

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T ` ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T

(kÕ+düÿè‹ø£ ø£sB¡ |æøæ )£
C uÛ≤cÕ kÕ+düÿ è‹ø£ XÊK

yÓTT<ä{Ï Á|ü#T· s¡D :

e÷sYÃ 18, 2018, ñ>±~
#ÓÁ’ ‘· X¯ó<ä∆ bÕ&É´$T $fi¯+_ HêeT dü+e‘·‡s¡+
|üs´¡ y˚ø≈å£ î£ \T :
<˚X|¯ ‹ü lìyêdt
≈£Ls¡TŒ :
sêh $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú
ôV≤’ <äsêu≤<é.

Á|ü#T· s¡D :
uÛ≤cÕ kÕ+düÿ è‹ø£ XÊK
ø£fi≤uÛeÑ Hé s¡M+Á<ä uÛ≤s¡‹, ôV≤’ <äsêu≤<é.

yÓ\ : neT÷\´+ (ñ∫‘· |ü+|æD° ø√dü+ ñ<˚•› +∫q~)

 dü+<˚X+¯
ˇø£ C≤‹ Ä‘·à ÄC≤‹ dü+düÿ è‹˝À Á|ü‹_+_düT+Ô ~ !
eT÷˝≤\qT eTs¡∫q C≤‹ |üsêBÛqeTe⁄‘·T+~. ø£qTø£ eTq<Óq’
dü+düÿ è‹, dü+Á|ü<ëj·÷\qT, Jeq eT÷˝≤´\qT ø±bÕ&ÉTø√e≥+
eTq+<ä] $~Û.
eTq kÕe÷õø£ $\Te\T, dü+ã+<Ûë\T, eTq ÁbÕø£è‹ø£, #ê]Á‘·ø£
n+XÊ\‘√ eTT&ç|&ü qç |ü+&ÉT>∑, |üu≤“\T eTs¡∫b˛sTT, eTq~ø±ì
$wü dü+düÿ è‹ yê´yÓ÷Vü≤+˝À, nqTø£sD ¡ ˝À |ü&ç ø=≥Tºøb£ ˛‘·THêï+.
‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ eTq˝À kÕ+düÿ è‹ø£ düŒ èVü≤qT ô|+∫+~.
‘Ó\+>±D Ä$sꓤe+ eTq dü+düÿ èr $ø±kÕìøÏ <ës¡T\T y˚d+æ ~.
qeedü+‘·+ ≈£îdüT$T+#˚ $fi¯+_HêeT dü+e‘·‡s¡+ ñ>±~ y˚fi¯ ªªrj·THÓq’
‘Ó\T>∑T ` ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑Tμμ nH˚ á ∫qï |ü⁄düøÔ ±ìï MT n+<ä]ø°
ø±qTø£>± n+~düTHÔ êïqT.
á |ü⁄düøÔ +£ sêh yê´|ü+Ô >±qT, <˚X¯ $<˚XÊ\˝ÀqT ‘Ó\T>∑T
uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\qT n_Ûe÷ì+#˚yês¡+<ä]øÏ ªdü+øÏå|üÔ kÕ+düÿè‹ø£
ø£sB¡ |æøμ£ >± ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. n+<ä]ø° ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê~
ñ>±~ X¯óuÛ≤ø±+ø£\å T.
ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<Xä K‚ s¡sêe⁄
eTTK´eT+Á‹, ‘Ó\+>±D sêh+
 $wüjT· dü÷∫ø£
1. ÁbÕs¡úq 5
2. es¡eí ÷\ 6
3. ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\T 7
4. ‹<∏Tä \T ` yêsê\T 9
5. |üø±å \T ` nj·THê\T 10
6. e÷kÕ\T, ãTT‘·Te⁄\T 11
7. ø±¬sÔ\T 12
8. qø£Áå ‘ê\T ` sêX¯ó\T 13
9. y˚<ë\T ` ñ|üìwü‘T· \Ô T |ü⁄sêD≤\T ` Ç‹Vü‰kÕ\T 14
10. j·TT>±\T 18
11. ÁbÕNq ø±\>∑Dq+ 19
12. ‘Ó\+>±D˝À |üPs¡«+ yê&ÉTø£˝À ñqï ø=\e÷Hê\T 21
13. ÁbÕNq dü+U≤´e÷q+ 25
14. |ü+&ÉT>∑\T, |ü+&ÉT>∑\ bÕ≥\T 26
15. sêh ∫Vü‰ï\T 41
16. ‘Ó\+>±D ø£fi\¯ T, yêsTT<ä´ |ü]ø£sê\T 43
17. eTq |ü+≥\T ` ÄVü‰s¡+ 49
18. eTq Ä≥\T 52
19. ˙‹ |ü<ë´\T 54
20. ‘Ó\+>±DqT |ü]bÕ*+∫q sê»e+XÊ\T 58
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 4
 1. bÕÁs¡qú

‘=+&ÉeTT H˚ø£ <ä+‘·eTTqT <√s¡|⁄ü u§»®jT· T yêeTVü≤düeÔ TTHé

yÓT+&ÉT>∑ ÁyÓ÷j·TT >∑C\®… TqT yÓT\¢ì #·÷|ü⁄\T eT+<äV‰ü düeTTHé
ø=+&=ø£ >∑TE®s÷¡ |üeTTq ø√]q $<ä´\¬ø\¢ H=»®jTÆÓ
j·TT+&Ó&ç bÕs¡«r‘·qj·T zsTT >∑D≤~Û|!ü ˙≈£î ÁyÓTT¬øÿ<äH.é

‘·©¢ ìqTï <ä\+∫ |ü⁄düøÔ e£ TT #˚‘H· é ã÷ì‹Hé ˙e⁄ Hê

j·TT\¢+ã+<äTq ì*à »è+uÛD Ñ eTT>±qT≈£î˝Ô Ÿ düTX¯ã+› ãT XÀ
_Û\+¢ ã\TÿeTT Hê<äT yê≈£îÿqqT dü+Á|”‹Hé »>∑H√àVæ≤˙!
|ò⁄ü \¢u≤®ø!åÏ düsd¡ «ü r! uÛ>Ñ e∑ r! |üPsπ +í <äT _+u≤qHê!

>∑Ts¡TÁs¡“Vü‰à >∑Ts¡T]«wüß'í >∑Ts¡Tsπ y› √ eTùV≤X¯«s¡'ˆ

>∑Ts¡TkÕ‡ø屑·Œs¡+ÁãVü≤à ‘·ôd’ à l >∑Ts¡y˚ qeT'ˆˆ

5 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 2. es¡eí ÷\
n#·TÃ\T
n Ä Ç á ñ } ãTT ãT÷
m@ ◊ ˇ z W
Vü≤\T¢\T
ø£ KÔ >∑ |òTü vÔ
#· #· #Û· » » s¡a x
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ D
‘· <∏ä <ä <Ûä q
|ü |òü ã uÛÑ eT
j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤
fi¯ ø£å i
ñuÛÑj·÷ø£åsê\T n+¬ø\T
"+' 1234567890
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 6
 3. ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\T
eTq≈£î ñ>±~ dü+e‘·‡sê~. #ê+Á<äe÷q+ Á|üø±s¡+ Bìì
»s¡T|ü⁄≈î£ +{≤+. Ä+>∑¢ dü+e‘·‡s¡+ e÷]q|ü&ÉT dü+K´ e÷s¡T‘·T+~.
ø±˙ ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê~øÏ ù|s¡T e÷s¡T‘·T+~. <äø£åÁ|üC≤|ü‹
≈£îe÷¬s\Ô ù|s¡M¢ T<äT>± á ù|s¡T¢ e#êÃj·Tì HêqT&ç. 60 dü+e‘·‡sê\
ø±\#·Áø£+ ˇø£ Äeè‹Ô.
1. Á|üueÑÛ 8. uÛeÑ 15. eèwü
2. $uÛeÑ 9. j·TTe 16. ∫Á‘·u≤Û qT
3. X¯óø£¢ 10. <Ûë‘· 17. dü«uÛ≤qT
4. Á|üy÷Ó <ä÷‘· 11. áX¯«s¡ 18. ‘ês¡D
5. Á|üCÀ‘·Œ‹Ô 12. ãVüQ<Ûëq´ 19. bÕ]úe
6. Ä+^s¡dü 13. Á|üe÷~Û 20. e´j·T
7. leTTK 14. $Áø£eT 21. düs«¡ õ‘·TÔ

7 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
22. düs«¡ <Ûë] 37. XÀuÛøÑ è£ ‘Y 52. ø±fi¯jT· TøÏÔ
23. $s√~Û 38. Áø√~Û 53. dæ<ë∆]ú
24. $ø£è‹ 39. $XÊ«edüT 54. söÁ~
25. Ks¡ 40. |üsêuÛeÑ 55. <äTs¡à‹
26. q+<äq 41. |üe¢ +>∑ 56. <äT+<äT_Û
27. $»j·T 42. ø°\ø£ 57. s¡T~Ûs√<ëZ]
28. »j·T 43. kÂeT´ 58. s¡ø±ÔøåÏ
29. eTqà<∏ä 44. kÕ<Ûës¡D 59. Áø√<Ûqä
30. <äTs¡Tàœ 45. $s√~Ûøè£ ‘Y 60. nø£jå T·
31. ùV≤efi¯+_ 46. |üØ<Ûë$
32. $fi¯+_ * 47. Á|üe÷B#·
33. $ø±] 48. Äq+<ä
34. XÊs¡«] 49. sêø£då ü
35. |üe¢ 50. q\
36. X¯óuÛøÑ è£ ‘Y 51. |æ+>∑fi¯
* 60 dü+e‘·‡sê\T |üPs¡s
Ô TTq ‘·sy¡ ê‘· eTs¡\ ny˚ edü$Ô .
2018 e÷sYÃ 18e ‘˚~ qT+&ç
$fi¯+_ HêeT dü+e‘·‡s¡+ yÓTT<佑’… T· +~.
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 8
 4. ‹<∏Tä \T, yêsê\T
‹<∏äT\T`15
bÕ&É´$T`1 wüw`˜æ 6 @ø±<ä•`11
$~j·T`2 dü|$Ôü T`7 <ë«<ä•`12
‘·~j·T`3 nwü$º T`8 Á‘·j÷Ó <ä•`13
#·$‹`4 qe$T`9 #·‘T· s¡•› `14
|ü+#·$T`5 <äX$¯ T`10 |üP]íeT`15 ˝Ò<ë
ne÷yêdü´`15
yêsê\T`7
‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‘·+
1. Ä~yês¡+ 1. uÛ≤qTyês¡+
2. k˛eTyês¡+ 2. Ç+<äTyês¡+
3. eT+>∑fiy¯ ês¡+ 3. uÛÖeTyês¡+
4. ãT<Ûyä ês¡+ 4. kÂeT´yês¡+
5. >∑Ts¡T(uÒd)Ôü yês¡+ 5. ãèVü≤düŒ‹yês¡+
6. X¯óÁø£yês¡+ 6. uÛèÑ >∑Tyês¡+
7. X¯ìyês¡+ 7. dæsú y¡ ês¡+

9 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 5. |üø±å \T ` nj·THê\T
|üøå±\T`2
1) X¯óø£|¢ øü +å£ : bÕ&É´$T qT+&ç |ü⁄qïeT es¡≈î£ 15 s√E\ ø±\+.
#·+Á<äTì ø£fi\¯ T s√Es√E≈£î ø=~›ø=~›>± ô|s¡T>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT.
2) ø£èwü|í øü +å£ : (|ü⁄qïeT ‘·sê«‘·) bÕ&É´$T qT+&ç ne÷yêdü´ es¡≈î£
15 s√E\ ø±\+. á ø±\+˝À #·+Á<äTì ø£fi\¯ T s√Es√E≈£î
ø=~›ø=~›>± ‘·>T∑ ‘Z êsTT. neTyêdü´ s√E #·+Á<äT&ÉT ø£ì|æ+#·&TÉ .

nj·THê\T`2
1) ñ‘·sÔ êj·TD+ : eTø£s¡ dü+Áø£eTD+ (dü+Áø±+‹ s√E <ë<ë|ü⁄
»qe] 14) qT+&ç ø£sêÿ≥ø£ dü+Áø£eTD+ s√E (<ë<ë|ü⁄ E˝…’
14) es¡≈î£ .
2) <äøDåÏ ≤j·Tq+ : ø£sêÿ≥ø£ dü+Áø£eTD+ (<ë<ë|ü⁄ E˝…’ 15) qT+&ç
eTø£s¡ dü+Áø£eTD+ (<ë<ë|ü⁄ »qe] 13) es¡≈î£ .

