Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Pio Ranap Tua Naibaho1, Bambang Budiono2, Awal Surono3 dan Ivindra Pane4
1
Mahasiswa Program Doktor, Program Studi Teknik Sipil, FTSL, ITB, Jl.Ganesa No.10 Bandung 40132,
Staff Pengajar, Program Studi Teknik Sipil, FT, Universitas Tama Jagakarsa,
Jl. TB. Simatupang No.152 Tanjung Barat, Jakarta Selatan 12530
Email: piorthnaibaho@yahoo.co.id
2
Staft Pengajar KK-Struktur, Program Studi Teknik Sipil, FTSL, ITB, Jl. Ganesa No.10 Bandung 40132
Email: b.budiono@lapi.itb.ac.id
3
Staft Pengajar KK-Struktur, Program Studi Teknik Sipil, FTSL, ITB, Jl. Ganesa No.10 Bandung 40132
Email : awalsurono@gmail.com
4
Staft Pengajar KK-Struktur, Program Studi Teknik Sipil, FTSL, ITB, Jl. Ganesa No.10 Bandung 40132
Email : ivpane@ si.itb.ac.id
ABSTRAK
Salah satu terobosan baru dalam bidang teknologi material beton adalah Beton Bubuk Reaktif
(Reactive Powder Concrete) dengan kinerja sangat tinggi dibanding beton konvensional. Komponen
penyusunnya adalah powder sangat halus yang memiliki kandungan silika tinggi. Hal ini bertujuan
untuk menyempurnakan reaksi yang terjadi pada beton dan meningkatkan homogenitas beton.
Bubuk beton reaktif terdiri dari semen, silica fume, kuarsa dengan diameter maksimum 600 μm,
superplasticizer dan steel fibre untuk meningkatkan daktilitas. Kajian ini dimaksudkan untuk
mengetahui keandalan penggunaan beton bubuk reaktif dalam meningkatkan kinerja hubungan
balok-kolom dalam menahan beban lateral siklik yang memiliki peluang yang sangat besar untuk
material konstruksi di Indonesia, mengingat banyaknya tersedia material kuarsa. Kajian dilakukan
secara numerik menggunakan formulasi metode elemen hingga nonlinier material terhadap
hubungan balok-kolom eksterior. Masing-masing benda uji menggunakan beton normal (fc’=30
MPa), beton mutu tinggi (fc’=70 MPa) dan beton bubuk reaktif (fc’=100 MPa) dengan ukuran
kolom 300 mm x 300 mm dan balok 200 mm x 300 mm. Pembebanan yang diberikan berupa beban
lateral siklik. Beton dimodelkan dengan elemen solid 3 dimensi 8 titik nodal dan baja tulangan
dimodelkan dengan elemen batang 2 titik nodal. Untuk tiap nodal terdapat 3 perpindahan translasi.
Baja tulangan menggunakan model discrete yang terletak dalam elemen beton. Model konstitutif
beton normal, beton mutu tinggi dan beton bubuk reaktif diadopsi dan dimodifikasi dari hasil
penelitian sebelumnya. Berdasarkan hasil pengujian yang berupa kurva beban-perpindahan dan
distribusi tegangan, dapat disimpulkan bahwa penggunaan beton bubuk reaktif dapat meningkatkan
kekuatan, kekakuan dan daktilitas elemen struktur beton bertulang dibandingkan dengan beton mutu
tinggi dan beton normal.
Kata kunci: beton normal, bubuk reaktif, hubungan balok-kolom, mutu tinggi, nonlinier material.
1. PENDAHULUAN
).9.5 ?.@A @2></<?.; /.>A 1.9.: /61.;4 @28;<9<46 :.@2>6.9 /2@<; .1.9.5 (* #+& #"&( (&
$.@2>6.9 6;6 =2>@.:. 8.96 1682:/.;48.; =.1. .C.9 @.5A;
.; <925 =.>. =2;296@6 16 #./<>.@<>6A:
2;;6;4?@<;A>5.:1.; (605.>1?<;(=.1.&2>A?.5..;<AD4A2?)
