Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
POP2,0LISSEANU
www.dacoromanica.ro
FONTES
HISTORIAE DACO-ROMANORUM
FASCICULUS IX
G. POPA.LISSEANU
BUCUREETI
TIPOGRAFIA 1BUCOVINA», I. E. TOROITITU
1936
www.dacoromanica.ro
IZVOARELE
ISTORIEI ROMANILOR
VOLUMUL IX
FLAVIUS VOPISCUS
TRA.DUCERE SI COMENTARU DE
G. POPAELISSEANU
BUCURESTI
TIPOGRAFIA CBTJCOVINA», I. E. TOROUTIU
1936
www.dacoromanica.ro
Amico dilecto
Georgio Cioriceanu
Rerum historicarum amantissimo
d. d. d.
www.dacoromanica.ro
PREFATA
Fiecare volum ce am, publicat in colectia acestor Fontes
Historiae Daco-Romanorum este precedat de un studiu intro-
ductiv, mai mult sau mai putin complet, cuprinzernd rezulta-
tele la cari am, ajuns §i concluziunile ce am socotit c putent
si tragem din cercetarea operei trad use. Aceste rezultate §i
aceste concluziuni cari se desprind in mod logic din examina-
rea textelor originate i cari nouit ni s'au impus cu putere de
dogma, ar putea sci fie, uneori, numai opiniile noastre perso-
nale cari sa nu aiba in totul §i aprobarea cetitorului. Origina-
lul acestor izvoare istorice stemd acum la indemema tuturora,
va putea fiecine si scoata direct inc.heierite ce le va crede ne-
cesare.
Lucrarea n,oastra principal, am putea spune lucrarea
noastra fundamentala, careia i-can dat o grije deosebitá, con-
sac' in publicarea textelor originate pe cari noi ne-am silit sa
le arn ceit mai exact posibil i dupit ultim,ele ediçii critice.
Traducerea ce am facut ar putea sí para" uneori, o sim-
noi aceasta, nu destul de desavar§ita. O traducere
perfectí este, dupa' cum am aratat-o alta- data' in studiul asupra
Meto dicei limbilor dasice, o imposibilitate. Caci o traducere
desaveir§ita nu se poate face deceit prin interpretare §i o atare
interpretare este aci cu neputingi. Aden?, Instí afirma cei tra-
ducerile noastre sunt in totdeauna fidele cu originalul.
Traducerea noastra a lui Eutropius, neinsotita de textul latin,
a aparut inca din anul 1916 in editura Casei Scoalelor.
In ce prive§te in special volumele IX §i X cari cuprind
un material istoric ce in ordine cronologica ar fi trebuit sí
intre in volumele precedente, ele, pin continutul lor, i prin
interpretarea noastra asupra acestui confinut, pun inca °data
interesanta problema' asupra petrel sirei Daciei §i implicit a con-
www.dacoromanica.ro
8 ---
G. POPA-LISSEA_NU
www.dacoromanica.ro
AVANT PROPOS
En poursuivant le chtitnent- des pirates illyrlens qui infestaient
les nters Adriatique et lonienne les Romains pénétrent dans la
Péninsule Thrace, et non Balcanique comme on persiste a rap-
peter a tort par les ports de Dyrrhachium (Durazzo) et d'Apol-
Ionia, (aujourd'hui camaté). Ça se passait a la fin du 3-e siacle
avant J. Ch. Depuis les Rowans n'ant fait qu'élargir progressive-
ment leurs canquétes soumettant el tour de rôle les Illyriens, les
HeHanes, les Macédoniens, conglomérat de peapktdes thraces, et non
illyriennes, vivant rarement en rapports arnica= avec les Odryses,
leurs congénares du Rhodope et du bassin, de rHebrus.
Au début du 1-er siacle de nôtre ère, les limites de rEmpire
ramain s'établissent le long du Danube moyen et de rlster, le Da-
nube inférieur. Les points stratégiques, déja répérés par les Celtes
Scordisques et les Bastarnes4envahisseurs gaulois des 4-e et 3-e gla-
des, cornme Singiduruan (Belgrade) Bortortia (Vidin), Durostorum
(Silistra), Noviodunum (Isacea), qui com,mandent des gués impor-
tants, ainsi que d'autres localités, sont fortifiés le long ou au voisi-
nage de ce flewve. Les convmandenzents de plusieurs légions, fortes
de 4-5.000 horrones, sont fix& dans quelques-unes de ces localités
d'ou rayonnent des détachements dans toutes les directions chargés
de la securité des pays respectifs et d'arrater toute invasion venant
du Nord du Danube.
Avec rextension de lt2tr pouvoir, les Romains font .pénétrer
dans les villes du voisinage de la mer Adriatique 'leur civilisation,
qui gagrtera vite les bassins et les vallées, habités souvent par une
population noimbreuse, des principaux fleuve,s et rivières. Les for-
mes de vie rornaine font cha.nger profondarnent d'aspect les bourga-
des thraces des vallés de rAxius (Vardar), du Strymon (Strouma),
de rHebrus (Maritza), du Margus (Morave), de rIster et du Da-
nube moyen.
www.dacoromanica.ro
10
www.dacoromanica.ro
12
www.dacoromanica.ro
14
www.dacoromanica.ro
15
www.dacoromanica.ro
16
www.dacoromanica.ro
17
eau, estl utilisé, tent& seta, tented conurze racine des ndmbreuses &nominations
ayant toujours trait a reau; on le retrouve partout darts les pays carpa-
tique.s comme dans la Péninsule Thrace et dans l'Asie Mineure de FOuest.
Ceux des auteurs, qui ont auribué ce mot au vocabutcrire des Sta.
ves, sont dans une regretable erreur. Les nams du Vésère et de FIsère,
de la Vistre, etc. de France, oil il n'y a jrunais eu de Slawes, dérivent
du Vis, eau. On identifie d'ailleurs ce mot dès les VIII-e et VILe sa-
cles avant 1.Ch., dans les &nominations de Byzance ou Vyzance, '
zone ou Vyzone de la Scythie Mineure du Sud-Est, de Byzie ou Vyzie, de la
Thrace orientate, à Forigine des établissements thraces et qui signifieru vines
ou cités d'ecat, près de la mer ou d'un cours d'eau; Finer est une dénomination
thrace pour le Danube inférieur. Les 1074TheS phonétiques du mot vis comme
bien d'autres mats varient d'un groupe de peuples thraces à Fautre, mais le
sens initial est resté toujours le méme et il a persisté a travers les riges jusju'i;
nos jours. Les Slaves Font adopté beaucoup plus tard, en formant des déno-
mations a leur facon cordate, Bistre ou Vistre, Bistra ou Bistritza, eau rapide
fougeuse; toutefois il est fort discutable si cette dénomination est réelle.
ment slave. On la trouve d'ailleurs en France dans nom de la Vistre, en Hirna-
laja, et dans, bien d'autres endroits où il n'y a jamais eu de Slaves. Mais a
n'est pas moins vrai qu'4 coté de ces dénominations qui portent une empreinte
soi-disant skive, il y a des cours d'eau que la population des Carpates, par
exernple, continuent de les appeler contme à l'époque des Daces et des Carpi,
tels la Mara et rite ou ha qui arrosent la`ménte contrée, le Maranurres, que le
Visau, de Visova, forme censée étre également slave.
Un autre $motIcrusage toponymique très fréquerit dosis les pays thraces
est Bor, ou Bori, qui signifie généraleiment un cours d'eau sujet à Finondation
oft une région ntarécageuse.Wéradote le inentionne dans le Borysthènes, eau
qui gale, dénomination appliquée au Danapris ou Dnipre. D'aucuns considèrent
ce mot d'origine scythe, ou plus exactement, turco-mongole; c'est une erreur,
car il préexiste è Favénement des Scythes dens l'Europe. La racine de la Ber-
zovia des ancièns. (Barzava ou Borzava, rivière de la régicin de la Timissane
actuelle), est tras certainement Bor, qu'on retrouve aussi dans la dénomination
des rivières de Borsava ou Barsava du versant Sud des Carpates Forestières,
Borsa du Maranutres, Borsec, (rivière désséchée), des Carpates Moldaves, Brirsa
ou Borsa, du versant Nord du massif des Bucegi, qui a donné son non' à la
région qu'elle traverse, au pays de la Barsa, boisé et rnarécageux, avant d'être
colonisé aux XII et XIII-e slide par les ancêtres des Saxons actuels de Trensylva.
nie. Le nom de la ville de Brasov est très ancien et signifie localité du pays de
Borsa ou Barsa. La Borcea est le bras Ouest du Danube, contournant, rile ma-
récageuse de la Borcea, qui s'intercalle'entre la Dabrogea et la Monténia;
s'agit donc d'une vieille &nomination thrace et non coitmone ou turco-mongole
comme le veulent maints historiens.
La Bora, montagne dans la langue des Thraces, est d'un usage
d'autant plus grand que les pays gulls habitaient sont en majorité
montagneux, très acddentés. Pour les Hellènes d'Horrière, la Borée, Bo-
réas, signifiait plat& le vent souvent humide qui soufflait des montagnes, des
pays thraces anontagneux qui se trouvaient au Nord par rapport a eux, que le
IZVOARELE ISTORIEI ROMANILOR VOLT1MUL IX 2
www.dacoromanica.ro
18
point cardinal Nord. Pour Hérodote, les Hyperboréens étaient les gens qui
habitaient au dela des montagnes légenclaires de la Grande Scythie; en réalité
cet auteur utilise un mot dont il n'avait pas bien saisi sa véritable signification.
On continue d'appeler Bora le vent, souivent tras violent, qui se précipite en rat-
tales des Alpes Dinariques vers la Mer Adriatique; les populations romaniques
et slaves de ces régions ne se ,rendent plus compte du sens initial del cette
Bora des Thraces et Illyriens; il y a encore plusieurs sommets dans la Péninsule
Thrace qu'on appelle, tout simplement Bor, ou Bora.
C'est de la Bora que dérive la Hora, la Gora, (en grec oros), montagne,
mot de viel usage dans les pays thraces, comme par exemple, pour le massif et
le sommet du Bihor grande montagne. Ce mot n'appartient guère au maigre
vocabulaire des Slaves dont les ancatres sortaient des Tégions plates et maré-
cegeuses, sans-montagnes. On trouve d'ailleurs des 4dlihors» ou (Bihars» dens la
Péninsule Thrace comme dans le Caucase et la Himalaya off il n'y a jamais
eu de Slaves.