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 10
 6. e÷kÕ\T, ãTT‘·Te⁄\T

e÷düeTT\T ` ãTT‘·Te⁄\T
ø±˝≤ìï ˝… ø Ï ÿ +#· & É + ˝À #ê+Á<ä e ÷q+, kÂs¡ e ÷q+,
u≤s¡ΩdüŒ‘·´e÷q+ yÓTT<ä˝…’q |ü<ä∆‘·T\THêïsTT. ‘Ó\T>∑T yês¡T
#ê+Á<äe÷Hêìï nqTdü]kÕÔsT¡ . Ç+<äT˝À #·+Á<äTì >∑eTHêìï ã{Ϻ
˝…øÿÏ +#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. |ü⁄qïeT s√E @ qø£Áå ‘·+ ñ+fÒ Ä ù|s¡T
Ä HÓ\≈£î ô|≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ñ<ë: |ü⁄qïeT Hê&ÉT ø£è‹Ôø£
qø£Áå ‘·eTT+fÒ n~ ø±ØÔø£ e÷dü+.
e÷düeTT\T ãTT‘·Te⁄\T
1. #ÓÁ’ ‘·, yÓX’ ÊKeTT\T 1. edü+‘· ãTT‘·Te⁄
2. CÒ´wü,˜ ÄcÕ&ÛeÉ TT\T 2. Á^wüà ãTT‘·Te⁄
3. ÁXÊeD, uÛ≤Á<ä|<ü eä TT\T 3. es¡¸ ãTT‘·Te⁄
4. ÄX¯«j·TT», ø±ØÔøe£ TT\T 4. X¯s<¡ èä ‘·Te⁄
5. e÷s¡•Z s¡, |ü⁄wü´eTT\T 5. ùV≤eT+‘· ãTT‘·Te⁄
6. e÷|òTü , bòÕ\TZDeTT\T 6. ••s¡ ãTT‘·Te⁄

11 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 7. ø±¬s\Ô T
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ øÏ+<ä #·÷|æq ‘˚B\≈£î ˇø£{Ï s¬ +&ÉT s√E\T
n≥T Ç≥T>± ø±¬s\Ô T ekÕÔsTT. e´ekÕj·T<ës¡T\T á ø±¬s\Ô Ä<Ûës¡+>±
‘·eT |üqT\qT #˚dTü ≈£î+{≤s¡T. ø£è‹Ôøø£ ±¬sqÔ T ø£‘sÔÓ T¡ ,¢ eTè>∑•s¡ø±¬sqÔ T
eTTs¡+Z ã÷ì+~, |ü⁄qs¡«düTqT ô|<ä|› ⁄ü w´ü $T, |ü⁄w´ü $Tø±¬sqÔ T ∫q|ü⁄w´ü $T,
ÄX‚w¢ qü T ndü˝sÒ T¡ nì n+{≤s¡T.
1.n•«ìø±¬sÔ :13 @Á|æ˝Ÿ 15.kÕ«‹ø±¬sÔ :24 nø√ºãsY
2.uÛÑs¡DÏø±¬sÔ :27 @Á|æ˝Ÿ 16.$XÊKø±¬sÔ :6 qe+ãsY
3.ø£è‹Ôøø£ ±¬sÔ :11 y˚T 17.nq÷sê<Ûøä ±¬sÔ:19qe+ãsY
4.s√Væ≤DÏø±¬sÔ :25 y˚T 18.CÒ´wüø˜ ±¬sÔ :2 &çôd+ãsY
5.eTè>∑•s¡ø±¬sÔ :8 pHé 19.eT÷\ø±¬sÔ :15 &çôd+ãsY
6.ÄÁs¡›ø±¬sÔ :22 pHé 20.|üPsê«cÕ&ÛøÉ ±¬sÔ :28 &çôd+ãsY
7.|ü⁄qs¡«düTø±¬sÔ :6 E˝…’ 21.ñ‘·sÔ êcÕ&ÛøÉ ±¬sÔ :11 »qe]
8.|ü⁄wü´$Tø±¬sÔ :20 E˝…’ 22.ÁX¯eDø±¬sÔ :24 »qe]
9.ÄX‚¢wüø±¬sÔ :3 Ä>∑wüߺ 23.<Ûìä wüø˜ ±¬sÔ :6 |òÁæ ãe]
10.eTKø±¬sÔ :17 Ä>∑wßü º 24.X¯‘_· wÛ øü ±¬sÔ :19 |òÁæ ãe]
11.|ü⁄ã“ø±¬sÔ :30 Ä>∑wüߺ 25.|üPsê«uÛ≤Á<øä ±¬sÔ :4 e÷]Ã
12.ñ‘·sÔ ø¡ ±¬sÔ :13 ôdô|+º ãsY 26.ñ‘·sÔ êuÛ≤Á<øä ±¬sÔ :17 e÷]Ã
13.Vü≤düÔø±¬sÔ :27 ôdô|+º ãsY
14.∫‘·øÔ ±¬sÔ :10 nø√ºãsY 27.πse‹ø±¬sÔ :31 e÷]Ã
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 12
 8. qø£‘å êÁ\T, sêX¯ó\T

qø£åÁ‘ê\T : 27
1. n•«ì 2. uÛsÑ D¡ Ï 3. ø£è‹Ôø£
4. s√Væ≤DÏ 5. eTè>∑•s¡ 6. ÄÁs¡›
7. |ü⁄qs¡«düT 8. |ü⁄wü´$T 9. ÄX‚w¢ ü
10. eTK 11. |ü⁄ã“ 12. ñ‘·sÔ ¡
13. Vü≤düÔ 14. ∫‘·Ô 15. kÕ«‹
16. $XÊK 17. nq÷sê<Ûä 18. CÒ´wü˜
19. eT÷\ 20. |üPsê«cÕ&ÛÉ 21.ñ‘·sÔ êcÕ&ÛÉ
22. ÁX¯eDeTT 23. <Ûìä wü˜ 24. X¯‘_· wÛ eü TT
25. |üPsê«uÛ≤Á<ä 26. ñ‘·sÔ êuÛ≤Á<ä 27. sπ e‹
sêX¯ó\T`12
1. y˚Twü+ 2. eèwüu+ÑÛ 3. $T<∏Tä q+
4. ø£sêÿ≥ø£+ 5. dæ+Vü≤+ 6. ø£q´
7. ‘·T\ 8. eè•Ãø£+ 9. <Ûqä TdüT‡
10. eTø£s+¡ 11. ≈£î+uÛ+Ñ 12. MTq+

13 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 9. y˚<ë\T, ñ|üìwü‘T· \Ô T,
Ç‹Vü‰kÕ\T, |ü⁄sêD≤\T

y˚<ë\T
#·‘·Tπs«<ë\T :
1. ãTTπ>«<ä+ 2. j·TEπs«<ä+
3. kÕeTy˚<+ä 4. n<∏sä «¡ Dy˚<+ä
|ü+#·uÛÑ÷‘ê\T :
1. uÛ÷Ñ $T 2. »\eTT
3. n–ï 4. yêj·TTe⁄
5. Äø±X¯+
wü{Ÿ s¡T#·T\T :
1. r|æ 2. |ü⁄\T|ü⁄ 3. ø±s¡+
4. e>∑sT¡ 5. #˚<Tä 6. ñ|ü

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 14
dü|üÔ ãTTwüß\T :
1. e•wüß&˜ TÉ 2. nÁ‹ 3. >ö‘·eTT&ÉT
4. ø£X´¯ |ü⁄&ÉT 5. uÛsÑ <¡ ë«E&ÉT 6. »eT<ä–ï
7. $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT
nwüº ~≈£îÿ\T :
1. ‘·÷s¡TŒ 2. <äøD
åÏ + 3. |ü&eÉ Ts¡
4. ñ‘·sÔ +¡ 5. Äπ>ïj·T+ 6. HÓs’ è¡ ‹
7. yêj·Te´+ 8. áXÊq´+
qes¡‘êï\T :
1. eTÚøÏøÔ +£ 2. |ü<àä sê>∑+ 3. eÁ»+
4. Á|üyêfi¯+ 5. eTs¡ø‘£ +· 6. ˙\+
7. >√y˚T~Ûø+£ 8. |ü⁄wü´sê>∑+ 9. yÓ&’ ÷É s¡´+
<äXÊe‘êsê\T :
1. eT‘ꇴe‘ês¡+ 2. ≈£Lsêàe‘ês¡+
3. esêVü‰e‘ês¡+ 4. Hês¡d+æ Vü‰e‘ês¡+
5. yêeTHêe‘ês¡+ 6. |üsX¡ ó¯ sêe÷e‘ês¡+
7. lsêe÷e‘ês¡+ 8. ø£ècÕíe‘ês¡+
9. ãT<ë∆e‘ês¡+ 10. ø£*ÿ ne‘ês¡+
15 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 ñ|üìwü‘·TÔ\T
y˚<äeTT\qT nqTdü]+∫ ªñ|üìwü‘·TÔ\Tμ @s¡Œ&çq$.
ñ|üìwü‘·TÔ\˝À ñ‘·ÔeT‘·‘·Ô «+, y˚<ë+‘·+, ˙‹<Ûäsêà\T
$e]+#·ã&çq$. ñ|üìwü‘T· \Ô T 108. n+<äT˝À eTTK´yÓTqÆ |ü~+{Ïì
ª<äXÀ|üìwü‘T· \Ô Tμ n+{≤s¡T. n$ :
1) áXÊyêk˛´|üìwü‘T· Ô
2) øπ H√|üìwü‘T· Ô
3) eTT+&Éø√|üìwü‘T· Ô
4) e÷+&ÉTø√´|üìwü‘T· Ô
5) ‘Ó‹’ ØÔ jÓ÷|üìwü‘T· Ô
6) ◊‘·sπ jÓ÷|üìwü‘T· Ô
7) #Ûê+<√>√´|üìwü‘T· Ô
8) ø£s√ƒ |üìwü‘T· Ô
9) Á|üXÀï|üìwü‘T· Ô
10) ãèVü≤<ës¡D´ø√|üìwü‘T· Ô

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 16
 Ç‹Vü‰kÕ\T
1. sêe÷j·TD+ 2. eTVü‰uÛ≤s¡‘+·
|ü⁄sêD≤\T
XÀ¢ˆˆ eT<ä«j·T+ uÛ<Ñ «ä j·T+ #Óe’ ÁãÁ‘·jT· + e#·‘T· wüjº T· yéTˆ
nHê|ü*+>∑≈L£ kÕÿì |ü⁄sêD≤ì |üè<∏øä ˘ |üè<∏øä ˆ˘ ˆ
(ªeTμ ø±s¡ + ‘√ Äs¡ + uÛ Ñ e Tj˚ T ´$ ` 2— ªuÛ Ñ μ ‘√
Äs¡+uÛeÑ Tj˚T´$`2— ªãμ nø£så +¡ ‘√ Äs¡+uÛeÑ Tj˚T´$`3— ªeμ ø±s¡+‘√
Äs¡+uÛeÑ Tj˚T´$`4— ªn, Hê, |ü, *+, >∑, ≈£L, kÕÿμ nH˚ nø£så ê\‘√
Äs¡+uÛeÑ Tj˚T´$ ˇø=ÿø£ÿ{Ï #=|üq`7— yÓTT‘·+Ô 18 |ü⁄sêD≤\T
ñqï$.)
1. eT‘·‡´|ü⁄sêD+ 10. $wüß|í ⁄ü sêD+
2. e÷s¡ÿ+&˚jT· |ü⁄sêD+ 11. yêj·TT|ü⁄sêD+
3. uÛ≤>∑e‘·|⁄ü sêD+ 12. n–ï|ü⁄sêD+
4. uÛ$Ñ wü´|ü⁄sêD+ 13. Hês¡<|ä ⁄ü sêD+
5. ÁãVü≤à|ü⁄sêD+ 14. |ü<àä |ü⁄sêD+
6. ÁãVü‰à+&É|⁄ü sêD+ 15. *+>∑|⁄ü sêD+
7. ÁãVü≤àyÓe’ s¡|Ô ⁄ü sêD+ 16. >∑sT¡ &É|⁄ü sêD+
8. esêVü≤|ü⁄sêD+ 17. ≈£Ls¡à|ü⁄sêD+
9. yêeTq|ü⁄sêD+ 18. kÕÿ+<ä|⁄ü sêD+
17 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 10. j·TT>±\T
ÁbÕNqT\T Á|ü|+ü #·ø±˝≤ìï Hê\T>∑T j·TT>±\T>± uÛ≤$+#ês¡T.
1) ø£è‘·jT· T>∑+ 2) Á‘˚‘êj·TT>∑+
3) <ë«|üsj ¡ T· T>∑+ 4) ø£*j·TT>∑+

