Вы находитесь на странице: 1из 25

3?

« 3

Ve '' H

i v r sC
3
í * v
-tó,

«ir*
EN

DISERTACIÓN

PRÉCE5IM

^í»U«, «c exigua quiítem retipia


¡sit jsuwmnlHVttm... ¿foto <§i0p-
bitt nxenttá Mpttrfítuv.
VILLALPANDO.
LA HISTORIA LOS DOCUMENTOS BO» PBÉ-'
ÍTBRIBLES AL DICHO Í)B LAS VHH80KA8, ROR^RBÍ-
r i T A B L I B IjUE B6TA3 BBAJi.

ZÁMACOIS.

Tipi de Vicente Veloz a cargo de A, López Arce,


1885.
A dos de los vecinos

mas ilustrados de Lagos,

4 $t. 3). Mim HM,


VVEÑO DEL fRIMER DOCUMENTO,

i mi &wm® músm mmmM&w®

D. COMBADO PSHSJK AHANDA,


DUEÑO DEL SEGUNDO,
1


Programa de un acto píMico de física p e
tobo en el Colegio de Santo Tomas de los je-
pitas de Guadalajara, en 1764 (1).
AN DOLOR A MORÍ?
ILLE ITA DOLENTEM CRUCI AFFIXIT,
ÜT NEC PUDORI CONSULERET, NEC DIGNITATI.
HUJÜS ARTIFICIO FACTUM EST,
ÜT CRUCI DOLfiNS ADHAERERET,
CRUCIARETURQUE MAGIS.
ILLE DTAMARET IMPENSIUS
PROBRA DETORAY1T, ET LUD1BRIA.
HUIC 81 SOLATII ALIQÜID OONCED ERETUR,
SUA IPSIÜS DEFICERET MAGNITDDINE.
INVICTA CERTE VIS AMORIS!
QÜI PRI8CIS CEDERÉ IMAGIN1BUS IGNQRABIT.
TNCRED1BILIS CRUCIATUUM AV1DITAS!
QUAE SOLATlüM PEN1TÜS RECUSA TIT.
NEC MIRERE.
AMABÁT DOLEBATQUE,

8ma. aeque, ap Bolentissima Parem

Wti$tt Paria,
;
Cui hasce PEI8ICAE quaestiones D . Antonius Jose-
phus Barragan dicat, offert consecratque.

[1] El edifioio del colegio de Santo Tomás era el que después lo fué de la Uni-
versidad \ lo es hoi de la acadejnia de jurisprudencia.
2
'

De Prinejps intrinseeis entis ñaturalís.


Principia intrínseca, e s quibus corpitg natürale constitiiitur,
sic possunt apte definir!: Qüae ñeque ex $e se invieém, • ñeque, ex
alus in eodem gpnere, sed ex ipsis omnia constitutím\Jiunt¡ Qua
definítione pbsita pro multiplici aeceptione' corporis, natüralis i.-. :

llius sunt statuenda principia. Itaque principia intrínseca cor-


poris in facto esse,•& in fieri per generationem praecisse sunt tan-'
tum materia, S¿ forma; in fiei*i per mutationem mateiia, & for-
ma, & privatio ejusdenr, in fieri per conversionem materia, dú-
plex forma, duplexque i té ni privatio. H i c modus opinandi con-
ceptibus generationis, mutationis, & conversionis YÍSUS est no-
vis accomodatior.- Equidem genefatio dicit tantum productio-
nem formae dependenter á subjecto; mutatio transitum subjec-
ti á privationi formae ad foraiam produeendam; conversio deni-
que transitum materiae ab una forma,,- qua per agens naturale
destructa privatur ad aliam, quae denuo producitur, quaque erat
ininstanti antecedenti.privata. Ñeque iÜis assentimur, qui nullum
esse principium generationis, mutationis, & conversionis asserue-
re.

Se existentia, & essentia laterías prims.