16&.>6?&2>.;06?
)29.;7A@;D.
&62>>2 9.A12 6@06; 6>28@A> ).6;? 2@<; .;.1. 16 +;6B2>?6@.? )52>/><<82 :2;4.=968.?68.; (& =.1.
?@>A8@A> !2:/.@.; A;@A8 =27.9.; 8.86 1.; ?2=21. 16 )52>/><<82 'A2/20 .;.1.
(& :2:=A;D.6
8.>.8@2>6?@68 /2>A=. 8A.@ @28.; 1.8@696@.? 1.; 1A>./696@.? D.;4 ?.;4.@ @6;446
&><=2>@62? D.;4 @29.5
165.?698.;16#./<>.@<>6A:(<AD4A2?/2>A=.8A.@@28.;D.;4:2;0.=.6 G $&.(605.>1
:<1A9A? 29.?@6?6@.? .;@.>. 1.; &. ?2>@. 1.8@696@.? 12;4.; >24.;4.; A9@6:6@ ?2/2?.>
;2>46
3>.8@A>(&D.;416=2>8A.@12;4.;?2>.@/.7.'( &'1.=.@:2;0.=.68!: <;;2.A2@
.9
&.1. ?@>A8@A> /.;4A;.; ?.:/A;4.; /.9<8 8<9<: !# )!" #"( :2>A=.8.; /.46.; D.;4 8>6@6? 1.>6
/.;4A;.;
).:/A;4.;/.9<8 8<9<:@2>?2/A@:2:6968682@2>/.@.?.;8.=.?6@.?1.9.::2;2>6:./2/.;
"2@68.
/2/.; D.;4 /282>7. =.1. ?..@ 42:=. :292/656 8.=.?6@.? #"( :.8. /.46.; #"( @2>?2/A@ :2;7.16 >A?.8
2. TINJAUAN PUSTAKA
&2>82:/.;4.; /2@<; ?2/.4.6 /.5.; ?@>A8@A>.9 7A4. @2>A? /2>82:/.;4 12;4.; ?2:.86; /.;D.8;D.
82/A@A5.;8<;?@>A8?6
*.5A;
.;/2@<;?2/.4.6=2:68A9/2/.;?@>A8@A>.9?A1.5:2;0.=.6828A.@.;
$&.
&2;296@6.; @2;@.;4 828A.@.; /2@<; 6;6 @2>A? /2>82:/.;4
&.1. @.5A;
.; 16 :2>68. ?A1.5
16><1A8?6?20.>.:6??.9/2@<;12;4.;828A.@.;.;@.>.
$&.
.96;6@2>A?/2>9.;7A@?.:=.6=.1..C.9
@.5A;
.; ?A1.5 1.=.@ 16=><1A8?6 /2@<; 12;4.; 8A.@ @28.; $&.
&.1. .856> @.5A;
.; 8A.@
@28.; D.;4 1.=.@ 16/A.@ :2;0.=.6
$&. 1.; =.1. .856> ./.1 6;6 8A.@ @28.;
$&. ?A1.5 1.=.@
16=><1A8?6?20.>.:6??.912;4.;?6?@2: $&'(
2>1.?.>8.;828A.@.;/2@<;/2@<;16829<:=<88.;?2/.4.6/2>68A@
.
2@<;;<>:.98A.@@28.;D.;4160.=.68A>.;41.>6$&.
/
2@<;:A@A@6;446(&"( #"&()D.;4:2:696868A.@@28.; $&.
0
2@<;:A@A?.;4.@@6;446 (&(&"( #"&(+)D.;4:2:696868A.@@28.;16.@.?$&.
1
(*#+& #"&( (&6;6:2>A=.8.;:.>4./.>A1.9.:829<:=<8 /2@<;D.;4?21686@/2>/21.
12;4.;82@64./2@<;?2/29A:;D.828A.@.;D.;416:69686.;@.>. $&.
1./2/2>.=.=>6;?6=D.;4:2;7.161.?.>1682:/.;48.;;D.(&D.6@A
.
