MARTIJN ASLANDER
Martijn is stand-up filosoof, boardroom
sparring partner en mede-auteur van
de bestseller ‘Nooit Af’. Hij bouwde
handmatig het grootste hunebed
ter wereld, stond aan de wieg van
Lifehacking.nl en is mede-oprichter
van Permanent Beta. Hij brengt met
hartstocht en humor de complexe
impact van technologie op de
samenleving in kaart.
“Ik voorspel dat we aan de vooravond
staan van een nieuwe Gouden Eeuw. We
zitten nu in een renaissance en bij de vorige
kwam daar een Gouden Eeuw achteraan.
Wij als land hebben het voordeel dat we
een antwoord hebben op het IPO-driven
tech-geweld van de VS en de niet-inclusieve
en niet-democratische aanpak van Aziatische
landen. Het thought leadership – de antwoor-
den op de vragen van de toekomst – moet
komen van het oude continent, en écht
uit Nederland. De mate van hiërarchische
afstand is hier klein en dat gaat ons helpen.”
VERTROUWEN
“In het onderwijs zie je mooie pareltjes,
2
HET DIPLOMA IS FAILLIET
namelijk de onderwijsinstellingen die snap- veel breder dan alleen de ervaring.
pen dat het diploma eigenlijk failliet is. Dit Begrijp me goed, ik wil hiermee niet pleiten
zijn organisaties die met eigen certificering voor de heroprichting van gildes; we heb-
werken, niet via een duur normeninstituut, ben ze niet voor niets afgeschaft, maar het
niet via allemaal bureaucratisch geneuzel. Ik principe is interessant om naar te kijken.”
sprak recent iemand van een mbo-instelling
uit Groningen, die zelf micro-certificaten
uitgeeft. Zij hebben geen officiële certifice-
ring nodig, zolang de werkgever vertrouwt
op het oordeel van de opleider. Dan doet
de papieren versie er niet meer toe. Hier-
door krijg je een snellere aansluiting met
de veranderende omstandigheden. Als je
dat afpelt tot de kern: waarom hebben wij
eigenlijk regels? We hebben regels omdat
er geen vertrouwen is. De shortcut is dus
vertrouwen. Dat betekent dat de menselijke
maat terug is. De meester-gezelconstructie
werkt bijvoorbeeld vele malen beter dan het
leren van een leraar. Een leraar is lang niet
altijd voldoende geschakeld met de maat-
schappij, terwijl iemand die met z’n voeten
in de modder staat niet alleen de kennis
heeft, maar ook de contacten. De skillset van
een meester in een meester-gezelrelatie is
FUNCTIES VAN ONDERWIJS
“De belangrijkste functie van het onderwijs
is naar mijn mening grof gezegd ‘kinder-
opvang’. Als er geen school zou bestaan,
kunnen de ouders niet uit werken gaan en
hun tophypotheek niet betalen en dan gaat
alles mis. Socialisatie is de tweede functie;
we moeten kinderen leren om zich tot elkaar
te verhouden en kinderen van andere milieus
te accepteren. Het derde aspect is dat ze op
school klaargestoomd worden voor de maat-
schappij – een soort van maatschappijleer.
Helaas doen we niet zoveel meer met dit vak.
We zijn nu, na ‘Nooit Af’, bezig met een toe-
gepaste editie over het onderwijs. Iedereen
die ik hierover spreek, is het erover eens: we
zitten in zo’n verstikkend systeem. Niemand
weet hoe het zit, dus we doen maar wat.
Ook de onderwijsspecialisten komen er niet
uit. Waar men mee worstelt, is geen onder-
wijsvraagstuk, maar een systeemvraagstuk.
Niemand heeft overzicht over het gehele
systeem. Daarvoor moet je namelijk weten
hoe de geldstromen lopen en de organisaties
werken, en hoe de machten en krachten op
elkaar inwerken. Technologie helpt om al
die belangen snel inzichtelijk te krijgen. Dat
zijn we nu aan het ontrafelen. Wat we nu al
kunnen zien, is dat het onderwijs aan elkaar
hangt van oligarchieën. Er is gestuurd op
schaalvergroting: de scholen werden groter
en dus moesten de directeuren gaan mana-
gen. Doorgaans zijn die directeuren docenten.
Je krijgt dan dus onzekere leraren die mana-
ger worden, die vervolgens een team om zich
heen zoeken die hen bevestigen. Echt een
voorbeeld van het ‘Peter Principle’: door-
groeien tot het niveau van onbekwaamheid.”