A p u d omnes philosophos cujuscumq. systematis sectatores,
indubium est esse m a a m . [ l ] primam, seu primum subjectu, mex
quo fiant corpora naturalia, ñeque an sit, sed solum quid sit
quaerimus in praesentia. Nomine materiae primae venit ema-
ne, subtum. transmutationum naturalium idem manens in opo-
sito, genito, qd. fuerat in corrupto. Porr,o: cuín subjectum ídem
sonet, ac perfectíbile, ratio subjecti stat in eo, qnod sit substan-
tia incompleta perfectibilis áb actu, ad.quem éx natura sua ordi-
natur; subjecti enim proprium est alteri subjici; formae veroalte-
rum sibi subjicere ac veluti dominari. H o c subjectum sua essentia
gaudet, suaque existentia: unde non est pura potentia metaphy-
sica, ñeque existit per existentiam'actüs, á quo perficiturV" Quod
quidem intelligendum est adhuc in sententia aliquórum asserén-
tium essentiam ab existentia distinguí. P p r i c t a t e s . metaphysi-

(1) Esa palabra en abreviatura quiere decir materiam: reimprimo el - Programa


con todas sus abreviaturas i ortografía para reimprimirlo con una completa fiieli-•
dad.
8
cae materiae primae sunt ingenerabrlitas, & incorrüptibiíitás, curn
nullum ágens naturale exigat déstructiohem Subjécti, quod ad
generationem supponitur necessario. Nisi dicamús órrine ágens
naturale existentiam materiae primue supponeré; illiusque des-
tructionem procurare, quod rationi adversatur.

De dependentia & appetitu maae, primae.


U n u m ab alio dependeré est unum síne alio existere non pos-
se. Si baec' impotentia sit merenátúralis erit dépend'entiaphy-
sica; si vero sit essentialis dependentia metarAysica dieétür. Ma-
teria prima ita dependet a forma substantiali ut.sine illa dívini-
tus, non vero naturáliter existere possit. Haec dependentia ma-
teriae primae a forma materiali non ést dependentia a priori, nec
;

a concomitantií s e d a posterióri; nam materia- solunl péndet a


forma ffiaterialr tañquam a- suo efeétü: Si .quaeras- quaenarn
sit dependentia materiae a forma spirituali? Respondéo esse
dependentiatn cujusdam connaturales cbnducentiaé. Appetitus
innatus materiae primae stat in quadam exigentia, proportione,
connaturalitate, & nativa ordinatione, quam habet ad formam
íanquam ad honum sibí conveniens. Materia aeque innate ap-
petit formas' sive perfectiores, sive i m perfectiores appetitu effi-
caci; appetitu vó. inefficaci magis appetit formas perfectiores. H i e
appetitus materiae, ita terminatur ad omnes formas, u t nullam
appetat deterrninaté, sed ex ómnibus aliquam indeterminaté;

Be forma substantiali,
Forma substantialis Perypatética á materia distincta, cujus
existentiam, vi. per modum thesis deféndimus, vel pr. modum.
hypothesis supponimus, est Suhstantid incompleta, quae acucan-
do materia/ni Mam determinat ad constitucndum unum in spe-
cie compositum substaiitiale. H a e c forma non est tota essentia
compositi physici, si compositum u t tale accipiatur. Quod si
quaeras á quo proveniat quod compositum sit i n h a c specie de-
terminata, & non in alia? Respondemus a sola forma provenire.
I n composito viventi praeter animam aliam formam agnoseimus,
quam corporeitatis appellamus. H a e c forma constituit mate-
riam in esse corporis physici- organici, quod ita constitutum ordi-
natur ad animam per quam ultimo completur, in specieque cor-
4

poris viventis constituitur: atque idcirco haec forma est animae


subordinata. Aliae formae, quae alus non sunt subordinatae
non possunt naturaliter conjungi in eadem materia, si petant
dispositionea contrarias, ratione, quarum opponantur; seeus si
non petant; tune enim possunt naturaliter cjungi., ad quod suf-
ficit si duae fraei, exempli gr. ignis, & ferri conjungantur náali-
ter.

De Mone, <fc tote composito,


Cum unió substantialis compositi physici sit essentialiter
iiexus duorum única est in composito unió, ñeque dúplex
altera ex parte formae, ex parte materiae altera ponenda ést.
Eadem entitative unió dua,s snbit denominationes; nam si com-
paretur ad formam dicitur informatio: si vero ad materiam ma-
terializatio. Extrema, quae per lianc unionem nectuntur, pos-
sunt divinitus existere, quin sint unita: «x quo inferimus unionem
ab extremis unitis realiter distinguí: vi hujus unionis ponitur
forma in materia, tanquam in subjecto informationis: nam vi
illius deterniinantur extrema ad unum compositum substautiale
constituendúm; non vero vi eductionis, vi cujus solum ponitur for-
ma in materia tanquam in subjecto receptionis. H a e denomi-
nationes subjecti informationis, & receptionis, quas mate"
ria accipit, á formis realiter distinctis proveniunt; altera ab
unione substantiali provenit; ab eductione accidentali altera.
Unió, igitur, formae substantialis cum materia non est eductio-
ejusdem, sed entitas realiter ab eductione distincta.

e Satura, & Arte.