Cependcutt ces ressemblances linguistiques one dmené quelques auteurs
d consielérer surtout les Daces centime des Slaves. Un de ces auteurs Zablovsky,
dans une &do publiée darts la Revue d'Archéologie, développe cette hypothase.
ll va jusqu'a faire des bassins du Moyen et du Bas Danube la patrie des anciensl
Slaves; pour cela, il se ser: principalement des arguments tirés de la topony-
mie. Pour lui, la Bersovia, par exemple, serait une dénomination slave, quoi qu'elle
f fit thrace; il attribue le suffixe ova, ovis, unique:mew aux populations slaves,
bien gull se rencontre dans les pays oeltiques vamme dans les pays latins;
de mime, la dénomination de Tsierna ou Dierna, la Noire, cité sur l'emplace-
ment de l'Orsova actuelle, mentionnée par les auteurs anciens serait pout lui
une preuve péremtoire que les ancOtres des Slaves, chez qui cette déndmination
errs été fréquente, auraient vécu dans les bassins du Danube Moyen et dans
les pays carpatiques; et que les Daces de plus tard eussent été des Slaves, quoi-
que tous les documents historiques prouvent à satiété gulls appartenaient a la
famille des peuples thraces. Or, cette forme linguistique de la Tsiema, qui s'est
conservée presque telle quelle darns la dénomination de la Cema, riviare des
Carpates occidentales, ainsi que de bien d'autres riviires d.0 nth me nom surtout
des pays carpatiques, atteste autre Chose que celle svoulue par Zablovsicy, savoir;
la pérsistence a travers les ages, jusqu'a nos jours, d'une très ancienne pronon-
elation thraco-romaine, ce qui n'eCit été possible sans la possession permanente
de ces pays par les Threco-rdmains, par les Daces libres et les Carpi, connus
plus tard sous le nom de Wolochs, Vlahs, Vieques, Valaques, nom d'origine glx-
rnanique, emprunté par les Slaves et appliqué cl partir du IX-e ou X-e siècle
toutes les populations romaniques des pays carpatiques et de la Péninsule
Thrace. Pourtant ces ,populations ont rendncé graduellement à leur dértomina-
tions régionales de Daces, Moésiens, Thra.ces, Dardaniens, etc. pour se dire elles-
mêmes des Roumains crest-a-dire sujets de l'Empire romain, ou peuple de civilisa-
tion romaine. Elles out obstinelment réf usé de se faire appeler Vlalts ou Valaques,
terme qu'elles ont tdujours considéré peu flateux pour elles bien signifia t
d l'origine romain, rornanique ou sujet romain. Ce sont ces Roumains qui ont
perpetué remploi d'une bonne partie du vocabulaire thrace, mais considéré
a tort slave.
www.dacoromanica.ro
19
www.dacoromanica.ro
20
passé par ces pays où y ont séjourné temporaiment. Puis quand elles
seront connues sous le nom générique de Vlahs, Valaques, au Wa-
lachs, c'est-et-dire ez partir des et IX-e siécles elles sont men-
tionnées soit seules, comme chez le chroniqueurs hongrois Anonyzne,
(adopté et rejeté à tour de rôle par les istoriographes magyars et
&rangers suivant les intérets politiques du moment et sauvegarder),
soit et côté des Slaves, Petschenègues, Hongrois, Couman,s: Tartares,
etc., ù propos de certains événements historiques, politiques au mi-
litaires.
En dépit de ces faits, ainsi que de bien d'autres d'une évi-
dence incontestable, la, présentation de rhistoire des &mains con-
tinue d'étre entachée d'une erreur initiate, due en grande par-
tie aux allégations d'Eutrope et de Flavius Vopiscus concernant ra-
bandon de la Dacie par les Remains. Moints auteurs modernes ou
contemporains, qui réfusent de reconnaitre rimportance que com-
porte la romanisation, qu,oique ez des dégrés variables suivant les
gions des population Thraces, des pays soumis et la domination de
Rame ne sont guère de bonne foi; ils font fi des preuves péremtoi-
res qui vieruzent es rappui de la persistence à &avers les siécles de ce
procéssus civilisateur représenté presqu'uniquement par les Rou-
mains, ces Thraces romonisés, qui ont &blue' cleats le même cadre.
géographiqu.e que leurs ancétres les Thraces. Au cours du temps ils
ont subi, c'est vrai, quelques influences des peuples envahisseurs
dont zeze partie avait fini par se fixer et demeure dans certains ré-
gions de ce cadre.
Ces mêmes auteurs se aumtrent empréssés de 'considé-
rer la Dacie Aurélienne conzme rancienne partie des Rou-
mains, qui descendraient uniquement des colons romains et
Daco-Ramains, rear& de la Dacio trajane et fixés, ici en même
temps que les légions et les fonctiannaires publics; ultérieu-
rement, aprés avoir subi rinfluence des Slaves, ils se seraient répan-
dus sur toute rancienn,e Moesie supérieure et la Dardanie jusqu'au
Scardus (Char-Dagh). Solt pour échapper à leurs persécuteurs, sat
par suite des nécéssités des occupations pastorales auxquelles ils se
seraient presque tous livrés, mais qui auraient présenté penda,nt les
invasions plus de sécurité que toute autre occupation, ces Deco-
Romains où Valaques du IMoyen-Age se seraient éparpillés un peu
partout, dens la Péninsule Thrace comnze dans les pays carpatiques.
Les ancêtres des 'Magyars actuels les auraient vus pénétrer dans la
plaine de la Tissa, dans la Pannonie comme dans la Transylvanie,
www.dacoromanica.ro
21
done beaucoup plus tard, apras leur établissenzent dans rEurope ce-n-
trale. De nombreux linguistes ou philologues, parrni lesquels figurent
quelques Roumains, sont d'aecord pour fixer la patrie des ancétres
des Rounzains dans la Dacio Aurélienne d'où ils auraient rayonné
ultérieurement darts toutes les directions. Les arguments qu'ils invo.
quent a rappui de cette thase sont des plus invraissemblables. Apra-a
avoir parlé longuernent de rinfluerzce slave sur les Roumains, in-
fluence inzaginaire pour la plupart du temps, ils se sont avisés que
dans les parlers roumains il y a quelques éléments illyriens (I), d'oa
la canclu.sion que les Roumains du Moyenage auraient habité les
mames régions que les Illyriens,\ ou leurs descendents, les Albanais;
et qu'ils se seraient done étendas jusqu'a la Mer Adriatique. Après
le mythe slave et le mythe i1lyrien à quand la réalité thwack? Déci.
dement ces linguistes, comme beaucoup d'historiens natiorutux ou
étrangers, semblent étre voués Ft une longue pérégrination dans le
dornaine de rinvraissemblable, sinon de rabsurde, jusqu'a ce
s'engagerant dons la voie du vrai, du réel.
Cest précisément pour redresser cette erreur initiate d'histo-
riographie, que réminent érudit G. Popa-Lisseanu, auteur des norn-
breux études et ouvrages d'une parfaite probité scientifique, s'est
mis a traduire dans sa longue maternelle les oeuvres en question
d'Eutrope et de Flavius Vopiscus. ll les a précédé d'une introdue.
tion oa elles sont soumises a une analyse critique, brave mais sub-
stantielle. Le public instruit étrange,r et rournain aura ainsi a sa
portée, en Latin et en traduction rournaine, ces oeuvres rant discutées.
Cette contribution de Mr. G. Popa-Lisseana à rétude de r his-
toire des Rounzains vient à temps; a rétranger, cornme en Roumaine,
la conception historique qui attache une importance dérneusurée aux'
faits d'armes de quelqu.es personrzages, soient-ils, géniaux, font place
es celle at les masses d'honvmes sant censées, dans leur dynamisme
éternel, étre les vrais causes des évenements historiques; leurs chefs
de guerre ou politiques SOUS quelqu.e dénamination qu'ils soient
connus, ne font qu'exécuter ou essayer d'accomplir, seiemrnent ou
non, leurs aspirations (de ces masses). Constituées en nations, ces
masses tienent cl tout prix justifier leur 4droits bistoriques» sur les
pays qu'elles habitent, aussi bien que sur les régions qu'elles auraient
occupétm autrefois, elles ou tears ancêtres. De la te besoin de con-
ruzitre a fond leur vrai passé a la lumiare des principaux documents
historiques.
G. Tb.
www.dacoromanica.ro
FLAVIUS VOPISCUS,
INTRODUCERE
Despre pgrgsirea Daciei, care este, dupg cucerirea ace-
stei tgri, cel mai important eveniment din intreaga noastrg
istorie primitivi, au scris patru autori latini cari,
dupg mijfocul secolului al IV, deci aproximativ o sing de ani
dupg pgrgsirea provinciei lui Traian, ni-au lisat mai multe
date interesante asupra acestei chestiuni, a§a de mult contro-
versate in timpul din urmg. Ei sunt Flavius Vopiscus, Eutro-
pius, Aurelius Victor §i Rufius Festus, acesta cunoscut in deob-
§tie sum t numele de Sextus Rufus...
Dintre toti ace§ti istorici, cel care a fgcut obiectul unor
cercetgri mai amgnunlite atit din partea istoricilor no§tri, cat
§i, mai ales, din par-tea istoricilor strgini, a fost Flavius Vo-
piscus, autorul, intre altele ,a1 vietii impiratului Aurelian.
Flavius Vopiscus face parte, in acela§i timp, i dintre
autorii unei mari colectiuni de biografii, a§a numita Historia
Augusta 1), care formeazg un intreg corp de biografi, serse
dupg modelul biografillor lui Suetonius, Vitae duodecim Cae-
sarura (dela C. Julius Caesar Ong' la Domitian,) corp de
biografii care incepe cu Hadrian. (117) §i sfar§e§te cu vieata
lui Carinus (285). Traian, printeo fatalitate a istoriei, este
sing-urul care n'a avut parte nici de pana lui Suetonius nici de
cea a autorilor istoriei Auguste.
Mai inainte de a cerceta cine este Flavius Vopiscus §i ce
1) Autorii istoriei Auguste sunt gase: Aelius Spartianus, Iulius Capito-
linus, Vulcatius Gallicanus, Aelius Lampridius, Trebellius Pollio i Flavius
Vopiscus.
www.dacoromanica.ro
24
De Caesaribus,
De Caesaribus, XXXIII.
De Caesaribus, XXXIX.
De Caesaribus, XLI.
Bresiarium rerurni gestarum, VIII.
www.dacoromanica.ro
-25--
Eutropius. In Breviarium historiae Romanae, seria la
indemnuI aceluia§i Valens, ne apune, vorbind despre Traian:
Romani imperii, quod post Aug-ustum defensun magis fuerat,
quam nobiliter ampliaturn fines longe lateque diffudit: urbes trans
Rhenum in Germania reparavit: Daciam, Decebalo victo, subegit,
provincia trans Danubium facta in bis agua, quos nunc Thaiphali
habent, Victoali et Thervingi. Ea provincia deciea centena millia
in circuitu tenuit 7).
Vorbind despre Hadrian, Eutropius zice:
Idem de Dacia facere conatum amid deterruerunt, ne multi
cives Romani barbaris traderentur, propterea quod Traianus, vieta
Dacia, ex tot orbe Romano infinitas co copias hominum transtulerat,
ad agros et urbes colendas. Dacia anim diuturno bello Decebali viña
fuerat exhausta 8).
