DOĞALGAZ

TESİSAT
NOTLARI
İçindekiler
1. DOĞAL GAZIN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI ........................................................... 1
1.1. Doğal Gazın Tanımı ve Özellikleri ................................................................................................. 1
1.1.1. Doğalgazın Oluşumu .............................................................................................................. 1
1.1.2. Türkiye’de Doğal Gaz ............................................................................................................. 1
1.1.3. Doğal Gazın Taşınması, Depolanması .................................................................................... 2
1.1.4. Doğalgazın Özellikleri ............................................................................................................ 2
1.1.5. Doğal Gazın Diğer Yakıtlarla Karşılaştırılması ........................................................................ 3
1.2. Doğal Gazın Kullanım Alanları....................................................................................................... 3
1.2.1. Mutfaklarda Doğal Gaz Kullanımı .......................................................................................... 3
1.2.2. Sanayide Doğal Gaz Kullanımı ............................................................................................... 3
1.2.3. Isıtmada Doğal Gaz Kullanımı ................................................................................................ 4
2.BİNA BAĞLANTI HATTI BORULARI MONTAJI ........................................................................................ 6
2.1.Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................. 6
2.1.1.Gaz Borularının Erişebilirliği ................................................................................................... 6
2.1.2. Sızdırmazlık ............................................................................................................................ 6
2.1.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması ..................................................................... 6
2.1.4. Boruların Yapı Elemanlarına Tespiti ...................................................................................... 6
2.1.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması ............................................................................. 6
2.1.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması ................................................................................... 6
2.1.7. Statik Elektrik Yüklerine ve Elektrik Kaçaklarına Karşı Önlem ............................................... 6
2.1.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri ....................................................... 7
2.1.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu ........................................................ 7
2.1.10. Binanın Oturmasına Karşı Ve Diletasyon Derzlerinden Geçişlerde Alınacak Önlemler ....... 7
2.1.11. Gaz Boru Dağıtımının Düzenlenmesi ................................................................................... 7
2.2. Yetki ve Sorumluluklar .............................................................................................................. 8
2.2.1. Gaz Dağıtım Şirketinin Yetki Ve Sorumlulukları ..................................................................... 8
2.2.2. Proje Yapımcısının Yetki ve Sorumlulukları ........................................................................... 8
2.2.3. Gaz Tesisatçısının Sorumlulukları .......................................................................................... 8
2.2.4. Gaz Abonesinin Sorumlulukları ............................................................................................. 8
2.3. Servis Kutusu ve Regülâtörler....................................................................................................... 8
2.3.1. Servis Kutusu ve Regülâtör Tipleri ......................................................................................... 9
2.3.2. S 200 Tip Servis Kutusu .......................................................................................................... 9
2.3.3. S 300 Tip Servis Kutusu .......................................................................................................... 9
2.3.4. CES 200 Tip Servis Kutusu ...................................................................................................... 9
 2.3.5. Regülatörler ......................................................................................................................... 10
2.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi .............................................................................................. 10
2.4.1. Açıktan Döşeme ................................................................................................................... 11
2.4.2. Kanal ( Tranşe ) İçine Döşeme ............................................................................................. 11
3. EK YERİ İZOLASYONU ......................................................................................................................... 13
3.1. Kaynak Bölgesinin Temizlenmesi................................................................................................ 13
3.2. Sıcak PE Sargı .............................................................................................................................. 13
3.3. Soğuk PE Sargı ............................................................................................................................ 13
3.4. Kaynak Yeri İzole Bandı............................................................................................................... 13
4. KATODİK KORUMA ............................................................................................................................ 15
4.1. Galvanik Anot ve Çeşitleri........................................................................................................... 15
4.2. Montaj Çeşitleri .............................................................................................................................. 15
4.3. Dolgu Yapma................................................................................................................................... 15
4.4. Kablo Çeşitleri ................................................................................................................................. 15
4.5. Ölçüm Tekniği ................................................................................................................................. 15
5. TOPRAKLAMA HATTI MONTAJI ......................................................................................................... 17
5.1. Topraklama Elemanları ............................................................................................................... 17
5.2. Altyapı......................................................................................................................................... 17
5.3. İş Güvenliği ................................................................................................................................. 18
6. KOLON BORUSU MONTAJI ................................................................................................................ 19
6.1. Gaz Tesisatında Kullanılan; Açma–Kapama, Ölçme ve Basınç Kontrol Cihazları ........................ 19
6.1.1. Gaz Muslukları ..................................................................................................................... 19
6.1.2. Gaz Vanaları ......................................................................................................................... 19
6.1.3. Basınç Kontrol Cihazları ( Regülatörler ) .............................................................................. 19
6.1.4. Filtreler ................................................................................................................................ 19
6.1.5. Sayaçlar................................................................................................................................ 19
6.1.6. Manometreler ..................................................................................................................... 20
6.2. Kolon Tesisatı.............................................................................................................................. 21
6.2.1. Çelik Borular ve Birleştirme Parçaları .................................................................................. 21
6.2.2. Doğal Gaz İç Tesisat Boruları Yerleştirme Kuralları ............................................................. 21
6.2.3. Çelik Boru İşçiliklerinin Yapılması ........................................................................................ 22
6.2.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi ....................................................................................... 26
6.2.5. Kolon Tesisatı Yapılırken Boruların Geçmemesi Gereken Yerler ......................................... 27
6.2.6. Sayaç Bağlantı Hatlarının Döşenmesi .................................................................................. 27
6.2.7. Temel, döşeme, duvar ve diletasyon geçişlerinden boru geçirmek .................................... 27
 6.2.8. Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti ............................................... 27
6.3. Vana Montajları .......................................................................................................................... 28
6.3.1. Ana Kesme Vanası ............................................................................................................... 28
6.3.2. Kolon Vanası ................................................................................................................................ 29
6.3.3. Sayaç Vanası ................................................................................................................................ 29
7. TESİSATIN MUKAVEMET TESTİ .......................................................................................................... 30
7.1. TestManometrelerinin Kullanılması ........................................................................................... 30
7.2. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi ........................................................................................... 30
7.3. İç Tesisatın Test Edilmesi ............................................................................................................ 30
7.4. Tesisattaki Havanın Boşaltılması ................................................................................................ 31
8. TESİSATIN SIZDIRMAZLIK TESTİ ......................................................................................................... 32
8.1. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi ........................................................................................... 32
8.2. İç Tesisatın Test Edilmesi ............................................................................................................ 32
8.2.1. Hava ile Yapılan Sızdırmazlık Testi ....................................................................................... 32
8.2.2. Gaz ile Yapılan Son Sızdırmazlık Testi .................................................................................. 32
8.2.3. Tesisattaki Havanın Boşaltılması ......................................................................................... 33
8.2.4. Tesisattaki Gazın Boşaltılması.............................................................................................. 33
9. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI ............................................................................................................ 34
9.1. Doğalgazın Özellikleri ................................................................................................................. 34
9.1.1. Fiziksel Özellikleri................................................................................................................. 34
9.1.2. Kimyasal Özellikleri .............................................................................................................. 34
9.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar..................................................................................... 34
9.2. Sağlık ve Güvenlik ....................................................................................................................... 34
9.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler ................................ 34
9.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler .............................................. 35
9.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler .......................................................................... 35
9.3. Sayaçlar....................................................................................................................................... 36
9.3.1. Doğalgaz Sayaçları ............................................................................................................... 36
10. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORU GEÇİŞLERİ ...................................................................................... 37
10.1. Duvar, Döşeme Ve Diletasyon Derzlerinden Doğalgaz Borusu Geçirme .................................. 37
11. ÇELİK BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI .......................................................................... 38
11.1. Bina İçi Gaz Tesisatının Bölümleri ............................................................................................. 38
11.1.1. Ana Kesme Vanası ............................................................................................................. 38
11.1.2. Dağıtım Borusu .................................................................................................................. 38
11.1.3. Kolon Borusu ..................................................................................................................... 38
 11.1.4. Sayaç Bağlantı Hattı ........................................................................................................... 38
11.1.5. Tüketim Hattı ..................................................................................................................... 38
11.1.6. Ayırım Hattı........................................................................................................................ 38
11.1.7. Cihaz Bağlantı Hattı ........................................................................................................... 38
11.1.8. Atık Gaz Sistemleri ............................................................................................................. 38
11.2. Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................ 39
11.2.1. Gaz Borularının Erişilebilirliği ............................................................................................. 39
11.2.2. Sızdırmazlık ........................................................................................................................ 39
11.2.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması ................................................................. 41
11.2.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti ................................................................................... 41
11.2.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması ......................................................................... 41
11.2.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması ............................................................................... 41
11.2.7. Statik Elektrik Yüklerine Karşı Boruların Korunması .......................................................... 41
11.2.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri ................................................... 42
11.2.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu .................................................... 42
11.2.10. Binanın Oturmasına Karşı ve Dilatasyon Derzlerinden Geçişlerde Alınacak Önlemler ... 42
12. BAKIR BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI ......................................................................... 43
12.1. Bakır Borular ve Birleştirme Parçaları....................................................................................... 43
12.2. Boru İçinin Temizlenmesi ......................................................................................................... 43
12.3. Doğalgaz Tesisatında Kullanılacak Bakır Boruların Özellikleri .................................................. 43
12.3.1. Özellikleri ........................................................................................................................... 43
12.3.2. Teknik Özellikleri ............................................................................................................... 43
12.4. Sert Lehim Telleri...................................................................................................................... 44
12.4.1. Bakır ve Bakır-Esaslı Sert Lehim Alaşımları ........................................................................ 44
12.4.2. Bakır-Fosfor Esaslı Sert Lehim Alaşımları........................................................................... 44
12.4.3. Gümüşlü Sert Lehim Alaşımları ......................................................................................... 44
12.5. Sert Lehim Dekapanları (Pastaları) ........................................................................................... 44
12.6. Oksi-Gaz Pürmüzü .................................................................................................................... 44
12.7. Oksi-Asetilen Şaloması ............................................................................................................. 44
13. KELEPÇE MONTAJI ........................................................................................................................... 46
13.1. Çelik Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti ............................................ 46
13.2. Bakır Boruların Kelepçe Ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti ........................................... 47
14. DUVAR GEÇİŞLERİNDEKİ BORU İLE KILIF ARASINI UYGUN DOLGU MALZEMESİ İLE DOLDURMA ... 48
15. KAZAN GAZ BESLEME HATTI BORUSU TESİSATI .............................................................................. 49
15.1. Kazan Dairelerinin Havalandırılması ......................................................................................... 49
15.2. Kazan Gaz Besleme Hattı .......................................................................................................... 50
15.3. Kazan Gaz Besleme Hattı Montajında Dikkat Edilecek Hususlar .............................................. 50
15.4. Kazan Daireleri Havalandırma ve Gaz Tahliye Boruları ............................................................ 51
15.5. Gaz Brülörlerinin Kazan Üzerinde Montajı ............................................................................... 51
15.6. Kazanların Bacaya Bağlanması.................................................................................................. 52
15.7. Servis Hattının Döşenmesi ........................................................................................................ 53
1. DOĞAL GAZIN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI

1.1. Doğal Gazın Tanımı ve Özellikleri

Doğalgaz doğal olaylar sonucu oluşmuştur. Doğalgaz, milyonlarca yıl önce yaşamış bitki ve
hayvan artıklarının zamanla yeryüzü kabuğunun derinliklerine gömülüp kimyasal ayrıma uğraması
sonucu ortaya çıkmıştır. Organik madde olarak bilinen bu bitki ve hayvan artıkları doğal süreçler
sonucu göl ve okyanuslarla taşınıp, dibe çökerek çamur ve kumla kaplanarak kayalaşmıştır. Giderek
daha derine gömülen bu organik madde, basınç, sıcaklık ve bir ihtimalle de bakteri ve
radyoaktivitenin etkisiyle ayrışarak petrol kömür ve doğalgazı oluşturmuştur. Doğalgaza en çok dağ
silislerinin yamaçlarında rastlanmaktadır. Bu dağların bir bölümü milyonlarca yıl önce meydana gelen
jeolojik değişiklikler sonucu okyanuslarla kaplanmıştır. Doğalgaz, genelde, yüzeyden binlerce metre
derinde, kumtaşı gibi gözenekli bir kayaç katmanınca tutulmuş olarak bulunur. Bu katman gaz
geçirmeyen ve bu özelliğiyle doğalgazın kaçmasını önleyen bir başka kayaç katmanıyla örtülüdür.
Doğalgaz, dünyamızın önemli enerji kaynaklarından biridir. Enerjinin, günlük yaşamımızdaki önemi
her köşede görülebilir. Endüstrinin gelişmesiyle enerjiye olan ihtiyaç da artmaktadır. Geçmişte
insanlara ve hayvanlara yaptırılan tekdüze işler makinelere yüklenmiştir. Dolayısıyla doğalgaz
uygarlığın temel taşlarından biridir.

1.1.1. Doğalgazın Oluşumu

Denizlerin ve göllerin dibine çökelen tortularda önce yoğun bir bakteri etkinliği gerçekleşir ve
buradaki organik maddelerden metan, karbondioksit, azot ve azot oksit ürer. Bu aşamada bol
miktarda metan gazı oluşur. Buna karşılık etan ve daha ağır hidrokarbonlar hemen hemen hiç
bulunmaz. Bazı bakterilerde hidrojen sülfür oluşturur. Çökellerin altındaki tortuların gömülmesiyle
bakteri etkinliği sona erer ve organik maddeler, kerojene dönüşür. Kerojende ısıl ayrışmayla petrole
ve doğalgaza dönüşür. 1000 -3000 metre arasındaki derinliklerde ilk aşamada metan ve karbondioksit
ile birlikte ham petrol oluşur. Daha aşağılarda, tortulun kalınlığı ve sıcaklığı arttıkça petrolün yerini,
hafif ve gaz halindeki hidrokarbonların oluşumu alır. 5000 m. altındaki derinliklerde ise molekül
parçalanması kerojen artıkları ve kuru metan oluşumuna yol açar. Doğalgazda bulunan helyum ve
argon radyoaktif parçalanma ürünleridir. Toryum ve uranyum radyo izotoplarından helyum,
potasyumdan ise argon ürer. Doğalgaz yataktan çıkarıldığı haliyle kullanılmaz. Metan bakımından
(%95) çok zengindir ve içinde ağır hidrokarbonlar da bulunur. Ayrıca çeşitli oranlarda azot,
karbondioksit, hidrojen sülfür ve başka kükürt bileşikleri içerir. İçerdiği sıvıların ve katıların ayrışılması
amacıyla çeşitli işlemlerden geçirilir. Ayrıca işlemi tamamlanınca ticari özelliklere uygun gaz elde
edilir.

1.1.2. Türkiye’de Doğal Gaz

Türkiye’de doğalgazın varlığı 1970 yılında Kırklareli Kurumlar bölgesinde tespit edilerek, 1976
yılında Pınarhisar Çimento Fabrikası’nda kullanılmaya başlandı.1975 yılında Mardin Çamurlu
sahasında bulunan doğalgaz, 1982 yılında Mardin Çimento Fabrikası’na verildi. Kaynaklardaki
rezervlerin sınırlı olması tüketimin genişlemesini önledi. Doğalgazın sanayi ve şehir şebekelerinde
kullanımı çalışmalarına, 84/8806 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla 1984 yılında SSCB ile imzalanan
doğalgaz sevkiyatı anlaşmasının ardından başlandı. Doğalgaz şehir içi evsel ve ticari olarak ilk kez
1988’de Ankara’da kullanıldı. 1992 yılında İstanbul’da, Bursa’da, Eskişehir’de, İzmit’te doğalgaz pazarı
genişledi. Özellikle evsel kullanımda doğalgazın kesilmesi riski yoktur. Gazın büyük bir kısmı sanayide
kullanılmaktadır ve gaz dağıtım firmaları sanayideki aboneleri ile özel bir sözleşme yaparak olası bir
gaz arzı sıkıntısında sanayiye verdiği gaz miktarını azaltıp bunu konutlara vermektedir. Böyle bir
durum, bugün için çok az bir ihtimaldir, çünkü ülkemizde gaz arzı talepten fazladır. Türkiye’de de
sınırlı bir miktarda doğalgaz çıkmakta ve kullanıma sunulmaktadır. Türkiye doğal gazı esas olarak
Rusya ve İran’dan boru hatlarıyla, Cezayir ve Nijerya’dan sıvılaştırılmış (LNG) olarak deniz yoluyla satın
almaktadır. Ayrıca Azerbaycan ve Türkmenistan ile doğalgaz temini için anlaşmalar yapmıştır. Türkiye,

1
enerji uzmanları tarafından dünyanın en hızlı gelişen on pazarından biri olarak gösterilmektedir.
Ekonomik büyüme ve sınırlı doğal kaynaklar, ülkemizin enerji ithali gereksinimi arttırmaktadır. Türkiye
stratejik konumu gereği Ortadoğu ve Hazar Denizi doğalgaz üretim alanları ile Avrupa tüketim pazarı
arasında köprüdür.

1.1.3. Doğal Gazın Taşınması, Depolanması

1.1.3.1. Doğalgazın Taşınması

Doğalgazın boru hatlarıyla ve yüksek basınç altında taşınılabilir olması ekonomik bir enerji
alternatifi olarak ülkemiz ekonomisinde yerini almıştır. Bugünkü teknik ilerlemeler, doğalgazın
atmosferik basıncın 80 katı bir basınçta 140 cm çaplı borularla 6000 km gibi uzaklıklara taşınmasına
imkan vermektedir. 6500 km’nin üzerindeki taşımalar için sıvılaştırma yoluna başvurulmuştur.

1.1.3.2. Doğalgazın Depolanması

Pik tüketim dönemlerinde kullanmak, stratejik miktarları elde bulundurmak ve boru hatlarıyla
ulaşılmayan noktalarda kullanım sağlamak amacıyla doğalgaz yeraltı depolama sistemi geliştirilmiştir.
Killi tabakalara gaz basılarak basınçlı ortam oluşturulur. Basınç altındaki gaz suyu iter, fakat killi
tabakalardan çıkamayacağı için yeraltına hapsedilir. Diğer bir yöntem, yeraltı tuz kaynaklarına su
basılarak tuz tabakalarının erimesi sağlanır. Elde edilen tuzlu su alınırken, oluşan boşluğa doğalgaz
basılır. Gaz depolamak için ısı yitimi sorunu daha önemsiz olduğundan, yeraltı sularının
dondurulmasıyla su sızmaz duruma getirilen donmuş topraktan oluşturulmuş yeraltı hazneleri
kurulur. Ayrıca boşalmış petrol ve gaz hazneleri doğalgaz depoları olarak kullanılabilir.

1.1.4. Doğalgazın Özellikleri

Doğal gaz yeraltından çıkartılır. Genelde petrol yatakları ile birlikte bulunur. Ağır
hidrokarbonlar, nem ve sülfür bileşenlerinden ayrıştırılarak kullanıma sunulur. Yavaş yanan bir gazdır.
10-12KWh/m3 / 8600-10300 KWh/m3 mertebesinde kalorilik değere sahiptir. Bileşiminin büyük
bölümünü metan gazı oluşturur. Metan dışında az miktarda etan, propan, bütan gibi diğer karbonlar
bulunur. Ayrıca azot, oksijen, karbondioksit hidrojen sülfür ve bazen de helyum gazına rastlanır.
Doğalgaz, renksiz ve kokusuzdur. zehirli değildir, fakat yüksek konsantrasyonlarda oksijen olmayacağı
için boğucu etkisi vardır. Havadan hafiftir. Yanma sonucu 8250 kcal ısı açığa çıkar. Doğalgazın yanma
hızı 34 cm/sn’dir. Doğalgaz, rutubetsiz, kuru bir gazdır. Doğalgazın içerisinde yanmayan hiçbir madde
yoktur. Ayrıca kükürt ve kükürtlü maddeler de olmadığı için kükürt dioksit gibi zehirleyici gaz açığa
çıkarmaz. Ancak uygun koşulların oluşturulmaması sonucu tam yanma sağlanmazsa karbon monoksit
oluşur. Doğalgaz atmosferik şartlarda 163° soğutulduğu zaman sıvılaşmakta, hacmi 600 kat daha
küçülmektedir.

2
1.1.5. Doğal Gazın Diğer Yakıtlarla Karşılaştırılması
Doğal gazın yanma verimi oduna, kömüre ve fuel oil"e göre daha yüksektir, buna karşılık
çok daha ekonomiktir.
Doğalgaz ile diğer enerji kaynaklarının orantısı:
6 birim LPG = 4.6 birim Motorin = 3 birim Akaryakıt = 2.7 birim Linyit = 1 birim doğalgaz
• Yandığı zaman artık bırakmaz, zehirsiz, külsüz ve dumansızdır.
• Çevreye zarar vermez, havayı kirletmez.
• Diğer yakıtlardan ucuzdur.
• Tüketimi sayaçlardan okunur ve kontrol edilebilir.
• Önce kullanılır, bedeli sonra ödenir.
• Depolama ve taşıma maliyeti yoktur.
• Depolama alanları başka kullanıma ayrılabilir.
• Zahmetsiz, konforlu bir yaşam sağlar.
• Temiz bir yakıttır, işletme ve bakım maliyetleri düşüktür.
• Doğalgaz havadan hafiftir, serbest halde iken yükselir ve birikmez.

Ekonomik : Doğalgaz kömür, fuel oil ve elektriğe kıyasla ekonomik ve verimli bir yakıttır. Yanma
verimi yüksektir. Diğer yakıt giderlerinden daha fazla tasarruf sağlar. kül ve artık bırakmaz, koku
yapmaz. Düğmeye basarsanız, doğalgaz konforunu yaşarsınız.

Çevreci : Doğalgaz, artığı olmadığı için çevreyi kirletmez, hava kirliliğine neden olmaz. Doğalgazla hem
evlerimiz hem de kentimiz temiz kalır.

Güvenli : Doğalgaz tesisatı ve cihazları düşük basınçla çalıştığı için LPG tüpleri gibi patlama tehlikesi ve
basınçlı parça tesiri yoktur. Diğer gazlar gibi zehirli değildir.

1.2. Doğal Gazın Kullanım Alanları

Doğal gaz sanayide; ısınma, üretim, çevrim tesisleriyle elektrik üretmekte, konutlarda;
pişirme, sıcak su elde etme ve ısınmada kullanılır.

1.2.1. Mutfaklarda Doğal Gaz Kullanımı

Pişirme için konutlarda tüp gaz denilen LPG kullanılmaktadır. Tüp gaz ise konutunuzda yakıt
depolama tehlikesi yaratır ve tüp değiştirilmesini gerekli kılar. Doğalgazın tüp gaza göre temel
üstünlüğü sürekli oluşu ve maliyet düşüklüğüdür. Pişirme amaçlı olarak konutlarda ocak ve fırınlar
kullanılmaktadır. LPG kullanan bu tür aygıtların memeleri değiştirilerek doğalgaza dönüşümleri söz
konusudur ancak bu işlemler " yetkili servisler " tarafından yapılmalıdır. Özetle, temizliği ve sürekliliği
nedeniyle pişirme de, doğalgaz diğer yakıtlara göre önemli üstünlükler taşımaktadır.