N a t u r a sumitur in praesenti pro principio intrínseco entis na-
turalis proprias operaciones ellicere potentis. I n lioc sensu de-
finitur a Philosopho: Principium, éf causa motus, df- quietis cjus
in quo est primo, par se, <§r non secundum accidens, quare ad ra-
tionem naturae necesse est, u t sit principium motus proprii com-
positi, in quo est; non autem motus, qui non sit compositi pro-
prius. A r s est habitus medio judicio vero dirigensagens liberum
in quo est ad opus, quod ad bonos mores nonpertinet. A r s ex se
non potest efficere opera naturae propriae; sed solum potest
illa efficere, activa.passivis applicando. Forma artificialis non
stat in aliquo accidenti absoluto' realiter distincto a partibus,
5
hoc, vel illo modo dispositis: nam positls partibus, tali, vel tali
ordine, nulloque alio addito forma artificiataintelligitur. Eor-
ma aliquórum artefactorum, quae requirunt partes oerto ordine
unitas, stat in figura partium in ordine ad se, vel ad.totum; se-
cundaria veri) eorumdem stat in dispositionibus partium in or-
dine ad locum, jam majori extensioui praeditum, j a m minori.

e Piwpisitis ad musanáui.
Quidquid requiritur ex parte causae ut expediat virtutem illius
causamque compleat in esse proximé potentis causare praere :

quisitum dicitur. Existentia ita requisita est ad causandum,


ut causa in instanti, in quo non est,, nec divinitús possit
physice operari. Aliter de approximatione agentis ad passum
discurrendum est: nam haec solum é requisita titulo naturalitatis.
É x quo sequentes assertiones fluunt, quasi suapté natura. P r i -
ma: Causa finita nequit naturaliter agere in distans, quin ali-
quid per médium operetur; potest tamen divinitús. Secunda:
Causa finita potest naturaliter agere in passum distans, dummo-
•do per totuní médium aliquid opeietur. S i distantia sit infini-
ta, etsi haec abunde repugnet, illa posita, potest tamen superna-
turalitor suppleri. Tertia: Causa finita potest aliquid naturali-
ter agere in distans quamvis nihil per médium agat, dummodo
cum aláis concausis concurreutibus continuebur. Exemplum, in
•cjtto assertio haec verifican possit, cum opa? faarit, p r o i a c e m n .

8 Influxu, & Yirtute muses.


Quaelibet causa creata habet virtutem sufficientem ad produ-
cendos effectus, qui intra splieram suam intrinsecam ctinentur.
H i n c quilibet effectus potest divisivé procluci á duplici causa totali
univoca. Caeterum cum ad productionem cujuscumque effectus
única actio totalis sufficiens sit,.alteraque superflua, idem nume-
ro effectus non potest naturaliter produci simul á duplici causa
totali per duplicem actionem totalem; alteram enim actionem
superíiuam abhorret natura. U t causa producat effectum debet
illum, vel formaliter, vel eminenter eontinere, ñeque suffoit con-
tinentia virtualis, nisi haec aequalitatem perfectionis requirafc.
A t q u e hinc fit ut non accidens, sed substantia sit virtus i n m e -
diato productiva alterius, saltera inadsequate, quod aune inten-
6
dimus. Quamvis concedamms e s s e i n qualibet creatura poten-
tiam obedientialem passivam ad qjuodlibetrecipiendum; poten tiam
tanien- obedientialem activam ad quodlibet producendum non
concedimos. A d illud satis est» si qualibet creatura sit mera
non répugnantia; ad hoc vero ultra necessaria est virtus inchoa-
ta, quae- nisi positivo probetur concedenda non est,

jte Causa prima.