Subt domnia lui Gallien, Eutropius ne spune:
Alamanni, vastatis Goiiiigf., in Italiam panetraverunt. Dacia,
quae a Traiano ultra Danubium fuerat adiecta, amissa est. Graecia,
Macedonia, Pontus, Asia vastata per Gothos. Pannonia a Sarmatis
Quadisque populata est 9).
Vorbindu-ne despre Aurelian, n5scut in Dacia Ripens5,
Eutropius adaug:
Provinciam Daciarn. Train Traianus ultra Danubiunt fecerat,
intermisit vastato °mini ILlyric° et 'Moesia, desperans earn posse re-
tineri, abductosque Romanos ex urbibus et agría Daciae in media
Moesia collocavit appellavitque eam Daciam, quae nunc duas Moe-
alas clividit, et est in dextra Danubio in mare fluenti, cuan antea
fuerit in laeva 2°).
Flavius Vopiseus. In Vita Aureliani, Vopiscus ne
apune:
Cuan vastatum Illyricum ac Moesiam deperditam videret, pro-
vinciam. trans Danubium Daciam a Traiano constitutam, sublato exer-
www.dacoromanica.ro
26
Aarelianas, XXXIX.
Aurelianus, XXX, XXXIII.
www.dacoromanica.ro
27
www.dacoromanica.ro
28 --
seasca o jara, a card cueerire constituia gloria imperiului §i
a unuia dintre cei mai mari imparati. Efectul dezastruos ce
ar fi facut asupra contimporanilor §i asupra urma.§ilor para.
sirea unei provincii prospere, Dacia felix") trebuia cu ori ce
chip inlaturat. i atunci Flavius Vopiscus, care ne-a prevenit
de la inceput ca nu are sa in prea rault la adevarul istoric
daci cumva pasagiul nu va fi fost interpolat de vr'un co-
pist de mai tarziu a trecut peste Dunare dinteun singur con-
dei pe toti provincialii din Dacia, scapandu-i astf el de once
primejdii din Tara lor, lar afirmatiunea d-lui L. Tamás-Treml
ci Dacia a fost numita Felix, in speranta recuperarii ulterioare
a acestei provincii, ni se pare neserioasa 17).
Invinuirea ce i s'ar fi adus lui Hadrian, semnalata in pa-
sagiul lui Eutropius, de a fi lasat in rana barbariror multi
cetiteni romani multi cives Romani barbaris traderentur,
In cazul cand el ar fi parasit Dacia "), numai dupa douazeci
de .ani dela ocuparea ei, ar fi fost §1 mai apisatoare pentru Au-
relian, dacii aceasta par5sire s'ar fi ficut dupa o suta §aizeci
de ani de stapanire romani. De aceea, ca sa scape pe Impa-
rat de aceasta grea imputare, Vopiscus atribuie lui Aurelian
trecerea tuturor Romanilor din. Dacia lui Traian intr'o noua
Dacie, in Dacia din Meesia "). i, de sigur, pentru multa Fume
§i mai ales pentru prietinii imparatului, inventia lui Vopis-
cus sau a aceluia dela care ea va fi pornit, va fi fost bine pri-
mita. Au fost doui Dacii sau trei la Nordul Dunarii, doua
chiar trei, s'au creiat §1 la Sudul acestui fluviu.
S'a crezut intr'o vreme c Vopiscus ar fi fost un contim-
poran al imparatului Aurelia.n. Studiile ce s'au facut 14185
In timpul din urma asupra °peril sale au dovedit ca el a scris
cu mult mai arziu.
Cel dint:7i care a supus la o analiza critica scrierire a-
cestui istoric a fost invittatul german H. Dessau, care, in ur-
Pe o moue& din timpul lui Aurelian (a 271) se poste citi Dacia
Felix. Cf. Cohen, Médailles impériales, VI. No. 73-74.
L. Tamás, Romains, Romans et Rownains dans l'histoire de la
Dacia Trajane, in Archivum Europae Cerntro-Orientalis I, p. 78.
Eutropii, Breviarium VIII. 6.
Eutropii, Breviarium DC, 15, ne vorbeste despre cives Roinani ex urbi-
bus et agris, iar Vopiscus despre exercitus et provinciales. Nu credem tealo
cloui feluri de exprimare ar insemna unul i acelasi lucru.
www.dacoromanica.ro
29
www.dacoromanica.ro
30
www.dacoromanica.ro
31 --
ne retinem de a o traduce: Vopiscus appelYabant e ganainis,
qui retenti utero nascerentur, altero interempto abortu 26).
Deci, intrucit Flavius Vopiscus este un nume inventat
de aceea nici nu mai c'äutim descriem vieata un
pseudonim din epoca teodosiani, aproape o suta cincizeci de
ani dup'i pirasirea Daciei de Aurelian, gi intru cit el s'a ins-
pirat in compunerea lucririlor sale de scrierile predecesori-
lor sài, Aurelius Victor, Eutropius, Rufius Festus gi de sig-ur,
gi de are altora, §1 intrucit, In sfirgit, el face operi tendentioas'i,
o operi de comanda, urmeazii cà nu putem pune prea mult
temeiu pe afirmatiunile sale gi cà istoriografia maghiarg por-
negte dela o premisi falsà, atun.ci and ia de bazà spusele a-
cestui scriitor, privitor la pieisirea Daciei de atri Aurelian.
Ne rmâne, prin urmare, numai afirmarile lui Aurelius
Victor, Eutropius gi Rufius Festus i constatim inainte de toate
cà gi acestea s'au produs ntu-nai la o suei 'de ani, dupi ce s'a
petrecut evenimentul istoric al parasirei provinciei dela Nor-
dul
www.dacoromanica.ro
32
cut subt Gallen, iar ca Aurelian n'a facut deck s traga con-
duziunile finale "). Cat prive§te populatiunea Dacilor roma-
nizati, ace§tia aproape n'au existat, caci zice L. Tunis <<Les
Daces, quoique écrasés, restèrent toujours ennemis de l'Empire
et la latinisation ne fit des progrès que dans ces petits grotipes
q-ui avaient survécu à la conquête. La majorité de la population
se ramassa, par contre, au deli des frontières pour y ébaucher
des plans de vengeance contre les conquérants» ").
Dacii cari ficeau parte din marea semintie a Tracilor, cel
mai mare popor din antichitate, dupi Indieni "), erau numai o
ramurg din ace§ti Traci §i ei numai in cateva imprejurari au
putut fi adu§i sa se constitue in unitate nationala i sa se
stranga la olalta subt acela§i sceptru. Ei au putut fi nimiciti
de Romani ca organizatie politica §i Tara lor a putut fi pre-
facut:i in provincie romana. Dar, ca populatiune, ei au films
pe loc §i s'au romanizat, dupa cum s'au romanizat §i Tracii
de peste Dunare §i dupa cum s'au romanizat §1 Getii din Do-
brogea, alta numire data acelora§i Traco-Daci. Evident au mai
ramas in regiunile nordice §i rasaritene ale teritoriului lor
populatiuni dace necucerite, au mai ramas Dacii cei liberi.
Ca o dovada de neconstestat a perpetuarii populatiunilor
traco-dace la Nordul Dunarii avem, in afara de bogata nomen-
clatura de rauri §i de localitati ce intalnim in regiunile nordice
ale fostei Ungarii, nomenclatura traco-daca, §i existenta Carpi-
lor, dela cari ni s'au pastrat numele de Carpati, popor care la
venirea Gotilor din spre miaza noapte, se unesc cu ei §i fac
chiar incursiuni impreuna cu ei, in sudul Dunarii.
Ace§ti Carpi pe cari Ii intalnim, secole inainte de cuce-
rirea Daciei, supt numele de Carpizi i Carpieni, iar mai tar-
ziu subt denumirea de Carpodaci, au atacat in mai multe ran-
duri armatele romane §i de§i ni se apune ca subt Diocletian
ar fi fost trecuti cu toii, omnes, peste Dunare, totu§i subt Va-
lens (364.-378) ni se vorbe§te de un vicus Carporum, langa
acest fluviu, nu in centrul imperiului §i in timpul Hunilor
se unesc cu ace§tia ca sa invadeze teritoriile Romanilor.
Carpii ace§tia, cari sunt Dad i curati, nu §i-au parasit nici-
Tarnás, op. cit. p. 74.
L. Tunis, op. cit. p. 63.
Herodot, Hist. V, 4.
www.dacoromanica.ro
33
www.dacoromanica.ro
35
www.dacoromanica.ro
36 --
In loc ca provinciile dela Sudul Dunirii, lipsite de lo-
cuitori, sa fie populate cu barbari, cum a ficut Claudiu, co-
lonizand pe Goti, dupa infringerea acestora dela Naissus-Ni§,,
sau dupi cum a ficut, mai tarziu, Probus §i Diocletian, colo-
nizand pe Carpi, coIonizarea Sudului Dunarii cu locuitori din.
Dacia pe cari Romanii nu o mai puteau mentine cu u§urinta,.
s'a gäsit si fie de un mare folos pentru apararea imperiului
atat de hartuit.
Pirasirea Daciei trebuia deci facuti in interesul apararii
imperiului §i a facut-o Aurelian cu tot amorul su propriu ri-
nit. Cad, in definitiv, anai ales acest amor propriu suferea din
acest mare act istoric: parisirea unei pentru care se fi-
cusera enorme sacrificii de catre un imparat biruitor §i mare.
Dar, paräsirea Daciei nu se ficea pentru vecie. Imparatul
nu renuntase definitiv la aceasta provincie; el ren.unta nu-
mai la apararea ei. Aurelian nu o ceda unor du§mani, ci o pa-
rasea pentru moment, fiindci interesul imperiului cerea si o
paraseasca. El o rasa in seama Gotilor cari eran «federati>>
Romanilor, o Elsa deci in mana unor
Ca Romanii nu s'au ganclit s paraseasca pentru totdea-
una Dacia,rez-ulta, intre altele, §i din preocuparile imparatilor
urmatori de a se interesa de fosta provincie de peste Dunare.