SYSTEEMRESET
“Hoe kunnen kinderen leren en voorbereid
worden op de arbeidsmarkt? Het begrip
‘arbeidsmarkt’, is interessant om onder de
loep te nemen. Het concept ‘arbeid’ is nog
nooit aan zulke snelle verandering onderhe-
vig geweest als in deze tijd. Wat is eigenlijk
werk? Is dat van negen tot vijf in een gebouw
zitten om te doen wat je nu al kunt? Het
hele idee achter werk staat onder druk. En
de ‘markt’ bestaat bij gratie van de vraag/
aanbodfrictie. We weten inmiddels: ‘Inter-
net is cutting out the middle man’, terwijl
intermediairs juist hun bestaansrecht ont-
lenen aan deze frictie. Om die reden vraag
“HET VERSCHIL TUSSEN WAAR JE NU STAAT EN OVER 5 JAAR HANGT
AF VAN DE KWALITEIT VAN DE BOEKEN DIE JE GELEZEN HEBT”
ik me af of we het binnenkort nog over de
‘arbeidsmarkt’ zullen hebben. Het is moei-
lijk er iets over te voorspellen, omdat het zo
ontzettend snel gaat met de veranderingen.
DIT INTERVIEW KOMT UIT HET BOEK 'SAMENSCHOLING GEBODEN' - ©2018 OPEN INNOVATION ACADEMY
Er gaan complete sectoren onderuit.
We hebben de vorige klap van de banken-
crisis net achter de rug en met moeite
overwonnen. Ik denk dat de aanstaande
klap groter gaat zijn dan die van de Lehman
Brothers en dat we die niet meer opgelost
krijgen. Er gaan dingen omvallen. En als
het geld op is, wat ga je dan doen? Ik zie
het overigens niet als een probleem; het is
alleen maar een systeemreset. Het is eigen-
lijk wel logisch dat het moet gebeuren.”
SCHAAMTELOOS GRENZELOOS
“Over tien jaar zijn er een groot aantal beroe-
pen ontstaan die nu nog niet kúnnen bestaan
en zullen er ook veel banen verdwijnen.
De convergentie van alle technologie, van
nieuwe invloeden zoals robotica, fotonica,
augmented/virtual reality en artificial intelli-
gence, is zeer omvangrijk. Het is moeilijk
te vatten hoezeer deze op elkaar in zullen
grijpen. Om als individu te kunnen overle-
ven in de toekomst, is het essentieel om
veel te lezen. Het verschil tussen waar je nu
staat en over vijf jaar hangt af van de kwa-
liteit van de boeken die je gelezen hebt.
3
Het leerdomein wordt door allerlei ontwik-
kelingen en media, links en rechts ingehaald.
Helaas wordt ons vermogen tot diep leren
hierdoor aangetast, dus we moeten weer
leren leren en leren lezen. Je hebt disci-
pline nodig om ‘in-depth reading’ aan te
kunnen. We zijn allemaal verslaafd geraakt
aan de media, ik ook. Het zorgt ervoor dat
er iedere keer een dopamineshot vrijkomt,
wat direct een lekker gevoel van tevreden-
heid geeft. Maar het is belangrijk om écht
te lezen. Als we dat niet (meer) kunnen,
dan is het goed om schaamteloos en gren-
zeloos te durven vragen. Er zijn namelijk
maar twee manieren om iets te leren: óf
je maakt het jezelf eigen óf je wordt heel
handig in het inschakelen van hulptroepen.”
“ANGST VOOR CONTROLEVERLIES IS GEBASEERD OP DE ILLUSIE
DAT ER ZOIETS ALS CONTROLE OF MACHT BESTAAT”
SITUATIONEEL FLUÏDE
“Ook is het belangrijk om met verlies te leren
omgaan. Bij heel veel mensen is de eventu-
ele pijn van verlies een groter ‘ding’ dan de
lol van winst. Dat klopt evolutionair natuur-
lijk wel, maar dat moeten we toch kunnen
tweaken? De dreiging om iets te kunnen
verliezen, brengt behoudend gedrag met zich
mee. Bijna alles wat er is, zit tussen je oren.
Bijna alle angsten zijn niet-getoetste angsten.
4 DIT INTERVIEW KOMT UIT HET BOEK 'SAMENSCHOLING GEBODEN' - ©2018 OPEN INNOVATION ACADEMY
Angst voor controleverlies is gebaseerd op
de illusie dat er zoiets als controle of macht
bestaat. Er zijn namelijk minstens drie
vormen van macht die op dit moment zwaar
onderhevig zijn aan erosie: de voorbeeld-
macht, de expertmacht en de positiemacht.
Daarom zien we zoveel kramp in organisaties
en overheden. Dit is het gevolg van de net-
werk- en informatiesamenleving. De nieuwe
vorm van macht is het situationeel fluïde die-
nend leiderschap. Degene die op dat moment
het beste in staat is de leiding te nemen, heeft
op dat moment de leiding. Als je iets wilt
bereiken, zul je mensen moeten mobiliseren
om het geregeld te krijgen. Als je lelijk doet,
krijg je minder hulp van mensen. Dit heeft
niets meer te maken met je hiërarchische
positie of je expertise, maar met het sociaal
kapitaal dat je zelf opbouwt. De hoeveelheid
hulp die je kunt vragen, hangt ook sterk
samen met hoeveel je zelf gegeven hebt.”
