösterir. Ülkemizde sadece Iğdır çevre-
sinde tuzlu steplerde bulunur. Ağustos ayında çiçeklenir.
Ahmet Emre Yaprak

20 cm’ye kadar boylanan tabanda belirgin odunsu çalılardır. Çok sayıda dik tek yıllık dallar
bulundurur ve bu dallar uç kısımlarda konik çiçek durumlarına dönüşür. Yapraklar üçgenimsi-biz
şekli arası şekilde ve 3 mm’den kısa, tabanda hafif genişlemiş ve kamburdur. Brahteler yumurtamsı
ve sırt kısmında hafif dışbükeydir. Brahtecikler pulsu, kukuletamsı ve halkasaldır. Çevre yaprak
segmentleri yumurtamsı şekillidir. Anterler mızraksı eklentilidir (Aellen, 1967h; Yaprak, 2012n).
158

Sarcocornia A.J.Scott (Koca Geren)
Sarcocornia perennis
Avrupa ve Güney Batı Asya’nın denize yakın kısımları ile Kuzey ve Güney Afrika,
Amerika ve Avustralya’da yayılış gösteren 20 kadar türle temsil edilir. Kısa, yerde sürü-
nücü ya da dik, etlenmiş, artikulat gövdeli çalılardır. Yaprakları karşılıklı diziliştedir ve
küçük zarsı etli yapılara indirgenmiştir. Çiçek kurulu başak şeklindedir, 3–12 çiçekli sim-
ler gövdeye gömülmüş durumda bulunurlar. Çiçekler iki eşeyli ya da poligam, nadiren
pistilatdır. Stamenler 1 ya da 2 adet, çevre yaprak tüpü 3 ya da 4 loblu, zarsıdır. Testa zarsı
kıvrık ya da konik tüylerle kaplı ya da papillozdur, endosperm bulunmaz; embriyo ikiye
katlanmış durumda bulunur (Yaprak, 2012o). Ülkemizde iki türü vardır:
Ahmet Emre Yaprak

1.Bitki sürünücü toprak altı gövdeli, yeşil-kızıl renklerde; üçlü sim üreyimli segmentin
üst sınırına kadar uzanır..........................................................................Sarcocornia perennis
1.Bitki dik-yükselici, mavimsi yeşil; Üçlü sim üreyimli segmentin üst sınırına erişemez.
...................................................................................................................Sarcocornia obclavata
Sarcocornia
Diri geren
obclavata Yaprak Endemik
Yayılışı
Ülkemizin Akdeniz ve Ege kıyılarında yayılış gösterir.
Ahmet Emre Yaprak

Çok yıllık, dik ya da yükselici 1 m’ye kadar uzayabilen çalılardır. Mavimsi yeşil bir
renktedir.. Her bir sim’in çiçekleri segmentteki üç parçalı kuyucuklarda gömülüdür.
Alt üreyimli segmentler ters yumurta şekillidir. Çiçekler segmentin üst sınırına kadar
ulaşamazlar. Tohum yeşilimsi kahverengi ya da grimsi, testa ince zarsı ve kıvrık tüylerle
kaplıdır (Yaprak, 2012p).
Sarcocornia
Koca geren
perennis (Mill.) A.J.Scott Doğal
Yayılışı
Tüm Akdeniz kıyıları, Portekiz, Fas, İspanya ve Fransa’nın Atlantik kıyıları, İngiltere ve İrlanda’nın güney kıyılarında
yayılış gösterir. Ülkemizde Akdeniz, Ege, Marmara, Karadeniz kıyılarında ve kıyıya yakın tuzlu habitatlarda bulunur.
Çok yıllık, sürünücü yeraltı gövdeli çalılardır, Bazen toprak yüzeyinde halı gibi yayılır, bazen de 70-80 cm uzun-
Ahmet Emre Yaprak

luğunda çalı kümeleri oluştururlar. Renkleri yaz başında yeşildir sonraları turuncu ve kırmızı ya döner. Üçlü simler
üreyimli segmente tamamıyla gömülü ve birleşiktir. Her bir sim’in çiçekleri segmentteki üç parçalı kuyucuklarda gömü-
lüdür. Çiçekler az çok segmentin üst sınırına kadar ulaşırlar. Tohum yeşilimsi kahverengi ya da grimsi renktedir, testa
ince zarsı ve kıvrık tüylerle kaplıdır (Yaprak, 2012o).
159

Suaeda L. (Cirimotu)
Tek veya çok yıllık, tüysüz veya en azından genç sürgünle-
ri kılsı tüylü bitkilerdir. Yapraklar şeritsiden mızraksıya, sivri ile
yuvarlaktan sivriye kadar değişik şekillerdedir ve uçta sıklıkla
iğnemsidir. Çiçekler 3 küçük zarımsı brahtecikli, tek veya yaprak
koltuklarında kümelenmiş veya brahtenin sapına birleşmiş, 5 çi-
çek örtülü erdişi, 5 stamenli ve 2-3 boyuncukludur. Meyve düşey
veya yataydır. Tohumları koyu kahverengi, sert kabuklu, düz ve
daha açık renkli, ince kabuklu olmak üzere iki çeşitlidir (Aellen,
1967i; Yaprak, 2012q).
Ülkemizde 9 türü bulunur. Çalı şeklindeki tek türü S. microp-
hylla olduğu için kitapta bu türe yer verilmiştir.
Ahmet Emre Yaprak

Suaeda microphylla Pall. Doğal
İnce Cirim
Yayılışı
Kafkasya, Suriye, İran ve Orta Asya’da yayılış gösterir. İran-Tu-
ran elementidir. Ülkemizde sadece Iğdır’dan kayıtlıdır. Kumlu ve
tuzlu steplerde bulunur. Haziran- ağustos aylarında çiçeklenir.
Küçük, grimsi-yeşil renkli, zengin dallanma gösteren çalılar-
dır. Gövde kısa kılsı tüylüdür. Yapraklar enine kesitte yarım daire
şeklinde, etli, küçük ve dar, kıvrıktır. Çiçek kurulu dar piramitsi,
dallanmıştır. Çiçekler 1-3’lü gruplar halinde (genellikle 1 tanesi
gelişir) küremsi, parçaları yuvarlaktır. Tohumlar parlak, belirgin
düzleşmiş, yatay veya düşeydir. Stigma 3’lü olup sıklıkla papillalı-
dır (Aellen, 1967i; Yaprak, 2012q).
Ahmet Emre Yaprak
160
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A N AC A R D I AC E A E
ANACARDIACEAE
Ağaç ve çalı formunda bitkilerdir. Çoğunlukla reçineli kabuklara sahiptirler. Yapraklar sarmal, basit, trifoliat ya da Pistacia atlantica
pinnat tüysüdür; kulakçıksız ya da fazla belirgin olmayan kulakçıklara sahiptirler. Çiçekler aktinomorf, genellikle tek
eşeyli, nadiren erseliktir. Çanak yapaklar 3-5 adet ya da nadiren yoktur; genellikle tabanda birleşiktir. Taç yapraklar 3-5
adet, serbest ya da yoktur. Stamen sayısı 5 ya da 10’dur ve bir diske bağlıdır. Ovaryum üst durumlu, genellikle 1 gözlüdür.
Tohum taslağı 1 (-3) adettir. Stilus da 1-3 adettir. Meyve tek tohumlu drupa, çoğunlukla yatık ve kurudur (Davis, 1967).
Ülkemizde doğal yetişen Cotinus, Pistacia ve Rhus adında üç cinsi vardır. Bu cinslerin tanı anahtarı (Davis, 1967)
1.Yaprakları genellikle basit; bazı çiçek sapları üzerinde verimsiz çiçekler vardır, meyvede uzamış ve tüylenmiş-
tir…………………………………………………………………………………...………………………Cotinus
1.Yaprakları genellikle bileşik, pinnat ya da trifoliat, nadiren basit; tüm çiçekleri verimli, çiçek sapları uzamamış
Ünal Akkemik
ve tüylenmemiştir
2.Yaprakçıklar dişli; çiçeklerinde taç yaprakları mevcuttur..……………………………….........…Rhus
2.Yaprakçıklar tam kenarlı; çiçeklerinde taç yaprak yoktur…………………………......……..…Pistacia
Nurgül Karlıoğlu
Cotinus Adans. (Boyacı sumakları)
Dünya üzerinde iki türü olup biri Amerika, diğeri de Avrupa ve Asya’da
yayılış gösterir. Çalı formunda ya da ağaç şeklinde kışın yaprağını döken
odunsu bitkilerdir. Yaprakları çok sıralı sarmal dizilmiş, basit ve oval şekilli-
dir. Yaprak boyları 3-14 cm’dir. Çiçekleri terminal, bileşik salkımlar halinde
kurul oluşturur ve görseldir. Çiçek kurulu boyu 30 cm’ye kadar çıkar. Çiçek
Ünal Akkemik
açtığında bulutsu bir görünümü vardır. Meyve içinde tek tohum bulunan
drupadır (Kayacık, 1982).
Ülkemizde tek türü doğal olup aynı zamanda park ve bahçelerde sıklıkla
süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Cotinus coggygria Scop. Doğal

Peruka çalısı, Boyacı sumağı
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa, Türkiye ve Asya’da yapan türün ülkemizdeki yayılış alanları İstanbul, Zonguldak, Samsun,
Artvin, Erzincan, Kars, Muğla, Adana, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa çevreleridir. Maki, çalılık ve ormanlık alanlarda deniz
seviyesinden 1300 m yükseltiye kadar geniş bir alanda yetişir.
Çalı formunda 1-3 m boylanabilen, dalları sık, tepesi hafif yuvarlak olan ve kışın yaprağını döken bitkilerdir. Sürgün-
leri çıplak, parlak ve zeytin yeşili-esmer renklidir. Yaprakları tam kenarlı, 3-8 cm boyunda, kısa saplı ve oval şekillidir.
Yaprak uçları yuvarlak ya da hafif kertiklidir. Yapraklar sonbaharda renk değiştirir ve sarı ya da kırmızı görünürler. Çi-
Ünal Akkemik
çekleri erselik, bileşik salkım halinde kurul oluşturur ve terminal durumludur. Meyve çarpık armut biçiminde, içinde bir
tane böbrek şeklinde tohum bulunur. Meyve sapları uzun, yeşilden kırmızıya kadar değişen renklerde uzun ve dik tüylerle
kaplıdır (Şengönül ve Yılmaz, 2008).
161
Hatice Yılmaz
Pistacia L. (Sakız ağaçları)
Kışın yaprağını döken veya herdem yeşil ağaç veya çalılardır. Sürgüne çok sıralı sarmal olarak dizilmiş yapraklar tek ya da çift tüysü bileşik yaprak, nadiren üçgül ya
da basit yaprak şeklinde olup zarsı ya da derimsi yapıdadır. Bir cinsli iki evcikli çiçekler salkım veya bileşik salkım halindedir. Çiçeklerde taç yapraklar veya çiçek örtüsü
(hem taç hem çanak yapraklar) yoktur. Çiçekler 1-3 küçük brahte ve 2-7 brahtecik ile çevrelenmiştir. Erkek çiçekler bir tabla üzerine tespit edilmiş 4-5 anter, dişi çiçekler
ise küçük 3 yarıklı bir stilus taşır. Meyve tek tohumlu çekirdekli sulu meyvedir (Zohary, 1952; Yaltirik, 1967a;) Son yapılan çalışmalarla 9 tür ve 5 alttürle temsil edildiği
ortaya konmuştur (Al Saghir ve Porter, 2012) .
Pistacia türlerinin taksonomik sınıflandırılmasında kullanılan öncelikli karakterler, yaprak ana damar bağlantıları, yaprakçık büyüklük ve şekli, yaprakçık çifti sayısı,
tepe yaprakçığının olması veya olmaması, yaprakçık ucu şekli, meyve şekli ve büyüklüğüdür (Kafkas ve Perl-Treves, 2002). Türkiye’de Pistacia cinsinin 6 türü ve bu tür-
lere ait 2 alttürü yetişir. Bu türlerin morfolojik özelliklerine göre ayrım anahtarı (Yaltırık, 1967a) aşağıda verilmiştir:
1.Yaprağın orta damarı kanatlı
2.Yapraklar çift tüysü, herdem yeşil; yaprakçıklar dikensi uçlu; çiçek kurulları salkım halinde………………………………………..…………Pistacia lentiscus
2.Yapraklar tek tüysü, kışın dökülür; yaprakçıkların dikensi ucu yok; çiçek kurulları dallanmış bileşik salkım halinde
3.Yaprakların üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil; meyvenin boyu eni kadar veya daha uzun (5-8 x 5-6 mm)…………..…………Pistacia atlantica
3.Yaprakların her iki yüzü de açık yeşil renkli, meyve basık, eni boyundan uzun (6-7 x 8-9 mm)……………………………………Pistacia eurycarpa
1.Yaprağın orta damarı kanatsız
4.Meyve basık küremsi, yaprakçıklar küt uçlu, ucunda dikensi çıkıntı yok………………………………………..……………………………Pistacia eurycarpa
4.Meyvenin eni boyuna eşit, yaprakçıkların ucu sivri veya dikensi çıkıntılı
5.Meyve yumurta-dikdörtgenimsi, 16-22 x 9-22 mm boyutlarında; yaprakçıklar geniş yumurtamsı- eliptik, ucu yuvarlak veya dikensi çıkıntılı, belir-
gin ağsı damarlı (kültür)……………………………………………………………………………………………………………………… Pistacia vera
5.Meyve ters yumurtamsı, 6-7x5-6 mm boyutlarında; yaprakçıklar yumurta-dikdörtgenimsi, ucu sivri veya damla uçlu, ağsı damarlanma belirgin
değil
6.Yaprak orta damarı ve yaprakçıkların en azından taban kenarları tüylü; yaprakçıklar damla uçlu ama ucunda dikensi çıkıntı nadiren vardır,
belirgin biçimde pinnat damarlı, terminal yaprakçık genellikle diğerlerinden daha geniştir……………………………………Pistacia khinjuk
6.Yaprak orta damarı ve yaprakçıkların taban kenarları çıplak; yaprakçıklar küt, sivri veya damla uçlu, ucu belirgin dikensi çıkıntılı, pinnat
damarlanma az belirgin; terminal yaprakçık diğerlerinden daha geniş değil, genellikle küçülmüş hatta bir kıla indirgenmiştir
………………………………………………………………………………………………………………………………Pistacia terebinthus
Pistacia atlantica Desf. Doğal

Atlantik sakızı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Kanarya Adaları, Kuzey Afrika, Yunanistan, Ege adaları,
Kıbrıs, Kafkaslar, İran, Afganistan ve Batı Pakistan’dır. Ülkemizde İstanbul, Zongul-
dak, Çankırı, Amasya, İzmir, Kayseri, Aydın, Balıkesir, Denizli, Antalya, Adana’da
0- 1500 m’ler arasında kurak-taşlı yamaçlar, mezarlıklar, tarla ve yol kenarlarında gö-
rülür (Yaltırık 1967a).
15-20 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken, geniş yuvarlak tepeli ağaç-
lardır. Yaşlı gövdelerde kabuk gri-kahverengi, derin çatlaklı ve küçük pulludur. Tek
tüysü bileşik yapraklar 5-11 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar 2,5-8 cm boyunda, 0,8-
2,2 cm eninde, yumurta-dikdörtgenimsi biçimde, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık
yeşil renkli, kenarları kirpikli, ucu sivrice veya küt olup ucunda dikensi bir çıkıntı
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
yoktur. Uçtaki yaprakçıklar diğerleriyle aynı boyda veya biraz daha küçüktür. Yaprak
orta damarı dar kanatlıdır. Mart-nisan aylarında farklı ağaçlarda açan erkek ve dişi
çiçekler bileşik salkımlar halindedir. Çekirdekli sulu meyve, kırmızı renkli, boyu eni-
ne eşit veya daha uzun olup 5-8 mm boyunda, 5-6 mm enindedir (Yaltırık, 1967a).
162
Doğal
Pistacia eurycarpa Yalt.
Yayılışı
Coğrafi yayılışı Suriye, Kuzey Irak, Ermenistan, Azerbaycan, İran,
Afganistan, Pakistan ve Türkiye’dir. Ülkemizde Doğu ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerinde Bitlis, Mardin, Hakkâri’de 1100-1720 m’ler arasın-
da taşlı yamaçlar ve yaprağını döken çalılıklarda yetişir (Yaltırık, 1967a).
Çalı veya 5 m’ye kadar boylanabilen kışın yaprağını döken küçük,
dağınık ve geniş tepeli ağaçlardır. Yapraklar tek tüysü bileşik yaprak
biçimindedir, (1-3-) 5-7 yaprakçıktan oluşur (Al Saghir ve Porter, 2012).
Yaprakçıklar yumurta, yumurtamsı-dikdörtgenimsi biçimde, 5-8,5 cm
boyunda, 2-5 cm enindedir. Ayanın her iki yüzü de açık yeşil renkli, ke-
narları kirpikli, ucu küt olup mukro bulunmaz. Yaprak orta damarı yassı
Şevket Alp
olup kenarı çok dar kanatlı veya kanatsızdır. Farklı ağaçlarda yer alan
erkek ve dişi çiçek kurulları bileşik salkım halindedir. Çekirdekli sulu
meyvenin eni boyundan daha fazladır, 6-7 mm boyunda, 8-9 mm eninde
ve basık-küre biçimindedir (Yaltırık, 1967a). Tohumları yenir.
Pistacia khinjuk Stocks Doğal

Buttum
Yayılışı
Genel yayılışı Mısır, Sina Yarımadası, Suriye Çölü, Tür-
kiye, Kuzey Irak, İran ve Kaşmir’in doğusudur. Ülkemiz-
de Siirt, Urfa ve Adıyaman’da vadilerin kayalık yamaçla-
rında 1000-1800 m’ler arasında bulunur (Yaltırık, 1967a).
7 m’ye kadar boylanabilen kışın yaprağını döken kü-
çük ağaçlardır. Tek tüysü yapraklar 3-5 yaprakçıktan olu-
şur. Yaprakçıklar 4-9 cm boyunda, 1,5-5,3 cm eninde, yu-
murta, yumurtamsı-dikdörtgenimsi biçimde, damla uçlu
olup ucunda dikensi bir çıkıntı bulunmaz. Belirgin biçim-
de paralel damarlı, çıplak veya alt yüzü kısa tüylüdür. En
azından tabanında kenarları kirpiklidir. Terminal yaprak-
çık genellikle diğerlerinden daha büyüktür. Yaprak orta
damarı tüylü, yuvarlak veya hafif köşeli olup kanatsızdır
(Yaltırık, 1967). Yaklaşık 9 cm boyunda, gevşek dallanmış
terminal bileşik salkımlarda yer alan erkek çiçekler kır-
Mehmet Fırat
mızı renklidir, beyaz tüylü, büyük brahteleri vardır. Dişi
çiçek kurullar yaklaşık 16 cm boyunda, dipten dallanmış
olup çıplak veya hafif tüylüdür (Al Saghir ve Porter, 2012).
Çekirdekli sulu meyve yuvarlak, 4-6 x 4-5 mm’dir (Yaltı-
rık, 1967a).
163
Pistacia lentiscus L. Doğal
Sakız
Yayılışı
Kanarya Adalarından başlayarak bütün Akdeniz kıyısında yayılmıştır. Batı ve güney Anadolu,
İstanbul, İzmir, Ankara, Kayseri, Muğla, Antalya, İçel, Adana, Hatay’da deniz seviyesinden 200
m’ye kadar maki içerisinde görülür (Yaltırık, 1967a).
Herdem yeşil, 1-5 m boylarında sık dallı çalı ya da küçük ağaçlardır. Gövde kabuğu gri-kah-
verengi, küçük pullar halinde çatlaklıdır. Yapraklar 2-4 (5-7) adet yaprakçıktan oluşan çift tüysü
bileşik yaprak şeklindedir. Yaprakçıklar dikdörtgen veya dikdörtgen-mıkzraksı biçimde, 1,5-3,5
cm boyunda, 0,6-1,5 cm eninde, ucu küt, kısa dikensi çıkıntılıdır. Her iki yüzü de çıplak olup
üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil ve mattır. Yaprak orta damarı belirgin biçimde ka-
natlıdır. Kırmızı renkli, küçük erkek ve dişi çiçekler salkım tipi kısa çiçek kurulları halinde mart
nisan aylarında açar. Meyve küremsi ve koyu kırmızı renklidir (Yaltırık, 1967a). Ağaç halindeki
bitkilerin dal ve gövdeleri yaralanarak yaralı yerlerinden akan reçinenin sertleşmesiyle “mastik”
Hatice Yılmaz
adı verilen sakız elde edilir. Sakız elde edilen bitkiler ağaç halindedir ve bazen P. lentiscus var. chia
Duham ya da var. latifolius Coss. olarak isimlendirilir. Yunanistan’ın Sakız adası dünya sakız üre-
timinin çok büyük bir kısmını karşılar. Sakız elde etmek amacıyla son yıllarda özellikle Çeşme,
Karaburun civarında sakızlıklar kurulmaktadır (Bakmaz-Albayrak ve Bakmaz, 2012).
Pistacia terebinthus L. Doğal

Menengiç
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı batıda Kanarya adalarından başlayarak doğu Akdeniz ve Anadolu’ya
ulaşır. Türkiye’de özellikle Batı ve Güney Anadolu’daki maki formasyonu içerisinde çalı halinde
sık rastlanır.
Kışın yaprağını döken 2-3 m boylarında çalı veya 6 m’ye kadar boylanabilen kalın gövdeli,
geniş yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Gövdenin sarı gri renkli kabuğu küçük pullar halinde çatlak-
lıdır. Yapraklar tek veya çift tüysü bileşik yapraktır, (1-) 2-4 (-6) çift yaprakçıktan oluşmuştur.
Yaprakçıklar çok kısa saplı, yumurta-dikdörtgen veya dikdörtgen-mızraksı biçiminde ve 3-7 (-8)
cm uzunluğunda, 1,8-5 (-4) cm genişliğindedir. Küt, sivri veya damla uçlu olan yaprakçıkların
ucunda daima dikensi bir çıkıntı bulunur. Kenarları düz, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü mat
yeşildir. Taze iken tüylü veya yapışkandır, fakat daha sonra bunlar dökülür. Uç yaprak -eğer varsa
–diğerlerinden daha geniş değildir genellikle daha küçük hatta kılsı bir çıkıntıya indirgenmiştir.
Orta damar kanatsız ve çıplaktır. İki evcikli olan çiçekler kısa sürgünlerde dikine duran bileşik
salkım vaziyetinde toplanmıştır. Her bir erkek çiçeğin bir brahte, iki brahtecik, 2-5 çevre yaprağı
ile çok kısa saplı 3-5 stameni vardır. Dişi çiçek ise bir brahte, 2-5 çiçek yaprağı ile yumurta biçi-
mindeki ovaryumdan ibarettir. Meyve küremsi veya geniş yumurta biçiminde, 5-6 mm boyunda,
4-6 mm enindedir (Yaltırık, 1967a). Önceleri kırmızı renkli olan meyve, olgunlaşınca mavimsi
Hatice Yılmaz
veya yeşilimsi siyah renktedir. Yaprakları üzerinde Pemphigus corniculatus Pass. isimli böceğin
sebep olduğu yaprak mazıları yaygın olarak görülür ve bu mazılar odun dışı orman ürünü olarak
toplanarak ipek boyamalarda, şaraba renk vermede kullanılır.
164
Pistacia terebinthus L. Doğal
Menengiç
Pistacia terebinthus iki alttüre ayrılır. Ancak ülkemizde bu iki alttür arasında geçiş özelliği gösteren
bireyler de yaygındır. Bu iki alttür aşağıdaki morfolojik özellikleriyle birbirinden ayrılabilir (Yaltırık,
1967a):
1.Yapraklar daima tek tüysü, terminal yaprakçık genellikle diğerleriyle aynı boyutta, yan yaprakçıklar
yumurtamsı-dikdörtgenimsi, küt uçlu……..……………….......Pistacia terebinthus subsp. terebinthus
1.Yapraklar tek veya çift tüysü, terminal yaprakçık daima diğerlerinden daha küçük veya bir kıla indir-
genmiş; yan yaprakçıklar dikdörtgenimsi-mızraksı, sivri uçlu......Pistacia terebinthus subsp. palaestina
Pistacia terebinthus L. subsp. terebinthus: Genel coğrafi yayılışı doğal yayılışı güney Avrupa, Kuzey-
batı Anadolu, Kuzeybatı Afrika, Hindistan olan alttür ülkemizde Çanakkale, Tekirdağ, İstanbul Kilyos,
İstanbul Büyükada, Bursa Çekirge, Zonguldak, Balıkesir’de yayılış gösterir (Yaltırık, 1967a).
Pistacia terebinthus L. subsp. palaestina (Boiss.) Engler: Genel coğrafi yayılışı Kıbrıs, Suriye, Lüb-
Hatice Yılmaz
nan, Filistin, Türkiye olan alttür ülkemizde Çanakkale, Kocaeli, Zonguldak, Kastamonu, Amasya, Tokat,
Trabzon, Manisa, Kayseri, Malatya, İzmir, Muğla, Antalya, İçel, Adana, Konya, Hatay’da kayalık yamaçlar,
maki ve pseudomaki içinde ve kızılçam ormanlarında 50-1500 m’ler arasında görülür (Yaltırık, 1967a).
Pistacia vera L. Egzotik

Antep fıstığı
Yayılışı
İran, Afganistan, Orta Asya’da doğal olarak yetişir. Yenen ve Antep fıstığı olarak bilinen tohumları
nedeniyle Gaziantep, Maraş, Urfa ve Mardin’de yaygın olarak yetiştirilir (Yaltırık, 1967a). Diğer Pistacia
türlerine aşılanan Pistacia vera Türkiye’nin başka şehirlerinde de kültüre alınmıştır.
10 m’ye kadar boylanabilen kışın yaprağını döken ağaçlardır. Üçgül veya tek tüysü olan yapraklar, tepe
yaprakçığı hariç 1-2 (-3) çift yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar 5-10 (-12) cm boyunda, 3-6 cm eninde,
yumurta veya geniş mızrak biçiminde, sivri veya küt uçlu olup ucunda küçük bir dikensi çıkıntı vardır.
Terminal yaprakçık diğerleri kadar veya daha büyüktür. Yaprak orta damarı kanatlı değil tüylüdür. Gös-
Tolga Ok
terişli olmayan çiçekleri bileşik salkım tipi kurullar halinde açar, erkek çiçek kurulları dişi çiçek kurulla-
rından daha yoğundur. Meyve yumurta-dikdörtgen biçiminde, 16-29 mm boyunda, 9-12 mm enindedir.
Tohum yenir, yeşil renkli ve geniş kotiledonlar ihtiva eder (Yaltırık, 1967a).
Tolga Ok, Özgür Eminağaoğlu

Rhus L. (Sumaklar)
Kışın yapraklarını döken ya da bazı türleri herdem yeşil olan çalılardır. Türleri içinde sarılıcı ve ağaç
formunda olanlara da rastlanır. Tomurcukları çıplak, küçük ve hemen hemen yuvarlaktır. Yaprakları pin-
nat damarlı bileşik yaprak olup tepede tek bir yaprağın bulunduğu tek tüysüdür. Bazı türlerde trifoli-
at (üçlü) ya da basittir. Tomurcuk ve yaprakların dizilişi almaşlıdır. Çiçekleri erselik ya da bir cinslidir
Ünal Akkemik
(monoik). Çanak ve taç yaprakları 5 parçalı; stamen sayısı 5’tir. Ovaryum tek tohum taslağı taşır ve üst
durumludur. Meyveleri çekirdekli sulu meyve tipinde olup meyvenin dış kısmı ince, mezokarpı reçineli,
endokarpı ise serttir. Yarıtropik ve ılıman zonda yaklaşık 150 türle temsil edilen cinsin ülkemizde tek türü
oldukça yaygın bir şekilde bulunur (Kayacık, 1982).
165
Rhus coriaria L. Doğal
Derici sumağı
Yayılışı
Asya ve Avrupa’da yaygın olarak bulunan tür, ülke-
mizde de hemen her bölgede orman içi açıklıklar, yol
kenarları ve maki içlerinde doğal yetişir (Davis ve ark.,
1967; Kayacık, 1982).
Çalı formunda 2-3 m’ye kadar boylanabilen ve
yapraklarını döken çalılardır. Sarı-gri renkte olan sür-
günleri sık tüylerle kaplıdır. Tek tüysü yaprakları 9-15
yaprakçıktan oluşur; yaprak boyları 15-20 cm’ye kadar
çıkar. Yumurta biçiminde ve uzunca olan yaprakçıkla-
rı 3-5 cm boyunda ve çok kısa saplıdır. Kenarları kaba
dişli, üst yüzü seyrek alt yüzü sık yumuşak tüylüdür.
Çiçeklerin çanak yaprakları tüylü, taç yapraklarının
kenarları kirpiklidir. Çiçekler terminal ya da yan du-
rumlu salkım halinde kurul oluştururlar. Çekirdek-
Ünal Akkemik
li sulu meyve küremsi, 4-6 mm çapında, kırmızımsı
Tolga Ok
renkte ve tüylüdür. Tadı ise ekşidir. Çiçeklenme zama-
nı haziran-temmuz aylarıdır (Kayacık, 1982).
Rhus
Sumak
typhina L. Egzotik
Yayılışı
Vatanı Kuzey Doğu Amerika’dır. Türkiye’de park ve
Kışın yaprağını döken, nadiren 5 m’den fazla boy-
lanabilen, genellikle çok dallı çalı ya da ağaçlardır. Sür-
günleri kırmızı renkli ve yoğun kadifemsi tüylüdür.
Yapraklar sürgünlere çok sıralı sarmal dizilmişlerdir.
Yapraklar tek tüysü olup, 11-31 yaprakçıktan oluşur.
Yaprakçıklar dikdörtgen-mızrak biçiminde, koyu yeşil
renkli, sivri uçlu testere dişli, alt yüzü mavi yeşil renkli
gençlikte tüylüdür. Sonbaharda yapraklar kırmızı-por-
takal rengi olur. Haziran-temmuz aylarında açan çi-
çekler yeşil-sarı renkli, tüylü, 15-20 cm uzunluğundaki
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
dik duran salkımlarda yer alır. Meyve kırmızı renkli,
yoğun tüylüdür (Şengönül ve Yılmaz, 2008).
166
Saime Başaran, Ünal Akkemik

Schinus L. (Biber ağaçları)
Orta ve Güney Amerika’da doğal yetişen ve 30’dan fazla türü
olan bir cinstir. Herdem yeşil, ağaç ve çalılardır. Dal uçları ço-
ğunlukla dikenlidir. Yapraklar sarmal dizilmiş, tek tüysü ya da
basit yapraklıdır. Yaprak ve yaprakçık kenarları tam ya da dişli,
deri gibidir. Çiçekler küçük, beyaz veya sarı, yan durumlu ya da
terminal bileşik salkım kurul halindedir. Çanak 5 parçalı, taç 5
ve stamen sayısı 10 adettir. Meyve çekirdekli suludur. Kısmen
etlidir ve dış kısmındaki örtü derimsidir. Meksika’dan Arjantin’e
kadar olan alanda yayılış gösteren 30 kadar türü vardır (Krüss-
mann, 1978). Bunlardan bir tanesi, Schinus molle L. ülkemizin
Ali Erhan Özer

Ege ve Akdeniz Bölgesindeki park ve bahçelerde çok yaygın bir
şekilde kullanılır.
Schinus molle L. Egzotik

Peru biber ağacı
Yayılışı
Doğal yayılışını Orta ve Güney Amerika’da yapan tür, ülkemizin Marmara çevresi, Ege ve Akdeniz Böl-
gesi’nde yaygın bir şekilde süs bitkisi olarak kullanılır.
Yaklaşık 10 m’ye kadar boylanabilen, dalları aşağıya sarkık ve herdem yeşil ağaçlardır. Kabukları gri-kah-
verenginde ve boyuna çatlaklıdır. Yaprakları tüysü, oldukça büyük 20-30 cm boyunda ve 16-30 yaprakçıktan
oluşur. Yaprakçıklar tam kenarlı mızrak ya da şerit gibi 3-4 cm boyunda ve 2-3 mm genişliğindedir. Çiçekler
açık sarı renkte seyrek bileşik salkımlar halinde aşağıya doğru sarkar ve boyları 20-30 cm’dir. Meyveler de
salkımlar halinde aşağıya sarkık, kırmızı renkte ve 2-3 mm çapındadır. Meyveler ağaç üzerinde oldukça uzun
süre kalır ve karabiber kokuludur (Mamıkoğlu, 2010).
Ali Erhan Özer
Ali Erhan Özer
Ali Erhan Özer
167
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A P O C Y N AC E A E
APOCYNACEAE
Familyanın bireyleri otsu bitki, çalı ya da küçük ağaç formundadır. Genellikle lateks (süt) vardır. Yapraklar genellikle karşılıklı dizilmiş, bazen çevrel ya da almaşlıdır.
Tam kenarlı yapraklar basit ve kulakçıksızdır. Çiçekler tek ve yan durumlu ya da simoz halde salkım oluşturur. Çiçek 5 parçalıdır. Çanak tabanda hemen hemen 5 loplu
ve kalıcıdır. Taç yapraklar çan şeklinde 5 meyilli loplu olup huni şeklindedir. Stamen sayısı 5 adet ve taç yaprağın tüpü içine sokulmuş gibidir. Ovaryum 2 karpelli serbest
ya da tabanda birleşiktir. Uç kısımda ise kaynaşarak geniş bir varyasyon gösteren 1 stilusa dönüşür. Meyve 2 bazen de 1 yarık şeklinde ayrılan kapsüldür. Familyanın
bireyleri genellikle çok zehirlidir (Baytop, 1971; Davis, 1978). Kitaba dâhil edilen cinslerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Bitki sarılıcı
2.Yapraklarında süt boruları yok; Yaprak dar, mızraksı, şeritsi, taban kısmına doğru kama gibi incelir ve uç kısmı sivridir; meyve kapsüldür
…………………………..……………………………………………………..……………………………………………………..…………………… Cyprina
2.Yapraklarında süt boruları vardır
3.Yaprakları kışın dökülür(Türkiye’deki türde); çiçeklerinden taç yaprakların dış kısmı yeşilimsi sarı, iç kısmı kırmızımsı; tacın iç kısmında ipliksi ko-
rolla parçaları var………………………………..……………………………………………………………………………………….……….Periploca
3.Yaprakları herdem yeşil
4.Çiçekleri beyaz, taç yaprak tabanda birleşik, uç kısımları derin loplu yıldız şeklinde, çanak yaprak dar şeritsi, geriye kıvrık
………………..……………………………………………………..……………………………………………….……… Trachelospermum
4.Çiçekleri krem ya da pembemsi, taç yaprak tabanda birleşik, uç daha sığ loplu, çanak yaprak geniş, kıvrık değil
……………………………………………………………………………..……………………………………………..………………..Araujia
1.Bitki çalı ya da yarı çalı formunda
5.Bitki boylu çalı formunda
6.Yaprak dizilişi genellikle 3’lü çevrel ve yapraklar belirgin şekilde paralel damarlı……………………………………………….……………….Nerium
6.Yaprak dizilişi çevrel değil
7.Yaprak dizilişi karşılıklı; yapraklar yumurtamsı ya da geniş yumurtamsı …………………………………………….……………….Cionura
7.Yaprak dizilişi sarmal ve yapraklar dar şeritsi………………………………………………………………………….………………Thevetia
5.Bitki yarı çalı formunda
8.Yapraklar büyük 8-10 cm kadar, geniş yumurtamsı ya da yumurtamsı……………………………………………………….………………..Cionura
8.Yapraklar daha küçük, dar şeritsi…………………………………………………………………………………………………………….Apocynum
Mehmet Fırat
Apocynum L. (Gölbi)
Çok yıllık dik çalı, 30–200 cm boyunda, etlenmiş,
mavimsi yeşil renkte; başakları sarımsı yeşil ila kızılım-
sı çalılardır. Tohumlar olgunlaştığıda başaklarda kurur.
Çiçekler horizontal dizilmiş üçlü simler halinde, her bir
sim’in çiçekleri segmentteki bölünmemiş kuyucuklar-
dan dışa doğru sarkıktır. Tohumları siyah, sert testalı ve
siğillidir (Aellen ve diğ., 1967; Yaprak, 2012b). Akdeniz
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
kıyıları, Portekiz, Fas ve İspanya’nın Atlantik kıyıları,
Kızıldeniz ve Basra Körfezi kıyılarında yayılış gösterir.
Ülkemizde Akdeniz ve Ege kıyılarında doğaldır.
168
Apocynum venetum L. subsp. armenum (Pobed.) Ined. Doğal
Gölbi
Yayılışı
Kırklareli, İstanbul, Ankara, Artvin, İzmir, Elazığ, Denizli, Antalya, İçel ve Hakkâri’de bulunur. Deniz seviyesinden
1800 m yüksekliğe kadar yayılış gösteren bir türdür. Genel olarak denize yakın taşlık yerler, taşlık nehir yatakları, nehir
ve sulak alanların kenarlarında yetişir.
Az dallı, çok yıllık ve herdem yeşil çalımsı bir bitki türü olup 40-480 cm boyunda olup tüysüz (sap, çanak yaprak,
taç yaprak küçük tüylüdür) sürünücü rizomludur. Yaprakları çok değişken boy ve şekilde olup daralan dikdörtgenimsi,
mızraksı ve daralan mızraksı olarak bulunurlar. 2-7 cm x 6-25 mm boyutlarında ve kenarları dişlidir. Yaprak sapı 2-6
Mehmet Fırat
mm’dir. Çiçek kurulu gevşek olup genellikle çok dallanmış ve çok çiçeklidir. Çanak yaprak 1,5-2 mm olup lopların uçları
sivridir. Taç yapraklar pembe renkli, 5-7 mm ve tüylü olup lobları dikdörtgenimsi- yuvarlaktır. 2,5-3,5 x 1,2-1,5 mm’dir.
Folikül meyve 7-12 cm, tohumlar 2-5 mm’dir. Çiçeklenme haziran-ağustos ayları arasındadır (Stearn, 1978a).
Ünal Akkemik
Araujia Brot. (Ağaç bamyaları)
Herdem yeşil, sarılıcı, yaprakları basit ve dizilişleri karşılıklı olan
odunsu bitkilerdir. Çiçekleri beyaz veya pembe, taç tüp şeklinde ve ta-
banda şişkinleşmiştir. Taç yapraklar birleşik ve hemen hemen yarıdan
yukarısı 5 lopludur. Meyve bakla şeklinde, tohumlar uç kısımların-
da uzun ipeksi tüylere sahiptir. Güney Amerika’da 2-3 türü bulunan
Ünal Akkemik
(Krüssmann, 1976) cinsin ülkemizde tek türü kültüre alınmıştır.
Araujia sericifera Brot. Egzotik

Ağaç bamyası
Yayılışı
Doğal yayılışı Güney Amerika olan bu türün bireyleri park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Herdem yeşil, sarılıcı, odunsu bitkilerdir. Genç sürgünler yumuşak tüylüdür. Yaprak dizilişi karşılıklı, yapraklar basit
ve tam kenarlı, bazen kenarları dalgalı, oval-dikdörtgenimsi, sivri uçlu, taban geniş kama şeklinde ya da birden bire incelir.
Yapraklar üst yüzü çıplak, alt yüzü kısa tüylü, derimsi, gri-yeşildir. En geniş yeri tabana daha yakındır. Yaprak boyu 5-10 cm,
genişliği 2-5 cm kadardır. Yaprak sapı 1-3 cm’dir. Çiçekler 2-8’li grup halindedir, yaklaşık 5 cm boyunda salkım oluşturur.
Yaprakların karşısından çıkar. Taç yapraklar beyaz, tabanda şişkinleşmiş, 1,5 cm boyunda, 0,8 cm enindedir. Taç 5 parçalı-
Hatice Yılmaz
dır. Meyve geniş, büyük, 12 cm uzunluğunda ve 5-7 cm genişliğinde, taban kısmı en geniş yeridir, uca doğru sivrileşir. Mey-
ve yüzeyinde birkaç derin yarık vardır. Tohumlar küçük, uç kısımlarında 2,5 cm boyunda tüyler vardır (Krüssmann, 1976)
169
Tolga Ok
Cionura Griseb. (Dağ sarmaşığı)
Yarı çalımsı ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir. Sür-
günleri esnek, yerde sürünen ya da tırmanıcıdır. Yapraklar
hafif etli ve uzun saplıdır. Simoz çiçek kurulu çok çiçekli,
dik, terminal ya da yan durumludur. Taç lopları şeritsi, küt
uçlu, taç segmentleri serbest ve kılçıksızdır (aristasız). Folikül
meyve genellikle tek, dar-oval, sivri uçlu ve düzdür (Browicz,
1978a).
Monotipik bir cins olan Cionura’nın tek türü (C.erecta
Dilek Oral
(L.) Griseb.) vardır.
Cionura erecta (L.) Griseb. Doğal

Bodur otu, Dağ sarmaşığı
Yayılışı
Genel yayılışını Balkanlar, Güneybatı Asya’dan Afganistan’a kadar geniş bir alanda
yapar. Bir Doğu Akdeniz elemanıdır. Ülkemizde ise Kırklareli, İstanbul, Balıkesir, Bur-
sa, Zonguldak, Amasya, Ordu, Giresun, Trabzon, Manisa, Eskişehir, Ankara, Adana,
Elazığ, Muğla, Denizli, Antalya, Mardin çevrelerinde deniz seviyesinden 1100 m’ye
kadar açıklıklarda, kayalıklarda ve dere kenarlarında yayılış yapar (Browicz, 1978a).
Çok gövdeli, herdem yeşil, 1-8 m’ye kadar boylanabilen gövdelere sahiptir. Göv-
deleri yeşil ya da gençken beyaz tüylüdür. Tüyler daha sonra dökülür, gri-kahverengi
ya da gri renk alır. Yapraklar 10 x 8 cm, yumurtamsı veya geniş yumurtamsı, uç kısmı
sivridir. Yaprak tabanı az çok yüreksidir. Üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü az çok ma-
vimsidir. Yaprak sapları 4 cm’ye kadardır. Simoz çiçek kurulu gövde yaprağına hemen
hemen eşit ya da taşıyıcı yapraklara sahiptir. Çiçek sapları 5 cm’ye kadar çıkar. Taç be-
yaz, nadiren pembemsi ya da sarıdır. 8-12 mm çapındadır ve çıplaktır. Taç segmentleri
Hatice Yılmaz
üçgen şeklindedir. Folikül tipteki açılan kuru meyveleri 8 cm boyunda ve yaklaşık 6
mm çapındadır. En geniş yeri tabanın hemen üzeridir. Çiçeklenme nisan-eylül ayları-
dır. (Browicz, 1978a).
Tolga Ok
Cyprinia Browicz (Pense ağacı)
Sürünücü ya da tırmanıcı formda, çıplak (tüylü olmayan) çalılardır. Yaprakları hemen hemen kalıcı, kısa saplıdır. Simoz çiçek kurulu basit, genellikle 3 çiçekli, nadi-
ren 1-5 çiçeklidir. Taç dairesel loplar küt uçlu, kenarları içe kıvrıktır. Taç segmentleri şerit şeklinde, parlak, zarsı, hemen hemen yarıya kadar yarık, her lop ayrı ve belirgin
damarlıdır. Stamenler serbesttir. Translator (bu familyaya özel polinyumu stigmaya ulaştıran bir yapı) kulakçıklı ve sapsızdır. Foliküller çift, silindirik, tepe kısmında
serbesttir (Browicz, 1978b).
Monotipik bir cins olan Cyprinia’nın tek türü C.gracilis (Boiss.) Browicz bir Doğu Akdeniz elemanıdır.
170
Cyprinia gracilis (Boiss.) Browicz Egzotik
Pense ağacı
Yayılışı
Genel yayılışını Kıbrıs ve ülkemizde yapan türün ülkemizdeki yayılış alanı Mersin çevresindedir. 200-1100 m yükselti-
lerde kayalık alanlarda ve maki içerisinde bulunur (Browicz, 1978b). Adana ilinde de doğal yayılış yaptığı tespit edilmiştir.
Tırmanıcı veya sürünücü çalılardır. Yaprakları mızraksı, eliptik ya da yumurtamsı-eliptiktir. Yaprak boyutları 4-5 x 1,5-
2 cm, yapraklarının her iki yüzü de parlak fakat alt yüzü belirgin şekilde daha soluktur. Yaprak uçları sivri ya da batıcıdır,
tabanı ise kama gibi ya da hafif yuvarlaktır. Simoz çiçek kurulları yaprakların boyunda ya da daha kısadır; çiçek sapları 1
cm kadardır ve ipliksidir. Taç beyaz, 12-14 mm çapında, loplar hemen hemen şeritsi, boyları 6 mm’ye kadardır ve çıplaktır.
Tolga Ok
Taç segmentleri yaklaşık 4 mm ve incedir. Folikül tipte olan tek karpelli açılan kuru meyve 8 cm x 2-4 mm, düz ya da az
çok yay şeklinde, yatay ya da dar açı oluşturacak şekilde dizilmiştir. Çiçeklenme mayıs-temmuz aylarıdır. (Browicz, 1978b).
Tolga Ok
Nerium L. (Zakkumlar)
Dünya üzerinde 3 türle temsil edilen bir cinstir (Krüss-
mann, 1977). Çalı ya da küçük ağaç formunda, herdem yeşil,
dik duran çalılardır. Bitkinin değişik kısımlarında lateksler
bulunur. Çok zehirli bir bitkidir. Yapraklar çevrel ya da kar-
Nurgül Karlıoğlu
şılıklı ve tam kenarlıdır. Çiçekleri büyük, terminal durumlu,
Ünal Akkemik
saplı, simoz çiçek kurulları oluşturur. Taç huni şeklindedir.
Filamentler çok kısadır. Anterler çok uzun tüylü uçta mah-
muzludur. Disk glandlı değildir (Stearn, 1978b).
Nerium oleander L. Doğal

Zakkum
Yayılışı
Akdeniz çevresinin bir türüdür. Doğu Akdeniz’de Karadağ, Hırvatistan ve Arnavutluk kıyıları boyunca,
Güney ve Doğu Yunanistan’da, Ege Adalarının birçoğunda, Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu’da, Kıbrıs, Batı
Suriye, Lübnan, İsrail, Ürdün, Kuzeydoğu Irak ve Batı İran’da dağılımı bulunur (Browicz, 1986). Ülkemizde ise
Manisa, Çanakkale, Balıkesir, Muğla, Denizli, Aydın, Antalya, Mersin, Adana, Hatay, Adıyaman illerinde doğal
yayılış göstermektedir (Stearn, 1978b).
Herdem yeşil, zehirli ve 6 m’ye kadar boylanabilen oldukça dekoratif park ve bahçeler için de oldukça de-
ğerli olan bir çalıdır. Yaprak dizilişi genellikle 3’lü çevrel, dar-elips şeklinde, tam kenarlı, sivri uçlu, tabanda da
daralmış ve kısa bir yaprak sapına değişmiştir. Yaprak boyu 6-30 x 1-3 cm, derimsidir. Yapraklarda orta damar
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
çok belirgin, yan damarlar ise ince ve belirgin şekilde birbirine paraleledir. Çanak 5-7 mm, tüylüdür. Taç gül
renginde, kırmızı ya da kültür formlarında kırmızından beyaza kadar değişik renklerdedir ve huni şeklindedir.
2,5-4,5 cm çapındadır. Kapsül meyve (follicles) 10-18 cm’dir. Çiçeklenme nisan-eylül aylarıdır (Stearn, 1978b).
171
Dilek Oral
Periploca L. (Garipler urganı)
Herdem yeşil veya kışın yaprağını döken sarılıcı çalılardır. Az sayıda pullu olan tomurcukları kü-
çüktür. Sürgünlere karşılıklı olarak dizilmiş olan basit yaprakları tam kenarlıdır. Yapraklarda (zehirli)
sütlü bir özsuyu salgılanır. Basit veya dallanmış şemsiye tipi salkım halinde, az sayıda bir arada bulu-
nan çiçekleri, terminal durumlu veya yaprakların koltuğunda yer alırlar; içte kirli sarı veya kahveren-
gi, dışta ise yeşilimsi renklidir. Çiçekte çanak, altta kısa tüp şeklinde ve uçta 5 loplu; taç uçta 5 parçaya
ayrılmış ve çoğunlukla üst yüzü tüylüdür; tacın iç kısmında bulunan yapının (corona) parçaları ip-
liksidir, uca doğru incelmiş ve içe doğru kıvrılmıştır; stamenleri birbirinden bağımsızdır, sapı kısa ve
Dilek Oral
yassıdır. Stilus 2 tane, kısa ve başçığın (stigma) uzunluğu kadar ayrıktır. Meyve bol tohum taşıyan ve
uzunlamasına açılan silindirik folikül kapsüldür (Krüssman, 1977; Browicz, 1978c; Kayacık, 1982).
Periploca cinsinin Avrupa’nın güneyinden Tropik Afrika ve Doğu Asya’ya kadar olan yerlerde ya-
yılış gösteren 8 türü olduğu kabul edilir (Theplantlist.org: 2013). Türkiye’de doğal olarak yetişen türü
ise Periploca graeca’dır (Kayacık, 1982; Browicz, 1978c).
Periploca graeca L. Doğal

Garipler urganı
Yayılışı
Güney Avrupa ile Batı Asya’da yayılış gösterir. Süs bitkisi olarak kültüre alınma tarihi 1567’dir. Türkiye’de ise Trakya ile Batı ve Gü-
ney Anadolu’da bulunurlar; nemli yerlerde geniş yapraklı ağaçlarla birlikte (özellikle Alnus ve Fraxinus’lara sarılı halde), makiliklerde,
dere kenarlarında ve nadiren kayaların üzerinde yayılır (Kayacık, 1982).
Kışın yaprağını döken sarılıcı bir çalıdır. 10-15 (nadiren 30) m ye kadar ağaçlar üzerinde sarılarak yükselebilir. Yaşlı sürgünleri
kahverengimsi ve üzeri siğillidir. Yaprakları basit, 4-10 (-13) cm uzunluğunda ve 3-5 (-8) cm genişliğindedir. Yaprak ayası, elip-
tik-yumurtamsı mızrak şeklinde veya nadiren biraz dairemsi şekillidir; ucu sivri veya tepede aniden daralarak uzamıştır; tabanda
yuvarlağımsı-kama veya nadiren yüreğimsi şekildedir; kısa saplı ve sivri uçludur; üst yüzü parlak ve koyu yeşildir, dökülünceye kadar
rengini korur. Çiçekleri 15 cm uzunluğundaki şemsiyemsi salkım halinde, uzun bir sap üzerinde (2-) 3-15 tanesi bir arada bulunur;
(15-) 20-25 (-30) mm çapındaki çiçekleri nisan- ağustos ayları arasında çoğunlukla da temmuzda açar. Tacın lopları yaklaşık 10 mm
Necmi Aksoy
uzunluğunda ve 2-3 mm genişliğindedir; kırmızımsı-menekşe renginde, dikdörtgenimsi, uçta ufak girintili, üst yüzü 2-3 mm uzun-
luğunda beyaz tüylü, alt yüzü ise tüysüz ve yeşilimsi renklidir. Tacın iç kısmında bulunan ve taca benzeyen yapının parçaları ipliksi,
loplardan daha kısa ve hemen hemen tüysüzdür. Folikül kapsül olan meyve 6-9 (-15) cm uzunluğunda, 5-7 mm genişliğinde, silindi-
rik, yay şeklinde kıvrık ve 2 tanesi uçta hafifçe birleşiktir (Krüssman, 1977; Browicz, 1978c; Kayacık, 1982). Yaprak ayası ve sapındaki
tüylülük durumuna göre Periploca graeca’nın ülkemizde, biri ana tür olmak üzere iki alttürünün varlığı kabul edilmektedir: P.graeca
L. var. graeca ve P.graeca L. var. vestita Rohlena. Bu iki alttürün tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Browicz, 1978c):
1.Yaprak ayası ile sapı tüysüzdür…………………………………………………………………..……………………………………………Periploca graeca var. graeca
1.Yaprak alt yüzü ve sapı kısa yumuşak tüylüdür………………………………………………………………………………………………..Periploca graeca var. vestita
Periploca graeca L. var. graeca: Doğu Akdeniz havzası, Kafkasya, Kuzey İran, Kuzey Irak’ta doğal yayılışını yapan odunsu bir çalıdır. Ülkemizdeki yayılışını ise Ça-
talca-Kocaeli ve Güney Marmara bölümleri, Karadeniz Bölgesi, İç Anadolu’nun batısı, Yukarı Sakarya, Yukarı Fırat, Yukarı Murat (Van) ve Dicle Bölümleri ile Akdeniz
Bölgesi’nde yapmaktadır (Browicz, 1978c; Güner ve diğ., 2012).
Periploca graeca L. var. vestita Rohlena: Doğal yayılışını Güney Sırbistan, Arnavutluk ve Kuzey Anadolu’nun orta kısmında yapar. Orta Karadeniz ile Yukarı Sakarya
bölümlerinde yayılışını yapar.
172
Ünal Akkemik, Tolga Ok

Thevetia L. (Sarı zakkumlar)
Herdem yeşil ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir. Cin-
sin bireylerinde süt boruları vardır ve koparıldığında süt çıkarır-
lar. Yaprakları sarmal, tam kenarlı, ortada tek damarlı ya da ince
pinnat yan damarları da vardır. Çiçekleri oldukça geniş, terminal
konumlu simoz kurul halindedir ve erseliktir. Çanak 5 parçalı, sivri
uçlu ve yayık lopludur. Taç tüpü huni şeklindedir ve tüp silindirik-
tir. Çanak aniden genişlemiş çan formundadır Boğaz kısmı 5 tüylü
pulludur. Stamen sayısı 5 adettir, taç tüpünün tepsinde pullarla al-
maşlı dizilmiştir. Meyve çekirdekli sulu tipte, eni boyundan daha
uzundur. Amerika’nın tropik kesimlerinde ve Batı Hint Adalarında
doğal yetişen 9 türü vardır (Krüssmann, 1978).
Tolga Ok
Thevetia peruviana (Pers.)K. Schum. Egzotik
Sarı zakkum
Yayılışı
Amerika’nın tropik kesimlerinde doğal yetişen bu tür, ülke-
mizin Akdeniz Bölgesi’ndeki park ve bahçelerde süs bitkisi olarak
yaygın bir şekilde kullanılır.
Herdem yeşil çalı ya da en çok 8 m’ye kadar boylanabilen kısa
boylu ağaçlardır. Yapraklar oldukça dar şeritsi ve 15 cm’ye kadar
uzunluk ve 6 mm’ye kadar genişliktedir. Uca doğru yavaş yavaş
sivrileşir. Yaprak üst yüzü parlak koyu yeşildir ve yan damarlar
belirgin değildir. Ortada tek damarlı gibi görülür. Çiçekler sarı ya
da portakal renginde ve kokuludur. Terminal konumlu, hemen he-
men sapsız olan çiçekler yaklaşık 7 cm boyunda ve 5 cm genişliğin-
dedir. Çiçekleri az sayıda çiçekten oluşan, yapraklardan daha kısa,
simoz kurul oluşturur. Çiçeklenmesi genellikle haziran ayındadır.
Meyveler köşeli, sert, yaklaşık 2,5 cm çapında, önceleri kırmızı ve
Tolga Ok
sonra siyahtır (Krüssmann, 1978).
173
Necmi Aksoy
Trachelospermum Lem. (Yıldız yasemin)
Bu cinsin Doğu Asya ve Kuzey Afrika’nın tropik ve suptropik
bölgelerinde doğal olarak bulunan 22 kadar türü vardır. Bunlardan
bazıları vatanları dışında, güzel kokulu çiçekleri ve herdem yeşil
yapraklarından dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Herdem yeşil, sarılıcı odunsu bitkilerdir. Tomurcuk çok küçük,
üzeri sık tüylüdür. Sürgünlere karşılıklı olarak dizilmiş olan deri
gibi kalın, sade yapraklar kısa saplıdır. Sürgün ve yapraklarında süt
boruları vardır. Beyaz renkli, Yasemin gibi güzel kokulu çiçekler
Ünal Akkemik
teker teker bulunmaz, yan veya terminal durumlu şemsiyemsi ku-
rullar oluştururlar. Çanak küçük ve 5 parçalı, tacın dip kısmı boru,
ağzı tepsi gibi açık, kenarlarında yıldız gibi ucu küt beş lobu var-
dır. Kısa flamentli etaminlerin anterleri birbirleri ile birleşmiştir.
Ovaryum iki karpelli bol tohum tomurcukludur. Meyve folliculus
kapsüldür. İstanbul’da sarılıcı ve güzel bir tür olan T. jasminoides
türüne rastlanır (Krüssmann, 1978).
Trachelospermum jasminoides (Lindi.) Lem. Egzotik

Yıldız yasemin
Yayılışı
Yıldız Yasemin’in vatanı Çin’dir. Buradan 1894 de Avrupa’ya ge-
tirilmiştir.
5-10 m’ye kadar sarılan herdem yeşil odunsu bir bitkidir. Çiçek-
leri yasemin gibi güzel kokulu oluşu ve yıldız gibi beş parçalı ya-
pısından ötürü kendisine bu isim verilmiştir. Aslında gerçek yase-
minler ile bir akrabalığı yoktur. Her ikisi de başka familyalardandır.
Genç sürgünler tüylüdür. Uzun eliptik yapraklar 2 -6 cm boyunda,
ucu küt, ortadan her iki tarafa doğru daralmaktadır. Üst yüzü par-
lak koyu yeşil, alt yüzü önceleri tüylü, sonra çıplaktır. Beyaz renkli
çiçekler çok kuvvetli kokuludur. Taç 1 – 2 cm genişliğindedir. Ter-
minal veya yan durumlu salkımlar halinde bulunurlar. Temmuzda
çiçek açar (Krüssmann, 1978). Türkiye’nin kıyı şehirlerinde, per-
gola, kamelya ve ev girişlerinde sarılıcı süs bitkisi olarak kullanılır.
Üretilmesi vejetatif yolla da olur.
Ünal Akkemik
174
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I AQ U I F O L I AC E A E
AQUIFOLIACEAE
Aquifoliaceae familyasının Ilex L., Nemopanthus Raf., Phelline Labill. ve
Sphenostemon Baill. olmak üzere 4 cinsi, bu cinslerinin de çoğunluğu her iki
yarı kürenin tropik ve subtropik yerlerinde yetişen 400’den fazla türü vardır
(Cronquist, 1981).
Çoğunlukla herdem yeşil ağaç ve çalılardır. Basit yapraklar genellikle sür-
güne almaşlı dizilmiş ve deri gibi serttir. Küçük kulakçıklara sahiptir. Yaprak
kenarı tam, dişli veya dikenli dişlidir. Vejetatif organlarında salgı dokuları
yoktur. Aktinomorf (simetrik) çiçekler bir cinslidir. Bu familyaya ait türle-
rin çoğu iki evciklidir. Çanak ve taç yapraklar 4-5 parçalıdır. Stamenler çiçek
çevresine eşit sayıda bulunur ve sayısı 4-5 tanedir. Ovaryum çoğunlukla 2-4,
nadiren de daha fazla gözden ve her bir göz içinde asılı duran 1-2 tane tohum
taslağından oluşur. Meyve tipi çekirdekli sulu meyvedir, 3 veya daha fazla
meyve çekirdeği içerir (Davis, 1967; Kayacık, 1982).
Nurgül Karlıoğlu
Ilex L. (Çoban püskülleri)
Kuzeybatı Amerika ve Avustralya hariç her iki yarı kürenin ılıman ve
tropikal bölgelerinde yayılış gösteren yaklaşık 400 türü bulunur (Krüss- Ilex aquifolium
mann,1977).
Genellikle çoğu herdem yeşil, bazıları da kışın yaprağını döken çalı veya
ufak ağaç halindeki bitkilerdir. Tomurcukları küçük ve 3 pulludur. Basit yap-
rakları sürgün üzerinde sarmal dizilmiştir. Yaprak kenarları düz, dişli veya
dikenli dişlidir. Çiçekler iki evcikli, ender olarak poligamdır. Bunlar teker te-
ker veya yaprakların koltuğunda kurullar halinde bulunur. Çekirdekli sulu
meyveleri parlak kırmızı renktedir. Güney Amerika da yetişen Ilex paragu-
ariensis’in yapraklarından Paraguay çayı veya Parana elde edilir. Çoğunlukla
park ve bahçelerde süs bitkisi, ayrıca canlı çit olarak da kullanılır (Yaltırık,
1967b; Kayacık, 1982).
Türkiye’de doğal olarak yetişen I. aquifolium ve I. colchica adında iki türü
bulunur. Bu iki türün teşhis anahtarı (Yaltırık, 1967b) aşağıda verilmiştir:
1. Kuruyan yaprak ayası sarımsı yeşil, kenarları belirgin ondüleli, yap-
rak sapı 7-15 x 2-3 mm
……......................................……………...……….Ilex aquifolium
Hatice Yılmaz
1. Kuruyan yaprak ayası siyahımsı, kenarları fazla ondüleli değil, yap-
rak sapı 3-6 x 1-1,5 mm
…..............................................…………………...…..Ilex colchica
175
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I AQ U I F O L I AC E A E
Ilex aquifolium L. Doğal
İngiliz çoban püskülü
Yayılışı
Ana vatanı Batı ve Güney Avrupa’dır. Ayrıca, Kuzey Afrika ile Kuzey İran arasında
yayılış gösterir. Gölgeye çok dayanıklı olup özellikle kayın ve bazen de ladin ormanla-
rının altında bulunur. Türkiye’de doğal olarak yalnız Marmara çevresinde ve Kapıdağ
Yarımadası’nda bulunur. Yamaçlarda, 300-400 m arasında yetişir (Yaltırık, 1967b; Ka-
yacık, 1982).
Herdem yeşil çalı, bazen de 15 m’ye kadar boylanabilen bir ağaç halindedir. Sürgün
ve yapraklar genellikle tüysüzdür. Genç sürgünler koyu yeşildir. Deri gibi kalın ve sert
yaprakların üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü biraz daha açık yeşil renktedir. Kuruyan
yaprakları ise parlak sarımsı yeşildir. Yaprakların boyu 3-8 cm ve genişliği de 3-4 cm’dir.
Kenarları çok belirgin ondülelidir. Sürgünlerin üst kısmındaki yapraklar çoğunlukla
düz kenarlı, alt tarafındakiler ise batıcı dikenli dişlidir. Yaprak sapı 7-15 x 2-3 mm bo-
yundadır. Çiçekler, iki evciklidir. Yaprağın koltuğunda yer alan bir eksen üzerinde, az
sayıda olmak üzere kurullar halinde toplanır. Çanak 4, ender olarak da 5 parçalı ve
Ünal Akkemik
yumuşak tüylüdür. Taç beyaz veya kırmızımsı beyaz renkte, çanak gibi 4-5 parçalıdır.
Yuvarlak veya oval çekirdekli sulu meyve olgunlaşınca parlak kırmızı renkte ve 5-8 mm
çapındadır (Yaltırık, 1967b; Kayacık, 1982). İstanbul park, bahçe ve korularında çok
sayıda kültivarı vardır.
Ilex colchica Pojark. Doğal

Anadolu çoban püskülü
Yayılışı
Anavatanı Türkiye ve Kafkasya’dır. Özellikle, Kara-
deniz’deki (Zonguldak, Samsun, Sinop, Giresun, Artvin)
yapraklı ağaç ormanlarında, kayın, göknar-kayın meşce-
relerinin serin ve nemli bölgelerinde yer alır. Lokal olarak
Kırklareli, İstanbul, Bolu ve Hatay’da da bulunur. Dikey
yayılışını 60-1800 m arasında yapar (Yaltırık, 1967b; Ka-
yacık, 1982).
Dalları yukarıya doğru çıkan, 1-3 m boylanan herdem
yeşil bir çalıdır. Yaprak kenarları fazla ondüleli olmayıp,
tüm yaprakları dikenli dişlidir. Eliptik-mızrağımsı, ender
olarak da oval bir görünüme sahip olan yaprak ayasının

boyutları 5-8 x 2,5-4 cm’dir. Koyu yeşil yaprakları kuru-
duğunda ise siyahımsı bir renk alır. Yaprak sapı da 3-6 x
1-1,5 mm’dir (Yaltırık, 1967b; Kayacık, 1982).
176
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A R A L I AC E A E
ARALIACEAE
Genellikle herdem yeşil, çoğu çalı ya da ağaç, bazıları ise otsu olan, bazen sarı-
Hedera helix
lıcı bitkilerdir; bazılarında ise gövde dikenlidir. Sarılıcı olan taksonlarında özel tu-
tunma organı bulunmaz; bunun yerine gövdeleri veya kökleriyle tutunarak tırma-
nırlar. Gövde geniş bir öz kısmına sahiptir. Sürgünlere çoğunlukla sarmal bazen
de karşılıklı veya çevrel olarak dizilen yaprakları genellikle bileşiktir; çoğunlukla
küçük, az veya göze çarpan şekilde gelişmiş kulakçıklara sahiptir; çoğu kez yıldı-
zımsı veya çatallı tüylerle kaplıdır. Yaprak tabanında bazen sarıcı bir organ (kın)
bulunur; çoğu kez dökülürken göze çarpan izler bırakır. Aynı bitki üzerinde farklı
yaprak formu gösteren taksonları da bulunur. Aktinomorf olan çiçekleri, küçük,
iki veya tek eşeyli, dioik veya aynı ağaç üzerinde nadiren erkek, dişi ve iki eşeyli
olabilir; birçoğu bir arada başak, başçık, salkım veya şemsiye şekillerinde kurullar
oluştururlar; yeşilimsi veya beyazımsı renklerde ve gösterişli değildir. Çanak kü-
çük, kenarları 4-5 dişli ve ovaryuma yapışıktır veya yoktur. Taç çoğunlukla 5-10
(-12) parçalı, serbest veya kısmen yapışıktır. Serbest halde bulunan erkek organlar
taç yapraklarla aynı sayıdadır; ovaryumun üstünde bulunan az-çok etli ve nek-
tarlı tablanın kenarına yerleşmişlerdir. Alt durumlu olan ovaryum (2-) 5-10 (-15)
karpelden oluşmuştur; (1-) 2-5 (-10) odacıklıdır; her odacıkta sarkık durumlu
1 tane tohum bulunur. Meyvesi çekirdekli sulu veya nadiren 2-5 tohum içeren
üzümsüdür veya segmentlerine ayrılan tiptedir. Tohumları albuminli ve küçük
embriyoludur (Kayacık, 1982; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Heywood ve diğ., 2007).
Kuzey ve Güney yarı kürenin tropik ve ılıman bölgelerinde yayılış gösteren 46
Ünal Akkemik
cinsi olduğu kabul edilir (Theplantlist.org: 2013). Türkiye’de doğal olarak yetişen
tek cinsi Hedera L. ‘dır (Chamberlain, 1972c). Fatsia Decne. & Planch. cinsinin
Fatsia japonica (Thunb.) Decne. & Planch. türü ise ülkemizin özellikle kıyı şehir-
lerinin park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Dilek Oral
Fatsia Decne. & Planch.
Dikensiz, herdem yeşil çalı veya küçük ağaçlardır. Sürgünlere sarmal olarak
dizilen kulakçıksız yaprakları büyük, dairemsi ve ışınsal-derin 7-9 lopludur; sapı
uzun ve tabanda genişlemiştir. Erselik çiçekleri (bazen tek eşeyli) gösterişlidir;
şemsiyemsi kurullar halinde ve terminal olarak bulunur; uzun olan çiçek sapı
belirgin olmayan eklemlidir. Çanak 5-6 dişli, taç ise 5 parçalıdır. Taç yaprakları
ya birbirine temas eder ya da tamamen ayrıdırlar. Erkek organları 5 tanedir ve
serbest olarak bulunur. Dişi organda birbirinden ayrı 5 stilus bulunan ovaryum
5 gözlüdür. Yuvarlak olan meyve kalın ve etlidir; olgunlaşınca siyah renklidir; to-
humları yassıdır (Bailey, 1977; Krüssman, 1977; Rehder, 1977; Kayacık, 1982).
Doğal yayılışını Japonya ve Tayvan’da yapan (Krüssman, 1977) 3 türü olduğu
kabul edilir (Theplantlist.org: 2013). Özellikle Fatsia japonica (Thunb.) Decne.&
Planch. türü vatanı dışında süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir (Kayacık, 1982).
Hatice Yılmaz
177
Fatsia japonica (Thunb.) Decne. & Planch. Egzotik
Japon fatsiyası
Yayılışı
Vatanı Japonya’dır. İstanbul ve diğer kıyı şehirlerinde açık
alanlarda yetiştirilebildiği gibi büyük saksılarda kapalı mekân-
larda da değerlendirilir (Rehder, 1977; Kayacık, 1982).
Çevresi yaklaşık 2 cm olan kalın dallara sahip, tüysüz, her-
dem yeşil, genellikle geniş formlu, çoğunlukla çalı bazen de 2-4
(-5) m ye kadar boylanabilen küçük ağaç formunda bir bitkidir.
Genellikle eni boyundan daha geniş olan yüreksi yaprakları 15-
35 cm uzunluğunda, deri gibi kalın, üst yüzü parlak koyu yeşil,
alt yüzü ise açık yeşildir; 7-30 cm boyunda bir sapı vardır. Yap-
rakların mızraksı (5-) 7-9 (-11) ışınsal lobu vardır; bu lopların
ucu sivri, kenarı sivri dişli ve dalgalıdır (Bailey, 1977). Yaz ve
sonbahar (özellikle ekim-kasım) aylarında açan ve şemsiye şek-
linde kurul oluşturan çiçekleri, sarımsı-beyaz renkli ve küremsi-
dir; çiçek sapı 1-1,5 cm uzunluğundadır. Meyvesi 8 mm çapında
ve olgunlaşınca siyah renklidir (Krüssmann, 1977; Rehder, 1977;
Hatice Yılmaz
Kayacık, 1982).
Özgür Eminağaoğlu, Güven Aksu

Hedera L. (Orman Sarmaşıkları)
Tırmanıcı veya sürünücü çok yıllık odunsu bitkilerdir. Göv-
deler tutunma kökleri ile tutunarak yükselirler. Yapraklar basit, Hedera helix Hedera helix
saplı, elips ve elsi loplu olup kulakçıksızdırlar. Şemsiye şeklinde-
ki çiçek kurulları, tek veya birçok kurul bir arada bileşik salkım
halindedir. Çanak yapraklar oldukça küçük; taç yapraklar 5 adet
ve serbesttir. Ovaryum 5 gözlü; stillus 1 tanedir. Meyve küremsi
üzümsü meyvedir (Chamberlain, 1972c). Kuzey Afrika, tropik
ve subtropik Asya ve Avrupa’da doğal yayılış gösteren yaklaşık
15 türü vardır (eFloras.org: 2013).
Türkiye’de doğal yayılışa sahip 2 türü vardır. Bu türlere iliş-
kin tanı anahtarı aşağıdaki gibidir (Chamberlain, 1972c):
1.Yapraklar 5-8 cm; sürgün ve çiçek kurulundaki yıldızımsı tüy-

ler 0,15-0,4 mm genişliğinde ……....…….……Hedera helix
1.Yapraklar (6-)12-25 cm; sürgün ve çiçek kurulundaki yıldı-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
zımsı tüyler 0,4-0,75 mm genişliğinde…......…Hedera colchica
178
Hedera colchica (K.Koch) K.Koch Doğal
Kafkas orman sarmaşığı
Yayılışı
Deniz seviyesinden 1500 m yükseltiye kadar, kıyılarda, ağaçlar üze-
rinde tırmanıcı olarak yayılış gösterir. Batı Kafkasya, Gürcistan ve Ka-
radeniz kıyılarına yakın olan Kafkas bölgelerinde yayılış gösteren Öksin
elementi olan bir türdür. Türkiye’de Artvin, Sakarya, Zonguldak, Kasta-
monu, Ordu, Giresun, Rize illerinde yayılış gösterir.
H. helix’e çok benzer. Ondan farklılıkları; yaprakları daha geniş (25
cm kadar), kısır sürgünler üzerindeki yapraklar yumurtamsı-eşkenar üç-
genimsi şekilde ve çok belirgin loplu; sürgün ve çiçek kurulunda bulu-
nan yıldız tüyleri 0,4-0,75 mm genişliğinde ve 15-25 dallıdır. Meyve siyah
renktedir (Chamberlain, 1972c; Tutin ve ark, 2010).
Hedera helix L. Doğal

Adi orman sarmaşığı
Yayılışı
Avrupa’nın ılıman bölgelerinde ve Asya’da yayılış gösterir. Ortalama 1500 metrede ormanlar içinde ağaçların üzerine
tırmanıcıdır ya da yerde sürünücü olarak yayılış gösteren bir türdür. Avrupa,Türkiye’de, Anadolu dışında ve Adalarda
yayılış gösterir. Türkiye’de Çanakkale, Balıkesir, İstanbul, Bolu, Ankara, Sinop, Ordu, Giresun, Rize, İzmir, Denizli, An-
talya, Hatay da yayılış yapar.
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
30 metreye kadar boylanabilen, gövdeleri sürünücü ya da tırmanıcı, çok yıllık odunsu bitkilerdir. Genç sürgünleri
ve çiçek kurulu yıldızımsı tüylerle çevrilidir. Yapraklar tüysüz, herdem yeşil, çiçekli sürgünler üstünde dar elips veya
hemen hemen daire biçiminde-yüreğimsi şeklinde, genellikle bütün halde, 5-8 x 5-10 cm boyutlarında; kısır sürgünleri
üzerindekiler elsi şekilde 3-5 loblu ve (2-)4-8 x 2-6 cm boyutlarındadır. Taç yapraklar 3-5 mm, yeşilimsi, ilk zamanlarda
açık, sonraları aşağı doğru eğilmiştir. Meyve yeşil veya mavimsi-siyah renkte, 6-12 mm çapındadır. Çiçeklenme zamanı
ağustos-eylül aylarıdır (Chamberlain, 1972c). Bu türün bilinen 3 alttürü vardır. Bunlara ilişkin tanı anahtarı aşağıdaki
gibidir:
1.Bitki rizomlu; olgun meyve morumsu siyah renkte; İspanya’da doğaldır.
…………………….........................…………………………………... Hedera helix L.subsp. rhizomatifera McAllister
1.Bitki rizomlu değil
2.Olgun meyve portakal sarısı renkte; İtalya, Balkanlar ve Türkiye’de doğaldır
……………….................………………………………... Hedera helix L.subsp. poetarum (Nicotra) Nyman
Ünal Akkemik
2.Olgun meyve morumsu siyah renkte; Orta, Kuzey ve Batı Avrupa’da doğaldır.
………………...............…………………….……………………………………... Hedera helix L.subsp. helix
Türkiye’de, bu alttürlerden yalnızca subsp. poetarum (Nicotra) Nyman doğal olarak bulunur.
179
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A R E C AC E A E
ARECACEAE
Phoenix theophrasti
Tropikler ve sıcak iklimlerde yetişen 200’den fazla cinse dâhil yaklaşık 2600 türü
bulunan geniş bir familyadır. Bitkiler genellikle tepede yelpaze şeklinde dallanma ya-
pan boylu ağaç ya da kısa boylu çalı görünümdedir.
Palmiyeler herdem yeşil, yaprakları palmat ya da pinnat bileşik yaprak şeklinde-

dir. Yaprakları gövdeye spiral şekilde dizilmiş ve genellikle tepede toplanmıştır. Pal-
mat damarlı olanlarda yaprak sapı, pinnat damarlı olanlarda da yaprak orta ekseni
çok uzamış, 4-5 m’ye kadar çıkar. Genellikle 1-2 m kadardır. Çiçekleri salkım ya da
bileşik salkım halinde büyük kurullar oluşturur. Herbir çiçek küçük ve taç yaprakları
Ali Kavgacı
beyaz renkte, simetriktir. Çiçeklerdeki stamen sayısı genellikle 6 olup ayrı veya bileşik
filamentli ya da tabanda pistile bağlıdır. Meyve genellikle tek tohumlu çekirdekli sulu
meyve tipindedir. Bazı cinslerinde meyve içindeki tohum sayısı 2 veya daha fazladır.
Ali Kavgacı
Chamaerops L. (Bodur palmiye)
Monotipik bir cins olup Akdeniz çevresinde
yetişen tek türle temsil edilir. Yelpaze şeklinde,
yarı-yuvarlak tepeli ve yapraklar tepede top-
lanmıştır. Yaprak sapı uzun ve tepeden yelpaze
şeklinde çıkan yaprakçıkları dardır. Yaprak sa-
pının her iki yanındaki kısa dikensi çıkıntılar
cinsin tipik özelliğidir. Meyveleri zeytine benzer
görünümde ve tek tohumludur. Akdeniz Havza-
sında İspanya’dan Sicilya’ya ve Fas’tan Cezayir’e
kadar geniş bir alanda yayılış yapar (Krüssmann, Ali Erhan Özer
Ünal Akkemik
1976).
Chamaerops humilis L. Egzotik

Akdeniz yelpaze palmiyesi, Bodur Akdeniz palmiyesi
Yayılışı
Doğal yayılış alanı, İspanya, Fas, Libya, İtalya’nın Toskana bölgesinden itibaren gü-
neyi, Sicilya, Sardunya ve Malta adalarıdır.
Genellikle çok gövdeli, 4-6 m’ye kadar boylanabilen çalı görünümdeki palmiyeler-
dir. Bu nedenle cüce palmiye olarak da adlandırılırlar. Yapraklar yelpaze şeklindedir.
Ali Erhan Özer

Uzun ve dikenli bir sapı vardır. Yeşil ile gümüşi veya mavi arasında değişen renklere
sahiptir. Çiçeklenme marttan mayısa kadardır. Meyve sonbaharda olgunlaşmakta olup
1-4 cm boyutlarında, yuvarlak veya oval şeklinde ve kırmızımsı kahverengindedir.
180
Ali Kavgacı
Phoenix L. (Hurmalar)
Phoenix theophtasti
Tek veya çok gövdelidirler. Bazı türleri oldukça uzun boylara ulaşabilirken, bazı türler kısa boylu
olam odunsu bitkilerdir. Yaprakları tüysüdür ve genelde V şeklinde yukarı doğru yönelirler. Gövdeye
yakın olan yaprakçıklar diken şeklini almıştır. Dioiktir. Türler birbirleriyle kolaylıkla hibrit yapabil-
mektedir. Phoenix türlerinin tamamının hurma olarak bilinmesine karşın, asıl hurma P. dactylifera’dır.
Phoenix cinsine ait toplam 17 tür bulunmaktadır ve bunlardan yalnızca P. theoprastii ülkemizde doğal
olarak yayılış göstermektedir. Phoenix’in dünya üzerindeki doğal yayılış alanları, Kanarya Adaları,
Orta ve Kuzey Afrika, Girit, Doğu, Güney ve Güneydoğu Asya, Filipinler ve Endonezya’dır. Türkiye’de
ise Datça, Bodrum ve Kumluca’da doğal olarak bulunmaktadır.
Ali Kavgacı
Phoenix canariensis Chabaud Egzotik
Kanarya Adaları hurması
Yayılışı
Doğal yayılışı Kanarya Adaları olmakla birlikte, kültürü sonucunda bugün oldukça geniş bir alan-
da yayılış göstermektedir.
20 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Yapraklar tüysüdür ve 5-7 m’ye kadar uzayabilmektedir.
Yaprak, ana eksenine dik batıcı uçlu yaprakçıklara sahip olup bunlar yaprak sapına doğru uzun ve
kalın dikenlere dönüşmüştür. Çiçek kurulu uzun bir sap üzerinde, 1 m veya daha uzun ve bükülmüş
durumdadır. Meyve oval veya küre şeklinde, yaklaşık 2 cm uzunluğundadır ve rengi başlangıçta sarı
iken zamanla kırmızıya dönmektedir. Tür, P. dactylifera’ya oranla daha kısa ve kalın gövdeli olup yap-
rakçıklar daha serttir. Ayrıca genel görünümü daha parlak yeşildir.
Phoenix dactylifera L. Egzotik

Arap hurması, Hurma
Yayılışı
Doğal olarak Batı Asya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösteren bir türdür. Phoenix cinsinin meyvesi yenilen tek türüdür
ve meyve hurma olarak adlandırılmaktadır.
30 m’ye kadar boylanabilen ağaçların gövdeleri kurumuş yaprak dipleriyle kaplıdır. Yapraklar tüysü, mat yeşil renkte,
yukarı doğru yönelmiş ve tepede küme halindedir. Yaprakçıklar yassı ve batıcı uçlu olup yaprak sapına doğru dikene
dönüşmüştür. Bitki iki evciklidir. Çiçek kurulu bir sap üzerinde çok dallı bileşik salkım durumundadır. Çiçekler belirgin
değildir. Oval, sarı-turuncu, koyu kırmızı veya kahverengi olan meyveler 6 cm’ye kadar uzayabilmektedir. Tür, ağacın
dip kısmından yeni bireyler verebilmektedir.
181
Phoenix theophrasti Greuter Doğal
Datça hurması
Yayılışı
Datça hurması olarak da bilinen tür, Datça, Bodrum, Kumluca ve Yunanistan’ın Girit adasında yayılış göstermektedir.
Genel olarak 10 m’ye kadar boylanabilen türün 15–17 m’ye kadar boylanmış bireylerine de rastlanabilmektedir. Tüy-
sü yapraklar gövdenin uç kısmında ve 3-5 m uzunluğunda olup başlarda dik daha sonra yanlara doğru yatay ve aşağı
doğru sarkık olmak üzere sık bir tepe oluşturmaktadır. Tüysü yapraklar ortalarından katlanmış, batıcı uçlu ve mavim-
tırak yeşil renktedir. Dip taraftaki yaprakçıklar ise sert dikenlere dönüşmüştür ve sarımsı renklidir. İki evciklidir. Çiçek
kurulları büyük ve çok dallı bileşik salkım durumundadır. Meyve yukarı doğru dik durumlu, dip tarafı yaprak tabanı ile
Ali Erhan Özer

çevrilmiş ve canlı sarı renkli çiçek kurulu eksenlerine sahiptir. Elipsoit şeklinde olan meyve, 14-16 mm boy ve 8-10 mm
eninde olup yenilememektedir. Meyve olgunlaştığında esmerleşmektedir. Türün P. dactylifera’dan ana farkları, meyve
salkımlarının yukarıya doğru olması ve küçük yenilemeyen meyveleridir. Tür, ağacın dip kısmından yeni bireyler vere-
bilmektedir.
Ali Kavgacı
Trachycarpus H. Wendl. (Yelpaze palmiyesi)
Tek gövdeli ve tek evciklidirler. Gövde üzerinde kalıcı siyahımsı kahverengi lifler bulunmak-
tadır. Yapraklar uzunca bir sapın (1-2 m) ucunda yelpaze şeklinde ve yaprak sapında küçük diş-
ler bulunmaktadır. Başlangıçta mavimsi renkte olan meyveler olgunlaştığında morumsu siyah
renklidir. Cinsin toplam 6 türü bulunmakta olup bunlar Himalayalardan Kuzey Hindistan, Kuzey
Taylan ve Çin’e kadar uzanan bir bölgede, 2400 m yüksekliklere kadar yayılış yaparlar.
Ünal Akkemik
Trachycarpus fortunei (Hook.) H. Wendl. Egzotik
Çin Yelpaze palmiyesi, Telli palmiye
Yayılışı
Türün doğal yayılış alanı Çin’dir. Ancak bugün oldukça geniş bir coğrafyada kültüre alınmıştır.
12 m’ye kadar boylanabilen, koyu kahverengi liflerle kaplı, silindirik gövdeli bir türdür. Tepede
büyük bir küme oluşturan yapraklar, yelpaze şeklinde olup yaprak parçaları merkeze kadar bö-
lünmüştür. Uzun bir sapın ucundaki yaprakların üstü koyu yeşil altı ise grimsidir. Çiçekler uzun
Ali Erhan Özer
Ali Erhan Özer

ve çok dallı başaklar halindedir. Tek cinsli veya hermafrodittir. Çiçekler küçüktür ve hermafrodit
olması durumunda 3 çanak ve 3 taç yapraktan oluşur. Mavimtırak renkteki meyveleri küremsi
veya böbrek şeklindedir ve üzerinde derin bir kırışıklık bulunmaktadır. Meyveler 12 mm’ye kadar
boylanabilir. Tür, Chamerops humilis (Akdeniz Yelpaze Palmiyesi) ile sıklıkla karıştırılmaktadır.
182
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A S PA R AG AC E A E
ASPARAGACEAE
Dik büyüyen ya da tırmanıcı formda olan odunsu bitkilerdir. Yaprak-
ları genellikle batıcı iğne yaprak şeklinde ya da şeritsi fillokladdır (yaprağa Ruscus aculeatus
dönüşmüş kısa sürgündür). Yaprak görevini üstlenen fillokladlar demetler
halinde sürgünler üzerinde yer almışlardır. Çiçekleri genellikle fazla belirgin
değildir ve fillokladların tabanından çıkmıştır. Çiçekler beyaz, sarımsı ya da
sarımsı-yeşilimsi renklerde tek tek ya da 2-4’lü gruplar halindedir. Meyve
üzümsü meyve tipindedir.
Ülkemizde Asparagus, Danae ve Ruscus adlı üç cinsine ait türler doğal
yetişir. Ayrıca Yucca adlı bir cinsi de park ve bahçelerde yaygın bir şekilde
yetiştirilir. Doğal cinslerin tanı anahtarı:
1.Fillokadlar (yaprak benzeri yapılar) iğne yaprak şeklinde ve dikensi
.............................................................................................….Asparagus
1.Fillokadlar dikensi değil ve genişlemiş, paralel damarlı yaprak görünü-
münde
2.Çiçek ve meyveler fillokladların üzerinden çıkar; Çiçekleri bir ev-
cikli, monoik; meyve genellikle tek tohumlu…............….....Ruscus
Ünal Akemik
2.Çiçek ve meyveler sürgün üzerinden, fillokladların tabanından
çıkar; Çiçekleri erselik, hermafrodittir; meyve genellikle 1-3 to-
humlu…................................................................................Danae
Ünal Akkemik, Ali Kaya

Asparagus L. (Kuşkonmazlar)
Asparagus acutifolius
Asparagus cinsinin ülkemizde doğal olarak yetişen türlerinden 2’si odun-
su olduğundan bu iki tür kitaba dâhil edilmiştir.
Çok yıllık, etli köklere (rizomlu) sahip otsu veya dallanmış sürgünleri ile
dikenli çalılardır. Dioiktir. Gövde yer yer şekil değiştirerek aya (lamina) şek-
lini alarak yaprak görevini üstlenir. Bu yapraklar pul gibi veya zarsı, tabanda
ise genellikle dikenli bir mahmuz şekli oluştururlar. Fillokladlar yeşil renk-
li, demetler halinde ya da pul yaprakların koltuklarında tek olarak bulunur.
Periant çanaksı bir tabak şeklinde, derin olarak 6 parçaya bölünmüştür. Dişi
çiçekler genellikle erkek çiçeklerden daha küçüktür. Meyve küre şeklinde,
kırmızı veya siyah renkli ve üzümsüdür. Meyveler 1-6 tohum taşır (Davis,
1984a). Ülkemizde doğal yetişen odunsu Asparagus türlerine ilişkin tanı
anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Yapraksı gövde segmentleri 5-10(-12)’lu demetler halinde, hemen hemen
eşit şekildedir 0,2-0,4 mm genişlikte ve dikenlidir
......................................................................................…..Asparagus acutifolius
1.Yapraksı gövde segmentleri 1-5 (-7)’li demetler halinde, hemen hemen eşit
şekildedir, 0,5-0,7 mm genişlikte ve sert dikenlidir
Ünal Akemik
........................................................….…Asparagus aphyllus subsp. orientalis
183
Asparagus acutifolius L. Doğal
Kuşkonmaz
Yayılışı
Türün yayılış alanı 0-1500 m arasında, kıyı bölgeleridir.
Herdem yeşildir. Odunsu gövdesi, sürünücü veya tırmanıcıdır. Gövdesi üzerinde çı-
kıntılı boyuna damarlar bulunur. Gövde başlangıçta yeşil renkli iken ilerleyen yıllarda
morumsu-kahverengini alır. Yaprak şeklini almış gövde parçaları 5-10(-12)’lu demetler
Ünal Akemik
halinde bulunur. Yeşil renkli ve hemen hemen eşit boyuttadır (3-8(-10) × 0,2-0,4 mm).
Tüysüz ve uç kısmı dikenlidir. Ağustos-eylül aylarında çiçeklenir. Erkek çiçek çevresi 3-4
(-5) mm, sarımsı veya yeşilimsi renklidir. Anterlerin boyu 1 mm’dir. Üzümsü meyveler
siyah, 4,5-7(-10) mm boyutunda ve 1-2 tohumludur (Davis, 1984a).
Asparagus aphyllus L. subsp. orientalis (Baker) P.H.Davis Doğal

Kuşkonmaz
Yayılışı
Tür ülkemizdeki yayılışını Batı Karadeniz, Marmara ve Ege Bölgesinde yapar. Yaşam
alanı olarak 1-550 m yükselti aralığı içinde, dağ yamaçları, maki alanları, kıyı yamaçları,
dik kayalıklar ve kumulları seçer.
Herdem yeşil, sert, yatık veya kısa boylu sürünücü bir gövdeye sahiptir. A. acutifolius
türüne göre daha güçlü odunsu bir gövdeye ve dikenlere sahiptir. Gövdesi üzerinde çı-
Ünal Akemik
kıntılı boyuna damarlar bulunur. Yaprak şeklini almış gövde parçaları 1-5(-7)’li demetler
halinde bulunur. Yeşil renkli 3-7× 0,5(-0,7) mm boyuttadır. Uç kısmı sert dikenlidir. Hazi-
ran-ağustos ayları arasında çiçeklenir. Erkek çiçek çevresi 3-4,5 mm, krem beyaz renklidir.
Üzümsü meyveler siyah, 8 mm çapında ve 1-3 tohumludur (Davis, 1984a).
Tolga Ok
Danae Medik (İskenderiye defnesi)
Herdem yeşil, kısa boylu, dallanması yoğun, koyu yeşil görünüşlü küçük çalılardır.
Yaprakları körelmiş, pul halini almış, kladotlar bu körelmiş yaprakların koltuğundan çı-
kar ve gerçek yaprakmış gibi görünürler. Bunların sürgünlere dizilişi almaşlıdır. Çiçekleri
hermafrodittir. Çiçekler sürgünlerin uç kısımlarında terminal konumlu ve salkım halin-
de kurullar oluşturur. Çiçek örtüsü 6 parçalı, stamen sayısı da 6 adettir. Dişi çiçeklerinde
ovaryum 3 gözlüdür. Meyve tipi üzümsü olup içerisinde 1-2 tohum vardır. Meyve şekli
yuvarlak ve rengi de kırmızıdır (Davis, 1984b; Kayacık, 1982).
Monotipik bir cins olan Danae’nın tek türü (D.racemosa (L.) Moench.) vardır.
Tolga Ok
184
Danae racemosa (L.) Moench. Doğal
İskenderiye defnesi
Yayılışı
Hyrcanian florasının tipik bir temsilcisidir. Esas olarak Hazar Denizi’nin güney kıyılarında bu-
lunur. Dağılımının ana bölümü Kuzey İran’da yer alır. Bunun yanında Azerbaycan ve Kafkasya’da
da yayılır. İlginç olarak Hazar denizinden 1000 km mesafede Anadolu’da Amanos Dağlarında ve
Kuzeybatı Suriye’de dağılım yapar (Browicz, 1988). Ülkemizde İstanbul ve Hatay’da yayılışı vardır.
Özellikle meşe ormanlarında 900-1100 m yükseltilerde bulunur (Davis, 1984b). Kahramanmaraş-
Andırın-Sarımsak Dağı’nda doğal yayılış gösterir (Kayacık, 1982).
Koyu yeşil görünüşlü, en çok 1 m’ye kadar boylanabilen, ufak ve sık dallı bir çalıdır. Fillokladları
dar uzun, mızrak şeklinde, damarlanması paralel, sapları kısa ve uçları uzun sivri uçludur. Kla-
Hatice Yılmaz
dotların boyu 5-8, genişliği 1-2,5 cm kadardır. Her iki yüzü de çıplak olup koyu yeşildir. Çiçekler
kurullar halinde ve beyaz renklidir; oldukça küçük çiçeklidir. Çiçek örtüsü yeşilimsi beyaz ve 3 mm
çapındadır. Çiçeklenmesi haziran-temmuz aylarındadır. Meyve tipi üzümsü olup nohut büyüklü-
ğündedir. Yuvarlak şekilli ve kırmızı renktedir (Davis, 1984b; Kayacık, 1982).
Ünal Akkemik, Ali Kaya

Ruscus L. (Tavşan memeleri)
Ruscus L. cinsinin ülkemizde doğal yetişen 4 türü vardır. Cinsin ülkemizde yetişen türlerinin
hepsi odunsudur. Rizomlu, herdem yeşil çalılar veya çok yıllık otsulardır. Genellikle dioiktir. Göv-
de basit veya dallanmıştır. Asparagus cinsinde olduğu gibi gövde başkalaşıma uğrayarak yapraksı
yapılar oluşturmuştur. Bu yapılar oldukça sert veya derimsidir. Bazı türlerde bir dikenle sonlanır.
Çiçekleri tek eşeylidir. Çiçekler yapraksı yapıların alt veya üst kısmında ve orta damarının üzerinde
yer alır. Çiçek çevresinin parçaları (6 parça) serbest ve yeşilimsi renklidir. Büyük üzümsü meyveleri
kırmızı renkli ve 1-4 tohumludur (Davis, 1984c).
Ülkemizde doğal yetişen odunsu Ruscus türlerine ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Da-
vis, 1984d).
1. Gövde dallanmış ve yapraksı yapıların ucu dikenlidir.….....………..Ruscus aculeatus

1. Gövde basittir ve yapraksı yapıların ucu dikensizdir
2. Çiçek brahteleri serbest veya nadiren yapraksı yapılara birleşiktir ve genişliği 2
mm’yi geçmez.…………………………………………………..Ruscus hypophyllum
2. Çiçek brahtelerin boyunun en az 1/6’lık kısmı yapraksı yapılara birleşiktir ve geniş-
liği 2,5-10 mm arasındadır.
Ünal Akkemik
3. Çiçekler yapraksı yapıların üst yüzünde yer alır, brahteler 11-30 mm uzunlu-
ğunda ve 7-15 damarlıdır..………………………….……….Ruscus hypoglossum
3. Çiçekler yapraksı yapıların alt yüzünde yer alır, brahteler 4-13 mm uzunluğunda
ve 3-6 damarlıdır..………………………..……………..........……Ruscus colchicus
Ruscus aculeatus
185
Ruscus aculeatus L. Doğal
Tavşan memesi
Yayılışı
Türün ülkemizde yetişen iki varyetesi vardır. R. aculeatus L. var. aculeatus ülkemizin daha çok Marmara
Kuzey Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinde, 10-100 m yükselti aralığında ve meşe ormanları ve kayalık
alanlarda yayılış gösterirken, R. aculeatus L. var. angustifolius Boiss. Batı Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz
bölgelerinde 30-1000 m yükselti aralığında Carpinus (Gürgen) cinsinin eşlik ettiği ormanlık alanlar ve kayalık
yamaçlarda bulunur.
Herdem yeşildir. Odunsu gövdesi, dik ve serttir. Gövdesi 20-50 cm boyunda üzeri çizgili basit dallara ayrıl-
mıştır. Dallar almaşlı veya altlarda 3’lü çevrel dizilişlidir. Yapraksı yapılar sert, geniş yumurtamsı veya mızraksı
ve sivri uçludur. Boyutları 1-2,8 × 0,3-1,4 cm’dir. Çiçekler üst yüzdedir. Çiçeklenme şubat-mayıs ayları arasın-
dadır (Davis, 1984c). Türün ülkemizde doğal olarak yetişen iki varyetesinin tanı anahtarı aşağıdaki gibidir:
Ünal Akkemik
1.Yapraksı yapıların çoğunun boyu eninin 3 katı ve her iki yüzü de belirgin damarlıdır.
.........................................................................................................................Ruscus aculeatus var. aculeatus
1.Yapraksı yapıların çoğunun boyu eninin 2-3 katıdır ve her iki yüzü daha az belirgin damarlıdır
............................................................................................…...……….. Ruscus aculeatus var. angustifolius
Ruscus colchicus L. Doğal

Zermek
Yayılışı
Ülkemizde Marmara Bölgesi’nin kuzeyi ve Karadeniz Bölgesi boyunca yayılış gösterir. Yaprak döken or-
manlar ile yükseltisi 500 m’nin üzerindeki kayın ormanlarını yaşam alanı olarak seçmiştir.
Herdem yeşil ve dioiktir. R. hypoglossum çok benzer. Yapraksı yapılar derimsi, kısa saplı, yumurtamsı,
simetrik veya ters yumurta şeklindedir. Kısa ve geniş sivri uçludur. Boyutları 4-12 × 2,5-5 cm’dir. En fazla 30
adet damar bulunur. Sap kısmından kıvrılma yoktur. Benzer türlerden en önemli farkı çiçeklerinin alt yüzde
yer almasıdır. Brahte üçgen, yumurtamsı, yumurtamsı mızrak veya eliptik şeklinde, 4-13 × 2,5-5,3 mm boyut-
larında, 3-6 damarlıdır. Çiçeklenme dönemi ilkbahardır (Davis, 1984c).
Ruscus hypophyllum L. Doğal

Tavşan kirazı
Yayılışı
Türün ülkemizdeki yayılışı çok net olmamakla birlikte Kuzey Batı ve Batı Anadolu’da kayıtları vardır.
Herdem yeşil ve monoiktir (nadiren dioik). Gövdesi basit, dik ve 30-70 (-100) cm boyundadır. Yapraksı
yapılar derimsi, yumurtamsı veya geniş yumurtamsı şekildedir. Aniden daralan belirgin bir damla ucuna sa-
hiptir. Boyutları 5-9 × 1,2-5,5 cm’dir. Belirgin bir sapla gövdeye bağlanmıştır. Tabanda kıvrılma yok veya çok
hafif bir kıvrılma görülebilir. En fazla 30 adet damar bulunur. Çiçekler alt veya üst yüzde yer alabileceği gibi
Laurha
her iki yönde de bulunabilir. Çiçek brahtesi şeritsi veya mızraksı şeklinde, 2,5-3,5 × 1-2 mm boyutlarında, 1-3
damarlıdır. Çiçeklenme dönemi mayıs ayındadır (Davis, 1984c).
186
Ruscus hypoglossum L. Doğal
Atdili
Yayılışı
Tür ülkemizde Marmara Bölgesi’nin kuzeyi ve Karadeniz Bölgesi boyunca yayılış göste-
rir. 20-1000 m yükselti aralığında ve karışık ormanlar, çalılık ve fundalıklar, dere yatakları
ve kayalık alanlar yaşam alanlarıdır.
Herdem yeşildir ve dioiktir. Odunsu gövdesi yarı (hemen hemen) diktir. 35-50 cm bo-
Ünal Akkemik
yundadır. Yapraksı yapılar derimsi, dar veya geniş simetrik, eliptik şekilde ve geniş sivri
uçludur, tabanda ise dar ve kıvrılmıştır. Boyutları 6-10 × 2-2,5 cm’dir. Çiçekler üst yüzdedir.
Brahtenin boyunun en az 1/6’sı yapraksı yapıya bağlıdır. Çiçeklenme mart-mayıs ayları ara-
sındadır (Davis, 1984c).
Ünal Akkemik
Yucca L. (Avize çiçekleri)
Genel yayılışını Güney, Orta ve Kuzey Amerika’da yapan ve 40-50 türle temsil edilen
odunsu çalı ya da ağaçlardır. Gövdeleri dallanır ya da bazı türlerde dallanmaz. Rozet şeklin-
de ve şeritsi uzun olan yaprakları herdem yeşil ve genellikle sivri ve batıcı uçludur. Çiçekleri
genellikle beyaz ve uzun bir sap üzerinde çoğu bir araya gelerek büyük kurullar oluşturur ve
terminal konumludur. Çiçekler aşağıya dönük ve geniş çan şeklindedir (Krüssmann, 1978).
Hatice Yılmaz
Yucca filamentosa L. Egzotik
Avize çiçeği
Yayılışı
Amerika’nın güneydoğunda yetişen tür, ülkemiz park ve bahçelerinde sıklıkla kullanılır.
Gövdeleri oldukça kısa ve yavaş büyüyen bir odunsu bitkidir. Gövdenin tepesinde rozet
şeklinde yer alan mavimsi yeşil renkteki yaprakları uzun, dik ve sert olup 60 cm boya 7-8 cm
genişliğe ulaşır. Yaprak uçları sert ve dikenlidir. Yapraklar sert olduğundan genellikle geriye
kıvrılmazlar. Yaz ortalarında açan çiçeklerinin onlarcası uzun bir sap üzerinde bir araya ge-
lerek terminal durumlu kurul oluşturur. Kirli ya da sarımsı beyaz renkte olan çiçekleri çan
Ünal Akkemik
şeklinde ve aşağıya doğru sarkıktır. Çiçek kurullarının boyu 100 cm, genişliği de 30-35 cm
‘ye kadar ulaşır (Krüssmann, 1978).
187
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I A S T E R AC E A E (Co m p o s i t a e )
ASTERACEAE (Compositae)
Dünyanın hemen her tarafında yetişen otsu bitkiler ve odunsu çalılardır. 300 cinse dâhil 20.000 kadar türü vardır. Büyük kısmı süs bitkisi olarak değerlendirilir, birço-
ğu da mutfaklarda sebze olarak tüketilir. Yaprakları genellikle almaşlı, ender olarak çapraz karşılıklıdır, kulakçıksızdır. Dokularında süt boruları ve inulin bulunur. Çiçek-
leri başçık (kaptilum) halinde çiçek kurulu oluşturur ve çevrelerinde kaliksi andıran müşterek brahte topluluğu (involukrum) bulunur. Başçıklarda tek çiçek yassılaşmış
veya konimsi yükselmiş, eksen tepesinde toplanmıştır. Çiçeklerine gelince, çanak yaprak halinde gelişmez, ya tüy veya pul şeklini alarak bir “papus” meydan getirir veya
tamamen körelir. Çanak yaprak 3 adettir, birleşmiştir. 5 adet stamen serbest filamentlidir. Çanak tüpüne bağlıdırlar Ginekeum iki ovaryum iki karpelden oluşmuştur. İki
uzun stigması vardır, alt durumlu ovaryumun tek gözü vardır; meyve akendir (Davis, 1975). Çiçekler iki tipe ayrılır.
1- Korolla aktinomorf ve 5 eşit loplu, tüpsü, borumsu (tubular)çiçek.
2- Korolla zigomorf ve 5 petalin hepsi ve 3 lop birleşerek uzun bir dile değişmiştir, ligulat (dilsi) çiçek.
Bağçığın tüm çiçekleri dilsi veya kenardakiler dilsi ve ortadakiler tüpsüdür. Bu durumda dilsi çiçekler parlak renkli ve ya beyaz olduklarından belirgindirler. Eşey
dağılışı bakımından kenardakiler çoğunlukla tek eşeyli dişi veya verimsizdirler, buna karşın ortadakiler erselik veya erkektirler. Asteraceae familyası çiçek özelliklerine
göre 2 alt familyaya ayrılır (Yaltırık ve Efe, 1996):
1- Tubuliflorae (Asteroideae)
2- Liguliflorae (Cichorioideae)
Tubuliflorea: Tüm çiçekler veya en azından başçığın ortasındaki çiçekler tüpsüdür. İkinci halde, kenar çiçekler dilsidir. Süt boruları mevcut değildir, onların yerine
çoğunlukla reçine kanalları bulunur.
Liguliflorae: Başçık yalnız dilsi çiçeklerden oluşur. Eklemli süt boruları mevcuttur.
Asteraceae familyasının kitapta yer alan odunsu cinslerine ait tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Yapraklar derin parçalı loplu...................................................................................................................................................................................................Euryops
1.Yapraklar basit ve derin loplu değil
2.Yapraklar dar, şerit gibi, çok uzun (yaklaşık 10 cm); tam kenarlı..............................................................................................................................Ptilostemon
2.Yapraklar dar, şertsi ya da yuvarlak; eğer şeritsi ise kenarları dişli
3.Bitki yapışkan tüylü................................................................................................................................................................................................Dittrichia
3.Bitki çıplak, basit ya da bezeli tüylü; tüyler yapışkan değil
4.Yapraklar bezeli tüylü, salgı bezleri yoğun, yapraklar sert ve pürüzlü.............................................................................................Staehelina
4.Yapraklar çıplak ya da tüylü
5.Yapraklar keçemsi tüylü, beyazımsı gri.....................................................................................................................................Inula
5.Yapraklar keçemsi tüylü değil
6.Yapraklar şeritsi, mızraksı; bitki bazen dikenli.............................................................................................................Centaurea
6.Yapraklar yumurtamsı, oval;
7.Başçık tek ya da yalancı şemsiyede birkaç tane, disk şeklinde..................................................................................Baccharis
7.Başçık tek değil, yalancı şemsiyede gevşek..............................................................................................................Limbarda
Necmi Aksoy
Baccharis L. (Zahra)
En çok 6 m’ye kadar boylanabilen, çok yıllık otsu, yarı çalı, çalı veya ağaçlardır. Dioik veya nadiren
monoiktirler. Genellikle tüysüz, reçineli, tabanı odunsu nadiren rizomlu bitkilerdir. Gövde çok sayıda
(1-20+) genellikle dik, sarkık veya nadiren yerde sürünücüdür. Yapraklar, sarmal dizilmiş, saplı veya
yarı saplı, aya 1-3 damarlı, şeritsi, tırpanımsı, yumurtamsı, ters yumurtamsı, baklava dilimli, kenarı
tam veya dişli, alt yüzü nadiren tüylüdür. Başçık sapsız veya saplı, disk şeklinde, tek veya salkım halin-
de kurul oluştururlar. Brahte örtüsü, silindirik ya da çan şeklinde veya dairemsi, 3-9 mm çapındadır.
Brahteler, 2-5 seri üzerinde 20-40 adet, genellikle yeşil, bazen kırmızı veya mor renktedir. Çiçek tablası
Hatice Yılmaz
düz veya koniktir. Erkek çiçekler 10-50, taç yaprak beyaz ya da açık sarıdır. Dişi çiçekler 20-150, taç
yapraklar beyaz, 5 tüpsü lopludur. Aken açık kahverengi, yumurtamsı silindirik, az çok basık, 5-10 da-
marlı, çıplak ya da tüylüdür. Akenin tepesindeki tüy demeti, 1-3 seride, kalıcı ya da düşer. 25-50 adettir.
Renkleri beyazdan koyu sarı, nadiren kahverengiye kadar değişen kıllara sahiptir (Krüssmann, 1976).
188
Baccharis halimifolia L. Egzotik
Zahra çalısı
Yayılışı
Atlantik ve Kuzey Amerika körfezinin doğal ağacıdır. Ül-
kemiz park ve bahçelerinde yetiştirilir.
1-3 (-6) m kadar boylanabilen, serbest büyüyen, kışın
yaprağını döken ağaç ve çalılardır. Gövde dik dallanır, ka-
natlı, çıplak küçük pullu, bazen reçinelidir. Yapraklar, kısa
saplı veya sapsız, eliptik-geniş yumurtamsı veya baklava
şeklinde, ana gövdedekiler baklava şeklinde 30–50 (–80) ×
10–40 (–60) mm, kalın, tabanı kama gibi, yan kenarları tam,
genellikle ucu 1-3 dişli, çıplak ve glandlıdır. Başçık, 3-4 tanesi
küçük saplı kümeler halinde, orta çiçekte yapraksı brahtelere
sahiptir. Brahte topluluğu çan şeklinde, 3-5 erkek çiçek, 3-5
dişi çiçeğe sahiptir. Brahteleri yumurtamsı-tırpanımsı, 1-4
mm, kenarı zarımsı, ortası yeşil, ucu küttür. Erkek çiçekler,
25-30 adet, taç 3-4 mm’dir. Dişi çiçekler 20-30, taç 2,5-3,5
Hatice Yılmaz
mm; aken çıplak 1–1,8 mm boyunda, 8–10 damarlı, akenin
tepesindeki tüy demeti 8–12 mm’dir (Krüssmann, 1976).
Necmi Aksoy, Mehmet Fırat

Centaurea L. (Peygamber çiçekleri)
Tek, iki yıllık veya çok yıllık otsu bitkiler, nadiren dikensi dallı küçük çalılar ya da herdem yeşil yapraklı daha büyük odunsu bitkilerdir; çok hücreli tomentoz, skabroz
veya hirsut tüylü, sıklıkla sapsız salgı tüylüdür. Gövde basit veya dallı, dik, yerde sürünen ya da kubbemsi formdadırlar. Yapraklar sarmal, çok değişken, genellikle diken
taşımaz, bazen küçük dikenlidir; Yaprak şekilleri şeritsi, mızraksı, dikdörtgenimsi, pinnat parçalı, gövdeye yapışık ya da gövdeyi sarar, tüylü veya tüysüzdür. Başçıkta
farklı eşeylerden çiçekler vardır ya da kenardaki çiçekler daha büyüktür. Brahte topluluğu örtüsü yumurtamsı, hemen hemen küremsi, dairesel, silindirik, dikdörtgensi ya
da iğ şeklindedir; çanak brahteleri çok sıralı, kiremitsi, sert yapılı ve esnemez, genellikle yeşil olmayan ince, kuru kabuksu, samansı, zarımsı veya derimsi dokuludur. Ek
kısmı tam veya parçalı, dikenli veya dikensi, silli kenarlı, dairemsi, mızraksı veya üç köşelidir. Çiçek tablası düz ve sert tüylüdür. Çiçekler pembe, menekşe, siyahımsı me-
nekşe, mavi, beyaz, sarı renkli; kenar çiçekler cinsiyetsiz, fan şekilli, 5-8 veya daha fazla sayıda parçalı veya hemen hemen ipliksi ve çok gösterişsiz 4-5 şeritsi segmentlidir.
Merkezdeki çiçekler erseliktir. Olgun akenler genellikle tüysüz, yanlardan sıkışmış, uç kısmı düz, kesik veya yuvarlaktır. Hilum tabana yakın yan durumlu, sıklıkla yağsı
dokudan oluşan bir yapı mevcuttur. Akenin tepesindeki tüy demeti basit veya eşit olmayan iki sıra halindedir; sert tüylü, sakalsı, kuş tüyü gibi yumuşak tüylü, dökülücü
veya değil, iç halka genellikle daha kısa veya yoktur (Wagenitz, 1975).
Türkiye’de bulunan odunsu peygamber çiçeklerinin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir;
1. Ortadaki çanağa ait brahteler bariz bir eke sahip, küçük ve dikenli çalı formunda.......................................................................................Centaurea spinosa
1. Ortadaki çanağa ait brahteler eke sahip değil veya çoğu dar kenarlı (belirgin diş veya kirpik bulunmaz) veya bir küçük mukrolu, küçük çalı veya yarı çalı,
bütün yapraklar tam ve çıplak (kenarı hafif beyaz tüylü)
2. Çalı (1-1,80 m), yaprakların çoğu derimsi, ayırt edici yan damarlı, akenin tepesindeki tüy demeti yaklaşık 4 mm, dökülür..........Centaurea ptosimopappa
2. Yarı çalı (yaklaşık 35 cm boyunda), yapraklar sert yapılı, derimsi değil, hafif belirgin yan damarlı, akenin tepesindeki tüy demeti yaklaşık 1-5 mm, kalıcı
.................................................................................................................................................................................................Centaurea ptosimopappoides
189
Centaurea ptosimopappa Hayek Endemik
Peygamber çiçeği
Yayılışı
Amanos Dağları’nda lokal yayılışı olan endemik bir türüdür.
1-1,80 m boyunda, dik duran, çıplak dallı çalılardır. Yapraklar kuvvetli, çoğu derimsi (kış boyunca
kalıcı), her iki yüzü de çıplak, kenarı yünsü tüylü, dalların ucunda kısa üreyimsiz sürgünlerde toplan-
mıştır. Yaprak şekli tırpanımsı-kaşık şeklinde ya da yumurtamsı, sapa doğru daralmış, 12-15 x 2,5-3
cm; çiçekli sürgünlerdeki yapraklar çok küçük ve dar, en üst kısımlarda çiçeği sarmış durumdadır.
Mehmet Fırat
Başçık hemen hemen şişkin bir sap üzerindedir. Brahte topluluğu 18-25 x 8-16 mm, dar yumurtamsı,
brahteler çok sayıda, çıplak, yatıktır. Ekler çok küçük dikensidir. Çiçekler sarı, kenarları ışınsal değil-
dir. Akenler 4-5 mm, akenin tepesindeki tüy demeti çok dökülücü, yaklaşık 4 mm’dir (Wagenitz, 1975).
Centaurea ptosimopappoides Wagenitz Endemik
Peygamber çiçeği
Yayılışı
Güney Anadolu’da lokal bir yayılışı bulunan endemik bir türdür.
Yarı-çalı, gövde yaklaşık 35 cm, dik veya yükselen, basit veya birkaç uzun dallıdır. Yapraklar sağ-
lam, hafif göze çarpan yan damarlı, her iki yüzü çıplak, kenarı hafif beyaz tüylü, tam kenarlı, tırpa-
Mehmet Fırat
nımsıdır. Taban ve üst yaprak saplı, 10-13 x 1-2 cm (sap dahil), üstü yarı sapsız ve küçüktür. Brahte
topluluğu 18-22x9-11 mm, dar yumurtamsıdır. Ekler kısa 0,5-1,5 mm çıkıntılıdır. Çiçekler sarı, başçık
radyal değildir. Akenler 5-5,5 mm, akenin tepesindeki tüy demeti 1-5 mm, içteki sıra belirgin değildir
(Wagenitz, 1975).
Centaurea spinosa L. Doğal
Peygamber çiçeği
Yayılışı
Ege Adalarında yapan bu tür ülkemizin Ege Adaları ve Batı Anadolu’da bulunmaktadır.
50 cm kadar boylanan, dikenli, çok dallı, sık küremsi ve kubbemsi yapıda yarı çalı ya da çalılardır. Sür-
günler beyaz tüylü, diken veya 1-2 başçık ile sonlanır. Yapraklar yatık beyaz tüylü, bazen tüysüz, tabanda
tek yıllık sürgünlerde tırpanımsı-kaşık şeklinde, tam kenarlı veya dişli, gövde yaprakları 1-2 pinnat parçalı
belirgin olan segment yalnızca 0,5-1 mm genişliğinde, üst şeritsidir. Brahte topluluğu 8-12 x 2-5-4 mm ve
silindiriktir. Ekler küçük, kahverengi, her iki tarafta 4-8 kirpiksi (0,5-1,5 mm) ve tabanda zarsı kulakçıklı,
0,5-1 mm’lik bir çıkıntı ile sonlanır. Çiçekler beyaz ya da pembemsidir. Akenler 2-3 mm, akenin tepe-
sinde tüy demeti yoktur (Wagenitz, 1975). C. spinosa’nın varyetelerinin tanı anahtarı (Wagenitz, 1975).
1. Brahte topluluğu 9-12 x 3-4 mm……………....……….Centaurea sipinosa var. spinosa
1. Brahte topluluğu 8-9 x 2-5……………....……Centaurea spinosa var. tragacanthoides
190
Mehmet Yavuz Paksoy

Dittrichia Greuter (Andızotu)
Akdeniz Bölgesi’nde doğal, Amerika ve Avusturalya’da kaçak olarak yetişen iki
türü vardır. Tek veya çok yıllık otsu ya da yarı çalımsı bitkilerdir. Yapraklar sar-
mal, mızraksıdan şeritsiye kadar, salgı tüylü, yapışkan, dişli ve tüylüdür. Başçıklar
heterogam, ışınsal, uçtaki salkımlarda çok sayıdadır. Çiçek tablası kılçıksız, pul
gibi kabarık yolludur. Kenardaki çiçekler dişi, sarı, dilsi veya küçük dilsidir. Tüpsü
çiçekler erdişi ve sarıdır. Anterler mahmuzsuz, dallanmış kuyrukludur; endotes-
yal doku kutuplaşmıştır. Stilus dalları sivri süpürge tüylüdür. Akenler elipsoid,
salgı tüylü; epidermis uzamış kristallidir. Akenin tepesindeki tüy demeti sakalsı,
tüyler bir halkada, tabanda birleşmiş ve bir brahte topluluğu (kadeh) oluşturmuş-
Mehmet Yavuz Paksoy

tur (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
Dittrichia viscosa (L.) Greuter Doğal

Yapışkan andızotu
Yayılışı
Türün genel yayılışı Akdeniz ülkeleridir. Ülkemizde ise Batı ve Güney Ana-
dolu’da yayılış gösterir. Bu bölgelerde Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir, İstanbul,
Kocaeli, Düzce, Kastamonu, Balıkesir, İzmir, Manisa, Eskişehir, Isparta, Muğla,
Aydın, Antalya, Denizli, Karaman, Mersin, Adana ve Hatay illerinde 0-1850 m
yükseltiler arasında yaygındır. Yamaçlar, kurumuş bataklık yerler ve kıyı kumul-
larını tercih eder.
Çok yıllık, rizomlu, yarı çalımsı, tabandan itibaren dallanmış çok gövdeli, 1-2
m, dik, tabanı neredeyse tüysüz, üst kısımlar ince uzun yumuşak tüylü, belirgin
çizgili, tabanı morumsu üst kısımları kahverengi-yeşilimsi gövdeli bitkilerdir. Alt
gövde yaprakları sapsız; aya mızraksı-ters mızraksı, (6-)8-9(-10) x (1,5-)2-2,5(-3)
cm, özellikle damarlar üzerinde ince uzun yumuşak tüylü-salgı tüylü, tüysü da-
marlı; kenarı düzensiz testere dişli-küçük dikenli, ucu sivri, tabanı daralmış-yarı
gövde sarıcı şekildedir. Üst gövde yaprakları benzer, fakat tabanı bazen kulakçık-
lıdır (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
Başçıklar bileşik salkım, çiçek kurulunda, 25-60 adet, ışınsal, tabanı ince uzun
yumuşak tüylü-salgı tüylü, çiçek kurulu sapı 4-20 mm, vince uzun yumuşak tüy-
lü-salgı tüylüdür. Brahte topluluğu 8-9 x 5-6 mm, fillariler 4-5-sıralı, kiremitsidir;
en dış fillariler şeritsi-dar oblong, 2,5-3 x 08-1 mm, otsu ancak kenarları kıkırdak-
sı, salgı tüylü, kenarı silli, ucu sivri; orta fillariler zarımsı; en iç fillariler şeritsi, 7-8
x 0,5-1 mm, zarımsı, seyrek salgı tüylü, kenarı kirpiksi ve ucu sivridir. Dişi çiçek-
ler dilsi, 10-15 adet, açık sarı; aya şeritsi, 9-11 x 1,5-2 mm, 3-dişli; tüp 3-4 mm’dir.
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Erdişi çiçekler 20-40 adet, 6-7 mm, 5-dişlidir. Aken uçta daralmış iğimsi, 2-2,5
mm, kısa yumuşak tüylü-salgı tüylü, kahverengimsidir. Akenin tepesindeki tüy
demeti sakalsı, 20-40 adet, 5,5-6 mm, tabanda çanak şeklinde bir eksen üzerinde
birleşik, beyazdır (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
191
Ünal Akkemik
Euryops (Cass.) Cass. (Sarı çalı papatyası)
Cinsin ülkemizde doğal yetişen herhangi bir türü bulunmamaktadır. Güney Afrika’dan So-
cotra Adası ve Suudi Arabistan’a kadar sıcak iklimlerde yetişen 100 kadar türü vardır. Herdem
yeşil küçük çalılardır. Yaprakları sarmal, tam kenarlı ya da genellikle parçalı, tüylü ya da çıplaktır.
Yapraklar sürgünler üzerinde yoğun bir görünümdedir. Çiçekler başçık halinde, sarı renkli, tek
tek bulunur, terminal ya da yan durumludur. Çiçekler yapraksız bir sap üzerinde dik konumlu-
dur ve görseldir (Krüssmann, 1977).
Ünal Akkemik
Euryops pectinatus (L.) Cass. Egzotik
Sarı çalı papatyası
Yayılışı
Güney Afrika’da doğal yetişen bu tür, ülkemizde özellikle sahil kesimlere yakın yerlerde yay-
gın bir şekilde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.
En çok 1 m’ye kadar boylanabilen, dalları genel olarak düzensiz büyüyen çalılardır. Yaprakları
Ünal Akkemik
genellikle gümüşi gri, derin parçalı loplu, loplar çoğunlukla orta damara yaklaşmıştır. Lopların
kenarı düz, her iki yüzü de tüylüdür. Yapraklar sürgün uçlarında yoğunlaşmıştır. Çiçekler olduk-
ça uzun bir sap üzerinde, her sap üzerinde tek çiçek vardır. Terminal konumlu çiçekler tek tek ya
da 2-3 tanesi bir aradadır. Çiçeklerinde taç yapraklar ayrı ve sarı renktedir (Krüssmann, 1977).
Mehmet Yavuz Paksoy

Inula L. (Andızotu)
Yaklaşık 100 tür ile eski Dünya’da yayılışını yapan bir cinstir. Çok yıllık, yarı çalımsı veya tek
yıllık otlardır. Yapraklar sarmal, basit, tüylü veya tüysüzdür. Başçıklar tek veya yalancı şemsiye
şeklindeki kurulda birkaç tane, heterogam ve ışınsal, heterogam ve orta çiçekler tüpsü, kenarda-
kiler dilsi veya homogam ve bütün çiçekler tüpsüdür. Çiçek tablası pürüzsüz, kılçıksız, dar veya
geniş çukurcukludur. Kenardaki çiçekler dişi; taç sarı, ışınsal veya nadiren tüpsüdür. Tüpsü çi-
çekler erdişidir. Anterler mahmuzsuz, dallanmış kuyruklu; endotesyum ışınsal; stilus dalları uçta
sivri ve süpürgemsi tüylerle kaplıdır. Akenler elips şeklinde, silindirik veya açılı, çizgili, çukurlar-
dan tek veya gruplar halinde çıkar; epidermis uzamış kristallidir. Akenin tepesindeki tüy demeti
sakalsı, kısa sert tüylü veya kuş tüyü şeklinde, bir veya birkaç halkada, kalıcıdır. (Anderberg ve
Eldenäs, 2007). Türleri ayıran bazı morfolojik özelliklere ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
Mehmet Yavuz Paksoy

1. Bitki yoğun yünsü-keçemsi tüylü, grimsi-beyazımsı
2. İnvolukrum 1 cm’den az genişlikte...................................................Inula heterolepis
2. İnvolukrum 1-1.5 cm genişlikte.............................................................Inula fragilis
1. Bitki yoğun tomentoz (kıtıksı), grimsi-beyaz............................................Inula aschersoniana
192
Inula aschersoniana Janka Doğal
Kaya yolotu
Yayılışı
Türün genel yayılışı Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye’dir. Ülkemizde Kuzey ve Orta Anadolu’da
(Kastamonu, Sinop, Samsun, Amasya, Gümüşhane, Erzurum, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Malatya, Er-
zincan) 450-1900 m’ler arasında yayılış gösterir; kalkerli yamaçlar ve kaya çatlakları arasında bulunur.
Çok yıllık, tabanı yarı-çalımsı, odunsu-kazık köklü bitkilerdir. Tabandan itibaren çok gövdeli, (10-
)25-30(-40) cm, dik-yükselici, beyaz keçemsi tüylü, gövde çizgili (tüyler kazındığında görülüyor), be-
yazımsı-grimsidir. Taban yaprağı kalıcı, saplı, (2,5-)4-5(-6,5) cm, beyaz keçemsi tüylü; aya eliptik-mız-
raksı bazen dar yumurtamsı-spatül şeklinde, (6-)8-10(-12,5) x (1-)2-3(-4) cm’dir. Beyaz keçemsi-yünsü
tüylü, damarlanma ağsı; kenarı düz-oymalı veya düzensiz dişli; ucu kör bazen sivri; tabanı daralmıştır.
Alt gövde yaprakları benzer, fakat aya dar eliptik, ucu sivri; Üst gövde yaprakları benzer, fakat keçem-
si-yünsü tüylü olup kenarı düzdür. Başçıklar salkım çiçek kurulu oluşturur, 4-30 adet, ışınsal, tabanı
keçemsi-yünsü tüylü; çiçek kurulu sapı kısa 1-3 mm, keçemsi tüylüdür. Brahte topluluğu 9-11 x 8-10
mm, fillariler 4-5-sıralı, kiremitsi; en dış fillariler dikdörtgenimsi, 4,5-6 x 1,5-2 mm; tabanı sert kıkır-
daksı uç kısmı otsu, beyaz keçemsi tüylü, kenarı düz, ucu kör; orta fillariler tabanı sert kıkırdaksı ucu
Mehmet Yavuz Paksoy

otsu-zarımsı; en iç fillariler şeritsi, 7,5-9 x 0,5-1 mm, zarımsı, kenarı küçük tüylerden dolayı çıkıntılı ve
ucu sivridir. Dişi çiçekler kısa dilsi, 25-35 adet, sarı; aya kısa dikdörtgenimsi, 6-6,5 x 1-1,5 mm, 3-dişli;
tüp 3,5-4 mm’dir. Erdişi çiçekler çok sayıda (110-135), 5-6 mm ve 5 dişlidir. Aken dikdörtgenimsi, 1,75-
2 mm, uzun, geriye yatık tüylü, 8-10-çizgili, kahverengimsidir. Akenin tepesindeki tüy demeti kısa sert
tüylü, 8-12 adet, 4,5-5 mm, tabanda serbest ve beyaz renklidir (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
Inula fragilis Boiss et Hauskn. Endemik
Gevrek andızotu
Yayılışı
Genel olarak Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen “endemik” bir türümüzdür. Giresun, Sivas ve Malatya
çevresinde yayılış yapar. Kalkerli kaya çatlaklarında ve 1300-1600 m’ler arasında bulunur.
Çok yıllık, tabanı yarı çalımsı, odunsu-kazık köklü bitkilerdir. Tabandan çok gövdeli, (10-)20-25(-35)
cm, dik, beyaz keçemsi tüylü, çizgili, beyazımsı-grimsidir. Taban yaprakları kalıcı ve saplıdır. Yapraklar,
(2-)3-5(-7) cm, beyaz keçemsi tüylü; aya yumurtamsı-ters yumurtamsı-eliptik bazen geniş mızraksı, (6,5-
)8-10(-13,5) x (1,5-)2-2,5(-3) cm, keçemsi tüylü, damarlanma ağsı; kenarı düzensiz dişli-oymalı, ucu siv-
ri-küt, tabanı daralmıştır. Alt gövde yaprakları benzer, fakat daha küçük ve ucu sivridir. Üst gövde yaprak-
ları benzer, fakat kenarı düzdür. Başçıklar salkım bazen de birleşik salkım halinde kurul oluştururlar, 4-10
adet, çiçeklerin tamamı tüpsü, tabanı beyaz keçemsi tüylü; çiçek kurulu sapı 1-2 mm, keçemsi tüylüdür.
Brahte topluluğu 8-12 x 10-15 mm, fillariler 5-6-sıralı, kiremitsi; en dış fillariler dikdörtgensi, 5-6 x 1,5-2
Mehmet Yavuz Paksoy
Mehmet Yavuz Paksoy
mm, tabanı kıkırdaksı uç kısmı otsu, yünsü tüylü, kenarı düz, ucu kör; en iç fillariler şeritsi, 7,5-8 x 0,5-1
mm, zarımsı, uzun yünsü tüylü, kenarı düz, ucu sivridir. Başçıktaki tüm çiçekler erdişi, çok sayıda (120-
160), 5-6 mm, sarı, 5-dişlidir. Aken dikdörtgenimsi, 1,5-2 mm, geriye yatık uzun sert tüylü, 10-12-çizgili,
kahverengimsidir. Akenin tepesindeki tüy demeti kısa sert tüylü, 10-12 adet, 4,5-5 mm, tabanı serbest,
beyazdır. Çiçeklenme zamanı temmuz-ağustos aylarıdır (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
193
Inula heterolepis Boiss. Doğal
Ak andızotu
Yayılışı
Genel yayılışı Güney Lübnan ve Türkiye’dir. Türkiye’deki yayılışı Kuzeybatı, Batı ve Güney Ana-
dolu (genellikle sahil kesimi): Balıkesir, Bursa, Ankara, Karabük, Amasya, Tokat, Manisa, İzmir, Ba-
lıkesir, Denizli, Afyonkarahisar, Kütahya, Eskişehir, Yozgat, Aydın, Muğla, Denizli, Isparta, Antalya,
Karaman, Konya ve Mersin. Kalkerli kaya çatlakları arasında ve 30-1900 m yükseltilerde yetişir.
Çok yıllık, tabanı yarı-çalımsı, kalın odunsu kazık köklü bitkilerdir. Tabandan itibaren çok göv-
deli, (15-)25-45(-60) cm, keçemsi tüylü, dik-yükselici, gövde çizgili (tüyler kazındığında görülü-
yor), grimsi-beyazdır. Taban yaprakları kalıcı, saplı; saplar (2-)3-4(-6) cm, keçemsi tüylü; aya geniş
yumurtamsı-eliptik veya dairemsi-yuvarlak, (4-)7-10(-12,5) x (2-)2,5-3(-3,5) cm, keçemsi tüylü,
damarlanma ağsı; kenarı oymalı-dişli; ucu küt-yuvarlakça nadiren sivri; tabanı daralmıştır. Alt göv-
de yaprakları benzer, fakat daha küçük ve aya eliptik-yumurtamsı, kenarı düz-belirgin olmayan
oymalıdır. Üst gövde yaprakları benzer, fakat daha küçük ve aya eliptik-yuvarlakçadır. Başçıklar
birleşik salkım-salkım çiçek kurulları halinde bulunur ve 8-40 adettir; başçıklarda tüm çiçekler tüp-
sü ya da ortadakiler tüpsü, kenardakiler dilsidir. Çiçek tabanı keçemsi tüylü; çiçek kurulu sapı 1-2
mm, keçemsi tüylüdür. Brahte topluluğu 5-12 x 4-8 mm, fillariler 4-sıralı, kiremitsi; en dış fillariler
dar yumurtamsı-dikdörtgenimsi, 3-3,5 x 1-1,5 mm, tabanı kıkırdaksı, uç kısmı otsu, keçemsi tüylü,
kenarı düz, ucu kördür; orta fillariler tabanı sert kıkırdaksı ucu otsu veya zarımsı; en iç fillariler şe-
ritsi, 6-7 x 0,5-0,8 mm, zarımsı, kısa yumuşak tüylü, kenarı düz uç kısma doğru tüylü, ucu sivridir.
Mehmet Yavuz Paksoy

Dişi çiçekler tüpsü veya tamamen yok olmuş, 12-20 adet, 4-5 mm, sarı, 3-dişlidir. Erdişi çiçekler
tüpsü, 50-80 adet, 5-6 mm, 5-dişli, sarı, dişi çiçeklerden daha kalındır. Aken dikdörtgenimsi, 1,5-2
mm, üstte kısa yumuşak tüylü bazen neredeyse tüysüz, 10-12-çizgili, kahverengimsidir. Akenin
tepesindeki tüy demeti kısa sert tüylü, 10-12 adet, 4-5 mm, tabanı serbest ve beyazdır (Anderberg
ve Eldenäs, 2007).
Mehmet Yavuz Paksoy

Limbarda Adans.
Yapraklar almaşlı, etli, tüysüz, neredeyse
yuvarlak, sapsız, düz veya uçta 3-lobludur.
Başçıklar farklı eşeylerden oluşan çiçeklere
sahip, ışınsal, tek veya gevşek yalancı şem-
siye şeklinde kurul oluşturur. Çiçek tablası
kılçıksız; kenardaki çiçekler dişi, sarı, dilsi,
tüpsü çiçekler erdişi ve sarı renklidir. An-
terler mahmuzsuz, dallanmış kuyruklu; en-
dotesyal doku ışınsaldır. Stilus dalları sivri
süpürge tüylüdür. Akenler elipsoid, 5-salgı
Mehmet Yavuz Paksoy

kanallı; epidermis uzamış kristallidir. Ake-
nin tepesindeki tüy demeti sakalsı, tüyler
birkaç halkadadır. Akdeniz bölgesinde bir
türü vardır (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
194
(Syn: Inula crithmoides L.) Doğal

Limbarda crithmoides (L.) Dumort.
Keşir çorağı
Yayılışı
Genel yayılışı Batı Avrupa ve Akdeniz kıyıları, Tunus ve Türkiye’dir. Türkiye’deki yayılışı Batı ve
Güney Anadolu (İzmir, Aydın, Muğla, Antalya, Mersin) Bölgeleridir. Bölgedeki yayılışı deniz seviye-
sinde (0-50 m) tuzlu bataklıklardır.
Çok yıllık, rizomlu, tabanı yarı çalımsı bitkilerdir. Tabandan itibaren çok gövdeli, 35-95 cm, ge-
nellikle yatık bazen yükselici, neredeyse tüysüz, oluklu, altta koyu kahverengi, üstte yeşilimsidir. Alt
gövde yaprakları sapsız; etli, boğumlardan küme halinde çıkmış; aya dar üçgenimsi-ters mızraksı
veya silindirik-kaşık şeklinde, (12-)25-35(-45) x (1,5)2-3(-4,5) mm, tüysüz, damarlanma belirgin
değil; kenarı düz; ucu üç dişli veya küt-yuvarlakça; tabanı daralmıştır. Üst gövde yaprakları benzer.
Başçıklar yalancı şemsiye şeklinde çiçek kurulu oluşturmuştur ve 10-40 adettir; ışınsal, tabanı tüy-
süzdür; çiçek kurulu sapı 2-8 mm, tüysüzdür. Brahte topluluğu 9-12 x 9-15 mm, fillariler 3-4 sıralı,
kiremitsi; en dış fillariler mızraksı, 2-2,5 x 1-1,2 mm, tabanı sert kıkırdaksı uç kısmı otsu, tüysüz, ke-
narı düz, ucu sivri; orta fillariler zarımsı; en iç fillariler şeritsi-dar mızraksı, 5-6 x 0,5-1 mm, zarımsı,
tüysüz, kenarı tüylerden dolayı çıkıntılı, ucu sivridir. Dişi çiçekler dilsi, 15-20 adet, sarı; aya ters
mızraksı-dar dikdörtgenimsi, 8-9 x 1,5-2 mm, 3-dişli; tüp 2,5-3 mm’dir. Erdişi çiçekler çok sayıda
(80-130), 5,5-6,5 mm, 5-dişlidir. Aken iğimsi (ancak orta kısım çok şişkin değil), 2-2,5 mm, geriye
yatık uzun beyaz tüylü, kahverengimsidir. Akenin tepesindeki tüy demeti kısa sert tüylü, 45-60 adet,
Mehmet Yavuz Paksoy

5-5,5 mm, tabanda serbest ve beyazdır (Anderberg ve Eldenäs, 2007).
Tolga Ok
Ptilostemon Cass. (Bozlan)
İki ya da çok yıllık dikenli otsu bitkiler ya da küçük dikensiz çalılardır. Yaprakların üst yüzü çıp-
lak, alt yüzü beyaz tüylerle kaplıdır; yapraklar tam kenarlıdır. Gövde yaprakları sarmal dizilmiş ve
sapsızdır. Çoğunlukla aşağıya doğru dönüktür. Çiçeklerinde başçık tabla şeklinde, belirgin şekilde
başçıktaki tüm çiçekler aynı cinse ait, fakat dış çiçekler fonksiyonel olarak erkektir. Brahte kiremitsi,
derimsi, sivri uçlu ya da dikensi, tam ya da nadiren birkaç yan durumlu küçük dikenlidir. Çiçek
tablası tüylüdür. Taç morumsu, pembe ya da beyazımsıdır. Anterler görülebilir ve şişkin uçludur.
Akenler meyilli ters yumurtamsıdır. Seyrek olarak yandan basıktır, düzdür. Yarı-basal hilum eliptik,
kenarları kalınlaşmamış, apikal disk düzdür. Akenin tepesindeki tüy demeti hemen hemen eşit, kuş
tüyü gibi yumuşak, dış çiçeklerinki bazen serttir (Greuter, 1975).
Ülkemizde ve Akdeniz çevresinde yaygın olarak bulunan bir odunsu türü bulunmaktadır.
1.Yapraklar yavaş yavaş daralır, uç kısmı biz şeklinde, üst gövde yaprakları tabanda genişlemiş şekil-
Ünal Akkemik
de olup her iki yanda dikene benzer şekilde 1-2 kulakçıklı
...........................................................................…. Ptilostemon gnaphaloides subsp. pseudofruticosus
1.Yaprakların ucu sivri, üst gövde yaprakları ne geniş ne de tabanda dikensidir.
...........................................................................................................................…Ptilostemon chamapeuce
195
Ptilostemon chamaepeuce (L.) Less. Doğal
Bozlanotu
Yayılışı
Genel yayılışı Doğu Akdeniz havzası
olup Yunanistan, Girit, Kıbrıs, Lübnan, Fi-
listin ve Türkiye’de yetişir. Ülkemizde Bursa,
İzmir, Aydın, Muğla, Antalya, Hatay çevre-
lerinde, kireçtaşı kayalıklarında deniz sevi-
yesinden 850 m’ye kadar yükselti kuşağında
yetişir.
Yaklaşık 1 m’ye kadar boylanabilen, di-
kensiz ve herdem yeşil çalılardır. Yapraklar
sarmal dizilmiş, sapsız şeritsi ve tam kenar-
lıdır. Yaprak uçları sivri ve kulakçık yoktur,
yaprak tabanı genişlememiştir. Çiçekli göv-
de kısmı 10-60 cm, hemen hemen düzensiz
bir yalancı şemsiye içinde 1-10 başcık şek-
linde çiçek vardır. Brahte topluluğu çıplak ya
da tüylü, orta bölümdeki brahtelerin her biri
sivri ve basık, ya da geriye kıvrık, sivri, az
çok batıcı uçludur. Taç morumsu, eşit olma-
yan bir şekilde parçalıdır. Anter uçları eşit
bir şekilde tüm uzunlukları boyunca salgı
ceplidir. Akenin tepesindeki tüy demeti uçta
Ünal Akkemik
kısa sakalsı tüylü, dış çiçeklerdekiler ise sert
tüylüdür (skabroz) (Greuter, 1975). Çiçek-
lenme nisan-haziran aylarıdır.
Ptilostemon gnaphaloides subsp. pseudofruticosus (Pamp.) Greuter Doğal

Ada bozlanı
Yayılışı
Yunanistan, Girit ve İkaria adasında dağılım gösteren ve Doğu Akdeniz elemanı olan Ada Bozlanı, deniz seviyesinden 750 metre rakıma kadar kireç taşı kayalıklarda
bulunur(Greuter, 1975). Ülkemizde ise Ege Bölgesi’nin Asıl Ege bölümünde doğal yayılış gösterdiği belirtilmektedir (Ekim, 2012).
Dikensiz, yuvarlak görünüşlü ve 50-120 cm boyunda çalılardır. Yapraklar şeritsi, kenarları düz ve hemen hemen aşağıya doğru kıvrık, çoğunlukla 1-2 mm genişliğin-
de, uçları yavaş yavaş daralmış halde biz gibi, üst gövde yaprakları tabanda genişlemiş, her iki yanda dikene benzer şekilde 1-2 kulakçıklıdır. Çiçekli gövdeler 30-60 cm
boyunda, düzensiz yalancı şemsiye tipi çiçek kümesi halinde 2- 10 başçıklı, brahte topluluğu kısa yumuşak tüylü veya sık yumuşak tüylü ortadaki fillariler zayıf yapıda,
dik veya dik yayık şekilde, dikensi ek yapılar 4-8 mm’dir. Taç morumsu kırmızı, pembe veya beyazımsı renkte ve eşit parçalıdır. Erkek organlar aynı uzunlukta salgı ka-
nallarına sahip, akenlerin tepesindeki tüyler tabanda kısa sakalsı, çiçeklerin dışında kısa sert tüylüdür. Çiçeklenme mayıs-haziran aylarındadır (Greuter, 1975).
196
Ali Kavgacı
Staehelina L. (Kayadüğmesi)
Salgı bezeli yarı çalı veya çalılardır.
Yapraklar basit, tam kenarlı ve sarmaldır.
Başçık tek tek veya birkaçı bir arada, diske
benzeyen bir yapıda ve homogamdır. Brah-
te topluluğu silindirik, reseptakulum ise
düzdür. Çiçekler beyazımsıdır. Taç 5 par-
çalıdır (fid). Meyve (Aken), dar bir şekilde
basık ve silindirik olup yoğun bir şekilde
ipeksi tüylerle kaplıdır (Kupicha, 1975).
Cinsin Türkiye’de S. lobelii adında bir
türü bulunur. Cinsin yakın bölgelerde ya-
yılış gösteren türlerinden S. fruticosa Gü-
ney Ege adalarında, S. kurdica ise Kuzey
İran’da yayılış yapar.
Tolga Ok
Staehelina lobelii DC. Doğal
Kayadüğmesi
Yayılışı
Genel yayılışını Kıbrıs ve Lübnan’da yapan tür, Türkiye’de Antalya, Mersin, Niğde ve Hatay çevresinde doğaldır.
22-60 cm boylarında yarı-çalı bitkilerdir. Dip kısımları odunsu ve sert olan çok sayıda yapraksı dallanmamış gövdelere sahiptir. Yapraklar bir sap üzerinde sert ve
pürüzlü, benekler halinde salgı bezleri vardır. Yapraklar tam kenarlı, yassı ve uzundurlar. Dip kısmı 15-30 x 1,.5-4 mm boyutlarındayken uca doğru yavaş yavaş daralır.
Başçık tek tek veya bir kaçı bir aradadır. Çiçekler kirli beyaz ve güzel kokuludur. Brahte topluluğu 10-13 x 4-5 mm boyutlarındadır. Fillari, oval, mukrolu, seyrek tüylü ve
yeşil-kahverengidir. Aken 3-6 mm boyutlarındadır (Kupicha, 1975).
197
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B E R B E R I DAC E A E
BERBERIDACEAE
Çalı veya çok yıllık otsu bitkilerdir. Dokularında “berberin” maddesi vardır; bu nedenle odun Berberis cretica
özsuyu sarı renklidir. Yaprakları basit veya tüysü olup sürgünlere sarmal dizilmişlerdir. Çiçekleri tam-
dır (erselik); çanak ve taç yaprakları kesin olarak birbirinden ayrılmamıştır. Çiçeğin çevre yaprakları
çoğunlukla 3, çok azında da 2 veya 4 halka halinde dizilmiştir; taç yaprakları çoğunlukla nektara
değişmiştir; stamenler taç yaprakların sayısı kadardır ve karşılarında yer alırlar veya iki katı kadardır;
Neval Güneş Özkan

anterler tepeden iki kapakçıkla açılır; ovaryum üst durumludur, tek gözlüdür; stilus kısa veya yoktur;
meyve çoğunlukla üzümsü veya açılan kuru meyvelerden kapsül tipindedir (Davis, 1965).
Familyanın 10 cinsi ve bu cinslerin de kuzey yarımkürede yayılmış 200’den fazla türü vardır. Ül-
kemizde odunsu türleri bulunan tek cinsi Berberis L. olup buna ait doğal ve egzotik türler ile Mahonia
ve Nandina cinslerine ait türler aşağıda verilmiştir.
Ernaz Altundağ Çakır, Ünal Akkemik

Berberis L. (Karamuk çalıları, Kadın tuzluğu)
Avrupa, Asya, Kuzey Afrika ve Amerika’da yaklaşık 175 türü bulunan herdemyeşil veya yaprağını
döken dikenli çalılardır. Kabuklarının iç kısmı ve odunlarında “berberin” maddesi bulunduğundan Berberis thunbergii
açık sarı renklidirler. Bu cinsin karakteristiği uzun ve kısa sürgünlerindedir. Uzun sürgünler çalıların
boylanmasını (habitusunu) sağlar, üzerinde sarmal dizilmiş 1-3(-7) parçalı yaprak dikenleri (yaprak-
tan değişmiş) yer alır. Her bir yaprak dikeni koltuğunda ise kısa sürgünler gelişir, 1 veya çok sayıda
tam kenarlı veya dikenli-dişli yaprakları, rozet halinde taşırlar. Çiçekleri sarı renklidir, kısa sürgünler
üzerinde aşağıya doğru sarkan salkım, şemsiye veya demet halinde kurul oluştururlar veya nadiren
tek olarak bulunurlar. Her bir çiçekte 6 tepal, 6 nektar, 6 stamen ve 1 pistil yer almıştır. Erkek organlar
“tigmonastik” (dokunmaya duyarlı) olup, dokunulduğunda ortaya doğru hareket eder, böylece çiçeğe
konmuş bulunan böceğin kafasına çiçek-tozlarını boşaltır. Meyve uzunca yumurta biçimindedir. Ön-
celeri yeşil, olgunlaşınca türe göre kırmızı, sarı veya siyah bir renk alır; tadı hafif ekşidir, bileşiminde
Ünal Akkemik
şeker, elma asidi, pektin ve C vitamini vardır. Güzel renkli şurup ve reçeller yapılır. İştah açıcıdır.
Odunundan elde edilen sarı boya deri, yün ve pamuk boyası olarak kullanılır. Sarı renkli çiçekleri,
sonbaharda kızaran yaprakları, kırmızı veya siyah renkli güzel meyvelerinden dolayı süs bitkisi olarak
kültüre alınmış çok sayıda bahçe formları vardır. Karamuk çalılarından dört tür, ülkemizde doğal
yetişir: B. vulgaris, B. integerrima, B.crataegiana, B. cretica. Bu türlere ait ait tanı anahtarı (Cullen ve
Coode, 1965) aşağıda verilmiştir.
1. Çiçekleri taşıyan genç sürgünler soluk sarımsı veya gri renkte; daha yaşlıca sürgünler siyah lentiselli
ve genellikle donuk …….………………….........................……………………….…..Berberis vulgaris
1. Çiçekleri taşıyan genç sürgünler parlak portakal-kahverenginde veya koyu morumsu kırmızımsı
kahverenginde; sürgün üzerinde siyah lentiseller yok ve sürgünler az çok parlak
2. Dikenlerolgun yapraklardan uzun; çiçekkurulları 4-10 çiçekli salkım
...................................................................................…..………………..…….Berberis cretica
2. Dikenler, olgun yapraklardan kısa; çiçek kurulları 6-18 çiçekli salkım
3. En genç çiçekli sürgünler koyu morumsu kahverenginde; olgun meyve siyah
renkli; yaprakların boyu genişliğinin en az 3 katı kadar………..Berberis crataegina
3. En genç çiçekli sürgünler soluk portakal kırmızısı kahverenginde; olgun meyve
Ünal Akkemik
kırmızı renkte; yaprakların boyu genellikle genişliğinin üç katından daha kısa
.…………..........................................................................……….Berberis integerrima
198 Berberis juliana

Berberis crataegina DC. Doğal
Kadın tuzluğu, Karamuk çalısı
Yayılışı
Batı Anadolu hariç hemen her tarafta ve özellikle en geniş yayılışını İç Anadolu’da yapar.
Taşlı yamaçlar ve sel yataklarında, 800-1500 m yüksekliklerde yayılış gösterir. Mayıs-Hazi-
ran aylarında çiçeklenir. Genellikle çit bitkisi olarak kullanılırlar.
2 m’ye kadar boylanan dikenli bir çalıdır. Tomurcukları çok pulludur. Genç sürgünler
parlak koyu vişneçürüğü-kahverenginde olup, üzerinde siyah lentiseller yoktur ve oluklu da
değildir; ikinci yılda griye dönüşür; 3’lü çatal dikenler genellikle yapraklardan kısadır. Kısa
sürgünler üzerindeki yapraklar dar ters yumurta şeklinde olup genellikle boyu eninin 3 katı
Ünal Akkemik
ya da daha uzundur, kenarları kaba testere dişli veya tamdır. Çiçek kurulu yoğun, 1-3 cm
ve 6-15 adet çiçekten oluşmuş bir salkımdır. Olgunlaşmadan önce kırmızı, sonra siyah olan
meyvesi üzümsü tiptedir. Odun rengi limon sarısıdır (Cullen ve Coode, 1965).
Berberis cretica L. Doğal

Yayılışı
Grit, Yunanistan, Ege Adaları, Batı Anadolu ve Kıbrıs’ta doğal yetişir. Anadolu’da İzmir,
Manisa ve Isparta civarında yayılışı vardır. Ülkemizde ayrıca Bolu-Aladağlar’da da yayılışı var-
dır. Kalkerli yamaçlarda 1000-1700 m yüksekliklerde yetişir. Haziran ayında çiçeklenir.

Boyu genellikle 1 m’nin altında olan yuvarlak tepeli ve uzun dikenli çalılardır. Gövde koyu
eflatun renginde, dikenler genellikle yapraklardan daha uzundur. Yaprakları ters yumurta ya
da oval şeklinde, 1-1,5 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğindedir. Yapraklar tam kenarlı ya da
batıcı dikenli dişlidir. Çiçek kurulları 4-10 çiçekli, kısa salkımdır. Olgun meyve siyah renklidir
(Cullen ve Coode, 1965).
Berberis integerrima Bunge Doğal

Yayılışı
İran ve Kafkasya’da doğal olarak bulunur. Türkiye’de ise Kastamonu ve Gümüşhane do-
laylarında rastlanır.
3 m’ye kadar boylanan dikenli bir çalıdır. Tomurcukları çok pulludur. Genç sürgünle-
ri açık portakal sarısı-kahverenginde olup parlaktır; derin oluklu değil, bazen çizgilidir ve
üzerinde siyah lentiseller bariz görülmez. Kısa sürgünler üzerindeki yapraklar deri gibi sert
www.plantarium.ru
olup genişçe elips veya ters yumurta şeklindedir; kenarı tam veya kaba testere dişlidir, yap-
rak boyları genellikle genişliğinin üç katından daha kısadır. 3’lü çatal dikenler yaprakların-
dan kısadır. 6 cm’ye ulaşan salkım (rasemoz) çiçek kurulu 6-18 çiçek taşır. Meyve kırmızıdır.
Odun limon sarısı rengindedir (Cullen ve Coode, 1965).
199
Berberis julianae Schneid. Egzotik
Karamuk çalısı
Yayılışı
Vatanı Cin olup ulkemiz park ve bahcelerinde sıkca yetiştirilir. (Prof. C.K. Schneider bu bitkiye eşinin adını vermiştir).
3 m’ye kadar boylanan dikenli bir çalıdır. Tomurcukları çok pulludur. Genç sürgünleri açık portakal sarısı-kahverengin-
de olup parlaktır, derin oluklu değil, bazen çizgilidir ve üzerinde siyah lentiseller bariz görülmez. Kısa sürgünler üzerindeki
Ünal Akkemik
yapraklar deri gibi sert olup genişçe elips veya ters yumurta şeklindedir, kenarı tam veya kaba testere dişlidir, yaprak boyları
genellikle genişliğinin üç katından daha kısadır. 3’lü çatal dikenler yapraklarından kısadır. 6 cm’ye ulaşan salkım (rasemoz)
çiçek kurulu 6-18 çiçek taşır. Meyve kırmızıdır. Odun limon sarısı rengindedir (Cullen ve Coode, 1965).
Berberis thunbergii DC. Egzotik

Japon karamuğu
Yayılışı
Vatanı Japonya olup ülkemiz park ve bahçelerinde çok sık görülen bir çalıdır.
0,6-2,5 m boyunda, kışın yaprağını döken çok sık dallı bir çalıdır. Sürgünler çıplak, boyuna derin oluklu olup kah-
verengindedir; sürgün üzerinde yer alan dikenler çatallanmamıştır, basit diken halindedir, bu özellik bu türü diğer tür-
lerden kolayca ayırt etmemize yardım eder. Yapraklar dar yumurta biçiminde, tam kenarlı, 1,2-3,5 cm uzunluğunda,
alt yüzü gri-mavi renklidir. Çiçekleri açık sarı renklidir, 1-3 çiçek bir arada bulunur; bir varyetesinde (var. pluriflora
Koehne) çiçek sayısı 4-10 kadardır. Varyetelerinden var. atropurpurea Chenaulb’da yapraklar şarap kırmızısı veya kırmı-
Hatice Yılmaz
zımsı-kahverengindedir. var. minor Rehd. oldukça küçük bir çalı olup yaprakları 1,2 cm boyundadır.
Berberis vulgaris L. Doğal

Kırmızı Meyveli Karamuk, Adi Karamuk
Yayılışı
Kuzey bölgeleri hariç tüm Avrupa’da yayılış gösterir. Ülkemizde ise Kuzey Anadolu’da orman içi ve açıklıklarda, taşlı
yamaçlarda 900-1500 m yükseklikler arasında yayılış gösterir. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenir.
2 m’ye kadar boylanan, kabuğu gri renkli dikenli bir çalıdır. Tomurcukları çok pulludur. Sürgünler derin olukludur,
genç sürgünler soluk sarımtırak veya sarımtırak renkte olup üzerinde siyah renkli lentiseller vardır, mattır, kabuk ikinci
yılda gri renge dönüşür, sürgünler dikenlidir, 3’lü çatal dikenler 1-2 cm uzunluğundadır (bu dikenler uzun sürgünler üze-
rindeki yaprakların değişmesinden oluşmuştur-yaprak dikeni). Kısa sürgün üzerinde birçoğu bir arada bulunan yapraklar
dikenlerden daha uzundur ve yumurta, ters yumurta veya elips şeklinde olup kenarları ince dikenli veya tam gibidir, 2-4 cm
uzunluktadır, ucu küt, ender olarak sivri gibidir; yaprak sapı 1 cm’dir. Salkım halindeki çiçek kurulu, 4-6 cm uzunluğundaki
bir sapta 15-25 adet çiçek taşır. Olgunlaştığı zaman kırmızı renk alan üzümsü meyve elipsoid veya elips-ters yumurta biçi-
minde ve 8-12 mm uzunluktadır; odunu limon sarısı rengindedir (Cullen ve Coode, 1965).
200
Hatice Yılmaz
Mahonia Nutt. (Sarı boya çalısı)
Berberis’lere çok benzeyen ve bazı yayınlarda (Whittemore, 1997; Laferriere, 1997) ) bu cinsin içi- Mahonia x media
ne dahil edilen bitkilerdir. Tüm türlerinin herdem yeşil, yapraklarının basit değil bileşik yaprak ve
sürgünlerinin dikensiz olması ile Berberis’lerden ayrılır. Herdem yeşil çalılardır. Kısa sürgün ve diken
bulunmaz. Sürgüne çok sıralı sarmal olarak dizilen yapraklar tüysü bazen de üçlüdür. Yaprakçıklar
koyu yeşil renkli, deri gibi sert, kenarları çoğunlukla dikensi dişlidir. Uçta yer alan yaprakçık saplı,
diğerleri sapsızdır. Çiçekleri sarı renklidir, sürgün uçlarında salkım veya bileşik salkım tipi kurullar
halinde birçoğu bir arada yer alır. Üzümsü meyveleri olgunlaştığında çoğunlukla koyu mavi renkli ve
üzeri buğulu, bazen de kırmızımsı veya beyazımsıdır. (Loconte, 1993). Batı ve Kuzey Amerika ve Doğu
Hatice Yılmaz
Asya’da yayılış gösteren 100’den fazla türü vardır (Ahrendt 1961’ atfen Loconte, 1993). Herdem yeşil
dekoratif yaprakları, türlere göre değişik zamanlarda açan sarı renkli, bazı türlerde kokulu çiçekleri,
mavimsi-siyah renkli dekoratif meyveleri nedeniyle park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Mahonia aquifolium (Prush.) Nutt. Egzotik

Sarı boya çalısı
Yayılışı
Kuzey Amerika’da doğal olup İstanbul park ve bahçelerinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
0,3-3 (4,5) m boylarında, herdem yeşil bir çalıdır. Bahçelerde nadiren 1 m’yi aşar. Gövde genellikle
dallanmaz, nadiren kısa yan sürgünler verir. Yapraklar 5-9 yaprakçıktan oluşur, yaprak sapı 1-6 cm’dir.
Hatice Yılmaz
Yaprakçıklar ince ve esnek veya oldukça sert, her iki yüzü de parlak ve yeşildir. Yaprakçıklar tazeyken
ve kış aylarında çoğu kez yeşil değil, kırmızımsı renktedir. Sarı çiçekler mart-haziran aylarında açar.
30-60 çiçek bir arada 3-9 (-11) cm boyunda, dik duran yoğun çiçekli salkımlar oluşturur. Olgun üzüm-
sü meyve mavimsi renkli ve üzeri dumanlıdır (Whittemore, 1997; Kayacık, 1981).
Mahonia repens (Lindley) G. Don Egzotik

Bodur sarı boya çalısı
Yayılışı
Amerika’nın batısı ve Kanada’da doğal yetişir, ancak vatanı dışında park ve bahçelerde süs bitkisi
olarak yetiştirilir.
0,20 (0,60) cm kadar boylanabilen, stolonlu, sürünücü, herdem yeşil çalılardır. Gövde dallanmaz.
Kabuk gri veya gri-kahverengidir. Yapraklar 3-7 yaprakçıktan oluşan bileşik yaprak halindedir. Yap-
rak sapı (1) 3-9 cm’dir. Yaprakçıklar ince, esnek, her iki yüzü de mat yeşil, bazen üst yüz parlak ya da
mavimsi yeşil, kenarları 6-24 dikenli dişlidir. Uç yaprakçık saplıdır. Nisan-ağustos aylarında açan sarı
renkli çiçeklerin 6 taç ve 6 çanak yaprağı vardır. 25-50 çiçekten oluşan bileşik salkım halindeki çiçek
kurulu 3-10 cm boyundadır, sürgün uçlarında terminal olarak yer alır. Meyve mavi, donuk mavim-
Hatice Yılmaz
si yeşildir, 6-10 mm uzunluğundadır (Kayacık, 1981; Whittemore, 1997). Genellikle M.aquifolium ile
karıştırılır, soluk yaprakları ve dökülmek üzere olan yapraklarının kırmızı renk almaması ile ondan
ayrılır (Krüssmann 1976).
201
Mahonia x media C.D. Brickell. Egzotik
Sarı boya ağacı
Yayılışı
Mahonia lomariifolia x Mahonia japonica melezidir. Ülkemizin doğal bitkisi olmayıp
park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.
Ilıman iklimlerde 5 m’ye kadar boylanabilen, herdem yeşil bir çalıdır. Tek tüysü bile-
şik yaprakları 45 cm uzunlukta ve 17-21 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar yumurta ya
Hatice Yılmaz
da mızrak şeklinde, sivrice dişli ve parlak koyu yeşil renklidir. Yaprak damarları belir-
gindir. Açık sarı-limon sarısı renkteki çiçekler 25-35 cm boyunda dik duran salkımlar
oluşturur. Daha sonra bu çiçek salkımları dağınık bir görünüm alır. Çiçek açma zamanı
güz sonu kış başıdır. Üzümsü meyve dumanlı morumsu-siyah renklidir( Kayacık, 1981).
Hatice Yılmaz
Nandina Thunb. (Kutsal bambular)
Güney Asya’da yetişen tek türü vardır. Herdem yeşil, monoik, dikensiz, dik büyüyen
çalılardır. Yapraklar büyük, 2-3 katlı tüysü yaprak, çok sayıda yaprakçıktan oluşmuş-
tur. Çiçekler beyaz, birçoğu bir araya gelerek dik duran bileşik salkım halinde kurullar
oluşturur. Çanak yapraklar çok sayıda, sarmal olarak dizilmiş, taç yapraklar ise 3-6 adet
ve çanak yapraklardan daha büyüktür. Kırmızı renkli üzümsü meyve 1-3 tohum taşır
(Krüssmann, 1977).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Nandina domestica Thunb. Egzotik
Kutsal bambu
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Çin ve Japonya’dır. Çiçekleri, meyveleri ve zarif yapraklarından
dolayı park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
3 m’ye kadar boylanan, dipten çok gövdeli, genellikle dallanmamış, dik büyüyen, her-
dem yeşil çalılardır. Sürgünlere sarmal dizilmiş yaprakları katlı tüysü ve 30-50 cm boyun-
da, her bir yaprakçık dar üçgenimsi, eliptik- mızraksı şekilde, 2-10 cm boyunda, 0,5-2 cm
eninde, tam kenarlı ve kısa saplıdır. İlkbahar ve sonbaharda yapraklar morumtırak-kahve-
Hatice Yılmaz
rengi ya da bakır kırmızısına dönüşür. Mart-haziran aylarında açan beyaz çiçekler sürgün
uçlarında dik duran bileşik salkımlar halindedir. Parlak kırmızı renkli, 6-8 mm çapındaki
yuvarlak meyveler bitki üzerinde uzun süre kalır (Krüssmann, 1977; Ying ve diğ., 2011).
202
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B E T U L AC E A E
BETULACEAE
Bir cinsli bir evcikli kışın yaprakları döken anemogam odunsu bitkilerdir. Tomurcuklar almaşlı ya da sarmal dizilmiştir. Çiçekler teker teker değil, dihazyumlar ha-
linde birçoğu bir arada bulunurlar. Erkek çiçekler uzunca, sarkık kedicikler halindedir. Herbir erkek çiçeğin 2-10 stameni vardır. Çoğunlukla stamenlerin filamentleri
çatallanmış olduğu için sayısal olarak iki katı görülür. Dişi çiçekler de dihazyumlar halinde olup önceleri dik durur, döllenip olgunlaştıktan sonra meyve kurulu halinde
sarkar. Familyanın cinslerinden Betula ve Alnus’larda meyve örtüsü bir brahte ve 2-4 adet brahtecikten gelişmiştir. Oysa Corylus, Ostrya, Ostryopsis ve Carpinus’ta olduğu
gibi meyve örtüsü yalnızca brahteciklerden (üç adet) oluşur. Bu duruma göre Betulaceae familyasını iki alt familyaya ayrılır (Yaltırık, 1993):
• Betuleae; cinsleri: Betula ve Alnus: Bu alt familyada bulunan örneklerin erkek çiçeklerinde periant örtüsü vardır. Ancak dişi çiçeklerde yoktur. Meyve örtüsü
yukarda da değinildiği gibi bir brahte ile 2-4 brahtecikten oluşmaktadır.
• Coryleae; cinsleri: Carpinus, Corylus, Ostrya ve Ostryopsis: Bu alt familyadaki bitkilerin birinci alt familyanın aksine erkek çiçeklerde çevre yaprağı yoktur, dişi
çiçeklerde vardır. Ayrıca meyve örtüsü üç brahtecikten oluşmaktadır.
Betulaceae familyasında ovaryum alt durumlu ve iki karpelli dip tarafında iki gözlüdür. Ucunda ipek gibi ince iki stigması vardır. Meyve tek tohumlu açılmayan kuru
meyve tipi, bir başka deyimle nuks meyvedir. Carpinus dışında tüm cinslerin erkek çiçekleri kışı açıkta geçirir. Dişi çiçekler ise Betula ve Carpinus’ta kışı tomurcukta
geçirir. Oysa Alnus’larda dişi çiçekte kışı açıkta geçirmektedir. Genellikle erkek çiçekler son yılın sürgünlerinin dip kısımlarında, dişi çiçekler de yeni oluşan sürgünün
ucunda terminal olarak yer alırlar. Betula cinsi içerisinde ülkemizde 5 tür tanımlanmış olmakla birlikte Betula recurvata ve Betula browicziana türleri halen tartışmalı-
dır. Özellikle B.browicziana için iki arazi çalışması yapılmış, tanım özelliklerinde sıkıntılar yaşandığından bu türlerin tekrar ele alınmasının yararlı olacağı görülmüştür.
Familya cinslerinin tanı anahtarı:
1.Yaprak dizilişi çok sıralı sarmal; tomurcukları saplı ……………………………………………………………………………………………………………………Alnus
1.Yaprak dizilişi almaşlı; tomurcukları saplı değil
2.Erkek çiçek kurulları ilkbaharda oluşur.……………………………………………………………………………………………………………………Carpinus
2.Erkek çiçek kurulları sonbaharda oluşur ve kışı açıkta geçirirler; tomurcukları sürgüne açı yapar.
3.Nuks meyve kanatlı …………………………………………………………………………………………………………………………………Betula
3.Nuks meyve kanatlı değil
4. Yaprakları yumurtamsı, kenarları düzenli ince testere dişli; nuks meyve torba şeklinde bir örtü içerisine gömülü ……………………Ostrya
4.Yapraklar geniş ve hemen hemen dairemsi, kenarları kaba dişli; nuks meyve kısmen örtülmüş ve örtü parçalı ve yeşil renkli..………Corylus
Alnus glutinosa Carpinus betulus Corylus colurna Betula pendula

Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
203
Necmi Aksoy
Alnus Miller (Kızılağaçlar)
Çok geniş bir coğrafi yayılışı vardır. Tüm Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkasya, Türkiye, İran, Sibirya ve Japonya’da yayıl-
mıştır. Türkiye’de iki ana türde toplanmış beş taksonu vardır.Kışın yaprağını döken ağaç ya da boylu çalı halinde odunsu
bir bitkidir. Genç sürgünler köşeli, tomurcuklar belirgin saplıdır. Sürgünlere sarmal olarak dizilmişlerdir. Tomurcuk üzeri
bir çift gaga gibi pulla örtülüdür ve pulların üstü de mum tabakası ile kaplıdır. Tomurcukların bu özellikleri Kızılağaçlar
için önemli karakteristik özelliklerdir. Sympodial büyüme yaparlar. Yapraklar basit, kenarları kaba dişlidir. Erkek çiçek
kurulları geçen sene oluşan kısa sürgünlerin ucunda yer alır. Sonbaharda oluşup, kışa açıkta geçirir. Erkek çiçek dihaz-
yumlarının her üç çiçeği de gelişmiştir. Herbir erkek çiçeğin çevresinde dört çevre yaprağı vardır. Bunların önünde de
birer stamen bulunur. Ancak stamenlerin filametleri çatallı olduğu için sekiz tane gibi görülür. Erkek çiçek dihazyumunun
orta çiçeğinin iki, öteki iki yan çiçeğinin birer brahtesi ile birleşerek beşli bir örtü oluşturmuştur. Dişi çiçek dihazyumunun
orta çiçeği körelmiş, iki yan çiçeği gelişmiştir. Burada da bir brahte ile dört brahtecik birbiri ile kaynaşarak, odunlaşmış
bir meyve puluna dönüşür. Bunların birçoğu bir eksen üzerinde toplanmış, dik duran küçük bir kozalağa benzeyen meyve
topluluğu oluştururlar. Meyve olgunlaşınca, huşların aksine dağılmazlar. Dişi çiçek son yılın sürgününün ucunda terminal
olarak oluşur ve kışı açıkta geçirir. Dişi çiçeklerde çevre yaprağı yoktur, ovaryum iki karpelli, içinde iki tohum taslağı varsa
da yalnız biri gelişir. Stigma iplik gibi ince olup iki parçalıdır. Meyve küçük kanatlı ya da kanatsız bir nukstur (Yaltırık,
1982a; Yaltırık, 1993).
Ülkemizde doğal yetişen 2 türünün tanı anahtarı aşağıdadır:
1. Yaprak yumurtamsı veya yumurta-eliptik şekilde, genellikle sivri uçlu; kozalak 1,8-2,5 x 1-1,6 cm boyunda,
Tolga Ok
nuks 4 mm boyunda, kanatsızdır ……………………………….……………………………Alnus orientalis
1. Yaprak ters yumurtamsı ve geniş ayalı, genellikle ucu kertikli veya yuvarlak, kısa ve sivri bir uçla sonlanır,
kozalak 1-1,8 cm boyunda, nuks 2-3 mm boyunda, kalın kanatlı, koyu kahverengidir………Alnus glutinosa
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Doğal

Adi kızılağaç
Yayılışı
Afrika’nın kuzey-batısı, tüm Avrupa (ekstrem yerler dışında), Kafkasya, Anadolu ve İran’ın kuzeyi olmak üzere geniş bir
yayılış alanı vardır (Yaltırık, 1993).
Çoğunlukla 20-30 m boylarında ağaç, bazen de boylu çalı halinde olan bir odunsu bitkilerdir. Genç sürgünler çıplak,
yapraklar ve tomurcuklar yapışkandır. Yapraklarının uçları küt ya da makasla kesik gibidir. Alt yüzlerinde damarların bir-
leşim yerlerinde pas rengi tüy demetleri bulunur. Üst yüzü çıplak ve koyu yeşildir. Kenarları düzensiz basit ya da çift sıralı
dişlidir. Dişi çiçek kurullarının 3-5 adedi bir arada bulunur, her birinin çapları 1-2 cm’dir. Alnus orientalis meyvelerinin
hemen hemen yarısı büyüklüğündedir. Bu tür, dere yatakları ile nemli ve durgun sulu yerlerde iyi yetişir, genel olarak 1200
m’den daha yükseklere çıkmaz (Yaltırık, 1982a; Yaltırık, 1993).
Adi kızılağacın yaprak biçimi, yaprağının tüylü olup, olmayışı gibi botanik özelliklere göre dört alttüre ayrılır:
1.Tomurcuklar ve yaprak saplarının beyaz tüylü, yaprakların altı boz tüylü..…Alnus glutinosa subsp. antitaurica
1.Tomurcuklar, yaprak sapları ve yapraklar az-çok tüysüz
2.Gövde kabuğu, sürgünler ve yaşlı tomurcuklar beyaz veya yeşilimsi-beyaz renkte.Alnus glutinosa subsp.
betuloides
2.Gövde kabuğu, sürgünler ve yaşlı tomurcukları beyaz değildir
Ünal Akkemik
3.Yapraklar 4-8(-9) çift yan damarlı, ters yumurtamsı-yarı dairesel ...Alnus glutinosa subsp. glutinosa
3.Yapraklar 8-11 çift yan damarlı, geniş yuvarlak eliptik, dairesel veya yavaşça ucu keskin, düz
………………………………………………………………..............… Alnus glutinosa subsp. barbata
Alnus glutinosa subsp. glutinosa, Adi kızılağaç: Bu alttür Istranca’lardan Melet ırmağı arasında kalan Batı Karadeniz
204
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Doğal
Adi kızılağaç
Bölümünde, Trakya ve Marmara çevresinde, Belgrad Ormanı, Kazdağı, Bolu ve Kastamonu yörelerinde
yetişir. Bu alt türde yapraklar çoğunlukla ters yumurta şeklinde, yaprak ayasının ucu sivri değil, çoğu kez
girintili, kütçe ya da yuvarlaktır. Yaprağın her iki yüzü, özellikle genç sürgün ve yaprak sapı çıplaktır. Ancak
alt yüzde damarların birleşim yerlerinde az da olsa tüy demetleri bulunur (Yaltırık, 1982c; Yaltırık, 1993).
Alnus glutinosa subsp. barbata (C.A.Mey.) Yalt., Sakallı kızılağaç: Ordu ili Melet ırmağından Kafkas-
ya’ya değin Doğu Karadeniz Bölümünde (Kolşik) yayılır. 1000-1500 m yükseltilerde çoğu kez saf, yine öteki
yapraklılarla karışık meşcere kurabilir. Bu alttürde yapraklar geniş yumurta ya da elips biçiminde, taze halde
yapışkan değildir. Önceleri her iki yüzü de yumuşak kısa tüylü, sonra üst yüzdekiler dökülür, alt yüzde ise
damarlarının birleşim yerlerinde açık sarı ya da kırmızı sarı tüy demetleri vardır. Kozalakçık daha büyükçe
olup nuks çok dar kanatlıdır. Yapraklarının ucu çoğunluklar küttür. Yan damar sayısı 8-11 çifttir. Dere boy-
larında ve sızıntı suyunu bulabildiği yamaçlarda yetişebilir (Yaltırık, 1982a; Yaltırık, 1993).
Alnus glutinosa subsp. antitaurica Yalt., Toros Kızılağacı: Toroslarda yerel bir yayılışı vardır. Özellikle
Kahramanmaraş, Göksun, Andırın ve Feke yörelerinde bulunur. 6-7 m boylarında bir çalıdır. Sürgünler
boz renkte tüylerle örtülüdür. Yaprakların her iki yüzü de tüylü olup ucu çoğunlukla yuvarlak, bazen küt ve
kesiktir. Olgun yaprakların alt yüzü özellikle damarlar boyunca tüylüdür.
Alnus glutinosa subsp. betuloides Anşin, Huş gövdeli kızılağaç: Lokal bir yayılışı vardır. Erzurum- Hı-
nıs, Bingöl-Genç, Bitlis-Hizan’da yayılışı bulunur. Endemik bir alttürdür. Gövde kabuğu, sürgünler ve yaşlı
Ünal Akkemik
tomurcuklar beyaz veya yeşilimsi-beyaz renktedir. Gövde kabuğunun beyaz rengi uzun yıllar çatlamadan
ağaç üzerinde kalır. Bu özelliğiyle Huşlara benzer. Yaprak tabanları yaprak sapına doğru ani sivri bir daralma
yapar. Dişi çiçek kozalaklarının 3-5’i bir arada topluluklar halinde kışın ağaç üzerinde kalır. Dere içlerinde
ve nemli alanlarda yayılış yaparlar (Anşin ve Özder, 1993).
Alnus orientalis Decne Doğal

Doğu kızılağacı
Yayılışı
Genel olarak Lübnan, Suriye, Türkiye ve Kıbrıs’ta yayılır. Ülkemizde Batı ve Güney Anadolu’da özellik-
le Muğla: Köyceğiz, Denizli: Acıpayam, Antalya: Manavgat, Mersin: Anamur, Gözne, Osmaniye ve Hatay:
Dörtyol çevresinde yaygındır (Yaltırık, 1993)
20 m, bazen de daha çok boylanabilen, kalın dallı, geniş tepeli bir ağaçtır. Genç sürgünler biraz tüylü,
ancak sonra çıplaktır. Tomurcuklar kısa saplı, sivri uçlu, üzerleri tüylüdür. Yumurtamsı yapraklar eliptik ya-
pıda, sivri ya da ender olarak küt uçludur. Kenarları düzensiz dişlidir. Dipleri yuvarlak ya da kama gibi, her
iki yüzü de çıplak, ancak alt yüzünde damarların birleşim yerlerinde tüyler vardır. Meyve topluluklarının
3-5 tanesi bir arada bulunur ve üzüm salkımını andırır. Kozalakları Alnus glutinosa’nınkinden daha büyük-
tür. Ayrıca nuks kanatsızdır (Yaltırık, 1982a; Yaltırık, 1993).
Ülkemizde iki varyetesi vardır:
1.Genç sürgünler ve yaprak sapı çıplak…………....…………Alnus orientalis Decne var.orientalis
1.Endemik olan bu varyetede genç sürgünleri ve yaprak sapları tümüyle tüylüdür
………………………………………......…………Alnus orientalis Decne var.pubescens Dippel
Ünal Akkemik
205
Necmi Aksoy
Betula L. (Huşlar)
Avrupa, Asya, Himalaya, Kuzey Amerika’da 40 kadar türü bilinen huşların ülkemizde 5 türü bulunur. Bunlar Betula browicziana, B. pendula, B. litvinowii, B. medwe-
diewii ve B.recurvata’dır.
Bir cinsli bir evcikli, boylu ağaç ya da çalı halinde anemogam odunsu bitkilerdir. Yapraklar basit, saplı ve almaşlı dizilmişlerdir. Genç sürgünlerin özü daire biçiminde
olup sympodial büyüme yaparlar. Tomurcuk çok pullu, sürgüne açı yaparak dizilirler. Sürgünler ince, elastiki kimi türlerde aşağıya, kimilerinde ise yukarıya doğru yöne-
lirler. Erkek çiçek kedicikleri uzun, silindirik olup terminal ya da yan durumludur. Sonbaharda oluşup kışı açıkta geçirirler. Erkek ve dişi çiçek dihazyumlarının her üç
çiçeği de gelişmiştir. Herbir erkek çiçeğin çanak görünümünde dört parçalı çevre yaprağı, çatallanmış iki stameni bulunur. Dişi çiçekler ise bir brahte ile iki brahtecikten
oluşan üç loblu bir pulun koltuğundadır. Ovaryum iki karpellidir. Meyve basık ve iki kanatlı bir nukstur. Çok küçüktür. Sonbaharda olgunlaşır (Browicz, 1982; Yaltırık,
1993).
Huşlar ılıman ve serin yerlerin ağaçlarıdır. Işık gereksinimleri yüksek olup, hızlı büyürler. Populus tremula ile birlikte öncü ağaçlardandır. Kısa ömürlü olan huşlar,
kumlu ve fakir toprakların ağaçlandırılmalarında çok uygundur. Bu maddesel yararlarının yanında Huşlar parkçılıkta da değerli tutulan, park ve yol kenarlarını süsleyen
önemli süs bitkileridir. Ülkemizde doğal yetişen huş türlerinin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Yapraklar geniş yumurta biçiminde, en geniş yeri ortada, ucu sivrice, yan damarlar 7-11 çift, alt yüzlerinde uzun sarımtırak esmer tüyler var, dişi çiçek kurulları 3 cm’den
büyük, olgunlaştığında dik durur …………………………………………………………………………………………………………………………Betula medwediewii
1.Yapraklar yürek biçiminde, en geniş yeri sap kısmına yakın, ucu sivri veya uzun damla uçlu, yan damarlar 4-7 çift, alt yüzeyleri çıplak veya damarların birleştiği yerlerde
beyaz tüy demetleri var, dişi çiçek kurulları 3 cm den küçük, olgunlaşınca aşağıya sarkar
2.Yürek biçimindeki yapraklar uzun damla uçlu, kenarları çift dişli, alt yüzü çıplak ve genç sürgünler siğilli ………………………………………Betula pendula
2.Yaprak uçları uzun damla uçlu değil, alt yüzleri çıplak, genç sürgünler tüylü ve siğilli
3.Yürek biçimimdeki yapraklar 3,5-5,5 cm, sivri uçlu, çift dişli, alt yüzlerinde damarları boyunca tüyler bulunur, yaprak sapı ve genç sürgünler tüylü ve
siğilli ………………………………………………………………………………………………………………………………………Betula litwinowii
3.Yapraklar en az 6 cm veya daha büyük
4.Yapraklar 6-7 cm, tomurcuklar reçineli, nusun üzeri tüylü, meyve örtüsü uzun ve nusun kanadı geniş……………………Betula browicziana
4.Yapraklar büyük 6-9 cm, tomurcuklar reçinesiz, meyve örtüsünün orta lobu geriye kıvrık, nusun kanadı dar………………Betula recurvata
Betula browicziana A. Güner Endemik

Doğu Karadeniz huşu
Yayılışı
Doğu Karadeniz’de Trabzon Maçka’da ve Rize Çamlıhemşin’de ya-
Necmi Aksoy
yılış yapan endemik bir türdür.
12 m kadar boylanabilen bir ağaçtır. Tomurcuklar ve yaprak sap-
ları salgı tüylü-reçinelidir. Yapraklar genişçe yumurtamsı şeklinden
üçgenimsi şekle kadar değişir, 2-6 x 1,5-4,5 cm, yuvarlak, genişçe düz
ya da tabanda kesilmiş şekilde, yaprak kenarı çift sıralı testere dişli,
ucu sivri, gençken yaprakların altındaki damarlar tüylü, olgunlaştı-
ğında ise dökülür. Çiçek sapları 1-3 cm, sonuna doğru tüylüdür. Mey-
ve kurulları 2,3-3,7 x 1-1,2 cm kadardır. Meyve örtüsü 6-7 x 5-6 mm,
tüylü ve kirpikli yapıda, orta kısmı çıplaktır. Nuks yumurtamsı veya
eliptik, 2,5 x 1,2 cm, üst tarafı bazen tüylüdür. Nuksun kanadı 2 mm
olup zarsı yapıdadır.
206
Betula litwinowii Doluch. Doğal
Tüylü huş
Yayılışı
Genel olarak Orta ve Kuzey Avrupa ile İsveç’ten Kuzey Asya’ya
kadar geniş bir alanda yayılır. Türkiye’de Doğu ve Kuzey Doğu
Anadolu’da, Erzurum, Bingöl, Bayburt, Tunceli ve Erzincan yö-
relerindeki yüksek kesimlerde doğaldır. Yerli halk sürgünlerinden
süpürge yapar.
15-20 m boylarında, kalın dalları yukarıya ya da yana doğru
uzamış bir huş türüdür. Gövdenin beyaz kabuğu uzun süre çat-
lamadan kalır, ancak ileri yaşlarda kavlar ve dökülür. Yerine koyu
siyah bir kabuk gelir. Betula pendula’nın aksine reçine bezele-
ri yoktur. Genç sürgünler tüylüdür. Yaprak daha küçük, 3-7 cm
ucu daha az sivridir. Kenarları sade ya da kaba çift sıralı dişlidir.
Dişler damla ucuna yönelmemiştir. Yaprak alt yüzünde damarlar
boyunca tüyler bulunur. Meyve pulunun orta lobu gayet belirgin
olarak dil gibi uzamıştır. Nuksun kanatları oldukça dardır. Çoğu
kez bataklık, turbalık ve çalılıklarda ve ormanlarda düşük yüksel-
tilerden üst orman sınırına değin yayılır. Sulak ve nemli alanları
sever (Browicz, 1982; Yaltırık, 1993).
Betula medwediewii Reg. Doğal

Kızılağaç yapraklı huş
Yayılışı
Yerel bir dağılışı vardır. Kafkasya ile Kuzeydoğu Anadolu’da
yayılır. Artvin-Murgul Şavval Tepe Yörelerinde, Rize-Vartar Yay-
lasında (3000 m) Artvin-Atila ormanlarında seyrek olarak relikt
halde bulunur.
Çoğunlukla 4-5 m boylarında bir çalıdır. Dallar kalın ve yuka-
rıya yönelmiştir. Sürgünler tüylüdür. Tomurcuklar büyük ve üzeri
yapışkandır. Yapraklar geniş yumurta biçiminde olup, kızılağaç
yaprağına benzer. Kenarları düzensiz çift sıralı dişlidir. Yaprak alt
yüzünde orta ve yan damarların birleşim yerlerinde tüyler bulu-
nur. Erkek çiçek kurulları kısa saplı ve dik durur. Bu yönüyle ilk iki
türden ayrılır. Meyve pulunun orta lobu yandakilerin iki katıdır.
Nuks dar kanatlıdır (Browicz, 1982; Yaltırık, 1993). Çoğunlukla
doğu ladini ormanlarında, orman gülleri ve kuş üvezi çalılıkları
arasında bulunur.
207
Betula pendula Roth. Doğal
Siğili huş, Salkım huş
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa, Asya, Finlandiya, İsveç, Norveç ve Orta Avru-
pa’da yapar. Orman kenarlarında, çayır ve turbalık alanlarda, kuru kumlu
topraklarda da yetişir. Türkiye’de özellikle Kuzey Doğu ve Doğu Anado-
lu’da, örneğin Nemrut Dağı kraterinde, Tunceli, Munzur Vadisi, Artvin,
Erzurum, Muş illerinde görülür. Uzun yıllardır kültüre alınmıştır. Parklar-
da sıkça yetiştirilir.
Çoğunlukla 20-25 (30) m boylarında, sarkık dallı bir ağaçtır. Gövdele-
rinin kar gibi beyaz ince bir kabuğu vardır. Kabuk yatay yönde geniş bant-
lar halinde kavlar ve dökülür. Yerini siyah, sert bir kabuk alır. Sürgünler
ince ve narin olup aşağıya sarkarlar, çıplak ancak üzerinde bol sayıda reçi-
ne bezeleri bulunur. Daha sonra bu bezeler kurur, yerlerini beyaz lekeler
alır. Bu nedenle siğilli huş adını almıştır. Yapraklar 3-7 cm olup baklava
dilimi şeklinde ve uzun bir damla ucu vardır. Dip kısmı üçgen gibidir. Yap-
rak gençken yapışkan, üst yüzü canlı yeşil, alt yüzü açık yeşildir. Kenarları
keskin çift sıralı dişlidir. Damla ucuna yakın asıl dişler damla ucuna doğru
yönelmiştir. Erkek çiçek kurulları 8-10 cm sapsız gibi, aşağıya sarkar. Dişi
çiçek kediciği önce dik, sonra sarkar (Browicz, 1982; Yaltırık, 1993). Nuk-
Ünal Akkemik
sun kanadı çok geniştir. Çiçeklenme mart-nisan, meyve olgunlaşması ha-
ziran-ağustos aylarında gerçekleşir. Tohumlar çimlenme yeteneğini 6 ayla
bir sene koruyabilir.
Betula recurvata (I.V. Vassil.) V.N. Vassil. Doğal

Kıvrık meyveli huş
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya bölgesinde yapar. Ülkemizde ise Kars-Sarıka-
mış ve Artvin-Hatilla ormanında doğal olarak bulunur.
Kısa boylu ağaçlardır. Genç tomurcuklar hafif tüylüdür ve salgı tüyleri
yoktur. Yapraklar, 6-9 x 3-5 cm, sivri uçlu, geniş, tabanda kama şeklinde,
kenarları düzensiz testere dişlidir (2-3 büyük dişler arasında, 1 küçük diş-
li). Yaprak alt yüzeyleri hemen hemen tüysüz, sadece ana damar üzerinde
kısa tüyler vardır. Çiçek kurulları 3-3,5 x 0,6-0,8 cm kadardır. Meyve ör-
tüsünün orta lobu geriye kıvrıktır. Nuks kanadın iki katı genişliğindedir.
208
Necmi Aksoy
Carpinus L. (Gürgenler)
Carpinus cinsi doğal olarak Asya, Himalaya, Avrupa, Kuzey ve Orta Amerika’da yetişir. Tür-
kiye’de bilinen 26 türden ikisi doğal yetişir. Monoik ve anemogam odunsu bitkilerdir. Dallar ince, Carpinus betulus
kabuk gri renkli, düz ya da levhalar halinde çatlar. Sympodial büyüme yapar. Tomurcuklar sivri
uçlu, üzeri çok sayıda kiremitvari pullarla örtülü olup sürgüne yatık biçimde dizilmiştir. Yapraklar
saplı ve sürgünlere dizilişi almaşlıdır. Kenarları keskin çift sıralı dişli olup 7-24 çift yan damar bu-
lunur. Erkek ve dişi çiçekler kışı tomurcuk içinde geçirerek ilkbaharda ortaya çıkarlar. Bu özelliği
ile familyası içinde tek cins durumundadır (Yaltırık, 1993).
Erkek çiçekler geçen yılın sürgününün ucunda terminal olarak bulunur, aşağıya sarkan yalan-
cı başak halinde kurul oluşturur. Erkek çiçeğin brahtecik ve çevre yaprakları yoktur. Bir brahte
koltuğunda 3-13 stamenden oluşur. Doğal olarak stamenlerin filamentleri (familya özelliğinden)
çatallı olduğu için bu sayı 6-23 gibi görülür. Dişi çiçekler de son yılın sürgünleri ucundan sarkan
silindirik kurullar halindeki dihazyumlardan oluşur. Dişi çiçek dihazyumunun orta çiçeği körel-
miş, iki yan çiçeği gelişmiştir. Ovaryum iki karpelden oluşur. Meyve örtüsü iki yan çiçeğe ait üç
brahtecikten gelişir. Nuks meyvenin yüzeyi oluklu ya da boylu boyuna girintili çıkıntılıdır. Çevre
yaprağı ovaryumla kaynaşmıştır, yalnız uçları 6-10 diş halinde serbest olup görülür. Meyve örtüsü
nuksun etrafa dağılmasını sağlayan kanat görevi yapar. Çiçeklenme yapraklanma ile bir arada ilk-
baharda, meyveler ise sonbaharda olgunlaşır (Yaltırık, 1993).
Ülkemizde doğal yetişen 2 türün tanı anahtarı:
Ünal Akkemik
1. Yaprak 4-12 cm boyunda sivri veya çok sivri uçlu. meyve örtüsü 2-5 cm boyunda; meyve
örtüsü 3 loplu ve 3-5 damarlı ……………………………………………Carpinus betulus
1. Yaprak 2,5 cm boyunda genellikle sivri uçlu, meyve örtüsü loplu değil, kenarları kaba ve
düzensiz dişli …………………………………………………………Carpinus orientalis
Carpinus betulus L. Doğal

Adi gürgen
Yayılışı
Adi gürgenin genel coğrafi yayılışı tüm Avrupa, Türkiye, Kafkasya ve İran’dır. Türkiye’de tüm
Avrupa-Sibirya flora alanı olan Karadeniz Bölgesinde bulunur. Bunun dışında Amanos dağlarında
da yerel olarak yayılır. Türkiye’de en dolgun ve düzgün gövdeli adi gürgen meşcerelerine Trakya
kesimindeki Demirköy ormanlarında rastlanır.
20-25 m boylarında, geniş tepeli, oluklu ve girintili çıkıntılı gövdeli bir ağaçtır. Gri renkli kabuk
ince ve düzdür; ağacın ömrü boyunca çatlamadan kalır. Sivri, kahverengi-kırmızımsı tomurcuklar
sürgünlere yatık olup pullarının kenarları kirpiklidir. Genç sürgün ve yaprak sapları da tüylüdür.
7-14 cm olan yapraklar sürgüne almaşlı dizilmiş, dipleri kama gibi, kenarları keskin çift sıralı diş-
lidir. Yan damar sayısı 11-15 çifttir. Genç yapraklar ipek gibi yumuşak tüylü olmasına karşın sonra
bu tüyler dökülür. Alt yüzde yaprak damarları çok belirgindir ve çıkıntı oluşturur. Meyve örtüsü
çok belirgin şekilde üç lobludur (Yaltırık, 1993). Orta lop iki yan loptan daha uzundur. Stigma
Ünal Akkemik
koyu kırmızı renkli ve iplik biçimindedir.
209
Carpinus orientalis Mill. Doğal
Doğu gürgeni
Yayılışı
Coğrafi olarak Balkanlar, Dalmaçya, İtalya, Sicilya, Türkiye, İran ve Kafkasya’da yayılır. Türki-
ye’nin ormanlık alanlarında yaygın bir türdür.
Çoğu kez çalı, bazen de 6-7 m boylarında küçük bir ağaçtır. Genç sürgünler kırmızı kahverengi
ve tüylüdür. Yaprak 2,5 cm boyunda, kenarları keskin çift sıralı dişli olup üst yüzü parlak koyu yeşil
Ünal Akkemik
ve çıplaktır. Alt yüzü ise özellikle damarlar civarı, sap ve sapa yakın yerleri yumuşak tüylüdür. Yan
damar 11-15 çifttir. Meyve örtüsü düzensiz kaba dişli olup sanki bir yaprak görünüşündedir. Nuks
meyvenin üzeri yolludur. Özellikle sahil kesimlerinde, ilk türün aksine kurak ve kalkerli yamaçlar-
da, güney yamaçlarda, tepelik kesimlerde, daha çok düşük yükseltilerde rastlanır (Yaltırık, 1993).
Ülkemizde, C. orientalis Miller subsp. orientalis adlı alttürü doğal yayılış yapar.
Necmi Aksoy
Corylus L. (Fındıklar)
Corylus cinsinin kuzey yarı küresinin ılıman ve serin bölgelerinde doğal olarak yetişen 17 ka-
dar türü varsa da Türkiye’de ancak iki türüne doğal olarak rastlanır. Corylus colurna
Kışın yaprağını döken, çoğunlukla boylu çalı, ender olarak ağaç halini alabilen odunsu bitki-
lerdir. Almaşlı olarak dizilmiş tomurcuklar genellikle küt uçlu, bazen de sivridir; çiçek ve yaprak
tomurcukları farklı şekillerde olup küt ve iri tomurcuklar çoğunlukla çiçekleri, sivriler ise yaprak-
ları oluşturur. Tomurcukların üzeri çok sayıda pulla örtülüdür. Sympodial büyüme yaparlar. Yap-
raklar geniş, yuvarlak, kenarları çift sıralı kaba dişli, her iki yüzü de az çok tüylüdür. Erkek çiçekler
sonbaharda gelişir, uzun bir eksen üzerinde toplanmış, aşağıya sarkarlar ve kışı açıkta geçirirler.
Çiçek çevre yaprakları yoktur. Her bir brahtenin koltuğunda 4-8 stameni vardır. Erkek çiçek di-
hazyumlarının iki yan çiçeği körelmiştir. Yalnızca orta çiçek gelişmiştir. Dişi çiçek dihazyumunun
ise iki yan çiçeği gelişmiş, orta çiçeği körelmiştir. Dişi çiçekler tomurcuk içinde bulunur, tozlaşma
öncesi dışardan kırmızı renkli stigmalar görülür. Bu durum dişi çiçekleri normal tomurcuklardan
ayırır. Genellikle dört dihazyum bir arada bir tomurcukta bulunur. Dişi çiçeğin çevre yaprağı ar-
tıkları olup ovaryumla kaynaşmıştır. Yalnız uçları dişler halinde serbesttir. Ovaryum iki karpelli,
her birinde bir, ender olarak iki tohum taslağı bulunur. Üç brahtecikten oluşan meyve örtüsü nuk-
su tümüyle içine almış olup türlerin ayırımında çok önem taşımaktadır. Birçok türü yenen yağlı ve
lezzetli meyvelerinden dolayı kültüre alınmıştır. Bazıları ise çok dekoratif süs bitkileridir (Yaltırık,
1993). Türlerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Nuks meyvenin alt yarısı meyve örtüsüne bağlı ve pürüzlüdür (Türk fındığının karakteristik
özelliği); Meyve örtüsü yukarıdan aşağıya ince parçalar halinde ve çok derin yırtılmış ve kıvrılmış;
meyveyi hemen hemen tümüyle sarmıştır. Boylu ağaç formundadır……………Corylus colurna
1.Nuks meyvenin sadece taban kısmı meyve örtüsüne bağlı ve pürüzlüdür Meyve örtüsü kenarları
düzensiz mızrak veya yumurta biçiminde loplara ayrılmış, meyve örtüsü derin ya da sığ parça-
lanmış, meyveyi kısmen ya da tamamen kapatmış; eğer tamamen kapatmışsa meyve örtüsü derin
parçalanmamıştır; genellikle çalı formundadırlar
Ünal Akkemik
2.Meyve örtüsü derin parçalı; nuksun boyunda veya biraz uzun………Corylus avellana
2.Meyve örtüsü nuksu tamamen örtmüş, meyveden çok daha uzun ve meyvenin üst kıs-
mında hemen hemen boğazı büzülmüş uzun bir torba gibi görünür. .…Corylus maxima
210
Corylus avellana L. Doğal
Adi fındık
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı tüm Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkasya ve Batı Asya’dır. Ülkemizde
bütün Karadeniz Dağları boyunca hem doğal yetişir hem de kültüre alınmıştır.
Çoğunlukla 4-6 m boylarında yaprağını döken bir çalıdır. Sürgünler, yaprak sapı alt
ve üst yüzleri sık ve basit tüylerle örtülüdür. Bu tüyler kirli kırmızı renkte, fırça gibidir.
Yapraklar kuvvetli sürgünlerde çok sıralı, zayıf sürgünlerde iki sıralı sarmal dizilidir. Yap-
rakların kenarları çift sıralı kaba dişli, sivri uçlu, dip kısmı yüreksidir. Meyve örtüsü çan
gibi, kupulanın kenarları düzensiz dişli, yırtık halde, nuksun boyunda, ya da ondan biraz
uzundur. Bir başka deyişle, nuks kupula tarafından tümüyle örtülmeyip ucu açıkta kalmış,
kupulanın bir tarafı ya da iki tarafı dip tarafına değin parçalanmıştır (Yaltırık, 1993).
Lezzetli meyvelerinden dolayı ülkemizde uzun yıllardır kültüre alınan adi fındık, sıcağı
sever, toprak isteği de çoktur. Çalılıklar arasında, nemli kuytu kesimlerde 1700-1800 m
yükseltilere kadar çıkar. Bazen meşe, gürgen ve kızılağaçlarla birlikte tek tek ya da küçük
gruplar halinde bulunur. Ülkemizde iki varyetesi olup varyetlerinin tanı anahtarı aşağıda
verilmiştir:
1.Meyve örtüsü iki yönden parçalanmış, genellikle nukstan kısadır
Ünal Akkemik
………………………… ………………………… ……Corylus avellana L. var. avellana
1.Meyve örtüsü tek yönden parçalanmış, nukstan çok daha uzundur
…………………………………… Corylus avellana L. var. pontica (C. Koch.) Winkler
Corylus colurna L. Doğal

Türk fındığı, Ağaç fındığı
Yayılışı
Genel yayılışı güney doğu Avrupa, batı Asya’dır. Türkiye’de Kazdağları, Bolu, Kastamo-
nu, Ankara-Nallıhan, Zonguldak-Yenice, Rize ve Trabzon yörelerinde doğal yetişir.
15-25 m boylarında düzgün gövdeli ağaçlardır. Bu nedenle ağaç fındığı adı verilir.
Genç sürgünler siğilli tüylü, yaprak sapları da siğilli tüylerle örtülüdür. Bu tüyler kiremit
kırmızısı rengindedir. Geniş yumurta biçimindeki yaprağın dip tarafı yüreğimsi, ucu sivri-
dir. Kenarları kaba ya da keskin dişli, bazen de hafif lobludur. Kupula şeritsi yapıda, parçalı
ve ince şeritler halinde düzensiz olarak yırtılmıştır. Ayrıca sivri uçları geriye kıvrılmıştır.
Nuksun dibindeki mat kısmı nuksun hemen hemen yarısına kadar ulaşır (Yaltırık, 1993).
Değerli odunları nedeniyle bugün büyük boylu bireyleri çok azalmıştır. Yüksek dağlık yö-
relerde örneğin Bolu Dağlarında çok yaygındır. Bu nedenle örneğin Bolu Orman Bölge
Müdürlüğüne bağlı Merkez İşletmesi Kale İşletme Şefliğinde 347 hektarlık bir Corylus co-
lurna alanı 1988 yılında tabiatı koruma alanı olarak ayrılmıştır. Burada 1 m çapında ve 30-
Ünal Akkemik
35 m boylarında bireyleri bulunur. Yine Zonguldak-Yenice ve Dirgine yörelerinde güzel
bireylerine rastlanır.
211
ş
Corylus maxima Mill. Egzotik
Lambert fındığı
Yayılışı
Güney Doğu Avrupa, Adriyatik sahilleri ve Balkanlar’da yayılır. Corylus maxima cv. “At-
ropurpurea” adlı kültivarı İstanbul’un park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Boylu çalı, bazen 8-10 m boylarında küçük bir ağaçtır. Genç sürgünler kırmızımsı gri
ya da yeşil renkli tüylerle örtülüdür. Yapraklar 7-14 cm boyunda, yaprak sapı çok kısadır.
Nurgül Karlıoglu
Alt ve üst yüzü basit tüylerle örtülüdür. Ucu aniden sivrilir, dip kısmı yüreksidir. Kenarları
düzensiz çift sıralı dişlidir. Meyve örtüsü torba gibi bir biçim alarak, nuksu içine almıştır.
Meyvenin üst tarafında örtü daralmıştır ve torba ağzı gibi görünür (Yaltırık, 1993). Geniş
ölçüde kültürü yapılır. Ülkemizde en çok kültüre edilen fındık türüdür.
Necmi Aksoy
Ostrya Scop. (Kayacık)
Ostrya’ların Kuzey ve Orta Amerika, Avrupa, Batı ve Doğu Asya’da yayılan yedi türü
vardır. Yaprak döken ağaç ve çalıdırlar. Tomurcuklar kiremitvari, sivri, sapsız ve almaşlı diz-
lidirler. Sürgüne açı yaparak çıkarlar. Sonbaharda erkek çiçek kurulları oluşmaya başlar ve
kışı dışarıda geçirirler. Dişi çiçek kurulları sık çiçeklidir; nuks, küçük ve meyve örtüsünden
oluşmuş bir zarsı kese içerisinde saklıdırlar. Ostrya carpinifolia Türkiye’de doğal olarak yeti-
şen tek türüdür (Yaltırık, 1993).
Tolga Ok
Ostrya carpinifolia Scop. Doğal
Gürgen yapraklı kayacık
Yayılışı
Genel yayılışı Fransa’dan Bulgaristan’a kadar Güney Avrupa, Suriye’nin batısı, Türkiye ve
Transkafkasya’dır. Ülkemizde Güney ve Kuzeydoğu Anadolu dağlarında yayılır (Yaltırık, 1993).
15-20 m boylarında, gürgenlere çok benzeyen, ancak gövde kabuğu düz değil, pürüzlü,
boyuna derin çatlaklı bir kabuk yapısına sahip ağaçlardır. Tomurcuklar çok pullu, sürgüne
yatmayıp onunla bir açı yapar. Yapraklar almaşlı dizilmiştir. Özellikle adi gürgene çok benzer,
keskin çift sıralı dişlidir. Birinci derece dişlerin ucunda buğday kılçığı gibi ince tüyler bulu-
nur. Dipleri hafifçe çarpıktır. 12-15 çift yan damar bulunur. Büyüme gürgenlerde olduğu gibi
simpodialdır. Erkek çiçekler gürgenlerden farklı olarak kışı açıkta geçirir. Çevre yaprağı yok,
Ünal Akkemik
3-14 adet çatallanan stameni vardır. Dişi çiçek dihazyumlarının Carpinus’ta olduğu gibi iki
yan çiçeği gelişmiştir. Burada üç brahtecik birleşerek torba gibi bir oluşumları bulunur. Meyve
örtüsü döllendikten sonra kapanır ve kese gibi meyveyi tümüyle sarar (Yaltırık, 1993).
212
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B I G N O N I AC E A E
BIGNONIACEAE
Birçok cinsi Amerika’nın tropiklerinde yetişen ağaç ve tırmanıcı odunsu, nadiren otsu bitkilerdir. Yapraklar genellikle
bileşik yaprak ya da üçgül biçiminde, bazen basit ya da elsidir ve kulakçıkları yoktur; sürgüne karşılıklı, bazen çevrel dizilir; Catalpa bignonioides
bazı taksonlarında uç yapraklar sülük halindedir. Çiçekler 2 eşeyli, zigomorf ve hipogindir. Çiçekler simoz veya salkım
halinde kurullar oluşturur, nadiren de tek tek bulunur. Çanak 5 dişli, taç çan veya huni şeklinde, 5 loplu, bazen 2 dudaklıdır.
Stamenler taç yapraklara bağlı, tipik olarak 4 adet, bunlardan ikisi uzun ikisi kısa olup, biri verimsizdir. Pistil 1 adet, ovaryum
üst durumlu 2 karpelli ve 2 gözlüdür. Meyve uzun bir lokulusid veya septisid kapsül, nadiren ise üzümsüdür. Kapsül meyvenin
olgunlaşma fazında, tohum taşıyan bölme çeperi, dış çeperden, septisid tiplerde ise ayrıca septumun kenarından da ince bir
çerçeve ile ayrılır. Tohum kanatlı ve çok sayıdadır. Genellikle tropikal bölgelerde yayılışı olan 110 cins 800 kadar türü vardır
(Simpson, 2006). Adını Ünlü botanikçi Tournefort’un arkadaşı Paris’te sarayda kütüphaneci olarak çalışan Abb-Jean-Paul
Bignon’dan alan Bignoniaceae familyasının ülkemizde doğal olarak hiçbir cinsi yetişmemesine rağmen gösterişli ve uzun
süre açık kalan çiçekleri nedeniyle birçok cinsine ait türler park, bahçe süslemelerinde yol kenarı ağaçlandırmalarında sık sık
kullanılır.
Ülkemizde park-bahçe süslemelerinde ve yol kenarı ağaçlandırmalarında kullanılan 3 cinse ait ayırım anahtarı aşağıda
verilmiştir.
1.Yapraklar pinnat ya da bipinnat bileşik yapraklı; çanak 2 dudaklı değil; meyve ters mızraksı veya yuvarlak
Ünal Akkemik
2.Sarılıcı odunsu bitki; yapraklar pinnat bileşik; taç kırmızı-turuncu, meyve ters mızraksı ……...........……Campsis
2.Ağaç formunda; yapraklar bipinnat bileşik; taç mavi-menekşe; meyve yuvarlak ………...........…………Jacaranda
1.Yapraklar basit; yapraklar yumurtamsı-yüreksi; ağaç formunda, çanak 2 dudaklı, meyve şeritsi taç beyaz-pembe; meyve
şeritsi ..........................………………………….…………………………….…………………………….………………Catalpa
Bilge Tunçkol
Campsis Lour. (Acem boruları)
Tırmanıcı havai kökleri olan ve kışın yaprak döken odunsu sarmaşıklardır. Yapraklar bileşik, sürgüne karşılıklı dizilmiş;
yaprakçık 7-11 adet kenarı testere dişli, mızraksıdır. Bileşik salkımlardaki çiçekler son sene sürgünü ucunda kümeler
halindedir. Çanak, çan şeklinde; kalın, derimsi ve düzensiz 5 lopludur. Taç çan şeklinden geniş hunimsi şekle doğru kırmızı
veya turuncu renkli, erkek organlar 4 ve ikisi uzun ikisi kısadır. Ovaryum üst durumlu ve 2 gözlüdür. Taban kısmı geniş
Ünal Akkemik
disk şeklindedir. Meyve uzun iki çenetli açılmış kapsüldür. Tohum yassı ve kanatlıdır. Bir türü Doğu Asya diğeri ise Kuzey
Amerika’da yayılış yapar (Krüssmann, 1976).
Campsis radicans (L.) Seem Egzotik

Acem borusu
Yayılışı
Kuzey Amerika kökenli (Krüssmann, 1976) olan, ülkemizde park ve bahçe süslemelerinde sıkça kullanılan odunsu sar-
maşıklardır. Ülkemize İran’dan getirildiğinden Acem borusu olarak isimlendirilmiştir.
10 m’ye kadar boylanan kışın yaprağını döken tırmanıcı odunsu bir sarmaşıktır. Tek tüysü bileşik yapraklı, yaprakçıklar
9-11 adet, eliptik, sivri uçlu 3-6 cm uzunluğunda ve testere dişlidir. Yaprak orta damarı alt yüzde, kısa, yumuşak tüylüdür.
Ünal Akkemik
Çiçekler çan şeklinde 4-12 adet, uçta kümelenmiş ve son yılın sürgünü üzerindedir. Çanak 5 kısa dişli, çan şeklindedir. Taç
canlı kırmızı ve turuncu, 5-7 cm uzunluğunda, uçta 5 yayık lopludur, stamen 4 adettir. Meyve 8-10 cm uzunluğundadır
(Krüssmann, 1976).
213
Bilge Tunçkol
Catalpa Scop. (Katalpa)
Kışın yaprağını döken ağaçlardır. Yüreksi şekilde
olan yapraklar basit, genellikle çok büyük karşılıklı
veya çevrel dizilmiş, tam kenarlı ya da 3 lopludur.
Yaprakların alt yüzünde damar koltuklarında
genellikle kırmızı yağ bezeleri bulunur. Çiçekler uçta
birleşik salkım veya salkımsıdır. Çanak yapraklar
olgunlaşmadan önce kapalı, olgunlaşma aşamasında
eşit olmayan şekilde açılır, iki lopludur. Taç birleşmiştir,
çarpık çan şeklinde, uç kısmı 2 dudaklıdır. Üstteki 2
küçük dudaklı, alttaki ise daha büyük 3 dudaklıdır.
Ovaryum üst durumludur. Meyve çok uzun iki çenetli
tüpsü kapsüldür. Yassı tohumlar çift taraflı tüylü ve çok
sayıdadır. Cinsin Kuzey Amerika, Küba, Çin ve Tibet
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
kökenli 11 türü bulunur (Krüssmann, 1976).
Catalpa bignonioides Walter Egzotik

Katalpa
Yayılışı
Vatanı Kuzey Amerika’nın doğu bölgesidir (Krüss-
mann, 1976). Ülkemizde özellikle sahil kesimindeki
park ve bahçelerde, yol kenarlarında oldukça iyi geliş-
miş bireyleri bulunur.
15 m’ye kadar boylanan, kısa gövdeli, geniş tepeli,
yayvan dallı bir ağaçtır. Gövde kabuğu açık kahveren-
gidir. Genç sürgünleri yeşilimtırak kahverengi, tüysüz
büyük gözeneklidir. Yapraklar büyük yumurta-yürek
biçiminde 10-20 cm uzunluğunda genelde tam, nadiren
1-2 küçük yan lopludur. Yaprak ayasının üst yüzü açık
yeşil ve çıplak, alt yüzü tüylüdür. Yapraklar ovuşturul-
duğunda kötü kokar. Bu özelliği teşhisi için önemlidir.
Yaprak sapları 8-16 cm uzunluğundadır. Haziran-tem-
muz aylarında çiçek açar. Büyük gösterişli 3-4 cm uzun-
luğundaki beyaz renkli çiçekleri 20-25 cm boyunda dik
duran bileşik salkım oluştururlar. Taç boğazında bir çift
Ünal Akkemik
sarı çizgi ve pek çok mor leke vardır. Meyvesi boru gibi
20-40 cm boyunda, 6-8 mm kalınlığında silindirik bir
kapsüldür. Gençlik aşamasında yeşil olan meyve olgun-
laştığında kahverengi olur ve uzunlamasına iki parça
halinde açılır (Krüssmann, 1976).
214
Bilge Tunçkol
Jacaranda Juss. (Jakaranda)
Herdem yeşil veya yarı herdem yeşil ağaç ve
çalılardır. Yapraklar sürgüne karşılıklı dizilmiş, çift
katlı tüysü nadiren tüysüdür. Yaprakçıklar küçük
ve çok sayıda, çiçekler terminal veya bileşik salkım,
genellikle mavi veya menekşe rengindedir. Çanak
küçük 5 dişli, taç tüpü dik veya geriye kıvrıktır.
Meyve dikdörtgenimsi, yumurtamsıdan dairemsiye
çok sayıda kanatlı tohum taşıyan açılan kapsüldür
(Kayacık, 1982).
Ali Erhan Özer

Jacaranda mimosifolia D. Don Egzotik
Jakaranda
Yayılışı
Vatanı Brezilya olan bu tür sıcak iklimleri tercih
eder (Brauner ve Hasman, 1945). Ülkemizde gösterişli
çiçekleri nedeniyle Akdeniz ve Ege sahil şeridindeki
birçok şehrimizde park-bahçe süslemelerinde sıkça
kullanılır.
20 m’ye kadar boylanan kışın yaprak döken geniş
tepeli ağaçlardır. Eğrelti yaprağına benzeyen 45 cm
uzunluğunda çift katlı birleşik (bipinnat) yaprakları
vardır. Birinci bileşik yapraklar 16 çiftten oluşur ve her
bir çift 14-24 yaprakçık taşır. Koyu yeşil yaprakçıklar 2-3
cm boyunda eliptik dikdörtgenimsi kenarlı ve yumuşak
tüylüdür. Menekşe mavisi çiçekler 20 cm boyunda
kümeler halinde dik duran salkımlar oluştururlar. Her
Ali Erhan Özer

bir çiçek 3-4 cm boyunda çan şeklindedir. Baharda açan
çiçekler az da olsa sonbaharda yeniden açar. Yassı kalın
meyve 7 cm uzunluğunda, 5 cm genişliğinde kenarları
dalgalıdır. Olgunlaştıkça yeşilden kahverengiye dönen
meyve ağaç üzerindeyken açılarak çok sayıda kanatlı
tohum saçar (Kayacık, 1982).
215
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B O R AG I N AC E A E
BORAGINACEAE
Familyanın cinsleri tek, iki ve çok yıllık otsu bitkiler ve seyrek olarak da küçük çalı ve ağaçlar-
dan oluşur. Yapraklar sarmal, kulakçıksız, basit, çoğunlukla kıllı bir tüy örtüsü ile kaplıdır. Simoz
çiçek kurulunun en uçtaki dalları, akrep kuyruğu gibi kıvrık veya hemen hemen zembereksi
kıvrıktır ya da nadiren dallanmıştır. Taç yapraklar çan şeklinde birleşmiştir. Çanak yapraklar
da birleşik, 5 loplu, bitkinin çiçek açmasından sonra çoğunlukla büyümesine devam eder. Taç 5
loplu, aktinomorfik ya da nadiren zigomorfik, genellikle belirgin tüplü ve hemen hemen derin
Tolga Ok
lopludur. Boğaz kısmı çoğunlukla 5 ek kısmına veya kümeye ya da tüylü bir zona sahip, düz ve
çıplaktır. Stamenler 5, taç yaprağa bağlı ve taç loplarıyla almaşlıdır. Ovaryum üst durumlu ve 4
gözlüdür. Meyve genellikle 4 küçük fındıksı meyvedir (Davis, 1978).
Tolga Ok
Lithodora Griseb. (Ebruli çalıları)
Kısa boylu, cüce çalılardır. Gövdeleri yapraklı ve sık dallıdır. Çiçek kurulu terminal ve az sayıda çiçeklidir. Çanak derin bir şekilde ikiye bölünmüş fakat yaklaşık
1,5 mm boyunda ve belirgin şekilde görülebilen bir tüp şeklinedir. Çanak lopları yatık tüylüdür, sert tüylü veya kıllıdır. Taç mavi, leylak, soluk pembe veya beyaz, huni
şeklinde ya da tepesi yayık dar uzun boru şeklinde; tüp tabanında halka yoktur, boğaz kısmı çıplak, pulları yoktur. Stilus basit veya dallanmıştır. Küçük fındıksı meyveler
genellikle tek tek, hemen hemen yumurtamsıdır. Ülkemizde yetişen tek türü bulunur (Edmondson, 1978).
Lithodora hispidula (Sm.) Griseb. Doğal

Ebruli çalısı
Yayılışı
Kuzeydoğu Afrika, Güney Ege, Kıbrıs, Türkiye ve Rodos’ta 0-900 m’ler arasındaki maki ve
frigana alanlarında bulunan kızılçam altında ve kayalık yamaçlarda yayılan bir türdür. Ülkemiz-
de Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay çevresinde bulunur (Edmondson, 1978).
Dalları karışık, herdem yeşil, boyları 10-30 cm arasında olan cüce çalılardır. Genç kabukları
gümüşi renktedir. Yaprakları (6) 10-17 x 1,5-3,5 mm, dar bir şekilde ters yumurtamsı-şeritsi, ucu
küt ya da sivri, sapsız, üst yüzü dik, kabarcıklı sert tüylerle örtülü, alt yüzde ise basık kılsı tüylü-
dür. Yaprak kenarları düz, hemen hemen alt kısma doğru kıvrık, sivri uçludur. Çanak yaklaşık 5
mm, lopları basık tüylü, meyvede belli belirsiz dikenciklidir. Taç başlangıçta beyaz, sonra pembe,
leylak renge döner ve en sonunda da mavi veya mor renge dönüşür. Taç tüp şeklinde ve çıplaktır.
Tüp boyu 10-13 mm, loplar küt uçludur. Stamenler tüpün boğaz kısmının 5-6 mm altından çıkar.
Küçük fındıksı meyveleri beyaz (nadiren siyah), yumurtamsı, üçgenimsi, 2 x 1,6 mm, üzeri ka-
barcıklıdır. Çiçeklenme zamanı şubat-mayıs aylarıdır (Edmondson, 1978). Türkiye’de iki alt türü
vardır. Tanı özellikleri aşağıda verilmiştir:
1.10-30 cm kadar boylanır; yaprakların üst yüzü dik, kabarcıklı sert tüylerle örtülü; çiçekleri öncele-
ri beyaz, sonra pembe, leylak renginde ve en sonunda mavi veya mor renge döner. Muğla, Antalya,
Adana, Mersin ve Hatay çevresinde yayılır....Lithodora hispidula (Sm.) Griseb. subsp.hispidula
Tolga Ok
1.1 m’ye kadar boylanır; yaprakları kalıcı basık tüylü, çiçekler pembe, kırmızı veya beyaz (nadi-
ren mor, asla belirgin bir mavilik yoktur). Antalya, Adana, Mersin ve Hatay çevresinde yayılır.
…...............................................….Lithodora hispidula (Sm.) Griseb. subsp.versicolor Meikle
216
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I B U X AC E A E
BUXACEAE
Herdem yeşil çalı veya ağaççık halindeki odunsu bitkilerdir.
Yaprakların sürgünlere dizilişleri karşılıklı veya almaşlıdır. Kulak- Buxus sempervirens
çıkları yoktur. Deri gibi sert yaprakların çoğu tam kenarlıdır. Çi-
çekler bir cinsli bir evciklidir. Bunlar teker teker bulunmaz, başçık
veya saplı başak halinde kurullar oluştururlar. Çevrelerinde basit
bir çiçek örtüsü vardır veya hiç yoktur. Stamen 4- çok sayıda, ovar-
yum üst durumlu ve 3 gözlü, çok azında 2-4 gözlüdür. Meyve kap-
sül veya çekirdekli sulu meyve tipindedir. Familyanın 5 cins 118
Ünal Akkemik
türü vardır (Theplantlist.org). Türler de ayrıca çok sayıda varyete
ve formlara sahiptir. Bunlardan Türkiye’de doğal olarak yetişen tak-
sonlara sahip cinsi Buxus’tur.
Necmi Aksoy, Tolga Ok

Buxus L. (Şimşirler)
Buxus sempervirens
Herdem yeşil çalı, boylu çalı halinde odunsu bitkilerdir. Sür-
günler dört köşelidir. Yapraklar sürgünlere karşılıklı dizilmiş, ba-
zen almaşlıdır. Yaprakların çoğu tam kenarlı, deri gibi serttir. Üst
yüzleri parlak yeşil, alt yüzleri açık yeşildir. Çiçekler bir cinsli bir
evciklidir. Başcık ya da saplı başak biçiminde kurullar oluşturur.
Basit bir periantları vardır ya da tümden çıplaktır. Erkek çiçeklerde
çiçek örtüsü 4 parçalı, stamen 4 ya da çok sayıda olup brahtecik
yoktur. Dişi çiçeklerde ise brahtecikleri ve 6 parçalı çiçek örtüsü
bulunur. Ovaryum üst durumlu, üç gözlüdür. Meyve küremsi ya
da yumurta biçiminde üç gözlü bir kapsüldür. Herbir göz içinde
iki adet, siyah, parlak tohum bulunur. Çok değerli süs bitkileridir.
Odunları çok ağır ve değerlidir; yavaş büyürler. Örneğin Buxus
sempervirens; Ancak 30-40 yılda 10-15 cm çapa ulaşabilir (Kayacık,
1981; Davis, 1982a). Türkiye’de Buxus sempervirens (Adi şimşir) ve
B. balearica (Uzun yapraklı şimşir) türleri doğal, Buxus microphyl-
la (Küçük yapraklı Şimşir) türü ise parklarımızda egzotik olarak
yaygın halde bulunur.
Şimşir türlerinin tanı anahtarı
1.Yaprak 2,5-5 cm boyunda. Genç sürgünler tüysüz
…………………………………………………… Buxus balearica
1.Yaprakları en çok 3 cm boyundadır.
2.Yaprak eliptik, mızrak gibi-dikdörtgenimsi, en geniş yeri
ortaya veya ortadan aşağıya rastlar, sürgünler genellikle
hafif tüylü …….…………….………Buxus sempervirens
2.Yaprak ters yumurta ile oval-ters yumurta biçiminde, en
geniş yeri yaklaşık ortaya rastlar, sürgünler genellikle tüy-
lü …………………………………… Buxus microphylla
217
Buxus balearica Lam. Doğal
Uzun yapraklı şimşir
Yayılışı
Ana yayılışını Kuzeybatı Afrika (Fas), Balear adaları, Güney ve Doğu
İspanya’nın kıyıları, Sardinya’da yapan türün yayılışına ait daha küçük
kısımlar Güney Anadolu’da ve Kuzeybatı Suriye’de yer almaktadır. Uzun
yapraklı şimşirin nadir toplulukları Anadolu’da Antalya, Adana ve Hatay
illerinde bulunmaktadır. Tür, Anadolu’daki yayılışında 150-900 metre
rakımlar arasında bulunmaktadır (Browicz, 1986). İkinci yazar tarafın-
dan ülkemizde lokal yayılışa sahip olan nadir türün Adana-Kozan ve
Aladağ(Akpınar mahallesi) ilçelerinde yayılış alanları tespit edilmiştir.
Bu yayılış alanlarında uzun yapraklı şimşir karstik sahalarda oldukça ge-
niş alanlar kaplamakta ve maki bitkileri ile birlikte yayılış göstermektedir.
Buxus sempervirens (adi şimşir) türüne benzerlik gösterir. Genellik-
le boylu çalı olan bitki 5 m boyunda ağaççık halinde olabilir (Kayacık,
1981). Anadolu’daki yayılışında genellikle bir metre boyunda küçük bir
çalı nadir olarak daha çok boylanır (Browicz, 1986). Yapraklar dar elips,
mızrağımsı, 2,5-5 cm uzunluğunda ve 1-1,5 cm genişliğindedir. Yaprak
ucu yuvarlakça ya da hafif kertiklidir. Genellikle yaprakların her iki yüzü
de sarımsı yeşil renklidir. Çiçek kümeleri yaklaşık 10 mm çapındadır. Çi-
çek kümeleri nispeten geniş brahteciklere sahiptir. Anterler 2-2,5 mm,
Tolga Ok
stiluslar 4-5 mm, stilusların boyu hemen hemen kapsüllere eşittir. Çiçek-
lenme baharda, meyve olgunlaşması temmuz ayındadır (Kayacık, 1981;
Davis, 1982a).
Buxus microphylla Siebb and Zucc. Egzotik

Küçük yapraklı şimşir, Osmanlı şimşiri
Yayılışı
Vatanı Japonya’dır. Avrupa’ya süs bitkisi olarak 1860 yılında getiril-
miştir (Kayacık, 1981). Ülkemizde park ve bahçelerde sık kullanılan bir
çalıdır.
1 m boyunda, kompakt, bazen de yerde sürünen küçük bir çalıdır.
Sürgünleri köşelidir. Yapraklar genellikle ters yumurta-mızrak şeklinde
8-25 mm boyundadır. Ayanın ucu yuvarlaktır. En geniş yeri ortanın üs-
tüne rastlar. Çiçek toplulukları çoğunlukla terminal durumlu olup erkek
çiçekler gelişmemiş pistil taşır (Kayacık, 1981).
Ünal Akkemik
218
Buxus sempervirens L. Doğal
Adi şimşir
Yayılışı
Batıda; Kuzeybatı Afrika (Fas, Cezayir) ve İspanya’dan bilinmektedir. Doğuda İran’ın batısı, Kuzeyde Batı Avrupa’da, Güney İngiltere’de, Kuzey Fransa’da ve Güney
Belçika’da yer alan tür yayılışının doğu kısmında Balkanlar’da bulunur. Türün Rusya ve Kuzey İran’da da yayılışı bulunmaktadır. Kafkaslardaki esas yayılışını Gürcistan
ve onun kıyı bölgelerinde yapar (Browicz, 1986). Anadolu’daki yayılışı birkaç parçaya bölünür. En izole toplulukları Denizli yakınındaki dağlarda ve Amanos Dağlarında
bulunmaktadır. Ülkemizde Kocaeli, Bolu, Kastamonu, Zonguldak, Trabzon, Rize, Artvin, Denizli, Osmaniye, Kahramanmaraş ve Hatay illerinde doğal yayılış gösterir
(Davis, 1982a; Browicz, 1986; Aksoy, 1998).
Çoğunlukla sık dallı bir çalı, bazen 6-10 m boylarında küçük bir ağaçtır. Yeşil renkli genç sürgünler dört köşeli ve hafif tüylüdür. Yapraklar eliptik, yumurtamsı bi-
çimde, 1-3 cm uzunluğunda, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü daha açık yeşildir. Tam kenarlıdır. Uçları yuvarlak ya da hafif kertiklidir. Yan durumlu çiçekler yaprak-
ların koltuklarında bulunurlar. Yaklaşık 8 mm çapında kapsül deri gibi, tam olgunlaşınca koyu esmer renkte, tohum ise parlak siyahtır. Çiçeklenme nisan ayında, meyve
olgunlaşması temmuz-eylül ayları arasındadır (Davis, 1982a). Çok ağır olan odunu aynı zamanda sert ve çok dayanıklıdır. Tornacılıkta, mekik ve makine yatağı olarak
da çok kullanılır. Ana türden başka park ve bahçelerde kullanılan kültür formları bulunur (Kayacık, 1981). Çok yavaş büyüyen bir ağaçtır. Rize çevresinde seyrek olarak
50-60 cm çapında bireylerine rastlanır (Aksoy, 1998).
Ünal Akkemik
219
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A LYC A N T H AC E A E
CALYCANTHACEAE
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil ağaççık veya boylu çalılardır. Aromatik
ve güzel kokulu kabukları vardır. Tomurcukları pullarla örtülmüş veya çıplaktır. Yap- Chimonanthus preacox
rakları sade ve tam kenarlı, dizilişleri karşılıklıdır. Kulakçıkları yoktur. Çiçekleri güzel
kokulu, aktinomorf ve tamdır. Sürgünlerde teker teker bulunan çiçeklerin kısa bir sapı
vardır. Çiçek örtüsü taç ve çanak şeklinde farklılaşmamış (perigon) ve sarmal olarak
dizilmiş olan 10-40 adet tepalden oluşmuştur. Bunlar aynı renkte ve aynı yapıdadır;
taç yaprak özelliğindedir. Stamenler, sarmal dizilmiş ve 5-30 adettir. Staminoidler (ve-
rimsiz stamen) verimli stamenlerin iç kısmındadır ve sayısı 10-25’tir. Ovaryum üst du-
rumlu ve 1 gözlüdür, 1-2 tohum taslağı taşır. Karpel sayısı 5-35’tir. Çiçek tablası testi
gibi şişmiş ve çukurlaşmıştır. Karpeller bunun iç yüzünde sarmal olarak ayrı ayrı yer
almışlardır. Açılmayan kuru meyveleri yani nuksları, kapsülü andıran ve olgunlaşınca
açılan şişkin çiçek tablası içerisinde kapanıp kalmıştır. Tohumları zehirlidir (Cronquist,
1981; Kayacık, 1981; Kubitzki, 1993; Heywood ve diğ. 2007).
Calycanthaceae familyasının 4 cinsi, bu cinslerin de Kuzey Amerika ve Çin’de doğal
olarak yetişen 8 türü vardır (Kubitzki, 1993). Familya cinslerinden 2 tanesi Türkiye’de
süs bitkisi olarak park ve bahçelerde kullanılmaktadır. Bu cinslerin tanı anahtarı Kaya-
cık (1981)’e göre aşağıda verilmiştir:
Ünal Akemik
1.Stamen 10-30, çiçek kahverengi-kırmızı; tomurcuk saklı veya serbest ...Calycanthus
1.Stamen 5-6 tane, çiçek sarımsı beyaz renkte; tomurcuk serbest ……Chimonanthus
Gamze Tuttu
Calycanthus L. (Kızıl çanak)
Calycanthus cinsinin Kuzey Amerika’da doğal
olarak yetişen 4 türü vardır. Kışın yaprağını dö-
ken, kabukları güzel kokulu çalılardır. Tomurcuk
serbest veya yaprak sapının dip kısmı tarafından
örtülmüştür. Sürgünlere karşılıklı olarak dizilmiş
olan yapraklar basit, tam kenarlı, üst yüzeyleri
pürüzlü ve kısa saplıdır. Çiçekler yan durumlu
kısa sürgünlerin uçlarında teker teker ve terminal
olarak yer alırlar. Çiçekler kırmızı-kahverengi,
kestane rengindedir, 15-30 adet şerit şeklinde te-
palden oluşur. Stamen sayısı 10(-18)-30’dur, bun-
lardan dış kısımda bulunan 12 tanesi verimlidir.
Karpel sayısı 5-35’tir. Birleşik meyve birçok kah-
verengi tohum taşıyan eliptik bir kapsül şeklinde-
dir. Calycanthus scalycantin adında bir alkoloid
içermektedir. Bu alkoloid insanlar ve hayvanlar
için zehirlidir (Krüssmann, 1976; Kayacık, 1981;
Kubitzki, 1993; Heywood ve diğ. 2007).
Ünal Akemik
220
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A LYC A N T H AC E A E
Calycanthus floridus L. Egzotik
Kızıl çanak
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Kuzey Amerika’nın güneydoğu taraflarıdır. Ancak güzel kokulu
çiçeklerinden ötürü bugün Türkiye de dahil birçok ülkede süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
1-3 m boylanabilen ufak bir çalıdır. Sürgün, yaprak ve kökleri, özellikle de kurutulmuş
kabukları gayet güzel kokuludur. Genç sürgünler sık yumuşak tüylü, sonrasında ise zeytin ye-
şili-kahverengindedir. Yapraklar oval, dar eliptik, 5-12 cm boyundadır. Yaprak ucu sivri veya
Ünal Akemik
yuvarlak, kenarları tamdır. Yaprakların alt yüzü grimsi yeşil renkte ve sık tüylüdür. Çiçekler
koyu kırmızı-kahverengi, 4-5 cm çapında ve çok güzel kokuludur. Meyve 6-7 cm, yumurta
biçiminde ve üst kısımda oldukça daralmıştır. Çiçek açma zamanı haziran-temmuz aylarıdır
Gamze Tuttu
Chimonanthus Lindl. (Kış Çiçeği)
Kışın yaprak döken veya herdem yeşil çalı ya da ağaçlardır. Tomurcuk çok sayıda kiremit-
vari dizilmiş pullarla örtülüdür. Yapraklar karşılıklı dizilmiş, basit, tam kenarlı ve tüysüzdür.
Yapraklanmadan önce kış aylarında çiçek açar. Bundan dolayı Yunanca Cheimon: kış ve ant-
hos: çiçek kelimelerinin birleşiminden oluşan Chimonanthus ismini almıştır. Sürgünlerde teker
teker bulunan çiçekler sarı, 15-25 tepalden oluşmuştur. Dış kısımdaki tepaller dairemsi-ters
yumurta ve uçları yuvarlak; iç kısımdakiler ise petalsi ve tırnaklıdır. Stamenler 5-6, karpeller
5-15 tanedir. Meyve uca doğru daralan yalancı bir kapsül şeklinde, nukslar da bu kapsül içe-
Ünal Akemik
risindedir. Chimonanthus cinsinin Çin’de doğal olarak yetişen 4 taksonu bulunmaktadır. Çin
ve Japonya’da yaygın olarak yetiştirilmekte ayrıca kışın açan güzel kokulu çiçekleri nedeniyle
birçok ülkede de süs bitkisi olarak kullanılmaktadır (Kayacık, 1981; Kubitzki, 1993).
Chimonanthus praecox (L.) Link. Egzotik

Kış Çiçeği
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışını Çin’de yapmaktadır. Ancak güzel kokulu çiçekleri nedeniyle özellikle ılıman iklime
sahip olan yerlerin park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Kışın yaprağını döken 2-3 (-4) m boyunda bir çalıdır. Sürgünler başta gri-yeşil renkli, sonrasında kahve-
rengidir. Yapraklar eliptik-yumurta biçiminde veya yumurta-mızrak şeklinde ve kısa saplıdır. 6-7 (-20) cm
uzunluğunda, 3-7 cm genişliğindedir. Açık parlak yeşil renkli, üst kısmı tüysüz, alt kısmı ise damarlar boyunca
tüylüdür. Yapraklar sivri uçlu dip kısmı yuvarlaktır. Çiçekleri 2,5 cm çapında, çok güzel kokuludur. Dıştaki
Tolga Ok
tepaller sarı, iç kısımdakiler kahverengi-kırmızı ve morumsu yolludur. Meyve 4 cm uzunluğunda ve eliptiktir.
Çiçek açma zamanı ocak-mart aylarıdır ancak hava şartlarına bağlı olarak ılıman yerlerde daha erken de aça-
bilmektedir (Kayacık, 1981; Krüssmann, 1976).
221
CANNABACEAE
Celtis australis
Cannabaceae familyası odunsu ve otsu cinsler-
den oluşan çiçekli bitkilerin küçük familyalarından
biridir. Dünya üzerinde 11 cinse ait yaklaşık 170
türle temsil edilir. Familyayı oluşturan bitkilerin
yaprakları basit ya da bileşik, çoğunlukla az çok pal-
mat damarlıdır ve daime kulakçıkları vardır. Famil-
yanın cinsleri genellikle dioik, bazen de monoiktir.
Çiçekleri aktinomorf ve görsel değildir. Çiçekle-
rinde çanak kısa ve taç yapraklar gelişmemiştir. Bu
durum da rüzgârla tozlaşma için bir adaptasyondur.
Çiçekleri simoz kurullar oluşturur; bazen de bileşik
salkımdır. Dişi çiçeklerinde pistil 2 karpelli, Ovar-
yum üst durumlu ve tek gözlüdür. Meyveleri aken,
çekirdekli sulu ya da nuks meyve tipindedir.
Ülkemizde odunsu olan ve ağaç formundaki tek
cinsi, Celtis L., doğal olarak yetişir.
Ünal Akemik
Celtis L. (Çitlenbikler)
Kışın yaprağını döken, subtropik ve ılıman bölgelerde ise herdem yeşil olan ağaç ya da nadiren boylu çalılardır. Kabuk ince, gri renkte, pürüzsüz düzgün veya büyük
siğillidir. Çok sayıda pulla örtülmüş olan tomurcuklar sürgün üzerinde almaşlı dizilmişlerdir. Yaprakların kenarları çoğunlukla keskin veya dilimli dişli ya da tamdır.
Dip tarafları çarpık, uçları sivri veya damla uçlu, ana damar dipten üçlü olarak çıkar, çatallanmıştır. Yaprakların 0,5-1,5 cm uzunluğunda bir sapı vardır. Çiçekler uzun
saplı, bir eşeyli ya da erdişidir. Çiçek yaprakları 4-5 parçalıdır. Stamen sayısı çiçek yaprakları sayısı kadar olup 4-5 tanedir. Ovaryum 1 gözlüdür. Stigma 2 tanedir. Stillus
kısadır. Ercikler sarı renklidir. Meyve çekirdekli sulu meyve tipinde, hemen hemen küremsi veya yumurta şeklinde, etli olup belirgin şekilde saplıdır. Çekirdek kemiksidir
(Browicz ve Zielinski, 1982; Yaltırık, 1993).
Celtis cinsi Euceltis, Sponioceltis, Solenostigma ve Mertensia olmak üzere 4 alt cinse ayrılmakta olup yaklaşık 60 kadar taksonu mevcuttur. Ülkemizde doğal yayılış
gösteren 4 türün hepsi de Euceltis seksiyonu’na aittir (Wolpers, 1853).
Ülkemizde doğal yetişen türlere ait tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Browicz ve Zielinski, 1982a):
1.Yapraklar tüysüz, eğer tüyler mevcutsa asla yumuşak değil, sert; endokarpın üzeri hafif pürüzlü ……………………………………………………….……Celtis glabrata
1. Yapraklar en azından damarlar boyunca tüylü; yumuşak tüyler her zaman bulunur
2. Olgun meyve sarı veya turuncu; yapraklar geniş yumurtamsı, kenarları kertikli - testere dişli-kertikli; diş geniş ve kısa; endokarpın üzeri düz, 4 adet çıkıntı
vardır ………………………………………………………………………………………………………………………………………………Celtis tournefortii
2. Olgun meyve kahverengimsi-siyahımsı; yapraklar yumurtamsı-mızraksı, kenarları testere dişli veya keskin testere dişli; diş oldukça dar ve uzun
3. Yapraklar yumurtamsı-mızraksı veya mızraksı, genellikle uzun-uçlu, alt yüzü kadife tüylü ve kahverengimsi-yeşil veya grimsi-yeşil; endokarpın üzeri
fazlasıyla girintili-çıkıntılıdır(ağsı-buruşuk)…………………………………………………………………………………………………Celtis australis
3. Yapraklar yumurtamsı veya baklava dilimi şeklinde-yumurtamsı, sivri-uçlu, altı yüzü tüylü veya nadiren hemen hemen tüysüz ve mat mavi-yeşil;
endokarpın üzeri hafif pürüzlüdür (ağsı)……………………………………………………………………………………………………Celtis caucasica
222
Celtis australis L. Doğal
Çitlenbik, Dardağan
Yayılışı
Türkiye, Kuzey Batı Afrika, Güney Avrupa ve Batı Transkafkasya’da, açık kayalık
yamaçlarda ve çalılıklarda, nadiren ormanlarda 50-700 (-1000) m yükseltilerde do-
ğal yayılış gösteren, genellikle yalnız bulunan, yenebilen meyvelerinden dolayı kül-
türü yapılan Akdeniz elementi olan bir türdür. Türkiye’de İstanbul, Bursa, Bilecik,
Zonguldak, Sinop, Samsun, Trabzon, Rize, Balıkesir, Aydın, Denizli, Antalya, İçel ve
Kahramanmaraş illerinde bulunur (Browicz ve Zielinski, 1982a).
Yuvarlak tepeli, seyrek dallı, gövde kabuğu düzgün, gri renkli, genç sürgünle-
ri kadife tüylü olan 20-25 m’ye kadar boylanabilen ağaçtır. Yapraklar 4-12 (-15) x
(2-) 3-4 (-5) cm boyutlarında, yumurtamsı-mızraksı veya mızraksı, dip tarafı kama
biçiminde ve çarpık, genellikle uçları sivri ve damla uçlu, kenarları keskin testere
dişli, üst yüzü dağ karaağacında olduğu gibi zımpara tüylü ve koyu yeşil renkte, alt
yüzü kadife tüylü ve kahverengimsi-yeşil veya grimsi-yeşil renkte; yaprak sapı 1,5
(-2) cm kadardır. Yaprak sapı izi yarım daire biçiminde olup üzerinde üç adet iletim
demeti izi vardır. Çiçekler erdişi veya bir cinslidir. Uzun saplı (1,5-2,5 cm) erdişi
çiçekler yaprakların koltuklarında bulundukları halde, kısa saplı erkek çiçeklerin
3-5 adeti bir arada, sürgünün dip taraflarında toplu halde bulunurlar. Çanak 4-5
Ahmet Emre Yaprak

parçalı, stamen sayısı da çanak yaprak sayısı kadardır. Çiçek sapı 3,5 cm’ye kadar
olup en yakın boğumdan daha uzundur. Çekirdekli sulu meyve 9-12 mm çapında,
küre biçiminde, ekzokarp kahverengimsi-siyahımsı renklerde bulunur. Etli kısım
tatlı, yenir. Endokarp’ın yüzeyi düz değil girintili-çıkıntılıdır (çopur, ağsı-buruşuk).
Çiçeklenme zamanı mart-nisan (mayıs) aylarıdır (Browicz ve Zielinski, 1982).
Celtis caucasica Willd. Doğal

Kafkas çitlenbiği
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya, Kuzey Irak, Iran, Horasan, Türkistan, Afganistan, Pakistan
ve Keşmir’de; açık kayalık yamaçlarda, çoğu kez akarsu ve nehir kenarlarında 400-
1450(-1900) m yükseltilerde yayılış gösterir. Kültürü yapılır. Türkiye’de Kuzey ve
Güney Doğu Anadolu bölgelerinde; Artvin, Zonguldak, Amasya, Samsun, Çorum,
Tokat, Van, Urfa ve Hakkâri illerinde doğal olarak bulunur.
Sürgünleri seyrek tüylü veya hemen hemen tüysüz olan, genellikle 15 m’den
büyük olmayan küçük bir ağaçtır. Yapraklar 4-8(-10) x (2-)2,5-5 cm boyutlarında,
yumurtamsı ya da baklava dilimi şekilde, tabanda çarpık, sivri uçlu, testere dişli, üst
yüzü çıplak, alt yüzü tüylü veya nadiren hemen hemen tüysüz ve mat mavimsi-ye-
şil renktedir. Çiçek sapı 1,5-2 cm’ ye kadar olup en yakın boğumdan daha kısadır.
Çekirdekli sulu meyve ortalama 10 mm çapında, açık kahverengi veya kırmızım-
sı-kahverengi renklerindedir. Çekirdek (endokarp) hafifçe pürüzlüdür (ağsıdır).
Çiçeklenme zamanı mart-nisan (-mayıs) aylarıdır (Browicz ve Zielinski, 1982).
223
Celtis glabrata Steven ex Planchon Doğal
Parlak yapraklı çitlenbik
Yayılışı
Türkiye, Balkanlar, Kırım, Kafkasya, Kuzey Irak ve
İran’da, kayalık yamaçlar ve 650-1370 (-1800) m yükseltiler-
de yetişir. Türkiye’de Batı Anadolu dışında yaygındır. Kas-
tamonu, Tokat, Gümüşhane, Kars, Ankara, Tunceli, Bitlis,
Van, Antalya, Isparta, İçel, Hatay ve Hakkâri illerinde doğal-
dır (Browicz ve Zielinski, 1982).
Yuvarlak tepeli, sürgünleri tüysüz, parlak, kestane kahve-
renginde, belirgin beyazımsı lentiselli, 3-5 metre boylarında
çalı veya küçük ağaçtır. Yapraklar 2-8 x 2-5(-6) cm boyutla-
rında, tüysüz veya bazen seyrek tüylü (yumuşak değil) ve alt
yüzü sarımsı veya mat mavimsi-yeşil renklerinde, geniş yu-
murtamsı-dar yumurtamsı şeklinde, tabanı belirgin biçimde
çarpık, yaprak ucu sivri, kenarları dişli veya dilimli dişlidir.
Çekirdekli sulu meyve küremsi, sarı-turuncu rengindedir.
Çiçek sapı 2 cm’ye kadardır. Çekirdek hafif pürüzlüdür. Çi-
çeklenme zamanı mart-nisan aylarıdır (Browicz ve Zielinski,
1982a).
Celtis tournefortii Lam. Doğal

Doğu çitlenbiği
Yayılışı
Türkiye, Adalar, Balkanlar, Kuzey Irak, Batı İran ve Gü-
ney Transkafkasya’da bulunur. Açık kayalık yerlerde, 300-
1500 m yükseltilerde yayılış gösterir. Türkiye’de; Ankara,
İzmir, Afyon, Niğde, Malatya, Muş, Bitlis, Kars, Isparta,
Konya, İçel, Gaziantep, Urfa ve Mardin illerinde doğaldır.
Sürgünleri tüylü olan ve 6 metreye kadar boylanan çalı
veya küçük ağaçlardır. Yapraklar 2-6 x 1,5-4,5 cm boyutla-
rında, boyu genişliğinin iki katından fazla uzun değil, geniş
yumurtamsı; tabanı çoğu kez fazlasıyla çarpık, bazen hemen
hemen yüreğimsi; sivri uçlu, kenarları testere dişli veya tes-
tere dişli-kertikli, dişler geniş ve kısa, çoğu kez seyrek bulu-
nur. Üst yüz tüysüz, mat mavi veya mat mavi-yeşil, alt yüzü
hafif tüylü ve daha açık renktedir. Çekirdekli sulu meyve sarı

veya turuncu renkte, 9-12 mm çapındadır. Çiçek sapı kısa,
0,5-1,5(-2) cm uzunlukta, yaprak sapının ortalama iki katı
kadar uzunluğundadır. Çekirdek (endokarp) nerdeyse pü-
rüzsüz 4 çıkıntılıdır. Çiçeklenme zamanı mart-nisan ayları-
dır (Browicz ve Zielinski, 1982).
224
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A P PA R AC E A E
CAPPARACEAE
Capparis sicula
Çalı ve otsu bitkilerden oluşan bir familyadır.
Familyanın cinslerinde yapraklar almaşlı dizil-
miş, kulakçıklar dikensi ya da bazılarında yoktur.
Çiçekler alt durumlu, hemen hemen zigomorfik
olup taç ve çanak yaprak sayıları 4’erdir. Stamen
sayısı 6 ya da çok fazladır. Seksiyon Capparis’te
30-150 arasındadır. Ovaryum çoğunlukla bir sap
şeklinde ovaryum taşıyıcısından oluşur, 2 veya
daha çok karpelin birleşmesinden oluşmuş ve to-
hum taslakları çeperin iç kısmı üzerine dizilmiş-
tir. Meyve kapsül ya da üzümsüdür (Davis, 1965;
Inocencio ve diğ., 2006).
Familyanın dünya üzerinde 33 cinsi ve bu
cinslere dâhil yaklaşık 700 türü bulunmaktadır.
Ülkemizde ise iki cinsi doğaldır. Bunlardan biri
çalı formunda (Capparis L.) diğeri de otsu form-
da (Cleome L) olan cinslerdir.
Bu familyanın Capparis seksiyonuna ait olan
Capparis cinsi ve türlerinin tamamı, seksiyonun
en son revizyonuna göre yazılmıştır. Capparis
Ünal Akkemik
cinsi ve dört türünün tüm özellikleri Inocencio ve
diğ. (2006)’dan Türkçe’ye çevrilerek yazılmıştır.
Capparis L. (Kapari)
Tolga Ok, Ünal Akkemik
Genel olarak dağınık, sürgünleri fazla uzayıp yere yatık durumda büyüyen herdem yeşil çalılardır. Yaprakları basit ve tam kenarlıdır. Yaprak kulakçıkları dikensi ya
da dikensi değildir. Çiçekleri oldukça gösterişli olup taç yaprakları beyazımsıdır. Çiçeklerinde çanak yaprak sayısı 4, taç yaprak sayısı 4 ve serbest durumlu çok sayıda
(30-150) etamin vardır. Ovaryum, meyve aşamasında fazla uzayan, çiçek aşamasında daha kısa olan bir sap üzerinde oluşur. Meyveleri çok tohumlu üzümsü meyvedir.
Çiçekleri hafif ya da belirgin şekilde zigomorftur (Coode, 1965d; Inocencio ve diğ., 2006).
Dünya üzerinde 10 türü bulunan cinsin ülkemizde dört türü doğal yayılış yapmaktadır. Bu türlerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Inocencio ve diğ., 2006).
1.Bitki dikensiz veya kulakçılar gelişmemiş ya da körelmiş ……………………………………………………………………………………….……..Capparis orientalis
1.Bitki daima dikenli; Kulakçıklar geriye kıvrık ya da yatay uzanmış
2.Yaprak az çok etli. Çiçekleri belli belirsiz zigomorfik. Sürgünleri yeşil- kırmızı morumsu ya da yapışkan bir örtüden dolayı çıplak; kulakçıklar portakal rengin-
de, kuvvetlice geriye dönük ve sürgüne yatık. …………………………………………………………………………………………………….Capparis zoharyi
2. Yaprak etli değil. Çiçekler zigomorfik; Eksene uzak olan çanak yapraklar miğfer şeklinde 1.7-2.5 cm boyundadır.
3.Çalı kubbemsi; kulakçıklar genellikle kalın; yaprak üst yüzleri mumdan dolayı tüylü ya da çok tüylü, nadiren de çok mumsu ………Capparis sicula
3.Çalı genellikle dik ya da kubbemsi, 2 m’ye kadar boylanır. Yaprak kulakçıkları genellikle zayıf ya da gelişmemiş, nadiren kalın; yaprak üzerindeki tüy
örtüsü daima çok mumsu. ………………………………………………………………………………………………………………Capparis spinosa
225
Capparis orientalis Veill. Doğal
Dikensiz kapari
Yayılışı
Genel yayılışı Akdeniz, Avrupa ve Kuzey Afrika-Albania, Cezayir, Hır-
vatistan, Yunanistan, İtalya, Libya, Malta, İspanya ve Türkiye’dir. Ülkemizde
Muğla-Marmaris çevresinde bulunmaktadır (Inocencio ve diğ., 2006).
Bitki dikensiz; sarkık dallı ya da yatık çalılardır. Bazen gölgelik yerlerde
büyük boyutlara ulaşırlar. Sürgünler düz, koyu yeşil, bazen 3 m boya kadar
ulaşır. İnternodlar 2-7 cm arasında değişir. Yapraklar yuvarlak ya da az çok
yumurtamsı, 3-8,5 x 2,3 – 8 cm boylarındadır. Yaprak az çok etli, yaprak da-
marları belirgin değil, yaprak tabanı yuvarlak; bazen yüreksi, uç kısımları küt,
bazen ters böbreksi, nadiren sivri uçlu; dikensi çıkıntı yok ya da çok küçük;
yaprak sapı uzun 1-1,5 cm’dir. Çiçek tomurcukları yuvarlak, nadiren sivri uçlu;
J.Sibthop-JE.Smith
çiçek sapları kalın ve uzun 5-8 cm; çiçekler belli belirsiz zigomorfik; dış çanak
yapraklar belli belirsiz miğfer şeklinde, 1-1,5 cm boyunda. Stamen sayısı 30-
80, anter 2-3 mm ve yuvarlak uçludur. Meyve elipsoittir. Meyvenin etli kısmı
kırmızı, olgun tohum koyu kahverengi, 3,2-3,6 x 2,8-3 x 2,8-3 mm’dir. Çiçek-
lenme zamanı mayıs-ekim aylarıdır (Coode, 1965d; Inocencio ve diğ., 2006).
Capparis sicula Veill. Doğal
Kapari
Yayılışı
Genel yayılışı Afganistan, Cezayir, Azerbaycan, Kıbrıs, Gürcistan, Yunanistan, Hindistan, İran, Irak, Türkiye, Suriye, İsrail,
Ürdün, İtalya, Kazakistan, Moğolistan, Fas, Pakistan, Arabistan, İspanya, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan ve Yemen’dir
(Inocencio ve diğ., 2006).
Kubbemsi bir tepe oluşturan çalılardır; bazen 3 m’ye kadar boylanır ve koyu yeşil renklidir. Sürgünleri düz, internodları
1,5-5 cm’dir. Kulakçıklar geriye doğru kıvrık ve belli belirsiz, sürgüne doğru kayıktır ve portakal veya altın sarısı rengindedir.
Yapraklar yumurtamsı, dikdörtgenimsi ya da eliptik, 3-6 x 1,5-4,5 cm, etli değil, tüy örtüsü mumsu, tüy örtüsü ince, kalın ve
uzundur. Yaprak damarları belirgin ya da fazla belirgin değildir. Yaprak tabanı yuvarlak ya da az çok incelmiş, yaprak ucu sivri,
dikensi uç uzun (1-1,5 mm) ya da kısadır (0,5-1 mm), genellikle kıvrık ve yaprak sapı 1-1,5 cm’dir. Çiçek tomurcukları sivri
uçlu, çiçek sapları kalın ve uzun 4-7 cm, çiçekler zigomorfiktir. Eksenden uzak olan çanak yapraklar miğfer şeklinde, 1,7-2,5
cm boyunda ve sivri uçludur. Etamin sayısı 100-150 adettir. Meyve uzun, kırmızı renkli, olgunlaştığında tohumlar koyu kahve-
rengidir. Çiçeklenme zamanı mayıs-ekim aylarıdır (Coode, 1965d; Inocencio ve diğ., 2006). Dünya üzerinde 5 alttürü olan bu
türün, aşağıda verilen iki alt türü ülkemizde doğal yetişmektedir.
Capparis sicula Veill.subsp.herbacea (Willd.) Inocencio, D.Rivera, Obon & Alcaraz: Bitkiler düz ya da yaygın kulakçıklı
kulakçıklar altın sarısı rengindedir. İnternodları 1-3 cm’dir; kulakçıklar sürgüne doğru kayık değildir; Yaprak yüzeyindeki
mumsu tüyler kısadır; yaprak damarları belirgindir; yaprak ucu kördür. Sürgünleri açık yeşildir. Ülkemizde Artvin, Hakkâri,
Ünal Akkemik
Kars, Karabük, Konya, Adana, Osmaniye, Sinop, Tokat ve Zonguldak çevrelerinde yetişir.
Capparis sicula Veill.subsp.sicula: Bitkiler geriye doğru kıvrılmış ve sürgüne doğru kayık kulakçıklara sahiptir; kulak-
çıklar portakal rengindedir. İnternodları 1,5-5 cm’dir. Yaprak tüyleri mumsu ya da çok mumsu ve daha uzundur; yaprak ucu
dikensi ve sürgünler koyu yeşildir. Ülkemizde Ankara, Denizli, Erzurum, Hakkari ve Çorum çevrelerinde yetişir.
226
Capparis spinosa L. Doğal
Kapari
Yayılışı
Genel yayılışını Fransa, Yunanistan, İtalya, İspanya ve Türkiye’de yapmaktadır.
Ülkemizde İstanbul, Balıkesir, İzmir, Aydın, Muğla, Denizli, Antalya, Mersin ve Ada-
na çevrelerinde doğaldır (Inocencio ve diğ., 2006).
Kubbe şeklinde bir tepe yapısı oluşturan, dalları düz ve 3 m’ye kadar boylanabilen
bir çalıdır. Sürgünleri koyu yeşil ve internodları 1,5-3,5 cm’dir. Kulakçıkları geriye
kıvrık, sürgüne yatık değil, ince, zayıf ve gelişmemiştir; nadiren gelişmiş, genellikle
çok uzun ve ince; koyu sarıdır; 0,3-0,6 cm boyundadır. Yaprakları yumurtamsı ya da
ters yumurtamsı, 4-5 x 2,5-3,5 cm boyundadır, etli değil; tüy örtüsü çok mumsu, tüy
örtüsü kalın ve uzundur; erken dökülür. Yaprak damarları belirgin değildir. Yaprak
tabanı yuvarlak ya da incelir; uçları sivridir. Dikensi uç çok kısadır (0,5 mm’den kısa-
Ünal Akkemik
dır) ve düzdür. Yaprak sapları kısadır 0,7-1 cm’dir. Çiçek tomurcukları sivri uçludur.
Çiçek sapları kalın ve uzundur (5-6,5 cm). Çiçekleri zigomorfik, eksene uzak çanak
yapraklar miğferlidir. 1,8-2,4 cm boyundadır. Stamen sayısı 100-150 adettir. Meyve
dikdörtgenimsi, kırmızı renklidir. Olgun tohum kahverengidir. Çiçeklenme zamanı
mayıs-ekim aylarıdır (Coode, 1965d; Inocencio ve diğ., 2006).
Capparis zoharyi Inocencio, D.Rivera, Obon & Alcaraz Doğal

Kapari
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz, Avrupa ve Kuzey Afrika- Cezayir, Mısır, Yunanistan,
İsrail, Ürdün, Lübnan, Fas, İspanya, Suriye ve Türkiye’de yapmaktadır. Ülkemizde
Adana, Antalya çevrelerinde doğaldır (Inocencio ve diğ., 2006).
Dik büyüyen ve çıplak çalılardır. Sürgünleri düz, az çok dik, 2 m’ye kadar yükse-
lir. Sürgünleri yeşilden kırmızı morumsu renge kadar değişir. Yaşlı sürgünleri mum-
su bir tabakayla kaplı ve mavimsidir. İnternodları 1-5 cm, kulakçıkları geriye kıvrık
ve kuvvetli bir şekilde sürgüne yatıktır. Portakal rengindedir. Yapraklar yuvarlak, ters
yüreksi, nadiren yumurtamsıdır. Yapraklar 2-4 x 2-4 cm boyundadır; az çok etli;
yaprak damarları belirgin değildir. Tabanı yuvarlak, az çok yüreksi, ucu yuvarlak ya
da belli belirsiz ters yüreksidir. Uç kısmında diken yoktur ya da çok kısadır. Yaprak
sapı 0,7-1 cm’dir. Çiçek tomurcukları yuvarlaktır. Çiçek sapları kalın, 3-5 cm’dir. Çi-
çekler belli belirsiz zigomorfiktir. Eksene uzak çanak yapraklar az çok miğferlidir.
1,5-1,7 cm uzunluğundadır. Stamen sayısı 30-80 adettir. Meyve dikdörtgenimsi, sarı
Ünal Akkemik
renkli; olgun tohum kahverengidir. Çiçeklenme zamanı mart-ekim aylarıdır (Coo-
de, 1965d; Inocencio ve diğ., 2006)
227
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A P R I F O L I AC E A E
CAPRIFOLIACEAE
Çalı ya da otsu bitkilerden oluşan bir familyadır. Yaprakları karşı-
lıklı dizilmiş; kulakçıkları yok; eğer kulakçık varsa bu durumda kulak- Lonicera japonica
çık yaprakla birlikte büyür ve genellikle küçüktür. Çiçekler ikili, uzun
saplı veya simoz halinde, çoğunlukla başçık görünümündedir. Çiçekler
erselik, aktinomorf ya da zigomorftur. Çanak 3, taç yaprak sayısı 5; taç
yapraklar kısmen birleşmiş ve tüpsü, taç yaprakları 5 adettir. Stamenler
5, tüp şeklindeki taç içerisindedir. Ovaryum alt durumlu, 1-5 gözlüdür.
Meyve çekirdekli sulu meyve tipinde ya da birkaç tohumlu sulu meyve-
dir. Tohumları etli endospermlidir (Davis, 1972).
Türkiye’de Sambucus L., Viburnum L. ve Lonicera L. cinslerine ait
türler doğal yetişir. Bununla birlikte Abelia ve Weigelia cinslerine ait tür-
ler de süs bitkisi olarak yetiştirir.
Doğal cinslere ait tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Davis, 1972):
Ünal Akkemik
1.Yapraklar pinnat damarlı bileşik yaprak şeklinde…….……Sambucus
1.Yapraklar basit
2.Çiçekler bileşik yalancı şemsiye şeklindedir ………..…Viburnum
2.Çiçekler ikili, başçık veya halka şeklindedir………......…Lonicera
Hatice Yılmaz
Abelia R. Brown (Abelya)
Abelia cinsinin 2 türü Meksika, diğerleri Güney Asya’da olmak üzere
yaklaşık 30 türü vardır (Barnes, 2000). Parlak renkli yaprakları ve uzun
süre kalan çiçekleri dolayısıyla vatanı dışında park ve bahçelerde süs
bitkisi olarak yetiştirilir. Ancak pek çok türü soğuk iklimlere dayanık-
lı değildir. Güneşli bordürler için ideal bitkilerdir. Kuvvetli budamaya
dayanıklıdır, şekil vermek ya da alçak boylu çit yapmak amacıyla buda-
nabilirler.
Kışın yaprağını döken, yarı herdem yeşil ya da herdem yeşil çalılar-
dır. Sürgünlere karşılıklı bazen de 3-4’lü çevrel olarak dizilmiş yapraklar
yuvarlak veya yumurta biçiminde, kısa saplı, kenarları tam ya da hafif
dişlidir. Çiçekler tek tek ya da demetler halinde sürgün uçlarında veya
yan durumlu yer alır. Taç yaprakları birleşik, çan, huni biçiminde, uç
kısmı 5 lopludur. Stamen 2 kısa 2 uzun olmak üzere 4 adet olup tabanı
taç yapraklara bitişiktir. Çanak yaprak 5, nadiren 2-4 parçalıdır. Meyve
deri gibi, akendir. Birçok türünde çanak yapraklar taç yapraklarla bir-
likte dökülmez, aken meyveyi çevrelemiş halde uzun süre dökülmeden
kalarak güzel bir görünüm oluşturur.
Ülkemizde Abelia x grandiflora türü süs bitkisi olarak yaygın biçim-
de kullanılır.
Hatice Yılmaz
228
Abelia x grandiflora (Rovelli ex André) Rehder Egzotik
Abelya, Çin güzellik çalısı
Yayılışı
A. chinensis x A. uniflora melezi olan bu tür 1866 yılında İtalya’da Rovelli fidanlığında tanımlanmıştır (Bean
1970).
4 m’ye kadar boylanabilen, herdem ya da yarı herdem yeşil çalılardır. Yapraklar yumurta şeklinde, 2-5 cm
boyunda, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü daha soluk renkli, sivri uçlu olup tabanı yuvarlak veya kama
biçimindedir. Yapraklar kış aylarında genellikle bronz renk alır. Yaz boyunca açan çiçekler, sürgün uçlarında
Hatice Yılmaz
ve yaprak koltuklarında yan durumlu olarak tek tek veya bileşik salkımlar halinde bulunur. Taç yapraklar huni
biçiminde, pembe-beyaz renkli, yaklaşık 2 cm uzunluğunda olup uç kısmı 5 loplu ve boğaz kısmı tüylüdür.
Pembe renkli çanak yapraklar 2-5 lopludur ve taç yapraklar döküldükten sonra da bitki üzerinde aylarca kalır.
Özgür Eminağaoğlu, Emrah Yüksel, Güven Aksu

Lonicera L. (Hanımeli)
Herdem yeşil ya da kışın yaprağını döken çalılar ya da odunsu tırmanıcı-sarılıcı bitkilerdir. Yapraklar basit, tam kenarlı ve kulakçıksızdır. Çiçekler yaprak koltukalt-
larında ikili ya da sürgün uçlarında bir başcık halinde; taç yapraklar (Türkiye’de) iki dudaklı, üst dudak 4 loblu; tüp dışbükey (kamburumsu) ya da düzdür. Stamen 5
tane; ovaryum 2-3(-5) gözlü, bazen eşleşmiş çiçeklerin diğer ovaryumlarıyla bitişik; tepecik baş şeklinde, tektir. Meyve basit veya bileşik meyvedir. Bazı türler süs için
yetiştirilir (Chamberlain ve Long, 1972). Kuzey Afrika, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren ve kabul görmüş yaklaşık 108 türü mevcuttur (eFloras.org:
2013). Lonicera cinsi, Lonicera, Nintooa (Spach) Maxim. ve Caprifolium (Mill.) DC. olmak üzere 3 seksiyona ayrılır (Tutin ve ark, 2010):
1.Dik çalı, çiçekler koltuk altında çiftler halinde, taç aktinomorf veya 2 dudaklı, kısa tüplü ……………….……………………………………………………Sek. Lonicera
1.Odunsu tırmanıcı, taç 2 dudaklı, uzun tüplü
2.Çiçekler koltuk altında çiftler halinde …………………………………………………………………………………………..………..………….…Sek. Nintooa
2.Çiçekler uç durumlu başçık halinde veya çevrel……………………………………………………………………………………………….…..Sek. Caprifolium
Bu cinse mensup bazı türlere ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Chamberlain ve Long, 1972; Tutin ve ark, 2010):
1. Dik çalı; üst yapraklar serbest; çiçek kurulu genellikle 2 çiçekli………………………………………………………………………………………………(Sek. Lonicera)
2.Genç dalların içi dolu; ovaryumlar birleşik veya birleşmiş brahteciklerden oluşan kupula tarafından sarılmış; meyve bileşiktir
3.Kış tomurcukları birkaç dış pullu; brahteler 2-5 mm, ince ve uzun (linear); brahtecikler birleşik fakat eşli birleşik ovaryumları çevrelememiştir.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………Lonicera caucasica
3.Kış tomurcukları 2 dış pullu; brahte 5-10 mm, geniş, yaprağımsı (foliose); brahteciklerin kaynaşmasından oluşan tek kupula, bir çift kaynaşmamış
ovaryumu çevrelemiştir ……………………………………………………………………………………………..………………..……Lonicera iberica
2. Genç dalların içi boş; ovaryum serbest, kaynaşmamış, brahtecikler tarafından çevrili değil; meyve basit
4.Çiçek sapı 1-3 mm; taç yaprak tüpü dudağın ½’si kadar uzun………………………………..………………………………Lonicera nummulariifolia
4.Çiçek sapı 8-17 mm; taç yaprak tüpü yaklaşık dudak kadar uzun……………………………………………………………………Lonicera xylosteum
1. Odunsu tırmanıcı; en azından çiçek kurulu altındaki ilk yaprak çifti tabanda birleşmiş; çiçek kurulu 4-10 çiçekli……………………………………(Sek. Caprifolium)
5.Çiçek kurulu sapı 20-40 mm……………………………............……………………………………………………………………………..…….Lonicera etrusca
5.Çiçek kurulu sapsız
6.Yapraklar elips şeklinde, dökülür …………………………………………………………………………………………….….…Lonicera caprifolium
6.Yapraklar yumurtamsı-dikdörtgenimsi şekilde, herdem yeşil …………………………………………………………………………Lonicera implexa
229
Lonicera caucasica Pallas Doğal
Kafkas Hanımeli
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya, İran’da doğal olarak bulunur. Türkiye’de; Bursa, Bolu, Ankara, Amasya,
Giresun, Trabzon, Artvin, Rize, Konya, Kayseri, Sivas, Tunceli, Niğde, Hatay Kars, Muş ve
Bitlis illerinde yayılış gösterir
Kışın yaprağını döken,1-3 metre boylarında dik büyüyen bir çalıdır. Genç sürgünlerin içi
dolu, tüysüz; tomurcukları birkaç dış pulludur. Yapraklar eliptik-yumurtamsı şekilde, 2-10 x
1-5 cm boyutlarında, sivri uçlu, dipte yuvarlak, üst yüzü tüysüz veya çok seyrek tüylü, alt yüzü
tüysüz veya ipeksi tüylü, hemen hemen kısa saplıdır. Çiçek kurulu koltuk altında, 2 çiçekli; çi-
çek sapları 6-14 mm, yaprak saplarından daha uzundur. Brahteler ince-uzun, 2-5 mm; brahte-
cikler geniş, birleşik, ortalama 1mm’dir. Taç yaprak 2 dudaklı, pembe veya beyaz renkte, 10-13
mm, tüysüz veya tüylü; tüp dudaktan çok kısa, dışbükeydir. Yumurtalıklar çift ve kaynaşmıştır.
Meyve siyah renkte, küremsi, 5-10 mm çapında, bileşiktir. Çiçeklenme zamanı mayıs-temmuz
aylarıdır. Bu türe ait alttürlerin ayrımı aşağıda verilmiştir (Chamberlain ve Long, 1972):
Lonicera caucasica Pallas subsp. caucasica: Yapraklar tüysüz veya alt yüzleri nadiren ha-
fifçe tüylü; brahteler 3-5 mm, yumurtalıktan daha uzundur. Türkiye’de, Kuzey Doğu ve Doğu
Anadolu’da, Artvin, Trabzon, Kars, Muş ve Bitlis illerinde yayılış gösterir.
Lonicera caucasica Pallas subsp. orientalis (Lam.) Chamb.et Long.: Yaprak alt yüzü
ipeksi tüylü; brahteler ortalama 2 mm, yumurtalıktan daha kısa Türkiye için Endemik bir tak-
sondur. Türkiye’de Kuzey, Güney ve Orta Anadolu’da, Artvin, Rize, Giresun, Bursa, Bolu, An-
kara, Amasya, Tokat, Konya, Kayseri, Sivas, Tunceli, Niğde ve Hatay illerinde yayılış gösterir.
Lonicera caprifolium L. Doğal