Supponimus contra impíos A t h e o s esse divinara quandam,
eeternamque náturam a nullo creatam, & quse sit causa efficiens
rerum omnium, cuique omnes inferiores naturas sint subordina-
tae. Haec subordinatio ereaturarum ad Deum summa esse debet,
tantaque quantam supremum, atque summum Dei dominium e-
xigit. R a q u e nulla est creatura, sive libera, sive necessaria,
quee sine immediato Dei concursu operetur. Qui quidem con-
cursus stat in eo quod tam Deus, quam ereaturae per eamdem
;

indivisibilem actionem eíf'ectum producant, sive bonus sit, sivo


peccaminosus effectus producendus. Ñeque idcirco Deus est
causa per se peccati, seu auctor illius: nam ad hoc concurrit pu-
ré physice illud permitend©; non ad illud movendo, alliciendo,
inclinandoque. Cum individuas effectus causas necesaria» ab a-
liquo determinetur, ñeque possit ab eadem causa, ñeque a mate-
ria quanta, ñeque ab alus circimstantiis determinan, a Deo de-
terminetur, neGesse est.

e lotn, Actlone, & htm.


Motus ex Aristotele: est actas entis- in potentia pro ut in po-
tentia, estque actus realiter cum actione, & passione identifica-
tus. Hic actus pro u t respicit agens, actio. est, pro u t respicit
subtum. substentationjs, in quo recipitr., passio dicitur, & prout
respicit terminum, motus. vocatur. Actio. eductiva est modus ñ.
res absoluta, cum sit ultima determinatio agentis u t agat, ter-
mini u t fíat, & passi u t recipiat Hsec actio. est inseparahilis ab
agente, passo,. & termino, a quibus distinguitur: nam haec possunt
ab illa separari, quae separabilitas non mutua ad distinctionem
mutuam sufficit. Actio eductiva immanens cum in suo princi-
pio activo maneat, recipitur in solo agente; actio vero eductiva
transiens, seu, quae producit effectum, in subto. extraneo, in solo
7
passo recípitur; ipsique solo inest. Specificativurn intrieum.
actionis eductivae sunt ipsamet aetionis intrica. prsedicata;
specificativum vó. estrinsecum ss. agens passum, & terminus,
quilibet nempe sufficienter; his enim variatis varietur actio ne.-
cesse est. Aliquse actiones physicse possunt a solo modo ten-
dendi specificari, máxime si altera sit naturalis, supernaturalis
altera, ut patet in actione pductiva. quantitatis & ejusdem cser-
vativa. in Eucharistia, quse quidem specie differunt.

De Infinito, & Oreatnra omnmm maxiía.


Infinitum est id quod succesiva numeratione pertransiri ñ.
potest, ñeque ab ipso Deo, cum hoc cuilibet infinito repugnet:
unde caret necessario terminis intrinsecis seu partibus illis rem
;

imitara constituentibus, a qua res incipit, & in quam desinit.


Non negamus esse possibile infinitum syncathegoreniaticurn crea-
turarum, seu Deum psse. quavis creatura assignata, alias, alias-
que sine fine producere. A t cum proprietates infiniti cathego-
rematici diligenter perpenderemus, visus est nobis repugnare,
quod defendimus; neq. enim satis intelligimus, qua ratione pos-
sit Deus multitudinem intebnem. aut extensionem infinitam ef-
ficere, quin simul aliquid repugnans efficiat. H o c de infinito
cathegorematico, multitudinis, intensionis, &c extensionis. Quid -
vero de infinito syncatbegorematico quoad incrementum perfec-
tionis specificae, seu]de creatura omnium perfectissima? Dicimus
ultra quamlibet creaturam assignabilem, esse possibilem, aliam,
& aliam perfectiorem in infinitum, ñeque possibilem esse crea-
turam perfectissimam, seu ultra quam non sit possibilis alia per-
fectior.

De Loco, & üternitate.


Locus extrinsecus ex Aristotele est: Ultima superficies corpo-
vis continentis immobilis prima. D ú o máxime sunt de ratione
loci, adaequatio nempe, seucommensuratio cum locatopermodum
continentis cum contento; et immobilitas, ratione cujus res loca-
ta, dum movetur necessario locum, in quo erat, relinquit. Ubi-
patio, seu ratio formalis, vi cujus res est in hoc loco potius, quam
in alio, realiter distinguitur a loco extrínseco, & re ipsa locata.
I n duplici loco ídem corpus nequit esse naturaliter circumscrip-
tivé, potest tanien divinitus, cum in hoc nulla nobis repugnan-
8
tia videatur esse. JEternitas quoad preesens attinet est: Ba-
ratío quae omnes differentias durandi complectitur, proindeque
fine caret, atque principio. Fide sanctum est, omnia Deum in
principio creasse, nullanique esse de facto creaturam, quse ab se-
tenio extiterit. Cseterum cum nobis talis creatura nullo ex ca-
pite repugnare visa sit, creaturam permanentem ab e t e r n o fieri
potuisse judicamus.