ˇø=ÿø£ÿ j·TT>±ìøÏ Çìï j˚T+&É¢ì ìs¡ísTT+#ês¡T. ô|’

Hê\T–+{Ï ˝ À eT÷&É T >∑ & ç ∫ b˛sTTq$. Ç|ü  &É T »]π > ~
ø£*j·TT>∑eTT.
1) ø£è‘·jT· T>∑+ ` 17 \ø£\å 28 y˚\ j˚T+&ÉT¢
2) Á‘˚‘êj·TT>∑+ ` 12 \ø£\å 96 y˚\ j˚T+&ÉT¢
3) <ë«|üsj ¡ T· T>∑+ ` 8 \ø£\å 64 y˚\ j˚T+&ÉT¢
4) ø£*j·TT>∑+ ` 4 \ø£\å 32 y˚\ j˚T+&ÉT¢
á Hê\T>∑T ø£*ùdÔ eTVü‰j·TT>∑+ R 43,20,000 dü+e‘·‡sê\T.

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 18
 1 . bÕÁNq ø±\ >∑Dq+
60 ‘·‘Œ· s¡\T ` 1 |üs¡
60 |üs\¡ T ` 1 $*|üÔ
60 $*|ü\Ô T ` 1 *|üÔ (3/ 5 ôdø£qT)
60 *|ü\Ô T ` 1 $|òTü &çjT· (25 ôdø£qT\T)
60 $|òTü &çjT· \T ` 1 |òTü &çjT· (24 ì$TcÕ\T)
60 |òTü &çjT· \T ` 1 s√E (24 >∑+≥\T)
2 1/2 $|òTü &çjT· \T ` 1 ì$Twü+
2 1/2 |òTü &çjT· \T ` 1 >∑+≥
48 ì$TcÕ\T ` 1 eTTVüAs¡+Ô
30 eTTVüAs¡eÔ TT\T ` 1 s√E
1 $|òTü &çjT· ` 24 ôdø£qT¢
1 |òTü &çjT· ` 24 ì$TcÕ\T
3 >∑+≥\T ` 1 s¡a≤eTT
19 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
8 s¡a≤eTT\T ` 1 s√E
7 s√E\T ` 1 yês¡+
15 s√E\T ` 1 |üø+å£
2 |üøeå£ TT\T ` 1 e÷dü+
2 e÷düeTT\T ` 1 ãTT‘·Te⁄
3 ãTT‘·Te⁄\T ` 1 nj·Tq+
2 Äj·THê\T ` 1 dü+e‘·‡s¡+
12 dü+e‘·‡sê\T ` 1 |ü⁄wüÿs¡+
10 dü+e‘·‡sê\T ` 1 <äXÊã›+
100 dü+e‘·‡sê\T ` 1 X¯‘êã›+
1000 dü+e‘·‡sê\T ` 1 düV≤ü ÁkÕã›+
4 j·TT>∑eTT\T ` 1 eTVü‰j·TT>∑+
71 eTVü‰j·TT>±\T ` 1 eTq«+‘·s+¡
1000 eTVü‰j·TT>±\T ` 1 ø£\Œ+
1 ø£\Œ+ ÁãVü≤à<˚e⁄ìøÏ ` 1 |ü>\∑ T
2 ø£˝≤Œ\T ÁãVü≤à<˚e⁄ìøÏ ` 1 s√E
360 ÁãVü≤à ~qeTT\T ` ÁãVü≤à≈£î 1 dü+e‘·‡s¡+

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 20
 12. ‘Ó\+>±D˝À |üPs¡«+ yê&ÉTø£˝À
ñqï ø=\e÷Hê\T
Á<äe´e÷q+
<ä$Tà&ç ` 1 ô|d’ ü
ˇø£ nD≤ ` 6 ô|d’ \ü T
uÒ&É ` 12 ô|d’ \ü T (<√ nD≤)
#êsêD ` 24 ô|d’ \ü T (e´eVü‰s¡+˝À 25 ô|d’ \ü T/bÕe⁄˝≤)
ÄsƒêD ` 48 ô|d’ \ü T (e´eVü‰s¡+˝À 50 ô|d’ \ü T)
u≤sêD ` 72 ô|d’ \ü T (e´eVü‰s¡+˝À 75 ô|d’ \ü T)
k˛˝≤D ` 96 ô|d’ \ü T (e´eVü‰s¡+˝À 100 ô|d’ \ü T` s¡÷bÕsTT)
|òüTq |ü<ësêú\qT ø=*#˚ |ü<ä∆‘·T\T
–<Ó› ` 50 Á>±eTT\T (<ë<ë|ü⁄)
|æ]∫{Ϻ ` 250 Á>±eTT\T (<ë<ë|ü⁄)

21 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
ns¡k˛\ ` 2 |æ]∫{Ï\º T (500 Á>±eTT\T)
k˛\ ` 1 øπ õ (<ë<ë|ü⁄)
‘·y«Ó &ÉT ` 2 k˛\\T (2 øπ J\T)
e÷HÓ&TÉ ` 2 ‘·e«\T (4 øπ J\T)
n&Ó&¶ TÉ ` 2 e÷HÓ&TÉ ¢ (8 øπ J\T)
≈£î+#Ó&TÉ ` 2 n&Ó&¶ TÉ ¢ (16 øπ J\T)
Çs¡Tdü ` 2 ≈£î+#Ó\T (32 øπ J\T)
‘·÷yÓT&ÉT ` 4 ≈£î+#ê\T (50 øπ J\T)
–<Ó&› TÉ ` 2 ‘·÷eTT\T (100 øπ J\T)
Á<äe |ü<ësêú\qT ø=*#˚ |ü<ä∆‘·T\T
ns¡∆ bÕe⁄ ` 1/8 ©≥s¡T (125 $T.©.)
bÕe⁄X‚sT¡ ` 250 $T.©.
ns¡X∆ s‚ T¡ ` 500 $T.©.
X‚sT¡ ` 1000 $T.©.
düeX‚sT¡ ` 1250 $T.©.
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 22
bı&Ée⁄\qT ø=*#˚ |ü<ä∆‘·T\T
u…‘&ÔÓ TÉ ` 3 n+>∑Tfi≤\T (<ë<ë|ü⁄)
C≤HÓ&TÉ ` 3 u…‘\ÔÓ T (<ë<ë|ü⁄ 9 n+>∑Tfi≤\T)
n&ÉT>∑T ` 12 n+>∑Tfi≤\T
eT÷s¡ ` 2 C≤HÓ\T (<ë<ë|ü⁄ 18 n+>∑Tfi≤\T)
>∑»+ ` 3 n&ÉT>∑T\T (1 MT≥sY ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe)
|òsü ê¢+>∑T ` 220 >∑C≤\T
yÓT\Æ T ` 8 |òsü ê¢+>∑T\T
Áø√düT ` 2 yÓTfiÆ ó¯ ¢
ÄeT&É/|üsT¡ e⁄` 8 yÓTfiÆ ó¯ ¢
uÛÑ÷eTT\qT ø=*#˚ |ü<ä∆‘·T\T
ˇø£ >∑T+≥ ` 121 #·<sä |¡ ⁄ü >∑C≤\T
40 >∑T+≥\T ` ˇø£ mø£s+¡
100 >∑T+≥\T ` ˇø£ ôV≤ø±ºsT¡ (2 1/2 mø£sê\T)
ˇø£ mø£s+¡ ` 4840 #·.>∑C≤\T
ˇø£ >=\TdüT ` 33 |ò≥
” T¢
40 >=\TdüT\T ` ˇø£ mø£s+¡
23 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
ã+>±s¡+ ‘·÷#˚ |ü<ä∆‘·T\T
>∑T]C…‘T· Ô ` 121 $T©¢ Á>±.
e÷düyTÓ ‘·TÔ ` 8 >∑T]»\T
MdüyTÓ ‘·TÔ ` 729 $T©¢ Á>±.
uÒ&‘Ó T· Ô ` 2 nD≤\T
#·Tø¬ ÿ‘·TÔ ` bÕe⁄‘·T\+
8 nD≤\T ` ns¡ ‘·T\+ (5.832 Á>±.)
‘·T\+ ` 11.664 Á>±eTT\T
‘·ø¬ ÿ&ÉT ` 150 ‘·T˝≤\T
eTDT>∑T ` 8 ‘·ø¬ ÿfi¯ófl
ø±´¬s{Ÿ ` 200 $T©¢ Á>±.
5 ø±´¬s≥T¢ ` 1 Á>±eTT

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 24
 13. bÕÁNq dü+U≤´e÷q+
dü+U≤´e÷qeTT :
100 X¯‘· 102
1000 düV≤ü Ádü 103
10000 nj·TT‘· 104
100000 ìj·TT‘· 105
1000000 Á|üjT· T‘· 106
10000000 ns¡T“<ä 107
100000000 q´s¡T“<ä 108
1000000000 |ü<àä 109
10000000000 Ks¡« 1010
100000000000 ìKs¡« 1011
1000000000000 eTVü‰|ü<àä 1012
10000000000000 X¯+K 1013
100000000000000 »\~Û 1014
1000000000000000 nø£‹å 1015
10000000000000000 øå√DÏ 1016
25 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 14. |ü+&ÉT>∑\T, |ü+&ÉT>∑\ bÕ≥\T