1.2.2. Sanayide Doğal Gaz Kullanımı

Doğalgaz; her türlü endüstri, sanayi, toplu konut ve konutların ekonomik olduğu sürece
vazgeçilmez enerji kaynağıdır. Yakıt olarak diğer yakıtlara göre baca gazı emisyonu açısından en
çevreci yakıt türüdür. Kullanım kolaylığı ve ucuz olması bakımından sanayi tesislerinde tercih edilen
yakıtların başında gelir. Sanayi tesislerinin doğalgaz dönüşümü, teknik şartnameler çerçevesinde,
3
gazın teslim noktasında yakıcı cihaz ve ünitelerine kadar boru şebeke ve bu şebekeler dahilinde teknik
emniyetin sağlanması, tüm kademelerde gazın akışından yanma noktasına kadar belirlenen teknik
esaslar dahilinde olmalıdır. Sanayi tesislerinde ihtiyaç duyulan gaz debisi ve basınç değerleri gaz
teslim noktalarına kadar %100 maksimum kapasite artışına uygun olmalıdır. Kazan daireleri, buhar
kızgın yağ ısı santralleri, pişirme kurutma amaçlı tünel veya kamara tip fırınlar, tekstil amaçlı
tesislerde ramöz makinaları, döküm ergitme ocakları, homojenizasyon fırınları, tavlama ocakları,
daldırma tip ergitme havuzları, döner tip ısı jeneratörlü kurutucular ve bu ünitelerde yakıcı cihaz
olarak kullanılan atmosferik, üflemeli gaz brülörleri ve gaz bekleri, EX-pro of emniyet sistemleri,
teknik şartname açısından irdelenmeli, doğru tercihler yapılmalı ve gerekli adaptasyonlar yerine
getirilmelidir. Özellikle kapalı mekanlarda olası gaz kaçaklarına karşı gerekli emniyet tedbirleri özenle
alınmalıdır.

1.2.3. Isıtmada Doğal Gaz Kullanımı

Tüm diğer yakıtlarda olduğu gibi doğal gazla ısınmanın da iki temel şekli vardır. Ortak ısınma
ve bağımsız ısınma (kombi, kat kaloriferi, soba )

1.2.3.1. Ortak Isınma ( Kalorifer Kazanları )

Büyük kentlerimizde nüfusun önemli bir bölümü kömürlü ya da fuel-oilli kalorifer kazanları ile
ısınmaktadır. Bu tür kazanlar büyük ölçüde hava kirliliği yaratmaktadır. Doğalgaz kullanımı ise önemli
yararlar sağlayacaktır.
Şöyle ki:
* Doğalgazın yanmasıyla, hava kirliliği yaratan nitelikte çok az atık oluşur.
* Doğalgaz yakıt depolama ve kömürde olduğu gibi kül atma sorunlarını ortaya çıkarmaz.
* Doğalgaz diğer yakıtlardan daha verimli yakılabilir ve daha ekonomiktir.
Ayrıca doğalgazın yakılmasında denetim olanağı çok yüksektir. Doğalgazın bu özelliğinden
yararlanarak evlerde istenilen sıcaklık kısa sürede elde edilebilir ve otomatik kontrol aygıtları ile
önemli yakıt tasarrufları sağlanabilir. Kalorifer kazanlarında doğalgazın yakılmasının yukarıda
belirtilen tüm üstün özelliklerine karşın bazı zorlukları da vardır. Genellikle, kazan dairelerinde
havalandırma, elektrik ve baca tesisatları kurallara uygun yapılmamaktadır. Var olan kazanların
önemli bir bölümü ise çok eski olup; verimleri düşüktür. Ortak ısınmada dökme dilimli kazan veya
çelik kazan seçimi yanında, ayrıca atmosferik ya da üflemeli brülörlü kazan seçimi de yapılabilir.

1.2.3.2. Bağımsız Isınma

Konutların bağımsız ısınması doğal gaz sobaları, kat kaloriferi veya kombi ile yapılabilir.
Sobalar
Doğalgaz kullanma özelliğine sahip çok değişik tip ve kapasitelerde sobalar geliştirilmiştir.
Temiz ve sürekli bir yakıt olan doğalgazla çalışan bu aygıtlar, hava kirliliği yaratmazlar. Doğalgaz
sobalarının kullanılacağı odalarda, radyatöre gerek yoktur. Bu durum sabit gelirli aileler için şöyle bir
yarar sağlayabilir; Öncellikle en çok kullanılan odaya doğalgaz sobası taktırılır. Zaman içerisinde aile
bütçesinin olanakları ölçüsünde, diğer odalara da doğalgaz sobası taktırılabilir. Böylece ilk yatırım
giderleri zamana yayılmış olur. 1970'li yıllarda Avrupa'da 9 kw'ye kapasiteye kadar doğalgaz sobaları
üretilmekte idi. Günümüzde gerek oda hacimlerinin küçülmesi , gerekse yapılarda daha iyi yalıtım
yapılmasından ötürü 2-3 kw kapasitesindeki sobalar uygun olabilir. Bu kapasite, yapının konumuna ve
yapım kalitesine bağlı olarak değişebilir. Küçük bir oda için gereğinden çok daha büyük bir sobanın
kullanılması, yakıt giderlerini arttıracaktır. Bu yüzden, soba seçerken ısıtılacak odanın büyüklüğü,
pencere alanları, yapının yalıtımı gibi noktalar belirlenmeli ve soba seçimi buna göre yapılmalıdır.
Doğalgaz sobaları, genellikle hermetik ve bacalı olarak üretilmektedir.

• Hermetik ( denge bacalı ) Sobalar

Kapalı yanma olan hermetik sobalar, yanma için gerekli havayı bulundukları odadan almazlar.
Soba ile birlikte montajı yapılan iç içe takılmış iki boru dış hava bağlantısını sağlar. Yanma için gerekli
temiz hava dışarıdan alınır. Yanmış gazlar da dışarıya atılır. Bu tip sobalar, daha çok pencere altlarına

4
ve soğuk dış duvarlara takıldığı için uygun bir ısınma sağlayabilirler. Aydınlıklara bakan duvarlara
takılamazlar.

•Bacalı Sobalar
Bacalı sobalar yanma havasını doğrudan bulundukları odadan alırlar. Yanmış gazları ise baca
yoluyla dışarıya atarlar. Bu tip sobalar açık yanma hücreli ve atmosferik brülörlüdür. En az 150 cm² alt
ve üst havalandırma delikleri ve en az 8 m³ hacimli odalarda kullanılabilir. Banyolarda ve 8 m³ 'den
küçük odalarda kullanılmaz. Bacalı sobaların kullanılacağı durumlarda, bacanın uygunluğu ile odanın
havalandırılmasına özen gösterilmeli ve mutlaka uzman kişi ve kuruluşların önerilerine uyulmalıdır.

Kat Kaloriferleri
Konutun ısıtılması için gerekli kapasite, projelendirmeden sonra belirlenir. Çelik veya döküm
kat kaloriferi seçimi yapılır. En az 150 cm² alt ve üst havalandırma delikleri açılmış ve en az 8 m³'lük
hacmi olan mekânlara konur. Dubleks ve tripleks konutlar yetecek kapasitede kat kaloriferleri vardır.
Bu tür aygıtların çalışma ilkesi şöyledir; kazanda depolanmış su ısıtılarak pompa ile radyatöre
gönderilir ve ortam ısıtılır. Doğalgazın yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla birlikte, hızlı pratik ve
verimli olan bu aygıtlar yaygınlaşmıştır. Pilot alevli ve elektronik ateşlemeli tipleri geliştirilmiştir.
İçinde eşanjör ( ani su ısıtıcısı ) ile sıcak kullanım suyu hazırlanan tipleri yanında; boylerli olup sıcak su
ve ısıtma devrelerinin otomatik olarak çalıştığı, ısıtma devresinin programlandığı; dış hava
kompanzasyonlu ( uyumlu) paneli ile iç ortamı ile dış ortamın uyumunu sağlayan tiplerde
bulunmaktadır.

Kombiler
Duvara monte edilecek şekilde yapılan kombiler, hermetik yada bacaya bağlanan açık yanmalı
tiplerde olabilir. Kapasiteleri ise 20.000 Kcal/h ile 30.000 Kcal/h ( 17,5 kw - 35 kw ) arasındadır. Kombi
aygıtlarının ilk yatırım giderleri, diğer ısınma sistemlerine göre daha yüksektir. Kat kaloriferlerinden
farkı, şofbenlerde olduğu gibi bir boru demetinden akan suyun ısıtılmasıdır. Yani akış durumundaki
suyun anında ısıtılması söz konusudur. Daha az yer kaplarlar, duvarlara monte edilirler. Baca sorunu
daha kolay çözümlenir. Sıcak su kullanımı için musluk açıldığında ısıtma işlevine ara verilir, sıcak su
kullanımı bittiğinde musluk kapanınca tekrar ısıtma işlevine geçer. Isıtma eşanjörü bakır, çelik ve
döküm olan tipleri vardır. Sıcak su gereksinimi kombi aygıtı içindeki boyler veya ani su ısıtıcısı ile
sağlanır. Bacalı, fanlı ve hermetik olarak üç grupta toplanır. Pilot alevli ve elektronik ateşlemeli tipleri
vardır. Pilot alevlide manyetolu çakmak kullanılarak pilot alevin oluşması sağlanır, pilot alev sürekli
olarak yanar. Elektronik ateşlemeli aygıt açıldığında otomatik olarak ateşleme yapılır.

• Bacalı Kombiler
Bacalı kombi aygıtı kullanılacak yerde öncellikle baca çekişi etüd edilmelidir. Havalandırma
çok önemlidir. Bacalı kombi aygıtları yanma için gerekli havayı bulundukları ortamdan alırlar. Alt ve
üst havalandırma delikleri en az 150 cm² , ortam hacmi en az 8 m³ olmak zorundadır.

• Hermetik Kombiler
Yanma için gereken havayı dışardan alıp, baca gazlarını da dışarı atan dolayısıyla, bulunduğu
mekânın havasını kullanmayan özelliktedir. İçiçe geçmiş iki borudan birisi yanma havasını sağlar,
diğeri, baca gazını dışarı atar. Bu nedenle iç ortam havalandırma koşulları sorunu yoktur. Hermetik
kombiler genellikle dışa bakan duvarlara konabilirler, aydınlık gibi yerlere konmaya uygun değildir.
Kombiler, dolaşım pompası, sıcaklık ve basınç göstergeleri, kapalı genleşme deposu, atık gaz atma
yanında alevin sönmesi durumunda gazı kesme düzeneklerine sahip gaz tüketim aygıtlarıdır.

5
2.BİNA BAĞLANTI HATTI BORULARI MONTAJI

2.1.Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar

2.1.1.Gaz Borularının Erişebilirliği

İç tesisat boruları, kesinlikle taşıyıcı yapı elemanı olarak kullanılmamalıdır. Bunlar, diğer
boruların üzerinde biriken yoğuşma, sızıntı ve terleme sularından etkilenmemesi için diğer boruların
en üstünde uygun bir kata yerleştirilmelidir. Gaz boruları, tesisat kanal ve bacaları içinden
geçirildiğinde bu kanal ve bacalar tabii olarak havalanabilecek biçim ve boyutta olmalıdır.
Havalandırılmayan bölmelerden geçirilen iç tesisat boruları, koruyucu borular içinde döşenmelidir.
Koruyucu boru ile iç tesisat borusu arasındaki boşlukta yoğuşma suyu oluşma tehlikesi varsa, bu
boşluk elverişli bir madde ile doldurulmalı veya koruyucu borunun iki ucu su ve gaza karşı sıkı olarak
kapatılmalıdır.

2.1.2. Sızdırmazlık
Doğalgaz boruları tüm bağlantılarda kesin sızdırmaz olmalıdır. Tesisat işletmeye alınmadan
önce mukavemet ve sızdırmazlık testleri mutlaka yapılmalıdır.

2.1.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması

Doğal gaz boruları herhangi bir darbeye maruz kalmayacak şekilde montaj yapılmalıdır.

2.1.4. Boruların Yapı Elemanlarına Tespiti

Doğal gaz boruları duvara plastik ve çelik dübelli kelepçelerle tespit edilmelidir. İç tesisat
duvara paralel olmalı, düşey borular özel kelepçelerle sıkılmalı, yatay borularda kelepçe veya askılarla
taşınmalıdır. Askı ve kelepçeler yangına dayanıklı olmalıdır. Kelepçeler mümkün olduğu kadar
cihazlara ve dirseklere yakın yerleştirilmelidir.

2.1.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması

Doğal gaz boruları yanıcı maddelere yakın monte edilmemelidir. Zaruri olarak monte edilmesi
gerekiyorsa boru ile yanıcı madde arası kolay tutuşmayan ve yanmayan bir malzeme ile ayrılmalıdır.
Gaz borularını taşıyan kelepçelerin yangına karşı güvenli olmaları, taşıyıcı kısımlarında yanıcı malzeme
bulunmaması gerekir.

2.1.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması

Metallerin korozyonu, çevrelerindeki korozif bir madde ile olan reaksiyonların toplamı olarak
tanımlanır. Cisimde ve özelliklerinde değişikliklere neden olan korozyon adını verdiğimiz elektro-
kimyasal reaksiyonların meydana gelmesi için, genellikle elektrolit ortam olarak suyun varlığı
gereklidir. Çelik borulardaki korozyonda su (toprakta bulunan, yoğuşan, sızan, havadaki rutubetten
vs) ve oksijen, demir oksiti (pas) oluşturur. Böyle bir etkiye maruz kalan boru tesisatı dış yüzeyleri,
ancak nemin ve suyun uzak tutulması ve uygun diğer önlemlerle korunabilir. Korozyona karşı doğal
gaz boruları yağlı boya ile boyanmalıdır. Bunun için borular pastan, alev alacak maddelerden, yağ,
sıvı, kir ve tüm nemlilik yapacak öge ve ortamdan arındırılarak boyamaya hazır hale getirilir. Sonra
koruyucu astar boya ve üzerine yağlı boya yapılmalıdır. Toprak altında kalan çelik borular hazır PE
(polietilen) kaplı veya sıcak sargılı PE ile kaplanmış olmalı ve mutlaka katodik koruma yapılmalıdır.
Toprak altında yapılan kaynaklı birleştirme sonrası ek yerlerinin sıcak PE ile sargısı tekrar sarılmalıdır.
Buna ek olarak toprak altında kalan çelik borular katodik koruma işlemiyle korozyona karşı tam
korunmuş olmalıdır.

2.1.7. Statik Elektrik Yüklerine ve Elektrik Kaçaklarına Karşı Önlem

Statik elektriklenmelere ve elektrikle çalışan kombi, manyetolu çakmaklı ocaklar, sıva altında
kabloya temas eden kelepçe vs’den kaynaklanan elektrik kaçaklarına karşı doğal gaz tesisatı

6
korunmalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır. Doğalgaz tesisatı elektrik hatları, buatlar, elektrik sayaçları
vb. elektrikli ekipmanlar ve sıcak su borularından en az 15cm açıkta döşenmelidir.
Doğal gaz boruları, elektrik tesisatı için koruma ve topraklama amacıyla veya paratoner
sistem elemanı olarak kullanılamaz. Bina bağlantı hattında bulunan izolasyon flanşının kolon hattında
kalan kısmına (üst tarafına) mutlaka bakır çubuklarla veya levhalarla topraklama yapılmalıdır.

2.1.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri

Doğal gaz boruları gaz dağıtım işletmesi tarafından her zaman kolayca görülebilecek, kontrol
edilebilecek ve gerektiğinde kolayca müdahale edilebilecek yerlerden geçirilmelidir. Doğal gaz tesisatı
uygulamalarında sıva altı tesisat uygun görülmemektedir. Doğal gaz borularının geçirilmemesi
gereken bina bölümleri şunlardır:
Kapıcı dairesi
Bina ortak mahalli olmayan yerler,
Sığınak
Yakıt deposu bulunan yerler
Bina aydınlıkları
Asansör boşlukları
Havalandırma
Çatı arası
Duman ve çöp bacaları
Davlumbazın içinden
Asma tavan içinden
İçine girilmesi olanaksız yerlerden
Yangın merdiveni içinden ve bitişiğinden geçirilmemelidir.

2.1.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu

Doğal gaz boruları ile telefon, elektrik hatları ve sıcak, kızgın akışkan boruları arasında en az
15 cm’lik bir mesafe olmalıdır. 380 V ve üzerindeki elektrik hatları için bu mesafe en az 300cm
olmalıdır. Doğal gaz boruları ne başka bir boru tesisatına mesnetlenmeli, ne de kendisi başka bir
tesisatın taşıyıcısı olmamalıdır. Doğal gaz boruları paralel tesisatlarda başka borulardan sızabilecek ve
damlayabilecek su ve yoğuşmaya karşı en üste yerleştirilmelidir.

2.1.10. Binanın Oturmasına Karşı Ve Diletasyon Derzlerinden Geçişlerde Alınacak

Önlemler
Çeşitli nedenlerle binalar zamanla oturur. Bunu önlemek mümkün değildir. Zeminin özellikleri
nedeniyle binanın dilatasyonla ayrılmış iki kısmı arasında veya bitişik iki ayrı bina arasında farklı
oturma olabileceğinden, buralardaki duvar geçişleri ve iç tesisat borularının bu olaydan
etkilenmemesi için iç tesisatlarda esnek bağlantı elemanı TS 10878’e uygun olmalıdır.
Duvar ve döşeme geçişlerinde ise koruyucu kılıf borusu kullanılmalıdır. Koruyucu borunun iç
çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük olmalıdır. Koruyucu boru bina dış duvarı
içine sıkı ve tam sızdırmaz bir biçimde yerleştirilmeli ve duvarın her iki yüzünden dışarıya doğru en az
20mm taşmalıdır. Koruyucu boru içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır.

2.1.11. Gaz Boru Dağıtımının Düzenlenmesi

Boru hattının geçirilmemesi gereken yerler göz önünde bulundurulur.
Boru hattının döşeneceği ve gececeği yerler işaretlenir.
Dönecek hattın profili çıkartılır,
Boru hattının uzunluğu belirlenir.

7
2.2. Yetki ve Sorumluluklar

2.2.1. Gaz Dağıtım Şirketinin Yetki Ve Sorumlulukları

Doğal gaz şebekesinin döşenip, bina için servis kutusu monte edilmesi ve servis kutusuna kadar
gazın getirilmesi,
Gelen projelerin kontrol ve onayı,
Abonelik sözleşmesinin hazırlanması,
Gerek gördüğü takdirde, montajın herhangi bir zamanında çalışmaların denetlenmesi,
Saptanacak gaz verme gününde, tesisatın, onaylı projeye uygunluğunun kontrolü,
Tesisatın sızdırmazlık testinin yapılması, (Kontroller sırasında herhangi bir hata görüldüğünde gaz
dağıtım şirketi gaz verme işlemini erteleyebilir veya reddebilir.)
Tesisata ve sayaca gaz verilmesi.

2.2.2. Proje Yapımcısının Yetki ve Sorumlulukları

Proje yapımcısı iç tesisat projelerinin çiziminden, cihazların çalıştırılıp aboneye teslim
edilmesine kadar tüm çalışmalardan sorumlu olan fenni ve mali mesul kişidir.
Proje yapımcıları gaz dağıtım şirketine sundukları noter tasdikli taahhütname uyarınca, her doğal
gaz tesisatından yasalar önünde Gaz Dağıtım şirketine ve aboneye karşı sorumludurlar.
Proje yapımcısı, yapacağı tesisatları Gaz Dağıtım şirketine onaylattığı projeye uygun olarak yapmak
zorundadır.
Cihazlar da dâhil olmak üzere, doğalgaz tesisat ve dönüşümlerde kullanılacak tüm malzemeler, var
ise TSE, yok ise uluslararası kabul görmüş diğer eş standarlara uygun olacaktır.
Proje yapımcısı gaz verme sırasında hazır bulunmalı ve uygunluk belgesini imzalamalıdır.
Tesisatçılar da yaptıkları tesisatlardan, yasalar çerçevesinde proje yapımcısına karşı sorumludur.
Tesisatçı işin teslimi ve son kontrol testinde mutlaka hazır bulunmalı ve gerekli evrakları
imzalamalıdır.

2.2.3. Gaz Tesisatçısının Sorumlulukları

Tesisatçı, proje yapımcısının vermiş olduğu projeye göre tesisatı döşer.
Tesiatçı, projede gösterilenin dışında hiçbir işlem yapamaz.
Tesisatçı, tesisatın sızdırmazlığından sorumludur.
Tesisata gaz verilirken tesisatçı orada hazır bulunmalıdır.

2.2.4. Gaz Abonesinin Sorumlulukları

Abone, öncelikle gaz dağıtım şirketine müracaat ederek sözleşmesini yapmak zorundadır.
Sözleşmesini yaptıktan sonra proje yapımcısına müracaat ederek tesisat projesini hazırlatır ve
tesisatını döşer.
Abone, gaz kullanmaya başladıktan sonra herhangi bir şekilde gaz dağıtım şirketinden izin almadan
tesisat üzerinde değişiklik yapamaz.
Abone, herhangi bir şekilde gaz tesisatına müdahalede bulunamaz.
Abone, gaz kullanım teknik şartnamelerine uymak zorundadır.

2.3. Servis Kutusu ve Regülâtörler

Çelik ve/veya polietilen ana dağıtım şebekesindeki mevcut basıncın ihtiyaç duyulan basınca
düşürülmesi için kurulan tesislere “Gaz Teslim Noktası” denir. Gaz teslim noktası, servis kutusu ya da
basınç düşürme ve ölçüm istasyonu şeklinde de olabilir. Dağıtım hattı borusu ile servis kutusu
arasındaki boru bağlantısı PE boru ile yapılır.
Bu hattın yapımından gaz dağıtım şirketi sorumludur. Yetkili tesisatçı bu boru ile ilgili hiçbir
işlem yapamaz. Bu borunun içindeki gazın basıncı 1 – 4 bar arasındadır. Servis kutusunun içinde
bulunan bina regülatörü veya regülatör bataryasında gazın basıncı 1 - 4 bar’dan kullanım basıncına

8
göre 21 mbar veya 300 mbar’a düşürülür. Yetkili tesisatçının görev ve sorumluluğu servis kutusunun
çıkışından başlayıp en son cihaz bağlantısına kadar olan boru ağıdır.

2.3.1. Servis Kutusu ve Regülâtör Tipleri

2.3.2. S 200 Tip Servis Kutusu

S 200 tip kutular, dar tip kutulardır. Bina yada bahçe duvarına yaslanırlar. İçlerine B25, tekli
B50 yada BCH 30 olmak üzere 1 adet regülatör yerleştirilebilir. Regülatörler 1 – 4 bar olan gaz
basıncını kullanım basıncı olan 21 mbar veya 300 mbar’ a düşürür.

2.3.3. S 300 Tip Servis Kutusu

S 300 tip kutular geniş kutulardır. İçlerine ikili, üçlü ve dörtlü regülatör bataryaları
yerleştirilebilir.
S 200 kutularda yapılabilen yandan delme işlemi bu kutularda yapılamaz. Toprak altında kalan
çelik borular PE kaplama (hazır PE veya sıcak PE sargı) ve katodik koruma ile korozyona karşı, gerek
duyulan noktalarda da mekanik darbe ve zorlanmalara karşı çelik kılıf kullanılarak koruma altına
alınmalıdır.

2.3.4. CES 200 Tip Servis Kutusu

CES 200 tip kutular gömülü tip kutulardır. İçlerine ancak B 25, tekli B 50 ya da BCH30 olmak
üzere 1 adet regülatör yerleştirilebilir. Duvar tipi servis kutusunun bina bağlantı hattı ile bağlantısı
esnek çelik spiral hortumla yapılmalıdır. Esnek bağlantı yapılırken regülatör çıkış borusu ile bina
bağlantı hattı borusu aynı eksende olmalıdır.