Defendentur in nostro D. Thomae Aquinatis Guadalaxarensi


Collegio Soc. JeSQ, ipso, ejusque Purissinaa M a t r e Virgine
Alaria, Castissimo hujus Sponso D- J o S C P I l O , necnon SS.
Studiorum Patronis Joannc Nepotnaccno. & Aloy-
sio G o n z a g r a faventibus. PrcB3ide p. Joannc An-
tonio lioporto ejusdem Soc. Philosophiae Professore. Die
Mensis Anni Dñi. M. D C C . L X I V .

Mexici: ex Reg. & A n t . D . Ildefonsi Collegii tvpia.

DOCUMENTO 2o
Título y cinco proposiciones del Programa de
un acto público de Toda Filosofía, en el Semi-
nario de (íuadalajara, en 1798,
(i)FIILOSIFIICl.
AS3ERTI0NES. ET. QUAESTIONES.
QC7AS.

süb. Mariae JBeatissimac clientela.


( ) Falta la primara palabra por estar la hoja comida de ratoiaes. Parece que
dicha palabra era ConctrlaUo-
9
SANOTORUMQUÉ. 8TUDI0R. TUTELA RIUJÍ.
DEFENDENDAS. SUSCIPIT. ET. EXP0NENDA8.
IN. TRID. SANCTI. JOSEPHI. 8EMIN. COLLEG. (I);

Bacc, Joseph. María, Castro.


ET. GONZÁLEZ!
IBID. RÚBEA. ERECTIONIS. TRAB. COHONEST. [2].
PRAE8IDE.

DE. LOS. EIOS. f3].


LATINITATIS. OLIM. ET. RETHORlCES.
NUNC. PHILOSOPHIAE.
IN. EOD. COLLEG. PUBLICO. MODERATORE.
DIES. ERIT. II. MEN313. JULII. AN N I .
M. DCC. XCVI1I. (4).

Frigus óx parte corporis frigidi in partium ignearum absen-


tia vel quiete, quibusdam particulis salinis prcesertim & nitrosis
inducta, consistere nobis est persuasum.
Fulguris, Tonitrui, et Fulminis athmospbaerici materia sunt
exhalationes bituminae, sulpbureae, nitrosae & aliae símiles.
Aurorae borealis suftioiens ratio peti potest a nitrosis, sulpliu-
reis, bitumineis exhalationibus speciali quadam ratione Septen-

(1) " ea el O J I ^ Í O Seminario Tridaatiuo d 9 San José."


(2) "el B ichilier José Mirla Castro y Qjazalez, condecorado en ol mismo Semi-
nario con la beca roja da la fuadacioa" ( l i bsoa da hoaor]. D. José María Castro
nació ea Lagos. Era joven de talento, mi3 él sustentaba lo qua le enseñaban.
Si au mismo nuestro taaia miedo da defeader, por ejemplo, el sistema do Copérniao,
como luego veremos, ¿coran no hibia de ser el discípulo reverente a l a s doctrinas
qua privaban en las aulas? Después de su carrera literaria en el Seminario de Qua-
dalajara.fué catedrátici de gramitica latina en el mismo colegio en 1810 i diputado'
ealas Cortes da EjpaSi ea 1821, i murió ea Lagos en 1829, sieado cura de eita
parroquia.

