MARS 2018
NGJALLJA
Nr. 3 (303) Viti XXVI i botimit
“...Engjëlli Gabriel u dërgua
prej Perëndisë në një qytet të
Galilesë, me emrin Nazaret, te një
virgjëreshë, që ishte fejuar me një
burrë, që quhej Josif, prej shtë-
pisë së Davidit; edhe emri i vir-
gjëreshës ishte Mariam. Edhe
engjëlli kur hyri tek ajo, tha:
Gëzohu, o hirplotë. Zoti është
bashkë me ty. E bekuar je ti në
mes të grave. Edhe ajo, kur e pa,
u turbullua për fjalën e tij; edhe
mendohej, ç’të jetë vallë kjo për-
shëndetje? Edhe engjëlli i tha:
Mos u tremb, Mariam; sepse gjete
hir pranë Perëndisë. Edhe ja tek
do të mbarsesh, edhe do të lindësh
Transformim në jetën e grave të Shpatit orthodhoks
Në datën 5 mars 2018, u
organizua në njësinë administra-
tive Gjinar-Elbasan aktiviteti me
temë “Koha është tani: Aktivistët
ruralë dhe urbanë që transfor-
mojnë jetën e grave”. Ky aktivitet
u organizua nga Organizata e
Kombeve të Bashkuara për Gratë
(UN Women) në kuadër të Javës
së Gruas, me pjesëmarrjen e ve-
çantë të Presidentit Ilir Meta.
Në takim ishin të pranishëm
edhe Mitropoliti i Elbasanit, Shpa-
tit dhe Librazhdit, Imzot Andoni,
përfaqësuesi i UN Women,
Giuseppe Belsito, përfaqësues të
pushtetit qendror dhe lokal, si dhe
OJF të ndryshme që operojnë në
Gjinar.
Qëllimi i aktivitetit ishte vë-
mendja ndaj gruas, njohja me
historitë dhe sfidat e përditshme
të grave fermere dhe prodhuese
NGJALLJA
MARS 2018
Ungjillëzimi i Hyjlindëses Mari
bir, edhe do ta quash emrin e tij
Jisu. Ky do të jetë i madh, edhe
Bir i të Lartit do të quhet; edhe
Zoti Perëndi do t’i japë atij fronin
të vogla të Gjinarit. Ky aktivitet u
shoqërua nga një mini-panair me
produkte artizanale dhe tradicionale
të zonës.
1
Çmimi 20 lekë
Edhe Mariama i tha engjëllit:
Si do të jetë kjo, sepse s’njoh bu-
rrë? Edhe engjëlli u përgjigj e i tha:
Fryma e Shenjtë do të vijë mbi ty,
edhe fuqia e të Lartit do të të hije-
sojë; prandaj edhe shenjti që do
të lindë do të quhet Bir Perëndie.
Edhe ja Elisabeta, farefisi yt, edhe
ajo u mbars me bir në pleqëri të
saj, edhe ky muaj është i gjashti i
asaj që quhej shterpë. Sepse s’ka
gjë të pamundur për Perëndinë.
Edhe Mariama tha: Ja shërbëtorja
e Davidit, atit të tij. Edhe do të e Zotit, u bëftë tek unë sipas fjalës
mbretërojë në shtëpinë e Jakovit sate.
përjetë, edhe mbretëria e tij nuk Edhe engjëlli iku prej saj.”
do të ketë mbarim. (Llk. 1:26-38)
Gratë
orthodhokse
të Shpatit,
duke
paraqitur
prodhimet
dhe
veprimtarinë
e tyre.
54% e grave aktive në Shqipëri të aplikojnë për grante. Presidenti
punojnë në bujqësi por, ende puna e Meta theksoi se gratë në zonat ru-
tyre nuk njihet. Ato nuk kanë mundë- rale kanë nevojë për më shumë
si për të zhvilluar aftësitë e tyre dhe (vijon në faqen 3)
2 NGJALLJA
“Pres ngjalljen e të vdekurve”
Fjalë nga shën Joan Gojarti
Të dashur, le të mos vajtojmë hidhur për sa
vdesin dhe ikin nga kjo botë, por më mirë le të
vajtojmë dhe të qajmë për ata që e mbaruan je-
tën e tyre në gjendje të keqe mëkatare. Sepse
edhe bujku, kur e shikon grurin të kalbet e të
shpërbëhet, nuk vajton, por, kur e shikon të plotë
dhe të qëndrojë i paprishur mbi tokë, ka frikë
dhe dridhet. Por, kur e shikon të shpërbëhet në
tokë, gëzohet. Meqë fillimi i jetës së ardhshme
është shpërbërja e trupit, për këtë arsye edhe
ne gëzohemi, kur vdes ligësia e trupit dhe njeriu
mbillet (shih Joani 12:24).
