Cilt 1

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
İNŞAAT TEKNOLOJİSİ ALANI
AGREGADA DONA DAYANIKLILIK

DENEYİ
582YIM299
Ankara, 2011
 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
 PARA İLE SATILMAZ.

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ .............................................................................................................................................. 1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ............................................................................................................ 3
1. AGREGALARDA DONA DAYANIKLILIK DENEYİ ............................................................ 3
1.1. Deney Araç Gereçleri .......................................................................................................... 3
1.1.1.Çeşitleri................................................................................................................... 3
1.1.2.Özellikleri ............................................................................................................... 4
1.1.3. Kullanıldığı İşler .................................................................................................... 6
1.2. Deney Numunesi ................................................................................................................. 7
1.2.1. Miktarı ................................................................................................................... 8
1.2.2.Özelliği ................................................................................................................... 9
1.3. Deneyin Yapılışı .................................................................................................................. 9
1.3.1. Numunenin Elenmesi ve Tane Sınıflarına Ayrılması (TS 3530 EN 933–1) ................. 9
1.3.2. Numunenin Etüv Kurusu Durumuna Getirilmesi ................................................ 10
1.3.3. Numunenin Su ile Birlikte Metal Kutulara Konulması ....................................... 11
1.3.4. Numunenin Soğutulması ve Dondurulması ......................................................... 11
1.3.5. Donmuş Numunenin Su ile Elenerek Yıkanması ................................................ 12
1.3.6. Elenmiş Numunenin Etüv Kurusu Ağırlığının Bulunması .................................. 12
1.3.7. Hesaplamalar ....................................................................................................... 12
1.4. Deney Raporunun Hazırlanması ........................................................................................ 13
UYGULAMA FAALİYETİ ..................................................................................................... 14
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ........................................................................................... 17
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ......................................................................................................... 18
2- KİMYASAL YÖNTEMLE DONA DAYANIKLILIK DENEYİ (SODYUM SÜLFAT İLE) 18
2.1. Deney Araç Gereçleri ........................................................................................................ 18
2.1.1. Çeşitleri................................................................................................................ 18
2.1.2.Özellikleri ............................................................................................................. 19
2.1.3. Kullanıldığı İşler .................................................................................................. 23
2.2. Deney Numunesi ............................................................................................................... 24
2.2.1. Miktarı ................................................................................................................. 24
2.2.2. Özelliği ................................................................................................................ 25
2.3. Deneyin Yapılışı ................................................................................................................ 25
2.3.1. Numunenin Etüv Kurusu Durumuna Getirilmesi ................................................ 25
2.3.2. Deney Çözeltisinin Hazırlanması ........................................................................ 27
2.3.3. Numunenin Çözelti İçinde Bekletilmesi .............................................................. 27
2.3.4. Numunenin Değişmez Ağırlının Bulunması........................................................ 29
2.3.5. Numuneyi Yıkama ............................................................................................... 29
2.3.6. Elek Üstünde Kalan Kısmının Tartılması ............................................................ 30
2.4. Hesaplamalar ..................................................................................................................... 31
2.5. Deney Raporunun Hazırlanması ........................................................................................ 33
UYGULAMA FAALİYETİ ..................................................................................................... 34
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ........................................................................................... 36
MODÜL DEĞERLENDİRME ..................................................................................................... 37
CEVAP ANAHTARLARI ............................................................................................................ 39
ÖNERİLEN KAYNAKLAR......................................................................................................... 40
KAYNAKÇA ................................................................................................................................ 41
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 582YIM299
ALAN İnşaat Teknolojisi

DAL/MESLEK Beton-Çimento ve Zemin Teknolojisi
MODÜLÜN ADI Agregada Dona Dayanıklılık Deneyi
MODÜLÜN TANIMI Bu modül, agregada dona dayanıklılık deneyleri ile ilgili
bilgilerin verildiği öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32 (+40/32 Uygulama tekrarı yapılmalı)
ÖN KOŞUL
YETERLİK Agregada dona dayanıklılık deneyleri yapmak

Genel Amaç
Agregada dona dayanıklılık deneyi çalışmalarını tekniklerine
ve standartlara uygun bir şekilde yapabileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI
1. Agregalarda dona dayanıklılık deneyini
yapabileceksiniz.
2. Kimyasal yöntemle dona dayanıklılık deneyini
yapabileceksiniz.
Ortam: Yapı teknolojisi atölyesi, resim salonu, işletmeler,
kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı
EĞİTİM ÖĞRETİM Donanım: Terazi, etüv, donma-çözülme deney cihazı, deney
ORTAMLARI VE tüpleri, tel sepet, kova, sodyum sülfat çözeltisi, magnezyum
DONANIMLARI sülfat, baryum sülfat, bilgisayar, televizyon, DVD, VCD,
projeksiyon vb. donanımlar ve alanın gerektirdiği araç gereç,
malzeme ve ekipmanlar
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen
ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,
DEĞERLENDİRME doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.) kullanarak
modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek
sizi değerlendirecektir.
ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Teknik eleman, kullanacağı malzemeyi bütün özellikleriyle tanımalıdır. Aksi takdirde

bilinçsizce malzeme kullanımı sonucu istenmeyen durumlar meydana gelebilir. Yanlış
malzeme kullanımından kaynaklanan yıkılma ve hasar gibi birçok olumsuzlukla
karşılaşılabilir.
Agregalar, bağlayıcılar yardımıyla beton yapımında kullanılır ve betonun yaklaşık

%70-75’ini oluşturur. Bu nedenle agregaların özellikleri kendisinden yapılan betonun
kalitesine aynı şekilde yansır. Yani özellikleri iyi olan agrega ile yapılan betonun özellikleri
de iyi olur.
Bilindiği gibi inşaat malzemeleri memleketimizde çok çeşitli kalitede imal edilmekte
ve çoğu zaman inşaatın geleceğini tehlikeye düşürebilecek kadar düşük özellik
göstermektedir. İşte bu sebeple inşaat malzemelerinin kalite kontrollerinin etkin bir biçimde
yapılması zorunludur. Bu maksatla Türk Standartları Enstitüsü (TSE) de yoğun bir çalışma
içerisine girmiş olup pek çok inşaat malzemesi için standart hazırlanmış ve uygulamaya
konulmuştur.
Bu modülde TS EN 1367–1 standardına göre agregalarda don deneyinin hem kimyasal

yöntemlerle hem de damıtık su ile yapılmasını öğreneceksiniz. Deneylerin sonunda
agreganın donma- çözülme döngüsünden sonra ya da sodyum sülfat veya magnezyum sülfat
çözeltisi içinde tutulduktan sonra dağılma ile kütle kaybını hesaplayarak betonda kullanılıp
kullanılmayacağını değerlendireceksiniz.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ
İlgili standarda göre agregalarda dona dayanıklılık deneyini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Agregalarda dona dayanıklılık deneyinin yapılışını ve donmaya maruz

bırakılan agregalardaki davranış biçimlerini araştırınız.
 Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.
1. AGREGALARDA DONA DAYANIKLILIK

DENEYİ
Bu deney, tane büyüklüğüne göre 4 mm ila 63 mm arasında olan beton agregasının
arka arkaya donma ve çözülme etkisine maruz bırakılması hâlinde gösterdiği davranış biçimi
hususunda bilgi elde etmek için yapılır. Bu bilgiler kaliteli bir beton üretmek için büyük
önem taşımaktadır.
1.1. Deney Araç Gereçleri
1.1.1.Çeşitleri
Deneyde kullanılan bütün cihazlar, TS EN 932-5 standardında belirtilen genel

özelliklere uygun olmalıdır.
 Havalandırmalı etüv
 Terazi
 Düşük sıcaklık dolabı
 Metal kutular
3
 Deney elekleri
 Deney numuneleri
 Damıtık su
1.1.2.Özellikleri
 Havalandırmalı etüv: Yeterli kapasitede mekanik havalandırmalı ve

sıcaklığı (110 ± 5) °C’de tutulabilmelidir. Her etüvde istenen aralık ve
doğrultuda çalışan bir sıcakılık gösterge cihazı ve belirtilen çalışma sıcaklığını
±5 °C’de tutabilen termostat ayarı olmalıdır.
Resim 1.1: Düşük sıcaklık dolabı
Resim 1.2: Etüv
Resim 1.3: Havalandırmalı etüv
4
 Terazi: Yeterli tartım kapasitesinde ve ± 0,1 gram doğrulukla tartabilir olmalıdır.
Analog veya dijital göstergeli olabilir.
Resim 1.4: 20 kg kapasiteli terazi
Resim 1.5: 5 kg kapasiteli terazi
Resim 1.6: Elektronik terazi
 Düşük sıcaklık dolabı: Düşey veya yatay, hava dolaşımlı, doğru soğutma
eğrisinin elde edilmesi şartıyla elle kontrol metodu, uyuşmazlık hâlinde
otomatik kontrol kullanılabilen özelliklerde olmalıdır.
Resim 1.7: Düşük sıcaklık dolabı
5
 Metal kutular: Dikişsiz çekilmiş veya kaynaklı, 0,6 mm et kalınlığına sahip,
korozyona dayanıklı metalden imal edilmiş, 2000 ml kapasiteli, 120 ila 140
mm’lik iç çap ve 170 ila 220 mm’lik iç yüksekliğe sahip, uygun kapaklarla
kapatılabilen kutulardır.
Resim 1.8: Metal kutular Resim 1.9: Tel sepetler
 Deney elekleri: EN 933-2’ye uygun olmalıdır.
Resim 1.10: Elek serisi Resim 1.11: Elek serisi
 Deney numuneleri: Tane büyüklükleri 8 ila 16 mm aralığında olmalı, ihtiyaç

duyulması hâlinde Tablo 1.1’de verilen tane büyüklüklerinden herhangi biri de
kullanılabilmelidir.
 Su: Damıtık veya deiyonize olmalıdır.
1.1.3. Kullanıldığı İşler
 Havalandırmalı etüv: Deney numunelerinin sabit (değişmez) kütleye kadar

kurutulmasında (110 ± 5) °C kullanılır.
6
Terazi: Deney numunesinin kütlece ağırlığının bulunmasında, deney öncesi
numunenin etüv kurusu sabit kütlenin bulunmasında (M1), dondurma işleminden sonraki
etüv kurusu sabit kütlenin bulunmasında (M2) ve kütlece yüzde kaybının hesaplanmasında
kullanılır.
 Düşük sıcaklık dolabı: Deney numunesinin 10 defa donma-çözülme
döngüsünde kullanılır.
 Metal kutular: Deney numunelerinin donma-çözülme işlemlerinde kullanılır.
 Deney elekleri: Deney numunesinin elenmesinde, büyüklük tayininde ve

deney sonrası numunenin yıkama–eleme işlerinde kullanılır.
 Damıtık su: Deney numunesinin dondurulmasında kullanılır.
1.2. Deney Numunesi
Genel olarak toplam agrega numunesinden laboratuvar numunesi, laboratuvar

numunesinden de deney numunesi hazırlamak için çeşitli aletlerle bir veya birkaç metot
beraber kullanılır.
Agregalardan numune alma işlemi TS EN 932-1’e uygun olarak yapılmalıdır. Bu

standarda göre numuneler; sabit taşıyıcı banttan, bant ve oluk boşaltma noktalarından, eleğin
altından, ambalajlanmış agregalardan, silodan ve stok yığınlarından alınır.
 TS EN 932-1’e göre agregalardan laboratuvar numunesi alma metotları
(Deneyde bu metotlardan biri kullanılacaktır.)
 Toplam ve parça numune miktarı ve sayısı
 Stok yığınlarından numune alma metodu
 TS EN 932-2’ye göre toplam agrega numunesinden laboratuvar numunesi

azaltma metotları (Deneyde bu metotlardan biri kullanılacaktır.)
 Numune ayırıcı yardımıyla toplam numunenin azaltılması
 Çeyrekleme ile toplam numunenin azaltılması
 Kürekle numune azaltma

Agrega dona dayanıklılık deneyi için gerekli deney numuneleri, içerisindeki üst ve alt
büyüklük sınırları dışında kalan agregalardan ayıklanmış olan tek tane büyüklüğüne sahip
agregalar kullanılmak suretiyle TS EN 932–2’ ye uygun şekilde azaltılarak elde edilmelidir.
7
 TS EN 932-2’ye göre deney numunesi azaltma metotları (Deneyde bu
metotlardan biri kullanılacaktır.)
 Yarılama metodu
 3/4 bölme
 5/8 bölme
 Çeyrekleme
 Küçük töleransla kütlesi önceden belirlenmiş deney kısmının
oluşturulması için numune azaltma metodu
 Kırma ile tane büyüklüğü küçültülerek numunenin azaltılması metodu
1.2.1. Miktarı
Dayanıklılık deneyinin donma-çözülme döngüsünden sonra yapılması düşünülüyorsa

bu deney, laboratuvar numunesinden elenerek elde edilen uygun bir agrega büyüklük sınıfı
üzerinde yapılmalıdır.
Bu amaçla yedek dâhil, direnç deneyi için gerekli olan kütlenin iki katı miktarda
(Tablo 1.1) laboratuvar numunesi alınmalıdır.
Alınan bu laboratuvar numunesi, iki eşit kısma ayrılmalıdır.
Birinci kısım, donma-çözülme döngüsüne tabi tutulmadan parçalanma ve yoğunluk

deneyleri için, ikinci kısım ise donma-çözülme döngü deneyleri için kullanılmalıdır.
Donma deneyi için üç adet deney numunesi kullanılmalıdır. Donma-çözülme döngü

deneyi için gereken deney numunesi kısımlarının miktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
En Büyük Agrega Tane Agrega Kütlesi veya Hacmi

Büyüklüğü Normal Agrega Hafif Agrega (yığın hacmi)
(mm) (g) (ml)
4–8 1000 500
8 – 16 2000 1000
16 – 32 4000 * 1500
32 – 63 6000 * -
* İlave metal kutulara ihtiyaç olacaktır.
Tablo 1.1: Donma-çözülme döngü deneyi için gereken deney numunesi miktarları (Gerekli
deney numunesi için 1.2.1 dikkate alınacak.)
8
1.2.2.Özelliği
Deney numunelerinin tane büyüklüğü, 8 ila 16 mm aralığında olmalıdır. Ancak gerek

duyulması hâlinde Tablo 1.1’de verilen tane büyüklüklerinden herhangi biri kullanılabilir.
1.3. Deneyin Yapılışı
1.3.1. Numunenin Elenmesi ve Tane Sınıflarına Ayrılması (TS 3530 EN 933–1)
Numune, toz kaybını ve ayrışmayı önlemek için yeterince ıslatılır. Üç deney numunesi
darası alınmış kaplara alınır. Bir deney numunesi (110±5) ºC’de sabit kütleye kadar
kurutulur, soğumaya bırakılır, tartılır ve kütlesi M1 olarak kaydedilir. Diğer iki numuneye ön
kurutma yapılmaz. Yıkama ve eleme yoluyla tane büyüklüğü dağılımı tayin edilir.
Deney numunesi kaba yerleştirilir ve üzeri örtülünceye kadar su ilave edilir.

Çalkalama ile ince tanelerin tamamen ayrılması sağlanır. 63 µm’lik eleğin iki yüzü ıslatılır.
Yırtılmaması için 2.0, 1.0 ve 0,5 mm gerekirse daha küçük eleklerle beraber kullanılabilir.
Islanan numune emniyet eleği olan 2,0, 1,0 ve 0,5 mm göz açıklıklı elek üzerine dökülür. 63
µm göz açıklıklı elekten geçen su berraklaşıncaya kadar yıkamaya devam edilir.
63 µm elek üzerinde kalan agrega 1 saatlik aralıkla iki tartım arasındaki kütle farkı ±
% 0,1’de sabit oluncaya kadar 110±5 ºC’da kurutulur, soğutulur, tartılır ve kütlesi M2
olarak kaydedilir.
Don deneyi için agrega tane sınıflarına göre elek serisi hazırlanır, makineye bağlanır
veya eleme elle de yapılabilir. Aşırı yüklemeden kaçınmak için elek üzerinde kalacak
malzeme (A .Vd ) / 200 formülüyle bulunacak değerden daha büyük olmamalıdır.
İri göz açıklıklı elekler, tel fırça; küçük göz açıklıklı elekler, kıl fırça ile temizlenir.
Elek üzerinde kalan miktarlar, üzerinde göz açıklığı yazılı veya işaretli kaplara konur. Ayrı
kaplarda toplanan numuneler tartılır ve Ri……..Rn olarak kaydedilir. Tane büyüklüğü formu
üzerine taşınır ve eğri çizilir.
Aşağıdaki eşitlik yardımıyla 63 µm göz açıklıklı eleği geçen ince tanelerin yüzdesi
hesaplanır:
f= {(M1-M2) +P)/M1} x100
M1: Deney numunesinin kuru kütlesi (kg)

M2: 63 µm göz açıklıklı elek üzerinde kalan malzemenin kuru kütlesi (kg)
P: Tavadaki malzeme kütlesi (kg)
9
Elek göz açıklığı Elek üstü Elek üstü Elek üstü kümülatif Yıkama ile atılan
(mm) fraksiyon fraksiyon yüzdesi ince tanelerin
kütlesi (Ri) g yüzdesi (%) (%)100(Ri/M1x100) kütlesi(M1M2)
(Ri/M1)x100
63
31,5
16
0,5
0,25
0,125
0,063
Tavadaki
fraksiyon kütlesi
(P)
0,063 mm elekten geçen ince malzemenin kütlesi (f) (%) {((M1-M2)+P)/M1}x100=
∑Ri+P=
100{M2(∑Ri+P)/M2}= <1%
Tablo 1.2: Tane büyüklüğü dağılım formu
1.3.2. Numunenin Etüv Kurusu Durumuna Getirilmesi
Deney numuneleri yıkanır, varsa birbirine yapışık taneler ayıklanır. Numuneler, (110
±5) °C’de sabit kütleye kadar kurutulur, ortam sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır ve
hemen tartılır (M1).
10
Hafif agregalar sadece sabit kütleye kadar kurutulur. Tartma işlemi aşağıda belirtilen
doğruluk seviyelerinde yapılmalıdır.
Büyüklüğü 16 mm’ye kadar olan agregalar: ±0, 2 g
Büyüklüğü 16 mm’nin üzerinde olan agregalar: ±0, 5 g
1.3.3. Numunenin Su ile Birlikte Metal Kutulara Konulması
Hazırlanan deney numuneleri, damıtık su içerisinde bulunan ve metal kutularda

(20±3)°C’de (24±1) saat süreyle atmosfer basıncında tutulur.
Su seviyesi, 24 saatlik tüm ıslatma süresi boyunca deney numunesi kısımlarının en az

10 mm üstünde olmalıdır.
1.3.4. Numunenin Soğutulması ve Dondurulması
Her bir metal kutudaki su seviyesinin deney numunesinin en az 10 mm üzerinde olup

olmadığı kontrol edilir ve kutu kapakları kapatılır. Isının mümkün mertebe her taraftan eşit
şekilde alınmasını sağlayan, metal kutular ile dolabın yan duvarları arasındaki mesafenin 50
mm'den az olmamasına ve kutuların birbirine değmemesine dikkat edilerek deney
numunelerini ihtiva eden metal kutular dolaba yerleştirilir ve dolap ayarı yapılır.
 Dolaptaki numuneler, aşağıda belirtilen şekilde 10 defa donma-çözülme
döngüsüne tabi tutulur:
 Sıcaklık, (150±30) dakikada (20±3)°C'den 0 (sıfır) °C'ye düşürülür ve

(210± 30) dakika süreyle 0 (sıfır)°C'de tutulur.
 Sıcaklık, (180±30) dakikada 0 (sıfır)°C'den (-17,5±2,5)°C'ye düşürülür ve

en az 240 dakika süreyle (-17,5±2,5)°C'de tutulur.
(Tatil gibi nedenlerle deneye ara verilmesi gerekirse metal kutular (-17,5±2,5)°C'de
muhafaza edilmelidir. Deneye ara verilebilecek azami süre 72 saattir.)
 Hiç bir aşamada, hava sıcaklığının -22°C'nin altına düşmesine izin
verilmemelidir.
 Her bir donma döngüsü tamamlandıktan sonra, kutu muhtevası, yaklaşık

20 °C'deki suya batırılmak suretiyle çözülür. Sıcaklık, (20±3) °C’ye
ulaştığında, çözme işlemi tamamlanmış olmalıdır.
 Her bir çözme aşaması tamamlandıktan sonra kutular (20±3) °C'deki

suda en fazla 10 saat süreyle tutulur. Her bir donma-çözülme döngüsü,
24 saat içinde tamamlanmalıdır.
11
1.3.5. Donmuş Numunenin Su ile Elenerek Yıkanması
10. döngünün tamamlanmasından sonra her iki kutunun içindeki malzeme, deney
numunesini hazırlamak için kullanılan alt elek büyüklüğünün yarısı kadar göz açıklığına
sahip bir deney eleğinin üzerine boşaltılır (Mesela, 8 mm ila 16 mm aralığı için 4 mm göz
açıklıklı bir deney eleği üzerine boşaltma yapılır). Numune, belirtilen elek üzerinde elle
yıkanır ve elenir.
1.3.6. Elenmiş Numunenin Etüv Kurusu Ağırlığının Bulunması
Elek üzerinde kalan agrega (110 ±5) °C'de sabit kütleye kadar kurutulur, daha sonra
ortam sıcaklığına kadar soğutulur ve hemen tartılır (M2).
1.3.7. Hesaplamalar
 Agreganın kütlece yüzde kaybı hesabı
 Üç deney numunesinin elek üstü kısımları birleştirilir ve buradan elek altı

miktarı hesaplanır, tartılır ve elde edilen kütle, birleştirilen deney
numunelerinin kütlece %’si olarak ifade edilir.
 Donma-çözülme deneyi sonucundaki kütle yüzde kaybı (F),

aşağıdaki eşitlikten hesaplanır.
F= (Mı - M2)/ M1)100
Burada;
Mı: Üç deney numunesinin toplam ilk kuru kütlesi, g,
M2: Belirtilen elekte tutulan üç deney numunesinin toplam nihai kuru kütlesi, g,
F: Donma-çözülme döngüsünden sonra üç deney numunesinin kütlece yüzde kaybıdır.
 Donma-çözülme döngüsünden sonra direnç kaybının hesabı
 Deney numunesi kısımları için donma-çözülme döngülü ve donma-

çözülme döngüsüz olarak elde edilen direnç deneyi sonuçları arasındaki %
fark EN 1097-2’de belirtilen aşağıdaki işlemler takip edilerek hesaplanır:
 Yüzdece direnç kaybı, %0,1 doğrulukla aşağıda verilen eşitliklerin biri ile
hesaplanır:
SLA=( (SLA1-SLA0) / SLA0) 100
12
Burada;
SLA: Yüzdece direnç kaybı,
SLA0: Donma-çözülme döngüsü olmaksızın deney numunesi kısmının Los Angeles
katsayısı,
SLA1: Donma-çözülme döngüsünden sonra deney numunesi kısmının Los Angeles
katsayısıdır.
ΔSsz= ((Sszl –Ssz0) / Ssz0) 100
Burada;
ΔSsz: Yüzdece direnç kaybı,
Ssz0: Donma-çözülme döngüsü olmaksızın deney numunesi kısmının darbe değeri,
Sszl: Donma-çözülme döngüsünden sonra deney numunesi kısmının darbe değeridir.
1.4. Deney Raporunun Hazırlanması

 Deney raporu aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir:
 Bu standardın işaret ve numarası (TS EN 1367–1)
 Biliniyorsa numune alma metodu ve laboratuvar numunelerinin işaret, tip

ve orjinleri
 Laboratuvar numunelerinin şekli, büyüklüğü, sınıfları ve sayısı
 Numunenin soğutulması ve dondurulmasında belirtilen elekte tutulan

agrega ile ilgili görsel gözlem bilgileri (Elekte tutulan agregadaki olağan
dışı parçalanmalar, raporda belirtilmelidir.)
 Kütlece % 0.1 yaklaşımla ifade edilen donma-çözülme deneyi sonucunda

kütle kaybı (F)
 Rapor tarihi ve deney laboratuvarının adı
13
UYGULAMA FAALİYETİ
 Öğretmeninizin vereceği agrega numunesi üzerinde dona dayanıklılık deneyini
yapıp sonuçları tespit ediniz ve deney raporunu hazırlayınız.
İşlem Basamakları Öneriler