(3) "el Bachiller Miaujl Carviñj de I03 Rioa", ciSedrático d¡? filosoSa que pre-
sidió el acto publioi: mirió d33pu93 qaa el Seítjr Cistro, sisado cauóaig) d3 la
catedral de Guadalajara.
[1; "Eldiaserá el 2 dal mjs da Julio del aüo de 1798."
10
trlonalis plagafr temperie congestis; cui phaenomeno non parum
nives & glacies juvant,
Caelestium corporum hypothetica systemata, quae a Claudio
Ptolomeo, Tichone Braheo, & Nicolao Copernico accepére no-
men, nullo addicti perstrictim evólvemus.
Exhalationes in supremo aeris combustae, ómnibus Cometis
non suirfc origo,
Preliminar.
Mi escasez de recursos pecuniarios no me permite dar ma-
yor volumen a este folleto traduciendo el Documento 1 °. del
latin al castellano, principalmente cuando a la vez estoi gastan-
do en la impresión de un librito en otra imprenta; mas los que
tienen conocimiento del idioma latino i de la filosofía, observa-
rán que en la cátedra de Física del Colegio de Santo Tomas de
Guadalajara se enseñaba la causa prima las virtudes de las cau-
sas segundas, las operaciones sobrenaturales, el Sacramento de
la Eucaristía, la eternidad i se enseñaba todo, menos Física.
E n el programa no se encuentra ni una sola vez la palabra ca-
lor ni la palabra luz. Dicho programa acusa ademas ignoran-
cia de la lógica i de la metafísica modernas. Tal fué la ense-
ñanza de la Filosofía por los jesuítas (1) en sus colegios de la
Nueva España, hasta el fin de su profesorado i existencia en es-
te pais, pues el acto: público en el Colegio de Santo Tomas se ve-
rificó en 1764, y tres años después fueron expatriados (25 de
junio de 1767), Consta por la historia que los jesuítas iban a
la vanguardia en la enseñanza en los colegios de la N u e v a E s -
paña, i si tales cosas enseñaban, ¿qué enseñarían los que esta-
ban en la retaguardia?
D. Lucas Alaman, D. Adolfo Llanos, D. M c e t o de Zamacois,
D. Ignacio Aguilar y Marocho i demás escritores públicos parti-
darios de los gobiernos coloniales (poquísimos ciertamente en el
siglo X I X ) , a documentos como los que son materia de esta Di-
sertación, responden: " E r a la lógica, la metafísica i la física de
sa época." El hecho es falso, i se podria decir que dichos escri-

(1) A excepción de Canipoy i Clavijero, como diré después.


12
tores, o han sido unos ignorantes de la historia, o, sabiéndola,
se han burlado de la credulidad i buena fe de sus lectores, si no
constara la ilustración i probidad de los cuatro escritores mencio-
nados i de otros, i si no nos enseñara la lógic-Er-que ademas de \u igno-
rancia i de la mala fé, hai otras fuentes de errores en los juicios; que
gran fuente de errores, es verbi gracia, la preocupación, como es
la de Alaman, la de Aguilar y Marocho i de algunos otros es-
critores por todo lo monarquista i vireinal; i gran fuente de e-
rrores es la pasión vehemente i desordenada, como es el amor a
su patria España que tienen el Sr. Llanos, el Sr. Zamacois i otros
escritores españoles. El mui conocido literato D. Evaristo de San
Miguel en su discurso en la Real Academia Española de la Historia,
al ingresar en ella el dia 3 de abril de 1853, hace ver la gran fuer-