$2:=2>/.686 5<:<42;6@.? 0.:=A>.;
&.1. 1.?.>;D. /2@<; :2>A=.8.; :.@2>6.9 D.;4 52@2><42; D.;4
@2>16>6 1.>6 /2/2>.=. A;?A> =2;DA?A; D.;4 /2>/21. 72;6? 1.; A8A>.; /A@6>.; .4>24.@
&.1. (&
5<:<42;6@.? 0.:=A>.; 16=2>/.686 12;4.; :2;44.;@6 .4>24.@ 8.?.> 1.; .4>24.@ 5.9A? 12;4.; 8A.>?.
D.;4A8A>.;/A@6>.;;D.92/65820691.>6 F:
/
$2;6;48.@8.;82>.=.@.;82=.1.@.;82>6;4
&2;42:/.;4.;82=.1.@.;D.;4A@.:. .1.9.5=2;4A>.;4.;
8.1.> .6> @2@.=6 8.1.> .6> :2;2;@A8.; 82:A1.5.; =2;42>7..; /2@<;
&.1. /2@<; ;<>:.9 82=.1.@.;
1.=.@ 16@6;48.@8.; 12;4.; =2;.:/.5.; =.>@6829 =2;46?6 ?2=2>@6 , ' ' )! 1.; =2;44A;..;
')$&$ '(-&
&2;44A;..;=.>@6829=2;46?6?2=2>@6 ' )! D.;4<=@6:.91.>6/2>.@?2:2;
.>.
9.6;A;@A8:2;6;48.@8.;82=.1.@.;82>6;4.1.9.512;4.;:2:/2>68.;@28.;.;=.1./2@<;?24.>?29.:.
C.8@A ?2@@6;4 12;4.; @A7A.; A;@A8 :2:6;6:.98.; 4292:/A;4 4292:/A;4 A1.>. :2;456;1.>6 .1.;D.
.6> D.;4 @2>72/.8 16 1.9.: /2@<; ?2>@. :2;4A>.;46 @2>7.16;D. ?A?A@ /2@<; ?29.:. '((" (!
2;4.;
:2:/2>6@28.;.;6;6.8.;:2;6;48.@8.;82=.1.@.;?2/2?.>
0
$2:=2>/.686:68><?@>A8@A>
(2.8?6 #--# #" 1.>6 ' )!D.;4.8.;:2;.:/.5@2>/2;@A8;D.)
1.=.@ 16.8@638.; <925 =2;4.@A>.; ?A5A :.8. A;@A8 :2;1.=.@8.; 8A.@ @28.; D.;4 @6;446 =.1. (&
164A;.8.;0A>6;412;4.;?A5A@6;446
&.1.(&0A>6;4D.;4164A;.8.;.1.9.50A>6;412;4.;?A5A
92/651.>6< ?29.:.5.>6D.;4.8.;:2;6;48.@8.; $#--# #" ?2/2?.> ?21.;4A;@A8(&
164A;.8.;?A5A16.@.?<
1
$2;6;48.@8.;1.8@696@.?
)2:.86;@6;4468A.@@28.;/2@<;=.1.A:A:;D..8.;:2;4.9.:682>A;@A5.;
42@.?
.96;6?.;4.@@61.8166;46;8.;8.>2;..8.;?.;4.@/2>/.5.D.
&.1.(&A;@A8:2;46:/.;468A.@
@28.; D.;4 .1. 12;4.; =2;.:/.5.; & '(
&2;.:/.5.; & '( 7A4. .8.; :2;6;48.@8.; 8A.@
92;@A>56;44.
$&.1.;2;2>4D3>.8@A>.;@.>.
!:
.96;6?.;4.@@2>4.;@A;4=.1.
0A>6;4 D.;4 169.8A8.; ?21.;4 7A:9.5 & '( D.;4 16@.:/.58.; =.1. 0.:=A>.; 1.>6 7A:9.5
B<9A:2/2@<;
.