N'am avea decal si citim pe imparatur Constantin care a zidit
cetatea Daphne-Constantiana, azi Spantov, din fata Transma-
riscei-Turtucaia, pe tarmul sting al Dunarii 42) §i a Sucidavei
din fata cetiiii Oescus.
pentruca totu§i orgoliul roman si nu sufere prea mult,
imparatul a trecut legiunile peste Dunare, a rechemat pe func-
tionarii administrativi §i a poftit §i populatiunea civil si treaci
peste fluviu, nu intr'o alta' tara, ci tot bate° Dacie, inteo noui
Dacie pe care o creia el acum. La apelul imparatului vor fi
pornit la drum toti cati vor fi putut sa o faca, toti cati vor fi
avut mijkace sa o faca. i, fira subt imparatii
dinaintea lui Aurelian multi bogata§i vor fi cautat si-§i schim-
be caminul pentru'un altul mai la adapost de primejdii. Dar,.
marea multime de tirani, de muncitori, de megteri i e`iar
de pastori, fie ca vor fi fost Romani de °bailie, fie ca vor fi
rezultat din fuziunea coloni§tilor cu populatiunile locale, fie
42) Procopius, De aedif iciis, IV, 5. Cf. si Cenifi fi orafe greco-romane En.
non' teritoriu al Dobrogei, p. 64.
www.dacoromanica.ro
37
www.dacoromanica.ro
38
www.dacoromanica.ro
39
www.dacoromanica.ro
40
www.dacoromanica.ro
41
www.dacoromanica.ro
42
www.dacoromanica.ro
FLAV1 VOPISCI SYRACUSII
DIVUS AURFLIANUS
Hilaribus, quibus onuiia festa et fieri debere scimus et dici, im.- I
pletis sollemnibus vehiculo suo meOei ludiniali carpento praef.
vir inlustris ac praefata reverentia nominandus, Iunius Tiberia-
nus accepit. ibi cum animus a causis atque a negotiis publicis solu-
tus ac liber vacaret, sermonem multum a Palatio usque ad hortos
Varianos instituit et in eo praecipue de vita principum. cumque ad
templum Solis venissemus ab Aureliano principe consecratum, quod
ipse non nihilum ex eius origine sanguinern duceret, quaesivit a me,
quis vitarn eius in literas rettulisset. cui cum ego respondissem nemi-
nem a me Latinorum, Graecorum aliquos lectitatos, dolorem gemitus
sui vir sarictus per haec verba profundit: 'ergo Thersitem, Sirtonem
ceteraque illa prodigia vetustatis et nos bene scimus et posteri fre-
quentabunt: divum. Aure/ianum, clarissimuni principem, severissi-
mum imperatorem, per quem totus Romano nomini orbis est resti-
tutus, posteri nescient? deus avertat hanc anaentiam. et tamen, si
bene novi, ephemeridas Mitts viri scriptas habemus. etiarn bella
c(h)aractere historic° digesta, quae velim accipias et per ordinem
scribas, additis quae ad vitam pertinent. quae omnia ex libris linteis,
in quibus ipse cotidiana stta scribi pr(a)eceperat, pro tua seduli-
tate c,anclisces. curabo autem, ut tibi ex Ulpia bibliotheca et libri
lintei proferantur. tu velim Aurelianum ita ut est, quatenus potes,
in litteras mittas.' parui mi Pi<ni>ane, praeceptis, accepi libros
Graecos et amnia inihi necessaria in manum sumpsi, ex quibus ea,
quae digna erant memoratu, in unum libelluin contuli. tu ve/im meo
numeri boni consulas et, si hoc contentus non fueris, lectites Graecos,
linteos etiam libros requiras, quos Ulpia tibi bibliotheca, cum vo-
lueris, ministrabit.
Et quoniam sermb nobis de Treb<ell>io Pollione, a duo- 2
www.dacoromanica.ro
44
www.dacoromanica.ro
46
www.dacoromanica.ro
47
www.dacoromanica.ro
48
www.dacoromanica.ro
49
www.dacoromanica.ro
IZVOARELE ISTORIEI ROMANILOR VOLUMUL IX
4
-- 50
auctoritate fecisti, censui esse referendum, iube igitur, ut lege aga-
tur, sitque Aurelianus here@ sacrorum nominis et bonortun
totiusque iuris Ulpio Cainito iam consulari viso, ipse actutum
15 te iudice consularis.' longu,,u est cuneta pertexere. nam et act<a>e
sunt Crinito a Valeriano gratiae, et adoptio, ut solebat, impleta. me-
mini me in quodam libro Graeco legisse, quod tacendum esse non
credidi, mandatum esse Crinito a Valerian°, ut Aurelianus adopta-
retur, idcirco praecipue quod papuer esset; sed hoc in medio relin-
quendum. puto.
Et quoniam superius epistolam posui, qua su.mptus Aureliano
ad consulatum delatus est, piare posuerim rem quasi frivolam, do-
quenduan putavi: vidimus proxime consulatum Furii Placidi tanto
axnbitu in circo editunx, ut non praemia dan i aurigis sed patrimonia
viderentur, cuan darentur tunicae subsericae, lineae paragaud<a>e,
darentur etiam equi, ingemescentibus frugi hominibus. factum est
enim, ut iam divitiartun sit, non hominuini consulatus, quia utique,
si virtutibus defertur, editorem spoliare non debe[n]t. petierunt
casta illa tempora et magis ambitione populari peritura sunt, sed
nos, ut solemus, hanc quoque rem in medio relinquimus.
16 His igitur tot ac talibus praeiudiciis muneribusque fultus Clau-
diani<s>temporibus tantus en< it> uit, ut post cuan Quintillo quo-
que eius fratre intere.mpto solus teneret imperium. Aure<o>l[ian]o
interfecto, cum. quo Gallienus fecerat pacem. hoc loco tanta est di-
versitas historicorum, et quidern Graecorum, ut alu dicant invito
Claudio ab Aurelian° Aureolum interfectum, alii mandante ac vo-
lente, alii ab imperatore iam Aureliano eundem occisum, alii vero
adbuc a privato, sed haec quoque media relinquemus, ab ipsis pe-
tenda, per quos in litteras missa sunt. illud tamen co <n> stat omne
,ontra Meotidas helium divum Claudivan nulli magis quam Aure-
17 llano credidisse. extat epistula, quam ego, ut soleo, fidei causa,
immo ut alio<s> annalium scriptores fecieae video, inserendam
putavi: Tlavius Claudius [Valeriano] Aurelian° suo salutem. ex-
petit a te munus solitum nostra res p.: adgredere, quid moraris ?
tuo magisterio milites uti volo, tuo ductu tribunos. Glithi* oppug-
nandi sunt, Gothi a T<h>raciis amovendi. eorum enim plerique
<Ha>emimonttun Europamque vexant, quui te pugnante fugerunt.
omnes exercitus Thracicos, mimes Illyricianos totumque limitem in
tua potestate constituo: solitam en nobis [a]ede virtutem. tecum erit
etiam frater Quintillus, cuan occurrerit, ego allis rebus occupatus
www.dacoromanica.ro
51 --
summam belli illius virtutibus tuis credo. misi sane equos decent, lo-
ricas duas et e,etera, quibus munire ad bellum euntem necessitas
.cogit.'
Secuntlis igitur proeliis usus au.spiciis Claudianis reu p. in
integrum reddidit atque ipse statim, ut supra diximus, consensu om-
nium legionum factus est imperator.
Equites sane amnes ante impeaium sub 'Claudio Aurelianus 18
gubemavit, cum offensam magistri eorum incurrissent, quod temere
Claudio non iubente pugnassent.
Idem. Aurelianus contra Suebos et Sarmatas isdem temporibus
vehementissime dimicavit ac florentissimam victoriam rettulit. ac-
.cepta est sane clades sub Aureliano a Marcomannis per errorem.
nam dmn is a fronte non curat, occurre<runt> subito eruin.penti-
bus, dum.que illos a dorso persequi parat, amnia circa Mediolanum
graviter evastata aunt. postea tauten ipsi quoque Marcomanni supe-
rati sunt.
In illo autem timore, quo Marcoananni cuneta vastabant, in-
gentes Romae seditiones motae sunt paventibus cuntis, ne eadem,
quae sub Gallieno fuerant, provenirent. quare etiaan libri Sibyllini
noti beneficiis publicis inspecti sunt inventumque, u.t in certis locis
.eacrificia fierent, quae barbari transire non possent. facta denique
sunt ea, quae praecepta fuerant in diverso caerimoniarum genere,
atque ita barbari restiterunt, quos onuses Aurelianus carptim vagan-
tes occidit.
Libet ipsius senatus consulti formara exponere, quo libro<s>
inspici clarissisni or <dinis> iussit auctoritas:
Die tertio iduum. Ianuariarum Fulvius Sabinus praetor ur- 19
banus dixit: referimus ad vos, p. c., pontificum suggestionem et Au-
reliani principis litteras, quibus iubetwr, ut inspiciantur fatales libri,
-quibus spes belli terminandi sacrato deoru.m imperio continetur.
-scitis enim ipsi, quotiescumq-ue gravior aliquis extitit motus, eos
temper inspectos neq-ue prius mala publica esse finita, qualm ex
bis sacrificioru.m processit auctoritas.' tune surrexit primae senten.-
tiae Ulpius Silanus atque ita loquutus est: sero nimia, p. c., de rei
p. salute consulimur, sero ad fatalia iussa respicimus more languen-
tium, qui ad summos medicos nisi in summa desperatione non mit-
tunt, proinde quasi peritioribus viris maior facienda sit cura, cum
omnibus morbis occurri sit melius. meministis enim, p. c., me in hoc
online saepe dixisse, iam tum CUM prinmm mmtiatum est Marco-
www.dacoromanica.ro
52
www.dacoromanica.ro
53
www.dacoromanica.ro
54
ram proditoram patriae suae sapiens victor occidit et, cuin milites
iuxta illud dictum, quo canem se relicturum apud T[h]yanos ne-
garat, eversionem urbis exposcerent, respondit his: 'canean', inquit,
'negavi in has urbe me relicturum: canes oannes occidite.' grande
principia dictum, grandius anilitun fac[a]turn, nam iocatum prin-
cipis, quo praeda negabatur, civitas servabatur, totus exercitus ita
quasi ditaretur, accepit. epistula de Heraclaananone: 'Aurelianus
Augustus Mallio Ghiloni. occidi passus sum euius quasi beneficio
T[h]yanam recepi. ego vero proditorema amare non potui et libenter
tuli, quod eu.m milites occiderunt, neque enim mihi fidem servare
potuisset, qui patriae non pepercit. soluin denique ex omnibus, qui
oppugnabantur, campus accepit. divitem hominean negare non pos-
sum, sed cuius bona eius liberi<s> reddidi, ne quia me causa pe-
cuniae locupletem hominem occidi passum esse criminaretur.'
24 Capta autem civitas est miro modo. nam cuan Heraclammon
locum ostendisset aggeris naturali specie tumentean, qua posset Au-
relianus cultus ascendere, ille consoendit atque data purpurea cla-
mide lutos civibus, foris militibus se ostendit, et ita civitas capta
est,'quasi totus in muris Aureliani fuisset exercitus.
Taceri non debet res, q-uae ad famam venerabilis vid pertinet-
fertur enim Aurelianum de T[h]yan<a>e civitatis eversione vere
dixisse, vere cogitasse; vea-uan Apollonium. T[h]yan<a>.euan, ce-
leberrimae famae auctoritatisque sapientem, veteram philosophum,
amicuan ver<e> deorum, ipsuan etiam pro nuanine freq-uentandum,
recipienti se in tentorium ea forma, qua videtur, subito adFstitisse
atque haec Latine, ut homo Pannonius intellegeret, verba dixisse :
'Aureliane, si vis vincere, nihil est quod de civium meorum nee&
cogites. Aureliane, si vis imperase, a cruore innocentivan. abstine.