eTq |ü+&ÉT>∑\T
1) #ÓÁ’ ‘· X¯ó<ä∆ bÕ&É´$T ` ñ>±~
2) #ÓÁ’ ‘· X¯ó<ä∆ qe$T ` lsêeTqe$T
3) CÒ´wü˜ |üP]íeT ` @s¡Tyêø£ |ü⁄qï$T
/ e≥kÕ$Á‹ Áe‘·+
4) ÄcÕ&ÛÉ X¯ó<ä∆ @ø±<ä• ` ‘=* @ø±<ä•
5) ÁXÊeD X¯ó<ä∆ |üP]íeT ` sêF |üP]íeT
6) ÁXÊeD ø£èwüí nwü$º T ` ø£ècÕíw$ºü T
7) ÁXÊeD ø£èwüí ne÷yêdü´ ` bı˝≤\ ne÷yêdü´
8) ÁXÊeD ø£èwüí ne÷yêdü´ ` u§&Óe¶ Tà\T ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
9) ÁXÊeD e÷dü+ ` s¬ +&Ée X¯óÁø£yês¡+ bÂs¡$í TøÏ eTT+<äT
` es¡\ø°ÎÁe‘·+
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 26
10) uÛ≤Á<ä|<ü ä X¯ó<ä∆ #·$‹ ` >∑DXÒ ¯ #·‘T· ]ú
11) uÛ≤Á<ä|<ü ä ne÷yêdü´ ` eTVü‰\j·T ne÷yêdü´
12) uÛ≤Á<ä|<ü ä ne÷yêdü´ qT+&ç ‘=$Tà~ s√E\T
` ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑
13) ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢ <äX$¯ T ` $»j·T<äX$¯ T (<ädsü ê)
14) ÄX¯«j·TT» ø£èwüí #·‘T· s¡•› ` qs¡ø£ #·‘T· s¡•›
15) ÄX¯«j·TT» ø£èwüí ne÷yêdü´ ` BbÕe[
16) ø±ØÔø£ X¯ó<ä∆ #·$‹ ` Hê>∑T\ #·$‹
17) |ü⁄w´ü e÷dü+ ` eTø£s¡ dü+Áø±+‹
18) e÷|òTü X¯ó<ä∆ |ü+#·$T ` l |ü+#·$T
19) e÷|òTü ø£èwüí #·‘T· s¡•› ` eTVü‰•esêÁ‹
20) bòÕ\TZD X¯ó<ä∆ |üP]íeT ` ¨[
eTVü≤eTàBj·TT\ (eTTdü˝≤àqT) |ü+&ÉT>∑\T
1) yÓTTVü≤Ás¡+ : Bìì eTq+ ª|”s¢¡ |ü+&ÉT>∑μ n+{≤+. Á>±e÷\˝À
eTTdæ+¢ \T, Væ≤+<äTe⁄\T ø£*dæ bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+≥÷ á |ü+&ÉT>∑
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
27 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
2) s¡+C≤Hé : eTTdæ+¢ \øÏ~ eTTK´yÓTqÆ |ü+&ÉT>∑. Væ≤õØ X¯øe£ TT˝À
Ç~ ˇø£ HÓ\. Ä HÓ\˝ÀH˚ <˚e⁄&ÉT eTVü≤eTà<é Á|üeø£≈Ô î£ KTsêHé
Á>∑+<∏ëìï ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. s¡+C≤Hé HÓ\ ñ|üyêkÕ\≈£î Á|üd~æ .∆
3) á<äT˝Ÿ |ò‘æ s· Y : á |ü+&ÉT>∑Hê&ÉT <ëq<Ûsä êà\T #˚kÕÔsT¡ .
4) ãÁø°<é : Væ≤õØ HÓ\˝À¢ ˇø£fqÆ… õ\Vü≤CŸ HÓ\˝À 10e ~Hêq
á |ü+&ÉT>∑ #˚kÕÔsT¡ . Bìì ‘ê´>±ìøÏ >∑Ts¡T>Ô ± »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
5) $T˝≤<äTqï_ : Ç~ eTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô »qà~q+. Bìï eTTdæ+¢ \T
n‘·´+‘·|Tüò q+>± »s¡T|ü⁄≈î£ +{≤s¡T.

Ŭø’düÔe⁄\ |ü+&ÉT>∑\T
1) ÁøÏdàü dt : &çôd+ãsY 25e ‘˚B s√E »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Ç~ Áø°dTü Ô
|ü⁄{Ïqº s√E.
2) >∑T&éÅô|&’ò ˚ : Áø°dTü Ô •\Te #˚jT· ã&çq s√E. á s√E Åø¬ d’ eÔü ⁄\+<äsT¡
#·sÃY ≈£î Vü‰»¬s’ Á|ü‘´˚ ø£ ÁbÕs¡qú \T #˚kÕÔsT¡ .
3) ádüºsY : Áø°düTÔ |ü⁄qs¡T‘êúqeTj˚T´ s√EqT ádüºsY &˚ >±
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 28
 |ü+&ÉT>∑\ bÕ≥\T
u§&Ó¶eTà bÕ≥ (>∑T»®qï>∑Tfi¯fl bÕ≥)
k˛˝Ÿ |ü+≥\T |ü+&É+>∑
_j·T´+ |üsø¡ ˝£ ‘… +Ô· >∑
<˚$+ <˚es¡ ø=\Te+>∑
<˚$+ ‘˚sê q+<äqï
Ä≈£î eqeTT˝À b˛ø£\‘√≥˝À
nq+‘·\øÏÎøÏ X¯è+>±s¡>ö]øÏ
>∑T»®Hêï>∑Tfi¯ófl >ö]øÏ >∑T»®Hêï>∑Tfi¯ófl

ã‘·Tø£eTàbÕ≥
Ç<äs› ø¡ ÿ£ #Ó˝\¢… T¢ ñj·÷´˝À ˇ≈£Lÿ]øÏ∫Ãs¡Tj·÷´˝À
ˇø£ÿ&˚ e÷ j·Tqï ñj·÷´˝À e#·Ãqïb˛&ÉT ñj·÷´˝À
mf¢‘T· Ô #Ó˝˝¢… ≤ ñj·÷´˝À @s¡&e¶É ÷jÓT ñj·÷´˝À
@s¡T≈£î m\T|ü*¢ ñj·÷´˝À ‘·\T|ü⁄\&Ée¶ ÷jÓT ñj·÷´˝À
‘·\T|ü⁄\≈£î ‘êfi≤\T ñj·÷´˝À yÓ+&û N˝≤\T ñj·÷´˝À
29 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
yÓ+&ç N˝\ øÏ+<ä ñj·÷´˝À
m\ãÁ~ #Ó≥Tº≈î£ ñj·÷´˝À
@&ÉT –+»\ |ü‹Ô ñj·÷´˝À
bÕ\bÕ\ |ü‹Ô ñj·÷´˝À
eTTdü*› e&çø+Ï ~ ñj·÷´˝À
ej·TdüeTà e&çø+Ï ~ ñj·÷´˝À
∫Hêï] e&çø+Ï ~ ñj·÷´˝À
u≤\‘·Ô e&çø+Ï ~ ñj·÷´˝À
Ä|ü‹Ô á |ü‹Ô ñj·÷´˝À
dü+>∑&û #ês¡qï ñj·÷´˝À
H˚ôdqeTà kÕ˝… ñj·÷´˝À
Ä Ns¡ ø£≥Tºø=ì ñj·÷´˝À
ø=+>∑\¢ u≤sTTøÏ ñj·÷´˝À
ø=+>∑\ìï ≈£L&ç ñj·÷´˝À
Ä Ns¡ >∑≥Tºø£ ñj·÷´˝À
Vü≤+dü\¢ u≤sTTøÏ ñj·÷´˝À
Vü≤+dü\ìï ≈£L&ç ñj·÷´˝À
Ä Ns¡ >∑≥Tºø£ ñj·÷´˝À
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 30
m\ãÁ~ #Ó≥Tº ñj·÷´˝À
@&˚ –+»\T ñj·÷´˝À
‘·øπ ÿ&ÉT |ü‹Ô ñj·÷´˝À
bÕe⁄sêsTT |ü‹Ô ñj·÷´˝À
eTT‘ê´\|ü‹Ô ñj·÷´˝À
eH˚ï\ |ü‹Ô ñj·÷´˝À
∫H˚ï\ |ü‹Ô ñj·÷´˝À
ã+>±s¡T |ü‹Ô ñj·÷´˝À
kÕ˝… yêìøÏ#ÃÓ ñj·÷´˝À
kÕ>∑Bj·Tef…º ñj·÷´˝À
HÓ\ø=ø£ÿ b˛>∑T ñj·÷´˝À
ø=+>∑\ u≤sTTøÏ ñj·÷´˝À
˙fi¯flø¬ *flHê~ ñj·÷´˝À
ø=+>∑+‘· ∫+ô|qT ñj·÷´˝À
Vü≤+dü\¢ u≤sTTøÏ ñj·÷´˝À
˙fi¯flø¬ *flHê~ ñj·÷´˝À
n+#·+‘· ∫+ô|qT ñj·÷´˝À
∫\Tø£˝≤ u≤sTTøÏ ñj·÷´˝À
∫\ø£\¢ u≤sTTøÏ ñj·÷´˝À
∫\ø£\ìï >∑÷&ç ñj·÷´˝À
Ä Ns¡ >∑≥Tºø£ ñj·÷´˝À
|ü≥ï+ãT u≤jÓTHÓ ñj·÷´˝À
~¬>qeTà Ä Ns¡ ñj·÷´˝À
nqïsê zj·Tqï ñj·÷´˝À
@&Ü~ø√kÕ] ñj·÷´˝À
Ä&É|˝æ ≤¢qì ñj·÷´˝À
ø£*>¬ H˚ ô|<äq› ï ñj·÷´˝À
@&É+Á‘ê\H˚ ñj·÷´˝À
r¬sq’ ã‘·Tø£eTà ñj·÷´˝À
yê]<äs› T¡ qïsê ñj·÷´˝À
dü+e‘·‡sêìøÏ ñj·÷´˝À
‘·+>π &ç |üP\qT ñj·÷´˝À
@&É+Á‘ê\H˚ ñj·÷´˝À
b˛sTTsê >ös¡eTà ñj·÷´˝À
eTfi¯fl @&Ü~øÏ ñj·÷´˝À
31
˙fi¯fl ø¬ *¢Hê~ ñj·÷´˝À
∫+>∑T\˙ï ∫+ô| ñj·÷´˝À
|ü≥ï+ãT bÕjÓTH˚ ñj·÷´˝À
ø=+>∑Tã+>±s¡yTÓ ñj·÷´˝À
~${°˝≤ MT<ä ñj·÷´˝À
nqïsê ô|<äq› ï ñj·÷´˝À
ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ ñj·÷´˝À
eTs¡Te≈£î zj·Tqï ñj·÷´˝À
ø£qï‘·*¢ y√˝… ñj·÷´˝À
r¬sq’ ã‘·Tø£eTà ñj·÷´˝À
|üPe⁄˝…H√ï ô|{Ϻ ñj·÷´˝À
M]<äs› T¡ Hêïsê ñj·÷´˝À
ˇø£ÿkÕ¬s ‘·*¢ ñj·÷´˝À
sê•>± ‘Ó|Œæ +#Ó ñj·÷´˝À
ã‘·Tø£eTàH˚ ù|sπ à ñj·÷´˝À
b˛sTTsêeeTà ñj·÷´˝À
eT∞fl sêeeTà ñj·÷´˝À
‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 <ädüsê bÕ≥
<ädsü ê dü+<äs“¡ +¤ ˝À >∑Ts¡T <äøD
åÏ ø√dü+ |æ\\¢ +‘ê s¡øs£ ø¡ ±\
y˚wü<Ûës¡D˝À $\¢+ãT\T <Ûä]+∫ Ç*¢\T¢ ‹]– ø£≥ïø±qTø£\T
n&ç>π yês¡T. <ädsü ê bÕ≥\T bÕ&˚yês¡T.
»sT÷ uÛeÑ $»sT÷ uÛeÑ
nqj·T+ãT y˚TeTT $<ë´uÛ≤´düeTTq≈£î
nj·T´yê]ì #ê\ HêÁX¯sTT+∫‹$T
#·jT· ´q ø£fi˝¯ \… ¢ dü+Á>∑V≤æ +∫‹$T
|üs>¡ H∑ êX¯«j·TT» X¯óø£|¢ øü eå£ T+<äT
‘Ós>¡ =|üŒ B$+#· edæ$Ô T≥ y˚TeTT
ls¡dTü Ô $»jÓ÷düTÔ BsêÈjT· Ts¡dTü Ô
<Ûqä ø£qø£ edüTÔ yêVü≤q dæ~s∆ d¡ Tü Ô
u≤\≈£î\ ByÓq\T ÁãVü≤àByÓq\T
|òTü qeTT>± ø£≥ïeTT\T Á>∑≈î£ ÿq Ç∫Ã
ôd\$j·TT´&˚ e÷≈£î oÁ|òTü eTT>±qT
|ü≥Tº |ü#÷ &É$T∫à |ü~e÷&É*∫Ã
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 32
 >∑{ºÏ XÊ\Te*∫à ø£&j ç T· +ãT*∫Ã
nj·T´yê]øÏ #ê\T ◊<äT es¡V‰ü \T
|æ\y¢ ê+&É≈¢ î£ #ê\T |ü|ü u…˝≤¢\T
ø=ã“s¡ ≈£î]&û\T ≈£î+&É u…˝≤¢\T
@<äj÷· MT<äj÷· e÷MT<ä ˝Ò<ë?
|ü\Te÷s¡T¢ $TyÓTà|ü⁄&ÉT n&ÉT>∑+>∑ sêeTT
n\T¢+Á&Ée˝… >±<äT n*– $TeTà&ÉT>∑
#Ó˝+¢… Á&Ée˝… >±<äT #Ó\– $TeTà&ÉT>∑
n\ <=eTàs¡T\+>±<äT Ä&ç $TeTà&ÉT>∑
eT+Á‘·‘+· Á‘·eTT >±<äT e÷j·T#˚q&ÉT>∑
Ç+‘· ùd|ü⁄+#·T≥ Ç~ MT≈£î ‘·>T∑ Hê
<ädsü ê≈£î edæeÔ Tì $dü$dü\T|ü&øÉ £
sπ |ü⁄sê e÷|ü⁄sê eT[fl s¡eTàqø£
#˚‹˝À ˝Ò<qä ø£ Çe«˝ÒeTqø£
Ç|ü&˚ ˝Ò<qä ø£ n|æŒe«s¡qø£
Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑Tyês¡T ÇkÕÔsT¡ düT$Tà
oÁ|òTü eTT>∑ |ü+|ü⁄&û leT+‘·T˝≤sê
33 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 <ädüsê ` X¯MT (»$Tà) |üP»
X¯MT X¯eTj·T‘˚ bÕ|ü+ ` X¯MT X¯Á‘·T$Hê•˙
ns¡Tq® dü´ <Ûqä Tsê›Ø ` sêeTdü´ Á|æjT· <ä]Ù˙
X¯MT+ ø£eT\ |üÁ‘êø°+å ` X¯MT+ ø£≥ø£<ëÛ ]D°yTé
Äs√Vü≤‘·T X¯MT \ø°Î+ ` qè≤D≤e÷j·TTwü´es¡˙∆ yéT
qyÓ÷ $XÊ«düeèøå±j·T ` bÕs¡Xú Á¯ kÕÔg <Ûë]DÒ
‘·«‘·'Ô |üÁ‘·+ Á|ürcÕ´$T ` dü<ë y˚T $»sT÷ uÛeÑ
<Ûsä êà‘êà dü‘´· dü+<ÛXä ï ` sêyÓ÷ <ëX¯s~¡ s∏ ´¡ ~
bÂs¡Tùw #êÁ|ü‹<ä«+<ä« ` X¯Ùs¬ q’ +»Væ≤ sêeD+
neT+>∑fi≤Hê+ ` Á|üXM¯ T+ <äTwüÿ è‘·d´ü #· Hê•˙+
<äTdü‡«|üïVü‰]D°+ <ÛHä ê´+ ` Á|ü|<ü ´˚ Vü≤+ X¯MT+ X¯óuÛyÑ Té .
C≤õ] bÕ≥
1) C≤õ] C≤õ] C≤õ] C≤õ]
C≤õ] C≤õ] C≤õ] C≤õ]
Ä>∑T+&û >∑T+&ÉT Ç‘·&Ô ç >∑T+&ÉT
>∑T+&ÉTy=sTT ã+&É‘√ s¡eTàì #Óô|Œ
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 34
 ã+&É‘√ >∑T+&ÉT H˚qT sêqì #Óô|Œ
#Óù|Œ~ #Ó|Œü ø£ ø£f‘º… √ >=f…º
ø={Ïqº ø£fHº… ˚ #Ó≥sº TT yÓTT*#˚ ˆˆC≤õ] C≤õ]ˆˆ
2) m<äT› ø=f…sº ¡ m<äTs¡T #=|üŒ
|ü+~] ø=f…sº ¡ |ü<Tä qT #=|üŒ
∫ìï\T¢ #=|üŒ ô|~›\T¢ #=|üŒ
$T–*q #=|üŒ kÕe&ç #=|üŒ
kÕe&ç øÏ+<ä <ë∫q #=|üŒ
á*¢+{Ï eTT+<äs¡ s¡÷bÕ\ (s¡÷bÕj·T\) ≈£î|üŒ
C≤õ] C≤õ] C≤õ] C≤õ]
C≤õ] C≤õ] C≤õ] C≤õ]
3) n~ >∑T+&ÉT Ç~ >∑T+&ÉT Ç‘·&Ô >ç T∑ +&ÉT
>∑T+&ÉTyêsTT >∑T+&ÉTyêsTT yÓ÷‘·y÷Ó >¬ HÓ
yÓ÷‘·sêE b˛sTT ‘ê+&É÷s¡T m¬øÿ
‘ê+&É÷s¡+‘ê ‹ø£eTø£˝≤&˚
ì*∫ø=≥Tºsê ˙\+u≤sTT
‘·\∫ø=≥Tºsê ‘êfi¯+u≤sTT
@qT>∑TMT<ä yÓ+ø£Á{≤j·TT&ÉT
35 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 ø√&ç>T∑ &ÉT>¶ ±&ÉT ø=fÒ\º T>±&ÉT
<ä+#·Tø£b˛jÓT õ˝Ò_>±&ÉT
C≤õ] C≤õ] C≤õ] C≤õ]
C≤õ] C≤õ] C≤õ] C≤õ]
ø±eTTì bÕ≥
•e⁄&ÉT eTqà<∏ä dü+Vü‰s¡+ #˚j·T&É+ eTq≈£î ‘Ó*dæ+<˚.
Ä eTqà<∏Tä &çì (ø±eTT&ÉT) }πs–+|ü⁄>± rdüTø=ì yÓ[fl bÕ≥\T
bÕ&ÉT‘·÷ ø±eT<äV≤ü q+ #˚kÕÔsT¡ . Ä dü+<äs“¡ +¤ ˝À bÕ&˚ ø±eTTì
bÕ≥ Ç˝≤ ñ+≥T+~.
ø±eTø±yÓT˝Æ À ø±eTT&=∫Ã+&ÉT
ø±eTT&=∫Ã+&ÉT ø±fi¯ófl >∑&TÉ >∑T+&ç
y˚TyÓTT∫Ãq+ XËì>∑˝Ÿ <˚s+¡ &ç ˆˆ ø±eTø±yÓT˝Æ À ˆˆ
XËì>∑˝Ÿ <Ó#ÃÓ sê »\ÿe÷&Ósê »\ÿe÷&Ósê C≤eTôd≥T¢˝≤¢
C≤eTôd≥T¢\¢ Hê&ÉeHÓï\÷ Hê&ÉeHÓï\ sêeT dæ\ÿsê
>∑TãTs¡T >∑TãTs¡T >∑Tqïdæ+‘· Ç>∑Ts¡Tô|f…º ø±\e÷jÓT
Hê\Tπ>sTT\ eqeTT˝≤¢ q≥ºq&ÉTe÷ u§eTà]\T¢
ˆˆ ø±eTø±yÓT˝Æ À ˆˆ
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 36
 u§eTà]+{Ï <ëì _&ɶ <ëì _&É≈¶ î£ \T≈£î˝≤&ç
≈£î\T≈£î˝≤&ç m\¢e÷à dæ≈î£ ÿBdæ ø=|ü>∑fº…
dæ]>∑+<Û+ä u§≥Tº ô|f…º ˆˆ ø±eTø±yÓT˝Æ À ˆˆ
sêyÓ s¡‘êï+– ˙fi¯flø√<ëeTT ø±eTT&ÉTHêï&ÉT m≥¢ y√<ëy˚T
mø£ÿ&ÉTHêï&˚ |ü>\∑ ø±eTT&ÉT ñ|ü˙fi¯fl u≤sTTø±&Ü
}]eT˝…¢ ‘√≥ø±&Ü ñ*¢ã+‘·T˝≤&ÉT‘·THêï&˚
eT+∫˙fi¯fl u≤sTTø±&É eT˝…㢠+‘·÷&ÉTHêï&˚
ˆˆ ø±eTø±yÓT˝Æ À ˆˆ