9
2.3.5. Regülatörler
Servis kutularında bulunan regülatörler 1 - 4 bar olan gazın basıncını kullanım basıncı olan 21
mbar veya 300 mbar’a düşürmektedir.

2.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi

Binalarda doğal gaz tesisatı; gaz şirketine ait dağıtım borusundan, doğal gaz tüketim
cihazlarına kadar olan tesisatın tamamıdır. Gaz şirketi tarafından cadde ve sokaklarda yeraltına
döşenen gaz boru hatlarının tamamına ise dağıtım şebekesi denilmektedir. Dağıtım şebekesiyle bina
giriş vanası arasında kalan tesisat da “bina bağlantı hattı”nı oluşturur. Dağıtım hattı borusu ile servis
kutusu arasındaki boru bağlantısı PE boru ile yapılır. Bu hattın yapımından gaz dağıtım şirketi
sorumludur. Yetkili tesisatçı bu boru ile ilgili hiçbir işlem yapamaz. Bu borunun içindeki gaz basıncı 1 –
4 bar’dır. Servis kutusunun içinde bulunan bina regülatörü veya regülatör bataryasından gazın basıncı
1 – 4 bar’dan 300 veya 21 mbar’a düşürülür.

10
2.4.1. Açıktan Döşeme
Toprak üstü boru hatları tesise ait yapılara kelepçeler vasıtası ile mesnetlenmeli veya taşıyıcı
konsol sistemleri kullanılmalıdır. Borunun destek, konsol ve kelepçelerle temas yüzeylerini koruyacak
tedbirler alınmalıdır. Boru hatları kolon, kiriş vb. yapı taşıyıcı elemanlarını delmek sureti ile tesis
edilmemeli, güzergâhı boyunca herhangi bir yapı elemanına temas etmemelidir. Çelik boru hatları
yapılarda döşeme veya sıva altında kalmamalıdır. Yapı içlerinde korozif ortam (yüksek rutubet, asidik
ortam vb.) olması durumunda boru hattı ve fittingler korozyona karşı önce antipas, sonra koruyucu
yağlı boyalarla (mümkünse sarı renkli) boyanmak sureti ile tam korunmuş olmalıdır (TS 5140). Yer
üstü boru hatlarının, diğer yer üstü borularıyla paralel gitmesi durumunda minimum doğal gaz boru
dış çapı kadar bir mesafeden geçmesi gerekmektedir. Gaz borusu, tahrip edici (agresif) akışkan ve dış
yüzeyi terleme yapan boruların üstünden geçmelidir. Yer üstü boruları ve basınç düşürme ve ölçüm
istasyonları kabinleri için topraklama yapılmalıdır. Doğal gaz borusunun binalara dış duvarlardan
girmesi durumunda boru çelik veya et kalınlığı fazla olan PE, PVC muhafaza içerisine alınmalı ve
aradaki boşluk mastik dolgu ile doldurulmalıdır.

Taşıyıcı konsol aralıkları

Mevsimsel ısı değişiklikleri ve ortama bağlı olarak oluşabilecek ısıl genleşmelere karşı boruda
oluşabilecek uzama ve büzülmeleri karşılamak amacı ile gerekli hallerde genleşme bağlantısı
yapılmalıdır (Kompansatör, TS 10880).

2.4.2. Kanal ( Tranşe ) İçine Döşeme

Boru tranşe içine indirilmeden önce 10 cm. sarı dağ kumu serilmelidir. Boru yatırıldıktan
sonra boru üst yüzeyinden sıkıstırılmış 20 cm.’ye kadar tekrar sarı kum doldurulmalı ve üzerine ikaz
bandı (20 veya 40cm. genişliğinde sarı renkli zemin üzerinde kırmızı ile “187 Doğal gaz Acil” ibaresi
bulunan plastik bant) çekilmelidir. İkaz bandı üzerine 25 cm stabilize malzeme (toprak)
doldurulmalıdır. Tranşede boru üst yüzeyi minimum derinliği 60 cm. olmalıdır.
Borunun aşırı yüke maruz kaldığı (yol geçişi vb.) durumlarda tranşe derinliği arttırılmalı ve
boru üst seviyesinin tranşe üst seviyesine olan mesafesi 80 cm olmalıdır. Zorunlu nedenlerle boru üst
kodunun 80 cm.’den az olduğu yerlerde çelik kılıf içine alınması uygundur. Kılıf borusunun iç çapı
doğal gaz borusunun dış çapından en az 6 cm büyük olmalıdır. Gaz borusunun kılıf borusu içinde
kalan kısmı da hazır PE sargılı veya sıcak PE sargılı olmalıdır. Kılıf borusunun ve doğal gaz borusunun
birbirine temasını önlemek için araya kauçuk, plastik gibi ayırıcılar konmalıdır. İlaveten kılıf ve ana
boru arasına su ve yabancı madde girişini önlemek için uç kısımları kauçuk nevi bir malzeme ile
kapatılmalıdır. Kılıf borusu da hazır PE kaplı veya sıcak PE sargılı çelik boru olmalıdır. Binalara paralel
giden toprak altı gaz boruları ile binalar arasında en az 1 m mesafe olmalıdır. Doğal gaz borusunun
yeraltından binaya girmesi halinde boru, çelik veya et kalınlığı fazla olan PE, PVC muhafaza içerisine
alınmalıdır. Boru ve kılıf eksenlenerek yerleştirilmeli ve iki boru arasındaki boşluk mastik dolgu ile
doldurulmalıdır.

11
2.4.2.1. Polietilen Boruların Tranşeye Yerleştirilmesi
Tranşe açıldıktan sonra tabana sıkıştırılmış kalınlığı 10 cm olan sarı kum serilmelidir. Kangal
veya parça halindeki PE boruların tranşeye yerleştirilmesi esnasında boru serme makaraları
kullanılmalıdır. Kangal halindeki borular sarım dolayısıyla gerilme altında olduklarından açılırken
çevredekilere zarar vermemesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. Kangal üzerindeki şeritler teker teker
ve öncelikle orta kısımlarından başlanılarak açılmalıdır. Kangal açılmadan önce boru makarası,
hareket etmeyecek bir şekilde sabitlenmelidir. Ayrıca boru serme esnasında çizilmeleri önlemek için,
kum torbaları ile boru altını beslemek gerekmektedir. PE borular ile binalar arasında en az 1m mesafe
bulunmalıdır. Binalara yer altından giriş yapıldığı durumlarda temele en az 1m kala PE borudan çelik
boruya geçiş yapılmalıdır. Borunun döşenmesi gaz şirketi nezaretinde yapılmalıdır. PE hat döşenmesi
durumunda istasyon çıkışında ve bina girişlerinde kullanılması zorunlu olan çelik hatlar için katodik
koruma ve PE kaplama uygulanmalıdır.

2.4.2.2. Tranşenin Açılması

Tranşe yan duvarlarında borunun döşenmesi esnasında boruya hasar verebilecek kesici veya
delici hiçbir madde (kesici taş, kaya, inşaat atığı, demirler) bulunmamalıdır. Tranşeler mümkün
olduğunca düz açılamalı, tranşenin yön değiştirmesi gereken durumlarda dönüş yarıçapı boru dış
çapının minimum 30 katı olmalıdır. Bu değerin sağlanamadığı durumlarda dirsek kullanılmalıdır.
Kazıdan çıkan malzeme tranşe kenarından en az 50 cm uzağa yığılmalıdır.

2.4.2.3. Tranşe Boyutları

PE boruların döşeneceği tranşeler aşağıda verilen ölçülere uygun olmalıdır.

PE Borular için tranşe boyutları (yukarıdaki resim 250 mm lik ego hattını gösterirken, tranşe
bilgileri en fazla 125 mm olup diğer dağıtım kuruluşlarının bilgileridir.)

2.4.2.4. Geri Dolgu İşlemi

Boru serilen tranşe bölümlerinde, borunun dış etkenlere maruz kalmaması için kontrolden
sonra beklenmeden derhal geri dolgu işlemine geçilmelidir. Boru üst kotundan itibaren 30 cm
kalınlığında sarı kum konulmalı ve üzerine tranşe genişliğince sarı renkte plastik ikaz bandı
yerleştirilmelidir. İkaz bandı üzerine 10 cm sarı kum, 30 cm stabilize malzeme ve üst yüzey dolgusu
içinde 10 cm kalınlığında kaplama dökülmelidir. Kaplama malzemesi olarak beton veya mekanik
stabilize malzeme kullanılmalıdır. Dolguda, mekanik stabilize malzeme ve beton kalınlıkları sabit olup,
kalınlığı değişen malzeme ikaz bandı üzerine konulan sarı kum olmalıdır. Sıkıştırma işlemi her 20
cm’de bir titreşimli sıkıştırma aleti (kompaktör) vasıtası ile yapılmalıdır. Boru serildikten sonra, kaynak
işlemi yapılana kadar yabancı maddelerin boru içerisine girmesini önlemek için boru ağzı kapalı
tutulmalıdır. PE boru güzergâhının asfalt veya beton olmayan bölümlerden geçmesi halinde, geri
dolgunun ikaz bandından sonraki üst kısmı toprak dolgu yapılabilir. Toprak dolgu içerisinde bulunan
taş, kaya gibi maddelerin çapı 5 cm’den büyük olmamalıdır.

12
3. EK YERİ İZOLASYONU

3.1. Kaynak Bölgesinin Temizlenmesi

Kesme uygulamalarından hangisi uygulanırsa uygulansın, boru ağzında çapaklar meydana
gelir. Bu çapaklar, boru çapını daraltır, istenen debide akışkanın akmasını engeller. Aynı zamanda,
ileride akışkan yolunun tıkanmasına neden olabileceğinden, kaynak öncesi bu çapakların
temizlenmesi gerekir. Boru ağızlarında kesme çapaklarının yanı sıra, yüzey kirleri de kaynaklı
birleştirmeye engel olur. Boru yüzeyinde bulunan yağ, kir ve zamanla oluşan korozyon bu yabancı
maddelerin en önemlileridir. Çeşitli takımlarla kaynak ağzı ve yüzeyleri temizlenerek kaynağa hazır
duruma getirilir.
Temizleme yöntemleri şunlardır:
Zımpara kağıdıyla temizleme,
Boru raybası ile temizleme,
Eğeyle temizleme,
Zımpara taşlarıyla temizleme.

3.2. Sıcak PE Sargı

Sıcak PE sargı bandı elle sarılan, şaloma alevi ile büzülen ve yapışan bantlardır. Bu bantlar,
korozyona karşı kullanılır. Kullanım yerleri: Düz borular, izoleli boruların ek yerleri, dirsekler, fittings
ve düzensiz parçalardır. Boruların, bağlantı elemanlarının, dirseklerin ve diğer çelik boru
elemanlarının korozyona karşı korunması için elle uygulanabilir, ısı ile büzülür sıcak sargı bandıdır. Bu
sıcak sargı bandının uygulanması için özel beceri, ekipman, primer veya uç kapama parçası gerekmez.
Elastik yapısı sayesinde düzgün olmayan boru elemanları; örneğin dirsek, bükme ve küçük çaplı
borular üzerinde uygulama kolayca yapılır. Böylece suya karşı çok iyi bir dayanım ve kimyasal
maddelere karşı yüksek direnç sağlanır. Sıcak sargı bandı darbelere, aşınma ve ultraviyole ışınlarına
karşı dayanıma sahip olup, katodik çözünme ve diğer elektrik kırılmalara karşı mükemmel direnç
gösterir. Boru yüzeyini yabancı madde ve nem kalmayacak şekilde fırça ile temizleyin, ısıtın ve boru
kaplamasının 25-50 mm üzerinden başlayacak şekilde bandı spiral olarak sarınız. % 50 bindirme
yapacak şekilde sarmak için hafifçe gererek üst üste bindirin. Bu arada bandın altındaki koruyucu
naylonu sıyırmaya devam edin. Bandın nihai ucunu ısıtın ve ve sıkıca bastırarak yapıştırın. Şaluma
kullanarak sarılı bandın ucundan itibaren tüm bandı dairesel hareketlerle hafifçe ısıtın. Bant yumuşak
iken bir el silindiri veya eldiven ile kırışıklıları düzeltin ve sıkışan havayı çıkarın.

3.3. Soğuk PE Sargı

Yeraltına döşenen çelik boruların korozyona karşı korunması için tam olarak izole edilmelidir.
İzolasyon % 50 bindirmeli soğuk sargı ile yapılmalıdır. Sargıda pot veya delik bulunmamalıdır. Yeraltı
gaz tesisatlarında çelik boru kullanılması durumunda çelik boru TS 5139’a göre polietilen ile veya TS
4356’ya göre bitüm esaslı astar boya ile boyanmalı ve soğuk sargılı kaplama yapılmalıdır. Sıcak yada
soğuk kaplama toprak seviyesinden çıktığı yerden en az 60 cm yukarıya kadar devam etmelidir.
Yerüstü boruları ise astar boya üzerine sarı renkli (krom sarısı) yağlı boya ile boyanmalıdır (TS 5140).
Teknik olarak ihtiyaç duyulan yerlere TS 5141’e göre katodik koruma yapılmalıdır.

3.4. Kaynak Yeri İzole Bandı

Yeraltı çelik borularının sahada yapılan kaynak yerlerinde korozyon dayanımı sağlamak
amacıyla kullanılan sıcak uygulama bandıdır. Kaynak yeri sargı için sıcak sargı ve soğuk sargı
kullanılabilir. Kaynak yeri sıcak PE sargı bandı 30 m boyda rulo halinde olup, genişlik kaynak yeri
ölçüsüne uygun olarak satılmaktadır. Bu sargı bandının uygulanmasından sonra ayrıca kapak bandı
olarak adlandırılan diğer bir bant ile birleşim yerine kapama parçası monte edilir. Bu kapak bandı, çok
yüksek bir kesme dayanımında bir yapışkana sahiptir. Kapak bandı 10cm genişlik ve 15metre boyda
rulolar halinde satılmaktadır. Uygulamada herhangi bir özel kabiliyet ve ekipman gerekmez. Sadece
bir propan şaloması ile birkaç dakika içinde monte edilir. Kaplanacak olan çıplak boru yüzeyi ön

13
ısıtmaya tabii tutulur. Bant boru üzerinden 1 tur atarak üst kısımda yaklaşık 10 cm civarında üst üste
bindirilir. Kapak bandı temiz bir yerde yapışkan kısmı ısıtılarak eritilir. Bu kapak bandı kaynak yeri
sıcak sargı bandının üst üste binen kısmı üzerine oturtulur. Ardından bant orta kısmından itibaren
ısıtılmaya başlanır. Ortadan çevresel olarak ısıtılırken şaloma alevi bandın sol ve sağ kısımlarına doğru
ilerletilir. İyi bir yapışma sağladıktan sonra bant sıcakken içeride hapsolan hava kabarcıkları varsa
eldivenli bir elle veya merdane benzeri bir aletle çıkarılır. Kaynak yeri sıcak sargı bandı rulo halinde
satıldığı için boru çapına göre uygun uzunlukta sahada kesilir ve uygulanır. Böylece aynı rulo her çeşit
boru çapı için kullanılır. Aynı şekilde kapak bandı da rulo halinde satılmakta olduğundan sargı bandı
genişliğine göre sahada kesilir ve stok ekonomisi sağlanır. Beher boru çapı için tavsiye edilen bant
boyu ve diğer özellikler için üretici şirketlerden bilgi ve teknik destek alabilirsiniz.

14
4. KATODİK KORUMA

4.1. Galvanik Anot ve Çeşitleri

Elektrot potansiyeli çelikten daha az olan magnezyum, çinko veya bunların alaşımlarından
yapılmış yeterli sayıda anotla oluşturulan pil vasıtasıyla, hattın katot haline getirilip korozyondan
korunması işlemidir. Galvanik anodlu katodik koruma sistemlerinde tesisin ömrü boyunca kullanacağı
akım başlangıçta toplu olarak yeraltına konulmaktadır. Galvanik anotlu koruma sistemlerinde akımın
belirli bir sürede kesiksiz olarak hatta verilebilmesi için anodların çok iyi seçilmesi ve bağlantıların çok
iyi izole edilmesi gereklidir. Galvanik anotlar elektrik direncini azaltmak ve polarizasyonlarını önlemek
amacıyla özel olarak anot yatağı dolgu malzemesi kullanılarak sistemden çekilen akım kapasitesi
fazlalaştırılmıştır. Anodlar özgül elektrik direncinin bir zeminde eşit aralıklarla, değişik olduğu
zeminlerde ise özgül elektrik direncinin düşük olduğu bölgelere yerleştirilmelidir. Bu bölgelerde hem
boru hattının akım ihtiyacı fazladır, hem de anotlar daha verimli çalışır.
Katodik Koruma Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar
Galvanik anot boru hattından mümkünse en az 3 m uzağa ve 0,75–1,5m derinliğe gömülmelidir.
Anot üstü mutlaka boru tabanından aşağıda olmalıdır.
Anodun su geçirmez muhafazası çıkarıldıktan sonra anodun üstüne su dökülmelidir.
Anot kablosu bakırdan yapılmış en az 6 mm² kesitinde NYY tipi yalıtılmış kablo olmalıdır.
Katodik koruma sistemi tamamlandığında voltajı en az - 850 mVolt olmalıdır.
Birden fazla anot kullanılacağı zaman anotlar birbirine paralel bağlandıktan sonra ölçüm kutusuna
bir kablo ile bağlanmalıdır.

4.2. Montaj Çeşitleri

Boruya yeter miktarda galvanik anot bağlayarak borunun katot haline getirilmesiyle yapılır.
Galvanik anotlar boruya en az elektriki direnç oluşturacak kaynak sistemiyle bağlanmalıdır. Anotlar
boruya barut kaynağıyla bağlanmalı hiçbir zaman oksijen kaynağıyla bağlanmamalıdır. Anot-boru
bağlantısındaki kablolar ölçü kutusu vasıtasıyla birbirine bağlanmalıdır.

4.3. Dolgu Yapma

Galvanik anotların çıplak kullanılması durumunda, anot yatağı malzemesinin 1/3’ü anot
çukuruna konulmalı daha sonra anot ortalanarak çevresine anot dolgu malzemesi doldurulmalı ve
sıkılaştırılmalıdır. Anot dolgu malzemesi olarak maksimum tane çapı 10 mm ve 100 No’lu elekten
geçen kısım (toz) % 5’den az olacak şekilde granülometriye sahip, anot yatağında direnci düşürmek
amaçlı olarak elektrik özgül direnci (rezistivitesi) 50 Ohm.cm’den büyük olmayan kok kömürü tozu
kullanılır.

4.4. Kablo Çeşitleri

Anotlar için kullanılan yeraltı kabloları TS 212’ye uygun NYY tipi olmalıdır. Kuru, nemli, ıslak
vb. yerlerde, depo, atölyelerde ve toprak altında kullanılır.

4.5. Ölçüm Tekniği

Toprak altında kalan çelik boru hatları TS 5141’e göre katodik koruma yapılmalıdır. Galvanik
anotlarla yapılacak katodik koruma sistemlerinde galvanik anot olarak magnezyum anotlar
kullanılacak ve doğal gaz tesisatı ile arasındaki mesafe mümkünse min. 3 m olacaktır. Magnezyum

15
anotlar TS 5141’e uygun olacaktır. Aşağıdaki şekilde anodun voltmetre ile ölçüm tekniği
görülmektedir.

Kullanılacağı Zeminin Özgül Elektrik Direnci : 4000 ohm.cm (max) olmalıdır.

Magnezyum anotların elektrokimyasal özellikleriyse ;
Elektrot Potansiyeli ( Cu/CuSO4 referans elektrot ) : -1500 mVolt (Deniz suyu içinde)
Teorik Akım Kapasitesi: 3.94 Amper.saat/kg
Anot Verimi : % 50
Çeliğe Karşı Devre Potansiyeli: 650 mVolt
Referans elektrodun toprağa batırıldığı noktaya su dökülmesi hassas ölçüm için önemlidir.
Anotların yeterliliği ölçüm sonucunda üretici firma kataloğundan kontrol edilir. Voltmetre en az -850
mV gösteriyorsa, yapılan işlem doğrudur. Katodik koruma sistemlerinde kurulum, bakım ve işletme
sırasında değerlerin kontrolü için kullanılması gerekli dijital multimetreler, digital toprak özgül direnç
ölçüm cihazları ve PH metreler mevcuttur.

16
5. TOPRAKLAMA HATTI MONTAJI

5.1. Topraklama Elemanları

Gaz tesisat boruları, yüksek gerilimle çalışan işletmelerde koruma topraklama amacıyla veya
paratoner sistem elemanı olarak kullanılamaz. Gaz boru hatları, bina içi tesisat boruları, ısıtma boru
şebekesi veya bina içi ısıtma boruları ne koruma, ne topraklama amacı ile ne de iletken olarak
kullanılabilir. Tam tersine bu tesisattaki potansiyel elektrik Şekil 4.1’de görüldüğü gibi topraklanarak
alınmalıdır. Gaz tesisatında görülen izolasyon elemanı, ev elektrik tesisatında meydana gelebilecek
elektrik geriliminin dışarıdaki gaz hattına taşınmasını önlemek için kullanılır. Topraklama en az 16 mm
çapında ve 1,5 m uzunlukta som bakır çubuk elektrotlarla veya 0.5 m² ve 2 mm kalınlığında bakır
levha veya 0.5 m² ve 3 mm kalınlığında galvanizli levha ile yapılmalıdır. Bakır elektrotlar veya levhalar
toprak içinde düşey olarak bütünüyle yerleştirilmeli ve en az 16 mm² çok telli (örgülü) bakır kablo ve
iletken pabuç kullanılarak lehim veya kaynak ile doğal gaz tesisatına irtibatlandırılmalıdır.
Gaz tesisatlarındaki topraklamanın dışında ayrıca her kazan için özel topraklama tesisatı
yapılmalıdır.
Topraklama tesisatı:
0.5 m², 2 mm kalınlığında bakır levha ile
0.5 m², 3 mm kalınlığında galvanizli levha ile (sıcak daldırma)
Som bakır çubuk elektrotları ile yapılabilir. (En az 16 mm çapında ve 1.5 m uzunlukta)
Her üç halde de en az 16 mm² çok telli (örgülü) bakır iletken ve pabuç kullanılarak lehim veya
kaynak ile gaz tesisatına tutturulur. Levha türünde olanlar 1 m toprak altına gömülerek toprak
üzerinde kalan iletken boru muhafazası ile kazan dairesi ana elektrik panosuna irtibatlandırılır. Bakır
elektrotlar ise topraktan 20 cm derinliğe yerleştirilerek yine aynı sistemde kazan dairesindeki ana
panoya bağlanmak sureti ile ana topraklama yapılmalıdır
Ana tablo ile kumanda tablosu ve cihazların topraklamasında kullanılacak topraklama iletkeni
ise projede hesaplanmış faz iletken kesitinde veya bir üst kesitte olmalıdır. Bakır elektrotların
özellikleri  16 mm çapında dolu, som bakır çubuktan en az 1.5 m. Boyunda veya  20 mm çapında
dolu, som bakır çubuktan en az 1.25 m boyunda olmalı ve çubuk elektrotların topraklama direnci 20
Ω sınırlarının altında kalmalıdır (Nötr-Toprak voltaj ı 3V ).
Topraklama elektrotları kesinlikle bakır kaplama çubuktan yapılmamalıdır.
Topraklama tesislerinin ölçümleri kabul tutanaklarında belirtilmelidir.
Yukarıda belirtilen ve istenen tüm bilgiler,
· TSE standartlarına uygun malzeme kullanılmalı,
· Elektrik tesisatı kuvvetli akım ve iç tesisat yönetmeliği esaslarına göre hazırlanmalıdır.
Dışarıdan firma onaylı topraklama uygunluk test raporunun alınması gerekmektedir.