... Dhe, nëse kërkon mbrojtje dhe për këtë
arsye vajton për burrin tënd që vdiq, atëherë
gjej strehë te Perëndia, i Cili është mbrojtësi i
përbashkët i të gjithëve, shpëtimtari dhe ba-
mirësi. Të gjesh strehë te Perëndia, i Cili është
një bashkëluftëtar që nuk e mund dot askush,
është ndihma e shpejtë, mbulesa e vazhduesh-
me, që gjendet kudo dhe na rrethon si mur. Por
thua se zakoni i të jetuarit me burrin tim bën
që të më pushtojë malli dhe ta dua shumë. E di
edhe unë këtë gjë. Por, nëse dëbon pasionin nga
mendimi yt dhe mendon përbrenda vetes se
kush është Ai që e mori burrin tënd dhe faktin
që, nëse e ke duruar me trimëri ndarjen dhe
mendimin tënd ia ofron Perëndisë si një ofer-
të bujare, atëherë do t’ia dalësh mbanë ta ka-
përcesh edhe këtë dallgë. Dhe atë që nuk e
bën koha, do ta bëjë dashuria e Perëndisë. Por
ndodh e kundërta nëse me mendimet e këqija
fillon të torturosh veten, me kalimin e kohës
dashuria do të shuhet, dhe ti nuk ke për të fituar
asnjë shpërblim...
... Ki kujdes se mos me ato që bëjmë ne në
këto raste kur vajtojmë e çirremi, në të vërtetë
mos janë vepra të armiqve dhe të kundërshta-
rëve tanë. Sepse, nëse do ta çonin burrin tënd
në pallatet mbretërore dhe do ta kurorëzonin
a do ta godisje kraharorin për të dhe a do të
vajtoje me të madhe, duke thënë se je miku i
atij që kurorëzohet? Sigurisht jo, sepse do të të
quanin armik dhe kundërshtar të madh. Por
edhe një gjë tjetër nuk është karakteristikë e
njeriut që do. Pra si është e mundur të dojë që
një njeri i tij i dashur, të ndodhet në vuajtje të
mëdha dhe para një të ardhmeje të panjohur?
Ndërsa, kur largohet mirë nga ana shpirtërore
nga kjo botë, ai kurorëzohet dhe ecën në rrugë
të drejtë. Apo a mund të dëshirojë njeriu që i
afërmi i tij të ndodhet në mes të shtrëngatave
në dete të rrezikshme e të mos kthehet sa më
shpejt në liman? Kjo është shenjë e një njeriu
që nuk e do të afërmin.
... Nuk ndihmojnë lotët për këtë, por lutjet,
faljet, lëmoshat dhe ofertat. Sepse këto nuk u
shpikën kështu thjesht, as nuk e bëjmë në më-
nyrë rastësore kujtimin e të fjeturve në miste-
rin e shenjtë të Eukaristisë Hyjnore, kur ofroj-
më për hir të tyre, qengjin në Tryezën e Shenjtë,
i Cili mori mbi Vete mëkatin e botës, por e bëj-
më që të vdekurit të përfitojnë dobi prej këtyre.
As prifti nuk qëndron më kot në altar kur kry-
het Liturgjia Hyjnore, duke thirrur për hir të të
gjithë të fjeturve që besuan te Krishti. Edhe
përkujtimorja që bëhet për hir të tyre, nuk shkon
kot. Sepse, nëse kujtimi nuk do të bëhej për hir
të tyre, nuk do të thuheshin as këto fjalë për
prehjen, sepse adhurimi ynë nuk është teatër,
larg qoftë, por këto të gjitha janë bërë me urdhër
të Shpirtit të Shenjtë.
... Le të mos reshtim kurrë së ndihmuari
gjithë ata që u larguan nga kjo botë, duke ofruar
lutje të përsosura për hir të tyre. Sepse para
nesh ndodhet mjeti që pastron tërë botën, pra
Liturgjia Hyjnore. Për këtë arsye marrim guxim
dhe lutemi për tërë botën, dhe atëherë përme-
ndim edhe të fjeturit bashkë me martirët, bash-
kë me omologjetët, bashkë me priftërinjtë. Sep-
se të gjithë jemi një trup, edhe pse disa gjymtyrë
janë më të shkëlqyeshme sesa të tjerat. Dhe
është e mundur që të fjeturve tu jepet ndihmë
nga çdo anë, pra nga lutjet, nga ofrimi i dhura-
tave, nga shenjtorët që përmenden tok me ta.
Përse, pra, vajton dhe vuan, kur është e mundur
t’i sjellësh një falje kaq të madhe atij që u largua
nga kjo botë?