¨© bÕ≥
‘Ó\+>±D |ü˝˝¢… À¢ ø±eT<äV≤ü q+ #ê˝≤ >=|üŒ>± »s¡T>∑T‘·T+~.
Á>±MTD Åd\Ô” T ø±eTTDÏí >∑T]+∫ ªªôdeTàπø[s¡¨©μμ nì bÕ&ÉT‘·÷
Bìï »s¡T|ü⁄ø=+{≤s¡T. á bÕ≥‘√bÕ≥T mH√ï ¨© bÕ≥\T
Á>±MTDT\T bÕ&ÉT‘ês¡T.
¨∞ ¨∞s¡ s¡+>∑ ¨© ` ôdeTàπø[s¡ ¨©
ø±eT÷ì ø±+‘·\ ¨© ` μμ
>∑T≥º >∑T≥º ~]ZHê&˚ ` μμ
37 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 >∑T˝…&¢ +É ‘· |üPyÓ <Ó#ÃÓ ` μμ
ôd≥Tº ôd≥Tº ~]ZHê&Ó ` μμ
XÊf…&+É ‘· |üPe⁄ <Ó#ÃÓ ` μμ
>=˝…+¢ >∑ |üPe⁄ <Ó#ÃÓ ` μμ
rCŸbÕ≥
1) ‹CÒ] ˇ&É* øπ sY|Tüò sY yÓT*jÓT #√] u≤D C≤]j˚T ‹CÀã]
‹CÒ] ˇ&É* øπ sY|Tüò sY yÓT*jÓT #√] u≤D C≤]j˚T ‹CÀã]
‹CÒ] ˇ&É* øπ sY|Tüò sY yÓT*jÓT #√] u≤D C≤]j˚T ‹CÀã]
2) qe <ëfÒ] qeùdVü≤sY u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√
3) e÷] q+>∑]Hé <˚øH£ é sêJ y˚– rCŸ u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√
e÷] q+>∑]Hé <˚øH£ é sêJ y˚– rCŸ u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√
4) qe <ëf…] qeùdVü≤sY u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√
qe <ëfÒ] qeùdVü≤sY u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√
5) e÷πs ø±+|ü˝≤Hé <˚øH£ é sêJy˚– rCŸ u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√ ˆˆe÷πsˆˆ
qe<ëfÒ] qeùdVü≤sY u≤sTTs√ bÕ˝ÒD√

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 38
 m\¢eTà bÕ≥ ` uÀHê\T
ø£Ø+q>∑sT¡ õ˝≤¢˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚ á bÕ≥˝À m\¢eTàqT
ùd$+#˚ $<Ûëq+ e]í+|üã&ç+~.
@&˚&TÉ uÀHê\‘√q÷
@&˚&TÉ »$T{Ïø¬ \‘√q÷
ø£\T¢˝§{≤¢‘√q÷ ø√&ç|⁄ü +E\‘√q÷
kÕs¡ d”kÕ\‘√q÷ >=i…b¿ ˛‘·T\‘√q÷
m\¢eTàqT >=\TÔs÷¡ y˚&TÉ ø±‘√qT.......
|”s¡¢ |ü+&ÉT>∑ bÕ≥
yÓTT‘·Tÿ\¢ >={Ï]º yÓTT‘·Tÿ\¢ yê|æ] ÄX¯qï }X¯HÓ’ ï˝≤˝Ÿ
yÓTT‘·Tÿ\¢ ø£&TÉ |ü⁄\ eTÚ˝≤* |ü⁄f…º μμ
ãTs¡T>∑T\¢ >={Ï]º ãTs¡T>∑T\¢ yê&ç] μμ
ãTs¡T>∑T\¢ ø£&TÉ |ü⁄\ ãTu≤sTT |ü⁄f…º μμ
ÄX¯qï }X¯qï nqï<äeTTà˝ÀjYT μμ
ÄX¯qï }X¯qï @&É >∑÷&çs√jYT μμ
eTø£ÿ eTd”<Tä ø±&É eT~πsXÊ\ø±&É μμ
ÄX¯qï <√‘·T\T }X¯qï >∑fº… μμ
39 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
}X¯qï <√‘·T\ ÄX¯qï >∑fº… μμ
ÄX¯qï e+^\T }X¯qï <=&ç>π μμ
}X¯qï e+^\T ÄX¯qï <=&ç>π μμ
ÄX¯qï |ü{≤ÿ }X¯qï #·TfÒº μμ
}X¯qï |ü{≤ÿ ÄX¯qï #·TfÒº μμ
ÄX¯qï <äT|üŒ{Ï }X¯qï >∑ô|Œ μμ
}X¯qï <äT|üŒ{Ï ÄX¯qï >∑ô|Œ μμ
ÄX¯qï <äT|üŒ{Ï n#·ÃeT˝…˝¢ ÀjYT μμ
}X¯qï <äT|üŒ{Ï }<äT˝≤&É˝ÀjYT μμ
düTø£ÿ bı<äTq› ‘êyÓT ˝Òdsæ √jYT μμ
|ü©\¢ ¢ ‘êHê˝Ò #˚dsæ √jYT μμ
n\Tÿ|üP‘√\T ‘êyÓT #˚dsæ √jYT μμ
Ä&çø¬ *¢ <ëy˚T&çø∫£ Ãs√jYT μμ
‘·*<¢ >ä ]Z∑ øÏ #˚se¡ ∫Ãs√jYT μμ
e÷*<ä>÷∑ &É yê˝…¢ CÒdsæ √jYT μμ
y˚TeTT dü∫Ãq ~Hê+Hê&˚ ne÷à ;; bÕ‘êà μμ 2
<ä+&É\T r– y=˝…e¢ &ÉT‘êj˚T y˚TeTT μμ
e÷*<äy√sTT eTqTï ne⁄‘·<˚ μμ
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 40
 15. sêh ∫Vü‰ï\T