"28A.@.; =.;29 7<6; /.9<8 8<9<: @61.8 /<925 8A>.;4 1.>6 4.D. D.;4 /2>=<@2;?6 :2;6:/A98.; ?2;16
=9.?@6? =.1. /.9<8
.9 6;6 1.=.@ :2;4296:6;.?6 82=2>9A.; =2>/.68.; =.1. /.46.; D.;4 ?A96@ 167.;48.A
?2>@. 1.=.@ :2;7.:6; @2>7.16;D. 16?6=.?6 2;2>46 <925 :28.;6?:2 7<6; D.;4 .8.; :2;4.9.:6 124>.1.?6
=2;A>A;.;828.8A.;.86/.@/2/.;?689686;29.?@6?
/
".=.?6@.? 828A.@.; 8<9<: @61.8 /<925 /2>8A>.;4 8.>2;. .1.;D. 124>.1.?6 828A.@.; 1.>6 =.;29 7<6;
/.9<8 8<9<:
&.1.42:=.820691.;?21.;4=.;297<6;/.9<8 8<9<: 165.>.=8.;:.?651.=.@:2:/2>68.;
=2>69.8A29.?@6?
0
"2@.5.;.; =.;297<6;/.9<8 8<9<:5.>A?:.:=AA;@A8 /2>123<>:.?61.;:2;D.9A>8.;4.D.42?2>1.>6
>.;48.?@>A8@A>
1
".=.?6@.? 828A.@.; 8<9<: @61.8 /<925 /2>8A>.;4 8.>2;. .1.;D. 124>.1.?6 828A.@.; 1.>6 =.;29 7<6;
/.9<8 8<9<:
&.1.42:=.820691.;?21.;4=.;297<6;/.9<8 8<9<:165.>.=8.;:.?651.=.@:2:/2>68.;
=2>69.8A29.?@6?
2
&2;A9.;4.;7<6;D.;416=2>9A8.;@61.8:2;6:/A98.;82>A:6@.;1.9.:=29.8?.;..;=2:/A.@.;;D.
.9.: >6?2@ 6;6 D.;4 16@6;7.A .1.9.5 7<6; 28?@2>6<> 1.>6 /.;4A;.; 421A;4
+;@A8 :2:.5.:6 =2>69.8A 7<6;
=.1.?..@/282>7.4.D.42:=.:.8.5.>A?16=29.7.>6:28.;6?:24.D. 4.D.D.;4/282>7.=.1.7<6;28?@2>6<>
1.=A; 4.D. 4.D. 1.9.: 1.>6 /.9<8 1.; 8<9<: D.;4 /2>@2:A =.1. =.;29 7<6; /.9<8 8<9<: @2>?2/A@ .8.;
:2;45.?698.;4.D.42?2>7<6;1.;/2>/.4.672;6?@24.;4.;/.681.9.:.>.55<>6E<;@.9:.A=A;B2>@68.9D.;4
1.=.@ :2;4.86/.@8.; >2@.8 16.4<;.9 =.1. =.;29 7<6; D.;4 ?29.;7A@;D. .8.; :2;4.86/.@8.; 82>A;@A5.;
8.>2;.169.:=.A6;D.828A.@.;42?2>1.;928.@.;;D.
+;@A8:2:=2>729.?:28.;6?:24.D. 4.D.D.;4/282>7.
=.1. 7<6; 28?@2>6<> /.9<8 8<9<: 12;4.; ?.@A /.9<8 1.=.@ 16965.@ =.1. .:/.>
12;4.; :2;44A;.8.;
82?26:/.;4.;:<:2;=.1.=A?.@7<6;D.6@A16@6@68:.8..8.;16=2><9255.?69;D.D.6@A
.:/.>
.D. 4.D.=.1.7<6;/.9<8 8<9<:28?@2>6<>
)29.;7A@;D. 1.>6 5A/A;4.; 82?26:/.;4.; 4.D. 4.D. D.;4 /282>7. =.1. 6;@6 7<6; #& #"( ?2=2>@6 =.1.