Keçikulağı hanımeli
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Kafkasya’da doğal olarak bulunan bir türdür.
Türkiye’de; Artvin, Tekirdağ, Çanakkale, İstanbul, Bursa ve Ankara
illerinde yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, odunsu tırmanıcı bir bitkidir. Genç dalla-
rın içi boş ve tüysüzdür. Yapraklar elips şeklinde, 2-10 x 1-5 cm bo-
yutlarında, küt uçlu, sapsız, hemen hemen tüysüz, üst yüz koyu yeşil,
alt yüz mat dumanlı mavi renkte, sapsız veya kısa saplıdır. En üstteki
yapraklar çift ve kaynaşmıştır. Çiçek kurulu uç durumlu, 4-10 çiçekli
ve sapsızdır. Taç yapraklar sarımsı-beyaz renkte, bazen mor benek-
li, (18-)25-45 mm uzunlukta, çiçek tüpü dudağın 1-1,5 katı kadar
olup dışbükey değildir. Üzümsü meyve kırmızı veya turuncu-kırmızı
renkte, kümelenmiş ve basittir (Chamberlain ve Long, 1972).
230
Lonicera etrusca Santi. Doğal
Hanımeli
Yayılışı
Türkiye, Güney Avrupa, Asya ve Suriye’de 250-1200 m yükseltiler arasında, taş yığınla-
rında, kayalıklarda, yol kenarlarında, genellikle çalılıklar arasında yayılış gösterir. Türkiye’de
Çanakkale, İstanbul, Bilecik, Ankara, Kastamonu, İzmir, Kütahya, Nevşehir, Elazığ, Muğla,
Antalya, İçel, Kahramanmaraş Gaziantep arası, Urfa, Mardin, Amasya, Niğde ve Hatay illerin-
de yayılış gösteren Akdeniz elemanı olan bir türdür.
Kışın yaprağını döken, 3-4 m boylanabilen odunsu gövdeli tırmanıcılardır. Genç dalların
içi boş, tüysüz veya bezeli-tüylüdür. Yapraklar ters yumurta ve yumurtamsı şekilde, 3-7 x 1,5-4
cm boyutlarında, küt uçlu, tüysüz veya guddeli-kısa yumuşak tüylü, sapsız, en üst yapraklar
çift ve birbirleriyle kaynaşmıştır. Çiçek kurulu terminal, 4-10 çiçekli; çiçek kurulu sapı 20-40
mm’dir. Brahtecikler geniş, yumurtalığın 2/3’ü kadar uzundur. Taç yaprak sarımsı, 30-50 mm,
tüysüz veya yoğun tüylüdür. Çiçek tüpü ince, dudak kadar uzunlukta ve dışbükey değildir.
Üzümsü meyve kırmızı renkte, ortalama 6 mm çapında, kümelenmiş ve basittir. Çiçeklen-
me zamanı mayıs-haziran aylarıdır. Bu türe ait varyetelerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir
(Chamberlain ve Long, 1972):
Hatice Yılmaz
1.Genç sürgünler, üst yapraklar ve çiçekler tüysüz; en alt yapraklar seyrek tüylü veya tüysüz
…………………………………………………………………Lonicera etrusca var. etrusca
1.Genç sürgünler, üst yapraklar ve çiçekler yoğun bezeli-kısa yumuşak tüylü; en alt yapraklar
kısa yumuşak tüylü, bezesizdir………………………... Lonicera etrusca var. hispidula Boiss.
Lonicera fragrantissima Lindl. & Paxt. Egzotik

Kış hanımeli
Yayılışı
Doğal yayılışını Çin’de yapan tür, ülkemiz park ve bahçele-
rinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Yaklaşık 2 m’ye kadar boylanabilen yarı herdem yeşil çalılar-
dır. Yaprak dizilişi karşılıklı ve yaprakları tam kenarlıdır. Yap-
rakları eliptik-geniş oval ya da yumurtamsı, 3-7 cm boyunda,
sivri uçlu, koyu yeşil ve üst yüzü çıplaktır. Yapraklarının alt yüzü
mavimsi yeşil, orta damar kıllıdır. Çiçekleri krem-beyaz, güzel
ve hoş kokulu, yan durumlu çiftler halinde olup her bir çiçekteki
tüp kısa, dış kısmı çıplaktır. Meyve soluk kırmızı, uzunca yuvar-
laktır (Krüssmann, 1977).
Hatice Yılmaz
231
Lonicera iberica Bieb. Doğal
Dadaş hanımeli
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya ve Kuzey İran’da, 800-2500 m yükseltilerde, kayalık yamaçlarda, Spiraea ve Quercus bodurları ara-
sında yayılış gösteren ve Hirkano-Öksin elementi olan bir türdür. Türkiye’de Kuzey Doğu Anadolu’da, Artvin, Erzurum
ve Kars’ta yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, 1-3 m boylanabilen, sık dallı, dik büyüyebilen bir çalıdır. Genç dallarının içi dolu, tüylü, kış
tomurcukları iki pulludur. Yapraklar yumurtamsı-hemen hemen yuvarlak, 1-3 x 0,5-2,2 cm boyutlarında, küt uçlu veya
sivri uçlu, dip kısmı yuvarlak ya da yüreğimsi, her iki yüzü de ince tüylüdür. Çiçek kurulu 2 çiçekli, koltukaltında, çiçek
kurulu sapları 2-5 mm, belli-belirsiz olarak yaprak saplarından daha uzundur. Brahteler 5-10 mm, elips, yapraksıdır.
Brahtecikler, serbest yumurtalıkların bir çiftini çevreleyen bir kupula formuna dönüşmüştür. Taç yaprak sarımsı-beyaz
renkte, 10-15 mm, tüylü; tüp çiçek dudağı kadar uzun, oldukça dışbükeydir. Üzümsü meyve olgunken kırmızı renkte,
5-7 mm, bileşik meyve olup ince tüylüdür. Çiçeklenme zamanı haziran-temmuz aylarıdır (Chamberlain ve Long, 1972).
Lonicera japonica Thunb. Egzotik
Hanımeli
Yayılışı
Doğal yayılışını Çin, Japonya ve Kore’de yapan tür (Krüssmann, 1977), ülkemiz park ve bahçelerinde yaygın bir şe-
kilde yetiştirilir.
Ünal Akkemik
Yarı herdem yeşil çalı, iyi gelişen, 6 m’ye kadar boylanabilen sarılıcılardır. Sürgünleri belirgin şekilde tüylüdür. Yap-
rakları yumurtamsı-dikdörtgenimsi, 3-8 cm boyunda, başlangıçta her iki yüzü de tüylü, sonraları üst yüzdekiler dökülür.
Çiçekleri beyaz, sonra pembeye döner, döllendikten sonra sarı renklidir. Özellikle geceleri çok güzel kokar, taç tüpü tüylü
ve dış yüzeyi bezeli, 3-4 cm boyundadır. Çiçeklenme temmuz-ağustos aylarındadır ve meyve siyahtır (Krüssmann, 1977).
Lonicera nitida Wils. Egzotik
Hanımeli
Yayılışı
Genel yayılışını Çin’de yapan tür, ülkemiz park ve bahçelerinde yaygın bir şekilde süs bitkisi olarak kullanılır.
Herdem yeşil, doğal ortamında 2 m’ye kadar boylanabilen ve dik büyüyen çalılardır. Dallanması yoğundur. Yaprak
Ünal Akkemik
dizilişi genellikle düzenli çapraz karşılıklıdır. Başlangıçta hafif morumsu olan sürgünler yoğun tüylüdür. Yapraklar ol-
dukça küçük, 6-12 mm boyunda, yumurtamsı-dikdörtgenimsi, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü açık yeşildir. Çiçekler
krem-beyazımsı, 8-10 mm boyunda, kısa boylu yan sürgünler üzerinde kısa saplı çiftler halinde yer almıştır. Çiçeklenme
mayıs ayındadır. Üzümsü meyve 5-6 mm çapında, morumsu renkte, parlak yüzeyli, genellikle yaprakların altında gizlen-
miş gibidir ve zor görülür (Krüssmann, 1977).
232
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach Doğal
Hanımeli
Yayılışı
Türkiye, Güneybatı Asya ve Yunanistan’da, 1000-2600 m yükseltilerde, korunaklı ka-
yalık yamaçlarda, Cedrus ve Quercus arasında yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, 9 m’ye kadar boylanan dik çalılardır. Genç dalların içi boş, üze-
ri ince tüylü veya bezeli-ipeksi tüylüdür. Yapraklar yumurtamsı-mızraksı, hemen hemen
yuvarlağımsı, 1,5-5 x 0,8-3,5 cm boyutlarında, küt uçlu, seyrek ince tüylü veya ipeğimsi
tüylü, bezeli tüylü veya değildir. Çiçek kurulu yaprak koltuk altında, 2 çiçekli; çiçek kurulu
sapları 1-3 mm, yaprak saplarından daha kısa; brahteler ortalama 1 mm, ince-uzun-mız-
raksı şekilde; brahtecikler ortalama 1 mm, serbesttir. Taç yaprak soluk krem-koyu sarı
renginde, (10-)15-20 mm, tüylüdür. Çiçek tüpü dudağın ½’si kadar ve açıkça dışbükeydir.
Üzümsü meyve sarımsı renkte (kuruyunca siyahımsı), çift, basittir. Çiçeklenme zamanı
mayıs-haziran aylarıdır. Bu türün Türkiye’de 2 alttürü vardır (Chamberlain ve Long, 1972):
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach subsp. nummulariifolia: Yapraklar bezesiz,
dallar ve yaprak sapları çok az, kısa guddeli tüylü; meyve tüysüz ya da seyrek tüylüdür.
Türkiye, Yunanistan, Girit, Lübnan, Kuzey Irak, İran, Afganistan ve Türkistan’da yayılış
gösteren bir alttürdür. Türkiye’de Güney ve Orta Anadolu’da, Kayseri, Kahramanmaraş,
Tunceli, Bitlis, Isparta, İçel, Niğde, Adıyaman, Mardin ve Hakkâri illerinde yayılış gösterir.
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach subsp. glandulifera (Hub.-Mor.) Chamber-
Tolga Ok
lain: Yapraklar bezeli tüylü; dallar ve yaprak sapları çok, uzun bezeli tüylü; meyve yoğun
bezeli tüylüdür. Endemik olup, Türkiye’de Güney Batı Anadolu’da Denizli ve Antalya ille-
rinde yayılış gösteren ve Doğu Akdeniz elementi olan bir taksondur.
Lonicera xylosteum L. Doğal

Avrupa hanımelisi
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Sibirya’da 900-1400 m yükseltiler arasında, kayalık yerlerde yayı-
lış gösterir. Türkiye’de Kuzey Doğu Anadolu’da, Artvin, Trabzon ve Rize illerinde doğal
olarak bulunur.
Kışın yaprağını döken, 1-3 metre boylarında dik büyüyen bir çalıdır. Genç dalların
içi boştur ve belli belirsiz tüylüdür. Tomurcukları tüylü birkaç dış pulla sahiptir. Yaprak-
lar eliptik-yumurtamsı veya yumurtamsı şekillerde, 3-8 x 1,5-4-5 cm boyutlarında, sivri
uçlu veya hemen hemen küt, dip kısmı yuvarlak, tüylü, alt yüzü ise daha yoğun tüylüdür.
Çiçek kurulu yaprak koltuk altında, 2 çiçeklidir. Çiçek sapları 8-17 mm, yaprak sapların-
dan daha uzundur. Brahteler mızrak şeklinde, ortalama 2 mm, ovaryum kadar uzundur.
Brahtecikler geniş, ortalama brahtelerin ½’si kadardır ve bezelidir. Taç yapraklar sarım-
sı-beyaz renkte, ortalama 10 mm, tüylü, dışbükey, çiçek tüpü ve dudaklar hemen hemen
eşit, ovaryum bezelidir. Üzümsü meyve olgunlaştığında kırmızı renkte, 3-7 mm, basittir.
Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır (Chamberlain ve Long, 1972).
233
Rüya Yılmaz
Sambucus L. (Mürverler)
Çoğunlukla kışın yaprağını döken çalı veya ağaççık halindeki odunsu, ender ola-
rak da otsu bitkilerdir. Sürgünlerin geniş bir özü vardır (Kayacık, 1982; Chamberlain
1972d). Yapraklar tüysü (bileşik), kenarları dişlidir. Sürgünlere dizilişi karşılıklıdır. To-
murcuklar bol sayıda pullarla örtülmüştür. Bazılarında kulakçık var; bazılarında yok-
tur. Çiçekler teker teker değil, 5 veya daha çok sayıda, nadiren de 3-4 tanesi bir araya
Ünal Akkemik
gelerek terminal durumlu bileşik şemsiye veya salkım şeklinde kurullar oluştururlar.
Çanak kısa, kenarında 3-6 dişi vardır. Taç, çark gibi, 3-6 parçalıdır. Ovaryum 3-5 gözlü-
dür. Çekirdekli sulu meyve adeta üzümsü gibidir (Kayacık, 1982; Chamberlain, 1972d).
Türkiye’de doğal olarak odunsu olan Sambucus nigra ile otsu olan S. ebulus bulunur.
Sambucus nigra L. Doğal

Kara mürver
Yayılışı
Kara mürverin vatanı Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya’dır (Kayacık, 1982). Tür-
kiye’de Batı ve Doğu Anadolu’da Kırklareli, İstanbul, Bolu, Sinop, Amasya, Tokat, Ordu,
Giresun, Rize, Artvin, İzmir, Elazığ, Van da yayılışını yapar.
Boylu çalı veya 5-10 m boyunda ufak ağaçtır. Gövdenin boz renkli kabuğu uzun
çatlaklıdır. Gri renkli sürgünlerin bol sayıda lentiselleri vardır. Öz, beyaz ve çok geniş-
tir. Yaprakçık sayısı 3-7 arasında değişirse de genellikle 5 tanedir. Kısa saplı yapraklar
eliptik-mızraksı veya eliptik-yumurtamsı, 4-12 cm uzunluğundadır. Sivri uçlu ve kes-
Hatice Yılmaz
kin dişlidir. Üst yüzü koyu, alt yüzü açık yeşil damarlar boyunca dağınık hafif tüylüdür.
Kulakçık yok ya da biz şeklinde aniden daralmıştır. Beyaz renkli, keskin kokulu çiçek-
lerden birçoğu bir araya gelerek yayvan şemsiye gibi salkım şeklinde kurullar oluştu-
rurlar. Ovaryum genellikle 3 gözlüdür. 6-8 mm çapındaki küremsi meyve parlak siyah,
içerisindeki sulu kısım kan kırmızısıdır (Kayacık, 1975; Chamberlain, 1972d)
Nihan Koçer
Symphoricarpos Duham. (İnci çalıları)
Dünya üzerinde yaklaşık 15 türü bulunur.
Kışın yaprak döken küçük çalılardır. Yapraklar karşılıklı dizilmiş, kısa saplı, tam
kenarlı ya da uzun sürgündekiler lopludur. Çiçekler dikkat çekmeyecek kadar küçük,
gösterişsiz, terminal veya yan durumlu, kısa eksenli başak veya salkım halinde kurullar
oluştururlar. Çanak kadeh şeklinde, 4-5 dişlidir. Taç çan şeklinde, düzenli 4-5 lobludur.
Yalancı üzümsü meyve içinde 2 tohum bulundurur (Kayacık, 1982). Meyveleri uzun
süre bitki üzerinde kalır ve inci tanesi gibi görülür. Kitaba dâhil edilen iki türünün tanı
Tolga Ok
anahtarı aşağıdaki gibidir:
1.Meyve inci gibi beyaz renkli ………………………..………..Symphoricarpos albus
1.Meyve morumsu – kırmızı renkli …………………..…Symphoricarpos orbiculatus Symphoricarpos albus
234
Symphoricarpos albus Blake. Egzotik
Beyaz inci
Yayılışı
Vatanı Kuzey Amerika’dır. Park ve bahçelerde yetiştirilir. Son yıllarda yaygın bir şekilde otoyol bitki-
lendirilmelerinde de kullanılır.
Hatice Yılmaz
1 m’ye kadar boylanabilen ve kışın yapraklarını döken küçük çalılardır. Sürgünler ince tüylüdür. Yap-
raklar yumurta şeklinde, 2-5 cm boyunda, alt yüzü yumuşak tüylüdür. Kenarları tam, en geniş yeri ortada
ya da sap kısmına daha yakındır. Meyve 8-12 mm çapında ve inci gibi beyaz renklidir. Tüm kış dökülme-
den bitki üzerinde kalır. Temmuz – eylül aylarında çiçeklenir (Kayacık, 1982)
Symphoricarpos orbiculatus Moench Egzotik

Kırmızı inci
Yayılışı
Amerika ve Meksika’da doğaldır. Ülkemiz park ve bahçelerinde yetiştiri-
lir. Son yıllarda yaygın bir şekilde otoyol bitkilendirilmelerinde de kullanılır.
Hatice Yılmaz
1-1,5 (2) metreye kadar boylanabilen çalılardır. Yapraklar oval şeklinde
ve 3 mm boyundadır. Yaprak altı kısa yumuşak tüylüdür. Çiçekler küçük, çan
şeklinde ve yoğun kümeler halindedir. Meyve morumsu-kırmızı renklidir ve
uzun süre bitki üzerinde kalır.
Ünal Akkemik
Viburnum L. (Kartopları)
Viburnum cinsi ülkemizde toplam 4 türle temsil edilen bir cinstir. Doğal türler dışında kültüre alınmış türü (V.plicata) yaygındır.
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil çalı ya da küçük ağaç formunda olan odunsu bitkilerdir. Tomurcukları pullu ya da bazı türlerde çıplaktır. Yaprakları basit,
pinnat damarlı; kenarları dişli ya da lopludur; alt yüzleri tüylü ya da çıplaktır. Yaprak ve tomurcuk dizilişleri karşılıklıdır. Çiçekleri, çok çiçekli bileşik şemsiye şeklinde
simoz kurullar halindedir ve aktinomorf yapıdadır. Çiçek 5 parçalı olup taç çan şeklindedir. Ovaryum tek gözlü, stigma 3 adettir. Meyve çekirdekli sulu tiptedir (Cham-
berlain, 1972e).
Ülkemizde 4 türü doğal yetişmekte olup tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Yapraklar herdem yeşil …………………………………………………………………………………………………………………………….Viburnum tinus
1.Yapraklar kışın dökülür
2. Çiçek kurulundaki tüm çiçekler aynı/benzer; tomurcukları çıplak
3.Yapraklar loplu değil, alt yüzü yoğun bir şekilde yıldız tüylü………………………………….…………………………….Viburnum lantana
3.Yapraklar loplu, yaprak alt yüzü seyrek basit tüylü ya da damarlar boyunca tüylü…………………………………………Viburnum orientale
2.Çiçek kurulundaki çiçeklerden dış kısımda yer alanlar şekil bakımından farklı ve üreyimsiz, iç kısımdakiler üreyimli; tomurcuklar pullu
……………………………………………………………………………………………………………………………………………Viburnum opulus
235
Viburnum lantana L. Doğal
Tüylü kartopu
Yayılışı
Genel yayılışı Avrupa, Kuzey-Batı Afrika, Batı İran
ve Türkiye’dir. Ülkemizde Bolu, Ankara, Samsun, To-
kat, Sivas, Gümüşhane, Kars, Kütahya, Konya, Yozgat,
Erzincan ve Ağrı çevrelerinde, 1000-2000 m yükselti-
ler arasındaki orman içi açıklıklarda ve ormanın üst
sınırındaki kayalık yamaçlarda yetişir (Chamberlain,
1972e).
2-6 m boylanabilen kışın yaprağını döken çalılardır.
Tomurcuklar çıplak olup sürgün ve çıplak tomurcuk-
ları gri renklidir. Yaprakların her iki yüzü özellikle alt
yüzleri yoğun yıldız tüylerle kaplıdır. Yaprak lopsuz,
kenarları dişli, üst yüzleri buruşuk ve kalındır. Çiçek
kurulu 6-10 cm çapındadır. Çiçeklerin tamamı birbi-
rine benzer ve üreyimlidir. Krem renkli olan çiçekler
yaklaşık 6 mm çapındadır. Çekirdekli sulu meyve yak-
laşık 8 mm çapında, önceleri kırmızı sonra siyaha dö-
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
ner (Chamberlain, 1972e).
Viburnum opulus L. Doğal
Gilaburu
Yayılışı
Genel yayılışı Avrupa, Kuzeybarı Afrika, Anadolu,
Türkistan, Sibirya’dır. Ülkemizde Sakarya, Ankara, To-
kat, Samsun, Trabzon, Artvin, Kayseri, Sivas, K.Maraş
çevresinde yayılış yapar. Doğal yayılış alanları 10-1450
m yükseltiler arasıdır (Chamberlain, 1972e).
Kışın yaprağını döken, 4 m’ye kadar boylanabilen
çalılardır. Sürgünler grimsi ve çıplaktır. Tomurcuk-
ları pulludur. Yaprakları palmat damarlı ve dipten 3
(-5) lopludur. Yaprak yüzeyleri pürüzlü değildir. Yeşil
yapraklar sonbaharda kırmızı renge döner. Yapraklar
çıplak, seyrek olarak basit tüylüdür. Kenarları düzensiz
dişlidir. Çiçek kurulu 5-10 cm çapında, dışta yer alan
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
üreyimsiz çiçekleri 15-20 mm çapında, içte yer alan
üreyimli çiçekler yaklaşık 6 mm çapındadır. Meyve
yuvarlak, yaklaşık 8 mm çapında ve parlak kırmızıdır
(Chamberlain, 1972e).
236
Viburnum orientale Pallas Doğal
Doğu kartopu
Yayılışı
Genel yayılışı Anadolu, Kafkasya ve Azer-
baycan’dır. Ülkemizde Amasya, Ordu, Trabzon,
Rize, Artvin ve Erzincan çevrelerinde yayılış ya-
par. Doğal yayılış alanları 500-1800 m yükseltiler
arasıdır (Chamberlain, 1972e).
En çok 3 m’ye kadar boylanabilen, kışın yap-
rağını döken çalılardır. Tomurcukları çıplaktır.
Sürgünleri ve çıplak tomurcukları az sayıda tüy-
le kaplıdır. Yaprakları palmat damarlı ve dipten
3 lopludur. 8-15 cm boyunda olan yaprakların
kenarları dişlidir. Yaprak yüzeyi pütürlü değil-
dir. Yaprak damarları boyunca seyrek tüylüdür.
Çiçek kurulu 6-10 cm çapındadır. Çiçeklerin ta-
mamı aynı şekilde ve üreyimlidir. Yaklaşık 6 mm
çapında olan çiçekler beyaz renklidir. Çekirdekli
sulu meyve 10 mm çapında, oval şekilli ve kırmı-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
zı renklidir (Chamberlain, 1972e).
Viburnum plicatum Thunb. Egzotik
Japon kartopu
Yayılışı
Genel yayılışı doğu Asya, Çin, Kore, Japon-
ya ve Tayvan olan bu türün Viburnum plicatum
‘Mariesii’ kültivarı ülkemiz park ve bahçelerinde
sıkça kullanılmaktadır.
Hemen hemen 3 m’ye kadar boylanabilen ve
kışın yaprağını döken çalılardır. Yapraklar basit,
kenarları dişli, üst yüzleri pütürlü, 5-10 x 3-6 cm
boyutlarındadır. Çiçekler düz (tepsi gibi) bir bile-
şik yalancı şemsiye şeklinde ve 5-10 cm çapında
kurul oluşturur. Çiçek kurulunun çevresinde yer
alan ve 2-3 cm çapında olan çiçekler üreyimsiz,
Ünal Akkemik
ortada yer alan 5 mm çapındaki çiçekler ise üre-

Hatice Yılmaz
yimlidir. Çekirdekli sulu meyve oval şekilli, 8-10

mm boyunda ve mavi-siyah renklidir (Kayacık,
1982).
237
Viburnum tinus L. Doğal
Herdem yeşil kartopu
Yayılışı
Genel yayılışı Avrupa’nın güneyi, Kuzey Afrika, Lübnan, Filistin ve Anadolu’dur. Ülkemizde Ça-
nakkale, Balıkesir ve Aydın çevrelerinde yetişir. Park ve bahçelerde de en çok kültüre alınan çalılar-
dan biridir. Maki alanları içerisinde deniz seviyesinden 400 m’ye kadar bir yükselti kuşağında yetişir.
5 m’ye kadar boylanabilen, herdem yeşil bir çalıdır. Yaprakları koyu yeşil, derimsi, yumurtamsı
ya da eliptiktir. Yaprak boyutları 3,5-10 x 1,5-7 cm, tam kenarlı, alt yüzdeki damarlar boyunca tüylü-
dür. Kulakçık yoktur. Çiçek kurulları 2-3 dallı bileşik yalancı şemsiye şeklindedir. Çanak yaprakları
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
geniş bir üçgen şekillidir. Taç yaprakları beyaz, çiçek tomurcukları pembe ve yuvarlaktır. Bir çiçek
kurulundaki tüm çiçekler 6-8 mm çapında ve aynı şekildedir. Çekirdekli sulu meyve 8 mm, geniş
oval şekilli ve parlak koyu mavi, morumsudur (Kayacık, 1982).
Rüya Yılmaz
Weigela Thunb. (Vangelya)
Dik duran, kışın yaprağını döken boylu çalılardır. Tomurcuklar çok pulludur. Sürgünlerin özü
dolu, yaprakların dizilişi karşılıklıdır. Kısa saplı yaprakların kenarları dişli, kulakçıkları yok ve çiçek-
ler oldukça büyüktür. Teker teker bulunur veya geçen yıla ait kısa sürgünlerde yer alan şemsiye tipi
kurullar oluştururlar. Renkleri beyaz, kırmızı, eflatun veya sarımsıdır. Taç büyük, çan gibi, çanağın
kenarında 5 çıkıntı vardır. Boyları taç yapraklardan daha kısa olan stamenlerin sayısı 5’tir. Meyve
çok tohumlu odunsu bir kapsüldür (Kayacık 1982). Weigela cinsinin ülkemizde doğal yetişen her-
Ünal Akkemik
hangi bir türü bulunmamaktadır.
Weigela coraensis Thumb. Egzotik

Vangelya
Yayılışı
Ana yayılışını Doğu Asya yapar (Kayacık 1982). Ülkemizin park ve bahçelerde süs bitkisi olarak
yetiştirilir.
Kültüre alınmış olanlar çoğunlukla 2-3 m boyunda dik duran çalı, vatanında ise 4-5 m’ye ulaşan
ufak bir ağaçtır. Sürgünler tüysüz, yapraklar geniş yumurta biçimindedir. Yaprak ucu birdenbire
sivrilir, dip tarafı geniş kama gibidir. Kenarları ince oluklu veya dişlidir. Üst yüz parlak ve damarlar
tüylü, alt yüzünde damarlar tüylü veya çıplaktır. Kısa, 5-10 mm boyunda bir sapı vardır. Çiçeklerden
Ünal Akkemik
birçoğu bir araya gelerek yalancı şemsiye şeklinde kurullar oluşturur. Mayıs-haziran aylarında çiçek
açar. 2-2,5 cm uzunluğundaki taç çan gibidir. Beyaz açık gül rengidir. Solmaya başlayınca karmen
kırmızısına değişir (Kayacık 1982).
238
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A R YO P H Y L L AC E A E
CARYOPHYLLACEAE
Acanthophyllum acerosum
Otsu ve çoğunlukla yarı çalı formunda bitkilerdir. Yapraklar genellikle karşılıklı, basit, tam kenarlı,
kulakçıkları var ya da çoğunlukla kulakçıksızdır. Çiçekleri aktinomorf, genellikle erselik, tek tek ya da
simoz kurullar halindedir. Çanak yapraklar 4-5 adet, serbest ya da bir tüp şeklinde birleşmiştir. Taç
yapraklar (0) 4-5, serbesttir ve çoğunlukla tırnaklı, bazen de iç yüzeyde ekleri vardır (küçük dil şeklinde
ya da taç pulları halindedir). Stamenler (0-) 3-10 adettir. Ovaryum üst durumlu ve 1 gözlüdür ya da ta-
bana yakın kısımda 2-5 göze ayrılmıştır; tohum taslağı ovaryum içinde ortada ve serbesttir. Genellikle
Mehmet Fırat
çok sayıda ya da nadiren az sayıdadır. Taç, stamenler ve ovaryum bazen uzamış bir internoddan ya da
çanak yapraktan çıkar. Taç ve stamenler nadiren de perigondur. Stilus 2-5 ve serbesttir ya da kısmen
kaynaşmıştır. Meyve genellikle çok yerden açılan kapsüldür. Tohum 1 ya da çok sayıdadır (Davis, 1967).
Mehmet Fırat
Acanthophyllum C.A.Mey.
Acanthophyllum mucronatum
Yaprakları biz gibi, iğnemsi ve dikenli olan küçük çalılardır. Çiçekleri beyaz, sapsız, kümelenmiş
yuvarlak ve kısa saplıdır. Gövde üzerinde yan durumlu ya da tepeden çıkarlar. Brahteler yapraksı şeritsi
ve şeritsi-mızraksı olup dikendir. Çanak yaprak tüpsü-topaçsı, zarsı yapıda, 5-15 damarlı ve iğnemsi
5 dişe sahiptir. Çanak yapraklar küt ya da indirgenmiş, pençe arası uzun iki levhadır. Pençe tepeden
aşağıya doğru kaideli olarak incelir. Stamen sayısı 10 ve anterlerden uzun, stilus 2, ovaryum 4 gözlü,
olgunlaşamamadan dolayı kapsül bir tohumludur. Türkiye’de odunsu 3 türü vardır ve bunlara ilişkin
tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Huber-Morath, 1967):
1.Sıkça sorguçlu, gövde 5-15 cm, yapraklar nodlar arasına eşit veya uzun, çiçek başları brahtelerle birlik-
te 15-20 mm çapında …………….…………….………………….…......…Acanthophyllum acerosum
Mehmet Fırat
1.Sıkça sorguçlu değil, (15)- 20-40 cm, yapraklar çoğunlukla internodlardan kısa, çiçek başları brahte-
lerle birlikte 8-15 mm çapında
2.Kaliks dişleri kıvrık ve içe doğru zarımsı yapıya sahip……............ Acanthophyllum mucrunatum
2.Kaliks dişleri düz, yükselici zarımsı yapı içe doğru kıvrılmamış...Acanthophyllum microcephalum
Acanthophyllum acerosum Sosn. Doğal

Gıngıl
Yayılışı
Türkiye’de Kars, Erzurum ve Van’da bulunur. 1600-2000 metreler arasında yayılış gösterir. Dağların step alanlarında ve
volkanik yerlerde yetişir.
Kısa boylu çalı olup yastık şeklindedir. Papillos tüylü, gövde çok sayıda dallanmış hemen hemen sık ve düzensiz dallı 5-15
cm boyunda sürünücü yükselicidir. Yapraklar demet şeklinde iğneye benzeyen, hemen hemen inci tüylü, 10-13 x 0,3-0,5 mm,
iğnemsi sarımsı bir uca sahiptir. İki düğüm arası 7-10 (-13) cm’dir. Çiçek kümeleri çok çiçekli olup tepeye yakın yaprakların
koltuklarında ya da tepeden çıkarlar. Brahteler yapraklara benzer, linear-lanseolat, dikensi, dik, sert yapıda, tabanında zarımsı
siller vardır. Boyu 8-10 mm, çiçeklerden uzun ve çiçek başçıklarının uzunluğu brahtelerle birlikte 15-20 mm’dir. Çanak yap-
raklar tüpsü-topaçsı, 4-6 mm, 5 kaburgalı, sık yumuşak tüylü, dişler lanseolat, çok eşit değil, 1-3 mm’dir. Taç yaprakları beyaz,
Mehmet Fırat
şeritsi-dikdörtgenimsi, tepedeki girinti 6-8 mm’dir. Kapsül yuvarlak ya da yuvarlağa yakın ve tohumları pürüzsüzdür. Çiçek-
lenme tarihi temmuz-eylül ayları arasıdır (Huber-Morath, 1967).
239
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A R YO P H Y L L AC E A E
Acanthophyllum microcephalum Boiss. Doğal
Gunikur
Yayılışı
Van’da yayılışı vardır. Yüksek dağ steplerinde, 1800-2000 metreler arasında yetişir.
15-30 cm boylarında, çok gövdeli, kısa ince tüylü ve dik çalılardır. Yapraklar demet
şeklinde, minik ince tüylü, dikene benzer, 10-15 x 0,5-1 mm boylarında ve tüysüz sarımsı
diken uçludur. İki nod arası mesafe (-10) 15-20 mm ve çoğunlukla yapraklardan uzundur.
Çiçekler tepede ya da yan kısımlarda toplanmıştır. Brahteler, yaprak şeklinde şeritsi mız-
raksı, yükselici dikenli, zarsı bir kenara sahip, tabanda 3-7 mm, çiçeklerden küçük ya da
eşit, çiçek başları brahtelerle birlikte 8–13 mm’dir. Çan tüy ya da topaç şeklinde 3,5-5 mm,
5 kaburgalı, kısa tüylü, dişler kısa yumurtamsı ve geniştir. Düz yaslanmış, dikenli, 1-1,5
mm, geniş zarımsı bir yapıya sahiptir. Taç beyaz, ters yumurtamsı - ters mızraksı, tepede
girintili, 4- 6 mm’dir. Kapsül meyve yumurtamsı veya yuvarlak, tohumlar düzdür. Tem-
Mehmet Fırat
muz-ağustos aylarında çiçek açarlar (Huber-Morath, 1967).
Acanthophyllum mucronatum C.A.Mey. Doğal

Gunikur
Yayılışı
Van’da yayılışı vardır. Yüksek dağ steplerinde ve kayalık tepelerin kenarlarında, 1800-
1900 metreler arasında yetişir.
15- 40 cm boylanabilen, tüysüz veya hafif tüy benzeri çıkıntıları olan, çok gövdeli ve
yükselici çalılardır. Yapraklar şeritsi veya şeritsi-mızraksı, üç yüzlü veya düz, demet şeklin-
de, 5 – 17 x 0,5 – 2 mm, küçük bir dikenle sonlanmıştır. Nodlar arası (10-) 15 (-20) mm ve
yapraklardan uzundur. Çiçekler tepede ya da yan kısımlarda toplanmıştır. Brahteler, yap-
rak şeklinde şeritsi-mızraksı, çoğunlukla şiş ve kıvrık halde, tüysüz veya hafif tüy benzeri
çıkıntılı, 4-6 mm, çiçeklerden kısa, çiçek başları brahtelerle birlikte 8–13 mm’dir. Çan tüp
ya da topaç şeklinde, 4-5 mm, hafif tüy benzeri çıkıntılar var; 5 kaburgalı, kısa tüylü, dişler
kısa yumurtamsı, kıvrılmış, dikenli, 1-1,5 mm, kenar zarımsı bir yapıya sahip ve içe doğru
kıvrılmıştır. Taç beyaz ters yumurtamsı-ters mızraksı, ucu kertikli, 5- 7 mm’dir. Kapsül
meyve yumurtamsı veya yuvarlak, tohumlar düzdür. Temmuz-ağustos aylarında çiçek açar
(Huber-Morath, 1967).
Mehmet Fırat
240
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C A S UA R I N AC A E
CASUARINACAE
Monoik ya da dioik, tozlaşması rüzgârla olan ağaç veya çalılardır. Vejetatif yapıları ve üreme organları
Gymnospermae’lere benzer. Tropik ve subtropik bölgelerde yetişir. Sürgünlere çevrel olarak dizilmiş olan
yapraklar körleştiğinden, asimilasyonu yeşil renkli genç sürgünler üzerine almıştır. Familyanın günümüz-
de Avustralya ve Pasifik Adalarında yayılmış olan 25 değişik türe sahip Casuarina adlı tek bir cinsi vardır
(Kayacık, 1981; Yaltırık ve Efe, 2000; Seçmen ve diğ. 2008).
Tuncay Güner
H. Tuncay Güner
Casuarina L. (Demir ağaçları)
Bu cins; genç sürgünleri Avustralya’da Casowary adlı bir kuşun tüylerine benzediğinden adını bu kuş-
tan almıştır. Yaprakları herdem yeşil, bir halkada 4-16 adet ve çok küçük olarak pul şeklinde bulunurlar.
Çiçekler kurullar halinde bulunur. Bunlardan erkek çiçekler genç sürgünlerin uçlarında başaklar halinde
toplanmış ve üst üste gelerek çevrel olarak yerleşmiştir. Her bir erkek çiçeğin tek bir stameni, gözle görül-
meyen iki küçük çevre yaprağı ile iki brahteciği vardır. Dişi çiçekler yan durumlu, çevre yaprakları yoktur.
İki brahteciği vardır. İki karpelli ve iki gözlü ovaryumda bunlardan birisi körleşmiştir. Diğerinde iki to-
hum taslağı bulunursa da bunlardan yalnız bir tanesi gelişir. Meyve, odunlaşmış brahteciklerin içerisinde
kapalı kalmış kanatlı bir nukstur. Birçoğu bir araya gelmiş olan bağımsız dişi çiçeklerin brahteciklerinin
odunlaşması ile hemen hemen fındık büyüklüğünde bir kozalak oluşur (Kayacık, 1981; Yaltırık ve Efe,
2000; Seçmen ve diğ., 2008).
Tuncay Güner
Türkiye’de batı ve güney sahillerinde C. equisetifolia türü parklarda, yol kenarlarında, bağ ve bahçelerin
çevrelerinde sıklıkla kullanılır. Ağır ve dayanıklı odunundan dolayı halk tarafından “Demir Ağacı” diye
adlandırılmıştır (Kayacık, 1981).
Casuarina equisetifolia L. Egzotik

Demir ağacı
Yayılışı
Anavatanı Kuzey Avustralya’dır. Doğal yayılış alanı dışında da, uygun yetişme koşullarında gayet hızlı büyür. Güney
Anadolu’da yol, park ve bahçelerde süs ağacı olarak oldukça sık yetiştirilir. Sahil kesimlerde yer yer rüzgâr perdesi ola-
rak da kullanılmıştır (Kayacık, 1981).
30-40 m boy, 40-50 cm, hatta bazen 1 m çap yapabilen gençlikte sivri sonra dağılan bir tepeye sahip, hızlı büyüyen,
herdem yeşil bir ağaçtır. Gövde kabuğu mat boz renkli ve pürüzlüdür. Dallar gövdeden oldukça dar bir açıyla çıkar.
Birçok ağaçta gövde kıvrıklığı dikkat çeker. Yaprakları çok küçülmüş, pul halini almış olan genç sürgünleri atkuyruk-
larına (Equisetum) benzediği için bu isim verilmiştir (Krüssmann, 1976; Kayacık, 1981; Yaltırık, 1993; Seçmen ve diğ,
2008). Yaprak olarak gördüğümüz kısımları, yapraklar köreldiği için yeşil renk alarak yaprakların görevini üstlenmiş
olan sürgünleridir.
Tolga Ok
241
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C E L A S T R AC E A E
CELASTRACEAE
Euonymus leiophleus
Herdem yeşil veya yaprağını döken ağaçlar, çalılar veya tırmanıcı bitki-
lerdir. Yapraklar basit olup sarmal, karşılıklı ya da çevrel diziliş gösterir. Ku-
lakçıklar çok küçük veya yoktur. Çiçekler çoğunlukla simoz kurul halinde,
erdişi veya bir cinslidir. Çanak 4-5 lopludur. Taç yapraklar ve stamenler 4-5
adettir. Ovaryum üst durumlu, 1-5 gözlü, stilus kısa, tohum taslağı her gözde
2 adettir. Meyve 4-5 kanatlı etli bir kapsüldür. Yaklaşık 97 cins, 1194 türü olan
büyük bir familyadır (Davis, 1967; eFloras.org: 2013).
Kitap kapsamında Türkiye’de doğal türleri ile park ve bahçelerde yaygın
olarak kullanılan egzotik türleri olan Euonymus cinsi ve türlerinin botanik
özellikleri açıklanmıştır.
Euonymus L. (Papaz külahları)
Çalı ya da küçük ağaçlardır. Yapraklar genellikle karşılıklı, nadiren sarmal dizilmiş ya da çevreldir; herdem yeşil ya da kışın yapraklarını dökerler. Çiçekler 4-5 par-
çalıdır. Kapsül meyve etli, 4-5 gözlü olup açılır. Tohumlar kısmen ya da tamamen parlak renkli, tohum zarı etlidir. Yaklaşık 130 türü olan bir cinstir (eFloras.org: 2013).
Euonymus cinsine ait bazı türlere ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Coode ve Cullen, 1967; eFloras.org: 2013):
1. Yaprakları herdem yeşil
2. Yapraklar dikdörtgenimsi-şeritsi ………………………………………………………………………………………………………………………..Euonymus nanus
2. Yapraklar elips şeklinde
3.Yaprak kenarları ince testere şeklinde keskin dişli; sürgünler yuvarlak, ………………………………………………………………………Euonymus fortunei
3.Yaprak kenarlarındaki dişler keskin değil, küt; sürgünler yuvarlak değil, köşeli ……………………………………………………………Euonymus japonicus
1.Yaprakları kışın dökülür
4.Son sene sürgünleri belirgin şekilde 2-4 kanat şeklinde çıkıntılı mantar oluşumuna sahip………………………………………………………Euonymus alatus
4.Son sene sürgünlerinde mantar oluşumu yok
5. Dallar siğilli; taç yapraklar kahverengimsi mor.………………………………………………………………...…………………Euonymus verrucosus
5. Dallar siğilli değil; taç yapraklar yeşilimsi
6.Meyve kanatsız; uç durumlu tomurcuklar yumurtamsı, 2-4 mm uzunluğunda, dıştaki iki pul diğerlerini tamamen örter
…………………………………………………………………………………………………………….…………………Euonymus europaeus
6.Meyve kanatlı; uç durumlu tomurcuklar 5-18 mm uzunluğunda, iğ şeklinde, pullar belirgin şekilde farklı uzunlukta
7.Meyve kanatları düz uzanmış ……………………………………………………………….……………………Euonymus latifolius
7.Meyve kanatları sap kısmına doğru, (bitki üzerindeki konumuna göre) yukarı doğru uzanmış ……………Euonymus leiophloeus
242
Euonymus alatus (Thunb.) Sieb. Egzotik
Papaz külahı
Yayılışı
Genel yayılışını Çin, Japonya, Kore ve Rusya’da yapan bu tür, Avrupa ve Kuzey Amerika’da kültüre alınmıştır
(efloras.org: 2014). Ülkemizde de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.
Kışın yaprağını döken, 1-4 m boylanabilen çalılardır. Genç sürgünlerinde 2-4 kanat şeklinde mantar oluşum-
ları yaygındır. 1-2 mm kalınlığındaki sürgünler 4 köşelidir. Yeşil renkli olan sürgünler kuruduğunda kahverengi-
dir. Yaprak sapı çok kısa ya da yapraklar sapsızdır, 2-4 mm kadardır. Yaprak ayası derimsi gibidir, ters yumurtamsı
ya da yumurtamsı eliptiktir. Yapraklar 4-10 x 2-4 cm boyunda, tabanı kamamsı, kenarları dişli, uç kısmı sivridir.
Hatice Yılmaz
Yan damarları 5-7 çifttir. Çiçek sapları ince ve uzun, 1-2 cm, tipik olarak çift dallanma gösterir ve üç çiçeklidir.
Çiçekler 4 parçalı, yaklaşık 9 mm, çanak yapraklar hemen hemen dairemsi, taç yaprakları yeşil, açık sarı ya da
yeşilimsi sarıdır. Meyve tazeyken kırmızımsı kahverengi, olgunlaştığında koyu kahverengidir. Meyve 4 loplu, 1-3
cm çapındadır. Meyve örtüsü parlak kırmızıdır. Çiçeklenme zamanı temmuz-kasım aylarıdır (efloras.org: 2014)
Euonymus europaeus L. Doğal

Adi papaz külahı
Yayılışı
Türkiye, Avrupa’nın çoğu bölgesi ve Kafkasya’da, deniz seviyesinden 1600 m yükseltilere kadar çalılık ve or-
man alanları ile sahil kenarlarında doğal olarak bulunan ve Avrupa-Sibirya elementi olan bir türdür. Türkiye’de
Artvin, Kırklareli, İstanbul, Bolu, Ankara, Sinop, Trabzon, Sivas ve Hatay illerinde yayılış gösterir.
E. latifolius’tan farklılıkları; 4 köşeli, oluklu dallı, yaprakların her iki yüzeyi de buruşuk, uç tomurcukları yu-
murtamsı şekilde ve 2-4 mm boyundadır; dıştaki pul çifti diğerlerini çevreler. Çiçekler genellikle 4 bölmeli, mey-
veli çiçek sapları sert şekilde dik durumlu ve meyve kanatsızdır. Çiçeklenme zamanı nisan- haziran aylarıdır
(Coode ve Cullen, 1967).
Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz. Egzotik

Papaz külahı
Yayılışı
Hindistan, Endonezya, Japonya, Kore, Mianmar ve Pakistan’da deniz seviyesinden 4000 m yükseltiye kadar
doğal yayılışa sahiptir. Afrika, Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ile ülkemizde ise park ve bahçelerde yetiştirilir.
Hava köklerine sahip, 10 metreye kadar boylanabilen herdem yeşil çalıdır. Sürgünleri yuvarlak, gövde bazen
çizgilidir. Yapraklar derimsi, yumurtamsı veya elips şeklinde, uçları sivri, dipte kama şeklinde, kenarları ince teste-
Hatice Yılmaz
re dişli, tüysüz, en fazla 4 cm boyunda ve 1,5 cm eninde olup sürgüne karşılıklı dizilir. Yaprak sapı 2-9 mm uzun-
luğunda, bazen sapsızdır. Çiçekler; koltukaltında, uzun bir sap üzerinde simoz olup 4 parçalıdır. Çiçek sapları or-
talama 5 mm’den kısadır. Çanak yaprak 4 parçalı, yeşil ve çok küçük; taç yaprak 4 parçalı, yeşilimsi beyaz, 2-3 mm
uzunluğundadır. Kapsül meyve; kırmızımsı kahverengi, 5-6 mm çapında, küremsi ve siğilsiz, arillus kırmızıdır.
Çiçeklenme zamanı nisan-temmuz, tohum olgunlaşma zamanı ise eylül- aralık aylarıdır (Mohlenbrock, 1931).
243
Euonymus japonica L. Egzotik
Japon papaz külahı
Yayılışı
Japonya, Kore ve Çin’de doğal olarak yayılış gösteren bir türdür. Avrupa’ya getirilerek
park ve bahçelerde yetiştirilmiştir. Türkiye’de İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerin park
ve bahçelerinde çok sık bir şekilde kullanılır. Park ve bahçelerde yaygın olarak; sarı alacalı
yapraklı ‘Aurea’ ve beyaz alacalı ‘Argentea’ kültivarları yetiştirilir.
Herdem yeşil, çalı veya ufak 5-6 metre boyunda ağaç halindedir. Sürgünler tam yuvar-
lak değil, hemen hemen dört köşelidir. Uzun tomurcuklar yeşil renktedir. Elips görünüşteki
yapraklar 3-7 cm boyunda ve sürgüne karşılıklı dizilir. Deri gibi kalın, üst yüzü parlak, alt
Hatice Yılmaz
yüzü soluk yeşildir. Kenarlarındaki dişler küttür. Beyaz veya yeşilimsi beyaz çiçeklerden
5-6 tanesi oldukça sık bir vaziyette, 3-5 cm boyundaki bir eksen üzerinde toplanmıştır.
Açık karmen kırmızısı kapsül meyve basık küre biçimindedir. Arillus kırmızı, tohum beyaz
renktedir (Kayacık, 1982; eFloras.org: 2013).
Euonymus latifolius (L.) Mill. Doğal

Papaz külahı
Yayılışı
800-2000 m rakımdaki fundalık ve ormanlık alanlarda yayılış yapar. Türkiye, Avrupa,
Kafkasya ve Kuzey İran’da doğal ve Avrupa-Sibirya elementi olan bir türdür. Türkiye’de Art-
vin, Gümüşhane, Ordu, Samsun, Kastamonu, Bolu, Sinop, Kırklareli, Çanakkale, Balıkesir,
Bilecik, Yozgat, Kayseri, Van, Isparta, Antalya ve Hatay illerinde yayılış gösterir.
6 metreye kadar boylanan, kışın yaprağını döken ve tomurcuk dizilişi karşılıklı olan
çalı veya küçük ağaçlardır. Genç dallar düz ve yuvarlak, genellikle pürüzsüzdür. Uç tomur-
cuklar iğ şeklinde, 5-18 mm, pullar farklı uzunluktadır. Yapraklar elips - ters yumurtamsı
şekilde, tüysüz, genellikle uzamış ve sivrilmiş, çok ince testere dişli, çoğunlukla çok büyük-
tür. Çiçek kurulu simoz olup genellikle 1 çiçekten fazladır. Çiçekler 4-5 gözlüdür. Taç yap-
raklar yeşilimsidir. Meyve geniş kanatlı, sarkık durumdadır. Tohumlar turuncu tohum zarı
ile kaplıdır. Bu türe ait alttürlerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Coode ve Cullen, 1967):
1.Uç durumlu tomurcuk 9-18 mm; yapraklar 8-17 cm, genellikle ters yumurtamsı şekilde
ve ucu uzamış ve sivrilmiştir……………………..…Euonymus latifolius subsp. latifolius
1.Uç durumlu tomurcuk 5-8 mm; yapraklar 5-7 cm, genellikle elips şekilli ve sivridir
...................................................................................Euonymus latifolius subsp. cauconis
subsp. latifolius: 800-2000 m yükseltilerde fundalık ve ormanlık alanlarda yayılış gös-
terir. Türkiye, Avrupa, Kafkasya ve Kuzey İran’da doğal olarak bulunan ve Avrupa-Sibirya
elementi olan bir taksondur. Türkiye’de Artvin, Gümüşhane, Ordu, Samsun, Kastamonu,
Hatice Yılmaz
Bolu, Kırklareli, Çanakkale, Balıkesir, Bilecik, Yozgat, Kayseri, Van, Isparta, Antalya ve Ha-
tay illerinde yayılış gösterir.
subsp. cauconis Coode&Cullen (İğ Ağacı): Orman kenarlarında yayılış gösteren ve
endemik olduğu tam olarak belirlenemeyen bir taksondur. Türkiye’de Sinop ilinde yayılış
gösterir.
244
Euonymus leiophloeus Stev. Doğal
Papaz külahı
Yayılışı
Gürcistan’da endemik olduğu bilinen bu türün, Eminağaoğlu ve Özcan (2013) tarafından ülkemizde
Artvin-Şavşat’ta 1500-1800 m’ler arasında yayılış yaptığı saptanmıştır.
En çok 4 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Sürgünleri yuvarlak ve düzgün, gençlikte sarımsı renkte ve
siyah lentisellidir. Olgunlaştığında gri-kahverengidir. Tomurcuklar yumurtamsı konik, 2-10 mm boyun-
dadır. Yapraklar eliptik, ters yumurtamsı ya da dikdörtgenimsi, 2,5-7 x 1,5 – 4 mm boyunda, taban kısmı
yuvarlak ya da kesik, testere dişli, bazen uç kısımlarında yarı-tam kenarlı, zarımsıdır. Yaprak sapı 3-5 mm
boyunda, kanatlı değildir. Simoz çiçek kurulu 5 dallı, gevşek, çok çiçeklidir (21 çiçeğe kadar çıkar). Çiçekler
4 parçalı, yaklaşık 5 mm çapındadır. Çanak 1-1,5 mm boyundadır. Taç 2-2,5 mm boyunda, grimsi-beyazdır.
Stamenler hemen hemen sapsız anterlidir. Kapsül meyve düz-tabla çeklinde, 4-5 mm boyunda, 4 loplu,
loplar dik, şeritsi kanatlıdır. Kanatlar aşağı doğru uzun saplı olan meyvelerde yukarıya doğru kıvrılmıştır.
Yavaş yavaş sivrilir. Kanatlar 10-15 mm boyundadır. Tohumlar portakal rengindeki bir örtüyle kaplıdır.
Çiçeklenme dönemi nisan-haziran, meyve dönemi ağustos-eylüldür (Eminağaoğlu ve Özcan, 2013).
Euonymus nanus Bieb. Doğal

Papaz külahı
Yayılışı
Türkiye, Romanya, Güney Rusya, Kafkasya, Türkistan, Moğolistan ve Çin’de doğşaldır. Türkiye’de Deniz-
li ilinde 1600-1800 metreler arasında yayılış gösterir.
Yatık ya da yükselen, tüysüz, herdem yeşil çalıdır. Yapraklar dikdörtgensi-şeritsi şeklinde, en fazla 3,5
cm boyunda, geriye doğru kıvrık, genç sürgünler üzerinde sarmal diziliş gösterirken, yaşlı sürgünler üzerin-
de 3’lü çevrel diziliş gösterir. Yaprak koltuğunda bulunan çiçekler tek ya da 3’lü simozdur. Çiçekler 4 parça-
lıdır. Kapsül meyve sivri köşeli, tohumlar kahverengi ve arillus turuncu renktedir (Coode ve Cullen, 1967).
Euonymus verrucosus Scop. Doğal

Siğilli taflan, Siğilli papazkülahı
Yayılışı
Türkiye, Avrupa, Balkanlar, Rusya ve Kırım’da, 850-1600 metreler arasında, çalılıklarda doğal
olarak bulunur. Türkiye’de Sakarya, Samsun, Amasya, Tokat ve Sivas illerinde yayılış gösterir.
3 metreye kadar boylanabilen dallı çalıdır. Kışın yaprakları dökülür ve yaprak dizilişi karşılıklı-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
dır. Sürgünler yoğun mantarlaşmış siğillerle kaplanmıştır. Yapraklar dar yumurtamsı, sivri uçlu, ke-
narları testere dişlidir. Çiçek kurulu dihazyum ve 1-9 çiçeklidir. Çiçekler 4 parçalıdır. Taç yapraklar
kahverengimsi mor renkte olup, ortalama 2,5 cm’dir. Kapsül meyve yuvarlak köşeli; tohumlar siyah-
tır. Arillus turuncu renktedir. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır (Coode ve Cullen, 1967).
245
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I C I S TAC E A E
CISTACEAE
Familyanın bireyleri genellikle çalı, tek yıllık ya da çok yıllık otsu bitkilerdir. Yaprakları basit, çoğunlukla karşılıklı dizilmiş, kulakçık bazı türlerde bulunurken bazıla-
rında yoktur. Çanak yapraklar 5 ya da 3, çoğunlukla birbirine eşit değildir. Taç aktinomorftur. Taç yaprakları 5, serbest, beyaz, pembe ya da sarı renklidir, kolay dökülür.
Stamenler çok sayıda ve serbesttir. Dişi çiçek kısımlarında ovaryum üst durumlu, 3-10 karpelli, tek stilusludur. Meyve lokolusid (açılan) kapsüldür. Tohum sayısı en az
üç olup bazılarında çok sayıdadır (Davis, 1965).
Cistaceae familyasına dâhil olan odunsu cinslere ait tanı anahtarı (Davis, 1965) aşağıda verilmiştir:
1.Karpel sayısı 5 ya da 10; içte yer alan çanak yapraklar dıştakilerden çok daha geniş değil.……………………………………………………………………………Cistus
1.Karpel sayısı 3; içte yer alan çanak yapraklar dıştakilerden çok daha geniş
2.Stigma, hemen hemen sapsız ve dik ve kısa bir stilus üzerinden çıkar; çanak yaprakların
damarları belirgin değil. ……………………………………………………………………………………………………………………………………Halimium
2.Stigma, uzamış ve diz gibi kıvrılmış (geniculate) stilus üzerinden çıkar; çanak
yaprakların damarları belirgin
3.Tüm stamenler üreyimli (verimli); yapraklar karşılıklı; her bir kapsülde çok sayıda tohum vardır. ………....…………………………Helianthemum
3.Dış kısımda yer alan stamenler üreyimsiz (verimsiz); yapraklar genellikle almaşlı
(F.thymifolia hariç); her bir kapsüldeki tohum sayısı 3-12’dir.………………………………………………………………………………………Fumana
Ünal Akkemik
Cistus L. (Ladenler)
En çok 3 m’ye kadar boylanabilen, bazı türleri 75 cm’den daha kısa olan herdem yeşil çalılardır. Yaprak dizilişi karşılıklı; yapraklar bazı türlerde şeritsi, sivri uçlu,
bazılarında yumurtamsı, buruşuk ya da düzdür; kısa saplı olan yaprakların tabanında kulakçıklar vardır. Çiçeklerinde çanak yaprak sayısı 5 ya da 3, dışta yer alan çanak
yapraklar içtekilerden daha küçük değildir. Taç yapraklar pembe ya da beyazdır. Stamenlerin tamamı üreyimlidir. Stigma hemen hemen sapsız ya da dik bir stilus üze-
rinde yer alır. Karpel sayısı 5 ya da 10’dur (Coode, 1965a).
Laden türlerinin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Yaprak kenarları çok belirgin şekilde geriye kıvrık, yapraklar dar-mızraksı……………………………………………………………………………Cistus monspeliensis
1.Yaprak kenarları düz; yapraklar geniş yumurtamsı ya da ters yumurtamsı
2.Çiçekler pembe; simoz terminal; çanak yaprak sayısı 5, tabanda yuvarlak ve hemen hemen eşittir.
3.Simoz gevşek; çiçekler 3-5 (-6) cm çapında; yapraklar üst kısımlarda yeşilimsi; stilus stamenlerle aynı boyda……………………………Cistus creticus
3.Simoz yoğun, kompakt; çiçekler 2-3 cm çapında; yapraklar her iki yüzeyde de gri renkte; stilus stamenlerden kısa …………………Cistus parviflorus
2.Çiçekler beyaz; simoz yan durumlu (lateral); çanak yaprak sayısı 3, eğer 5’li ise
tabanda yüreksi ve dıştaki 3 çanak yaprak içteki 2 çanak yapraktan daha geniş
4.Çanak yaprak 5’li, tabanda yüreksi; yaprak sapı serbest; yaprak yüzeyi yıldızsı tüylerle kaplı…………...……………………………Cistus salviifolius
4.Çanak yaprak sayısı 3, tabanda yuvarlak; yaprak sapı tabanda birleşik; yaprak üst yüzeyi çıplak; yapışkandır.………………….…….Cistus laurifolius
246
Cistus creticus L. Doğal
Tüylü laden
Yayılışı
Maki ve Garik vejetasyonunun bir elemanı olan türün genel yayılışı Kırım,
Orta Avrupa ve Gürcistan’dır. Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Bolu, Zonguldak,
Sinop, Ordu, Trabzon, Rize, İzmir, Aydın, Antalya, Mersin ve Mersin çevrelerideki
0-1000 m yükseltiye kadar geniş bir alanda bulunur.
En çok 1 m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil çalılardır. Yapraklar yumurtam-
sı, geniş ters-yumurtamsı veya hemen hemen dairesel, 1-6 x 0,5-2 cm boyutların-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
da, yaprak sapı geniş, üst yüzleri yeşildir. Simoz terminal, seyrek ve 1-6 çiçeklidir.
Çiçekler pembe, 3-5 (-6) cm çapındadır. Stigmanın boyu hemen hemen stamenler
kadardır. Kapsül meyve yoğun bir şekilde basık tüylerle kaplıdır (Coode, 1965a).
Cistus ladenifer L. Egzotik

Laden
Yayılışı
Genel yayılışını Güneybatı Avrupa ve Kuzey Afrika’da yapan bu tür, ülkemiz park ve bahçelerin-
de süs bitkisi olarak yetiştirilir.
1,5 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Genç sürgünleri yapışkandır. Yaprakları dar, şeritsi-mız-
raksı, hemen hemen sapsız, 4-8 cm boyunda, uzun, üst kısmı çıplak, yapışkan, alt yüzü ise gri tüy-
Ali Erhan Özer

lüdür. Çiçekleri kısa yan sürgünler üzerinde tek tek bulunur; beyaz renkli olup taban kısmı kırmızı
kahverengidir. Çiçekleri oldukça büyük olup 7-10 cm genişliğindedir. Çanak yaprak sayısı 3’tür. Sarı
renkli ve konkavdır. Çiçeklenme haziran-temmuz aylarındadır (Krüssmann, 1976).
Cistus laurifolius L. Doğal

Defne yapraklı laden
Yayılışı
İspanya’dan Türkiye’ye kadar geniş bir alanda yayılış gösterir. Ülkemizde genellikle yangınla tah-
rip olmuş karaçam sahalarında dominant bir yayılışı vardır. Bursa, Ankara, Kastamonu, Sinop, İzmir,
Kütahya, Yozgat, Tokat, Denizli ve Adana’da 50-1300 m’ler arasındaki yükselti kuşağında yetişir. Bu
tür, diğer türlerden farklı olarak Anadolu’nun iç bölgelerindeki karaçam ormanlarında yaygın bir
şekilde görülür.
3 m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil çalılardır. Yapraklar yumurtamsı, bazen mızraksı, sivri
Hatice Yılmaz
uçlu, tabanda birleşmiş uzun saplıdır. Üst yüzeyi hemen hemen çıplak, çok yapışkan, alt yüzeyi grim-
si yoğun tüylüdür. Simoz yan durumlu, 3-5 çiçekli ve uzun saplıdır. Çiçekler 3-5 cm çapında ve beyaz
renklidir. Çanak yapraklar 3 (-4), tabanda yüreksi değildir. Stilus çok kısa ya da yoktur. Kapsül meyve
kahverengi ve kısa beyaz tüylüdür. Olgunlaştığında 5 parça halinde açılır (Coode, 1965a).
247
Cistus monspeliensis L. Doğal
Laden
Yayılışı
Akdeniz elemanı olan tür, ülkemizde İzmir-Çeşme’de yayılış yapmaktadır.
En çok 1 m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil çalılardır. Yapraklar dar-uzun şeritsi, 2-6 x
0,3-1 cm boyutlarında, sapsızdır. Yaprak üst yüzeyi buruşuk, çıplak ya da hemen hemen çıplaktır.
Yaprak alt yüzeyi yoğun bir şekilde sık tüylü, 3 damarlı, kenarları belirgin şekilde aşağıya doğru
kıvrıktır. Simoz tek yönlü, 3-10 çiçekli, çiçek kurulu sapı 2-4 cm’dir. Çiçek sapı 8 mm’yi geçmez;
yoğun bezeli ve uzun tüylüdür. Çanak yaprak sayısı 5, geniş yumurtamsı-sivri uçlu, 7-10 x 3-6
mm’dir. Taç yapraklar beyaz 1 x 0,7-0,8 cm boyutlarında olup diğer türlerden çok daha küçük-
Tolga Ok
tür. Stamenler 3 mm’ye kadardır ve filamentler çıplaktır. Stilus stamenlerden çok daha kısadır.
Ovaryum hemen hemen küresel, kısa tüylüdür. Meyve kapsüldür. Meyve kağıtsı çanak yapraklar
tarafından gizlenmiş, yarı küremsi, yarı çıplak ve koyu kahverengidir (Davis ve diğ., 1988).
Cistus parviflorus Lam. Doğal

Laden
Yayılışı
Doğu Akdeniz Havzasının bir elemanı olan türün genel yayılışı İtalya’dan Kıbrıs’a kadar olan
geniş bir bölgedir. Ülkemizde ise Tekirdağ, Muğla, Mersin ve İzmir körfezidir. Akdeniz sahille-
rinin kalkerli alanlardaki frigana vejetasyonu içerisinde bulunan ve deniz seviyesinden 100 m’ye
kadarlık sahil kesimlerde yetişen bir türdür.
En çok 60 cm’ye kadar boylanabilen herdem yeşil küçük çalılardır. Yapraklar geniş saplı, yu-
Tolga Ok
murtamsı-elips şeklinde, 1-3 cm uzunluğunda, uçları sivri ya da yuvarlaktır; yaprakların her iki
yüzü gri yıldızsı-sık tüylüdür. Yapraklar tabanda 3 damarlıdır. Simoz terminal, yoğun (sıkışık),
2-5 çiçeklidir. Çiçekler pembe, 2-3 cm çapındadır. Stilus çok kısadır (Krüssmann, 1976).
Cistus salviifolius L. Doğal

Adaçayı yapraklı laden
Yayılışı
Genel yayılışı Akdeniz havzası olan tür, Akdeniz’den Kuzey İran, Kafkasya ve Batı Avrupa’ya
kadar geniş bir alanda yayılır. Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Bolu, Samsun, Rize, Trabzon, Ay-
dın, Erzurum, Antalya, Mersin ve Hatay çevresinde yayılır. Akdeniz elemanı olan türün genel
yayılışı deniz seviyesinden en azından 500 m’ye kadar bir yükselti kuşağıdır (Coode, 1965a).
En çok 50 cm’ye kadar boylanabilen herdem yeşil kısa boylu çalılardır. Yapraklar yumurtam-
Hatice Yılmaz
sı-eliptik, her iki yüzü yıldızsı tüylüdür. Yaprak sapları serbest olup basık değildir. Simoz 1-3 çi-
çekli ve yan durumludur. Çiçekler uzun saplı, beyaz, 2-4 cm çapındadır. Çanak yapraklar tabanda
yüreksidir; dıştaki üçü içteki iki çanak yaprağı örter. Stilus çok kısa ya da yoktur. Kapsül basık
tüylüdür (Coode, 1965a).
248
Serdar Aslan, E. Burcu Yeşilyurt

Fumana Spach. (Kır güneşotu)
Dünya üzerinde 19 türle temsil edilen (Theplantlist.org: 2013) bu cinsin 10 türü Türkiye’de doğal olup bunların da 3’ü endemiktir (endemizm oranı: % 30). Genellikle
Akdeniz Havzası ve İsveç’in Oland Adasından Orta ve Doğu Asya’ya kadar yayılış gösterir. Gövdesi odunsu, çok yıllık bodur çalılardır. Çanak yapraklar 5 adet ve dıştaki
ikisi şeritsi ve içteki 3’ünden çok daha küçüktür. Taç yapraklar sarı ve çanak yaprakları aşar. Dıştaki stamenler verimsiz, tespih dizilişi şeklinde, içtekiler ise verimlidir.
Stigma tabanda kıvrık bir stilus üzerindedir. Karpel 3, her kapsülde 3-12 adet tohum vardır. Doğal 10 türün tanı anahtarı (Coode, 1965b) aşağıda verilmiştir:
1- Yapraklar kulakçıklı olup dizilişi karşılıklı veya sarmal
2. Yapraklar yumurtamsı-mızraksı, kenarı hafifçe geri kıvrık, almaşlı, çiçekli gövde boyunca hemen hemen birbirine eşit boyda ………………………Fumana arabica
2. Yapraklar şeritsi veya dar eliptik, kenarı belirgin bir şekilde geri kıvrık, en azından aşağı kısımda karşılıklı, çiçek kurulundaki küçük brahtelere doğru boyları küçülür
3. Genç yapraklar tüylü ……...........……………………………………………………………………………………………………………………Fumana thymifolia
3. Genç yapraklar ± tüylü, kenarları bazen kılsı tüylü………………………….........………………………………………………………………………Fumana laevis
1- Yapraklar kulakçıksız ve sarmal
4. Her kapsül 3 tohumlu, çiçek kurulu belirgin, üstteki yapraklar genellikle küçük brahtelere indirgenmiş
5. Çiçek sapı ve genç yapraklar belirgin şekilde salgı tüylü
6. Yapraklar şeritsi-mızraksı, sivri, düz, tüysüz ama kenarı sert kılsı tüylü; çiçek kurulu yoğun değil……………………………………………Fumana oligosperma
6. Yapraklar şeritsi, nispeten kalın, küt, ince bir mukroyla sonlanan, her tarafı salgı tüylü, çiçek kurulu bazen yoğun………………………………Fumana trisperma
5. Çiçek sapı ve genç yapraklar tüysüz ya da seyrek hav tüylü …………………………………………………………………………………………Fumana aciphylla
4. Her kapsül 6-12 tohumlu, üstteki yapraklar genellikle belirgin bir çiçek kurulundaki küçük brahtelere indirgenmiş (F. scoparia) ya da indirgenmemiş veya üst kısımda
hafifçe indirgenmiş; en azından alttaki çiçekler dağınık veya tek başına
7. Genç gövde ve çiçek sapları belirgin salgı tüylü; üst yapraklar belirgin 2-3 çiçekli çiçek kurulundaki küçük braketlere indirgenmiş………………Fumana scoparia
7. Genç gövde ve çiçek sapları belirgin şekilde salgı tüylü değil; fakat tüysüz, kısa hav veya kıtıksı tüylü; çiçekler belirgin olmayan bir çiçek kümesinde dağınık ve
yaprak boyu nadiren yukarıda küçülüyor
8. Yapraklar yumurtamsı-dörtgensi, saplı, her kapsülde 6 tohumlu, çiçekler 3.5 cm çapında, verimsiz stamenler çok küçük……………………Fumana grandiflora
8. Yapraklar şeritsi, sapsız, her kapsülde 6-12 tohumlu, çiçekler daha küçük, verimsiz stamenler verimliler kadar uzun
9. Gövde yoğun beyaz kıtıksı tüylü, kapsüller olgunlaştığında açılır, tohumlar hızlıca dökülür………………………………………………Fumana paphlagonica
9. Gövde çoğunlukla kısa hav tüylü, kapsüller olgunlaştığında kapalı ve tohumlar saklı kalır…………………………....……………………Fumana procumbens
Fumana thymifolia
Burcu Yeşilyurt
249
Fumana aciphylla Pomel Doğal
Kır güneşotu
Yayılışı
Genel olarak Türkiye ve Yunanistan’da yayılış gösterir. Ülkemizde Batı Karadeniz, İç Batı
Anadolu, Yukarı Sakarya, Konya bölümleri ve Yukarı Fırat bölümlerinde yayılış yapar. 800 -
2100 m arasındaki rakımlarda olan kuru kalkerli tepeler ve bozkırlarda yetişir (Coode, 1965b).
30 cm’ye kadar boylanabilen, gövdesi tabanda odunsu, dik zigzag şeklinde çiçekli gövdeleri
Burcu Yeşilyurt
tüysüz olan çok yıllık odunsu bir bitkidir. Yapraklar kulakçıksız, sarmal, kenarı bazen kılsı
tüylüdür. Üst yapraklar seyrek 3-5 çiçekli çiçek kurulundaki küçük braketlere indirgenmiş-
tir. Çiçek sapı uzun, çanak yaprakların 1,5–2 katı uzunluğundadır. Kapsül 3 tohumlu ve küt,
kapsülü aşan ve tamamen örten, kağıtsı çanak yapraklar tarafından sarılmıştır. Tohum yüzeyi
hemen hemen çukurcukludur. Çiçeklenme zamanı mayıs–haziran aylarıdır (Coode, 1965b).
Fumana arabica (L.) Spach Doğal

Arap güneşotu
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı İtalya, Balkanlar, Kuzey Afrika, Kırım, Transkafkaslar, Kuzey ve Ku-
zeybatı İran, Batı Suriye, Kıbrıs, Yunanistan, Arabistan ve Türkiye’dir. Ülkemizde Marmara, Ka-
radeniz, Ege, İç Anadolu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yayılış gösterir. 0-1700 m
arasındaki rakımlarda makilikteki kireçtaşlı tepeler, frigana ve çam ormanlarında yetişir.
10-25 cm boyunda çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar kulakçıklı, sarmal, dörtgensi-eliptik-
tir. Tüm yapraklar yeşil veya en azından genç sürgünler ve yapraklar beyaz kıtıksı tüylüdür.
Yapraklar 5-15 mm uzunluğunda ve 1-3 mm genişliğindedir. Alt yapraklar daha küçük ve
Burcu Yeşilyurt
daha sık dizilişlidir. Çiçek kurulu seyrek 3-6 çiçeklidir. Çiçekler sarı ve 2 cm çapındadır. To-
humlar her kapsülde 8-12 (-13) tanedir. Tohum yüzeyleri pürüzlü-çukurcukludur. Çiçeklen-
me zamanı mart–haziran aylarıdır (Coode, 1965b). Varyeteleri:
1. Tüm yapraklar yeşil .……………………....………………Fumana arabica var. arabica
1. Genç sürgünler ve yapraklar beyaz tüylü .......Fumana arabica var. incanascens Hausskn.
Fumana grandiflora Jaub. & Spach Lokal Endemik

Koca güneşotu
Yayılışı
Endemik bir bitki türüdür. Habitatı ve rakımı hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Sadece Malatya civarından tip lokalitesinden bilinen lokal endemik bir türdür.
20 cm’ye kadar boylanabilen bodur çalı formunda bir bitkidir. Yapraklar kulakçıksız, saplı, sarmal dizilişli, ters yumurtamsı-dörtgensi şekilde, sivri ve kenarlarında
ve damarlar üzerinde kirpiksi tüyler vardır. Fakat bununla birlikte üst ve alt yüzeyi tüysüzdür, 1-3 çiçekli, çiçek kurulunda boyları küçülmez. Çiçek sapı, sapı taşıyıcı
yaprakların 2-3 katı uzunluğundadır. Meyvede yay şeklinde geriye kıvrılır. Çiçekler büyük ve 3,5 cm çapındadır. Tohum 6 adet, büyük ve küçük tüylüdür. Çiçeklenme
zamanı hakkında henüz yeterli bir bilgi yoktur (Coode, 1965b).
250
Fumana oligosperma Boiss. & Kotschy. Doğal
Güneşotu
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, Türkiye ve Latakya’da (Suriye) yayılış gösterir. Ülkemizde Adana bölümünde (Hatay) yayılış göstermektedir. 1700 m rakımlardaki dağlık alan-
larda yetişir (Coode, 1965b).
Dalları yükselici bodur çalı formunda, gövdede yapışkan tüylere sahip bir bitkidir. Yapraklar kulakçıksız, sarmal, 1,5 mm genişliğine kadar şeritsi-mızraksı şekildedir.
Kenarı sert kılsı tüylü, düz veya geriye kıvrık, 3-6 çiçekli seyrek çiçek kurulunda yer alan küçük brahteye kadar boyu küçülür. Çiçek sapı, yapışkan tüylü çanak yaprak-
ların boyuna eşittir. Her kapsül 3 tohumlu, mavimsi beyaz bir mum tabakası ile kaplı veya kırışıktır. Çiçeklenme zamanı hakkında yeterli bilgi yoktur (Coode, 1965b).
Fumana paphlagonica Bornm. & Janch. Doğal

Has güneşotu
Yayılışı
Ülkemize has endemik bir türdür. Ülkemizde Batı Karadeniz Bölümü, Ege Bölgesi, Yukarı Sakarya ve
Konya Bölümlerinde yetişmektedir. 250 - 1300 m rakımları arasındaki özellikle tebeşirli ve jipsli (alçıtaşlı)
tepelerde yetişir.
Burcu Yeşilyurt
Bodur sürünücü çalı formundadır. Genç sürgünler ve çanak yapraklar yoğun beyaz tüylüdür. Yaprak-
lar kulakçıksız, sarmal ve şeritsi şekildedir. En alttaki çiçeğin altında her 2,5 cm’de bir (7-) 9-11 (-13) yap-
raklı, çiçek kuruluna doğru hafifçe küçülür veya küçülmez. Çiçekler az sayıda, yanlarda ve tek başına veya
terminal gruplar halinde yapraklıdır. Çiçek sapları tabanda dik ve orta kısımdan itibaren geriye kıvrıktır.
Kapsül 6-8 tohumlu ve açılır. Çiçeklenme zamanı, haziran – ağustos ayları arasındadır (Coode, 1965b).
Fumana procumbens (Dunal) Gren. & Godr. Doğal

Yer güneşotu
Yayılışı
Genel olarak Orta Akdeniz’den İsveç, Kırım ve Kafkaslara kadar geniş bir alanda
yayılış gösterir. Ülkemizde 600 - 1700 m rakımları arasındaki kireçtaşlı kayalık ya-
maçlar ve bozkırlarda yetişir.
Bodur sürünücü çalı formunda bir bitkidir. Gövde tüylüdür. Yapraklar kulakçık-
sız, sarmal ve şeritsi şekildedir. En alttaki çiçeğin altında her 2,5 cm’de bir (5-) 10-16
(-20) yapraklı, yukarıya doğru hafifçe küçülür ve dalların ucunda yukarı kıvrıktır.
Çiçeklerin arası açık ve tek başına, 1,5-2 cm çapında, çiçek sapları kendisini taşıyıcı
Burcu Yeşilyurt
yapraklardan nadiren daha uzun ve meyveli dönemde tabandan geriye kıvrılır. Kap-
sül (4-) 8-12 tohumlu, 5-6 mm uzunluğundadır. Tohumlar genellikle meyve içeri-
sinde kapalı kalır, son olarak çiçek sapı ve çanak yaprakla beraber düşer. Çiçeklenme
zamanı, mayıs–ağustos aylarıdır (Coode, 1965b).
251
Fumana scoparia Pomel Doğal
Nişan güneşotu
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, Türkiye, Fas’tan Trablusgarp’a kadar Kuzey Afrika, G. Avrupa ve Kuzeybatı Su-
riye’ye kadar olan geniş bir alandır. Ülkemizde Çatalca-Kocaeli, Orta Fırat ve Adana Bölümünde yayılış
gösterir. 90-600 m arasındaki rakımlarda olan tebeşirli toprak veya kireçtaşlı kayalık yamaçlarda yetişir.
Gövdesi odunsu ve çiçekli gövdesi yükselici-dik olan ve 15 cm’ye kadar boylanabilen çok yıllık odunsu
Burcu Yeşilyurt
bir bitkidir. Gövde, üst yapraklar ve çiçek sapları yapışkan salgı tüylüdür. Yapraklar kulakçıksız, almaşlı,
şeritsi, aşağıda yoğun ve daha kısa, yukarıda seyrek ve daha uzundur, aşağıdaki küçük brahteye kadar kü-
çülür. Çiçek kurulu 2-3 çiçeklidir. Çiçekler genellikle aşağı doğru sarkar. Kapsül 6-9 tohumludur. Sonunda
yarılarak açılır. Çiçeklenme zamanı, nisan–mayıs ayları arasındadır (Coode, 1965b).
Fumana thymifolia Boiss. Doğal

Kekik güneşotu
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, İspanya, Güney Fransa, İtalya ve Kuzey Afrika, Kıbrıs, Batı Suriye ve Türki-
ye’dir. Ülkemizde, Marmara, Batı Karadeniz, Asıl Ege Bölümü ve Akdeniz bölgesinde yetişir. 0 - 250 m
arasındaki rakımlarda olan frigana ve makiliklerdeki kalker tepeler veya çam ormanlarındaki kum tepeler
üzerinde bulunur.
10 – 15 cm’ye kadar boylanabilen, dalları yükselici-dik, bodur çalımsı bir bitkidir. Yapraklar kulakçıklı,
en azından alt kısımda karşılıklı, şeritsi-dörtgensi şekilde, genellikle bariz bir şekilde kenarları geri kıvrık,
alt brahteye kadar küçülür. Çiçekler 3-8 adet ve uzun saplıdır. Tohumlar 4-6 adet ve genellikle olgun bir
kapsül içinde genişleyip açılıncaya kadar saklı kalır. Türün çiçeklenme zamanı, mart – nisan ayları arasın-
dadır (Coode, 1965b). İki varyetesi doğal yetişir.
Fumana thymifolia Boiss. var. thymifolia: En genç yapraklar salgı tüylüdür. Asıl Ege bölümü ve Ak-
Burcu Yeşilyurt
deniz bölgesinde yayılış gösterir.
Fumana thymifolia Boiss. var. viridis (Ten.) Boiss.: En genç yapraklar tüysüz, kenarı bazen sert
batıcı tüylüdür. Marmara bölgesi, B. Karadeniz, Asıl Ege bölümleri ve Akdeniz bölgesinde yayılış gösterir.
Fumana trisperma Huber-Morath & Reese Endemik

Üç güneşotu
Yayılışı
Endemik olup, Malatya ve Sivas’tan bilinen bir türdür. 1400 m’de kireçtaşlı alanlarda yetişir (Coode,
1965).
Bilal Şahin
Küçük, çok gövdeli bodur çalı formunda, gövdede kısa ve yapışkan tüylere sahip bir bitkidir. Yapraklar
kulakçıksız, almaşlı, şeritsi ve kalın, küt bazen de ucu mukroludur. Çiçek kurulu 4-6 çiçekli ve bir araya
toplanmış sıkışık şekildedir ve yapraklar çiçek kümesinde küçük brahtelere indirgenmiş haldedir. Kapsül-
lerin her biri 3 tohumludur ve belirsiz ağsı damarlıdır. Çiçeklenme zamanı mayıs ayıdır (Coode, 1965b).
252
E. Burcu Yeşilyurt, Serdar Aslan

Helianthemum Mill. (Güngülü)
Bu cins, Türkiye’de 16 tür, 1 alttür ile temsil edilmektedir. 4 tür ve türaltı takson ülkemize endemiktir (endemizm: % 25). Bunlardan ülkemizde 12 tür ve tür altı takson
çok yıllık ömre sahiptir. Dünyada yaklaşık 80 türü vardır. Avrupa, Kanarya adaları, Kuzeydoğu Afrika’dan Orta Asya’ya kadar yayılış gösterir. Bunlardan Helianthemum
strickeri endemik olmakla birlikte şimdiye kadar hakkında herhangi bir veri toplanamamıştır. Helianthemum apenninum türünün ise Türkiye’deki varlığının teyide ihti-
yacı vardır (Yeşilyurt, 2012).
Küçük çalı, yarı çalı ve tek yıllık bitkilerdir. Yapraklar karşılıklı, genellikle kulakçıklı, saplı veya hemen hemen sapsızdır. Çanak yapraklar 5, dıştaki 2 tanesi şeritsi ve
içteki 3 tanesinden çok daha küçüktür. Taç yapraklar genellikle sarıdır (Türkiye’de). Stamenlerin hepsi verimlidir. Stigma en azından tabanda kıvrık olan bir stilus üze-
rindedir. Meyve yaprakları 3, tohum 3 veya daha fazla sayıdadır (Coode, 1965c).
Çok yıllık Helianthemum türlerinin tür teşhis anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Yapraklar kulakçıksız; iç çanak yapraklar 3-5 mm …………………………………………………………………………Helianthemum oelandicum subsp. incanum
1.Yapraklar kulakçıklı; iç çanak yapraklar 5 mm den daha uzun
2.Çiçek kurulu kompakt, panikül, 20-80 çiçekli …………………………………………………………………………………………………Helianthemum syriacum
2.Çiçek kurulu gevşek, panikül ya da salkım, 3-30 çiçekli
3.Bitki tamamen çalı; çiçekler hemen hemen sapsız …………………………………………………………………………………………Helianthemum stipulatum
3.Bitki sadece tabanda çalı; çiçekler belirgin saplı
4.İç çanak yaprakların iç yüzeyi kısa yıldızsı tüylü; stilus çift kıvrımlı
5.Çiçekler tek, lateral durumlu ve demet halindeki brahtelerden çıkar, veya eğer 2-3 tane ise, eklemsiz çiçek sapları üzerinden doğar; yapraklar genişliğinden 1,8-
2,2 kat daha uzun…………………………………………………………………………………………………………………………Helianthemum strickeri
5.Çiçekler uçta; çiçek kurulu brahteli, veya eklemli saplar üzerinde çıkar; yapraklar genişliğinden (2,4-)2,7-3,4 kat daha uzun
6.Gövde dik; düğüm araları yapraklardan daha uzun; çiçek kurulu genellikle dallanmış, zembereksi seyrek 3-6 çiçekli; çiçek sapı genellikle eklemli değil; iç çanak
yapraklar genişçe yumurtamsı, hemen hemen sivrimsi…………………………………………………………………Helianthemum germanicopolitanum
6.Gövde sürünücü; düğüm araları yapraklardan daha kısa; çiçek kurulu basit, seyrek 2-4-çiçekli; çiçek sapı genellikle eklemli; iç çanak yapraklar genişçe eliptik,
küt…………………………………………………………………………………………………………………………………Helianthemum antitauricum
4.İç çanak yaprakların iç yüzeyi tüysüz; stilus tabanda kıvrık, üst yarısında düz
7.Gövde dik, çubuksu; iç çanak yaprakların dış kısmında yıldızsı tüyler yok, fakat özellikle damarlar üzerinde uzun, basit veya çatallı tüyler vardır
…………………………………………………………………………………………………………………………………………Helianthemum kotschyanum
7.Gövde sürünücü veya yükselici; iç çanak yaprakların dış kısmı yıldızsı tüylü, damarlar üzerinde uzun, basit veya çatallı tüyler var veya yok
8.Çiçekler beyaz veya pembe, GB. Türkiye’de nadir……………………………………………………………………………………Helianthemum apenninum
8.Çiçekler sarı, Türkiye’de yaygın
9.Yaprak her iki yüzeyde yeşil renkte………………………………………………………………………………………………………Helianthemum ovatum
9.Yaprak en azından alt yüzeyinde beyaz kıtıksı tüylü
10.Taç yapraklar 8-13 mm, yapraklar (3-) 5-8 mm genişliğinde …………………………………………………………………Helianthemum tomentosum
10.Taç yapraklar 6-9 (-10) mm, yapraklar 3-5 (-7) mm genişliğinde……………………………………………………………Helianthemum nummularium
Helianthemum antitauricum Davis & Coode Endemik

Has güngülü
Yayılışı
Ülkemizde sadece Adana ve Kayseri illerinden bilinen endemik bir türdür. 1800-2100
m rakımlardaki kayalık kireçtaşlı yamaçlarda ve karaçam ormanlarında yetişmektedir.
Gövde 10 cm’ye kadar boylanabilen, sürünücü ve kısa ve kompakt şekildedir. Tüy
durumu kısa ve yıldızsı tüylüdür. Yapraklar ters yumurtamsı – eliptik, 5-13 (-15) mm
uzunluğunda ve düğüm aralarından çok fazla uzundur. En azından gençken kenarı geri
kıvrıktır. Kulakçıklar aşağıda yoğundur ve dökülmez. Çiçek kurulu kısa, seyrek ve 2-4
Burcu Yeşilyurt
çiçeklidir. Çiçek sapı sıklıkla eklemlidir ve çanak yapraklardan daha uzundur. İç çanak
yapraklar genişçe eliptik, ucu küt, nadiren sivri ve iç yüzeyi tüylüdür. Stilus çift kıvrımlı-
dır. Kapsül seyrek tüylü, çenet kenarlarına doğru daha yoğun tüylüdür. Çiçeklenme za-
manı haziran – temmuz ayları arasındadır (Coode, 1965c).
253
Helianthemum germanicopolitanum Bornm. Endemik
Özge güngülü
Yayılışı
Ülkemizde sadece Çankırı’da yetişen lokal ende-
mik bir türdür.
30 cm’ye kadar boylanabilen dik, çok yıllık yarı
çalı bir türdür. Tüy durumu gövde üzerinde yatık
tüylüdür. Yapraklar eliptik, dörtgensi ve çoğunluk-
la düğüm aralarından daha kısa, hemen hemen düz,
yıldızsı-kıtıksı tüylü olup alt tarafta daha yoğundur.
Kulakçık dökülücüdür. Çiçek kümesi dallanmış veya
basit, zembereksi seyrek 3-6 çiçeklidir. Çiçek sapı, ça-
nak yaprakları nadiren aşar. İç çanak yapraklar geniş-
çe yumurtamsı, ani bir şekilde sivrilen uçlu ve iç yüze-
Burcu Yeşilyurt
yi kısa yıldızsı tüylüdür. Stilus çift kıvrımlıdır. Meyve
kapsül olup kısa yoğun tüylüdür. Çiçeklenme zamanı
haziran ayındadır (Coode, 1965c).
Helianthemum kotschyanum Boiss. Doğal

Kır güngülü
Yayılışı
Ülkemizde sadece Adana ve Orta Fırat bölümle-
rinden bilinen bir türdür. 100-400 m arasındaki boz-
kırlarda yetişir.
8-30 cm’ye kadar boylanabilen, yarı çalı ve dik
şekilde büyüyen, gövdesi sert kılsı tüylü bir türdür.
Yapraklar 5-30 mm uzunluğunda, 2-5 mm genişliğin-
de, kenarı bazen geri kıvrık, şeritsi-dörtgensiden dar
mızraksı yapıya kadar değişir. Üst yüzeyi kılsı, bazen
her iki yüzeyi yıldızsı tüylüdür. Çiçek kurulu 4-17 çi-
çekli, dik, çiçek sapı hemen hemen çanak yaprakla-
ra eşittir. Çanak yapraklarda yıldızsı tüyler yoktur. İç
yüzeyi tüysüzdür. Genellikle belirgin kahverengi da-
marlı ve sert kılsı tüylüdür. Taç yapraklar 10-18 mm
uzunluğundadır. Stilus altta kıvrık, fakat üst yarısında
bazen düzdür. Çiçeklenme zamanı mayıs - haziran ay-
Burcu Yeşilyurt
ları arasındadır (Coode, 1965c).
254
Helianthemum nummularium (L.) Mill. Doğal
Güngülü
Yayılışı
Ülkemizde Marmara, Batı Karadeniz, Orta Kızılırmak, Adana bölümü ile İç Ana-
dolu ve Yukarı Fırat bölümlerinde doğal yayılış yapar.
Gövde yarı çalı ve sıklıkla gevşek ve dağınık görünümlü bir bitkidir. Tüy duru-
mu değişkendir. Fakat genellikle sert kılsı tüylü değildir. Yapraklar çok dar eliptikten
dörtgensi şekle kadar değişir. Kenarı geri kıvrık değil veya hafifçe geri kıvrıktır. Ül-
kemizde iki alttürle temsil edilmektedir (Coode, 1965c).
Helianthemum nummularium (L.) Mill. subsp. nummularium, Güngülü: Bitki

tüylü olduğu halde yeşil, sadece alt yaprakların yüzeyi sık tüylüdür. Yapraklar 3-5(-
7) mm genişliğindedir. Taç yapraklar 6-9(-10) mm uzunluğundadır. Dünyada O. ve
K. Avrupa, Balkanlar, G. ve O. Rusya’dan Kafkaslara kadar yayılış gösteren bu tür,
ülkemizde G. Marmara, B. Karadeniz, O. Kızılırmak ve Adana bölümlerinde yayılış
göstermektedir. 1000-2100 m rakımlardaki kayalık yamaçlarda ve nehir kenarların-
daki setlerde yetişir. Çiçeklenme zamanı nisan – ağustos ayları arasındadır.
Helianthemum nummularium (L.) Mill. subsp. lycaonicum Coode & Cullen, Ça-
Burcu Yeşilyurt
yır güngülü: Bitki çok yoğun beyaz tüylüdür. Ülkemizde B. Karadeniz, İç B. Anadolu,
Y. Sakarya ve Y. Fırat bölümlerinde yayılış gösteren endemik bir alttürdür. 800-1600
m rakımlardaki bozkırlarda yetişir. Çiçeklenme zamanı mayıs – temmuz ayları ara-
sındadır.
Helianthemum oelandicum (L.) DC. subsp. incanum (Willk.) G.López Doğal
Tüylü güngülü
Yayılışı
Orta ve Güney Avrupa, Yunanistan, İtalya’dan Kafkaslara kadar yayılış gösteren
bu tür, ülkemizde ise Batı ve Doğu Karadeniz, İç B. Anadolu, Konya, Yukarı ve Orta
Kızılırmak, Adana ve Yukarı Fırat bölümlerinde yayılış göstermektedir. 800 - 2500 m
rakımlardaki açık yamaçlar, bozkır, hareketli taşlık yamaçlarda yetişir.
Çok yıllık yarı çalı bir türdür. Yapraklar eliptikten mızraksıya kadar, kulakçıksız,
ya kısa yıldızsı tüylerle birlikte sık tüylü ya da değil. Açık yeşil veya bazen sık tüylü-
dür. Çanak yapraklar seyrek veya yoğun kıtıksı tüylüdür. İç çanak yapraklar 3-5 mm,
çiçekler sarı ve 4-7 mm’dir. Çiçeklenme zamanı mayıs– ağustos ayları arasındadır
Burcu Yeşilyurt
(Coode, 1965c).
255
Helianthemum ovatum Dunal Doğal
Yeşil güngülü
Yayılışı
O. Avrupa, Balkanlar ve Kafkaslarda yayılış gösteren bu tür, ülkemizde ise B. Karadeniz Bö-
lümünde yayılış göstermektedir. 900–2200 m rakımlardaki kireçtaşlı kayalık yamaçlarda yetişir.
Burcu Yeşilyurt
Gövdesi yarı çalı, sıklıkla gevşek ve dağınık görünümlü bir bitkidir. Tüy durumu değişkendir.
Fakat genellikle sert kılsı tüylü değildir. Yapraklar 3-5 (-7) mm genişliğinde, çok dar eliptikten
dörtgensi şekle kadar değişir. Kenarı geri kıvrık değil veya hafifçe geri kıvrıktır. Yapraklar her iki
yüzeyde yeşil renklidir. Çiçeklenme zamanı temmuz – ağustos ayları arasındadır (Coode, 1965c).
Helianthemum stipulatum (Forssk.) C.Chr. Doğal

Kulak güngülü
Yayılışı
Kuzey Afrika ve Doğu Akdeniz’de ve Arabistan’da yayılış gösterir.
Ülkemizde, Akdeniz bölgesinde kıyı kumulu ve çalılıklarında yetişir.
30 cm’ye kadar boylanabilen dallanmış çalı formunda bir bitkidir.
Burcu Yeşilyurt
Yapraklar küçük 5-15 mm uzunluğunda, eliptik ve kenarları bariz ge-
riye kıvrıktır. Yapraklar yoğun, gri yıldızsı tüylüdür. Çiçek kurulu 3-8
adet yarı sapsız çiçeklerden oluşan zembereksi şekildedir. Çanak yap-
rakların iç kısmı yoğun tüylüdür. Meyve yoğun tüylüdür. Çiçeklenme
zamanı, nisan ayındadır (Coode, 1965c).
Helianthemum syriacum (Jacq.) Dum.Cours. Doğal

Arap güngülü
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı tüm Akdeniz Havzasıdır. Fakat Türkiye’de
nadir yetişen bir türdür. Asıl Ege ve Adana bölümlerinde yayılış gös-
termektedir. Deniz seviyesinden 150 m’ye kadar olan yüksekliklerde
yayılış göstermektedir. Habitat olarak friganadaki kireçtaşı çökelleri
üzerinde yetişir.
Burcu Yeşilyurt
40 cm’ye kadar boylanabilen, dik ve gövde çok dallanmıştır. Yap-
raklar şeritsi-ters mızraksı, kenarı geri kıvrık, genellikle demetler ha-
linde ve yoğun kıtıksı tüylüdür. Çiçek kurulu yoğun çiçekli zembereksi
bir bileşik salkımdır (panikül). Çiçekler aşağı doğru sarkar. Çiçeklen-
me zamanı, nisan – haziran ayları arasındadır (Coode, 1965c).
256
Helianthemum strickeri Grosser Endemik
Bolkar güngülü
Yayılışı
Ülkemizde Niğde-Bolkar dağlarından bilinen lokal endemik bir türdür. 2200 m yüksekliğindeki alpin kuşakta yetişmesine rağmen 1853 yılından beri populasyonu
hakkında yeterli bir veri elde edilmemiştir.
20 cm’ye kadar boylanabilen grimsi renkte çalı formunda bir bitkidir. Özellikle genç kısımlarda yayık tüylüdür. Yapraklar genişçe eliptik, her iki yüzeyi de gri-kıtıksı
tüylüdür. Nadiren üst yüzeyde tüyler körelmiştir. Çiçekler üst yaprakların koltuklarında tekli, nadiren uçta 2-3’lü gruplar halindedir. Çiçek sapı eklemli değil ve çanak
yapraklardan daha uzundur. Çanak yapraklar yumurtamsı ve sivridir. Stilus çift kıvrımlıdır. Çiçeklenme zamanı temmuz ayındadır (Coode, 1965c).
Helianthemum tomentosum Gray Doğal

Boz güngülü
Yayılışı
Alpler ve Kafkaslar’da yayılış gösteren bu tür,
ülkemizde O. ve D. Karadeniz, Yukarı ve Orta
Kızılırmak ve Adana bölümlerinde yayılış yapar.
650 - 2200 m rakımlardaki yamaçlar, otlaklar ve
kayalık yamaçlarda yetişir.
Gövde yarı çalı ve sıklıkla gevşek ve dağınık
görünümlü bir bitkidir. Gövde her ne kadar tüy-
lü olsa da bitki yeşildir. Fakat genellikle sert kılsı
tüylü değildir. Yapraklar çok dar eliptikten dört-
gensi şekle kadar değişir, (3-)5-8 mm genişliğin-
dedir, sadece alt yaprakların yüzeyi sık tüylüdür.
Kenarı geri kıvrık değil veya hafifçe geri kıvrıktır.
Taç yapraklar 8-13 mm uzunluğundadır. Çiçek-
lenme zamanı nisan – ağustos ayları arasındadır
(Coode, 1965c).
Burcu Yeşilyurt
257
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I CO R N AC E A E
CORNACEAE
Cornaceae familyasının 10 cinsi, bunların da
serin ve subtropik yerlerde yetişen 90 kadar türü Cornus mas
vardır. Bu familyanın önemli cinsleri Cornus ile
Aucuba’dır (Kayacık, 1982).
Çoğunluğu odunsu, bazıları da otsu yapıdaki
bitkilerdir. Yapraklar genellikle basit ve dizilişle-
ri karşılıklıdır. Aktinomorf çiçekler erdişi, ender
olarak da bir evciklidir. Teker teker değil, salkım,
mürekkep salkım, bazen de şemsiye veya başçık
halinde kurullar oluştururlar. Çanak ve taç çoğun-
lukla 4, ender olarak da 5 parçalıdır. Ovaryum 1-4
gözlüdür. Her bir göz içerisinde birer tane tohum
taslağı bulunur. Meyve üzümsü veya yalancı çekir-
dekli sulu meyve tipindedir (Kayacık, 1982).
Ünal Akkemik
Nurgül Karlıoğlu
Cornus L. (Kızılcıklar)
Cornus cinsinin Kuzey Yarımkürenin ılıman bölgelerinde yetişen 40 kadar türü bulunmaktadır. Bunlardan ikisi hariç, diğerleri odunsudur. Birçok türü dikkat çekici
meyve, çiçek ve yapraklarından dolayı süs bitkisi olarak, bazı türleri de yenen meyveleri için yetiştirilir (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1984). En önemli türleri C. alba, C.
capitata, C. florida, C. mas ve C. sanguinea’dır. Bunlardan C. mas ve C. sanguinea ülkemizde doğaldır (Kayacık, 1982).
Çoğunluğu çalı veya ağaç halinde odunsu, birkaçı da otsu karakterde kışın yaprağını döken veya herdem yeşil bitkilerdir. Tomurcuklar iki pulludur. Sürgünlere kar-
şılıklı, ender olarak da almaşlı dizilmiştir. Yapraklar sade, uzun veya kısa saplı, tam kenarlı veya hafif dişli ve genellikle çatallı tüylüdür. Erdişi çiçekler teker teker değil,
çoğunlukla salkım, şemsiye veya başçık şeklinde kurullar oluşturur. Çiçek çevresi 4 parçalıdır. Bunlardan çanak yapraklar birbiri ile birleşmiş, çan, kadeh veya boru gibi
bir şekil almıştır. Ancak uçları serbesttir. Taç yapraklar yumurta biçiminde veya uzuncadır. Disk kalın, ovaryum üst durumlu, iki gözlüdür. Her bir gözde bir tek tohum
taslağı bulunur. Meyve uzunca, yumurta biçiminde, yalancı çekirdekli sulu meyvedir. İçerisinde iki gözlü, iki tohumlu çekirdeği vardır (Chamberlain, 1972b; Kayacık,
1982; Krüssmann, 1976).
Cornus türlerinin ayırdım anahtarı (Kayacık, 1982):
1.Herdem yeşil; Çiçekler beyaz, meyve çileğe benzer…………….…………….…………….…………….…………….…………….…………….………Cornus capitata
1.Bitki herdem yeşil değil
2.Çiçek kurulları yalancı şemsiye veya salkımlar halinde; Çiçekler beyaz renkte, brahte yok
3.Sürgünler koyu kırmızı; Tüyler yaprak yüzeyinde dik durur…………….…………….…………….…………….…………….……Cornus sanguinea
3.Sürgünler yeşil; Tüyler ütülenmiş gibi yaprak yüzeyine yatmış …………….…………….…………….…………….…………….…Cornus australis
2.Çiçek kurulları yalancı şemsiye halinde. Brahte mevcut
4.Çiçekler ve brahteler sarı renkte…………….…………….…………….…………….…………….…………….………………….………Cornus mas
4.Çiçekler sarı, brahteler beyaz renkte…………….…………….…………….…………….…………….…………….………………….Cornus florida
258
Cornus alba L. Egzotik
Süs kızılcığı, Kızılcık
Yayılışı
Genel yayılış alanı Rusya (Sibirya ile Mançurya arasında) ve Kuzey Ko-
re’dir. Ülkemizde ise genellikle park ve bahçelerde kırmızı sürgünlerinden
dolayı çok tercih edilmiş ve yetiştirilmiştir. Özellikle C. alba ‘Sibirica’ adlı
kültivarı parkçılıkta çok yaygın olarak kullanılır (Krüssmann, 1976).
Genellikle 3 m’ye kadar boylanan kışın yaprağını döken bir çalıdır. Sür-
günler dar ve yukarı doğru dik durur. Genç sürgünler ise parlak kırmızı
renktedir. Basit yapraklar oval veya eliptik şekilli, sivri uçlu, 4-8 cm uzun-
luğundadır. Üst yüzü açık yeşil, dağınık tüylü, alt yüzü ise mavimsidir. Ge-
Hatice Yılmaz
nellikle 6 çift yan damara sahiptir. Çiçekler sarımsı-beyaz renkte, 3-5 cm
genişliğindedir. Çiçek açma zamanı mayıs-haziran aylarıdır. Meyveler kirli
beyaz ile açık mavi arasında değişen renklerde ve eliptik şekildedir (Krüss-
mann, 1976).
Cornus mas L. Doğal

Sarı çiçekli kızılcık, Kiren
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Orta ve Güney Avrupa ile Batı Asya’dır. Tür-
kiye’nin kuzeyinde ve Güney Anadolu’da (Tekirdağ, İstanbul, Bolu, Ankara,
Çorum, Trabzon, Erzurum, Çoruh, Kütahya, Isparta, Antalya, İçel, Maraş)
yaygındır. Geniş yapraklı ormanlarda ve çalılıklarda, 20-1500 m yükselti ba-
samağında yayılış gösterir (Chamberlain, 1972; Kayacık, 1982; Krüssmann,
1976).
Kışın yapraklarını döken, genellikle 8 m’ye kadar boylanabilen ufak bir
ağaç veya çalıdır. Yaşlı gövdelerin koyu esmer renkteki kabuğu düzensiz
çatlaklıdır. Yeşilimsi sarı renkli genç sürgünler tüylüdür. Yaprakları karşı-
lıklı, oval-eliptik, 4-10 cm boyunda ve 3-5 çift belirgin yan damara sahiptir.
Kenarları dişli değildir. Sivri bir ucu vardır. Üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü
tüylüdür. Sarı renkteki çiçekler şemsiye şeklinde kurullar oluşturur ve yılın
erken döneminde (Mart gibi) yapraklanmadan önce çıplak dallar üzerinde
ortaya çıkar. Küçük çiçek kümeleri sadece 1 cm çapındadır, 10-25 çiçekten
oluşur, kısa saplıdır ve kümenin dibinde 4 sarımsı dış çiçek zarı içerir. Ço-
Ünal Akkemik
ğunlukla 1,5 cm boyundaki eliptik meyveler sonbaharda olgunlaşınca güzel,
parlak kırmızı renklidir. Lezzeti ekşidir; ya doğrudan doğruya yenir ya da
şurup, meşrubat ve reçel yapılır. Hem süs bitkisi olarak hem de yenilebilir
meyveleri için yetiştirilmektedir. Meyvelerinden dolayı eski çağlardan beri
kültüre alınmıştır (Chamberlain, 1972b; Kayacık, 1982; Krüssmann, 1976).
259
Cornus sanguinea L. Doğal
Yabani kızılcık
Yayılışı
En kuzeyi hariç Avrupa genelinde yaygın bir çalıdır. Bu tür Türki-
ye’de de çok yaygın olup yayılış alanları alttürlere bağlı olarak aşağıda
verilmiştir. Genellikle fundalıklar, orman kenarları ve çitlerde, kireç taş-
lı yamaçlarda, deniz seviyesi ile 1400 m arasında yayılış yapar (Cham-
berlain, 1972b; Kayacık, 1982; Krüssmann, 1976).
Kışın yaprağını döken ve çoğunlukla 4 m’ye kadar boylanan çalılar-
dır. İnce-uzun, koyu kırmızı, kışın çok belirgin görülen sürgünleri var-
dır. Yaprakları karşılıklı, kenarları dişsiz ve lopsuz, 4-10 cm boyundadır.
Belirgin ve kıvrımlı 3-5 çift yan damara sahiptir. Yapraklar açık yeşil
renkte olup sonbaharda koyu kırmızı-mor renge döner. Beyaz renkli çi-
çekleri çok sayıda, 4-5 cm çapında kümeler halindedir ve dalların ucun-
dan ortaya çıkar. Çiçeklerin açılması bu türde yapraklanmadan sonra
(mayıs-haziran) olur. Taç yaprakları 4 adet, dar; geniş şekilde açıktır.
Meyve genellikle 5-8 mm çapında, küremsi, parlak siyahımsı mavi ve
üzeri beyaz beneklidir (Chamberlain, 1972b; Kayacık, 1982; Krüss-
mann, 1976).
Cornus sanguinea yaprağının alt yüzündeki tüylerin kıvrılmış veya
düz, çanak yaprakların üçgen veya mızrak biçiminde oluşuna göre:
subsp. sanguinea, subsp. australis ve subsp. cilicica olmak üzere 3 alt
türe ayrılır. Bu alttürlerin tanı anahtarı (Chamberlain, 1972b) aşağıda
verilmiştir:
1.Yaprakların alt yüzündeki tüyler kıvrık ve basit
…………………….…………… Cornus sanguinea subsp. sanguinea
1.Yaprakların alt yüzündeki tüyler düz, kıvrık değil, tüyler ortalarından
bağlı
2.Çanak dişleri yaklaşık 0,5 mm, üçgen şeklinde
…………………….…… Cornus sanguinea subsp. australis
2.Çanak dişleri yaklaşık 1-1,5 mm, mızraksı şekilde
…………………….………Cornus sanguinea subsp. cilicica
Cornus sanguinea L.subsp. sanguinea : Avrupa’da yayılmıştır. Tür-
kiye’de Kuzeybatı ve Güneybatı Anadolu’da (Tekirdağ, Bursa, Zongul-
dak, Denizli), İstanbul’da, Kütahya ve Gediz taraflarında görülür.
Cornus sanguinea L.subsp. australis (C.A.Meyer) Jáv.: Orta ve Gü-
neydoğu Avrupa, Kuzey ve Güneydoğu Anadolu’da (İstanbul, Sakarya,
Zonguldak, Sinop, Samsun, Trabzon, Artvin, Bitlis, Hakkari) yayılmış-
tır.
Cornus sanguinea L.subsp. cilicica (Wangerin) Chamberlain:
Kuzey Anadolu’da, Trabzon dolaylarında görülürse de asıl yayılış alanı
Güney Anadolu’dur (Adana, İçel, Hatay) (Chamberlain, 1972b; Kayacık,
Necmi Aksoy
1982).
260
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E B E N AC E A E
EBENACEAE
Boylu ağaç veya ağaççık halindeki bitkilerdir. Yap-
raklar çok sıralı sarmal ve almaşlı veya karşılıklı dizilmiş,
basit, tam veya hemen hemen tam kenarlı ve deri gibi ka-
lındır. Çiçekler çoğunlukla körleşme neticesi 1 cinslidir.
Çanak 3-6 loplu, taç yaprakları birleşik ve 3-7 lopludur.
Stamenler 1 veya 2 çevre halinde dizilmiştir. Anter içe
doğru kıvrılmıştır. Ovaryum üst durumlu, 3 veya daha
fazla gözlüdür. Her gözde 1 veya 2 adet tohum taslağı bu-
lunur. Meyve üzümsü, ender olarak ta kapsüldür (Kaya-
cık, 1982; Davis, 1978).
Çoğunluğu tropiklerde olmak üzere 3 cinse mensup
yaklaşık 500 türü mevcuttur (eFloras.org: 2013)
Hatice Yılmaz
Diospyros kaki
Diospyros L. (Hurmalar)
Ağaç veya çalı şeklindedir. Kışın yapraklarını döker-
ler (Türkiye’de), yaprak dizilişi almaşlı, hızlı büyüyen bazı Diospyros kaki
genç sürgünlerde sarmal ve yaprak kenarları tamdır. To-
murcuklar iki-üç dış pullu, yumurtamsıdır. Çiçekler iki
evcikli, sarımsı, kırmızımsı veya beyazımsı; dişi çiçekler
genellikle tek tek, erkek çiçekler az ya da çok çiçekten
oluşan koltuk altı simozudur. Çanak ve taç yaprak (Tür-
kiye’de) genellikle 4 loblu; çanak yaprak kalıcıdır. Stamen
4 veya daha fazla; dişi çiçeklerde verimsiz stamenler mev-
cut, ovaryum 4-12 gözlüdür. Meyve, büyük ve sulu olup,
1-10 adet geniş basık tohumludur (Yaltırık, 1978a).
Pantropikal bölgelerden ılıman bölgelere kadar yayılış
gösteren yaklaşık 485 türü mevcuttur (eFloras.org: 2013).
Diospyros cinsine ait iki türe ilişkin tanı anahtarı aşa-
ğıda verilmiştir (Yaltırık, 1978a):
1.Meyve küremsi, ortalama 2 cm çapında; erkek çiçekler
ortalama 5 mm; genç sürgünler tüylü ya da tüysüz
........…….....................................…………Diospyros lotus
1.Meyveler yumurtamsı veya basık-küremsi şekillerde,
5-8 cm çapında; erkek çiçekler ortalama 10 mm; genç
Hatice Yılmaz
sürgünler kalıcı kahverengimsi-tüylü
........………………………………………Diospyros kaki
261
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E B E N AC E A E
Diospyros kaki L. Egzotik
Trabzon hurması
Yayılışı
Çin ve Japonya’da doğal yayılış gösteren bir türdür. Türki-
ye’de Kuzey ve Güney Anadolu’da; Artvin, İstanbul, Trabzon,
Antalya, İçel ve Hatay illerinde kültürü yapılmaktadır.
Yaprağını döken, 15 metreye kadar boylanabilen, yuvarlak
tepeli bir ağaçtır. Yaşlı gövdeler üzerindeki kabuk pulludur.
Genç sürgünler ve tomurcuklar belirgin şekilde tüylüdür. Yap-
raklar tam, elips-yumurtamsı, dikdörtgensi yumurta-yumur-
tamsı şekilde, büyüklüğü 18 x 9 cm’ye kadar, genellikle tabanda
geniş kama şeklinde, koyu yeşil, üst yüzü tüysüz ve parlak, alt
yüzü açık yeşil ve tüylü; yaprak sapı 1-1,5 cm ve tüylüdür. Çi-
çekler sarımsı-beyaz renkte; erkek çiçekler üç adet, ortalama 10
mm, 16-24 adet stamenlidir. Dişi çiçekler 12-20 mm’dir. Meyve
Ali Erhan Özer

yumurtamsı-basık küremsi şekilde, 5-8 cm çapında, 4 veya 8
oluklu, turuncu-kırmızı veya parlak sarı renklerindedir. Çiçek-
lenme zamanı haziran ayındadır (Yaltırık, 1978a).
Diospyros lotus L. Doğal

Kara hurma
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya, Çin ve Japonya’da, 50-350 m’ler arasında-
ki ormanlık yamaçlarda Alnus ve Castanea ile birlikte bulunur.
Türkiye’de Kuzey, Güney ve Doğu Anadolu’da, Artvin, Trabzon,
Giresun, Rize ve Kahramanmaraş illerinde yayılış gösterir.
Yaprak döken, 15 m’ye kadar boylanan bir ağaçtır. Kabuk
yaşlı gövde üzerinde kırışıktır. Genç sürgünler tüylü, sonra
tüysüz, yeşilimsi-kahverengi, parlaktır. Tomurcuk kırmızım-
sı-kahverengi, tüysüz, sivridir. Yapraklar tam kenarlı, elips-dik-
dörtgensi, büyüklüğü 14 x 6 cm kadar, tabanda yuvarlak-geniş
kama şeklinde, üst yüzü koyu yeşil ve tüysüz, alt yüzü grimsi
veya mavimsi, en azından damarların üzeri tüylü; yaprak sapı
Ali Erhan Özer

Hatice Yılmaz
ortalama 1,5 cm’dir. Erkek çiçekler 1-3 adet, ortalama 5 mm,

kremsi-beyaz tüplü ve sarı veya pembemsi-kırmızı loplu, 16-28
adet stamenli; dişi çiçekler tek tek, hemen hemen sapsız, kır-
mızımsı-kahverengi renkte, 8-10 mm’dir. Meyve küremsi, 1,5-
2 cm çapında, sarı veya mavimsi-siyahtır. Çiçeklenme zamanı
mayıs-hazirandır (Yaltırık, 1978a).
262
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E L E AG N AC E A E
ELEAGNACEAE
Hippophae rhamnoides
Elaeagnaceaae kuzey yarımkürenin genellikle ılıman ve subtropikal bölgele-
rinde 3 cins (Elaeagnus, Hippophae, Shepherdia), 45’den fazla tür ile yayılış gös-
terir. Ağaç ve çalı formunda odunsu bitkilerdir. Sürgünler gümüşi veya bronz
renkteki kalkan veya yıldız tüylerle örtülmüştür. Yapraklar sarmal, karşılıklı veya
dairesel dizilişli, basit ve kulakçıksızdır. Çiçekler hermofrodit (iki eşeyli) veya tek
eşeylidir. Çiçekler yaprak koltuklarında tek, demet şeklinde veya salkım duru-
munda bulunur. Çanak tüp şeklinde 2-4 lopludur. Taç yaprak yoktur. Stamenler
lop sayısı kadar veya iki katıdır. Pistil tek, ovaryum üst durumlu, tek gözlü ve tek
karpelli, tohum taslağı tek, anatroptur. Meyve kalıcı ve etli bir örtü tarafından
sarılmış bir aken olup çekirdekli sulu meyveye benzer (Kayacık, 1982; Seçmen ve
diğ., 2008). Elaeagnaceae familyası Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika step bölgele-
rinde ve kayalık yerlerde yayılış gösterir (Seçmen ve diğ., 2008).
Familyanın Eleagnus ve Hippophae cinslerine ait birer tür ülkemizde doğal
yetişir. Cinslerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Çiçekleri hermofrodit (erselik), çiçek örtüsü lop sayısı 4; yaprakları yumurtamsı
ya da geniş mızraksı-dikdörtgenimsi ……………………………….…Elaeagnus
1.Çiçekleri poligam (tek eşeyli, 1 cinsli 2 evcikli), çiçek örtüsü lop sayısı 2; yaprak-
ları daha küçük ve dar mızraksı ………………………………………Hippophae
Aliye Aras
Ünal Akkemik
Elaeagnus L. (İğdeler)
Elaeagnus angustifolia
Küçük, genellikle dikenli, kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil ağaç ve
çalılardır. Yaprakları almaşlı dizilmiş, dikdörtgenimsi-şeritsi, tüy örtüsü parlak
pulsudur. Yaprakları genellikle mavimsi-gri renktedir. Çiçekleri yan durumlu,
tek tek ya da salkım halindedir; erselik veya erkek çiçek ve aynı bitki üzerinde
erseliktir. Çiçekler tüp ve çan şeklinde, 4 lopludur. Etamin sayısı 4 adettir. Meyve
çekirdekli sulu meyveye benzeyen bir akendir ve aken etsi bir örtü ile kaplıdır
(Kayacık, 1982).
Hatice Yılmaz
263
Elaeagnus angustifolia L. Doğallaşmış

İğde
Yayılışı
Genel yayılışını Balkanlar, Rusya, İran ve Anadolu’da yapan tür, ülkemizde
yaygın bir şekilde açık alanlarda yetiştirilir. Özellikle yol şevlerinde yaygındır.
Yaklaşık 6 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken kısa boylu dioik
ağaçlardır. Sürgünleri bazen dikenlidir. Genç sürgünleri gümüşi pullu iken yaşlı
sürgünleri parlak kırmızı-kahverenginde ve çıplaktır. Yaprakları mızrak şeklin-
de 2,5-9 cm boyunda, üst yüzü gri yeşil, alt yüzü gümüşi renkte ve pulludur.
İlkbaharda açan çan veya tüp şeklindeki çiçeklerden 1-3’ü demetler halinde bir
arada bulunur. Dış kısmı gümüşi, iç kısmı sarı renktedir. Çiçekleri kokuludur.
Meyveleri oval şekilde, yaklaşık 1 cm boyunda (Yaltırık ve diğ., 1993), olgunlaş-
tığında kırmızı renktedir (Mamıkoğlu, 2010).
Ülkemizde doğal yetişen iki varyetesi bulunur. Bunlar;
• Elaeagnus angustifolia L.var. angustifolia
• Elaeagnus angustifolia L.var. turcica Yıld.
Bilge Tunçkol
Elaeagnus pungens Thunb. Egzotik
Süs iğdesi
Yayılışı
Vatanı Çin, Japonya ve Kore olup ülkemizde park ve bahçelerde yaygın bir
şekilde kullanılır.
Herdem yeşil 1-2 m boylanabilen dikenli bir çalıdır. Yaprakları yeşil, yu-
murtamsı, hafif sivri uçlu, tam kenarlı fakat dalgalıdır. Alt yüzü keçe gibi yıldız
tüylerle örtülüdür. 3-7 cm boyunda ve 2-4 cm eninde olan yaprakların kısa saplı
ve siğilli tüylüdür. Çiçekler 1-2 cm boyunda huni şeklinde yarıdan sonrası 4
parçalıdır. Sarı renk üzerine kahverengi beneklidir. Çiçekler tek tek ve bir sap
üzerindedir. Meyveler de kahverengi benekli ve yaldızlı olup boyları 1-1,5 cm’dir
(Kayacık, 1982).
Yaprakları sarı alacalı olan Elaeagnus pungens cv ‘Maculata’ kültivarı park ve
Hatice Yılmaz
bahçelerde yaygın olarak kullanılır.
264
Aliye Aras
Hippophae L. (Yalancı iğdeler)
Kışın yaprağını döken, 10 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaç ve çalılardır. Sürgün
uçları dikenlidir. Sürgünleri dikenli ve yıldız şeklinde tüylerle kaplıdır. Az sayıda pullarla
örtülmüş olan tomurcuk küçük ve yuvarlaktır. Yapraklarında kulakçık yoktur, tam kenarlı
olan yapraklar dar-mızraksı şeritsidir. Yaprak sapı kısa, yaklaşık 3 mm boyundadır. Yap-
raklarının alt yüzü yoğun, üst yüzü daha az yıldız veya iri pulsu tüylerle kaplıdır (Rousi,
1971).
Çiçekler dioik (1C 2E), erkek çiçekler küçük, başak şeklinde kurul oluşturur ve sapsız-
dır. Çiçeklenme yapraklanmadan öncedir. Çanak yaprakların dış yüzeyleri yıldız tüylüdür.
Dişi çiçekler kısa saplıdır (Kayacık, 1982). Dişi çiçekler de başak şeklinde kurul oluşturur,
ilk yapraklarla birlikte belirir. Perigonları (çiçek çevresi) 2 lopludur. Olgunlaşmış meyve
sarıdan koyu kırmızıya kadar değişen renkte, küresel, oval veya armut şeklindedir. Meyve
tipi, araştırmacılar tarafından farklı olarak tanımlanmıştır. Hippophae meyvesi drupaya
benzer (Bailey ve Bailey, 1976), nuksa benzer (Lian ve diğ., 2000), aken (Pearson ve Rogers,
Ünal Akkemik
1962) ve bakka tipindedir (Harrison ve Beveridge, 2002). Odunsu tohum kabuğuna sahip
olduğundan ve etli hipantiyum ile çevrelendiğinden Hippophae’nın meyve tipi tanımı en
iyi aken tanımına uymaktadır (Aras-Tayhan, 1997).
Hippophae rhamnoides L. subsp. caucasica Rousi Doğal

Yalancı iğde
Yayılışı
Kafkaslar, Almanya, Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye’nin doğu kıs-
mından yaklaşık 32° doğu boylamına kadar; Varna’nın Karadeniz kıyıları,
Bulgaristan ve İran’ın kuzeybatı kısmında Elburz dağlarına kadar geniş bir
alanda, deniz seviyesinden 3000 m’ye (daha çok 1000-2500) yayılış göste-
rir. Nehir kenarları, dağ yamaçları veya göl kıyısı, kumlu alanlarda, çakıllı
veya taşlı topraklarda, bazen çayırımsı yerlerde yetişir (Rousi, 1971). Tür-
kiye’de Karadeniz ardı ve İç Anadolu çevresinde yayılış yapar.
Genellikle 10 m’ye kadar boylanan dik çalı veya ağaçlardır. Dalları ol-
dukça muntazam, nispeten parlak kahverengi veya gri renkte; lateral diken-
ler az sayıda ve dallanmamıştır. Yaprakları sarmal, çoğunlukla 35-65 mm
boy ve 3-7 mm enindedir (uzunluğun genişliğine oranı 7-12 arasındadır).
Yapraklar genellikle tabana yakın kısımlarda geniş, uca doğru gidildikçe
genişlik azalır. Yaprakların üst yüzeyi yeşil veya (nadiren) gümüşümsü ve
alt yüzeyi gümüşümsü beyaz olup pas renkli yıldız tüy yok veya nadiren
birkaç tane bulunur. Meyveler takriben 6-9 mm boyunda, 3-6 mm geniş-
liğinde (kültüre alınmış örneklerin taze meyveleri 7-8 mm uzunlukta, 6-7
mm genişlikte) ve eliptik şekillidir. Çiçek sapı 1-3 mm; tohumlar eliptik ile
dikdörtgenimsi-mızraksı arasındadır; bazen yassılaşmış, bazen silindirik
şeklindedir. Çoğunlukla 3,5-5,3 mm uzunluktadır (Rousi, 1971).
Aliye Aras
265
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E R I C AC E A E
ERICACEAE
Çalı ve ağaç formunda, bazen de otsu bitkilere sahip olan bir familyadır. Familyayı oluşturan cinslerden bazılarında yaprak dizilişi almaşlı, bazılarında sarmal; yap-
raklar geniş tam kenarlı ya da dişli; yapraklar bazı cinslerde iğne şeklindedir. Çiçek kurulu genellikle başak şeklinde, bazen de çiçekler tek tek bulunur. Çiçeklerinde genel-
likle brahte vardır. Çiçekler genellikle 4-5 parçalı, aktinomorf ya da belli belirsiz zigomorftur. Çanak yapraklar serbest ya da tabanda birleşiktir. Taç yapraklar, serbest ya
da kaynaşmıştır. Stamenler genellikle çift, taç yapraklar kadar, az ya da çok taç yapraklardan bağımsızdır. Ovaryum çoğunlukla üst durumlu, az sayıda cinste (Vaccinium)
alt durumludur. Meyve, ülkemizde doğal yetişen türlerde kapsül ya da dut şeklindedir (Davis, 1978). Yaklaşık 125 cinse mensup 4000 civarında türü mevcuttur (eFloras.
org: 2013).
Familyanın ülkemizde doğal yetişen odunsu cinsleri Andromeda, Rhododendron, Empetrum, Epigaea, Rhodothamnus, Erica, Calluna, Arbutus ve Vaccinium olup bu
cinsler arasındaki tanı anahtarı Davis (1978)’e göre aşağıda verilmiştir.
1.Yapraklar sarmal ya da karşılıklı; alt kısımda oluklu; korolla meyve aşamasında da kalıcıdır.
2.Yapraklar çapraz karşılıklı, tabanda iki kulakçık var; kaliks korolladan daha geniştir…………………………………………………………………………Calluna
2.Yapraklar daima sarmal, kulakçık yok; kaliks daha küçüktür ……………………………………………………………………………………………………Erica
1.Yapraklar almaşlı; alt kısımda oluklu değil; korolla kalıcı değildir.
3.Ovaryum alt durumlu .……………………………………………………………………………………………………………………………………Vaccinium
3. Ovaryum üst durumlu
4.Çiçek kurulu bileşik salkım; anterler mahmuzlu ..…………………………….…………………………………………………………………Arbutus
4.Çiçek kurulu bileşik salkım değil; anterler mahmuzlu değil
5.Çiçek kurulu geniş tomurcuk pullarıyla çevrelenmiş; tomurcuk
pulları, brahte ve brahtecikler dökülür …………………………….……………………………………………………………Rhododendron
5.Çiçek kurullarında tomurcuk pulları yoktur; brahte ve brahtecikler kalıcıdır
6.Yapraklar en az 5 cm; korolla huni şeklinde……………………………………………………………………………………Epigaea
6.Yapraklar 2 cm’den daha küçük; korolla hemen hemen yuvarlaktır …………………………………………………Rhodothamnus
Andromeda L. (Gelinbohçası)
Bodur, herdem yeşil çalılardır. Yapraklar
sarmal (almaşlı), hemen hemen sapsızdır. Çi-
çek kurulu uç durumlu, şemsiye tipine benzer
salkımdır. Brahtecikler 2 adet, çiçek sapının
altında, brahtelerle gizlenmiştir. Çanak yap-
raklar, hemen hemen serbest, sadece dipten
birleşiktir. Taç yapraklar testi şeklinde, dökü-
lür; lopları kısadır. Stigma uzantılıdır. Meyve
lokulusid kapsüldür (karpelleri sırt tarafın-
dan açılan kapsül meyve tipi). Kuzey Amerika,
Avrupa ve Asya’da yayılış gösteren yaklaşık 75
türü vardır (eFloras.org: 2013).
Hatice Yılmaz
266
Andromeda polifolia L. Doğal
Gelinbohçası
Yayılışı
Ortalama 2000 metrede, Sphagnum’lar arasında, bataklıklarda yayılış gösteren bir türdür.
Türkiye’de Kuzey Doğu Anadolu’da, Trabzon ilinde yayılış gösterir.
Gövdeleri yatık ya da dik olup 10 cm’ye kadar boylanabilen, sürünücü, odunsu rizomlu, az
çok dallanabilen, herdem yeşil çalıdır. Yaprakları 0,9 – 1,7 x 0,2 – 0,4 cm, hemen hemen sapsız,
şeritsi-dar elips şeklinde, sivri ya da ince uçlu, kenarları dışa doğru kıvrılmış, deri gibi, üst yüzü
koyu yeşil, alt yüzü beyaz - gri yeşildir. Çiçek kurulu uç durumlu, şemsiye tipine benzer, 2-7 (12)
çiçekli; çiçek sapları ince, genellikle alt kısmı hemen hemen dik, üst kısmı ise öne eğik, 0,7 – 1,5
cm’dir. Çanak yaprak lopları ortalama 1,5 mm, üçgen şeklinde, dipten birleşiktir. Taç yapraklar
beyazımsı-pembe veya pembe, testi şeklinde, 5-8 mm, lopları kısa, ortalama 1 mm, dışa doğru
Hatice Yılmaz
kıvrıktır. Stamenler 10 adet; filamentler kavisli, başçıklarda bulunan uzantılar (boynuzcuk, çı-
kıntı) başçık kadar büyüktür ve gözenekler (delikçikler) başçığın ucunda bulunur. Ovaryum 5
gözlü; stilus ortalama 3 mm’dir. Kapsül meyve 4-5 mm, basık küremsidir (Byfield, 2000; Tutin
ve ark, 2010; eFloras.org: 2013).
Hatice Yılmaz
Arbutus L. (Kocayemişler)
Arbutus cinsinin Akdeniz kıyıları, batı Avrupa, kuzey Afrika ve kuzey Amerika’da yayılış
gösteren 10 türü vardır (Steven ve diğ., 2004). Herdem yeşil, derimsi yapıda, parlak yaprakları,
gösterişli çiçek ve meyveleri ile dikkat çekici gövdeleri dolayısıyla süs bitkisi olarak da yetiş-
tirilir. Herdem yeşil boylu çalı veya kısa boylu ağaçlardır. Sürgünlere çok sıralı sarmal olarak
dizilen yapraklar deri gibi sert, tam kenarlı veya dişli, uzun ya da kısa saplıdır. Erselik çiçekleri
tek tek değil çok sayıda çiçekten oluşan bileşik salkım tipi kurullar halinde sürgün uçlarında
yer alır. Çanak 5 loplu, taç beyaz veya pembe renkli, geniş karınlı bir çan şeklindedir. Görünüş
itibariyle çileği andıran meyve (baccate) yuvarlak, olgunlaştığında turuncu-kırmızı renkli olup
içinde çok sayıda tohum taşır. Bazı türlerinin meyveleri yenir.
Ülkemizde iki türü doğal olarak yetişir. Bu türler içi ayrım anahtarı şöyledir (Stevens, 1978a):
1. Kabuk boyuna şeritler halinde çatlaklıdır; yaprak ayasının boyu genişliğinin en az iki
katı, kenarları testere dişli; sonbaharda çiçek açar, çiçek kurulları aşağı sarkar ...........
................................................................................................….……Arburus unedo
1. Kabuk levhalar halinde kavlar dökülür; yaprak ayasının boyu genişliğinin iki katın-
dan daha az, kenarları tam, bazen düzensiz dişli; ilkbaharda çiçek açar, çiçek kurulla-
rı dik durur
……………………………………....…………………………….Arbutus andrachne
Arbutus unedo Hatice Yılmaz
267
Arbutus andrachne L. Doğal
Sandal
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Doğu Akdeniz çevresidir. Türkiye’nin sahil bölgele-
rinde, özellikle Güney Anadolu’da makiler içerisinde, kızılçam ormanlarında,
kurak kayalık yerlerde 0-800 metreler arasında görülür. Ülkemizde Çanakkale,
Bursa, Zonguldak, Sinop, Amasya, Trabzon, Çoruh, İzmir, Muğla, Antalya, İçel,
Adana ve Osmaniye çevresinde doğaldır (Stevens, 1978a).
Herdem yeşil, boylu çalı, bazen de 5-6 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaç-
lardır. Yaşlı gövdelerin kırmızı renkli kabuğu levhalar halinde kavlar, dökülür.
Alttan çıkan kabuk taze iken yeşil-gri, daha sonra kiremit kırmızısıdır. Yapraklar
5-10 cm boyunda, geniş yumurta biçimindedir. Üst yüzü parlak koyu yeşil alt
yüzü mavimsi yeşildir. Kenarları tam bazen de düzensiz dişlidir. Beyaz, erselik
çiçekleri dik duran bileşik salkım halindedir. Mart - mayıs aylarında çiçeklenir.
Meyveleri yuvarlak, 1-1,5 cm çapında, yüzeyi A. unedo’dan daha düz, olgunlaş-
tığında portakal rengi ya da açık kırmızı olup fazla tatlı değildir.
Arbutus unedo’dan şeritler halinde değil levhalar halinde çatlayıp dökülen
kabukları; eliptik değil geniş yumurta biçiminde, kenarları tam ya da düzensiz
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
dişli yaprakları; daha az pürtüklü turuncu-açık kırmızı renkli meyveleri; sonba-
harda değil ilkbaharda açan ve dik duran çiçek kurulları ile kolayca ayrılabilir
(Stevens, 1978a).
Arbutus unedo L. Doğal

Kocayemiş
Yayılışı
Atlantik Avrupa, Akdeniz havzası, Kanarya Adaları ve kuzeybatı Afrika’da
yayılır. Maki içerisinde Erica arborea ile kızılçam altında bazen A. andrachne
ile genellikle kalkersiz topraklarda deniz seviyesi ile 400 metreler arasında ya-
yılır. Ülkemizde Çanakkale, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bolu,
Zonguldak, Bartın, Sinop, Samsun, İzmir, Muğla, Antalya, İçel (Stevens 1978a).
Herdem yeşil, boyu genellikle 4 m’den az olan bir çalı, bazen de 7-8 m bo-
yunda küçük bir ağaç halindedir (Stevens 1978a; Kayacık, 1982). Koyu renkli,
kırmızımsı kahverengi kabuk yaşlı gövdelerde şeritler halinde çatlaklıdır. Genç
sürgünler bezeli tüylüdür. Yaprakları uzun eliptik biçiminde, 5-10 cm boyun-
da, uçları sivri, kenarları keskin dişlidir. Üst yüzü parlak, koyu yeşil, alt yüzü
açık yeşil, her iki yüzü de tüysüzdür. Eylül-aralık aylarında açan çan biçimin-
Hatice Yılmaz
deki beyaz-açık pembe renkli çiçekler, aşağı sarkan bileşik salkımlar halinde-
dir. Kocayemiş sonbaharda çiçek ve meyveleri aynı anda üzerinde taşır. 1-2 cm
çapında, küre biçiminde, yüzeyi pürtüklü meyveler sonbaharda olgunlaşınca
güzel kırmızı bir renk alır. Olgun meyveleri yenir. Kocayemişin sert, ağır bir
odunu vardır.
268
Ünal Akkemik
Calluna Salisb (Süpürge çalıları)
Küçük ve kısa boylu herdem yeşil çalılardır. Yapraklar sapsız, çapraz karşılıklı ve yap-
rak tabanında 2 kulakçıklıdır. Yaprakların alt yüzeyleri olukludur. Çiçekler genellikle tek
tek, yan durumlu ve 4 parçalıdır. Çiçek sapı çok brahteciklidir. Çanak yapraklar geniş, taç
yapraklara benzer, serbest, kalıcı olarak çevreler, taç birleşiktir. Meyve perdelerden kırılan
kapsül tiptedir. Monotipik bir cins olup dünya üzerinde tek türü vardır (Stevens, 1978b).
Hatice Yılmaz
Calluna vulgaris (L.) Hull. Doğal
Süpürge çalısı
Yayılışı
Genel yayılışı Avrupa, Fas, Azorlar ve seyrek olarak da Batı Asya’dır ve Avrupa-Sibirya
elementidir. Ülkemizde ise İstanbul, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin çevresinde 150-1000
m’ler arasında doğal yetişir (Stevens, 1978b).
Genel görünüşü oldukça küçük, bazen 1 m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil çalılar-
dır. Yapraklar pul yaprakmış gibi görünür; 2,5 x 0,8 mm boyutlarında, yan sürgündekiler
daha da küçüktür. Yaprak dizilişi karşılıklı çaprazdır. Çiçekler tek tek, yaprak ekseninde di-
Ünal Akkemik
zilmiştir. Çiçek sapları 3,8 mm’ye kadardır; tüylüdür. Brahtecikler genellikle 6 tane, çapraz
karşılıklıdır. Çiçekler hemen hemen zigomorftur. Çanak yapraklar pembe, 2,8-3,2 mm ve
çıplaktır. Taç pembe, çan şeklinde, 1,7-2 mm, çıplak ve lopludur. Stamen sayısı 8, filament-
ler 0,9 mm, anterler de yaklaşık 0,8 mm’dir. Ovaryum 4 gözlü ve tüylüdür (Stevens, 1978b).
Empetrum L. (Kargaüzümü)
Yatık ya da yükselen gövdeli, herdem yeşil, genç sürgünler tüysüz veya ince bezeli tüylü
olan bodur çalılardır. Çiçekler kısa yan durumlu salkım şeklinde olup 3 brahtelidir. Brahte-
lerden 1’i, nadiren hepsi bir sapsız koltukaltı çiçek taşır. Çekirdekli sulu meyve siyah renkli
olup 6-9 çekirdek içerir (Mill, 1982a). Yaklaşık 32 türü olan bir cinstir (eFloras.org: 2013).
Cinsin, ülkemizde doğal yetişen E. nigrum türünün bir alttürü bulunur.
269
Empetrum nigrum L. subsp. hermaphroditum (Hagerup) Böcher Doğal
Kargaüzümü
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Kafkasya’nın yüksek dağlık kesimlerinde,
2100-3000 m yükseltilerdeki, magmatik kayalar ve çıkıntılarda,
Alpin bozkırlarda ve çoğunlukla kuzeye bakan yamaçlar üzerin-
de doğal olarak bulunan bir alttürdür. Türkiye’de ise Artvin, Rize
ve Trabzon illerinde yayılış gösterir.
Yatık veya yükselen, 50 cm veya daha az boylu çalıdır. Dal-
ları kırmızımsı siyah, gençken sürgünleri çok az da olsa bezeli
tüylü iken olgunlaştığında tüyler dökülür. Yapraklar şeritsi-dik-
dörtgensi, dar elips şeklinde, 2-5 x 0,8-1,5 mm, gençken bezeli,
yüzeyi tüysüz, kenarları kalıcı bezeli, alt yüzeyi sığ olukludur.
Çiçekler erselik, nadiren bir evciklidir. Çiçek örtüsü yaprakları
yeşilimsi-pembe, morumsu- kırmızı renklerde, ortalama 1,5 mm
çapındadır. Ercik en fazla 5 mm uzunlukta, genellikle meyvede
iken de kalıcıdır. Çekirdekli sulu meyve 5 (-7) mm çapındadır.
Çiçeklenme zamanı haziran ayıdır (Mill, 1982a).
Ana türde gövde 120 cm’ye kadar boylanabilir, dallanma sı-
nırlı, yapraklar şeritsi-dikdörtgensi şekillerde, alt yüz oluksuzdur
(Tutin ve ark, 2010).
Epigaea L. (Dağ elması)
Herdem yeşil çalıdır. Çiçek kurulu uç durumlu, kısa salkımsı
veya başak şeklinde; brahteler ve brahtecikler yeşil olup kalıcıdır.
Çiçekler 5 parçalı, aktinomorftur (çiçeğin merkezinden ikiden
fazla simetri düzlemi geçirilebilen çiçekler). Çanak yaprak ser-
besttir. Taç yaprak huni şeklinde, dökülür. Başcıklarda uzantılar
yoktur, yarıklarla açılır, polen yapışkan liflidir. Yumurtalık 5 böl-
meli; tepecik baş şeklindedir. Meyve septisid kapsüldür. Tohum-
lar yumurtamsı olup etli plesenta içine gömülmüştür (Stevens,
1978c).
Epigaea cinsinin; E. repens L. (Kuzey Amerika’da), E. cordifo-
lia Sw. (Avusturya’da), E. asiatica Maximowicz (Doğu Asya’da) ve
E. gaultherioides (Boiss. & Bal.) Takht. (Kafkasya’da) olmak üzere
4 türü vardır (eFloras.org: 2013).
270
Epigaea gaultherioides (Boiss. & Bal.)Takht. Doğal
Dağ Elması
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya ve Gürcistan’da, 900-2300 metre yükseltiler arasında, Vaccinium arctostaphylos ve
Rhododendron ile birlikte Fagus orientalis ve Picea orientalis ormanlarında, nadiren kuzeye bakan açıklı
yamaçlarda yayılış gösterir. Türkiye’de, Kuzeydoğu Anadolu’da Artvin ve Rize illerinde yayılış gösteren,
3. Zaman (Tersiyer)’a ilişkin relik ve nadir türlerden olup Öksin elementidir.
Yerde sürünen, tüm vejetatif kısımları kahverengi renkte olan, 2,5 mm uzunluğunda, kılımsı, bezeli
veya bezesiz tüyleri olan bir çalıdır. Yaprak sapı 1-1,5 cm; yaprak ayası mızraksı-elips şekillerde, 5-11,5 x
2,5-4,5 cm boyutlarında, daha çok deri gibidir. Çiçek kurulu 1-5 çiçekli; çiçek sapları 1,5-6 mm, tüysüz;
brahteler 1,2-1,8 cm, brahtecikler 5-8 mm’dir. Çanak yaprak 1,2-1,5 cm, tüysüzdür. Taç yaprak beyaz,
pembe renklerde, huni şeklinde, 2-6 cm çapında, içte dip kısımdaki tek sıra tüyler hariç diğer kısımlar
tüysüz, loplar 0,5-1,3 cm’dir. Ercik sayısı 10, sapcık 1,5-2,5 cm, başcık 3,5 mm’dir. Yumurtalık tüysüz; dişi-
cik borusu 1,5-2,3 cm’dir. Kapsül meyve ince duvarlı, küre şeklinde; tohumlar 0,3-0,4 mm’dir. Çiçeklenme
mayıs-temmuz aylarındadır (Stevens, 1978c).

Erica L. (Süpürge çalıları, Fundalar)
Erica cinsinin çoğunluğu Güney Afrika’da olmak üzere, Orta ve Güney Avrupa ile diğer Akdeniz çev-
resi ülkelerinde yayılmış olan 500 kadar türü vardır. Bu türlerden 5’i ülkemizde doğal yetişir. Erica spiculifolia
Çoğunluğu dik duran çalı veya yarı çalı, ender olarak da ağaç halindeki herdem yeşil odunsu bitki-
lerdir. Tomurcukları çok küçüktür. Kısa saplı yapraklar sürgünlerde çevrel dizilmiştir. Bunlar genellikle
küçük, adeta iğne yaprak halindedir. Çiçekler teker teker bulunur ya da birçoğu bir araya gelerek salkım,
mürekkep salkım veya şemsiye vaziyetinde kurullar oluştururlar. Meyve lokolosid kapsül, yarı küre bi-
çiminde ve dört gözlüdür. Tohumlar bol sayıda ve küçüktür. Ülkemizde doğal yetişen türlerinin tanı
anahtarı aşağıda verilmiştir (Stevens, 1978d):
1.Çiçekler 4 parçalı
2.Yapraklar genellikle 3’lü çevrel; Gövde yoğun bir şekilde tüylü ………………..Erica arborea
2.Yapraklar genellikle 4-6’lı çevrel; gövde tüylü ya da çıplak
3.Gövde hemen hemen çıplak ve beyaz; yapraklar genellikle dörtlü çevrel
.................................................................................................….Erica manipuliflora
3.Gövde yuğun tüylü; yapraklar 4-6’lı çevrel ………………………. Erica spiculifolia
1.Çiçekler 5 parçalı
4.Yapraklar 8,5-13 mm, genellikle 4’lü çevrel; anterler küçük mahmuzlu……....….Erica sicula
4.Yapraklar 3-4 (-5) mm, genellikle 3’lü çevrel; anterlerde mahmuz yoktur …..Erica bocquetii
271
Erica arborea L. Doğal
Ağaç fundası
Yayılışı
Genel yayılış alanı Akdeniz çevresi, Afrika, Küçük Asya ve Batı Kafkasya’dır. Tür-
kiye’de Trakya, Marmara, Kuzey Anadolu, batı ve güneyde yayılmıştır. Orman içi
ve kenar açıklıkları ve kayalıklarda deniz seviyesinden 900 m’ye kadar bir yükselti
kuşağında bulunur. Ülkemizde Balıkesir, İstanbul, Bolu, Düzce, Zonguldak, Sinop,
Ordu, Trabzon, İzmir ve Muğla çevresinde doğaldır (Stevens, 1978d).
Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen, dik duran çalılardır. Gövde yoğun bir şekilde
tüylüdür. İğne yapraklar 3-7 mm boyunda ve tüysüzdür. Ucu kütçe, alt yüzü derin
çizgili, kısa saplıdır. Sürgünlere 3’lü çevrel dizilmişlerdir. Şemsiyemsi çiçek kurulları
yan sürgünler üzerinde terminal konumlu ve 1-5 çiçeklidir; çiçek sapları yaklaşık 5
Ünal Akkemik
mm ve çıplaktır. Taç beyaz ya da soluk pembe, hemen hemen çan şeklinde; 3x2,2
mm boyutlarında ve çıplaktır. Stamen sayısı 8, filamentler 1 mm boyundadır. Uç
kısımlarında tüylü mahmuzlar vardır. Anterler 0,8 mm’dir. Ovaryum 4 gözlü, çıplak
ve yaklaşık 1,2 mm’dir ve ovaryumun devamıdır. Çiçeklenme zamanı mart temmuz
aylarıdır (Stevens, 1978d).
Erica bocquetii (Peşmen) P. F. Stevens Endemik

Çığlıkara fundası
Yayılışı
Bu endemik tür, Antalya: Elmalı – Çığlıkara – Dokuzgöl – Akçam mevkiinde
1750 m’de yetişmektedir. Burada çok sınırlı bir yayılış alanına sahiptir (Stevens,
1978d). Bunun dışında Burton (1995) tarafından Antalya: Gömbe – Kaş’a giderken
Sinekçibel geçidinde, 1200 m rakımda saptanmıştır. 1750 m yükseklikte Sedir orma-
nında bulunan bu takson, 1200 m de Kızılçam ile birlikte bulunmaktadır.
Boyları çok kısa olan ve en çok 40 cm’ye kadar boylanabilen, herdem yeşil, dü-
zensiz dallanmış odunsu bir bitkidir. Genel olarak yere yatık formludur; fakat yap-
raklı sürgünleri yere dik durumda bulunmaktadır. Genç sürgünler başlangıçta hafif
tüylü olup sonraları çıplaklaşır. Yapraklar sürgünlere üçlü çevrel olarak dizilmiş ve
kısa saplıdır; 3-4 (-5) x 0,8-1 mm boyutlarındadır. Çiçek kurulları terminal durumlu,
1-4 çiçeklidir. Sapları 8-13 mm uzunluğunda, brahte ve brahtecikler 1,3-2 mm bo-
yundadır. Çiçekleri 5 gözlüdür. Çanak yapraklar, taç yaprakların yarısı uzunluğunda
ve 3-4 mm’dir. Taç yapraklar 5-6 (-8) x 3,2-4 mm boyutlarında, hafif tüylü ve pembe
renklidir; lopların uzunluğu 1,1 mm’dir. Stamen sayısı 10 adettir; filamentleri 2,4-4
Tolga Ok
mm uzunluğundadır. Anterlerin boyu 2-2,5 mm’dir; uzunlamasına açılır. Ovaryum
beş gözlü, tüylü ve 3,5-4 mm uzunluğundadır. Çiçek açma zamanı temmuz ayıdır
(Stevens, 1978d; Burton, 1995).
272
Erica manipuliflora Salisb. Doğal
Güz fundası
Yayılışı
Genel olarak İtalya’dan Lübnan’a kadar Doğu Akdeniz havzasında
yetişen bir Akdeniz elemanıdır. Ülkemizde İstanbul, İzmir, Muğla,
Antalya, Mersin, Adana ve Hatay çevrelerinde deniz seviyesinden
1500 m yükseltiye kadar orman açıklıkları, maki alanları, kireç taşı
kayalıkları ve serpantin alanlarda yayılış gösterir (Stevens, 1978d).
Yaklaşık 4 m’ye kadar boylanabilen, dik büyüyen, gövdeleri be-
yaz, seyrek tüylü çalılardır. Yapraklar genellikle 4’lü çevrel, 3,2-7 x
0,4-0,8 mm boyutlarındadır. Salkım halindeki çiçek kurulu rasemoza
benzer, 1-5 çiçekli ve çok kısa boylu yan sürgünler üzerindedir. Çi-
çek sapları 9 mm, ince ve çıplaktır. Brahte ve brahtecikler 0,7 mm’dir.
Çanak yapraklar 1-3 mm; taç beyaz ya da genellikle pembe, çan şek-
linde, 3,3-3 mm çapında ve çıplaktır. Stamen sayısı 8, filamentler 3-6
mm, mahmuz yoktur. Anter 0,9 mm’dir. Ovaryum 4 gözlü, çıplak,
stilus basık ve 3-7 mm’dir (Stevens, 1978d). Çiçeklenme zamanı (ma-
yıs) temmuz-kasım aylarıdır.
Tolga Ok
Erica sicula Guss. subsp. libanotica (Barb. - Boiss. & Barbey) P.F. Stevens Doğal
Kaya fundası
Yayılışı
Erica sicula subsp. libanotica sadece Güney Batı Asya’dan ve
burada yer alan üç ülkeden bilinmektedir. Orta Lübnan’dan tanım-
lanmıştır. Orta Lübnan’da kireç taşı kayaları üzerinde gelişir. Kuzey
Kıbrıs’ta ve daha az yaygınlıkta Güney Batı Anadolu’da dağılım gös-
terir. Bu yayılışında 60-100 m gibi çok düşük rakımlarda ve gölgeli
kireçtaşı kayalıklarda yer alır. Güney batı Anadolu’da Antalya ili Ke-
mer yakınında bulunur (Browicz, 1983).
Dik, 60’cm ye kadar boylanabilen bir çalıdır. Tüm bitki, sık beyaz,
küçük ve glandular tüylerle kaplıdır. Yapraklar genellikle 4’lü çevrel,
8,5-13 x 0,8-1,3 mm boyutlarındadır. Çiçeklerinde brahte ve brahte-
cikler yaklaşık 6 mm boyundadır. Çiçekler 5 parçalı; çanak yapraklar
pembemsi, 6,5 mm boyundadır. Taç pembe, testi şeklinde, 7,5-9 x
5-5,5 mm, seyrek kısa tüylüdür ve loplar yaklaşık 1,2 mm boyun-
Tolga Ok
dadır. Stamen sayısı 10, filamentler eğik, 3-3,5 mm, tepede küçük
mahmuzlu, anterler yaklaşık 2,7 mm boyundadır. Ovaryum 5 gözlü,
tüylü, stilus basık, yaklaşık 5,5 mm boyundadır (Stevens, 1978d). Çi-
çeklenme zamanları nisan-mayıs aylarıdır.
273
Erica spiculifolia Salisb. Doğal
Dağ fundası
Yayılışı
Türkiye ile Romanya’dan Yunanistan’ın kuzeyine kadar 1500-2200 m yükseltilerdeki, Vac-
cinium, Rhododendron caucasicum çalılıkları ve asidik topraklar üzerinde yayılış gösterir.
Türkiye’de Artvin, Gümüşhane ve Bursa illerinde yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi
olan bir türdür.
Hemen hemen yerde sürünen ve yükselen gövdelere sahip, 15 cm’ye kadar boylanan, genç
sürgünleri yoğun şekilde tüylü olan bir çalıdır. Yapraklar, şeritsi-dikdörtgenimsi şekilde, az
çok kirpikli, bezeli tüylü, ortalama 5,5 x 0,7 mm boyutlarında, kenarları yaprak altına doğru
kıvrık olup 4-6’lı çevrel diziliş gösterir. Çiçek kurulu uç durumlu salkım, en fazla 9 mm, yo-
ğun, kısa silindirimsi ya da küremsi; 8-40 çiçekli; çiçekler 4-parçalı; çiçek sapı ortalama 3,5
Tolga Ok
mm, ince, tüylü ve brahteler 1,5-3 mm’dir. Çanak yaprak 1,5 mm, pembe renkte; taç yaprak
kırmızı ya da açık kırmızımsı-pembe renkte, çan şeklinde, 2,5 x 2,3 mm boyutlarında, tüysüz,
loblar 1 mm’dir. Stamen sayısı 8, filament 0,8 mm, stigma 0,8 mm, yan gözenekler açılmış ve
uzantıları bulunmaz. Ovaryum 4-gözlü, tüysüz, stilus 2,6-3 mm’dir. Kapsül meyve tüysüzdür.
Çiçeklenme haziran-temmuz aylarındadır (Stevens, 1978d; Tutin ve ark, 2010).
Bahadır Altun, Özgür Eminağaoğlu, Ünal Akkemik

Rhododendron L. (Ormangülleri)
R. caucasicum
Himalayalar, Japonya, Çin, Malezya, Kuzeydoğu ve Batı Asya ile Kuzey Amerika’nın ılı-
man ve serin bölgelerinde (Avcı, 2004) yaklaşık 1000 türü (e-floras, 2017) olan bir cinstir.
Kışın yapraklarını döken ya da herdemyeşil olan odunsu çalı ya da kısa boylu ağaç formunda
bitkilerdir. Yaprak dizilişleri almaşlı; yapraklar basit, saplı, tam kenarlı ya da dişlidir. Yaprak
ve sürgünleri genellikle tüylü ya da çıplaktır. Çiçekleri genellikle bileşik salkım halinde ya da
tek tek bulunur. Kuruldaki çiçekler hafif zigomorftur. Çiçeklerinde çanak yapraklar 5 parçalı,
serbest ya da birbiri ile kaynaşmış durumdadır. Taç yaprak türlere göre beyaz, pembe, sarı, kır-
mızı gibi farklı renklerde olup çan ya da huni şeklindedir. Çoğunlukla 5, ender olarak da 6-10
lopludur. Stamenler genellikle 5-10 adet, nadiren daha fazladır. Ovaryum 5-10 gözlü olup her
bir gözde çok sayıda tohum vardır (Anşin ve Özkan, 1993; Stevens, 1978e). Ülkemizde doğal
yetişen 5 türün tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Stevens, 1978e; Altun, 2011):
Bahadır Altun
1.Bitki kışın yaprağını döker; yapraklar sert kıllı; stamen sayısı 5........Rhododendron luteum
1.Bitki herdem yeşil; yapraklar tüylü, bezeli-tüylü veya belirgin tüysüz; stamen sayısı 10
2.Çanak lopları 4-9 mm; ovaryum sık bezeli tüylü…...…............Rhododendron ungernii
2.Çanak yaprak lopları en çok 3 mm; yumurtalık tüysüz veya kırmızı veya beyaz tüylü R. ponticum
3.Yaprak olgunlaştığında ayasının alt yüzü keçe gibi tüylü
4.Taç yaprak kırmızımsı erguvani renkli; yumurtalık beyaz tüylü
...................................................................................................Rhododendron smirnowii
4.Taç yaprak soluk krem renkli; yumurtalık kırmızımsı tüylü
.......................................................................................……..Rhododendron caucasicum
Bahadır Altun
3.Yaprak olgunlaştığında yaprak ayasının her iki tarafı da tüysüz
........................................................................................................Rhododendron ponticum
274
Rhododendron caucasicum Pall. Doğal
Kafkas ormangülü, Kumar
Yayılışı
Türkiye, Gürcistan ve Ermenistan’da 1800-3000 m’ler arasısnda doğaldır. Tür-
kiye’de, Artvin, Rize, Ardahan, Kars, Erzurum ve Trabzon’da subalpin ve alpin ku-
şakta yayılış yapar (Altun, 2011).
Herdem yeşil, 1 m’ye kadar boylanabilen, açık çalı şeklinde bir gelişme göste-
ren odunsu bir bitkidir. Genç sürgünleri keçe gibi yatık tüylerle kaplıdır. Yaprak-
larının alt yüzleri gençlik evresinde yeşilimsi beyaz kadife gibi tüylü iken bu tüyler
olgun yapraklarda pas rengini almakta ve yaprağa preslenmiş gibi yapışmaktadır;
tüyler çıplak gözle de görülmektedir. Olgun yaprakları tam kenarlı ve eliptik olup
kenarları içe doğru kıvrıktır. Yaprakların eni ortalama 3,6 cm, boyu da 10,3 cm’dir.
Yaprak şekli yumurta, dar elips, yumurtamsı-ters yumurtamsı şekillerdedir. Çi-
çekleri beyaz renkli, geniş huni-huni şeklinde ve kokusuzdur. Çiçek kurulu orta-
lama 14 çiçekten oluşur. Çiçek kurulunun çapı 10 cm, kuruldaki bir çiçeğin çapı
ise 4,4 cm’dir. Çanak yaprakları belirgin ancak oldukça küçüktür (1-2 mm). Taç
yaprakların kenarları orta düzeyde dalgalı ve taç yaprak loblarında bulunan leke-
ler yeşil olup birbirine değmeyen benekler şeklindedir. Anter rengi beyaz, pistili
stamenlerinden daha uzun ve stigma rengi yeşildir (Stevens, 1978e; Altun, 2011).
Rhododendron luteum Sweet Doğal

Sarı çiçekli ormangülü (Sarı ağu, Cifin, Sifin, Zifin, Zifina, Yel Çiçeği, Eğri Çiçeği)
Yayılışı
Genel yayılışını Orta ve Doğu Avrupa ile Türkiye ve Kaf-
kaslarda yapar (Stevens, 1978e). Ülkemizde Balıkesir, Çanak-
kale, Kastamonu, Trabzon, Amasya, Boyabat, Sinop (deniz
seviyesine yakın), Samsun, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize
ve Artvin (2000 m) dağlarında doğaldır. Bu türün en yoğun
popülasyonlarına Ordu ili yaylalarındadır (Altun, 2011).
Ülkemizdeki yaprak döken tek tür olan R.luteum açık
çalı şeklinde ve 4 m boylanabilen odunsu bir bitkidir. Genç
ve olgun yaprakların her iki yüzü de sert ve seyrek tüylüdür.
Tam kenarlı ve yumurta veya mızrak şeklindeki olgun yap-
rakların ortalama eni 3-4,5 boyu 8-13 cm arasında değişir
Çiçekleri sarı renkli, geniş huni ve boru şekilli huni şeklin-
de ve keskin kokuludur. Çiçek kurulları 10-20 adet çiçekten
oluşur ve çiçek kurulu çapları 6,5-12,5 cm’dir. Taç yaprakların
kenarlarının dalgalılık durumu orta veya güçlüdür. Taç yap-
Bahadır Altun
rak loblarında bulunan lekeler yok veya çok az ve orta, tek

leke şeklinde açık kahverengi-kahverengi rengindedir. Anter
renkleri kahverengi ve kırmızı-kahverengidir. Pistili stamen-
lerinden daha kısa veya uzun olup stigma rengi yeşildir (Ste-
vens, 1978e; Altun, 2011).
275
Rhododendron ponticum L. Doğal
Mor çiçekli ormangülü (Mor Ağu, Komar, Kumar, Zelinika)

R. ponticum forma. album
Yayılışı
Bulgaristan, Türkiye, Kafkaslar ve Lübnan’da yayılış yapar (Stevens, 1978e). Türkiye’de Ku-
zey Anadolu sıradağlarının daha çok kuzeye dönük yamaçları ve Trakya-Istranca Dağları’ndaki
nemli alanlarda yayılış gösterir (Çolak, 1997).
Herdemyeşil, 10 m kadar yayılabilen çalılardır. Gençlikte tüylü, olgunlaştığında tüysüz; tam
kenarlı ve eliptik, hafif yumurtamsı olan yapraklar, 3,6-6,5 cm eninde, 9,5- 22 cm boyundadır.
Çiçekleri huni, açık veya huni şeklinde ve kokusuzdur. Kuruldaki çiçek sayısı ortalama 11-18 ve
çiçek kurulu çapı 10-15 cm’dir. Çiçek sapı 5-7 cm’dir. Taç yaprakların kenarları düz ya da hafif
dalgalıdır. Çanak yaprak lobları lekesiz ya da benekler birbirine temas etmeyen halinde, rengi
kahverengi, kızıl-kahverengi, sarımsı kahverengi, açık kahverengi, kahverengi-kırmızı, sarı-kızıl
Bahadır Altun
ve sarıdır. Anter renkleri menekşe, kahverengi, beyaz, erguvani ve çok açık kahverengidir. Pistil
stamenlerinden daha uzun veya eşit; stigma renkleri ise yeşil, kahverengi, kahverengi-yeşil veya
sarıdır. Türün, forma. album adlı bir renk formu vardır (Stevens, 1978e; Altun, 2011).
Rhododendron smirnowii Trautv. ex Regel Doğal

Pembe çiçekli ormangülü (Kızıl kumar, Kırmızı çiçekli ormangülü, Kumar)
Yayılışı
Kafkaslarda yayılış yapan tür ülkemizde, Artvin ve Rize’de, 1000-1800 (-2256) m’lerde doğaldır (Altun, 2011).
Aromatik, 4 m’ye kadar boylanabilen, herdemyeşil açık veya yoğun çalıdır. Yaprakların her iki yüzü ve çiçekleri
taşıyan genç sürgünler yoğun gri-beyaz tüylerle kaplıdır. Bu tüyler sürgün veya yaprak yaşlandıkça kahverengi veya
koyu kahverengi bir renk almaktadır. Yaprakları tam kenarlı ve eliptik olup olgun yapraklar 2,5-4 cm eninde, 7,5-11,5
cm’dir. Çiçekleri pembe, geniş huni veya açık huni şeklinde ve kokusuzdur. Çiçek kurullarında 7-11 çiçek bulunur ve
kurul çapları 11,5-12 cm’dir. Kuruldaki tek çiçeğin çapı 5,5-6,5 cm’dir. Çanak yaprak belirgindir. Taç yaprakların ke-
narları orta veya güçlü dalgalıdır. Taç yaprak loblarında bulunan lekeler kahverengi, yeşilimsi-kahverengi ve birbirine
değmeyen benekler şeklindedir. Anter renkleri sarı veya kahverengidir. Pistili stamenlerinden daha kısa, eşit veya
daha uzun olan tiplerin stigma renkleri ise sarımsı-yeşil veya kırmızıdır (Stevens, 1978e; Altun, 2011).
Rhododendron ungernii Trautv. Doğal
Beyaz kumar (Komar, Kumar)

Yayılışı
Ülkemizde, Artvin ve Rize’de 800-2000 m yükseltiler arasında yayılış yapar (Altun, 2011).
Herdemyeşil, aromatik, çalı veya 7 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaçlardır. Olgun yaprakların üst yüzü tüysüz
alt yüzü tüylüdür. Yaprak alt yüzeyleri ve çiçekleri taşıyan genç sürgünler yoğun gri-beyaz tüylerle kaplıdır. Tam
kenarlı ve ters yumurtamsı bir yaprak şekline sahip olan olgun yaprakların eni ortalama 7 cm boyu da ortalama 21,5
cm’dir. Çiçekleri açık huni çan şeklinde ve kokusuzdur. Kuruldaki çiçek sayısı ortalama 19 adettir. Çiçeklerin ortala-
ma kurul çapı ise 13-14 cm; kuruldaki tek çiçeğin çapı da ortalama 5,5 cm’dir. Çanak yaprakları belirgin olup çanak
yaprak boyu 4-9 mm’dir. Taç yaprakların kenarları dalgalı değil ya da hafif dalgalıdır. Taç yaprak loblarında bulunan
lekeler yeşil renkli ve birbirine değmeyen benekler şeklindedir. Anter renkleri sarı, pistilinin stamenlerden daha kısa,
eşit veya daha uzun olup stigma rengi sarıdır (Stevens, 1978e; Altun, 2011).
276
Rhododendron hibritleri Doğal
Rhododendron x sochadzeae
Charadze & Davlianidze Rhododendron x rosifaciens R.Milne Rhododendron x davisianum R.Milne Rhododendron x filidactylis R.Milne
Bahadır Altun
Bahadır Altun
Bahadır Altun
Bahadır Altun
Bahadır Altun
Rhodothammus Reichb. (Dağgülü)
Herdem yeşil, bodur çalılardır. Yaprakların ta-
mamı testere gibi dişli ve sarmal diziliş gösterir.
Çiçekler uç durumlu; brahte ve dip brahtecikler
kalıcıdır. Çiçekler 5 parçalı, aktinomorftur. Çanak
yapraklar neredeyse serbest, sadece tabanda bir-
leşmiştir. Taç yaprak yuvarlağımsı, dökülür. Anter
uzantısız, uçtaki açıklıklara kadar yarılmış; polen
yapışkan liflidir. Dişi organ 5 gözlü; tepecik baş şek-
lindedir. Meyve, karpellerin birleştiği yerden açılan
kapsüldür. Tohumlar yumurtamsı olup tohum zarı
hücreleri çok az kalınlaşmıştır (Stevens, 1978f).
Rhodothamnus cinsinin R. chamaecistus (L.) Re-
ichenb. (Doğu Alpler’de, Austurya, Almanya, İtalya
ve Yugoslavya’da) ve R. sessilifolius P.H.Davis (Türki-
ye’de) olmak üzere 2 türü vardır (Tutin ve ark, 2010).
277
Rhodothamnus sessilifolius P.H.Davis Endemik
Dağgülü
Yayılışı
Yalnızca Artvin-Murgul’daki 2150-2400 metreler arasında bulunan çok kü-
çük ve nemli bir alanda yer alan magmatik kayalık çıkıntılarda yayılış gösteren,
endemik ve Öksin elementi olan bir türdür.
Herdem yeşil, 10 cm boylanabilen çalımsı bitkilerdir. Bitki tek hücreli ve
bezeli tüylüdür. Yapraklar şişkin, sapsız, ters yumurtamsı şeklinde, 0,7-1,2
x 0,3-0,5 cm boyutlarında ve kirpiklidir. Çiçek kurulu 1-3 çiçekli; çiçek sapı
0,5-1 cm; brahteler yaprağa dönüşmüştür, brahtecikler yumurtamsı şekilde, 3
mm’dir. Çanak yaprak 4,5 – 5 mm’dir. Taç yaprak eflatun – pembe renkte, bir
taraftan diğer tarafa 1,6-2,6 cm, tüysüz olup tüp 2-3 mm’dir. Stamen 10 adet,
filament 8-9,5 mm, anter 2-2,5 mm’dir. Pistil bezeli tüylü; stilus 0,9-1,3 cm’dir.
Kapsül meyve 4 mm, kapaklar 2 parçalıdır. Tohum özellikleri henüz daha bilin-
memektedir. Çiçeklenme haziran-temmuz aylarındadır (Stevens, 1978f).
Vaccinium L. (Ayı üzümleri)
Herdem yeşil veya yaprağını döken çalılardır. Tomurcuklar yumurta biçiminde olup küçük, iki ya da çok sayıda pullarla örtülüdür. Yapraklar sürgünlere almaşlı dizil-
miş, kenarları tam ya da dişlidir. Salkım şeklindeki çiçekler uçta veya koltukaltında bulunur. 4-5 parçalıdır. Taç yapraklar bitişik (simpetal) ve dökülür. Stamen çıkıntılı,
ikili, uç durumlu tüp şeklinde; polen yapışkan lifli değildir. Ovaryum alt durumlu, 4-10 gözlü, her bir gözde bol sayıda tohum bulunur. Çiçek tozu torbalarında delikçik
ve iki boynuzcuk vardır. Etli üzümsü meyveleri yenir (Stevens, 1978g; Tutin ve ark, 2010).
Vaccinium cinsinin; çoğunlukla Kuzey Yarımküre’de yayılış gösteren, mavi yemiş olarak bilinen yaklaşık 450 civarında taksonu vardır (eFloras.org: 2013).
Ülkemizde yetişen türlerinin hepsi yenebilen sulu meyvelere sahiptir. Bunlardan özellikle V. arctostaphylos çok değerli ve Bern Sözleşmesine tabi bir türdür (Stevens,
1978g).
Vaccinium cinsi Oxycoccus (Hill.) A.Gray ve Vaccinium olmak üzere 2 altcinse ayrılır. Türkiye’de doğal yayılışa sahip 5 taksonun hepsi Vaccinium altcinsine mensuptur
(eFloras.org: 2013).
Altcins Oxycoccus (Hill.) A.Gray: Herdem yeşil, gövdeleri ince, çoğunlukla sürünücü, kısa dik yükselen çiçekli dallara sahiptir. Çiçekler 4 parçalı, (1-) 2-5 çiçekli
salkım çiçek kurulu çoğunlukla uç durumlu (terminal); brahtecik pula benzer; çiçek sapları ipliksi, çok veya az dik, 2 brahtecikli; taç yapraklar yuvarlak, çoğunlukla dibe
kadar bölünmüş, loplar geriye doğru kıvrık; ercik başçığı uzantılara (appendages) sahip değildir.
Altcins Vaccinium: Herdem yeşil ya da yaprak döken, gövdeleri kalın, genellikle dik büyüyen çalılardır. Çiçekler 4 ya da 5 parçalı, salkım çiçek kurulu çoğunlukla
koltukaltında nadiren uç durumlu; brahtecik yaprağa benzer; çiçek sapları açılmış ya da aşağı doğru kıvrılmış, ipliksi değil, brahtecikli veya brahteciksiz; taç yaprakları
çan şeklinde ve küremsi, en fazla yarısına kadar bölünmüş; anter çoğunlukla uzantılıdır.
Türkiye’nin doğal Vaccinium taksonlarına ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Stevens, 1978g; Eminagaoglu ve Akpulat, 2010):
1.Bitki herdem yeşil; yapraklar kalın; çiçek salkım halinde, uç durumlu…………………………………………………………………………..…….Vaccinium vitis-idaea
1.Bitki kışın yapraklarını döker; yapraklar ince ve kâğıdımsı; çiçekler salkımsı ya da tek tek veya 1-8’i bir arada ve koltukaltında yer alır
2. Yaprak ayası tam kenarlı, çoğu kez ters yumurtamsı…………………………………………………………………………………….…Vaccinium uliginosum
2. Yaprak ayası kenarı dişli, yumurtamsı, elips veya elips-mızrak şeklinde
3.Yapraklar 4 cm veya daha büyük; çiçek kurulu salkımsı………….………………………………………………..………………..Vaccinium arctostaphylos
3.Yapraklar 3,5 cm den daha küçük; çiçekler yaprak koltuğundan tek tek çıkar……………………………………………………..…….Vaccinium myrtillus
4.Yaprak küçük, en fazla 30 x 18 mm, yaprak tüysüz, meyve büyük, 9 mm çapında, rengi siyah, mavi buğulu
……………………………………………………………………………….……………………………….. Vaccinium myrtillus var. myrtillus
4.Yaprak daha büyük 35 x 20 mm, yaprak alt yüzü ve yaprak kenarlarındaki dişler bezeli tüylü, meyve daha küçük, 4 mm çapında, rengi koyu
mor ……………………………………………………………………………………………………..….. Vaccinium myrtillus var. artvinense
278
Vaccinium arctostaphylos L. Doğal

Trabzon Çayı
Yayılışı
Türkiye, Bulgaristan, Kafkasya, Gürcistan ve Kuzey İran’da yayılış gösteren Öksin ele-
mentidir. Deniz seviyesinden 2200 m’ye kadarki dar ve derin ağaçlı derelerde, çoğunlukla
Rhododendron ile birlikte doğal olarak bulunur. Türkiye’de Artvin, Rize, Trabzon, Sinop,
Samsun, Kırklareli, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Zonguldak, Kastamonu ve Bursa illerinde
yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, 1-6 metre boylanan, yuvarlak gövdeli, seyrek tüylü çalı ve küçük
ağaçtır. Yapraklar hemen hemen sapsız; yaprak ayası elips-mızraksı şeklinde, 4,5-9 x 2,3-5
cm boyutlarında, ince testere dişlidir. Çiçek salkımı 3-8 çiçekli, ekseni 5,5 cm olup koltuk
altında bulunur. Çiçek sapı en fazla 1 cm kadar, tüysüz veya tüylüdür. Yapraksı brahtecikler
en fazla 9 mm kadardır. Çiçekler 5 parçalıdır. Çanak yaprak en fazla 1,7 mm kadar, loblar
serbest veya bitişiktir. Taç yapraklar tomurcuk iken pembe, açıldığında ise beyazımsı, taç
yaprak 6-7,5 x 4 mm, tüysüzdür. Stamen sayısı 10; filament 2,2 mm; anter 4,5 mm, tüpler
2,2 mm’dir. Yumurtalık 5 gözlü; stilus 6-8 mm’dir. Meyve mor-siyah, dumanlıdır. Çiçeklen-
me zamanı mayıs-temmuz aylarıdır (Stevens, 1978g; Tutin ve ark, 2010).
Vaccinium myrtillus L. Doğal

Mavi meyveli ayı üzümü
Yayılışı
Türkiye, Avrupa, Kafkasya ve Kuzey Asya’da yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi-
dir. 1200-2800 m yükseltilerdeki asidik topraklarda, Rhododendron caucasicum, Pinus syl-
vestris ve Juniperus communis ile birlikte doğal olarak bulunur. Türkiye’de; Artvin, Ardahan,
Rize, Trabzon, Gümüşhane, Ordu, Bursa, Kastamonu ve Balıkesir illerinde yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, rizomlu, 30 cm’ye kadar boylanabilen gövdesi 3-köşeli, seyrek
tüylü veya tüysüz olan çalıdır. Yapraklar kısa saplı, yaprak ayası yumurtamsı-elips şeklinde,
0,9-3 x 0,7-1,8 cm boyutlarında, kenarları testere dişlidir. Çiçekler; 1(-2) çiçekli salkım olup
sürgün üzerindeki ilk 1-4 yaprağın koltuk altından çıkar. Meyve sapı ortalama 7 mm ve
tüysüzdür. Çiçekler 4 veya 5 parçalıdır. Çanak yaprakların lobları 0,5-1 mm, yaklaşık olarak
bitişiktir. Taç yaprak soluk yeşilimsi-kırmızı renkte, testi şeklinde, 4-5,5 x 5 mm’dir. Stamen
sayısı 10; filament 1,2-1,6 mm; anter 2-2,5 mm, tüpler 0,8-1 mm’dir. Ovaryum 5 gözlü;
stigma 5,5 mm’dir. Meyve koyu mor, mavimsi siyah veya mavi buğulu, 6-10 mm, tatlı ve
yenebilir. Çiçeklenme zamanı mayıs-temmuz aylarıdır (Stevens, 1978g; Tutin ve ark, 2010).
Bu türün ülkemizde doğal yayılış gösteren 2 varyetesi vardır (Eminağaoğlu ve Akpulat,
2010):
1.Yaprak küçük, en fazla 30 x 18 mm, tüysüz; meyve büyük, 9 mm çapında, rengi siyah,
mavi buğulu…………………………...……………Vaccinium myrtillus L. var. myrtillus
1.Yaprak daha büyük, 35 x 20 mm, yaprak alt yüzü ve yaprak kenarlarındaki dişler bezeli
tüylü; meyve daha küçük, 4 mm çapında, rengi koyu mor
…………………………Vaccinium myrtillus L. var. artvinense Akpulat&Eminağaoğlu
279
Vaccinium uliginosum L. Doğal
Siyah meyveli ayı üzümü
Yayılışı
Türkiye, Avrupa’nın büyük bir bölümü, Gürcistan, Kuzey Amerika ve As-
ya’da, 1700-3000 m yükseltilerde, iğne yapraklı ormanlar içerisinde, subalpin
yamaçlar ve tundralık alanlarda doğal olarak bulunur. Türkiye’de, Kuzeybatı
ve Kuzeydoğu Anadolu’da, Artvin, Rize, Trabzon, Gümüşhane, Giresun ve
Bursa illerinde yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, rizomlu, 20 cm’ye kadar boylanabilen, gövdesi yu-
varlak, hemen hemen tüysüz çalılardır. Yapraklar kısa saplı, ters yumurtamsı,
0,9-1,4 x 0,5-0,9 cm boyutlarında, seyrek tüylü, genellikle tüysüz, altı du-
manlı, kenarları tam ve yaprak altına doğru belirgin olarak kıvrıktır. Çiçek
salkımı koltuk altında, demetimsi, 1-3 çiçekli, çiçek kurulu sapı genellikle
bulunmamakta, nadiren 2 mm kadar; çiçek sapı 2,5-3 mm, tüysüz; brahte-
cik 1,5-3 mm’dir. Çiçekler 5 parçalıdır. Çanak yapraklar 0,8-1,2 mm, loblar
serbesttir. Taç yaprak beyaz-soluk pembe, testi şeklinde, 4-5 x 3 mm’dir. Sta-
men sayısı 10; filament 1,2 mm; anter 1,4 mm, tüpler 0,6 mm, gözenekler uç
durumludur. Ovaryum 5 bölmeli; stilus 3,6 mm’dir. Meyve koyu mor – siyah,
dumanlıdır. Çiçeklenme zamanı temmuz – ağustos aylarıdır (Stevens, 1978g;
Tutin ve ark, 2010).
Vaccinium vitis-idaea L. Doğal

Kırmızı meyveli ayı üzümü
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve özellikle Kafkasya’da yayılışa sahiptir.
Türkiye’de Kuzeydoğu Anadolu’da, Kaçkar Dağları’nda, Ri-
ze’de doğal yayılış gösteren nadir bir türdür.
Herdem yeşil, rizomlu, 30 cm’ye kadar boylanabilen, yu-
varlak gövdeli, ince tüylü çalıdır. Yapraklar kısa saplı, yap-
rak ayası yumurtamsı-ters yumurtamsı şekillerde, 1,2-2,7 x
0,5-1,3 cm boyutlarında, tüysüz, derimsi, kalın, üst yüz koyu
yeşil, alt yüz koyu kahverengi bezeli, genellikle tam kenarlı
bazen dişli, kenarlar alta doğru kıvrılmıştır. Salkım çiçek ku-
rulu terminal, kalabalık, kısa, 3-8 çiçekli, çiçekler tek tarafta
toplanmış, çiçek sapı 1-3 mm, meyve ile eklemli, brahtecik
2-5 mm, yapraksıdır. Çiçekler genellikle 4 parçalıdır. Çan
yaprak lobları 1 mm’dir. Taç yaprak beyaz, çan şeklinde, 4-5
x 4 mm’dir. Stamen sayısı 8; filament 0,5 mm, anter 1,8-2,1
mm, tüpler 0,7 mm, delikçikler uç durumludur. Ovaryum 4
gözlü; stilus 7-9 mm’dir. Meyve kırmızıdır (Stevens, 1978g;
Tutin ve ark, 2010).
280
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E U P H O R B I AC E A E
EUPHORBIACEAE
Euphorbia acanthothamnos
Bu familyaya ait bitkilerin bazıları yıllık, bazıları iki yıllık otsu ya da çalı for-
munda ve sık sık da latekslidir. Monoik ya da dioik bitkilerdir. Yapraklar genellikle
sarmal, bazılarında karşılıklı bazılarında da çevreldir. Yapraklar basit ve kulakçık
bazılarında var bazılarında yoktur. Çiçekler tek eşeyli, genellikle aktinomorf, ço-
ğunlukla da taç yapraksız, bazen de çanak yapraksızdır. Çiçekler yan durumlu, tek
tek ya da salkımlar halinde, başak şeklinde, yan eksenlerde veya yaprakla karşılıklı
salkım halindedir. Erkek çiçekler 0-6 serbest ya da birleşik çanak, 0-6 taç yapraktan
oluşur, disk vardır ya da bazılarında yoktur. Stamen sayısı 1’den başlar ve çok sayı-
dadır; filamentler serbest ya da birleşiktir. Dişi çiçeklerde erkek çiçeklerle benzer
taç ve çanak yapraklara sahiptir. Ovaryum üst durumlu, 2-3 serbest ya da birleşik
stillusludur. Her bir gözde 1-2 tohum taslağı vardır. Meyve açılan kuru meyvedir
(şizokarp). Ülkemizde doğal yetişen cinslerinden odunsu türlere sahip olan cinsi
Euphorbia’dır (Davis, 1982)
Tolga Ok
Tolga Ok
Euphorbia L. (Sütleğen)
Bir cinsli bir evcikli, otsu, yarıçalı ya da çalı formunda bitkilerden oluşan, süt
şeklinde lateksleri olan bir cinstir. Gövde yaprakları genellikle sarmal, nadiren kar- Euphorbia dendroides
şılıklı, çapraz karşılıklı veya çevrel, sapsız, nadiren saplı; yalancı şemsiyemsi gibi
görülen yaprakları çevrel; ışınsal yapraklar çevrel ya da karşılıklıdır; serbest ya da
birleşiktir. Kulakçık var ya da yoktur. Yalancı şemsiye şeklindeki çiçek kurulunun
kolları genellikle dikotom ya da değildir. Çiçek kurulu familyaya özgü küçük çiçek
kuruludur (ortada bir dişi çiçeğe ait bir ovaryum, çevresinde 5 erkek çiçeğe ait 5
stamen vardır). Brahteler genellikle 5-loplu, loplara almaşlı dizilmiş 4-5 adet de-
ğişik şekillerde salgı dokusuna sahiptir. Erkek çiçeklerin her birisi tek bir çıplak
stamenden oluşur. Dişi çiçekler üç gözlü çıplak ovaryumdan oluşur. Stilus 3 ve ta-
banda birleşiktir, Stigma çoğunlukla ikiye yarıktır. Çiçek sapları belirgin ve meyve
aşamasında da uzar. Meyve olgunlaştığında yarılır, 3 çenetli (kenarları birbirine
değer) açılan kuru meyvedir (Radcliffe-Smith, 1982).
Ülkemizde doğal yetişen çok sayıdaki Euphorbia türünün 3 tanesi çalı ya da
yarıçalı formundadır. Bunlara ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Dallanma karışık ve en çok 35 cm’ye kadar boylanır. Bitkinin yaşlı dalları diken-
lerle sonlanır.……………………..………………….Euphorbia acanthothamnus
1. Dallanma seyrek ve 2-3 m’ye kadar boylanır. Bitkinin dalları dikensizdir.
2.Yalancı şemsiye şeklindeki kurulun birinci derece kollarının sayısı 3’tür.
Tolga Ok
……………………………………………Euphorbia hierosoloymitana
2. Yalancı şemsiye şeklindeki kurulun birinci derece kollarının sayısı 5
(-8)’dir. ……………….….………………………..Euphorbia dendroides
281
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I E U P H O R B I AC E A E
Euphorbia acanthothamnos Heldr. Sart ex Boiss. Doğal
Dikenli çalı sütleğeni
Yayılışı
Bir Akdeniz elemanı olan bu türün İzmir, Aydın ve Muğla çevrelerinde yayılışı bulunur. Kireçtaşı kayalıklarda,
kızılçam altlarındaki serpantin yamaçlarda ve 30-300 m rakımda yetişir (Radcliffe-Smith, 1982).
Çıplak (tüysüz), en çok 35 cm’ye kadar boylanabilen karmaşık bir şekilde dallanmış, çalı ya da yarı çalı for-
munda, kökleri şişkin odunsu bitkilerdir. Yaşlı dallar genellikle çatallanmış dikenlerle sonlanır. Gövde ve yalancı
şemsiye şeklindeki kurulların kollarındaki yaprakları eliptik, 0,5-2 x 0,2-0,5 cm boyutlarında, küt ya da hemen
Tolga Ok
hemen sivri uçludur. Yaprak kenarları tam ve uçları dikensidir. İkinci derece kollardaki yaprakları ters yumurta
şeklinde, 4-7 x 2-4 mm, kama gibi ve sarımsıdır. Kolların sayısı 3(-4) adettir. Meyve 3,5 mm çapında ve siğillidir.
Tohumlar 2 mm ve kahverengindedir. Çiçeklenme zamanı mart-mayıs aylarıdır (Radcliffe-Smith, 1982).
Euphorbia dendroides L. Doğal

Çatal çalı sütleğeni
Yayılışı
Bir Akdeniz elemanı olan tür, Muğla ve Antalya çevrelerinde 10-400 m yükseltiler arasında, kireç taşı kayalık-
larında, sahil kesimlerdeki maki vejetasyonu içerisinde yayılış gösterir (Radcliffe-Smith, 1982).
2 m’ye kadar boylanabilen, çıplak (tüysüz) ve yalancı dikotom dallanma gösteren bir çalı türüdür. Gövdeden
yapraklanma özelliği olup kalın dallar üzerinde de yaprakları vardır. Bu yapraklar ve kollar üzerindekiler şeritsi,
eliptik-şeritsi, (1-) 2-6 x 0,3-0,8 cm boyutlarında ve küttür. Yaprak uçları bazen batıcı, yaprak kenarları tamdır.
Yukarıya doğru olan kısımlardaki ikinci derece kollarda bulunan yapraklar baklava dilimi ya da ters yumurtamsı
Tolga Ok
veya böbreksidir, 0,5-1 x 1-1,5 cm, sarımsıdır. Kolların sayısı 5 (-8)’dir. Salgı dokuları hemen hemen dikdörtge-
nimsi, 2 kısa boynuzludur. Meyve 6-7 mm çapında, 3 derin loplu, loplar yanlardan basık, hemen hemen düzdür.
Çiçeklenme zamanı mart-mayıs aylarıdır (Radcliffe-Smith, 1982).
Euphorbia hierosolymitana Boiss. Doğal

Narin çalı sütleğeni
Yayılışı
İsrail, Lübnan, Batı Suriye, Batı Ürdün, Mısır ve ülkemizde yetişmektedir. Tür Kıbrıs’tan kaydedildiği halde
bu yayılışı şüphelidir (Browicz, 1992). Ülkemizde İzmir, Muğla ve Antalya’da doğaldır. Kireçtaşı kayalıklarında
deniz seviyesinden 300 m’ye kadar sahil kuşağında maki vejetasyonu içerisinde bulunur (Radcliffe-Smith, 1982).
Dikensiz, dik ve tüysüz, 1 metreye kadar boylanabilen çalılardır (Browicz, 1992). Gövde ve yalancı şemsiye
şeklindeki kurulların yaprakları eliptik, eliptik-ters yumurta şeklinde, 1-4,5 x (0,2-) 0,5-1 (-1,7) cm, küt ya da
hemen hemen sivri uçlu, bazen dikensi ve tam kenarlıdır. İkinci derece kollardaki yaprakları eliptik-ters yumurta
Tolga Ok
şeklinde veya ters yumurta şeklinde 0,5-1,5 x 0,5-1 cm, sarımsıdır. Kolların sayısı 3, dikotom dallanmış ya da 3
kademe dikotom dallanmıştır. Yan durumlu kollar 0-1 (-3) adettir. Meyve 5 mm çapında ve üzeri siğillidir. Çiçek-
lenme zamanı ocak -haziran aylarıdır (Radcliffe-Smith, 1982).
282
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I FA B AC E A E
FABACEAE
Dünya üzerinde en fazla cins ve türe sahip olan familyalardan biridir. Hem odunsu hem de otsu çok sayıda bitki cins ve türüne sahiptir. Yaprakları genellikle çok
sıralı sarmal, basit, tüysü, bileşik tüysü, üçgül, parmaksı, şeritsi gibi çok değişik şekillerdedir. Çiçekleri aktinomorf (simetrik) ya da zigomorfiktir (asimetrik). Çiçekler
genellikle erselik, salkım, başak, şemsiye gibi çok değişik şekillerde kurul oluştururlar ya da tek tek bulunurlar. Çanak yapraklar genellikle (4-) 5, çift çift olan çanak yap-
rakların dışındaki çanak yapraklar daima öndedir. Taç yapraklar genellikle 5, tomurcuklarda kenarlarıyla birbirine değer ya da birbirlerinin kenarlarını kiremit gibi örter.
Serbest ya da nadiren kısmen birbirine yaklaşmıştır. Stamen sayısı 4 ve üzeri, genellikle 10, tamamı bir tüp şeklinde birleşiktir (monodelf) ya da üst stamenler serbesttir
(diadelf) ya da tamamı serbesttir. Karpel 1, üst durumlu ve sırttan açılır ya da açılmaz, bazen bir tohuma parçalanmıştır (lomentum). Bir meyvedeki tohum sayısı 1-çok
sayıdadır (Davis, 1970).
Çok sayıda cins içeren familyanın cinsleri önce gruplara bölünmüştür. Aşağıda grupların tanı anahtarı (Davis, 1970) verilmiştir.
1.Yaprak ayası yapışkan-benekli ya da yapışkan tüylü. …………………………………………………..…………………………………………………..Grup A
1.Yaprak ayası yapışkan değildir
2.Yetişkin bitkinin tüm yaprakları basit, tek yapraklı, fillodik (yaprak gibi görünen organlı ya da sülüklü)……………………………………………Grup B
2.En azından yetişkin bitkilerdeki yaprakların bir bölümü tüysüdür.
3.Yapraklar trifoliat, terminal yaprakçık genişlememiş; kulakçıklar yaprakçıklara benzemez, yaprak sapına bağlı ya da serbesttir. ………………Grup C
3.Yapraklar parmaksı, pinnat, bipinnat ya da eğer trifoliat ise terminal yaprakçıklar çok genişlemiş ya da kulakçıklar yaprakçıklara benzer ve yaprak
sapından bağımsızdır.
4.En azından yaprakların bir kısmı çift katlı tüysü (bipinnat)…………………………………………………..………………Grup D
4.Yapraklar trifoliat, parmaksı ya da basit bir şekilde pinnat (yaprakçıklar 1-çok çift)
5.En azından bileşik yaprakların bazıları tepede çift yaprakçıklı (paripinnat) ya da yarı-parmaksı (örneğin orta eksen bir di-
kenle sonlanır)…………………………………………………..…………………………………………………..……Grup E
5.Tüm yapraklar tepede tek yaprakçıklı (imparipinnat), trifoliat ya da parmaksı (örneğin orta eksen bir yaprakçıkla sonlanır)
………………………………………………………..…………………………………………………..………………Grup F
Bu gruplara dâhil olan cinslerin tanı anahtarları da ayrı ayrı gruplar halinde aşağıda verilmiştir:
Grup A
1.Yapraklar yapışkan tüylü; Yaprakçıklar 0,2-3 cm
2.Meyve spiral olarak kıvrılmış; çoğunlukla dikenli ya da dişli.…………………………………………………..………………………………Medicago
2.Meyve hemen hemen düz; kulakçıklar yaprak sapına bağlı; Stamenler
monodelphus; bakla silindirik ya da yer yer boğumlu, şişkinleşmiş…………………………………………………..……………………………Ononis
Grup B
1.Ağaç formunda; gövdeden çiçek açar; yaprakları büyük, yuvarlak-yürek şeklinde, kenarları tam ve tabanı yüreksi, ucu yuvarlak…………………………Cercis
1.Çalı formunda; gövdeden çiçek açma özelliği yok; yapraklar dar
2.Bitki dikenli
3.Yapraklar dikene değişmiş; meyve çanak örtüsünü de taşır…………………………………………………..……………………………Ulex
3.Yapraklar normal yaprak görünümünde; meyve çanaktan dışarı taşmış ……………………….………………..……………………Genista
2.Bitki dikensiz
4.Çiçekler aktinomorfik; stamenler çok sayıda ve serbest ………………………………………..………………………………………Acacia
4.Çiçekler zigomorfik; stamen sayısı 10, en azından 9 tanesi bir tüpe
birleşmiştir
5.Çanak örtüsü düzensiz parçalanmış, 5 küçük dişli spatül şeklinde…………...……………………………………....……Spartium
5.Çanak iki dudaklı ya da düzenli 5 gelişmiş dişe sahiptir…………………………….....……..………………………………Genista
Grup C
1.Güçlü bir şekilde kötü kokulu geniş ve büyük çalılardır; Stamenler serbesttir………….............……………………..…………………………………Anagyris
1.Kokusuz çalılardır; Stamenler mono- ya da diadelf ’tir.
2.Dikenli çalılardır
3.Çanak örtüsü 5 kısa dişli, üst tarafı ayrılırken fincan şeklinde bir kalıntı bırakır………………………………………………….Calicotome
3.Çanak örtüsü ayrılmaz
4.Çanak örtüsünün üst dudağı derin bir şekilde ikiye yarılmıştır………………………………………………………………Genista
4.Çanak örtüsünün üst dudağı derin bir şekilde ikiye yarılmamıştır………………………………………………………….Anthyllis
2.Dikensiz çalılardır; çiçekleri sarı ya da beyazdır
283
FABACEAE
5.Bakla ve genellikle çanak örtüsü kalıcı yapışkan tüberküllere sahiptir……………………………………………………………Adenocarpus
5.Bakla ve genellikle çanak örtüsü kalıcı yapışkan tüberküllere sahip değildir
6.Bakla kanatlı; çanak örtüsünün üst dudağı alt dudağından genellikle daha kısadır………………………….………………Podocytisus
6.Bakla meyve kanatsız; çanak örtüsünün alt ve üst dudağı eşittir
7.Çanak örtüsü 12 mm veya daha uzun, belirgin şekilde tüp şeklinde, dudaklar tüpten daha kısadır; bayrakçık uca doğru incelmiş, bo-
yunun c.1/3’ü kadardır...…………………….……………….…………………………………………………..………Chamaecytisus
7.Çanak örtüsü 10 mm veya daha az, tüp şeklinde ya da çan şeklinde, dudaklar eşit ya da tüpten daha uzundur; bayrakçık hemen
hemen ani bir şekilde boyunun 1/3’nün ya da daha kısa bir tırnakla sonlanır,
8.Çiçek kurulu terminal, yapraksız ya da brahtesiz bir salkımdır; anterler uçta ve tabanda kirpikli tüylüdür.…..Gonocytisus
8.Çiçek kurulu değişken, fakat eğer terminalse salkım halinde, çiçekler brahteli; anterler kirpikli tüylü değildir
9.Çanak örtüsünün üst dudağı 2 kısa dişli, dişler dudağın boyunun ¼’ü kadar ya da daha kısadır………….Cytisus
9.Çanak örtüsünün üst dudağı hemen hemen tümüyle iki belirgin dişe bölünmüştür……….……………..Genista
Grup D
1.En azından bazı yapraklar basit bir şekilde pinnat; bipinnat yaprakların yaprakçıkları 3-8 mm genişliğinde……………………………………………Gleditsia
1.Tüm yapraklar katlı tüysü; yaprakçıklar 2-4 mm genişliğinde
2.Kısa boylu karmaşık çalılardır; meyve şişkindir …………………………………………………..……………………………………………Prosopis
2.Dik büyüyen çalılar ya da ağaçlardır; meyve basıktır
3.Stamenler kısa bir şekilde taşmış, 5 mm ya da daha azdır…………………………………………………..……………………………Acacia
3.Stamenler uzun taşmış, 2 cm boyunda ya da daha uzundur
4.Taç 20-25 mm; bakla siyahımsı-glandlıdır…………………………………………………..……………………………Caesalpinia
4.Taç 6-8 mm; baklada glandlar yoktur …………………………………………………..……………………………………Albizzia
Grup E
1.Kulakçıklar dikensi; yaprakçıklar 1-2 (-5) çift
2.Yaprakçıklar 20-30 mm; çiçekler menekşe renginde …………………………………………………..………………………………Halimodendron
2.Yaprakçıklar 8-10 mm; çiçekler sarı …………………………………………………..…………………………………………………..……Caragana
Grup F
1.Yaprak parmaksı (digitate); çiçekler şemsiyemsi, çiçek kurulu 1-3 çiçekli ve çiçekler sarı…………………………………..………………………….Cytisopsis
1.Yapraklar trifoliat ya da imparipinnat
2.Yapraklarında terminal yaprakçıklar belirgin şekilde yan yaprakçıklardan daha geniştir; Çanak dişleri kısa bir şekilde üçgenimsi; meyve kanatlı değil
3.Çanak 1 cm veya daha uzun, çoğunlukla inflated; meyve çanak örtüsünü de taşır…………………..………………………………………….Anthyllis
3.Çanak 1-2 mm, asla iflated yok; meyve çanak örtüsünden exserted……………………………………………………………………………Coronilla
2.Yapraklarında terminal yaprakçıklar yandaki yaprakçıklarla hemen hemen aynı boyda ya da daha küçüktür; yaprakçıklar basit tüylü
4.Yaprakçıkların üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü soluk yeşil; taç yaprak yok………………………….……………………………………………Ceratonia
4.Yaprakçıklar her iki yüzde de aynı renkte; çiçekler en azından bir taç yaprağa sahiptir
5.Genellikle büyük ve geniş dikenlere sahiptir; çiçekler 4-5 parçalı, düzenli ..…………………………………………..……………..Gleditsia
5.Dikensiz bitkilerdir; çiçekler zigomorfiktir
6.Çiçek kurulu bileşik salkım …………………………………………………..………………………………………………Sophora
6.Çiçek kurulu salkım
7.Çiçeklerinde omurga ve kanat yok; meyve düz, 9-11 mm …………………………………………………..……Amorpha
7.Taç örtüsünde bayrakçık, kanatlar ve omurga var; meyve düz ya da şişkin, en azından 15 mm
8.Çiçekler mavi ……………………………………………………..……………………………………Sphaerophysa
8.Çiçekler beyaz ya da sarı
9.Çiçekler beyaz; meyve iki yandan basık bir bakla …………………………………………………..…Robinia
9.Çiçekler sarı; meyve inflated ya da bir lomentum
10.Taç tırnakları çanak örtüsünün boyundan 2 kat daha uzundur; meyve bir boğumludur…..Coronilla
10.Taç tırnakları çanak örtüsünden belli belirsiz uzun ya da kısadır; meyve şişkin, kesemsi bir bakladır
……………………………………………………..……………………………………………Colutea
284
H. Tuncay Güner
Acacia Willd (Gerçek Akasyalar)
Genellikle ağaç, zaman zaman ağaççık veya çalı halindedirler. Kısmen odunsu sarılıcı olanları da var-
dır. Gövde kabukları tanence zengindir. Bileşik yapraklar çift katlı tüysüdür (bipinnat). Kimi taksonlar- Acacia saligna
da tüysü yaprak körelmiş, bunun yerine şerit halinde, yaprağı andıran filodium (phyllodium) almıştır;
bunlarda sadece yaprak sapı görülür. Cinse ait taksonların bazılarında kulakçıklardan değişme dikenler
de görülür. Hoş kokulu çiçeklerin çanak ve tacı dörder parçalıdır. Çiçekler teker teker değil, başçık veya
başak tipindeki kurulları oluştururlar.
Tropik ve subtropik bölgelerde, özellikle Avustralya, Amerika, Güney Afrika ve benzeri yerlerde ye-
tişen 500 kadar türü vardır. Hızlı gelişmeleri nedeniyle ağaçlandırmalarda, özellikle doğal yetişme or-
tamları dışında ılıman iklimlere sahip yerlerde, örneğin Akdeniz çevresinde kumulların durdurulmasına
yaygın bir şekilde kullanılmıştır.
Bazı türleri de dekoratif süs bitkisi olarak yetiştirilir. Türkiye’de hiçbir doğal taksonu bulunmayan
Akasya’nın birkaç türü süs bitkisi, bazıları da son yıllarda Güney Anadolu’daki sahil kumullarının durdu-
rulması için yapılan ağaçlandırmalarda kullanılmıştır. Türkiye’de yetiştirilen türlerin tanı anahtarı aşağı-
da verilmiştir:
1.Basit yapraklı; Bitki tüysüz; çiçekler rasemozdur, kapitula 10-15 mm çapında; baklamsı meyve
de tohumların arası daralmıştır......................................................................................Acacia saligna
1.Bileşik yapraklar çift katlı tüysü ve kulakçıklar dikene değişmiştir
Ünal Akkemik
2. Sürgünler ve genç yapraklar gümüş renginde sık tüylü; yaprakçıklar 30-50 çift, bak-
lamsı meyve kısmen daralmış veya daralmamıştır....................................Acacia dealbata
2. Gövde gençken çatlaksız; lentiseller belirgin; yaprakçıklar 15-20 çift, meyve kıvrıl-
mıştır............................................................................................................Acacia farnesiana
Acacia dealbata Link Egzotik

Gümüşi akasya
Yayılışı
Vatanı Avustralya olmasına rağmen uzun zamandan beri Gü-
ney Avrupa’nın park ve bahçeleri ile Orta Avrupa’da kapalı yerlerde
süs bitkisi olarak kültüre alınmıştır, hatta Güney Avrupa’da yer yer
yabanlaşmış, naturalize olmuştur. Türkiye’nin hemen hemen bütün
sahil şehirlerinde yetiştirilir.
Genellikle ağaççık, bazen de 20-30 m boylanabilen ağaçlardır.
Kabuk açık gri renkli ve düzgündür. Sürgünler ince, sık ve gümüş
renginde, tüylü olup köşelidir. Çift katlı tüysü yapraklar 7-12 cm
uzunlukta, 30-50 çift yaprakçıklı, yaprakçıklar ise 4-8 mm uzunlukta
ve 1 mm genişliktedir. Taze iken yumuşak tüylü olan bu yaprakçıklar
Ünal Akkemik
mavi yeşil renklidir. Kulakçıklar dikene değişmemiştir. Çiçeklenme
ocak-mart aylarında olur. Bir çoğunun bir araya gelerek kurullar
oluşturduğu çiçekler soluk sarı renkte ve hoş kokuludur (Krüss-
mann, 1976; Kayacık, 1982).
285
Acacia farnesiana Willd Egzotik
Amber akasyası
Yayılışı
Vatanı Dominik Cumhuriyeti’dir. Ilıman iklime sahip olan Kuzey Afrika, Güneybatı
Avrupa’da yetiştirilir. Ülkemizde de park ve bahçelerde rastlamak mümkündür.

Çoğunlukla 3-7 m boylanabilen ağaç veya çalı formunda bitkilerdir. Sürgünler di-
kenlidir, dalları sık ve zigzag şeklindedir. Açık kahverengindeki gövde gençken çatlaksız,
Hatice Yılmaz
lentiseller belirgindir. Yapraklar çift katlı tüysü bileşik yapraktır, 4-10 arası ikincil bileşik
yapraktan oluşur. İkincil bileşik yapraklar ise 15-20 çift parlak yaprakçıktan oluşur ve
kulakçıklar dikene değişmemiştir. Yaprak ve sapları ince kısa tüylüdür. Açık sarı renkli
kokulu çiçekleri 1-2 cm çapında küre biçiminde ve saplıdır. Bezelye biçiminde mor renkli
meyvesi 2-5 adet tohum taşır(Krüssmann, 1976; Kayacık, 1982).
Acacia saligna (Labill.) H. Wendl. Egzotik

Kıbrıs akasyası (Syn: Acacia cyanophylla Lindi)
Yayılışı
Anavatanı Batı Avustralya’dır. Güney Afrika’dan başlayarak Uruguay, Meksika, Fi-
listin, İran, Irak, Ürdün, Suriye, Yunanistan, Kıbrıs, Türkiye ve Kuzey Afrika’da kültüre
alınmıştır. Ülkemize tohumları Kıbrıs’tan getirildiği için “Kıbrıs Akasyası” olarak adlan-
dırılmıştır. Bugün Güney Anadolu’da özellikle kumulların hareketinin durdurulması se-
bebiyle kullanılır (NAS, 1980; Kayacık, 1982; Maslin ve McDonald, 2004).
Çoğunlukla 2-5(10) m boylanan, kalın ve sık dallı, yuvarlak tepeli ağaç veya çalılardır.
Gövde ve kalın dalların, tanence çok zengin, koyu renkli düzgün bir kabuğu vardır. Tüysü
Ünal Akkemik
yapraklar körelmiştir. Yapraklar, saplı, 15- 20 cm’ye ulaşabilen, mavi-yeşil renkli dar şerit
halini almıştır. Yaprak kenarları düz veya ince dişlidir. Erdişi çiçekler sarı renkli, polence
zengin ve küçük başçıklar oluşturacak şekilde bir araya toplanmıştır. Şubat-mayıs ayları
arasında çiçekler açar. Olağanüstü kuvvetli kök ve kütük sürgünü yapma özelliğine sahip-
tir (Nas, 1980; Kayacık, 1982; Maslin ve McDonald, 2004).
Tolga Ok
Adenocarpus DC.
Dikensiz, yaprakları üçgül (trifoliat) olan çalılardır. Yaprak kulakçıkları serbesttir. Çi-
çekleri terminal başak şeklinde salkım kurul oluşturur. Çanak belirgin birer alt ve üst
dudağa sahip tüp şeklinde, üst dudak derin bir şekilde ikiye parçalı, alt dudak üç belirgin
dişlidir. Taç portakal sarısı rengindedir. Bakla meyve dar bir şekilde dikdörtgenimsi, üze-
rinde salgı bezi çıkıntıları vardır ve birkaç tohumludur (Gibbs, 1970a).
Ülkemizde doğal yetişen tek türü bulunmaktadır.
Tolga Ok
286
Adenocarpus complicatus (L.) Gay Doğal
Sıyırgı
Yayılışı
Genel olarak Güneybatı Avrupa ve Akdeniz çevresinde
yayılış yapar. Ülkemizde Balıkesir, İzmir, Denizli, Antalya,
Hatay çevrelerindeki çam ormanlarında ve çalılıklarda,
300-1340 m’ler arasında bulunur (Gibbs, 1970a).
Yaklaşık 4 m’ye kadar boylanabilen, dik duran, sürgün-
leri hemen hemen tüysüz olandan yoğun tüylü olan sür-
günlere kadar oldukça değişkenlik gösteren, sürgünlerin-
de seyrek ya da yoğun yapraklı olan çalılardır. Yaprakları
trifoliat, sık sık demetler halinde, yaprak sapı 1-10 mm;
yaprakçıkları 5-25 x 2-6 mm, ters mızraksı, alt yüzü seyrek
ya da sık tüylü, üst yüzü çıplaktır. Çiçekleri nispeten yoğun
terminal rasemoz kurullar oluşturur. Brahte yaklaşık 5 mm,
basit, kalıcı ya da çabuk dökülür; brahtecikler yaklaşık 2
mm, genellikle çabuk dökülür. Çanak 5-7 mm, çıplak ya da
tüylü, Bayrakçık 10-15 mm, geniş yumurtamsı, kısa basık
tüylü; kanatlar ve omurga hemen hemen bayrakçığa eşit,
çıplaktır. Omurga orak şeklindedir. Bakla meyve yaklaşık
Tolga Ok
20-30 x 5 mm, dar bir şekilde dikdörtgenimsidir. Üzerinde
çıkıntılı bezeleri vardır (Gibbs, 1970a). Çiçeklenme zamanı
mayıs-ağustos aylarıdır.
Ünal Akkemik
Albizia Durazz. (Gülibrişimler)
Cinsin, dünya üzerinde, özellikle tropiklere yakın böl-
gelerde doğal yetişen yaklaşık 150 türü vardır. Bunlardan
hiçbirisi ülkemizde doğal yetişmez.
Genel olarak kısa boylu ağaç ve çalılardır. Yaprakları
pinnat ya da bipinnat (tüysü ya da katlı tüysü) şeklindedir.
Çiçekleri küçük, fakat çok sayıda çiçek bir arada yan sür-
günlerin ucunda terminal salkım halinde kurul oluşturur.
Diğer cinslerden en önemli farklarından birisi stamenleri-
dir. Stamenler oldukça uzun ve 2-3 cm’dir ve taç yaprak-
lardan çok daha uzundur. Stamen sayısı yaklaşık 10 ve sta-
menler tabanda birleşiktir. Cinsin meyvesi bakla tipindedir
(Krüssmann, 1976).
Tuncay Güner
287
Albizia julibrissin Durazz. Egzotik
Gülibrişim
Yayılışı
Dünya üzerinde İran’dan başlayarak Çin’in orta kesimlerine kadar geniş bir alanda yayılış gösterir. Türkiye’de
yaygın bir şekilde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Genel olarak kanaatkâr bir türdür. Tür 18.yüzyılın ortalarında İstan-
bul’dan Avrupa’ya İtalyan Filippo Degli Albizzi tarafından taşınmıştır ve sonrasında yaygınlaşmıştır. Bundan dolayı
bitkiye onun adı verilmiştir.
Yaklaşık 10-12 m’ye kadar boylanabilen kısa boylu bir ağaç formunda olup kışın yaprağını dökerler. Tepe genel-
likle geniştir ve özellikle ileri yaşlarda yayvanlaşmaya başlar. Yaprakları çift katlı tüysü, oldukça büyük, 25-45 cm
boyunda, 12-25 cm enindedir. Birinci orta damardan çıkan ikinci derece orta damar sayısı 6-12 çift ve her ikinci
derece orta damar üzerinde de 20-30 çift yaprakçık vardır. Yaprakçık çok sayıda ve çok küçük olup yaklaşık 6 mm
Hatice Yılmaz
uzunluğundadır. Yaprakçıkların kenarları kirpiksi tüylü, bazen de alt yüzde damarlar boyunca türler vardır. Çiçek-
lenme erken yaşlarda başlar ve çiçekleri ağaç üzerinde yaz boyu kalır. Çiçekler genellikle yan sürgünlerin üzerinde
birçoğu bir arada yoğun bir kurul halinde bulunur. Çiçekleri pembe renkli olup görseldir ve güzel kokar, stamenleri
oldukça uzun olup 2-3 cm kadardır. Meyveleri yaklaşık 15 cm boyunda olup çalı fasulyesine benzer görünüştedir
ve yaprakların dökülmesinden sonra da ağaç üzerinde kalır (Krüssmann, 1976; Şengönül ve Yılmaz, 2008).
Mehmet Fırat
Alhagi Gagnebin (Sıtırizek, Ağuldikeni)
Alhagi cinsi ülkemizde tek tür ve bu türlere ait iki alttür ile temsil
edilir. Dikenli çalı formundur. Yapraklar basit, sapsız, kulakçıklar kü-
çüktür. Kısa saplı bir-iki çiçekli olup çiçekler ucu sivrilen dikenlerin et-
rafına dizilmiştir. Brahteler küçük, çanak çan şeklinde, 5 eşit parçadan
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
oluşan üçgenimsi küçük dişlere sahiptir. Taç yaprak pembe ya da kırmı-
zı, bayrakçık ve ucu oval, omurga kanatçıklardan uzundur. Stamenler iki
demetlidir (9+1). Bakla meyve 1-5 tohumludur (Chamberlain, 1970a).
Alhagi maurorum Medik. Doğal

Sıtırizek, Ağuldikeni
Yayılışı
Türkiye’nin batısı ve güneyi, doğusu ve iç kesimlerinde yayılışı vardır. Ülkemizde iki alttürle temsil edilir. Bu alttürlerden Alhagi maurorum Medik. subsp. maurorum
Kars, Ankara, Niğde, Konya, İçel ve Mardin’de yayılırken, diğer alttür Alhagi maurorum Medik. subsp. graecorum (Boiss.) Awmack & Lock. Hatay ve Mardin’de doğaldır.
Deniz seviyesinden 1200 m yüksekliğe kadar yayılış gösterir. Yol kenarı, sulama kanallarının kenarı ve çöplüklerin kenarında bulunur (Chamberlain, 1970a).
Dikenli çalılardır. Çiçekleri tekli veya çift olarak dizilmiştir. Dikenler 1-5 cm’dir. Çiçek sapları 1-3 mm, her sapta 1-2 küçük brahtecik mevcuttur. Çanak yaprakları
yaklaşık 2 mm, tüysüz, dişleri 0,5 mm kadar, üçgenimsi ve küttür. Taç yapraklar pembe renklidir. Ovaryumu alttürlere göre tüylü ya da tüysüzdür. Meyvesi lomentum
(boğumlu) olup 8-30 x 2-3 mm, kahverengi, alttürlere göre tüylü ya da tüysüz, 1-9 tohumludur. Çiçeklenme zamanı haziran-ağustos aylarındadır (Chamberlain, 1970a).
Ülkemizde doğal yetişen iki alttürün tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Ovaryum ve meyve tüysüz, kaliks dişleri oval boşluklara sahip……………………………………………….….. Alhagi maurorum Medik. subsp. maurorum
1.Ovaryum ve meyve tüylü, kaliks dişleri sivrilen boşluklara sahip……………………Alhagi maurorum Medik. subsp. graecorum (Boiss.) Awmack & Lock.
288

Amorpha L. (Yalancı çivit)
Türkiye’deki tüm örnekleri çalı formundadır. Yapraklar tek yaprakçıkla sonlanan birleşik
yaprak, kulakçıklar küçük ve dökülücüdür. Salkım 1 ya da daha fazla, yoğun çiçekli, dar silin-
diriktir. Çiçekler mavi ya da mor renkli, hemen hemen sapsızdır. Çanak örtüsü (kaliks) çan
şeklinde, düzenli 5 dişlidir. Taç örtüsünde kanat ve omurga eksiktir. Erkek organlar 2 demet
halinde bulunur. Meyve kısa, silindirik, açılmayan 1-2 tohumlu bakladır (Chamberlain, 1970b).
Hatice Yılmaz
Amorpha fruticosa L. Egzotik
Yalancı çivit
Yayılışı
Kuzey Amerika’da doğaldır. Ülkemizde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. İşgalci bir tür
olup doğallaşma eğilimindedir.
4-6 m kadar boylanabilen çalılardır. Sürgünler çıplak ya da çok hafif tüylüdür. Yaprakçıklar
5-12 çift, 15-40 mm boyunda, 8-20 mm genişliğinde, eliptik-yumurtamsıdır. Çıplak ya da az çok
Hatice Yılmaz
kısa yumuşak tüylüdür. Salkım 7-15 cm; çanak 3 mm, dişler kısa üçgensi; bayrakçık yaklaşık
6 mm, mavi ya da mor renklidir. Haziran ayında çiçeklenir. Meyve 7-9 mm, kıvrık ve yüzeyi
yumrucuklu bir bakladır (Chamberlain, 1970b; Everett, 1981).
Tolga Ok
Anagyris L. (Kokar çalı)
Kuvvetli bir şekilde kötü kokan çalılardır.
Yaprakları trifoliattır (üç yaprakçıklı). Kulak-
çıkları mızraksı ve çok küçüktür. Çiçekler kısa
salkım halinde ve yaşlı dallar üzerinden çıkarlar.
Kaliks çan şeklinde, eşit boyutlarda beş lopludur.
Korolla kanatları orta kısımdan belirgin şekilde
Saime Başaran
Saime Başaran
daha kısadır. Stamenler serbesttir. Meyve geniş,
yanlardan basık, açılan ve çıplak bir bakladır
(Chamberlain, 1970c).
289
Anagyris foetida L. Doğal
Kokar çalı
Yayılışı
Genel yayılışını Güney Avrupa, Kıbrıs, Suriye’nin batısı, Kuzey Irak, Kuzey Afrika, Arabistan ve Türkiye’de yapan bu tür bir Akdeniz elemanıdır (Chamberlain,
1970c). Ülkemizdeki yayılışını Yalova, İzmir, Aydın, Muğla, Antalya, Mersin, Hatay, Mardin, Siirt, Diyarbakır ve Hakkâri çevrelerinde yapmaktadır (Yaltırık, 1972).
3 m’ye kadar boylanabilen dik duran ve sık dallı bir çalıdır. Uç tomurcuğu pseudo-terminaldir. Kabuk ve yaprakları kötü kokmaktadır. Yan tomurcukları bol pullu
ve sık tüylüdür. Genç sürgünleri yeşilimsi-açık kahverengi olup önceleri tüylü sonradan çıplaktır. Yaprak sapları uzun olup 1-2,5 cm boyundadır. Yaprakları bileşik olup
trifoliattır (üç yaprakçıklı). Yaprakçıklar eliptik, 2,5-6,5 x 0,8-3 cm boyutlarında ve tam kenarlıdır. Uç kısımları küt ve iğnemsidir. Yaprakçıkların üst yüzü koyu yeşil ve
çıplak, alt yüzü gri yeşil ve hafif tüylüdür. Kısa sürgünler üzerinde yer alan sarı renkli çiçekler 2-12 adet olup salkım şeklinde çiçek kurulları oluştururlar. Çiçeğin kadeh
biçimindeki çanağı 5 dişli olup üst yüzü tüylüdür ve meyve üzerinde dökülmeden kalır. Taç yapraklarından bayrakçık (standard), kanatlardan belirgin şekilde kısa ve üze-
ri siyah beneklidir. Stamenler serbesttir. Meyve bakla meyve olup fasulyeye benzer. 9-18 x 1,6-2 cm boyutlarında, çıplak, yanlardan basık, sarımsı kahverengindedir ve bol
tohumludur. Tohumlar eflatun-mor renktedir (Chamberlain, 1970c; Yaltırık, 1972; Yaltırık, 1981). Türün fenolojisine dair yapılan bir araştırmada (Avşar & Ok, 2010) 31
Mart tarihinde türün çiçeklendiği, 18 Haziranda meyvenin olgunlaştığı, diğer çalı türlerinden farklı olarak 25 Haziran’da yaprak ve meyvelerini döktüğü tespit edilmiştir.
Dilek Oral
Anthyllis L. (Çoban gülü)
Herdem yeşil veya yaprağını döken çalı veya çok yıllık otsu
bitkilerdir. Yaprakları genellikle tek tüysü, nadiren 1-3 yaprakçıklı
veya basittir; kulakçıkları yoktur veya önemsiz denecek kadar kü-
çük ve erkenden düşücüdür. Çiçekleri küçüktür, genellikle yoğun
olarak biraraya toplanmış başçık biçiminde çiçek kurulu halinde,
nadiren brahtelerin koltuklarından tek başına veya grup halinde
çıkar. Çanak tüp, çan veya uca doğru daralmış birbirine eşit veya
üstteki 2’si uzun olmak üzere farklı boylarda 5 dişlidir; çanak tü-
pünün tabanı şişmiştir. Taç sarı, beyaz ve mor gibi çeşitli renkler-
dedir; tacın kısımlarından bayrakçık yumurtamsı şekilde ve taban
kısmı uzun; yumurtamsı şekildeki dişli veya loplu olan kanatlar,
yuvarlağımsı sivri veya uçta tepecikli olan omurgadan daha uzun
ve genellikle erkek organların (stamenlerin) birleşerek oluşturdu-
ğu tüpe yapışıktır. Erkek organların hepsi bir demet halinde bir-
leşiktir veya erkek organlar uzunluklarının yarısına kadar alttan
birleşik, üst kısımları (uçları) tamamen veya kısmen ayrıdır. Mey-
ve sapsız veya kısa saplı olan bir bakladır, hemen hemen açılmaz,
meyvede kalıcı olan çanak az çok şişkindir. Tohum 1 tane veya az
sayıdadır (Cullen, 1970; Krüssmann, 1976; Bailey, 1977; Rehder,
1977). Akdeniz Bölgesinde (Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya) yayılış
gösteren 35 türü olduğu kabul edilir (Cullen, 1970).
Ali Erhan Özer
290
Anthyllis hermanniae L. Doğal
Akıllı geven, Çoban gülü
Yayılışı
Genista’nın bazı türlerine benzerlik gösterse de, çanağın şekli ve çiçek ile ilgili diğer özellikleriyle ayırt
edilir. Dünya’da Akdeniz Bölgesinde (Avrupa kıtası) yayılış gösterir. Ülkemizde ise Kuzeybatı Türkiye, Batı
Anadolu ve adalarda bulunur (Cullen, 1970; Güner ve diğ, 2012).
Odunsu bir çalı olması, yaşlı dallarının dikenle sonlanması ve çanağın (kaliks) şişkin olmaması ile Türki-
ye’deki diğer Anthyllis taksonlarından ayrılır (Cullen, 1970).
Ucu dikenle sonlanan kıvrımlı odunsu dallar ile birlikte 50 (-70) cm’ye kadar boylanabilen, yoğun dallanan
ve yapraklarını döken bir çalıdır. Sürgünleri bükülmüş, düzensiz büyümüş, dalgalı, kısa gri tüylü ve dikenli
uçludur. Yaprakları basit veya nadiren üç yaprakçıklı bileşik bir yapraktır. Yaprakçıkları 1-2,5 cm uzunluğun-
da, yumurtamsı spatül veya hemen hemen ters yumurtamsı şekilde; uçta yuvarlak, tabanda daralmıştır; her
iki yüzde, özellikle de alt yüzde ince, yumuşak ve yatık tüylüdür. Nisan-temmuz ayları arasında çiçeklenir.
Çiçekleri brahtenin koltuğunda tek tek veya (2-) 3-5’li gruplar halinde kısa bir rasemoz çiçek kurulu oluşturur.
Çanak yaprak (kaliks) 3-5 mm, alt tarafta üzeri seyrek ince tüylü olan tüp şeklinde, uç tarafta ise tüpten daha
kısa, ama aynı boyda olmayan üçgensel dişlerle sonlanır. Taç (korolla) turuncu-sarı, altın sarısı renktedir. Ucu
Ali Erhan Özer

kertikli olan bayrakçık (standard) 5,8-7 mm, kanatlar 5,4-6,2 mm, omurga ise 5-5,5 mm uzunluğundadır.
Erkek organların birleşerek oluşturduğu tüp 4,5-5 mm uzunluğundadır. Dikdörtgenimsi ve tüysüz olan bakla
(legümen) meyve, 2,5-3 mm uzunluğunda ve tek tohumludur (Cullen, 1970; Krüssmann, 1976; Rehder, 1977;
Brullo ve Giusso, 2006).
Zeki Aytaç
Astragalus L. (Gevenler)
Bir yıllık, çok yıllık, otsu, tabanda odunsu ve çalımsı formda, bazen batıcı dikenli bitkilerdir. Basit, yarı
çatallı veya çatallı, beyaz veya beyaz - siyah karışımlı tüylüdür. Yapraklar paripinnat, imparipinnat bazende 1-3 Astragalus tokatensis
foliat, serbest veya birleşik kulakçıklıdır. Yaprakçıklar ovat, orbikular, oblong, eliptik, lanseolat veya linear, ba-
sit veya çatallı tüylü nadiren tüysüzdür. Çiçekler uçlarda veya yaprak koltuklarında rasem, nadiren tekli, saplı
veya sapsızdır. Stamenler 10’lu (9’u birleşik biri serbest – diadelphus)’dur. Ovaryum saplı (sitipitat) veya sapsız-
dır. Meyveler (legümen) değişik şekillerde, boyuna yarıklı, bir veya iki gözlü, 1- çok tohumludur. Antarktika ve
Avustralya hariç diğer kıtalarda, 3000 kadar taksonla temsil edilir. Ülkemizde 63 seksiyon içerisinde 450 kadar
taksona sahip olup bunun %40’ı (180) endemiktir. 150 takson dikenli ve odunlu, diğerleri otsu ve / veya taban-
da odunsudur. 20 kadar takson bir yıllıktır (Chamberlain ve Matthews, 1970; Aytaç, 2000; Aytaç ve diğ. 2012).
Iran – Turan Fitocoğrafik kökenli olan bu cins üyeleri genellikle steplerde, yüksek dağ çayırlıklarında ve
orman açıklıkları ve altlarında yetişirler. Dikenli formları yastıklar oluşturur.
Cins üyelerinin özellikle dikenli formları, dağ yamaçlarında erozyon önleyici ve küçük otsu bitkileri ko-
ruyucu olarak ekolojik bir görevi vardır. Astragalus microcephalus ve A.gummifer türlerinden geçmiş yıllarda
kitre zamkı (gum) elde edilir ve bu madde plastik sanayinde sertleştirici olarak işlev yapardı. Ayrıca diş dol-
gularındaki amalgam maddesinin yapısına katılır ve yine sertleştirici olarak işlev yapardı. Yine geçmiş yıllarda
erken baharda (şubat – mart), güz aylarında toprak altından çıkarılan kökler dövülerek liflerine ayrılır ve bu
Zeki Aytaç
lifler hayvanlara besin olarak verilirdi. Ayrıca yakacak olarak da kullanılırdı. Bitkisel ilaçların yoğun olarak
kullanıldığı Çin ve Hindistan gibi ülkelerde A. membranaceus türü tıbbi amaçlı kullanılır.
Geven türlerinden orman ve çalılık altı veya açıklıklarında yetişen 16 tür aşağıda verilmiştir.
291
Astragalus angustifolius Lam. Doğal

Keçi geveni
Yayılışı
Anadolu’nun her tarafında, bozkırlarda, orman açıklıklarında; 800-2500 m’lere ka-
dar olan yüksekliklerde, yayılış gösterir. Orman açıklıklarında, bozkırlarda, özellikle
kalker anakayaçlı alanlarda yetişirler. A. angustifolius taksonomik olarak üç alt tür ile
temsil edilir. A. angustifolius subsp. ansutifolius, Marmara, Batı Karadeniz, Akdeniz ve
Ege bölgelerinde yayılış gösterir. Subsp. longidens Hub.-Mor & Matthwes Karın geveni.
Batı Karadeniz, Akdeniz ve Ege bölgelerinde yayılış gösterir, endemiktir. Subsp. pun-
gens (Willd.) Hayek Kör geven. Batı Karadeniz, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde ya-
yılış gösterir.
Çok yıllık, çalımsı, tabandan itibaren dallanan, 20-30 cm boyunda yastık formu
oluşturan dikenli bitkilerdir. Yapraklar 2-6 cm, dikenli uçlu; yaprakçıklar eliptik-ob-
long, bazen dikenli uçlu, 5-12 çift, çatallı basık tüylüdür. Kulakçıklar kılıçsı, 5-8 mm
boyunda, beyaz tüylü. Çiçeklenme yapraklardan uzun veya kısa saplar (pedunkul) üze-
Zeki Aytaç
rinde salkım halindedir. Brahteler şeritsi, 2-4 mm boyundadır. Çanak yapraklar tüpsü,
basık siyah-beyaz çatallı tüylü, 6-10 mm boyundadır. Korolla pembemsi-mor, krem-sa-
rı veya beyazımsıdır. Meyve 8-12 mm boyunda, oblong, basık beyaz, bazen de dağınık
beyaz- siyah tüylüdür. Çiçeklenme mayıs-ağustos aylarındadır.
Astragalus densifolius Lam. subsp. densifolius Doğal

Gümüş geven
Yayılışı
Ülkemizde güneydoğu Anadolu hariç bütün bölgelerde yayılış gösterir. Bozkırlar-
da, orman altlarında, yüksek dağ çayırlıklarında yetişirler. Astragalus densifolius takso-
nomik olarak üç alt türle temsil edilir. A. densifolius subsp. amasiensis (Freyn) Aytaç &
Ekim Kuzey ve kuzeydoğu Anadolu’da yayılış gösterir. Ülkemiz dışında Kafkasya böl-
gesinde de bulunmaktadır. Subsp. ayashensis Aytaç & Ekim endemik bir takson olup,
Ankara Ayaş bozkırlarına özgü bir taksondur. A. densifolius Lam. subsp. densifolius,
endemik olmayan ve Anadolu’nun güneydoğu bölgesi hariç her tarafta yayılışa sahiptir.
Çok yıllık, tabanda odunsu, üst kısımda otsu, gövdesiz bitkilerdir. Genelde sürünü-
cü, zaman zaman yarı sürünücü formları bulunmaktadır. Kulakçıklar tabanda birleşik;
yapraklar 5-20 cm boyunda ve 30-40 çift ovat-orbikular yaprakçıklıdır. Çiçeklenme
uzun bir sap üzerinde dikdörtgenimsi, yumurtamsı veya hafif yuvarlakçadır; 20-50 çi-
çekli; çiçekler mor, pembemsi bazen de mor-mavi renktedir. Çanak yapraklar tüpsü, 5
dişli ve tüylüdür. Meyve gagalı, ovoid ve sık basit tüylüdür. Tohumlar böbreksi, kah-
verengi ve siyah beneklidir. Çiçeklenme mayıs-haziran-temmuz aylarında gerçekleşir.
Zeki Aytaç
292
Astragalus microcephalus Willd Doğal
Anadolu kitresi
Yayılışı
Marmara bölgesi hariç, Anadolu’nun her tarafında; bozkırlarda, orman açıklıklarında;
800-2900 m’lere kadar olan yüksekliklerde yayılış gösterir.
Çok yıllık, çalımsı, tabandan itibaren dallanan, 30-50 cm boyunda dikenli bitkilerdir. Yap-
raklar 2-5 cm, dikenli uçlu; yaprakçıklar eliptik, dikenli uçlu, 4-6 çift, keçemsi tüylüdür. Ku-
lakçıklar kılıçsıdır, 6-10 mm boyunda, tüysüz ama kenarlarda silidir. Çiçeklenme dikenli yap-
Zeki Aytaç
rak koltuklarında2-4 adet, globoz-oblongdur. Brahteler linear-kaşıksı ve uçta tüylü, 4-6 mm
boyundadır. Çanak yapraklar tabana kadar bölünmüş, basık tüylü, 4-8 mm boyunda. Korolla
(taç) krem-sarı, ortada hafifçe pembe damarlıdır. Çiçeklenme haziran-ağustos aylarındadır.
Astragalus oxytropifolius Boiss. Endemik

Mart geveni
Yayılışı
Endemik bir türümüz olup Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde yayılış gösterir.
Bozkırlarda ve orman altlarında yetişirler.
Çok yıllık, tabanda odunsu, üst kısımda otsu, gövdesiz bitkilerdir. Genelde sürünücü, za-
man zaman yarı sürünücüdür. Kulakçıklar tabanda birleşik; yapraklar 4-20 cm boyunda ve
15-30 çift, dikdörtgenimsi yaprakçıklıdır. Çiçeklenme uzun bir sap üzerinde dikdörtgenimsi
veya yumurtamsı; 20-50 çiçekli; çiçekler mor, pembemsi renktedir. Çanak yapraklar tüpsü, 5
Zeki Aytaç
dişli ve tüylüdür. Meyve uzunca (5-8 mm) gagalı, ovoid ve sık basık tüylü. Tohumlar böbreksi
kahverengi ve siyah beneklidir. Çiçeklenme mart-mayıs aylarındadır.
Astragalus tokatensis Fisch. Endemik

Tokat geveni
Yayılışı
Tokat, Sivas, Amasya ve Kayseri civarlarında, 1300-1400 m’lerde yetişir. Endemiktir.
Çok yıllık, çalımsı, tabandan itibaren dallanan, 30-50 cm boyunda dikenli bitkilerdir. Yap-
raklar 2-5 cm, dikenli uçlu; yaprakçıklar eliptik, dikenli uçlu, 4-6 çift, keçemsi tüylüdür. Ku-
lakçıklar kılıçsıdır, 6-10 mm boyunda, tüysüz ama kenarlarda silidir. Çiçekler dikenli yaprak
Zeki Aytaç
koltuklarında2-4 adet, globoz-oblongdur. Brahteler linear-kaşıksı ve uçta tüylü, 4-6 mm bo-
yundadır. Çanak yapraklar tabana kadar bölünmüş, basık tüylü, 4-8 mm boyundadır. Korolla
krem-sarı, ortada hafifçe pembe damarlıdır. Çiçeklenme haziran-ağustos aylarındadır.
293
Astragalus plumosus Willd. Doğal
Tavşan topağı
Yayılışı
Orta Karadeniz, İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde; bozkırlarda, karaçam ve kızılçam
orman açıklıklarında; 250-3000 m’lere kadar olan yüksekliklerde yayılış gösterir.
Çok yıllık, çalımsı, tabandan itibaren dallanan, 10-20 cm boyunda, yastık formunda diken-
li bitkilerdir. Yapraklar 2-5 cm, dikenli uçlu; yaprakçıklar eliptik, 3-6 çift, keçemsi tüylüdür.
Zeki Aytaç
Kulakçıklar kılıçsı, 9-16 mm boyunda, keçemsi tüylüdür. Çiçeklenme dikenli yaprak koltukla-
rında 1-2 adet, globoz-oblongdur. Brahteler linear-kılıçsı ve uçta tüylü, 5-15 mm boyundadır.
Çanak yapraklar tabana kadar bölünmüş, basık tüylü, 10-22 mm boyunda. Korolla pembe-mor
veya menekşe rengidir. Çiçeklenme haziran-temmuz aylarındadır.
Endemik
Astragalus vaginans DC.
Yayılışı
Akdeniz, Orta Karadeniz ve Doğu Anadolu’nun batısında, kızılçam ve karaçam altları ve
açıklıklarında, çalılıklarda, 400-1500 m’lerde yetişen endemik bir türdür.
Çok yıllık, tabandan dallanan, çalımsı, 30 cm boyunda, dik bitkilerdir. Yapraklar imparipin-
nat, uçta dikenli, 12-15 cm; yaprakçıklar eliptik, 5-10 çift, üst yüzde tüysüz, alt yüzde dağınık ve
Zeki Aytaç
seyrek yünsü tüylüdür. Kulakçıklar tabanda birleşik, kılıçsı, 20-30 mm’dir. Çiçek globoz-ovoid,
20-60 çiçekli. Brahteler kılıçsı, seyrek beyaz tüylü, 10-20 mm. Çanak yapraklar tüpsü, uzun basit
beyaz tüylü, 15-20 mm boyundadır. Korolla başlangıçta sarı sonradan mora dönüşür. Meyve
kaliksin içinde, oblong ve basit tüylüdür. Çiçeklenme haziran-temmuz aylarındadır.
Astragalus vulneraria DC. Endemik

Civcivotu
Yayılışı
Marmara, Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgesi’nde 700-2200 m’lerdeki orman açıklıkları ve
bozkırlarda yetişen endemik bir türdür.
Çok yıllık, çalımsı, tabandan itibaren dallanan, yastık formunda dikenli bitkilerdir. Yaprak-
lar 3-5 cm; yaprakçıklar ters yumurtamsı, 5-6 çift, sık çatallı tüylüdür. Kulakçıklar yumurtamsı,
Zeki Aytaç
3-5 mm boyunda, zarımsıdır. Çiçekler 1-6 cm boyundaki bir sap üzerinde başaksıdır. Brahteler
yumurtamsı, 3-6 mm boyunda, beyaz tüylüdür. Çanak yapraklar tüpsü ve şişkin, uzun dağınık
tüylü ve 7-15 mm boyundadır. Korolla sarı renktedir. Meyveler kaliksin içerisinde, oblong ve
sık tüylüdür. Çiçeklenme mayıs-temmuz aylarındadır.
294
Necmi Aksoy
Caesalpinia L. (Cennet kuşu)
Yayılışı
Dünya’nın tropik ve subtropik bölgelerinde doğal olarak yayılan 60 kadar türü vardır. Kendi
vatanlarında odunundan ya da diğer bazı özelliklerinden dolayı sanayide de kullanılır. Ülkemiz-
de ise yaygın bir şekilde, özellikle Ege ve Akdeniz Bölgelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Kışın yapraklarını döken ağaç ya da çalıdırlar. Bazı türleri sarılıcı veya kısmen dikenlidirler.
Yapraklar bileşik tüysü, sürgünlere dizilişi samaldır. Kulakçık bulunur. Çiçeklerde çanaklar kısa,
boru şeklinde birleşmiş beş uçludur. Taç yapraklar 5 parçalıdır. Erkek çiçek kısımları (stamen)
Ünal Akkemik
10 tane olup dışarıya sarkmış durumda, çiçek kurulu bileşik salkım şeklinde, meyve bakla olup
mızrak ya da yumurta biçimindedir.
Caesalpinia gilliesii Wall. Egzotik

Cennet kuşu, Cennet çiçeği, Tavus çiçeği, Aslan bıyığı, Bodur akasya
Yayılışı
Güney Amerika ve Arjantin’de doğal yetişir. Gösterişli çiçekleri ve yaprağı bakımından de-
ğerli bir süs bitkisidir.
Çalı ya da ağaççık formunda odunsu bitkilerdir. Yeni sürgünleri bezeli tüylüdür. Yapraklar 20
cm kadar uzunlukta, bileşik tüysü yaprak durumunda, yaprakçıklarda tüy yoktur. Çiçekler 30 cm
kadar uzunlukta, çok çiçekli salkım kuruluşunda, örtü yaprakları çanak ve taç olarak ayrılmış,
çanaklar boru görünüşünde birleşmiş, uçları serbest, taçlar altın sarısı renginde, stamen 10 tane,
Ünal Akkemik
flamentleri (ipçikleri) kırmızı renkte, 7 cm kadar uzunluktadır.
H.Tuncay Güner
Calicotome Link. (Keçiboğanlar)
Kışın yaprağını döken dikenli bodur çalılardır. Sürgünler çoğunlukla karşılıklıdır. Uzun saplı
yapraklar 3’lü, yaprakçıklar küçük ve çok kısa saplıdır, kulakçıklar kaybolmuştur. Çiçekler kol-
tuklarda teker teker veya şemsiye şeklinde demetler halindedir. Kaliks (çanak) borumsu beş dişli,
fakat tepe kısmı çiçek geliştikçe ayrılır ve geriye çanaksı yapı kalır. Sarı renkli taç yapraklar tüy-
süz, ovaryum sapsız, içerisinde çok sayıda tohum bulunan bakla uzundur (Gibbs, 1970b; Krüss-
Ünal Akkemik
man, 1976; Kayacık, 1982).
295
Calicotome villosa (Poir) Link Doğal

Tüylü keçiboğan
Yayılışı
Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Korsika ve Doğu Akdeniz ülkeleri ile Anadolu’da yetişir (Kaya-
cık, 1982). Tipik bir Akdeniz maki elemanıdır.
Yavaş büyüyen ve en fazla 3 m’ye kadar boylanan bir çalıdır. Genç sürgünler, yaprakçıkların
Ünal Akkemik
alt yüzü, sapları, çiçeğin çanağı ve baklalar ipek gibi sık tüylerle örtülüdür. Dikenler ince narin
yapılıdır, Trifoliat yapraklı dikenli çalılardır. Yapraklanmadan önce sarı çiçekleri açar. Çiçekler
çoğunlukla kurullar halindedir. Bakla meyve de yoğun tüylüdür (Krüssmann, 1976; Kayacık,
1982; Seçmen ve diğ, 2008).
Caragana Lam. (Bezelye çalıları)
Kışın yaprağını döken, dikenli çalı veya ağaçtır. Yaprakları, tam kenarlı, uçta çift yaprakçıklı
tüysü yaprak tipinde olup ana sürgün üzerinde tek tek, çok kısa sürgünler üzerinde ise demet
halinde bulunurlar. Yaprak orta damarı dikenimsi uçlu; kulakçıklar küçük olup dikenlidir. Kalıcı
veya yaprakla beraber düşer.
Çiçekler tek tek ya da demet halinde koltuk altında bulunur. Çiçek saplıdır. Çanak yaprak-
Mehmet Önal
lar kısa tüp şeklinde 5 eşit dişlidir. Taç yapraklar sarı ve serbesttir. Bayrakçık, kanat ve küt uçlu
omurga kısımları eşit boydadır. Erkek organlar iki grup halinde toplanmıştır (diadelf). Meyve
dar silindirik olup birkaç tohumlu üzümsü meyvedir (Chamberlain, 1972d). Yaklaşık 100 türe
sahip olan bir cinstir (eFloras.org: 2013).
Caragana grandiflora (M.Bieb) DC. Doğal

Bezelye çalısı
Yayılışı
Türkiye, Pakistan, Afganistan, Rusya ve Kafkasya’da yayılış gösteren İran-Turan elementi olan
bir türdür. Türkiye’de Kuzey Doğu Anadolu’da, Artvin ve Erzurum illerinde 1200-1500 m yüksel-
tilerde, kuru kayalık yamaçlarda doğal olarak bulunur.
Ortalama 1 metreye kadar boylanabilen dikenli çalılardır. Yapraklar 1-2 çift yaprakçıktan
oluşur. Yaprakçıklar spatula gibi (kaşık biçiminde uca doğru genişleyen küt uçlu), 8-10 x 3 mm
boyutlarında, grimsi, çok dikenciklidir. Çiçekler, 18-20 mm ve sarıdır. Çanak yapraklar kese şek-
linde; dişleri ortalama 2 mm ve genişçe üçgen şeklindedir. Üzümsü meyve ortalama 5 cm ve
sarkıktır. Çiçeklenme zamanı nisan-haziran aylarıdır (Chamberlain, 1970d; eFloras.org: 2013).
296
Tolga Ok
Ceratonia L. (Keçiboynuzları)
Herdem yeşil kısa boylu ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir. Yap-
raklar pinnat bileşik yapraktır. Kulakçıkları küçük ve gelişmemiştir. Çiçek ku-
rulu yoğun, çok çiçekli rasemozdur. Çiçekler yaşlı dallar üzerinden çıkarlar.
Çiçeklerinde çanak yapraklar gelişmemiş, taç yapraklar yoktur. Stamen sayısı
5 olup serbesttir. Meyve legümen tipinde olup yandan basıktır. Açılmayan çok
Ali Erhan Özer

tohumlu meyvedir (Chamberlain, 1970e).
Ülkemizde ve Akdeniz çevresinde yaygın olarak yetişen bir türü bulunmak-
tadır.
Ceratonia siliqua L. Doğal

Keçiboynuzu, Harnup
Yayılışı
Genel yayılışı Akdeniz havzası olup Akdeniz’in kuzey ve güney taraflarında hem doğal olarak bulunur hem de kül-
türe alınmıştır. Ülkemizde İstanbul-Büyükada, Muğla, Antalya, Mersin, Adana çevrelerinde doğal yetişir (Chamber-
lain, 1970e). Ülkemizde türün yayılış gösterdiği yükselti genellikle deniz seviyesi ile 700-800 m’ler arasındadır. Ancak
Ege ve Akdeniz Bölgesi’ndeki dağların nemli rüzgarlara bakan yamaçlarında ve bu etkilerin sokulduğu alanlarda 800-
1000 m ye kadar yükseldiği görülür. Doğu Akdeniz kıyılarında genel olarak 300-500 m’ye, ender olarak 600-700 m’ye
kadar görülmektedir (Günal, 1998).
Botanik özellikleri:
Yaklaşık 3-10 m boyunda herdem yeşil, boylu çalı ya da küçük ağaçlardır. Yaprak, 3-5 çift yaprakçıktan oluşan pin-
nat bileşik yapraktır. Yaprakçıklar geniş yumurta biçiminde, deri gibi kalın, 3-5 x 3-4 cm boyutlarında, üst yüzü koyu
yeşil, alt yüzü soluk yeşildir. Yaşlı dallar üzerinde oluşan çiçek kurulu dik durur, yeşildir ve yaklaşık 50 çiçekten oluşur.
Çiçekler tek eşeyli ya da erseliktir. Çiçek kurulu başak şeklindedir. Çiçeklerinde taç yapraklar yoktur, stamen sayısı
Tolga Ok
10’dur. Meyvesi bakla (legümen) tipte olup 10-30 cm boyundadır. Koyu kahverengi olan meyvenin mezokarpı etlenmiş
olup bu kısımları yenir (Chamberlain, 1970e; Kayacık, 1982).
Nurgül Karlıoğlu
Cercis L. (Erguvanlar)
Cercis L. cinsinin Kuzey Amerika ile Güney Avrupa’dan Doğu Asya’ya doğru yayılmış olan 7 türü bulunur. Bu türler
içerisinde C. siliquastrum, C. canadensis, C. chinensis ve C. racemosa en yaygın olanlarıdır (Kayacık, 1982).
Çoğunlukla kışın yaprağını döken boylu çalı ve ağaç halinde bulunan bitkilerdir. Yapraklar basit, tam kenarlı, dai-
remsi, kalp şeklinde ve saplıdır. Dikkati çeken küçük kulakçıkları vardır. Sürgün, yaşlı dal, hatta gövde üzerinde yer alan
çiçek kurulları kısa salkımlar oluştururlar. Çiçeklerin böyle kalın dal ve gövdede açması olayına “Cauliflora” denir.
Ünal Akkemik
İlkbaharda yapraklanmadan önce bol ve güzel kokulu çiçeklerini açar. Her bir çiçeğin çanağı çan gibi, kenarında 5 tane
kısa ve geniş dişi vardır. Taç genellikle pembenin tonlarıdır. Üstteki 3 taç yaprak, alttaki 2 tanesinden daha kısadır. 10
tane serbest stameni vardır. Ovaryum saplıdır. Legümen meyve (bakla) yassı, ince, sivri uçlu ve bol tohum taşır (Cham-
berlain ve Yaltırık, 1970; Kayacık, 1982; Krüssmann, 1976).
297
Cercis siliquastrum L. Doğal

Erguvan
Yayılışı
Genel yayılış alanı Güney Avrupa ile Batı Asya’dır. Türkiye’nin güney, batı ve hatta kuzey Anadolu sahillerinde yeti-
şir. Akdeniz kıyılarındaki maki formasyonunun tipik elemanlarından birisidir. Maki ve yaprak döken ormanlarda 1370
m’ye kadar yayılış gösterir (Chamberlain ve Yaltırık, 1970; Kayacık, 1982). Ayrıca İstanbul’da Boğazın yamaçlarında
yüzlercesi birden çiçek açarak ilkbaharın gelişini müjdeler ve Boğazın iki yakasını adeta eflatun bir tülle örterler
Ünal Akkemik
Çoğunlukla 2-10 m ye kadar boylanan boylu çalı veya ufak bir ağaçtır. Genç sürgünler kırmızı esmer renktedir. 5-10
cm çapındaki yapraklar hemen hemen daire şeklinde ve tam kenarlıdır. Yaprağın dip tarafı yürek gibi oyuk, tepeleri ise
yuvarlaktır. Her iki yüzü de tüysüzdür. Üstü koyu yeşil, alt yüzü mavimsi yeşildir. Çiçeğinin kendisine has gayet güzel açık
pembe ile mor arası ‘erguvani’ bir rengi vardır. Geçen yıllara ait dallar üzerinde çiçeklerinin 10 tanesi bir araya gelerek kısa
salkım halinde kurullar oluştururlar. Çiçek açma zamanı genellikle nisan-mayıs aylarıdır. Kırmızı-kahverengindeki olgun
bakla meyveler ince ve yassıdır. Bakla içinde çok sert kabuklu, mercimek gibi yassı 6-15 adet tohum vardır (Chamberlain
ve Yaltırık, 1970; Kayacık, 1982). Ülkemizde doğal olarak yetişen 2 alttürü vardır; bunların ayırımları aşağıda verilmiştir:
1.Çanak, çiçek sapı ve legümen meyve (bakla) tüysüz………….…………Cercis siliquastrum L. subsp. siliquastrum
1.Çanak ve çiçek sapı kısa sert yatık tüylü, legümen meyve (bakla) kadifemsi tüylü
……………………...……………………...……….……….. Cercis siliquastrum L.subsp. hebecarpa (Bornm.) Yalt.
C. siliquastrum subsp. siliquastum, Güney ve Orta Avrupa ile Batı Suriye’de genel yayılışını yapar. Ülkemizde ise
Anadolu’nun dışında (İstanbul, Kocaeli, Bursa, Zonguldak, Amasya, Balıkesir, Muğla, Antalya ve Adana) yayılış gös-
termektedir.
Ünal Akkemik
C. s. subsp. hebecarpa’nın genel yayılış alanı Lübnan, Filistin ve Batı İran’dır. Ülkemizde ise Batı, Güney ve Doğu
Anadolu’da (Çanakkale, Muğla, Antalya, Hatay, Adana, Urfa, Mardin) yayılış gösterir. Tip örneği de Hatay’dan toplan-
mıştır (Chamberlain ve Yaltırık, 1970).
Necmi Aksoy
Chamaespartium Adans (Kanatlı boya çalıları)
Yarı çalımsı, yerde sürünücü çok yıllık bitkilerdir. Kışın yapraklarını dökerler ya da uzunca bir süre yapraklı olarak
kalırlar. İpeksi tüyleri vardır. Sürgünler kanatlı ve dikensizdir; sürgünleri boyuna oluklu ve yeşildir. Yapraklar sürgünde
almaşlı olarak dizilmiş, sade yaprak durumunda ya da kısmen yapraksızdır. Bazı türlerinde üç yaprakcıklı, tüysü yaprak
durumunda, çiçekler çoğunlukla uç durumlu, az olarak da yan durumlu, salkım ya da başçık kuruluşunda bulunur.
Çoğunlukla sarı, seyrek olarak açık sarı renktedir. Çanaklar çan şeklinde birleşmiş, ucu iki dudaklı, üst dudak iki, alt
dudak üç dişlidir. Taç, çoğunlukla altın sarısı, az olarak da sarı ya da beyaz renktedir. Bunlardan bayrakçık yumurta
biçiminde, omurga eğri ya da düzdür. Kanatlar uzuncadır. Stamenlerde ipcikler (flament) birbirleriyle birleşmiş du-
rumda, stamen sayısı 5, boru görünüşünde, kanat ve omurgadaki yapraklar alt bölümlerinden boru durumunda olan
ipciklerle bitişik, yumurtalık oturmuş durumda olup sapsızdır. Stilus (dişicik borusu) yukarı doğru eğri, stigma (dişicik
tepesi) çoğunlukla başcık görünüşünde, ovaryum 5-8 gözlü, meyve bakla durumunda, yumurta biçiminde ya da dar
ve uzuncadır. Tohum 1-5 tane olup, 3 mm çapındadır. Genista’ya çok yakın bir cinstir, fakat sürgünlerin kanatlı ve di-
kensiz olmasıyla ayrılır (Efe ve diğ., 2009).
Necmi Aksoy
Güney Avrupa ve Balkanlar’da yayılışı bulunan bu cinsin, Türkiye’de doğal yayılışı 2009 yılında Kocaeli–Yuvacık
Barajı Havzası’nda Prof. Dr. Asuman EFE’nin yürüttüğü biyolojik çeşitlilik proje çalışmasında (Efe ve diğ., 2009) keş-
fedilmiştir.
298
Chamaespartium sagittale (L.) P.E. Gibbs Doğal
Kanatlı boya çalısı
Yayılışı
Türkiye’de lokal olarak Kocaeli –Yuvacık Barajı Havzası’nda yayılış yap-
maktadır.
10-35 (60) cm boyunda, yarı çalı, rizomlu veya yerde sürünücü, 1 m ça-
pında alanı kaplayan bir forma sahiptir. Dallar 1,7-9 mm genişliğinde, kanat-
lı, genç sürgünler ipeksi tüylü, dik-yatık tüylü, sonraları çıplaktır. Üreyimsiz
sürgünler, uzunlamasına 4 omurgalı, 2’si kanatlı ve karşılıklı olarak birbiriyle
bağlanmışlardır. Üreyimli sürgünler nadir birbiriyle bağlı, 5-8 uzunlamasına
omurgalı, 3-4 kanatlıdır. Yapraklar, (7,5) 9-24 x (3,5) 5-10 mm, eliptik, her
iki yüzü, uzun yası ve dik tüyler ile kaplı, bazen eksenden uzak olan yaprak
yüzeyi çıplak, kulaksızdır (Efe ve diğ., 2009).
Terminal çiçek kurulu (3) 7-13 çiçekli, brahteler 3-4 x 0,8-1 mm, ters mız-
raksı, uzun ve dik tüylü, çiçek sapı 2-3 mm, tüylü, brahtecikler 1,5-2 x 0,4
mm, şeritsi eliptik, uzun ve dik tüylü. Çanak 5-9 mm, uzun ve dik tüylü, tüp
2-3 mm, dudaklardan kısa, yukarı dudak kendi uzunluğu kadar ya da aşağı-
daki dudaktan biraz kısa, 4-5 x 1,7-2 mm loplu, tırpanımsı, üst dudak lobu
(1,7) 2-3 x 0,8-1,5 mm şeritsi tırpanımsı, merkezdeki bazen yanlardakinden
dardır. Taç sarı, bayrakçık 10-12 x 9-10 mm, üstten alçak boyunlu ve taban-
dan daralmış, çıplak veya üst tarafı siyah, merkez bazen tüylü, 2 mm tırnaklı,
kanatlar 9-10 x 2,5-3 mm, çıplak, omurga ile aynı boyda ve bayraktan daha
küçük, 3 mm tırnaklı, omurga 9,5-11 x 2,7-3 mm, üst kenarı 3 mm tırnaklıdır.
Ovaryum tüylü, 6-8 tohum taşır, stilus dik az çok çiçekten dışarı çıkmış veya
Necmi Aksoy
kısa ucu kıvrık, çıplak, tepecik dışa yönelik, yarı terminal ve eliptiktir. Meyve,
11-18 x yaklaşık 4 mm, şeritsi-eliptik, kısa tüylü, 1-5 tohumludur. Tohum,
2-2,5 x 1,5-2 mm yuvarlak zeytin yeşil veya siyahtır (Efe ve diğ., 2009).

Colutea L. (Patlangaç çalıları)
Kışın yaprağını döken çalılardır. Yapraklar pinnat (bir orta damarlı bileşik yaprak) olup tek tepe yaprağı mevcuttur. Yaprak dizilişi sarmaldır. Kulakçıkları küçüktür.
Çiçekleri yan durumlu başak şeklinde kurul oluştururlar. Çanak yapraklar çan şeklindedir; dişler eşit değildir. Taç sarı renkte, omurga sivri değildir. Stamenler iki küme
halindedir. Meyve şişkin, zarsı dış örtülü ve açılmayan meyvedir (Chamberlain, 1970f).
Türkiye’de 4 türü doğal yetişir. Bu türlere ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Yaprakçıklar 5-6 (-9) mm, yaşlı sürgünler kırmızı kahverenginde ve cilalı gibi parlaktır. …………………………………..……………………………Colutea halepica
1.Yaprakçıklar 10 mm’den daha büyük; yaşlı sürgünler gri kahverenginde ve soyulur
2.Ovaryum çıplak .……………..………………………………..………………………………..………………………………………….……….Colutea cilicica
2.Ovaryum tüylü
3.Yapraklar çoğunlukla genişliğinin 1,2 katı kadar; çanak yaprak dişleri yuvarlak sinüslü……..…………………………………………Colutea armena
3.Yapraklar çoğunlukla genişliğinin 1,3 katı kadar; çanak yaprak dişleri sivri sinüslüdür.…………………………..……………….Colutea melanocalix
299
Colutea armena Boiss.&Huet Doğal
Patlangaç çalısı
Yayılışı
Kafkasya elemanı olan türün ülkemizdeki yayılışı Erzurum,
Artvin ve Kars çevreleridir. Ormanlık alanlar ve kayalık yamaçlar-
da 150-1500 m’ler arasında yayılışını yapar (Chamberlain, 1970g).
Yaklaşık 2 m’ye kadar boylanabilen ve kışın yaprağını döken
çalılardır. Yaşlı sürgünleri gri-kahverengidir. Yaprakları pinnat
damarlı bileşik, yaprakçıkları (2-) 3-4 çift, küt uçlu ve geniş ters
yumurtamsıdır. Uzunluğu genişliğinin 1,2 katı kadardır. Taç 18-20
mm, kanatlar belli belirsiz geriye kıvrık ya da kıvrık değildir. Ovar-
yum tüylüdür. Çanak beyaz tüylü, dişler sivri uçlu, yaklaşık 1.5 mm
boyunda ve sinüsleri yuvarlaktır (Chamberlain, 1970f).
Colutea cilicica Boiss. & Bal. Doğal
Yayılışı
Genel yayılışını Yunanistan, Türkiye, Kırım, Kafkasya, Kuzey-
batı İran, Kuzey Irak ve Batı Suriye’de yapmaktadır. Ülkemizde en
yaygın patlangaç türü olup Çanakkale, İstanbul, Kocaeli, Adapaza-
rı, Bolu, Kastamonu, Çorum, Samsun, Giresun, Kütahya, Eskişe-
hir, Çankırı, Nevşehir, Sivas, Tokat, Tunceli, Siirt, Bitlis, Antalya,
Mersin, Hatay, Hakkari çevrelerinde deniz seviyelerinden 2000 m
yükseltiye kadar geniş bir yükselti kuşağında yetişir (Chamberlain,
1970g).
Çoğunlukla 2-3 (-5) m boyunda, kışın yaprağını döken çalı-
lardır. Yaşlı sürgünleri gri-kahverengidir. Yapraklar bileşik yaprak
olup yaprakçık sayısı (3-) 4-5 çifttir. Yaprakçık boyları 30 mm’ye
kadar çıkar; eliptik ya da ters yumurta şeklindedir. Çiçeklerinde
çanak 20-22 mm, kanatlar daima omurgadan daha uzun ve geriye
kıvrıktır. Ovaryum çıplaktır. Taç siyah ve beyaz tüylerden oluşan
Saime Başaran
bir tüy örtüsüne sahiptir. Dişler yaklaşık 2 mm; uçları sivri olan
dişlerin sinüsleri yuvarlaktır (Chamberlain, 1970f).
300
Colutea halepica Lam. Tolga Ok
Yayılışı
Genel yayılışı Türkiye, Filistin ve Suriye’dir. Ülkemizde Hatay çevresinde
doğal yetişir. Yayılış alanları 600-1000 m’ler arasındaki kayalık yamaçlardır
(Chamberlain, 1970g).
Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken, yaşlı sürgün-
leri kırmızı-kahverengi olan parlak görünüşlü çalılardır. Yaprakları pinnat
damarlı bileşik yaprak olup yaprakçıkları 3-5 (-6) çifttir. Yaprakçık boyutları
diğer türlerden daha küçük ve 5-6 (-9) mm, eliptik şekillidir. Çiçeklerinde
taç 18-20 mm, kanatlar omurganın boyu kadar ya da daha uzundur; geriye
kıvrık ya da değildir. Ovaryum tüylüdür. Çanak siyah tüylü, dişler sivri uçlu,
1,5-2 mm, sinüsleri yuvarlaktır (Chamberlain, 1970f).
Tolga Ok
Colutea melanocalyx Boiss. & Held. Doğal
Yayılışı
Doğu Akdeniz elemanı olan bu tür Türkiye ve Ege Adaları için endemik-
tir. Isparta, Uşak, İzmir, Kütahya, Burdur çevrelerindeki kayalık yamaçlar-
da ya da orman açıklıklarında 250 m yükseltiye kadar doğal yayılışını yapar
(Chamberlain, 1970g).
2-3 m’ye kadar boylanabilen ve kışın yaprağını döken çalılardır. Sürgünle-
ri gri-kahverengidir. Yaprakçıklar 3(-4) çift, boyları 20 mm’ye kadar ve şekil-
leri eliptiktir. Taç yapraklar 19 mm’ye kadar, kanatların boyu hemen hemen
omurganın boyu kadar, geriye kıvrık ya da değildir. Ovaryum ve genellikle
bakla meyve tüylüdür. Çanak koyu kahverengi ya da siyah-beyaz tüylerle
kaplı, dişler 1,5-2,5 mm, sivri uçlu ya da küt, sinüsleri ise sivridir (Chamber-
lain, 1970f). Ülkemizde yetişen iki alttürü vardır:
1.Çiçeklerinde çanak örtüsü koyu kahverengi tüylü, dişler yaklaşık 2,5
mm ve küt uçludur. Ülkemizde Isparta çevresinde yayılış yapar
..…...........…….Colutea melanocalyxBoiss.&Heldr.subsp.melanocalyx
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
1.Çanak örtüsü siyah-beyaz tüylerle örtülü, dişler yaklaşık 1,5 mm, siv-
ri uçludur. Ülkemizde İzmir, Kütahya-Eskişehir, Uşak ve Burdur çevresinde
yayılış yapar
.Colutea melanocalyx Boiss.&Heldr.subsp.davisiana (Browicz) Chamb
301
Tolga Ok
Cytisopsis Jaub. & Spach (Keditırnağı)
Cytisopsis pseudocytisus subsp. reseana
Cüce, kısa boylu çalılardır. Yaprakları ipeksi tüylü, sapsız, 5-7 parmaksı yaprakçıktan oluşur. Kulak-
çık yoktur. Çiçekler, üst yaprakların ekseninde tek tek ya da sapsız şemsiyeler halinde kurul oluşturur.
Çanak tüp şeklinde, iki dudaklı, üst dudak derin iki parçalı, dudak daha az üç parçalıdır. Taç altın sarısı
renktedir. Taç yaprakları uzun tırnaklı, kanatlar omurgadan daha uzun fakat bayrakçıktan daha kısadır.
Stamenler iki küme halindedir. Meyve düz, tüylü bakla tipindedir (Chamberlain, 1970g).
Ülkemizde Cytisopsis dorycnifolia ve Cytisopsis pseudocytisus subsp. reseana olmak üzere doğal yeti-
Tolga Ok
şen iki taksonu bulunur.
Cytisopsis dorycnifolia Jaub. & Spach. Doğal

Keditırnağı
Yayılışı
Genel olarak Doğu Akdeniz elemanı olan bu türün Suriye ve ülkemizde yayılışı bulunmaktadır. Ül-
kemizde Denizli, Adana, Mersin Hatay çevrelerinde 50-1700 m’ler arasındaki tebeşir ve serpantin üze-
rindeki taşlı zeminlerde ve genellikle maki vejetasyonunda bulunur (Chamberlain, 1970g).