eTq dü+düÿ è‹, dü+Á|ü<ëj·÷\qT Á|ü‹_+_+#˚˝≤ sêh

∫Vü‰ï\T ñqï$.
sêh |üøåÏ ` bÕ\|æ≥º
sêh »+‘·Te⁄ ` õ+ø£
sêh |ü⁄wüŒ+ ` ‘·+>π &ÉT |ü⁄e⁄«
sêh eèø£+å ` »$Tà#Ó≥Tº
bÕ\|æ≥º : <ädsü ê |ü+&ÉT>∑ s√E Bìì #·÷&É&+É X¯ó
uÛÑ dü÷#·øe£ Tì Á|ü»\ $XÊ«dü+. Ç$
s¬ ‘’ T· H˚kÕÔ\T. lsêeTT&ÉT Bìì <ä]Ù+∫q
‘·sê«‘·H˚ $»j·T+ kÕ~Û+#ê&Éì Á|ür‹.

41 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 õ+ø£ : õ+ø£ nÁ|üeT‘·‘Ô ≈· î£ , düTì•‘· |ü]o\q≈£î,
kÕeT÷Væ ≤ ø£ JeHêìøÏ , #· T s¡ T ¬ ø ’ q
ø£<ä*ø£≈£î e÷s¡Tù|s¡T. õ+ø£ mø£ÿ&É
ñ+≥T+<√ nø£ ÿ &É dü + |ü < ä
düeTè~∆>± ñ+≥T+<äì $XÊ«dü+.
‘·+π>&ÉT |ü⁄e⁄« : ã‘·Tø£eTà˝À ‘·+π>&ÉT |ü⁄y˚« eTTK´+.
ã‘·Tø£eTà eTq sêh |ü+&ÉT>∑. ô|&’ ç e+{Ï
‘· + π > &É T ‘√ ã‘· T ø£ e Tà≈£ î mø£ ÿ &É ˝ Ò ì
n+<ä + . Äj· T Tπ s «<ä + , j· T THê˙
yÓ<’ ë´\˝À Bìì $]$>± yê&ÉT‘ês¡T.
»$Tà#Ó≥Tº : »$Tà n+fÒ eTq≈£ î ã+>±s¡ + ‘√
düe÷q+. <ädsü ê≈£î »$TàøÏ $&ÉBj·T˝Òì
nqTã+<Û ä + . »$TàøÏ |ü s ê´es¡ D ,
Äj·TTπs«<ä ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï~. |ü⁄sêD
>±<∏\ä ‘√ BìøÏ dü+ã+<Ûeä TTqï~.

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 42
 16. ‘Ó\+>±D ø£fi\¯ T, yê<ä´|ü]ø£sê\T

‘Ó\+>±D ø£fi\¯ T
1) ˇ>∑TøZ <£ ä∏ : Ç~ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ C≤rj·T kÕúsTT˝À
>∑T]Ô+|ü⁄ ‘Ó∫Ãq ø£fi≤s¡÷|ü+. #·Tø±ÿ dü‘j Ô· T· ´, $T<Ó› sêeTT\T
BìøÏ ÁbÕ#·Ts¡´+ ‘Ó∫Ãqyê]˝À Á|üeTTKT\T.
2) XÊs¡<ä ø£<\ä∏ T : ‘Ó\+>±D˝À C≤q|ü<ä >±j·T≈£î\T>±, _Ûø≈å£ î£ \T>±
JeHêìï ø=qkÕ–+#˚yês¡T XÊs¡<øä ±+Á&ÉT. #ê]Á‘ê‘·àø£ Ms¡sd¡ ü
>π j·÷\≈£î Ms¡T Á|üd~æ .∆
3) ãTÁs¡ø<£ ä∏ : j·Tø£>å ±q+, »+>∑+ ø£<\ä∏ qT+&ç ãTÁs¡ø<£ ä∏ e∫Ã+<äì
n+{≤s¡T. Á|üC≤ #Ó‘’ q· ´ $wüj÷· \ Á|ü#êsêìøÏ Ç~ #ê˝≤
ñ|üj÷Ó >∑øs£ +¡ .
4) ‘√\Tu§eTà˝≤≥ : @<ÓH’ ê ø£<˝ä∏ Àì düìïy˚XÊ\qT ø£fifl¯ ≈£î ø£{qºÏ ≥T¢
|ü≥+ MT<ä ∫Á‹+∫ #·÷ù| |ü<‹∆ä >± Ç~ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ ,Æ ‘·sê«‹
ø±\+˝À e÷s¡TŒ\T #Ó+~+~.
43 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
5) j·Tø£>å ±q+ : C≤q|ü<ä ` •wüº e÷sêZ\ düyT˚ àfi¯qy˚T j·Tø£>å ±q+.
eTq≈£î \_ÛdTü qÔ ï j·Tø£>å ±Hê˝À¢ yÓTT<ä{~Ï ø£+<äT≈£L] s¡TÁ<äø$£
s¡∫+∫q düTÁ^e$»j·T+.
6) Vü≤]ø£<ä∏ : Ç~ dü+^‘·, kÕVæ≤‘ê´\ ø£\sTTø£. á ø£<ä∏ #Óù|Œyê]ì
uÛ≤>∑e‘·T\T ˝Ò<ë uÛ≤>∑e‘êsY / uÛ≤>∑e‘ê]DÏ n+{≤s¡T.
7) ∫+<äT j·Tø£>å ±q+ : n&ÉT>∑T\T y˚ùd |ü<‹∆ä ˝À Á|ü‘´˚ ø£ yÓ$’ <Û´ä +
>∑\ j·Tø£>å ±qy˚T ∫+<äT j·Tø£>å ±q+. ∫+<äT m\¢eTà, |æ*≥¢ ¢
yÓ+ø£jT· ´\T á ø£fi˝¯ À Á|üd<æ Tä \∆ T.
8) #Óø£ÿuÛÑ»q : uÛÑ»q dü+Á|ü<ëj·T+˝À #Óø£ÿ uÛÑ»q ˇø£{Ï.
‘Ó\+>±D≤˝À nìï õ˝≤¢˝À¢ á ãè+<ë\Tqï$.
9) ø√˝≤≥+ : bÕ≥, bÕ≥ \j·T≈£î ‘·–q qè‘·´+, qè‘ê´ìøÏ
‘·–q dü+^‘·+ n˙ï y˚Tfi¯$+∫q ø£fi¯ ø√˝≤≥+.
10) u≤\dü+‘·T\T : ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À u≤\ dü+‘·T\T uÛ$Ñ wü´‘·TÔ
#ÓbÕÔsT¡ . Ms¡T ‘Ó\y¢ ês¡TC≤eTTq >∑+≥ yêsTTdü÷Ô ekÕÔsT¡ .
11) <äøÿ£ ì ø£fi\¯ T : eTTcÕsTTsê, eTC≤sTTj·÷ eTTcÕsTTsê, >∑»˝Ÿ,
Kyê«*, dü÷|ò” dü+^‘Y, eTTÁC≤ e+{Ï ñs¡÷∆ <äøÿ£ ì ø£fi≤s¡÷bÕ\≈£î
‘Ó\+>±D |ü≥Tºø=eTà.
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 44
12) >∑TkÕ‡&ç qè‘·´+ : á qè‘ê´ìï ÄX¯«j·TT» ãVüQfi¯bÕ&É´$T
qT+&ç ne÷yêdü ´ es¡ ≈ £ î #˚ k ÕÔ s ¡ T . Ç~ >√+&É T \≈£ î
dü+ã+~Û+∫q~.
Çy˚ø±ø£ u…+’ &É¢ ø£<,ä∏ #Óøÿ£ u§eTà˝≤≥, ø=eTTàø√j·T, e÷<ÛTä ]
qè‘·´+, >=\¢ düT<äT\› T, s¡T+» ø£fi≤ø±s¡T\T, ‘√{Ï ø£fi≤ø±s¡T\T,
eT+<Ó#·TÃ\T, ãT&ÉãTø£ÿ\T, ÄkÕ<äT\T, >∑+–¬s<äT›\T, ã+&Üs¡T
ø£fi≤ø±s¡T\T, |ü≥+ ø£<\ä∏ T, Ms¡eTTwüß\º T, &√* ø£fi≤ø±s¡T\T, »eTT≈£î\T,
»+>±\T, _Û≈îå£ ≈£î\T, ô|<äe› Tà\T, M~∏ u≤>√‘·T\T, |æ≥\º <=s¡, |üsê›Hé
ø£fi≤ø±s¡T\T, &Ü&û\ Á|ü<sä Ù¡ q\T, CÀ>±≥\T yÓTTˆˆ mH√ï ø£fi\¯ T
‘Ó\+>±D˝À ñqï$.
Vü≤düÔ ø£fi¯\T
1) _Á~ : >±E, ˝ÀVü≤|ü⁄ edüTeÔ ⁄\ô|’ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï Á|ü<]ä Ù+#˚øfi£ .¯
2) |ò*æ Á^ : Á|ü<ëÛ q+>± Ç~ yÓ+&ç q>∑\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£fi.¯
3) qø±• : #·øÿ£ {Ï ∫Á‘·øfi£ ≈¯ î£ qø±wæ ì<äsÙ¡ q+.
4) ìs¡à˝Ÿ : bıìøÏ ø£\|ü‘√ #˚ùd n+<äyTÓ qÆ u§eTà\≈£î ìs¡à˝Ÿ
Á|üd~æ .∆ es¡í ∫Á‘ê\≈£î Ç~ ô|{Ï+º ~ù|s¡T.