Por ti më thua gjithashtu, se ngele e vetme
dhe humbe mbrojtësin tënd. As këtë nuk duhet
ta thuash. Sepse nuk humbe edhe Perëndinë
bashkë me burrin tënd. Pra, për sa kohë ke Pe-
rëndinë, Ai do të jetë edhe më shumë se atë, se
bir dhe se i afërm. Sepse edhe ata që u larguan
MARS 2018
nga kjo botë, Perëndia t’i ka dhuruar, dhe Ai i
bëri të gjitha, e jo ata... Thuaj: “Ti, o Perëndi, je
Atë i jetimëve dhe Gjykatës i vejushave” dhe
kështu do të kesh ndihmën e Tij. Në këtë çast
do të fitosh më tepër ndihmën e Tij, do ta kesh
më afër se më parë, do të kujdeset më tepër
për ty, sepse ke më shumë nevojë.
... Mos e zemëro Perëndinë por ta falënde-
rosh, me qëllim që me falënderimin të largohet
reja e shpirtdobësisë sate. Thuaj siç tha edhe
Jovi i drejtë: “Zoti ka dhënë dhe Zoti ka marrë”
(Jov 1:21). Mendo pak se sa të shumtë janë ata
që e lavdërojnë më tepër se ti Perëndinë, edhe
... Le të mos
reshtim kurrë
së ndihmuari
gjithë ata
që u larguan
nga kjo botë,
duke ofruar
lutje të
përsosura
për hir të tyre
pse nuk patën kurrë fëmijë, as u quajtën baba-
llarë dhe nëna. Por ti thua se nuk do të doje të
kishe fare fëmijë, që të mos quheshe fare baba,
sepse do të ishte më mirë të mos e kisha fituar
gëzimin e atësisë dhe pastaj të më hiqej një gjë
e tillë. Të lutem, mos i thuaj këto, që të mos e
zemërosh Perëndinë dhe falënderoje për sa ke
marrë në jetë dhe për ato që nuk i ke deri në
fund. A nuk tha Jovi i drejtë: “Zoti ka dhënë dhe
Zoti ka marrë. Qoftë i bekuar emri i Zotit!” (Jov.
1:21)...
... Këtë bëj edhe ti dhe mendo brenda vetes
se të fjeturin nuk e mori një njeri, por Perëndia
që e krijoi dhe që përkujdeset për të më shumë
sesa ti dhe e di se cila është më e mira për të...
Duke ditur të tëra këto, le të kryejmë të gji-
thë vepra ngushëllimi, aq sa kemi mundësi për
sa ikën larg nesh me vdekjen e, në vend të vaj-
timeve dhe përmendoreve, le të bëjmë lëmo-
shë, lutje dhe oferta. Që edhe ata, si edhe ne, të
fitojnë të mirat që na premtoi Perëndia, me hi-
rin e njeridashjen e Birit të Tij të vetëmlindur,
të Cilit, bashkë me Atin dhe Shpirtin e Shenjtë,
i takon lavdia, fuqia dhe nderimi, tani e përherë
dhe në jetë të jetëve. Amin.
MARS 2018
Transformim në jetën e grave të Shpatit orthodhoks
(vijon nga faqja 1)
akses në arsim dhe trajnim
profesional si dhe gjithashtu të
jenë pjesë e skemave të granteve.
Gjithashtu, Mitropoliti i El-
basanit, Imzot Andoni, theksoi
kontributin që ka dhënë Kisha
Orthodhokse Autoqefale e Shqi-
përisë, nën kujdesin e Krye-
piskopit Anastas, për më shumë
se 25 vjet jo vetëm në fuqizimin
shpirtëror të kësaj zone, por edhe
në programe të ndryshme të
zhvillimit të integrimit rural ku
gratë kanë qenë në fokus.
Znj. Nina Gramo (Perdhiku),
drejtore e Diakonia Agapes, Zyra
sociale, zhvilluese dhe e emer-
Projekte të reja në mbështetje të personave
me aftësi të kufizuara dhe të fermerëve
Diakonia Agapes, (Shërbimi i
Dashurisë), Zyra sociale, zhvillu-
ese dhe e emergjencave e Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë, është themeluar në vitin
1992, me iniciativën dhe bekimin e
Fortlumturisë së Tij, Anastasit,
Kryepiskop i Tiranës, Durrësit dhe
i Gjithë Shqipërisë. Ajo filloi akti-
vitetin e saj duke ofruar ndihmë
humanitare gjatë periudhave të
emergjencës e më pas, për t’u për-
shtatur sa më mirë me nevojat në
ndryshim të situatës në vend, i
orientoi aktivitetet e saj drejt fu-
shës së zhvillimit, duke synuar t’u
qëndrojë afër dhe të mbështesë
individët dhe grupet më në nevojë
në shoqërinë shqiptare. Që prej vi-
tit 2000, zyra funksionon brenda
Fondacionit “Fryma e Dashurisë”
të Kishës, që është një organizatë
jofitimprurëse. Diakonia Agapes
është gjithashtu një nga theme-
lueset e Rrjetit Ballkanik të Zhvilli-
mit të Shoqërisë Civile, i cili për-
bëhet nga 15 organizata të kësaj
fushe. Këtë vit ajo ka planifikuar
dhe nisur disa projekte të reja:
NGJALLJA
gjencës, bëri një prezantim të pro-
jekteve të realizuara nga kjo zyrë në
zonën e Shpatit që prej vitit 1994.