Yerde sürünücü, çok kısa, 30 cm’ye kadar boylanabilen çalılardır. Yaprakları parmaksı, 5-7 şerit-
si-spatül şeklindedir, ipeksi tüylü yaprakçıkları 7-12 mm’dir. Çiçekleri tek tek bulunur ya da en çok 3
çiçekli şemsiye şeklinde kurul oluşturur. Çan tüylü, çoğunlukla kırmızımsıdır. Çanak (11-)13-18 mm;
Tolga Ok
bayrakçık (19-) 21-30 mm boylarındadır. Taç altın sarısı rengindedir, 14-30 mm, tırnaklar 12-18 mm,
ipeksi tüylüdür. Bakla meyve 15-20 x 4 mm boyutlarında ve kırmızımsı renktedir. (Chamberlain, 1970g).
Cytisopsis pseudocytisus (Boiss.) Fertig Endemik

Keditırnağı
Yayılışı
Ülkemizde Güneybatı Anadolu, Denizli, Burdur ve Uşak çevrelerinde yetişen (Chamberlain, 1970g)
subsp.reeseana (Guyot) Lassen adlı endemik bir alttürü vardır.
Ülkemizde endemik olan alttürü Cytisopsis pseudocytisus (Boiss.) Fertig subsp. reeseana (Guyot)
Lassen; Kısa boylu, yerde sürünücü, diğer türe benzemekle beraber çiçeklerinde çanağın 9-11 mm; bay-
rakçığın 13-17 mm boyutlarında olmasıyla ayrılır (Chamberlain, 1970g).
Tolga Ok
302
Hatice Yılmaz
Cytisus Desf. (Keçitırfılları)
Cytisus orientalis
Herdem yeşil ya da kışın yaprağını döken, dikensiz çalı halinde odunsu bitkilerdir. Bazı türlerinin sürgünle-
rinde 5-14 çizgi vardır. Sürgüne çok sıralı sarmal olarak dizilen yapraklar basit ya da üçgül biçiminde, saplı veya
sapsızdır. Kulakçık vardır veya yoktur. Çiçekler terminal veya yan durumlu kurullarda birkaçı bir arada veya
nadiren tek tek yer alır. Çiçekler genellikle saplıdır. Çanak, çan veya tüp biçiminde, iki dudaklı, üzeri çıplak
veya tüylüdür. Üst dudak iki dişli, alt dudak 3 dişlidir. Taç yaprak genellikle sarı, bazen beyaz, nadiren kırmı-
zıdır. Bayrakçık kanatlarla ve omurgayla hemen hemen aynı boyda veya daha kısa, ucu girintili veya tepecikli,
çıplak veya tüylüdür. Stamenler bir demet halinde birleşmiştir. Bakla meyve 1-13 tohum taşır, üzeri çıplak veya
tüylüdür. Tohum elipsoid veya yumurta biçiminde, sarı, yeşilimsi, kahverengi veya siyahtır, küçük etli bir doku
Serdar Gökhan
taşır (Cristofolini ve Troia, 2006; Gibbs, 1970c).
Avrupa, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika ve Batı Asya’da yayılış gösteren yaklaşık 60 kadar türü vardır (ILDIS
2010; Theplantlist.org). Ülkemizde 16 taksonu doğal olarak yetişir (Vural Şenol, 2012). Türkiye’de yetişen türler
aşağıdaki morfolojik özellikleriyle ayrılabilir:

1. Bayrakçık hemen hemen kanatlar ile aynı boyda
2.Yapraklar üçgül şeklinde, çiçekler terminal başçıklar halindedir; çanak tüpü iki dudaklı, üst dudak derin
iki, alt dudak belirgin olarak üç dişlidir.......................................................................................................................................................................Cytisus orientalis
2.Yapraklar basit veya üçgül biçiminde, çiçekler yan durumlu ve yapraklı terminal salkımlar halindedir; çanak tüpü iki dudaklı, üst dudak çok kısa dişli, alt dudak
belli belirsiz üç dişlidir.
3.Bayrakçık 15 mm veya daha uzun, yaprakların en azından birkaçı belirgin olarak üçgül biçimindedir.
4.Çanak çıplak, genç sürgünler belirgin olarak çizgili veya kanatlıdır..................................................................................................................Cytisus scoparius
4.Çanak ipeksi tüylü, genç sürgünler silindirik veya hafifçe köşeli..........................................................................................................................Cytisus villosus
3.Bayrakçık 12 mm veya daha kısa, yapraklar basit veya demetler halindedir
5.Çiçek sapı 4-6 mm; gövdenin çizgileri veya köşeleri enine kesitte T şeklindedir...........................................................................................Cytisus procumbens
5.Çiçek sapı 0-12 mm, gövdenin çizgileri veya köşeleri enine kesitte T şeklinde değildir..............................................................................Cytisus acutangulus
1.Bayrakçık kanatlar ve omurgadan büyüktür ve bazen kahverengi lekelidir.
6.Çiçekler beyaz..................................................................................................................................................................................................................Cytisus albus
6.Çiçekler sarı
7.Çiçekler salkımlar halindedir
8.Çiçekler sürgün uçlarında salkımlar halinde ve yaprak koltuklarında 1 veya 2 adet yer alır, yaprakçıklar 6-15 mm boyunda, 2-5 mm eninde, her iki yüzü de
seyrek gümüşi yatık tüylüdür.................................................................................................................................................................................... Cytisus wulfii
8.Çiçekler sürgün uçlarında yapraklı salkımlarda yer alır; yaprakçıklar 5-20 mm boyunda, 4-10 mm eninde, üst yüzü seyrek basık tüylü, alt yüzü ipeksi yumuşak
tüylüdür................................................................................................................................................................................................................Cytisus hirsutus
7.Çiçekler başçıklar halindedir.
9.Sürgün ve yaprak sapları dik veya yarı dik tüylerle örtülü
10.Yapraklar yoğun yatık tüylü, bazen dağınık ince uzun yumuşak tüylü........................................................................................................Cytisus eriocarpus
10.Yapraklar seyrek-yeknesak olarak dağınık ya da yatık tüylüdür,
11.Yaprakların her iki yüzü de beyaz dağınık tüylüdür......................................................................................................................................Cytisus hirsutus
11.Yaprakların üst yüzü hemen hemen çıplak, alt yüzü kısa ve basık tüylüdür
12.Çiçek 4-15 adet, çiçek kurullarında sadece dıştan 2-3 çiçeğin brahtesi üçgül biçiminde, diğerlerinin brahtesi tam kenarlıdır; bakla meyve kıvrık ve üzeri
yatık tüylüdür......................................................................................................................................................................................Cytisus drepanolobus
12.Yaklaşık 5 çiçek taşıyan çiçek kurullarındaki her bir çiçeğin brahtesi üçgül biçimindedir, Meyve düz, üzeri dağınık tüylüdür.................Cytisus cassius
9.Sürgünler ve yaprak sapları yatık tüylü, bazen seyrek yatık tüylü
13.Sürgünleri yere yatık, 5-15 mm boyunda bodur çalılardır
14. Yaprakçıklar küçük 5-12 mm boyunda, 2,5-4 cm eninde, ters mızraksı, ters yumurta veya eliptik biçiminde; başçıklarda çiçek sayısı 1-4
..............................................................................................................................................................................................Cytisus pygmaeus
14.Yaprakçıklar küçük 10 mm boyunda, 2-2,4 mm eninde, şeritsi, şeritsi-spatül şeklinde; başçıklarda çiçek sayısı 2-4 adettir.... Cytisus jankae
13.Sürgünler genellikle dik, 15-70 cm boyunda çalılardır
15.Taç yapraklar iki renkli, yaprakçıklar küçük, 4-10 mm boyunda, 2,5-4 mm enindedir; başçıklar 2-8 çiçekli.......................Cytisus guenerii
15.Taç yapraklar tek renkli, yaprakçıklar daha büyük
16.Yaprakçıklar 8-20 mm boyunda, 3-7 mm eninde, başçıklar 4-8 çiçekli, meyve düz .............................................Cytisus austriacus
16.Ortadaki yaprakçıklar 15-33 mm boyunda, 8-10,5 mm eninde, başçıklar 2-6 çiçekli, meyve düz veya hafifçe kıvrık
..................................................................................................…………………………………………………......Cytisus anatolicus
303
Cytisus albus Hacq. (Syn.:Chamaecytisus albus (Hacq.) Rothm.) Doğal
Ak keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Güneydoğu Avrupa ve Balkanlar olan bu türün ülkemizde
İstanbul ve Çilingoz’da yayılışı vardır.
80 cm’ye kadar boylanabilen, dik veya yükselici çalılardır. Sürgünler genellikle yatık
tüylüdür. Yapraklar üçgül biçiminde, yaprakçıklar 10-30 mm uzunluğunda, 7-12 mm
genişliğinde, dikdörtgen-ters yumurta biçiminde, her iki yüzü ya da sadece alt yüzü
basık tüylüdür. Haziran-temmuz aylarında açan çiçekler başçıklar halinde 5-8’i bir ara-
da sürgün uçlarında yer alır. Çanak yaprak yoğun beyaz tüylüdür. Taç yapraklar beyaz,
bayrakçık 10-20 mm uzunluğundadır. Bakla meyve 20-30 mm, dar dikdörtgen biçi-
minde, üzeri basık-uzun yumuşak tüylüdür (Gibbs, 1970d; Krüssmann, 1986).
Hatice Yılmaz
Cytisus anatolicus (Güner) Vural (Syn: Chamaecytisus anatolicus Güner) Endemik
Keçitırfılı
Yayılışı
Ülkemize özgü endemik bir tür olup sadece Isparta Eğirdir Kasnak ormanında kal-
kerli yamaçlarda karışık ormanlarda 1700 m’lerde yayılışı bilinmektedir (Malyer, 2000).
Sürgünleri yatık yumuşak tüylerle örtülü çalılardır. Yapraklar üçgül biçiminde, yap-
rak sapı 5-20 mm boyunda, bazen kanatlıdır. Yaprakçıklar hemen hemen sapsız, ters
yumurta-mızrak biçiminde, tabanı kama gibi daralmış, ucu yuvarlak, sivri ya da di-
kensi çıkıntılı, üzeri yatık ipeksi tüylüdür. Ortadaki yaprakçıklar 15-33 mm boyunda,
8-10,5 mm enindedir. Haziran-temmuz aylarında açan çiçekler yan durumlu 2-6 adedi
bir aradadır. Çiçek sapı 4-5 mm uzunluğundadır. Çanak 12 mm boyunda, üzeri yatık
ipeksi tüylüdür. Taç yapraklar sarı renkli, bayrakçık 24 mm uzunluğunda olup 6 mm
tırnağı vardır. Taç yaprağın geniş kısmı (limb) hemen hemen dairemsi, ucu girintili,
kısa tüylü, alt kenarları kirpiklidir. Kanatlar (9 mm uzunluğundaki tırnak dahil) 18 mm
uzunluğunda, 4 mm genişliğinde olup alt kısımları kısmen kirpikli, yukarı kısımları 3,5
mm genişliğinde nasırlıdır; omurga 17x3 mm, arkası kısa tüylü, alt köşeleri kirpikli,
ortasında bir kese vardır. Olgunlaşmamış meyve dik veya hafifçe kıvrık, üzeri uzun
yumuşak tüylüdür.
Gamze Tuttu
Cytisus austriacus’ çok benzer ancak C. austriacus 8-20 x 3-7 mm boyutlarındaki
yaprakçıkları, 14-20 mm uzunluğundaki bayrakçığı, yaklaşık 20 mm uzunluğunda ve
düz meyve özellikleri ile bu türden ayrılır (Malyer, 2000).
304
Cytisus austriacus L. (Syn.: Chamaecytisus asutriacus (L.) Link.) Doğal
Keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Güney Avrupa, Balkanlar, Güney Rusya, Kırım olan
bitki Türkiye’de Kırklareli, İstanbul, Kastamonu, Sinop, Bilecik’te tepe etekleri,
nehir, göl kıyıları, orman kenarlarında 200-1020 m’ler arasında yetişir (Gibbs,
1970d).
75 cm’ye kadar boylanabilen, dik veya yükselici çalılardır. Sürgünler genellikle
yoğun yatık tüylüdür. Yapraklar üçgül, yaprakçıklar 8-20 mm boyunda, 3-7 mm
eninde, ters mızrak veya ters yumurta biçiminde, üst yüzü hemen hemen çıplak
ya da yoğun yatık tüylü, alt yüzü ise yoğun yatık ipeksi tüylüdür. Mayıs-haziran
aylarında çiçek açar. Çiçekler 4-8’i bir arada başçıklar halinde bulunur. Çanak
yoğun olarak yatık-uzun yumuşak tüylüdür. Taç yapraklar sarı; bayrakçık 14-20
mm, yoğun yatık ipeksi tüylüdür. Bakla meyve 20 mm uzunluğunda, düz, üzeri
yoğun yatık ipeksi-uzun yumuşak tüylüdür (Gibbs, 1970d).
Cytisus acutangulus Jaub. et Spach. Endemik

Angora tırfılı
Yayılışı
Ülkemizin endemik bir türü olup Ankara-Beypazarı, Nallıhan-Davutoğlan köyünün Nallıhan Kuş Cennetine bakan yamaçlarındaki jipsli-marnlı topraklarda yetişir
(Gibss, 1970c; Vural, 2012).
40 cm’ye kadar boylanabilen, sık dallı, dik çalılardır. Genç gövdeleri köşelidir. Ortadakinin yanlardakilerden çok daha uzun olduğu üçlü yaprakları vardır. Yapraklar
5-15 mm, ters mızraksı biçimde, alt yüzleri basık tüylü olup çok kısa saplı veya sapsızdır. Nisan ayında açmaya başlayan çiçekler yaprak koltuklarında tekli veya ikisi bir
arada yer alır, 9-12 mm boyunda ve parlak koyu sarı renklidir. Çiçek sapı yok denecek kadar kısa veya 3 mm kadar uzayabilir. Meyve 25-30 mm boyunda, üzeri tüylüdür.
Cytisus procumbens’e benzer, çok dallı ve dik habitusu, sürgünler üzerindeki kabarık çizgilerin karşılaşma yerlerinde T şekli bulunmaması ve çiçeklerin sapsız veya çok
kısa saplı (en fazla 2-3 mm) olması ile ondan ayrılır (Gibbs, 1970c; Vural, 2012).
Cytisus cassius Boiss. (Syn: Chamaecytisus cassius (Boiss.) Rothm.). Endemik

Keçitırfılı
Yayılışı
Türkiye’nin endemik bitkilerinden biridir. Güney Anadolu’da Hatay’da tabakalı kayalar üzerindeki koruluklar içerisinde 500-700 m’ler arasında yetişir.
Sık dallı, dik çalılardır. Genel görünüş itibariyle C. drepanolubus’a benzer ancak çiçek taşıyan kısa yan dalları, üçgül bir brahtenin koltuğunda 2-5 çiçek taşıyan az
çiçekli ve gevşek terminal küme halindeki çiçek kurulları, uzun yumuşak ve dik tüylü düz meyveleri ile ayrılır (Gibbs, 1970d).
305
Cytisus eriocarpus Boiss. (Syn: Chamaecytisus eriocarpus (Boiss.) Rothm.) Doğal
Keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Batı Anadolu ve Ege Adaları olan bu tür ülke-
mizde Balıkesir, İzmir, Burdur, Isparta’da Dağların yamaçları, tepe etek-
leri, çam ormanlarında 600-1600 m’ler arasında yetişir.
50 cm’ye kadar boylanabilen, çok dallı, sürgünleri dik veya yükselici
çalılardır. Sürgünler ve yapraklar genellikle dik veya yayık tüylü nadir
olarak da basık tüylüdür. Yapraklar üçgül biçiminde, yaprakçıklar kü-
çük, 7-15 mm uzunluğunda, 3-6 mm genişliğinde, ters mızraksı, dik-
dörtgenimsi, eliptik şekilli, her iki yüzü de yatık ince uzun yumuşak
Hatice Yılmaz
tüylüdür. Mayıs-haziran aylarında açan çiçekler 2-4 adedi bir arada baş-
çıklar halindedir. Çanak yoğun tüylüdür. Taç sarı renkli, bayrakçık 18-
25 mm olup üzeri seyrek ipeksi tüylüdür. Bakla meyve 30 mm boyunda,
üzeri yoğun yünsü tüylüdür (Gibbs, 1970d).
Cytisus gueneri (Duman, Baser & Malyer) Vural (Syn: Chamaecytisus gueneri Duman, B. & M.) Endemik
Keçitırfılı
Yayılışı
Türkiye endemik bitkilerinden biridir. Muğla-Sandras Dağı’nda
1450-1700 m’ler arasında karaçam ormanları ve serpantin yamaçlarda
doğal olarak yetişir.
60 cm’ye kadar boylanan, sürgünleri yatık gümüşi tüylü çalılardır.
Yapraklar üçgül biçiminde, yaprak sapı basık, üzeri yatık tüylüdür. Yap-
rakçıklar hemen hemen sapsız ya da 1-1.5 mm saplı, eliptik, dikdörtge-
nimsi, ters mızraksı, tabanı kama biçiminde, ucu dikensi çıkıntılı, 4-10
mm boyunda 3-7 mm eninde, üst yüzü çıplak veya seyrek yatık tüylü, alt
yüzü ise yoğun yatık beyaz tüylüdür. Haziran-temmuz aylarında açan
çiçekler 2-8’i bir arada başçık halinde kurul oluşturur. Çiçek sapı 1-3
mm, üzeri yoğun yatık ipeksi tüylüdür. Çanak yaklaşık 10 mm olup üze-
ri yatık ipeksi tüylüdür. Taç sarı ve kahverengimsi kırmızı olmak üzere
iki renklidir. Bayrakçık 17-20 mm, hemen hemen dairemsi, ortası girin-
tili; kanatlar 14-15 mm, omurga 12-13 mm, dudak hemen hemen tırnak
ile aynı boydadır. Bakla meyve düz, 20-25 x 4 mm, yatık gümüşi ipeksi
tüylerle örtülüdür.
Cytisus anatolicus’tan daha küçük yaprakları, daha kısa yaprak sapı
Gamze Tuttu
ve daha küçük çiçekler, iki renkli taç yaprakları ve küçük meyvesi ile ay-
rılır. Cytisus austriacus’tan ise daha kısa ve üst yüzü çıplak veya az tüylü
yaprakları, iki renkli taç yaprakları, sırtı çıplak veya sadece ortası kısa
tüylü bayrakçığı ile ayrılır (Malyer, 2000)
306
Cytisus hirsutus L. (Syn:Chamaecytisus hirsutus (L.) Link., Chamaecytisus supinus (L.) Link. ) Doğal
Keçitırfılı
Yayılışı
Kuzey, Orta Anadolu ve Amanoslar: Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Bolu, Bursa, Sakarya, Anka-
ra, Zonguldak, Sinop, Samsun, Trabzon, Artvin, Balıkesir, Kütahya, Konya, Hatay. tepe yamaçları,
seyrek korular, yol kenarlarında 100-1600 m’ler arasında yayılış gösterir.
100 cm’ye kadar boylanabilen, dik veya yükselici veya bazen de yatık büyüyen, ama genellikle
oldukça değişken habituslu çalılardır. Sürgünler dik veya yükselici veya sürünücü olup üzeri dik
tüylerle örtülüdür. Yapraklar üçgül biçiminde, yaprakçıklar 5-20 mm uzunluğunda, 4-10 mm ge-
Hatice Yılmaz
nişliğinde, ters yumurtamsı, ters mızraksı veya eliptik, üst yüzü genellikle seyrek basık tüylü, alt
yüzü yeknesak olarak ipeksi veya yumuşak tüylerle kaplıdır. Nisan-haziran aylarında açan çiçekler
yapraklı salkımlarda yer alır. Çanak, dik veya ince-uzun yumuşak tüylüdür. Taç yapraklar sarı, bay-
rakçık 18-30 mm, bazen tabanı kahverengi benekli, genellikle seyrek tüylüdür. Bakla meyve 25-40
mm, dar dikdörtgen biçiminde, yoğun yumuşak tüylü bazen de seyrek tüylüdür (Gibbs, 1970d).
Cytisus drepanolobus Boiss. (Syn: Chamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm.) Endemik

Keçitırfılı
Yayılışı
Doğu Akdeniz elementi endemik bir çalıdır. Adana, Hatay ve İçel’de kalkerli dik yamaçlar veya dağlık alanlardaki seyrek korularda yetişir.
1,5 m’ye kadar boylanabilen, sık dallı dik çalılardır. Sürgünler kısa, yarı yatık gümüşi beyaz tüylerle örtülmüştür. Yapraklar üçgül biçiminde, yaprak sapı 6-13 mm’dir.
Yaprakçıklar 10-25 mm uzunluğunda, 4-8 mm genişliğinde, ters mızraksı ters yumurtamsı şekillerde, üst yüzü hemen hemen çıplak ya da çok seyrek tüylü, alt yüzü ise
seyrek basık tüylüdür. Nisan-haziran aylarında açan çiçekler sürgün uçlarında 4-15’ i bir arada başçıklar halinde bulunur. Çiçek sapları 1,5-3,5 cm›dir. Çanağın hemen
altında yer alan brahteler üçgül biçiminde, dış yüzeyi yoğun ve uzun ipeksi tüylüdür. Geniş tüpsü çanak, yoğun uzun ipeksi tüylüdür. Taç sarı, bayrakçık 18-22 mm bo-
yunda, genellikle uzun ipeksi tüylüdür. Bakla meyve 25-30 mm boyunda, genellikle geriye kıvrık, yoğun uzun ipeksi tüylüdür, 1-5 tohum taşır (Gibbs, 1970d; Yıldırım
ve diğ., 2009)
Cytisus jankae Velen. (Syn: Chamaecytisus jankae (Velen.) Rothm.) Doğal

Keçitırfılı
Yayılışı
Balkan Yarımadasında Arnavutluk, Bulgaristan, Sırbistan, Bosna Hersek, Makedonya’da doğal olarak yetişen bu türe ait ülkemizdeki tek kayıt 1915 yılında İstanbul,
Büyük-Han’dan Davidov tarafından toplanan ve Bulgaristan SOM Herbaryumu’nda yer alan (Vladimirov ve diğ., 2006) bir örneğe aittir.
Bodur çalılardır. Sürgünler yere yatık, yatık ipeksi tüylü, gövde 8-10 cm boyunda, silindirik ve diktir. Yaprakçıklar 10 mm boyunda, 2-2,5 mm eninde, şeritsi, şerit-
si-spatül şeklinde, her iki yüzü de yoğun gümüşi ipeksi tüylüdür. Çiçekler 2-4’lü olarak başçıklar halinde yer alır. Çanak ipeksi tüylüdür. Taç açık sarı, bayrakçık yaklaşık
15 mm, omurganın dış kısmı yoğun ipeksi tüylüdür. Bakla meyve 15 mm boyunda, 5 mm eninde, üzeri ipeksi tüylüdür (Frodin ve Heywood, 1968).
307
Cytisus orientalis Loisel (Syn: Chronanthus orientalis (Lois.) Heywood&Frodin) Endemik
Keçitırfılı
Yayılışı
Endemik bir tür olup Batı Anadolu’da İzmir Tire ve Bozburun Dağı’nda tepe
eteklerindeki meşe çalılıklarında 1000 m’den aşağılarda yetişir (Gibbs, 1970e). İzmir
Ödemiş Beydağ’da 400-1200 m’ler arasında yol kenarları ve kestane açıklıklarında
yetişen bir populasyonu daha saptanmıştır (Şentürk ve diğ., 2011).
50 cm’ye kadar boylanan, dik büyüyen çalılardır. Sürgünler çıkıntılı çizgili veya
köşeli, üzeri ince uzun yumuşak tüylerle örtülüdür. Yapraklar üçgül (üç yaprakçıklı),
yaprak sapı 2-4 mm boyundadır. Yaprakçıklar 10-30 mm boyunda, 3-5 mm enin-
de, eliptik-ters mızrak biçiminde, yayık tüylerle yoğun olarak örtülmüştür. Haziran
ayında çiçek açar. Çiçekler sürgün uçlarında terminal başçık halinde kurullarda
2-4‘lü olarak yer alır. Kuruldaki her bir çiçeğin sapı yaklaşık 3 mm, şeritsi brahtecik-
Serdar Gökhan Şenol

ler ise 12 mm uzunluğundadır. Çanak yaprak yaklaşık 9 mm, üzeri yoğun dağınık
tüylüdür. İki dudaklı taç yaprakta üstteki dişler dudağın ¾ ü kadar, alt dişler hemen
hemen dudağın boyu kadardır. Bayrakçık yaklaşık 20 mm, dikdörtgen-yumurta bi-
çiminde ve çıplaktır. Kanat ve omurga hemen hemen bayrakçık boyundadır. Bakla
meyve 15 mm boyunda ve çıplaktır (Gibbs, 1970e).
Cytisus procumbens (Waldst. &Kit. ex Willd.) Sprengel Doğal

Keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Güney Avrupa, Balkanlar ve Türkiye olan bu tür Kuzey ve
Güney Anadolu’da, Kastamonu, Antalya’da tepe yamaçları, çağıllık yamaçlar, seyrek
korularda 1000-1300 m’ler arasında yetişir (Gibbs, 1970c).
20-40 (-80) cm’ye kadar boylanabilen az ya da çok yere yatık çalılardır. Genç
sürgünler kabarık çizgili, bu çizgilerin birleşme yerleri T şeklindedir. Yapraklar 5-15
mm uzunluğunda, 2,5-4 mm genişliğinde, ters mızraksı biçimde, sapsız, genç sür-
günlerde tek tek, yaşlı dallarda 3-6’sı bir arada demetler halindedir. Üst yüzü çıplak
veya seyrek tüylü, alt yüzü basık uzun ipeksi tüylüdür. Mayıs-temmuz aylarında açan
çiçekler tek tek veya 2-3’ü bir arada demetler halinde sürgün ucuna yakın yaprak
koltuklarında yer alır. Çiçek sapı 4-8 mm uzunluğunda ve incedir. Çanak 3 mm bo-
yunda, üzeri yatık-ince uzun tüylüdür. Bayrakçık yaklaşık 11 mm, geniş yumurta
biçiminde, çıplaktır. Bakla meyve yaklaşık 25-30 mm uzunluğunda, dar dikdörtgen
biçiminde, uzun yumuşak tüylüdür (Gibbs, 1970c).
Hatice Yılmaz
308
Cytisus pygmaeus Willd.(Syn: Chamaecytisus pygmaeus (Willd.) Rothm. Doğal

Keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışını Balkanlar ve Türkiye’de yapan bu tür ülkemizde Kuzey ve Orta Anadolu’da İstanbul,
Bursa, Bolu, Zonguldak, Kastamonu, Ankara, Amasya, Giresun, Kütahya’da kayalık yamaçlar ve hareketli kaya-
lıklarda 200-2100 m’ler arasında bulunur
5-15 cm boylarında bodur çalılardır. Dallar yere yatık ya da uçları yukarı yönelmiş, üzeri yatık ipeksi tüy-
lüdür. Yapraklar üçgül, yaprakçıklar küçük, 5-12 mm eninde, 2,5-4 mm boyunda, ters mızraksı, ters yumurta
Hatice Yılmaz
veya eliptik biçiminde, alt yüz daha belirgin olmak üzere her iki yüzü de yatık ipeksi tüylüdür. Mayıs-haziran
aylarında açan çiçekler 1-4’ü bir arada başçık halinde bulunur. Çanak yoğun olarak yatık tüylüdür. Taç sarı;
bayrakçık 7-20 mm, üzeri seyrek tüylüdür. Bakla meyve 20 mm, yatık ipeksi veya ince uzun yumuşak tüylüdür
(Gibbs, 1970d). Bazen Cytisus austriacus’un daha yükseklerde yetişen alttürü olarak alınır (Theplantlist.org)
Cytisus scoparius (L.) Link Egzotik

Katırtırnağı
Yayılışı
Avrupa’da doğal olarak yetişen bu tür ülkemizde İstanbul’da Karaburun-Terkos arasındaki kumullar üzerin-
deki maki içinde görülür. Türkiye’ye getirilmiş ve sonradan yerleşmiş bir bitki olabilir.
2 m’ye kadar boylanabilen, yoğun dallı, dik büyüyen bir çalıdır. Sürgünler -özellikle gençken- genellikle
boyuna oluklu veya kanatlıdır. Yapraklar genellikle üçgül şeklinde saplı veya sapsızdır. Ama aynı zamanda genç
sürgünlerde sapsız tek yaprak halinde de görülebilir. Yaprakçıklar 6-15 mm uzunluğunda, 1,5-7 mm genişli-
Hatice Yılmaz
ğinde, eliptik ya da ters yumurta biçiminde, çıplak ya da seyrek tüylüdür. Nisan-haziran aylarında açan sarı
çiçekler sürgünlerde yan durumlu olarak tek tek veya ikili yer alır. Çiçek sapı 6-10 mm uzunluğunda ve incedir.
Çanak yaklaşık 5 mm uzunluğunda ve çıplaktır. Bayrakçık 15-18 mm uzunluğunda, çıplaktır. Bakla meyve dar
dikdörtgen biçiminde olup üzeri çıplak sadece kenarları kahverengi ya da beyaz yoğun tüylüdür (Gibbs, 1970c).
Cytisus villosus Pourr. Doğal

Keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı güney Avrupa olan bu tür Batı Anadolu’da Aydın’da Quercus ilex ile karışık korularda 200-400 m’ler arasında yetişir (Gibbs 1970c).
2 m’ye kadar boylanabilen, dik büyüyen çalılardır. Sürgünler silindirik bazen köşeli, uçlarına doğru tüylüdür. Yapraklar üçgül, yaprak sapı 10-15 mm’dir. Yaprakçıklar
15-35 mm uzunluğunda, 7-12 mm genişliğinde, ortadaki yaprakçık yandakilerden daha uzundur. Ucunda dikensi bir çıkıntı bulunan, eliptik ters mızrak biçimindeki
yaprakçıkların, üst yüzü çıplak, alt yüzü uzun yumuşak yatık tüylüdür. Nisan- mayıs aylarında açan çiçekler tek tek veya 2-3 çiçek bir arada demet halinde bulunur. Çiçek
sapları 8-12 mm uzunluğunda ve incedir. Çanak yaklaşık 6 mm uzunluğunda, üzeri yatık ipeksi tüylüdür. Taç yapraklar sarı, çıplak; bayrakçık 15-18 mm, geniş yumurta
biçimindedir. Bakla meyve 20-40 mm uzunluğunda, 4-7 mm genişliğinde, üzeri uzun yumuşak tüylüdür (Gibbs, 1970c).
309
Cytisus wulfii V.I.Krecz.( Syn.: Chamaecytisus wulfii (V.Krecz.) A.Klaskova) Doğal
Keçitırfılı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Kırım, Kafkasya ve Türkiye olan bu tür Kuzeybatı Anadolu’da Ankara, Kastamonu, Kütahya, Af-
yon’da ağaç hattına yakın çam ormanı ve taşlık yerlerde 1300-1750 m’ler arasında yetişir.
10-25 cm boylarında bodur çalılardır. Sürgünler yere yatık, yerde sürünür ya da uçları yukarı yönelmiştir. Genç sürgün-
ler uzun beyaz yatıkça tüylerle kaplı, yaşlanınca çıplaklaşır. Yapraklar üçgül biçiminde, yaprak sapı 1-2 cm uzunluğunda,
üzeri yoğun gümüşi tüylüdür. Yaprakçıklar 6-15 mm uzunluğunda, 2-5 mm genişliğinde eliptik-ters mızraksı, genellikle
sivri uçlu veya hafifçe dikensi uçludur. Her iki yüzü de seyrek olarak gümüşi, yatık tüylüdür. Mayıs-haziran aylarında açan
sarı çiçekler genellikle sürgün uçlarında salkımlar halinde ve yaprak koltuklarında 1 veya 2 adet yer alır. Çiçek sapları
5-10 mm uzunluğundadır. Çanak yatıkça gümüşi beyaz tüylerle kaplıdır. Bayrakçık tırnak dahil 2-3 cm uzunluğunda,
yuvarlak-ters yumurtamsı, orta damarın yukarı kısımları basık tüylü, kahverengi beneklidir. Kanat 2-5,5 cm uzunluğunda,
Hatice Yılmaz
ucu girintili, omurganın orta damarı kıvrık tüylüdür. Bakla meyve 2,5-3 cm boyunda, 0,6-0,7 cm eninde, geniş şeritsi-ters
mızraksı, üzeri uzun, gümüşi, basık tüylerle yoğun olarak kaplıdır. C. wulfii C. pygmaeus, C. eriocarpus, C. hirsutus’a çok
benzer. Bu türlerden; uç kısımlarına doğru dik veya yarı yatık tüylerle kaplı olan genç sürgünleri, her iki yüzü de basık
beyaz tüylerle kaplı yaprakçıkları, üzeri uzun, gümüşi, yatık tüylerle örtülü çanak ve meyveleri, yaprak koltuklarında 1 veya
ikili, sürgün uçlarında tek taraflı salkım halinde yer alan çiçekleri ve ucu girintili kanatlarıyla ayrılır (Malyer, 2000).
Saime Başaran
Erythrina L. (Arap dudağı)
Sıcak iklimlerde, tropik ve subtropiklerde yayılış gösteren 130 kadar türü vardır.
Adını kırmızı renkli olan çiçeklerinden alır (erythros: kırmızı). Çalı ve ağaç formunda
bitkilerdir. Ülkemizde park ve bahçe bitkisi olup, diğer tüm Fabaceae türlerinden çiçek-
lerinin kırmızı renkli olmasıyla ayrılır.
Tolga Ok
Erythrina crista-galli L. Saime Başaran
Arap dudağı
Yayılışı
Anavatanı Arjantin, Uruguay, Güney Brezilya, Paraguay ve Güney Amerika’nın
doğu kesimleri olup ülkemizde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.
1-2 m veya daha fazla (5-6 m) boy yapabilen dikenli çalılardır. Yapraklar üçgül
(trifoliat-3 yaprakçıklı), yaprakçıklar hafif mavimsi-yeşil renkli, deri gibi sert, küçük
Hatice Yılmaz
dikenli saplıdır. Yaprakçıklar yumurta şeklindedir. Çiçekler kırmızı renkli, 5 cm uzun-
luğunda olup rasemoz çiçek kurulları oluştururlar ve yaz aylarında görülürler. Meyvesi
sert, deri gibi, olgunlaştığında siyahlaşan bakla meyvedir. İyi drenajlı, humusça zengin
toprakları tercih ederler (Yaltırık ve diğ., 1993).
310
Nurgül Karlıoğlu, Gamze Tuttu, Bilge Tunçkol

Genista L. (Borcak)
Kışın yaprağını döken veya yarı herdem yeşil, bazen hemen hemen yapraksız çalı-
lardır. Sürgünler dikenli veya dikensiz, boyuna oluklu ve yeşildir. Yaprak dizilişi sarmal
bazen de karşılıklıdır. Basit veya bileşik yaprakları tam kenarlıdır. Çiçekler salkım veya
başçık halinde nadiren yaprak koltuklarında kurullar şeklinde bulunur, sarı nadiren ise
beyaz renklidir. Çanak çan şeklinde veya tüpsü ve iki dudaklıdır. Üst dudak iki derin par-
çaya ayrılmış; alt dudak ise üç dişlidir. Taç sarı, çıplak veya ipeksi tüylüdür. Bayrakçığın
uzunluğu omurga kadar veya bazen de daha kısadır. Stamenlerin hepsi bir demet halinde
birleşiktir. Stamen sayısı 10’dur. Bakla meyve hemen hemen yumurtamsı veya dar dik-
dörtgen şeklinde, 1 veya çok tohumludur. Ülkemizde doğal olarak yetişen 13 Genista türü
bulunur (Gibbs, 1970f; Kayacık, 1982). Türkiye’de doğal yetişen bu 13 türün tanı anahtarı
(Gibbs, 1970f) aşağıda verilmiştir:
1. Bitki dikenli
2. Yapraklar 3-yaprakçıklı; dallanma çoğunlukla karşılıklı.....Genista acanthoclada
2. Yapraklar 1-yaprakçıklı; dallanma çoğunlukla sarmal
3. Bayrakçık üçgen şeklinde, omurgadan daha kısa; bakla meyve tepede daralıp
uzamış yumurta şeklinde, 1- tohumlu...............................Genista anatolica
3. Bayrakçık geniş yumurta şeklinde, uzunluğu omurga kadar; bakla meyve
dar dikdörtgen şeklinde, birkaç tohumlu ........................Genista parnassica
1. Bitki dikenli değil
Ünal Akkemik
4. Yapraklar 3-yaprakçıklı
5.Petallerin kanadı omurganın uzunluğunun 2/3’ünden fazla değil; bayrakçı-
ğın ucu sivri..................................................................... Genista sessilifolia Genista lydia
5.Bayrakçığın ucu sivri değil
6.Petallerin kanadı hemen hemen omurgaya eşit, bayrakçığın ucu az ya
da çok yuvarlak.............................................................Genista aucheri
6.Bayrakçık 10-12 mm, geniş yumurta şeklinde ve tüysüz, omurga ise
seyrek ipeksi tüylü......................................................................................................................................................................Genista monspessulana
4. Yapraklar 1-yaprakçıklı
7. Bakla meyve tepede daralıp uzamış yumurta şeklinde, 1 tohumlu; bayrakçık üçgen şeklinde, omurgadan çok daha kısa .................................Genista carinalis
7. Bakla meyve dar dikdörtgen şeklinde, birkaç tohumlu; bayrakçık yumurta şeklinde, uzunluğu omurga kadar
8. Bayrakçık ve omurga sık ipeksi tüylü
9. Çiçekler terminal, hemen hemen baş şeklinde demetler halinde; brahtecikler 1-3 mm, çanak örtüsünün hemen altından çıkar.......Genista involucrata
9. Çiçekler her bir brahtenin koltuğunda tek olarak veya çiftler halinde yer alır veya bazen kısa, bir araya toplanmış salkım şeklinde kurullar halindedir;
brahtecikler gelişmemiştir ve çiçek sapları boyunca yarıya kadar yer alırlar veya eksiktir..............................................................................Genista albida
8. Bayrakçık ve omurga çıplak
10. Yapraklar yumurta şeklinde, mızraksı veya eliptik, çoğunlukla 15 x 4 mm’den daha büyük; genellikle sık, çok çiçekli ve bazen dallı salkım şeklinde
kurullar halinde................................................................................................................................................................................. Genista tinctoria
10. Yapraklar dar dikdörtgen veya dar eliptik şekilde, genellikle 15 x 3 mm’den daha küçük; salkım şeklinde kurullar az çiçekli, kısa yükselen veya yan
durumlu dallarda yer alır
11. Bakla meyve tüylü
12.Bakla meyve ince yumuşak tüylü; gövdeler, yapraklar ve çanak hemen hemen sık, beyazımsı, yatık-ipeksi tüylü.......... Genista burdurensis
12.Bakla meyve yoğun beyaz tüylü, gövde ve yapraklar kılsı tüylü.........................................................................................................Genista vuralii
11. Bakla meyve çıplak (ovaryum bazen seyrek tüylü); gövdeler, yapraklar ve çanak çıplağımsı veya seyrek, yatık veya yayık tüylü
13. Bitki dik (25-100 cm) ve gevşek dallı veya tabanda meyilli sonra dikleşerek yükselen, eğrilmiş, çiçekli dalları ile hemen hemen toprak üzerin-
de yatık............................................................................................................................................................................................Genista lydia
13. Bitki yoğun ve sert dalları ile kısa boylu olup 7-20 cm kadardır
14.Yerde sürünücü, dalları ve gövdeleri oluklu ve çıplak..................................................................................................................Genista sandrasica
14.Yerde sürünücü değil, genç sürgünleri seyrek veya hemen hemen yatık tüylü........................................................................Genista libanotica
311
Genista acanthoclada DC. Doğal
Kertikefen
Yayılışı
Yunanistan, Ege Bölgesi, Ege Adaları ve Sirenayka’da (Libya’nın doğusunda
bulunan kıyısal bir bölge) yayılışını yapar. Türkiye’de ise Batı ve Güney Anadolu’da
(İzmir, Aydın, Muğla, Antalya, Denizli, İçel, Mersin ve Hatay’da) yayılış gösterir.
Doğu Akdeniz elementidir. Kayalık kireç taşı yamaçlarda, maki ve karaçam or-
manlarında 10-800 m yükselti basamağında bulunur (Gibbs, 1970f).
Çoğunlukla 30-100 cm boyunda, dik veya yatık duran dikenli bir çalıdır. Dal-
lanma karşılıklıdır. Yaşlı dallarda çok belirgin dal çatallarında oluşan yastıksı şiş-
kinlikler bulunur. Bileşik yaprakları 3 yaprakçıklı, hemen hemen sapsız, sarmal ya
da karşılıklıdır. Yaprakçıklar 5-10 mm uzunluğunda ve 1-3 mm genişliğinde, dar
ters-mızraksı ve yatık tüylüdür. Çiçekler, kısa terminal salkım şeklinde kurullar
halindedir. En alt brahteler yapraksı; en üsttekiler ise küçülmüştür. Küçük çiçek
sapı 1-2 mm uzunluğundadır. Brahtecik 1 mm den daha küçüktür. Çanak 2,5-5
mm uzunluğunda ve ipeksi tüylüdür. Bayrakçık 7-14 mm uzunluğunda, geniş yu-
Ahmet İlçim
murtamsı-baklavamsı şeklinde ve ipeksi tüylüdür. Bakla (legümen) meyve 9 mm
uzunluğunda, oval-sivri uçlu, yatık tüylü ve 1 tohumludur. Çiçeklenme zamanı
mart-mayıs ayları arasındadır (Gibbs, 1970f).
Genista albida Willd. Doğal

Ak borcak
Yayılışı
Balkanlar, Güney Rusya, Kırım ve Kafkasya’da yayılışını yapar. Türkiye’de ise
İç ve Güney Anadolu’da (Ankara, Zonguldak, Amasya, Erzurum, Afyon, Kırşehir,
Kayseri, Adana, Tunceli, Antalya, İçel, Adana ve Maraş) doğal olarak yetişir. Ka-
yalıklarda, genellikle kalkerli yamaçlarda ve kızılçam ormanlarında, 700-2200 m
yükseltiler arasında bulunur (Gibbs, 1970f).
5-15 cm boyunda, toprak üzerine yatık veya tümsek formundaki ufak çalı-
lardır. Dallar yoğun basık veya yayık tüylüdür. Yapraklar 3-10 x 1,5-4 mm, basit,
sapsız, eliptik-ters yumurta şeklinde basık ya da yayık tüylü, bazen üst yüzü daha
seyrek tüylüdür. Çiçekler her brahtenin koltuğunda tek tek veya çiftler halinde,
bazen de dalların ucunda toplanmış olarak sık bir şekilde bulunurlar. Brahteler
yapraksı, çiçek sapları 1,5-3 mm; brahtecikler çok küçük ve çiçek sapının orta
kısmında bulunurlar veya eksiktir. Çanak 5-7 mm, ince uzun yumuşak tüylüdür.
Bayrakçık 9-12(-16) mm, geniş yumurta şeklinde, ipeksi tüylü, omurga ve kanat-
Ahmet İlçim
lar ile aynı uzunluktadır. Bakla meyve dar dikdörtgen şeklinde, yoğun ince uzun
yumuşak tüylü ve birkaç tohumludur. Çiçek açma zamanı mayıs-haziran aylarıdır
(Gibbs, 1970f).
312
Genista anatolica Boiss. Doğal

Kandaş dikeni
Yayılışı
Avrupa’da (Bulgaristan) ve Ege Adalarında yayılışını yapar. Türkiye’de ise,
Güney Marmara Bölümü, Batı ve Güney Anadolu’da (Çanakkale, İzmir, Muğla,
Denizli, Hatay ve Adana) yayılış gösterir. Doğu Akdeniz elementidir. Çam orman-
larında ve işlenmemiş topraklarda deniz seviyesinden itibaren başlar ve 1350 m’ye
kadar çıkar (Gibbs, 1970f).
6-100 cm boyunda yatık veya dik duran dikenli bir çalıdır. Genç sürgünler
yoğun ince uzun yumuşak tüylüdür. Basit yapraklar 5-10 mm uzunluğunda ve
1-2,5 mm genişliğinde, dar eliptiktir. Yaprakların alt yüzünde yatık tüyler bulu-
nurken, üst yüzünde tüy yoktur. Çiçekler kısa terminal salkım şeklinde kurullar
halindedir. Çiçekli dal bir dikenle son bulur. Brahteler 3-7 mm uzunluğunda ve
yapraksıdır. Küçük çiçek sapı 1-2 mm uzunluğunda, brahtecik ise 2-3 mm uzun-
luğunda şeritsi-eliptiktir. Çanak 6 mm uzunluğunda ve ince uzun yumuşak tüylü-
dür. Bayrakçık 8 mm uzunluğunda, yumurtamsı ile üçgenimsi arasında değişen,
Hatice Yılmaz
biraz tüysüz veya ipeksi tüylüdür. Bayrakçık, omurganın uzunluğunun 2/3 ora-
nında olup daha kısadır. Bakla meyve; tepede birden daralmış ve uzamış yumurta
şeklinde, ipeksi tüylü ve 1-tohumludur. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran ayları
arasındadır (Gibbs, 1970f).
Genista aucheri Boiss. Endemik

Bayır borcağı
Yayılışı
Genel yayılış alanı İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun kuzeyidir. Endemik olan
bu tür Türkiye’de Ankara, Sivas, Gümüşhane, Erzurum, Kütahya, Konya ve Sivas’ta
yayılış gösterir. İran-Turan elementidir. Taşlık yamaçlarda, nadasa bırakılmış
tarlalarda ve step alanlarında 500-2000 m yükseltiler arasında bulunur (Gibbs,
1970f).
15-70 cm boyunda, dikensiz ve hemen hemen karşılıklı dallanmış olan, dik
duran çalılardır. Yapraklar 3-yaprakçıklı, neredeyse sapsız, sarmal veya karşılık-
lıya yakın bir diziliştedir. Yaprakçıklar 10-20 x 1,5-3 mm, ipeksi tüylü, bazen üst
yüzleri seyrek tüylüdür. Çiçekler çoğunlukla hemen hemen karşılıklı duran az ya
da çok çiçekli salkım kurullar halindedir. En alttaki brahteler yapraksı, en üstteki-
ler ise indirgenmiş boyutlardadır. Çiçek sapı 1 mm veya daha kısa ve brahtecikler
çok küçüktür. Çanak 3,5-5 mm, yoğun ipeksi ile uzun yumuşak arasında değişen
tüylüdür. Bayrakçık 9-14 mm, geniş yumurta şeklinde, ipeksi tüylü, omurgadan
uzun veya hemen hemen eşittir; kanatlar omurganın 2/3 uzunluğu kadar veya
Serdar Aslan
daha uzundur. Bakla meyve 7-10 mm, tepede daralıp uzamış yumurta şeklin-
de, basık tüylü ve 1 tohumludur. Çiçek açma zamanı haziran-temmuz aylarıdır
(Gibbs, 1970f).
313
Genista burdurensis P.E.Gibbs Endemik
Kır borcağı
Yayılışı
Türkiye’ye endemik olan bu türün ilk örneği Burdur’dan toplanmıştır. Güneybatı Anadolu’da (Burdur) yayılış
gösterir. İran-Turan elementidir. Ekili tarlalar ve step alanlarında 1100 m ye kadar yayılışını yapar (Gibbs, 1970f).
Genellikle 15 cm boyunda yarı-çalımsı bir bitkidir. Çiçekli dallar ince, yükselici, sıkı bir şekilde sert, hemen
hemen silindirik ve beyazımsı-ipeksi tüylüdür. Yapraklar 8 x 2,5 mm, dar eliptik şeklinde ve yatık beyazımsı-ipeksi
Ahmet Duran
tüylüdür. Çiçekler 2-8 adet kısa terminal salkım şeklinde kurullardan oluşur. En alttaki brahteler yapraksı, üsttekiler
ise indirgenmiştir. Çiçek sapı 1 mm uzunluğundadır. Brahtecikler 1 mm veya daha kısa, şerit şeklindedir. Çanak 4,5
mm uzunluğunda ve yatık ipeksi tüylüdür. Taç çıplak, bayrakçık 10 mm ve yumurta şeklindedir. Bakla meyve dar
dikdörtgen şeklinde ve yoğun uzun yumuşak tüylüdür. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır (Gibbs, 1970f).
Genista involucrata Spach Endemik

Top borcak
Yayılışı
Türkiye’ye endemik olan bu türün ilk örneği Kapadokya’dan toplanmıştır. Güney ve İç Anadolu’da (Uşak, Afyon,
Yozgat, Konya ve İçel) yayılış gösterir. İran-Turan elementidir. 600-1500 m yükseltiler arasındaki makilik alanlar,
iğne yapraklı ormanlar, kireçtaşı kayalıkları ve otlatılmış yamaçlarda bulunur (Gibbs, 1970f).
Ahmet İlçim
Genista albida Willd. türüne çok yakındır. G.albida’dan farkları; çiçeklerinin tepede baş şeklinde kümeleşmesi
ve 1-3 mm uzunluğundaki brahteciklerinin çanağın hemen altında kalıcı olarak bulunmasıdır. Yapraklarının her iki
yüzü de yoğun yayık tüylüdür. Haziran ayında çiçek açar (Gibbs, 1970f).
Genista libanotica Boiss. Doğal

Köse borcak
Yayılışı
Genel yayılış alanı Türkiye ve Lübnan’dır. Ülkemizde ise, Hatay’da yayılış gösterir. Doğu Akdeniz elementidir.
Çam ormanlarında 600 m’ye kadar yayılışını yapar (Gibbs, 1970f).
Çoğunlukla 10-20 cm boyunda, sıkışık dallanan bir çalıdır. Genç sürgünler seyrek veya hemen hemen yatık tüy-
lüdür. Yapraklar 3-10 x 2-3 mm ve dar eliptik şeklindedir. Özellikle yaprağın alt yüzünde seyrek veya hemen hemen
Ahmet İlçim
yatık tüyler bulunur. Çiçekler 2-6 adet kısa salkım şeklinde kurullardan oluşur. Brahteler yapraksı, çiçek sapı 1-2 mm
uzunluğundadır. Brahtecikler 1 mm veya daha kısa, şerit şeklindedir. Çanak 4 mm uzunluğunda ve seyrek tüylüdür.
Taç tüysüz, bayrakçık 9 mm ve yumurtamsıdır. Bakla meyve dar dikdörtgen şeklinde, tamamen tüysüz, fakat ovar-
yum bazen seyrek tüylüdür. Çiçek açma zamanı mayıs-haziran aylarıdır (Gibbs, 1970f).
314
Genista lydia Boiss. Doğal

Geyik borcağı
Yayılışı
Genel yayılış alanı Balkanlar, Türkiye ve Suriye’dir. Türkiye’de Batı, Güney ve Orta Anado-
lu’da yayılış gösterir (Gibbs, 1970f; Krüsmann, 1977).
10-200 cm boyunda, gövdeleri çizgili ancak kanatlı olmayan, yatık veya dik çalılardır.
Yapraklar 3-15 x 1-2 (-3) mm, basit, dar eliptik, şeritsi-dikdörtgen veya şeritsi-ters mızrak
şeklinde; hemen hemen tüysüz veya seyrek tüylüdür. Çiçekler 2-8 çiçekli kısa salkım kurullar
(rasemoz) halinde; eğilmiş, yükselici veya yan dallar şeklindedir. Brahteler yapraksı, brahte-
cikler 1 mm uzunluğunda, çiçek sapları 1-2 mm’dir. Taç altın sarısı renginde ve çıplak; çanak
3,5-5 mm, tüp şeklinde, çıplak veya seyrek tüylüdür. Bayrakçık 10-12 mm, geniş yumurta
şeklinde, çıplak ve omurga aynı uzunluktadır. Bakla meyve dar dikdörtgen şeklinde, çıplak
ve birkaç tohumludur (Gibbs, 1970f; Krüsmann,1977).
Genista lydia Boiss.’in Türkiye’de doğal olarak yetişen 2 varyetesi vardır. Bunlar:
Genista lydia Boiss. var. lydia: Çiçek kurulu çoğunlukla kısa (2-5 cm) yan dallar üzerin-
de; çanak genellikle çıplak, damarları kirpiklidir. Coğrafi yayılış alanı Balkanlar’dır. Türkiye’de
Trakya’da ve Orta Anadolu çevresinde (Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, İzmir,
Kütahya, Yozgat, Denizli, Isparta ve Hatay) yayılış gösterir. 300-2100 m yükseltiler arasında,
kayalık yamaçlar ve maki içlerinde bulunur. Çiçek açma zamanı nisan-haziran aylarıdır.
Genista lydia Boiss. var. antiochia (Boiss.) P.Gibbs: Çiçek kurulu uzun (10-25 cm), yük-
Ahmet İlçim
selici veya eğilmiş ipliksi dallarda bulunur. Çanak seyrek tüylüdür. Esas yayılış alanı Lazkiye
(Suriye)’dir. Türkiye’de Hatay’da kayalık yamaçlar ve çam ormanı açıklıklarında yayılış göste-
rir. Çiçek açma zamanı nisan-mayıs aylarıdır (Gibbs, 1970f).
Genista monspessulana (L.) L.A.S.Johnson Doğal

Borcak
Yayılışı
Akdeniz Bölgesi, Batı Kafkasya ve Macaronesia’da (Kuzey Atlantik’te bir grup ada) yayılı-
şını yapar. Türkiye’de ise Trakya ve Batı Anadolu’da (Kırklareli, İstanbul, İzmir, Lesvos adası
ve Samos adası) yayılış gösterir. Orman içi açıklıklarda ve çalılıklarda, 300 m’ye kadar yetişir
(Gibbs, 1970g).
Dik duran bir çalıdır. Bileşik yaprakları 3 yaprakçıklı, yaprak sapı 2-8 mm uzunluğunda;
yaprakçıklar 8-20 mm uzunluğunda ve 4-10 mm genişliğinde, ters yumurta şeklinde, her
iki yüzünde yoğun ile seyrek arasında değişen yatık tüylüdür. Yaprak koltuğundan çıkan çi-
çekleri yoğun (birçoğu bir arada) ve rasemoz çiçek kurulu (tek eksenli) halindedir. En alt
brahteler yapraksı; şeritsi 3 brahtecikli küçük çiçek sapı 1-2 mm uzunluğundadır. Çanak 5-6
Hatice Yılmaz
mm uzunluğunda, yoğun olarak ipeksi tüylüdür. Bayrakçık 10-12 mm uzunluğunda, geniş
yumurta şeklinde ve tüysüzdür; omurga seyrek olarak ipeksi tüylüdür. Bakla meyve 20 mm
uzunluğunda, dar yumurtamsı dikdörtgen şeklinde, 2-6 tohumludur. Çiçeklenme zamanı
nisan-ağustos ayları arasındadır (Gibbs, 1970g).
315
Genista carinalis Griseb. Doğal
Kırtıl çalısı
Yayılışı
Genel yayılış alanı Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye’dedir. Türkiye’nin kuzeybatı ve batısında (Kırklareli, İstanbul,
Kocaeli, Balıkesir ve İzmir) yayılış gösterir. Maki ve orman içi açıklık alanlarda bulunur (Gibbs, 1970f).
Çoğunlukla 15-30 cm boyunda, dalları tüysüz ve dikensiz, yatık bir yarı-çalıdır. Basit yapraklar 12 x 2 mm, dar
eliptik veya şeritsi-dikdörtgen şeklinde ve tüysüzdür. Çiçekler gevşek terminal salkım şeklinde kurullar (rasemoz) oluş-
turur. Brahteler 1,5-2 mm uzunluğunda ve şeritsi-eliptiktir. Küçük çiçek sapı 1 mm, brahtecikler ise 1,5 mm’dir. Çanak
Hatice Yılmaz
2,5-4 mm uzunluğunda ve tüysüzdür. Bayrakçık 5-7 mm, üçgen şeklinde, tüysüz, omurganın 2/3’ü kadardır. Bakla
meyve; tepede birden daralmış ve uzamış yumurta şeklinde, seyrek tüylü, 1-tohumludur. Çiçeklenme zamanı haziran
ayıdır (Gibbs, 1970f).
Genista parnassica Halácsy Doğal

Borcak
Yayılışı
Yunanistan ve Ege Adalarında (Samos adası) yayılış yapar. Doğu Akdeniz elementidir. Kalkerli dağlarda 1200 m yükseltide yayılış gösterir (Gibbs, 1970f).
Çoğunlukla 15-50 cm boyunda çok dallı ve dikenli bir çalıdır. Basit yapraklar 3-8 mm uzunluğunda ve 1-3 mm genişliğinde, eliptik ve her iki yüzü de gümüşi ipeksi
tüylüdür. Çiçekler, her brahtenin koltuğunda tek veya çiftler halinde bulunur. Brahteler yapraksı, küçük çiçek sapı 1 mm uzunluğunda; brahtecik ise gelişmemiş veya
eksiktir. Çanak 3 mm uzunluğunda ve yoğun olarak ipeksi tüylüdür. Bayrakçık 11 mm uzunluğunda (uzunluğu omurga kadar), geniş yumurta şeklinde ve yoğun olarak
ipeksi tüylüdür. Bakla meyve, dar olarak dikdörtgenimsi, ipeksi tüylü ve birkaç tohumludur. Çiçeklenme zamanı haziran ayıdır (Gibbs, 1970f).
Genista sandrasica Hartvig & Strid Endemik

Borcak
Yayılışı
Muğla-Sandras Dağı’nda, 1700 metrelerde yayılış gösteren lokal endemik bir türdür (Davis, 1988).
Çok kısa boylu, yerde sürünücü, 7-20 cm boyunda çalılardır. Dalları ve gövdeleri 0,8-1,5 mm çapında, oyuklarla ay-
rılmış (4-) 6-8 sırttan oluşur ve çıplaktır. Sürgünleri yeşildir. Yaprakları hemen hemen karşılıklı, kalıcı, dar ya da geniş
ters mızraksı, 3,5-5,5 x 1,5-2,2 mm boyutlarında, tam kenarlı, hemen hemen küt uçludur. Yaprakların kenarları ve alt
yüzü gençlikte tüylü, sonra çıplaktır. Kulakçıklar 1-1,5 mm, dik, sivri uçlu biz şeklindedir. Çiçekleri, yan dallar üzerinde
kısa 3-8 çiçekli salkım kurul oluşturur. Alt brahteleri yaprak şeklinde, üsttekiler körelmiştir. Çiçekler hemen hemen
Ahmet Duran
sapsız ya da sap çok kısadır. Brahtecikler şeritsi, 1,5 mm kadardır. Çanak, 3,3-4,2 mm, tüylü, hemen hemen yarısına
kadar bölünmüş, üst dişler üçgen şeklinde ya da mızraksıdır. 2 mm kadardır. Alttakiler dar mızraksıdır. Taç parlak sarı,
8-10 mm boyunda, çıplak, bayrakçık geniş yumurtamsı, tabanı kamamsıdır. Bakla meyve linear-dikdörtgenimsi, 18 x 4
mm, sivri uçlu, seyrek tüylü, sırt damar hattı ve karın dikiş hattı kalınlaşmış; 1-3 tohumludur (Davis, 1988).
316
Genista sessilifolia DC. Doğal
Borcak
Yayılışı
Balkanlar’da yayılışını yapar. Türkiye’de İç Anadolu’da (Ankara, Çankırı, Kastamo-
nu, Çorum, Eskişehir, Amasya, Nevşehir ve Kayseri’de) doğaldır. İran-Turan elemen-
tidir. Kuru aşınmış yamaçlarla kireçtaşı üzerinde, ekili tarlalar ve üzüm bağlarında
500-1240 m yükseltiler arasında bulunur (Gibbs, 1970f; Krüsmann, 1977).
15-100 cm boyunda dik duran dikensiz bir çalıdır. Hemen hemen karşılıklı olan
çubuksu dallar eğilmiş ve tabana kadar ulaşmıştır. Yapraklar 3-yaprakçıklı, sapsız; yap-
rakçıklar 5-25 x 1-2 mm, oldukça dar ters mızrak şeklinde, genellikle içe kıvrılmış, alt
yüzleri basık tüylü, üst yüzleri ise çıplaktır. Sarı renkli çiçekler genellikle uzun ve gev-
şek salkım kurullar halinde, sarmal veya hemen hemen karşılıklı şekilde dizilirler. En
alttaki brahteler yapraksı, en üsttekiler ise indirgenmiştir. Çiçek sapı 1 mm veya daha
kısa, brahtecikler çok küçüktür. Çanak 3,5-5 mm, kısa ipeksi tüylüdür. Bayrakçık 7-11
Tuğrul Körüklü
mm, deltoit veya üçgen şeklinde, ipeksi tüylü, omurganın 1/2-2/3’ü uzunluğundadır.
Taç kanatlarının uzunluğu omurganın 2/3’ünden fazla değildir. Bakla meyve 7-10 mm,
tepede daralıp uzamış yumurta şeklinde, basık tüylü ve 1 tohumludur. Çiçek açma za-
manı mayıs-haziran aylarıdır (Gibbs, 1970f; Krüsmann,1977).
Genista tinctoria L. Doğal

Boyacı katırtırnağı
Yayılışı
Genel yayılış alanı çok geniştir. Akdeniz’den başlar; Avrupa’dan doğuda Kafkasya ve
Kuzey İran’a kadar uzanır. Türkiye’de ise Marmara Bölgesi, Kuzey ve Doğu Anadolu’da
(Kırklareli, İstanbul, Adapazarı, Zonguldak, Sinop, Amasya, Trabzon, Artvin-Çoruh,
Bursa ve Muş) yayılış gösterir. Avrupa–Sibirya elementi olan bu tür, çalılık ve orman
içi açıklık alanlar ile kayalık kurak yamaçlar üzerinde bulunur. 2200 m yükseltiye ka-
dar çıkabilmektedir. Vatanı dışında süs bitkisi olarak yetiştirilen formları vardır (Gibbs,
1970f; Kayacık, 1982).
10-200 cm boyunda, bazen sadece tabanı odunsu olan, seyrek dallı yatık veya dik
çalılardır. Sürgünleri tazeyken tüylü veya tüysüz, sonrasında çıplaktır. Yapraklar 9-50 x
4-15 mm, basit, eliptik veya mızrak şeklinde; üst yüzü koyu yeşil ve çıplak, alt yüzü açık
renkli, kenarları kirpiklidir. Yapraklar, çanak ve bakla meyve tüysüz veya yoğun ipeksi
tüylüdür. Kulakçıkları körelmiştir. Çiçekler basit ya da bileşik salkım halinde kurullar
oluştururlar veya her brahtenin koltuğunda tek tek bulunurlar. Nisan-temmuz ayların-
da çiçek açar. Brahteler yapraksı, çiçek sapları 1-2 mm, brahtecik ise 1 mm’dir. Çanak
Hatice Yılmaz
çıplak, 3-7 mm, taç tüysüz ve altın sarısı, nadiren soluk renklidir. Bayrakçık 8-15 mm ve
yumurta biçimindedir. Bakla meyve dar dikdörtgen şeklinde, uzun ve içerisinde birkaç
tohum (6-10 adet) bulunur (Gibbs, 1970f; Kayacık, 1982).
317
Endemik
Genista vuralii A.Duran & H. Dural
Yayılışı
Endemik olan bu türün yayılışı Orta Anadolu’dur. Çankırı, Kastamonu, Bolu ve Ankara çevre-
sinde yetişir (Duran ve Dural, 2003).
Küçük, çok kısa boylu, 5-18 cm boyunda, kubbemsi ya da yatık büyüyen çalılardır. Gövde ve
dallar 0,5-1,5 mm çapında, oyuklarla ayrılmış 4-6 sırtlıdır. Beyaz tüylü, bazen seyrek kılsı tüylüdür
ve sürgünleri yeşildir. Kulakçıklar 0,5-1 mm boyunda, dik, sivri uçlu biz gibidir. Yapraklar sarmal,
kalıcı, ters mızraksı ya da elips şeklindedir, (4-) 6-15 x 1,3-2,5 (-3) mm, tam kenarlı, hemen hemen
küt uçlu ya da sivridir. Yaprağın alt yüzü tümüyle kılsı tüylüdür. Çiçekler , kısa dallar üzerinde
2-8 çiçekli kısa salkım kurullar halindedir. Alt brahteler yapraksı, 3,5-7 x 1-1,4 mm, en üsttekiler
çok küçülmüştür. Çiçek sapları, 1-2 mm boyunda, brahtecikler şeritsi, yaklaşık 1,5 mm boyun-
dadır. Çanak 4,5-6 (-7) mm boyunda, yoğun basık tüylü, hemen hemen yarısından daha uzunca
bölünmüştür. Üst dişler, üçgen-şeritsi, 2,5-3,5 mm boyunda, alt dişler dar mızraksı, 2-3 mm bo-
yundadır. Taç, sarı, 8-11 mm boyunda, çıplak ya da bazen az sayıda bezesiz basit beyaz tüylüdür.
Bayrakçık geniş yumurtamsı, tabanda kamamsı, omurgayla hemen hemen eşittir. Kanarlar belli
belirsiz bayrakçıktan ve omurgadan daha kısadır, küt uçludur. Meyve linear dikdörtgensi, 22 x
4 mm boyutlarında, yoğun beyaz tüylü, sırt damar hattı ve karın dikiş hattından kaynaşmış; 3-8
tohumludur (Duran ve Dural, 2003).
Ahmet Duran
Nurgül Karlıoğlu
Gleditsia L. (Gladiçyalar)
Gleditsia L. cinsinin Kuzey Amerika, Güney Amerika, Asya ve tropikal
Afrika’da yetişen yaklaşık 12 türü vardır. Bu türlerin içerisinde G. triacant-
hos, Türkiye’de çoğunlukla demiryolu istasyonlarında yalancı akasyalar ve
kokar ağaçlarla birlikte yetiştirilip, özellikle bahçe ve bağların etrafında
kuvvetli dikenlerinden dolayı canlı çit yapımında çok kullanılmıştır (Ka-
yacık, 1982; Krüssmann, 1977).
Çoğunlukla kışın yaprağını döken kalın dallı, dağınık tepeli ve uzun
boylu ağaçlardır. Gövde ve dallarından gelişen ve çatallanan sivri uçlu dal
dikenleri vardır. Tomurcuklar küçük ve bazı türlerde ana tomurcuktan
başka bir kaç tane de yedek tomurcuk bulunur. Sürgünlere almaşlı olarak
dizilen yapraklardan bazıları basit, bazıları da çift katlı tüysüdür. Yaprak-
çıklar çok kısa saplı, kenarları düzensiz hafif dişlidir. Kurullar halindeki
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
çiçekler salkım şeklindedir. Taç ve çanak 3-5 parçalıdır. 6-10 tane stame-
ni vardır. Aynı ağaç üzerinde erdişi çiçekler yanında bir cinsli olanlar da
görülür ve poligamdır. Bakla meyve uzun ve yassı, içerisinde çok sayıda
tohum bulunur (Chamberlain, 1970h; Kayacık, 1982; Krüssmann, 1977).
318
Gleditsia triacanthos L. Egzotik
Amerikan gladiçyası
Yayılışı
Genel yayılış alanı Kuzey Amerika’nın doğu kısımlarıdır. Çoğunlukla nehir yatak-
larında diğer yapraklı ağaçlara karışmış olarak bulunur. 1700 yılında ilk defa İtalya’ya
getirilmiş ve oradan diğer Akdeniz ülkelerine yayılmıştır (Kayacık, 1982; Krüssmann,
1977).
Çoğunlukla 20 m boylanan, gövde ve dallarında çoğunlukla üçlü çatallanan parlak
kahverengi sert odunsu ve sivri uçlu dikenleri bulunan bir ağaçtır. Yapraklar tek ya
da çift katlı tüysüdür. Çiçekler yeşilimsi, küçük ve hemen hemen sapsızdır. Haziran
ve temmuz aylarında açan çiçekler teker teker değil, 5-7 cm boyunda salkım halinde
bulunurlar. Meyveler çok büyük, 40 cm boy ve 3 cm genişliğindedir. Yassı, mercimek
biçimindeki tohumlar meyvenin etli kısmına gömülmüştür. Sürgün verme özelliği var-
Ünal Akkemik
dır ve hızlı büyür. Bu tür, budamaya uygundur. Bu nedenle canlı çit olarak bağ, bahçe
ve fidanlıkların etrafında yetiştirilir (Chamberlain, 1970h; Kayacık, 1982; Krüssmann,
1977).
Tolga Ok
Gonocytisus Spach.
Gonocytisus angulatus
Dikenli olmayan, yaprakları üçgül (trifoliat) çalılardır. Yaprak kulakçıkları çok kü-
çük ya da kaybolmuştur. Çiçekleri terminal, yapraksız rasemozdur. Çanak kısa, çan
şeklinde üst dudak derin bir şekilde dişlerle ikiye ayrılmış ve sivri uçludur. Alt dudak
üç kısa dişlidir. Taç sarı, dikdörtgenimsi-yumurtamsı ve omurgadan daha kısadır. Sta-
menler tek küme halinde bileşiktir. Anterler uç ve tabanda kirpiksi tüylüdür, almaşlı ve
tepeciklidir. Bakla tipindeki meyveleri baklava şeklinde-dikdörtgenimsi, sivri uçlu, 1-2
tohumludur (Gibbs, 1970h).
Ülkemizde doğal yetişen üç türü bulunur. Bu türlere ilişkin tanı anahtarı aşağıda veril-
miştir (Gibbs, 1970h):
1.Yaşlı dallar belirgin şekilde köşeli ve kanatlı; bayrakçık omurgaya eşit ya da hemen he-
men eşit ……………….……………………………………Gonocytisus pterocladus
1.Yaşlı dallar uzunluğuna yollu fakat belli belirsiz silindirik; bayrakçık omurgadan daha
kısadır.
2.Bayrakçık 4,5-8 mm; yapraklar genişliğinden 3 (-4) kat daha uzundur.
Tolga Ok
………………………………………………………Gonocytisus angulatus
2.Bayrakçık 10-11 mm; yapraklar genişliğinden 5-6 kat daha uzundur
………..……………………………………………..Gonocytisus dirmilensis
319
Doğal
Gonocytisus angulatus (L.) Spach.
Yayılışı
Genel olarak Doğu Akdeniz elemanı olan bu türün ülkemizdeki yayılışı Çanakkale, İstanbul-Boğaziçi, Bursa,
Balıkesir, İzmir, Manisa, Aydın, Denizli, Isparta, Antalya, Konya, Mersin çevrelerindeki maki alanlarında ve kayalık
kenarlarında deniz seviyesinden 1000 m’ye kadar bir yükselti kuşağında yapar (Gibbs, 1970h).
5 m’ye kadar boylanabilen, dik duran ince çalılardır. Genç sürgünleri enine kesitlerinde üç köşeli, yaşlı sürgünleri
ise ince çizgili fakat yuvarlaktır. Sürgünler seyrek olarak basık tüylüdür. Yaprakları trifoliat, yaprak sapları yok ya
da büyük yapraklarda 1 mm kadar; yaprakçıklar 4-22 x 1-7 mm boyutlarında, dar eliptik ya da dar ters mızraksıdır.
Yaprakların her iki yüzü de seyrek basık tüylerle kaplıdır. Çiçekleri kısa terminal rasemoz kurullar oluşturur. Brahte
Tolga Ok
yoktur. Brahtecikler körelmiş ya da 1 mm’den küçüktür. Çiçek sapları 1-2 mm’dir. Çanak yaklaşık 2 mm’dir. Bayrakçık
4,5-8 mm, dikdörtgenimsi-yumurtamsıdır; çıplak ve omurgadan daha kısadır. Bakla meyve baklava dilimi-dikdört-
genimsi şekilde, sivri uçlu, seyrek basık tüylü, meyvenin dikiş hattı az çok kalınlaşmıştır (Gibbs, 1970h).
Gonocytisus dirmilensis Hub. Endemik

Dirmil borcağı
Yayılışı
Burdur-Dirmil civarında yetişen endemik bir çalı türüdür. 1050-1100 m yükseltilerde bulunur (Gibbs, 1970h).
Bu tür genel görünüşü ve diğer morfolojik özellikleri bakımından Gonocytisus angulatus’a çok benzer. Bu türden,
taç örtüsünün daha geniş (10-11 mm) ve yapraklarının daha dar olmasıyla ayrılır (Gibbs, 1970h).
Tolga Ok
Gonocytisus pterocladus (Boiss.) Spach. Doğal
Koca borcak
Yayılışı
Genel yayılışını Doğu Akdeniz havzasında yapan tür ülkemiz dışında Lübnan ve Suriye’de de bulunur. Ülkemizde
Hatay ve Osmaniye çevresindeki makilik alanlarda yayılır (Gibbs, 1970h).
Yaklaşık 5 m’ye kadar boylanabilen, dik büyüyen çalılardır. Genç sürgünleri enine kesitlerinde üç köşeli, yaşlı
dallar kalıcı, belirgin şekilde kanatlı ya da köşelidir. Genç sürgünleri seyrek basık tüylerle kaplıdır. Yaprakları trifoliat,
yaprak sapları genellikle yok; yaprakçıklar 8-20 x 1-5 mm, seyrek basık tüylü, körelmiştir. Çanak 2-5 mm’dir. Bayrak-
Tolga Ok
çık yaklaşık 8 mm, dikdörgenimsi-yumurtamsı, çıplak, boyu hemen hemen omurganın boyuna eşittir. Bakla meyve
baklava dilimi-dikdörtgenimsi şekilde, sivri uçlu, seyrek basık tüylüdür (Gibbs, 1970h).
320
Nurgül Karlıoğlu
Gymnocladus Lam. (Boynuz Ağaçları)
Gymnocladus Lam. cinsinin biri Kuzey Amerika, diğeri de Çin’de olmak üzere iki türü vardır. Vatanları dışında
süs bitkisi olarak yetiştirilir. Türkiye’de bunlardan G. dioicus türüne özellikle İstanbul’un park ve bahçelerinde çok sık
rastlanır (Kayacık, 1982).
Kışın yaprağını döken uzun boylu ve kalın dallı ağaçlardır. Dallar boynuza benzediği için “Boynuz ağaçları” den-
miştir. Yapraklar çift katlı tüysüdür, yaprakçıkların kenarları düz ve kısa saplıdır. Poligam çiçekler teker teker değil,
salkım şeklinde kurullar oluşturur. Çanağın uç kısmı 5 parçalı, taç ise 4-5 yapraklıdır. Stamen sayısı 10’dur. Bunların
Ünal Akkemik
boyları taç yapraklardan daha kısadır. Meyve uzun, etli ve kalındır. İçerisinde büyük, yassı ve sert tohumları bulunur
Gymnocladus dioicus (L.) K. Koch. Egzotik

Boynuz ağacı
Yayılışı
Coğrafi yayılışı Kuzey Amerika’nın Atlantik sahilleridir. Buradaki yapraklı ağaç orman-
larında bulunur. 1748 yılında Avrupa’ya getirilmiştir. Süs bitkisi olarak yetiştirilen bu türün
güzel örneklerine İstanbul’un saray parklarında rastlanır (Kayacık, 1982).
Genellikle 25 m’ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Sürgünler önceleri mavimsi-gri renkte
tüylüdür, fakat sonra bunlar dökülür. Çok büyük olan, 15-80 cm uzunluğundaki tüysü yap-
raklar 3-7 çift ikinci derece tüysü yapraktan meydana gelmiştir. En alttakiler çok kere basit
yaprakçık halinde redüse olmuştur. Yaprakçıklar oval-eliptik, 5-8 cm uzunluğunda ve koyu
yeşildir. Taze iken alt yüzleri tüylüdür. Yaprakların sonbahar rengi ise altın sarısıdır. Çiçekler
Hatice Yılmaz
20-25 cm uzunluğunda bir eksen üzerinde salkım şeklinde bulunurlar. Uzun saplı çiçekler
1-2 cm boyunda ve yeşilimsi beyaz renktedir. 15-25 cm uzunluğundaki bakla meyve kalın ve
esmer renktedir. Bu ağacın kabuğunda saponin maddesi bulunur. Vatanında yerel halk sabun
gibi temizlik işlerinde kullanır (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1977).
Necmi Aksoy
Halimodendron Fischer ex DC. (Pembe salkım)
Monotipik (tek türle temsil edilen) bir cinstir. Uzun ve kısa sürgünleri
bulunan, dikenli çalılardır. Son sene sürgünleri yaprak ekseninde (rac-
his) dikenlidir. Yapraklar tüysü, saplı, kulakçıklar dikensi, yayılmış gö-
rünümdedir. Çiçekler 1-3 adet, uzun saplı şemsiyemsi kurular halinde
kısa sürgünlerin üzerinde yer almıştır. Brahteler küçük ve zarsıdır. Çanak
geniş çansı, dişler üçgenimsidir. Taç menekşe rengi, kanatlar, bayrakçık
ve omurga eşit boydadır. Erkek çiçekler iki demet halindedir. Meyve ters
yumurtamsı-diktörtgenimsi, şişkin, çok tohumlu bir bakladır (Chamber-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
lain, 1970i).
321
Halimodendron halodendron (Pall.) Voss Doğal
Pembe salkım
Yayılışı
İran, Gürcistan, Rusya, Balkanlar, orta ve doğu Asya’da yayılır. Türkiye’de Doğu Anadolu’da bulunur.
Çalı formunda 30-40 cm boylanabilen odunsu bitkilerdir. Yaprakçıklar 20-30 x 8-10 mm, , l-2 (-5)-çift, dar kama
Mehmet Fırat
gibi, kısa yumuşak tüylüdür. Yaprak orta damarı kalıcı, olgunlaştığında, 3-4 cm ve dikenlidir. Sap 3-4 cm kadardır.
Çanak 5-7 mm, dişler yaklaşık 1-5 mm’dir. Taç menekşe renginde, 15-18 mm boyundadır. Bakla meyve yaklaşık 2x1
cm, ters yumurtamsı-diktörtgenimsi şekilde ve şişkindir. Tuzcul steplerde yaşar (Chamberlain, 1970i).
Tolga Ok
Hippocrepis L. (Atnalı)
5-50 cm boylanabilen tek ya da çok yıllık otsu bitkiler veya nadiren çalı formundadır. Hemen hemen dik ya da yerde
sürünen bitkilerdir. Gövde yüzeyi çıplak ya da kılsı tüylü ya da tüylüdür. Dikenler bazı türlerde vardır, bazılarında da
yoktur. Yapraklar tek tüysü, 6-16 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar dikdörtgenimsi, ters yumurtamsı ya da kamamsıdır.
Kenarları tamdır. Yaprak ayası tüylü ve beze yoktur. Kulakçıklar küçük ya da bazılarında yoktur. Ya da yaprak sapıyla
kaynaşmıştır. Çiçekler tek tek ya da şemsiyemsi kurul şeklindedir. Yan durumlu olup her bir çiçek kurulunda 1-6 çiçek
vardır. Taç sarı, bayrakçık yarı-dairesel, uzun bir tırnağı vardır. Kanatlar kanca şeklinde ya da ters yumurtamsı-dikdört-
genimsidir. Omurga gagalı gibi ya da sivridir. Çanak çan şeklinde, dişler hemen hemen eşit çift lopludur. Brahte küçük
ve/veya belirgin değildir, zarsıdır, brahtecik yoktur. , Stamenler iki grup halinde kaynaşmıştır. Anterler tek şekillidir.
Saime Başaran
Stigma terminaldir. Stilus biz gibi ve uçta kıvrılmıştır. Ovaryum sapsız, çok sayıda tohum taslağı içerir. Meyve kavisli
ya da şeritsi, nadiren düz ya da basıktır. Meyve yüzeyi düz ve çıplak, tüylü ya da dikensidir. U şeklinde bağlantılar mev-
cuttur. Bakla meyve boyu 15-45 mm, tohum sivri uçlu ve her meyvede 6-13 adettir (Woodgate ve diğ., 1999).
Hippocrepis emerus (L.) Lassen Doğal

Gevrecik
Yayılışı
Türün ülkemizde H.emerus subsp.emeroides adlı tek alttürü doğal yetişir. Genel yayılışını Akdeniz çevresi, Kırım
ve Kafkasya’da yapan alttürün ülkemizdeki yayılış alanları Çanakkale, Uşak, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana,
Hatay, Gaziantep ve Maraş çevrelerinde yapar. Aşağıda bu alttürün özellikleri verilmiştir.
Botanik özellikleri
30-40 cm’den 2,5 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Yaprakları yeşil, pinnat damarlı bileşik yaprak, kama şeklinde
olan yaprakçıkları 2-4 çifttir. Yaprak sapları yaprak boyunun 2-3 katı kadardır. Şemsiye şeklindeki kurullar 4-8 çiçekli,
brahteler 0,5 mm ve halka şeklindedir. Taç 16-22 mm, sarı, taç yaprakların daralan taban kısmı çanak yaprakların
boyunun iki katından daha fazladır. Boğumlu olan bakla meyve 5-11 x 0,2 cm, 3-12 eklemli ve daireseldir (Chamber-
lain, 1970j).
Tolga Ok
322
Hatice Yılmaz
Laburnum Fabr. (Sarı salkımlar)
Kışın yaprağını döken ağaç veya çalılardır. Yapraklar üçgül biçimindedir. Çiçekler aşağı sar-
kan salkım halinde kurullar oluşturur. Çanak yaprak çan biçiminde, hafifçe iki loplu, loplar tam
ya da kısa dişlidir. Taç yapraklar sarı renkli, stamenler 10 adet ve filamentleri birleşmiştir. Bakla
meyve tohumların aralarında hafifçe daralmıştır, olgunlaşınca açılır. Tohumlar çok sayıda ve
basıktır.
Güney Avrupa ve Balkanlarda doğal yayılışı gösteren Laburnum anagyroides ve Laburnum
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
alpinum L. olmak üzere iki türü vardır (Heywood & Ball, 1968). Her iki Laburnum türü ve bun-
ların hibrit ve kültivarları park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Ancak sürgün, meyve
ve tohumları zehirli olduğundan çocuk oyun alanları ve okul bahçelerine dikilmemelidir.
Laburnum anagyroides Med. Egzotik

Sarı salkım
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Güney ve Orta Avrupa’dır (Heywood & Ball. 1968). Türkiye’de doğal olarak yetişmez, park ve
Boylu çalı ya da 7 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaçlardır. Sürgünler grimsi-yeşil renkli, basık tüylüdür. Sür-
günlere çok sıralı sarmal olarak dizilmiş yapraklar üçgül şeklindedir. Yaprakçıklar 3-8 cm uzunluğunda, eliptik bi-
çimdedir. Ucu küt ya da dikensi sivri uçludur; alt yüzü genç iken ipeksi tüylüdür. İlkbahar sonunda çiçek açar. Altın
Hatice Yılmaz
sarısı çiçekler 10-30 cm boyunda salkım halinde aşağıya sarkan çiçek kurulları oluşturur. Taç yapraklar yaklaşık 2 cm
uzunluğundadır. Bakla meyve 4-7 cm uzunluğunda, önceleri basık tüylü, olgunlaştığında çıplaktır. Meyvenin üst bir-
leşme yeri kalınlaşmış ve omurgalıdır ancak kanatlı değildir. Tohumları siyahtır (Heywood ve Ball, 1968; Ern, 1995).
H. Tuncay Güner
Medicago L. (Yoncalar)
Tek veya çok yıllık, otsu veya ender olarak çalı formunda bitki-
lerdir. Yapraklar üçgüldür; yaprakçıklar genellikle dişli, kulakçıklar
tam veya dişlidir. Çiçekler küçük, mor veya sarı renklidirler; rasemoz
kurul halinde veya teker teker bulunurlar. Beş dişli çanak kısa çan şek-
linde, taç sarı renklidir. Meyve çoğunlukla açılmaz kıvrık veya düz
olabilir. Asya, Avrupa ve Afrika’da yaklaşık 50 tür ile doğal olarak ya-
yılış gösterirler. Ülkemizde bu cinse ait 30 tür doğal olarak yetişmek-
tedir (Davis, 1970; Krüssmann, 1977; Yaltırık ve Efe, 1996; De Koning
ve Duncan, 2000).
Tolga Ok
323
Medicago arborea L. Doğal

Yonca
Yayılışı
Bu türün genel yayılış alanı Akdeniz Bölgesi’dir. Kanar-
ya Adaları, Akdeniz’in güneyi ve Anadolu’da kurak, kayalık
ve kalkerli alanlarda doğal olarak yetişir (Lesins ve Lesins,
1979; De Koning ve Duncan, 2000). Türkiye’de İzmir ve çev-
resinde bulunur (Davis, 1970).
Uygun koşullarda 1-4 m boylanabilen herdem yeşil, çok
yıllık odunsu bitkilerdir. Yapraklar oval veya ters yumurta
biçiminde, 10-18 x 5-8 mm kadardır. Çiçekler (10) 12-15
mm çapında, turuncu-sarı renktedirler, bir eksen üzerinde
birçoğu bir arada bulunur. Kuraklığa oldukça dayanıklıdır
ve kumlu topraklarda iyi gelişir (Davis, 1970; Krüssmann,
1977; Lesins ve Lesins, 1979).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Onobrychis Adans. (Korunga)
Çoğunlukla basit tüylü, nadiren tüysüz, tek yıllık ya da
çok yıllık gövdeli otsu bitkilerdir (nadiren dikenli bir çalı- Onobrychis cornuta
dır). Yapraklar tam yaprakçık ile sonlanır; kulakçıklar ser-
besttir veya karşılıklı olup tabandan birleşiktir. Çiçek kurulu
yaprak koltuk altında olup salkım şeklindedir. Çanak yap-
rak çan şeklinde ya da eşit olmayan şeritsi-biz şeklinde diş-
li boru biçimindedir. Taç yapraklar pembe, mor, sarı ya da
beyaz renkte olup genellikle daha koyu damarlıdır; Sancak
ters yumurtamsı veya genişçe eliptik şekilde; kanatlar çanak
yapraklardan daha kısa, nadiren daha uzundur. Omurga,
bayrakçıktan daha kısa ya da hemen hemen ona eşittir. Sta-
menler iki grup halinde toplanmıştır. Ovaryum asimetrik
bir şekilde yuvarlak-genişçe eliptik şekilde olup 1-2 tohum
taslağı vardır. Meyve 1 (-2) tohumlu, açılmaz, hemen hemen
bir yuvarlak bölmeli, sıkıştırılmış ya da sıkıştırılmamış, tüy-
süz veya kısa-ince-zayıf tüylü ya da yünlü tüylü olup daire
şeklindedir. Disk ve sorguç üzeri dikensiz veya kancalı di-
Ozgür Eminagaoğlu
kenli ya da dişlidir. Onobrychis hemen hemen Hedysarum’a
benzer fakat meyve daima sadece bir bölmeden oluşur,
ovaryumda 1-2 tohum taslağı vardır; ilaveten Onobrychis’ in
çoğu türlerinde çiçeklerinin kanatları açık bir şekilde bay-
rakçık ve omurgadan daha kısadır (Hedge, 1970).
324
Onobrychis cornuta (L.) Desv. Doğal
Boynuzlu korunga, Dağ korungası
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya, Batı Suriye, İran, Afganistan ve Türkmenis-
tan’da; 1200-3100 metre yükseltiler arasında; kayalık ve dağlık yamaç-
larda, yassı çakıl alanlarda yayılış gösteren İran-Turan elementi olan
bir türdür. Türkiye’de; Artvin, Erzurum, Kars, Kastamonu, Çorum,
Gümüşhane, Kütahya, Antalya, Kayseri, Kahramanmaraş, Erzincan,
Bitlis, Van, Isparta, İçel ve Niğde illerinde doğal olarak bulunur.
Dikenli yastık formunda veya en fazla 60 cm çapında kümelerden
oluşan ve en fazla 50 cm yüksekliğinde karmaşık dallı çalıdır. Yaprak-
lar; 2-5 çift şeritsi ya da şeritsi-mızraksı yaprakçıklı olup her iki yüzü
de ince tüylü veya yayılıcı kısa-ince-zayıf tüylerle örtülüdür. Kulak-
çıklar yapışık olup büzülmüş dokuludur. Çiçek sapları yapraklardan
daha kısa veya hemen hemen ona eşittir. Çiçek kurulu 2-5 çiçeklidir.
Boyları 2-2,5 mm uzunluğunda ve hemen hemen eşit olan dişlerle
beraber çanak yaprak boyu 4,5-6 mm’dir. Taç yapraklar kırmızımsı
mor, eflatun, beyaz veya pembe renkte, bayrakçık köşeleri yuvarlak
ters üçgen şeklinde veya hemen hemen tırnaklı olup 12-15(-17) mm
Ozgür Eminagaoğlu
uzunluğundadır. Taç yaprak kanatları 10-14 mm, omurga 12-16 mm
uzunluğundadır. Ovaryum tüysüz veya kısa-ince-zayıf tüylüdür.
Meyve tüysüz veya kısa tüylü, yarım küre şeklinde, sıkıştırılmış ve
sorguçlu olup 9-13 mm uzunluğundadır. Çiçeklenme dönemi ma-
yıs-temmuz aylarıdır (Hedge, 1970).
Gamze Tuttu
Ononis L. (Kayışkıran)
Ononis cinsinin Avrupa’da çoğu Akdeniz bölgesinde doğal olarak
yetişen 75 türü vardır; bunlardan sadece birkaçı yetiştirilir(Krüss-
mann, 1977).
Tek yıllık otsu veya çok yıllık olan çalı, çalımsı veya otsu bitkiler-
dir. Bazılarında sürgün dikenlidir. Salgılı veya salgısız tüylü, nadiren
tüysüzdür. Yapraklar sarmal dizilmiş, (1-) 3 yaprakçıklı (üçgül), yap-
rakçık kenarları dişlidir. Kulakçıklar yapraksı ve yaprak sapına birle-
şiktir. Çiçekler sapsız veya saplı, yaprak koltuklarında, 2-3’lü salkım
halinde bulunurlar. Sürgün uçlarında kümelenmiştir. Çanak 5 dar

parçalı ve çansı, nadiren tüp şeklindedir. Taç sarı, beyaz veya pembe,
mor renktedir. Stamenler tek küme halinde birleşik, stigma küçük ve
terminaldir. Bakla meyve dikdörtgensi-yumurta şeklinde, üzerinde
kalıcı olan çanaktan daha uzun, iki çenetli açılan, şişkin veya yer yer
boğumludur. Tohumlar böbrek şeklinde-dairemsidir. (Huber-Mo-
rath, 1970; Krüssmann, 1977).
Ononis spinosa
325
Ononis natrix L. Doğal

Öküzçanı
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Akdeniz Bölgesi ve Avrupa’dır.
15-100 cm boyunda, çok sayıda dik duran, yükselici veya yatık gövdeye sahip, salgılı
yumuşak tüylü ve yapışkan olan küçük çalılardır. Yapraklar 3 yaprakçıklı, üst kısımdakiler
çoğunlukla tek parçalı; yaprakçıklar yumurta şeklinde, dikdörtgensi veya şeritsi ve dişli-
dir. Çiçek sapı 5-20 mm, kılçıklı (aristalı), 1-çiçeklidir. Çiçekler terminal durumlu yap-
raklı salkımlar halindedir. Çanak 5-10 mm ve çan şeklindedir. Taç sarı renkli, 8-20 mm,
çoğunlukla taç örtüsünün üst taç yaprağında kırmızı renkli çizgiler vardır. Bakla meyve
şeritsi, uzun yumuşak tüylü, 10-20 mm boyunda ve 3-4 mm genişliğinde, 6-9 tohumlu-
dur. Tohumlar dairemsi ve kabarcıklıdır (Huber-Morath, 1970) .
Ononis natrix L. ‘in Türkiye’de doğal olarak yetişen 3 alt türü vardır. Bunlar:
Ononis natrix L. subsp. natrix (Öküzçanı) gövdesi salgılı ve salgısız tüylerle kaplı,
çanak yoğun kısa salgılı ve uzun salgısız tüylü, taç 12-20 mm boyutundadır. Esas yayılış
alanı Güney Avrupa, Portekiz olmasına rağmen Türkiye’de Güney Anadolu’da, Amanos-
larda, İzmir, Aydın, Muğla ve Hatay’da taşlık ve maki alanlarında yayılış gösterir. Çiçek
açma zamanı mayıs-temmuz aylarıdır.
Ononis natrix L. subsp. hispanica (L. Fil.) Countinho (Ölemez) Gövdesi salgılı ve
salgısız tüylerle kaplı, çanak kısa salgılı tüylü, salgısız tüyler yok veya çok az, taç 6-11 (-15)
mm boyutundadır. Yayılış alanı Akdeniz Bölgesi, İspanya ve Ege Adalar’dır. Türkiye’de
Antalya ve İçel’de deniz kenarında kumluk alanlarda yayılış gösterir. Çiçek açma zamanı
mayıs-ağustos aylarıdır.
Ünal Akkemik
Ononis natrix L. subsp. ramosissima (Desf.) Briq. gövdesi tüysüz veya kısa tüylüdür,
çanak kısa salgılı tüylü nadiren salgısız tüylü ve uzun tüyler yoktur; taç 10-15 mm bo-
yutundadır. Esas yayılış alanı Kuzey Afrika, Suriye, Filistin ve Akdeniz Bölgesidir. Çiçek
açma zamanı mart-mayıs aylarıdır (Huber-Morath, 1970).
Ononis spinosa L. Doğal

Kayışkıran
Yayılışı
Genel yayılışını Doğu Akdeniz havzasında, Kıbrıs, Filistin, İran, Türkiye ve Türkme-
nistan’da yapar. Ülkemizde Antalya, Çanakkale, Muğla, Denizli, Mersin, İzmir, Konya,
Kütahya, Bolu ve Tokat çevresinde yapar. Taşlı yamaçlar, makilikler ve çam ormanlarında,
0-2000 m’ler arasında yetişir.

Çok yıllık, yarı-çalı formunda yarı odunsu ve sert batıcı dikenli bitkilerdir. Yaprakları
yapışkan tüylü, trifoliat ve yaprakçık kenarları dişlidir. Çiçekleri zigomorf ve pembe-mor
renklidir (Huber-Morath, 1970).
326
Ünal Akkemik
Parkinsonia L. (Kudüs dikeni, Sülünağacı)
Tropik iklimlerin bir bitkisi olup Kuzey ve Güney Amerika, Güney Afrika ve Batı Hindistan’da
doğal yetişen 5 türü vardır. Sürgünleri genellikle her nodda 3 dikenli, yaprakları herdem yeşil, sar-
mal ya da salkım halindedir. Yaprak orta damarı çok kısa olup bu orta damardan çıkan ikinci da-
marlar çok uzun ve çift katlı tüysü (bipinnat) yaprakçıklar bu damardan çıkarlar. Yaprakçıklar kü-
çüktürler. Çiçekleri sarı renkte, terminal ya da yan durumlu başak şeklinde kurul oluşturur. Çanak
5 parçalı, taç 5 adet; meyve bakla şeklinde derimsi ve çok tohumludur (Krüssmann, 1977).
Ünal Akkemik
Parkinsonia aculeata L. Egzotik
Kudüs dikeni, Sülünağacı
Yayılışı
Doğal yayılışı Tropik Amerika olup Orta Doğu’da erozyon kontrol amacıyla yetiştirilmiştir. Ül-
kemizde ise Ege ve Akdeniz Bölgelerinin park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Küçük ve yaprakları herdem yeşil olan ağaçlardır. Sürgünleri kıvrımlı, çoğunlukla geniş kemer
şeklindedir. Yaprakları bipinnattır (çift katlı tüysü) (Yaprak orta damarı çok kısa olduğu için bu
Ünal Akkemik
özellik kolay fark edilememektedir). Ana damardan çıkan ikinci derece damarlar 20-40 cm bo-
yunda, ekseni düz, üzerindeki yaprakçık sayısı çok fazladır. Yaprakçıklar, geniş aralıklarla dizilmiş,
şeritsi, 1 cm boyunda, 2 mm eninde olup oldukça küçüktür. Çiçekleri sarı renkte, kokulu, sarkık
başak şeklinde kurul oluşturur. Bakla şeklindeki meyve 5-10 cm boyundadır (Krüssmann, 1977).
Tolga Ok
Podocytisus Boiss. & Heldr. (Sorguç burçağı)
Çok yıllık yarı çalımsı bitkilerdir. Yaprakları trifoliat, saplı, yaprakçıkları ise sapsızdır; kulak-
çıkları yoktur. Çiçekleri gevşek terminal rasemoz kurul oluşturur ve saplıdır. Brahtecikler 1-2, çok
küçüktür. Çanak çan şeklinde ve iki dudaklıdır. Üst dudak kör, kısa bir şekilde bölünmüş, alt dudak
kısa üç dişlidir. Taç sarı, taç örtüsünün üst yaprağı, kanatlar ve gagalı omurga eşit boydadır. Stamen-
ler tek küme halindedir. Meyve dikdörtgenimsi, yanlardan basık, kanatlı, açılmaz. Monotipik bir
cins olup tek türle temsil edilir (Chamberlain, 1970k).
Tolga Ok
327
Podocytisus caramanicus Boiss. & Heldr. Doğal
Sorguç burçağı
Yayılışı
Genel yayılışını Yunanistan ve Türkiye’de yapan bir Doğu Akdeniz elemandır. Ülkemizdeki yayılış alanları
Konya, Mersin ve Adana çevrelerinde 700-1000 m’ler arasındaki nehir vadileridir.
Dik büyüyen, en azından tabandan itibaren 1 m’lik kısmı odunsu olan bitkilerdir. Yaprakçıkları 10-20 x
6-12 mm boyutlarında ters yumurtamsı şekildedir. Trifoliat olup yaprakçıkları sapsızdır. Çiçekleri 5-10 çiçekten
Tolga Ok
oluşan rasemozdur. Çanağın alt dudağı üsttekinden daha uzundur. Taç 15-20 mm ve sarı renktedir. Meyve 30-
50 x 12-18 mm, dikdörtgenimsi, orak şeklinde, kanatlı ve 3-9 tohumlu bakla tipinde meyvedir (Chamberlain,
1970k). Çiçeklenme zamanı haziran-temmuz aylarıdır.
Tolga Ok
Prosopis L. (Çete çalıları)
Dağınık büyüyen çalılardır. Yaprakları çift katlı tüysüdür. Kulakçıklar küçük ya da hiç yoktur. Başak şek-
lindeki çiçek kurulu yoğun, çok çiçekli, dar bir silindirik yapı oluşturur. Çiçekleri küçük olup aktinomorftur.
Çiçeklerindeki çanak örtüsü 5 adet üçgen şeklinde ve kısa dişlidir. Taç yaprak 5 adet ve sarı renktedir. Stamen
sayısı 10 olup stamenler serbesttir. Meyve açılmayan, şişkinleşmiş bir perikarpa sahiptir (Chamberlain, 1970l).
Ülkemizde doğal yetişen tek türü vardır.
Tolga Ok
Prosopis fracta (Banks & Sol.) Macbride Doğal
Çete çalısı
Yayılışı
Genel yayılışını Arabistan, Mısır, Kıbrıs, Sina, İran, Suriye çölleri, Trans-Kafkasya, Afganistan ve Orta As-
ya’da yapar. Ülkemizde Elazığ, Muş, Adana, Mersin, Hatay, Kahramanmaraş ve Diyarbakır çevrelerinde deniz
seviyesinden 1500 m yükseltiye kadar kurak, kumul ve tarım alanlarında yetişir.
Kısa boylu (30-100 cm), dağınık büyüyen çalılardır. Gövde kancalı ve dikensi çıkıntılıdır. Yapraklar 3-5 çift
katlı tüysüdür. Her bir çiftte 8-12 yaprakçık vardır. Çiçek kurulu 25-40 x 4-6 mm, yaklaşık 50 çiçekli ya da daha
Tolga Ok
fazla sayıda çiçeklidir. Çiçekler çok küçük, yaklaşık 2 mm’dir. Meyve 12-30 x 10-15 mm, yumurtamsı ya da
dikdörtgenimsi, yay şeklinde kıvrılmış, şişkin ve koyu kahverengidir (Chamberlain, 1970l).
328

Robinia L. (Yalancı Akasyalar)
Robinia pseudo-acacia
Amerika ve Meksika’da yetişen yaklaşık 20 türü vardır (Krüssmann,
1978). Birçok türü süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Hava kirliliği-
ne ve kuraklığa dayanıklı olup her tür toprakta yetiştirilebilmektedir
(Yaltırık ve Efe, 2000). Ülkemizde R. pseudoacacia L. ve R. hispida L.
türleri yaygın olarak görülmektedir.
Yaprağını döken ağaç ve çalılardır. Sürgünlere almaşlı olarak di-
zilmiş olan tomurcuklar, sürgüne gömülmüş durumda ve yaprak sapı
tarafından gizlenmiş olduğundan görülmezler. Yapraklar tek tüysüdür.
Kısa saplı ve tam kenarlı yaprakçıklar ana damara karşılıklı dizilmiştir.
Yaprak sapının dip kısmında kulakçıklardan gelişmiş olan batıcı diken-
ler bulunur (Krüssmann, 1978; Yaltırık ve Efe, 2000). Güzel kokulu
çiçekler, yaprakların koltuğunda aşağıya sarkan salkım halinde kurul-
lar oluşturur. Çan biçimindeki çanağın kenarlarında 5 küt diş bulunur.
Taç yapraklar, beyaz, sarımsı-beyaz, pembe-kırmızı renktedir. Tacın
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
bayrakçığı büyük ve geriye doğru kıvrık; kanatlar serbest; omurga küt-
tür (Yaltırık ve Efe, 2000). Bakla meyve uzun, yassı, bölmesizdir. Açıl-
dığında, bol sayıda yassı, sert, parlak tohumlar dökülür (Chamberlain,
1970m; Kayacık, 1982).
Robinia hispida L. Egzotik

Tüylü yalancı akasya
Yayılışı
Anavatanı Amerika’dır. Gösterişli bir süs bitkisidir. Beyaz çiçekli
yalancı akasya üzerine aşı yapılarak kullanımı da yaygındır. Stolonları-
nı kolaylıkla geliştirebildiği kumlu topraklarda iyi yetiştirilir (Kayacık,
1982; Krüssmann, 1978).
Birkaç metre boylanabilen seyrek dallı bir çalı ya da küçük ağaçtır.
Gövde, dallar ve yaprak sapları kaba tüylüdür. Dalları çok gevrektir. Bu
nedenle rüzgarla kolayca kırılabilir (Kayacık, 1982). Sürgünler, yoğun
bir şekilde kırmızı renkli, uzun, kaba tüylerle kaplanmıştır. Tüysü yap-
raklar 7-13 adet kısa saplı yaprakçıktan oluşmuştur. Her bir yaprakçık
geniş eliptik veya hemen hemen dairesel biçimde; 3-5 cm uzunluğun-
da; üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü gri yeşil ve çıplaktır. Çiçekleri güzel
kokulu değildir. Taç yaprakları pembe veya mor renklidir. Her bir çiçek
2,5 cm uzunluğunda olup birçoğu bir araya gelerek salkımlar halinde
kurullar oluştururlar. Çiçek kurulları tüylüdür. Bakla meyve 5-8 cm
Hatice Yılmaz
uzunluğunda ve tüylüdür (Krüssmann, 1978).
329
Robinia pseudo-acacia L. Egzotik

Beyaz çiçekli yalancı akasya
Yayılışı
Anavatanı Kuzey Amerika’nın doğu sahilleridir. İlk kez Fransa’ya getirilmiş, daha sonra da Avrupa’ya yayılmıştır. Birçok
Avrupa ülkesinde süs bitkisi ve orman ağacı olarak yetiştirilir. Ülkemiz için doğallaşmış bir tür olup istilacıdır. Yol kenarların-
da, okul bahçelerinde, kışlalarda, tren istasyonlarında, köy ağaçlandırmalarında yaygın olarak kullanılmıştır (Kayacık, 1982).
25 m’ye (-30) kadar boylanabilen bir ağaçtır. Gri-esmer renkli gövde kabukları saç örgüsü görünümünde derin çatlaklıdır.
Genç sürgünler, zeytuni kahverenginde veya soluk kahverenginde; hafif zigzaglı ve köşeli; lentiselleri belirgindir. Kabukları ve
genç sürgünleri özellikle atlar için zehirlidir. Tüysü yapraklar 7-19 adet kısa saplı yaprakçıktan oluşmuştur (Krüssmann, 1978;
Kayacık, 1982). Her bir yaprakçık elips veya yumurta biçiminde; uç kısmı çoğunlukla kertikli; üst yüzü parlak ve koyu yeşil, alt
yüzü soluk yeşil renkli; 25-45 mm uzunluğunda, 12-25 mm genişliğindedir. Yaprak sapının iki tarafındaki dikenler, kuvvetli
sürgünlerde 1-1,5 cm boya ulaşırken, çiçek ve meyve taşıyan sürgünler üzerinde yok denecek kadar küçülmüşlerdir (Kaya-
cık, 1982; Chamberlain, 1970n; Yaltırık ve Efe, 2000) Yapraklar sonbaharda sararak dökülürler. Çiçekleri güzel kokulu ve taç
Ünal Akkemik
yaprakları beyaz renklidir. Her bir çiçek 2 cm uzunluğunda olup birçoğu bir araya gelerek 10-20 cm uzunluğunda, salkımlar
halinde kurullar oluştururlar. Çiçekleri bal bakımından zengindir. Bu nedenle arıcılıkta önemli bir türdür. Bakla meyve 5-10
cm uzunluğunda, 1 cm genişliğindedir ve 3-10 adet tohum taşır (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1978). Işık ağacıdırlar. Kuvvetli
kök ve kütük sürgünü verme özelliğine sahiptir (Yaltırık ve Efe, 2000).
Ünal Akkemik
Senna Mill. (Sinameki)
Çalı, ağaç ya da otsu formda bitkilerdir. Yaprakları pinnattır (bileşik yaprak). Çiçeklerinde nektar be-
zeleri yoktur. Çanak örtüsü birbirine eşit 5 dişli, genellikle tüpten uzundur. Taç 5 tane olup genişlemiştir.
Stamen sayısı 5-10 kadardır. Stamenlerin boyları çoğunlukla eşit değil, bazı anterler kısırdır; bakla düz veya
çubuk şeklinde ve çok sayıda tohum taşır. Birkaç tanesi ılıman kuşakta olmak üzere çoğunlukla sıcak kuşak-

ta 500-600 türü vardır. Bunlardan Mısır’da doğal yetişen Senna alexandrina Mill. yaygın bir şekilde kültüre
alınmıştır (Krüssmann, 1977).
Senna alexandrina Mill. Egzotik

Sinameki
Yayılışı
Doğal yayılışını Mısır’da yaban tür, ülkemiz Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgelerindeki park ve bahçelerde
süs bitkisi olarak yetiştirilir.

1-2 m kadar boylanabilen çalı formunda odunsu bitkilerdir. Yaprakları bileşik, 3-5 çift yaprakçıklı, yap-
rakçıkların kenarları tam, uçları sivridir. Yaprak orta damarı yaprakçıkların tabanında iki eşit parçaya ayrıl-
mış, çift tüysüdür. Çiçekler büyük, başak şeklinde kurul oluşturur, genellikle sarı renklidir. Bakla şeklindeki
meyve geniş dikdörtgenimsi, büyük, hemen hemen 6 tohum içerir ve yanlardan basıktır (Krüssmann, 1977).
330
Nurgül Karlıoğlu
Sophora L. (Sofora)
Sophora L. cinsinin Kuzey Asya, Yeni Zelanda ve Şili’de ya-
yılış gösteren 50 türü bulunmaktadır. Ülkemizde doğal olarak
yetişen S. alopecuroides ve S. jaubertii olmak üzere iki otsu türü
vardır. Yurt dışından ülkemize süs bitkisi olarak getirilen S. ja-
ponica’ya park, bahçe ve yol ağacı olarak sık rastlanır. Çoğun-
lukla kışın yaprağını döken veya herdem yeşil ağaç ve ağaççık-
lardır. Bir kısmı da çok yıllık otsu bitkidir. Yapraklar tek tüysü
ve yaprakçık sayısı 7 veya daha fazladır. Kulakçık çok küçük
veya yoktur. Çiçekler sürgünlerin ucunda dik duran mürekkep
salkım şeklinde kurullar oluşturur. Çanak yapraklar çan şek-
Nurgül Karlıoğlu
Nurgül Karlıoğlu
lindedir. Taç yapraklar krem veya sarı renklidir. Stamen sayısı
10 dur. Dar silindirik her bir bölümünde bir tohum bulunacak
şekilde boğumlu olan bakla tipi meyveye (lomentum) sahiptir
(Chamberlain, 1970n; Krüssmann, 1978; Kayacık, 1982).
Sophora japonica L. Egzotik

Japon soforası
Yayılışı
Sophora japonica’nın ana vatanı Çin ve Japonya’dır. Doğu
Asya’ya özgü olan bu ağaç, Orta Avrupa’da yaygın şekilde park
ve bahçelerde süs bitkisi olarak dikilmiştir (Kayacık, 1982;
Krüssmann, 1986).
Genellikle 20-25 m’ye kadar boylanabilen yuvarlak tepe-
li bir ağaçtır. Genç sürgünler tüysüz ve koyu yeşil renktedir.
Tüysü yapraklar 15-25 cm boyunda ve 7-17 adet yaprakçıktan
oluşur. Ayrıca, bunların kısa sapları da vardır. Yaprakçıkların
her biri 3-5 cm uzunluğunda ve oval-mızrağımsıdır. Üst yüzle-
ri parlak koyu yeşil, alt yüzleri mavimsi yeşil ve tüylüdür. Yap-
raklar sonbaharda dökülmeden önce parlak açık sarı bir renk
alır. Sarımsı beyaz kokulu küçük çiçekler, 25 cm uzunluğunda
dikine duran salkım şeklinde kurullar oluşturur. Yeşil renkli
etli baklalar, 5-6 cm uzunluğunda ve aşağıya sarkıktır. Tohum-
lar bu etli kısım içerisinde teker teker adeta düğümlenmiş gibi
boğum boğum bulunurlar (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1978).
Parkçılıkta en çok kullanılan formu sarkık dallı Sophora ja-
ponica ‘Pendula’ dır. İstanbul’da ana türe sık, sarkık formuna
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
ise daha az rastlanır.
331
Tolga Ok
Spartium L. (Katırtırnakları)
Dik büyüyen, çok dallı ve gövdeleri yeşil renkli olan çalı-
lardır. Sürgünleri yuvarlaktır. Yaprakları seyrek, küçük, basit
ve dökülür. Kulakçıkları yoktur. Çiçekler gevşek başak kurul-
larında sarmal dizilmiştir. Çanak düzensiz gelişmiş, bölünmüş
ya da tamdır. Uç kısımlarında 5 küçük diş vardır. Taç yapraklar
altın sarısı renginde, omurga gagalı, kanatlardan daha uzundur
fakat bayrakçıktan daha kısadır. Stamenlerin hepsi bir demet
halde bileşiktir. Meyve yanlardan basık, çıplak bakla meyvedir
(Chamberlain, 1970o).
Monotipik olan bu cinsin Spartium junceum L. adlı tek
türü vardır.
Ünal Akkemik
Tolga Ok
Spartium junceum L. Doğal
İspanyol katırtırnağı, Katırtırnağı
Yayılışı
Genel yayılış alanı Akdeniz Havzası olup Akdeniz’in kuzey
ve güney taraflarında doğal olarak bulunur. Ülkemizde Ça-
nakkale, İstanbul, Kocaeli, Kastamonu, Sinop, Samsun, Trab-
zon, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana, Hatay çevrelerinde
deniz seviyesinden 600 m yükseltilere kadar çok yaygın bir şe-
kilde yetişir. Tipik bir maki elemanıdır (Chamberlain, 1970o).
Yaklaşık 3 m boylanabilen, gövde ve sürgünleri yeşil ve
çok dallanmış bir çalıdır. Sürgünleri yeşil renkli, boyuna
oluklu-yollu ve silindiriktir. Yaprakları basit, küçük, 1-2,5 cm
boyundadır; mavi-yeşil renklidir ve kışın dökülür. Çiçekler
büyük, seyrek çiçekli (5-20 çiçekli) salkım kurul oluştururlar.
Taç 20-30 mm, omurganın gagası yaklaşık 2 mm’dir. 6-8 cm
uzunluğundaki bakla meyve siyah-esmer renklidir; yanlar-
Ünal Akkemik
dan basıktır ve içerisinde 12-20 tohum vardır (Chamberlain,
Tolga Ok
1970o; Yaltırık ve diğ., 1993). Çiçeklenme zamanı nisan-tem-
muz aylarıdır.
332
H.Tuncay Güner
Ulex L. (Dikenli katırtırnağı)
Sürgünleri dikenli olan çalılardır. Fide evresinde
üç yaprakçıklı olan yapraklar olgunlaştığında sivri
küçük dikenlere dönüşür, kın kaybolur. Sarı renkli
çiçekler tek tek veya küme halindedir. 2 adet brahte
çiçeğin altındadır. Bakla meyve oval ve çanak yaprak-
lar içinde kapalı durumdadır (Chamberlain, 1970p;
Krüssmann, 1978).
Hatice Yılmaz
Ulex europaeus L. Egzotik
Dikenli katırtırnağı
Yayılışı
Doğal olarak Batı Avrupa’da yayılış gösterir. Porte-
kiz, İspanya, İtalya başta olmak üzere İngiltere’de ya-
yılış gösterir. Türkiye’de ise doğallaşmıştır; İstanbul ve
Trabzon’da yayılış yapar (Chamberlain, 1970p; Krüss-
mann, 1978).
1-2 m boylanabilen yoğun dikenli çalılardır. Dal-
lar aralıklı olarak tüylüdür. Altın sarısı çiçeklerinde
çanak yapraklar 12-16 mm ve tüylü, taç yapraklar 16-
20 mm’dir. Mayıs-haziran aylarında bol çiçek açarlar.
Bazen yıl boyu çiçek gözlenebilir. Bakla meyve 11-20
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
mm ve tüylüdür (Chamberlain, 1970p; Krüssmann,
1978).
333
Dilek Oral
Wisteria Nutt. (Morsalkım)
Kışın yaprağını döken boylu, odunsu ve sarılıcı bitkilerdir. 3 pullu olan tomurcukla-
rı yumurta şeklindedir. Sürgünlere almaşlı olarak dizilen yaprakları tek tüysüdür. Her-
bir yaprakta 9-19 adet tam kenarlı yaprakçık bulunur; küçük ve narin olan kulakçıkları
önemsizdir. Güzel kokulu büyük çiçekleri genellikle mavi veya leylak, birkaç türünde ise
beyaz renklidir ve yapraklanmadan önce açar; uzun ve aşağı sarkan bir eksen üzerinde
birçoğu birarada, salkım halinde kurullar oluşturur. Çiçeklenmesi ilkbahar sonu-yaz ba-
şıdır (Bailey, 1977). Çiçekte çanak, kenarları 5 dişli olan çan şeklindedir; taçlardan taban-
da 2 ek yapıya sahip olan bayrak geriye kıvrık ve büyük, kanat orak şeklinde, omurga(o-
murga) ise eğri ve küt, bazen sivri uçludur (Rehder, 1977). Toplamda 10 tane olan erkek
organlardan 9 tanesi birleşmiştir, en üstteki erkek organ (stamen) ise serbest veya alt bö-
lümünde yarısına kadar diğerleriyle kaynaşmıştır. Saplı olan ovaryumun üst kısmındaki
boyuncuk (stilus) tüysüz, başçık (stigma) ise hemen hemen küremsi (Rehder, 1977) dir.
Uzun, dikdörtgenimsi, yassı, boğumlu olan ve açılan bakla (legümen) meyvesinin içinde
çok sayıda tohum bulunur (Gökmen, 1973; Krüssmann, 1978; Kayacık, 1982).
Kuzey Amerika ve Doğu Asya’da (Japonya, Çin) yayılış yapan 10 türü bulunur (Krüss-
Ünal Akkemik
mann, 1978; Theplantlist.org: 2013). Gösterişli ve güzel kokulu çiçeklerinden ve sarılıcı
olmalarından dolayı süs bitkisi olarak özellikle çardaklarda ve pergolalarda kullanılır. Bu
amaçla Türkiye’de kullanılan türü Wisteria sinensis’tir
Wisteria sinensis (Sims) Sweet Egzotik

Morsalkım
Yayılışı
Çin’de doğal yayılışını yapan bu tür, güzel ve hafif kokulu çiçeğinden dolayı süs bitkisi
olarak yetiştirilir. Özellikleri asıl türe benzeyen ancak çiçekleri beyaz olan Wisteria sinen-
sis ‘Alba’ da süs bitkisi olarak kullanılır (Gökmen, 1973; Krüssmann, 1978).
4-10 (-20) m boya ulaşabilen sarılıcı, kışın yapraklarını döken, odunsu bir bitkidir.
Genç sürgünleri ile yaprakları önce ipeksi tüylüdür; sonra tüyler dökülür. Koyu yeşil
renkli olan tek tüysü yaprakları 25-30 cm uzunluktadır; uzunca yumurtamsı veya mızrak
şeklinde, 7-13 (-15) arasında değişen sayıda, çoğunlukla 11 yaprakçıktan oluşur. 4-8 cm
uzunluğundaki kısa saplı yaprakçıkların ucu sivridir. Yaz başında, nisan-mayıs aylarında
çiçeklenir. 2,5 cm uzunluğundaki çiçekleri menekşe mavisi veya mavimsi mor renkli,
güzel ve hafif kokuludur; çiçeklerin birçoğu sık bir şekilde bir araya gelerek (13-) 15-
30 cm uzunluğunda aşağıya sarkan rasemoz çiçek kurullarını oluşturur; 1-2 (-2,5) cm
uzunluğundaki sapı uzun kabarık tüylüdür. Çan şeklindeki çanak, ince uzun yumuşak
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
tüylüdür. En üstteki erkek organ serbesttir. Saplı olan yumurtalık tüylüdür. Meyvesi 10-
15 cm uzunluğunda, 1-3 tohum taşıyan, derimsi ve üzeri kadifemsi yumuşak tüylerle
örtülü bakladır (Gökmen, 1973; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Krüssmann, 1978; Kayacık,
1982; Yaltırık ve diğ., 1993).
334
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I FAG AC E A E
FAGACEAE
Fagaceae familyasının Fagus L., Castanea L., Castanopsis Spach., Quercus
L., Trigonobalanus Forman, Lithocarpus Bl., Chrysolepis Hjelmquist ve Not-
hofagus Blume olmak üzere 8 cinsi ve bu cinslerin de kuzey yarıkürenin ılı-
man bölgelerinde yetişen 620-750 kadar türü vardır (Kubitzki, 1993). Ancak
Nothofagus bazı çalışmalarda Nothofagaceae familyasına dahil monotipik bir
cins olarak sınıflandırılır (Theplantlist.org: 2013; Nixon, 1989; Manos ve diğ.,
2001)
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil, çoğunluğu ağaç veya boylu çalı
halinde odunsu bitkilerdir. Çok sayıda pulla örtülü tomurcuklar sürgünlere
çok sıralı sarmal veya iki sıralı sarmal olarak dizilir. Yapraklar basit, tüysü
damarlı, kenarları tam, dişli ya da loplu; saplı ya da sapsız; kulakçıkları er-
ken dökülür, nadiren kalıcıdır. Çiçekler bir cinsli bir evciklidir. Her bir çi-
çek bir brahte ve 2 brahtecik tarafından taşınır. Erkek çiçekler sarkık veya
dik duran (yalancı başak) kedicik ya da başçık halindedir. Çiçek örtüsü 4-7
loplu, stamen sayısı 6-12 (40)’dir. Dişi çiçekler kısmi çiçek kurulu-dihazyum
halindedir. Dihazyumun cinslere göre 3 çiçeği ya da 2 veya 1 çiçeği gelişir,
diğerleri körelir. Dişi çiçek dihazyumları tek tek bulunur ya da birkaçı bir ara-
ya gelerek fakir kurullar oluşturur. Ovaryum 3-6 karpelden oluşmuştur; alt
durumludur; 4-6 loplu çevre yaprakları ovaryumla kaynaşmış olup yalnızca
uçları serbesttir. Familyanın en belirgin özelliği tüm cinslerde nuks meyve-
nin kısmen veya tamamen bir meyve örtüsü-kupula içerisinde yer almasıdır.
Kupulanın dış yüzeyinde pul, diken, şişkinlik, halka gibi çıkıntılar bulunur.
Kupula daha ilksel olan diğer cinslerde çiçeklenme sırasında oluşurken Quer-
cus cinsinde çiçeklenmeden sonra oluşur. Büyük ve etli kotiledonlar Fagus ve
Nothofagus’ta epigeik, diğerlerinde hipogeiktir (Davis, 1982; Kubitzki, 1993;
Menitsky, 2005). Ülkemizde doğal türleri olan üç cinsin tanı anahtarı aşağıda
verilmiştir:
1.Tomurcuklar iğ biçiminde, erkek çiçekler uzun bir sapın ucunda aşağı sar-
kan başçık halinde kurular oluşturur; nuks meyve 3 köşelidir
………………………………………………………………..…………Fagus
1.Tomurcuklar yumurtamsı, erkek çiçekler dik veya aşağıya sarkık kedicik ha-
linde kurullar oluşturur; nuks meyve üç köşeli değil silindirik, yumurtamsı,
küremsi şekillerdedir.
2.Erkek çiçek kurulları yukarı doğru dik durur, dişi çiçekler erkek
çiçeklerin hemen aşağısında yer alır, kupula meyveyi tamamen içine
almıştır, 2-4 parça halinde açılır
…………………………………………………………..…Castanea
2.Erkek çiçek kurulları aşağıya sarkan kedicikler halindedir, dişi çi-
çekler ayrı çiçek kurulları oluşturur, kupula meyveyi tümüyle değil
alt kısımdan belli oranda içine almıştır
…………………...……………………………………….…Quercus
Hatice Yılmaz
Quercus cerris
335
Hatice Yılmaz
Castanea Mill. (Kestaneler)
Kışın yaprağını döken boylu orman ağaçlarıdır. Sürgünler pseudoterminal to-
murcukludur. Dışarıdan görülen 2-3 pulla örtülü tomurcuklar sürgüne almaşlı di-
zilmiştir. Yapraklar uzun geniş mızrak şeklinde, sivri uçlu ve kenarları düzenli bir Castanea sativa
şekilde kılçıksı dişlidir. Yan damarlar çok sayıda, birbirine paraleldir. Tozlaşma ento-
mogamdır. Erkek çiçekler dik duran kedicik halinde çiçek kurulları oluşturur. Erkek
çiçeklerde çiçek örtüsü 6 loplu, etamin sayısı 6-20’dir. Dişi çiçekler genellikle erkek
çiçek kurullarının alt kısmında bazen de ayrı olarak bulunur. Pulsu brahte ve dal-
lanmış dikenlerin oluşturduğu involukrum içinde yer alan dişi çiçek kurulunun 1-3
çiçeği gelişmiştir. Ovaryum 6-9 bölmeli, stilus 6-9 adettir. Üzeri sert dikenli, kürem-
si meyve örtüsü-kupula meyveyi tamamen içine almıştır. Dişi çiçek dihazyumunun
her 3 çiçeği de gelişmiş ise meyve örtüsü olgunlaştığında dört parça halinde ayrılır
ve içerisinde 3 meyve taşır; eğer yandaki çiçekler körelmiş ve sadece ortadaki çiçek
gelişmiş ise iki parça halinde ayrılır ve içerisinde 1 meyve bulunur. Meyve büyük,
parlak kırmızımtırak kahverengi, deri gibi sert kabuklu bir nukstur (Yaltırık, 1982b;
Hatice Yılmaz
Kubitzki 1993; Menitsky 2005).
Bu cinsin kuzey yarımkürenin ılıman kesimlerinde yayılış gösteren 8 (Govaerts
ve Frodin, 1998) – 10 (Kubitzki, 1993) türü bulunmaktadır. Castanea sativa Miller
Türkiye’de doğal olarak yetişen tek türdür.
Castanea sativa Mill. Doğal

Anadolu kestanesi
Yayılışı
Güney Avrupa ve Kafkasya’da yayılan bu tür ülkemizde Kuzey
Anadolu ve Marmara Bölgesinde yaygın olup Ege ve Akdeniz’de lokal
olarak bulunur. Tekirdağ, Kırklareli, İstanbul, Bursa, Balıkesir, Bolu,
Kastamonu, Sinop, Ordu, Trabzon, Artvin, İzmir, Denizli, Antalya’da
yaprak döken (Fagus-Quercus) veya karışık (Picea-Fagus) ormanlar-
da 30-1500 m’ler arasında yayılış gösterir (Yaltırık, 1982b).
Hatice Yılmaz
30 m’ye kadar boylanabilen, geniş ve dağınık tepeli ağaçlardır.
Gövde kabuğu kahverengimsi-gri, boyuna çatlaklıdır. Genç sürgün-
ler koyu kırmızımtırak kahverengi, çıplak, üzerinde çok sayıda bü-
yük lentiseller vardır. Tomurcukları yaklaşık 6 mm boyunda, çıplak
veya hafifçe tüylü, kızıl-kestane rengi 2-3 pul ile örtülüdür. Yapraklar
geniş mızraksı ya da dar eliptik nadiren dikdörtgenimsi-yumurtamsı
biçimde, boyu 10-27 cm, eni 7 cm’dir. Yaprak kenarları 25 çift düzenli
ve kılçıksı dişli, ucu sivri veya damla uçludur. Ayanın tabanı kamamsı
veya yuvarlak, üst yüzü çıplak, alt yüzü yoğun yatık yıldız-keçemsi
tüylü veya hafif tüylüdür. Yaprak sapı 0,8-2,5 cm’dir. Mayıs-haziran
aylarında çiçek açar. Meyve örtüsü yaklaşık 6 cm çapında, üzeri sık ve
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
batıcı dikenlerle kaplıdır. Olgunlaştığında 4 parçaya ayrılır ve içeri-

sinde genellikle 3 nuks meyve bulunur. Üstten basık yarım küre şek-
lindeki meyveler 1,5-3,5 cm çapında, parlak kızıl-kahverengi kabuklu
ve nişastalıdır (Yaltırık, 1982b; Yaltırık, 1993)
336
Hatice Yılmaz
Fagus L. (Kayınlar)
Kışın yaprağını döken boylu ağaçlardır. Açık veya koyu gri renkli gövde kabuğu düz ve pürüzsüzdür.
Sürgünler pseudo-terminal tomurcukludur. Kiremitvari dizilmiş çok sayıda pulla örtülü iğ biçimindeki
tomurcuklar sürgüne almaşlı olarak dizilmiştir. Yaprak ayası genellikle tam kenarlı, tüysü damarlı, kısa
saplıdır. Tozlaşma anemogamdır. Erkek çiçekler aşağıya sarkan uzunca bir sapın ucunda küremsi başçık
Hatice Yılmaz
halinde kurullar oluşturur. Çanak 4-7 loplu, etamin sayısı 8-16’dır (Kubitzki, 1983; Tutin ve diğ., 1993).
Dihazyum halindeki dişi çiçek kurulu yan çiçeklere ait 4 brahtecikten gelişmiş, uzun saplı bir involuk-
rum tarafından çevrelenmiştir. Dişi çiçek dihazyumunun ortadaki çiçeği körelmiş, yandakiler gelişmiş-
tir. Önceleri yeşil renkli olan kupula meyve gelişirken odunlaşır, kahverengi olur. Meyve örtüsünün üze- Fagus orientalis
rinde uzun iplikçik, şerit şeklinde, bazen de kısa ve deltoit biçimde pullar vardır. Olgunlaştığında dört
parça halinde ayrılan meyve örtüsü içerisinde 3 köşeli (1-) 2 adet nuks meyve yer alır (Yaltırık, 1982c;
Kubitzki, 1993).
Kuzey yarımkürenin ılıman ve serin bölgelerinde saf ve karışık ormanlar kuran 10 türü bulunmak-
tadır (Kubitzki, 1983; Goaverts ve Frodin, 1998). Bu cins ülkemizde, geniş bir yayılışa sahip olan Fagus
orientalis Lipsky. ve lokal olarak bulunan Fagus sylvatica L. türleriyle temsil edilir (Yaltırık, 1982a). An-
cak son yıllarda bazı çalışmalarda (Denk, 1999; Denk, 2003; Tutin ve diğ., 1993; Greuter ve diğ., 1984)
bu iki tür Fagus sylvatica L. subsp. sylvatica ve Fagus sylvatica subsp. orientalis (Lipsky) Greuter & Burdet
olmak üzere Fagus sylvatica’nın alttürleri olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkemizde özellikle Trakya’da ara
formda pek çok örneğe rastlamak mümkündür. İki tür aşağıdaki morfolojik özelikleriyle birbirinden
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
ayrılır (Yaltırık 1982c):
1.Ters yumurta biçimindeki yapraklar 8-12(13) çift yan damarlı, kupulanın dip tarafında şeritsi, uç
taraflarına doğru ise ipliksi pullar yer alır; ..……………………………………..……Fagus orientalis Fagus orientalis Fagus orientalis
1.Yumurta biçimindeki yapraklar 5-8 çift yan damarlı, kupula pullarının tamamı ipliksi .Fagus sylvatica
Fagus orientalis Lipsky. Doğal

Doğu kayını
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Doğu Balkan Yarımadası (Bulgaristan, Romanya, Yunanistan), Kırım,
Kafkasya, K. İran olan bu tür ülkemizde Kırklareli, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Sakarya, Kastamo-
nu, Amasya, Tokat, Giresun, Artvin, Kütahya, Eskişehir, Adana, Hatay’da yapraklı ya da karışık
ormanlarda(30-)700-1200 (-2000) m’ler arasında görülür (Yaltırık, 1982c).
40 m’ye kadar boylanabilen orman ağaçlarıdır. Gövde kabuğu açık gri, ince ve düzdür. Çok
sayıda pulla örtülü iğ biçimindeki sivri uçlu tomurcuklar sürgünle açı yapar. Yapraklar 6,5-15,5
cm boyunda, 3,5-8 cm eninde, geniş eliptik, ters yumurta, nadiren yumurta biçiminde, tam
kenarlı veya hafifçe dalgalı, üst yüzü çıplak, alt yüzü damarlar boyunca beyaz ipeksi tüylüdür.
Yaprağın en geniş yeri ortanın üst kısmında olup yan damar sayısı 8-13 çifttir. Sonbaharda sa-
rı-kahverengi bir renk alır. Yaprak sapı 0,6-1,2 cm’dir. Yaklaşık 3,5 cm boyunda olan kulakçıklar
erken dökülür (Yaltırık, 1982c). Erkek çiçekler birçoğu bir arada uzun bir sap ucunda toplanıp,
aşağıya sarkan küre biçiminde başçık halinde kurul oluştururlar. Erkek çiçek örtüsünün en fazla
Hatice Yılmaz
1/3 kadarı bölünmüştür (Tutin ve diğ., 1993). Dört brahtecikten oluşan meyve örtüsü-kupula
dört parçalı olup üzeri iki değişik tipte pullarla örtülüdür. Dip kısımlarda yeşil renkli, damarlı
ve dar uzun yapraksı pullar, uçlara doğru ise ipliksi pullar bulunur. Meyve örtüsünün içinde üç
köşeli, kırmızımtırak kahverengi, sert kabuklu ve yağlı iki tohum bulunur.
337
Fagus sylvatica L. Doğal
Avrupa kayını
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Batı-Orta Avrupa, Balkanlar, Güney Rusya olan bu tü-
rün ülkemizde Kırklareli’de (Yaltırık, 1982c) ve seyrek olarak Batı Karadeniz ka-
yın ormanlarında yayılışı olduğu Ü.Akkemik tarafından gözlemlenmiştir.
30 m’ye kadar boylanan, dolgun ve düzgün gövdeli bir ağaçtır. Kabuk koyu
gri renkli, parlak ve pürüzsüzdür. Genç sürgünler hafif tüylüdür. Yapraklar 4-9
cm boyunda, çoğunlukla yumurtamsı-eliptik biçimde, ayanın tabanı yuvarlak,
ucu sivrice, kenarları tam ve çoğunlukla hafif dalgalı veya seyrek dişlidir. Yap-
raklarda 5-8 çift yan damar bulunur. Erkek çiçeklerde çiçek örtüsü neredeyse
tabanına kadar bölünmüştür. Kupulanın dış yüzünü, biz gibi sivri uçlu, ipliksi
Hatice Yılmaz
pullar seyrek olarak örtmüştür. Fagus orientalis’ten az sayıda damarlı daha küçük
yaprakları, koyu gri renkli kabuğu ve derin parçalanmış erkek çiçek örtüsü ile
ayrılır (Yaltırık, 1982c; Tutin ve diğ., 1993).
Hatice Yılmaz
Quercus L. (Meşeler)
Kuzey yarıkürenin ılıman ve subtropik bölgelerinde geniş yayılış gösteren ve önemli bir orman ağacı olan meşenin Kuzey ve Orta Amerika, Kolombiya, Avrasya ve
Kuzey Afrika’da yetişen yaklaşık 350-500 türü vardır ( 350-450 tür Kubitzki 1983; 400 tür Nixon, 1997; 400-500 Menitsky 2005; Govaerts ve Frodin, 1998). Önemli bir
cins olan meşelerle ilgili kapsamlı bir çalışma Camus (1936-1938, 1938-1939 ve 1952-1954) tarafından üç cilt halinde yayımlanmıştır.
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil ağaç veya çalılardır. Gövde kabuğu genellikle boyuna şeritler halinde çatlaklı, bazılarında ise mantarlı ya da düzdür. Kire-
mitvari dizilmiş çok sayıda pullarla örtülü tomurcuklar sürgüne çok sıralı sarmal olarak dizilir. Sürgünler terminal tomurcukludur. Tepe tomurcuk yan tomurcuklardan
daha büyüktür ve en üstteki yan tomurcuklar tepe tomurcuğunun hemen altında kısa internodlarla bir kaçı bir arada bulunur. Sürgünlerin özü homojen, enine kesiti 6
kollu yıldız biçimindedir. Yaz sürgünü yaygın olarak görülür. Yapraklar değişik boyut ve görünüştedir; kenarları loplu, dişli ender olarak da tamdır ve kısa ya da uzun
saplıdır. Tomurcukların tabanından çıkan 2 kulakçık genellikle kısa bir süre sonra dökülür ancak bazı türlerinde kalıcıdır. Çiçekler bir cinsli bir evcikli, tozlaşma ane-
mogamdır. Erkek çiçekler bir önceki yılın sürgün uçlarında ya da taze sürgünlerin dip kısımlarında 3-15 cm uzunluğunda, aşağıya sarkan iplik ince ve uzun eksenlerde,
tek tek veya 3-7’li kümeler halinde seyrek bir vaziyette bir araya gelerek kedicik biçiminde kurullar oluştururlar. Her bir erkek çiçeğin 4-7 parçalı çevre yaprağı ile 6-15
arasında değişen, çoğunlukla 6 adet etamini vardır. Dihazyum halinde çiçek kurulları oluşturan küçük ve göze çarpmayan dişi çiçekler taze sürgünlerin üst kısımlarında
erkek çiçeklerden yukarıda bulunur. Dişi çiçek dihazyumunun yalnız orta çiçeği gelişmiş, iki yan çiçek ve bu çiçeklere ait brahteciklerin tümü körelmiştir. Çiçek çevresi,
genellikle belirgin olmayan 6 (bazen 3-9) loplu basit bir çanak görünümündedir. Ovaryum 3, ender olarak da 4-9 gözlüdür. Stillus genellikle 3 (bazen 4-9) tür. Nuks
meyve 1 ya da 2 yılda olgunlaşır, küre, iğ, fişek, elipsoit biçimindedir ve halk arasında “palamut” ya da “pelit” adıyla bilinir. Çiçek tablasından gelişen kupula (kadeh)
boyut ve biçim bakımından değişik şekillerde olup meyvenin dip kısmını, nadiren tümünü içine alır. Kadehin dış yüzü kısa ve basık, uzun ve dik hatta geri kıvrık veya
dişli ya da tam kenarlı halka şeklinde tırnaklar ile örtülmüştür (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984; Menitsky, 2005).
Kuzey yarıkürenin en önemli odunsu cinslerinden biri ve önemli orman ağaçları olan meşelerde tür tespiti çok kolay değildir. Çoğu kez doğru teşhis için yaprak ve
meyve taşıyan sürgünler gereklidir, çiçek özellikleri bu amaçla çok kullanılmaz. Türkiye meşeleri, odunlarının anatomik yapıları, meyvelerinin olgunlaşma süresi ve
yaprak özelliklerine göre: 1-Akmeşeler, 2-Kırmızı meşeler, 3-Herdem yeşil meşeler olmak üzere üç gruba ayrılır. Bu grupların genel özellikleri ve Türkiye’de doğal yetişen
taksonlar Yaltırık (1984)’e göre aşağıda verilmiştir:
1. AKMEŞELER (Seksiyon Quercus): Odunlarında geniş lümenli traheler yıllık halkanın ilkbahar odununda 1-2 sıra halinde yan yana gelerek çevrel diziliş göste-
rirler. İlkbahar odunu trahelerinden yaz odunu trahelerine geçiş birdenbire olur, yaz odunu trahelerinin lümenleri çok daralır. Yaz odunu traheleri “alevdili”
veya “yelpaze” biçimindeki bir alan üzerinde çok sayıda ve sık bir şekilde yer alırlar. Yaprak lopları veya dişlerin ucunda kılçıksı-dikensi bir çıkıntı bulunmaz.
Meyve olgunlaşması 1 yılda tamamlanır. Genellikle meyvenin iç yüzü çıplak ve tohumlar daha az tanenli olduğundan tatlıdır. Akmeşe grubundan Türkiye’de
338
doğal yetişen taksonlar şunlardır:
Quercus robur, Quercus petraea, Quercus hartwissiana, Quercus frainetto, Quercus vulcanica, Quercus pontica, Quercus infectoria, Quercus pubescens, Quercus
macranthera subsp. syspirensis
2. KIRMIZI MEŞELER (Seksiyon Cerris Loudon): İlkbahar odununda yıllık halkalar 1-2 sıra halinde yan yana gelerek çevrel diziliş gösterirler. İlkbahar odunu
trahelerinden yaz odunu trahelerine geçiş ani değil yavaş yavaş olur, yaz odunu trahelerinin lümenleri birdenbire daralmaz. Yaz odunu traheleri oldukça seyrek,
şekilleri oval veya dairemsi olup, zarları kalındır. Yaprak lopları ucunda kılçıksı dikensi çıkıntılar bulunur. Çoğunlukla meyve 2 yılda olgunlaşır. Meyvenin iç
yüzü genellikle tüylü, tadı acıdır. Kırmızı meşe grubundan Türkiye’de doğal yetişen taksonlar şunlardır:
Quercus libani, Quercus trojana, Quercus cerris, Quercus brantii, Quercus ithaburensis subsp. macrolepis
3. HERDEM YEŞİL MEŞELER (Seksiyon ilex Loudon): İlkbahar odununda büyük trahelerin oluşturduğu devamlı bir halka yoktur. İlkbahar ve yaz odunu içeri-
sinde küçük ve büyük traheler yan yana bulunur. Traheler şeritler halinde radyal yönde bir yıllık halkadan diğerine uzanan sıralar halindedir. Trahelerde “thyll
(tül)” oluşumu yoktur veya çok ender rastlanır. Yapraklar deri gibi sert, tam kenarlı veya kenarları dişli-sert dikenlidir. Meyve 1 veya 2 yılda olgunlaşır. Türki-
ye’de doğal yetişen herdem yeşil meşe taksonları şunlardır:
Quercus coccifera, Quercus ilex, Quercus aucheri
Ülkemizde 17 tür, alttür ve varyeteleri ile birlikte 24 takson doğal olarak yetişir. Bu meşe türleri aşağıdaki morfolojik özellikleriyle ayrılabilir:(Yaltırık, 1984’ten de-
ğiştirilerek alınmıştır.)
1.Yaprakları kalın, deri gibi sert, herdem yeşil (seksiyon ilex)

2.Olgun yapraklar çıplak; kenarları çoğunlukla dikenli dişli; meyve olgunlaşması 2 yılda olur; kadeh pullarının uç kısımları çıkıntılı ve batıcıdır
…………………………………………………………………………………………………………………………….……………... Quercus coccifera
2.Olgun yaprakların alt yüzleri keçe gibi sık tüylü; tam kenarlı veya dişlidir; kadeh pulları birbiri üzerine yatmıştır, çıkıntılı değildir..
3.Meyve 2 yılda olgunlaşır; kadeh 25 mm çapında; yaprak alt yüzü boz, mum tabakası ile karışık tüylü; yaprak sapları kısa (1-4 mm); meyveleri tatlı
…………………………………………………………………………………………………………………………………..………. Quercus aucheri
3.Meyve 1 yılda olgunlaşır; kadeh 15 mm çapında; yaprakların alt yüzü mumlu değil fakat keçe gibi tüylü; yaprak sapları daha uzun (5-15 mm), meyvelerin
tadı buruk ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. Quercus ilex
Quercus aucheri Quercus cerris
Hatice Yılmaz
Tolga Ok
339
1.Yapraklar yumuşak veya deri gibi sert; yazın yeşil veya kurumuş olarak kışı ağaç üzerinde dökülmeden geçirir.
4.Meyve olgunlaşması 2. yılda olur; olgunlaşan kupulaların sapı kalındır (2,5-5 mm çapında); yaprak loplarının ucunda az veya çok belirgin kılçıksı-dikenli çıkıntılar
bulunur; kadeh pulları çoğunlukla birbiri üzerine gevşek kapanmış veya geriye doğru kıvrık (seksiyon Cerris)
5.Yaprak uzun mızrak veya geniş şeritsi biçimde; alt yüzleri çıplak veya seyrek yıldız tüylü bazen her iki yüzü de yoğun yıldız tüylü (Q. trojana subsp. yaltırıkii) ;
yaprak kenarları sivri keskin dişli; kadehin pulları dip tarafta birbiri üzerine kapanmış; kadeh kenarına doğru pulların ucu gevşemiş.
6.yaprak sapları 1-2 cm uzunluğunda; yapraklar 6-10 (-15) x 2-3 (-6) cm boyutlarında; yaprak kenarlarındaki diş sayısı 10-14 çift…….…… Quercus libani
6.Yaprak sapları 1 cm’den kısa; yapraklar 3-8 (-10)x(1,5-3 (-4) cm boyutlarında; yaprak kenarlarındaki diş sayısı 8-10 (-12) çift…………….. Quercus trojana
5.Yapraklar yumurtamsı-eliptik veya dar yumurta biçiminde; alt yüzleri keçe gibi sık yıldız tüylerle kaplı; kadeh büyük, tırnaklar uzun, şeritsi, çoğunlukla birbiri
üzerine gevşek kapanmış veya geriye doğru kıvrık.
7.Tomurcuk dış pulları saç gibi ince ve uzundur ve dökülmezler; yapraklar az veya çok derin lopludur ve lopların ucunda oldukça kısa dikenleri vardır; kupu-
lanın pulları (tırnaklar) iplik gibi incedir……………………………………………………………………………………………………….... Quercus cerris
7.Tomurcuk dış pulları saç gibi uzamamıştır. Yapraklar dişli veya çoğunlukla sığ loplu; diş ve lopların ucu uzun kılçıksı dikenlidir; kupula pulları (tırnaklar)
geniş şeritsi veya köşelidir.
8.Yaprak kenarları düzenli aralıklarla dişli, loplu değil; kupula pulları geniş veya dar üçgen şeklinde, geriye kıvrılmamış……………… Quercus brantii
8.Yaprak kenarları düzensiz aralıklarla loplu, loplar sivri uçlu; kupula pulları dar şerit şeklinde ve köşeli, olgunlaştığında odunlaşır, çoğunlukla geriye
kıvrık……………………………………………………………………………………….…………………… Quercus ithaburensis subsp. macrolepis
4.Meyve olgunlaşması 1 yılda olur; olgunlaşan kupulanın sapı incedir (1-3 mm çapında); yaprak loplarının ucunda dikensi çıkıntı bulunmaz; kadeh pulları çoğun-
lukla birbirinin üzerine sıkıca kapanmıştır veya bazı taksonlarda pulların uç kısmı gevşektir, hiçbir zaman geriye kıvrılmazlar (seksiyon Quercus)
9. Yaprak kenarı düzenli aralıklarla keskin dişli, diş sayısı 20-30 arasında değişir; yapraklar büyük, yan damarlar birbirine paralel ve çok sayıda (16-30)
…………………………………………………………………………………………….………………………………………………… Quercus pontica
9.Yapraklar loplu veya tam kenarlıdır ( ender olarak dişli olabilir).
10.Yapraklar yarı daimi yeşil, dar yumurtamsı veya eliptik şekilde olup tam kenarlıdır, kenarları ondülelidir veya üçgen şeklinde kaba dişli lopludur
……………………………………………………………………………………………..………………………………………… Quercus infectoria
10.Yapraklar yazın yeşil; ters yumurta biçiminde, az veya çok derin loplu.
11.kadeh 12 cm’ye kadar saplı; kadeh pulları sıkı bir şekilde kadehe yatık olup sadece uçları dışarı dönüktür.
12.Yaprak sapı kısa veya sapsız; yaprak lopları ve oyuntuları düzensiz; 5-9 çift yan damar birbirine paralel değil; interkalar damarlar vardır
………………………………………………..……….…..… Quercus robur
12.Yaprak sapı 10-25 mm uzunluğunda; yaprak ayası sığ ve düzenli loplu; 8-14 çift yan damar birbirine paralel olarak uzanır, interkalar damar
yoktur …………………………………………………………………………………………………………………… Quercus hartwissiana
11.Kadeh sapsız veya çok kısa saplı (5 mm’ye kadar)
13.Yaprakların alt yüzleri sık yıldız tüylerle örtülmüştür.
14.Terminal tomurcuklardaki kulakçıklar uzun süre dökülmeden kalır; yaprak ayası düzenli loplu, loplar derin oyuntulu değil; inter-
kalar damar yoktur veya 1-2 tanedir; kadeh pulları dar, uzun şeritsi ve birbirinin üstüne gevşek kapanmıştır
……………………………………………………………………………………….. Quercus macranthera subsp. syspirensis
14.Tomurcuklardaki kulakçıklar erken dökülür, yapraklar düzensiz lopludur, interkalar damarlar vardır, kadeh pulları birbirinin
üstüne gevşek veya sıkıca kapanmıştır………………………………………………..……………..…………… Quercus pubescens
13.Yapraklar çıplak veya seyrek ince tüylüdür.
15.Yapraklar sapsız, ayanın dip tarafı derin yüreğimsidir, yapraklar sürgünün uçlarına doğru toplanmıştır; düzenli, dar ve derin
oyuntulu loplar tali lopçuklu; tomurcuklar büyük, köşeli ve üzeri sık tüylüdür…………………………………..… Quercus frainetto
15.Yapraklar saplı; sürgün üzerinde eşit aralıklarla dizilmiştir.
16. Yaprak ayasında interkalar damarlar ve lopların tali lopçukları mevcuttur…………………….………Quercus vulcanica
16.Yaprak ayasında interkalar yoktur, loplar düzenli aralıklı, tali lopçuklar yok veya belirgin değildir …….Quercus petraea
340
Quercus pontica C. Koch. Doğal
Doğu Karadeniz meşesi
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Kafkasya ve Kuzeydoğu Anadolu olan bu tür Trabzon, Rize, Artvin’de Kayın,
Doğu ladini ve orman gülleriyle beraber 800-1200 m’ler arasında Fagus orientalis-Picea orientalis karı-
şık ormanlarında küçük gruplar halinde ya da tek tek bulunur (Hedge ve Yaltırık, 1982). Relikt bir tür
olup tehlike kategorisi (VU) zarar görebilir olarak belirlenmiştir (Oldfield & Eastwood, 2007).
6 m’ye kadar boylanabilen kışın yaprağını döken küçük bir ağaç ya da 2-3 m boyunda gevşek ve
yuvarlak tepeli bir çalıdır (Menitsky, 2005). Kabuk koyu kahverengi, gençlikte düzgün, yaşlanınca
çatlaklıdır. Terminal tomurcuklar büyük, yaklaşık 1 cm boyunda ve tüylüdür. Tomurcukları örten pul-
ların kenarı koyu renkli sürmelidir. Sürgünler kalın, çıplaktır. Yapraklar ters yumurta, elips veya geniş
elips biçiminde, 10-26 (30) cm boyunda, 5-13(-15) cm enindedir. Yaprak sapı kısa, 1-2 cm‘dir. Ayanın
kenarı düzenli, 20-30 çift dişli, dişler kısa, kavisli ve sivri uçludur. Yan damarlar yaklaşık 30 çift olup
birbirine paraleldir. Ayanın üst yüzü çıplak, koyu yeşil, alt yüzü ise soluk yeşildir ve damarlar boyunca
seyrek, yumuşak tüylüdür. Sonbaharda sarı sonra kahverengi olan yapraklar uzun süre dökülmeden
ağaç üzerinde kalır. Meyve olgunlaşması 1 yılda olur. Kadeh yarıküre biçiminde, 15-20 mm çapındadır,
sürgün uçlarında kısa ve kalın bir sap ucunda genellikle birkaçı bir arada yer alır. Kadeh pulları üç-
genimsi-yumurta biçiminde olup birbiri üzerine sıkıca kapanmış ve tüylüdür. Kadeh palamudun 1/4’
ünü içine almıştır. (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984). Meyve yumurta-elipsiod biçiminde, 2,5 cm
uzunluğundadır. Tohumların çimlenme oranı düşüktür (Menitsky, 2005).
Quercus robur L. Doğal

Saplı meşe
Yayılışı
Avrupa, Türkiye ve Kafkasya’da geniş bir yayılışı vardır. Ülkemizdeki genel yayılışını Trakya, Karade-
niz Bölgesi ve Doğu Anadolu’da yapar.
25 (-40) m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken geniş tepeli ağaçlardır. Yaşlı gövdelerde
kabuk dar boyuna düzenli şeritler halinde, derin çatlaklı ve koyu gridir. Sürgünler açık kahverengi,
kırmızımtırak kahverengi, çıplaktır. Tomurcuklar en fazla 4 mm boyunda, yumurtamsı biçimde, tilki
sarısı veya kırmızımtırak-kahverenginde pullarla örtülmüş olup kenarları kirpiklidir, çıplak veya hafif
tüylüdür. Yaprakları ters yumurta biçiminde, en fazla 20 cm boyunda, 9 cm eninde, hemen hemen
sapsız ya da kısa saplı olup tabana doğru daralır ve dip tarafında iki kulakçık bulunur. Kenarları derin
ve düzensiz olarak 5-8 loplu, loplar küt uçlu, tali lopçuk nadir olarak bulunur. Yan damar sayısı 5-9,
interkalar damar mevcuttur. Ayanın alt yüzü soluk mavimsi yeşil veya sarımtırak yeşil, sık veya seyrek
olarak yıldız tüylü, üst yüzü canlı yeşil olup hafif tüylü veya çıplaktır. Ender olarak her iki yüzü de çıp-
laktır. Meyve olgunlaşması bir yılda olur. Kadeh yarıküre biçiminde, 15-20 mm çapında olup (2) 4-12
mm uzunluğunda bir sap ucunda genellikle ikili, bazen daha çok sayıda ya da tek olarak yer alır. Kadeh
pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmıştır, sadece sivri uçları serbesttir, kadeh pullarının üzeri kadife gibi
Hatice Yılmaz
tüylüdür. Kadeh palamutun 1/3-1/2 sini içine almıştır. Palamut uzun yumurta biçiminde 2-3 cm uzun-
luğundadır (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984). Ülkemizde coğrafi yayılışı ve morfolojik özellikleri
ile kolayca ayrılabilen subsp. robur ve subsp. pedunculiflora (C. Koch) Menitsky olmak üzere iki alttürü
341
Quercus robur L. Doğal
Saplı meşe
vardır. Bu iki alt tür aşağıdaki özellikleriyle birbirinden ayrılırlar (Yaltırık,

1984; Menitsky, 2005):
Quercus robur subsp.robur: (Syn: Quercus haas Kotschy, Q. pedunculata
Boiss., Q. brutia Ten subsp. pedunculiflora (C. Koch) O. Schwarz): Yaprak-
lar hemen hemen sapsız veya çok kısa saplı (4-10 mm), lopların uzunluğu
ayanın bir tarafının yarısından az, loplar arasındaki girintiler oldukça geniş,
meyve sapı ince ve uzun (2-) 4-10 (-12) cm’dir. Genel coğrafi yayılışı Avru-
pa ve Kafkasya olup Kuzeybatı Anadolu, Trakya, Marmara, İç Anadolu ve
Güney Anadolu’da Tekirdağ, Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu,
Konya, Ankara, Niğde, Sivas, Konya, Mersin’de yaprak döken ormanlarda,
yamaç eteklerinde, taban suyu yüksek düzlüklerde, dere yataklarında 100-
1000 m’ler arasında küçük gruplar halinde veya tek tek serpili olarak görü-
lür, saf meşcereler oluşturmaz (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Quercus robur subsp.pedunculiflora (C. Koch.) Menitsky: (Syn.: Qu-
Hatice Yılmaz
ercus longipes Steven, Q. erucifolia Steven, Q. pedunculiflora K. Koch.): Bu
alttürde yaprak sapı 2 cm uzunluğunda, daha derin loplu ve lop oyuntuları
dar, meyve kalın ve daha kısa (2-6 cm) bir sap ucunda yer alır. Genel coğrafi
yayılışı Transkafkasya olup Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Tunceli, Erzin-
can, Bingöl, Muş, Bitlis, Van ve Hakkari’de nemli alanlarda kayalık, kireçtaş-
lı, yamaçlarda 1200-1800 m’ler arasında görülür (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Quercus hartwissiana Steven Doğal
Istranca meşesi (Syn: Quercus armeniaca Kotschy, Q. stranjensis Turrill)
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Bulgaristan Istrancaları, Türkiye ve Kuzeybatı Kafkasya’dır. Kırklareli, İstan-
bul, Kocaeli, Sakarya, Kastamonu, Samsun, Ordu, Trabzon, Erzurum, Bursa ve Tunceli’de nemli yap-
raklı ve karışık yapraklı ormanlarda 20-1300 (1750) m’ler arasında görülür (Hedge ve Yaltırık, 1982).
35 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken düzgün gövdeli dar tepeli ağaçlardır (Menitsky,
2005). Kabuk gri-kahverengi, düzenli, dar aralıklarla boyuna derin çatlaklıdır. Genç sürgünler koyu
kırmızımtırak kahverengi, çıplak ve parlaktır. Yapraklar çoğunlukla ters yumurta biçiminde, 12 (-14)
x 7 (-9) cm boyutlarında, yaprak kenarları düzenli aralıklarla sığ parçalanmış, 7-10 adet loplu, yuvar-
lakça ve küt uçlu, 7-10 (-12) çift damarlı, damarlar birbirine az çok paralel uzanır, çoğunlukla her iki
yüzü de çıplak veya yapraklar gençken basit veya yıldız tüylerle örtülü sonradan dökülür ancak damar-
lar üzerinde seyrek yıldız tüyler kalır. Yaprak sapı 2-3 cm uzunluğunda ve çıplaktır. Meyveleri 1 yılda
olgunlaşır. Kadeh 15-20 mm çapında, yarım küre şeklinde olup kadeh pulları düzenli sıralar halinde
birbiri üzerine kapanmıştır, ancak kadeh pullarının sivri uçları dıştan serbesttir. Uzunca bir meyve sapı
(2-7 cm) ucunda yer alır, sap 1-4 meyve taşır. Palamut 8-20 mm boyundadır (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Hatice Yılmaz
Hızlı büyüyen ve gölgeye oldukça dayanıklı bir meşe türüdür (Menitsky, 2005).
Yapraklarının saplı ve muntazam sığ loplu olması ile Q. petraea’ya, meyvelerinin saplı olması ile de
Q. robur’a benzer. Özellikle meyve sapı normalden kısa örnekler Q. petraea subsp. iberica ile karıştı-
rılmaktadır ancak alttür iberica’da meyve sapının yaprak sapından uzun olmaması ayrım özelliğidir.
342
Quercus frainetto Ten. Doğal
Macar meşesi
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Güney ve Doğu Avrupa, Balkanlar, Güney İtalya ve Tür-
kiye’dir. Ülkemizde Trakya, Kuzeybatı Anadolu ve Marmara Bölgesinde Edirne,
Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Kocaeli, Bolu, Bursa, Çanakkale, Balıkesir, Sakar-
ya, Zonguldak, Kütahya, İzmir’de 20-1000 m’ler arasında kayın, kestane ve meşe
karışık yapraklı ormanlarda karışıma katılır ya da saf ormanlar kurar (Hedge ve
Yaltırık, 1982). Kuraklık ve dona dayanıklı olup süs bitkisi olarak da değerlidir.
Kışın yaprağını döken, 25 (40) m’ye kadar boylanabilen kalın dallı, geniş yu-
varlak tepeli ağaçlardır (Menitsky 2005, Yaltırık 1984). Kabuk açık gri-kahverengi,
dar şeritler halinde çatlaklıdır. Genç sürgünler kalın, gri-kahverengi, tüylüdür.
Tomurcuklar büyük, 1 cm kadar, köşeli, sarımtırak-gri, keçe gibi sık tüylüdür.
Yapraklar ters yumurta biçiminde, en fazla 20 cm boyunda, 13 cm eninde, fakat
güneşli, kurak yerdekiler daha küçüktür ve sürgün uçlarında toplanmıştır. Aya
derin ve dar oyuntulu, düzenli 6-9 çift loplu, loplar 1-3 tali lopçukludur. Yanda-
mar sayısı 6-9 olup interkalar damar birkaç adettir. Ayanın her iki yüzü de yıldız
tüylerle örtülüdür, bazen üst yüzü veya yaz sonunda her iki yüzü de çıplaklaşır.
Yaprak sapsız veya yok denecek kadar kısa saplı, yaprağın dip tarafında belirgin
iki kulakçık kısa sapı örter. Meyve olgunlaşması 1 yılda olur. Kadeh yarı küre bi-
Hatice Yılmaz
çiminde, küçük, 15 mm çapında ve sapsız, genellikle bir kaçı bir aradadır. Kadeh
pulları sarımtırak tüylü, kısa ve birbirinin üstüne gevşek kapanmıştır, uç kısım-
dakiler bazen kalkık ve uçları yukarı yönelmiştir. Kadeh palamutun ½ sini içine
almıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Quercus petraea (Mattuschka) Lieb. Doğal

Sapsız meşe
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa, Balkanlar, Anadolu, Iran ve Kafkasya’ya yapan bu türün ülkemizde oldukça geniş bir yayılış alanı vardır. Yayılış alanları alttürlere göre aşağıda
verilmiştir.
Kışın yaprağını döken, 30 m’ye kadar boylanabilen dar tepeli ağaçlardır. Kabuk düzenli ve dar aralıklarla boyuna derin çatlaklı, açık gri-kahverengidir. Sürgünler ge-
nellikle kırmızımtırak kahverenginde, çıplak, lentiseller belirgindir. Tomurcuklar 7 mm boyunda, sarımtırak kahverengi, çıplak, tomurcuk pullarının kenarı kirpiklidir.
Kulakçıklar genellikle dökülür bazen terminal tomurcukların yanında dökülmeden kalır. Yapraklar 6-17 cm boyunda, 3-9 cm eninde, eliptik, ters yumurtamsı ya da uzun
dikdörtgenimsi şekilde, dibe doğru kama gibi daralmış veya çarpık yuvarlakçadır. Ayanın kenarı 5-9 adet düzenli sığ veya derin loplu, 5-11 çift damar birbirine az çok
paralel uzanır. İnterkalar damar yoktur veya yaprağın dip kısmına yakın bölgede 1-2 tane bulunabilir. Yaprağın üst yüzü parlak ve çıplak, alt yüzü ise soluk yeşil, çıplak
veya basılmış yıldız tüylüdür. Ancak damarlar üzerinde uzun basit tüyler bulunmaktadır. Yaprak sapı 1-3.5 cm uzunluğundadır. Meyve bir yılda olgunlaşır. Kadeh yarı-
küre veya armut biçiminde, 10-20 mm çapındadır. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmış, dipleri belirgin olarak yumru gibi çıkıntılı veya düz, basık ya da gevşek
olup uçları kahverengi ve tüylüdür. Kadeh palamutun 1/2 veya 2/3’ ünü içerisine almıştır(Hedge ve Yaltırık, 1982). Kadeh sapsız veya kısa (bazen yaprak sapı uzunluğuna
erişebilen) bir sap ucunda yer alır (Menitsky, 2005).
Türkiye’nin en önemli orman ağaçlarından olan sapsız meşenin ülkemizde 3 alttürü vardır. Bu 3 alt tür aşağıdaki morfolojik özellikleriyle ayrılabilir (Hedge ve Yal-
tırık, 1982):
343
Quercus petraea (Mattuschka) Lieb. Doğal
Sapsız meşe
Quercus petraea subsp. petraea (Syn. Q. sessiliflora Salisb.): Bu alttürde kadeh pullarının dip kısmı yumrulu çıkıntılı değil düzdür, yaprakların alt yüzü tüylü, damar
koltuklarında tüy demetleri bulunur. Genel coğrafi yayılışı Avrupa olan bu takson ülkemizde Demirköy, Malkara-Keşan ve Mudurnu’da meşe-kestane karışık ormanlarda
yaklaşık 200 m’lerde sınırlı bir yayılış gösterir.
Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex Bieb.) Krassilin: (Syn.:Q. polycarpa Schur, Q. colchica Czecz., Q. lanuginosa Lam. subsp. medwediewii A. Camus, Q. koc-
hiana O Schwarz, Q. dschorochensis K. Koch., Q. petraea subsp. medwediewii (A. Camus) Menitsky)
Bu alttürde kadehler hemen hemen sapsız veya kısa ve kalın bir sap ucunda yer alır (Menitsky, 2005), kadeh pulları yumru gibi çıkıntılı ve yapraklar sığ lopludur.
Ayanın her iki yüzü de çıplaktır (Hedge ve Yaltırık, 1982). Genel coğrafi yayılışı Balkanlar, Anadolu, Kafkaslar ve Kuzey İran’dır. Ülkemizde Marmara Bölgesi ile tüm
Kuzey Anadolu Bölgesinde saf bükler veya ormanlar kurduğu gibi, Castanea sativa, Fagus orientalis, Carpinus betulus, Pinus nigra ve Picea orientalis ile karışıklığa girer,
deniz seviyesinden 1300 (-1600) m yüksekliğe kadar çıkar.
Quercus petraea subsp. pinnatiloba (K. Koch.) Menitsky:

(Syn.: Q. pinnatiloba K.Koch., Q. cedrorum Kotschy, Q. abietum Kotschy.)
Bu alttürde yapraklar derin parçalı loplu, alt yüzleri grimsi yeşil renkli ve ince tüylüdür. Normalde boylu ağaçlar olduğu halde özellikle Doğu Anadolu’da yoğun hay-
van otlatması nedeniyle boylu çalı görünümündedirler. Genel coğrafi yayılışı Balkanlar, Türkiye, Kafkasya ve Kuzey İran olup ülkemizde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da
Maraş, Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis, Van, İçel, Adana, Hatay ve Hakkari’de 1200-2200 m’ler arasında Q. infectoria Oliv. subsp. boissieri, Q. cerris, cedrus
libani, Pinus nigra ile karışıklığa girer.
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
344
Quercus vulcanica (Boiss. Heldr. ex) Kotschy Endemik
Kasnak meşesi
Yayılışı
Ülkemizin endemik bir türüdür. Kütahya-Mu-
rat ve Türkmen Dağları, Konya, Afyon, Isparta-E-
ğirdir, Kastamonu-Küre Dağları, Çankırı-Ilgaz
Dağları ve Kayseri-Erciyes Dağında 1300-2000
m’ler arasında Cedrus libani, Acer hyrcanum, Quer-
cus cerris, Pinus ile karışıklığa girer veya saf bükler
ve ormanlar oluşturur (Yaltırık, 1984; Avcı, 1996;
Duranözü, 2004). Gözlemlerimize göre, Anka-
ra-Nallıhan Sarıçal Dağı, Ankara çevresinde bazı
kalıntı ormanlarında da yayılışı bulunmaktadır.
Kışın yaprağını döken, 25-30 m’ye kadar boy-
lanabilen, geniş ve yayvan tepeli ağaçlardır. Kabuk
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
açık gri-kahverengi, boyuna şeritler halinde çat-
laklıdır. Sarımtırak veya kırmızımtırak kahverengi
sürgünler gençken tüylü, sonraları çıplaktır. Açık
renkli lentiseller küçük fakat çok sayıdadır. To-
murcuklar parlak kırmızı-kahverengi, tüylü veya
hemen hemen çıplak, tomurcuk pullarının kenarı
kirpiklidir. Uç tomurcuk diğerlerinden çok bü-
yük, yaklaşık 5-12 mm’dir. Kulakçıklar 10-14 mm
boyundadır, uzun süre sürgün üzerinde dökülme-
den kalır. Yapraklar ters yumurta veya eliptik bi-
çiminde, 9-17 cm boyunda, 5-10 cm eninde olup
genellikle sürgün ucunda toplanmıştır. Yaprağın
dip tarafı çarpık veya kama biçimindedir (Hedge
ve Yaltırık, 1982). Yaprak derin, bazen orta dama-
ra parçalanmış 4-8 (9) çift lopludur, tali lopçukları
vardır ve loplar bazen birbiri üzerine taşar. Yan
damar 7-8 (10) çift, interkalar damarlar belirgindir
(Yılmaz, 1998a). Yaprakların alt yüzü basık yıldız
tüylüdür ve soluk yeşil veya sarımtırak-yeşildir, üst
yüzü ise çıplak ya da seyrek yıldız tüylü ve koyu
yeşildir. Yaprak sapı 0,8-3,5 cm uzunluğunda olup
hafif tüylüdür. Meyve bir yılda olgunlaşır. Kadeh
15-20 mm çapında, yarım küre biçiminde veya ge-
niş ağızlı, sapsız ya da çık kısa saplıdır. Kadeh pul-
ları yassı, düz, dar üçgenimsi-mızrak şeklindedir
ve birbirinin üzerine sıkıca kapanmıştır, tüylüdür.
Kadeh palamutun 1/2 veya 2/3 kadarını içerisine
almıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yılmaz, 1998b).
Hüseyin Fakir
Kasnak meşesi Quercus petraea subsp. pinna-
tiloba’dan kadeh pullarının düz olması ile Q. fra-
inetto’dan ise yapraklarının uzun saplı olması ile
ayrılır.
345
Quercus infectoria Olivier. Doğal
Mazı meşesi
Yayılışı
Genel olarak Yunanistan, Türkiye, Kafkasya, İran, Irak, Kıbrıs, Lübnan, Suriye ve İsrail’de bulunmakta olup ülkemizin hemen her bölgesinde geniş bir yayılışa sahiptir.
2-20 m’ye kadar boylanabilen geniş tepeli, kışın yaprağını döken ya da yarı herdem yeşil çalı veya ağaçlardır. Kabuk gri, boyuna derin çatlaklıdır. Genç sürgünler
kırmızımtırak veya sarımtırak kahverengindedir. Tomurcukları kestane kırmızısı rengindedir ve pulların kenarı kirpiklidir. Yapraklar boyut ve renk bakımından çok
değişkendir. Yaprak dökülmesi özelikle ılıman geçen kışlarda yeni yapraklar çıkıncaya kadar devam eder. Yapraklar derimsi yapıda, 40-70(100) mm boyunda, 10-45 mm
eninde, yumurtamsı – dar dikdörtgenimsi biçimde, kenarları çoğunlukla ondüleli olan yaprakların kenarları 4-8 adet dilimli loplu, üçgenimsi dişli veya tamdır. 6-11 çift
damarlı ayanın dip kısmı yuvarlakça veya geniş kama şeklindedir. Alt yüzü, bazen üst yüzü de seyrek yıldızımsı tüylü, sonraları çıplaktır. Yaprak sapı 1-15 (-25) mm
uzunluğunda, yaz sürgünlerinde ise sapsızdır. Kadeh yarım küre biçiminde veya geniş ağızlı, 10-18 mm çapında, sapsız ya da 10 mm uzunluğunda bir sap ucunda tek
tek veya ikisi bir arada yer alır. Kadeh palamutun 1/3 veya 2/3 kısmını içine alır. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmıştır, tüylüdür.
Türkiye’de geniş bir alanda yayılış gösterir, iki alttürü bulunur. Bu iki alttür aşağıdaki morfolojik özellikleriyle birbirinden ayrılır:
1.Yapraklar geniş ters yumurta biçiminde, 2-5(8) cm boyunda, 1-3 (4) cm eninde, kenarları belirgin olarak dilimli ya da sivri dişli, yaprak sapı kısa 1-5(10) mm.
………..……………………………… ………..……………………..…………………………………………………….... Quercus infectoria subsp. infectoria
1.Yapraklar büyük 5-10 cm boyunda, 2-4 cm eninde, ters yumurta, dar dikdörtgenimsi biçimde, kenarları dilimli sivri dişli ya da tam kenarlı, sapı uzun (-3) 15-
20 (30) mm.………..……………………………… ………..……………………………… ………..…………………………. Quercus infectoria subsp. veneris
Quercus infectoria susbsp. İnfectoria: (Q. thirkeana K.Koch, Q. infectoria subsp. glabra O.Schwarz, Q. infectoria subsp. puberula O.Schwarz)
Genellikle bir çalı ya da en fazla 8 m‘ye kadar boylanan küçük ağaçlardır. Yapraklar 2-5 (8) cm boyunda, 1,5-3 (4) cm eninde, eliptik, dikdörtgenimsi-eliptik veya
yumurta biçiminde, çıplaktır. Yaprak sapı 1-5 (10) mm’dir. Yaprak kenarı 5-7 (8) belirgin olarak dilimli veya sivri dişli, genellikle dalgalıdır. İnterkalar damarlar belirgin-
dir. Kupula yaklaşık 1 cm çapındadır (Menitsky, 2005). Diğer alttürden daha genellikle küçük bir çalı olması, daha küçük yaprakları ve daha kısa yaprak sapı ile ayrılır.
Genel coğrafi yayılışı Yunanistan ve Türkiye olup Trakya, Marmara ve Kuzeybatı Anadolu’da Kırklareli, İstanbul, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Zonguldak, Sinop, Tokat,
Giresun’da 150-850 m yükseltiler arasında diğer meşe taksonları ve kızılçam ile karışıklığa veya yalancı maki içerisinde yer alır (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Quercus infectoria subsp. veneris (A. Kern.) Meikle: (Q. veneris A. Kern., Q. boissierii Reuter, Q. infectoria subsp. boissierii (Reuter) O Schwarz )
Genellikle 20 m’ye kadar boylanan ağaçlardır. Sürgünler tüylü bazen sonradan dökülür. Yapraklar ters yumurta, dar dikdörtgenimsi biçimde, 5-10 cm boyunda, 2-4
cm eninde, 8-12 çift kısa, sivri dişli veya tam kenarlıdır. 8-14 çift yan damarlı olup interkalar damarlar yoktur. Yaprak sapı 1-3 cm uzunluğundadır. Yaprağın alt yüzü
yoğun tüylü, sonraları bu tüyler dökülür sadece damar koltuklarında ve yaprak sapı tüylüdür. Kupula yaklaşık 2 cm çapındadır. Genel coğrafi yayılışı Kafkasya, İran, Irak,
Kıbrıs, Lübnan, Suriye, İsrail ve Türkiye’dir (Menitsky, 2005; Yaltırık, 1984). Ülkemizde Batı, İç, Doğu, Güney ve Güneydoğu Anadolu’da Bilecik, Ankara, Kastamonu,
Artvin, İzmir, Balıkesir, Konya, Niğde, Aksaray, Malatya, Elazığ, Bingöl, Bitlis, Muğla, Burdur, İçel, Hatay, Adana, Urfa, Siirt, Mardin, Hakkâri’de 200-1850 m’ler arasında
saf veya diğer meşe türleri ile karışık ormanlar kurar veya maki ve antropojen step sahaları içinde yer alır (Yaltırık, 1984)
Quercus infectoria subsp. veneris

Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
346
Quercus pubescens Willd. Doğal

Tüylü meşe
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Batı, Orta ve Güney Avrupa, Kırım ile Anadolu’dur. Ülkemizde çok geniş bir yayılışı vardır. İskenderun körfezinden Samsun’a doğru çekilen hattın
doğusunda bu meşe taksonuna pek rastlanmaz, kurak yetişme yerlerinin ağacıdır. Trakya, özellikle Karadeniz ve Akdeniz ardı orman mıntıkalarında, Marmara ve Ege
bölgelerinde bulunur. Stebe en fazla sokulan meşe türüdür. Edirne, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Sinop, Gökçeağaç, Manisa, Kütahya, Afyon, Ankara, Kayseri, Si-
vas, Yozgat, İzmir, Muğla, Burdur, Konya’da deniz seviyesinden 1700 m’lere kadar çoğunlukla Pinus nigra, Quercus cerris, Pyrus elaeagnifolia, Cistus laurifolius, Paliurus
spina-christii ile beraber bulunur. Bu türün melezleri çoktur; özellikle Q. infectoria, Q. petraea ve Q. macranthera ile melezler yapar (Yaltırık, 1984).
Kışın yaprağını döken, 15 ender olarak 20 m’ye kadar boylanabilen, yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Kabuk derin çatlaklıdır. Genç sürgünler ve tomurcuklar tüylüdür.
Tomurcuklar 5 mm çapında, kestane kırmızısı renklidir. Çoğunlukla dar oval veya ters yumurta biçimindeki yapraklar 4,5-8,5 cm boyunda, 2,5-5 cm enindedir. Yaprak
loplarının kenarı ondüleli ve içe kıvrıktır. Ayanın üst yüzü grimtırak-yeşil, alt yüzü ise boz gri renkli, dip tarafı çoğunlukla asimetrik olup kama veya yürek şeklindedir.
Her iki yüzü de sık yıldızımsı tüylerle örtülmüştür, sonradan üst yüzündekiler dökülür, seyrekleşir. Tomurcuk, sürgün ve yapraklarının tüylü olması sebebiyle bu ad ve-
rilmiştir. Yan damar sayısı 4-8 çift, yaprak sapı kısadır (5-10 mm). Yapraklar kurumuş halde kışı ağaç üzerinde geçirir. Kadehler sapsız olarak sürgün üzerine oturmuştur.
Teker teker veya 2-5 tanesi bir arada bulunur. Sürgünün uç kısmındaki yaprakların koltuğunda yer alır. Kadeh 15 mm çapında, yarım küre şeklinde veya oldukça sığdır.
Kadeh pulları birbirini üzerine sıkıca kapanmıştır ve kül renkli tüylerle örtülmüştür. Palamutun 1/3 kısmı kadeh içine gömülüdür (Yaltırık, 1984).
Türkiye’de iki alttürü bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki morfolojik özellikleriyle ayrılabilir (Menitsky, 2005):
1.Yapraklar ters yumurta veya ters yumurta-dairemsi, 5-8 cm boyunda, 4-6 cm eninde, loplu veya dişli, 5-8 çift damarlı, interkalar damarlar çok sayıda ve
belirgin ……………………………….……………………………….……………………………….………………. ….. Quercus pubescens subsp. pubescens
1.Yapraklar dairemsi-eliptik veya eliptik, 3-5 (7) cm boyunda, 2-4 (5) cm eninde, küçük - sivri dişli, dalgalı, 4-6 çift damarlı, interkalar damar birkaç adet
………………………….……………………………….……………………………………………..………….………….. Quercus pubescens subsp. crispata
Quercus pubescens subsp. pubescens:
(Syn: Quercus virgiliana (Ten.) Ten., Q. lanuginosa (Lam.) Thuill. Q. humilis Mill. Q.brachyphylla Kotschy, Q. pubescens subsp. lanuginosa (Lam.) O. Schwarz)
Yaprak şekli diğer alttüre göre daha az değişkendir. Yapraklar ters yumurta veya ters yumurta-dairemsi, 5-8 cm boyunda, 4-6 cm eninde, loplu veya dişli, yan damar
sayısı 5-8 çift, interkalar damarlar çok sayıda ve belirgindir. Yaltırık ve Hedge (1982) ‘de tür statüsünün problemli olduğu ve geçici olarak ayrı bir tür olarak alındığı be-
lirtilen Quercus virgiliana Ten. son yıllardaki çalışmalar (Borazan ve Babaç, 2003; Theplantlist) ışığında burada alttür olarak alınmıştır. Genel coğrafi yayılışı Doğu, Orta
ve Güney Avrupa, Kuzey Türkiye olan bu alttür ülkemizde Edirne, Çanakkale, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Sinop, Tokat, Gümüşhane, Manisa, Kütahya, Afyon,
Ankara, Kayseri, Sivas, Erzincan, İzmir, Muğla, Burdur, Konya’da 0-1700 m’ler arasında genellikle Pinus nigra, Quercus cerris, Fagus, Castanea, Pyrus elaeagnifolia, Cistus
laurifolius, Paliurus spina-christii ile birlikte, antropojenik step ve yarı step, nadiren maki içinde görülür (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Quercus pubescens subsp. crispata (Steven) Greuter & Burdet:
(Syn: Quercus anatolica O. Schwarz, Q. pubescens subsp. anatolica O. Schwarz, Q. crispata Steven, Q. lusitanica subsp. crispata (Steven) A. Camus)
Genellikle küçük çalı formundadır. Yaprak şekli çok değişkendir. Yapraklar dairemsi-eliptik veya eliptik, 3-5 (7) cm boyunda, 2-4 (5) cm eninde, kenarları genellikle
dalgalı ve küçük - sivri dişli, yan damar 4-6 çift, interkalar damar birkaç adettir. Genel coğrafi yayılışı Balkanların doğusu, Kırım ve Türkiye (Govaerts & Frodin, 1996)
olan bu alttür ülkemizde Bilecik, Ankara, Çankırı, Tokat, Kastamonu, Sinop, Samsun, Çorum, Erzincan, Malatya, Gümüşhane’de Pinus nigra ve P. brutia altında çalı
formunda, Pinus nigra ve diğer yapraklılar ile karışık ormanlarda ya da diğer meşelerle karışık olarak 0-1800 m’ler arasında görülür ( Zohary, 1973; Menitsky, 2005).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Ünal Akkemik
347
Quercus macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex Hoh. subsp. syspirensis (C. Koch.) Menitsky Doğal
İspir meşesi
Yayılışı
Anadolu’ya özgü endemik bir takson olup Bolu, Ankara, Kastamonu, Çorum, Amasya, Sivas, Gümüşhane, Yozgat, Sivas-Zara, Tunceli ve Erzurum’da 1000-1900 m’ler
arasında Q. pubescens, P. nigra, P. sylvestris, Populus tremula, Juniperus communis subsp. nana ile karışıklığa girer veya saf ormanlar oluşturur (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Kışın yaprağını döken, 7 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Genç sürgünler önceleri tüylü, daha sonra çıplaklaşır. Tomurcuklar 4-6 mm boyunda ve tüylüdür. Kulak-
çıklar ipliksi ve tüylüdür, yaklaşık 1-15 mm uzunluğunda ve terminal tomurcukların yanında kalıcıdır. Yapraklar ters yumurta biçiminde, kalın, 5-10 (3-13) cm boyunda,
3-5 (9) cm eninde olup genellikle sürgünlerin ucunda toplanmıştır. Yaprak ayası 5-9 çift düzenli ve sığ lopludur, tali lopçuk yoktur. Alt yüzü sarımtırak-kahverengi, keçe
gibi sık tüylü, üst yüzü ise hemen hemen çıplak veya seyrek yıldız tüylüdür. Yaprak sapı 5-20 mm uzunluğunda ve genellikle tüylüdür. Meyve birinci yılda olgunlaşır. Ka-
deh yarım küre biçiminde, 1.5 cm çapında, sapsız ya da en fazla 6 mm uzunluğunda kalın bir sap ucunda yer alır. Kadeh pulları biz gibi sivri uçludur, gevşek kapanmıştır
ve ince tüylüdür. Kadeh palamutun 1/2 ya da 2/3 ünü içine almıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984).
Ünal Akkemik
Tolga Ok
348
Quercus cerris L. Doğal
Saçlı meşe
Yayılışı
Ülkemizde çok geniş bir yayılışı vardır. Genel coğrafi yayılışı Güney Avrupa ve Türkiye’dir. Ülkemizde Kuzeydoğu ve Doğu Anadolu
dışında geniş bir yayılışa sahiptir.
Hatice Yılmaz
Kışın yaprağını döken, 25-30 m’ye kadar boylanabilen geniş tepeli ağaçlardır. Yaşlı ağaçların kabukları gri-beyaz renkli, derin çatlaklıdır.
Genç sürgünleri açık kahverengi veya kırmızımtırak kahverengi, çok yumuşak sık tüylüdür. Tomurcuklar 4 mm boyunda, tüylü, etrafında
1 cm boyunda çok sayıda kulakçık bulunur, kulakçıklar dökülmez, kalıcıdır. Sürgün üzerinde eşit aralıklarla dağılmış 5,5-14(-20) cm uzun-
luğunda, 2,5-9 cm genişliğindeki yapraklar değişik boyut ve görünüştedir. Kenarları sığ loplu, derin loplu veya tali lopçukludur. Lopların
ucunda sivri dikensi kılçık bulunur. Ayanın alt yüzü soluk yeşil veya yeşilimtırak beyaz, üzeri sık yıldız tüylüdür. Üst yüzü koyu yeşil ve
dağınık seyrek yıldız tüylüdür. Yaprak sapı 3-20 mm uzunluğundadır. Meyve iki yılda olgunlaşır. Kadeh yarıküre biçiminde veya geniş
ağızlı, iç çapı yaklaşık 20 mm’dir. Kupulanın en fazla 8 mm boyunda kısa ve kalın bir sapı vardır. Kupula pulları ipliksi, dağınık, uca doğru
yönelmiş veya geriye kıvrıktır (Hedge ve Yaltırık, 1982). Ülkemizde en geniş yayılışı olan meşe türüdür (Kasaplıgil, 1981) ve iki varyetesi
saptanmıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982). Menitsky (2005)’e göre bu varyeteler form olarak değerlendirilmelidir
Quercus cerris var.cerris: Yapraklar derin parçalı lopludur. Kırklareli, Çanakkale, İstanbul, Kastamonu, Sinop, Samsun, İzmir, Manisa,
Balıkesir, Konya, Niğde, Malatya, Elazığ, Muğla, Denizli, Isparta, İçel, Adan, Hatay’da deniz seviyesinden 1500 (-1900) m yüksekliklere
kadar diğer meşelerle (Q. frainetto, Q. pubescens, Q. infectoria, Q. petraea, Q. libani) ile birlikte yapraklı ormanlarda (Fagus, Carpinus,
Castanea), Pinus nigra, P. brutia, P. pinea gibi iğne yapraklı ormanlarla karışıklığa girer veya saf meşcereler kurar (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Hatice Yılmaz
Quercus cerris var. austriaca (Willd.) Loud.: Yapraklar sığ lopludur. Genel coğrafi yayılışı Orta ve Güneydoğu Avrupa olan ve doğuda-
ki en uç yayılışını Kuzeydoğu Türkiye’de yapan bu takson ülkemizde Edirne, Kırlareli, İstanbul, Bolu, Zonguldak, Sinop’ta görülür (Hedge
ve Yaltırık, 1982).
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
349
Quercus ithaburensis Decne. subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge Doğal
Palamut meşesi Syn: Q. aegilops L. subsp. aegilops
Yayılışı
İtalya, Balkanlar ve Ön Asya’da yayılır. Ülkemizde Batı ve Güneybatı Anadolu, Trakya ve İç Anadolu’da
yetişir. Edirne, Çanakkale, Bursa, Ankara, Uşak, Balıkesir, Sivas, Muğla, Afyon, İçel, Karaman’da 50-1700 m
yükseltiler arasında seyrek, dağınık park görünümünde saf bükler kurduğu gibi diğer meşe türleri ile veya
Pinus brutia, P. pinea ve Juniperus türleri ile karışıklığa girer (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Kışın yaprağını döken 15 (-25) m’ye kadar boylanabilen, geniş tepeli, kalın dallı ağaçlardır. Genç sürgünler
kalın, boz yeşilimsi sarımtırak-gri renkli ve üzerleri keçe gibi sık tüylerle örtülüdür. Tomurcukları büyük dol-
gun-yumurta biçiminde, köşeli, açık sarımtırak-kahverengi pullu, pulların üzeri tüylü, kenarları kirpiklidir. Uç
tomurcuğun yanında birkaç ipliksi kulakçık bulunur ve dökülmez. Yapraklar şekil olarak çok değişken ama ge-
nellikle yumurtamsı veya dikdörtgen biçiminde, 5-9 cm boyunda, 3-5 cm eninde olup sürgün üzerinde hemen
hemen eşit aralıklarla yer alır. Sığ veya derin 5-8 loplu, lopların ucu kılçıksı çıkıntılı, interkalar damar yoktur.
Ayanın üst yüzü donuk yeşil, yıldız tüylü, alt yüzü ise grimsi-yeşil ve sık yıldız tüylerle örtülüdür. Yaprak sapı
1-3.5 cm uzunluğundadır. Meyve iki yılda olgunlaşır. Kupula şekli ve büyüklüğü bakımından çok değişkendir.
Hatice Yılmaz
Kadeh yarıküre veya kase biçiminde, 2-4 cm çapında, hemen hemen sapsızdır. Kadeh pulları (tırnaklar) çok
uzun ipliksi-şeritsi, kalın ve köşeli, düz, dağınık veya geriye kıvrık olup üzeri tüylüdür, odunlaşır. Kadeh pala-
mutun 2/3 ünü içine alır (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
350
Quercus brantii Lindl. Doğal

İran palamut meşesi
(Syn.: Q. persica Jaub. et Spach, Q. aegilops L. subsp. brantii (Lindly) Camus; Q. brantii Lindl. subsp. persica (Jaub. Et Spach) O. Schwarz
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Türkiye, Kuzey Suriye, Kuzey Irak, Batı ve Güney İran’dır. Türkiye’de ise Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da Malatya, Elazığ, Siirt, Bitlis, Diyarba-
kır, Urfa, Maraş, Mardin, Hakkâri gibi yörelerde 350-1700 m yükseltiler arasında saf bükler veya çalılıklar halinde ya da Q. infectoria subsp. veneris, Q. libani, Q. cerris, P.
brutia, Pistacia eurycarpa, Pyrus ssp. ile karışıklığa girer ve çoğunlukla anakayası kalkerli yerlerde görülür (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Kışın yaprağını döken, 10 m’ye kadar boylanabilen, yuvarlak tepeli ağaçlardır. Önceleri cilalı gibi parlak ve çatlaksız olan gri renkli kabuk ilerleyen yaşlarda çat-
laklıdır. Genç sürgünler sarımtırak kahverengi, yoğun tüylü, sonraları çıplaktır. Tomurcuklar oval, köşeli, 4 mm boyundadır ve tomurcuk pulları tüylüdür. Yapraklar
deri gibi sert, yumurtamsı, dikdörtgenimsi, 6-10 (-15) cm boyunda, 4-7 (-9) cm eninde olup sürgün üzerine hemen hemen eşit aralıklarla dağılmıştır. Kenarları 8-16
çift düzenli dişli, dişlerin uç kısmı sivri ve 1-2 mm uzunluğunda kılçıksı çıkıntılıdır, interkalar damar yoktur. Ayanın üst yüzü donuk, boz yeşil ve seyrek yıldız tüylü;
alt yüzü ise sarımtırak kahverengi ve sık bezeli yıldız tüylüdür. Yaprak sapı 0,5-2 cm uzunluğundadır. Meyve iki yılda olgunlaşır. Kadeh boyutu ve üzerindeki pulların
durumu bakımından çok değişkenlik gösterir. Kadeh yarıküre biçiminde, 20-30 (35) mm çapında olup hemen hemen sapsız veya 4-5 mm boyunda kalın ve üzeri tüylü
bir sap ucunda yer alır. Kadeh pulları dip kısımda kalın şeritsi, birbiri üzerine kapanmış iken kenarına yakın pullar ince ipliksidir. Kadeh palamutun 1/3 veya 1/2 sini
içine almıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Genel görünüşü ve birçok özellikleri palamut meşesine benzer ondan düzenli dişli yaprakları, odunlaşmayan kupulanın odunlaşmayan geniş eşkenar dörtgenimsi
biçimindeki pulları ile ayrılır. Ayrıca doğal yayılış alanları da farklıdır. Kuraklığa ve yüksek yaz sıcaklığına dayanıklı bir türdür. Palamutları yenir; kurutulup öğütülerek
ekmek ununa karıştırılır (Menistky, 2005).
Ali Erhan Özer
Tolga Ok
351
Quercus libani Olivier Doğal

Lübnan meşesi
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Suriye, Kuzeybatı Irak, Batı İran ile Doğu Anadolu’dur. Maraş, Tunceli, Bingöl, Bitlis, Adana,
Adıyaman ve Hakkari’de 700-2000 m’ler arasında saf bükler oluşturur veya diğer meşe (Quercus infectoria, Quercus
brantii, Quercus cerris) türleriyle karışıma girer (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Kışın yaprağını döken ya da yarı herdem yeşil, 12 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Kabuk kırmızımtırak-gri,
uzun yıllar düz ve parlak, ileri yaşlarda derin çatlaklı ve gridir. Genç sürgünler kestane kırmızısı renginde, önceleri
tüylü daha sonra çıplaklaşır. Yaprakları 6-10 (-15) cm boyunda, 2-3 (-6) cm eninde, dikdörtgen ya da uzun mızrak
biçimindedir. Kenarları 11-16 çift düzenli, keskin dişli, dişlerin uçları kılçıksı dişlidir. Ayanın üst yüzü parlak yeşil, alt
yüzü mattır, çoğunlukla her iki yüzü de çıplak veya alt yüzü sık ya da seyrek yıldız tüylü, ucu sivridir. Yaprak sapı 8-15
(20) mm uzunluğundadır. Meyve iki yılda olgunlaşır. Kadeh yarım küre şeklinde, 2-3,5 cm çapında, sapsız veya en fazla
1 cm boyunda kısa kalın saplıdır. Kadeh pulları sivri uçlu üçgen biçiminde olup birbirinin üzerine sıkıca kapanmıştır,
Hatice Yılmaz
tüylüdür. Kadeh palamutun yaklaşık 1/3 - 2/3’ünü içine alır (Hedge ve Yaltırık, 1982; Menitsky, 2005).
Quercus trojani’ye çok benzer, ancak uzun yaprak sapları, yaprak kenarlarında dikensi değil kılçıksı yapıdaki daha
fazla sayıda dişleri ve daha büyük meyveleri ile ayrılır.
Ünal Akkemik
Tolga Ok
352
Quercus trojana P.B.Webb Doğal
Makedonya meşesi
Quercus trojana subsp. yaltirikii
Yayılışı
Güneydoğu İtalya, Balkanlar’ın batı kesimi Güney ve Batı Anadolu’da doğal olarak yetişir.

10-18 m’ye kadar boylanabilen, yaprağını döken ya da yarı herdem yeşil, yuvarlak veya geniş tepeli ufak bir
ağaçtır. Kabuk ileri yaşlarda küçük pullar halinde çatlaklı ve açık gri-kahverengidir. Sivri uçlu, yumurta, uzun
eliptik veya dar dikdörtgen biçimindeki yapraklar 3-8 (10) x 1,5-3 (-4) cm boyutlarındadır. Yaprak kenarları
8-10 (-12) çift dikensi dişlidir. Yaprak sapı 2-8 mm’dir (Yaltırık, 1984; Menitsky, 2005; Zielinski ve diğ, 2006).
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Yaprak şekli ve boyutları, yaprak kenarlarındaki diş sayısı ve tüylülük bakımından çok değişkenlik gösterir.
Yaprakların üst yüzü parlak koyu yeşil ve çıplak ya da seyrek ya da yoğun yıldız tüylü ve donuk yeşil, alt yüzü
açık yeşil ve hemen hemen tüysüz ya da yoğun yıldız tüylü, gri renklidir (Zielinski ve diğ., 2006). Kadeh pulları
birbiri üzerine sıkıca kapanmış veya tüm pullar sapa doğru geri kıvrılmış ya da alt ve ortada yer alan pullar
geriye doğru kıvrık olduğu halde, kadeh kenarına yakın olanlar birbiri üzerine sıkıca kapanmış ve düzdür.
Türkiye’de yayılış gösteren iki alttürü vardır. Bu iki alttür aşağıdaki morfolojik özellikleri ile ayrılabilir (Zie-
linski ve diğ., 2006) :
Quercus trojana subsp. trojana: Bu alttürde yaprakların sadece alt yüzü seyrek olarak tüylü veya her iki
yüzü de çıplaktır. Genel coğrafi yayılışı güneydoğu İtalya, Balkanlar ve Türkiye olan bu alttür ülkemizde Batı
ve Güneybatı Anadolu’da 300-1800 m’ler arasında Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Manisa, Kütahya, Eskişehir,
Isparta, Aydın, Niğde, Aksaray, Uşak, Burdur, Afyon, Konya’da yapraklı ormanlarda diğer meşe türleri ile karı-
şıklığa girer veya bozuk meşe baltalıklarının pseudomakiye dönüştüğü yerlerde Pistacia terebinthus, Juniperus
oxycedrus, Phillyrea latifolia, Pyrus amygdaliformis, Crataegus sp. ile birlikte bulunur (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Hatice Yılmaz
Quercus trojana subsp. yaltırıkii Ziel. et al.: Bu alttürde yapraklar, yaprak sapı ve son sene sürgünleri yo-
ğun tüylüdür. Endemik bir alttür olup Konya-Ermenek, İçel (Mut), Antalya. Pinus brutia, Pinus nigra ve Abies
cilicica ormanlarında görülür (Zielinski ve diğ., 2006).
Quercus ilex L. Doğal

Pırnal meşesi
Yayılışı
Hatice Yılmaz
Genel coğrafi yayılış alanı Batı Akdeniz kıyılarıdır. Ülkemizde İstanbul, Zonguldak, Sinop, Çanakkale, Kuşadası,
Muğla ve Antalya-Kemer’de 0-450 m’ler arasında Carpinus, Laurus, Phillyrea ile karışık olarak yamaçlarda ya da
maki içerisinde sınırlı bir yayılışı vardır. Muğla-Datça’da ise 1100-1300 m’ler arasında en yüksek noktasına ulaşır.
Boylu çalı veya 12-15 (-27) m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil ağaçlardır. Genç ağaçlarda gövdenin kabuğu gri
renkli ve düz, yaşlanınca boyuna çatlaklıdır. Genç sürgünler boz, sarımtırak kahverengi yıldız tüylerle örtülmüştür.
Tomurcuklar 2 mm boyunda, tüylüdür. Yapraklar 3-7,5 cm boyunda, 1,5-4 cm eninde ve değişik formlardadır. Çoğun-
lukla dar eliptik, yumurta- mızrak şeklinde olup ucu sivrice, tabanı kama şeklinde veya yuvarlaktır. Deri gibi sert, tam
kenarlı ya da ender olarak keskin, sivri dişlidir. Taze iken he riki yüzü de tüylü olan ayanın olgunlaşınca üst yüzü çıplak,
koyu yeşil, alt yüzü sarımtırak-kirli beyaz renkli keçe gibi sık tüylüdür. Yaprak sapı 3-10 mm uzunluğundadır. Meyve
Hatice Yılmaz
bir yılda olgunlaşır. Kadeh yarıküre şeklinde, 15 mm çapında, en fazla 9 mm uzunluğunda, kalın bir sap ucunda ve
çoğunlukla 2-3 ‘ü bir arada bulunur. Kadeh pulları dar mızrak şeklinde, tüylü olup birbiri üzerine gevşek kapanmıştır
Tohum dar yumurta şeklinde, 2-2,5 cm uzunluğundadır. Kadeh nuks meyvenin yarısını veya 1/3’ünü içine almıştır.
Yapraklarının alt yüzünün keçe gibi tüylü oluşu, meyvelerinin 1 yılda olgunlaşması, kadeh pullarının düz ve gevşek
kapanması ile Q. coccifera’dan ayrılır (Yaltırık, 1984; Menitsky, 2005). Uzun yıllardır süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
353
Quercus aucheri Jaub. et Spach. Doğal

Boz pırnal Q. coccifera subsp. aucheri (Jaub.&Spach) K.I.Christensen
Yayılışı
Doğu Akdeniz (Türkiye ve Ege Adaları) için endemiktir. Aydın, Muğla ve Antalya’da maki vejetas-
yonu içinde, deniz seviyesi ile 400 m’ler arasında anakayası kalker olan topraklar üzerinde yetişir.
Herdem yeşil bir çalı veya 10 m’ye kadar boylanabilen, sarkık dallı küçük ağaçlardır. Genç sür-
günler sarımtırak-kahverengi, yoğun yıldız tüylüdür. Tomurcuklar 2 mm boyunda, soluk kırmızımsı
kahverengi ve tüylüdür. Yapraklar 0,9-4 cm boyunda, 0,9-2,5 cm eninde, çoğunlukla geniş eliptik veya
Tolga Ok
yumurta biçimindedir. Ayanın alt kısmı tam kenarlı, yukarı kısmı hafif dişli, ucu küt, kısa sivri di-
kensi çıkıntılı, ayanın tabanı yuvarlak ya da yürek biçimindedir. Yaprağın üst yüzü çıplak veya hafif
yıldız tüylü, alt yüzü yoğun grimsi-beyaz yıldız tüyler ve ince mum tabakası ile örtülmüştür. Yan damar
sayısı 5-9 olup belirgin değildir. Yaprak sapı çoğunlukla yok denecek kadar kısa, en fazla 6 mm boyun-
dadır. Meyveleri 2 yılda olgunlaşır. Kadeh hemen hemen sapsız, uca doğru hafifçe genişleyen bir kâse
biçiminde, 25 mm çapında, 18 mm uzunluğundadır. Kadeh pulları kahverengi-gri, basık ve tüylüdür.
Kupula palamudun 2/3’ünü içine almıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984). Tohum sert kabuklu,
tohum taslağı tabanına yakın yer aldığından çimlenme diğer meşe türlerinin aksine (Quercus alnifo-
lia’da benzer) tohumun ucundan değil taban kısmından gerçekleşir (Yılmaz, 1998b).
Tolga Ok
Alt yüzü mum tabakası ve grimsi-beyaz yoğun tüylerle örtülü yaprakları, düz, basık ve üzeri tüylü
kadeh pulları ile Q. coccifera’dan ayrılır.
Quercus coccifera L. Doğal

Kermes meşesi, Taş meşesi
(Syn: Q. rigida Willd., Q. calliprinos Webb., Q. coccifera subsp. calliprinos (Webb.) Holmboe),
Yayılışı
Türkiye ve Ege Adalarına özgü bir türdür. Kuzeybatı, Batı, ve Güney Anadolu ile lokal olarak Kara-
deniz Bölgesinde Tekirdağ, Çanakkale, İstanbul, Bursa, Zonguldak, Tokat, Giresun, İzmir, Uşak, Konya,
Aydın, Isparta, İçel, Gaziantep, Denizli maki, frigiana vejetasyonları ile kızılçam ve fıstıkçamı ormanla-
rında 0-1500 m’ler arasında görülür (Hedge ve Yaltırık, 1982).
Herdem yeşil, 2-3 m boyunda sık dallı çalı, ender olarak 10 m’ye kadar boylanan ağaçlardır. Genç
sürgünler tüylü, sarımtırak-kahverengi, sonradan tüyler dökülür ve sürgün rengi gri-kahverengi olur.
Tomurcuklar 3-4 mm boyunda, oval-sivri uçlu, kırmızımtırak-kahverengi, çıplak veya tüylüdür.
Yapraklar geniş eliptik, geniş yumurta, dikdörtgenimsi, biçimde, deri gibi sert, 1,5-5 cm. boyunda,
1-3 cm. enindedir Yaprak kenarları Ilex-çoban püskülünde olduğu gibi dikensi dişli, dişler sivri ve ba-
tıcıdır ancak nadiren hemen hemen tam kenarlı, düz veya dalgalı olabilir. Ayanın dip tarafı yuvarlakça
veya yürek şeklindedir. Üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü soluk yeşil, her iki yüzü de çıplak, yan
damar sayısı 4-8’dir. Yaprak sapı 1-5 mm uzunluğundadır. Meyvenin olgunlaşması 2 yılda olur. Yarım
Hatice Yılmaz
küre biçimindeki kadeh hemen hemen sapsız veya kısa kalın saplıdır. Kadeh pulları dört köşeli, sivri
uçlu, sert ve batıcı, basık-uçları kalkık, bazen de geriye doğru kıvrıktır. Kadeh, yumurta biçimindeki
palamudun 1/2-1/3 ünü içine almıştır (Hedge ve Yaltırık, 1982; Yaltırık, 1984).
*Odunu çok sert olduğundan “taş meşesi”, ortaçağda kabuklarına arız olan Cerme ilicis kermes bö-
ceğinin dişileri toplanarak bir çeşit boya elde edildiğinden “kermes meşesi” adıyla bilinir (Kasaplıgil,
1981, Menitsky, 2005).
354
Quercus palustris Muench. Egzotik
Bataklık meşesi
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Kuzey Amerika’nın doğusu olup
ülkemizde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken, 25 m’ye kadar boylanabilen
ağaçlardır. Kabuk gri-kahverengi, geniş şeritler halinde
sığ çatlaklıdır. Sürgünler kırmızımtırak kahverengi, sa-
dece tazeyken tüylüdür. Yaşlı gövdelerde alt dallar aşağı
doğru, ortadakiler yatay üst dallar ise yukarı yönelmiş-
tir. Terminal tomurcuk kestane renginde, 3-5 mm bo-
yunda, çıplaktır. Yapraklar eliptik, dikdörtgenimsi, 5-16
cm boyunda, 5-12 cm eninde, kenarları 5-7 derin, sivri
lopludur. Ayanın üst yüzü parlak yeşil ve çıplak, alt yüzü
açık yeşil ve damar koltuklarında bulunan tüy demetleri
Hatice Yılmaz
dışında çıplaktır. Yaprak sapı 20-60 mm’dir. Meyve iki
yılda olgunlaşır. Yarım küre biçimindeki palamut 1-1,6
cm boyundadır. Hemen hemen sapsız kadeh tabak biçi-
mindedir ve meyvenin 1/4’ünü içine alır. Kadeh pulları
birbiri üzerine sıkıca kapanmıştır (Nixon, 1997).
Quercus rubra L. Egzotik

Kırmızı Amerikan meşesi
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Kuzey Amerika’da önemli bir or-
man ağacı olan ve hızlı büyüyen bu tür ülkemizde süs
bitkisi olarak yetiştirilir.
30 m’ye kadar boylanabilen kışın yaprağını döken
ağaçlardır. Kabuk gri-koyu gri, parlak, boyuna geniş şe-
ritler halinde çatlaklıdır. Terminal tomurcuk koyu kır-
mızımtırak kahverengi, yumurtamsı eliptik, 4-7 mm bo-
yunda, çıplak ya da ucunda kırmızımtırak tüy demetleri
bulunur. Yaprakları yumurtamsı-eliptik veya dikdörtge-
nimsi, 12-20 cm boyunda, 6-12 cm eninde, derin parça-
lanmış 7-11 lopludur. Loplar çoğunlukla 3, bazen 5 adet
sivri uçlu diş veya lopçukla sonlanır. Yaprakların üst yüzü
parlak koyu yeşil, alt yüzü ise açık yeşil ve her iki yüzü
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
de çıplaktır. Yaprak sapı 25-50 mm’dir. Meyve iki yılda ol-
gunlaşır. Fındık biçimindeki meyve 15-30 mm boyunda-
dır. Tabak-kâse biçimindeki kadeh meyvenin 1/4-1/3’ünü
içine alır. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmıştır
(Nixon, 1997).
355
Quercus suber L. Egzotik

Mantar meşesi
Yayılışı
Doğal yayılışı alanı Güney Avrupa ve Kuzey Afrika’dır.
Uzun yıllardır kabuğundan mantar elde etmek için vatanı
dışında da yetiştirilir. Ülkemizde süs bitkisi olarak kullanılır.
20 m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil ağaçlardır. Genç
sürgünler sarı tüylüdür. Gövde kabukları kalın, mantarlı ve
boyuna derin olukludur. Yapraklar yumurta, oval-dikdört-
gen biçiminde, 3-7 cm boyunda, 1,5-4 cm eninde, uç kısmı
sivri dip kısmı ise yuvarlakçadır. Kenarları 5-7 çift kısa dişli
veya nadir olarak tam kenarlıdır. Üst yüzü parlak yeşil, alt
yüzü gri-boz tüylü ender olarak da çıplaktır. Yaprak sapı 8-15
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
mm uzunluğundadır. Meyve bir yılda olgunlaşır, şekli oval,
boyu 15-30 mm’dir. Kadeh yarıküre biçiminde, kısa saplıdır.
Kadeh pulları uç kısımlarına doğru iplik gibi daralır ve uzar,
uçları dik veya dışarıya doğru yayılmıştır (Yaltırık, 1993;
Krüssmann, 1978)
Quercus castaneifolia C. A. Mey. Egzotik

Kestane yapraklı meşe
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Kafkasya ve Kuzey İran olup ülkemiz-
de süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
25 (-50) m’ye kadar boylanabilen, geniş konik tepeli, kışın
yaprağını döken ağaçlardır. Kabuk gençlikte koyu gri ve düz-
gün sonraları gri, boyuna şeritler halinde derin çatlaklıdır.
Sürgünler önceleri ince tüylü sonradan çıplaklaşır. Yapraklar
7-16 cm uzunluğunda, 3-4 cm genişliğinde, dikdörtgenim-
si-eliptik, ayanın tabanı yuvarlak veya kama biçiminde, ucu
damla uçludur. Üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü soluk yeşil, ince
beyazımsı yıldız tüylü, sonradan çıplaklaşır. Kenarları 8-15
çift paralel damarlı ve 7-12(-14) çift dişli olup dişler kılçıksı
bir uçla sonuçlanır. Yaprak sapı 1-2 cm uzunluğunda, kulak-
çıklar kalıcıdır. Meyve iki yılda olgunlaşır. Kadeh sapsız ya da
çok kısa kalın saplı, yarım küre biçimindedir. Kadeh pulları
geriye kıvrılmıştır. Kadeh palamudun ½ sini içine alır (Me-
Hatice Yılmaz
nitsky, 2005; Yaltırık, 1993).
356
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I G A R R YAC E A E
GARRYACEAE
Sadece iki cinsle (Garrya Douglas ex. Lindl. ve Aucuba Thunb.) temsil edilen bir familyadır. Genel yayılışlarını Kuzey Amerika (Garrya) ve Doğu Asya’da (Aucuba)
yapar ve bireyleri büyük oranda süs bitkisi olarak yetiştirilir. Herdem yeşil olup yaprakları karşılıklı ve basittir; yaprak derimsidir. Çiçekleri genel olarak salkım ya da
başak şeklinde halinde kurul oluşturur. Meyve çekirdekli sulu tiptedir. Tohum sayısı tek (Aucuba) ya da ikidir (Garrya) (eFloras. org: 2013). Türkiye’de doğal yetişen
herhangi bir cinsi ve türü yoktur. Aucuba cinsine ait bir tür ve bu türün kültivarları park ve bahçelerde yaygın bir şekilde kullanılır.
Gamze Tuttu
Aucuba Thunb. (Akübalar)
Aucuba cinsinin Doğu Asya ve Himalayalarda doğal olarak yetişen 3 türü
vardır. Vatanları dışında ılıman yerlerde süs bitkisi olarak yetiştirilirler (Kayacık,
1982; Heywood ve diğ. 2007, Krüsmann,1976). Türkiye’de en çok tanınan ve en
çok yetiştirilen türü ise Aucuba japonica Thunb.’dır. Herdem yeşil, kalın dallı çalı
halindeki bitkilerdir. Yaprakları basit, geniş eliptik ya da uzun şerit biçiminde,
deri gibi kalın ve parlak, yaprak kenarları dişli veya tamdır. Sürgünlere diziliş-
leri karşılıklıdır. Genişliği 3 mm’ye kadar olan kırmızı çiçekleri 4 çanak ve 4
taç yapraktan oluşmuştur. Dioik olan çiçekler terminal durumlu, birleşik salkım
halinde kurullar oluştururlar. Erkek çiçeklerin taç yaprakları art arda gelen 4
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
adet kısa stameni vardır. Dişi çiçeklerde, ovaryum üst durumlu, 1 gözlü ve tek
tohum taslaklıdır. Kızılcığı andıran çekirdekli sulu meyveleri tek tohumlu, uzun
(2 cm’ye kadar) ve ovaldir (eFloras. org: 2013).
Aucuba japonica Thunb. Egzotik
Aküba
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Kore, Japonya ve Formoza’dır. Ancak süs bitki-
si olarak yetiştirildiği için dünyanın hemen her yerinde rastlanır. Ana türden
başka 30 kadar da bahçe formu vardır. Bunlardan yaprakları sarı lekeli olan A.
japonica variegata (D’Ombr.) Rehd. ile sarı meyveli A. japonica luteocarpa park-
çılıkta çok kullanılan dekoratif süs bitkileridir.
2-3 m boylanabilen herdem yeşil bir çalıdır. Sürgünleri açık yeşil renkli, kalın
ve tüysüzdür. Yaprakları (8-)10-25 cm boyunda, sade, dar oval, eliptik-yumur-
ta biçiminde veya geniş şerit-mızrak gibidir. Yaprak kenarları seyrek kaba dişli
veya tamdır. Yaprak ucu sivridir. Deri gibi kalın olan yaprakların her iki yüzü
de parlak yeşil renktedir. Yapraklar gençken seyrek yatık tüylüdür, sonrasında
tüyler dökülür. 4 (-5) çanak yapraktan oluşan kırmızı-kahverengi renkli erkek
çiçekler, dik duran 8-10 cm boyunda terminal durumlu birleşik salkım halinde
kurullar oluştururlar. Dişi çiçek kurullarında ise daha az sayıda çiçek bulunur.
Nurgül Karlıoğlu
Olgunlaştığı zaman kızılcığı andıran kırmızı renkli meyve 1-2 cm uzunluğun-

Hatice Yılmaz
da ve ovaldir (Krüssmann, 1976). Ülkemizde yaprakları yoğun sarı lekeli olan

A. japonica variegata (D’Ombr.) Rehd. kültüvarı asli türden daha yaygın olarak
kullanılır.
357
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I G R O S S U L A R I AC E A E
GROSSULARIACEAE
Kışın yapraklarını döken, 1-3
m boya ulaşabilen çalıdırlar. Yap- Ribes rubrum Ribes uva-crispa
raklar almaşlı, basit, genellikle
elsi loplu ve kulakçıksızdır. Çiçek
kurulu rasemoz (salkım) tiptedir.
Çiçekler erdişi veya 2 evcikli, ak-
tinomorftur. Çanaklar 4-5 adet,
taçlar 4-5 adet, serbesttir. Stamen
4-5 adettir. Ovaryum alt durum-
lu, 2 karpelli, tohum taslağı çok
sayıda, Stilus 2 adettir. Meyve
üzümsü meyvedir. Tek cinsi ve
yaklaşık 160 türü olan bir famil-
yadır (Tutin ve ark, 2010; Cham-
berlain,1972).
Gülsen Kendir
Ribes L. (Frenk üzümleri)
Çoğunlukla yaprağını döken, pek az olarak da herdem yeşil olan, bodur ya da orta boyda çalılardır. Yaprakları sade ya da az çok derince bölünmüş, uzunca saplı, di-
zilişi almaşlı, kulakçık bulunur ya da bulunmaz. Çiçekler yeşilimsi, beyaz, sarımsı ya da kırmızımsı renkte, az ya da çok çiçekli, sarkık salkım kuruluşunda toplanmış, az
olarak tek durumda, erdişi, pek az olarak dioik, örtü yaprakları çanak ve taç yaprak olarak ayrılmış olup her biri 4 -5 parçalıdır. Taç yapraklar çoğu kez çanak yapraktan
kısadır. Örtü yaprakları bardak ya da çan biçimindeki çiçek tablasıyla kaynaşmış durumda bulunur. Stamen 4-5 tanedir. Ovaryum 1 gözlü olup alt durumludur. Çok
sayıda tohum taslağı vardır. Meyve üzümsü olup çok sayıda tohum taşır (Chamberlain,1972).
Ribes cinsine ait Türkiye’de doğal yetişen 8 türe ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Tutin ve ark, 2010; Chamberlain,1972):
1.Dikenli çalı,
2.Çiçekler, yaprak koltuğunda 1-3 adeti bir arada, meyve guddeli tüylü, çanak yapraklar 5-7 mm, açık yada pembemsi yeşil ……………….... Ribes uva-crispa
2.Çiçekler, 8-15 çiçekli salkım şeklinde, meyve tüysüz, çanak yapraklar 2-2,3 mm ve yeşilimsi sarı renkte ………………………………….…..…. Ribes anatolica
1.Dikensiz çalı,
3.Çiçekler dioik; çiçek kurulu ekseni guddeli-tüylü
4.Tomurcuklar yumurtamsı, küt uçlu; meyve guddeli-tüylü………………………………………………….….…………………………Ribes orientale
4.Tomurcuklar uzunca, sivri uçlu; meyve tüysüz ………………………………………………….….……………………………………Ribes alpinum
3.Çiçekler erdişi; çiçek kurulu ekseni tüysüz
5.Yaprakların altı sapsız aromatik guddelerle kaplı; meyve morumsu siyah ………………………………………………………………… Ribes nigrum
5.Yaprakların altında sapsız guddeler yok, meyve kırmızı
6.Hipantiyum çan biçiminde; çanak yaprak kenarı yoğun bir şekilde kirpikli
…………….…………………………...............…Ribes biebersteinii
6.Çukurlaşmış çiçek tablası (hipantiyum) neredeyse düz; çanak yaprak kenarları tüysüz ya da sadece çok az kirpikli
7.Çanak yapraklar dilsi, aşağı doğru eğik………………………………………………….….………………………Ribes multiflorum
7.Çanak yapraklar ters yumurtamsı veya spatula gibi, dik ya da yayık………………………………………………….….Ribes rubrum
358
Ribes alpinum L. Doğal
Dağ frenküzümü
Yayılışı
İlk kez İsveç, İsviçre ve İngiltere’den tanımlanmıştır. Tür-
kiye, Avrupa, Kafkasya, Gürcistan, Ermenistan ve Kuzey
İran’da yayılış gösterir. Türkiye’de, Kuzey Doğu Anadolu’da
nadir olarak bulunan bir türdür. Artvin, Rize, Trabzon ve Gi-
resun illerinde doğal yayılış gösterir.
Dikensiz, 1-3 m boylarında çalılardır. Tomurcuklar 10
mm’ye kadar, sivri uçludur. Yapraklar 3-6,5 x 3-6,5 cm, sap-
lı guddelerin karışımıyla seyrek tüylü; dip kısmı kesik veya
hemen hemen yüreğimsidir. Çiçek kurulu guddeli eksenli
olup 8-30 çiçekli dik salkımdır. Brahtecikler 4-8 mm’dir. Çi-
çekler fonksiyonel olarak dioik, mor benekli sarımsı yeşil; hi-
Gülsen Kendir
Gülsen Kendir
pantiyum leğen şeklinde; çanak yapraklar açık; taç yapraklar
ufaktır. Meyve küremsi, 4-6 mm çapında, kırmızı, tüysüzdür.
Çiçeklenme zamanı temmuz-ağustos aylarıdır (Chamberlain,
1972).
Endemik
Ribes anatolica Behçet
Yayılışı
Türkiye’de Bitlis ilinde 2500 m yükseklikteki volkanik ka-
yalık alanlarda yayılış gösteren endemik bir türdür.
Gövdeleri ince, 1-1,5 m boylanabilen, nodları ve bazen
nodlar arasında düz veya belli belirsiz kıvrımlı dikenli (2-6
mm uzunlukta-bazen yok) olan çalılardır. Yapraklar 1-2,5 x
1-2 cm boyutlarında, tüysüz, uçta düzensiz dişli ya da 3-5
loplu ve dipte köşeleri yuvarlak üçgen şeklindedir. Dik veya
belli belirsiz kıvrımlı olan çiçek kurulu 8-15 çiçekli (3-5 cm
uzunlukta) salkım halinde olup tüysüz eksenlidir. Brahte
3-5 mm uzunlukta, uçta tüysüz ve siğillidir. Çiçek erselik,
hipantiyum daima düz; çanak yapraklar 2-2,3 mm uzunluk-
Ayşe Bodurlar Maraşlı
ta, hemen hemen yayılmış, yeşilimsi sarı renkte, tüysüz; taç

yapraklar çanak yaprakların ortalama yarısı kadar uzun, be-
Mehmet Fırat
yazımsı renkte, stilus tüysüz; çiçeklenme zamanı mayıs-ha-
ziran aylarıdır. Meyve tüysüz, küremsi şekilde, kırmızı veya
sarımsı kırmızı renkte, 5-8 mm uzunlukta, meyve zamanı
temmuz ayıdır (Behçet, 2000).
359
Doğal
Ribes biebersteinii Berlex DC.
Yayılışı
Kafkasya ve Kuzey Batı İran’da yayılış gösteren
ve Öksin elementi olan bir türdür. Türkiye’de Art-
vin, Rize, Trabzon ve Kars illerinde yayılış gösterir.
Nadir türlerdendir.
Dikensiz, 1-3 metre boya ulaşabilen çalıdır. Yap-
rakları ortalama 12 x 13 cm boyutlarına ulaşabilir.
3-5 loplu elsi tipte olup tabanı yüreğimsidir. Çiçek
kurulu ekseni tüysüz olup 20-40 çiçekli yatık sal-
kımdır. Brahtecikler ortalama 1 mm’dir. Çiçekler
erdişi, kırmızımsı; hipantiyum çan şeklinde; çanak
yapraklar dipte dik, üstte açık; taç yapraklar çanak
Gülsen Kendir
Gülsen Kendir
yaprakların ½’ si kadar uzunluğundadır. Meyve
küremsi, 4-6 mm çapında, kırmızı ve tüysüzdür.
Meyve olgunlaşma zamanı temmuz ayıdır (Cham-
berlain, 1972).
Doğal
Ribes multiflorum Kit. ex Roemer & Schultes
Yayılışı
Türkiye, Bulgaristan, Yunanistan, İtalya ve Yu-
goslavya’da yayılış gösteren Doğu Akdeniz elemen-
tidir. Türkiye’de yalnızca Uşak ilinden bilinen nadir
türlerdendir.
1,5-2 m boya ulaşabilen bir çalıdır. Yapraklar
ortalama 10 x 10 cm, genellikle tüysüz; yaprak sapı
ise tüylüdür. Çiçekler sarkık salkım halinde kurul-
lar oluşturur, 30-50 adet sarımsı-yeşil çiçeklerden
oluşan kurul en fazla 12 cm uzunluğundadır. Brah-
tecikler 1 mm’dir. Çanak yapraklar dilsi ve aşağı
doğru eğilmiş; taç yapraklar çok kısa, aşağı doğru
eğilmiştir. Meyve kırmızı, ekşi ve tüysüzdür (Tutin
Gülsen Kendir
Gülsen Kendir
ve ark., 2010).
360
Ribes nigrum L. Doğal
Frenk üzümü
Yayılışı
İsveç ve İsviçre’den ilk defa tanımlanmıştır.
Orta ve Doğu Avrupa’da doğal yayılış gösteren
bir türdür. Türkiye’de Doğu Anadolu’da, özellik-
le Artvin ve Muş illerinde yayılış gösterir.
Güçlü hoş kokulu, 1-2 metre boylarında, di-
kensiz çalılardır. Yapraklar 8,5 x 10 cm boyut-
larına ulaşabilen, üst yüzü tüysüz, alt yüzü ise
sapsız hoş kokulu guddeli seyrek tüylüdür. Çi-
çek kurulu ekseni tüysüz olup, 5-10 çiçekli sar-
kık salkımdır. Brahtecikler ortalama 1 mm’dir.
Çiçekler erdişi, kırmızımsı ya da kahverengimsi
yeşildir. Hipantiyum çan şeklinde; çanak yap-
www.wikimedia.com
raklar geriye kıvrık; taç yapraklar çanak yaprak-
Mehmet Koyuncu
ların yaklaşık 2/3’ü kadar, beyazımsıdır. Meyve
küremsi, çapı 10 mm’ye kadar, siyah ya da na-
diren zeytin yeşili rengindedir (Chamberlain,
1972).
Ribes orientale Desf. Doğal

Doğu Frenküzümü, İtüzümü
Yayılışı
Türkiye, Yunanistan, Kafkasya, İran, An-
ti-Lübnan ve Filistin’de 1450-2500 m yükselti-
lerde çalılıklarda ve kayalıklarda doğal olarak
bulunur. Türkiye’de Kuzeydoğu ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerinde; Erzurum, Gümüşhane,
Bayburt, Kars, Kayseri, Niğde, Erzurum ve Is-
parta illerinde yayılış gösterir.
R. alpinum’dan farklılıkları; daha kısa, geniş
tomurcuklu, daha yoğun guddeli yapraklı ve
meyve rengi soluk (sarı veya turuncu-kırmızı)
İsa Başköse
İsa Başköse
ve guddeli meyvelidir. Çiçeklenme zamanı tem-
muz-ağustos aylarıdır (Chamberlain, 1972).
361
Ribes rubrum L. Egzotik
Frenk üzümü
Yayılışı
İsveç’ten tanımlanmış olup Batı Avrupa’da doğaldır. Tür-
kiye’de doğallaşmıştır. Yenen meyvelerinden dolayı kültürü
yapılır.
Dikensiz bir çalı olup 1-1,5 metre boyuna ulaşır. Yaprak-
lar 5-7 x 7-9 cm, elsi şekilde 3-5 loplu olup tabanı yüreğimsi-
dir. Çiçek kurulu; 0-20 çiçekli yatık ya da sarkık salkım olup
ekseni tüysüzdür. Brahtecikler ortalama 1 mm’dir. Çiçekler
erdişi, yeşilimsi renkte ve mor benekli; çiçek tablası (hipan-
tiyum) daima düz; çanak yapraklar açık; taç yapraklar çok
küçüktür. Meyve küremsi, 6-10 mm çapında, kırmızı, tüy-
süzdür. Çiçeklenme zamanı haziran ayıdır. Kültürü yapılır
(Chamberlain, 1972).
Gülsen Kendir
Gülsen Kendir
Ribes uva-crispa L. Doğal
Bektaşi üzümü
Yayılışı
İlk defa Kuzey Avrupa’dan tanımlanmıştır. Türkiye’nin
Kuzey ve Kuzey doğusu’nda, Batı, Orta ve Güney Avrupa’da,
Kafkasya ve Kuzey İran’da yayılış gösteren bir türdür. Yene-
bilen meyvelerinden dolayı kültürü yapılan bir bitkidir. Tür-
kiye’de Kars ilinde doğal yayılışa sahiptir.
Dikenli, 1-1,5 m boylarında çalılardır. Gövdesi üzerin-
deki düğümlerde (nod) 2-3 diken bulunur. Yapraklar 4-5 x
4-6,5 cm; seyrek tüylü veya tüysüz, tabanı kesik veya hemen
hemen yüreğimsidir. Çiçekler; yaprak koltuğunda 1-3’lü, er-
dişi, soluk yeşil, bazen pembemsi; hipantiyum yarım küre
şeklinde; çanak yapraklar 5-7 mm, geriye doğru kıvrımlı; taç
yapraklar beyaz ve çanak yaprakların ortalama 1/3’ü kadar-
Gülsen Kendir
Gülsen Kendir
dır. Meyve küremsi-yumurtamsı şekillerde, ortalama 10 mm
çapında, yeşil, sarı veya pembemsi kırmızı, genellikle tüylü-
dür. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır (Chamber-
lain, 1972).
362
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I H A M A M E L I DAC E A E
HAMAMELIDACEAE
Familyanın ülkemizde doğal yetişen odunsu taksonu bulunmaz. Genel olarak Yaprakları çoğunlukla 2 sıralıdır. Kulakçıkları yaprakla beraber gövdeden çı-
Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış yapar ve tamamı odunsu bitkilerden kar. Familyanın cinsleri genellikle iki karpelli bir pistile sahiptir. Familyanın taç
oluşan bir familyadır. İstanbul’da seyrek olarak dikilmiş olan ve İran’da doğal ya- yaprakları genellikle dar ve kurdela şeklinde (şeritsi) dir. Çiçekleri erselik, başak,
yılış yapan Parrotia C.A.Mey. cinsine ait bir tür vardır. salkım ya da başçık halindedirler. Meyvenin olgunlaşması sırasında taç ve çanak
yaprak parçaları da kalıcıdır.
Dilek Oral
Parrotia C.A.Mey. (Acem demir ağaçları)
10 m’ye kadar boylanabilen ağaç veya çalı formunda kışın yaprağını döken
odunsu bitkilerdir. Saplı tomurcukları, üzeri hafif tüylü olan kahverengi 2 pulla
örtülüdür. Sürgünlere almaşlı olarak dizilen kısa saplı yaprakları basit ve tam
veya geniş ve derin dişli, dalgalı kenarlıdır; büyük, mızraksı ve kalıcı olmayan
kulakçıkları bulunur. Yapraklanmadan önce çiçeklenir. Çiçeklerinde taç yaprak-
ları yoktur. Kahverengi büyük brahtelerle örtülü olan ve 5-7 loplu olan çanak,
sayıları (5-) 10-15 arasında değişen kırmızı renkli erkek organları (stamen) çev-
relemiştir. Yumurtalık 2 gözlüdür. Kapsül meyvesi odunsu boynuzlu olup taba-
nının yan kenarlarında çanak mevcuttur; olgunlaşınca 2 kapakçıkla açılmakta-
dır. Her bir gözde 1 tane dikdörtgenimsi ve parlak tohum bulunur (Gökmen,
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
1973; Krüssman, 1977; Rehder, 1977). Türkiye’de süs bitkisi olarak yetiştirilen
Parrotia persica C.A.Mey. adındaki türü, doğal olarak Kuzey İran’da yayılış gös-
termektedir (Krüssman, 1977; Rehder, 1977).
Parrotia persica (DC.) C.A.Mey. Egzotik
İran demir ağacı, Acem demir ağacı
Yayılışı
Doğal olarak Kuzey İran’da yetişen bu tür, süs bitkisi olarak kullanılır. Türün,
Azerbaycan’da ormanı kurulmuştur (Krüssman, 1977).
Geniş tepeli çalı veya 5 m (nadiren 10 m) kadar boylanabilen ağaçlardır.
Gövde kabuğu pürüzsüz, plakalar halinde kesintili çatlaklıdır. Genç sürgünle-
ri kahverengidir. Koyu kahverengi tomurcuklarının üzeri kalın ve birbiriyle az
çok karışmış sık yumuşak tüylüdür. 6-10 cm uzunluğundaki yapraklarının 2-6
mm uzunluğunda bir sapı vardır; genellikle ters yumurtamsı- dikdörtgenimsi
şekillerde, sivri-yuvarlak, küt uçlu, tabanı yuvarlak-yarı yüreksi, kenarı uçtan
itibaren yarısına kadar kaba oymalıdır; üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşildir;
her iki yüzü de hafifçe yıldız tüylüdür; sonbaharda dökülmeden önce genellikle
altın sarısı ve kıpkırmızı bir renk alırlar; ancak bazı kültivarları bu renklenmeyi
çok iyi göstermez. Mart-nisan aylarında yapraklanmadan önce çiçeklenir. 1,5
cm çapında başçıklar halinde bulunan küçük ve çok sayıdaki çiçeğin, çiçek tozu
Dilek Oral
torbaları (anterleri) parlak koyu kırmızı, brahteleri ise koyu kahverengidir. Kap-
sül meyve yaklaşık 1 cm uzunluğunda ve uçta 2 lopludur; her lobu geriye kıvrık
bir gagaya sahiptir (Krüssman, 1977; Rehder, 1977).
363
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I H Y D R A N G E AC E A E
HYDRANGEACEAE
Dünya üzerinde Asya, Kuzey Amerika ve düşük oranda da güneydoğu Avrupa’da yayılış yapan ve 17 cinsle temsil edilen bir familyadır.
Yaprakları karşılıklı dizilmiş (nadiren almaşlı ya da çevrel) ve kulakçıkları yoktur. Yaprakları basit, kenarları lopu ya da dişli, pinnat damarlıdır. Çiçekleri erseliktir.
Çiçeklerinde çanak yapraklar çan şeklinde ve 5 loplu, taç yaprak sayısı 4-12 adettir. Çanak yapraklar tabanda birleşiktir. Taç yaprakları buruk ve kenarları birbirine temas
eder. Stilus 1 ya da daha fazla, az çok tabanda kaynaşmıştır. Ovaryum 1 ya da çok gözlü, her gözde 3’ten fazla tohum taslağı vardır. Meyve 3 tohum taşıyan kapsüldür
Ülkemiz park ve bahçelerinde çok yaygın bir şekilde kullanılan ve ortanca olarak adlandırılan Hydrangea ile Deutzia ve Philedelphus cinslerinin örneklerini ve külti-
varlarını görmek mümkündür. Familyanın sadece tek türü Philidelphus caucasicus ülkemizde doğal yetişir.
Dilek Oral
Deutzia Thunb. (Havlu püskülleri)
Genellikle kışın yapraklarını döken, nadiren herdem yeşil olan odunsu çalılardır. Yuvarlak olan dallar gövdede karşılıklı olarak yer alır. Kahverengi kabuğu pul pul
dökülür. Genç sürgünleri kahverengidir; üzeri sert yıldız tüylüdür. Tomurcukları çok pullu, pulların üzeri çıplak veya yıldız tüylerle kaplıdır. Yaprakları az veya çok, sertçe
yıldız-yatık kısa yumuşak tüylüdür; kulakçık yoktur. Sürgünlere karşılıklı dizilen yaprakları kısa saplı, yumurta veya mızrak şeklinde, kenarı testere dişlidir. Çiçekleri
çoğunlukla yan sürgünlerin ucunda, bazen yaprak koltuklarında yalancı şemsiye şeklinde kurullar oluşturur; bazen tekli olarak bulunabilir; rengi çoğunlukla beyaz, na-
diren pembe veya mordur. Çanak çan şeklinde ve 5 loplu; taç 5 parçalıdır; sayısı 10 (bazen 12-15) olan erkek organların (stamen) sapı genellikle kanatlı ve uçta dişlidir; alt
durumlu ve 3-4 (-5) gözlü olan yumurtalık, çok sayıda tohum taslağı taşır. Kapsül meyve küremsi ve 3-5 gözlüdür; çok sayıda küçük tohum taşır; olgunlaşınca tohumların
saçılması için alt bölümünden çatlar (Gökmen, 1973; Krüssmann, 1976; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Kayacık, 1982).
Doğu Asya (Japonya, Çin, Filipinler) ile Himalayalarda ve Meksika’da doğal olarak yetişen 72 türü olduğu kabul edilir (Theplantlist.org: 2013). Çok sayıda türü doğal
yayılış alanı dışında süs bitkisi olarak yetiştirilir. Türkiye’de park ve bahçelerde yetiştirilen türü Deutzia scabra’dır (Gökmen, 1973; Krüssmann, 1976; Kayacık, 1982).
Hatice Yılmaz
364
Deutzia scabra Thunb. Egzotik
Havlu Püskülü
Yayılışı
Doğal olarak Japonya’da yetişir (Krüssmann, 1976). Güzel çiçekleri nedeniyle 1840’da Ba-
tı’ya getirilerek yetiştirilmeye başlanmıştır. Türkiye’de de süs bitkisi olarak park ve bahçelerde
yaygındır (Gökmen, 1973; Kayacık, 1982).
Kışın yaprağını döken, 2 m’ye kadar boylanabilen, dar-dik büyüyen ve sonra kamburla-
şan bir çalıdır; kabuğu grimsi renklidir (Bailey, 1977). Genç sürgünleri sarımsı-gri renklidir.
3-6 (-8) cm uzunluğundaki yaprakları dikdörtgenimsi-mızrak şeklinde ve açık yeşil renklidir.
Tabanı yuvarlak, ucu uzunca sivri olan ayanın kenarları ise düzensiz dişlidir; üst yüzü seyrek
yıldız tüylü, alt yüzü ise hemen hemen çıplaktır. 1,5-2 cm genişliğindeki, mayıs-haziran ayla-
rında açan beyaz renkli çiçekleri, 4-9 cm uzunluğunda dik duran salkım tipi kurullar oluşturur.
Ünal Akkemik
Çiçekte çanağın lopları tüpünden daha kısadır; taç yaprakları stamenlerden daha uzundur; sta-
menlerin sapı kanatlı ve kısa dişlidir (Bailey, 1977). Meyvesi kapsüldür. (Gökmen, 1973; Krüss-
mann, 1976; Kayacık, 1982; Yaltırık ve diğ., 1993).
Dilek Oral
Hydrangea L. (Ortancalar)
Kışın yapraklarını döken veya herdem yeşil, genellikle çalı ya da

nadiren tropik bölgelerde ağaç veya tırmanıcı formda bulunan bit-
kilerdir. Sürgünlerinin özü geniş ve beyaz renklidir. Tomurcukları
2-3 çift pulla örtülmüştür. Sürgünlere karşılıklı olarak dizilen yap-
raklar saplı ve kulakçıksız (Bailey, 1977). Yaprakları basit, kenarla-
rı çoğunlukla dişli veya tam, nadiren lopludur. Beyaz, mavi ya da
kırmızı renklerde açan çiçekleri tek tek bulunmaz, yalancı şemsiye
halinde kurullar oluştururlar; bu kurullardaki çiçekler ya tamamıyla
üreyimlidir ya da çoğu veya kurulun çevresindeki (dışındaki) çiçek-
ler üreyimsizdir. Üreyimli poleni bulunmayan çiçek tozu torbaları
vardır; üreyimli çiçeklerde çanağın tüp kısmı yumurtalıkla birleş-
miştir; çanağın lopları ile taç yaprak sayısı 4-5’tir (Bailey, 1977). Sta-
men sayısı 8-20 arasında değişse de çoğunlukla bu sayı 10’dur. 2-5
gözlü olan ovaryum alt veya orta durumludur. Kapsül meyve 2-5
gözlüdür; küçük ve çoğunlukla kanatlı olan bol sayıda tohum taşır
(Gökmen, 1973; Krüssmann, 1977; Rehder, 1977; Kayacık, 1982).
Doğu Asya ile Kuzey ve Güney Amerika yayılış gösteren 43 türü
bulunduğu kabul edilir (Theplantlist.org: 2013). Güzel ve gösterişli
Ünal Akkemik
çiçeklerinden dolayı dünyanın hemen her yerinde süs bitkisi olarak
yetiştirilen türleri vardır. Örneğin Hydrangea macrophylla (Thunb.)
DC. bu amaçla Çin’den Avrupa’ya 1790 yılında getirilmiştir (Kaya-
cık, 1982).
365
Hydrangea macrophylla (Thunb.) Ser. Egzotik
Ortanca
Yayılışı
Doğal olarak Japonya, Güney Çin ve Himalayalarda yayılış yapar (Krüssmann, 1977). Tür-
kiye’nin ılıman kesimlerindeki park-bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen birçok alttürü ve
formu vardır; bunlarda çiçek renkleri çok çeşitlilik (beyaz, pembe, kırmızı, karmen-kırmızısı,
mavi, koyu mavi) gösterir (Gökmen, 1973).
Kışın yaprağını döken, 1-1,5 (-4) m’ye kadar boylanabilen sık dallı ve yuvarlak tepeli bir
çalıdır. Dalları güçlü ve tüysüzdür. Sürgünlere karşılıklı olarak dizilmiş olan yaprakları 5-19
cm uzunluğunda, 3-13 cm genişliğinde, yumurtamsı-oval ve ince ya da etlidir. Yaprakların her
iki yüzü de tüysüzdür; bazen alt yüzünde damarların üzerinde seyrek olarak kısa-yumuşak
tüylüdür (Bailey, 1977); üst yüzü parlak, alt yüzü ise açık yeşildir; ucu sivri, tabanı geniş kama
şeklinde ve kenarı kaba dişlidir; 1-4 cm uzunluğunda sapı vardır. Şemsiyemsi bileşik salkım
şeklinde sürgünlerin ucunda yer alan, 10-20 cm genişliğindeki çiçek kurulları ‘kartopu’ nu
andırmaktadır (Kayacık, 1982); üreyimsiz olanlarda çiçek kurulu küresel formlu iken üreyimli
olanlarda düzleşmiş formdadır. İlkbahar sonu-yaz aylarında uzunca bir süre açan çiçekleri
mavi, pembe, nadiren beyaz hatta bazen karışık renklerdedir (Kayacık, 1982). Üreyimli çi-
çekleri beyaz, kurulun kenarında bulunan üreyimsiz çiçekleri ise beyaz veya mavi renklidir;
Dilek Oral
çanak yapraklar taç yaprak görünümünde, 1-3 cm genişliğinde kenarı tam veya testere dişlidir;
meyvesi kapsüldür (Gökmen, 1973; Krüssmann, 1977; Rehder, 1977; Yaltırık ve diğ., 1993).
Philadelphus L. (Filbahriler, Yalancı yaseminler)
Orta boylu, kışın yaprağını döken, bazı bölgelerde herdem yeşil (Orta Amerika’da), geniş
tepeli çalı formundaki odunsu bitkilerdir. Alt bölümleri tırmanıcı ve dikenli dallı, tomurcuk
ve yaprak dizilişleri karşılıklıdır. Yapraklar yumurta biçiminde, basit yaprak, kenarları düz ya
da dişli, 3 veya 5 tane yaprak damarı vardır. Çiçekler tek ya da salkım veya az çiçekli bileşik
salkım kurulunda toplanmış, çoğunlukla beyaz renkte ya da taç yaprakların alt bölümü kırmı-
zımsı renkte, çoğunlukla kokulu, örtü yaprakları çanak ve taç olarak ayrılmış olup çoğunlukla
4’er parçalıdır. Nadiren de 5’erlidir. Stamenler 13-90 tane, ovaryum alt ya da orta durumlu,
çoğunlukla 4 gözlü, nadiren 3 ya da 5 gözlüdür. Stilus çoğunlukla 4, seyrek olarak da 3 ya da
5 tanedir. Meyve 4 kapaklı kapsül meyve durumunda, çok sayıda tohumu vardır (Gökmen,
1977; Davis ve ark, 1988).
Çoğunlukla Kuzey yarıkürede yayılış gösteren yaklaşık 70 türü vardır (eFloras.org: 2013).
Philadelphus cinsine ilişkin türlerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Davis ve ark, 1988):
1.Çiçek tablası (hypanthia) diski ve stillus tüysüz (çıplak)
……………………………..............................................…………….. Philadelphus coronarius
1.Çiçek tablası diski ve stillus tüylü
…….........................……………………………............……………..Philadelphus caucasicus Ünal Akkemik
Philedelphus coronarius
366
Philadelphus caucasicus Koehne Doğal
Kafkas filbahrisi
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya’nın dağ ormanlarında ve orman ke-
narlarında, step alanlarında, yaklaşık 1400-1800 m yük-
seltiler arasında yayılış gösterir. Türkiye’de Ardahan ili
Posof ilçesinde doğal yayılışa sahiptir.
Birkaç metreye kadar boylanan, dik duruşlu, bazı sür-
günleri sarkık çalı durumunda bulunur. Yeni sürgünler
tüylü, kabuk kahverengindedir. Yapraklar 5-9 x 2-3 (-4)
cm, hafif sivri, yumurta biçiminde, yaprak tabanı yuvar-
lakça ya da sivri, yaprak kenarları kısmen tam, kısmen de
dişli (her bir kenarda 0-8 diş), alt yüzü yumuşak tüylü,
yaprak damarları 3-5 tanedir. Çiçekler 5-9 çiçekli salkım
kuruluşunda, sap 3-10 cm uzunluğunda ve seyrek tüylü-
dür. Çiçeklerde taç yapraklar yuvarlak olup 3 cm genişli-
ğindedir. Çanak yapraklar 5-6 mm ve çiçek sapı tüylüdür.
Stamenler yaklaşık 22 adettir. Çiçek tablası ve stilusta,
yoğun, sarı renkte tüyler bulunur (Davis ve ark, 1988).
Philadelphus coronarius L. Egzotik
Filbahri, Yalancı yasemin
Yayılışı
İtalya, Avusturya, Romanya, Avrupa’nın Güney bölgeleri ve Kafkasya’da doğal yayılış
yapar. Türkiye’de özellikle İstanbul’un park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Dallanması yukarı doğru olan ve 3 metreye kadar boylanabilen çalılardır; dalları sıktır.
Dal uçları çoğunlukla birbiri üzerine sarkmış durumda olup bu bakımdan bitkinin yuvar-
lak bir görünüşü vardır. Kabuk koyu kahverenginde ve plaklara ayrılmıştır. Yeni sürgünler
kahverenginde, az tüylü ya da tüysüzdür. Dallar boz renktedir. Yapraklar 4-9 cm uzunlu-
ğunda, yumurta biçiminde, sivri uçlu, tabanı sivri ya da küt, yaprak kenarlarında seyrek ve
küçük 6-11 diş bulunur. 3-5 damalıdır. Yaprağın üst yüzü tüysüz, alt yüzü de tüysüz ya da
damar açılarında tüy demetleri bulunur. Çiçekler 5-9 çiçekli salkım şeklindedir. Çiçekler
güzel kokulu, 2,5-3 cm çapında; çiçek sapı 6-10 mm iken meyve sapı 6-20 mm, çiçek sapı
az tüylü, çanak yapraklar yumurtamsı, 4-5 mm, taç yapraklar dikdörtgenimsi-yumurtam-
sı, krem-beyazı renkte, 12-14 x 11 mm’dir. Stamen ortalama 25 adettir. Çiçek tablası (hi-
Ünal Akkemik
pantiyum) diski ve stilus tüysüzdür. Kapsül meyve, topaç gibi ters koni şeklinde, 6-8 x 5-6
mm’dir. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran, meyve oluşum zamanı ise haziran-temmuz
aylarıdır (Gökmen, 1977; Davis ve ark, 1988).
367
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I H Y P E R I C AC E A E
HYPERICACEAE
Herdem yeşil veya kışın yaprağını döken çalı veya genellikle otsu bitkilerdir. İçerisinde uçucu yağ içeren yarı saydam salgı tüyleri ve Hypericin içeren siyah veya
bazen kırmızı salgı tüylerine sahiptir. Yapraklar basit, karşılıklı, almaşlı veya nadiren çevresel dizilişlidir. Çiçek kurulu uçta, bazen simoz, nadiren yaprak koltuklarında
bir çiçeklidir. Çanak (2-) 4-5, taç yapraklar (3-) 4-5 adet ve serbesttir. Stamenler serbest, demetsi veya bazen tabanda birleşiktir. Verimsiz erkek organ var veya yoktur.
Ovaryum üst durumlu ve 3-5 gözlüdür. Meyve üzümsü veya kapsül şeklindedir. Tohumlarda besi dokusu yoktur. Plasentalanma eksensel veya çevreseldir. Bu familya 9
cins ve yaklaşık 540 türden oluşur.
Serdar Aslan
Hypericum L. (Binbirdelik otları)
Dünyada otsu ve odunsu formda 420 türü olan bu cins, Türkiye’de 96 tür, 9 alttür ve 11 varyete ile temsil edilmektedir. 48 tür ve türaltı takson ülkemize endemiktir
(endemizm: % 50). Özellikle kuzey yarımkürede geniş yayılış gösterir. Ilıman kuşakta, tropik dağ kuşaklarında yetişir.
Büyük veya küçük çalı formunda çok yıllık, bazen bir yıllık otsu bitkilerdir. 1 veya daha fazla sayıda iki eşeyli çiçeklere sahiptir. Çanak ve taç yapraklar 5’er adettir.
Genellikle sarı, bazen kırmızı (H. capitatum subsp. capitatum) veya kırmızı damarlıdır. Stamenler 5’li demetler halinde, taç yaprakların karşısında, serbest veya bileşik
3-125 adettir. Nadiren verimsiz erkek organlar (stamen) olabilir. Ovaryum 3-5 gözlüdür. Stigma 3-5, serbest ve zayıftır. Meyve kapsül, bölmelerden açılır. Yağ kanalları
veya kesecikler içerir. Nadiren etli veya açılmayan tiptedir (Robson, 1985 ve 1996). Hypericum cinsi Türkiye’de 19 seksiyon ile temsil edilir (Ocak ve ark., 2009).
Çalı veya çalımsı görünümde türlere ait teşhis anahtarı:
1. Taç yapraklar ve erkek organlar çiçeklenmeden sonra dökülür.

2. Çiçekler eş boyuncuklu; erkek organ sapları hemen hemen tabana kadar serbest
3. Dişi organ boyuncuğu 5 (4) adet (Seksiyon: Ascyreia)…………………………………………………..……………….....................……….Hypericum calycinum
3. Dişi organ boyuncuğu 3 adet (Seksiyon: Androsaemum)
4. Çanak yapraklar buruşur ve meyve olgunlaşmadan önce dökülür; boyuncuk, ovaryumun 3-5 katı; yapraklar kırıldığında genellikle keçi gibi kokar
…………………………………………………………………………………………………………………………………... Hypericum hircinum subsp. majus
4. Çanak yapraklar en azından meyve olgunlaşıncaya kadar kalıcı; boyuncuk ovaryumun 0,5 katı; yapraklar kırıldığında çok nadiren keçi gibi kokar
……………………………………………………………………………………………………………………………………………. Hypericum androsaemum
2. Çiçekler faklı boyda boyuncuklu; erkek organ sapları orta seviyenin biraz yukarısına kadar bitişik (Seksiyon: Adenotrias)................................. Hypericum russeggeri
1. Taç yapraklar ve erkek organlar çiçeklenmeden sonra dökülmez.
5. Dişi organ boyuncukları yapışık veya birleşmiş (en azından taban kısmında), çoğunlukla 5 (Seksiyon: Bupleuroides)....……….…………. Hypericum bupleuroides
5. Dişi organ boyuncukları serbest, yayık veya yükselici, yapışık değil, çoğunlukla 3 adet
6. Erkek organ demeti 5; boyuncuk 3; geniş yapraklı çalı,
yapraklarda siyah salgı tüyü yok (Seksiyon: Inodora)……………………………………………………………………………..………… Hypericum xylosteifolium
6. Erkek organ demeti 3-4 veya düzensiz, veya 5 demetli ise, boyuncuk 5 adet ve bitki otsu veya siyah salgı tüylerine sahip çalı
7. Yapraklar bariz üçüncü derece ağsı damarlı; boyuncuk tabanları bitişik değil (Seksiyon: Arthrophyllum)
8. Çanak yapraklar ve braktelerin kenarı kırmızımsı veya siyah salgı tüylü
9. Yapraklar serbest, mızraksıdan dar yumurtamsıya veya dörtgensi-eliptiğe kadar değişir, ucu yuvarlak; çanak yapraklar yumurtamsıdan dörtgensiye kadar,
0.35-0.5 bitişik, kenardaki salgı tüyleri siyah…………………………………………………………………………………….....………. Hypericum rupestre
368
Hypericum L. (Binbirdelik otları)

9. Yapraklar gövdeyi sarıcı, hemen hemen tamamen bitişik, genişçe yumurtamsıdan dörtgensi-yumurtamsıya kadar, ucu sivri; çanak yapraklar mızraksı,
hemen hemen serbest veya 0.35’e kadar bitişik, kenardaki salgı tüyleri kırmızımsı……………………………………....………… Hypericum pamphylicum
8. Çanak yapraklar ve brahtelerin kenarı salgı tüysüz
10. En azından orta ve üst yaprakların tabanı yüreksi-gövdeyi sarıcı; çok sayıda çiçekli, yoğun yalancı şemsiyemsi simoz.……….. Hypericum cardiophyllum
10. Bütün yaprakların tabanı kamamsıdan yuvarlağa kadar değişir; 1-9 çiçekli, tek veya gevşek yalancı şemsiyemsi simoz................. Hypericum vacciniifolium
7. Yapraklar bariz üçüncü derece ağsı damarlı değil (teleksi ikinci derece ağsı damarlı veya değil); boyuncuk damarı bitişik
11. Yaprak ucu sivri veya küt, 1 damarlı, alt ve üst yüzey aynı renkte, sapsız; gövde gençken sarımsı (Seksiyon: Heterophylla)…...….. Hypericum heterophyllum
11. Yaprak ucu yuvarlak, teleksi damarlı, alt ve üst yüzey hemen hemen farklı renkte, genellikle saplı; gövde gençken kırmızımsı (Seksiyon: Triadenioides)
12. Yapraklar 3’lü, koyu salgı tüyleri yok; genellikle yuvarlak görünümlü çalı…………………….…………….……….……….……………. Hypericum ternatum
12. Yapraklar çiftler halinde, koyu salgı tüyleri var; dağınık veya yatık görünümlü çalımsı....…………………………………………………. Hypericum pallens
Hypericum androsaemum L. Doğal
Kamaniça
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, B. ve G. Avrupa ve Kafkasya, K. İran, B. Suriye ve KB. Afrika ve Türkiye’dir. Ülkemizde Marmara, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölge-
si’nde, 250-1300 m rakımları arasındaki orman kenarları, dere kenarındaki nemli ve gölgeli yerlerde yetişir (Aslan, 2012).
30-90 cm boyunda çalı formunda bir bitkidir. Yapraklar 2,5-9 cm, sapsız veya gövdeyi saracak şekilde, genişçe yumurtamsı-dikdörtgensi, ucu küt veya yuvarlaktan
sivriye kadar değişir. Yapraklar ezildiğinde keçi gibi kokmaz. Çanak yapraklar 8-15 mm, belirgin bir şekilde farklı boyda olup, şekli dörtgensi-yumurtamsıdan genişçe
yumurtamsıya kadar değişir. Meyve zamanı genişler ve dökülmez. Taç yapraklar 6-12 mm, ters yumurtamsı biçimdedir. Erkek organlar taç yapraklardan daha kısa veya
çok az taç yaprakları aşar. Dişi organ boyuncuğu yumurtalıktan daha kısadır. Meyve üzümsü, 7-12 mm, genişçe silindirik-eliptikten küremsi şekle kadar değişir. Meyve
rengi kırmızımsı, olgunlukta siyah renge döner ve dökülücüdür. Haziran – temmuz ayları çiçeklenir.
Nihan Koçer
Nihan Koçer
369
Hypericum bupleuroides Griseb. Doğal
Tavukyumurtlamaz
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, Türkiye ve Gürcistan’dır. Ülkemizde, Doğu Karade-
niz bölümünde, 1000 - 1900 m yükseltiler arasındaki ormanların nemli yerle-
rinde yetişmektedir (Aslan, 2012).
Gövdesi 45-80 cm boyunda ve dallanmamıştır. Yapraklar 7-21 (-28) x 4-8
(-10) cm, tamamen gövdeyi sarıcı ve yumurtamsı, eliptik yumurtamsı şekilde-
dir. Ucu küt veya sivri, kenarı düzdür. Çanak yapraklar serbest, 2,5-4,5 x 2-2,3
mm, farklı boylarda, yumurtamsıdan eliptik-dörtgensi, yuvarlak şekle kadar
değişir. Kenarı, düz veya küçük sapsız siyah veya kırmızımsı salgı tüylü, üzeri
çizgisel veya noktasal salgı tüylüdür. Taç yapraklar 15-20 x 2,5-5 mm, kenarı
küçük sapsız siyah veya kırmızımsı salgı tüylü, üzeri çizgisel veya noktasal salgı
tüylüdür. Erkek organlar 50-75 adet olup en uzunu 15-17 mm uzunluktadır.
Başçıkta amber renginde salgı tüyü vardır. Meyve kapsül şeklinde, 9-14 x 5-8
mm, şekli eliptikten yumurtamsıya kadar değişir. Temmuz–ağustos aylarında
çiçeklenir.
Hypericum calycinum L. Doğal
Koyunkıran
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Bulgaristan ve Türkiye’dir. İngiltere, Fransa, Almanya,
İsveç, İsviçre, Avusturya, Finlandiya ve A.B.D.’de süs bitkisi olarak yetiştirilmek-
tedir. Fransa, Almanya, İsviçre, Yunanistan, Kırım, Gürcistan, Yugoslavya (eski)
ve İngiltere’de doğallaşmıştır. Arjantin’den de kaydedilmiştir. Ülkemizde Mar-
mara Bölgesi ve Orta ve Doğu Karadeniz Bölümlerinde yayılış göstermektedir
(Aslan, 2012). Boissier’in Batı Transkafkasya’dan kaydı bulunmaktadır. 30-1200
m rakımlar arasındaki, gölgeli koruluklar ve kenarlarında yetişir.
20-60 cm boyunda, dik veya sürünücü gövde genellikle dallanmamıştır.
Yapraklar 5-10 cm, dörtgensi-eliptik veya yumurtamsı, herdem yeşil bir bitkidir.
Çanak yapraklar 1-2 cm, belirgin bir şekilde farklı boylarda, eliptik-yuvarlak,
kenarı düz ve olgunlaşınca dökülmez. Taç yapraklar 3-5 cm ve belirgin bir şekil-
Serdar Arslan
de asimetriktir. Çok sayıdaki erkek organlar kırmızı başçıklıdır. Kapsül, geriye

kıvrık bir sap üzerinde yaklaşık 20 mm boyunda ve yumurtamsı şekildedir. Ma-
yıs – ağustos (nadiren ekim) ayları arasında çiçeklenir.
370
Hypericum hircinum L. subsp. majus (Aiton) N.Robson Doğal
Büyükteke otu
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, Avrupa, Kuzey Afrika ve Türkiye’dir. Akdeniz Bölgesi’nde, 100 – 600 m’lerde, nemli ve gölgeli yerler ile akarsu kenarlarında yetişir (Aslan, 2012).
20-70 cm boyunda çalı formunda bir bitkidir. Yapraklar 2-7,5 cm, sapsız veya çok kısa saplı, dar mızraksıdan genişçe yumurtamsıya, ucu sivriden yuvarlağa kadar
veya çok sivriye kadar değişir. Yapraklar ezildiğinde keçi gibi kokar. Çanak yapraklar 3-7 mm, bazen farklı boylarda olup şekli yumurtamsı-mızraksıdan mızraksıya veya
dar dörtgensiye kadar değişir. Yapraklar, çiçeklenmeden sonra dökülür. Taç yapraklar 15-25 mm, dar ters mızraksıdan ters yumurtamsıya kadar değişir. Stamenler taç
yaprakların boyunu aşar. Dişi organ boyuncuğu yumurtalığın 3-5 katı uzunluktadır. Meyve 8-13 mm uzunluğunda eliptik-silindirik şeklinde bir kapsüldür ve dökülmez.
Haziran – ağustos aylarında çiçeklenir.
Hypericum cardiophyllum Boiss. Doğal
Çalı Kantaron
Yayılışı
Türkiye ve Suriye’de yayılır. Ülkemizde, Adana ve Orta Fırat bölümünde 500 - 1000 m yükseltiler arasındaki açık kalker kayalıklarda ve yamaçlarda yetişir.
Gövde, 12-90 cm boyunda dik ve çalımsıdır. Gövde iki çizgili ve gençken yeşildir. Yapraklar sapsız, (15) 20-45 x 10-30 mm, dörtgensi, eliptik, yumurtamsı veya mızraksı
şekildedir. Ucu küt veya yuvarlak, tabanı kesik veya kalpsi ve gövdeyi sarıcıdır. Çiçek kurulu 10-40 çiçekli, yalancı şemsiye şeklinden küremsi şekle kadar değişir. Çiçek sapı
2-3 mm, çiçek yaprağı (brahte) üçgensi-iğnemsi ve kenarı düzdür. Çiçekler 16-20 mm çapındadır. Çanak yapraklar 2-4 x 0,9-2 mm, aşağı yukarı eşit, serbest, üçgensi-yu-
murtamsı, dörtgensi-mızraksı, ucu sivri veya yuvarlak şekle kadar olup kenarı düzdür. Salgı tüyleri kenara yakındır. Taç yapraklar açık sarı, kırmızı lekeli değil, 9-12 x (2,5-)
5-7 mm, ters yumurtamsı-eliptik, ucu yuvarlak, üzerindeki salgı tüyleri çizgisel veya noktasaldır. Erkek organlar 20-30 adet olup en uzunu 9-12 mm boyundadır. Yumurtalık
yumurtamsıdır. Meyve kapsül şeklinde, 4,5 x 2,5-3,5 mm, çok dar yumurtamsı-silindirik şekilde, küt, çanak yaprakları aşar. Tohumlar 1,2 mm boyunda, sarımsı-kahverengi
renktedir. Nisan – haziran aylarında çiçeklenir.
Hypericum heterophyllum Vent. Endemik
Yarayaprağı
Yayılışı
Güney Marmara, Batı Karadeniz ve İç Batı Anadolu Bölümleri’nde yayılış gösteren endemik bir türdür (Aslan, 2012).
30 cm’ye kadar boylanabilen, çatalsı dallanan, odunsu ve çok dallı bir bitkidir. Dallar dik, düz veya yatık ve burkuk, tamamen tüysüz ve koyu salgı tüyleri yoktur. Yapraklar
sapsız ve serbesttir; 0,5–1,5 mm boyundaki pulsu yapraklar, genişçe yumurtamsı veya yuvarlakt-ters yumurtamsı, kukuletalı, kısa keskin uçlu veya küttür; baharda uzar ve
kaşıksı bir şekil alır. Üst yüzü mavimsi mumsu tabakalı olup sonra dökülür; 5-15 x 1-2 mm boyutlarında, dar eliptik-dörtgensiden şeritsi şekle kadar değişir. İki yüzeyi de
aynı renkte veya en azından gençken üst yüzey hafifçe mavimsi mumsu tabakalı, derimsi ve ucu sivri, kenarı düz ve tabanı kamamsıdır. Çiçek kurulu uçta ve 1 çiçekli veya
alttaki boğumların tabanında 3-5 çiçeklidir. Tamamı 13 çiçeğe kadar, yuvarlak-piramidaldan hemen hemen yalancı şemsiyemsi duruma kadar değişir. Çiçek yaprakçıkları
(brahte) üçgensi-mızraksıdan şeritsi şekle kadar değişir. Çiçek sapı çok kısa veya yoktur. Çiçekler 8-12 mm çapındadır. Taç yapraklar açık sarı ve kırmızı lekeli değil, 5-8 x
2,5-3 mm ebatlarında, ters yumurtamsıdan ters mızraksıya kadar değişir. Kapsül, kapakları yağ kanallı ve 6-8 x 3-3,5 mm, yumurtamsı-silindirikten dar silindirik şekle kadar
değişir. Haziran – eylül aylarında çiçeklenir.
371
Hypericum pallens Banks & Sol. Doğal
Gilindire kantaronu
Yayılışı
Türkiye, Suriye ve Lübnan’da yayılır. Konya, Antalya ve Isparta çevresinde 0-1700 m yükseltiye kadar sert kireçtaşlı kayalıkların çatlaklarında yetişir (Aslan, 2012).
Çok dallı, odunsu yapıda, 5-25 (-40) cm ye kadar boylanabilen, çıplak bir bitkidir. Yapraklar, çiçekler ve bazen gövdede kırmızı veya siyah salgı tüyleri mevcuttur. Gövde 4 çizgili
ve en sonunda silindirik, kabuk çizgili ve kırmızımsı kahverengidir. Yapraklar çift, serbest, kısa saplı, 2,5-22 x 1-9 mm boyutlarında, dörtgensi veya eliptik, ters yumurtamsı, ters
mızraksı, iki yüzeyi de aynı renkte, bir veya her iki yüzde mumsu, ucu yuvarlak, kenarı düz veya hemen hemen geri kıvrık, tabanı kamamsı veya uzun dar veya yalancı saplıdır. Salgı
tüyleri seyrek veya yok, bazen siyah renktedir. Çiçek kurulu 1-(2-3) çiçekli, uçta veya yaprak tabanında olup salkımsıdır. Çiçek sapı 5-9 mm, zayıf, dik veya geriye dönüktür. Çiçekler
10-13 (-15) mm çapındadır. Çanak yapraklar yeşil veya pembemsi kırmızı 2-6 x 0,7-2,5 mm, serbest veya hemen hemen serbest, hafifçe kiremitsi dizilişli veya değil, eşit boyda,
mızraksı, dar dörtgensi veya dar eliptik, şeritsi, sivri veya yuvarlak uçlu, kenarı düz veya salgı tüylü düzensiz dişçikli, damarlar (3) 5-7, aya üzerindeki salgı tüyleri soluk, noktasal veya
uzamış şekilde, inframarjinal salgı tüyleri soluk, yoğun veya seyrek, kenardaki salgı tüyleri yok veya 10 adet olup siyah renktedir. Taç yapraklar açık sarı, tomurcukta açık kırmızı
lekeli, 6-12 x 2,5-4,5 mm, eliptik-dikdörtgensi, küt uçlu, salgı tüyleri dağınık, noktasal, nadiren çizgisel veya şeritsi, soluk, bazen uca doğru siyah veya kırmızımsı renktedir. Erkek
organlar 20 – 30 adet, en uzunu 6-8 mm, başçıklar siyah salgı tüylüdür. Kapsül 4-5 x 3-4 mm, hemen hemen derimsi, eski taç yapraklar tarafından çevrelenir. Kapsül kapakları
uzunlamasına yağ kanallı ve çanak yapraklardan daha kısadır. Mayıs – ağustos aylarında çiçeklenir.
Hypericum russeggeri (Fenzl) R.Keller Doğal
Sarkık kantaron
Yayılışı
Genel yayılışını Suriye ve Türkiye’de yapar. Güney Marmara (bu bölgede tükenmiş olabilir) ve Adana bölümlerinde, 0-100 m arasında yayılış yapar (Aslan, 2012).
30 cm’ye kadar boylanabilen, çok dallı, tüysüz, çalımsı bir bitkidir. Yapraklar serbest, hemen hemen sapsız, ikinci mevsime kadar kalıcı, aya 4-20 x 1,5-3 mm boyutlarında, dar
ters mızraksı, iki yüzeyi de aynı renkte, mavimsi mumsu, derimsi, ucu küt, kenarı düz veya içe kıvrılmış, tabanı kamamsı; 1 damarlı, orta damar alt yüzeyde bazen belirgin, aya üzeri
yoğun salgı tüylüdür. Çiçek kurulu 3-7 (-9) çiçekli, nadiren tektir. Çiçek yaprakları yapraksı, çiçek yaprakçıkları, şeritsi, pul şeklinde ve dökülücüdür. Çiçek kurulu sapı 1-2 cm ve çi-
çek sapı da 1,5-2,5 mm’dir. Salgı tüyleri şeritsi, içkenar salgı tüyleri yoğundur. Taç yapraklar soluk sarı, dökülücü, 6-9 x 3-4,5 mm, ters mızraksı, dışa kıvrık, hunimsi-tüpsü, yuvarlak,
tabandaki dilsi çıkıntı ters mızraksı, kenarı içe kıvrıktır. Kapsül silindirik-eliptik, çanak yapraklardan daha uzun, uzunlamasına yağ kanallıdır. Nisan – mayıs aylarında çiçeklenir.
Hypericum pamphylicum N.Robson & P.H.Davis Endemik
Alara kantaronu
Yayılışı
Antalya’da 0-100 m arasında yayılış gösteren lokal endemik bir türdür (Aslan, 2012).
14-25 cm boyunda dalları yatık bir çalıdır. Gövde silindirik, hafifçe 2 çizgili ve gençken yeşil renkli, ilk kabuk kırmızımsı
kahverengi, daha sonra kabuk, ikinci yılda gri renge dönüşür. Yapraklar çiftler halinde, gövdeyi sarıcı, aya 18-35 x 14-35 mm,
genişçe yumurtamsı veya dikdörtgensi-yumurtamsı, hemen hemen derimsi, ikinci yılda dökülür. Yaprak ucu sivri, küt ve
yuvarlaktır. Tabanı birleşiktir. Damarlanma 3-4 çifttir. Çiçek kurulu 5-20 çiçekten oluşur. Çiçek kurulu hemen hemen yalancı
şemsiyemsiden küresel şekle kadar değişir. Çiçek sapı 3-4 mm, çiçek yaprakçığı (brahtecik) mızraksı-bizsi, kenarı dişli, kırmı-
zı salgı tüylüdür. Çiçekler 2 cm çapında, tomurcuk eliptik, küt veya sivridir. Çanak yapraklar 3-3,5 x 0,7-1 mm, farklı boylarda,
mızraksı, dar dörtgensi, küt veya yuvarlak uçlu, kenarı dişli, kırmızı salgı tüylü ve 5 damarlıdır. Taç yapraklar açık sarı, kırmızı
lekeleri yok, 11-12 (-14) x 3 mm, mızraksı veya dar dikdörtgensi, yuvarlak, aya üzerindeki salgı tüyleri çizgisel şekillidir. Erkek
Esra Eroğlu
organlar 21-26 adet, en uzunu 10-14 mm boyunda, hemen hemen taç yapraklara eşittir. Ovaryum 3 x 1,5 mm boyutlarında,
dar yumurtamsı, boyuncuk 10 mm boyundadır. Meyve kapsül şeklindedir. Mayıs ayında çiçeklenir.
372
Hypericum rupestre Jaub. & Spach Endemik
Ulaş kantaronu
Yayılışı
Mersin çevresinde yayılış yapan lokal endemik bir türdür (Aslan, 2012). Deniz seviyesinden 150 m yükseltiye kadar kayalık alanlarda yetişir. Nesli “Tehlikede (EN)”
olan ve korunması gereken bir türdür.
30 cm’ye kadar boylanabilen bir çalıdır. Gövde 4 çizgili ve gençken yeşil renktedir. Yapraklar sapsız, 17-45 x 9-15 mm, mızraksı, eliptik veya hemen hemen yuvarlak
şekillidir. İkinci yılda dökülür. Yaprak ucu küt, yuvarlak veya girintilidir. Tabanı geniş kamamsı veya yavaş yavaş daralır. Çiçek kurulu 9-16 çiçekli, hemen hemen yalancı
şemşiyemsidir. Çiçek sapı 2,5-6 mm, çiçek yaprakçığı üçgensi-bizsi, kenarı kirpiksi siyah salgı tüylüdür. Çiçekler 20-25 mm çapında, tomurcuklar eliptik veya yuvarlaktır.
Çanak yapraklar 2-3 x 0,7-1,2 mm, aşağı yukarı eşit veya farklı uzunlukta, yumurtamsı, dikdörtgensi, mızraksı veya genişçe eliptik, hemen hemen sivri veya yuvarlak
uçlu, kenarı sapsız siyah salgı tüylüdür. Taç yapraklar açık sarı, kırmızı lekeli değil, 10-14 x 5-7 mm, ters yumurtamsı veya ters mızraksı, asimetrik girintili, ayadaki salgı
tüyleri çizgisel şekillidir. Erkek organlar 30-40 adet, en uzunu 9-13 mm, hemen hemen taç yapraklara eşittir. Ovaryum eliptik şekillidir. Dişi organ boyuncuğu 10-12 mm
uzunluğundadır. Meyve kapsül, 7 mm uzunluğunda, çanak yaprakları aşar ve dar yumurtamsı şekillidir. Nisan ayında çiçeklenir.
Hypericum vacciniifolium Hayek & Siehe Endemik
Mut kantaronu
Yayılışı
Ülkemizde Adana Bölümü’nde (İçel) yayılış gösteren lokal endemik bir türdür (Aslan, 2012). Deniz seviyesinden 1000 - 1500 m yükseklikteki kireçtaşlı uçurumlarda,
kalker kayalıklarda yetişir. Endemik olan bu tür koruma kategorisi her ne kadar “Zarar görebilir (VU)” seviyesinde olsa da, sadece Adana Bölümü’nde olmasından dolayı
korunması gereken türlerimizden biridir.
8-20 cm boyunda dalları dolambaçlı bir çalıdır. Gövde, 2 çizgili ve daha sonra silindiriktir. Kabuk grimsi-kahverengiden beyazımsı griye kadar değişir. Yapraklar sapsız
veya hemen hemen saplı (0,7 mm), aya 6-15 x 3,5-9 mm, eliptik veya dikdörtgensi-eliptik ve ters yumurtamsıdır. Ağsı damarlanma her iki yüzeyinde de belirgin şekilde
görülür. Yaprak yapısı kağıtsıdır ve ikinci yılda dökülür. Ucu küt, sivrimsi veya yuvarlaktır. Tabanı kamamsı, daralıcı veya kısa saplıdır. Yan damarlar 3-6 çifttir. Çiçek
kurulu 1-3 (-9) çiçeklidir. Çiçek sapı 4-7 mm, çiçek yaprakçığı üçgensi-bizsi ve kenarı düzdür. Çiçekler 15-18 mm çapındadır. Tomurcuklar eliptik, yuvarlak şekildedir.
Çanak yapraklar 2-4 x 1,3-1,7 mm, farklı boyda, dörtgensi-yumurtamsı, sivri-yuvarlak ve kenarı düzdür. Salgı tüyleri submarjinal ve 3-5 damarlıdır. Taç yapraklar açık
sarı, 10-12 x 4-5 mm, dörtgensi-mızraksı, farklı boyda girintilidir. Aya üzerindeki salgı tüyleri çizgiselden noktasal şekle kadar değişir. Erkek organlar 20 adet, en uzunu
11-12 mm, taç yaprakların boyuna eşittir. Ovaryum 2,5-1,5 mm, dar yumurtamsı-eliptik, boyuncuk 8-9 mm uzunluğundadır. Meyve kapsül, olgun değilken yumurtamsı
şekildedir. Çiçeklenme zamanı mayıs – haziran aylarıdır.
373
Hypericum ternatum Poulter Endemik
Zarif kantaron
Yayılışı
Ülkemizde Antalya Bölümü’nde (Antalya ve Isparta) yayılış gösteren endemik bir türdür (Aslan, 2012). Deniz
seviyesinden 1600 - 1900 m yükseltiye kadar kireçtaşlı veya konglomeralı kayalık yerler ve uçurumlardaki çatlaklar-
da, genellikle Sedir veya çam ormanlarında yetişir. Endemik olan bu tür koruma kategorisi Türkiye Bitkileri Kırmızı
Listesinde “Zarar görebilir (VU)” seviyesinde olsa da, korunması gereken türlerimizden biridir.
30 cm’ye kadar boylanabilen, çok dallı, yuvarlak görünüşlü bir çalıdır. Dallar dik, açılı veya yatıktır. Tamamen
tüysüzdür. Kırmızı ve siyah salgı tüyleri çiçeklerde bazen mevcuttur. Gövde başlangıçta 3 köşeli (6 çizgili), daha
sonra silindiriktir. Kabuk pürüzsüz ve tarçın rengindedir. Yaprakların hepsi 3’lü dairesel veya en yukardaki yap-
raklar çiftler halinde, serbest, saplı (0,4-1 mm), yaprak ayası (2-) 3-8 (-10) x 1,2-2,4 mm, ters mızraksı-eliptik, tek
renkli, mavimtırak, hemen hemen derimsi, ucu yuvarlak, kenarı geriye kıvrık, tabanı dar kamamsı, aya üzerindeki
salgı tüyleri yoğun veya seyrek, biraz belirgin, içkenar salgı tüyleri yoğundur. Çiçek kurulu 1-3 çiçekli, uçta veya en
üstteki yaprak tabanlarında; çiçek yaprakçıkları 1-2,5 mm uzunluğunda, şeritsi, hemen hemen zarsı; çiçek sapı 3-11
mm uzunluğunda ve zayıftır. Çiçekler 15 mm çapında, tomurcuk yumurtamsı-piramidal, ucu sivrimsidir. Çanak
yapraklar yeşil veya pembe lekelidir. (2-) 3-4 (-5) x 0,75-2 mm, serbest, kiremitsi dizilişli değil, eşit boyda, mızrak-
sı-şeritsi, sivri ve parşömensidir. Kenarı düz veya küçük dişlidir. Aya üzerindeki salgı tüyleri soluk, noktasal, seyrek;
kenar veya içkenar salgı tüyleri 1-16, siyah veya kırmızımsı renktedir veya yoktur. Taç yapraklar sarı, bazen kırmızı
damarlı, 7-10 (-12) x 2-3 mm, eliptik-dörtgensi, yuvarlak, salgı tüysüz veya uca doğru belirsiz soluk noktalar halin-
İlker Genç
dedir. Stamen ± 10 adet, en uzunu 6-8 mm, başçık her zaman siyah salgı tüylüdür. Ovaryum, dar yumurtamsı-e-
liptik, boyuncuk 3 mm uzunluğundadır. Meyve kapsül, yumurtamsı-konik, kapakları uzunlamasına salgı kanallı ve
çanak yaprakları aşar. Tohum siyah renkte, 17 mm boyunda ve dar karinalıdır. Mayıs – temmuz aylarında çiçeklenir.
Hypericum xylosteifolium (Spach) N.Robson Doğal
Yalı kantaronu
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Gürcistan (Abhazya) ve Türkiye’de yapar. İngiltere, İskoçya ve İs-
veç’de doğallaşmıştır. Ülkemizde Kapadokya bölgesinden tanımlanan ve Doğu Karadeniz

bölümünde de yayılış yapan bu tür, deniz seviyesinden 670 m rakıma kadar yaprak döken
ormanlar, gölgeli yerler ve uçurumlarda yetişir (Aslan, 2012).
1,5 m ye kadar boylanan, dalları dışa yayık bir çalıdır. Yapraklar 1,5-7 cm, yumurtamsı
veya mızraksıdan dikdörtgensi veya eliptiğe kadar değişir. Ucu küt veya yuvarlaktan siv-
riye kadar değişir. Çanak yapraklar 5-12 (nadiren 22) mm, hemen hemen eşit veya farklı
boyda ve yapraksı olup, şekli dar dörtgensi veya eliptikten ters yumurtamsı-kaşıksı ara-
sında değişir. Kenarı ise düz veya kenarlarında sarımsı salgı tüyleri bulunur ve dökülmez.
Taç yapraklar 10-15 mm, dar ters mızraksıdan dar ters yumurtamsıya kadar değişir. Erkek
organlar, taç yapraklarla hemen hemen eşit boydadır. Dişi organ boyuncuğu yumurtalık-
tan 3 kat daha uzundur. Tohumlar açık kahverengi, yaklaşık 0,7 mm uzunluğunda, silin-
diriktir ve omurgalı değildir. Tohum yüzeyi şeritsi-çukurludur. Meyve kapsül şeklinde,
5-7 mm, küremsi veya hemen hemen küremsidir. Mayıs – temmuz aylarında çiçeklenir.
374
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I J U G L A N DAC E A E
JUGLANDACEAE
Çoğunlukla ağaç halinde nadiren de boylu çalı formunda, kışın yapraklarını döken odunsu bitkilerden oluşan bir familyadır. Tomurcuklar çoğunlukla pullu ya da
bazılarında çıplaktır. Pterocarya’da tomurcuklar saplı ve çıplaktır. Familyanın cinslerinde yapraklar çoğunlukla çok sıralı sarmal dizilirken bazı taksonlarında yapraklar
almaşlı veya karşılıklı dizilmiştir. Yapraklar pinnat olup yaprakçık sayısı 3-23 arasındadır. Yapraklar ezilince güzel bir koku çıkarır. Çiçekler monoik olup çiçeklenme
yapraklanma ile birlikte ya da ondan sonra olur. Erkek çiçekler bir önceki yıla ait sürgünlerde yan durumlu olarak aşağıya sarkan kedicik kurullar halindedir. Dişi çiçekler
son yılın sürgününde terminal olarak tek tek veya 3-5 adedi bir arada bulunur. Meyve çekirdekli sulu veya nuks şeklindedir. Bazı taksonların tohumları yenir (Juglans,
Carya vb.). Sürgünlerin özü bazı cinslerde bölmelidir (Gökmen, 1973; Yaltırık, 1993; Anşin ve Özkan, 2006).
Familyanın dünya üzerinde 7 cinsi ve bu cinslere ait 50 türü vardır. Taksonların çoğunluğu Kuzey Yarımkürenin ılıman bölgelerinde yayılış gösterirken birkaç takso-
nu da Güney Yarımkürenin tropik ormanlarında yayılır (Yaltırık, 1993; eFloras.org: 2013).
Ülkemizde, çekirdekli sulu meyveye sahip ve tohumları yenen Juglans regia ile kanatlı nuks meyveye sahip ve meyvesi yenmeyen Pterocarya fraxinifolia doğal olarak
bulunur.
Hatice Yılmaz
Carya Nutt. (Amerikan akcevizleri)
Kışın yaprağını döken ağaç veya çalılardır. Kabuk gri veya kahverengi, gençken düzgün sonraları boyuna oluklu, derin çatlaklı ya da büyük-küçük levhalar veya ince
şeritler halinde kavlar, dökülür. Sürgünlerinin özü bölmeli değildir; somdur. Tomurcuklar pulludur. Tomurcuk pullarının kenarları birbirine bitişik veya kiremitvari
örtülmüştür. Yan tomurcuklar yan kenarlarıyla kapanmış bir çift brahtecik tarafından korunur veya brahtecikler birleşmiştir. Üzerleri çıplak veya tüylüdür. Tek tüysü
bileşik yapraklar sürgüne çok sıralı sarmal olarak dizilmiştir. Yaprakçık sayısı 3-17 (-21)’dir. Yaprakçıkların kenarı dişlidir. Çiçekler yapraklarla aynı zamanda görülür.
Erkek çiçek kurulları aşağıya sarkan kedicikler halindedir. Her bir erkek çiçek brahte ve brahteciklerden oluşmuş 3 loplu bir pulun koltuğunda yer alır. Her çiçekteki
stamen sayısı 3-10’dur. Terminal durumlu dişi çiçekler sapsızdır, birkaçı bir arada dik duran başak halinde kurullar oluşturur. Meyve genellikle küremsi-oval, küçük bir
ceviz büyüklüğündedir. Meyve olgunlaşınca üzerindeki düz veya kanatlı etli kabuk kısmen ya da tamamen açılarak odunsu kısmından ayrılır. Nuksun dış kısmı düz, hafif
oyuntulu, siğilli, basık ya da düzgündür, kahverengi, kırmızımtırak kahverengi, taba renklerde olup bazen siyah ya da taba lekelidir. Kabuk ince veya kalındır (Kayacık,
1981; Stone, 1997).
Yağlı ve lezzetli meyvelerinden dolayı vatanı dışında yetiştirilirler. Odunları da değerlidir. Carya cinsinin Kuzey Amerika, Meksika ve Doğu Asya’da doğal olarak
yetişen 18 türü vardır (Stone, 1997). Bunlardan birkaçı İstanbul’un park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak kullanılır.
Tolga Ok
375
Carya illinoensis (Wangh.) K. Koch. Egzotik
Amerikan akcevizi
Yayılışı
Kuzey Amerika ve Meksika’da 0-600 (1000) m’ler arasındaki akarsu kıyı-
larında, taşkın ovalarında ve iyi drenajlı topraklarda doğal olarak yetişir (Sto-
ne, 1997). Meyvelerinden dolayı uzun yıllardır vatanı dışında yetiştirilir. 1953
yılından bu yana Akdeniz Bölgesinde yetiştirilen türün, son yıllarda da GAP
çevresinde adaptasyon denemeleri yapılmaktadır (Tuzcu ve diğ. 1993).
44 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken ağaçlardır. Gövde kabu-
ğu gri, kahverengi-gri, boyuna küçük pullar halinde çatlaklı veya küçük lev-
halar halinde kavlayarak dökülür. Genç sürgünler, sarımtırak - kırmızımtırak
kahverengi, genellikle tüylü, bazen çıplaktır. Sarımtırak kahverengi tomurcuk-
lar tüylüdür, tomurcuk pullarının yan kenarları birbiri üzerine kapanmamıştır.
Tek tüysü bileşik yaprakları (7) 9-13 (17) yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar yu-
murtamsı-mızraksı, kenarları dişli, ucu damla uçlu, alt yüzü -özellikle genç-
ken- tüylüdür. Erkek çiçek kurulları yaklaşık 18 cm boyundadır. Meyvelerin
3-10 tanesi başak şeklinde bir arada bulunur. Meyve oval, 2,5-6 cm boyunda,
1,5-3 cm enindedir, önceleri yeşil daha sonra koyu kahverengi olur. Meyvenin
üzerindeki etli kabuk 3-4 mm kalınlığındadır, birleşim yerleri kanatlıdır, ol-
gunlaştığında 4 parça halinde hemen hemen tabanına kadar ayrılır. Nuks oval-
Tolga Ok
eliptik, basık veya köşeli değil, düz, sarımtırak-kahverengi olup üzerinde siyah
lekeler vardır. Kabuk incedir, kolay kırılır. Tohumu lezzetlidir (Kayacık, 1981;
Stone, 1997).
Turgay Birtürk
Juglans L. (Cevizler)
Juglans regia
Yaprağını döken, ağaç ya da ender olarak boylu çalı halinde odunsu bit-
kilerdir. Tomurcuklar çok sıralı sarmal olup sürgüne oturmuştur. Yaprak; tek
tüysü bileşik, aromatik kokulu ve yaprakçıkların kenarları tam ya da dişlidir.
Sürgün özü bölmelidir. Erkek çiçekler kedicikler halinde son yılın sürgününde
aşağıya sarkarlar. Stamen sayısı 8-40 adet arasındadır. Dişi çiçekler yeni sür-
günlerde terminal durumlu ve 2-3 adedi bir aradadır. (Anşin ve Özkan, 2006).
Çekirdekli sulu meyve bir yılda olgunlaşır ve bazı türlerin yağlı tohumları ye-
nir. Çimlenme hipogeiktir. Meyvenin ekzokarpı (dış kısım) ince zar halinde ve
yeşil renkli, mezokarpı (orta kısım) etli sulu ve beyaz renkli olup bol “C” vita-
mini içerir ve endokarpı (iç kısım) ise odunlaşmıştır (Anşin ve Özkan, 2006).
Odunları çok değerlidir. Açık sarımsı renkli diri odunu, koyu renkli öz
Ünal Akkemik
odunu vardır. Odunu yar halkalı trahelidir. Mineralce zengin alüviyal toprak-
larda iyi gelişme gösterir. Yenen tohumları nedeni ile uzun yıllardır kültüre
alınmıştır. Dünya’da 15-20 kadar türü varsa da ülkemizde bir türü (Juglans re-
gia) doğaldır (Anşin ve Özkan, 2006).
376
Juglans nigra L. Egzotik
Karaceviz
Yayılışı
Kuzey Amerika’nın doğu bölgelerinde (Texas ve Güney Dakota’nın batısı) ve
Kanada’nın doğusunda doğal olarak bulunur. Doğal yayılışı içerisinde deniz seviye-
sinden 1000 m rakıma kadar çıkabilir. Orta Avrupa’da ise doğallaşmıştır (Gökmen,
1973; eFloras.org: 2013).
Genellikle 25-35 m boy ve 60-90 cm çap yaparlar. Doğal ortamında seyrek ola-
rak 50 m boy ve 2 m çap yapabilen fertlerine de rastlanır. Gövde kabuğu diğer türün
aksine ince değil, kalın ve derin çatlaklıdır. Genç sürgünler kalın, açık kahverengi
veya esmer-portakal sarısı renktedir, lentiseller belirgindir. Tüysü yaprağı oluşturan
yaprakçık sayısı 15-23 adet olup bunlar sapsız olarak kalın ve tüylü bir orta eksene
sapsız olarak oturmuşlardır. Tüysü yaprak 30-60 cm uzunluğundadır. Yaprakçıkla-
rın kenarları tam değil düzensiz dişlidir. Önceleri üst ve alt yüzleri tüylü, sonraları
sadece alt yüzlerinde yapışkan tüyleri vardır. Yaprakçılar 6-12 cm uzunluğundadır.
Erkek çiçek kurulları 5-10 cm boyunda, aşağıya sarkan kedicikler halindedir. Dişi
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
çiçeğin 2-5 adeti bir arada bulunur. Meyve çekirdekli sulu tipte olup ekzokarpının
üzeri diğer türün aksine hafif tüylüdür. Endokarpı da daha girintili çıkıntılı, oluk-
lu ve koyu siyahtır. Tohumu ise yenmez. Daha çok odunu bakımından değerlidir
(Gökmen, 1973; Yaltırık, 1993; Anşin ve Özkan, 2006; eFloras.org: 2013).
Juglans regia L. Doğal
Ceviz
Yayılışı
Doğal olarak İran, Türkiye ve Asya’da yetişir. Step dışında hemen hemen her yerde kültürü yapılmak-
tadır. Türkiye’de Van, Tunceli, Adilcevaz, Hakkari-Şemdinli Pesen Çayı boyunca özellikle meyveleri çok
değerli cevizler yetişir. Mobilyacılıkta başta gelen cevizler ise Kuzeydoğu Anadolu ile Kafkasya’da yetişen
cevizlerdir (Anşin ve Özkan, 2006).
30 m’ye kadar boylanabilen, geniş tepeli, kışın yaprağını döken bir ağaçtır. Gövde kabuğu gümüşi-gri
renkte, parlak ve çatlaksız olup uzun yıllar çatlamadan kalır. Ancak çok ileri yaşlarda çatlar. Tomurcuklar
pullu ve sapsızdır. Çoğunlukla yaprak koltuğunda yedek ikinci bir tomurcuk vardır. Parlak zeytin yeşili
genç sürgünler çıplak ve özü bölmelidir. Sürgünlerin üzerinde gözle görülebilecek büyüklükte ve çok sayıda
beyaz lentiseller bulunur. Yapraklar tek tüysü ve uzun saplıdır. Yaprakçıklar orta eksen üzerine karşılıklı
dizilmiş, uçları küt, kenarı tam, alt ve üst yüzleri çıplak ve 6-12 cm uzunluğundadır. Yaprakçık sayısı 5-9,
ender olarak 13 adettir. Yaprağı aromatik bir kokuya sahiptir (Yaltırık, 1993; Anşin ve Özkan, 2006). Erkek
çiçek kurulları taslak halinde kışı açıkta geçirirler, sürgünler üzerinde yan durumlu olarak yer alırlar ve
aşağıya sarkarlar. Dişi çiçeklerin 1-3 adeti bir arada, genç sürgülerin ucunda terminal durumlu olup dik
Ünal Akkemik
dururlar. Meyvesi çekirdekli sulu tiptedir. Meyvenin ekzokarpı yeşil renkli olup üzeri çıplaktır. Endokarpı
ise açık kahverengi olup üzeri fazla girintili çıkıntılı değildir. Tohumları yağlı ve lezzetli olup yenir (Yaltırık,
1993; Anşin ve Özkan, 2006).
377
Tolga Ok
Pterocarya Kunth (Kanatlı cevizler)
Bu cinsin biri Türkiye’de de doğal yetişen toplam 8 türü
dünya üzerinde yayılış gösterir. Monoik, kışın yaprağını
döken anemogam odunsu bitkilerdir. Sürgün üzerinde
esas tomurcukla beraber, çoğu kez birkaç tomurcuk daha
bulunur. Bu tomurcuklara yedek tomurcuk denir. Tomur-
cuk dizilişi sarmal; tomurcuklar çıplak (Japonya’da yetişen
Japon kanatlı cevizi 2-3 pullu) ve saplıdır. Yaprakları bile-
şik, tek tüysü, yaprakçıklar orta damara karşılıklı dizilmiş-
lerdir; yaprakçıklar sapsız, dip tarafı çarpık, kenarları ince
dişlidir. Çiçekler teker teker değil, aşağı sarkan zengin ku-
rullar oluştururlar. Erkek çiçek kurulları yeni sürgünlerin
dip kısımlarında ya da geçen yıla ait sürgünlerde ve yan
durumlu olarak görülürler. Stamen sayısı 6-18’dir. Dişi çi-
çeğin 4 sivri loplu çanağı, tek gözlü ovaryumu içine almış,
boğazına kadar sarmış ve onunla kaynaşmıştır. Kısa stillus
Tolga Ok
uçta iki stigmaya ayrılmıştır. Meyveleri küçük olup kanatlı
nukstur (Yaltırık, 1982d; Yaltırık, 1993).
Pterocarya fraxinifolia (Poir.)Spach Doğal
Dişbudak yapraklı kanatlı ceviz, Yalankoz
Yayılışı
Bu türün genel yayılış alanı Kafkasya, Kuzey İran ve Anadolu’dur. Kuzey Anadolu’da Kocaeli, Adapazarı,
Akçakoca, Zonguldak ve Samsun; Güney Anadolu’da ise Bitlis, Mersin, Gaziantep, Kilis, Kahramanmaraş
ve Siirt yörelerinde doğal olarak bulunur (Yaltırık, 1993). Türün Güney Anadolu’daki varlığı ilk kez Prof.
Dr. Hayrettin Kayacık tarafından Mersin iline bağlı eski ismi Erçel yeni ismi Başpınar köyünde tespit edil-
miştir. Bu alanda Yalankoz’un küçük bir dere içerisinde muhtelif yaşlarda ve bol sayıda bireylerinin bulun-
duğu bildirilmiştir (Kayacık, 1981). Bu yayılış türün Güney Anadolu’daki bilinen en batı yayılışıdır. Yazar
tarafından bu alana 2006 ve 2013 yıllarında örnek toplamak üzere gidilmiş ve yazarın 2013 yılındaki son
gidişinde bu populasyonun neredeyse yok olma noktasına geldiği tespit edilmiştir. Yazar tarafından daha
önce Hatay ilinden kaydı olmayan türe ait, Hatay-Hassa-Akbez, Hatay-Samandağ-Batıayaz Köyü, İkiz köp-
rü mevkii, Hatay-Harbiye yakınında bir dere içerisindeki bireylerinden örnekleri toplanmıştır.
20-25 m boyunda, geniş tepeli bir ağaçtır. Gövde kabuğu derin çatlaklıdır. Gövde çapı 1,8 m ye kadar
ulaşır. Tomurcuk dizilişi sarmal, çıplak (pulsuz) ve saplıdır. Sürgün özü bölmeli; yaprak sapı izi yarım daire
şeklindedir. Tek tüysü olan yaprakları 25-40 cm uzunluğundadır ve 11-23 adet yaprakçık orta damara kar-
şılıklı olarak dizilmişlerdir. Yaprakçıklar 8-9,5 x 2,5-4,5 cm, kenarları keskin çift sıralı dişli, her iki yüzü de
çıplaktır; ancak alt yüzlerinde hafif yıldız tüyler bulunmaktadır. Yaprakçıklar dar yumurtamsı veya geniş
mızrak biçimindedir. Birçok çiçekten oluşan erkek çiçek kurulları aşağı doğru sarkar. Dişi çiçekler başak
şeklinde olup erkek çiçeklerde olduğu gibi aşağıya sarkar. Meyve kanatlı nukstur. Birçok meyvenin bir ara-
Tolga Ok
da bulunduğu kurul, aşağı sarkar ve 20-35 cm uzunluğundadır (Yaltırık, 1982d).
378
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I L A M I AC E A E
LAMIACEAE
Dünya üzerinde çok farklı habitatlarda; ağaç, çalı ve otsu bitkilerden oluşan genellikle karşılıklı yaprak dizilişi ve dudaklı çiçeklere sahip çok geniş bir familyadır.
Genel yayılışı açısından çok kozmopolit bir grup olmakla birlikte özellikle Akdeniz Fitocoğrafik bölgesine karekteristik olan Phlomis, Rosmarinus, Salvia, Sideritis, Mic-
romeria ve Thymus gibi aromatik yapılı cins üyelerinin maki ve garik alanların bitki birliklerinde bulunması dikkat çekicidir (Davis, 1982). Dünyada bu aile içerisinde
6 adet alt aile, 232 adet cins, 10.000’den fazla tür bulunur. Ekonomik olarak büyük öneme sahiptir. Dünyada popüler bahçe düzenleme bitkileri, saksı bitkileri, baharat,
tıbbi, çay, yağ ve parfüm endüstrisinde, yemeği yapılan kök bitkileri gibi kullanım alanları mevcuttur.
Dünya’da ve Akdeniz Bölgesinde; Teucrium cinsi Akdeniz Bölgesinde yaklaşık 250 tür, Scutellaria cinsi 360 tür;, Stachys cinsi 300 tür, Salvia cinsi 900 tür, Thymus
cinsi Akdeniz Bölgesinde 220 tür, Phlomis cinsi 100 tür ve Sideritis cinsi 140 tür ile temsil edilirler.
Familya, Türkiye’de 47 cins ile temsil edilir. Bunlar içerisinde odunsu türlere sahip cinslerinin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1. Üreyimli erkek organlar 2 adet

2. Erkek organ kısımlarını bağlayan yapı uzamış
………………………………………………………………………………………………………………………….………………………….Salvia
2. Erkek organ kısımlarını bağlayan yapı çok kısa
3. Yapraklar herdemyeşil, taç yapraklar şeritsi ve soluk mavi
…………………………………………………………………………………………………………………………………….…..Rosmarinus
3. Yapraklar kışın dökülür, taç yapraklar oksu ve beyaz
………………………………………………………………………………………………………………………………..…….Dorystoechas
1. Üreyimli erkek organlar 4 adet
4. Tüy örtüsü en azından bazı organlarda yıldız veya çok kollu tipte
5. Taç yaprakların üst dudağı gelişmemiş
……………………………………………………..………………………………………………………………………Teucrium
5. Taç yaprakların üst dudağı iyi gelişmiş
6. Taç yapraklar morumsu-kırmızı renkli
………………………………………………………………………………………………………..……………..Lavandula
6. Taç yapraklar sarı
………………………………………………………………………………………………………………………..Phlomis
4. Tüy örtüsü sadece basit ve yukardakilerden farklı tipte
7. Meyve döneminde çanak yapraklar çok genişler
.……………………………………………………………………………………………………….…………..Hymenocrater
7. Meyve döneminde çanak yapraklar zamanla genişler
8.Çanak yapraklar belirsiz iki dudaklı, alt ve üst dişler birbirine benzeyebilir
……………………………………………………………………………………………………………………………………………Satureja
8.Çanak yapraklar belirgin iki dudaklı ve alt dişler üsttekilerden belirgin farklı
9. Çanak yaprak tüpünün sırt kısmı şişkin
……………………………………………………………………………………………………………………………Thymus
9. Çanak yaprak tüpünün sırt kısmı basık
…………………………………………………………………………………………………………..………………Thymbra
379
Serdar Aslan
Clerodendrum L. (Kısmet ağacı)
Bu cinsin adı Yunanca “kleros: şans, kısmet, dendron: ağaç” kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşur. Asya’
nın ve Orta Amerika’ nın tropik ve subtropik bölgelerinde genişçe yayılış gösteren ve zengin türle temsil edilen Clerodendrum bungei
odunsu bir cinstir. Yaklaşık 400 kadar türe sahiptir. Kültüvarlarla birlikte bu sayı 560’a çıkar. C. bungei ve C. tri-
chotomum türleri park ve bahçelerde yetiştirilmiştir. C. bungei son yıllarda Karadeniz bölgesinde doğallaşarak
istilacı özellik kazanmıştır. Kışın yaprağını döken, ağaç veya çalı, bazen tırmanıcı halindeki bitkilerdir. Yapraklar
karşılıklı veya nadiren çevrel dizilişli, basit, düz veya nadiren dişli veya lobludur. Çiçekler genellikle uçta simoz
veya bileşik salkım, beyaz, morumsu veya kırmızıdır. Çanak yapraklar çan şeklinde (nadiren tüpsü), 5 dişli,
olgun meyveyi büyüyerek kapatır. Taç yapraklar genellikle uzun tüplü, tüp düz ya da kıvrık veya nadiren sadece
kısa tüplü; dudak 5 parçalı, yayık, loblar eşit veya biraz farklıdır. Erkek organ 4, taç yaprak tüpüne bağlı ve dışarı
taşar. Ovaryum belirsiz 4-gözlü, her göz 1-tohum taslaklı; stilus uzamış, stigma kısa iki parçalıdır. Meyve eriksi,
çoğunlukla az veya çok belirgin 4-oluklu, bazen oluksuz, sıklıkla çanak yapraklar tarafından kuşatılır. Çekirdek
4 tane, olgunlukta ayrı ayrı ya da ikişerli gruplar halinde dökülür. Türkiye’de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak
kullanılan Clerodendrum türlerinin tür teşhis anahtarı şağıda verilmiştir (Aslan ve ark., 2009).
Serdar Aslan
1.Çalı formunda olup, 1-2 metre kadar boylanır; çiçek kümesi uçta toplanmış sık simoz haldedir.
...............................................................................................................................…….Clerodendrum bungei
1.Ağaç formunda 5 - 10 metre kadar boylanır; çiçek kümesi yaprak koltuğunda ya da uçta seyrek simoz kaldedir.
……………………………………………………………………………………..Clerodendrum trichotomum
Clerodendrum bungei Steud. Egzotik
Kısmet Ağacı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Çin, Hindistan, Tayvan, Vietnam, Rusya, Irak ve Orta Ameri-
ka’da 1000 – 2500 m rakımlardır. Türkiye’de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak deniz
seviyesinden 500 m yükseltiye kadar kullanılmış, özellikle Orta ve Doğu Karadeniz
Bölümlerinde işgalci bir tür özelliği göstererek, yol kenarlarında doğallaşmıştır.
1-2 metre boyunda, dallar silindirik, belirgin lentiselli olan bir çalıdır. Yaprak sapı
4-17 cm, gençken sarımsı-kahverengi veya morumsu şeftali tüylü, olgunlukta tüysüz-
dür. Yaprak ayası yumurtamsı, 8-20 x 5-15 cm, altta seyrek salgılı, tüylü veya tüysüz
ve tabanında birkaç şemsiyemsi salgı tüylü, üstte seyrek tüylüdür. Yaprak tabanı ka-
mamsı, küt ya da yüreksi; kenarları dişli, ucu sivri veya uzunca sivridir; Damarlar 4-6
çifttir. Çiçek kurulu uçta, sık, baş şeklinde, üstü düzlenmiş simoz; brahteler mızraksı
veya yumurtamsı-mızraksı, yaklaşık 3 cm, dökülücü; brahtecikler mızraksı, yaklaşık
1,8 cm’dir. Çanak yapraklar çan şeklinde, tüp 2-6 mm, seyrek şemsiyemsi salgı tüylerle
Serdar Aslan
karışık tüylü; loplar dar veya geniş üçgensi, 1-10 mm’dir. Taç yapraklar pembemsi-kır-
mızı veya mor, tüp 2-3 cm; loblar ters yumurtamsı, 5-8 mm’dir. Stamenler ve stilus taç
yapraklardan dışarı taşar. Meyve eriksi, mavimsi-siyah, küremsi ve 6-12 mm çapında-
dır. Çiçek ve meyve oluşum zamanı, mayıs – kasım ayları arasındadır.
380
Clerodendrum tirchotomum Thunb. Egzotik
Hoş kısmet ağacı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı, Çin, Hindistan, Japonya, Kore ve Güney
Doğu Asya’dır. Deniz seviyesinden 2500 m’ye kadar olan dağ yamaçla-
rındaki sık çalılıklarda yetişir. Ülkemizde Marmara ve Ege Bölgesi’nde
park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
1,5-10 m boyunda çalı veya küçük ağaçlardır. Dallar belirgin lenti-
sellidir. Yaprak sapı 2-8 cm; yaprak ayası altta açık, üstte koyu yeşil, yu-
murtamsı-eliptik, üçgensi-yumurtamsı veya yumurtamsı, 5-16 x 2-13
cm, kağıtsı; yaprak tabanı genişçe kamamsı, küt veya nadiren yüreksi;
yaprak kenarı düz veya nadiren dalgalı, yaprak ucu sivri, damarlar
3-5 çifttir. Çiçek kurulu yaprak koltuğunda veya uçta, seyrek korim-
boz-simöz, çatallı, 8-18 cm; çiçek kurulu sapı 3-6 cm; brahteler eliptik
ve dökülücüdür. Çiçekler kokuludur. Çanak yapraklar yeşilimsi, daha
sonra morumsu, derin 5-lobludur. Loblar sivri, üçgensi-mızraksıdan
yumurtamsıya kadar değişir. Çanak yapraklar beyaz veya pembemsi,
2 cm, tüp ince, loblar dikdörtgenimsi, 5-10 x 3-5 mm’dir. Dişi organ
stilusu, stamenlerden kısa, her ikisi de taç yapraklardan dışarı taşar.
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Meyve eriksi, önce mavimsi-mor, sonra siyah renge döner; küremsi,
ve 6-8 mm çapındadır. Meyveler kırmızı etli bir çanak üzerindedir.
Çiçeklenme zamanı, temmuz – eylül aylarıdır.
Mehtap Öztekin
Dorystoechas Boiss. & Heldr. ex Benth. (Devrenkekiği)
Dünyada tek bir türe sahip olan monotipik bir cinstir. Ülkemiz-
de Antalya bölgesinde çok sınırlı yayılış gösterir. Büyük yapraklara ve
belirgin çiçek kurullarına sahip çok gösterişli çalı formunda odunsu
bir bitkidir. Yaprakları basit, ok şeklinde ve saplıdır. Çiçek kurulu ince
ve zayıf, dik, silindirik bir başaktır; çiçek kurulunun salkımları sık ve
birbirine çok yakındır; çiçekler iki eşeylidir, genellikle erkek organ-
lar verimsizdir. Çanak yapraklar iki dudaklı; dudaklar hemen hemen
eşit, tüpsü ile çan şekli arasında değişen biçimlerdedir. 8-11 damarlı
(1 tanesi çok belirgin, farklı), birbirine doğru yönelen dudaklar mey-
ve dönemimde zamanla gelişir, ağız kısmı kapanır. Taç yapraklar iki
dudaklı, açık boğazlı ve dudaklar yayıktır. Stamenler 2 adet, nadiren
3 tanedir, çok nadiren dışarı uzanırlar; başçıklar tepeye tutunurlar ve
kıvrıktırlar; başçık parçaları yayıktır; verimsiz stamen genellikle bu-
lunmaz, disk canlı kırmızı renklidir. Dişi organ borusu 2 lopludur.
Fındıkçık meyveler tüysüz, üç köşeli, şeritsi-dikdörtgenimsi, pürüzsüz
Mehtap Öztekin
Mehtap Öztekin
ve tepe uç kısmında gagalıdır (Hedge, 1982a).
381
Dorystoechas hastata Boiss. & Heldr. ex Benth. Endemik
Devrenkekiği
Yayılışı
Dünyada sadece Antalya, Kemer, Tahtalı Dağ bölgesi’nden bilinen tek türe sahip endemik
bir cinstir. Kayalar arasında, Kızılçam ve Servi ormanlarında, Kermes meşesi çalılıklarında ve
frigana bölgelerinde, 650 ile 2000 m yükseklikler arasında yetişir.
Çalı şeklinde, bütün organları yoğun aromatik kokulu bir bitkidir, 40-100 cm boyunda,
yoğun uzun yumuşak tüy ile kısa yumuşak tüy arasında değişen tüy tipleriyle çok sayıda
sapsız salgı tüyleri mevcuttur; bazen kısa başçıklı salgı tüyü bulunabilir. Yapraklar mızraksı,
ok ucu şeklinde, 2,8-7,5 x 1,5-3 cm, karışık sık yumuşak tüylü-grimsi renkli sık tüylü ile
çok sayıda sapsız salgı tüylü, genel olarak kısa başçık taşıyan salgı tüylü, pürüzlü, küçük oy-
malı kenarlıdır. Yaprak sapı (1-) 3 (-6) cm’dir. Çiçek kurulunun başakları yaklaşık 6-17 cm,
meyve döneminde uzamaz; başak salkımlarının her biri yaklaşık 10-25 çiçekli; meyve döne-
minde sertleşir, mevsim boyunca kalıcıdır. Çiçek sapları yaklaşık 1 mm’dir. Çanak yapraklar
3-4,5 mm, meyvede 6-10 mm’ye kadar uzayabilir ve eksene basıktır, hemen hemen yoğun
salgısız-uzun yumuşak tüylü, nadiren başçık taşıyan salgı tüylü; üst dudaklar belirsiz 3 dişli,
alt dudaklar 2 dişli, dişler yaklaşık 1,5 mm uzunluğundadır. Taç yapraklar beyaz renkli, 4-6
mm; tüp kısmı yaklaşık çanak yapraklar kadardır; üst dudaklar genellikle açık bir şekilde iki
Mehtap Öztekin
çentikli, 3 loblu alt dudaklardan daha kısadır; her iki dudak sapsız salgı tüyleriyle kaplıdır.
Fındıkçık meyveler yaklaşık 2,5 x 1 mm boyutlarındadır. Çiçeklenme dönemi mayıs-temmuz
aylarıdır (Hedge, 1982a).
Mehtap Öztekin
Hymenocrater Fisch. & C.A. Mey. (Zarçanakotu)
Kısa boylu çalılar veya çok yıllık otsulardır.