.:/.>
:.8..8.;16=2><9254.D.42?2>5<>6E<;@.9?2/2?.>
K
2>1.?.>8.;82?2:6:/.;4.;4.D. 4.D.:.8.16=2><9254.D.42?2>B2>@60.9=.1.7<6;,7BD.6@A
J J
K
J J J
K K
(605.>1&
.;152D>2ED$
$2:/2>68.; 1236;6?6@2;@.;4(&
(&16/.4672;6?D.8;6(&
1.; (&
(& :2;44A;.8.; :.@2>6.9 ?2:2; @D=2 , 12;4.; .4>24.@ =.?6> 8A.>?. 5.9A? 12;4.;
A8A>.;
: !&# ' '( & 12;4.; =.;7.;4
:: 1.; 16.:2@2>
: 1.; 8<:=<?6?6
?20.>.>6;061.=.@16965.@=.1.*./29
&29.8?.;..;=2;0.:=A>.;12;4.;8<;B2;?6<;.912:686.;7A4.A;@A8
=2:.1.@.;164A;.8.;B6/>.@<>?21.;40A>6;4D.;4169.8A8.;.1.D.6@A0A>6;4/6.?.1.;0A>6;4.6>=.;.?
.;@.>. ?A5A <
)63.@ :28.;68 D.;4 165.?698.; 16@./298.; =.1. @./29
(& 1.=.@
16>28<:2;1.?68.;A;@A8=2:.8.6.;/2@<;=>2?@>2??@.;=.@A9.;4.;=.?63
)21.;4A;@A8=2:.8.6.;292:2;
?@>A8@A> =2;2>6:. @28.; ?2=2>@6 8<9<: @61.8 =2>9A :2;44A;.8.; =>2?@>2??6;4 1.; ?A1.5 16A76 A;@A8 /.9<8
=>2?@>2?? 12;4.;=.;7.;4
:@.;=.@A9.;4.;
)21.;4(&92/6516A@.:.8.;A;@A8292:2;D.;482069
1.; ?21.;4 A;@A8 ?8.9. =>2=./>68.?6 D.;4 ?20.>. :.@2>6.9 ?.:. 12;4.; (& 5.;D. '( & 164.;@6
12;4.; '(" '' '( !&#& 12;4.; =.;7.;4 8A>.;4 1.>6 :: 1.; 0A>6;4 D.;4 169.8A8.;
&, )&"
12;4.;?A5A<
2;4.;.1.;D.=2;.:/.5.; '( & .8.;:2;6;48.@8.;2;2>463>.8@A>56;44.
!: A;@A8/2@<;;<>:.9
+;@A88<:=<?6?60.:=A>.;1.;?63.@:28.;681.=.@16965.@=.1. @./29
1.; @./29
*./29
"<:=<?6?60.:=A>.;:2;A>A@(605.>1&
.;152D>2ED$
*./29
)63.@:28.;681.>6(605.>1&
.;152D>2ED$
3. METODOLOGI
".76.; ;A:2>68 :2>A=.8.; @.5.= =2>.;0.;4.; 8<;?2= =2:<129.; D.;4 /2>@A7A.; A;@A8 :2;296@6
=.>.:2@2> =.>.:2@2> D.;4 16.;44.= /2>=2;4.>A5 ?20.>. ?64;6368.; @2>5.1.= =2>69.8A 1.; 86;2>7. 1.>6
"
&2>69.8A " D.;4 .8.; 16@6;7.A .1.9.5 >2?=<; 1.9.: :2;.5.; /2/.; D.;4 /282>7.D.;4 1.9.: 5.9 6;6
.1.9.5 /2/.;?68968
)29.;7A@;D. 86;2>7. 1.>6 " D.;4 16:.8?A1 .1.9.5 82:.:=A.; " D.;4 16@6;7.A 1.>6
/2?.>.; /2?.>.; @2>@2;@A ?2=2>@6 /2?.>;D. 4.D. 9A.> 1.9.: 5.9 6;6 /2/.;?68968 D.;4 :.:=A 16>21A8?6
<925 " 82:.:=A.; 16?6=.?6 2;2>46 1.; /2?.>;D.=2>=6;1.5.; D.;4@2>7.16=.1.?@>A8@A>
&2;128.@.; 12;4.; :2@<12 292:2; 56;44. 164A;.8.; A;@A8 :2;296@6 /2/2>.=. =.>.:2@2> D.;4 16.;44.=
/2>=2;4.>A5 @2>5.1.= 86;2>7. "
.9.: =2;296@6.; 6;6 .8.; 169.8A8.; 12;4.; :2;44A;.8.; ?<3@C.>2
%)-)D.;4:.:=A:2;4.8<:<1.?6=2>69.8A "
.:/.>
.4.; .96> 8.76.; ;A:2>68
.:/.>
)2@@6;4 /2;1. A76
&2;4A76.;169.8A8.;12;4.;:.;4.?A:?68.; beton normal fc’=30 MPa (Benda Uji-1/ BU-1), beton mutu tinggi
fc’=70 MPa (Benda Uji-2/ BU-2) dan beton bubuk reaktif fc’=100 MPa (Benda Uji-3/BU-3)
)2@29.5 /2;1. A76
/.9<8 8<9<: ?6.= A76 /2;1. A76 @2>?2/A@ 1692@.88.; =.1. #" &! 92;48.= 12;4.; 6;?@>A:2;
=2:/2/.;.;;D.