5.2. Altyapı
Topraklama levhasının veya çubuklarının gömüleceği yerin tespitinde aşağıdaki altyapı
elemanlarına dikkat edilmelidir. Toprağın elektrik geçirgenliği ölçülmeli, geçirgenlik düşükse özel
iletken madde ile topraklama yeri doldurulmalıdır. Kayalık arazilerde plakalar, yumuşak toprakla kaplı
arazilerde çubuk topraklama elemanları kullanılmaktadır. Çubuk topraklama elemanları arasında
boylarının 1,5 katı aralık bırakılmalıdır. Bina ana elektrik, su ve telefon hattından topraklama
elemanları en az 5 m uzaklıkta olmalıdır.
Doğal gaz boruları topraklama elemanlarının gömüldüğü yerden en az 20 m uzaklıktan
geçirilmelidir. Aşağıdaki şekillerde topraklama uygulamaları görülmektedir.

17
 Bakır çubukla ve özel iletken maddeyle topraklama işlemi
70x70x1,5-2-3 mm iletkeni kaynak yapılmış bakır levhayı 1x1x1 m açılmış çukurun ortasına, dik
vaziyette, üst seviyesi "0" kotundan 30 cm altta kalacak şekilde yerleştirin.
Levhanın her iki yanına 1,5-2 cm kalınlıkta, strafor, tahta, sunta veya alçıpan yerleştirin ve çukuru
levha üst seviyesine kadar temiz tarla toprağı ile sıkıştırarak doldurun.
Daha sonra levhanın iki yanına yerleştirdiğiniz malzemeyi çıkartarak, kalan boşluğu özel iletken
madde tozu ile doldurun ve çukuru tamamen toprakla sıkıştırarak kapatın.

5.3. İş Güvenliği
Gaz emniyet kurallarının gaz tesisatındaki bağlantı elemanları ile ilgili olanları vanalar, ayar
elemanları, gaz cihazları ve diğer bağlantı elemanları ile ilgilidir. Gaz tesisleri ile ilgili emniyet kuralları,
ilgili kurum ve kuruluşlardan yetki belgesi olmayan kişilerin gaz tesislerinin yapım ve montajında
çalışamayacaklarını belirtir. Gaz tesislerinde çalışan ve çalıştırılan kişilerin bu konuda uzmanlaşmış
olması gerekir. Gaz tesislerindeki bağlantı elemanlarının kullanılması sırasında, borulardaki gazdan
dolayı yaralanmalar, patlamalar ve diğer hasarlar meydana gelmemelidir. Tesisatı yapan kişinin
uzman ve ehliyetli olması gerekmektedir. Uzman olmayan kişilerin çalıştırılması iş güvenliği açısından
sakıncalıdır.
Yapılan bağlantılar sağlam ve kusursuz olmalıdır.
Sayaçlar yangından korunmadıkça, bu riski taşıyan yerlere takılmamalıdır.
Vanalar kumanda edilemeyen (erişilemeyen) yerlere konulmamalıdır.
Gaz bağlantıları açık iken hiçbir ateşleme kaynağı kullanılmamalıdır.
Borular denetlendikten sonra sistem işletmeye alınmalıdır.

18
6. KOLON BORUSU MONTAJI

6.1. Gaz Tesisatında Kullanılan; Açma–Kapama, Ölçme ve Basınç Kontrol

Cihazları

6.1.1. Gaz Muslukları

Gaz musluğu, gaz tesisatında kapama ve bağlı bulundukları cihazların gaz kullanımını kontrol
etmek için kullanılır. Uçlarına hortum geçiş parçası konulur. İç yapısı küresel musluk biçimlidir. Bu
musluklarla gaz açılır-kapatılır, fakat gaz ayarı yapılmaz.

6.1.2. Gaz Vanaları

Herhangi bir küresel vananın bina içi gaz tesisatında kullanımı sızdırmazlık açısından son
derece önemlidir. Bunun için özel sızdırmazlık elemanına haiz küresel vanalar gereklidir. Doğal gaz
tesisatında kullanılacak vanaların TS EN 331, TS 9809 kapsamında olması ve kalite belgesine sahip
olmaları gerekmektedir.
Bu vanaların özellikleri şunlardır :
Küresel yüzeyleri uzun ömür temin gayesiyle parlatılmıştır, normal küresel vanalarda bu işlem
yapılmamaktadır.
Küresel vanalarda normalde çalışma basıncına göre test yapılmaktadır. Doğal gaz tesisatında
kullanılacak küresel vanalarda ise hem çalışma basıncına göre, hem de düşük basınçta % 100
sızdırmazlık testi yapılmaktadır.
Doğal gaz tesisatında kullanılacak küresel vanalarda 100 defa açma kapama yapılmaktadır.
Doğal gaz tesisatında kullanılacak küresel vanalarda daha gelişmiş teflon özel contalar
kullanılmaktadır.
50 mm’den büyük ana gaz kesme vanaları flanşlı ve tam geçişli küresel vana olmalıdır. Cihaz giriş
vanaları ise PN1 sınıfı vana olabilir.

6.1.3. Basınç Kontrol Cihazları ( Regülatörler )

Gaz teslim noktası ile gaz yakan cihazlar arasında bulunan boru hattındaki mevcut basıncın,
gaz yakma basıncından yüksek olduğu durumlarda düzenli bir gaz kullanımını sağlamada kullanılan
basınç ayarlayıcı cihazlardır. Binaya giren giriş gaz basıncının çok değişkenlik göstermesi hallerinde
bile regülatörün çıkıştaki basıncı hep aynı ayarda kalmakta, değişmemektedir. Regülatörler genellikle
servis kutusu içerisinde, domestik hat olarak bina girişlerinde ve sayaçlarla birlikte sayaç kutusu içine
veya yakınına monte edilmektedir. Regülatörler eğer bina dışında ise en uygun şekilde hasar ve
tehlikeden korunmalıdır. Bina tesisatlarında en çok kullanılan regülatörler yüksek basınçta gelen gaz
basıncını (1 veya 4 bar) kullanım basıncı olan 300 veya 21 mbar’a düşürmeye yarayan cihazlardır.

6.1.4. Filtreler
Gaz borularından gelebilecek toz vb. pisliklerin hassas kontrol vanalarına zarar vermemeleri
için hattın başında kullanılır. Filtre üniteleri doğal gaz içindeki sıvıları ve 5 mikrona kadar olan katı-
partikülleri ayırmak için konmuşlardır. Filtreler kovan içinde yıkanabilir sentetik, üç kat malzemeden
yapılır.

6.1.5. Sayaçlar
Gaz tüketim sayaçları gaz işletmesi veya yetki verdiği firmalar tarafından monte edilmelidir.
Gaz tüketimini m³/h olarak ölçerler. Elektronik kartlı ve mekanik numaratörlü tipleri vardır.
Konutlarda, kazan dairelerinde ve sanayide kullanılan değişik tip ve kapasitelerde imalatları
yapılmaktadır.

Sayaçların kullanım özellikleri

19
a) Körüklü sayaçlar 2,5’den m³/h 160 m³/h kapasiteler arası , rotary ve türbinli sayaçlar ise 40 m³/h -
25.000 m³/h kapasiteler arası üretilmektedir. Genellikle 40 m³/h’e kadar körüklü sayaçlar, bu
kapasitenin üstünde ise rotary veya türbinli sayaçlar kullanılmaktadır.
b) Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi daima soldan, çıkışı sağdan olmalıdır.

Doğal Gaz Sayaç Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

1. Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik tip sayaçların
kullanımına imkân sağlayabilecek şekilde TS 10878 normuna uygun metalden esnek bağlantı elemanı
kullanılmalıdır.
2. Tüm sayaçlarda sayaç girişine TS EN 331 veya TS 9809’a uygun bir gaz kesme vanası konmalıdır.
3. Vanalar kolay müdahale edilebilir ve açılıp kapatılabilir konumda monte edilmelidir. Bu vanalarda
herhangi bir tehlike anında abonenin veya bir başkasının kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde
bir açma kapama kolu olmalıdır.
4. Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.
5. Sayaçlar duvar ile sayaç arasında en az 2 cm kalacak şekilde bir konsolla duvara yerleştirilmelidir.
6.Sayaçlar ilgili görevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve göstergeleri kolayca
okuyabilecekleri, ayrıca görevlilerin gazı rahatça kesip açabilecekleri şekilde; aydınlık,
havalandırılabilen, rutubetsiz ve donmaya karşı korunan çok sıcak olmayan (en çok 35 C) yerlere
yerleştirilmelidir. Sayaçlar, yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlere yerleştirilemez.
7. Sayaç vanalarının ve numaratörlerinin yerden yükseklikleri bina içi ve dışında 180- 220 cm.
aralığında olmalıdır.
8. Sayaçlar; elektrik sayacı, anahtar, priz, buat, elektrikle çalışan aletler ve elektrik kablolarından,
sıcak ve kızgın akışkan borularından minimum 15 cm mesafede olmalıdır.
9. Gaz sayaçları kesinlikle balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne konulmamalıdır.
10. Sayaçların sökülmeleri gerektiği zaman statik elektrikten korunmak için sayacın giriş ve çıkış
boruları arasına bir iletken tel ile köprüleme yapılmalıdır. Bu yapılan işleme KÖPRÜLEME denir.

6.1.6. Manometreler

6.1.6.1. Metalik Manometreler

Metalik manometreler servis kutusu ile bina bağlantı hattı arasının uzun olduğu durumlarda,
gazın orta basınçta binaya girmesi durumunda döşenen domestik hatlarda ve kazan dairesi
tesisatlarında gaz basınçlarının gösterilmesi amacıyla kullanılır. Bitmiş doğal gaz tesisatlarında
armatürleri takılmamış tesisata yapılması gereken sızdırmazlık ve mukavemet testinin kontrolünde de
bu manometreler kullanılır.

6.1.6.2. -U- Manometreler

Kapalı hacimlerdeki basıncı ölçen cihazlara manometre denir. -U- manometreler sulu veya
civalı olarak imal edilir. Civalı -U- manometreler ile bar düzeyinde, sulu manometreler ile mbar
düzeyinde ölçüm yapılır. Sulu U manometrelerin açık iki kolu bulunur içerisinde su mevcuttur. Kolların
üzerinde milibar mertebesinde çizgiler vardır. Sulu manometrelerde alt ve üst su seviyeleri arasındaki
her 1 cm, 1 mbar’ı gösterir. Doğal gaz tesisatının mukavemet testi için metalik manometre veya civalı
–U manometre; sızdırmazlık kontrolü için test manometresi olarak sulu -U- manometreler kullanılır.
Manometrenin bir ucunu sayaç çıkışında tesisata bağlı test nipeline bağlayarak test işlemini
yapabiliriz. Bu manometreler hafif ve kolay taşınır olmakla beraber çok hassas olduklarından oldukça
fazla tercih edilmektedir.

20
6.2. Kolon Tesisatı

6.2.1. Çelik Borular ve Birleştirme Parçaları

Doğal gaz tesisatlarında TS 6047, ISO 3183, TS EN 10208-1, API 5L kapsamındaki çelik
boruların kullanımına müsaade edilmiştir. ISO 3183, TS EN 10208-1, API 5L (Ülkemizde her üç norma
uygun boru üretilmektedir) Bu normlara göre doğal gaz ve petrol taşımada kullanılan borular “½” -
12” arası boyuna dikişli olarak üretilmektedir.
Doğal gaz kolon hattında kullanılan borularda gaz dağıtım şirketi yönetmeliklerine göre
kaynaklı bağlantı zorunludur. Bu borularda, DN 65mm (Dahil) çapa kadar oksiasetilen, örtülü elektot,
elektrik ark veya TİG (argon) kaynağı ile, DN 80 mm (dahil) çaptan sonra et kalınlığı da artacağından
sadece örtülü elektot veya argon kaynağı ile birleştirilmesine müsaade edilmektedir. Çünkü
oksiasetilen kaynağının ergitme gücü azalacaktır. Kaynak ağızlı bağlantı elemanları (fittingsler) TS
2649, ISO/R 64-221, DIN 1681, 1629, 1745 kapsamında olmalıdır. Bu ekleme parçaları ( dirsek, Te,
redüksiyon vb. ) patent malzeme olarak imal edilir ve piyasada “patent” adı ile satılır.
Düşük basınçlı bina içi doğalgaz tesisatında kullanılacak bağlantı elemanına fabrikada özel basınç testi
uygulanmalı ve sertifika ile fittingsin doğal gaz tesisatında kullanılabileceği garanti edilmelidir. Boru
bağlantı parçalarının bütün yüzeyleri düzgün ve pürüzsüz olmalı, iç ve dış yüzeylerde tufal, çukur,
çatlak, katmer izi, dikiş izi vb. mahsurlar bulunmamalıdır. Boru bağlantı parçaları tam sızdırmaz
olmalıdır.
Doğal Gaz Borularının Özellikleri:
Mukavemet değerleri ve kimyasal içeriği kaynaklanmaya en uygu sacdan imal edilirler.
Kaynak dikişleri radyografik muayane(floroskopi) metodu ve ultrasonik muayaene metodu test
cihazı ile % 100 kontrol edilir Hata bulunan ürünler hurdaya ayrılır.
Et kalınlığı TS 301 kapsamındaki borulara göre daha fazladır.
Borular, hidrostatik basınç uygulanarak ve magnetik testten geçirilerek sızdırmazlığı ve borunun
metalografik yapısında herhangi bir hata olup olmadığı kontrol edilir.
Kaynak dikişli olanlarda gerilme gidermesi için boru tamamen tavlanır.
İç çapaklar alınır.
Et kalınlığı toleransları daha hassastır. % 1,5 (su borusunda % 10)
Her rulo banttan 4 noktadan örnek alınıp ezme ve şişirme testi yapılır.
Boru imalattan sonra boy üzerine markalama ile üretici firma marka ve logosu, “Doğalgaz Borusu”,
TS 6047 veya ilgili norm, HB (hat borusu), boyut, birim ağırlık (kg/m), malzeme kalitesi, kaynak
metodu, ısıl işlem, deney basıncı, imalat tarihi gibi bilgiler damgalanır.

6.2.2. Doğal Gaz İç Tesisat Boruları Yerleştirme Kuralları

Bina bağlantı hatları ile telefon, elektrik hatları, sıcak su ve kızgın su boruları arasında en az 15
cm’lik bir açıklık olmalıdır.
Gaz borularını kendi amacı dışında (elektrik topraklama hattı, sportif amaçlar, çamaşır-eşya asma
v.b) kullanmak yönetmeliklere göre kesinlikle yasaktır.
Sıva altına doğal gaz tesisat borusu döşenmez.
Gaz boruları, olabildiğince kapalı hacim (kanal) içinden geçirilmemelidir.
Havalandırılmayan bölümlerden geçirilmesi zorunlu olduğu hallerde iç tesisat boruları, koruyucu
borular içine döşenmelidir.
Boru hattı içinde bulunması muhtemel yabancı maddelerin dışarıya atılması için basınçlı hava
uygulanarak süpürülmelidir.
Temel ve zeminin özellikleri nedeniyle binanın dilatasyonla ayrılmış iki kısmı arasında farklı oturma
olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları TS 10878 normuna uygun, çelik esnek bağlantı
elemanlarıyla bağlanmalıdır.
Her ana kapama vanasından sonra ayrıca biçim ve uzunluğuna göre, rakorlu bağlantı yapılmalıdır.
Gaz tesisatı, “Bayındırlık Bakanlığı Kuvvetli ve Zayıf Akım İç Tesisat Yönetmeliği’ne” göre
topraklaması yapılan binanın elektrik tesisatının topraklama hattı ile irtibatlandırılmalıdır. Bu
21
mümkün olamıyorsa doğal gaz tesisatı için saf bakır levha veya çubuklarla özel bir topraklama tesisatı
yapılmalıdır.
İç tesisat hatları, aydınlık, asansör boşlukları, havalandırma, duman ve çöp bacaları ile davlumbaz
içinden, yangın merdivenlerinden geçirilmemelidir. Odun, kömür, çöp depolarına ve asma tavan içine
döşenmemelidir.
Doğal gaz borularına toprak altında dişli bağlantı yapılmamalı ve borular toprak altında
bükülmemelidir.
İç tesisatta borular sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir. Sıcak bükme yapılmamalıdır.
Tesisatta gaz verme işlemi tamamlandıktan sonra borular, antipas üzeri sarı renk yağlı boya ile
boyanmalıdır.

6.2.3. Çelik Boru İşçiliklerinin Yapılması

Doğal gaz tesisatlarında boru bağlantıları kaynaklı, vidalı ve flanşlı olabilir.

6.2.3.1. Dişli Birleştirmelerin Yapılması

Kolon tesisatları yani servis kutusu ile sayaç arasındaki boru hattı tesisat yönetmeliklerine
göre kaynaklı birleştirme yapılarak döşenmelidir. Kolon hattında dişli bağlantı; sayaç bağlantı
noktalarında, küresel vanaların takılması, konik rakor bağlantıları domestik hat armatürlerinin
takılması durumunda kullanılmaktadır. Bazı gaz dağıtım şirketleri kolon hattında dişli bağlantıya
müsaade etmiş, özellikle Ağustos 1999 Depremi sonrası dişli bağlantılı olarak döşenen kolon hattının
kaynaklı bağlantıya göre mukavemetinin zayıf olması nedeni ile dişli bağlantı ile kolon hattı
uygulamalarını kaldırmıştır. Şu anda Türkiye’nin neredeyse tamamında kolon hatları kaynaklı olarak
yapılmaktadır.
Orta basınç şebekesinden beslenen servis kutusu uygulamasının olmadığı Ankara’daki doğal
gaz tesisatlarında, ana servis hattı ile bina girişi gaz bağlantı hattının sökülebilir dişli bağlantı olarak
yapılması, tesisat kolaylığı açısından büyük avantaj sağlamakla beraber; gaz dağıtım kuruluşu bunu
zorunlu kılmıştır. Dişli bağlantılar TS 10242 normuna uygun fittingsler kullanılarak yapılmalıdır. Boru
ve fittings arasındaki dişli bağlantı aşağıda ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Buradaki dişli bağlantı
sadece ana servis hattı ile bina girişi arasındaki armatürlerin bağlantısında kullanılmakta, daha sonraki
hat kaynaklı olarak yapılmaktadır.
Ölçü düzleminde diş ucuna olan ölçme uzaklığı veya elle sıkma uzunluğu, dış vida dişli
elemanının kolaylıkla montajına ve sızdırmazlık için kullanılan keten, macun gibi elemanların arada
bulunmasına imkân sağlayacak toleranstadır. Kesik dişliden oluşmuş vida sonu bölgesi: Bağlantıda
kesinlikle kullanılmaması gereken bölgedir. Dış vida dişli elemanın bu bölgeye girecek derecede aşırı
sıkılması, oluşan sızdırmazlığın tekrar bozulmasına ve fittingsin çatlamasına neden olabilir. Fittings
elle sıkma bölgesi sonuna kadar elle sıkıldıktan sonra anahtar ile sıkılarak vidalama bölgesi sonuna
kadar getirilmelidir. Ancak vida sonu bölgesindeki yarım dişler iç vidadaki havşa başlangıç
noktasından daha ileri kesinlikle vidalanmamalıdır. Aksi hâlde sızdırmazlık tekrar bozulur ve fittings
aşırı zorlanma nedeni ile çatlayabilir. Dişli bağlantıda sızdırmazlık, geniş ölçüde metalik temasla
sağlanır. Dış yüzeylerdeki küçük pürüzlerin neden olabileceği sızmaları önlemek için bir miktar
sızdırmazlık elemanına gerek vardır.
Su tesisatlarında sızdırmazlık elemanı olarak teflon, keten veya sülyen boya kullanılır. Ancak
doğal gaz tesisatında, gaz kuru olduğu için keteni veya boyayı kurutur ve sızdırmazlık zamanla
bozulabilir. Bunun için doğal gaz tesisatlarında ketenle birlikte TS EN 751-2 normuna uygun
kurumayan dolgu elemanı olarak doğal gaz macunu kullanılmalıdır.
Dişli bağlantılarda fittings geri çözüldüğünde bağlantının sızdırmazlık özelliği kaybolur. Bu
nedenle yeniden montaj sırasında keten ve macun yenilenmelidir. Türkiye’de piyasada bulunan teflon
bantlar 0,40 g/cm³ yoğunluktadır. Bunların doğal gazda kullanımı yasaktır. Doğal gazda kullanılacak
teflon bantlar 1,5 - 2 g/cm³ yoğunlukta olmalı, yeterli kalınlıkta sarılmalı ve ancak gaz dağıtım şirketi
tarafından izin verilen bağlantılarda kullanılmalıdır.

22
6.2.3.2. Kaynaklı Birleştirmelerin Yapılması
Doğal gazda en güvenilir bağlantı biçimi kaynak olup kolon hattının kaynaklı yapılması
zorunludur. Bu boruların DN 65 mm (dahil) çapa kadar oksi-asetilen, elektrik ark veya argon kaynağı
ile, DN 80 mm (dahil) çaptan sonra sadece elektrik ark veya argon kaynağı ile birleştirilmesine
müsaade edilmektedir. Doğal gaz kolon boruları sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir. Sıcak
bükme yapılmamalıdır. Bu boruların soğuk büküm işleminde kesit daralması, çatlama, katlanma
olmamalıdır. Mümkün olduğunca 90º‘yi bulan bükümler yapılmamalıdır.
EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) doğal gaz tesisatı imalatında çalışan kişilerin
mutlaka Milli Eğitim Bakanlığı’ndan onaylı belge almaları zorunluluğunu getirmiştir. Bina doğal gaz
tesisatının yapılabilmesi için tesisatı yapan firma bünyesinde, sayaçtan sonra döşenen iç tesisatta dişli
bağlantı ve kaynaklı yapılan kolon hattı yapımı için en az iki adet yetki belgeli tesisatçının bulunması
gerekmektedir. Kaynak işlemi için ise “Akredite edilmiş kuruluşlarca veya üniversitelerin kaynak
teknolojisi ile ilgili birimlerince verilen çelik boru kaynakçı sertifikası ya da 3308 sayılı mesleki eğitim
kanununa göre düzenlenmiş kaynakçılık ustalık belgesi” şeklinde bir şart mevcuttur. Akredite edilmiş
kuruluşlarca veya üniversitelerin kaynak teknolojisi ile ilgili birimlerince verilen çelik boru kaynakçı
sertifikası TS 6868-1 EN 287-1’e göre veya sadece EN 287-1’e göre geçerliliği olan sertifikalardır.
Kaynakçının boru kaynağı yapabilmesi için standardın istediği – PC,PF,HL045-kaynak pozisyonlarından
sınava girip başarılı olması gerekir. Bu sertifikalar, kaynak yapmaya 6 aydan fazla ara vermemek
şartıyla 2 yıllık bir süre için verilmektedir. Kaynak noktalarında EN 287-1 standardının referans olarak
kabul ettiği EN ISO 5817’ nin uygun kalite seviyesine göre kabul edilmeyen kaynak hataları
bulunmamalıdır; yapışma noksanlığı, soğuk bindirme, cüruf hataları, çatlak hataları, aşırı nüfuziyet,
düşük paso, yanma çentiği bu tip hatalardan olup kontrol edilmeli ve bu tip kaynaklar düzeltilmelidir.
Kaynak noktalarında yetersiz nüfuziyet, yapışma noksanlığı, soğuk bindirme, yakıp delme hatası, cüruf
hataları, çatlak hataları, yanma çentiği oluşumu kontrol edilmeli; bu tip kaynaklar düzeltilmelidir.