Yapraklar yumurtamsı ile dikdörtgenimsi veya
mızraksı, kalpsi ile kesik tabanlı biçimler arasın-
da değişen şekillerdedir. Çanak yapraklar silindi-
rik tüplü ve derin 5 loblu, genellikle çiçeklenme
sonrasında genişler; zarımsı, sıklıkla renkli ve 15
damarlıdır. Taç yapraklar menekşe-mor renkli
ve baş aşağı dönmüş, uzamış, boğaz kısmı ge-
nişlemiş, üst dudak iki parçalı ve dik, alt dudak
yüzeye dik olarak bağlı ve 3 lobludur. Stamen 4
adettir. Fındıkçık meyveler yumurtamsı, pürüz-
süz yüzeyli veya yumrucukludur (Mill, 1982b).
Türkiye’de Doğu Anadolu’dan bilinen tek
türü vardır. Türkiye dışında Transkafkasya ve
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
İran’dan kayıtları bulunmkatadır.
382
Hymenocrater bituminosus Fisch. & Mey. Doğal
Zarçanakotu
Yayılışı
Van çevresindeki yalın şistli yamaçlar, kireçtaşı kaya çatlakları ve steplerde, 1900
ile 2100 m’ler arasındaki yüksekliklerde yayılış gösterir.
30-60 cm kadar büyüyebilen çalılardır. Dallarında nadiren yumrucuklu yapılar
vardır; eğer bu yapılar yoksa tüysüzdür. Yapraklar ve çiçek taşıyıcı yaprakları yumur-
tamsı veya dikdörtgenimsi, 10-30 x 8-20 cm boyutlarında, kesik tabanlı ile yüreksi
biçimler arasında değişen şekillerde, kenarları oymalı dişli, yarı sivri veya küt uçlu,
noktalı, reçinelidir. Çiçek kurulunun her bir parçası 2-3 çiçeklidir. Çanak yaprak lob-
ları soluk yeşil, kâğıtsı, 10-20 mm uzunluğunda, küt uçlu ve küçük çıkıntılıdır. Taç
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
yapraklar menekşe-mor renkli, baş aşağı dönük, 15-21 mm uzunluğunda; tüp 12-18
mm; üst dudak 4-5 mm’dir. Stamen ve stilus, taç yaprakların alt dudağından dışarı
fırlamış durumdadır; dişicik borusunun lopları leylak-pembe renklidir. Fındıkçıklar
çok küçük siğillidir. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenirler (Mill, 1982b).
Mehtap Öztekin
Lavandula L. (Lavanta)
Dünyada yaklaşık 120 kadar türü bulunan bir cinstir. Türkiye’de 3 ayrı taksonu kıyı bölgelerin-
de yayılış gösterir. Lavandula stoechas
Dünyada lavanta; çok eski yıllarda dekoratif amaçla, ardından parfümeri ve kozmetik sanayi-
sinde kullanılırken tıbbi açıdan da değerlendirilmeye başlanmış, son yıllarda da buna mutfaktaki
kullanımı eklenmiştir. Hafif acı, çiçeksi, otsu, ince lezzetinden dolayı taze yaprakları et ve balık
yemeklerinde, çeşitli salata, tatlı ve şerbet yapımında kullanılır.
Aromatik çalı ve çok yıllık otsu bitkilerdir. Yıldız tüy örtüsüne sahiptir. Çiçek kurullarındaki
salkımlar bileşik salkımlardaki başak biçimdedir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları mevcut, hepsi
verimli veya üsttekiler verimsiz, çoğu genişlemiş ve tüy demeti şeklindedir. Çiçek taşıyıcı yap-
rakçıkları var veya yoktur. Çanak yapraklar yumurtamsı-tüpsü, 8-15 damarlı, kısa 5 dişli; dişler
küçük, yarı-eşit, üstekilerin çoğu genellikle küçük bir ek taşır. Taç yapraklar 2 dudaklı, üst dudak
2, alt dudak 3 lobludur. Stamen 4 adet, ikisi uzun ikisi kısa, taç yaprak tüpünün içinde ve yaysıdır.
Fındıkçık meyveler tüysüz ve pürüzsüzdür (Mill, 1982c).
İki odunsu türünün tanı anahtarı (Mill, 1982c):
1.Çiçek kurulu yoğun, kesintili değil; en üstteki çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları genişlemiş, verim-
siz, renkli püskül şeklinde
...............................................................................................Lavandula stoechas subsp. stoechas
1.Çiçek kurulu gevşek, kesintili; çiçek kurulu taşıyıcı yaprakların hepsi birbirine benzer, verimli,
püskül bulunmaz
Ünal Akkemik
...................................................................................Lavandula angustifolia subsp. angustifolia
383
Lavandula angustifolia Mill. subsp. angustifolia Doğal
Lavanta
Yayılışı
Marmara Bölgesinin doğusunda yayılış gösteren güzel kokulu bir alttürdür. İs-
tanbul çevresinde yaygın bir şekilde kültürü yapılır.
45 cm veya daha fazla büyüyebilen çalılardır. Sık karışık kısa tüy örtüsüne sahip-
tir. Üst yaprakları mızraksı, eliptik ile dar eliptiktir. 14-40 x 1-5 mm, hafif aşağıya
doğru kıvrık, çok sayıda küçük ve güçlü kenarları aşağıya doğru kıvrıktır. Çiçek
kurulu dallanmış başak şeklinde, 1,5-4,5 cm, dikdörtgenimsi ile yumurtamsı biçim-
ler arasında değişen şekillerde, yoğundur ve kesintili değildir. Verimli çiçek kurulu
taşıyıcı yaprakları 4-7 x 3-8 mm, baklava dilimi şeklinde-yüreksi, kısa karışık sık
Ünal Akkemik
tüylüdür. Çiçek kurulunun her bir başağı 6-10 çiçeklidir. Çanak yapraklar 4-6 mm,
13 damarlı, ters yüreksi biçiminde ek taşır, belirgin değildir. Taç yapraklar morumsu
kırmızı renkli, 10-12 mm’dir. Mart-haziran aylarında çiçeklenirler (Mill, 1982c).
Lavandula stoechas L. Doğal
Karabaşotu
Yayılışı
Kıyılarda, İstanbul-Adalar’dan Çanakkale’ye, buradan da Hatay’a kadar bol yayılış gösteren iyi tanınan türlerdendir.
Kızılçam orman açıklıkları, maki, frigana, granit ve kireçtaşı kayalıkları, kumlu yerler ve yol kenarlarında, deniz seviyesi
ile 700 m yükseltiler arasında yetişir (Mill, 1982c).
45 cm veya daha fazla büyüyebilen çalılardır. Sık karışık kısa tüy örtüsüne sahiptir. Üst yapraklar mızraksı, eliptik ile
dar eliptik, 14-40 x 1-5 mm, hafif aşağıya doğru kıvrık, çok sayıda küçük ve güçlü kenarları aşağıya doğru kıvrık yap-
raklar küme halinde yaprak koltuklarında ya da gövde tabanındadır. Çiçek kurulu dallanmış başak şeklinde, 1,5-4,5 cm,
dikdörtgenimsi ile yumurtamsı biçimler arasında değişen şekillerde, yoğundur ve kesintili değildir. Verimli çiçek kurulu
taşıyıcı yaprakları 4-7 x 3-8 mm, baklava dilimi şeklinde-yüreksi, kısa karışık sık tüylüdür. Üstteki çiçek kurulu taşıyıcı
yaprakları mor veya beyaz, 7-30 x 2-8 mm, ters yumurtamsı veya dar dikdörtgenimsi, bunların koltuğunda çiçek bulun-
maz. Çiçek kurulunun her bir başağı 6-10 çiçeklidir. Çanak yapraklar 4-6 mm, 13 damarlı, üst dişler kürek şekli ile enine
dikdörtgenimsi, tam kenarlı veya az loblu, hemen hemen saplı ek 0,5-1 x 1-2 mm’dir. Taç yapraklar siyahımsı-mor renkli,
4,5-8,5 mm’dir. Mart-haziran aylarında çiçeklenirler. Ülkemizde doğal yetişen iki alttürü vardır (Mill, 1982c):
1.Başak şeklindeki çiçek kurullarının sapları 0,5-2,5 (-2,7) cm, başaktan daha kısa; üst brahteler 7-17 x 3-8 mm,
ters yumurtamsı; çanak ekleri tam; Çanakkale, İstanbul Adaları, Kocaeli, Balıkesir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana,
Hatay çevresinde doğaldır.
…………………………………………………………….………………….. Lavandula stoechas L.subsp.stoechas
1.Çiçek kurullarının sapları 5-20 cm, başaktan daha uzun, üst brahteler (7-) 13-30 x 2-5 (-6) mm, dar bir şekilde
dikdörtgenimsi, çan ekleri çoğunlukla dalgalı ya da loplu; İstanbul-Belgrad Ormanı, Bursa, İzmir, Aydın, Muğla
çevresinde doğaldır
Tolga Ok
…………………………………………………………….. Lavandula stoechas L. subsp.cariensis (Boiss.) Roziera
384
Mehtap Öztekin
Phlomis L. (Çalbalar)
Dünya’da yaklaşık 77 türü olan cinsin ülkemizde 52 taksonu vardır ve 29’u da endemiktir. Çok yıllık
otsu bitki ve çalılardır. Tüyler salgılı veya salgısız, uzun yumuşak veya karışık olup kısadır. Tüyler; basit,
yıldız şeklinde veya çok kollu olabilir. Odunlaşmayan gövde 4 köşelidir. Yapraklar basit ve parçalanma-
mış, kenarları düz, oymalı veya dişlidir. Yaprakları saplı, damarlanma ağsıdır. Çiçek kurulu salkımları
2-çok çiçeklidir; Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları yok, birkaç adet veya çok sayıda, biz şeklinde veya
yumurtamsıdır; boyları çanak yaprakların tüp kısmı kadardır. Çanak yapraklar tüp veya dar çan şeklinde-
dir, 5-10 adet damarlı ve 5 dişlidir; dişleri eşit veya değildir, dişler genellikle çanak yaprakların tüpünden
kısadır. Taç yapraklar iki dudaklı, pembe, mor veya sarı (bazen alt dudak sarı, üst dudak kahverengi-be-
yaz olabilir); üst dudaklar oraksı, çentikli, alt dudak yayık 3 loblu ve yüzüklüdür. Erkek organlar 4 adet
ve üst taç dudağının alt kısmından çıkar, ikisi uzun ikisi kısa boylu, taç yapraklardan taşkın veya değildir.
Fındıkçık meyve, üçgensi ve kahverengidir (Huber-Morath, 1982). Ülkemizde doğal yetişen türlerin teş-
his anahtarı:
1.Çanak yaprak dişleri 1 mm’den uzun
2.Yapraklar kısa kama biçimli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phlomis monocephala
2.Yapraklar yüreksi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phlomis lycia
1.Çanak yaprak dişleri 2-12 mm
3.Çanak yapraklar orta veya seyrek yıldız tüylü, alt yüzey tüysüz. . . . . . . . . . . Phlomis lunariifolia
3.Çanak yapraklar tamamıyla yıldız tüylü
4.Çiçek taşıyıcı yaprakçıklar 3-10 mm eninde
5.Çiçek taşıyıcı yaprakçıklar yıldız-yünsü tüylü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phlomis fruticosa
5.Çiçek taşıyıcı yaprakçılar seyrek veya nadiren çok kısa yıldız tüylü. . Phlomis grandiflora
4.Çiçek taşıyıcı yaprakçıklar 0,75-4 mm eninde
6.Taç yaprakların üst dudağı kahverengimsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phlomis leucophracta
6.Taç yaprakların tamamı sarı
7.Çanak yapraklar 14-16 mm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phlomis viscosa Phlomis fruticosa
7.Çanak yapraklar 12-14 mm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phlomis bourgaei
Phlomis viscosa Poir. Doğal
Yağlı çalba
Yayılışı
Akdeniz Bölgesi’nin doğu kesiminde; Adana, Osmaniye, Hatay ve Kahramanmaraş çevrelerinde yayılış gösterir. Kayalık yamaçlarda, şistli tepelerde ve meşe çalılık-
larında, 300-1440 m yükseklikler arasında yetişir.
130 cm’ye kadar büyüyebilen çalılardır. Yapraklar yeşilimsi, salgılı-çok az tüylü, bu tüy tipi ile birlikte veya tek başına üst yüzeyde gevşek yıldız tüy örtülü, alt yüzeyde
hemen hemen yoğun yıldız ile kısa karışık sık tüylüdür. Alt yapraklar genişçe yumurtamsı ile dikdörtgenimsi-mızraksı arasında değişen biçimlerde, tabanı yüreksi, ke-
narı oymalı, 4-15 x 1,5-7 cm’dir. Yaprak sapı 4 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları dikdörtgenimsi ile mızraksı arasında, saplı, çiçek kurulu salkımları
kadar veya onların 2 katına kadar olabilir. Çiçek kurulu salkımları 1-20 adet çiçeklidir. Çiçek taşıyıcı yaprakçıkları biz şeklinde, şeritsi veya dar mızraksı, 15-22 x 2-4 mm,
sert tüylü ve yapışkandır. Çanak yapraklar kısa saplı, 18-25 mm, yoğun sert tüylü ve yapışkan, dişler biz şeklinde, 5-8 mm’dir. Taç yapraklar sarı renkli, 25-35 mm’dir.
Fındıkçık meyveler tüysüzdür. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenirler (Huber-Morath, 1982).
385
Phlomis bourgaei Boiss. Doğal
Çobançırası
Yayılışı
Güney Ege, Batı ve Orta Akdeniz Bölgeleri’nde yayılış gösterir. Makiler, meşe
çalılıkları, çam ormanları, kalkerli ve serpantinli kayalıklarda, deniz seviyesi ile
1000 m yükseklikler arasında yetişir.
150 cm’ye kadar büyüyebilen çalılardır. Yapraklar yeşilimsi, salgılı-çok az tüy-
lü, üst yüzeyi gevşek yıldız tüy örtülü, alt yüzeyi yoğun yeşilimsi veya beyazımsı
yıldız ve sık karışık kısa tüylüdür. Alt yapraklar üçgensi-yumurtamsı ile dikdörtge-
nimsi-mızraksı arasında değişen biçimlerde, taban kısmı yüreksi, kenarları oyma-
lı-testere dişli, 3-16 x 1,5-6 cm, yaprak sapı 5 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek kurulu
taşıyıcı yaprakları üçgensi-yumurtamsı-mızraksı, kısa saplı, çiçek kurulu salkım-
larının 2 katına kadar uzayabilir. Çiçek kurulu salkımları 1-20 adet çiçek taşır. Çi-
ISTE Herbaryumu
çek taşıyıcı yaprakçıkları biz şeklinde, yoğun ve uzun sert-yapışkan tüylü, 12-17
x 0,75-1,5 mm’dir. Çanak yapraklar sapsız, 17-20 mm, yoğun sert-yapışkan tüylü,
dişler biz şeklinde, 3-7 mm’dir. Taç yapraklar sarı renkli, 20-30 mm’dir; Fındıkçık
meyveler tüysüzdür. Nisan-ağustos aylarında çiçeklenirler (Huber-Morath, 1982).
Phlomis fruticosa L. Doğal
Parşamba
Yayılışı
İzmir çevresinde yayılış gösteren bir türdür. Kayalık kireçtaşlı yamaçlarda, de-
niz seviyesi ile 1000 m yükseklikler arasında yetişir.
130 cm’ye kadar büyüyebilen çalılardır. Basık gri renkli karışık kısa sık tüy ör-
tüsü mevcuttur. Yaprakların üst yüzeyi kısa yıldız tüylü ve karışık kısa sık tüylü,
alt yüzeyi beyaz yıldız tüy ile karışık kısa sık tüylü, alt yapraklardan birisi eliptik,
mızraksı ve yumurtamsı veya mızraksı olabilir, kesik veya kama tabanlıdır, 3-9
x 2-3 cm, kenarları düz veya küçük oymalı, yaprak sapı 4 cm’ye kadar uzayabi-
lir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları sapsız veya saplı, çoğunlukla mızraksı ve küt
uçludur. Çiçek kurulundaki salkımların her biri 1-36 adet çiçek taşıyabilir. Çiçek
taşıyıcı yaprakçıkları ters yumurtamsı veya genişçe mızraksı, tepeye doğru daralan
biçimli, 10-20 x 2-7 mm, çok sayıda kısa yıldız tüylü ve uzun bölünmemiş zayıf
tüylüdür. Çanak yapraklar 10-20 mm, yoğun yıldız ve yünsü tüylü, silli değil, dişler
Galip Akaydın
1-4 mm, biz şeklindedir. Taç yapraklar sarı renkli, 25-35 mm’dir. Fındıkçık mey-
veler tüysüz veya kısa yumuşak tüylüdür. Nisan-temmuz aylarında çiçeklenirler
386
Phlomis grandiflora H.S. Thompson Doğal
Bahargülü
Yayılışı
Güney Ege, Batı ve Orta Akdeniz Bölgelerinde geniş yayılış gösteren bir türdür.
Kızılçam ormanları, meşe çalılıkları, makiler, kireçtaşlı yamaçlar ve kayalıklarda,
600 ile 1220 m’ler arasında nadiren de deniz seviyesine yakın yerlerde yetişir.
2 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Basık yıldız tüy örtüsüne sahiptir. Yap-
raklar kısa yıldız tüylü, üst yüzeyi yeşil, alt yüzeyi beyaz yıldız ile karışık kısa sık
tüylerden oluşur. Alt yapraklar yumurtamsı ile dikdörtgenimsi arasında değişen
biçimlerde olabilir; taban kısmı dar kama, yuvarlak, kesik veya yüreksi, 3-8 x 2-4
cm, kenarları düz veya küçük oymalı, yaprak sapı 3 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek
kurulu taşıyıcı yaprakları sapsız veya kısa saplı, dikdörtgenimsi, çiçek kurulun-
daki salkımlar kadar veya onların 2 katı uzunluktadır. Çiçek kurulu salkımları
tek bir baş şeklinde ve her biri çok sayıda çiçek taşır. Çiçek taşıyıcı yaprakçıkları
çok sayıda, genişçe yumurtamsı ile yumurtamsı-mızraksı arasında, tepeye doğru
daralan biçimli, 12-18 x 3-10 mm, üst yüzeyi tüysüz, alt yüzeyi seyrek yıldız ile
karışık sık kısa tüylü, hemen hemen salgı noktalı, yoğun ve uzun sillidir. Çanak
yapraklar 13-17 mm, tüy örtüsü yoğun çok küçük yıldız tüy ile bunlardan daha az
fakat çok sayıda yayılmış bölünmemiş tüylü, dişler biz şeklinde, 2-3 mm’dir. Taç
yapraklar sarı renkli, 30-40 mm’dir. Fındıkçık meyveler tüysüzdür. Mayıs-ağustos
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
aylarında çiçeklenirler (Huber-Morath, 1982).
Ülkemizde Phlomis grandiflora H.S. Thompson var. grandiflora adlı varyetesi
doğaldır.
Phlomis leucophracta P.H. Davis & Hub.-Mor. Endemik
Çalba
Yayılışı
Endemik olan bu takson Isparta, Antalya ve İçel çevrelerinde yayılış gösterir. Kireçtaşlı kayalıklar, me-
tamorfik yamaçlar, makiler, meşe çalılıkları ve nadasa bırakılmış alanlarda, deniz seviyesi ile 1100 m yük-
seltiler arasında yetişir.
150 cm’ye kadar boylanabilen çalılardır. Yapraklar yeşilimsi, salgılı-az çok tüylü, üst yüzeyde seyrek
yıldız tüylü, alt yüzeyde yoğun beyazımsı veya sarımsı yıldız-kısa karışık sık tüylüdür. Kenarları hemen
hemen yukarı doğru kıvrık, beyaz veya sarımsı renkli; alt yapraklar üçgensi-yumurtamsı-mızraksı, tabanı
yüreksi, kenarı oymalı, 5-12 x 2-5 cm, yaprak sapı 4 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları
dikdörtgenimsi-mızraksı, kısa saplı, çiçek kurulu salkımları kadar veya 2 katı uzunluğa kadar büyüyebilir.
Çiçek kurulu salkımları 1-3 adet ve birbirinden uzak dizilişli, 6-12 adet çiçek taşır. Çiçek taşıyıcı yaprak-
çıkları biz şeklinde, 15-22 x 1-2 mm, yıldız-kısa karışık sık tüylü ve salgılı tüylüdür. Çanak yapraklar 20-27
Hüseyin Fakir
mm, yapışkan-yıldız-kısa karışık sık tüylü, dişler biz şeklinde, 5-12 mm’dir. Taç yapraklar 30-35 mm, üst
dudak kahverengimsi, alt dudak sarıdır. Fındıkçık meyveler tüysüzdür. Haziran-ağustos aylarında çiçekle-
nirler (Huber-Morath, 1982).
387
Phlomis lunariifolia Sm. Doğal
Ayıkulağı
Yayılışı
Akdeniz Bölgesi’nde yayılış gösterir. Kızılçam ormanları, makiler ve
kireçtaşlı kayalık yamaçlarda, deniz seviyesi ile 640 m yükseltiler arasında
yetişirler.
130 cm’ye kadar büyüyebilen çalılardır. Basık yıldız şeklinde tüy ör-
tüsüne sahiptir. Yapraklar kısa yıldız tüylü, üst yüzeyi yeşilimsi, alt yüze-
yi beyaz yıldız ve karışık kısa sık tüylüdür; alt yapraklar yumurtamsı ile
mızraksı arasında değişen biçimlerde, taban kısmı kısa kama, yuvarlak
veya kesiktir, 4-8 x 1-3 cm, kenarları düz ile oymalı ve testere dişli arasın-
da değişen şekillerdedir. Yaprak sapı 3 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek ku-
rulu taşıyıcı yaprakları sapsız veya kısa saplı, mızraksı ile şeritsi-mızraksı,
çiçek salkımlarının 2 katı uzunluğundadır. Çiçek kurulundaki salkımlar
1-2 adet, 6-28 çiçeklidir. Çiçek taşıyıcı yaprakçıkları dar mızraksı ile mız-
raksı, dikenli daralan sivri uçlu, 7-12 x 2-3 mm, seyrek yıldız tüylü veya
yarı-tüysüz, kenarları yıldız ve sert tüylü. Çanak yapraklar 12-18 mm,
Galip Akaydın
Galip Akaydın
üst tarafı hemen hemen yıldız ile karışık kısa sık tüylü, alt kısmı tüysüz,
dişler biz şeklinde, 2-3 mm’dir. Taç yapraklar sarı renkli, 20-30 mm’dir.
Fındıkçık meyveler tüysüzdür. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenirler
Phlomis lycia D. Don Endemik
Tüylü çalba
Yayılışı
Batı ve Orta Akdeniz Bölgesi’nde yayılış gösteren bir türdür. Maki,
meşe çalılıkları, kızılçam ormanları ve serpantin kaya çatlaklarında,
deniz seviyesi ile 900 m yükseltiler arasında yetişir.
150 cm’ye kadar büyüyebilen, salgısız tüylü bitkidir. Yapraklar yo-
ğun basık hemen hemen sarımsı yıldız-kısa karışık sık tüylü, özellikle
alt yüzeyde, uzun bölünmemiş tüyler bulunmaz; alttaki gövde yaprak-
ları küçük, dikdörtgenimsi-mızraksı, tabanı hemen hemen yüreksi,
kenarı küçük oymalı, 2-5 x 0,7-2 cm, kısa saplıdır. Çiçek kurulu taşı-
yıcı yaprakları kısa saplı, sıklıkla daha geniş, yüreksi, yaklaşık salkım-
ların her birinin uzunluğu kadardır. Çiçek kurulu salkımları 1-2 adet,
6-12 adet çiçek taşır. Çiçek taşıyıcı yaprakları şeritsi-mızraksı, yoğun
Ünal Akkemik
yaygın beyaz-yünsü tüylü, 8-11 x 1-2 mm’dir. Çanak yapraklar 10-12
mm, yoğun beyaz-yünsü tüylü, dişler 1 mm’ye kadar, üçgensi-biz şek-
lindedir. Taç yaprakları sarı, 25-30 mm’dir. Fındıkçık meyveleri tüy-
süzdür. Mayıs-ağustos aylarında çiçeklenirler (Huber-Morath, 1982).
388
Phlomis monocephala P.H. Davis Endemik
Topuz çalba
Yayılışı
Batı ve Orta Akdeniz Bölgesi’nde yayılış gösteren endemik bir
türdür. Makiler, meşe ve sedir çalılıkları ve kalkerli kayalık orman-
larda, deniz seviyesi ile 1500 m yükseltiler arasında yetişir.
Salgı tüyü taşımayan ve 150 cm’ye kadar büyüyebilen çalılardır.
Yapraklar yoğun ve hemen hemen basık beyazımsı veya çoğunluk-
la sarımsı yıldız-kısa karışık sık tüylü, özellikle alt yüzeyde, bölün-
memiş uzun tüyler bulunmaz, gövdenin alt yaprakları dikdörtge-
nimsi ile dikdörtgenimsi-yumurtamsı arasında değişen biçimlerde,
küt uçlu, tabanı yüreksi, küçük dişli veya düz kenarlı, 2-6,5 x 1-3,5
cm’dir. Yaprak sapı 3 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek kurulu taşıyıcı
yaprakları kısa saplı, dikdörtgenimsi, çiçek salkımları kadar veya
onların iki katına kadar büyüyebilir. Çiçek kurulu salkımları 1-2
adet ve 6-12 adet çiçek taşır. Çiçek taşıyıcı yaprakçıkları mızraksı,
yoğun yaygın beyaz yünsü tüylü, 5-8 x 1,5-2 mm’dir. Çanak yaprak-
lar 10-14 mm, yoğun beyaz yünsü tüylü ve yıldız tüylü, dişler ge- Ünal Akkemik
Tolga Ok
nişçe üçgensi, nadiren açık, uç kısımdaki küçük, çıkıntı 0,5 mm’dir.
Taç yaprakları sarı ve 20-30 mm’dir. Fındıkçık meyveler tüysüzdür.
Mayıs-ağustos aylarında çiçeklenirler (Huber-Morath, 1982).
Tolga Ok
Prasium L. (Çalıbaba)
Kısa boylu küçük çalılardır. Çiçekleri ilk bakışta çevrelmiş gö-
rünmekte ve çiçek kurulundaki 1-2 çiçeğe düşmüştür. Çiçekler
yapraksı terminal başak şeklindeki kurul üzerine dizilmiştir. Çanak
çan şeklinde, 10 damarlı, düzensiz bir şekilde dudaklı, üst dudak üç
loplu, alt dudak derin bir şekilde yarıktır. Taç da iki dudaklı, tüp iç
kısmında pulsu tüy halkası ile kaplı; dudaklar hemen hemen eşit,
üst dudak tam kenarlı, miğferli, alt dudak 3 yarıklı ve orta lop diğer-
lerinden daha geniştir. Stamen sayısı 4, paralel, üst dudağın altından
yükselir; tekalar yayıktır. Fındık şeklindeki küçük meyveler siyah
renkte, üzümsü ve yumurtamsı-üç köşelidir (Mill, 1982d).
Tolga Ok
389
Prasium majus L. Doğal
Çalıbaba
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz havzasında yapan türün ülkemizdeki
yayılışı Çanakkale, İzmir, Aydın, Muğla, Antalya ve Mersin’dir. Bu
alanlarda deniz seviyesinden 200 m yükseltilere kadar, kızılçam
ve maki alanları, kayalıklar ve yol kenarlarında bulunur.
Kısa, genellikle 30-60 cm boyunda yer yer de 100 cm’ye kadar
çıkabilen çalılardır. Gövde dallanması yayılmış şekilde, çıplak ya
da seyrek olarak tüylüdür. Yaprakları yumurtamsı ya da yumur-
tamsı-mızraksı, 15-45 x 7-30 mm, kenarları büyük oymalı ya da
testere dişli, çıplak ya da tüylü, bazen de parlaktır. Yaprak sapları
6-18 mm’dir. Brahtecikler 5-9 mm, şeritsi-eliptiktir. Çanak 12-16
(-19) mm, çıplak, bezeli tüylü ya da seyrek yumuşak tüylü, loplar
yumurtamsı ya da dar yumurtamsı, kısa kılçıklıdır. Taç beyaz, na-
diren soluk krem renginde, alt dudak nadiren soluk pembemsi,
Tolga Ok
17-23 mm ve çıplaktır. Çekirdekli sulu meyve yaklaşık 3-4 x 3 mm
çapındadır (Mill, 1982d). Çiçeklenme mart-mayıs aylarıdır.
Mehtap Öztekin
Rosmarinus L. (Biberiye)
Dünyada 5 türü bulunan biberiye cinsi, Türkiye’de kültür ola-
rak yetiştirilir. Çay ve katkı maddesi olarak gıda endüstrisinde ve
tıp alanında sıklıkla kullanılır. Ayrıca yağ elde edilir.
Kuvvetli aromatik kokulu, kısa boylu herdem yeşil çalılardır.
Yapraklar şeritsi veya dar dikdörtgenimsi, sapsız, derimsi, kenar-
ları aşağıya doğru kıvrıktır. Salkım benzeri çiçek kurulundaki sal-
kımların her biri birkaç çiçek taşır, çiçek kurulu taşıyıcı yaprağı
mevcuttur; çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları bulunmaz. Çanak
yapraklar çan şeklinde, iki dudaklı, üst dudak düz, alt dudak iki
lobludur. Taç yapraklar çanak yapraklardan dışarı taşkındır, üst
dudak iki çentikli, kuvvetli iç bükey; alttakiler daha geniş, 3 par-
çalıdır. Stamen 2 adet, uzun bir biçimde taç yapraklardan dışarı
taşkın ve birbirine paraleldir; sapçıklar taban kısmın kenarlarında
küçük dişli; başçık 1 parçalıdır. Stilus stamenin boyunu geçer, dal-
lanmamış, yukarı kıvrıktır. Fındıkçık meyveler pürüzsüz, yumur-
tamsı şekildedir (Mill, 1982e).
Ünal Akkemik
390
Rosmarinus officinalis L. Egzotik
Biberiye
Yayılışı
Akdeniz bölgesinde kültür olarak dikilir. Dünyada doğal oldu-
ğu bölgelerde; kızılçam ve fundalıklar arasında, kalkerli ve şistli
tepelerde, yol kenarlarında ve üzüm bağlarında, 30-250 m yüksek-
likler arasında bulunur.
50 cm’ye kadar büyüyebilen dallar yükselici veya dik olan kü-
çük çalılardır. Yapraklar 10-25 x 1-4 mm, koyu yeşil renkli, üst
yüzeyi hafifçe pürüzlü ve uzun yumuşak tüylü, alt yüzeyi beyaz
karışık kısa sık tüylüdür. Çiçek kurulu sapı ve çiçek sapları beyaz
yıldız şekli ile karışık kısa sık tüylü arasında değişen biçimlerde
tüylere sahiptir. Çanak yapraklar 3-5 mm, yarıya kadar bölünmüş,
beyaz karışık kısa sık tüylü, meyvede zamanla gelişen ve zaman-
Ünal Akkemik
la damarlanma ve tüy örtüsü meydana gelir. Taç yapraklar soluk
mavi, 8-12 mm’dir. Fındıkçık meyveler kahverengidir. Şubat-mayıs
ayları arasında çiçek açarlar (Mill, 1982e).
Mehtap Öztekin
Salvia L. (Adaçayları)
Salvia cinsinin ülkemizde 106 taksonu olup 56’sı endemiktir. Ülkemizde en çok yayıldığı bölge Akdeniz’dir. Halk tarafından çay ve ilaç olarak sıklıkla kullanılır.
Otsu, yarı çalımsı veya çalımsı çok yıllık ya da nadiren iki veya tek yıllık bitkilerdir. Sıklıkla kuvvetli aromatik kokuludurlar. Gövde dik veya toprak yüzeyine yatık,
salgılı, salgısız veya tüysüz olabilirler. Yapraklar bölünmemiş, yırtık veya parçalı kenarlı olabilir. Çiçek kurulu salkımların çeşitli düzenlenmiş biçiminde olabilir. Salkım-
ların her biri 1-40 adet çiçek taşır, çiçekler birbirine yakın veya uzak biçimde dizilir. Çanak yapraklar çan, huni veya tüpsü, iki dudaklıdır; üst dudak 3 dişli, belirsiz veya
yarı-düz; alt dudaklar iki dişli; çanak yapraklar meyve döneminde az veya çok genişlemiş, eğer genişlediyse zarsıdır. Taç yapraklar beyaz, sarı, pembe, mavi veya menekşe-
mor renkli, iki dudaklı; üst dudak düz veya oraksı; alt dudak 3 loblu ve genişçe bir iç bükey orta loblu ve 2 adet küçük yan loblara sahiptir. Tüp kısmı düz veya kıvrıktır,
iç kısmı çukursuz veya karın şeklinde şişkin, yüzüklü veya değil, pulcuklu veya değildir (Hedge, 1982b). Stamen 2 adet, kısa bir sapçık ve hemen hemen kısa veya çok
uzamış üstte verimli bir başçık parçasından doğan birleştirici dokudan ve alt kısmın sonunda yarı verimli başçık parçası ile küçük bir verimli erkek organ (tip A) veya
çeşitli şekillerde verimsiz doku (tip B); erkek organlar normal olarak sapçık ve birleştirici dokunun birleşme yerinde eklenmiş olarak bulunurlar, nadiren yoktur (tip C);
verimsiz erkek organlar (erkek organların sırt arka tarafındaki çifti) devamlı vardır ve küçüktür. Dişi organ borusu 2 lobludur. Fındıkçık meyveler tüysüz, yumurtamsı
ve yarı-yuvarlağa kadar değişen biçimlerde, ıslandığında sıklıkla müsilaj üretir.
Ülkemizde doğal yetişen 3 odunsu türünün tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Yapraklar teleksi parçalanmış veya 3 parçalı
2.Yaprak sapları belirgin silli ve uzun salgısız tüylü
……………………………………………...........……………………………………..………………………………………….……………Salvia heldreichiana
2.Yaprak sapları belirgin silli değil
……………………………………………...........…………………………………………………………………………………..……………….Salvia fruticosa
1.Yapraklar basit, parçalanmamış, kenarları düzensiz yırtık
……………………………………………………………………………………………………….…………………………………………….…………..Salvia pomifera
391
Salvia fruticosa Mill. Doğal
Adaçayı
Yayılışı
Türkiye’nin özellikle Batı ve Güneybatı bölgelerinde yaygın olarak yetişen bir adaçayı türüdür. Kireçtaşı
kayalıkları, maki ve frigana bitki örtüsü içerisinde, deniz seviyesi ile 700 m’ler arasındaki yüksekliklerde
yetişir.
Çok dallanmış, 1 m’ye kadar uzayabilen çalılardır. Gövdelerinin alt kısımlarında hemen hemen her tipte
tüy yapısı mevcuttur, fakat üst kısımları hemen hemen tüysüzdür. Yapraklar basit veya 3 loblu olup küçük
yan parçaları olmayabilir; yumurtamsı ile dikdörtgenimsi biçimler arasında değişen şekillerde, yaklaşık 2-5
x 0.75-2 cm, hafif pürüzlü, küçük oymalı, alt yüzeyi beyaz karışık sık yumuşak tüylü ile kadifemsi tüy tipi
arasında değişen tiplerde; yaprak sapı 0.5-3 cm. Çiçek durumlarındaki salkımların her biri 2-8 adet çiçek
taşır, üst kısımda bu salkımlar birbirine yaklaşır. Çiçek taşıyıcı yaprakları yumurtamsı, yaklaşık 7 x 3 mm,
kısa sürede dökülür; çiçek durumu yaprakçıkları vardır ve dökülücüdür. Çiçek sapı yaklaşık 2 mm’dir, dik
veya yüzeye diktir. Çanak yapraklar tüpsü ile çan biçimli arasında değişen şekillerde, yaklaşık 9 mm, sıklıkla
Galip Akaydın
azçok morumsu kırmızı renkli, yoğun salgı tüylü; üst dudak daha kısa, 3 dişli; dudaklar meyve döneminde
yakınsaktır. Taç yapraklar açık mor, nadiren beyaz, 20-25 mm; tüp hemen hemen düz, boğaz kısmına doğru
genişler, yüzüklü; üst dudak düz. Erkek organlar tip A şeklindedir. Fındıkçık meyveler ters yumurtamsı ve
küresel şekildedir, yaklaşık 3 x 2.5 mm boyutlarındadır. Mart ile temmuz ayları arasında çiçeklenirler.
Salvia heldreichiana Boiss. ex Benth. Endemik
Ayaklı şalba
Yayılışı
Endemik olan bu tür, İçel, Isparta, Konya, Adana, Niğde bölgelerinde, kireçtaşlı yamaçlarda, karaçam ve
meşelerin yayıldığı alanlarda, yamaçlardaki toprak yığınlarında ve ekili alanların kenarlarında, 900 ile 2000
m yükseklikler arasında yetişir.
1.5 m’ye kadar büyüyebilen ve çok dallanmış çalılardır. Genç sürgünler hemen hemen dik, yapraksı,
yumuşak kılsı ve ince uzun yumuşak tüylü ile bazen alt kısımda sapsız salgı tüylü, kısa tüyler hemen hemen
geriye kıvrık, salgı tüylü ve yumuşak kılsı tüy ile üst kısımlarda tepesi baş şeklinde olan salgı tüylerine sahip-
tir. Yapraklar 3 parçalı, en tepedeki uç parça yandakilerden oldukça geniştir ve genişçe eliptik ile ters yumur-
tamsı arasında değişen biçimlerdedir. 1,2-3 x 0,5-1,2 cm, azçok yumuşak tüylü ve ince uzun yumuşak tüylü
ile çok sayıda sapsız salgı tüyleri ile tüysüzce yapı arasında değişen biçimlerde, kenarları küçük testere dişli
ile küçük oymalı arasında değişen biçimlerdedir. Yaprak sapı 0,8-1,5 cm, uzun silidir. Çiçek kurulundaki sal-
kımların her biri 2-6 adet çiçek taşır, bu salkımların biçimi yumurtamsı veya uzamış dikdörtgenimsi başak
şeklinde olabilir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları yumurtamsı ile uzayarak tepede aniden daralan şekiller
arasında olabilir, sıklıkla kırmızımsı ile kırmızımsı-mor arasında değişen hafif renkli, yaklaşık 20-25 x 7-10
Galip Akaydın
mm; çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları mevcuttur. Çiçek sapı 2-4 mm’dir. Çanak yapraklar hemen hemen
tüpsü, 14-17 mm, meyve döneminde 16-20 mm’ye kadar büyüyebilir, salgı tüylü-sillidir. Taç yapraklar ma-
vi-morumsu kırmızı renkli, 20-30 mm uzunluğunda; tüp kısmı yaklaşık 20 mm, yüzüklüdür. Erkek organlar
tip A şeklindedir. Fındıkçık meyveler yuvarlak, dikdörtgenimsi biçimlerdedir. Haziran-ağustos aylarında
çiçeklenirler (Hedge, 1982b).
392
Salvia officinalis L. Egzotik
Adaçayı
Yayılışı
Akdeniz havzasının türlerinden biri olup ülkemiz park ve bah-
çelerinde, yaygın olarak gruplar halinde ya da yol kenarlarında ye-
tiştirilir.
Herdemyeşil, yarıçalı formunda, çok dallı, beyaz yoğun tüylü
odunsu bitkilerdir. Yaprakları grimsi yeşil, yaprak sapı 0-3 cm bo-
yunda, yaprak ayası dikdörtgenimsi-eliptik ya da yumurtamsı, 1-8
x 0,6-3,5 cm boyutlarında, kısa beyaz tüylü, buruşuk görünümlü,
taban kısmı yuvarlak, hemen hemen kesik gibi, kenarları dişli, uç
kısmı sivri ya da dikensi uçlu, nadiren akuttur. Çiçek kurulları ter-
minal salkım halinde ve 2-18 çiçeklidir. Boyları 4-18 cm kadardır.
Üst brahteleri geniş yumurtamsı; uç kısımları sivridir. Çiçek sapları
3 mm kadardır. Çanak çan şeklinde, 1-1,1 cm, meyve aşamasında
1,5 cm’ye kadar çıkar. Taç mor-mavi renklerdedir, 1,8-1,9 cm, da-
marlar ve kenarları boyunca kısa tüylüdür. Bezeler mevcuttur. Taç Ünal Akkemik
Nesibe Köse
tüpü 9 mm kadardır; iki dudaklı olan tacın üst dudağı sığ 3 dişlidir.
Kuru meyveleri parlak kahverengi, hemen hemen küresel ve yakla-
şık 2,5 mm çapındadır. Çiçeklenme zamanı nisan-haziran aylarıdır
(www.efloras.org: 2014)
Salvia pomifera L. Doğal
Acı elmaotu
Yayılışı
Ege Bölgesi’ndeki kayalık yamaçlar, kireçtaşlı kaya çatlakları ve makiliklerde, deniz seviyesi ile 700 m
yükseklikler arasında yayılış gösterir.
1 m yüksekliğe kadar büyüyebilen bitkilerdir. Gövde tüysüz veya alt kısmı basık-kısa yumuşak tüylü, üst
kısımda tüysüzdür ve sıklıkla mazı bulunur. Yapraklar yumurtamsı, 5-8 x 3 cm, hafifçe pürüzlü, alt yüzeyde
yoğun basık-kısa yumuşak tüylü, genç yapraklar beyaz ipeksi tüylü, kenarları iyi bir şekilde küçük oymalı ile
yarı düz arasında değişen biçimlerde; yaprak sapı yaklaşık 2,5 cm’dir. Çiçek kurulu bileşik salkımdır. Çiçek
kurulundaki salkımların her biri 4-10 adet çiçekli, üst kısımda birbirine yaklaşan şekilde dizilmiştir. Çiçek
kurulu taşıyıcı yaprakları yakaşık 15 x 12 mm, genişçe yumurtamsı, dökülücüdür. Çiçek sapları 3-4 mm
ve diktir. Çanak yapraklar genişçe çansı, sıklıkla morumsu kırmızı, yaklaşık 15 mm, kısa salgı tüylü-uzun
kılsı tüylü arasında değişen biçimlerde; üst dudak yarı-düz, kesik; dudaklar meyvede dışa doğru yönelerek
birbirinden uzaklaşır; zarımsıdır. Taç yapraklar morumsu kırmızı ile mavi arasında değişen renklerde, du-
daklar soluktur, 25-35 mm; tüp kısmıtaban doğru genişler, tabandan 6 mm’lik yoğun biçimde yüzüksüdür;
üst dudak düzdür. Erkek organ tip A’dır. Fındıkçık meyveler küresel, yaklaşık 3,5 x 3 mm boyutlarındadır.
Galip Akaydın
Nisan ve haziran ayları arasında çiçeklenir (Hedge, 1982b).
393
Mehtap Öztekin
Satureja L. (Kayakekikleri)
Satureja L. cinsine dahil ülkemizde yayılış gösteren 16 doğal türün 5’i endemiktir. Endemik türlerinin
4 tanesi Akdeniz Bölgesi’nde 1 tanesi ise Ege ve Marmara Bölgesi’nde bulunmaktadır. Tek bir türü bir
yıllık olan diğerleri ise çok yıllık kısa boylu çalı, yarı çalımsı biçiminde yetişen bitkilerdir. Aromatik uçu-
cu yağlara sahip oldukları için ilaç, çay ve baharat amaçlı olarak halk tarafından sıklıkla kullanılırlar. Bu
özelliklerinden dolayı kekik kokulu bitkilerdir.
Özellikle yaprakları başta olmak üzere diğer bazı organlarında da uçucu yağları taşıyan salgı nokta-
ları bulunan bitkilerdir. Yapraklar genellikle alt kısımlarda kama şeklinde, parçalanmamış, yarı sapsız ve
genç dönemlerinde birbiri içerisinde katlanmış biçimdedir. Çiçek kurulları hemen hemen gevşek salkım
şeklinde veya yarı sapsız çiçeklerden oluşan yalancı dairesel biçimlidir. Çiçekleri veya çiçek kurullarını
taşıyan yaprak ve yaprakçıklar, yapraklara benzerler. Çiçeklerin çanak yaprakları çok simetrili, dişleri eşit
veya iki dudaklıdır. Çiçek çanak yapraklarının dişleri iki dudaklı ise, üstteki 3 diş alttaki 2 dişten belirgin
olarak kısadır. Çiçek çanak yapraklarının tüp kısımları genellikle 10 damarlı, nadiren 13 damarlıdır, da-
marlar bazen belirsizdir, tüpün boğaz kısmı sıklıkla tüylüdür. Çiçeklerin taç yaprakları 2 dudaklıdır, beyaz,
pembe, morumsu pembe veya açık mor renklidir. 4 tane erkek organ taşır. Yumurtalık üst durumludur.
Meyve olgunlaştığında çiçek çanak yaprakları içinde kalan 4 adet fındıkçık şeklindedir (Davis, 1982a).
Çalımsı formda yetişen 4 adet tür verilmiştir. Bu türlerin tanı anahtarı Davis (1982a)’e göre aşağıda
verilmiştir:
1.Çiçek taşıyıcı yapraklar yumurtamsı ve uzayan sivri uçlu biçimlerde, uzun silli ve çiçek çanak yaprakla-
rını kapatırlar, yarı küresel olan dairesel çiçek kurulları bulunan çok dallanmış çalılar. Satureja thymbra
1.Çiçek taşıyıcı yaprakları değişen biçimlerde, silli değil ve çiçek çanak yapraklarını kapatmaz, çiçek ku-
rulları yarı küresel değil
2.Gövde sürgünleri batıcı uçlu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Satureja spinosa
2.Gövde sürgünleri yaprak ve çiçek ile sonlanır
3.Yaprak yüzeyi tüysüz, çiçekler eksenin bir tarafında dizili . . . . . . . . . . . . . . Satureja spicigera
3.Yaprak yüzeyi kısa sert veya yumuşak tüylü, çiçekler eksenin her tarafında dizili. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Satureja parnassica subsp. sipylea
Satureja parnassica Heldr. & Sart. ex Boiss. subsp. sipylea P.H. Davis Endemik
Arı kekiği
Yayılışı
Ege ve Marmara Bölgesi’nde bulunan sadece 2 küçük populasyona sahip olan endemik bir türdür. Populasyonun dar olması ve kekik olarak kullanımı nedeniyle türün
nesli tehdit altındadır.
8-10 cm uzunluğunda, kısa boylu, çok dallanmış, dikensiz, eğri tabanlı çok yıllık bitkidir. Gövde özellikle boğumlara yakın kısımlarda 3-5 mm uzunluğunda tüylere
sahiptir. Gövde yabanda yapraksız, üst kısımlarda yoğun yapraklıdır. Yapraklar kama ile dikdörtgenimsi şekiller arasında değişen biçimlerde, 6-9 x 1,5-3 mm boyutlarda,
yaklaşık sivri veya sert çıkıntılı uç kısımlara sahiptir. Yaprakların alt yüzeyinde yan damarlar belirsiz, kısa sert veya yumuşak tüylüdür. Çiçek kurulu çok yoğun, genişce
yumurtamsı ve dikdörtgenimsidir, yaklaşık 1,5 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçek kurularının her bir noktası 2 adet yarı sapsız çiçek taşır. Çiçek taşıyıcı yaprakları, çanak yap-
rakların 1,5-2 katı kadardır. Çiçeğin çanak yaprakları 3-3,5 mm uzunluğundadır ve hemen hemen eşit ve çok simetrilidir, sıkça yumuşak tüylere sahiptir. Çanak yaprak
dişleri mızraksı biçimli ve toplam çanak yaprak boyunun 1/3-1/2 katı kadardır. Taç yapraklar beyaz renklidir ve 6 mm uzunluğundadır. Fındıkçık meyveler 0,5-1 mm
boyundadır, çok küçük salgı tüylerine sahiptir. Olgunlaştığında genellikle çiçek kurulu üzerinde çanak yaprakların içerisinde kalır (Davis, 1982a).
394
Satureja spicigera (K.Koch) Boiss. Doğal
Çorba kekiği
Yayılışı
Genel yayılışını Türkiye, Kafkasya ve Kuzey Batı İran’da yapan bir türdür. Ül-
kemizin özellikle Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi ve bu bölgelerin iç kesimlerdeki
orman açılıkları, bitki örtüsünün doğal nedenlerle bozulduğu veya açıldığı yerler,
kayalıklar ve yamaçlarda yoğun populasyonlarda yayılış yapar ve yayılış alanlarında
yer örtücü özellik gösterir.
Toprak üzerine yatık şekilde gelişen, yumuşak çalımsı bir bitkidir. Sıklıkla yayık
ve gevşek büyür. Çiçek kurulları, sürünücü olan bu gövdeler üzerinden meydana
gelir. Gövdenin karşılıklı 2 tarafında, geriye kıvrık-kısa yumuşak tüylere sahiptir.
Bu tüy sırası dışında tüy çok az veya hiç yoktur. Yapraklar şeritsi ile ters mızraksı
arasında değişen biçimlerde, 8-25 x 2-5 mm, uç kısımlarda çıkıntı bulunmaz, tüy-
süz, yeşil renkli, sürgün eksenlerinin koltuğundan doğar. Çiçek kurulu dikdörtge-
nimsi ile şeritsi arasında değişen şekillerde, uzunluğu 3-15 cm ve çiçekler tek ta-
rafta dizilmişlerdir. Çiçeklerin çıktığı noktalar birbirine yaklaşır, çiçek kurulu sapı
üzerinde her biri 2-6 adet çiçek taşır. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları, çanak yaprak
uzunluğunun 1 veya 2 katı kadardır. Çiçeğin çanak yaprakları hemen hemen iki du-
daklı, 3-5 mm uzunluğunda, kısa yumuşak tüylüdür. Çiçeğin taç yaprakları 6-8 mm
uzunluğunda, beyaz renkli, çanak yapraklardan dışarı taşkındır, dudakları büyük-
Mehtap Öztekin
tür. Erkek organlar taç yapraklardan dışarı taşkındır. Fındıkçık meyveler 1,2 mm
uzunluğunda genişçe dikdörtgenimsi ile yumurtamsı şekillerdedir (Davis, 1982a).
Satureja spinosa L. Doğal
Dikenli kekik
Yayılışı
Ülkemizde Muğla- Fethiye çevrsinde yayılış göstermektedir. Bulunduğu yerlerde çok dar bir populasyona sahiptir. Türkiye dışında Ege ve Akdeniz’deki Adalar’da
yayılış göstermektedir. Ülkemizdeki kayakekikleri içerisinde batıcı gövde uçlarına sahip tek kekik türüdür.
Sert yapılı gövdeye sahip ve gövde uçları batıcı olan, çok dallanmış, kubbe şeklinde ve 6-10 cm uzunluğa kadar büyüyebilen çalımsı bitkidir. Gövde dalları nadiren
tüysüz olmakla birlikte genellikle yoğun kısa ve yumuşak tüylere sahiptir. Gövdedeki batıcı uçlar çiçeklenme döneminden sonra meydana gelir. Yapraklar kama ile ters
mızraksı şekiller arasında değişen biçimlerde, 3-9 x 1-3 mm boyutlarda, sıkı yapılı, pürüzlü, kısa yumuşak tüylü veya nadiren tüysüz olabilir. Çiçek kurullarının her biri
2 adet çiçek taşır, 1-2 cm uzunluğunda sapsız çiçeklerden oluşan sıkı bir başak şeklindedir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları kalın ve 2-4 mm nadiren 5 mm olabilir. Her
bir çiçeğin sapı 0,5-1,5 mm’dir. Çiçeğin çanak yaprakları yarı sapsız ve yaklaşık çok simetrili, 2,5-3 mm boyunda, alt kısımdaki dişler 1 mm, birisi diğerlerinden çok az
uzundur. Taç yapraklar beyaz renkli, 5-6 mm uzunluktadır. Erkek organlar taç yapraklardan hafifçe dışarı taşkındır. Fındıkçık meyveler 1 mm boyunda, ters yumurtamsı
ile dikdörtgenimsi biçimler arasında değişen şekillerde olabilir. Olgunlaştığında genellikle çiçek kurulu üzerinde çanak yaprakların içerisinde kalır (Davis, 1982a).
395
Satureja thymbra L. Doğal
Halilibrahim zahteri
Yayılışı
Genel ve en geniş yayılış alanı Akdeniz havzası olmasının yanında,
Asya ve Kuzey Afrika’nın açık güneşli ve kuru kayalık bölgelerinde de ya-
yılış gösterir. Ülkemizde Hatay’dan Marmara Bölgesi’ne kadar, kıyı böl-
gelerde deniz seviyesinden 400 m’ye kadar orman açıklıkları ve özellikle
kireçtaşı anakayaları üzerinde yayılış göstermektedir.
20 cm- 1 m arasında boylanabilen küçük kubbe şeklinde tepe oluşturan
çok dallı bir çalıdır. Yapraklar şeritsi biçimden ters yumurtamsı ile kaşık
biçimliye kadar değişen şekillerde, 9-14 x 3-5 mm boyutlarda ve pürüzlü-
dür. Çiçek kurulu dik şekilde büyür, gevşektir ve her bir uzayan eksende
4-30 cm’ye kadar ulaşabilir. Çiçek kurullarının her biri 2-7 adet arasında
değişir, aralıklı olarak yerleşmiş, yarı küresel şekilde, sık ve çok çiçeklidir.
Çiçek kurulunu taşıyan yapraklar genellikle çanak yaprak uzunluğunun
1-1,5 katı kadardır. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları çok belirgin, yu-
murtamsı, tepesi aniden daralan veya kılsı şekilde olabilir; silidir, çoğu
çanak yaprakları kapatarak altında gizler. Çanak yapraklar 4-6 mm uzun-
Mehtap Öztekin
luğunda, çok simetrili, dişleri mızraksı veya kısa kılsı ve hemen hemen tüp
boyundadır. Taç yapraklar pembe, pembemsi mor veya açık mor renkli
ve 8-12 mm uzunluğundadır. Fındıkçık meyveler 2 mm boyundadır, uç
kısmı küt ve çok küçük salgı tüylerine sahiptir. Olgunlaştığında genellikle
çiçek kurulu üzerinde çanak yaprakların içerisinde kalır (Davis, 1982a).
Mehtap Öztekin
Teucrium L. (Kısamahmutlar)
Nadiren tek ve iki yıllık olabilen çok yıllık otsu veya çalı biçiminde büyüyen bitkilerdir. Yapraklar genellikle parçalanmamış, dişli veya derin parçalanmış olabilir.
Çiçekler gövdelerin üzerindeki en üstte bulunan yaprağın ekseninde salkım, bileşik salkım veya başçıklar şeklinde bulunur. Çanak yapraklar sıklıkla tabanda şişkin, dü-
zensiz iki dudaklı, 5 adet eşit veya eşit olmayan dişlere sahiptir. Taç yapraklar kısa bir tüp kısmına ve 5 loblu alt dudaklara sahiptir, orta lob yandaki bir adet lobdan daha
büyüktür. Erkek organlar 4 tane ve taç yaprakların tüp kısmından dışarı doğru uzamıştır; tüp ise yay şeklinde kavislidir. Dişi organ boyuncuğu yumurtalığın tabanından
çıkmaz. Fındıkçık meyvelerin yüzeyi pürüzlü kırışık veya pürüzsüzdür (Ekim, 1982).
Türkiye’de 45 taksona sahip cinsin 14 taksonu endemiktir. Dünyada çoğunluğu kuzey yarımkürede olmak üzere 600’den fazla türü yaşamaktadır. Teucrium türlerin-
den 4 tanesi de ülkemizde doğal yetişmektedir. Bu türlerin teşhis anahtarı:
1.Çiçek kurulu başçık. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teucrium montanum
1.Çiçek kurulu salkım veya bileşik salkım şeklinde
2.Çanak yapraklar 8 mm’den uzun; taç yapraklar sarı renkli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teucrium flavum
2.Çanak yapraklar 8 mm’den kısa; taç yapraklar pembe veya mor renkli
3.Bitki boyu 30-50 cm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teucrium brevifolium
3.Bitki boyu 10-15 cm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teucrium pestalozzae
396
Teucrium brevifolium Schreb. Doğal
Ververik
Yayılışı
Muğla çevresinde yayılış gösteren bitki, kuru kireç-
taşlı yamaçlar ve kayalık uçurumlarda, deniz seviyesi ile
50 m yükseklikler arasında yetişmektedir.
20-50 cm boya kadar uzayabilen kubbe şeklindeki ça-
lılardır. Karışık dallanmış, basık-gri renkli sık tüylü veya
yarı tüysüzdür, genç sürgünleri sıklıkla kısa havlı tüylü-
dür. Yapraklar yoğun dizilişli, tam kenarlı(nadiren 1-2
dişli), şeritsi ile dikdörtgenimsi biçimler arasında deği-
şen şekillerde, küt uçlu, kenarları alt kısıma doğru kıvrık,
her iki yüzeyi de basık gri renkli tüylerle kaplıdır. Çiçek
kurulu kısa salkım şeklindedir; çiçek taşıyıcı yaprakları,
çanak yapraklar kadar veya onlardan çok az uzundur. Çi-
çek sapı nadiren, çanak yapraklara kadar uzunluktadır.
Tuğrul Körüklü
Çanak yapraklar 5-6 mm uzunluğunda ve ortaya kadar
bölünmüştür, dişleri küt uçludur. Çiçeklenme zamanı
mart-mayıs aylarıdır (Ekim, 1982).
Teucrium flavum L. subsp. hellenicum Rech.f. Doğal
Sarı yavşan
Yayılışı
Çanakkale-Kaz Dağları ve Aydın-Di-
lek Yarımadası Milli Parkı’nda yayılış gös-
teren tür, kayalık yerler ve ağaçlık alanlar-
da, deniz seviyesi ile 700 m’ler arasındaki
yükseltilerde yetişir.
5-50 cm arasında uzayabilen yarı
odunsu bitkilerdir. Yapraklar genişçe
kama şeklinde ve tabanda kesik biçimli-
dir, yaprak kenarları küçük çıkıntılı veya
İSTE Herbaryumu
dişli olabilir; tüysüz veya yarı tüylüdür.
Çiçek kurulları sık veya seyrek olabilir.
Çiçek taşıyıcı yapraklar, diğer yapraklar-
dan belirgin olarak farklıdır. Çiçek sapı
çanak yapraklar kadar veya daha kısadır.
Taç yaprakları sarı renklidir (Ekim, 1982).
397
Teucrium montanum L. subsp. montanum Doğal
Dağdalak
Yayılışı
Kırklareli, Bursa, Kastamonu, Çanakkale, Kütahya, Isparta, De-
nizli, İçel çevrelerinde 800-2500 m yükseltiler arasındaki kalkerli ve
kumtaşı içeren kayalık yamaçlar ve steplerde yayılış gösterir.
5-10 cm arasında uzayabilen kısa boylu çalılardır. Yastık biçimin-
de büyürler ve basık-kıvrık tüylere sahiptirler. Yapraklar 10-15 mm
boyunda, mızraksı, eliptik ile ters yumurtamsı arasında değişen bi-
çimlerde, üst yüzeyi basık kısa yumuşak tüylü ve yeşil renklidir; alt
yüzeyi ise gri renkli tüylere sahiptir. Çiçekler tepede başçık şeklinde,
kısa saplı, çiçek taşıyıcı yaprakları, gövde yapraklarına çok benzer ve
tam kenarlıdır. Çanak yapraklar tüpsü ile çan şekli arasında olabilir;
İSTE Herbaryumu
7-8 mm, kalın yapılı, basık kısa yumuşak tüylü ve 5 eşit sivri uçludur.
Taç yapraklar sarı tenkli ve 10-12 mm boyundadır, lobları kaşık şek-
linde ve sillidir. Temmuz-ağustos aylarında çiçeklenir (Ekim, 1982).
Teucrium pestalozzae Boiss. Endemik
Oğlanotu
Yayılışı
Antalya çevresinde, 800-1000 m yükseltiler arasında yayılış ya-
pan endemik bir türdür.
15 cm’ye kadar büyüyebilen kubbe şeklindeki çalılardır. Çiçek
taşıyan gövde dik duruşlu ve kısadır; sık olmayan kısa yumuşak tüy-
lüdür. Yapraklar sapsız veya hemen hemen saplıdır, 15-30 mm bo-
yunda, şeritsi ile ters mızraksı arasında değişen biçimlerde, parçalan-
mamış, küt uçlu, güçlü bir şekilde iki renkli, alt yüzeyi sık yumuşak
tüylüdür. Çiçek kurulu kısa ve gevşek bir salkım şeklindedir; çiçekler
yaprak koltuklarındadır; çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları şeritsi ve çi-
çek sapından uzundur. Çiçek sapı çanak yapraklardan biraz kısadır.
Çanak yapraklar çan şeklinde ve yaklaşık 6 mm, seyrek kısa yumuşak
tüylü ve yarıya kadar bölünmüştür; dişler üç köşeli, sivri ve kılçıksız-
İSTE Herbaryumu
dır. Taç yapraklar mavi renkli, parçaları küt uçludur. Erkek organla-
rın uzunlukları hemen hemen taç yapraklar kadardır. Mayıs ayında
çiçeklenirler (Ekim, 1982).
398
Mehtap Öztekin, Mehmet Fırat

Thymbra L. (Zahterler)
Türkiye’nin Doğu Akdeniz çevresinde “Zahter” adı ile bilinen ve halk tarafından kekik olarak
kullanılan önemli bir ekonomik bitkidir. Bazı yemeklere katıldığında lezzet vericidir ve çiçeksiz genç
sürgünlerinin salatası yapılır ve ayrıca suyu çıkartılır. Ülkemizde 5 ayrı taksonu özellikle Akdeniz
Bölgesi’nde doğal olarak yayılış gösterir. Güney Batı Asya ve Yakın Doğu’da da 4 taksonu doğal ola-
rak bulunmaktadır.
Salgı noktaları taşıyan küçük boylu çalılardır. Yapraklar tam kenarlı, gençlikte iç içe katlanmış
durumdadırlar. Çiçek kurulu başak şeklinde ve genellikle yoğun çiçeklidir. Çiçek kurulunun her bir
salkımında 6-10 adet hemen hemen sapsız olan çiçek taşırlar. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları çiçekli
gövdenin üst kısmındaki yapraklara benzerler. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları mızraksı, basık,
belirgin, uzunca veya kısaca sillidir. Çanak yapraklar tüpsü, sırt kısmından basık, iki dudaklı ile or-
taya kadar bölünmüş dişli biçim arasında değişen şekillerde olabilir; belirgin olan 13 adet damarın
sadece birkaç tanesi tüp kısmında görülebilir, boğaz kısmında tüylü ve kulak kısımları yanda 2 adet
silidir; üst dudak 3 kısa üçgen dişlidir, mızraksı ve silli uçları kıvrık 2 adet alt dudak mevcuttur. Taç
yapraklar iki dudaklı, tüp kısmı düz, üst dudak ileri doğru çıkık, alt dudak 3 lobludur. Erkek organ-
lar 4 adet, başçık parçalarının her biri hemen hemen birbirine paralel, dudağın üst kısmının altına
Mehmet Fırat
uzanır. Dişicik borusu lobları hemen hemen eşittir. Fındıkçık meyveler yumurtamsı, üstü papillalı
tüysüzcedir (Davis, 1982b).
Thymbra sintenisii
Doğal
Thymbra sintenisii Bornm.&Aznav.
Yayılışı
Bir alt türü endemik olan bu türün ülkemizde iki alt türü yetişir. Genel yayılışları Irak ve Türkiye
olup ülkemizde Mardin ve Malatya (subsp.sintenisii) ile Antalya-Alanya (subsp.isaurica) çevresinde
doğaldır (Davis, 1982b).
Bu tür, T.spicata’ya çok benzemekle beraber, taç örtüsünün beyaz ve daha küçük (yaklaşık 9
mm), yeşil, genellikle daha kısa kirpikli tüylere sahip brahtecikli olmasıyla ayrılır. Yaprak yüzeyi
çıplak ya da tüylüdür. İki alt türü aşağıdaki şekilde ayrılır (Davis, 1982b).
1.Brahtecikler hemen hemen çanak kadar, kısa kirpiksi tüylü (tüyler 0,5 mm’yi aşmaz); Mardin ve
Malatya çevresinde doğaldır.
…………………………………………… Thymbra sintenisii Bornm.&Aznav.subsp.sintenisii
1.Brahtecikler çanak örtüsünün 1,5-2 katı kadar boyda, eşit olmayan uzun kirpiksi tüylü (uzun
tüyler 1 mm kadar). Antalya-Alanya çevresinde doğaldır (endemik).
.………………………………….Thymbra sintenisii Bornm.&Aznav.subsp.isaurica P.H.Davis
Mehmet Fırat
399
Thymbra spicata L. subsp. spicata Doğal
Zahter
Yayılışı
Adapazarı ve Tokat dâhil olmak üzere, Türkiye’nin tüm kıyı bölgelerinde, deniz seviyesinden 1400 m’ye ka-
dar kıyı frigana alanları, makilikler, genellikle kalkerli kuru kayalık yerler, çalılıklar ve steplerde gruplar halinde
10-50 cm’ye kadar büyüyebilen sert ve cüce çalılardır. Çiçek kurulunu taşıyan gövdeler tırmanıcı veya dik,
basit veya bazen çatalsı damarlanmış, her iki tarafta temel olarak geriye kıvrık-kısa yumuşak tüylüdür. Yaprak-
lar şeritsi ile şeritsi-mızraksı arasında değişen biçimlerde, küt uçlu, tabana doğru tüysüz veya seyrek sillidir.
Çiçek kurulu yumurtamsı ile dikdörtgenimsi-daralmış, 1-10 cm, genellikle yoğundur (nadiren alttaki çiçek
kurulu salkımları biribirinden uzaklaşmış olabilir). Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları mızraksı, genellikle kısaca
Mehmet Fırat
sillidir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları da taşıyıcı yapraklara benzer fakat sivri ile tepede birden daralarak
uzayan biçimler arasında değişen şekillerde, yoğun olarak uzun silli, azçok morumsu kırmızı, çanak yaprak-
ların 1,5 veya 2 katı kadardır. Çanak yapraklar 4-6 mm, kırmızımsı mor-kahverengileşen renklerde ve meyve
döneminde dökülür. Taç yapraklar morumsu kırmızı, açık mor veya pembe, 12-16 mm, salgı noktalıdır. Çiçek-
lenme zamanı haziran-temmuz aylarıdır (Davis, 1982b).
Mehtap Öztekin
Thymus L. (Kekikler)
Türkiye’de 42 taksonu bulunur. Bu taksonların 18’i endemiktir. Türkiye’de yerel kullanımı olan bu cinse ait taksonların yayılışları çok farklı bölgelerde ve habitatlar-
dadır.
Küme şeklinde ve en azından taban kısmı odunsu olan küçük boylu çalılar veya çok yıllık otsu bitkilerdir. Yaprak kenarları parçalanmamış düz veya aşağıya kıvrık ve/
veya kalınlaşmış (nadiren omurga şeklinde veya yarı-üç köşeli), sapsız veya saplı, yaprak ayası tabana doğru sıklıkla sillidir. Çiçek taşıyıcı yaprakları ve çanak yaprakları
özellikle sapsız olanlarda renksiz veya parlak kırmızı renkli salgı noktaları taşır; genellikle basit tüy bulunur. Çiçek taşıyıcı yaprakları tarafından taşınan, çiçek kurulların-
daki çiçek gruplarının her birinde 2 veya daha çok çiçek bulunur veya yoğun çiçekli sık başçık durumlarındadır; çiçek taşıyıcı yaprakları diğer yapraklarda farklılaşmıştır.
Çiçek taşıyıcı yaprakçıkları sıklıkla çok küçüktür. Çanak yapraklar belirgin olarak iki dudaklıdır; tüp kısmı silindirik veya çan şeklinde, 10-13 damarlı, düz, genellikle
şişkin değil, boğaz kısmında sakallı yapı taşır; üst dudaklar geniş, yayık veya kıvrık, 3 dişli, yarıya kadar veya yarıdan az kısıma kadar bölünmüş; alt dişler biz şeklinde,
silli ve yukarıya kıvrıktır. Taç yapraklar pembe-mor, pembe, krem veya beyaz; tüp düz, yüksüksüz; üst dudak tepede çentikli hemen hemen düz; alt dudak 3 lobludur. Er-
kek organlar 4 adet, iki eşeyli olanlarda dışarıya doğru uzamıştır. Fındıkçık meyve pürüssüzdür. Genellikle dişi ve erkek çiçekler farklı bireyler üzerindedir (Jalas, 1982).
Odunsu formda olan 7 türüne ilişkin tanı anahtarı (Jalas, 1982) aşağıda verilmiştir.
1. Yaprak kenarları aşağıya doğru kıvrık
2.Yapraklar 12-18 x 0,6-1 mm, oraksı; çanak yapraklar 5,7-7,2 mm………………………………………………………………………..……Thymus pulvinatus
2.Yapraklar daha kısa ve/veya enli; çanak yapraklar 5,5 mm’ye kadar
3. Salgı noktaları çok sayıda, portakal rengi ile yakut kırmızı………………….…………………….……………….………………… Thymus revolutus
3. Salgı noktaları seyrek, sarımsı ile renksiz
4. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları, yapraklara benzer……………………….…………………………………..………… Thymus cherleriodes
4. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları, yapraklara benzemez
5. Çanak yapraklar 3-3,5 mm………………………………..……………....….……………………….……. Thymus cappadocicus
5. Çanak yapraklar 3,8-5,5 mm………………………………………………………………………………….... Thymus leucotrichus
1. Yaprak kenarları düz, aşağıya doğru kıvrık değil
6. Salgı noktaları yakut kırmızısı………………………………………………………………….……………….…………………………….. Thymus pectinatus
6. Salgı noktaları soluk veya renksiz………………………………………………...……….………………………………………….…… Thymus haussknechtii
400
Thymus revolutus Celak. Endemik
Kumkekiği
Yayılışı
Endemik olan bu tür İçel ve Antalya çevrelerinde deniz seviyesinden 870 m’ye kadar
açık kayalık ve çakıllı zeminlerde yayılış yapar.
Odunsu cüce çalı biçiminde büyüyen, ince yapılı, sürünücü, kısmen toprak altında
ve birincil dallanan köklenme oluşur. Çiçek taşıyan gövde 2-9 cm uzunluğunda, dik, her
bölgesi ince uzun yumuşak tüylüdür. Boğumlar yapraklardan kısadır. Eksen üzerinde
yaprak kümeleri mevcuttur. Yapraklar 8-13 x 0,7-0,9 mm boyutlarında, mızraksı-oraksı,
kenarları aşağıya kıvrık, kısa ve uzun tüyler mevcut, uç kısıma doğru sillidir. Salgı nok-
taları çok sayıda, portakal renkli ile yakut kırmızısı rengindedir. Çiçek kurulu sık dizilişli
başçık şeklinde; 1,5 x 1,5 cm’dir. Çiçek taşıyıcı yaprakları 7-12 x 3,5-7,5 mm, genişçe yu-
murtamsı-tepede aniden daralan şekilde, kenarlar uç kısıma doğru aşağıya kıvrık, uzun
yumuşak sık tüylü, uç kısıma doğru silli, 3-5 adet kuvvetli yan damarlara sahiptir. Çiçek
Tuğrul Körüklü
taşıyıcı yaprakçıkları çok küçüktür. Çanak yapraklar 4-5 mm, kısa yumuşak tüylü ile
uzun yumuşak tüylü arasında değişen biçimlerde tüylere sahip olabilir, dudaklar eşit,
genellikle tüpten uzun; üst dişler yaklaşık 0,8 mm, sillidir. Taç yapraklar pembe-mor, 6-8
mm uzunluğundadır. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenirler (Jalas, 1982).
Thymus cappadocicus Boiss. Endemik
Taş kekiği
Yayılışı
İç bölgelerde 1000-1800 m’ler arasında yayılış gösteren endemik bir türdür.
Tabanı odunsu, yoğun küme şeklinde yarı odunsu bir bitkidir. Gövde dört köşeli ve yumuşak tüylüdür. Yapraklar şeritsi, sivri uçlu, 3-9 x 0,4-0,8 mm, internodlardan
uzun, salgı noktaları yok veya seyrek, sarı ile portakal renginde; kenarları aşağıya doğru kıvrık, yarısına kadar sillidir. Çiçek kurulu 2-3 cm ve birkaç çiçeklidir. Brahteler
yaprak gibi, 4-6,5 x 0,8-1,5 mm, çiçek kısmına doğru birbiri üzerine binmiş biçimde ve yan damar yoktur. Çanak çan şeklinde, 2,6-4 mm, tüp kısmı az çok yumuşak tüylü,
üst dudaklar alt dudaklardan kısa veya eşit; üst dişler 0,6-1,2 mm, üç köşelidir. Taç beyaz ya da leylak renginde, 5-6 mm, kısa tüylü ve seyrek salgılıdır. Haziran-temmuz
aylarında çiçeklenirler (Jalas, 1982).
Thymus cherlerioides Vis. Endemik
Kaz kekiği
Yayılışı
Endemik olan bu takson Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde 2800 m’ye kadar yayılış gösterir.
Küme şeklinde, uç kısımları yukarı doğru büyüyen birincil dallanmaları olan cüce çalılardır. Çiçekli gövdeler 1-3 cm, kısa yumuşak tüylü, nadiren tüysüzdür. Yap-
raklar 4-7 x 0,5-0,7 mm, şeritsi, kadifemsi-yumuşak tüylü, nadiren tüysüzdür, salgı noktaları yok veya sık değil, sarı renkli; kenarları aşağıya kıvrık, ortası sillidir. Yan
damarları belirgin ve yaprağa benzeyen brahteler 5-6,5 mm’ye kadar uzayabilir. Çiçek kurulu birkaç çiçekli küçük bir başçıktır. Çanak 3,5-4,5 mm, dudakları hemen
hemen eşit; üst dişler 0,7-1 mm, çoğunlukla sillidir. Taç pembe-mor, çanak yaprakları çok az geçer. Haziran-temmuz aylarında çiçeklenirler (Jalas, 1982).
401
Thymus leucotrichus Hal. subsp. leucotrichus Doğal
Dağ kekiği
Yayılışı
İç Anadolu, Doğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nde 1200-3000 m’ler arasında yetişen yaygın bir türdür.
Gevşek küme veya yastık şeklinde büyüyen cüce çalılardır. Birincil dallar toprak yüzeyine yatıktır. Yapraklar 4-9,5 x 0,6-1,3 mm, şeritsi-mızraksı, kadifemsi-kısa yu-
muşak ya da uzun tüylü, salgı noktaları yok veya birkaç tane, soluk renkli, kenarları az kıvrık veya kalınlaşmış yalancı kıvrık ve taban kısımları yarı silidir. Çiçek kurulu
1-5-6 cm ve başçık şeklindedir. Brahteler 1,8-3,5 mm, eliptik-yumurtamsı, kenarları kalınlaşmış ve uca doğru kenarları aşağıya kıvrık, tabana doğru renkli, alt yüzeyi 1-3
adet yan damarlıdır. Brahteleri 1-2,5 mm’dir. Çanak 3,5-6,5 mm, salgı yok veya sarı, sarımsı; üst dişler 0,8-1,6 mm, sillidir. Taç açık mor, pembe-mor renklerde ve 6-8
mm’dir. Haziran-temmuz aylarında çiçeklenirler (Jalas, 1982).
Thymus haussknechtii Velen. Endemik
Fırat kekiği
Yayılışı
Endemik olan bu tür, Erzurum, Elazığ, Tunce-
li ve Malatya çevrelerinde 680-1600 m yükseltiler
arasındaki kayalık yerlerde yayılış gösterir.
Geniş kümeler halinde büyüyen cüce çalılar-
dır. Çiçek kurulunu taşıyan gövdeler ince ve zayıf,
yükselici ve dik, tabandan çıkan dallar odunsu,
3-20 cm, kısa geriye kıvrık tüylüdür. Yapraklar
6-10 x 1-2,5 mm, dar kaşıksı, soluk grimsi yeşil
renkli, tüysüz veya pürüzlü; salgı noktaları çok
sayıda; renksiz; alt yüzeydeki orta damar soluk
ve yan damarlar belirgin değildir. Yapraklar aşağı
kısımlardaki eksende kümelenmiş, 3,5-4 x 0,6-0,8
mm, kaşıksıdır. Yaprak kenarı düz, tabanda birkaç
adet sillidir. Çiçek kurulu gevşek başçık üzerinde
birkaç çiçeklidir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları
yaprak benzeri, 4,5-6,5 x 1,2-2 mm, mızraksı-e-
liptik, uçta yuvarlak, tabanda geniş, en kenardaki
damarların tepede birleşmesiyle oluşan yan da-
marlar 2 adet ve belirgindir. Çiçek kurulu taşıyıcı
yaprakları 1,2-3 mm, biz şeklinde, çiçek sapların-
dan uzundur. Çanak yapraklar çan şeklinde, 3-4,7
mm, ventralde az çok yumuşak tüylüdür; dudak-
lar eşit veya üst dudak daha kısadır, üst diş 0,6-0,8
İSTE Herbaryumu
mm, üç köşeli, kılçıklıdır. Taç yapraklar beyaz ve
4-7,5 mm uzunluğundadır. Çiçeklenme zamanı
haziran-temmuz aylarıdır (Jalas, 1982).
402
Thymus pectinatus Fisch. & C.A. Mey. Endemik
Sivas kekiği
Yayılışı
Sivas, Kayseri ve Malatya çevrelerinde bulunan, jipsli ve kalkerli yamaçların
olduğu açık steplerde, 1100-2160 m yükseklikler arasında yetişen endemik bir
türdür.
Küçük yoğun kümeler halinde, 15-20 cm’ye kadar boylanabilen küçük çalı-
lardır. Anakök kuvvetli odunsu yapıda; toprak üstü sürgünleri tabanda odunsu
ve çok dallanmıştır; çiçek kurulunu taşıyan gövde dik ve yaklaşık 7 cm, kısa
basık tüylü ve bazen yakut kırmızısı salgı noktalı, alt kısımda eksende kümelen-
miş küçük yapraklar 3,5-0,8 mm. Yapraklar 6-10 x 0,8-1 mm, dar kaşıksı, küt
uçlu, etli, düz veya hemen hemen omurgalı, yan damarlar belirgin değil, yaprak
ayası yoğun yakut kırmızısı renkli salgı noktalı; kenarları tabanda sillidir. Çiçek
kurulu başçık veya kesintilidir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakları 4-5 x 1 mm,
mızraksı-eliptik ve renksizdir. Çiçek kurulu taşıyıcı yaprakçıkları çok küçük,
yaklaşık 1 mm, tüylü, genellikle çiçek saplarından kısa. Çanak yapraklar 3,3-4,5
İSTE Herbaryumu
mm, çan biçimli, yüzeyi kısa yumuşak tüylü ile az çok yumuşak tüy ile kaplı, üst
dudak alt dudağın dişlerinden kısa; üst dişler 0,3-0,6 mm, altakiler biz şeklinde,
pembe-mor, taraksı-silli ve her yeri yumuşak kılsı tüylüdür. Taç yapraklar gül
rengi ile pembe-mor arasında değişen renklerde, bazen beyaz, 4-8 mm uzun-
luğundadır. Erkek organlar 2-4 mm ve dışarı doğru uzanmıştır. Temmuz-eylül
aylarında çiçeklenirler (Jalas, 1982).
Thymus pulvinatus Celak. Endemik
Yer kekiği
Yayılışı
Balıkesir Kaz dağları’nda yetişen endemik bir taksondur.
T. revolutus türünün özelliklerine çok benzer fakat daha
kuvvetli büyür. Çiçek kurulunu taşıyan gövde 2-4 cm’dir; yü-
zeye dik olarak bağlanan uzun yumuşak olmayan tüyler mev-
cuttur. Yapraklar 12-18 x 0,6-1,2 mm boyutlarında, yoğun
kadifemsi-kısa yumuşak tüylü, uca doğru kenar kısımları sil-
lidir. Salgı noktaları sarımsı portakal renklidir. Çiçek taşıyıcı
yaprakları tek olan çiçekleri çok geçer, çiçeklerin alt kısmında
1,2-1,7 mm genişliğindedir; yapraklara çok benzerler, çiçek
kurulunda zayıfça farklılaşmıştır; genellikle tabanın 1/3 kıs-
mında 2 adet belirgin yan damarlar mevcuttur. Çiçek kurulu
İSTE Herbaryumu
taşıyıcı yaprakçıkları 7 mm’ye kadar uzayabilir ve yaprak ben-
zeridir. Çanak yapraklar 5,2-7,2 mm, az çok yumuşak tüylü ve
sapsız salgı noktaları taşır, çanak yaprakların üst dişleri 0,8-1,3
mm’dir. Taç yapraklar yaklaşık 10 mm uzunluğundadır. Çiçek-
lenme zamanı temmuz ayıdır (Jalas, 1982).
403
Tolga Ok, Mehmet Fırat

Vitex L. (Hayıtlar)
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil aro-
matik ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkiler-
dir. Tomurcuk ve yaprak dizilişleri karşılıklı olup
tomurcukları fazla belirgin olmayan pullarla ör-
tülüdür. Yaprakları ise ışınsal tüysü olup 3-7 par-
çalıdır. Çiçekleri küçük, beyaz, mavi ya da sarım-
sı renktedir. Çanak çan şeklinde ve genellikle beş
dişlidir. Taç küt veya testi gibi, kenarları 5 loplu
ya da iki dudaklıdır. Çiçeklerinde stamen sayısı 4,
ovaryum 4 gözlü ve meyve çekirdekli sulu meyve
tipindedir (Kayacık, 1982).
Tolga Ok
Vitex agnus-castus L. Doğal
Hayıt
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz havzasında yapan türün yayılışı Batı
Kafkasya’ya kadar uzanır. Ülkemizde Düzce, Zonguldak, Amas-
ya, Adana, Antalya, Bursa, Çanakkale, Giresun, Hatay, Mersin,
Muğla, Samsun ve Trabzon çevrelerinde deniz seviyesinden 750
m yükseltiye kadarlık bir alanda, kumlu yerlerde, denize yakın
kayalık alanlarda ve alüvyon topraklar üzerinde yayılış gösterir
(Townsned, 1982).
Genellikle 3 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken,
dağınık tepeli bir çalıdır. Güney batı Anadolu’da zaman zaman
küçük ağaç formuna ulaşabilir. Sürgünleri dört köşeli olup gri
tüylüdür. Yaprakları uzun saplı, ışınsal tüysü ve 5-7 parçalıdır.
Yaprakçıkların kenarı tam ya da seyrek kaba dişlidir. Yaprakçık-
ların alt yüzü de gri tüylüdür. Çiçekleri terminal durumlu başak
şeklinde kurullar oluşturur. Bu kurullar ayrıca bir araya gelerek
10-15 cm uzunluğunda bileşik salkım halinde kurul oluşturur.
Çiçekler menekşe renginde ya da beyaz renkli, kokulu, çanak 5
dişli ve yumuşak tüylüdür. Çekirdekli sulu meyve yuvarlak küt,
Tolga Ok
3-4 mm çapındadır. Çiçeklenme zamanı hazıran-eylül aylarıdır
(Kayacık, 1982; Townsned, 1982).
404
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I L AU R AC E A E
LAURACEAE
Çoğunlukla herdemyeşil, bazı taksonları da kışın yapraklarını döken ağaç ve çalılardır. Çeşitli organlarında aromatik yağlar vardır. Yaprakları basit, deri gibi sert, tam
kenarlı veya dalgalıdır. Kulakçıkları yoktur. Sürgünlere sarmal, ender olarak karşılıklı dizilmiştir. Çiçekler erselik veya bir cinsli iki evciklidir. Çanak 4-6 parçalı ve iki
çevre halinde dizilmiştir. Taç yaprakları yoktur. Stamenler de 3-4 çevre halinde bulunur; her çevrede 3-4 stamen vardır. Ovaryum tek gözlü ve üst durumludur. Meyve
çekirdekli sulu veya üzümsü meyvedir. Genel olarak tropiklerde yayılış gösteren bir familya olup birkaç cinsi ılıman kuşakta yetişir. Yaklaşık 50 cinse ait 2500-3000 civa-
rında türle temsil edilir (Kayacık, 1982; Rohwer, 1993;Yaltırık ve Efe, 2000)

Laurus L. (Defneler)
8-15 m kadar boylanabilen herdemyeşil ağaçlardır. Derimsi yapraklar tam ke-
narlı veya kısa saplıdır; sürgünlere çok sıralı sarmal olarak dizilmişlerdir. 1 cinsli iki
evcikli çiçekler yeşilimsi renkte ve oldukça küçüktür. Teker teker değil, yan durumlu
demetler halinde kurullar oluştururlar (Yaltırık ve Efe, 1994). Çiçek kurulları saplı
yalancı şemsiye şeklindedir ve her bir yalancı şemsiyede genellikle 5 çiçek bulundu-
rur. Çiçek çevresi dört eşit parçalıdır. Erkek çiçeklerde 8-30 adet üreyimli stamen
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
vardır. Dişi çiçekler, değişken sayıda üreyimsiz stamen taşırlar ve çiçek tablası de-
rin değildir. Meyve üzümsüdür. Akdeniz bölgesinde yetişen L. nobilis L. ile Kanarya
Adalarında yetişen L. canariensis olmak üzere 2 türü vardır (Rohwer, 1993; Yaltırık
ve Efe, 2000).
Laurus nobilis L. Doğal
Akdeniz defnesi
Yayılışı
Akdeniz’in karakteristik bitkilerinden biridir. Anavatanı Balkanlar ve Anadolu’dur. Ancak antik devirde Akdeniz’in bütün kıyıla-
rına götürülmüştür (Kayacık, 1982). Güney Avrupa, Kuzeybatı Afrika, Batı Suriye, Kırım’da bulunmaktadır. Türkiye’nin güneyinde
Hatay’dan başlayarak Kuzeydoğu Karadeniz’e kadar olan kıyılarda (Çanakkale, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Zonguldak, Kastamonu, Si-
nop, Samsun, Trabzon, Rize, İzmir, Aydın, Muğla, Antalya, Mersin, Kahramanmaraş) doğal olarak bulunur (Demiriz, 1982; Kayacık,
1982).
Ağaççık veya 15 m’ye kadar boylanabilen yuvarlak tepeli, sık dallı, herdemyeşil bir ağaçtır. Gövde kabuğu, düzgün, çatlaksız,
koyu gri renklidir. Genç sürgünler yeşil, sonraları kırmızımsı esmer renkte ve tüysüzdür. Yapraklar 3-10 (-11) cm boyunda, 2-4 (5)
cm genişliğinde ve her iki uca doğru sivrilmiştir. Dar eliptikten geniş yumurtamsıya kadar farklı şekillerde yapraklar görülmektedir.
Yaprak sapları kısa ve kalındır. Yaprak kenarları dalgalı (undulat)dır. Üst yüzleri parlak koyu yeşil renklidir. Çiçekleri bir cinsli iki ev-
ciklidir. Çoğunlukla yaprakların koltuğunda yan durumlu demetler halinde kurullar oluşturur. Çiçek çevresi yeşilimsi renkte ve dört
parçalıdır. Erkek çiçeklerinde 8-12 adet stamen bulunur, dip tarafında bal bezeleri vardır. Dişi çiçeklerinde ovaryumun çevresinde
üreyimsiz 4 adet stamen bulunur. Ovaryum kısa saplı tek gözlüdür ve tek tohum taslağı taşır. Üzümsü meyve, önceleri yeşil renklidir,
olgunlaştığında siyaha döner. Uzunluğu en fazla 2 cm, genellikle 1-1,2 cm’dir (Yaltırık ve Efe, 2000; Kayacık, 1982; Demiriz, 1982).
Yetişme ortamına bağlı olarak türün yaprak ve meyvelerinin şekil ve büyüklüklerinde değişkenlik görülmektedir. Kuzey Anadolu’daki
Ünal Akkemik
örnekleri dar eliptik yapraklar ve küre şeklinde meyveler taşırken güney Anadolu’daki örnekleri geniş yumurtamsı yapraklar ve eliptik
meyveler bulundurur (Demiriz, 1982).
Dekoratif bir park bitkisi olmasının yanında odun dışı orman ürünü olarak oldukça değerli bir ağaçtır. Yaprakları ve meyvesinden
elde edilen defne yağı (Oleum lauri) eczacılıkta, özellikle sabun endüstrisinde kullanılır. Kurutulan yaprakları da baharat olarak kul-
lanılmaktadır (Yaltırık ve Efe, 2000; Kayacık, 1982).
405
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I LO R A N T H AC E A E
LORANTHACEAE
Dioik (1C 2E), ağaç dalları üzerinde yaşayan yarı
parazit odunsu bitkilerdir. Yapraklar karşılıklı ya da
çevrel, tam kenarlı, bazen pul yaprak şeklindedir. Her-
dem yeşil ya da kışın yapraklarını dökerler. Çiçekleri
aktinomorf, çiçek örtüsü 1-2 sıralı çevrel, serbest ya
da bileşiktir. Dıştaki kalikulus (brahteciklerden oluşan
halka) saçak şeklinde veya yoktur; stamenler taç yap-
rakların önünde ya da üstündedir; anterler yarık ya da
delikler halinde açılır. Ovaryum alt durumlu, tek gözlü,
stilus basit ya da yoktur. Meyve üzümsü, içinde tek to-
hum vardır ve tohum etrafı yapışkan ve musilaj tabaka-
sıyla çevrilidir (Davis, 1982).
Tolga Ok
Loranthus Jacq.
Yarı parazit kışın yaprağını döken odunsu bitkiler-
dir. Yapraklar karşılıklı, pinnat damarlıdır. Çiçek kuru-
lu başak şeklindedir. Çiçek örtüsü 2 sıralı çevrel, dışta-
ki saçak şeklinde, ovaryuma bağlı, içteki 4-6 parçalı ve
serbesttir. Anterler 2 loplu ve boyuna yarılır. Meyve sa-
rımsı, yapışkan üzümsü meyvedir. Çiçeklenme zamanı
mayıs-haziran aylarıdır (Miller, 1982a).
Loranthus europeus Jacq. Doğal
Meşe ökseotu
Yayılışı
Genel yayılışı Orta ve Güney Avrupa, Rusya ve Türkiye olan bu yarı parazit odunsu bitkilerin
ülkemizdeki yayılışını Kırklareli, İstanbul, İzmir, Mersin, Adana, Maraş, Hatay, Siirt ve Hakkâri
çevrelerindeki 600-2000 m’ler arasında ve genellikle Fagaceae familyası bireyleri üzerinde yapar
(Miller, 1982a).
Dallar üzerinde büyüyen ve 50 cm’ye kadar boylanabilen odunsu bitkilerdir. Yapraklar (1-)
1,5-6 x 0,5-1,5 cm boyutlarında, dikdörtgenimsi-ters yumurta şeklinde, küt uçludur. Çiçekler
6 parçalıdır. Erkek çiçeklerindeki tepaller 3-4,5 mm, yumurtamsı, sivri uçlu, gelişmemiş ovar-
yumlar mevcuttur. Dişi çiçeklerdeki tepaller, 1,5-2 mm, dar bir şekilde dikdörtgenimsi, verimsiz
stamenler (staminoid) vardır. Meyve 10 mm’ye kadar, armut şeklinde ya da yuvarlak olup sarı
renklidir (Miller, 1982a). Çiçeklenme mayıs-haziran aylarındadır.
406
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I LY T H R AC E A E
LYTHRACEAE
Tropik ve ılıman bölgelerde geniş yayılış alanına sa-
hip olan Lythraceae familyasının 31 cinsi ve 600 kadar
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
taksonu vardır (Kubitzki, 2007). Bunlardan sadece iki
odunsu türü ülkemizde yetişir. Parkçılık bakımından
önemli ve olan egzotik cins Lagerstroemia ile doğal olan
Punica cinsi park ve bahçelerde de yaygın bir şekilde ye-
tiştirilir.
Ağaç, çalı veya otsu karakterde, genellikle genç göv-
deleri dört köşeli olan bitkilerdir (Kubitzki, 2007). Yap-
rakları basit ve tam kenarlı; dizilişleri çoğunlukla karşı-
lıklı, nadiren almaşlı veya çevreldir. Kulakçık küçüktür
veya yoktur. Erdişi çiçekler aktinomorf veya zigomorftur.
Nadiren teker teker, genellikle yaprak koltuklarında veya
terminal durumlu olarak dihazyumlar halinde bulunur-
lar. Çiçek tablası kadeh ya da boru şeklindedir. Çanak
üçgenimsi oval şekilde kenarları birleşik; taç yapraklar
4-6 adet, buruşuk ve serbesttir. Stamen sayısı genellikle
çanak yaprak sayısının 2 katıdır, bazen daha az veya çok
olabilir. Ovaryum üst durumlu, 2-6 karpelli ve 2-6 göz-
lüdür. Meyve kapsüldür (Kayacık, 1982; Kubitzki, 2007).
Lagerstroemia indica Lagerstroemia indica
Gamze Tuttu
Lagerstroemia L. (Oya ağacı)
Güneydoğu Asya, Yeni Gine, Malezya, Filipin ve

Avustralya’da yetişen 56 kadar türü bulunur (Kubitzki,
2007).
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil çalı veya
ağaç halindeki odunsu bitkilerdir. Tomurcukları dışa-
rıdan görülen 2 pulla örtülmüştür. Yapraklar yumurta
biçiminde, tam kenarlı ve çok kısa saplıdır. Sürgünlere
dizilişi karşılıklı veya sürgünün alt kısımlarında karşılık-
lı, uç kısımlarında ise almaşlıdır. Çiçekler terminal veya
yan durumlu, yarı küremsi- armut şeklinde kurullar ha-
lindedir. Çanak kısa, 6-9 parçalıdır. Taç genellikle 6 par-
çalı, kenarları belirgin şekilde dalgalı, uzun tırnaklı ve
pembe, mor veya beyaz renktedir. Stamenler çok sayıda,
ovaryum 3-6 gözlüdür. Meyve 3-6 çenetli açılan, loko-
losid kapsüldür. Tohumları ters piramidal şekilde, 8-10
Nurgül Karlıoğlu
mm boyunda ve tepelerinde kanat vardır (Kayacık, 1982;

Krüssmann, 1977; Kubitzki, 2007).
407
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I LY T H R AC E A E
Lagerstroemia indica L. Egzotik
Oya Ağacı
Yayılışı
Genel yayılış alanı Çin ve Japonya başta olmak üzere Doğu Asya’dır. Vatanı dışında tropik ve subtropik
iklimlere sahip olan ülkelerde, çiçeklerinin rengi ve gösterişliliği nedeniyle süs bitkisi olarak yaygın olarak
yetiştirilir. Türkiye’de de kıyı şehirlerinde park ve bahçelerde yetiştirilmiş çok güzel örnekleri bulunur.
Kışın yaprağını döken boylu çalı veya 6-7 m’ye kadar boylanabilen yuvarlak tepeli ufak bir ağaçtır. Gövde
kabuğu ince ve düzgündür. Sürgünleri açık pembe-kahverengi veya bej renkli, 4 köşeli ve tüysüzdür. Yapraklar
çok kısa saplı, eliptik veya yumurta biçiminde, 2-7 cm boyunda, uçları küt, tüysüz veya nadiren alt yüzlerinde
damar boyunca tüylüdür. Sonbaharda kırmızı renk alırlar. Yaz aylarında açan çiçekler açık gül pembesi rengin-
Nurgül Karlıoğlu
de, 3-4 cm genişliğindedir. Bir eksende toplanarak 4-20 cm uzunluğunda dik duran, terminal durumlu birleşik
salkım tipi kurullar oluştururlar. Meyveleri kapsüldür. Halk arasında ‘İspanyol leylağı’ da denilen Lagerstroe-
mia indica’nın süs bitkisi olarak kullanılan soluk gül, kırmızı, mor, eflatun ve beyaz renkli değişik kültüvarları
vardır (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1977; Kubitzki, 2007).
H. Tuncay Güner
Punica L. (Nar)
Güneydoğu Asya, Yeni Gine, Malezya, Filipin ve Avustralya’da
yetişen 56 kadar türü bulunur (Kubitzki, 2007).
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil çalı veya ağaç ha-
lindeki odunsu bitkilerdir. Tomurcukları dışarıdan görülen 2 pul-
la örtülmüştür. Yapraklar yumurta biçiminde, tam kenarlı ve çok
kısa saplıdır. Sürgünlere dizilişi karşılıklı veya sürgünün alt kısım-
larında karşılıklı, uç kısımlarında ise almaşlıdır. Çiçekler terminal
veya yan durumlu, yarı küremsi-armut şeklinde kurullar halinde-
dir. Çanak kısa, 6-9 parçalıdır. Taç genellikle 6 parçalı, kenarları
belirgin şekilde dalgalı, uzun tırnaklı ve pembe, mor veya beyaz
renktedir. Stamenler çok sayıda, ovaryum 3-6 gözlüdür. Meyve 3-6
Ünal Akkemik
çenetli açılan, lokolosid kapsüldür. Tohumları ters piramidal şekil-
de, 8-10 mm boyunda ve tepelerinde kanat vardır (Kayacık, 1982;
Krüssmann, 1977; Kubitzki, 2007).
Punica granatum L. Doğal
Nar
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Akdeniz’den Himalayalara kadardır. Kuzey Afrika’dan Güney Avrupa’ya ve Batı Asya’ya yayıldığı düşünülmektedir. Türkiye’de genellikle sıcak ve
kurak iklim bölgelerinde Güney Doğu Anadolu Bölgesinden Doğu Karadeniz’e kadar, çok soğuk yöreler dışında, her bölgede kültür bitkisi olarak yetiştirilir (Kayacık,
1982; Özkal ve Dinç, 1993).
Kışın yaprağını döken 2-7 m boylanabilen küçük ağaç veya çalılardır. Gövde ve sürgünler dikenli veya dikensizdir. Tomurcuklar karşılıklı dizilmiş, yapraklar basit,
mızraksı veya ters yumurta şeklinde ve 2-7 cm boyundadır. Çan şeklindeki parlak kırmızı renkli çiçekleri uçta ve tektir. 6-12 cm çapındaki küremsi meyve olgunlaşmadan
önce yeşilimsi, olgunlaşınca soluk pembe sarı renktedir. Üzümsü meyvede yenen kısım tohumların kabuklarıdır (Chamberlain, 1972a; Krüssmann, 1978; Kayacık, 1982).
408
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I M AG N O L I AC E A E
MAGNOLIACEAE
Herdem yeşil ya da kışın yaprağını döken ağaç ve çalılardır. Sürgüne çok sıralı sarmal dizilen
yapraklar basit, tam kenarlı veya loplu ve saplıdır. Kulakçık genellikle büyük, erken dökülür ve dö-
külünce boğumun etrafında göze çarpan bir iz bırakır. Büyük ve gösterişli çiçekler erselik, çok ek-
sene göre simetrik olup genellikle sürgün ucunda tek tek yer alır. Çiçekte çiçek tablası uzamış, çiçek
sapında çiçeği çevreleyen 1 ya da daha çok sayıda brahte vardır ancak çiçek büyüdükçe dökülür. Ça-
nak yapraklar da çoğunlukla taç yaprak görünümündedir. Çiçek örtüsü 2 ya da daha çok (genellikle
3) sıralıdır. Çok sayıda stamen spiral olarak dizilir, serbesttir; filamentler kısa ve kalındır. Ovaryum
üst durumlu, karpeller çok sayıdadır; spiral olarak dizilir, serbest veya kısmen birleşmiştir. Her bir
karpel 2 veya çok sayıda tohum taslağı taşır. Agregat meyve kozalak halindedir. Kozalağı oluşturan
her bir meyve folikül-keseli veya samaradır (Heywood ve diğ., 2007).
Magnoliaceae familyasının sınıflandırılması konusunda henüz bir fikir birliği sağlanamamıştır.
Liriodendroidae ve Magnolioidae olmak üzere iki alt familyaya ayrılan Magnoliaceae familyasında
Frodin ve Govaerts (1996)’ya göre Elmerrillia Dandy (4 spp.), Kmeria Dandy (2 spp.), Liriodendron
L. (2 spp.), Magnolia L. (128 spp.), Manglietia Blume (29 spp.), Michelia L. (47 spp.), ve Pachylarnax
Dandy (2 spp.) olmak üzere 7 cinse dahil 223 takson vardır. Nianhe ve diğ. (2008)’e göre 17 veya 2
(yazarlardan Noteboom 2 cinsi olduğunu belirtmiştir) cins, Figlar ve Nooteboom (2004)’e göre ise
Magnolioidae alt familyası altındaki taksonlar Magnolia cinsine dâhil edilmiş olup familyanın Mag-
nolia ve Liriodendron olmak üzere iki cinsi bulunmaktadır.
Liriodendron ve Magnolia taksonları dünyanın değişik ülkelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Bu iki cins aşağıdaki morfolojik özellikleriyle birbirinden ayrılır:
1. Tomurcuklar tek pullu, yapraklar tam kenarlı, folikül-keseli meyvelerden oluşan meyve
kurulu dağılmaz………….………..………..…………….……….…….…………Magnolia
Hatice Yılmaz
1. Tomurcuklar iki pullu, yapraklar loplu, uçtaki lop kesik ve kertikli; kanatlı nus meyveler-
den oluşan meyve kurulu dağılır
…………………………………………………………….………….…....…..Liriodendron
Magnolia grandiflora
Hatice Yılmaz
Liriodendron L. (Lale Ağaçları)
Kışın yaprağını döken boylu ağaçlardır. Karşılıklı kapanmış iki pulla örtülü tomurcuklar sürgü-
ne çok sıralı sarmal olarak dizilir. Yaprak sapı izi büyük, daire biçiminde, üzerinde çok sayıda iletim
demeti izi vardır. Kulakçıklar sürgün üzerinde çizgi halinde çepeçevre bir iz bırakır. Yapraklar si-
metrik, yaprak ayası (2-) 4-6 (-10) loplu, tabanı yuvarlak, hafifçe yüreksi veya düz (kesik gibi), ucu
kertikli veya kesik gibi, alt yüzü mavimsi, üst yüzü parlaktır. Sürgün uçlarında tek tek yer alan laleye
benzer büyük ve gösterişli çiçekler tek tek bulunur. Çiçek örtüsü (7-) 9 parçalıdır. Çanak yaprağa
benzeyen dış sırada yer alan 3’ü yeşil renklidir ve geriye doğru kıvrılmıştır. Taç yaprağa benzeyen
içteki sıra 6 parçalıdır. Her birinin uçları geri kıvrık, rengi yeşilimtırak sarı olup iç kısmında, dip
tarafında geniş oranj bant veya lekeler bulunur. Stamen ve karpel çok sayıdadır. Meyve kanatlı nuks
(samara)dır. Uzun bir eksen etrafında kiremitvari dizilen kanatlı nuks meyveler iğ biçiminde bir
kozalak oluşturur (Yaltırık ve Efe, 2000; Meyer, 1997). Biri kuzey Amerika’da diğeri güney Asya’da
yetişen iki türü vardır. Kuzey Amerika’da doğal yetişen türü, ülkemiz park ve bahçelerinde süs bit-
kisi olarak kullanılmaktadır.
Hatice Yılmaz
409
Liriodendron tulipifera L. Egzotik
Lale ağacı
Yayılışı
Kuzey Amerika’nın doğusunda, 0-1500 m’ler arasında yetişir.
Vatanında değerli bir orman ağacı iken vatanı dışında kıymetli bir
süs bitkisidir. Ülkemizde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
45 m’ye kadar boy, 3 m’ye kadar çap yapabilen, dağınık ya da
piramidal yapılı ağaçlardır (Meyer, 1997). Yaşlı ağaçların kabu-
ğu gri, kalın, boyuna derin çatlaklıdır. Sürgünler kalın, yeşilimtı-
rak-gri-kahverengi, çıplak, üzeri mumsudur. Kulakçık 2 adet, açık
yeşil, eliptik, ters mızraksı, 20-45 mm uzunluğundadır. Yaprak aya-
sı uç kısmı makasla kesilmiş gibi kertikli, üstte iki sığ lop, yanlarda
geniş kısmında birer lop olmak üzere genellikle 4 lopludur. (6,5)7,5-
15 (23,5) cm boyunda, (8,5)12,5-18,5 (25,5) cm eninde, üst yüzü
parlak yeşil, alt yüzü açık ya da mavimsi yeşildir. Sonbahar yaprak
renklenmesi altın sarısı-bakır rengidir. Yaprak sapı 5-11,5 cm’dir.
Çiçekler lale şeklinde, 4-5 cm uzunluğunda olup sürgün uçlarında
tek tek yer alır. Yeşilimtırak-sarı renkli taç yaprakların iç kısmında,
dip tarafında geniş oranj lekeler görülür. Mayıs –temmuz aylarında
çiçek açar. Çok sayıda kanatlı nuksun bir eksen üzerinde dizilme-
siyle oluşan bileşik meyve iğ şeklinde olup, önceleri yeşil olgunla-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
şınca kahverengiye dönüşür (Meyer, 1997; Yaltırık ve Efe, 2000).
Hatice Yılmaz
Magnolia L. (Manolyalar)
Magnolia grandiflora Magnolia grandiflora
Kışın yaprağını döken veya herdem yeşil ağaç ya da çalılardır.
Kabuk düz, kaba veya derin çatlaklıdır. Sürgün özü bölmeli veya
boştur. Tomurcuklar tek bir pul ile örtülmüştür. Yapraklar çok sı-
ralı sarmal dizilmiş olup bazen sürgün ucunda toplanarak çevrel
dizilmiş görüntüsü verir. Yapraklar saplı, kulakçılar erken dökülür.
Yaprak ayası kalın deri gibiden zarımsı yapıya kadar değişir ve tam
kenarlıdır. Sürgün uçlarında terminal olarak tek tek yer alan çiçek-
ler büyük, kokulu, yapraklardan önce veya yapraklarla beraber gö-
rülür. Çiçek örtüsü 6-9 veya çok sayıda (-33) parçalı, beyaz, pembe
veya mor, nadiren yeşil ya da sarı renklidir. Stamenler çok sayıda,
spiral olarak dizilmiştir. Karpeller çok sayıda, her biri 2 tohum tas-
lağı taşır, uzun veya kısa bir çiçek ekseni etrafında spiral dizilirler.
Agregat meyve kozalak biçimindedir. Kırmızı, pembe veya porta-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
kal rengi bir örtü ile kaplı tohumlar, olgunlaştığında açılan kapsül-
den iplik gibi bir bağ ile aşağıya sarkarlar. Kuzey ve Orta Amerika,
Doğu Asya ve Himalaya’larda yetişen 80-120 kadar taksonu vardır
(Krüssmann, 1977; Meyer, 1997).
410
Magnolia grandiflora L. Egzotik
Büyük çiçekli manolya
Yayılışı
Amerika’nın güneydoğu kesimlerindeki nehir kenarlarında ve nemli kesimlerde 0-120
m’ler arasında doğal olarak yetişir (Meyer, 1997). Herdem yeşil ağaçların en gösterişlilerin-
den biri olduğundan ılıman iklime sahip ülkelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
37 m’ye kadar boylanabilen, piramidal geniş tepeli, herdem yeşil ağaçlardır (Meyer
1997). Kabuk kalın, gri, gençlikte düzgün, yaşlandığında kalın levhalar halinde çatlaklıdır.
Kulakçıklar büyük, iki adet, serbest, alt yüzü kahverengi ipeksi tüylerle örtülüdür. Yapraklar
12-20 cm uzunluğunda, 5-8 cm genişliğinde, ters yumurta-eliptik biçiminde, deri gibidir.
Ayanın kenarları tam, üst yüzü cilalanmış gibi parlak, alt yüzü ise pas rengi tüylüdür.
Yapraklar genellikle ikinci yılın sonunda dökülür. Çiçekler krem-beyaz renkli, çok büyük 20-
Hatice Yılmaz
30 cm genişliğinde ve güzel kokuludur. Çanak 3, taç 6 (9-12) parçalı, stamen ise çok sayıdadır.
Çiçek açma zamanı mayıs-ağustos aylarıdır. Kozalağı andıran oval biçimli meyve 7-10 cm
uzunluğunda olup pas rengi tüylerle kaplıdır. Kırmızı renkli tohumlar açılan keseden iplik
gibi bir bağ ile aşağıya sarkar (Krüssmann, 1977).
Egzotik
Magnolia liliflora Desr.
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Çin’dir. Ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken 3 m boyunda, genellikle kökten itibaren çok gövdeli, dağınık bü-
yüyen bir çalıdır. Kulakçık yaprak sapının hemen hemen yarısı kadardır. Yaprak sapı 0,8-2
cm‘dir. Yapraklar 8-18 cm uzunluğunda, 3-10 cm genişliğinde ters yumurta veya eliptik şe-
killi, sivri veya damla uçlu, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil ve damarlar boyunca ince
tüylüdür. Çan şeklinde ve hafif kokulu gösterişli çiçekler yapraklardan hemen önce veya yap-
raklarla beraber açar. Çiçek sapı kısa ve kalındır. Çiçek örtüsü 9-12 parçalıdır. Bunlardan dış
kısımdaki 3’ü morumsu yeşil, çanak yaprak görünümünde, taç yaprakların 1/3’ü boyundadır
ve çabuk dökülür. İçte iki sıralı taç yapraklar 8-10 cm uzunluğunda, 3-4,5 cm genişliğinde,
eliptik-ters yumurta biçiminde, dış kısmı koyu pembe renkli iç kısmı ise genellikle beyazdır.
Stamenler morumsu-kırmızı renklidir. Meyve oval silindirik, 7-10 cm boyunda, koyu mor-
kahverengidir (Krüssmann, 1977; Nianhe ve diğ., 2008).
Bu tür, manolyaların en koyu renkli ve hemen hemen en son çiçek açanıdır. Yaz boyunca
tek tük çiçek açmaya devam eder. Magnolia liliflora ‘Nigra’ koyu erguvani çiçekleri ile türün
en güzel kültivarıdır ve ülkemiz park ve bahçelerinde yaygın olarak yetiştirilir.
Hatice Yılmaz
411
Magnolia stellata (S.&Z.) Maxim. Egzotik
Yıldız çiçekli manolya
Yayılışı
Japonya’da sadece Nagoya’nın kuzeydoğusundaki dağlarda
doğal olarak yetişir. İlk olarak 1977’de İngiltere’ye getirilmiştir.
Günümüzde dünyanın değişik yerlerinde park ve bahçelerde
süs bitkisi olarak yetiştirilir (Bean, 1970).
Kışın yaprağını döken, 0,3-2,4 m boyunda, bahçelerde na-
diren 3 m’yi geçen, çok dallı, yuvarlak formlu çalılardır. Sür-
günler tazeyken ipeksi tüylüdür. Kış tomurcukları pösteki gibi
kaba tüylüdür. Dar dikdörtgenimsi veya ters yumurta biçimin-
deki yapraklar 7-12 cm boyunda, 2,5-4 cm eninde, ucu küt veya
yuvarlak, tabanı kama biçimindedir. Yaprak sapı 3-12 mm bo-
yunda, kulakçıklar ise yaprak sapının yarısı kadar olup erken
dökülür. 5-7 cm çapındaki beyaz çiçekler yapraklardan önce
açar. Çiçek sapı 3-5 mm boyundadır, yoğun tüylüdür. Çiçek
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
örtüsü, dar şerit şeklinde 12-18 taç yapraktan oluşur. Taç yap-
raklar önceleri dik durur, sonraları uçları geri kıvrılır. Özellikle
küçük bahçeler için çok uygun gösterişli çiçekli bir manolya tü-
rüdür (Krüssmann, 1977; Nianhe ve diğ., 2008).
Magnolia stellata ‘Rubra’
Magnolia x soulangiana Soulange-Bodin Egzotik

Manolya, Saray lalesi
Yayılışı
M. denudata X M. liliflora melezidir. İlk defa Paris yakınla-
rında Soulange-Bodin’in bahçesinde yetiştirilmiştir. İlk çiçek-
lenmesi 1826’da olmuş ve bu tarihten sonra tüm Avrupa bah-
çelerinin en popüler manolyası haline gelmiştir (Bean, 1970).
Hatice Yılmaz
Genellikle 3-4 m boylarında, kışın yaprağını döken çalılar-
dır. Yapraklar ters yumurta, geniş eliptik biçiminde, 10-15 cm
uzunluğunda, tam kenarlı, üst yüzleri açık yeşil, alt yüzleri hafif
tüylü olup uç kısımlara doğru sivrilir. Dik duran kâse biçimin-
de, soluk erguvan renkli, gösterişli çiçekler yapraklanmadan
önce açar ama yapraklanma tamamlanana kadar açmaya de-
vam eder. Yaz boyunca bitki üzerinde tek tük açan çiçekler gö-
rülür. Günümüzde park ve bahçelerinde yetiştirilen çok sayıda
kültivarı vardır. Hemen hemen hepsinin çiçeklerinin içi beyaz
dış kısmı az ya da çok koyu pembedir. (Krüssmann, 1977)
Hatice Yılmaz
412
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I M A LVAC E A E
MALVACEAE
Ağaç, çalı ya da otsu formda bitkilerdir. Yaprakları almaşlı dizilmiş, pinnat ya da palmat damarlıdır; nadiren bileşiktir. Yaprak kenarları tam ya da dişlidir. Kulakçıkları
mevcuttur. Çiçekler tek tek ya da kurul halindedir. Çiçekleri aktinomorf, çiçek parçaları ovaryum altından çiçek tablasına bağlı ve erseliktir. Çiçeklerinin alt kısmında
oldukça fazla gelişmiş bir brahte bulunur. Çiçeklerinde çanak ve taç 5’er parçalı ve serbesttir. Stamen sayısı 10 veya daha fazladır; Stamenler serbest ya da birleşmiştir.
Anterler 2 gözlüdür. Ovaryum üst durumlu, 2-10 gözlüdür. Stilus basit ya da bölünmüştür. Meyve nuks ya da kapsüldür.
Familyaya ait ağaç formunda olan Tilia cinsi ülkemizde doğal yetişir. Ayrıca Ceiba ve Hibiscus türleri de park ve bahçelerde yetiştirilir.
Saime Başaran
Ceiba Mill.
Tropik bölgelerde yaşayan uzun boylara ulaşabilen ve kışın yaprağını döken ağaçlardır. Gövde ka-
bukları yoğun bir şekilde büyük batıcı dikenlere sahiptir. Yaprakları palmat damarlı bileşik yapraktır.
Yaprakçıkların kenarları dişlidir. Çiçekleri dekoratif, kırmızımsı, çanak kupula şeklinde, düzensiz bir
şekilde 2-5 loplu, taç yaprak sayısı 5, şeritsi veya dar dikdörtgenimsidir. Çiçekler yan durumlu ya da
terminaldir. Stamenler bileşik ve 2 sütun şeklindedir, dış kısımdakiler kısa ve üreyimsiz anterlere sahip-
tir. Ovaryum 5 gözlü, meyve armut şeklinde olup çok tohumlu kapsüldür. Meyve uzun ipeksi tüylüdür.
Güney Amerika’nın tropiklerinde 5 türü vardır (Krüssmann, 1976).
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
413
Ceiba speciosa (A.St.Hill.) Ravenna Egzotik
İpek ipi ağacı
Yayılışı
Dünya üzerinde Arjantin, Paraguay, Uruguay ve Güney Brezilya ormanlarında bulunur. Cinsin bu türü ülkemizin Akdeniz Bölgesi’nde park ve yol ağacı olarak son
yıllarda yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.
Kışın yaprağını döken, hızlı büyüyen ve boyu 25 m’ye kadar ulaşabilen bir ağaçtır. Dalları kalın, konik yapıda, gövdesi kalın dikenlerle kaplı bir yapı gösterir. Yaprakları
palmat damarlı bileşik yaprak olup 5-7 yaprakçıktan oluşur ve yaprakçık kenarları dişlidir. Çiçeklerin taç yaprakları 5 parçalı, dıştan içe doğru pembemsi-krem renginde ya
da kırmızımsı olup dekoratif çiçeklere sahiptir. Çiçekler 10 cm çapa kadar ulaşmakta olup oldukça büyük ve gösterişlidir. Çiçeklenme dönemi şubat-mayıs ayları arasında
olsa da yılın diğer dönemlerinde de çiçekli olarak görülebilir. Meyveleri fasulye şeklinde siyah renkli, 20 cm kadar uzunluğunda ve baklaya benzer. Tohumlar pamuk yığını
gibi tüysü bir örtünün içerisinde yer alır (Krüssmann, 1976).
Dilek Oral
Hibiscus L. (Hatmiler)
Çoğunluğu otsu, bazıları odunsu olan bitkilerdir. Odunsu olanların çoğu herdem yeşil (tropikal yerlerde) veya yaprağını döken çalı iken, bazıları da küçük ağaç
halindedir. Sürgünlere sarmal olarak dizilen ışınsal loplu yaprakları ışınsal tüysü damarlıdır. Genellikle teker teker ve yan durumlu olarak bulunan erselik çiçekleri bü-
yük ve dikkat çekici şekilde; kıpkırmızı, pembe, beyaz, sarı renklerdedir (Bailey, 1977). Çiçeklerinde 5 dişli veya 5 parçalı olan çanak, birleşik olan brahteler tarafından
çevrelenmiştir. Taç çoğunlukla geniş çan şeklinde ve tabanda birleşik 5 parçalıdır. Çok sayıdaki stamen bir sütun halinde birbirleri ile kaynaşmış ve çok sayıda çiçek tozu
torbası taşır (anter); dişi organdaki stilus uçta 5 dala ayrılır, başçık küreseldir (Rehder, 1977); ovaryum ise her birinde 3 veya daha fazla sayıda tohum taslağı bulunan 5
göze sahiptir. Meyvesi çok sayıda tohum taşıyan lokolosid kapsüldür (Krüssmann, 1977; Kayacık, 1982).
154 türü olduğu kabul edilen (Theplantlist.org: 2013) bu familyanın çoğu tropik ve subtropik bölgelerde yayılışını yapar (Krüssmann, 1977). Türkiye’de süs bitkisi
olarak park ve bahçelerde rastlanan türleri H.rosa-sinensis ve H. syriacus’tur.
Hibiscus rosa-sinensis L. Egzotik
Çin gülü, Çin hatmisi
Yayılışı
Çin ve Doğu Hindistan’da doğal yayılış yapar. Ancak 1730’dan beri yetiştirilmekte olan bir
bitkidir (Krüssmann, 1977). Güle benzeyen çiçekleri nedeniyle halk arasında “Çin gülü” adıyla
benimsenmiştir. Anadolu’nun güney ve batısındaki kıyı kıyı şehirlerinin park ve bahçelerinde gü-
zel örnekleri bulunur.
2-3 (-5) m boyunda, tüysüz, dik duran, dağınık tepeli herdem yeşil çalı veya (subtopik yer-
lerde) küçük ağaçlardır. Yumurtamsı mızrak şeklindeki parlak ve koyu yeşil renkli, çoğunlukla
lopsuz olan yaprakları 6-10 cm uzunluğundadır. Sivri uçlu, tabanı düz olarak daralan, yuvarlak
veya bazen yüreksi, kenarları alt yarısında düz, yarısından uca kadar olan kısımda az veya çok kaba
ve küt dişli veya kısa-sert (skabroz) dişlidir. Ayanın alt yüzünde damarların üzerindeki birkaç tüy
dışında tüysüzdür. Çiçekleri genç sürgünler üzerinde üstteki yaprakların koltuklarında tek tek ve
yan durumlu olarak bulunur; uzun saplıdır; 10-15 cm çapında yayılmış formdadır; erkek ve dişi
organ taç yapraklardan uzun olduğu için dışarı taşmıştır; taç parlak kırmızı, bazen pembe veya
Ünal Akkemik
beyaz tonlarında değişen renklidir; yaz boyunca çiçeklidir. Yalın kat veya katmerli, farklı renklerde
birçok formu bulunmaktadır. Meyvesi yumurtamsı ve sivri uçlu kapsüldür. (Bailey, 1977; Kayacık,
414
Hibiscus syriacus L. Egzotik
Ağaç hatmi
Yayılışı
Vatanı kesin olarak bilinmemekle beraber Asya’nın doğusunda Hindistan ile Çin’de
doğal olabileceği ve buradan dünyaya yayıldığı düşünülmektedir (Kayacık, 1982).
Özellikle gösterişli çiçekleri ile çiçeklenme döneminin geç olması nedeniyle çok yoğun
bir şekilde yetiştirilir (Rehder, 1977). Türkiye’de park ve bahçelerde yetiştirilen önemli
bir bitkidir.
2-3 m boyunda yuvarlak tepeli dik duran çalı veya 4-5 (-6) m boyunda küçük ağaç
şeklindeki kışın yapraklarını döken odunsu bitkilerdir. Önce tüylü olan genç sürgün-
leri, sonra çıplaklaşır. Yumurtamsı-rombik (baklava dilimi) şekildeki yaprakları, 5-10
cm uzunluğunda, 3 loplu ve 3 ışınsal damarlıdır. Sivri ya da küt dişli olan ayanın taban
kısmı yuvarlaktır; kenarları kaba dişlidir; ayanın alt yüzünde damarların üzerindeki
birkaç tüy haricinde tüysüzdür; 5-15 mm uzunluğunda bir sapı vardır. Yaz sonlarında
Dilek Oral
(ağustos-eylül) beyaz, pembe, kırmızı, mor, menekşe renklerinde açan çiçekleri geniş
çan şeklinde ve 6-8 (-10) cm çapında ve kısa saplıdır; genellikle tek tek ve yan durumlu
olarak bulunur. 6-7 geniş mızraksı brahteden oluşan brahteler topluluğu, neredeyse
çanağın uzunluğundadır. Meyve kapsüldür (Krüssman, 1977; Rehder, 1977; Kayacık,
Dilek Oral
Tilia L. (Ihlamur)
30-40 m’ye kadar boylanabilen ve dar tepeli yaprağını döken ağaçlardır. Kabuk 15-20 yaşına kadar düzgün ve çatlaksız; ilerleyen yıllarda boyuna yönde çatlaklıdır;
soluk gri veya kahverengimsi gri renklidir. Tomurcuklar 2-3 pullu olup dizilişi almaşlıdır. Yaprakları basit, tabanı asimetrik, uzun saplı ve kulakçıklıdır; dairemsi-yumur-
tamsı-üçgenimsi biçimdeki yaprağın tabanı az-çok yüreksiden düz-eğimli kesilmiş şekillere kadar çeşitlilik gösterir. Yaprak kenarları dişli veya testere dişlidir. Yaprakta
basit veya yıldız olan tüyler, türler arasında belirgin farklılıklar göstermektedir. Brahte dil veya pala şeklinde, genellikle 5-15 cm uzunluk ve 1-2,5 cm genişlikte, şeritsi-dar
eliptik, tam kenarlı, yuvarlak uçlu, saplı veya sapsızdır; tüylü veya tüysüzdür. Brahtenin orta damarından çıkan simoz çiçek kurulu türlere göre değişen sayılarda çiçek
taşır. Küçük, hoş kokulu ve nektarlı olan çiçekte, çanak ve taç 5’er parçalıdır. Taç beyazımsı-sarı ya da soluk veya parlak sarıdır. Stamenler 5’li gruplar halinde 25-60 tane-
dir; bazen taç yapraklara benzeyen verimsiz stamenler taşır. Ovaryum sapsız ve 5 gözlü, stigma 5 lopludur. Meyve çoğunlukla 1, bazen 2, nadiren 3 tohumlu açılmayan
bir nuks meyvedir; küremsi, yumurtamsı-ters yumurtamsı şekillerde, omurgalı veya düz, ince veya kalın kabukludur; üzeri genellikle yoğun ve kısa, kahverengi, demetler
halinde yıldız tüylüdür (Browicz, 1968; Bailey, 1977; Krüssmann, 1978; Pigott, 2012).
Avrupa, Batı ve Doğu Asya ile Kuzey ve Orta Amerika’da yayılışını yapmakta olan 23 türü bulunur ve bunlardan 4’ü Türkiye’de doğal olarak yetişir. Bu taksonlara ait
tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Yaltırık, 1967c; Pigott, 2012):
1.Yaprakların alt yüzü, gümüşi beyaz yıldız tüylerle kaplıdır. ......................................................................................................................................................Tilia tomentosa
1.Yaprakların alt yüzündeki tüyler ya damarlar boyunca ya da damarların birleşme yerlerinde tüy demetleri vardır.
2.Son sene sürgünü çıplak ya da yıldız tüylü; yaprakları hafifçe buruşuk, tüysüz veya her iki yüzünde ya da yalnızca alt yüzünde seyrek basit tüylü; çiçekler 38-
46 stamenli..............................................................................................................................................................................................................................Tilia platyphyllos
2.Son sene sürgünü çıplak; yaprakları düz veya hafifçe buruşuk, alt yüzünde damar koltuklarındaki küçük tüy grupları haricinde her iki yüzünde tüysüz; çiçek
ler 20-45 stamenli
3.Yaprakları 38-70 (-90) mm uzunluğunda, 37-68 mm genişliğinde, dairemsi, tabanı az-çok simetrik yürek şeklinde, ucu birdenbire daralmış ve uzamış; alt
yüzü belirgin olarak mat mavimsi ve damar koltuklarında kümelenmiş kırmızımsı-kahverengi tüylü, bu kümeler dışındaki alanda ve damarlar üzerinde
seyrek olarak tüylü; simozdaki çiçek sayısı (4-) 5-8 (-30); stamen sayısı 20-32; meyve (5-) 6-7 mm ve kabuğu ince .....................Tilia cordata subsp. cordata
3.Yaprakları (50-) 66-128 mm uzunluğunda, (40-) 52-106 mm genişliğinde, yumurtamsı, tabanı asimetrik, az-çok yürek şeklinde veya kesilmiş gibi düz,
ucu yavaşça daralmış ve uzamış; alt yüzü grimsi veya açık yeşil ve damar koltuklarında kümelenmiş açık-kahverengi tüylü, bu kümeler dışındaki alanda
tüysüz; simozdaki çiçek sayısı (2-) 3-5 (-6); stamen sayısı 39-45; meyve (7-) 10-11 mm ve kabuğu kalın .................................Tilia dasystyla subsp. caucasica
415
Tilia cordata Miller subsp. cordata Doğal
Küçük yapraklı Ihlamur, Kış ıhlamuru
Yayılışı
Batı Asya ve Avrupa’da yayılış yapar (Pigott, 2012). Ülkemizde İstanbul-Tekirdağ sınırındaki Karadeniz’e
dökülen bazı akarsuların çevresinde birkaç lokalitede vardır (Yaltırık, 1967c; Demir, 2003; Oral, 2010).
30 (-37) m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Sürgünleri zeytin yeşili, yeşil veya kırmızı renkli ve seyrek
yıldız tüylü veya tüysüzdür. Tomurcukları görünen 2 pulludur. Yaprağı 38-70 (-90) mm uzunluk ve 37-68
mm genişlikte, çoğunlukla dairemsi, bazen eni boyundan uzun, birdenbire daralan düz, 5-15 mm uzunlu-
ğunda, dar ve sivri uçludur. Tabanı hafifçe asimetrik yürek şeklinde, nadiren kesilmiş gibidir. Kenarı tabanda
düz, taban dışında testere dişlidir. Üst yüzü mat koyu yeşil ve tüysüz, alt yüzü ise mat mavi, nadiren soluk
yeşil, önceleri seyrek yıldız tüylü, sonraları ana damarların koltuklarındaki pas rengindeki tüy grupları dı-
şındaki alanda ve damarlar üzerinde seyrek olarak tüylüdür. Yaprak sapı (15-) 21-46 mm uzunluğunda,
narin, tüysüz veya seyrek tüylüdür. Brahte açık sarımsı-yeşil, ince saplı ve tüysüzdür. Çiçek kurulu ve brahte
dik durur. 1 veya 2 kez dallanan çiçek kurulu genellikle (4-) 5-8 (-30) çiçeklidir; Mayıs-haziran (-temmuz) da
açar (Demir, 2003). Çiçek tamamen açıkken düzdür; çanak yapraklar eksene bakmayan tarafta açık yeşil, taç
yapraklar ise açık sarı veya sarımsı-beyaz renkli ve hoş kokuludur. Stamenler 20-32 adettir ve taç yapraklar
Ünal Akkemik
kadar veya biraz uzundur; verimsiz stamen bulunmaz. Meyve (5-) 6-7 mm uzunluğundadır ve üzeri yoğun,
kahverengi, kabarık, demetler halinde tüylüdür; ince ve kolay kırılabilen bir kabuğu vardır; omurgasızdır,
ama bazen kuru iken beşgen olabilir. Tohumu koyu kahverengidir (Yaltırık, 1967c; Browicz, 1968; Bailey,
1977; Rehder, 1977; Krüssman, 1978; Pigott, 2012).
Tilia dasystyla Steven subsp. caucasica (V.Engl.) Pigott Doğal

Kafkas Ihlamuru, Felamur Syn. Tilia rubra DC. subsp. caucasica V.Engler
Yayılışı
Türkiye ile Büyük Kafkasya’nın kuzey ve güney yamaçlarındaki ormanlarda, batıda Novorossiysk ya-
kınlarından Dağıstan’a ve Kuzeydoğu Azerbaycan’a kadar olan kısımda; Küçük Kafkasya’da ise dağınık ola-
rak Ermenistan, Gürcistan, İran’ın kuzeyinde Hazar Denizini sınırlayan Elburz Dağlarında yayılış gösterir
(Pigott, 2012). Türkiye’de Güney Marmara ve Asıl Ege Bölümleri ile Karadeniz Bölgesi ve Erzurum-Kars
Bölümlerinde bulunur (Yaltırık, 1967c; Demir, 2003; Güner ve diğ., 2012).
35 (-40) m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Sürgünleri ilk yılda çoğunlukla kırmızı, nadiren yeşil renkli,
tüysüz veya çok seyrek basit tüylüdür; ikinci yılda grimsi-kahverengi olur. Tomurcukları tüysüz, soluk kır-
mızı veya kırmızımsı-yeşil renkli, görünen 2-3 pula sahiptir. Yaprağı (50-) 66-128 mm uzunluk ve (40-) 52-
106 mm genişlikte, genişçe yumurtamsı, yüreğimsi şekildedir. Tabanı basık-yüreğimsi veya eğimli kesilmiş
gibi düzdür; birdenbire daralarak dar üçgenimsi 7-13 mm uzunluğunda bir uçla sonlanır. Kenarı tabanda
düz, taban dışında testere dişli veya dişlidir, dişler kılçıksı bir uzantıyla sonlanır; üst yüzü yeşil ve tüysüz, alt
yüzü ise grimsi-yeşil, ana damarların koltuklarında açık-kahverengi tüy grupları dışında tüysüzdür. Yaprak
sapı 26-56 mm uzunluğunda, tabanı şişkin, çoğunlukla tüysüzdür. Brahte açık yeşil, yuvarlak uçlu, tüysüz
ve alt kenarları dalgalıdır. 1 kez dallanan çiçek kurulu genellikle (2-) 3-5 (-7) çiçeklidir ve sarkık değildir;
Temmuz ayında açar. Taç yapraklar ise açık sarı renklidir. Stamenler 39-45 adettir ve taç yapraklar kadar
uzunluktadır; verimsiz stamen bulunmaz. Meyve (7-) 10-11 mm uzunluğunda, elipsoid, nadiren ters yu-
murtamsı şekildedir; üzeri aynı tipte, kısa, sık, yumuşak, beyaz ve yıldız tüylüdür; orta kalınlıkta ve nispe-
ten kolay kırılabilen ve kuruduğunda yarılabilen bir kabuğu vardır; bir kısmında veya tamamında belirgin
omurgalıdır (Yaltırık, 1967c; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Browicz, 1968; Pigott, 2012). Dilek Oral
416
Tilia platyphyllos Scopoli Doğal
Yaz ıhlamuru
Yayılışı
Avrupa, Ukrayna, Türkiye Kafkasya ve İran’da yayılış yapar (Yaltırık, 1967c; Browicz, 1968; Pigott,
2012). Karadeniz, Marmara ve Antalya çevresinde doğaldır (Demir, 2003; Güner ve diğ., 2012).
25-40 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Sürgünleri tüysüz veya çok seyrek yıldız tüylü, parlak yeşil
renkli, kışın ise çoğunlukla kırmızı renklidir. Tomurcukları çıplak ve görünen 2-3 pula sahiptir. Yaprağı
59-109 (-120) mm uzunluk (Browicz, 1968) ve 59-100 (-110) mm genişlikte, dairemsi şekildedir. Tabanı
az-çok asimetrik yüreğimsi ile eğimli kesilmiş gibi düz arasındaki şekillerde çeşitlilik gösterir. Yapraklar
birdenbire daralarak dar ve 5-16 mm uzunluğunda bir uçla sonlanır; kenarı tabanda düz, taban dışında
dişlidir; üst yüzü koyu-yeşil, genellikle hafifçe buruşuktur. Yaprak ayası tüysüz veya ana damar boyunca
ya da yan damarlarda seyrek basit tüylü; alt yüzü ise açık yeşil, tüysüz veya seyrek-yoğun basit, beyaz
tüylü, bazen ana damarların koltuklarında bu tüyler biraz daha yoğun veya kümelenmiş olabilmektedir.
Yaprak sapı (15-) 23-48 mm uzunluğunda, tüysüz veya seyrek yıldız tüylüdür. Brahte açık yeşil renkli,
sapsız veya 10-27 mm uzunluğunda saplı, yuvarlak veya hafif sivri uçlu, tabanı bazen asimetrik, ekse-
ne bakan yüzü seyrek salkım tüylü veya çiçek kurulu sapının koltuğundaki küçük ve basit tüy grubu
dışında tüysüz, eksene bakmayan yüzü tüysüz veya seyrek-yoğun salkım tüylüdür. Çoğunlukla 1 kez
dallanan 3 çiçekli ya da nadiren 2 kez dallanan (2-) 3-5 (-7) çiçekli olan çiçek kurulu aşağıya doğru
sarkar. Çiçek büyük, taç yapraklar açık sarı, çoğunlukla hafifçe geri kıvrılmıştır ve tatlı kokuludur; Ha-
Necmi Aksoy
ziran sonunda açar (Krüssmann, 1978). Stamenler 38-46 adettir ve boyları taç yaprakları aşar; verimsiz
stamen bulunmaz. Meyve (7-) 8-12 mm uzunluğunda, küresel-ters yumurtamsı; üzeri yoğun, yumuşak,
beyaz tüylüdür; az-çok kalın bir kabuğu vardır; kuru iken genellikle beşgen şeklinde omurgalı veya
omurgasızdır (Yaltırık, 1967c; Browicz, 1968; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Pigott, 2012).
Tilia tomentosa Moench Syn. Tilia argentea Desf. ex DC.

Doğal
Gümüşi Ihlamur
Yayılışı
Balkanlar, Macaristan, Ukrayna ve Türkiye’de yayılış yapar (Browicz, 1968; Pigott, 2012).
Marmara, Batı Karadeniz, Asıl Ege ve Adana bölümlerinde bulunur (Yaltırık, 1967c).
35-40 m’ye kadar boylanan bir ağaçtır. Sürgünleri ilk yıl yeşil ve tüylüdür. Tomurcukları
2-3 pula sahiptir; pulların dış kenarları yoğun, kahverengi, yumuşak, yıldız tüylüdür. Yap-
rağı (50-) 63-107 (-130) mm uzunluk ve (55-) 60-107 mm genişlikte, dairemsi veya genişçe
yumurtamsı şekilde, bazen uca yakın loplu; tabanı yüreksi, eğimli kesilmiş gibi düz; 3-10
mm boyunda damla uçlu; kenarları testere dişlidir; üst yüzü koyu-yeşil; alt yüzü yoğun
gümüşi tüylüdür. Yaprak sapı 25-56 mm boyundadır. Kulakçık 14-22 mm uzunluğunda,
dikdörtgenimsi, pembemsi yeşil ve zarımsıdır. 4-10 çiçekli olan çiçek kurulu, çoğunluk-
la 3 dal üzerinde 9 çiçek taşır; Haziran sonu-temmuz başında açan (Krüssmann, 1978)
çiçekleri aşağıya doğru sarkar. Çiçek ve çiçek kurulu sapları sık ve yumuşak tüylüdür. Ça-
nak yapraklar açık yeşil ve üzeri beyaz yıldız tüylerle kaplıdır; taç yapraklar mızraksı, dişli
uçlu ve sarı renklidir. Stamenler 45-48 adettir ve boyları taç yapraklardan kısadır; verimsiz
stamenler 5 tane, spatül şeklinde ve taç yapraklardan biraz kısadır. Meyve (6-) 9,3-10,5
Ünal Akkemik
mm uzunluğunda, elipsoid veya hafifçe yumurtamsı, uçta daralarak konik kısa bir çıkıntı
ile sonlanır. Meyve ucu düz veya hafifçe olukludur; üzeri düz veya kabarcıklı (siğilli), yo-
ğun, kahverengimsi-gri yumuşak, yıldız tüylerle kaplıdır; kalın bir kabuğu vardır (Yaltırık,
1967c; Browicz, 1968; Bailey, 1977; Rehder, 1977; Pigott, 2012).
417
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I M E L I AC E A E
MELIACEAE
Kokulu ve odunu sert olan ağaç veya çalılardır. Yapraklar sarmal dizilmiş ve pinnat ya
da bipinnattır; herdem yeşil veya kışın yaprağını döker. Çiçekler salkım ve erseliktir. Çanak
yapraklar dipte 4-5 adet, taç yapraklar serbest veya birleşik 4-5 adettir. Meyve üzümsü veya
kapsül şeklindedir. Tropiklerde ve subtropiklerde yayılış gösteren 50 cins ile yaklaşık 600
kadar tür içerir. Ülkemizde doğal olarak yetişen herhangi bir cinsi yoktur. Odunu oldukça
kullanışlıdır ve kereste ticaretinde tercih edilir. Bazı türlerinin meyvesi yenir veya süs bitkisi
Ali Erhan Özer

olarak kullanılır (Yaltırık ve Efe, 2000; Seçmen ve diğ., 2008).
Ünal Akkemik
H. Tuncay Güner
Melia L. (Tespih ağaçları)
Kışın yaprağını döken veya herdem yeşil ağaç ya da ağaççıklardır.
Çift katlı tüysü yaprakçıklar sürgüne çok sıralı sarmal dizilmiştir.
Yaprakçıkları tam kenarlı veya dişlidir. Çiçekler tam, çanak ve taç
5-6 parçalı ve taç serbesttir. Stamenlerin flamentleri birbiri ile boru
halinde kaynaşmıştır. Ovaryum kısa bir tabla üzerinde oturmuştur,
5-8 gözlüdür. Herbir gözde iki tane tohum taslağı vardır. Stillus
uzun ve silindiriktir. Çekirdekli sulu meyvenin dış kısmı etlidir
Ünal Akkemik
(Krüssmann, 1977; Kayacık, 1982). Güney Asya ve Avustralya’da
yayılmış olan 10 taksonu vardır. Bunlardan biri, Türkiye’de İstanbul
ve Batı Anadolu kıyı şehirleri başta olmak üzere muhtelif yerlerde
yol ve parklarda süs bitkisi olarak yetiştirilen Melia azedarach L.’dır
(Kayacık, 1982; Yaltırık ve Efe, 2000).
Melia azedarach L. Egzotik
Tesbih ağacı
Yayılışı
Anavatanı Doğu Asya özellikle Hindistan, Çin ve Himalaya olan tür, Güney Avrupa
şehirlerinde alle ağacı olarak yaygın bir şekilde yetiştirilir. Ülkemizde de Batı ve güney
kesimlerde park ve bahçelerde sıklıkla kullanılır(Kayacık, 1982; Seçmen ve diğ., 2008).
10-15 m’ye kadar boy yapabilen kışın yaprağını döken ufak bir ağaçtır. Genel görünüm
olarak dişbudakları anımsatırlar. Çatlaklı gövde kabuğuna sahiptirler. Çift-katlı tüysü bileşik
(bipinnat) yaprakları vardır. Yaprakçıklar, 2-5 cm uzunluğunda yumurta-elips şeklindedir.
Yaprakçık kenarları dişli, uçları sivridir. Leylak rengindeki çiçekler ilkbahar-yaz aylarında
açar. Yaprakların koltuğundan çıkan çiçekler salkım halinde kurul oluşturur. Tespih tanesi
büyüklüğündeki iri ve yuvarlak çekirdekli sulu meyveler demetler halinde bulunur ve
sürgünlerde uzun zaman kalabilirler. Olgunlaşınca kabuğu açık sarı bir renk alır. Endokarp
tamamen odunlaşmıştır (Kayacık, 1982; Yaltırık ve Efe, 2000, Seçmen ve diğ, 2008).
Tespih ağacından elde edilen Melia yağından, kabuklarından faydalanıldığı gibi, İtalya’da
meyvelerinden kolyeler yapılır. Odunu nefesli müzik aletlerinin yapımında kullanılır. Ünal Akkemik
418
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I M O R AC E A E
MORACEAE
Moraceae familyası tropik ve subtropik bölgelerde yayılmış olan 43 cins ve yaklaşık 1400 türle temsil edilir
Maclura pomifera
(Zhekun & Gilbert, 2003). Ülkemizde park ve bahçelerde en çok Broussonetia L’Hér. ex. Vent., Ficus L., Mac-
lura Nutt. ve Morus L. cinsleri yetiştirilmiştir.
Kışın yaprağını döken veya herdem yeşil ağaç ve çalı halinde bulunan odunsu bitkilerdir. Bu familyadaki
birçok türün çeşitli dokularında süt bulunur. Basit yapraklar sürgünlere almaşlı dizilmiştir. Yaprak kenarı tam,
dişli veya lobludur. Kulakçıkları vardır, fakat genelde dökülür. Çiçekleri bir cinsli bir evcikli, bazılarında da
iki evciklidir. Sürgünlerde teker teker değil, yalancı salkım, başçık halinde kurullar oluştururlar. Birçoğunda
çiçek tablası testi gibi şişmiş veya çukurlaşmıştır. Basit çiçek örtüsü genelde 4 parçadan oluşur; yaprakları
birbirine az veya çok kaynaşmış veya serbesttir. Dişi çiçeklerde çevre yapraklar çoğu kez şişer, etlenir, bu şe-
kilde meyve oluşumuna katılır. Stamen sayısı 1-6 arasında değişir ve bunlar periyant yaprakların önünde yer
alır. Stamenlerin filamentleri bazı türlerinde içeriye doğru kıvrılmış, fakat bazılarında ise düz durur. Çoğu
Hatice Yılmaz
anemogam, bazıları ise entomogamdır. Ovaryum çoğunlukla üst durumlu ve iki karpelden oluşmuştur. Tek
gözlü, normal olarak tek tohumludur. Stilus çoğunlukla 2’dir, ender olarak da 1 tane veya hiç gelişmemiştir.
Meyve nuks, bazı örneklerinde de çekirdekli suludur. Çoğu zaman bunlar bir araya gelerek mürekkep mey-
veleri oluşturur (Davis, 1982; Kayacık, 1981). Familyanın önemli cinslerinin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Çiçek oyuk bir çiçek tablası içerisinde; Filamentler düz. Yaprak tam veya loblu; Tomurcuk içerisinde rulo gibi sarılmış; Kulakçıklar birbirine kaynaşmış ve terminal
tomurcuğu içine almış; Düştüğü zaman sürgün üzerinde daire şeklinde bir iz bırakır………………………………...…….………..……….………..………….……..Ficus
1.Çiçekler yalancı şemsiye veya başçık halindeki kurullar halindedir; Kulakçıklar serbest, düşünce sürgün üzerinde dairemsi bir iz bırakmaz; Yapraklar tomurcuk içeri-
sinde katlanmış veya kıvrılmıştır.
2.Yapraklar tam kenarlı; Sürgünler dikenli; Erkek ve dişi çiçekler başçık veya salkım gibi; Mürekkep meyve yuvarlak, kalın kabuklu; Yaprak parçalanmamış;
6-16 cm uzunluğunda; Meyve büyük; Stamenlerin filamentleri bükük, kıvrık...………………….………………..……………….…..…………….….…..Maclura
2.Yaprakların kenarları ince veya kaba dişli, parçalanmamış veya loblu; Sürgünler hiçbir zaman dikenli değil; Erkek çiçekler kedicik halinde toplanmış ve
stamenlerin filamentleri bükülmüş.
3.Mürekkep meyve armut biçiminde, etli sulu; Tomurcuk 3-6 pullu.....…………..…………..…………..…………..…………..…………..….……….Morus
3.Mürekkep meyve küremsi; Tomurcuk 2-3 pullu; Yapraklar bazen karşılıklı……………………….……………………….….……………….Broussonetia
Nurgül Karlıoğlu
Broussonetia L’Hér. ex. Vent. (Kağıt dutları)
Broussonetia cinsinin bugün Doğu Asya, Pasifik Adaları ve Çin’de doğal olarak yetişen 8 türü vardır (Zhe-
kun & Gilbert, 2003).
Genel görünüşü ve yaprakları bakımından dutlara benzediği, kabuğunun liflerinden kâğıt yapıldığı için
bu bitkiye “Kâğıt dutu” adı verilmiştir. Kışın yaprağını döken ağaç veya çalı halindeki bitkilerdir. Dıştan gö-
rülen 2-3 pulla örtülü tomurcuklar küçük ve sürgün üzerinde almaşlı dizilmiştir. Yaprak şekli aynı dutlarda
olduğu gibi çok değişiktir. Kenarları dişli, tam veya lobludur. Yaprakların uzun bir sapı vardır. Kulakçıklar
önceleri belirgin, yumurta-mızrak gibi, fakat sonraları düşerler (Krüssmann, 1976; Kayacık, 1981).
Çiçekler dioiktir. Erkek çiçekler aşağıya sarkan silindirik kedicik durumunda kurullar oluşturur. Çanak 4
parçalı ve stamen sayısı yine 4 tanedir. Stamenlerin filamentleri tomurcuk içerisinde kıvrılmış haldedir. Dişi
çiçekler küremsi, başçık durumunda kurullar oluşturur. Çanak boru gibi uzamış, saplı ovaryumu içerisine
almıştır. Mürekkep meyve etlidir (Krüssmann, 1976; Kayacık, 1981).
Nurgül Karlıoğlu
419
Broussonetia papyrifera (L.) L’Hér ex. Vent. Egzotik
Japon kağıt Dutu, Acem dutu
Yayılışı
Ana vatanı Japonya’dır. Kore, Çin, Malezya, Vietnam
ve Pasifik Adaları’nda doğal olarak yetişir (Zhekun &
Gilbert, 2003). Süs bitkisi olarak uzun zaman önce Gü-
ney Avrupa ve diğer ülkelere götürülmüştür. Bu türe
Türkiye’nin kıyı şehirlerinde, Ege Bölgesi’nde, örneğin
İstanbul’un park ve bahçelerinde, Adalarda rastlanır.
Halk arasında çoğunlukla bu bitkiye “Acem dutu” denir
(Kayacık, 1981).
10-15 m boyunda, dağınık tepeli, ufak bir ağaçtır.
Gövdenin gri renkli kabuğu düzgündür. Sürgün kalın ve
yumuşak tüylüdür. Yumurta biçimindeki yapraklar 7-20
cm uzunluğunda, sivri uçlu ve dip tarafı yürek gibidir.
Nurgül Karlıoğlu
Kenarları kaba dişli, genç bitkilerde ise derin lobludur.
Yaprakların alt yüzü yumuşak tüylüdür. Yaprak sapı ol-
dukça uzun, 3-10 cm boyundadır. Portakal sarısı rengin-
deki olgun mürekkep meyvenin çapı 2 cm genişliğinde-
dir ve yenmez (Krüssmann, 1976; Kayacık, 1981).
Nurgül Karlıoğlu
Ficus L. (İncirler)
Ficus carica
Ficus cinsinin her iki yarı kürenin tropik ve subtropik bölgelerinde yayılmış
olan 800 kadar taksonu vardır (Krüssmann, 1977). Bunlardan bazıları yenen lez-
zetli meyveleri ve bazıları da kauçuk elde etmek için yetiştirilir (Kayacık, 1981).
Batı Asya, Akdeniz çevresi ve Türkiye’de bu cinsin doğal olarak yalnız F. ca-
rica L. türü yetişir. Kültürü yapılan yabani incir yalnız erkek bireyleri oluşturan
var. caprificas, diğeri de dişi bireyleri oluşturan, yani yenen meyveleri veren var.
domestica olmak üzere iki ırka ayrılır. Türkiye’de bugün özellikle Batı Anadolu’da
Aydın ve çevresinde geniş ölçüde kültürü yapılmakta olan incir büyük bir ekono-
mik değer taşımaktadır. Süt salgılayan, herdem yeşil, çok azı da kışın yaprağını dö-
ken ağaç veya çalı halindeki bitkilerdir (Browicz, 1982). Tomurcuk pulu ve yaprak
düştüğü zaman sürgün üzerinde dairemsi bir iz bırakır. Yapraklar sürgünlere çok
sıralı sarmal dizilmiştir. Yaprak kenarı genellikle tam, nadiren dişli veya lobludur.
Yaprak tomurcuk içerisine rulo gibi sarılmıştır (Kayacık, 1981).
Çiçekler genelde monoik, çok azında ise dioiktir. Çiçek tablası şişmiş ve testi
gibi çukurlaşmış ve çiçekler bunun iç yüzeyinde yer alırlar. Erkek çiçek çevresi 2-6
parçalıdır. Stamen sayısı 1 veya 2, çok azının da 3-6 tanedir. Dişi çiçek genellikle
5 parçalıdır. Çiçek biyolojisi çok karışık bir durum gösterir. Bu konu henüz tam
ve kesin olarak açıklanamamıştır. Tozlaşma bir çeşit mazı arısı (Blostophaga)’nın
Ünal Akkemik
yumurtalarını dişi çiçeğe bırakmasıyla olur. Dişi çiçekler morfolojik görünümü
yönünden iki çeşittir (dimorf). Bileşik meyve, küremsi veya armut biçimindedir
(Kayacık, 1981).
420
Egzotik
Ficus benjamina L.
Benjamin
Yayılışı
Güneydoğu Asya ve Avustralya’da doğal yetişen bu tür, ülkemizin Akde-
niz Bölgesinde dış mekânda, Karadeniz Bölgesinde de iç mekânda süs bitkisi
Herdem yeşil, doğal yetişme ortamında geniş, genellikle 8 m veya daha
fazla boy yapabilen, 10 m genişliğe kadar tepe oluşturabilen çalı ya da ağaç-
lardır. Dalları genellikle aşağıya doğru sarkıktır. Genç sürgünleri ince, çıplak,
kahverengidir. Yaprakları 10-25 mm boyunda saplı, 5-12 cm uzunluğunda
ve 2-6 cm genişliğindedir. Yaprak tabanı hafif yüreksi uç kısmı ise sivri ya
da çoğunlukla damla uçludur. Yapraklarının üst yüzü parlak koyu yeşil, her
iki yüzü de çıplaktır. Yaprak dizilişi almaşlıdır. Erkek çiçekleri dağınık, saplı,
Ünal Akkemik
çanak serbest, stamenler tek tek çıkmıştır. Dişi çiçekler çok sayıda ve sapsız,
çanak yapraklar 3-4 adet ve hemen hemen spatül şeklindedir. Ovaryum yu-
murtamsıdır. Meyve portakal-kırmızı renkte, 2-2,5 cm çapında ve çıplaktır
Ficus carica L. subsp.carica Doğal
İncir
Yayılışı
Açık alanlar, karışık ormanlar, nehir vadilerindeki taşlı yamaçlar ve kaya çatlak-
larında 10-1770 m arasında yayılış yapar (Davis, 1982). İç Anadolu haricinde çok
geniş bir yayılış alanına sahiptir (Kırklareli, İstanbul, Bilecik, Kastamonu, Sinop,
Trabzon, Zonguldak, İzmir, Aydın, Adana, Antalya, Muğla, Gaziantep, Erzurum,
Malatya ve Elazığ). F. carica subsp. rupestris ise, Doğu Anadolu’da yetişir (Malatya,
Diyarbakır, Elazığ, Bitlis, İçel, Maraş, Urfa, Siirt ve Hakkâri) (Browicz, 1982a).
Kışın yaprağını döken ağaç veya çalı formundaki bitkilerdir. Çoğunlukla 10
m boy yapar. Genç dallar önce yeşil, sonra kahverengi ve yumuşak tüylü; yaşlı
dallar ise gri renkte, düz, kalın ve serttir. Yapraklar derin 3-5 (-7) loplu, ışın-
sal damarlı ve genelde 5-20 (-35) cm uzunluğundadır. Yaprak kenarı düzensiz
dişlidir. Yaprağın üst yüzü kaba tüylü, alt yüzü ise yumuşak tüylüdür. Yaprak
sapı 2-8 (-10) cm uzunluğunda ve kalındır. Bileşik meyveleri tek, 2-3 (-8) cm
uzunluğunda, armut şeklinde veya basık-küresel, kısa saplı veya sapsızdır. Mey-
veleri yeşil, kahverengi ve mor rengindedir (Browicz, 1982; Krüssmann, 1977).
Türkiye’de doğal yetişen 2 alt türü vardır ve bunların ayırım anahtarı aşağıda
verilmiştir (Browicz, 1982a):
1. Yapraklar büyük, genelde 10 cm den daha uzun, loplu, bazen tam, yu-
Ünal Akkemik
varlakça, büyük çalı ve ağaçlar....…..........Ficus carica L. subsp. carica
1. Yapraklar küçük, genelde 10 cm den daha kısa, tam, geniş yumurtamsı
biçiminde veya yumurtamsı-dikdörtgensi biçimde, sivri uçlu ve küçük
çalı halinde ...…. Ficus carica L. subsp. rupestris (Hausskn) Browicz
421
Ficus elastica Roxb. Ex Hornem. Egzotik
Kauçuk ağacı
Yayılışı
Popüler ismi “kauçuk” olan bu bitkinin ana vatanı Doğu Hin-
distan’dır (Kayacık, 1981). Ülkemizde ise güneyde dış mekân süs
bitkisi, kuzeyde iç mekân süs bitkisi olarak kullanılır.
Herdem yeşil, geniş tepe tacına sahip, uzun boylu ve çok göv-
deli ağaçlardır. Dallardan yere uzanan birçok havai kökü bulunur.
Yaşlı gövdeler dikey düz köklerle tabanda yer alır. Yerin üzerinde-
ki kalın köklerle gövde arasında bir bağlantı vardır. Kabuk kırmı-
zı-kahverengidir. Yapraklar dikdörtgenimsi ile eliptik arasında ve
10-15 cm uzunluğundadır. Yapraklarında göze çarpan ince-uzun
bir uç kısım vardır. İkincil damarlar, orta damara paralel uzanır.
Yaprak sapı 3-5 cm uzunluğundadır. Yaprağın üst kısmı cilalı gibi
parlak ve koyu yeşil, alt yüzü ise açık yeşil ve çıplaktır. Meyve yeşi-
limsi-sarı renkte ve 1-2 cm uzunluğundadır (Krüssmann, 1977).
Kauçuğa kapalı yerlerde; salon ve evlerde süs bitkisi olarak da
Hatice Yılmaz
çok rastlanır. Nemli sıcak yerlerde bulunur. Önceleri epifit olarak
yaşar fakat sonraları çok kere bağımsız boylu bir ağaç halini alır.
Gövdeleri çizilerek kauçuk elde edilir. Fakat vatanları dışında dö-
külmeyen koyu parlak yeşil büyük yapraklarından dolayı çelikle
elde edilen genç fidanları kaplar içerisinde salon ve evlerde süs
bitkisi olarak çok yetiştirilir. Ana türden başka değişik yaprak bi-
çimine sahip formları da bulunur (Kayacık, 1981).
Nurgül Karlıoğlu
Maclura Nutt. (Kızılderili portakalı)
Bu cinsin Afrika, Asya, Avustralya, Kuzey Amerika, Güney
Amerika ve Pasifik Adaları’nda yetişen 12 türü bulunur (Krüss-
mann, 1977; Zhekun & Gilbert, 2003). Kışın yaprağını döken
ağaç ve çalılardır. Sürgünlerinde dikenli, tomurcuklar az pullu ve
basık küremsidir. Basit yapraklar çok ince saplı ve tam kenarlı,
kulakçıklar çok küçüktür (Kayacık, 1981).
Çiçekler dioiktir. Erkek çiçekler kısa sürgünlerde uzun bir
sapın ucunda küre biçiminde kurullar oluşturur. Filamentler,
tomurcuk halinde iken içeriye doğru kıvrılmıştır. Stamen sayısı
4’tür. Çanak 4 parçalıdır. Dişi çiçekler de teker teker değil, bir-
çoğu bir araya gelerek kısa saplı yuvarlak bir topluluk oluşturur.
Büyük küre şeklinde buruşuk mürekkep meyveleri vardır (Krüss-
mann, 1977; Kayacık 1981).
Hatice Yılmaz
422
Maclura pomifera (Raf.) C.K. Schneid. Egzotik
Ayı dutu, Kızılderili portakalı

Yayılışı
Kuzey Amerika’da Arkansas ile Texas arasında doğal olarak yetişen M.
pomifera, ülkemizde de Çatalca-Kocaeli ve Güney Marmara Bölümlerinde
birçok park ve bahçede yetiştirilmiştir.
Kışın yaprağını döken, düzensiz tepeli ve 20 m’ye kadar boylanabilen
bir ağaçtır. Gövdenin derin çatlaklı ve boz renkli bir kabuğu vardır. Sür-
günlerde 1-2,5 cm boyunda kuvvetli dikenler bulunur. Yapraklar 5-12 cm
uzunluğunda oval şeklinde ve sivri uçludur. Üst yüzü parlak olan yaprakla-
rın dip kısmı ise yürek gibidir (Krüssmann, 1977; Kayacık, 1981).
Hatice Yılmaz
10-12 cm çapındaki küremsi mürekkep meyve önce yeşil, sonbaharda
olgunlaştığı zaman ise sarı renktedir ve yenmez. Tohumların boyu ise yak-
laşık olarak 1 cm’dir. M. pomifera’nın odununda da dutlarda olduğu gibi
morin maddesi bulunduğundan sarı renktedir. Sürgünlerindeki batıcı bü-
yük dikenlerinden ötürü meyve ve sebze bahçelerinin etrafında canlı çit
olarak kullanılır (Kayacık, 1981).
Nurgül Karlıoğlu
Morus L. (Dutlar)
Kuzey Yarı Küresinin ılıman ve subtropik bölgelerine yayılmış olan 16 kadar türü vardır. Dutların çoğu
(11 türü) Çin’de doğal yetişir. Uzun zaman önce yenen meyveleri ve ipekçilik için birçok ılıman ve tropikal Morus nigra
ülkede kültüre alınmıştır (Zhekun & Gilbert, 2003).
Kışın yaprağını döken, bazı dokularında süt bulunan ağaç ve çalılardır. Tomurcuklar 3-6 pulla örtülmüş
ve sürgün üzerindeki dizilişi almaşlıdır. Yaprak ayası değişik formdadır. Bazıları sade, bir kısmı loblu, ke-
narları ince veya dişlidir. Ana damar dipten itibaren 3-5 kol halinde uzanır. Mızrak biçimindeki kulakçıklar
sonraları dökülür. Monoik veya dioiktirler. Erkek çiçekler yan durumlu silindirik kedicikler halinde kurullar
oluşturur ve aşağıya doğru sarkarlar. Çanak 4 parçalı ve periyant yaprakların önünde yer alan stamen sayısı 4
tanedir. Dişi çiçek kurulları uzun yumurta biçimindedir. Çiçek örtüsü 4 parçalı ve serbesttir. Fakat sonraları
etlenir, böylece mürekkep bir meyve oluşur. Ovaryum 2 gözlü, tek tohumludur. Gerçek meyve küçük bir
nukstur ve beyaz veya siyah renkte etlenen çanak yapraklar, dutlarda yenen tatlı kısımlardır (Krüssmann,
1977; Kayacık, 1981).
Bazı türleri park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Ayrıca odunları morin maddesinden dolayı
sarı bir renk almıştır. Bu yüzden odunları değerlidir ve müzik aletleri ile takunya yapımında kullanılır (Ka-
yacık, 1981). Morus cinsine ait kitapta yer alan ve ülkemizde yaygın bir şekilde görülen türlerin tanı anahtarı
aşağıda verilmiştir.
1.Yapraklar tüysüz veya yalnız alt yüzü seyrek tüylüdür; Stigma sapsız veya çok kısa saplı; Yaprakların üst
yüzü düzgün, yalnız alt yüzünde, damarların birleşim noktalarında tüy demetleri vardır; Meyve genelde be-
yaz renkte……..………………...………..………...……...….……………….....…….……...………Morus alba

1.Yaprakların alt yüzü tüylü. Üst yüzü basık kaba tüylü, genellikle büyük ve parçalanmamış
2.Yaprak derin yürek biçiminde, kısa-sivri uçlu, alt yüzü tüylü, meyve siyah renkte........Morus nigra
2.Yaprağın dip tarafı yüreğimsi bir şekilde yuvarlak, alt yüzü yumuşak tüylü; meyve yumurta biçi-
minde ve koyu kırmızı-mor renkte. Yapraklar oldukça sık ve keskin dişli…………...…Morus rubra
423
Morus alba L. Egzotik
Akdut
Yayılışı
Ana vatanı Çin’dir. Fakat zamanla Asya’nın diğer tarafları ile Avrupa ve Amerika’ya götürülmüş, buralarda
doğallaşmıştır (Zhekun & Gilbert, 2003; Kayacık, 1981).
Genelde 15 m’ye kadar boylanan, geniş tepeli ufak bir ağaçtır. Gövdenin kabuğu açık gri esmer renktedir. Önce-
leri düzgün ve sonra uzun çatlaklar oluşur. Genç sürgünler hafif tüylü, sonraları çıplaktır. Yapraklar saplı ve değişik
formdadır. Çoğunlukla yapraklar, yumurta-geniş yumurta biçiminde ve boyları 6-18 cm’dir. Yaprak ucu sivri, dip
tarafları yuvarlak ve yürek gibidir. Parçalanmamış veya küt 3-5 loba ayrılır. Yaprakların alt yüzü seyrek kısa tüylü,

üst yüzü ise düzgün, tüysüz ve biraz parlaktır. Bir veya iki evcikli olan çiçekler oldukça küçük, nisan-mayısta açılır.
Mürekkep meyve 1,5-2,5 cm büyüklükte, olgunlaştığı zaman beyaz-pembe beyaz renkte ve tatlıdır (Krüssmann,
1977; Kayacık, 1981). Yenen tatlı meyveleri yanında, daha da önemlisi yaprakları ipek böcekleri için yem olarak
kullanılır. Bundan dolayı ülkemizin birçok yerinde yetiştirilir. Meyveleri kurutulduğu gibi pekmezi ve pestili de
yapılmaktadır. Ayrıca, sarkık dallı olan M. alba park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir (Kayacık, 1981).
Morus nigra L. Egzotik
Karadut
Yayılışı
Ana vatanı İran’dır. Fakat zamanla Asya ve Avrupa’ya götürülmüş, günümüzde birçok yerde yetiştirilmiştir.
Karadut, özellikle şarapların boyanmasında kullanılmıştır. Türkiye’de akduta kıyasla park ve bahçelerde daha az
rastlanır (Zhekun & Gilbert, 2003; Kayacık, 1981).
10 m boyunda, kalın dallı bir ağaçtır. Kabuk esmer gri renkli ve uzun çatlaklıdır. Genç sürgünler tüylüdür.

Genç yumurta biçimindeki yapraklar 6-12 (-20) cm uzunluğundadır. Yaprağın ucu sivri ve dip tarafı derin yürek
biçimindedir. Kenarları düzensiz kaba dişlidir. Genellikle parçalanmamış, bazen de 2-3 lobludur. Üst yüzü koyu
yeşil ve basık kaba tüylü, alt yüzü sık, yumuşak tüylüdür. Olgun mürekkep meyve siyah renkte ve 2-2,5 cm boyun-
dadır. Taze iken yenir veya şurup yapılır. Yaprakları kaba ve tüylü olduğu için ipek böceklerine yem olarak verilmez
(Kayacık, 1981).
Morus rubra L. Egzotik
Mor dut
Yayılışı
Ana vatanı Amerika’dır. Meyve ağacı olarak diğer dut türlerine göre az da olsa, Türkiye’nin değişik bölgelerinde
yetiştirilir (Krüssmann, 1977; Kayacık, 1981).
Çoğunlukla 15 m boyunda, kalın dallı bir ağaçtır. Gövdenin kabuğu pul halinde çatlaklıdır. Sürgünler önce-
leri tüylü, sonra çıplaktır. Yapraklar genellikle geniş yumurta biçiminde ve 7-12 (-20) cm boyundadır. Kenarları
www.wikimedia.org
oldukça sık ve keskin dişlidir. Yaprağın dip kısmı yüreğimsi şekildedir. Üst yüzü kaba tüylü veya çıplak, alt yüzü
ise yumuşak sık tüylüdür. Yaprak sapı 2-3 cm uzunluğunda ve taze iken tüylüdür. Olgun meyve koyu kırmızı-mor
renkte, 2-3 cm boyunda ve suludur. Tadı hafif mayhoştur. Yendiği zaman dil ve dudakları boyar, parmaklarda leke
bırakır (Davis, 1982; Kayacık, 1981).
424
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I MY RTAC E A E
MYRTACEAE
Herdemyeşil çalı veya boylu ağaç halindeki odunsu bitkilerdir. Çoğunlukla karşılıklı, bazen almaşlı dizilmiş olan yaprakları genellikle basittir ve belirgin kulakçıkları
yoktur. Üzerinde eterik yağlar içeren yuvarlak saydam noktalar şeklinde salgı bezleri vardır, ezildiğinde aromatik keskin bir koku verir. Çiçekleri teker teker, şemsiye
veya salkım şeklinde kurullar oluşturur. Çiçekte taç ve çanak çoğunlukla 4-5 basit ve kaynaşmamış parçadan oluşur; çok sayıda gösterişli erkek organı (stameni) bulunur;
bazen bu stamenler bir demet halinde birbirine kaynaşmıştır. 1 veya çok gözlü olan ovaryum çukurlaşmış olan çiçek tablasına ya tamamen kaynaşmış (alt durumlu) ya da
çiçek tablasının çukurlaşmış olan kısmına gömülü olarak bulunur. Meyvesi üzümsü, çekirdekli sulu, kapsül veya kapalı meyvedir (Kayacık, 1982; Heywood et al., 2007).
Çoğunlukla tropikal, bazen sıcak yerlerde yayılış gösteren bitkilerdir (Kayacık, 1982; Heywood ve diğ. 2007) Acca, Callistemon, Eucalyptus ve Myrtus Türkiye için
önemli olan cinsleridir.
Dilek Oral
Acca Berg.
Herdem yeşil çalı veya küçük ağaçlardır. Yaprakları karşılıklı di-
zilmiş, alt yüzü beyaz sık yumuşak tüylüdür. Uzun saplı çiçekleri
yaprak koltuklarında teker teker bulunur. Çiçek tablası gibi çanak
da ince uzun tüp şeklindedir; çanak uçta 4 lopludur. Taç 4 parçalı-
dır; bu parçalar bir düzlemde gibi açılmış yaygın konumludur. Sta-
menleri birkaç sıra halinde çok sayıda ve uzundur. Dişi organ ile er-
kek organlar aynı uzunluktadır; ovaryum her birinde birkaç tohum
taşıyan 4 bölmeye sahiptir. Çanağa ait kalıntılar taşıyan üzümsü
meyveleri, dikdörtgenimsidir (Bailey, 1977).
Güney Amerika’da (Brezilya, Paraguay, Uruguay ve Arjantin)
Tuncay Güner
Tuncay Güner
yayılışını yapan 3 türü olduğu kabul edilir (Theplantlist.org: 2013);
ancak çoğunlukla süs bitkisi olarak ya da meyvelerinden dolayı kül-
türe alınarak yetiştirilirler (Krüssmann, 1976; Bailey, 1977). Türki-
ye’de yaygın olarak yetiştirilen türü Acca sellowiana’dır.
Acca sellowiana (O.Berg.) Burret Egzotik
Kaymak ağacı
Yayılışı
Güney Amerika’da doğal olarak yetişir (Bailey, 1977). Ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak kulla-
nılır.
Herdemyeşil çalı veya küçük ağaçtır; dalları, tomurcukları ve yapraklarının alt yüzü beyaz kısa sık yumuşak
tüylüdür. Karşılıklı dizilen yaprakları eliptik-yumurtamsı, 3-8 cm uzunluğunda, 2-4 cm genişliğinde, üst yüzü
parlak koyu yeşil, alt yüzü beyaz sık yumuşak tüylüdür; kenarı tam, ucu yuvarlak ya da hafif sivri, tabanı genellikle
yuvarlaktır. Yaz aylarında açan 3-4 cm genişliğindeki çiçekleri son yılın sürgünlerindeki 2 veya 4 yaprağın koltu-
ğunda tekli olarak bulunurlar. Taç yaprağın her biri geniş eliptik kaşık şeklinde, ortası beyazımsı kırmızı renkli,
ucu geriye kıvrık ve dışı beyaz sık yumuşak tüylü olan 4 parçadan oluşur. Çanak da 4 parçalıdır. Parlak kırmızı
renkli stamenler 2,5 cm’ye kadar uzunlukta ve çok sayıda olup ortada demet halindedir. Anterler sarı, dişi organ
Ali Erhan Özer

kırmızı renklidir. 5 cm uzunluğunda ve yumurta şeklinde olan üzümsü meyveleri, ucunda çanağa ait kalıntılar ta-
şır; sarı-yeşil renkte ve aromatik kokuludur; tohumların gömülü olduğu jelimsi etli kısmın etrafı beyazımsı etlidir;
yenebilir, armut tadındadır (Bailey, 1977; Krüssmann, 1976; Yaltırık ve diğ., 1993).
425
Saime Başaran
Callistemon R. Br. (Fırça çalıları)
Callistemon, dünya üzerinde 30’dan fazla türe sahip, bu tür-
lerin de tamamı Avustralya’ya endemik olan Myrtaceae famil-
yasının bir cinsidir. Çiçeklerinin dekoratif görüntüsü nedeniyle
özellikle bir türü Callistemon citrinus Avrupa park ve bahçelerde
çok tercih edilen bir çalıdır.
Genellikle 1-3 m boyunda çalı ya da seyrek olarak 15 m’ye
kadar boylanabilen ağaç formundaki herdem yeşil bitkilerdir.
Yaprakları genellikle tam kenarlı, dar eliptik, mızraksı ya da şe-
ritsidir. Yaprak dizilişleri sarmaldır. Çiçekleri erselik, gövde üze-
rinde topluca yer almıştır. Gövdeyi çepeçevre saran çiçekleri sık
ve kompakt bir görüntü oluşturur ve bu özelliğinden dolayı da
fırça çalıları olarak adlandırılırlar. Çiçeklerinde en belirgin şe-
kilde görülen kısım stamenlerdir. Stamenler oldukça uzun ve
genellikle kırmızı, bazı türlerinde yeşil, sarı, portakal rengi veya
beyazdır. Çiçeklerinde taç yaprak belirgin değildir. Her çiçek üç
gözlü kapsül meyve oluşturur ve meyve sürgüne sıkı bir şekilde
Ünal Akkemik
bağlı olup uzun süre sürgün üzerinde kalır (Krüssmann, 1976).
Callistemon citrinus (Curtis) Skeels Egzotik
Fırça çalısı
Yayılışı
Dünya üzerindeki doğal yayılışını Avustralya’nın güneydoğu
kısımlarında yapan bu tür ülkemizde park ve bahçe bitkisi ola-
rak yaygın bir şekilde kullanılır.
Dik büyüyen çalı formundadır; 1-3 m boylanır ve herdem ye-
şildir. Yapraklar uzun eliptik yapıda, 3-7 cm boyunda ve 5-8 mm
genişliğinde olup dar şerit şeklindedir. Yaprak damarları belir-
gindir. Sürgünlere dizilişi sarmaldır. Çok sayıda çiçek sürgünle-
rin uç kısımlarında (fakat terminal değil) 6-10 cm boyunda, 4-7
cm genişliğinde ve fırça gibi görünür. Çiçek renkleri genellikle
kırmızıdır. Pembemsi-kırmızı, koyu leylak renkleri de bulunur.
Tohum kapsülleri gövde üzerinde uzun süre kalıcı olup odunsu
yapıdadır ve yaklaşık 6-7 mm çapındadır (Krüssmann, 1976).
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
426
Saime Başaran
Eucalyptus L’Her. (Ökaliptuslar)
Dünya üzerinde yaklaşık 700 türü bulunan
cinsin, türlerinin çoğu Avustralya’da yayılış gös-
terir. Az sayıda türü de Yeni Gine, Endonezya ve
Filipinler’de yayılış yapar. Bazı türleri dünyanın
değişik bölgelerinde yaygın bir şekilde kültüre
alınmıştır.
Herdem yeşil ağaç ya da ağaççık formunda
odunsu bitkilerdir. Gövdeleri ve kalın dalları lev-
halar halinde kavlar ve dökülür; bu nedenle göv-
delerindeki kabukların döküldüğü kısımlar be-
yazımsıdır. Yaprakları dar uzun mızraksı, hatta
oraksı olup kenarları düz, uçları sivridir. Yaprak-
ların sürgünlere dizilişi genellikle almaşlı, nadi-
ren de karşılıklıdır. Yapraklar saplı ya da sapsız-
dır. Tomurcukları genellikle tüysüzdür. Çiçekleri
erselik olup beyaz-sarı veya kırmızı renktedir.
Ünal Akkemik
Teker teker ya da kurullar halindedir (Kayacık,
1982). Çiçeklerinde stamen sayısı çok fazla olup
bir kapsül üzerine oturmuştur ve taç yaprakları
kaybolmuştur. Meyveleri odunsu kapsüller ha-
linde olup kozalak şeklindedir ve tohumların
serbest kalmasını sağlayan valfleri vardır. Cins
adını “iyi korunmuş” anlamına gelen bu özelli-
ğinden alır (Krüssmann, 1976).
Eucalyptus camaldulensis Dehnh. Egzotik
Okaliptus
Yayılışı
Doğal yayılışını Avustralya’da yapan tür, ülkemizin güney illerinde
hem bataklıkları kurutmak amacıyla hem de süs bitkisi olarak yaygın
Boylu ve hızlı gelişen bir ağaç olup 45-50 m boya ulaşabilir ve her-
dem yeşildir. Kabukları levhalar halinde döküldüğünden gövdeleri ala-
calı ve düzdür; kabuk rengi ise çoğunlukla beyazımsı olup gri, kırmı-
zı kahverengidir. Geniş ve yoğun bir tepe yapısına sahiptir. Yaprakları
saplı, yapraklarının en geniş yeri sap kısmına yakın ve uç kısma doğru
daralır. Olgun yaprakları soluk mavimsi yeşildir ve tırpan gibidir. Yap-
rak ayasının damarsız bölgelerinde yer yer yağ üreten bezelere sahiptir.
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Çiçeklerinde stamen sayısı çok fazla olup taç yaprak yoktur. Çiçek ta-
banında bir disk vardır ve meyve kapsüldür (Krüssmann, 1976). Ülke-
mizde vatanı Tazmanya olan Eucalyptus globulus Labill. adlı (mavi öka-
liptus) türü de yetiştirilir. Bu iki tür arasındaki en önemli farklar, mavi
okaliptusta, yaprak ve meyve daha büyük (10-30 cm boyunda ve 3-4 cm
eninde), meyve topaç şeklinde ve yaprak daha mavimsidir.
427
Tolga Ok
Myrtus L. (Mersinler)
Dünyada 100’den fazla türü olan cinsin ülkemizde sa-
dece tek türü (M. communis) doğal yetişir. Türlerinin çoğu
Güney Amerika’da doğaldır.
Mersinler çalı formunda olup herdem yeşil odunsu
bitkilerdir. Yaprak dizilişleri karşılıklı, yaprakları deri gibi
sert, sivri uçlu ve kenarları tamdır. Yaprak sapları kısadır.
Yapraklarında aromatik kokulu eterik yağ bezeleri vardır.
Çiçekleri beyaz renkli, yaprak koltuklarında tek tek ya da
şemsiye şeklinde kurullar halindedir. Çiçek tablası kadeh
ya da testi şeklinde ve ovaryumu sarmıştır. Taç ve çanak
yapraklar 5’er parçalı olup ayrı taç yapraklıdırlar. Stamen
sayısı fazla, filamentleri uzun iplik şeklinde ve incedir.
Ovaryum iki gözlü, seyrek olarak da 3 gözlüdür. Meyve
üzümsü yalancı tipte ve şekli yumurtamsıdır (Anşin ve
Tolga Ok
Özkan, 1993).
Myrtus communis L. Doğal
Yabani mersin
Yayılışı
Doğu Akdeniz havzasında yaygın olan tür, Arnavutluk, Yunanistan, Batı ve Güney Ana-
dolu, Suriye, Lübnan, İsrail ve Sirenayka’da sahil boylarında yetişir. Bunun yanında Girit,
bazı Ege adaları ve Kıbrıs’ta da yetişir. Akdeniz Bölgesi dışında Kuzey Anadolu’da Karade-
niz boyunca doğuda Trabzon’a kadar görülür. Birkaç topluluğu Irak ve İran’ın iç kesimlerin-
de bilhassa ülkenin güney batısında görülür. Doğu Afganistan ve Batı Pakistan’dan kayıtlı
olduğu halde bu yayılışların doğal olmadığı düşünülür. Ayrıca türün en batı dağılımı Azor-
lar ve Madeira adalarındadır (Browicz, 1984). Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Zonguldak,
Sinop, Ordu, Trabzon, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay’da doğal olarak kaya-
lık yamaçlarda, Kızılçam ormanlarında, maki vejetasyonunda ve kum tepelerinde bulunur
(Chamberlain, 1972f).
1-3 metre boyunda olan herdem yeşil, aromatik çok dallı çalılardır. Bazen boyu 5 m’ye
kadar uzayabilir. Çok elverişli olan yetişme ortamlarında 8 m’ye kadar ulaştığı da bilinmek-
tedir. Gövdeler 11-17 cm çapa ulaşabilir. Büyüme formu, yapraklarının şekli ve büyüklüğü,
meyvelerin rengi ve şekli açısından çok değişken bir türdür (Browicz, 1984). Sürgünleri
dört köşelidir. Tomurcuk dizilişi karşılıklıdır. Yaprakları basit, tam kenarlı ve sivri uçlu olup
kısa bir sapı vardır. Deri gibi sert olan yapraklarının üst yüzleri koyu yeşil alt yüzleri mattır.
Yapraklarında aromatik bir koku vardır. Çiçekleri beyaz renklidir. Yalancı üzümsü meyve
tipinde olan meyveleri küçük, nohut büyüklüğündedir. Meyve rengi genellikle siyah, bazen
de beyazdır. Siyah meyve üzeri bazen mavimsi görünümdedir. Meyveler tatlı ve baharat ta-
dında olup halk tarafından yenir (Anşin ve Özkan, 1993). Çiçeklenme zamanı haziran-ey-
Hatice Yılmaz
lül ayları arasındadır (Chamberlain, 1972f). Akdeniz Bölgesi’nde yaz mevsiminin en sıcak
dönemlerinde çiçek açan birkaç çalıdan biridir (Browicz, 1984).
428
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I N I T R A R I AC E A E
NITRARIACEAE
Küçük çalılar ya da otsu bitkilerdir. Bazı cinsleri dikenli bitkilerdir. Yükselici ya da sürünücüdür. Yaprakları karşılıklı ya da sarmal, basit ya da bileşiktir. Genellikle
kulakçıkları vardır ve salgı bezeleri yoktur. Çiçekleri erselik ve hemen hemen aktinomorftur. Genellikle disk vardır. Çanak ve taç yaprakları (4-) 5 parçalı ve serbesttir.
Stamen sayısı (8-) 10 ya da 12-15 adettir ve bunlar da serbesttir. Ovaryum üst durumlu, sinkarp, 2-6 gözlüdür. Stilus 1 adettir. Meyve şizokarp, kapsül ya da üzümsüdür
(Liou Yingxin, 1998). Dünyada 3 cins (Nitreria, Peganum ve Tetradiclis) ve 16 türle temsil edilir. Ülkemizde 3 cinsi de mevcut olup her cins birer türle temsil edilir.
Mehmet Fırat
Nitraria L.
Basit, dikenli çalılardır. 0,5-2 m boyun-
da olabilen, gövde bazen tabandan itibaren
dikenlidir. Yaprakları karşılıklı ya da sar-
mal basit ya da bileşiktir. Çiçekler 5 parçalı
ve serbesttir. Stamen sayısı 15’tir. Ovaryum
üst durumlu, sinkarp ve 3 gözlüdür. Stilus
1’dir. Meyve üzümsüdür (Coode, 1965e).
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
Doğal
Nitraria schoberi L.
Tuzağacı, Yöresel Adı: Huliya maran
Yayılışı
Suriye çölleri, Güney Rusya, Kırım,
Kafkasya, Kuzeybatı ve Orta İran, Sibirya,
Orta Asya ile İç ve Doğu Anadolu’daki 200-
1000 m’ler arasında, kumlu ve tuzlu alan-
larda yayılış gösterir (Coode, 1965).
Boyları 50-100 cm, sürgün uçları diken-
li, bazen de gövdeleri tabandan itibaren di-
kenli olan çalılardır. Genç sürgünleri beyaz
kabukludur. Yaşlanınca yeşil-kahverengi
renge dönüşürler. Son sene sürgünler kısa
tüylüdür. Yapraklar açınca tüyler dökülür.
Yapraklar ters mızraksıdır. Yaprak uçları
küt ya da kısa sivri serttir. Kulakçıklar kü-
çük ve dökülücüdür. Çiçekler hemen he-
men sapsız, düzensiz çatallı dallanmış olup
bileşik salkım şeklindedir. Çanak yaprak 5
Mehmet Fırat
adet ve 1-1,5 mm, taç yaprak 5 adet ve 2-3
mm boyundadır. Meyve üzümsü ve 8-10
mm çapındadır (Coode, 1965e).
429
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I N YC TAG I N AC E A E
NYCTAGINACEAE
Tropikler ve sıcak iklimlerde yaşayan 30 cinse dâhil 300 kadar türü olan bir fa-
milyadır. Otsu, çalı ve ağaç formunda bitkiler olup yaprakları tam kenarlıdır. Famil-
yanın bireylerinde yapraklar genellikle tam kenarlıdır ve çiçeklerinde genellikle taç
yapraklar bulunmaz. Tüp şeklindeki çiçeklerin çevresinde bulunan yapraklar, diğer
familyalardaki çanak yapraklara karşılık gelmektedir. Diğer familyalardan farklı ola-
rak brahteler genellikle renkli ve çiçeği içine almış taç yaprakmış gibi görülmektedir.

Genellikle kuru meyveleri hafif olukludur (eFloras.org: 2013). Çiçekli bitkilerden “ak-
şamsefasıgiller” familyası olarak bilinirler.
Familyanın cins ve türlerinden hiçbirisi Türkiye’de doğal yetişmez. Bougainvillea
cinsine ait bir tür olan B. spectabilis türü ve değişik kültivarları yaygın bir şekilde
kullanılır.
Ünal Akkemik
Bougainvillea Comm. ex Juss. (Begonvil)
Dikenli ya da dikensiz, çalı ya da tırmanıcı formda olan odunsu bitkilerdir. Yaprak
dizilişi sarmal, yaprakları yumurtamsı ya da eliptik-mızraksıdır. Yaprak kenarları tam
ve yaprak saplıdır. Çiçekleri yan durumlu ya da terminal konumda, 1-3 tanesi bir
arada ve saplıdır. Çiçek renkleri değişkendir. Brahte de çoğunlukla renklidir. Çiçekler
erselik, çiçek örtüsü (periant) tüpsü, belli belirsiz eğik, hafif baca gibi görünümdedir.
Stamen sayısı 7-8 (5-10), çok düzensiz, taç boyuna nadiren ulaşır, taç boyundan daha
kısadır. Agregat meyve iğ ya da armut şeklindedir. Meyve dökülmeyen sabit bir brahte
ile çevrelenmiştir. Güney Amerika’da yetişen 18 türü vardır (Krüssmann, 1976).
Ünal Akkemik
Ülkemizde doğal türü yoktur. Marmara’nın sıcak kesimleri, Ege ve Akdeniz çevre-
sinde çok yaygın olan sarılıcı bir türü kültüre alınmıştır.
Bougainvillea spectabilis Willd. Egzotik
Begonvil
Yayılışı
Güney Amerika’da doğal yetişen türün beyazdan pembeye kadar çok değişik çi-
çek rengine sahip kültüre alınmış bireyleri tüm Akdeniz ve Ege’nin sahil kesimleri ile
Marmara Adalarında süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Oldukça hızlı gelişen ve sarılıcı formda ve dikenli olan odunsu bitkilerdir. Yaprakları
yumurtamsı, en çok 10 cm boya ve 6 cm genişliğe ulaşabilmektedir. Özellikle yoğun
çiçekli sürgünlerde yaprak boyları daha küçüktür. Yaprakların her iki yüzü de yoğun
tüylüdür. Brahteleri mor renkli, taç tüp şeklinde ve az çok köşeli, çoğunlukla kısa dik
tüylerle kaplıdır. Kültüre alınmış çeşitli kültivarları olup brahte renkleri pembe, kırmızı
Ünal Akkemik
ya da beyaz renktedir (Krüssmann, 1976). Hatta aynı çiçek topluluğu içinde bazı çi-
çeklerde brahte beyazken bazılarında kırmızı ya da morumsudur. Çiçeklenme dönemi
uzun olup ilkbahardan yaz sonuna kadar çiçekli kalabilmektedir.
430
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I O L E AC E A E
OLEACEAE
Kışın yapraklarını döken ya da herdem yeşil ağaç, boylu çalı ve çalı halinde odunsu bitkilerdir. Yaprak dizilişleri çoğunlukla karşılıklı, ender olarak almaşlıdır. Yap-
raklar basit ya da pinnat bileşiktir. Çiçekler erselik ya da bir cinslidir. Çanak 4 loblu ya da parçalı, ender olarak da 5-16 lobludur. Taç esasen dipten itibaren hemen hemen
uca kadar birbiri ile kaynaşmış olup 4 loblu, ender olarak 6-12 lobludur. Stamen sayısı 2, nadiren 3-5, ovaryum üst durumlu ve iki gözlüdür. Meyve üzümsü, çekirdekli
sulu, kapsül ya da kanatlı nus tipindedir.
Oleaceae familyasının çoğunluğu süs bitkisidir. Bazısı meyveleri yönüyle değerli, kimileri odunları ile ormancılık açısından önemli cinsleri vardır. Başlıca cinsleri
Fraxinus, Olea, Ligustrum, Phillyrea, Forsythia, Osmanthus, Syringa, Fontanesia ve Jasminum’dur. Bunların ormancılıkta en önemlisi Fraxinus’tur. Oleaceae familyasının
ülkemizde doğal yetişen cinslerinin tanı anahtarı (Davis, 1978; Yaltırık, 1978b):
1.Yapraklar bileşik (doğal türlerde)
2.Yapraklar sarmal; taç uzun tüp şeklinde; meyve üzümsü………………………………………………………………………………………………..Jasminum
2.Yapraklar karşılıklı (seyrek olarak çevrel); taç derin bir şekilde bölünmüş ya da yok; meyve samara…………………………………………………….Fraxinus
1.Yapraklar basit
3.Meyve yanlardan kanatlı (samara)...…………………………………………………………………………………………………………………….Fontanesia
3.Meyve drupa (çekirdekli sulu) ya da üzümsü
4.Yaprakların alt yüzü yoğun bir şekilde pulsu, yapraklar grimsi renkte……………………………………………………………………………….Olea
4.Yapraklarda pulsu yapılar yoktur, genellikle açık ya da koyu yeşildir
5.Çiçekler çoğunlukla terminal konumlu bileşik salkım oluşturur; taç tüpü hemen hemen lopların boyu kadardır.…………………Ligustrum
5.Çiçekler çoğunlukla yan durumlu salkım kurullar oluşturur; taç tüpü loplardan daha kısadır
6.Yaprak ayası 4,5-17 cm; drupa 10-14 mm…….…………………………………………….………….………………….Osmanthus
6.Yaprak ayası 4 cm’den az; drupa 3-8 mm……………………………………………………………………………………..Phillyrea
Tolga Ok
Fontanesia Labill. (Çılbırtı)
Kışın yaprağını döken ve 2-3
m’ye kadar boylanabilen çalılardır.
Yaprakları basit ve dizilişleri karşı-
lıklıdır. Yaprak kenarları tam ya da
küçük testere dişlidir. Çiçek kurul-
ları kısa bileşik salkım halinde, yan
durumlu ya da terminaldir. Çan ve
taç 4 loplu; stamenler dışarıya doğru
uzamıştır. Meyve düz bir samaradır
(kanatlı nuks meyvedir). Meyve içe-
risinde 1-2 tohum vardır (Yaltırık,
1978c).
Hatice Yılmaz
Tolga Ok
431
Fontanesia phillyreoides Labill. Doğal

Çılbırtı
Yayılışı
Genel yayılışını Doğu Akdeniz’de, Sicilya, Kuzeybatı Suriye, Lübnan ve Türkiye’de yapan
bir odunsu bitkidir. Ülkemizde Kastamonu, Samsun, Çanakkale, Balıkesir, Antalya, Mersin,
Adana, Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Siirt ve Batman çevrelerinde dağılım göster-
mektedir. Kuzey Anadolu’daki lokal yayılış alanında yüksek rakımlara çıkmadığı (yaklaşık
olarak 400 m) halde, Güneybatı Anadolu’da 1300 veya 1500 m’ye kadar çıkabilmektedir.
800-1000 metre rakıma kadar en yaygın ve yoğun olarak maki alanlarında, bozuk kızılçam
ormanları altlarında, doğuda yer alan yayılış alanlarında çalılaşmış yapraklı-iğne yapraklı
bozuk yapıdaki karışık ormanlar içerisinde çok taşlı ve sığ topraklar üzerinde bulunur (Yal-
tırık, 1978b; Yaltırık, 1978c) .
Sık dallı ve 3 m’ye kadar boylanabilen bir çalıdır. Genç sürgünleri ince ve köşelidir. Sür-
gün rengi kırmızı kahverengi ve çıplaktır. Yaprakları eliptik-mızraksı, 1,5-4,5 (-6,5) x 0,6-1,5
(-2) cm boyutlarında, tam kenarlı, nadiren ince testere dişli, çıplaktır. Meyveli sürgünler
üzerindeki yapraklar daha kısa ve daha geniş iken steril sürgünler üzerindeki yapraklar çok
Hatice Yılmaz
daha uzun ve dardır. Çiçekleri ağır bir aromatik kokuya sahiptir. Taç 2-3 mm, krem beyazı
rengindedir. Anterler dışarıya doğru uzamış(taşmış)tır, rengi krem sarısı veya açıldığında
kırmızı kahverengidir. Meyve 6-9 mm çapında ve eliptiktir; meyve tipi kanatlı nukstur. Çi-
çeklenme zamanı nisan ayıdır. (Yaltırık, 1978c).

Forsythia Vahl. (Altın çanı)
Dünya üzerinde 7 türle temsil edilen ve kışın yapraklarını döken bir cins olup yarı herdem yeşil
türleri de vardır. Ağırlıklı olarak Doğu Asya’da yayılış gösterirler. Tek bir türü Güneydoğu Avrupa’da
yayılış yapar.
Genellikle kısa boylu çalı formundadır ve yapraklanmadan önce erken ilkbaharda sarı çiçek açarlar. Forsythia viridissima
Yaprak dizilişi karşılıklı, yaprakları basit veya 3 loplu, kenarları dişli veya tamdır. Yaprak kenarlarının
genellikle uç tarafında kalan yarısı dişli iken taban tarafı tam kenarlıdır. Sarı renkli çiçekleri tabanda
çan şeklinde birleşik, uç kısımda dört parçalı, stilus genellikle kısa, seyrek olarak da uzundur (Krüss-
mann, 1977).
Ünal Akkemik
432
Forsythia x intermedia Zabel Egzotik
Altın çanı
Yayılışı
Vatanı Çin’dir. “Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl” ile
“Forsythia viridissima Lindl.” türünün melezidir. Ülkemizde
park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yaygın bir şekilde yetiş-
tirilir.
Kışın yaprağını döken 1-3 metre boyunda dik bir çalıdır.
İnce, düzgün, parlak kahverengimsi - kırmızı kabuklu sür-
günleri vardır. Sürgünler üzerinde girintili çıkıntılı birçok
lentisel vardır. Gövdenin içi boştur. Geniş mızrak biçiminde-
ki yaprakları 5-10 cm boyunda ve sivri uçlu olup karşılıklı di-
zilmişlerdir. Kısa saplıdır. Yaprak kenarlarının tabana yakın
1/3’lük kısmı tam, uca doğru olan 2/3’lük kısım da dişlidir;
Ünal Akkemik
parlak yeşil renklidir. Açık sarı renkli çiçekleri 2-3 cm bo-
yunda ve çan biçimindedirler. Sürgünler üzerinde teker teker
veya kısa sürgün üzerinde üçü bir arada yer alırlar. Altın sa-
rısı renkli çiçekleri 4 lopludur. Yapraklanmadan önce çiçek
açarlar. Meyveleri deri gibi sert, iki parçalı kapsüldür.
Forsythia viridissima Lindl. Egzotik
Altın çanı
Yayılışı
Vatanı Çin’dir. Ülkemizde park ve bahçelerde süs bitkisi
olarak yaygın bir şekilde yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken veya yarı herdem yeşil, 2 metre bo-
yunda dik bir çalıdır. Dik sürgünleri ikinci yıllarında da ye-
şil kalır. Mızrak biçimindeki yaprakları 15 cm uzunluğunda
olup kenarları dişlidir. Parlak sarı renkli çiçekleri genellikle
tekli olmakla birlikte bazen çiftli veya üçlü olarak bir arada
bulunabilir. Çiçeklenme erken ilkbaharda gözlenir. Yaprak-
lanmadan önce altın sarısı renkte çiçek açarlar.
Ünal Akkemik
433
Özgür Eminağaoğlu, Tolga Ok, Güven Aksu, Emrah Yüksel

Fraxinus L. (Dişbudaklar)
Kışın yaprağını döken, tek bir yaprakçıkla sonlanan tek tüysü yaprak (imparipinnate) veya üç yaprakçıklı (trifoliolate) yaprakları olan, nodlarda sürgünleri düzleşmiş
olan ağaç ve ağaççık halindeki odunsu bitkilerdir. Yapraklar karşılıklı dizilmişlerdir. Çiçekler uç durumlu veya yan durumlu birleşik salkım veya salkım halinde, çok
eşeyli veya iki evciklidir. Çanak yapraklar çan şeklinde, 4 dişli veya düzensiz parçalı veya hiç yoktur. Taç yaprak 4 (nadiren 6 veya 2) parçalı veya hiç bulunmamakta,
şerit şeklinde ve kısaca dipte birleşmiştir. Stamenler serbest, dipte taç yapraklarına bitişik veya ovaryumun altında bulunur ve stigma 2 adettir. Meyve uzamış ve samara
meyvedir (Yaltırık, 1978d).
Çoğunluğu ılıman bölgelerde ve Kuzey yarımkürenin subtropik alanlarında yayılış gösteren yaklaşık 60 türü vardır (eFloras.org: 2013).
Bu cinse ait türlerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Yaltırık, 1978d):
1.Taç yaprak mevcut; birleşik salkım uç durumlu (terminal) ve çoğu kez yapraklı sürgünler üzerinde yan durumlu; yaprakçıklar saplı
.……….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Fraxinus ornus
1. Taç yaprak yok; birleşik salkım veya salkımlar koltuk altında, yapraklanmadan önce görünür; yaprakçıklar sapsız
2. Tomurcuklar siyah; yaprakçıklar yan damarlardan çok daha fazla dişlidir (her kenarı 20-40 dişli); çiçekler birleşik salkımdır
.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….Fraxinus excelsior
2. Tomurcuklar kahverengi; yaprakçıklar yan damarların 1-1,5 katı kadar dişli (her kenarı 8-20 dişli); çiçekler salkımdır.
3. Sürgünler, yapraklar ve meyveler tüysüz veya yaprakçıklar (en azından verimli sürgünler üzerindekiler) çok kısa tüylü veya sadece alt yüzdeki yaprak orta damarı
boyunca ipeksi tüylü; meyveler tüysüz
.…..………………….…………………………………………………………………………………………………………….…………………Fraxinus angustifolia
3. Sürgünler, yaprak orta ekseni ve yaprakçıklar (her iki yüzeyinde, en azından gençken) yoğun ve kısa ipeksi tüylü; meyveler çok kısa tüylü
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Fraxinus pallisae
Fraxinus angustifolia
Ünal Akkemik
434
Fraxinus angustifolia Vahl. Doğal
Sivri meyveli dişbudak
Yayılışı
Türkiye, Güneydoğu Avrupa, İran ve Türkistan’da yayılış gösterir. Türkiye’de en geniş yayılışı
olan dişbudak türüdür. Yayılış alanları alttürlere göre aşağıda verilmiştir.
25 metreye kadar boylanabilen ağaçlardır. Gövde kabuğu boz esmer renkli ve derin çatlaklı-
dır. Sürgünler ve yaprak sapları tüysüz, tomurcukları koyu kahverengidir. Yaprakçıklar 1-7 çift,
sapsız, dikdörtgenimsi-mızraksı veya şeritsi-mızraksı şekillerdedir. (3-)6-8(-11) x (1-)1,5-2,5(-
4,5) cm boyutlarında, keskin uçlu, kama şeklinde ve tabanda tamdır (genç ağaçlar ya da genç
sürgünler üzerindeki yaprakçıklar genişçe elips-ters yumurtamsı, küt veya sivri uçlu, 0,8-3 x
0,6-1,7 cm). Yaprakçıklar, genellikle keskin testere dişli (8-20 diş), testere dişler yan damarlardan
1-1,5 kat fazla sayıda; yaprakçıkların her iki yüzü tüysüz veya alt yüzü orta damar boyunca kısa
ince tüylü; Yaprak orta ekseni (yaprak orta damarı) tüysüzdür. Çiçek kurulu bir salkım olup kol-
tuk altında, yapraksız, yapraklardan önce ortaya çıkar. Çanak ve taç yaprak bulunmaz. Samara
tipte olan meyveler değişik şekillerde, ters yumurtamsı-dikdörtgenimsi veya mızraksı, 2-4,5(-5)
x 0,6-1 cm boyutlarında, küt veya sivri uçludur. Bu türün; subsp. oxycarpa, subsp. angustifolia ve
subsp. syriaca olmak üzere üç alttürü vardır. Bu alttürlere ilişkin tanı anahtarı (Yaltırık, 1978d)
1.Yaprakçıkların alt yüzü orta damar boyunca kısa ipeksi tüylü
...................................................................................... Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa
1.Yaprakçıkların her iki yüzü de tüysüz
2.Yaprakçık sayısı 7-13(-15); mumsu örtülü değil
…………………………………………… Fraxinus angustifolia subsp. angustifolia
2.Yaprakçık sayısı 3-7, genellikle kalın ve daha mat mavimsi (mumsu örtülü)
Ünal Akkemik
...................…………………………………… Fraxinus angustifolia subsp. syriaca
Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. angustifolia: Türkiye, Kuzey Batı Afrika’da, Avrupa’dan
Kafkasya’nın doğusuna doğru uzanan alanlarda yayılış gösterir. Türkiye’de Bolu, Ankara, Sinop,
İzmir, Kütahya, Afyon, Tunceli, Muğla, Antalya, İçel, Adana, Kahramanmaraş, Diyarbakır ve
Hakkâri illerinde, 650-1700 m arasında, çoğunlukla kuru, kayalık alanlar, maki içinde, yaprağını
döken çalılık veya ormanlık alanlarda, Pinus brutia veya Pinus nigra ormanları veya karışık or-
manlarda yayılış gösterir. Çiçeklenme zamanı mart- nisan aylarıdır.
Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. oxycarpa (Bieb. ex Willd.) Franco & Rocha Afonso: Tür-
kiye, Güney Avrupa’da ve Kuzey Doğu İspanya’dan Kafkasya’nın doğusuna doğru uzanan bölge-
lerde yayılış gösteren Avrupa-Sibirya Elementi olan bir alttürdür. Çiçeklenme zamanı mart-ni-
san aylarıdır. Türkiye’de Artvin, Tekirdağ, İstanbul, Zonguldak, Kastamonu, Samsun, Trabzon ve
Kütahya illerinde, deniz seviyesinden 900 m yükseltiye kadar, çoğu zaman ıslak alanlar, taşkın
ovalar, akarsular, karışık yaprak döken ormanlar içinde yayılış gösterir. En geniş yayılışa sahip
taksondur.
Fraxinus angustifolia Vahl.subsp. syriaca (Boiss)Yalt.: Türkiye, Kuzey Batı Afrika, Batı Su-
riye, Kuzey Irak ve İran yayılış gösteren İran-Turan Elementi olan bir alttürdür. Çiçeklenme
Ünal Akkemik
zamanı mart-nisan aylarıdır. Türkiye’de İstanbul, İzmir, Tunceli, Bingöl, Bitlis, Adana, Kahra-
manmaraş, Diyarbakır, Mardin ve Hakkâri illerinde, 450-1980 m yükseltilerde, yaprak döken
çalılık veya karışık ormanlarda, akarsu kenarlarında, genel olarak nispeten daha kuru ve kayalık
alanlarda yayılış gösterir.
435
Fraxinus excelsior L. Doğal
Adi dişbudak
Yayılışı
Kuzey, güney ve doğu kenarları hariç bütün Avrupa’da (Türkiye dâ-
hil) bulunur. Türkiye’de Karadeniz Bölgesinde (özellikle Batı Karadeniz)
doğal yayılış gösterir.
Dolgun ve düzgün gövdeli, yuvarlak tepeli, 40 metreye kadar boyla-
nabilen odunsu bitkilerdir. Gövde kabuğu boz-esmer renkli ve uzunla-
masına derin çatlaklıdır. Genç sürgünleri ve yaprak sapları tüysüz veya
yoğun tüylüdür. Kış tomurcukları siyah renklidir. Yaprakçıklar 4-6 (-7)
çift, sapsız, dikdörtgenimsi - yumurtamsı, dikdörtgenimsi - mızraksı şe-
killerde, (3-)5-9(-11) x (1-)2-3(-4) cm boyutlarında, uzun keskin uçlu,
dipte yuvarlaklaşan, düzenli kertikli-testere dişli veya yatık-testere diş-
lidir (testere dişler 20-40 adet, yan damarlardan daha çok sayıda). Yap-
rakçıkların üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü soluk, alt yüzde ince-uzun-yu-
muşak tüylü olan orta damar dışındaki yerler tüysüzdür. Yaprak orta
ekseni tüysüz veya çok kısa ince tüylüdür. Birleşik salkım koltuk altında,
yapraksız, yapraklardan önce ortaya çıkar. Çanak ve taç yaprak yoktur.
Tolga Ok
Anter koyu mor renktedir. Meyve mızraksı-dar dikdörtgenimsi şekiller-
de, (2-)2,5-4(-5) x (0,5-)0,7-0,9(-1) cm boyutlarında, ucu girintili uçlu
veya sivridir. Bu tür 2 alttüre sahiptir. Bu alttürlere ilişkin tanı anahtarı
(Yaltırık, 1978d) aşağıda verilmiştir:
1.Genç sürgünler ve yaprak sapı tüysüz
……………………………… Fraxinus excelsior subsp. excelsior
1.Genç sürgünler ve yaprak sapı yoğun tüylü
…….…..………………… Fraxinus excelsior subsp. coriariifolia
Fraxinus excelsior L.subsp. excelsior: Kuzey, güney ve doğu kenarla-
rı hariç bütün Avrupa ve Kafkasya’da bulunur. Türkiye’de Bolu, Zongul-
dak, Kastamonu, Sinop, Samsun, Giresun ve Hatay illerinde, (600-)900-
2100 m yükseltiler arasında, yaprak döken (Fagus orientalis-Carpinus
betulus) veya karışık (Abies-Fagus ve Picea-Fagus) ormanlar ve dereler-
de yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir taksondur.
Fraxinus excelsior L.subsp. coriariifolia (Scheele) E.Murray: Gü-
neydoğu Avrupa, Kafkasya, Türkiye, Azerbaycan ve İran’da yayılış gös-
terir. Türkiye’de Kars ilinde, 1750 metrede yapraklarını döken çalılık
(çoğunlukla Spiraea hypericifolia) alanlarda bulunan Hyrcano-Öksin
Elementi olan bir taksondur.
Ünal Akkemik
436
Fraxinus ornus L. Doğal
Çiçekli Dişbudak
Yayılışı
Türkiye, Akdeniz ülkeleri, Avrupa, Çekoslovakya ve Romanya’da karışık ormanlarda ve taş-
lık-kayalık yamaçlarda yayılış gösterir. Türkiye’de Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde doğal ola-
rak bulunur.
Yaprak döken, 20 metreye kadar boylanan ağaçlardır. Yaşlı gövdelerde bile ağaç kabuğu kayın
gövdesi gibi düzgün, pürüzsüz ve çatlaksızdır. Genç sürgünler gri veya yeşilimsi-gri renklerde olup
tüysüzdür. Tomurcukları kahverengi veya kahverengimsi-gri renkte olup ince tüylüdür. Yaprakçık-
lar 2-4(-5) çift, saplı (yaprak sapı 2-18 mm), yumurtamsı-mızraksı şekillerde, genellikle 6-10 (-13)
x (2-) 2,5-6 cm boyutlarında, aniden incelen kısaca veya uzun uçludur. Yaprakçıkların her iki yüzü
de tüysüz veya alt yüzü orta damar ve ana damarlar boyunca kahverengimsi-tüylü, kenarı düzen-
li kertikli-testere dişlidir (her kenarı 25-45 dişli). Birleşik salkım geniş, uç durumlu ve çoğu kez
yapraklı sürgünler üzerinde koltuk altındadır. Çiçekler güzel kokuludur. Taç yaprak lobları şeritsi
(ince ve uzun) şekilde, 4 adet, genellikle 6(-10) mm, beyaz renkteki stamenlerden daha uzun veya
yaklaşık aynı boydadır. Samara şeritsi-ters mızraksı şeklinde, 20-25 x 3-4 mm boyutlarında, silindi-
rik ve kalıcı çanak yaprakla birliktedir. Bu türe ait alttürlerin tanı anahtarı (Yaltırık, 1978d) aşağıda
verilmiştir:
1.Yaprakçıklar orta damar boyunca kahverengimsi-tüylü, kısa saplı (yaprakçık sapı 2-6 mm), aniden
ve kısa keskin uçlu……………………………………………………...Fraxinus ornus subsp. ornus
Tolga Ok
1.Yaprakçıkların her iki yüzü de tüysüz, uzun saplı (yaprakçık sapı 6-16 mm), uzun keskin uçlu
…………………………………………………………………… Fraxinus ornus subsp. cilicica
Fraxinus ornus L.subsp. ornus: Avrupa’da, 100-900 metreler arasında yaprak döken çalılık veya
ormanlık alanlarda yayılış gösterir. Türkiye’de; Kırklareli, Edirne, Tekirdağ, Balıkesir, İstanbul, Ko-
caeli, Bursa, Balıkkesir ve İzmir illerinde yayılış gösteren ve Avrupa-Sibirya elementi olan bir tak-
sondur.
Fraxinus ornus L.subsp. cilicica (Lingelsh.) Yalt. : Endemik ve Akdeniz elementi olan bir tak-
sondur. (600-) 900 – 1450 (-2300) metreler arasında yaprak döken çalılık veya ormanlık alanlarda
(temel olarak Quercus-Ostrya), çoğunlukla kayalık kalkerli yamaçlar üzerinde doğal olarak bulunur.
Türkiye’de Konya, Isparta, Antalya, Adana, İçel, Hatay ve Kahramanmaraş illerinde yayılış gösterir.
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
437
Fraxinus pallisae Wilmott Doğal
Tüylü dişbudak
Yayılışı
Türkiye, Kuzey Doğu Yunanistan, Doğu
Bulgaristan ve Romanya’da bulunur. Türkiye’de
nadir olarak yayılış gösteren bu tür yalnızca
İstanbul ilinde bulunur. Nemli kıyı şeridi düz-
lüklerinde yetişir.
F. angustifolia subsp. oxycarpa’ya çok ben-
zer. Ancak ondan, 30 m boya ulaşabilmesi; sür-
gün, yaprak sapları ve yaprak orta damarının
yoğun kısa ince tüylü olması; gençken her iki

yüzü yoğun kısa ince tüylü, daha sonraları üst
yüzü tüysüzleşen yaprakçıklarıyla ayrılır. Sa-
mara kısa ince tüylüdür. Çiçeklenme zamanı
nisan–mayıs aylarıdır (Yaltırık, 1978d).
Nihan Koçer
Jasminum L. (Yaseminler)
Dünya üzerinde 200’den fazla türle temsil
edilen bir cinstir (efloras, 2013). Bu türlerden
biri (Jasminum fruticans) ülkemizde doğal ye-
tişir.
Kışın yaprak döken veya herdem yeşil
çalı formunda, bazen de tırmanıcı bitkilerdir.
Genç sürgünler genellikle köşelidir. Yapraklar
sarmal veya karşılıklı, yaprakçıkları tek sayıda
olan pinnat yaprak şeklinde, üç yaprakçıklı
veya nadiren basittir. Çiçekler erdişi, stilusla-
rı farklı, terminal durumlu veya koltuklarda
simoz şeklindedir. Çanak çan şeklinde, 4-9
minik dişli veya biz şeklinde lopları vardır.
Taç yayık laminalı boru şeklindedir. Erkek
organlar taç yaprağa bağlı, anterler büyük, fi-
lamentler kısadır. Ovaryum 2 gözlüdür. Siyah
üzümsü meyveler çoğu zaman çifttir (Yaltırık,
1978e). Kitaba dahi edilen iki türün tanı anah-
tarı aşağıda verilmiştir:
Ünal Akkemik
1.Yaprakçık sayısı 1-3, çiçekler sarı

........................Jasminum fruticans
1.Yaprakçık sayısı 7-9, çiçekler beyaz
……...............Jasminum officinale
Jasminum fruticans
438
Jasminum fruticans L. Doğal
Sarı çiçekli yasemin
Yayılışı
Kuzey Batı Afrika, Güney Avrupa, Batı Suriye, Kaf-
kasya, Kuzey İran ve Türkiye’de doğaldır. Türkiye’nin
hemen her bölgesinde maki içindeki kuru kayalık yer-
ler, kızılçam ormanı, meşe çalılığı ve kır kenarlarında
doğal olarak yayılış yapan tek yasemin türüdür.
0,5- 2 metreye kadar boylanabilen herdem yeşil
ya da yarı herdem yeşil çalılardır. Sürgünler ince,
dağınık veya dik, köşeli, koyu yeşil ve çıplaktır. Yap-
raklar sarmal dizilişli, yaprakçıklar 3, nadiren 1; yu-
murta, dikdörtgenimsi veya dikdörtgenimsi- kaşık
şeklinde 0,7- 2 (-3) cm boyundadır. Yaprak ucu kör,
kama şeklinde ve kısa kirpiklidir. Çiçek kümeleri
Ünal Akkemik
yan dallarda yer alır ve 2-5 çiçeklidir. Taç sarı renkli,
12-15 mm, 5 adet dikdörtgenimsi lopludur. Loplar
tüpten biraz kısadır. Çanak çan şeklinde, 5 dişlidir.
Üzümsü meyve küre şeklinde, cilalı siyah veya koyu
mavi renkte ve 7-9 mm çapındadır. Mayıs ayında çi-
çeklenir. (Yaltırık, 1978e).
Jasminum officinale L. Egzotik
Beyaz çiçekli yasemin
Yayılışı
Asya’da doğaldır. İran ve Akdeniz kıyı ülkelerin-
de yayılış gösterir. Ülkemiz park ve bahçelerinde süs
bitkisi olarak yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken ya da yarı herdem yeşil,
1-1,5 metreye kadar boylanabilen çalılardır. Sürgün-
ler narin, tüysüz ya da az tüylüdür. Sürgünlere karşı-
lıklı dizilmiş olan koyu yeşil yapraklar 7-9 yaprakçı-
ğa sahiptir. Tomurcuk kümeleri koyu pembedir. Hoş
kokulu, yıldızımsı beyaz çiçekler park ve bahçeleri
süsler. Çiçeklerinden parfüm sanayinde kullanılan
değerli bir uçucu yağ çıkarılır. Siyah meyveler 3-7 cm
Nurgül Karlıoğlu
çapındadır. Yazın çiçeklenir ve çiçekler sonbahara
dek kalır.
439

Ligustrum L. (Kurtbağrı)
Kışın yaprak döken veya herdem yeşil çalı ya da küçük ağaç formunda bitkilerdir. Genç sürgünler silindiriktir. Yapraklar karşılıklı, kısa saplı, basit ve tam kenarlıdır.
Hermafrodit çiçekler terminal durumlu ve dik duran bileşik salkım oluştururlar. Çanak çan şeklinde ve 4 minik dişli; taç huni şeklinde, beyaz renkte ve 4 yayık lobludur.
Stamenler taç yapraklara bağlı durumdadır. 2-4 tohumlu, küçük üzümsü meyveler olgunlaştığında siyah renk alır (Yaltırık, 1978f).
1.Yapraklar genellikle 7 cm’yi geçmez,
2. Genç sürgünler tüylü; yapraklar dar uzun sivri uçlu………………………………………………………………………………….Ligustrum vulgare
2.Genç sürgünleri çıplak; yapraklar geniş, ucu çoğunlukla yuvarlak……………………………………………………………….Ligustrum ovalifolium
1.Yapraklar genellikle 7 cm’den uzun, genç sürgünler çıplak, meyvede endokarp taşlaşmış
3.Yapraktaki yan damar sayısı 3-4,meyve oval, endokarbın yüzeyi kanallı değil……………………………………………………Ligustrum japonicum
3.Yapraktaki yan damar sayısı 6-8, meyve küremsi, endokarbın yüzeyi kanallı………………………………………………………...Ligustrum lucidum
Ligustrum japonicum Thunb. Egzotik
Japon kurtbağrı
Yayılışı
Japonya ve Kore’de doğal olarak yetişir. Budamaya elverişli olmasından dolayı
canlı çit olarak sıklıkla kullanılır. Park ve bahçelerde yaygındır.
Herdemyeşil çalı ya da ağaççık formunda bitkilerdir. Boyu 3 metrenin üzerine
nadiren çıkar. Genç sürgünler genellikle çıplak, bazen çok kısa havlıdır. Yapraklar
geniş yumurtamsı ya da mızraksı şekildedir. Koyu yeşil renkte, sert, yüzeyi parlak
ve tüysüzdür. 3-4 çift birincil yan damar bulunur. Yaprak uzunluğu 10 cm’yi geçmez.
Uçları kütçe ve aniden sivrilir. Kenarları tamdır. Çiçekler en fazla 15 cm boyunda
bileşik salkım oluşturur. Taç tüpü taç yapraklardan hafifçe uzundur. Çiçekler kısa
saplıdır (0,5-2 mm). Meyve 7-8 mm, 1-2 çekirdekli, endokarbı taşlaşmış, yüzeyi ka-
nalsız, soluk mavimsi siyah renkli, oval, etli bir meyvedir. Ağaç üzerinde uzun süre
kalır. Nisan-haziran aylarında çiçeklenir (Everett, 1981; Nesom, 2009).
Ligustrum lucidum W.T. Aiton Egzotik
Japon kurtbağrı
Yayılışı
Japonya, Kore ve Çin’de doğal olarak yetişir. Ülkemiz park ve bahçelerinde peyzaj
amaçlı olarak sıklıkla kullanılır.
2-5 m boylanan, herdemyeşil çalı ya da küçük ağaçtır. Genç sürgünler çıplaktır.
Yapraklar 6-15 cm uzunluğunda, daha soluk yeşil, çıplak, yumurtamsı-mızraksı şe-
kildedir. 6-8 çift birincil yan damar bulunur. Uçları uzunca sivridir. Kenarları tamdır.
Çiçek kurulu 7-20 cm uzunluğunda geniş piramidal şekilli terminal durumlu bileşik
salkımdır. Taç tüpü hemen hemen taç yapraklar kadardır. Çiçekler sapsız ya da çok
kısa (0-0,5 mm) saplıdır. Meyve 5-10 mm, 1-3 çekirdekli, endokarbı taşlaşmış ve üze-
ri boyuna kanallı, küremsi şekilde ve soluk mavimsi siyah renktedir. Nisan-haziran
aylarında çiçeklenir (Everett, 1981; Nesom, 2009). 440
Ligustrum ovalifolium Hassk. Egzotik
Oval yapraklı kurtbağrı
Yayılışı
Japonya’da doğal olan tür, ülkemiz park ve bahçelerinde yaygın bir şekilde kullanılır.
Kışın yaprağını döken ya da yarı herdemyeşil olan 5 m kadar boy yapabilen ça-
lılardır. Elverişli koşullarda boylanması daha fazla ve hemen hemen herdemyeşildir.
Sürgünleri çıplak, yaprakları eliptik-dikdörtgenimsi, 3-7 cm boyunda, üst yüzü par-
Ünal Akkemik
lak koyu yeşil, alt yüzü sarımsı yeşildir. Yaprak uçları genellikle hafif yuvarlak ya da
çok kısa sivri uçludur. Yapraklarındaki yan damar sayısı genellikle 5-6 çifttir. Çiçekler
yoğun ve 5-10 cm boyunda bileşik salkım halindedir. Taç sarımsı beyaz renkte, 8 cm
boyunda, stamenler taç tüpünün boyu kadardır (Krüssmann, 1977).
Ligustrum vulgare L. Doğal
Kurtbağrı
Yayılışı
Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya’da doğaldır. Kuzey ve Orta Anadolu’daki or-
manlık alanlar, açık çalılıklar ve nemli yerlerde yayılış gösterir.
3 metreye kadar boylanan ve geç yaprak döken çalılardır. İnce dallı ve pürüzsüz gri
kabukludur. Genç sürgünler kısa yumuşak tüylüdür. Olgunlaştıkça grimsi kahverengine
döner. Eliptik, mızraksı veya yumurtamsı şekildeki yapraklar 2-6 cm boyunda 1-2 cm

enindedir. 4-6 çift birincil yan damar bulunur. Kısa saplı (3-6 mm) ve çıplaktır. Pirami-
dal şekilli birleşik salkım uç durumlu, 3-6 cm uzunluğunda ve kısa, yumuşak tüylüdür.
Çiçekler güzel kokuludur. Taç 4-5 mm, tüp ile loplar eşit boydadır. Çanak 1 mm, çıp-
laktır. Çiçekler çok kısa saplıdır (0,5-1 mm). Üzümsü meyve küre şeklinde, cilalı siyah
renkte ve 3-8 mm çapındadır. Endokarp zarsıdır ve üzeri kanallı değildir. Mayıs- haziran
aylarında çiçeklenir. (Yaltırık, 1978f; Everett, 1981; Nesom, 2009).

Olea L. (Zeytinler)
Akdeniz Bölgesi ve Akdeniz ikliminin doğal bitkisidir; bu bölgelerde meyvesi için
yaygın şekilde yetiştirilmiştir. Kurak kayalık yerler, herdemyeşil makilikler ve açık or-
manlarda bulunurlar.
Herdem yeşil ağaç ya da boylu çalı halinde odunsu bitkilerdir. Sürgünler silindirik
ya da dört köşelidir. Yapraklar sürgünlere karşılıklı dizili olup şeritsi mızrak veya ters
yumurta biçiminde, deri gibi sert, sade ve tam kenarlıdır. Çiçekler erdişi ya da bir
Ünal Akkemik
cinslidir. Teker teker değil, yaprakların koltuklarında veya terminal durumlu bileşik
salkım kurullardır. Taç ve çanak 4’er parçalı, çanak çan şeklinde, taç ise kısa bir tüp ha-
lindedir. Ovaryum iki gözlü, meyve çekirdekli sulu meyvedir. Endokarp sert ve odun-
laşmıştır. İçerisinde çoğunlukla bir, ender olarak iki tohum vardır (Yaltırık, 1978g).
441
Olea europea L. Doğal
Zeytin
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz havzasında yapan bu tür, yaygın bir şekilde kül-
türe alınmıştır. Tarih boyunca insanlar tarafından meyveleri için yetiştiril-
mektedir. Ülkemizde Ege, Akdeniz, Marmara’nın güney kısımları ile yer yer
Karadeniz Bölgesi’nde yayılış yapar.
Herdem yeşil, yaprakları karşılıklı dizilmiş ve gümüşi yeşil olan kısa boylu
ağaçlardır. Yaprak kenarları tam, şeritsi mızrak şeklinde ya da ters yumurta
gibidir. Meyveleri çekirdekli sulu meyve tipinde ve olgunlaştığında siyahtır
(Yaltırık, 1978g).
Zeytinin iki varyetesi bulunur. Birincisi kültür bitkisi olan O. europaea L.
Ünal Akkemik
var. europaea ikincisi doğal olarak yetişen O. europaea L. var. sylvestris Lehr
adında halk arasında delice adıyla anılan varyetedir.
Olea europaea L. var. europaea, Zeytin: Akdeniz, Ege ve Marmara Bölge-
si’nde, Akdeniz ikliminin görüldüğü alanlarda kültüre alınmıştır. 15 m boy-
lanabilir, yaprakları gümüşi-yeşil görüntüdedir; gövdesi eğri büğrü, genellikle yumruludur; ana dalları yayılıcı ve gridir. Yetiştirilen ağaçların 2-8 cm boyunda mızrağımsı
yaprakları vardır, yaprakların alt yüzü ve sürgünleri açık grimsidir ve küçük gümüşi pullarla kaplıdır. Çiçekleri beyaz, dal ucunda bulunan sık kümeler halindedir. Meyve
yumurta şekilli, 1-3,5 cm uzunluğundadır, önceleri yeşil, zamanla siyah ya da kahverengimsi yeşil olur, nadiren fildişi beyazı da olabilir (Yaltırık, 1978g).
Olea europaea L. var. sylvestris Lehr., Delice: Türkiye’nin özellikle Güney ve Batı sahillerinde seyrek kızılçam ormanı altında, maki içlerinde çok sık rastlanır. Görü-
nüş olarak çok değişiktir; genellikle çalımsıdır. Boylu bir çalı, dallar dikenli, sürgünler köşeli, yapraklar küçük oval yaprakları bulunur, meyve küçük ve yuvarlakça ve yağ
içeriği azdır. Ekonomik açıdan son derece önemli bir ağaçtır. Bunlardan anaç olarak yararlanılır (Yaltırık, 1978g).
Osmanthus Lour.
Genç sürgünleri çıplak veya hafif tüylü olan herdemyeşil çalılardır. Sürgünler üze-
rinde karşılıklı bulunan yapraklar, basit, kalın ve deri gibi sert, geniş, tüysüz, nadiren Osmanthus decorus
yaprak orta damarı ve yaprak sapı tüylü, kenarı tam veya keskin dikenli dişli, yaprakta
damarlanma belirgin biçimde ağsıdır. Çiçekler koltuk altında salkım şeklinde demet
oluştururlar. Çiçek sapları çoğunlukla tüysüz ender olarak hafif tüylüdür. Çanak çan
şeklinde, çanak yapraklar yumurtamsı-üçgen şeklinde, 4 dişlidir. Taç sarımsı beyaz
renkte ve dikdörtgenimsi-yumurta şeklinde 4 lobludur. Stamen taç yaprakla birleşik ve
ondan kısadır. Çekirdekli sulu meyve elips şeklide, ortalama 12 mm, endokarp normal-
de sert, ince veya kalın, çoğu kez hafif çıkıntılıdır (Yaltırık, 1978h). Güneydoğu Asya ve
Amerika’da doğal yayılış gösteren yaklaşık 30 türü vardır (eFloras.org: 2013). Bu cinse
ait iki türün tanı anahtarı (Tutin ve ark, 2010; Yaltırık, 1978h; eFloras.org: 2013) aşağıda
verilmiştir:
1.Yapraklar büyük, 4,5-17 cm uzunluğunda, genç sürgünler tüysüz, yaprak sapı 10-30
mm, yapraklar tam kenarlı veya ince testere dişli, yaprak orta damarı üst yüzde pek
belirgin değildir ...........………………………………..…………... Osmanthus decorus
1.Yapraklar küçük, 2-6 cm uzunluğunda, genç sürgünler tüylü, yaprak sapı 5-10 mm,
yapraklar tam kenarlı veya 3-4 çift 5-9 mm uzunluğunda dikenli dişli, yaprak orta da-
marı her iki yüzde de belirgindir ………………………….. Osmanthus heterophyllus
442
Doğal
Osmanthus decorus (Boiss. & Balans) Kasapl.
Yayılışı
Türkiye, Kafkasya ve Gürcistan’da, 100-1600 m yükseltilerde, karışık yaprak döken veya karışık Fagus, Picea
ormanlarında bulunur. Türkiye’de Artvin, Rize, Trabzon ve Giresun illerinde yayılış gösteren, Öksin elementi olan
bir türdür. Reliktir.
Herdemyeşil, dipten itibaren bol sürgün verme özelliği olan, 4 metreye kadar boylanabilen, geniş konik tepeli
çalıdır. Genç sürgünler kahverengimsi yeşil renkte, tüysüz, ileri yaşlarda boz-gri renktedir. Yapraklar derimsi,
parlak, yumurtamsı-mızraksı veya dikdörtgenimsi-mızraksı şekillerde, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık sarım-
sı-yeşildir. Yaprak ayası 4,5-17 x 1,2-6,5 cm boyutlarında, yan damar sayısı 8-11 çift, orta damar üst yüzde belirgin
değil, kenarları tam ve alta doğru kıvrılmış veya belirgin bir şekilde testere dişli, dipte kama şeklinde, her iki yüzü
tüysüzdür. Yaprak sapı 8-20(-28) mm uzunluğundadır. Çiçekler beyazımsı krem renginde ve güzel kokuludur. Taç
yaprak ortalama 5 mm, derin 4-parçalı, loblar hafifçe içbükeydir. Çekirdekli sulu meyve elips şeklinde, 10-14 x
11-12 mm boyutlarında, koyu mavi-mor rengindedir. Çiçeklenme zamanı mayıs ayıdır (Yaltırık, 1978h).
Egzotik
Osmanthus heterophyllus (G. Don) PS.
Yayılışı
Japonya’da doğal yayılış gösteren bir türdür. Türkiye’de sahil kesimlerinde yetiştirilebi-
len dekoratif, makasa gelebilen değerli bir park bitkisidir.
Çoğunlukla sık dallı, genç sürgünleri tüylü, yuvarlak tepeli, boylu bir çalı, bazen de 5-6
metreye ulaşabilen ufak bir ağaçtır. Yapraklar, 2-6 cm boyunda, elips-yumurtamsı veya
uzun elips şeklinde, deri gibi, tam kenarlı veya 3-4 çift 5-9 mm uzunluğunda dikenli dişli,
yaprak orta damarı her iki yüzde de belirgindir. Yaprak sapı 5-10 mm, üst yüzü parlak
Hatice Yılmaz
koyu yeşil, alt yüzü ise sarımsı yeşildir. Yaprakların koltuğunda salkım vaziyetinde yer alan
beyaz renkli çiçekler güzel kokuludur. Çiçek sapları 5-6 mm ve tüysüzdür. Çanak yapraklar
1-1,5 mm, taç yapraklar beyaz, 3,5-7 mm uzunluktadır. Koyu mor renkli çekirdekli sulu
meyve yumurta biçiminde ve 1-1,5 cm uzunluğundadır. Çiçeklenme zamanı eylül-ekim
aylarıdır (Kayacık, 1982; eFloras.org: 2013).