Aurelianet dementer te age, si vis vivere.' norat vultum philos-
sophi venerabi/is Aurelianus atque in multi& eius isnaginean vide-
rat templis; denique statim adtonitus et ianaginenn et statuas et
tetmplum <e>idem promisit atque in meliorem redit mentean. haec.
ego et a gravibus viais conperi ¡et} in Ulpiae bibliothecae libris re-
legi et pro maiestate Apollonii magia credidi. quid enim illo viro
sanctius, venerabilins, antiquius diviniusque inter homines fuit? ille
mortuis reddidit vitam, ille multa ultra hotmines et fecit et dixit-
quae qui velit nosse, Graecos legat libros, qui de eius 'vita conscripti
sum. ipse autem, si vita suppetit atque ipsius viri favor vi[s] guerit,
breviter saltean tanti viri facta in litteras mittam, non quo illius viri
www.dacoromanica.ro
55
gesta munere mei sermonis indigeant, sed ut ea, quae miranda sunt,
ornnium voce praedicentur.
Recepta T[h]yana Antiochiam proposita omnibus inpunitate 25
brevi apud Dafnem certamine optinuit atque inde praeceptis, quan-
tum probatur, venerabilis viri Apollonii parens hu.manior atque de-
mentior fuit. pugnatum est post haec de summ.a rerum contra Ze-
nobiam et Za[no]b[i]am eius socium. apud Emessam magno certa-
mine. cumque Aureliani equites fatigati iamn p<a>ene discederent
ac terga darent, subito vi numinis, quod postea est proditum, bor.
tante quadam divina forma per pedites etiani equites restituti aunt.
fugata est Zenobia cum Zaba et plenissime parta victoria, recepto
igitur orientis statu Emesam. victor Aurelianus ingressus est ac statim
ad templum Heliogabali tetendit, quasi cammuni oiTicio vota solu-
turns. verum illic eam formam numinis répperit, q-uam in bello sibi
faventem vidit. quare et illic templa fundavit donariis ingentibus
positis et Romae Soli templum posuit maiore honorificentia conse-
cratum, ut suo dicem.us loco.
Post hace Palm.yram iter flexit, ut ea oppugnata laboruan ter- 26
minus fieret. sed in itinere a latronibrzs Syris male accept° frequen-
ter exercitu multa perpessus est et in obsidione usque ad ictumn sa-
gittae periclitatus est.
Epistula ipsius extat ad Mucaporem mima, in qua de huius
belli difficultate ultra pudorem imperialem fatetur: 'Romani me
modo dicunt helium contra feminam gerere, quasi sola mecum Ze-
nobia et euis viribus pugnet, atque hostium <rantunr>. quantum
si vir a me oppugnandus esset, <adest, sed sub fem>in<a> con-
scientia et timore longe deteriore dici non potest, quantum hic
eagittarum est, qui belli apparatus, quantum telorum, quantum
lapidum, nulla par muri est, quae non Minis et ternis ba/-
listis occupata sit; ignes etiani torm.entis iaciuntur. quid plura?
tim<et> quasi femina, pugnat quasi <vir> poenam timen[te]s.
sed credo adiuturos Romanam rem p. [viz] deos, qui nu2nquarn no-
stris conatibus defuerunt.'
Denique fatigatus ac pro malle fessus litteras ad Zenobiam
misit deditionem illius petens, vitam prcvmittens, quarum exemplum
indidi: 'Aurelianus imperator Rocmani orbis et receptor orientis Ze-
nobiae ceterieque, quos societas tenet bellica, sponte facere
debuistis id, quod m.eis litteris mule iubetur. deditionem enim
praecipio inpunitate vitae proposita, ita ut illic, Zenobia, cum
www.dacoromanica.ro
56
www.dacoromanica.ro
57
www.dacoromanica.ro
feceris. ego ad senatu.m scribam, petens, ut mittat pontificem, qui
dedicet tem.plum.' haec litterae, ut vIdemus, indicant satiatam esse
inmanitatem principie duri.
32 Securior denique iterum in Europain redit atque illic °nines,
qui vagabantur, hostes nota illa sua virtute contudit. interim res
per Thracias Europainque alumni Aurelian° ingentes agente Firmus
q-uidam extitit, qui sibi Aegyptum sine insignibus imperil, quasi ut
esset civitas libera, vindicavit. ad quem continuo Aurelianus revertit,
nec illic defuit felicitas solita. nam Aegyptuan statim recepit atque,
ut erat ferox animi, cogitationeni ultus, vehe,menter irascens, quod
adhuc Tetricus Gallias optineret, occidentem petit atque ipso Te-
trico exercitum suum prodente, quod eius scelera ferre non
posset, deditas sibi legiones optinuit. princeps igitur totius orbis
Aurelianus pacatis oriente[m], Gallia atque u<n>dique ter-
r[or]i<s> [victo eripe 'me his invicte malls] Romam iter flexit,
<uf> de Z <en> obia et Tetrico, hoc est de oriente et de occidente,
triumphum Romanis oculis exhiberet.
33 Non abeque re est cognoscere, qui fuerit Aureliani triumphus:
fuit enim speciosissimus. currus regii tres fuerunt, in his unus Ode-
nati, argento, auro, gemmis operosus atque distinctus, alter, quern
rex Persarum Aurelian° dono dedit, ipse quoque pari opere fabri-
catus, tertius, quem sibi Zenobia composuerat sperans se urbem. Ro-
m.am cum co visuram; quod illam non fefellit, nam CUM co urbem
ingressa est victa et triumphata. fuit alius currus quattuor cervis
iunctus, qui fuisse dicitur regis Gothorum. quo, ut m.ulti memoriae
tradiderunt, Capitolium Aurelianus invectus est, ut illic c<a>ederet
cervos, quos cum eodem curru captos vovisse Iovi Optimo Maximo
ferebatur. praecesserunt elephanti viginti, ferae mansuetae Libycae,
Palaestinae diversae ducent<a>e, quas statim. Aurelianus privatis
donavit, ne fiscum annonis gravaret; tigrides quattuor, carnelopar-
dali, alces, cetera talia per ordinean ducta, gladiatoruin paria octin-
genta praeter captivos gentium. barbararum Blearunyes, .Axo-
mitae, Arabes Eu[n]d<a>eano[m]nes, Indi, Bactrani, Hiberi, Sa-
raceni, Persae curn suis quique m.uneribus, Gothi, Halani, Roxolani,
Sarraatae, Franci, Suevi, Vandali, Germani, religati<s>. manibus,
captivi <ut>pote. <p>raecesserunt inter hos etiaan. Palmyreni,
qui superfuerant, principes civitatis et Aegyptii ob rehellionem.
34 Ductae Bunt et decem mulieres, quas virili habitu pugnates in-
ter Gothos ceperat, cum multae essent interemptae, quas de Amazo-
nu.m genera titulus indicabat: praelati sunt tituli gentium nomina
www.dacoromanica.ro
59
www.dacoromanica.ro
60
www.dacoromanica.ro
61
www.dacoromanica.ro
64
quod idcirco ego in Aureliani vita constitui, quia haec ipsi Aure-
liano cotuntlenti <re> sponsa sunt.
45 Vectigal ex Aegypto u<r>bi Romae Aurelianus vitr [e]i, char-
tae, lini, stupp<a>e atque anabolicas species aeternas constituit.
thermas in Transtiberina regime Aurelianus facere paravit hiema-
les, quod aquae frigidio[e]ris copia illic deesset forum nominis sui
in Ost<i>ensi ad mare fundare coepit. in quo postea praetorium
publicurn constitutum est. amicos suos honeste ditavit, ,et modice, ut
miserias paupertatis effugerent et divitiarum invidiam patrimonii
moderatione vitarent. y <e>stem <h>olosericam neque ipse in
vestiario suo habuit neque alteri utendam dedit. et cum ab eo uxor
sua peteret, ut [t]unico pallio blatt<e>o .serico uteretur, ille res-
pondit: 'abis ut auro fila peasentur.' libra enim aucri tune libra serici
46 fuit. habuit in animo, ut aura= neque in cameras neque in tunicas ne-
que in penes neque in argentuni mitteretur, dicens plus aun i ease in
rerum natura (pari argenti, sed aurum per varios brattearum, fil [i] o-
rum et liquationum usas perire, argentum auteni in suo usu manere.
idem dederat facultatem, ut aureis, qui vellent et vasis uterentur et
poculis. dedit praeterea potestatem, ut argentatas privati c[h]ar-
ruchas haberent, cum antea aerata et [a]eburata vehicula fuissent.
idem concessit, ut blatteas matronae tunicas haberent <et>ceteras
vestes, cum antea coloreas babuissent et ut multum oxyp<aedero-
tinas. ut fibulas aureas gregarii milites haberent, idern primus con-
cessit, cuan antea argenteas habuissent. paragaudas vestes ipse pri-
mus militibus dedit, cu.m ante non nisi rectis purpureis accepissent,
et quidem aliis monolore[a]s, aliis dilores, trilores aliis et usque ad
47 pentelores, quales hodie lineae aunt. panibus u[e]rbis Romae un-
ciam de Aegyptio vectigali auxit, ut quadam epistula data ad prae-
fectum annonae urbis etiam ipse gloriatur: Aurelianus Augustus
Fl(avio) Arabiano praefecto amonae. inter cetera, quibus dis faven-
tibus Romanam rem p. iuvimus, nihil mihi est magnificentius, quam
quo d additamenlo uncae omne[m] annul/arum urbi <e> a [ u] ruin ge-
nus iuvi. quod ut esset perpetuum, naviculacrios Niliacos apud <A >.
egyptum novas et Romae amnicos posui, Tiberinas extrmd ripas, va-
dum alvei tumentis effodi, diis et Perennitati vota constitui, abnam
Cererem consecravi. nunc tuum est officium, Arabiane iucundissime;
elaborare, ne meae dispositiones in irritum verdant. neque enim p.
R. saturo quicquam potest ease laetius.'
48 Statuterat et vinum gratuitu.m p. R. dare, ut, quem ad modu.n/
www.dacoromanica.ro
65
<qui> post eum ex senatus sententia manu missi aunt. erat quidem
rarus in voluptatibus, sed miro modo mimis delectabatur, vehemen-
tissime autem delectatus eat fagone, qui usque eo multum, comedit,
ut uno die ante mensam eius aprum integruni, centum panes, berbi-
cern et porcellu.m comederet, biberet autem infundibulo adposito
plus orca.
Habuit tempus praeter seditiones quasdam domesticas fortuna-
tissimu.m. populus eu.m Romanus am.avit, senatus et timuit
www.dacoromanica.ro
VIEATA DIVULUI AUREIJAN
www.dacoromanica.ro
68
IL
Ca/lile scrise pe in. Stint Zibri lintei de care ne vorbe§te de atiitea ori
T. Livius.
Biblioteca Ulpiarai a card fundatie se atrumie imparatuki Ulpiu
Traian.
Piniane, Pinianns sau Pionius, era un prieten, car' uia Vopiscus Ii dedica
aceasti carte. Cf. eap. 43.
www.dacoromanica.ro
69
Bi
Nasterea lui Aurelian.