 İş önlüğünüzü giyiniz.
 Deney araç gereç ve ekipmanını  Deneyde kullanılan araç gereci
hazırlayınız. kullanılmaya hazır hâle getiriniz.
Gözle kontrol ediniz.
 Deney numunesini alınız.  Deney numunesini azaltınız.
Numuneyi 1.2.1’e ve Tablo 1.1’e
 Numuneyi eleyerek tane sınıflarına göre hazırlayınız.
ayırınız.  Elemeyi ve tane dağılımını yapınız.
Tablo 1.2’yi kullanınız.
 Numuneyi etüv kurusu durumuna  Eldiven kullanınız. (110 ±5) °C’de
getiriniz. kuruttuktan sonra numuneyi
tartınız. M1 olarak not
 Numuneyi su ile birlikte metal ediniz.(20±3)°C’de, (24±1) saat
kutuya koyunuz. süreyle atmosfer basıncında tutunuz
(Su seviyesi numuneyi örtecek
 Numuneyi dondurunuz ve çözünüz. şekilde 10 mm üstünde olacak.).
 1.3.4’teki işlem sırasına uyunuz.
 Agregayı elek serisinde su ile  Deney numunesini hazırlamak için
yıkayınız. kullandığınız alt elek
büyüklüğünün yarısı kadar göz
 Yıkanmış agregayı etüv kurusu açıklığına sahip bir deney eleğinin
durumuna getiriniz. üzerinde yıkayınız.
 (110 ±5) °C'de kurutunuz ve M2
 Temizlik yapınız. olarak not ediniz. Don kaybı
ağırlığını bulunuz.
 Raporları hazırlayınız.  Kullandığınız araç gereci
temizleyiniz.
 1.4’e göre rapor hazırlayınız.
14
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için

Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Deney Numunesi Hazırlama
1. Laboratuvar numunesini azalttınız mı?
2. Deney numunelerini hazırladınız mı?
3. Numuneyi eleyerek tane sınıfına ayırdınız mı?
4. Deney numunelerini yıkadınız mı?
5. Numuneleri etüv kurusu durumuna getirdiniz mi?
6. Kurutulan numuneleri tarttınız mı?
7. Deney numunelerini damıtık suda metal kutulara koyup 24 saat
atmosfer basıncında beklettiniz mi?
8. Islatma süresi boyunca su seviyesini kontrol ettiniz mi?
9. Kutu kapaklarını kapattınız mı?
10. Donma-Çözülme Deneyini Yapma
11. Metal kutuları dolaba yerleştirdiniz mi?
12. Dolap ısısını ayarladınız mı?
13. Sıcaklığı 150 dakikada 20 °C’den 0 °C’ye düşürdünüz mü?
14. 210 dk. süreyle 0 °C’de tuttunuz mu?
15. Sıcaklığı 180 dakikada 0° C’den -17,5 °C’ye düşürdünüz mü?
16. 240 dk. süreyle -17, 5° C’de tuttunuz mu?
17. Bu sürede sıcaklığın -22 °C’ye düşüp düşmediğini
gözlemlediniz mi?
18. Donma döngüsünden sonra kutuları 20 °C’deki suya batırarak
çözdünüz mü?
19. Kutuları 20 °C’de 10 saat süreyle tuttunuz mu?
20. Her bir donma-çözülme döngüsünü 24 saat içinde tamamladınız
mı?
21. Donma-çözünme döngüsünü 10 defa tekrarladınız mı?
22. Numuneleri hazırlarken kullandığınız alt elek büyüklüğünün
yarısı kadar bir eleğin üzerine boşalttınız mı?
15
23. Numuneyi belirtilen elek üzerinde yıkayıp elediniz mi?
24. Elek üzerinde kalan agregayı etüv kurusu durumuna getirdiniz

mi?
25. Etüv kurusundaki numuneyi tarttınız mı?
26. Çalıştığınız ortamı temizlediniz mi?
27. Agrega kütlece yüzde kaybı hesabı yaptınız mı?
28. Rapor hazırladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
16
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.
1. Agregalarda dona dayanıklılık deneyi …………………………. tane büyüklüğüne

sahip agregalara uygulanır.
2. Bu deneyde …… adet deney numunesi kullanılır.
3. Deney numuneleri ……………..°C’ye kadar sabit kütleye kurutulmalıdır.
4. Numuneler, donma-çözülme döngüsüne başlamadan önce ……..°C’de ……. saat

süreyle damıtık su içinde bekletilir.
5. Tatil gibi nedenlerle deneye ara verilecek azami süre ……. saattir.
6. Çözme aşaması tamamlandıktan sonar kutular 20°C’deki suda suda en fazla ……saat
süreyle tutulur.
7. Kütlece yüzde madde kaybının tayini ……………………….. formülüyle hesaplanır.
8. Formüldeki M1; …………………………………………………. kütlesidir.
9. Formüldeki M2; …………………………………………………… kütlesidir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
17
AMAÇ
İlgili standarda göre agregalarda kimyasal yöntemle dona dayanıklılık deneyini
yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Sodyum sülfat tuzunun agregalar üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu ve
agreganın sodyum sülfat çözeltisi içinde niçin 18 saat bekletildiğini araştırınız.
 Edindiğiniz bilgileri sınıftaki arkadaşlarınızla paylaşınız.
2- KİMYASAL YÖNTEMLE DONA

DAYANIKLILIK DENEYİ (SODYUM
SÜLFAT İLE)
Deney araç gereç çeşitleri, özellikleri ve kullanıldıkları yerlere göre aşağıdaki

gibi sıralanmıştır.
2.1.1. Çeşitleri
 Elekler
 Terazi
 Etüv
 Metal kutular
 Kova
 Tel sepetler
 Cam mezür
 Reaktifler
 Dansimetre
 Baryum klorür çözeltisi
18
2.1.2.Özellikleri
 Elekler: ASTM E 11 veya E 233’e uygun kare göz açıklıklı aşağıda belirtilen
eleklerdir.
Resim 2.1: Deneyde kullanılacak iri agrega elek serisi
Resim 2.2: Deneyde kullanılacak ince agrega elek serisi
19
150 µm (#100) 8.0 mm (5/16")
9.5 mm (3/8")
300 µm (#50) 12.5 mm (1/2")
16.0 mm (5/8")
600 µm (#30) 19.0 mm (3/4")
25.0 mm (1")
1,18 mm (#16) 31.5 mm (1 1/4")
37.5 mm (1 1/2")
2,36 mm (#8) 5O mm (2")
63 mm (2 1/2")
4,00 mm (#5) 12.5 mm (1/2") aralıklı daha büyük elekler
4,75 mm (#4)
Tablo 2.1: Deneyde kullanılacak kare göz açıklıklı elekler
 Terazi: İnce agrega için 0.1 g doğruluklu, iri agrega için ise 1 g veya tartım
değerinin % 0.1 'i doğrulukludur.
Resim 2.3: Terazi
 Etüv: Sıcaklığı sürekli olarak 110 °C ± 5 °C’de tutabilen ve bu sıcaklıkta

buharlaşma hızı en az 25 g/saat olan hava dolaşımlı etüvdür.
20
Resim 2.4 Etüv
Buharlaşma hızı 1 Ɩ griffin-iow-form kabından su kaybının belirlenmesi esasına

dayanır. Bu maksatla her biri deney öncesi 21°C±2 °C sıcaklıkta 500 g su dolu olan kap,
etüvün köşelerine ve merkezine yerleştirilir. Her bir kaptaki (ETÜV kaplar dışında tamamen
boş iken) su kaybı kontrol edilerek ve etüvün buharlaşma hızı kıstasını sağlayıp sağlamadığı
tespit edilmelidir.
 Metal kutular: Dikişsiz çekilmiş veya kaynaklı, 0,6 mm et kalınlığına sahip

korozyona dayanıklı metalden imal edilmiş, 2000 ml kapasiteli, 120 ila 140
mm’lik iç çap ve 170 ila 220 mm’lik iç yüksekliğe sahip, uygun kapaklarla
kapatılabilen kutulardır.
Resim 2.5: Metal kutular

 Kova: Suya ve korozyona dayanıklı paslanmaz çelikten yapılmış ve deney için
gerekli miktardaki çözeltiye yetecek uygun kapasitede olmalıdır.
21
Resim 2.6: Kova
 Tel sepetler: İçine deney numunesi konduktan sonra çözelti kovasına

daldırılacak nitelikte, paslanmaz çelikten veya uygun göz açıklıklı elekten
yapılmış sepetlerdir.
Resim 2.7: Tel sepetler
 Cam mezür: Kapasitesi en az 1 litre olmalıdır.
Resim 2.8: Cam mezür
 Reaktifler: Sodyum sülfat çözeltisi, en az 350 g susuz sodyum sülfat tozu

(Na2S04) veya en az 750 g kristalize sodyum sülfat (Na2S04.10H2O) 25°C-30°C
sıcaklıktaki 1 litre su içinde çözülmesi sureti ile oluşturulur.
22
Resim 2.9: Sodyum sülfat tuzu
 Dansimetre: Çözelti özgül ağırlığını ±0.001 duyarlıkla ölçmeye yarayan, cam
malzemeden imal edilmiş, üzerinde yoğunluk birimleri bulunan termometreye
benzer nitelikte basit bir ölçme aracıdır.
Resim 2.10: Dansimetre, derece

 Baryum klorür çözeltisi: 5 g BaCI2 100 ml distile su içerisinde çözülerek 100
ml baryum klorür çözeltisi hazırlanmalıdır.
2.1.3. Kullanıldığı İşler
 Elekler: Tane büyüklüğü dağılımının bulunmasında, deney sonrası her bir tane
sınıfı için elekte kalan numunelerin tartılmasında kullanılır.
 Terazi: Reaktiflerin hazırlanmasında, deney numunesinin başlangıçtaki ve

deney sonrasındaki elek üstünde kalan kısmının etüv kurusu ağırlığının
bulunmasında kullanılır.
 Etüv: Deney numunelerinin sabit kütleye kadar kurutulmasında kullanılır.
23
 Metal kutular: Tel sepetteki deney numunesi ve çözeltinin içine konularak
deneyin yapılmasında kullanılır.
 Kova: Deney çözeltisinin hazırlanmasında kullanılır.
 Tel sepetler: Deney numunesinin içine konularak deneyin yapılmasında

kullanılır.
 Cam mezür: 1 litrelik çözeltinin yoğunluğunun belirlenmesinde kullanılır.
 Dansimetre: Hazırlanan deney çözeltisinin yoğunluğunun bulunmasında

kullanılır. 1.151–1,174 arasında olmalıdır.
 Baryum klorür çözeltisi: Deney sonunda çözelti içinde bekletilen deney

numunesinin reaksiyon vermeyinceye kadar yıkanması işleminde kullanılır.
2.2. Deney Numunesi
Deney numunesinin miktarı ve özellikleri aşağıda belirtilen tablolarda gösterilmiştir.
2.2.1. Miktarı
İnce ve iri agregada kullanılacak her tane sınıfı için alt elekte kalan oran en az % 5
olmalıdır. Aksi hâlde ilgili tane sınıfı deneye alınmamalıdır.
Tek Tane Sınıfı Deney Numunesi Miktarı

Anma Büyüklükleri en az (g)
#50 / #30 100

#30/#16 100
#16 / #8 100
#8 / #4 100
#4 / 3/8" 100
Tablo 2.2: İnce agrega deney numunesi miktarı
24
Tek Tane Sınıfı Deney Numunesi Miktarı
Anma Büyüklükleri (g)
#4 / 3/8" 300 ±5
3/8" / 1/2" 330±5
3/8" / 3/4" 1000±10
1/2" / 3/4" 670±10
3/4" / 1" 500±30
3/4" / 1 1/2" 1500±50
1"/1 1/2" 1000±50
1 1/2" / 2" 2000±200
1 1/2" / 2 1/2" 5000±300
2" /2 1/2" 3000±300
1" aralıkla daha büyük tane sınıfları 7000±1000
Tablo 2.3: İri agrega deney numunesi miktarı
2.2.2. Özelliği
Deneyde kullanılacak agrega yeterli oranda hem ince hem de iri agrega içeriyorsa #4
elek altı ve #4 elek üstü malzeme, ayrı ayrı sırasıyla ince agrega ve iri agrega olarak yukarıda
Tablo 2.2 ve Tablo 2.3’te verilen deney numunesi miktarları dikkate alınarak (#4 / 3/8” tane
sınıfı ince agregalarda kullanılmaksızın) deneye alınmalı ve deney sonuçları ince agrega
fraksiyonu ve iri agrega fraksiyonu olarak verilmelidir. Bu durumda tüvenan malzemede
elek analizi sonucu elde edilen ince agrega ve iri agrega yüzdesi de rapor edilmelidir.
2.3.1. Numunenin Etüv Kurusu Durumuna Getirilmesi
 İnce agrega
#50 kare göz açıklıklı elek üzerinde malzeme tamamıyla yıkanır ve (110 ± 5) °C
sıcaklıkta değişmez ağırlığa kadar kurutulur. Daha sonra eleme işlemi yardımıyla Tablo
2.2'deki ince agrega için verilen değere uygun olarak tane sınıflarına ayrılır. Sınıflandırılan
her bir agrega, tane sınıfından 100’er g (eleğe sıkışmış malzeme kullanılmayacaktır) alınır ve
deney için kaplara konur.
25
Resim 2.11: Elek sarsma aleti
Resim 2.12: İnce agrega deney numuneleri
 İri agrega
#4 kare göz açıklıklı elek üzerinde malzeme tamamıyla yıkanır ve (110 ± 5) °C

sıcaklıkta değişmez ağırlığa kadar kurutulur. Daha sonra eleme işlemi yardımıyla Tablo 2.3'
te iri agrega için verilen değere uygun olarak tane sınıflarına ayrılır. Sınıflandırılan her bir
agrega, tane sınıfından yine Tablo 2.3’te iri agrega için verilmiş olan miktarlarda (eleğe
sıkışmış olan malzeme kullanılmaksızın) alınır ve iki tane sınıfından oluşturulacak tek tane
sınıfı bir arada olmak üzere deney için kaplara konulur. 3/4" elek üzeri agrega adedi
sayılarak kaydedilir.
Resim 2.13: İri agrega Resim 2.14: İri agrega

26
2.3.2. Deney Çözeltisinin Hazırlanması
Sodyum sülfat çözeltisi, en az 350 g susuz sodyum sülfat tozu (Na2S04) veya en az 750
g kristalize sodyum sülfat (Na2S04.10H2O) 25°C–30 °C sıcaklıktaki 1 litre su içinde
çözülmesi sureti ile oluşturulur.
Resim 2.15: Çözeltinin yoğunluğu kontrolü
Resim 2.16: Çözelti hazırlama kovası
Suya sodyum sülfat tuzu ilave edilirken ve kullanım anına kadar çözelti sık sık
karıştırılmalı ve deneyde kullanılıncaya kadar buharlaşmanın engellenmesi maksadıyla kova
kapalı tutulmalıdır.
Çözelti 21±1°C sıcaklığa kadar soğumaya bırakılır. Kullanım öncesi çözelti en az 48

saat süre 21±1°C sıcaklıkta saklanmalı ve zaman zaman karıştırılmalıdır. Çözeltinin
kullanılacağı sıradaki yoğunluğu 1,151 g/cm3 ten küçük, 1,174 g/cm3 ten büyük olmamalıdır.
2.3.3. Numunenin Çözelti İçinde Bekletilmesi
Numune, tel sepetin içine konulur ve üzeri en az 10 mm çözelti ile örtülecek şekilde
sepet ile birlikte içinde sodyum sülfat çözeltisi bulunan kovaya daldırılır. 16 saatten az 18
saatten fazla olmamak kaydıyla çözeltide bekletilir (Örnek deneyde tel sepet yerine
paslanmaz ya da emaye kaplar kullanılmıştır.).
27
Resim 2.17: Çözeltinin numune kabına dökülmesi
Resim 2.18: Çözeltinin dolaba konulması
Resim 2.19: Çözeltinin dolapta bekletilmesi
Buharlaşma kaybını engellemek maksadıyla sodyum sülfat çözeltisi bulunan kova,

kapak ile kapatılır ve çözelti sıcaklığı daldırma süresi boyunca 21±1 °C’de tutulur.
28
2.3.4. Numunenin Değişmez Ağırlının Bulunması
Daldırma süresinin sonunda numune çözeltinin içinden çıkarılır ve çözeltinin

süzülebilmesi amacıyla 15±5 dakika bekletilir. (110 ± 5) °C sıcaklığa getirilmiş etüve
konularak değişmez ağırlığa kadar kurutulur. Oda sıcaklığına gelinceye kadar soğutulur ve
tekrar çözelti kovasına daldırılır. Daldırma ve çıkarıp kurutma işlemi toplam 5 kez
tekrarlanır.
2.3.5. Numuneyi Yıkama
Son döngünün arkasından kurutulup soğutulan deney numunesi, sodyum sülfat

çözeltisinden tamamıyla arınıncaya kadar BaCl2 çözeltisi ile reaksiyon vermeyinceye kadar
kontrollü bir şekilde yıkanır.
Numunenin sülfattan tamamen temizlendiği, yıkama suyuna bir miktar baryum klorür
ilave edildiğinde beyaz çözelti görülmemesi ile belirlenir.
Yıkama işlemi 43±6°C sıcaklıktaki sirkülasyonlu su altında yapılmalıdır. Yıkama

işlemi süresi boyunca agregaların aşınma ve darbeye maruz kalmamasına dikkat edilmelidir.
(Belirli limit üstünde sülfat içeren çeşme suyu, baryum klorür çözeltisi ile test
edildiğinde bulanıklık oluşturacaktır. Bu durumda yıkama işlemi sonunda baryum klorür
çözeltisi ile test edildiğinde yıkama suyunda da aynı bulanıklığın elde edilmesi agregaların
sülfattan arındırıldığının göstergesi olarak kabul edilmelidir.)
Resim 2.20: Deney sonu iri agrega Resim 2.21: Deney sonu iri agrega
29
Resim 2.22: Deney sonu ince agrega
2.3.6. Elek Üstünde Kalan Kısmının Tartılması
Yıkama işlemi tamamlanınca numune (110 ± 5) °C’de değişmez ağırlığa kadar

kurutulup oda sıcaklığına kadar soğutulur. İnce agrega, daha önce üzerinde kaldığı elekten
elenir. Eleme işlemi, deney numunesi hazırlanırken uygulanan yöntem ve eleme süresi ile
aynı olmalıdır.
Resim 2.23: İnce agreganın üstünde kaldığı elek
İri agrega ise Tablo 2.3’te her bir tane sınıfı için verilen elekten elenir. Eleme işlemi
elle yapılır ve elekten tüm agregaların geçmesi temin edilecek şekilde tamamlanır.
30
Resim 2.24: İri agreganın üzerinde kaldığı elek
(Parçalanma olmaması için fazla eleme işlemi yapılmamalıdır.)
Tek Tane Sınıfı Anma Kaybı Belirlemede Kullanılacak Elek Göz Açıklığı
Büyüklükleri
#4 / 3/8’’ #5 4,0 mm
3/8’’ / ¾’’ 5 / 16’’ 8,0 mm
3/4’’ / 1 ½’’ 5/ 8’’ 16,0 mm
1 ½’’ / 2 ½’’ 1 ¼’’ 31,5 mm

Tablo 2.4: Tane sınıflarına göre kaybı belirlemede kullanılacak elekler
Deney sonu her bir tane sınıfı için elekte kalan numune ağırlıkları tartılır (G2).
2.4. Hesaplamalar
İlk numune ağırlığı ile deney sonu kaybın belirlenmesinde kullanılan elekte kalan
agrega ağırlığı arasındaki fark, yüzde kayıp olarak hesaplanır.
Her bir tane sınıfı için don kaybı, aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır:
D= [(G1-G2) / G1] x 100
D= don kaybı, %
31
G1= Deney numunesinin deney başlangıcındaki etüv kurusu ağırlığı, g
G2= Deney numunesinin deney sonunda elek üstünde kalan kısmının etüv kurusu
ağırlığı, g
Tek Tane Orijinal Deney Öncesi Deney Deney Sonu Kaybın Ağırlıklı
Sınıfı Anma Numunede Numune Ağırlığı g Sonrası Belirlenmesinde Kayıp %
Kullanılan Elekten
Büyüklükleri Elekte G1 Numune
Geçen%
mm Kalan % Ağırlığı (ExD)/100
D=[(G1G2)/G1x100
E g G2
İnce Agregada Sodyum Sülfat Tayini
<#100 6 - -
#100 / #50 11 - -
#50 / #30 26 100 4,2 1,1
#30 / #16 25 100 4,8 1,2
#16 / #8 17 100 8,0 1,4
#8 / #4 11 100 11,2 1,2
#4 / 3/8’’ 4 - 11,2 0,4
TOPLAM 100.0 - - 5
İri Agregada Sodyum Sülfat Tayini
2’’ / 2 ½’’ 1 ½’’ / 2 20 2825 4783 4,8 1,0

½’’
1 ½’’ / 2’’ 1958
1’’ / 1 ½’’ ¾’’ / 1 ½’’ 45 1012 1525 8,0 3,6
¾’’ / 1’’ 513
½’’ / ¾’’ 3/8’’ / ¾’’ 23 675 1008 9,6 2,2
3/8’’ / ½’’ 333
#4 / 3/8’’ 12 298 298 11,2 11,2
TOPLAM 100 - 8
Tablo 2.5: Deney sonuçlarının kaydedilmesinde kullanılması önerilen deney formu
32
Agreganın cinsi Kumda max. % Çakılda max. %
Sodyum sülfatla 15,0 18,0
Mağnezyum sülfatla 10,0 12,0

Tablo 2.6: Beton agragalarında sınır değerleri
Beton yapımında kullanılacak doğal veya yapay agregaların dona dayanıklık oranı
tayini için yapılan deney sonuçlarını belirlemek üzere düzenlenecek raporda en az aşağıdaki
bilgiler bulunmalıdır:
 Deneyin yapıldığı laboratuvarın, deneyi yapan ve raporu imzalayan yetkililerin
adları, görev ve mesleği
 Deneyin yapıldığı tarih
 Numunenin ait olduğu iş
 Numunenin tanıtılması
 Deneyde uygulanan standartların numaraları
 Varsa deney sonuçlarını değiştirebilecek etkilerin sakıncalarını önlemek üzere

alınan önlemler
 Uygulanan deney yöntemi
 Uygulanan deney yönteminde belirtilmeyen veya zorunlu kılınmayan, fakat

uygulamada yer alan işlemler
 Don kaybı oranı değeri
 Standara uygun olup olmadığı
 Rapor tarih ve numarası
33
Öğretmeninizin vereceği agrega numunesi üzerinde kimyasal yöntemle dona dayanıklılık

deneyini yapıp sonuçları tespit ediniz ve deney raporunu hazırlayınız.
 İş önlüğünüzü giyiniz.
 Deney için gerekli araç gereç ve  Deneyde kullanılan araç gereci
ekipmanı hazırlayınız. kullanılmaya hazır hâle getiriniz.
 Gözle kontrol ediniz.
 Deney numunesini iri ve ince
 Deney numunesini alınız. agrega olarak eleyerek ayırınız ve
Tablo 2.2 ve 2.3’e göre miktarlarını
tartınız.
 Çözeltileri hazırlayınız.  Eldiven kullanınız.
 Sodyum süfatı uygun miktarda
tartınız, suyun sıcaklığını uygun
 Numuneyi çözeltiye koyunuz. sıcaklığa getiriniz ve dansimetre ile
yoğunluğunu ayarlayınz.
 Bekletme süresini aşmayınız.
 Agregayı elek serisinde su ile  Numuneyi tel sepet içinde çözeltide
yıkayınız. 16–18 saatleri arasında etüvde veya
inkıbatörde bekletiniz.
 Numuneyi 43±6°C’de yıkayınız.
 Yıkanmış agregayı etüv kurusu  Çözeltinin süzülmesi için 15±5
durumuna getiriniz ve tartınız. dakika bekletiniz. (110±5) °C
sıcaklığa getirilmiş etüve koyup
değişmez ağırlığa kadar kurutunuz
 Temizlik yapınız. ve elek üstünde kalanları tartınız
(Uygun elek için bk. Tablo 2.4).
Bulduğunuz değerleri Tablo 2.5’e
 Deney raporlarını hazırlayınız. aktarınız.
 Gerekli hesaplamaları yapınız.
 Kullandığınız araç gereci
temizleyerek yerlerine koyunuz.
 (bk. 2.5 deney raporu hazırlama)
34
KONTROL LİSTESİ
değerlendiriniz.
Deney Numunesi Hazırlama
1. Deneyde kullanılan araç gereci hazırladınız mı?
2. Sodyum sülfat çözeltisini hazırladınız mı?
3. Dansimetre ile yoğunluğu geniş aralıkta ölçtünüz mü?
4. Deney numunelerini etüv kurusu durumuna getirdiniz mi?
5. Numuneyi tane sınıflarına ayırdınız mı?
6. Deneyde kullanılacak numune miktarlarını hazırladınız mı?
7. BaCl2 çözeltisini hazırladınız mı?
8. Deney İşlemleri
9. Numuneleri tel sepete koyarak beklettiniz mi?
10. Sıcaklığını ayarladınız mı?
11. Numuneyi çözeltiden çıkarıp beklettiniz mi?
12. Numuneyi etüv kurusu durumuna getirdiniz mi?
13. Numuneyi soğuttunuz mu?
14. Numuneyi tekrar çözelti kovasına koydunuz mu?
15. İşlemi her numune için 5 kez tekrar ettiniz mi?
16. Numuneyi BaCl2 çözeltisiyle yıkayıp arındırdınız mı?
17. Numuneyi değişmez ağırlığa kuruttunuz mu?
18. İnce agregayı elediniz mi?
19. İri agregayı elediniz mi?
20. Her bir tane sınıfındaki numuneleri tarttınız mı?
21. Sonuçları deney formuna yazarak ağırlıklı kaybı buldunuz mu?
22. Deney raporunu hazırladınız mı?
23. Temizlik yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME

35
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.
1. Deney için hazırlanan çözelti miktarı, numune hacminin en az …… katı olmalıdır.
2. 1 litre su içine en az ……… g sodyum sülfat tozu konmalıdır.
3. Çözeltinin kullanılacağı sıradaki yoğunluğu ……..g/cm3 ten küçük, ……… g/cm3 ten
büyük olmamalıdır.
4. …………….., çözelti özgül ağırlığını ölçmek için kullanılır.
5. Numune …..saatten az ….. saatten fazla olmamak kaydıyla çözeltide bekletilir.
6. Çözelti sıcaklığı daldırma süresi boyunca …………..°C’de tutulmalıdır.
7. Daldırma ve çıkartarak kurutma işlemi toplam …… kez tekrarlanır.
8. Son döngüden sonra deney numunesi …………..çözeltisi ile yıkanır.
9. Her bir tane sınıfı için don kaybı ……………………..formülüyle hesaplanır.
10. Sodyum sülfatla yapılan deney sonunda iri agregada kabul edilebilir mak. sınır değer
% …… dir.
DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
36
MODÜL DEĞERLENDIRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1( ) Donma-çözülme döngüsünde numune (-10±5) °C’de soğutulur.
2( ) Dona dayanıklılık deneyi numunelerinin tane büyüklüğü 2 ila 4 mm aralığında

olmalıdır.
3( ) Numuneler, (110±5) °C’de sabit kütleye kadar kurutulur.
4( ) Donma deneyinde her bir döngü 24 saat içinde tamamlanmalıdır.
5( ) Dona dayanıklılık deneyinde agreganın kütlece yüzde kaybı f= (m1-m2)/m2x100

formülüyle hesaplanır.
6( ) 1 litreye en az 450 g sodyum sülfat tozu karıştırılmalıdır.
7( ) Çözeltinin yoğunluğu dansimetre ile ölçülür.
8( ) Numune 18 saatten az 21 saatten fazla olmamak şartıyla çözeltide bekletilir.
9( ) Daldırma ve çıkartarak kurutma işlemi toplam 6 kez tekrarlanır.
DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki “Uygulamalı Test”e geçiniz.
37
UYGULAMALI TEST
Agregada dona dayanıklılık deneyi çalışmalarını tekniklerine ve standartlara uygun bir

şekilde yapınız.
KONTROL LİSTESİ
Bu modül kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için

değerlendiriniz.

Donma-Çözülme Deneyi
1. Numuneyi 24 saat damıtık suda atmosfer basıncında beklettiniz
mi?
2. Sıcaklığı 150 dakikada 20°C’den 0 °C’ye düşürdünüz mü?
3. 210 dk. süreyle 0 °C’de tuttunuz mu?
4. Sıcaklığı180 dakikada 0 °C’den - 17,5 °C’ye düşürdünüz mü?
5. 240 dk. süreyle -17, 5 °C’de tuttunuz mu?
6. Metal kutuları 20 °C’deki suda çözdünüz mü?
7. Kutuları 20 °C’de 10 saat süreyle tuttunuz mu?
8. Donma-çözünme döngüsünü 10 defa tekrarladınız mı?
9. Agrega kütlece yüzde kaybı hesabı yaptınız mı?
10. Rapor hazırladınız mı?
Kimyasal Metotla Agrega Dona Dayanıklılık Deneyi
11. Sodyum sülfat çözeltisini hazırladınız mı?
12. Numuneyi tane sınıflarına ayırdınız mı?
13. BaCl2 çözeltisini hazırladınız mı?
14. Numuneleri tel sepete koyarak beklettiniz mi?
15. Numuneyi çözeltiden çıkarıp beklettiniz mi?
16. İşlemi her numune için 5 kez tekrar ettiniz mi?
17. Numuneyi BaCl2 çözeltisiyle yıkayıp arındırdınız mı?
18. Her bir tane sınıfındaki numuneleri tarttınız mı?
19. Ağırlıklı kaybı buldunuz mu?
20. Deney raporunu hazırladınız mı?
21. Laboratuvarı ve kullandığınız araç gereçleri temizlediniz mi?
DEĞERLENDİRME

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetlerini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
38
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI
1 4 mm ila 63 mm
2 Üç
3 110±5 °C
4 20±3 °C’de 24±1 saat
5 72 saat
6 10 saat
7 F=M1-M2/M1 *100
8 Üç deney numunesinin toplam
ilk kuru kütlesi
9 Elek üstünde tutulan üç deney
numunesinin nihai kuru kütlesi
ÖĞRENME FAALİYETİ–2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 5
2 350 g
3 1151 – 1174 g/cm3
4 dansimetre
5 16-18
6 21±1°C
7 5
8 . BaCl2
9 D= [(G1-G2) / G1] x 100
10 . % 18
MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI
1 Yanlış
2 Yanlış
3 Doğru
4 Doğru
5 Doğru
6 Yanlış
7 Doğru
8 Yanlış
9 Yanlış
39
ÖNERILEN KAYNAKLAR
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
 ŞİMŞEK Osman, Beton Bileşenleri ve Beton Deneyleri, TÇMB yayını,
Ankara, 2004
 Türk Standartları, TS EN 1367–1
 Türk Standartları, TS 3530
 www.ce.utexas.edu
 www.kapa-krmca.org
 www.mdagg.org
 www.miagg.org
 www.nssga.org
 www.oaima.org
 www.pacaweb.org
 www.usbr.gov
 www.vaagg.org
 www.thbb.org
 www.tse.org.tr
 www.ubak.gov.tr
 www.tef.gazi.edu.tr
40
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 BAYAZIT Ömer Lütfi, Beton ve Deneyleri, Ankara, 1975.
 GÜNER Mehmet Selçuk, Veli SÜME, Yapı Malzemesi ve Beton, Erzurum,
2000.
 DALYAN Nurdoğan, İnşaat Malzemeleri Özellikler, Muayene ve Deney
Metotları Klavuzu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, DSİ Genel
Müdürlüğü, Araştırma ve Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 1977.
 DSİ Genel Müdürlüğü, TAKK Dairesi Başkanlığı, Beton ve Agrega Deneyleri,
Ankara, 2004.
 KOCATAŞKIN Ferruh, Yapı Malzemesi Bilimi, İstanbul, 1975.
 ŞİMŞEK Osman, Beton Bileşenleri ve Beton Deneyleri, Ankara, 2004.
 ŞİMŞEK Osman, Beton ve Beton Teknolojisi, Ankara, 2004.
 ŞİMŞEK Osman, Yapı Malzemesi–1, Ankara, 2000.
 ŞİMŞEK Osman, Yapı Malzemesi–2,Ankara, 2000.
 Türk Standartları, TSE EN 1367–1
 Türk Standartları, TS 3530 EN 933–1
 www.ktu.edu.tr
 www.metu.edu.tr
41
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
İNŞAAT TEKNOLOJİSİ
ÖZGÜL AĞIRLIK VE İNCE MADDE ORANI

582YIM486
ANKARA, 2012
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
 PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 2
1. AGREGADA ÖZGÜL AĞIRLIK VE SU EMME TAYİNİ................................................ 2
1.1. İnce Agregada Özgül Ağırlık ve Su Emme Oranı Tayini ............................................. 2
1.1.1. Deney Araç Gereçleri ............................................................................................ 2
1.1.2. Deney Miktarı ve Özelliği ..................................................................................... 5
1.1.3. Deneyin Yapılışı .................................................................................................... 5
1.1.4. Özgül Ağırlık Değerlerinin Hesaplanması ............................................................ 9
1.1.5. Su Emme Yüzdesinin Hesaplanması ................................................................... 10
1.1.6. Deney Raporunun Hazırlanması .......................................................................... 10
1.2. İri Agreganın Özgül Ağırlığı ve Su Emme Oranı Tayini ............................................ 14
1.2.1. Deneyin Amacı .................................................................................................... 14
1.2.2. Deneyde Kullanılan Aletler ................................................................................. 14
1.2.3. Deneyin Yapılışı .................................................................................................. 15
1.3. İnce Agreganın Özgül Ağırlık ve Su Emme Oranı Tayini Deneyinin Yapılması ....... 16
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 18
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 20
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 21
2. AGREGADA İNCE MADDE MİKTARI DENEYİ YAPMAK ....................................... 21
2.1. Deney Araç Gereçleri.................................................................................................. 21
2.2. Deney Numunesi ......................................................................................................... 22
2.2.1. Numune Miktarı .................................................................................................. 22
2.2.2. Numune Özelliği.................................................................................................. 22
2.3. Deney Yöntemi ........................................................................................................... 22
2.3.1. Çökeltme .............................................................................................................. 23
2.3.2. Yıkama................................................................................................................. 23
2.4. Deneyin Yapılışı ......................................................................................................... 23
2.4.1. İnce Madde Oranının Çökelterek Tayini Yöntemi .............................................. 23
2.4.2. İnce Madde Miktarının Yıkama ile Tayini Yöntemi ........................................... 26
2.5. Deney Raporunun Hazırlanması ................................................................................. 27
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 29
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 33
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 34
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 37
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 582YIM486
ALAN İnşaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Beton- Çimento ve Zemin Teknolojisi
MODÜLÜN ADI Özgül Ağırlık ve İnce Madde Oranı
Laboratuvarda beton agregalarına ait deneylerin
MODÜLÜN TANIMI yapılması ile ilgili bilgilerin verildiği öğrenme
materyalidir.
SÜRE 40/32(+40/32 Uygulama tekrarı yapmalı)
ÖNKOŞUL
Agregada özgül ağırlık ve ince madde miktarı tayini
YETERLİK
yapmak
Genel amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında
laboratuvarda agrega deneylerini kurallara uygun
olarak yapabileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI
1. Laboratuvarda agregalara ait özgül ağırlık ve su
emme tayini deneyini kurallara uygun olarak
yapabileceksiniz.
2. Laboratuvarda agregalara ait çok ince madde
miktarı deneyini kurallara uygun yapabileceksiniz.
Ortam: Sınıf
EĞİTİM ÖĞRETİM
Donanım: Yazı tahtası, kaynak kitaplar, rapor ve
ORTAMLARI VE
tutanak örnekleri, agrega deney laboratuvarı ve iş
DONANIMLARI
güvenliği ekipmanları
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra
verilen ölçme araçları ile kendinizi
değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli
DEĞERLENDİRME
test, doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme
vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız
bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Meslek tanımının değişmekte olduğu ve meslek dallarının çeşitlendiği bir dönemi

yaşamaktayız. Günümüzde eskiden var olan bir çok meslek ortadan kalkmakta ya da
istihdam şansı azalmaktadır. Bunun yanında bazı mesleklerde istihdam artarken birçok yeni
meslek de ortaya çıkmaktadır.
İçinde bulunduğumuz inşaat sektörü de bu durumdan en çok etkilenenlerin başında

gelmektedir. Eskiden, “Mesleğin nedir?” diye sorulduğunda inşaatçıyım, yapıcıyım, yapı
teknisyeniyim vb. tanımlar yeterli iken günümüzde bu tür tanımlar yetersiz kalmaktadır.
Çünkü bu kavramların çok geniş bir alanı tarif ettiği ve bunun onlarca ustalık ve uzmanlık
(duvarcılık, betonarme demirciliği, boyacılık, ahşap doğramacılığı, plastik doğramacılığı vb.)
dalının olduğu bir gerçektir.
Sektörün ihtiyacı daha çok, sınırları belli ve uzmanlık isteyen mesleklerdir. Örneğin
bir işveren işe alacağı kişide birçok alanda genel bilgisi olmasını değil istediği alanda
uzmanlık derecesinde bilgisi olmasını tercih etmektedir.
Bu modülle edineceğiniz bilgi ve beceri ile sektörde tanımlanmış istihdam şansı

yüksek olan agrega laboratuvar teknisyenliğinin 3. basamağını tamamlayacaksınız. 5.
basamak eğitimi ile de bu unvanı elde edeceksiniz.
Laboratuvar teknisyenliği geçmişi eski olmakla beraber istihdam şansı artan bir
meslektir. Agrega laboratuvar teknisyenliği unvanı ile hazır beton üreten firmalarda, yapı
denetim bürolarında, belediyelerde vb. alanlarda rahatlıkla iş bulabileceksiniz.
Özellikle 17 Ağustos 1999 yılında yaşadığımız deprem felaketinden çıkardığımız en

büyük sonuçlardan biri de inşaat sektörünün her aşamasında kalite, kalite kontrol ve
denetiminin ne kadar hayati olduğudur.
Bu anlamda inşaat sektörünün vazgeçilmez ürünlerinden agrega üretiminin ilk

basamağından başlayarak son kullanım noktasına kadar kalite kontrol ve denetiminin
yapılması zorunludur.
Sizler agrega kalitesinin tespitine yönelik bu modülle edineceğiniz bilgi ve beceriyle

istihdam imkânı yüksek bir mesleğe sahip olmakla kalmayıp ileride içinde insanların güvenle
yaşadığı binaların yapımında imzanız olduğu için manevi hazzı da tadacaksınız.
1
AMAÇ
Gerekli ortam sağlandığında agregada özgül ağırlık ve su emme tayini deneyini

kurallara uygun olarak yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Yakındaki bir agrega deney laboratuvarına gidip deneyin yapılış talimatını

yazarak sınıfta okuyunuz.
 Yakındaki bir agrega deney laboratuvarına giderek deneyin yapılışında
kullanılan araç gereçleri maddeler hâlinde yazınız, her birinin ne işe yaradığını
sınıfta açıklayınız.
1. AGREGADA ÖZGÜL AĞIRLIK VE SU

EMME TAYİNİ
1.1. İnce Agregada Özgül Ağırlık ve Su Emme Oranı Tayini
Agregaların özgül ağırlığı gerçek birim hacmine karşılık gelen ağırlığı olarak
tanımlanır. Agregaların özgül ağırlığı beton karışım hesaplarının yapılması için gereklidir.
Beton yapımında kullanılacak doğal veya yapay agregaların, kuru ve doygun kuru
yüzey özgül ağırlıklarını ve görünen özgül ağırlığı ile su emme oranını belirlemek üzere
uygulanan bir metottur.
1.1.1. Deney Araç Gereçleri
 Ölçü kabı (balon joje)

 Metal kalıp
 Sıkıştırma çubuğu
 Vakum pompası
 Desikatör
 Etüv
 Cam levha
 Terazi
2
 Tablalı ısıtıcı veya hava üflemeli ısıtıcı
 Tavalar
 Havlu veya benzeri kurutma bezleri
 Mala
 Termometre
Özellikleri, kullanıldığı işler:
 Ölçü kabı (balon joje): 500 ml (cm3)’lik cam bir ölçü kabıdır.
 Metal kalıp: Kesik huni biçimli, metal, üst iç çapı 38 mm, yüksekliği 73 mm, alt
iç çapı 89 mm olan kesik koni biçimli metal bir kalıptır (Şekil 1.1).
 Sıkıştırma çubuğu: Ucu yuvarlatılmış 25 mm çapında ve yaklaşık 350 gram
ağırlığındadır.
Şekil 1.1: Metal kalıp

 Vakum pompası (Resim 1.1)
 Desikatör (Resim 1.2)
 Etüv: 105 5oC (Resim 1.3)
3
 Cam levha: Ölçü kabının üstünü kapatacak büyüklüktedir.
 Terazi: 2 kg çekerli, 0,1g duyarlı (Resim 1.4)
 Tablalı ısıtıcı veya hava üflemeli ısıtıcı: Deney numunesinin yakın çevresindeki
sıcaklığı 105° C ±5 ° C çıkarabilecek güçte gaz veya elektrik ısıtmalı veya
hava üflemeli bir ısıtıcıdır.
 Tavalar
 Mala
 Termometre (bir derece oC bölüntülü)
Resim 1.1: Vakum pompası
Resim 1.2: Desikatörler
4
Resim 1.3: Etüv
Resim 1.4: Terazi

1.1.2. Deney Miktarı ve Özelliği
Deneyde kullanılacak numune miktarı, en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak

değişir. Gerekli deney numunesi miktarı Tablo 1.1’de verilmiştir.
En Büyük Tane Büyüklüğü (mm) 0,25 0,5 1 2 4

Deney Numunesi Miktarı (kg) 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
Tablo 1.1: Özgül ağırlık tayini için gerekli numune miktarı
1.1.3. Deneyin Yapılışı
 Deney ortamı
 Malzemeyi tam temsil eden deney numunesi bölgeç veya çeyrekleme

yöntemiyle Tablo 1.1’de belirtilen miktar kadar alınır.
5
 Tane büyüklüğüne bağlı olarak alınan numuneler, tam doygun hâle
gelinceye kadar (en az 24 saat) su içinde bekletilir.
 Suya doygun hâle gelmiş numune, ince taneleri kaybolmayacak şekilde
suyu süzülerek tava içine yayılır.
 Tavadaki numune tablalı ısıtıcı veya hava akımı oluşturan ısıtıcı ile
sürekli karıştırılarak DKY (doygun kuru yüzey) hâline gelmesi
çabuklaştırılır. DKY hâli ince agreganın koyu ıslak renkten, açık (kuru)
renge değişmeye başladığı anın hemen sonrasıdır. Bu hâlin anlaşılması
deneyi yapan kişinin deneyimine bağlıdır.
 Numunenin çok kurumamasına özen gösterilmelidir. DKY durumuna
gelip gelmediği gözle muayenede anlaşılamamış ise bunu tespit etmek
için kesik huni yöntemi veya kesme yöntemlerinden biri uygulanır.
 Numunenin DKY ağırlığını bulma
DKY, agreganın yapısındaki boşlukların su ile dolu yüzeyin kuru olduğu durumudur.
 DKY hâlinin kesik huni yöntemi ile belirlenmesi
DKY hâline geldiği tahmin edilen numune, geniş yüzeyi alta gelecek şekilde duran
kesik huni biçimli metal kalıba gevşek olarak yerleştirilir. Sıkıştırma çubuğu ile 25 defa
hafifçe şişlenir. Kesik huni hafifçe çıkarıldığında numune konikliğini devam ettiriyorsa
serbest nem var demektir. Kurutmaya devam edilmesi ve bir süre sonra bir kez daha bu
işlemin yapılması gerekir. Numunenin konikliğinin serbestçe bozulduğu görüldüğünde DKY
hâline geldiği anlaşılır. Herhangi bir nedenle kurutmanın gereğinden fazla yapılması hâlinde
az miktarda suyun püskürtülmesi ile nemlendirilen numune yeniden kesik huni deneyine tabi
tutulmalıdır.
 DKY hâlinin kesme yöntemi ile belirlenmesi
DKY olduğu tahmin edilen numune yarım küre şeklinde bir yığın hâline getirilir.
Yığın mala ile düşey olarak ikiye bölünür. Bölünen ara yüzeyler kendilerini tutuyor ise
kurutmaya devam edilir. Bu yüzeylerin yıkıldığı durumda DKY hâline geldiği anlaşılır.
6
Şekil 1.2: DKY hâlinin kesme yöntemi ile belirlenmesi
 DKY hâline getirilmiş numuneden 400 g tartılır ve geriye kalan numune etüve
koymak için ayrılır. Malzemenin DKY ağırlığı (M2) olarak kaydedilir.
 Daha sonra numune etüve konularak etüv kurusu hâline getirilir.
 Numune desikatöre konarak oda sıcaklığına gelinceye kadar soğutulur.
 Soğuyan numune, cam ölçü kabına doldurulur ve birlikte tartılır. Ölçü kabının
daha önceden saptanmış olan darası bu tartıdan çıkarılır ve numunenin kuru
ağırlığı belirlenir (M1).
Resim 1.5. Numunenin tartılması
7
 Ölçü kabı yaklaşık 20 oC’deki su ile yarıya kadar doldurulur ve düz bir yüzey
üzerinde hafifçe vurularak ve aynı zamanda döndürülerek hava kabarcıklarının
çıkması sağlanır. Ayrıca bu esnada hava kabarcıklarının çıkmasını
çabuklaştırmak için vakum pompası kullanılır.
 Bir saat bekledikten sonra ölçü kabı yaklaşık 20 oC’deki su ile 500 ml (cm3)
işaret çizgisine kadar doldurulur ve tartılır (M3).
 Boş ölçü kabı yaklaşık 20 oC’deki su ile 500 ml çizgisine kadar doldurulup
tartılır (M4).
 İnce agreganın kuru özgül ağırlığı, DKY özgül ağırlığı, görünen özgül ağırlığı
ve su emme oranı aşağıdaki bağıntılar ile hesaplanır:
İnce agreganın kuru özgül ağırlığı

ik= M1/(M2+M4-M3)
İnce agreganın DKY özgül ağırlığı


id= M2/(M2+M4-M3)
İnce agreganın görünen özgül ağırlığı


ig= M1/(M1+M4-M3)
İnce agreganın su emme oranı

mi= [( M2-M1)/ M1] 100
mi : İnce agreganın su emme oranı ( % )