45 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
5) ô|+ã]Ô : ô|+ã]Ô ø£fi¯ |üP]Ô>± #˚‹|üì. Çø£ÿ&É ‘·j÷· s¡jT˚ ´
Ç‘·&Ô ç ø£fi≤s¡÷bÕ\T, q–w”\T, C≤„|øæ \£ T ø±ø£rj·TT\ ø±\+
qT+&ç ù|s¡Tbı+<ësTT.
6) &Û√Áø± : Ä~˝≤u≤<äT ÁbÕ+‘·+˝À Ç~ Á|üd~æ b∆ ı+~+~. ‘·&eç T{Ϻ
u§eTà\ô|’ yÓTHÆ êìïô|{Ϻ ø£+#·T, Ç‘·&Ô ç b˛‘·u§eTà\T #˚kÕÔsT¡ .
7) eTT‘ê´\T`>±E\T : eTT‘ê´\‘√ #˚ùd ÄuÛsÑ D¡ ≤\øÏ, s¡øs£ ø¡ ±\
>±E\øÏ ôV≤’ <äsêu≤<é bÕ‘·q>∑s+¡ Á|üd~æ .∆
#˚H˚‘· ø£fi¯
b˛#·+|ü*¢ ªf…Æ n+&é &Ó’μøÏ eT]j·TT ªÇø£ÿ‘Yμ Ns¡\≈£î,
Hêsêj·TDù|≥, >∑<ë«\ |ü≥TºNs¡\≈£î Á|üd~æ .∆ ø±Jù|≥ |æHé ˝Ò<ë
u≤_Hé ˝ÒdTü \ ø£fi≈¯ î£ Á|üd<æ y∆ä TÓ +Æ ~. es¡+>∑\T¢ ‹yêN\T, dæ]dæ\¢
q÷\T eÁkÕÔ\T, dæ~ù∆ |≥ >=\¢u≤Û eT Ns¡\T Á|üd~æ ∆ #Ó+~q$.
∫Á‘· ø£fi¯
‘Ó\+>±D≈£î ∫Á‘·øfi£ ˝¯ À Á|ü‘´˚ ø kÕúqeTT+~. ÁbÕNq
<˚yê\j·÷\˝À ø£ì|æ+#˚ ≈£î&É´ ∫Á‘ê\T, n<ÛTä ìø£ ø±\+˝À
m+<äs√ >=|üŒ ∫Á‘·ø±s¡T\T düèwæ+º ∫q ‘Ó\+>±D ø°]øÔ Ï eHÓï
‘Ó∫ÃHêsTT.
|æ.{Ï. s¬ &ç,¶ ø±|ü⁄ sê»j·T´, ø=+&É|*ü ¢ X‚w–ü ] sêe⁄ e+{Ï yê]‘√
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 46
bÕ≥T m+‘√ eT+~ es¡eÔ ÷q ∫Á‘·ø±s¡T\T ‘Ó\+>±D J$‘êìï
‘·eT ∫Á‘ê\˝À m+‘√ u≤>± ∫Á‹düTHÔ êïs¡T.
Hê≥´ ø£fi¯
‘Ó\+>±D˝À nH˚ø£ qè‘·´Ø‘·T\T ñHêïsTT. j·Tø£>å ±q+‘√bÕ≥T
>∑TkÕ‡&ç qè‘·´+ m+‘√ Á|üd<æ y∆ä TÓ qÆ ~. ≈£L∫|üP&ç, ø£<øä∏ ˘ e+{Ï
Hê≥´Ø‘·T\T Çø£ÿ&É ñqï$. ‘Ó\+>±D˝À Á|üd<æ y∆ä TÓ +Æ ~ ù|]DÏ qè‘·´+.
Ç~ ø±ø£rj·TT\ ø±\+ qT+&ç Á|üd~æ .∆ Bìì yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó∫Ãqyê&ÉT
q≥sê» sêeTø£èwü.í ôV≤’ <äsêu≤<äT #·]Á‘·˝À uÛ≤>∑eT‹, ‘êsêeT‹,
Áù|e÷e‹ qs¡øÔ e° TDT\T>± Á|üU≤´‹ bı+<ës¡T.
•\Œ ø£fi¯
‘Ó\+>±D≤˝Àì nH˚ø£ <˚yê\j·÷\T •\Œø£fi¯≈£î Á|üdæ~∆.
y˚sTTdü+Ô uÛ≤\ >∑T&ç, sêeT|üŒ>∑T&ÉT\T C≤j·T|üùdHêì qè‘·sÔ ‘¡ êïe[
Ä<Ûës¡+>± ì]à+#·ã&ܶsTT. n\+|ü⁄s¡+, &ç#|é *ü ¢ sêe÷\j·T+,
es¡+>∑\T¢ ø√≥, |òD ü –Ï ]‘√ bÕ≥T Hê>∑sT¡ q® kÕ>∑sé ìsêàD+˝À
ãj·T≥|ü&qç nH˚ø£ •˝≤Œ\T kÂ+<äsê´ìøÏ ô|{Ï+º ~ ù|s¡T.
47 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 yê<ä´|ü]ø£sê\T
1) |æ\q¢ Á>√$ 13) eTè<ä+>∑+ 25) ãT&ç>¬
2) &ÛeÉ Ts¡Tø£+ 14) »$T&ûø\£ T / ãeìø£ 26) ô|<ä&› √\T
3) q>±sê\T 15) Hê>∑d«ü s¡+ 27) ∫s¡T‘·\T
4) &√fi¯ófl 16) ãT&ÉãT&Éø£ 28) Vü‰s√àìj·T+
5) ‘ê+ã÷s¡ 17) >∑TyÓTà≥+ 29) ˇ>∑TZ
6) øÏHïÓ s¡ 18) X¯+K+ 30) XÊs¡<ä
7) ø£+õs¡ 19) CÒ>+∑ ≥ 31) n+<Ó\T
8) ‘·ô|Œ≥/ &É|ü 20) uÛ]Ò 32) ø£{yÏ ê<ä´+
9) düHêïsTT 21) @ø£Hê<ä+ 33) >∑C\®… T
10) &√\T 22) ø=eTTà\T 34) &ÛøÉ ÿ£
11) ‘êfi≤\T 23) ‘·ã\ 35) &çMTÿ
12) #˚‹ø√\\T 24) Ms¡D≤\T

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 48
 17. eTq |ü+≥\T ` ÄVü‰s¡+

_j·T´+ 11) ñ|ü&ÉT |æ+&ç / ñ|æŒ&ç

1) nqï+ |æ+&ç
2) øÏ∫&û 12) _j· T ´+ |æ + &ç n≥T¢
3) |ü⁄\>∑+ (u§+>∑sê\T)
4) |ü⁄*¨s¡ 13) @|ü⁄&ÉT _j·T´+
5) |üse¡ ÷qï+ 14) Äìj·T|ü⁄ø±j·T _fi¯fl\T
6) _sê´ì 15) eTT<ä› |æ+&ç
7) (düøHÏ ê\T) #·øÿÏ ˝≤\T 16) #˚>√&û\T
8) düs«¡ |æ+&ç / _fi¯fleø£ÿ / <Í] 17) e&çj·÷\T
/ ‘·ù|Œ\#Óøÿ£ 18) n|üŒ&Ü\T / ≈£îs√&û\T
9) eTTs¡T≈£î\T / eT&ÉT>∑T\T 19) n]ôd\T
10) _fi¯fl\T (e&É|Œü \T, ø±s¡+ 20) #·ø¬ ÿs¡bı+>∑*/ø£fbº… ı+>∑*
nbՌ\T)
49 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 C§qï 4) n≥T¢
1) C§qï s=f…º 5) \&É ÷ ¶ \ T (ô|dü s ¡ | æ + &ç
2) C§qï >∑≥ÿ eTT<ä›\T)
3) C§qï n+ã* 6) eTTs¡T≈£î\T
4) C§qï s¡e« ñbÕà 7) #·{ï° bı&ç
5) C§qï ù|˝≤\T 8) e&çj·÷\T
yÓTTø£ÿ C§qï X¯q>∑\T
1) >±¬s\T
1) yÓTTø£ÿC§qï s=f…º
2) >∑T&Ü\T
2) yÓTTø£ÿ >±¬s\T
3) yÓTT\ø£\T
3) yÓTTø£ÿ ù|˝≤\T
4) eTTs¡T≈£î\T
4) yÓTTø£ÿ >∑T&Ü\T
5) \&É÷\¶ T
5) yÓTTø£ÿ n≥T¢
6) ãJ®\T
ô|dü\T 7) e&Ü\T
1) yÓTT\ø£\T 8) uÛøÑ ±å ´\T / b˛©\T
2) >±¬s\T 9) |ü⁄qT≈£î\T / |üPsêí\T
3) e&É\T 10 |ü⁄{≤ï\T
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 50
 sê>∑T\T ø£+<äT\T
1) C≤e (dü+ø£{)Ï 1) |ü|ü
2) \&ÉT¶ 2) |ü|ü #ês¡T
3) bı&ç 3) ø£+~bı&ç 4) #·{ï°
dü»®\T |ü©¢\T
1) s=f…º 1) \&É÷\¶ T, |ü©¢ |ü{\º° T
2) C≤e (dü+ø£{)Ï 2) #·{ï° 3) |ü©b¢ ı&ç
3) \&É÷¶ (eTT<ä\› T) 4) ≈£Ls¡˝À¢, |ü⁄*¨s¡˝À
qTe⁄«\T Ç‘·s¡ |ü<ësêú\˝À
yê&ÉT‘ês¡T.
1) \&É÷\¶ T
2) q÷\ s=f…\º T #Ós¡T≈£î
3) q÷\ ã÷¬s\T 1) #·ø¬ ÿs¡ 2) u…\+¢
4) q÷\ ø£s¬ \® T 3) s¡kÕ\T (p´dt)
5) q÷\ bı&ç 4) $TsƒêsTT\T/r|æ|<ü ësêú\T
6) |ò\ü Vü‰sê˝À¢, e+≥˝À¢
yê&ÉT‘ês¡T
ãu…“s¡T¢ / u§ã“s¡T¢
1) >∑T&Ü\T 2) >±¬s\T
51 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 18. eTq Ä≥\T
1) ø£#÷ ø±j·T\T 11) H˚\ã+&É
2) ‘=≈£îÿ&ÉT_fi¯¢ 12) |ü⁄* ` y˚Tø£
3) ≈£î+≥T&Ü≥ 13) nwüº #ÓeTà
4) ‘ê&Ü≥ 14) |üNÃdüT
5) ø±ôd|ü⁄\¢ Ä≥ 15) u≤sêø£≥º
6) yÓHïÓ \ ≈£î|üŒ\T 16) <ë>∑T&ÉT eT÷‘·\T
7) zeTq >∑T+‘·\T / yêeTq 17) ∫Ás¡>√HÓ / –*¢<+ä &Ü
>∑T+≥\T 18) ø√‹ø=eTà∫Ã
8) <ädÔ” Ä≥ 19) >√©˝≤≥
9) #ÓeTà#Óøÿ£ 20) #êsY|‘ü sÔ· Y
10) <ë˝Ÿ<&ä ç 21) Hê\T>∑TdüÔ+uÛ≤˝≤≥
(|ü⁄+^\T |üPj·T&É+)
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 52
22) \>√] (es¡+|”{Ÿ) (~>∑T&ÉT |ü⁄\¢ Ä≥)
23) #Ó&TÉ >∑T&ÉT (ø£ã&û)¶ 34) sêE, sêDÏ, eT+Á‹,
24) |æ≥º>∑÷fi≤fl≥ <=+>∑
25) eTÁ] >∑fi≤fl≥ 35) >∑T&ÉT>∑T&ÉT≈£î+#·+
(bı&ÉT>∑T ø£Ás¡ Ä≥) 36) N|ü⁄s¡T|ü⁄\¢ Ä≥
26) u§+>∑sê˝≤≥ 37) |ü‘êÔ˝≤≥
27) M|ü⁄q #Ó+&ÉT 38) >∑TC…q® >∑T+&ÉT¢
28) ñ|ü ‘Ó#ÃÓ Ä≥ 39) ∫‘·TÔ u§‘êÔ≥
29) eTT≈£îÿ–#˚à Ä≥ 40) bÕ∫ø£˝≤≥
30) ã+‹ (#Ó+&ÉT) Ä≥\T 41) u§eTà\ ô|+&ç+¢ &ÉT¢
31) e+>∑T&ÉT ` <äT+≈£î&ÉT 42) |ü⁄*p<ä+
32) mø±´˝≤≥ (sêfi¯fl‘√) 43) ∫‘êÔ≥
33) dü˝≤ø±≥ 44) ˇ|ü\ ≈£î|üŒ