Dar, pentruca sa nu intiir, in introducerea mea, prea multe lu-
cruri de prisos, divul Aurelian s'a nOscut, cum spun cei mai multi,
la Sirmium a), dintr'o familie cam de jos, dupil alçii, in Dacia Ri-
pensä 3). En Ind aduc aminte iä fi citit un autor Care apune
s'a nOscut in Moesia. Se intimplit in adevär uneori el nu se 0e in
ce tarI s'a nOscut bArbatii de origine mai obscuei cari ii dau ca
patrie o tail ce nu e a lor spre a-i da pentru pogteritate oarecare
strOlucire. Dar, n'are :data importantä, fatä de meritele unor im.p
rati iluori, de a se gti unde s'a nOscut fiecare, eat mai muh ce fo-
loase au adus ei statului. Pe un Plato il kaki oare mai mult faptul
de a se fi niiscut la Atena, de cit di a fost .un ilustru maestra
al filosofiei? Oar& sunt de mai Puling insemnOtate un Atistotel din
Stagira, un Zenon din Elea, sau un Anacharsis din Scitia, cA s'au
ngscut in ni§te sate mititele, de cit cA zneritul filosofiei lor i-a ridicat
pink' la cer?
www.dacoromanica.ro
70
v.
V. Alta prevestiri pentru ridicarea sa.
Imi aduc aminte cl am citit in acelaei autor §i alte multe
Astfel, bunioari, el apune ci la na§terea lui Aurelian ar fi in-
florit in curtea mainei sale 1) un trandafir ca purpura, cu miroe de
trandafir, dar cu petalele de sur. Au mai fost apoi i ahe Beaune,
din timpul campaniilor sale, prevestitoare de viitoarea sa demnie,
care s'a adeverit in urmä. Astfel, pe cind odati intra in Antiochia
trieuri, fiindci, din causa unei rani, nu se putea sine pe cal, o manta
de purpurä, care flutura in cinstea sa, a crtzut gi i-a acoperit
umerii. lar, cand a vrut sä incalece pe un cal, flindei pe vremea
aceea era interzis al meargrt cineva in trästuril in ora', ii ea adus
un cal care era al impitratului §i pe care incrtlecat, (Irä ert bage
de seami indatä. lar and a observat aceasta, ea dus gi §i-a ]1.e.rde-
cat calul sin. In afari de aceasta, pe ciind se gäsea in Persia coman-
dant, ea där. uit din partem regelui Pergilor o cupil cum se obig-
nuie§te sl se dea numai imprtratilor §i pe care era sculptat Soarele,
In /inuta cellxia ce se gäsea in templul in care mama sa era preotea-
sä. li s'a dlruit §1 un elefant enorm pe care La oferit la randul eau
astfel cl singur Aurelian, ca om particular, a fost
unui model de elefant.
www.dacoromanica.ro
71
VL
www.dacoromanica.ro
74
VIL
Succesele sale in contra Francilor 6i un alt cintec in onoarea sa.
Cruzimea sa spre a tinca in frill pe soldati. Recomandäri pentrn conduits oat&
gilor 65i.
S'a campus un cântec, ballistia (orum), dela ballo (are), gr. ballizo,
de unde neologismul bal gi ballet. Cfintecul era ficut pentru dans (saltatiunculas).
Mille Sarmatas, milk Francos
Semel et semel occidimus.
Mille Persas quaerimus. Vezi nota dela cap. VI 2.
Tribun, adecii ofiter de legiune.
Solda si gi-o. (lag la chimir, nu la afrciumg. Observil plasticitatea
expresiei.
Calul ce duce sconarul, equus sagmarius.
www.dacoromanica.ro
73
VIIL
VIM Aprecierea impiratului Valerian asupra severitkii lui Aurelian.
IX.
IX. Elogiul lui Aurelian fäcut de impäratul Valerian, g darurile ce ur-
meazi sii i se dea la Roma.
www.dacoromanica.ro
74
X.
www.dacoromanica.ro
75
www.dacoromanica.ro
76
XII.
XIEL
1) Nimeni n'a ajuns niciodata /a cea mai ina/tii putere in stat, daca n'a
urcat din tinereie trepide virtugi. Observa fru.muselea acestei gandiri.
www.dacoromanica.ro
77
www.dacoromanica.ro
78
de oamenii ilugtri, In local fiilor lor, bArbalii cei m.ai viteji, pen-
truca familiile iimbittrinite si fie primenite printr'o fecunditate ar-
sau prin asätorii cari s improspAteze general/Me pe cale de
a se pripAdi. De ace,e; ceeace a ficut Cocceius Nerva adoptánd pe
Traian, ceeace a filcut Ulpiu Traian adoptánd pe Adrian, ceeace
a (äcut Adrian cu Antonin gi ceil4i in urmA, intr'o prevedere
telcapti, am socotit si o fac gi eu adoptind pe Aurelian pe care tu
prin judecata ta 1-ai s000tit demn si-mi fie inlocuitor. DA, prin ur-
mare ordin ca, in conformitate cu legea, Aurelian si fie mogtenito-
rul cultului, al numelui, al averii gi al tuturor drepturilor casei mele
Muda eu, Ulpius Crinitus, sunt consular 2), de azi inainte
acest titlu lui Aurelian.
www.dacoromanica.ro
79 --
XVL
www.dacoromanica.ro
80
ta toate trupele din Tracia, toate cele din Diria §1 intregul limes
din aceastä parte; di dov.adi de vitejia ta obicinuitL Va fi alituri
de tine §i fratele meu Quintillus, indaa ce te va intilni En, fiind
ocupat cu alte treburi, conducerea rizboiului o incredintez vitejiei
tale. Ti-am trimis zece cal, doui plator i celelalte lucruri necesare
unui general cind pleaci la ra'z' boiu». In urina unor htffi fericite,
date sub auapiciile lui Claudius, Aurelian a restabilit integritatea
teritoriului ärii. i In una, dupà cum am spus mai sus, Cu asenti-
mentul tuturocr legiunilor a fost ales ca impirat.
www.dacoromanica.ro
-- 8!
XIX.
rile ce trebuie si ciinte; lar noi vom fixa cheltuelile pesutru sacrificii,
si pregItirile pentru aceite sacrificii; noi vom hogri zilele pentru
purificarea ciimpurilor».
XX.
Dupg aceasta, cei mai multi senatori, si-au dat voturile cerute,
pe care ar fi prea lung sit' le enumir aci. In urmi, in unanimitate,
unii ridicind miinile, altii trecind dintr'o parte 'intealta, cei mai
multi spuninduli §i. euvantul lor, s'a redactat decizia senatului. Feu
dus apoi in templu, s'au deschis eirAile sacre, eau cantat imnuri re-
ligioase, s'a purificat cetatea, eau recitat versuri, s'a ricut o proce-
siune in jurul Romei, ea promis o ceremonie la camp 1) si astfel
sa Indeplinit solemnitatea prescrisii..Existi o scrisoare a lui Aurelian
in privinta ciirtilor sibiline, pe care o reproduc spre dovedirea fap-
telor. 4111i1 mir, prea onorabili senatori, cà voi ati stat mate vreme
la indoialg de a deselide ciirAile sibiline, ca si cind atti fi lute°
bisericA de crestini 2), nu in templul tuturor zeilor. Haideti deci,
adaugati la sfintenia pontificilor,si prin ceremoniile moastre solemne
ajutati pe un prineipe care sufere intr'o nevoie a statului. a se con-
sulte crirtile, iii se indeplineasci ceremoniile prescrise, iar en nu
voiu refuza nici o cheltuialg, §1 oler bucuros pe captivii ori cirei
natiuni 3), once fel de victime rege§ti 4) ; elici nu este neplicut de a
invinge cu ajutorul zeilor. Astfel, la strimosii nostri, multe rizboaie
au fost sfirgite, astfel multe au fost incepute 5). In ce privejte chel-
www.dacoromanica.ro
83
XXL
pärat 1), iar nu de dorit, a1ii ca este un bun medic, dar care le-
cuete cu medicamente rele. Dupi ce s'a fault toate acestea, vazand
Aurelian ca s'ar putea intAmpla ceca ce s'a petrecut subt Galien,
a intins, luand avizul senatului, zidurile Romei. Totu§i pomeriul nu
I-a marit acum 2), ci mai tarziu, caci la Romani nu era ingaduit ni-
manuia dintre imparati ca sä adauge ceva la pomeriu, dec. at daca
statul roman ar fi fost marit cu o parte din teritoriul barbar: Po-
meriul a fost marit de August, a fost marist de Traian, a fost marit
de Nero, subt care s'a adaus la imperiul roman Ponius Polemonia-
cus §i Alpii Cotieni.
XXII.
XXIII
Uciderea trAdAtorului Heraclammon. Scrisoarea lui Aurelian in
privinta trildritorului.
www.dacoromanica.ro
86
tsä poatil si se urce, acesta s'a suit pe movilg gi, agitinduli chlamida
de purpurg, s'a arätat gi cetipenilor diii launtru i soldatilor sal din
afarg gi astfel cetatea a fost cuprinsg ca i &Ind toafa.- armata lui
Aurelian ar fi fost pe aiduri. N'ar trebui s trec subt ticere gi un alt
fapt ce privegte faima unui om extraordinar. aci se apune cä Aure-
lian ax fi hotgrit in adevgr gi cä s'ar fi gindit in adevär la distruge-
rea cetiti Thyana, dar cg Apollonius din Thyana, un filosof de o
faimg gi de o autoritate extraordinarg, un filosof hätrân, un venta.
bu amic al zeilor, gi, el insue, vrednic de a fi venerat ca un zeu, s'a
infitigat subt chipul siu obicinuit, pe neagteptate inaintea inipära-
tului, cand acesta se retrggea in cortul eau gi adresindu.-se in Bimba
lating spre a fi iuteles de impgratul de origine din Pannonia, i-ar
fi gilt astfel: Auxeliene, dacg vrei sä invingi, nu trebuie si te gin-
degti la mieelgrirea concetätenilor mei; Aureliene, dacg vrei si
domnegti, retine-te de la singe nevinovat; Aureliene, clack- vrei
fii invingitor, arati-te induritor». Aurelian avea cunogtinta de fi-
gura venerabilului filosof, eAci Ii vgzuse chipul in mai multe temple.
In sfirgit, migcat, i-a fIgaduit deodatg, consacre gi chipul gi sta-
tuile gi un templu gi a revenit la sentimente mai bune. Aceste luontri
le-am aflat dela oameni cu greutate gi le-am recitit gi in cirtile din
archiva Ulpiang gi le-am dat crezimint mai ales fatil de respectul
pentru Apollonius. Cad, in realitate, existat-a vr'odati un orn mai
dint, mai venerabil e mai superior deck el? Ae,esta a dat vieatä
celor mor ti I), acesta a ficut gi a spus multe lucruri mai presus de
mintea omeneascg. Cine vcrea sg cunoascg toate acestea, sä citeascI
cärile grecegti in cari este desezisä vieata sa. Eu insumi, (lack* voiu
mai avea zile i clack' gi el as primi bucuros aceasti fagäduinä, voi
serie pe scurt, cel putin faptele cele mari ale acestui birbat extra-
ordinar, nu doar câ isprivile sale ar avea nevoie de ajutorul glasului
meu, ci pentru ca faptele ce meritg al fie admirate, sä fie cunoscute
gi purtate din gall in gurg.
l) Acesta a dat vieaç celor moni. Se face aluzie la reinviereq uncí fete
dupi moarte.