M1 : Numunenin etüv kurusu ağırlığı ( g )
M2 : Numunenin DKY durumdaki ağırlığı ( g )
M3 : Ölçü kabı + Su + Numune ağırlığı ( g )
M4 : 500 ml çizgisine kadar su ile dolu ölçü kabı ağırlığı (g )
 Deney üç ayrı numune için üç defa tekrar edilir. Deneylerin sonuçları arasındaki
fark % 2 veya daha küçük ise üç deneyin sonuçlarının ortalama değeri ince
agrega birim hacim ağırlığı olarak alınır.
 Eğer iki deney arasındaki fark % 2’den büyük ise deney 3. deney numunesi ile
tekrar edilir.
 Bulunan sonuçların en yakın olan iki tanesinin farkı eşit ise ortalaması kuru
özgül ağırlık, DKY veya görünen özgül ağırlık olarak kabul edilir.
 Su emme oranı sonuçları arasındaki farkta 0,2 veya daha küçük ise üç deneyin
sonuçlarının ortalaması, su emme oranı olarak kabul edilir.
 Numunenin etüv kurusu ağırlığı
Etüv kurusu ağırlık, sıcaklığı 105 5oC’de tutulabilen hava dolaşımlı bir etüvde en az
24 saat bekletildikten sonra çıkartılan agreganın değişmez ağırlığa erişmesi durumudur.
8
 Numunenin değişmez ağırlığı
Değişmez ağırlık, belirli bir sıcaklıkta bekletilen agreganın 2 saat ara ile yapılan
ardışık tartımında % 0.5’den fazla ağırlık değişmesi saptanmayan ağırlığıdır.
 Numuneyi soğutma
DKY durumuna getirilmiş olan numune tartılır. DKY ağırlığı kaydedilir (M2). Etüv
kurusu durumuna getirilir. Bir desikatöre konarak oda sıcaklığına gelinceye kadar soğutulur.
 Numuneyi saf su ile deney kabına koymak
Soğutulmuş numune cam ölçü kabına doldurulur ve birlikte tartılır. Ölçü kabı yaklaşık
20 ºC’deki su ile yarı yarıya doldurulur.
 Numunenin havasını almak
Ölçü kabına doldurulmuş numune düz bir yüzey üzerinde hafif hafif vurularak ve aynı
zamanda döndürülerek hava kabarcıklarının çıkması sağlanır. Kabarcıkların çıkmasını
kolaylaştırmak için vakum pompası kullanılması uygun olabilir.
1.1.4. Özgül Ağırlık Değerlerinin Hesaplanması
İnce agreganın kuru ağırlığı ve DKY ağırlığı, sırası ile aşağıdaki formüllerle yüzde bir
hanesine yuvarlatılarak hesaplanır:
İnce agreganın kuru özgül ağırlığı


ik= M1/(M2+M4-M3)
İnce agreganın DKY özgül ağırlığı


id= M2/(M2+M4-M3)
İnce agreganın görünen özgül ağırlığı


ig= M1/(M1+M4-M3)
Burada:
M3 : Ölçü kabı + Su + Numune ağırlığı ( g )
M4 : 500 ml çizgisine kadar su ile dolu ölçü kabı ağırlığı (g) dır.
9
1.1.5. Su Emme Yüzdesinin Hesaplanması
Su emme yüzdesi aşağıdaki formül ile onda bir hanesine yuvarlatılarak hesaplanır:
İnce agreganın su emme oranı (onda bir hanesine yuvarlatılarak)
mi= [( M2-M1)/ M1] 100

M1, M2 , M3 ve M4 yukarıda açıklanmıştır.
1.1.6. Deney Raporunun Hazırlanması
Laboratuvar ortamında yapılan her türlü agrega deneylerinde rapor hazırlanmalıdır.
 Deney kayıt ve hesaplama formları
Agreganın özgül ağırlık tayini deneyinde kullanılacak deney kayıt ve hesaplama

formu Tablo 1.2’de verilmiştir.
500 ml (cm3) Deney Numunesinin

çizgisine kadar su Ölçü Kabı+ Su +
dolu ölçü kabı ağırlığı DKY Ağırlığı Kuru Ağırlığı
Numune Ağırlığı
M4 M2 (g ) M1 ( g )
M3 ( g )
(g) 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3.
Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den.
Kuru Özgül Ağırlığı DKY Özgül Ağırlığı Görünen Özgül Ağırlığı Su Emme Oranı (% )
1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3.
Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den. Den.
Ort: Ort: Ort: Ort:
Tablo 1.2: İnce agreganın birim hacim ağırlığı ve su emme oranı hesaplama formu
10
 Deney raporu
Beton yapımında kullanılan doğal ve yapay yoğun agregaların özgül ağırlıklarının

tayini için yapılan deney sonuçlarını belirlemek üzere düzenlenecek raporda aşağıdaki
bilgiler bulunmalıdır:
 Deneyin yapıldığı laboratuvarın, deneyi yapan ve raporu imzalayan

yetkililerin adları
 Deneyin yapıldığı tarih
 Numunenin ait olduğu iş
 Numunenin tanıtılması
 Deneyde uygulanan standartların numaraları
 Varsa deney sonuçlarını değiştirebilecek etkilerin sakıncalarını önlemek
üzere alınmış olan önlemler
 Uygulanan deney metodunda belirtilmeyen veya zorunlu kılınmayan
fakat uygulamada yer almış olan işlemler
 Özgül ağırlık değerleri
 Rapor tarih ve numarası
11
ÖRNEK DENEY RAPORU (Kapak)
DENEY RAPORU
Deneyin Yapıldığı Laboratuvar / Araştırma laboratuvarı
Şantiye
Mamak İlçe Belediyesi içme suyu
Deneyin Ait Olduğu İş şebekesi inşaatı
Deney Tarihi 17.11.2005
Deneyin Adı Çimentoda kıvam tayini
Deney Metodu ve Standardı TS (3526)
Rapor Tarihi ve Numarası 18.11.2005
DENEYİ YAPANLAR
S. nu. SOYADI, Adı Görevi Mesleği İmzası
Lab. İnşaat
1 ………………………
Teknisyeni Teknisyeni
Lab. İnşaat
2 ……………………….
Lab. İnşaat
3 …………………………
RAPORU HAZIRLAYANLAR
Lab. İnşaat
1 ………………………
Lab. İnşaat
2 ……………………….
RAPORU ONAYLAYAN YETKİLİLER
1 ………………………… Laboratuvar Tek.
şefi Öğretmen
12
ÖRNEK DENEY RAPORU (İç Sayfalar)
MİKTARI: 500 gram

NUMUNENİN EN BÜYÜK TANE
BOYUTU:……………………..:
DENEY YERİNE ULAŞIMI: …………………….
ADI ÖZELLİKLERİ
Cam mezür En az 500 ml Kapasiteli
Terazi % 1 g duyarlıkta
DENEYDE
KULLANILAN
ALETLER
SICAKLIK: 30 OC
ORTAMA AİT RÜZGÂR: Ortamda rüzgâr yok.

BİLGİLER
GÜNEŞ IŞIĞI: Doğrudan güneş ışığı etkisi yok.
ALINAN ÖNLEMLER Herhangi bir ek önleme gerek duyulmamıştır.

DENEYDE Ek olarak işlem yapılmamıştır.
UYGULANAN EK
İŞLER
HESAPLAMALAR ve
ELDE EDİLEN ……………………………………………………
SONUÇLAR
SONUÇLARIN
…………………………………………………..
TARTIŞILMASI VE
STANDARTLARA
UYGUNLUĞU
AÇIKLAMALAR …………………………………………………..
13
 Özgül ağırlığa etki eden faktörler
 Agrega taneleri arasında kusurlu ve keskin köşeli tanelerin fazla miktarda

olması, boşluğu artırdığından birim hacim ağırlığını olumsuz yönde
etkiler.
 Agrega taneleri arasında organik madde ve hafif tanelerin bulunması,
agreganın birim ağırlığını azaltır.
 Agreganın iç yapısının boşluklu veya boşluksuz olması agrega birim
hacim ağırlığını azaltır veya artırır. Birim hacim ağırlığı yüksek olan bir
agrega ile üretilen betonun dayanımı, dayanıklılığı ve taşıma gücü
fazladır.
 Agrega su bağıntısı: Agreganın su emme miktarı agreganın özelliklerini
etkiler. Agregada boşlukların fazla olması agreganın donma ve çevre
etkilerine karşı dayanıklılığını azaltır.
1.2. İri Agreganın Özgül Ağırlığı ve Su Emme Oranı Tayini

1.2.1. Deneyin Amacı
İri agreganın, birim hacimdeki ağırlığını tespit etmektir. Agreganın birim hacimdeki,
ağırlığının miktarının bilinmesi betonun kullanım alanlarını tespit etmede önemli
unsurlardan biridir.
1.2.2. Deneyde Kullanılan Aletler
 Arşimet terazisi: 20 kg çekerli, 1 g duyarlı olmalıdır. Su içinde de tartım

yapabilmelidir.
 Kafes örgülü sepet: 4 mm göz açıklıklı elek telinden yapılmış bir sepettir. Tel
sepeti içine alabilecek büyüklükte kova olmalıdır.
 Etüv (105  5oC)
Resim 1.6: Arşimet terazisi ve ekipmanı
14
1.2.3. Deneyin Yapılışı
 Numune çeyrekleme yöntemiyle veya bölgeçle Tablo 1.3’te tane boyutuna bağlı
olarak önerilen miktarda tartılarak alınır.
 Alınan numune su içinde 24 saat bekletilir.
En Büyük Tane Büyüklüğü ( mm ) 4 8 16 32 63

Deney Numunesi Miktarı ( Kg ) 0,8 1,5 2 3 3
Tablo 1.3: İri agrega birim hacim ağırlık için numune miktarı
 İnce taneleri kaybolmayacak şekilde suyu süzülerek tava içine yayılır.
 Tavadaki numune taneleri üzerinde görülebilen su tabakası kalmayıncaya kadar
havlu vb. ile DKY hâline getirilmek için kurutulur.
 DKY hâline getirilmiş numune tartılır ve DKY ağırlığı olarak kaydedilir (M2).
 Daha sonra numune kafes örgülü tel sepete konarak su dolu kovanın içine su
yüzeyinden en az 5 cm daha aşağıda kalacak şekilde daldırılır.
 Numune su yüzüne çıkarılmadan kovanın içinde en az 10 defa serbestçe
kaldırılıp indirilir, sağa sola sallanarak taneler arasında kalabilecek hava
kabarcıkları çıkarılır.
 Numune sepetinin, kova kenarına dokunmamasına dikkat edilir. Özel bir
düzenle terazi kefesinin ortasına yerleştirilir ve doygun malzemenin sudaki
ağırlığı bulunur ( M3 ).
 Numune sudan çıkarılır ve etüv kurusu hâline getirilir.
 Daha sonra numune oda sıcaklığına gelinceye kadar soğutulur ve numunenin
havadaki kuru ağırlığı belirlenir ( M1 ).
 İri agreganın kuru birim hacim ağırlığı, DKY birim hacim ağırlığı, görünen
birim hacim ağırlığı ve su emme oranı aşağıdaki bağıntılar ile hesaplanır:
İri agreganın kuru özgül ağırlığı :


k= M1/(M2 -M3)
İri agreganın DKY özgül ağırlığı:

d= M2/(M2-M3)
İri agreganın görünen özgül ağırlığı:

ig= M1/(M1-M3)
İri agreganın su emme oranı:
m = [(M2-M1)/ M1] 100
Burada:
m : İri agreganın su emme oranı ( % )
M3 : Numunenin sudaki ağırlığı ( g ) dır.
15
 Deney üç ayrı numune üzerinde yapılır. Deneylerin sonuçları arasındaki fark %
10 veya daha küçük ise deneyin sonuçlarının ortalama değeri agrega birim
hacim ağırlığı olarak alınır.
 Özgül ağırlığa etki eden faktörler:
Agreganın iç yapısında bulunan boşlukların miktarı ve bu boşlukların dış yüzeyle

bağlantısı agreganın birim hacim ağırlığını etkiler.
Agregada boşlukların fazla olması agreganın donma ve çevre etkilerine karşı

dayanıklılığını azaltır.
Deney Numunesinin
Kuru Ağırlığı DKY Ağırlığı Sudaki Ağırlığı
M1 (g) M2 (g) M3 (g )
1. Den. 2. Den. 3. Den. 1. Den. 2. Den. 3. Den. 1. Den. 2. Den. 3. Den.
Kuru Birim Hacim Ağırlığı DKY Birim Hacim Ağırlığı Görünen Birim Hacim Ağırlığı
1. Den. 2. Den. 3.Den. 1. Den. 2. Den. 3. Den. 1. Den. 2. Den. 3. Den.
Su Emme Oranı ( % ) Deney tarihi
1. Den. 2. Den. 3. Den. Deneyi yapan
Deneyi yaptıran
Tablo 1.4: İri agreganın birim hacim ağırlığı ve su emme oranı deney kayıt formu
1.3. İnce Agreganın Özgül Ağırlık ve Su Emme Oranı Tayini

Deneyinin Yapılması
İnce agreganın özgül ağırlık ve su emme oranı tayini deneyi, aşağıdaki işlem
basamakları izlenerek yapılır:
 Deney araç gereç ve ekipmanları hazırlanır.

 Deneyde kullanılacak malzeme miktarı belirlenir.
 Deney numunesi alınır.
 Numune tam doygun hâle getirilir.
16
 Suya doymuş numune tava içerisine alınır.
 Numune DKY hâline getirilir.
 Numunenin DKY durumuna gelmesine dikkat edilir.
 DKY hâline gelmiş numuneden tartarak alınır.
 Numune etüve konur ve etüv kurusu hâline getirilir.
 Numune desikatöre koyulur.
 Numunenin kuru ağırlığı belirlenir (M1).
 Kuru ağırlığı belirlenen numuneye saf su ilave edilir.
 Ölçü kabının içindeki hava kabarcıkları çıkartılır.
 Ölçü kabı + Su + Numune ağırlığını (g) bulunur (M3).
 M4 ağırlığı bulunur.
 İnce agreganın etüv kurusu ağırlığı, DKY ağırlığı ve görünen özgül ağırlığı
bulunur.
 Sonuçların doğruluğu ve kullanılabilirliği kontrol edilir.
 Deney araç gereçlerinin temizliği yapılır.
 Deney raporu hazırlanır.
17
Öğretmeniniz tarafından verilen agrega örneğinin özgül ağırlığını bulunuz.

 Numunenin adını, alındığı yeri ve alış tarihini
kaydediniz.
 Deneyde kullanılacak araç gereçlerin
kontrolünü yapınız
 Malzemeyi TS “707”ye göre alınız.
 Deneyde kullanılan diğer araç gereçlerin
tümünü tezgâhın üzerine koyunuz.
 Deneyde kullanılacak numune miktarını en
büyük tane büyüklüğüne göre tespit ediniz.
 Numuneyi DKY durumuna getiriniz.
 Numunenin DKY durumuna gelmesini
çabuklaştırınız.
 Malzemenin DKY ağırlığını tartarak
kaydediniz.
 Önlük ve eldiven giyiniz.
 Numuneyi etüv kurusu hâline getiriniz.
 Uygun tutanak, rapor ve defterleri
 Numuneyi desikatöre koyarak oda sıcaklığına
seçip kullanınız.
gelinceye kadar soğutunuz.
 Zamanı iyi kullanınız.
 Soğuyan numuneyi cam ölçü kabına
 Çalışma alanını tertipli ve düzenli
doldurduktan sonra tartınız. Ölçü kabının
kullanınız.
darasını düştükten sonra numunenin kuru
 İş bitiminde kullandığınız aletleri
ağırlığını belirleyiniz.
temizleyip yerlerine koyunuz.
 Ölçü kabını yarı yarıya saf su ile doldurunuz.
 Hava kabarcıklarının çıkmasını sağlayınız.
 Hava kabarcıklarının çıkmasını
çabuklaştırmak için vakum pompası
kullanınız.
 Boş ölçü kabını işaret çizgisine kadar su ile
doldurup tartınız.
 İnce agreganın kuru özgül ağırlığını formülde
değerleri yerine koyarak bulunuz.
 İnce agreganın DKY özgül ağırlığını
formülde değerleri yerine koyarak bulunuz.
 İnce agreganın görünen özgül ağırlığını
formülde değerleri yerine koyarak bulunuz.
 Çıkan sonuçların analizini yapınız.
18
KONTROL LİSTESİ

değerlendiriniz.

1. Numunenin adını, alındığı yeri ve alış tarihini kaydettiniz mi?
2. Deneyde kullanılacak araç gereçlerin kontrolünü yaptınız mı?
3. Malzemeyi TS 707’ye göre aldınız mı?
4. Deneyde kullanılan diğer araç gereçlerin tümünü tezgâhın üzerine
koydunuz mu?
5. Deneyde kullanılacak numune miktarını en büyük tane
büyüklüğüne göre tespit ettiniz mi?
6. Numuneyi etüv kurusu hâline getirdiniz mi?
7. Numuneyi desikatöre koyarak oda sıcaklığına gelinceye kadar
soğuttunuz mu?
8. Soğuyan numuneyi cam ölçü kabına doldurduktan sonra tarttınız
mı? Ölçü kabının darasını düştükten sonra numunenin kuru
ağırlığını belirlediniz mi?
9. Ölçü kabını saf su ile doldurdunuz mu? (yarı yarıya)
10. Hava kabarcıklarının çıkmasını sağladınız mı?
11. Hava kabarcıklarının çıkmasını çabuklaştırmak için vakum
pompası kullandınız mı?
12. Boş ölçü kabını işaret çizgisine kadar su ile doldurup tarttınız mı?
13. İnce agreganın kuru özgül ağırlığını formülde değerleri yerine
koyarak buldunuz mu?
14. İnce agreganın DKY özgül ağırlığını formülde değerleri yerine
15. İnce agreganın görünen özgül ağırlığını formülde değerleri yerine
16. Çıkan sonuçların analizini yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME

19
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Beton agregalarında özgül ağırlık ve su emme oranı tayini deneyinin standardı

aşağıdakilerden hangisidir?
A) TS 3525
B) TS 3526
C) TS 3527
D) TS 3530
2. Agrega taneleri arasında kusurlu ve keskin köşeli tanelerin fazla olması özgül
ağırlık deneyine aşağıdaki hangi olumsuz etkiyi yapar?
A) Boşluk oranını artırır.
B) Deney yapmamızı engeller.
C) Kompasiteyi (doluluk oranı) artırır.
D) Su emme oranını düşürür.
3. Agreganın DKY durumunu aşağıdakilerden hangisi ifade eder?

A) Su oranının % 5 olduğu durumdur.
B) Etüvde agregayı 24 saat beklettikten sonraki ağırlığıdır.
C) Boşlukların su ile dolu yüzeylerin kuru olduğu durumdur.
D) Agreganın mukavemetinin arttığı durumdur.
4. Agrega taneleri arasında boşlukların fazla olması agreganın hangi özelliğine

etki eder?
A) Dayanımını artırır.
B) Deneyde kullanılmaz.
C) Su emme yüzdesi düşüktür.
D) Agreganın donma ve çevre etkilerine dayanıklılığını azaltır.
DEĞERLENDİRME
20
AMAÇ
Gerekli ortam sağlandığında agregada ince madde miktarı deneyini kurallara uygun
olarak yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Yakındaki bir agrega deney laboratuvarına gidip deneyin yapılış amacını

yazarak sınıfta okuyunuz.
 Yakındaki bir agrega deney laboratuvarına giderek deneyin yapılışında
kullanılan araç gereçleri maddeler hâlinde yazıp sınıfta okuyunuz.
2. AGREGADA İNCE MADDE MİKTARI

DENEYİ YAPMAK
Çeşitleri, özellikleri ve kullanıldığı işler bakımından aşağıda maddeler hâlinde
listelenmiştir.
Çeşitleri
 Elek takımı
 Kıl fırça
 Etüv
 Terazi
 Ölçü silindiri
 Numune çalkalama kabı
Özellikleri ve kullanıldığı işler
 Elek takımı: 0.063 mm, 1 mm, 8 mm göz açıklığında kare gözlü veya kare
delikli üç elektir.
 Kıl fırça: Elek üzerlerini temizleme işleminde kullanılır.
 Etüv : 105  5oC hava dolaşımlıdır.
21
 Terazi: 10 kg çekerli, 1 g duyarlı ve 1 kg çekerli, 0,1 g duyarlıdır.
 Ölçü silindiri mezür: Yaklaşık 50 mm çapında, camdan yapılmış 1000 ml’lik bir
ölçü silindiridir.
 Numune çalkalama kabı: Deney numunesini ve ilave edilen suyu alabilecek
çalkalama ve karıştırma işlemi sırasında deney numunesi ve suyun
dökülmeyeceği büyüklükte bir kaptır.
2.2. Deney Numunesi
Deneyde kullanılacak numune miktarı en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak

değişir. Gerekli olan deney numunesi miktarı Tablo 2.1’de verilmiştir.
2.2.1. Numune Miktarı
Deney için gerekli numune miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tane Büyüklüğü (mm) Numune Miktarı (g )

4' e kadar 1000
8' e kadar 2000
>8 5000
Tablo 2.1: İnce madde oranı tayini için gerekli deney numunesi miktarları
2.2.2. Numune Özelliği
 İnce madde
İnce madde, tane büyüklüğü 0,063 mm’den küçük olan malzemedir.
 Değişmez ağırlık
Değişmez ağırlık, belirli bir sıcaklıkta bekletilen agreganın 2 saat ara ile yapılan
ardışık tartımında % 0.5’ten fazla ağırlık değişmesi saptanmayan ağırlığıdır.
 Etüv kurusu
Etüv kurusu, sıcaklığı 105 5 oC’de tutulabilen hava dolaşımlı bir etüvde en az 24 saat
bekletildikten sonra çıkartılan agreganın değişmez ağırlığa erişmesi durumudur.
2.3. Deney Yöntemi

Agregada, fazla ince tanelerin (100 μ’dan daha küçük kolloidal yapıya sahip)
bulunması, üretilen beton üzerinde olumsuz etki yapar. Bununla beraber silt ve kilin az
miktarda bulunmasının betonun işlenebilirliği ve geçirimsizliği üzerinde faydalı etkileri
vardır. Bu nedenle agrega içerisindeki kil ve silt miktarının tayini yapılır. Bu deneyde deney
22
numunesi 0,063 mm’lik elek üzerinde yıkanır. Ortaya çıkan yüzde olarak ağırlık kaybı
yıkanabilir madde miktarını verir.
2.3.1. Çökeltme
Bu deney, 4 mm göz açıklı kare delikli veya kare gözlü elekten geçen agregalara (ince
agregalara) uygulanır.
2.3.2. Yıkama
Bu deney, tane büyüklüğü 4 mm’den büyük olan agregalara (iri agregalara) uygulanır.