Diakonia Agapes, nëpërmjet reali-
zimit të projekteve të ndryshme gja-
të 3 viteve të fundit, ka mbështetur
Përrenjas - mbështetje për
personat me aftësi
të kufizuara
Diakonia Agapes, në bashkë-
punim me shoqatën “Mbrojtja e të
Drejtave të Personave me Aftësi
të Kufizuara” (MEDPAK) dhe
Qendrën Shqiptare për Integrimin
e Njerëzve me Nevoja të Veçanta
(QSHINJNV), po zbaton projektin
6-mujor “Shërbime publike tran-
sparente dhe efektive për Perso-
nat me Aftësi të Kufizuara”, në
bashkitë Përrenjas, Belsh dhe Cë-
rrik. Ky projekt mbështetet nga
fondi i nëngrantimit “Rrjetëzim
dhe shkëmbim i njohurive ndër-
mjet OSHC-ve në fushën e anti-
me investime rreth 85 fermerë
(kryesisht gra për ngritjen e serave
dhe kultivimin e perimeve në to),
rreth 25 fermerë (gra e burra) janë
mbështetur për krijimin e parcelave
me bimë aromatike mjekësore,
korrupsionit dhe qeverisjes së mirë
në nivel vendor” - Raundi II, në
kuadër të projektit CIVILISC, fi-
nancuar nga BE-ja, zbatuar nga
IDM-ja, në partneritet me Fonda-
cionin RiskMonitor, Bullgari.
Në kuadrin e këtij projekti, më
28 shkurt 2018, u zhvillua prezan-
timi i projektit në bashkinë Përre-
njas, ku morën pjesë persona me
aftësi të kufizuara, prindërit e tyre,
përfaqësues të institucioneve pu-
blike dhe shoqërisë civile. Në takim
mori pjesë edhe Kryetarja e bash-
kisë Përrenjas, Miranda Rira, e cila
shprehu interes për projektin dhe
ofroi bashkëpunimin dhe ndihmën
e saj dhe të institucionit që përfaqë-
son.
3
rreth 30 gra fermere bletërritëse
janë mbështetur me koshere dhe
mjete të tjera për bletërritjen.
Diakonia Agapes, nëpërmjet
ndihmës financiare të UN
Women, ka mbështetur krijimin
e Shoqatës “Gratë bletërritëse të
Shpatit” dhe nëpërmjet mbë-
shtetjes së Dorcas Aid Interna-
tional Albania ka mbështetur
krijimin e shoqatës “Gratë për
ferma të qëndrueshme”. Edhe në
vitet në vazhdim Diakonia Aga-
pes synon fuqizimin social dhe
ekonomik të grave fermere si kon-
tribuuese në zhvillimin e komuni-
tetit ku bëjnë pjesë.
Projekt në ndihmë
të fermerëve
Diakonia Agapes, që nga 1 ja-
nari 2018, ka filluar zbatimin e
projektit: “Fuqizimi ekonomik i
fermerëve në zonat rurale të Shqi-
përisë”, i mbështetur nga organiza-
ta Bread for the World - Gjermani.
Qëllimi i tij është përmirësimi i ku-
shteve të jetesës dhe rritja e mirë-
qenies së fermerëve në fshatrat e
qarkut të Elbasanit.
Në kuadër të këtij projekti u
realizuan 2 workshope njëditore në
njësinë administrative Tregan. Më
23 shkurt, u zhvillua workshopi në
Muçan, në të cilin morën pjesë gra-
të përfituese të serave të fshatra-
ve Muçan dhe Kaçivel, si dhe me
27 shkurt, u zhvillua workshopi në
fshatin Kyçyk, ku ishin prezente
përfitueset e fshatrave Kyçyk dhe
Tregan. Në takim morën pjesë
edhe fermerë që kanë sera dhe kul-
tivojnë perime në zonë dhe janë të
interesuar për t’u bërë pjesë e pro-
jektit.
4 NGJALLJA MARS 2018

Fjeti në Zotin atë Niko Lushi

Atë Niko Lushi lindi më 13 janar 1973 në
fshatin Bubullimë të Lushnjës nga prindër të kri-
shterë, Llambri dhe Llamba. Ishte fëmija i 7-të
nga 8 fëmijët që ata kanë dhe më i vogli ndër
vëllezërit. Pas mbarimit të arsimit 8-vjeçar
vazhdoi shkollën e mesme bujqësore në Kolonjë
të Lushnjës në vitet 1988-1992.