-.;4 16:.8?A1 12;4.; =2:/2/.;.; ?68968 12;4.; ?6?@2: %)''(( &*&' ,
#" .1.9.5 =2:/2/.;.; ?@.@68 ?20.>. 6;8>2:2;@.9 =.1. .>.5 @2>@2;@A .>.5 82 8.;.; A;@A8 8<;16?6
=2:/2/.;.; @28.; 1.; .>.5 82 86>6 A;@A8 8<;16?6 =2:/2/.;.; @.>68
1.=A; A>A@.; =2:/2/.;.; A;@A8
:.?6;4 :.?6;4/2;1.A761.=.@16965.@?2=2>@6 =.1. .:/.>
+768?=2>6:2;@.912;4.;/2/.;9.@2>.9?6896?
169.8A8.;12;4.;:2;4.0A82=.1.
$(" &(&#&#!"(&!''#"(&)()&
'("" #!!"(&,
.:/.>
)68968 #"
4. HASIL
.:/.>
A/A;4.; /2/.; 9.@2>.9 =2>=6;1.5.; +
+ 1.;+
.:/.>
"<;16?6 +
+ 1.;+ =.1. &(&(#
.:/.>
"A>B.2;B29<=25A/A;4.; /2/.;9.@2>.9 =2>=6;1.5.;
5. KESIMPULAN
&2;44A;..; /2@<; /A/A8 >2.8@63 =.1. 5A/A;4.; /.9<8 8<9<: /2;1. A76 :2:/2>68.; 5.?69 828A.@.;
1.8@696@.??2>@.6;128?2328@63=2;428.;4.; D.;492/65/.68 16/.;16;48.;12;4.; /2;1.A76
:.A=A;/2;1.
A76
2/.; D.;4 1.=.@ 16@.5.; /2;1. A76 ?2/2?.> 1.; /2;1. A76 ?2/2?.> 16/.;16;48.;
12;4.; /2;1. A76
A;@A8 4.D. 1<><;4
+;@A8 4.D. @.>68 1.=.@ :2;.5.; /2/.; =.1. /2;1. A76 ?2/2?.>
1.;/2;1.A76 ?2/2?.>16/.;16;48.;12;4.;/2;1.A76
%.6/.5<&6<(
*
A16<;<
)A><;<
&.;2
I".76.;%A:2>68A/A;4.;.9<8 "<9<:8?@2>6<>
12;4.; :2;4.=968.?68.; 2@<; A/A8 (2.8@63 16/.C.5 2/.; )68968I$.8.9.5 &2;296@6.; D.;4 ?21.;4
2>7.9.;
#"&"' '#" ''&" " $ &><4>.: )@A16 $.46?@2> 1.; <8@<>
*28;68)6=69.8A9@.?*28;68)6=691.;#6;48A;4.; ;?@6@A@*28;<9<46.;1A;4".:=A? *.;1A;4