Agreganın içinde bulunan ve tane büyüklüğü 0.063 mm’den küçük olan ince
maddelerin oranı, tane büyüklüğüne bağlı olarak aşağıdaki yöntemlerden biri ile belirlenir.
2.4.1. İnce Madde Oranının Çökelterek Tayini Yöntemi
 Deney numunesi miktarı tane çapına bağlı olarak Tablo 2.2’de önerilen miktar
kadar alınır.
Deney adı En Büyük Tane Büyüklüğü (mm)

0,25 0,50 1 2 4 8 16 31,5 63
Tane büyüklüğü dağılımı ve 2 2 2 2 8 8 16 20 40
incelik modülü tayini
Birim ağırlık tayini 20 20 20 20 20 20 20 100 100
Birim hacim ağırlık tayini ve 3,2 3,2 3,2 3,2 3,2 6 8 12 20
su emme oranı
Yüzeysel nem oranı tayini
2 2 2 2 8 12 20 40 40
İnce malzeme tayini 4 4 4 4 4 8 20 20 20
Organik kökenli madde tayini
2 2 2 2 2 - - - -
Hafif madde oranı tayini
1 1 1 1 1 12 12 20 20
Süngerimsi, camsı madde
4 4 4 4 4 4 4 4 4
tayini
Toplam laboratuvar numunesi
39 39 39 39 51 70 100 216 236
miktarı
Tablo 2.2: Agrega kaynağından alınacak numunenin miktarı (kg)
 Deney numunesi etüv kurusu durumuna getirilir.
 Tartılarak kuru ağırlığı (w ) belirlenir.
 Numune yaklaşık 750 ml su ile birlikte ölçü silindirinin içine konur. Ölçü
silindirinin ağzı kapatılır. 20 dakikalık aralarla 3 kez 1-2 dakikalık süre ile
23
şiddetle çalkalanır. Üçüncü çalkalamadan sonra ölçü silindiri ve içindekiler
sarsılmayacak şekilde bir yere konularak 1 saat dinlendirilir.
 Normal bir gözün ince kum olarak ayırt edebileceği malzemenin üstünde çöken
ince madde yüksekliği ölçülür (h).
 1 saat beklenildiği hâlde ölçü silindirindeki suyun yeterince berraklaşmamış
olduğu gözlenir ve bu nedenle çökelmenin tümü ile gerçekleşmediği kanısına
varılır ise dinlendirme süresi başlangıçtan itibaren 24 saat geçinceye kadar
uzatılır.
 Numunenin etüv kurusu ağırlığını bulmak
1 veya 24 saat dinlendirmenin sonunda çökelen ince madde; çökelen ince madde
ağırlığının agreganın ve etüv kurusu ağırlığına oranı olarak aşağıdaki formülle, onda bir
hanesine yuvarlatılarak hesaplanır:
Mı = [(A× h1× 8k1)] /w × 100
M2 = [( A × h24 ×8k24)] / w × 100
Mı = 1 saat dinlendirme sonunda çökelen ince madde oranı (%)

M2 = 24 saat dinlendirme sonunda çökelen ince madde oranı (%)
h1 = 1 saat dinlendirme sonunda ölçü silindirine çöken ince madde miktarı (cm)
h24 = 24 saat dinlendirme ölçü silindirine çöken ince maddenin yüksekliği (cm)
8k1 = 1 saat dinlendirme sonunda çökelen ince maddenin eş değer kuru birim ağırlığı
(0.6 g/cm³)
8k24 = 24 saat dinlendirme sonunda çökelen ince maddenin eş değer kuru birim
ağırlığı (0.9 g/cm³)
A = Ölçü silindiri kesit alanı (cm²)
W = Deney numunesinin etüv kurusu ağırlığı (g)dır.
Eş değer kuru birim ağırlıkları yaklaşık değerlerdir. Eş değer kuru birim ağırlıkların
gerçek değerlerinin bu değerlerden az da olsa sapabileceği düşünülür, yıkama deneyi
uygulanır, bulunacak ağırlıktan yararlanılarak hesap yapılır.
 Numuneyi su ile birlikte cam mezürde çalkalamak ve dinlendirmek
Numune yaklaşık 750 ml su ile birlikte ölçü silindirinin içine konur. Ölçü silindirinin
ağzı kapatılır. 20 dakikalık aralarla 3 kez 1-2 dakikalık süre ile şiddetle çalkalanır. Üçüncü
çalkalamadan sonra ölçü silindiri ve içindekiler sarsılmayacak şekilde bir yere konarak 1 saat
dinlendirilir.
 İnce madde yüksekliğinin ölçülmesi
 Normal bir gözün ince kum olarak ayırt edebileceği, malzemenin üstüne
çöken ince madde yüksekliği ölçülür (h).
24
 1 saat beklenildiği hâlde ölçü silindirindeki suyun, yeterince
berraklaşmamış olduğu gözlenir ve bu nedenle çökelmenin tümü ile
gerçekleşmediği kanısına varılır ise dinlendirme süresi başlangıçtan
itibaren 24 saat geçinceye kadar uzatılır.
 İnce madde miktarının hesaplanması
 1 veya 24 saat dinlendirmenin sonunda çökelen ince madde, çökelen ince

madde ağırlığının ve agreganın etüv kurusu ağırlığına oranı olarak
aşağıdaki formülle onda bir hanesine yuvarlatılarak hesaplanır:
Mı = [(A× h1× 8k1)] /w × 100
M2 = [( A × h24 ×8k24)] / w × 100
Mı = 1 saat dinlendirme sonunda çökelen ince madde oranı (%)

M2 = 24 saat dinlendirme sonunda çökelen ince madde oranı (%)
h1 = 1 saat dinlendirme sonunda ölçü silindirine çöken ince madde miktarı (cm)
h24 = 24 saat dinlendirme ölçü silindirine çöken ince maddenin yüksekliği (cm)
8k1 = 1 saat dinlendirme sonunda çökelen ince maddenin eş değer kuru birim ağırlığı
(0.6 g/cm³)
8k24 = 24 saat dinlendirme sonunda çökelen ince maddenin eş değer kuru birim
ağırlığı (0.9 g/cm³)
A = Ölçü silindiri kesit alanı (cm²)
W = Deney numunesinin etüv kurusu ağırlığı (g)dır.
 Eş değer kuru birim ağırlıkları yaklaşık değerlerdir. Eş değer kuru birim

ağırlıkların gerçek değerlerinin bu değerlerden az da olsa sapabileceği
düşünülür. Yıkama deneyi uygulanır, bulunacak ağırlıktan yararlanılarak
hesap yapılır.
 Değerlendirme
İnce madde miktarının çökelterek tayini deneyi, agrega numunesinin A ve B

bölümünden TS 707’ ye uygun olarak Tablo 2.1.’de verilen miktarda üretilen iki deney
numunesine uygulanır. % olarak hesaplanmış olan deney sonuçları arasındaki fark 0.5 veya
daha küçük ise sonuçların ortalaması alınır. Fark 0.5’ten büyük ise deney bir kez de C
bölümünden üretilen deney numunesine uygulanır. Bulunan sonuçların en yakın iki
tanesinin, farkları eşit ise üçünün ortalaması ince madde oranı olarak alınır.
Elde edilen sonuç TS 706’da verilen sınır değerleri aşıyorsa kesin oranı bulmak için
çökelterek tayin yerine, yıkama ile tayin yöntemi uygulanır.
25
2.4.2. İnce Madde Miktarının Yıkama ile Tayini Yöntemi
 Deney numunesi miktarı tane çapına bağlı olarak Tablo 2.2’de önerilen miktar
kadar alınır.
 Alınan numuneler Tablo 2.1’de önerilen miktara kadar bölgeç veya çeyrekleme
metoduna göre azaltılır.
 Numuneler etüvde 105C  5C' de değişmez ağırlığa kadar kurutulur.
 Deney sonucunu belirlemek için en az üç deney yapılmalıdır.
 Deney numuneleri numune 1, numune 2 ve numune 3 olarak numaralandırılır.
 Deney numunesi 1 etüv kurusu hâline getirilir (M1).
 Deney numunesi 2 ve 3, bir kapta su içinde en az 12 saat bekletilir. Nemli
agregalarda bu süre 4 saate indirilebilir.
 Deney elekleri, 0,063 mm, 1 mm ve 8 mm üst üste oturtulur. 0-1 mm tane
sınıfının çok fazla olması hâlinde eleğin zarar görmemesi için 0,5 mm’lik elek
araya konarak 0,063 mm’lik elek korunur.
 Deney numunesi 2 ve 3, deneyden hemen önce 5 dakika kuvvetlice karıştırılır
ve tamamı 8 mm göz açıklıklı olan en üst elek üzerine dökülür.
 Elek takımının en üstündekinden başlanarak deney numunesi yıkanabilir
maddelerden arınacak şekilde aşağıya doğru yıkanır. Her elek altından suyun
berrak aktığı görüldüğünde deney numunesi yıkanabilir maddelerden arınmış
demektir.
 0,063 mm elek üzerinde yıkama işleminde kıl fırça kullanılmalıdır.
 Elek üstü malzemeler kaplara konur. 0,063 mm göz açıklıklı elek üstündeki
malzeme yıkanarak dikkatlice alınmalıdır.
 Kapta ince tanelerin çökelmesinden sonra berraklaşan su dikkatlice dökülür.
 Kaplardaki elek üstü malzemeler etüv kurusu hâline getirilir ve soğutulur, kuru
ağırlıkları tespit edilir (M2).
 Aşağıdaki bağıntıya göre yıkanabilir madde miktarı hesaplanır:
My = [(M1- M2)/ M1]x 100
Burada:
My : Yıkanabilir madde miktarı, ağırlıkça % olarak
M1 : Deney numunesinin ilk kuru ağırlığı (g)
M2 : Yıkanan deney numunesinin kuru ağırlığı (g)dır.
 Değerlendirme
İki deney arasındaki fark ağırlıkça % 0,2’den büyük ise üçüncü bir deney yapılır ve
deney sonuçlarının aritmetik ortalaması alınır.
 İçerisindeki yıkanabilir madde miktarı çok olan agrega, beton yapımında
kullanılmaz. Fakat bu agregalar kullanılabilir hâle getirilebilir. Bu
işlemler yapılmazsa agrega içindeki kirli maddeler betonda aderansı
bozar, betonun prizinin zamanında başlamasını ve bitmesini engeller.
 Sonuçta betonun mukavemetini azaltır.
 Betonda karma suyu ihtiyacını artırır.
26
 Taze betonun işlenebilirliğini azaltır.
 Agrega ve çimento arasındaki bağı zayıflatır.
 Beton dayanımını ve dayanıklılığını azaltır.
 Betonda büzülmeyi artırır.
Tane Sınıfı (mm) Yıkanabilir maddelerin ağırlıkça % cinsinden

olabilecek en çok miktarı
0/1, 0/2, 0/4 4
1/2, 1/4, 2, 4 3
2/8, 4/8 2
4/16, 4/32, 8/16 0,5
8/32, 16/32, 16/63, 32/63 0,5
Tablo 2.3: Yıkanabilir madde (silt ve kil) miktarı limit değerleri

Beton üretiminde kullanılan doğal ve yapay agregaların ince madde miktarının tayini
için yapılan deney sonucunda düzenlenecek raporda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
 Deneyin yapıldığı laboratuvarın, deneyi yapan ve raporu imzalayan yetkililerin

adları
 Numunenin ait olduğu iş
 Deneyde uygulanan standartların numaraları
 Varsa deney sonuçlarını değiştirebilecek etkenleri sakıncalarını önlemek üzere
alınmış olan önlemler
 Uygulanan deney metodunda belirtilmeyen veya zorunlu kılınmayan fakat
uygulamada yer almış olan işlemler
 İnce madde oranı
 Rapor tarihi ve numarası
 Agregada ince madde oranının çökelterek belirlenmesi deneyinin yapılması
Agregadaki ince madde oranının çökelterek belirlenmesi deneyi, aşağıdaki işlem

basamakları izlenerek yapılır:
 Deney araç gereç ve ekipmanını hazırlayınız.

 Deney numunesini alınız.
 Numuneyi etüv kurusu durumuna getiriniz.
 Numunenin kuru ağırlığını belirleyiniz.
 Çöken ince madde yüksekliğini belirleyiniz.
 Ölçü silindiri içindeki suyun yeterince berraklaşmaması (1 saat sonunda)
durumunda süreyi belirleyiniz.
27
 Hesaplama ve sonuçlarını gösteriniz.
 Deney araç gereçlerinin temizliğini yapınız.
 Deney raporlarını hazırlayınız.
28
Öğretmeninizin vereceği agrega numunesine agregada ince madde oranının çökelterek
belirlenmesi deneyini uygulayarak ince madde miktarını bulunuz.

 Deney numunesini laboratuvar ortamına
getiriniz
 Deneyde kullanacağınız cihaz ve aletleri
tezgâhın üzerine koyup sayınız.
 Deney numunesini etüv kurusu
durumuna getiriniz.
 Tartarak kuru ağırlığını belirleyiniz.
 Kuru ağırlığı saptadıktan sonra yaklaşık
750 ml su ile birlikte ölçü silindirine
koyunuz.
 Ölçü silindirinin ağzını kapatınız.
 20 dakikalık aralarla üç kez 1-2
dakikalık süre ile şiddetle çalkalayınız.
 Çalkalama sonunda ölçü silindirini
 Numunenin adını, alındığı yeri ve alış
sarsılmayacak bir yere koyarak 1 saat
tarihini kaydediniz.
dinlendiriniz.
 Deneyin yapıldığı laboratuvarın adını
 Çöken ince malzeme yüksekliğini
kaydediniz.
ölçünüz.
 Önlük ve eldiven giydiniz.
 Suyun berraklaşıp berraklaşmadığını
 Uygun tutanak, rapor ve defterleri seçip
kontrol ediniz.
kullanınız.
 Suyun berraklaşmadığı kanısında iseniz
 Zamanı iyi kullanınız.
dinlendirme süresini 24 saat olarak
 Çalışma alanını tertipli ve düzenli
belirleyiniz.
kullanınız.
 1 ve 24 saat sonunda çöken ince madde
 İş bitiminde kullandığınız aletleri
oranını formülde bulduğunuz değerleri
temizleyip yerlerine koyunuz.
yerine koyarak tespit ediniz.
 Deney sonuçları arasındaki fark 0.5 veya
daha küçük ise sonuçların ortalamasını
alınız.
 Fark 0.5’ten büyük ise çeyrekleme
yöntemindeki C bölümünden üretilen
deney numunesine deneyi uygulayınız.
 Bulunan sonuçlarda en yakın iki
tanesinin farkları eşit ise üçünün
ortalamasını ince madde oranı olarak
alınız.
 Elde edilen sonuç değer TS 706’da
verilen sınır değerleri aşıyor ise kesin
oranı bulabilmek için çökelterek tayin
29
yerine, yıkama yöntemini uygulamaya
karar veriniz.
 Deneyle ilgili sayısal verileri tutanak ve
rapora kaydediniz.
30
KONTROL LİSTESİ

değerlendiriniz.

1. Numunenin adını, aldığı yeri ve alış tarihini kaydettiniz mi?
2. Deneyin yapıldığı laboratuvarın adını kaydettiniz mi?
3. Deney numunesini laboratuvar ortamına getirdiniz mi?
4. Deneyde kullanacağınız cihaz ve aletleri tezgâhın üzerine koyup
saydınız mı?
5. Deney numunesini etüv kurusu durumuna getirdiniz mi?
6. Tartarak kuru ağırlığını belirlediniz mi?
7. Kuru ağırlığı saptadıktan sonra yaklaşık 750 ml su ile birlikte ölçü
silindirine koydunuz mu?
8. Ölçü silindirinin ağzını kapattınız mı?
9. 20 dakikalık aralarla üç kez 1-2 dakikalık süre ile şiddetle
çalkaladınız mı?
10. Çalkalama sonunda ölçü silindirini sarsılmayacak bir yere koyarak
1 saat dinlendirdiniz mi?
11. Çöken ince malzeme yüksekliğini ölçtünüz mü?
12. Suyun berraklaşıp berraklaşmadığını kontrol ettiniz mi?
13. Suyun berraklaşmadığı kanısında iseniz dinlendirme süresini 24
saat olarak belirlediniz mi?
14. 1 ve 24 saat sonunda çöken ince madde oranını formülde
bulduğunuz değerleri yerine koyarak tespit ettiniz mi?
15. Deney sonuçları arasındaki fark 0.5 veya daha küçük ise
sonuçların ortalamasını aldınız mı?
16. Fark 0.5’ten büyük ise çeyrekleme yöntemindeki C bölümünden
üretilen deney numunesine deneyi uyguladınız mı?
17. Bulunan sonuçlarda en yakın iki tanesinin farkları eşit ise üçünün
31
ortalamasını ince madde oranı olarak aldınız mı?
18. Elde edilen sonuç değer TS 706’da verilen sınır değerleri aşıyor
ise kesin oranı bulabilmek için çökelterek tayin yerine, yıkama
yöntemini uygulamaya karar verdiniz mi?
19. İnce madde oranının yıkama ile tayini yönteminin 4 mm’den
büyük agregalara uygulandığını biliyor musunuz?
20. Deneyle ilgili sayısal verileri tutanak ve rapora kaydettiniz mi?
DEĞERLENDİRME

32
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Beton agregalarında ince madde oranı tayini deneyinin standardı

aşağıdakilerden hangisidir?
A) TS 3525
B) TS3526
C) TS 3527
D) TS 3530
2. Deney numunesi miktarı aşağıdaki hangi özelliğe bağlı olarak tablodan alınır?
A) Tane çapına göre
B) Yıkanabilme özelliğine göre
C) Kompasitenin özelliğine göre
D) Su emme durumuna göre
3. Alınan numuneler önerilen miktara kadar aşağıdaki hangi yöntemle azaltılır?

A) Tartım metodu ile
B) Eleme metodu ile
C) Sarsma metodu ile
D) Bölgeç veya çeyrekleme metodu ile
4. İnce madde oranının çökelterek tayini yönteminde, deney sırasında ölçü

silindirindeki suyun yeterince berraklaşmadığı gözlenirse aşağıdakilerden
hangi işlem yapılır?
A) Yıkama yöntemi uygulanır.
B) Deneyde kullanılmaz.
C) Su emme yüzdesi düşürülür.
D) Çökmenin tümü ile gerçekleşmediği kanısına varılır. Dinlendirme süresi
başlangıçtan itibaren 24 saat geçinceye kadar uzatılır.
DEĞERLENDİRME

33
MODÜL DEĞERLENDIRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Bulunduğunuz çevreden temin edeceğiniz agrega numunesinin özgül ağırlığını ve ince
madde miktarını bulunuz.
Bu modül kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için

değerlendiriniz.

2. Deneyde kullanılacak araç gereçlerin kontrolünü yaptınız mı?
3. Malzemeyi TS 707’ye göre aldınız mı?
4. Deneyde kullanılan diğer araç gereçlerin tümünü tezgâhın üzerine
koydunuz mu?
5. Deneyde kullanılacak numune miktarını en büyük tane büyüklüğüne
göre tespit ettiniz mi?
6. Numuneyi DKY durumuna getirdiniz mi?
7. Numunenin DKY durumuna gelmesini çabuklaştırdınız mı?
8. Malzemenin DKY ağırlığını tartarak kaydettiniz mi?
9. Numuneyi etüv kurusu hâline getirdiniz mi?
10. Numuneyi desikatöre koyarak oda sıcaklığına gelinceye kadar
soğuttunuz mu?
11. Soğuyan numuneyi cam ölçü kabına doldurduktan sonra tarttınız mı?
Ölçü kabının darasını düştükten sonra numunenin kuru ağırlığını
belirlediniz mi?
12. Ölçü kabını saf su ile doldurdunuz mu? (yarı yarıya)
13. Hava kabarcıklarının çıkmasını sağladınız mı?
14. Hava kabarcıklarının çıkmasını çabuklaştırmak için vakum pompası
kullandınız mı?
15. Boş ölçü kabını işaret çizgisine kadar su ile doldurup tartınız mı?
16. İnce agreganın kuru özgül ağırlığını formülde değerleri yerine
17. İnce agreganın DKY özgül ağırlığını, formülde değerleri yerine
18. İnce agreganın görünen özgül ağırlığını, formülde değerleri yerine
19. Çıkan sonuçların analizini yaptınız mı?
21. Deneyin yapıldığı laboratuvarın adını kaydettiniz mi?
22. Deney numunesini laboratuvar ortamına getirdiniz mi?
23. Deneyde kullanacağınız cihaz ve aletleri tezgâhın üzerine koyup
34
saydınız mı?
24. Deney numunesini etüv kurusu durumuna getirdiniz mi?
25. Tartarak kuru ağırlığını belirlediniz mi?
26. Kuru ağırlığı saptadıktan sonra yaklaşık 750 ml su ile birlikte ölçü
silindirine koydunuz mu?
27. Ölçü silindirinin ağzını kapattınız mı?
28. 20 dakikalık aralarla üç kez 1-2 dakikalık süre ile şiddetle
çalkaladınız mı?
29. Çalkalama sonunda ölçü silindirini sarsılmayacak bir yere koyarak 1
saat dinlendirdiniz mi?
30. Çöken ince malzeme yüksekliğini ölçtünüz mü?
31. Suyun berraklaşıp berraklaşmadığını kontrol ettiniz mi?
32. Suyun berraklaşmadığı kanısında iseniz dinlendirme süresini 24 saat
olarak belirlediniz mi?
33. 1 ve 24 saat sonunda çöken ince madde oranını formülde bulduğunuz
değerleri yerine koyarak tespit ettiniz mi?
34. Deney sonuçları arasındaki fark 0.5 veya daha küçük ise sonuçların
ortalamasını aldınız mı?
35. Fark 0.5’ten büyük ise çeyrekleme yöntemindeki C bölümünden
üretilen deney numunesine deneyi uyguladınız mı?
36. Bulunan sonuçların en yakın iki tanesinin farkları eşit ise üçünün
ortalamasını ince madde oranı olarak aldınız mı?
37. Elde edilen sonuç değer TS 706’da verilen sınır değerleri aşıyor ise
kesin oranı bulabilmek için çökelterek tayin yerine yıkama yöntemini
uygulamaya karar verdiniz mi?
38. İnce madde oranının yıkama ile tayini yönteminin 4 mm’den büyük
agregalara uygulandığını biliyor musunuz?
39. Deneyle ilgili sayısal verileri tutanak ve rapora kaydettiniz mi?
DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
35
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 B
2 A
3 C
4 D
ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 A
3 C
4 D
36
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 CAN Hüsnü, Ali GÜNTEKİN, Mehmet ASLAN, Doğan DEMİRAN, Alt Yapı
Laboratuarı, MEB, İstanbul, 1992.
 DOĞAN Cafer Sedat, Teknik Öğretmen Laboratuvar Ders Notları GÜTEF,
Ankara, 1985.
 GÖKMEN Sebahattin, Teknik Öğretmen Alt Yapı laboratuarı Ders Notları
GÜTEF, Ankara, 1983.
 GÜNER Mehmet, Selçuk Veli SÜME, Yapı Malzemesi ve Beton, Aktiv
Yayınevi, Erzurum, 1999.
 ÖZKUL Hulusi, Ali TAŞDEMİR, Mustafa TOKYAY, Mehmet UYAN, Her
Yönüyle Beton, THBB Yayını, Ankara, 2004.
 ŞİMŞEK Osman, Beton Bileşenleri ve Beton Deneyleri, TÇMB Yayını,
Ankara, 2004.
 TS 3526, Aralık 1980
 TS 3527, Aralık 1980
37
T.C.
MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI
ĠNġAAT TEKNOLOJĠSĠ
ġANTĠYEDE AGREGA DENEYLERĠ

582YIM503
Ankara, 2011
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme
materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
 PARA ĠLE SATILMAZ.
ĠÇĠNDEKĠLER
AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii

GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 3
1. ARAÇ GEREÇ VE EKĠPMAN HAZIRLAMA .................................................................. 3
1.1. Deney Aletleri ............................................................................................................... 3
1.1.1. Tanımı .................................................................................................................... 3
1.1.2. ÇeĢitleri ve Özellikleri ........................................................................................... 3
1.2. El Araçları ..................................................................................................................... 5
1.2.1. Tanım ..................................................................................................................... 5
1.2.2. ÇeĢitleri ve Özellikleri ........................................................................................... 5
1.3. Ölçü Araçları ................................................................................................................. 6
1.3.1. Tanımı .................................................................................................................... 6
1.3.2. ÇeĢitleri ve özellikleri ............................................................................................ 7
1.4. Deney Malzemeleri ....................................................................................................... 8
1.4.1. Tanımı .................................................................................................................... 8
1.4.2. Sınıfı ...................................................................................................................... 8
1.4.3. Özellikleri .............................................................................................................. 8
1.4.4. Malzeme Miktarı ................................................................................................... 8
1.4.5. Agreganın Korunması ve Depolanması ................................................................. 9
UYGULAMA FAALĠYETĠ-1 ........................................................................................... 11
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 12
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 13
2. AGREGAYI GÖZLE MUAYENE ETME ........................................................................ 13
2.1. Agrega tanımı.............................................................................................................. 13
2.2. Agrega ÇeĢitleri .......................................................................................................... 14
2.2.1. Ġri Agrega ( Çakıl ) .............................................................................................. 14
2.2.2. Ġnce Agrega ( Kum ) ............................................................................................ 15
2.2.3. KarıĢık ( Tüvenan ) Agrega ................................................................................. 15
2.2.4. Doğal Agrega ....................................................................................................... 15
2.2.5. Yapay Agrega ...................................................................................................... 16
2.3. Kaba ve Yabancı Maddeler ......................................................................................... 16
2.3.1. ÇeĢitleri, Özellikleri ve Betona Olumsuz Etkileri ............................................... 16
2.4. Agregada DıĢ Yüzey Durumu ..................................................................................... 17
2.4.1. Yüzey ġekli.......................................................................................................... 17
2.4.2. Yüzeylerin Temizlik Durumu .............................................................................. 17
2.4.3. Agrega Boyutları ve Boyutların Oranları ............................................................ 17
2.5. Agreganın Rengi ......................................................................................................... 18
2.6. Agreganın Darbeye Dayanımı .................................................................................... 18
2.7. Agreganın Gözenekliliği - Dona Dayanaklılığı ......................................................... 18
2.7.1. Gözeneklilik - Dona Dayanıklılık ĠliĢkisi ............................................................ 18
2.7.2. Gözeneklilik- Sağlamlık ĠliĢkisi ......................................................................... 18
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 20
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 .................................................................................................. 24
3. AGREGA ORGANĠK MADDE, NEM VE KĠL MĠKTARI DENEYLERĠ ...................... 24
i
3.1. Deney Araç Gereçleri.................................................................................................. 24
3.1.1. Teknik Özellikleri ................................................................................................ 24
3.1.2. ĠĢlerlik Durumu.................................................................................................... 24
3.1.3. Duyarlıkları (Hassasiyet) ve Kapasiteleri ............................................................ 24
3.2. Deney Numunelerinin Tartılması................................................................................ 25
3.2.1. Numune Miktarı .................................................................................................. 25
3.2.2. Tartımda Dikkat Edilecek Hususlar..................................................................... 25
3.3. Deneyin YapılıĢında Dikkat Edilecek Hususlar .......................................................... 25
3.4. Deneyin YapılıĢı ......................................................................................................... 25
3.4.1. Rutubet Miktarı Deneyi ....................................................................................... 25
3.4.2. Kumdaki Rutubetin Önemi .................................................................................. 26
3.4.3. ĠĢlem Sırası .......................................................................................................... 26
3.5. Agregalarda Organik Maddelerin Bulunması ............................................................. 27
3.5.1. Tanımı .................................................................................................................. 27
3.5.2. Özellikleri ............................................................................................................ 27
3.5.3. Betona Olumsuz Etkileri...................................................................................... 27
3.6. Kil ............................................................................................................................... 28
3.6.1. Tanımı .................................................................................................................. 28
3.6.2. Özellikleri ............................................................................................................ 29
3.6.3. Betona Olumsuz Etkileri...................................................................................... 29
3.7. Kimyasal Çözelti Hazırlama ....................................................................................... 31
3.7.1. Çözelti Maddesi ................................................................................................... 31
3.7.2. Çözelti Suyu ........................................................................................................ 31
3.7.3. Çözelti Oranları ................................................................................................... 31
3.8. Deney Raporunun Hazırlanması ................................................................................. 31
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 32
MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 36
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 39
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 582YIM503
ALAN ĠnĢaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Beton-Çimento ve Zemin Teknolojisi
MODÜLÜN ADI ġantiyede Agrega Deneyleri
Bu modül, Ģantiyede agrega deneyleri ile ilgili bilgi, beceri,
MODÜLÜN TANIMI
tavır ve tutumların kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/24
ÖN KOġUL
YETERLĠK ġantiyede agrega deneylerini yapmak
Genel Amaç
Bu modülle ilgili ortam sağlandığında agrega deneylerini
kurallarına uygun yapabileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI 1. Deney araç ve gereçlerini hazırlayabileceksiniz.
2. ġantiyede agregayı kurallarına uygun gözle muayene
edebileceksiniz.
3. ġantiyede agregadaki organik madde nem ve kil miktarını
kurallarına uygun deneyle bulabileceksiniz.
Ortam: Yapı teknoloji atölyesi, resim salonu, iĢletmeler,
kütüphane, ev ve bilgi teknolojileri ortamı
EĞĠTĠM ÖĞRETĠM
Donanım: Bilgisayar, televizyon, DVD, VCD, tepegöz,
ORTAMLARI VE
projeksiyon vb. donanımlar ve alanın gerektirdiği araç, gereç,
DONANIMLARI
malzeme ve ekipmanlar
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra

verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,
DEĞERLENDĠRME doğru-yanlıĢ testi, boĢluk doldurma, eĢleĢtirme vb.)
kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
iii
iv
GĠRĠġ
GĠRĠġ
Sevgili Öğrenci,
Ġnsanoğlu yaratılıĢından bugüne kadar geçen süre zarfında yaĢamını sürdürebilmek

için güvenli bir yere ihtiyaç duymuĢtur. BaĢlangıçta bir mağara veya ağaç dalları ile
kamıĢlardan yapılan basit bir kulübe yeterli iken sonraları taĢ, tuğla, kerpiç, ahĢap gibi yapı
malzemelerinin kullanılmasıyla değiĢik Ģekillerde yapılar inĢa edilmiĢtir.
Zaman ilerledikçe teknolojinin de geliĢmesiyle insanların yaĢadıkları mekânları daha

kullanıĢlı ve daha estetik hâle getirme ihtiyaçları ortaya çıkmıĢtır.
Günümüz koĢullarındaki yoğun ĢehirleĢme karĢısında insanlar, sıkıĢtırılmıĢ iĢ ve

yaĢam alanlarından kurtulmak amacıyla bulundukları mekânları daha estetik, aydınlık ve
zevkli ortamlar hâline getirmek için uygulaması kolay, ekonomik, insan ve çevre sağlığına
yararlı yeni yapı malzemelerinin arayıĢına giriĢmiĢlerdir.
Topraklarının % 95’i deprem riski taĢıyan ülkemiz, genç ve süratle artan nüfusu ve
önemli alt yapı eksiklikleri nedeniyle çimento, agrega ve beton baĢta olmak üzere tüm yapı
malzemelerinin tüketimi açısından cazip bir pazar durumundadır. Süratli teknik geliĢmeler,
çok geniĢ bir yelpaze oluĢturan bu malzemelerin en yararlı Ģekilde değerlendirebilmesi için
özelliklerinin iyi bilinmesini ve usulüne göre uygulanmasını vazgeçilmez kılmaktadır.
Beton, en yaygın kullanılan yapı malzemesi olarak yapının güvenliği bakımından

büyük öneme sahiptir. Agregalar ise betonun yaklaĢık % 70 – 75’ini oluĢturması sebebi ile
büyük önem taĢır. Kendisinden yapılan betonun özelliklerine aynen yansıdığından agrega
özelliklerinin iyi bilinmesini gerekmektedir.
Bu modülün amacı, beton bileĢenlerinden agrega özelliklerinin ve deneylerinin doğru

anlaĢılmasını sağlayarak daha iyi performans gösteren beton üretimine katkıda bulunmaktır.
1
2
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
AMAÇ
Bu faaliyet ile uygun ortam sağlandığında deney aletleri, el araçları, ölçü araçları ve
deney malzemelerinin özellikleri ve kullanılıĢlarını kavrayabileceksiniz.
ARAġTIRMA
 Yakın çevrenizdeki hazır beton santralleri, inĢaat laboratuvarları, kum ocakları

ve Ģantiyeleri ziyaret ederek agregaların özellikleri ve Ģantiyede yapılan agrega
deneylerini araĢtırınız. Deney araç gereçleri hakkında araĢtırma yapınız ve bu
sonuçları sınıfta arkadaĢlarınız ile paylaĢınız.
1. ARAÇ GEREÇ VE EKĠPMAN

HAZIRLAMA
1.1. Deney Aletleri
Deney aletlerinin teknik özellikleri, iĢlerlik durumları, duyarlıkları ve kapasiteleri
hakkında gerekli bilgiler aĢağıda verilmiĢtir.
1.1.1. Tanımı
Laboratuvarda ve Ģantiyede agrega deneylerinin yapılmasında kullanılan aletlerin

tümüne deney aletleri denir.
1.1.2. ÇeĢitleri ve Özellikleri
1.1.2.1. Elekler
Agrega deneylerinde kullanılan standart elek serileri, TS 706 beton agregaları (kum-
çakıl) ve TS 707 beton agregalarından (kum-çakıl) numune alma ve muayene metotları
standartlarında belirlenmiĢtir. Elekler, kare delikli elek serisi (gözlerden oluĢan) ve yuvarlak
delikli elek serisi (deliklerden oluĢan) Ģeklinde olur (Resim 1.1).
3
Resim 1.1: Elekler
Deney elekleri, elek açıklıkları TSEN 933-2’ye uygun olmalı ve TS 1227, ISO 3310–1
ve TS 1226, ISO 3310’daki özellikleri sağlamalıdır.
1.1.2.2. Tava ve Kapak
Eleklere sıkı geçmelidir.
1.1.2.3. Tepsi
Agregalarda rutubet miktarının saptanmasında kullanılır. Boyutları 40×60 cm olup 10

cm yüksekliğinde olmalıdır (Resim 1.2).
Resim 1.2: Tepsi

1.1.2.4. Organik Madde Tayini ġiĢesi
300 cm3 kapasiteli ve ağzı sıkıca kapatılabilecek Ģekilde olmalıdır (Resim 1.3).
Resim 1.3: Cam mezür veya ĢiĢe
4
1.2. El Araçları
1.2.1. Tanım
Agrega deneylerini Ģantiye Ģartlarında yapmakta kullanılan aletlere el araçları denir.
1.2.2. ÇeĢitleri ve Özellikleri
1.2.2.1. Kürek
Numune alma ve karıĢtırma iĢlerinde kullanılacak küçük, orta ve büyük boylarda

olmalıdır (Resim 1.4).
Resim 1.4: Kürek

1.2.2.2. Tel Fırça
Eleklerin temizliğinde kullanılır (Resim 1.5).
Resim 1.5: Tel fırça

1.2.2.3. Plastik Kova ve Leğenler
Agrega deney numunelerini almak için kullanılır (Resim 1.6).
Resim 1.6: Kova
5
1.2.2.4. Ġspirto Bidonu
Agrega ve taze betonda su miktarını belirlemek ve agregayı kurutmak amacıyla

kullanılacak ispirto bidonu minimum 10 litre ispirto alabilecek kapasitede olmalıdır (Resim
1.7).
Resim 1.7: Bidon

1.2.2.5. Çekiç
Agrega sağlamlık deneyinde kullanılacak olup 500 g ağırlığında olmalıdır (Resim

1.8).
Resim 1.8: Çekiç

1.2.2.6. Dörtleme Brandası
Agrega deneylerinin alınmasında kullanılacak olup 2×2 m ölçülerinde olmalıdır

(Resim 1.9).
Resim 1.9: Branda
1.3. Ölçü Araçları

1.3.1. Tanımı
Agrega deneylerinde, ağırlık ve hacimlerin belirlenmesinde kullanılan araçlara ölçü

araçları denir.
6
1.3.2. ÇeĢitleri ve özellikleri
1.3.2.1. Cam Mezür
Çok ince malzeme miktarının saptanmasında, sıvıların ölçülmesinde kullanılacak 100

cm³ hacminde, taksimatlı ve en az 3 adet olmalıdır (Resim 1.10).
Resim 1. 10: Cam mezür

1.3.2.2. Terazi
10 kg kapasiteli ve 5 g duyarlıkta olmalıdır (Resim 1.11).
Resim 1.11: Terazi

1.3.2.3. Baskül
100 kg kapasiteli ve 5 g duyarlıkta olmalıdır (Resim 1.12).
Resim 1.12: Baskül
7
1.3.2.4. Plastik Beher
Ġspirto dökmek için kullanılacak olup 2 litre kapasiteli olmalıdır (Resim 1.13).
Resim 1.13: Plastik beher
1.4. Deney Malzemeleri

1.4.1. Tanımı
Deneyde kullanılacak numunelere deney malzemesi denir.
1.4.2. Sınıfı
Deney malzemesi, doğal ve yapay olarak sınıflandırılır.
1.4.3. Özellikleri
Yapılan araĢtırmalara göre deney sonuçlarındaki tutarsızlıkların en önemli nedeni,

malzemeyi temsil etmeyen numunelerin alınmıĢ olmasıdır. Bu nedenle agregaların bütününü
temsil eden numunelerin alınmasına özen gösterilmelidir.
Agregalardan numune alma ve deney numunesi hazırlama yöntemi TS 707 kısım 1. 1’

de açıklanmıĢtır.
1.4.4. Malzeme Miktarı
Agrega deneyleri için agrega ocağından veya agrega yığınından numune alınır.
Agrega ocağından alınacak numuneler, ocağı temsil edecek tarzda ocağın değiĢik yer
ve derinliklerinden alınır. Ocakların birçoğunda agrega tabakalar hâlinde bulunduğundan
numune tabakalardan alınıp karıĢtırılarak hazırlanmalıdır.
Yarmalardaki aynalardan alınacak numune, yarma yüksekliği boyunca yukarıdan

aĢağıya doğru kürek vurularak toplanan malzemelerden hazırlanır.
8
DepolanmıĢ agrega yığınlarından numune alınmasında iri tanelerin, yığınların etek
kısımlarında toplanacağı dikkate almak gerekir. Bu nedenle numune, yığınında aĢağıdan
yukarıya doğru sıyrılarak alınmalı sonra karıĢtırılmalıdır.
Yukarda açıklandığı Ģekilde alınan agrega numuneleri yapılacak deneylere göre her
biri aĢağıdaki miktarlarda alınır.
 Elek analizi için 50 – 60 kg iri ve 20 – 25 kg ince agrega alınır.

 Bütün agrega ve beton deneyleri için 180 – 200 kg iri ve 100 – 120 kg ince
agrega alınır.
 Agreganın maksimum tane çapı 30 mm’yi geçerse maksimum tane çapının 100
mm artıĢı için yukarıdaki miktarlar % 20 artırılır.
 Kırma taĢ (mıcır) için 180 – 200 kg ocak taĢı alınır.
Yukarıda bahsedilen miktarlarda ocak ve yığının çeĢitli yerlerinden alınan tali

numuneler aĢağıdaki iĢlem sırasına göre çeyrekleme veya dörtleme (Quarter) yöntemi ile
ayrılır.
 Bütün numuneler küresel bir yığın hâline getirilir.

 Bir kürekle yığın tepesi aĢağıya doğru bastırılır.
 Numune dört kısma ayrılır.
 KarĢılıklı iki dörtte bir uzaklaĢtırılır, geri kalan kısım tekrar küresel bir yığın
Ģekline sokulur.
 ĠĢleme istenilen miktar ayrılıncaya kadar aynı Ģekilde devam edilir.
Numune, kontrol mühendisi ve Ģantiye Ģefi veya yetkili temsilcileri tarafından bir
tutanakla alınmalıdır.
Tutanakta numunenin alındığı yer, miktarı, alınıĢ Ģekli, alındığı tarih ve numune
alınmasında hazır bulunanların isim ve unvanları bulunmalıdır.
Numuneler, branda bezi ve benzeri sağlam bir bezden yapılmıĢ ince malzeme kaybı
olmayacak torbalar içine konur ve ağızları numune dökülmeyecek Ģekilde sıkıca mühürlenir.
Tutanağın bir kopyasının torba içine koyulması uygun olunur.
1.4.5. Agreganın Korunması ve Depolanması
Agreganın taĢınması ve Ģantiyede depolanması sırasında diğer malzemeler karıĢarak

kirlenmesi önlenmelidir. Ayrı ayrı getirilen tane grupları Ģantiyede karıĢmayacak Ģekilde
depolanmalıdır.
KarıĢtırılmıĢ olarak Ģantiyeye getirilen agregalar, olanakların elverdiği ölçüde en az

ayrıĢım olacak Ģekilde depolanmalıdır. Agrega yığınları, belirli kalınlıkta tabakalar hâlinde
hazırlanmalı, yüksek konik Ģekilde olmamalıdır. Aksi hâlde iri taneler yuvarlanarak yığının
etek kısmında toplanacak ve ayrıĢma (segregasyon) meydana getirecektir. Ġnce agrega,
rutubetli iken kuru hâline göre daha az tane ayrıĢımı verir. Ġnce ve kuru agregalar elevatörle
9
yığın hâline getirilirken rüzgârın ince taneleri sürükleyip ayrıĢımına neden olacağı dikkate
alınmalıdır.
Stok ambarları, silindir veya kare prizma Ģeklinde olmalı, alt kısmı orta çıkıĢa doğru
düzlemle en az 50° eğim yapmalıdır. AyrıĢmaya engel olmak ve tanelerin kırılmasını
önlemek için ambarlar olanakların elverdiği ölçüde dolu tutulmalıdır (Resim 1.14).
Resim 1.14: Agregaların depolanması
10
UYGULAMA FAALĠYETĠ
UYGULAMA FAALĠYETĠ-1
 ġantiyede yapacağımız deney numunesi hazırlığı için gerekli olan deney
aletleri, el araçları ve ölçü araçlarının hazırlanması iĢlemlerini maddeler hâlinde
yazınız.
ĠĢlem Basamakları Öneriler

 Deney aletlerini ilgili standarda  ĠĢ önlüğünü giyiniz.
göre hazırlayınız.  Güvenlik önlemlerini alınız.
 El araçlarını hazırlayınız.  Malzemeyi iyi kullanınız.
 Ölçü araçlarının standartlara göre  Deney için alınacak numunenin, agregaların
uygunluğunu kontrol ediniz. tümünü temsil ettiğinden emin olunuz.
 Deney malzemesini hazırlayınız.
 Yapacağınız deney için alınan
agrega miktarının Ģartnamelere
uygunluğunu kontrol ediniz.
KONTROL LĠSTESĠ
Bu faaliyet kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız beceriler için

Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iĢareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.

1. Deney aletlerini ilgili standarda göre hazırladınız mı?
2. El araçlarını özelliklerine göre tamamladınız mı?
3. Ölçü araçlarının standartlara göre uygunluğunu kontrol ettiniz
mi?
4. Deney için alınacak numunenin, agregaların tümünü temsil
ettiğinden emin oldunuz mu?
5. Yapacağınız deney için alınan agrega miktarının Ģartnamelere
uygunluğunu kontrol ettiniz mi?
DEĞERLENDĠRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

11
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.
1. Agregalarda numune alma ve muayene metotları hangi standarda verilmiĢtir?

A) TS 707
B) TS 706
C) TS 500
D) TS 802
2. Agregalarda rutubet miktarının saptanmasında kullanılan tepsinin boyutu

aĢağıdakilerden hangisidir?
A) 30 × 30 cm
B) 40 × 60 cm
C) 40 × 40 cm
D) 20 × 40 cm
3. Organik madde tayini ĢiĢesinin kapasitesi aĢağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) 200 cm³
B) 100 cm³
C) 250 cm³
D) 300 cm³
4. Ocak ve yığınlardan numuneler alınırken niçin çeyrekleme veya dörtleme (Quarter)

yöntemi uygulanır?
A) Numunenin agrega yığınının tamamını temsil etmesi için uygulanır.
B) Numunenin agrega yığınının ¼’ünü temsil etmesi için uygulanır.
C) Numunenin ağırlığını tespit etmek için uygulanır.
D) Numunenin hacmini tespit etmek için uygulanır.
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
12
AMAÇ
ġantiyede agreganın gözle muayenesini kurallarına uygun yapabileceksiniz.
ARAġTIRMA

ve Ģantiyeleri ziyaret ederek agreganın gözle muayene deneyini uygulamalı
olarak yapınız.
 Bulduğunuz deney sonuçlarını rapor hâline getirerek arkadaĢlarınızla paylaĢınız.
2. AGREGAYI GÖZLE MUAYENE ETME

2.1. Agrega tanımı
Kum, çakıl, kırma taĢ, cüruf gibi çeĢitli büyüklükteki taneli malzemelere agrega denir.
Agregalar bağlayıcılar yardımıyla beton yapımında kullanılır ve betonun yaklaĢık %

70-75’ini oluĢturur. Agregaların özellikleri kendisinden yapılan betonun özelliklerine de
aynen yansır yani özellikleri iyi olan agrega ile yapılan betonun özellikleri de iyi olur.
Agregalar, doğada doğal olarak bulundukları gibi iri taĢ parçalarının konkasör adı
verilen taĢ kırma makinelerinde kırılması sonucunda da elde edilebilir. Konkasörde elde
edilen agreganın irisine kırma taĢ, incesine kırma kum denir. Kırma taĢ ve kırma kuma
mıcır adı verilir. Çakılın kompasitesi (doluluğu) 0,65, kırma taĢın kompasitesi ise 0,60
dolayındadır (Resim 2.1).
Resim 2.1: Agrega çeĢitleri
13
Ülkemizde kullanılan mıcır numaraları aĢağıda tabloda verilmiĢtir:
Mıcır Üzerinde kaldığı elek çapı Geçtiği en küçük elek çapı

(mm) (mm)
1 Nu. 4 12
2 Nu. 12 24
3 Nu. 24 30
4 Nu. 30 40
Tablo. 2.1: Mıcır numaraları ve çapları
Kırma taĢ veya çakılın beton yapımında kullanılmasının beton için olumlu ve olumsuz
etkileri vardır. Çakıl taneleri Ģekil olarak yuvarlak olduğu için, yüzeyleri kırma taĢa göre az
pürüzlüdür. Dolayısıyla beton için kırma taĢa göre daha az çimentoya ihtiyaç duyulur ve
daha az boĢluklu yani yüksek kompasiteli beton üretilir. Kırma taĢın ise, pürüzlü yüzeyleri
çok olduğundan beton için hem çok çimentoya ihtiyaç duyulur hem de kompasite daha
düĢüktür. (0,60).
Kompasitenin düĢük olması dayanımı da olumsuz yönde etkiler. Ayrıca kullanılan

fazla çimento rötreye de sebebiyet verir. Fakat betonda kırma taĢ kullanılması hâlinde kırma
taĢın pürüzlü yüzeylerinin çimento hamuruyla çakıla göre daha iyi aderans yapması sonucu
kırma taĢ ile üretilen betonlarda da çakılla üretilen betona göre basınç dayanımı da azalma
değil genelde artıĢ olduğu bilinir. En uygun biçimdeki agrega taneleri, küre ve küp Ģeklinde
olanlardır. Bu Ģekillerden çok farklı olan malzemelere özürlü malzeme denir. Bunlar uzun
veya yassı tanelidir. Bu kusurlu tanelerin betonda %15’ten fazla olmaması gerekir.
2.2. Agrega ÇeĢitleri

Agregalar birçok özelliklerine göre sınıflandırabilir. Tane iriliklerine göre 3 gruba
ayrılır.
2.2.1. Ġri Agrega ( Çakıl )
Kırma taĢ, çakıl veya bunların karıĢımından elde edilen ve 4 mm çaplı eleğin üstünde
kalan malzemelerdir (Resim 2.2).
Resim 2.2: Çakıl
14
2.2.2. Ġnce Agrega ( Kum )
Doğal kum, kırma kum veya bunların karıĢımından elde edilen 4 mm çaplı elekten alta
geçen malzemelerdir (Resim 2.3).
Resim 2.3: Kum

2.2.3. KarıĢık ( Tüvenan ) Agrega
Doğal agrega ocağından doğrudan doğruya elde edilen elenmiĢ ince ve iri agrega
karıĢımıdır. Standart ve Ģartnamelerde zorunlu kalmadıkça karıĢık agrega kullanılması
istenmemektedir (Resim 2.4).
Resim 2.4: KarıĢık agrega

Ġri Agrega Çakıl > 4 Numaralı Elek
Ġnce Agrega Kum < 4 Numaralı Elek
En Ġnce Agrega TaĢ unu (Filler ) ≤ 0,25 Numaralı Elek
Tablo 2.2: Standartlara göre agregaların elek çapları
Öte yandan agregalar elde ediliĢ Ģekillerine göre iki grupta toplanabilir.
2.2.4. Doğal Agrega
Nehirden, denizden, çöllerden, eski göl, dere yataklarından ve taĢ ocaklarından

kırılmamıĢ veya kırılmıĢ olarak elde edilen agregalardır (Resim 2.5).
Resim 2.5: Doğal agrega

15
2.2.5. Yapay Agrega
Yüksek fırın cürufu, izabe cürufu veya yüksek fırın cüruf kumu gibi sanayi ürünü olan
kırılmamıĢ veya kırılmıĢ agregalardır (Resim 2.6).
Resim 2.6: Yapay agrega
2.3. Kaba ve Yabancı Maddeler

Agrega içindeki yabancı maddelerin betona olumsuz etkileri vardır. Bu yüzden agrega
içindeki yabancı maddelere dikkat etmek gerekir.
2.3.1. ÇeĢitleri, Özellikleri ve Betona Olumsuz Etkileri
Beton agregalarının içinde ağaç parçacıkları, bitki atıkları, kömür parçacıkları, mika
pulcukları ve kil topakları gibi yabancı maddeler bulunmamalıdır. Bunların bulunması
betonun katılaĢmasını olumsuz yönde etkilediği gibi sertleĢmiĢ betonun dayanıklılığının da
azalmasına neden olur. Agrega içinde bulunan yabancı maddeler agregaya zarar verir.
Bunlar; çözülebilir tuz, organik ve yumuĢayabilir maddeler, genleĢebilir maddeler olarak
ortaya çıkar. Bu zararlı maddeler agreganın özelliklerini olumsuz olarak etkileyebilir.
Agrega içinde bulunan zararlı maddelerin bir kısmı bağlayıcı maddelerin ayrıĢmasına ve
geniĢlemesine neden olur. Bu da betonun parçalanmasına yol açar. Bir kısmı da agrega ile
çimento hamuru arasında kuvvetli bir aderansın meydana gelmesine engel olur ve beton
dayanımı düĢer.
ġeker vb. gibi maddeler, betonun prizini geciktirici etki yapar. Nitrat gibi tuzlar,
donatının korozyonuna yol açan olumsuz etkiler meydana getirir. Bu zararlı maddeler
organik kil ve silt, yumuĢak agrega, sülfat tuzları bazı alkalileri meydana getiren kimyasal
tuzlardır.
16
2.4. Agregada DıĢ Yüzey Durumu
Agrega tanelerinin Ģekli olabildiğince yuvarlak (küresel, kübik) olmalıdır. KöĢeli
agrega, tane yüzeyleri hemen hemen düzgün düzlemlerin kesiĢmesiyle oluĢan belirgin
kenarların oluĢturduğu agregadır.
Doğal agregalar, oluĢumları gereği doğanın aĢındırma etkisi ile yuvarlaklaĢmıĢtır.