MOTORTJE
“Jimmy’s in Nijmegen is een mooi voorbeeld
van een plek waar jongeren samen skills
kunnen leren. Het is een jongerencentrum
voor en door jongeren. Jongeren stappen
namelijk makkelijker naar elkaar voor hulp
en minder snel naar volwassenen. Om te
kunnen overleven in de toekomst, moeten
jongeren leren om hun eigen onzekerheden
te omarmen, hun zelflerend vermogen te
boosten. Leer ze ondernemend te zijn. Ik heb
de mazzel gehad dat ik op m’n vijftiende ben
begonnen met ondernemen. Ik heb gewoon
domweg nooit geleerd dat dingen niet kun-
nen. Ik heb zoveel maffe dingen meegemaakt
in m’n leven! Als mensen zeggen dat iets niet
kan, dan is dat voor mij niet automatisch
ook zo. Mijn onzekerheid is mijn motortje,
dat zou ik zeker niet willen veranderen.
Raak niet in paniek van (eventueel) verlies.
Koester wat je hebt, draag bij en investeer
in sociaal kapitaal, want dat is wat je nodig
hebt in een netwerkomgeving – monetair
kapitaal heeft z’n langste tijd gehad.”
SOCIALE STATE-OF-THE-ART
“Als ik het voor het zeggen had in Gelderland,
zou ik alle subsidiestromen in kleine stukken
hakken en ondersteuning bieden aan een
veelvoud van initiatieven. Ik zou direct
contact leggen met het team van de Zwarte
Cross. Festivals zijn tijdelijke mini-maatschap-
pijen, levende laboratoria voor innovatie.
De Zwarte Cross is wat mij betreft het meest
onderschatte pareltje van Gelderland; niet
zozeer alleen het festival, maar het team
dat erachter zit. Die zijn zó slim als het gaat
om sociale innovatie. Ik zou ook regelma-
tig kantoor houden bij de Feestfabriek.
Voor een provincie is het belangrijk
dat je een ‘intelligence organisation’
bent. Richt een grote bibliotheek in en
zorg voor een podium. Geef auteurs de
kans om hun kennis te komen delen en
stream dat naar de gemeenschap.
Stap over naar open data en richt een
‘intelligence room’ in met veel rekenkracht,
grote schermen en dashboards. Zorg dat
je bezig blijft met data crunchen. Als je de
bewoners betrekt bij je data-analyse, heb je
in een mum van tijd steekhoudende infor-
matie boven tafel. Nu wordt veel uitbesteed
aan dure onderzoeksbureaus die maar een
fractie van de gegevens vinden.”
DE LAGEN VAN DE TOEKOMST
“Het is erg jammer dat provincies investe-
ren in dezelfde dingen. Breng elkaar op de
hoogte en wissel kennis uit; je bént geen
concurrenten van elkaar. We moeten in
Nederland sowieso zo snel mogelijk van
alle instituties af. Ze werken vertragend en
remmend. De provincie, de stad plus het
ommeland zijn de lagen van de toekomst.
Dat betekent dat de stad verantwoordelijk
is voor de bereikbaarheid van de regio. Kijk
niet naar de kosten maar naar het belang van
de lijndiensten die regelmatig de
dorpjes aandoen; maak een com-
binatie met boodschappen en GELEERD DAT DINGEN NIET KUNNEN”
pakketten bezorgen. Dat is belangrijk
voor scholen en voor gezinnen. Ook digitale
bereikbaarheid via breedband gaat een
deel van het probleem oplossen. Dit gaat
de krimpproblematiek van veel regio’s
tegen, die ontstaan is doordat de infra-
structuur niet goed meer ontsloten is.”
KENNEN IS KUNNEN
“Positieve invloeden op het onderwijs en
de arbeidsmarkt kunnen bereikt worden
doordat de provincie en de steden het
DIT INTERVIEW KOMT UIT HET BOEK 'SAMENSCHOLING GEBODEN' - ©2018 OPEN INNOVATION ACADEMY
bedrijfsleven kennen en weten wat er speelt.
Op die manier kunnen ze ook de verbinding
vormen om elkaar te vinden en van elkaar te
leren. Voor beleidsmakers is het essentieel
“IK HEB GEWOON DOMWEG NOOIT
om te begrijpen hoezeer de convergentie
van exponentiële technologie ons zal raken.
Als men niet weet wat daar speelt, dan gaan
ze nieuwe windmolens aanbesteden. Dan
maak je beleid vanuit schaarste, terwijl we
in een wereld van overvloed en altruïsme
aan het komen zijn. Ik ben ervan overtuigd
dat elke overheid onnodig veel geld uitgeeft
aan dingen die ze gratis kunnen krijgen van
burgers. Dat geldt ook voor het bedrijfsle-
ven, die dingen gratis kunnen krijgen van
klanten. Belangrijke voowaarde: het moet
wél gevraagd worden. Wat nodig is, is dus
een nieuwe synthese van burgers/klanten en
overheden/bedrijven. Als we dat kunnen, dan
kunnen we zonder financiële risico’s dingen
in beweging krijgen. Als je kunt ondernemen
zonder risico, kun je ondernemen zonder
angst. En als je kunt ondernemen zonder
angst, dan kun je ineens iedereen heel
snel helpen. Dat is waar ik dagelijks mee
bezig ben. Het Poldermodel 5.0.” ■
5