Phillyrea L. (Akçakesme)
Akdeniz Havzasında tek türle temsil edilen bir cinstir. Herdem yeşil ağaç ya da çalı for-
munda bitkilerdir. Yapraklar basittir. Hermafrodit çiçekler yaprakların koltuklarında yer

alan bileşik salkım oluştururlar. Çanak 4 loblu; taç tekerleğimsi ve yeşilimsi beyaz renkte,
4 loplu ve lopların uzunluğu genişliğinden fazladır. Erkek organlar taç yaprağa bağlıdır.
Eriksi meyve mavimsi-siyah renkte ve tek tohumludur (Yaltırık, 1978i).
443
Phillyrea latifolia L. Doğal
Akçakesme
Yayılışı
Kuzeydoğu Avrupa ve Asya’da doğaldır. Türkiye’nin kuzey, güney ve batı ke-
Ünal Akkemik
simlerinde, makiliklerdeki kuru yerler, Pinus brutia ya da yaprak döken meşe or-
manlarında, karışık yaprak döken çalı ormanlarında, 10-1350 metre yükseltiler
arasında yayılış yapar.
Çalı ya da 9 metreye kadar boylanan küçük ağaçtır. Tomurcuk ve genç sürgün-
leri tüylüdür. Koyu yeşil renkli, yumurtamsı ve cilalı yapraklar 1-4 cm boyunda,
0,5-2,5 cm enindedir. Kenarları dişli ya da testere dişli, nadiren tamdır. Çanak sa-
rımsı renkte, taç lopları üçgenimsi ve kenarları kirpiksi; taç 2-2,5 mm’dir. Mayıs
ayında çiçeklenir. Olgun eriksi meyve küremsi, 3-8 mm çapında ve mavimsi-siyah
renklidir (Yaltırık, 1978i; Everett, 1981).
Nihan Koçer
Syringa L. (Leylaklar)
Avrupa ve Asya da yayılış gösteren 20 türü vardır.
Kışın yaprak döken çalı ya da küçük ağaç formunda bitkilerdir. Yapraklar kar-
Hatice Yılmaz
şılıklı, parlak yeşil, genellikle basit, nadiren tüysüdür. Küçük çiçekler terminal du-
rumlu ya da yan sürgünlerde bileşik salkım oluştururlar. Çanak çan şeklinde ve
dişli, taç huni ya da silindir şeklinde, 4 yayık ya da dik lobludur. 2 kanatlı tohum
içeren kuru kapsül şeklindeki meyveler bariz leylak rengindedir (Kayacık, 1982).
Syringa vulgaris L. Egzotik
Leylak
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Güney Avrupa’dır. Ülkemiz park ve bahçelerde yaygın bir
Hatice Yılmaz
şekilde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Dik duran bir çalı veya bazen 7 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaç şeklinde-
dir. Sürgünler çıplak, 1,5-3 cm’dir. Koyu yeşil yapraklar sürgünlere karşılıklı olarak
dizilmiş, oval ya da geniş yumurta biçiminde, 5-12 cm uzunluğunda, sivri uçlu ve
çıplaktır. Yapraklarının en geniş yeri sap kısmına yakın olup tabana doğru birden
bire incelir. Güzel kokulu çiçekler, 10-20 cm uzunluğunda terminal durumlu bir
salkım oluşturur. Çiçekleri pembe renktedir. Bununla beraber beyaz çiçekli külti-
varları da vardır (Kayacık, 1982). 444
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I PA E O N I AC E A E
PAEONIACEAE
Paeonia adlı tek cinse sahip bir familya olup Asya, Güney Avrupa ile
Kuzey ve Batı Amerika sınırında yetişen 25-40 türü vardır. Çoğunluğu
otsu bitkilerden oluşan cinsin bazı türleri çok yıllık otsu, bazıları da kısa
boylu ağaç ve çalı formundadır. Yaprakları derin loplu, bileşik ve geniş-
tir. Çiçekleri çoğunlukla kokuludur, rengi kırmızıdan beyaz ya da sarıya
kadar değişir. Geç ilkbahar ya da erken yaz döneminde çiçeklenir.
Hatice Yılmaz
Ünal Akkemik
Paeonia L. (Şakayıklar)
Otsu ya da kışın yaprağını döken çalı formunda odunsu bitkilerdir.
Sürgünleri sert ve katıdır. Tomurcukları geniştir. Yaprakları çok geniş,
sarmal, pinnat parçalıdır. Yapraklarında bir ana damar olup yan damar-
lar boyunca ya tam ya da kısmen parçalanmıştır. Her bir yaprakçık da
lop şeklinde derin parçalıdır. Çiçekleri tek tek, terminal konumlu ya da
sık sık grup halinde bir arada bulunur. Çiçek rengi kırmızı, pembe, be-
yaz ya da sarıdır. Stamen sayısı çoktur. Çanak yaprak sayısı 5 ve kalıcıdır;
taç yaprak sayısı 5-20 ve geniştir. Karpel 2-5 adet, bunlar daha sonra
Hatice Yılmaz
meyveye gelişir. Ülkemizde otsu doğal türleri yetişmektedir. Dünya üze-
rinde 33 odunsu türü olup bunlar Avrupa, Asya, Batı Amerika ve Çin’de
doğal yetişir (Krüssmann, 1977). Ülkemizde Paeonia suffruticosa Andr.
adlı türü park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Paeonia suffruticosa Andr. Egzotik
Şakayık
Yayılışı
Çin’de doğal yetişen bir çalı türü olup ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi
Yaklaşık 2 metreye kadar boylanabilen ve dik büyüyen çalılardır. Sürgünleri çıp-
lak ve kalındır. Yaprakları çift katlı tüysü (bipinnat), yaprakçıklar 5-10 cm uzunlu-
ğunda, yumurtamsı, 3-5 geniş dişli ya da lopludur. Yan loplar 5 cm boya kadar ulaşır.
Terminal loplar ise 7-9 cm boyundadır. Loplar sivri uçlu, yaprak üst yüzü açık yeşil,
alt yüzü mavimsi ve damarlar boyunca seyrek tüylüdür. Çiçekler pembeden beyaza
Hatice Yılmaz
kadar değişik renklerdedir. Taç yaprakların tabanında koyu morumsu kırmızı ya da
kırmızı bir kenar vardır. Çiçekler büyüktür. Taç yapraklar çok sayıda, 8 cm genişli-
ğinde, kenarları dişlidir. Karpel sayısı 5 adet ve yeşil renklidir (Krüssmann, 1977).
445
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I PA S S I F LO R AC E A E
PASSIFLORACEAE
Otsu veya odunsu yapıda sarılıcı, nadiren ağaç veya çalı formunda bit-
kilerdir. Basit ya da bileşik yapraklar sürgüne çok sıralı sarmal dizilmiş,
saplı ve kulakçıklıdır. Yaprak sapı ve ayasında bal bezesi bulunur. Erdişi
veya bir cinsli olan çiçekler ışınsal simetrilidir. Taç yaprak, çanak yaprak
ve stamen sayısı çoğunlukla 5 (3) adettir. Az ya da çok gelişmiş bir disk (çi-
çek tablası) vardır. Taç yapraklar ile stamenler arasında taç oluşmuştur. 3-5
karpelden meydana gelmiş ovaryum üst durumlu ve bir gözlüdür. Meyve
üzümsü veya bazen kapsüldür. Tohumların torba gibi bir arillusu vardır
Hatice Yılmaz
(Wang. ve diğ., 2007; Kayacık, 1981). Tropik ve subtropik bölgelerde yayıl-
Hatice Yılmaz
mış 16 cins ve 660 türü vardır (Wang ve diğ., 2007)
Bu familyanın Passiflora cinsine ait bazı türler süs bitkisi olarak, bazıları
da yenen meyvelerinden dolayı vatanları dışında yetiştirilir.
Hatice Yılmaz
Passiflora L. (Çarkıfelekler)
Yaprak koltuklarında yer alan sülükleri ile tırmanan otsu veya odunsu sarılıcılar, nadiren de çalı veya ağaç halinde bitkilerdir. Yapraklar basit veya bazen bileşik yaprak
(ışınsal tüysü) halinde olup sürgüne çok sıralı sarmal dizilir. Yaprakları saplı ve kulakçıklıdır. Genellikle yaprak sapı, brahte ve yaprağın alt yüzünde bal bezeleri vardır.
Kulakçıklar, şeritsi-yapraksı, genellikle yağ bezelidir. Çiçekler fakir simoz çiçek kurulları halinde yan durumlu olarak yer alır. Simoz çiçek kurulunda ana eksen bir sülüğe
gelişmiş, ikincil eksenler genellikle 1 veya iki çiçek taşır. Brahte küçük veya yaprağımsıdır, bazen yağ bezesi taşır. Çiçekler genellikle erdişi nadiren dioiktir. Çanak yaprak
5 adet, genellikle taç yaprak görünümündedir, taç yaprak 5 adet, bazen de yoktur. Taç yapraklar ile stamenler arasında bir ya da birkaç sıra halinde dizilmiş gösterişli
filamentlerden oluşan taç vardır. Pistil ve (4-) 5 (-8) adet stamen uzamış bir eksen üzerinde yer alır, stigma başçık halindedir. Meyve üzümsü (nadiren açılan bir kapsül)
dür, bazı türlerinde yenir. Tohumlar kapçıkla çevrilidir. Çoğunluğu Tropik Asya ve Tropik Amerika’da olmak üzere 520 türü vardır. (Wang ve diğ., 2007).
Türkiye’nin ılıman iklime sahip bazı kıyı şehirlerinde P. caerulea türüne rastlanır.
Passiflora caerulea L. Egzotik
Mavi çiçekli çarkıfelek
Yayılışı
Orta ve Güney Amerika’nın batısında (Peru, Arjantin Brezilya’da) doğal olarak yetişir. Soğuğa en
dayanıklı çarkıfelek türüdür.
Ilıman iklimlerde az ya da çok herdemyeşil, sarılıcı, hızlı büyüyen bitkilerdir. Yeşil renkli sürgün ve
yapraklar çıplaktır. Kulakçıklar böbrek biçiminde, 1,2 cm uzunluğunda, kenarları dalgalıdır. Yapraklar
10-15 cm genişliğinde, çıplak, (3) 5 (-9) ışınsal lopludur. Yaprak sapı 2-4 cm‘dir. Mayıs-temmuz aylarında
çiçek açar. Çiçek kurulu simozdur, ortadaki çiçek körelmiş yandaki dallardan biri sülüğe gelişmiş, sülü-
ğün karşısındaki diğer dalda tek bir çiçek yer almıştır. Brahte 2-3 cm, geniş yumurta biçimindedir. Çiçek
sapı 3-4 (-6) cm’dir. Çiçekler 6-10 cm çapında, çanak yapraklar açık yeşil, taç yapraklar beyaz-hafifçe
pembedir. Tacı oluşturan filamentler 3-4 sıralıdır. Dış iki sıradakiler 1-1,5 cm boyunda, tabanı koyu mor,
ortası beyaz, uca doğru açık mavidir. İçteki bir veya iki sırada yer alan filamentler ise 1-2 mm, tabanı açık
Hatice Yılmaz
yeşil, ucu beyaz ve baş şeklindedir. Kapak saçaklı, lopları koyu mor, tabanında bal bezesi vardır. Stilus
mor renkli, stigma böbrek biçimindedir. Üzümsü meyve olgunlaşınca oranj-sarı, sarı, 6 cm boyundadır.
Yaklaşık 5 mm çapında çok sayıda tohum taşır (Krüssmann, 1977; Wang ve diğ., 2007).
446
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I PAU LO W N I AC E A E
PAULOWNIACEAE
Dünya üzerinde 3 cinse sahip olan bir familyadır. Familyanın tek cinsine, Paulownia, ait tek
tür ülkemiz park ve bahçelerinde çok yaygın bir şekilde kullanılır.
Yaprakları genellikle karşılıklı dizilmiş ve tam kenarlı; genellikle büyük ve tüylüdür. Çiçek-
ler bileşik salkım halinde kurul oluşturur. Çanak yaprakları kaynaşmış ve çan şeklindedir. Taç
yaprakları da birleşmiş, tüpsü ya da çan şeklindedir.
Ünal Akkemik
Turgay Birtürk
Paulownia Siebold et Zucc. (Pavlonya)
Kışın yaprağını döken, 8-15 m boylarında ağaç halinde odunsu bitkilerdir.
Tomurcuklar karşılıklı dizilişte olup, yapraklar geniş yürek biçimindedir. Yap-
rak sapı tüylüdür. Çiçekler bileşik salkım kuruluşunda olup, taç ve çanak yap-
raklar 5 parçalıdır. Taç ve çanak yapraklar dip kısımda birleşmişlerdir. Taç yap-
raklar ucu genişçe boru şeklindedir. Stamen 5 adet olup 2’si uzundur. Kapsül
meyve yuvarlakça, tohumları çok sayıda küçük ve kanatlıdır (Gökmen, 1977).
Dünya üzerinde 7 türünün var olduğu kabul edilir (Theplantlist.org: 2013;
eFloras.org: 2013). Güzel çiçekleri veya hızlı büyümesi nedeni ile anavatanı dı-
şında da yaygındır ve ülkemizde bir türü süs bitkisi olarak ya da hızlı büyüme- Ünal Akkemik
sinden dolayı yetiştirilir.
Egzotik
Paulownia tomentosa (Thunb.) Britton.
Pavlonya
Yayılışı
Vatanı Çin’dir. Antarktika hariç dünyanın her yerinde kültüre alınmıştır. Ülkemizde süs bitkisi olarak kullanımı
yaygındır (Anşin ve Özkan, 2006).
30 m’ye kadar boylanabilen, kışın yapraklarını döken küçük ya da orta boylu geniş tepeli, dalları yatay olarak uzanan
bir ağaçtır. Genç sürgünler sık tüylü iken olgun sürgünler çıplaktır. Yapraklar genişçe oval, 12—25 cm büyüklüğünde-
dir. Taze sürgün üzerinde olan yapraklar 50 cm’ye büyüklüğünde olabilir. Basit yaprakların uçlar sivri, kenarları tam, ba-
zen üç lobludur. Yaprağın alt yüzü keçe gibi sık tüylüdür. Yaprak sapı 8-20 cm uzunluğundadır. Çiçek kurulu 20-30 cm
Ünal Akkemik
ve piramit gibi dik durur, çanak yapraklar geniş çan gibi üzeri kirli tüylüdür. Taç yaprak ise boru ya da çan şeklinde, 5-6
cm uzunluğunda soluk menekşe renginde, üzerinde koyu benekler bulunur, alt yüzünde ise sarı çizgiler vardır. Meyve
kapsül şeklinde olup 3-4 cm büyüklüğünde odunsu yapıdadır. Ekstrem iklim koşullarına dayanıklı- ve hızlı büyüyen bir
türdür (Anşin ve Özkan, 2006).
447
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P H Y L L A N T H AC E A E
PHYLLANTHACEAE
Çoğunluğu tropiklerde yaşayan 54 cins ve yaklaşık 2000 türe sahip ağaç, çalı ve otsu bitkiler-
den oluşan bir familyadır (Hoffmann ve diğ., 2006).
Euphorbiaceae familyasına benzemesine rağmen bu familya bireylerinde lateks yoktur; bir
kaçı reçine salgılar, tüy yoktur, varsa da basittir ve diken nadiren vardır. Kulakçıklar yaprakla
birlikte oluşur. Yapraklar genellikle basittir ve almaşlı dizilmiştir. Yaprak kenarları genellikle
tam, nadiren dişli ve genellikle saplıdır. Çiçek kurulları genellikle yaprak eksenlerinde bulunur
ve yan durumludur. Çiçekleri genellikle tek eşeylidir. Bitkiler monoik ya da dioiktir. Çiçekleri
aktinomorf formdadır. Çanak yaprak sayısı 3-8 arasında değişir. Taç yaprak bazı cinslerinde var,
Tolga Ok
bazılarında yoktur. Eğer varsa sayısı 4-6 adettir. Stamen sayısı 3-10 arasında değişir. Dişi çiçek-
lerinde ovaryum üst durumlu, her bir ovaryumdaki göz sayısı değişken olup 2-5’tir (Hoffmann
ve diğ, 2006; Hoffmann, 2007).
Tolga Ok
Flueggea Willd. (Kadıncık çalıları)
Dioik veya nadiren monoik, dikensiz ya da dikenli çalılardır. Yaprakları almaşlı, kısa saplı,
basit ve kulakçıkları vardır. Yapraklar tam kenarlıdır. Çiçekler yan durumlu, genellikle yapraklı
dalların ekseninde bulunur. Erkek çiçek sapları kılcal (kıl gibi ince), çanak yaprak sayısı 5, eşit
olmayan bir şekilde parçalanmış, taç yaprak yoktur. Stamen sayısı 5 ve filamentler serbesttir. Dişi
çiçeklerde çiçek sapları ve çanak yapraklar aynı, taç yaprak yoktur. Disk düz, halka şeklinde, tam
ya da sığ 5 lopludur. Ovaryum düz, 2-3 gözlü, her gözde 2 tohum taslağı vardır. Stilus 2-3, taban-
da bileşik, geriye kıvrık ya da dağınıktır. Meyve küremsi, seyrek olarak etli veya açılan meyvedir
(Gemici, 2000).
Tolga Ok
Her iki yarımkürenin özellikle tropiklerinde 16 türü bulunan bir çalıdır (Theplantlist.org,
2013). Ülkemizde tek türü (Flueggea anatolica Gemici) bulunmakta olup endemiktir (Gemici,
2000).
Flueggea anatolica Gemici Endemik
Kadıncık çalısı
Yayılışı
Ülkemizde Mersin-Tarsus-Kadıncık Vadisi, Adana-Kozan - Gedikli köyü ve Kahramanmaraş - Andırın yöresinde
doğal yetişen nadir ve endemik bir türdür (Gemici, 2000; Ok ve Avşar, 2007; Ok ve Avşar, 2009). Yazar tarafından Ada-
na-Aladağ İlçesi-Kelerbaşı Köyü üstü ve Osmaniye-Sumbas İlçesi, Çiçeklidere Köyü, Kırıkköprü Mahallesi civarındaki
karstik alanlarda yeni yayılış alanları tespit edilmiştir.
5 m boy yapabilen çalı formunda, sürgünleri keskin bir şekilde köşeli ve yeşilimsi renkte olan çalılardır. (2-) 4-7
(-8) mm boyundaki yaprak sapları dar kanatlıdır. Kulakçıklar üçgen ya da mızraksıdır. 1,5-2 mm boyunda ve hemen
hemen tam kenarlıdır. Zarsı, kestane renginde ve dökülür. Yaprak ayası 2,5-6,5 x 1,5-3,5 cm boyutlarında yumurtamsı
Tolga Ok
ya da eliptik, uç kısmı hemen hemen sivri uçlu, taban kısmı kama gibidir. Yan damar sayısı 5-9 (-11) çifttir. Her erkek
çiçek kümesindeki erkek çiçek sayısı 13’tür. Dişi çiçekler (1-) 2-3’lü gruplar halindedir. Erkek çiçek sapları 5,5 mm
boyundadır. Çanak yapraklar yeşilimsi sarıdır. 1-1,5 mm boyundadır. Dişi çiçeklerin sapları çiçek aşamasında 5-10
mm, meyve aşamasında ise 30 mm’dir. Stilus 3 ve stigma iki parçalıdır. Meyve 3,5-5,5 mm çapındadır (Gemici, 2000).
448
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P I T TO S P O R AC E A E
PITTOSPORACEAE
Genel özellikleri, çoğunlukla sarılıcı bazıları yarı çalı, çalı veya ağaççık halinde olan odunsu bitki-
lerdir. Bu familyada herdem yeşil olanlar çoğunluktadır. Hemen hemen sapsız, kalın deri gibi sert
yaprakların kulakçıkları yoktur. Bu familya, Saxifragaceaea familyasından özellikle kabuklarının
içerisinde reçine kanallarının bulunuşuyla ayrılır. Erselik çiçeklerin 5 parçalı tacı bazen biraz bile-
şiktir. Tohum taslağı tek integümentlidir. Pittosporaceae familyasının ana yayılış alanı Avustralya
kıtasıdır. Zengin bir cins olan Pittosporum’un birçok türü Avustralya dışında, Yeni Zelanda,
Güney ve Doğu Asya’da yetişir. Keskin ve güzel kokulu çiçekleri ile koyu ve parlak yeşil yap-
Ünal Akkemik
raklarından dolayı özellikle P. tobira türüne, dekoratif süs bitkisi olarak ılıman iklime sahip
yerlerde ve Akdeniz çevresi ülkelerinde çok sık rastlanır (Kayacık, 1982).
Rüya Yılmaz
Pittosporum Banks (Pitos)
Genellikle herdem yeşil ağaç veya çalılardır. Bitkiler çıplak ya da tüylüdür. Yapraklar
sürgüne çok sıralı sarmal dizilmiştir; kenarları genellikle tam, bazen sinüslü dişli ya da
lopludur. Çiçekler yaprak koltuklarında ya da uçta, tek başına veya bir araya gelerek
şemsiye ya da yalancı şemsiye tipinde kurul oluştururlar. Çanak ayrı ya da tabanda bir-
leşiktir. Taç yaprak 5, az ya da çok çanaksı veya geriye kıvrıktır. Stamen 5; ovaryum 2-4
gözlüdür. Meyve, küre şeklinde ya da yumurtamsı, reçineli, yapışkan, 2-4 çenekli, odun-
su bir kapsüldür (Krüssmann, 1978).
Nurgül Karlıoğlu
Yeni Zelanda, Güney Afrika, Subtropikal Asya ve Avustralya’nın yanı sıra Pasifik
Adalarında yaklaşık 150 türü bulunur (Krüssmann, 1978).
Egzotik
Pittosporum tobira (Thunb.) Ait
Pitos
Yayılışı
Doğal yayılışını Japonya, Çin ve Kore’de yapan bu tür, ülkemiz park ve bahçelerinde
süs bitkisi olarak yetiştirilir (Kayacık, 1982).
Herdem yeşil, 2-3 m boyunda sık dallı, bir odunsu bitkidir. Kalın, tam kenarlı, par-
lak koyu yeşil, ucu küt yaprakları ortalama olarak 5 cm uzunluğunda, 3 cm genişliğin-
dedir. Yaprakların en geniş yeri uç kısma daha yakındır. Genellikle aşağıya doğru hafif
Ünal Akkemik
kıvrıktır. Çiçekler terminal durumludur. Şemsiye tipi salkım şeklinde kurullar oluştu-
rur. Çanak ve taç parçalıdır. Beyaz renkli taç yapraklar, limon çiçeğine benzeyen kuv-
vetli kokuludur. Ovaryum 2 karpelli, meyve kapsüldür. Bu kapsülde yapışkan bir sıvı
içerisine gömülmüş olan birçok tohum vardır (Kayacık, 1982).
449
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P L A N TAG I N AC E A E
PLANTAGINACEAE
Dünya üzerinde geniş bir yayılışı bulunan Plantaginaceae familyasının önceleri her biri
ayrı birer familya olarak kabul edilen Callitrichaceae, Globulariaceae, Hippuridaceae ve
Plantaginaceae kladları vardı. Günümüzde ise bu familyalar tek bir familya (Plantaginaceae)
altında toplanmıştır. Plantaginaceae familyasının karasal veya sucul, erselik, monoik ya da
ginomonoik otsu veya çalı 101 cinsi ve 1700-1900 kadar türü vardır. Yapraklar basit, sarmal,
karşılıklı veya çevrel dizilişli, kulakçıksız, bazen büyük ve paralel damarlıdır. Çiçek kurulu bir
başçık şeklinde, salkım, tirse ya da tektir. İki eşeyli çiçek bilateral veya ışınsal simetrili, brah-
teli, hipogin veya epigindir. Çanak 3-5 adet, kiremitsi dizilmiş loplu ve birleşik çanaklıdır. Taç
3-5 adet kiremitsi loplu bazen iki loplu, bileşik tepallidir. Stamen 1-8 adet olup başçıklar çev-
Gencay Akgül
reldir. Ginekeum sinkarp, ovaryum üst durumlu 1-2 karpelli ve 1-2 gözlüdür. Stilus tek, stig-
malar 2 loplu ve başçık şeklindedir. Meyve kapsül, aken, agregat ya da açılan kuru meyvedir.
Tohumlar endospermlidir. Familyayı oluşturan taksonlar, böcek ya da rüzgârla tozlaşır. Ülke-
mizde Globularia L. cinsine ait odunsu bazı türleri doğal yetişmekte olup bazıları endemiktir.
Gençay Akgül, Bilge Tunçkol

Globularia L. (Küre çiçeği)
Cinsin İspanya, Güney Avrupa, Türkiye ve Güney Batı Afrika’da yayılış gösteren yaklaşık 22 türü vardır. Ülkemizde ise bazıları odunsu 11 türü (5’i endemik) doğaldır.
10-100 cm boyunda çoğunlukla herdem yeşil çok yıllık otsu veya küçük çalılardır. Yapraklar sürgünlerde sarmal dizilmiş, basit, mızraksı, yarı dairemsi, kaşıksı bazen
kertikli uçlu; kulakçıksız, genellikle tabanda rozet oluşturur. Çiçekler alt durumlu, 5 parçalı, zigomorf, çok sayıda brahteler involukrum oluşturur ve küresel (nadiren
uzamış) bir başcık şeklindedir. Çiçek rengi mavi, mor, pembe veya lila tonlarındadır. Taç 2 dudaklı, üst dudak 2 dar parçaya veya dişe bölünmüş, alt dudak uzun, derince 3
lobludur. Stamen sayısı 4 olup taç yaprakların üstünde dışarı uzamıştır. Ovaryum üst durumlu, tek gözlü, 1 sarkık tohum taslaklı; stigma 2 lobludur. Meyve çanak içinde
kalıcıdır. Odunsu Türlerine Ait Ayırım Anahtarı
1.Başçıklar tek tek değil, başak şeklinde kurullarda gevşek olarak bulunur
2.Gövde yaprakları yarı dairemsiden eliptiğe doğru veya genişçe yumurtamsı, tabana doğru daralmaz, düz kenarlı; çiçekler gövde tepesinde kümelenmiş du-
rumda.....……………………………….....…………………………………………………….………….…………………………..........…Globularia davisiana
2.Gövde yaprakları mızraksı-şeritsi, tabana doğru daralır, dalgalı kenarlı; çiçekler gövde tepesinde düzensiz dağılmış durumda.....………Globularia anatolica
1.Başçık sürgün ucunda tek, aşağılarda yaprak koltuklarında nadiren bir kaçı bir arada küme halinde bulunur.
3.Küçük sert dik çalılar; taç iki dudaklı, alt dudağı üç dişli, üst dudağı az gelişmiş belirgin değil ...….………..……………........………..… Globularia alypum
3.Yarı çalımsı bitkiler veya sık dallı çalılar; alt dudak derin yarıklı 3 parçalı, üst dudak çeşitli biçimlerde, 2 parçalı.
4.Başçık hemen hemen sapsız; bitki yoğun yastık şeklinde; gövdelerin alt kısmı yaprak sapı kalıntılarıyla yoğun şekilde kaplanmış......Globularia dumulosa
4. Başçık uzamış yapraksız gövdeden doğar; gevşek küme halindeki bitkiler; gövdelerin alt kısmı yaprak sapı kalıntılarıyla yoğun şekilde kaplanmamış
…………………….....………………..……………..……………..……………..……….……..…………….…………………..……. Globularia cordifolia
Endemik
Globularia dumulosa O. Schwarz
Yayılışı
Doğu Akdeniz elemanı endemik olan bu tür Antalya Akdağ, Denizli Bozdağ ve Muğla Boncuk Dağlarında bulunur.
Çok sayıda kalın dallı yastık şeklinde yatık gövdeli çalılardır. Taban yaprakları çok sayıda rozet şeklinde 15 mm boyunda 3,5 mm eninde saplı, aya geniş eliptik-da-
iremsi, ucu sivrimsi-mukroludur. Çiçek taşıyan gövde çok kısa veya 2 cm kadar olup yaprak taşımaz. Başçık uçta (8-)10-12(25-) mm çapında involukrumun brahteleri
mızraksı ince uzun ve yumuşak tüylüdür. Çanak neredeyse tabana kadar bölünmüş olup zigomorf loplar dik-yayık üst diş alttakinden daha dardır. Taç yarıya kadar bö-
lünmüş alt dudak 3 şeritsi dikdörtgenimsi parça halinde yarıya kadar bölünmüş üst dudak ise 2 dar şeritsi parça halinde boğaza kadarbölünmüştür (Edmondson, 1982).
450
Globularia alypum L. Doğal
Kürrevi
Yayılışı
Fransa; Montpellier ve Valence ’den tanımlanan Akdeniz ele-
manı olan bu tür ülkemizde İzmir çevresinde yetişir.
30-100 cm ye kadar boylanan çok dallı ve yaprak taşıyan sür-
günleri dik büyüyen çalılardır. Yapraklar sarmal dizilmiş demetler
halindedir. Derimsi yaprak ters mızraksı yumurtamsı, tam kenarlı
veya 3 dişlidir. Başçık çoğunlukla uçta, 10-17 mm çapında involuk-
rumun brahteleri geniş yumurta biçiminde, ucu küt veya dikensi
çıkıntılı, kenarları yoğun kirpiklidir. Çanak merkezin 0,7’sine ka-
dar bölünmüş lobları eşit ve mızraksıdır. Tacın üst dudağı küçük 2
dişli, alt dudağı ise az derin 3 loplu, tüpten daha uzundur (Edmon-
dson, 1982).
Gencay Akgül
Gencay Akgül
Globularia anatolica A.Duran, Ö.Çetin & M.Öztürk Endemik
Ana küreçiçeği
Yayılışı
Honaz Dağı Milli Parkı sınırları içinde bulunan nadir endemik
bir yeni türdür. Aşınmış durumdaki cipsli alanlar ve kızılçam or-
man açıklıklarında yetişir (Duran ve diğ., 2009).
Dik duran, 22-40 cm boylarına ulaşabilen sık dallı bir yarıça-
lıdır. Tabandaki her bir rozette yapraklar 3-4 adedi çevrel olarak
dizilmiştir. 3-6 yapraklı steril sürgünleri mevcuttur. Canlı gövdeler
arasında ölü gövdeler de bulunmaktadır. Çiçek başçıkları dışın-
da tüm bitki çıplaktır. Taban yaprakları dar ters-yumurtamsı-ters
mızraksı, 7-13 x 2-4 mm boyutlarında ve tabana doğru yavaş yavaş
daralır. Kenarları hafif dalgalı, düz, kalın ve ana damar fazla belir-
gin değildir. Gövde yaprakları 10-30 adet, alttakiler taban yaprak-
larına benzer. Gövde yaprakları dar mızraksı-şeritsi, uçları sivridir.
Yapraklar çiçek kuruluna doğru yavaş yavaş küçülür. Başçık 1-4
(-5) adet ve terminal ve yan başçıklar benzer, gövdenin tepesinde
düzensiz dağılmışlardır. Çiçekler 3-5 x 2-4 (-5) mm, yumurtamsı
ya da nadiren yarı küresel, çoğunlukla sapsız ya da kısa saplıdır.
Çanak iki lopludur, 2-2,5 x 0,7-1 mm, 1/3’ünden loplara ayrılmış-
Gencay Akgül
Gencay Akgül
tır. Taç çıplaktır. Akenler yaklaşık 2 x 0,7 mm, dar eliptik-silindirik,
kahverengimsi, parlak, düz, çanak kalıcıdır. Çiçeklenme temmuz,
meyve oluşumu ağustos ayındadır (Duran ve diğ., 2009).
451
Globularia cordifolia L. Doğal
Cıbıl küreçiçeği
Yayılışı
Avrupa-Sibirya elemanı olan bu tür Macaristan, Avustur-
ya, İspanya ve Türkiye’de yayılış yapar. Ülkemizdeki tek kaydı
Davis tarafından Karabük-Keltepe’den verilmiştir.
Küçük, sürünücü gövdeleri olan herdem yeşil sık dallı çalı-
lardır. Tabanda yer alan rozet yapraklar çok sayıda, 15-20 mm
boyunda 4-7 mm eninde kaşık şeklinde, eliptik ters, mızrak-
sı veya dairemsidir. Sap 2,5-8 cm yapraksız ya da bir iki kü-
çük pulludur, başçık uçta 10-14 mm çapında involukrumun
brahteleri yumurtamsı-mızraksı olup kiremitvari dizilmiştir.
Çanak; merkezin yarısına kadar bölünmüş, lopları yıldız şek-
linde yayık ve boğazı yoğun tüylüdür. Taç yarıya kadar bölün-
Gencay Akgül
Gencay Akgül
müş, alt dudak ortaya kadar 3 şeritsi parçaya bölünüş, üst du-
dak ise 2 dar şeritsi parça halinde boğaza kadar bölünmüştür
(Edmondson, 1982).
Globularia davisiana O.Schwarz Endemik
Has küreçiçeği
Yayılışı
Doğu Akdeniz elemanı, endemik olan bu tür Antalya-Tah-
talı Dağlarında yayılış yapar. Tip örneği, Antalya’dan 1947 yı-
lında Davis tarafından toplanmıştır.
Yaprak taşıyan ince sürgünlere sahip 20-100 cm boyunda
çalılardır. Tabandaki rozet yapraklar belirsiz, gövde yaprakla-
rı çok sayıda, dairemsi eliptik veya genişçe oval biçimdedir.
Yaprak ayası 20 mm boyunda 12 mm eninde ve uzun saplıdır.
Yumurtamsı-silindirik başçık en uç yaprakların koltuklarında
kümelenmiştir. Gümüş rengindeki kadifemsi brahteler tara-
fından çevrelenmiştir. Çanak merkezin 0,4’üne kadar bölün-
müştür. Çanağın üst dişleri diğerlerinden daha kısa ve dardır.
Taç eşit olmayan iki dudaklıdır (Edmondson, 1982).
Gencay Akgül
Gencay Akgül
452
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P L ATA N AC E A E
PLATANACEAE
Kışın yaprağını döken, uzun boylu ve kalın dallı ağaçlardır. Kabukları düzensiz levhalar halinde çatlayarak Platanus orientalis
dökülür. Sürgünlere almaşlı dizilmiş olan yumurta biçimindeki tomurcuklar külah şeklini almış tek bir pul ile
örtülmüştür ve yaprak sapının dip tarafında saklanmış olarak bulunur. Bu yüzden ancak yapraklar döküldükten
sonra ortaya çıkarlar. Yapraklar uzun saplı, ışınsal damarlı ve lobludur. Kulakçıkları vardır. Bir cinsli bir evcikli
olan çiçekler anemogamdır ve başçık halinde kurullar oluştururlar. Aşağıya sarkmış uzun bir eksen üzerinde top-
lanmış olarak bulunan erkek ve dişi çiçek kurullarının görünüşleri aynıdır. Çanak yapraklar 2 halka halinde, 3-8
adettir; dıştakiler üçgen, içtekilerse spatül (kaşık) şeklindedir. Erkek çiçekler 3-8 stamenli, filamentleri çok kısa ve
anterleri kalkan şeklindedir. Dişi çiçeklerde 3-8 adet serbest karpel bulunur ve stilus uzamıştır. Nuks meyve ters
koni şeklinde ve tabanda uzun tüylerle çevrilmiştir. Kışın ağaç üzerinde kalıcı olan meyve kurulları (1-) 2-6’lıdır
(Kayacık, 1981; Yaltırık, 1984).
Platanaceae familyasının Platanus adında tek bir cinsi vardır. Bu cinsin de Kuzey Amerika, Meksika ve Güney-
doğu Avrupa’dan Himalaya’lara kadar yayılmış 7 türü bulunur (Kayacık, 1981; Kubitzki, 1993).
Ünal Akkemik
Gamze Tuttu
Platanus L. (Çınar)
Kışın yaprağını döken, kabukları levhalar halinde pul pul dökülen, kalın dallı ve uzun ömürlü Platanus orientalis
ağaçlardır. Yapraklar 3-5 (7) ışınsal loplu ve kulakçıklıdır. Çiçekleri gösterişsiz ve monoiktir, küre
şeklinde kurullar oluştururlar. Uzun bir eksen üzerinde 1-3 ya da daha fazlası bir arada bulunan
meyve kurulları da küre şeklindedir. Orman kurmazlar, daha çok dere içlerinde, ırmak ve nehir
yataklarında bulunurlar. Ancak eski çağlardan beri dekoratif amaçlı olarak da kullanılmıştır. Günü-
müzde büyük şehirlerde parklarda ve yol ağacı olarak çok sık görülür. Kirli havadan ve tozlardan çok
fazla etkilenmediği için şehir ağaçlandırmalarında tercih edilir. Gövdelerinin içi zamanla çürüyüp
boşalsa bile yaşamlarına uzun yıllar devam ederler (Kayacık, 1981; Krüssmann,1977).
Çınar türlerinin tanı anahtarı Kayacık (1981)’e göre aşağıda verilmiştir:
1.Bir eksende bulunan başçık halindeki meyve kurullarının sayısı 3 veya daha fazla, kaba tüylü. Yap-
rak genellikle derin loblu
…………………………………………………………………………..Platanus orientalis
1.Meyve kurullarının 1 veya 2’si, ender olarak da 3’ü bir arada
2.Meyve kurulu 2, ender olarak daha fazla. Yaprağın orta lobunun uzunluğu genişliğine eşit
……………….……….….………….….………….….…………..Platanus acerifolia
2.Meyve kurulu genellikle tek tek, yaprak loblarının genişlikleri boylarından daha fazla
………………………………………………………………….Platanus occidentalis
Ünal Akkemik
453
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P L ATA N AC E A E
Platanus x acerifolia Wild. Egzotik
Londra çınarı, Akçaağaç yapraklı çınar

Yayılışı
Hibrit bir tür olan Londra çınarı ülkemize 1850’li yıllarda getirilmiş ve büyük şehirlerde yol ağacı olarak kullanıl-
mıştır. Halen de yaygın bir şekilde dikilmektedir. Kuru, kirli havaya ve yaralara karşı oldukça dayanıklıdır.
35 m’ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Doğu çınarı ile batı çınarının doğal bir hibridi (P.orientalis x P.occidentalis)
olarak kabul edilmektedir. Londra çınarı da denir. Gövde kabukları büyük levhalar halinde dökülür. Genç sürgünleri
sık kahverengi tüylüdür. Yaprakları 3-5 loblu, 12-25 cm genişliğinde ve alt yüzleri tüysüzdür. Loplar üçgen şeklinde,
Tuncay Güner
kenarları kaba dişli veya tamdır. Orta lop taban genişliğinden çok az uzundur. Yaprak tabanı düz veya yuvarlak-yürek
şeklinde, yaprak sapı 3-10 cm uzunluğundadır. Kulakçıklar yürek şeklindedir. Küre şeklindeki meyve kurulları 2,5 cm
çapında, çoğunlukla 2’li gruplar halinde, nadiren de 1 veya 3 tanesi bir arada bulunur. Tüylü nukslardan oluşan bileşik
meyveler olgunlaştığında dağılırlar. Nuks meyveler oval veya küremsidir (Kayacık, 1981; Krüssmann, 1977).
Platanus occidentalis L. Egzotik
Batı çınarı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Kuzey Amerika’nın güney taraflarıdır. Dere ve nehir kenarlarında bulunur. 17.yy’da
süs bitkisi olarak Avrupa’ya getirilmiş, daha sonra dünyanın her tarafına yayılmıştır. Türkiye’de de şehirlerde yol
kenarlarında, park ve bahçelerde nadiren de olsa görülür.
www.beautifulwildlifegarden.com
Kışın yaprağını döken, 40 m boyunda, dolgun gövdeli ve yuvarlak tepeli ağaçlardır. Gövde kabukları açık gri-
mat beyaz renklidir ve yaşlı gövdelerde büyük levhalar halinde dökülür. Yaprakları genellikle 3, bazen de 5 lobludur.
Lobların oyuntuları fazla derin değildir. Üçgen şeklindeki lobların taban genişlikleri yüksekliğinden daha fazla ve
kenarları kaba dişli veya tamdır. Yaprak tabanı düz veya yürek biçimindedir. Genç yaprakların alt yüzleri tüylü iken
tam gelişmiş yapraklarda yalnızca damarlar boyunca tüy vardır. Kulakçıklar büyük ve konik-tüpsü şekildedir. Küre
şeklindeki bileşik meyveler genellikle teker teker, nadiren 2’si birlikte bulunurlar. Tüylü nukslardan oluşan bileşik
meyveler olgunlaştıklarında dağılırlar (Kayacık, 1981; Krüssmann,1977).
Platanus orientalis L. Doğal
Doğu çınarı
Yayılışı
Coğrafi yayılış alanı Güneydoğu Avrupa, Türkiye ve Batı Asya’da Himalaya’lara kadar uzanır. Türkiye’de hemen
hemen bütün ormanlık alanlardaki dere içlerinde, nehir yataklarında bulunur. Ayrıca şehir, kasaba ve köylerde de su
başlarında, yol kenarları, park ve bahçelerde gölge ağacı olarak sık sık rastlanır. Türkiye’nin birçok yerinde ‘Doğal Anıt’
olarak korunmakta olan ulu çınar ağaçları vardır.
30 m’ye kadar boylanabilen, 5-6 m çap yapan, geniş-yayvan tepeli, uzun ömürlü, ulu ağaçlardır. Gövde açık gri veya
yeşilimsi gri renktedir. Yaşlı gövdelerin kabukları diğer türlerin aksine küçük pullar halinde dökülür. Yapraklar derin
3-5 (-7) loblu, 11-18 x 12-24 cm ve açık yeşil renklidir. Lopların boyu eninden fazla, 7-11 x 2,5-6 cm, kenarları kaba
dişli veya tam, uçları sivridir. Tabanları geniş kama şeklinde olan yapraklar olgunlukta tüysüz veya az tüylüdür. 2,5-7,5
Ünal Akkemik
cm uzunluğundaki yaprak sapının dip kısmı huni gibi genişleyerek tomurcuğu içerisinde saklar. Mart-mayıs aylarında
çiçeklenir. 2-2,5 cm çapında olan küre şeklindeki meyvelerden 3-6 (-7) tanesi uzun bir eksen üzerinde yer alırlar. Tüylü
nukslardan oluşan bileşik meyveler olgunlaştıklarında dağılırlar (Kayacık, 1981). 454
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P LU M B AG I N AC E A E
PLUMBAGINACEAE
Çok yıllık (nadiren tek yıllık) otsu, yarıçalı ya da çalı formunda bitkilerdir. Yap-
Acantholimon puberulum
rakları sarmal, tabanda rozet şeklinde, basit, tam kenarlı ya da derin lopludur. Çiçek
kurulu başak şeklinde, salkım ya da kısmen başçık şeklindedir. Dallanması genellik-
le simozdur. Çiçekler genellikle aktinomorf, 5 parçalıdır. Çan bileşik çanak yapraklı,
tüp şeklinde, huni ya da ters konik şekilde, taç yaprağın geniş kısmı (ayası) çoğun-
lukla zarsı, meyve aşamasında da kalıcıdır. Taç 5 parçalı ve taç yaprakları serbesttir.
Bazen de bileşiktir (Plumbago). Etamin sayısı 5, etaminler taç yaprakların altında ve
taç yaprak tüpüne bağlıdır. Ovaryum üst durumlu, 1 gözlü ve tohum taslağına taban-
dan bağlı ve tohum taslağının tabanındaki funikül (sap kısmı) uzun ve tohum taslağı
sarkıktır. Stigma 5 adet ya da 5 loplu tek stigma şeklindedir. Meyve tek tohumlu,
çanak içinde ve çanakla birlikte dağılır. Meyve örtüsü kuru ve zarsıdır (Davis, 1982).
Genel olarak Kuzey yarımkürenin ılıman kuşağında yayılış gösteren kozmopolit
bir familyadır. Familya dünya üzerinde toplam 27 cins ve yaklaşık 650 tür içermek-
tedir. Plumbaginaceae familyası genellikle soğuk, kurak ve tuzlu ortamlarda yayılış
göstermekle birlikte kıyı habitatlarını da tercih eder (Kubitzki, 1993).
Bu familyanın ülkemizde 7 cinse ait 87 türü yetişmektedir. Ülkemizde doğal ye-
Galip Akaydın
tişen, dikenli, yastık oluşturan yarı çalı formundaki Acantholimon cinsi ile park ve
bahçelerde yaygın bir şekilde kullanılan çalı formundaki Plumbago cinsi kitaba dâhil
edilmiştir.
Galip Akaydın
Acantholimon Boiss. (Kardikenleri, Çoban yastıkları, Kevenler, Kirpi yastıkları)
Çok yıllık, herdem yeşil, gevşek ya da sıkı yastıklar (öbekler) oluşturan çalımsı
bitkilerdir. İlkbahar ve yaz yaprakları aynı veya farklı formlarda olabilir. İlkbahar
yaprakları (farklı olduğunda) kısa, geniş ve yassı, genellikle hafifçe etlidir. Yaz yap-
rakları, şeritsi, biz şeklinde veya nadiren yarı silindirik ve uç kısımları genellikle di-
kenlidir. Çiçek durumları basit veya dallanmış olup uzun ve gevşek ya da kısa ve sıkı
iki sıralı başak (spika), panikula ya da başcık şeklindedir. Çiçekleri taşıyan gövde
(skape) uzun ya da kısa, genellikle pulsu yapraklıdır. Başakçıklar (spikaletler) sapsız,
genellikle kırılgan yapılı bir eksen üzerindedir. Brahteler genellikle 1 adet dış ve 2
adet iç brahte şeklinde dizilmiş olup kalıcıdır. Nadiren iç brahte sayısı çiçek sayısı
ile bağlantılı olarak (çiçek sayısı artınca) 3-4 adet olabilir. Çiçek sayısı çoğunlukla 1
ya da nadiren 2 veya daha fazladır. Çanak (çanak yaprak) kalıcı, genellikle huni gibi
ya da nadiren tüpsü olup 5 damarlıdır. Çanak yaprakların dudak kısmı zarsı veya
membranımsı olup, beyaz, pembe, morumsu, kahverengimsi veya et rengindedir.
Taç yapraklar (Petaller) çoğunlukla pembe ve pembenin değişik tonlarında olup,
nadiren krem veya sarımsıdır. Taç yapraklar tabanda birleşik olup, genellikle çanak
yapraklardan daha uzundur.
Acantholimon cinsi ormanların üst sınırlarında kuru ve soğuk alanlarda yayılış
göstermekle birlikte, steplerin karakteristiği olarak Orta ve Güneydoğu Asya’da da-
Galip Akaydın
ğılım gösterir. Cins dünya üzerinde yaklaşık 200 tür içerir. Yayılış alanları genellikle
Anadolu-İran ve Afganistan’ın dağlık bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Dağılım alanı ba-
tıda Girit, Doğu Yunanistan ve Güney Arnavutluk’a doğuda ise Batı Tibet ve Doğu
Tien Şan’a kadar ulaşmaktadır (Kubitzki, 1993). Türkiye’de genellikle ormanların üst
sınırlarında ve yüksek steplerde 52 türe sahiptir (Doğan & Akaydın, 2007).
455
Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss. Doğal
Pişik keveni
Yayılışı
Dünya üzerinde, Batı Suriye, Kuzey Irak, Ermenistan, Kuzey batı İran’da
yayılış gösteren bu bitkinin Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss. subsp. ace-
rosum var. acerosum adlı bir varyetesi Türkiye’de Güneydoğu Anadolu dışında,
tüm Anadolu’da, 0-2400 m’ler arasında, kayalık yamaçlar, kalkerli ve derin top-
raklı, steplerde yayılış gösterir.
Sıkı, dikenli, öbek oluşturan çalılar. Yapraklar 15-60 x 0,8-2.2 mm, linear
(şeritsi) ya da yassı-üçgenimsi, mavimsi, kalker noktacıklı, kenarları skabrid.
Skape yapraklardan uzun 15-25 cm, 3-4 pulsu yapraklıdır (scale). Pulsu yap-
raklar, 12-13 mm, internodlardan kısa, aristat, hiyalin kenarlıdır. Başak dallan-
mamış, 8-14 cm, çoğunlukla seyrek- nadiren yoğun dizilişli, 5-15 başakçıklıdır.
Başakçıklar 12-14 mm. Dış brahte 7-8 mm, iç brahtelerden daha kısa, üçgenim-
si-mızraksı, sivri uçlu-kuspidat, dar hiyalin kenarlı; iç brahteler 8-10 mm, dik-
dörtgenimsi-mızraksı, dar mızraksı, sivri-yuvarlak, küt uçlu, kuspitat, geniş hi-
Galip Akaydın
yalin kenarlı ya da damar dışında tamamen hiyalin, tüysüz. Çanak 11-12 mm;
tüp 5-6 mm, damarlar üzeri pilos; dudak 4-5 mm, 5 loblu, 5-7 mm genişliğinde;
beyaz ya da nadiren açık et renginde; damarlar dudak dışına çıkmamıştır. Taç
yapraklar pembedir. Haziran-ağustos aylarında çiçeklenir.
Acantholimon anatolicum Dogan & Akaydın Endemik
Anadolu kardikeni
Yayılışı
Ankara-Nallıhan cevresinde yetişen lokal endemik bir bitkidir. 1100-1500
m’ler arasında, jipsli ve tuzlu kurak dağ yamaclarında yayılış gosterir.
Kışın yaprağını döken, 40 m boyunda, dolgun gövdeli ve yuvarlak tepeli
ağaçlardır. Gövde kabukları açık gri-mat beyaz renklidir ve yaşlı gövdelerde
büyük levhalar halinde dökülür. Yaprakları genellikle 3, bazen de 5 lobludur.
Lobların oyuntuları fazla derin değildir. Üçgen şeklindeki lobların taban ge-
nişlikleri yüksekliğinden daha fazla ve kenarları kaba dişli veya tamdır. Yaprak
tabanı düz veya yürek biçimindedir. Genç yaprakların alt yüzleri tüylü iken tam
gelişmiş yapraklarda yalnızca damarlar boyunca tüy vardır. Kulakçıklar büyük
ve konik-tüpsü şekildedir. Küre şeklindeki bileşik meyveler genellikle teker te-
ker, nadiren 2’si birlikte bulunurlar. Tüylü nukslardan oluşan bileşik meyveler
olgunlaştıklarında dağılırlar (Kayacık, 1981; Krüssmann,1977).
Galip Akaydın
456
Acantholimon caesareum Boiss. & Bal. Endemik
Köslü keveni
Yayılışı
İç- ve Kuzey Anadolu’da yaygın olarak yetişen endemik bir türdür. 800-2285
m ler arasında, volkanik yamaçlarda, yamaç eteklerinde biriken kireçsiz taş ve
toprak yığınlarında ve steplerde yayılış gösterir.
Gevşek ya da sıkı, dikenli, öbek oluşturan çalılardır. Yapraklar 15-22 x 0,7-1
mm, linear- üçgenimsi, glaukos- açık yeşil, pubeskent, nadiren tüysüz, kenarları
skabridulos. Skape 7-10 cm, yapraklardan 2-3 kat daha uzun, 2-3 pulsu yapraklı-
dır (scale). Pulsu yapraklar, 6-7 mm, aristat, hiyalin kenarlı. Başak dallanmış, 3-4
cm, 6-15 başakçıklıdır. Başakçıklar 12-14 mm, tepede yoğunlaşmış. Brahteler
tüysüz; dış brahte 5-6 mm, ovat-üçgenimsi, morumsu, akut-sivri uçlu; iç brahte-
ler 7,5-9 mm, eliptik-mızraksı, obtus, kuspidat, morumsudur. Çanak 11-12 mm;
tüp 8-9 mm, altta tüysüz, üst kısımda pilos; dudak 4-5 mm, beyaz, 6-8 mm geniş-
liğinde, 5- lobludur. Damarlar morumsu, dudağın ucuna kadar uzanmıştır. Taç
Galip Akaydın
yapraklar pembedir. Temmuz-ağustos aylarında çiçeklenir.
Acantholimon hoshapicum Doğan & Akaydın Endemik
Hoşap kardikeni
Yayılışı
Van iline bağlı Hoşap ilçesi çevresinde yetişen lokal endemik bir bitkidir.
Yaklaşık 2050 m yükseklikte ve kurak dağ steplerinde yayılış gösterir.
Sıkı, dikenli, öbek oluşturan çalılardır. Bahar yaprakları 13-20 x 1,5 mm; yaz
yaprakları 25-35 x 1-1,5 mm, linear-triquetrous, açık yeşil, kenarları skabrid.
Skape yapraklardan çok daha uzun, 9-13 cm, 3- pulsu yapraklıdır (scale). Pul-
su yapraklar internodlardan kısa, 10-12 mm, mızraksı-acuminat, hiyalin. Başak
dallanmamış, 3-5 cm, interrupted terminal, 6-12 başakçıklıdır. Başakçıklar 11-
14 mm, 2-çiçekli, 4-brahteli; brahteler subequal, glabrous; dış brahte 7-10 mm,
çanak tüpü ile aynı boyda, yumurtamsı - geniş mızraksı, sivri uçlu, geniş hiyalin
kenarlı; iç brahteler 3- adet, 8-11 mm, çanak tüpünden uzun, dikdörtgenimsi
- elliptik, obtus, geniş hiyaline kenarlıdır. Çanak huni şeklinde, 13-14 mm, tüp
Galip Akaydın
6-7 mm, tüp ve damarlar dudak ortasına kadar pilos; dudak beyaz, 7-10 mm
genişliğinde, 10- loblu, loblar akut-obtus; damarlar çanak dudaklarından dışarı
çıkmıştır. Taç yapraklar pembedir. Haziran ayında çiçeklenir.
Bu tür A. latifolium’a yakın olmakla birlikte, yapraklarının darlığı (1-1,5
mm), skapenin kısa (9-13 cm) olması ve 3 pulsu yaprak taşıması, bu yaprakların
da 11-17 mm uzunluğunda olması ile bu türden kolaylıkla ayrılır. Iran-Turan
elementidir. Tehlike kategorisi: CR
457
Acantholimon karamanicum Akaydın & Dogan Endemik
Karaman kardikeni
Yayılışı
Torosların yükseklerinde (Karaman, Basyayla ve Taskent arasında, Turansah
Dağında, Ermenek- Anamur arası, Abanoz Yaylasında, Karaman- Ermenek ara-
sı, Oyuklu Dağında ve Ermenek- Balkusan köyü arasında yetişen lokal endemik
bir bitkidir. 1600-1700 m’ler arasında, kalkerli dağ yamaçları, meşe açıklıkları,
Astragalus (geven) stepleri ve Abies (göknar) orman açıklıklarında yetişir.
Sıkı, dikenli ve öbek oluşturan çalılardır. Yapraklar 13-30 (-35) x 1-1,5 mm,
şeritsi-subulat, tüysüz, kenarları skabridulos, tabanda kırmızımsıdır. Skape 1,5-
4 cm yapraklardan hafifçe uzun ya da hemen hemen eşit, 2-4 pulsu yapraklıdır.
Pulsu yapraklar, 5-6 mm, internodlara eşit dağılmış, sivri uçlu, geniş hiyalin
kenarlıdır. Başak sıkı dizilmiş, 1-2 cm, 2-6 (-8) başakçıklıdır. Başakçıklar 10-12
mm. Dış brahte 6-7 mm, şeritsi-mızraksı, sivri uçlu, dikensi uçlu, dar hiyalin
kenarlı; iç brahteler 5-6 mm, dikdörtgenimsi- mızraksı, sivri uçlu-mukronat,
omurga üzeri sillidir. Çanak 9-10 mm; tüp 5-6 mm, dudaklardan daha uzun,
Galip Akaydın
seyrek tüylü; dudak 3-4 mm, 5- loblu, beyaz, 4-6 mm genişliğinde; damarlar
morumsu, dudağın ucuna kadar uzanmıştır. Taç yapraklar beyaz-krem renkte-
dir. Ağustos-eylül aylarında çiçeklenir. Iran-Turan elementidir. Tehlike katego-
risi: CR
Acantholimon puberulum Boiss. & Bal. subsp. puberulum Doğal
Çoban yastığı
Yayılışı
Dünya üzerinde, Kuzey Irak ve ülkemizde oldukça yaygındır. 650-2100 m
ler arasında, serpantin, kalkerli yamaçlar ve steplerde yayılış gösterir.
Sıkı, dikenli, öbek oluşturan çalılar, dallar kısa ve yoğun yapraklı. Yapraklar
18-24 x c. 1,5 mm, linear-üçgenimsi, açık yeşil, pubeskent ya da nadiren tüylü,
kenarları skabrid. Skape 2-2,5 cm, genellikle yok, 2 pulsu yapraklı; pulsu yap-
raklar 5-7 mm, aristat, hiyalin kenarlı. Başak dallanmamış, sıkı ve terminalde
yoğunlaşmış, 2-3 cm, 6-8 başakçıklıdır. Başakçıklar 12-14 mm. Brahteler pu-
beskent ya da tüysüz; dış brahte (-6) 8-10 mm, üçgenimsi, kısa kuspidat, dar
hiyalin kenarlı; iç brahteler 9-11 mm, dikdörtgenimsi-mızraksı, omurgalı, geniş
(nadiren dar) hiyalin kenarlı, kuspidat. Çanak beyaz, 13-15 mm; tüp 7-8 mm,
pilos, iç brahtelerden kısa; dudak 5-7 mm, 10- loplu, damarlar üzeri pilos, yakla-
şık 8 mm genişliğinde. Damarlar dudağın ucuna kadar uzanmış. Taç yaprakları
pembedir. Haziran-ağustos aylarında çiçeklenir. Iran-Turan elementidir. Tehli-
ke kategorisi: LC
Galip Akaydın
458
Acantholimon ulicinum (Willd. ex Schultes) Boiss. Doğal
Kar dikeni
Yayılışı
Dünya üzerinde, Arnavutluk, Yunanistan ve ülkemizde çoğunlukla Güney
ve Batı Anadolu’da nadir olarak İç Anadolu ve Adalarda yaygındır. 1600-2350
m’lerde, kalkerli, serpantin ve hareketli taşlı yamaçlarda yetişir. Ülkemizde var.
ulicinum adlı varyetesi doğaldır.
Sıkı ya da gevşek, dikenli, öbek oluşturan çalılar. Yapraklar 5-20 x yaklaşık
1 mm, linear-üçgenimsi, bazan yassı-üçgenimsi, kalker noktacıklı, tüysüz ya da
nadiren pubeskent, kenarları skabridilos. Skape 1-1,5 cm, oldukça kısa. Başak
sıkı, 1-1,5 cm, 3-7 başakletli. Başakçıklar 12-14 mm. Brahteler pubeskent ya da
tüysüz; dış brahte 5-6 mm, üçgenimsi, aristat; iç brahteler yaklaşık 7 mm, dik-
dörtgenimsi-mızraksı, geniş hiyalin kenarlı ya da damarlar dışında tamamen
hiyalin, obtus-sivri uçlu. Çanak beyaz ya da morumsu, 9-11 mm; tüp 5-6 mm,
pilos, brahtelerden kısa; dudak 4-5 mm, 10- loblu, 9-10 mm genişliğinde. Da-
Galip Akaydın
marlar dudağın ucundan taşmıştır. Taç yaprakları pembedir. Temmuz-ağustos
aylarında çiçeklenir. Doğu Akdeniz elementidir. Tehlike kategorisi: LC
Acantholimon venustum Boiss. var. venustum Doğal
Kınalı kirpi otu
Yayılışı
Dünya üzerinde, Batı Suriye, Kuzey Irak, Batı Iran ve Türkiye’de yaygındır.
690- 2650 m ler arasında, volkanik kayalı yamaçlar, kireç taşlı tepeler, dağ step-
leri, çam ve karışık ormanlarda yayılış gösterir.
Sıkı, dikenli, öbek oluşturan çalılar. Yapraklar 15-40 x 1-2 mm, glaukos-ye-
şil, linear, linear-mızraksı, kalker noktacıklı, kenarları skabridulos. Skape ge-
nellikle yapraklardan uzun, 8-10 cm, 2-3 pulsu yapraklı (scale). Pulsu yapraklar
internodlardan kısa, yaklaşık 6 mm, aristat, hiyalin kenarlı. Başak dallanma-
mış, 3-5 cm, 7-15 başakletli. Başakçıklar 12-14 mm, seyrek dizilişli. Dış brah-
te 3-6 mm, ovat-üçgenimsi, akut-sivri uçlu, tüysüz, yeşilimsi kahverengi, iç
brahtelerden kısa; iç brahteler 7-8 mm, dikdörtgenimsi-mızraksı, omurgalı,
sivri-küt uçlu, kuspidat, tüysüz, geniş hiyaline kenarlı. Çanak 13-14 mm; tüp
9-10 mm, pilos, iç brahtelerden uzun; dudak 4-5 mm, kahverengi, 5- loplu,
6-7 mm genişliğinde, kalix damarları genellikle uca kadar uzanır. Taç yapraklar
koyu pembedir. Haziran-ağustos aylarında çiçeklenir. Iran-Turan elementidir.
Galip Akaydın
Tehlike kategorisi: LC
459
Ünal Akkemik
Plumbago L. (Mavi yasemin)
Çalı formunda ya da çok yıllık,
çoğunlukla da tek yıllık bitkilerdir.
Yaprak dizilişleri sarmal/almaşlı, tam
kenarlı, çoğunlukla taban kısmında
kulak kepçesi şeklindedir. Çiçekleri
sürgün ucunda küçük salkım ya da
başak şeklindedir. Çiçeklerinde çanak
tüp şeklinde, 5 parçalı, çoğunlukla az
çok köşeli ve hafif yapışkanlıdır. Taç
ise daha uzun v, dar ve düz bir tüp
şeklindedir. Taç da 5 lopludur. Eta-
min sayısı 5 ve stigma sayısı da 5’tir.
Dünyanın sıcak bölgelerinde 12 türü
bulunmakta olup ülkemizde bir türü
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Plumbago capensis Thunb. Akdeniz
Bölgesi’nde kültüre alınmıştır (Krüss-
mann, 1977).
Plumbago auriculata Lam. Egzotik
Kurşunkök, Mavi yasemin Syn: Plumbago capensis Thunb.
Yayılışı
Güney Afrika’da doğal yetişmekte olup ülkemizin Ege
ve Akdeniz Bölgelerindeki park ve bahçelerde süs bitkisi
olarak yetiştirilmektedir.
Tırmanıcı (sarılıcı) ya da 2-3 m boyuna kadar ulaşabi-
len herdem yeşil çalı formunda odunsu bitkilerdir. Park ve
bahçelerdeki genel formu ise küçük, yuvarlak ve kompakt
tepelidir. Sürgünleri yuvarlak ve soyulmuş gibidir. Yaprak-
lar dağınık, oval-dikdörtgenimsiden hafif spatül şeklinde
kadar değişik formlardadır. Yaprak uçları küt ya da küçük
bir mukrosu vardır. Yapraklar 5-6 cm boyunda 1-2 cm
enindedir; üst yüzleri açık yeşil, alt yüzleri genellikle çıp-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
laktır. Çiçekleri açık mavi, kısa bir başak üzerinde çok sa-
yıdadır. Tacın oluşturduğu tüp, yapışkan tüylü çanaktan üç
kat daha uzundur. Çiçeklenme dönemi oldukça uzun olup
mayıs-ekim arasıdır (Krüssmann, 1977).
460
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P O LYG O N AC E A E
POLYGONACEAE
Genel olarak otsu, çalı ya da tırmanıcı bitkilerden oluşan bir familyadır. Yapraklar genellikle sarmaldır. Kulakçıklar genellikle gövde çevresini saran zarsı bir kın
şeklinde birleşmiştir. Çiçekler başak şeklinde kurul oluşturur, demet ya da salkım haldedir. Çiçekler erselik ya da tek eşeylidir ve aktinomorftur. Çiçek sapları genellikle
eklemlidir. Çiçek örtüsü 3-6 parçalı (segmentli), segmentler alt kısımda birleşiktir; meyve aşamasında da genellikle büyür. Taç yoktur. Stamen sayısı 6-9, nadiren 16’ya
kadar çıkar. Ovaryum üst durumlu, tek gözlüdür. Stillus 2-4 adettir. Tohum taslağı tek ve tabandadır. Meyve üç köşeli veya mercimek şeklinde nukstur. Çoğunlukla kalıcı
bir örtüyle kapatılmıştır. Familyanın ülkemizde doğal yetişen üç odunsu cinsi bulunmaktadır. Bu cinslerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Davis, 1967).
1.Çiçeklerinde stamen sayısı 10-16; meyve sert, tüp şeklinde, birbirine dolanmış kılsı bir örtüyle kapatılmıştır……………………….………….……………Calligonum
1.Çiçeklerinde stamen sayısı 6-8; meyve yukarıda tanımlanan kılsı örtü ile kaplanmamıştır. …………………….……………………….……………………..Atraphaxis

Atraphaxis L. (Devekıran)
Kışın yaprağını döken, dik büyüyen ve sert çalılardır. Kın şeklinde sürgünü çevreleyen kulakçıkların alt yüzü kahverengimsidir. Üst kısmı zarımsıdır. Çiçekleri erselik
ve başak şeklinde kurul oluşturur. Çiçek örtüsü 4-5 segmentli, beyaz ya da pembe, meyve aşamasında da büyür. Stamen sayısı 6-8, tabanda birleşiktir. Stigma 2-3 adettir.
Meyve üç köşeli veya mercimek şeklinde nukstur (Cullen, 1967d).
Ülkemizde doğal yetişen 3 türü vardır. Bu türlerin tanı anahtarı aşağıdaki şekildedir (Cullen, 1967d):
1.Çiçek örtüsü 4 parçalı; stamen sayısı 6; stigma 2; meyve mercimek tanesi şeklinde …………………………………………………………………..Atraphaxis spinosa
1.Çiçek örtüsü 5 parçalı; stamen sayısı 8; stigma 3; meyve 3 yüzlü (nadiren birkaç çiçek 4 parçalı örtüye sahip ve mercimek tanesi şeklindeki meyve de çok nadiren vardır)
2.Dışta yer alan çanak yapraklar içtekilere benzer, meyvede geriye kıvrık değildir ………………………………………………………..Atraphaxis grandiflora
2.Dışta yer alan çanak yapraklar içte yer alanlardan çok daha küçüktür, meyvede geriye kıvrıktır …………………………………………Atraphaxis billardieri
Atraphaxis billardieri Jaub. & Spach. Doğal

Koca devekıran
Yayılışı
Ana yayılış bölgesi Anadolu, Lübnan ve Batı Suriye’dedir. Seyrek toplulukları Asya’da Kuzeydoğu Irak,
Batı İran’da ayrıca Ege Adalarından Rodos, Sakız, Sisam adalarında bulunur. Avrupa’da bu çalı Girit adası
ve Yunanistan’dan bilindiği halde Yunanistan kayıtları olan Imithos ve Timfristos dağlarındaki kayıtla-
rın eski kayıtlar olduğu, halen bu lokasyonlarda bulunup bulunmadığının bilinmediği belirtilmektedir
(Browicz, 1984). Ülkemizdeki yayılışı aşağıda iki varyete halinde ayrı ayrı verilmiştir.
Kısa boylu, çoğunlukla eğri büğrü bir çalıdır. Boyu en çok 60 cm’ye ulaşır. Yaşlı kabuklar grimsi renk-
ten siyaha kadar değişir. Genç kabuklar ise beyaz, hafif çıkıntılı tüylüdür. Yapraklar parlak yeşil, elip-
tik-dikdörtgenimsi, yumurtamsı ve ağsı damarlıdır. Kulakçıklar iki sivri uçludur (çıkıntılıdır). Yaprak
saplarının alt yarısı kulakçıklarla kaynaşmıştır. Çiçek örtüsü 5 parçalıdır. Stamen sayısı 8, stillus 3’tür.
Meyveli çiçek örtüsü pembe ya da pembemsi beyazdır. Örtünün dıştaki 2 çanak yaprağı içtekilerden çok
daha kısadır ve geriye doğru kıvrıktır. Meyve üç köşelidir. Türün ülkemizde iki varyetesi bulunur (Cullen,
Tolga Ok
1967d):
Atraphaxis billardieri Jaub. & Spach.var.billardieri: Yaprakları 15-20 x 4-8 mm, güçlü bir şekilde
sivri uzantılıdır. Ülkemizde Ankara, Kütahya, Nevşehir, Van, Antalya, Isparta, Konya, Gaziantep ve Adı-
yaman çevrelerinde ve 1300-2600 m’ler arasındaki kayalık yamaçlarda step içerisinde ve kurak alanlarda bulunur. Çiçeklenme zamanı mayıs-temmuz aylarıdır.
Atraphaxis billardieri Jaub. & Spach.var.tournefortii (Jaub. & Spach.) Cullen: Yapraklar daha küçük, sivri uçlu fakat güçlü bir şekilde sivri uzantılı değildir. Ülke-
mizde Erzurum, Artvin, Tunceli ve Bitlis çevrelerinde, 1500-2000 m’leri arasındaki kayalık yamaçlarda bulunur. Çiçeklenme zamanı temmuz ayıdır.
461
Atraphaxis grandiflora Willd. Endemik
Devekıran
Yayılışı
Endemik olan bu türün yayılış alanları Kayseri, Erzin-
can, Erzurum çevreleridir (Cullen, 1967d). Kahramanma-
raş yöresinde, Kayseri’ye sınır olan kesimlerde lokal olarak
da bulunur.
Kısa boylu çalılardır. Sürgünü saran kulakçıkları beyaz,
uzamış, internodların boyu kadardır. Yapraklar dikdörtge-
nimsi-mızraksı, sivri uçlu, sert tüylüdür. Çiçek sapları uca
yakın yerde mafsallıdır. Çiçek örtüsü 5 parçalıdır. Stamen
sayısı 8, stillus 3 adettir. Meyveli çiçek örtüsündeki tüm
parçalar hemen hemen aynı boydadır ve geriye kıvrık de-
ğildir. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır. (Cul-
len, 1967d). Tolga Ok
Tolga Ok
Atraphaxis spinosa L. Doğal
Devekıran
Yayılışı
Genel yayılışını Rusya, Güneybatı Asya’da yapan türün
ülkemizdeki yayılışı Malatya, Tunceli, Erzurum, Erzincan,
Van ve Mardin çevreleridir. Genel yayılış alanları kurak ka-
yalıklar ve yamaçlardır.
Yaklaşık 1 m’ye kadar boylanabilen ve dik büyüyen
çalılardır. Yaşlı dallar beyazımsı kahverengi, kabuk liflidir
ve soyulur. Genç dallar grimsi beyaz ve olukludur. Dallar
çoğunlukla diken olarak kalıcıdır. Yapraklar kısa saplı, yu-
murtamsı ya da dairemsi, mavimsi ve çıplaktır. Çiçek sap-
ları hemen hemen ortadadır. Çiçek örtüsü 4 parçalıdır. Sta-
men sayısı 6’dır. Stillus 2’dir. Meyveli çiçek örtüsü pembe,
dıştaki iki çanak yaprak içtekilerden daha küçüktür ve ge-
riye kıvrıktır. Meyve mercimek tanesi gibidir. Çiçeklenme
zamanı haziran-ağustos aylarıdır (Cullen, 1967d).
Tolga Ok
Tolga Ok
462
Calligonum L. (Ebucehil çalıları) Tolga Ok
Boyları 0,5-2(-3) m’ye kadar uzaya-

bilen sık dallı çalılardır (Browicz, 1996).
Yapraklar çok küçük ve erken dökülürler.
Çalılar uzun süre yapraksızdırlar. Kulak-
çıkları zarsıdır. Çiçekler kulakçıkların
ekseninden çıkan salkımlar halinde kurul
oluşturur. Çiçek örtüsü 5 parçalıdır. Sta-
men sayısı 10-16 ve birleşiktir. Ovaryum
4 köşelidir. Stilus 4 ve stigma başçık şek-
lindedir. Ülkemizde tek türü doğal yetişir
(Cullen, 1967e).
Tolga Ok
Tolga Ok
Calligonum polygonoides L. Doğal
Ebucehil çalısı
Yayılışı
Genel yayılışını Ermenistan, Nahçivan, Kuzeydoğu Anadolu(Ağrı Dağı çevresinde), Doğu
ve Güney Irak, İran, Afganistan, Pakistan, hemen hemen bütün Arap yarımadası, İsrail ve Ür-
dün’de yapar. Suriye’de Palmira bölgesinden kayıtlı ise de bu yayılışın teyide ihtiyacı olduğu belir-
tilmektedir. Derin kumlar üzerinde büyüyen çöl alanlarının bir çalısıdır. Artemisia ve Haloxylon
cinsinin türleri ile çeşitli toplumlar oluşturur. Bu toplumlarda baskın tür ya da ikincil tür duru-
mundadır. Deniz seviyesinden 600-800 metreye kadar yükseklikte bulunur. En yüksek lokaliteleri
Afganistan’da 1000 m, Suudi Arabistan’da 1200 m ve İran’da 1500-1700 metrelerdedir (Browicz,
1996). Ülkemizde sadece Iğdır ili Aralık ilçesinde doğal yayılış göstermektedir (Cullen, 1967e).
Bu yayılışında Calligonum polygonoides’e eşlik eden bir diğer çalı Atraphaxis spinosa’dır (Cullen,
1967d).
1,5-2 m uzunluğunda çalılardır. Çıplak, soluk kahverengimsi-beyazımsı kabuklara sahiptir.
Dallanma yaygındır. Genç sürgünleri yeşil ve kulakçıkların bulunduğu yerlerde segmentlidir. Yap-
raklar çok küçüktür, kısa zamanda döküldükleri için genellikle yapraksızdırlar. Çiçekler küçük ve
kümeleşmiş, 5-6 parçalıdır. Çiçek örtüleri de beyaz renkte ve 3-4 mm boyunda segmentlidir. Çiçek
sapları hemen hemen yarıda birleşiktir. Meyve dikdörtgenimsi, 7-10 mm boyunda, beyaz ya da
Tolga Ok
kırmızımsı renge sahip olup sert birbirine karışmış kıllarla örtülüdür. Meyveler tüpsü bir tabandan
çıkarlar. Dallanmış ve üst kısmında birbirine dolanmıştır (Browicz, 1996; Cullen, 1967e).
463
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I P R OT E AC E A E
PROTEACEAE
Genellikle ağaç ve çalılardan seyrek olarak da otsu bitkilerden oluşan bir familya olup güney yarımkürede
80 cinse ait 1600 türü bulunur. Bunlardan hiçbiri ülkemizde doğal yetişmemektedir. Grevillea cinsinin bazı
türleri ülkemiz park ve bahçelerinde yetiştirilir. Yapraklar genellikle almaşlı, sarmal ya da karşılıklı dizilmiş,
basit ya da bileşik, nadiren etli ya da dikensidir. Yaprak ve yaprakçıkların kenarları genellikle düz ya da üç derin
lopludur; nadiren de seyrek dişlidir. Çiçekleri genellikle erselik, nadiren de monoik ya da dioiktir. Çiçek kurulu
büyük değişkenlik gösterir. Basit ya da bileşik kurul halinde, yan durumlu ya da terminal, yan çiçekler tek tek
ya da çift çift yer almıştır. Çiçekler, genellikle erselik, aktinomorf ya da zigomorftur. Çiçek örtüsü (3-) 4 (-8)
tepalli, (3-) 4 (-5) stamenlidir. Meyve açılan ya da açılmayan kuru meyvedir (aken ya da folikül). Meyve bazı
cinslerde de çekirdekli sulu tiptedir (eFloras.org: 2013).
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Grevillea R. Br. (Grevilya)
Herdem yeşil çalı ya da ağaç formunda odunsu bitkilerdir. Yaprakları sarmal
dizilmiş, basit ya da loplu, katlı tüysüdür. Çiçekleri saplı, genellikle salkım halinde
ya da şemsiye şeklindedir. Çiçek renkleri çekici ve göze çarpar. Çiçeklerinde brahte
gelişmemiş, çiçek örtüsü düz ya da geriye kıvrık, stilus uzun, dip kısımda kalındır.
Ovaryum disk şeklinde veya etlenmiştir. Meyve 1-2 tohumludur. Malezya, New Heb-
rids, New Caledonia ve Avustralya’da doğal yetişen 200 civarında türü vardır (Krüss-
mann, 1977).
Ünal Akkemik
Grevillea robusta A. Cunn.ex R. Br. Egzotik
Grevilya, İpek meşesi
Yayılışı
Doğal yayılışını Avustralya’da yapan tür, ülkemizin Marmara, Ege ve Akdeniz çevrelerinde yaygın bir şekil-
de süs bitkisi olarak kullanılır.
Yaklaşık 50 metreye kadar boy yapabilen, dalları gümüşi tüylü olan ağaçlardır. Yaprakları pinnat loplu bile-
şik yaprak olup yaprakçıkların kenarları derin parçalı ya da çift katlı tüysü görünümdedir. Yapraklar 15-20 cm
uzunluğunda, mızraksı, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü ipeksi tüylüdür. Çiçeklerin bir tarafı çok güzel görünüşlü
Hatice Yılmaz
altın sarısı renkte, 7-10 cm boyunda, salkımdır. Çiçeklenme sadece subtropik iklimlerde görülür (Krüssmann,
1977).
464
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I R A N U N C U L AC E A E
RANUNCULACEAE
Kuzey yarımkürenin ılıman bölgelerinde ve arktik kuşakta yayılış gösteren 35’ten fazla cinse dâhil 1500 civarında türü bulunur. Bunların önemli bir kısmı otsu iken
az sayıda odunsu çalı ya da sarılıcı türlere sahiptir. Ranunculaceae familyasının çiçeklerinde tüm kısımlar mevcuttur. Taç yaprakları serbesttir ve birleşmemiştir. Bazıla-
rında çanak yaprak yoktur ve “petaloid”e dönüşmüştür veya hem çanak hem de taç yapraklar nektar taşıyan mahmuzlara dönüşmüşlerdir. Yaprakları basit ya da bileşiktir;
sürgünlere sarmal dizilmişlerdir. Ender olarak da karşılıklı dizilmişlerdir. Çiçek parçaları spiral ya da dairesel dizilmiştir; erseliktir ve aktinomorftur. Meyve aken veya
folikül topluluğu şeklinde, ender olarak da tek folikül veya üzümsü (bakka) tiptedir (Yaltırık ve Efe, 1996).
Familyanın birisi sarılıcı ve ülkemizde doğal yetişen odunsu cinsi Clematis ile diğeri egzotik çalı formundaki cinsi Paeonia kitaba dâhil edilmiştir.
Necmi Aksoy
Clematis L. (Orman asmaları)
Çoğunlukla sarılıcı, çok azı dik duran bir gövdeye sahip çalı ya da yarı çalı halindeki odunsu bitkilerdir. Tomurcuklar çok sayıda pulla örtülmüştür. Yaprakların dizi-
lişleri karşılıklıdır. Bunlar tek tüysü veya sade yaprak halindedir. Çok kere bir sülükle sonlanır. Orman asmalarında çiçekler erdişidir. Bir cinsli olanlar çok azdır. Bunlar
teker teker veya kurullar halinde bulunurlar. Çiçek örtüsü 4 (bazen de 4–8 ) adet çanak yapraktan oluşur. Etamin ve karpel bol sayıdadır. Ovaryum tek gözlüdür. Meyve
nuks tipindedir. Bu meyvenin uzun veya kısa tüylü, kuyruğu andıracak şekilde, stilusun uzamamasından oluşmuş bir uçma organı vardır. Bu sayede meyve etrafa kolayca
yayılır. Clematis cinsinin çoğu Kuzey Yarı Küresinin serin ve ılıman bölgelerinde çok sayıda türü olup bunlardan 6’sı ülkemizde doğal yetişir. Orman asmalarının büyük
çiçekli kültür formları parkçılık yönünden önemli süs bitkileridir (Davis ve diğ., 1965).
Orman Asmalarının ülkemizde doğal yetişen 6 türüne ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Çiçekler 2 tane büyük çanak şeklinde brahtelerden çıkar, yapraklar genellikle basit ...................................................................................................... Clematis cirrhosa
1. Brahteler bulunmaz, yapraklar bileşik
2.Çiçekler tek çıkar, mor, çiçek segmentleri 2,5-4,5 cm ............................................................................................................................................Clematis viticella
2.Çiçekler panikul veya dihazyum şeklinde, beyaz veya sarı, çiçek parçaları kısa
3.Filament tüylü, çiçek örtüsü parçaları sivri uçlu ............................................................................................................................................ Clematis orientalis
3.Filament çıplak, çiçek örtüsü parçaları küt uçlu
4.Anterler sapçıklarda oldukça kısa, internod tüylü........................................................................………………………………….................Clematis vitalba
4.Anterler sapçıklar kadar, internod çıplak
5.Çiçek yapraklarının kısmı tüylü değil, kenarları bir tüy bandı ile çevrili ............................................................................……..... Clematis flammula
5. Çiçek yapraklarının her iki yüzü tüylü .........................................................................................……………………….....Clematis austroanatolica
Clematis austroanatolica Ziel. & Kit Tan Endemik

Güney Anadolu orman asması
Yayılışı
Doğal yayılışını Antalya-Alanya’da yapan lokal endemik bir türdür (Zielinski
ve Kit Tan, 2011).
Zielinski ve Kit Tan, 2011
Herdem yeşil sarılıcı ya da yerde sürünücü odunsu bir bitkidir. C. vitalba’dan

dar oval, testere dişli yaprakçıkları, üç yapraklı alt pinnat yaprakları, filamentleri-
nin turuncu-kahverengi ve küçük, çiçeklerinin de soluk pembe olması ile ayrılır
(Zielinski ve Kit Tan, 2011).
465
Clematis cirrhosa L. Doğal
Mor çiçekli orman asması

Yayılışı
Genel yayılış alanı Akdeniz çevresi, Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Türkiye ve Batı Suriye’dir.
Akdeniz havzasının bir elemanıdır. Türkiye’de İstanbul, Çanakkale, Antalya-Kaş arası ve Ha-
tay-Amanos Dağlarında doğal yetişir.
4-5 m boyunda, dip kısmı odunsu, yarı herdem yeşil sarılıcı bir bitkidir. Sürgünler tüysüz,
çıplaktır. Uzun saplı yapraklar genel olarak iki katlı tüysü, bazen de yalın kat tüysüdür. Yaprak-
çıklar yumurta biçiminde yuvarlakça, hatta bazen rozet halindedir. Kenarları loblu veya tamdır.
Bunlar çoğunlukla 3’er 3’er bulunur. Bu türde çiçekler sürgünlerin uçlarında toplanmış kurullar
Tolga Ok
halindedir. Çiçek örtüsü beyazdır. İç kısmı tüysüz, dış kısmının kenarları ise beyaz tüylü dar
bir bant ile çevrelenmiştir. Sarı renkli etaminler bol sayıdadır. Bunların sapları çiçek çevresin-
de daha kısadır. Temmuz- eylülde çiçek açar. Meyve yumurta biçiminde, ipek tüylü – çıplak,
2 cm’ye kadar ulaşabilen kuyruğu vardır (Davis ve diğ. 1965).
Clematis flammula L. Doğal
Yakıcı orman asması

Yayılışı
Genel yayılış alanı Akdeniz çevresi, Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Türkiye ve Batı Suri-
ye’dir. İstanbul, Çanakkale, Antalya-Kaş arası ve Hatay-Amanos Dağlarında doğal yetişir.
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
4-5 m boyunda, dip kısmı odunsu, yarı herdem yeşil sarılıcı bir bitkidir. Sürgünler tüysüz,
çıplaktır. Uzun saplı yapraklar genel olarak iki katlı tüysü, bazen de yalın kat tüysüdür. Yap-
rakçıklar yumurta biçiminde yuvarlakça, hatta bazen rozet halindedir. Kenarları loblu veya
tamdır. Bunlar çoğunlukla 3’er 3’er bulunur. Bu türde çiçekler sürgünlerin uçlarında toplanmış Ünal Akkemik
kurullar halindedir. Çiçek örtüsü beyazdır. İç kısmı tüysüz, dış kısmının kenarları ise beyaz
Ünal Akkemik
tüylü dar bir bant ile çevrelenmiştir. Sarı renkli etaminler bol sayıdadır. Bunların sapları çiçek
çevresinde daha kısadır. Temmuz- eylülde çiçek açar. Meyve yumurta biçiminde, ipek tüylü –
çıplak, 2 cm’ye kadar ulaşabilen kuyruğu vardır (Davis ve diğ. 1965).
Clematis orientalis L. Doğal
Doğu orman asması

Yayılışı
Doğu Orman Asmasının vatanı Asya’dır. Güney Rusya, Kafkasya, İran, Küçük Asya, Türkis-
tan, Afganistan ve Batı Pakistan’da yayılmıştır. Türkiye’nin orman mıntıkalarında, Bursa ve Ma-
latya ile Harput arasındaki dağlık arazide, Gümüşhane, Kayseri, Göreme, Erzurum, Erzincan,
Van ve Hakkâri’de 2000 m yükseltiye kadar geniş bir alanda bulunur.
6–7 m’ye kadar tırmanan, kışın yaprağını döken odunsu bir sarılıcıdır. Yapraklar basit tüysü
veya iki katlı tüysüdür. Yaprakların biçimi yumurta veya elips gibidir. Boyları 2–5 cm’ye ulaşan
bu yaprakçıklardan 3- 5 tanesi bir arada bulunur. Kenarları loplu veya kaba dişlidir. Bu türün sarı
renkli çiçekleri vardır. Çiçek boyutları 3–5 cm arasında değişir. Ayrıca uzun bir sapı vardır. Ça-
nak yapraklar elips biçimindedir. Çiçekler teker teker veya birkaçı bir arada bulunur; çiçeklenme
ağustos – eylül aylarında gerçekleşir (Davis ve diğ. 1965). 466
Clematis vitalba L. Doğal
Adi orman asması
Yayılışı
Güney, Orta Avrupa ile Kuzey Amerika ve Batı Asya’da yayılmıştır. Kuzey batı Anadolu’daki
yapraklı ağaç Ormanlarında, keza Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde sık sık görülür.
Tutunduğu ağaçlar üzerinde 7-8 m’ye kadar sarılıp yükselen 3–4 cm çap yapan, herdem yeşil
odunsu bir bitkidir. Yapraklar tek tüysüdür. Sapları vardır. Dizilişleri karşılıklıdır. Tüysü yaprak
sayısı 3–5 tanedir. Bunlar uzun saplı, sivri yumurta–yürek biçimindedir. Çoğunlukla sivri uçlu,
tam kenarlı yahut da kaba, gelişigüzel dişlidir. Yabancı bitkilere yaprak sapları ile tutunarak sarılır.
Çiçekler teker teker değil, kurullar halindedir. Bunlar yaprak koltuklarında yer aldığı gibi sürgün
uçlarında da bulunur. Uzun saplıdır. Hafif, tatlı bir kokusu vardır. Çevre yaprakların içi ve dışı süt
gibi beyaz veya dış kısmı yeşilimsi, sık tüylerle örtülmüştür. Meyvenin 2 – 3 cm’ye ulaşan tüylü
bir kuyruğu vardır. Adi orman asması nemli yerlerdeki ormanlar ile çalılıklarda her çeşit ağaç ve
çalılar üzerine sarılır. Bazen kayalıklar üzerinde de bulunur, kireçli toprakları sever. Bunun üzerine
Hatice Yılmaz
büyük çiçekli kültür formları aşılanır (Davis ve diğ., 1965).
Clematis viticella L. Doğal
Mavi çiçekli orman asması
Yayılışı
Romanya, Balkanlar, Gürcistan, Kuzeybatı İran, Türkiye ve Batı Suriye’de yayılmıştır. Anado-
lu’nun batı ve kuzey kısımlarında özellikle Akdeniz ikliminin egemen olduğu yerlerde görülür.
Nemli yetişme yerlerini seçer. Zonguldak, Mengen, Devrek dolaylarında dere içlerinde sık sık rast-
lanır. Samsun, Kütahya, Eskişehir, Uşak, Denizli dolaylarında görülür.
Bu türe İtalyan orman asması da denir. 3-6 m boyunda uzun ömürlü, kışın yaprağını döken
odunsu bir bitkidir. Grimsi, ince tüylü sürgünleri vardır. Bu sürgünlerde yer alan yapraklar uzun
saplı ve tek tüysüdür. Bunların yaprakçıkları yumurta biçiminde tam kenarlı ve kısa saplıdır. Ya
da iki katlı tüysü olup yaprakçıklar da 3 lopludur. Çiçekler sürgün uçlarında veya yaprak koltuk-
larında teker teker bulunur. Çok uzun sapları vardır. Çevre yaprakları kırmızı-pembe veya koyu
mor-mavidir. Haziran- ağustosta çiçek açar (Davis ve diğ., 1965). Bu türün çok çeşitli melez ve
bahçe formları vardır. En çok tutulan melezi C. v. X. laniginosa= C.jackmani’dir. Çiçekleri beyaz
olan “Albiflora”, mavi violet “Caerulea”, şarap kırmızısı kermesine, purpur kırmızı “Purpurea”,
çiçekler büyük karmen kırmızısı renginde olan “Rubra Grandiflora” gibi bahçe formları da çok
Dilek Oral
yaygındır.
467
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I R H A M N AC E A E
RHAMNACEAE
Rhamnaceae familyasına ait cinsler, genellikle çalı formundaki odunsu bitkilerdir. Dalları dikenli ya da
dikensizdir. Yapraklar basit, tam kenarlı ya da dişlidir ve kulakçıkları mevcuttur. Yaprak ve tomurcuk dizilişi Rhamnus kayacikii
bazı cins ve türlerde karşılıklı bazılarında almaşlıdır. Çiçekler küçük, aktinomorf (dairesel) bir cinsli (uni-
seksual) veya tamdır (hermofrodit). Çanak ve taç yaprak sayısı 4-5 olup serbesttir. Stamen sayısı da 4-5’tir.
Ovaryum üst ya da orta durumludur ve 2-4 gözlüdür. Meyveleri cinslere göre çekirdekli sulu meyve (drupa)
ya da kuru ve kanatlı tiptedir, sert kabuklu 2-4 tohum içerir.
Rahmnaceae familyasına ait 5 cins Türkiye’de doğal yetişir. Bu cinslerin tanı anahtarı Davis (1965)’e göre
1.Yapraklar tabandan 3 damarlı; kulakçıklar dikenli, dimorfik, yaşlı sürgünlerde de kalıcıdır.
2. Meyve kuru, disk şeklinde bir kanatla çevrili; yaprak sapı, yaprak ayasının ¼ - ½’i kadar uzunluğundadır
………………………………………………………………………………………............……..…Paliurus
2. Meyve etli drupa (çekirdekli sulu meyve); yaprak sayı çok kısa…………………….…..………Ziziphus
1.Yapraklar pinnat damarlı (tabandan itibaren ana damardan yan damarlar tek tek çıkar); kulakçıklar dikene
dönüşmemiş, tek biçimli (monomorfik) ve çoğunlukla dökülür.
3.Çiçekler hemen hemen sapsız, çiçekler çoğunlukla bir başak şeklinde ortaya çıkar, yapraklar karşılık-
lı.………………………………………………….…………………….……………………….…..Sageretia
3.Çiçekler uzun ya da kısa saplı, dallanmış salkım halinde (paniculate) ve nadiren tek tek bulunur; yap-
raklar almaşlı ya da karşılıklı
4.Tomurcukları çıplak; çiçekleri 5 parçalı, hermafrodit, taç yapraksız çiçeklere
rastlanmaz, stillus bölünmemiş; tohumların sırt kısımları oluklu değil.............................................Frangula
Mehmet Fırat
4.Tomurcukları pullu; çiçekler genellikle 4 parçalı ve tek cinsli (unisexual) (nadiren 5 parçalı ve taç
yapraksız-apetalous-); Stillus 2-4 kama şeklinde bölünmüş; tohumların sırt kısımları oluklu
....………………………………….………….………….…………………………..….…….Rhamnus
Frangula Mill. (Barut ağacı)
Gövde ve dallar dikensiz; kışın
yapraklarını döken kısa boylu ya da
boylu çalı veya ağaçlardır. Kış tomur-
cukları pulsuzdur. Yapraklar almaşlı
dizilmiş; tüysü damarlıdır. Yaprak
kulakçıkları dökülür. Çiçekler de-
metler halinde, 5 parçalı ve erdişidir.
Dişicik borusu 3 loblu tepeciklidir.
Meyve sulu, 2-3 çekirdekli; tohum
oluklu değildir. Çoğunluğu kuzey
Amerika’da olmak üzere 20 kadar
türü vardır (Kayacık, 1982; Yaltırık,
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
1967d). Bunlardan biri Frangula al-

nus ülkemizde doğal yetişir.
468
Frangula dodonei Ard. Doğal
Barut ağacı (Syn: Frangula alnus Mill.)
Yayılışı
Türkiye, Avrupa’nın çoğu bölgesi ve Altay Cumhuriyeti’nin doğusuna doğru bulunan bölgelerde yayılış
gösteren Avrupa-Sibirya Elementi olan bir taksondur. Ormanlık (çoğunlukla Alnus glutinosa ile birlikte),
çalılık alanlarda ve akarsu kenarlarında, 10-1700 m yükseltilerde doğal olarak bulunur. Türkiye’de Artvin,
İstanbul, Sakarya, Bolu, Kastamonu, Tokat, Samsun, Ankara, Kayseri, Denizli, Konya, Tunceli, Erzincan,
Bitlis ve Hakkâri illerinde yayılış gösterir.
2-5 metre (nadiren daha kısa) boylanabilen çalı veya küçük ağaçtır. Yapraklar ters yumurtamsı-elips ya
da dikdörtgensi-mızrak şeklinde, 3,5-8,5 cm uzunluğunda, hemen hemen sivri uçlu, nadiren kütçe, alt yüzde
damarlar boyunca bulunan basık tüyler hariç her iki yüz de tüysüzdür; yan damarlar 5-11 çift; yaprak sapı 1-2
cm uzunluğunda ve yumuşak tüylüdür. Meyve 6-10 mm çapında, olgunlaştığında siyah renklidir. Çiçeklenme
zamanı haziran-temmuz aylarıdır. Ülkemizde biri endemik olmak üzere 2 alttürü vardır. Alttürlere ilişkin
ayrım anahtarı aşağıdaki gibidir (Yaltırık, 1967d):
1.Yaprak ayası ters yumurtamsı-elips şeklinde, 3,5-8,5 cm uzunluğunda; yan damarlar 7-11 çift; genç sürgünler basık yumuşak tüylü ... Frangula dodonei subsp. dodonei
1.Yaprak ayası dikdörtgensi-mızrak şeklinde, 4-5,5 x 1,5-2,2 cm; yan damarlar 5-7 çift; genç sürgünler tüysüz.…….…………...…… Frangula dodonei subsp. pontica
Frangula dodonei Ard. subsp. dodonei: Türkiye, Avrupa’nın çoğu bölgesi ve Altay Cumhuriyeti’nin doğusuna doğru bulunan bölgelerde yayılış gösteren Avrupa-Sibirya
Elementi olan bir taksondur. Ormanlık (çoğunlukla Alnus glutinosa ile birlikte), çalılık alanlarda ve akarsu kenarlarında, 10-1700 m yükseltilerde doğal olarak bulunur.
Türkiye’de Artvin, İstanbul, Sakarya, Bolu, Kastamonu, Samsun, Ankara, Kayseri, Denizli ve Konya illerinde yayılış gösterir.
Frangula dodonei Ard. subsp. pontica (Boiss.) Soldano: Ülkemiz için endemik olan bu alttür, Tunceli, Erzincan, Bitlis ve Hakkâri illerinde, akarsu boyunca, taşlık
yamaçlarda,1700-1800 m yükseltilerde yayılış gösterir.
Ünal Akkemik
Paliurus Miller (Karaçalı)
Kışın yaprağını döken çalı veya ağaç halin-
deki odunsu bitkilerdir. Kulakçıklar dikene de-
ğişmiştir. Tomurcuklar küçük, dışarıdan görü-
len 2-3 pulla örtülmüştür. Sürgünlere dizilişleri
almaşlıdır. Yaprakları tabandan üç damarlıdır.
Erdişi çiçekler küçük, yıldız gibidir. Çanak yas-
sı, taç 5 parçalı, ovaryum 2-3 gözlüdür. Meyve
kuru, basık küre biçiminde, etrafı daire şeklin-
de geniş bir kanatla çevrelenmiştir. Her bir göz
içerisinde yassı, ters yumurta biçiminde tek bir
tohum bulunur. Yaprakların koltuğunda yer alan
çiçekler yalancı şemsiye tipinde kurullar oluştu-
rurlar. Paliurus cinsinin Güney Avrupa’dan Doğu
Asya’ya kadar uzanan ülkelerde doğal olarak ye-
tişen 8 türü vardır. Bu türlerden biri ülkemizde
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
yetişir (Davis,1967a).
469
Paliurus spina-christii Mill. Doğal
Karaçalı
Yayılışı
Genel coğrafi dağılışı Güney Avrupa ve Batı Asya’dır. Türkiye ve çevresinde çok geniş bir yayılış alanına sahip
olan çok yaygın bir türdür. Orman içi açıklıklarda, yol kenarlarında ve açık alanlarda bazen tek tek bazen de çok
geniş gruplar halinde yayılırlar.
2-3 m boyunda düzensiz tepeli, dikenli bir çalıdır. Genç sürgünler tüylü, sonraları kırmızı kahverenginde ve
tüysüzdür. Yumurta biçimindeki yapraklar 2-4 cm boyunda, 1,5-3,5 cm. genişliğindedir. Kısa saplı ve dipten 3 da-
marlıdır. Kenarları düz veya çok hafif dişlidir. Üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü soluktur. Kulakçıklar kırmızı
kahverengi dikenlere değişmiştir. Bu dikenlerden biri düz ve uzun, ötekiler kısa ve geriye kıvrıktır. Yeşilimsi sarı
Hatice Yılmaz
renkli erdişi çiçeklerin çanak, taç ve stamen sayıları 5’tir. Ovaryum 2-3 gözlüdür. Yaprakların koltuğunda şemsiye
gibi kurullar oluştururlar. Meyve yassı, kuru, 2-3 cm genişliğinde ve disk şeklinde bir kanatla çevrilmiştir. Kanat
önceleri yeşil, olgunlaştığında kahverengi bir renge dönüşür (Davis, 1967a; Akkemik, 1998).
Ünal Akkemik, Tolga Ok, Özgür Eminağaoğlu, Mehmet Fırat, Necmi Aksoy
Rhamnus L. (Cehriler)
Rhamnus pallasii
Rhamnus cinsi, Dünya üzerinde yaklaşık 100 türle temsil edilirken bu türlerden 22’si
Türkiye’de doğal, bunlardan 6’ı da endemik olan önemli bir cinstir. Endemik türlerinin büyük
oranda Akdeniz çevresinde yayılış gösterdiği bu cinse ait türler 0,5 m’ye kadar boylanabilen kısa
boylu çalılardan 4-5 m boya kadar ulaşan değişik boylarda türlere sahip olan çalılardır. Rhamnus
cinsi türleri büyük değişkenlik gösterirler. Bazı türleri herdem yeşil (Rhamnus alaternus), bazıları
(Türkiye’de doğal yetişen diğer türler) kışın yaprağını döker, bazıları dikenli, bazıları dikensizdir.
Tomurcukları pullu, dizilişi sarmal ya da karşılıklıdır. Kulakçıkları dikensiz, çoğunlukla dökülür.
Çiçekler çok belirgin görülmez, 4-5 parçalı, genellikle bir cinsli, salkım ya da yoğun kurullar
halindedir. Stillus 2-3 parçalıdır. Meyve çekirdekli sulu meyve ve 2-4 sert tohumlu ve tohumların
sırt kısmı olukludur (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus cinsi 3 seksiyona ayrılır:
Sec.Espinosa: Gövde dikensiz; Kışın yaprağını dökerler; yaprak ve tomurcuk dizilişi almaşlı,
yaprak kenarları çoğunlukla dişlidir. Çiçekleri 4 parçalı, taç yaprakları vardır.
R.imeretinus, R.fallax, R.microcarpus, R.depressus, R.cornifolius, R.libanoticus
Tolga Ok
Sec.Alaternus: Gövde dikensiz. Yapraklar deri gibi sert, herdem yeşil; çoğunlukla sarmal di-
zilmiştir. Çiçekler 5 parçalı, rasemoz bileşik salkım oluşturur ve taç yaprakları yoktur.
R.alaternus
Sec.Rhamnus: En azından bir çok dalı dikenlidir. Yapraklar sarmal ya da karşılıklı, kısa sürgünler üzerinde sık demetler halindedir. Çiçekler 4 parçalı, salkım halinde
ya da seyrek olarak tek tek bulunur.
R.catharticus, R.kayacikii , R.petiolaris, R.orbiculatus, R.rhodopeus, R.prunifolius, R.pallasii, R.kurdicus, R.nitidus, R.oleoides subsp. oleoides, R.oleoides subsp. graecus,
R.thymifolius, R.hirtellus, R.pyrellus, R.punctatus var. punctatus, R.punctatus var. angustifolius, R.pichleri
Türkiye’de doğal yetişen 22 Rahmnus türüne ilişkin tanı anahtarı Davis ve Yaltırık (1967) tarafından aşağıda şekilde hazırlanmıştır:
1.Dikensiz çalı ve küçük ağaçlar; çiçek kurulları rasemoz veya demet halinde
2.Çiçek kurulu bileşik salkım; yapraklar herdem yeşil, deri gibi sert, boynuz gibi testere dişli………………………………………………....Rhamnus alaternus
2.Çiçek kurulu demet; kışın yaprağını döker, yapraklar deri gibi sert değil, oymalı testere dişli
3. Yaprakların her iki yüzü de çıplak
4.Yaprakları 5-10 cm, her bir yandaki yan damar sayısı 10-16……………………………………….…………………………………….. Rhamnus fallax
4. Yapraklar 2-5 cm, her bir yandaki yan damar sayısı 5-10 adet
470
5.Yapraklar geniş yumurta şeklinde, 3-5 x 2.5-3.5 cm, tabanı hemen hemen yürek şeklinde, yan damar sayısı 7-10..……… Rhamnus microcarpus
5.Yapraklar elips şeklinde, yaklaşık 2 cm boyunda, tabanı hemen hemen yürek şeklinde değil, yan damar sayısı 5-7..………… Rhamnus depressus
3.Yaprakların her iki yüzü de kısa yumuşak tüylü
6.Tomurcuk pulları çıplak; yapraklar 8-15 (-25) cm, her bir yandaki damar sayısı 15-25 (30). …………….…………………. Rhamnus imeretinus
6.Tomurcuk pulları kısa yumuşak tüylü; yapraklar 2.5-9 cm, her bir yandaki damar sayısı 6-15
7.Yaprakları oymalı testere dişli; meyve aşamasında çanak yaprakları dökülür…………………….………………………. Rhamnus libanoticus
7.Yapraklar hemen hemen tam kenarlı; meyve aşamasında da çanak yapraklar kalıcıdır……………..….………..….……. Rhamnus cornifolius
1.Dikenli çalı ya da küçük ağaçlar; çiçek kurulları demet halindedir
8.Yapraklar tam kenarlı ya da seyrek oymalı testere dişli (her bir tarafta 1-8 dişli); dallar ve yapraklar almaşlı
9.Yaprak kenarları tam; herhangi bir diş oluşumu yok
10.Meyve yoğun bir şekilde kısa yumuşak tüylü; yapraklar 8-12 mm, yumuşak tüylü, kalın ve yüzeyi mumsudur ………………….. Rhamnus pichleri
10.Meyve çıplak; yapraklar 6-30 mm, kısa tüylü ya da çıplak
11.Yaprak ayası geriye kıvrık, yoğun bir şekilde kısa yumuşak tüylü, alt yüzde damarlar belirgin şekilde çıkıntılı……………. Rhamnus punctatus
11.Yaprak ayası düz, çıplak veya tüylü, alt yüzde damarlar belirgin çıkıntılı değil
12.Meyve sapı 5-6 mm; yapraklar tümüyle çıplak, 17-25 x 8-17 mm; genç dikenler parlak kestane renginde……….……… Rhamnus nitidus
12.Meyve sapı 1-4 mm; yapraklar tüylü ya da çıplak, 6-23 x 5-12 mm; genç dikenler parlak kestane renginde değil
13.Yaprakların her iki yüzü de aynı renkte, yeşilimsi, alt yüz nadiren mavimsi, yaprakların alt yüzü kısa yumuşak tüylü fakat yaz sonlarına
doğru dökülür………………….…………………………………………………………………………………………. Rhamnus oleoides
13.Yaprakların alt yüzü beyazımsı mavi, tüyler dökülmeden kalır
14.Yaprakları geniş bir şekilde eliptik ya da ters yumurta şeklinde, 15-25 x 8-12 mm, tüyler 0.2 mm ye kadar boylanır; Tohum olukları
fazla belirgin olmayan şekilde bölünmüş……………………………………………………….…………………… Rhamnus hirtellus
14.Yapraklar dar ve ters yumurta şeklinde, 7-12 x 5 mm, tüyler 0.1 mm ye kadar boylanır; tohum olukları belirgin şekilde bölünmüş
…….……….…………….................................................................…….………….……….……….………….….. Rhamnus pyrellus
9.Yaprak kenarları seyrek oymalı testere dişli
15.Yaprak ayasının boyu genişliğinin 4-7 katıdır……………….………………………………………..…………….…………………. Rhamnus pallasii
15.Yaprak ayasının boyu genişliğinin 2-3 katıdır
16.Meyve sapları 5-8 mm; yapraklar yoğun ve kalıcı bir şekilde karışık, sık ve uzun yumuşak tüylü, 15-30 x 5-13 mm………… Rhamnus kurdicus
16.Meyve sapları 1-3 mm; yapraklar şeffaf kısa yumuşak tüylü (en azından gençlikte), 8-23 x 3-12 mm
17.Yapraklar 8-15 x 3-6 mm; düzenli bir şekilde oymalı testere dişli, tüy örtüsü kalıcı…………………………………. Rhamnus thymifolius
17.Yapraklar (6) 10-23 x 5-12 mm, düzensiz bir şekilde oymalı testere dişli, tüy örtüsü yaz sonunda dökülür………….……... Rhamnus oleoides
8.Yapraklar düzenli ve sık bir şekilde oymalı dişli (her bir yandaki diş sayısı 15-70); en azından alt dallar ve yapraklar karşılıklı ya da hemen hemen karşılıklı
18.Yaprak sapı 3-7 (-14) mm, yaprak sapı boyu kulakçıkların 1-2 katı kadar, kulakçıklar kısa zamanda dökülür
19. Boyu 1-4 m olan ve dik duran çalılardır; yapraklar 9-33 mm, genellikle her iki yüzü de tüylü, yan damarları oldukça belirgin
....……………………………………………………………………………………….……………….……….………………….Rhamnus rhodopeus
19.Boyu 50 cm nin altında cüce ve karışık çalılardır; yapraklar 6-12 mm, genellikle çıplak, yan damarlar belirgin değildir…… Rhamnus prunifolius
18.Yaprak sapı 8-25 mm, yaprak sapı boyu kulakçıkların 2-4 katı kadar, kulakçıklar kısa zamanda dökülür
20.Yaprak ayası, yaprak sapının 1-1.5 (-2) katı kadar, derimsi ya da ince
21.Yapraklar derimsi, eliptik-dikdörtgenimsi biçimde, hemen hemen sivri uçlu (subacute), 2-5 x 1.3-2.6 cm, alt yüzü kahverengimsi retiküllü
…………………………………………………………………………………………………………………………………….. Rhamnus petiolaris
21.Yapraklar ince, ters yumurta biçiminde, hemen hemen dairemsi, uç kısmı küt ve yuvarlak, 2-2.5 x 1.5-2 cm, alt yüzü mavimsi
…………………………………………………………………………………….……….………….………………………….Rhamnus orbiculatus
20.Yaprak ayası, yaprak sapının genellikle 2 katından daha uzun, ince
22.Çalı ya da 2-6 m ye kadar küçük ağaç formunda; yaprak ayası 2-5 cm boyunda, yaprağın her bir kenarındaki diş sayısı 40-70
……………………………………………………………………………………………………………………………………Rhamnus catharticus
22.Boyu 1 m nin altında çalı formunda; yaprak ayası 1.5-3 cm boyunda, yaprağın her bir kenarındaki diş sayısı 15-30……....Rhamnus kayacikii
471
Rhamnus alaternus L. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz çevresi, Türkiye ve Kırımda yapar. Ülkemizde
Kocaeli, Trabzon, İzmir, Antalya ve Mersin çevresinde doğal yetişir (Davis ve
Yaltırık, 1967).
1-5 m boyunda, dik büyüyen, dikensiz bir çalıdır. Yaprakları herdem yeşil ve
derimsidir. Yumurta-elips şeklinde olan yapraklar çıplak, alt yüzde yan damar-
ların ana damara birleştiği yerlerde tüy demetleri vardır. Yapraklar diğer türlere
Tolga Ok
oranla büyük, 3-7 x 2-3 cm, sivri uçlu, kenarları boynuz gibi testere dişlidir.
Çiçeklerinde taç yaprakları yoktur; Çiçek kuruları yoğun bileşik salkım halin-
dedir. Meyve olgunlaştığında siyahtır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus catharticus L. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa, Asya ve Türkiye’de yapan, ülkemizde de Kastamonu, Amasya, Tokat,
Samsun, Trabzon ve Kars çevrelerinde, 400-2000 m’ler arasında yetişen dikenli bir çalı türüdür
(Davis ve Yaltırık, 1967).
6 m’ye kadar boylanabilen küçük bir ağaç ya da çoğunlukla 2-3 m boyunda bir çalıdır. Dalları,
tomurcuk ve yaprakları karşılıklıdır. Genç sürgünleri çıplak, grimsi yeşil veya kahverengindedir.
Yaprakları yeşil, deri gibi değil, eliptik, 2-5,5 x 1,5-2,5 cm boyutlarında, uç kısmı kör bir şekilde
hemen hemen sivri uçlu, her iki yüzü çıplak ya da alt yüzü çok az kısa yumuşak tüylü, her bir taraf-
taki yan damar sayısı 3-5 adettir. Yaprak kenarları düzenli dişli, her bir yandaki oymalı diş sayısı da
35-70’tir. Yaprak sapı, (6-) 8-20 mm’dir. Yaprak ayasının boyu, yaprak sapı boyunun iki katından
daha uzundur. Çanak yaprakları 1,5-2,5 mm’dir. Meyve diski çıplaktır. Meyve sapları 5-9 cm’dir.
Olgun meyve siyah renklidir. Tohumları dar olukludur ve yarık değildir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus cornifolius Boiss. & Hoh. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Kuzey Irak, Güney-Batı İran ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde, Hakkâri çevre-
sinde, 2000 m’de yetişen bir çalıdır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Kısa boylu, tabanı geniş, yukarı doğru daralarak yükselen dikensiz bir çalıdır. Genç sürgünler
ve tomurcuklar kısa yumuşak tüylüdür. Yapraklar eliptik-ters yumurta şeklinde, hemen hemen
tam kenarlı, yaprakların her iki yüzü de yumuşak dik ve uzun tüylüdür. Yaprak boyutları 4,5-8 x
Mehmet Fırat
2,5-3,5 cm, tabanı yumuşak ya da hemen hemen kama gibi daralmakta, her bir taraftaki yan damar
sayısı 6-12 ve yaprak sapı boyu 8-12 mm’dir. Çanak yapraklar, yumuşak dik ve uzun tüylü, meyve
üzerinde de kalıcıdır. Meyve çıplak ve olgunlaştığında siyahtır (Davis ve Yaltırık, 1967).
472
Rhamnus depressus Grub. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel olarak Kafkasya elemanı olan bu tür ülkemizde Artvin ve Kars çevre-
sinde yetişir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Cüce, kayalara yapışık kısa boylu dikensiz çalılardır. Genç sürgünler kısa yu-
muşak tüylü ya da çıplaktır. Tomurcuk pulları da çıplaktır. Yaprakları eliptik, 2
cm boyunda, kenarları oymalı testere dişli, her iki yüzü de çıplaktır; üst yüzleri
koyu yeşil, alt yüzleri sarımsı yeşil, her bir taraftaki yan damar sayısı 5-7’dir. Bu
tür, R. microcrpus’a çok benzemekle beraber, yapraklarının küçük ve yan damar
sayısının daha az olmasıyla ayrılır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus fallax Boiss. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Balkanlar ve Lübnan’da sedir ormanlarının üzerinde yapar.
Ülkemizde ise Tunceli-Munzur Dağında, 2400 m yükseltilerde doğaldır (Davis
ve Yaltırık, 1967).
Çok kısa boylu, 0,5 m’ye kadar boylanabilen dikensiz bir çalıdır. Genç sür-
günleri ve tomurcuk pulları çıplaktır. Yapraklar yumurtamsı-elips şeklinde, ke-
narları oymalı testere dişli, her iki yüzü de çıplak, tabanı yuvarlak ya da hemen
Wilfried Franz
hemen yüreksi, her bir tarafta 10-16 yan damarlıdır. Yapraklar 5-10 cm boyun-
dadır. Yaprak sapı 10-18 mm boyunda ve çıplaktır. Meyve 4-5 mm çapında ve
çıplaktır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus hirtellus Boiss. Endemik
Cehri, Kördiken
Yayılışı
Genel yayılışını Kuzey Irak, Güney-Batı İran ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde,
Hakkâri çevresinde, 2000 m’de yetişen bir çalıdır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Kısa boylu, daralarak yükselen dikensiz bir çalıdır. Genç sürgünler ve tomur-
cuklar kısa yumuşak tüylüdür. Yapraklar eliptik-ters yumurta şeklinde, hemen
hemen tam kenarlı, yaprakların her iki yüzü de yumuşak dik ve uzun tüylüdür.
Ünal Akkemik
Yaprak boyutları 4,5-8 x 2,5-3,5 cm, tabanı yumuşak ya da hemen hemen kama
gibi daralmakta, her bir taraftaki yan damar sayısı 6-12 ve yaprak sapı boyu 8-12
mm’dir. Çanak yapraklar, yumuşak dik ve uzun tüylü, meyve üzerinde de kalıcı-
dır. Meyve çıplak ve olgunlaştığında siyahtır (Davis ve Yaltırık, 1967).
473
Rhamnus imeretinus Booth in Petzold & Kirchner Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya ve ülkemizde yapan bir türdür. Ülkemizde Trabzon, Rize ve
Artvin çevresinde, 1300-1700 m’lerde doğal yetişir (Davis ve Yaltırık, 1967).
2-3 m’ye kadar boylanabilen dikensiz bir çalıdır. Genç sürgünleri tüylüdür. Tomurcuk
pulları çıplaktır. Yaprakları oldukça büyük, geniş bir şekilde eliptik-dikdörtgenimsi, 8-15
(-25) x 4-6 (-9) cm boyunda, yaprak kenarları oymalı-testere dişli, her iki yüzü de kısa ve
yumuşak tüylü, tabanı yuvarlak, her bir tarafta 15-25 (-30) yan damarlıdır. Yaprak sapı
1,5-2 cm boyunda ve kısa yumuşak tüylüdür. Meyve 4-5 mm çapında, olgunlaştığında
siyah renklidir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus kayacikii Davis & Yaltirik Endemik
Cehri
Yayılışı
Bitlis çevresindeki 2200-2600 m yükseltiler arasında, dağlık kesimlerdeki kayalık ya-
maçlarda yetişen “endemik” dikenli bir çalı türüdür.
Çok kısa boylu 1 m den daha az olan cüce ve dikenli, 6 m’ye kadar boylanabilen küçük
bir çalıdır. Yaprakları eliptik, yaprak boyları 1,5-3 x 1-1,5 cm boyutlarında, uç kısmı kör
bir şekilde hemen hemen sivri uçlu, her iki yüzü çıplak, her bir taraftaki yan damar sayısı
3-5 adettir. Her bir yandaki oymalı diş sayısı da 15-30’dur. Yaprak ayasının boyu, yaprak
Mehmet Fırat
sapı boyunun iki katından daha uzundur. Bu tür, R.catharticus’a benzemekle beraber, bo-
yunun cüce olması, yapraklarının daime çıplak, boyutlarının küçük, diş sayısının daha az
ve çanak yapraklarının da daha küçük olmasıyla ayrılır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus kurdicus Boiss. & Hoh. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Kuzey Irak, İran, Suriye çölleri, Türkiye, Afganistan ve Batı Pakistan’da
yapar. Ülkemizde sınırlı bir yayılışı olup Bitlis çevresindeki 1900 m yükseltilerde, kayalık
yamaçlar ve kayalıklarda yetişir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Boyu çok kısa, 1 m’den daha az, bazen de kayalıklara yapışık durumda olan küçük
dikenli çalılardır. Dalları, tomurcukları ve yaprakları sarmaldır. Genç dikenleri kısa yu-
muşak tüylü, grimsi-kahverengidir. Yaprak ayası dar, ters yumurta şeklinde ya da elip-
tik-ters mızraksı, 15-30 x 5-13 mm’dir. Yaprak ayası düz, seyrek bir şekilde testere dişli ya
da hemen hemen tam kenarlıdır. Yaprak ayasının her iki yüzü de kısa yumuşak tüylü ya
Mehmet Fırat
da karışık dik ve uzun tüylüdür. Yaprak sapı 5-10 mm’dir. Meyve sapı 5-8 mm, disk çıplak
ya da kısa yumuşak tüylü, meyve 5-6 mm çapındadır. Tohum ikiye bölünmüş bir oluğa
sahiptir (Davis ve Yaltırık, 1967).
474
Rhamnus libanoticus Boiss. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Lübnan, Latakya ve Anti Lübnan ile Türkiye’de yapar. Ülkemizde Antalya,
Isparta, Konya, Mersin, Niğde, Maraş ve Hatay çevrelerinde, 1500-2200 m yükseltilerdeki ka-
yalık kireç taşları ve yamaçlarda doğal yetişen bir çalı türüdür (Davis ve Yaltırık, 1967).
Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen dikensiz çalılardır. Genç sürgünleri ve tomurcuk pul-
ları kısa yumuşak tüylerle kaplıdırlar. Yapraklar geniş yumurta veya yumurtamsı dikdörtgen
şeklinde, 2,5-9 x 2,5-4 cm boyunda, kenarları oymalı testere dişli, her iki yüzü de kısa yumu-
şak tüylerle kaplı ve her bir taraftaki yan damar sayısı 10-25 adettir. Yaprak sapları 5-10 mm,
Tolga Ok
yoğun bir şekilde yumuşak dik ve uzun tüylü ya da bazen de hemen hemen çıplaktır. Çanak
yapraklar meyve olgunlaştığında dökülür, kalıcı değildir. Meyve 4-5 mm çapında, seyrek ya da
sık bir şekilde kısa yumuşak tüylerle kaplıdır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus microcarpus Boiss. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Batı Kafkasya ve ülkemizde yapar. Ülkemizde Giresun, Gümüşhane, Rize,
Artvin ve Erzincan çevrelerinde 1500-2900 m’ler arasında, kurak yamaçlar üzerinde kayalara
yapışık olan bir çalı türüdür (Davis ve Yaltırık, 1967).
Cüce, kayalara yapışık kısa boylu dikensiz çalılardır. Genç sürgünler kısa yumuşak tüylü
ya da çıplaktır. Tomurcuk pulları da çıplaktır. Yaprakları geniş yumurtamsı, 3-5 x 2,5-3,5 cm
boyutlarında, kenarları oymalı testere dişli, her iki yüzü de çıplaktır; üst yüzleri koyu yeşil, alt
yüzleri sarımsı yeşil, tabanı genellikle hemen hemen yüreksi, her bir taraftaki yan damar sayısı
7-10’dur. Yaprak sapı 5-10 mm ve çıplaktır. Meyveleri diğer türlerden daha küçük olup 3 mm
çapındadır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus nitidus Davis Endemik
Cehri, Kördiken
Yayılışı
Antalya ve Isparta çevresinde 1000-1700 m’lerde, çoğunlukla maki elemanlarıyla birlikte
doğal yetişen “endemik” bir türdür.
3-4 m boyunda, dik büyüyen uygun yetişme ortamlarında 10-15 cm çap yapabilen, çıplak
(tüylü olmayan) çalılardır. Tomurcukların sürgünlere dizilişi sarmaldır; dikenli olup dikenler
önceleri kestane renginde ve parlaktır. Yaprak ayası geniş olarak ters yumurta-eliptik şekilde, 17-
25 x 8-17 mm boyutlarında, tam kenarlı, çıplaktır. Yaprağın her iki tarafı da aynı renktedir, aya-
Ünal Akkemik
nın ucu yuvarlak veya tepenin ortasında girinti vardır; yaprak sapı uzunluğu 6-8 mm’dir. Meyve
sapı 5-6 mm uzunluğundadır. Disk çok küçük tüylüdür. Meyve 6-7 mm çapındadır; tohumlar
çatallı olukludur. Çiçek açma zamanı nisan sonu-mayıs aylarıdır (Davis ve Yaltırık, 1967; Efe ve
diğ., 2002)
475
Rhamnus oleoides L. subsp. graecus (Boiss. & Reut.) Holmboe Doğal
Cehri, Kördiken
Yayılışı
Genel yayılışını Güney Avrupa, Kuzey Batı Afrika ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Amasya, Nevşehir,
Muğla, Antalya, Mersin, Hatay, Gaziantep ve Kahramanmaraş çevrelerinde, 20-1300 m’ler arasında doğal
yetişir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Bu tür, çok değişken özellikler gösteren, karmaşık bir yapıya sahip, yerde sürünen ya da dik büyüyen,
2 m ye kadar boylanabilen dikenli bir çalıdır. Dalları, tomurcukları ve yaprakları sarmal dizilmiştir. Genç
dikenleri genellikle gri-kahverenginde, kısa yumuşak tüylü ya da çıplaktır. Yaprakları (6-) 10-23 x 5-12
Ünal Akkemik
mm boyutlarında, kışın dökülür (subsp. oleoides’te herdem yeşildir), ters yumurta-elips şeklinde, yaprak
kenarları tam ya da seyrek dişli, çıplak ya da kısa yumuşak tüylüdür. Yaprak sapı 1-5 mm kadardır. Meyve
sapları 1-3 mm, disk tüylü ya da çıplak, meyve 4-6 mm çapındadır. Meyve olgunlaştığında siyah, kırmızı,
sarımsı ya da bezelidir. Tohum ikiye yarıktır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus orbiculatus Bornm. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Eski Yugoslavya, Arnavutluk, İran, Irak ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Mersin, Van ve
Hakkâri civarındaki kayalık yamaçlarda 1600-2700 m’ler arasında yetişir(Davis ve Yaltırık, 1967).
Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen, dalları karşılıklı ya da bazen almaşlı dizilmiş, dikenli çalılardır.
Genç sürgünleri genellikle çıplak, koyu kırmızımsı kahverengidir. Sürgünleri, tomurcukları ve yaprakları
genellikle karşılıklı ya da bazen sarmaldır. Yapraklar ince, ters yumurta biçiminde, hemen hemen dairem-
si, uç kısmı küt ve yuvarlak, 2-2,5 x 1,5-2 cm, alt yüzü mavimsidir. Yaprak ayasının boyu genellikle yaprak
Mehmet Fırat
sapı boyunun iki katından daha kısadır. Yaprak sapı (8-) 10-14 mm’dir. Bu tür, R.petiolaris’ten yaprakları-
nın daha yumuşak, alt yüzlerinin mavimsi, yaprak ayasının hemen hemen dairemsi, uç kısmının yuvarlak,
yapraklarının daha küçük ve alt yüzdeki damarların daha az belirgin olmasıyla ayrılır (Davis ve Yaltırık,
1967).
Rhamnus pallasii Fisch. & Mey. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Transkafkasya, İran ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Gümüşhane, Bayburt, Artvin,
Ardahan, Kars, Erzincan ve Erzurum çevrelerindeki kayalık yamaçlarda, 450-1600 m’ler arasında yetişir
(Davis ve Yaltırık, 1967).
Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen, dalları almaşlı, dikenli bir çalıdır. Genç dikenleri çıplak ya da kısa
yumuşak tüylü, kahverengidir. Yaprakları diğer tüm doğal türlerden daha dar olmasıyla ayrılır. Yaprak
ayası şeritsi-ters mızraksı, 20-30 x 4-6 mm boyutlarında, seyrek bir şekilde oymalı dişli veya seyrek olarak
Tolga Ok
hemen hemen tam kenarlı, ayanın her iki yüzü de kısa yumuşak tüylü ya da çıplaktır. Yaprak ayası tabana
doğru daralarak kısa bir sap görünümündedir. Meyve sapları yaklaşık 5 mm’dir. Disk çıplak ve meyve
4-5 mm çapındadır. Tohum ikiye bölünmüş bir oluğa sahiptir (Davis ve Yaltırık, 1967).
476
Rhamnus petiolaris Boiss. Doğal
Cehri
Yayılışı
Ankara, Amasya, Tokat, Konya, Kayseri, Nevşehir, Niğde, Bingöl, K.Maraş, İçel ve Gaziantep çevresinde,
1000-2400 m’ler arasında doğal yetişen dikenli bir çalıdır. Davis ve Yaltırık(1967) bu türün “endemik” olabile-
ceğini belirtmiştir.
Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen, dalları karşılıklı ya da bazen almaşlı dizilmiş, dikenli çalılardır. Genç sür-
günleri genellikle çıplak, koyu kırmızımsı kahverengidir. Sürgünleri, tomurcukları ve yaprakları genellikle karşı-
lıklı ya da bazen sarmaldır. Yaprakları derimsi, eliptik dikdörtgenimsi, 2,5-5 x 1,3-2,6 cm boyutlarında, uç kısmı
Ünal Akkemik
hemen hemen sivri, her iki yüzü de çıplak ya da nadiren seyrek olarak kısa yumuşak tüylüdür. Her bir yandaki
yan damar sayısı 3-4, alt yüzdeki damarlar kahverengimsi ağsı görünümünde ve yaprak sapı 10-23 mm’dir. Yaprak
ayasının boyu genellikle yaprak sapı boyunun iki katından daha kısadır. Meyve sapları 5-8 mm’dir. Meyve 6-7 mm
çapında, olgunlaştığında siyah ve çıplaktır. Tohumun olukları açık ve yarık değildir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus pichleri Schneider & Bornm.ex Bornm. Endemik
Cehri, Kördiken
Yayılışı
Aydın ve Antalya çevresinde 800-1600 m’ler arasında doğal yetişen, kayalara yapışık konumda olan, “en-
demik” bir çalı türüdür (Davis ve Yaltırık, 1967).
En çok 0,5 metreye kadar boylanabilen, çoğunlukla kayalar üzerinde tamamen yatık konumlu, dikenli,
küçük, sürünücü çalılardır. Dikenleri önceleri kısa kahverengidir. Yaprak ayası ters yumurta-spatül şeklinde,
kalın, 8-12 x 4-5 mm boyutlarında olup oldukça küçük ve en geniş yeri uca yakındır. Ayanın ucu yuvarlak veya
Tolga Ok
kertiklidir. Her iki yüzü de sık tüylüdür. Yaprak sapı uzunluğu 1-2,5 mm’dir. Meyve sapları 2-3 mm uzunlu-
ğunda ve tüylüdür. Meyve 3-4 mm çaplarında olup olgunlaştığında koyu kırmızı renklidir. Çiçek açma zamanı
mayıs ayıdır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus punctatus Boiss. Doğal
Cehri
Yayılışı
Genel yayılışını Suriye’nin batısında ve Türkiye’de yapan herdem yeşil dikenli bir çalı türüdür. Ülkemizde
Gaziantep ve Hatay çevresinde, 100-1700 m’ler arasında kireçtaşı kayalıklarında yetişir (Davis ve Yaltırık, 1967).
Herdem yeşil, 3 ‘m ye kadar boylanabilen, dalları almaşlı olan, genç dikenleri kahverengi, kısa yumuşak
tüylü bir çalıdır. Yaprak ayası ters yumurtamsı, şeritsi-ters mızrak şeklinde, 12-25 x 2-10 mm boyutlarında, ka-
lın, kenarları yaprak ayasının alt kısmına doğru kıvrık, yaprak üst yüzü çıplak, alt yüzü kısa yumuşak tüylü ve
damarlar belirgin şekilde çıkıntılı, yaprak sapı 1-5 mm ve kısa yumuşak tüylüdür. Meyve sapları 3-5 mm, disk
kısa yumuşak tüylü, meyve çıplaktır. Tohum ikiye yarık değildir. Türün ülkemizde yetişen iki varyetesi bulunur
(Davis ve Yaltırık, 1967):
Tolga Ok
1. Rhamnus punctatus var.punctatus: Yapraklar ters yumurta şeklinde, daha büyük, 12-25 x 5-10 mm
boyundadır. Gaziantep civarında, 1300-1700 m’lerde yetişir.
2. Rhamnus punctatus var.angustifolus: Yaprakları şeritsi-ters mızrak şeklinde, daha küçük, 10-13 x 2-4
mm boyundadır. Hatay çevresinde, 100 m yükseltide yetişir.
477
Rhamnus pyrellus O. Schwarz Endemik
Cehri, Kördiken
Yayılışı
Muğla ve Antalya çevresinde 700-1200 m’ler arasında doğal yetişen “endemik”
bir çalı türüdür.
En çok 1 m’ye kadar boylanabilen, dik duran veya kayalara yatık olarak geliş-
miş, kısa boylu bir çalıdır. Dikenleri başlangıçta kahverengi ve çıplaktır. Yaprak ayası
ters yumurta-eliptik-oval veya ters mızrak şeklinde, 7-15 x 3-6 mm boyutlarındadır.
Ünal Akkemik
Ayanın kenarı tam ve kirpiklidir. Üst yüzü açık yeşil, alt yüzü beyazımsı mavi-yeşil
renkli ve sık tüylüdür. Yaprak sapı 3-4 mm uzunluğunda ve tüylüdür. 4-5 mm çapın-
daki meyve çıplak, olgunlaştığında kırmızı renklidir. Çiçek açma zamanı nisan-ma-
yıs aylarıdır (Davis ve Yaltırık, 1967).
Rhamnus rhodopeus Velenovsky Doğal
Cehri
Yayılışı
Bulgaristan, Yunanistan, eski Yugoslavya ve Türkiye’de doğaldır. Edirne, Bilecik,
Bolu, Kastamonu, Çankırı, Ankara, Samsun, Kütahya, Isparta ve Konya çevresinde,
100-900 m’lerde, kayalık yamaçlar üzerinde yayılış gösterir (Davis ve Yaltırık, 1967).
4 m’ye kadar boylanabilen dikenli çalıdır. Dalları, tomurcukları ve yaprakları kar-
şılıklı dizilmiştir. Genç dikenleri kahverengi ve kısa yumuşak tüylüdür. Yaprakları ters
yumurta şeklinde veya geniş bir şekilde oval-eliptik, 9-33 x 8-25 mm, sık bir şekilde
testere dişli, her iki yüzü de genellikle kısa yumuşak tüylü, yan damarlar 3-5 adet ve
belirgindir. Yaprak sapı 3-14 mm’dir. Yaprak sapı boyu, yaprak ayası boyunun yarısın-
dan daha kısadır. Çiçek ve meyve sapları 4-7 mm’dir. Çanak yapraklar yaklaşık 2 mm
ve disk çıplaktır. Tohum oluğu açık ve tohumu ikiye bölen bir oluğa sahiptir (Davis ve
Yaltırık, 1967).
Rhamnus thymifolius Bornm. Endemik
Cehri, Kördiken
Yayılışı
Bursa, Sakarya, Bilecik, Ankara, Karabük, Kastamonu, Kütahya, Eskişehir,
Isparta ve Antalya çevresindeki kurak yamaçlarda, 100-2000 m’ler arasında doğal
yetişen “endemik” bir türdür (Davis ve Yaltırık, 1967).
1 m’ye kadar boylanabilen veya yerde sürünen çalılardır. Dikenleri önceleri koyu
kahverengi ve tüylüdür. Yaprak ayası küçük, yumurta-spatül şeklinde, 8-15 x 3-6 mm
Ünal Akkemik
boyutlarındadır. Kenarları düzensiz dilimli dişlidir. Grimsi yeşil renkli olan yaprak-
ların her iki yüzü de özellikle gençken tüylüdür. Yaprak sapı 1-2 mm’dir. Meyve sapı
2-3 mm’dir. Meyve ortalama 5 mm çapında olup olgunlaştığında siyah renklidir. Çiçek
açma zamanı nisan-mayıs aylarıdır (Davis ve Yaltırık, 1967; Başaran ve Yaman, 1998)
478
Sageretia Brongn. (Sageretya) Tolga Ok
Dünya üzerine Asya’nın güney ve doğu kısımları ile Kuzeydoğu

Afrika’da bulunan yaklaşık 35 türü vardır. Dikenli ya da diken-
siz çalılardır. Dalları karşılıklıdır. Tomurcuk pulları küçüktür.
Yapraklar karşılıklı dizilmiş, sert, pinnat damarlıdır. Çiçekler be-
lirgin değil, genellikle 5 parçalı, çift eşeyli, başak şeklindeki çiçek
kurullarında sapsızdır. Stillus kapitat stigma ile birliktedir. Meyve
2-3 tohum taşıyan çekirdekli sulu meyve tipindedir (Davis, 1967b).
Tolga Ok
Sageretia spinosa Wettst. Doğal
Sageretya
Yayılışı
Ülkemizde yayılışı çok sınırlı olan bir türdür. Sadece Antalya
ilinde 850-900 m’lerde gölgeli kireçtaşı kayalıklarda ve maki içeri-
sinde bulunur (Davis, 1967c).
Genellikle Rhamnus cinsinin Rhamnus seksiyonunun bulun-
duğu alanlarda yetişen dikenli çalılardır. Yapraklar geniş eliptik,
8-12 x 4-6 mm boyutlarında, testere dişli ya da tam kenarlı, uç kı-
sımları batıcı, tüylü, kenarları kirpikli tüylüdür. Çiçekler genellikle
sürgünlerin uç kısımlarında salkım halinde başak kurullar oluştu-
Tolga Ok
rur, yeşilimsi krem rengindedir. Meyve siyah renkli ve yenilebilir.

Meyve tipi çekirdekli suludur. Çiçeklenme zamanı haziran-tem-
muz aylarıdır (Davis, 1967b).
Ziziphus Miller (Hünnaplar) Tolga Ok
Dünya üzerinde yaklaşık 40 türü bulunan cinsin genel olarak

Ziziphus jujuba
yayılış alanı sıcak-ılıman ve subtropik bölgelerdir (Kayacık, 1982).
Genellikle ağaç ve çalı formunda olan, kışın yaprağını döken ya da
herdem yeşil odunsu bitkilerdir. Dallar genellikle salkım halinde-
dirler. Yapraklar almaşlı, tabandan üç damarlıdır. Kulakçıklar, en
azından yaşlı sürgünler üzerindekiler dikensidir. Dikenlerin biri
düz, diğeri kanca gibi kıvrıktır. Çiçekler Paliurus’da olduğu gibidir;
Erdişi çiçekler küçük, yıldız şeklindedir. Çanak yassı, taç 5 parça-
lıdır. Meyve büyük, hemen hemen küremsi ya da dikdörtgenimsi

çekirdekli sulu meyvedir (Davis, 1967c).
479
Ziziphus jujuba Miller. Egzotik
Hünnap
Yayılışı
Ülkemizde doğal olmayıp, çok geniş bir şekilde kültüre
alınmıştır. Özellikle Batı ve Güney Anadolu’da hemen hemen
doğallaşmıştır.
Genellikle kısa boylu, en çok 10 m’ye kadar boylanabilen,
kışın yaprağını döken ağaçlardır. Yapraklar dar yumurtamsı,
2-6 cm boyunda, kenarları dişli, çıplak, sert ve çok kısa saplıdır.
Ayanın ucu sivri ya da küttür. Yapraklar tabandan itibaren 3
damarlıdır. Simoz çiçek kurulu yoğundur. Çiçekler sarı renkli
ve 2-3’ü bir arada bulunur. Çanak yapraklar tüylüdür. Meyve
çekirdekli sulu meyve tipindedir. Önceleri koyu kırmızı, olgun-
laşmanın ilerleyen aşamalarında siyahımsıdır; meyve çapları
yaklaşık 2 cm’dir (Davis, 1967c; Yaltırık ve diğ., 1993). Davis
(1967c) kulakçıkları dikensiz olan bir varyetesinin var. inermis Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
(Bunge) Rehder olarak tanımlandığını belirtmiştir. Çiçeklenme
zamanı mayıs -temmuz aylarıdır.
Ziziphus lotus (L.) Lam. Doğal
Yabani hünnap
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz çevresinde yapan bir çalıdır.
Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Suriye, Türkiye ve Kıbrıs’ta ya-
yılır. Ülkemizde ise Adana çevresinde yaygın olarak bulunur
(Davis, 1967c). Güney Anadolu’da Mersin ve Antakya çevre-
sinde dağılımı bildirilmiştir (Browicz, 1988). Yazar tarafından
Hatay-Kırıkhan, Mersin-Tarsus ve Taşucu yörelerinden örnek-
leri toplanmıştır. Türün ülkemizdeki en batı yayılışı, bugünkü
bilgilerimize göre Taşucu yöresindedir.
Karışık (girift), kışın yaprağını döken çalılardır. 1-1,5 m bo-
yundadır ve dalları zig zag şeklindedir. Yapraklar yumurtamsı,
yaprak kenarı belli belirsiz bir şekilde oymalı ve 10-15 mm bo-

yundadır. Yaprak sapı çok kısadır. Simoz çiçek kümesi yoğun
olup çanak tüysüzdür. Çekirdekli sulu meyve hemen hemen
Tolga Ok
küremsi, 8-10 mm çapındadır (Davis, 1967c).
480
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I R O S AC E A E
ROSACEAE
Rosaceae familyası, ülkemiz florasındaki en önemli familyalardan biri olup çok sayıda otsu veya odunsu türle temsil edilir. Bu kitap kapsamında odunsu cins ve tür-
leri ele alınmıştır. Bu familyada yer alan bitkilerin çoğu çok yıllık, birkaç tanesi tek yıllıktır. Bazı bitkiler dikenlidir; bunlar yüzey dikeni (Rosa, Rubus) veya gövde dikeni
(Prunus, Crataegus) biçimindedir. Yapraklar genellikle çok sıralı sarmal ya da almaşlı dizilmiş, nadiren karşılıklıdır; basit ya da bileşiktir. Yaprak tabanlarında genellikle
kulakçık vardır, kulakçıklar yaprak sapının tabanıyla birleşmiştir. Çiçekler aktinomorf, hermafrodit nadiren monoiktir, perigin veya epigindir ve genellikle hipantiyum
içerir. Çanak yapraklar 4-5 adet, serbest, bazen epikaliks bulunabilir. Taç yapraklar 4-5 adet, serbest, stamen çok sayıdadır. Karpel çok sayıda ve serbesttir. Meyve etli veya
kuru aken, nuks, çekirdekli sulu (drupa) ya da folikül tipindedir. Çoğunlukla agregat meyve taşırlar. Tohumlarda endosperma yoktur, besin maddeleri kotiledonlarda
toplanmıştır. Genel çiçek formülü a K5 C5 A5/10/29 G(1-5-20)’ dır.
Rosaceae çok geniş bir familya olduğundan 4 alt familyaya ayrılarak incelenir:
1- Spiraeoideae: Ginekeum apokarp, karpel sayısı 5, meyve agregat, her bir ovaryumdan folikül tipi meyve gelişir.
Çiçek formülü: K5 C5 A∞ G2-5; Örnek: Spiraea
2- Rosoideae: Ginekeum apokarp, karpel çok sayıda, meyve agregat, nuks veya drupa. Çiçek formülü: K5 C5 A~ G~
Örnek: Rosa canina, Rubus idaeus, Fragaria vesca
3- Pomoideae: Ginekeum sinkarp, ovaryum 2-5 karpelden oluşur, reseptakulumun içine gömülü, reseptakulum etlenmiş, meyve drupa. Çiçek formülü: K5 C5
A~ G(2-5)
Örnek: Crataegus monogyna, Mespilus germanica
4- Prunoideae: Ginekeum sinkarp, ovaryum 1 tane, tek karpelli, reseptakulumun tabanında serbest. Reseptakulum yassı veya çukur, meyve drupa. Çiçek
formülü: K5 C5 A~ G1
Örnek: Prunus laurocerasus, Prunus amygdalus
Rosaceae familyasına ait 3’ü kültüre alınarak doğallaşmış ( Armeniaca, Persica, Eriobotrya) olmak üzere 23 odunsu cinsin ayırt edici teşhis anahtarı Davis (1972)
baz alınarak yeniden düzenlenmiş olarak aşağıda verilmiştir.
1. Yapraklar basit; kenarları dişli, düz ya da hemen hemen loplu
2. Ovaryum üst durumlu, meyve tek tohumlu çekirdekli sulu (bazen açılan), veya çok sayıda gözden oluşmuş
3. Karpel sayısı 5; meyve birkaç gözden oluşur; kulakçık yok…………………………………………………….…………….…………………………….……..Spiraea
3. Karpel sayısı 1; meyve çekirdekli sulu, kulakçık mevcut, bazen düşücü (Prunus grubunda)
4. Çiçekler tek, demet halinde, şemsiye şeklinde ya da az sayıda çiçekli (12 çiçeğe kadar) gevşek rasemoz şeklinde
5.Meyve açılır; perikarp olgunlaşma aşamasında kurudur.………………………………………………………………………………..……Amygdalus
5.Meyve açılmaz; perikarp etli ve suludur
6. Çekirdekli sulu meyveler çıplak veya bazen yumuşak tüylü
7. Çekirdekli sulu meyvenin yüzeyi mavimsi-beyaz bir mum tabakası ile kaplı; yaprak tomurcukları içe kıvrık………………Prunus
7. Çekirdekli sulu meyvenin yüzeyi mavimsi-beyaz bir mum tabakası ile kaplı değil; yaprak tomurcukları uzunluğuna geriye kıvrık
…………………………….....................................................................................................………………………………….……Cerasus
6. Çekirdekli sulu meyvenin yüzeyi kadifemsi ya da sık yumuşak tüylü veya istisnai olarak çıplak
8. Meyvedeki çekirdek yüzeyi düz; yaprak tomurcukları içe kıvrık,
genişçe yumurtamsı, boyu genişliğinin 1,5 katı kadar………….…………………….…………………………..……..Armeniaca
8. Meyvenin çekirdek yüzeyi belirgin şekilde delikli; yaprak tomurcukları uzunluğuna ortasından kıvrılmış, eliptik mızraksı, dik-
dörtgenimsi mızraksı; boyu genişliğinin 3 katı kadar……………………………..…………………………………………Persica
4. Çiçekler 15 ya da daha fazla, boyu eninden uzun fakat yoğun rasemoz şeklinde
9.Yapraklar kışın dökülür; rasemoz tabanda yapraklı ………………………………………………….……………….……………………….….…Padus
9.Yapraklar herdem yeşil; rasemoz brahteli fakat tabanda yapraksız....….….….….….….….….….…..….…..….….…..…..….….….…....…Laurocerasus
481
2.Ovaryum alt durumlu; meyve elma tipinde

10. Çiçekler tek tek yer almıştır
11.Çiçekler 1 cm’den daha küçüktür; meyve kırmızı veya siyah renkte…………………….………………….……………………………….Cotoneaster
11.Çiçekler 1 cm’den daha büyüktür; meyve kahverengi, yeşilimsi ya da sarı renkte
12 Dallar dikensiz; meyve boyu 5 cm’den daha uzun, karpel duvarları derimsi………………………………………………………….Cydonia
12.Dallar genellikle dikenli; meyve boyu 5 cm den daha kısa, karpel duvarları kemiksi………………………………………………….Mespilus
10.Çiçek kurulundaki çiçek sayısı 2 ya da daha fazla
13.Yapraklar çoğunlukla loplu
14.Çiçekler bileşik yalancı şemsiye şeklinde………………………………………………………………………………….……………..Sorbus
14.Çiçekler basit yalancı şemsiye ya da şemsiye şeklinde
15.Bitki genellikle dikenli; karpel duvarları meyvede odunsu.………………………………………………………………...Crataegus
15.Dikensiz; karpel duvarları meyvede kıkırdaklı
16.Yapraklar üç loplu, çanak yaprak meyvede de kalıcı…….….….….….….……………….……………………….Eriolobus

16.Yapraklar üçten fazla loplu , çanak yaprak meyvede düşücü…..……..…….………….……….……………..xMalosorbus
13.Yapraklar loplu değil
17.Yaprak kenarları tam
18. Taç yapraklar 5 mm ya da daha kısa, yuvarlak; karpel duvarları meyvede odunsu.……………………………….……Cotoneaster
18.Taç yapraklar 10-15 mm, uzamış, karpel duvarları meyvede kıkırdaksı………………………………………………..Amelanchier
17.Yaprak kenarları testere ta da orta eksene dik dişli
19.Çiçek kurulu bileşik yalancı şemsiyeya da bileşik salkım
20.Yapraklar 25 cm’e kadar uzun; çiçek kurulu bileşik salkım; meyve sarı, pyriform ya da elips şeklinde, 20-30 (-100) mm
…………….……………………………………………………………….…………………………………….……Eriobotrya
20.Yapraklar 11 cm’ e kadar uzun; çiçek kurulu bileşik yalancı şemsiye meyve kırmızı, küremsi, 9-16 mm çapında
21.Çalı, genellikle dikenli; yapraklar herdemyeşil; karpeller tamamen birleşik……...…..….…..…..…….Pyracantha
21.Dikensiz ağaçlar; yapraklar kışın dökülür; karpeller kısmen serbest…………………..…..…..…..…..……Sorbus
19.Çiçek kurulu basit yalancı şemsiye, şemsiye ya da rasemoz
22 Çiçek kurulu bir rasemoz; ovaryum ve meyve her gözde 2 tohum taslağı taşıyacak şekilde 4-10 gözlü.....….Amelanchier
22.Çiçek kurulu şemsiye ya da şemsiye; ovaryum ve meyve
her gözde 2 tohum taslağı taşıyacak şekilde 2-5 gözlü
23.Meyve yuvarlak ya da pyriform (armut) şeklinde, meyvede çok sayıda sert taş hücreleri mevcut, stilus ser-
best……….……...……………………………………………………………………………………………………Pyrus
23.Meyve yuvarlak ve ortası göbek şeklinde çukur; taş hücreleri seyrek ya da eksik, stilus tabanda birleşik.…….Malus
1.Yapraklar bileşik
24. Bitki dikensiz, kısa boylu ağaç; ovaryum alt durumlu; meyve küçük elmamsı (pome)……………………………………………………………………..Sorbus
24. Çalı, bazen dikenli, ovaryum üst durumlu, meyve elmamsı değil
25.Çiçek kurulu küçük ve yoğun, başak şeklinde, taç yaprak yok, bitkinin dikenleri kalıcı ve batıcı dal uçlarından ibaret ...…………...Sarcopoterium
25.Çiçek kurulu seyrek, bileşik salkım ya da yalancı şemsiye; taç yaprak mevcut; dikenlerin tümü dallar boyunca dağılmış ve yüzeysel dikenli
(emergens)
26. Meyve tipi agregat; konveks çiçek tablasından çıkan çok sayıda çekirdekli sulu meyveye sahiptir. ……………………………Rubus
26. Testi şeklindeki bir çiçek tablası üzerinde bulunan ve çok sayıda kuru çekirdek içeren ve bunları çevreleyen etli bir dış kısma
sahip olan hipantiyum meyvedir.……………………………………….………………………………………………………….…Rosa
482
Amelanchier Medik. (Kaya armutları) Necmi Aksoy
Kışın yapraklarını döken küçük ağaç ya da çalılardır. Tomurcuklar sivri uçlu olup
çok pulludur. Yapraklar almaşlı olarak dizilmiş, saplı, basit, kenarları düz ya da diş- Amelanchier rotundifolia
lidir. Dökülen küçük kulakçığa sahip olup kenarları tüylü ya da kirpiklidir. Çiçekler
kısa sürgünlerin ucunda salkım şeklinde toplanmış, beyaz renkte, çanaklar 5 parçalı
ve çok azı da teker teker bulunur. Çanak yaprakların bulunduğu tabla tüylüdür. Taç
yapraklar 5 parçalı, beyaz renkte, mızrak ya da ters yumurta biçiminde, erkek çiçek-
ler çoğunlukla 10-20 tanedir. Ovaryum 2-5 gözlüdür. Stilus 2-5 tane olup serbest ya
da az çok birleşmiş durumdadır. Üzümsü yalancı meyve küçük siyah-koyu kırmızı
renkte ve yuvarlak, 4-10 çekirdeğe sahiptir. Meyvenin ucunda kalıcı çanak yapraklar
bulunur (Browicz,1972a).
Kaya armutları cinsinin 25 kadar türü vardır. Kuzey yarıkürenin ılıman böl-
gelerinde, dağlık çevrelerde bulunurlar. Çoğunlukla Kuzey Amerika, az olarak da
Avrupa, Türkiye ve Asya’nın doğu çevrelerinde doğal olarak görülürler. Bazı türleri
meyveleri bakımından faydalı bitki olarak da yetiştirilir. Bunlardan bazıları yenen
meyvelerinden dolayı kültüre alınmıştır. Türkiye’de, A. parviflora Boiss. ve A. ro-
tundifolia (Lam.) Dum – Corset. türleri doğal olarak yetişir. Kaya armutlarının tanı
anahtarı (Browicz, 1972a);
1.Yapraklar 2 cm veya büyük, olgunlaştığında çıplak, taç yapraklar çanak yaprakla-
rının 3-4 katı kadar..……………………………………. Amelanchier rotundifolia
1.Yapraklar 2 cm kadar, taban kısmında beyaz gümüşi tüyler, taç yapraklar çanak
yapraklarının 2 katı kadar…………………....……………. Amelanchier parviflora
Amelanchier parviflora Boiss. Doğal
Kaya armudu
Yayılışı
Kafkaslar, Ermenistan’da ve Doğu Anadolu’da yayılış yaparlar.
2 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Genç sürgünler ince ve kalıcı beyaz tüy-
lüdür. Yapraklar yumurtamsı-yuvarlak, 1-2 x 0,6-1,5 cm, üst yüzü küt ve çıkıntısı
bulunur, üst yüzü mavimsi yeşil renkte olup alt yüzü beyaz tüylüdür. Kenarları ço-
ğunlukla düzdür. Çanak yaprakların dişleri üçgenimsi şeritsi, taç yaprakların tabla
tüpünden kısa veya uzunluğu kadardır. Çiçekler 1-1,5 cm çapında, taç yapraklar 0,5-
0,8 mm, dışı tüylü, meyve sapları beyaz tüylüdür. Meyve yarı yuvarlaktır. Ülkemizde
iki varyetesi vardır (Browicz, 1972a):
Amelanchier parviflora Boiss. var. parviflora: Yaprakların kenarı tamdır.
Amelanchier parviflora Boiss. var. dentata Browicz: Endemik olan bu takson,
A. p. var. parviflora’dan yapraklarının uç tarafının az dişli olması ile ayrılır. Güney
Hüseyin Fakir
Anadolu-Toros Dağlarında Antalya-Isparta arasında yayılış yapar.
483
Amelanchier rotundifolia (Lam.) Dum.-Courset Doğal
Kaya armudu
Yayılışı
Avrupa’nın orta ve güney bölgelerindeki dağlık çevrelerde, Türkiye’de, Asya’nın batı bölgelerinde ve Kuzey Ame-
rika’da bulunur. Anadolu’da yaygındır. Bu arada Amasya, Tokat ve Ankara dolaylarında özellikle Beynam Ormanı
çevresinde, taşlık ve kayalık yamaçlarda çalı formunda yetişir (Browicz, 1972a).
3 metre kadar boylanan çok gövdeli bir çalıdır. Dalları yukarı doğru gelişmiştir. Yeni sürgünler koyu kahveren-
ginde, seyrek tüylü, sonraları tüyler dökülür. Dallar üzerinde küçük ve yuvarlak nokta şeklinde lentiseller bulunur.
Tomurcuklar sivri ve tüylüdür. Yapraklar 4 cm uzunlukta, yuvarlak yumurta biçiminde, kenarları tam veya çoğun-
lukla keskin dişli, her iki ucu da yuvarlakça, tabanı çoğunlukla yürek biçimindedir. Genç yaprakların alt yüzünde
açık sarı renkte, sık tüyler bulunur. Sonraları tüyler dökülür. Olgun yaprakların yüzü koyu yeşil renkte ve tüysüz, alt
yüzü açık, mavimsi yeşil renkte, yaprak sapı en çok 2 cm kadar uzunlukta ve üstünde tüyler bulunur. Çiçekler 3-8
çiçekli salkım kuruluşundadır. Salkımlar dik durur. Çanak yapraklar üç köşeli olup dar ve uzun, seyrek tüylü ya da
çıplaktır. Çanak yaprakların tablası beyaz tüylüdür. Taç yapraklar dar ve uzun ters yumurta görünüşünde, beyaz ya
da sarımsı beyaz renkte, çoğunlukla uçlarına kırmızımsı renktedir. Erkek çiçek 20 tanedir. Ovaryum 5 gözlüdür. Stilus (dişicik borusu) 5 tane olup serbesttir. Ve çanak
yaprak kadehciğinden yüksek değildir. Üzümsü yalancı meyve yuvarlak, siyah renkte olup mavi dumanlıdır. 0,5-1 cm kadardır. Lezzetlidir ve yenir. Nisan’da çiçek açar.
Kırmızımsı renkte odunu vardır. Ülkemizde doğal yetişen iki alt türü vardır (Browicz, 1972a):
Amelanchier rotundifolia (Lam.) Dum.-Courset subsp. rotundifolia: Yaprakların taban kısmı belirgin testere dişli, salkım 5-8 çiçeklidir.
Amelanchier rotundifolia (Lam.) Dum.-Courset subsp. integrifolia (Boiss. & Hohen.) Browicz: A. r. ssp. rotundifolia’dan, yapraklarım kenarı tam veya uç tarafının
dişli, çiçek kurularındaki salkımın 2-5 çiçekli olması ile ayrılır. Kuzey, Güney ve İç Anadolu’da yayılışını yapar.
Amygdalus L. (Bademler) Necmi Aksoy
Bazıları dikenli, kışın yaprağını döken çalılar veya küçük ağaçlardır. Yapraklar basit, tüylü ya da çıplak, kenarları tam ya da dişlidir. Genellikle elips, mızraksı-şeritsi
şekillerdedir. Yaprak sapları tüylüdür. Çiçekler yaprak koltuklarında tek veya çift olarak, sapsız veya kısa saplı olarak bulunur. Hypantium silindirik ya da ters konik, çan
şeklinde veya daireseldir. Çanak ve taç yapraklar 5 adet; taç beyaz veya pembedir. Ovaryum üst durumludur. Meyve çekirdekli sulu, çıplak ya da tüylü, olgunlaştığında
perikarp kurur ve bir kenar boyunca yarılır. Çekirdek düz veya yivli şekilde perikarpın içine yerleşmişitir. Tohum tatlı veya acıdır (Browicz, 1972b). Ülkemizde 11 türü
vardır.
Badem ( Amygdalus) türlerinin tanı anahtarı (Browicz, 1972b):
1.Erkek çiçek 17 adet, yapraklar tomurcuklarda bükülmüş, sürgünler sert dikensi, hypantium dar silindirik…………......….….…….………….... Amygdalus lycioides
1.Erkek çiçek 20 veya fazla, yapraklar tomurcuklarda uzunluğundan ikiye bölünmüş, sürgünler çıplak ve dikensi, hypantium çan ya da küremsi yapıda
2.Sürgünler kanatlı, yeşil, yazın yaprakçıklar dökülür, hypantium küremsiden geniş çan şeklinde kadar değişir ………………….……..…..Amygdalus arabica
2.Sürgünler kanatsız, yazın yapraklar kalıcı, hypantium ters konikten çan şekline kadar değişir
3.Sürgünler dikensiz
4.Yapraklar 9 x 3 cm, ince –testere dişli, sap 2 cm uzunluğunda…………………….………………….……………….…………….. Amygdalus communis
4.Yapraklar 4 x 2 cm, kaba dişli, sap kısa, 0.5 cm uzunluğunda…………………………………………………………………… Amygdalus trichamygdalu
3.Sürgünler yarı dikenli veya dikenli
5.Genç sürgünler sık beyaz tüylü, altı az tüylü, çekirdek düz veya derin oluklu, ağsı değil
6.Yaprakların her iki yüzü beyaz tüylü, ucu küt veya yuvarlak……………………….……………………………………..…..… Amygdalus orientalis
6.Yaprakların altı beyaz tüylü, yuvarlak ve dişli veya içe girik……………………….………….…………………………….…….… Amygdalus graeca
5.Genç sürgünler çıplak veya kısa seyrek tüylü
7.Yapraklar belirgin saplı, genç meyve gri veya sarı tüylü
484
8.Yapraklar hemen hemen tüylü, çekirdek belirgin oluklu.…………………………………………………………………….Amygdalus x balansae

8. Yapraklar çıplak veya altı az tüylü, çekirdek belirgin oyuklu veya ağsı oluklu
9.Çekirdek geniş oval, yalnızca yarı basık, yapraklar çoğunlukla eliptik veya yumurtamsı-eli………………….……… Amygdalus korshinskyi
9.Çekirdek basık, yapraklar şeritsi veya tırpanımsı
10.Yapraklar 5 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğinde, çekirdek omurganın
her iki tarafıda uzun oluklu…………………………………………………………………………………………...… Amygdalus fenzliana
10.Yapraklar 4- 5 cm uzunluğunda ve 9 mm genişliğinde, çekirdek omurganın her iki tarafıda kesintili oluklu veya oluku-
suz.....…………………………………………………………………….………….…………………………………….... Amygdalus webbii
7.Yapraklar hemen hemen sapsız, genç meyve altın-kahve tüylü
11.Yapraklar yoğun sarı-gri renkte, her iki yüzü tüylü..………………………………….……….………………….………….. Amygdalus kotschyi
11.Yapraklar yeşil renkte, çıplak veya hemen hemen sık tüylü, alt yüzün bir kısmı tüylü……………………….………. Amygdalus carduchorum
Amygdalus arabica Oliv. Doğal
Badem
Yayılışı
Genel yayılışı Suriye ve Lübnan’dır. Ülkemizin güney bölgelerinde 600-1200 m yükseklikte, kuru taşlı yamaçlarda,
ormanlık alanlarda ve step ortamlarında yetişirler.
2-5 m boyunda, çok dallı, dikensiz çalılardır. Yapraklar iğ biçimli 3,75-26,5 mm uzunluğunda ve 4-5,6 mm eninde,
ağsı damarlanma gösterir, yaprak ucu kör uzun uçlu, yaprak kenarı testere dişli, yaprak tabanı kamamsı; yaprakta beyaz
tüy bulunur; alt ve üst yüz keçemsi tüylüdür; gövde kadifemsi tüye sahiptir. Yaprak sapı 7 mm’dir. Çiçekler beyazımsı
pembe renkli, 15-17 mm çapında, sapsız veya saplı, mart-nisan aylarında çiçek açar. Meyveler küre veya yumurta şekilli,
hafif basık, başlangıçta ince sık tüylü, daha sonra az veya çok tüysüz, sert kıllı (hispid); çekirdeğin yalnızca tabana yakın
Tolga Ok
kısımlarında hafif bir oyuk bulunur, bu oyuk büyüyünce düzleşir. Stamen ve pistil sayısı 20-21 veya daha fazladır, stamen
boyu 6 mm’ dir. Çanak yaprak sayısı 5, yünsü tüylü, 4 mm uzunluğunda ve 2 mm enindedir. Taç yaprak sayısı 5, 8 mm
uzunluğunda ve 6 mm enindedir (Browicz, 1972b).
Amygdalus carduchorum Bornm. subsp. serrata Browicz Endemik
Badem
Yayılışı
Güneydoğu Anadolu’da lokal olarak bulunur.
1 m kadar boylanabilen, seyrek dikenimsi bir çalıdır. Alt dalları kıvrık, genç
sürgünler çıplaktır. Yapraklar şeritsi tırpanımsı ya da dar ters yumurtamsı, 4 x
0,6 cm, bezeli dişli, çıplak, yaprak sapı tabana doğru gelişmiştir. Çiçekler pembe,
1-1,5 cm çapında ve sapsızdır. Çekirdekli sulu meyve küremsi-yuvarlak küremsi,
15 x 12 mm, gençken sarımsı, sonraları grimsi, kadifemsi ya da seyrek tüylüdür.
Çekirdek düz, omurgada bazen belirsiz çukur veya kısa oyuklar vardır (Browicz,
1972b). Bu alttür lokal endemik taksonumuzdur. Kuzey Irak ve Batı İran’da yayı-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
lış yapan diğer alttür A. c. subsp. carduchorum’dan yapraklarının dişli olması ile
ayrılır.
485
Amygdalus communis L. Doğal
Yaygın badem
Yayılışı
Orta Avrupa, Türkistan, Afganistan, Kafkaslar, İran, Türkiye, Suriye ve Kuzey Afrika’da doğal
olarak bulunur. Uzun zamandır Amerika, Avrupa ve Türkiye’de meyve bahçelerinde yenilebilen
meyveleri için kuzeyde ise süs bitkisi olarak yetiştirilir (Browicz, 1972b).
Çalı ya da 12 m kadar boylanabilen ağaç ya da küçük ağaçlardır. Geniş tepelidir. Dalları kırmı-
zımsı renkte, doğadaki türleri dikenli, kültüre alınanlarda diken bulunmaz. Genç sürgünlerde tüy
yoktur. Yapraklar 4-12 cm uzunlukta, sivri uçlu, uzunca mızrak biçiminde, hemen hemen uzun
Ünal Akkemik
saplı, kenarları dişli ya da kertiklidir. Üst yüzü parlak yeşil renkte olup alt ve üst yüzünde tüy yok-
tur. Tabanı yuvarlakça ya da geniş kama biçiminde, çiçekler çoğunlukla 2-3 tanesi bir arada, seyrek
olarak da tek durumda bulunur. Çanak yapraklar yumurtamsı biçimde, kenarları tüylüdür. Çanak
kadehciği testi ya da çan biçimindedir. Taç yapraklar ters yumurta biçiminde, pembe ya da beyaz
renktedir. Üzerinde koyu renkte damarlar bulunur. Stamenler yapraklardan kısadır. Meyve uzunca
yumurta biçiminde olup hafif yassı ve üzeri tüylüdür. Boz yeşil renktedir. Genellikle bir, seyrek olarak da iki çekirdeklidir. Çekirdek sert kabukludur. Kabuk üzerinde
nokta görünüşünde çukurlar vardır (Browicz, 1972b). Sarı renktedir. Hafif derin, besince zengin toprakları, sıcak ve güneşli yerleri tercih ederler.
Amygdalus fenzliana (Fritsch) Lipsky Doğal
Badem
Yayılışı
Doğal yayılışı Kafkasya, İran ve Türkiye’dir. Ülkemizda, Doğu Anadolu’nun
yüksek bölgelerinde (1000-1800 m’lerde) yetişir; soğuğa çok dayanıklıdır ve er-
ken olgunlaşır.
4 m kadar boylanabilen küçük ağaç veya çalıdırlar. Sürgünleri dikenimsi ve
çıplaktır. Yapraklar şeritsi eliptik 8 x 2 cm uzunluğunda kaba dişli, çıplak, derimsi,
yaprak sapı 15 mm’dir. Çiçekler beyaz veya pembe, 15-20 mm çapında, kısa saplı-
dır. Çekirdekli sulu meyve küremsi-oval, 25 x15 mm, beyaz tüylü, çekirdek basık,
omurganın her iki tarafı uzunlamasına ağsı olukludur (Browicz, 1972b).
Amygdalus graeca Lindley in Sibth. & Sm. Doğal
Badem
Yayılışı
Yayılışı Doğu Akdeniz’dir. Türkiye’de kuzey batı ve güney batı Anadolu’da ve güney Anadolu’da doğal olarak yetişir.
2 m’ye kadar boylanabilen, dikenli çalılardır. Genç sürgünler beyaz tüylü, sonraları çıplaktır. Yapraklar ters yumurtamsı, 1,5 (-2) x 0,8 cm, tam veya hafif dişli, ucu yu-
varlak ya da girintili, altı sık beyaz tüylü, üstü yeşil ve çıplak, orta damar hariç, kısa saplıdır. Çiçekler önceleri pembemsi, sonraları beyaz, 30 mm çapındadır. Çekirdekli
sulu meyve, yarı basık, 18 x 12 mm, sap yaklaşık 2 mm, çekirdek sivri omurga boyunca 1 veya 2 oyuklu, diğer yandan düz veya parçalı ve fark edilmeyen ağsı oyukludur
(Browicz, 1972b).
486
Amygdalus korshinskyi (Hand.-Mazz.) Bornm. Doğal
Badem
Yayılışı
Yayılışı Batı Suriye, Doğu Akdeniz ve Türkiye’dir. Türkiye’de iç Anadolu’da doğaldır.
4 m kadar boylanabilen küçük ağaç veya çalılardır. Sürgünleri dikenimsi ve çıplaktır. Yapraklar yuvarlak şeritsiden elips şekline kadar değişir; 2,5(-3) x 1 (-1,5) cm,
bezeli dişli, gençken seyrek tüylü, olgunlaştığında çıplak, sap 8-10 mm’dir. Çiçek yapısı bilinmiyor. Çekirdekli sulu meyve genişçe yuvarlak, 30 x 23 mm, sarı, kısa yünlü
tüylü, sapı kalın, 2-3 mm, çekirdeğın üst tarafı ağsı, nadiren ağsı yapı oyuklara kadar ilerlemiş ve omurga az belirgindir (Browicz, 1972b).
Amygdalus kotschyi Boiss. & Hohen Doğal
Badem
Yayılışı
Kuzey Irak, Batı İran ve Türkiye’de yayılır. Türkiye’de Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunur.
Çok dallı ve dikenli çalılardır. Genç sürgünleri beyaz tüylü, sonraları çıplaktır. Yapraklar şeritsi, şeritsi- yumurtamsı, 5 x 1 cm, yarı girintili, oymalı dişli veya kaba ince
dişli, sık sarı grimsi- beyaz tüylü her iki yüzü tüylü veya sonraları bu tüyler düşer; sapsız veya yaprak tabanı aşağıya doğru ilerlemiş, çok kısa saplıdır. Çiçekler pembe,
gösterişli, 2 cm çapında, kısa saplı, hypantium çan şeklindedir. Çekirdekli sulu meyve elips şeklinde, kısmen basık, 15-20 x 10-13 mm, özellikle gençken sık sarımsı gri
sonraları düşen tüylere sahiptir. Çekirdek düz, hafif ağsı veya kısa oyukludur (Browicz, 1972b).
Amygdalus lycioides Spach Doğal
Badem
Yayılışı
Genel yayılış alanı İran’dır. Ülkemizde güney bölgelerin-
de yayılış yapar.
Çok yıllık, sık dallı ağaç ve dikenli çalılardır. Gövde yu-
muşak seyrek tüylüdür. Genç sürgünleri tüysüzdür. Yaprak-
lar eliptik, 13,4-17 mm uzunluğunda ve 5,2-7 mm eninde,
yaprak kenarı kör dişli, kenarlar kalındır. Yaprak ucu kör,
yaprak tabanı attenuattır. Yaprak kılsı tipi tüye sahip, yap-
rağın alt ve üst yüzeyinde tüyler ince sık tüyler halindedir.
Çiçekleri 1 cm çapında, sapsızdır. Stamen ve pistil sayısı 16-
ISTE Herbaryumu
17 adet; Stamen boyu 6 mm’ dir. Çanak yaprak 5 tane, 2 mm
uzunluğunda ve 1 mm eninde, yünsü tüylüdür. Taç yaprak-
lar 5 tane, 8 mm uzunluğunda ve 3 mm enindedir. Meyve
tipi çekirdekli sulu (drupa) olup, yumurtamsı veya geniş yu-
murtamsı şekilli, basık, 17 x 9 mm çapında, kadifemsi, uzun
yumuşak sık tüylüdür (Browicz, 1972b)
487
Amygdalus orientalis Miller Doğal

Badem
Yayılışı
Genel yayılış alanı Irak, Suriye ve Lübnan’dır. Ülkemizde İç ve Gü-
ney Anadolu bölgelerinde yayılış yapar.
0,5-3 m boyunda, çoğu dallı ağaç ve dikenli çalılardır. Genç sürgün-
lerin üzeri yoğun bir şekilde beyaz tüylü, gelişim safhasında yuvarlak ve
tüysüzdür. Yapraklar ters yumurtamsı veya eliptik şekilli, 13,6-29 mm
uzunluğunda ve 5,8-12,5 mm enindedir. Yaprak kenarı dişli, tepe kı-
sımları hafif çökük, yaprağın her iki yüzünde beyaz renkli ince sık tüy-
ler bulunur. Yaprak tabanı kama gibi daralmış, sapsız veya 5 mm’lik sapa
sahip, çiçekler solgun pembe renklidir; 12-15 mm çapındadır, sapları
kısadır; Meyveler çekirdekli sulu meyve tipinde ve dar yumurtamsı, ha-
fif basık şekilli, 25x16 mm çapında, beyaz renkli kaba uzun yumuşak sık
tüylü, gelişim safhasında tüysüz; çekirdek geniş bir omurgaya sahiptir.
Stamen ve pistil sayısı sayısı 22-23 veya daha fazla, stamen 5 mm boyun-
Ünal Akkemik
dadır. Çanak yaprak 5 adet, yünsü tüylü 6 mm uzunluğunda ve 2-3 mm
eninde; taç yaprak sayısı 5, 11 mm uzunluğunda ve 5 mm enindedir.
Amelanchier rotundifolia
Gövde yünsü tüylü, nisan- mayıs aylarında çiçek açar (Browicz, 1972b).
Ünal Akkemik
488
Amygdalus trichamygdalus (Hand.-Mazz.) Woronow Endemik
Badem
Yayılışı
Güneydoğu Anadolu’da lokal olarak bulunur. Amygdalus trichamygdalus var. elongata Browicz, Hakkari bölge-
sine özgü endemik bir varyetedir.
Mehmet Fırat
Dikensiz çalı veya ağaç olup genç sürgünler çıplaktır. Yapraklar eliptik, 4 x 2 cm, ince bezeli dişli, üst yüzü
çıplak, alt tarafı sık gümüşi tüylü, yarı derimsi, sapı 5 mm’dir. Çekirdekli sulu meyve, yumurtamsı dar yumurtamsı
ve basık, 20 x 30 mm, sapsız, kısa kadifemsi tüylüdür. Çekirdek çukurludur (Browicz, 1972b). Amygdalus tricham-
ygdalus’un varyetlerinin tanı anahtarı (Browicz, 1972b):
1.Çekirdekli sulu meyve yumurtamsı, 22 x 15 mm, çekirdek omurga boyunca belirsiz oyuk izli ve ucunda dik çı-
kıntı var......................................…. Amygdalus trichamygdalus (Hand.-Mazz.) Woronow var. trichamygdalus
Mehmet Fırat
1.Çekirdekli dar yumurtamsı, sıkıca basık 30 x 20 mm, çekirdek oyukusuz, küt ve ucundaki dik çıkıntı kıvrık
.......................................................Amygdalus trichamygdalus (Hand.-Mazz.) Woronow var. elongata Browicz
Amygdalus webbii Spach Doğal
Badem
Yayılışı
Balkanlar, Ege Bölgesi ve Doğu Akdeniz’de yayılır. Türkiye’de kuzey batı Anadolu’da bu-
lunur.
Çok dallı dikensi çalı veya küçük boylu ağaçlardır. Genç sürgünler çıplaktır. Yapraklar şe-
Necmi Aksoy
Necmi Aksoy
ritsi ters yumurtamsı, 3-4,5 x 0,6-0,9 cm oymalı dişli, çıplak, alt yüzü birkaç tüylü, yaprak sapı
10 mm’dir. Çiçekler beyaz veya pembe, 2,5 cm kadar, sapsız veya kısa saplıdır. Çekirdekli sulu
meyve, yumurtamsı ya da dar yumurtamsı, basık, 25 x 15 mm, kısa kadifemsi tüylü; çekirdek
omurgalı, ağsı, bazen tabanda kısa oyukludur (Browicz, 1972b).
Amygdalus x balansae Boiss. Endemik
Badem
Yayılışı
İç Anadolu’ya özgü lokal bir türdür. Lokal endemik bir hibrit tür olup A. communis ve A.
orientalis arasında hibrit olduğu düşünülmektedir.
Dikenli çalılardır. Genç sürgünleri beyazımsı tüylü veya tüysüzdür. Yapraklar eliptik ters
yumurtamsı şeritsi, 3 (-4) x 1,2 (-1,5) cm, bezeli, oymalı veya oymalı dişli, beyazımsı tüylü,
sonraları üst yüzü çıplak, alt yüzü seyrek tüylü, sap 5-10 mm’dir. Çiçekleri bilinmiyor. Çe-
kirdekli sulu meyve, yarı basık 22 x 15 mm, kısa saplı veya saplı, beyazımsı tüylü, çekirdeğin
omurgasının her iki yüzü 1-2 derin oyukludur (Browicz, 1972b).
489
Ünal Akkemik
Armeniaca Scop. (Kayısı)
15 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaçlardır. Yapraklar yumurtamsı,
5-10 cm boyunda 4-8 cm eninde ve tabanı yuvarlakçadır. Yaprak uçları siv-
ri ve kenarları testere dişlidir. Çiçekler 2-5 cm çapında ve yapraklanmadan
önce açarlar. Meyve 2-2,5 cm çapında çekirdekli sulu meyvedir (Browicz,
1972c).
Ünal Akkemik
Armeniaca vulgaris Lam. Egzotik
Kayısı
Yayılışı
Doğal yayılışı kesin olarak bilinmemekle beraber Çin olduğu düşünül-
mektedir. Ermenistan’da kültüre alınmış ve buradan yayılmıştır. Ülkemizin
hemen her bölgesinde, özellikle de İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgele-
rinde kültüre alınmış önemli bir meyve ağacıdır.
Genel olarak kısa boylu, kışın yaprağını döken ağaçlardır. Yaprak di-
zilişi çok sıralı sarmaldır. Yaprakları uzun saplı, sap 2-4 cm, geniş oval
veya yumurtamsı, kenarları ince ve düzenli dişli olup ucu sivri; 4-7 cm
boyunda 4-6 cm enindedir. Yaprak ve sürgünleri çıplaktır. Çiçeklenme
yapraklanmadan önce gerçekleşir. Meyve çekirdekli sulu tipte olup 2-4 cm
çapındadır. Tek tek ya da 2-3 tanesi bir arada oluşan meyvenin rengi hafif
kırmızımsı sarı, mezokarp kısmı bol suludur. Tohum kısmının yüzeyi hafif
pürüzlüdür (Browicz, 1972c).
Ünal Akkemik
490
Cerasus Duhamel (Kirazlar) Necmi Aksoy
Dikensiz veya nadiren dikenli ağaç ve çalılardır. Kışın yaprağını dökerler; tomurcukları küçüktür. Yaprakları basit ve kenarları dişlidir. Çiçekleri tek veya demetler
halinde, şemsiyemsi ya da seyrek salkım kurular halinde bulunur; yapraklanmadan sonra çiçeklenirler. Taç ve çanak yapraklar 5 parçalıdır. Erkek çiçekler çok sayıda, 50
kadardır. Çekirdekli sulu meyve, etli ve sulu, olgunlaşmadan açılmaz. Çekirdek yuvarlak veya oval, düz, girintili veya siğillidir (Browicz, 1972d).
Türkiye’de 9 türü doğal yetişir. Bu türlere ilişkin tanı anahtarı (Browicz, 1972d) aşağıda verilmiştir:
1.Çiçekler tek ya da bir çift, hipantiyum silindirik, kulakçıklar kalıcı
2.Çiçekler belirgin saplı, saplar 20 mm kadardır.…...…………………………………………………………………………….……………Cerasus microcarpa
2.Çiçekler sapsız veya kısa saplı, saplar 2 (-5) mm’yi geçmez
3.Yapraklar ince-mızraksı, genişliğinin 5-8 katı kadar, yaprak kenarı kıvrık
4.Yapraklar çıplak veya altı belirgin beyaz tüylü, çanak tüpü, çanak yaprakların boyundan yaklaşık 3 katı kadar uzun
.….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….… Cerasus angustifolia
4. Yapraklar alt ve üst yüzü beyaz tüylü, çanak tüpü, çanak yaprakların boyundan yaklaşık 2 katı kadar uzun…..…. Cerasus hippopbaeoides
3.Yapraklar dar ters–mızraksı dan yuvarlakça , genişliğinin 4 katı kadar, yaprak kenarı kıvrık değil veya belli belirsiz kıvrık
5. Boylu çalı, yapraklar boyu eninin 2,5 – 4 katı kadar..….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….….... Cerasus incana
5.Sürünücü formda, yaprakların boyu eninin 1-2.5 katı kadar
6.Yaprakların üstü hemen hemen sık beyaz veya ipeksi -beyaz tüylü, dişi çiçek boyuncuğun üst yarısı ve ovaryumun üst kısmı tüy-
lü…………………………………………….…………………….……………………….....Cerasus brachypetala var. bornmuelleri
6.Yaprakların üstü seyrek tüylü, ovaryum çıplak, dişi çiçek boyuncuğun alt kısmı hafif tüylü.…………….…….. Cerasus prostrata
1.Çiçekler birkaç çiçekli şemsiye veya seyrek salkım, hipantiyum çan şeklinde, kulakçıklar dökülür
7.Çiçekler seyrek salkım, yapraklar hemen hemen yuvarlakça ya da geniş eliptiktir.…………………….……………………………………. Cerasus mahaleb
7.Çiçekler birkaç çiçekli şemsiye, yapraklar eliptik ya da yumurtamsı
8.Çiçek kurulları yapraklar ile birlikte bulunmaz, involukrumdaki pullar kıvrık………………………………………….….………….. Cerasus avium
8.Çiçek kurulları küçük yapraklar ile birlikte bulunur, involukrumdaki pullar dik………………………………….…….…………....Cerasus vulgaris
Cerasus hippophaeoides (Bornm.) Bornm Endemik
Yayılışı
Ülkemizde lokal olarak Sivas’ta yayılır ve endemik bir türümüzdür.
C. angustifolia’dan, kısa yapraklara (kısa sürgünlerde 15 x 2 mm, uzun sürgünlerde 35 x 4-6 mm), yaprağın her iki yüzünde gri-beyaz tüylere, uzun çanak yaprak-
ların kaliks tüpünün 1 katı uzunluğunda olmasına ve küçük çekirdekli sulu meyveye (7 mm uzunluğunda) sahip olması ile ayrılır (Browicz, 1972d).
491
Cerasus angustifolia (Spach) Browicz Doğal
Yayılışı
Kafkasya, Ermenistan ve Türkiye’de yayılışını yapmaktadır. Türkiye’de İç ve Doğu
Anadolu bölgelerinde doğaldır.
2 m kadar dik boylanan çalıdır. Genç sürgünleri ince çubuksudur. Kulakçıkları sivri ve
kalıcıdır. Yapraklar ince şeritsiden daralan tırpan şekline kadar değişir, boyu genişliğinin
5-8 katıdır; kısa sürgünlerde 30 x 4 mm, uzun sürgünlerde 70 x 12 mm, düzenli ince dişli,
kenarı kıvrık, üst ve alt yüzü çıplak, damarlar boyunca beyaz tüylü, hemen hemen sapsız
ya da 5 mm sapa sahiptir. Çiçekler teker teker veya çift halde sık birleşiktir; 2 cm sapa
sahiptir. Hypantium silindirik, 6 mm uzunluğunda, çanak yapraklar tabanda birleşik, taç
yapraklar yaklaşık 5 mm; ovaryumun özellikle üstü tüylüdür. Çekirdekli sulu meyve kır-
mızı, genişçe yuvarlak, 8 (-10) mm, çekirdek ağsı-olukludur (Browicz, 1972d). Ülkemizde
2 varyetesi vardır (Browicz, 1972d):
1.Genç sürgünler yumuşak seyrek tüylü veya çıplak, yaprakların altı beyaz tüylü,
çekirdekli sulu meyve hemen hemen tüylü
...........................................Cerasus angustifolia (Spach) Browicz var. angustifolia
1.Genç sürgünler çıplak, yaprakların altı hemen hemen tüysüz, çekirdekli sulu
meyve çıplak
Tolga Ok
..............Cerasus angustifolia (Spach) Browicz var. sintenisi (Schneider) Browicz
Cerasus brachypetala Boiss.var. bornmuelieri (Schneider) Browicz Doğal
Yayılışı
Türkiye, Irak ve İran’da yayılışını yapar. Ülkemiz-
de Doğu ve Güney Anadolu Bölgesi’nde doğal olarak
yetişir.
Yerde sürünücü, sık dallı, burkulmuş, ilk ve ikinci
yıl sürgünleri ince tüylü çalılardır. Kulakçıklar, iğnem-
si ve kalıcıdır. Yapraklar genişçe eliptik az çok küremsi
yapıda, genişliğinin 1-2 katı kadar, kısa sürgünlerde
20 mm, ince dişli, nadir loplu, ince yünsü-beyaz tüy-
lü, alt tarafı sık tüylü, bazen üst yüzü tüylü ve sapı 1-2
mm’dir. Çiçekler tek, sapsız veya 2 mm saplı, hypanti-
um silindirik, 6 mm boyunda, ince tüylü ya da çıplak-
tır Taç yaprak, pembe ya da kırmızı, 5-6 mm boyunda,
boyuncuğun yarısından sonrası ve ovaryumun üst kıs-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
mı tüylüdür. Çekirdekli sulu meyve, yuvarlak-kürem-

si 8 mm çapında, yüzeyi tüylü, tüyler olgunlaştığında
kalıcıdır. Çekirdek hafif omurgalı ve olukludur. Mayıs
ayında çiçeklenir (Browicz, 1972d).
492
Cerasus avium (L.) Moench Doğal
Kiraz
Yayılışı
Avrupa ve Asya’da yaygın olarak bulunur. Türkiye’de geniş bir yayılış alanı vardır. Çok eski zamanlardan beri
Kuzey Yarıkürenin birçok bölgesinde kültüre alınmıştır. Doğal olarak Karadeniz Bölgesi ormanlarında karışıma
girerken, birçok formu ve varyetesi süs bitkisi olarak kültüre alınmış olup park ve bahçelerde kullanılır.
15-30 metre kadar boylanan ağaçlardır. Gövde kabuğu parlak, kırmızımsıdır ve yatay olarak şeritler halinde
soyulur. Ana dalları yukarıya yöneliktir; tepe genişçe piramit görünüşünde, dallar çıplak ve boz renkte olup kalındır.
Hatice Yılmaz
Yapraklar 6-15 cm uzunluğunda, uzunca yumurta biçiminde, sivri uçlu, kenarları çift sıralı kaba dişlidir. Yaprak
tabanı yuvarlakça ya da kısa kama biçiminde, üst yüzü dalgalı olup tüysüz ya da damarlar üzerinde seyrek tüyler
bulunur. Alt yüzü önceleri sık, sonraları seyrek tüylüdür. Kulakçık vardır ve bezeli dişlidir. Yaprak sapı 3 cm kadar
uzunlukta tüysüz ve bezelidir. Çiçeklerin 2-3 tanesi şemsiyemsi görünüşte toplanmış, beyaz renktedir. Çanak yaprak
çoğunlukla geriye yatmış, düz kenarlı, taç yaprak yuvarlakça yumurta görünüşünde, meyve 1 cm çapında, çekirdekli
sulu meyve tipinde ve yuvarlaktır. Koyu kırmızı renkte, sonraları parlak siyah, yabani olanları acımsı ve kekremsi
tatta, kültüre alınmışlar ise lezzetlidir. Çekirdek uzunca yumurta biçiminde ve düzgündür. Tatlı meyvesi için ye-
tiştirilen birçok formu vardır; bu meyvelerin rengi siyah ve kırmızıdan beyaza kadar değişiklik gösterir (Browicz,
1972d).
Işık istekleri yüksektir. Çoğunlukla güneşli yamaçlarda, nemli yerlerde, besince zengin ve çoğunlukla derince,
kireçli – killi toprakları severler. Yapraklı karışık ormanlarda, bazen de iğne yapraklı ormanlarda bulunur. Dere
kıyılarında görülür. Odunları esnek ve parlaktır. Mobilyacılıkta ve bazı aletlerin yapımında sanayide kullanılır. Mey-
Hatice Yılmaz
veleri için kültür formunun tarımı yapılır.
Cerasus incana (Pallas) Spach Doğal
Yayılışı
Himalayalar, Avrupa’nın güney doğusu, Kafkaslar ve Türkiye’de bulunur. Ülkemizde, Batı
ve Orta Karadeniz ile İç Anadolu bölgelerinde doğaldır.
2 m kadar boylanan dik ve seyrek görünüşlü çalılardır. Sürgünler ince ve önceleri tüylüdür.
Yapraklar 5 cm kadar uzunlukta, yumurtamsı ya da mızrak biçiminde, ucu sivri, kenarları
ince ve keskin dişli, üst yüzü tüysüz, düzgün ve koyu yeşil renkte, alt yüzü yumuşak ve beyaz
tüylüdür. Düz ve küçük kulakçıklar bulunur. Çiçekler tek ya da 2-4 tanesi bir arada, çanak
yaprakların iç yüzü yumuşak tüylü, taç yapraklar açık pembe renkte, ters yumurta biçiminde
İsa Başköse
ve çanak yaprakların iki katı uzunluğundadır. Meyve kırmızı renkte, bezelye büyüklüğünde ve
küre biçimindedir. Parlak olup çekirdeği düzgün yüzlüdür (Browicz, 1972d). Çok eski zaman-
lardan bu yana kültüre alınıp yetiştirilmektedir.
Cerasus incana’ın iki varyetesi olup varyetelerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Ovaryum ve hypantium çıplak, yaprakların çoğunun üst yüzü çıplak…………………….………………………………. C. incana (Pallas) Spach var. incana
1.Ovaryum tüylü ve hypantium kısa tüylü, yaprakların her iki yüzü kısa tüylü…………………………………. C. incana (Pallas) Spach var. velutina Browicz
493
Cerasus mahaleb (L.) Miller Doğal
Mahlep
Yayılışı
Asya’nın batı bölgeleri, Türkiye ve Avrupa’da doğal olarak bulunur.
Türkiye’nin birçok bölgesinde kültüre alınmıştır. Bundan başka kurak
yamaçların ağaçlandırılmasında ve toprak koruması çalışmalarında
geniş ölçüde kullanılır. Aşılanma yoluyla meyve ağacı olarak da değeri
vardır. Süs bitkisi olarak kullanılan kültür formları bulunur.
Çok dallı yayılıcı bir çalı ve 10 metre kadar boylanabilen bir ağaçtır.
Ünal Akkemik
Tepe tacı yuvarlakçadır. Yeni sürgünler ince tüylü, önceleri yapışkan,
boz renkte, sonraları kahverengimsi, dallar ince ve uçları sarkık, to-
murcuklar ince tüylü, açık kahverenginde ve yumurta biçimindedir.
Yapraklar 4-8 cm uzunlukta, yuvarlak-yumurtamsı görünüşte, ucu siv-
ri, tabanı yuvarlak ya da hafif yürek biçiminde, kenarları dişli, üst yüzü
parlak yeşil renkte, tüysüz, alt yüzü orta damar üzerinde tüylüdür. Küçük, kubbemsi, kollu çiçek kümeleri ile tanınır; kümeler koltuk altlarından çıkar; kısa ve yapraklı
yan sürgünler üzerinde bulunurlar. Çiçekler 4-12 çiçekli şemsiyemsi salkım kurullar halinde, beyaz renkte, güzel kokulu, çanaklar yumurta biçiminde, kenarları düz, ucu
sivri ya da küttür. Taç yapraklar yumurta biçiminde ve beyaz renktedir. Meyve çekirdekli sulu tipte ve bezelye büyüklüğündedir. Önceleri sarı, sonraları koyu kırmızı,
olgunlukla koyu parlak siyah renktedir. Kekremsi ve acımsı bir tadı vardır. Çekirdek düzgün kabukludur. Çiçek açma zamanı nisan- mayıs aylarıdır (Browicz, 1972d).
Tohumların çimlenme yeteneği yüksek olup büyümesi hızlıdır. Güneşli, taşlık, kayalık, nisbeten kuru yamaçlarda, gevşek, killi-kireçli topraklarda iyi gelişir.
Amelanchier Meşe ve
rotundifolia
çam ormanlarında alt tabakada karışıma katılan tür olarak görülür. Ülkemizde iki varyetesi olup tanı anahtarı (Browicz, 1972d) aşağıda verilmiştir:
1.Yapraklar 60(-80) x 50(-60) mm, sapları 30 mm, çekirdekli sulu meyve 7-12 x 6-10 mm.................………….……. Cerasus mahalep (L.) Miller var. mahaleb
1.Yapraklar 25(-30) x 15(-20) mm, sapları 10 (-12) mm, çekirdekli sulu meyve 6 x 4 mm............……………………….Cerasus mahalep (L.) Miller var. alpina
Cerasus microcarpa (C.A.Meyer) Boiss. Doğal
Yayılışı
Türkistan, İran, Kafkaslar ve Türkiye’de doğaldır. Anadolu’nun gü-
ney doğusunda özellikle Gaziantep dolaylarında görülür.
2 metre kadar boylanabilen sık dallı çalılardır. Yapraklar 15-25
mm uzunlukta, elips ya da geniş yumurta biçiminde, önceleri tüylü,
olgunlaştığında tüyler dökülür; yaprak sapı 7-12 mm’dir. Yaprak tabanı
hafif kama görünüşünde, çoğunlukla yuvarlakçadır. Yaprak kenarları
düzensiz dişlidir. Çiçekler açık pembe renkte olup 2 -3 tanesi bir arada
bulunur. Çanaklar üç köşeli, iç yüzü tüylü, stilus çıplak, meyve 1 cm
Tolga Ok
kadar uzunlukta, çoğunlukla koyu kırmızı, kısmen de sarı renktedir
(Browicz, 1972d). Ülkemizde iki alttürü doğaldır (Browicz, 1972d).
Bunların yayılışları ve tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Yaprakları 15-25 mm boyunda, her iki yüzü de çıplak veya
gençken yaprakların altı tüylü, uç tarafı genellikle yuvarlak; özellikle Gaziantep taraflarında yetişir .Cerasus microcarpa (C.A.Meyer) Boiss. subsp. microcarpa
1. Kısa, 0,5-1 m boylarında, bodur görünüşlü ve seyrek dallı bir çalıdır. Yaprakları 12 mm uzunlukta, uzun yumurta ya da elips biçiminde, yaprak ucu küt, alt
yüzü çokça tüylü, bazen de çıplak, çiçek sapı çok kısadır. Anadolu’nun doğu kesimi ile Kayseri dolaylarında bulunur.
……….............................................................................................……....Cerasus microcarpa (C.A.Meyer) Boiss. subsp. tortusa (Boiss. et Hauss.) Browicz
494
Cerasus prostrata (Lab.) Ser. Doğal
Yayılışı
Himalayalardan Balkanlara kadar uzanan bölgede, Avrupa’nın güneyinde, batıda İspanya’dan doğuda Balkan-
lar’a ve Kuzey Afrika’da Fas ve Tunus’ta bulunur. Türkiye’nin Akdeniz Bölgesinde daha çok dağlık kesimlerde ve
kayalıklarda görülür.
1 m kadar boylanabilen, seyrek dallanma yapan çalılardır. Dalları yaralı ve urlu bir yapıya sahiptir. Yapraklar
2-3 cm uzunluğunda, geniş yumurta biçiminde, kenarları keskin dişli, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü beyaz tüylü-
Hüseyin Fakir
dür. Bazen her iki yüzü tüylü ya da çıplaktır. Çiçekler pembe renkte olup tek ya da iki tanesi bir arada bulunur.
Çanak yapraklar çan biçiminde, alt bölümlerinden birleşmiş, ucunda üç köşeli ve iç yüzü tüylüdür. Taç yapraklar
ters yumurta biçiminde, çanak yaprakların iki kat uzunluğundadır. Ovaryum ve stilusta tüyler bulunur. Meyve
kırmızı- kahverenginde, 1 cm çapında olup hemen hemen yuvarlaktır (Browicz, 1972d). Cerasus prostrata türünün iki varyetesi olup bunların tanı anahtarı aşağıdadır:
1.Yapraklar ince, kısa tüylü veya üst yüzü çıplak, alt tarafı gri-donuk yeşil …....................………………………… Cerasus prostrata (Lab.) Ser. var. prostrata
1.Yapraklar her iki yüzü de çıplak..………………………………………………………...…… Cerasus prostrata (Lab.) Ser. var. glabrifolia (Moris) Browicz
Cerasus vulgaris Miller Egzotik
Vişne
Yayılışı
Asya kökenli olup Hindistan’ın kuzeyi, İran, Türkiye ve Balkanlarda bulunur. Kuzey Yarıkürenin birçok yerin-
de meyvesi için yetiştirilir ve yaygın şekilde doğallaşmıştır. Türkiye’nin birçok bölgesinde de yetiştirilmektedir.
Boylu çalı ya da 10 metre kadar boylanan ağaçlardır. Tepe yuvarlakça, sık ya da seyrek görünüşlüdür. Genç
sürgünleri tüysüz, önceleri açık boz renkte, sonraları kızıl kahverenginde ve parlaktır. Dallar çoğunlukla ince ve
uçlarından sarkık durumdadır. Yapraklar 5-8 cm uzunlukta, yumurtamsı ya da elips biçimindedir. Ucu sivri, ta-
banı kama şeklinde, kenarları dişli, üst yüzü parlak ve tüysüz, alt yüzü damarlar boyunca tüylüdür. Çiçekleri 3-4
çiçekli şemsiyemsi kurullarda bulunur. Çiçek sapları 2-4 cm uzunlukta, çanaklar bezeli dişli, tüysüz ve sivridir.
Ünal Akkemik
Kahverengimsi görünüştedir. Taç yapraklar beyaz renkte, yuvarlakça ya da ters yumurta biçimindedir. Meyve
çekirdekli sulu tipte, yuvarlak, uzun saplı, olgunlaştığında, siyah-kırmızı renkte, çekirdeği yuvarlaktır. Çiçek açma
zamanı nisan sonu mayıs başıdır. Yapraklar ve çiçekler birlikte açarlar (Browicz, 1972d). Hafif kumlu ve madence
zengin killi toprakları sever.
Chaenomeles Lindl. (Bahar dalı, Japon ayvası) Gamze Tuttu
Chaenomeles cinsinin Doğu Asya’da doğal olarak yetişen 3 türü vardır. Ancak süs bitkisi olarak vatanı dışında
diğer ülkelerde de yaygın olarak kullanılır. Kışın yaprağını döken, sürgünleri dikenli olan çalılardır. Yapraklar Chenomeles japonica
çok sıralı sarmal dizilmiş, yaprak kenarları oymalı veya testere dişlidir. Kulakçıkları büyük ve böbrek şeklindedir.
Çiçekler erselik ya da bir cinslidir. Tek tek veya birkaçı bir arada demetler halinde bulunur. Çiçek tablası çan şek-
lindedir. Taç ve çanak yapraklar 5 tanedir. Çanak yaprak boyları eşit değildir ve gençlikte kısmen kiremitvaridir.
Taç yapraklar büyük, tırnaklı ve kırmızı renklidir. Stamen sayısı 20-60’dır. Birleşik olan ve çiçek tablasıyla birlikte
büyüyen karpeller ise 5 adettir. Stilus 5 adet ve tabanda birleşiktir. Ayvaya benzeyen meyve güzel kokuludur.
Gamze Tuttu
Tohumlar çok sayıda ve koyu kahverengidir (Krüssmann,1976; Kubitzki,2004). Türkiye’de iki türü (Chenomeles
speciosa ve C.japonica) süs bitkisi olarak yetiştirilir.
495
Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. & Spach Egzotik
Bahar Dalı, Japon Ayvası
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Japonya’dır. Ancak vatanı dışın-
da süs bitkisi olarak park ve bahçelerde yaygın olarak
yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken, sık dallı ve dikenli, 1 m
boyunda olan ufak bir çalıdır. Sürgünler dikenli, genç
sürgünler kısa, kaba-yumuşak tüylüdür. Yapraklar ge-
niş yumurta şeklinde, 3-5 cm boyunda ve tüysüzdür.
Yaprak ucu sivri ile yuvarlak arasında, yaprak kenar-
ları oymalıdır. Yaprakların en geniş yeri uca yakındır
ve ters yumurtamsıdır. Kulakçıkları büyük ve böbrek
şeklindedir. Çiçekler 3 cm çapında, tuğla kırmızısı
renginde ve 2-4’ü bir arada demetler halinde bulu-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
nur. Ayvaya benzeyen meyvesi yuvarlak, sarımsı-yeşil
renkli, 4-5 cm çapında ve oldukça kokuludur. Genel-
likle meyve üzerinde birkaç derin oluk vardır. Yaprak- Amelanchier rotundifolia
lanmadan önce mart-nisan aylarında çiçek açar (Krüs-
mann, 1976).
Chaenomeles speciosa (Sweet) Nakai. Egzotik
Bahar Dalı, Japon Ayvası
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Çin ve Japonya’dır. Yapraklan-
madan önce açan kırmızı çiçekleri ve ayvaya benzeyen
meyveleri nedeniyle dünyanın birçok yerinde ve ülke-
mizde park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Hatice Yılmaz
Kışın yaprağını döken, sık dallı ve dikenli, 2 m bo-

yunda dik duran bir çalıdır. Sürgünler üzerinde sivri
uçlu dikenler vardır ve tüysüzdür. Yapraklar parlak
koyu yeşil, 4-9 cm boyunda, oval, hemen hemen geniş-
çe şeritsi, dar yumurtamsı şekilli, sivri uçlu ve kenarla-
rı ince dişlidir. Yaprakların en geniş yeri genellikle orta
kısımdadır. Kulakçıkları büyük ve böbrek şeklindedir.
Çiçekler 3-4 cm çapında, parlak kırmızı renkli, tek tek
veya birkaçı bir arada bulunur. Ayvaya benzeyen mey-
vesi uzun-yuvarlak veya yumurta biçiminde yeşil-sa-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
rı renkli, 4-6 cm çapında ve kokuludur. Çiçeklenme
mart-nisan aylarıdır. Yapraklanmadan önce çiçek açar
(Krüsmann, 1976; Şengönül ve Yılmaz, 2008).
496
Cotoneaster Erhr. (Dağ muşmulaları) Necmi Aksoy
Çoğunluğu kışın yaprağını döken veya herdem yeşil çalı, bir kısmı da ağaççık halindeki odunsu bitkilerdir. Tomurcukları çok sıralı sarmal, tomurcuk pulları kire-
mitvari dizilmiş ve çok sayıdadır. Yapraklar tam kenarlıdır. Dar mızrak biçiminde kulakçıklara sahiptir. Çiçekler çoğunlukla kısa yan sürgünlerin ucunda, tek ya da çok
çiçekli salkım ya da bileşik salkım şeklinde, erselik, çanak örtüsü 5 parçalı ve dökülmez; taç yapraklar çoğunlukla beyaz ya da pembe renktedir. Erkek çiçekler çoğunlukla
20 olmak üzere 15-20 tanedir. Ovaryum 2-5 gözlüdür. Stilus da 2-5 tanedir; nadiren tektir. Yalancı meyve değişik renklerde (prlak kırmızı, portakal rengi veya sarı) ve
küçük olup 2-5 çekirdeği vardır (Browicz, 1972e).
Kuzey Yarıkürenin ılıman kaşağında Avrupa, Kuzey Afrika, Anadolu ve Himalaya’da yayılan 50 kadar taksonu vardır. Bunların çoğu çiçeklerinden veya uzun zaman,
hemen bütün kış süresince bitki üzerinde kalan göz alıcı meyvelerinden ötürü süs bitkisi olarak park ve bahçelerde yetiştirilir.
Türkiye’de doğal yetişen 7 türünün tanı anahtarı aşağıda veilmiştir:
1.Taç yapraklar pembe ve/veya kırmızı, dik
2.Meyve kırmızı, simoz kısa, 1-4 çiçekli………………………….………….………….………….………….…….…….……….….... Cotoneaster integerrimus
2.Meyve siyah, eriksi, simoz hemen hemen uzamış, 3-15 çiçekli..…………………………………………………………………… Cotoneaster melanocarpus
1.Taç yapraklar beyaz, dağınık
3.Olgun yaprakların altı tüysüz veya alt kısmı dağınık, parçalı tüylü
4.Meyve kırmızı, yapraklar genellikle küt……..…………………………………………………………………………….…... Cotoneaster multiflorus
4.Meyve siyah-mor, yapraklar genellikle sivri …….…………………………………………………………………………………. Cotoneaster meyeri
3.Olgun yaprakların altı tüylü
5.Meyve siyah-mor, yapraklar 2 cm kadar..……………..……..……..……..……..……..……..……..……..……..……..……….. Cotoneaster morulus
5.Meyve kırmızı, yapraklar 4 cm kadar
6.Yapraklar çoğunlukla dairemsiden geniş yumurtamsı……………………………………………………………... Cotoneaster nummularia
6.Yapraklar çoğunlukla yumurtamsı..…………………………………………………………………………….. Cotoneaster transcaucasicus
Cotoneaster franchetii Boiss. Egzotik
Dağ muşmulası
Yayılışı
Çin’in batı kesimleri, Myanmar ve Tayland’da doğal
yetişen bu tür, ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi
olarak kullanılmaktadır.
Herdem yeşil ya da yarı herdem yeşil çalılar olup 3
m’ye kadar boylanabilmektedir. Yaprakları oval şekilli,
sivri uçlu, 2-3,5 cm uzunluğunda ve 1-1,5 cm genişli-
ğindedir. Yapraklarının üst yüzü parlak koyu yeşil, alt
yüzü ise beyazımsı ya da sarımsı tüylüdür. Çiçekleri
yalancı şemsiye şeklinde kurul oluşturur. Her bir çiçek
kurulunda 5-15 çiçek bulunur ve her bir çiçek yaklaşık
6-7 mm’dir. Meyveleri kırmızı renkli ve 6-9 mm çapın-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
dadır.
497
Cotoneaster horizontalis Decne. Egzotik
Yayılıcı dağ muşmulası
Yayılışı
Batı Çin’de doğal olarak yetişen bu tür ülkemiz park ve bahçelerinde yetiştirilen
bir süs çalısıdır.
Kışın yaprağını döken, oldukça kısa, yayılıcı bir şekilde büyüyen ve en çok 60-
90 cm boylanabilen bir çalıdır. Yaprakları yuvarlak, sarmal dizilmiş, 12 mm boyun-
da ve oldukça küçük olup uç kısımları dikenlidir. Yapraklarının üst yüzü koyu yeşil,
parlak ve çıplak, alt yüzü tüylüdür. Yaprak sapının uzunluğu 1-2 mm kadardır. Be-
Hatici Yılmaz
yaz ya da pembe renkli olan çiçekleri tek tek ya da ikili olarak bulunur ve ilkba-
harda açarlar. Yaklaşık 5 mm çapında olan meyve küre şeklinde ve parlak kırmızı
renklidir (Yaltırık ve diğ, 1993).
Cotoneaster integerrimus Medik Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Avrupa, Rusya, Kırım ve Kafkasya’da 1600-3400 m yükseltiler arasında yayılı-
şını yapar. Ülkemizde; Bolu, Ağrı, Ankara, Artvin, Bursa, Erzincan, Erzurum, Gü-
müşhane, Kayseri, Rize ve Sivas illerinde doğal olarak bulunur.
2 m kadar boylanan, kışın yaprağını döken, dik boylu veya yerde sürünen ça-
lılardır. Yapraklar kısa sürgünlerde, yuvarlak küremsi, 4 (-5) x 3 cm uzunluğunda,
uçları küt veya küçük çıkıntılara sahip, uzun sürgünlerde bulunan yaprakların ucu
sivri, tabanı yuvarlaktır. Yapraklar koyu yeşil, üst tarafında tüysüz veya az tüylü, alt
tarafı kalıcı yeşil-beyaz tüyle kaplı, sapları 2-4 mm’dir. Çiçekler, (l-)2-3(-4) çiçekli
simoz kurullar halinde bulunurlar. Taç yapraklar, pembe ve diktir. Çiçek sapları
ve çanak yapraklar tüysüzdür. Meyve kırmızı, 6-8 mm boyunda ve yarı küremsidir
(Browicz, 1972e).
Cotoneaster tomentosa (Ait.) Lindl. Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Avrupa’nın güneyi ve Balkanların daha çok dağlık bölgelerinde bulunur. Ülkemizde Çankırı’dan kaydı bulunan bir çalıdır.
Kışın yaprağını döken, 2-2,5 (3) m kadar boylanabilen dik ya da bodur formlu çalılardır. Sürgünler önceleri tüylü, sonraları kahverenginde ve tüysüzdür. Yapraklar
3-6 cm uzunlukta, yumurta ya da genişçe elips biçiminde, alt yüzü açık boz renkte, sık tüylüdür. Üst yüzü yeşil renktedir. Çiçekler 3-12 çiçekli şemsiyemsi salkım kurullar
halinde, çanak yapraklar beyaz tüylüdür. Çanak yaprakların dışı yüzü çoğunlukla kırmızımsıdır. Meyve hemen hemen büyükçe nohut kadar ve yuvarlakça olup kırmızı
renktedir. Meyve beyazımsı tüylerle kaplıdır.
498
Cotoneaster meyeri Pojark. Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya, Azerbeycan ve Türkiye’de 1250-2300 m yükseltiler arasında yapar. Ülkemizde Kars, Ağrı-Doğu Beyazıt’ta doğal olarak yetişir.
Kışın yaprağını döken, bu tür, Cotoneaster multiflorus’a çok benzemekle beraber ondan, meyvelerinin siyahımsı-mor, yapraklarının sivri uçlu ve çiçek kurullarının
kısa olmasıyla ayrılır (Browicz, 1972e).
Cotoneaster melanocarpus Lodd. Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Moğolistan’ın doğusu, Avrupa’nın doğusundan Asya’nın batısına kadar olan yerlerde doğal olarak bulunur. Ülkemizde Kars ve Ağrı illerindeki 1650 m’lerden kaydı
vardır. Türün bazı kültivarları süs bitkisi olarak kullanılır.
2 metre kadar boylanabilen, dik ve geniş tepeli çalı ya da bodur çalı formundadır. Kışın yapraklarını döker. Dallar ana dallara dik açıyla çıkar uçları sarkık, parlak kızıl
kahverenginde, genç sürgünler boz tüylü, sonradan tüyler dökülür. Yapraklar sürgünlere, sarmal dizilmiş, 2-5 cm uzunluğunda, küt ya da sivri uçlu, geniş yumurta biçi-
mimde, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü boz tüylüdür. Çiçekler 2-12 çiçekli ve az tüylü şemsiyemsi salkım kurullar şeklinde, örtü yaprakları çanak ve taç olarak ayrılmış, taç
yaprak kırmızımsı renkte ya da kırmızımsı dumanlı beyaz renkte, yalancı meyve yuvarlak ve 1 cm’den küçük olup kızıl-siyah renkte ve mavi dumanlıdır (Browicz, 1972e).
Cotoneaster morulus Pojark Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Türün genel yayılış alanı Kafkasya, Azerbay-
can ve Türkiye’dedir. Ülkemizde Çoruh vadisin-
de 450-950 m’ler arasında doğal yayılışını yapar.
Kışın yaprağını döken, 0,5-1,25 m boyun-
da çalılardır. Yapraklar yumurta-eliptik ya da
yumurtamsı, 0,6-2,6 x 0,4-1,9 cm boyunda, küt
uçlu, girintili veya nadiren yarı sivri, açık yeşil
renkte, çıplak veya orta damar üzerinde tüy-
lüdür; yaprak sapı 2-3 mm kadar olup hemen
hemen sapsızdır. Simoz çiçek kurulları dik,
sık 3-6(-8) çiçeklidir. Taç yapraklar beyaz 2,5
mm, çiçek sapı ve hipantium beyaz tüylü nadi-
ren tüysüzdür. Meyve morumsu-siyah, yumur-

tamsı, 5-7 x 4-6 mm boyunda ve 2 tohumludur
(Browicz, 1972e).
499
Cotoneaster multiflorus Bunge. Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Asya’nın doğusundan başlayarak batıda Kafkaslara kadar uzanan çevrelerde ya-
yılışını yapar. Ülkemizde Iğdır, Kars, Hakkari illerinde, 1250-2300 m yükseltiler ara-
sında doğal yetişir. Bazı kültivarları süs bitkisi olarak yetiştirilir.
4 metre kadar boylanan, kışın yapraklarını döken çalılardır. Dallar parlak kızıl
kahverenginde, çoğunlukla uçları sarkık durumda, genç sürgünleri tüylüdür. Son-
radan tüyleri dökülür. Yapraklar 2-5 cm uzunlukta, elips ya da genişçe yumurta bi-
çiminde, taze yaprakların altı tüylü, sonraları tüyler çabuk dökülür. Üst yüzü yeşil,
alt yüzü açık bozumsu yeşil renktedir. Orta damar boyunca tüyler kırmızı renktedir.
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
Çiçekler beyaz renkte olup 10-20 kadarı çiçekli şemsiyemsi salkım kurullar halinde;
meyve çoğunlukla 1 cm’den küçük, ters yumurta biçiminde olup kırmızı renktedir
(Browicz, 1972e).
Cotoneaster nummularia Fich. et. Mey. Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Asya’da Himalayaların batısından Türkiye’ye kadar olan bölgelerde ve Kafkas-
larda doğal olarak bulunur. Ülkemizde, 800-2300 m yükseltiler arasında hemen
hemen tüm bölge ve illerde yayılışı vardır.
1-2 m boyunda ve bodur çalı formunda olup sürgünleri kısadır. Yapraklar 1,5-
2,5 cm uzunluğunda, oval şeklindedir. Yaprakların üst yüzünde seyrek tüyler bu-
Necip Aksoy
lunur. Çiçekler 2-7 çiçekli kısa şemsiyemsi kurullarda bulunur. Meyve çoğunlukla
0,5-0,8 cm çapında ve kırmızı renklidir.
Cotoneaster salicifolia Franch. Egzotik
Söğüt yapraklı dağ muşmulası
Yayılışı
Batı Çin’de doğal yetişir. Ülkemiz park ve bahçelerinde ise yaygın bir şekilde
süs çalısı olarak kullanılır.
Herdem yeşil, 5 m’ye kadar boy yapabilen bir çalıdır. Tomurcuk dizilişi sarmal-
dır. Yaprakları eliptik veya mızrak şeklinde 4-9 cm boyundadır. Yaprak ayası biraz
buruşuktur. Yaprakların alt yüzü mavimsi yeşil ve ince tüylüdür. Çiçekleri beyaz
Ünal Akkemik
renkli ve yaklaşık 5 cm çapında şemsiye şeklinde kurul oluşturur. Çiçeklenme yaz

aylarında görülür. Meyveleri yoğun, kırmızı renkli ve 5 mm çapındadır (Yaltırık
ve diğ, 1993).
500
Cotoneaster transcaucasicus Pojark. Doğal
Dağ muşmulası
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya, Ermenistan ve
Türkiye’de yapar. Ülkemizde, Kars çevrele-
rinde 1450 m yükseltilerde doğaldır.
Bu tür Cotoneaster nummularia’ya çok
benzer. Yapraklarının ters yumurtamsı, genç
sürgünlerin gri-beyaz tüylü ve meyvelerinin
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
ucunun tüylü oluşu ile o türden ayrılır.
Crataegus L. (Alıçlar) Neval Güneş Özkan, Serdar Aslan, Mehmet Fırat
Bu cins; Türkiye’de 16 tür, 3 alttür, 6 varyete ve 6 melez tür

olmak üzere toplam 27 taksonla temsil edilir. Endemizim oranı
% 37’dir. Dünya üzerinde 1000’den fazla isim yayımlanması- Crataegus yaltirikii
na rağmen 100-200 arasında türe sahiptir. Sistematik botanik
açısından oldukça karmaşık bir türdür. Genellikle kuzey ya-
rımkürenin ılıman bölgelerinde ve orta Amerika’da yayılış gös-
terir. Melezleşme ve apomiklik gösteren bir cins olduğundan
karmaşık bir cinstir. Süs ve çit bitkisi olarak kullanılır. Orman
kenarlarında, koruluklarda, çalılıklarda ve dağların alçak veya
yüksek kesimlerinde yetişir.
Yaprak döken ağaç veya çalılardır ve genellikle dikenlidir.
Yapraklar çok sıralı sarmal, basit, loblu veya hemen hemen te-
leksi, kenarı düz veya dişlidir. Çiçek kurulu yalancı şemsiye (ko-
rimboz) şeklindedir. Çiçeklerde çanak ve taç yapraklar 5’lidir.
Üst çanak (epikaliks) yoktur. Hipantiyum meyve yapraklarına
bitişiktir. Taç yapraklar beyaz veya pembemsi, genellikle çanak
yapraklardan daha uzundur. Erkek organlar 5-25 adettir. Mey-
ve yaprakları 1-5 adettir. Meyve eriksi, sarımsı, kırmızı, siya-
hımsı mor veya siyah, genellikle etlidir. Meyve çekirdekleri 1-5
adet ve kemiksidir (Browicz, 1972f: Dönmez, 2004 ve 2007).
Mehmet Fırat
501
Crataegus L. (Alıçlar)
Türkiye’de doğal yetişen türlerinin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Dişi organ boyuncuğu (2-) 3-5; meyve (2-) 3-5 çekirdekli
2.Meyve soluk turuncudan hafifçe kırmızıya kadar; yaprak ve çiçek kurulu tüysüz veya nadiren ince uzun yumuşak tüylü; kulakçık dişli ………..Crataegus peshmenii
2.Meyve siyah, sarımsı, turuncu veya kırmızı; yaprak ve çiçek kurulu yoğun ince uzun yumuşak tüylü; kulakçık düz veya dişli
3.Yaprak ve sürgünlerin tüy durumu seyrek, ince, uzun, yumuşak tüylü; meyve kırmızıdan koyu kırmızıya kadar değişir, ince uzun yumuşak tüy-
lü……………………………………………………………..…………………………………………………………...…….………………….. Crataegus turcicus
3.Yaprak ve sürgünlerin tüy durumu yünsü-kırtıksı tüylü; meyve siyah, siyahımsı mor, sarımsı, turuncu veya kırmızı, tüysüz
4.Meyve siyah; çiçek kurulu 50 çiçeğe kadar……………………………………………………………………………………………….…….. Crataegus pentagyna
4.Meyve sarımsı, turuncu veya kırmızı; çiçek kurulu 25 çiçeğe kadar
5.Yaprak dişleri salgı bezesiz………………………………………………………………………………………………….………………….. Crataegus orientalis
5.Yaprak dişleri salgı bezeli
6.Yapraklar 1,5 – 2,5 (-5) cm, seyrek ince uzun yumuşak tüylü…………………………………………………….………….………….. Crataegus tanacetifolia
6.Yapraklar 3 - 5 cm, yoğun grimsi ince uzun yumuşak tüylü………………………………………………………………………….. Crataegus × bornmuelleri
1.Dişi organ boyuncuğu 1-3; meyve 1-3 çekirdekli
7.Dişi organ boyuncuğu 2-3; meyve kırmızı, siyahımsı mor, sarımsı veya turuncu Amelanchier rotundifolia
8.Meyve sarımsı veya turuncu……………………………………………………………………………………………..………………………….. Crataegus azarolus
8.Meyve kırmızı veya siyahımsı mor
9.Meyve siyahımsı mor…………………………………………………………………………………………….………………………………. Crataegus caucasica
9.Meyve kırmızı……………………………………………………………………………………………………….……………………………. Crataegus yaltirikii
7.Dişi organ boyuncuğu 1-2 (-4); meyve siyah, siyahımsı mor, kırmızı veya turuncumsu kırmızı
10.Meyve siyah veya siyahımsı mor
11.Yapraklar ince uzun yumuşak tüylü ve üzeri cilalı değil; meyve (1-) 2 (-4) çekirdekli…………………………………………………….. Crataegus × rubrinervis
11.Yaprak hemen hemen tüysüz ve üzeri cilalı; meyve 1 (-2) çekirdekli
12.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yapraklar 4-5 cm; kulakçık dişli (2-16 adet); çanak yapraklar genişliğinin 1,2-1,9 katı kadar uzunlukta, düz veya 1-5 testere
dişli ve ucunda salgı bezeli……………………………………………………………………………………….………………… Crataegus heterophylloides
12.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yapraklar 2,5 – 4,2 cm; kulakçık düz veya 1-3 dişli; çanak yapraklar genişliğinin 1-1,2 katı kadar uzunlukta, düz……………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Crataegus longipes
10.Meyve kırmızı ya da turuncumsu-kırmızı
13.Yapraklar, en azından alt loblar hemen hemen veya oldukça orta damara
kadar bölmeli……………………………………………………………………………….………………………….…….……………… Crataegus monogyna
13.Yapraklar orta damara kadar bölmeli değil
14.Dişi organ boyuncuğu 2
15.Yaprak ayası lobları hemen hemen testere dişli ve salgı tüylü; yaprak sapı ayanın 0,2 katına kadar………………………….…………. Crataegus × yosgatica
15.Yaprak ayası lobları testere dişli ve salgı tüysüz, nadiren 1-2 dişli ve salgı tüylü; yaprak sapı ayanın en az 0,2 katı
16.Çiçek kurulu tüysüz; yapraklar tüysüz veya orta damarın alt kenarında birkaç tüy var
502
Crataegus L. (Alıçlar)
17.Yaprak 3 (-5) loblu, tabanı dar kamamsı; meyve yumurtamsı-eliptik, 6-8 mm…………………………………...…………………… Crataegus × sinaica
17.Yaprak genellikle 5-7 loblu, tabanı genişçe kamamsı; meyve küremsi veya hafifçe ters yumurtamsı
18.Çiçekli sürgünlerin yapraklarına ait kulaçıklar düz veya 1-16 dişli; meyve 12-18 mm çapında, meyve çekirdeği 1-2 adet….……. Crataegus ambigua
18.Çiçekli sürgünlerin yapraklarına ait kulaçıklar düz veya 1-3 dişli; yaprak tabanı lobları simetrik; meyve 10-11 mm, meyve çekirdeği 2-3 adet ……
…………………………………………………………………………………………………..…………………………….. Crataegus christensenii
16.Çiçek kurulu ve yapraklar (özellikle alt tarafta) ince uzun yumuşak tüylü …………………………………………...…………………….. Crataegus meyeri
14.Dişi organ boyuncuğu 1
19.Yapraklar 1-3 cm; meyvede çanak yapraklar dik………………………………………………………………………………………… Crataegus microphylla
19.Yapraklar genellikle 3 cm uzun
20.Yaprak altı yeşil; en azından alttaki lobların dış kenarı, uzunluğunun yarısına kadar testere dişli; meyve koyu mor
21.Yaprakların taban lobları arası boşlukları orta damara kadar ulaşır……………………………………………………………… Crataegus × browicziana
21.Yaprakların taban lobları arası derin değil, parçalanma taban loblarının yarısından fazla değil………………………………… Crataegus rhipidophylla
20.Yapraklar yeşil veya mavimsi mumsu tabakalı; eğer yeşilse loblar az derin veya dişlerin yerine geçmiş, sadece uç kısımda testere dişli; meyve kırmızı, kah-
verengimsi-kırmızı veya bilinmiyor
22.Çiçekli sürgünler üzerindeki yapraklar genellikle 5 loblu, üstteki loblar genellikle dar dişli…………………………………………. Crataegus monogyna
22.Çiçekli sürgünler üzerindeki yapraklar genellikle 3 loblu
23.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yaprakların taban lob çifti 0-9 dişli; çiçekli sürgünlerin tüm kulakçıkları veya çoğu düz veya hemen hemen düz………
…………………………………………………………………………………………………….……………….………………….… Crataegus sinaica
23.Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yaprakların taban lob çifti 0-22 dişli; çiçekli sürgünlerin tüm kulakçıklar ya da çoğu, hemen hemen düzensiz testere
dişli veya hemen hemen dişçikli…………………………….….……………………...…….…………………………… Crataegus pseudoheterophylla
Crataegus ambigua A.K.Becker subsp. ambigua Doğal
Kuş yemişi
Yayılışı
Genel yayılışını Ermenistan ve İran’da yapar. Ülkemizde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da; Erzincan, Elazığ ve Hakkâri’de kayalık yamaçlar ve sarp yerlerde bulunur.
10-12 m boylanan çalı ya da küçük ağaç formunda bitkilerdir. Dikensizdir ya da çok az sayıda ve 15 mm boyunda dikenleri vardır. Bitki çıplak ya da seyrek ince uzun
yumuşak tüylüdür. Yapraklar 5-8 cm uzunluğundadır; derimsi değildir. Uzunluğu genişliği kadardır. Parlak yeşil ya da mavimsi renklidir. Yaprakların taban lobları asi-
metriktir. Önceleri ana damar üzerinde seyrek tüylü, sonraları çıplaklaşır. Kısa sürgünler üzerindeki alt yapraklar ters yumurtamsı dikdörtgensi, tabanı kama şeklinde,
uçta dişli ya da 3 lobludur. Üst yapraklar geniş yumurtamsı, tabanı geniş kama şeklinde, genellikle derin 5-7 loblu, düzensiz dişlidir. Çiçekli sürgünlerin yapraklarına ait
kulaçıklar düz veya 1-16 dişlidir. Çiçek kurulu çok çiçeklidir. Çiçek çapı 2 cm, çiçek sapı tüysüz, 7-13 mm, çanak yapraklar üçgenimsi yumurtamsı, bazen dişli ya da silli-
dir. Dişi organ boyuncuğu (Stilus) 2 adettir. Meyve koyu kırmızı, küremsi, 12-18 mm çapında ve suludur. 1-2 çekirdeklidir. Çiçeklenme zamanı haziran ayıdır. (Browicz,
1972f; Dönmez, 2007)
503
Crataegus x browicziana K.I.Chr. Endemik
Haziran ağacı
Yayılışı
Türkiye’de Kütahya ile Eskişehir arasında yayılış yapan endemik bir türdür. Crataegus microphylla K.Koch subsp. microphylla ile Crataegus rhipidophylla Gand.’nın
tür hibritidir.
2 m’ye kadar boylanan çalılardır. Dallar çıplak, dikenler 1 cm uzunluğunda ve serttir. Yaprakların üst yüzü cilalı, koyu yeşil ve seyrek, ince, uzun yumuşak tüylü; alt
yüzü soluk yeşil ya da grimsi yeşil ve damarlar boyunca ince, uzun yumuşak tüylüdür. Çiçekli sürgünlerde 2-3,3 cm boyunda ve 1,7-3 cm eninde; çiçeksiz sürgünlerde
2-3,5 cm boyunda ve 2-3,5 cm enindedir. Loblar yarı sivri, kenarları düzenli testere dişli ve 2-3 çifttir. Yaprakların taban lobları arasındaki boşluklar orta damara kadar
ulaşır. Yaprak sapı 1-2,5 cm’dir. Çiçek kurulu seyrek dizilmiş 7 çiçekten oluşur ve çıplaktır. Çanak yapraklar üçgenimsi ve meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu
(stilus) 1 (-2)’dir. Meyve tuğla kırmızısı renginde ve dikdörtgenimsi-silindirik şekildedir. 8-9 mm boyunda ve 4-7 mm enindedir. 1(-2) adet çekirdek içerir. Haziran-tem-
muz aylarında meyveye döner (Christensen ve Zielinski, 2008).
Crataegus azarolus L. Doğal
Müzmüldek
Yayılışı
Genel olarak Akdeniz bölgesinden Irak ve İran’a,
Türkmenistan’dan Güney Kazakistan, Özbekistan,
Tacikistan ve Kırgızistan’a kadar yayılış yapar.
10 m’ye kadar boylanan küçük ağaçlardır. 3,5
cm’ye kadar uzayan, az-çok sert dikenleri vardır. 5
cm uzunluğunda, yaklaşık 4 cm enindeki yaprak-
lar hemen hemen derimsi, üst yüzü cilalı, parlak;
alt yüzü soluk, grimsi yeşil, çıplak ya da yatık kısa
tüylüdür. Tabanda daralmış ya da yuvarlak; loblar
yuvarlağımsı, sivri ya da sivri uzantılıdır. Kenarları
Serdar Aslan
kaba testere dişlidir. Yaprak sapı 0,2-1,7 cm’dir. Çiçek
kurulu sık dizilmiş, 3-18 adet beyaz çiçekten oluşur.
Kıtıksı (tomentoz) tüylüdür. Çanak yapraklar üçge-
nimsidir ve meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ bo-
yuncuğu 2-3 adettir. Meyve sarımsı ya da turuncu, küremsi, 12-25 (-27) mm çapında, çıplak ya da minik tüylü ve 2-3 çekirdeklidir. Mart-haziran aylarında çiçeklenir.
Nisan- ekim aylarında meyveye döner. Crataegus azarolus L. Türkiye’de yayılış yapan en kurakçıl alıç türüdür. Ülkemizde yayılış yapan iki varyetesi vardır:
1.Yapraklar alt tarafta tamamen yatık tüylü; meyve sarımsı veya turuncu.………………………………………………………………..Crataegus azarolus var. azarolus
1.Yapraklar alt tarafta tamamen çıplak; meyve turuncu….……….………………….……….……….……………………………………..Crataegus azarolus var. pontica
Crataegus azarolus L. var. azarolus (Sin.: C. aronia (L.) Bosc ex DC., C. azarolus var. aronia L., C. aronia var. dentata Browicz, C. aronia var. minuta Browicz)
Genel olarak Girit, Kıbrıs, Suriye’nin güneyi, Irak’ın kuzeyi ve İran’ın batısında yayılış yapar. Ülkemizin güneyinde, güneydoğusunda ve İç Anadolu’da meşe çalılıkları
ve kalkerli kayalık yamaçlarda yayılış gösterir.
Crataegus azarolus L. var. pontica (K.Koch) K.I.Chr. (Sin.: C. pontica K.Koch)
Genel yayılışını Gürcistan, Kuzey İran ve Hazar Denizi’nin doğusunda (Transcaspia) yapar. Türkiye’de Çoruh Vadisi, Erzurum ve Nevşehir’de yayılış yapan nadir bir
türdür (Browicz, 1972f; Christensen & Zielinski, 2008, Dönmez, 2004).
504
Crataegus x bornmuelleri Zabel ex K.I.Chr. & Ziel. Doğal
Kızlar yemişi
Yayılışı
Yayılış alanı genel olarak Crataegus tanacetifolia (Poir.) Pers. ile
benzerdir, ancak daha dar bir alanda yayılır. Ülkemizde genel olarak İç
Anadolu bölgesinde Ankara, Kastamonu ve Çankırı’da ve ayrıca Malat-
ya’da 800-1800 m’ler arasında yayılış yapar.
Crataegus tanacetifolia ile Crataegus orientalis’in tür hibritidir. Brah-
telerinin salgı bezeli oluşu ile Crataegus orientalis’den, meyve olgunlaş-
Necmi Aksoy
tığında brahtelerin dökülmesiyle ve yaprak boyunun 3-5 cm ve ince
uzun yumuşak tüylü olması ile de Crataegus tanacetifolia’dan ayrılır.
Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran’dır (Browicz, 1972f; Dönmez, 2004).
Crataegus caucasica K.Koch. Doğal
Sülsülük
Yayılışı
Genel olarak Gürcistan, Nahcivan, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye’nin kuzey doğusunda yayılış yapar. Iğdır’dan çiçekli ve meyveli örnekleri toplanmıştır. Art-
vin’de de yeni bir lokalitesi bulunduğu belirtilmiştir (Dönmez, 2004).
7 m boylanan çalı ya da ağaçtır. Dallar çıplak ya da seyrek uzun, ince, yumuşak tüylüdür. Nadiren dikenlidir. Yaprakların üst yüzü az çok cilalı ve koyu yeşil, ince,
uzun, yumuşak tüylüdür. Alt yüzü ise soluk yeşildir. Ana damar boyunca ve damarların birleşim yerlerinde seyrek ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Tabanda kesilmiş gibi
düz ya da geniş kama biçimindedir. Loblar sivri ve kenarları testere dişlidir. Çiçekli sürgünlerde 2,7-4,5 cm uzunluğunda, 2,4-6 cm enindedir. Loblar 2-3 çifttir. Yaprak
sapı 1,5-2,7 cm kadardır. Çiçek kurulu seyrek dizilmiş, 9-15 adet çiçekten oluşur. Çıplaktır ya da seyrek ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Çanak yapraklar üçgenimsidir.
Ucu sivri, kenarları düzdür. Meyvede geriye kıvrılır. Stilus (1-) 2-3 adettir. Az çok silindirik meyve siyahımsı mor renklidir ve 6-9 mm çapındadır. (1-) 2-3 çekirdek içerir.
Mayıs ayında çiçeklenir. Haziran-ekim aylarında meyveye döner (Christensen, 1992).
Crataegus longipes Pojark. Doğal
Sülün yemişen
Yayılışı
Türkiye’nin doğusunda ve Suriye’de yayılış yapar.
Dalları çıplak, dikenleri 1,3 cm kadardır. Yaprakların üst yüzü hemen hemen cilalı ve koyu yeşildir. Tüysüz ya da hemen hemen ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Alt
yüzü ise grimsi yeşildir. Damarların birleşim yerlerinde ince, uzun, yumuşak tüyler bulunur. Tabanda kama biçimindedir ya da daralmıştır. Loblar hemen hemen sivri,
kenarları testere dişlidir. Çiçekli sürgünlerin ucuna yakın yapraklar 2,5-4,2 cm uzunluğunda, 2-3,2 cm enindedir. Loblar 2-3 çifttir. Yaprak sapı 1-2 cm kadardır. Kulakçık
2-16 dişlidir. Çiçek kurulu seyrek dizilmiş, 9 adet çiçekten oluşur. Çıplaktır. Çanak yapraklar üçgenimsi, genişliğinin 1,2-1,9 katı kadar uzunlukta, düz veya 1-5 testere
dişli ve ucunda salgı bezeleri vardır. Meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu 1 adettir. Küremsi-geniş elipsoid meyve morumsu-siyah renklidir ve 7-9 mm uzun-
luğunda, 6-8 mm enindedir. 1 çekirdek içerir. Haziran-ekim aylarında meyveye döner (Christensen, 1992).
505
Crataegus christensenii Dönmez Endemik
Pek sülsülük
Yayılışı
Türkiye’nin güneydoğusunda meşe çalılıklarında
1600-1700 m’ler arasında yayılış yapan endemik bir
alıç türüdür.
7 m boylanan ağaç formunda bir bitkidir. Dallar
dikensiz ya da seyrek dikenli ve seyrek ince uzun yu-
muşak tüylüdür. 3,5-5 cm boyunda, 4-6,5 cm enindeki
yapraklar derimsi, üst yüzü koyu yeşil ve cilalı; alt yüzü
ise grimsi yeşildir. Her iki yüzü de yatık, kısa yumu-
şak tüylüdür. Yaprak tabanı geniş kama biçimindedir
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
ve yaprak tabanı lobları simetriktir. Yaprak sapı 1,5-2,2
cm’dir. Çiçekli sürgünlerin yapraklarına ait kulaçıklar
düz veya 1-3 dişlidir. 15-20 adet 1,2-1,6 cm çapında
çiçek taşıyan yalancı şemsiye şeklindeki çiçek kurulu
ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Çanak yapraklar geniş üçgenimsi ve sivri uçludur. Meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu 2-3 adettir. Yaklaşık 10-11 mm çapında-
ki küremsi meyve koyu kırmızı renkli ve çıplaktır. 2-3 çekirdek içerir (Dönmez, 2007).
Crataegus heterophylloides Pojark. ex K.I.Chr. Endemik
Yar yemişeni
Yayılışı
Elazığ (Harput)’da yayılış yapan endemik bir alıç
türüdür.
Dallar çıplak ya da seyrek, uzun, ince, yumuşak tüy-
lüdür. Nadiren dikenlidir. Yaprakların üst yüzü hemen
hemen cilalı ve koyu yeşildir. Ana damar boyunca ince,
uzun, yumuşak tüylüdür. Alt yüzü ise soluk yeşildir.
Çıplak ya da damarların birleşim yerlerinde ince, uzun,
yumuşak tüylüdür. Tabanda hemen hemen yuvarlak-
laşmış ya da dar kama biçimindedir. Loblar sivri ya da
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
yuvarlakça, kenarları kaba dişlidir. Çiçekli sürgünlerin

ucuna yakın yapraklar 4-5 cm uzunluğunda, 3,2-4,4 cm
enindedir. Loblar 1-2 çifttir. Yaprak sapı 1,5-2 cm ka-
dardır. Çiçek kurulu seyrek dizilmiş, 5-10 adet çiçekten
oluşur. Çıplaktır. Çanak yapraklar dar üçgenimsidir.
Ucu sivri, kenarları salgı tüylü, 1-5 testere dişlidir. Meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu 1 (-2) adettir. Hemen hemen küremsi şekildeki meyve siyah renklidir
ve ortalama 9 mm uzunluğunda, 8 mm enindedir. 1(-2) çekirdek içerir. Mayıs ayında çiçeklenir. Ekim ayında meyveye döner (Christensen, 1992).
506
Doğal
Crataegus meyeri Pojark.
Roğuk (Sin.: C. dikmensis Pojark.)
Yayılışı
Kafkasya, İran’ın batısı ve Kuzey Irak’ta yayılış gös-
terir. Türkiye’de İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da meyilli
çayırlar ve kayalık alanlarda 1300-2050 m’lerde doğal
olarak bulunur.
2-4 m boylanan ve 0,5-1,5 mm’lik dikenleri olan
çalı ya da küçük ağaçlardır. 2,5-5 cm boyunda, 2-3,5
cm enindeki yaprakların, alt yüzeyi daha yoğun olmak
üzere, her iki yüzeyi de gri-ince, uzun, yumuşak tüy-
lüdür. Kısa sürgünlerde yer alan alt yapraklar dikdört-
genimsi-oval, ters yumurtamsı şekildedir. Tabanı dar
Serdar Aslan
Serdar Aslan
kama şeklinde, uçları ise dişli ya da 3 sığ lobludur. Üst
yapraklar 5(-7) dar loblu ve uç kısımları dişlidir. Yaprak
sapı 1-2 cm’dir. Çiçek kurulu 3-15 beyaz çiçekten oluşur
ve ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Çanak yapraklar dik-
dörtgenimsi, üçgenimsi-mızraksı şekildedir. Meyvede
geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu 1-2 adettir. Küremsi meyve 12-18 mm çapında ve kırmızı renklidir. Üzeri tüysüzdür ya da uca doğru ve dip kısımda çok ince tüy-
lüdür. 1-2 çekirdeklidir. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenir (Browicz, 1972f).
Crataegus microphylla K.Koch subsp. microphylla Doğal
Kocakarı armudu
Yayılışı
Genel yayılışını Kırım, Gürcistan, Kafkasya ve Ku-
zey İran’da yapar. Türkiye’nin kuzeyinde ve İç Anado-
lu’da ormanlar ve sık ağaçlıklarda 20-1250 m’lerde do-
ğal olarak yetişir.
4 m’ye kadar boylanan dikenli çalı formunda bitki-
lerdir. Dikenler 0,5-1,2 cm uzunluğundadır. Yapraklar
çiçekli sürgünlerde 1-3 cm boyunda, 1-2,8 cm eninde-
dir. Çiçeksiz sürgünlerde boyu 5 cm’ye ulaşır. Tabanda
geniş kama biçiminde ya da yarı düz şekilde sonlanır.
Yaprak üst yüzeyi damarlar boyunca ve uç kısımda tüy-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
lüdür. Sonraları çıplaklaşır. Ayanın 2/3-3/4’üne kadar

parçalanmış, uç kısımları yuvarlakça veya sivri, kenar-
ları dişli ya da oymalı 3-5 (-7) lobdan oluşur. Yaprak
sapı 0,5-2,5 cm’dir. Çiçek kurulu yalancı şemsiye şeklin-
dedir. Çanak yapraklar üçgenimsi ve sivridir. Meyvede dik durur. Dişi organ boyuncuğu 1 adettir. Parlak kırmızı renkte ve armut şeklindeki meyve 9-12 mm boyunda ve
yaklaşık 6 mm enindedir. Tek çekirdeklidir. Nisan- haziran ayları arasında çiçeklenir (Browicz, 1972f).
507
Crataegus monogyna Jacq. Doğal
Yemişen, Yemişgen, Geyik dikeni
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa, Kıbrıs, Suriye ve Kuzey Irak’ta yapar. Türkiye’de yaygındır. Kireç taşı kayalık-
ları, maki, yamaç araziler, meşe çalılığı ve karışık ormanlarda, 0-1800 (-2000) m’lerde doğal olarak yetişir.
10 m’ye kadar boylanan dikenli çalı ya da ağaçlardır. Dikenler 0,7-2 cm uzunluğunda ve yaprak taşır-
lar. Yapraklar yumurtamsı ya da ters yumurtamsı, 3,5-5 cm boyunda ve yaklaşık 4 cm enindedir. Tabanı
kama biçiminde ya da yarı düz; üst yüzeyi koyu yeşil, alt yüzeyi mavimsi renkte, çıplak ya da kısa yumu-
şak tüylüdür. Uç kısımlarda yer alan yapraklar 3-5 (-7) derin parçalanmış lobludur. Lobların uçları sivri
ya da yuvarlakça, kenarları düz ya da seyrek dişlidir. Meyveli sürgünlerde alt yapraklar bazen sadece sığ
loblu ya da kaba dişlidir. Yaprak sapı 3,5 cm’dir. Çiçek kurulu gevşek dizilmiş, 8-15 mm çapında, 10-18
Ünal Akkemik
adet, beyaz ya da pembemsi çiçekten oluşur. Çanak yapraklar üçgenimsi- mızraksıdır. Meyvede geriye
kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu 1 (-2)’dir. Kırmızı veya turuncumsu kırmızı renkli, hemen hemen küremsi
ya da yumurtamsı şekildeki meyve 6-10 mm çapında ve 1 (-2) çekirdeklidir. Nisan- haziran ayları arasın-
da çiçeklenir (Browicz, 1972f). Ülkemizde doğal olarak yayılış yapan iki varyetesi vardır.
1.Yaprak ayası alt tarafta ana damarlar boyunca veya damar eksenlerinde ince uzun tüylü; ince dallar, çiçek kurulu, hipantium ve meyve tüysüz veya ince uzun tüy-
lü……………………………………………………………………………………………………………………………….….. Crataegus monogyna var. monogyna
1.Yaprak ayası alt tarafta hemen hemen yoğun ince uzun tüylü; ince dallar, çiçek kurulu, hipantium ve meyve ince uzun tüylü….... Crataegus monogyna var. lasiocarpa
Crataegus monogyna Jacq. var. monogyna, tüm Türkiye’de yayılış gösterirken, Crataegus monogyna Jacq. var. lasiocarpa (Lange) K.I.Chr. Genel yayılışını Sovyet Azerbay-
can ve İran’ın batısında yapar. Ülkemizde Istranca, Ergene, Asıl Ege, Y. Sakarya ve Antalya bölümlerinde yayılış gösterir (Güner ve ark., 2012).
Crataegus orientalis Pall. ex M.Bieb. Doğal
Alıç
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa’nın güneyi, Kırım ve Kafkasya’da yapar. Ülkemizde Batı ve Güneydoğu
Anadolu bölgeleri hariç yaygındır. Özellikle Orta Anadolu ve çevresinde yaygındır.
3-5 m boylanan çalı ya da küçük ağaçlardır. Dikenler uzun ve yaprak taşır. Yapraklar baklava di-
limi şeklinde ya da ters yumurtamsı-dikdörtgenimsidir. 3-5 cm boyunda, 2,5-4 mm enindedir. 3-7
derin loblu, iki yana yatık, gri, ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Tabanı kama şeklindedir. Yaprak sapı
5-15 mm’dir. Yalancı şemsiye şeklindeki çiçek kurulu yoğun, beyaz, kırtıksı (tomentoz) tüylüdür. Sık
dizilmiş, 1,5-2 cm çapında, 4-10 adet çiçek taşır. Çanak yapraklar 4-5 mm, üçgenimsi, kısa, sivri uçlu,
meyvede geriye kıvrık veya yayıktır. Yaklaşık 2 cm çapındaki küremsi meyve kırmızımsı turuncu renk-
tedir. Seyrek, kısa yumuşak tüylü ya da çıplaktır. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir. Ülkemizde doğal
olarak yayılış yapan iki alttürü vardır:
1.Meyve kırmızımsı-turuncu, meyvede çekirdek sayısı 4 (-5); çanak yapraklar meyvede geri kıvrık…….……….......................… Crataegus orientalis subsp. orientalis
1.Meyve kırmızı, meyvede çekirdek sayısı (2-) 3-4; çanak yapraklar meyvede yayık.……….……….…….……………………….…. Crataegus orientalis subsp. szovitsii
Crataegus orientalis Pall. ex M.Bieb. subsp. orientalis: Alıç: Ülkemizde Kuzey, İç Anadolu’nun kuzeye komşu kesimlerinde kayalık alanlar, açık alanlar ve orman-
larda 450-2240 m’ lerde yayılış yapar. Crataegus orientalis Pall. ex M.Bieb. subsp. szovitsii (Pojark.) K.I.Chr.: Koyun alıcı (Sin.: Crataegus szovitsii Pojark.): Genel
yayılışını Azerbaycan, Türkiye ve İran’ın batısında yapar. Ülkemizde Kuzey, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da step ve meşe ormanlarında 700-2150 m’ler arasında doğal
olarak yetişir (Browicz, 1972f; Dönmez, 2004 ve 2005).
508
Doğal
Crataegus pentagyna Waldst. & Kit. ex Willd. subsp. pentagyna
Kömüş dikeni (Sin.: C. dikmensis Pojark.)
Yayılışı
Genel olarak Orta ve Güney Avrupa, Kırım, Kafkasya, Kuzey İran ve Türkiye’de yayılış yapar. Ülkemizde
Kuzey ve Batı Anadolu’da ve Adalarda 0-1700 m yükeltiler arasında doğal olarak yetişir.
3-8 m boylanan, seyrek dikenli çalı ya da küçük ağaçlardır. Dikenler 1 cm uzunluğundadır. Yapraklar ters
yumurtamsı ya da geniş yumurta biçimindedir. Üst yüzeyi koyu yeşil, çıplak; alt yüzeyi daha açık renkte ve
kısa yumuşak tüylüdür. Çiçekli sürgünlerde 2-6 cm boyunda ve 1,5-5 cm enindedir. Yapraklar düzensiz testere

dişli, ayanın 2/3’üne kadar parçalanmış 3-7 adet lobdan oluşur. Çiçeksiz sürgünlerde yapraklar daha geniş ve
daha derin lobludur. Yaprak sapı 1-3 cm’dir. Çiçek kurulu sık dizilmiş, 12-17 mm çapında çok sayıda (50 adede
kadar) çiçekten oluşur. Çanak yapraklar geniş üçgenimsidir ve meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu
3-5 adettir. Meyve siyahımsı mor ya da siyah renkli, küremsi elipsoid, 5-9 mm boyunda ve 5-9 mm enindedir.
3-5 çekirdek içerir. Mayıs- Haziran aylarında çiçeklenir (Browicz, 1972f; Dönmez, 2007).
Crataegus peshmenii Dönmez Doğal
Peşmen alıcı
Yayılışı
Türkiye’nin güneydoğusunda, Şemdinli ile Yüksekova arasında, meşe çalılıklarında 1500-1700 m’lerde ye-
tişen endemik bir alıç türüdür.
5 m’ye kadar boylanan, dikensiz ya da nadiren dikenli küçük ağaçlardır. Dikenler 1,5 cm uzunluğunda, kıvrık
ve yapraklı dalları olmayanlar ve 10 cm uzunluğunda ve yapraklı dalları olanlar olmak üzere iki çeşittir. Yaprak-
lar yarı derimsi, tüysüz ve üst yüzü hafifçe cilalıdır. Nadiren damarlar ve yaprak sapı ince, uzun yumuşak tüylü-
dür. Tabanda geniş kama biçiminde sonlanır. Basit ya da 2-3 lobludur. Çiçekli sürgünlerde 3-5,5 cm boyunda ve
Mehmet Fırat
2,5-5,5 cm enindedir. Yaprak sapı 1-2,5 cm kadardır. Kulakçık dişlidir. Çiçek kurulu seyrek dizilmiş, 15-18 mm
çapında, 10-15 çiçekten oluşur. Çanak yapraklar geniş üçgenimsidir. Uç kısımlarında kısa sivri uçludur ve mey-
vede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu (2-) 3-4 (-5) adettir. Küremsi meyve soluk turuncudan hafif kırmızıya
kadar değişir. 6-8 mm boyunda ve 6-8 mm enindedir. (2-) 3-4 (-5) çekirdek içerir (Dönmez, 2007).
Crataegus pseudoheterophylla Pojark. Doğal
Alıç, Geyik dikeni

Yayılışı
Genel olarak Kafkasya, Güney Ermenistan, İran, Afganistan ve Türkiye’nin kuzeydoğusunda, İç Anadolu
ve Doğu Anadolu bölgelerinde yayılış yapar. Nehir kenarları ve ormanlarda, 500-1500 m’lerde doğal yetişir.
Crataegus monogyna ile çok yakındır.
Crataegus monogyna’dan farkı, çiçekli sürgünlerdeki yaprakların mavimsi renkte ve 3 derin loblu olması;
meyve topluluğunda daha az sayıda meyve bulunması ve çanak yaprakların üçgenimsi olmasıdır. Mayıs- hazi-
ran ayları arasında çiçeklenir (Browicz, 1972f).
509
Crataegus rhipidophylla Gand. Doğal
Kızılcırık
Yayılışı
Genel yayılışını Orta ve Doğu Avrupa, Güney Rusya, Kafkasya
ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde genel olarak kuzey ve güney kesim-
lerde doğal olarak yetişir.
7 m’ye kadar boylanan, dikenli ya da nadiren dikensiz çalı ya
da küçük ağaçlardır. Dikenler 1,5 cm uzunluğundadır. Yaprakların
üst yüzü hemen hemen cilalı ve koyu yeşildir. Hemen hemen tüy-
süz ya da hemen hemen ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Alt yüzü
ise soluk yeşil ya da grimsi yeşildir. Damarların birleşim yerlerinde
ince, uzun, yumuşak tüyler bulunur. Tabanda kama biçimindedir.
Loblar sivridir, kenarları testere dişlidir. Çiçekli sürgünlerde 2-6,5
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
cm uzunluğunda, 1,2-7 cm enindedir. Loblar 2-4 çifttir. Yaprakla-
rın taban lobları arası derin değil ve parçalanma taban loblarının
yarısından fazla değildir. Kısa sürgünlerde 1,8-5 cm uzunluğunda,
1,8-5 cm enindedir. Yaprak sapı 1-5 cm kadardır. Çiçek kurulu sey-
rek dizilmiş, (6-) 10-15 (-18) mm çapında, 5-15 (-20) adet çiçekten
oluşur. Çıplaktır. Çanak yapraklar geniş ya da daha dar üçgenimsidir. Kenarları düzdür. Meyvede geriye kıvrılır, düz ya da dağınıktır. Dişi organ boyuncuğu (1-) 2’dir.
Küremsi- elipsoid ya da silindirik meyve parlak ya da koyu kırmızı renkli ve 5-11 mm çapındadır. (-1) 2 çekirdek içerir. Mayıs- haziran aylarında çiçeklenir (Browicz,
1972f; Dönmez, 2004 ve 2007). Ülkemizde yayılış yapan iki varyetesi vardır:
1.Yaprak tabanı dar kamamsı, ayası düzensiz boşluklu………………………..……………..……….…………..…..….….…..Crataegus rhipidophylla var. kutahyaensis
1.Yaprak tabanı küt veya kısa kamamsı, ayası düzenli boşluklu...………...…………….………………..………....….………Crataegus rhipidophylla var. rhipidophylla
Crataegus rhipidophylla Gand. var. rhipidophylla. (Sin.: C. curvisepala Lindm.). Türkiye’ de Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygındır.
Crataegus rhipidophylla Gand. var. kutahyaensis Dönmez. Kütahya’da yayılış yapan endemik bir taksondur. (Dönmez, 2004 ve 2007).
Crataegus tanacetifolia (Poir.) Pers. Endemik
Kotan alıcı
Yayılışı
Ülkemizde Kuzey ve İç Anadolu’da, Karaçam ve meşe ormanlarındaki kireçtaşı kayalıkla-
rında 800-1800 m’ler arasında yayılış yapan endemik bir alıç türüdür.
8-10 m boylanan çalı ya da küçük ağaçlardır. Seyrek dikenlidir. Ters yumurtamsı ya da
baklavamsı-yumurta şeklindeki yapraklar 1,5-2,5 (-5) cm uzunluğunda, 1,5-2,5 cm enindedir.
Tabanı kama şeklindedir. Üst yüzü yeşil renkte ve alt yüze göre daha yoğun ince, uzun, yumu-
şak tüylüdür. Çiçeksiz sürgünlerde orta damara kadar derin parçalanmış 3-7 (-9) lobludur.
Kenarları salgı bezeli, testere dişlidir. Yaprak sapı 3-10 mm’dir. Çiçek kurulu 4-8 adet, 2-2,5 cm
çapında beyaz çiçekten oluşur. Çanak yapraklar geniş üçgenimsidir ve meyvede geriye kıvrılır.
Dişi organ boyuncuğu 5 adettir. 2 cm çapındaki küremsi meyve sarı renklidir. Bazen kırmızı
lekeli olabilir. Özellikle uç kısımda kısa yumuşak tüylüdür ve 5 çekirdeklidir. Mayıs-temmuz
aylarında çiçeklenir (Browicz, 1972f).
510
Crataegus turcicus Dönmez Endemik

Türk alıcı
Yayılışı
Artvin- Ardanuç’ta 1800 m’de yayılış yapan endemik bir alıç türüdür.
6 m’ye kadar boylanan küçük ağaç ya da çalılardır. Dallar dikensiz ya da na-
diren 1,5-3 (-5) cm uzunluğunda dikenleri vardır. Sürgünler seyrek ince, uzun,
yumuşak tüylüdür. 3-5,5 cm boyunda, 3-6 cm enindeki yaprakların üst yüzeyi ye-
şil; seyrek, uzun, yumuşak tüylü; alt yüzeyi grimsi yeşil uzun, yumuşak tüylüdür.
Kenarları düzensiz testere dişli, loblar sivridir. Tabanı geniş kama biçimindedir.
Yaprak sapı 1,5-2 (-3) cm’dir. Kulakçık 5-15 dişli, nadiren düzdür. 10-30 adet,
8-10 mm çapında çiçek taşıyan yalancı şemsiye şeklindeki çiçek kurulu çiçeklen-
me döneminde yünsü; meyve döneminde ise ince uzun yumuşak tüylüdür. Ça-
nak yapraklar üçgenimsi ve kısa sivri uçludur. Meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ
boyuncuğu (4-) 5 adettir. 1-1,2 cm boyunda, 0,8-1 cm enindeki meyve hafifçe
dikdörtgenimsi şekildedir. Meyve rengi kırmızıdan koyu kırmızıya kadar değişir
ve ince, uzun, yumuşak tüylüdür. (4-) 5 çekirdek içerir. Haziran-temmuz ayların-
da çiçeklenir. Eylül-ekim aylarında meyveye döner (Dönmez ve Dönmez, 2005).
Crataegus x rubrinervis Lange Doğal
Kızıldamar
Yayılışı muşak tüyler bulunur. Tabanda geniş kama biçiminde ya da yuvarlaktır. Loblar
sivri ya da yuvarlak, kenarları kaba testere dişli ya da oymalı-testere dişlidir. Çiçekli
Romanya, Kırım ve Trakya’da kayalık yamaçlar ve çalılıklarda yayılış yapar.
sürgünlerde 3,4-5,7 cm uzunluğunda, 3,4-6 cm enindedir. Loblar 1-3 çifttir. Yaprak
sapı 1,3-3 cm kadardır. Çiçek kurulu seyrek dizilmiş, 7-16 çiçekten oluşur. Çıplak-
Botanik özellikleri tır. Çanak yapraklar geniş üçgenimsidir. Kenarları düzdür. Meyvede geriye kıvrılır.
2 m’ye kadar boylanan çalı formunda bir bitkidir. Dallar çıplak ya da seyrek Dişi organ boyuncuğu (1-) 2 (-4) adettir. Hemen hemen küremsi şekildeki meyve
ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Nadiren dikenlidir. Dikenler 0,8 cm uzunluğun- morumsu-siyah ya da siyah renklidir ve 8-14 mm çapındadır. 1 çekirdek içerir.
dadır. Yaprakların üst yüzü koyu yeşil, çıplak ya da seyrek ince, uzun, yumuşak Mayıs ayında çiçeklenir. Ekim ayında meyveye döner (Christensen, 1992).
tüylüdür. Alt yüzü ise soluk yeşil ve damarların birleşim yerlerinde ince, uzun, yu-
Crataegus x yosgatica K.I.Chr. Endemik
Yozgat alıcı
Yayılışı salgı tüylü, testere dişlidir. Çiçekli sürgünlerde 1,5-4 cm uzunluğunda, 1,5-3 cm
enindedir. Loblar 2-3 çifttir. Kısa sürgünlerde de hemen hemen aynı ölçülerdedir.
Yozgat ve Tunceli’de nadir olarak yayılış yapan endemik bir alıç türüdür. Crata-
Yaprak sapı 3-11 mm kadardır. Çiçek kurulu hemen hemen seyrek dizilmiş, 4-12
egus monogyna ile Crataegus tanacetifolia’nın tür hibritidir.
adet çiçekten oluşur. Yoğun uzun, ince, yumuşak tüylüdür. Çanak yapraklar ve çi-
çek sapı tüysüzdür. Çanak yapraklar geniş ya da daha dar üçgenimsidir. Kenarları
Botanik özellikleri düzdür ya da 1-4 salgı tüylü dişi vardır. Meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ bo-
Dalları yoğun ya da seyrek kısa yumuşak tüylüdür. Dikenler 1 cm’ye kadardır. yuncuğu 1 (-2)’dir. Dar ters yumurtamsı-elipsoid meyve kırmızı renkli ve 6-7 mm
Yapraklar her iki yüzde de yoğun, ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Üst yüzü hemen uzunluğunda, 4-5 mm enindedir. Üzeri yoğun ince, uzun, yumuşak tüylüdür. 1 (-2)
hemen cilalı ve koyu yeşildir. Alt yüzü ise grimsi yeşildir. Tabanda kama biçimin- çekirdek içerir. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenir, haziran ayında meyveye döner
de ya da daralmıştır. Loblar sivridir; kenarları düzenli ve belirgin şekilde küremsi (Christensen and Zielinski, 2008).
511
Doğal
Crataegus x sinaica Boiss.
Çöl alıcı (Sin.: C. azarolus L. var. sinaica (Boiss.) Lange
Yayılışı
Genel yayılışını Orta ve Doğu Akdeniz bölgelerinde, Suriye’nin güneyi, Suriye
Çölleri ve Sinai’de yapar. Türkiye’nin güneybatısında ve doğusunda, kayalık alanlar-
da, 1250-1500 m’lerde nadir olarak bulunur. Crataegus azarolus ile Crataegus mo-
nogyna’nın tür hibritidir.
5 m’ye kadar boylanan, dikenli çalı ya da küçük ağaçlardır. Dikenler 3,5 cm uzun-
luğundadır. Yapraklar 3 cm’e kadar, yarı derimsi ve ters yumurtamsıdır. Tabanda dar
kama biçiminde sonlanır. Alt yüzü koyu yeşil, üst yüzü parlaktır. Her iki yüzü de
çıplaktır ya da orta damar etrafında dağınık tüylüdür. 3 (-5) kısa loblu; loblar 3-5 ge-
niş ve sivri dişlidir. Çiçek kurulu ortalama 15 mm çapında, 6-14 adet, hemen hemen
seyrek dizilmiş beyaz çiçeklerden oluşur. Çanak yapraklar ve çiçek sapı tüysüzdür.
Çanak yapraklar üçgenimsi- mızraksıdır ve meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ bo-
Mehmet Fırat
yuncuğu 1-2 adettir. Yumurtamsı-elipsoid meyve turuncumsu-kırmızı renkli ve 6-8
mm çapındadır. 1-2 çekirdek içerir. Mart-mayıs aylarında çiçeklenir, Mayıs- ekim
aylarında meyveye döner (Browicz,1972f; Christensen ve Zielinski, 2008).
Crataegus yaltirikii Dönmez Endemik
Efe alıcı
Yayılışı
Yalnızca Şırnak’ta yayılış yapan en-
demik bir alıç türüdür.
4 m’ye kadar boylanan, dikenli çalı
ya da küçük ağaçlardır. Dallar seyrek
kıtıksı (tomentoz) tüylüdür. Diken-
li dallar iki çeşittir. 5-10 mm olanlar
yapraksızdır. 10 cm kadar olanlar sert-
tir ve yaprak taşır. Yapraklar hafifçe
derimsi, üst yüzü yeşil, alt yüzü grimsi
yeşildir. Üst yüzü hafifçe cilalıdır. Her
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
iki yüzü de seyrek, yatık, kısa, yumu-

şak tüylüdür. Tabanda geniş kama bi-
çiminde sonlanır. Loblar genelde uç
kısımda nokta şeklinde sonlanır. Çi-
çekli sürgünlerde 2,5-3,5 cm boyunda
ve 2-3 cm eninde, 3 loblu, tam ya da 2-5 dişlidir. Yaprak sapı 0,6-1,2 cm kadardır. Çiçek kurulu kısa yumuşak tüylüdür. Seyrek dizilmiş, 10-15 mm çapında, 5-10 çiçekten
oluşur. Çanak yapraklar geniş üçgenimsidir. Uç kısımlarında kısa sivri uçludur ve meyvede geriye kıvrılır. Dişi organ boyuncuğu 2-3 adettir. Küremsi-hafifçe dikdörtge-
nimsi meyve 8-11 mm boyunda ve 7-10 mm enindedir. Koyu kırmızı renklidir ve üzerinde beyaz lentiseller bulunur. Çanak yaprakların etrafında yoğun kılsı tüylüdür.
2-3 çekirdek içerir. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenir, eylül-ekim aylarında meyve olgunlaşır (Dönmez, 2005).
512
Cydonia Mill. (Ayva) Nurgül Karlıoğlu
Vatanı Kafkasya, İran, Türkistan ve Suudi Arabistan olan bu cinsin Cydonia

oblonga Mill. (Ayva) adında tek türü bulunur (monotipik bir cinstir). Eski çağlar-
dan buyana kültüre alınmış bir bitkidir ve meyve ağacı olarak özel bir yeri vardır
Çoğunlukla kışın yaprağını döken boylu bir çalı, bazen de 7-8 m’ye ulaşan ufak
bir ağaçtır. Genç sürgünler, tomurcuk ve yapraklar tüylüdür. Boyu 5-10 cm’ye ula-
şan yürek biçimindeki yaprağın kenarı tamdır. Büyük çiçekler teker teker bulunur.
Taç yapraklar beyaz veya çok açık pembe renktedir. Çiçek açma zamanı mayıs ve
haziran aylarıdır. Stamenler 15-25 adet ve stilus 5 tanedir. Ovaryum 5 gözlü ve alt
Hatice Yılmaz
durumludur. Meyve; çiçek tablasının etlenmesi ve büyümesi ile meydana gelmiş
oval, küre şeklinde, sarı-yeşil renkli ve tüylüdür (Browicz, 1972g; Kayacık, 1982;
Krüssmann, 1976).
Cydonia oblonga Mill. Egzotik
Ayva
Yayılışı
Ülkemizde özellikle Batı Anadolu’da (Çanakkale, İstanbul, Bursa, Sakarya,
Zonguldak, Amasya ve Antalya) kültüre alınmış bir bitkidir. Orman içinde ve çalı-
lıklarda, 10-1000 m arasında yayılış göstermektedir (Browicz, 1972g).
Genellikle 8 m’ye kadar boylanan, kışın yaprağını döken, dikensiz bir çalı veya
ufak bir ağaçtır. Genç sürgünler beyaz-gri sık yumuşak tüylüdür. Basit yapraklar
10 cm uzunluğunda, 7 cm genişliğinde ve yuvarlak-oval şekillidir. Üst yüzü koyu
yeşil, alt yüzü ise gri ve bol tüylüdür. Yaprakların sonbahar rengi sarıdır. Yaprak
Ünal Akkemik
sapı 1-2 cm uzunluğundadır. Çiçekler yapraklanmadan sonra, mayıs-haziran ay-

larında açar. Çoğunlukla çiçekler tek, terminal, beyaz veya açık pembe renktedir.
Meyve elma veya armut biçiminde, (3-)5-12 cm, sarı renkte, üzeri yoğun, sık yu-
muşak tüylü ve hoş kokuludur (Browicz, 1972g; Krüssmann, 1976).
Eriobotrya Lindl. (Yenidünya, Malta eriği) Turgay Birtürk
Herdemyeşil, çalı ya da ağaççık halinde odunsu bitkilerdir. Basit yapraklıdır,

yaprak kenarları kaba dişli, damarlanma tüysüdür. Yan damarlar birer dişe gider.
Terminal durumlu çiçekler bileşik salkım şeklindedir. Çanak yapraklar boru gibi
birleşmiş, uçları serbest ve 5 tanedir. Taç yapraklar 5 parçalı ve beyaz renklidir.
Stamen 20-40 adet, pistil ise 2-5 adettir. Üzümsü meyvenin 2-3 adet büyük tohumu
vardır (Gökmen, 1973).
Hatice Yılmaz
513
Eriobotrya japonica (Thunb.) Lindl. Egzotik
Yenidünya, Malta eriği
Yayılışı
Asya’nın doğusunda Japonya ve Çin’de doğal olarak bulunur. Dünyanın değişik ülkelerinde ve ülkemizde yenen mey-
veleri için yetiştirildiği gibi süs bitkisi olarak da değerlendirilir (Gökmen, 1973).
Herdemyeşil, çalı ya da ağaççık halinde, 7 m kadar boy yapabilen bir türdür. Taze sürgünler tüylü, kalın dallar tüysüz-
dür. Basit yapraklar 15-25 cm uzunluğundadır. Yaprakların uçları sivri, dip kısımları kama şeklindedir. Kenarları kaba dişli
Hatice Yılmaz
olan yaprakların üst yüzü koyu yeşil olup alt yüzü kahverengi tüylerle kaplıdır. Yaprak üst yüzü hafif kaba ve pütürlüdür.
Taç yaprakları beyaz renkte olan çiçekler terminal durumludur. Çiçek kurulu bileşik salkım şeklindedir. Küçük armut biçi-
minde olan meyvesi sarı renkli olup yenir. Meyve 2-4 cm çapında ve çanak meyvede kalıcıdır (Gökmen, 1973).
Eriolobus (Ser.) M. Roem (At elmaları, Geyik elmaları) Tolga Ok
Kışın yaprağını döken dikensiz ağaçlardır. Işınsal loplu yaprakların uzun sapları vardır. Çiçekleri geniş, terminal du-
rumlu, kısa saplı ve beyaz renkli olup şemsiye tipi kurullar oluşturur. Stamen sayısı 20 ve tabanda birleşmiştir. Ovaryum
alt durumlu, 5 gözlü, meyve elips şeklinde, armut biçiminde, içerisinde 1-2 basık tohum vardır (Browicz, 1972h; Kayacık,
1982).
Tolga Ok
Eriolobus trilobatus (Labill. ex Poir.) M. Roem Doğal
At elması, Geyik elması
Yayılışı
Yunanistan, Bulgaristan, Türkiye, Suriye, Lübnan ve İsrail’de yayılış gösteren tür ülkemizde Balıkesir, Manisa, İzmir,
Muğla, Antalya, Kütahya, Uşak, Isparta, Konya, İçel, K.Maraş, Gaziantep ve Hatay’da doğal yayılış yapar. Orman kenarları,
çalılıklar ve kalkerli topraklarda yetişir. Genellikle 400-1450 m yüksekliklerde bulunur. (Browicz ve Karaca, 1993).
6-8 m boyunda küçük ağaçtır, ancak uygun şartlarda 10-12, hatta 18 m’ye kadar boylanabilir (Browicz ve Karaca, 1993).
Genç sürgünler önceleri beyaz tüylü olup sonraları tüysüzdür. Yapraklar genişçe yumurtamısı dan dairemsi’ye kadar şekil-
lidir. Yapraklar 7-9 cm’ye kadar ve derin 3 lobludur. Orta lob düz veya 1-2 parçalı ikincil küçük loplara sahiptir. Yan loblar
ise tabanda küçük loblara sahiptir. Yaprak kenarları dişli, iki tarafı da tüysüz veya alt yüzeyinde orta damar çevresinde az
tüy bulunabilir. Yaprak sapı 7 cm’ye kadardır. Çiçek kurulu şemsiyeler şeklinde ve çapları yaklaşık 7 cm ve 5-10 çiçeklidir.
Çiçekler 4 cm çapında, çiçek sapları 2-4 cm, petaller beyaz ve düzden 3 dişliye kadar yapıdadır. Meyve 3 cm ve sarımsı
Tolga Ok
yeşil ve üzerleri buğuludur. Çiçeklenme mayıs-hazirandadır (Browicz, 1972h). K.Maraş-Kazma bağlarında tespit edilen bir
bireyin boyu 14 m ve K.Maraş-Önsen yöresinde bulunan bir bireyin çapı 75 cm olarak ölçülmüştür (Yılmaz ve Ok, 2012).
514
Kerria DC. (Kanaryagülleri, Keriya) Necmi Aksoy
Cinsin bir türü vardır (monotipiktir). Japonya ve Çin’de doğal olarak bulu-
nur. Kışın yapraklarını döken çalılardır. Dallar ince, aşağı sarkar, tüysüz ve ye-
şil renkte, yapraklar sivri uçlu, yumurta biçiminde, kenarları kaba dişli, yaprak
damarları tüysüz, sürgünde amaşlı dizilmiştir. Çiçekler çoğunlukla bir eşeyli,
seyrek olarak da erseliktir. Çiçeklerinde çanak ve taç yapraklar 5’er parçalıdır.
Ovaryum 5-8 gözlü olup serbest gelişir. Dişi çiçeğin borusu (boyuncuk) iplik
görünüşündedir. Meyve çekirdekli kuru meyvedir. Bir tohumludur.
Cinsin 1,5-2 metre kadar boylanan çalı durumunda, dalları ince, parlak ye-
Hatice Yılmaz
şil, çiçekleri altın sarısı renginde ve tek tek bulunan bir türü (Kerria Japonica
(L.) DC.) vardır. Bunun da yaprak ve çiçeklerinin güzelliği bakımından değerli
olan değişik formları vardır.
Kerria japonica (L.) DC. Egzotik
Japon gülü
Yayılışı
Japonya’da doğal yetişmekte olup ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi
olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Kışın yaprağını döken 1,5-2 m boyunda bir çalıdır. Sürgünleri oldukça ince
olduğu ve üzerinde çok sayıda çiçek taşıdığı için yanlara doğru sarkarlar. Yap-
raklar 3-5 cm uzunluğuna sivri uçlu kenarları dişlidir. Nisan ve mayıs aylarında
Hatice Yılmaz
sarı renkli çiçek açar ve süs bitkisi olarak kullanılır. Özellikle park ve bahçelerde
kışın çiçek açmasından dolayı kullanımı yaygındır. Güneşli çevreleri ve besince
iyi durumda olan toprakları severler (Krüssmann, 1977).
Laurocerasus Duhamel (Karayemişler) Turgay Birtürk
Herdemyeşil, ağaç ya da çalı halinde odunsu bitkilerdir. Yaprakları büyük,

koyu yeşil ve kenarları küçük ve seyrek dişlidir. Çiçek kurulu yaprakların koltu-
ğunda ve basit salkım şeklindedir. Taç ve çanak yapraklar 5 parçalı ve küçüktür.
Çanak yapraklar beyaz renklidir. Ovaryum üst durumludur. Stamen 20 adet ve
iki sıra üzerine sarmal dizilmiştir. Çekirdekli sulu meyve mor veya siyahımsı
renkte olup yenir (Browicz, 1972i).
Ünal Akkemik
515
Laurocerasus officinalis M. Roem. Doğal
Karayemiş, Laz kirazı, Taflan

Yayılışı
İran, Türkiye ve Balkanlarda yetişir. Ülkemizde Karadeniz ormanlarının nemli ve gölgeli
kısımlarında yaygındır. Lokal olarak da Amanos dağlarında yayılış gösterir ( Anşin ve Özkan,
2006).
Herdem yeşil, 5-6 m boyunda çalı ya da küçük bir ağaçtır. Taze sürgünler açık yeşil renkli
ve tüysüzdür. Yapraklar kısa saplı, şerit şeklinde uzundur. Yaprak kenarları tam ya da dişli
olup üst ve alt yüzleri çıplaktır. Yaprakları ormangüllerinin yaprakları ile karıştırılsa da yap-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
rak sapına yakın yerde, 1 ya da 2 çift kahverengimsi yağ bezelerinin bulunuşu ile ayrılır. Uç
durumlu beyaz renkli çiçekler dik duran salkım kurullardan oluşur. Olgunlaştığında siyah ya
da mor renkli çekirdekli sulu meyveler yenir. Ayrıca meyvelerinden likör ve pekmez yapılır.
Süs bitkisi olarak da yaygındır. Yapraklarından elde edilen Aqua laurocerasi ya da Laurocera-
sin maddesi eczacılıkta ve tıpta kullanılır (Anşin ve Özkan, 2006).
Malus Mill. (Elmalar) Özgür Eminağaoğlu, Tolga Ok, Güven Aksu, Hayal Akyıldırım
Kışın yapraklarını döken, çalı ya da ağaççık formunda olan odunsu bitkilerdir. Yan dal-
larında bazen dikenler bulunur. Yaprak kenarları dişli, çok azı da dilimli dişlidir ve yaprak Malus sylvestris
saplıdır. Dizilişi almaşlıdır. Çiçekleri erdişi olup büyüktür. Çiçekler şemsiye-salkım şeklinde
kurul oluştururlar. Çanak yapraklar az çok üç köşeli, kısa, taç yapraklar beş parçalı, yuvar-
lakça ya da ters yumurta biçimindedir. Hafif tüylüdür. Beyaz, pembe ya da dışı kırmızı, içi
beyaz renkte görülür. Stamenler çoğunlukla 20 tanedir. Seyrek olarak da daha az veya çok sa-
yıdadır. Meyve yaprakları çoğunlukla 5 olmak üzere 3-5 tanedir. Alt bölümlerinden birleşmiş
durumdadırlar. Yalancı meyve yuvarlakçadır. Meyvenin 5 gözü vardır. Her gözde 1-2 tohum
bulunur (Browicz, 1972j).
Bilge Tunçkol
Dünya üzerinde yaklaşık 55 türü mevcuttur. Türkiye, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da
geniş bir yayılış alanı vardır. Türkiye’de doğal olarak yetişen türleri bulunur. Ülkemizde tek
türü, Malus sylvestris doğal yayılış gösterir.
Malus domestica Borkh. Egzotik
Yayılışı
Ülkemizde yoğun bir şekilde kültüre alınmış olan bir türdür.
Sürgünleri keçeli tüylü olup dikensiz küçük-orta büyüklükte ağaçlardır. Yapraklar 4-13 x
3-7 cm boyutlarında, yumurtamsı-elips şeklinde, kenarları testere dişli, yuvarlağımsı şekilde,
nadiren dipte yüreğimsi şekilde, üst yüzü belli belirsiz keçeli tüylü ve alt yüzü yoğun keçeli
tüylüdür. Meyve 5 cm’den daha fazla uzunlukta, çeşitli renklerde, tatlı veya ekşi, meyve sapın-
Ünal Akkemik
dan daha uzundur.
516
Malus floribunda Siebold. ex Van Houtte. Egzotik
Süs elması
Yayılışı
Japonya ve Doğu Asya’da doğal olarak yayılış göstermek-
tedir. Ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetişti-
rilmektedir.
Tepesi yuvarlak görünüşlü olup yapraklarını döken, 10
metreye kadar boylanabilen ağaçlardır. Dallar üzerindeki yap-
rakları dardır. Çiçekler beyaz veya pembe olup koyu kırmızı
renkteki tomurcuklardan açarlar ve erdişidirler. Tozlaşma bö-
ceklerle gerçekleşir. Meyve kırmızı ve sarı olup yaklaşık 1 cm
çapındadır. Çiçeklenme zamanı nisan-mayıs aylarıdır. Muh-
Hatice Yılmaz
temelen gerçek yabani bir tür değildir. Fakat M. sieboldii x M.
baccata veya M. prun’nun bir hibriti olabilir.
Malus pumila Mill. Egzotik
Bodurelma
Yayılışı
Avrupa’da doğal, Türkiye’de doğallaşmış olarak yayılış gös-
teren bir türdür. Çok eski zamanlardan beri kültüre alınmıştır.
Melezleme yoluyla birçok form ve çeşidi elde edilmektedir.
Tepesi yuvarlak, gövdesi kısa, seyrek görünüşlü, yeni sür-
günleri az tüylü, dalları kızıl kahverenginde ve çoğunlukla
dikensiz, kısa sürgünleri de az tüylü olup bazen 15 metreye
kadar boylanan ağaç ya da 7 metreye kadar boylanan ağaççık
durumunda olan bitkidir. Yapraklar 4-10 cm uzunlukta, yu-
murtamsı veya elips biçiminde, kenarları dişli, ucu küt ya da
sivri, sapı 3 cm kadar uzunluktadır. Taze yaprakların her iki
yüzü de tüylü, olgun yapraklarda ise üst yüz tüysüz, alt yüz
sık tüylüdür. Tomurcuk pullarında tüyler bulunur. Çiçekler az
çiçekli şemsiyemsi salkım şeklinde kurul oluşturur, uzun ve
tüylü saplıdır. Çanak yaprakların her iki yüzü de beyaz tüylü-
dür. İç yüzü seyrek olarak tüysüzdür. Taç yaprak beyaz ya da
Jonathan Color
pembe renktedir. Stilusun alt yarısında tüyler bulunur. Yalan-
cı meyve yuvarlak görünüşte, üst ve alt bölümü çukurcadır.
Ayrıca meyve tatlıdır.
517
Malus sylvestris (L.) Mill Doğal
Yabanelma
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Afrika’nın kuzeyinde sıcağı seven ve nispeten kurak çevre ormanlarında,
besince zengin, serin, kalkerli ya da gınays kırıntılı topraklarda yayılış gösteren bir türdür.
Dalları seyrek duruşlu, sürgünleri kızıl kahverenginde, önceleri tüylü, sonraları az çok tüysüz,
kısa sürgünleri dikenli ve kış tomurcukları tüylü olup 10 metreye kadar boylanabilen çalı, ağaççık
veya ağaç durumunda odunsu bitkilerdir. Yapraklar 4-8 cm uzunlukta, yumurta biçiminde, ke-
narları dişli, az tüylü ya da tüysüz, yaprak dizilişi almaşlıdır. Çiçekler kısa saplı ve az çiçekli şem-
siyemsi salkım kurulunda toplanmış, çiçek sapı tüysüz, çanaklar üç köşeli ve ince tüylüdür. Çanak
Bilge Tunçkol
kadehçiği de tüylüdür. Taç ters yumurta biçiminde, beyaz ya da pembe renktedir (Browicz, 1972j;
Zielinski, 2000a). Meyve yaprakları birbiri ile kaynaşmış durumda, dişicik borusu tabanından veya
altından yarısına kadar birleşmiş, tüysüz, yalancı meyve yuvarlak-yumurtamsı şekilde, sarımsı yeşil
renkte, üzerinde kırmızı renkte lekeler ya da çizgiler bulunur. Bazen de tam olarak kırmızı renkte
görülürler. Meyve sapı kısadır. Çiçeklenme zamanı nisan-haziran aylarıdır. Ülkemizde bulunan alttür ve varyetelerinin tanı anahtarı (Browicz, 1972j) aşağıda verilmiştir:
1.Sürgün ve gövde tüysüz……………………………………………………………………………………………………………..……..Malus sylvestris subsp. sylvestris
1.Sürgün ve gövde tüylü
2.Meyve 2-3 cm çapında; yaprak dipte köşeleri yuvarlak üçgen şeklinde-aşağı doğru uzamış şekilde………….….……………Malus sylvestris subsp. orientalis
3. Yapraklar 4x2 cm’den fazla……………………………………………………………………………………………………….........………var. orientalis
3. Yapraklar 4,5x1,2 cm’e kadar………..…………………………………………………………………………………….……..........……..var. microphylla
2.Meyve 5-15 cm çapında; yaprak dipte yuvarlağımsı şekilde…………………………………………………………………………Malus sylvestris subsp. mitis
Malus sylvestris (L.) Mill. subsp. sylvestris: Kars’ta 1100-1600 metre yükseltiler arasında yayılış gösterir.
Malus sylvestris(L.) Mill. subsp. orientalis (A. Uglitzkich) Browicz
var. orientalis: Türkiye, Kafkasya ve Kuzey İran’da doğal olarak bulunur. Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Amasya, Samsun, Gümüşhane, Kars, Çanak-
kale, Erzincan, Muş, Bitlis, Antalya, İçel, Kahramanmaraş ve Hakkâri illerinde 150-2000 m yükseltiler arasında yayılış gösteren bir taksondur.
var. microphylla: Türkiye’de Amasya’da 630 metre yükseltide yayılış gösteren endemik bir bitkidir.
Malus sylvestris (L.) Mill. subsp. mitis (Wallr.) Mansf.: Samsun ve Gümüşhane’de yayılış göstermektedir
Mespilus L. (Muşmulalar) Nurgül Karlıoğlu
Mespilus L. cinsinin Orta ve Güney Avrupa ile Balkanlar, Küçük Asya, Kafkasya ve Kuzey İran’da
doğal olarak yetişen Mespilus germanica L. adında tek bir türü bulunmaktadır (Kayacık, 1982).
Çoğunlukla kışın yaprağını döken dikensiz bir ağaç veya dikenli bir çalı halindedir. Genç sür-
günleri açık kahverengi sık yumuşak tüylerle kaplıdır. Yapraklar almaşlı, çok kısa saplı ve dikdört-
gensidir. Yaprak kenarı tam veya çok ince dişlidir. Çiçekler büyük, genellikle tek, terminal ve beyaz
renklidir. Çanak genellikle brahteli; çanak lopları, çanaksı çiçek tablasından 4 kat daha uzundur.
Taç yaprak sayısı 5’tir. Stamenler çok sayıda ve genellikle 25-40 arasında değişir. Meyveler göz alıcı,
olgunlaştığında kahverengi, küremsi veya armut şeklindedir (Krüssmann, 1977; Kayacık, 1982).
518
Mespilus germanica L. Doğal
Muşmula, Beşbıyık, Döngel
Yayılışı
Genel yayılış alanı Türkiye’nin kuzeyidir (Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Sinop, Samsun, Trabzon,
Çoruh, Kars, Bitlis, Aydın ve Maraş). Karadeniz ve Marmara çevresindeki yapraklı ağaç ormanlarında sık rastla-
nır. Orman içi açıklıklarda, kayalıklarda ve maki içinde 1650 m’ye kadar yayılışını yapar. Batı Anadolu’da özellikle
Gemlik Körfezi çevresindeki bazı sahil köylerinde meyve ağacı olarak yetiştirilir (Kayacık, 1982).
Kışın yaprağını döken 2-3 m boyunda dikenli bir çalı veya kültüre alındığı yerlerde 6 m boyunda dikensiz ufak
bir ağaçtır. Genç sürgünler ince uzun yumuşak tüylüdür. Sürgün üzerinde dikenler vardır. Yapraklar 5-12 x 2-6 cm,
mızraksı veya ters yumurtamsı şeklindedir. Yaprakların kenarı tam veya ince dişlidir. Yaprağın alt yüzü daha açık
renkli ve özellikle orta damar boyunca kısa yatık yumuşak tüylerle örtülmüştür. Sürgünlerde teker teker terminal
olarak bulunan çiçekler beyaz renkli ve 3-4 cm çapındadır. Küçük çiçek sapı 5 mm dir. Çanak yoğun tüylü ve ça-
Gamze Tuttu
nak yapraklar taç yapraklardan daha uzundur. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır. Yalancı çekirdekli sulu
meyve büyük, topaç biçiminde ve 1,5-3 cm boyutlarındadır. Meyve olgunlaşmadan önce yeşilimsi, olgunlaştıktan
sonra ise açık kahverengindedir (Kayacık, 1982).
Padus Mill. (Kuş kirazları) Özgür Eminağaoğlu
Yapraklarını döken, dikensiz, çalı veya

ağaçlardır. Çiçekler, salkım şeklinde olup yap-
raklarla aynı zamanda tek yıllık sürgünlerin
ucunda oluşurlar; çanak ve taç yapraklar 5’li;
ovaryum üst durumlu; stamenler çok sayıda-
dır. Meyve siyah veya morumsu-siyah renk-
te olup çekirdekli sulu meyvedir (Browicz,
1972k). Yaklaşık 20 türü vardır (eFloras.org:
2013).
Türkiye’de Padus avium Mill. türü doğal
yetişmektedir.
Padus avium Mill.

Kuş kirazı
Yayılışı
Türkiye, Avrupa, Kafkasya ve Batı Sibirya’da, alpin zonda akarsu kenarlarında, 1800-2300 m yükseltilerde yayılış gösterir. Türkiye’de Ardahan ili Posof ilçesinde ve
Trabzon Çevresinde doğal yayılışa sahiptir.
Çalı ya da küçük ağaçlardır. Genç sürgünler ince tüylü ya da tüysüzdür. Yapraklar elips veya dikdörtgen-yumurtamsı şekillerde, 12-15 x 6 cm boyutlarında, kenarları
keskin testere dişli, tüysüz ya da sadece yaprak orta damarının dip tarafı tüylü; yaprak sapları 1-2 cm’dir. Salkım çiçek kurulu 12 ya da daha fazla çiçekli, sarkık; çiçekler
güzel kokulu; çiçek sapları 10-12 mm; taç yapraklar beyaz, 5-8 mm; hipantiyum kısa çan şeklinde, içi tüylü, dışı tüysüzdür. Çekirdekli sulu meyve küremsi, ortalama 8
mm çapında, siyah, ekşi; meyve çekirdeği buruşuktur. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır (Browicz, 1972k).
519
Persica Mill. (Şeftali) Ünal Akkemik
Kışın yaprağını döken kısa boylu ağaçlardır.