6.2.3.2.1. Elektrotlar
Elektrik ark kaynak makinelerinden temin edilen kaynak akımı kaynak yapılacak parça
arasında arkı meydana getirecek kaynak için gerekli ısıyı veya ısı ile birlikte ilave metali temin eden
elemana “elektrot” denir. Diğer bir tarifle üzerinden kaynak akımının geçmesini sağlayan, iş parçasına
bakan ucu ile iş parçası arasında ark oluşturan, gerektiğinde eriyerek kaynak ağzını dolduran kaynak
malzemesidir. Boru kaynakçılığında genelde örtülü elektrotlar kullanılır. Bu elektrotların üzerine
kaynak için fayda sağlayan örtü maddesi sıvanmış olup, orta kısmı metalik çubuktur. Çekirdek; Kaynak
metalini teşkil eden orta silindirik kısımdan arkı meydana getiren akım geçer.
Görevleri;
Kaynak akımının geçmesini sağlamak
Kaynak arkının oluşmasını sağlamak
Eriyerek kaynak metalini oluşturmak
Örtü; Değişik kalınlıkta , çekirdekle tamamen eş merkezli olması gereken bu kılıf taşıyıcı
maddeler (kalsiyum karbonat,selüloz vs.),aktif maddeler (ferro- alaşımlar) ve bağlayıcı vazife gören
silikatların kompleks bir karışımından meydana gelir.

Elektrot örtüsünün en önemli faydaları şunlardır:

Elektrot örtüsü kaynak arkının devamlı ve kararlı olmasını sağlar. Örtüsü dökülmüş elektrotlarla
kaynak arkı oluşturmak zor olur, elektrot parçaya yapışır.

23
 Ergimiş kaynak sıvısı korunmazsa havanın içinde bulunan azot, kaynağı sert ve kırılgan yapar.
Oksijen ise faydalı elemanları yakar ve kaynak zayıf olur. Elektrot üzerindeki örtü; ark esnasında
oluşturduğu duman ve gazlarla kaynak sıvısını, havanın içerisinde bulunan azot ve oksijenden
korumuş olur.
Oluşturduğu cüruf örtüsü ile kaynak dikişinin yavaş soğumasını sağlar. Kaynak ne kadar yavaş
soğursa o kadar esnek ve yumuşak olur. Ani soğuyan kaynak, sert ve kırılgan olur.
Elektrot örtüsü, kaynak ekine faydalı elemanlar katar. Örtüye katılan katkı elemanları, kaynağın
kaybettiği elemanları karşılamış olur.

Boru kaynakçılığında en çok kullanılan elektrotlar şunlardır;

Rutil örtülü elektrotlar
Selülozik örtülü elektrotlar
Bazik örtülü elektrotlar

Rutil örtülü elektrotlar:

Bunların esas maddesi titanyum oksittir. Bu madde iyi bir curuf oluşturma özelliğine sahiptir
ve kullanımı kolay, kararlı bir ark oluşturur. Curuf kolay kalkar. Kaynak dikişinin mekanik özelikleri
birçok yapı çeliğine uygun olacak mertebededir. Örtü kurutulabilir, ancak içinde daima örtüyü bir
arada tutan, kimyasal olarak bağlı su bulunur. Eğer bu su giderilecek olursa örtünün bağları hasar
görür.

Bazik Elektrotlar:
Bu elektrotlar yüksek mukavemetli çeliklerin kaynağında kullanılır. Elektrotlar 4000C’ da ki
kurutma fırınlarında kurutularak ve kullanıncaya kadar 1500C’lık tutma fırınlarında tutularak kaynak
metalinin yayınabilir hidrojen içeriğini 10ml/100g seviyelerine düşürülür. Bu seviyede yüksek
mukavemetli çeliklerde çatlama riski en az düzeye iner.

Selülozik Elektrodlar:
Bu tür elektrotların örtüsünde, yandığı zaman gaz haline geçen organik maddeler bulunur.
Örtü ağırlığının yaklaşık %30'unu selüloz oluşturur. Aynı akım şiddeti uygulanarak, selülozik elektrod
ile diğer elektrod türlerine nazaran %70 daha derin bir nüfuziyet elde edilir. Elektrotlarda örtü
cinsinin yanında çapın da belirtilmesi gerekmektedir. Boru çapı ve borunun et kalınlığına göre
kullanılan elektrot çapları 2.5 - 3.25 ve 4.00 mm’dir. Elektrotlar açılmamış kutularda rutubet
almayacak şekilde muhafaza edilmelidir. Rutubetli elektrotlar 100 ºC sıcaklıklı fırınlarda 5-10 dakika
bekletilerek kurutulmalıdır. Elektrotların muhafaza edildiği yerlerdeki sıcaklık 15 ºC’nin üzerinde
olmalıdır.

6.2.3.2.2. Kaynak Yapımı

Borularda alın kaynağı: Borular alın alına getirilir, iki boru arasında ilave tel çapı(1.5- 2 mm)
kadar boşluk bırakılır ve boru üç yerinden 5mm genişliğinde kaynak dikişleriyle puntalanır. Borunun
et kalınlığı ve çapına bağlı olarak paso sayısı iki veya çoklu paso şeklinde olabilir. Doğalgaz
tesisatçılığında kullanılacak en uygun paso sayısı ikidir(2). Kaynak, ister oksi-asetilen kaynağı ile
yapılsın istenirse örtülü elektrot ark kaynağı ile yapılsın paso sayısı iki olmalıdır ve örtülü elektrot
olarak Rutil örtülü elektrot tercih edilmelidir. Yüksek basınçlı hatlarda boru kaynağı yapılacaksa,
kaynak işlemi en az; kök paso, sıcak paso, dolgu paso ve kapak paso olmak üzere dört pasoda
yapılmalı ve bir paso tamamen bitmeden diğerine geçilmemelidir. Yüksek basınçlı hatlarda TİG
kaynağı ve selülozik/bazik elektrot kullanılmak şartıyla örtülü elektrot kaynağı kullanılmaktadır.

24
 Borular standartlara uygun olarak imal edilmiş ise şekildeki gibi bir kaynak ağzı hazırlanmış
olarak ve ağızları kapaklanmış olarak piyasaya sunulurlar. Orijinal boru kesildiği zaman bile aynı
şekilde kaynak ağzı açma zorunluluğu mevcuttur.

Kök aralığının geniş olması kaynakçılıkta istenmeyen bir durumdur. Kaynak dikişindeki
hataların artmasına, buna bağlı olarak dayanımın düşmesine ve

İç tesisat ve kolon kaynaklarında paso durumu:

İç tesisat ve kolon kaynaklarında kaynağın yapıldığı borudaki kullanım basıncı dikkate alınarak
kaynak yöntemi, dolgu malzemesi ve paso sayısı belirlenmelidir.

ÇOK PASOLU KAYNAK YAPIMI

Kök Dikiş (Paso)

Kök pasoda ark tamamen borunun iç tarafında oluşmalıdır. Kök paso 2.5 mm’lik elektrotla
yapılmalıdır. Kökteki sarkmalar 3 mm’yi aşmamalı ve en az elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Kök
paso tamamlandıktan sonra cüruflar temizlenmelidir. Kök pasoda kullanılması gereken en ideal
elektrot selülozik elektrottur.

Sıcak Dikiş (Paso)

25
 Mekanik çatlakları önlemek için, kök pasonun cürufları temizlendikten sonra 5 dakika
içerisinde yapılmalıdır. Sıcak paso, kök pasoya göre yüksek amperle yapılır. Düşük amperle yapıldığı
zaman; kök ve sıcak paso arasında cüruf artıkları meydana gelir. Bu pasoya büyük çaplı boruları
kaynatırken ihtiyaç duyulur.

Dolgu Dikiş (Paso)

Dolgu paso, borunun et kalınlığına göre birden fazla yapılabilir. Pasoların başlangıç noktaları
bir önceki pasonun bitim noktasından 5 mm uzaklıkta olmalıdır. Her pasodan sonra curuflar uygun
alet ve tel fırça ile temizlenmelidir. Dolgu pasodan sonra kapak pasonun düşük olmasına neden
olabilecek düşük dolgu pasoları var ise, bu noktalar ek pasolar yapılarak düzgün hâle getirilmelidir.Bu
pasoya büyük çaplı boruları kaynatırken ihtiyaç duyulur.

Kapak Dikiş (Paso)

Kapak pasonun düzgün olması için elektrota çok düzgün bir salıntı verilmelidir. Elektrot
çapının iki misli salıntıyı aşmaması koşuluyla hatasız kapak paso sağlanır. Kapak pasonun yüksekliği en
az 1,6 mm ve en fazla elektrot çapı kadar olmalıdır. Kenar bindirmelerin ise 2-3 mm civarında olması
gerekir.

6.2.3.3. Flanşlı Birleştirmelerin Yapılması

Doğal gaz kolon tesisatlarındaki bağlantılarda kaynaklı ve dişli birleştirme yapıldığı gibi flanşlı
bağlantılar da yapılabilmektedir. Flanşlı bağlantılar sıva altında kullanılamaz. Doğal gaz tesisatlarında
daha az kullanma alanına sahiptirler. İki flanşın bağlantısında kullanılacak malzeme genellikle klingrit
levha contalardır.Gaz tesisatlarında TS ISO 7005-1 kapsamında olan kaynak boyunlu flanşlar
kullanılabilmektedir.

6.2.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi

Servis kutusundan başlayıp bina girişindeki ana kesme vanasına kadar olan boru hattına “Bina
bağlantı hattı” adı verilir. Bina bağlantı hattı, gaz tesisatının en büyük çapa sahip hattıdır. Boru
birleştirmeleri kaynakla olup, kullanılan ara bağlantı parçaları patent malzemedir. Ana kesme vanası
bina bağlantı hattı bitiminde olup, tesisat kelepçe ve konsollarla duvara tespit edilir. Bina girişindeki
ana kesme vanasından başlayarak sayaç girişlerindeki vanalara kadar olan boru ağına “kolon tesisatı”
adı verilir. Kolon tesisatlarında kaynaklı bağlantı zorunludur. Kolon boruları katlar arasında döşeme
geçişlerinde koruyucu kılıf borusu içerisinden geçirilmeli, koruyucu boru ile döşeme arası sızdırmaz
olmalı ve yıkanan hacimlerde koruyucu boru 2-3 cm döşemeden yüksek olmalıdır. Arada
mastik/silikon dolgu kullanılmalıdır. Kolon tesisatı çaplar göz önünde bulundurularak uygun aralıklarla
düşey borularda kelepçelerle, yatayda döşenen borularda ise hem kelepçe hem de konsollarla tavan
ve duvarlara sağlam bir şekilde tespitlenmelidir. Kullanılacak kelepçeler duvarlara çelik dubel ile
konsollar ise, beton harç ile tutturulmalıdır. Boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması

26
hallerinde ise duvara veya zemine uygun boru destekleriyle sabitlenmelidir. Kolon tesisatları
döşenirken; borular sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir, sıcak bükme yapılmamalıdır.

6.2.5. Kolon Tesisatı Yapılırken Boruların Geçmemesi Gereken Yerler

Asma tavan içlerinden
Duman bacalarından
Asansör boşluklarından
Çöp ve yanıcı madde depolarından
Yangın merdivenlerinden
İçine girilmesi ve erişilmesi olanaksız hacimlerden
Üstü kapalı veya açık bina aydınlıklardan geçirilmemelidir.
Kolon tesisat boruları tüm zayıf akımla ve 220 V şebeke gerilimiyle çalışan elektrik tesisatlarından
en az 15 cm, kuvvetli akımla ve 380 V gerilimle çalışan elektrik tesisatlarından en az 30 cm uzağa
döşenmelidir. Bina kolon hatlarının havalandırılması için gazın toplanması muhtemel ve çatıya yakın
üst noktada asgari 150 cm²’lik havalandırma kanalı açılması, bu sağlanamıyorsa gaz alarm cihazı
konulması gereklidir.

6.2.6. Sayaç Bağlantı Hatlarının Döşenmesi

Kolon borusundan başlayıp sayaca kadar olan yatay boru ağına “sayaç bağlantı hattı” adı
verilir. Sayaçlar binanın özel kullanım alanının kapısına konulduğundan, bağlantı hattı buraya kadar
çekilir. Hattın sonuna sayaç vanası montajı yapılarak son bulur. Sayaç girişlerine herhangi bir tehlike
anında abonenin veya bir başkasının kolayca ulaşabileceği açma kapama kolu olan küresel gaz kesme
vanası konmalıdır. Bina merdiven sahanlıklarında sayaç vanası 180 – 210 cm arasında bir yüksekliğe;
bina dışına konuluyorsa, rahat ulaşılabilecek ve herhangi bir darbeye maruz kalmayacak bir
yüksekliğe konmalıdır. Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda daima gaz girişi soldan, çıkışı
sağdan olur. Boru tesisatının düzenlenmesinde buna dikkat edilmelidir. Test nipelleri her sayaç
sonrasına konmalıdır. Test nipeli takılması için özel imal edilmiş bağlantı elemanları kullanılmalıdır.
Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme olmayacak ve değişik tip sayaçların
kullanımına imkân sağlayabilecek şekilde TS 10878 normuna uygun çelik esnek bağlantı elemanı
kullanılmalıdır.

6.2.7. Temel, döşeme, duvar ve diletasyon geçişlerinden boru geçirmek

Duvar döşeme geçişlerinde en önemli husus gaz borusunun dışına mutlaka bir boru kılıfının
geçirilmesidir. Gaz borusu ve koruyucu kılıf borusunun eş merkezli olması sağlanmalıdır. Kılıf
borusunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük olmalı ve gaz borusu ile kılıf
arası mastik dolgu ile doldurulmalıdır. Koruyucu boru, bina dış duvarı içine sıkı yağmur vb. suları tam
sızdırmaz bir biçimde yerleştirilmeli ve duvarın dış tarafından yaklaşık 50 mm iç tarafından yaklaşık 10
mm, döşeme geçişlerinde ise üstte 50 mm, altta(tavan) 10 mm taşması sağlanmalıdır. Koruyucu kılıf
içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır. Kılıfın geçtiği yer çimento harcı veya alçı ile
sabitlenmelidir.
Bina diletasyon geçişlerinde TS 10878 normuna uygun çelik esnek bağlantı hortumu
kullanılmalıdır. Büyük veya birleşik binalarda, binanın diletasyonla ayrılmış iki kısmı arasında farklı
oturma olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları bu durumdan etkilenmeyecek şekilde bir
esnek bağlantı elemanı ile bağlanmalı veya boru geçişinin etrafında boruya kesme kuvveti
uygulamayacak şekilde gerekli boşluk bırakılmalıdır.

6.2.8. Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti

Sıva üstü yapılan gaz tesisat boruları, çelik dubelli kelepçe veya konsollar üzerine oturtularak
tutturulmalıdır. Çelik dubeller matkapla duvara delik açılıp sıkıca oynamayacak şekilde
tutturulmalıdır. Kelepçeler yangına karşı güvenli olmalıdır. Taşıyıcı kısımlarında yanıcı malzeme
bulunmaması gerekir. Kelepçeler fittings malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte
edilmemelidir. Kelepçeler arası mesafe 1.5 – 2 m, daha büyük çaplı borularda 2 - 3 m olabilir.
27
Kullanılacak kelepçelerin boru çaplarına göre yatay ve dikey uygulamalarında olması uygun görülen
aralıklar bir fikir vermesi açısından aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Doğal gaz boru hatları duvardan belirli bir mesafe ile açığa kelepçe kullanılarak (a), boşluksuz
sıva altına (b) (ancak bu çözüm Türkiye’deki uygulamalarda kabul edilmemektedir). Zorunlu hallerde
kanallara döşenebilir (c). Bu döşeme biçimleri ve boru tespitleri aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.

Gaz boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veya zemine uygun
boru destekleri veya konsollarla sabitlenmelidir. Konsollar, duvara beton harcı ile tutturulmalıdır.

6.3. Vana Montajları

6.3.1. Ana Kesme Vanası

Bir binaya, daireye, yakıcı cihaza, sayaca verilen gazı tamamen güvenli şekilde kesebilmek
veya kontrol edebilmek üzere boru hattına konulan küresel tip gaz kesme elemanıdır.
Ana gaz şebekesini bina iç tesisatları ile birleştiren ve hemen bina girişinde yapılan dişli
bağlantı noktasına bir ana gaz kesme vanası monte edilmelidir. Bu vana kolay ulaşılabilir bir yerde,
180-210 cm’lik yükseklik aralığında olmalı ve projede gösterilmelidir. Vananın görevi, binaya verilen
gazı kesmek ve açmaktır. Bina içerisindeki gaz hattında herhangi bir arıza, yangın, gaz kaçağı, deprem
vb durumlarda ana emniyet vanasından müdahale edilerek durum kontrol altına alınabilir.
Tesisatı yapan firma, projede belirtilen yere ana gaz kesme vanasını takacaktır. Her ana
kapama vanasından sonra, ayrıca biçim ve uzunluğuna göre gaz işletmeleri tarafından kabul edilmiş
yöntemlere uygun uzun dişli ( kontra somunlu ) veya konik rakorlu bağlantı yapılmalıdır. Bu bağlantı
sayesinde gerektiğinde tesisat rahatlıkla ikiye ayrılabilecektir.
Tamamlanıp da henüz iç tesisat hatlarına bağlanmamış olan veya işletmeden çıkarılmış bulunan
hatlar vanadan sonra vidalı kapak, kör tapa veya kör flanş ile gaz sızdırmayacak bir biçimde
kapatılmadır. Tesisatlarda DN 50 ve düşük çaplarda tam geçişli, dişli küresel vanalar, DN 65 ve üzeri
çaplarda ise flanşlı ve tam geçişli küresel vanalar kullanılmalıdır.

28
6.3.2. Kolon Vanası
Bina bağlantı hattı, bina içinde birden fazla kolona ayrılacak ise her bir kolon için ayrıca bir
kolon kesme vanası bağlanmalıdır. Bu vanalar sayesinde her bir kolona ayrı ayrı müdahale edilebilir.
Kolon vanaları kolay ulaşılabilir bir şekilde 180-210 cm’lik yükseklik aralığına monte edilmelidir. Kolon
kesme vanaları, kolon ayrım noktasından maksimum 1 m mesafede konulabiliyorsa, bunların
öncesinde ayrıca bir ana kesme vanası konulmasına gerek yoktur. Kolon kesme vanalarından sonra
rakorlu bağlantı kullanılmalıdır. Kolon kesme vanalarının çapı hattın çapı ile aynı olmalıdır. DN 65 ve
üzeri çaplardaki kolon kesme vanaları flanşlı ve tam geçişli küresel vana olmalıdır.

6.3.3. Sayaç Vanası

Her bina iç gaz tesisatında sayaçtan önce bir küresel gaz kesme vanası konmalıdır. Bu vanalar
TS EN 331 veya TS 9809 veya uluslar arası kabul görmüş standartlara uygun vanalar olmalıdır. Sayaç
gaz girişinden önce monte edilen vanalar herhangi bir tehlike anında abonenin veya bir başkasının
kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde bir açma-kapama kolu olmalı, ayrıca kolayca ulaşılabilecek
şekilde yerleştirilmelidir. Sayaç öncesi vanaların yerden yüksekliği 180-210 cm aralığında olmalıdır.
Sayaç vanalarının bağlantıları kolon hattının dairelere giden son noktasıdır ve dişli olarak
bağlanır. Eğer sayaç bağlı değil ise vananın ucuna bir kör tapa sıkılmalıdır. Sayaç gaz kesme vana
çapları ilgili gaz dağıtım şirketinin tesisat yönetmeliklerine göre uygun göreceği çapta olmalıdır. Bu
Ankara’da ve bazı şehirlerde standart olarak DN 25’dir.

29
7. TESİSATIN MUKAVEMET TESTİ
İç tesisatı bitmiş binaların gaz tesisatları projesine uygun olarak döşendikten sonra, yetkili
firma tarafından bina bağlantı hattından sayaca kadar olan hatta ve sayaçtan sonra döşenen iç
tesisata ayrı ayrı armatürler takılmadan önce 1 bar basınçlı hava basılarak boruların dayanıklılığını
kontrol etmek ve gaz borusu içerisinde olabilecek çapak, pislik vb. maddeleri boru dışına atmak için
tesisata mukavemet testi yapılır.

Mukavemet Testi
Mukavemet (ön ) testi bir yükleme testi olup armatürleri monte edilmemiş yeni tesisatlara
uygulanır. Test süresince bütün tesisat çıkışları sızdırmaz şekilde kör tapa ve flanş ile kapatılmış
olmalıdır. Ön testin, armatürleri olan tesisatta uygulanması için armatürlerin test basıncına
dayanacak şekilde seçilmiş olması gerekir.
Ön test uygulamasında, iç tesisat 1 bar’lık bir üst basınç (hava veya inert gaz) ile test edilir.
Oksijen kullanılmaz. Sıcaklık dengelendikten sonra test basıncı 10 dakika süre ile düşmemelidir.
Test işlemi bitiminde tesisatın en alt noktasında bir birleşme yeri sökülerek boru içerisindeki
basınçlı hava ile çapak vb. artıklar dışarı atılmalıdır. Gaz taşıyıcı çelik borular binaya bir tehlike anında
kolayca ulaşılabilen bir yerinden girmelidir. Buradaki ana gaz borusu ve ana kapama vanası, hasar
görmeyecek şekilde darbelere karşı monte edilmiş ve korunmuş olmalıdır. Bu yer, bina deposu ve
oturma yeri olarak kullanılmamalıdır. Kapama vanası; küresel çelik vana olmalı, gerekli görülürse
muhafaza altına alınmalıdır.

7.1. TestManometrelerinin Kullanılması

Kapalı boru ve kaplardaki basıncı ölçen cihazlara “manometre” denir. Doğal gaz tesisatları
kaçak olup olmadığının anlaşılması için teste tabî tutulur. Bu testin yapılması için metalik
manometreler ve -U- tipi manometreler kullanılır. -U- manometreler sulu veya civalı olarak imal
edilirler. Tesisatın mukavemet testinin kontrolünde metalik veya civalı U tipi manometre, sızdırmazlık
testinin kontrolünde sulu U tipi manometre kullanılır.

7.2. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi

Bina bağlantı hatları, bina dış duvarı ve döşemelerden koruyucu borular kullanılmak suretiyle
geçirilmelidir. Bu hatların zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktaları arasında kalan kısımları
korozyona ve mekanik darbelere karşı tam korunmuş olmalıdır. Onaylanmış, projesine uygun olarak
tamamlanmış tesisatların cihaz bağlantı uçları kör tapa ile sızdırmaz bir şekilde kapatılarak cihazlara
bağlanmadan önce basıncı 1 bar olan hava veya soy gaz ile dayanıklılık testine tabi tutulmalıdır.
Yalnızca bir borudan ibaret olan bina bağlantı hatlarında önce, biri hariç bütün çıkışlar
kapatılır. Açık uca bir T parçası bağlanır. T’nin bir ucunda manometre, diğer ucunda ise bir vana
bulunur. Vana olan uca bir pompa veya kompresör bağlanarak tesisata hava basılır. Basınç 1 bar’a
ulaşınca vana kapatılır. Bu esnada boruların çeşitli noktalarından boruya zarar vermeden plastik veya
ağaç tokmakla hafifçe vurulmak suretiyle dayanıklılık kontrolü yapılır. 10 dakika beklenir, eğer
sistemde kaçak yoksa mukavemet testi olumludur.