53 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 19. ˙‹ |ü<ë´\T
1) ĈˆyÓˆˆ ‘·*¢ <ä+Á&ç MT<ä <äjT· ˝Òì |ü⁄Á‘·T+&ÉT
|ü⁄≥ºH$˚ T? yê&ÉT –≥ºH$˚ T?
|ü⁄≥º˝Àì #Ó<\ä T |ü⁄≥º<ë? –≥º<ë?
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡ye˚ T!
- y˚eTq
2) ĈˆyÓˆˆ nq>∑ qq>∑ sê>∑ eT‹X¯sTT\T¢#T· qT+&ÉT
‹q>∑ ‹q>∑ y˚eTT ‹j·T´qT+&ÉT
kÕ<Ûqä eTTq |üqT\T düeT≈£Ls¡T <Ûsä ˝¡ Àq
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡ye˚ T
` y˚eTq
3) ø£+ˆˆ $q<ä>T∑ HÓe«s¡T #Ó|Œæ q
$ìq+‘·HÓ y˚>|∑ &ü øÉ £ $e]+|ü<>ä T∑ Hé
>∑ìø£\¢ ì»eTT ‘Ó*dæq
eTqTE&Ó b˛ ˙‹|üsT¡ &ÉT eTVæ≤˝ÀdüTeTr!
- ã<Óq›
rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 54
4) ø£+ˆˆ ‘·q ø√|üyTÓ ‘·q X¯Á‘·Te⁄
‘·q XÊ+‘·yTÓ ‘·q≈£î s¡øå£ <äjT· #·T≥º+uÖ
‘·q dü+‘√wüyTÓ dü«s¡eZ TT
‘·q <äT'KyÓT qs¡øe£ T+Á&ÉT ‘·<´ä∏ eTT düTeTr!
- ã<Óq›
5) #·ˆˆ #·<Tä e~ jÓT+‘·>*∑ qZ s¡d»ü ‘„ · sTT+#·Tø£ #ê\≈£îqï Hê
#·<Tä e⁄ ìs¡søú¡ +£ ãT >∑TDdü+j·TT‘·T˝…e«s¡T
yÓT#·Ãs¬ #·Ã≥+
ã<äTqT>∑ eT+∫ ≈£Ls¡ q\bÕø£eTT #˚dqæ HÓq’ q+<äT ì+
bı<äy&Ó TÉ qT|ü ˝Òø£ s¡T∫ |ü⁄≥º>∑ H˚sT¡ Ãq≥j·T´ uÛ≤düÿsê!
- e÷s¡<ä yÓ+ø£jT· ´
6) eTˆˆ ø=&ÉT≈£î˝Ÿ |ü⁄≥ºs≥¡ +#·T H˚&TÉ sÔ $¡ y˚≈î£ ˝Ÿ JeqÁuÛ≤+‘·T˝…’
ø=&ÉT≈£î˝Ÿ |ü⁄≥ºs¬ øös¡y+˚ Á<äTqø£H≈˚ î£ ˝Ÿ yê]#˚ H˚>‘∑ T· ˝Ÿ
e&çôd+ ãTÁ‘·T\T ˝Òì j·÷ X¯ó≈£îq≈£î+ u≤{Ï˝H¢… ˚ <äTs¡‘Z T· ˝Ÿ
#Ó&TÉ H˚ yÓ÷ø£|å <ü +ä ã|ü⁄Á‘·≈î£ q≈£îHé lø±fi¯V≤ü d”XÔ «¯ sê!
- <Û÷ä s¡{® Ï

55 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
7) Xʈˆ Äs¡+_Û+|üsT¡ ˙#·e÷qe⁄\T $|ò÷ü ïj·÷dü dü+Á‘·dTü ˝Ô ’…
j·÷s¡+_Û+∫ |ü]‘·´õ+‘·Ts¡T $|ò÷ü ïj·T‘·T˝Ô ’… eT<Û´ä eTT˝Ÿ
BÛsT¡ ˝Ÿ $|òTü ïìVü≤q´e÷qT \>∑T#·THé <Ûèä ‘·T´qï
‘√‘ê‡VüQ˝…’
ÁbÕs¡u≤∆seú¡ TT \T»®–+|üsT¡ düTMT Á|üC≤„ì<ÛTä ˝Ÿ >±e⁄qHé
- @qT>∑T \ø£ÎDø£$
8)‘˚ˆˆ ‹$] sTTdüTeTTq ‘Ó\’ +ãT Bj·Te#·TÃ
‘·$* eTè>∑‘è· wü˝í À ˙s¡T Á<ëee#·TÃ
‹]– ≈£î+<˚{Ï ø=eTTà kÕ~Û+#·e#·TÃ
#˚] eT÷s¡T\â eTqdüT s¡+õ+|üsê<äT
` @qT>∑T \ø£ÎDø£$
9) ø£+ˆˆ ˇs¡T ˝ÒjT· $ jÓTTq]+∫q
qs¡es¡, j·TÁ|æjT· eTT <äq eTq+ãTqø£>T∑ <ë
H=s¡T\≈£î q$ ùdj·T≈£îìøÏ
|üsêj·TDeTT |üse¡ T<Ûsä à¡ |ü<eä∏ TT\¬ø\¢Hé
- ‹ø£ÿq

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 56
10) ñˆˆ H√∫q ‘·*<¢ +ä Á&çøÏ ‘·q÷uÛeÑ ⁄ &=ø£ÿ&Ó #ê\T y˚T{Ï, #˚
#ê#·ìyê&ÉT, y˚s=ø£&TÉ #ê∫q ˝Ò<qä øÏ#T· Ãyê&ÉT, H√
sê∫ ì»+ãTø±ì |ü\Tø±&Éìyê&ÉT, s¡D+ãT˝Àq y˚THé
<ë#·ìyê&ÉT uÛÁÑ <ä–] <ëX¯sB¡ ∏ ø£sT¡ D≤|üj÷Ó ìBÛ.
- ø£+#·s>¢¡ √|üqï (sêeT<ëdüT)
11) d”ˆˆ ‘·*¢ >∑s“¡ e¤ TTqT+&ç <Ûqä eTT ‘˚&eÓ «&ÉT
yÓ[flb˛jÓT&çHê&ÉT yÓ+≥sê<äT
\øå±~Ûø±¬sq’ \eDeTqïyÓT ø±ì
yÓTiT>∑T ã+>±s¡+ãT Á$T+>∑"uÀ&ÉT
$‘·eÔ ÷s¡q® #˚dæ $i¿M>∑Tf… ø±ì,
≈£L&É"u…{qºÏ kıeTTà" >∑T&ÉTe" uÀ&ÉT
bı+<äT>± eTiT¬>q’ uÛ÷Ñ $T˝À|ü\ ô|{Ϻ
<ëq<Ûsä à¡ eTT ˝Òø£ <ë∫ <ë∫
‘˚ˆˆ ‘·T<ä≈î£ <=+>∑\ øÏ‘T· sÔ √? <=s¡\ø£e⁄H=?
‘˚HÓ E+{°>*∑ j·T´yê ‘ÓsT¡ es¡T\≈£î
uÛ÷Ñ wüD$ø±dü! l <Ûsä à¡ |ü⁄s¡ ìyêdü
<äTwüdº +ü Vü‰s¡! qs¡d+æ Vü≤! <äT]‘·<÷ä s¡!
- ø±≈£î‘·ú‡+ X‚wü|üŒø£$
57 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
20. ‘Ó\+>±DqT |ü]bÕ*+∫q sê»e+XÊ\T
‘Ó\+>±D≈£î n‹ ÁbÕNq #·]Á‘· ñqï~. y˚\ @fi¯fl ÁøÏ‘y· T˚
á ÁbÕ+‘·+ Hê>∑]ø£‘‘· √ $\dæ*+¢ ~. Á|ü|+ü #êìøÏ ñ≈£îÿqT |ü]#·jT· +
#˚dqæ |òTü q‘· ‘Ó\+>±D~.
‘Ó\+>±DqT |ü]bÕ*+∫q sê»e+XÊ\T :
♦ XÊ‘·yêVü≤qT\T (Áø°.|üP. 250 ` Áø°.X¯. 200)
♦ Çø屫≈£î\T (Áø°.X¯. 225 ` Áø°.X¯. 300)
♦ yêø±≥≈£î\T (Áø°.X¯. 250 ` Áø°.X¯. 375)
♦ $wüß≈í î£ +&çqT\T (Áø°.X¯. 380 ` Áø°.X¯. 624)
♦ u≤<ë$T #êfi¯ó≈£î´\T (Áø°.X¯. 540 ` Áø°.X¯. 755)
♦ sêh≈£L≥T\T (Áø°.X¯. 750`973)
♦ y˚eTT\yê&É #êfi¯ó≈£î´\T (Áø°.X¯. 750`973)

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 58
♦ ø£˝≤´D° #êfi¯ó≈£î´\T Áø°.X¯. 973` 1189
(|ü•ÃeT #êfi¯ó≈£î´\T)
♦ eTT~>=+&É #êfi¯ó≈£î´\T (Áø°.X¯. 850`1200)
♦ ø£+<ä÷] #√&ÉT\T (Áø°.X¯. 1040`1290)
♦ bı\yêdübÕ\≈£î\T (yÓH=Z+&É e+oj·TT\T)
(Áø°.X¯. 1075`1160)
♦ ø±ø£rj·TT\T (Áø°.X¯. 1163`1323)
♦ eTTdüTq÷] Hêj·T≈£î\T 13e X¯‘êã›+ ` 14e X¯‘êã›+
(1326`1366)
♦ |ü<àä Hêj·T≈£î\T (1326`1482)
♦ ø£[+>∑ >±+>∑T\T (Áø°.X¯.5eX¯‘êã›+ ` 15e X¯‘êã›+)
♦ >∑»|ü‘T· \T (Áø°.X¯. 1434`1538)
♦ ãVü≤eT˙ düT˝≤ÔqT\T (1341`1518)
♦ ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T (1496`1687)
♦ yÓTT|òTü \T\T (1687`1724 Ç~ yÓTT|òTü \T\T ‘Ó\+>±D˝À
|ü]bÕ*+∫q ø±\+)
♦ ndü|tò C≤V”≤\T (1724`1948)

59 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 H√≥T‡
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 60
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 H√≥T‡
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 62
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63 ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑T
 X¯óuÛ≤ø±+ø£\å T
ªªrj·THÓq’ yÓ\T>∑T ` ‘Ó\+>±D yÓ\T>∑Tμμ nH˚ á ∫qï
|ü⁄düøÔ +£ >ös¡e eTTK´eT+Á‹ >±] ÄX¯jT· dü÷Œ]ÔøÏ nqT>∑TD+>±
s¡÷bı+~+~. Ç~ Á|ü‹ Ç+≥ ñ+&É‘–· q |ü⁄düøÔ +£ . eTq ndæ‘Ô ê«ìï
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î, ì‘·´+ ‘·\#·T≈£îH˚+<äT≈£î Ç~ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~.
eTq+ mø£ÿ&çqT+∫ e∫ÃqyÓ÷ ‘Ó*j·T≈£î+fÒ, mø£ÿ&çøÏ
b˛‘·y÷Ó ≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT. n+<äTøπ eTq >∑‘y· u’Ó yÑÛ êìï Á|ü‹_+_+#˚
$X‚cÕ\‘√bÕ≥T es¡Ôe÷q n+XÊ\T ≈£L&Ü á |ü⁄düÔø£+˝À
bı+<äT|üs#¡ &· +É »]–+~. á |ü⁄düøÔ +£ eTq uÛÖ>√[ø£, #ê]Á‘·ø,£
kÕ+düÿè‹ø£ $esê\qT dü+øÏ|å +Ôü >± ‘Ó*ù| ø£sB¡ |æø.£
uÛ$Ñ wü´‘Y ‘·s+¡ Vü≤è<äj÷· ˝˝À dü+kÕÿs¡BbÕ\T yÓ*–+#˚+<äT≈£î,
HÓ‹’ ø£ ;C≤\T #·˝+¢Ò <äT≈£î á |ü⁄düøÔ +£ ‘·|Œü ≈£î+&Ü <√Vü≤<ä |ü&TÉ ‘·T+~.
á |ü⁄düøÔ ±ìï #·<eä +&ç!
q\T>∑T]øÏ |ü+#·+&ç!

rj·THÓq’ ‘Ó\T>∑T 64
 












` <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´