Yaprakları basit, kenarları testere dişli, kısa saplı ve
kışın dökülürler. Yaprak ve tomurcuk dizilişleri çok
sıralı sarmaldır. Çiçekleri tek tek ya da 2-3 tanesi
bir arada olup taç ve çanak 5’er parçalıdır. Mey-
veleri çekirdekli sulu meyve tipinde olup dış kısım
bol sulu ve etlidir ve yenir (Browicz, 1972l).
Ünal Akkemik
Egzotik
Persica vulgaris Mill.
Şeftali (Syn: Prunus persica)
Yayılışı
Doğal yayılışını Kuzey-Batı Çin’de yapan tür, önce İran’da sonra da Avrupa’ya doğru
yayılarak kültüre alınmıştır. Ülkemizde de ılıman kuşakta yaygın bir şekilde kültüre alınmış
olup meyvelerinden yararlanılır.
Şeftali, kısa boylu en çok 10 metreye kadar boylanabilen ve kışın yaprağını döken
ağaçlardır. Yaprakları dar uzun olup 7-16 cm boyunda ve 2-3 cm enindedir. Yaprakları ba-
sit olup kenarları testere dişlidir. Çiçekleri, erken ilkbaharda yapraklanmadan önce ortaya
Ünal Akkemik
çıkarlar; tek tek ya da çiftler halindedir. Çiçeklerindeki taç yaprak sayısı 5 olup genellikle
pembe renklidir; çiçeklenme yaprak oluşumundan önce gerçekleşir. Meyve çekirdekli sulu
meyve tipinde, aromalı ve 5-10 cm çapındadır. Çekirdek 1,5-2 cm çapında olup yüzeyi
pürüzlüdür (Browicz, 1972l).
Photinia Lindl. (Alev ağaçları) Nurgül Karlıoğlu
Photinia Lindl. cinsinin Güney ve Doğu Asya’da doğal olarak yetişen 60 kadar türü bu-
lunmaktadır. Bunlardan bazıları vatanları dışında süs bitkisi olarak park ve bahçelerde gö-
rülmektedir (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1977).
Genellikle herdem yeşil veya kışın yaprağını döken boylu çalı ve ağaçlardır. Basit yap-
raklar sürgün üzerinde almaşlı diziliş gösterir. Büyük ve uzun yaprağın kısa bir sapı vardır.
Yaprak kenarları genellikle düzenli ince dişlidir. Parlak yeşil renkli büyük yapraklar dökül-
meden önce alev gibi güzel kırmızı bir renk aldığından dolayı, kendilerine alev ağacı adı
verilmiştir. Beyaz renkli çiçekleri teker teker değil, şemsiye şeklinde kurullar oluşturur. Taç
Ünal Akkemik
yaprakların sayısı 5, stamenlerin sayısı ise genellikle 20’dir. Parlak kırmızı renkteki meyve
ise oldukça küçüktür (Kayacık, 1982; Krüssmann, 1977).
Photinia serrulata
520
Photinia serrulata Lindl. Egzotik
Alev ağacı
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Çin’dir. Parlak yeşil yaprakları, kırmızı meyveleri ve ilkbaharda açan gösterişli beyaz
çiçeklerinden dolayı, ülkemizde birçok park ve bahçede süs bitkisi olarak yetiştirilmiştir (Krüssmann, 1977).
Çoğunlukla 5-12 m boylanan herdem yeşil bir ağaç veya daha kısa boylu bir çalıdır. Sürgünler çıplaktır.
Basit yapraklar 10-18 cm uzunluğunda oval şekilli, sivri uçlu, yuvarlak tabanlı ve ince dişlidir. Yaprakların
Hatice Yılmaz
üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü ise sarımsıdır. Genç yapraklar büyüme döneminde parlak kırmızı renk-
tedir. Yaprak sapı 2-4 cm uzunluğundadır. Beyaz renkli küçük çiçekler, 10-18 cm genişliğinde büyük yalancı
şemsiye şeklinde kurullar oluşturmaktadır. Çiçek açma zamanı Nisan ve Mayıs aylarıdır. Kırmızı meyveleri
bezelye büyüklüğündedir (Krüssmann, 1977).
Photinia x fraseri Dress Egzotik
Alev çalısı
Yayılışı
Bu hibrit tür, Photinia glabra ve Photinia serrulata türlerinin hibridi olup (Krüssmann, 1977) park ve
bahçelerde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Geniş dallanan, ana türlere göre biraz daha kısa boylu olan herdem yeşil melez çalılardır. Yapraklar
eliptik-geniş yumurtamsı, 7-9 cm boyunda, belirgin şekilde testere dişlidir. Yaprak uçları birden bire daralır
ve kısa sivri uçludur. Tabanı ise geniş kamamsıdır. Yaprak üst yüzeyi parlak koyu yeşil, alt yüzeyi açık yeşil,
Ünal Akkemik
sapları 1,2-2,3 cm boyunda, üst yüzeyi genç iken tüylüdür. Çiçekleri şemsiye şeklinde kurul oluşturur, 10-12
cm genişliğindedir. Beyaz renklidir. Taç yapraklar taban kısmının iç tarfında tüylüdür (Krüssmann, 1977).
Potentilla L.(Parmakotları) Özgür Eminağaoğlu, Mehmet Fırat

Potentilla lignosa
Genellikle kışın yapraklarını döken, çoğunlukla çok yıllık otlar, çalımsı ya da bodur çalı durumunda bu-
lunan odunsu bitkilerdir. Yapraklar tüysüz, elsi şekilde, tüysü veya üç yaprakçıklı, yaprak dizilişi sarmaldır.
Çiçekler çoğunlukla erselik, nadiren tek eşeyli, genellikle uç durumlu (terminal), tek ya da az çiçekli bileşik
salkım(simoz) halinde, 5 veya nadiren 4 parçalıdır. Hipantium, hafifçe içbükeydir. Dış çanak yaprak mev-
cuttur. Taç yapraklar sarı veya beyaz, nadiren kırmızımsı renklidir. Stamenler ortalama 20 adettir. Meyve,
akenlerin oluşturduğu bir başçık halinde ve stilus hemen hemen uç durumludur (hemen hemen ovaryumun
tepesine yapışıktır). Meyve yan durumlu ya da tabana yakın yerleşmiş, uzun veya kısa, genellikle kalınlaşmış,
akendir. (Peşmen, 1972; Gökmen, 1977).
Mehmet Fırat
Potentilla cinsi Trichothalamus (Lehm.) Reichb.,Schystopyllidium Juz., Comarum (L.) Syme., Potentilla ve
Fragariastrum (Heister ex Fabr.) Reichb. olmak üzere 5 altcinse ayrılır. Türkiye’de 53 türü doğal olarak bulu-
nan Potentilla cinsinin 2 türü odunsu olup Trichothalamus seksiyonuna aittir (Tutin ve ark, 2010).
Bu iki türe ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Peşmen, 1972):
1.Taç yapraklar sarı; yaprakçıklar tam kenarlı; gövde dik, boyu 1 metre kadar ……………...................................................................………..……..Potentilla fruticosa
1.Taç yapraklar beyaz; yaprakçıklar uçta dişli; gövde yatık ……………………...................................................................………….…………………. Potentilla lignosa
521
Potentilla fruticosa L. subsp. floribunda (Pursh) Elkington Doğal
Parmakotu
Yayılışı
Türkiye, Güney Avrupa, Kafkasya, Asya ve
Kuzey Amerika’da, 2100-2300 metreler arasında,
kayalık yamaçlarda yayılış gösterir. Gümüşhane,
Bayburt, Kars, Erzurum’da doğal olarak bulunur.
Yapraklarını döken, 30-100 cm boylarında,
dik ya da yükselen çalılardır. Gövdeleri tüylüdür.
Yapraklar, tüysü, yaprakçıklar 5 veya nadiren 7
adet, mızrak şeklinde, (8-) 10-20 mm, tam ke-
narlı, kenarları geriye doğru kıvrık, alt ve üst yüz
yatık kısa, ince tüylüdür. Çiçekler uç durumlu si-
moz olup fonksiyonel olarak erseliktir. Dış çanak
yaprak (epicalyx) parçaları ters mızraksı-şeritsi-
dir. Çanak yapraklar üçgen şeklinde-yumurtam-
sı, 5-6 mm’dir. Taç yapraklar sarı renkte, ters yu-
murtamsı-yuvarlak şekillerde, 7-10 mm’dir. Aken
meyveler yoğun tüylü; dişicik borusu hemen he-
men dipte, topuz şeklindedir. Çiçeklenme zama-
nı haziran-ağustos aylarıdır (Peşmen, 1972).
Potentilla lignosa Willd. Doğal
Parmakotu
Yayılışı
Türkiye ve İran’da, 1700-2450 m’ler arasında-
ki dikey kalkerli tepeler üzerinde yayılış gösteren
İran-Turan elementi olan bir türdür. Tunceli, Si-
irt, Van ve Hakkâri illerinde doğal yayılış gösterir.
Kayalar üzerine yatık, tüylü ve kalın odunsu
dalları olan bodur çalılardır. Yapraklar, tüysü;
yaprakçıklar 5(-7) adet, ters yumurtası-dik-
dörtgenimsi şekillerde, 5-15 mm, uçta 4-8 dişli,
grimsi-yeşildir. Çiçekler uç durumlu, tek veya
çifttir. Dış çanak yaprak (Epicalyx) parçaları şe-
ritsi-mızraksı; çanak yapraklar 5-7 mm boyunda,
yumurtamsı-mızrak şeklinde, sivri uçludur. Taç
yapraklar beyaz, ters yumurta şeklinde, tırnaklı,
ortalama 5 mm, çanak yapraklardan belirgin şe-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
kilde daha kısadır. Aken meyveler tüylü; dişicik

borusu hemen hemen tabanda, akenden daha
uzundur. Çiçeklenme zamanı haziran-temmuz
aylarıdır (Peşmen, 1972).
522
Prunus L. (Erikler) Ünal Akkemik, Özgür Eminağaoğlu
Prunus cinsi ülkemizde toplam 4 türe ait 5 taksonla temsil edilen, Prunus divaricata
çoğunlukla kültüre alınmış ve orman içerisinde karışıma giren bir
cinstir. Dönmez ve Yıldırımlı (2000) tarafından ülkemizde yetişen tür-
lerinin revizyonu yapılan cinsin botanik özellikleri aşağıda verilmiştir.
Kışın yaprağını döken ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir.
Bazı türleri dikenli iken bazıları dikensizdir. Tomurcukları çok pullu,
çok sıralı sarmal dizilmiştir. Kulakçıklar dökülür. Çiçekleri tek tek, çift
ya da küme halinde; çiçeklenme genellikle yapraklanmadan önce ya
da nadiren yapraklanmayla birliktedir. Dönmez ve Yıldırımlı (2000),
çanak yaprak sayısının 5, taç yaprak sayısının 5 (-7), stamenlerin 20-
Ünal Akkemik
30 (-40) ve iki sıra halinde olduğunu belirtmektedir. Meyve çekirdekli
sulu meyve tipinde, sulu ve üzeri buğuludur. Çekirdek yumurtamsı,
hafif basık, yüzeyi düz ya da süslüdür. Tohum basık, yumurtamsı ya
da eliptiktir.
Ülkemizde doğal yetişen türlere ilişkin tanı anahtarı Browicz (1972m) ve Dönmez ve Yıldırımlı (2000)’e göre aşağıda verilmiştir.
1.Bitki dikenli; meyve genellikle 12 (-15) x 10 mm boyutlarında ve sürgünden dik çıkarlar...……………..……………………………..……………...……Prunus spinosa
1.Bitki dikensiz ya da hafif dikenlidir. Meyve en az 15 x 12 mm boyutlarındadır.
2.Çanak yapraklar geriye kıvrık; meyve sarkık, meyve sapları meyveden daha uzundur......…………………………………….………………Prunus divaricata
2.Çanak yapraklar dik ya da patent; meyve sarkık ya da dik, meyve sapları genellikle meyveden kısa.
3.Yapraklar 2-4 cm, oymalı dişli; bitki zayıf dikenli, meyve mayhoş. Çiçek sapları (1-) 3-10 (-15) mm.…………….…………………Prunus cocomilia
3.Yapraklar 4 cm den daha uzun, testere dişli; dikensiz; meyve tatlı; meyve sapları 5-20 (-30) mm.…..….….……………….……..Prunus x domestica
Prunus cocomilia Ten. Doğal
Erik
Yayılışı
Türkiye’nin önemli bir kısmında oldukça yaygın olan bir türdür.
Orta Anadolu, Akdeniz, Orta Karadeniz ve Egenin orta ve iç kesimle-
rinde yaygındır. 300-1700 m’ler arasında geniş bir yükselti kuşağındaki
ormanlık alanlarda, orman açıklıklarında, tarla kenarlarında, bahçe-
lerde ve dik yamaçlarda yetişir.
En çok 5 m ye kadar boylanabilen, dikensiz ya da zayıf dikenli kı-
şın yaprağını döken kısa boylu ağaç ve çalılardır. Sürgünleri yumuşak
tüylü ya da çıplaktır. Tomurcukları yumurtamsı eliptik ve küçüktür.
Yaprakları 20-30 x 15-25 mm, ters yumurta şeklinde, eliptik, tüylü ya
da çıplak, uç geniş ve sivri, yaprak kenarı testere dişli ya da bazen çift
Ünal Akkemik
sıralı dişli. Yaprak sapı 10-15 mm dir. Yaprak ayasının tabanında geniş
beze çiftleri vardır. Çiçekler genellikle yapraklanmadan önce açarlar
ve nadiren yapraklarla birlikte görülür. Çiçekler 20-30 mm çapında ve
her bir tomurcuktaki çiçek sayısı 1-2 dir. Çiçek sapları 3-10 (-15) mm
dir. Çanak yaprakları dik ya da yana doğru uzanmış durumdadır. Taç yaprakları yuvarlak ya da ters yumurta şeklinde, beyaz veya nadiren pembemsidir. Stamen sayısı
30-35 dir. Meyve 10-20 x 8-20 (-25) mm çapında, yuvarlak ya da yumurtamsı, dik ya da yana doğru uzanmış (sarkık değil), sarı, portakal renginde veya koyu morumsu,
mavimsidir. Tatları ekşidir. Çekirdek hafif basık, belli belirsiz delikli ya da yüzey düzdür (Browicz, 1972m; Dönmez ve Yıldırımlı, 2000).
523
Prunus divaricata L. Doğal
Kuş eriği
Yayılışı
Anadolu’da çok yaygın olan bu tür deniz seviyesinden 2.500 m’ye kadar
geniş bir yükselti kuşağında yetişir. Orman içi açıklıklarda, eğimli dik ya-
maçlarda, kayalar arasında yetişir.
Çalı ya da 10 m’ye kadar (çoğunlukla 2-4 m) boylanabilen, dikensiz ya
da zayıf dikenli çalı ya da küçük ağaçlardır. Sürgün ve tomurcukları çıp-
laktır. Yapraklar 3-6 (-10) x 2-4(-6) cm’ dir. Yumurtamsı eliptik ya da ters
yumurta şeklindedir. Yaprak kenarları belirgin şekilde testere dişlidir. Üst
yüzü çıplak alt yüzü villoustur. Yaprak sapları 2 cm ye kadardır ve bezeler
yoktur. Çiçekleri beyaz, yapraklanmadan önce görülür, çapı 2.5 cm’ye ka-
dardır. Çiçek sapları 2 cm’ye kadardır. Olgun çiçeklerde çanak yaprakları
geriye doğru kıvrıktır. Çekirdekli sulu meyve sarkık, küre şeklinde, oval ya
da yumurtamsıdır. 1.5-3 cm çapındadır. Sarı, kırmızı ya da mor renge kadar
farklı renklerdedir. Çekirdek düz ya da pürüzlüdür (Browicz, 1972m; Dön-
mez ve Yıldırımlı, 2000). İki varyetesi vardır: var.divaricata ve var.pissardi;
ilk varyetesi doğal olup çok geniş bir yayılışa sahipken, ikincisi (var.pissardi) kültüre alınmış ve park ve bahçelerde bulunan bir varyetedir. Farkları aşağıda verilmiştir:
1.Yaprak ve meyve yeşil; taç yaprakları beyaz….….….….….….….….….….….............….….….….….….….….….….….….…..Prunus divaricata var.divaricata
1.Yaprakları, meyveleri kırmızımsı, taç yaprakları pembe….…….….…..….….….….….….….….….….….….….….….….….…..Prunus divaricata var.pissardi
Prunus spinosa L. Doğal
Çakal eriği
Yayılışı
Anadolu’da çok yaygın bir türdür. Deniz seviyesinden 1700 m ye kadar or-
man açıklıklarında, orman kenarında ya da açık alanlarda yayılışı vardır.
Yaklaşık 3 m ye kadar boylanabilen dikenli ve kışın yaprağını döken çalılar-
dır. Genç sürgünleri ve tomurcukları tüylü, seyrek olarak çıplaktır. Yapraklar
tüylü, yaprak sapı 5-10 (-20) mm, yaprak ayası (10-) 20-30 x 8-15 (-25) mm,
genç sürgünlerde çok daha büyüktür. Yapraklar ters yumurta şeklinde ya da
eliptik, kenarları testere dişli, oymalı dişli, bezeli, yaprak ayasının tabanında ge-
niş beze çiftleri vardır. Yaprak ayasının alt yüzündeki tüyler kalıcıdır. Çiçekler
10-15 mm çapında, tek tek ya da çift halde bulunur. Çiçeklenme genellikle yap-
raklanmadan öncedir, nadiren de yapraklanmayla beraberdir. Çiçek sapları 10-
Ünal Akkemik
15 mm, meyvelerde 25 mm’ye kadardır. Çiçek sapları da tüylüdür. Hipantium

1.5-3.5 x 1.2-4 mm, kubbemsi, iç ve dış kısımları tüylüdür. Çanak yaprakları
2-3 x 1.5-2 mm, eliptik-dikdörtgenimsi, uç kısmı geniş, tüylü, nadiren çıplak.
Taç yaprakları 3-4.5 x 2-4 mm, beyaz, dairemsi, ters yumurta-eliptiktir. Stamen
sayısı 15-18 adettir. Hipantium üzerinde bir sıra halinde dizilmiştir. Meyve 10-15 mm çapında ve dik durur. Yuvarlak ya da yumurtamsı, mavimsi-siyah mor renklidir ve
acıdır. Çekirdek perikarpa yapışık, düz ya da belli belirsiz sert tüylüdür (Browicz, 1972m; Dönmez ve Yıldırımlı, 2000).
524
Prunus x domestica L. Doğal
Erik
Yayılışı
Anadolu’nun hemen her tarafında çok yaygın bir türdür. Doğal ya da yerleşim birimlerine yakın düz ya
da yamaç arazilerde, tarla kenarları, yol kenarları, yaylalar ve yerleşim yerlerine yakın ormanlarda yaygındır.
Büyük oranda kültüre alınmış bir türdür. 1900 m yükseltiye kadar yetişir.
12 m ye kadar boylanabilen dikensiz ya da nadiren zayıf bir şekilde dikenlidir. Sürgünleri ve tomurcuk-
ları çıplak, özellikle gençlik döneminde tüylüdür. Yapraklar 10 x 6 cm kadar, eliptik ya da dikdörtgenimsi,
gençlikte tüylü olan yapraklar sonraları çıplaklaşır. Alt yüzleri seyrek olarak tüylüdür ya da tüyler damarlar
boyunca kalır. Yaprak sapları 20 mm’ye kadardır. Çiçekleri beyaz, 2-4 çiçekli salkımlar halinde, yapraklarla
Ünal Akkemik
birlikte ortaya çıkarlar, 15-25 mm çapında ve çiçek sapları 20 mm’ye kadardır. Çekirdekli sulu meyve sarkık,
yumurtamsı veya yarı dairemsidir. Boyları 8 cm’ye kadardır. Renkleri yeşilimsi, sarı, kırmızı ya da mor veya
koyu mavidir. Etli kısım yeşilimsi ya da sarımsıdır. Tatlıdır. Meyve sapları 5-20 (-30) mm kadardır. Tohum etli
kısma yapışık ya da ayrılır; tohum yüzeyleri yarı deliksidir (Browicz, 1972m; Dönmez ve Yıldırımlı, 2000).
Pyracantha M. J. Roemer (Ateş dikenleri) Ünal Akkemik
Herdem yeşil, genellikle dikenli ve 3-4 m’ye kadar

boylanabilen çalılardır. Yapraklar basit ve yaprak dizili-
şi almaşlıdır. Çiçekleri kurul halinde ve bileşik yalancı
şemsiye şeklindedir. Çiçekler beyaz ya da krem ren-
ginde, küçük, taç yaprakları hemen hemen yuvarlaktır.
Stamen sayısı 20; ovaryum yarı alt durumludur. Karpel
5 adet, karın tarafında serbest, sırt tarafında birleşiktir.
Her karpelde 2 ovaryum vardır. Meyve küçük, kürem-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
si, çanak yapraklar meyvede kalıcı ve tohum sayısı 5’tir
(Browicz, 1972n).
Pyracantha coccinea M.J.Roemer Doğal
Ateş dikeni
Yayılışı
Genel yayılışı Avrupa, Kırım, Kafkasya, Kuzeybatı İran ve Anadolu olan bu türün ülkemizdeki yayılışı
Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Bolu, Zonguldak, Sinop, Tokat, Trabzon, Artvin, Konya, Ankara, Mersin ve Hatay
çevreleridir. Yayılış alanlarında kireçtaşı anakayalar, orman açıklıkları, çalılıklar ve kumlu topraklarda 30-1800
m’ler arasında bulunur.
Genel olarak 2-4 m boyunda herdem yeşil, dikenli çalılardır. Genç sürgünleri gri tüylü, dikenler yapraklı-
dır. Yapraklar mızraksı, elips şeklinde ve ters yumurtamsı elips şeklindedir. Yaprak boyutları 2-4 (-5) x 1-1,5
Hatice Yılmaz
(-2) cm’dir. Yaprak kenarları testere dişli, özellikle gençlik döneminde alt yüzleri tüylü, bazen de çıplaktır. Yap-
rak sapları 5-10 mm’dir. Yalancı şemsiye şeklindeki çiçek kurulu çok sayıda çiçek içerir. Çiçekler yaklaşık 8 mm
çapındadır. Çiçek sapları yaklaşık 5 mm çapındadır. Meyve yuvarlak, 5-7 mm çapında, genellikle kırmızı, sarı
ya da portakal rengindedir (Browicz, 1972n).
525
Pyrus L. (Ahlatlar) Ali Kaya, Ünal Akkemik, Mehmet Fırat
Pyrus cinsi ilk olarak Linnaeus tarafından “Species Plantarum (1753)” adlı eserinde tanımlanmıştır. Pyrus cinsinin yeryüzünde yetişen 76 türü (Judd ve diğ., 1999)
vardır. Bu Cinsin taksonlarının çoğu doğal yetişme alanında bulunsa da, bazı taksonlarının gerek tarımsal gerekse dekoratif özelliği nedeniyle kültüre alınmıştır. Kışın
yaprağını döken ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir. Bazı türlerin sürgünleri bir dikenle sonlanır iken bazıları dikensizdir. Beyaz renkli çiçekleri şemsiye şeklin-
de kümeler oluşturur. Çiçeklenme genellikle yapraklanmadan önce veya yapraklanmayla birlikte başlar. Bazı taksonların sürgün ve yaprakları tamamen tüylü iken bazı
taksonların erken dönemde tüylü olan sürgün ve yaprakları ilerleyen zamanlarda dökülür ve çıplak kalır. Yaprakları basittir ve kısa veya uzun bir sapa sahiptir. Meyve
yalancı meyve tipindedir ve etki kısım içerisinde genellikle taş hücreleri bulunur (Browicz, 1972o).
Pyrus cinsinin ülkemizde doğal olarak yetişen 10 türe ait 18 taksonu bulunur. Bu taksonların 7’si ülkemiz için endemiktir. Sistematik botanik açısından hala tartış-
malı olup revizyonu gerekli olan bir cinstir. Ülkemizde doğal yetişen türlere ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Olgun sürgün ve yapraklar tüysüzdür (Olgunlaşma aşamasında tüysüz, az ya da yoğun tüylüdür)
2.Meyvede çanak yaprak kalıntıları bulunmaz.……………………………………………………………………………………………….…………. Pyrus serikensis
2.Meyvede çanak yaprak kalıntıları bulunur
3.Yaprak kenarları tamdır veya uç kısmın iki kenarında belirsiz dişlere sahiptir, yaprak kenarında kirpiksi tüyler bulunmaz ……..……...Pyrus amygdaliformis
3.Yaprak kenarları dişli; seyrek olarak tam kenarlı, eğer yaprak kenarı tam ise yünlü kirpiksi tüyler bulundurur.
4.Aynı sürgün üzerinde iki tip yaprak bulundurur, geniş yumurta şeklinde (boyu hemen hemen genişliği kadardır) ve yumurtamsı-eliptik şeklinde (boyu
genişliğinin 2 katına kadardır)......…………………………………………………………………………………………………………..…. Pyrus hakkiarica
4.Tek tip yaprak bulundurur, yapaklar uzun, mızarksı, yumurtamsı ya da dikdörtgenimsi (boyu genişliğinin 1-3 katı kadardır)
5.Yaprak boyu genişliğinin 1-2 katı kadardır, yumurtamsı-eliptik ya da yumurtamsı-dikdörtgenimsi şekildedir.…….…….…..……..….Pyrus communis
5.Yaprak boyu genişliğinin en az 2 katıdır
6.Yaprağın en geniş yeri sapa yakın ve 5-9 x 1-2 cm’dir; meyve sapı 4-5 cm; genç sürgünler ağımsı tüylerle kaplı ................................…Pyrus oxyprion
6.Yaprağın en geniş yeri ortada; Yaprak boyutları 4-8 x 1,5-3 cm’dir; genç sürgünler ağımsı tüylerle kaplı değildir ....….….……………..Pyrus syriaca
1.Olgun sürgün ve yapraklar tüylüdür (olgunlaşma aşamasında da yoğun tüylüdür)
7.Yapraklar dar, uzun, mızraksı,
8. Yaprak sivri uçlu; kenarları tam ya da testere dişli; gövdeye doğru kayıcı, sapsız ya da çok kısa saplı; yaprağın en geniş yeri uca doğru……Pyrus salicifolia
8.Yaprak damla uçlu; kenarları düzensiz testere dişli, boyu eninin 3-4 katı kadar, yaprak sapı 1,5-2 cm; yaprağın en geniş yeri ortada..…….…Pyrus yaltirikii
7.Yapraklar eliptik ya da geniş eliptik, daha uzun saplı
9.Yapraklar geniş eliptik, yaprağın uzunluğu orta genişliğinin 1.5 katıdır, yaprak ucu küt, tabanı ise çarpık………………………………………Pyrus anatolica
9.Yapraklar eliptik ya da ters yumurtamsı, boyu eninin 2 katı, damla uçlu veya küttür, tabanı ise simetrik veya çarpık.......……………….… Pyrus elaeagnifolia
526
Pyrus amygdaliformis Vill. Doğal
Ahlat
Yayılışı
Ülkemizin tamamında, genellikle orman içi açıklıklar ve maki içerisinde, 80-1500 m yükselti arasında
doğal yayılış gösteren bir türdür.
Dikenli bir çalı veya boyu 6 m’ye kadar ulaşan bir ağaççıktır. Genç sürgünleri başlangıçta beyaz yoğun
tüylere sahiptir, ancak ilerleyen zamanlarda çıplaklaşır. Yapraklar dar mızraksıdır veya yuvarlaktan ters yu-
murtamsıya değişim gösterir. Aya 2,5-5(-7) × 1-2(-3) cm boyutlarındadır. Yapraklar sapsız ya da 2 cm ye
kadar kısa saplıdır. Kenarları tamdır veya ayanın uç kısmına yakın her iki tarafında da ince dişler bulunabilir.
Yaprağının alt yüzü başlangıçta yoğun beyaz tüylerle kaplıyken zamanla dökülür ve çıplaklaşır. Yaprağın üst
Ünal Akkemik
kısmı yeşilimsi iken alt yünsü mumsu bir görünüm kazanır. Yaprak tabanı yuvarlak veya çarpıktır. Yayılış gös-
terdiği yere bağlı olarak mart, nisan, ve mayıs aylarında çiçeklenir. Çiçek kurulu çok miktarda çiçek barındırır
ve yoğun tüylüdür. Çiçekler beyaz renklidir ve 2-2,5 cm çapındır. Sapları 2 cm ye kadar uzar. Meyveleri 2-3
cm çapında, sarımsı yeşil, çanak yapraklar kalıcı ve küremsi biçimlidir. Meyve sapı 2-3 cm kadardır ve şiş-
kindir (Browicz, 1972o). Türün ülkemizde yetişen 2 varyetesi bulunur. Varyetelerin ayrımı aşağıdaki gibidir.
1.Yapraklar ters yumurtamsı veya daireseldir, uç kısmı ise genellikle küttür ……………………..…………...…………Pyrus amygdaliformis Vill.var. amygdaliformis
1.Yapraklar mızraksı veya yumurtamsı mızraksıdır, uç kısmı genellikle sivridir…….……………….……..……...……Pyrus amygdaliformis Vill.var. lanceolata Diap.
Pyrus anatolica Browicz. Endemik
Ahlat
Yayılışı
Ülkemize özgü oldukça dar yayılışlı ve nadir bulunan bir türdür. Bu endemik türün yayılışı sadece Uşak ili ve çevresidir.
Kışın yaprağını döken bir ağaçtır. Yaprak şekli eliptik ya da dairemsidir. Aya 3-4 × 2,5-3 cm boyutlarındadır. Kenarları, uç kısımda (uç kısım kimi zaman çarpık ola-
bilir) belli belirsiz ince dişlidir, bunun dışında tamdır. Yaprağın üst yüzeyi başlangıçta az miktarda tüylüyken daha sonraları çıplaklaşır, alt yüzü ise beyaz kılsı tüylerle ile
örtülüdür. Yapraklar sapının boyu 1-2 cm kadardır. Armut şeklindeki meyveleri 2-3 cm boyundadır. Çanak yapraklar kalıcıdır. Meyve sapı 1-2,5 cm kadardır ve şişkindir
(Browicz, 1972o).
Pyrus oxyprion Woronow Doğal
Ahlat
Yayılışı
Kafkaslara özgü bu tür ülkemizde Doğu Karadeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzey kesiminde yayılış gösterir. Kurak taşlı subalpin ve vadi yamaçları
habitat olarak tercih eder.
Kışın yaprağını döken, dikenli küçük bir ağaç veya çalıdır. Dağınık bir tepe oluşturur. Genç sürgünleri ağımsı tüylerle kaplıdır. 5-9 cm x 10-18 mm boyutlarındaki
yaprakların şekli ters mızraksıdır. Yaprağın en geniş kısmı ayanın alt tarafındadır. Yaprak kenarları hafif dişli ya da testere dişlidir. Yaprak tabanı dalgalıdır ve 5-20 mm
boyunda bir yaprak sapına sahiptir. Genç yaprakların üst kısmı ağımsı tüylerle kaplıdır. İlerleyen zamanla dökülerek az tüylü, çıplak veya parlak bir yüzeye sahip olabilir.
Meyveler ortalama 2x3 cm çapında ve armut şeklindedir. Uç kısmı ilk zamanlar tüylüdür. Meyve sapı 4-5 cm’dir. Çanak yapraklar kalıcıdır (Browicz, 1972o).
527
Pyrus yaltirikii Browicz. Endemik
Ahlat
Yayılışı
Ülkemize özgü lokal endemik bir ahlat türüdür. Türün bilenen tek yayılış noktası türün tanımlandığı örneğin toplandığı yer Solhan-Bingöl’dür. Browicz tarafından,
ilk örneği toplayan Prof. Dr. Faik Yaltırık’ın adı verilmiştir.
Kışın yaprağını döken küçük bir ağaçtır. Genç dallar ve tomurcuklar beyaz yoğun tüylerle kaplıdır. 4,5-6 x 1,2-1,8 cm boyutundaki (eninin 3-4 katı) yapraklar dar
eliptik veya yumurtamsı-mızraksı şekildedir. Yaprağın en geniş kısmı ayanın ortasıdır. Yaprak ucu damla uçlu, kenarları düzensiz testere dişlidir. Yaprağın üst kısım-
ları genellikle tüylüdür. İlerleyen zamanda üst kısım, ana damar hariç çıplaklaşır. Yaprağın alt yüzeyi her zaman yoğun tüylüdür. Yaprak sapı boyu 15-18 mm kadardır
(Browicz, 1972o).
Pyrus communis L. Doğal
Armut, Yabani armut, Çördük

Yayılışı
Ülkemizin tamamında doğal veya kültüre alınmış
bireyleriyle yayılış gösteren önemli bir türdür.
Boyu 20 m’ye kadar ulaşabilen, kışın yaprağını döken
dikenli bir ağaçtır. Sürgünlerin uçları özellikle gençlikte
dikenlidir. Sürgün yüzeyi çıplaktır veya gençlikte hafif
tüyler görülebilir. Yapraklar yumurtamsı- dairesel veya
yumurtamsı-dikdörtgenimsidir. Aya, 3-5 (7) × 1,5-4 cm
boyutlarında; yaprak sapı 5 cm kadardır. Kenarları tam
veya oymalı ya da testere dişlidir. Yapraklar gençlikte
tüylü ancak olgunlaştıkça çıplaklaşır ve üst yüzeyi par-
laklaşır, kururken siyahımsı bir renk alır. Yaprak tabanı
yuvarlak veya yüreğimsidir. Nisan-mayıs aylarında çi-
çeklenir. Çiçek renkleri beyazdır. Çiçek kurulunda 5-9
adet çiçek bulunur. Çiçekler 2-3 cm çapında ve sapla-
rı 1,5-3 cm kadardır. Çanak yapraklar kalıcıdır. Doğal
ortamdakilerin meyveleri 2-4 cm (kültüre alınanlarda
Ünal Akkemik
en az 5 cm) uzunluğunda, sarımsı yeşil, armut şeklin-

de veya küremsidir. Meyve sapı en az meyvenin boyu
uzunluğundadır. Türün ülkemizde yetişen 3 alt türü
bulunur (Browicz, 1972o). Alt türlerin ayrımı aşağıdaki
gibidir.
1.Sürgünler genellikle dikensiz, meyve boyu en az 5 cm ve yumuşaktır. ...........................……………………………………………Pyrus communis subsp. sativa
1.Sürgünler dikenli, meyve boyu en fazla 4 cm ve serttir
2.Yapraklar oymalı ya da testere dişli veya tam kenarlı, kenarları kirpikli değil...………………………………….………Pyrus communis subsp.communis
2.Yapraklar tam kenarlı ve kenarları yünsü kirpiklidir......…………………………………………………………..………Pyrus communis subsp. caucasica
528
Pyrus elaeagnifolia Pallas Doğal
Ahlat
Yayılışı
Deniz seviyesinden 1700 m’ye kadar oldukça geniş yayılışa
sahip bir ahlat türüdür.
Kışın yaprağını döken, dikenli veya dikensiz, boyu 15 m’ye ka-
dar ulaşabilen bir ağaçtır. Genç sürgünleri grimsi veya beyazımsı
tüylerle kaplıdır. Yaprakları dar eliptik veya yumurtamsı yuvarlak-
tır. Yaprak ucu küt veya kısa damla uçlu, yaprak tabanı sivri, dalga-
lı veya çarpıktır. 3-7(-8) x 2-3(-4) cm boyutlarındaki yaprakların
iki yüzü de ilk zamanlar beyazımsı veya grimsi tüylerle kaplıdır.
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
Sonraları üst yüzündekiler dökülebilir. Yapraklar tam kenarlı; sapı
1-4 cm boyundadır. Çiçek kurulu çok sayıda çiçek taşır. Çiçekleri
beyaz ve 3 cm çapında olup 1-2 cm boyunda bir sap taşır. Çiçeklen-
mesi nisan mayıs aylarındadır. Meyveler tek tek veya çift halinde,
2-3 cm ve armut şeklinde veya küremsidir. Sarımsı yeşil meyveler
başlangıçta beyaz tüylüdür, ilerleyen zamanda çıplaklaşır veya az miktarda tüy, sap ve uç kusma yakın bölümlerde kalabilir. Meyve sapı ortalama 2 cm boyundadır. Çanak
yapraklar kalıcıdır (Browicz, 1972o). Türün ülkemizde doğal yayılış gösteren P. elaeagnifolia subsp. elaeagnifolia, P. elaeagnifolia subsp. kotschyana ve P. elaeagnifolia subsp.
bulgarica olmak üzere 3 alttürü bulunur. Söz konusu alttürlerin ayrım anahtarı aşağıdaki gibidir.
1.Yaprağın üst yüzü ilerleyen zamanlarda çıplaklaşır ve yağlı parlak bir görünüm kazanır. ………...…….…….……….. Pyrus elaegnifolia Pallas subsp. bulgarica
1.Yaprağın her iki yüzeyi de yoğun tüylüdür.
2.Genellikle dikenlidir, yaprağı en geniş kısmı ortada veya uca yakın kısmındadır. Yaprak tabanı dar sivridir. Grimsi yoğun tüylerle kaplıdır.
………………………………………….................……………………………………….………………… Pyrus elaegnifolia Pallas subsp. elaeagnifolia
2.Dikensiz, yaprağı en geniş kısmı tabana yakın kısmındadır. Yaprak tabanı genellikle çarpıktır. Beyazımsı yoğun tüylerle kaplıdır.
.…………………….………………….....................………………………………………. Pyrus elaegnifolia Pallas subsp. kotschyana (Boiss.) Browicz
Pyrus hakkiarica Browicz. Endemik
Ahlat
Yayılışı
Türün dünya üzerinde bilinen tek yayılış alanı adını da aldığı Hakkâ-
ri’dir. Oldukça dar yayılışlı nadir bir endemiktir. Kayalık yamamçlar ve
dere kenarlarında, 1250-1550 m yükseltiler arasında bulunur.
Dikenli küçük bir ağaçtır. Genç sürgünleri tüysüzdür. Yapraklar 7
x 4-5 cm kadar; kenarları oymalı ya da testere dişlidir; çoğunlukla da
kısmen tam kenarlıdır. Yaprakların her iki yüzü de çıplak ve yeşil renkli,
tek sürgün üzerinde bile iki şekillidir. Geniş yumurtamsı şekilde olan
yaprakların boyu eni kadar ya da 1,5 katı kadardır, tabanı yüreksi ya da
az çok düzdür. Bazen de eliptik-yumurtamsı, boyu genişliğinin 2 katı
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
kadar ve tabanı yuvarlaktır. Yaprak sapları 2,5-5 cm kadardır. Meyve 1-3
adet, armut şeklinde, 3 cm boya kadar ulaşır ve çanak yaprak kalıcıdır.
Meyve sapları 3-5 cm ve kalındır (Browicz, 1972o).
529
Pyrus salicifolia Pallas Doğal
Ahlat
Yayılışı
Ülkemizde karasal iklimin hâkim olduğu Doğu Anadolu Bölgesi’nde yayılış gösteren bir ahlat
türüdür. Yayılış alanı olarak kurak taşlı yamaçları seçer.
Kışın yaprağını döken, dikenli, boyu 10 m’ye kadar ulaşabilen bir ağaçtır. Genç sürgünleri ipek-
si gri tüylerle kaplıdır. Yaprak şekli dar mızraksıdan geniş geniş mızraksıya kadar değişiklik göste-
rir. Yaprağın en geniş kısmı ayanın uca yakın tarafındadır. Yaprak kenarları tam veya testere diş-
lidir. Yaprak tabanı çarpıktır. Yaprakların iki yüzü de ipeksi gri tüylerle kaplıdır. Yapraklar sapsız
veya çok kısa bir sapa sahiptir. Beyaz renkli çiçeklerin çapları ortalama 2-2,5 cm’dir. Meyveler 2-3
cm çapında küre veya armut şeklindedir. Meyve sapı şişkindir ve meyveden daha kısadır. Çanak
yapraklar kalıcıdır (Browicz, 1972o).
Türün ülkemizde doğal yayılış gösteren P. salicifolia var. salicifolia, ve P. salicifolia var. serrula-
ta olmak üzere 2 varyetesi bulunmaktadır. Bu varyetelerden P. salicifolia var. serrulata ülkemize
özgü, nadir endemik bir taksondur. Söz konusu taksonların ayrım anahtarı aşağıdaki gibidir.
1.Yaprak kenarları tamdır ………….……….….………… Pyrus salicifolia Pallas var. salicifolia
Tolga Ok
1.Yaprak kenarları testere dişlidir …….……....… Pyrus salicifolia Pallas var. serrulata Browicz
Pyrus serikensis A. Guner et H. Duman Endemik
Zingit, Serik armudu
Yayılışı
Ülkemize özgü, oldukça lokal yayılışlı endemik bir türdür. Yayılış alanı Antalya’nın Serik ve
Manavgat ilçeleri çevresi olarak bilinen tür, ismini de ana yayılış gösterdiği Serik ilçesinden al-
mıştır.
Kışın yaprağını döken, dikenli bir ağaç veya boylu bir çalıdır. Boyu 10 metreye gövde kalınlığı
ise 60 cm’ye kadar ulaşır. İleri yaşlarda kabuğu çok çatlaklı bir yapı alır. Tepe tacı küresel görünüşlü
ve genellikle yayvandır. Genç sürgünlerin uçları dikenlidir. Diken 5-16 × 1-2 mm boyutlarındadır.
Tomurcuk pulları 5-10 × 4-7 mm, yumurtamsı-dairesel, kırmızı-kahverengi ve kirpiklidir. Olgun
yapraklar derimsi ve tüysüzken, genç yaprakların kenarları ve alt kısımları tüylüdür. Yumurtam-
sı-dairesel şekle sahip yaprakların kenarları ince küt dişli, ucu sivri ve tabanı yuvarlaktır. Aya 1,6-
4,5 × 1,2-2,9 cm boyutlarındadır ve 0,6-5,5 cm boyunda bir sap taşır. Mart ayında açan çiçekleri
beyaz renklidir. Çiçek kurulları en az 15 çiçek içeren kısa salkım şeklindedir. Çanak yaprakları 5-6
adettir ve dökülür. Loplar üçgensi ve 3-4 × 2 mm’dir. Taç yaprakları beyaz renkli, 4-7 adet ve 7-12
× 4-7 mm’dir. Meyveleri küre biçiminde ve 0,7-1,5 mm çapındadır. Kırmızımsı kahverengindedir
Tolga Ok
ve üzerinde beyaz benekler bulunur. Türün meyveleri eylül-ekim aylarında olgunlaşır. Doğal ahlar
türleri içinde en küçük meyveye sahip türdür (Browicz, 1972o).
530
Pyrus syriaca Boiss. Doğal
Ahlat
Yayılışı
Ülkemizde biri endemik olmak üzere iki varyete ile temsil edilen bir ahlat türüdür.
Endemik olan Pyrus syriaca var. microphylla Orta ve Güney Anadolu’ya özgü oldukça
nadir bir taksonken diğer varyete olan Pyrus syriaca var. syriaca’nın hemen hemen ül-
kemizin tüm bölgelerinde az veya çok yayılışı vardır. Kurak, taşlı yamaçlar, orman içi
açıklıklar ve tarla kenarlarında bulunur. 500-2000 metreler arasında yayılış gösterir.
Kışın yaprağını döken, boyu 12 m’ye kadar uzayan dikenli bir ağaçtır. Yapraklar dar
mızrak veya yumurtamsı-dikdörtgen şeklindedir. Yaprak ayasının alt yarısı daha geniştir.
Aya (3-) 4-8 (-9) × 1,5-3 cm boyutlarındadır. Kenarları oymalı ya da testere dişli, kimi
zaman alt kısımı tam olabilir Yaprağın her iki yüzü de tüysüz, üst yüz cilalı gibi parlak,
alt yüz soluk yeşil, yaprak kısmen derimsidir. Yaprak tabanı yuvarlak veya sivridir. Yap-
rak sapının boyu 5 cm’ye kadar uzayabilir. Çiçeklenmesi nisan-mayıs aylarındadır. Çiçek
Mehmet Fırat
kurulu çok sayıda çiçek taşır. Çiçekler beyaz renkli ve ortalama 2,5 cm çapındadır. Meyve
döneminde 5 cm’ye kadar uzayabilir. Meyveleri 2-2,5 cm çapındadır. Çanak yapraklar
kalıcıdır (Browicz, 1972o).
Türün ülkemizde yetişen 2 alt türü vardır. Alt türlerin ayrımı aşağıdaki gibidir.
1.Yaprak boyu en az 3 cm ve daha uzun ve yaprak sapı en fazla 5 cm…………………….………….……………….…………………Pyrus syriaca Boiss. subsp. syriaca
1.Yaprak boyu en fazla 3,5 cm ve yaprak sapı en fazla 3,5 cm………………….………….……………….…… Pyrus syriaca Boiss. subsp. microphylla Zoh.ex Browicz
Rosa L. (Yabani güller) Şükran Kültür
Genellikle kışın yaprağını döken çalılardır. Gövde ve dallar çoğunlukla dikenli, yapraklar pinnat (tüysü), tepede tek yaprakçıklıdır. Yaprakçıklar testere dişli, kulakçık-
lar genellikle kınlı olup serbest kulakçıklıdır. Yaprak ve tomurcuk dizilişi çok sıralı sarmaldır. Çiçekler tek tek veya yalancı şemsiye şeklinde kurul oluşturur ve erseliktir.
Çanak yaprak 5 parçalı, hepsi tam veya dışta 3 tanesi loplu, içte 2 tanesi tamdır. Taç yapraklar 5 parçalı, sarı, beyaz, pembe ve pembe-kırmızı renklerdedir. Stamen, stilus
ve karpel çok sayıdadır. Hipantiyum tabandan yukarı doğru geniş sonra uca doğru yavaş yavaş daralan yapıda olup olgunlukta etlenir ve rengi değişir; stiluslar serbest ya
da tepede bir tüp şeklinde birleşik, stigmalar genellikle baş şeklindedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998)
Türkiye Florası’nda 26 Rosa türü kayıtlı olup bunlardan Kuzey Doğu ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen Rosa pisiformis (Christ)D.Sosn., Antalya ve Isparta civarın-
da bulunan, Rosa dumalis Bechst. subsp. boissieri (Crepin) Ö. Nilsson var. antalyensis (Manden.) Ö. Nilsson ve Malatya bölgesinde yayılış gösteren Rosa vanheurckiana
Crep. var. barbata Kit Tan, Yıldırım & Zielinski endemiktir. Aynı zamanda 13 adet hibrit kayıtlıdır (Nilsson, 1972; Özhatay & Kültür 2006; Kit Tan et al., 2012)
Rosa türlerine ilişkin Doç. Dr. Şükran Kültür tarafından hazırlanan tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Stiluslar tüp şeklinde birleşik

2. Stilus tüpü tüylü, yapraklar derimsi, parlak, çıplak ve kalıcı, çanak yapraklar tam………………….……………………………….………….Rosa sempervirens
2. Stilus tüpü çıplak, yapraklar otsu, mat, tüylü ve düşücü, dış çanak yapraklar parçalı
3. Çiçek kurulu genellikle 10-20 çiçekli; yaprakçıkların dişleri büyük ve geniş…………………………………………………….…………..Rosa phoenicia
3. Çiçek kurulu 2-6 çiçekli, veya çiçekler tek; yaprakçıkların dişleri küçük ve kısa……………………………………………………………….Rosa arvensis
531
1. Stiluslar serbest
4. Çanak yapraklar, hipantiyum tablası ve tepesi, meyve olgunlaşmadan önce düşücüdür; taç yapraklar koyu pembe veya beyaz
5. Dikenler seyrek, zayıf, hemen hemen düz, çiçek sapları çıplak…………………………………………………………….………………Rosa pisiformis
5. Dikenler çok sayıda, kaba, yay şeklinde kıvrılmış veya falkat; çiçek sapı yumuşak tüylü……………….…………………..……………..Rosa beggeriana
4. Hipantiyum tablası ve tepesi düşücü değildir; taç yapraklar sarı, kırmızı, pembe, krem veya beyaz renkte
6. Taç yapraklar sarı veya canlı kırmızı alt yüzü sarımsı
7. Dikenler tabandan uca doğru çok diktir; yaprakçıklar eliptik ya da yumurtamsı olup tabanda yuvarlaktır, mat yeşildir………………Rosa foetida
7. Dikenler tabandan itibaren giderek incelir; genç dalların kabuğu paslı kırmızıdır; yaprakçıklar ters yumurtamsı olup tabanda kama şeklinde, alt-
ta soluk mavimsi-yeşildir……………………………………………………………………………………………….………….Rosa hemisphaerka
6. Taç yapraklar beyaz, pembe, krem veya kırmızı
8. Çanak yapraklar genellikle tam veya dışta 3 tanesi küçük lobludur
9. Dikenler narin, dar bir tabandan yükselir, seyrek olarak iğnemsi, kılsı dikenlidir; çiçekler tek, brahtesiz; hipantiyum ve çiçek sapı mo-
rumsu siyah; yaprakçıklar yeşil ………………………………………………………………………………..………….Rosa pimpinellifolia
9. Dikenler sert, geniş ve şişkin bir tabandan çıkar, tek şekilli, ince iğnemsi, kılsı diken yoktur; çiçekler brahteli; hipantiyum kırmızı; yap-
rakçıklar soluk mavimsi yeşil……………………………….…………………………………………………………………..Rosa elymaitica
8. Dış üç çanak yaprak bariz pinnat loplu , hemen hemen çok sayıda loblu
10. Yaprakçıklar alt yüzde genellikle yoğun bezeli, çift sıralı testere dişler de, reçine veya meyve kokulu
11. Çanak yapraklar genellikle geriye kıvrık ve çiçek açma evresinden sonra düşücüdür; stilus çıplak ve seyrek tüylüdür, stigma-başı
geniş, yuvarlak veya koni şeklindedir, disk geniş, hemen hemen koni şeklinde, orifis dardır
12. Yaprakçıklar her iki yüzde yoğun kısa beyaz tüylü(tomentos) …………………………………….………………..Rosa tomentosa
12. Yaprakçıklar çıplak veya altta seyrek kısa beyaz tüylü
13. Çanak yapraklar sırtta guddeli değil (taç yapraklar beyaz; yaprakçıklar tabanda kama gibi) ……………………..Rosa agrestis
13. Çanak yapraklar sırtta bezeli
14. Dikenler genellikle iğnemsi kılsı bezeli dikenlerle karışık, kısa boylu çalılar; yaprakçıklar küçük, 2 cm’den az uzunlukta;
taç yapraklar beyaz ve küçük…………………………….…….…….…….…….…….…….….………………..Rosa horrida
14. Dikenler tek şekilli, ince iğnemsi ve bezeli dikenler eksiktir; yüksek çalılardır; yaprakçıklar 2 cm’den büyüktür, taç yap-
raklar pembe………………………………………………………………………………….……………….Rosa micrantha
11. Çanak yapraklar dik veya geriye kıvrıktır; stilus ince uzun yumuşak tüylü veya yünlüdür, stigma-başı kompaktır, yarı küremsidir
15. Yaprakçıklar yoğun iki yüzde tüylü veya kısa beyaz tüylüdür; bitki reçine kokulu
16. Dikenler tek şekilli, ince iğnemsi kılsı dikenler eksiktir; gövde kabuğu açık grimsi kahverengidir, çıplak, çanak yapraklar
az lobludur, anthesisden (çiçek açma evresinden) sonra diktir ……..……...………..……..……..……..…….... Rosa villosa
16. Dikenler araya serpilmiş ve ince iğnemsi kılsı dikenlerle birlikte; gövde kabuğu morumsu-kahverengi, genç sürgünlerde
ve çiçek sapıde (çiçek sapı) yoğun pubesent; çanak yapraklar çok lobludur, çiçek açma evresinden sonra yayık veya yükseli-
cidir…………………………………………………………………………………………….….………..….Rosa hirtissima
532
15. Yaprakçıklar çıplak veya bazen tüylü, en azından, tüyler yaprak alt yüzündedir.
17. Dikenler genellikle araya serpilmiş ince iğnemsi ve kılsı dikenlerin ve tüylerin arasına geçmiştir (yaprakçıklar genellikle
suborbicular, küçük, yapışkan, genellikle her tarafta 10-25 dişli; taç yapraklar küçük, pembe; çanak yapraklar sırtta bezeli,
hemen hemen dik, çiçek açma evresinden sonra kalıcıdır ..………………………….……………..…….Rosa pulverulenta
17. Dikenler tek şekilli ve ince iğnemsi; kılsı dikenler eksiktir
18. Yaprakçıklar küçük, 1,5 cm’den kısa, orbikular, her iki yüzde 3-10 dişli; çanak yapraklar hemen hemen dik ve çiçek
açma evresinden sonra kalıcı; taç yapraklar küçük, pembe renkte……………..………………………………Rosa sicula
18. Yaprakçıklar 1,5 cm’den uzun, yumurtamsı, eliptik veya ters yumurtamsı; çanak yapraklar çiçek açma evresinde sonra
yayık veya geri kıvrık, düşücü; taç yapraklar beyaz veya soluk pembe
19. Dikenler narin, dik veya hafif kıvrılmış; yaprakçıklar genellikle çıplak, yapışkan değil…………Rosa jundzillii
19. Dikenler kaba, kıvrık veya çengelli; yaprakçıklar çıplak veya alt yüzde hafif tüylü, genelde ters yumurtamsı,
yapışkan ve alt yüzde sık bezeli; taç yapraklar 2,5 cm uzunlukta ……………………………………….Rosa iberica
10.Yaprakçıklar genellikle bezesiz bazen damar üzerinde hafif tüylü, bezesiz ve kokusuz
20. Çanak yapraklar genellikle geriye kıvrık ve anthesis (çiçek açama evresinden) sonra düşücü
21.Yaprakçıklar derimsi, üstte donuk mavimsi yeşil renkte, altta soluk gri-yeşil; stilus yünlü, stigma-başı kompakt, geniş, yarı-kü-
remsi, orifis geniş; taç yapraklar geniş (3-4.5 cm), koyu pembe, kısa boylu çalı, 1 m’den az…….……………………….Rosa gallica
21.Yaprakçıklar otsu, soluk yeşil; stilus çıplak veya seyrek tüylü, nadiren villoz, stigma-başı gevşek, küremsi veya koni şeklinde,
disk koni şeklinde, geniş, orifisin 3 katı genişliğinde, taç yapraklar genellikle soluk pembe veya beyaz; çalı genelde 2 m’den uzun
…………….................................................................................................…………………….………………………Rosa canina
20.Çanak yapraklar yayık veya dik, nadiren geri kıvrık, çiçek açma zamanından sonra kalıcı
22.Gövde kabuğu genelde çıplak değil, dikenler zayıf, dik veya hafif kıvrık
23. Çiçek sapları gladsız kısa boylu, 1 m’ye kadar uzayan çalılar, genç sürgünler pubesent ve prunoz, çiçek sapları genellikle
yoğun pubesent ve bezesiz, dikenler oldukça zayıf ve tabanda yumuşak tüylü, yaprakçıklar eliptik-suborbikular
………………….....................................................................................................………….……………….Rosa heckeliana
23.Çiçek sapları gladlı
24.Kısa, 0,5 m boyunda çalılar, genç dallar yoğun pubesent, çiçek sapıler yoğun saplı bezeli ve tomentoz, dikenler zayıf, iğ-
nemsi ve küçük yuvarlak tabanlı hemen hemen pubesent, yaprakçıklar yumurtamsı–suborbikular.................Rosa orientalis
24. 0,6 m nadiren de 1 m’ye ulaşan çalılar, çok sürünücü dallı, hafif pubesent, yoğun pubesent, genellikle saplı bezeli, diken-
ler hafif uçta kıvrık ve pubesent…………………………………………….……………..…………..Rosa vanheurckiana
22. Gövde kabuğu genelde çıplak; dikenler dik veya çengelli
25.Dikenler dik; yaprakçıklar otsu; çanak yapraklarin tepesi uzun ve tepede genişlemiş, genellikle sırtta bezeli; taç yapraklar
beyaz veya soluk pembe…………………………………….……….………………………..Rosa montana subsp. woronowii
25.Dikenler hemen hemen yay şeklinde kıvrılmış; yaprakçıklar yarı derimsi; çanak yapraklar derimsi ve hemen hemen sert ve
tepede daralan, genelde sırtta çıplak; taç yapraklar genellikle parlak pembe....….……….….….Rosa dumalis subsp. boissieri
533
Rosa agrestis Savi Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılış Batı, Orta ve Güney Avrupa, Yunanistan, Bulgaristan, Türkiye, Orta ve Güney Rusya,
Kırım, Kafkasya, Kuzey Batı Afrika ve Kıbrıs’tadır. Ülkemizde Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Bilecik ve
Balıkesir çevrelerinde yayılış gösterir.
1,5-2 m boyunda dik büyüyen çalılardır. Dalları ince ve hafifçe aşağı doğru eğik, dikenler genç dallarda
narin ve küçük, yaşlılarda büyük 0,4-1 cm boyunda ve serttir. Yapraklar genellikle 5, nadiren 7 yaprakçıklı,
eliptik, dar-yumurtamsı, 1,2-3 x 0,6-2 cm, sivri ya da küt, tabanı kamamsı ya da sivridir. Yaprakçıkların üst
yüzü çıplak alt yüzü damarlar boyunca yoğun olmak üzere hafif tüylü ayrıca çok sık saplı bezelidir. Kulak-
çıklar 1,5-2 x 0,4-0,8 cm, dar uzun, kulakçıklar belirgin kenarları tam ve sık bezelidir. Çiçekler nadiren tek,
çoğunlukla 2-8’li gruplar halindedir. Çiçek sapı 1-1,8 cm, genellikle çıplak bazen tepede seyrek tüylüdür.
Çanak yapraklar mızraksı, tepede dar uzun loplu, 1,5-1,9 x 0,3 cm, dış çanak yapraklar pennatifid, kenarları
Hatice Yılmaz
bezelidir. Çanak yapraklar geriye kıvrık ve çiçeklenme zamanında kalıcı fakat meyveli durumunda düşücü-
dür. Taç yapraklar 1,2-1,8 x 0,7-1,3 cm, beyaz, hafif kokulu, tam-sivri uçlu, stilus serbest, çıplak ya da seyrek
tüylü, stigma başı gevşek, koni şeklinde, disk geniş koni şeklinde, ağız kısmı çok dardır. Hipantiyum oval,
üzeri çıplak, 1,3-2 x 0,8-1,2 cm boyunda, kırmızı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
Rosa arvensis Huds. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Batı ve Orta Avrupa, Balkanlar, İngiltere, Hırvatistan, Yunanis-
tan ve Türkiye’dir. Güney Anadolu, Amanoslar ve Adana civarında yayılış yapar.
Rosa phoenicia’dan farklı olarak, gövde zayıf, tırmanıcı; dikenler ince ve sey-
rek; yaprakçıklar nadiren 3, genellikle 5-7, genişçe eliptik veya yumurtamsı, 1,5-
3,5 x 1-2 cm, hemen hemen tepede sivri, tabanda yuvarlaktır. Genellikle tek sıralı
Ali Erhan Özer

dişli, dişler genellikle her tarafta 9-15, küçük, sivri, soluk yeşil, çıplak veya altta
seyrek yumuşak tüylüdür. Çiçekler tek ya da 2-6’lı gruplar halinde; çanak yap-
raklar tepede uzun, hafifçe genişlemiş, loblar mızraksı, genellikle bezeli-dişlidir,
glandsız veya arkada seyrek bezeli, stilus tüpü çıplaktır (Nilsson, 1972).
Rosa beggeriana Schrenk Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılış olarak İran, Afganistan, Batı Pakistan, Tien Shan, ülkemizde ise iç Anadolu’da Amasya, Erzincan, Elazığ da yayılış gösterir.
Rosa pisiformis’den farkı: gövde kabuğu hafifçe mavimsi yeşil; dikenler çok sayıda, kaba, yay şeklinde kıvrılmış veya orak şeklinde, yassılaşmış, sarımsı, tek şekilli;
yaprakçıklar genellikle 7, dar yumurtamsı veya ters yumurtamsı, yuvarlak uçlu ya da kısmen sivri uçlu, tabanda yuvarlak veya kamamsı olmasıdır. Ayrıca, kulakçıkları
oldukça dar, kirpiksi değildir. Brahteler dar, yumurtamsı-mızraksı; çiçek sapı hemen hemen yumuşak tüylüdür. Çanak yapraklar tam, yumurtamsı-mızraksı, sivri uçlu,
0,7-1,1 cm, arkada glandsız, çiçek açma döneminden sonra hafif dik; taç yapraklar süt beyazı veya hafif pembemsi renkte, stigma-başı hemen hemen geniş; hipantiyum
mor renktedir (Nilsson, 1972).
534
Rosa tomentosa Smith Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılış Avrupa, Kafkasya, Lübnan ve Türkiye’dedir. Ülkemizde Güney Anadolu, Amanoslar ve Hatay civarında yetişir.
1-2,5 m civarında, hemen hemen dik, yay şeklinde dallanmış çalılardır. Dikenler hafif kıvrık nadiren dik, tabanda hafif yassılmış, uniform ve genellikle seyrektir.
Yaprakçıklar genellikle 5, geniş veya dar eliptik, 2-4 x 1,5-3 cm, genellikle her iki yüzde de yoğun tüylü, hemen hemen alt yüzde bezeli, sivri ya da veya hemen hemen
kesilmiş uçlu gibidir. Tabanda kamamsı genellikle bezeli-çift sıralı dişli ve kısa dişli, kulakçıklar oldukça dar ve üçgenimsidir. Çiçekler tek tek ya da 7’si bir aradadır. Çiçek
sapları (l,5-)2-3(-5) cm uzunlukta olup hemen hemen bezeli-sert tüylüdür. Çanak yapraklar yumurtamsı, 1,5-2,5 cm civarında, tepede genişlemiş, dış çanak yapraklar
pennatifid, genelde uzun mızaraksı loblar bezeli dişli, arkada bezeli, yayık veya geri kıvrık, çiçek açma zamanından (anthesis) sonra genellikle düşücüdür. Taç yapraklar
2 cm uzunlukta, beyaz veya uçuk pembe renktedir. Stilus genellikle çıplak veya seyrek tüylü, stigma başı gevşek, hemen hemen koni şeklinde, genelde biraz dışa doğru
uzamış; disk geniş, düz veya koni şeklinde, ağız kısmı çok dardır. Hipantiyum genellikle küremsi veya genişçe ovoid, hemen hemen bezeli-sert tüylü veya bazen çıplaktır
(Nilsson, 1972).
Rosa canina L. Doğal
Gül, Kuşburnu
Yayılışı
Genel yayılışını Avrasya, Kuzey Batı Afrika, Lübnan, Kuzeydoğu Irak, Kafkasya, Kuzey
ve Batı İran, Türkiye, Kuzey Afganistan, Kuzey Pakistan, Kaşmir, Orta Asya’da yapmaktadır.
Ülkemizde çok kozmopolittir. Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Çanakkale, Balıkesir, Ko-
caeli, Bursa, Bilecik, Kastamonu, Çorum, Yozgat, Trabzon, Kütahya, Ankara, Afyon, Bitlis,
Elazığ, Ağrı, Gümüşhane, Konya, Niğde, Kahramanmaraş, Mardin, Antalya, Hakkâri çevrele-
rinde yayılış gösterir.
Dik büyüyen, 1-3 m boylarında, bazen sarılıcı çalılardır. Yan dallar genelde bir yay şeklinde
esnek ve aşağı doğru sarkık; dikenler genç dallarda narin ve küçük, yaşlı ve ana gövdelerde
sert görünüşlü ve aşağı doğru kıvrık, uniform, iğnemsidir ve kılsı dikenler yoktur. Yapraklar
donuk yeşil renkte; 5-7 nadiren 3 yaprakçıklıdır. Yaprakçıklar dar eliptik-geniş yumurtamsı,
1,2-4,5 x 0,9-2,5 cm, genelde sivri uçlu, nadiren küt ya da yuvarlak uçlu, tabanı sivri-kamamsı,
yuvarlağımsı küttür. Yaprakların her iki yüzü de çıplak veya tüylü, yaprak orta damarı çıplak
ya da tüylü, seyrek olarak saplı bezeli ve küçük dikenlidir. Kulakçık 1,3-2,2 x 0,2-0,6 cm, dar
uzun bazen geniş, kulakçıklar belirgin, kenarları tam ve bezelidir. Çiçekler tek tek ya da 2-8’li
gruplar halindedir. Çiçek kurulunun tabanında, gösterişli mızraksı 1,5-2,5 x 0,5-1 cm boyun-
da, çıplak ya da hafif tüylü, kenarları bezeli testere dişli brahteler mevcuttur. Çiçek sapı 0,5-2,5
Ali Erhan Özer
cm çıplak ya da saplı bezeli ve iğnemsi dikenlidir. Çanak yapraklar mızraksı, tepede dar uzun
loplu, 1,2-2,5 x 0,3-0,4 cm, dış çanak yapraklar pennatifid, dar ya da genişçe mızraksı, tam ya
da bezeli-dişli loplu, çıplak ya da yumuşak sık tüylü, nadiren arkada bezelidir. Çanak yapraklar
genellikle geriye kıvrılmış ve çiçeklenme zamanından hemen sonra düşücüdür. Taç yapraklar
1,5-2,7 x 0,8-1,5 cm beyaz, uçuk pembe, pembe, nadiren koyu pembe renktedir. Stiluslar serbest, uzun, genellikle çıplak ya da hafif tüylü, nadiren ince uzun tüylü, stigma
başı az çok gevşek, koni veya küre şeklinde, disk geniş ve koni şeklinde, ağız kısmı dardır. Hipantiyum oval ya da küremsi, üzeri genellikle çıplak nadiren saplı bezeli,
turuncu kırmızı, olgunlaşınca siyahımsı-kırmızı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
535
Rosa dumalis Bechst. subsp. boissieri (Crepin) Ö. Nilsson Doğal
Gül, Kuşburnu
Yayılışı
Genel yayılışı Kafkasya, Gürcistan, Ermenistan, Kuzey Batı İran ve Türkiye’dedir.
1-2 m boylanabilen hemen hemen dik büyüyen çalılardır. Dikenler küçük ve ol-
dukça kaba, hemen hemen yay şeklinde kıvrık, tabanda genişlemiş, uniform, genelde
seyrektir. Yapraklar genellikle hafifçe mavimsi yeşil renkte, bazen mavimsi beyaz bir
mum tabakası ile kaplı ve yarı derimsidir. Yaprakçıklar 5-7, geniş eliptik veya yumur-
tamsı, 1,2-3,5 x 1-2,6 cm, küt veya sivri, tabanda kamamsı veya yuvarlak, alt yüzde
çıplak veya pubesent, üst yüzde de seyrek, 1- veya çift sıralı testere dişli, dişler kısa ve
tepecikli; kulakçıklar geniş, üçgenimsi veya sivri uçlu dışa dönüktür. Çiçekler genelde
tek veya 2-6’sı birlikte ve brahteler geniştir. Çiçek sapı genellikle kısa, 0,5-l,5 (-2) cm,
çıplak veya bezeli-sert tüylüdür. Çanak yapraklar yumurtamsı, 1,5-2,7 cm, genellikle
Ünal Akkemik
kısa, çoğu kez tepede genişlememiş, derimsi, hemen hemen serttir. Dış çanak yaprak-
lar pennatifid, dar-uzun mızraksı, tam veya seyrek bezeli-dişli loblu, genellikle çıplak
veya arkada seyrek bezeli, yayık veya hemen hemen dik ya da bazen geriye kıvrık ve
meyve olgunlaşana kadar kalıcıdır. Taç yapraklar 3 cm’ye kadar uzunlukta, parlak
pembe renktedir. Stiluslar fazla dışarı uzamamış, ince uzun yumuşak tüylü ya da yünlü, stigma-başı yoğun, yarı küremsi, disk dar, düz veya konkav, ağız kısmı geniştir.
Hipantiyum ovoid veya armut şeklinde, nadiren küremsi, 1,5-2,2 cm, çıplak veya saplı bezeli, sıklıkla mavimsi mum tabakası ile örtülü, kırmızı renktedir (Nilsson, 1972).
Ülkemizde doğal yetişen iki varyetesi vardır:
Rosa dumalis Bechst. subsp. boissieri (Crepin) Ö. Nilsson var. boissieri: Yapraklar mavimsi-mumsu tabakalı değil, yaprak orta ekseni yeşil renktedir. Rize, Gümüş-
hane, Kastamonu, Kars, Erzincan, Bingöl, Erzurum, Van, Ağrı ve Hakkari çevrelerinde yayılış gösterir.
Rosa dumalis Bechst. subsp. boissieri (Crepin) Ö. Nilsson var. antalyensis (Manden.) Ö. Nilsson: Yapraklar mavimsi-mumsu tabakalı, yaprak orta ekseni morum-
su renktedir. Endemik olan bu takson, ülkemizde Antalya ve Isparta çevrelerinde yayılış gösterir.
Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn. Doğal
Gül
Yayılışı
Kuzey ve Batı İran, Kuzey Irak, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye’dir.
Ülkemizde Kuzey Doğu Anadolu, Çoruh, Artvin ve Erzurum çevrelerinde yayılış gös-
terir.
Kısa, yoğun, 1 m’ye kadar boylanabilen, yayılan ve zig zag şeklinde çiçekli dalları
olan çalılardır. Gövde kabukları mavimsi-mumsu renktedir. Dikenler dik veya hafif
kıvrık, kalın, tabanda şişkin, çok sayıda ve uniformdur. Yaprakçıklar genellikle 5, ters
yumurtamsı veya hemen hemen yuvarlaktır, 0,7-1,3 x 0,5-1,1 cm, tek ya da çift sıra-
lı testere dişli, dişler kısa ve küçük, çıplaktır. Kulakçık dar, bezeli dişli, kısa, hemen
hemen üçgensi ve birbirinden uzaktadır. Çiçekler genellikle tek ve brahtelidir. Çiçek
sapı kısa, 0,2-1 cm, saplı bezelidir. Çanak yapraklar genellikle tam, dar mızraksıdır,
ISTE Herbaryumu
1-1,4 cm, arka yüzde bezeli, çiçek açma evresinden sonra yarı-dik, olgunluğa kadar
kalıcıdır. Taç yapraklar 1,2-1,5 x 1,1-1,5 cm, beyaz-pembedir. Stilus hemen hemen
tüylü, stigma-başı gevşek, hemen hemen koni şeklinde; disk dar, ağız kısmı geniştir.
Hipantiyum yarı-küremsi, 0,6-1,1 cm uzunluğunda ve bezelidir (Nilsson, 1972).
536
Rosa foetida J. Herrm. Doğal
Gül
Yayılışı
Irak, İran, Afganistan, Pakistan, Türkistan ve Türkiye’dir. Tekirdağ, İstanbul, Bilecik, Ankara,
Çorum, Gümüşhane, Niğde, Erzincan, Van, Gaziantep ve Mardin civarında yayılış gösterir.
1-2 (3) m’ye kadar boylanan dik ve sık dallı çalılardır. Dikenler oldukça seyrek, bazen genç
sürgünlerde bulunmaz. 5-9 mm uzunluğunda oldukça kaba yapılı, düz ya da hafifçe eğri, ge-
niş tabanlı ve genellikle iğnemsi kılsı dikenlerle içiçedir. Yapraklar 5-7 yaprakçıklı, eliptik ya da
yumurtamsı, 1,2-2,5 cm x 0,8-1,6 cm tepesi yuvarlak ya da kısmen sivri uçludur. Yaprak tabanı
geniş yuvarlak, kenarları bezeli iki sıra dişli, tek kenarında 8-10 dişli; üst yüzü çıplak ya da hafifçe
dağınık tüylü, alt yüzü bezeli ve tüylü en azından damarlar üzerinde, her iki yüzü donuk yeşil
renktedir. Kulakçıklar uzun, sivri uçlu ve dardır. Çiçekler tek tek ya da bazen 2-4 tanesi birara-
da bulunur. Brahte yok, hoş olmayan bir kokusu vardır. Çiçek sapı 1,5-5,3 cm olup çıplak ya da
tüylüdür. Dıştaki çanak yapraklar genellikle parçalı ya da loplu, uç kısmı genişlemiş, 2-2,5 cm
uzunluğunda olan çanak yapraklarin arka yüzleri bezeli ve iğnemsi dikenlidir. Taç yapraklar 2,5-3
Fatih Yayla
cm x 2,5-3,5 cm, sivri uçlu, parlak sarı ya da iç kısmı sarımsı kırmızıdır. Stiluslar serbest uzun,
sık tüylü, stigma başı geniş, gevşek ve yarıküremsi; disk oldukça dar, ağız kısmı ise çok geniştir.
Hipantiyum 0,8-1,1 cm, küremsi, çıplak ya da iğnemsi dikenli, olgunlaştığında kiremit kırmızısı
rengindedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
Rosa gallica L. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılış alanı Kuzey, Orta ve Doğu Avrupa, Yunanistan, Bulgaristan, Kafkasya, Irak ve Tür-
kiye’dir. Ülkemizde Edirne, Kırklareli, Tekidağ, İstanbul, Çanakkale, Ordu, Gümüşhane, Ankara ve
Erzincan çevrelerinde yayılış gösterir.
Bitki kısa boylu 10-50 cm yüksekliğinde nadiren 1 m’ye kadar boylanabilen dikyapıda çalılar-
dır. Dikenler küçük, düz ve çok seyrek; bazen eksik; genellikle saplı bezeli ve iğnemsi dikenlerle
birlikte bulunur. Yapraklar genellikle 5-7 yaprakçıklı nadiren 3 yaprakçıklı; yumurtamsı, oblong,
bazen eliptik, 1,5-6 cm x 0,9-3,8 cm, küt, yuvarlak, sivri uçlu bazen ucu kesik gibi, tabanı genelde
yuvarlak-küt, nadiren sivri-kamamsıdır. Yaprakçıklarin her iki yüzü de çıplak, nadiren alt yüzünde
damarlar boyunca tüylü ve üst yüzü genelde mat mavimsi-yeşil, bazen bordo-açık yeşil renkte, alt
yüzü ise genelde açık grimsi-yeşildir. Yaprakçıklar kalın derimsi, kenarları belirgin tek ya da iki sıralı
dişli (biserrat), genelde bezesizdir. Yaprak orta damarı çıplak nadiren hafif tüylü, çok sık saplı bezeli
ve küçük dikenli; kulakçık 1-2,8 cm x 0,2-0,8 cm, saplı bezeli ve küçük dikenli; kulakçık 1-2,8 cm x
0,2-0,8 cm, geniş, kulakçıklar çoğunlıkla dar, kenarları bezeli dişlidir. Çiçekler genellikle tek tek, ba-
zen 2’li gruplar halindedir. Çiçek sapı 2-4 cm ve çok sık bezeli ve iğnemsi dikenlidir. Çanak yapraklar
geniş mızraksı, tepede dar uzun loplu, 2,5-3 cm-0,3-0,4 cm, iç yüzü bezesiz, yatık, sık beyaz tüylü,
çanak yapraklar geriye kıvrık, çiçeklenme zamanından sonra düşücüdür. Taç yapraklar büyük 2,5-3
Hatice Yılmaz
cm x 1,3-1,7 cm, koyu pembe, kuvvetli gül kokulu, sivri, stilus serbest, ipek gibi sık tüylü, stigma
başçıkları sık, küre şeklinde, disk geniş koni biçiminde ve ağız kısmı geniştir. Hipantiyum küremsi,
üzeri saplı bezeli ve iğnemsi dikenli, 1,5-2 x 0,8- 1,7 cm boyunda, parlak kırmızı renktedir (Nilsson,
1972; Kültür, 1998).
537
Rosa heckeliana Tratt. Doğal
Gül
Yayılışı
Avrupa, Arnavutluk, Hırvatistan, Yunanistan, İtalya, Sicilya ve Türkiye’de yayılır. Bingöl, Van ve
Hakkâri çevrelerinde yayılış gösterir.
1 m’ye kadar boylanabilir. Bazen genç dalların kabukları mavimsi mum tabakalı ve hemen he-
men tüylüdür. Dikenler seyrek, dik veya yay şeklinde kıvrıktır. Yaprakçıklar 5-7 adet, eliptik veya
yuvarlağımsıdır, 1-7 x 0,8-3,7 cm, sivri veya küt uçlu ya da tepede girintili, tabanda yuvarlak veya
kamamsı, kısa, yatık-yumuşak tüylü veya kadifemsi, genellikle bezesiz, soluk grimsi yeşil renkte, ge-
nelde tek sıralı testere dişlidir ve dişler belirgindir. Çiçekler tek tek yer almıştır. Çiçek sapları 0,5 cm,
yoğun yumuşak tüylü ve glandsızdır. Dış çanak yapraklar sıklıkla loblu, dar yumurtamsı üstte geniş,
Mehmet Fırat
1-2,5 cm, glandsız veya arkada seyrek bezeli, tırmanıcı veya dik, çiçek açma evresinden sonra meyve
olgunlaşana kadar kalıcıdır. Taç yapraklar 1,1-1,5 x1-1,5 cm, genellikle uçuk veya koyu pembedir.
Stiluslar yünlü, stigma-başı yoğun, yarı küremsi, hemen hemen eni kadar genişlikte, disk dar, ağız
kısmı geniştir. Hipantiyum küremsi veya ovoid, 1,5 cm, çıplak veya saplı bezelidir (Nilsson, 1972).
Rosa hemisphaerica J. Herrm. Doğal
Gül
Yayılışı
Kafkasya, Azerbaycan, Iran ve Türkiye’de yetişir. Ülkemizde Çankırı, Çorum, Gümüşhane, Bayburt, Kars,
Uşak, Ankara, Nevşehir, Sivas, Elaziğ, Erzurum ve Konya civarında yayılış gösterir.
Rosa foetida’dan farkı; küçük bir bitkidir ve 1,5 m’ye kadar boylanır. Dikenler daha çok, kaba, yay şeklinde
kıvrılmış, geniş bir tabandan uca doğru daralmış, genç sürgünlerde ince dikenlerin ve kılların arasına serpilmiş,
genç sürgünlerde paslı renkte bezeler bulunur. Yaprakçık sayısı 5-9, ters yumurtamsı, obtus, tabanda dar kamam-
Fatih Yayla
sı, genellikle tek sıralı dişli yaprakçıkların alt yüzü mavimsi yeşil ve kısa yatık yumuşak tüylü; eksen yoğun bezeli;
kulakçıklar genelde dişlidir. Çiçek sapı kısa, 0,5-l(-2) cm; taç yapraklar dar ve soluk sarı renkli; stilus az tüylü,
stigma-başı yoğun; hipantiyum 1,2-1,5 cm, koyu turuncu-kırmızı renktedir (Nilsson, 1972).
Rosa hirtissima Lonacz. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Kafkaslar olup Türkiye’de Çoruh ve Artvin civarlarında yetişir.
Rosa villosa’dan farklı olarak, 0,5 m boyunda kısa boylu bir çalılardır. Genç sürgünlerin kabuğu mor –kahve-
rengi, yoğun yumuşak tüylüdür. Dikenler ince dikenler ve kılsı yapıların içinden geçer ve çok sayıdadır. Yaprak-
çık sayısı 7, dikdörtgenimsi veya eliptiktir; grimsi- yeşil renktetir. Çiçek sapı ince yumuşak tüylü ve bezeli sert
Ünal Akkemik
tüylü, çanak yapraklar yumurtamsı tepede genişlemiş; dış çanak yapraklar çok sayıda mızraksı loplu, çiçek açma
zamanından sonra (anthesis) yayık; taç yapraklar pembe, hipantiyum küremsi, bezeli-sert tüylüdür (Nilsson,
1972).
538
Rosa horrida Fischer Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Güneydoğu Avrupa, Balkanlar, Güney Rusya, Kırım, Kaflasya, Erme-
nistan ve Türkiye’dedir. Ülkemizde Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Balıkesir, Bolu, Amasya,
Zonguldak, Kütahya, Eskişehir ve Muğla çevrelerinde yetişir.
Bitki kısa boylu olup 0,5-0,6 m yüksekliğindedir. Dalları yumak şeklinde çok sık olan
çalılardır. Dikenler çok sert görünüşlü, tabanda genişlemiş, uçları ise bir askı gibi kuvvetlice
kıvrılmış, gövde üzerinde genellikle saplı gland, iğnemsi ve kılsı dikenler mevcuttur. Yaprak-
lar genellikle 5 yaprakçıklı, nadiren 7 yaprakçıklı, eliptik, yumurtamsı-ters yumurtamsı, 0,8-2
x 0,5-1,2 cm, sivri uçlu, yuvarlağımsı, tabanı kamamsı-sivri, küt-yuvarlağımsı, üst yüzü çıplak
nadiren hafif tüylü, alt yüzü de nadiren damarlar boyunca daha yoğun olmak üzere tüylü, alt
yüzü çok sık saplı bezeli, üst yüzü glandsız, yaprak orta damarı seyrek olarak tüylüdür. Kulak-
çıklar 1-1,3 x 0,2-0,4 cm, dar uzun, kulakçıklar belirgindir. Çiçekler genellikle tek tek, nadiren
2-3 lü gruplar halindedir. Çiçek sapı 0,3-0,5 cm genellikle saplı bezeli ve iğnemsi dikenlidir.
Çanak yapraklar yumurtamsı-mızraksı, tepede dar uzun loplu, 1,3-1,8 x 0,3 cm, dış çanak
yapraklar pennatifid, arkada bezeli, çanak yapraklar geriye kıvrık ve çiçeklenme zamanında
Ali Erhan Özer

kalıcı fakat meyveli durumda düşücüdür. Taç yapraklar küçük ve dar, 1,5 cm’ ye kadar, beyaz
renkte, stilus serbest, nadiren çıplak genelde hafif tüylü, stigma başı gevşek, küre şeklinde,
disk geniş, koni biçiminde, ağız kısmı çok dardır. Hipantiyum oval-küremsi, üzeri saplı gland
ve iğnemsi dikenli, parlak kırmızı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
Rosa iberica Stev. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya, Kuzey Irak, İran ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Kırklareli,
Tekirdağ, İstanbul, Bolu, Amasya, Gümüşhane, Çoruh, Kars ve Van çevrelerinde yetişir.
Sık dallı, 1-2 m yüksekliğinde çalılardır. Dikenler çok sert görünüşlü, kaba yapılı, uç-
ları aşağı doğru kanca şeklinde kıvrık, tabanda geniş, diken boyu 0,3-0,7 cm civarındadır.
Dikenler uniform, iğnemsi ve kılsı dikenler eksiktir. Yapraklar biraz yapışkan ve aromatik,
genellikle 5 nadiren 7 yaprakçıklı, yumurtamsı-eliptik, ters yumurtamsı, 1-3 x 0,5-1,5 cm,
sivri uçlu ya da ucu uzunca sivri veya kesilmiş gibi, tabanı genelde kamamsı bazen yuvarla-
ğımsı, üst yüzü çıplak bazen seyrek olarak bezeli, alt yüzü damarlar boyunca yoğun olmak
suretiyle seyrek tüylü ve sık saplı bezelidir. Yaprak orta damarı tüylü sık bezelidir. Kulakçık-
lar geniş, gösterişli ve belirgindir. Çiçekler tek veya 2-4’lü gruplar halindedir. Çiçek ve çiçek
kurulunun tabanındaki brahteler büyük ve gösterişli, yumurtamsı-eliptik, çıplak nadiren
bezeli, kenarları sık bezelidır. Çiçek sapı 0,5-1,5 cm, hafif tüylü ve saplı bezelidir. Çanak
yapraklar dar yumurtamsı, genelde tepede dar uzun loplu, 1,6-2,2 x 0,2-0,4 cm, dış çanak
Şükran Kültür
yapraklar pennatifid, kenarları bezeli-dişli lanseolat loplu, genellikle arkada glandsızdır.

Çanak yapraklar yatık ve geriye kıvrık, meyveli durumda düşücüdür. Taç yapraklar 1,8-2,5
x1-1,8 cm, beyaz ya da uçuk pembe renkte, stiluslar serbest, villoz-lanat, disk genellikle
dar, ağız kısmı geniştir. Hipantiyum oval ya da küremsi, üzeri çıplak ya da seyrek bezeli,
turuncu-kırmızı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
539
Rosa jundzillii Beser Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Orta ve Güney Avrupa, Kırım, Güney Rusya ve Kafkas-
lar ve Türkiye’dir. Sivas ve Erzincan civarlarında doğal yetişir.
Dik büyüyen veya tırmanıcı, 1-2 m boylanan çalılardır. Gövde kabuğu
açık kahverengi-kırmızıdır. Dikenler ince, dik veya hafif kıvrılmış, bazen
eksiktir. Yaprakçıklar 5-7 adet, eliptik veya ters yumurtamsı, 2,5-4 x 1,5-3
cm, tepede küt ya da sivri uçlu, genellikle tabanda üçgenimsidir. Yaprakçık-
lar bazen derimsi, genellikle çıplak bazen alt yüzdeki damarlar üzeri bezeli,
kulakçıklar oldukça geniş ve büyük, genellikle uzun sivri ve dik kulakçıklı-
dır. Çiçekler tek tek veya 6’lı gruplar halindedir. Çiçek sapı 3 cm, genellikle
bezeli-sert tüylüdür. Çanak yapraklar 2,5 cm, tepede hafif genişlemiş, dış ça-
nak yapraklar pennatifid dar-uzun mızraksı loblu ve bezeli-dişli, arkada da
ISTE Herbaryumu
bezeli, yayık veya geri kıvrık ve çiçek açma zamanından sonra düşücüdür.
Taç yapraklar geniş, 4 cm’ye kadar, beyaz veya hafif pembemsi renktedir.
Stilus hemen hemen ince uzun yumuşak tüylü, stigma başı yarı küremsi,
yoğun; disk geniş, hemen hemen düz, hipantiyum genellikle ovoid, 1,5 cm
boyunda, bezeli-sert tüylü veya düz ve kırmızı renktedir (Nilsson, 1972).
Rosa micrantha Sm. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışını Batı, Güney ve Orta Avrupa, Rusya’nın Güneyi, Kırım, Kafkasya, Tür-
kiye, Ermenistan, Lübnan ve Kuzey Batı Afrika’da yapar. Ülkemizde ise Kırklareli, İstanbul,
Çanakkale, Balıkesir, İzmir, Manisa ve Konya çevrelerinde yetişir.
3,5 m’ye kadar boylanabilen, boylu ve yaygın çalılardır; dikenler çok kaba, hafifçe aşa-
ğı doğru eğilmiş veya kanca şeklinde olup tabanda genişlemiş, dikenler tektip (uniform),
iğnemsi ve kılsı dikenler nadiren mevcut, genellikle eksiktir. Yapraklar 5-7 yaprakçıklı; yu-
murtamsı-eliptik, 1,5-3,5 x 0,8-2 cm, tepede sivri ya da küt, tabanı genellike küt-yuvarlak-
ça, nadiren üçgenimsidir. Yaprakçıkların üst yüzü çıplak veya çok seyrek tüylü ve seyrek
olarak bezeli, alt yüzü ise seyrek uzun tüylü, çok sık saplı bezeli, kenarları yatık kısa bezeli
dişli, iki sıralı testere dişli (biserrat), elma kokuludur. Kulakçık 1-1,2 x 0,3-0,4 cm, dar uzun,
kulakçıklar belirgin, kenarları tam ve bezelidır. Çiçekler tek tek veya 2-3’lü gruplar halin-
dedir. Çiçek sapı 0,5-1,3 cm boyunda, saplı bezeli ve iğnemsi dikenlidir. Çanak yapraklar
yumurtamsı, tepede dar uzun loplu, 1,5-2 x 0,2-0,4 cm, dış çanak yapraklar pennatifid,
genellikle lopların kenarları bezeli ve dişli, arkada bezeli, yayık ya da geri kıvrık olup çiçek-
lenme zamanından hemen sonra düşücüdür. Taç yapraklar 1,4-2 x 1-1,4 cm, pembe, hafif
Fatih Yayla
kokulu, sivri uçlu, stiluslar serbest, çıplak veya hafif tüylü, stigma başı gevşek, küremsi, disk
geniş, koni şeklinde, ağız kısmı dardır. Hipantiyum küremsi üzeri çıplak veya seyrek olarak
saplı bezeli ve iğnemsi dikenli, kırmızı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
540
Rosa montana Chaix subsp. woronowii (Lonacz.) Ö. Nilsson Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Gürcistan, Ermenistan, İran ve Türkiye’de-
dir. Ülkemizde Çoruh, Artvin, Gümüşhane, Giresun, Kars,
Sivas, Erzincan ve Ağrı çevrelerinde bulunur.
Hemen hemen dik büyüyen 1-2 m boylanabilen çalılar-
dır. Genç gövdelerin kabuğu genellike morumsu-kahveren-
gidir. Dikenler ince, narin, 9 mm’ye kadar, dik, tabanda ise
basık ve genişlemiş, seyrek, bazen de kaybolmuştur. Yap-
raklar soluk yeşil renkte, genelde alt yüzde grimsi yeşildir.
Yaprakçıklar genellikle 7, eliptik, 1-3 x 0,8-2,6 cm, genellikle
obtus, tabanda yuvarlak, en azından altta çıplak veya seyrek
pubesent, bir veya iki sıralı testere dişli, dişler kısa, sivri; ku-
lakçıklar genellikle çok geniş, bezeli biserrat, üçgenimsi ve
dik kulakçıklıdır. Çiçekler nadiren tek, genellikle 2-8 tanesi
birlikte, hoş kokulu, brahteler geniştir. Çiçek sapları 1-2 cm
uzunluğunda, çıplak veya bezeli-hispittir. Çanak yapraklar
dar yumurtamsı, 3 cm’ye kadar uzun, tepede dar-uzun ge-
nişlemiş, dış çanak yapraklar pennatifid, uzun linear-lan-
seolat loplu, arkada bezeli, yayık veya geriye kıvrık, kalıcı
fakat meyve olgunlaşmadan düşücüdür. Taç yapraklar 3 cm
Ünal Akkemik
uzunluğunda, beyaz veya uçuk pembe renktedir. Stiluslar
villoz-lanat, stigma-başı geniş, yoğun, yarıküremsi; disk dar,
düz veya konkav, orifis geniştir. Hipantiyum ovoid, 1-1,5 cm,
bezeli-hispit veya çıplak, parlak kırmızı renktedir (Nilsson,
1972).
Rosa orientalis Dupont ex Ser. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Güney Doğu Avrupa, Güney Batı Asya, Hırvatistan, Arnavutluk, Yunanistan, Güney Batı Asya, Ermenistan, Gürcistan, Irak, İran, Lübnan, Suriye ve
Türkiye’dir. Ülkemizde Gümüşhane, Kayseri, Sivas, Elazığ, Bitlis, İçel, Niğde ve Mardin bölgelerinde yayılış gösterir.
0,5 m kadar boylanabilen kısa boylu çalılardır. Genç dalların kabukları yoğun tüylüdür. Dikenler, genellikle zayıf, iğnemsi ve küçük yuvarlak tabanlı, hemen hemen
tüylüdür. Yaprakçıklar 5-7 adet, yumurtamsı veya suborbikular, 1-7 x 0,8-3,7 cm, genellikle yuvarlak tabanlı, yuvarlak ve girintili, her iki yüzde de soluk grimsi-yeşil
renkte ve kadifemsi, genelde tek sıralı testere dişli, belirgin dişlidir. Kulakçıkları kısa ve üçgenimsidir. Çiçekler tek tek yer almıştır. Çiçek sapları 1 cm, yoğun saplı bezeli
ve sık yumuşak tüylüdür. Çanak yapraklarin lobları küçük, şeritsi-mızraksı, çanak yapraklar sadece tepede hafifçe genişlemiş, çanak yapraklar arkada yoğun bezelisert
tüylü, tırmanıcı veya dik, çiçek açma evresinden sonra meyve olgunlaşana kadar kalıcıdır. Taç yapraklar 1,1-1,5 x 1-1,5 cm boyutlarında ve pembe renktedir. Stiluslar
lanat, stigma-başı yoğun, yarı küremsi, hemen hemen eni kadar genişlikte, hemen hemen disk dar, ağız kısmı geniştir. Hipantiyum küremsi veya ovoid, 1,5 cm çapında
ve yoğun saplı bezelidir (Nilsson, 1972).
541
Rosa phoenicia Boiss. Doğal
Gül
Yayılışı
Kuzey–Doğu Yunanistan, Doğu Ege Adaları, Latakia, Lübnan, Kıbrıs ve Türkiye’dir. Türkiye’de Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Manisa, İzmir, Antalya, Adana, Hatay,
Kahramanmaraş, Gaziantep, Adıyaman ve Siirt civarında yayılış göserir.
3-5 m boylanabilen, uzun, tırmanıcı dalları olan çalılardır. Dikenler oldukça sert görünüşlü, uçları aşağı doğru eğik ve kıvrık, tektip (uniform), tabanda hafifçe geniş-
lemiş ve diken boyu 0,4-0,7 cm’dir. Yapraklar düşücü, kağıt gibi kalın ve sert genellikle 5, nadiren 3 yaprakçıklı; geniş yumurtamsı-oblong, 1,5-4,5 cm x 1-2,8 cm, yuvarlak,
tabanı da yuvarlakça, üst yüzü seyrek tüylü ve soluk yeşil renkte, alt yüzü çok sık tüylü ve açık gri yeşil renkte, kenarları belirgin yatık dişli, dişler geniş açılı genellikle tek
sıralı testere diş şeklinde, nadiren iki sıralı dişli bir kenarda küçük yaprakçıklarda yaklaşık 8, büyüklerde yaklaşık 16 diş vardır. Yaprak orta damarı sık tüylü ve küçük
dikenli, kulakçık 1-2 cm x 0,2-0,4 cm, dar uzun, kulakçıklar kısa ve akuminat uçlu, kenarları hafif serrat bezeli dişlidir. Çiçek durumu çok sık yalancı şemsiye, 9-13’lü
gruplar halindedir. Çiçek sapı 1,2-2,5 cm, sık olarak saplı bezeli, seyrek tüylü ve iğnemsi dikenlidir. Çanak yapraklar yumurtamsı, tepede loplu 1-2 cm x 0,4-0,5 cm, iç
yüzü sık beyaz yatık tüylü, glandsız, dış yüzü seyrek bezeli ve sık beyaz tüylü, çanak yapraklar geriye kıvrık ve çiçeklenme zamanında kalıcı daha sonra meyveli durumda
düşücüdür. Taç yapraklar 1,3-2,1 cm x 0,9-1,5 cm, beyaz, güzel kokulu, tam-tepesi girintili, stiluslar 0,4-0,5 cm civarında çıplak tüp şeklinde birleşik, disk hafifçe basık,
genişçe, ağız kısmı ise dardır. Hipantiyum oval, genellikle çıplak, bazen hafif tüylü ve saplı bezeli, küçük iğnemsi dikenli, 1-1,3 cm x 0,6-1 cm boyunda turuncu-kırmızı,
olgunlaşınca siyah-kırmızı renktedir. Aken oval, üzeri hafif sarı tüylü 0,5-0,3 cm boyunda sarı-turuncu bazen de kırmızı-bordo renktedir (Nilsson, 1972).
Rosa pimpinellifolia L. Doğal
Gül
Yayılışı
Batı ve Güney Avrupa, Güney Batı ve
Orta Asya, Çin, Kore ve Türkiye’dir. Tür-
kiye’de ise Kuzey ve Doğu Doğu Anadolu
Tokat, Gümüşhane, Erzurum, Kars, Ağrı
ve Van bölgelerindeki yüksek dağlık ke-
simlerde yetişir.
Kısa, genellikle 1 m’ye kadar boylana-
bilen ve hemen hemen dik büyüyen çalı-
lardır. Dikenler bol, zayıf, dik veya hafif
yay gibi kıvrık, küçük bir tabandan çok
dik inceliyor, çiçekli sürgünlerde daha
seyrek ve küçük, ince diken ve tüylerin
arasına serpilmiştir. Yaprakçıklar 7-11,
hemen hemen oval, 0,5-2 x 0,4-1,2 cm, ta-
banda yuvarlak, tek sıralı testere dişli veya
bezeli-çift sıralı testere dişli, iki yüzde de
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
çıplak veya bazen seyrek yumuşak tüylü
ve altta bezelidır. Kulakçıklar dar, kısa, ge-
nişleyen kulakçıklıdır. Çiçekler tek, brah-
tesizdir. Çiçek sapı 1,5-2,7 cm, çıplak ya
da bezeli ve siyaha döner. Çanak yapraklar tam, dar sivri uçlu, 1,2-1,9 cm, çıplak veya seyrek yumuşak tüylü, genellikle arka yüzde saplı bezeli, tırmanıcı, meyvede yarı
dik ve kalıcıdır. Taç yapraklar 1,5-2 x 1,7-2,2 cm, sivri uçlu, beyaz veya krem rengindedir. Stilus kısa, yünlü, stigma-başı çok geniş, yoğun, yarı küremsi; disk dar, ağız
kısmı çok geniştir. Hipantiyum 0,7-1,3 cm, basık küre şeklinde, pürüzsüz, morumsu siyah renktedir (Nilsson, 1972).
542
Rosa pisiformis (Christ) D. Sosn. Doğal
Gül
Yayılışı
Endemik bir tür olan Rosa pisiformis Kuzey Doğu ve Doğu Anadolu’da, Gümü-
şane, Kars, Erzincan, Erzurum, Ağrı, Van bölgelerinde yayılış gösterir.
2 m’ye kadar büyüyebilen dik gövdeli, gövde kabuğu kırmızı-kahverengidir.
Yaşlı gövdelerde kabuk pul halinde dökülür. Dikenler seyrek, genellikle genç sür-
günlerde yoktur, zayıf, hemen hemen dik, 4-6 mm, kısa kılsı şekle geçerler. Yap-
raklar 3-9 cm uzunluğunda; yaprakçıklar genellikle 5 nadiren 7, oval veya daralan
yumurtamsı, 1,5-4,5 x 0,7-2 cm, hemen hemen sivri, tabanda yuvarlak, kenarı tek
sıralı dişlidir. Dişler kısa, üstte çıplak veya hafif yumuşak tüylü, altta yoğun yu-
muşak tüylü, nadiren bezeli ve mavimsi-yeşil renkte, kulakçık geniş, bezeli dişli ve
kirpiksi tüylüdür. Çiçekler genellikle 3-8-çiçekli yalancı şemsiye, brahteler geniştir.
Çiçek sapı 2 cm ve çıplaktır. Çanak yapraklar tam, çok dar, hemen hemen linear,
1,7-2,3 cm, arka yüzde hafif yumuşak tüylü ve seyrek bezelidır. Çiçek açma zama-
nından sonra tırmanıcı, taç yapraklar koyu pembe renkte 1,2-1,7 x 1,3-2 cm’dir.
Fatih Yayla
Stilus yoğun yumuşak tüylü, stigma başı yarı-küremsidir. Hipantiyum 0,5-0,7 cm
boyunda, kırmızı, yuvarlak ve çıplak, çanak yapraklar ve disk düşücüdür (Nilsson,
1972).
Rosa pulverulenta Bieb. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışını Güney-Doğu Avrupa, Batı Suriye, Kıbrıs, Kafkasya, Azerbaycan, Er-
menistan, Kuzey İran, Doğu Irak, Lübnan, Afganistan ve Türkiye’ de yapar. Ülkemizde Ça-
nakkale, Balıkesir, Bursa, Bolu, Ankara, Amasya, Gümüşhane, Kars, İzmir, Konya, Kayseri,
Malatya, Bitlis, Isparta, Muğla, Niğde, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Hakkâri çevrelerinde
0,3-0,6 m yüksekliğinde olan çok sık dallı yumak şeklinde bodur çalılardır. Dikenler
çok sık, bazıları küçük, narin ve düz, bazıları ise sert görünüşlü, hafifçe aşağıya doğru eğik,
tabanda genişlemiş ve asimetrik, dikenlerin boyu 0,3-1,2 cm’dir. Gövde üzerinde çok sık saplı
gland ve iğnemsi, kılsı dikenler mevcuttur ve diğer dikenlerle iç içe bulunur. Yapraklar 5-7
yaprakçıklı; geniş yumurtamsı, yuvarlağımsı şekilde, 0,8-2,5 x 0,7-2,2 cm, ucu kesik gibi, ta-
banı nadiren sivri ya da kamamsı, genelde yuvarlağımsı, üst yüzü hafif tüylü ve seyrek bezeli,
alt yüzü özellikle damarlar boyunca çok sık tüylü ve çok sık bezelidır. Yaprakçık kenarları
kısa belirgin bezeli dişli, yapraklar yapışkan, aromatik, reçine kokulu, kulakçık oldukça geniş
Ünal Akkemik
ve gösterişlidir. Çiçekler genellikle tek tek, nadiren 2-3’lü gruplar halindedir. Çiçek sapı 0,2-
1,8 cm, genellikle sık saplı bezeli, seyrek olarak da iğnemsi dikenli, nadiren çıplaktır. Çanak
yapraklar yumurtamsı, tepede dar uzun loplu, 2,5 cm’ye kadar uzunlukta, dış çanak yapraklar
pennatifid ve mızraksı loplu ve loplar bezeli-çift sıralı testere dişli, arkada hemen hemen be-
zeli, çiçeklenme zamanından sonra yayık ya da diktir, genellikle meyve olgunlaşıncaya kadar
kalıcıdır. Taç yapraklar 1,4-2,2 x 1,1-1,9 cm, koyu pembe renkte; stilus ince uzun yumuşak tüylü ya da yünsü, stigma başı sık ve basık, yarıküremsi, disk dar, ağız kısmı
geniştir. Hipantiyum genellikle küremsi, nadiren oval, üzeri sık olarak saplı bezeli ve seyrek iğnemsi dikenli ve parlak kırmızıdır (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
543
Rosa sempervirens L. Doğal
Gül
Yayılışı
Güney Avrupa, İspanya’dan Yunanistan’ın doğusuna kadar, Kuzey Afrika, Kuzey
Batı Afrika ve Türkiye’dir. Ülkemizde İstanbul, Tekirdağ, Çanakkale, Bursa ve Kahra-
manmaraş bölgelerinde yayılış gösterir.
Uzun boylu, 3-4 m yükseklikte, yanlara doğru tırmanarak büyüyen çalılardır. Di-
kenler seyrek, küçük ve tek tip, narin görünüşlü, uçları hafifçe aşağı doğru eğik, diken
boyu 0,2-0,6 cm’dir. Yapraklar herdem yeşil, derimsi, genellikle 5, nadiren 7 yaprakçık-
lı, yumurtamsı-mızraksı, 1-5 cm x 0,7-2,6 cm boyutlarında ve genellikle sivri uçlu, na-
diren yuvarlak uçludur. Yaprakçık tabanı genellikle yuvarlak, obtus rotundat, nadiren
kamamsı, her iki yüzü de çıplak, glandsızdır. Alt yüzde damarlar çıkık, çok belirgin,
parlak canlı yeşil renkte, kenarları çok kısa, sık yatık tek sıralı testere dişli ve gland-
sızdır. Yaprakların kokusu yok, yaprak orta damarı çıplaktır. Gland tüyler saplıdır. Çi-
çekler nadiren tek, genellikle 3-6’lı gruplar halinde, gevşek yapıdadır. Çiçek kurulu ta-
Hatice Yılmaz
banındaki brahteler oldukça kısa, kenarları tam, çıplak ve düşücüdür. Çiçek sapı 1,5-4
cm, çok sık saplı bezeli, seyrek kılsı dikenli. Çanak yapraklar yumurtamsı, tepede sivri
uçlu 0,8-1,5 cm x 0,3-0,4 cm, genellikle tam, nadiren dış çanak yapraklar hafif loblu,
çanak yapraklar aşağıya doğru kıvrık, çiçeklenme zamanında kalıcı, meyvalı durumda
düşücüdür. Taç yapraklar 1,5-2,8 cm 0,7-1,6 cm, beyaz mis kokulu, tam-emarginat; çiçek tomurcukları genişçe oval, tepeleri kısa, küttür. Stiluslar tüp şeklinde birleşik,
tüylü, stilus tübünün boyu yaklaşık 0,5-0,7 cm civarında, disk yassı ya da koni şeklinde genişçe, ağız kısmı ise çok dardır. Hipantiyum küremsi üzeri saplı bezeli 0,9-1,5
cm x 0,8-1 cm boyunda, turuncu kırmızı ya da kırmızı renktedir. Aken oval üzeri hafif beyaz tüylü 0,5 x 0,3 cm boyunda sarı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
Rosa sicula Tratt. Doğal
Gül
Yayılışı
Genel yayılışı Güney Avrupa, Akdeniz bölgesi, İtalya, Sicilya, Yunanistan, Türkiye,
Batı Suriye ve Kuzey Batı Afrika’dır. Ülkemizde Balıkesir Kaz Dağında yayılış gösterir.
0,5-1 m yüksekliğinde olan, çok sık dallı çalılardır. Dikenler küçük, tek tip, narin
görünüşlü, düz veya hafifçe aşağı doğru eğik, dikenlerin boyu 0,2-0,5 cm civarında-
dır. Gövde üzerinde saplı gland ve iğnemsi, kılsı dikenler yoktur. Yapraklar küçük,
genellikle 7, nadiren 5 yaprakçıklı, yumurtamsı-eliptik, yuvarlağımsı, 0,4-1,4 x 0,3-1
cm, tabanı yuvarlağımsı, kesilmiş gibi, tabanı genellikle kamamsı, üst yüzü çıplak ve
seyrek bezeli, alt yüzü özellikle damarlar boyunca hafif tüylü ve çok sık saplı ve sapsız
bezelidır. Yaprak orta damarı hafif tüylüdür. Kulakçık 0,5-0,8 x 0,2-0,4 cm, kısa ve kü-
çük, kenarları tam ve sık bezelidır. Çiçekler genellikle tek tek, nadiren 2-3’lü gruplar
halindedir. Çiçek sapı 0,1-0,9 cm, genellikle çıplaktır. Çanak yapraklar yumurtamsı,
tepede dar uzun uçlu, kısa boylu, 1-1,4 x 0,2-0,3 cm, çanak yapraklar arkada seyrek
ISTE Herbaryumu
bezelidır. Taç yapraklar küçük 1-1,4 x 0,7-0,9 cm uçuk pembe renkte, stiluslar serbest,
seyrek beyaz uzun tüylü, stigma başı gevşektir. Hipantiyum oval ya da küremsi, üzeri
çıplak, parlak kırmızı ve olgunlukta koyu kırmızı renktedir (Nilsson, 1972; Kültür,
1998).
544
Rosa vanheurckiana Crep. Doğal
Gül
Yayılışı tiyum yarı-küremsi veya ovoid, 1,5 cm çapında, çıplak veya genelde yoğun kılsı
tüylü, kıl şeklindeki tüyler genellikle uzun, çok kalın değil, bezeli veya glandsız,
Genel yayılış alanı Güney Batı Asya, Ermenistan, Gürcistan, Irak, İran, Suriye,
soluk kırmızısı renktedir (Kit Tan ve diğ., 2012).
Lübnan ve Türkiye’dir.
Rosa vanheurckiana Crep. var. vanheurckiana: Dikenler, geniş basık tabanlı
Botanik Özellikleri ve oldukça kuvvetli ve çıplaktır. Yaprakçıklar eliptik veya yumurtamsı, genellik-
le sivri ve tabanda kamamsı, üst yüz yeşil renkte ve hemen hemen yumuşak kısa
Kısa boylu, 0,l-0,6(-l,5) m kadar boylanabilen, çok dallı, hemen hemen toprak
tüylü, alt yüzde ise soluk grimsi-yeşil renkte ve kadifemsidir; kulakçıkları oldukça
altı dalları sürünücü ve dönücü olan çalılardır. Genç dalların kabukları hemen he-
uzun, sivri; çanak yaprak örtüsünün lobları eliptik, tepede genişler, arkada seyrek
men tüylüdür. Dikenler dik veya yay şeklinde kıvrık, 1,1 cm’e kadar uzunlukta, ince
bezeli, hipantiyum ovoiddir. Ülkemizde Muş, Bingöl, Ağrı, Van ve Hakkâri çevre-
ve kılsı, hemen hemen uniform, genellikle yükselici ve tüylüdür. Yaprakçıklar 5-7
lerinde yayılış gösterir.
adet, eliptik veya yuvarlağımsı, 1-7 x 0,8-3,7 cm, sivri veya küt ya da ucu kertikli,
tabanda yuvarlak veya kamamsı, kısa, yatık-tüylü veya kadifemsi, genellikle glan- Rosa vanheurckiana Crep. var. barbata Kit Tan, Yıldırım & Zielinski: Di-
dsızdır. Yaprakçıklar soluk grimsi yeşil renkte, genelde tek sıralı testere dişli, belir- kenler genç dallarda yoğun, uniform, zayıf 4-9 mm uzunlukta ve tüylüdür. Yaprak-
gin dişli, yaprak orta ekseni yoğun tüylü, hemen hemen dikenli ve saplı bezelidır. çıklar eliptik veya yumurtamsı, 1,5-4,5 x 1,0-2,5 cm, sivri uçlu, küt veya kertikli,
Kulakçıklar geniş, tüylü, tam veya bezeli-tek sıralı dişli olup belirgindir. Çiçekler tabanda kamamsı, yoğun kadifemsi, yapraklar gri yeşil renktedir; dişlerin kenarları
tek veya 2-3’lü gruplar halindedir. Çiçek sapları 0,5-1,5(-3) cm, yoğun tüylü ve ge- glandsızdır. Yaprak orta damarı yoğun kadifemsi, seyrek saplı bezeli, kulakçıklar
nellikle saplı bezelidır. Dış çanak yapraklar sıklıkla loblu, dar yumurtamsı, üstte 10-20 x 2-3 mm, tüylü, bezeli-testere dişlidir. Çanak yapraklar yumurtamsı-mız-
geniş, 1-2,5 cm, glandsız veya arkada seyrek bezeli, tırmanıcı veya dik, çiçek açma raksı ve tepede dar uçlu, arkada yoğun kuş tüyü şeklinde yumuşak tüylü, saplı be-
evresinden sonra meyve olgunlaşana kadar kalıcıdır. Taç yapraklar 1,1-1,5 x1-1,2 zeli ve yoğun kıllıdır. Hipantiyum ters yumurtamsı, 2,5 cm çapında, yoğun kuş
cm, genellikle uçuk veya koyu pembe, nadiren beyaz renkte, çiçek açma evresinde tüyü şeklinde yumuşak tüylü, saplı bezeli ve kıllı, parlak belirgin kırmızı renktedir.
sonra genelde kalıcıdır. Stiluslar yünlü, stigma-başı yoğun, yarı küremsi, hemen Endemik olan bu takson, ülkemizde Malatya bölgesinde yayılış gösterir.
hemen eni kadar genişlikte, hemen hemen disk konkav, ağız kısmı geniştir. Hipan-
Rosa villosa L. Doğal
Gül
Yayılışı dir. Stiluslar yünlü ya da ince uzun yumuşak tüylü, stigma başı yoğun, yarı küremsi
disk oldukça geniş, ağız kısmı da geniştir. Hipantiyum genellikle küremsi ya da
Genel yayılışını Avrupa (Kuzey uç kısımları hariç), Kafkasya, İran ve Türkiye’de
piriform 1-2,5 cm, olgunlukta saf kırmızı renkte, üzeri bezeli ve iğnemsi dikenli
yapar.
nadiren düzdür (Nilsson, 1972; Kültür, 1998).
Botanik özellikleri Ülkemizde doğal olarak yetişen iki alt türü bulunmaktadır
Kısa boylu, 0,3-1,5 m, nadiren 2 m boyunda dik çalılardır. Dikenler ince ve Rosa villosa L. subsp. villosa: 2 m kadar boylanabilen çalılardır. Gövde ma-
düz, 0,8 cm uzunluğunda bazen küçük kıl gibi, tabanda hafifçe genişlemiştir; ço- vimsi-mumsu değildir, yaprakçıklar dikdörtgenimsi-yumurtamsı şeklinde, 3,5-7 x
ğunlukla genç sürgünlerde diken yoktur. Yapraklar düşücü, genellikle 7, nadiren 5 1,8-3,5 cm civarında geniş dişli, mavimsi-yeşil renktedir. Yaprakçıkların alt yüzü
yaprakçıklıdır. Yaprakçıklar, dikdörtgenimsi-yumurtamsı ya da geniş ovalden su- sık bezeli ve meyve kokulu, çiçekler genellikle tek tek, hipantiyum küremsi veya
borbikulara kadar değişebilen şekillerdedir. Yaprakçık boyutları, 2-7 cm x 1,2-3,5 armut şeklinde, genellikle sık saplı bezelidır. Ülkemizde Kastamonu, Gümüşhane,
cm’dir. Genellikle tepede obtus, tabanda yuvarlak, her iki yüzü de sık tüylü, gri-ma- Yozgat, Erzincan ve Erzurum çevrelerinde yetişir.
vimsi renkte, alt yüzü genellikle bezeli, kokusuz ya da reçine veya meyve kokulu, Rosa villosa L. subsp. mollis (Sm.) Keller & Gams: Kısa boylu çalılardır. Genç
kenarları bezeli ve iki sıralı dişlidir (biserrat). Çiçekler tek tek ya da birkaçı birada gövdeler mavimsi-mumsu, yaprakçıklar ovalden hemen hemen yuvarlağa kadar,
ve geniş brahtelidir. Çiçek sapları genellikle kısa, 0,5-1,5 (-2,5) cm, saplı veya sapsız 2-3,5 x 1,5-2,5 cm civarında ve küçük dişlidir. Gri-yeşil renkte, alt yüzde seyrek
bezeli, nadiren çıplaktır. Çanak yapraklar dar yumurtamsı ve 2,5 cm’ye kadar uza- bezeli ve reçine kokuludur. Çiçekler 1-3’lü, hipantiyum genellikle küremsi, 1-1,8
yan, dış çanak yapraklar pennatifid hafif linear veya tam loplu, arkasında bezeli ve cm, üzeri çıplak ya da bezeli ve iğnemsi dikenli, olgunlukta kırmızı renktedir. Ülke-
çiçek açma döneminden sonra yükselen veya dik ve kalıcıdır. Taç yapraklar 2-3 cm mizde Çankırı, Kastamonu, Balıkesir, Sivas, Gümüşhane, Erzurum, Rize, Erzincan
boyunda, tepesi kesilmiş gibi görünümde, koyu pembe ya da bazen beyaz renkte- çevrelerinde yetişir.
545
Rubus L. (Böğürtlenler) Şükran Kültür, Özgür Eminağaoğlu
Çalı ya da nadiren çok yıllık otsu bitkilerdir. Gövde genellikle dikenli, çiçekli sürgünler ve dallar genellikle bir önceki yıldan kalmış uzun, odunsu, vejetatif sürgünler-
den doğarlar. Çiçek kurulu bileşik salkımdır. Çanak yapraklar 5 adet olup, epikaliks yoktur. Taç yapraklar 5 parçalıdır. Stameneler çok sayıdadır. Çiçek tablası (torus) kub-
be şeklinde sivrilmiş, birkaç veya çok sayıda tohum taslağı içeren karpellerden oluşmuş etli, tek tohumlu siyah ya da kırmızı renkli drupalardır (Davis ve Meikle, 1972).
Ülkemizde doğal yetişen 9 türü olup tanı anahtarı (Davis ve Meikle, 1972) aşağıda verilmiştir:
1.Yapraklar bariz iki renkli, alt yüzde gri veya beyaz tomentoz, sürgünler köşeli veya yarı silindirik, yapraklar 3–5(-7) loblu.
2. Gövdeler dik; alt yapraklar pennat, üstte ternat (3 loplu); taç yapraklar dik, küçük drupa şeklindeki meyveler kırmızı, olgunlaşınca çiçek tablasından ayrılır.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..………Rubus idaeus
2. Gövdeler (sürgünler) yay şeklinde ya da tırmanıcı, yapraklar üç ya da beş loplu; taç yapraklar yayık, küçük drupalar çiçek tablası ile birlikte düşer.
3. Çiçek kurulu ve çanak yapraklar bariz kırmızı bezeli tüylü, sürgünler yarı silendirik, çanak yapraklar kuyruk şeklinde uzamış ve meyvede yayık ya
da dik durumdadır.
…………………………………………………………………………………………………………………………………….…..Rubus caucasicus
3. Çiçek kurulu ve çanak yapraklar glandsız veya seyrek bezeli, sürgünler köşeli, çanak yapraklar kuyruksuz olup meyvede geri kıvrılmış
4. Dikensi çıkıntılar zayıf, kısa, ince dikenli, taç yapraklar beyaz, genelde dar oval, kulakçıklar yaprak tabanına bağlı.
…………………………………………………………………………………………………………………………….…..Rubus canescens
4. Dikensi çıkıntılar kuvvetli, yassı, genelde kıvrık dikenli, taç yapraklar pembe, ters yumurtamsı veya hemen hemen yuvarlak. Kulakçıklar
yaprak sapının üzerine bağlı.
5. Anterler piloz (yumuşak kılsı); filamentler eşit veya stilusdan kısa; sürgünler prunoz (mavimsi-buğulu) ve genellikle kanesent
(grimsi beyaz görünüşte sık tüylü) ve oyuklu.
…………………………………………………………………………………………………………………………Rubus sanctus
5. Anterler çıplak; filamentler stilusdan uzun, sürgünler prunoz değil, genellikle çıplak ve parlak kahverengi renkte ve oyuklu değil.
.………………………………………………………………………………………………………………..………Rubus discolor
1. Yapraklar altta ve üstte aynı renkte, altta yeşilimsi, sürgünler genellikle yarı silindrik, yapraklar çoğunlukla ternat (3 loblu ) nadiren 5 loblu.
6. Bitki yapraksı, stolonlu (toprak üzerinde uzanan ve noduslarından köklenerek yeni bitkiler veren sürünücü gövde) dik, tek yıllık, çiçekli gövdeli, küçük dru-
palar kırmızı renkte.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………Rubus saxatilis
6. Bitki odunsu, gövdeler (sürgünler) iki yıllık veya kalıcı, tırmanıcı, küçük drupalar siyah renkte.
7. Sürgünler çıplak, prunoz, kısa ve zayıf dikenli, genellikle bezesiz, yapraklar ternat (3 loblu), küçük drupalar az sayıda (2–20) ve 5 mm genişliğinde.
………………………………………………………………………………………………………………………………….………..Rubus caesius
7. Sürgünler karışık dikenli, ince kılsı dikenli, bezeli ve glandsız tüyler mevcut, yapraklar 3 nadiren 5 loblu, küçük drupalar çok sayıda, prunoz değil.
8. Çiçekli gövdeler ve çiçek durumu yoğun hirsut (sert tüylü) fakat seyrek olarak bezeli.
………………………………………………………………………………………………………………………….….Rubus tereticaulis
8. Çiçekli gövdeler ve çiçek durumu bariz bezeli tüylü (bezeler genellikle kırmızı renkte)
………….………………………….………………………………………………………….…………………………………Rubus hirtus
546
Rubus caesius L. Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel yayılış olarak Avrupa’nın çoğu bölgesinde, Kafkaslarda, Kuzey Irak, Afganistan
ve Türkiye’de yayılış gösterir. Ülkemizde İstanbul, Bursa, Bolu, Ankara, Yozgat, Erzincan,
Van, Kars, Niğde, Maraş ve Hakkâri bölgelerinde yayılış gösterir.
Kısa boylu ve tırmanıcı bir çalıdır. Sürgünler uzun ve genellikle toprak üzerine yayık,
silindirik, buğulu mavimsi, genellikle çıplak, dallanmış ve dikenli, dikenler kısa, dik veya
oraksıdır. Yapraklar ternat (3 parçalı) veya üst kısımdaki yapraklar bazen basit ve 3 loblu-
dur. Yaprakçıklar, üst yüzde hemen hemen tüysüz, altta ise sık yumuşak tüylüdür, kenar-
ları iki sıralı-dişlidir. Yandaki yaprakçıklar sapsız, ortadakiler saplı, yumurtamsı, genel-
likle kısa loblu, kulakçıklar mızraksıdır. Çiçekli sürgünler dik, 14-40 cm boyunda, tüylü,
çiçek kümeleri koltuklarda 2-6 çiçekli yalancı şemsiyedir. Çanak yapraklar yumurtamsı
– sivri uçlu, sık tüylü, bezeli veya glandsız ve olgun meyve zamanında yatık durumdadır.
Taç yapraklar beyaz, eliptikten- suborbikulara değişen durumda, 8-10 mm boyundadır.
Küçük drupalar siyah renkte ve buğulu mavimsi, genişliği 5 mm, az sayıda ve birbirine
gevşek bağlanmıştır (Davis ve Meikle, 1972).
Rubus canescens DC. Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel yayılışı Güney, Orta Avrupa, Belçika, Arnavutluk, Avusturya, Bulgaristan, İtalya, Romanya,
Polonya, Sicilya, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Sırbistan ve Türkiye’dir.
Çoğunlukla sürünücü olan kısa boylu çalılardır. Sürgünler yatık, çoğunlukla köşeli, mavimsi dumanlı
değil, kısa yumuşak tüylü veya az çok çıplak, seyrek, ince, kısa ve oraksı dikenlidir. Yapraklar ternat veya
bazen 5 yaprakçıklı pedat, her iki yüz de farklı renkli, yaprakçıklar üstte tomentoz veya çıplak, koyu yeşil
veya grimsi yeşil renkte, altta ise yıldız tüylü, kısa ve sık basit tüylüdür. Kenarları çift sıralı dişli, yan yap-
rakçıklar az çok sapsız, uçtakiler saplı, kamamsı–ters yumurtamsıtan baklava dilimi şekline kadar değişen
formdadır; kulakçıklar şeritsidir. Çiçekli sürgünler dik, 15–40 cm, köşeli, kısa yumuşak tüylüdür. Çiçek
kurulu terminal bileşik salkım, çok çiçekli ve yumurtamsı–dikdörtgenimsi veya dar dikdörtgenimsidir;
1,5–3 (-5) cm genişlikte, tomentoz, zayıf, ince, düz dikenli, bezesiz veya nadiren seyrek bezeli yapraklar
ile çevrilidir. Çanak yapraklar yumurtamsı–dikdörtgenimsi, sivri, sık yumuşak tüylü, çiçek açtıktan sonra
geri kıvrıktır. Taç yapraklar beyaz renkte (kuruyunca uçuk sarı), ters yumurtamsı–dikdörtgenimsi, 5–8
(-10) mm’dir. Küçük drupalar siyah renkte, küçük ve çok sayıda olup çıplaktır (Davis ve Meikle, 1972).
Rubus canescens DC. var. canesens: Yaprakçıklar üst yüzde küçük yıldız tüylü-basit sık tüylü ve soluk
mat yeşil renkte ya da grimsi yeşil renktedir. Ülkemizde Adana, Amasya, Artvin, Balıkesir, Bolu, Denizli,
Eskişehir, Gümüşhane, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Kırklareli, Kütahya, Samsun, Sinop, To-
Ünal Akkemik
kat, Sivas, Tunceli ve Yozgat çevrelerinde yetişir.
Rubus canescens DC. var. glabratus (Gordon) Davis et Meikle: Yaprakçıklar üst yüzde çıplak ya da
seyrek olarak basit tüylü, yeşil ve parlak renktedir. Ülkemizde Antalya, Artvin, Balıkesir, Bursa, Erzincan,
Giresun, Hatay, İstanbul, İzmir, Kırklareli, Samsun, Sinop, Tekirdağ ve Zonguldak çevrelerinde yetişir.
547
Rubus caucasicus Focke Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel yayılışı Kafkaslar ve Türkiye’dir. Ülkemizde Rize ve Çoruh böl-
gelerinde yayılış gösterir.
Tırmanıcı sürgünleri olan çalılardır. Sürgünler yarı silindirik, hafif
mavimsi dumanlı, ince yumuşak tüylü veya çıplak, zayıf dikenli ve bezeli
tüyler 1-6 mm’ye kadar uzunluktadır. Yapraklar 3(-5) loblu, alt ve üst
yüzü farklı renklerde, üst yüzde çıplak alt yüzde ince yumuşak tüylüdür,
yandaki yaprakçıklar kısa saplı, ortadaki yaprakçık 6-11 cm uzunlukta,
yarı daremsiden ters yumurtamsıya kadar değişen şekillerde, tabanda
hemen hemen yüreksi, tepede sivri uçlu ya da sivri uzantılıdır. Kulak-
çıklar şeritsi, kenarları bezelidır. Çiçekli sürgünler çiçeksiz sürgünlere
benzer, daha yoğun mor bezeli ve üstte tüylüdür. Çiçek kurulu zigzaglı
ve yapraklı, kısa bileşik salkım halinde ve 2-5 çiçeklidir. Çanak yapraklar
tüylü ve çıkıntılı, çiçekte geri kıvrık, meyvede iken ise yayık veya diktir,
yoğun bezeli ve genellikle iğnemsi dikenlidir. Taç yapraklar beyaz renkte,
kaşıkçıktan eliptiğe kadar değişen şekillerde ve çanak yapraklarla hemen
hemen aynı boydadır. Stamen stilusdan kısa veya uzun olabilir, anterler
çıplak, karpeller de çıplaktır. Küçük drupalar siyah renkte ve çok sayıda-
dır (Davis ve Meikle, 1972).
Rubus discolor Weihe & Nees Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel yayılış olarak Batı, Orta ve Güney Avrupa, Kafkasya, Lübnan ve Türkiye’dir. Türkiye’de
Adana, Artvin, Balıkesir, Bolu, Giresun, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Kırklareli, Ordu, Sakarya,
Samsun, Tekirdağ ve Trabzon bölgelerinde yayılış gösterir.
1-2 m uzunluğunda çalılardır. Dallar köşeli ve oluksuz, çoğunluklabuğulu mavimsi değildir; az
çok çıplak, çoğunlukla parlak; dikenler dardır. Yapraklar 5 yaprakçıklı pedat veya ternattır. Yaprak-
çıklar çoğunlukla büyük ve tepede uzunca sivri uçlu, üst yüzde çıplak veya seyrek kılsıdır; kulak-
çıklar geniş (şeritsi veya mızraksı-şeritsi), seyrek olarak bezeli kenarlı; çiçek taşıyan sürgünler daha
az tüylüdür. Çiçek salkımları her zaman gevşek yapılıdır. Çanak yapraklar yumurtamsı-dikdörtge-
nimsi, sivri, sık tüylü, geri kıvrıktır. Taç yapraklar pembe, ters yumurtamsıdan az çok dairemsiye
kadar değişen şekillerde, 8-13 mm boyundadır. Filamentler beyaz, stiluslardan daha uzun; anterler
çıplaktır. Karpeller az çok kılsıdır. Küçük drupa şeklindeki meyveler daha büyük (yaklaşık 4 mm)
ve çok suludur (Davis ve Meikle, 1972).
548
Rubus hirtus Waldst & Kit Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel yayılışını Batı ve Orta Avrupa, Balkanlar, Rusya, Kırım, Kafkaslar ve
Türkiye’ de yapar. Türkiye’de Amanoslar, Kırklareli, Bursa, Bolu, Zonguldak,
Kastamonu, Amasya ve Ordu çevrelerinde bulunur.
Uzun, tırmanıcı sürgünlü çalılardır. Sürgünler hafif silindirik, kahverengi,
yumuşak tüylü, zayıf dikenlidir. Genellikle morumsu kırmızı renkte bezeli
tüyler ve bazı ince dikenler mevcuttur. Yapraklar 3(-5) loblu, her iki yüzde
aynı renklidir. Genellikle her iki yüzde az çok yumuşak tüylü ve dişli, ortada-
ki yaprakçık saplı, yanlardaki yaprakçıklar 5-16 cm, yaprakçıklar sapın 4-6(-
10) katı büyüklükte yumurtamsıtan yarı dairesele değişen şekillerde, tabanda
hemen hemen yüreksi, tepede sivri veya sivri uzantılıdır. Kulakçıklar şeritsi,
kenarları bezeli tüylerle çevrilidir. Çiçekli sürgünler genellikle hafif mavimsi
dumanlı, dikenler, sürgünlerdeki ince dikenlerden farklı ve bezeli tüylü, 1,5-4
mm uzunluğundadır. Bileşik salkım halindeki kurullar gevşek, yumurtamsı-
dan piramide değişen şekillerde, zig zaglı eksende 12-50 çiçekli, ince diken-
lerle çevrili ve bezeli tüylerin uzunluğu 1,5-4 mm’dir. Çanak yapraklar belir-
Ünal Akkemik
gin kuyruklu, meyvede iken dik, ince sık tüylü, bezeli tüylüdür. Taç yapraklar
beyaz renkte, dikdörtgenimsi-yumurtamsı, 6-8 (-10) mm’dir. Filamentler
stilusdan uzun, anterler çıplaktır. Karpeller çıplak veya kıllıdır. Küçük siyah
drupalar çok sayıda ve 3 mm çapında (Davis ve Meikle, 1972).
Rubus idaeus L. Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Avrupa, Asya ve Amerika’da yayılır. Bursa, Gire-
sun, Gümüşhane, İstanbul, Kars, Kırklareli, Rize ve
Trabzon çevrelerinde doğaldır.
Dik gövdeli, 50–100 cm (kültür formlarında 150
cm kadar) uzunlukta basit veya dallanmış çalılar-
dır. Dallar ince dikencikli veya dikensiz, çoğunluk-
la ikinci yılda çiçek açar. Alttaki yapraklar pennat,
genellikle 5, nadiren 7 yaprakçıklı, üstteki yapraklar
ternat; yaprakçıklar üst yüzde hemen hemen çıplak,
aşağıda ise beyaz-tomentoz, 1-2 sıralı testere dişli,
yandaki yaprakçıklar hemen hemen sapsız, uçtakiler
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
kısa saplı, yumurtamsı-sivri uçludur; kulakçıklar ip-

liksidir. Çiçek kurulu terminal ve yan durumlu, bir-
kaç çiçekten oluşmuş, sarkık salkım halinde, bazen
alttaki çiçekler yaprak koltuklarında tektir. Çanak
yapraklar mızraksı, sivri-kuyruklu, tüylü, meyvede iken geri kıvrıktır. Taç yapraklar beyaz renke, dar, ufak ve diktir. Stamenler tek sıra halindedir. Küçük drupalar kırmızı
renkte, yumuşak tüylü, çok sayıda, birbirine bitişik ve çiçek tablasından bir bütün halinde ayrılma özelliği gösterir (Davis ve Meikle, 1972).
549
Rubus sanctus Schreber Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel yayılışını Batı ve Orta Avrupa, Akdeniz Bölge-
si, Kırım, Güney Batı Asya ve Batı Himalaya’larda yapar.
Ülkemizde Adıyaman, Ankara, Antalya, Artvin, Balıke-
sir, Bilecik, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hakkâri,
Hatay, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kü-
tahya, Mardin, Muğla, Sakarya, Samsun, Sinop, Tekirdağ,
Trabzon, Yalova ve Zonguldak civarlarında yayılış göste-
rir.
Ali Erhan Özer

1–2 m uzunluğunda çalılardır. Dallar köşeli ve oluklu,
buğulu mavimsi, çoğunlukla ince ve sık tüylü, güçlü, üç-
genimsi tabanlı, düz veya geri kıvrık dikenli ve glandsız.
Çiçekli sürgünler de benzer yapıda, fakat daha yoğun tüylü ve daha küçük dikenlidir. Yapraklar 5 yaprakçıklı pedat veya ternat, her iki yüz de farklı renkte, üst yüz çıplak
veya yıldızsı–kısa yumuşak tüylü, altta beyaz–tomentoz; yaprakçıklar 1-2 sıralı dişli, kenardakiler kısa saplı, uçtakiler 2,5–10 cm, ters yumurtamsıdan yuvarlağa kadar
değişen şekillerdedir. Tepede yer alan yapraklar yuvarlaktan akuminata kadar değişen şekillerdedir. Kulakçıklar ipliksi ve glandsız. Salkımlar uzun ve çoğunlukla gevşek,
gösterişli, bazen altta yapraklı, çok çiçekli, 10–25 x (2-)3–10 cm boyutlarındadır. Çanak yapraklar yumurtamsı–dikdörtgenimsi, sivri uçlu, sık tüylü ve geriye kıvrıktır.
Taç yapraklar pembe renkte, ters yumurtamsı-yarı dairesel, 8–15 mm’dir. Filamentler stiluslara eşit uzunlukta veya onlardan daha kısa, çoğunlukla pembe renkte; anterler
kılsıdır. Karpeller de kılsıdır. Küçük drupalar siyah renkte, çok sayıda, küçük ve az suludur (Davis ve Meikle, 1972).
Rubus saxatilis L. Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Genel olarak Avrupa’nın güneybatısında seyrek, diğer
kısımlarında yaygın olarak görülür. Asya ve Kafkasya’da
da yayılışı vardır. Ülkemizde ise Trabzon, Rize, Kars, Ağrı
ve Erzincan çevrelerinde yayılış gösterir.
Kısa boylu, yerde sürünen bitkilerdir. Vejetatif sürgün-
ler toprak üzerine yatık, kısa dik dikenler taşır, uçlardan
köklenip, tekrar tabana doğru geri dönüp gelecek yılın çi-
çekli sürgünlerini verir. Çiçekli sürgün tek yıllık, dik, 8–20
cm, pubesent ve dallanmış dik küçük dikenlidir. Yaprakla-
rın hepsi ternat (üç parçalı) yaprakçıklar testere dişli, ke-
nardaki iki yaprakçık sapsız, ortadaki saplı, yumurtamsı
veya baklava dilimi şeklinde yumurtamsı, kulakçıklar ters
yumurtamsı-dikdörtgenimsidir. Çiçek kurulu yoğun 3–6
çiçekli yalancı şemsiyedir. Çanak yapraklar yumurtam-
sı-mızraksı, sivri uçlu, yumuşak tüylü, meyveli zamanda
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
dik durumdadır. Taç yapraklar beyaz renkte ve dardır. Kü-

çük drupalar kırmızı renkte olup 2–6 adet, genişliği 6–8
mm’dir (Davis ve Meikle, 1972).
550
Rubus tereticaulis PJ. Mueller Doğal
Böğürtlen
Yayılışı
Avrupa, Macaristan, Romanya ve Türkiye’de yayılır. İstanbul, Bursa ve Bolu çevrelerinde doğaldır.
Yerde sürünücü sürgünleri olan çalılardır. Sürgünler hafif silindirik, kahverengi, yumuşak tüylü ve kü-
çük iğnemsi dikenlidir. Yapraklar 3-5 loblu hemen hemen üst ve alt yüzde aynı renklidir. Yaprakçıklar her
iki yüzde piloz, biserrat, yan yaprakçıklar kısa saplı, orta yaprakçık 4-6 cm uzunluğunda, sapın 4-6 katı,
yumurtamsıdan yarı dairesele değişen şekillerdedir. Yaprakçıklar tabanda yuvarlak veya hafif yüreksi, tepe-
de sivri sivri uçludur. Kulakçıklar şeritsi, kenarları bezeli veya glandsız tüylüdür. Çiçekli sürgünler hemen
hemen zigzaglı, yatık pubesent veya yoğun hirsut-villoz, ince zayıf dikenli ve genellikle bezeli tüylü. Çiçek
Ünal Akkemik
kurulu hemen hemen yoğun, yumurtamsı, altta yapraklı, 7-25 çiçekli, genelde 3’lü çiçekli dallardan oluş-
muştur. Çanak yapraklar kuyruklu, meyvede iken dik durumda, tüylü-kıllı ve bazen de ince dikenlidir. Taç
yapraklar yeşilimsi-beyaz renkte, eliptik-dikdörtgenimsi, 8-10 mm’dir. Filamentler stilusdan biraz kısa, an-
terler çıplaktır. Karpeller de çıplaktır. Küçük druplar siyah renkte ve çok sayıdadır (Davis ve Meikle, 1972).
Sarcopoterium Spach (Abdestbozan) Tolga Ok
Doğu Akdeniz havzasının bir bitkisi olup monotipiktir. Kısa boylu, küme
ya da yığın halinde tepe geliştiren dikenli çalılardır. Dal ve sürgünlerin uçla-
rı, dallanmış dikenlerle sonlanır. Yapraklar derimsi, uç kısımda tek terminal
yaprakla sonlanan pinnat damarlı bileşik yapraktır (imparipinnat). Yapraklar
çoğunlukla kısalmış sürgünlerden çıkarlar. Kulakçıklar küçük, yaprak sapı-
nın tabanını örter. Çiçek kurulu yaprağın karşı tarafında ya da terminal du-
rumlu başaktır. Çiçekler tek eşeyli, çiçek kurulundaki çiçeklerden alttakiler
çoğunlukla erkek, üsttekiler ise dişi çiçeklerdir. Çanak yaprak 4, stamen sayısı
Tolga Ok
Tolga Ok
çok fazla, karpel 2’dir. Meyve üzümsü meyve tipindedir; çanak yapraklar ba-
zen meyve oluşması esnasında da kalıcıdır (Cullen, 1972).
Sarcopoterium spinosum (L.) Spach Doğal
Abdestbozan
Yayılışı
Genel yayılışı Doğu Akdeniz Havzası olup ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Sinop, İzmir, Aydın, Antalya,
Adana çevresinde yayılış yapar. Frigana vejetasyonunun tipik bir elemanı olup tüm sahil kesimlerde görülür
(Cullen, 1972).
Yaklaşık 75 cm’ye kadar boylanabilen küme ya da yığınlar şeklinde bir tepe yapısı oluşturan dikenli çalı-
lardır. Kabukların dış kısımları gümüşi, kısa beyaz tüylerle kaplıdır; kabuklar boyuna yönde soyularak dökü-
lürler. Dökülen kabukların alt kısımları kahverengidir. Yapraklar pinnat damarlı bileşik yapraktır. Yaprakçık
sayısı (9-) 11-25 adet ve tepede tek terminal yaprakla sonlanır. Yaprak şekli dikdörtgenimsi-oval, tam kenar-
lı, ya da 3-5 dişli ve aşağıya doğru kıvrıktır. Çiçeklerinde çanak yaprakları yeşil, çoğunlukla beyaz kenarlı,
oval-dikdörtgenimsi; yaklaşık 2 mm boyunadır. Stigma kırmızımsıdır. Üzümsü meyve küremsi olup sarımsı Tolga Ok
kahverengi ve 3-5 mm çapındadır. Çiçeklenme zamanı mart ayıdır (Cullen, 1972).
551
Sorbus L. (Üvezler) Bilge Tunçkol, Necmi Aksoy, Özgür Eminağaoğlu
Kışın yaprağını döken, sürgünleri dikensiz, kısa boylu ağaç veya çalılardır. Oldukça iri olan tomurcuklarının üzerleri kiremitvari dizilmiş pullarla örtülüdür. Sürgün-
lere çok sıralı sarmal olarak dizilmiş olan kenarları dişli ve loplu yapraklar basit veya bileşiktir. Çiçekleri beyaz, nadiren pembe olup birleşik yalancı şemsiye biçiminde
kurul oluştururlar. Taç ve çanak yapraklar 5 parçalı stamen sayısı 15-20 dir. Ovaryum 2-5 karpelden oluşmuş 2 tohum taslağı taşır. Ovaryum 2-5 gözlü, yalancı sulu
meyve tipindedir. Olgunlaştığında sarı kırmızı veya portakal rengini alır (Gabrialian, 1972).
Ülkemizde 15 türü doğal yetişmekte olup bu türlere ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Yapraklar tüysü veya yarı tüysü;
2.Yapraklar yarı tüysü, yaprak 5.5-12 cm uzunluğunda, tomurcuklar sarımtırak-kahverengi, tomurcuk pulları çıplak ve yapışkan değil …...…....Sorbus roopiana
2.Yapraklar tek tüysü, tüysü yaprak 6-30 cm uzunluğunda
3.Tomurcuklar koyu siyahımtırak–kahverengi ve yapışkan değildir; meyveleri basık küre şeklinde olup, 6-9(-11) mm’dir. Situlus çoğunlukla 3 adet, gövde kabuğu
düz ve boyuna çatlaklı…………………………………………………………………………......……………...………………………..………Sorbus aucuparia
3.Tomurcuklar sarımtırak–yeşil renkli ve yapışkandır; meyveleri küremsi veya armut şeklinde olup 15-22 mm’ dir. Sitilus çoğunlukla 5 adet, gövde kabuğu
uzunlamasına dar şeritsi pullar halinde çataklı ……..…………..…………..……………………………………………………………………. Sorbus domestica
1.Yapraklar basit, loplu veya kenarları dişli
4.Yapraklar loplu, yaprak kenarları basit veya çift sıralı dişli;
5.Yaprakların alt yüzeyleri gençken hafif tüylü daha sonra çıplaklaşır;
6.Tomurcuk pulları elma yeşili renginde ve kenarları koyu kahverengi sürmeli, hafif yapışkan; yapraklar derin veya sığ loplu, lop kenarları ince dişli, damar
sayısı 5-6(-7) adet. Sitilus çoğunlukla 2, nadiren 3’ tür …….……………………………………………………………………………… Sorbus torminalis
6.Tomurcuk pulları sarımtırak–kahverengi, yapışkan değil, yapraklar az veya çok loplu, lop kenarları kaba ve belirgin, çift sıralı dişlidir damar sayısı 7-9(-11)
çift. Sitilus 3 ..…..…..…..…..…..…..…..…..…..…..…..…..…..…..………………………….………………………………………..…….Sorbus caucasica
5. Genç ve olgun yaprakların alt yüzeyleri keçe gibi sık veya pamuksu tüylü;
7.Yaprak ayasının dip kısımlarında loplar derin parçalanmış fakat yaprakçık şeklinde ayrılmamıştır; damar sayısı 8-9 çift; çiçek kurulu zengin 25-60(-90)
çiçekten oluşur. ………………………………………………………………….………………….………….……….…………... Sorbus tamamschjanae
7.Yaprak ayası derin loplu değil; damar sayısı 5-7(-8) çift; çiçek kurulu fakir (20-40);
8.Tomurcuklar sarımtırak–kahverengi ve pul uçları sürmesiz; yaprak ayası dar–eliptik (5-11x3-7cm), sığ loplu ve lop kenarları basit dişli; aya dip
taraftan 1/3 oranında tam kenarlı veya belirsiz dişli; meyve rengi belirgin kırmızı……………...………………………………. Sorbus luristanica
8.Tomurcuklar sarımtırak- kahverengi ve pul uçları kızıl kestane renginde sürmeli; yaprak ayası geniş eliptik veya rombik-eliptik (baklava dilimi
biçiminde);
9.Yaprak ayası geniş eliptik (4,5-10x3-9 cm) lop kenarları basit dişli olup dişlerin uç kısımları küttür, ayanın dip tarafı tam kenarlı; meyve yu-
murta biçiminde ve küçücük (0.6-1.4 cm boyunda) olup portakal veya altın sarısı rengindedir ve üzerinde benekler görülmez.
…………...….....……...………...…………...………...………...………...….…………………………….……………...…...Sorbus persica
9.Yaprak sayısı rombik–eliptik (baklava dilimi biçiminde) (4,5-7x3-5,5 cm); lop kenarları çift sıralı dişli olup dişler sivri uçludur ve dışarı
doğru bakar; meyve basık küremsi ve büyük (1.2–1.8 cm boyunda) olup sarımtırak–kırmızı renkte ve üzerlerinde büyük benekler görülür
.………………….....…………………………………………………………...………………………….………………. Sorbus takhtajanii
4. Yapraklar lopsuz, yaprak kenarları basit veya çift sıralı dişli;
10.Yapraklar çıplak veya az- çok gri-beyaz sık tüylerle örtülüdür. Tomurcuk pulları sarımtırak- kahverengi ve pul uçları sürmesiz; anterler pembe renkte
…………………........………………………………………………………………………………………………………………………… Sorbus subfusca
10.Yaprakların alt yüzeyleri beyaz veya gri keçemsi tüylerle örtülüdür. Tomurcuk pullarının uçları sürmeli; anterler sarı renkte
11.Çoğunlukla yapraklar dar veya geniş elips biçiminde olup sivri uçludur. Yaprak alt yüzeyleri grimsi–beyaz tüylüdür. Tomurcuk pulları parlak sarı
renkli olup pulların kenarları koyu kırmızımtırak–kahverengi sürmeli ve hafif kirpiklidir. Tomurcuklar yapışkan değil; meyvesi geniş yumurta biçi-
minde, parlak koyu kırmızı renkli ve üzerinde büyük benekler belirgin olarak görülür…………….…….…………………….. Sorbus kusnetzovii
552
Sorbus L. (Üvezler)
11.Çoğunlukla yapraklar dairesel veya geniş yumurta biçiminde olup küt uçludur ve alt yüzleri beyaz tüylüdür tomurcuk pulları sarımtırak-kahve-
rengi veya kırmızımtırak-kahverengi olup kenarları dar şerit halinde koyu sürmeli ve hafif yapışkan; meyvesi küre biçiminde koyu kırmızı olup
üzeri küçük beneklidir.
12.Yaprakların üst yüzeyleri açık yeşil, yaprağın bir kenarındaki diş sayısı 10-20, dişler büyük kaba tüysü damar sayısı 5-7(-8) yaprak sapları
5-12 mm.
13.Yapraklar dairesel geniş yumurta veya geniş ters yumurta biçiminde (3-7x2,5-6 cm) yaprağın uç kısmı küt veya yuvarlakça, dip tarafı
ise geniş yuvarlakçadır..…...………………………………………………………………………………………………. Sorbus umbellata
13.Yapraklar eliptik veya geniş-yumurta biçiminde (3,5-6,5x2,5-4,5 cm) yaprağın uç kısmı uzunca sivri yaprağın dip tarafı ise kama şeklin-
de daralmıştır …………………………………….…………………………………….....…….………….……………….… Sorbus taurica
12.Yaprağın üst yüzeyleri koyu yeşil yaprağın bir kenarındaki diş sayısı 20-37 dişler sivri uçlu küçük ve sık tüysü damar sayısı 7-9(-11) yaprak
sapları 5-20 mm
14.Yapraklar dairesel veya geniş yumurta biçiminde (4-9x3,5-7,5) yaprağın uç kısmı küt veya yuvarlakça, dip tarafı ise geniş yuvarlakçadır
…………………………………………………………………………..………………………………………………. Sorbus migarica
14.Yapraklar geniş eliptik veya eliptik biçimde (4-7(-13)x2-6,5(-10) cm.) yaprağın uç kısmı sivri, dip tarafı ise kama şeklinde daralmıştır
……………………………………………………………………………………………....….………………… Sorbus schemachensis
Sorbus aucuparia L. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa, Kafkasya ve Sibirya’da yapar. Ülkemizde Bolu, Zonguldak, An-
kara, Çankırı, Ordu, Erzurum, Kars, Kastamonu, Ağrı, Amasya, Artvin, Bursa, Çanakkale,
Giresun, Kayseri, Trabzon illerinde ve genel olarak 800–2500 m yükseltiler arasında yayılır.
4–20 m boylanan yuvarlak gevşek tepe yapısına sahip küçük bir ağaçtır. Gençlikte açık
gri renkli olan gövde kabuğu parlak düz ve pürüzsüzdür. Yaşlı bireylerde kabuk boyuna
çatlaklıdır ve renk koyulaşır. Son sene sürgünleri gri kahve veya kırmızımtırak kahve renkli
olup seyrek ve dökülücü pamuksu tüylerle örtülüdür. Sürgün üzerinde beyaz renkli lenti-
seller bulunur. Kırmızımtırak-kahverengi olan yaprak sapları 1,5–6,7 cm boyutlarındadır.
Seyrek tüylü veya tamamen çıplaktır. Yaprak sapı sürgün üzerinde hilal şeklinde iz bırakır.
Bileşik yapraklar 9-30 × 4-18 cm boyutlarındadır. Dar eliptik veya mızraksı yapraklar 11-
17 çifttir. Kenarları testere dişli yaprakçıklar sapsız ve asimetriktir. Yaprak üst yüzeyi donuk
yeşil alt yüzeyi sarımtrak yeşil veya gri yeşil renkli. Orta damar ve dip kısımları seyrek
pamuksu tüylüdür, tüyler sonra dökülür. Bileşik yalancı şemsiye tipindeki çiçek kurulları
8-15 cm boyutlarında olup dik durur. Üvezler içinde en yoğun çiçek taşıyan taksondur.
Taç yapraklar kirli beyaz renkli 8-15 mm boyutlarında önceleri dökülücü hafif tüylerle
kaplıdır. Stilus 3 nadiren 2-4(-5) adet ve serbesttir. Ovaryum üst durumludur. Basık küre
biçimindeki meyveler 6-9-11 mm çapında kırmızımtırak-portakal renkli üzeri seyrek kü-
çük beneklidir. Meyve 3 nadiren 2-5 tohumludur (Gabrialian, 1972).
553
Sorbus caucasica Zinserl Doğal
Üvez
Yayılışı
Ülkemizde bu türe ait yayılış yapan iki varyeteden var. caucasica genel yayılışını Batı ve Doğu
Kafkasya’da yapar. Ülkemizde bu varyete Artvin ilinde 900–2000 m’ler arasında yayılış yapar.
Diğer varyete ise endemik olan var. yaltirikii’dir. Bu takson ise Rize ilinde 1750 m’de yayılış yapar.
7 m’ye kadar boylanan geniş tepeli küçük bir ağaçtır. Kabuk kırmızımtırak-koyu gri renkli,
ince ve düzgün yüzeylidir. Kabuk üzerinde oval şekilli lentiseller bulunur. Genç sürgünler kesta-
ne kırmızısı renginde çıplak cilalanmış gibi parlak yoğun lentisellidir. 6-12 mm uzunluğundaki
tomurcuklar koni şeklinde olup 3-4 adet sarımtırak-kahverengi çıplak veya tüylü pullarla örtül-
müştür. Yaprak sapı 1,2–2,2 cm arasındadır. Sarımtırak-yeşil renkteki sapların üzeri dökülücü
seyrek tüylü veya çıplaktır. Yaprak sapının sürgün üzerinde bıraktığı izde 3 veya 5 iletim demeti
izi vardır. Yaprak 5,5–12 × 3,5–6,5 cm boyutlarında olup geniş eliptik veya geniş yumurta biçi-
mindedir. Yaprak ayasının kenarı 5-7 lopludur. Lop kenarları çift sıralı sivri dişlidir. Yaprak üst
yüzeyi koyu yeşil ve çıplak, alt yüzü açık sarımtırak-yeşil ve çıplaktır. Damar koltuklarında tüy demetleri görülür. 40-50 (-70) adet çiçek taşıyan dik duran bileşik yalancı
şemsiye tipindeki çiçek kurulları 8-10 cm boyundadır. Çiçek 15-16 mm çapında olup taç yapraklar kirli beyaz renktedir. Stilus 3 adet ve serbesttir. 1-1,5 cm çapındaki
meyveler küre veya geniş ovoid biçimlidir. Olgunlaşma aşamasında parlak portakal sarısı-kiremit kırmızısı meyveler daha sonraları koyu kırmızı bir renk alır ve üzeri
beneklidir. Meyve içerisinde 2-3 adet kırmızımtırak-kahverengi 5-6 mm çapında tohumlar bulunur (Gabrialian, 1972).
Ülkemizde bu türe ait iki alttür doğal olarak yayılış yapar:
Sorbus caucasica Zinserl var. yaltirikii Gökşin (Endemik): Rize, Çamlıhemşin civarında bulunur. Bu varyete Özgür Eminağaoğlu tarafından Artvin-Yusufeli çevre-
sinde 1700-1800 metrelerde de tespit edilmiştir. Tomurcuklar ve yaprakların her iki yüzü ’de çıplak damarların birleştiği yerlerde tüy demetleri vardır.
Sorbus caucasica Zinserl var. caucasica: Bu varyete Artvin-Yusufeli çevresinde bulunur. Tomurcuklar ve yaprakların alt yüzü kül rengi pamuksu tüylerle örtülüdür.
Sorbus domestica L. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Avrupa’nın güneyinde ve kısmen orta kesiminde yapar. Kuzeyde Alman-
ya’nın doğusuna kadar yayılış yapan bu türün doğu sınırı ise Kırım, Güney Rusya ve Türkiye’dir.
Ülkemizde Kırklareli, Çanakkale, İstanbul, Sakarya, Bursa, Zonguldak, Bartın, İzmit, Bolu,
Düzce, Ankara, Kastamonu, Sinop, Karabük, Tokat, Hatay ve Eskişehir illerinde ve genel olarak
100–1300 m yükseltiler arasında yayılır.
4-10 m’ye kadar boy 70-80 cm’ye kadar çap yapabilen dolgun gövdeli gençlikte konik, daha
sonraları dağınık ve yayvan tepeli bir ağaçtır. Gövde kabuğu kül grisi renkli düz ve pürüzsüz-
Hatice Yılmaz
dür. Kabuk yaşlı fertlerde uzunlamasına dar şeritsi pullar halinde çatlaklıdır. Son sene sürgün-
leri kalın kızıl kestane veya grimsi zeytin yeşili renklidir. Sürgün uçlarına doğru hafif tüylüdür.
Tomurcuk uçları hafif tüylü ve yapışkandır. Bu özelliği ile Cormus aucuparia’dan ayrılır. 2–4,8
uzunluğundaki yaprak sapı gençlikte seyrek beyaz pamuksu tüylerle örtülüdür. Yaprak sapının
sürgün üzerinde bıraktığı iz hilal şeklindedir. Bileşik yaprak 7-20 × 4-10 cm boyutlarındadır. Bileşik yaprak 7-10 çift yaprakçıktan meydana gelir. Sapsız yaprakçıklar
2,4–5,3 × 0 8,1–9 cm boyutlarında dar elips veya mızraksıdır. Yaprakçık kenarı tek sıralı testere dişlidir. Yaprakçığın alt yüzeyleri önceleri seyrek pamuksu tüylerle örtü-
lüdür. Sonraları bu tüyler kısmen dökülür. Bileşik yalancı şemsiye tipindeki çiçek kurulları 6-11 cm boyutlarındadır. Çanak yapraklar tüylü stiluslar çoğunlukla 5 adet ve
serbesttir. Stamen sayısı 15-20 dir. Ülkemizde doğal olarak yetişen tüm taksonlar içerisinde en büyük meyveye sahiptir. Küremsi-armut biçimindeki meyveler önceleri
yeşilimtırak olgunlaştığında sarımtrak-kahverengi 1,5-2,2 cm çapında üzeri kırmızı beneklidir. Meyve içerisinde 3 nadiren 5 tohum taşır (Gabrialian, 1972).
554
Sorbus kusnetzovii Zinserl Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya, Lübnan ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Adana, Kars, Kasta-
ISTE Herbaryumu
monu, Ağrı, Amasya, Ankara, Konya, Yozgat, Hatay, Denizli, Erzincan, Erzurum ve Gümüş-
hane illerinde ve genel olarak 750–2500 m yükseltiler arasında yayılır.
5-6 m’ye kadar boylanan yayvan tepeli küçük ağaç veya çalılardır. Sarımtırak-kahverengi
kabuk düzgün yüzeyli ve çatlaksızdır. Üzeri seyrek lentisellerle kaplıdır. Kırmızımtırak-kah-
verengi genç sürgünleri çıplaktır. Sürgünlerin üzeri sık beyaz lentisellidir. 5-6 (-10) mm
boyunda sivri-yumurta veya köşeli koni biçimindeki tomurcuklar dıştan 3-4 adet parlak
sarı çıplak pullarla örtülmüştür. Pul kenarları koyu kırmızımtırak-kahverengi sürmeli ve
beyaz kirpiklidir. Yaprak sapı 0,9–2,1 cm uzunluğundadır. Sarımtırak-yeşil renkteki sapın
üzeri beyaz pamuksu tüylerle kaplıdır. 4–9 (-12) × 2,5–5(-8,5) cm boyutlarındaki yapraklar
dar veya geniş elips biçiminde kenarları çift sıralı dişlidir. Yaprak üst yüzeyi koyu yeşil ve
çıplak alt yüzü keçe gibi sık grimsi-beyaz tüylerle kaplıdır. Yaprak üst yüzeyinde damarlar
boyunca seyrek glandlar görülür. 20–40 çiçek taşıyan dik duran yalancı şemsiye tipindeki
çiçek kurulları 3,5–7 cm boyutlarındadır. Çiçek eksenleri üzerinde sık beyaz pamuklu tüyler
bulunur. 15-18 mm çapındaki beyaz renkli çiçekleri vardır. Taç yapraklar ise beyaz renkli
kenarları hafifçe kertikli uzun oval biçimlidir. Stiluslar 2-3 adet dip kısımları seyrek tüylü
ve bitişiktir. Parlak koyu kırmızı renkli olgun meyveler 9-16 mm çapında geniş yumur-
ta biçiminde üzeri beyaz beneklidir. Çanak yapraklar kalıcıdır. 6-7 mm boyutlarında koyu
kahverengi tohumları vardır. Yalancı meyvede tohum sayısı 3-4 adettir (Gabrialian, 1972).
Sorbus luristanica (Bornm.) Schonb. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya’nın güneyi, Batı İran ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Hakkâri
ilinde 1500–2500 m yükseltiler arasında yayılır.
5-6 m’ye kadar boylanan piramidal tepeli küçük ağaç veya çalılardır. Kırmızımtırak-sarı
renkli kabuk düzgün yüzeyli ve çatlaksı, üzeri yatık baklava dilimi şeklinde lentisellidir. Kır-
mızımtırak-kahverengi genç sürgünler çıplak üzeri beyaz lentisellidir. Yaşlı sürgünler grim-
si boz renklidir. 3-6 mm boyunda yumurta biçimli tomurcuklar dıştan 3 adet sarımtırak
kahverengi pul ile kaplıdır. Pul üzerleri pamuksu tüylüdür. Yaprak sapı 1–2,5 cm uzunlu-
ğundadır. Sarımtırak-yeşil renkli sapın üzeri beyaz pamuksu tüylüdür. 5–11× 3-7 cm bo-
yutlarındaki yaprak ayası eliptik veya dar eliptik biçimde olup kenarları sığ loplu ve basit
dişlidir. Yaprak üst yüzeyleri açık yeşil, alt yüzeyleri gri-beyaz renkte keçe gibi sık tüylerle
örtülüdür. 25-40 adet çiçek taşıyan dik duran yalancı şemsiye tipindeki çiçek kurulları 3-7,5
cm boyutlarındadır. Çiçek eksenleri üzerinde dökülücü pamuksu tüyler bulunur. Sarımtı-
rak beyaz renkli çiçekler 10-15 mm çapındadır. Üçgen biçimindeki çanak yaprağın her iki
Mehmet Fırat
yüzü de keçemsi beyaz tüylüdür. Stilus 2 adet ve serbesttir. Kırmızımtırak sarı veya kırmızı
renkli meyveler 11-14 mm çapında olup elipsoidaldır. Gençlikte üzerleri pamuksu tüylerle
örtülüdür. Meyve üzerinde benekler bulunmaz. Çanak yapraklar meyve üzerinde kalıcıdır.
5-6 mm boyutlarındaki tohumlar 2-4 adettir (Gabrialian, 1972).
555
Sorbus migarica Zinserl Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya’nın batısı ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Amasya,
Tokat, Erzurum illerinde ve genel olarak 1300–2000 m yükseltiler arasında yayılır.
6 m’ye kadar boylanan çatal gövdeli dağınık tepeli çalı görünümlü odunsu bit-
kilerdir. Pürüzsüz ve çatlaksız gövde kabuğu açık gri renklidir. Genç sürgünleri
kalın kırmızımtırak kahverengi, üzerleri lentisellidir. Yaşlı sürgünler ise koyu gri
esmer renkli üzeri yer yer mum tabakası ile kaplıdır. Sivri uçlu yumurta biçimin-
deki tomurcuklar 3-4 adet pul ile örtülmüş 4-6 mm boyutlarında hafif yapışkandır.
Yaprak sapı 5-20 mm, üzeri pamuksu tüylerle kaplıdır. Sapın sürgünde bıraktığı
iz hilal şeklindedir. Yaprak dairesel veya geniş yumurta şeklindedir. Yaprak ke-
narındaki diş sayısı 20-35 adet küçük sivri uçludur. Yaprak alt yüzü beyaz keçe
gibi tüylüdür. Çiçek kurulları 3,5–7 × 4,5–9 cm boy ve çapında, çiçek sayısı (6)
10–45 (60) arasında, çiçek kurullarının eksenleri üzeri sık pamuksu beyaz tüylerle
kaplıdır. Çiçekler 15-20 mm çapında çanak 5 parçalı üzeri tüylüdür. Taç yapraklar
Ünal Akkemik
ters yumurta şeklinde 7-9 mm boyundadır. Stiluslar 2, nadiren 1 veya 3’tür; ayrı
ve dip kısmı tüylüdür. Meyve 6-16 mm çapında küre şeklinde koyu kırmızı ça-
nak yapraklar kalıcı 5-6 mm boyundaki tohumlar; meyve içinde 3-4 adet bulunur.
Meyvelerin üzeri beyaz beneklidir (Gabrialian, 1972).
Sorbus persica Hedl. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Rusya, Ermenistan, Azerbaycan, Kuzey-Batı İran ve Türkiye’de
yapar. Ülkemizde Kars, Hakkâri, Artvin, Bingöl, İçel, Bitlis, Van illerinde ve genel
olarak 700–2500 m yükseltiler arasında bulunur.
3-7 m boylanan piramidal tepeli ağaçlardır. Parlak kırmızımtırak gri renkli ka-
buk düzgün yüzeyli ve çatlaksızdır. Üzeri baklava dilimi şeklindeki lentisellerle
kaplıdır. 3-7 mm boyutlarında yumurta biçimindeki tomurcuklar dıştan 3 adet
sarımtırak-kahverengi pul ile örtülmüştür. Pul kenarları pamuksu beyaz tüylü kı-
zıl-kestane renklidir. Yaprak sapı 1-3 cm boyutlarındandır. Sarımtırak-yeşil renkli
sap dip kısma doğru seyrekleşen beyaz pamuksu tüylerle kaplıdır. 4,5-10×3-9 cm
boyutlarındaki yaprak ayası geniş eliptik, dip kısımları kama biçimindedir. Yap-
rak kenarı sığ loplu ve kenarı basit dişlidir. Yaprak üst yüzü açık yeşil alt yüzleri
gri-beyaz keçe gibi sık tüylerle kaplıdır. 20-40 adet çiçek taşıyan dik duran yalancı
şemsiye tipindeki çiçek kurulları 3-8 cm boyutlarındadır. Çiçek eksenleri üzerinde
Mehmet Fırat
dökülücü beyaz pamuksu tüyler bulunur. 12-17 mm çapındaki sarımtırak beyaz

renkli çiçekleri vardır. Stilus 2 adet ve serbesttir. Portakal veya altın sarısı renkli
meyveleri elipsoidal biçimli 6-14 mm büyüklüğündedir. Gençlikte üzeri pamuksu
dökülücü tüylerle örtülüdür. Benekli yapı bulunmaz. Açık kahverengi tohumları
6–7,5 mm boyutlarındadır. Meyve 2-3 tohumludur (Gabrialian, 1972).
556
Sorbus roopiana Bordz. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Ermenistan ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Kars, Erzincan, Erzurum illerinde ve genel olarak 1500–2500 m yükseltiler arasında yayılır.
4-10 metreye kadar boylanan piramidal tepeli küçük ağaç veya çalılardır. Genç bireylerinin gövde kabukları grimsi–kırmızı renkte parlak ve düzdür. Kabuk üzerinde
açık renkte gözle görülebilen lentiseller bulunur. Son sene sürgünleri kestane kırmızımsı renginde olup üzerleri ince bir mum tabakası ile örtülüdür. Sürgün tamamen
çıplaktır. Tepe tomurcukları yan tomurcuklardan daha büyük 6-9 mm boyundadır. Sivri uçlu geniş koni biçimindeki tomurcuklar dıştan sarımtırak kahverengi 3-4 adet
pulla örtülmüştür. Pulların uç kısımları pamuksu beyaz tüyler taşır. Yaprak sapı 1,1–3,1 cm arasında sarımtırak yeşil renkte üzeri pamuksu tüylerle kaplıdır. Yaprak
sapının sürgün üzerinde bıraktığı iz dar hilal şeklindedir. Yumurtamsı–oblong yaprakları 5,5-12 x 3-7 cm boylarındadır. Yaprağın altı 1-3(-4) çift serbest yaprakçıktan
oluşur, üst tarafı ise orta damara kadar derin loplu veya derin dişlidir. Bu görünümü ile yaprak kısmı birleşik yaprak görünümündedir. S. tamamschjanae’ den bu yaprak
farklılığı ile kolayca ayırt edilir. Yaprak alt yüzeyleri yeşilimtırak gri pamuksu tüylerle örtülüdür. Daha sonraları bu tüyler kısmen dökülür. Lop kenarları çift sıralı keskin
dişlidir. Yaprak üst düzeyi koyu yeşil ve çıplaktır. Dik duran yalancı şemsiye tipindeki çiçek kurulları 9 cm boyunda ve 7-10 cm genişliğindedir. Çiçek eksenleri üzerinde
seyrek pamuksu tüyler bulunur. Kirli beyaz renkteki çiçekler 12-14 mm çapında olup taç yapraklarının dip kısmında uzunca tüyler bulunur. Filamentler taç yapraklardan
daha uzundur. Stilus çoğunlukla 3 adet ve serbesttir. Olgunlaştığında koyu kırmızı bir renk alan meyveleri küremsi elipsoidal biçimdedir. 10 mm çapındaki bu meyvele-
rin dip ve uç kısımları seyrek beyaz pamuksu tüylerle kaplıdır. 5 mm boyundaki tohumları meyve içerisinde 3-5 adettir (Gabrialian, 1972).
Sorbus schemachensis Zinserl Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Orta-Güney Avrupa, Gü-
neybatı Asya ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde
Hakkâri, Karabük, Bitlis, Ağrı, Antalya, Artvin,
Bursa, Bolu, Kastamonu, Ankara, Balıkesir, De-
nizli, Erzurum, Eskişehir, İçel, Kayseri, Kah-
ramanmaraş, Sivas, Tunceli illerinde ve genel
olarak 1000–2500 m yükseltiler arasında yayılır.
6 m’ye kadar boylanan çatal gövdeli dağınık
tepeli çalı görünümlü odunsu bitkilerdir. Pü-
rüzsüz ve çatlaksız gövde kabuğu esmerimsi gri
renklidir. Genç sürgünleri kalın kırmızımtırak
kahverengi üzeri lentisellidir. Yaşlı sürgünler ise
koyu gri esmer renkli üzeri yer yer mum taba-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
kası ile kaplıdır. Sivri uçlu yumurta biçimindeki

tomurcuklar 3-4 adet pul ile örtülmüş, 4-6 mm
boyutlarında hafif yapışkandır. Yaprak sapı
5-20 mm uzunluğunda üzeri pamuksu tüylerle
kaplıdır. Sapın sürgünde bıraktığı iz hilal şek-
lindedir. Yaprak geniş eliptik veya eliptik, yap-
rak kenarındaki diş sayısı 20-35 adet küçük sivri uçludur. Yaprak alt yüzü beyaz keçe gibi tüylüdür. Çiçek kurulları 3,5-7 × 4,5–9 cm boyutlarında, çiçek sayısı (6) 10–45
(60) arasında, çiçek kurullarının eksenleri üzeri sık pamuksu beyaz tüylerle kaplıdır. Çiçekler 15-20 mm çapında, çanak 5 parçalı üzeri tüylüdür. Taç yapraklar ters
yumurta şeklinde 7-9 mm boyundadır. Stiluslar 2, nadiren 1 veya 3’tür ayrı ve dip kısmı tüylüdür. Meyve 6-16 mm çapında küre şeklinde, koyu kırmızı çanak yapraklar
kalıcıdır. 5-6 mm boyundaki tohumlar; meyve içinde 3-4 adet bulunur meyve üzeri beyaz beneklidir.
557
Sorbus subfusca Boiss. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Kafkasya ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Artvin, Rize,
Trabzon illerinde ve genel olarak 1200–2400 m yükseltiler arasında yayılır.
2-5 m’ye kadar boylanan sık dallı yuvarlak tepeli küçük ağaç ve çalılardır.
Kabuk ince parlak kahverengi kül renginde üzeri büyük baklava dilimi şeklin-
deki lentisellerle kaplıdır. Gri-kahverengi veya kırmızımtırak renkli sürgünler
tüysüz olup üzerleri boz renkli mumsu bir tabaka ile örtülüdür. 5-10 mm bo-
yundaki tomurcuk sivri uçlu ve yumurta biçimindedir. Yaprak sapı 0,5-2 cm
uzunluğundadır. Üzeri pamuksu tüylü veya çıplaktır. Yaprak sapının sürgün-
de bıraktığı izde 3-4 adet iletim demeti bulunur. Lopsuz yaprakların kenarı
çift sıralı dişlidir. Ters yumurta-dairemsi yapraklar (4-)6–12(-14) x 4–7(-12)
cm boyutlarındadır. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil renkli ve çıplak, alt yüzleri
açık sarımtırak yeşil çıplak veya gri-beyaz sık tüylerle örtülüdür. Yaprak üst
yüzeyi damarlar boyunca seyrek glandlarla kaplıdır. 20-50 adet çiçek taşıyan
dik duran yalancı şemsiye tipindeki çiçek kurulları 3-11 cm boyutlarındadır.
16 mm çapında kirli beyaz renkli çiçekleri vardır. Stilus 2 adet serbest ve çıp-
laktır. Anterler açık pembe renklidir. Koyu kırmızı renkli olgun meyveler ters
yumurta biçiminde 10-13 mm boyutlarında, üzeri beneklidir. Çanak yapraklar meyve üzerinde kalıcıdır. 6-8 mm boyutlarındaki tohumlar 2-4 adettir (Gabrialian, 1972).
Sorbus takhtajanii Gabr. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde
Bingöl, Hakkâri, Bitlis illerinde ve genel olarak 1300–2300 m yükseltiler ara-
sında yayılır.
5-6 m’ye kadar boylanan seyrek dallı yayvan tepeli, bozuk gövdeli ağaç
veya çalılardır. Kırmızımtırak-gri renkli ince kabuklar düzgün yüzeylidir ve
üzerinde baklava dilimi şeklinde lentiseller vardır. Genç sürgünler kırmızım-
tırak-kahve veya kızıl kestane renkli çıplak ve parlaktır. Tomurcuklar 3-6 mm
boyutlarında ve yumurtamsı-konik biçimlidir. Tomurcuklar dıştan 3-4 adet
sarımtırak-kahverengi pulla örtülüdür. Tomurcuklar çıplak pullarının uç kı-
sımları ise pamuksu beyaz tüylüdür. Yaprak sapı 0,7–2 cm boyutlarındadır.
Sarımtırak-yeşil renkli sapların üzeri sık beyaz pamuksu tüylerle kaplıdır. 4,5–
7 ×3–5,5 cm boyutlarındaki yapraklar rombik-eliptik şekillidir. Dişli yaprak
nadiren loplu çift sıralı dişli sivri uçludur. Yaprak üst yüzü koyu yeşil ve çıplak
alt yüzü keçe gibi sık grimsi beyaz renkli tüylerle örtülüdür. Yalancı şemsiye
şeklindeki çiçek kurulu dik duran 25-30 çiçek taşıyan başak şeklindedir. Çiçek
kurulları 4-7 cm boyutlarındadır. Çiçek eksenleri sık pamuksu tüylerle kap-
lıdır. Taç yapraklar kirli beyaz renklidir. Stilus 2 adet ve serbesttir. Portakal sarısı veya sarımtırak-kırmızı meyveler 12-18 × 10-19 mm boyutlarındadır. Meyveler küre
şeklindeki pamuksu tüylüdür. 7,5 mm boyutlarındaki kahverengimsi tohumlar yarım buğday tanesi büyüklüğünde 2-4 tohumludur (Gabrialian, 1972).
558
Sorbus tamamschjanae Gabr. Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Ermenistan ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Erzurum, Kars,
Erzincan, Bitlis illerinde ve genel olarak 1600–2600 m yükseltiler arasında ya-
yılır.
8 m’ye kadar boylanan yayvan tepeli bozuk gövdeli ağaç veya çalılardır. Sa-
rımtırak kahverengi ince ve düzgün çataklı gövde kabuğu üzerinde küre şek-
linde lentiseller bulunur. Genç sürgünler yanık kiremit kırmızısı veya kızıl
kestane renginde çıplak ve parlaktır. Tepe tomurcukları yan tomurcuklardan
daha büyük 4-6 mm boyundadır. Yumurta biçimindeki tomurcuklar sarımtı-
rak kahverengi üç adet pulla örtülüdür. Pulların uç kısımları pamuksu tüyler
taşır. Yaprak sapı gri yeşil renkte 0,9–2,1 cm uzunluğunda üzeri yoğun pamuk-
su tüylerle kaplıdır. Yaprak sapı sürgün üzerinde hilal şeklinde iz bırakır. Yap-
Mehmet Fırat
raklar 5-9,5x2,5-6 cm boyutlarında eliptik-oblong veya nadiren geniş yumurta
biçimindedir. Yaprak kenarları dilimli loplu loplar yaprağın dip kısmına doğru
derinleşmiştir. Lop kenarları çift sıralı sivri dişlidir. Yaprak üst yüzeyi koyu yeşil
ve çıplak alt yüzeyi keçe gibi gri beyaz pamuksu tüylerle örtülmüştür. Yukarıya
doğru dik duran yalancı şemsiye tipindeki çiçek kurulları 25-60 (-90) çiçek taşır yaklaşık 4-11 cm boylarındadır. Çiçek eksenleri üzerinde seyrek pamuksu tüyler bulunur.
Kirli beyaz renkteki çiçekler 15-18 mm çapında olup taç yaprakların dip kısımlarında tüyler bulunur. Stamenler taç yapraklardan daha uzundur, stilus 2-3 adet ve ser-
besttir. Olgunlaşan meyveler sarımtırak kırmızı veya koyu portakal sarısı renkte 0,8–1,2 cm boylarında elipsoidaldir. Yalancı meyvenin dış kabuğu üzerinde çizgi halinde
uzanan şeritsi çıkıntılar vardır. 4-6 mm boylarındaki tohumları meyve de 3 adettir (Gabrialian, 1972).
Sorbus taurica Zinserl Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Kırım, Kafkasya’nın kuzeyi ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde Bolu, Ankara, Amas-
ya, Zonguldak, Manisa, Konya, Denizli, Niğde illerinde ve genel olarak 1000–1800 m yükseltiler ara-
sında yayılır.
6 m’ye kadar boylanan çatal gövdeli dağınık tepeli çalı görünümlü odunsu bitkilerdir. Gövde ka-
buğu pürüzsüz ve çatlaksızdır. Genç sürgünleri kalın kırmızımtırak kahverengi üzeri lentisellidir.
Yaşlı sürgünler ise koyu gri esmer renkli üzeri yer yer mum tabakası ile kaplıdır. Sivri uçlu yumurta
biçimindeki tomurcuklar 3-4 adet pul ile örtülmüş 4-6 mm boyutlarında hafif yapışkandır. Yaprak
sapı 5-12 (-15) mm pamuksu tüylerle kaplıdır. Sapın sürgünde bıraktığı iz hilal şeklindedir. Yaprak
eliptik veya geniş yumurta şeklindedir. Yaprak kenarındaki diş sayısı 10-20 adet kaba dişlidir. Yaprak
alt yüzü beyaz keçe gibi tüylüdür. Çiçek kurulları 3,5-7 × 4,5-9 cm boy ve çapında çiçek sayısı (6)
10-45 (60) arasında çiçek kurullarının eksenleri üzeri sık pamuksu beyaz tüylerle kaplıdır. Çiçekler
15-20 mm çapında, çanak 5 parçalı üzeri tüylüdür. Taç yapraklar ters yumurta şeklinde 7-9 mm bo-
yundadır. Stiluslar 2, nadiren 1 veya 3’tür ayrı ve dip kısmı tüylüdür. Meyve 6-16 mm çapında küre
şeklinde koyu kırmızı, çanak yapraklar kalıcı 5-6 mm boyundaki tohumlar; meyve içinde 3-4 adet
bulunur.
Ünal Akkemik
559
Sorbus torminalis (L.) Crantz Doğal
Üvez
Yayılışı
Ülkemizde bu türe ait yayılış yapan iki alttürden var. torminalis genel yayılışını
Batı ve Orta Avrupa’da yapar. Ülkemizde Adana, İstanbul, Zonguldak, Kastamonu,
Artvin, Balıkesir, Hatay, Isparta, Kocaeli, Çanakkale, Bursa, Muş, Niğde, Sinop, Tekir-
dağ, Edirne, Kırklareli, Tokat, Trabzon, Tunceli illerinde ve genel olarak 1000–1800 m
yükseltiler arasında yayılır. Diğer alttür var. pinnatifida ise genel yayılışını Bulgaristan,
Lübnan ve Türkiye’de yapar. Ülkemizde ise Adana, Hatay, İçel, Kahramanmaraş, Muş,
Amasya ve Tokat illerinde ve genel olarak 1000–2000 m yükseltiler arasında yayılır.
Dolgun gövdeli geniş ve dağınık tepeli veya pramidal yapıya sahip gövdeler 20-
25 m’ye kadar boylanır. Son sene sürgünleri kestane kırmızısı veya koyu kahveren-
gi-kırmızı renkli ve çıplak üzerleri yer yer mum tabakasıyla kaplıdır. Tomurcuklar
Ünal Akkemik
3-5 mm çapında küre veya yumurta şeklinde küt tepeli ve parlaktır. Sarımtırak ye-
şil renkli yaprak sapı 1,5–5 cm uzunluğunda önceleri hafif tüylü sonradan tüyler
dökülerek çıplaklaşır. Sapların sürgün üzerinde bıraktığı iz hilal şeklindedir. Loplu
yapraklar 5-13 cm boyutlarında üst yüzeyi koyu donuk yeşil, alt yüzleri parlak açık
yeşildir. Yaprak alt yüzü ise önceleri seyrek çatal tüylü olup sonraları bu tüyler dö-
külerek çıplaklaşır. Çiçek kurulları 6-9,5 × 5-10 (-14) cm boyunda çiçek sayısı 20-40 (-60) arasındadır. Çiçek kurulları eksenleri üzerinde seyrek pamuksu tüyler vardır.
Meyve kurullarına dönüştüğünde bu tüyler kısmen dökülür. Çiçekler 12-15 mm çapındadır. Çanak yapraklar sivri uçlu sık tüylüdür. Taç yapraklar beyaz renkli stiluslar
2-3 adet filamentler dip kısmında kaynaşmış seyrek tüylüdür (Gabrialian, 1972). Ülkemizde bu türe ait iki alttür doğal olarak yayılış yapmaktadır.
Sorbus torminalis (L.) Crantz var. torminalis: Ergene, Çatalca-Kocaeli ve Güney Marmara Bölümleri, Karadeniz Bölgesi, Ege Bölgesi, Yukarı Fırat ve Yukarı Murat-Van
Bölümleri, Adana Bölümünde yetişir. Yapraklar üçgenimsi yumurta biçimli lopları 3-5 çift, ayanın dip tarafındaki sinüsler en fazla orta damarın yarısına kadar mesafededir.
Sorbus torminalis (L.) Crantz var. pinnatifida Boiss.: Yukarı Murat-Van, Adana ve Orta Karadeniz Bölümünde yetişir. Yapraklar dar-uzun damla uçlu lopları, 3-7
çift, ayanın dip tarafındaki sinüsleri orta damara yaprak ayasının yarısından daha fazla girmiş durumdadır.
Sorbus umbellata Fritsch Doğal
Üvez
Yayılışı
Genel yayılışını Asya, Balkanlar ve Türkiye’de yapar. Bolu, İstanbul, Kars, Karabük, Kastamonu, An-
kara, Balıkesir, Çanakkale, Giresun, Mersin, İzmir, Konya, Malatya, Muğla, Rize, Sivas, Tekirdağ, Tokat,
Yozgat, Kütahya, Afyon, Niğde, illerinde ve genel olarak 800–2500 m yükseltiler arasında yayılır.
6 m’ye kadar boylanan çatal gövdeli dağınık tepeli çalı görünümlü odunsu bitkidir. Çatlaksız gövde
kabuğu açık gri renklidir. Genç sürgünleri kalın kırmızımtırak kahverengi üzeri lentisellidir. Yaşlı sür-
günler ise koyu gri esmer renkli üzeri yer yer mum tabakası ile kaplıdır. Sivri uçlu yumurtamsı tomur-
cuklar 3-4 adet pul ile örtülmüş 4-6 mm ve hafif yapışkandır. Yaprak sapı 5-12(15) mm uzunluğunda
üzeri pamuksu tüylerle kaplıdır. Yaprak sapının sürgünde bıraktığı iz hilal şeklindedir. Yaprak geniş
yumurta veya ters yumurta şeklindedir. Yaprak kenarındaki diş sayısı 10-20 adet kaba dişli, yaprak alt
yüzeyi beyaz keçe gibi tüylüdür. Çiçek kurulları 3,5–7 × 4,5–9 cm boy ve çapında, çiçek sayısı (6)10-45(-
60) arasında çiçek kurullarının eksenleri üzeri sık pamuksu beyaz tüylerle kaplıdır. Çiçekler 15-20 mm
çapında çanak 5 parçalı üzeri tüylüdür. Taç yapraklar ters yumurta şeklinde 7-9 mm boyundadır. Stilus-
lar 2, nadiren 1 veya 3’tür ayrı ve dip kısmı tüylü meyve 6-16 mm çapında küre şeklinde koyu kırmızı
çanak yapraklar kalıcı 5-6 mm boyundaki tohumlar; meyve içinde 3-4 adet bulunur (Gabrialian, 1972).
560
Spiraea L. (İspirya çalısı, Keçi sakalı) Hatice Yılmaz
Kışın yaprağını döken çalılardır. Küçük tomurcuklar dışarıdan görülen 2-8 çift pulla örtülüdür. Spiraea crenata
Sürgüne çok sıralı sarmal dizilen yapraklar basit, kenarları dişli, loplu, bazen de tamdır. Yaprak sapı
kısadır. Yaprakta damarlanma genellikle tüysü, nadiren tabandan çıkan 3-5 ışınsal damar şeklin-
dedir. Erselik, nadiren bir cinsli çiçekler tek tek değil salkım, bileşik salkım, şemsiye veya yalancı
şemsiye tipi kurullarda yer alır. Rengi beyaz veya pembe tonlarıdır. Taç ve çanak 5 parçalı, stamen
sayısı 15-60’dır. Taç yapraklar çanak yapraklardan daha uzundur. Ovaryum üst durumlu, karpel
Mehmet Önal
saysı 5’tir. Meyve içinde 2-10 tohum taşıyan folikül kapsüldür. Asya, Avrupa, Kuzey Amerika ve
Meksika’nın ılıman yerlerinde yetişen 100 kadar türü vardır (Krüssmann 1986) ve bunların bir
çoğu pembe, beyaz renkli gösterişli çiçekleri nedeniyle park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiş-
tirilir. Ülkemizde doğal olarak yetişen iki türü vardır (Browicz, 1972p).
Spiraea crenata L. Doğal
İspirya çalısı, Keçi sakalı
Yayılışı
Kuzey ve Doğu Anadolu’da, Ankara, Zonguldak, Amasya, Çorum, Samsun, Erzurum, Kars ve
Erzincan’da doğal olarak yetişir (Browicz, 1972p).
1 m’ye kadar boylanan, yoğun dallı çalılardır. Sürgünler silindirik, kırmızı-kahverengi, baş-
langıçta tüylü, sonraları çıplaktır. Yapraklar ters yumurta-dikdörtgen biçiminde, 3 damarlı, 2-3,5
cm uzunluğunda, tam kenarlı veya uç kısma doğru 3-5 dişli olup tazeyken yumuşak tüylüdür.
Mayıs (haziran) aylarında çiçek açar. Beyaz renkli çiçekler, 5 mm çapındadır. Çiçekler tek tek değil
şemsiyemsi salkım tipi çiçek kurullarında yer alır. Çiçek kurulları yarıküre biçimindedir, 2-7 cm
uzunluğundaki yoğun yapraklı sürgünlerin ucunda yer alır. Taç yapraklar dairemsi ters yumurta
biçiminde olup genellikle stamenlerden kısadır. Meyve tüylüdür, dik duran stilus kalıntısı kapanan
çanak yapraklarıyla çevrilidir (Krüssmann, 1978; Browicz, 1972p)
Spiraea hypericifolia L. Doğal
İspirya çalısı, Keçi sakalı

Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Güneydoğu Avrupa, Kırım, Kafkasya, Sibirya ve Orta Asya’dır. Türkiye’de
Doğu Anadolu’da Erzurum, Kars, Muş, Kahramanmaraş’ta tepeler, sarp kıyılar, çalılar içerisinde
(1400) 1600-2000 m’ler arasında yetişir (Browicz, 1972p).
2 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Dik büyüyen dalların uçları aşağıya sarkar. Sürgünler si-
Mehmet Fırat
lindirik, kahverengi, gençken tüylü veya çıplaktır. Yapraklar 1-3,5 cm boyunda, 0,2-1,5 cm eninde,
verimsiz kuvvetli sürgünlerde daha geniştir. Yaprak ayası dikdörtgen-ters yumurta veya ters yu-
murta-mızraksı şekilde, sapsız ya da çok kısa saplı, ucu sivri veya küttür. Üst yüzü gri-yeşil, alt
yüzü açık veya mavimsi yeşil, genellikle 3 damarlı, çıplak veya sadece tazeyken tüylü, kenarları tam
ya da uca doğru 3-5 dişli veya küçük lopludur. Nisan-mayıs aylarında çiçek açar. Çiçekler beyaz renkli, yaklaşık 5-8 mm çapında, çiçek sapı 1 cm boyunda ve çıplaktır.
5 veya daha fazla çiçek bir araya gelerek şemsiye tipi kurullar oluşturur. Çiçek kurulu sapsız veya çok kısa saplı olup tabanında rozet şeklinde küçük yapraklar yer alır
ya da çıplaktır. Meyve 3 mm uzunluğunda keseli (folikül) kapsüldür. Taç yapraklar dairemsidir, bazen stamenlerden daha uzundur (Browicz, 1972p; Krüssmann, 1978).
561
Spiraea japonica L. Egzotik
Pembe çiçekli İspir, Japon ispiryası
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Çin, Japonya ve Kore
(Flora China) olan tür ülkemiz park ve bahçele-
rinde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
1,5 m’ye kadar boylanan, dik büyüyen ça-
lılardır. Sürgünler silindirik veya üzeri hafif
oluklu, çıplak veya gençlikte tüylüdür. Yapraklar
oval-dikdörtgen biçiminde, 2-8 cm uzunluğun-
da, sivri uçlu, kenarları çift sıralı testere dişlidir.
Üst yüzü yeşil, alt yüzü gri-yeşil, yaprak damar-
ları boyunca tüylüdür. Haziran-temmuz ayların-
da çiçek açar. Çiçekler 6 mm genişliğinde, rengi
açık veya koyu pembe-kırmızıdır. Çok sayıda
çiçek taşıyan 15-20 cm çapındaki bileşik yalancı
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
şemsiye tipi kurullar son yılın yapraklı sürgünle-
rinin ucunda yer alır. Taç yapraklar stamenler-
den daha kısadır. Meyve çıplaktır (Krüssmann,
1978).
Spiraea x vanhouttei (Briot) Zab. Egzotik
Beyaz Çiçekli İspirya

Yayılışı
1862 yılında Fransa’ya getirilen S. cantonien-
sis x S. trilobata melezi olup Spiraea cinsinin
park ve bahçelerde yetiştirilen en iyi formudur
(Krüssmann, 1986). Ülkemiz park ve bahçelerin-
de, karayolu kenarlarında bol ve gösterişli çiçek-
lerinden dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilir.
2 m boyunda, dalları yanlara sarkık çalılar-
dır. Sürgünler çıplaktır. Yapraklar yumurta ya
da eşkenar dörtgen biçiminde, 2-4 cm uzunlu-
ğunda, sığ olarak 3-5 loplu, lopların kenarları
dişli, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü mavimsi yeşil
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
renkli ve çıplaktır. Sonbaharda dökülmeden ren-

gi sarı-bronz olur. Mayıs-haziran aylarında açan
beyaz çiçekler 8 mm çapındadır. Çok sayıda çi-
çek taşıyan yalancı şemsiye tipi kurullar sürgün
boyunca yer alır, dolayısıyla çiçeklenme dönemi
kısa sürse de çok gösterişlidir. Taç yapraklar yuvarlak, genellikle stamenlerin iki katı uzunluğundadır. Meyve tipi foliküldür (Krüssmann, 1978).
562
x Malosorbus Browicz Neval Güneş Özkan
Kışın yaprağını döken çalılardır. Küçük tomurcuklar dışarıdan görülen 2-8 çift pulla
örtülüdür. Sürgüne çok sıralı sarmal dizilen yapraklar basit, kenarları dişli, loplu, bezen
tamdır. Yaprak sapı kısadır. Yaprakta damarlanma genellikle tüysü, nadiren tabandan çı-
kan 3-5 ışınsal damar şeklindedir. Erselik, nadiren bir cinsli çiçekler tek tek değil salkım,
bileşik salkım, şemsiye veya yalancı şemsiye tipi kurullarda yer alır. Rengi beyaz veya pem-
be tonlarıdır. Taç ve çanak 5 parçalı, stamen sayısı 15-60’dır. Taç yapraklar çanak yaprak-
lardan daha uzundur. Ovaryum üst durumlu, karpel saysı 5’tir. Meyve içinde 2-10 tohum
taşıyan folikül kapsüldür. Asya, Avrupa, Kuzey Amerika ve Meksika’nın ılıman yerlerinde
yetişen 100 kadar türü vardır (Krüssmann 1986) ve bunların bir çoğu pembe, beyaz renk-
li gösterişli çiçekleri nedeniyle park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. (Browicz,
1972p).
x Malosorbus florentina (Zucc.) Browicz Necmi Aksoy

Doğal
Yayılışı
Bu tür, Malus sylvestris Miller × Sor-
bus torminalis (L.) Crantz türlerinin bir
hibritidir. İtalya’da Apenin dağları, Sırbis-
tan, Makedonya, Yunanistan, Arnavutluk
ve Türkiye’de yayılış yapar. Kırklareli, İs-
tanbul, Düzce ve Amasya illerinde, 380-
1100 m yükseltilerde maki, kuru çayırlık,
kayalık yamaçlarda yetişir.
4-6 m boyunda, dikensiz çalı ya da kü-

Necmi Aksoy
çük ağaçlardır. Yaprak ayası genelde geniş

yumurtamsı, ⅓ - ½ oranında parçalanmış
pinnat loblu, 3-8 × 2-6 cm boyutlarında;
ucu sivri, tabanda kesik ya da yarı yüreksi,
kenarları testere dişli, üst yüzü çıplak ya
da seyrek olarak kısa, yumuşak tüylü, alt
yüzü kalıcı ve seyrek, ince, uzun yumuşak tüylü; yaprak sapı 1-4 cm boyundadır. Çiçekler beyaz, 1,5-2,5 cm çapında; çiçek sapı 2-4 cm; kaliks beyaz karışık, sık tüylüdür.
Çiçekler erdişidir ve böceklerle tozlaşır. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenir. Meyve küremsi ya da elipsoid, 8-14 mm uzunluğunda, kırmızı ya da hafif kırmızımsı sarı
renktedir. (Browicz, 1972q; Savic vd., 2006; Guan-Ze vd., 2008)
563
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I R U B I AC E A E
RUBIACEAE
Wendlandia ligustroides
Ağaç, ağaççık halindeki odunsu veya otsu bitkilerdir. Tam kenarlı
basit yaprakların sürgüne dizilişi karşılıklı veya çevreldir. Çiçekler si-
moz çiçek kurulları halinde, nadiren de tek tek bulunur; iki eşeyli ve
genellikle epigin, ovaryum alt durumludur. Çiçekler 4-5 parçalı, sta-
men sayısı taç yaprak sayısına eşit, ovaryum çoğunlukla iki gözlü, ba-
zılarında da 1 veya çok sayıda tohum taslağı vardır. Meyve üzümsü,
kapsül, nuks, çekirdekli sulu veya ayrılan meyve tipindedir. Tohumlar
Mehmet Fırat
genellikle endospermlidir. Dünya üzerinde yaklaşık 600 cinsi bu cinsle-
re ait çoğu tropik bölgelerde olmak üzere bütün dünyaya yayılmış olan
10.900-13.500 türü vardır (Simpson, 2006; Kayacık, 1982).
Bilge Tunçkol
Plocama Aiton
Toprak üzerine yatık çalılardır. Yapraklar karşılıklı dizilmiş, şerit-
si-dikdörtgenimsi ve kulakçıklar küçüktür. Çiçekler erdişi 4 parçalı,
kısa saplı, simoz çiçek kurullarında yer alır. Çanak kısa tüplü ve 4 eşit
olmayan üçgenimsi dişlidir. Taç huni şeklinde, loplar çenetsi ve pembe
renklidir. Stamen taç boğazına bağlanmış, başçıklar sırta tabandan bağ-
lı, dışarıya doğru uzamıştır. Stilus ipliksi, çok kısa ikiye ayrılmış tepecik
ile birliktedir. Ovaryum iki gözlü, her bir göz 1 tohum taslağı vardır.
Dikdörtgenimsi çekirdekli sulu meyve 2 tohum taşır (Ehrendorfer,
Ünal Akkemik
1982).
Doğal
Plocama calabrica (L.f.) M. Backlund & Thulin
Yayılışı
Akdeniz elemanı olan bu tür, ülkemizde Akdeniz Bölgesi başta olmak üzere, Ada-
lar, İç Anadolu, Güney Anadolu ile Batı ve Orta Karadeniz Bölgelerindeki kayalık ya-
maçlarda, çoğunlukla kireçli kayalar üzerinde yayılış yapar (Ehrendorfer, 1982).
Gövdeler toprak üzerine yatık, tabanda odunsu, (5-)10-20 (-30) cm boyunda, sık
ve karmaşık dallı, geriye kıvrık kısa tüylüdür. Yapraklar (7-) 10-15 (-20) mm eninde
(2-)2,5-3,5(-4,5) mm boyunda, dikdörtgenimsi, mızraksı, kısa küt uçlu, yaprak sapı
Ünal Akkemik
içinde daralmış, alta doğru kıvrık, kenarları ve orta damarın üstü hafif pürüzlü, biraz
derimsi-etli, kurudukça siyahlaşır. Haziran-ağustos aylarında çiçek açar. Taç pembe,
(8-)10-13(-17) mm boyundadır. Eriksi meyve 4,5-6 mm çapında, parlak, kırmızıdır
(Ehrendorfer, 1982).
564
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I R U B I AC E A E
Mehmet Fırat
Wendlandia Bartl.
Wendlandia cinsi, genel olarak Afrika’nın kuzeydoğu tropik-
lerinde, tropiklerden, subtropik Asya’ya kadar sıcak bölgelerde
yetişen ve en az 90 türle temsil edilen bir cinstir. Çalı ya da ağaç
formunda, dikensiz odunsu bitkilerdir. Dallar bazen yassılaşmıştır.
Yapraklar karşılıklı, kenarları düz ya da dişlidir. Çiçek kurulu ter-
minal, simoz ve çok çiçeklidir. Çiçekler sapsız ya da saplı, erselik,
Çanak 5 loplu, taç beyaz, morumsu, kırmızı, tüp, tepsi ya da huni
formunda, tüylü ya da çıplaktır. Lop 4-5 parçalı; Stamen 4-5 adettir.
Ovaryum 2-3 gözlü ve çok sayıda tohum taslaklıdır. Meyve kapsül-
dür. Hemen hemen küresel, taç kalıcı, tohum çok sayıda, küçük,
basık, bazen dar kanatlıdır.
Mehmet Fırat
Doğal
Wendlandia ligustroides (Boiss. & Hohen.) Blakelock
Yayılışı
Genel yayılışı Irak’ın kuzeyi olan bu tür, Irak için endemik olan
bir çalı iken ülkemizde de varlığı saptanmıştır. Ülkemizde Hakkâ-
ri-Çukurca arası kireçtaşı kayası çatlaklarında 1080 m yükseltide
yayılış yapar (Dönmez, 2002).
Kısa boylu, en çok 50 cm’ye kadar boylanabilen ve kışın yapra-
ğını döken çalılardır. Gövde kabukları kül renginde, boyuna yarılır
ve zamanla kendiliğinden soyulur. Genç sürgünleri ince tüylü, tüy-
ler geriye kıvrık, sürgünleri kahverengindedir. Yapraklar çiçek taşı-
yan uzun sürgünler üzerinde tek tek ve karşılıklı dizilmiştir. Uzun
sürgünlerde yer alan ve çiçek taşımayan kısa sürgünler üzerindeki
yapraklar 3-4’lü gruplar halindedir. Bu yapraklar ters yumurtamsı
ya da kısa saplı kaşıksı şekilde olup 10-15 x 4-8 mm boyutlarında-
dır; uzun sürgündeki karşılıklı yapraklar ise biraz daha büyüktür.
Yaprakların üst yüzeyi çıplak ya da hafif tüylü, alt yüzeyi ile kenar-
ları yumuşak tüylü, yaprak kenarları tam (dişsiz) ve hafif dalgalıdır.
Gövdenin aşağı kısımlarındaki kulakçıklar genişçe üçgenimsi ve
derince bölünmüştür. Çiçekleri kurul halinde, terminal durumlu ve
çok dallı, ana dal, çiçek sapı, brahte kısımları tüylüdür. Brahteleri
1-2 mm boyunda, biz şeklinde veya şeritsidir. Çanak yapraklar biz
şeklinde ya da şeritsi, meyve aşamasında da kalıcıdır. Taç yapraklar
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
borazan gibi, tüp 3-4 (-4.5) mm boyunda, hemen hemen loba eşit,
dış yüzü çıplak, iç yüzü tüylüdür. Stamen sayısı 5, filament 2 mm’dir.
Ovaryum alt durumludur. Stilus 9-10 mm boyundadır. Tohumları
çok küçük ve çok sayıdadır (70-80 adet) (Dönmez, 2002).
565
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I R U TAC E A E
RUTACEAE
Citrus x limon
Ağaç, çalı ya da seyrek olarak otsu bitkilerdir. Bazıları dikenlidir. Yaprak, sür-
gün, çiçek ve meyvelerinde aromatik kokulu bezeler vardır ve bunlar kolaylıkla
görünebilir şekildedir. Yaprakları sarmal ya da karşılıklı dizilmiş, basit veya bile-
şiktir. Çiçekler genellikle simoz kurul halinde, erselik ya da tek eşeyli, 3-5 parçalı,
genellikle aktinomorf, seyrek olarak da zigomorftur. Ovaryum üst durumludur.
Çevre yaprakları çanak ve taç olarak ayrıdır. Çanak yapraklar serbest ya da bir-
leşmiştir. Stamenler genellikle taç yaprak sayısı kadar ya da iki katı veya daha çok
sayıdadır. Disk çan ya da kupa şeklindedir. Pistil sayısı 1-5, karpeller tek gözlü,
Her gözdeki tohum taslağı 1 veya çok sayıdadır. Meyve üzümsü, çekirdekli sulu,
samara ya da kapsül şeklindedir. Dünya üzerinde 155 cins ve bu cinslere dahil
1600 türü vardır (Dianxiang ve diğ., 2008).
Saime Başaran, Ünal Akkemik

Citrus L. (Turunçgiller)
Herdem yeşil küçük ve dikenli ağaç ya da çalılardır. Yaprakları basit, benekli salgı noktaları vardır, yaprak sapları dar ya da geniş kanatlıdır. Çiçekler genellikle sal-
kımlar halinde, beyaz, kokulu, tomurcuk aşamasında çoğunlukla pembedir. Taç yaprak sayısı 5 (çoğunlukla 4 ya da 6), etli, dil şeklinde uzamış, tabanda daralmamıştır,
kiremitvari dizilmiş, stamen sayısı çok, 15-60 adet, fakat genellikle 20-40 adettir; ovaryum 8-15 gözlü; meyve yuvarlak küremsi ya da iki yandan basık küremsi, üzümsü
meyve tipindedir (Krüssmann, 1976).
Çin, Güneydoğu Asya ve İndomalezya’da doğal olan 12 türü olup Akdeniz Havzası, Güney Amerika Kıtası ve Amerika’nın güney kısımlarında yaygın bir şekilde
kültüre alınmıştır (Krüssmann, 1976). Ülkemizde de 5 türü yaygın bir şekilde kültüre alınmıştır.
Citrus x aurantium L. Egzotik

Turunç
Yayılışı
Bu tür, Citrus maxima Merr. ve Citrus reticulata Blanco tür-
lerinin bir melezi olarak kabul edilir. Akdeniz Havzasında ol-
dukça yaygın bir şekilde kültüre alınmıştır.
Herdem yeşil dekoratif, 2,5-5 m boyunda, tacı oldukça çok
çatallanan, dikenli bir çalı ya da kısa boylu ağaçtır. Yaprakları
12-17 cm uzunluğunda, 8-12 cm eninde, kenarları bütün, oval
veya eliptik şekilde, derimsi tazesi sarımsı yeşil, olgunları koyu
yeşil renklidir. Çiçeklerinin taç yaprakları 5 adet dil veya oval
şekilde, beyaz renkli, ortada 15-30 adet beyaz renkli filament ve
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
sarı renkli anterleri vardır. Meyveleri 7-10 cm çapında altın sarı-
sı renkte üzeri gözenekli, kabuğu 0,5-1 cm kalınlığında ve acımsı
bir tadı vardır. Görünüş bakımından portakala benzemekle be-
raber meyvelerinin ekşi-acı tadı ile portakaldan farklıdır (Krüss-
mann, 1976; Dianxiang ve diğ., 2008).
566
Citrus reticulata Blanco Egzotik
Mandalina, Mandarin
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Çin olan bu tür, meyvelerinden dolayı Akdeniz havzasında yay-
gın bir şekilde kültüre alınmıştır. Akdeniz Bölgesinde oldukça iyi gelişir.
Herdem yeşil, ince ve sık dalları olan 4-6 m kadar boylanabilen ve seyrek dikenleri
bulunan kısa boylu bir ağaçtır. Yaprakları parlak yeşil renkli, eliptik ya da geniş yumur-
tamsı veya dar uzundur. Çiçekleri beyaz renkli mart-nisan aylarında açar, tek tek ya da 3’ü
Ali Erhan Özer
Ali Erhan Özer

bir aradadır. Stamen sayısı 20-25 adettir. Çanak düzensiz 3-5 loplu, taç 1,5 cm veya daha
küçüktür. Stilus ince ve uzundur. Meyveleri üst ve alttan basık şekilde olup olgunlaştığın-
da kırmızımsı turuncu renktedir. Kabukları kolay soyulur (Krüssmann, 1976; Dianxiang
ve diğ., 2008).
Citrus bergamia Risso&Poit. Egzotik

Bergamut
Yayılışı
Anavatanı, Güney Doğu Asya olarak bilinir. Akdeniz havzasında, Güney İtalya, Gü-
ney Fransa, Fildişi Sahili ve Antalya çevresinde yetiştirilir.
Bergamot ağacı, bir ılıman ülke bitkisi olup boyu, büyüklüğü, yapraklarının şekli, çi-
çeklerinin rengi ile diğer turunçgillere ve özellikle limona benzer. Bergamot ağacı kimile-
rine göre turunç ile limonun, kimilerine göre turunç ile acı limonun melezidir. Çiçekleri
Nisan- Mayıs aylarında beyaz renkli ve güzel kokuludur. Bergamot meyvesi, armut biçi-
minde, yeşilimsi sarı renkli kendine has güzel bir kokusu olan kabuğa sahiptir. Meyvesi
sarı renkli olup ekşidir, her bir meyvede uçuk sarı renkteki beş altı çekirdek bulunur. Dış
kabuğu, iç kabuğu ve etli kısmı limona benzer daha acıdır fakat daha hoş ve değişik bir
kokuya sahiptir.
Citrus
Kamkat
japonica Thunb. Egzotik
Yayılışı
Genel yayılışı Güney Asya ve Asya-Pasifik Bölgesidir (Dianxiang ve diğ., 2008). Ül-
kemizde özellikle Akdeniz Bölgesinde yaygın bir şekilde yetiştirilmeye başlanmıştır.
Herdem yeşil, çok yavaş büyüyen, kısa boylu, en çok 5 m kadar boylanabilen ve yoğun
dallı ağaçlardır. Dikensizdir, fakat bazen küçük dikenler taşır. Yaprakları çok sıralı sarmal
dizilmiş, tam kenarlı, uç kısımları sığ dişli, her iki yüzü de çıplaktır. 4-6 x 1,5-3 cm boyut-
larında, tabanı yuvarlak ya da geniş kamamsı, yaprak ucu yuvarlak ya da nadiren sivridir.
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Çiçekleri tek tek ya da yaprak koltuklarından salkım halinde çıkar. Meyveleri portakala
benzer fakat çok küçük olmasıyla kolaylıkla ayırt edilir. Meyveleri zeytin büyüklüğünde
ya da biraz daha büyüktür (Dianxiang ve diğ., 2008).
567
Citrus x limon (L.) Burn. Egzotik
Limon
Yayılışı
Asya’da doğal olan bu tür, Akdeniz havzasında yoğun olarak kültüre alınmıştır. Citrus maxi-
ma Merr. ve Citrus medica L. türlerinin bir melezi olarak değerlendirilir.
Herdem y eşil, 6-7m kadar boylanabilen, dikenli ve dağınık dallı bir ağaçtır. Yaprakları 10-
15 cm uzunluğunda 5-10 cm eninde eliptik şekilde kenarları çok hafif dişli veya kertikli, uca
doğru sivrilen derimsi sertlikte, üst yüzeyi koyu ve alt yüzeyi açık yeşil renktedir. Çiçeklerinin
beş adet beyaz renkte, dil şeklinde üzeri çizgili taç yaprakları vardır. Taç yaprakları kavrayan
kupa yaprakları yeşilimsi mor veya leylaki rengindedir. Çiçeğin ortasında 15-20 adet sarımsı
başlı beyaz saplı stamen bulunur ve merkezde de yuvarlak stigmalı bir pistil bulunur. Meyvesi
7-14 cm uzunluğunda 5-10 cm çapında oval (eliptik) veya yumurta şeklinde, yüzeyi bazen
pürtüklü bazen parlak, sarı veya altın sarısı renkte olup içi sulu beyazımsı sarı ve 10-20 adet
küçük sarımsı beyaz çekirdek taşır (Krüssmann, 1976; Dianxiang ve diğ., 2008).
Citrus x sinensis (L.) Osbeck Egzotik

Portakal
Yayılışı
Kökeni Amerika olup Akdeniz havzasında yaygın kültürü olan bu tür, Citrus maxima Merr.
ve Citrus reticulata Blanco türlerinin bir melezidir.
7-8 m boyunda, herdem yeşil, beyaz çiçekleri ve turuncu meyveleri ile dekoratif bir ağaçtır.
1,2-2,5 cm boyundaki çiçeğin 5 adet kalın, beyaz taç yaprağı bulunur. 15-25 adet stamenin kalın
filamentleri beyaz, başçıkları sarı renktedir. Stigma 2-4 mm. genişlikte, yapışkan ve sarı renkte-
dir. Mart-nisan aylarında açar, güzel ve keskin kokuludur. Yapraklar 6-12 cm boyunda, 3-7 cm
genişliğindeki kalın, oval, sivri uçlu, düz kenarlı ya da çok sığ, düzensiz dişlidir. Üst yüzü koyu
yeşil, parlak, alt yüzü mat yeşil, her iki yüzü de tüysüzdür. Yaprak sapı 1-2 cm boyundadır. Mey-
veler önceleri yeşil, olgunlukta kendine özel turuncu renkte 7-12 cm çapında küresel ya da yu-
murta biçimindedir. Kalın kabuk, biri 1-2 mm kalınlıkta, pürtüklü turuncu renkteki dış kabuk,
diğeri 2-8 mm kalınlıktaki beyaz yumuşak dokulu iç kabuk olmak üzere iki bölümden oluşur.
Dış kabuk aromalı ve alkollüdür. Meyve ince bir zarla kaplı, birbirinden kolayca ayrılan 8-10
adet dilimden oluşur. 5-10 mm boyundaki çekirdekler, sulu, etli kısmın içinde yer alır (Krüss-
mann, 1976; Dianxiang ve diğ., 2008). Kış başında olgunlaşır. C vitamini bakımından zengindir.
Egzotik
Citrus trifoliata L.
Yayılışı
Çin ve Japonya’da yayılan bu tür, ülkemizin özellikle Karadeniz Bölgesi’nde yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken, 3,5 m boyunda ve 3-5 cm boyunda dikenli olan ağaçlardır. Yaprakla-
rı üçgül, 22-40 x 10-20 mm’dir. Ortadaki yaprakçık diğer ikisinden daha büyüktür ve sapsızdır.
Çiçekler hemen hemen sapsız, beyaz ve stamenleri pembedir. Çiçekleri diğer türlerden daha bü-
yüktür. Diğer türler gibi yapraklar ezildiğinde acı bir koku verir. Meyve yeşil renkte, olgunlaştı-
Hatice Yılmaz
ğında sarıya döner ve 3-4 cm çapındadır. Küçük bir portakala benzer ve tadı çok acıdır, taze iken
yenmez. Meyvenin üzeri tüylüdür. Çiçeklenme zamanı mart-nisan aylarıdır (eFloras.org: 2013).
568
Ünal Akkemik
Ruta L. (Sedefotu)
Çok yıllık, hemen hemen yarı çalı formunda, parlak ve bezeli bitkilerdir.
Yaprakları sarmal, 2-3 kat pinnat parçalıdır. Çiçek kurulu simoz ve brahtelidir.
Çanak ve taç yaprak sayısı 4 ya da kurulun merkezindeki çiçekte genellikle 5’tir.
Taç yapraklar hemen hemen kukuleteli, sarı renkli, dişli ya da kirpiksi; nadiren
de tam kenarlı ve dalgalıdır. Stamenler çift ve taç yaprak sayısı kadardır. Fila-
mentler çıplak, dar ve tabana yapışıktır. Kapsül 4-5 loplu, açılır ve her bir gözde
çok sayıda tohum taşır. Ülkemizde iki türü doğal olup Ruta chalepensis L. türü
Ünal Akkemik
hemen hemen odunsudur (Townsend, 1967).
Ruta chalepensis L. Doğal

Sedefotu
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz Çevresinde yapan tür ülkemizde Samsun, Trabzon,
Antalya, Mersin Adana illerinde doğal, başta İstanbul olmak üzere özellikle batı
illerinde de süs bitkisi olarak yetişmektedir.
Gövdesi sert, azçok odunsu ya da yarı-çalımsı, 70-80 cm’ye kadar boylanabi-
len, çıplak, yoğun yapraklı olan çok yıllık bitkilerdir. Yaprakları çift ya da hemen
hemen 3 kat parçalanmış, en uçtaki segmentleri dar oval-mızraksı ya da ters yu-
murtamsıdır. Çiçek kurulu gevşek, çiçek sapları kapsül meyveye eşit ya da daha
uzundur. Dallar ve çiçek sapları çıplak ya da az sayıda bezelidir. Brahte çıplak,
çok geniş, en alttaki yüreksi-yumurtamsı, dal kısmından çok daha geniştir. Ça-
nak çıplak, segmentleri sivri uçludur. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır
(Townsend, 1967).
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
569
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S A L I C AC E A E
SALICACEAE
Salix alba
Yapraklarını döken, entomogam ya da anemogam olan ağaç veya çalı halinde odunsu bitkilerdir. Yapraklar
sarmal veya nadiren karşılıklı dizilmiş, basit ve çoğunlukla kulakcıklı; kenarları tam, dişli veya nadiren de düzdür.
Yaprak damarları tüysü ya da el görünüşündedir. Çiçekler tek eşeyli, iki evcikli ve brahteli olup bir yıllık sürgün-
lerin yan, çok az olarak da tepe sürgünlerindeki tomurcukların ilkbaharda patlamasıyla oluşur. Çiçekler birçok
çiçekten oluşmuş başak kuruluşunda görülür. Kedicik (çiçek kurulu) dik veya sarkıktır. Çiçeklerin her bir kenarı
düz veya dilimli olan bir brahtenin koltuğundan çıkar. Çiçeğin alt bölümünde, kadeh ya da çanak görünüşünde
bir kısımla çevrilmiş veya bunun yerine bir ya da iki körleşmiş çiçek yaprağı bulunur. Erkek çiçeklerde 2-10 (50)
adet serbest ya da nadiren yapışık stamen bulunur. Dişi çiçeklerde ise 2-5 (10) karpel bulunur. Ovaryum üst
durumlu, 2 karpelli ve tek gözlüdür. Stilus çoğunlukla çok kısa, 2-(3,4) tepecikli; tohum taslağı çok sayıdadır.
Tohum çok sayıda olup küçük ince kabuklu, alt bölümü demet görünüşünde çok sayıda uzun, ipek gibi parlak ve
ince tüylerle örtülmüştür. Bu tüy demetleri tohumların yayılmasına yardım eder. Meyve 2 kapakçıklı kapsüldür
(Davis, 1982). Familyanın ülkemizde Populus ve Salix adında iki cinsi ülkemizde doğaldır. Bu cinslere ait tanı
anahtarı aşağıda verilmiştir (Davis, 1982):
Ünal Akkemik
1.Tomurcuklar tek bir dış pullu; brahteler tam; tozlaşma entomogam……………………….…….…………Salix
1.Tomurcuklar birkaç dış pullu; brahteler dişli veya saçaklı; tozlaşma anemogam……………………….Populus
Özgür Eminağaoğlu, Meral Avcı, Tolga Ok, Necmi Aksoy

Populus L. (Kavaklar)
Hemen bütün taksonları boylu ağaç, ender olarak boylu çalı halinde bulunan, neredeyse hepsi kışın yapraklarını döken odunsu bitkilerdir. Terminal tomurcuklu
(monopodial) veya ender olarak pseudo-terminal (Populus euphratica) tomurcuklu olup tomurcuklar sürgünle açı yaparak çok sıralı sarmal dizilmişlerdir. Tomurcuklar
eşit büyüklükte olmayan, çok sayıda pullarla örtülmüş olup üzerinde çoğu kez yapışkan ve aromatik bir madde vardır. Uzun ve kısa sürgünleri belirgindir. Sürgün özü beş
kollu yıldız biçimindedir. Genellikle uzun saplı yapraklar elips, yumurtamsı-yürek biçiminde, dar şerit, üçgen, şeklinde, kenarları tam, bazen kaba veya ince dişli, dilimli
dişli, ender olarak da loblu, genellikle kısa ve uzun sürgünler üzerinde değişik formlarda ve boyutlardadır. Kulakçıklar dikkat çekecek şekilde büyüktür. Yaprak sapları
uzun, yandan basık, düz veya yuvarlak, dört köşe veya silindirik olup üzerinde 3 adet iletim demeti izi bulunur.
Bir cinsli iki evcikli, polenleri rüzgârla taşınan (anemogam) odunsu bitkilerdir. Çiçekleri tek değil, birçoğu bir araya gelerek “kedicik” durumunda kurullar oluştu-
rurlar. Erkek ve Dişi çiçek kurulları söğütlerden farklı olarak dik değil, aşağı sarkan kedicikler halindedir. Çiçeklerin açılması her zaman yapraklanmadan önce olur. Her
saplı çiçek, fincan şekilli disk şeklindedir. Brahtelerin kenarı düz değil, horozibiği gibi, dişli veya parçalanmıştır, çıplak veya üzeri tüylü, kirpiklidir. Bal bezeleri yoktur.
Çiçek kılıfının değişmesi ile oluştuğu kabul edilen kadeh (kapcık) biçimindeki bir oluşum erkek ve dişi çiçeği içine almıştır. Erkek çiçeğin stamen sayısı 6-12 veya 12-60
adet; 2, 3 ender olarak da 4 adet karpelden oluşan ovaryumun üzeri çoğunlukla tüysüzdür. Rüzgâr ile taşınan çiçek tozlarını yakalayabilmek için stigma çoğunlukla 2,
ender olarak da 3 ve 4 parçalıdır. Ovaryum sapsız, stilus kısa ve dallanmış stigmalıdır. Meyve 2, bazen 3 veya 4 parçaya ayrılan lokolosit (meyve, karpellerin sırt damar
hattından açılır) kapsüldür. İçinde çok sayıda tohum vardır. Tohumun taban kısmına bağlı çok sayıda ince ve uzun tüy demetleri bulunur. Bunlar tohumların uçmalarını
ve uzak mesafelere taşınmalarını sağlar. Dünya’da yaklaşık 100 türü bulunmaktadır: Kuzey Afrika, Asya, Avrupa, Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (eFloras.org: 2013).
Kavaklar altı seksiyona ayrılarak incelenir (Browicz ve Yaltırık, 1982; Tutin ve ark., 2010; Yaltırık, 1993):
1. Seksiyon Populus: Ak-Titrek kavaklar: Kabuk gençken düz, ileri yaşlarda çatlaklı; tomurcuklar keçeli-yünsü tüylü veya tüysüz ve yapışkan; tepe tomurcuğu mevcut;
yapraklar keçeli-yünlü tüylü veya tüysüz, yaprak kenarları yarı-saydam değil, kısa ve uzun sürgün üzerindeki yapraklar az veya çok farklı şekillerde; brahteler uzun tüylü,
daha sonraları dökülür.
P. adenopoda, P. alba, P. x canescens, P. gamblei, P. grandidentata, P. guzmanantlensis, P.monticola, P.sieboldii, P. simaroa, P. tremula, P.tremuloides.
2. Seksiyon Leucoides Spach: Doğu Asya Kavakları: Sürgün özü dolu; tomurcuklar konik, kuru (çok az yapışkan); yapraklar yürek şeklinde; brahteler derin ve uzun
parçalı; kapçık (disk) loblu, dişicik tüylüdür.
P. glauca, P. heterophylla, P. lasiocarpa.
570

Populus L. (Kavaklar)
3. Seksiyon Tacamahaca Spach: Balsam Kavakları: Kabuk çatlaklı ve oluklu; kuvvetli sürgünlerinin özü dolu değil; tomurcuklar yapışkan, bol reçine ve balsam kokulu,
oldukça büyük, tepe tomurcuğu mevcut; yaprak ayasının alt yüzleri karakteristik olarak soluk ya da beyazımsı renkte, çıplak (tüysüz); yaprak kenarları yarı-saydam değil,
çoğunlukla kısa ve uzun sürgün üzerindeki yapraklar farklı şekillerde; stigma 2-4 adet; brahteler derin parçalanmamış; kapçık (disk) yatay olarak kesiktir.
P. angustifolia, P. balsamifera, P. ciliata, P. laurifolia, P. simonii, P. suavolens, P. szechuanica, P. trcihocarpa, P. yunnanensis.
4. Seksiyon Aigeiros Duby: Kara Kavaklar: Yaşlı fertlerde kabuk oluklu; yaprak kenarları çok belirgin şekilde yarı-saydam; yapraklar karakteristik olarak üçgen biçimin-
de yüreğimsi şekillerde, her iki yüzü de yeşil; tomurcuklar yapışkan, tepe tomurcuğu mevcut; brahteler uzun-derin parçalı, çıplak (tüysüz) ve erkenden dökülür.
P. angulata, P. x canadensis, P. deltoides, P. fremontii, P. nigra.
5. Seksiyon Turanga Bunge: Tepe tomurcuğu yoktur (Yalancı-tepe=pseudo-terminal tomurcuğu halindedir), tomurcuklar reçinesiz (kuru); grimsi-mavimsi yeşil yaprak-
ları çok değişik form ve boyuttadır (yumurtamsı, üçgen, mızrak veya orak gibi).
P. euphratica. P. ilicifolia, P. pruinosa
6. Seksiyon Abaso Eckenwalder: Kavaklar arasında, fosil örneklerinden yararlanılarak açık bir şekilde tanımlanabilmiş en yaşlı (58 milyon yıllık) tür olan P. mexicana’nın
dahil olduğu bir seksiyondur.
Türkiye’de doğal yayılış gösteren Populus türlerine ilişkin tanı anahtarı aşağıdaki gibidir (Browicz ve Yaltırık, 1982):
1.Uç tomurcuk yok; yaprak alt ve üst yüzü tamamen aynı renkte, her iki yüzeyi de mat mavi-yeşil, yapraklar şeritsiden böbreğimsiye değişik şekillerde
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Populus euphratica
1.Uç tomurcuk var; yaprak alt ve üst yüzleri değişik renklerde; şeritsi değil, yaprak mızraksı veya böbrek şeklinde,
2.Uzun sürgün yaprakları belirgin olarak elsi loblu, alt yüzeyi beyaz keçemsi tüylü…………………………………………………………………..Populus alba
2.Uzun sürgün yaprakları ne elsi loblu ne de alt yüzeyi beyaz keçemsi tüylü
3.Yapraklar eşkenar dörtgenimsi-yumurtamsı şekilde, damla uçlu, kenarları yarı-saydam, dilimli-testere dişli …………….……………Populus nigra
3.Yapraklar hemen hemen dairemsi, yuvarlağımsı şekilde, kenarları yarı-saydam değil, kabaca dişli
4.Yaprakların her iki yüzü de tamamen çıplak …………………………………………………………………………………Populus tremula
4.Yaprakların alt yüzü başlangıçta tüylü, yuvarlağımsı ya da hafif sivri uçlu; yaprak kenarları kaba dişli…………………Populus x canascens
Populus tremula
571
Populus afghanica (Aiton & Hemsley) C.K. Schneider Egzotik
Asya selvi kavağı
Yayılışı
Afganistan, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Tacikistan, Özbekistan’da, 1400-2800 m yükseltilerde, nehir ya-
takları boyunca yayılış gösterir (eFloras.org: 2013). Türkiye’de doğal değildir, fakat geniş ölçüde yetiştirilir.
Bütün kısımları tüysüz, 30 m’ye kadar boylanabilen, yükselen ve ince dallı tepe çatısına sahip bir ağaçtır. Gövde
ve ana dalların kabuğu kireç kaymağı gibi beyaz renkte, dip kısmı nayloid değil, silindiriktir. Tomurcuklar küçük
ve yumurtamsı şekildedir. Yaprak sapları (1,5)-2-7 cm uzunluğundadır. Yaprak ayası; dalların dip kısmında yu-
murtamsı ya da ters yumurtamsı şekillerde, 2-3 x 3 cm, uca yakın kısımda dairemsi-yumurtamsı veya üçgenim-
si-dairemsi şekilde, 6-7 x 5-7,5 cm boyutlarında, dip kısmı yuvarlağımsı veya kama şeklindedir. Yaprak kenarları
basık testere dişli ya da hemen hemen tam, damla uçlu, her iki yüzü de belirgin ve ince ağsı damarlıdır. Kedicikler
yapraklarla beraber ortaya çıkar, erkek kedicik ortalama 4 cm; dişi kedicik 5-7 cm uzunluğunda, meyve halindey-
ken ince uzun, eksen tüysüz veya tüylüdür. Çiçek sapı 1,5-2 mm uzunluğundadır. Brahteler yumurtamsı, saçaklı
ve tüysüzdür. Dişi çiçeğin örtüsü kadeh şeklindedir. Ovaryum iki karpelli, yumurtamsı şekilde ve tüysüz; stigma 2
Ünal Akkemik
adet, sapsız, geniş ve ters yüreğimsi şekildedir. Kapsül 5-6 mm uzunluğunda ve 2 kapakçıklıdır. Çiçeklenme zamanı
nisan-mayıs aylarıdır (eFloras.org: 2013).
Populus alba L. Doğal

Akkavak
Yayılışı
Türkiye, Kuzey Afrika, Avrupa, Orta ve Güney Rusya, Güney ve Batı Sibirya, Güney ve Orta Anadolu, Orta
Asya’da deniz seviyesinden 1100 m yükseltiler arasında özellikle nehir boylarında, alüviyal, dolma topraklarda iyi
gelişmekle birlikte, kurak ve fakir topraklarda ve ormanlık alanlarda yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan
bir türdür. (eFloras.org: 2013). Türkiye’de Edirne, İstanbul, Bursa, Zonguldak, Ankara, Çorum, Balıkesir, Kayseri,
Erzincan, Aydın, Samsun, Muğla, Isparta ve Hatay’da doğal olarak bulunur.
Yerden itibaren dallanabilen, 30- 40 m’ye kadar boylanabilen, kalın dallı ve geniş tepeli bir ağaçtır. Açık kül ren-
ginde beyaz-parlak kabuk önceleri düz, daha sonra derin çatlaklıdır. Yaşlı gövdelerin dip kısımları pulludur. Kabuk
Tolga Ok
üzerinde büyük baklava dilimli koyu renkli lentiseller bulunur. Tomurcuklar sürgünlere sarmal dizili olup hakiki
terminal tomurcuklu, tomurcuk pullarının kenarları kirpikli, ender olarak tüysüzdür. Yaprak üst yüzleri parlak
koyu yeşil; alt yüzeyi, yaprak sapları, genç sürgünleri ve tomurcukları ipek gibi yumuşak, beyaz tüylerle kaplı ol-
duğu için akkavak adını almıştır. Sürgünlere göre yapraklar farklılık gösterir. Uzun sürgünler üzerindeki yapraklar
büyük, alt yüzü kalıcı beyaz keçeli tüylü, elsi şekilde 3-5 (-7) loplu ve düzensiz dişli, dip kısmı yüreğimsi veya kesik
küt şeklindedir. Kısa sürgünler üzerindeki yapraklar daha küçük, 2,5-6 x 3,5-8 cm boyutlarında, küremsi ya da
hemen hemen elips şeklinde, kenarları almaşık olarak çok düzensiz girintili çıkıntılı-dişli, gençken alt yüzü be-
yaz-keçeli tüylü, sonraları az çok tüysüz fakat gümüşi renktedir. Yaprak sapı düz yuvarlaktır. Erkek kedicikler 5-8
cm, meyve halindeyken dişi kedicikler 8-12 cm uzunluğundadır. Brahteleri koyu sarı, pas renkte, kenarları hemen
hemen tam veya küçük dişli, ipeksi ve uzun kirpiklidir. Kapsül şişemsi şekilde, hemen hemen sapsız, 2 kapakçıklı
ve tüysüzdür. Stamen 3-10 adettir. Ovaryum iki tane kırmızı gül renginde stigma bulundurur. Çiçeklenme zamanı
(mart-) nisan ayıdır (Anşin ve Özkan, 1993; Yaltırık, 1993; Browicz ve Yaltırık, 1982).
Tolga Ok
572
Populus euphratica Oliv. Doğal
Gerçek Fırat kavağı
Yayılışı
Türkiye, Suriye, Arabistan, Kafkasya, Afganistan, Pakistan, Kazakistan, Türkme-
nistan, Tacikistan, Özbekistan, Çin, İspanya, Irak ve İran’da 200-2400 m yükseltilerde
ova, vadi, nehir kenarlarında, havzalarda ve sulak alanlarda yayılış yapar (eFloras.org:
2013). Siirt, Hakkâri, Şemdinli, Urfa, Kahramanmaraş, Mersin, Gaziantep, Mardin
illerinde doğaldır.
Boylu çalı, bazen 10-15 m boyunda, gövde kabukları grimsi ve çatlaklı olan bir
ağaç türüdür. Tomurcuk üzerinde yapışkan bir madde yoktur ve tepe tomurcuğu
pseudo-terminaldir. Yapraklar derimsi, tüysüz, her iki tarafı da mavimsi yeşil (mum-
su tabaka ile örtülü) renklerde; boyutları değişken olup yuvarlaksı, üçgensi ya da
mızraksı, bazıları da söğüt yaprağı gibi şeritsidir. Genç sürgünler sarımtırak-kahve-
renginde, tüysüzdür. Genç bitkiler ve uzun sürgünler üzerindeki yapraklar şeridimsi,
uzunlamasına - yumurtamsı şekillerde, 12 x 0,5-4 cm boyutlarındadır. Yaprak kenar-
ları genellikle tam; daha yaşlı ağaçlar ve kısa sürgünler üzerinde ise yumurtamsı-eş-
kenar dörtgen, elips, dairesel veya böbreğimsi şekillerde, 2-5 x 3-7 cm boyutlarında
veya daha büyük, uca yakın kenarları (üst yarısında) yüzeysel dişlidir. Yaprak sapı
3,5 cm uzunluğundadır. Dişi kedicikler seyrek, bazen 1-2 adet daha küçük yaprak
tarafından sarılmıştır. Çiçekler uzun saplıdır. Kapsül 10-12 mm uzunluğunda, düz,
tüysüz ve gençken belli belirsiz tüylü, 2-3 kapakçıklıdır (Browicz ve Yaltırık, 1982).
Populus nigra L. Doğal

Karakavak
Yayılışı
Türkiye, Kuzey Afrika, Orta ve Batı Asya ve Avrupa’da nehir kenarlarında yayılış gösteren ağaçlardır (eFloras.org: 2013). Türkiye’de Bolu, Zonguldak, Karabük, Ankara
ve Kastamonu’da doğal olarak bulunur.
Geniş tepeli, 30-35 m kadar boylanabilen bir ağaçtır. Yaşlı gövdesi, siyahımsı renklerde, kalın kabuklu ve derin çatlaklıdır. Genç sürgünler düz-yuvarlağımsı şekilde,
uzunlamasına damarlar bulunmaz, ilk yıl sarımsı-kahverengi, daha sonraları grimsi renkte olup tüysüz; ikinci sene zeytin yeşili renginde ve üzeri lentisellidir. Sivri uçlu, dar
yumurta biçimindeki tomurcukları 4-6 pullu; üzeri kokulu, yapışkan, tüysüz, kırmızımsı-kahverengidir. Yapraklar 5-(10) x 4-8 (15 ) cm boyutlarında, koyu yeşil ve parlak,
yaprak sapı yanında gudde bulunmaz, saydam kenarlıdır. Uzun sürgünler üzerindeki yapraklar büyük, geniş üçgen biçiminde, genellikle uzunluğundan daha geniş, sivri uçlu,
dip kısmı yuvarlağımsı veya kesik küt şeklinde, kenarları küt dişlidir. Kısa sürgünler üzerindeki yapraklar daha küçük, eşkenar dörtgen-yumurtamsı şekilde, genişliğinden
daha uzun, belirgin damla uçlu, dipte kama şeklinde; kenarları inceden inceye dilimli dişli-testere dişlidir (30-40 çift diş bulunur). Her iki yüzü de çıplaktır. Yaprak sapı ince,
uzun (3-6 cm), yan taraftan basık ve çıplaktır. Çiçek kurulu ekseni çıplaktır. Çiçeklerin çok kısa sapları vardır. Erkek çiçek kurulu 5-6 cm uzunluğunda olup her bir erkek
çiçekte 15-30 kadar stamen bulunur. Dişi çiçek kurulu da 6-8 cm uzunluğundadır (Yaltırık ve Efe, 2000). Meyve halindeki kedicikler en fazla 16 cm uzunluğundadır. Kapsül
yumurtamsı şekilde, 2 kapakçıklıdır. Çiçeklenme zamanı mart-nisan aylarıdır.
Populus nigra türünün alttürlerine ait tanı anahtarı (Tutin ve ark., 2010):
1.Sürgünler ve yapraklar tüysüz …………………………………………………………………………………………………....………………Populus nigra subsp. nigra
1.Sürgünler ve yapraklar tüylü
2.Sürgünler ve genç yapraklar ince tüylü; kısa sürgünün yapraklarının uç kısmı kuyruğumsu değil………………………....……….… Populus nigra subsp. betulifolia
2.Sürgünler ve genç yapraklar dik ve sert tüylü; kısa sürgünün yapraklarının uç kısmı kuyruğumsu ………………………..………….… Populus nigra subsp. caudina
Populus nigra’nın 2 alt türü, subsp. nigra ve subsp. caudina Türkiye’de doğal yayılış gösterirken, diğer alttürü subsp. betulifolia yoktur.
573
Populus nigra L. Doğal
Karakavak
Populus nigra L. subsp. nigra: Türkiye ve Avrupa’da akarsu vadileri ve nehir ke-
narlarında yayılış gösterirler (Browicz ve Yaltırık, 1982). Türkiye’de Bolu, Zonguldak,
Karabük, Ankara ve Kastamonu’da doğal olarak bulunur. Geniş, yamuk tepeli ağaçtır;
sürgünler, yapraklar ve kedicik ekseni tüysüz; kısa sürgün yaprakları sivri uçlu.
• Populus nigra subsp. nigra cv. ‘Italica’: Bu türün ülkemizde yoğun olarak yol ke-
narlarına dikimi yapılmaktadır. subsp. nigra’nın yapraklarından küçük yapraklı,
dar sütunumsu formludur.
• Populus nigra subsp. nigra cv. ‘Plantierensis’: Habitat olarak Populus nigra subsp.
nigra cv. ‘Italica’ ile benzerdir ancak sürgün, yaprak ve kedicik-ekseninin ince tüy-
lü oluşuyla farklılaşır. Nehir kenarlarında dikimi yapılır (Tutin ve ark., 2010).
Populus nigra L. subsp. caudina (Ten) Bugala: Türkiye, İspanya, Sicilya, Güney
İtalya, Arnavutluk, Yugoslavya ve Yunanistan’da vadilerde, nehir kenarlarında yayılış
gösterir (Yaltırık ve Efe, 2000). Türkiye’de Tunceli, Antalya ve Kahramanmaraş’ta doğal
olarak bulunur. Sürgünlerin, genç yaprakların ve kedicik ekseninin dik ve sert tüylü
olması ile subsp. nigra’dan ayrılır. Tomurcukları koruyucu bir madde ile çok bol ola-
rak sıvanmıştır. Kısa sürgünler üzerindeki yaprakların uç kısımları kuyruğumsudur
(caudate).
Populus nigra L. subsp. betulifolia (Pursh) W.Wettst.: Batı Avrupa’da doğallaş-
tırılmıştır. Sürgünlerin, genç yaprakların ve kedicik ekseninin ince tüylü olması ile
subsp. nigra’dan ayrılır. Türkiye’de doğal değildir.
Populus tremula L. Doğal

Titrek kavak, Orman kavağı, Dağ kavağı
Yayılışı
Türkiye, Avrupa, Kuzey Afrika, Lübnan, Rusya, Orta Doğu, Kuzey Çin, Kafkasya, Sibirya ve Japonya’da deniz seviyesin-
den 2000 (-2350) m yükseltiler arasında step bölgesi hariç tüm orman alanlarında, akarsu boylarında, orman içi açıklarda
yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir türdür. (eFloras.org: 2013; Anşin ve Özkan, 2006). Türkiye’de Kırklareli,
Balıkesir, İstanbul, Ankara, Çorum, Ordu, Trabzon, Kars, İzmir, Kütahya, Konya, Kayseri, Muş, Tunceli, Bitlis, Denizli,
Antalya, Adana ve Hakkâri illerinde doğal olarak bulunur. Ormanlarda en çok görülen kavak türüdür.
Hatice Yılmaz
Silindirik gövdeli, 20-25 m boylara ulaşan, sık dallı, geniş konik tepeli bir ağaçtır. Kabukları düz, yeşilimsi veya zey-
tin-yeşili, parlak renkte olup uzun süre çatlamadan gövde üzerinde kalır. Sürgünler ve tomurcuklar kızıl-kestane kırmı-
zımsı renkte, dolgun, biraz yapışkan genç olanları tüysüzdür. Tomurcuklar sürgünlere sarmal (almaşlı) dizili olup terminal
tomurcukludur. Genellikle çiçek tomurcukları yuvarlak, büyük, dolgun, küt uçlu; yaprak tomurcukları ise sivri uçlu, daha
küçük, hafif ve yapışkandır. Yaprak biçimleri daire ya da geniş yumurta gibi, üst yarısından sonra dilimli ya da kaba dişlidir.
Uzun sürgünler üzerindeki yapraklar damla uçlu, yumurtamsı şekilde, dip kısmı yüreğimsi şekilde, kenarları düzensiz tes-
tere dişli-dişli, alt yüzleri ipeksi tüylüdür. Kısa sürgünler üzerindeki yapraklar 3-7 x 3-7 cm boyutlarında veya daha geniş,
hemen hemen küremsi şekilde, küt uçlu veya kısa sivri uçlu, dip kısmı hemen hemen yüreğimsi, yuvarlağımsı veya geniş
kama şeklindedir. Yaprak kenarları dalgalı dilimli dişli-dişli, tüysüz, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil renkte ya da az
çok tüysüzdür. Yaprak sapları tüysüz, en fazla 8 cm uzunlukta, yandan basık ve çok uzun olduğu için hafif bir rüzgârla bile
sallanmasından bu adı almıştır. Yaprak sapı izi daire dilimi şeklinde olup, üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır. Kedi-
cikler çok yoğundur ve çiçek halindeyken 4-8 cm, meyve halindeyken ise 8-14 cm uzunluğundadır. Brahteler elsi şekilde,
siyahımsı, kenarları yumuşak uzun tüylü-sillidir. Kapsül şişemsi şekilde, 2 kapakçıklı, tüysüzdür. Stamen sayısı çoğunlukla
5, ender olarak 8-12’dir. Çiçek tozu torbaları koyu kırmızıdır. Dişi çiçeğin iki parçalı stigması kırmızımsı renktedir. Çiçek- Tolga Ok
lenme zamanı mart-nisan aylarıdır (Yaltırık ve Efe, 2000).
574
Populus x canescens ( Aiton.) Sm. Doğal
Boz Kavak
Yayılışı
Batı Asya, Avrupa ve Türkiye’de nemli orman alanları ve su kenarlarında yayılış göste-
rirler (eFloras, 2008b). Türkiye’de Edirne, Kütahya, Ankara, Muş, Van, Hakkâri ve Muğla’da
doğal olarak bulunur. Bu tür ayrıca deniz kenarı ağaçlandırmalarında da kullanılır.
Akkavak (P. alba) ve Titrek Kavak (P. tremula)’ın bir doğal hibridi olan Boz Kavak, 35
m kadar boylanabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Gövde üstünde kabuk gümüşi gri renkte, kare
biçiminde çok sayıda lentiselli; alt kısmı ise koyu, kahverengi siyaha dönük renkte, derin
çatlaklıdır. Yapraklar uzun ve kısa sürgünler üzerinde farklı şekillerdedir. Uzun sürgünün
yaprakları üçgenimsi-yumurtamsı, yüreğimsi, yaprak alt yüzleri Akkavak gibi grimsi-keçeli
tüylü iken kısa sürgünlerin yaprakları hemen hemen küremsi veya yumurtamsı, az çok tüy-
süzdür. Yaprak kenarları loplu değil, Titrek Kavak yaprak kenarları gibi kaba dişlidir (Yaltırık,
1993; Yaltırık ve Efe, 2000).