7.3. İç Tesisatın Test Edilmesi

Bina iç tesisatı da bina bağlantı hattının test edildiği gibi onaylanmış projesine uygun olarak
tamamlanmış, tesisatların cihaz bağlantı uçları kör tapa ile sızdırmaz bir şekilde kapatılarak cihazlara
bağlanmadan önce basıncı 1 bar olan hava veya soy gaz ile mukavemet testine tabi tutulmalıdır. Bu
testte sayaç giriş çıkışı çelik bir boru ile birbirine bağlanarak (sayaç tesisata bağlı değilken) bütün boru
tesisatı mukavemet testine tabii tutulduğu gibi sayaca kadar olan kısım ayrı, sayaçla cihaz bağlantıları
arası ayrı test edilir. Önce biri hariç bütün çıkışlar kapatılır. Açık olan uca -T- parçası bağlanır. T’nin bir
ucunda manometre, diğer ucunda ise bir vana bulunur. Vana olan uca bir pompa bağlanarak tesisata
hava basılmaya başlanır. Basınç istenen değere ulaşınca vana kapatılır. 10 dakika beklenir. Bu
bekleme süresi içinde tesisata zarar vermeden plastik veya ağaç tokmakla boruların çeşitli yelerine

30
hafifçe darbeler uygulanır. 10 dakika içerisinde basınçta bir düşme meydana gelmez ise bu
mukavemet testi olumludur. Bu işlemlerde tesisatı basınçlandırmak için kesinlikle oksijen tüpü,
asetilen tüpü yada LPG tüpü kullanılmamalıdır. Tesisattaki kaçak kontrolünde çakmak vs açık alevle
kontrol kesinlikle yapılmamalı ve manometreler kullanılmalıdır.

7.4. Tesisattaki Havanın Boşaltılması

Tesisatın testi tamamlandıktan sonra boru içerisindeki basınçlı hava, tesisatın en alt
noktasında en büyük kesitli bağlantı noktası açılmak suretiyle boşaltılır. Havanın tesisat içerisinden
atıldığına tamamen emin olunduktan sonra açılan tapalar ve vanalar tekrar kapatılmalı, test sonrası
yapılan sayaç, cihaz bağlantıları ve tüm tesisat için ayrıca “sızdırmazlık testi” uygulanmalıdır.

31
8. TESİSATIN SIZDIRMAZLIK TESTİ
Bina doğal gaz iç tesisatına mukavemet testi uygulandıktan sonra kaynaklı döşenen bina
bağlantı hattına ve daire içi tesisatına sızdırmazlık testi yapılır.

8.1. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi

Binaya yeni döşenen bina bağlantı hattına mukavemet testi uygulandıktan sonra sızdırmazlık
testine tabi tutulur.
Mukavemet testinden sonra tüm cihazlar bağlı ve vanalar açık konumda iken tesisatın
sızdırmazlık testi yapılmalıdır. Sızdırmazlık testi; işletme basıncı 21 mbar olan kısımlarda minimum 71
mbar, işletme basıncı 21 mbar’dan yüksek olan kısımlarda ise işletme basıncının 50 mbar fazlası
basınçla yapılmalıdır. Bu basınç altında sıcaklık dengelenmesi için 10 dakika beklendikten sonra
tesisatta 10 dakika süre ile U manometre kullanılarak sızdırmazlık testi yapılır. Test işlemi tesisata
pompayla basılan hava ile yapılır. Bu test esnasında manometrede basınç düşmesi olmamalıdır.
Yapılan bu testin haricinde şebeke bağlantı yeri, şebeke basıncı altında anti korozif sabun köpüğü
veya sulu çözeltiyle sızdırmazlık deneyine tabi tutulur. Bu kontrolde hiçbir köpük kabarcığı
görülmediğinde bağlantının kaçırmadığı kabul edilir.

8.2. İç Tesisatın Test Edilmesi

Bu test vanalar kapatılmadan, borular boyanmadan, sarılmadan veya kanal içinde ise kanal
kapakları kapanmadan tesisatı yapan kişi/kişiler tarafından yapılır. Bu test servis kutusu çıkışından
cihazlara kadar; cihazlar, varsa regülatörler, ayar ve kontrol elemanları, sayaçlar dahil tüm boru
tesisatına uygulanır.

8.2.1. Hava ile Yapılan Sızdırmazlık Testi

Yeni döşenen veya onarım sonrası devre dışı bırakılan boruların yeniden işletmeye alınmasında
uygulanır. Bu test, iç tesisatın testine benzer şekilde yapılır.
Sızdırmazlık testi aşağıdaki şekilde uygulanır:
Sayaç çıkışındaki test nipeli hariç bütün çıkışlar kapatılır.
Test nipeline manometreye takılan hortum takılır.
Tesisata nefesle veya tesisatın büyüklüğüne göre pompa ile hava basılır.
Basınç (şebeke basıncı + 50 mbar) olacak ve 71 değerinden aşağı olmayacaktır.
Basınç istenen değere ulaşınca 10 dakika süre ile ısıl dengelenme için beklenir.
Isıl dengelenme sonrası üstte kalan su seviyesi hizasına manometre üzerinde bir çizgi çekilerek su
seviyesi işaretlenir.
Bunu takip eden 10 dakika içinde basınçta düşme (Su seviyesinde çizgi altına düşme) meydana
gelmezse test olumludur.
Test sonrasında manometre sökülerek test nipelinden yada bir kör tapadan hava boşaltılır.

8.2.2. Gaz ile Yapılan Son Sızdırmazlık Testi

Normal işletme basıncı altında sayaçlar, regülatörler ve cihazların bağlantılarında sızma
olmamalıdır. Bu sızdırmazlık kontrolü doğal gazın kendisi ile yapılır ve kontrol için sabun köpüğü
kullanılır. Bu test yine yapımcı tarafından uygulanır. Bu testin farkı, gaz dağıtım şirketinin gaz
beslemesini kontrol etmesidir. Proje mühendisi, yapımcı ve gaz dağıtım şirketi elemanı testte hazır
bulunur. Aslında bu test, tesisata gaz verilmesinin bir parçasıdır. Sızdırmazlık testi yapıldıktan sonra
tesisata gaz vermek için en son yapılan bağlantı noktalarına sabun köpüğü ile sızdırmazlık kontrolü
yapılır. Kaçak olan noktalarda kabarcıklar oluşur. Kaçak varsa yeri saptanır. Gaz vanası kapatılarak
emniyet sağlanır ve gerekli tamirat yapılır.

32
8.2.3. Tesisattaki Havanın Boşaltılması
Tesisatın testi tamamlandıktan sonra borular içindeki basınçlı hava en üst noktadan tapa
açılmak suretiyle boşaltılmalıdır. Test sonucu olumlu ise bu bölüme gaz verilir. Test sırasında tesisata
giren hava, sayaca en uzak noktada bulunan cihaz vanası açılarak dışarı atılır. Açılan tapadan
tamamen gaz gelene kadar boşaltma işlemi devam eder. Bu işlemin yapıldığı bölmeler iyice
havalandırılmalı, işlem esnasında açık alev bulundurulmamalı, sigara içilmemelidir.

8.2.4. Tesisattaki Gazın Boşaltılması

Tesisattaki gazın boşaltılabilmesi için öncelikle boru hattı, ilgili kapatma tertibatı ile kapatılmalı
ve kontrolsüz açılmasına karşı emniyete alınmalıdır. Gaz çıkışı olan veya gaz çıkışı olabilecek yerlerde
havalandırma ile gazın tehlikesiz çıkışı sağlanmalıdır. En büyük çaplı borunun ucunda bulunan kör
tapayı sökerek veya tesisatın en üst noktasında bulunan tahliye vanasının ucuna hortum bağlanarak
hortumun açık ucu dışarıya verilmeli, bu şekilde tesisatın içerisindeki gaz boşaltılmalıdır.
Bu işlem süresince bu yerlerde açık alev, ateş bulundurulmamalı, sigara içilmemeli, elektrik
cihazları ve kapı zilleri çalıştırılmamalıdır.

33
9. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI

9.1. Doğalgazın Özellikleri

9.1.1. Fiziksel Özellikleri

Doğalgaz renksiz, kokusuz ve havadan daha hafif bir gazdır. En önemli özelliği ise zehirsiz bir
gaz olmasıdır. Doğalgazın solunması halinde zehirleyici ve öldürücü bir etkisi yoktur. Ancak ortamda
çok fazla birikmişse teneffüs edecek oksijen azaldığından dolayı boğulma tehlikesi vardır. Bu nedenle
şehre dağıtılmadan önce sarımsak kokusunu andırır bir koku ile özel olarak kokulandırılır. Böylece
ortamda gazın varlığını hissetmek mümkün olacaktır.

9.1.2. Kimyasal Özellikleri

İçinde metan, etan, propan, azot ve az miktarda karbondioksit gazlarının bileşiminden
oluşmuştur. İçerisinde kükürt ve organik kükürt bileşikleri yoktur. Böylece bu tür maddelerin yanması
ile oluşan kükürtlü gazların atmosferi kirletmesi söz konusu değildir.

9.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar

Doğalgaz hava ile çok iyi bir karışım sağlayarak yanma verimliliği en yüksek yakıtlardan birini
oluşturmaktadır. Doğalgaz yandığında kül bırakmaz, bu nedenle temiz bir yakıttır.
Yanması son derece hassas olarak kontrol edilebilir. Bu nedenle oldukça yüksek teknoloji ile
üretilen gaz yakıcı cihazlar imal edilmiştir. Doğalgaz yakıcıları tamamen otomatik kontrolle ve
emniyetli bir şekilde çalışır. Devreye çabuk girip çıkabilir. Bu cihazları doğalgaz brülör kazan
sistemleri, kombiler, kat kaloriferleri, doğalgaz sobaları ve doğalgazlı şofbenler olarak sıralayabiliriz.
Basınç: Bir yüzeye dik ve düzgün olarak etkiyen kuvvete basınç denir. Basınç birimi kg/cm2’dir.
(Gaz işletmeciliğinde bar ve milibar birimleri daha çok kullanılır)
Sıcaklık: Ortalama hızda hareket eden bir molekülün hareket enerjisidir. Molekül başına hareket
enerjisi artınca, sıcaklığında arttığı görülür. Sıcaklık hissedilebilir bir kavramdır ve ölçülebilir. Sıcaklığı
termometre ile ölçeriz ve birimi Santigrat (C°)’dır.
Isı: Bir maddenin tüm moleküllerinin sahip olduğu, hareket (kinetik) enerjilerinin toplamıdır. Isınan
maddelerde moleküllerin hareketi artar. O halde ısı bir enerji türüdür ve birimi kaloridir (cal).
Debi: Bir akışkanın belli bir kesitten belli bir sürede geçen miktarına debi denir. Debi genellikle
saatte metreküp (m³/h) olarak belirtilir.
Hacim: Maddelerin uzayda kapladığı yere hacim denir. Bütün maddelerin şekli ve halleri nasıl
olursa olsun hacimleri ölçülebilir. Dolayısıyla gazların hacmi, içinde bulundukları kabın şeklini alarak
orada bir yer kaplamalarıdır. Her maddenin hacmi ölçülebilir veya hesaplanabilir.

9.2. Sağlık ve Güvenlik

9.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler

Doğalgazdan doğabilecek en önemli tehlike gaz kaçağıdır. Gaz kaçağı kokudan hemen
anlaşılabilir. Gaz kaçağı olması halinde hemen aşağıdaki önlemleri almalıyız.
1. Bütün alevler hemen söndürülmelidir.
2. Bütün kapı ve pencereler açılmalı, ortam havalandırılmalıdır.
3. Gaz sayacından önceki küresel vana veya girişteki ana kapatma vanası hemen kapatılmalıdır.
4. Gaz kokusu olan odalara, ortamlara açık alevle girilmemelidir.
5. Hiçbir kibrit veya çakmak çakılmamalıdır.
6. Elektrik düğmesi, şalteri açıksa kapatılmamalı, kapalıysa açılmamalıdır.
7. Hiçbir elektrik fişi prizden çekilmemelidir.
8. Hiçbir elektrik zili kullanılmamalıdır.
9. Bütün gaz armatürleri kapatılmalıdır.
10. Sigara içilmemelidir, içiliyorsa hemen söndürülmelidir.

34
11. İlgili gaz dağıtım şirketi gaz kaçağı olmayan bir mahalden (örneğin komşudan) 187 no’lu telefon
aranarak bildirilmelidir.

9.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler

Çalışma esnasında olabilecek kazalar genellikle tesisatta gaz varken yapılan tamirat, tadilat ve
benzeri çalışmalarda ortaya çıkar. Bu nedenle çalışmaya başlamadan önce, içinde gaz akışı olan boru
hattı ana vanadan kapatılmalı ve açılmaması için emniyet tedbiri alınmalıdır.
Daha önce gazla kullanılmış boru ve malzemelerin kullanımında, tadilat ve tamiratında
havalandırma ile hatta kalan gaz tehlikesiz bir şekilde tamamen boşaltılmalı ve hava ile boru içi
süpürülmelidir. Kapatma vanası ancak dışarıya gaz çıkışı olan boru hattındaki bütün açık uçlar
sızdırmaz biçimde tekrar kapatıldıktan sonra açılabilir.
Daha önce gazla kullanılmış bir tesisatta sayaç, basınç regülatörleri vb.nin takma sökme,
tamirat ve tadilatlarında statik elektriğin ark oluşturarak boşalmasına karşı, birleştirilecek hat öncesi
ve sonrası bir iletken kablo ile (örneğin otolardaki akü yedekleme kablosu) irtibatlandırılmalıdır.
Gaz akışı olan boru hattında çalışma yaparken, gaz sızıntısı olup olmadığı gaz kaçak kontrol
cihazı veya köpük oluşturan bir malzeme ile kontrol edilir. Açık bir alevin sızıntı yerine yaklaştırılması
ile kontrol son derece tehlikeli ve yasaktır. Çatlak, kırık ve benzeri sebeplerle sızıntı tespit edilen boru
hatları değiştirilmelidir.

9.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler

Doğalgazla çalışan cihazlarda emniyet sistemi seçimi cihaz cinsi seçimi kadar önemle ele
alınmalıdır. Nasıl yüksek binalardaki yangın merdivenleri, binanın ömrü boyunca belki hiç
kullanılmamasına rağmen yangın anında önemi anlaşılırsa doğalgaz tesisatının emniyet sistemi için de
aynı şekilde düşünmek gerekir.
Bina içlerinde ve kazan dairelerinde gaz kaçağını bildiren gaz alarm cihazları kullanılmalıdır.
Bu cihazlar mümkün olan azami güvenliği sağlamalıdırlar. Azami güvenlikten anlamamız gereken ilk
şey gaz kaçağı esnasında yangın çıkmadan gerekli önlemleri alabilecek kadar vakit kazanmak ve gaz
akışının kesilmesini temin etmektir. Gaz kaçağı tehlikeli boyutlara ulaşmadan sesli ve ışıklı alarm
vererek bina sakinlerini uyarmalıdır.
Doğalgaz patlaması kapalı bir ortamdaki gaz hacminin % 5-15 oranına ulaşması halinde
gerçekleşir. Gaz alarm cihazları gaz hacmi % 0,2-0,3 oranına ulaştığında alarm vermeye başlar.
Başlamış bir gaz yangınını derhal söndürmeye kalkışmamalı, gaz akışı kesilene kadar
yanmasına izin verilmelidir. Gaz kesilerek yangın söndürülünceye kadar, yakındaki yanabilir
maddelerin, yanan gazdan yayılan ısıyı absorbe ederek tutuşmasını önlemek için mümkünse
uzaklaştırılması veya çevresi su ile soğutularak korunması gerekmektedir.
Eğer akan gazı kesecek vanayı kapamak için, yangının söndürülmesi mutlaka gerekiyorsa, çok
kısa bir sürede gaz alevleri söndürülerek vana kapatılmalıdır.
Gaz alarm cihazı kazan dairesine, doğalgaz borularının geçtiği yerlere, tavana takılmalıdır.
Gerekli görüldüğü hallerde banyo ve mutfağa da birer ara cihaz takılarak oluşabilecek kaçaklara karşı
tedbir alınabilir.
Sisteme termik emniyet armatürü eklemek emniyet açısından tavsiye edilir. Bu armatür
yangın olayında kimsenin müdahalesine gerek kalmadan doğalgazın akışını kesen bir sistemdir.
(Emniyet ekipmanları arasında solenoid valfler, CO sensörleri, cihazlardaki baca gazı sensörleri, oksi
pilot sistemler, menfezler, havalandırma, açık yanma hücreli cihazlarda iyonizasyon sensörleri de kısa
da olsa burada anlatılmalıdır. Burada sadece gaz alarm cihazları anlatılmıştır.)

35
9.3. Sayaçlar

9.3.1. Doğalgaz Sayaçları

Gaz tüketim sayaçları gaz işletmesi veya yetki verdiği firmalar tarafından monte edilmelidir.
Gaz tüketimini m³/h olarak ölçerler. Elektronik kartlı ve mekanik numaratörlü tipleri vardır.
Konutlarda, kazan dairelerinde ve sanayide kullanılan değişik kapasitelerde imalatları yapılmaktadır.

9.3.1.1. Sayaçların Kullanım Özellikleri

Körüklü sayaçlar 2,5 m3/h’ den 160 m3/h (tüm kitapta birimler m³/h şeklinde yazılmalı)
kapasitelere, rotary ve türbinli sayaçlar ise 40m3/h- 25.000m3/h kapasitelere kadar üretilmektedir.
Genellikle 40m3/h’e kadar körüklü sayaçlar, bu kapasitenin üstünde ise rotary ve türbinli sayaçlar
kullanılmaktadır.
Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi daima soldan, çıkışı sağdan olmalıdır.

9.3.1.2. Doğalgaz Sayaç Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

1- Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik tip

sayaçların kullanımına imkan sağlayabilecek şekilde metalden esnek bağlantı elemanı
kullanılmalıdır.
2- Tüm sayaçlarda sayaç girişine TS EN 331 normuna uygun bir gaz kesme vanası konmalıdır.
3- Vanalar kolay müdahale edilebilir ve açıp kapatılabilir konumda monte edilmelidir. 180-220
cm yükseklik aralığında olmalıdır. Bu vanalarda herhangi bir tehlike anında abonenin veya bir
başkasının kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde bir açma kapama kolu olmalıdır.
4- Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.
5- Sayaçlar duvar ile sayaç arasında en az 2 cm boşluk imkanı sağlayan sayaç konsoluyla monte
edilmelidir.
6- Sayaçlar ilgili görevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve göstergeleri kolayca
okuyabilecekleri, ayrıca görevlilerin gazı rahatça kesip açabilecekleri şekilde aydınlık,
havalandırılabilen, rutubetsiz ve donmaya karşı korunan çok sıcak olmayan (en çok 35 C)
yerlere yerleştirilmelidir. Sayaçlar yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlere
yerleştirilemez.
7- Sayaç numaratörlerinin yükseklikleri, yarden, bina içinde 220 cm’yi bina dışında 180 cm’yi
aşmamalıdır.
8- Sayaçlar müstakil bina içine ve kazan dairesi içine monte edilemez. Ortak mahallerde yer
almalıdırlar.
9- Sayaçlar elektrik sayacı, anahtarı, priz, buat, elektrikle çalışan aletler ve elektrik
kablolarından, sıcak su borularından minimum 15 cm mesafede olmalıdır.
10- Gaz sayaçları balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne kesinlikle konulmamalıdır.
11- Sayaçların sökülmeleri gerektiği zaman statik elektrikten korunmak için sayacın giriş ve çıkış
boruları arasına bir iletken tel ile köprüleme yapılmalıdır.

36
10. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORU GEÇİŞLERİ

10.1. Duvar, Döşeme Ve Diletasyon Derzlerinden Doğalgaz Borusu Geçirme

Duvar, döşeme geçişlerinde en önemli husus gaz borusunun dışına mutlaka bir boru kılıfının
geçirilmesidir. Gaz borusu ve koruyucu kılıf borusunun eş merkezli olması sağlanmalıdır. Kılıf
borusunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük olmalıdır. Koruyucu boru,
bina dış duvarı içine sıkı yağmur vb suları tam sızdırmaz bir biçimde yerleştirilmeli ve duvarın dış ve iç
tarafından yaklaşık 10 mm, döşeme geçişlerinde ise üstte 20 mm altta(tavan) 10mm taşması
sağlanmalıdır. Kılıf, geçtiği yere çimento harcı veya alçı ile sabitlenmelidir. Kullanılacak kılıf malzemesi
duvar geçişlerinde sert plastik yada çelik olmalı, döşeme-kat geçişlerindeyse sadece çelik kılıflar
kullanılmalıdır.
Koruyucu kılıf içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır. Kılıf ile gaz borusu arasına
mastik, silikon, köpük vb dolgu kullanılmalıdır. Kesinlikle arada alçı, harç, çimento kullanılmamalıdır.
Bina dilatasyon geçişlerinde fleks hortum (esnek bağlantı) kullanılmalıdır. (Dilatasyon geçişleri ile ilgili
bir şema, resim çizim vb ek bilgiler olmalı. Bir cümleyle konu geçiştirilmemeli, önemi nedeni vs.
vurgulanmalı !)

37
11. ÇELİK BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI

11.1. Bina İçi Gaz Tesisatının Bölümleri

11.1.1. Ana Kesme Vanası

Bir binaya verilen gazı tamamen güvenli şekilde kesebilmek veya bir daireye ait gazı kontrol
edebilmek üzere bağlantı hattı başına konulan küresel tip gaz kesme elemanıdır.
Gaz sızdırmazlığının son derece önem taşıdığı bina iç tesisatlarında özel sızdırmazlık özelliğine
sahip TS EN 331 ve TS 9809 normlarına uygun küresel vanalar gereklidir.

11.1.2. Dağıtım Borusu

Ana emniyet vanası ve regülatörden sonra gaz sayaçlarının giriş bağlantılarına kadar düşey
veya yatay olarak çekilen boru hattıdır.

11.1.3. Kolon Borusu

Düşey olarak çekilen dağıtım borularıdır.

11.1.4. Sayaç Bağlantı Hattı

Kolon hattı ile sayaç girişi arasında bulunan borudur.

11.1.5. Tüketim Hattı

Sayaçtan en son ayırım(sorti) hattına kadar olan ana borudur.

11.1.6. Ayırım Hattı

Tüketim hattından ayrılan ve cihaz bağlantı vanasına (sorti musluğu) kadar olan borudur.

11.1.7. Cihaz Bağlantı Hattı

Cihaz bağlantı vanasından cihaza kadar olan hattır.

Bina içi gaz tesisatı bölümleri

11.1.8. Atık Gaz Sistemleri

Isıtma ve sıcak su üretimi yapan gaz yakıtlı cihazlar yakma düzenlerine iki ana gruba ayrılır:
1-Bacalı cihazlar
2-Hermetik cihazlar

38
11.1.8.1. Bacalı Cihazlar
Yanma için gerekli olan havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun bir baca
vasıtası ile dışarı atan cihazlardır. Konulacakları hacimlerin büyüklüğü ne olursa olsun bu tip cihazlar
balkon, yatak odası, banyo, wc gibi yerlere konulamazlar. Bu tip cihazların bulundukları mahalde dış
atmosfere açık havalandırma menfezi (ventilasyon) bulunmalıdır.