2) Faptele sale ce meritfi a fie &Emirate. Apollonius din Thyana, care
triit in seeolul I d. Chr. este comparat cu Orfeu gi cu Christos. E/ vindeca
pe bolnavi, Invia pe morti pi ficea minuni. El apartinea Icoalei lui Pitagont.
www.dacoromanica.ro
Cucerirea Antiochiei.Lupta dela Emessa impotriva reginei Zenobia.
Ajutorul divin primit de Aurelian.
XXVL
www.dacoromanica.ro
88
cum singuri Zenobia prin puterile ei ear fi luptat cu mine, iar 21U
nu puterile unor duganani, intocmai ca gi eind ar fi fost de invins
un birbat care lupti in con§tiinIa §i teama unei pedepse mai grele.
N'a§ putea si spun cite sigeti nu s'au aruncat aci, ce pregitiri de
rizboi n'au ficut, cite arme, cite pietre. Nici o pirticici de zid n'a
existat care si nu fi fost ocupati de douA sau de trei baliste; chiar
focuri se aruncau Cu ma§inile. Ce si mai spun? Ea se teme ca o fe-
mee, gi se lupti ca un birbat ce se teme de pedeapsi. Dar, am ni-
dejde ci zeii, cari au favorizat in totdeauna incercirile noastre, vor
favoriza §i de asti dati statul roman». In cele din urmi Aurelian,
°bosh §i istovit de pierden, a trimis o serisoare Zenobiei, cerindu-i
si se predea §i promifindu-i el o va lisa in vieaga. Copia scrisorii
este urmitoarea: «Aurelian, impiratul Romanilor gi cuceritorul
eitri Zenobia §i citri ceilalti tovarigi ai ei de rizboiu.
Ar fi trebuit si faceti, voi de voi, ceca ce vi ordon prin aceasti scri-
soare si faceti. Vi poruncesc si vi predgi, figiduindu-vi impuni-
tatea viepi, astfel ca Zenobia ski duci viega acolo uncle o va fi
fixat deciziunea venerabilului Senat. Vei preda pietrile scumpe,
argintul, aurul, mitisunile, caii gi cimilele. Palmyrenilor li se vor
menOne drepturile lor.
www.dacoromanica.ro
89
XXIX.
XXIX. Purpura de India.
www.dacoromanica.ro
90
XXX.
XXX. Aure,lian =oar/ pe consilierii Zenobiei, piístrind.o insii pe ea pen-
tru triumful sau. Uciderea lui Longinus. In drum spre Roma, Aurelian invinge
pe Carpi, aupii cari a primit titlul de Carpicus.
XXXL
XXXL Revolta PalmyreniIor. Aurelian se Intoarce In Asia i dis-
truge Palmyra.
www.dacoromanica.ro
91
www.dacoromanica.ro
-92
numai de cat impotriva lui §i norocul su obicinuit nu 1-a pirisit
nici aici. Caci a luat num.ai decal Egiptul subt stipinire In urnii,
fiind din fire pornit spre minie, se gandi la o pedeapsi rnai grozavi
In contra lui Tetricus care pusese mina pe Galia §i porni spre apus.
Tetricus, el insu§i, tradinduti armata, ale carei ticilo§ii nu le mai
putea suporta, legiunile Ii s'au predat repede lui Aurelian, i astfel,
aducin.d Aurelian la supunere in Occident Galia 1) §i pacificind
rile de pretutindeni, o'a intors ca invingitor la Roma, pentruca sa-§i
sarbitoreaeci in ochii Romanilor triurnful su asupra Zenobiei, §i
a lui Tetricua, adeca asupra Orientului §i Occidentului.
mm
XXXIII. Descrierea tritunfului lui Aurelian.
www.dacoromanica.ro
93 --
gate prizonierii Goti, Alani, Roxolani, Sarmati, Franci, Suevi, Van-
dali Germani. Intre ei erau i Palmyrenii, capeteniile cetatii cari
scapasera de macel, i Egiptenii, luati ca rebeli.
XXXIV.
XXXV.
www.dacoromanica.ro
94
XXXVL
XXXVIL
www.dacoromanica.ro
96
sau, fira basa si fi fost ascultat, tainduti vinele, a murit dupi o dom-
nie de douazeci de zile. Aurellan a curItit, din intreaga lume, tot
ce a fost mima, tot ce a fost ticalo§ie, in sfar§it tot ce a fost fazvra-
tire.
Valobatus. Dupii unii el s'ar fi numit Balatus, dupil altii, Babalatus sau
chiar Bahalatus.
litizboiul monetariilor. Din cauza schinibrii inonedelor, revolta m.one-
tariilor s'a transformat intr'un rrizboiu foarte primejdios.
www.dacoromanica.ro
97
Pe care a numit-o Dacia sa. Intrucilt pasagiul accsta este imitat dupii
Eutropius e de presupus ci in loe de SUCOM este a se citi emu P. Maior, op. cit.
p. 46 ciand pe Toppeltin ne spune ci intr'o editie a acestuia ar fi lipsit con-
junctia et. Intelesul, in cazul acesta, ar fi di Aurelian a lKsat Dacia in seama
provincialilor.
Arellius Fuseuq. Unele manuscrise poarti in loc de Arellius, Asellius,
IZVOARELE ISTORIEI ROMAN1LOR VOLUMUL IX
www.dacoromanica.ro
XL!. Scrisoarea armatei csitra senat. Aurelian Tacitus propune ca
alegerea sA o faci armata. Tacit este ales imp:11.st.
www.dacoromanica.ro
99
lor. De darurile lui, pe cari le-au luat dela popoarele barbare, s'a
umplut Capitoliul: cincisprezece mii de libre de aur, din dirnicia
sa, are unul singur din tempele noastre i toate altarele Romii steal-
lucesc de daniile sale. De aceea, senatori, cred cä pe drept cuvint
acuz eu pe zeii cari au riibdat ca un astfel de impirat sä. fie ucia,
afarä numai dacà nu vor fi voit ei mai bine ca 8;44 ailiä mai curand
In mijlocul lor. De aceea, eu propun sä i se dea onoruri divine gi
socotesc cA gi voi toti sunteiti de ae,eeagi pärere. In ce privegte ale-
gerea de impirat, cred cá trebuie sä Mani aceasta in seama armatei.
CAd intr'o hotärire de acest fel, daci. nu se aduce la indeplinire ce-
eace se propune, este o primejdie i pentru cel ales gi in acelagi timp
o urä i'mpotriva propunitorului». Aceastä pirere a lui Tacit a fost
aprobati; cu toate acestea, aminandu-se de mai multe ori alegerea,
in cele din urini, dupä votul senatului a fost ales de impirat Tacit,
fapt ce-1 vom povesti ou ocazia descrierii viei lui Tacit
www.dacoromanica.ro
ioo
XLIIL
www.dacoromanica.ro
lice 1), vrand sa afle, daca' domnia va raman.e la urma§ii sal. Atunci,
zise el, ea acelea au raspuns ca nici un nume nu va fi in republica
mai stralucit decat al urma§ilor lui Claudius. i este, de fapt, acum
Constantius, impärat din acela§i sange, §i socotesc ca urma§ii s51 vor
ajunge la acea glorie care a fost prorocita de druidese. Aceasta de
aceea am raportaf-o la vieata, lui Aurelian, fiindca raspunsul s'a dat
lui Aurelian care a ficut consultarea.
XLV.
XLV. Impunerea unui tribut perpetuu asupra Egiptului. Construc-
tiile lui Aurelian. Purtarea sa fa tá de prieteni. Misuri contra luxului.
Aurelian a impus Egiptului, in folosul cetatii Roma, o dare
perpetua in sticlarie, in hartie, in afeará §i in häinirie 1). In regiu-
nea de dincolo de Tibru a .dispus ea se faca bai de iarn.a, fiindca a-
colo nu e in abundenta apa rece2). lar la Ostia, in apropiare de mare,
a inceput sà puie fimdamentul unui for, dupi numele sau, mide
In urma s'a stabilit un pretoriu public. Pe prietenii sai a cautat
imbogateasca, dar cu m'asura §i in mod echitabil, pentruca, pe de o
parte, sa-i scape de mizeriile saraciei, iar, pe de alta parte, s'a nu-i
expuna invidei pentru bogalia lor. Haine de matase pura nici el
n'a av-ut in garderoba sa, nici n'a dat voie ahora sa aibS. i cand
sotia sa cenit ca sa Ora cel putin o singura haing de matase de
coloarea de purpura, i-a raspuns: «S'a nu se cantareasca matasea cu
aun>, caci pe atunci o libra de matase ama cat o libra de aur.
XLVI.
XLVI. Restringe intrebuintarea aurului. Reglementeazi
tea soldatilor.
Aurelian §i-a pus in gand sa impiedice de a se intrebuinta au-
rul, ca podoaba, pentru camere, pentru tunici, pentru mantale §i niel
sa fie amestecat Cu argint, spun'and ca in natura este mai mult aur
decat argint, dar ca aurul se prapadalte prin intrebuimarea lui in
1) Druidesele gal ice. Erau nipte preotepe cari erau consultate pentru
oracolele lor, intocmai ca i preoteasa dela Delfi. Ele regulau sacrificiile i
religioase. ceramoniile
www.dacoromanica.ro
102
foi, sau in fire, sau prin topire, pe cánd argintul rimáne pentru in-
trebuintarea sa. Tot el a dat posibilitatea, cui ar fi voit, sä se folo-
seasci de vase §i de cupe de aur §i tot el a admis ca particularii
aibà träsuri impodobite cu argint 1), pe cati vreme mai inainte n'au.
fost decát vehicule impodobite cu arana §i cu filde§. Tot el a acor-
dat matroanelor dreptul si poarte tunici §i haine de coloarea de
purpuri, pe cita vreme mai inainte acestea erau de mai multe cu-
lori §i mai ales de un ro§iu inchis. i tot el a ingiduit soldatilor de
ránd ai poarte agrafe de aur, cari znai inainte erau de argint §i el
cel dintái a incuviintat solda/flor ai unible cu paragaude 2), in vreme
ce mai inainte n'aveau decit haine cu ni§te dungi drepte de pur,
puea., §i anume cele noui incuviintate erau pentru unii cu o singuri
banda', pentru altil cu doui, pentru altii cu trei i panä la cinci, ctun
ount astäzi pinzele de in.