Salix L.
Simpodial büyüme yapan ve yapraklarını döken ağaç, çalı veya nadiren de sürünücü çalımsı görünüşte olan odunsu bitkilerdir. Tomurcuklar tek bir dış pullu olup
sürgüne tamamen yatmış durumda ve nadiren yapışkan tüylü ya da tüysüz, sürgünlere sarmal ya da birkaç türde karşılıklı dizilmiştir. Yapraklar sarmal (nadiren karşı-
lıklı) dizilmiş, şeritsi-ters yumurtamsı şekilde, kenarları tam veya hafif guddeli-dişli, nadiren hemen hemen testere dişlidir. Yaprak sapı kısa ya da yoktur. Yaprak sinirleri
daha çok tüysü, nadiren el biçiminde görülür. Yaprak yüzeyleri çoğunlukla tüysüz ya da özellikle alt yüzleri tüylü, çoğunlukla kulakçık vardır ve genellikle erken dökülür,
bazen de hiç bulunmaz. Çiçekler bir cinsli iki evcikli olup tozlaşma böceklerle (entomogam) olmaktadır. Kedicikler yapraklardan önce veya yapraklar ile beraber görü-
nür, elips veya yumurtamsı ya da uzamış-silindirik şekilde, dik ya da sarkık olup saplı veya sapsızdır. Brahtenin kenarı tam ve genellikle tüylüdür. Çiçek çevresi (periant)
yoktur, bal bezesine değiştiği sanılmaktadır. Söğüt çiçeklerinin dip tarafında önlü arkalı bir iki adet değişik biçimlerde bal bezeleri vardır. Erkek çiçeklerin stamen sayısı
en fazla 10 adettir. Bunların flamentleri çoğunlukla serbest bazen de az ya da çok kaynaşmıştır. Her bir dişi çiçeğin tüylü bir brahtesi ve bunun koltuğunda iki karpelli tek
gözlü bir ovaryumu bulunur. Ovaryum genellikle belli bir şekilde saplı; Stilus kısa, dallanmış tepecikli ve bol sayıda tohum taslağına sahiptir. Meyve 2 kapakçıklı kapsül
meyve durumunda, tüysüz veya tüylü, tohum küçük, kahverengi ya da koyu yeşil renktedir. Kuzey yarım kürenin soğuk ve ılıman bölgelerinde yaklaşık 520 türü bulunur
(Skvortsov ve Edmondson, 1982; eFloras.org: 2013).
Türkiye’de Salix cinsine mensup 27 takson doğal yayılışa sahiptir.
Salix L. cinsinin altcins ve seksiyonları ile bunlara ait türleri:

Subgen. Salix
1. Sect. Humboldtianae Pax
S. acmophylla
2. Sect. Amygdalinae W.Koch
S. triandra
3. Sect. Pentandrae (Borrer) Schneider
S.pentandra, S. pentandroides
4. Sect. Salix
S. alba, S. excelsa, S. fragilis
5. Sect. Subalbae Koidzumi
S.babylonica
Subgen. Vetrix Dumort.
6. Sect. Hastatae Kerner.
S.hastata, S. trabzonica, S. apoda
7.Sect. Nigricantes Borr.
S. myrsinifolia Salisb.
575
Doğal
Salix L.
8. Sect. Cinerella Seringe (Syn.: Vetrix Dumort.)
S. caucasica, S. pedicellata, S. caprea, S. aegyptiaca, S. cinerea, S. pseudomedemii, S. pseudodepressa, S. anatolica
9. Sect. Vimen Dumort.
S.viminalis, S. armenorossica
10. Sect. Canae Kerner
S. elaeagnos
11. Sect. Helix Dumort.
S. elbursensis, S. amplexicaulis, S. purpurea, S. rizenensis
12. Sect. Cheilophilae Hao
S. wilhelmsiana
Salix L. cinsinin altcins ve seksiyon tanı anahtarı

1.Yaprak sapları dar kanallı ………………………………………………………………………………………………………………………….……………Subgen. Salix
2.Tomurcuk pulları ayrı, kenarları üst üste…………………………………………………………………………………………………………1. Humboldtianae
2.Tomurcuk pulları kap gibi, kenarları bitişik
3.Stamen 3 adet veya daha fazla
4.Yaşlı gövdeler üzerindeki kabuk pul pul dökülür. Kalıcı kabuk parçaları pürüzsüzdür. Genç yapraklar guddesiz; stamenler 3 adet
………………………………………………………………………………………………………………………………………2. Amygdalinae
4.Yaşlı gövdeler üzerindeki kabuk uzunlamasına kalın çatlaklı, pul pul dökülmez. Genç yapraklar guddeli; stamenler 4-10 (nadiren 3) adet
…………………………………………………………………………………………………………………………………...……3. Pentandrae
3.Stamen 2 adet ………………………………………………………………………………………………………………………………………4. Salix
1.Yaprak sapları yuvarlak, üst kısmı dış bükey……………………………………………………………………………………………………………………Subgen. Vetrix
5.Stamen ya kısmen ya da tamamen birleşik
6.Yaprakların alt yüzü oldukça ince ve dağınık tüylerden oluşan yoğun beyaz keçeli……………………………………………………………10. Canae
6.Yapraklar tüysüz ya da tüyler farklı görünür
7.Yapraklar 2-6 mm genişliğinde, filamentler tüysüz ……………………………………………………………………………12. Cheilophilae
7.Yapraklar 6 mm genişlikten fazla; filamentler ince tüylü, ………………………………………………………………………………11. Helix
5.Stamenler ayrı
8.Ağaç ya da uzun çalılardır. Yapraklar mızraksı veya dar mızraksı şekilde, uzun sivri uçlu, kenarları düzenli dişli, alt yüzü şişmanca ( damarlar belirgin
değil), tüysüz ya da ince tüylü, 7-15 cm uzunluğundadır. Kulakçık sivri uçlu, yarım yüreğimsi veya mızraksı şekildedir. Çiçeğe gelişecek tomurcuklar
4-7 mm uzunlukta, yumurtamsı veya genişçe elips şekilde, küt uçludur. Kapsül meyveler sapsız ya da hemen hemen sapsız…………………5. Subalbae
8.Karakterler yukarıdaki gibi değil
9.Yapraklar ince-uzun şekilde, genişliğinden 6-20 ( nadiren 3-5) kat uzun, alt yüz çok sayıda belirgin paralel damarlı, çok ya da az ipeksi kılsı
çıkıntılı olup kenarları küçük dişli veya tamdır. Yaprakların alt yüzü çoğunlukla geniş orta damarlıdır. Yaprak damarları tüylenmeden dolayı
belirgin değil. Çiçeğe gelişecek tomurcuklar uzun gagalı değildir. Kapsül meyve sapsız veya hemen hemen sapsız; Stilus ince uzun şekilde
………………………………………………………………………………………………………………………………………………9. Vimen
9.Karakterler yukarıdaki gibi değil
10.Kulakçıklar eşit kenarlı veya hemen hemen eşit kenarlı ve yaprak kenarları yoğun küçük dişlidir. Kapsül meyve tüysüz ve sivri uçlu;
ya kapsül sapları ya da Stilus ince uzun ………………………………………………………………………………………6. Hastatae
10.Ya kulakçıklar belirgin olarak eşit kenarlı değil ya da yapraklar dişli değil. Kapsül meyve yukarıdaki gibi değil;
11.Yapraklar düz, üst yüzü oldukça parlak, genç olan yapraklar kuruduğu zaman siyahlaşır. Olgun kapsüllerin sapları ince
uzun değildir. Kapsüller sivri uçlu, Stilus belirgin, stigma Stilustan daha kısadır. ……………………………7. Nigricanthes
11.Yapraklar basık damarlarla oldukça pürüzlü, üst yüzü çoğunlukla mat (bazen olgun olanlar parlak), kurudukları zaman
çok fazla siyahlaşmazlar. Olgun kapsüllerin sapları çoğunlukla ince uzundur. Stilus kısa olup 0,1-0,5 mm, bazen en fazla 0,7-
0,8 mm uzunluğunda, fakat stigmadan daha uzun değildir. Stigma çoğunlukla ayrık değildir. ……………………8. Cinerella
Verimsiz Salix L. Örnekleri İçin Tanı Anahtarı:

1.Tomurcuk pulları birleşik değil (kaynaşmamış) ……………………………………………………………………………………………………………Salix acmophylla
1.Tomurcuk pulları birleşik kenarlı,
2.Sürgün üzerinde karşılıklı dizili tomurcuklar mevcut; yaprak kenarları belirsiz dişli ……………………………………………………………Salix purpurea
2.Sürgün üzerindeki bütün tomurcuklar sarmal dizili, yaprak kenarları keskin testere dişli
3.Sarkık ağaç; dallar uzun
4.1-3 yıllık yaşlı dallar açık sarı …………………………………………………………………………………….………………………………Salix alba
4.1-3 yıllık yaşlı dallar zeytinimsi yeşil, kırmızımsı veya kırmızı-kahverengi ……………………………………………………………Salix babylonica
3. Dik ağaç veya çalı; dallar sarkık değil
5.Çiçekli ve vejetatif tomurcuklar benzer; yaprak sapı, ayanın dibinde bulunan 1-3 çift guddeli sürgünün üst kısmında bulunur
576
Doğal
Salix L.
6.Çalılar veya küçük ağaçlar; kabuk soyulur, ince lekeli, uzunlamasına çatlaklar yok; kulakçıklar mevcut, yarım yüreğimsi şekilde
………………………………………………………………………………………………………………………………………Salix triandra
6.Ağaçlar; kabuk soyulur, gövde ortalama 10 cm çapına ulaştığında uzun pürüzlü çatlaklar oluşur; kulakçıklar çoğunlukla dökülür
7.Kulakçıklar mızraksı veya şeritsi şekilde; guddeler yaprak sapının ucuna yakın, küçük, tek ve sadece sürgün yapraklarının üstünde
olanlar görülür; yapraklar dar mızraksı, ipeksi-ince tüylü veya tüysüz, dipte kama şeklinde
8.Tomurcuklar mızraksı-dikdörtgensi şekilde, şişkin, ortalama 2 mm genişlikte; yapraklar dar mızraksı şekilde, ince tüylü
(olgun yapraklar tüysüz)……………………..…………………………...................................................................Salix alba
8.Tomurcuklar yumurtamsı-mızraksı veya yumurtamsı-üçgensi şekilde, sırtta dış bukey, ortalama 2,5 mm genişlikte; yap-
raklar mızraksı, hafif ince tüylü veya tüysüz…….……………………………...........................................…………Salix excelsa
7. Kulakçıklar genişçe yarım yüreğimsi şekilde; yaprak sapının ucuna yakın olan guddeler belirgin; yapraklar genişçe mızraksı şekil-
de, epeyce tüysüz, genellikle dipte yuvarlak
9.Tepe sürgünleri (çalılardaki sürgünler dışındakiler) dipte çok ince (kırılgan); bir yıllık sürgünler soluk-açık grimsi-sarı
renkte; tomurcuklar kışa doğru siyahlaşır; yaprak sapı 1 çift guddeli; olgun yaprakların alt yüzü mumsu çiçekli ……………
………………………………………………………………………………………………………………………Salix fragilis
9.Sürgünler ince (kırılgan) değil; 1 yıllık sürgünler kırmızımsı, zeytinimsi-kahverengi veya kahverengimsi - yeşil renkte ve
parlak; tomurcuklar kışa doğru siyahlaşmaz; yaprak sapı 2-3 çift guddeli; olgun yapraklar mumsu çiçekli değil
10.Yaprakların üst yüzü parlak ve koyu yeşil ………………………………………………Salix pentandra
10.Yaprakların üst yüzü soluk ve açık yeşil ……………………………………………Salix pentandroides
5.Çiçekli tomurcuklar belirgin bir şekilde dış görünüş olarak vejetatif tomurcuklardan farklı; yaprak sapları guddesiz
11.Yapraklar karşılıklı veya hemen hemen karşılıklı dizili; hemen hemen sapsız ya da yaprak sapları en fazla 3 mm uzunlukta,
12.Yapraklar ters mızraksı şekilde………………………………………………………………………………………………………………… Salix amplexicaulis
12.Yapraklar ters yumurtamsı………………………………………………………………………………………………………………………Salix myrsinifolia
11.Yapraklar sarmal (almaşlı) dizili; hemen hemen belirgin saplı, genellikle altta ya da orta da en geniş
13.Yapraklar şeritsi şekilde, 2-4(-5) mm genişliğinde, paralel kenarlı, inceden inceye dişli, renkli, her iki yüzü de basık-ince tüylü………………Salix wilhelmsiana
13.Yapraklar şeritsi-mızraksı veya daha geniş şekilde, ya da renksiz ve şeritsi şekilde
14.Yaprakların alt yüzü beyaz-keçeli veya hemen hemen ipeksi, yoğun tüylü, üst yüz tüysüz veya hafif ince tüylü; yapraklar genellikle dar mızraksı veya şeridimsi
15.Yaprak kenarları ince ve yoğun sivri uçlu-dişli; alt yüzü mat, beyaz-keçeli……………………………………………………………………Salix elaeagnos
15.Yaprak kenarları pürüzsüz veya belirgin küçük dalgalı; alt yüzü gümüşi basık tüylü
16.Yaprak üst yüzü tüysüz, koyu yeşil……………………………………………………………………………………………………………Salix viminalis
16.Yaprak üst yüzü ince tüylü, açık yeşil……………………………………………………………………………………………………Salix armenorossica
14.Yaprak alt yüzü tüysüz veya ince tüylü, ipeksi veya beyaz-keçeli değil; yapraklar mızraksı ve daha geniş şekilde
17.Yaprak uzunluğu genişliğinin 2-3 katından fazla değil, hemen hemen tamamen tüysüz ya da seyrek (yünlü) tüylü, kenarları yoğun ve ince testere dişli
18.Kulakçıklar dökülür,
19.Yaprak alt yüzü yoğun ve hemen hemen kısa basık tüylü………………………………………………………………………………Salix trabzonica
19.Yaprakların her iki yüzüde tüysüz………………………………………………………………………………………………….………Salix rizeensis
18.Kulakçıklar kalıcı, yaprak alt yüzü tüysüz (nadiren sadece orta damar tüylü)
20.Kısa-kalın ve hemen hemen yatık dallı, 1,5 m’ye kadar boylanabilen bodur çalı; yaprak kenarları ince guddeli-testere dişli………………Salix apoda
20.Uzun yay şeklinde ve geriye doğru eğilmiş veya dik dallı, 2-3 m boyunda çalı olup orantılı kalınlıkta değil; yaprak kenarları düzensiz dişli ………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………Salix caucasica
17.Yaprak uzunluğu genişliğinin iki (çoğunlukla 5-10x) katından fazla, tüy ve yaprak kenarları yukarıdaki gibi değil
21.Yapraklar ters mızraksı, genişliğinin 5-10 katı kadar uzunlukta, 30-100 x 5-10 (-15) mm boyutlarında, kenarlarının üst kısmının yarısı yoğun testere dişli, alt kıs-
mının yarısı seyrek dişli-tam şekilde, alt yüzü tüysüz veya gümüşi-ipeksi tüylü…………………………………………………………….…………. Salix elbursensis
21.Yapraklar yukarıdaki gibi değil
22.Yapraklar hemen hemen geniş elips ya da ters yumurtamsı şekilde, 20-60 x 12-33 mm boyutlarında; yaprak sapları kısa, 3-7 mm uzunluk-
ta………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………Salix pseudodepressa
22.Yapraklar 50-150 mm, şekli yukarıdaki değil; yaprak sapı daha uzun, (5-)7-20 mm
23.Ağaçlar (çalı durumu hariç); verimli tomurcuklar 7-15 mm, hafif basık veya değil; yapraklar 25-60 mm genişliğinde, uzunluğu genişliğinin 3-3,5 katı kadar,
kuruduğunda siyahlaşmaz
24.Kabukları soyulmuş odunun yüzeyi pürüzsüz, küçük dağınık çizgili veya çıkıntısız; yaprak alt yüzeyi tam olarak ve yoğun olarak tüylü, orta kısım çok ge-
niş ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………Salix caprea
24.Kabukları soyulmuş odun çok sayıda belirgin uzunlamasına çıkıntılı; yaprak alt yüzü genellikle orta damar boyunca çok yoğun tüylü, kenarlar tüysüz
.………………………………………………........................................................................................................................................................…… Salix aegyptiaca
23.Çalılar, nadiren küçük ağaçlar; verimli tomurcuklar 5-10 mm, genellikle belirgin damarlı ve basık; iyi gelişmiş sürgünler üzerindeki alt yapraklar üsttekiler-
den daha geniş ve kısa; üst yapraklar yaklaşık genişliğinin 3,5 katı uzunluğunda, nadiren 40 mm den daha fazla genişlikte; genç yapraklar bazen kuruduğunda
siyahlaşır.
25.Yaprak alt yüzeyi yoğun gri-tüylü veya keçeli………………………………………………………………………………………………………Salix cinera
577
Doğal
Salix L.
25.Yaprak alt yüzeyi mat mavi (mumsu tabaka ile örtülü) veya yeşilimsi ve tüysüz veya seyrek ince tüylü
26.Yaprak üst yüzü ince, açık veya sarımsı yeşil; alt yüzü grimsi veya açık yeşil; tomurcuk yaprağı (cataphylls) ve en alt yapraklar hemen hemen tüylü
………………………………………………………………………………………………………………………………………......……Salix pedicellata
26.Yapraklar kalınımsı, üst yüzü kirli koyu yeşil, alt yüzü açık mavimsi-mat mavi (mumsu tabaka ile örtülü) renkte; tomurcuk yaprağı ve en alt yaprak-
ların sadece orta kısmı tüylü, kenarları yeşil …………………………………………………………………………………………Salix pseudomedemii
Erkek Çiçekli Salix L. Örnekleri İçin Tanı Anahtarı

1.Her çiçekte stamen 3 adet veya daha fazla; stamen sapçıkları serbest
2.Stamen her zaman 3 adet; kedicikler dar silindirik, 4-8 cm uzunluğunda, genellikle kıvrılmış veya sarkık; çiçekler kediciğin dibinden yavaş yavaş açar
………………………………………………………………………………………………………………………......................……………………………Salix triandra
2.Stamen sayısı değişken, 3-5 (-9) adet; kedicikleri daha geniş, 20-40 mm uzunluğunda (10-13 mm çapından daha uzun olduğu zaman), genellikle dik; çiçekler ile
beraber açılır
3.Kedicikler 12-20 x 6-8 mm boyutlarında; stamen başçıkları küremsi, 0,3-0,5 mm uzunlukta; kuruduklarında kağıt üstüne reçinemsi iz bırakmaz-
lar………………………………………………………………………………………………………………………………......……………………Salix acmophylla
3.Kedicikler 25-30 x 10-15 mm boyutlarında; stamen başçıkları yumurtamsı, 0,5-0,8 mm uzunlukta; kuruduklarında kağıt üstüne reçinemsi iz bırakır
4.Stamen başçıkları 0,5-0,6 (-0,7) mm uzunlukta; sürgünler şarap kırmızısı veya koyu kahverengi renkte……………………………….……..Salix pentandra
4.Stamen başçıkları genellikle daha büyük, 0,5-0,8 mm uzunlukta; sürgünler zeytinimsi veya kırmızımsı kahverengi renkte……..........…Salix pentandroides
1.Her çiçekte stamen 1-2 adet; stamen sapçıkları serbest ya da kısmen veya tamamen birleşik
5.Stamen sapçıkları boylu boyunca birleşmiş
6.Stamen sapçıkları tüysüz; başçıklar açılmadan önce soluk sarı; brahteler soluk renkli …………...............................................................………..Salix wilhelmsiana
6.Stamen sapçıkları dipte tüylü; başçıklar açılmadan önce çoğunlukla koyu mor; brahteler kahverengimsi, uçta koyu mor veya siyah renkte
7.Yapraklar ve kedicikler karşılıklı veya hemen hemen karşılıklı………………………………………………………………………………Salix amplexicaulis
7.Yapraklar ve kedicikler sarmal (almaşlı) dizilişli…………………………………………………………………………………………………Salix elbursensis
5.Stamen sapçıkları serbest veya sadece kısmen birleşik
8.Stamen sapçıkları kısmen birleşik
9.Yarısından fazlası birleşik……………………………………………………………………………………………………………………....……Salix purpurea
9.Yarısından azı ya da fazlası birleşik
10.Yarısından azı birleşik, sapçıklar tüysüz……………………………………………………………………………………………………Salix rizeensis
10.Yarısından azı ya da fazlası birleşik, sapçıklar dipte tüylü ………………………………………………………………………………Salix elaeagnos
8.Stamen sapçıkları uzunluğu boyunca serbest
11.Brahteler soluk, yeşilimsi-sarı veya donuk kırmızı, çoğunlukla dipte kısa-ince-zayıf tüylü, başçıklar açılmadan önce sarı renkte
12.Yüksek dağ çalıları; olgunlaşmayan yapraklar buruşuk tüylü; ipeksi tüylü değil……………………………………………………Salix pseudodepressa
12.Ağaçlar; olgunlaşmayan yapraklar tüysüz veya basık ipeksi tüylü
13.Brahteler uzun, sarkık; kedicikler genellikle iki eşeyli
14.1-3 yıllık sürgünler parlak sarı renkte; brahteler küt uçlu, sarımsı renkte, kuruduğunda tilki-kırmızısı renkte .………… Salix alba
14.1-3 yıllık sürgünler zeytinimsi-yeşil, kırmızımsı veya sarı-kahverengi renkte, parlak sarı renkte değil; brahteler hemen hemen
üçgenimsi-sivri uçlu, yeşilimsi veya saman renkli, kuruduğunda kırmızımsı değil...………………………….......…..Salix babylonica
13.Dallar dik, sarkık değil; kedicikler bir eşeyli
15.Tepe sürgünler (çalı sürgünleri dışında) dipte çok ince (kırılgan); olgunlaşmamış yapraklar soluk sarı-yeşil renkte, çoğunlukla
tüysüz; Brahteler yeşilimsi, kuruduklarında tilki kırmızısı rengine dönmez……………………………….……........…… Salix fragilis
15.Tepe sürgünler ince (kırılgan) değil; olgunlaşmamış yapraklar mat mavi (mumsu tabaka ile örtülü), hemen hemen ipeksi ince
tüylü, brahteler bazen belli belirsiz sarımsı, çoğunlukla kuruduklarında tilki kırmızısı renkte
16.Başçıkların ortaya çıkmasından önce kedicikler 4-5 mm genişliğinde; brahteler genellikle 1 mm den daha fazla geniş;
başçıklar (0,7-)0,8-0,9 mm uzunlukta …………………………...……………....................................……………. Salix excelsa
16.Başçıkların ortaya çıkmasından önce kedicikler 3-4 mm genişliğinde; brahteler genellikle 1 mm den daha az geniş; baş-
çıklar 0,5-0,6 (-0,7) mm uzunlukta……………………………..........................................……………………….….... Salix alba
11.Brahtelerin ucu veya tamamı siyah, kahverengi ya da koyu mor renkte; başçıklar açılmadan önce kırmızımsı ya da morumsu renkte
17.Tomurcuk yaprakları ve ilk yapraklar tüysüz, kenarlar ince ve belirgin dişli…………...…….......................................................................... Salix hastata
17.Tomurcuk yaprakları ve ilk yapraklar tüylü, tüysüz olduğunda kenarlar seyrek dişli veya tam
18.Başçıklar (0,6-)0,7-1,2 mm uzunlukta; kedicikler yumurtamsı veya silindirik, sapsız ya da kısa (1-6 mm)- kalın (1,2-1,8 mm) saplı
19.Kabukları soyulmuş odun çıkıntısız; olgunlaşmayan yaprakların alt yüzü ince-kısa-ipeksi tüylü; kedicikler hemen hemen dar, elips veya dikdörtgensi şekil-
de; stamen sapçıkları tüysüz, 5-6 (-7) mm uzunluğunda
20.Yaprak üst yüzü tüysüz, koyu yeşil………………………………….………..........................................................................………..………….. Salix viminalis
20.Yaprak üst yüzü basık tüylü, parlak yeşil..………………..........................................................................……………………..………….. Salix armenorossica
578
Doğal
Salix L.
19.Kabukları soyulmuş odun çoğunlukla belirgin çıkıntılı; olgunlaşmamış yaprakların alt yüzü sadece damarlar üzerinde ince-kısa-ipeksi tüylü, diğer yerler
buruşuk ve ince-kısa-ipeksi tüylü değil, kedicikler hemen hemen yumurtamsı; stamen sapçıkları dipte tüylü veya tüysüz (6-)7-12 mm
21.Çalı formunda 1,5-6 m uzunlukta; kedicikler çoğunlukla belirgin saplı; tomurcuk yapraklarının alt yüzünün ortası ince-kısa-ipeksi tüylü, kenarları
yeşil renkte ............................................................................................................................................................................................................... Salix pseudomedemii
21.Uzun çalı ya da küçük ağaç; kedicikler hemen hemen sapsız, saplar alt yüzünde saklı, tomurcuk yaprakları yoğun ince-kısa-ipeksi tüylü
22.Kabukları soyulmuş odun pürüzsüz ya da dağınık zayıf çizgili; genç yapraklar ince-zayıf-ipeksi tüylü; en alttaki yapraklar yumurtamsı veya yumur-
tamsı-dikdörtgenimsi şekillerde, orta kısmı daha geniş; stamen başçıkları 0,9-1,2 mm uzunlukta………………….………………………... Salix caprea
22.Kabukları soyulmuş odun belirgin çıkıntılı(en fazla 1,5 cm uzunlukta); sadece tomurcuk yaprakları ince-zayıf-ipeksi tüylü; en alttaki yapraklar ço-
ğunlukla ters yumurtamsı şekilde, üst yüzünün orta kısmı daha geniş; stamen başçıkları (0,6-)0,7-1 mm uzunlukta
23.Tomurcuklar büyük, 6-9x4-6 mm boyutlarında, sürgüne kadar basık yünlü veya ince tüylü, nadiren tüylü…………….….. Salix aegyptiaca
23.Tomurcuklar daha küçük, en fazla 4x2 mm boyutlarında, hemen hemen seyrek tüylü
24.Yaprak üst yüzü mat yeşil…………….....................................................................................…………………….………. Salix cinerea
24.Yaprak üst yüzü parlak yeşil...…………………….............................................................................…..….…. Salix myrsinifolia
18.Başçıklar 0,4-0,7 mm uzunlukta; kedicikler silindirik veya dar silindirik (nadiren yumurtamsı), belirgin ince saplar 3-12 x 0,7-1 mm boyutlarında
25.Tomurcuk yapraklarının alt yüzü tüysüz ve sadece kenarları, orta damarı ve ucu ince tüylü, en alttaki yaprakların kenarları belirgin diş-
li…………………………………………………………………... Salix caucasica
25.Tomurcuk yapraklarının alt yüzü yoğun tüylü, en alt yaprakların kenarları tam ve kısa aralıklı birkaç dişli
26.Sürgünler ince (bir önceki yılın sürgünleri 1,2-1,7 mm genişliğinde); verimli tomurcuklar hemen hemen basık; genç yaprakların her iki yüzü de
benzer tüylü; stamen başçıkları 0,4-0,5 mm uzunlukta…………………………………………………………..….......................… Salix pseudodepressa
26.Sürgünler kalın (bir önceki yılın sürgünleri 1,5-2,2 mm genişliğinde); verimli tomurcuklar daha büyük, sırt kısmı dışbükey, basık değil; genç yap-
rakların üst ve alt yüzü farklı tüylü; stamen başçıkları 0,5-0,7 mm uzunlukta
27.Kabukları soyulmuş odun çok sayıda çıkıntılı; genç yapraklar elips ve ters yumurtamsı şekilde, alt yüzü çoğunlukla beyaz ve grimsi-keçeli
tüylü……..……………….................................................................................................................................................................…… Salix pedicellata
27.Kabukları soyulmuş odun pürüzsüz; genç yapraklar dar ters mızraksı şekilde, alt yüzü gümüşi tüylü……............……. Salix armenorossica
Dişi Çiçekli Salix L. Örnekleri İçin Tanı Anahtarı

1.Çiçekler mat mavi (mumsu tabaka ile kaplı) renkte ………………………………….......................................................................……………………….….. Salix anatolica
1.Çiçekler mat mavi (mumsu tabaka ile kaplı değil) renkte değil
2.Dişicik tüysüz
3.Brahte gri, siyah veya siyahımsı-pembe renklerde, yoğun tüylü
4.Brahte 1,4-3 mm uzunlukta, genellikle her tarafı siyah renkte, yoğun tüyler 1,5-2,5 mm boyunda olup uç kısmı aşar; meyve sapı 0,2-0,5 mm uzunluğunda,
balözü boyunu aşmaz ………….......................................................................................................................................................………………………….. Salix apoda
4.Brahte 0,8-2 mm uzunlukta, sadece üst kısmı siyahımsı, 0,5-1,5 mm boyunda tüyler uç kısmı aşar, meyve sapı 0,7-4 mm, boyu nektardan çok fazla
5.Kabuğu soyulmuş ağaç yüzeyi çok sayıda çatlaklı, tomurcuk yaprağının alt kısmı yoğun tüylü; genç yaprak altları yumuşak tüylü; meyve sapı 2-4 mm ..
…………………….............................................................................................................................................................………………….….... Salix pedicellata
5.Kabuğu soyulmuş ağaç yüzeyi düz veya çok az kısa çizgili, tomurcuk yaprağı seyrek tüylü veya tüysüz; genç yapraklar tüysüz veya sadece orta damar
üstü tüylü; meyve sapı 0,7-1,8 mm ...............................................................................................................................................................……… Salix caucasica
3.Brahte açık renkli, bazen kuruduklarında tilki kırmızısı (nadiren pembemsi) renginde, genellikle buruşuk tüylü
6.Kedicikler dar-silindirik, yumuşak, genellikle sarkık; brahte kalıcı veya kısmen dökülür, dökülen brahtelerde kapsül küçük, 3-4 mm uzunlukta, hemen he-
men iğ şeklinde; çiçek sapı 1-2 mm uzunluğunda
7.Genç sürgünler ağımsı-tüylü; kedicikler 2-7 mm uzunluktaki kısa sap üzerinde oluşur; genç yaprakların kenarları yaprak altına doğru kıvrılmış
…………………………..........................................................................................................................................................………………..….... Salix elaeagnos
7.Genç sürgünler ve yaprak tüysüz veya tüylü, ağımsı değil; kedicikler hemen hemen uzun yaprağımsı sapların üzerinde oluşur; genç yaprakların ke-
narları yaprak altına doğru kıvrılmamış
8.Dallar sarkık değil, kapsül sapı 1-2 mm uzunlukta; çalı formunda (nadiren küçük ağaçlar), kabuk yaşlı gövdeler üzerinde uzunlamasına
çatlaklar oluşturmaz, kabuk pul pul soyulur………………………………………………………….......................................…..…. Salix triandra
8.Dallar uzun, sarkık (sarkık ağaç); kapsül sapı 0-0,5 mm uzunlukta; ağaç formunda, kabuk yaşlı gövdeler üzerinde uzunlamasına çatlaklar
oluşturur ……………………….........................................................................................................................................................….. Salix babylonica
6.Kedicik yoğun, kısa silindirik şekilde, düm düz veya belli belirsiz kıvrık; brahteler çiçek açtıktan kısa süre sonra dökülür
9.Kedicikler 15-40 mm uzunlukta; balözü 0,2-0,3 mm uzunlukta, ters trapez şeklinde; dişicik borusu ve tepecik uzunluğu toplamı 0,5 mm’yi geçmez,
stamen başçığı 0,1-0,2 mm uzunlukta.…...............................................................................................................................……….…… Salix acmophylla
9.Kedicik 30-70 mm uzunlukta; balözü 0,3-0,7 mm uzunlukta, karemsi, dikdörtgensi ya da düzensiz şekilde; dişicik borusu ve tepecik uzunluğu toplamı
0,5 mm den fazla, stamen başçığı 0,3-0,5 mm uzunlukta
10.Kedicik sapı 15-40 mm uzunlukta, yoğun guddeli kenarlı yaprağımsı pullar iyi gelişmiş dişli
579
Doğal
Salix L.
11.Yapraklar koyu yeşil ve üst yüzü parlak…………………………..............................................................................……………. Salix pentandra
11.Yapraklar açık yeşil ve üst yüzü mat..………….............................................................................………………….…..….... Salix pentandroides
10.Kedicik sapı 5-20 mm, yaprağımsı pullar genellikle prematüre-gelişmemiş (abortive), büyükse sadece kısmen guddeli-dişli, kısmen tam
12.Tepe sürgünlerin dip kısmı kırılgan (ağaç sürgünleri hariç); ince dallar açık zeytinimsi-sarı renklerde; genç yapraklar tüysüz, nadiren in-
ce-kısa-ipeksi tüylü-tüysüz, açık sarı-yeşil renklerde; brahteler kuruduğunda kırmızılaşmaz……………………………….…….... Salix fragilis
12.Tepe sürgünü kırılgan değil, farklı renklerde; genç yapraklar ipeksi tüylü, parlak yeşil veya mat mavi (mumsu tabaka ile örtülü) renginde;
brahteler kuruyunca tilki kırmızısı renginde
13.Balözleri çoğunlukla 0,4-0,8 mm uzunlukta, dikdörtgenimsi şekilde, nadiren hemen hemen karemsi şekilde; olgun kapsül meyve
5-7 mm uzunlukta; dişicik boyuncuğu ve başçığının uzunlukları toplamı 0,8-1,5 mm...………...................…………….... Salix excelsa
13.Balözleri çoğunlukla 0,3-0,4 mm uzunlukta, hemen hemen karemsi şekilde, olgun kapsül meyve 4-5 mm uzunlukta; dişicik bo-
yuncuğu ve başçığının uzunlukları toplamı 0,5-1 mm……….………..…………………………………….....………….…... Salix alba
2.Dişicik, en azından kısmen belirgin biçimde keçeli veya ince tüylü;
14.Dişicik ince ve narin tüylü
15.Dişicik tamamen tüylü
16.Dişicik sapsız………………..............................................………………………………………………………………Salix purpurea
16.Dişicik belirgin saplı …………………............................……………………………………………………………Salix myrsinifolia
15.Dişicik sadece dipte tüylü………………………………………......................................………………………………………Salix babylonica
14.Dişicik keçeli tüylü
17.Kapsül sapsız veya çiçek sapı 0,2-0,6 mm uzunlukta, balözünden daha kısa ya da hemen hemen eşit uzunlukta
18.Çiçekteki kedicikler büyük, 20-80 x 5-7 mm boyutlarında, meyvedekiler en fazla 9-12 mm genişlikte; brahte tüylü; olgun kapsül meyve 4,5-7 mm
uzunlukta; dişicik boyuncuğu ve başçığının uzunlukları toplamı 1,2-3 mm
19.Yaprak kenarları testere dişli, yaprakların her iki yüzü de tüysüz ……….............................................................................…….. Salix rizeensis
19.Yaprakların kenarları alta doğru kıvrık, kenarları tam; yaprak üst yüzeyi tüylü ya da tüysüz
20.Yaprak üst yüzü koyu yeşil renkte, parlak, tüysüz...……….................................................................................……….. Salix viminalis
20.Yaprakların üst yüzeyi gri-yeşil renkte, mat, basık-ince tüylü………..………………....……………………… Salix armenorossica
18.Çiçekteki kedicikler küçük, 12-40(-45) x 3-5 mm boyutlarında, meyvedekiler 6-8(-10) mm genişliğinde; olgun kapsül meyveler 3-5 mm uzun-
lukta; dişicik boyuncuğu ve başçığının uzunlukları toplamı 0,3-1,2 mm
21.Yapraklar ve kedicikler karşılıklı veya hemen hemen karşılıklı .……..............................................................................…… Salix amplexicaulis
21.Yapraklar ve kapsüller sarmal (almaşlı) dizili
22.Yapraklar dar ters mızraksı şekilde, alt kısımları tam, üst kısımları dişli, brahteler geniş ters yumurtamsı-dairemsi şekillerde; balö-
zü karemsi veya belli belirsiz dikdörtgensi veya trapez şeklinde, ucu kesikli; kapsül meyve bazen kısa saplı …………Salix elbursensis
22.Yapraklar dar şeritsi, tamamen veya kısmen dişli; brahteler açık renkli, uzamış şekilde; balözü uca doğru daralmış, hemen hemen
sivri uçlu-üçgen şeklinde; kapsül meyve sapsız..........………………………………..………….............................…. Salix wilhelmsiana
17.Kapsül meyve belirgin saplı, sap 0,7-4 mm uzunlukta, balözünün 1,5-2 katı kadar uzunlukta
23.Tomurcuk yaprakları tüysüz veya hafif tüylü; dişicik kısa buruşuk-tüylü ………………….….........................................................................……. Salix caucasica
23.Tomurcuk yaprakları en azından alt kısımlarda belirgin tüylü; dişicik hemen hemen düz-tüylü, ince-kısa-ipeksi veya keçeli tüylü
24.Brahteler 1,2-1,8 mm uzunlukta, kapsül sapından daha kısa; uç kısmın üstündeki tüyler 0,5-1,5 mm uzunlukta; başçık 0,2-0,3 mm boyutunda
25.Kabuğu soyulmuş odun pürüzsüz veya seyrek kısa çizgili; bir yıllık sürgünler 1,2-1,8 mm kalınlıkta; meyvedeki kedicikler 25-40 mm bo-
yutunda; meyve sapı 1,5-2,5 mm uzunlukta; boyuncuk başçıktan uzun değil …….………..……………...…………..…. Salix pseudodepressa
25.Kabuğu soyulmuş odun genellikle çok sayıda çatlaklı; bir yıllık sürgünler 1,5-2,3 mm kalınlıkta; meyvedeki kedicikler 40-90 mm boyutun-
da; meyve sapı 2-4,5 mm uzunlukta; boyuncuk başçıktan genellikle uzun.……………………………………………………... Salix pedicellata
24.Brahteler 1,7-3,5 mm uzunlukta, kapsül sapından genellikle uzun; uç kısmın üstündeki tüyler 1,5-3 mm (nadiren daha az) uzunlukta, başçık (0,3-)
0,4-0,7 mm boyutunda
26.Kedicikler belirgin saplı
27.Kedicik sapı 6 mm veya daha az uzunlukta, tomurcuk yaprakları ile yoğun olarak sarılmış; 1,5-6 m boylanabilen çalı veya küçük ağ
aç...…............................................................................................................................................................................….. Salix pseudomedemii
27.Kedicik sapı 7-12 mm uzunlukta, birkaç dağınık tomurcuk yaprakları taşır; (2,5-)4-10 m boylanabilen uzun çalı veya ağaç-
lar……...............................................................................................................................................................................………Salix aegyptiaca
26.Kedicikler hemen hemen sapsız
28.Kabuğu soyulmuş odun pürüzsüz veya dağınık zayıf çizgili; meyve sapları balözünün 4-6 katı kadar……....…………Salix caprea
28.Kabuğu soyulmuş odun dar kalıcı çatlaklı; meyve sapları balözünün 2-5 katı kadar…………………………....………Salix cinerea
580
Salix acmophylla Boiss. Doğal
Acem söğüdü
Yayılışı
Türkiye ve Güneybatı ve Orta Asya’da 700-1830 m yükseltiler ara-
sında akarsu ve nehir kenarlarında yayılış gösteren İran-Turan elementi
olan bir türdür. Türkiye’de Güneydoğu Anadolu’da Siirt, Bitlis, Gazian-
tep, Urfa, Mardin ve Hakkâri illerinde doğal olarak bulunur.
Sürgünleri ince ve çoğunlukla aşağı doğru sarkık, cilalanmış gibi
parlak, tüysüz ve pas kırmızısı renginde, tomurcukları küçük sivri uçlu
olup yaşlı gövde kabukları uzunlamasına çatlaklı olan çalı veya 5 m ye
kadar boylanabilen küçük bir ağaçtır. Yaprakları şerit gibi dar uzundur,
uzunluğu genişliğinin 5-20 katı kadar, 60-160 x 7-20 mm boyutlarında,
ucu damla ucu gibi sivrilmiş; aya tam kenarlı, alt yüzleri mavi yeşil, üst
yüzleri de soluk yeşil renginde, her iki yüzü de tüysüzdür. Kulakçıkları
küçüktür, dökülür. Kedicikler yapraklardan önce oluşur ve kısadır. Er-
kek çiçek kurulu dar-yumurtamsı şekilde olup 8-12 mm uzunluğunda
bir sapı vardır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Salix aegyptiaca L. Doğal

Mısır söğüdü
Yayılışı
Kuzey Irak, İran, Afganistan ve Suriye’de doğaldır. Mısır da yetişti-
rilmiş ve adını bu kültür bitkisinden almıştır. Güney Doğu Anadolu’da
Bitlis, Van ve Hakkâri illerinde doğal olarak bulunur. (Skvortsov, 1999)
Boylu çalı ve 2,5-10 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Sürgünler
kırmızımsı renklerde, sürekli ve yoğun olarak gri-keçeli tüylü, çiçekle-
nen tomurcuklar büyük, yumurtamsı şekilde, 6-9 x 4-6 mm boyutunda,
kısa sivri-küt uçludur. Kabuğu soyulmuş odun çok sayıda uzunlamasına
belirgin çatlaklıdır. Yapraklar ters yumurtamsı veya elips-mızraksı şekil-
lerde, uzunluğu genişliğinin ortalama 2 katı uzunluğundadır. 5-12 (-15)
x 2,5-6 cm boyutlarındaki yapraklar, hemen hemen sivri uçlu, kenarları
testere dişli, alt yüzü özellikle orta damar boyunca kısa gri basık tüylü,
üst yüzü ince tüylü veya tüysüz; belirgin sinir ağlı; yaprak sapı 4-12 mm
uzunluğundadır. Kulakçıklar yarım üçgen şeklinde, uçlu, kenarları diş-
li ve erken dökülür. Kedicikler yapraklardan önce oluşur, kalın, yoğun
kılsı çıkıntılıdır. Brahteler 2-3,5 mm uzunluğunda, tüyler brahtenin uç
kısmından daha uzun, 1,5-3 mm boyutundadır. Erkek çiçekler yumur-
tamsı veya hemen hemen silindirik biçimde, stamen 2 adet, stamen sapı
Mehmet Fırat
tüysüz, stamen başçıkları (0,6-)0,7-1 mm uzunluğunda; dişi çiçekler
uzun saplı, 5-6 x 1-1,5 cm boyutunda, ovaryum keçeli tüylüdür. Kapsül
7-9 mm uzunluğunda, meyvede çiçek sapı ortalama 2 mm uzunluğun-
dadır. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran aylarıdır.
581
Salix alba L. Doğal

Aksöğüt, Köy söğüdü
Yayılışı
Avrupa’dan tanımlanmıştır. Türkiye, Kuzey Batı Afrika, Asya ve Batı Sibirya’da göl ve akarsu kenarlarında deniz se-
viyesinden 2000 m yükseltiye kadar yayılış gösteren Avrupa- Sibirya elementi olan bir türdür. Türkiye’de Artvin, Rize,
Trabzon, Samsun, Çorum, Ankara, İstanbul, İzmit, Tekirdağ, Balıkesir, Eskişehir, Elazığ, Kütahya, Erzurum, Bitlis,
Muğla, Antalya, Konya, İçel, Adana, Urfa ve Hakkâri illerinde doğal olarak yayılış gösterir.
Gövdeleri düzgün silindir biçiminde, kabuğu boz renkte olup yaşlandıkça uzunlamasına yarıklar görülen ve 30
m‘ye kadar boylanabilen uzun ağaçlardır. Genç sürgünler, tomurcuklar ve genç yaprakların alt yüzleri ipek gibi yumu-
şak beyaz tüyler ile örtülmüştür. Uç tomurcuğu pseudo-terminaldir. Tomurcuklar mızraksı-dikdörtgenimsi şekilde,
sarmal dizilişli, küçük, yandan basık, sivri uçlu ve hafif tüylüdürler. Sürgünler oldukça ince, dik ya da sarkık halde,
başlangıçta açık zeytini yeşil renkte ve tüylüyken, daha sonraları tüyler dökülür, açık kahve, kirli koyu kahverengine
dönüşür, esnek, kolay kırılmaz, gevrek değildir. Yapraklar dar-mızraksı veya şerit halinde, 6-10x1-3 cm boyutlarında,
orta kısmı geniş, sap ve uç kısmına doğru sivrileşir, kenarları çok ince dişli, önceleri her iki yüzü tüylü, daha sonra üst
yüzündekiler dökülür ve üst yüz koyu yeşil renkte, alt yüz tüylü olup mavimsi renktedir. Yaprak sapı 5-8 mm uzun-
lukta, guddesiz, sapın sürgün üzerindeki izi geniş V şeklinde ve üzerinde 3 iletim demeti izi vardır. Yaprak orta ve yan
damarlar her iki yüzde de belirli ve sarı renktedir. Kulakçık az gelişmiş ya da hiç bulunmaz (Skvortsov ve Edmondson,
1982). Dişi ve erkek çiçekler başak şeklinde toplanır, dişi başaklar erkek başaklardan kısa olup 4,5 cm uzunlukta ve
ince, dik, silindir görünüşünde, silindirin aşağısına doğru seyrek çiçekli, erkek başaklar 6,5 cm uzunlukta, kalınca yay
görünüşünde ve silindir biçiminde, çiçekler sık olarak bulunur. Erkek çiçekler 2, nadir olarak 3 stamenlidir. Stamenler
Ünal Akkemik
0,5-0,6 mm uzunlukta, brahteler sarı renkte, tüylü, birisi arkada, diğeri önde olmak üzere 2 bal bezesi vardır. Sta-
men sapçığının alt bölümü beyaz tüylüdür, çiçek tozu kesesi sarı renkte, dişi çiçeklerde brahteler erkek çiçeklerdekine
benzer ancak bir bal bezelidir. Ovaryum tüysüz, çok kısa saplı, dişicik borusu kısa, tepecik bölünmüş durumdadır.
Çiçeklenme yapraklanma ile birlikte olur. Çiçeklenme zamanı nisan-mayıs aylarıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Salix amplexicaulis Bory&Chanb. Doğal

Karşılıklı yapraklı söğüt
Yayılışı
Türkiye, Güney Balkanlar, İtalya ve Fransa’da 850-1450 m yükseltiler arasında
nemli kıyılarda, nehir yataklarında, göl kenarlarında yayılış gösteren Akdeniz ele-
menti olan bir türdür. Türkiye’de Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Bolu, Ankara, Kasta-
monu, Zonguldak, Karabük, Amasya, Samsun ve Balıkesir’de doğal olarak bulunur.
Dalları ince ve düz, genellikle ilk oluştuğunda koyu mor ve tüysüz, tomurcukları
belirgin yan damarlı olan ve 5 m kadar boylanan çalılardır. Kabuğu soyulmuş odun
düz-pürüzsüzdür. Yapraklar çoğunlukla karşılıklı veya hemen hemen karşılıklı di-
zilmiş, her iki yüzü de tüysüz, alt yüzü boz gri-yeşil renkte, ters mızraksı şeklinde,
küt uçlu, kenarları tam, ucu kesik veya sürgünü yarım kavramış ve dip kısmı yarım
saplı; yaprak sapı 1-2(-3) mm uzunluğundadır. Kulakçık küçük ve erken dökülür.
Kedicikler karşılıklı dizilişli, yapraklardan önce oluşur, yoğun, silindirik, kısa saplı;
brahteler uç kısımda kahverengimsi veya siyahımsı; stamen 2 adet, stamen sapları
tamamen birleşmiş, dip kısmı tüylü, stamen başı 0,5-0,6 mm boyundadır. Kapsül
3-5 mm, tüylü, sapsız veya kısa saplıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
582
Salix anatolica J.Zielinski & D.Tomaszewski Endemik
Anadolu söğüdü
Yayılışı
Adana ve Erzincan’da 1000-1200 m yükseltilerde yayılış gösteren endemik bir türdür.
Yıllık sürgünleri belirgin bir şekilde tüylü olan ortalama 3 m boylanabilen çalılardır. Yapraklar sarmal
dizili, 4,5-10 x 1,5-2,4 cm boyutlarında, uzunluğu genişliğinin 3-4 kat kadar, dar, dikdörtgenimsi, bazen ters
mızraksı şekillerde, sivri uçlu, kertikli veya dip kısmı daralmıştır. Koyu yeşil renkli ve üst yüzünde stoma
yok, belirgin tozumsu salgı ile kaplı ve alt yüzü belirgin damarlı, kenarı dar-geriye kıvrık, düzensiz dişli veya
testere dişli ve alt kısımların çoğu hemen hemen tam kenarlıdır. Yaprak sapı 4-10 mm uzunluğunda ve yo-
ğun tüylüdür. Kulakçıklar büyük, yarı yüreğimsi şekilde, dişli, tüylü ve çok veya az süre kalıcıdır. Dişi kedi-
cikler yapraklardan sonra oluşur, kısa saplı ve ekseni yoğun tüylü; brahteler koyu kahverengi renginde, her
iki yüzüde uzun tüylüdür. Kapsül konik şekilli, ortalama 5 mm uzunluğunda, yoğun basık tüylüdür. Mey-
ve sapları 3-3,5 mm uzunluğunda, basık tüylü ve tüyler brahteden uzundur. Erkek kedicikler bilinmiyor
(Zielinski ve Tomaszewski, 2008). S. anatolica; beyaz toza benzeyen mumsu tabakalı sürgünleri, dar dik-
dörtgensi şekilde olması, farklı renklerde yüzeyi olan yaprakları ve uzun-saplı kapsülleri ile kolaylıkla ayırt
edilir. Morfolojik olarak Akdeniz S. pedicellata ve Kafkas-Doğu Anadolu türü olan Salix pseudomedemii’ye
daha çok benzer. S. pedicellata’dan yaprak ve gövdenin sürekli ince tüyler ile çevrili olmasıyla, S. pseudome-
demii’den ise çok kısa tüyleri olması ile her ikisinden de dar, dikdörtgen biçiminde yaprakları ve belirgin
tozumsu salgılı sürgünleri ile ayrılır (Zielinski ve Tomaszewski, 2008). Salix anatolica’da sürgün üzerindeki
Tolga Ok
mat-mavi renkli (mumsu tabakayla kaplı) çiçekleri onu tüm Türkiye’deki söğüt türlerinden ayırır.
Doğal
Salix apoda Trautv.
Yayılışı
Genel yayılışını Kuzey ve Orta Avrupa ve Kafkasya’da yapan tür ülkemizde Gümüşhane ilinde doğal olarak bulunur.
1,5 m’ye kadar boylanabilen çalılardır. Tomurcuklar yumurtamsı, tüysüzdür. Kabuğu soyulmuş odun düz-pürüzsüz, seyrek çizgilidir. Yapraklar ters yumurtamsı,
elips veya dikdörtgensi-mızraksı şekillerde, genişliğinin 2,5 katı, 5-7 x 2,5-4 cm, küt uçlu, kenarları guddeli-dişli, üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü mavimsi veya açık yeşil,
sonraları tüysüzdür. Yaprak sapları 2-4 mm’dir. Kulakçıklar büyük, yarı yüreğimsi-böbreğimsi, hemen hemen kalıcıdır. Kedicikler yapraklar ile beraber ortaya çıkar, kısa
saplı (1-6 mm). Kapsül meyve şişkindir. Çiçeklenme zamanı hazirandır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Doğal
Salix euxina I.V.Belyaeva
Yayılışı
Türkiye, Kanada, Amerika, Asya’da nehir kıyılarında yayılış gösteren veya kültürü yapılan bir türdür. Kastamonu çevresinde 1200 m yükseltide doğal olarak bulunur.
Dalları sarımsı-yeşil ve çıplak olan 6-18 m uzunluğunda ağaçlardır. Yaprak sapları 6-8,6 mm, tüysüz veya yumuşak tüylüdür. Yaprak boyutları 6-12 x1,4-3 cm olup dip
kısmı dairemsi veya dışbükey, kenarları düz veya belli belirsiz aşağı doğru kıvrılmış, dişli veya kertikli, sivri uçlu, uzun sivri uçlu veya kuyruğumsu şekillerdedir. Yüzeyi
parlak, tüysüzdür. Brahteler 12-15 mm, uç kısmı dışbükey veya dairemsi şekilde, eksene uzak kısımları düz veya dalgalı tüylüdür. Çiçek sapı 0,6-1,2 mm uzunluğundadır.
Kapsül 3-5 mm uzunlukta, ovaryum armut şeklindedir (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
583
Doğal
Salix pedicellata Desf. subsp. pedicellata
Yayılışı
Genel yayılışını Kuzeybatı Afrika, Güney İspanya, Sardunya, Sicilya, Malta, Suriye ve Lübnan’da yapan tür ülkemizde Gümüşhane, Malatya, Antalya, Isparta, Konya,
Mersin, Adana, Hatay, Gaziantep ve Kahramanmaraş illerinde doğal olarak bulunur.
Sürgünleri kahverengi-kırmızımtırak, hafif boğumlu, tüysüz veya gençken gri-tüylü, 2-10 m boylanabilen çalı veya ağaçtır. Kabuğu soyulmuş odun çok sayıda uzun-
lamasına belirgin çatlaklıdır. Verimli tomurcukları dışbükey olup basık değildir. Yapraklar geniş (ters-) mızraksı, uzunluğu genişliğinin 3-4 katı, (3-) 4,5-12 x 1,5-3 cm,
ucu küt, kenarları testere dişli, kertikli veya tam kenarlı, her iki yüzü de yeşil veya alt yüzü mat mavimsi (mumsu tabaka ile örtülü), tüysüzdür. Kulakçıklar büyük, dişli
ve erken dökülür. Kedicikler yapraklardan önce ortaya çıkar, 3-6 x 1-1,5 cm; erkek çiçekler yoğun altın sarısı tüylü, sapsızdır. Çiçek ekseni beyaz tüylüdür. Kapsül konik
şekilde, yeşilimsi renkte, tüysüz (nadiren tüylü), çiçek sapı 2-4,5 mm’dir (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Doğal
Salix armenorossica A.Skv.
Yayılışı
Kafkasya bölgesinde akarsu kenarlarında 1400-2500 m yüksel-
tilerde yayılış gösteren Öksin elementi olan bir türdür. Türkiye’de
Kars, Gümüşhane, Bayburt, Erzurum, Muş, Bingöl, Ağrı ve Van
illerinde doğal olarak bulunur.
S. viminalis’e benzer ve ondan farklılıkları; yaprak üst yüzü açık
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
yeşil ve basık tüylü, brahteler genellikle siyah ve dişicik borusu 0,8-
2 mm uzunluğunda olup tepecikten daha uzun; genellikle 2-3 m
boylanabilen çalılardır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Salix babylonica L. Egzotik

Salkım söğüt
Yayılışı
Çin’de doğal olarak yayılış göstermektedir. Dekoratif süs bitkisi olarak dünyanın her tarafına dağılmıştır. Tür-
kiye’de hemen her yerde, park ve bahçelerde, havuz kenarlarında yetiştirilmektedir. Erkek fertlerine ender rastlanır.
Kırklareli, İstanbul, Bursa, Amasya, Gümüşhane, Rize, İzmir ve Mersin illerinde bulunmaktadır.
Sarkık dallı ve 15 m’ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Sürgün ve dallar çok ince ve elastik olduğundan dik dur-
maz, aşağıya sarkarlar. Yaşlı gövdelerin uzunlamasına çatlaklı, boz renkli kabukları vardır. Sürgünler sarımtırak- ye-
şil renkte, cilalanmış gibi parlak; uç tomurcuğu pseudo-terminaldir. Küçük sivri uçlu, yeşilimtırak-kırmızımsı renkte
ve tüysüz pullu tomurcukları sürgüne sarmal dizilmişlerdir. Yaprakları dar - şeritsi şekilde, uzunluğu genişliğinin
ortalama 10 katı kadar, 8-16 x 0,8-1,5 cm boyutlarında, ucu sivri olup kenarları ince dişli, her iki yüzü de tüysüz, üst
yüzü koyu, alt yüzü mat, açık gri- yeşil renktedir. Çoğunlukla yapraklar kıvrık, damarlar belirgin ve tüysüz, sapı kısa
3-5 mm uzunluğunda, sürgün üzerinde bıraktığı iz dar şerit şeklinde ve üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır. Ke-
dicikler sarkık, yapraklarla birlikte veya onlardan önce ortaya çıkar. Erkek çiçekler en fazla 2,5 cm uzunluğuna, ercik-
ler 2 adet, sapçıklar dibe doğru tüylü; dişi çiçekler en fazla 5 cm uzunluğunda, bir dikdörtgensi bal özü bulunmakta,
çiçek saplarından uzun; dişicik yumurtamsı, tüysüz ve hemen hemen sapsızdır. Çiçeklenme zamanı Nisan ayıdır.
584
Salix caprea L. Doğal
Keçi söğüdü
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Kuzeybatı Asya’da orman içi açıklıklarda, dere ve su kenarlarında, turbalıklarda
ve çayırlıklarda deniz seviyesinden 2300 m yükseltiye kadar yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi
olan bir türdür. Türkiye’de Rize, Artvin, Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu, Zonguldak, Ordu, Gümüşhane,
Kars, Balıkesir, Erzincan, Erzurum ve Bitlis illerinde doğal yayılışa sahiptir. Dikkati çeken çiçek toplu-
luklarından dolayı park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilirler. Dalları aşağı sarkık olan kültivarı
‘S. caprea cv. “Pendula” park ve bahçelerde özellikle küçük tepecikler üzerinde sıklıkla kullanılmaktadır.
Sürgünleri kırmızımsı renkte, kalıcı ve yoğun gri keçeli tüylü olan uzun çalı ya da 3-10 m boyun-
da küçük ağaçtır. Kabuğu soyulmuş odun çok sayıda belirgin uzunlamasına çatlaklıdır. Uç tomurcuğu
pseudo-terminaldir. Tomurcuklar yumurta biçiminde, 3-11 x 2-5 cm boyutlarında, ucu kısa damla uçlu
veya sivricedir. Yapraklar ters yumurtamsı veya ters yumurtamsı-dikdörtgenimsi şekilde, uzunluğu ge-
nişliğinin 1,5-2,2 katı kadardır. 5-12(-15) x 2,5-6 cm boyutlarındaki yapraklar küt uçlu, uçlu veya eğik
sivri uçlu, kenarları testere dişli, kertikli veya tam, hemen hemen dalgalı, üst yüzü koyu yeşil ve tüysüz,
alt yüzü yumuşak gri-keçeli tüylü, hemen hemen yünlü tüylüdür (nadiren tüysüz). Yaprak sapı 1-1,5
cm uzunluğunda, sürgün üzerinde bıraktığı iz dar “v” biçiminde olup üzerinde 3 adet iletim demeti izi
vardır. Kulakçıklar büyük, böbreksi veya yarı yüreksi şekilde, kenarları dişli ve erken dökülür. Kedicikler
Özgur Eminağaoğlu
yapraklardan önce görünür, hemen hemen sapsız; erkek çiçekler dikdörtgenimsi-yumurtamsı şekilde,
2-3,5 x 1,5-2 cm boyutlarında; stamenler 2 adet, sapçıklar tüysüz, başçıklar 0,9-1,2 mm uzunluğunda;
dişi çiçekler meyvede uzunlamasına 3-7 cm boyutundadır. Meyvede çiçek sapları balözünün 4-6 katı
kadardır. (Farklı ağaçlarda yer alan erkek ve dişi çiçekler üzeri gri-beyaz renkli tüylerle sık olarak kap-
lı olan ve dik duran kedicikler oluştururlar, yapraklanmadan önce olur. Kapsül 6-8 mm uzunluğunda,
yumurtamsı-konik şeklinde ve keçeli tüylüdür. Çiçeklenme zamanı nisan-mayıs aylarıdır (Skvortsov ve
Edmondson, 1982).
Salix caucasica Andersson Doğal

Kafkas söğüdü
Yayılışı
Türkiye ve Kafkasya’da 1550-1700 m yükseltilerdeki Picea/ Rhododendron ormanla-
rında yayılış gösteren ve Öksin elementi olan bir türdür. Kastamonu ve Artvin illerinde
doğal olarak bulunur.
Sürgünleri kavisli-eğik veya dik, tüysüz veya gençken tüylü olup koyu kahverengi
veya gri renklerde olan 2-3 m boylanabilen çalıdır. Kabuğu soyulmuş odunda düz-pürüz-
süz veya üzerinde belli belirsiz dağınık çatlaklar bulunur. Tomurcuklar üçgenimsi veya
yumurtamsı şekilde, düz, kahverengi, küt uçlu ve tüysüzdür. Yapraklar ters yumurtamsı,
elips-oval, uzunluğu genişliğinin 2,5 katından daha az, 4-15 x 2,5-6 cm boyutlarında, üst
yüzü koyu yeşil, alt yüzü mat mavi renklerinde (mumsu tabaka ile örtülü), kenarları dü-
zensiz dişli, tüysüz veya sadece alt yüzün orta damarı üzeri tüylüdür. Yaprak sapı 4-9 mm
boyundadır. Kulakçıklar böbreğimsi veya yarı yüreğimsi, tüysüz ve kalıcıdır. Kedicikler
yaprakla beraber veya önce çıkar; erkek kedicikler dik, dar silindirik, 2-3 cm uzunluğun-
da, yoğun; ince olan sapları 3-12 mm boyunda; stamen 2 adet, sapı tüysüz, başçık 0,4-0,7
mm boyundadır. Dişi kedicikler yayılıcı veya sarkık, silindirik, uzun-saplı, meyvede 8
cm kadardır. Kapsül tüysüz, 0,7-1,8 cm boyundaki çiçek sapı üzerinde oluşur, tek olan
balözünden uzundur. Çiçeklenme mayıs ayındadır.
585
Salix cinerea L. Doğal

Boz Söğüt
Yayılışı
Türkiye, Avrupa, Sibirya, Rusya ve Asya’da nemli orman ve dere kenarlarında, sulak
çayırlarda, turbalıklarda yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir türdür. Kırk-
lareli, İstanbul, Kocaeli, Bursa, Sakarya, Zonguldak ve Ankara’da doğal olarak bulunur.
Sık dallı, boylu bir çalı veya 5-6 m’ye ulaşabilen küçük bir ağaçtır. Koyu gri-kahve-
renkli kabuk ileri yaşlarda çatlaklıdır. Sürgünler oldukça kalın, kadife gibi yumuşak ve
sıkı, koyu esmer tüylerle örtülmüştür, tüyler ikinci yıl sürgünlerde de kalır daha sonra
dökülür. Sürgünün kabuğu soyulduğunda, çıplak gövdesi üzerinde 1,5 cm boyunda, bo-
yuna uzanan, ince çizikçikler halinde çıkıntılı izler görülür. Tomurcuklar yumurtamsı
şekilde, en fazla 4-2 mm uzunluğunda, dış pulu koyu renkli, üzerleri kadife gibi ince ve
sarı tüylerle örtülüdür. Yapraklar geniş eliptik veya ters yumurta biçiminde olup en geniş
kısmı uç tarafta, kısa damla uçlu, kenarları dalgalı, dilimli dişli, her iki yüzü de tüylü, aya-
nın üst yüzü buruşuk, mat yeşil, alt yüzü grimsi tüylü; yaprak kenarları alt tarafa doğru
kıvrık, orta damar alt yüzde belirgin şekilde çıkıntılıdır. Böbrek biçimindeki kulakçıklar
sürgün üzerinde uzun süre dökülmeden kalır. Yaprak sapı izi “V” şeklinde olup üzerinde
Hatice Yılmaz
3 adet iletim demeti izi vardır. Kedicikler yapraklardan önce ortaya çıkar ve sıktır. Erkek
çiçekler dikdörtgenimsi-yumurtamsı veya silindirik şekilde, meyvede 3-7 cm uzunlu-
ğundadır. Kapsül yumurtamsı-konik şekilde, keçeli tüylü, meyvede yaprak sapı balözü-
nün 2-5 katı kadardır. Çiçeklenme zamanı nisan ayıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Salix elaeagnos Scop. Doğal

İğde yapraklı söğüt
Yayılışı
Türkiye, Orta ve Güney Avrupa, Kuzeybatı Afrika ve Balkanlar’da 400-1900
metre yükseltilerdeki akarsu kenarlar, çalılıklar ve fakir yamaçlar ile özellikle kal-
kerce zengin topraklarda yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir tür-
dür. Türkiye’de Bolu, Kastamonu, Zonguldak ve Amasya’da doğal olarak bulunur.
Sürgünleri önceleri gri tüylü, sonraları tüysüz, 6 m kadar boylanabilen çalı
veya nadiren 16 m’ye kadar boylanabilen ağaçtır. Kabuğu soyulmuş odun düz;
tomurcuklar küt, üzeri seyrek yumuşak tüylüdür. Yapraklar dar şeridimsi veya
şeritsi-mızraksı şeklinde, uçlu, 3-12 x 0,6-1,3 (-1,8) cm boyutlarındadır. Kenarları
ince dişli veya hemen hemen tam; Taze iken her iki yüz de tüylü olan yapraklar
gelişmesini tamamladığında üst yüzü tüysüz veya ince tüylü, koyu yeşil renkte,
alt yüzü ise belirgin biçimde çıkık olan sarı veya kırmızı renkli orta damar hariç,
gri-beyaz keçeli tüylüdür. Kulakçıklar yoktur. Çiçeklenme yapraklanmadan bi-
raz önce veya aynı zamanda olur. Kedicikler silindirik, narin, bükük, sürgünlere
oturmuş vaziyet, 20-50 x 5-8 mm boyutlarında, stamen 2 adet, sapçıklar dipten
itibaren yarıya kadar birbirine kaynaşmış, dip tarafı tüylü, arka tarafı yuvarlak-
ça, böbrek biçiminde tek bir bal bezesi taşır. Ovaryum tüysüz, kısa saplı, Stilus
ince, stigma uzunca ve parçalıdır. Brahteler açık renkte, yumurtalığın yarısı kadar
uzunluktadır. Çiçeklenme zamanı mart ayıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
586
Salix elbursensis Boiss. Doğal
Elbruz söğüdü
Yayılışı
Türkiye ve Kuzey İran’da 1200-2600 m yükseltiler
arasında nehir kenarlarında yayılış gösteren Avrupa-Si-
birya elementi olan bir türdür. Türkiye’de Kuzey Doğu ve
Doğu Anadolu’da Gümüşhane, Bayburt, Kars, Malatya,
Erzurum, Van, Siirt, Şırnak ve Hakkâri illerinde doğal
olarak bulunur.
Mehmet Fırat
Uzun, esnek dallı olup açık kahverengi-koyu mor
renkli sürgünleri ve tomurcukları tüysüz olan çalı veya
2-5 m uzunluğunda küçük ağaçlardır. Kabuğu soyulmuş
odun düz-pürüzsüzdür. Yapraklar ters mızraksı veya şe-
ritsi şekillerde, 30-100 x 5-10 (-15) mm boyutlarında, üst
yüzü koyu yeşil ve alt yüzü açık veya beyazımsı renkler-
de, tüysüz veya gençken gümüşi ince tüylü, sivri uçlu, ke-
narları düz, üst kısmının yarısı testere dişli; yaprak sapı
1-3 mm uzunluğundadır. Kulakçık genellikle bulunmaz.
Kedicikler silindirik şekilde, yoğun, hemen hemen yap-
raklar ile beraber oluşurlar. Erkek çiçekler 20-40 x 7-9
mm boyutlarında, brahteler çoğunlukla uç kısımda si-
yahımsı renkte, iç tarafı yoğun tüylü, stamen 2, stamen
sapı uzunluğu boyunca tamamen birleşmiş olup dip kıs-
mı tüylüdür. Stamen başı 0,5-0,6 mm uzunluğunda; dişi
çiçek meyvede 15-35 x 7-8 mm boyutlarında; brahteler
Mehmet Fırat
yeşil veya kahverengimsi, 0,7-1,5 x 0,6-1 mm boyutların-
da, kısmen tüylüdür. Kapsül yumurtamsı şekilde, sapsız
veya sap varsa en fazla 0,4 mm uzunluğundadır.
Salix excelsa J.F.Gmelin Doğal

Boylu söğüt
Yayılışı
Türkiye, Batı Suriye, Kuzey Irak, İran, Afganistan,
Pakistan, Kafkasya ve Kuzey Çin’in batısıda yayılış gös-
teren bir türdür. Türkiye’de Gümüşhane, Erzurum, İz-
mir, Ankara, Yozgat, Sivas, Muş ve Adana illerinde do-
ğal olarak bulunmaktadır.
Aksöğüt ile karıştırılırsa da, ondan sürgün ve dalla-
rının daha kalın ve daha gevrek, tomurcuklarının sivri
yumurtamsı şekilde olup sırt kısmının şişkin olması ve
yapraklarının tüysüz olması ile ayırt edilir. 10-30 m’ye
kadar boylanabilen bir ağaçtır (Skvortsov ve Edmond-
son, 1982).
587
Salix fragilis L. Doğal

Gevrek söğüt
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Sibirya’da 900-1600 m yükseltiler arasında dere kenarlarında yayılış
gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir bitkidir. Türkiye’de Kuzey Anadolu ile Doğu Ana-
dolu’da İstanbul, Kastamonu, Bolu, Gümüşhane, Kars, Erzincan, Elazığ, Erzurum ve Ağrı ille-
rinde doğal olarak bulunmaktadır.
Dağınık geniş tepeli olup yaşlı fertlerde gövde kabuğu kalın ve çatlaklı olan 10-20 m’ye
kadar boylanabilen bir ağaçtır. Sürgünler kahverengi veya zeytin yeşili renginde, parlak ve tüy-
süz, gevrek olup kolay kırılır. Dipten kolay kırılmasının nedeni genç sürgünlerin ana sürgün-
den 60-90 derecelik bir büyüme açısı ile ayrılmasıdır. Tomurcuklar kestane renginde, tüysüz
ve dolgun olup uç kısımları ördekgagası gibi geriye kıvrık, yapışkan ya da değildir. Kabuğu so-
yulmuş odun düzgündür. Yapraklar dikdörtgenimsi-yumurtamsı veya yumurtamsı-mızraksı
şeklinde, 6-15 x 1,5-4 cm boyutlarında, uzun damla uçlu, kenarları testere dişli, her iki yüzü
de tüysüz, ancak genç yapraklar hafif tüylü olup tüyler sonradan dökülür. Ayanın sapa yakın
yerinde bir veya iki çift gudde bulunur. Yaprakların alt yüzü mavimtırak-yeşil veya açık yeşil
renktedir. Yaprak sapı 0,5-2,5 cm uzunluğunda, sürgün üzerinde bıraktığı iz dar hilal biçimin-
de olup üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır. Kedicikler sarkık, yapraklarla birlikte ortaya
çıkar, sapları tüylü; erkek çiçekler oldukça yoğun, 2,5-5 x ortalama 1 cm boyutlarında, ercikler
2 adet, sapçıkların dibe yakın kısmı tüylü; meyve halindeki dişi çiçekler 6-7 cm uzunlukta,
bal özleri genellikle 2 adettir. Kapsül meyve yumurtamsı-konik şeklinde olup tüysüzdür. Mey-
vedeki çiçek sapı bal özlerinin 2-3 katıdır. Çiçeklenme zamanı Nisan-mayıs aylarıdır.
Salix matsudana Koidz var. tortuosa Rehd. Egzotik

Tribişon söğüdü- Arapsaçı söğüdü
Yayılışı
Vatanı Kuzey Çin, Mançurya ve Kore’dir. Son yıllarda İstanbul park ve bahçe-
lerinde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Sık dallı, 10-12 m’ye kadar boylanan bir ağaçtır. Kabuğu gençlikte yeşilimsi-gri
renkli, düz ve parlak olup yaşlandıkça mantarlı-çatlaklı (boyuna) bir hal alır ve
rengi de koyu gri-kahverengine dönüşür. Genç sürgünler, yaşlı dallar ve hatta yaşlı
gövdeler bile tribişon biçiminde kıvrık, dönüktür. Uç tomurcuğu yalancı uçludur.
Tomurcuklar sarımsı yeşil pullu, tüysüz, uç kısımları kırmızımsı renkte; genç sür-
günler sarımsı yeşil veya zeytin yeşili renkli, parlak ve tüysüzdür. Yapraklar 5-8 cm
uzunluğunda, dar mızraksı şekilde (uzun damla uçlu), kenarları sık ve ince dişli,
üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü gri-yeşil renkte, her iki yüzü de tüysüzdür. Yaprak sapı
2-8 cm boyunda, helezon şeklinde ve dönük; sapın sürgün üzerine bıraktığı iz
dar hilal biçiminde olup üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır. Erkek kedicikler
silindirik şekilde, 15-25 (-30) × 6-8 mm boyutlarında; brahteler sarımsı-yeşil renk-
lerde, yumurtamsı şekilde, dip kısmı hemen hemen yumurtamsı şekilde ve tüysüz,
uç kısmı küt uçludur. Stamen 2 adet, dip kısmında uzun tüylü; stamen başçığı sarı
Ünal Akkemik
Hatice Yılmaz
renkli; dişi kedicikler ortalama 20 × 4 mm boyutlarında, dip kısmında 3-5 yap-

rakçık bulunur; brahteler erkek kedicikteki gibidir. Ovaryum uzun elips şeklinde,
tüysüz, kısa saplı; Stilus genellikle bulunmaz; stigma yumurtamsı şekilde, lobludur.
588
Doğal
Salix wilhelmsina Bieb.
Yayılışı
Kafkaslar, İran ve Orta Asya’da yayılış yapar. Türkiye’de Erzurum, Gümüşhane, Kars ve Hakkâri’de doğal olarak bulunur.
İnce dallı olup genç sürgünleri yoğun ipeksi tüylü olan çalı veya 2-7 m boyunda küçük ağaçtırlar. Çiçek tomurcukları vejetatif tomurcuklara benzemez, çok sayıda,
4-7 x 2-2,3 mm boyutlarında, kırmızımsı renktedir. Kabuğu soyulmuş odun düz-pürüzsüzdür. Yapraklar şeritsi şekilde, uzunluğu genişliğinin yaklaşık 10 katı kadar, 2-6
x 0,2-0,5 cm boyutlarında, sivri uçlu, kenarları tam ve ince guddeli dişli, başta her iki yüzü de ince ipeksi tüylü, sonraları tüyler dökülür; yaprak sapı 1-2 mm uzunlu-
ğundadır. Kulakçıklar bulunmaz. Kedicikler çok sayıda ve yoğun olup yapraklarla beraber veya yapraklardan sonra oluşur. Erkek çiçekler yarım saplı, 15-25 x 5-6 mm
boyutlarında, stamen 2 adet, stamen sapı uzunluğu boyunca birleşmiş ve tüysüz; dişi çiçekler meyvede kısa silindirik şekilde, 15-30 x 7-8 mm boyutlarındadır. Kapsül 3-4
mm uzunluğunda, yoğun ince-ipeksi-kısa tüylü, yumurtamsı-konik şeklinde, sapsızdır. Çiçeklenme zamanı haziran-temmuz aylarıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Salix myrsinifolia Salisb. Doğal

Mersin yapraklı söğüt
Yayılışı
Türkiye ve Avrupa’da deniz seviyesinden 2400 m yükseltiler arasında bulunur. Relikt bir türdür. Türkiye’de Kuzey Anadolu’da Kastamonu’da 1750 m’lerde seyrek bir
Kahverengi veya siyahımsı renkli sürgünleri tüysüz veya kısa tüylü ya da daha sonraları tüysüzleşen, 3-4(-6) m uzunlukta olan çalı veya küçük ağaçlardır. Kabuğu
soyulmuş odunlar (2-)3 yıllık (veya daha fazla) olup pürüzsüz veya çok kısa, dağınık, uzunlamasına çatlaklıdır. Çiçek tomurcukları genellikle vejatatif kısımlardan daha
belirgindir. Yapraklar kısa-orta boyutlarda, genellikle 5(-6) cm uzunluğunda, (daralarak) elips, orta kısımda genişlemiş, uç kısımda küt, sivri veya kısa uçlu, dipte kama
şeklinde veya daralmış, kenarları genellikle düzenli dişli, üst yüzü tüysüz veya orta damar boyunca tüylü, alt yüz tüysüz veya dip kısmı nadiren hemen hemen tüylüdür.
Yaprak sapı kısa, uç kısmı sivri, sonraları dökülür veya bulunmaz. Kedicikler yapraklar ile beraber oluşur; kedicik ekseni uzun beyaz tüyler ile örtülüdür. Dişicik belirgin
saplı, kısmen tüylü-tüysüz; dişicik borusu belirgin şekilde stamenden uzun, brahteler siyahımsı, kahverengimsi-siyah renkte, uzun tüylü; stamen 1 adet, stamen sapı 2
adet; serbest, dip kısmı tüylü; bal özü, dişi ve erkek çiçeklerde 1 adettir (Avcı ve Zielinski, 1997).
Salix pentandra L. Doğal

Defne yapraklı söğüt
Yayılışı
Türkiye, Avrupa ve Batı Sibirya’da 800-1300 m yükseltiler arasında nehir ve göl kenarlarında yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir türdür. Türkiye’de Bolu,
Manisa ve Kahramanmaraş illerinde doğal olarak bulunmaktadır.
Çalı ya da 15 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Sürgünler tüysüz, şarap kırmızısı-kırmızı veya koyu kahverengi renklerinde, gevrek değildir. Tomurcuklar dar
yumurta biçiminde, sivri uçlu, sürgünlere yatık değildir. Kabuğu soyulmuş odun düzgündür. Yapraklar elips-mızraksı ya da elips-yumurtamsı şekillerde, uzunluğu
genişliğinin 2-4 katı kadar, 5-9 x 2,2-3,5 cm boyutlarında, damla uçlu, guddeli testere dişli, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü soluk yeşil ve tüysüzdür. Yaprak sapı 6-12 (-15)
mm uzunluğunda, ayaya yakın yerinde 1-3 çift gudde taşırlar. Kulakçıklar küçük, hemen hemen yumurtamsı biçiminde olup çabuk dökülür. Silindirik kedicikler yap-
raklardan sonra ortaya çıkar. Erkek çiçekler 2-6 x 1-1,5 cm boyutlarında, yoğun, stamen sayısı genellikle 5 nadiren 9 adet, başçıklar 0,5-0,6 (-0,7) mm uzunluğunda,
filamentlerin tabana yakın kısmı tüylüdür. Dişi çiçekler 2-5 x 0,8-1 cm boyutlarında, ince; çiçekler iki bal bezesi taşırlar. Ovaryum dar yumurtamsı şeklindedir. Kapsül
meyve 5-6 mm uzunluğunda, meyve kurulu sapı bal özlerinin 2 katı kadardır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
589
Doğal
Salix pentandroides A.Skv.
Yayılışı
Türkiye ve Kafkasya’da nehir kenarları ve kaynak yakınlarında 1600-1900 m’ler arasında yayılış gösteren Öksin elementi olan bir türdür. Türkiye’de Kuzey ve Kuzey-
doğu Anadolu ile Doğu Anadolu’da Kastamonu, Rize, Erzurum, Gümüşhane, Kars ve Ağrı’da doğal olarak bulunur.
Salix pentandra’ya benzemekte ve ondan farkı; tomurcukların sürgün üzerindeki konumudur. Tomurcuklar sürgüne yatmamış belirgin olarak ayrık olup yumurtamsı
şekilde, orta kısmı şişkin (2-2,5 mm) ve küt uçludur. Sürgünler zeytin yeşili veya pas-kahverengidir. Yaprakların üst yüzü soluk açık yeşil renkte, yaprak sapı 3-8 (-10)
mm uzunluğundadır. Stamen başçıkları 0,5-0,8 mm uzunluğundadır. Çiçeklenme zamanı haziran ayıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Doğal
Salix pseudomedemii E.
Yayılışı
Türkiye ve Kafkasya’da 400-2350 m yükseltiler arasında akarsu ve nehir kenarlarında yayılış gösterir. Türkiye’de Kastamonu, Samsun, Gümüşhane, Kars, Malatya,
Tunceli, Erzurum, Ağrı, Adana ve Kahramanmaraş’ta doğal olarak bulunur.
Kabuğu düzgün olup 1,5-6 metre boylanabilen çalı veya küçük ağaçlardır. Sürgünler koyu grimsi-kahverengi renkte, oldukça kalın, hemen hemen yoğun keçeli tüylü;
tomurcuklar belirgin yan damarlıdır. Kabuğu soyulmuş odun uzunlamasına belirgin çatlaklıdır. Yapraklar yoğun demet şeklinde, elips-dikdörtgenimsi veya ters yumur-
tamsı şekilde, uzunluğu genişliğinin ortalama 3,5 katı kadardır. (1,5-)6-8,5 x (1-) 1,6-2,2 mm boyutlarında olan yaprakların kenarı tam veya hemen hemen testere dişli,
sivri uçlu, üst yüzü hemen hemen tüysüz, alt yüzü seyrek tüylü; yaprak sapı 3-7 mm uzunluğundadır. Kulakçıklar büyük, yarım yüreğimsi, kalıcıdır. Kedicikler yaprak-
lardan önce ortaya çıkar, belirgin saplı; erkek çiçekler yumurtamsı, en fazla 2x1,5 cm boyutlarında, stamenler 2 adet, sapçıklar dibe yakın kısımda tüylü, başçıklar 0,4-0,5
mm uzunluğunda; 7-12 mm sap üstündeki dişi çiçekler silindirik şekilde, meyvede 4-9 cm uzunluğundadır. Çiçek sapları ortalama 2 mm uzunluğundadır. Kapsül dar
yumurtamsı-konik şeklinde, tüylüdür. Çiçeklenme zamanı mart-nisan aylarıdır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Doğal
Salix pseudodepressa A.Skv.
Yayılışı
Kuzey Doğu Kafkasya’da akarsu kenarlarında, bataklık alanlarda ve dere kenarlarında 2150-2200 m yükseltilerde yayılış gösteren Öksin elementi olan bir türdür.
Türkiye’de Kuzey Doğu Anadolu, Trabzon, Kars, Erzurum ve Ağrı’da doğal olarak bulunur.
Kabuk düz-pürüzsüz olan çalı veya 2-5 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Sürgünler grimsi veya kahverengimsi renklerde olup hemen hemen yoğun grimsi-yu-
muşak kısa tüylü; verimli tomurcuklar yumurtamsı-mızrağımsı şekillerde, 4-6 x 2 mm boyutlarında, küt uçludur. Kabuğu soğulmuş odun düz-pürüzsüz ve seyrek kısa
çatlaklıdır. Yapraklar geniş elips-ters yumurtamsı şekilde, uzunluğu genişliğinin yaklaşık 2 katı kadar, 2-6 x 0,7-3,3 cm boyutlarında, üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü açık
renklerde, hemen hemen tüysüz, kenarları tam veya kısmen kertikli, uzun sivri uçlu; yaprak sapı 3-7 mm uzunluğundadır. Kulakçıklar küçük, yarı elips şeklinde, kalı-
cıdır-dökülmez. Kedicikler yapraklar ile beraber oluşur. Erkek çiçekler 1,5-3 cm boyutlarında, stamen 2 adet, stamen sapı serbest, dip kısmı tüylü, başçık 0,4-0,5 mm
boyutunda; dişi çiçekler kısa silindirik şekilde, meyvede 3-4 cm uzunluğunda, yaprak orta damarı oldukça tüylü; çiçek sapı 0,5-2,5 mm uzunluğundadır. Kapsül yumur-
tamsı-konik şeklinde, ince-kısa-ipeksi tüylü, meyve halinde 2,5 mm boyundadır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
590
Salix purpurea L. subsp.leucodermis Doğal

Erguvani söğüt
Yayılışı
Türkiye, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Kuzey Batı Kafkasya ve İran’da denizden 1200-1400 m yükseltilerdeki kara-
çam ormanları ve akarsu kenarında yayılış gösteren olan bir türdür. Türkiye’de bir alttürü (Salix purpurea subsp. leuco-
dermis Yalt.) bulunmakta olup endemiktir. Denizli-Muğla arasında bulunan Sandras Dağında dere boylarında yetişir.
Sürgünleri ince, elastiki, sarımtırak veya sarımtırak-kırmızı renkte olup gövde kabuğunun iç tarafı, limon sarısı
renginde, dış yüz ise yer yer mavimtırak-yeşil renkli lekeli olan çoğunlukla 1 m boyunda, bazen 2-4 (-10) m’ye kadar
boylanabilen bir çalıdır. Tomurcuklar sürgüne yaslanmış, yandan basık, kırmızı-kahverengi renginde olup karşılıklı
diziliş gösterir ve tüysüzdür. Çiçek tomurcukları sarı renktedir. Yapraklar ters-mızraksı şeklinde, 3-13 x 0,8-1,5 cm
boyutlarında; kenarları tam veya uç kısımları belirsiz dişli; her iki yüzü de tüysüz, mavimsi yeşil renkte (mum tabakası
ile örtülü) olup kuruduğunda siyahlaşır ve tadı acıdır. Yaprak sapı izi dar-şeritsi veya hilal şeklinde olup, üzerinde 3 adet
iletim demeti izi vardır. Erkek çiçek kurulları çok renklidir. Erguvan rengindeki brahteler gümüşi tüylü ve koltuklarında
kısa stamen sapçığı üzerinde kiremit kırmızısı başçıklar açıldığında parlak sarı çiçek tozları saçılır. Dişi çiçeklerin brah-
teleri yeşil olup, uçları siyah renktedir (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Türkiye’de tek bir alttürü doğal olarak yetişmektedir: Salix purpurea L. subsp. leucodermis Yalt.: Sürgünleri ince,
parlak olup başlangıçta sarımsı yeşil daha sonraları beyazımsı gri renklerde olan 2,5-3 m boylanabilen çalıdırlar. Yap-
raklar sürgün dibindeki birkaç karşılıklı diziliş gösterenler dışında, sürgün boyunca sarmaldır. Yaprak ayası uzunluğu
genişliğinin 8-10 katı kadar, 4-6,2 x 0,4-0,7 cm boyutlarında, şeritsi veya dar mızraksı şeklinde, dip kısmında kama
şeklinde, kenarları üst kısmının yarısında tam veya inceden inceye dişli; tüysüz, üst yüzü mavimsi yeşil, alt yüzü açık
grimsi mavi renklerdedir. Kedicikler sapsız, yapraklardan önce oluşur ve kısa silindirik biçimlidir. Brahteler uç kısımda
siyah renklidir. Stamen 2adet; stamen sapı birleşmiştir. Kapsül incemsi keçeli tüylüdür (Yaltırık, 1988).
Salix rizeensis L. Endemik

Rize söğüdü
Yayılışı
Türkiye’de Rize İkizdere’de yaklaşık 2100 m yükseltide yayılış gösterir (Güner ve Zielinski, 1993).
Dik, yere yakın, küçük boylu çalılardır. Kabuğu soyulmuş odun pürüzsüz-düzdür. Genç sürgün çapı
1,5-2 mm boyutunda, sarımsı-kahverengi renklerinde, tüysüzdür. Çiçekli tomurcuklar vejetatif kısımlar-
dan daha geniş, yumurtamsı şekilde, uç kısma doğru daralmış, tüysüzdür. Yapraklar 7x3 cm’ye kadar ula-
şır, uzunluğu genişliğinin ortalama 2-2,5 katı kadar, ters yumurtamsı veya ters mızraksı şekilde, dip kısmı
kama şeklinde, çoğunlukla uç kısmı kısa-keskindir. Yapraklarının her iki yüzü de tüysüz, parlak, deniz
yeşili renginde, üst yüzünde stoma yok, alt yüzü mat mavi ve yoğun olarak stomalı; kenarları yoğun ince
testere dişli; yan damarlar 14-16 adet, yaprak kenarının eksene yakın kısmı kavislidir. Yaprak sapı 8-11(-
12) mm uzunluğunda, tüysüzdür. Kulakçık erken dökülür. Kedicikler dik, tüylü sap üzerinde yapraklarla
beraber ortaya çıkar ve silindirik şekilde, erkek kedicikler oldukça yoğun ve 1,5-2,5 x 0,6-1 cm boyutların-
dadır. Sapçıklar birleşik ve genişliği uzunluğunun 0,5-0,8 katı kadar, dibe yakın kısmı tüysüz, stamenler 2
adet, başçıklar 0,6-1 mm uzunluğundadır. Dişi kedicikler çiçek halindeyken 50-90 x 6-8 mm boyutlarında
ve meyve halindeyken 50-100 x 10-12 mm boyutlarındadır. Brahteler tüylü ve kahverengimsi, 1,5-2 x
1,2-1,8 mm boyutlarında, dişicik borusu (0,5-1 mm) tepecik (0,8-1,5) kadar uzun ya da ondan daha kısa,
dişicik borusu ve tepeciğinin toplamı 1,5-3 mm’dir. Kapsül yumurtamsı-konik şekilde, 3,5-5 mm uzunlu-
ğunda, ipeksi keçeli tüylü, sapsızdır. Çiçeklenme zamanı temmuz-ağustos aylarıdır.
591
Salix trabzonica A.Skv. Endemik

Trabzon söğüdü
Yayılışı
Türkiye’de Trabzon ilinin dağ yamaçlarının yaklaşık 2100 m yükseltile-
rinde yayılış gösteren bir türdür.
Sürgünleri tüysüz, kısa ve kalın, kahverengi veya grimsi kahverenginde
olan yayılıcı bodur çalılardır. Genç sürgünler önce girimsi keçeli tüylü, daha
sonraları tüysüzleşir; çiçek tomurcukları vejetatif olanlardan farklı olup
yumurtamsı şekilde, küt uçlu, 7-8 mm uzunluğundadır. Kabuğu soyulmuş
odun düzgün ve pürüzsüzdür. Yapraklar elips şeklinde, uzunluğu genişliği-
nin yaklaşık 3 katı kadar, 50-80 x 17-32 mm boyutlarında olup dip kısma
doğru ve uca doğru sivrileşir. Üst yüzü tüysüz ve koyu yeşil, alt yüzü açık
ve grimsi-yeşil renklerde, yoğun ve kısa basık tüylü, kenarları yaprak altına
doğru kıvrık olup inceden inceye dişlidir. Kulakçıklar geçicidir (dökülür).
Dişi kedicikler sapsız veya kısa saplı (en fazla15 mm), meyvedeki sap uzun-
luğu 50-80 mm, eksen kısa keçeli tüylüdür. Brahteler 0,8-1,2 x 0,5-0,7 mm
boyutlarında, küt uçlu veya dairemsi, üst kısmın yarısı kahverengimsi renk-
tedir. Bal özü 1adet, karemsi şekilde, yaklaşık 0,4 mm’dir. Yaprak sapı 1-1,5
mm boyundadır. Kapsül dar mızraksı veya şeritsi-mızraksı şekillerde, kısa
basık tüylü, 6-7 mm uzunluğundadır. Çiçeklenme zamanı temmuz ayıdır.
Salix viminalis L. Doğal

Sepetçi söğüdü
Yayılışı
Avrupa, Kırım, Kuzey ve Doğu Asya ve Himalayalarda akarsu kenarlarında, düz arazilerde
yayılış gösteren Avrupa-Sibirya elementi olan bir türdür. Dalları çok esnek olduğundan sepet
yapımına en elverişli olan türlerden birisidir. Bu sebeple yapay olarak çok yetiştirilir. Türkiye’de
İstanbul ilinde doğal olarak bulunduğu belirtilmekle beraber hala şüpeli bir kayıttır (Skvortsov
ve Edmondson, 1982).
Dik duran çalı veya 3-5 m boylanabilen küçük ağaçtır. Genç sürgünler önceleri tüylü sonra-
dan bu tüyler dökülür. Tomurcuklar da tüylüdür. Kabuğu soyulmuş odun düzdür. Yaprak şeritsi
veya mızraksı şekilde, uzunluğu genişliğinin 10-17 katı kadar, 10-25 x 1-1,5 cm boyutlarında,
ucu sivri; kenarları tam, yaprak altına doğru kıvrık, üst yüzü koyu yeşil renkte ve tüysüz, alt
yüzü ise ince-ipek gibi gümüşi tüylerle örtülüdür. Yaprak sapı 4-12 mm uzunluğundadır. Ku-
lakçıklar küçük, şeritsi-mızraksı şekilde ve erken düşer. Yapraklardan önce veya birlikte görülen
kedicikler kısa saplı, sık çiçeklidir. Brahteler uzunca, yumurta gibi, üzerleri ipek gibi yumuşak
tüylü, kahverengimsi veya kırmızımsı renkte, uçları siyahımsıdır. Ön tarafta yer alan tek bir bal
bezesi vardır. Erkek çiçekler 2,5-3 cm uzunluğunda, dar elips-dikdörtgenimsi şekilde, stamen 2
adet, sapçıklar serbest ve tüysüz, başçıklar 0,4-0,5 mm uzunluğundadır. Dişi çiçekler silindirik
şekilde, meyvede 4-6 cm uzunluğundadır. Ovaryum küremsi, üzeri ipek gibi yumuşak tüylü;
dişicik borusu çok kısa (0,4-0,8 mm uzunluğunda), tepecikten 0,8-1,5 mm daha kısadır. Kapsül
yumurtamsı-konik şekilde, ipeksi keçeli tüylü, hemen hemen sapsızdır.
592
Salix triandra L. Doğal
Badem yapraklı söğüt
Yayılışı
Anadolu dışında, Kuzey Irak ve Ermenistan’da deniz seviyesinden 2000 m yükseltilere kadar dere ve nehir kenarlarında, çayırlıkların çevresinde yayılış gösterir. Bu-
lunduğu yerlerde mahalli halk genç sürgünlerini sepet yapımında kullanmaktadır.
Kül rengi kabuğu düz ve parlak olup ileri yaşlarda ince küçük parçalar halinde çatlayan ve soyularak dökülen tüylü veya tüysüz olan boylu çalı veya 6 m’ye kadar
olan küçük bir ağaçtır. Genç sürgünleri ince, elastiki, tüysüz ve ipek gibi sık tüylü, zeytin yeşili veya kestane kırmızısı renkte ve oldukça gevrektir. Tomurcukları küçük,
yumurtamsı şekilde olup kahverengi pullarla örtülmüştür. Yapraklar dar yumurtamsı, eliptik veya dar eliptik-mızraksı şeklinde, 5-10 cm uzunluğunda, boyu eninin 3-7
katı kadar, sivri uçlu veya damla uçlu, kenarları ince dişli, tüysüz veya hafif ipeksi tüylüdür. Ayanın üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil veya mavimsi yeşil renkte
(mumsu tabaka ile örtülü), yaprak sapları 6-15 mm uzunluğunda olup ayaya yakın yerinde 2-3 adet gudde taşırlar. Yaprakları bademe benzediği için bu türe ayrıca Salix
amgydalina da denir. Çiçek açma yapraklanma ile aynı zamanda olur. Uzun silindirik erkek kedicikler dik veya kıvrık, 8 cm uzunluğunda, üzeri ince tüylüdür. Her bir
erkek çiçekte 3 adet stamen bulunur, bundan dolayı bu söğüde “triandra” adı verilmiştir. Dişi çiçek kurulu daha kısa ve daha sık, 6 cm uzunluğunda, brahteleri meyve
olgunlaşıncaya kadar düşmez, kalır. Ovaryum dar yumurtamsı-konik şeklinde, tüysüz; tek bir bal bezesi taşır (Skvortsov ve Edmondson, 1982).
Bu türün Türkiye’de bulunan alt türleri tanı anahtarı aşağıda verilmiştir;
1.Sürgünler hafif tüylü veya tüysüz; yapraklar hemen hemen dar mızraksı-elips şeklinde, tüysüz……………………………………………Salix triandra subsp. triandra
1.Sürgünler en azından gençken genellikle yoğun kısa-tüylü; yapraklar genişçe dikdörtgenimsi-mızraksı veya yumurtamsı-elips şeklinde, hemen hemen yoğun kadife
tüylü…………………………………………….…………………………………………………………………………………………Salix triandra subsp. bornmülleri
Salix triandra L. subsp. triandra: İsviçre ve Sibirya’dan tanımlanmıştır. Türkiye, Avrupa, Batı Asya, Kafkasya, İran ve Afganistan’da yayılış gösteren Avrupa-Sibirya ele-
menti olan bir türdür. Türkiye’de Kars, İzmir, Ankara, Muş, İçel ve Hakkâri illerinde doğal olarak bulunur.
Salix triandra L. subsp. bornmülleri (Hausskn.)A.Skv.: Türkiye ve Kuzey Irak’ta yayılış gösteren İran-Turan elementi olan bir türdür. Türkiye’de Sakarya, Ankara, Amas-
ya, Gümüşhane, Balıkesir, Kayseri, Kahramanmaraş, Tunceli, Bitlis, Ağrı, Antalya, Konya, Adıyaman ve Mardin illerinde doğal olarak bulunur.
593
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S A N TA L AC E A E
SANTALACEAE
Osyris alba Osyris alba
Bazı cinsleri yarı parazit olan çalı ya da otsu bitkilerden oluşan bir familyadır.
Yapraklar sarmal, tam kenarlı ve basittir. Bazı cinslerde yapraklar pul şeklinde kar-
şılıklı ya da çevreldir. Çiçekler aktinomorf, iki evcikli (dioik) ya da erseliktir. Çi-
çeklerin çevre yaprağı 1-2 sıralı, serbest ya da tabanda birleşiktir. Etaminler çiçek
çevre yapraklarına karşılıklı ve çiçek çevresi loplarına tabanda birleşiktir. Ovar-
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
yum alt durumlu, 1 gözlü, tohum taslağı 1-3 adettir; stilus basit, stigma başçık
şeklinde veya lopludur. Meyve kuru, üzümsü ya da çekirdekli sulu meyve tipinde-
dir. Tek tohum taşır, tohum testa taşımaz ve endosperm büyüktür (Davis, 1982).
Tolga Ok
Arceuthobium M. Bieb.
Ağaç dallarında yarı parazit olarak yaşayan çalımsı-odunsu bitkilerdir. Yap-
rakları pul şeklinde, çift çift dizilmiş, gövdeyi sarar. Çiçekler tek tek ya da çift çift-
tir, çiçek çevresi tek sıralıdır. Erkek çiçekler sapsız, 2-5 parçalı, anterler 1 loplu,
enine ince yarık halinde açılır; dişi çiçekler kısa saplı, çevre yaprağı 2 kısa dişlidir.
Meyve yeşil, üzümsü meyvedir (Miller, 1982b).
Tolga Ok
Arceuthobium oxycedri (DC.) M. Bieb. Doğal
Ardıç ökseotu
Yayılışı
Genel yayılış alanı Azorlar, Akdeniz çevresi, Kırım, Güneybatı Asya, Hindistan
ve Kenya’dır (Miller, 1982b). Ardıç cinsinin çeşitli türlerinin sürgünleri üzerinde
gelişen yarı-parazit, herdem yeşil çalılardır. Coğrafi dağılıma göre konukçu türleri
değişim göstermektedir. Batı dağılımında yaygın olarak J. oxycedrus üzerinde daha
nadir olarak J. communis, J. phoenicea, J. sabina, J. excelsa, J.drupacea, J.semiglobosa,
J. servaschanica ya da J. turkestanica türleri; Doğu Afrika(Kenya)’da J. procera türü
üzerinde bulunur. B (Browicz ve Zielinski, 1990). Ülkemizde Tekirdağ, İstanbul,
Bolu, Amasya, Artvin, Kars, İzmir, Bitlis, Denizli, Antalya, Mersin, Hatay, Siirt çev-
releridir. Genel olarak, 200-1200 m’ler arasındaki Juniperus oxycedrus ve Juniperus
drupacea türleri üzerinde bulunur (Miller, 1982b). Kahramanmaraş yöresinde de
Juniperus oxycedrus ve J. drupecea türleri üzerinde görülmektedir.
Gövde küme şeklinde, eklemli, 3-12 (20) cm boyunda olup andız ve katran ar-
dıcı üzerinde bulunan odunsu yarı parazit çalımsı bitkilerdir. Yapraklar pul yaprak,
Tolga Ok
0,5-1 mm, yumurtamsı ve sivri uçludur. Dişi çiçekler yaklaşık 1 mm, çevre yaprağı
(çiçek örtüsü) kalıcıdır. Erkek çiçekler 1-1,5 mm, segmentler yumurtamsı, külah-
lıdır. Meyve 2-3 mm, oval şekilli, sivri uçludur (Miller, 1982b). Çiçeklenme tem-
muz-ekim aylarındadır.
594
Tolga Ok
Osyris L.
Herdem yeşil, iki evcikli çalılardır. Tek bir brahte tarafından tuttu-
rulan erkek çiçekler, yapraksız sürgünler üzerinde hemen hemen yan
durumlu şemsiyemsi simoz kurullar halinde dizilmiştir. Dişi çiçekler,
yan durumlu yapraklı dallar üzerinde 2-4 brahte tarafından tutturul-
muş, hemen hemen tek tek bulunur. Ovaryum alt durumlu, stilus basit,
stigma 3 lopludur. Meyve çekirdekli sulu meyvedir (Miller, 1982c).
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
Doğal
Osyris alba L.
Yayılışı
Kuzeydoğu Afrika(Sirenayka)’da nadir olarak, Doğu Akdeniz’de ge-
nellikle yaygın olarak Yunanistan, Girit, Batı Anadolu, Lübnan ve Fi-
listin’de bulunur nadir olarak ise Kıbrıs ve Güney Anadolu’da dağılım
gösterir. Karadeniz’de Istranca dağlarından(Güneydoğu Bulgaristan)
Kuzey Anadolu’da Sinop’a kadar birkaç topluluğu bulunur. En güneyde-
ki toplulukları Ürdün ve Ölü Deniz’in güneyine ulaşır (Browicz, 1984).
Ülkemizde Çanakkale, Kırklareli, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Zonguldak,
Sinop, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Hatay ve Ege Adalarında doğal
yayılışını yapar. Yayılış alanlarında kireçtaşı kayalıkları, maki vejetas-
yonu hâkim olup, deniz seviyesinden 500 m’ye kadarlık bir yükselti ku-
şağında yetişir (Miller, 1982c). Aynı zamanda Pinus halepensis ve Pinus
brutia ormanlarında ve Erica manipuliflora fundalıklarında da buluna-
bilir (Browicz, 1984).
Yapraklarını döken, yarı pazarit çalılardır. Dalları köşeli olup birkaç
yıl yeşil kalır. Yaklaşık 2 m’ye kadar boylanabilen bir çalıdır. Gövde çok
dallı bir yapı geliştirir ve dik büyürler. Yapraklar çok küçük, dar şeritsi,
derimsidir. Yaprak boyları 10-20 (-30) mm x 1-3 mm, uçları sivri ya da
batıcıdır. Genellikle yapraklarını erken dökerler. Çiçekler yeşilimsi sarı
renkte, çiçek çevresi (perianth) lopları yumurtamsı-üç köşeli gibi, 1,5
Ünal Akkemik
(-2) mm; dişi çiçeklerde üreyimsiz etaminler mevcuttur. Meyve çekir-
dekli sulu meyve tipinde, başlangıçta yeşil, sonra sarı renkli olgun halde
parlak kırmızı ve küremsi, 5-8 mm çapındadır (Browicz, 1984; Miller,
1982).
595

Viscum L. (Ökseotları)
Yarı parazit, herdem yeşil çalıdır. Ağaçların kalın ya da ince dalları ile gövdele-
ri üzerinde kümeler halinde yaşarlar. Yapraklar karşılıklı, paralel-damarlıdır. Çiçek
kurulu simoz, çiçekler bir yerde toplanmıştır. Çiçek örtüsü tek sıralı, brahtelidir. An-
ter perigon yaprakların yüzeyine yapışık, çok sayıda gözeneklerle yarılmıştır. Meyve
bir tohumlu üzümsü meyve durumunda, kalınca ve yapışkan tabakalıdır (Gökmen,
1977; Miller, 1982d).
Ünal Akkemik
Viscum album L. Doğal
Ökseotu, Burç
Yayılışı
Bütün Avrupa ve Kuzey Afrika’da yaygındır. Türkiye’nin kuzey ve kuzeybatısında, 300-2000 m yükseltiler-
deki çeşitli ağaçlar üzerinde bulunur.
Gövdeler dallı, 80 cm’ye kadar boylanabilir. Yapraklar 2,5 - 7 (-8) cm, ters yumurtamsı-dikdörtgen şeklin-
de, ucu az yuvarlak, 3-5 damarlıdır. Çiçekler, 3-5 çiçekli demet halinde sapsızdır. Çiçek örtüsü 4 parçalı; erkek
çiçeklerde çevre yaprakları 4-5 mm, yumurtamsı, sivri; dişi çevre yaprakları 0,5 - 0,75 mm, üç köşeli, sivridir.
Meyve ortalama 1 cm, beyaz veya sarı, küremsi veya armut şeklindedir. Çiçeklenme zamanı mart-haziran
aylarıdır. Viscum album türü 3 alttüre ayrılmıştır Bu alttürlere ilişkin tanı anahtarı aşağıdaki gibidir (Miller,
1982d):
1.Tohumlar genellikle üçgen şeklinde; meyve genellikle küremsi; yaprakların uzunluğu genişliğinin 4 ka-
tından daha az ………………………………………..……………………… Viscum album L.subsp. album
1.Tohumlar dikdörtgen, dışbükey-kenarlı; meyve genellikle armut şeklinde; yaprakların uzunluğu genişliği-
nin 4 katından daha fazla ya da az
2. Meyve sarı; yaprakların uzunluğu genişliğinin 4 katından daha fazla
....………………………………………...Viscum album L.subsp. austriacum (Wiesb.) Vollmann
2.Meyve beyaz; yaprakların uzunluğu genişliğinin 4 katından daha az
…………………………………………………Viscum album L.subsp. abietis (Wiesb.) Abromeit
Alttürlerin yayılış alanları:
Viscum album L. subsp. album: Güney Avrupa’da yaygındır. Türkiye’de Kuzey, Batı ve Güneybatı Ana-
dolu’da; 300-1500 m yükseltilerde çeşitli dikotiledon ağaçlar üzerinde bulunur. Artvin ve İzmir’de Malus sy-
lvestris üzerinde, Ankara’da Pyrus communis üzerinde, Kırklareli’nde Carpinus üzerinde, Bolu, Kastamonu,
Çorum’da Pyrus elaeagnifolia üzerinde, Bilecik, Afyon ve Isparta’da meyveli ağaçlar üzerinde, Isparta’da Am-
ygdalus üzerinde tespit edilmiştir.
Viscum album L. subsp. abietis: Güney Avrupa’da yaygındır. Türkiye’de Kuzeybatı ve Güney Anadolu’da
1400-2000 m yükseltilerde Abies türleri üzerinde bulunur. Bolu ve Bursa’da Abies nordmanniana subsp. born-
muelleriana üzerinde, Antalya, İçel, Adana ve Hatay’da Abies cilicica üzerinde tespit edilmiştir.
Viscum album L. subsp. austriacum: Güney Avrupa Rusya, Gürcistan ve Ermenistan’da yaygındır. Tür-
Ünal Akkemik
kiye’de Kuzey, Orta ve Güney Anadolu’da 600-1600 m yükseltilerde Pinus türleri üzerinde bulunur. Artvin,
Ankara, Samsun ve Yozgat’ta Pinus sylvestris üzerinde, Kütahya ve Denizli’de Pinus nigra üzerinde, Adana’da
Pinus halepensis üzerinde yayılış gösterir.
596
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S A P I N DAC E A E
SAPINDACEAE
Çoğunluğu odunsu, böceklerle tozlaşan(entomogam) bitkilerdir. Fakat
sülükler yardımı ile tutunan odunsu yapıda sarmaşıklar da vardır. Çok azı da
otsudur. Çiçekler genellikle bir cinslidir. Çevre yapraklar 4-5 parçalıdır. Eta-
minler bunun iki katı veya körelme sonucu 6-8, çok azında ise çok sayıdadır ve
iki çevre halindedir. Taç yapraklar ile etamin arasında halka şeklinde bir disk
vardır. Ovaryum çoğunlukla üç gözlüdür. Meyve kapsül, nuks, kanatlı, üzümsü
veya çekirdekli suludur. Tohumlarında nişasta yoktur (Kayacık, 1982).
Tropik bölgelerde tür çeşitliliği fazla olan bir familyadır. Yaklaşık 120 cins ve
1000 den fazla taksonla temsil edilir. Bunlardan birçoğunun vejetatif organla-
rında salgı hücreleri, süt boruları vardır. Sarılıcı olanlarda anormal gövde yapısı
görülür. Birçoğunda meyvenin etrafa dağılmasını sağlayan kanat bulunur. Tro-
pik bölgelerde yetişen türlerden bazılarının üstün özelliklere sahip kıymetli sert
odunları, çeşitli şekillerde faydalanılabilen meyve ve tohumları vardır (Kayacık,
1982; Gilman ve Watson, 1993). Familyanın Acer, Aesculus ve Koelreuteria adlı Acer monspessulanum
üç cinsi ve bunların türlerine ilişkin özellikleri aşağıda verilmiştir.

Acer L. (Akçaağaçlar)
Akçaağaçlar genel olarak kuzey yarıküresinde Asya, Avrupa, Kuzey Afrika,
Kuzey Amerika’da yayılış gösterir ve yaklaşık 150 türle temsil edilirler (Yaltırık, Acer negundo
1971).
Çoğunlukla (Türkiye’de doğal yetişenlerin tamamı) kışın yaprağını döken
boylu çalı veya kısa boylu ağaçlardır. Kabuk genellikle boyuna çatlaklı veya
pulludur (hem boyuna hem de enine çatlaklı). A. trautwetteri’de olduğu gibi
bazı türlerde ise kabuk, ağacın yaşamı boyunca düz, pürüzsüz ve çatlaksızdır.
Tomurcukları pulludur ve sürgüne karşılıklı dizilmiştir. Uzun ya da kısa sap-
lı yapraklarında yaprak ayası sade (tam kenarlı veya dişli), loplu (loplar tam,
dişli veya ikici derecede lopçuklu), veya tüysüdür. Damarlanma sade yapraklı
olanlarda tüysü, loplu olanlarda ise ışınsal tüysüdür. Bazı türlerinde yaprak sapı
koparıldığında beyaz bir sıvı (latex) çıkar (Yaltırık, 1971; Yaltırık ve Efe, 2000).
Yaprak sapı izi dar hilal şeklinde ve üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır.
Sürgün üzerindeki karşılıklı iki yaprak sapı izinin birbiriyle temas etmesi veya
ayrı olması, türleri birbirinden ayırmaya yarayan özelliklerdendir. Çiçekler ço-
ğunlukla bir evcikli entomogam; nadiren iki evcikli anemogamdır. Bir evcikli
olanlarda, erkek çiçekler ve erselik görünüşlü fakat fonksiyonel olarak dişi çi-
çekler olmak üzere iki tip çiçek görülür: Bu çiçekler aynı çiçek kurulu üzerinde
genellikle birlikte bulunurlar. Çiçekler teker değil, birçoğu bir arada kurullar
oluştururlar. Çiçek kurulları ya yukarı doğru dik duran basit veya bileşik şem-
siye; ya da aşağı doğru sarkan basit veya bileşik salkımlar halindedir. Meyve iki
parçaya ayrılan kanatlı nukstur. Kanatlar arasındaki açı; nuksun basık, küresel
veya uzun-yumurtamsı olması; nuksun dış yüzünün çıplak ya da tüylü olması;
benzer şekilde perikarbın iç yüzünün çıplak ya da tüylü olması gibi özellikler
türden türe farklılık göstermektedir. Meyvelerin olgunlaşması genel olarak yaz
sonu veya sonbaharda olur. Akçaağaçlar yürek kök yaparlar. (Yaltırık, 1971).
Acer cinsinin Türkiye’de doğal yetişen 10 türü vardır (Yaltırık, 1967e; 1971;
Davis et al. 1988). Vejetatif ve generatif organlarına göre doğal akçaağaç türleri
tanı anahtarı (Yaltırık, 1971) aşağıda verilmiştir:
597
Acer L. (Akçaağaçlar)
1.Yapraklar sade, loplu değil
2.Yaprak kenarları çift sıralı dişli, damarlar tüylü …………………………………………………………………………………………………………… Acer tataricum
2.Yaprak kenarları tam, damarlar ışınsal tüysü ……………………………………………………………………………………………………………Acer sempervirens
1. Yapraklar loplu,
3. Yapraklar 5-7 loplu (3 loplu ise, meyve kanatları arasındaki açı geniştir).
4. Yaprak lopları tam kenarlı, uzun damla uçlu veya loplar sivri uçlu ikinci derecede lopçuklara ayrılmış; yaprak sapları koparıldığında süt (latex) çıkar.
5. Loplar tam kenarlı, kama biçiminde, uzun damla uçlu……………………………………………………………………………………………Acer cappadocicum
5. Loplar ikinci derecede sivri uçlu lopçuklara ayrılmış ………………………………………………………………………………………………Acer platonoides
4. Yaprak lopları tam kenarı veya dişli veya lopçuklu fakat sivri uçu ve damla uçlu değil; yaprak sapları koparıldığında süt çıkar veya çıkmaz.
6. Yaprak lopları ikinci derecede lopçuklara ayrılmamış (nadiren ikinci, derecedeki lopçuklar varsa meyve kanatları arasındaki açı 180°’dir); yaprak sapları kopa-
rıldığında süt çıkar.
7. Meyve kanatları 180°’lik bir açı ile birbirinden uzaklaşmıştır; yaprakların alt yüzü daha parlaktır………………………………………………Acer campestre
7. Meyve kanatları arasındaki açı geniştir (120°-140°) yaprakların üst yüzü daha parlaktır …………………………………………………………Acer divergens
6. Yaprak lopları ikinci derecede lopçuklara ayrılmış veya kaba dişli; yaprak sapları koparıldığında süt çıkmaz.
8. Yaprak lopları tam kenarlı lopçuklara ayrılmış; meyvenin (nuksun) iç yüzü çıplak………………………………………………………......…..Acer hyrcanum
8. Yaprak lopları kenarlı dişli lopçuklara ayrılmış; meyvenin (nuksun) iç yüzü tüylü
9. Çiçek kurulunun boyu genişliği kadar (yalancı şemsiye), sürgün üzerinde dik durur, yaprakların alt yüzünde, damarların birleştiği yerde kırmızımtırak
tüy demetleri var; meyve kanatları kırmızımtırak; tomurcukları kırmızımtırak-kahverenginde …………………………………………...Acer trautvetteri
9. Çiçek kurulu uzun (bileşik salkım), sürgün üzerinde aşağı sarkık; yaprakların alt yüzünde, damarların birleştiği yerde beyaz tüy demetleri var; meyve
kanatları kırmızımtırak değil, saman sarısı renginde; tomurcuk pulları elma yeşili renginde, kenarları esmer sürmeli……………….Acer pseudoplatanus
3. Yapraklar genel olarak 3 loplu, nadiren steril sürgünler üzerinde 5 loplu veya lopsuz (5 loplu veya sade ise meyve kanatları arasındaki açı geniş değil daima dardır).
10. Yaprak sapları yaprak ayasından daha uzun veya asgari yaprak ayası kadar; yaprak lopları tam kenarlı; meyve (nuks) küre biçiminde yuvarlakça
………………………...........................................................................................................…………………………………………………Acer monspessulanum
10. Yaprak sapları yaprak ayasından daha kısa; yaprak loplarının kenarı dikensi; meyve (nuks) iğ biçiminde söbemsi
11.Yaprak kenarları dalgalı (undulat)……....……………………………....……………………………………………………………………Acer undulatum
11.Yaprak kenarları dalgalı değil, düz………...………………………………………………………………………………………………Acer sempervirens
Egzotik
Acer buergerianum Miq.
Yayılışı
Yayılış alanı doğu Çin ve Tayvan’dır (Krüssmann, 1976; Gibbs ve Chen,
2009). Ülkemiz park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak kullanılır.
10-13 m’ye kadar boylanabilen düzgün gövdeli bir ağaçtır. Yaprak sapı
3-7 cm boyundadır. Yaprak ayası 3 loplu; 4-8 cm genişliğinde ve 10 cm
uzunluğundadır. Loplar sivri uçlu, kenarı tam veya hafif dilimlidir. Yaprak
tabanı yuvarlak veya açılıdır. Yaprak ayası derimsi, üst yüzü koyu yeşil, alt
yüzü mavi yeşil renkli, gençken tüylüdür. Sonbaharda yapraklar kırmızı, tu-
runcu ve mor karışımı renk alırlar (Yaltırık ve diğ., 1993; Vertrees ve Gre-
gory, 2007; Krüssmann, 1976). Çiçek kurulları dik duran yalancı şemsiyedir.
Çiçekler sarı renklidir. Meyvede kanatlar arasında dar açı vardır. Kanatlar
Nesibe Köse
birbirine paraleldir ve genellikle birbirine değer (Yaltırık ve diğ., 1993;
Krüssman, 1976). Kuraklığa ve hava kirliliğine toleransı yüksek olduğundan
yol kenarı ağaçlandırmalarına uygun bir türdür (Vertrees ve Gregory, 2007).
598
Acer campestre L. Doğal
Ova akçaağacı
Yayılışı
Kuzey ve Güney Avrupa hariç tüm Avrupa, Trakya ve Kuzey Anadolu, Kafkasya, Kuzey İran, Kuzey-Batı
Afrika’da yayılış gösterir. Bu tür ülkemizde Trakya, Marmara çevresi ve Kuzey Anadolu’da yayılış yapar. Dikey
yayılışı 10-1450 m’ler arasındadır. Ülkemizde iki alttürü bulunur. A. campestre subsp. campestre, daha geniş bir
yayılış göstermesine karşın (Tekirdağ, Edirne, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Çanakkale, Adapazarı, Bolu, Zongul-
dak, Bartın, Kastamonu, Ankara, Sinop, Samsun, Trabzon, Artvin, Eskişehir ve Yozgat’ta), A. campestre subsp.
leiocarpum daha nemli olan Doğu Karadeniz ormanlarında (Samsun, Tokat, Trabzon, Giresun, Artvin ve Si-
vas’ta) bulunur (Yaltırık, 1967e; 1971).
Hatice Yılmaz
9-25 m boylanabilen, eğri veya düzgün gövdeli, sık dallı bir ağaçtır. Kabuk gençlikte düz, çatlaksızdır. Daha
sonra boyuna çatlaklı ve ileri yaşlarda da pullu bir yapı alır. Gençlikte açık gri renkli olan kabuk, ileri yaşlarda
esmer gri renk alır. Sarı esmer veya kızılımtırak esmer renkli genç sürgünler kısa tüylerle kaplıdır. Bu tüyler daha
sonra dökülür. Sürgünler üzerinde yer yer mantar oluşumu görülür. Tomurcuklar 4-6 çift pulla kaplanmıştır.
Yeşilimtırak esmer renkli pulların üzerinde sert tüyler bulunur. Yaprak sapları 1,5-6,2 cm uzunluğunda, çıplak
veya tüylü, sapın sürgüne bakan tarafı hafif olukludur. Koparıldığında süt çıkartır. Karşılıklı iki yaprak sapı izi
genellikle birbiriyle temas eder. Yaprak ayası 3-5 loplu; 1,5-6,4 cm boyunda ve 2,5-8,2 cm genişliğindedir. Loplar
tam kenarlı, sivri uçludur; nadiren ikinci dereceden lopçuklara ayrılır. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü
parlak ve açık yeşildir. Üst yüzü çıplaktır, alt yüzü ise tüylü veya çıplaktır. Çiçekler yapraklanma ile birlikte,
mayıs başında görülür. Çiçek kurulları kısa saplı, yukarıya doğru dik duran, boyu enine eşit, bileşik yalancı
şemsiyedir. Çiçek ekseni ve sapı tüylüdür. Erkek çiçekler dişi çiçeklerden önce oluşur. Erkek çiçekler çiçek ku-
rulunun ortasında terminal durumlu olarak yer alırken, dişi çiçekler dip kısmında bulunmaktadır. Meyvede
nuks yanlardan kuvvetlice basılmış yarım elipsoid biçimindedir. Perikarpın iç beyaz parlak ve çıplak, dış yüzü
ise tüylü veya çıplaktır. Üzerindeki damarlar çıkıntılı değil ancak belirgindir. Uca doğru genişleyen kanatlar ol-
gunlaşınca koyu saman sarısı renk alır. Kanatlar arasındaki açı 180°’dir. Bu özelliği ile diğer türlerden kolaylıkla
ayırt edilir. A. campestre’nin ülkemizde iki alttürü vardır (Yaltırık, 1967e; 1971):
1.Meyvenin dış yüzü kadife gibi tüylü; genç sürgünler ve yaprak sapları sık tüylerle örtülü
Ünal Akkemik
………………………………………………………………...………….Acer campestre L. subsp. campestre
1.Meyvenin dış yüzü çıplak; genç sürgünler ve yaprak sapları çıplak
………………………………………………………………Acer campestre L. subsp. leiocarpum (Opiz.) Pav.
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
599
Acer cappadocicum Glesitsch Doğal
Beşparmak akçaağacı
Yayılışı
Doğu Karadeniz, Kafkasya ve Kuzey İran’da yayılır. Bu türün ülkemizde iki varyetesi bulunur (Yaltırık, 1971). A. cappadocicum var.
cappadocicum Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin ve Muş’ta yayılış gösterir. A. cappadocicum var. stenocarpum endemiktir ve Artvin’de
bulunur (Yaltırık, 1967e; 1971).
20-25 m’ye kadar boylanabilen, düzgün gövdeli, sık dallı ve yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Kabuk rengi beyazımtırak gri olup, doğal
türlerimiz arasında en açık renkli olanıdır. 25-30 yaşına kadar düz ve çatlaksız olan kabuk, sonraki yıllarda boyuna yönde çatlar. Beya-
zımtırak gri renkli gövde üzerindeki çatlaklar daha koyu, açık kahverengidir. Sürgünleri çıplak, önceleri elma yeşili renkli, daha sonraları
yeşilimtırak esmer renklidir. İleri yaşlarda açık gri renge döner. Küçük tomurcuklar 3-4 çift pulla kaplanmıştır. Tomurcuk pulları çıplak
ve yeşilimtırak esmer renklidir. Yaprak sapları 3-12 cm uzunluğunda, çıplak ve hemen hemen yuvarlaktır. Koparıldığında süt çıkartır.
Karşılıklı iki yaprak sapı izi birbiriyle temas eder. Yaprak ayası 5-7 loplu; 4-10 cm boyunda ve 6-16 cm genişliğindedir. Her bir lop tam
kenarlı, yumurtamsı üçgen biçiminde ve damla uçludur. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü parlak ve açık yeşildir. Her iki yüzü de
çıplaktır, ancak alt yüzünde damarların birleştiği yerde küçük tüy demetleri vardır. Çiçekler yapraklanmadan önce, nisan sonu-mayıs
başında görülür. Çiçek kurulları çok kısa saplı, yukarıya doğru dik duran, boyu enine eşit, bileşik yalancı şemsiyedir. Çiçek ekseni ve sapı
çıplaktır. Erken çiçekler dişi çiçeklerden daha önce oluşur. Erkek çiçeklere çiçek kurulunun dip tarafında daha fazla rastlanır, orta ve uca
doğru sayısı azalır. Uç kısımda ise yerini dişi çiçeklere bırakır. Meyvede nuks yanlardan kuvvetlice basılmış büyük bir mercimeği andırır.
Perikarpın iç ve dış yüzü çıplaktır ve üzerindeki damarlar belirgindir. Uca doğru genişleyen kanatlar önceleri elma yeşili veya sarımtırak,
olgunlaşınca saman sarısı rengine döner. Kanatlar arasındaki açı geniş açıdır (110°-140°). Bu türün iki varyetesi Türkiye’de yayılış göster-
mektedir (Yaltırık, 1967e; 1971):
Nesibe Köse
1.Yaprak ayasında loplar üçgenimsi, uç kısmı yavaş yavaş uzayan bir damla ucu ile sonlanır; meyveler 25x5 mm’den daha büyüktür
....……………………………………...………………………………………………Acer cappadocicum Glesitsch var. cappadocicum
1.Loplar geniş üçgensi, uçlar aniden sivrileşir; meyve 25x5 mm’den daha küçük…..Acer cappadocicum Glesitschar. stenocarpum Yalt.
Acer divergens Pax. Endemik

Çoruh akçaağacı
Yayılışı
Kuzey Anadolu’ya has endemik bir türdür. Bu türün ülkemizde iki varyetesi bulunur. A. divergens Pax. var. divergens
Artvin ve Erzurum; A. divergens Pax. var. trilobum Yalt. Erzurum’da yayılış gösterir (Yaltırık, 1967e; 1971).
5-6 m’ye kadar boylanabilen, geniş tepeli küçük bir ağaçtır. Sürgünler ince olduğundan aşağıya doğru sarkar. Kabuk,
genç gövdelerde parlak ve çatlaksız olup koyu kül rengindedir. Sürgünler genç yaşlarda kırmızımtırak kahverenginde,
çıplak, parlak ve beyaz mum tabakasıyla örtülüdür. İleri yaşlarda koyu kül rengine döner. Tomurcuklar küçük, 2-3 çift
pulla örtülüdür. Tomurcuk pulları kırmızı esmer renkli ve çıplaktır. Yaprak sapları 2-3,4 cm uzunluğunda, çıplak ve yap-
rağa yakın kısımları hemen hemen silindiriktir. Koparıldığında süt çıkartır. Karşılıklı iki yaprak sapı izi birbiriyle temas
eder. Yaprak ayası 3-5 loplu; 2-3,5 cm boyunda ve 3-5,2 cm genişliğindedir. Her bir lop tam kenarlı, üçgenimsi, sivri
uçlu ve yaklaşık yaprak ayasının yarı boyundadır. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşildir ve ağsı damarlar
belirgindir. Her iki yüzü de çıplaktır. Çiçekler yapraklanmadan sonra, nisan ortasında görülür. Çiçek kurulları kısa saplı,
yukarıya doğru dik duran, boyu enine eşit, bileşik yalancı şemsiyedir. Çiçek ekseni ve sapı çıplaktır. Dişi çiçekler erkek çi-
çeklerden daha önce görülür. Erkek çiçekler çiçek kurulunun alt kısmında; dişi çiçekler ise ortada yer alır. Meyvede nuks
yanlardan kuvvetlice basılmış yarım elipsoid biçimindedir. Perikarpın iç ve dış yüzü çıplaktır ve üzerindeki damarlar
belirgindir. Uca doğru genişleyen kanatlar olgunlaşınca koyu saman sarısı renk alır. Kanatlar arasındaki açı geniş açıdır
(120°-140°). Bu türün iki varyetesi Türkiye’de yayılış gösterir (Yaltırık, 1967e; 1971):
1.Yapraklar 3 loplu; yaprak ayasının dip tarafı yuvarlakça (dışbükey) ………Acer divergens Pax. var. trilobum Yalt
1.Yaprak 5 loplu; yaprak ayasının dip tarafı düz veya geniş açı yapar (içbükey) ...Acer divergens Pax. var. divergens
600
Egzotik
Acer ginnala Maxim.
Yayılışı
Doğal yayılışı Kuzeydoğu Çin, Mançurya, Kuzey Kore ve Japon adalarıdır (Vertrees ve
Gregory, 2007). Ülkemiz park ve bahçelerinde yer yer kullanılır.
6-8 m’ye kadar boylanabilen geniş tepeli küçük bir ağaç veya çalıdır. Sürgünler ince ve çıp-
laktır. Yaprak ayası 3 loplu; 4-8 cm uzunluğunda 3-6 cm genişliğindedir. Bazı yapraklar lopsuz
olabilir. Üçgenimsi yumurta biçimindeki orta lop belirgin bir şekilde yan loplardan daha uzundur.
Loplar sivri uçlu, kenarları keskin veya kaba çift sıralı dişlidir. Yaprak ayasının üst yüzü parlak
Nesibe Köse
koyu yeşil alt yüzü açık yeşil, çıplaktır. Sonbaharda açık kırmızı renk alır. Mayıs sonunda görülen
çiçekler sarımsı beyaz renkte ve hoş kokuludur. Çiçek kurulları uzun saplı şemsiye şeklindedir.
Bol miktarda parlak kırmızı renkli meyveler erken yaz başında görülür. Kanatlar birbirine paralel
olabileceği gibi aralarında dar açı da bulunabilir (Vertrees ve Gregory, 2007; Krüssmann, 1976).
Acer hyrcanum F. et Mey Doğal

İran akçaağacı, Tüylü akçaağaç
Yayılışı
Balkanlar, Anadolu, Kafkasya, Kuzey İran, Lübnan’da yayılış gösterir. Ülkemizde Kuzey, Batı ve Güney Anadolu ormanların-
da geniş bir yayılışı olan ve değişik yetişme ortamlarına uyum sağlayabilen polimorfik bir türdür. Dikey yayılışı 600-2100 m’ler
arasındadır. Türün ülkemizde 4 alttürü vardır. A. hyrcanum F.et Mey subsp. hyrcanum daha çok Kuzey Anadolu’da (Tekirdağ,
Bolu, Zonguldak, Karabük, Kastamonu, Çankırı, Ankara, Sinop, Amasya, Gümüşhane, Trabzon, Artvin, Balıkesir, Erzincan ve
Tunceli’de); A. hyrcanum F.et Mey subsp. keckianum (Pax.) Yaltırık (endemik) Batı Anadolu’da (Balıkesir, Kütahya, Afyon ve
Denizli’de); A. hyrcanum F.et Mey subsp. tauricolum (Boiss. et Bal.) Yaltırık, Orta Toroslarda ve Amanos Dağlarının kuzeyinde
(Mersin, Kahramanmaraş ve Adana’da); A. hyrcanum F.et Mey subsp. sphaerocaryum Yaltırık, (endemik) Batı Toroslarda ve lokal
olarak Sultan Dağlarında (Afyon, Isparta, Antalya ve Konya’da) bulunur (Yaltırık, 1967e; 1971).
10-20 m boylanabilen, geniş tepeli, sık dallı, düzgün gövdeli bir ağaçtır. Kabuk genç yaşlarda düz, pürüzsüz ve parlak; ileri
yaşlarda boyuna derin çatlaklı ve esmer gri renklidir. Genç sürgünler kırmızımtırak esmer renkte, çıplak veya sık tüylerle örtülü;
ileri yaşlarda kül rengine döner. Tomurcuklar 3-4 (6) çift pulla kaplıdır. Pullar kırmızı esmer renkte, çıplak veya tüylü, kenarları
kirpiklidir. Yaprak sapları 2-10,4 cm uzunluğunda, çıplak veya tüylüdür. Koparıldığında süt çıkarmaz. Karşılıklı iki yaprak sapı
izi genellikle birbiriyle temas eder. Yaprak ayası 5 loplu; 3-9 cm boyunda ve 3,4-11 cm genişliğindedir. Loplar kaba dişlere veya
lopçuklara ayrılmıştır. Lop ve lopçukların uçları küt veya sivridir. Üst üç lopun kenarları birbirine paraleldir ve her biri üç lopçu-
ğa ayrılır. Yaprağın üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü açık yeşil, çıplak veya tüylüdür. Çiçekler yapraklanmadan sonra, nisan-mayıs
başında görülür. Çiçek kurulları kısa saplı, yukarıya doğru dik duran, boyu enine eşit, bileşik yalancı şemsiyedir. Her bir çiçek
kurulunun dip tarafında 1veya 2 çift yaprak bulunur. Erkek çiçekler dişi çiçeklerden önce oluşur. Erkek çiçekler kurulun alt ve
orta kısmında, dişi çiçekler orta kısmında terminal durumlu olarak yer alırlar. Meyvede nuks yanlardan basılmış küre biçimin-
dedir. Perikarp kalın, iç ve dış yüzü çıplaktır. Kanadın en geniş kısmı ortadadır ve uca doğru gittikçe daralır. Kanatlar birbirine
paraleldir ve aralarında 80°-120°’lik açı vardır. Türün ülkemizde 4 alttürü bulunur (Yaltırık, 1967e; 1971):
1.Yaprakların alt yüzü kısa ve sık tüylerle örtülü ………………………………....……………Acer hyrcanum subsp. keckianum
1.Yaprakların alt yüzü çıplak (damarların birleştiği yerde tüy demetleri bulunabilir)
2.Yaprağın lop ve lopçuklarının uçları küt; meyve kanadının boyu genişliğine oranla 2,5 defa veya daha fazla uzun
..………………………………………………………………………………………Acer hyrcanum subsp. hyrcanum
2.Yaprağın lop ve lopçuklarının uçları sivri; meyve kanadının boyu genişliğine oranla 2,5 defa veya daha az uzun.
3.Meyve kanadı 2,5-3 cm uzunluğunda; en büyük yaprak ayası 7-9 cm uzunluğundadır
....………………………………………………………………………………Acer hyrcanum subsp. tauricolum
3.Meyve kanadı 2-2,3 cm uzunluğunda; en büyük yaprak ayası 3,5-5,5 cm uzunluğundadır
.....…………………………………………………………………………Acer hyrcanum subsp. sphaerocaryum
601
Acer monspessulanum L. Doğal
Fransız akçaağacı
Yayılışı
Orta ve Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Anadolu, Kafkasya, Kuzey ve Kuzeybatı İran, Kuzey Irak,
Güney İran, Lübnan ve Suriye’de yayılış gösterir. Polimorfik bir tür olup Türkiye’de 5 alttür ile temsil
edilir. A. mosnspessulanum L. subsp. monspessulanum Balıkesir (Marmara Adası), Manisa, Uşak,
Isparta, Burdur, Antalya, Mersin ve Konya’da; A. mosnspessulanum L. subsp. microphyllum (Boiss.)
Bornm. Orta Toroslar ve Amanos Dağlarında (Konya, Mersin, Adana, Gaziantep, Hatay, Kahra-
manmaraş ve Mardin’de); A. mosnspessulanum L. subsp. cinerascens (Boiss.) Yalt. Doğu Anadolu ve
özellikle Güneydoğu Anadolu’da (Bitlis, Tunceli, Mardin, Van, Kahramanmaraş ve Hakkâri’de); A.
mosnspessulanum L. subsp. oksalianum Yalt. (Endemik) Amanos Dağlarının kuzeyinde ve Maraş
çevresi dağlarında (Kahramanmaraş, Adana ve Hatay’da); A. mosnspessulanum L. subsp. ibericum
(Bieb.) Yalt. Arvin, Kars, Erzincan ve Tunceli’de yayılış göstermektedir (Yaltırık 1967e; 1971).
15 m’ye kadar boylanabilen, sık dallı, yayvan tepeli, nadiren düzgün gövdeli küçük bir ağaç-
tır. Kabuk genç yaşlarda düz, pürüzsüz ve parlak; ileri yaşlarda pul halinde çatlaklı ve esmer kül
renklidir. Genç sürgünler kırmızımtırak esmer renkte, çıplak veya az çok tüylü; ileri yaşlarda kül
rengine döner ve tamamen çıplaklaşır. Tomurcuklar 3-6 çift pulla örtülüdür. Kırmızımtırak esmer
renkli pullar tüylü veya çıplak, kenarları kirpiklidir. Yaprak sapları 1,2-9,8 cm uzunluğunda, çıplak
veya tüylüdür. Koparıldığında süt çıkarmaz. Karşılıklı iki yaprak sapı izi aralıklıdır, birbirine temas
etmez. Yaprak ayası 3 loplu (nadiren 5 loplu); 1,1-6 cm boyunda ve 1-7,8 cm genişliğindedir. Loplar
üçgenimsi yumurta biçiminde, uçları küt, tam kenarlıdır. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil veya boz
yeşil, alt yüzü açık yeşil veya gri yeşildir. Üst yüzü çıplaktır, alt yüzü ise tüylü veya çıplaktır. Çiçekler
yapraklanmadan sonra görülür. Çiçek kurulları kısa saplı, yukarıya doğru dik duran, boyu enine
eşit, bileşik yalancı şemsiyedir. Erkek çiçekler kurulun yan ve alt kısmında, dişi çiçekler orta kısmın-
da terminal durumlu olarak yer alırlar. Meyvede nuks yanlarından hafif basılmış küre biçimindedir.
Perikarp kalın, dış yüzü çıplak veya az çok tüylü, iç yüzü tüylü veya çıplaktır. Kanatlar çoğunlukla
uca doğru genişler. Kanatlar birbirine paraleldir veya uçları birbirinin üstüne biner, ya da aralarında
dar açı (40°-80°) vardır. Bu türün ülkemizde 5 alttürü bulunmaktadır (Yaltırık, 1967e; 1971):
1.Perikarpın iç yüzü çıplak; çanak yaprakların kenarları kirpiksiz (çıplak); olgun yapraklar çıplak
…………………………...................………….. Acer monspessulanum subsp. monspessulanum
1.Perikarpın iç yüzü tüylü; çanak yaprakların kenarı kirpikli; olgun yapraklar çıplak veya alt yüzleri
tüylü,
2.Meyvenin dış yüzü + tüylü, yaprakların alt yüzü keçe gibi tüylü
………………..….....………………..…. Acer monspessulanum subsp. oksalianum
2.Meyvenin dış yüzü çıplak; yapraklar çıplak veya alt yüzleri çok kısa tüylü,
3.Yaprakların alt yüzü ince, ütülenmiş gibi tüylerle örtülü (yaprak şekli subsp.
ibericum gibi, 2-6 cm kadar)…...….. Acer monspessulanum subsp. cinerascens
3.Yaprakların her iki yüzü de çıplak
4.Loplar ayanın 2/3 kısmını oluşturur, ortadaki lop dar yumurta biçi-
mindedir ve lopun dip tarafındaki genişliği 7-15 mm kadardır; yaprak
ayası 3,5 cm’den daha küçüktür
…………...…………… Acer monspessulanum. subsp. microphyllum
4.Loplar ayanın 1/2 kısmını oluşturur, ortadaki lop geniş yumurta biçi-
mindedir ve lopun dip tarafındaki genişliği 17-25 mm kadardır; yaprak
ayası 3,5 cm’den daha büyüktür
..…..………………………… Acer monspessulanum subsp. ibericum
602
Acer negundo L. Egzotik
Dişbudak yapraklı akçaağaç
Yayılışı
Kuzey Amerika’da doğal olarak yetişir.
Ülkemizde süs bitkisi olarak yaygın bir şekilde
kullanılmış ve doğallaşmış bir türdür (Yaltırık,
1967e).
20 m’ye kadar boylanabilen, düzensiz tepeli
bir ağaçtır. Genç sürgünler çıplak, parlak yeşil ve
üzeri beyaz dumanlıdır. Bileşik (tüysü) yapraklı
olmasıyla diğer türlerden kolaylıkla ayrılır. Her bir
yaprak 3-5 (-9) yaprakçıktan oluşmaktadır. Tüysü
yapraklar değişik formlar oluştururlar. Yaprakçık-
lar, tam kenarlı, düzensiz kaba dişli veya genellikle
loplara ayrılmıştır. Üst yüzü çıplak, alt yüzü tüylü-
dür (Yaltırık 1967e; Kayacık 1981). Diğer akçaağaç
türlerinin aksine rüzgârla tozlaşır (anemogamdır).
Yapraklanmadan önce çiçek açar. Çiçekler uzun-
ca bir sap üzerinde aşağıya doğru sarkan kurullar
oluştururlar. Çiçek ekseni tüylüdür (Kayacık 1982).
Meyvenin nuksu tüysüzdür. Kanatlar arasında dar
açı vardır.
Acer palmatum Thunb. Egzotik

Japon akçaağacı
Yayılışı
Doğal yayılış alanı Kore, Japonya ve etrafında-
ki adalardır (Krüssman, 1976). Ülkemiz park ve
bahçelerinde çok yaygın bir şekilde kullanılır ve
çok değişik kültivarları vardır.
Genellikle büyük bir çalı veya 8 m’ye kadar boy-
lanabilen küçük, yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Yaprak
ayası 5-7 (-11) loplu; 5-10 cm genişliğindedir. Lop-
ları düzenli çift sıralı dişli ve sivri uçludur. Yaprak
ayasının üst yüzü canlı yeşil, alt yüzü açık yeşil ve
damarlar boyunca tüylüdür. Başlangıçta yeşil olan
yapraklar sonbaharda canlı kırmızı renk alır. Çiçek
kurulları küçük bir yalancı şemsiyedir. Çiçekler
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
morumsu renktedir. Meyvede kanatlar arasında
geniş açı vardır (Krüssmann, 1976).
603
Acer platanoides L. Doğal
Çınar yapraklı akçaağaç
Yayılışı
Kuzey ve Güney Avrupa hariç tüm Avrupa, Kafkasya, Kuzey İran ve Anadolu’da yayılış gösterir.
Ülkemizde Kırklareli, Bursa, Bolu, Zonguldak, Amasya, Giresun, Trabzon, Artvin, Kars, Balıkesir, Kü-
tahya, İzmir, Kayseri, Muş, Tunceli, Bitlis, Denizli, Isparta, Antalya, Adana, Kahramanmaraş, Hatay
çevresinde doğaldır. Dikey yayılışı 500-1900 (-2400) m’ler arasındadır (Yaltırık, 1967e; 1971).
20-25 (30) m’ye kadar boylanabilen dolgun ve düzgün gövdeli, sık dallı, yuvarlak tepeli bir ağaçtır.
Kabuk, doğal türler arasında en kalınıdır. Genç yaşlarda düz ve pürüzsüz, ileri yaşlarda boyuna derin
çatlaklıdır. Gri esmer renktedir. Sürgünler çıplak; genç yaşlarda parlak kırmızımtırak esmer renktedir,
ileri yaşlarda gri esmer renk alır. Oldukça büyük olan tomurcukları 3-6 çift pulla kaplanmıştır. Tomur-
cuk pulları çıplak ve kırmızımtırak esmer renklidir. Yaprak sapları 6-20 cm uzunluğunda, çıplak ve
sapın sürgüne bakan tarafı hafif basılmış gibidir. Koparıldığında süt çıkartır. Karşılıklı iki yaprak sapı
izi birbiriyle temas eder. Yaprak ayası 5 loplu; 6-13 cm boyunda ve 8-14 cm genişliğindedir. Her bir
lop, birdenbire sivrilen lopçuklara ayrılır. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü parlak ve açık yeşildir.
Her iki yüzü de çıplaktır, ancak bazılarının alt yüzünde damarların birleştiği yerde küçük tüy demetleri
vardır. Çiçekler yapraklanmadan önce, nisan ortalarında görülür. Çiçek kurulları kısa saplı, yukarıya
doğru dik duran, boyu enine eşit, bileşik yalancı şemsiyedir. Çiçek ekseni ve sapı çıplaktır. Bu türde
sadece dişi çiçeklerden veya sadece erkek çiçeklerden oluşan kurallar olabileceği gibi, erkek ve dişi
Ünal Akkemik
Nesibe Köse
çiçekleri birlikte taşıyan çiçek kurulları da bulunur. Meyvede nuks yanlardan kuvvetlice basılmış yarım
elipsoid biçimindedir. Perikarpın iç ve dış yüzü çıplaktır. Uca doğru genişleyen kanatlar olgunlaşınca
saman sarısı rengine döner. Kanatlar arasındaki açı geniş açıdır (130°-170°) (Yaltırık, 1967e; 1971).
Acer pseudoplatanus L. Egzotik

Dağ akçaağacı
Yayılışı
Kuzey Avrupa’nın alçak rakımlı yerleri, Orta ve Güney Avrupa’nın yüksek bölgelerinde ve Batı As-
ya’da yayılış göstermektedir (Yaltırık, 1971).
15-25 m (30) boylanabilen, düzgün gövdeli, yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Koyu kül renkli gövde ka-
buğu genç yaşlarda çatlaksız, ileri yaşlarda pul halinde çatlaklıdır. Sürgünleri oldukça kalın, çıplak,
elma yeşili renklidir. Daha sonraları sarımtırak kahverengine, ileri yaşlarda kül rengine döner. Oldukça
büyük olan tomurcukları 3-7 çift pulla kaplanmıştır. Tamamen çıplak olan tomurcuk pulları zeytuni
yeşil, kenarları esmer renkte sürmeli ve kirpiklidir. Yaprak sapları 4,5-15 cm uzunluğunda, çıplak ve
sürgüne bakan yüzü olukludur. Koparıldığında süt çıkmaz. Karşılıklı iki yaprak sapı izi birbirine değ-
mez, aralıklıdır. Yaprak ayası 5 loplu; 8-12 cm boyunda ve 8-14 cm genişliğindedir. Loplar kısa damla
uçlu, yumurta biçiminde; kenarları kaba dişli lopçuklara ayrılmıştır. Yaprağın üst yüzü parlak, koyu
yeşil renkli ve tüysüz; alt yüzü gri-mavi renkte, önceleri sık tüylü, daha sonra damarlar hariç çıplaktır.
Ana damarların birleştiği yerde beyaz tüy demetleri vardır. Çiçekler yapraklanmadan sonra görülür.
Çiçek kurulları aşağıya sarkan bileşik salkımdır. Ana eksen ve çiçek sapları tüylüdür. Erkek çiçekler
çoğunlukla çiçek kurulunun orta ekseninin altına rastlayan kısımları ile uç kısımlarında yer alırken,
dişi çiçekler orta ve dip kısımlarında yer alır. Meyvede nuks yanlardan hafif basık, hemen hemen kü-
reseldir. Perikarp çıplak, üzerindeki damarlar belirgin şekilde çıkıntılıdır. Perikarpın iç yüzü ise beyaz
sık tüylerle örtülüdür. Kanatlar arasındaki açı dar (50°-60°) veya en fazla 90°’dir (Yaltırık, 1967e; 1971). Nesibe Köse
604
Acer saccharum Marsh. Egzotik
Şeker akçaağacı, Kanada akçaağacı
Yayılışı
Kanada ve Kuzey Amerika’nın doğusunda doğal olarak ye-
tişir. Kanada bayrağının ambleminde bu türün yaprakları yer
alır (Yaltırık ve Efe,2000; Kayacık, 1981).
40 m’ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Genel görünüşü A.
platanoides’e çok benzer. Gövde kabuğu ileri yaşlarda gri renk-
li ve çatlaklıdır. Gövdesinden akçaağaç şurubu elde edilmekte-
dir (Yaltırık ve Efe, 1994; Kayacık, 1982). Yaprakları 3-5 loplu;
8-14 cm genişliğindedir. Loplar sivri uçlu, kenarları dişlidir.
Yaprakların alt yüzü açık yeşil ve tüysüzdür. Yaprak sapları ko-
parıldığında süt çıkarmaz. Yapraklar dökülmeden önce son-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
baharda altın sarısı renk alır. Çiçek kurulları aşağıya sarkan
salkımlar halindedir (Kayacık, 1982). Meyvede kanatlar para-
lele yakındır ya da arasındaki açı dardır (Krüssman, 1976).
Doğal
Acer sempervirens L.
Yayılışı
Yunanistan’ın Batı Ege adalarında ve Güneybatı Anadolu’da yayıl-
mıştır. Ülkemizde Aydın, Muğla, İzmir, Antalya’da görülür (Yaltırık,
1967e; 1971).
5-12 m boylanabilen, düzensiz gövdeli, sık dallı, kışın yaprağını dö-
ken veya yarı herdem yeşil küçük bir ağaçtır. Kabuk genç yaşlarda düz,
pürüzsüz ve parlak açık kül renginde; ileri yaşlarda pullu çatlaklıdır. Genç
sürgünler kırmızımtırak esmer renkte, önceleri tüylü, sonradan çıplakla-
şır. Daha yaşlı sürgünler parlak kül rengine dönmektedir. Tomurcuklar
3-5 (7) çift pulla kaplıdır. Pullar kırmızımtırak esmer renkte ve üzeri hafif
tüylüdür. Yaprak sapları 4-15 mm uzunluğunda ve çıplaktır. Koparıldı-
ğında süt çıkarmaz. Karşılıklı iki yaprak sapı izi birbiriyle temas etmez.
Deri gibi sert yaprak ayası genellikle 3 loplu, nadiren yumurta biçiminde
ve ovaldir. Kenarları tam veya çok küçük dikensi dişlidir. 1,5-2,5 cm bo-
yunda ve (1-) 2,5-3,5 cm genişliğindedir. Yaprağın üst yüzü koyu yeşil,
alt yüzü açık gri yeşil, her iki yüzü de çıplaktır. Çiçekler yapraklanma ile
beraber, mart sonu- nisan başında görülür. Çiçek kurulları çok kısa sap-
lı, yukarıya doğru dik duran, boyu enine eşit, bileşik yalancı şemsiyedir.
Çiçek ekseni ve sapı çıplaktır. Erkek çiçekler kurulun alt ve yan, dişi çi-
çekler orta kısmında terminal durumlu olarak yer alırlar. Meyvede nuks
Ünal Akkemik
iğ biçimindedir. Perikarp ince, iç ve dış yüzü çıplak, üzerindeki damarlar
belirgindir. Kolay açılır. Uca doğru genişleyen kanatlar başlangıçta kır-
mızımtırak, olgunlaştığına saman rengindedir. Kanatlar paraleldir veya
aralarında 25°-120°’lik açı vardır (Yaltırık, 1967e; 1971).
605
Acer tataricum L. Doğal
Tatar akçaağacı
Yayılışı
Yayılış alanı, Güneydoğu Avrupa, Macaristan, Kırım, Kafkasya ve Küçük As-
ya’dır. Ülkemizde Edirne, Tekirdağ, Bolu, Ankara, Amasya, Ordu, Kars, Afyon,
Konya, Eskişehir, Erzincan, Bingöl, Van, Bitlis, Antalya, Hakkâri’de yayılış gös-
termektedir. Yaz ve kışa ait ekstrem sıcaklık farklarının yüksek olduğu karasal
iklimin hakim olduğu alanlarda, Trakya ve İç Anadolu steplerine dönük orman
sınırlarında ve doğu Anadolu’da dere kenarlarında ve dere tabanlarında görülür.
Dikey yayılışı 500-1700 m’ler arasındadır. Sarmasya (Avrupa Sibirya Floristik Böl-
gesinin Doğu Avrupa’yı kapsayan bölümü) elementidir (Yaltırık, 1967e; 1971).
5-6 m (en fazla 10 m) boylanabilen yayvan tepeli küçük bir ağaçtır. Koyu gri
Ünal Akkemik
renkli kabuğu, ilk yaşlarda çatlaksız olmasına rağmen ileriki yaşlarda çatlamak-
ta, pullu olmaktadır. Sürgünleri oldukça kalın, bir dereceye kadar köşeli, çıplak,
canlı kırmızı-esmer renktedir. İleri yaşlarda gri-esmer renk alır. Tomurcuk 3-4
çift pulla kaplanmıştır. Tomurcuk pulları esmer renkte ve çıplak, kenarı beyaz
kirpiklidir. Yaprak sapları 2,8-6,6 cm uzunluğunda, çıplak ve sürgüne bakan yüzü
olukludur. Koparıldığında süt çıkmaz. Sürgün üzerinde karşılıklı iki yaprak sapı
izi birbirine değmez, aralıklıdır. Oval veya yürek biçimindeki yapraklar lopsuz,
basit veya yalnız yanda iki hafif lop bulunur. Kenarları düzensiz çift sıralı dişlidir.
Yaprak ayasının üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşildir. Her iki yüzü de çıplak-
tır; yalnız damarlar boyunca seyrek tüyler bulunur. Damarlar, diğer türlerden
farklı olarak tüysüdür. Damarlar yaprağın alt yüzünde çıkıntılı, üst yüzünde ise
girintilidir. Yapraklar sonbaharda canlı kırmızı renge bürünerek dökülür (Yaltırık,
1967e; 1971).
Çiçekler yapraklanmadan sonra, nisan sonu - mayıs başında görülür. Çiçek
kurulları, uzun saplı, dik duran, bileşik yalancı şemsiyedir. Çiçek ekseni ve çiçek
sapları çıplaktır. Çiçek kurulunun alt ve orta kısmında bulunan çiçekleri oluşturan
erkek çiçekler, dişi çiçeklerden daha geç oluşur. Çiçek kurulunu oluşturan salkım-
Ünal Akkemik
cıkların ucunda terminal durumludur. Meyvede nuks yanlardan hafif basılmış
yumurta biçimindedir. Nuksun dış ve iç yüzü çıplak, üzerindeki damarlar belirgin
şekilde çıkıntılıdır. Kanatlar birbirinin üstüne binmiş veya paralel olabileceği gibi,
aralarında 10-45 derecelik dar bir açı vardır. Uca doğru genişleyen kanatlar, olgun
meyvede saman renkli, nadiren kırmızımtıraktır (Yaltırık, 1967e; 1971).
Acer trautvetteri Medv. Doğal

Kayın gövdeli akçaağaç
Yayılışı
Yayılış alanı Kafkasya, Kuzey Anadolu ve Doğu Trakya’dır. Kuzey Anadolu’da, batıda Istıranca Dağlarından doğuda Artvin ormanlarına kadar (Kırklareli, İstanbul,
Balıkesir, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Zonguldak, Sinop, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin) devamlı bir yayılış gösterir. En güney yayılışını Simav-Kiçir Bölgesi
(Kütahya) ormanlarında yapar. Dikey yayılış alanı 100 m ila 2100 m’ler arasındadır (Yaltırık, 1967e; 1971).
606
Acer trautvetteri Medv. Doğal

Kayın gövdeli akçaağaç
15-25 m boylanabilen, düzgün gövdeli geniş tepeli bir ağaçtır. Açık kül
renkli kabuk, ileri yaşlarda dahi çatlamaz. Sürgünler kalın, çıplak, önceleri es-
merimtırak yeşil, daha sonra kırmızımtırak kahverengindedir. Tomurcukları
büyük ve kırmızımtırak kahverengidir. Tomurcukları 4-5 pullu (nadiren 10)
ve pullar çıplaktır. Yaprak sapları 4,5-17 cm uzunluğunda, çıplak ve sürgü-
ne bakan yüzü derin olukludur. Koparıldığında süt çıkarmaz. 5 loplu yaprak
ayası 9-14 cm boyunda ve 11-17 cm genişliğindedir. Loplar kısa damla uçlu,
yumurta biçiminde; kenarları kaba dişli lopçuklara ayrılmıştır. Yaprağın üst
yüzü parlak, koyu yeşil renkli ve tüysüz; alt yüzü gri-mavi renkte, önceleri sık
tüylü, daha sonra damarlar hariç çıplaktır. Ana damarların birleştiği yerde kır-
mızımtırak kahverengi tüy demetleri vardır (Yaltırık, 1967e; 1971). Çiçekler
yapraklanmadan sonra mayıs ayı başında görülür. Çiçek kurulları dik duran
bileşik yalancı şemsiyedir. Ana eksen ve çiçek sapları çıplaktır. Erkek çiçekler
çiçek kurulunun alt kısmında yer alırken, dişi çiçekler salkımlarının ucunda
terminal durumlu olarak yer alır. Meyvede nuks yanlardan hafif basık yu-
murta biçiminde ve kanat tarafına doğru çekiktir. Perikarp çıplak, üzerindeki
damarlar belirgindir. Perikarpın iç yüzü ise beyaz sık tüylerle örtülüdür. Uca
doğru genişleyen kanatlar olgun meyvelerde kırmızımtırak renktedir. Kanatlar
birbirine paraleldir veya en fazla 80°’lik açı yapar (Yaltırık, 1971).
Endemik
Acer undulatum Pojark.
Yayılışı
Endemik bir türdür. Babadağ (Fethiye-Muğla)’da Akbel Yaylasının yuka-
rısında yetişmektedir (Davis et al, 1988).
Sık dallı kısa boylu bir ağaçtır. Son sene sürgünleri çok kısa yumuşak tüy-
lü; önceki yılın sürgünleri gri-kahverengi ve çıplak; ileri yaşlarda ise gri renk-
lidir. Tomurcuklar 7 (-9) pulludur. Pullar kahverengimsi ve çok kısa yumuşak
tüylüdür. Yaprak sapı laminayla aynı uzunlukta ya da daha kısa ve belirgin
tüylüdür. Yapraklar (-1,6) 2,4-4 cm boyunda ve (-1,2) 1,8-3 cm genişliğin-
dedir. Deri gibi sert yaprak ayası genişçe enine eliptik, tabanı yürek şeklinde,
genellikle 3-5 lopludur. Loplar sivri uçlu, üst loplar hemen hemen eşit, ya da
ortadaki daha geniş ve dip kısımdakiler daha kısa (genellikle dişli); ana loplar
dalgalı ve seyrek dişli, orta lop lopçuklara ayrılmıştır. Genç sürgünlerdeki yap-
raklarda belirgin bir orta lopla birlikte yaprak kenarları kaba dişlidir. Yaprak
ayasının üst yüzü mavimsi yeşil, parlak ve tamamen çıplak; alt yüzü donuk ve
damarlar belirgin, tabanda kısa yumuşak tüylüdür. Çiçek kurulları kısa sap-
lı, yukarıya doğru dik duran, bileşik yalancı şemsiyedir. Çiçek sapı çıplaktır.
Perikarpın dış kısmı seyrek tüylü, iç kısmı ise çıplaktır. Uca doğru genişleyen
Tolga Ok
meyve kanatları arasındaki açı 90°’dir. A. undulatum genç sürgünlerinin tüylü
oluşu, yaprak tekstürü, meyve kanatlarının rengi gibi özellikleriyle A. semper-
virens’e benzemekle birlikte, yaprak kenarlarının dalgalı oluşu ve uzun sivri
loplarıyla bu türden ayrılmaktadır (Davis et al, 1988).
607
Doğal Akçaağaç Türlerinin Ayrım Tablosu

Perikar- Perikar-
Tomurcuk Yaprak Yaprak Kanatlar
Habitus Kabuk Yaprak Loplar Nuks pın iç pın dış
pulları sapı izi sapı arası açı
yüzü yüzü
-Esmer, Sade,
-Gri renkli Paralel
Küçük Çıplak, Üst y. koyu, a.y, açık yeşil, Basık veya
A. tataricum -İ.Y. pullu - Çıplak Çıplak
ağaç yumurta
çatlaklı - Kenarları Çıplak, yalnız damarlar 10°-15°
beyaz kirpikli boyunca tüylü
-kısa damla uçlu,
-5 loplu,
Basık
-yumurta biçi- Paralel
-Üst y. koyu, a.y, açık yeşil, yumurta
-Açık kül, Kırmızımt- minde veya en
A. trautwetteri
Ağaç renkli rakkahve, -A.Y, önceleri sık tüylü, (kanat Çıplak Tüylü fazla
-kenarları kaba
tarafına 80° açı
-Çatlamaz sonra dökülür, ana damarın dişli lopçuklara
doğru yapar.
birleştiği yerde kırmızımtrak ayrılmış
çekik)
kahverengi tüyler
KOPARILDIĞINDA SÜT ÇIKARMAZ

TEMAS ETMEZ
Kırmızımtrak
esmer renkli,
İ.Y. pullu -3 (5) loplu, -Üçgenimsi yu-
-Çıplak veya Yanlar-
çatlaklı, murta biçiminde,
A. monspessu- Küçük tüylü, -üst yüzü koyu veya boz yeşil, dan hafif Çıplak Çıplak
40°-80°
lanum ağaç -esmer kül alt yüzü açık veya gri yeşil. -Uçları küt, basık, veya tüylü veya tüylü
-Kenarları küre
renkli -Tam kenarlı
kirpikli
-Açık kül -3 loplu ve sade

Kırmızımtrak
DAR AÇI
renginde -Üst yüzü koyu, atl yüzü açık
esmer renkli, -Kenarları tam Iğ
A. sempervi- Küçük gri yeşil 25°-
-İ.Y. pullu veya küçük di- biçimin- Çıplak Çıplak
rens ağaç -üzeri hafif 120°
çatlaklı, -Her iki yüzü de çıplak kensi dişlidir. dedir.
tüylü
-3-5 loplu
- ana loplar
Küçük -Çok kısa yu- - üst yüzü mavimsi yeşil, dalgalı ve seyrek
A.undulatum parlak ve tamamen çıplak; dişli Çıplak Tüylü 90°
ağaç muşak tüylü.
alt yüzü donuk ve damarlar
- Loplar sivri uçlu
belirgin
-Kırmızı es-
- Üst üç lopun
mer renkte,
-5 loplu, kenarları paralel-
-İ.Y. boyuna Yan- Parallel
-Çıplak veya dir ve 3 lopçuğa
derin çatlaklı, -üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü lardan veya
A.hyrcanum Ağaç tüylü, ayrılır. Çıplak Çıplak
-esmer gri açık yeşil, basık, 80°-
-Kenarları -lop veya lop- küre 120°
renkli -A.Y. çıplak veya tüylü
kirpikli çukları uçları küt
veya sivri
Yan-
-Beyazımtrak -5-7 loplu, lardan
gri renkli, -damla uçlu
-Yeşilimtrak kuvvetli
-üst yüzü koyu, alt yüzü parlak
A. cappadoci- - İ.Y. Boyu- esmer renkli, -yumurtamsı üç- basık, 110°-
Ağaç ve açık yeşil Çıplak Çıplak
cum na çatlaklı, gen biçiminnde, mer- 140°
-Çıplak -A.Y. damarların birleştiği cimek
çatlarlar koyu -tam kenarlı
yerde tüy demetleri var. biçimin-
KOPARILDIĞINDA SÜT ÇIKARTIR.
renkli
de
TEMAS EDER
Yan-
-Gri-esmer 5 loplu,
Kırmızımtrak lardan
renkte -üst yüzü koyu, alt yüzü parlak sivrilen lopçukla- kuvvetli 130°-
A. platanoides Ağaç esmer renkli, Çıplak Çıplak
-İ.Y. boyuna ve açık yeşil ra ayrılır. basık, 170°
-Çıplak yarım
derin çatlaklı
elipsoid
-3-5 loplu, -tam kenarlı, Yan-
Küçük -Kırmızı -üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü lardan
Gençlikte çat- -üçgenimsi sivri
kuvvetli 120°-
GENİŞ AÇI
A. divergens ağaç laksı ve koyu esmer renkli açık yeşil, uçlu, Çıplak Çıplak
basık, 140°
kül renginde -Çıplak -ağsı damarlar belirgin, -yaprak ayasının yarım
-her iki yüzü de çıplak yarı boyunda elipsoid
-gençlikte düz,
açık gri, -3 loplu Yan-
-tam kenarlı
-Yeşilimtrak lardan
-sonra boyuna - üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü
esmer renkte, -sivri uçlu, kuvvetli Çıplak
A. campestre Ağaç çatlaklı, parlak ve açık yeşil, Çıplak 180°
basık, veya tüylü
-Sert tüylü -nadiren lopçuk-
İ.Y. pullu -Üst yüzü çıplak, alt yüzü ise yarım
lara ayrılır.
çatlaklı ve tüylü veya çıplak elipsoid
esmer
608
Nurgül Karlıoğlu
Aesculus L. (At Kestaneleri)
Aesulus carnea
Kışın yaprağını döken ağaç ve boylu çalılardır. Sürgünlere karşılıklı olarak dizilmiş olan tomur-
cuklar çok sayıda pullarla örtülmüştür. Uzun saplı ışınsal tüysü yapraklar 5-9 yaprakçıktan oluş-
maktadır. Bunların kenarları düz veya dişlidir. Çiçekler terminal durumlu, dik duran uzun bir eksen
üzerinde toplanmış salkım şeklinde kurullar oluşturur. Çanak çan şeklinde 4-5 parçalı, taç yaprak
Nurgül Karlıoğlu
sayısı da 4-5’tir. Meyve üzeri dikenli veya düz, büyük bir kapsüldür. İçerisinde az sayıda (1-3) tohum
bulunur (Kayacık, 1982). Kuzey Amerika, Güneydoğu Avrupa ile Doğu Asya’dan Hindistan’a kadar
uzanan yerlerde yetişen 25 kadar türü vardır. At Kestaneleri güzel, göz alıcı büyük çiçekleri ve yap-
rakları dolayısıyla süs bitkisi olarak park ve bahçeler ile yol kenarlarında yetiştirilir (Kayacık, 1982).
Aesculus carnea Hayne. Egzotik

Kırmızı çiçekli atkestanesi
Yayılışı
Melez olan bu türün kökeni belirgin olmamakla birlikte ilk kez 1820 yılında Almanya’da görül-
müş, sonrasında yaygınlaşmaya başlamıştır. İstanbul’un park ve bahçelerinde ana türe, gerekse bu
güzel formuna, beyaz çiçekli atkestanesi kadar sık olmasa bile ara sıra rastlanır.
15-20 m ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Tomurcuklar diğer türde olduğu gibi fazla yapış-
kan değildir. Sürgünler tüysüzdür. Işınsal tüysü yaprakların parçacıkları çoğunlukla 5’tir. Kenarları
Nurgül Karlıoğlu
Hatice Yılmaz
kaba çift dişli ve kısa saplıdır. Açık-koyu kırmızı renkli çiçekler 10-20 cm uzunluğundaki bir eksen
üzerinde toplanmıştır. Çiçeklerin açılması mayıs ayında olur. Yuvarlak meyveler 2,5- 4 cm çapın-
dadır ve üzerleri fazla dikenli değildir (Kayacık, 1982).
Aesculus hippocastanum L. Doğal

Beyaz çiçekli atkestanesi
Yayılışı
Asıl vatanı Balkan Yarımadasıdır. Arnavutluk ile Kuzey Yunanistan’da Teselya’da bulunur. Fakat
günümüzde çok yaygın bir şekilde gölge ve alle ağacı olarak kullanılır. İlk kez 1576 senesinde Clu-
sus tarafından İstanbul’dan Viyana’ya götürülmüş, buradan da tüm Avrupa’ya yayılmıştır.
20-30 m ye kadar boylanan sık dallı, yuvarlak tepeli, güzel görünüşlü bir ağaçtır. Genç gövde-
lerin düzgün, sonraları çatlayan ve oldukça ince, düzensiz levhalar halinde kavlayan gri esmer bir
kabuğu vardır. Genç sürgünler sarımsı esmer-kırmızı esmer renkte, başlangıçta kaba tüylüdür.
Tomurcuklar konik biçimde, üzerleri yapışkandır. Bunlardan uç tomurcuklar diğerinden çok daha
büyüktür. Tomurcuk pulları koyu kırmızı kahverengindedir. Işınsal tüysü yapraklar 5-7 parçalıdır.
Bunların kenarları çift dişlidir. Üst yüzü parlak, alt yüzü açık yeşildir. Önceleri kahverengi kırmızı
tüylüdür. Sonra bunlar dökülür, yalnız damarların bileşim noktalarındaki açılar arasında kalır.
Çiçek kurulları dikine durur. Çanak eşit olmayan 5 parçalıdır. Taç da 4-5 parçalıdır, uzunluğu 10-
Nurgül Karlıoğlu
Nurgül Karlıoğlu
15 mm, kenarları kirpiklidir. Renkleri beyazdır, fakat dip tarafa doğru sarı ve daha sonra kırmızı
lekeler vardır. Stamen çoğunlukla 7 tanedir. Ovaryum yumuşak ipek gibi tüylü, kapsül yuvarlak,
5-6 cm çapındadır. Sarı yeşil, üzeri seyrek yumuşak dikenli ve ince tüylüdür. Parlak kahverengi
tohumlar 1-2 cm çapındadır (Kayacık, 1982).
609
Egzotik
Aesculus pavia L.
Yayılışı
Bu türün de vatanı Kuzey Amerika’nın doğu taraflarıdır.
Türkiye’de süs bitkisi olarak çok az rastlanır.
Boylu çalı veya 5-6 m boyunda küçük bir ağaç halindedir.
Işınsal tüysü yaprakçıkların sayısı 5’tir. Bunlar kısa saplı, dar
Nurgül Karlıoğlu
Nurgül Karlıoğlu
eliptik, 8-15 cm boyunda, kenarları düzensiz dişlidir. Yan
sürgünlerin ucunda terminal konumlu olan çiçekleri açık
kırmızıdır ve diğer türlere göre daha ince çiçeklidir (Kayacık,
1982).
H. Tuncay Güner
Koelreuteria Laxm. (Güvey kandilleri)
Kışın yapraklarını döken ağaç halindeki bitkilerdir. To-
murcuklar küçük, dıştan görülen iki pulla örtülmüştür. Tüysü
yapraklar sürgünlere çok sıralı sarmal olarak dizilmiştir. Yap-
rakçıkların kenarları düz değil, dişlidir. Düzensiz yapıdaki sarı
renkli çiçekler bileşik salkım halinde terminal durumlu kurul-
lar oluşturur. Çanak eşit olmayan 5 parçalıdır. Taç geriye kıv-
rılmış, mızrak biçimindeki dört yapraktan oluşmuştur. Meyve
lokolusid kapsüldür. Kapsül kalın, kâğıt gibi, içerisinde teşbih
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
tanesi büyüklüğünde yuvarlak, siyah renkli 3 tane tohum bu-
lunur (Kayacık, 1982; Gilman& Watson, 1993).
Bu cinsin doğu Asya’da doğal yetişen 4 türü vardır. Türkiye
park ve bahçelerinde K. paniculata’ya yaygın olarak rastlanır.
Koelreuteria paniculata Laxm. Egzotik

Güvey kandili
Yayılışı
Çin, Japonya ve Kore’de doğaldır. 1700’lü yılların ortasında
Avrupa’ya getirilmiştir. Işık isteği yüksek, genç yaşlarda donlara
karşı duyarlıdır (Kayacık, 1981).
8-15 m veya daha fazla boylanan bir ağaçtır. Genç sürgün-
ler tüylüdür. 30-45 cm uzunluğundaki tek tüysü yapraklar, 7-15
adet kenarları dişli, kertikli veya loplu yaprakçıktan oluşmuştur.
Üst yüzü tüysüz, alt yüzünde yalnız damarlar boyunca tüylü veya
tamamen çıplaktır. Yaz ve sonbahar aylarında açan dik duran
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
sarı renkli çiçekler, 50 cm uzunluğundaki kurullar oluştururlar.
Kahverengimsi-sarı-menekşe renkli meyve kapsül şeklindedir.
İyi drenajlı ve güneşli yerleri tercih ederler (Krüssmann, 1977;
Kayacık, 1982; Gilman & Watson, 1993; Yaltırık ve Efe, 2000).
610
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S C R O P H U L A R I AC E A E
SCROPHULARIACEAE
Çoğunluğu süs bitkisi olarak yetiştirilen, dünya üzerinde 3000’den fazla türü olan bir familyadır. Otsu, çalı ya da seyrek olarak ağaç halinde bitkilerden oluşur. Yap-
raklar sürgünlere sarmal, karşılıklı ya da çevrel olarak dizilmişlerdir. Kulakçıkları bulunmaz. Çiçekleri erselik ve taç yaprakları bileşiktir. Taç, kısa ya da uzun tüpsü veya
çan şeklindedir. Dudakları 4-5 loplu ya da taç iki dudaklıdır. Bazen de taban torba şeklinde veya mahmuzludur. Çiçekler az veya çok zigomorfiktir. Ovaryum iki bölmeli,
her bir bölmede çok sayıda tohum taslağı vardır. Meyve kapsül ya da üzümsüdür (Yaltırık ve Efe, 1996). Familyanın ülkemiz park ve bahçelerinde yaygın bir şekilde
yetiştirilen çalı formunda Buddleja L. adlı bir cinsi ve bu cinse ait bir türü vardır.
Dilek Oral
Buddleja L. (Kelebek çalısı)
Herdem yeşil veya kışın yaprağını döken bitkilerdir. Çoğunlukla çalı veya bazen doğal alanların-
da küçük ağaç iken, birkaçı yarı çalı veya nadiren otsu bitkilerdir; genellikle yıldız tüylü, salgı tüy-
lü veya pulsu kısa yumuşak tüylüdürler. Sürgünleri çoğunlukla dört köşelidir. Genellikle üzerinde
birbirini örtecek şekilde dizilen 2 tane (görünen) pul taşıyan tomurcukları sivri uçludur. Sürgüne
çoğunlukla karşılıklı olarak dizilen, kısa saplı ve büyük yaprakları mızrağımsı oval, uzun sivri uçlu,
tam kenarlı veya dişlidir; üzerinde yumuşak veya kaba tüyler bulunur; kulakçıkları genellikle ipliksi
şekilde indirgenmiş, bazen gelişmiş olarak bulunur. Çok çeşitli renklerde olan çiçekleri bileşik sal-
kım, yalancı başak veya başçık şeklinde kurullar oluşturur. Çiçekte çanak çan şeklinde ve 4 lopludur;
taç ise altta ya kısa tüp şeklinde ya da çan şeklinde veya uzun silindir şeklinde boru gibidir; üstte bir
düzlemde (tabak gibi) bulunan 4 lopludur; Stilus ucunda 2 loplu başçık bulunur; Stamen sayısı da
4’tür. Meyvesi çok sayıda küçük tohum taşıyan septisid kapsüldür (Krüssman, 1976; Bailey, 1977;
Rehder, 1977; Kayacık, 1982). Buddleja cinsinin Doğu Asya, Güney Afrika ve Güney Amerika’da
Hatice Yılmaz
doğal olarak yetişen 141 türü olduğu kabul edilir (Bailey, 1977; Rehder, 1977; Theplantlist.org: 2013).
Bunların çoğu tropik alanlarda yetişen herdem yeşil bitkilerdir (Krüssman, 1976; Kayacık, 1982).
Türkiye’de süs bitkisi olarak kullanılan türü Buddleia davidii’dir.
Buddleja davidii Franch. Egzotik

Kelebek çalısı
Yayılışı
Çin’de doğaldır (Krüssman, 1976; Bailey, 1977); 1896’da Avrupa’da kültüre alınmış; farklı
kültivarları ülkemizdeki park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir (Kayacık, 1982).
3-5 m boylanan ve kışın yapraklarını döken çalılardır. Yılda 1-2 m kadar uzayabilir. Üzeri
tüylü olan genç sürgünler hafifçe dört köşeli veya yuvarlaktır. 10-25 cm boyundaki mızrak-
sı-yumurta şeklindeki yapraklarının üst yüzü koyu yeşil ve tüylü (zamanla dökülür), alt yüzü
ince, beyazımsı gri tüylü, kenarları sık dişli, ucu sivri, tabanı ise yuvarlak veya daralmış olup
çok kısa saplıdır (Bailey, 1977). 6 mm enindeki güzel kokulu çiçeklerin birçoğu bir araya gele-
rek 10-25 (-40) cm boyunda dik duran bileşik salkım kurul oluştururlar; yaz sonu veya sonba-
harda (temmuz-ekim) çiçeklenir, boğaz kısmı turuncu olup çoğunlukla leylak-mor renklerde
açar. Çanak tüylü ve yumurtamsı lopludur. Taç çanağın boyunun 3-4 katıdır; tüp kısmı yak-
laşık 1 cm boyundadır; dışı tüysüz veya seyrek tüylüdür. Çiçekleri kelebekler tarafından sıkça
Dilek Oral
ziyaret edildiğinden “Kelebek çalısı” adını almıştır. Meyvesi 6-8 mm boyunda, sivri uçlu, oval
şekilli bir kapsüldür (Krüssman, 1976; Rehder, 1977; Kayacık, 1982; Yaltırık ve diğ., 1993).
611
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S I M A R O U B AC E A E
SIMAROUBACEAE
Ağaç veya çalı halindeki odunsu bitkilerdir. Genellikle gövde ka-
bukları acıdır veya odunlarında suda çözünen acı bir madde bulunur.
Yapraklar tüysü (bileşik) ve sürgünlere genellikle sarmal dizilmişlerdir.
Yapraklarında kulakçıkları yoktur. Oldukça küçük çiçekleri erselik veya
körelme sonucunda bir evciklidir. Teker teker değil bileşik başak veya
bileşik salkım halindedirler (Yaltırık ve Efe, 2000; Davis, 1967). Çanak ve
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
taç 3-6 parçalıdır. Erkek çiçeklerde etamin sayısı 3-5 veya 6-10’dur. Dişi
çiçeklerde ovaryum üst durumlu, 2-6 karpelin bir araya gelmesiyle olu-
şur. Karpeller serbest veya birleşiktir. Meyve, açılmayan meyve tipindedir
(Davis, 1967).

Ailanthus Desf. (Kokarağaçlar)
Yaklaşık 10 türü Doğu Hindistan, Doğu Asya ve Kuzey Avustralya’da
yayılış gösterir (Krüssmann, 1976). Kışın yaprağını döken boylu ağaçlar-
dır. Tek tüysü yaprakları sürgünlere çok sıralı sarmal dizilmiştir. Her bir
yaprak 13-41 adet yaprakçık taşır (Kayacık, 1982). Çiçekler erselik veya
körelme sonucu iki evcikli veya poligamdır (Yaltırık ve Efe, 2000). Çiçek-
ler terminal durumlu salkımlar halinde kurullar oluşturur. Çanak ve taç
5-6 parçalıdır. Stamen sayısı erkek çiçeklerde 10, dişi çiçeklerde küçük ve
Hatice Yılmaz
üreyimsiz, erselik çiçeklerde ise daha az sayıdadır. Ovaryum 5-6 karpe-
lin bir araya gelmesiyle oluşur. Karpeller serbest ancak alt kısımlarında
ve stilus kısmında birleşiktir. Ortalarında tek bir tohum taslağı bulunur.
Meyve samaradır (Kayacık, 1982; Cullen, 1967a).
Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Egzotik

Kokarağaç, Cennet ağacı
Yayılışı
Anavatanı Çin’dir. Ancak Kuzey Yarıkürenin ılıman bölgelerinde yaygın bir şekilde yetiştirilir (Ka-
yacık, 1982). Ülkemizde birçok kentte yetiştirilmiş ve demiryolları boyunca dikilmiştir. Doğallaşmış bir
türdür (Cullen, 1967a). Tür, aynı zamanda istilacı olup dikkatli kullanılması gereklidir.
20-25 m’ye kadar boylanabilen, geniş tepeli, kışın yapraklarını döken bir ağaçtır. Gövdesi açık renkli,
düzgün ve pürüzsüzdür (Yaltırık ve Efe, 2000). Üzerinde dar şeritler halinde çizgiler bulunur (Cullen,
1967a). Sürgünler sarımsı-kırmızı esmer renkte olup başlangıçta yumuşak tüylüdür. Yaprakları bileşik
(tek tüysü) olup uzun saplıdır ve 13-25 adet yaprakçık taşır. Her bir yaprakçık mızrak biçiminde ve tam
kenarlıdır; ancak dip tarafa doğru birkaç adet yağ bezeli kaba diş bulundurur. Üst yüzleri canlı yeşil, alt
yüzleri açık gri yeşildir. Çiçekler küçüktür ve bunlar terminal durumlu bileşik salkım şeklinde kurullar
Ünal Akkemik
oluşturur. Çanak ve taç 5 parçalıdır. Taç yapraklar sarımsı beyaz renktedir (Yaltırık ve Efe, 2000; Kayacık,
1982). Meyve, samaradır. Teker teker bulunmaz, (2-) 3 (-5) tanesi bir araya gelerek bir kurul oluştururlar.
Her bir meyve dar eliptik veya dar yumurtamsı şekilde; mordan sarıya kadar değişik renklerdedir. To-
hum şişkin olup kanadın ortasından hafif yukarda yer alır (Cullen, 1967a).
612
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S M I L AC AC E A E
SMILACACEAE
Gövdeleri dik veya tırmanıcı, genellikle dikenli, bazen dikensiz olan, çok yıllık otsular, çalılar ve sarmaşıklardan oluşan çoğunlukla rizomlu bitkilerdir. Yapraklar
karşılıklı veya sarmal dizilmiş, derimsi, belirgin üç damarlı, damarlar arası ağsı, tutunma ve tırmanmayı sağlayan uzun, ince ve kıvrılabilen sülüklü (tendril)’dür. Çiçek
kurulu şemsiye, salkım veya başak şeklinde, dioik, çevre yaprakları (çiçek örtüsü) 6 adet, birleşmemiş, nadiren çiçek tüpü içerisinde birleşmiş, beyaz, pembemsi, sarı ve
yeşilimsi renklerdedir. Stamen 6 adet, 2 sıralı (3+3), başçık 1 gözlü, ovaryum 3 karpelli ve 2 gözlü olup her gözde 1 - 2 tohum taslağı bulunur. Meyve üzümsü olup, 1 - 3
tohumludur. Yaklaşık 12 cinse ait 375 türe sahip bir familyadır (eFloras.org: 2013).

Smilax L. (Saparna)
Yapraklarını döken veya herdem yeşil, gövdeleri dipten dikenli, çoğun-
lukla odunsu veya çok yıllık otsu, sarılıcı bitkilerdir. Yapraklar sarmal dizil-
miş, yumurtamsı-yüreğimsi, üçgen şeklinde ya da ok şeklinde (yaprak dipten
genişlemiş uzamış şekilde, yaprak alt lopları orta eksenden uzaklaşmış), 5-7
paralel damarlı, damarlar arası ağsı, yaprak sapları bir çift karşılıklı ikiz sü-
lük taşır. Çiçekler küçük, saplı veya hemen hemen sapsız; şemsiye şeklinde-
ki çiçek kurulları yaprak koltuğundan çıkan çiçek kurulu sapı üzerinde tek
tek bulunur. Çiçek örtüsü 6 parçalı ve serbest, dar, yayılmıştır. Dişi çiçeklerin
çoğu dökülür ya da verimsizdir. Ovaryum üst durumludur. Stigma 3 tane ve
sapsızdır. Meyve çoğunlukla 3 tohumlu üzümsü meyvedir (Davis,1984).
Smilax, Smilacaceae familyasının en büyük cinsi olup, her iki yarım küre-
nin serin bölgelerinde yayılmış bulunan 350 kadar türü vardır. Bu cinse ait 2
tür Türkiye’de doğal yetişir. Bu türlerin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Da-
vis,1984):
1. Yapraklar yuvarlak-yüreğimsi şekillerde, geniş; çiçekler en üst yap-
rağın koltuğunda saplı bir şemsiye halinde tek olarak bulunur; erkek
çiçek örtüsü 5,5-7 mm.....................................................Smilax excelsa
1. Yapraklar genellikle daha uzunca, çoğu kez üçgen şeklinde ya da ok
şeklinde, tabandan yuvarlak kulakçıklı; çiçekler kotukaltından çıkan
uzun bir çiçek kurulu sapı üzerinde birkaç adet hemen hemen sapsız
şemsiyeler halinde; erkek çiçek örtüsü 4-5 mm.............Smilax aspera
Ünal Akemik
Ünal Akemik
Smilax excelsa 613

Smilax excelsa
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S M I L AC AC E A E
Smilax aspera L. Doğal
Akdeniz saparnası
Yayılışı
Adalar, Etiyopya, Himalayalar ve Seylan Adası’ndaki makilikler, dağlık ve kayalık kal-
kerli yamaçlar ile sahil yakınındaki 50-700 metre yükseltiler arasında doğal yayılışa sahip-
tir. Türkiye’de; Batı ve Güney Anadolu’da, İzmir, Muğla, Antalya, Adana ve Hatay illerinde
doğal yayılış gösterir.
Herdem yeşil, zikzak dallanma yapan, gövdeleri en azından dipte dikenli olan sarılı-
cı-tırmanıcı çalıdır. S. excelsa’dan genellikle daha kısa gövdeli ve daha kalın yapraklıdır.
Yapraklar yüreğimsi-üçgenimsi, mızraksı, 3-6 x 1,5-4,5 cm boyutlarında, çoğunlukla dip
kısmı yana doğru orta damara hemen hemen dik bir şekilde uzamış veya aşağı doğru uza-
mış oksu, yuvarlak kulakçıklı, en azından yaprak kenarları seyrek dikenlidir. Çiçekler; 1-6
çiçekten oluşan sapsız birkaç şemsiye şeklinde olup yaprak koltuğundan çıkan bir çiçek
Tuncay Güner
kurulu sapı üzerinde bulunurlar. Erkek çiçek örtüsü parçaları 4-5 mm olup sarımsı-krem
rengindedir. Üzümsü meyve kırmızı ya da siyahtır. Çiçeklenme zamanı nisan-haziran ay-
larıdır (Davis, 1984; Tutin ve ark, 2010).
Smilax excelsa L. Doğal

Anadolu saparnası
Yayılışı
Bulgaristan, Yunanistan, Transkafkasya ve Kuzey
İran’da, Türkiye’nin Kuzey, Güney Batı ve Güneyinde,
deniz seviyesinden 1000 m yükseltiler arasında, iğne
yapraklı ve yapraklarını döken orman ve çalılıklarda, taş-
kın alanlarında ve suya yakını vadilerde yayılış gösterir.
Türkiye’de Artvin, Trabzon, Samsun, Sinop, Zonguldak,
Bolu, İstanbul, Tekirdağ, Aydın, Muğla, Antalya ve Hatay
illerinde yayılış gösteren, Öksin Elementi olan bir türdür.
Kışın yaprağını döken, gövdeleri en azından dipte di-
kenli olan, 20 metreye kadar boylanabilen uzun odunsu
bir sarılıcıdır. Yapraklar genişce yumurtamsı, dipte yu-
varlak-hemen hemen yüreğimsi (nadiren yüreğimsi) şe-
killerde, 4-11 x 3-10 cm boyutlarında, genellikle S. aspe-
ra’dan daha ince ve kenarları genellikli düzdür. Çiçekler,
2-14 çiçekten oluşan şemsiye tipinde olup, yaprak koltu-
ğunda tektir. Çiçek kurulu sapı 5-15 mm uzunluğunda,
çiçek saplarından daha uzun ya da onlar kadar uzunluk-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
tadır. Erkek çiçek örtüsü parçaları 5,5-7 mm olup soluk
kahverengidir. Meyveler kırmızıdır. Çiçeklenme zamanı
mayıs ayıdır (Davis, 1984; eFloras.org: 2013).
614
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S O L A N AC E A E
SOLANACEAE
Otsu, çalı, bazen sarılıcı veya küçük ağaçlardır. Ağsı damarlanmaya sahip yaprakları tam kenarlı veya dişlidir; kulakçıkları yoktur. Sarmal ya da üstteki yaprakları kar-
şılıklı dizilir. Erselik olan çiçekleri tek tek ve yan durumlu veya birçoğu bir arada kurullar (simoz) oluşturur; çiçekleri aktinomorf ya da nadiren zigomorftur. Çanak (3-)
5 loplu veya dişli, kalıcı, meyve aşamasında da az-çok belirgindir. Taç tekerleksi, çan veya huni şeklinde ve 5 lopludur. Tomurcuk aşamasında loplar katlanmış, burulmuş
veya kiremitsi dizilmiştir. Stamenler (4-) 5 tane, tacın tüp kısmına yapışık ve tacın lopları kadar uzunlukta devam eder; bazen 1 veya daha fazlası üreyimsizdir. Ovaryum
üst durumludur; normalde eğik ve 2 karpellidir, nadiren 4 gözlü, perdeler nadiren bozulmuş ve meyve tek gözlü olabilir. Stigma 1 tane, başçık basit veya lopludur. Meyve
üzümsü ya da kapaklı veya septisid kapsüldür; çok sayıda tohum taşır; familyanın birçok taksonunda zehirlidir. Tohumları albüminli, nadiren albüminsizdir (Bailey,
1977; Rehder, 1977; Davis, 1978). Solanaceae familyasının 75 cinsi, bu cinslerin de her iki yarı kürenin tropik, ılıman ve serin yerlerinde yayılmış olan 2000’den fazla
türü vardır. Bunlardan birçoğu uzun zaman önce kültüre alınmış, selekte edilmiş faydalı bitkilerdir. Örneğin tütün, patates, domates ve benzeri birçok endüstri bitkileri
ve sebzeler gibi. Bunlardan odunsu olan Lycium, Nicotinia ve Solanum adlı üç cins kitapta yer almıştır.
Lycium L. (Kurt üzümleri)

Mehmet Fırat, Necmi Aksoy
Lycium cinsinin serin ve subtropik bölgelerde yayılan 100 kadar türü vardır. Kışın yaprağını döken veya herdem yeşil çalılardır. Türlerinden birçoğu dikenlidir. Küçük
tomurcuklar dıştan görülen az sayıda pulla örtülmüştür. Kısa saplı yaprakların kenarları düzdür. Bunların sürgünlere dizilişleri sarmaldır. Çiçekler teker teker veya kurullar
halinde bulunur. Çanak, çan biçiminde, 5 loblu veya düzensiz, 3–5 dişlidir. Taç, tepesi gibi, genellikle kenarlarında 5 çıkıntısı vardır. Stamen 5 tanedir. Ovaryum iki gözlüdür.
Meyve kırmızı renkli üzümsü meyvedir (Baytop, 1978a). Cinsin Türkiye’de 8 taksonu yetişir. Bunlardan kitaba dâhil edilen 6’sına ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Filamentler tüysüz
2.Tacın lobları taç tüpünün en az 1/4-1/5’i kadar………………….………………….………………….………………….………………….……Lycium shawii
2.Tacın lopları taç tüpünün 1/3’ü kadardır
3.Sürgünler gençken yoğun ve kısa tüylü; taç 9-14 mm, boğaz kısmı tüylüdür ………………….………………….………………Lycium europaeum
3.Sürgünler çıplak; taç 7-10 mm, boğaz kısmı tamamen çıplak ………………….………………….………………….……………Lycium depressum
1.Filamentler tüylü
4.Tacın boğazı çıplak, meyve koyu kırmızı kahverenginde ………………….………………….………………….………………….………Lycium anatolicum
4.Tacın boğazı yumuşak sık tüylü; meyve kırmızı veya siyah renkte
5.Meyve siyah, taç boğazı tüylü, tabanı yünsü ………………….………………….………………….………………….…………Lycium ruthenicum
5.Meyve kırmızı, taç boğazı sık tüylü, filamentlerin tabanı sık küme tüylü; taç lobları 4-7 mm …………………………………….Lycium barbarum
Lycium barbatum
Ünal Akkemik
615
Lycium anatolicum A.Baytop & R.Mill Endemik
Anadolu teke dikeni
Yayılışı
İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinde kurak ve açıklık alanlarda, tarla
kenarlarında ve çitlerde bulunur. Ankara, Erzincan, Eskişehir, Kayseri, Kırşe-
hir, Nevşehir, Şanlıurfa, Van ve Yozgat’ta yayılışını yapar. Endemik bir türdür.
450-1750 m arasındaki kurak ve açıklık alanlarda, tarla kenarlarında ve çitlerde
yetişir (Baytop, 1978a).
1-2 m boyunda çalı, dallar gri, kalın ve sert dikenlidir. Yapraklar dar elip-
tik-ters mızraksı, hemen hemen sivri uçlu, 1-5 x 0,1-0,5 (-0,8) cm boyutlarında,
tabana doğru yavaş yavaş incelmiştir. Çiçek kurulu 1-5 çiçekten oluşur. Çiçek
sapları 2-18 mm’dir. Çanak çan şeklinde, iki loplu, 2,5-3,5 mm’dir. Taç 9-12 mm,
taç tüpü 6-8 mm, yukarı kısmı dar silindirik, 5 mm, loplar belirgin bir şekilde
geriye kıvrık, 3-4 mm, kenarları seyrek ya da orta sıklıkta kirpiksi tüylüdür. Fi-
Mehmet Fırat
lamentlerin tabanı ve ön yüzün serbest kısmında tüylü, tacın boğazı çıplak veya
filamentlerin tabanı çok az tüylüdür. Meyve, koyu kırmızı kahverengi, küremsi
ve 3-4 mm’dir. Nisan ve kasım ayları arasında çiçeklenir (Baytop, 1978a).
Doğallaşmış
Lycium barbarum L.
Yayılışı
Anavatanı Çin olup, Avrupa’da yaygın şekilde doğallaş-
mıştır. Kuzey Afrika, Doğu Akdeniz ve İran’da yayılmıştır.
Bu türe de Türkiye’nin değişik bölgelerinde, örneğin Ankara
ve İstanbul dolaylarında sık rastlanır. 1-1000 m yükseltiler
arasındaki tarla ve bahçe kenarlarında doğallaşmıştır (Bay-
top, 1978a).
1-2,5 m boylanabilen, sürgünleri dik duran dikenli bir
çalıdır. Sürgünler köşeli, gri, ince tüylü veya çıplak olup aşa-
ğıya sarkar. Gri yeşil yapraklar ince uzun, mızrak gibi, taba-
na doğru yavaş yavaş daralır, 1-9 x 0,4-3 cm boyutlarındadır.
Çiçekleri tek tek ya da 2-8’li salkım halindedir. Çiçek sapı
3-20 mm’dir. Çan tüp ya da çan şeklinde, 3-5 mm, 2 dudaklı,
3-4 dişlidir. Çanak meyve aşamasında 3-5 mm, çan şeklin-
dedir. Taç 10-12 mm, lopları da 4-5 mm’dir, kenarları sey-
Ünal Akkemik
rek kirpiksi tüylüdür. Tüpün alt kısmı dar silindirik 2,5 mm
kadardır. Filamentleri tabanda yoğun tüy kümesine sahiptir,
taç boğazı yoğun tüylüdür. Üzümsü meyve kırmızı, elips
şeklinde, 6-10 mm çapındadır (Baytop, 1978a).
616
Lycium depressum Stocks Doğal
Gezbelok
Yayılışı
Genel yayılışını Suriye, Türkiye’den Pakistan’a kadar geniş bir alanda
yapar. Türkiye’de Sinop, Amasya, Çorum, Manisa, Ankara, Yozgat, Konya,
Urfa ve Mardin çevresinde, 160-1150 m yükseltilerdeki taşlık yamaçlar, ne-
hir kenarları, tarım arazilerinin kenarları ve çitlerde yetişir (Baytop, 1978a).
1-2 m boyunda, dalları beyazımsı veya yeşilimsi, dik ve sert dikenli çalı-
lardır. Yapraklar eliptik, ters mızrağımsı veya spatül şeklinde, 1-6 x 0,2–1,3
cm, daralmış, sap ayanın 3’te biri ile 6’da biri kadardır. Çiçekler, 1-5-10 çi-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
çekli demetler halinde, tüm çiçek sapı 5-12 mm’dir. Çanak 2-3 mm, taç 7-10
mm, loblar 3,5 mm, kenarları tüylü, erkek organ sapları ve taç tüysüzdür.
Meyve kırmızı, yumurtamsı, 3–6 mm’dir. Çiçeklenme mayıs-kasım ayları
arasındadır (Baytop, 1978a).
Lycium europaeum L. Doğal

Akdeniz Kurt üzümü
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Akdeniz çevresidir. Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, İzmir, Muğla, Adana ve Ma-
raş çevrelerinde yetişir. Güney Anadolu’da Ceyhan dolaylarında ve Ankara çevresinde yayılış yapar (Baytop,
1978a). Türkiye’nin değişik bölgelerinde çit olarak kullanılır.
İSTE Herbaryumu
2-5 m boyunda çalılardır. Sürgünleri beyazımsı, sert ve kalın dikenlidir. Genç sürgünlerin üzeri yoğun beyaz
tüylerle kaplıdır. Yaprakları ters yumurtamsı-mızraksı, 1,5-5 (-12) x 1 (-4) cm boyutlarındadır. Çiçek kurulları
1-5 çiçeklidir. Çiçek sapları 3-5 mm, çanak 2-3 mm ve 4-5 dişlidir. Taç 9-14 mm, lopları 3-4 mm, yoğun kirpiksi
tüylüdür. Filamentleri çıplak, taç tüylüdür. Üzümsü meyve kırmızı ve hemen hemen yuvarlaktır (Baytop, 1978a).
Lycium shawii Roemer & Schultes Doğal

Gezbelok
Yayılışı
Genel yayılışını Filistin, Irak, İran, Türkiye, Pakistan, Arabistan, Kuzey Afrika, Sina ve Mısırda yapar. Türki-
ye’de Gaziantep çevresinde doğal yetişir.
1,5-3 m boyunda, genç dalları dikenli çalılardır. Yapraklar, tüm çiçek sapı ve çanak gri tüylü, nadiren tüysüz-
Mehmet Fırat
dür. Yapraklar ters mızrağımsı dikdörtgenimsi ile şeritsi-dikdörtgenimsi arasında değişir. 7–10 x 2,5–3,5 mm
boyutlarındadır. Çiçek demetleri 1–2 çiçekli, tüm çiçek sapı 1-8 mm’dir. Çanak dar tüp şeklinde, 5 mm kadar ve
5 eşit dişlidir. Taç 10-16,5 mm, loblar 1,5-3 mm, kenarları kirpiksi tüylü, 4,5 mm x tüp kısmından daha kısadır.
Filamentler tüysüzdür. Taç bazen tüylüdür. Meyve kırmızı, yuvarlak ve 3–5 mm kadardır (Baytop, 1978a).
617
Doğal
Lycium ruthenicum Murr.
Yayılışı
Coğrafi dağılışı Güney Rusya, İran
ve Küçük Asya’dır. Türkiye’de Van, Er-
zincan, Malatya çevresinde, 915-1750
m’ler arasındaki kayalık yamaçlar ve
yol kenarlarında rastlanır (Baytop,
1978a).
Dik duran, 50-80 cm boylarında di-
kenli bir çalıdır. Sürgünleri beyazımsı
gri renkli, genç kısımları yapraksız ve
çok sayıda iğnemsi ve 0,5-1 cm boyun-
da dikenlidir. Yaprakları dar, dar bir
şekilde ters mızraksıdır, 0,5-4 x 0,1-0,4
cm boyutlarındadır. Çiçekler 1-4 çi-
çekten oluşan salkım halindedir. Çiçek
sapları 2-5 mm’dir. Çanak 3-4,5 mm,
taç 10-13 mm, loplar 4 mm, kenarları
düzdür. Filamentler tabanda yünsüdür,
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
taç boğazı filamentlerin tabanında tüy-
lüdür. Meyve siyah, 4-6 mm ve yuvar-
laktır (Baytop, 1978a).
Tolga Ok
Nicotiana L.
Tek yıllık, çok yıllık otsu ya da çalı
formunda bitkilerdir. Yapraklar tam
kenarlıdır. Çiçek kurulu terminal bir
salkım halindedir. Çanak tüp şeklinde,
5 dişli, meyveli çanak biraz şişkindir
ve kapsülün boyu kadardır. Taç tüp ya
da huni şeklindedir. Loplar yayıktır.
Stamen sayısı 5, 1’i diğer 4 tanesinden
daha kısadır. Meyve 2 gözlü septisit
kapsüldür. 2 veya 4 dişle ayrılır. Ül-
kemizde 3 türü olup bunlardan sadece
biri odunsudur (Baytop, 1978b).
Tolga Ok
618
Nicotiana glauca Graham Egzotik
Tütün ağacı
Yayılışı
Tütün ağacı, Güney Amerika’nın bir türüdür. Arjantin ve Bo-
livya’da yayılış gösterir (Browicz, 1992). Türkiye’de egzotik olarak
İzmir, Aydın, Antalya, Mersin illerinde bulunmaktadır. Boş ara-
zilerde, yol kenarlarında yetişir (Baytop, 1978b). Yayılış gösterdiği
alanlarda örneğin Aydın-Söke’de doğallaşmış izlenimi vermektedir.
Kışın yaprağını döken, çıplak, donuk mavimsi, dik çalı ya da
3-6 metre arasında küçük bir ağaçtır (Baytop, 1978). Bazen 10 met-
reye kadar boylanabilir (Browicz, 1992). Bitki tüysüz ve donuk ma-
vimsi yeşil renklidir. Yapraklar uzun saplı, yaprak ayası 10x 4 cm,
yumurtamsı, eliptiktir. Çanak tüpsü, 8-12 mm, üst kısmı kısa saplı
sık salgı tüylerine sahiptir. Dişler sivri uçludur. Taç sarı, tüpsü, kısa
Tolga Ok
Tolga Ok
saplı sık salgı tüylü, 30-38 mm’dir. Kapsül elipsoid, 8-12 mm kadar-
dır. Çiçeklenme zamanı mayıs-ağustos arasıdır (Baytop, 1978b).
Dilek Oral
Solanum L. (İt üzümü)
Solanum dulcamara
Tek ya da çok yıllık otsu bitkiler veya çalılar, bazen tırmanıcılar veya tropik alan-
larda herdem yeşil ağaçlardır; genellikle yıldız tüylü ve bazen dikenli bitkilerdir. Sar-
mal dizilen yaprakları tam veya tek tüysüdür. Çiçekleri şemsiyemsi salkım şeklinde
simoz çiçek kurulu oluşturur ya da nadiren tek tek bulunur. Çiçek yaprakları çoğu
kez karşılıklıdır. Çanak çan şeklinde, 5-10 parçalı veya loplu, kalıcı, meyveli iken
çoğu kez yıldız tüylüdür. Taç tekerleksi ya da düz çan şeklinde, lopları geriye kıvrık-
tır; tomurcuk aşamasında katlanmış olarak bulunur; genellikle dikkat çeken değişik
renklerde, beyaz, mavi, mor ve sarıdır (Bailey, 1977; Rehder, 1977). Kısa saplı olan
stamenler 5 tanedir ve tacın boğaz kısmına bağlıdır; ovaryum, çok sayıda tohum tas-
lağı taşıyan genellikle 2 göze sahiptir; stilus küçüktür (Bailey, 1977). Üzümsü meyve
çok tohumludur (Baytop, 1978c; Krüssmann, 1978).
Kuzey ve Güney yarımkürenin tropikal ve subtropikal bölgelerinde yayılış göste-
ren 747 türü olduğu kabul edilir; bazı türleri tarımda ve bahçelerde kullanılır (Bailey,
1977; Rehder, 1977; The Plant List, 2013). Bu cinsin Türkiye’de, doğal olarak yetişen
Solanum dulcamara L. türünün yanı sıra, kültüre alınmış olan Solanum pseudocapsi-
cum L. türü de süs bitkisi olarak yetiştirilir. Bu iki türü aşağıdaki tanı anahtarına göre
birbirinden ayırmak mümkündür (Baytop, 1978c):
1. Bitki tüysüz; taç beyaz renkte; meyve 15 mm…Solanum pseudocapsicum
1. Bitki tüylü; taç menekşe renginde; meyve 7-10 mm…Solanum dulcamara
Ünal Akkemik
619
Solanum dulcamara L. Doğal
Sofur
Yayılışı
Avrupa ile Asya’nın ılıman bölgeleri ile Kuzey Afrika’da doğal olarak bu-
lunur; Kuzey Amerika’da ise sonradan doğallaşmıştır. Türkiye’nin batı ve gü-
neyinde nadir olmak üzere diğer alanlarda çok rastlanan geniş yayılışlı (Gü-
ner, 2012) bir bitkidir. Yaprak şekli ve tüy örtüsünün yoğunluğu bakımından
çok çeşitlilik gösteren bir türdür. Gösterişli kırmızı meyveleri nedeniyle süs
bitkisi olarak kullanılır, ancak zehirlidir (Rehder, 1977; Baytop, 1978c).
Tırmanıcı çok yıllık yarı çalıdır, altta odunsu olan gövde 2 (-2,5) m’ye
kadar boylanabilir. Sürgünleri köşeli, grimsi-sarı renkli ve genellikle hemen
hemen tüysüz veya nadiren kısa yumuşak ya da yoğun olarak ince uzun
yumuşak tüylüdür. Yaprakları saplı, yumurtamsı-mızrak şeklinde, 3-12 cm
uzunluk ve 2-6 cm genişliktedir. Yaprak, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık
yeşil, genellikle tüysüz veya her iki yüzünde ince tüylü, uzun-sivri uçlu, taba-
nı yüreksi ya da düz (kesik), kenarı tam veya nadiren bazı yaprakların tabanı
tek veya karşılıklı 2 (nadiren 3) lopludur; sapı 1-3 cm uzunluğundadır (Reh-
der, 1977). Mayıs-eylül ayları arasında çiçeklenir. Çanak 2-3 mm uzunlu-
ğunda ve üçgen dişlidir. Menekşe renkli tacın lobları 10-15 mm uzunluğun-
da, mızraksı-üçgen şeklinde ve geriye kıvrıktır; her birinin tabanı 2 tane yeşil
lekelidir. Anter mm uzunluğunda ve altın sarısı rengindedir. Üzümsü meyve
Ünal Akkemik
Ünal Akkemik
yumurtamsı-küre şeklinde, 7-10 mm uzunluğunda, parlak kırmızı renkli ve
zehirlidir (Baytop, 1978c; Krüssmann, 1978). Az da olsa tüylü olması, çiçek-
lerinin menekşe renginde ve meyvesinin daha kısa boylu olması (7-10 mm)
ile S. pseudocapsicum’dan kolaylıkla ayırt edilebilir (Baytop, 1978c).
Solanum pseudocapsicum L. Egzotik

Herdemtaze
Yayılışı
Güney Amerika’da doğaldır. Kuzeybatı ve Orta Anadolu’da yetiştirilir. İs-
tanbul’da çiçekçiler meyveli dallarını süs amaçlı olarak satar (Baytop, 1978c).
50-120 cm boyunda, tüysüz, çok dallı ve dik duran herdem yeşil (Yaltırık
ve diğ., 1993) bir çalıdır. Yaprakları şeritsi- mızrak şeklinde, 10 cm’ye kadar
uzunlukta, biraz dalgalı kenarlı, kısa sivri uçlu, tabanda daralmış ve kısa sap-
lıdır; üst yüzü parlak yeşil, her iki yüzü de tüysüzdür. Haziran-eylül aylarında
açan çiçekleri tek tek veya 2-3’lü simoz çiçek kurulu halinde, yan durumlu
olarak bulunurlar. Çanak derin ve şeritsi- mızrak şeklinde parçalıdır. Taç 10-
15 mm çapında ve beyaz renklidir. Üzümsü meyve 1,5 cm çapında, küremsi
Hatice Yılmaz
ve parlak turuncu veya kırmızı renklidir; uzun zaman dökülmeden kalır ve
zehirlidir (Bailey, 1977; Baytop, 1978c). Tüysüz olması, çiçeklerinin beyaz ve
meyvesinin daha uzun (15 mm) boylu olması ile S. dulcamara’dan kolaylıkla
ayırt edilebilir (Baytop, 1978c).
620
Tolga Ok
Withania Pauguy
Çok yıllık, tabanı odunsu olan bitkilerdir. Yapraklar
basit, kenarları düzdür. Çiçekleri küçük ve kümeler ha-
linde yaprakların koltuklarından çıkar. Çanak çan şek-
linde, 5 dişli ve meyve zamanı şişkindir. Meyve çanak
torbası içindedir. Taç çan şeklindedir. Meyve kırmızı
renkli ve küre şeklinde olan üzümsü bir meyvedir (Bay-
top, 1978d).
Tolga Ok
Withania somnifera (L.) Dunal Doğal
Gelin feneri
Yayılışı
Bir Afrika türüdür. Batıda Kanarya Adaları ve Cape
Verde adalarında, Kuzeyde İspanya, Yunanistan, Girit,
Sicilya ve Sardinya’da bulunur. Güney Batı Asya’da Fi-
listin, Lübnan, Suriye, Kıbrıs, Türkiye, Arap yarımadası
boyunca Güney İran ve Irak, Doğu Afganistan, Pakis-
tan, Kaşmir ve Batı Hindistan çöllerinde yayılır. Yayılış
alanlarında oldukça nadir bir bitkidir hatta bazı yayılış
alanlarında tek bir birey halindedir (Browicz, 1992).
Türkiye’de Antalya, Mersin ve Hatay illerinde bulunur
(Baytop, 1978d).
1,5 metreye kadar boylanan odunsu gövdeye sahip
bitkilerdir. Gövde üzerinde yıldızımsı kısa kalın tüyler
bulunur. Yapraklar saplı, düz, aya 2,5-12 cm ve yumur-
tamsı-dikdörtgenimsi şekillerdedir. Çiçekler kısa saplı,
4-16 çiçek kümeler halinde bir araya toplanmış olarak
yaprakların koltuklarından çıkar. Çanak 3-5 mm, dişler
üçgenimsi ve 1-2 mm, meyve döneminde çanak zarım-
sı, kahverengimsi, kısa dişler ile küremsi ve 10-22 mm
boyutlarındadır. Taç sarımsı yeşil, 5-8 mm boyutun-
da loplar yumurtamsı-üçgenimsi, yayık ve 2-2,5 mm
boyutlarındadır. Üzümsü meyve kırmızı, küre şeklin-
Tolga Ok
de, 5-8 mm çapındadır. Bitki uzun bir dönem, mayıs
ayından aralık ayına kadar çiçekli görülebilir (Baytop,
1978d).
621
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S TA P H Y L E AC E A E
STAPHYLEACEAE
Kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil, çalı ya da ağaç halinde odunsu bitkilerdir. Tek tüysü bileşik yapraklar sürgüne karşılıklı ya da almaşlı dizilmiştir. Yaprakçık
sayısı 3’lü ya da tek sayılıdır. Çiçekler çoğunlukla erselik ya da nadiren tek cinslidir. Yan ya da terminal durumlu çiçekler salkım ya da bileşik salkım kurulu halindedir.
Taç ve çanak yaprak ile stamen 5’er parçalıdır. Ovaryum üst durumlu ve 2-3 lopludur. Meyve şişkinleşmiş kapsül, folikül veya çekirdekli sulu meyve şeklindedir. Zarımsı,
şişkinleşmiş kapsül meyveler etli ya da derimsi görünüşte olup her gözde bir ya da birkaç tohum bulunur. Tohum kabuğu genellikle sert ya da gevrek olup bazen ince ve
etli bir dış kısmı vardır (Gökmen, 1977; eFloras.org: 2013). Familyanın Turpinia, Euscaphis, Staphylea adında üç cinsi ve bu cinslere bağlı 40-50 türü bulunur. Famil-
yanın taksonları özellikle Kuzey Yarımkürede yayılış gösterir. Bunun yanında tropik ve subtropik bölgelerde de yayılışları vardır (eFloras.org: 2013). Staphylea pinnata
ülkemizde doğal olarak yayılan türüdür.
Turgay Birtürk
Staphylea L. (Ağızlık çalısı)
Yaprağını döken çalı ya da fazla boylanmayan ağaç halinde odunsu bitkilerdir. Tomur-
cuk dizilişi karşılıklıdır. Tek tüysü bileşik yapraklar 3-7 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçık ke-
narları dişli ve kulakçık bulunur. Terminal durumlu çiçekler bileşik salkım veya salkım ha-
linde dik ya da sarkık durumdadır. Taç ve çanak yapraklar 5 parçalı olup taç yapraklar beyaz
ya da kızılımsı renktedir. Stamenler hemen hemen taç yaprak uzunluğunda olup 5 adettir.
Ovaryum üst durumludur. Kapsül meyve, 2-3 gözlü, ince ve derimsi kabukludur. Kapsül
meyve dilimlerin uç bölümlerinden çatlar. Yuvarlakça, sert ve parlak kabuklu tohumlar her
gözde bir ya da birkaç adet bulunur (Gökmen, 1977). Dünya’da geçerli olan 9 türü vardır
(theplantlist.org: 20013). Genellikle Kuzey yarımkürenin ılıman bölgelerinde yayılış göste-
rirken, Güney yarımkürede de (Orta ve Güney Amerika) yayılışı vardır.
Staphylea pinnata L. Doğal

Ağızlık çalısı
Yayılışı
Orta ve Güney Avrupa’da, Kafkaslarda, Türkiye ve Suriye’de doğal olarak yayılır. Ülke-
mizde Karadeniz Bölgesi’nde yaklaşık 1200 m yükseltilere kadar çıkar. Ayrıca Osmaniye
Düldül dağı, Amanos dağı, İzmit dolaylarında meşe baltalıkları arasında ve Ardahan-Posof
dolaylarında lokal olarak yayılır (Gökmen, 1977 ).
Kışın yaprağını döken, 6 m’ye kadar boylanabilen çalı ya da küçük bir ağaçtır. Sürgünler
önceleri tüylü sonra parlak esmer renktedir. Tek tüysü bileşik yapraklar 12-20 cm uzunlukta
olup 5-7 yaprakçıktan oluşur. Bileşik salkım halindeki çiçek kurulları 12 cm kadar uzunluk-
ta olup sürgün üzerinde sarkık bir şekilde bulunur. Beyaz renkli taç yapraklar, pembemsi
renkteki çanak yapraklardan biraz uzundur. Stamen 5 adet ve taç yaprak uzunluğundadır.
İnce kapsül meyve ters yürek veya armut biçiminde olup 2-3 gözlüdür. Meyvenin her gö-
zünde bir ya da birkaç tohum bulunur. Serin, besince zengin kireçli toprakları sever. Yaprak-
lı ormanlarda, kayalık ve taşlık yamaçlarda ve orman kıyılarında görülür (Gökmen, 1977).
622
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I S T Y R AC AC E A E
STYRACACEAE
Familyanın bireyleri ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir.
Yaprakları almaşlı dizilmiş olup basit ve kulakçık yoktur. Çiçekleri her-
mofrodit (erselik), aktinomorf, genellikle taç yaprakları kaynaşmıştır.
Taç yapraklar serbest ya da kısmen ovaryuma yatıktır. Taç yaprakları
kaynaşmış ve 4-8 lopludur, tomurcukta loplar birbirine değer ya da kire-
mitsi dizilmiştir. Stamenler çift ve taç yaprak lopları kadardır. Serbest ya
da taç tüpüne birleşiktir. Ovaryum üst ya da orta durumlu, 3-5 gözlüdür.
Her bir gözdeki tohum taslağı bir ya da çok sayıdadır. Meyve çekirdekli
Tolga Ok
sulu ya da açılan kuru meyvedir. Çanak yaprak meyvede kalıcıdır. To-
hum geniş ve 1-2 adettir (Davis, 1978).
Tolga Ok
Styrax L. (Tespih çalıları)
Kışın yaprağını döken ağaç ya da çalı formunda odunsu bitkilerdir.
Tomurcukları tek pulla örtülmüştür. Yapraklar saplı ve hemen hemen
tam kenarlıdır. Çiçekler beyaz, kısa yan sürgünler üzerinde rasemoz ya
da salkım halindedirler. Kaliks kadehsi, hafifçe dişli ya da ucu kertikli ve
kalıcıdır. Taç 5-8 lopludur. Stamenler 8-13 adet, petallere bağlıdır. Ovar-
yum üst durumlu ya da kısmen orta durumludur. Ovaryum 3 gözlü olup
her gözde çok sayıda tohum taslağı vardır. Meyve küre şeklinde ya da
Tolga Ok
yumurtamsı, drupaya benzeyen eriksi, perikarpı etli ya da kurudur. To-
humlar genellikle tek tek, geniş ve hemen hemen küre şeklindedir (Yaltı-
rık, 1978j). Dünya üzerinde yaklaşık 130 türü vardır (Krüssmann, 1978).
Styrax officinalis L. Doğal

Tespih çalısı
Yayılışı
Genel yayılışını Akdeniz havzasında Kıbrıs, Suriye, Filistin, Anadolu ve İtalya’da yapar. Ülkemizde Balıkesir,
Bursa, Samsun, Konya, Aydın, Muğla, Antalya, Mersin, Maraş, Adıyaman ve Hatay’da doğal yayılır. Deniz kena-
rından 1500’ye kadar maki sahaları, kızılçam ormanları ve yaprak döken çalılıklarda bulunur (Yaltırık, 1978a).
En çok 6 m’ye kadar boylanan, yuvarlak tepeli ve çok dallı bir çalı ya da çok nadiren ağaç formunda, kışın
yaprağını döken odunsu bitkilerdir. Genç sürgünler ve tomurcuklar yıldız tüylerle kaplıdır. Yapraklar geniş
eliptik-yumurtamsı, tam kenarlı, 4,5-9,5 x 3,5-6,5 cm boyutlarında, 5-7 çift yan damarlıdır. Yaprak üst yüzleri
parlak yeşil ve gençlikte yıldız tüylerle kaplı, sonraları dökülür. Alt yüz ise yoğun bir yeşilde yıldız tüylerle kaplı
ve küt uçludur. Çiçekleri 3-6 çiçekli salkım halindedir. Hoş kokuludur. Çanak yoğun bir şekilde yıldız tüylerle
Tolga Ok
kaplıdır. Taç yaprak 5-8 loplu, loplar dikdörtgenimsi-mızraksı, beyaz, 1,5 x 0,6 cm’dir. Stamen sayısı 12’dir. Boyu
taç yapraklar kadardır. Meyve küre şeklinde, 1,2-1,4 cm çapında, sert, yoğun bir şekilde yıldız tüylerle kaplıdır.
Üstten açılır (Yaltırık, 1978j).
623
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I TA M A R I C AC E A E
TAMARICACEAE
Çalı veya küçük ağaçlar veya odunsu gövdelerden çıkan ince dallara Tamarix duezenlii
sahip yarı çalılar veya otsu bitkilerdir. Sürgünlere sarmal olarak dizi-
len sapsız yaprakları genellikle küçük ve pulsu yapraktır; kulakçık bu-
lunmaz. Erselik çiçekleri çok simetrili (aktinomorf), bazen tekli olarak
ama genellikle bir eksen üzerinde birçoğu bir arada sapsız olarak bulu-
nan (rasemoz) çiçek kurulu oluştururlar. Çanak 4-6 parçalıdır; serbest
veya tabanda hafifçe birleşmişlerdir. Taç da 4-6 tane serbest parçalıdır;
genellikle ek yapı taşımazlar. Stamenlerin 4-6 tanesi çanak yaprakla-
rın, 0-10 tanesi de taç yaprakların önündedir veya nadiren çok sayıda
stamen etli ve nektar taşıyan ovaryumun altındaki (hipogin) bir tabla-
ya bağlıdır. Ovaryum (2-) 3-5 karpelli, tek gözlü ve üst durumludur;
2 veya daha fazla sayıdaki tohum taslakları ovaryumun tabanındadır.
Stilus genellikle serbesttir, bazı türlerde bulunmaz ve başçık sapsızdır.
Meyve septisit kapsüldür (Davis, 1967; Rehder, 1977; Heywood ve diğ.,
2007).
Akdeniz Bölgesi ile Afrika’dan Doğu Asya’ya kadar olan bölgede do-
ğal olarak yayılış gösteren (Bailey, 1977), Myricaria, Reaumuria, Tric-
haurus ve Tamarix olmak üzere 4 cinsi vardır. Bunlardan 3’ü Türkiye’de
doğal olarak bulunan odunsu bitkilerdendir; bunlara ait tanı anahtarı
aşağıda verilmiştir (Davis, 1967):
1. Çiçekleri teklidir; stamenleri çok sayıdadır; yaprakları pulsu
değildir ………………………………………….Reaumuria
1. Çiçekleri rasemoz durumlu kurullar halindedir; stamenleri
4-10 tanedir; yaprakları pul şeklindedir
2. Stamenlerin sapı ayrıdır; tohumun bir ucunda nemli or-
tamda hareketlenen tüy kümesi (papus), hemen hemen
sapsızdır …………………………………………Tamarix
Halil Çakan
2. Stamenlerin sapı alt tarafta birleşiktir; bir ucunda nem-
li ortamda hareketlenen tüy kümesi bir sap üzerinden çıkar
…………………………………..…………..…….Myricaria
Ünal Akkemik
Myricaria Desv.
En çok 1-2’m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken çalılar-
dır. Yapraklar hemen hemen pul yaprak şeklinde ve çok küçük şeritsi-
dir.
Çiçekler salkım şeklinde kurul oluşturur ve bu kurullar terminal
veya yan durumludur. Çiçeklerinde çanak yaprak 5 ve tabanda birle-
şiktir. Taç yapraklar da 5 adettir. Stamen sayısı 10, filamentler tabandan
itibaren hemen hemen 1/3 boyuna kadar genişlemiş ve birleşiktir. Dişi
çiçek kısmındaki stigma 3 adet ve sapsızdır. Meyve üç gözlü bir kap-
süldür. Tohumları saplı ve uçta tüylü çanak şeklindedir. Ülkemizde tek
Tolga Ok
türle (Myricaria germenica) temsil edilen bir cinstir (Cullen, 1967b).
624
Doğal
Myricaria germanica (L.) Desv.
Yayılışı
Genel yayılışı Avrupa, Kafkasya, İran, Afganistan ve Pakistandır. Ülkemizde ise Kastamonu, Ordu, Gü-
müşhane, Trabzon, Kars, Tokat, Sivas, Erzincan, Van ve Niğde çevresinde yayılış gösterir. Nehir kenarlarını
tercih eden türün yayılış yükseltisi 750-2500 m’dir.
Ülkemizde en çok 2 m ye kadar boylanabilen genel olarak grimsi yeşil görünüşte bir çalıdır. Ana sür-
günler üzerindeki yapraklar geniş ters yumurtamsı-mızraksı, yan sürgünler üzerindekiler ise şeritsi-ters
yumurtamsı şekilde olup pul yapraktır. Yapraklar hafif etlenmiş, yeşilimsi ya da mavimsidir. Başak şeklin-
deki çiçek kurulları yoğun, çok çiçekli, terminal ya da yan durumlu ve brahteli; yan durumlu olan çiçek
Tolga Ok
kurulları çoğunluklu tabanda pulludur. Çanak yaprakları mızraksı, yeşilimsi ya da kırmızımsı, ince ke-
narlıdır. 3,5-4,5 (-6) mm boyundadır. Taç yaprakları pembe, 4-6 mm boyundadır. Çanak ve taç yaprakları
meyve aşamasında da kalıcıdır. Meyve kapsül şeklinde olup yaklaşık 9-11 mm boyundadır (Cullen, 1967b).
Serdar Aslan
Reaumuria Spach. (Kördiken)
Bu cins, Türkiye’de 2 türle temsil edilir. Biri ülkemize endemiktir (endemizm: % 50). Dünyada da yaklaşık 12 türü vardır (Gaskin, 2002). Kuzeydoğu Afrika, Orta Asya
ve Çin’de yayılış gösterir. Kışın yaprağını döken, çalı veya hemen hemen çalımsı bir bitkidir. Yapraklar düz, bazen etli, pulsu değildir. Çiçekler tek, uçta, bazen salkımsıdır.
Çanak ve taç yapraklar 5’li ve her birinde tabana yakın yerde 2 yan çıkıntı veya pul vardır. Erkek organlar çok sayıdadır. Dişi organ stillus 2-5 adettir. Meyve 5 kapaklı
açılan bir kapsüldür. Tohum yüzeyi uzun dağınık tüylerle kaplıdır (Cullen, 1967c). İki türe ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1.Yapraklar tabanda daralır ve ucu iğneli; çanak yapraklar 3,5 – 4,5 mm ve lobları iğneli; taç yapraklar 9 – 11 mm, tuzlu bozkırda…………………Reaumuria alternifolia
1.Yapraklar tabanda daralmaz ve ucu iğneli değil; çanak yapraklar 6 – 8 mm ve lobları uzun sivri uçlu; taç yapraklar 13 – 14 mm, cipsli (alçıtaşlı) bozkır-
da……………………………………….……………………………………….……………………………………….…………………………………Reumuria sivasica
Reaumuria alternifolia (Lab.) Britten Doğal

Kördiken
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Suriye çölü, Kafkaslar, İran, Transcaspia, Türkistan, Afganistan,
B. Pakistan ve Türkiye’dir. Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak, Erzurum-Kars ve Yukarı Mu-
rat-Van bölümlerinde yayılış gösterir. 900 - 1050 m arasındaki rakımlardaki tuzcul boz-
kırda yetişir (Cullen, 1967c).
Alçak boylu çalı formunda bir bitkidir. Yapraklar ters mızraksıdan-çok dar eliptik
şekle kadar değişir. Etli ve üzeri mavimsi mumsu bir tabaka ile kaplıdır. Çiçekler uçta,
yapraklı yan dallar üzerindedir. Çiçek yaprakları çok sayıda ve çanak yapraklara doğru
yatıktır. Çanak yapraklar 3,5 – 4,5 mm ve aşağıda birleşmiş, loblar genişçe üçgensi ve
Ünal Akkemik
iğnelidir. Taç yapraklar 9-11 mm’dir. Kapsül küre şeklinde ve 5 kapakla açılır. Tohumlar
yoğun tüylüdür. Çiçeklenme zamanı, temmuz – eylül ayları arasındadır (Cullen, 1967c).
625
Reaumuria sivasica Kit Tan & Yıldız Endemik
Sivas kördikeni
Yayılışı
Sivas’ta, 700 – 800 m rakımlardaki cipsli (alçıtaşlı) yerlerde yetişen endemik bir bitki türüdür.
Tüysüz hemen hemen çalı formunda bir bitkidir. Gövde 20-30 cm uzunluğunda, kavisli-dik
yükselir. Aşağıda saman renginde, yukarıda pembemsi ve yoğun yapraklıdır. Yapraklar 5 – 15 mm
x 1 -1,5 mm ebatlarında, hemen hemen etli, sapsız ve tabanda daralmayan, kenarı düz, mavimsi
mumsu bir tabaka ile grimsi yeşil arası renkte, şeritsiden dar eliptik-mızraksı şekle kadar değişir.
Çiçek kümesi tek, sapsız uç kısımda ve bir çiçekli veya çiçek sapı olmayan salkımsı bir kümeden
oluşur. Çiçek yaprakları çok sayıda, yapraksı, çanak yapraklardan çok uzun, çanak yapraklara veya
onların altına eklidir. Çanak yapraklar 5 loblu, 6–8 mm ve yaklaşık 2 mm’si tüp şeklinde birleşmiş-
tir. Çanak yaprak lobları üçgensiden mızraksı yumurtamsıya kadar değişir. Uzun sivri uçlu, kenarı
soluk renkli, zarsı ve belirsiz dişlidir. Taç yapraklar 13-14 mm, soluk ve et pembesi rengindedir.
Stamenler çok sayıda ve sapları soluk pembedir. Kapsül küre şeklinde, 5 x 4 – 5 mm ve 5 kapakla
açılır. Tohumlar (olgun değil) tüysüzdür. Çiçeklenme zamanı haziran–temmuz ayları arasındadır.
Dilek Oral, Halil Çakan

Tamarix L. (Ilgınlar)
Yaprağını döken ya da bazen herdem yeşil küçük ağaç veya çalılardır; dalları ince ve silindirik, kamçı görünüşündedir. Sürgünlere almaşlı olarak kiremitvari dizilen
sapsız yaprakları, küçük ve basit, kulakçıksız, yeşil veya mavimsi-yeşil renkte, genellikle pulsu, bazen kınımsı veya gövdeyi saran bir yapraktır. Yaprağını döken bireyle-
rinde, yapraklar yan sürgünlerle beraber sonbaharda dökülürler. İlkbahar ya da yaz aylarında açan çiçekleri küçük, birçoğu bir arada bir eksen üzerinde sapsız veya kısa
saplı olarak bulunurlar. Çanak ve taç 4-5 parçalıdır. Taç beyaz veya pembe renklidir. Sayıları 4-15 arasında değişen ve çoğunlukla serbest halde bulunan stamenlerin 4-5
tanesi çanak yaprakların, 0-10 tanesi de taç yaprakların önündedir. Stamenler az-çok etli ve nektar taşıyan ovaryumun altındaki bir tablaya bağlıdır; bu tabla 4-5 stamenli
olan ve taç yaprakların önünde stamen taşımayan türlerde 4-5 lopludur. Ovaryum (2-) 3-4 (-5) karpellidir. Piramit şeklindeki meyve çok sayıda tohum taşıyan küçük bir
lokolosit kapsüldür. Tohumları nadiren kanatlıdır veya çoğunlukla bir ucunda nemli ortamda hareketlenen sapsız ve tek hücreli bir tüy kümesi (papus) bulunur (Bailey,
1977; Baum, 1967,1968; Gökmen, 1973; Kayacık, 1982; Krüssmann, 1978).
Tamarix cinsinin Batı Avrupa ve Akdeniz Bölgesinden başlayarak ve Asya’nın doğusuna doğru Hindistan’ı da içine alan bölgede doğal olarak yayılış gösteren yaklaşık
35 türü vardır (Gökmen, 1973; Krüssmann, 1978; Theplantlist.org: 2013). Türkiye’de Anadolu ve Trakya’nın büyük nehir yataklarında doğal olarak yetişen 8 tane türü
olduğu kabul edilmektedir (Kayacık, 1982; Güner ve diğ., 2012). Doğal yayılış alanlarının dışında habitusu ve çiçekleri için park ve bahçelerde de yetiştirilir.
Türkiye Florasına yeni eklenen Tamarix L. türlerinin özellikleri de eklenerek oluşturulan tanı anahtarı (Baum, 1967; Zielinski, 2000b; Çakan ve Zielinsk, 2004) aşa-
ğıda verilmiştir:
1. Çiçek kurulunun en azından alttaki brahteleri, kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha kısadır
2.Çiçek kurulu 10-12 mm genişliğindedir; çanak yapraklar 2 mm’den daha uzundur…………………………………………….................. Tamarix hampeana
2.Çiçek kurulu 6-7 mm genişliğindedir; çanak yapraklar 2 mm’den daha kısadır . ………………………………………………........................ Tamarix gracilis
1. Çiçek kurulunun en azından alttaki brahteleri kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha uzundur
3. Çiçekleri 5 parçalıdır
4. Çiçek kurulu yan durumluyken 0,5-2,5 cm, uç durumluyken 4 cm ve 4 mm genişliktedir; taç yaprakları genellikle pembe................ Tamarix smyrnensis
4. Çiçek kurulu 3-7 cm uzunlukta ve 4-5 mm genişliktedir; taç yaprakları tomurcuk halinde pembemsi-beyaz, sonra beyazdır………… Tamarix duezenlii
3. Çiçekleri 4 parçalıdır
5.Taç 3 mm’den küçüktür
6.Taç yapraklar 1,8-2 mm uzunlukta ve kalıcıdır; çiçek kurulu 1,5-4 cm uzunluk ve 3-5 mm genişlikte, yoğundu.......................... Tamarix parviflora
6. Taç yapraklar (2,2) 2,4-3 mm uzunlukta ve düşücüdür; çiçek kurulu 3-6 cm uzunluk ve 6-7 mm genişlikte, seyrektir................. Tamarix tetrandra
5. Taç 3 mm’den büyüktür
7. Taç yapraklar 3-4 mm uzunluktadır; çiçek kurulu (3,5) 5-12 (-16) cm uzunlukta ve 5-8 mm genişliktedir; stamen 4 tanedir; kabuk kırmızımsı
kahverenklidir …………………………………………................................................................................................................ Tamarix tetragyna
7. Taç yapraklar 5-6 mm uzunluktadır; çiçek kurulu 9-12 cm uzunlukta ve 12-14 mm genişliktedir; stamen 6-8 tanedir; kabuk sarımsı-gri veya
sarımsı-kahverengidir………………………………….................................................................................................……......... Tamarix octandra
Tamarix cinsine ait türlerin tanınmasında çiçek ve çiçek kurulları mutlaka gereklidir. Yapraklardan ve diğer vejetatif organlardan tür teşhisi hemen hemen ola-
naksızdır.
626
Tamarix duezenlii Çakan & Zielinski Endemik
Şah ılgını
Yayılışı
Doğal yayılışını sadece Türkiye’de yapan endemik bir türdür; Güney Anadolu’da
Adana bölümünde Çukurova Deltasında yayılış göstermektedir (Çakan ve Zielinski,
2004; Güner, 2012).
2-2,5 m boylanabilen bir çalıdır. Gövdesi kırmızımsı-kahverengidir. Son yıllık sür-
günleri yoğun olarak siğilli (papilloz), çok küçük yumuşak dik ve uzunca tüylüdür.
Yaprakları pulsudur; sürgünlerin en ucundaki yapraklar 1,2-2 mm uzunluğunda, yu-
murtamsı-mızrak, nadiren yumurtamsı şekilde, önemsiz kulakçıklı ve tabanı yuvar-
lak-genişçe daralmış, salgı organı içeren çukurlu, donuk mavimsi yeşil renkli, yoğun
olarak siğillidir; sürgünler boyunca bulunan yapraklar ise daha uzun, tabanı düz (ke-
sik)-hafifçe yüreğimsidir.
Çiçeklerinin birçoğu bir araya gelerek son yılın dalcıkları üzerinde bulunan 3-7
cm uzunluk ve 4-5 mm genişlikteki rasemoz çiçek kurullarını oluştururlar; çiçek ku-
rulunun ana ekseni siğilli ve kısa yumuşak tüylüdür. Brahteleri yumurtamsı-eliptik,
uzun sivri bir uçla sonlanmıştır; siğilli ve kenarları çok küçük dişlidir; çiçek sapların-
dan ve çanak yapraklardan uzundur. Taç ve çanak 5 parçalıdır. Çanak tabanda aniden
daralmıştır; çanak yapraklar 1 mm uzunluğunda, yumurtamsı veya köşeli yumurta
şeklinde, küt veya sivri uçlu, yoğun olarak siğilli ve en dıştakiler hafifçe omurgalıdır.
Halil Çakan
Taç yaprakları 2 mm uzunluğunda, eliptik-küt eliptik şekillerde, tomurcuk halinde
pembemsi-beyaz, sonraları beyaz renkte ve erkenden düşücüdür. Stamenler 5 tanedir
ve çanak yaprakların önünde yer alır; stamenler tabana doğru genişleyerek tablanın
loplarının üstünde yer alırlar (Çakan ve Zielinski, 2004).
Tamarix gracilis Willd. Doğal

İnce ılgın
Yayılışı
Ukrayna’dan Kazakistan’a kadar olan kısımda doğal olarak
bulunmaktadır. Türkiye’de Yukarı Fırat bölümünde Malatya’da
yayılış göstermektedir (Baum, 1967; Baum, 1968; Güner, 2012).
2-4 m boy yapabilen, tüysüz, çalımsı ağaçlardır. Kabukla-
rı kahverengi veya siyahımsı-kahverengidir. Pul yaprakları 1-3
(4) mm uzunluğundadır; eni boyundan daha kısadır. Temmuz
ayında açan rasemoz çiçek kurulları, 20-70 mm uzunluğunda ve
6-7 mm genişliğindedir. Spatül-köşeli yumurtamsı şekildeki siv-
ri uçlu brahteler genellikle kurulda yer alan çiçeklerin sapların-
dan daha kısadır. Her bir çiçeğin sapı çanak yapraklardan daha
uzundur. Çiçekleri genellikle 5 parçalıdır. 1 mm uzunluğundaki
İsa Başköse
İsa Başköse
çanak yaprakları yumurtamsı, küt uçlu, kenarı tam veya düzen-
siz dişlidir. Eliptik-ters yumurtamsı şekildeki taç yaprakları 1,75-
2,5 mm uzunluğunda ve düşücüdür. Stamenler 5 tanedir (Baum,
1967; Baum, 1968; Gökmen, 1973).
627
Tamarix hampeana Boiss. & Heldr. Doğal
Ege ılgını
Yayılışı
Ege’de Yunanistan ve Türkiye ile Filis-
tin’de doğal olarak bulunmakta; Türkiye’de
de İzmir ve Muğla’da yayılış göstermektedir
(Baum, 1967; Baum, 1968; Kayacık, 1982;
Güner vd., 2012).
Kahverengi veya kırmızımsı kabuklu, tüy-
süz küçük ağaçlardır. Pulsu yaprakları 1.75-4
mm uzunluğundadır. Rasemoz çiçek kurulu
20-60 (-130) mm uzunluk ve 10-12 mm ge-
nişliktedir. Çiçek kurulunun en azından alt-
taki brahteleri, kurulda yer alan çiçeklerin
saplarından daha kısadır; dikdörtgenimsi ve
sivri uçludur. Çiçekleri 4-6 parçalıdır; ilkba-
harda (Nisan) açar. Çanak yaprakları 2-2,5
mm uzunluğunda, sivri uçlu, hafifçe küçük
dişli, dış yüzü omurgalıdır. Taç yaprakları yu-
murtamsı-eliptik şekilde ve 2.75-4 mm uzun-
Halil Çakan
luğundadır. Stamenlerin 4-5 tanesi çanak
yaprakların önünde, 0-2 tanesi de taç yaprak-
ların önündedir (Baum, 1967; Baum, 1968).
Tamarix octandra (M.Bieb.) Bunge Doğal

Yayla ılgını
Yayılışı
Kuzeybatı İran, Türkiye, Güney Kafkasya ve Kırım’da doğal olarak bulunmaktadır. Türkiye’de Kuzeydoğu Anadolu’da Erzurum-Kars bölümünde yayılış göstermekte-
dir (Baum, 1967; Zielinski, 1993; 2000b; Güner, 2012).
1-2 m boylanabilen bir çalıdır. Genç dalcıkların kabuğu önceleri sarımsı-kahverengi veya sarımsı-gri, yaşlandıkça gri renklidir. Tomurcukları tüysüzdür. Sapsız yap-
raklarının tabanı dardır; çoğunlukla 2-5 mm uzunluğunda ve grimsi-yeşil renklidir. Dalcıkları kuvvetli bir şekilde saran ve diğerlerinden belirgin olarak farklı olan en
alt yapraklar, 6-7 mm uzunluğunda, 1,5 (-2) mm genişliğinde, dikdörtgenimsi, ucu körelmiş ve yarı saydamdır. İlkbaharda (Mayıs) açan bitkinin çiçeklerinin birçoğu bir
araya gelerek 9-12 cm uzunluk ve 12-14 mm genişlikteki rasemoz çiçek kurullarını oluştururlar. Brahteleri dar dikdörtgenimsi, körelmiş, küt ve genellikle yarı saydam
uçludur; çanakla aynı boyda veya çanaktan uzundur. Çiçek kurulunun en azından alttaki brahteleri, kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha uzundur. Her bir çi-
çeğin sapı 1,5-3,5 mm uzunluğundadır. Çanak her biri 2,5-3 mm uzunluğunda, zarımsı ve tam kenarlı 4 parçadan oluşur. Taç beyaz ve 4 parçalıdır; 5-6 mm uzunlukta,
(dar-) eliptik veya dar-ters yumurtamsı, az veya çok tırnaklıdır. Stamenler çanak yapraklardan daha çok sayıdadır; 4 tanesi çanak yaprakların önünde, 2-4 tanesi de taç
yaprakların önündedir; çanak yaprakların önünde yer alan stamenlerin sap kısımları (filament), tablanın daralan loplarına bağlıdır.
Cinsin en büyük çiçekli (geniş çiçek kurulu) türü olması, genç dalcıkların kabuğunun sarımsı-kahverengi veya sarımsı-gri renklerde olması ve genellikle 6-8 tane
stamen taşıması ile diğer türlerden kolaylıkla ayırt edilebilir. (Baum, 1967; Zielinski, 1993; 2000b).
628
Tamarix parviflora DC. Doğal
Deli ılgın, Küçük çiçekli ılgın
Yayılışı
Akdeniz Bölgesinde, özellikle Güneydoğu Avrupa’da doğal olarak bulunmaktadır. Türkiye’de Çatalca-Kocaeli ile Güney Marmara bölümleri, Orta Karadeniz Bölümü,
Asıl Ege bölümü, Yukarı Sakarya ve Konya bölümlerinde yayılış göstermektedir (Baum, 1967; Rehder, 1977; Güner, 2012).
3-5 m boy yapabilen tüysüz veya hafifçe küçük yumuşak çıkıntılı (papilloz), sarkık görünümlü (Gökmen, 1973), çalı veya küçük ağaçlardır. Kabuk kırmızımsı-kahve-
rengidir (Bailey, 1977). 1-5 mm uzunluğundaki pul yaprakları yumurtamsı şekilde ve sivri uçludur. Brahteleri hafifçe zarımsıdır; çiçek kurulunun en azından en alttaki
brahteleri, kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha uzundur. Çiçek kurulu önceki yılın ince ve odunsu sürgünleri üzerinde bulunur; Mart-Haziran ayları arasında
açar. 15-40 mm uzunluk ve 3-5 mm genişlikteki rasemoz çiçek kurulu yoğun çiçeklidir. Çiçekleri 4 parçalıdır. Dik duran ve kalıcı olan taç yaprakları 1,8-2 mm uzunlu-
ğunda ve pembedir; çanak yaprakları küçük ve dişlidir. Meyve piramit şeklindeki lokolosid kapsüldür (Baum, 1967; Baum, 1968; Yaltırık ve diğ., 1993).
Kendisine çok benzeyen Tamarix tetrandra’dan farklı olarak kabukları kırmızımsı-kahverengidir; rasemoz çiçek kurulu daha kısa, dar ve yoğundur; ayrıca taç yap-
rakları kalıcıdır (Baum, 1967; Baum, 1968).
Tamarix smyrnensis Bunge Doğal

Ilgın
Yayılışı
Balkanlar, Kırım, Kafkaslar, Türkiye,
İran, Kuzey Irak, Batı Suriye ve Afganis-
tan’da doğal olarak bulunmaktadır. Türki-
ye’de geniş yayılış göstermektedir (Baum,
1967; Gökmen, 1973; Güner, 2012).
Tüysüz çalı veya küçük ağaçlardır. Ka-
bukları kırmızımsı-kahverengi veya kah-
verenklidir. Pul yaprakları sivri uçlu ve
1,5-3,5 mm uzunluğundadır. Nisan-ağustos
aylarında çiçeklenir. Tabanı kalın ve çıplak
olan rasemoz çiçek kurulunun uzunluğu yan
durumlu iken 5-25 mm, uç durumlu (ter-
minal) iken 40 mm; genişliği ise 4 mm’dir.
Brahteleri dar-üçgenimsi, sivri uçlu, dişli ve
kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha
uzundur. Çiçekleri 5 parçalıdır. 0,5-1 mm
boyundaki çanak yaprakları herbir çiçeğin
sapından daha uzundur. Taç yaprakları 1,5-2
mm uzunluğunda, çoğunlukla pembe renk-
te, yumurtamsı-dairemsi şekilde ve özellikle
Dilek Oral
Dilek Oral
tabana doğru kuvvetlice omurgalıdır. Sta-
menler 5 tanedir; tablanın lopları tepede ha-
fifçe girintilidir (Baum, 1967; Baum, 1968).
629
Tamarix tetragyna Ehrenb. Doğal
Ova ılgını
Yayılışı
Dünya’daki yayılışını Kuzeydoğu Afrika ve Kıbrıs’tan Pakistan ve Tacikistan’a kadar, Volga’dan Gü-
ney Mısır’a kadar olan bölgede geniş ve kesintili bir şekilde yapar. Türkiye’de ise Güney Anadolu’da
Adana bölümünde doğaldır (Baum, 1967; Çakan ve diğ. 1995; Güner, 2012).
Yayılan (sağa sola kol veren) formda çalı veya küçük ağaçlardır. Kırmızımsı-kahverengi sürgünleri
tüysüz veya az-çok küçük siğilli (papilloz) dir. Mavimsi-yeşil yaprakları birincil sürgünlerde dar mız-
raksı- eşkenar üçgensi ve 5 (-6) mm uzunluğundadır; ikincil ve alt kademedeki sürgünlerde daha kü-
çüktür. Nisan ayında açan çiçekleri önceki yılın dalcıklarından çıkar; birçoğu yoğun bir şekilde biraraya
gelerek, (3,5-) 5-12 (-16) cm uzunluk ve 5-8 mm genişlikteki rasemoz çiçek kurullarını oluştururlar;
çiçek kurulunun 0,5-2 (-3) cm uzunluğundaki sapı brahte benzeri indirgenmiş yapraklarla (cataphylls)
örtülüdür. Çiçeğin brahteleri şeritsi-dikdörtgensi şekilde ve uçları alttakilerde küt iken, üsttekilerde bir-
den daralarak uzamıştır; çanakla aynı boyda veya çanaktan uzundur. Çiçek kurulunun en azından alt-
taki brahteleri, kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha uzundur. Çiçek kurulundaki her bir çiçeğin
sapı 1-2 mm uzunluğundadır. Çanak her biri 2-3 mm uzunluğunda, genişçe-yumurtamsı veya hemen
hemen dairemsi biçimde, küt ya da hafifçe sivri uçlu, normalde 4, nadiren 5-6 parçadan oluşur. Taç her
Halil Çakan
biri 3-4 mm uzunlukta, ters yumurtamsı, tabanı iki kenarda düz olarak daralmış, soluk pembe veya
beyazımsı renkte olan genelde 4 parçadan oluşur; çiçeklenmeden sonra düşücüdür. Stamenler genelde
4 tanedir; ucu küt olan tablanın loplarının tepesine bağlıdır. Ovaryum balon biçimlidir; stillus oldukça
kısa, başçık ise 4 tane ve geniş kaşık şeklindedir (Çakan ve diğ. 1995; Zielinski, 2000b)
Tamarix tetrandra Pallas ex Bieb. Doğal

Gezik
Yayılışı
Genel yayılışını Güneydoğu Avrupa, Türkiye, Kıbrıs, Kırım, Kafkasya ve Lübnan’da yapar. Çatal-
ca-Kocaeli ile Güney Marmara bölümleri, Karadeniz Bölgesi, Asıl Ege, Yukarı Kızılırmak, Yukarı Fırat
ve Adana bölümünde yayılış gösterir (Baum, 1967; Rehder, 1977; Güner, 2012).
İnce, yanlara ayrılmış ya da sarkmış kamçı görünüşünde dallara sahip; 2-3 m ye kadar boylanabilen
çalı veya küçük ağaçlardır; tüysüz veya küçük siğilli (papilloz)dir. Kabukları siyahımsıdır. Pulsu yaprak-
ları 1-5 mm uzunluğunda, tabanda çok az daralmış yumurtamsı-şerit şeklinde, parlak yeşil renkli, sivri
uçlu ve zarımsı kenarlıdır. İlkbaharda (Mayıs), önceki yılın sürgünlerinde oluşan 30-60 mm uzunluğun-
da ve 6-7 mm genişliğinde olan rasemoz çiçek kurulundaki çiçekler eksene az-çok seyrek dizilmişlerdir.
Çiçek kurulunun en azından alttaki brahteleri, kurulda yer alan çiçeklerin saplarından daha uzundur.
Brahteler yumurtamsı şekilde ve tepede birden daralarak uzamıştır; zarımsı ucu haricinde yeşil yaprak-
sıdır. Çiçekleri 4 parçalıdır. Çanak 0,5-1,5 mm uzunluğundadır; çanak yapraklar tam kenarlı, dıştakiler
omurgalı ve sivri uçlu, içtekiler ise küt ve kısadır. Her bir çiçeğin sapı çanak yapraklardan daha kısadır.
Ozgür Eminağaoğlu
Taç yaprakları (2,2-) 2,4-3 mm uzunluğunda ve düşücüdür; parlak pembe (Bailey, 1977; Krüssman,
1978) veya beyaz (Baum, 1968) renkte ve yumurtamsı-eliptik şekildedir. Stamenler genellikle 4 tanedir;
bazen 1-3’ü taç yaprakların önünde bulunur; tabanda dar olarak birleşmiş olmalarına rağmen serbest
görünürler (Baum, 1967; Baum, 1968; Gökmen, 1973; Bailey, 1977; Krüssman, 1978).
630
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I T H E AC E A E
THEACEAE
Camellia japonica
Çoğunlukla herdem yeşil, ağaç, ağaççık veya
çalı durumunda bulunan odunsu bitkilerdir. Yap-
raklar derimsi, basit yaprak durumunda, dizi-
lişleri sarmal, kulakçıksız, saplı veya nadiren sai
almaşlı, kenarları genellikle testere dişli veya na-
diren tamdır. Çiçekler uç durumlu veya koltuk al-
tında, tek tek veya bazen 3(-10) çiçekli ve salkım,
çiçek kurulu saplı veya hemen hemen sapsızdır.
Brahtecikler 2-8 adet veya nadiren daha fazla,
kalıcı veya erken düşen, bazen çanak yapraklar-
la benzer şekildedir. Çanak yapraklar 5 (-6) veya
nadiren daha fazla, kalıcıdır. Taç yapraklar beyaz,
kırmızı veya sarı renklerde, 5 veya daha fazla sa-
yıda, dipte birleşmiştir. Stamenler çok sayıda, 1-6
sıra halinde, en dıştaki filamentler dipte birleş-
miş, başçıklar sırttan veya dipten bağlı, 2 bölme-
li, yandan veya boyuna açılır. Pistil 3-5 karpelli,
karpeller birleşmiştir. Ovaryum üst durumlu, 3-5
gözlü, tohum taslağı 2-5 veya daha fazla gözlüdür.
Stilus dipte kaynaşmış, nadiren tamamen birleş-
miştir. Meyve lokulusid kapsül veya açılmayan
Ali Erhan Özer

çekirdekli sulu ya da üzümsü meyvedir. Çaygiller
familyası yaklaşık 19 cinse mensup 600 civarında
tür içermektedir (Gökmen, 1977; Davis,1967; eF-
loras.org: 2013).

Camellia L. (Kamelyalar)
Herdem yeşil ağaç veya çalılardır. Yapraklar
kısa saplı veya sapsız, kenarları ince testere diş-
li veya nadiren tam ve sürgünlere almaşlı dizilir.
Çiçekler, koltukaltında ya da hemen hemen uç
durumlu, tek tek ya da nadiren 7’li demet halin-
dedir. Çanak yapraklar 4-6 adet, bazen brahte-
ciklerden ayırt edilemez. Taç yapraklar (4-) 5 - 8
(-14) adet, genellikle birbirine ve erciklerle dipte
kaynaşmıştır. Stamen çok sayıdadır. Meyve genel-
likle lokulusid (karpelleri sırt tarafından yarılarak
açılan meyve) kapsüldür (Cullen, 1967f).
Çin, Kuzeydoğu Hindistan, Güney Japonya,
Güney Kore, Malezya, Nepal, Filipinler, Tayland
Ali Erhan Özer

ve Vietnam’da doğal yayılışa sahip yaklaşık 120
türü vardır (Tutin ve ark, 2010).
631
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I T H E AC E A E
Camellia japonica (L.) Nois Egzotik
Kamelya
Yayılışı
Ana vatanı Çin ve Japonya’dır. Türkiye’de doğal de-
ğildir. Park ve bahçelerde kullanılmak üzere süs bitkisi
olarak yetiştirilir.
Çoğunlukla 4 metreye kadar boylanan çalı, bazen
de 15 metreye kadar boylanabilen herdem yeşil çalı,
ağaççık ya da ağaç formunda bitkidir. Yapraklar 5-10
cm uzunluğunda, eliptik veya yumurta biçiminde, deri
gibi sert ve kalın, ucu sivri, kenarları keskin dişli, üst
yüzü koyu yeşil renkte, parlak, alt yüzü açık yeşil renk-
te olup tüysüzdür. Yaprakları saplıdır. Sürgünde dizilişi
almaşlıdır. Çiçekler büyük olup sapsız ya da pek kısa
Ali Erhan Özer
Ali Erhan Özer

saplı olup kokusuzdur. Taç yaprakları 5-7 parçalıdır.
Birçok formunda beyazdan koyu kırmızıya kadar de-
ğişik renklerde görülür. Üzerleri kırmızı çizgili veya
beyaz beneklidir (Tutin ve ark, 2010; Gökmen, 1977).
Camellia sinensis (L.) Kuntze. Doğallaşmış

Çay
Yayılışı
Asya’nın güneyinde, Assam’da, Hindistan’da, Çin’in
güney bölgelerinde doğal olarak bulunur. Çok eski za-
manlardan beri kültürü yapılmaktadır. Türkiye’de Art-
vin, Rize ve Trabzon illerinde, 1924 yılından beri kültü-
rü yapılmaktadır.
Çalı veya 6 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaçtır.
Yapraklar kısa saplı, elips - dar elips şeklinde, dişli, diş-
ler geniş, kıvrık ve siyah uçlu, sert, ilk başlarda alt yüzü
kılsı tüylü iken, daha sonraları tüysüzdür. Çiçekler, kısa
saplı, yaprakların koltuğunda tek ya da 2-3’ü bir arada,
kokuludur. Çanak yapraklar 5-6 adet, farklı boylarda,
küt uçlu, 3-5 mm’dir. Taç yapraklar 7-8 adet, dipte sta-
menle kaynaşmış, 15-20 mm ve beyaz renktedir. Meyve
3 gözlüdür (cocci), her biri 1-2 tohumlu olup koyu kah-
verengi renginde ve siğilciklidir (Cullen, 1967f; Gök-
men, 1977).
632
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I T H YM E L A E AC E A E
THYMELAEACEAE
Nadiren tek yıllık, yarı-çalımsı çok yıllık veya çalı ya da ağaçlardır. Kolay dökülmeyen sert ve dayanıklı kabukları vardır. Sarmal, nadiren karşılıklı dizilen yaprakları
basit, tam, kulakçık yok ve pulsuzdur. Nadiren tek tek genellikle küme veya kurullar şeklinde birçoğu bir arada çoğunlukla uçta, bazen yan durumlu olarak bulunan
çiçekleri, erselik veya tek eşeylidir; yumurtalık üst durumludur. Çiçek yaprakları ışınsal (çok simetrili), tüpsü veya dar testi şeklindedir; çanak 4-5 (-6) parçalıdır ve taç
görünümündedir veya taç yapraklar bazılarında yoktur, bazılarında vardır; taç pullara değişmiş olarak da bulunabilir; brahteler çeşitlilik gösterir. Çanak yaprak sayısına
eşit, iki katı veya daha fazla olan erkek organ sayısı (2-) 4-5 veya 8-10 dur; 2 sıra üzerinde dizilmişlerdir; çiçek yapraklarına yapışıktır. Ovaryum tek, bazen 2 gözlüdür;
kısa veya uzun olan stillus 1, stigma genellikle baş şeklinde, bazen sapsızdır. Dip taraftan çiçek tablası ile sarılmamış olan meyve tek, bazen 2 tohumlu, açılmayan kuru
(nuks), etli (çekirdekli sulu veya üzümsü) veya nadiren açılan kapsül meyvedir. Tohumları albüminli veya albüminsiz (Tutin ve diğ., 1968; Bailey, 1977; Rehder, 1977;
Kayacık, 1982; Davis, 1982)
Türkiye’de doğal olarak bulunan 2 odunsu cinsi vardır (Kit Tan, 1982). Odunsu olan Thymelaea ve Daphne cinslerine ait tanı anahtarı aşağıda verilmiştir.
1.Meyve aşamasındayken çiçek örtüsü kalıcıdır ya da nadiren düşer; olgunlaştığında perikarp zarımsıdır ………………………………………………………Thymelaea
1.Meyve aşamasındayken çiçek örtüsü düşücüdür, nadiren kalır; olgunlaştığında perikarp etli veya yarı derimsidir…………………………………………………Daphne
Ünal Akkemik, Barbaros Yaman

Daphne L. (Yabani defneler, Sırımbağları)
Türkiye’de 7 türle temsil edilen Daphne cinsi, kışın yaprağını döken veya herdem yeşil çalılardır. Yaprakları genellikle sarmal dizilişte, nadiren karşılıklıdır. Çiçekler
erselik, çiçek örtüsünde taç yaprak bulunmaz, taç yaprağa benzeyen çanak yapraklar silindirik-tüp şeklinde ve uca doğru 4 loba ayrılır. Ovaryum altı tabla (disk) halka
veya çanak şeklindedir. Stilus (boyuncuk) çok kısa, stigma (tepecik) küre şeklinde veya merkezde çöküktür. Meyve tek tohumlu çekirdekli sulu meyve (drupa) ve zehir-
lidir (Kit Tan, 1982a).
Ülkemizde doğal yetişen 7 türüne ilişkin tanı anahtarı aşağıda verilmiştir:
1. Dalların çiçek bulunan kısımları yapraksız …………….………….….………………………….………….….………………………….………….Daphne mezereum
1. Çiçekli dallar yapraklı
2. Çiçekler yaprak koltuğunda; saplı
3. Yeşilimsi-sarı renkli çiçekler 2’li (nadiren 3-4’lü), meyve siyah renkli …………….………….….………………………….………….….………Daphne pontica
3. Çiçekler kümeleşmiş; pembe veya pembemsi; meyve kırmızı renkli …………….………….….………………………….………….….……Daphne glomerata
2. Çiçekler terminal veya yaprak koltuğunda olması durumunda sapsız
4. Yapraklar sık ya da seyrek olarak yatık-yumuşak tüylü, çiçekler sapsız
5. Brahte var; 4-6(-8) mm, çiçekler pembe renkli…………….………….….………………………….………….….………………………….……Daphne sericea
5. Brahte yok veya çok küçük; 2x1 mm, çiçekler beyaz veya kremsi-beyaz renkli …………….………….….………………………….…………Daphne oleoides
4. Yapraklar daima çıplak (tüysüz), çiçekler saplı
6. Gövdenin yapraklı kısımları gri-kısa yumuşak tüylü, yaprak 2,5-5 mm genişlikte….………………………….………….…….………… Daphne ginidioides
6. Gövdenin yapraklı kısımları kırmızımsı-kahverengi; az çok çıplak, yaprak 5-9 mm genişlikte …………….………….….………………Daphne mucronata
633
Daphne glomerata Lam. Doğal
Yabani defne, Dağsırımbağı
Yayılışı
Türkiye’nin kuzey doğusunda Trabzon, Gümüşhane, Bay-
burt, Artvin, Erzurum illerinde yüksek mıntıkalarda yayılış
gösterir. Vaccinium myrtillus ile birlikte alpin ve alpin altı
çayırlıklarda, çam ormanlarının kenarlarında, 1400-2500 m
yükseltiler arasında yetişir.
40 santimetreye kadar boylanan bodur çalıdır. Dallar dik
veya toprak üzerine yatık, çoğunlukla tabanda köklenir, ka-
buk gri renklidir. Yapraklar sürgün uçlarında, hemen hemen
sapsız, derimsi, ters mızrak, elips veya ters oval şeklinde, 15-
45 x 5-11 mm boyutlarında, küt veya sivri uçlu, tüysüzdür.
Çiçek kurulu saplı, sap (4-) 7-16 mm’dir. Çiçekler hemen he-
men sapsız, üst yaprakların koltuğunda 2-10’u bir arada yer
alır ve hoş kokuludur. Brahte elips şeklinde veya ters oval,
6-10 mm, kâğıtsıdır. Çiçek örtüsü (12-) 14-18 mm, pembe
veya hafif kırmızıya çalan sarımsı renkli, iç kısmı mumlu-be-
yaz, tüysüz, loplar mızraksı-oval; 3-5 mm ve sivri uçludur.
Ovaryum tüysüzdür. Meyve yumurta şeklinde, kırmızı renk-
lidir. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir (Kit Tan, 1982a).
Daphne ginidioides Jaub. & Spach. Doğal

Yabani defne
Yayılışı
Anadolu’nun güney ve güney-batısındaki kireçtaşı dik
kayalıkları, şist, kumtaşı, volkanik kökenli gevşek topraklar,
bozuk Quercus coccifera – Arbutus makilikleri, aşırı otlama
yapılmış frigana sahalar, kızılçam ormanları ve mezarlık
alanlarında yetişir. Deniz seviyesinden 1150 m’ye kadar dikey
yayılışa sahiptir.
0,5-2 m boylarında dik büyüyen bir çalıdır. Dalların
yapraklı kısımları kahve- veya gri renkli tüylüdür. Yaprak-
lar hemen hemen sapsız, derimsi, dar elips veya ters mızrak
şeklinde, (10-)16-30(-40) x 2,5-5 mm, mukrolu, çıplaktır
(tüysüz). Çiçekler 3-12(-18)’li terminal kümeler halinde, çi-
çek sapı 6 mm’ye kadar boylanır. Brahteler 2-3 adet, mızrak
şeklinde, 3-4 x 0,5 mm, az çok çıplaktır ve dökülür. Çiçek
örtüsü hemen hemen kalıcı, 8-10 mm, kirlimsi-sarı renkli
ya da pembeleşmiş, loplar dikdörtgenimsi-oval, 3 mm ve
Tolga Ok
Tolga Ok
küt uçludur. Ovaryum kısa yumuşak tüylüdür. Meyve yu-
murtamsı, 5-7 mm ve portakal-kırmızısı rengindedir. Çi-
çeklenme mayıs-ağustos aylarındadır (Kit Tan, 1982a).
634
Daphne mezereum L. Doğal
Yabani defne
Yayılışı
Türkiye’nin Kuzey-Doğusunda; Giresun, Trabzon,
Gümüşhane, Rize, Artvin ve Erzurum illerinde dağlık
yamaçlarda, meşe-çam ormanları altında, 1600-2130
metre yükseltilerde yetişir.
1,5 metreye kadar boylanan dik çalılardır. Genç sür-
günler tüylü, yaşlı dallar çıplak, kabuk açık gri renkli-
dir. Ters mızrak biçimindeki yaprak, 30-90 x 9-20 mm
boyutlarında, küt veya geniş sivri uçlu, tüysüz, alt yüzü
mavimsi-yeşil renktedir. Hoş kokulu ve sapsız olan çi-
çekler sürgün üzerinde düşmüş yaprakların koltuğunda
yan durumlu olarak 3-6’lı yer alır. Yaklaşık 6 mm bü-
yüklüğündeki brahte yumurta şeklinde olup sonraları
dökülür. Çiçek örtüsü 8-12 mm uzunluğunda, koyu
veya açık pembe renkli, yatık - kısa yumuşak tüylüdür.
Çiçeğin oval şekilli lopları 3-5 mm, geniş sivri veya küt
uçludur. Ovaryum çıplaktır. Meyve hemen hemen kü-
remsi ve kırmızı renklidir. Çiçeklenme mart-haziran
aylarındadır (Kit Tan, 1982a).
Daphne mucronata Royle Doğal

Yabani defne
Yayılışı
Türkiye’nin Güney Doğu Anadolu Bölgesinde do-
ğaldır. Yetiştiği habitatlar, kayalık yamaçlar, kireçtaşı,
kurak açık alanlar. Dikey yayılışı 1100-2280 metreler
arasıdır.
0,5-3 m boyunda dik büyüyen bir çalıdır. Dallar
kırmızımsı kahverengi, yapraklı kısımlar çıplaktır. Yap-
raklar çıplak (tüysüz), hemen hemen sapsız veya çok
kısa saplı, dar elips şeklinde, (30-) 40-60 x 5-9 mm bo-
yutlarında, tepe kısmı birden daralmış veya dikensidir.
Çiçekler hoş kokulu, kısa terminal rasemoz (salkım) ha-
linde 8-14 adet, çiçek sapı 5 mm’ye kadar uzunluktadır.
Brahte yoktur. Çiçek örtüsü hemen hemen kalıcı, 9-14
mm boyutunda, sarı-ipeksi tüylü, 4x2 mm boyutların-
Mehmet Fırat
Mehmet Fırat
daki loplar yumurtamsı şeklinde, küt uçlu veya genişçe
sivri uçludur. Ovaryum kısa yumuşak tüylüdür. Meyve
7-9 mm, portakal-kırmızısı rengindedir. Çiçeklenme
haziran – eylül ayları arasındadır (Kit Tan, 1982a).
635
Daphne oleoides Schreber Doğal
Yabani defne
Yayılışı
İç Anadolu, kıyı ardı bölgeler ve Doğu Anadolu Bölgesinde doğal yayılır. Dikey yayılış alanı çok geniş
olup 760 -3200 m’ler arasıdır.
Dik olarak büyüyen, 15-60 cm boyunda, çok dallı bir çalıdır. Genç sürgünler kırmızımsı-kahverengi,
yoğun biçimde kısa yumuşak tüylü veya ipeksi tüylüdür. Daha yaşlı dallar tüysüz, kabuk gri renklidir.
Yapraklar donuk mavimsi yeşil renkli, derimsi, hemen hemen sapsız veya 1-2 mm uzunluğunda bir sapa
sahip, yaprak şekli ters oval, ters mızraksı veya elips biçimindedir. Yaprak uçları sivri, küt veya mukroludur.
Genç yapraklar yoğun biçimde (veya seyrek) beyazımsı yumuşak-kılsı tüylü, üst yüzey genellikle çıplaktır.
Çiçekler sapsız, hoş kokulu, uçlarda 3-6’lı küme halindedir. Brahte yok veya çok küçük, üçgenimsi-yumur-
ta şekilli, 2x1 mm, sivri uçludur ve dökülür. Çiçek örtüsü 10-16 mm, beyaz veya kremsi-beyaz, yatık-kısa
yumuşak tüylü veya ince uzun yumuşak tüylü, lop uçları sivridir. Ovaryum kısa-yumuşak tüylüdür. Meyve
yumurta biçiminde, 4-6 mm, portakal-kırmızısı rengindedir (Kit Tan, 1982a).
Bu tür dış görünüş (habit), tüylenme, yaprak ve çiçek boyutları bakımından oldukça değişken bir tür-
dür. Çiçek örtüsü (periant) loplarının şekline ve boyutlarına göre iki alt türe ayrılır (Kit Tan, 1982a):
1.Periant lopları üçgenimsi veya mızraksı, (3-) 4-8 x 0,5-1,5 mm….……Daphne oleoides subsp. oleoides
1.Periant lopları oval veya üçgenimsi-oval, (2-) 3-5 x 1,5-3,5 mm….……Daphne oleoides subsp. kurdica
1. Daphne oleoides Schreber subsp. oleoides: kireçtaşı bayırlar, yamaç eteklerinde biriken taş top-
rak yığınları, bodur meşelikler, karaçam ormanları, Astragalus-Acantholimon stepleri, yol kenar-
larında yetişir. Dikey yayılışı 1050-3200 m’ler arasındadır. Çiçeklenme mayıs-ağustos arası dö-
nemde gerçekleşir. İç Anadolu ve Kıyı Ardı bölgelerde doğal olarak bulunur.
2. Daphne oleoides Schreber subsp. kurdica (Bornm.) B.Peterson: volkanik kayalar, kireçtaşı çat-
Tolga Ok
lakları, yüksek bölge meraları ve yol kenarlarında yetişir. Dikey yayılışı 760-3000 m’ler arasında-
dır. Çiçeklenme mayıs-eylül ayları arasındadır. Ana yayılış alanları Doğu Anadolu Bölgesindedir.
Daphne pontica L. Doğal

Sırımbağı, Yabani defne
Yayılışı
Kırklareli, İstanbul, Bursa, Balıkesir, Sakarya, Bolu, Zonguldak, Kastamonu,
Ankara-Kızılcahamam, Çankırı, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Ordu, Trabzon,
Gümüşhane, Rize’deki volkanik ve kireç taşı yamaçlar üzerinde, Göknar-Kayın
karışık ormanlarında ve 1-2200 m yükseltiler arasında yetişir.
1 metreye kadar boylanan, herdem yeşil, seyrek dallı dik çalıdır. Genç sür-
günler yapraksı, tüysüz, yaşlı dallar çıplak, kabuk morumsu kırmızı-kahveren-
gidir. Yapraklar hemen hemen sapsız, derimsi, oval şekilli, 30-80 x 15-30 mm,
sivri uçlu (nadiren küt) ve çıplaktır. Çiçekler yaprak koltuğunda genellikle iki-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
lidir. Çiçek kurulu sapı 10-20 (-40) mm, çiçek sapı ise 3-8 mm’dir. Çiçek örtüsü
15-25 mm, yeşilimsi-sarı renkli ve tüysüz, loplar mızraksı ve sivri uçlu, (5-)8-10
mm’dir. Ovaryum olgunlaştığında çıplaktır. Meyve yumurtamsı veya hemen he-
men küremsi, siyah, 7-8 mm’dir. Çiçeklenme mart-ağustos’tadır (Kit Tan, 1982a).
636
Daphne sericea Vahl. Doğal
Develik, Gökçe, Tavuk çiçeği, İpeksi defne
Yayılışı
Kireç taşı, serpantin ve tabakalı kayaçlar üzerinde, kapalılığı düşük
kızılçam ormanları, Quercus coccifera – Arbutus makiliklerinde deniz se-
viyesinden 1500 metre yükseltiler arasında yetişir. Kuzey Batı, Kuzey ve
Güney Anadolu’da Bursa, Sakarya, Kocaeli, Bilecik, Samsun, Muğla, De-
nizli, Antalya, Isparta, İçel, Adana, Hatay illerinde doğal olarak bulunur.
1-1,5 metreye kadar boylanabilen dik çalılardır. Genç sürgün ve dallar
kırmızı-kahverengi, tüylü, daha yaşlı olanlar çıplak, kabuk gri renklidir.
Yaprak; hemen hemen sapsız veya çok kısa saplı (2-3 mm), derimsi, elips
veya elips-ters mızrak biçiminde, 25-45 x 8-11 mm boyutlarında, küt veya
genişçe sivri uçlu, üst yüzeyi mat mavi-yeşil ve tüysüz, alt yüzeyi yatık
tüylü, kenarı alt tarafa doğru az çok kıvrıktır. Çiçekler; sapsız, sürgün uç-
larına doğru ve yaprak koltuklarında 5-10 adedi bir arada bulunur ve az
çok kokuludur. Brahte; oval ya da dikdörtgenimsi şekilli, 4-6 x 5-6 mm,
küt uçlu, ince yumuşak tüylü ve dökülür. Çiçek örtüsü, 10-17 mm, ipeksi
Hüseyin Fakir
Hüseyin Fakir
tüylü, pembe renkli, solduğunda esmerimsi-sarı renkli, lopları 3-6 x 2,5-5
mm, oval veya dikdörtgenimsi oval şekilli, küt veya genişçe sivri uçludur.
Ovaryum tüylüdür. Meyve 5-6 mm, yumurta şeklinde, portakal kırmızısı
rengindedir. Çiçeklenme şubat-mayıs aylarındadır (Kit Tan, 1982a).
Dilek Oral
Thymelaea Miller (Çekem)
Herdem yeşil bodur çalı, nadiren yarı çalımsı çok yıllık veya tek yıllık otsu bitkilerdir; çoğu kez dallarının üzerinde şişkin izler (kabarcık şeklinde) vardır. Sarmal ola-
rak dizilen yaprakları küçük ve sapsızdır; gençken birbiri üzerini örten yatık tüylüdür. Erselik veya tek eşeyli olan çiçekleri terminal veya yan durumlu olarak tek tek ya da
kümelenmiş durumda bulunur; genellikle sarı, bazen hafifçe yeşil veya morumsu-kırmızı renklidir. Brahteleri vardır veya yoktur. Çiçek yaprakları (periyant) tüpsü, huni
şeklinde veya dar-testi şeklindedir; kalıcıdır ama nadiren düşebilir. Erkek organları içeride veya üst halkayı kısmen taşmış durumdadır. Dişi organın altında çok küçük
yassı dairemsi bir yapı (disk) vardır veya yoktur. Yumurtalık erkek organlı çiçeklerde gelişmemiştir; stillus kısa, tepede veya tepenin biraz altındadır; başçık (stigma) küre
şeklinde veya tablaya benzeyen yapıdadır. Meyve açılmayan kuru meyvedir (Webb ve Ferguson, 1968; Kit Tan, 1982b).
Kanarya Adaları, Akdeniz Bölgesi, Kuzey-Orta Avrupa, Doğu-Orta Asya ve Doğu-Orta Amerika’da doğal olarak yayılış gösteren 27 türü olduğu kabul edilmektedir
(Theplantlist.org: 2013; GBIF, 2013).
Türkiye’de doğal olarak yetişen odunsu türlerini ayırt etmek için kullanılan tanı anahtarı aşağıda verilmiştir (Kit Tan, 1982b):
1. Yapraklı gövdeleri ile dik duran çalılardır
2.Yaprakları düz, her iki yüzü de tüylüdür; 10-15 tane brahte vardır……………..……………………………………....……...............Thymelaea tartonraira
2.Yaprakları içe doğru kıvrık, eksenden uzak olan yüzü (dış yüzü) tüysüzdür; brahte yoktur…………………………………………………Thymelaea hirsuta
1.Yarı-çalımsı çok yıllık, çok gövdeli bitkilerdir
3.Yaprakları dar-eliptik, 1 cm den daha kısa, kenarları asla alta doğru kıvrık Değildir………………………………………………………. Thymelaea cilicica
3.Yaprakları dar-ince uzun, 1 cm den daha uzun, kenarları genellikle alta doğru Kıvrıktır……………………….……………………....… Thymelaea aucheri
637
Thymelaea tartonraira (L.) All. Doğal
Ezentere
Yayılışı
Dünyadaki yayılışını Akdeniz Bölgesinde (Ege, Akdeniz ve
adalar) yapan bitki (Webb ve Ferguson, 1968), Türkiye’de Güney
Marmara ve Ege Bölgeleri ile Antalya’da doğal olarak bulunmak-
tadır (Güner ve diğ., 2012; Kit Tan, 1982b).
20-60 cm boylanabilen, erkek ve dişi çiçekleri ayrı bireylerde
(dioik), veya nadiren bir bireyinde erselik ve dişi çiçekleri taşırken,
diğer bireyinde erselik ve erkek çiçekleri taşıyan (poligam-dioik),
bodur, dik veya yatık gövdeli çalılardır. Genç sürgünleri çoğun-
lukla ipeksi tüylüdür. Yaprakları 10-18 cm uzunluğunda, 2-7 mm
genişliğinde, sapsız, deri gibi sert, kaşık (spatül)-ters mızraksı
şeklinde, yatık-kısa yumuşak tüylü, sarımsı, gümüş renginde veya
gri ipeksi tüylüdür. Şubat-mayıs aylarında açan çiçekleri yan du-
rumlu, 2-5 tanesi bir arada, dallar boyunca yoğun olarak bulunur.
Sayıları 10-12 (-15) olan ve kiremitvari şekilde dizilen brahteler
ipeksi tüylüdür. Çiçek yaprakları (periyant) 4-6 mm uzunluğun-
da, soluk sarı renkli, kısa yumuşak veya ipeksi tüylüdür; lobları
1-2 mm uzunluğunda, yumurtamsı, sivri veya küt uçludur. Mey-

ve tüysüzdür (Webb ve Ferguson, 1968; Kit Tan, 1982b). Kit Tan
(1982b) tarafından Türkiye’de yayılış yaptığını belirtilen tür altı
taksonları için, son yapılan çalışmalara göre karışıklıklar olduğu
saptandığından (GBIF, 2013) ve ayrıntılı olarak çalışılması gerek-
tiğinden (Güner ve diğ., 2012) bunlara yer verilmemiştir.
Thymelaea aucheri Meissner Doğal

Çam çekemi
Yayılışı
Dünyada Suriye, Lübnan, Batı İran ve Türkiye’de doğal olarak bulunur. Türkiye’de Batı Karadeniz ile güneyde Adana, Hatay ve Orta Fırat Bölümünde yayılış yapar
(Güner ve diğ., 2012; Kit Tan, 1982b).
Erkek ve dişi çiçekleri aynı birey üzerinde bulunan (monoik) yarı-çalımsı çok yıllık bitkilerdir. Gövdesi T. cilicica’daki gibidir; ancak 30-75 cm’ye kadar boylanabilen
10-18 gövdeli, tüysüz veya tepeleri çok küçük kısa yumuşak tüylüdür. Yaprakları 8-20 mm uzunluğunda, 1,5 (-2,5) mm genişliğinde, şeritsi-iplik şeklinde, hemen hemen
sapsız, tüysüz, sivri uçlu ve hafifçe alta doğru kıvrıktır; kuruduğunda gövdenin üzerine sık bir şekilde yatıktır. Temmuz-Eylülde açan çiçekleri 2-5’li gruplar halinde yan
durumlu olarak bulunurlar; yaklaşık 1 mm uzunluğunda ve yumurtamsı şekilde olan 2 tane taşıyıcı brahtesi vardır. Erkek çiçekleri 4-5 mm, dişi çiçekleri ise 2,5-3 mm
uzunluğundadır. Yatık, kısa ve yumuşak tüylü olan çiçek yaprakları yeşilimsi-kahverengi, lopları ise kırmızımsıdır. Ovaryum uçta az-çok yumuşak tüylüdür. Tohum
yaklaşık 3 mm uzunluğundadır (Kit Tan, 1982b).
638
Thymelaea cilicica Meissner Endemik
Toros çekemi
Yayılışı
Dünyadaki yayılışını sadece Türkiye’de; Adana, İçel ve Niğde’de yapmakta olan endemik bir bitkidir (Güner ve diğ., 2012; Kit Tan, 1982).
Erkek ve dişi çiçekleri aynı birey üzerinde bulunan (monoik) yarı-çalımsı çok yıllık bitkilerdir. 25 cm’ye kadar boylanabilen, 15-40 adet dik duran gövdeli, basit veya
seyrek olarak tabanda dallanmış, yeşil ve tüysüzdürler. Yaprakları 6-10 mm uzunluğunda, (1,5-) 2-2,5 mm genişliğinde, dar eliptik-şeritsi, hemen hemen sapsız, tüysüz
ve sivri uçludur; gövdenin üzerine sık bir şekilde yatık değildir. Temmuz-ağustosta açan çiçekleri 2-5’li gruplar halinde yan durumlu olarak bulunurlar; 2 tane 2-5 mm
uzunluğunda ve yumurtamsı-mızrak şeklinde taşıyıcı brahtesi vardır. Erkek çiçekleri 5-6 mm, dişi çiçekleri ise 2-2,5 mm uzunluğundadır. Çiçek yaprakları yeşilimsi-sarı
renklidir; olgunlaşmamış çiçekler yoğun, yumuşak, dik ve uzun tüylü veya ipeksi tüylüdür; lopları ise kırmızımsı-kahverengidir (Kit Tan, 1982b).
Thymelaea hirsuta (L.) Endl. Doğal

Tüylü çekem
Yayılışı
Doğal olarak Akdeniz Havzasında ve Güneydoğu Portekiz’de
bulunan bitki (Webb ve Ferguson, 1968), Türkiye’de Çatalca-Kocaeli
Bölümü ile Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yayılışını yapar (Güner ve
diğ., 2012; Kit Tan, 1982b).
20-150 (-300) cm’ye kadar boylanabilen, dik, yayılan veya yatık
formda ve kiremitvari dizilen yapraklarla yoğun olarak örtülmüş
ve gövdesi dallanmış olan bodur çalılardır. Genç ve çiçekli sürgün-
leri birbiriyle az çok karışmış sık yumuşak beyaz tüylüdür; dalları
yaşlandıkça birbirinden uzaklaşarak sarkar ve tüyler dökülür. Yap-
rakları (2-) 3-5 (-8) mm uzunluğunda, 1,5-3 (-4) mm genişliğinde,
dairemsi-yumurtamsı veya yumurtamsı-mızrak şeklindedir. Yaprak
ayası kalın derimsi veya etli, içe doğru kıvrık ve sapsızdır; küt veya
sivri uçlu, kenarları içe kıvrıktır; eksene bakan yüzü birbiriyle az
çok karışmış sık yumuşak beyaz tüylü veya yünlü tüylü iken, ekse-
nin aksine bakan yüzü yeşil ve tüysüz veya seyrek tüylüdür. Erkek
ve dişi çiçekleri ayrı bireylerde (dioik) veya bir bireyinde erselik ve
dişi çiçekleri taşırken diğer bireyinde erselik ve erkek çiçekleri ta-
şırlar (poligam-dioik). Eylül-Aralık aylarında açan ve 2-5’li gruplar
halinde uçta bulunan (terminal) çiçekleri sapsızdır ve tabanda ince
uzun yumuşak tüy grubu bulunur; brahte yoktur. Çiçek yaprakları
3-4,5 mm uzunluğunda, grimsi-kısa yumuşak veya birbiriyle az çok
Tolga Ok
karışmış sık yumuşak beyaz tüylüdür; içeride sarıdır; lopları 1-1,5
mm uzunluğunda, yumurtamsı ve küt uçludur. Meyve yaklaşık 4
mm uzunluğunda, yumurtamsı, çok küçük kısa yumuşak tüylü veya
tüysüzdür (Webb ve Ferguson, 1968; Kit Tan, 1982b).
639
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I U L M AC E A E
ULMACEAE
Ulmaceae familyası Ulmus L. ve Zelkova Spach. adlı iki cins ve bu cinslere bağlı 100’den fazla türle temsil edilen önemli bir familyadır. Çoğunlukla ağaç veya boylu çalı
halinde, kışın yaprağını döken (ender olarak herdem yeşil) odunsu bitkilerdir. Tomurcukları kiremitvari dizilmiş çok sayıda pulla örtülmüştür. Terminal tomurcukları
pseudo-terminaldir; tomurcuk dizilişi iki sıralı sarmaldır. Yaprakları basit, pinnat (tüysü) damarlı, kenarları genellikle dişli ve taban kısmı çoğunlukla çarpıktır. Çiçekleri
erselik ya da bir cinsli olup teker teker ya da kurullar halinde bulunur. Çanak yaprakları 4-5 veya 6-9 parçalıdır; taç yaprakları yoktur. Etamin 4-6 adet, ovaryum üst
durumlu ve tek gözlü, tek tohum taslağına sahiptir; iki stigması vardır. Meyve nuks ya da çekirdekli sulu meyvedir (Yaltırık, 1993).
Ünal Akkemik
Ulmus L. (Karaağaçlar)
Ulmus cinsi ülkemizde toplam 4 türle temsil edilen, orman içerisinde karışıma giren
Ulmus minor
bir cinstir. Krüssman (1986)’ya göre kuzey yarım kürenin ılıman zonlarında 45 türü
bulunur.
Kışın yaprağını döken, genel olarak boyu ağaçlar olmakla beraber, sahil kesimle-
rinde ve tarım arazilerinin kenarlarında bulunan bireyleri boylu çalılıklar oluşturmak-
tadır. Tomurcukları çok pullu, pullar tüylü ya da çıplak, almaçlı dizilmiş, türlere göre
tomurcukları büyük ya da küçüktür. Çiçek ve yaprak tomurcukları farklı şekil ve bü-
yüklüktedir. Yaprak tomurcukları daha çok sürgünlerin uç kısımlarına doğrudur ve dar
sivri uçludur. Buna karşın çiçek tomurcukları sürgünlerin alt kısımlarına doğrudur ve
yuvarlak, şişkin ve daha büyüktür. Yapraklar sivri ya da damla uçlu, kenarları çift sıralı
dişli, tabanı asimetriktir. Yaprakların alt yüzleri tüylü ya da çıplaktır; sapsız ya da kısa
saplıdırlar. Çiçekleri 1 cinsli, 1 evcikli ya da erseliktir. Çiçek çevresi yeşil ve çiçekler
demet halindedir. Çiçekler türlere göre saplı ya da sapsızdır. Çok sayıda çiçek bir arada
bulunur, demetler halindedir ve çiçekler erken dönemde, mart ayında yapraklanmadan
önce başlar. Yapraklar meyveyle birlikte aynı zamanda oluşurlar. Meyve kanatlı nuks
olup, kanat zar gibi incedir. Nuks meyve türlere göre kanadın ortasında ya da bir tarafa
doğru kaymıştır. Ülkemizde toplam 4 türü yetişmekte olup tanı anahtarı aşağıda veril-
miştir (Akkemik, 1994).
1.Yaprakları sapsız ya da çok kısa saplı, büyük, bazen tali toplar mevcut, alt
yüzleri yumuşak tüylerle kaplı, yaprak ucu kısa damla uçludur; nuks meyve
kanadın tam ortasındadır.…………………….…………………Ulmus glabra
Hatice Yılmaz
1.Yapraklar saplı, sivri uçlu, tali loplar yok, alt yüz seyrek ya da sık tüylü; meyve
kanadın ucuna ya da tabanına doğru kaymıştır.
2.Yapraklar geniş, dairemsi,dip kısımları çok çarpık, dişler büyük ve
1.derece dişler çengel gibi ileriye doğru kıvrık, alt yüzü tüylü; çiçek
ve meyveler saplı; meyve kanadın sap kısmına doğru kaymış ve kanat
kirpiklidir………………………..………………………Ulmus laevis
Ulmus glabra Ulmus minor Ulmus laevis
2.Yapraklar dar, diğer tüm türlerden daha küçük, dip kısımları çar-
pık, dişler daha küçük ve 1.derece dişler çengel gibi kıvrılmamış; çi-
çek ve meyveler sapsız, meyve kanadın uç kısmına doğru kaymış ve
kanat kirpiksizdir.
3.Yaprakların alt yüzünde yan damarların ana damara bir-
leştiği kısımlarda tüy demetleri var. Sürgün ve tomurcuklar
çıplak ya da seyrek tüylü, yapraklar koyu yeşil.
...............................................................................Ulmus minor
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
3.Yaprakların alt yüzü, tomurcuklar ve sürgünler çok sık be-

yaz tüylerle kaplı, yapraklar grimsi yeşil…Ulmus canescens
640
Ulmus canescens Melville Doğal
Tüylü ova karaağacı
Yayılışı
Akdeniz çevresinde bulunan bu tür, ülkemizde özellikle Marmara’nın güneyi, Ege ve
Akdeniz çevresinde doğaldır. Sürgün ve yapraklarının yoğun tüylü olmasından dolayı bu
isim verilmiştir.
20-25 m’ye kadar boylanabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Sahil kesimlerde ya da tarla ke-
narlarında zaman zaman çalılık formunda gruplar oluşturur. Kabuk ilk yaşlardan itibaren
boyuna derin çatlaklıdır. Genç sürgünleri genellikle soluk renkli, yoğun tüylü ve incedir.
Tomurcuklar dışarıdan görülen 3-6 pulla örtülüdür. Pulların uçları kirpikli ya da tüylüdür.
Pulların uç kısımları açık, diğer kısımları koyu kahverengindedir. Yaprakları 5 (4-12 ) cm
Ünal Akemik
boyunda, 3 (2-8) cm enindedir. Yaprak soluk ya da hafif grimsi yeşil, eliptik-ters yumurta şek-
linde, kenarları çift sıralı dişli, dişlerin ucu küt, yaprak tabanı çarpık, kısa saplı (7 (3-13) mm)
ve uç kısmı sivridir. Yaprakların alt yüzü yoğun tüylüdür. Meyve sapsız; sürgün üzerinde çok
sayıda meyve demet halinde kurul oluşturur. Her bir nuks meyve kanadın uç kısmına doğru
kaymıştır (Akkemik, 1994).
Ulmus glabra Huds. Doğal

Dağ karaağacı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Karadeniz Bölgesinin dağlık kesimleridir. Bununla birlikte,
Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinin de yüksek dağlık kesimlerinde yayılış yapar. Kayseri,
Adana, Artvin, Bolu, Muş, Antalya, Kastamonu, Mersin, Konya, Isparta, Zonguldak, Mersin,
Maraş, Hatay, Sinop, Trabzon, Tokat, Balıkesir, Bursa’nın yüksek dağlık kesimlerindeki nemli
ormanlarda karışıma girer (Akkemik, 1994). Türü tanımlayan Latince ad, “glabrous”, düz,
pürüzsüz, çıplak anlamına gelmektedir. Kabuklarının uzun yıllar çatlamadan kalmasından
dolayı bu ad verilmiştir. Diğer yandan sinonim olarak “Ulmus montana” adıyla da isimlendi-
rilmiş olup ülkemizde bu adın Türkçesi olan “Dağ karaağacı” adıyla anılır.
35-40 m ye kadar boylanabilen, geniş tepeli bir ağaçtır. Gövde kabuğu uzun yıllar çatla-
madan kalır. Sonrasında baklava dilimi gibi çatlaklar oluşmaya başlar ve ileri yaşlarda bo-
yuna derin çatlaklı bir yapı kazanır. Çatlaksız kabuklar üzerindeki lentiseller çok belirgin
ve enine kabarcıklar halindedir. Genç sürgünleri diğer türlerden daha kalındır. Kırmızı-
kahverengindeki sürgünlerin üzerleri, kaba, soluk, beyaz tüylerle kaplıdır. Lentiseller sa-
rımsı renktedir. Tomurcuklar dışarıdan görülen 4-6 pulla örtülüdür. Yaprak tomurcukları
dar ve sivri uçlu, çiçek tomurcukları şişkin ve yuvarlaktır. Tomurcuk pulları iki renklidir:
Pulların ucu açık renkli ve soluk beyaz tüylü, diğer kısımları da siyahımsı kahverenginde-
dir. Tomurcuklar diğer türlerinkine oranla çok daha büyüktür. Yapraklar diğer türlerden çok
Ünal Akkemik
daha büyük, 11(5-17) cm boyunda, 7 (4-12) cm enindedir. Yaprak sapsız ya da çok kısa saplı,
üzeri törpü gibi sert tüylerle kaplı, alt yüzü yumuşak tüylüdür. Sürgün uçlarındaki yaprak-
larda genellikle tali loplar vardır. Yaprak kenarı düzenli, çift sıralı dişlidir. Uç kısım sivri,
kısa damla uçludur. Meyve kanadı yaklaşık 2 cm çapında geniş oval ya da dairemsidir. Nuks
meyve bu kanadın tam ortasında yer almıştır. Çok sayıda meyve bir demet halinde bir arada
bulunur, çiçek ve meyveleri sapsızdır (Akkemik, 1994).
641
Ulmus laevis Pall. Doğal
Saplı karaağaç
Yayılışı
Kırklareli, Bursa, Sakarya, Bolu, Trabzon ve Rize’nin çok nemli kısımları ve subasar
ormanlarında doğal yayılışını yapar. Meyvelerinin saplı olmasından dolayı saplı karaa-
ğaç adı verilmiştir.
30-35 m ye kadar boylanan geniş tepeli bir ağaçtır. Gövdenin dip kısmı ileri yaş-
larda genişler. Kabuklar diğer türlerin aksine levhalar halinde çatlar ve daha incedir.
Yaşlı ağaçlarda ise boyuna derin çatlaklıdır. Sürgünleri ince ve uzun, kırmızı kahveren-
ginde, üzerleri yumuşak tüylüdür. Tomurcukları dışarıdan görülen 4-7 pulla örtülüdür.
Pulların uç kısımları siyahımsı-kahverenginde, diğer kısımları ise açık kahverengindedir.
Tomurcuklarının sivri uçlu olması ve bu renk farklılığından dolayı diğer türlerden kolay-
lıkla ayrılırlar. Yaprak tabanı en çarpık olan türdür. Yaprakları kısa saplı, dişleri çok dü-
zenli ve 1.derece dişler uca doğru kıvrıktır. Yaprak geniş oval şekilli veya yuvarlaktır. Sivri
ya da damla uçludur. Yapraklar 8 (3-15) cm boyunda, 6-7 (3-11) cm enindedir. Yaprak
Hatice Yılmaz
Ünal Akemik
sapı boyu 4 (2-8) mm’dir. Yaprakların alt yüzü ve yaprak sapı sık beyaz tüylerle kaplıdır.
Yaprak üst yüzünde kuvvetli yapraklarda törpü gibi sert tüyler (skabroz) oluşur. Çiçekleri
demet halde, saplı ve aşağıya doğru sarkar. Meyve saplı, 1-1,5 cm uzunluğunda meyve
sap kısmına doğru kaymış ve kanadın kenarları kirpiklidir (Akkemik, 1994).
Ulmus minor Miller Doğal

Ova karaağacı
Yayılışı
Bu tür çok yaygın olup ülkemizin Marmara, Karadeniz ve Doğu Anadolu ve İç
Anadolu’nun kuzey kesimlerinde deniz seviyesinden 1000 m’lere kadar bir yükselti ku-
şağında, taban arazilerde ve düzlüklerde, orman içinde ve sahil kesimlerde ve özellikle
de tarım arazileri kenarlarında doğal yetişir.
Yapraklarının küçük olmasından dolayı “minor” ismi verilmiştir. Diğer yandan
aşağı yükseltilerde yetiştiğinden “Ulmus campestris” adı da verilmiştir. “campestris”
ova anlamına gelmekte olup Türkçe olarak da bu ad kullanılır.
30 m’ye kadar boylanabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Kabuk ilk yaşlardan itibaren
boyuna derin çatlaklıdır. Genç sürgünleri genellikle kırmızı, kırmızı kahverengi, çıplak
ya da önceleri tüylü, sonra dökülür. Tomurcuklar dışarıdan görülen 3-6 pulla örtülü-
dür. Pullar çıplaktır. Pulların uç kısımları açık, diğer kısımları koyu kahverengindedir.
Ünal Akemik
Yaprakları diğer türlerden daha küçük, 5 (4-12) cm boyunda, 3 (2-8) cm enindedir.
Yaprak eliptik-ters yumurta şeklinde, kenarları çift sıralı dişli, dişlerin ucu küt, yaprak
tabanı çarpık, kısa saplı (7 (3-13) mm) ve uç kısmı sivridir. Yaprakların alt yüzünde yan
damarların ana damara birleştiği kısımlarda tüy demetleri vardır. Meyve sapsız, demet
halinde çok sayıda meyve kurulu vardır. Her bir nuks meyve kanadın uç kısmına doğ-
ru kaymıştır (Akkemik, 1994).
642
Ulmus x hollandica Miller Egzotik
Melez karaağaç, Hollanda karaağacı
Yayılışı
Bu melez tür Avrupa’da çok yaygın olup dağ karaağacı
(Ulmus glabra) ile ova karaağacının (Ulmus minor) hibritidir.
Atatürk Arboretumu’nda örnekleri bulunmaktadır.
Ülkemizde yayılıp yayılmadığı araştırılması gereken bir
türdür.
40 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken, ka-
bukları boyuna derin çatlaklı bir ağaçtır. Yaprakları ince,
yumurtamsı, uç kısmı uzunca sivri uçlu, kenarları çift sıralı
dişli, tabanı çok asimetrik, 7 cm’ye kadar uzunlukta ve kısa
saplıdır. Çiçeklenme zamanı şubat-mart ayları olup yap-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
raklanmadan önce çiçek açarlar. Genel görünüş olarak ova
karaağacına çok benzer ama yapraklarının daha geniş, ta-
banındaki çarpıklığın çok fazla ve uç kısmının daha uzunca
sivri olmasıyla ayırt edilir.
Ulmus pumila L. Egzotik

Sibirya karaağacı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Doğu Sibirya, Kuzey Çin,
Türkistan ve Ilıman Asya’dır. Ülkemizde, özellikle karayolu
kenarlarında ve kent içi yol ağacı olarak yaygın bir şekilde
kullanılmıştır.
Genel olarak 20 m’ye kadar boylanabilen, dalları, ince,
uzun, yaygın ve hafif sarkık ve kışın yaprağını döken
ağaçlardır. Kabukları boyuna düzensiz yarıklar halinde
çatlaklıdır. Yaprakları en çok 7 cm, almaşlı dizilmiş, çift
sıralı dişlilik çok hafif belirgin ve taban çarpıklığı hafiftir.
Çiçekler demet halde, yapraklanmadan önce ortaya çıkar-
lar. Meyve 1,3 cm kadar ve geniş kanatlıdır. Yapraklarının
taban kısmının hemen hemen simetrik (hafif çarpık) ve
yaprak kenarındaki ana dişlerin sırtındaki ikinci derece
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
dişlerin de hafif olmasıyla diğer türlerden ayrılırlar.
643
Hatice Yılmaz
Zelkova Spach.
Relikt bir cins olan Zelkova 3’ü Doğu Asya (Çin ve
Japonya), 1’ Batı Asya, 1’i Sicilya ve 1’i de Girit adasın-
da olmak üzere 6 türle temsil edilir (Denk & Grimm
2005). Bunlardan Zelkova carpinifolia Türkiye’de doğal
olarak yetişir. Kışın yaprağını döken ağaç veya nadiren
çalı formunda odunsu bitkilerdir. Gövdenin kabuğu
ince, düzgün, ileri yaşlarda levhalar halinde çatlaklıdır.
Koyu renkli pullarla örtülmüş olan yumurta biçiminde-
ki tomurcukları tüysüzdür. Yapraklar basit, yumurta-e-
liptik biçimde, kenarları dilimli, testere dişlidir, sürgü-
ne iki sıralı sarmal olarak dizilir. Yaprak kısa saplı veya
hemen hemen sapsızdır. Çiçekler erkek, erdişi olup tek
tek veya demetler halinde yapraklarla beraber görülür.
Çiçek örtüsü birleşmiş çan biçimindedir, 4 (5) lobu var-
dır. Etamin sayısı 4-5’dir. Meyve üstten basık bir çekir-
Hatice Yılmaz
Hatice Yılmaz
dekli sulu meyvedir, dış tabakası yeşil fakat etli değil ku-
rudur. İnce lifli, öz kısmı koyu renkli, değerli odunları
vardır. Gençlikte hızlı büyürler, toprak, ışık ve ısı istek-
leri yüksektir (Kayacık 1981, Browicz & Zielinski 1982).
Çiçekli sürgün Meyveli sürgün
Zelkova carpinifolia (Pall.) K. Koch. Doğal