za que tienen las preocupaciones i pasiones de patria i de partido
hasta en los escritores públicos mas ilustrados, diciendo: '"En
medio de tanta ilustración, ¿quién prescinde siempre de sus pro-
pias ideas, de las impresiones de la primera juventud, del espíri-
t u de secta, de partido, de las pasiones mismas, que inspiran su
lenguaje hasta en los acontecimientos mas remotos que describe?"
El hecho, repito, es falso, i en consecuencia la solución nula:
radia, solutio. Voi a probarlo.
El descubrimiento del Nuevo Mundo; el origen de los ameri-
canos i sus magníficas ruinas i antigüedades, sembradas en todo
el país; la grande civilización azteca en el orden material; sus
sacrificios humanos que en el fondo entrañaban un gran pensa-
miento genesiaco i en la aplicación eran un horrible fanatismo;
la Conquista de México, en la qué se presentan; Hernán Cortes co-
mo el primer guerrero délos tiempos modernos, aunque con man-
chas indelebles; sus compañeros Pedro de Alvarado, Gonzalo de
Sandoval, Cristóbal de Olid i Diego de Ordaz, con sus hazañas i
sus crímenes; Cuauhtemoctzin, Xicotencail, CacamaUin i otros gue-
rreros indios con su patriotismo inmortal; la mui interesante fi-
gura de Marina; Bartolomé de Olmedo, Pedro de Gante; Barto*
lomé de las Casas, J u a n de Zumárraga, Toribio de Motolinia,
Bernardino de Sahagun i demás numerosos misioneros, rodea-
dos de una aureola de luz que, hace caer de rodillas a la posteri-
dad, i todo el conjunto de la Conquista como el mejor asunto de
un poema épico; las Leyes de Indias, lá esclavitud, las encomien-
das, la Inquisición; Antonio de Mendoza, el Venerable Palafox,
F r a y P a y o Enriquez de Rivera, el Duque de Linares, Revilla Gi-
gedo el Segundo i ptros excelentes vireyes; los fecundos sucesos
de 1808; la Revolución de Independencia; el primero i el aegun-
13
do Imperio, i otros muchos sucesos de la Historia d e México en
BUS cinco épocas, han sido ya tratados i ventilados en muchos li-
bros, folletos, i periódicos, unos suficientemente i otros sobrada-
mente. Lo, Eoesia en la Nueva España ha sido tratada magnífi-
camente por mi respetable amigo el sabio Sr. D. Francisco P i -
mentel en el tomo 1 ° de su "Historia de la Literatura y de las
Ciencias en México." Mas la Filosofia en la Nueva España es
una materia que no sé haya sido tratada ex profeso por alguno.
Este opúsculo no tiene, pues, mas mérito que la novedad, la cual
nada valdría sin la verdad probada con buenos testimonios, No
tomaré los mios de ningún autor extranjero respecto de España,
para evitar que los escritores borbonistas puedan achacarles des-
afecto a España i parcialidad i escudarse con esto, sino de auto-
res españoles; a excepción de uno que otro mexicano aceptado por
todos los españoles como autor fidedigno, como son Álzate y B e -
ristain. Menos citaré a escritores extranjeros de la escuela de
Juan Jacobo Rousseau, Montesquieu i Bentham, i entre los
mismos españoles, me abstendré de citar a Emilio Castelar i de-
mas de la extrema izquierda. Presentaré en primer término los
testimonios de los vireyes i los de dos españoles que reúnen es-
tos condiciones: 1 ^ ser los mas sabios de la nación, 2 f ser con- 8