Bacalı kombi bağlantı detayı

11.1.8.2. Hermetik Cihazlar

Yanma için gerekli havayı dış ortamdan alıp, yanmış gazları yine dış ortama veren cihazlardır.
Dış atmosfere duvarı olan tüm mahallere yerleştirilebilirler. Bunların bacaları mutlaka atmosfere açık,
hava sirkülasyonu olan yerlere bağlanmalıdır. Gaz cihazlarının ısınan dış yüzeyleri ile yanabilen veya
kolayca tutuşabilen yapı elemanları ve kullanılan eşyalar arasındaki açıklık en az 50 cm olmalıdır. Atık
gaz boru çıkışları kesinlikle binanın taşıyıcı yapı elemanlarına (kiriş, kolon, perde vb.) zarar
vermemelidir. Baca çıkışları gerekiyorsa dış etkenlere karşı paslanmaz veya galvanize çelik tel örgü
kafeslerle korunmalıdır.

11.2. Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar

11.2.1. Gaz Borularının Erişilebilirliği

Doğalgaz boruları açıktan görülebilecek ve kolayca ulaşılabilecek şekilde döşenmelidir. Sıva
altına doğalgaz tesisat borusu döşenmez. Doğalgaz iç tesisat boruları, taşıyıcı yapı elemanı olarak
kullanılmaz. Gaz boruları kapalı hacim içinden, sözgelişi kanal, asansör boşlukları, havalandırma vb
içinden geçirilmemelidir.

11.2.2. Sızdırmazlık
Gaz boru bağlantı elemanlarıyla yapılmış dişli bağlantılarda amacına uygun plastik esaslı vb
sızdırmazlık malzemeleri kullanılmalı veya sızdırmazlık macunu ile birlikte keten kullanılmalıdır. Bu
sızdırmazlık malzemeleri TS EN 751 – 2 standardına uygun olmalıdır. Yapımı bitmiş tesisatlar projesine
uygun olarak döşendikten sonra dönüşüm için yetkili tesisat firması ve gaz kuruluşu yetkilileri
tarafından test işlemi gerçekleştirilir. Onaylanmış, projesine uygun olarak tamamlanmış tesisatların
cihaz bağlantıları da yapılmış olarak sızdırmazlık testine tabi tutulacaktır.
Bina regülatörü çıkışından yakıcı cihazlara kadar tüm vanalar açık konumdayken Sızdırmazlık
testinde tesisattaki basınç, işletme basıncı 21 mbar olan kısımlarda en az 71 mbar, işletme basıncı 21
mbardan yüksek olan kısımlarda ise en az işletme basıncı + 50 mbar basınç altında olmalıdır. Bu
basınç altında sıcaklık dengelemesi için 10 dakika beklendikten sonra tesisatta 10 dakika süre ile U tipi
sulu manometre kullanılarak test gerçekleştirilir. Test esnasında manometrede üstteki su hizasına bir
39
çizgi çizilerek gerekli bekleme sürelerinde beklenir. İlgili bekleme süresince su seviyesi çizginin altına
inmiyorsa tesisatta kaçak olmadığı anlaşılır. Eğer test işleminde manometreyle kaçak olduğu tespit
edilmişse kaçağın yerini tespit etmek için ek yerlerinde anti-korozif sabun köpüğü ile sızdırmazlık
kontrolü yapılmalıdır.
Sızdırmazlığı sağlanmayan tesisatlara gaz verilmemelidir. Kaçıran ekleme parçaları, hatalı
borular yenilenmeli ve tekrar sızdırmazlık kontrolü yapılmalıdır. Boru çatlaklarının kaynakla tamiratı
yönüne gidilmemeli bunlar yenileriyle değiştirilmelidir. Tesisatın testi tamamlandıktan sonra boru
içindeki basınçlı hava tesisatın en üst katında bir kör tapa açılmak suretiyle boşaltılmalıdır. Test
sonucu olumlu ise bu bölüme gaz verilir. Test sırasında tesisata girmiş olan hava, sayaca en uzak
noktada bulunan cihaz vanası açılarak dışarı atılır.
Bu işlemin yapıldığı bölmeler iyice havalandırılmalı ve bu işlem süresince bu yerlerde açık
alev, ateş bulundurulmamalı, sigara içilmemeli, elektrik cihazları ve kapı zilleri çalıştırılmamalıdır.
Havanın tesisat içinden atıldığına tamamen emin olduktan sonra açılan tapalar ve vanalar kapatılıp,
varsa test sonrası yapılan sayaç ve cihaz bağlantıları gaz verildikten sonra anti korozif sabun köpüğü
ile sızdırmazlık testi yapılır. Ayrıca gaz tesisatında gaz kullanılıyor ise ve bu mevcut tesisata yeni bir
cihaz veya cihazlar eklenmişse gaz ile test tekrar yapılır. Bunun için; öncelikle tesisata bağlı olan tüm
cihazlar ve cihaz pilotları kapatılır, sayaç girişindeki vanadan gaz kesilir test nipelinin vidası açılarak
buraya U manometre takılır. Sayaç giriş vanası yavaşça açılarak basınç 10 mbar’a çıkartılır. Tekrar
sayaç giriş vanası kapatılarak 1 dakikalık bir süre ısı karalılığı için beklenerek sonraki 2 dakika da
basınç izlenir. Basınçta bir yükselme varsa sayaç vanası kaçırıyor demektir. Bu durumda vana
gerekirse değiştirilir. Daha sonra tüm cihazlar gaz dağıtım şirketi yetkilisi tarafından çalıştırılarak varsa
gerekli ayarları yapılır ve gerekli resmi evraklar ve cihazların kullanım talimatnameleri aboneye teslim
edilir.
Testler ‘ U ‘ manometre veya diğer ölçüm cihazları ile yapılabilir.

40
11.2.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması
Gaz taşıyıcı çelik borular binaya bir tehlike anında kolayca ulaşılabilen bir yerinden girmelidir.
Buradaki ana gaz borusu ve ana kapama vanası hasar görmeyecek şekilde darbelere karşı monte
edilmiş ve korunmuş olmalıdır. Bu yer bina deposu ve oturma yeri olarak kullanılmamalıdır. Kapama
vanası küresel çelik vana olmalı, gerekli görülürse muhafaza altına alınmalıdır. Bina bağlantı hatları,
bina dış duvarı ve döşemelerden koruyucu borular kullanılmak suretiyle geçirilmelidir. Bu hatların
zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktaları arasında kalan kısımları korozyona ve mekanik
darbelere karşı tam korunmuş olmalıdır.

11.2.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti

Doğalgaz boruları boru çapları göz önünde bulundurularak uygun aralıklarla düşey borularda
kelepçelerle, yatayda döşenen borularda ise hem kelepçe hem de konsollarla tavan ve duvarlara
sağlam bir şekilde tespitlenmelidir. Kullanılacak kelepçeler duvarlara çelik dübel ile konsollar ise
beton harç ile tutturulmalıdır. Boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara
veya zemine uygun boru destekleri sabitlenmelidir.

11.2.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması

Doğal gaz tesisat boruları :
1-Tüm zayıf akımla çalışan telefon, zil, kapı otomatları, kablolu TV vb. kabloları ile bunların bağlantı
buatlarından en az 15 cm mesafeli olmalı
2-Kuvvetli akımla çalışan bina elektrik tesisatları, elektrik sayaçları, priz, anahtar, elektrik cihazları ve
benzeri ile bunların bağlantı buatlarından en az 15 cm mesafeli olmalıdır. Çapraz geçişlerde elektrik
tesisat sıva altına gömdürülmeli, bu sağlanamıyorsa gaz borusunun dış yüzeyi belli bir mesafede
elektrik akımına ve sıcaklığa karşı yalıtıcı bir malzemeyle kaplanmalıdır.
3-Gaz borularını kendi amacı dışında (elektrik, topraklama hattı vb) kullanmak kesinlikle yasaktır.
4-Gaz boru bağlantıları yanmaya karşı emniyetli olmalıdır.
5-Gaz boru bağlantılarının taşıyıcı kısımları (kelepçeler, konsollar) yanmayan malzemeden
yapılmalıdır.
6-Gaz boruları, ulaşılması güç kapalı hacimler içinden, sözgelişi kanal vb geçirilmemelidir.
7-Yangın ihtimaline karşı en etkili önlemlerden birisi de apartmanlarda ve gaz borularının geçtiği
yerlerde havalandırma için gaz çıkışını sağlayan deliklerin bırakılmasıdır.

11.2.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması

Korozyona (paslanma) karşı mükemmel bir korumanın önemi çok büyüktür. Gaz tesisatının
korozyona karşı korunması her şeyden önce gaz tüketim cihazlarının kullanım güvenliğini sağlar.
Korozyona karşı önlemlerin yetersiz olduğu tesisler kısa zamanda tahrip olur, gaz kaçakları meydan
gelir. Bina içlerindeki gaz boruları uzun süre normal yapı nemliliği değerinin üzerindeki nem ile
temasta bulunmayacak şekilde döşenmelidir. Duvar ve tavandan geçen dağıtım ve düşey kolon hatları
yaklaşık 5 cm fazlalığı olan koruma boruları içine yerleştirilmelidir. Koruma boruları korozyona
dayanıklı malzemeden yapılmış veya korozyona karşı korunmuş olmalıdır. Duvar geçişlerindeki dolgu
maddeleri ve tutturucular ile alçının tesisat üzerindeki korozyon tehlikesi oldukça fazladır. Alçı uzun
süre nemli kalırsa çeliğe kuvvetle etki eder ve ona zarar verir. Özellikle toprak altında kalacak çelik
boruların dış yüzeyi sıcak PE bant ile kaplanmalı ve katodik koruma ile korozyona karşı korunmalıdır.

11.2.7. Statik Elektrik Yüklerine Karşı Boruların Korunması

Gaz tesisat boruları, yüksek gerilimle çalışan işletmelerde koruma ve topraklama amacıyla
kullanılmaz. Tam tersine doğalgaz iç tesisatındaki statik elektrik aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi
topraklanarak alınmalıdır. Gaz tesisatında görülen izolasyon elemanı ev elektrik geriliminin dışarıdaki
gaz hattına taşınmasını önlemek için kullanılır.

41
11.2.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri
Asma tavan içlerinden
Duman bacalarından
Asansör boşluklarından
Çöp ve yanıcı madde depolarından
Davlumbaz içlerinden
İçine girilmesi ve erişilmesi olanaksız hacimlerden
Aydınlıklardan (üstü kapalı veya açık) geçirilmemelidir.

11.2.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu

Gaz tesisatı ne başka bir boru tesisatına mesnetlenmeli veya taşıtılmalı ne de kendisi başka
bir tesisatın taşıyıcısı olarak kullanılmalıdır. Boru güzergâhı, diğer tesisatlardan sızacak veya
damlayacak suların gaz tesisatını etkilemeyeceği bir biçimde seçilmelidir. Bu amaçla paralel ilerleyen
hatlarda gaz hattı yukarı, su hattı ise aşağı gelecek biçimde düzenleme yapılmalıdır.

11.2.10. Binanın Oturmasına Karşı ve Dilatasyon Derzlerinden Geçişlerde

Alınacak Önlemler
Büyük veya birleşik binalarda binanın dilatasyonla ayrılmış iki kısmı arasında farklı oturma
olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları bu durumdan etkilenmeyecek şekilde esnek bağlantı
elemanı ile bağlanmalı veya boru geçişinin etrafında boruya kesme kuvveti uygulamayacak şekilde
gerekli boşluk bırakılmalıdır.

42
12. BAKIR BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI

12.1. Bakır Borular ve Birleştirme Parçaları

Bakır, doğadan saf olarak elde edildiğinden geri kazanılabilen ve insan sağlığına hiçbir zararı
olmayan bir maddedir. Bakır her türlü tesisat sisteminde ve her sıcaklıkta problemsiz bir şekilde
kullanılabilir. Bakır boru tesisatı çok kolay öğrenilebilen ucuz el aletleri ile kolayca uygulanabilen bir
sistemdir. Bu sayede zaman kazanılmakta ve dolayısıyla maliyet düşmektedir. Bakır borulu gaz
tesisatında birleştirme işlemi lehimleme tekniği sayesinde (sert lehim kullanılarak yapılmaktadır)
kılcallık etkisi ile son derece sağlam ve çabuk birleştirilirler. Bakır boruları birbirine birleştirme işlemi
bakır fittingsler kullanılmak suretiyle yapılmaktadır. Bakır birleştirme parçaları piyasada çeşitli çap ve
ölçülerde bol miktarda bulunmaktadır. En çok kullanılan birleştirme parçaları aşağıda gösterilmiştir.

12.2. Boru İçinin Temizlenmesi

Lehimleme kurallarına göre bakır boru ve ekleme parçalarının lehim bölgeleri, iç ve dış
yüzeyleri mekanik olarak temizlenir. İç ve dış yüzeyleri mekanik temizlemede kullanılan araçlara
“temizleme elemanları” denir. Bakır boruların içlerinin temizlenebilmesi için iç yüzey temizleme
fırçaları kullanılır. Bu fırçalar bakır boru ve ekleme parçası iç çap ölçülerine uygun ince çelik telden
yapılmış fırçalardır. Bu fırçalar tutmak için sap ve fırça bölümünden oluşur. Bakır borunun içi
temizlendikten sonra dışının da temizlenmesi gereklidir. Bunun içinde dış yüzey temizleme fırçaları
yada sert bulaşık bezleri kullanılır. Bu fırçalar bakır boruların dış çap ölçülerine uygun içi ince çelik tel
fırça, dışı elle tutulabilen metalden yapılmış özel fırçalardır.

12.3. Doğalgaz Tesisatında Kullanılacak Bakır Boruların Özellikleri

12.3.1. Özellikleri
Bakır, bir metal olması sebebiyle yangından geç etkilenir
Bakır borulu gaz tesisatları basınca son derece dayanıklıdırlar.(45-60 bar)
Bakır borunun genleşme katsayısı son derece düşüktür.
Bakır borunun iç yüzey sürtünme katsayısı düşük olduğundan çelik borulara göre daha küçük çaplı
boru kullanılır.
Bakır borular hafiftirler ve işçilikleri kolaydır.
Bakır boruların estetik görünümleri güzeldir.
Tesisat yönetmeliklerine göre gaz tesisatında kullanılacak borular kangal değil düz çekme borular
olmalıdır. Et kalınlığı en az 1 mm olan borular kullanılabilir.

12.3.2. Teknik Özellikleri

12.3.2.1. Boru Dış Çapı

Aşağıda doğalgaz tesisatında en çok kullanılan bakır boruların TS 9… EN 1057 normuyla imal
edilen boru dış çapları verilmiştir.
15 mm
18 mm
22 mm
28 mm
35 mm

12.3.2.2. Boru Et Kalınlığı

En az 1 mm olmalıdır.

12.3.2.3. Standardı
TS 9… EN 1057 standardı ile imal edilirler.

43
12.3.2.4. İmalatçı Firma Adı
Bakır boruların üzerinde imalatçı firma adı belirtilmelidir.

12.4. Sert Lehim Telleri

Lehimleme işlemi; iki malzeme arasındaki dar boşluğa lehim malzemesinin eritilmek sureti ile
doldurulması işlemidir. Gaz tesisatlarında kullanılan bakır borular birbirlerine sert lehim ile
birleştirilmelidirler. Kesinlikle gaz tesisatları yumuşak lehim ile birleştirilmemelidir. Aksi taktirde
yangın esnasında körükleyici unsur olarak karşımıza çıkarlar. Sert lehim, erime sıcaklığı 450 oC
üzerindeki malzemelerdir. Sert lehimli birleştirmeye gümüş lehimleme de denir. Gümüş lehimi; belirli
oranlarda fosfor, bakır ve gümüş malzemenin karıştırılması ile elde edilir. Elde edilen bu sert lehim
karışım oranlarına göre farklı sıcaklıklarda erir. Sert lehim telleri başlıca üç çeşittir.

12.4.1. Bakır ve Bakır-Esaslı Sert Lehim Alaşımları

Bakır alaşımlı tellerde % 92 bakır, % 2 gümüş, % 6 fosfor bileşeni bulunur. Bu lehim alaşımının
erime sıcaklığı 680-810 C’dır. Çalışma sıcaklığı 710 C’dir. Bu alaşımla bakır doğalgaz boruları
dekapansız olarak birleştirilirler. DIN 8513’e göre sembolü L-Ag2P dir. Bakır –Çinko alaşımlı tellerde %
36 Cu, % 27 Zn, % 3 Sn karışımı vardır. Geri kalanı gümüştür. Erime sıcaklığı 630–730 C’dir. Çalışma
sıcaklığı 710 C’dir. Bu alaşımla bakır borular dekapan olarak boraks kullanılarak birleştirilirler.
Sembolü L-Ag34Sn’dir.

12.4.2. Bakır-Fosfor Esaslı Sert Lehim Alaşımları

% 6 fosfor-bakır alaşımı (L-CuP6), erime sıcaklığı 710–880 C’dir. Çalışma sıcaklığı 730 C’dir. Bu
lehim Bakır-Bakır lehiminde dekapansız, Bakır–Pirinç lehiminde dekapanlı olarak uygulanır. Sembolü
L-CuP6’dir.

12.4.3. Gümüşlü Sert Lehim Alaşımları

Bu alaşımlar içlerinde % 45 gümüş, % 27 bakır, % 3 kalay, % 25 çinko karışımı vardır. Bu
alaşımla bakır borular dekapan olarak boraks kullanılarak birleştirilirler. Erime sıcaklıkları 640–680 C
aralığıdır. Çalışma sıcaklığı 670 C’dir. Sembolü LAg45Sn dir.

12.5. Sert Lehim Dekapanları (Pastaları)

Doğalgaz iç tesisatının bakır boru ile yapılması durumunda bakır boruların birleştirme
işleminin mutlaka sert lehimle yapılmasının şart olduğunu yukarıda anlatılmıştı. Bu birleştirme işlemi
esnasında sert lehim alaşımı yanında mutlaka yardımcı bir dekapanın da kullanılması gereklidir.
Bunun amacı mekanik alarak temizlenmiş yüzeylerin ısıl işlem esnasında dış yüzeyle arasındaki
oksitlenmeyi önlemektir. Aksi halde lehim yapmak imkânsızlaşır, yapılsa bile tam olarak tutmaz. Sert
lehimleme işleminde oksitlenmeyi önlemek amacıyla kullanılan dekapan genellikle BORAKS‘dır. Bu
malzeme toz halinde olup, çalışma sıcaklığı 1000 C’ye kadar ulaşmaktadır. Boraks tozu bakır-çinko,
bakır-fosfor ve gümüş lehim alaşımları ile birlikte kullanılır.

12.6. Oksi-Gaz Pürmüzü

Sert lehimleme yaparken ısıl işlem meydana getirmek amacıyla oksijen ile asetileni
karıştırarak yakan elemanlara pürmüz veya hamlaç adı verilir. Üzerinde iki tane ayar vidası bulunur.
Bunlardan biri asetileni diğeri ise oksijeni kontrol eder. Sert lehim alevi bu iki vida vasıtası ile
ayarlanır. Hamlaç sapına ise asetilen ve oksijen hortumları bağlıdır.

12.7. Oksi-Asetilen Şaloması

Hamlaç ucuna bir rakorla bağlanan değişik çaplardaki üfleçlere şaloma veya bek denir. Esas
sert lehimi kaynatma işlemini bu üfleçler gerçekleştirmektedir. Sert lehim yapılacak bakır boru çapına
göre şaloma seçilmelidir. Boru çapı küçük ise küçük çaplı şaloma, büyük ise büyük çaplı şaloma
kullanılmalıdır. Sert lehimleme işleminde oksi asetilen kullanılacaksa asetileni fazla oksijeni az

44
karbürleyici alev ayarı yapılmalıdır. Sert lehimleme işlemi LPG hamlacı ve LPG tüpü kullanılarak da
yapılabilir.

45
13. KELEPÇE MONTAJI
13.1. Çelik Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti
Sıva üstü yapılan gaz tesisat boruları çelik dübelli kelepçe veya konsollar üzerine oturtularak
tutturulmalıdır. Çelik dübeller matkapla duvara delik açılıp sıkıca, oynamayacak şekilde
tutturulmalıdır. Kelepçeler yangına karşı güvenli olmalıdır. Taşıyıcı kısımlarında yanıcı malzeme
bulunmaması gerekir.
Boru dirsek dönüşlerinde mutlaka duvar kelepçeleri kullanılmalıdır. Kelepçeler fittings
malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte edilmemelidir. Kelepçeler arası mesafe
1,5 – 2 m daha büyük çaplı borularda 2 - 3 m olabilir. Kullanılacak kelepçelerin boru çaplarına göre
yatay ve düşey uygulamalarında olması gereken aralıklar bir fikir vermesi açısından aşağıdaki tabloda
verilmiştir.

Doğalgaz boru hatları duvardan belirli bir mesafe ile açığa kelepçe kullanılarak (a), boşluksuz
sıva altına (b) (ancak bu çözüm Türkiye’deki uygulamalarda kabul edilmemektedir), zorunlu hallerde
ise havalandırılmış kanal içine döşenebilir(c). Bu döşeme biçimleri ve boru tespitleri aşağıdaki
şekillerde gösterilmiştir. Gaz boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara
veya zemine uygun boru destekleri veya konsollarla sabitlenmelidir. Konsollar duvara beton harcı ile
tutturulmalıdır. Boru çapına göre kullanılacak dübel çapı ve cıvata çapı ile boru destekleri aşağıda
gösterilmiştir.

Boru destekleri

46
 Dubel çapı cıvata çapı

13.2. Bakır Boruların Kelepçe Ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti

Bakır borular çelik borulara nazaran hem daha hafif hem de çap bakımından farklıdırlar. Bu
bakımdan tutturulmaları ve sabitlenmeleri daha kolaydır. Kelepçelerle tutturulmaları yeterlidir. Ana
gaz girişlerinde çelik boru kullanıldığı için düşey bakır boru taşımalarında konsol kullanılmasına pek
ihtiyaç duyulmaz. Bakır boru iç tesisatlarında boru çapına göre yangına dayanıklı metal doğalgaz
kelepçeleri kullanılmaktadır. Bunlar da duvara dübellerle monte edilmektedir.

47
14. DUVAR GEÇİŞLERİNDEKİ BORU İLE KILIF ARASINI UYGUN DOLGU
MALZEMESİ İLE DOLDURMA
Katlar arasında döşeme geçişlerinde ve duvar geçişlerinde gaz borusunun korozyonunu
önlemek için boru çapından 10-20 mm büyük çapta boru kılıfı kullanılmalı, kılıf ile boru arası mastik,
silikon vb plastik esaslı bir dolgu maddesi ile doldurulmalıdır. Bu madde sızdırmaz olmalı ve nem vb.
hava şartlarından etkilenmemelidir. Özelliğini uzun yıllar muhafaza etmelidir. Tatbiki elle veya silikon
tabancaları ile yapılabilmektedir. Boru kılıfının her iki tarafından da karşılıklı olarak doldurulmalıdır.
Uygulamalarda genellikle silikon tabancaları tercih edilmektedir. Bunun nedeni hem kullanımlarının
kolay olması hem de macunu boru ile kılıf arasına iyi bir şekilde doldurmasıdır.