Gürgen yapraklı zelkova
Yayılışı
Genel coğrafi yayılışı Kafkasya, Kuzey İran ve Güney Anadolu’dur. Türkiye’de Kars, Muş, Siirt, Hakkâri,
Trabzon’da 900-1550 m’ler arasında vadi yamaçlarında meşelerle beraber yetişir (Browicz & Zielinski 1982,
Anşin & Gerçek 1991). Relikt bir tür olan Zelkova carpinifolia NT (tehdit altına girebilir) kategorisinde yer
almaktadır (Güner & Zielinski 1998).
30-35 m boy, 2-3 m çap yapabilen, ama genellikle daha kısa boylu ve yoğun dallı ağaçlardır. Kabuk
gri-kahverengi, sürgünler tüylüdür. Yumurtamsı, dikdörtgenimsi yapraklar (1,5)2-8 (-9) cm boyunda, (1)
1,5-4 (-4,5) cm eninde, ucu sivrice, tabanı yuvarlak, yüreksi, çok az çarpık, kenarları basit kaba dişlidir. Üst
yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil, damarlar boyunca yumuşak tüylüdür. Yan damar sayısı 6-10(12) çifttir.
Yaprak sapı kısadır (1-2 mm). Erkek çiçekler genç sürgünlerin dip tarafında yaprak koltuklarında birçoğu
bir arada yer alır. Dişi (erdişi) çiçekler ise sürgünlerin uç kısımlarında ki yaprakların koltuklarında tek tek
bazen bir kaçı bir arada yer alır.
Çekirdekli sulu meyve gayrimuntazam, 5 mm çapında, tazeyken yeşil, olgunlaşınca yeşilimtırak-kah-
Eser Öncel
verengi, üzeri çizgili ve olukludur (Browicz & Zielinski 1982). Yomra’da toplanan (2) 3-5 m boylarında,
daha küçük yapraklı ve diş sayısı daha az olan örnekler Z. carpinifolia subsp. yomraensis Anşin & Gerçek
(Anşin & Gerçek 1991) olarak isimlendirilmiştir. Ancak Zielinskii & Güner (2000) Zelkova carpinifolia’nın
çok değişken bir tür olduğunu ve bu örneklerin bir alttür değil türün gençlik durumu olduğunu belirtmiş-
lerdir.
644
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I V E R B E N AC E A E
VERBENACEAE
Ülkemizde Lantana L. adlı cinsine ait Lantana cama-
ra L. türü park ve bahçelerde yaygın bir şekilde kullanı-
lır. Tüy örtüsü yıldız tüylerden oluşur ya da karmaşıktır.
Yapraklar karşılıklı ya da çevrel, kulakçık yok, basit ya da
üçgül şeklinde veya seyrek olarak da palmat ya da pin-
nat bileşiktir. Çiçek kurulu terminal ya da yan durumlu,
salkım, simoz, başak şeklinde ya da dallanmıştır. Çiçek-
ler erselik ya da poligam, zigomorfik ya da seyrek olarak
aktinomorfiktir. Çanak kalıcıdır. Taç 4-5 ya da daha fazla
lopludur. Loplar genellikle yayılmıştır. Üreyimli stamen-
ler taç tüpüne bağlıdır, loblar almaşlıdır. Filamentler ser-
best, anterler sırttan bağlı, 1-2 gözlüdür. Ovaryum tam
ya da 4 oyuklu, 2-8 gözlü, tohum taslağı 1-2 gözlü, dik ya
Ünal Akkemik
da sarkıktır. Stilus terminal, basit, tam ya da 2 yarıklıdır.
Tolga Ok
Meyve çekirdekli sulu tipte ya da kapsüldür. Dünya üze-
rinde 91 cinse dâhil 2000 civarında türü olup genellikle
tropikal ya da subtropkal alanlarda yetişir (P’ei Chien &
Chen Shou-liang, eds. 1982).
Ünal Akkemik
Lantana L. (Mine çalıları)
Otsu ya da herdem yeşil çalı formunda odunsu bitkilerdir. Yaprakları karşılıklı ya da üçlü gruplar halindedir. Genellikle kaba, pürüzlü, kenarları dişli, kötü kokuludur.
Çiçekleri güzel görünüşlü, yan durumlu ve yarı küresel başçık görünümünde kurul oluşturur. Çanak örtüsü tüp şeklinde, düzensiz 4-6 oyuklu, çift loplu değildir. Tüp
ince, çanak çok küçüktür. Stamen sayısı 4 olup taç tüpünün orta kısmına bağlıdır. Meyve üzümsü meyveye benzeyen çekirdekli sulu meyvedir. Cinsin Tropik Amerika,
Batı Hint Adaları, Tropik ve Güney Afrika’da doğal yetişen yaklaşık 150 türü vardır (Krüssmann, 1977). L.camara adlı türü park ve bahçelerde yaygın olarak yetiştirilir.
Lantana camara L. Egzotik

Mine çalısı
Yayılışı
Tropik Amerika’da doğal yetişen tür, ülkemizde Marmara, Ege
ve Akdeniz Bölgelerindeki park ve bahçelerde yaygın bir şekilde
süs bitkisi olarak kullanılır.
En fazla 3 m’ye kadar boylanabilen çalı formunda odunsu
bitkilerdir. Yaprakları oval, dikdörtgenimsi, sivri uçlu, kenarları
dişli, 4-6 cm boyunda, dizilişi karşılıklı, taban kısmı az çok yü-
reksi, üst yüzü kaba ve pürüzlü, alt yüzü ise yumuşak tüylüdür.
Çiçekleri düz bir başçık şeklinde, yarı küresel görünümde kurul
oluşturur ve çok sayıda çiçek bir arada bulunur. Taç rengi sarı-
Ünal Akkemik
dan pembeye kadar değişir. Bir çiçek kurulunda çevrede yer alan
çiçekler pembe iken orta kısımdakiler sarıdır. Kültivarlara bağlı
olarak çiçek renkleri de büyük değişkenlik gösterir. Meyve siyah,
çekirdekli sulu olup yuvarlak şekillidir (Krüssmann, 1977).
645
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I V I TAC E A E
VITACEAE
Ampelopsis orientalis
Kışın yaprağını döken nadiren herdem yeşil, sülükleri olan, sarılıcı ya da dik du-
ran çalı veya ağaççık halindeki odunsu bitkilerdir. Gövdeleri dallanmamıştır, ince
şeritler halinde ayrışan kabukları vardır (Kubitzki, 2007). Yaprak dizilişleri sarmal-
dır. Yapraklar basit, loblu veya birleşik yaprak halinde, kenarları dişlidir. Kulakçık-
ları bulunmaktadır. Sülükler basit, 2’ye ayrılmış veya 4-12’ye dallanmış (Partheno-
cissus) ve yapraklarla karşılıklı olarak bulunmaktadır. Çiçekler küçük, aktinomorf
(dairesel), bir cinsli (uniseksual) veya tamdır (hermafrodit). Yapraklarla karşılıklı
olarak bulunan simoz veya birleşik salkım tipi kurullar oluştururlar. Çanak yap-
raklar 4-5 parçalı, çok küçük, disk oluşumu belirgindir. Taç yaprak sayısı 4-5 ender
olarak da 3-7, birleşik, üst kısımda birleşik veya serbesttir. Stamenler 4-5 adet ve taç
yaprakların önündedir. Ovaryum üst durumlu, genellikle 2, bazen de 3-6 gözlüdür.
Her gözde (1-) 2 tohum bulunur. Meyve üzümsüdür. 1-4 tohumu vardır (Davis,
1967; Kayacık, 1982; Kubitzki, 2007). Vitaceae familyasının tropik ve subtropik böl-
Tolga Ok
gelerde yayılmış olan 14 cinsi ve 750 kadar türü vardır (Kubitzki, 2007). Türkiye’de
doğal yetişen 2 cinsin tanı anahtarı Davis (1967)’e göre aşağıda verilmiştir.
1.Yapraklar sade; taç yapraklar üst kısımda birleşik ve çiçeklenme zamanında düşer
.….......................................................................................................................Vitis
1.Yapraklar birleşik, taç yapraklar serbest ve çiçeklenme zamanında düşmez
............................................................................................................…Ampelopsis
Tolga Ok
Ampelopsis Michx.
Ülkemizin Akdeniz Bölgesinde doğal yetişen sarılıcı-tırmanıcı bir türe sahip olan çalı cinslerinden biridir. Bazı türlerinde tutunmayı sağlayan sülükleri vardır. Tür-
kiye örneklerinde sülük yoktur. Yaprakları basit ve Türkiye’de yetişen türünde bileşiktir. Çiçek kurulu simoz, yaprak dizilişi karşılıklıdır. Çiçekleri erselik, 4-5 parçalıdır.
Taç yaprakları serbest olup çiçeklenme aşamasında dağılmaya başlar. Disk çanak şeklinde, ovaryuma yapışıktır (Davis, 1967a).
Ampelopsis orientalis (Lam.) Planch. Doğal

Abdal teveği
Yayılışı
Doğu Akdeniz çevresinin bitkisidir. Hemen hemen sadece Güney Anadolu’ya
münhasır bir bitkidir. Kuzey batı Suriye’de de yayılış gösterir (Browicz, 1986). Ül-
kemizdeki yayılışı Antalya, Mersin, Adana, Hatay, Kahramanmaraş çevrelerinde
50-1800 m yükseltiler arasındaki kayalık kireçtaşlı alanlarda ve kayalık alanlarda-
ki yaprak döken ormanlarda bulunur (Davis, 1967a). Ülkemizde Muğla ilinde de
yayılış gösterdiği belirtilmiştir (Browicz, 1986).
Sülükleri olmayan sarılıcı ve tırmanıcı odunsu bitkilerdir. Yapraklar 1-2-3’lü
ya da pinnat, yaprakçıklar dişli veya derin dişli ve çıplaktır. Çiçekler 4 parçalıdır
ve yeşil renklidir. Üzümsü meyve olgunlaştığında mavi-siyahtır ve yaklaşık 5 mm
Tolga Ok
çapındadır. Çiçeklenme haziran-ağustos aylarındadır (Davis, 1967a).
646
Gamze Tuttu
Parthenocissus Planch. (Duvar Sarmaşıkları)
Partenocissus quenquefolia
Parthenocissus cinsinin Doğu Asya, Himalayalar ve Kuzey Amerika’da, tropik
bölgelerde yetişen 15 taksonu vardır. Bazıları özellikle binaların duvarlarına sar-
dırılmak amacıyla yetiştirilir. Üretilmeleri tohum ve çelikle olur. Kışın yaprağını
döken nadiren herdem yeşil sarılıcı odunsu bitkilerdir. Gövde kabuğu düzgün ve
bol sayıda lentiselleri vardır. Öz beyazdır. Taş, duvar gibi yerlere yapışıp tutunacak
sülükleri, (0-) 3-12’ye dallanmış ve yapraklarla karşılıklıdır. Tomurcuklar yuvar-
lakça, dışarıdan görülen 2-4 pul ile örtülmüştür. Yaprakları uzun saplı, sade, loblu
veya 3-7 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçık kenarları kaba veya testere dişlidir. Çi-
çekler hermafrodit, çok azı da poligamdır, yapraklarla karşılıklı simoz tipinde ku-
Gamze Tuttu
rullar oluşturur ve çoğunlukla sürgünlerin ucunda toplanırlar. Çanak küçük, taç
4-5 parçalı, disk belirsiz, stilus kısa ve kalın, ovaryum 2 gözlüdür. Üzümsü meyve
küremsi, önceleri yeşil, olgunlaşınca koyu mavimsi-siyah renkte, 1-4 tohumludur.
Tohumlar küremsi ters yumurta şeklindedir (Krüsmann, 1978; Kubitzki, 2007).
Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch. Egzotik

Amerikan sarmaşığı
Yayılışı
Kuzey Amerika kökenli olup yaygın bir süs bitkisidir.
Tırmanıcı odunsu bitkilerdir. Genç sürgünleri kırmızı, sülükleri 5-8 par-
çalıdır. Tırmanma için tutunmaya yarayan disk benzeri organları vardır. Yap-
rakları palmat, 5 parçalıdır. Yaprakçıklar saplı, eliptik veya oval-ters yumurta
şeklinde, 4-10 cm uzunluğunda, kenarları dişli veya tırtıklı, tabanları kama
Gamze Tuttu
şeklinde, uçları uzun ve sivridir. Üst yüzü donuk yeşil, alt yüzü ise mavimsi-
dir. Yapraklar döküleceği zaman parlak kırmızı bir renk alır. Çiçekler termi-
nal durumlu birleşik salkım tipi kurullar oluşturur. Meyveler 6 mm boyunda,
mavimsi siyah renkte, üzeri dumanlı ve 2-3 tohumludur (Krüssmann, 1978).
Parthenocissus tricuspidata (Sieb. & Zucc.) Planch. Egzotik

Duvar sarmaşığı
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Japonya, Çin ve Kore’dir. Ülkemizde yaygın bir
şekilde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Tırmanıcı odunsu bitkilerdir. Tutunmaya yarayan sülükleri ve disk ben-
zeri organları vardır. Yaprakları uzun saplı, geniş yumurta biçiminde, 10-20
cm büyüklüğünde, kısmen sade veya 3 sivri uçlu lobu vardır. Yaprak kenar-
ları testere dişli, tabanı kalp şeklindedir. Üçgenimsi olan yaprak lopları, sür-
Gamze Tuttu
gün uçlarında daha küçüktür. Yaprakların her iki yüzü de parlak yeşil renkte,
tüysüz veya alt yüzü damar boyunca tüylüdür. Yapraklar döküleceği zaman
sarımsı-turuncu, kırmızı bir renk alır. Haziran-temmuz aylarında açan çi-
çekler sarımsı yeşil renklidir (Krüssmann, 1978).
647
Gamze Tuttu
Vitis L. (Asmalar )
Vitis vinifera
Vitis cinsinin Kuzey yarıkürede ılıman yerlerde bulunan, birbirlerinden ayırt
edilmesi güç olan 60-70 kadar taksonu vardır. Bu taksonların meyvelerinden do-
layı kültüre alınmış olanlarının başında gelen Vitis vinifera’nın ekonomik değeri
oldukça fazladır. Kışın yaprağını döken tırmanıcı odunsu bitkilerdir. Gövdele-
rinin lifler halinde ayrışan kabukları vardır. Sürgünlerinin ortasında açık esmer
renkte geniş bir öz bulunur. Yapraklar sade, loplu nadiren ışınsal tüysü ve ke-
narları dişlidir. Sülükler yardımı ile yanlarındaki bitkilere tutunarak tırmanır-
lar. Çiçekler 1 veya 2 cinslidir. Taç yaprakları 5 parçalı, üst kısımda birleşmiş
ve çiçeklenme zamanında bir başlık şeklinde düşer. Sürgünlerde birleşik salkım
Dilek Oral
tipinde kurullar halinde, yapraklarla karşılıklı olarak bulunurlar. Üzümsü mey-
vede armut biçiminde olan 2-4 tohum bulunur (Davis, 1967b; Kayacık, 1982).
Vitis sylvestris Gmelin Doğal

Yabani Asma
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı Avrupa, Kırım, Kafkasya, Kuzey İran, Türkistan ve
Türkiye’dir. Türkiye’nin değişik orman alanlarında; Trakya, Marmara çevresi ve
Batı Anadolu’da çok rastlanır.
Kışın yaprağını döken boylu, odunsu tırmanıcı bitkilerdir. Sülükleri yardımıy-
la tırmanırlar. Dioiktir. Yaprakları ışınsal loplu, tabanı yürek şeklinde, kenarları
kaba dişlidir. Erkek bireylerdeki yaprak lopları, dişi bireylere göre daha derindir ve
Gamze Tuttu
Gamze Tuttu
gençken yaprakların alt yüzü sık yumuşak tüylüdür. Üzümsü meyveleri ekşi, 5-7
mm boyunda, küremsi, olgunlaştığında siyahımsı-mor renkli ve 3 tohumludur.
Mayıs-haziran aylarında çiçek açar (Davis, 1967b).
Vitis vinifera L. Doğal

Asma
Yayılışı
Genel coğrafi yayılış alanı muhtemelen Kafkasya Bölgesidir (Krüs-
mann, 1986). Özellikle İzmir ve Manisa’da, Akdeniz Bölgesi, Trakya ve Me-
zopotamya civarında çok rastlanan bir kültür bitkisidir (Davis, 1967).
Sülükleri vasıtasıyla 10-20 m tırmanabilen odunsu bitkilerdir. Genç
sürgünleri tüysüz veya yumuşak tüylüdür. Yaprak 7-15 cm genişliğinde,
3-5 loplu, kaba dişli, tüysüz veya alt yüzü yumuşak tüylüdür. Yaprak taba-
Gamze Tuttu
Gamze Tuttu
nı yuvarlak-kalp şeklinde, yaprak sapı 4-10 cm uzunluğundadır. Çiçekleri
tam, 6-22 mm boyundadır. Üzümsü meyveleri tatlı, yeşil, sarı, kırmızı veya
siyahımsı-mor renkli ve (0-) 2 tohumludur. Tohumlar (mahmuzlu) gagalı-
dır. (Davis, 1967b; Krüssmann, 1978).
648
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I Z YG O P H Y L L AC E A E
ZYGOPHYLLACEAE
Küçük çalılar ya da otsu bitkilerdir. Bazen de dikenli bitkilerdir. Yaprakları karşılıklı ya da sarmal, basit ya da bileşiktir. Genellikle kulakçıkları vardır ve salgı bezeleri
yoktur. Çiçekleri erselik ve hemen hemen aktinomorftur. Genellikle disk vardır. Çanak ve taç yaprakları (4-) 5 parçalı ve serbesttir. Stamen sayısı (8-) 10 ya da 12-15
adettir ve bunlar da serbesttir. Ovaryum üst durumlu, sinkarp, 3-5 gözlüdür. Stilus 1’dir. Meyve şizokarp, kapsül ya da nadiren üzümsüdür (Davis, 1967).
Necmi Aksoy, Mehmet Fırat

Zygophyllum L.
Zygophyllum album Zygophyllum album Zygophyllum album
Küçük çalı veya çok yıllık otsu bitkilerdir.
Yapraklar karşılıklı, Türkiye’deki taksonlarda
1 çift yaprakçıklara sahiptir. Çanak ve taç yap-
raklar 4-5, erkek çiçekler 8-10 tanedir. Meyve
4-5 köşeli kapsüldür. Ülkemizde yarı-odunsu
iki türü doğal yetişir (Coode, 1967).
Ahmet Emre Yaprak
Ahmet Emre Yaprak

Tuğrul Körüklü Doğal
Zygophyllum album L.
Yayılışı
Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Güney Anadolu’da yayılış gösterir
Gövdesinin alt kısmı odunsu, sürünücü ya da dik duran, çok dallı çok yıllık bitkilerdir. Gövde gençken kül rengi-beyaz tüylerle kaplıdır, sonraları dökülür, griden
portakal rengine değişen renkte bir kabuğa sahiptir. Yapraklar etli, saplar da yaprakçıklarla birlikte etlidir. Yaprakçıklar 4-8 x 2-3 mm, hemen hemen dişli, yumurtamsı
veya eliptik, genellikle ter yumurtamsı, küt, beyaz tüyler ile kaplıdır. Çiçekler, yaprakçıkların koltuklarında tek tek ve hemen hemen saplı durumda bulunur. Çanak 2-3
mm, tüylüdür. Taç beyaz, spatulat 3-4 mm’dir. Kapsül yıldız çeklinde 5-7 x 5-6 mm, derin 5 loplu, 1-2 tohum taşır, karpeller serbest, karpeller düştükten sonra ana ek-
sende kalırlar. Kumlu alanlarda yaşar (Coode, 1967).
Doğal
Zygophyllum atriplicoides L.
Yayılışı
Türkiye, Nahcivan, İran, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan ve Pakistan’da yetişir. Türkiye’de
Kars ve Iğdır çevresinde doğaldır.
Dik büyüyen, 1 m kadar boylanan, dalları ve gövdesi beyazımsı gri olan çalılardır. Yaprakları
basit, düz, kaşık şeklinde, 1-3 cm boyunda, 4-12 mm genişliğindedir. Yaprak ucu küt, yıldız tüylü
Mehmet Fırat
ve yaprak kama gibi daralarak sürgüne bağlanır. Kapsül meyve hemen hemen yuvarlak, 1,5-2,5
Mehmet Fırat
cm 5 kanatlı, 5 gözlü ve her gözde 1-2 tohum vardır.
649
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I T E R İ M L E R S Ö Z LÜ Ğ Ü
TERİMLER SÖZLÜĞÜ
Agregat meyve: Tek çiçek çok pistilden oluşan mey- Barbellat: Kısa sakalsı tüylü, dikencik. Çiçek örtüsü(çevre yaprağı): Bak. Periyant
ve. Çok pistilli ve apokarp ovaryumlu bir çiçekten Basit meyve: Tek pistilli bir çiçekten meydana gelen Çiçek tablası: Bak. reseptakulum.
meydana gelen meyve. Bu tip meyvelerde her pistil meyve. Çiçek tozu: Bak. Polen.
ayrı bir meyve meydana getirir ve bu meyveler bir
Başak (Spika): Uzamış ana eksen üzerinde dış pulların Çiçek Tozu Torbası (Polen Kesesi): Bak. Anter.
topluluk oluştururlar. Örnek: Çilek, böğürtlen.
koltuğundan sapsız çiçeklerin çıkması.
Aken: Tek tohumlu kuru meyve: genellikle birçok Çok yıllık bitki (Perennial): Birçok yıl yaşayabilme
Başakçık (Spikalet, spikula): Graminae familyasında niteliğinde olan ve belirli bir vejetatif gelişme dev-
aken meyve başçıklar halinde Ranunculus’da oldu-
çiçek durumlarının en küçük birimi. resinden sonra her yıl çiçek açan bitkiler.
ğu gibi bir arada görülür.
Başçık: Bir sap uçunda çiçek veya meyvelerin birlikte Dekussat: Her nodda karşılıklı olarak bir çift yaprak
Aktinomorf çiçek (Polisimetrik çiçek): Çiçeklerde
toplu olarak bulunması ile oluşan yapı. bulunması halinde ve alt alta gelen çiftlerin çapraz
her doğrultudan geçirilecek eksen ile iki simetrik
kısım ayrılması. Bayrakçık (standard): Baklagil çiçeğinde korollanın yapacak şekilde olması ile oluşan durum.
üst petali, vexillum, İris çiçeğinde dik duran iç üç Dış pul: Bak. brahte, brahtecik.
Akuminat: Damla uçlu yaprak veya tabanı birden da-
periyant parçasından biri, iç tepal.
ralan ve sivrilen yaprak. Diadelf: Bir çiçekteki (genellikle Fabaceae familyasın-
Bileşik meyve: Çok çiçek çok pistilden meydana gel- da) tüm stamenlerin iki grup halinde birleşmesi,
Almaşlı (İki Sıralı Sarmal): Bak. iki sıralı sarmal.
miş meyve. İncir ve dut gibi, sık çiçek durumundan iki demetli olması.
Alttür: Bir tür içinde bazı ayırıcı karakterler ile birbi- meydana gelen meyveler; meyve toplulukları.
rinden ayrılan ve coğrafi yayılış alanları doğal bir Dihazyum: Karşılıklı duran aynı dereceden iki yan
Bileşik salkım (Panikula): Yan eksenleri dallanmış bir dalın dallanmaya devam etmesi ile oluşan simoz
engelle kesilmiş bireylerden oluşan topluluğu gös-
salkım. çiçek kurulu.
teren taksonomik bir terim.
Bileşik Yaprak (Tüysü Yaprak): Yaprakçıklardan mey- Dikotomik dallanma: Genellikle tek apikal hücre ya
Anatrop: Devrik.
dana gelmiş olup tek bir sap ile sürgüne bağlanan da apikal hücre grubunun iki parçaya bölünmesiyle
Androceum: Bir çiçekteki stamenlerin tümüne birden (tüysü, ışınsal tüysü) yaprak. meydana gelen, eğreltilerde yaygın olarak, tohumlu
verilen ad
Bipinnat: Bak. Çift katlı tüysü. bitkilerde ise nadiren görülen dallanma tipi.
Anemogam: Tozlaşmasını rüzgârla yapan bitkiler.
Biz şeklinde yaprak: Bak. subulat. Dioik (Bir cinsli iki evcikli): Bir bitki üzerinde yalnız
Anter (Çiçek tozu torbası)- İçerisinde polenlerin erkek çiçekler diğer bir bitki üzerinde yalnız dişi
Brahte: Çiçeğin alt kısmında yer alan ona en yakın
oluştuğu etamin kısmı. çiçeklerin bulunması hali.
yerde bulunan şekil değiştirmiş yaprak, ekseriyetle
Anthesis: Çiçek açma evresi koltuğundan çiçeğin çıktığı pul veya küçük meta- Drupa: Perikarpın ekzokarpı ince bir zar halinde, me-
Apendaj: Ek yapı, ek. morfoze olmuş yaprak. zokarp etli, endokarpı odunlaşmış olup içerisinde
Apofiz: Çam kozalaklarının tohum taşıyan pullarının Brahtecik (Brahteol, Brakteol): Genellikle çiçek sap- tek tohum bulunan sade meyve tipi (Kiraz, Erik,
kaidesindeki çıkıntı. larının tabanında brahtelerin iç kısmında bulunan Zeytin gibi).
Apokarp: Bir çiçekte her biri tek karpelden yapılmış yaprakçık. Ekzokarp: Perikarpın (meyve kabuğu) en dış tabaka-
olan iki veya daha fazla sayıda pistil bulunması du- Cins: 1-Birbirine benzeyen türlerin oluşturduğu grup; sı.
rumundan gynaseum için kullanılan terim. 2-Bitkilerde dişi ya da erkek olarak adlandırılması- Endokarp: Perikarpın (meyve kabuğu) iç tabakası.
Arillus (Kapçık, tohum örtüsü): Tohum tomurcuğu- nı sağlayan görev, yapı ve karakter topluluğu. Endosperm (Tohum için): Tohum içerisinde embri-
nun dip kısmında gelişmiş olan şişkin etlenmiş Çanak yaprak: Bak. sepal. yoyu saran besleyici doku.
örtü (Taxus). Çekirdekli sulu meyve: Bak. drupa. Entomogam: Polenleri böceklerle taşınan bitkiler.
Aya: Yaprak veya taç çanak yaprak gibi organların az Çevrel: Bir sürgün üzerinde ikiden fazla tomurcuk Epigeik çimlenme: Çimlenen tohumun çeneklerinin
ya da çok genişlemiş düz kısmı. veya yaprağın aynı nodda bulunması. toprak üstüne çıkması.
Bakka: Bak. üzümsü meyve. Çiçek: Üzerinde etamin veya karpeller, veyahut da Epigin: Ovaryumun reseptakulumun içine gömülmüş
Bakla: Bak. legümen. hem karpel hem de etaminleri taşıyan kısa bir olması ve diğer halkaların ovaryumun üst
Bal bezesi: Bitkinin çiçekleri ya da çiçek dışındaki sürgündür veya eşeysel üremeye hizmet için yap- tarafından çıkıyormuş gibi görülmesi. Ovaryum
kısımları üzerinde yer alan, şeker içeren bir eriyik rakları değişime uğramış (metamorfoze olmuş) bir alt durumlu, çiçek epigin.
olan nektarı salgılayan beze, özelleşmiş hücre gru- kısa sürgündür; genellikle taç yaprak, çanak yap- Epigynous: Bak. Epigin.
buna ya da trikoma verilen ad. rak, etamin ve ovaryumdan oluşur.
Epikaliks (Dış kaliks): Kaliksin dışında, bazı çiçeklerde
Çiçek kurulu: Bak. Infloresans.
650
görülen kalikse benzeyen ikinci bir halka. Hiyalin: Şeffaf, saydam. korolla parçası.
Erdişi: Bak. Hermafrodit. İç pul: Bak. karpel. Kedicik (Amentum-Tırtıl): Ana ekseni aşağıya doğru
Erselik: Bak. Hermafrodit. İğne yaprak: Uzamış ve iğne şeklinde görülen yaprak. sarkan, başağı andıran bir basit salkım, genellikle
bir cinsli (uniseksual) apetal çiçeklerden oluşur.
Etamin: Bak. Stamen. İmparipinnat: Yaprakçıkları tek sayıda olan bir pin-
nat yaprak. Kın: Çamlarda iğne yaprakların dip kısmını saran,
Falkat: Bak. orak şeklinde yaprak.
boru şeklini almış bağ.
Familya: Canlıların sınıflandırılmasında benzer cins- İnflated: şişkin.
Kısa sürgün: Internodları birkaç milimetreyi geç-
lerin meydana getirdiği birlik anlamında kullanı- İnternod: Gövde üzerinde iki büyüme noktası arasın-
meyen, kısa ömürlü ve ağacın gövde ve dallarının
lan bir terim. da kalan bölge.
uzamasında rolü olmayan, sadece üzerlerinde ve-
Filament: Stamenlerde anterleri taşıyan ince sap. İnvolukrum (Brahte örtüsü): Aynı nodusta birkaç jatatif ve generatif organları taşıyan sürgündür.
Filoklad: Kaktüslerde olduğu gibi gövdenin bir yap- brahte çevrel olarak dizilmiş bulunuyorsa bu brah-
Kladot: Yapraksı gövde uzun sürgünden meydana
rak gibi yassılaşması. teler halkası involukrum adını alır.
gelmiş ise, yani bir büyüme mevsiminde uç kıs-
Folikül meyve: Açılması karın-dikiş hattı boyun- Juvenil: Genç, olgunlaşmamış. mında uzamasına devam ederse kladot adı verilir.
ca olan, bir veya çok tohumlu açılan kuru meyve Kabuk: Sekonder kalınlaşma yapan odunsu bitkiler- Kordat: Yüreksi yaprak tabanı, yürek şeklinde olan
(Magnolia, Helleborus gibi). de, gövdenin kambiyumun dışında kalan kısmıdır. yaprak (Syringa gibi).
Funikul (Funikulus): Ovülü plesantaya bağlayan sap, Kaliks: Çanak yaprakların toplu olarak adı, ekseriyetle Korolla: Çiçekli bitkilerde taç yaprakların hepsine
tohum sapı. bir tübe (çanak tübüne) bileşik. birden verilen ad.
Ginekeum: Pistillerin meydana getirdiği, bir çiçekte Kalikulus: Küçük kaliks. Bazı Asteraceae kapitumla- Kotiledon: Tohumlu bitkilerin tohumunda bulunan
bulunan dişi organların tümü. rında involukrum tabanında kısa bir kaç brahteci- ilk yaprak ya da yapraklar olup fotosentez yapan
Gland (Gudde): Salgı organı ğin oluşturduğu küçük halka. yaprakları verir ya da toprak altında kalır.
Glandular (Bezeli): Genellikle tüylerin ucunda bulu- Kalkan (Çam kozalakları için): Kozalak pulunun Kozalak: Bir eksen etrafında ikiden fazla etamin veya
nan ve salgısı olan guddeler, bezeli tüylerde olduğu değişik şekillerde kalınlaşmış olan uç kısmı karpelin değişik şekillerde meydana getirdiği olu-
gibi. (Apophyse). şum.
Göbek (Çam kozalakları için): Kalkan üzerinde, Kanat (Kanatçık): 1-Baklagil çiçeklerinde iki karşılıklı Kozalakçık: Kozalakların, erkek ve dişi çiçeklerinin
merkezde veya merkezden uzakta yer alan apofi- yan petal; 2-Bazı Pistacia ve Rhus türlerinde olduğu çiçek aşamasındaki durumu. Tozlaşma ve döllen-
zin göbeği (Syn: umbo). gibi yaprak orta damarının yanlarında bulunan meden sonra başlayan ilk kozalak oluşumunun ilk
yapraksı görülen kısım; 3_Bazı meyvelerde uçmayı aşamalarındaki durumu
Gudde: Bak. Gland.
sağlayan zar şeklindeki genişlemiş kısım
Habitus: Bir bitkinin genel görünüşü. Kulakçık: Bak. stipula.
Kanatlı nuks: Bak. Samara.
Havai kök: Toprak üstünde büyüyen kökler. Kupula (kadeh): Meyveyi kısmen veya tamamen ör-
Kanesent: Grimsi beyaz görünüşte sık tüylü, sık tüy- ten brahte, brahtecik veya çiçek tablasından geliş-
Hermafrodit (Erselik-erdişi biseksusal, hünsa): Erkek lerden dolayı kır renkli.
ve dişi organların aynı çiçek üzerinde bulunması. miş muhafaza (Cupula).
Kapitat: Baş şeklinde. Kültivar: Kültürde elde edilmiş varyete, kültür çeşidi,
Heterokarpik: Meyveleri farklı şekillerde.
Kapitulum (Kapitula): Sapın ucundan küçük, sapsız kültür varyetesi.
Hipantiyum (çukurlaşmış çiçek tablası): Çukurlaşmış çiçeklerden oluşan başçıkların birlikte yer alması,
reseptakulum. Özellikle Rosaceae familyasında Lamina: Yaprağın, petalin geniş yayık kısmı.
Compositae familyasında olduğu gibi, ana eksen
görülen küp şeklindeki çiçek tablası (reseptaku- Lanseolat: Mızrak şeklinde; taban kısmı geniş, uca
kalınlaşıp çiçek tablası şeklini almıştır.
lum). doğru gittikçe incelen, uzunluğu genişliğinden
Karpel: Tohum tomurcuklarını taşıyan metamorfoze daha fazla olan yapı ya da bu şekildeki basit yap-
Hipogeik çimlenme: Çimlenen tohumların çenekle- olmuş yaprak.
rinin toprak altında kalması. rak.
Karşılıklı (Tomurcuk, yaprak için): Bir sürgün üze- Lateks: Sütlü özsuyu, usare. Özel süt boruları veya süt
Hipogin: Ovaryumun, diğer çiçek halkalarının re- rinde aynı düzeyde (nodda) iki tomurcuğun kar-
septakulumun üzerine bağlı bulundukları yerlerin hücreleri içinde bulunur.
şılıklı bulunması.
daha üstünden çıkması, ovaryum üst durumlu, çi- Legümen: Tek karpelden oluşan, olgunlaştığında hem
Kayıkçık(Omurga): Baklagil çiçeklerinde alt iki peta- damar sırt hattı, hem de karın-dikiş hattından açı-
çek hipogin.
lin birleşmesiyle meydana gelen kayık şeklindeki lan kuru meyve (Bakla, fasulye).
Hirsut: Az çok yumuşak tüylü.
651
Lentisel (Kovucuk): Sekonder kalınlaşma yapan veya kuş gagası gibi olan çıkıntı. Perigin: Reseptakulum çukurda olup, ovaryumun bu
odunsu bitkilerin sürgün ve gövdelerini dıştan Mürekkep meyve:: Bak. Bileşik meyve çukurun tabanında serbest olarak bulunması, çi-
koruyan genç kabukların üzerinde dairesel veya çeğin diğer halkalarının reseptakulum çukurunun
Nektar: Çiçekli bitkilerde ve bazı yapraklarda bulu-
iğ biçimli, açık veya koyu renkli kabartılar veya üst kenarına bağlı olması, ovaryum üst durumlu,
nan, böcekleri, kuşları çeken ve tozlaşmaya yar-
noktalar halinde görülen, mantar dokusu altında çiçek perigin.
dımcı olan, tatlı, bitki öz suyu.
bulunan canlı hücrelerin hayat olayları sonucunda Perigon: Periyant tek örtüden ibaret ise, yani örtü
meydana gelen gazların ve su buharının dışarı atıl- Nuks: Bir veya çok sayıda karpelden oluşan, perikarpı
yaprakları farklılaşmamış ise perigon adını alır.
masında havanın dokulara ulaşmasında yardımcı deri gibi sertleşmiş veya odunlaşmış, içerisinde tek
tohum taşıyan, açılmayan kuru meyve tipi. Perikarp: Karpellerin olgunlaşmasından meydana ge-
olan gevşek dokulu delikçikler.
len meyve kabuğu.
Ligul (Dil): Küçük dil, dilcik. Asteraceae familyasında Obklavat: Ters çomaksı.
Periyant: Çiçek çevresi, çiçek örtüsü (çanak, taç). Ek-
dilsi korolla, Graminae familyasında kıl ile ayanın Ondüleli: Özellikle yaprak kenarının dalgalı olması.
seriyetle dışta yeşil çanak yaprak, içteki renkli taç
birleştiği yerdeki uzantı. Örnek: Defne.
yaprak veya her ikisi de renkli olan iki çevreli ola-
Ligulat (Dilcik): Küçük bir dil şeklinde. Oraksı yaprak: Falkat, oraksı yapıda, çomak şeklinde rak birleşmiştir.
Lokolosid kapsül: Meyvesi uzunlamasına, karpellerin yaprak (Eucalyptus).
Pedat damarlanma: Orta damarın tabanından çıkan
sırt-damar hattından açılan kapsül (Viola). Orbikular (Orbikulat): Yuvarlak ya da dairemsi yap- iki yan damarın orta damardan uzun olması (Hel-
Lomentum: Herbir bölümünde bir tohum bulunacak rak (Pelargonium). leborus gibi).
şekilde boğumlu olan ve bu boğumlardan kırılan Orifis: Delik, ağız. Petaloyid: Bazı bitkilerde, çiçeklerin çanak yaprakla-
meyveler (Leguminosae, Cruciferae). Orman: Geniş bir alanda, kendisine özgü iklim ya- rının taç yapraklar gibi renkli olması.
Lop: Bir organ ya da bir yapının az çok yuvarlak olan ratabilen, belirli bir yükseklik, yapı ve sıklıktaki Piloz (yumuşak kılsı): yumuşak dik ve uzunca tüylü.
bir çıkıntısı ya da parçası. ağaçların, çalı ve otsu bitkilerin, yosun, eğrelti ve
Pinnat: Lopları ayrı yaprakçıklar halinde olan yaprak.
Mahmuz: Çiçeklerde genellikle nektaryum içeren az mantarların, toprak altında ve üstünde yaşayan
Ortada tek ana damarın bulunduğu ve yanlardan
veya çok silindir şeklinde olan petal veya sepalin mikroorganizmaların, çeşitli böcek, kuş ve hay-
da değişik sayıda yaprakçığın çıktığı yaprak
çıkıntısı. vanların birlikte oluşturduğu hayat birliğidir.
Pinnatifid: Lopları laminanın yarısının ortasına ka-
Mahmuz (Sürgün için): Sympodiyal dallanma göste- Ortotrop: Tohum taslağı bir eksen üzerinde dik du-
dar derin olan yaprak.
ren odunsu bitkilerde yalancı terminal tomurcu- rup, mikropil, hilum aynı eksen üzerinde bulunur
(mikropil yukarıya bakarsa ortotrop, aşağıya ba- Pinnat damarlanma: Laminadaki bir orta damarın
ğun yanında görülen, sürgünün dumura uğramış,
karsa atrop). dallanması ile oluşan damarlanma sistemi.
küçük bir çıkıntı halindeki kurumuş ucu.
Ovaryum: Pistilin tohum tomurcuklarını taşıyan şiş- Pistil: Bir veya birden fazla karpelin yan kenarlarıyla
Meyve: Yan kenarları ile kapanmış bir veya çok sayı-
kin kısmı. birleşmesiyle oluşan ve içersinde tohum tomur-
da karpelden oluşan, tohum tomurcuklarını olgun
cuklarını saklayan muhafaza.
birer tohum haline geçinceye kadar onu içersinde Palamut (pelit): Meşe meyvelerine verilen ad.
saklayan, daha sonra da etrafa yayılmasına yara- Plasentalanma: Tohum tomurcuklarının ovaryum
Palea: Pul, brahtecik, Graminae familyasında spikula-
yan oluşum. içinde dağılış tarzı.
daki çiçeklerden her birinin tabanındaki genellikle
Monodelf: Bir çiçekteki (genellikle Fabaceae familya- iki karinalı olan zarımsı iç brahte. Poligam (Çok eşeyli): Aynı bitki üzerinde dişi, erkek
sında) tüm stamenlerin tek grup halinde birleşme- veya hermafrodit çiçeklerin bulunması.
Palmat (Palmat damarlanma): Birkaç tane eşit değer-
si, tek demetli olması li iletim demetinin lamina tabanından itibaren, Prunoz: Mavimsi beyaz bir mum tabakası ile kaplı.
Monoik (bir cinsli bir evcikli): Erkek ve dişi çiçeklerin lamine içine, bir elin parmakları gibi yayılması Pubesent (pubescent): Kısa yumuşak tüylü.
ayrı ayrı fakat aynı bitki üzerinde yer alması. (Malva). Pul yaprak: Boyları 1-2 mm yi geçmeyen çok kısa ve
Monomorfik: Tek şekilli. Panikula (Panikul): Bak. Bileşik salkım, dallanmış re- çoğunlukla sürgüne yatık olan yapraklardır.
Monopodiyal: Ana eksenin baskın olduğu dallanma semoz. Rasemoz (Salkım): Çiçek kurulunda monopodial dal-
şekli. Papilla (Tomur): Koni biçimindeki herhangi bir çı- lanmanın olması, yani ana eksenin büyümeye de-
Monotipik: Cinsin tek bir tür ya da bir familyanın tek kıntı. vam etmesi ve yan dalların bu eksenin yanlarında
bir cinsle temsil edilmesi durumu. Papus: Asteraceae familyasının bazı taksonlarında ka- çıkması ile oluşan çiçek kurulu.
Mukro: Kozalak pulunda göbekte veya yaprakların liksin yerini alan tüyler. Reçine: Çam gibi bazı odunsu bitkilerin salgıladıkları
uçlarında görülen yassı çubuk, diken, iğne, çengel Paripinnat: Yaprakları çift sayıda olan pinnat yaprak. katı ya da yarı akışkan, yarı saydam, suda çözül-
meyen salgı maddeleri.
652
Reçine kanalı (Balsam kanalı): Balsam salgılayan boyun kısmı (boyuncuk). ve internodları uzamamış embriyonik sürgündür.
hücrelerin aralarındaki kanal şeklindeki boşluk. Stipula: Genellikle çift olarak yaprak sapının tabanın- Tozlaşma: Polen tanelerinin rüzgar, böcek, su gibi et-
Rizom: Toprak içinde dik veya yatık olarak gelişen bir da yer alan pul veya yaprak gibi çıkıntı. kenlerle dişi üreme hücrelerine ulaşması.
toprakaltı gövdesi. Stolon: Toprak yüzeyinde uzayan ve nodlarından Trifoliat: Üç yaprakçıklı bir pinnat yaprak, üçgül yap-
Rozet: Genellikle yaprakların toprak üzerinde ekseri- köklenerek yeni bitkiler veren bir sürünücü gövde. rak.
yetle yaygın ve kenarları üst üste gelerek, merkez- Subulat: Biz şeklinde yaprak. Tubular: Silindirik, tüp şekilli bileşik petal ve sepal.
den dışarıya doğru yayılma biçimi.
Sukulent: Su depo etme yeteneğinde olan organ (yap- Tür: Birbirine çok benzeyen, sadece kendi aralarında
Salkım: Bak. panikul. rak veya gövde). verimli gen alış verişi yapabilen (üreyebilen) birey-
Samara: Kanat şeklinde uzantıları olan, açılmayan, Sülük: İnce, bükülü, ekseriyetle yaprak veya yaprağın lerin oluşturduğu populasyon.
tek tohumlu kuru meyve (Acer). bir kısmından şekillenen bir kısım. Umbo: Bak. Göbek.
Sarılıcı bitki: Ek kökler, sülükler, dikenler veya yap- Sürgün: Genel olarak bir yaprağın koltuğundan çıkan, Undulat: Dalgalı; yaprak kenarında kenar yüzeyce
rak sapları yardımıyla bir destek üzerinde yükse- üzerinde vejetatif, generatif veya her iki organı bir- dalgalı.
len bitki. Örnek: Sarılıcı Ephedra türleri. den taşıyan kök bitki kısımlarına denir. Urseolat: Testi şeklinde bileşik sepal veya petaller.
Sarmal (Yaprak dizilişi): Tomurcukların sürgün üze- Şizokarp: Sinkarp ovaryumdan meydana gelen ve ol- Uzun sürgün: Tomurcukları belirgin internodlarla
rinde spiral olarak yer alışı. gunlukta karpellerin birleşme yerinden yarılarak birbirinden ayrılmış ağacın gövde ve dalların uza-
Seksiyon: Bir cinse dahil türlerden ortak özellik her biri tek tohumlu merikarplara ayrılan kuru masını sağlayan sürgünlerdir.
gösteren cinslerin oluşturduğu gruplardır. meyve.
Üçgül yaprak: Bak. trifoliat.
Sepal: Genellikle daha az renkli ve çoğunlukla yeşil Taç yaprak: Korollanın her bir yaprağına verilen ad.
Üzümsü meyve (Bakka)- Bir veya çok sayıda tohum
olan çanak yapraklarından birisi. Takson: Belli bir kategori içine sokulabilecek ve ad taşıyan, perikarpın en dış tabakası (ekzokarp) ince
Septisid kapsül: Meyvesi uzunlamasına karpellerin bakımından ayrı olmaya hak kazanmaya yetecek bir zar veya az ya da çok kalın bir kabuk halinde
birleşme yerlerinden açılan kapsül (Hypericum). kadar farklı olan taksonomik kategori. mezo veya endokarp tabakalar ise etlenmiş bir
Serrat: Testere dişli. Teka (Erkek çiçek için): Angiospermae’lerin çiçek sade meyve tipi (Üzüm ve portakal).
Simoz: Çiçek kurulunda simpodial dallanma sistemi tozu torbası (Theca) (Yunanca): Theca: Kese, tor- Varyete: En az bir özellik bakımından ana türden ay-
ve ana eksinin büyümeye devam etmemesi, ekse- ba, kutu, çekmece). rılan ve türün doğal yayılış alanları içinde bulunan
nin bir çiçekle sonuçlanması ile olgunluğa kavuş- Tek yıllık: Aynı yıl içinde tohumdan gelişip meyve gruplardır
tuktan sonra alttaki en yakın dalın ana ekseni yana verdikten sonra ölen bitki. Villoz: İnce uzun yumuşak tüylü.
iterek ana dal görevini üzerine alması ile oluşan Tepal: Herbir perigon yaprağına verilen ad. Yalancı meyve: Meyve oluşumuna karpellerin dışın-
çiçek kurulu.
Ternat (3 parçalı): Birleşik, üç parçaya bölünmüş yap- da, meyve sapı, reseptakulum, çiçek tüpü gibi yapı-
Simpodiyal (yalancı eksenli): Simpodiyal dallanmada rak ki, bu parçalar da ayrıca kendi içlerinde bir ların katılmasıyla meydana gelen meyveler.
ana eksenin uçtan büyümesi devamlı değildir. veya iki kez 3’lü olarak parçalanırlar. Yalancı şemsiye (korimboz): Alt çiçeklerin saplarının
Sinkarp: Karpeli bitişik meyve topluluğu. Testa: İntegümentlerin gelişerek meydana getirdiği ana eksen seviyesine erişmesi ve dolayısıyla bütün
Skabroz: Kısa sert tüylerden dolayı pürüzlü. gömlek şeklinde embriyoyu koruyan sert tabaka. çiçeklerin şemsiyede olduğu gibi bir düzlemde bu-
Soliter: Organizmaların koloni ya da sosyeteler yap- Tohum gömleği. lunduğu çiçek kurulu.
maksızın tek tek yaşamaları. Testere dişli: Bak. Serrat. Yaprak: Bitkilerde gövde ve dallar üzerinde meyda-
Spika: Bak. başak. Tigmonastik: Dokunmaya duyarlı na gelen, çeşitli şekil ve renklerde, genellikle yeşil
renkli, içlerindeki kloroplastlarla fotosentez ile
Spikalet: Bak. Başakçık. Tohum: Bitkilerde döllenmeden sonra tohum taslak-
madde sentezleyen yan uzantı.
Stamen (Etamin): Polenleri taşıyan çiçeğin erkek üre- larının gelişmesiyle meydana gelen yapı.
Yaprakçık: Genellikle yaprak gibi ve kendi sapları
me organlarından birisi. Tohum Taslağı (Tohum Tomurcuğu): Yumurtası döl-
olan, birleşik yaprağın ayrılmış bir parçası.
Staminoid (staminod, staminodium): Polenleri olma- lendikten sonra tohuma gelişen organ (Tohum
taslağı). Zigomorf: Tek simetri planı olan, bir plana göre si-
yan ilkel veya körelmiş ve verimsiz stamen.
metrik, bir plana göre bakışık.
Stigma: Pistilin, çiçek tozlarının ulaşıp tutunduğu ge- Tomentoz: Birbiriyle az çok karışmış sık yumuşak
nişlemiş üst kısmı (çiçek tozu konağı). tüylü.
Stilus (Stillus): Ovaryum ile stigma arasındaki pistilin Tomurcuk: Yaprakları birbiri üzerine sıkıca kapanmış
653
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I G YM N O S P E R M C İ N S L E R İ TA N I A N A H TA R I
GYMNOSPERM CİNSLERİ TANI ANAHTARI

1.Yapraklar genişlemiş
2.Yaprak fil kulağı şeklinde; kozalak oluşturmaz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gingko
2.Yapraklar şeritsi, kozalak oluşumu vardır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podocarpus (macrophyllus)
1.Yapraklar iğne ya da pul şeklindedir
3.Yapraklar iğne yaprak şeklinde
4.Gövde dallanmamış. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cycas
4.Gövde dallanmış
5.Kozalakları etli, üzümsü ya da kozalak oluşturmazlar
6.Kozalak etli; Stoma bantları yaprağın üst yüzündedir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Juniperus
6.Kozalak oluşturmaz; Stoma bantları yok ya da yaprağın alt yüzünde
7.Yaprak alt yüzünde iki stoma bandı var; tohum tümüyle bir örtüyle kaplı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cephalotaxus
7.Yaprak alt yüzünde stoma bandı yok; tohum örtüsü kırmızı ve kısmen kapatmıştı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Taxus
5.Kozalakları pullardan oluşur; pullar yan kenarlarıyla ya da üst üste kapanır
8.Kozalak pulları brahtelerden oluşur; yapraklar gövde üzerinde uzun yıllar kalır ve ağaçların bütün gövde ve dalları uzun yıllar yapraklıdır
9.İğne yapraklar belirgin şekilde çevrel dizilmiştir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Araucaria
9.İğne yapraklar sürgünün iki yanına dizilmiştir.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wollemia
8.Kozalak pulları karpellerden oluşur
10.Kozalak pulları üst üste kapanır
11.Kısa sürgünleri vardır
12.Yapraklar 2,3 ve 5’li; kozalaklarında apofiz oluşumu vardır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pinus
12.Yaprakları kısa sürgünlerden demetler halinde çıkar; apofiz oluşumu yoktur
13.Herdem yeşildir; kozalak dik durur ve dağılır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cedrus
13.Kışın yaprağını dökerler
14.Kozalak olgunlaştığında dağılmaz; yapraklar dar iğne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Larix
14.Kozalak olgunlaştığında dağılır; yaprak geniş, 1,5-4 mm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pseudolarix
11.Kısa sürgünleri yoktur
15.Yaprakları 4 köşeli, yaprak koparıldığında törpü gibi iz kalır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Picea
15.Yapraklar yassı iki yüzlü, yaprak koparıldığında törpü gibi iz yoktur
16.Kozalakları dik durur ve dağılır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abies
16.Kozalakları aşağıya dönüktür, dağılmaz
17.Dış pul, dışarıdan görülür, yılan dili gibi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pseudotsuga
17.Dış pul dışarıdan görülmez, kozalak çok küçük (1-3 cm) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tsuga
10.Kozalak pulları yan kenarlarıyla kapanır
18. Yaprakları 3 köşeli, sivri ve batıcı, stoma bandı belirgin değil
19.Yapraklar kısa 5-6 mm; kozalakları büyük 5-8 cm ve karpellerin ortası buruşuk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sequoiadendron
19.Yapraklar daha uzun, 9-15 mm; kozalakları daha küçük, 2-3 cm ve karpellerin üzerinde sert çıkıntılar var. . . . . . Cryptomeria
18.Yapraklar yassı iki yüzlü, stoma bantları çoğunlukla belirgin
20.Yaprakları çevrel ve herbir yaprak ikili yapışık şekildedir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sciadopitys
20.Yapraklar sarmal ya da karşılıklı; ikili yapışık değildir
21.Olgun kozalak dağılır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Taxodium
21.Olgun kozalak dağılmaz
22.Kozalak pulları birbirinin üzerine kapanmıştır; yapraklar hafif tırpan gibi eğik ve batıcı uçludur. . . Cunningghamia
22.Kozalak pulları yan yana kapanır; yaprak eğik ve batıcı değil
23.Kışın yapraklarını dökerler, yaprak taşıyan kısa sürgünler karşılıklı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metasequoia
23.Herdemyeşil; iğne ve pul yapraklı;. İğne yapraklar sürgünlerin uç ve dip kısımlarında kısalır; kozalak 1-2 cm ve
karpelin üzeri yatay yönde buruşuk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sequoia
654
GYMNOSPERM CİNSLERİ TANI ANAHTARI

3.Yapraklar redüse olmuş ya da pul şeklindedir.
24.Yapraklar redüse olmuş(körelmiş). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ephedra
24.Yapraklar pul yaprak halindedir
25.Kozalakları etli
26.Sürgünleri yeşil; pul yapraklar seyrek; etli kısım genellikle kırmızı ve yumuşak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ephedra
26.Sürgünleri sık ve çapraz karşılıklı dizilen pul yapraklardan dolayı yeşil görünümünde; kozalakların etlenen kısmı sert, kuru ve içerisinde 1-12 tohum
taşır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Juniperus
25.Kozalakları etlenmemiş, olgunlaştığında karpeller açılır
27.Kozalak pulları üst üste kapanmıştır
28.Kozalak pullarının sırtında dikensi bir çıkıntı vardır
29.Karpellerin sırtındaki çıkıntı yukarı doğru, kozalak ördek gagası gibi; yan ve yüzey yaprakları aynı düzlemde sonlanır ve sivri uçludur (kral
tacı gibi görünür). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Calocedrus
29.Karpellerin sırtındaki çıkıntı çengel gibi; yaprak daha kısa ve küt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Platycladus
28.Kozalak pullarının sırtında dikensi çıkıntı yoktur
30.Yaprakları geniş ve alt yüzündeki beyaz stoma bandı geniş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thujopsis
30.Yapraklar geniş değil, stoma bandı belirgin değil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thuja
27.Kozalak pulları yan kenarlarıyla kapanmıştır
31.Kozalaklar büyük 1-5 cm boyunda;
32.Sürgünleri belirgin şekilde dört köşeli; kozalak boyu 1,5-5 cm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cupressus
32.Sürgünleri yassı; kozalak boyu 1-2 cm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xCuprocyparis
31.Kozalakları 1 cm’den daha küçük, çoğunlukla 5-6 mm çapında
33.Kerpelde çengel gibi bir çıkıntı var; yaprak uçları sivri ve batıcı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Xanthocyparis
33.Karpelin dışında çengel gibi çıkıntı yok; yaprak uçları sıkıca kapanmış ve batıcı değil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chamaecyparis
655
ANGIOSPERM CİNSLERİ TANI ANAHTARI

Kitapta yer alan kapalı tohumlu odunsu bitkilerin cins düzeyinde tanınmalarını sağlamak için aşağıda verilen ve büyük oranda yaprak, tomurcuk, sürgün gibi çok daha uzun süre
bitki üzerinde görülebilen yapılara dayalı anahtarlar hazırlanmıştır. Bununla beraber bazı cinslerde, özellikle baklagillerde generatif yapılar cins ayrımlarında gerekli olduğundan,
anahtarda çiçek, meyve ve tohum gibi özellikler kullanılmıştır.
Kitap içerisindeki tüm cinsleri tek bir tanı anahtarında ayırt etmek son derece güç ve karmaşıktır. O nedenle öncelikle gruplandırmalar yapılmış, daha sonra grupların her biri
için ayrı ayrı anahtarlar hazırlanmıştır. Bazı büyük gruplar da kendi içinde alt gruplara ayrılmıştır.
Tanı Anahtarının Kullanımı
Herhangi bir yapraklı (varsa çiçekli ve meyveli) sürgün örneğinin hangi bitki cinsine ait olduğunu teşhis edebilmek için;
1. Öncelikle örneğin nasıl bir bitkiye ait olduğu bilinmelidir. Sarılıcı bitki mi? Palmiye mi? Yarı parazit mi? Yoksa normal formlu bir ağaç çalı ya da yarı-çalı mı? Bu tespit yapıl-
dığında anahtarda Grup A, B, C ya da D’den hangisine girdiği belirlenmiş olur ve böylece ilgili gruba gidilir.
2. Grup D diğer gruplara göre çok daha kapsamlı olup alt gruplara ayrılmıştır. Bu ayrım genellikle yapraklara göre yapılmıştır.
3. Eğer örneğimiz Grup D içerisine giriyorsa, bu durumda yaprak özelliklerine dayanarak hangi alt gruba dâhil olduğu belirlenir.
Yaprak örneklerine ek olarak, eğer örneğimiz aşağıda verilen özellikteki çiçek (ve meyve de) içeriyorsa öncelikli olarak bu familyalara gidiniz.Bu familyalara ilişkin anahtarlar kitap
içerisinde ilgili familyaların başlığı altında verilmiştir.
a. Çiçekleri zigomorf, taç yaprakları iki dudaklı; üst dudak tek loplu, alt dudak üç lopludur. Yapraklar karşılıklı veya çevreldir; meyveleri nukstur. Eğer örneğimiz bu
özellikleri içeriyorsa kitap içerisindeki Lamiaceae familyasına gidiniz.
b. Çiçekleri başçık (kapitulum) halinde çiçek kurulu oluşturur. Çevrelerinde çanak örtüsünü andıran ortak bir brahte örtüsü vardır. Başçıklarda tek çiçekler yassılaşmış ve ya
konimsi yükselmiş, eksen tepesinde toplanmıştır. Çanak pul ya da tüy şeklinde gelişmiş olup “papus” olarak adlandırılmıştır. Eğer örneğimiz bu özellikleri içeriyorsa kitap
içerisindeki Asteraceae familyasına gidiniz.
c. Çiçekleri zigomorf; taç, yukarıda bir bayrakçık, yanlarda iki tane kanat şeklinde ve tabanda kayıkçık şeklinde yapraklardan oluşuyorsa ve meyveleri bakla (legümen) şeklin-
dedir. Eğer örneğimiz bu özellikleri içeriyorsa kitap içerisindeki Fabaceae familyasına gidiniz.
Grup D’ye dâhil olan örneklerde öncelikli olarak dikkat edilecek morfolojik özellikler alt gruplarda verilen sıradaki gibi olmalıdır.
Örneğin bir yaprak basit ve kenarları dişli olabilir ama tabanı çarpıksa anahtarda öncelikli sıra “çarpıklık” olduğundan o alt grupta incelenmelidir.
Örneğin yaprak basit ve kenarları dişli, fakat tabandan üç damarlı ise burada da öncelikli özellik “tabandan üç damarlı” olmasıdır. O nedenle “Tabandan üç damarlı” yazılan
grup dikkate alınmalıdır.
Önemli Not: Bazı durumlarda, eğer örnek üzerindeki özellikler anahtar için gerekli olan tüm özellikleri içermiyorsa, bu durumda anahtar belirli bir noktaya kadar götü-
rebilir. O nedenle mümkün olduğunca anahtardaki özellikleri içeren örneklere ihtiyaç vardır. Bazı durumlarda örnekler, en çok 3-4 cins kalıncaya kadar teşhisi olanaklı
kılabilir. Örneğin, eğer anahtar 4 cins kalıncaya kadar ilerlemişse, örneği teşhis edebilmek için kitap içerisindeki bu dört cinsi incelemek ve teşhisi tamamlamak gerekir.
Anahtara dayanarak cins düzeyine inilebilmektedir. Tür düzeyine inebilmek için kitap içerisinde ilgili cins ve türlerine gitmek gereklidir.
Anahtar kullanımına ilişkin iki örnek:
Örnek 1: Teşhis edilecek bitki örneğinin morfolojik özellikleri

1. Yaprak basit ve kenarları tek sıralı dişli
2. Tabanı asimetrik
3. Geniş yürek şeklinde ve damla uçlu
4. Yaprak dizilişi almaşlı
5. Tomurcukları 2-3 (az sayıda) pullu
6. Meyve 2-3 tohumlu nuks (açılmayan kuru meyve)dir.
Örneğin teşhisi: Örneğimiz, yapraklarının basit ve yaprak tabanının çarpık olması nedeniyle Grup D-1’e gitmektedir. Yaprak dizilişinin almaşlı, yaprağın tek sıralı dişli ve meyve-
lerinin nuks olmasıyla örneğimiz “Tilia” cinsi olarak teşhis edilebilir.
Örnek 2: Teşhis edilecek bitki örneğinin morfolojik özellikleri

1. Yaprakları bileşik (pinnat)
2. Yaprak dizilişi karşılıklı
3. Tomurcukları az sayıda pullu
656

4. Meyve samara (kanatlı nuks)
5. Yaprakçıkların kenar dişli
6. Sürgünleri köşeli değil
Örneğin Teşhisi: Yaprakların pinnat (bileşik) olması nedeniyle örneğimiz Grup D-10’a gitmektedir. Yapraklarının karşılıklı olması, sürgünlerinin köşeli ve meyvelerinin kapsül
olmaması ve nuks olması ve tomurcuklarının az sayıda (1-2) pullu olmasıyla “Fraxinus” olarak teşhis edilmektedir.
Gruplar
(Teşhisler, bitki özellikleri burada verilen sıraya göre yapılmalıdır)
1.Bitki sarılıcı formda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup A

2.Bitki palmiye veya palmiye benzeri görünümde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup B
3.Bitki, konukçu bitki üzerinde yaşayan yarı-parazit türde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup C
4.Bitki ağaç, çalı ya da yarı-çalı formunda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup D
1) Yaprakları basit ve tabanı çarpık (asimetrik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup D-1
2) Yaprakları basit ve tabandan üç damarlı-. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-2
3) Yaprakları basit (pinnat ya da palmat damarlı) ve loplu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-3
4) Yaprakları basit ve kenarları dikensi dişli ya da tamamen dikene dönüşmüştür. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-4
5) Yaprakları basit ve demet halde çıkar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-5
6) Yaprakları etli yapraklı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-6
7) Yaprakları basit ve tam kenarlı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-7
8) Yaprakları basit ve kenarları dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-8
9) Yaprakları bileşik, üçgül (trifoliat) şeklinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Grup D-9
10) Yaprakları bileşik (pinnat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup D-10
11) Yaprakları iki ya da daha çok katlı bileşik (bipinnat, tripinnat ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup D-11
12) Yaprakları ışınsal (palmat) damarlı bileşik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup D-12
13) Yaprakları pul ya da iğne yaprak şeklinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grup D-13
Grup A: Bitki sarılıcı
1.Yaprak basit
2.Yapraklar demet halde çıkar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plumbago
2.Yapraklar tek tek çıkar
3.Yaprakları ışınsal damarlı ve genellikle loplu
4.Yapraklar derin parçalanmış 5 loplu; lopların kenarı düz ve yapraklar kısa saplıdır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Passiflora
4.Yapraklar sade ya da 3-5 loplu, loplar sığ ya da kısmen derin; lopların kenarı düz, kaba ya da testere dişli
5.Yapraklar genellikle 3 sığ loplu, lop kenarları düz, yandaki iki lobun üstünde 2 tali lop daha olabilir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hedera
5.Yapraklar 3-5 loplu, lopların kenarları testere ya da kaba dişli
6.Yapraklar 3-5 loplu; loplar yuvarlak uçlu ve dişler kaba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vitis
6.Yaprak sade ya da 3 loplu, loplar üçgen şeklinde, sivri uçlu ve kenarları testere dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Partenocissus
3.Yaprakları pinnat damarlı ve genellikle loplu değildir
7.Yaprak dizilişi karşılıklı
8.Sürgün uçlarında karşılıklı iki yaprağın tabanı birleşiktir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lonicera
8.Karşılıklı yapraklar birbirinden bağımsızdır.
9.Yapraklarında süt boruları yoktur
10.Yaprakları geniş yumurtamsı, en geniş yeri sapa yakın; üzümsü, olgun meyve kırmızı (Solanum pseudocapsicum’da yaprağın en geniş yeri ortaya yakın)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Solanum (dulcamara)
10.Yaprak dar, mızraksı, şeritsi, taban kısmı kama gibi, uç kısmı sivri; meyve kapsül. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cyprina
9.Yapraklarında süt boruları vardır
11.Yaprakları kışın dökülür(Türkiye’deki türde); çiçeklerinden taç yaprakların dış kısmı yeşilimsi sarı, iç kısmı kırmızımsı; tacın iç kısmında ipliksi korolla
parçaları var. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Periploca
12.Çiçekleri beyaz, taç yaprak tabanda birleşik, uç kısımları derin loplu yıldız şeklinde, çanak yaprak dar şeritsi, geriye kıvrık. . . . . Trachelospermum
12.Çiçekleri krem ya da pembemsi, taç yaprak tabanda birleşik, uç daha sığ loplu, çanak yaprak geniş, kıvrık değil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Araujia
7.Yaprak dizilişi karşılıklı değil (sarmal)
13.Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal(almaşlı) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Smilax
13.Yaprak dizilişi çok sıralı sarmal
657

14.Bitki dikensiz; Yapraklar tabandan çok damarlı, en geniş yeri tabana yakın, çiçekleri küçük ve yalancı şemsiye şeklinde yuvarlak kurullar oluşturur.Hedera
14.Bitki dikenli; Yaprakları belirgin şekilde pinnat damarlı, en geniş yeri ortada, çiçeklerinin 2-3 tanesi bir arada, brahte gelişmiş ve taç yaprak görünümünde-
dir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bougainvillea
1.Yaprakları bileşik (tüysü)
15.Yaprakları palmat tüysü; Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Partenocissus (P.quenquefolia)
15.Yaprakları pinnat tüysü
17.Uç yaprakçık yan yaprakçıklardan çok daha büyük. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jasminum (J.officinalis)
17.Uç yaprakçıkları hemen hemen yan yaprakçıklar kadar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Campsis
16.Yaprak dizilişi sarmal
18.Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ampelopsis orientale
19.Sürgünlerinde emergensler var; çiçek aktinomorf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rosa
19.Sürgünlerinde emergensler yok; çiçek zigomorf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wisteria
Grup B: Bitki palmiye veya palmiyeye benzer görünümde
1.Yapraklar ağacın gövdesi üzerinde yer almıştır; gövde çok kısa en fazla 1-2 metre; yapraklar
şerit gibi uzamış, sivri uçlu, kenarları ince dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yucca
1.Yapraklar ağacın sadece tepesinde toplanmış
2.Yapraklar uzun, 3-7 m boyunda; yaprakçıklar sert, şeritsi ve uzun olup kalın bir orta eksen üzerinde yer almıştır; meyve kırmızı ya da esmer renktedir. . . . . . . . . . Phoenix
2. Yapraklar palmat ve oldukça büyük; Yaprakçıklar uzunca (yaklaşık 0,5-1 metre) bir sap ucunda yelpaze gibi dizilmiştir.
3.Genellikle çok gövdeli, çalı görünümdedir; meyve kırmızı kahverengidir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chamerops
3.Tek gövdeli; gövde siyahımsı kalıcı lifli; Meyve önce mavimsi, olgunlaştığında morumsu siyah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trachycarpus
Grup C: Bitki ağaç gövdeleri üzerinde yaşayan yarı-parazit türde
1.Yaprak pul yaprak şeklinde ve çok küçük; genel olarak ardıç ağaçları üzerinde bulunur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arceuthobium
1.Yaprak pul yaprak şeklinde değil
2.Herdem yeşil yaprak dar mızrak şeklinde etli ve tam kenarlı; tüm bitki dikotom dallanmış ve yeşil renkli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Viscum
2.Kışın yaprağını döker; yaprak geniş, hemen hemen dairesel ya da ters yumurta şeklinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Loranthus
Grup D: Bitki ağaç, çalı ya da yarı-çalı formunda
Bitkilerin önemli bir kısmı bu gruba girmektedir. Bu grup içerisindeki cinsleri kendi içlerinde gruplandırmak üzere genel olarak yaprak özellikleri esas alınmış ve 13 grup oluş-
turulmuştur. Bu grupta yer alan ve tanımı çiçek ve meyve özelliklerine dayanan Lamiaceae, Fabaceae ve Asteraceae familyaları için ilgili familyaların sayfalarına giderek orada
verilen anahtarlar dikkate alınmalıdır. Bununla beraber, bu familyaların birçok cinsi Grup D anahtarları içinde de verilmiştir.
Grup D-1: Yaprak basit ve tabanı çarpık
1.Yaprak tabandan 3 ışınsal ana damarlı ve orta damar boyunca da pinnat damarlı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Celtis
1.Yaprakların tamamı pinnat damarlı
2.Yapraklar uzun saplı (4-6 cm), tabanı geniş yürek şeklinde; tomurcukları az sayıda (2-3) pullu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tilia
2.Yapraklar kısa saplı (en çok 2-3 cm), tabanı geniş yürek şeklinde değil; tomurcukları çok pullu
3.Yaprak tek sıralı kaba ve düzenli büyük dişli ya da testere dişli; olgun meyve yeşil, etli kısmı kuru ve basık. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zelkova
3.Yaprak kenarı belirgin şekilde çift sıralı dişli; Meyve kanatlı nuks. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ulmus
Grup D-2: Yaprak basit ve tabandan 3 damarlı
1.Yaprak dizilişi karşılıklı, yaprak ayasının tabanından itibaren ikinci sıra yan damarlar, orta damarla birlikte 3 damarlı gibi görülmekte ve orta damar boyunca pinnat damarlı.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Philadelphus
1.Yaprak dizilişi karşılıklı değil, yaprak ayası tabandan itibaren belirgin şekilde üç ana damarlı
2.Yaprak dizilişi çok sıralı sarmal; yaprak düzensiz kaba dişli; çiçek büyük beyaz veya kırmızı, stigma uzun ve çok gelişmiş. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hibiscus (H.syriacus)
2.Yaprak dizilişi almaşlı (iki sıralı sarmal)
658

3.Bitki dikenli değil; yaprak kenarları genellikle çift sıralı dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Celtis
3.Bitki dikenli; Dikenler tomurcukların iki yanından çıkar
4.Dikenler tomurcukların yanında karşılıklı, bir diken sivri uçlu iken diğeri çengel gibi geriye kıvrıktır; Meyve disk şeklinde, olgunlaştığında kahverengi kanatlı, kuru
meyve tipinde ve 2-3 siyah tohum taşır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Paliurus
4.Dikenler zayıf, çengel şeklindeki dikenler yoktur; meyve çekirdekli sulu meyve tipindedir.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ziziphus
Grup D-3: Bitkilerin yaprakları basit ve loplu
1. Yapraklar basit ve pinnat damarlı loplu

2.Yaprak dizilişi karşılıklı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Viburnum (bazı türler)
3.Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal (almaşlı) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sorbus (bazı türler)
4.Genellikle boylu ağaç formunda; Tomurcuklar büyük, çok pullu, tepe tomurcuğunun yanında çok sayıda yan durumlu tomurcuk bir arada bulunur; Meyve tipi
nukstur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Quercus
4.Genellikle çalı; Tomurcuk küçük, uçtaki yan durumlu tomurcuklar bir arada değildir; meyve nuks tipinde değil
5.Yaprak küçük, düzensiz loplu, kenarları tam ya da ince dişli; maydanoz yaprağı görünümünde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Crataegus
5.Yaprakları büyük, lopların kenarı kaba dişlidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xMalosorbus
1.Yaprakları basit ve palmat (elsi) damarlı loplu
6.Aynı bitki üzerindeki tüm yapraklar benzer formda, heterofili yok
7.Yaprak dizilişi karşılıklı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acer
8.Yaprak dizilişi almaşlı; Yaprak sapı tabanda genişlemiş ve tomurcuğu tamamen içine almış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Platanus
8.Yaprak dizilişi çok sıralı sarmal; tomurcuk gizli değildir
9.Yaprak lopları ince ve düzenli dişli; meyve bileşik, uzun bir sap ucunda aşağıya sarkık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liquidambar
9.Yaprak loplarının kenarı düz ya da büyük kaba dişli
10.Herdem yeşil, yapraklar derimsi, derin parçalı loplu; çiçekler terminal, uzun saplı ve başçık görünümünde, dik, yalancı şemsiye gibi kurul oluşturur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fatsia
10.Kışın yaprağını döker; yapraklar ince
11.Yaprak loplarının kenarı düzenli ve büyük dişli; çiçek salkım halinde sarkık kurul oluşturur;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ribes
11.Lop kenarları düzensiz dişli, genellikle 3 ana loplu, orta lop uzun ve zaman zaman tali loplara ayrılmış. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eriolobus (trilobatus)
6.Yapraklarda heterofili özelliği var; aynı bitki ya da çoğunlukla aynı sürgün üzerindeki yapraklar farklı şekillerdedir
12.Yaprak alt yüzü, sürgün ve tomurcuklar beyaz keçe gibi tüylü; loplar uca doğru giderek incelir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Populus (alba)
12.Yaprakların alt yüzü beyaz keçe gibi tüylü değil; loplar uç kısımlara doğru genişler ve sonra incelir
13.Yaprak dizilişi çok sıralı sarmal; meyve yalancı tipte bileşik tipte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ficus
13.Yaprak dizilişi almaşlı (iki sıralı sarmal); meyve bileşik
14.Tomurcuklar dışarıdan görülen 2-3 pullu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Broussonetia
14.Tomurcukları 4-6 pulludur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Morus
Grup D-4: Bitkilerin yaprakları basit ve kenarları batıcı dikensi dişli ya da tamamen dikene dönüşmüştür
1.Bitkinin yaprakları körelmiş, tümüyle dikenli; çiçekler zigomorf, sarı renkli, meyve bakla şeklinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ulex
1.Bitkinin yaprakları körelmemiş; dikene dönüşmemiş, kenarları dikenli dişli
2.Yaprak dizilişi karşılıklı; tepe kısmındaki yapraklar dışındaki yapraklar dikensi dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osmanthus (heterophyllus)
2.Yaprak dizilişi karşılıklı değil
3.Bitki dikenli; yaprakların 3-5 tanesi kısa sürgünlerden bir arada çıkar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Berberis
3.Bitki dikenli değil; yapraklar uzun sürgünlerden tek tek çıkar
4.Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal (almaşlı); Yapraklar genellikle dikensi dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ilex
4.Yaprak dizilişi çok sıralı sarmal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Quercus (coccifera, aucheri)
Grup D-5: Bitkilerin yaprakları basit, dar ya da geniş yumurtamsı ve 3-5 tanesi demet halde birlikte çıkar
1.Bitki dikensiz; çiçeklerinde taç yaprak çok uzamış, tüp şeklinde ve uçta 5 parçalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plumbago
1.Bitki dikenli; taç tüp şeklinde değil
2.Diken tek tek, kısa sürgünün ortasından çıkar, sert ve batıcı; Taç yaprak 5, çiçek genellikle mavimsi mor renkli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lycium
2.Diken tek ya da üçlü, kısa sürgünün alt kısmından çıkar; Taç yaprak sayısı daha fazla, genellikle sarı renkli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Berberis
659

Grup D-6:Bitkilerde yapraklar etli
1.Yapraklar bileşik; yaprakçıklar ters yumurtamsı veya eliptiktir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zygophyllum (album)

1.Yapraklar basit, şeritsi ya da mızraksı, 5-20 mm boyundadır.
2.Yapraklar mızraksı ya da şeritsi, üzeri mumsu değil; Meyve açılmayan kuru meyve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Thymelaea
2.Yapraklar ters mızraksı ya da şeritsi, üzeri mumsu; meyve kapsül. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reaumuria
Grup D-7: Bitkilerin yaprakları basit ve tam kenarlı
1.Bitki gövdesi kanatlı; kısa boylu ve yarı-çalı formunda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chamaespartium sagitale

1.Bitki gövdesi kanatlı değil; ağaç, çalı ya da yarı-çalı formunda
2.Bitki ağaç ya da çalı formunda (tüm gövde ve dalların tamamı odunsu)
3.Yaprak dizilişi karşılıklı veya çevrel
5.Sürgünleri köşelidir
6.Yaprak dar eliptik mızraksı ve boyu eninden en az 3-4 kat uzundur; Meyve kanatlı nuks.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fontanesia
6.Yaprak yuvarlak ya da dikdörtgenimsi; boyu eni kadar ya da, boyu eninden 1-3 kat uzundur; Meyve kapsül şeklinde
7.Yapraklar küçük, yuvarlak ya da dikdörtgenimsi, herdem yeşil; Çiçekleri beyaz, taç ya da çanak yaprakları yok, basit bir çiçek örtüsü vardır, çiçekler yan
durumlu kurullar oluşturur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Buxus
7.Yapraklar daha büyük yuvarlak ya da geniş yumurtamsı; Çiçekleri genellikle eflatun, morumsu, pembemsi ya da bazı kültür formlarında beyaz, terminal
ya da yan durumlu ve büyük salkım halinde kurul oluşturur; taç ve çanak yaprakları vardır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lagerstroemia
5.Sürgünleri köşeli değildir
8.Yaprakları orta damara paralel yan damarlı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Cornus
8.Yaprakları ağsı damarlı
9.Bitki dikenli
10. Yaprakları dar uzun şeritsi; Meyve çekirdekli sulu ve küçük. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sageretia (spinosa)
10.Yaprakları çok küçük, tüylü; Meyve üzümsü ve büyük 6-12 cm çapında. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Punica
9.Bitki dikenli değil
11.Bitki herdem yeşil
12.Yaprakları çok küçük, en çok 15 mm boyunda; en çok 30 cm boyunda çalı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plocama
12.Yaprakları en az 2 cm boyunda; genellikle en az 30-40 cm boyunda çalı ya da ağaçlardır
13.Yaprakları tüylü
14.Yaprak pürüzlü ve buruşuk, yoğun tüylü ya da sonradan dökülür. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Cistus
14.Yapraklar pürüzlü ya da buruşuk değil
15.Yaprakları dar şeritsi, gri renkli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Olea
15.Yapraklar yuvarlak ya da yumurtamsı alt yüzü tüylü
16.Yaprak alt yüzü keçe gibi beyaz tüylü, yaprak yuvarlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acca
16.Yapraklar elips ya da yumurtamsı şekilde, tüylü, keçe gibi beyaz değil
17.Çok kısa boylu çalı; yaprak kenarı kirpikli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Epigaea
17.Genellikle boylu çalı; yaprak kenarı kirpikli değil
13.Yaprakları çıplak, tüylü değil
18.Yaprakların en geniş yeri sap kısmına yakın; yapraklar küçük 2-3 cm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myrtus
18.Yapraklarının en geniş yeri ortada
19.Çiçek ve meyveleri terminal konumlu bileşik salkım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ligustrum
19.Çiçek ve meyveleri bileşik salkım değil
20.Yapraklarında heterofili var; zaman zaman seyrek dikenli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osmanthus
20.Yapraklarında heterofili yok; tamamı tam kenarlı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lonicera
11.Bitki yazın yeşil, herdem yeşil değil
21.Yapraklar çok büyük en az 12 cm ve tüylü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Paulownia
21.Yapraklar en çok 12cm ve genellikle 10 cm’den daha küçük
22.Yaprakların en geniş yeri sap kısmına yakın, tabanı genellikle yüreksi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Syringa
22.Yaprakların en geniş yeri genellikle ortada, tabanı yüreksi değil
23.Meyve kapsül tipte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wendlandia
23.Meyve çekirdekli sulu
660

24.Meyveler bir arada, beyaz ya da pembemsi-kırmızı inci şeklinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Symphoricarpos
24.Meyveler tek tek ya da 2-3 tanesi, bir arada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lonicera
4.Yaprak dizilişi çevrel
25.Yapraklar büyük, geniş yürek şeklinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Catalpa
25.Yapraklar şeritsi ya da mızraksı
26.Yapraklar geniş mızraksı, yan damarlar belirgin ve birbirine paralel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nerium
26.Yapraklar şeritsi, çok dar ve uzun, yan damarlar belirgin şekilde paralel değil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Euphorbia
27.Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal (almaşlı)
28.Sürgünler köşeli veya oluklu
29.Sürgünleri boyuna oluklu ve yuvarlak, yeşil renkli; yaprak en çok 2,5 cm ve dar şeritsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Spartium
29.Sürgün köşeli, yeşil renkli; yaprak 2,5-6,5 cm boyunda, yapraklar geniş yumurtams. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Flueggea
28.Sürgünler köşeli değil, oluklu değil
30.Tomurcuklar çıplak, pulla örtülü değil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Frangula
30.Tomurcuklar tek, az ya da çok pullu
31.Tomurcuklar tek pullu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Styrax
31.Tomurcuklar az ya da çok pullu
33. Yaprağın alt yüzü kahverengi guddedli; üzümsü meyve kırmızı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vaccinium (vitis-idea)
33.Yaprakların alt yüzü kahverengi guddeli değil
34.Yapraklar etli, dar şeritsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fumana
34.Yapraklar etli değil, dar şeritsi değil
35.Yapraklar en fazla 3 cm boyunda
36.Çiçeklerinde taç yaprak yoktur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Daphne
36.Taç yaprak belirgin şekilde görülür; kaynaşmış ya da kaynaşmamıştır
37.Yaprak en çok 1,2 cm; taç yapraklar serbest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rhodothamnus
37.Yapraklar 1-1,7 cm boyunda; taç yaprakları birleşik, huni ya da çan gibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lithodora
35.Yapraklar en az 4 cm ve daha büyük
38.Yapraklar büyük genellikle 7 cm’den daha uzun, alt yüzü tüylü ya da çıplak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rhododendron
38.Yapraklar en çok 7 cm boyunda ve çıplaktır
39.Yaprakları deri gibi sert, yanlardan aşağıya kıvrık, en geniş yeri uca yakın; 2-3 m boyunda çalı. . . . . . . . . . . . . . . . . . Pittosporum
39.Yaprakları daha yumuşak, kenarlar kıvrık değil; en geniş yeri ortada; en çok 50-60 cm boyunda kısa boylu çalı. . . . . . . . . Daphne
32.Bitki kışın yaprağını döker, yazın yeşil
40.Yapraklar yuvarlak, uç kısımları dairesel, tabanı yüreksi; meyve bakla şeklinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cercis
40.Yaprak uzun şeritsi, mızraksı ya da kısa sivri uçlu, tabanı yüreksi değil
41.Yaprak dar şerit gibi, 1-3 cm eninde 10-20 cm boyunda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eucalyptus
41.Yaprak şeritsi değil
42.Yaprak küçük 2-3 cm boyunda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Vaccinium
42.Yaprak geniş elips şeklinde 5-15 cm boyunda, eni en az 3-4 cm
43.Tomurcukları iğ gibi, uzun, 1-2 cm, sivri uçlu ve sürgüne 450 açı yapar, sivri uçlu; gövde kabuğu çatlamaz; meyve nuks. . . . . . . Fagus
43.Tomurcuklar kısa, iğ gibi değil, batıcı değil, meyve etli üzümsü meyvedir; gövde kabuğu çatlaklıdır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diospyros
44.Yapraklar deri gibi sert ve büyük; meyve bileşik meyve tipinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Magnolia
44.Yapraklar daha küçük deri gibi sert değil; meyve bileşik değil
45.Yapraklar şeritsi ya da dar mızrak şeklinde
46.Çok sayıda, odunlaşmış meyve sapsız bir şekilde yan durumlu olarak sürgüne dizilmiş ve en az 1-2 yıl kalıcıdır; çiçekleri fırça gibi. . . . . . . Callistemon
46.Böyle bir meyve dizilişi bulunmaz; Çiçekler fırça gibi değil
47.Yapraklar en çok 2 cm
48.Sürgünler yeşil renkli; çiçekler yan durumlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osyris
48.Sürgünleri yeşil değil; çiçekleri pembe ve terminal konumlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andromeda
47.Sürgünleri genellikle yeşil değil; eğer yeşilse de sadece son sene sürgünleri yeşil; yaprakları 2 cm’den uzun
49.Son sene sürgünleri ve yaprakları genellikle bezeli tüylü
50.Sürgün yoğun beyazımsı gri tüylü; Yaprak gri, dar ve şerit şeklinde 4-7 cm boyunda, 3-6 mm eninde; meyve küçük turuncu renkte ve 6-9 mm
boyunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hippophae
50.Son sene sürgünleri tamamen çıplak ya da bezeli tüylü; yapraklar daha geniş mızraksı ya da dikdörtgenimsi; meyve daha büyük ve geniş
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elaeagnus
661

49.Son sene sürgünleri tüylü ya da çıplak fakat bezeli değil
51.Tomurcuk tek pullu; yaprak geniş elips şeklinde ya da şeritsi, daha büyük; meyve kapsül; çiçekler dioik ve başak şeklinde kurul oluşturur. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Salix
51.Tomurcukları az ya da çok pullu
52.Yapraklar dar şerit şeklinde, boyu eninin en az 10 katı kadar
53.Yaprak alt yüzü beyaz tüylü; çiçekleri toplu ve terminal; çiçeklerinde taç ve çanak vardır ve taç morumsu renktedir. . . . Ptilostemon
53.Yaprak alt yüzü çıplak, koyu yeşil yapraklı; Çiçekleri terminal konumlu, taç yaprakları büyüktür ve başçık şeklinde değildir.Thevetia
52.Yaprakların boyu eninin en çok 5 katı kadar; daha geniş mızraksı
54.Çok kısa boylu, bodur çalı; yaprakları küçük. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rhamnus
54.Ağaç ya da boylu çalılardır; yaprakları daha büyük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pyrus
45.Yapraklar yumurtamsı ya da yuvarlak
55.Bitki dikenli
56.Yapraklarının alt yüzü, sapı ve sürgünleri bezeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eleagnus
56.Bezeli tüyler yok
57.Yaprak çok küçük; kulakçıkları oksu, tabanı kahverengi, uç kısmı zarsıdır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atraphaxis
57.Yapraklar daha büyük; okrea bulunmaz
58.Dikenler zayıf, çoğunlukla portakal renginde ve geriye kıvrık, en fazla 1 cm boyunda ve bitki kısa boylu çalı ya da yerde sürünücü; yapraklar
küçük, genellikle yuvarlak ve yumurtamsı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Capparis
58.Dikenler kuvvetli,
59.1-2,5 cm boyunda ve bitki boylu ağaç formunda; yapraklar büyük, uzun damla uçlu ve en geniş yeri sap kısmına yakın; meyve en az 5 cm
çapında. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maclura
59.Yaprakları daha küçük, damla uçlu değil, en geniş yeri ortada; meyve yalancı meyve ve 2-3 cm çapında. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mespilus
61.Yaprakları aromatik kokulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Laurus
61.Yaprakları aromatik kokulu değil
62.Yaprak koparıldığında süt çıkarır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ficus
62.Yaprak koparıldığında süt çıkarmaz
63.Yapraklar genellikle mızraksıdır; yuvarlak değildir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rhamnus
63.Yapraklar genellikle yuvarlak küçük ya da sivri uçlu ise büyüktür
64.Çiçekleri tüpsü ve uzun; yaprakları mavimsi yeşil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nicotinia
64.Çiçek tüpsü değil; yapraklarının üst yüzeyi koyu yeşil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cotoneaster
60.Yapraklar kışın dökülür
65.Yapraklar genel olarak yuvarlak uçlu
66.Çiçekleri terminal ve dumansı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cotinus
66.Çiçekleri yan durumlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Amelanchier
65.Yaprakları genellikle sivri uçlu
67.Yaprakları büyük, genellikle 8 cm’den daha uzun
68.Yaprakları çıplak, sivri uçlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diospyros
68.Yaprak alt yüzü keçe gibi tüylü, küt uçlu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Cydonia
67.Yaprakları genellikle 8 cm’den daha kısa
69.Bitki uzun ya da kısa boylu ağaç formunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pyrus
69.Bitki çalı formunda
70.Yapraklar genellikle yuvarlak; meyve yalancı meyve tipinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cotoneaster
70.Yaprak yuvarlak değil
71.Kulakçıkları kın şeklinde değil; Meyve çekirdekli sulu .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rhamnus
71.Kulakçıkları kın şeklinde; meyve nuks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atraphaxis
2.Bitki yarı çalı formunda, yapraklı sürgünler genellikle otsu ya da otsu görünümde
72.Yaprakları dar ya da geniş şeritsi
73.Yapraklar genellikle karşılıklı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Helianthemum
73.Yapraklar genellikle sarmal .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fumana
72.Yaprakları geniş, yumurtamsı ya da elips şeklinde
74.Yaprakların en geniş yeri ortada
75.Yapraklar genellikle tüylü değil ya da az tüylü; çiçekleri terminal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hypericum
75.Yaprakları yoğun tüylü; çiçekleri gövde üzerinde yan durumlu ve sık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Withania
662

74.Yaprakların en geniş yeri ortada değil
76. Yaprakların en geniş yeri uca kaymış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Globularia
76.Yaprakların en geniş yeri tabana kaymış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Cionura
Grup D-8: Bitkilerin yaprakları basit ve kenarları ince, sık, seyrek, kaba ya da üst yarısı dişli
1.Yaprakların alt yarısı düz, üst yarısı dişli;

2.Yaprak dizilişi karşılıklı; yaprak alt yüzü çıplak; dişler keskin ve batıcı sert değil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Forsythia
2.Yaprak dizilişi karşılıklı değil
3.Tomurcukları saplı ve az sayıda pullu; yapraklar büyük, daha ince dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amelanchier (parviflora)
3.Tomurcuklar saplı değil; yaprakları küçük, seyrek kaba dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parrotia
1.Yaprak kenarının tamamı dişli
5.Yapraklar küçük, 1-5 cm boyunda
6.Yaprak boyları 3-5 cm
7.Yaprak kenarları, büyük ve seyrek testere dişli, yapraklar 1,5-4,5 cm boyunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Prasium
7.Yaprak kenarları ince ve düzenli testere dişli, bazı türlerinde sürgün siğilli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Euonymus
6. Yaprak boyları genellikle 1-3 cm; Yaprak kenarları ince dişli, yapraklar herdem yeşil, derimsi,
8.Bitki dikenli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sageretia (spinosa)
9.Sürgünleri yeşil renkte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Euonymus
9.Sürgünleri yeşil değil
10.Yaprakların en geniş yeri sap kısmına yakın ve uca doğru yavaş yavaş incelir; yaprak kenarındaki dişler daha ince ve az fazla belirgin değil . . . . Abelia
10.Yaprakların en geniş yeri orta kısımdadır; yaprak kenarındaki dişler belirgin çoğunlukla testere şeklindedir, yapraklar oldukça sert ve derimsidir
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phillyrea
5.Yapraklar büyük, genellikle 5 cm’den daha uzun
11.Yapraklar herdem yeşil
12.Yapraklar küçük en çok 10 cm; meyve kurulu yoğun ve meyveler parlak morumsu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Viburnum tinus
12.Yapraklar uzun, 10-25 cm boyunda, kenarları seyrek ve düzensiz dişli, genellikle alacalı (yaygın olarak kullanılanı); meyve kırmızı . . . . . . . . . . . . . . . . Aucuba
11.Yapraklar herdem yeşil değil
13.Yaprakların üzeri az ya da çok buruşuk
14.Yapraklar 3-13 cm boyunda ve geniş, dairemsi, uçları sivri, kısa saplı; çiçekler büyük, yalancı şemsiye şeklinde kurul oluşturur ve taç yapraklar serbesttir;
meyve kapsüldür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hydrangea
14.Yaprak 4-6 cm, kötü kokulu; üzeri çok belirgin şekilde kaba ve pürüzlü; çiçekleri yarı küresel kurul oluşturur ve daha küçüktür, taç yaprakları birleşiktir;
çekirdekli sulu meyve siyah renkli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lantana
13.Yaprakların üzeri buruşuk değil
15.Çiçekleri genellikle yan durumlu, tek tek ya da yalancı şemsiye şeklinde kurul oluşturur, çiçeklerde taç yapraklar birleşmiş çan şeklinde; yapraklar damla
uçludur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weigela
15.Çiçekleri terminal konumlu; salkım ya da simoz kurul oluşturur 16.Çiçekleri simoz, başçık şeklinde, uzamamış ve genişlemiş kurul halindedir; yaprak-
ları, geniş yumurtamsı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clerodendrum
16.Çiçekleri salkım halinde kurul oluşturur
17.Çiçekleri bileşik salkım halinde kurul oluşturur, çiçekleri mor renkli, çiçek kurulu büyük, 10-25 (-40 cm); yaprakları mızraksı ve büyük 10-25 cm,
kenarları ince dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Buddleia
17.Çiçekleri genellikle beyaz, yan sürgünlerin ucunda terminal konumlu ve -9 cm boyunda salkım kurul halindedir; Yaprakları daha küçük, 3-6(-8) cm
boyunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deutzia
19.Tomurcuklar 1 ya da 2 pullu
20.Tomurcuklar sapsız ve tek pullu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Salix
20.Tomurcuklar saplı ve iki pullu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alnus
19.Tomurcukları çok pullu
22. Tepe tomurcuğunun yanında çok sayıda yan tomurcuk bir arada bulunur; Meyve nuks, kadeh meyveyi kısmen kapatmış; Yaprak kenarları dişli ya da batıcı
dişli, bazen de seyrek dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Quercus
22.Böyle bir tomurcuk özelliği yoktur; Meyve etli
663

23.Sürgün yeşil; Meyve üzümsü ve büyük, aromatik kokulu; dış kısmı kalın ve kısmen sert kabuklu, genellikle sarı ve turuncu renkte; yaprak büyük ve koyu
yeşil; taç yapraklar bileşik değil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Citrus
23.Sürgünleri yeşil değil; Meyve çileğe benzer ve etlidir; yapraklar daha küçük, derimsi ve kenarları düzenli testere dişlidir; taç yaprak bileşik ve genişlemiş
çan şeklinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arbutus
21.Bitki kışın yaprağını döker
24.Yapraklar yuvarlak ya da en geniş yeri sap kısmına yakın, yaprak yuvarlak ise dilimli dişli (sığ loplu), en geniş yeri sap kısmına yakın ise kenarları düzenli
dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Populus
24.Yaprakla yumurtamsı, dar ya da geniş elips şeklinde
25.Çiçekler tek eşeyli (monoik); meyve çekirdekli sulu; dikenli ya da dikensiz; yaprakların en geniş yeri genellikle ortada. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rhamnus
25.Çiçekler erselik; meyve etli, çekirdekli sulu ya da yalancı meyve; yapraklar uzun ya da kısa saplı, boyu her zaman eninden uzun, çiçeklerinde taç ve çanak
örtüsü var; çiçekler çoğunlukla tek tek ya da kurul oluşturur.
26.Meyve tek tohumlu çekirdekli sulu meyve; ovaryum üst durumlu
27.Çiçekler 15 ya da daha fazla, boyu eninden uzun, yoğun rasemoz şeklinde; rasemoz tabanda yapraklı.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Padus
27.Çiçekleri tek tek ya da şemsiye şeklinde, demet halinde
28.Meyve açılır; perikarp kurudur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amygdalus
28.Meyve açılmaz; perikarp etli ve sulu
29.Drupalar çıplak veya bazen yumuşak tüylü
30.Drupanın yüzeyi mavimsi-beyaz bir mum tabakası ile kaplı, yaprak tomurcukları içe kıvrık. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prunus
30.Drupanın yüzeyi mavimsi-beyaz bir mum tabakası ile kaplı değil, yaprak tomurcukları uzunluğuna geriye kıvrık. Cerasus
29.Drupaların yüzeyi kadifemsi ya da sık yumuşak tüylü veya istisnai olarak çıplak
31.Meyve çekirdek yüzeyi düz; yaprak tomurcukları içe kıvrık, genişçe ovat, boyu genişliğinin 1,5 katı kadar . . . . . . . . . . . . . Armeniaca
31. Meyve çekirdek yüzeyi belirgin şekilde delikli; yaprak tomurcukları uzunluğuna ortasından kıvrılmış, eliptik lanseolat’tan oblong-
lanseolat’a değişir; boyu genişliğinin 3 katı kadar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Persica
26.Meyve yalancı meyve tipinde; ovaryum alt durumlu
32.Bitki herdem yeşil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Photinia
32.Kışın yaprağını döker
33.Meyve yuvarlak ya da pyriform (armut) şeklinde, meyvede çok sayıda sert taş hücreleri mevcut, stilus serbest.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pyrus
33.Meyve yuvarlak ve ortası göbek şeklinde çukur; taş hücreleri seyrek ya da eksik
34. Yaprak büyük, üstü buruşuk; meyve büyük tohumlu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eriobotrya
34.Yapraklar daha küçük, buruşuk değil; meyve çok daha küçük tomurcuklu
35.Yaprak ve sürgünler yoğun tüylü, yaprak geniş yumurtamsı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malus
35.Yaprak ve sürgünler çıplak; yaprak dar mızraksı, yumurtamsı ya da küçük ters yumurtamsı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chaenomeles
18.Yaprak dizilişi iki sıralı sarmal (almaşlı)
36.Yaprak kenarları kılçıksı dişli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Castanea
36.Yaprak kenarları kılçıksı dişli değil
37.Tomurcukları dar, uzun ve sivri uçlu, sürgüne tamamen yatmış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Carpinus
37.Tomurcukları sivri uçlu değil, sürgüne yatmamış ya da kısmen yatmış
38.Yaprak geniş yürek şeklinde ucu sivri ve tabanı yüreksi
39.Yaprak ve çiçek tomurcukları farklı şekillerde; meyve nuks, yeşil bir örtü içerisinde.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Corylus
39.Yaprak ve çiçek tomurcukları aynı şekilde; meyve etli, bileşik meyve
40.Bileşik meyve armut biçiminde, etli sulu ve küçük; Tomurcuk 3-6 pullu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Morus
40.Bileşik meyve küremsi ve büyük, Tomurcuk 2-3 pullu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Broussonetia
38.Yaprak yumurtamsı, tabanı yürek şeklinde değil
41.Yapraklarının en geniş yeri yaprak tabanına yakın
42.Yaprak kenarı tek sıralı büyük testere dişli; dar ve uzun; sürgünleri yeşil; çalı formunda; çiçekleri erselik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kerria
42.Yaprak kenarı daha ince testere dişli; tomurcuk belirgin çok pullu ve sivri uçlu; sürgün kahverengi, gövde beyaz; ağaç ya da boylu büyük çalı formun-
da; çiçekler monoik, erkek çiçekler kışı açıkta geçiren başak kurul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Betula
41.Yapraklarının en geniş yeri hemen hemen ortada
43.Bitki dikenli; yaprak dikdörtgenimsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pyracantha
44.Bitki herdem yeşil değil; Torba şeklinde olan meyve örtüsü meyveyi tamamen kapatmıştır; meyve salkım halinde kurul oluşturur . . . . . Ostrya
44.Bitki herdem yeşil; Meyve nuks değil
45.Meyve çekirdekli suluolgun meyve 1 cm çapında ve siyah; yaprak büyük kenarları seyrek dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Laurocerasus
45.Meyve çekirdekli sulu değil
46.Meyve kapsül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Camellia
46.Meyve üzümsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Vaccinium
664

Grup D-9: Bitkilerin yaprakları üçgül (trifoliat) şeklinde
1.Çiçekleri simetrik, taç 5 parçalı;

2.Meyveleri bileşik, etli meyve; bitki genellikle yüzeysel dikenli (emergens var). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rubus
2.Meyve üzümsü, dikenler sert, batıcı ve yüzeysel değil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Citrus (trifoliata)
1.Çiçekleri zigomorf, taç bayrakçık, kanat ve omurgadan oluşur; Meyveleri bakla şeklinde; Bitki dikensiz ya da odunsu dikenli
3.Çiçekleri kırmızı ya da pembe renkli
4.Çiçekleri kırmızı renkli; yaprakçıklar yapışkan tüylü değil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erythrina
4.Çiçekleri pembe renkli; yaprakçıklar yapışkan tüylü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ononis (spinosa)
3.Çiçekleri sarı renkli
5.Yaprakçıklar yapışkan tüylü; Yaprakçık boyları 0,2-3 cm’dir;
6.Meyve spiral olarak kıvrılmış; çoğunlukla dikenli ya da dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medicago
6.Meyve spiral olarak kıvrılmamış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ononis (natrix)
5.Yaprakçıklar yapışkan tüylü değil
7.Güçlü bir şekilde kötü kokulu geniş ve büyük çalılardır; Stamenler serbesttir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anagyris
7.Kokusuz çalılardır; Stamenler mono- ya da diadelf.
8.Dikenli çalılardır
9.Çanak örtüsü 5 kısa dişli, üst tarafı ayrılırken fincan şeklinde bir kalıntı bırakır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Calicotome
9.Çanak örtüsü ayrılmaz
10.Çanak örtüsünün üst dudağı derin bir şekilde ikiye yarılmıştır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Genista
10.Çanak örtüsünün üst dudağı derin bir şekilde ikiye yarılmamıştır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anthyllis
8.Dikensiz çalılardır; çiçekleri sarı ya da beyazdır
11.Bakla ve genellikle çanak örtüsü kalıcı yapışkan tüberküllere sahiptir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adenocarpus
11.Bakla ve genellikle çanak örtüsü kalıcı yapışkan tüberküllere sahip değildir
12.Bakla meyve kanatlı
13.Yaprakçıklar 3-8 cm boyunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Laburnum alpinum
13.Yaprakçıklar 1-2 cm boyundadır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podocytisus
12.Bakla meyve kanatsız
14.Yaprakçıklar 3-8 cm boyunda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Laburnum anagyriodes
14.Yaprakçıklar 0,5-3 cm boyunda
15.Çiçek kurulu terminal, yapraksız ya da brahtesiz bir salkımdır; anterler uçta ve tabanda kirpikli tüylüdür.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gonocytisus
15.Çiçek kurulu değişken, fakat eğer terminalse salkım halinde, çiçekler brahteli; anterler kirpikli tüylü değildir
16.Çanak örtüsünün üst dudağı 2 kısa dişli, dişler dudağın boyunun ¼’ü kadar ya da daha kısadır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cytisus
16.Çanağın üst dudağı hemen hemen tümüyle iki belirgin dişe bölünmüştür; Yapraklar sapsız; çiçekler yan durumlu başçıklar ya da salkım
halindedir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Genista
Grup D-10: Yaprakları pinnat (pinnat damarlı bileşik -tüysü- yaprak)

2.Genç sürgünleri köşeli; bitki gövdesi yeşil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jasminum
2.Genç sürgünler yuvarlak; gövde yeşil değil
3.Meyve kapsül; çiçekleri yan durumlu aşağıya sarkan bileşik salkım halinde kurul oluşturur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Staphylea
3.Meyve tipi kapsül değildir; çiçekleri dik duran şemsiye ya da aşağıya sarkan kurul oluşturur.
4.Tomurcukları çok pullu; meyve çekirdekli sulu; çiçekleri terminal, şemsiye şeklinde kurul oluşturur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sambucus
4.Tomurcukları 1-2 çift pullu; meyve kanatlı nuks; Çiçekleri terminal ya da yan durumlu basit salkım halinde kurul oluşturur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fraxinus
5.Yaprakçık kenarları batıcı dikensi sert dişli.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mahonia
5.Yaprakçık kenarları tam ya da dişli
6.Meyve bakla şeklinde değil
7.Bitki dikenli
8.Dikenler emergens (yüzeysel) ve sürgün üzerinde ya da yaprak kenarlarındadır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rosa
8.Dikenler terminal, sürgün uçları yapraksız ve çatallanmış dikenli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sarcopotereum
9.Meyve çekirdekli sulu
10.Meyve 2-6 cm çapında, büyük
665

11.Meyve 1-3’ü bir arada, köşeli değil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Juglans
11.Meyve 3-10 tanesi bir arada , köşeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Carya
10.Meyve 5-10 mm çapında, küçük ve salkım halindedir
12.Yaprakçık kenarları kaba dişli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rhus
12.Yaprakçıklar tam kenarlı
13.Yaprakçık sayısı 5-11adet ve yumurtamsı elips şeklinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pistacia
13.Yaprakçık sayısı 16-30 adet ve ince şeritsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schinus
9.Meyve çekirdekli sulu değil
14.Yaprakçıklar tam kenarlı; kısa boylu çalı
15.Meyve üzümsü; taç yaprak tüp şeklinde uzamış ve birleşik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jasminum
15.Meyve aken (açılmayan tek tohum taşıyan) meyvedir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Potentilla
14.Yaprakçıklar dişli, büyük; boylu çalı ya da ağaç formunda
16.Meyve etli yalancı meyve tipinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sorbus
16.Meyve kuru meyve tipindedir
17.Meyve büyük kağıt gibi bir örtü ile kaplı kapsüldür.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Koelreuteria
17.Meyve samara
18. Meyve uzunca bir eksen üzerinde salkım halinde dizilmiş kanatlı nuks meyve tipindedir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pterocarya
18.Meyve bileşik salkım ve yoğun; yaprakçıkların taban kısmındaki dişler derin parçalı ve lop gibidir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ailanthus
6.Meyve bakla şeklinde
19.Yapraklarında orta eksen bir dikenle sonlanır; kulakçıklar dikensi, yaprakçıklar 1-2 (-5) çift
20.Yaprakçıklar 20-30 mm; çiçekler menekşe renginde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Halimodendron
20.Yaprakçıklar 8-10 mm; çiçekler sarı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Caragana
19.Yaprakların orta ekseni yaprakçıkla sonlanır;
21.Terminal yaprakçık yoktur (paripinnat). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Senna
21.Terminal yaprakçık vardır (imparipinnat)
22.Meyve zarsı genişlemiş bir örtü ile kaplıdır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Colutea
22.Meyve örtüsü zarsı değildir
23.Bakla meyve boğumludur
24.Yaprakçıklar 2-4 çift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hippocrepis
24.Yaprakçıklar 3-8 çift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Sophora
23.Bakla meyve boğumlu değil
25.Meyve 1-2 tohumlu
26.Yapraklar 5-12 çittir; bitki dikensiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Amorpha
26.Yaprakçıklar 2-5 çiftten oluşur; bitki dikenli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Onobrychis
25.Meyve bol tohumlu
27.Bitki gövdesi kalın ve yoğun dikenli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gledistsia
27.Bitki gövdesi diken değil ya da yüzeysel dikenler var
28.Yaprakçıklar ince; meyve basık ve derimsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Robinia
28.Yaprakçıklar deri gibi; meyve oldukça sert. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ceratonia
Grup D-11: Yaprakları katlı tüysü (bipinnat)
1.Gövde dikenli
2.Dikenler geniş tabanlı ve giderek sivrilen sert dikenli; yaprakçıklar küçük ve sık. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prosopis
2.Dikenler üçlü, ortadaki büyük ve sert yandakiler daha kısadır; yaprakçıklar çok sayıda ve seyrektir, yapraklar çok uzundur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parkinsonia
1.Gövde sert dikenli değil
3.Meyveleri bakla şeklinde
4.Yapraklar çok büyük, 15-80 cm kadardır. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gymnocladus
4.Yapraklar daha küçük
5.Stamenler kısa bir şekilde dışarıdan görülür, 5 mm ya da daha az. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acacia
5.Stamenler uzun ve dışarıdan çok daha belirgin görülür, 2 cm boyunda ya da daha uzundur
6.Taç 20-25 mm; bakla siyahımsı-salgı bezeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Caesalpinia
6.Taç 6-8 mm; bakla guddesiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Albizzia
3.Meyve bakla şeklinde değil
7.Meyve kapsül
666

8.Meyve geniş disk şeklinde; yaprakçıklar küçük ve çok sayıda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jacaranda
8.Meyve büyük değil; yaprakçıkları büyük ve az sayıda, kenarları kaba dişli ya da loplu gibidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paeonia
7.Meyve sulu meyvedir ve daireseldir.
9.Meyve parlak kırmızı renkte ve aşağıya sarkık kısa saplı kurul halinde; yaprakçıklar belirgin şekilde ayrılmış ve tam kenarlı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nandina
9.Meyve kırmızı renkte değil; yaprakçıklar belirgin şekilde ayrılmış ya da ayrılmamış, seyrek ve ya ince dişli
10.Yaprakçıklar belirgin şekilde ayrılmış, yumurtamsı-elips şekilde, kenarları ince dişlidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Melia
10.Yaprakçıkları bazen ayrılmamış, mızraksı ve bazen loplu ya da derin ve seyrek dişlidir.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grevillea
Grup D-12: Yaprakları palmat (palmat damarlı –elsi damarlı- bileşik -tüysü- yaprak)
1.Yaprakçıklar küçük; kısmen etli gibi, 5-7 yaprakçıklı; bitki çok küçük en çok 30-40 cm boyunda ve yerde sürünücü; çiçekleri sarı, meyve bakla şeklinde. . . . . . . . . . Cytisopsis
1.Yaprakçıklar büyük,
2.Yaprakçık kenarları tam; çalı formunda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vitex
2.Yaprakçık kenarları dişli; boylu ağaç formunda
3.Yaprakçıklar kaba dişli; yaprak koparıldığında at nalı şeklinde iz kalır; gövde dikenli değil; Çiçekleri dik duran konik salkım halinde kurul oluşturur ve beyazdır
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aesculus
3.Yaprakçık kenarları ince, hafif kılçıksı dişli; gövde çok yoğun dikenli; Az sayıda çiçek bir arada bulunur, taç yaprakların büyük, iç kısmı krem beyazı, uç ve dış kısmı
kırmızıdır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ceiba
Grup D-13: Yaprakları tamamen pul veya iğne yaprak şeklinde
1.Yapraklar dar ve erken dökülen uzun pul yaprak şeklinde; bitki yapraksız görünümde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Calligonum
1.Yapraklar iğne ya da pul yaprak şeklinde, bitki yapraklı görünümde
2.Yapraklar iğne yaprak halinde
3.Yapraklar 10-15 cm boyunda; boylu ağaç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Casuarina
3.Yapraklar en çok 3 cm boyunda
4.Yapraklar batıcı iğne şeklinde, uç kısmında 1-3 mm’lik kısım çok sert iğne şeklinde; 5-12 yaprak bir noktadan çıkar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asparagus
4.Yaprak ucunda iğne şeklinde sert kısım yok ve fazla batıcı değil
5.Yaprak dizilişi çevrel ya da karşılıklı
6.Yaprak dizilişi çapraz karşılıklı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Calluna
6.Yaprak dizilişi çevrel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erica
7.Yaprak kenarları kıvrık değil; genişliği 1,5 mm’ye kadardır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thymus
7.Yaprak kenarları belirgin şekilde aşağıya kıvrık
8. Yaprak alt yüzü beyaz, genişliği 4 mm’ye kadar, daha geniş ve genellikle daha uzun .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rosmarinus
8.Yaprak alt yüzü beyaz değil, genişliği genellikle 1,5 mm’ye kadar, genellikle daha küçük
9.Yaprakları guddeli değil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thymus
9.Yapraklar ince guddeli tüylü; meyve etli ve sulu yaklaşık 5 m çapında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Empetrum
2.Yapraklar pul yaprak halinde
10.Bitki salgı bezli ya da kuru beyazımsı kabukla örtülü değil; mumsu örtü yok; gövde segmentli değil
11.Erkek organların sapı ayrıdır; tohumun bir ucunda nemli ortamda hareketlenen tüy kümesi (papus), hemen hemen sapsızdır; Çiçekleri terminal konumlu dik du-
ran salkım halinde kurul oluşturur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Tamarix
11.Erkek organların sapı alt tarafta birleşik; bir ucunda papus vardır;¸ Çiçekleri terminal konumlu dik duran salkım halinde kurul oluşturur. . . . . . . . . . . . Myricaria
10. Bitki salgı bezli ya da kuru beyazımsı kabukla örtülü; mumsu örtü ile kaplı; gövde segmentli
12.Yaprak koltuklarında tüy kümeleri var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anabasis
12.Yaprak koltuklarında tüy kümeleri bulunmaz; Braktelerin karşılıklı çiftleri segment oluşturacak şekilde birleşmişler.
13. Her bir sim’in çiçekleri segmentteki bölünmemiş kuyucuklardan dışa doğru sarkık, tohum siyah, testa sert, tüberkülat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arthrocnemum
13. Her bir sim’in çiçekleri segmentteki üç parçalı kuyucuklarda gömülü, tohum yeşilimsi kahverengi ya da grimsi, testa ince membransı, konik veya kıvrık tüylerle
kaplı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sarcocornia
667
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I K AY N A K L A R
KAYNAKLAR
Abd El-Ghani, M.M. 2000. Vegetation composition of Egyptian inland 37: 225-269 Altıok, A., Behçet, L. 2005. The flora of Bitlis river valley, Turkish Jour-
salt marshes. Bot. Bull. Acad. Sin., 41: 305-314. Akhani, H., Edwards, G. ve Roalson, E.H. 2007. Diversification of the nal of Botany 29: 355–387.
Adams, R.P. 2008. Juniperus of the World: The genus Juniperus., 2nd Old World Salsoleae s.l. (Chenopodiaceae): Molecular phy- Altun, B. 2011. Türkiye Orman Güllerinin Toplanması ve Kültüre Alın-
Ed., Trafford Publ.., Vancouver, B.C., Canada. logenetic analysis of nuclear and chloroplast data sets and a ması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Adams, R.P., Terzioğlu S. ve Mataracı, T. 2010. Taxonomy of Junipe- revised classification. Int. J. Pl. Sci. 168: 931–956. Doktora Tezi (Basılmamış). Samsun. 247 s.
rus oxycedrus var. spilinanus in Turkey: Leaf terpenoids and Akkemik, Ü. 1994. Türkiye’nin Doğal Karaağaç (Ulmus L.) Taksonları- Anderberg, A.A., Eldenäs, P. 2007. XVII. Tribe Inuleae, In: The Fami-
SNPs from nrDNA and petN-psbM., Phytologia, 92(2): 156- nın Morfolojikve Palinolojik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. lies and Genera of Vascular Plants, Vol. VIII, pp. 374-390,
166. İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü (Eds. K., Kubitzki, (vol. Ed.), J.W., Kadereit, C., Jeffrey).
Adıgüzel, N. ve Aytaç, Z. 2005. Ceylanpınar stepleri. Türkiye’nin 122 Akkemik, Ü. 1998. Ülkemizde doğal yetişen karaçalı (Paliurus spi- Springer-Verlag Berlin.
Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S. Atay): na-christii Mill.)’nin morfolojik, anatomik ve palinolojik Anşin, R. 1983. Türkiye’nin Flora Bölgeleri ve Bu Bölgelerde Yayılan
367-368, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yayını, özellikleri. Kasnak Meşesi ve Türkiye Florası Ulusal Sempoz- Asal Vejetasyon Tipleri K.T.Ü. Orman Fak. Yayın Cilt:6,
İstanbul. yumu. :332-345 Sayı:2
Adıgüzel, N., Byfield, A., Duman, H. ve Vural, M. 2005. Tuz gölü ve Akkemik, Ü., Köse, N. ve Poole, I. 2005. Sequoioidae (Cupressaceae) Anşin, R. 2001. Tohumlu Bitkiler, Gymnospermae (Açık Tohumlular),
stepleri, Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, woods from the upper Oligocene of European Turkey (Thra- 1.cilt, 3.Baskı, KTÜ Orm. Fak. Yayın No: 122/15, ISBN: 975-
A. Byfield ve S. Atay): 289-292, WWF Türkiye (Doğal Hayatı ce). Phytologia Balcanica. 11(2):119-131 6983-16-7, KTÜ Basımevi, Trabzon, 296 s.
Koruma Vakfı) yayını, İstanbul. Akkemik, Ü., Sakınç, M. 2013. Sequoioxylon petrified woods from the Anşin, R. ve Gerçek, Z. 1991. “Türkiye Florası İçin Yeni Bir Zelkova
Adıgüzel, N. ne Reeves, R.D. 2012. Important serpentine areas of Tur- mid to late Oligocene of Thrace (Turkey). IAWA Journal 34 Taksonu. Zelkovacarpinifolia (Pall.) C. Koch ssp. Yomraensis
key and distribution patternsof serpentine endemics and nic- (2): 177-182 Anşin & Gerçek, ssp. nova, Doğa, Tr-J. of Agriculture & Fo-
kel accumulators, Bocconea 24: 7-17. Akkemik, Ü., Yılmaz, H., Oral, D., Kaya, A. 2011. Some Taxonomic restry, 15 : 564-575, Tübitak Ankara.
Aellen, P. 1967a. Atriplex L.. In: P. H. Davis [ed.], “Flora of Turkey and Notes on Pinus L. (Pinaceae) Taxa Naturally Grow in Turkey. Anşin, R., Özder R. 1993. A New Taxon of Black Alder, A. glutinosa
the East Aegean Islands”, vol. 2, 305 312. Edinburgh Univer- İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi 61 (1): 63-78 ssp. betuloides (Betulaceae)”, The Karaca Arboretum Maga-
sity Press, Edinburgh. Akkemik, Ü., Sertok, B., Akarsu, F. 2017. Distribution of Betula pendu- zine. cilt II: 47-51.
Aellen, P. 1967b. Bassia All. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the la during late quaternary to present and characteristics of its Anşin, R. ve Özkan, Z.C., 1993. “Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta)
East Aegean Islands, vol. 2, 315. Edinburgh University Press, lowest habitat in Turkey. Eurasian Journal of Forest Science Odunsu Taksonlar”, KTÜ Orman Fakültesi, 167/19, 1.Baskı,
Edinburgh. 5 (2): 1-18 Trabzon, 512 s
Aellen, P. 1967c. Camphorosma L. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey Akkiraz, M.S., Akgün, F., Örçen, S., Bruch, A., Mosbrugger, V. 2006. Anşin, R., Özkan Z.C. 2006. Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta) Odun-
and the East Aegean Islands, vol. 2, 314–315. Edinburgh Uni- Stratigraphic and Palaeoenvironmental Significance of Bar- su Taksonlar, K.T.Ü. Basımevi, Yay. No: 167/19, 3. Baskı,
versity Press, Edinburgh. tonian–Priabonian (Middle–Late Eocene) Microfossils from ISBN: 975–6983–00–0, Trabzon, 450 sayfa.
Aellen, P. 1967d. Cyathobasis Aellen In P. H. Davis (ed.), Flora of Tur- the Başçeşme Formation, Denizli Province, Western Anato- Aras, A., Aksoy, N., Batı, Z., Sakınç, M. ve Erdoğan M. 2003. Yaşayan
key and the East Aegean Islands, vol. 2, 336–337. Edinburgh lia, Turkish Journal of Earth Sciences 15:155-180. fosil Sequoiadendron giganteum (Ağaçlı linyitleri): ksiloloji,
University Press, Edinburgh. Akkiraz, M.S., Kayseri, M.S. ve Akgün, F. 2008. Palaeoecology of Co- palinoloji ve yaşı, Türkiye Kuvaterneri Çalıştayı IV, 29-30 Ma-
Aellen, P. 1967e. Halimione AellenL. In P. H. Davis (ed.), Flora of Tur- al-Bearing Eocene Sediments in Central Anatolia (Turkey) yıs 2003: 186-194, İstanbul.
key and the East Aegean Islands, vol. 2, 312–313. Edinburgh Based on Quantitative Palynological Data, Turkish Journal of Aras-Tayhan, A. 1997. Türkiye’nin Hippophae rhamnoides L.Taksonu
University Press, Edinburgh. Earth Sciences 17: 317–360. Üzerinde Ksilolojik ve Palinolojik Araştırmalar PhD. Thesis
Aellen, P. 1967f. Krascheninnikovia Güldenst.. In P. H. Davis (ed.), Flo- Akpulat, H.A., Çelik, N. 2005. Flora Of Gypsum Areas İn Sivas İn The (Unpublished).
ra of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 2, 313. Edin- Eastern Part of Cappadocia in Central Anatolia, Turkey, Aslan, S. 2012. Hypericum. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T.,
burgh University Press, Edinburgh. Journal of Arid Environments, 61, 27-46 Vural, M. & Babaç, M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Da-
Aellen, P. 1967g. Noaea Moq. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and Aksoy, N. 1998. “Euro-Siberian (Avrupa-Sibirya) Flora Bölgesindeki marlı Bitkiler). 523-530, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve
the East Aegean Islands, vol. 2, 335–336. Edinburgh Univer- Buxus sempervirens L.’nin Yayılışı, Doğal Alanlarının Yapı- Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
sity Press, Edinburgh. sı ve Floristik Açıdan İncelenmesi” Cumhuriyetimizin 75. Aslan, S., Şahin, B. ve Vural, M. 2009. On the Turkish Clerodendrum
Aellen, P. 1967h. Salsola L. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the Yılında Ormancılığımız Sempozyumu Bildiri Kitabı, s. 238- (Verbenaceae), Biological Diversity Conservation, 2(1): 10 -
East Aegean Islands, vol. 2, 328–334. Edinburgh University 246, 21-23 Ekim İ.Ü. Orman Fakültesi Cumhuriyetimizin 75. 13.
Press, Edinburgh. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu Askeri Müze, Harbi- Asutay, H.J., Küçükayman, A. ve Gözler, M. Z. 1989. Dağküplü (Eskişe-
Aellen, P. 1967i. Suaeda L. In P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the ye-İstanbul. hir kuzeyi) ofiyolit karmaşığının stratigrafisi, yapısal konumu
East Aegean Islands, vol. 2, 324–327. Edinburgh University Aksoy, N. 2000.Türkiye Flora ve Vejetasyonuna Ormancılık Yönünden ve kümülatlara petrografisi, MTA Dergisi 109: 1-8.
Press, Edinburgh. Bakış,4-5 Mayıs I. Ulusal Orman Fakülteleri Öğrenci Konfe- Atalay, İ. 1989. Toprak Coğrafyası, Ege Üniversitesi yayını, İzmir.
Aellen, P., Cullen, J. ve Coode, M.J.E. 1967. Arthrocnemum Moq. In P. ransı, İ.Ü. Orman Fakültesi Bahçeköy- İstanbul. Atalay, İ. 1994. Türkiye Vejetasyon Coğrafyası, Ege Üniversitesi, Bası-
H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Alagöz, C.A. 1967. Sivas Çevresi ve Doğusunda Jips Karstı olayları mevi- Bornova-İzmir
vol. 2, 320–321. Edinburgh University Press, Edinburgh. A.Ü.D.T.C. Fak.Yayınları No: 175, Ankara. Atay, I. 1972. Kumulların Tesbiti ve Ağaclandırma Tekniği, 75 sayfa
Akalın Uruşak, E., Özhatay, F.N., Güler, N., Ersoy, H., Başak, N., Yeşil, Al-Saghir, M., Porter D.M. 2012. Taxonomic Revision of the Genus Avcı, M. 1993. Türkiye’nin flora bölgeleri ve Anadolu Diagonali’ne coğ-
Y., Oral, D., Demirci, S. 2013. The flora of Yıldız Mountains Pistacia L. (Anacardiaceae), American Journal of Plant Scien- rafi bir yaklaşım, Türk Coğrafya Dergisi 28: 225–248.
(Kırklareli) Biosphere Project area, Turkish Journal of Botany ces, 3, 12-32 Avcı, M. 1996. Endemik bir meşe türü, kasnak meşesi (Quercus vulca-
668
KAYNAKLAR
nica (Boiss. and Heldr. ex) Kotschy)’nin Türkiye’deki yeni bir plants cultivated in the United States and Canada. Turkey, 9th International Platinum Symposium, July 21–25
yayılış alanı, Türk Coğrafya Dergisi 31: 283–289. Bakmaz-Albayrak, N. ve Bakmaz A 2012. Dünü, Bugünü, Yarını Sakız 2002, Billings, Montana, USA.
Avcı, M. 1998. Paleoklimatolojik göstergelere günümüz florasından bir Ağacı Pistacia lentiscus var. chia. İzmir İl özel İdaresi Yayını, Blondel, J. ve Aronson, J. 2004. Biology and Wildlife of the Mediterra-
örnek, Türk Coğrafya Dergisi 33: 437-446. İzmir. nean Region, Oxford University Press Inc, New York.
Avcı, M. 1999. Türkiye’nin doğal söğütleri ve coğrafi dağılışları, İstan- Barnes, P.G. 2000. Abelia. In: The European Garden Flora, Volume 6, Borazan A. ve Babaç, M.T. 2003. Morphometric leaf variation in oaks
bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğraf- ed. J. Cullen et al. Cambridge University Press, Cambridge. (Quercus) of Bolu, Turkey. Ann. Bot. Fennici 40: 233–242
ya Dergisi 7: 1-24. Baskın, C. C., Milberg, P., Andersson, L. ve Baskın, J. M. 2001. Seed Boyadgiev, T.G. 1976. Contribution to the knowledge of gypsiferous
Avcı, M. 2004a. İç Anadolu Bölgesi Ormanlarının Son Sığınakları, dormancy-breaking and germination requirements of Dro- soil, AGON/SF/SYR/67/522. FAO, Rome.
Karacadağ ve Karadağ Volkanlarının Bitki Örtüsü, Çantay sera anglica, an insectivorous species of the Northern He- Boydak M, Çalıkoğlu, M. 2008. Toros Sediri’nin (Cedrus libani A.
Kitabevi, İstanbul. misphere, Acta Oecologica 22: 1-8. Rich.) Biyolojisi ve Silvikültürü (Biology and Silviculture of
Avcı, M. 2004b. Ormangülleri (Rhododendron L.) ve Türkiye’deki do- Başaran, S. ve B. Yaman, 1998. Rhamnus thymifolius Bornm. Üzerinde Lebanon Cedar (Cedrus libani A.Rich.)). Ormancılığı Geliş-
ğal yayılışları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğ- Anatomik ve Palinolojik Araştırmalar, Kasnak Meşesi ve Tür- tirme ve Orman Yangınları ile Mücadele Hizmetlerini Des-
rafya Bölümü Coğrafya Dergisi 12: 13–29. kiye Florası Sempozyumu, 346-358, İstanbul tekleme Vakfı Yayını, Lazer Ofset Matbaası, Ankara.
Avcı, M. 2004. Türkiye Bitkilerinin İsimlendirilmesinde Coğrafi Özel- Baum, B. 1967. Tamarix L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and East Boydak, M. 2001. A New Variety of Pinus nigra Arnold subsps. pallasi-
liklerin Etkisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğ- Aegean Islands. Vol. 2, pp. 349-352. Edinburgh University ana (Lamb.) Holmboe from Anatolia. The Karaca Arboretum
rafya Bölümü Coğrafya Dergisi 12: 31-45. Press. Magazine, Vol. 6, Part 1, TUBİTAK - TEMA yayını, s. 15-23,
Avcı, M. 2005. Çeşitlilik ve endemizm açısından Türkiye’nin bitki örtü- Baum, B. 1968. Tamarix. In: Tutin GT, Heywood VH, Burges NA, More Ankara.
sü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü DM, Valentine DH, Walters SM & Webb DA, (eds). Flora Boydak, M., Dirik, H., Çalıkoğlu, M. 2006. Kızılçamın (Pinus brutia
Coğrafya Dergisi 13: 27-55. Europaea, Rosacea to Umbelliferae. Vol. 2, Second Edition Ten.) Biyolojisi ve Silvikültürü. OGEM-VAK İşletme Mües-
Avcı, M. 2011. Moleküler biyocoğrafya: Gelişimi, kapsamı, paleobiyo- Cambridge University Press sesi, Ankara
coğrafya ve biyolojik çeşitlilik açısından bir değerlendirme, Baytop, A. 1971. Trakya ve İstanbul Çevresi Bitkileri Üzerine Sistema- Bozkuş, F. 1986. Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.)’nın Türkiye’deki
Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (Ed. D. tik Araştırmalar I.Apocynaceae. İstanbul Ecz. Fak. Mec. 7: Doğal Yayılış ve Silvikültürel Özellikleri, 176 s., İstanbul
Ekinci): 241-266, Türk Coğrafya Kurumu, İstanbul. 11-29 Brady, K.U., Kruckeberg, A.R. ve Bradshaw, Jr. H.D. 2005. Evolutio-
Avcı, M. ve Özhatay, N. 2005. Ilgaz Dağları Önemli Bitki Alanı, Tür- Baytop, A. 1977. Botanikte adlandırma. Biyoloji Dergisi. 27 (2-4):113- nary ecology of plant adaptation to serpentine soils. Annual
kiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield 132. Review of Ecology, Evolution, and Systematics 36: 243-266.
ve S. Atay): 103–105, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Baytop, A. 1978a. Lycium L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the Browicz, K. & Zielinski J. 1982. Zelkova Spach. In: P.H.Davis (ed.):
Vakfı) yayını, İstanbul. East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 445-449. Edinburgh; Edin- Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.7: 648-649.
Avcı, M. ve Zielinski, J. 1997. Salix myrsinifolia Salisb. (Salicaceae) -A burgh University Press. Edinburgh University Press.
new species for the flora of Turkey. The Karaca Arboretum Baytop, A. 1978b. Nicotiana L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Browicz, K. 1968. Tilia. In: Tutin GT, Heywood VH, Burges NA, More
Magazine 4 (2): 49–54. the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 456-457. Edinburgh; DM, Valentine DH, Walters SM & Webb DA, (eds). Flora
Averyanov L. V., Nguyen T. H., Loc P. K., The P. V.2005. Distribution, Edinburgh University Press. Europaea, Rosacea to Umbelliferae. Vol. 2, Second Edition
ecology, and habitats of Calocedrus rupestris (Cupressaceae) Baytop, A. 1978c. Solanum L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Cambridge University Press.
in Vietnam. Turczaninowia 8(4):19-35. the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 438-443. Edinburgh; Browicz, K. 1972a. Amelanchier Medik In: Davis PH (ed). Flora of
Avşar, M. D. ve Ok, T. 2010. Phenological observations on a bean tre- Edinburgh University Press. Turkey and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:168-172, Edin-
foil (Anagyris foetida L.) population in the Kahramanmaras Baytop, A. 1978d. Withania Pauguy. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey burgh.
region, Turkey. Scientific Research and Essays, 5 (22): 3358- and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 445-449. Edinburgh; Browicz, K. 1972b. Amygdalus L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
3362 Edinburgh University Press. and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:21-28, Edinburgh.
Ayan, S., 1998. Turba Karakteristikleri ve Islah Çalışmaları, Doğu Ak- Baytop, A. 1995. Bitkilerin Bilimsel Adlarındaki Niteleyiciler ve An- Browicz, K. 1972c. Armeniaca Scop. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
deniz Orm. Araş. Müd., DOA Dergisi, Orman Bakanlığı Ya- lamları, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:20, Edinburgh.
yın No. 076, DOA Yayın No. 7, Sayı. 4, s.131-150, ISSN 1300 No: 3889, İstanbul. Browicz, K. 1972d. Cerasus Duhamel. In: Davis PH (ed). Flora of Tur-
– 8544, Tarsus. Baytop, A., Akgöksel, H. 1972. Trakya’da Ephedra cinsi. İstanbul Ecza- key and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:12-19, Edinburgh.
Aytaç, Z. 2000. Astragalus L. In Güner A., Özhatay, N., Ekim T &Başer cılık Fak. Dergisi 8: 55-62 Browicz, K. 1972e. Cotoneaster Erhr. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
K.H.C. (edit.) Flora of Turkey and the East Aegean Islandans, Bean, W.J. 1970. Trees and Shrubs Hardy in the British Isles, Vol. 1, and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:129-132, Edinburgh.
vol. 11, pp. 79-88. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Murray, London. Browicz, K. 1972f. Crataegus L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and
Aytaç, Z., Ekici, M. ve Akan, H. 2012 Astragalus L. In Güner, A, As- Behçet, L. 2000. A new species of Ribes L. (Grossulariaceae) from East the East AegeanIslands, Vol.4, pp:133-147, Edinburgh.
lan, S., Ekim, T., Vural, M & Babaç, T. Türkiye Bitkileri Listesi Anatolia, Turkey. Turk J Bot 25: 103-105 Browicz, K. 1972g. Cydonia Mill. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
(Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flo- Belli, O. 2000. Eskiçağ Dünyası’nın en büyük madenci krallığı: Urartu- and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:157, Edinburgh.
ra Araştırmaları Derneği Yayını İstanbul. lar. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), Browicz, K. 1972h. Eriolobus (Ser.) Roemer. In: Davis PH (ed). Flo-
Aytuğ, B. 1984. Orman Ağaçlarının Hayatı ve Yapısı Ders Notları (O. Belli): 371- 378. İstanbul. ra of Turkey and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:159-160,
Bailey, L.H. 1977: Manual of Cultivated Plants, 16. baskı, 1116 p., Mac- Billor, M. Z., Gibb, F. 2002. The mineralogy and chemistry of the ch- Edinburgh.
millan Publishing CO., USA. romite deposits of southern (Kızıldağ, Hatay and Islahiye, Browicz, K. 1972i. Laurocerasus Duhamel. In: Davis PH (ed). Flora of
Bailey, L.H. ve Bailey, E.Z. 1976. Hortus third. A concise dictionary of Antep) and Tauric ophiolite belt (Pozantı-Karsantı, Adana), Turkey and the East AegeanIslands, Vol.4, pp:6-8, Edinburgh.
669
KAYNAKLAR
Browicz, K. 1972j. Malus Mill. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and University Press. Chamberlain, D.F. 1970e. Ceratonia L. In: Davis PH (ed.) Flora of Tur-
the East AegeanIslands, Vol.4, pp: 157-159, Edinburgh. Browicz, K., Zielinski, J. 1990. Chorology of trees and shrubs in South- key and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 7-8. Edinburgh;
Browicz, K. 1972k. Padus Mill. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and West Asia and adjacent regions, Vol:7, Polish Academy of Edinburgh University Press.
the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 6. Edinburgh; Edinburgh Sciences, Institute of Dendrology, Warszawa- Poznan, 86 p. Chamberlain, D.F. 1970f. Colutea L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
University Press. Brullo, S. ve Giusso, del Galdo, G. 2006. Anthyllis hermanniae subsp. and the East AegeanIslands, Vol.3, pp. 42-44. Edinburgh.
Browicz, K. 1972l. Persica Duhamel. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey brutia Brullo & Giusso. Novon 16:210 Chamberlain, D.F. 1970g. Cytisopsis Jaub. & Spach. In: Davis PH (ed).
and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 20-21. Edinburgh; Brunner, H., Tanker, PN. 1988. Meslekî Latince, Ankara Üniversitesi, Flora of Turkey and the East AegeanIslands, Vol.3,pp. 511-
Edinburgh University Press. Eczacılık Fakültesi Yayınları, Sayı: 63, Ankara. 512 Edinburgh.
Browicz, K. 1972m. Prunus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Brunsfield, S.J. et al. 1994. Phylogenetic relationships among the ge- Chamberlain, D.F.1970h. Gleditsia L. In: Davis PH (ed). Flora of Tur-
the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 8-12. Edinburgh; Edin- nera of Taxodiaceae and Cupressaceae: Evidence from rbcL key and the East AegeanIslands, Vol.3, pp. 7. Edinburgh.
burgh University Press. sequence. Syst. Bot. 19: 253–262 Chamberlain, D.F. 1970i. Halimodendron Fischer ex DC. In: Davis PH
Browicz, K. 1972n. Pyracantha M.J.Roemer. In: Davis PH (ed.) Flora Burton, R.M. 1995. A new locality of Erica bocquetii. Karaca Arbora- (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIslands, Vol.3, pp.
of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 132-133. tum Magazine 3 (1): 27-29 46. Edinburgh.
Edinburgh; Edinburgh University Press. Byfield, A., Özhatay N., 1996. Türkiye’nin Karadeniz, Marmara ve Chamberlain, D.F. 1970j. Hippocrepis Fabr. In: Davis PH (ed). Flora of
Browicz, K. 1972o. Pyrus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the Kuzey Ege Sahillerinde Sürdürülen Bir Botanik Çalışma ve Turkey and the East AegeanIslands, Vol.3,pp. 545-547. Edin-
East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 160-168, Edinburgh; Edin- Doğa Koruma Önerileri (Tercüme eden: S Atay, N Özhatay), burgh.
burgh University Press. 34 S, Doğal Hayatı Koruma Derneği ve Fauna and Flora In- Chamberlain, D.F. 1970k. Podocytisus Boiss. & Heldr.. In: Davis PH
Browicz, K. 1972p. Spiraea L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and ternational, İstanbul. Byfield, A., Özhatay, N. 1997. A Future (ed). Flora of Turkey and the East AegeanIslands, Vol.3, pp.
the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 4-5, Edinburgh; Edinbur- for Turkey’s Peatlands: A Conservation Strategy for Turkey’s 33. Edinburgh.
gh University Press. Peatland Heritage, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Chamberlain, D.F. 1970l. Prosopis L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
Browicz, K. 1972q. xMalosorbus Browicz. In: Davis PH (ed.) Flora of Byfield, A.J. 2000. Andromeda L. In: Güner A, Özhatay N, Ekim T & and the East AegeanIslands, Vol.3, pp. 9-10. Edinburgh.
Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 159. Edinbur- Başer KHC (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Chamberlain, D.F. 1970m. Robinia L. In: Davis PH (ed). Flora of Tur-
gh; Edinburgh University Press. (Suppl. 2) Vol. 11, pp. 183. Edinburgh; Edinburgh University key and the East Aegean Islands, Vol.3, pp.41. Edinburgh.
Browicz, K. 1978a. Cionura Griseb.. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey Press. Chamberlain, D.F. 1970n. Sophora L. In: Davis PH (ed). Flora of Tur-
and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 173-174, Edinburgh; Camus, A. 1936 – 1938. Les ch ê nes. Monographie du genre Quer- key and the East Aegean Islands, Vol.3, pp.11. Edinburgh.
Edinburgh University Press. cus . Tome I. Genre Quercus , sous-genre Cyclobalanopsis , Chamberlain, D.F. 1970o. Spartium L. In: Davis PH (ed). Flora of Tur-
Browicz, K. 1978b. Cyprina Browicz. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey sous-genre Euquercus (sections Cerris et Mesobalanus ). Tex- key and the East Aegean Islands, Vol.3, pp.32-33. Edinburgh.
and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 165-166, Edinburgh; te. Paul Lechevalier, Paris, France. Chamberlain, D.F. 1970p. Ulex L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
Edinburgh University Press. Camus, A. 1938 – 1939. Les ch ê nes. Monographie du genre Quercus . and the East AegeanIslands, Vol.3, pp.23-24. Edinburgh.
Browicz, K. 1978c. Periploca L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey Tome II. Genre Quercus , sous-genre Euquercus (sections Le- Chamberlain, D.F. 1972. Ribes L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 164-165, Edinburgh; pidobalanus et Macrobalanus ). Texte. Paul Lechevalier, Paris. and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 261-263. Edinburgh;
Edinburgh University Press. Camus, A. 1952– 1954. Les chênes. Monographie du genre Quercus Edinburgh University Press.
Browicz, K. 1982. Betula L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the . Tome III. Genre Quercus : sous-genre Euquercus (sections Chamberlain, D.F. 1972a. Punica L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 689-691, Edinburgh; Edin- Protobalanus et Erythrobalanus ) et genre Lithocarpus . Tex- and the East AegeanIslands, Vol.3, pp.173-174. Edinburgh.
burgh University Press. te. Paul Lechevalier, Paris. Chamberlain, D.F. 1972b. Cornus L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
Browicz, K. 1982a. Ficus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the Cavalier-Smith, T. 1998. A revised six-kingdom system of life. Biol. and the East AegeanIslands, Vol.4, pp.539-541. Edinburgh.
East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 642-645, Edinburgh; Edin- Rev. 73: 203-266 Chamberlain, D.F. 1972c. Hedera L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
burgh University Press. Chamberlain, D.F, Long D. 1972. Lonicera L. In: Davis PH (ed.) Flora and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 538-539. Edinburgh;
Browicz, K. 1984. Chorology of trees and shrubs in South-West Asia of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 544-550. Edinburgh University Press.
and adjacent regions, Vol:3, Polish Academy of Sciences, Ins- Edinburgh; Edinburgh University Press. Chamberlain, D.F. 1972d. Sambucus L. In: Davis, P.H. (ed.), Flora of
titute of Dendrology, Warszawa Poznan, 88 p. Chamberlain, D.F. 1970a. Alhagi Gagnebin In: Davis PH (ed.) Flora Turkey and the East Aegean Islands, Vol.4, pp. 542-543. Uni-
Browicz, K. 1986. Chorology of trees and shrubs in South-West Asia of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 596-597. versity Press, Edinburgh.
and adjacent regions, Vol:5, Polish Academy of Sciences, Ins- Edinburgh; Edinburgh University Press. Chamberlain, D.F. 1972e. Viburnum L. In: Davis, P.H. (ed.), Flora of
titute of Dendrology, Warszawa-Poznan, 88 p. Chamberlain, D.F. 1970b. Amorpha L. In: Davis PH (ed.) Flora of Tur- Turkey and the East Aegean Islands, Vol.4, pp. 543-544. Uni-
Browicz, K., Yaltırık, F. 1982. Populus L. In: Davis PH (ed.) Flora of key and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 263. Edinburgh; versity Press, Edinburgh.
Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 716-720. Edinburgh University Press. Chamberlain, D.F. 1972f. Myrtus L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
Edinburgh; Edinburgh University Press.Browicz, K.1988. Chamberlain, D.F. 1970c. Anagyris L. In: Davis PH (ed.) Flora of Tur- and the East AegeanIslands, Vol.3, pp.172. Edinburgh.
Danae’de key and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 12-14. Edinburgh; Chamberlain, D.F. ve Matthews V. A. 1970. Astragalus L. In Davis P.H.
Browicz, K., Karaca, H. 1993. Eriolobus trilobatus (Poiret) Roemer in Edinburgh University Press. (edit.) Flora of Turkey and the East Aegean Islandans, vol. 3,
Turkey. The Karaca Arboretum Magazine, 2 (4): 79-86. Chamberlain, D.F. 1970d. Caragana Lam. In: Davis PH (ed.) Flora of pp. 49-254. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
Browicz, K., Zielinski J. 1982. Celtis L. In: P.H.Davis (ed.): Flora of Tur- Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 46-47. Edin- Chamberlain, D.F., Yaltırık, F., 1970. Cercis L. In: Davis PH (ed). Flora
key and the East Aegean Islands, vol.7:649-652. Edinburgh burgh; Edinburgh University Press. of Turkey and the East Aegean Islands, Vol.3, pp. 8-9. Edin-
670
KAYNAKLAR
burgh. Turkey and the Easth Aegean Islands. Vol.1, pp 76. Edinburgh Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
Chambers, K L. 1993. Thuja. Flora of North America Editorial Com- Univ. Press, Edinburgh. Çolak, A.H., Gerçek, H. 1999. Das Alpenrosen-Paradies in den Ber-
mittee (eds.): Flora of North America North of Mexico, Vol. Copeland, H.F. 1947 (1938). Progress Report on Basic Classification. gen Nordostanatoliens. Bodenuntersuchungen bei Alpen-
2. Oxford University Press. The American Naturalist 81, no. 800: 340-361. rosen-Arten im nordostanatolischen Gebirge. İmmergrüne
Chapman, V.J. 1974. Salt marshes and salt deserts of the world. Eco- Cristofolini, G., Troia, A. 2006. A reassessment of the sections of the Blaetter Heft 38/1999. Deutsche Rhododendron-Geselschaft.
logy of Halophytes Ed. By R.By R.J. Reimold & W.H. Queen. genus Cytisus Desf.. Taxon 55(3): 733-746. Bremen.
Academic Press. Inc. New York & London. A Subsidiary of Cronquist, A., 1981, An Integrated System of Classification of Flowe- Dağdaş, S., Polat, V., Polat, S. 2016. Kızılçamın (Pinus brutia Ten.)
Harcourt Brace Jovanovich Publishers. pp: 3-19. ring Plants, Columbia University Press, New York. Beyşehir’de yeni tespit edilen doğal yayılışı (Beyşehir-Göl-
Choukr-Allah, R. 1991. The potential of halophytes in the development Cullen, J. 1967a. Ailanthus Desf. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey yaka-Kızılgüney (Karagünlü) Tepe). Orman Mühendisliği.
and rehabilitation of arid and semiarid zones. Halophytes and and East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 509-519, Edinburgh Uni- Ocak-Şubat-Mart Sayısı. 53 (1-2-3): 24-31
Biosaline Agriculture (eds R. Choukr-Allah, C. V. Malcolm & versity Press. Davis, P.H. (ed.) 1975. Asteraceae. In Flora of Turkey and the East Ae-
A. Hamdy), pp. 3–16. Marcel Dekker Cullen, J. 1967b. Myricaria Desv. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey gean Islands, Vol.5, Edinburgh.
Christensen, K. I., Zielinski, J., 2008, “Notes on the genus Crataegus and East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 351. Edinburgh Univer- Davis, P.H. 1967a. Ampelopsis Michaux. L. In: Davis PH (ed.) Flora
(Rosaceae_Pyreae) in southern Europe, the Crimea and wes- sity Press. of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 522-523.
tern Asia” Nordic Journal of Botany 26: 344-360. Cullen, J. 1967c. Reaumuria L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and Edinburgh; Edinburgh University Press.
Christensen, K.I. 1992. “Revision of Crataegus Sect. Crataegus and East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 348-349. Edinburgh Univer- Davis, P.H. 1967b. Sageretia Brongn. (Eds. P.H. Davis) In Flora of Tur-
Nothosect. Crataeguineae (Rosaceae-Maloideae) in the Old sity Press. key and East Aegean Island. V.2, University Press, Edinburgh.
World”, Systematic Batany Monographs, Vol:35, pp. 1-119. Cullen, J. 1967d. Atraphaxis L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and pp: 524-525
Civelek, S. 1994. Taşlıdere (Sivas) Çevresindeki Jipsli Topraklara Özgü East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 266-267. Edinburgh Univer- Davis, P.H. 1967b. Vitis L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
Bazı Taksonlar. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilim- sity Press. East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 521-522. Edinburgh; Edin-
leri Dergisi 6 (2), 107–113. Cullen, J. 1967e. Calligonum L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and burgh University Press.
Coode, M.J.E. 1965a. Cistus L. In: Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 268. Edinburgh University Davis, P.H. 1967c. Zizyphus Miller. (Eds. P.H. Davis) In Flora of Turkey
the Easth Aegean Islands. Vol.1, pp.506-508. Edinburgh Univ. Press. and East Aegean Island. V.2, University Press, Edinburgh. pp:
Press, Edinburgh. Cullen, J. 1967f. Camellia L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and 524
Coode, M.J.E. 1965c. Helianthemum Mill. In: Davis, P.(ed.), Flora East Aegean Islands. Vol. 2, pp. 354-355. Edinburgh Univer- Davis, P.H. 1970. Medicago L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
of Turkey and the Easth Aegean Islands. Vol.1, pp.508-517. sity Press. the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 483-511. Edinburgh;
Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Cullen, J. 1970. Anthyllis L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the Edinburgh University Press.
Coode, M.J.E. 1965d. Capparis L. In: Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 533-534. Edinburgh; Edin- Davis, P.H. 1982a. Buxus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
the Easth Aegean Islands. Vol.1, pp.496-498. Edinburgh Univ. burgh University Press. East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 631-632. Edinburgh; Edin-
Press, Edinburgh. Cullen, J. 1972. Sarcopoterium Spach. In: Davis PH (ed.) Flora of Tur- burgh University Press.
Coode, M.J.E. 1967. Zygophyllum L. In: Davis, P.(ed.), Flora of Turkey key and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp.76-77. Edinburgh; Davis, P.H. 1984. Smilax L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
and the Easth Aegean Islands. Vol.2, pp. 491-492. Edinburgh Edinburgh University Press. East Aegean Islands, Vol. 8, pp. 70-72. Edinburgh; Edinburgh
Univ. Press, Edinburgh. Cullen, J. ve Coode, MJE. 1965. Berberis L.. In: Davis PH (ed.) Flora University Press.
Coode, M.J.E., 1967. Nitraria L. In: Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1, pp. 356-358. Davis, P.H. 1984a. Asparagus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
the Easth Aegean Islands. Vol.2, pp.497-498. Edinburgh Univ. Edinburgh; Edinburgh University Press. the East Aegean Islands, Vol. 8, pp. 75-81. Edinburgh; Edin-
Press, Edinburgh. Cunningham, W.P., Saigo, B.W., 2001. Environmental Science, A Glo- burgh University Press.
Coode, M.J.E., Cullen J. 1965a. Abies Miller. Davis PH (ed.) Flora of bal Concern, McGraw-Hill, New-York. Davis, P.H. 1984b. Danea Medik. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1, pp. 67-70. Edin- Çakan, H., Byfield, A. 2005. Amanos Dağları, Türkiye’nin 122 Önemli and the East Aegean Islands, Vol. 8, pp. 74. Edinburgh; Edin-
burgh; Edinburgh University Press. Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S. Atay): 254–257, burgh University Press.
Coode, M.J.E., Cullen J. 1965b. Picea A. Dietr. In: Davis PH (ed.) Flora WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yayını, İstanbul. Davis, P.H.(ed.) 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands.
of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1, pp. 70. Edin- Çakan, H., Düzenli, A., Türkmen, N., Zielinski, J. 1995. “Tamarix tet- Vol.I, Edinburgh
burgh; Edinburgh University Press. ragyna Ehrenb. in Turkey”, The Karaca Arboretum Magazine, Davis, P.H.(ed.) 1967. Flora of Turkey and the East Aegean Islands,
Coode, M.J.E., Cullen J. 1965c. Pinus L. in Davis, P.H.. (ed.). Flora of 3 (1), 1-5. Vol.2, Edinburgh.
Turkey and East Aegean Islands (Ed. P.H. Davis), vol. 1, pp. Çakan, H., Zielinski, J. 2004. Tamarix duezenlii (Tamaricaceae) – A Davis, P.H.(ed.) 1970, Flora of Turkey and the East Aegean Islands,
72-75. Edinburgh University Press, Edinburgh. Species New to Science from Southern Turkey”, Acta Societa- Vol.3, Edinburgh.
Coode, M.J.E., Cullen J. 1967. Euonymus L. In: Davis PH (ed.) Flora tis Botanicorum Poloniae 73(1), 53-55. Davis, P.H.(ed.) 1972, Flora of Turkey and the East Aegean Islands,
of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 550-552. Çetik, A.R. 1985. Türkiye Vejetasyonu: I. İç Anadolu’nun Vejetasyonu Vol.4, Edinburgh.
Edinburgh; Edinburgh University Press. ve Ekolojisi, Selçuk Üniversitesi Yayını, Konya. Davis, P.H.(ed.) 1978, Flora of Turkey and the East Aegean Islands,
Coode, MJE. 1965b. Fumana Spach. In : Davis, P.(ed.), Flora of Turkey Çolak, A.H., Günay , T. 2011. Turbalıklar, Orman ve Su İşleri Bakan- Vol.6, Edinburgh.
and the Easth Aegean Islands. Vol.1, pp.517-522. Edinburgh lığı, İstanbul Davis, P.H.(ed.) 1982, Flora of Turkey and the East Aegean Islands,
Univ. Press, Edinburgh. Çolak, A.H. 1997. Rhododendron ponticum L. (Mor Çiçekli Orman- Vol.7, Edinburgh.
Coode,, M.J.E ve Cullen, J. 1965d. Taxus L. In : Davis, P.(ed.), Flora of gülü)’un silvikültürel özellikleri üzerine araştırmalar. İ.Ü. Fen Davis, P.H., Coode, MJE ve Cullen, J. 1965. Clematis L. In: Davis PH
671
KAYNAKLAR
(ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1, pp. Dianxiang, Z. Hartley, TG., Mabberley, DJ. 2008. Rutaceae in Flora of Özel Sayısı Yıl:1, Sayı:
138-140. Edinburgh; Edinburgh University Press. China 11: 51-97 Ekim, T. 1996, Türkiye’ nin Floristik Yapısı, Yüksek Lisans Ders Notları,
Davis, P.H., Harper. P.C., Hedge, I.C. 1971, Plant Life of South West Dizdar, M. Y. 2003. Türkiye’nin Toprak Kaynakları, TMMOB Ziraat Gazi Ünv. Fen-Ed. Fak Biyoloji Böl.- Ankara
Asia, The Botanical Society of Edinburg Mühendisleri Odası, Ankara. Ekim, T. 2012. Ptilostemon. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T.,
Davis, P.H., Meikle, R.D. 1972. Rubus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Doğan, M., Akaydın, G., 2007. Synopsis of Turkish Acantholimon Vural, M., &Babaç, M.T. (edrl.) Türkiye Bitkileri Listesi(Da-
Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 30-40. Edin- Boiss. (Plumbaginaceae). “Botanical Journal of the Linnean marlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora
burgh; Edinburgh University Press. Society” 154: 397-419 Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul
Davis, P.H., Mill, R.R ve Kit Tan 1988. Flora of Turkey and the East Ae- Dönmez, A.A ve Dönmez, E. O., 2005, “Crataegus turcicus (Rosaceae), Ekim, T., 1982. Teucrium L. In Flora of Turkey and East Aegean Islan-
gean Islandans, vol. 10, pp. 114-124. Edinburgh Univ. Press, a new species from NE Turkey” Ann. Bot. Fennici 42: 61–65, ds (Ed.): P.H. Davis. Vol. 7, 53-75 Edinburg University Press,
Edinburgh. Helsinki Edinburgh.
Davis, P.H.1967a. Paliurus Miller. (Eds. P.H. Davis) In Flora of Turkey Dönmez, A.A. 2002. Wendlandia ligustroides (Rubiaceae): A new ge- Ekim, T., ve ark. 1989. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Red Data Book
and East Aegean Island. V.2, University Press, Edinburgh. pp: nus fort he Flora of Turkey. The Karaca Arboreyum Magazi- of Turkish Plants). Türkiye Tabiatını Koruma Derneğ i ve Van
523-524 ne, 6 (4): 147-154 100. Yıl Üniv. Yayınları
Davis, PH. 1982a. Satureja L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the Dönmez, A.A. 2004, “The Genus Crataegus L. (Rosaceae) with Special Eliçin, G. 1971. Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Mor-
East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 314-323. Edinburgh; Edin- Reference to Hybridisation and Biodiversity in Turkey” Tur- fogenetik Araştırmalar. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları. No:
burgh University Press. kish Journal of Botany, 28, 29-37. 1662/180
Davis, PH. 1982b. Thymbra L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Dönmez, A.A. 2005,“A new species of Crataegus (Rosaceae) from Tur- Eliçin, G. 1977. Türkiye Doğal Ardıç (Juniperus L.) Taksonlarının Ya-
the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 382-384. Edinburgh; key” Botanical Journal of the Linnean Society, 148, 245–249. yılışları ile Önemli Morfolojik ve Anatomik Özellikleri Üze-
Edinburgh University Press. Dönmez, A.A. 2007. “Taxonomic notes on the genus Crataegus (Ro- rinde Araştırmalar, İ.Ü. Yayın No: 2327, O.F. Yayın No:232,
Davis, PH. 1984c. Ruscus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the saceae) in Turkey” Botanical Journal of the Linnean Society, İstanbul.
East Aegean Islands, Vol. 8, pp. 72-74. Edinburgh; Edinburgh 155, 231–240. Eminağaoğlu, Ö., Akpulat, HA. 2010. Vaccinium myrtillus var. artvi-
University Press. Dönmez, A.A.,Yıldırımlı, Ş. 2000. Taxonomy of the genus Prunus L. nense, A New Taxon for the Flora of Turkey, Annals of Agra-
Davis, PH. ve Yaltırık, F. 1967. Rhamnus L. (Eds. P.H. Davis) In Flora (Rosaceae) in Turkey. Tukish Journal of Botany. 24 (3): 187- rian Science, 8 (1), 144-146.
of Turkey and East Aegean Island. V.2, University Press, Edin- 202 Eminağaoğlu, Ö., Özcan, M. 2013. Euonymus leiophloeus (Celastrace-
burgh. pp: 526-541 Duran, A., Çetin, Ö., Öztürk, M. 2009. Globularia anatolica sp.nov. ae) – A new record for the flora of Turkey. Bangladesh J.Plant
Davis, PH., Coode, MJE ve Cullen, J. 1967. Rhus L. In: Davis PH (ed.) (Globulariaceae) from the Honaz Mountain National Park, Taxon. 20 (2): 263-266
Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 543- southwest Turkey. Nordic Journal of Botany 27: 232-237 Erdei, B., Akgün, F. ve Barone, Lumaga M.R. 2010. Pseudodioon akyoli
544. Edinburgh; Edinburgh University Press. Duran, A., Dural, H. 2003. Genista vuralii (Fabaceae), a new species gen. et sp. nov., an extinct member of Cycadales from the Tur-
Davis, S.D., Heywood, V.H. ve Hamilton, A.C. 1994. Centers of Plant from Turkey. Ann.Bot.Fennici 40:113-116 kish Miocene. Plant Systematics and Evolution285: 33–49.
Diversity, A Guide and Strategy for their Conservation I, Duranözü, A. 2004. Kasnak meşesinin Türkiye’de ikinci bir yeni yayılış Erik, S. ve Tarıkahya, B. 2004. Türkiye Florası üzerine, Kebikeç 17:
WWF ve IUCN yayını, Oxford., alanı. Marmara Coğrafya Dergisi S.9 139–163.
De Koning C.T., Duncan, A.J. 2000. Medicago arborea – a leguminous Eckenwalder, JE. 2009. Conifers of the World: The complete reference. Erinç, S. 1978. Changes in the physical environment in Turkey since
fodder shrub for low rainfall farming systems. Sulas L. (ed.). Timber Press, London. the end of the Last Glacial, The Environmental History of the
Legumes for Mediterranean forage crops, pastures and alter- Edmondson, J.R.. 1978. Lithodora Griseb. In Flora of Turkey and East Near and Middle East Since the Last Ice Age (Ed. W.C.Brice):
native uses. Zaragoza: CIHEAM, s.435-438. Aegean Islands (Ed.): P.H. Davis. Vol. 6, 315, Edinburg Uni- 87–110, London.
Debreczy, Z., Racz, I. 2012. Conifers Around the World: Conifers of versity Press, Edinburgh. Ern, H. 1995. Laburnum. European Garden Flora 4: 537
the Temperate Zones and Adjacent Regions. DendroPress Edmondson, J.R.., 1982, Globularia L. In Flora of Turkey and East Ae- Eroğlu, M. 1988. Beşparmak Dağlarının Bitki Örtüsü, İstanbul Üniver-
Citt 1-2 gean Islands (Ed.): P.H. Davis. Vol. 7, 27-31, Edinburg Uni- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış yüksek lisans
Demir, D. 2003. Türkiye’de Doğal olarak yetişen Ihlamur (Tilia L.) versity Press, Edinburgh. tezi), İstanbul.
Taksonlarının Morfolojik ve Palinolojik Özellikleri. İ.Ü. Fen Efe, A. 1987. Liquidambar orientalis Miller (Sığala Ağacı)’ın morfo- Everett, T.H. 1981. The New York Botanical Garden Illustrated Encylo-
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 178 s. lojik ve palinolojik özellikleri üzerine araştırmalar, İstanbul pedia of Horticulture, Vol: 1-10
Demiriz, H., Laurus L. In: Flora of Turkey, and the East Aegean Islands Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A 37 (2, 1): 84–114. Farjon, A. 2000. Juniperus L. in Guner A., Ozhatay, N., Ekim, T., Bas-
Edinburgh University Press, Edinburgh, Vol. 7, 534-535 Efe, A. ve Alptekin, Ü. 1989. Önemli bir subasar ormanı: Hacıosman ler KHC (eds), Flora of Turkey and the East Aegean Islands,
Denk, T. 1999. The taxonomy of Fagus in western Eurasia, 1: Fagus (An important bottomland forest in Turkey), İstanbul Üni- 11:8-10, Edinburgh Univ., Press, Edinburgh.
sylvatica subsp.orientalis (= F.orientalis ), Feddes Repert. versitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A, 39(2): 164-171. Farjon, A. 2005. A Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys, Royal
110:117-200 Efe, A., Özhatay, E., Aksoy, N. ve Oral, D. 2009. Chamaespartium Botanic Garden, Kew, Richmond, United Kingdom. 643 pp
Denk, T. 2003. Phylogeny of Fagus L. (Fagaceae) based on morphologi- Adans. (Leguminosae):a new record for the flora of Turkey Farjon, A. 2010. A Handbook of the World’s Conifers, V.1-2. Brill Aca-
cal data. Plant Syst. Evol. 240:55-81 Turkish Journal of Botany, 33:6, 453-456, demic Publishers, Leiden-Boston.
Denk, T., Grimm, GW. 2005. Phylogeny and biogeography of Zelko- Ehrendorfer, E., 1982. Putoria Pers. In Flora of Turkey and East Aegean Fırat, M. 2013: Ferhenga Navên Riwekên Bi Kurdî / Kürtçe Bitki Adla-
va (Ulmaceae sensu stricto) as inferred from leaf morpho- Islands (Ed.): P.H. Davis. Vol. 7, 723-724 Edinburg University rı Sözlüğü / Dictionary of Plant Names in Kurdish. Kalkan
logy, ITS sequence data and the fossil record. Bot J Linn Soc Press, Edinburgh. Ofset
147:129–157 Ekim, T. 1995, Türkiye Florası Ve Endemikleri, Yeni Türkiye Çevre Figlar, R. B. ve Nooteboom, H. P. 2004. Notes on Magnoliaceae IV. Blu-
672
KAYNAKLAR
mea 49: 87-100 plants of Greece. Botanical Journal of the Linnean Society Güner, A. ve Zielinski, J. 1993. Salix rizeensis (Salicaceae)-a new willow
Freitag, H., 2000: Salsola L. --- In: Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., 162, 130–422. from NE Turkey. The Karaca Arboretum Magazine 2: 1-5.
Başer, K. H. C. (eds.), Flora of Turkey and the East Aegean Is- Gibbs, D., Chen, Y. 2009. The Red List of Maples. Botanic Gardens Güner, A., Akyıldırım, B., Aklayış, M.F., Çıngay, B., Kanoğlu, S.S.,
lands. vol. 11, 62–64. Edinburgh University Press. Edinburgh. Conservation International, Richmond, UK. Özkan, A.M., Öztekin, M., ve Tuğ, G.N. 2012. Türkçe Bitki
Freitag, H., 2000a: Anabasis L. In: Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Gibbs, P.E. 1970a. Adenocarpus DC., In P H Davis (eds) Flora of Tur- Adları. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M.,
Başer, K. H. C. (eds.), Flora of Turkey and the East Aegean Is- key and the East Aegean Islands, Vol 3, pp. 34-36. Edinburgh &Babaç, M.T. (edrl.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitki-
lands. vol. 11, 64–65. Edinburgh University Press. Edinburgh. Un. Press, Edinburg. ler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları
Freitag, H., Atamov, V., Cetin, E. & Aslan, M. 2009. The genus Halot- Gibbs, P.E. 1970b.Calicotome Link. In P H Davis (eds) Flora of Turkey Derneği Yayını. İstanbul
hamnus Jaub. & Spach (Chenopodiaceae) in Turkey. Turkish and the East Aegean Islands, Vol 3, pp. 33. Edinburgh Un. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M.T. (edlr.). 2012.
J. Bot. 33: 325-334. Press, Edinburg. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit
Freitag, H., Duman, H. 2000. An unexpected new taxon of Salsola Gibbs, P.E. 1970c. Cytisus L., Chamaecytisus Link, Chronanthus (DC.) Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstan-
(Chenopodiaceae) from Turkey, Edinburgh J. Bot.57: 339- Koch. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the East Aegean bul.
348. Islands, Vol 3, pp. 14-21, Edinburgh Un. Press, Edinburg. Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer K.H.C. (eds) (2000). Flora
Frey, W., Kurschner, H., Probst, W. 1999. Flora and vegetation, inclu- Gibbs, P.E. 1970d. Chamaecytisus L., Chamaecytisus Link, Chronant- of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 11. Edinburgh:
ding plant species and larger vegetation complexes in Persia. hus (DC.) Koch. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the Edinburgh Univ. Press.
In: Yarshater, E. (ed.) Encyclopaedia Iranica 10 (1): 43-63. East Aegean Islands, Vol 3, pp. 16-21. Edinburgh Un. Press, Güner, A., Zielinski, J. 1998. Zelkova carpinifolia. In: IUCN 2012.
Costa Mesa, California, Mazda Publishers. Edinburg. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.2. <www.
Frodin D. & G. R. Govaerts 1996. World checklist and bibliography of Gibbs, P.E. 1970e. Chronanthus (DC) Koch., Chamaecytisus Link, Ch- iucnredlist.org>. Downloaded on 20 February 2013.
Magnoliaceae. Royal Botanic Gardens, Kew, UK ronanthus (DC.) Koch. In P H Davis (eds) Flora of Turkey Güngördü, A. 1986. Liquidambar orientalis Mill. (Sığla Ağacı)’ın
Frodin, D.G., Heywood, V.H. 1968. Cytisus. In: Tutin T G, Heywood and the East Aegean Islands, Vol 3, pp. 21. Edinburgh Un. Morfolojik ve Palinolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar.
V H, Burges N A, Moore D M, Valentine D h, Walters S M Press, Edinburg. Doktora Tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Botaniği
&Webb D A (eds) Flora Europaea, Rosacea to Umbelliferae. Gibbs, P.E. 1970f. Genista L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the Anabilim Dalı.
Cambridge University Press. East Aegean Islands, Vol.3, pp. 24-32. Edinburgh. Haeckel, 1866.
Fu L., Yu Y, Adams R.P., Farjon A. 1999b. Cupressaceae. In Flora of Gibbs, P.E. 1970g. Teline Medicus. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey Hamzaoğlu, E., Aydoğdu, M. 1993. Hafik (Sivas) ve çevresindeki jipsli
China, Wu Zheng-yi and Peter H. Raven (eds.). Volume 4. and the East Aegean Islands, Vol.3, pp. 23. Edinburgh. toprakların florası, Turkish Journal of Botany 19: 373–388.
Beijing: Science Press; St. Louis: Missouri Botanical Garden. Gibbs, P.E. 1970h. Gonocytisus Spach. In: Davis PH (ed). Flora of Tur- Harrison, J.E., Beveridge, T. 2002. Fruit structure of Hippophae rham-
Fu Liguo, Li Nan ve Mill R.R. 1999a. Ginkgoaceae, Araucariaceae, Pi- key and the East Aegean Islands, Vol.3, pp. 21-22. Edinburgh. noides cv.Indian Summer (Sea buckthorn). Canadian Journal
naceae (except Abies and Picea), Taxodiaceae, Podocarpace- Gilman, E.F, Watson D.G. 1993. Koelreuteria paniculata Goldenra- of Botany. 80 (4): 399-409
ae, Cephalotaxaceae and Taxaceae. In Wu Zheng-yi & Raven, intree. Fact Sheet ST-338, Institute of Food and Agricultural Hedge, I. 1970. Onobrychis Adans. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey
P.H., Flora of China 4: 8-25, 33-44, 52, 54-61, 78-96. Science Sciences, University of Florida. and the East Aegean Islands, Vol.3, pp. 560-589. Edinburgh.
Press, Beijing & Missouri Botanical Garden Press, St. Louis. Govaerts, R., Frodin, D.G. 1998. World Checklist and Bibliography of Hedge, I. 1982a. Dorystaechas Boiss.&Held.ex Benth. In P H Davis
Gabrialian, E.T. 1972. Sorbus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Fagales. RBG Kew. (eds) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol 7,
the East Aegean Islands, Vol. 4, pp.147-156. Edinburgh; Edin- Gökmen, H. 1970. Açıktohumlular (Gymnospermae), T.C. Orman pp.461-462, Edinburgh Un. Press, Edinburg.
burgh University Press. Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Sıra No:523, Hedge, I. 1982b. Salvia L. In P H Davis (eds) Flora of Turkey and the
Gaussen, H., Heywood, V.H. ve Chater, A.O. 1964. The Genus Pinus Ankara. East Aegean Islands, Vol 7, pp. 400-461. Edinburgh Un. Press,
L. in Flora Europaea (T.G.Tutin, V.H.Heywood, N.A.Burgers, Gökmen, H. 1973. Kapalı Tohumlular Angiospermae 1. cilt, T.C. Or- Edinburg.
D.H.Valentine, S.M.Walters and D.A.Webb - eds.), vol.1, pp. man Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Sıra No: 564, Seri Hedge, I., Yaltirik, F. 1982. Quercus L. pp. 659-683 In: Davis P. H. (ed.),
32-35, Cambridge University Press, Cambridge. No: 53, Şark Matbaası, Ankara. Flora of Turkey and the East Aegean Islands 7. – Edinburgh.
GBIF, 2013. Thymelaea, Global Biodiversity Information Facility, Gökmen, H., 1977. Kapalı Tohumlular Angiospermae 2. cilt, T.C. Or- Hepcan, Ş., Güney, A. 1997. Güneybatı Kıyı Kumulları ve Biyomühen-
http://data.gbif.org man Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Sıra No: 616, Seri dislik Önlemler. Türkiye Kıyıları’ 97, I. Ulusal Konferansı 24-
Gee. C.T. 2001. The mangrove palm Nypa in the geologic past of the No: 55, Orman Harita ve Fotogrametri Müdürlüğünde basıl- 27 Haziran 1997, Ankara, S. 757-767
New World, Wetlands Ecology and Management 9 (3): 181- mıştır, Ankara. Hewitt, G.M. 1999. Post-glacial recolonization of European biota, Bio-
203. Greuter, W. 1975. Ptilostemon Cass. In P H Davis (eds) Flora of Turkey logical Journal of the Linnean Society 68 (1-2): 87-112.
Gemici, Y. 2000. Flueggea Willd. In: Güner ve diğ. (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol 5, pp.415-419. Edinburgh Hewitt, G.M. 2004. Genetic consequences of climatic oscillations in the
and the East Aegean Islands, Vol. 11, pp. 214-215. Edinburgh; Un. Press, Edinburg. Quaternary, Philosophical Transactions of the Royal Society
Edinburgh University Press. Guan-Ze, Q., Lian-Fen L., De-Yuan H. ve Geng-Guo T., 2008. Taxo- of London B, 359: 183-195.
Gemici, Y. 2000. Plant diversity in the Bolkar mountains (Southern nomic study of Malus section Florentinae (Rosaceae), Bot J of Heywood, V.H. & Ball, P.W. 1968. Leguminosae. In: Flora Europaea
Anatolia Middle Taurus), Plants of the Balkan Peninsula: into Linn Soc, 158: 223 – 227. Vol. 2. ed. Tutin, T.G. et al.
the Next Millenium, Proceeding of the 2nd Balkan Botanical Güleryüz, G. 2000. Uludağ Alpin Çiçekleri, Bursa Valiliği yayını, Bursa. Heywood, V.H., Brummitt, R.K., Culham, A., Seberg, O., 2007. Flowe-
Congress 14–18 May 2000, İstanbul, Turkey I (Ed. N. Özha- Günal, N. 1998. Keçi Boynuzu (Ceratonia siliqua L.) ‘nun Türkiye’deki ring Plant Families of The World, Royal Botanic Gardens,
tay): 215–228, İstanbul. Coğrafi Yayılışı, Ekolojik ve Floristik Özellikleri, Marmara Kew, U.K.
Georghiou, K., Delipetrou, P. 2010. Patterns and traits of the endemic Coğrafya Dergisi, 2: 60-74. Hickey, M.B.C., Doran, B., 2004. A review of the efficiency of buffer
673
KAYNAKLAR
strips fort he maintanence and enhancement of riparian Kasaplıgil, B. 1981. Past and present oak of Turkey. Part 1. Phytologia, rubs, Vol. III. ISBN: 0-88192-006-1.
ecosystems. Water Qual. Res. J. Canada, 39: 311-317. Vol. 49, No2, pp. 95-146 Krüssmann, G. 1985. Manual of Cultivated Conifers. Timber Press.
Hills, MH. 1993. Taxaceae, Flora of North America Editorial Commi- Kavgacı, A., 2007. Demirköy-İğneada Longos Ormanları ve Çevresi- Portland, Oregon. ISBN: 0-88192-007-X
tee, Flora of North of Mexico, Vol. 2. Oxford University Press. nin Bitki Toplumları ve KuruluĢ Özellikleri. Doktora Tezi. Kubitzki, K. 1993. Fagaceae. In K. Kubitzki, J. G. Rohwer, and V. Bitt-
Hoffman, P. 2007. “Phyllanthaceae” pages 250-252. In: Vernon H. İstanbul Üniversitesi rich. [eds.], The families and genera of vascular plants, vol. 2,
Heywood, Richard K. Brummitt, Ole Seberg, and Alastair Kavgacı, A., Özalp, G. ve Özhatay, N. 2007. Flora of İgneada floodplain 301–309. Springer-Verlag
Culham. Flowering Plant Families of the World. Firefly Bo- forests (longozes) and their surroundings, İstanbul Üniversi- Kubitzki, K. 1993. The Families and Genera of Vascular Plants, Vol.2 ,
oks: Ontario, Canada. ISBN 978-1-55407-206-4. tesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A, 57(2): 61-90. Berlin, Springer-Verlag.
Hoffmann, P., Kathriarachchi, H.S., Wurdack, K.J. 2006. “A Phyloge- Kayacık, H. 1954. Türkiye Çamları ve Bunların Coğrafi Yayılışları Üze- Kubitzki, K. 2004. The Families and Genera of Vascular Plants, Vol.6,
netic Classification of Phyllanthaceae”.Kew Bulletin 61 (1): rinde Araştırmalar - I. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A Berlin, Springer-Verlag.
37–53 Cilt 4, Sayı 1-2, sayfa 44-64. Kubitzki, K. 2007. The Families and Genera of Vascular Plants, Vol.9,
Hoşgören, M.Y. 2000. Jeomorfolojinin Ana Çizgileri II, Çantay Kita- Kayacık, H. 1956. Amanos dağlarında lokal turbalık teşekkülleri ve Berlin, Springer-Verlag.
bevi, İstanbul. bunların florası üzerine çalışmalar, İstanbul Üniersitesi Or- Kupicha, F.K. 1975. Staehelina L. In P H Davis (eds) Flora of Turkey
Hoşgören, M.Y. 2007. Jeomorfolojinin Ana Çizgileri I, Çantay Kitabe- man Fakültesi Dergisi Seri A , sayfa: 106-113.,İstanbul and the East Aegean Islands, Vol 6, pp.594-595. Edinburgh
vi, İstanbul. Kayacık, H. 1980. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sitematiği, Cilt 1, Un. Press, Edinburg.
http://www.efloras.org/ Gymnospermae (Açık Tohumlular). İ.Ü. Orman Fakültesi Ya- Kutluk, H., Aytuğ, B. 2001. Endemik plants of Turkey, Plants of the
Huber-Morath, A. 1967. Acanthophyllum C.A.Mey. In: Davis PH (ed). yını No:2642/281. Balkan Peninsula: into the Next Millenium, Proceeding of the
Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol.2, pp.175- Kayacık, H., 1981. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, Cilt 2, 2nd Balkan Botanical Congress 14–18 May 2000, İstanbul,
177. Edinburgh. Angiospermae (Kapalı Tohumlar), Bozak Matbaası, İstanbul. Turkey I (Ed. N. Özhatay): 285–288, İstanbul.
Huber-Morath, A. 1970. Ononis L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey Kayacık, H. 1982. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistemetiği. III. Kültür, Ş. 1998. Kuzey-Batı Türkiye’de yetişen yabani Rosa türleri üze-
and the East Aegean Islands, Vol.3, pp------ Edinburgh. Cilt. 4. Baskı. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları 3013/321. İs- rine farmasotik botanik bir araştırma. İ.Ü. Eczacılık Fakültesi
Huber-Morath, A.1982. Phlomis L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey tanbul. Doktora Tezi
and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 102-126. Edinburgh; Keskin, S. 2003. Kızılçamda kozalak kümesi oluşumu. Orman Mühen- Laferriere, J.E. 1997. Transfer of specifc and infraspecific taxa from
Edinburgh University Press. disliği Dergisi. Sayı:1-2: 22-25 Mahonia to Berberis. (Berberidaceae). Bot. Zhurn. 82: 95–99
Ickert-Bond, S.M., Wen J. 2006. Phylogeny and Biogeography f Altingi- Ketin, İ. 1983. Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış, İstanbul Teknik Üni- Lesins K. A., Lesins I. 1979. Genus Medicago (Leguminosae), a taxoge-
aceae: Evidence from combined Analysis of Five non-coding versitesi yayını, İstanbul. netic study. Publishers Dr. W. Junk, 131-133.
chloroplast regions. Molecular Phylogenetics and Evolution, Khan, M.A., N.C. Duke. 2001. Halophytes- A resource for the future. Lian Y. S., Lu S. G., Xue S. K., Chen X. L. 2000. Biology and Chemistry
39: 512-528. Wetland Ecology and Management, 6:455-456. of the genus Hippophae. Lanzhou, Gansu Science & Techno-
Ildis World Database of Legumes ver. 10.38 (2010). http://www2.bgbm. Kılınç, M., Kutbay, H. G., 2004 Bitki Ekolojisi. Palme Yayıncılık, An- logy Press. pp. 1–226.
org/EuroPlusMed/erişim tarihi 14.03.2012 http://www.legu- kara. Linnaeus, C. 1735. Flora Lappomca, Hartecamp.
mes-online.net/ildis/aweb/taxonomy/genera/Cytisus.htm Kit Tan, 1982a. Daphne L. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey and the Liou Yingxin. 1998. Nitraria. In: Xu Langran & Huang Chengchiu, eds.,
erişim tarihi 14.03.2012http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/ East Aegean Islands, Vol.7, pp.521-526 Edinburgh. Fl. Reipubl. Popularis Sin. 43(1): 117-123.
PTaxonDetail.asp?NameId=21936&PTRefFk=8500000 Kit Tan, 1982b. Thymelaea Miller. In: Davis PH (ed). Flora of Turkey Lipscomb, Barney. 1993. Pseudotsuga. Flora of North America Editori-
Inocencio, C., Rivera, D., Obón, M.C., Alcaraz, F., Barreña, J.A. 2006. and the East Aegean Islands, Vol.7, pp.527-531 Edinburgh. al Committee (eds.): Flora of North America North of Mexi-
A systematic revision of Caparis section Capparis (Cappara- Kit Tan, Yıldırım H, Zielinski J .2012. Establishment of Rosa sect. Cani- co, Vol. 2. Oxford University Press.
ceae). Annals of the Missouri Botanical Garden, 93 (1):122- nae subsect. Orientales (Rosaceae) and the recognition of an Loconte, H. 1993. Berberidaceae. In: K Kubitzki, ed. The families and
149 unusual variety of Rosa vanheurckiana from eastern Anato- genera of vascular plants, 2: 147–152. Springer, Berlin/Hei-
Jalas, J. 1982. Thymus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East lia, Turkey. Phytotaxa 54: 26–36. delberg/New York.
Aegean Islands, Vol. 7, pp. 349-384. Edinburgh; Edinburgh Kramer, K. U., Green, P. S. 1990. Pteridophytes and Gymnosperms. Ku- Malyer, H. 2000. Chamaecytisus Link. In Güner A, Özhatay N, Ekim
University Press. bitzki, K. ed. The Families and Genera of Vascular Plants Vol. T &Başer K H C (eds), Flora of Turkey and the East Aege-
Judd, W. S., C. S. Campbell, E. A. Kellogg, and P. F. Stevens. 1999. Plant 1. Berlin, Springer-Verlag. an Islands (Supplement), Vol. 11, pp 76-78. Edinburgh Un.
Systematics: A phylogenetic approach. Sinauer Associates, Kreutz, C.A.J., Çolak, A.H. ve Kırca, S. 2009. Genel Bölüm, Türkiye Press, Edinburg.
Inc. Sunderland, MA. 290–306 Orkideleri (Eds. K.C.A.J. Kreutz ve A.H.Çolak), Rota yayın- Malyer, H., Kaynak, G. ve Güleryüz, G. 2005. Karacadağ, Türkiye’nin
Judd, W.S., Campell, C.S., Kellogg, E.A., Stevens, P.F., 1999. Cycadace- ları, İstanbul. 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay, A. Byfield ve S.
ae. Plant Systematics, A Phylogenetic Approach, Ed. A.D.Si- Kruckeberg, A. R., Adıgüzel, N. ve Reeves, R. D. 1999. Glimpses of the Atay): 365-366, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı)
nauer, 464 sayfa, USA. flora and ecology of Turkish (Anatolian) serpentines, The yayını, İstanbul.
Kafkas, S., Perl-Treves R. 2001. Morphological and molecular phy- Karaca Arboretum Magazine 5 (2): 67-86. Mamıkoğlu, N.G. 2010. Türkiye’nin Ağaç ve Çalıları. NTV Yayınları
logeny of Pistacia species in Turkey, Theorotical and Appllied Krüsmann, G., 1976. Manual of Cultivated Broad-Leaved Trees&Sh- Manos, P.S., Zhou, Z.K. ve Cannon, C.H. 2001. Systematics of Fagace-
Genetics, 102:908-915, Verlag. rubs, Vol.1, Timber Press, Beaverton, Oregon. ae: phylogenetic tests of reproductive trait evolution. Int. J.
Karamanoğlu, K. 1951. Yüksek Turbalıkların teşekkülü genel yayılma Krüsmann, G., 1977. Manual of Cultivated Broad-Leaved Trees&Sh- Plant Sci. 162(6): 1361-1379
alanları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri rubs, Vol.2, Timber Press, Portland, Oregon. Maslin, B.R., McDonald, M.W. 2004. Acacia Search: Evaluation of Aca-
B, Cilt 11, Sayı 2. Krüssmann, G. 1978. Manual of Cultivated Broad-Leaved Trees&Sh- cia as a Woody Crop Option for Southern Australia. Rural
674
KAYNAKLAR
Industries Research and Development Program, Canberra, the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 547-548. Edinburgh; International, Cambridge, UK
ISBN: 0-642-58585-7. Edinburgh University Press. Oral, D., 2010. Türkiye İçin Doğal Bir Ihlamur: Tilia cordata Miller
Mathew, B., Özhatay, N. 2001. Türkiye’nin Siklamenleri, The Cyclamen Miller, F.N. 1999. Interpreting ancient environment and patterns of (Küçük Yapraklı Ihlamur). Ekoloji 2013 Sempozyumu, Bildiri
Society yayını, Londra. land use: seeds, charcoal and archaeological context, TÜBA- Özetleri Kitabı, Sunulu Bildiri, sayfa 28, 2-4 Mayıs, Tekirdağ.
Mattfeld, J. 1971. Doğu Trakya’nın bitki coğrafyası bakımından du- AR 2: 15–29. Oral, D., Tunçkol B. 2011. Cupressus L. In: Yaltırık F., Akkemik U.
rumu. Çeviren M. Selik, ĠÜ. Orman Fakültesi Yayını, No Minayeva, T., Çolak, A.H., Çoban, S., Kırca S. ve Özalp, G. 2011. (eds.) Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri (Açık Tohumlu-
1544/159, İstanbul. Turbalıklarda biyolojik çeşitlilik ve turbalık peyzajları. Tur- lar), Orman Genel Müdürlüğü Yayını, s. 111-119, Ankara.
Mayer, H., Aksoy, H. 1998. Türkiye Ormanları, Çeviri H. Aksoy & G. balıklar (Mire/ Peatland-Moore) (A.H. Çolak ve T. Günay): Özbaşaran, M., Cutting, M. 2007. Orta Anadolu’da Neolitiğin ortaya
Özalp, T.C.O.B. Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Ensti- 109-169, Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü çıkışı ve gelişimi (Aşıklı Höyük-Çatalhöyük). 12000 Yıl Önce
tüsü Yayın No:1 - Bolu Müdürlüğü, Bolu. “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangı-
McLachlan, A., Brown A.C. 2006. The Ecology of Sandy Shores (Se- Mohlenbrock, RH. 1931. Flowering Plants: Night shades to Mistletoe, cı” Neolitik Dönem (Ed. N. Başgelen): 55-62, Yapı Kredi Kül-
cond Edition). Elseiver. Vol. 4, Southern Illinois University Press, 190 p. tür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
Menitsky, Y.L. 2005. Oaks of Asia. Science Pub. Inc., 549 p. Naiman, R.J., Decamps, H., 1997. The ecology of interfaces: Riparian Özdoğan, M. 2007. Neolitik Dönem: Günümüz uygarlığının temel
Meulenkamp, J.E., Sissingh, W. 2003. Tertiary palaeogeography and zones. Annu. Rev. Syst. 28:621-658. taşları. 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya
tectonostratigraphic evolution of the Northern and Southern NAS. 1980. Firewood crops. Shrub and tree species for energy produc- Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem (Ed. N. Başgelen):
Peri-Tethys platforms and the intermediate domains of the tion. National Academy of Sciences, Washington, DC. 9-20, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
African-Eurasian convergent plate boundary zone, Palaeoge- Nesom, G.L. 2009. Taxonomic Overview of Ligustrum (Oleaceae) Na- Özhatay, N., Byfield, A. 1996. Türkiye’nin Kuzey Kumullarının Ko-
ography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 196: 209-228. turalizaed in North America North of Mexico, Phytologia runmasına Yönelik Rapor, Doğal Hayatı Koruma Derneği,
Meyer, F.G. 1997. Magnoliaceae. Volume 3. p. 3–10. In: Flora of North (December 2009) 91(3) 467. İstanbul.
America Editorial. Committee (eds.). Flora of North Ameri- Nianhe, X.ia, Liu Y H (Law Y W), and Nooteboom H P. 2008. Magno- Özhatay, N., Byfield A. ve Atay S., 2003 Türkiyenin Önemli Bitki Alan-
ca. North of Mexico. liaceae. In: Wu Z Y, Raven P H, and Hong D Y (eds). Flora of ları, WWF Türkiye, 88 sf
Meyer, S.E. 1986. The Ecology of Gypsophile Endemism in the Eastern China vol. 7. Science Press, Beijing; Missouri Botanical Gar- Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay, S. 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki
Mojave Desert. Ecology 67: 1303–1313. den Press, St. Louis. pp. 48–91. Alanı, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yayını,
Migliore, J., Baumel, A., Jui, M. ve Medail, F. 2012. From Mediterrane- Nilsson, Ö. 1972. Rosa L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the İstanbul.
an shores to central Saharan mountains: key phylogeographi- East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 106-128, Edinburgh; Edin- Özhatay, N., Koçyiğit, M. ve Akalın, E. 2010. Allium rumelicum, sect.
cal insights from the genus Myrtus,Journal of Biogeography burgh University Press. Codonoprasum, a new species from European Turkey. Phyto-
39(5): 942–956. Nixon, K.C. 1989. Origins of Fagaceae. In Evolution, systematics, and logia Balcanica 16: 355–359.
Mill, R.R. 1982a. Empetrum L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey fossil history of the Hamamelidae. Vol. 2. Higher Hamameli- Özhatay, N., Kültür, Ş. 2006. Check-list of additional taxa to the Supp-
and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 632-633. Edinburgh; dae. Edited by P.R. Crane and S. Blackmore. Clarendon Press, lement Flora of Turkey III. Turkish Journal of Botany 30:
Edinburgh University Press. Oxford. pp. 23–43 281-316
Mill, R.R. 1982b. Hymenocrater Fisch. & C.A.Mey. In: Davis PH (ed.) Nixon, K.C. 1997. Quercus Linnaeus. In Flora of North America Edito- Özkal, N, Dinç S. 1993. Punica granatum L. (Nar) Bitkisinin Kimyasal
Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 293- rial Committee [ed.], Flora of North America north of Mexi- Bileşimi ve Biyolojik Aktiviteleri. Ankara Ecz. Fak. Der. 22,
294. Edinburgh; Edinburgh University Press. co, vol. 3. Magnoliophyta: Magnoliidae and Hamamelidae, 1-2.
Mill, R.R. 1982c. Lavandula L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and 445 – 447. Oxford University Press, New York, New York, P’ei Chien ve Chen Shou-liang (eds.) 1982. Verbenaceae. Fl. Reipubl.
the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 76-77. Edinburgh; Edin- USA. Popularis Sin. 65(1): 1-229.
burgh University Press. O’Leary, J., Glen, E. 1994. Global distribution and potential for halop- Page, C.N. 1990. Coniferophytina: Ginkgoaceae. In: K. Kubitzki et al.,
Mill, R.R. 1982d. Prasium L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and hytes. In: V. R. Squires and A. Ayoub (eds.), Halophytes as eds. 1990+. The Families and Genera of Vascular Plants. 1+
the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 78. Edinburgh; Edinburgh a Resource for Livestock and for Rehabilitation of Degraded vol. Berlin etc. Vol. 1, pp. 284--289.
University Press. Land, Tasks in Vegetation Science Series, Kluwer Academic Palacio, S., Escudero, A., Montserrat-Martı, G., Maestro, M., Milla, R.
Mill, R.R. 1982e. Rosmarinus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Press, The Netherlands. ve Albert, M. J. 2007. Plants Living on Gypsum: Beyond the
the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 75. Edinburgh; Edinburgh Ocak, A., Savaroğlu, F., Potoğlu Erkara, İ.ve Koyuncu, O. 2009. Hype- Specialist Model, Annals of Botany 99(2): 333–343.
University Press. ricum sechmenii (Hypericaceae), a new species from Central Pamay, B. 1967. Demirköy – İğneada Longoz Ormanlarının Silvikültü-
Miller, A.G. 1982a. Loranthus Jack. In: Davis, P.(ed.), Flora of Turkey Anatolia, Turkey, Ann. Bot. Fenn., 46(6): 591 – 594. rel Analizi ve Verimli Hale Getirilmesi İçin Alınması Gereken
and the Easth Aegean Islands. Vol.7, pp.548-549. Edinburgh Odabaşı T. 1990. Lübnan sediri (Cedrus libani A. Rich.)’nin Kozalak ve Silvikültürel Tedbirler Üzerine Araştırmalar. Orman Genel
Univ. Press, Edinburgh. Tohumu Üzerine Araştırmalar. OGM Eğitim Dairesi Yayın ve Müdürlüğü Yayınları, No. 451/43, 174 s. İstanbul
Miller, A.G. 1982b. Arceuthobium Bieb. In: Davis, P.(ed.), Flora of Tur- Tanıtma Şube Müdürlüğü Matbaası, Ankara. Parker, W.H. 1993. Larix. Flora of North America Editorial Committee
key and the Easth Aegean Islands. Vol.7, pp.546-547. Edin- OGM, 2006. Orman Varlığımız. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Or- (eds.): Flora of North America North of Mexico, Vol. 2. Ox-
burgh Univ. Press, Edinburgh. man Genel Müdürlüğü, Ankara ford University Press. http://www.efloras.org
Miller, A.G. 1982c. Osyris L. In: Davis, P.(ed.), Flora of Turkey and the Ok, T., Avşar, M.D. 2007. Kadıncık çalısı (Flueggea anatolica Gemi- Parolly, G., 2004. High mountain vegetation of Turkey a state of the art
Easth Aegean Islands. Vol.7, pp.545-546. Edinburgh Univ. ci)’nın Türkiye’deki yeni bir yayılış alanı. Süleyman Demirel report, including a first annotated conspectus of the major
Press, Edinburgh. Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. Seri A, 2: 102-106. syntaxa. Turk J. Bot. 28: 39-63.
Miller, A.G. 1982d. Viscum L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Oldfield, S. ve Eastwood, A. 2007. The Red List of Oaks, Fauna & Flora Pavlov, D., Dimitrov, M. 2002. A syntaxonomic analysis of the floodp-
675
KAYNAKLAR
lain forests in the maintaned reserves “Dolna Topchiya” and region, Lithos 65: 1-67. the East Aegean Islands, Vol. 6, pp.159. Edinburgh; Edinbur-
“Balabana” Hayka 3A ΓOPATA, (Forest Science, No 1) KH, Robson, N.K.B. 1985. Studies in the genus Hypericum L. (Guttiferae) gh University Press.
1:3-19. . 3. Sections 1. Campylosporus to 6a. Umbraculoides. Bulle- Stefanoff, B. 1921. Notes on the vegetation of Western Thrace. Ann.
Pearson, M.C., Rogers J.A. 1962. Hippophae rhamnoides L. Journal of tin of the British Museum (Natural History), Botany, 12(4): Univ. Sofia, Phys.-Math.Fac., XV-XVI.
Ecology 50: 501–513 163-325. Stefanoff, B. 1928. Die Waldformationen in der nordlichen Teil des
Peşmen, H. 1972. Potentilla L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Robson, N.K.B. 1996. Studies in the genus Hypericum L. (Guttiferae). Stranjagebirge – Sudostbulgarien. Ann. Univ. Sofia, Fac.
the East Aegean Islands, Vol. 4, pp. 41-45. Edinburgh; Edin- 6. Sections 20. Myriandra to 28. Elodes. Bulletin of the Natu- Agronomy, V.
burgh University Press. ral History Museum, Botany, 26(2): 75–217 Stevens P.F. Luteyn J., Oliver E.G.H., Bell T.L., Brown E.A., Crowden
Pınar-Erdem, N. 1974. The ophiolitic series of Turkey, MTA Dergisi Rohwer, J.G.1993. Lauraceae. In Kubitzki K., Rohwer J. G., Bittrich R.K.,George A.S.2004. Ericaceae. In Kubitzki K. [ed.], The fa-
83: 131–145. V. [eds.]. The families and genera of vascular plants, vol. 2, milies and genera of vascular plants, vol. 6, 145–194. Springer,
Pigott, 2012. Lime-Trees and Basswoods: A Biological Monograph of Flowering plants, Dicotyledons: Magnoliid, hamamelid, and Berlin, Germany.
The Genus Tilia. Cambridge University Press, 395 pp., New caryophyllid families, 366–391.Springer Verlag, Berlin, Ger- Stevens, P.F. 1978a. Arbutus L. Flora of Turkey and the East Aegean
York. many Islands, Edinburgh University Press, Edinburgh 6: 99–100
Popescu, S.M. 2006. Late Miocene and early Pliocene environments Rokas, A., Atkinson, R.J., Webster, L.M.I., Csoka, G. ve Stone, G.N. Stevens, P.F. 1978b. Calluna Salisb. Flora of Turkey and the East Aegean
in the southwestern Black Sea region from high-resolution 2003. Out of Anatolia: longitudinal gradients in genetic di- Islands, Edinburgh University Press, Edinburgh 6: 98–99
palynology of DSDP Site 380A (Leg 42B). Palaeogeography, versity support an eastern origin for a circum-Mediterranean Stevens, P.F. 1978c. Epigaea L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
Palaeoclimatology, Palaeoecology 238: 64–77. oak gallwasp Andricus quercustozae, Molecular Ecology 12: the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 94. Edinburgh; Edinburgh
Prasad, M. N. V. ve Freitas, H. M. O. 2003. Metal hyperaccumulation 2153–2174. University Press.
in plants-Biodiversity prospecting for phytoremediation te- Rousi, A. 1971. The genus Hippophae L. a taxonomic study. Ann. Bot. Stevens, P.F. 1978d. Erica L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
chnology, Electronic Journal of Biotecnology 6 (3): 285–321. Fenn., 8: 177-227 East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 95-97. Edinburgh; Edinburgh
Prasad, M.N.V., Freitas, H. M. O. 1999. Feasible biotechnological and Sarıbaş, M. 2008. Dendroloji I Gymnospermae, Ankara: Dönmez Of- University Press.
bioremediation strategies for serpentine soils and mine spo- set, ISBN: 9789753871013 Stevens, P.F. 1978e. Rhododendron L. (In: Davis, P., H., 1978; Flora of
ils, Electronic Journal of Biotecnology 2(1): 20–34. Sarıkaya, M.A. 2012. Kuvaterner buzullaşmaları; Yayılımı ve Zaman- Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 6, Edinburg, s: 91-
Radcliffe-Smith, 1982. Euphorbia L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey laması. Kuvaterner Bilimi, (Eds. N. Kazanci ve A. Gürbüz), 93.
and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 571-630. Edinburgh; Ankara Universitesi Yayınları No: 350, s. 41-58, Stevens, P.F. 1978f. Rhodothamnus Reichb. In: Davis PH (ed.) Flora of
Edinburgh University Press. Savic, J., Devic, M., Giba, Z., Grubisic, D., 2006. In Vitro Propagation Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 95. Edinbur-
Rajakaruna, N. 2004. The edaphic factor in the origin of plant species, of Endangered Relict Plant Species Malosorbus Florentina, gh; Edinburgh University Press.
International Geology Review 46: 471–478. International Scientific Conference Sustainable Use of Forest Stevens, P.F. 1978g. Vaccinium L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
Rajakaruna, N., Baker, A. J. M. 2004. Serpentine: A model habitat for Ecosystems-the Challenge of the 21st Century, 8-10 Nov and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 100-104. Edinburgh;
botanical research in Sri Lanka. Ceylon Journal of Science 32: 2006 Edinburgh University Press.
1-19. Schmitt, T. 2007. Molecular biogeography of Europe: Pleistocene cycles Stone, D.E. 1997. Carya, in Flora of North America, edited by N.R.
Rajakaruna, N., Boyd, R.S. 2008. Edaphic factor. General Ecology 2 of and postglacial Trends, Frontiers in Zoology 4 (http://www. Morin et al., vol. 3, pp. 416-425, Missouri Botanical Garden
Encyclopedia of Ecology. (Eds. Sven E. J. ve Brian D.F.): 1201- frontiersinzoology.com/content/pdf/1742-9994-4-11.pdf, Şengönül, S., Yılmaz, H., 2008, Atatürk Arboretumu Ağaç ve Çalıları,
1207. Elseiver, Oxford. Erişim 05 Nisan 2013). Atatürk Arboretumu Yayını, No:1, İstanbul.
Rajakaruna, N., Tompkins, K. M. ve Pavicevic, P. G. 2006. Phytore- Seçmen, Ö., Gemici, Y. Görk, G., Bekat, L., Leblebici, E. 2008. Tohumlu Şengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y. 1981. Tethyan evolution of Turkey: A pla-
mediation: An affordable green technology for the clean-up Bitkiler Sistematiği, ISBN: 975-493-028-2 te tectonic approach, Tectonophysics 75 (3–4): 181–190.
of metal contaminated sites in Sri Lanka. Ceylon Journal of Simpson, 2006. Bignoniaceae, rubiaceae Şentürk, O, Şenol, S.G., Seçmen, Ö. 2011, Chronanthus orientalis
Science 35: 25-39. Skvortsov, A.K. 1999. Willows of Russia and Adjacent Countries. Taxo- Heywood&Frodin’in Yayılış Alanı ve Özellikleri. X. Ulusal
Reeves, R. D., Adıgüzel, N. 2004. Rare plants and nickel accumulators nomical and Geographical Revision. Univ. Joensuu Fac. Mat- Ekoloji ve Çevre Kongresi, 04.07.2011, Çanakkale.
from Turkish serpentine soils, with special reference to Cen- hem. and Natur. Sci. Rept.Ser. 39. Takhtajan, A. 1997. Diversity and Classification of Flowering Plants.
taurea species, Turkish Journal of Botany 28: 147–153. Skvortsov, A.K., Edmondson, J.R. 1982. Salix L. In: Davis PH (ed.) Flo- Columbia University Press, New York.
Reeves, R. D., Baker, A. J. M., Borhidi, A. ve Berazain, R. 1999. Nickel ra of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 694-716. Tekeli, O., Erendil, M. 1986. Kızıldağ ofiyolitinin (Hatay) jeoloji ve pet-
Hyperaccumulation in the serpentine Flora of Cuba, Annals Edinburgh; Edinburgh University Press. rolojisi, MTA Dergisi 107: 33–49.
of Botany 83: 29-38. Sönmez, B., Ağar, A., Bahçeci, Ş., Mavi, A., Yarpuzlu, A., 1996. Türkiye Thieret, J.W. 1993. Sections on Pinaceae and Calocedrus. Flora of
Reeves, R. D., Kruckeberg, A. R., Adıgüzel, N. ve Kramer, U. 2001. Stu- Çoraklık Islah Rehberi, T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Ge- North America Editorial Committee (eds.): Flora of North
dies on the flora of serpentine and other metalliferous areas of nel Müdürlüğü A.P.K. Dairesi Başkanlığı, Toprak ve Su Kay- America North of Mexico, Vol. 2. Oxford University Press. (
western Turkey, South African Journal of Science 97 (11/12): naklarını Araştırma ġube Müdürlüğü, Yayın no: 93, Rehber http://www.efloras.org),
513-517. No:12. Torres Ribeiro, K., Opazo Medina, B.M. ve Rubio Scarano, F., 2007.
Rehder, A. 1977: Manual of Cultivated Trees and Schrubs, second editi- Stearn, W.T. 1978a. Apocynum L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey Species composition and biogeographic relations of the rock
on, 996 page, Macmillan Publishing, New York. and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp.159-161. Edinburgh; outcrop flora on the high plateau of Itatiaia, SE-Brazil. Revista
Robertson, A.H.F. 2002. Overview of the genesis and emplacement of Edinburgh University Press. Brasil. Bot., V.30, n.4, p.623-639.
Mesozoic ophiolites in the Eastern Mediterranean Tethyan Stearn, W.T. 1978b. Nerium L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Tosun, S. 1988. Sarıçam (Pinus sylvestrisL.)’ın Ülkemizdeki Yeni Var-
676
KAYNAKLAR
yetesi: Pinus sylvestrisLinn. subsp. hamata(Steven) Famin VH, Burges NA, More DM, Valentine DH, Walters SM & Yaltırık, F. 1978d. Fraxinus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
var. compacta Tosun var. nova. Ormancılık Araştırma Ensti- Webb DA, (eds). Flora Europaea, Rosacea to Umbelliferae. the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 147-154. Edinburgh;
tüsü Yayınları, Dergi Serisi, No 67, 34 (1): 23-31 Vol. 2, Second Edition Cambridge University Press. Edinburgh University Press.
Toumi, L., Lumaret, R. 2010. Genetic variation and evolutionary his- Whittaker, R.H. 1969. “New concepts of kingdoms or organisms. Yaltırık, F. 1978e. Jasminum L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
tory of holly oak: a circum-Mediterranean species-complex Evolutionary relations are better represented by new classi- the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 145-146. Edinburgh;
[Quercus coccifera L./Q. calliprinos (Webb) Holmboe, Faga- fications than by the traditional two kingdoms”, Science 163 Edinburgh University Press.
ceae], Plant Systematics and Evolution 290: 159–171. (3863): 150–160. Yaltırık, F. 1978f. Ligustrum L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
Townsend, CC. 1967. Ruta L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Whittemore, A.T. 1997. Berberis, pp. 276–286. In: Flora of North Ame- the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 154-155. Edinburgh;
the East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 495-496. Edinburgh; rica Editorial Committee, eds. 1993+. Flora of North America Edinburgh University Press.
Edinburgh University Press. North of Mexico. Vol. 3 Yaltırık, F. 1978g. Olea L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
Townsned, C.C. 1982. Vitex L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Wolpers, G.G. 1853. Annales Botanices Systematicae, Vol. 3, 394-400, East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 155-156. Edinburgh; Edin-
the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 34-35. Edinburgh; Edin- Lipsiae burgh University Press.
burgh University Press. Woodgate, K., Maxted, N., Bennett, S.J. 1999. A generic conspectus of Yaltırık, F. 1978h. Osmanthus Lour. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
Tuğ, N. 2013, Özel Vejetasyon Tipleri Ders Notları, Anakara Üniversi- the forage legumes of the Mediterranean basin. (Şu eserde: and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 156-157. Edinburgh;
tesi Fen Bilimleri Enstitüsü ( Ders No: 804517) Bennett, S.J., Cocks, P.S. Genetic resources of Mediterranean Edinburgh University Press.
Tutin GT, Heywood VH, Burges NA, More DM, Valentine DH, Walters Pasture and Forage Legumes. s:182-226 Yaltırık, F. 1978ı. Philyrea L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
SM ve Webb DA, (eds). 2010. Flora Europaea, Vols. 1-5, Se- Wu Z., Raven P.H. (eds.). 1999. Flora of China, Volume 4. Beijing: East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 157-158. Edinburgh; Edin-
cond Edition, Cambridge: Cambridge Univ. Press. Science Press; St. Louis: Missouri Botanical Garden. burgh University Press.
Tutin TG, Burges NA, Chater AO, Edmondson JR, Heywood VH, Mo- Yakar-Tan, N ve Bilge, E. 1976. Genel Botanik. İ.Ü.Fen Fakültesi Ya- Yaltırık, F. 1978j. Styrax L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
ore DM,Valentine DH, Walters SM, Webb DA. 1993. Flora yınları. 2148/130 East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 144. Edinburgh; Edinburgh
Europaea, Vol. 1 (Ed. 2.).Cambridge University Press, Camb- Yaltırık, F. 1967a. Pistacia L. Flora of Turkey and the East Aegean Islan- University Press.
ridge ds, Davis, P.H. (Ed.)., Edinburgh University Press, Edinburgh, Yaltırık, F. 1982a. Alnus Miller. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
Tutin, T. G., Heywood, V. H., Burges, N. A., Valentine, D. H.; Walters, S. Vol. 2, 1967, pp. 544-548. and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 691-693. Edinburgh;
M.; Webb, D. A., 1964—1980. Flora Europaea. Cilt 1-5 Yaltırık, F. 1967b. Ilex L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and East Edinburgh University Press.
Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N. A., Valentine, D.H., Walters, S. Aegean Islands. Vol. 2, pp. 541-542, Edinburgh University Yaltırık, F. 1982b. Castanea Mill. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and
M.; Webb, D. A., 1968. Flora Europaea. Cilt 1 Press. the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 659. Edinburgh; Edinbur-
Tuzcu, Ö., Kaplankıran, M., Yeşiloğlu, T. 1993. Presents Status and Yaltırık, F. 1967c. Tilia L. In: Davis PH (ed.), Flora of Turkey and East gh University Press.
Prospect of Pecan Nut Culture and Trials in Turkiye. Inter- Aegean Islands. Vol. 2, pp. 421-424, Edinburgh University Yaltırık, F. 1982c. Fagus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the
national Walnut Meeting, Spain. Acta Horticulturae, 311: Press. East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 657-658. Edinburgh; Edin-
307-315. Yaltırık, F. 1967d. Frangula Mill. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey burgh University Press.
Vertrees, J.D., Gregory P. 2007. Japanese Maples. Timber Press, Port- and the East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 525-526. Edinburgh; Yaltırık, F. 1982d. Pterocarya Kunth. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey
land, Oregon, USA. Edinburgh University Press. and the East Aegean Islands, Vol. 7, pp. 655. Edinburgh; Edin-
Vladimir , V., Dihoru, G. ve Kit Tan. 2006. New floristic records in Yaltırık, F. 1967e. Acer L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the burgh University Press.
the Balkans: 3. Phytologia Balcanica 12 (3): 413–440, Sofia, East Aegean Islands, Vol. 2, pp. 509-519. Edinburgh; Edin- Yaltırık, F. 1984. Türkiye meşeleri. Yenilik Basimevi. – Istanbul.
2006 413 burgh University Press. Yaltırık, F. 1988. Dendroloji Ders Kitabı I, Gymnospermae, İ.Ü. Or-
Volkova, P.A., Schanzer, I.A. ve Meschersky, I.V. 2013. Colour poly- Yaltırık, F. 1971. Yerli Akçaağaç (Acer L.) Türleri Üzerinde Morfolojik man Fakültesi. Yayınları, Yayın No: 3443, OF Yayın No:386,
morphism in common primrose (Primula vulgaris Huds.): ve Anatomik Araştırmalar. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, istanbul.
many colours–many species?, Plant Systematics Evoluation, No: 1661/179. Yaltırık, F. 1988. Türkiye Florası için yeni bir söğüt taksonu: Salix pur-
DOI 10.1007/s00606-013-0780-3. Yaltırık, F. 1972. Türkiye’de Yazın Yaprak Döken Bir Odunsu Bitki: Ko- purea L. subsp. leucodermis Yalt. subsp. nova. İstanbul Üni-
Vural, C. ve Aytaç, Z. 2005. “The flora of Erciyes Dağı (Kayseri, Tur- kar Çalı (Anagyns foetida L.) ve Ormancılık Pratiğinde Taşı- versitesi Orman Fakültesi Dergisi A 38(2): 92-98.
key)”, Turkish Journal of Botany 29: 185–236. dığı Önem İstanbul Üniversitesi Orman Fakütesi, Dergisi Seri Yaltırık, F. 1991. Bazı Yapraklı Ağaç ve Çalıların Kışın Tanınması. İ.Ü.
Vural, M. 2012. Cytisus. In: Güner A., Aslan S, Ekim T, Vural M & A, 22(1): 295-301 Orman Fakültesi Yayınları, No:3200/360.
Babaç M T (eds)Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Yaltırık, F. 1974. The Floristic Compositataion of Major Forest in Tur- Yaltırık, F. 1993. Dendroloji Ders Kitabı II Angiospermae (Kapalı
Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları key, University of Istanbul, Faculty of Forestry, Pub. No: Tohumlular) Bölüm I, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 420,
Derneği Yayını. İstanbul. 209- İstanbul İstanbul.
Wagenitz, G. 1975. Centaurea L. Flora of Turkey and the East Aegean Yaltırık, F. 1978a. Diospyros L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and Yaltırık, F. and M. Boydak, 2000. A New Variety of Calabrian Pine (Pi-
Islands, Davis, P.H. (Ed.)., Edinburgh University Press, Edin- the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 142-143. Edinburgh; nus brutia Ten.) From Anatolia (Anadolu’da Saptanan Yeni
burgh, Vol. 5, pp. 465-585. Edinburgh University Press. Bir Kızılçam Varyetesi)). The Karaca Arboretum Magazine,
Waisel Y. 1972. Biology of halophytes. Academic Press, New York Yaltırık, F. 1978b. Türkiyede’ki doğal Oleaceae taksonlarının sistematik Cilt 5 (4), sayfa 173-180.
Wang, Y., Krosnick S E, Jorgenesn P M, Hearn D. 2007. Passifloraceae. revizyonu Orman Fak. Yayın no: 250. İstanbul. Yaltırık, F. ve Efe, A. 1996. Otsu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı. ISBN:
In C. Y. Wu, P. H. Raven, and D. Y. Hong, eds., Flora of China Yaltırık, F. 1978c. Fontanesia Labill. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey 975-404-437-6.
13: 141-149 and the East Aegean Islands, Vol. 6, pp. 146-147. Edinburgh; Yaltırık, F. ve Efe A. 2000. Dendroloji Ders Kitabı, ISBN:975-404-594-
Webb, DA, Ferguson, I.K.1968. Thymelaea. In: Tutin GT, Heywood Edinburgh University Press. 1.
677
KAYNAKLAR
Yaltırık, F., Akkemik, Ü. 2011. Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- (Eds.) Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri. OGM Yayınları,
(Açık Tohumlular), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman maları Derneği Yayını. İstanbul. Dumat Ofset
Genel Müdürlüğü, Duman Ofset, ISBN: 978-605-60143-1-4, Yaprak, A.E. 2012k. Kalidium. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vu- Yılmaz, H.Ç. 1998b. Türkiye Endemik Meşelerinin Morfolojik Özellik-
Ankara. ral, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı leri, İ.Ü. Fen Bilimleri enstitüsü Doktora tezi.
Yaltırık, F., Efe, A. 1988. Trakya vejetasyonuna genel bakış ve İğneada Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- Yılmaz, M., Ok, T. 2012. Geyik Elması (Malus trilobata C.K. Schne-
subasar (Longos) ormanları. İstanbul Üniversitesi Orman Fa- maları Derneği Yayını. İstanbul. id.)’nın Bazı Biyolojik, Ekolojik ve Etnobotanik Özellikleri,
kültesi Dergisi. Seri B 38 (1): 69-75. Yaprak, A.E. 2012l. Krascheninnikovia. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, KSÜ Doğa Bil. Der., Özel Sayı, s. 156-159
Yaltırık, F., Efe, A. 1996. Otsu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı. ISBN: T., Vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi Ying Junsheng, Boufford, D. E ve Brach, A. R. 2011. Nandina. In: Flo-
975-404-437-6. (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flo- ra of China. Vol. 19, eds Wu Zhengyi, Raven, P. H. & Hong
Yaltırık, F., Efe, A. ve Uzun, A. 1993. İstanbul Adalarının Doğal ve Eg- ra Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. Deyuan. Science Press, Beijing & Missouri Botanical Garden
zotik Bitkileri.İstanbul Adaları İmar ve Kültür Vakfı Yayınları Yaprak, A.E. 2012m. Noaea. In: Güner,A.,Aslan,S.Ekim,T.Vural,M.& Press, St Louis. http://www.efloras.org
No:1 Babaç,M.T.(eds.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitkiler). Zahed, M.A., Rouhani, F., Mohajeri, S., Bateni, F. ve Mohajeri, L. 2010.
Yaprak, A. E., Başköse, İ. 2012. Atriplex lehmanniana Bunge (Cheno- Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları An overview of Iranian mangrove ecosystems, northern part
podiaceae): a new record for the flora of Turkey. Biological Derneği Yayını. İstanbul. of the Persian Gulf and Oman Sea. Acta Ecologica Sinica 30
Diversity and Conservation 5(2) :66-69. Yaprak, A.E. 2012n. Salsola. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. (4): 240-244.
Yaprak, A.E. 2012a. Anabasis. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitki- Zhekun, Z., Gilbert, M.G. 2003. Moraceae, Flora of China 5: 21-73.
M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bit- ler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Zielinski, J. 1993. Tamarix octandra Bunge (Tamaricaceae) – A Spe-
kiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırma- Derneği Yayını. İstanbul. cies New to Turkey. The Karaca Arboretum Magazine, Cilt
ları Derneği Yayını. İstanbul. Yaprak, A.E. 2012o. Sarcocornia. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vu- 2, 7-10.
Yaprak, A.E. 2012b. Arthrocnemum. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., ral, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Zielinski, J. 2000a. Malus sylvestris Mill. In Guner et al. (eds). Flora of
Vural, M. ve Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Da- Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- Turkey and East Eagen Island. Vol. 11. Edinburgh University
marlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora maları Derneği Yayını. İstanbul. Press
Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. Yaprak, A.E. 2012p. Sarcocornia obclavata (Amaranthaceae) a new Zielinski, J. 2000b. Tamarix L. P 349. In: Güner, A. et al., eds. Flora
Yaprak, A.E. 2012c. Atriplex. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, species from Turkey.Phytotaxa49: 55–60. of Turkey and the East Aegean Islands. vol. 11 supplement..
M. ve Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Yaprak, A.E. 2012q. Suaeda. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. Edinburgh at the University Press, Edinburgh.
Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitki- Zielinski, J. ve Güner A. 2000. Zelkova. P 215. In: Güner, A. et al., eds.
maları Derneği Yayını. İstanbul. ler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Flora of Turkey and the East Aegean Islands. vol. 11 supple-
Yaprak, A.E. 2012d. Bassia. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. Derneği Yayını. İstanbul. ment. Edinburgh at the University Press, Edinburgh.
ve Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi(Damarlı Bitki- Yaprak, A.E. Tuğ, G.N., 2006. Halophytic Endemics of Turkey. IV Bal- Zielinski, J. ve Tomaszewski, D. 2008. Salix anatolica (Salicaceae), a
ler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları kan Botanicl Congress Sofia-Bulgaria, 20-26 new species from Turkey. Ann. Bot. Fennici 45: 386-388.
Derneği Yayını. İstanbul. Yaprak, A.E. ve Kadereit, G. 2008. A new species of Halocnemum M. Zielinski, J., Kit Tan. 2011. Clematis austroanatolica (Ranunculaceae),
Yaprak, A.E. 2012e. Camphorosma. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Bieb. (Amaranthaceae) from southern Turkey, Bot. J. Linn. an unusual new species from southern Anatlia, Turkey. Phy-
Vural, M. ve Babaç, M.T.(eds.) Türkiye Bitkileri Listesi(Da- Soc. 158: 716-721 totaxa 24: 28-32
marlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Yeşilyurt, E.B. 2012. Helianthemum. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vu- Zielinski, J., Petrova, A ve Tomaszewski, D. 2006. Quercus trojana
Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. ral, M., Babaç, M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı subsp. yaltirikii (Fagaceae) a new subspecies from southern
Yaprak, A.E. 2012f. Cyathobasis. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vu- Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- Turkey. Willdenowia 36: 845-849.
ral, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı maları Derneği Yayını. İstanbul. Zohary, D. 1971. Origins of South-West Asiatic cereals: wheat, barley,
Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- Yıldırım, H., Pirhan, A.F., Gemici, M., Gemici, Y. 2009. The contribu- oats and rye, Plant Life of South-West Asia (Eds. P. H. Davis,
maları Derneği Yayını. İstanbul. tions of taksonomical characters, echological characteristics P. C. Harper ve I. C., Hedge): 235–263, Edinburgh.
Yaprak, A.E. 2012g. Halimione. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vu- and studies for seed germination of endemic Chamaecytisus Zohary, M. 1952. A monographical study of the genus Pistacia. Palesti-
ral, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı drepanolobus (Boiss.) Rothm. (Fabaceae), Biyoloji Bilimleri ne Journal of Botany, Jerusalem Series 5: 187-228.
Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştır- Araştırma Dergisi, 2 (2):8 Zohary, M. 1973. Geobotanical Foundations of Midle East, 2 Bde. Ge-
maları Derneği Yayını. İstanbul. Yıldırım, H., Şenol, S.G. ve Pirhan A.F. 2012. Pinguicula Species in Tur- obot. Selecta, Stutgart
Yaprak, A.E. 2012h. Halocnemum. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., key. Trifid 17(3-4).
Vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Da- Yıldız, B,. Aktoklu E. 2010. Bitki Sistematiği, İlkin Karasal Bitkilerden
marlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Bir Çeneklilere, Ankara: Palme Yayıncılık
Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. Yılmaz, H. Ç. 1998a. Quercus vulcanica (Boiss.&Heldr.Ex) Kotsch-
Yaprak, A.E. 2012i. Halothamnus. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., y.-Kasnak Meşe’sinin Morfolojik Özellikleri. Kasnak Meşesi
Vural, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Da- ve Türkiye Florası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İÜ Orman
marlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Dalı, Çantay Kitabevi, s.
Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. 226-243, İstanbul.
Yaprak, A.E. 2012j. Hammada. In: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vu- Yılmaz, H., Aksoy, N., Akkemik, Ü., Köse, N., Karlıoğlu, N., Kaya,
ral, M. & Babaç, M.T. (eds.) Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı A. 2011. Juniperus L. (Şu eserde) Yaltırık, F. ve Akkemik, Ü.
678
T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I L AT İ N C E I N D E K S
LATİNCE INDEKS
A Albizia julibrissin. . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 ARECACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 Bougainvillaea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
Abelia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Alhagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Armeniaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490 Bougainvillaea spectabilis. . . . . . . . . . 430
Abelia grandiflora . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 Alhagi maurorum. . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Armeniaca vulgaris . . . . . . . . . . . . . . . . 490 Broussenetia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Abies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Alnus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Arthrocnemum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Broussenetia papyfera. . . . . . . . . . . . . 420
Abies cilicica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Alnus glutinosa . . . . . . . . . . . . . . 204, 205 Arthrocnemum macrostachyum . . . . . . 143 Buddleja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
Abies concolor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Alnus orientalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 ASPARAGACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . 183 Buddleja davidii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
Abies nordmanniana. . . . . . . . . . . . . . . 107 ALTINGIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Asparagus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 BUXACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Abies pinsapo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 AMARANTHACEAE. . . . . . . . . . . . . . 141 Asparagus acutifolius . . . . . . . . . . . . . . 184 Buxus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Acacia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Amelianchier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483 Asparagus aphyllus . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Buxus balearica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Acacia dealbata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Amelianchier parviflora. . . . . . . . . . . . . 483 ASTERACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Buxus microphylla. . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Acacia farnesiana . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Amelianchier rotundifolia. . . . . . . . . . . 484 Astragalus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Buxus sempervirens. . . . . . . . . . . . . . . . 219
Acacia saligna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Amorpha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Astragalus angustifolius . . . . . . . . . . . . 292
Acantholimon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 Amorpha fruticosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Astragalus densifolius. . . . . . . . . . . . . 292 C
Acantholimon acerosum . . . . . . . . . . . . 456 Ampelopsis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646 Astragalus microcephalus. . . . . . . . . . . 293 Caesalpinia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Acantholimon anatolicum. . . . . . . . . . . 456 Ampelopsis orientalis. . . . . . . . . . . . . . . 646 Astragalus oxytropifolius. . . . . . . . . . . . 293 Caesalpinia gilliesii . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Acantholimon caesareum . . . . . . . . . . . 457 Amygdalus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484 Astragalus plumosus . . . . . . . . . . . . . . . 294 Calicotome. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Acantholimon hoshapicum. . . . . . . . . . 457 Amygdalus arabica. . . . . . . . . . . . . . . . . 485 Astragalus tokatensis. . . . . . . . . . . . . . . 293 Calicotome villosa . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Acantholimon karamanicum. . . . . . . . . 458 Amygdalus carduchorum. . . . . . . . . . . . 485 Astragalus vaginans. . . . . . . . . . . . . . . 294 Calligonum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Acantholimon puberulum. . . . . . . . . . . 458 Amygdalus communis . . . . . . . . . . . . . . 486 Astragalus vulnerariae. . . . . . . . . . . . . . 294 Calligonum polygonoides . . . . . . . . . . . 463
Acantholimon ulicinum. . . . . . . . . . . . . 459 Amygdalus fenzliana. . . . . . . . . . . . . . . 486 Atraphaxis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 Callistemon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
Acantholimon venastum . . . . . . . . . . . 459 Amygdalus graeca . . . . . . . . . . . . . . . . 486 Atraphaxis billardieri. . . . . . . . . . . . . . . 461 Callistemon citrinus. . . . . . . . . . . . . . . . 426
Acanthophyllum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Amygdalus korshinskyi . . . . . . . . . . . . . 487 Atraphaxis grandiflora. . . . . . . . . . . . . . 462 Calluna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Acanthophyllum acerosum . . . . . . . . . . 239 Amygdalus kotschyi. . . . . . . . . . . . . . . . 487 Atraphaxis spinosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 462 Calluna vulgaris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
canthophyllum microcephalum. . . . . . . 240 Amygdalus lycoides . . . . . . . . . . . . . . . . 487 Atriplex. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Calocedrus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Acanthophyllum mucronatum. . . . . . . 240 Amygdalus orientalis. . . . . . . . . . . . . . . 488 Atriplex halimus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Calocedrus decurrens . . . . . . . . . . . . . . . 72
Acca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 Amygdalus trichamygdalus. . . . . . . . . . 489 Atriplex lehmanniana . . . . . . . . . . . . . 145 CALYCANTHACEAE. . . . . . . . . . . . . . 220
Acca sellowiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 Amygdalus webbii . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 Atriplex leucoclada . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Calycanthus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Acer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597, 598 Amygdalus x balansae. . . . . . . . . . . . . . 489 Aucuba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 Calycanthus floridus . . . . . . . . . . . . . . . 221
Acer buergerianum . . . . . . . . . . . . . . . . 598 Anabasis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Aucuba japonica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 Camellia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631
Acer campestre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599 Anabasis aphylla . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Camellia japonica . . . . . . . . . . . . . . . . . 632
Acer cappadocicum . . . . . . . . . . . . . . . . 600 ANACARDIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . 161 B Camellia sinensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 632
Acer divergens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600 Anagyris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Baccharis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Camphorosma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Acer ginnala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601 Anagyris foetida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Baccharis halimifolia. . . . . . . . . . . . . . 189 Camphorosma monspeliaca. . . . . . . . . . 147
Acer hyrcanum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601 Andromeda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Bassia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Campsis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Acer monspessulanum. . . . . . . . . . . . . . 602 Andromeda polifolia . . . . . . . . . . . . . . . 267 Bassia prostrata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Campsis radicans. . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Acer negundo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603 Anthyllis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Bassia scoparia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 CANNABACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Acer palmatum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603 Anthyllis hermanniae. . . . . . . . . . . . . . . 291 BERBERIDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . 198 CAPPARACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Acer platanoides. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604 APOCYNACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Berberis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Capparis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Acer pseudoplatanus . . . . . . . . . . . . . . . 604 Apocynum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Berberis crataegina . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Capparis orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Acer saccharum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605 Apocynum venetum. . . . . . . . . . . . . . . . 169 Berberis cretica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Capparis sicula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Acer sempervirens . . . . . . . . . . . . . . . . . 605 AQUIFOLIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . 175 Berberis integerrima . . . . . . . . . . . . . . . 199 Capparis spinosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Acer tataricum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606 ARALIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Berberis julianae . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Capparis zoharyi . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Acer trautvetteri. . . . . . . . . . . . . . . 606, 607 ARAUCARIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Berberis thunbergii . . . . . . . . . . . . . . . 200 CAPRIFOLIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . 228
Acer undulatum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 607 Araucaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Berberis vulgaris . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Caragana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Adenocarpus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Araucaria araucana . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Betula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Caragana grandiflora . . . . . . . . . . . . . . 296
Adenocarpus complicatus . . . . . . . . . . . 287 Araucaria heterophylla . . . . . . . . . . . . . . 69 Betula browicziana. . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Carpinus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Aesculus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609 Araujia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Betula litwinowi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Carpinus betulus . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Aesculus carnea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609 Araujia sericofera . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Betula medwediewi. . . . . . . . . . . . . . . . 207 Carpinus orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . 210
Aesculus hippoccastanum. . . . . . . . . . . 609 Arbutus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 Betula pendula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Carya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Aesculus pavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610 Arbutus andrachne . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Betula recurvata. . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Carya illioensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Ailanthus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612 Arbutus unedo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 BETULACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 CARYOPHYLLACEAE. . . . . . . . . . . . . 239
Ailanthus altissima. . . . . . . . . . . . . . . . . 612 Arceuthobium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594 BIGNONIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Castanea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Albizia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Arceuthobium oxycedri. . . . . . . . . . . . . 594 BORAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Castanea sativa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
679
LATİNCE INDEKS
CASUARINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . 241 Cistus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Crataegus. . . . . . . . . . . . . . . . 501, 502, 503 Cytisus gueneri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Casuarina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Cistus creticus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Crataegus ambigua . . . . . . . . . . . . . . . . 503 Cytisus hirsutus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Casuarina equisetifolia . . . . . . . . . . . . 241 Cistus ladenifer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Crataegus azarolus. . . . . . . . . . . . . . . . . 504 Cytisus jankae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Catalpa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Cistus laurifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Crataegus caucasica . . . . . . . . . . . . . . 505 Cytisus orientalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Catalpa bignonioides. . . . . . . . . . . . . . . 214 Cistus monspeliensis . . . . . . . . . . . . . . . 248 Crataegus christensenii. . . . . . . . . . . . 506 Cytisus procumbens. . . . . . . . . . . . . . . . 308
Cedrus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Cistus parviflorus. . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Crataegus heterophylloides. . . . . . . . . . 506 Cytisus pygmaeus. . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Cedrus atlantica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Cistus salvifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Crataegus longipes. . . . . . . . . . . . . . . . . 505 Cytisus scoparius. . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Cedrus brevifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Citrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566 Crataegus meyeri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 Cytisus villosus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Cedrus deodara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Citrus x aurantium. . . . . . . . . . . . . . . . . 566 Crataegus microphylla. . . . . . . . . . . . . . 507 Cytisus wulfii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Cedrus libani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Citrus bergamia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Crataegus monogyna. . . . . . . . . . . . . . . 508
Ceiba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 Citrus japonica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Crataegus orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . 508 D
Ceiba speciosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 Citrus reticulata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Crataegus pentagyna. . . . . . . . . . . . . . . 509 Danae. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
CELASTRACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . 242 Citrus trifoliata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 Crataegus peshmenii. . . . . . . . . . . . . . . 509 Danae racemosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Celtis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Citrus x limon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 Crataegus pseudoheterophylla . . . . . . . 509 Daphne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
Celtis australis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Citrus x sinensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 Crataegus rhipidophylla . . . . . . . . . . . . 510 Daphne glomerata. . . . . . . . . . . . . . . . . 634
Celtis causacia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Clematis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 Crataegus tanacetifolia . . . . . . . . . . . . . 510 Daphne gnidioides. . . . . . . . . . . . . . . . . 634
Celtis glabrata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Clematis austroanatolica. . . . . . . . . . . 465 Crataegus turcicus. . . . . . . . . . . . . . . . 511 Daphne mezereum. . . . . . . . . . . . . . . . 635
Celtis tournefortii. . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Clematis cirrhosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 466 Crataegus x bornmuelleri . . . . . . . . . . . 505 Daphne mucronata . . . . . . . . . . . . . . . 635
Centaurea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Clematis flammula. . . . . . . . . . . . . . . . 466 Crataegus x browicziana. . . . . . . . . . . . 504 Daphne oleoides. . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
Centaurea ptosimopappa. . . . . . . . . . . . 190 Clematis orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . 466 Crataegus x rubrinervis. . . . . . . . . . . . . 511 Daphne pontica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
Centaurea ptosimopappoides. . . . . . . . . 190 Clematis vitalba . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467 Crataegus x sinaica. . . . . . . . . . . . . . . . 512 Daphne sericea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637
Centurea spinosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Clematis viticella . . . . . . . . . . . . . . . . . 467 Crataegus x yosgatica . . . . . . . . . . . . . 511 Deutzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
Cephalotaxus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Clerodendrum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 Crataegus yaltirikii. . . . . . . . . . . . . . . . . 512 Deutzia scabra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
Cephalotaxus harringtonia. . . . . . . . . . 135 Clerodendrum bungei.. . . . . . . . . . . . . . 380 Cryptomeria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Diospyros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Cerasus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 Clerodendrum trichotemum . . . . . . . . . 381 Cryptomeria japonica. . . . . . . . . . . . . . . . 75 Diospyros kaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Cerasus angustifolia . . . . . . . . . . . . . . . 492 Colutea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 Cunnighamia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Diospyros lotus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Cerasus avium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 Colutea armena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 Cunnighamia lanceolata. . . . . . . . . . . . . 76 Dittrichia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Cerasus brachypetala. . . . . . . . . . . . . . . 492 Colutea cilicica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 CUPRESSACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Dittrichia viscosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Cerasus hippophaeoides . . . . . . . . . . . . 491 Colutea halepica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Cupressus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Dorystaechas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Cerasus incana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 Colutea melanocalyx. . . . . . . . . . . . . . . 301 Cupressus arizonica. . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Dorystaechas hastata. . . . . . . . . . . . . . . 382
Cerasus mahaleb . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494 CORNACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Cupressus goveniana. . . . . . . . . . . . . . . . 78
Cerasus microcarpa. . . . . . . . . . . . . . . . 494 Cornus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Cupressus macrocarpa. . . . . . . . . . . . . . . 78 E
Cerasus prostrata. . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Cornus alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Cupressus sempervirens. . . . . . . . . . . . . . 79 EBENACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Cerasus vulgaris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Cornus mas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Cyathobasis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 ELAEGNACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Ceratonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Cornus sanguinea . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 Cyathobasis fruticulosa. . . . . . . . . . . . . 148 Elaeagnus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Ceratonia siliqua . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Corylus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 CYCACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Elaeagnus angustifolia . . . . . . . . . . . . 264
Cercis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Corylus avellana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Cycas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Elaeagnus pungens . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Cercis siliquastrum . . . . . . . . . . . . . . . . 298 Corylus colurna. . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Cycas revoluta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Empetrum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Chaenomeles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Corylus maxima. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Cydonia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513 Empetrum nigrum. . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Chaenomeles japonica. . . . . . . . . . . . . . 496 Cotinus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Cydonia oblonga . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513 EPHEDRACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Chaenomeles speciosa. . . . . . . . . . . . . . 496 Cotinus coggyria . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Cyprina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Ephedra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Chamaecyparis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Cotoneaster. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 Cyprina gracilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Ephedra distachya. . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Chamaecyparis lawsoniana. . . . . . . . . . . 74 Cotoneaster franchetii. . . . . . . . . . . . . . 497 Cytisopsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 Ephedra fragilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Chamaecyparis psifera . . . . . . . . . . . . . . 74 Cotoneaster horizontalis . . . . . . . . . . . 498 Cytisopsis dorycniifolia . . . . . . . . . . . . . 302 Ephedra major. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Chamaerops. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 Cotoneaster integerrimus. . . . . . . . . . . 498 Cytisopsis pseudocytisus . . . . . . . . . . . . 302 Epigaea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Chamaerops humilis . . . . . . . . . . . . . . . 180 Cotoneaster melanocarpus . . . . . . . . . 499 Cytisus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Epigaea gaultherioides . . . . . . . . . . . . . 271
Chamaespartium . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 Cotoneaster meyeri. . . . . . . . . . . . . . . . 499 Cytisus albus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 ERICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Chamaespartium sagitale . . . . . . . . . . . 299 Cotoneaster morulus . . . . . . . . . . . . . . . 499 Cytisus anatolicus . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 Erica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Chimonanthus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Cotoneaster multiflorus. . . . . . . . . . . . . 500 Cytisus acutangulus. . . . . . . . . . . . . . . . 305 Erica arborea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Chimonanthus praecox. . . . . . . . . . . . . 221 Cotoneaster nummularia. . . . . . . . . . . . 500 Cytisus austriacus . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Erica bocquetii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
CISTACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Cotoneaster salicifolius. . . . . . . . . . . . . 500 Cytisus cassius. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Erica manipuliflora. . . . . . . . . . . . . . . . 273
Cionura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Cotoneaster tomentosa. . . . . . . . . . . . . . 498 Cytisus drepanolobus. . . . . . . . . . . . . . . 307 Erica sicula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Cionura erecta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Cotoneaster transcaucasicus. . . . . . . . . 501 Cytisus eriocarpus . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Erica spiculifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
680
LATİNCE INDEKS
Eriobotrya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513 Fumana arabica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Halimodendron halodendron . . . . . . . . 322
Eriobotrya japonica. . . . . . . . . . . . . . . 514 Fumana grandiflora. . . . . . . . . . . . . . . . 250 Halocnemum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 I
Eriolobus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 Fumana oligosperma. . . . . . . . . . . . . . . 251 Halocnemum strobilaceum. . . . . . . . . . 150 Ilex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Eriolobus trilobatus. . . . . . . . . . . . . . . . 514 Fumana paphlagonica. . . . . . . . . . . . . . 251 Halocnemum yurdakulolii. . . . . . . . . . . 150 Ilex aquifolium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Erythrina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 Fumana procumbens. . . . . . . . . . . . . . . 251 Halostachys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Ilex colchica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Erythrina crista-galli. . . . . . . . . . . . . . . 310 Fumana scoparia. . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 Halostachys belangeriana. . . . . . . . . . . 151 Inula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Eucalyptus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 Fumana thymifolia . . . . . . . . . . . . . . . . 252 Halothamnus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Inula aschersoniana . . . . . . . . . . . . . . . 193
Eucalyptus camaldulensis. . . . . . . . . . . 427 Fumana trisperma. . . . . . . . . . . . . . . . . 252 Halothamnus glaucus . . . . . . . . . . . . . . 152 Inula fragilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Euonymus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 Halothamnus hierochunticus. . . . . . . . 152 Inula heterolepis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Euonymus alatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 G Hammada. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Euonymus europaeus. . . . . . . . . . . . . . . 243 GARRYACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 Hammada ramosissima. . . . . . . . . . . . . 153 J
Euonymus fortunei . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Genista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 HAMMAMELIDACEAE. . . . . . . . . . . 363 Jacaranda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Euonymus japonica. . . . . . . . . . . . . . . 244 Genista acanthoclada. . . . . . . . . . . . . . . 312 Hedera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Jacaranda mimosifolia . . . . . . . . . . . . . 215
Euonymus latifolius. . . . . . . . . . . . . . . . 244 Genista albida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 Hedera colchica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Jasminum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Euonymus leiophloeus. . . . . . . . . . . . . . 245 Genista anatolica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Hedera helix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Jasminum fruticans. . . . . . . . . . . . . . . . 439
Euonymus nanus. . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Genista aucheri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Helianthemum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Jasminum officinale. . . . . . . . . . . . . . . 439
Euonymus verrucosus. . . . . . . . . . . . . . 245 Genista burdurensis. . . . . . . . . . . . . . . . 314 Helianthemum antitauricum. . . . . . . . . 253 JUGLANDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . 375
EUPHORBIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . 281 Genista carinalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Helianthemum germanicopolitanum . . 254 Juglans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Euphorbia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Genista involucrata . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Helianthemum kotschyanum. . . . . . . . . 254 Juglans nigra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Euphorbia acanthothamnos . . . . . . . . . 282 Genista libanotica . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Helianthemum nummularium. . . . . . . . 255 Juglans regia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Euphorbia dendroides. . . . . . . . . . . . . 282 Genista lydia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 Helianthemum oelandicum. . . . . . . . . . 255 Juniperus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Euphorbia hierosolymitana. . . . . . . . . . 282 Genista monspessulana. . . . . . . . . . . . . 315 Helianthemum ovatum . . . . . . . . . . . . . 256 Juniperus communis. . . . . . . . . . . . . . . . 80
Euryops. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Genista parnassica. . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Helianthemum stipulatum. . . . . . . . . . 256 Juniperus drupacea. . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Euryops pectinatus. . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Genista sandrasica. . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Helianthemum strickeri. . . . . . . . . . . . . 257 Juniperus excelsa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Genista sessilifolia. . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Helianthemum syriacum. . . . . . . . . . . . 256 Juniperus foetidissima. . . . . . . . . . . . . . . 82
F Genista tinctoria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Helianthemum tomentosum . . . . . . . . . 257 Juniperus oxycedrus . . . . . . . . . . . . . 82, 83
FABACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 283, 284 Genista vuralii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 Hibiscus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 Juniperus phoenica. . . . . . . . . . . . . . . . . 84
FAGACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 GINKGOACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Hibiscus rosa-sinensis. . . . . . . . . . . . . . 414 Juniperus sabina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Fagus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 Ginkgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Hibiscus syriacus. . . . . . . . . . . . . . . . . 415
Fagus orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 Ginkgo biloba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Hippocrepis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 K
Fagus sylvatica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 Gledtschia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 Hippocrepis emerus. . . . . . . . . . . . . . . . 322 Kalidium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Fatsia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Gledtschia triacanthos. . . . . . . . . . . . . . 319 Hippophae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 Kalidium caspicum. . . . . . . . . . . . . . . . 154
Fatsia japonica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Globularia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450 Hippophae rhamnoides ssp.caucasica. 265 Kalidium wagenitzii. . . . . . . . . . . . . . . 154
Ficus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420 Globularia alypum. . . . . . . . . . . . . . . . . 451 Hydrangea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Kerria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Ficus benjamina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 Globularia anatolica . . . . . . . . . . . . . . . 451 Hydrangea macrophylla . . . . . . . . . . . 366 Kerria japonica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Ficus carica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 Globularia cordifolia. . . . . . . . . . . . . . . 452 HYDRANGEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . 364 Koelreuteria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
Ficus elastica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422 Globularia davisiana. . . . . . . . . . . . . . . 452 Hymenocrater. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382 Koelreuteria paniculata. . . . . . . . . . . . . 610
Flueggea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 Globularia dumulosa. . . . . . . . . . . . . . . 450 Hymenocrater bituminosus. . . . . . . . . . 383 Krascheninnikovia. . . . . . . . . . . . . . . . 154
Flueggea anatolica. . . . . . . . . . . . . . . . 448 Gonocytisus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 HYPERICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . 368 Krascheninnikovia ceratoides. . . . . . . . 155
Fontanesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 Gonocytisus angulatus. . . . . . . . . . . . . . 320 Hypericum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368, 369
Fontanesia philliraeoides . . . . . . . . . . 432 Gonocytisus dirmilensis. . . . . . . . . . . . . 320 Hypericum androsaemum. . . . . . . . . . . 369 L
Forsythia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432 Gonocytisus pterocladus . . . . . . . . . . . . 320 Hypericum bupleroides . . . . . . . . . . . . . 370 Laburnum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Forsythia viridissima. . . . . . . . . . . . . . 433 Grevillea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 Hypericum calycinum . . . . . . . . . . . . . . 370 Laburnum anagyrioides. . . . . . . . . . . . . 323
Forsythia x intermedia. . . . . . . . . . . . . . 433 Grevillea robusta . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 Hypericum cardiophyllum. . . . . . . . . . . 371 Lagerstroemia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Frangula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468 GROSSULARIACEAE . . . . . . . . . . . . . 358 Hypericum heterophyllum. . . . . . . . . . . 371 Lagerstroemia indica. . . . . . . . . . . . . . . 408
Frangula dodonei. . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 Gymnocladus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Hypericum hircinium. . . . . . . . . . . . . . . 371 LAMIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Fraxinus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 Gymnocladus dioicus. . . . . . . . . . . . . . . 321 Hypericum pallens. . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Lantana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
Fraxinus angustifolia . . . . . . . . . . . . . . 435 Hypericum pamphylicum. . . . . . . . . . . . 372 Lantana camara. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
Fraxinus excelsior. . . . . . . . . . . . . . . . 436 H Hypericum rupestre. . . . . . . . . . . . . . . . 373 Larix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Fraxinus ornus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 Halimione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Hypericum russeggeri . . . . . . . . . . . . . . 372 Larix decidua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Fraxinus palliasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438 Halimione portulacoides. . . . . . . . . . . . 149 Hypericum ternatum . . . . . . . . . . . . . . . 374 Larix kaempferi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Fumana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Halimione verrucifera. . . . . . . . . . . . . . 149 Hypericum vacciniifolium. . . . . . . . . . . 373 LAURACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
Fumana aciphylla . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Halimodendron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Hypericum xylosteifolium. . . . . . . . . . . 374 Laurocerasus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
681
LATİNCE INDEKS
Laurocerasus officinalis . . . . . . . . . . . 516 Mahonia repens. . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Osmanthus heteropyllus . . . . . . . . . . . 443 PINACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Laurus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Mahonia x media. . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Ostrya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Picea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113, 114
Laurus nobilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Malus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516 Ostrya carpinifolia. . . . . . . . . . . . . . . . 212 Picea abies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Lavandula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 Malus domestica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 516 Osyris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595 Picea glauca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Lavandula angustifolia . . . . . . . . . . . . . 384 Malus floribunda. . . . . . . . . . . . . . . . . 517 Osyris alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595 Picea omorica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Lavandula stoechas. . . . . . . . . . . . . . . . 384 Malus pumila. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517 Picea orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Ligustrum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 Malus sylvestris . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518 P Picea pungens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Ligustrum japonicum. . . . . . . . . . . . . . . 440 MALVACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 Padus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 Picea sitchensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Ligustrum lucidum. . . . . . . . . . . . . . . . . 440 Medicago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Padus avium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 Pinus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Ligustrum ovalifolium. . . . . . . . . . . . . . 441 Medicago arborea . . . . . . . . . . . . . . . . 324 PAEONIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 Pinus brutia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Ligustrum vulgare . . . . . . . . . . . . . . . . . 441 MELIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Paeonia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 Pinus coulteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Limbarda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Melia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Paeonia suffruticosa . . . . . . . . . . . . . . 445 Pinus halepensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Limbarda crithmoides . . . . . . . . . . . . . . 195 Melia azedarach. . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Paliurus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 Pinus mugo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Liquidambar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Mespilus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518 Paliurus spina-christii. . . . . . . . . . . . . 470 Pinus nigra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Liquidambar orientalis . . . . . . . . . . . . . 139 Mespilus germanica. . . . . . . . . . . . . . . 519 Parkinsonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Pinus pinaster. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Liquidambar styracifilua. . . . . . . . . . . . 140 Metasequoia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Parkinsonia aculeata. . . . . . . . . . . . . . 327 Pinus pinea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Liriodendron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409 Metasequoia glyptostrobus . . . . . . . . . . 85 Parrotia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Pinus radiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Liriodendron tulipifera . . . . . . . . . . . . . 410 MORACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419 Parrotia persica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Pinus roxburghii . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Lithodora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Morus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423 Parthenocissus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647 Pinus strobus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Lithodora hispidula. . . . . . . . . . . . . . . . 216 Morus alba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424 Parthenocissus quinquefolia. . . . . . . . 647 Pinus sylvestris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Lonicera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 Morus nigra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424 Parthenocissus tricuspidata. . . . . . . . . 647 Pinus wallitchiana. . . . . . . . . . . . . . . . 127
Lonicera caprifolium. . . . . . . . . . . . . . 230 Morus rubra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424 PASSIFLORACEAE. . . . . . . . . . . . . . 446 Pistacia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Lonicera caucasica . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Myricaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624 Passiflora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 Pistacia atlantica . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Lonicera etrusca. . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Myricaria germanica. . . . . . . . . . . . . . 625 Passiflora coerulea. . . . . . . . . . . . . . . . 446 Pistacia eurycarpa. . . . . . . . . . . . . . . . 163
Lonicera fragrantissima . . . . . . . . . . . 231 MYRTACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 PAULOWNIACEAE . . . . . . . . . . . . . . 447 Pistacia khinjuk. . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Lonicera iberica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Myrtus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428 Paulownia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 Pistacia lentiscus . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Lonicera japonica . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Myrtus communis. . . . . . . . . . . . . . . . . 428 Paulownia tomentosa. . . . . . . . . . . . . . 447 Pistacia terebinthus. . . . . . . . . . . 164, 164
Lonicera nitida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Periploca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Pistacia vera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Lonicera numularifolia. . . . . . . . . . . . 233 N Periploca graeca. . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 PITTOSPORACEAE. . . . . . . . . . . . . . 449
Lonicera xylosteum . . . . . . . . . . . . . . . 233 Nandina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Persica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 Pittosporum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
LORANTHACEAE . . . . . . . . . . . . . . . 406 Nandina domestica. . . . . . . . . . . . . . . . 202 Persica vulgaris . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 Pittosporum tobira. . . . . . . . . . . . . . . . 449
Loranthus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406 Nerium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Philadelphus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 PLANTAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . . 450
Loranthus europaeus. . . . . . . . . . . . . . 406 Nerium oleander . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Philadelphus caucasicus. . . . . . . . . . . 367 PLATANACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Lycium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 Nicotiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 Philadelphus coronarius. . . . . . . . . . . 367 Platanus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Lycium anatolicum. . . . . . . . . . . . . . . . 616 Nicotiana glauca . . . . . . . . . . . . . . . . . 619 Phillyrea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 Platanus acerifolia. . . . . . . . . . . . . . . . 454
Lycium barbatum. . . . . . . . . . . . . . . . . 616 NITRARIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . 429 Phillyrea latifolia. . . . . . . . . . . . . . . . . 444 Platanus occidentalis. . . . . . . . . . . . . . 454
Lycium depressum . . . . . . . . . . . . . . . . 617 Nitraria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 Phlomis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 Platanus orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . 454
Lycium europaeum. . . . . . . . . . . . . . . . 617 Nitraria schoberi . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 Phlomis bourgaei. . . . . . . . . . . . . . . . . 386 Platycladus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Lycium ruthenicum. . . . . . . . . . . . . . . 618 Noaea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Phlomis fruticosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 386 Platycladus orientalis. . . . . . . . . . . . . . . 86
Lycium shawii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617 Noaea mucronata. . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Phlomis grandiflora. . . . . . . . . . . . . . . 387 Plocama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
LYRTHACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407 NYCTAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . . . 430 Phlomis leucophracta . . . . . . . . . . . . . 387 Plocama calabrica. . . . . . . . . . . . . . . . 564
Phlomis lunariifolia. . . . . . . . . . . . . . . 388 PLUMBAGINACEAE. . . . . . . . . . . . . 455
M O Phlomis lycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388 Plumbago. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
Maclura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422 Olea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441 Phlomis monocephala. . . . . . . . . . . . . 389 Plumbago auriculata. . . . . . . . . . . . . . 460
Maclura pomifera . . . . . . . . . . . . . . . . 423 Olea europea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442 Phlomis viscosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 PODOCARPACEAE. . . . . . . . . . . . . . 131
MAGNOLIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . 409 OLEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 Phoenix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Podocarpus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Magnolia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 Onobrychis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 Phoenix canariensis. . . . . . . . . . . . . . . 181 Podocarpus macrophyllus. . . . . . . . . . 132
Magnolia grandiflora. . . . . . . . . . . . . . 411 Onobrychis cornuta. . . . . . . . . . . . . . . 325 Phoenix dactylifera . . . . . . . . . . . . . . . 181 Podocytisus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Magnolia lilifora . . . . . . . . . . . . . . . . . 411 Ononis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 Phoenix theophrastii . . . . . . . . . . . . . . 182 Podocytisus caramanicus. . . . . . . . . . . 328
Magnolia soulangeana . . . . . . . . . . . . 412 Ononis natrix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Photinia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 POLYGONACEAE . . . . . . . . . . . . . . . 461
Magnolia stellata . . . . . . . . . . . . . . . . . 412 Ononis spinosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Photinia serrulata . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Populus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570, 571
Mahonia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Osmanthus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442 Photinia x fraseri. . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Populus afganica. . . . . . . . . . . . . . . . . 572
Mahonia aquifolium . . . . . . . . . . . . . . 201 Osmanthus decorus. . . . . . . . . . . . . . . 443 PHYLLANTHACEAE. . . . . . . . . . . . . 448 Populus alba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
682
LATİNCE INDEKS
Populus euphratica . . . . . . . . . . . . . . . 573 Quercus ithaburensis. . . . . . . . . . . . . . 350 Ribes alpinum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 Ruscus aculeatus. . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Populus nigra. . . . . . . . . . . . . . . . 573, 574 Quercus libani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 Ribes anatolicum. . . . . . . . . . . . . . . . . 359 Ruscus colchicus . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Populus tremula. . . . . . . . . . . . . . . . . . 574 Quercus macranthera . . . . . . . . . . . . . 348 Ribes biebersteinii . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Ruscus hypoglossum . . . . . . . . . . . . . . 187
Populus x canascens . . . . . . . . . . . . . . 575 Quercus palustris. . . . . . . . . . . . . . . . . 355 Ribes multiflorum. . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Ruscus hypophyllum . . . . . . . . . . . . . . 186
Potentilla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Quercus petraea. . . . . . . . . . . . . . 343, 344 Ribes nigrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 RUTACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566
Potentilla fruticosa. . . . . . . . . . . . . . . . 522 Quercus pontica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 Ribes orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 Ruta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
Potentilla lignosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 522 Quercus pubescens. . . . . . . . . . . . . . . . 347 Ribes rubrum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 Ruta chalepensis . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
Prasium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 Quercus robur . . . . . . . . . . . . . . . 341, 342 Ribes uva-crispa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Prasium majus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 Quercus rubra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 Robinia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 S
Prosopis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Quercus suber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 Robinia hispida . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 Sageretia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Prosopis farcta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Quercus trojana. . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 Robinia pseudo-acacia. . . . . . . . . . . . . 330 Sageretia spinosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 479
PROTEACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 Quercus vulcanica. . . . . . . . . . . . . . . . 345 Rosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531, 532, 533 SALICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570
Prunus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523 Rosa agrestis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 Salix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575-580
Prunus cocomilia. . . . . . . . . . . . . . . . . 523 R Rosa arvensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 Salix acmophylla . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
Prunus divaricata. . . . . . . . . . . . . . . . . 524 RANUNCULACEAE. . . . . . . . . . . . . . 465 Rosa beggeriana. . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 Salix aegyptiaca. . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
Prunus spinosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524 Reaumuria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625 Rosa canina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 Salix alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
Prunus x domestica. . . . . . . . . . . . . . . 525 Reaumuria alternifolia . . . . . . . . . . . . 625 Rosa dumalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 Salix amplexicaulis . . . . . . . . . . . . . . . 582
Pseudolarix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Reaumuria sivasica . . . . . . . . . . . . . . . 626 Rosa elymaitica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 Salix anatolica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
Pseudolarix amabilis. . . . . . . . . . . . . . 128 RHAMNACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . 468 Rosa foetida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 Salix apoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
Pseudotsuga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Rhamnus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470 Rosa gallica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 Salix armenorossica. . . . . . . . . . . . . . . 584
Pseudotsuga menziesii. . . . . . . . . . . . . 129 Rhamnus alaternus . . . . . . . . . . . . . . . 472 Rosa heckeliana. . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 Salix babylonica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 584
Pterocarya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Rhamnus catharticus. . . . . . . . . . . . . . 472 Rosa hemisphaerica. . . . . . . . . . . . . . . 538 Salix caprea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585
Pterocarya fraxinifolia. . . . . . . . . . . . . 378 Rhamnus cornifolius. . . . . . . . . . . . . . 472 Rosa hirtissima. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 Salix caucasica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585
Ptilostemon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Rhamnus depressus. . . . . . . . . . . . . . . 473 Rosa horrida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539 Salix cinerea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
Ptilostemon chamaepeuce. . . . . . . . . . 196 Rhamnus fallax . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473 Rosa iberica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539 Salix elaegnos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
Ptilostemon gnaphaloides . . . . . . . . . . 196 Rhamnus hirtellus. . . . . . . . . . . . . . . . 473 Rosa jundzillii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 Salix elbursensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Punica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408 Rhamnus imeretinus . . . . . . . . . . . . . . 474 Rosa micrantha . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 Salix euxina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
Punica granatum. . . . . . . . . . . . . . . . . 408 Rhamnus kayacıkii. . . . . . . . . . . . . . . . 474 Rosa montana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 Salix excelsa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Pyracantha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 Rhamnus kurdicus. . . . . . . . . . . . . . . . 474 Rosa orientalis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 Salix fragilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
Pyracantha coccinea . . . . . . . . . . . . . . 525 Rhamnus libanoticus. . . . . . . . . . . . . . 475 Rosa phoenicia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542 Salix matsudana. . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
Pyrus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526 Rhamnus microcarpus. . . . . . . . . . . . . 475 Rosa pimpinellifolia. . . . . . . . . . . . . . . 542 Salix myrsinifolia. . . . . . . . . . . . . . . . . 589
Pyrus amygdaliformis . . . . . . . . . . . . . 527 Rhamnus nitidus . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 Rosa pisiformis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543 Salix pedicellata. . . . . . . . . . . . . . . . . . 584
Pyrus anatolica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 Rhamnus oleoides . . . . . . . . . . . . . . . . 476 Rosa pulverulenta . . . . . . . . . . . . . . . . 543 Salix pentandra . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
Pyrus communis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 Rhamnus orbiculatus. . . . . . . . . . . . . . 476 Rosa sempervirens. . . . . . . . . . . . . . . . 544 Salix pentandroides. . . . . . . . . . . . . . . 590
Pyrus elaeagnifolia . . . . . . . . . . . . . . . 529 Rhamnus pallasii. . . . . . . . . . . . . . . . . 476 Rosa sicula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544 Salix pseudodepressa. . . . . . . . . . . . . . 590
Pyrus hakkiarica . . . . . . . . . . . . . . . . . 529 Rhamnus petiolaris . . . . . . . . . . . . . . . 477 Rosa tomentosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 Salix pseudomedemii. . . . . . . . . . . . . . 590
Pyrus oxyprion. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 Rhamnus pichleri. . . . . . . . . . . . . . . . . 477 Rosa vanheurckiana . . . . . . . . . . . . . . 545 Salix purpurea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
Pyrus salicifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530 Rhamnus punctatus. . . . . . . . . . . . . . . 477 Rosa villosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545 Salix rizeensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
Pyrus serikensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530 Rhamnus pyrellus . . . . . . . . . . . . . . . . 478 ROSACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 Salix trabzonica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
Pyrus syriaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531 Rhamnus rhodopeus . . . . . . . . . . . . . . 478 Rosmarinus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 Salix triandra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
Pyrus yaltirikii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 Rhamnus thymifolius. . . . . . . . . . . . . . 478 Rosmarinus officinalis. . . . . . . . . . . . . 391 Salix viminalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
Rhododendron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 RUBIACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564 Salix wilhelnsima. . . . . . . . . . . . . . . . . 589
Q Rhododendron caucasicum. . . . . . . . . 275 Rubus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546 Salsola. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Quercus. . . . . . . . . . . . . . . . . 338, 339, 340 Rhododendron luteum. . . . . . . . . . . . . 275 Rubus caesius. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547 Salsola boissieri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Quercus aucheri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 Rhododendron ponticum. . . . . . . . . . . 276 Rubus canescens . . . . . . . . . . . . . . . . . 547 Salsola cyrenaica. . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Quercus brantii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 Rhododendron smirnowi. . . . . . . . . . . 276 Rubus caucasicus. . . . . . . . . . . . . . . . . 548 Salsola dendroides. . . . . . . . . . . . . . . . 157
Quercus castaneifolia . . . . . . . . . . . . . 356 Rhododendron ungernii. . . . . . . . . . . . 276 Rubus discolor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548 Salsola lariciana. . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Quercus cerris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 Rhodothamus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Rubus hirtus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549 Salsola turcica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Quercus coccifera . . . . . . . . . . . . . . . . 354 Rhodothamus sessilifolius. . . . . . . . . . 278 Rubus idaeus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549 Salsola verrucosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Quercus frainetto. . . . . . . . . . . . . . . . . 343 Rhus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Rubus sanctus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550 Salvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Quercus hartwissiana . . . . . . . . . . . . . 342 Rhus coriaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Rubus saxatilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550 Salvia fruticosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Quercus ilex. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 Rhus typhina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Rubus tereticaulis. . . . . . . . . . . . . . . . . 551 Salvia heldreichiana . . . . . . . . . . . . . . 392
Quercus infectoria. . . . . . . . . . . . . . . . 346 Ribes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 Ruscus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Salvia officinalis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
683
LATİNCE INDEKS
Salvia pomifera . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 Spartium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Thymbra sintenisii. . . . . . . . . . . . . . . . 399 Viscum album. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
Sambucus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Spartium junceum. . . . . . . . . . . . . . . . 332 Thymbra spicata. . . . . . . . . . . . . . . . . . 400 VITACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646
Sambucus nigra. . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Spiraea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561 Thymelaea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637 Vitex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
SANTALACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . 594 Spiraea crenata . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561 Thymelaea aucheri. . . . . . . . . . . . . . . . 638 Vitex agnus castus. . . . . . . . . . . . . . . . 404
SAPINDACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . 597 Spiraea hypericifolia . . . . . . . . . . . . . . 561 Thymelaea cilicica. . . . . . . . . . . . . . . . 639 Vitis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
Sarcocornia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Spiraea japonica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 562 Thymelaea hirsuta. . . . . . . . . . . . . . . . 639 Vitis sylvestris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
Sarcocornia obclavata. . . . . . . . . . . . . 159 Spiraea vanhouttii . . . . . . . . . . . . . . . . 562 Thymelaea tartonraira. . . . . . . . . . . . . 638 Vitis vinifera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
Sarcocornia perennis. . . . . . . . . . . . . . 159 Staehelina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 THYMELAEACEAE. . . . . . . . . . . . . . 633
Sarcopoterium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551 Staehelina lobelii. . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Thymus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400 W
Sarcopoterium spinosum. . . . . . . . . . . 551 Staphylea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622 Thymus cappadocicus . . . . . . . . . . . . . 401 Weigela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Satureja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 Staphylea pinnata. . . . . . . . . . . . . . . . . 622 Thymus cherlerioides. . . . . . . . . . . . . . 401 Weigela coraensis. . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Satureja parnassica. . . . . . . . . . . . . . . 394 STAPHYLEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . 622 Thymus haussknechtii. . . . . . . . . . . . . 402 Wendlandia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
Satureja spicigera. . . . . . . . . . . . . . . . . 395 STYRACACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Thymus leucotrichus. . . . . . . . . . . . . . 402 Wendlandia ligustroides. . . . . . . . . . . . 565
Satureja spinosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 395 Styrax. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Thymus pectinatus. . . . . . . . . . . . . . . . 403 Wisteria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Satureja thymra . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 Styrax officinalis . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 Thymus pulvinatus. . . . . . . . . . . . . . . . 403 Wisteria sinensis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Schinus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Suaeda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Thymus revolutus. . . . . . . . . . . . . . . . . 401 Withania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621
Schinus molle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Suaeda microphylla. . . . . . . . . . . . . . . 160 Tilia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415 Withania somnifera. . . . . . . . . . . . . . . 621
SCIADOPITYACEAE. . . . . . . . . . . . . 133 Symphoricarpos. . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Tilia cordata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 Wollemia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Sciadopitys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Symphoricarpos albus. . . . . . . . . . . . . 235 Tilia dasystyla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 Wollemia nobilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Sciadopitys verticilata . . . . . . . . . . . . . 134 Symphoricarpus orbiculatus. . . . . . . . 235 Tilia platyphyllos . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
SCROPHULARIACEAE. . . . . . . . . . . 611 Syringa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 Tilia tomentosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 X
Senna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 Syringa vulgaris. . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 Trachelospermum . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Xanthocyparis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Senna alexandrina. . . . . . . . . . . . . . . . 330 Trachelospermum jasminioides. . . . . . 174 Xanthocyparis nootkatensis. . . . . . . . . . 93
Sequoia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 T Trachycarpus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 xCuprocyparis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Sequoia sempervirens . . . . . . . . . . . . . . 87 TAMARICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . 624 Trachycarpus fortunei. . . . . . . . . . . . . 182 xCuprocyparis leylandii. . . . . . . . . . . . . 94
Sequoiadendron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Tamarix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626 Tsuga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 xMalosorbus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Sequoiadendron giganteum. . . . . . . . . . 88 Tamarix duzenlii. . . . . . . . . . . . . . . . . . 627 Tsuga canadensis. . . . . . . . . . . . . . . . . 130 xMalosorbus florentina. . . . . . . . . . . . 563
SIMAROUBACEAE . . . . . . . . . . . . . . 612 Tamarix gracilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
SMILACACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . 613 Tamarix hampena . . . . . . . . . . . . . . . . 628 U Y
Smilax. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613 Tamarix octandra. . . . . . . . . . . . . . . . . 628 Ulex. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 Yucca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Smilax aspera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614 Tamarix parviflora. . . . . . . . . . . . . . . . 629 Ulex europaeus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 Yucca filamentosa. . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Smilax excelsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614 Tamarix smyrnensis. . . . . . . . . . . . . . . 629 ULMACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640
SOLANACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 Tamarix tetragyna . . . . . . . . . . . . . . . . 630 Ulmus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640 Z
Solanum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619 Tamarix tetrandra . . . . . . . . . . . . . . . . 630 Ulmus canascens. . . . . . . . . . . . . . . . . 641 Zelkova. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
Solanum dulcamara. . . . . . . . . . . . . . . 620 TAXACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Ulmus glabra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641 Zelkova capinifolia. . . . . . . . . . . . . . . . 644
Solanum pseudocapsicum. . . . . . . . . . 620 Taxodium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Ulmus laevis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642 Ziziphus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Sophora. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Taxodium distichum. . . . . . . . . . . . . . . . 89 Ulmus minor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642 Ziziphus jujuba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
Sophora japonica. . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Taxodium mucronatum. . . . . . . . . . . . . 90 Ulmus pumila. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643 Ziziphus lotus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
Sorbus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552, 553 Taxus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Ulmus x hollandica . . . . . . . . . . . . . . . 643 ZYGOPHYLLACEAE. . . . . . . . . . . . . 649
Sorbus aucuparia. . . . . . . . . . . . . . . . . 553 Taxus baccata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Zygophyllum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649
Sorbus caucasica . . . . . . . . . . . . . . . . . 554 Teucrium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 V Zygophyllum album. . . . . . . . . . . . . . . 649
Sorbus domestica. . . . . . . . . . . . . . . . . 554 Teucrium brevifolium. . . . . . . . . . . . . . 397 Vaccinium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Zygophyllum atriplicoides. . . . . . . . . . 649
Sorbus kusnetzovii. . . . . . . . . . . . . . . . 555 Teucrium flavum . . . . . . . . . . . . . . . . . 397 Vaccinium arctostaphylos . . . . . . . . . . 279
Sorbus lustianica . . . . . . . . . . . . . . . . . 555 Teucrium montanum. . . . . . . . . . . . . . 398 Vaccinium myrtillus. . . . . . . . . . . . . . . 279
Sorbus migarica. . . . . . . . . . . . . . . . . . 556 Teucrium pestalozzae. . . . . . . . . . . . . . 398 Vaccinium uliginosum. . . . . . . . . . . . . 280
Sorbus persica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556 THEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631 Vaccinium vitis – idaea . . . . . . . . . . . . 280
Sorbus roopiana. . . . . . . . . . . . . . . . . . 557 Thevetia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 VERBENACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . 645
Sorbus schemachensis. . . . . . . . . . . . . 557 Thevetia peruviana. . . . . . . . . . . . . . . . 173 Viburnum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Sorbus subfusca. . . . . . . . . . . . . . . . . . 558 Thuja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Viburnum lantana. . . . . . . . . . . . . . . . 236
Sorbus takhtajanii . . . . . . . . . . . . . . . . 558 Thuja occidentalis . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Viburnum opulus. . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Sorbus tamamschjanae . . . . . . . . . . . . 559 Thuja plicata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Viburnum orientale . . . . . . . . . . . . . . . 237
Sorbus taurica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559 Thujopsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Viburnum plicatum . . . . . . . . . . . . . . . 237
Sorbus torminalis. . . . . . . . . . . . . . . . . 560 Thujopsis dolabrata. . . . . . . . . . . . . . . . 92 Viburnum tinus . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Sorbus umbellata. . . . . . . . . . . . . . . . . 560 Thymbra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399 Viscum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
684

Türkiye'nin Ağaç Ve Çalıları

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Türkiye'nin Ağaç Ve Çalıları

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

T Ü R K İ Y E ’ N İ N A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R I İ Ç İ N D E K İ L E R

Bölüm Yazarları (Alfabetik sırayla)

Ahmet Emre Yaprak (Ankara Ü. Fen Fakültesi) İsa Başköse (Biyolog)

Ön Kapak (Soldan sağa)

TÜRKİYE’NİN DOĞAL-EGZOTİK AĞAÇ VE ÇALILARI

Prof. Dr. Hayrettin Kayacık

Prof. Dr. Veysel Eroğlu

Prof. Dr. Mahmut Ak

TÜRKİYE’NİN DOĞAL-EGZOTİK AĞAÇ VE ÇALILARI

Prof. Dr. Ünal Akkemik

Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları

TÜRKİYE’NİN DOĞAL-EGZOTİK AĞAÇ VE ÇALILARI

Kitap Geneli İçin Atıf Örneği:

Kitap Bölümleri İçin Atıf Örnekleri:

TAKDİM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Juniperus phoenica L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Larix Miller (Hatice Yılmaz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Liquidambar orientalis Mill.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Salsola verrucosa M. Bieb.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 ARALIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

ANACARDIACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 ARECACEAE (Palmae). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

CISTACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 ERICACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Epigaea gaultherioides (Boiss.&Ball.)Takht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 Astragalus microcephalus Willd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Genista anatolica Boiss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Spartium junceum L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

LAURACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Morus L. (Nurgül Karlıoğlu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

MALVACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 OLEACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

Phillyrea latifolia L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 Plumbago L. (Ünal Akkemik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

Rhamnus punctatus Boiss. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477 Cotoneaster melanocarpus Lodd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

Padus avium Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 Rosa pisiformis (Christ.)D.Sosn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543

RUTACEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566 Salix viminalis L.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592

SOLANACEAE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 Daphne ginidioides Jaub.&Spach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634

Quercus cerris Ünal Akkemik Cerasus prostrata Ünal Akkemik

Tablo 1.Canlıların sınıflandırmasının tarihsel gelişimi

Türkiye’de Ocak ayında sıcaklığın dağılışı

Türkiye’de yaz mevsiminde en fazla ısınan yerler Güneydoğu Anadolu bölgesi

Türkiye’de bitki formasyonlarının yayılış alanları. Orman formasyonunu meydana

Aslında Messiniyen tuzluluk krizi ve vikaryans sürecinin yarattığı bu değişimler

Türkiye’de endemizm bakımından10 en zengin yerler Toros dağlarının batı ve orta

Genel olarak değerlendirildiğinde bulunduğu coğrafî konum içinde bitki çeşitliliği

Necmi Aksoy, Gül Nilhan Tuğ, Özgür Eminağaoğlu

Akdeniz (Mediterranean) Flora Alanındaki Orman Vejetasyonu

yapraklı taksonlarla orman oluşturur. Picea orientalis 1400- 1500 m ve 1800-1900 m

Güney Anadolu Orman Vejetasyonu: Toroslar, Güney Anadolu’da doğu-batı

Ünal Akkemik Ünal Akkemik

Aşağıda Türkiye’de yaygın görülen maki tipleri verilmiştir:

Longoz – Subasar Ormanları

subsp. nana, Vaccinium vitis-idea, Rhododendron luteum, R. simirnowii, R. caucasica,

Necmi Aksoy Ünal Akkemik

Ünal Akkemik, Hatice Yılmaz

Ünal Akkemik Ünal Akkemik

a) ağaç, b) çalı, c) yarıçalı, d) sarılıcı odunsu bitkiler Ünal Akkemik

Ünal Akkemik Ünal Akkemik

Ünal Akkemik Ünal Akkemik

Ünal Akkemik Ünal Akkemik

Hatice Yılmaz Ünal Akkemik

İnternodları milimetre ile ifade edilebilen, fazla uzamayan, dallanmayan ve kısa

Ağsı damarlanma ikiye ayrılır (Yakar-Tan ve Bilge, 1976):

Yaprak ayası yukarıdaki şekillerde verildiği gibi büyük değişkenlik gösterir ve

2. Bileşik yapraklar: Yaprak sapının ucunda birden çok parça varsa, bu

Gymnosperm dişi kozalakları

d) Kuru meyveler: Kuru meyveler açılmayan ve açılan kuru meyveler olarak

Genel Özellikleri (Yaltırık, 1988)

Sadece Gnetinae sınıfındaki cinslerin odun-

Salih Sercan Kanoğlu

Araucaria araucana (Molina) K. Koch. Egzotik

Maymun çıkmaz ağacı, Şili arokaryası