Pasi mbaroi shkollën e mesme, atë Niko u
largua nga Shqipëria, shkoi në emigrim, ku punoi
në zanate të ndryshme në mënyrë që të arrinte
qëllimin e tij, të ndihmonte familjen për ndërti-
min e shtëpisë.
Para se të vendoste të shkonte në emigrim
të përkohshëm, që në vitet e para të ringritjes
së Kishës Orthodhokse në Shqipëri, ai kishte
shprehur dëshirën për t’u bërë prift. Pasi u pa-
gëzua në kishën e Shën Petrit në vitin 1998,
ai ndoqi studimet në Akademinë Teologjike
“Ngjallja e Krishtit” në Shën Vlash, Durrës,
gjatë viteve 1998-2001.
Pasi mbaroi studimet për teologji, atë Niko
u bë pjesë e Zyrës së Katekizmit në Mitropoli-
në e Shenjtë të Beratit, ku punoi si katekist dhe
drejtues i saj. Më 24 gusht 2003, u martua me
Nertila (Ana) Vidhin, në manastirin e Fjetjes së
Hyjlindëses në Apolloni, me të cilën ka dy fëmi-
jë, Sarën 13 vjeçe dhe Emanuelin 11 vjeç.
U hirotonis dhjakon nga Mitropoliti i Beratit,
Ignati, më 20 dhjetor 2006 në kishën e Shën
Spiridhonit në Berat, ndërsa më 17 prill 2011 u
hirotonis prift nga i njëjti hierark në katedra-
len e Shën Dhimitrit në Berat. Gjatë kësaj kohe
ai vazhdoi t’i shërbente veprës katekitike.
Deri në tetor të vitit 2016, shërbeu si klerik
në katedralen e Shën Dhimitrit në Mitropolinë
e Beratit dhe prej andej u shpërngul në qytetin
e Fierit. Ai u bë pjesë e stafit të Mitropolisë së
Apollonisë dhe Fierit, përsëri si drejtues i Zyrës
së Katekizmit dhe si famullitar i kishës së Shën
Triadhës në fshatin Seman të Fierit, ku shërbeu
me devotshmëri.
Atë Niko fjeti në Zotin në spitalin “Nënë
Tereza” në Tiranë, më 11 mars 2018, si pasojë
e një sëmundjeje të rëndë.
Le ta kujtojmë atë Nikon si një person që
gëzonte respekt nga të gjithë njerëzit që e njo-
hën dhe si një prift, i cili kreu me përkushtim
çdo porosi dhe punë që iu caktua nga Kisha.
U prehtë në paqe!
I përjetshëm qoftë kujtimi i tij!

Në Kishën tonë bëhen

gjithmonë shërbesa
përkujtimore për ata që kanë
fjetur e, veçanërisht, për ata
që kanë kontribuuar për
mbarëvajtjen e saj.
Para disa ditësh, Episkopi i
Bylisit dhe Protosingjeli i
Kryepiskopatës, Hirësi Asti,
bëri përshpirtje në varret e
disa kryepiskopëve dhe
episkopëve të Kishës sonë.
Në foto: Çast nga përshpirtja
te varri i Kryepiskopit të parë
Kanonik, Imzot Kristoforit
(Kisi).

Fillo punën, o shpirti im! Fillo punën, o shpirt, duhet ta pastrosh jetën tënde.
Si qeveris Perëndia, si e mban tërë universin?
Erdhi koha, o shpirti im, erdhi koha, nëse do që të njohësh veten, Përse këtu lëvizje dhe atje prehje? Sa për ne, na rrëmben rryma e
qenien dhe rrugëtimin tënd; jetës.
nga vjen dhe ku duhet të prehesh; nëse është jetë çka po jetojmë, Fillo punën, o shpirti im, mos shiko gjë tjetër veç Perëndisë.
apo duhet të përmirësohemi. Çka ishte krenari më përpara, sot u bë turpi im.
Fillo punën, o shpirti im, duhet ta pastrosh jetën tënde. Cila është lidhja ime me jetën? Dhe cili është fundi i kësaj lidhjeje?
Kërko Perëndinë dhe misteret e Tij: Ndriçohu, o shpirti im, dëbo çdo lajthitje.
Shiko se çfarë ishte bota më parë, çfarë ofronte për ty, nga vjen Fillo punën, o shpirti im, mos iu dorëzo dhimbjes.
dhe cili është marshimi i saj. Shën Grigori i Nazianzit
MARS 2018 NGJALLJA 5

Dëshmi nga persekutimi ateist

Në vitet e regjimit komunist, feja u vu nën kontrollin e shtetit
nëpërmjet ligjeve, ndërsa në vitin 1967 nisi lufta klasore për çrrënjo-
sjen e botëkuptimit fetar, si dhe mbyllja fizike e kishave dhe xhamive.