Tanenin en büyük boyutunun en küçük boyutuna oranı 3’ten büyük olan tanelere Ģekilce
kusurlu taneler denir. ġekilce kusurlu tanelerin (yassı veya uzun) oranı, 8 mm
büyüklüğündeki agrega içinde ağırlıkça % 50’den fazla olmamalıdır. Kusurlu tanelerin
önemli etkisi, agrega yığının boĢluklu olması ve bu boĢluğun çimento hamuru ile
doldurulamamasıdır. Sonuçta taĢıyıcı iskeleti sağlam olmayan bir yapı meydana gelir.
Yuvarlak doğal agreganın yığın olarak yerleĢmesi, geometrik yapısı gereği daha kolay
olup özgül yüzeyi de (kırma agregaya göre) daha küçük olduğundan iĢlenebilirlik için az su
gerektirir. Kırma agregalar köĢeli, kenarlı ve yüzeyleri pürüzlüdür. Kırma agregalar,
konkasörlerin ayarsızlığına bağlı olarak yassı ve çivi türü biçimsiz taneler içerir. Bunun
sakıncası betonun yerleĢmesi sırasında iĢlenebilirliğin güçleĢmesidir. ĠĢlenebilirliği sağlamak
için daha çok su gerekecektir. Kaliteli beton yapımında kusurlu tanelerin hiç bulunmaması
arzu edilir.
Dokunun camsı, parlak oluĢu agreganın çimentoyla aderansını büyük ölçüde etkiler.
Agrega yüzeyinde kapiler su emmenin meydana gelmesi aderansı kuvvetlendirir.
2.4.1. Yüzey ġekli
Beton üretiminde yuvarlak tanelerden oluĢan agregalar tercih edilmelidir. Yassı veya
ince, uzun taneler betonun dayanımını olumsuz yönde etkilediği gibi iĢlenmesini de
güçleĢtirir.
2.4.2. Yüzeylerin Temizlik Durumu
DıĢ yüzeyleri pürüzlü olan tanelerin çimento hamuruna olan aderansı (yapıĢma
yeteneği) parlak ve kaygan yüzeyli olanlardan daha fazladır. Taneler, su ile çözülebilen kil,
toz veya mika pulcuklarından oluĢmuĢ bir kabukla örtülü olmamalıdır. DıĢ yüzeylerde kabuk
oluĢması hâlinde çok ince taneler veya toz, kabul edilen sınırlar içinde de zararlı olmaktadır.
Çözülebilen kabuk, tanelerin çimento ile aderansını azaltır, homojen ve yüksek dayanımlı
beton elde edilmesini önler.
2.4.3. Agrega Boyutları ve Boyutların Oranları
Tane Ģekli, tanenin en büyük boyutu ile en küçük boyutu arasındaki oran olarak
belirtilen tane indeksi aracılığı ile saptanır. 4 mm’nin üzerindeki değiĢik boyuttaki en az 100
adet tanenin her birinin en küçük ve en büyük boyutları arasındaki oran, tane indeksini verir.
Ortalama olarak bu oranın 3’ün üzerinde olmaması gerekir. Yüksek tane indeksli agregalar
17
ile hazırlanmıĢ beton iĢlemeye elveriĢli değildir. Büyük dıĢ yüzeyli oluĢları nedeni ile
karıĢımda daha fazla çimento ve su kullanmak gerekir.
2.5. Agreganın Rengi

Genel olarak agreganın rengi; saflığını, içinde kil ve bitkisel toprak vb. bulunup
bulunmadığını gösterir.
2.6. Agreganın Darbeye Dayanımı

Agreganın darbeye karĢı mukavemetini öğrenmek için silindir bir kap içine konan
agreganın üzerine bir ağırlık belirli bir yükseklikten belirli bir sayıda düĢürülerek malzeme
çarpma etkisi altında tutulur. Daha sonra malzeme alınıp elekten elenir. Elekten geçen
miktara göre agreganın çarpma dayanıklılığı hakkında karar verilir. Bu deneye agregada
darbe katsayısı ( impact value ) tayini deneyi denir.
2.7. Agreganın Gözenekliliği - Dona Dayanaklılığı

Kaba agrega tanelerinin boĢluklarının (porozitesinin) az olması bu tanelerin
mukavemetinin genelde yüksek bir değer almasına sebep olur. Porozitenin yüksek olması ise
agreganın donmaya ve çevre etkilerine dayanıklılığını azaltır. Agreganın % 12’den az su
emmesi normal kabul edilir. BoĢluklu malzemelerin donmaya karĢı dayanıklı olması için
donma derecelerinin % 80’den küçük olması gereklidir.
2.7.1. Gözeneklilik-Dona Dayanıklılık ĠliĢkisi
ġistli tabaka yapılı, dağılma eğilimli veya hafif kumlu yapıdaki tanelerin genellikle
dayanımları düĢük ve dona dayanıklılığı az olur. Suyu kuvvetle emen taneler genellikle
dondan olumsuz olarak etkilenir. Hava kurusu hâlindeki agrega tanesi üzerine bir su damlası
düĢürüldüğünde damla, tane içinde süratle kayboluyorsa tanenin su emme eğiliminin fazla
olduğu anlaĢılır.
Dondan etkilenme deneyi 4 mm’den büyük her tane grubuna uygulanır. Bu amaçla her
gruptan en az 200 tane alınır. Toplam agrega ağırlığının % 5’inden fazlası dondan
etkilenmemelidir. ġüpheli hâllerde laboratuvarda sodyum sülfat çözeltisi ile dona
dayanıklılık deneyi veya hazırlanan beton numuneler üzerinde dona dayanıklılık deneyleri
yapılabilir.
2.7.2. Gözeneklilik-Sağlamlık ĠliĢkisi
Havanın etkisiyle bozulmuĢ, yumuĢak ve zayıf agrega taneleri, kullanıldıkları betonun

dayanım ve dayanıklılığı azaltır.
Agrega tanelerinin sağlamlığı 500 g ağırlığındaki çekicin taneler üzerine 30 cm’den

düĢürülmesi ile saptanır. 4 mm’nin üzerindeki agregalardan en az 200 adet alınıp 24 saat su
18
içinde bekletildikten sonra sert bir altlık üzerine konarak çekiç darbeleri yapılır. Sağlam
taneler kırılmaz veya kırılırken berrak bir ses çıkarır ya da sert köĢeli ve az sayıda parçaya
ayrılır. Zayıf taneler, kırılırken kof bir ses çıkarır ve çok sayıda parçaya ayrılır. Kırılma
yüzeyleri dağılmıĢ bir görünüm alır. Zayıf dıĢ yüzeyi açıkta kalacak ise örneğin yol kaplama
betonlarında agrega taneleri % 1’i geçmemelidir.
19
 Öğretmeninizin belirleyeceği miktarda agreganın yapısını inceleyiniz.

 Agrega içinde kaba ve yabancı  Agrega özelliklerinin beton özelliklerine ne
madde olup olmadığını kontrol derece yansıdığını listeleyiniz.
ediniz.  Kırma taĢ ve çakılın beton yapımındaki
 Agregayı dane Ģekli ve yapısı olumlu ve olumsuz etkilerini sıralayınız.
bakımından inceleyiniz.  Agregalarda özürlü malzeme diye nitelenen
 DıĢ yüzey durumunu ve temizliğini malzemelerin oranını tespit ediniz.
kontrol ediniz.  En uygun biçimli agrega tanelerinin hangileri
 Agrega rengini kontrol ediniz. olduğunu sıralayınız.
 Agrega sağlamlığını kontrol ediniz.  Beton agregalarının içindeki ağaç
 Agreganın dona dayanıklılığını parçacıkları, bitki atıkları, kil topakları gibi
kontrol ediniz. kaba ve yabancı maddelerin betona etkisini
araĢtırınız.
 Beton üretiminde yuvarlak tanelerden oluĢan
agregaların tercih edilme sebebini yazınız.
 Agregaların su emme oranı kaç olursa normal
kabul edildiğini yazınız.
 BoĢluklu malzemelerin donmaya karĢı
dayanıklı olması için donma derecelerinin
kaç olması gerektiğini yazınız.
 Agrega porozitesinin yüksek olmasının
agreganın dona ve çevre etkilerine
dayanıklılığını azaltıp azaltmadığını
araĢtırınız.
20
KONTROL LĠSTESĠ
değerlendiriniz.

1. Agrega özelliklerinin beton özelliklerine aynen yansıdığını
gördünüz mü?
2. Agregaların doğada doğal olarak bulunduğu gibi iri taĢ
parçalarının taĢ ocaklarında kırılması ile elde edildiğini gördünüz
mü?
3. Kırma taĢ ve kırma gördünüz mü?
4. Çakılın kompasitesinin (doluluk oranı) 0,65; kırma taĢın
kompasitesinin 0,60 olduğunu öğrendiniz mi?
5. Kırma taĢ ve çakılın beton yapımındaki olumlu ve olumsuz
etkilerini gördünüz mü?
6. Agregalarda özürlü malzeme diye nitelenen malzemelerin %
15’ten fazla olmaması gerektiğini gördünüz mü?
7. En uygun biçimli agrega tanelerinin küre ve küp Ģeklinde olduğunu
gördünüz mü?
8. Beton agregalarının içindeki ağaç parçacıkları, bitki atıkları, kil
topakları gibi kaba ve yabancı maddelerin beton karıĢtırılmasını
olumsuz etkilediği gibi sertleĢmiĢ beton dayanımında da azalmaya
neden olacağını gördünüz mü?
9. Agrega içinde agregaya zarar veren yabancı maddelerin çözülebilir
tuz, organik maddeler, yumuĢayabilir ve geniĢleyebilir maddeler
olduğunu gördünüz mü?
10. Hafif beton agregasındaki kil miktarının agrega kuru ağırlığının
%12’sini geçmeyeceğini gördünüz mü?
11. Yanıcı maddelerin agrega kuru ağırlığının % 5’ini geçmemesi
gerektiğini gördünüz mü?
12. Sülfat miktarının agrega kuru ağırlığının % 1,5’i geçmemesi
13. DıĢ yüzeyleri pürüzlü olan agregaların çimento hamuruna olan
aderansının (yapıĢma yeteneğini), parlak ve kaygan olanlardan
daha fazla olduğunu gördünüz mü?
14. Agrega üzerindeki çözülebilen kabuk tanelerinin çimento ile
aderansını azaltacağını, homojen ve yüksek dayanımlı beton elde
edilmesini önleyeceğini öğrendiniz mi?
15. Beton üretiminde yuvarlak tanelerden oluĢan agregaların tercih
edilme sebebini araĢtırdınız mı?
16. Agrega renginin agreganın saflığını, içinde kil ve bitkisel toprak
vb. bulunup bulunmadığını gösterdiğini belirlediniz mi?
21
17. Agrega darbe dayanımını öğrenmek için agrega darbe katsayısı
(impact value) tayini deneyi yapıldığını araĢtırdınız mı?
18. Kaba agrega tanelerinin boĢluklarının (porozitesinin) az olmasının
bu tanelerin mukavemetinin yüksek bir değer almasına sebep
olduğunu araĢtırdınız mı?
19. Agregaların %12’den az su emmesinin normal kabul edildiğini
gördünüz mü?
20. BoĢluklu malzemelerin donmaya karĢı dayanıklı olması için
donma derecelerinin % 80’den küçük olması gerektiğini gördünüz
mü?
21. Suyu kuvvetle emen tanelerin genellikle dondan olumsuz
etkilendiğini gördünüz mü?
22. Agrega porozitesinin yüksek olmasının agreganın donma ve çevre
etkilerine dayanıklılığını azaltıp azaltmadığını araĢtırdınız mı?
DEĞERLENDĠRME

22
1. Agregalar betonun % kaçını oluĢturur?

A) % 50 – 60
B) %70 – 75
C) %80 – 90
D) %40 – 50
2. Kırma taĢ ve kırma kumun diğer adı nedir?
A) Ġri agrega
B) Çakıl
C) Kum
D) Mıcır
3. Kompasitenin karĢılığı aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Doluluk oranı
B) BoĢluk oranı
C) Su emme yüzdesi
D) Dayanıklılık
4. Tane iriliklerine göre agregalar kaç sınıfa ayrılır?

A) 4
B) 2
C) 3
D) 5
DEĞERLENDĠRME
23
AMAÇ
ġantiyede agregadaki organik madde, nem ve kil miktarı deneylerini kurallarına uygun
yapabileceksiniz.
ARAġTIRMA

ve Ģantiyeleri ziyaret ederek agregada organik madde, nem ve kil miktarı
deneylerinin yapılıĢını izleyiniz.
 Bulduğunuz verileri sınıfınızda arkadaĢlarınızla değerlendiriniz.
3. AGREGA ORGANĠK MADDE, NEM VE

KĠL MĠKTARI DENEYLERĠ
Deney araç gereçlerinin teknik özellikleri, iĢlerlik durumları, duyarlıkları ve
kapasiteleri hakkında gerekli bilgiler aĢağıda verilmiĢtir.
3.1.1. Teknik Özellikleri
Deneylerde kullanılan araç gereçler, standartlarda belirtilen teknik özelliklerde

olmalıdır.
3.1.2. ĠĢlerlik Durumu
Deneylerde kullanılan araç gereçler, her an kullanıma hazır durumda

bulundurulmalıdır.
3.1.3. Duyarlıkları (Hassasiyet) ve Kapasiteleri
Deneylerde kullanılan araç ve gereçler, ilgili standartlarda belirtilen duyarlıkta ve

kapasitelerde olmalıdır.
24
3.2. Deney Numunelerinin Tartılması
3.2.1. Numune Miktarı
Deneyler için alınacak numune miktarları ilgili standartlarda belirtilen oranlarda

alınmalıdır. Bu miktarlar deneylerin yapılıĢı kısmında ayrıntılı Ģekilde açıklanmıĢtır.
3.2.2. Tartımda Dikkat Edilecek Hususlar
Uygun teraziler seçilmelidir. Tartımlar arasındaki farklar standartlarda belirtilen

limitler arasında olmalıdır.
3.3. Deneyin YapılıĢında Dikkat Edilecek Hususlar

Her deney ilgili standartlardaki ölçütlere göre yapılmalıdır.
3.4. Deneyin YapılıĢı

3.4.1. Rutubet Miktarı Deneyi
Agrega rutubet durumlarına göre aĢağıdaki gibi sınıflandırılır:

 Yüzeysel rutubet hâli
 Doygun kuru yüzey hâli
 Etüvde kuru
 Havada kuru
Agreganın yüzeyinin kuru ve fakat içinde doygun olmamak üzere bir miktar nem
bulunması hâli havada kuru hâlidir.
Beton karıĢımında agregadaki rutubet dördüncü hâldeki gibi ise yoğurma suyunun bir
kısmını emer. Ġkinci hâldeki gibi olursa bu serbest su yoğurma suyu olarak karıĢıma girer.
Bu bakımdan karıĢım hesaplarında agregadaki rutubetin ikinci hâli yani doygun kuru
yüzey hâli esas alınmakta ve agreganın rutubeti bu değerle karĢılaĢtırılarak beton karıĢıma
giren su azaltılıp çoğaltılmaktadır.
Agreganın içinde rutubet bulunması, özellikle kuru hacimde ve birim hacim

ağırlığında büyük değiĢiklikler meydana gelmesine sebep olacaktır. Taneler üzerinde
meydana gelen su filmi, taneleri birbirinden uzaklaĢtırdığında kum hacminde artma, birim
hacim ağırlığında azalma görülür. Su miktarı daha da artırıldığında taneler arasında boĢluk
hacmi su ile dolmaya baĢlayacağından hacimde azalma, birim hacim ağırlığında artma
meydana gelir.
25
3.4.2. Kumdaki Rutubetin Önemi
 Kum hacminde rutubet nedeniyle meydana gelen artıĢ, beton yapımı için kumun
özellikle hacim olarak ölçülmesinde büyük hata yapılmasına neden olmaktadır.
 Betona katılacak yoğurma suyu kumda bulunan yüzeysel su kadar
azaltılmalıdır. Aksi hâlde gereken miktardan fazla yoğurma suyu kullanılmıĢ
olur ki bu da betonda dayanım azalmasına neden olur.
Agregadaki rutubet miktarı agreganın kurutulması sureti ile saptanır. Bu amaçla 10 kg

kapasiteli terazi, yaklaĢık 50 cm çapında tepsi veya yaklaĢık 30 × 60 cm ölçüsünde saç levha
ve temiz bir kürek kullanılması yeterli olacaktır.
3.4.3. ĠĢlem Sırası
5 kg numuneye yaklaĢık bire bir ispirto isabet edecek Ģekilde agrega bir ispirto ile
karıĢtırılır ve 2 cm kadar kalınlıkta bir tabaka hâlinde yayılır.
 Agrega ve ispirto karıĢımı tutuĢturulur.
 Alevler sönünceye kadar karıĢtırılmaya devam edilir.
 Numune tamamen kuruduktan sonra tekrar ispirto katılarak karıĢtırmaya devam
edilir.
DĠKKAT: Ġspirto katiyen ĢiĢe veya tenekeden boĢaltılmamalı, açık geniĢ ağızlı bir
beherden veya bardaktan dökülmelidir. Sıcak kum üzerine dökülen ispirto her an alev alarak
tehlike oluĢturabilir. Kurutma iĢlemi etüvde veya ocak üzerinde de yapılabilir.
 KurutulmuĢ numune tartılır.

 Kuru agrega ağırlığının yüzdesi olarak su miktarı ( S )
S = Ar-Ak / Ak x100
Ar – Rutubetli numune ağırlığı ( g )
Ak – Kuru numune ağırlığı ( g )
Küçük inĢaatlarda kumdaki rutubet miktarı kumu avuç içinde sıkıĢtırmak sureti ile
anlaĢılabilir.
 Kuru kum: ġantiyede çok nadir olarak rastlanır. Ġnce bir tabaka hâlinde
yayılmıĢ olan kum güneĢte veya sıcak hava akımında uzun süre bekletildiği
takdirde kurur.
 Rutubetli kum: Temas edildiğinde hafif rutubet hissedilir. Elde biraz rutubet
bırakır. Avuçta sıkıĢtırılıp bırakıldığında parçalanır. Ağırlığının yaklaĢık % 2’si
kadar su ihtiva eder.
 Islak kum: ġantiyede kum genellikle ıslak hâlde bulunur. Temas edildiğinde
rutubeti hissedilir ve elde bir miktar rutubet bırakır. Elde sıkıldığında aldığı
Ģekli avuç açıldığında muhafaza eder. Islak kumda ağırlığının % 4’ü kadar su
bulunur.
 Çok ıslak kum: ġantiyeye getirirken üzerinden su damlar. Elde rutubetli
kumdan fazla su bırakır. Kum taneciklerinin parlaması ve kumun eli ıslatması
26
çok ıslak olduğunu gösterir. Islak kumun inceliği artıkça rutubet yüzdesi de
artar. Çok ıslak kumda ağırlığının % 6 – 10’u kadar su bulunur.
Tane iriliklerine göre gruplandırılmıĢ agregalardaki su miktarının saptanması

deneyleri yapıldığında kumlardaki su miktarının çakıllardakinden fazla olduğu hemen
dikkati çeker. Bu nedenle kumdaki su miktarı devamlı olarak kontrol edilmelidir. Ancak su
miktarı çakıl hacminde büyük değiĢiklik yapmakla beraber betondaki çakıl miktarı kumdan
fazla olduğundan çakıldaki su miktarının tam olarak saptanması katiyen ihmal
edilmemelidir.
3.5. Agregalarda Organik Maddelerin Bulunması

3.5.1. Tanımı
Agrega içerisindeki bitki artıkları ve humus gibi bazı zararlı maddelere organik
maddeler denir.
3.5.2. Özellikleri
Organik maddeler, zayıf asit karakterindedir. Agrega içerisindeki bitki artıkları ve

humus gibi bazı organik maddeler, çimentonun hidratasyon reaksiyonuna etki eden organik
asitler içerir. Bunun yanında agrega içerisinde sülfat, klorit, karbonat ve fosfat tuzları gibi
maddeler de değiĢik formlarda bulunabilir.
Agregalarda organik madde içeriği, basit bir asit-baz reaksiyonu ile denetlenir. DüĢük
konsantrasyonlu NaOH (% 3) eriyiği ile karıĢtırılan agrega, eriyik rengini 24 saat içerisinde
değiĢtirir. Bir süre sonra eriyiğin aldığı renge göre agrega hakkında nasıl karar verileceği
Tablo 3.1’de gösterilmiĢtir.
Eriyik Rengi Organik Madde Agreganın Kullanımı

Renksiz veya çok açık Hiç yok veya çok az Kaliteli, beton üretiminde
sarı var. kullanılabilir.
Safran sarısı Az miktarda var. Normal iĢler için uygundur.
Belirgin kırmızı Var. Önemsiz iĢlerde kullanılabilir.
Belirgin kahverengi Çok var. Kullanılmaz.
Tablo 3.1: Agrega organik madde referans renkleri
3.5.3. Betona Olumsuz Etkileri
Organik maddelerin zararlı etkisi; organik maddelerin hidrofobi (suyu iten) olması ve
çimentoda hidrate kristallerinin oluĢmasına engel olması ile meydana gelir. Bu etkiler
Ģunlara yol açar:
 Beton dayanımının çok fazla düĢmesine neden olur.