Silikon Tabancası

Sıcak ve soğuk silikon tabancaları olarak iki çeşittir. Soğuk silikon, tüpler içinde macun
şeklinde olup kullanıldıktan sonra üzerinden 24 saat geçmeden yeterli katılığa ulaşmaz. Sıcak silikon
ise esnek çubuklar halindedir. Tabancanın rezistansı ile ısıtılarak, kullanılır hale gelir. Soğuduktan
sonra hemen sertleştiği için kullanımı daha hızlıdır. Dairelere girişlerde ve daire içindeki duvar
geçişlerinde, boru döşendikten sonra boru ile kılıf arası genellikle alçı ile doldurulmaktadır. Bu
kesinlikle yanlıştır. Alçı boruyu çürütür.

48
15. KAZAN GAZ BESLEME HATTI BORUSU TESİSATI

15.1. Kazan Dairelerinin Havalandırılması

Kazan daireleri, yakma düzenini etkilemeyecek şekilde doğal yollarla veya havalandırmaya
uygun düzeneklerle havalandırılmalıdır. Kazan dairesine temiz hava temini için yeterli büyüklükte en
az bir giriş bulunmalıdır. Gerekli temiz hava miktarı kw başına 1,6 m3/h olmalıdır. Kazan dairesi
havalandırması için gerekli hava miktarı; teorik yanma havası, hava fazlalığı ve kazan dairesinin
havalandırılması için gerekli olan hava miktarının toplamıdır. Kazan dairesi havalandırılması, kazan
dairesi sıcaklığının ısıtma sezonunda 32°C’yi aşmayacak şekilde olması göz önüne alınarak
yapılmalıdır. Havalandırma açıklıkları dış ortama direkt olarak açılmalı, bunun mümkün olmadığı
durumlarda havalandırma kanallarla yapılmalıdır. Mahaller indirekt olarak havalandırılmamalıdır.
Kanal uzunluğu (Yatay ve düşey uzunluklar ile dirsek eşdeğer uzunlukları toplamı) 10 m. ve üzerinde
ise havalandırma cebri (Mekanik) olarak yapılmalıdır. Havalandırma kanallarında 90’lık dirsek eşdeğer
uzunluğu 3 m.,45’lik dirsek eşdeğer uzunluğu 1,5 m ve ızgaralar için eşdeğer uzunluk 0,5 m
alınmalıdır. Üst havalandırma, havalandırma bacası ile tabii olarak yapılabilir. Alt havalandırma kanalı
brülör seviyesine kadar indirilmelidir. Alt ve üst havalandırmaların her ikisi de tabii veya cebri
(Mekanik) yapılabilir. Tek başına üst havalandırma cebri olamaz. Alt havalandırma cebri, üst
havalandırma tabii olabilir. Taze hava veya egzost fanlarının herhangi bir nedenle devre dışı kalması
durumunda brülörün de devre dışı kalmasını sağlayan otomatik kontrol sistemi kullanılmalıdır. Üst ve
alt menfezler mümkün olduğu kadar mahallin üst ve alt seviyelerine kısa devre hava akımının
engellenmesi için birbirlerinden mümkün olduğunca uzak yerleştirilmelidir. Üst havalandırma menfezi
tavandan en fazla 40 cm aşağıda, alt havalandırma menfezi döşemeden en fazla 50 cm yukarıda
olacak şekilde açılmalıdır. Sıvı yakıtlı kazanların gaz yakıtlı kazanlar ile aynı kazan dairesinde
kullanılması durumunda, bu kazanların da kapasiteleri hesaba dahil edilerek havalandırma açıklıkları
bulunmalıdır. Havalandırma ve yanma için gerekli hava miktarı aşağıda belirtilen üç metottan biri ile
yapılır.
Tabii Havalandırma: Yakma havasını bulunduğu ortamdan alan yakıcı cihazların bulunduğu
mahallerin havalandırmasının dış atmosfere açık bölümden tabii olarak yapılmasını sağlayan
sistemdir (Kanal, menfez vb.).
Alt Havalandırma: Yakıcı cihaz için gerekli yakma havasını temin için tesis edilen sistemdir.
Üst Havalandırma: Ortamda bulunabilecek atık ve/veya çiğ gazların dış ortama tahliyesi ve yakma
havasının alt havalandırma noktasından ortama girişinin rahat yapılabilmesi için tesis edilen
sistemlerdir. Kazan dairelerinin havalandırılmalarında genellikle doğal yoldan; yani iç ve dış ortam
arasındaki sıcaklık farkından ve rüzgâr kuvvetlerinden yararlanılarak yapılabilir. Doğal
havalandırmanın yapılabilmesi için alt ve üst menfezlerin dış hava ile direkt temas etmesi
sağlanmalıdır. Kazan dairesinin dış hava ile teması sadece üst menfez sayesinde ise taze hava uygun
boyutlarda kanal ile sağlanmalıdır. Kazan dairesi toprak kotunun altında kalıyor ise havalandırma
uygun boyutlarda kanallar ile sağlanmalıdır. Havalandırma menfez ve kanalları korozyona karşı
mukavim, kolay yanmayan; galvaniz, alüminyum, bakır, DKP sac vb. malzemelerden imal edilebilir (TS
3419). DKP sac kullanılması durumunda menfez ve kanallar antipas üzeri yağlı boya ile boyanacaktır.
Kazan dairelerinde pis hava atış miktarı, toplam anma ısıl gücünün her 1 kW’ı için 0.5 m3/h olmalıdır.
Buradan hareketle pis hava atışı için gerekli menfez kesit alanı hesaplanmalıdır. Menfez üzeri
dikdörtgen deliklerde kısa kenar en az 10 mm olmalıdır. Izgara kafes vb.lerin göz aralıkları en az 10x10
mm olmalıdır. Havalandırma için kanatların kullanılması durumunda hesaplamalar için TS 7363
standardı uygulama kuralları dikkate alınmalıdır.

Tabii Havalandırma Hesabı

Alt Havalandırma Hesabı:

Aa= 540 + (Qbr - 60) x 4.5 (cm2) net alan
Üst Havalandırma Hesabı:
Aü =Aa/2 (cm2) Net alan,
49
formülde;
Qbr= Brülör kapasitesi (kw)
Net alan, havalandırma menfez kanatları arası kalan alanların toplamıdır. Kullanılacak
havalandırma menfezlerinin boyutları net alanın 1.50 ile çarpılmasıyla hesaplanır.

Yarı Cebri Havalandırma: Taze hava alt menfezlerden fan vasıtası ile cebri üst havalandırma tabii
olarak sağlanır.

Cebri Havalandırma: Alt ve üst havalandırmanın, vantilatör, aspiratör gibi mekanik sistemlerle
havalandırma kanalları kullanılarak sağlandığı sistemdir. Tabii havalandırılması mümkün olmayan
kazan dairelerinin cebri olarak havalandırması gerekir. Taze hava alt menfezden fan vasıtası ile
sağlanır ve içerideki pis hava (Egzost) yine bir fan vasıtası ile üst menfezden dışarı atılır. Cebri
havalandırma için gerekli en az taze hava ve egzost havası miktarları brülör tipine ve kapasitesine
göre hesaplanmalıdır.

Cebri Havalandirma Hesabı (Fanlı Brülörler İçin)

Alt havalandırma (Taze Hava):
Havadebisi= Qbr x 0.9 x 3.6 (m3/h)
Üst Havalandırma (Ekzost Havası):
Hava Debisi = Qbr x 0.6 x 3.6 (m3/h)
Qbr = Brülör Kapasitesi (kw)

Cebri havalandırma hesabı (Atmosferik yakıcılı kazanlar)

Alt Havalandırma (Taze Hava)
Hava Debisi = Qbr x 1.1.x 3.6 (m3/h)
Üst Havalandırma (Ekzost Havası):
Hava Debisi = Qbr x 0.45 x 3.6 (m3/h)
Qbr = Qk Kazan Kapasitesi (kw)

15.2. Kazan Gaz Besleme Hattı

Kazan sayaç çıkışından brülöre kadar olan boru hattına, kazan besleme hattı denir. Merkezi
ısıtma sistemlerine ait doğal gaz boru hatlarının birleştirilmesi kaynaklı yapılmalıdır. Boru hattı
üzerindeki ayar kumanda ölçüm ve kontrol cihazlarının dişli bağlantı ile yapılması durumunda TS 61’e
uyulmalıdır. Bağlantılar;
Çap ≤ DN 65 Kaynaklı, Flanşlı, Vidalı
Çap >DN 65 Kaynaklı, Flanşlı
Şeklinde olmalıdır.
Kazan gaz besleme boru hattı, boru çapı brülör kapasitesine göre tespit edilir. Hatta verilecek
gaz basınçları ise ısı merkezlerinin müstakil olması durumunda kullanım ünitelerine orta basınç
hattından, direkt kazan besleme hattına gaz verilebilir. (1 Barın üzerinde basınçla kazan besleme
hattına girilmemesi emniyet açısından tavsiye edilir.) Ancak binaların altında bulunan ısı
merkezlerine, brülör çalışma basıncına uygun bir basınçla girilmelidir (Bu basınç 350 m bardan fazla
olmamalıdır.). Kazan dairelerinde solenoid vana ile irtibatlandırılmış ve üst havalandırmadan daha
yüksek bir seviyeye ex-proof gaz alarm cihazı tesis edilmelidir. Solenoid vana, oluşabilecek bir gaz
kaçağı durumunda gaz alarm cihazından aldığı sinyal doğrultusunda kazan dairesine gaz girişini
engelleyecek bir noktaya yerleştirilmelidir.

15.3. Kazan Gaz Besleme Hattı Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

Kazan gaz besleme hattı borularının birleştirme işlemi en güvenilir bağlantı biçimi olan kaynaklı
birleştirmedir. Çelik doğal gaz boru hatlarının birleştirilmesinde, merkezi sistemlere ait tesisatlar
kaynaklı birleştirme uygulaması yapılmalıdır. Kaynak yöntemi seçilirken DN65’e (Dahil) kadar elektrik
ark veya oksi-asetilen kaynağı, DN 80 dahil üstü çaplar için sadece elektrik ark veya argon kaynağı
50
uygulanmalıdır. Kaynak işlemi TS 6868-1 EN 287-1’e göre sertifika almış kaynakçılar tarafından
yapılmalıdır.
Besleme hattı gaz boruları, armatürleri, flanşları, sızdırmazlık malzemeleri vb TSE standartlarına
uygun olmalıdır. Kaynak işleri belge almış kaynakçılar tarafından yapılmalı, mukavemet ve sızdırmazlık
testi uygulanmalıdır.
Kazan gaz besleme boru hattı çapı, brülörlerin yeterli çalışma basıncında normal çalışmasını temin
edecek çapta seçilmelidir.
Kazan ana gaz besleme boruları kelepçe ve konsollarla sabitlenmeli sabitlenemiyorsa alttan
desteklenmelidir.
Boru çapı güzergâhı seçilirken, gelecekte olabilecek kapasite artışları göz önüne alınmalıdır.
Kazan gaz besleme hattı, boru güzergâhı mümkün olduğu kadar kısa olmalı, dış darbelere karşı
emniyetli yerlerden geçirilmeli, korozyona maruz bırakılmamalıdır.
Gürültü olmaması için ses giderici elemanlar ( Konpansatör) kullanılmalıdır.
Gaz boru hattına mutlaka topraklama yapılmalıdır.
Kazan üzerindeki brülörler, kazan dairesi dışında yerleştirilmiş bir elektrik şalteri ile her zaman
kapatılabilmelidir.
Boru hattında kazan dairesi dışından el ile kapatılabilen bir vana bulunmalıdır.
Doğal gazlı büyük kazan dairelerinde en az bir doğal gaz detektörü bulunmalıdır. Bu detektör
küçük kazan dairelerinde sadece alarm verebilir. Büyük sistemlerde ise aynı zamanda, kazan dairesi
dışında aynı bir bölmede bulunan emniyet vanasını otomatik olarak kapatır ve alarm verir.

15.4. Kazan Daireleri Havalandırma ve Gaz Tahliye Boruları

Kazan dairelerinde aşağıda belirtilen sebeplerden dış havaya ihtiyaç vardır:
Kazandaki yanma için gerekli olan yakma havası
Kazan dairesinin havalandırılması, kirlenmesinin önlenmesi, sızabilecek gazların ve oluşacak pis
ortam havasının dışarı atılması için gerekli olan havalandırma havası
Kazan dairesinde sıcaklığın aşırı yükselmemesi için yapılacak havalandırma
Havası Yanma için gerekli olan temiz havanın hangi yollarla temin edildiğini yukarıda
açıklamıştık. Ancak kazan dairelerinde ayrıca oluşan pis hava ve gazları dışarı atmak üzere bir hava
tahliye tertibatı oluşturmak güvenlik açısından gereklidir. Atık hava debisi 1 kw ısı gücüne karşılık en
az 0,5 m3/h olmalıdır.
Gaz tahliye hava çıkış delikleri mümkün olduğu kadar tavana yakın ve temiz hava girişinden
mümkün olduğunca uzak olmalıdır. Kesitleri 180 cm2den küçük olmamalıdır. Bu delikler kazan
dairelerinde etkin bir havalandırma sağlar. Eğer bu şekilde yapılmış özel tahliye delikleri yoksa doğal
havalandırmalı ve yarı cebri havalandırmalı kazan dairelerinde gaz tahliyesi ve pis hava uygun
boyutlarda yapılmış üst menfezlerden dışarı atılır. Bunun için gerekli enerji sıcaklık değişimi doğal
olarak sağlanır. Cebri havalandırmalı kazan dairelerinde ise hem içeriye alınan temiz hava hem de
içeride birikmiş olan gazlar dışarıya fanlar vasıtasıyla atılır.

15.5. Gaz Brülörlerinin Kazan Üzerinde Montajı

Gaz brülörleri kazan üzerinde bulunan montaj plakası üzerindeki saplamalara vidalanmak
suretiyle sabitlenir. Brülör montajında:
Gaz brülörleri, yerine sabit ve sağlam bir şekilde tutturulmalı, amyant levhalar uygun aralıklarla
vidalarla tespit edilmelidir.
Brülör kazan bağlantı sac kalınlığı en az 10 mm olması gerekir.
Bağlantı sacına alev gözetleme deliği ve kapağı yapılmalıdır.
Sacın arka kısmına kazanın yapısına bağlı olarak 10 mm ısı yalıtım plakası veya uygun kalınlıkta
malzeme konacaktır.
Brülör kazan gövdesine, ön kapakta standart olarak bulunan brülör adapte sacından faydalanılarak
bağlanmalıdır.

51
 Brülörün yanma başlığı uzunluğu, en az kazan yanma haznesinin ön bölümüne ulaşacak şekilde
olmalıdır. Eğer yanma başlığı uzunluğu aşırı uzun veya kısa ise kazan üreticisinden sorunsuz çalışma
için onay alınız.
Eğer brülör yanma başlığı çapı ile kazan ön kapağındaki refrakter arasındaki boşluk 10 mm’den
fazla ise kalan boşluğu kazan ile birlikte gönderilen ısı izolasyonu malzemesi ile sıkıca doldurunuz.
Brülör flanş bağlantısı daima gaz kaçırmayacak şekilde monte edilmelidir. Bu sağlanamadığı
takdirde kazan dairesine zehirli gaz kaçağı oluşur ve bu sıcak gazlar kazan ön kapağına kalıcı hasarlar
verir.
Brülör bağlantı cıvatalarının boyu, brülör flanşı, contası ve adapte plakası kalınlıklarının toplamını
geçmemelidir.
Büyük ve ağır brülörlerin tüm ağırlığı kazan ön kapağına taşıtılmamalı, brülörün ağırlığı ayarlı
uygun bir destekle yere taşıtılmalıdır.

15.6. Kazanların Bacaya Bağlanması

Bacanın görevi, duman çıkışlarını çevreye zarar vermeyecek bir şekilde dışarı atmak ve
kalorifer kazanında sıcak gazların istenilen hızda dolaşabilmesi için gerekli doğal çekişi sağlamaktır.
Doğal gaz kazan bacaları TS 2165’e göre bacada kullanılacak malzeme olarak yüzeyleri pürüzsüz,
düzgün ve 500°C sıcaklık farklarına dayanabilen kalıplaşmış ateş tuğlası veya asbestli çimentodan
yapılmış özel biçimde prefabrik elemanlar kullanılmalıdır.
Sürtünme kayıplarının azaltılması bakımından baca iç yüzeylerinin düzgünlüğü çok önemlidir.
Ayrıca dışarıdan içeri hava sızmasının da önlenmesi gerekir. Doğal gaz kazanları için hazır çift cidarlı
paslanmaz çelik bacalar da kullanılabilir. Doğal gaz kazanları bacaya duman kanalları vasıtası ile
bağlanır.
Doğal gaz kazanlarının baca bağlantılarında şunlara dikkat edilmelidir:
Kazan bacalarına soba, şofben, kombi vb. bacaları bağlanmamalıdır.
Doğal gaz kazanlarının bacaya bağlanması esnasında eğer sistemde birden fazla kazan varsa
yönetmelik her kazan için ayrı bir duman bacası bulunmasını şart koşmaktadır. Her ne sebeple olursa
olsun iki kazan aynı bacaya bağlanmayacaktır.
Uygun baca çekişi için yatay duman kanalı çapının baca kesitinden küçük olmaması, boyunun 60
cm’den kısa ve 3 m’den uzun olmaması, baca yüksekliğinin 1/4’ünü geçmemesi, %10 artan eğimle ve
mümkünse dirsek kullanılmadan bacaya bağlanması tavsiye edilir. Dirsek kullanılması zorunlu ise
yuvarlak ve geniş açılı dirsek kullanılması, dirseklerin sayısının ikiden çok olmaması önerilir. Dirsek
kullanılan uygulamalarda duman kanalı boyu baca yüksekliğine oranlanırken her dirsek 1 m düz boru
olarak kabul edilmelidir.
Duman kanallarının temizlenmelerine imkan verecek, sızdırmaz, ısı yalıtımlı, kolay açılıp
kapanabilen ve yeterli sayıda temizleme kapağı bulunacaktır.
Duman kanalları bacaya doğrudan veya zorunlu durumlarda yuvarlak dirseklerle bağlanacak, 90°
keskin dirsek kullanılmayacaktır.
Duman kanalı baca girişi çevresi ısıya dayanıklı elastik dolgu veya cam yün ile doldurulmalıdır. Baca
ve kazan bağlantıları sızdırmaz olmalıdır.
Duman kanalı bacanın içinden dışarıya doğru taşmayacaktır.
Duman kanalları izole edilmelidir.
Baca boru çapı ile dış ortamdan geçiyorsa açıktaki boru yalıtılmalıdır.
Baca çatının en yüksek noktasından 1 metre daha yüksek olmalıdır.
Kazan yeterli çekişi sağlayacak normlara uygun bir bacaya (Minimum -0,15 mbar, maksimum -0,20
mbar) bağlanmalıdır. Yeterli çekişe sahip olmayan bacalar kapasite ve verimi önemli ölçüde düşürür
ve kazan duman borularının sık sık tıkanmasına sebep olur.
Baca bağlantısı kazandan sökülebilecek ve gaz sızdırmayacak şekilde imal ve monte edilmelidir.
Baca yüksekliği 6 m’den az olmamalı ve bacanın üst ucu bina çatısının mahya seviyesinden minimum
1 m yüksek olmalıdır. Aşırı rüzgar etkilerine karsı baca çıkışına koruyucu şapka konulmalıdır. Bacanın
sızdırmaz ve izolasyonlu olmasının çekişe büyük faydası olacaktır.

52
 Doğal gaz yanması sırasında (CO 2 ) karbondioksit ve ( H2O) su buharı oluşur. Yani yaklaşık olarak 1
m³ doğal gaz, 2 m³ oksijenle birleşir ve sonuçta 1 m³ karbondioksit ile 2 m³ su buharı oluşur. Bacanın
belirli bir sıcaklığa kadar soğuması ile buhar halindeki gaz yoğuşmaya (Sıvılaşmaya ) başlar. Su buharı
oluşumu doğal gazda daha fazladır. Bu nedenle bacalarda yoğuşmaya karşı önlem alınmalıdır.
Baca gazları ortam havasından daha sıcak ve hafif olduğundan bacada bir negatif basınç
oluşur ve çekiş olur. Baca çekişi baca yüzeyinin pürüzsüz ve düzgün olması, baca yüksekliği ve
sıcaklığının artmasıyla da artar. Bacalar ısı kaybına karşı yalıtılmalıdır. İç çeperleri hafif beton veya
şamot olan çok çeperli bacalar, çok çeperli paslanmaz çelik bacalar, havalandırmalı bacalar şeklinde
doğal gaz kullanımına uygun baca tasarımı gereklidir.

15.7. Servis Hattının Döşenmesi

Servis hattı olarak isimlendirilen bina bağlantı hattı, gaz teslim noktası ile ana kesme vanası
arasındaki hattır. Servis hattı bina dışındaki vana bağlantısı, yalıtım parçası, ana vana, basınç regülatör
kutusunu kapsar. Servis hatları çelik veya polietilen (PE) borulardan çekilir. Bina bağlantı hatları
binaya, binanın girişine yakın, yeterince aydınlatılmış, kuru, kendi kendine havalanabilen ve kolayca
ulaşılabilen bir yerinden girmelidir. Gaz borusu hasara uğramayacak bir biçimde korunmuş olmalıdır.
Doğal gaz boruları, bina ortak mahalli olmayan yerler, kapıcı dairesi, sığınak, yakıt deposu bulunan vb.
yerlerden geçemez (TS7363). Doğal gaz hattı yangın merdiveninin içinden ve bitişiğinden
geçirilmemelidir. Doğal gaz boruları işletme tarafından her zaman kolayca görülebilecek, kontrol
edilebilecek ve gerektiğinde kolayca müdahale edilebilecek yerlerden geçirilmelidir. Doğal gaz bina
bağlantı hattı üzerinde(Bina ana giriş kapısına mümkün olduğunca yakın ) rahatça ulaşılabilecek,
hasar görmeyecek bir noktaya tüm tesisatın gaz akışını gerektiğinde kesip açma işlevini yerine
getirecek bir “Ana Kesme Vanası” konulmalıdır. ( TS 9809 veya TS EN 331 ). “Ana Kesme Vanası” bina
dışında bir noktaya koyulacak ise havalandırılmış bir kutu içine alınmalıdır. Yalnızca DN 50 dişli vana
konulabilir. DN 65 ve üzeri çaplardaki ana kesme vanaları, flanşlı ve tam geçişli küresel vana olmalıdır.
Servis hattı anma çapı 80 mm’den büyük olan yerlerde bina dışına ikinci bir kapama vanası
konmalıdır. Doğal gaz hatlarının, duvar ve döşemelerden geçişlerinde koruyucu kılıf borusu
kullanılmalıdır. Duvar ve döşeme geçişlerinde gaz borusu ve koruyucu borunun eş merkezli olmasına
özen gösterilmelidir. Koruyucu borunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük
olmalıdır. Koruyucu boru bina dış duvarı içine sıkı ve tam sızdırmaz bir biçimde yerleştirilmeli ve
duvarın her iki yüzünden dışarıya doğru en az 20 mm taşmalıdır. Koruyucu boru ile gaz borusu
arasında kalan boşluk duvarın her iki tarafından zamanla katılaşıp çatlamayacak özellikte uygun
macunla (TS EN 751-1, TS EN 751-2, TS EN 751-3) doldurularak tam sızdırmaz hale getirilmelidir.
Koruyucu boru içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır. Aşağıda hem bina içinde, hem de
bina dışında bırakılan servis hattının nasıl döşendiğini gösteren şekiller verilmiştir.

53
 Servis hattı bina içine girerek burada son bulabileceği gibi, bina girişinde (Bina dışında)
yapılacak duvar tipi regülatör kutusu veya servis kutusunda da bitebilir.

54