Në vitin 1967, Komiteti Qendror, sektori i edukimit, nxori një raport
informativ për rezultatet e para të luftës kundër fesë.
Në dosjen arkivore nr. 191, F.14/A.P, viti 1967, zbardhen disa
nga drejtimet kryesore të politikës dhe ideologjisë së partisë komu-
niste në luftën kundër fesë. Këtu është një pjesë e raportit informativ
ku flitet për rezultatet e para të luftës kundër fesë dhe masat që u
morën.

Raport informativ për rezultatet e para të luftës kundër fesë

dhe disa masa për thellimin e saj të mëtejshëm
Lufta për marrjen e kishave dhe
xhamive u zhvillua në të njëjtën
kohë edhe kundër dogmave, riteve
e besimeve fetare, që përbëjnë thel-
bin e luftës kundër fesë. Kjo e çoi
luftën kundër fesë brenda çdo fa-
miljeje dhe kjo është lufta më e
mprehtë, më e gjerë dhe më e thellë
sesa marrja e kishave dhe xhamive.
Ajo prek e trondit drejtpërsëdrejti
ritet fetare si botëkuptim, festat e
zakonet që janë futur e shkrirë në
jetën e përditshme të njerëzve.
Edhe në këtë drejtim ka re-
zultate të mira. Diskutimi i gjerë për
këto probleme në kuvende e
mbledhje të ndryshme të popullit,
zotimet që u morën dhe lufta që po
bëhet për t’i vënë ato në jetë, është
një shkollë e madhe revolucionare
për masat. Si pasojë e kësaj pune,
një pjesë e ikonave, kandilave,
librave fetarë, mbishkrimeve etj.,
që ishin simbole të Perëndisë në
shtëpitë e besimtarëve dhe që çdo
ditë u faleshin, u likuiduan dhe u
dorëzuan.
Ceremonitë e festat fetare u
kufizuan dhe po zëvendësohen në
një pjesë të mirë me festat tona
kombëtare, lokale etj. Kështu, Baj-
rami i vogël, më 22 mars, u festua
shumë më pak se çdo vit tjetër...
Po kështu ndodhi edhe me Pa-
shkët që ishin në fund të prillit.
Karakteristikë ishte se shumë or-
ganizata partie, duke aktivizuar
organizatat e masave, arsimtarët,
institucionet kulturoro-artistike,
morën masa më të mira se vitet e
tjera, për të festuar mirë 1 Majin
dhe festat e tjera, duke organizuar
mbasdite argëtimi, shfaqje artisti-
ke publike jashtë qytetit etj.
***
Lufta kundër fesë duhet të
trajtohet edhe sipas krahinave të
vendit, sipas fshatrave, lagjeve e
familjeve të veçanta, sepse edhe
shkalla e besimeve fetare është e
ndryshme.
Në çdo rreth kanë vepruar disa
fe. Por midis tyre ka dallime, sepse
diku ka vepruar më shumë një fe
sesa një tjetër. Një pjesë e krahi-
nave të Veriut, si Shkodër, Lezhë,
Mirditë, historikisht feja katolike
ka pasur influencë të madhe... Në
disa krahina të Jugut, si minoriteti
(Sarandë, Gjirokastër), një pjesë e
Korçës, Kolonjës, Vlorës, Fierit,
Beratit e Lushnjës, Durrësit etj.,
feja orthodhokse ka pasur një in-
fluencë të madhe. Në Korçë ka
pasur 132 kisha të mëdha e të vogla,
në Gjirokastër 86, në Sarandë 21,
në Kolonjë 90, në Vlorë 31, në Fier
dhe Lushnjë nga 40 etj. Feja mysli-
mane ka qenë më e përhapur në
zonat e Elbasanit, Gramshit, Lib-
razhdit, Dibrës, Kukësit, Tiranës,
Burrelit etj. Kështu, në Dibër kishte
122 xhami, në Burrel 70, Librazhd
50 etj. Në Tepelenë, Përmet, Skra-
par, Krujë dhe rrethin e B. Currit,
influencë më të madhe kanë pasur
dervishët (shehlerët), si sekt i fesë
myslimane.
Këto karakteristika, në rrethe
të ndryshme të vendit kanë kërku-
ar dhe kërkojnë edhe një punë të
diferencuar të propagandës sonë
ateiste-shkencore. Kujdes të ve-
çantë nga organizatat dhe komite-
tet e partisë kërkon minoriteti, ku
influenca e fesë orthodhokse është
më e madhe, në rrethin e Sarandës
nga popullata minoritare që përbën
41,3% të popullsisë së rrethit, rreth
2500 frymë prej vitit 1932-1943.
Për komunistët, qëndrimi ndaj
fesë është një çështje parimore.