 SertleĢmesine zarar verir ve mukavemetinde azalmalar olur.
27
 Agregalarda organik maddelerin fazla miktarda olması betonun prizini
geciktirir.
 Çiçeklenmeye ve korozyona neden olabilir.
3.5.3.1. Organik Madde Miktarının Tayini Deneyi
 Ağzı çok sıkı olarak kapatılabilen yaklaĢık 300 cm³ hacminde cam mezur veya
ĢiĢe alınır. Hacminin 180 cm³ ve 200 cm³lük kısımları çizgi ile belirtilir.
 180 cm³ çizgisine kadar denenecek kum doldurulur. Ġri agrega için 8 mm’lik
elek altına geçen kısım alınır.
 Bunun üzerine % 3’lük sodyum hidroksit çözeltisi 200 cm³ çizgisine kadar
doldurulur. ( % 3’lük sodyum hidroksit çözeltisi, 1 litre suda 30 g sodyum
hidroksit çözmek suretiyle elde edilir. ).
 ġiĢenin ağzı sıkıca kapatılır. 1 dk. kadar çalkalanır ve karanlık, sarsıntısız bir
yere bırakılır.
 24 saat sonra sıvı kısmının rengi incelenerek zararlı madde miktarı hakkında
bilgi edinilir.
Sıvı kısmının renksiz veya açık renkte olması agrega içinde zararlı olabilecek organik
madde olmadığını belirtir.
Rengin sarı ve kahverengi arasında değiĢmesi hâlinde katılaĢma gecikebilir, nihai

dayanım azalabilir. Kahverengi ve koyu kahverengi olması hâlinde agrega muhtemelen
kullanılmaya elveriĢli değildir.
ġüpheli hâllerde yeterlilik deneyi yapılarak beton basınç dayanımını etkileme

durumuna göre kullanılmasına karar verilir.
Agregalarda az da olsa organik madde olması betonun sertleĢmesini geciktirebileceği

veya tamamen durdurabileceği için sakıncalı olmaktadır. Bitkisel toprak genellikle ocağın
yüzeye yakın kum tabakalarında bulunur. Bunların gözle ayırt edilmesi çok defa mümkün
değildir. Deney yapılarak zararlı miktarda olup olmadığı saptanır.
3.6. Kil
3.6.1. Tanımı
Genellikle alüminyum hidrosilikat, nadiren magnezyum hidrosilikat minerallerinden

oluĢan ve tane büyüklüğü 2 mikrondan küçük olan, plastik özelliklere sahip tabii malzemeye
kil denir.
Beton agregasında kil ve silt miktarı ilgili standarda öngörülen limitlere uygun
olmalıdır.
28
3.6.2. Özellikleri
Yıkanabilir maddeler agrega içinde ince hâlde dağılmıĢ veya topaklar hâlinde ya da
agrega tanelerine yapıĢık olarak bulunabilir. Bu maddeler genellikle kil, silt ve çok ince taĢ
unudur. TS 3527’ye göre 0,063 ( 200 numaralı ) mm elek üstünde yıkama metodu ile yapılan
deney sonucuna göre en fazla Tablo 3.2’deki limitler içinde bulunmalıdır.
Agrega Tane Sınıfı Ağırlıkça

( mm ) % max
0/1, 0/2, 0/4 4,00
1/2, 1/4, 2/4 3,00
2/8, 4/8 2,00
4/16, 4/32, 8/16 0,50
Tablo 3.2: Agrega içinde bulunabilecek yıkanabilir madde miktarı
Bu limitlerin üzerinde içinde kil ve silt bulunan agregalar, kesinlikle beton üretiminde
kullanılmamalıdır. TS 3527’ye göre 0,05-0,005 mm irilikteki malzeme silt, 0,005 mm’den
küçük malzemede kil olarak adlandırılır. TaĢ unu ise 0,25 mm kare gözlü elekten geçen ince
malzemedir.
3.6.3. Betona Olumsuz Etkileri
Kil, silt ve taĢ unu tanelerinin fazla miktarda bulunması betona Ģu yönlerden zararlıdır:
 Ġri agrega ve çimento hamuru arasındaki aderansı zayıflatır.
 Agreganın özgül yüzey miktarını artırır. Bunun sonucunda beton için gerekli
karma suyu miktarı artar. Böylece su/çimento oranı büyümüĢ olur. Dolayısıyla
dayanıklılık ve dayanım yönünden zayıf bir beton elde edilir.
 Kil ve siltin önemli özelliklerinden biri de su tutma (emme) kabiliyetlerinin
olmasıdır. Su emme sonucunda hacim geniĢlemesine neden olur ve
büzülmelerin meydana getireceği gerilmeler oluĢur.
 Çimento ile reaksiyona girerek aderansı önler, hidratasyonu ve prizi geciktirir.
 Kil ve silt oranının az olması betonun iĢlenebilirliliğini ve geçirimsizliğini
arttırır. Olumsuz etkileri nedeniyle mümkün olduğu kadar az bulunmaları tercih
edilir.
 Beton agregası içerisinde limitler üzerinde ince agrega varsa agreganın
yıkanarak kullanılması zorunluluğu vardır.
3.6.3.1. Agregalarda Sağlam Olmayan Maddelerin Bulunması
Agrega içinde bulunması istenmeyen fakat çeĢitli yollarla agrega içinde bulunan
kömür, fosil, linyit taneleri ve hayvan kabukları normal agregaya oranla hafif olur. Mekanik
dayanım yönünden yetersiz oldukları için beton içinde bulunmaları istenmez. Agregada
kömür varlığı kükürdün varlığına gösterge sayılabilir. Kükürt ise beton için zararlı sülfat
etkisine yol açar.
Hafif maddelerin miktarı, agrega numunesi, yoğunluğu 2,0 kg/dm3 olan bir sıvıda
yüzdürülerek saptanır.
29
Agregada aĢırı miktarda sağlam olmayan madde bulunması, betonun sağlamlığını
önemli derecede etkiler. Bu maddeler betonun yüzeyinde küçük patlamalara ve lekelerin
oluĢmasına neden olur. Bu maddelerin mukavemetleri çok düĢüktür, su miktarının azalıp
çoğalması ile hacimlerinde büyük değiĢiklikler olur. Donma-çözülme olaylarında kolay
parçalanır ve çimento için zararlı maddeleri içerir.
YumuĢak Eleme Cinsi Ġzin Verilen YumuĢak Eleman Yüzdeleri

Kumlarda Çakıllarda
Kil topakları 1,0 0,25
Kömür ve linyit 1,0 1,00
YumuĢak taneler - 5,00
Çakmak taĢı - 2,00
Tablo 3.3: Sağlam olmayan agrega elemanları ve oranları
3.6.3.2. Sülfatların Varlığı
Sülfat, suda genellikle fazla bulunan kimyasal tuzdur. Çünkü kayalardan, zeminlerden
sulara geçen, suda çözünebilen bileĢiklerdir.
Sülfatların (SO4) agregalar içinde bulunması, bu maddenin çimento ile sülfo-alüminat

denilen geniĢleyen bir tuzun oluĢmasına neden olması bakımından zararlıdır. Zamanla
büyüyen kristaller Ģeklinde geliĢen bu olay sonucu beton parçalanabilir. Bu bakımdan sülfat
(SO4) miktarının, ağırlıkça % 1’den fazla olmamasına dikkat edilmelidir. TS 707’ye göre, 1
dm3 betonda en fazla 1,4 g sülfat bulunmasına izin verilebilir.
Barit (BaSO4), rutubetli ortamda yapısını değiĢtirmediğinden beton agregası olarak

kullanılabilir.
3.6.3.3. Agrega-Alkali Reaksiyonu OluĢturan Maddeler
Alkali-agrega reaksiyonu, betonda çatlamalara yol açan kimyasal bir reaksiyondur. Bu

reaksiyon, bazı agregalarda bulunan aktif mineral birleĢenler ile betona genellikle
çimentodan gelen sodyum ve potasyum alkalileri arasında oluĢur.
Alkali-silika reaksiyonun önemli derecede oluĢması üç faktöre bağlıdır:
 Çimentoda alkali oksit miktarı % 0,6’dan büyük ise

 Agregada alkaliye duyarlı silisli mineraller bulunuyor ise
 Betonda yeterli miktarda rutubet bulunuyor ise
Alkali-silika reaksiyonu sonucu meydana gelen genleĢme çatlamalara yol açarak

betonu hasara uğratır.
30
3.7. Kimyasal Çözelti Hazırlama
3.7.1. Çözelti Maddesi
% 3’lük sodyum hidroksittir.
3.7.2. Çözelti Suyu
10 g saf su olmalıdır.
3.7.3. Çözelti Oranları
% 10 saf su ile % 90 alkol karıĢtırılarak alkol çözeltisi elde edilir.

Deney raporu hazırlanırken aĢağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
 Deneyin yapıldığı yerin ve laboratuvarın, deneyi yapanın ve raporu imzalayan
yetkilinin adları ve meslekleri
 Deney tarihi
 Deneye esas olan standardın numaraları
 Sonuçların gösterilmesi
 Deney sonuçlarını değiĢtirebilecek etkenlerin sakıncalarını önlemek üzere
alınan tedbirler
 Uygulanan deney yöntemlerinde belirtilmeyen veya zorunlu görülmeyen fakat
deneyde yer almıĢ olan iĢlemler
 Standarda uygun olup olmadığı
 Rapor tarihi ve numarası
31
 Öğretmeninizin vereceği numune üzerinde kil deneyini aĢağıda anlatımı yapılan
iĢlem basamaklarına uygun olarak yapınız.
Kil deneyinin yapılması
Ġçinde kil veya taĢ unu (0,06 mm’den küçük taneler) bulunan agregaların aderansı
zayıf, kullanıldıkları betonun dayanımları düĢük olur. Yüksek dayanımlı betonlarda
kullanılacak temiz olmayan agregalar kullanılmadan önce yıkanmalıdır.
ġantiyede yapılacak çökertme deneyi ile agrega içinde bulunan kil miktarı tespit edilir.
 Saydam bir kap içine (Örneğin 1000 cm³ hacmindeki cam mezür,
sağlanamıyorsa süs ĢiĢesi bu amaçla kullanılabilir. ) 2/3’üne kadar denenecek
agrega doldurunuz.
 Numune üzerini 5 cm örtünceye kadar su ilave ediniz.
 Silindir ağzı el ile kapatılarak bütün agrega taneleri temizlenecek Ģekilde en az
1dk. kuvvetlice çalkalayınız.
 Sonra cam mezürü sarsıntıdan uzak bir zemin üstüne koyunuz.
 Bir saat sonra agrega yüksekliği ile bunun üzerinde meydana gelen kil
tabakasının kalınlığını açık olarak görüp ölçünüz.
 1 saat sonra kil tabakası üzerindeki su henüz temiz görünümde değilse ölçüm
yapılmadan bir süre daha, gerekiyorsa ertesi güne kadar bekletiniz.
Üstte biriken kil tabakası kalınlığının ( h ), toplam numune yüksekliğine oranı tane
iriliğine göre gruplandırılmıĢ çeĢitli agregalarda aĢağıdaki Ģemada verilen limitleri
aĢmamalıdır.
Kil tabakası yüksekliğinin % = h/H × 100 agregadaki kil miktarının verilen limitlere
yakın olması hâlinde yetkili bir laboratuvarda kil miktarının saptanması gerekir. Agreganın
kullanılmasında tereddüde düĢülüyor ise bu agrega ile hazırlanan betonun basınç dayanımı
deneyleri yapılarak duruma açıklık getirilir. Ancak yüksek kil oranı ile yeterli bir basınç
dayanımı elde edilebildiği hâlde betonun eğilmede çekme dayanımı düĢebilir. AĢınma ve
donma dayanaklılığı azalmıĢ olabilir.

 Saydam bir kap içine 2/3’üne  ĠĢ önlüğünüzü giyiniz.
kadar denenecek agrega  Gerekli emniyet tedbirlerini alınız.
doldurunuz.  Kullanılacak araç ve gereçleri hazırlayınız.
 Numune üzerine 5 cm örtünceye  Örneğin 1000 cm³ hacmindeki cam mezür
kadar su ilave ediniz. sağlanamıyorsa 1000 cm³lük saydam plastik
 Silindir ağzını el ile kapatarak ĢiĢeler bu amaçla kullanılabilir.
bütün agrega taneleri temizleyerek  Kullanılacak suyun temiz ve berrak olmasına
en az 1dk. kuvvetlice çalkalayınız. dikkat ediniz.
 ġiĢeyi sarsıntıdan uzak bir zemin  Çalkalama esnasında ĢiĢenin ağzının kapalı
32
üzerinde dinlenmeye bırakınız. olmasına dikkat ediniz.
 Bir saat sonra agrega yüksekliği ile  Dinlenme esnasında ĢiĢenin sarsılmamasına
bunun üzerinde meydana gelen kil dikkat ediniz.
tabakasının kalınlığını açık olarak  ġiĢe üzerindeki ölçümleri dikkatli ve doğruca
görüp ölçünüz. not ediniz.
 1 saat sonra kil tabakası üzerindeki
su henüz temiz görünümde değilse
ölçüm yapılmadan bir süre daha,
gerekiyorsa ertesi güne kadar
bekletiniz.
33
KONTROL LĠSTESĠ
değerlendiriniz.

1. Saydam bir kap içine (örneğin 1000 cm³ hacmindeki cam mezür,
sağlanamıyorsa süs ĢiĢesi bu amaçla kullanılabilir.) 2/3’üne kadar
denenecek agrega doldurdunuz mu?
2. Numune üzerine 5 cm örtünceye kadar su ilave ettiniz mi?
3. Silindir ağzını el ile kapatarak bütün agrega taneleri temizlenecek
Ģekilde en az 1dk. kuvvetlice çalkaladınız mı?
4. Sonra cam mezürü sarsıntıdan uzak bir zemin üstüne koydunuz
mu?
5. Bir saat sonra agrega yüksekliği ile bunun üzerinde meydana gelen
kil tabakasının kalınlığını açık olarak görüp ölçtünüz mü?
6. 1 saat sonra kil tabakası üzerindeki su henüz temiz görünümde
değilse ölçüm yapılmadan bir süre daha, gerekiyorsa ertesi güne
kadar beklettiniz mi?
DEĞERLENDĠRME

34
1. Agregalarda organik maddelerin bulunması sonucu yapılan referans deneyde renk

kırmızı çıkmıĢtır. Bu agregayı aĢağıdaki hangi iĢlerde kullanabiliriz?
A) Kaliteli beton üretiminde
B) Önemsiz iĢlerde
C) Normal iĢlerde
D) Kullanılamaz
2. Agregalar üzerinde yapılan deneyler niçin yapılır?

A) Agrega fiyatını belirlemek için
B) Agregaların standartlara uygunluğunu tespit etmek için
C) Deney raporlarına sunuĢları yazmak için
D) ġantiye teknisyenin görevi olduğu için
3. ġantiye Ģartlarında aĢağıdaki deneylerden hangisini yapabiliriz?

A) Elek analizi deneyi
B) Dona dayanıklılık deneyi
C) Özgül ağırlık ve su emme deneyi
D) Organik madde deneyi
4. Beton agregası içerisinde limitler üzerinde ince agrega varsa bu agregaya aĢağıdaki
iĢlemlerden hangisi uygulanır?
A) Yıkanır.
B) Kullanılmaz.
C) Bekletilir.
D) Geri gönderilir.
DEĞERLENDĠRME

35
MODÜL DEĞERLENDĠRME
MODÜL DEĞERLENDĠRME
UYGULAMALI TEST
 Öğretmeninizin belirleyeceği miktardaki agrega ve kilin inceleyiniz.
 Gerekli araç ve gereçleri hazırlayınız.
 Agrega incelemesini yapınız.
 Kil deneyini yapınız.
 Raporları hazırlayınız.
DEĞERLENDĠRME ÖLÇEĞĠ
Bu modül kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız beceriler için
değerlendiriniz
1. Deney aletlerini ilgili standarda göre hazırlandınız mı?
2. El araçlarını özelliklerine göre tamamladınız mı?
3. Ölçü araçlarının standartlara göre uygunluğunu kontrol ettiniz mi?
4. Deney için alınacak numunenin, agregaların tümünü temsil
ettiğinden emin oldunuz mu?
5. Yapacağınız deney için alınan agrega miktarının, Ģartnamelere
uygunluğunu kontrol ettiniz mi?
6. Agrega özelliklerinin beton özelliklerine aynen yansıdığını
gördünüz mü?
7. Agregaların doğada doğal olarak bulunduğu gibi iri taĢ parçalarının
taĢ ocaklarında kırılması ile elde edildiğini gördünüz mü?
8. Kırma taĢ ve kırma gördünüz mü?
9. Çakılın kompasitesinin (doluluk oranı) 0,65, kırma taĢın
kompasitesinin 0,60 olduğunu öğrendiniz mi?
10. Kırma taĢ ve çakılın beton yapımındaki olumlu ve olumsuz
etkilerini gördünüz mü?
11. Agregalarda özürlü malzeme diye nitelenen malzemelerin % 15’ten
fazla olmaması gerektiğini gördünüz mü?
12. En uygun biçimli agrega tanelerinin küre ve küp Ģeklinde olduğunu
gördünüz mü?
13. Beton agregalarının içindeki ağaç parçacıkları, bitki atıkları, kil
topakları gibi kaba ve yabancı maddelerin beton karıĢtırılmasını
olumsuz etkilediği gibi sertleĢmiĢ beton dayanımında da azalmaya
neden olacağını gördünüz mü?
14. Agrega içinde agregaya zarar veren yabancı maddeler, çözülebilir
tuz, organik maddeler, yumuĢayabilir ve geniĢleyebilir maddeler
olduğunu gördünüz mü?
15. Hafif beton agregasındaki kil miktarının agrega kuru ağırlığının
%12’sini geçmeyeceğini gördünüz mü?
36
16. Yanıcı maddelerin agrega kuru ağırlığının % 5’ini geçmemesi
17. Sülfat miktarının agrega kuru ağırlığının % 1,5’i geçmemesi
18. DıĢ yüzeyleri pürüzlü olan agregaların çimento hamuruna olan
aderansının (yapıĢma yeteneğini)parlak ve kaygan olanlardan daha
fazla olduğunu gördünüz mü?
19. Agrega üzerindeki çözülebilen kabuk tanelerinin çimento ile
aderansını azaltacağını, homojen ve yüksek dayanımlı beton elde
edilmesini önleyeceğini öğrendiniz mi?
20. Beton üretiminde yuvarlak tanelerden oluĢan agregaların tercih
edilme sebebini araĢtırdınız mı?
21. Agrega renginin, agreganın saflığını içindeki kil ve bitkisel toprak
vb. bulunup bulunmadığını gösterdiğini belirlediniz mi?
22. Agrega darbe dayanımını öğrenmek için agrega darbe katsayısı
(impact value) tayini deneyi yapıldığını araĢtırdınız mı?
23. Kaba agrega tanelerinin boĢluklarının (porozitesinin) az olmasının
bu tanelerin mukavemetinin yüksek bir değer almasına sebep
olduğunu araĢtırdınız mı?
24. Agregaların %12’den az su emmesinin normal kabul edildiğini
gördünüz mü?
25. BoĢluklu malzemelerin donmaya karĢı dayanıklı olması için donma
derecelerinin % 80’den küçük olması gerektiğini gördünüz mü?
26. Suyu kuvvetle emen tanelerin genellikle dondan olumsuz
etkilendiğini gördünüz mü?
27. Agrega porozitesinin yüksek olmasının agreganın donma ve çevre
etkilerine dayanıklılığını azaltıp azaltmadığını araĢtırdınız mı?
28. Saydam bir kap içine (Örneğin 1000 cm³ hacmindeki cam mezür,
sağlanamıyorsa süs ĢiĢesi bu amaçla kullanılabilir.) 2/3’üne kadar
denenecek agrega doldurdunuz mu?
29. Numune üzerine 5 cm örtünceye kadar su ilave ettiniz mi?
30. Silindir ağzını el ile kapatarak bütün agrega taneleri temizlenecek
Ģekilde en az 1dk. kuvvetlice çalkaladınız mı?
31. Sonra cam mezürü sarsıntıdan uzak bir zemin üstüne koydunuz
mu?
32. Bir saat sonra agrega yüksekliği ile bunun üzerinde meydana gelen
kil tabakasının kalınlığını açık olarak görüp ölçtünüz mü?
33. 1 saat sonra kil tabakası üzerindeki su henüz temiz görünümde
değilse, ölçüm yapılmadan bir süre daha, gerekiyorsa ertesi güne
kadar beklettiniz mi?
DEĞERLENDĠRME
“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.
37
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1’ĠN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 D
4 A
ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2’NĠN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 D
3 A
4 C
ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 B
3 D
4 A
38
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 CAN H. Güntekin, A. ASLAN, M. DEMĠRHAN, Alt Yapı Laboratuvarı,
MEB Yayınları, 1992.
 GÜNER S. M., SÜME V., Yapı Malzemesi ve Beton, Aktif Yayınevi,
Erzurum, 2000.
 ÖZDOĞANLAR O., ġantiyeler Ġçin Beton Teknolojisi, Bayındırlık Bakanlığı
Yayınları, Ankara, 1979.
 ÖZKUL H., TAġDEMĠR M. A., TOKYAY M., UYAN M., Her Yönüyle
Beton, THBB Yayınları, 1999.
 ġĠMġEK O., Beton ve Beton Teknolojisi, Seçkin Yayın Evi, Ankara, 2004.
 ġĠMġEK O., Beton BileĢenleri ve Beton Deneyleri, TÇMB Yayınları, Ankara,
2004.
39

Cilt 1

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Cilt 1

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ ALANI

AGREGADA DONA DAYANIKLILIK

 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

 PARA İLE SATILMAZ.

ALAN İnşaat Teknolojisi

SÜRE 40/32 (+40/32 Uygulama tekrarı yapılmalı)

YETERLİK Agregada dona dayanıklılık deneyleri yapmak

Teknik eleman, kullanacağı malzemeyi bütün özellikleriyle tanımalıdır. Aksi takdirde

Agregalar, bağlayıcılar yardımıyla beton yapımında kullanılır ve betonun yaklaşık

Bu modülde TS EN 1367–1 standardına göre agregalarda don deneyinin hem kimyasal

İlgili standarda göre agregalarda dona dayanıklılık deneyini yapabileceksiniz.

 Agregalarda dona dayanıklılık deneyinin yapılışını ve donmaya maruz

1. AGREGALARDA DONA DAYANIKLILIK

1.1. Deney Araç Gereçleri

Deneyde kullanılan bütün cihazlar, TS EN 932-5 standardında belirtilen genel

 Düşük sıcaklık dolabı

 Havalandırmalı etüv: Yeterli kapasitede mekanik havalandırmalı ve

Resim 1.1: Düşük sıcaklık dolabı

Resim 1.2: Etüv

Resim 1.3: Havalandırmalı etüv

Resim 1.4: 20 kg kapasiteli terazi

Resim 1.5: 5 kg kapasiteli terazi

Resim 1.6: Elektronik terazi

Resim 1.7: Düşük sıcaklık dolabı

Resim 1.8: Metal kutular Resim 1.9: Tel sepetler

 Deney elekleri: EN 933-2’ye uygun olmalıdır.

Resim 1.10: Elek serisi Resim 1.11: Elek serisi

 Deney numuneleri: Tane büyüklükleri 8 ila 16 mm aralığında olmalı, ihtiyaç

 Su: Damıtık veya deiyonize olmalıdır.

1.1.3. Kullanıldığı İşler

 Havalandırmalı etüv: Deney numunelerinin sabit (değişmez) kütleye kadar

 Metal kutular: Deney numunelerinin donma-çözülme işlemlerinde kullanılır.

 Deney elekleri: Deney numunesinin elenmesinde, büyüklük tayininde ve

 Damıtık su: Deney numunesinin dondurulmasında kullanılır.

1.2. Deney Numunesi

Genel olarak toplam agrega numunesinden laboratuvar numunesi, laboratuvar

Agregalardan numune alma işlemi TS EN 932-1’e uygun olarak yapılmalıdır. Bu

 Toplam ve parça numune miktarı ve sayısı

 Stok yığınlarından numune alma metodu

 TS EN 932-2’ye göre toplam agrega numunesinden laboratuvar numunesi

 Numune ayırıcı yardımıyla toplam numunenin azaltılması

 Çeyrekleme ile toplam numunenin azaltılması

 Kürekle numune azaltma

Dayanıklılık deneyinin donma-çözülme döngüsünden sonra yapılması düşünülüyorsa

Alınan bu laboratuvar numunesi, iki eşit kısma ayrılmalıdır.

Birinci kısım, donma-çözülme döngüsüne tabi tutulmadan parçalanma ve yoğunluk

Donma deneyi için üç adet deney numunesi kullanılmalıdır. Donma-çözülme döngü

En Büyük Agrega Tane Agrega Kütlesi veya Hacmi

Deney numunelerinin tane büyüklüğü, 8 ila 16 mm aralığında olmalıdır. Ancak gerek

1.3. Deneyin Yapılışı

1.3.1. Numunenin Elenmesi ve Tane Sınıflarına Ayrılması (TS 3530 EN 933–1)

Deney numunesi kaba yerleştirilir ve üzeri örtülünceye kadar su ilave edilir.

f= {(M1-M2) +P)/M1} x100

M1: Deney numunesinin kuru kütlesi (kg)

0,063 mm elekten geçen ince malzemenin kütlesi (f) (%) {((M1-M2)+P)/M1}x100=

Tablo 1.2: Tane büyüklüğü dağılım formu

1.3.2. Numunenin Etüv Kurusu Durumuna Getirilmesi

Büyüklüğü 16 mm’ye kadar olan agregalar: ±0, 2 g

Büyüklüğü 16 mm’nin üzerinde olan agregalar: ±0, 5 g

1.3.3. Numunenin Su ile Birlikte Metal Kutulara Konulması

Hazırlanan deney numuneleri, damıtık su içerisinde bulunan ve metal kutularda