cienzudos, 3 . ser monjes i 4 . pertenecer a la escuela escolás-


a ei

tica tomista: el Cardenal González i Feyjoo. Estos bastaban.

AFIRMACIONES DE LOS P A R T I D A R I O S MAS NOTABLES DEL GO-

BIERNO COLONIAL.

D. Lucas Atamán. E n sus "Disertaciones sobre la Historia


de la República Mexicana," disertación 9 ? , hablando de la for-
mación de la ciudad de México dice: "una gran ciudad, digna
metrópoli de la Nueva España, en que se gozasen y disfrutasen
todas las ventajas y placeres de la vida. Sobre tales principios
los aumentos fueron muy rápidos, y asombra ver que México,
tal como lo hemos conocido, fué obra de los ochenta años que
corrieron desdóla conquista hasta el fin del siglo. Balbuena, que
publicó su "Grandeza Megicana" en los primeros años del siguien-
te, describe así sumariamente lo que existia en aquella época:

Cuarenta y dos conventos levantados


Y ochocientas y mas monjas de velo,
U n a Universidad, tres señalados
14
Colegios, y en diversas facultades
Mas de ochenta Doctores graduados.
Y para reparar calamidades etc.

¡Feliz Méjico, si llega á decirse de él en nuestra época lo mis-


mo que Balbuena decia en la suya!''
D. Adolfo Llanos. En la célebre polémica en 1875 entre el
Sr. D . Darío Balandrano, nativo de la Habana mui ilustrado,
como redactor en gefe del periódico " E l Diario Oficial" i el Sr.
Llanos, español mui ilustrado, como redactor del periódico " L a
Colonia Española," sobre los hechos de la Nueva España, el
primero dijo: " E l mismo ilustre Quintana, en el discurso que
pronunció al instalarse la Universidad Central, en 7 de Noviem-
bre de 1822, lamentándose del oscurantismo que en materias de
instrucción pública habia guiado los pasos de los gobiernos pre-
cedentes, se expresaba en estos bellos y exactísimos conoeptos:
" E l mal consistió en que el espíritu de persecución, pasagero
aunque cruel en otras partes, se connaturalizó en España, y su-
mergió la voz de la verdad en un espantoso silencio. El mal con-
sistió en que nuestras Universidades, no bien desahogadas aun
del polvo y de las nieblas en que hablan tenido su principio,
se hallaban débiles y flacas contra tantas causas de ruina, y vol-
vieron á ergotizar como primero., sobre sutilezas de dialéctica y de
teología. El mal consistió en que al melancólico y dominante Fe-
lipe I I succedió. el inepto Felipe I I I , á este el frivolo Felipe I V ,
y a todos el imbécil Carlos I I " ( 1 ) .
E l Sr. Llanos dijo, en contestación: "¿Cree el Diario tarea
muy difícil probar que Quintana se equivocó al suponer que Es-
paña no, tuyo instrucción, ni educación, ni industria durante el
reinado de éstos cuatro monarcas? Cree que los nombres de Lo-
pe, de Calderón, de Cervantes, de Quevedo, de Góngora y de
Montalvan no son un mentís da,do, por la historia; á las palabras
de Quintana?''
En materia de teología i de bella literatura en los reinados de
Felipe I I , Felipe I I I i Felipe TV, sí creo que se equivocó Quin-
tana; pero sobre el buen estado i progresos de la filosofía en
España i en la Nueva España, nada valen los nombres de Lope,

(1) Los lectores que deseen conocer el valer de Quintana, pueden leer su
biografía en el Diccionario Universal de Historia y Gegrafia, edición de Méxi-
co, 1853—1856, artículo Quintana, José Manuel.
15
Calderón, Tirso de Molina, Cervantes, Quevedo, Góngora i
Montalvan; i aun respecto de la bella literatura, creo que el Sr.
Llanos estaba dormido cuando citó a Góngora i Montalvan, pa-
ra probar el buen estado de ella en la segunda mitad del siglo
X V I I i en el primero i segundo tercios del X V I I I respecto de
España, i ademas el último tercio del mismo siglo X V I I I r e s -
pecto de la Nueva España.
' D. Niceto de Zamacois. Este poeta historiador (amalgama
que desde luego es un mal recado, porque los Lúcanos i los Ér-
enlas son tan raros como el genio), a pesar de sus buenas cualida-
des intelectuales i de sus mas buenas cualidades morales, i a pe-
sar de sus repetidas protestas de mexicanismo, en su Historia
de México prodiga los encomios al gobierno de su patria en Mé-
xico, i algunos de estos encomios son mas que hipérboles; cosa
mui natural, porque una mui amable hospedadora nunca puede
ocupar en el corazón el lugar de una madre. Escribió dicha His-
toria en 18 tomos i en 20 gruesos volúmenes. L a índole de es-
te opúsculo no me permite citar mas que algunas páginas i apre-
ciaciones de dicho historiador. E n el tomo 18, capítulo 1 ? ,
refutando un discurso "que pronunció el emperador Maximiliano
sobre las ciencias i las artes en México, dice: "Después de la
bella descripción que hizo de la importancia del cultivo de las
ciencias, dio una ligera pincelada sobre lo que habían sido du-
rante los tres siglos que el pais fué gobernado por los reyes de
España, y desconociendo verdaderamente la historia de aquel pe-
riodo en que los monarcas españoles enviaron á México sus
hombres mas eminentes en todos los ramos del saber humano;
sin tener presente los ilustres hijos que habia producido Méjico
en ciencias artes y literatura, sin interrupción, desde poco des-
pués de su unión á España hasta su emancipación; sm conocer,
repito, nada de lo que no debia ignorar, un monarca respecto del
pais que habia sido llamado á regir, dijo: que en Méjico "habia
habido algunos meteoros que iluminaron la noche artificial de
tres siglos, con una luz momentánea, sin color, sin utilidad, sin
otro resultado que alarmar á los poderosos de ultramar que pro-
longaban esta noche fria y t r i s t e . . . . " L a pintura de una n o -
che artificial de tres siglos iluminada por. algunos meteoros,, con
una luz momentánea, sin color y sin utilidad, podían, haber.pro-
ducido grandioso efecto en una oración popular, en que se trata
de impresionar á las masas; pero en los sabios mejicanos conocedo-
res de la historia do su pais á quienes dirigía la palabra, produ-
jo un sentimiento do estrañeza, una impresión desagradable que

Вам также может понравиться