Çdo komunist duhet të jetë ateist,
sepse botëkuptimi fetar është i
papajtueshëm me botëkuptimin
marksist-leninist, që përbën bazën
ideologjike të partisë sonë. Prandaj,
kjo çështje nuk mund të lihet pa u
vënë re dhe pa u ndalur. Në radhë
të parë këtu është fjala për t’i edu-
kuar komunistët, për t’i zhveshur
nga çdo paragjykim e besim fetar,
për t’i kalitur që të kapërcejnë çdo
lëkundje, çdo nënshtrim për hir të
“zakonit”, të “traditës familjare” etj.,
nëpërmjet kritikës parimore e sho-
qërore në organizatat e partisë.
Lëkundja ndaj besimeve fetare
është shfaqje e oportunizmit ndaj
ideologjisë reaksionare, prandaj
dhe nuk pajtohet me figurën revo-
lucionare të komunistit.
Organizatat bazë, organet udhë-
heqëse dhe aparatet e partisë në
rrethe, duhet t’i kthehen herë pas
here këtij problemi, ta analizojnë, të
bëjnë studime, të përcaktojnë drej-
time e aksione të mëtejshme, të
përgjithësojnë eksperiencën po-
zitive. Sektorët e edukimit kanë një
rol të veçantë. Aktivizimi i gjerë i
inteligjencës, ngritja e komisione-
ve ose grupeve për studimin e pro-
blemeve të veçanta ose për për-
gatitjen e leksioneve, lektorëve,
bisedave, botimi i materialeve pro-
pagandistike dhe buletineve të
ndryshme e forma të tjera pune, që
janë praktikuar nga disa rrethe, të
organizohen e praktikohen më
gjerësisht edhe nga rrethet e tjera...
Në luftën për çrrënjosjen e
botëkuptimit fetar, në punën për
edukimin shkencor të masave,
organizatat dhe komitetet e parti-
së duhet të udhëhiqen e të mbaj-
në mirë parasysh letrën e shokut
Enver për këtë çështje në përpu-
thje me kushtet e tyre konkrete.
6 NGJALLJA
Veprimtari nga Lidhja e Intelektualëve Orthodhoksë
- Promovohet libri “Kozmai i Etolisë-Ikonografia” (1779-1961)
- Ekspozitë me skica nga kishat e Dropullit të Sipërm
Ditën e diel, më 18 mars 2018,
në një nga sallat e Qendrës Kul-
turore të Katedrales “Ngjallja e
Krishtit”, në Tiranë, u zhvillua një
veprimtari e veçantë dhe jashtë
radhe e Lidhjes së Intelektualëve
Orthodhoksë. Madje ishin dy ve-
primtari të ngërthyera bashkë. Në
veprimtari mori pjesë edhe Krye-
piskopi Anastas, Mitropoliti i Aman-
tias, Nathanaili, dhe Episkopi i
Bylisit, Asti.
E para, ishte promovimi i librit
të z. Mihalis Pantullas, “Kozmai i
Etolisë, ikonografia 1779-1961”.
Z. Pantullas është filolog nga
Janina, me aktivitet të zellshëm, jo
vetëm në fushën letrare, por edhe
në politikë si deputet në Parlamen-
tin Grek (ku ka qenë edhe kryetari
i shoqatës së miqësisë me vendin
tonë), por edhe si kuadër shtetëror
dhe në qeverisjen vendore. Bëhet
fjalë për një botim cilësor dhe
pasqyrim me fotografi të ikono-
grafisë se Shën Kozmait të Etolisë,
që dëshmoi për përhapjen dhe për
ruajtjen e Orthodhoksisë në pe-
riudhën kur presioni për t’u mysli-
manizuar në zonat orthodhokse
në Ballkan njohu kulmin e vet. Në
këtë botim, një vend të veçantë zë-
në edhe afresket dhe paraqitjet
ikonografike të gjetura në kishat
që varen nga Kisha Orthodhokse
Autoqefale e Shqipërisë, por edhe
nga burime arkivore të panjohura
më parë.
Veprimtaria e dytë ishte ekspo-
zita e piktorit Jorgo Mici, nga fshati
Klishar i Dropullit të Sipërm, një
nga piktorët e shquar që ka dalë
nga Akademia e Arteve e Tiranës,
sot jeton dhe punon si pedagog i
arteve në Janinë. Ai punon në
bardh e zi, me sistemin grafik, i cili
kërkon nivel tepër të lartë artistik,
sepse nuk lejon hapësirë për ga-
bime. Ekspozita ka vlera të ve-
çanta edhe sepse piktori, duke
vepruar si një arkeolog, na sjell
trashëgiminë kulturore, jo vetëm
duke e paraqitur siç është, por edhe
duke u përpjekur ta rikrijojë atë që
ka humbur. Ai ka hapur ekspozita
me pikturat e tij në Greqi, në Shqi-
përi e deri në Japoninë e largët.