XLVII.
www.dacoromanica.ro
103
XLVIII
XLVIII. Aurelian este, preaupat de distribuiri de vin pentru popor.
In Etruria, prin regiunea Aurelia, pini la Alpii Maritimi, sunt
ni§te cânipii imense, roditoare, pline de piduri. Iloarise deci ca
proprietarilor acelar locuri necultivate, cari totu§i ar Ti voit si le
vinzi, si le de,a pret de cumpirare1) §i si a§eze acolo familii de pri-
zonieri cari si planteze dealurile cu vii §i si dea poporului din Roma
tot vinul recoltat, fin i ca fiscul si se atingi de venitul lor. Se ficuse
socoteala butoaielor, cofelor, hramelor §i a manoperei. Sunt
cari sustin cl Aurelian a fost prevenit si nu faci aceasta, iar
ci ar fi fost oprit de prefectul pretoriului care se apune ci i-ar fi
zis:«Dad i §i vin poporului roman, mai 'Imane AA dä.'m §i
pul §i ga§te». Ca dovadi cal Aurelian s'a gandit la aceasta, ha ci
chiar a luat unele dispozitii §i ci in parte §i-a pus in aplicare proiec.
tul, este fap tul ci fiscul a pus vinuri in porticile templului Soare-
lui spre a fi date poporului, nu gratuit, ci pe bani. Mai trebuie §tiut
ci Aurelian a distribuit poporului trei congiarii §i i-a ficut danii
din diferitele provincii de tunici albe cu. mineci §i tunici de in
curat din Africa §i din Egipt; §i tot el a dat pentru întâiai dati
poporului din Roma niframe 2), de care publicul se folose§te spre
a-§i arita favoarea la jocuri.
XLIX
XLIX. Preferintele lui Aurelian pentru parcul lui Sallustiu i cel
al Domitei. SeVeritatea sa. Proiectul pentru restituirea senatului de fcmei.
Regulamentele sale.
Cind era la Roma, nu-i pricea si locuiasci pe Palatin, ci-i
plicea si triiasci mai mult in parcul lui Sallustius, sau in ce! al
Domiltiei. In unni, a impodobit porticul din parcul lui Sallustius cu
coloane miliare §i cu toate ci era de o sinitate §ubredi, ficea aci
citare, in fiecare zi, exercitii obositoare. Pe sclavi §i pe slugile sale,
www.dacoromanica.ro
104
L.
L. Mesele sale. Consideratia sa pcntru doi din sdavii ski, pe cari
senatu/ libereazil dup5 moartea sa. Petrecerile sale. Voracitatea lui
Fagon. Rezumatul damniei lui Aurelian.
La ospetele sale se serveau mai ales fripturi. li placea in
special vinul rogiu. Gaud a fost bolnav n'a chemat nici odatä un
doctor, ci se curarisea singur, in deosebi pain dieti. Sotiei gi fii-cei
sale, la särbitoarea sigilariilor, le dedea cite un inel, ea gi cum ar
fi fost un simplu particular 1). Sclavilor sài le &idea aeeleagi hame,
ca gi un om privat, in afari de doi bitrani, cirora le dedea haine, ca
gi unor liherti, lui Antistius gi lui Gillo, pe earl, dupi moartea sa,
senatul i-a liberat. Se dedea rar chefurilor, dar ficea mare haz de
mimi i in special 11 desfita mult Fagon, care minca aga de mult
cä intr'o sing-uri zi a mincat, alituri de masa impiratului, un
mistret intreg, o suti de piini, un berbec i un purcel gi a biut
tr'o butie pusi inaintea sa mai mult decit un butoiu. Epoca lui
Aurelian, in afari de cateva revolutii interne, poate trece ca o epocä
foarte fericiti. Poporul roman l-a iubit, senatul insi s'a gi tenu2t
de a
www.dacoromanica.ro
- 106 -
Corne/ius Tacitus 2. Haldagates 11.
Corvini 9. Hariomundus 11.
Crinitus Ulpius 10, 11, 13, 14, 15, 48. Heliogabalus 25.
Cottiae Alpes 21. Heraclaunmon 22, 23, 24.
Cypria numtelia 12. Heraclia 35.
Herennianus, vezi Verconius 44.
Herculianus 38.
Dacia 39 Dacia Ripensis 3.
Hiberi 33, 41.
Dacisci 38.
Hibaria 1.
Daerdi 42.
Hildemundus 11.
Dafne 25.
Dantivius 22.
Diocletianus 29, 42, 43. Illyria 39.
Dornitia 49. Illyricum 6, 9, 22, 35, 41, 111yricia
Dryades 44. nus limes 13, exencitus 17.
Indi 29, 33, 41.
Eleates 3. Italia 41.
Emessa 25. Ityraei 11.
Eudaemones 33. Iunius, vezi Tiberiar.us 1, 2.
Etruria 48. Tupiter Optimus Maximus 29, 33.
Europa 17, 30, 32 Europensis 31.
Latini 1, 6, 24.
Faltonius, veal; Probus 40. Lembarii 38.
Felicissimua 38. Libycae ferae 33.
Felix legio 11. Livius 2.
Firmus 32. Longinus 30.
Franci 7, 33. Lucania 39.
Flavius, vesi Titus 92.
Falvius, vezi Sabinus 19. Macer, vezi Baebius 13.
Furius, vezi Placidius 15. Maecius, vezi Brundisinus 13.
Marotidae 16.
Gallia 7, 9, 32, 34, 35, 41 Gallicanica MaThus, vezi Chillo 23.
legio 7, Gallicanae Dryades 44, Martomanni 18, 19, Marcomanicum
Gallicus ornatus 34. proelium 21.
Gallicnus 8, 11, 16, 18, 21, 4L Mars 21.
Gallus, vezi Antoninus 8. Maura stragula 12.
Gallus 32. Mauricius, vezi 3furrentius 13.
Germani 33. Maximianus 42, 44.
Gordianus, vezi Aurelius 41. Moximinus 42.
Cothi 13, 17, 22, 33, 34 Gothicns 30. Mediolantun 18.
Graecus 1, 4., 16, 15; 24, 27, 30. Mesopotamia 11.
Mnesteus 36, 37.
Moesia 3, 39.
Hadrianus 14, 42. Mogontiacum 7.
Haemimontus 17. Mucapor 26, 35.
Halani 33. Murrentius 13.
www.dacoromanica.ro
- 107 -
Nero 21, Nerones 42. Sallustius 2. Sallusti horti 49.
Nerve Cocceius 14, 42. Sandario 31.
Nicomachus 27. Saraceni 11, 27, 28, 33, 41.
Nicopolis 11. Sarmatae 6, 7, 18, 33, Sarmaticus 6,
Niliaci navicularii 47. 30.
Nummius Tuscus 13. Saturninus, vezi Avulnius 13.
Scipione.s 9.
Odenatus 33. Scythae 3, Scythicus limes 13.
Seres 41.
Ostiensis ager 45.
Severus, vezi Afer 42.
.Sibylini libri 18, 20.
Palaestina 33. Sibylla 19.
Palatium 1, 10, 34, 49. Sicilia 42.
Palatinum officium 13. Silanus, vezi Ulpius 19.
Palmyra 26, 28, 31, Palmyreni 22, Sinon 1.
26, 31, 33. Sirmium 3.
Pannonius homo 24. Solis templum 1, 4. 5, 10, 25, 28, 31, 35,
Parthicus 30. 39, 40.
Perennitas 47. Stagirites (Aristoteles) 3.
Persae 5, 7, 27, 28, 29, 33, 35, 41, Suebi, vezi Suevi 18, 33.
Persici dracones 28. Syrus, 26, 27, 30, 31.
Philippi 2, 42.
Philippi argentei 9, 12. Tacitue, vezi Cornelius 2.
Philippicae orationes 39. Tacitus imp, vezi Aurelius. 41.
Pinianus 1. Tersites 1.
Placentia 21. Tetrieus 32. 34, 39.
Placidius Furius, vezi Furius 15. Theoclius 6.
Plato 3. Thracia 10. 17, 22. 32, 41, Thracieus
Polemoniacus Pontus 21. limes 13. Thracicus exercims 17. .
Pollio, vezi Trebellius 2. Thyana 22, 23. 24. 25. Thyaneus (A-
Pompiliana curia 41.
pollonius 5, Thyani 23.
Postumus 8.
Probus 29.
Tiberianue, vezi Iunins 1, 2.
rrobus, tvezi Faltonius 40. Tiberius rips 47.
'r Timolaus 38.
Quintillus 2, 16, 17, 37. Titus vezi Flavius 42.
Traianus Ulpius 10, 11, 14, 21, 39, 42.
Transtiberina regio 45.
Raeticus limes 13. Trebellius, vezi Polio 2.
Rhodope 31.
Trogus 2.
Riparenses 38.
Tryphon, Julius 13.
Ripensis, vezi Thick Ripensis 3.
Roma, de Inca multe ori, Romani, de Tullius (Cicero) 39.
mai multe ori. 1.118C118, vezi Nummius 13.
Roxolani 33. Tyrius, vezi Callicrates 4.
www.dacoromanica.ro
- 108 -
Ulpius, vezi Crinitus 14, 11, 13, 14, 15, Vcspasianus Flavius 42.
38. Vindelici 35, 41.
Ulpius, vezi Silanus 19. Vitellius 42.
www.dacoromanica.ro
CUPRINSUL
Prefara 7
Avant-propos - 9
introducerea 23
L Autorul aratà, In introducerea sa, cum a ajuns, la
indemnul lui Iunius Tiberianus, prefectul
Romei, s descrie vieata imparatului Aurelian 67
II. Nici un istoric nu este lipsit de inexactitati, prin
urmare nici autorul. 68
Nagterea lui Aurelian 69
W. Copiliria sa Mama sa Prevestiri pentru
viitor 69
Ahe prevestiri pentru ridicarea sa 70
Portretul lui Aurelian Isprävile sale perso-
nale Cantec in onoarea sa 71
Succesele sale in contra Francilor un alt
cäntec in onoarea sa. Cruzimea sa spre a tine
In friu pe solda. Recomandäri pentru con-
duita ostagilor sài 72
Aprecierea impäratului Valerian asupra seve-
ritätii lui Aurelian 73
Elogiul lui Aurelian fäcut de impäratul Va-
lerian, i darurile ce urmeazä 86 i se dea la
Roma 73
X. Comandamentele sale. Aurelian inlocuegte pe
Ulpius Crinitus care era bolnav gi care mul-
tumegte impäratului pentru alegerea inlocui-
torului sän 74
Impäratul Valerian arnmfä pe Aurelian ci
insärcinat cu inlocuirea lui Ulpius Crinitus
gi-i aratà ce mäsuri trebuie sä ja. 11 vestegte in
acelagi timp ea' va fi ales consul. 75
Scrisoarea impäratului &are prefectul tesau-
www.dacoromanica.ro
--- 110
Pag.
www.dacoromanica.ro
111
Pag.
www.dacoromanica.ro
112
Pag.
www.dacoromanica.ro