Ekspozita e hapur në një nga
mjediset e Qendrës Kulturore
përmblidhte 35 skica, të pikturuara
me penë, të manastireve, kishave
dhe konizmave të Dropullit të
Sipërm. Ato janë përmbledhur edhe
në një botim të veçantë, për të cilin
ai është dekoruar nga Akademia e
Greqisë.
Veprimtaria u hap nga sekretari
i Lidhjes së Intelektualëve Ortho-
dhoksë, z. Ardian Naço, i cili për-
shëndeti të pranishmit dhe ia dha
fjalën z. Pantulla, i cili foli për bo-
timin dhe veprën e Shën Kozmait.
Me shumë interes ishte paraqitja që
bëri për ikonat, pikturat murale etj.,
që paraqesin figurën e Shën Koz-
mait, të gjetura në territorin e ven-
dit tonë. Shpresojmë që të bëhet i
mundur botimi edhe në shqip i lib-
rit, për vlerat e veçanta që sjell. Në
MARS 2018
këtë numër të “Ngjallja”, po bo-
tojmë edhe fjalën e z. Pantulla në
promovim.
Më pas, në sallën ngjitur, të
gjithë të pranishmit u njohën me
vlerat e pikturës së z. Mici dhe ve-
prën e tij të talentuar, për të cilën
foli ikonografi Kristo Papanikolau,
piktori dhe miku i tij Pashk Përva-
thi, si dhe përshëndeti edhe Krye-
piskopi Anastas, i cili ritheksoi, du-
ke iu referuar veprës së dy au-
torëve, se e vërteta, e bukura dhe
dashuria janë gjithmonë bashkë
në traditën Orthodhokse. Edhe sot
patëm rastin të dëgjojmë për të
vërtetën e një periudhe qëndrese,
siç na e solli z. Pantulla dhe tashmë
do të ndjekim edhe aspektin tjetër,
atë të së bukurës, që na e sjell
z. Mici. Të gjithë e kemi mundësinë
që në jetën tonë t’i shtojmë të tri
këto elemente e, sidomos dashurinë,
e cila përbën sekretin e madh të
besimit tonë. Unë besoj se dashuria
do ta shpëtojë botën.
Gjithashtu, përshëndeti dhe fa-
lënderoi edhe z. Mici.
Pastaj gjithë të pranishmit vizi-
tuan dhe vlerësuan ekspozitën me
skicat e z. Jorgo Mici.
Th. Dh.
MARS 2018
“Me martirizimin e tij bashkoi përjetësinë me botën”
- Fjala e Mihalis Pantullas
gjatë prezantimit të librit për Shën Kozmain -
Cilido që ndërmerr iniciativën
për të folur për personalitete të cilat,
gjatë rrjedhave kohore, kanë për-
caktuar përfundimisht zhvillimet,
nuk mund t’i shmanget njëkohë-
sisht një dileme dhe një detyrimi: të
studiojë që në krye të herës infor-
macionin e akumuluar ose të ndje-
kë shtegun e vështirë të kërkimit,
me shpresën e fshehur të zbulimit
të elementeve të reja. Të dytën e
konsideroj detyrim më të rëndë se
të parën, e cila nuk u referohet ve-
tëm shkencëtarëve të specializuar,
por edhe të gjithë atyre, vëzhgimi
depërtues i të cilëve tek e kaluara i
shton dijes pastërtinë e rigjykimit,
element i domosdoshëm për vetë-
dijen personale dhe kolektive.
Kategorisë së këtyre perso-
nave i takon edhe personaliteti
karizmatik i Kozmait të Etolisë
(1714-1779), që në shekullin e 18-
të, vendimtar për ndryshimet e
mëdha, u vu në krye të përpjekje-
ve për rilindjen morale, shpirtërore
dhe shoqërore të popullsive të kri-
shtera orthodhokse të Gadishullit të
Ballkanit, të cilat ishin nën sklla-
vërinë otomane. Nënshtrati histo-
rik i ideve të tij nuk ishte përmby-
sja finale e regjimit feudal otoman
- historia nuk e kishte caktuar si
mision këtë detyrë - por ruajtja dhe
përforcimi i besimit të krishterë
orthodhoks si armë ideologjike e
mbijetesës së rajave ndaj mysli-
manizmit mbizotërues të pushtue-
sit turk.
Për përhapjen e ideve të tij
hieromonaku Kozma (Çoban-
Babai i shqiptarëve), përvetësoi
veçantinë historike të dikotomisë
(ndarjes) së shoqërisë otomane në
besimtarë të privilegjuar (mysli-
manë) dhe në jobesimtarë vasalë
(të krishterë), që në thelb pasqy-
ronte marrëdhëniet e pushtuesit
me të pushtuarin. Kjo ndarje sho-
qërore, në bazë të besimit fetar,
ndikoi në mënyrë përcaktuese në
zhvillimin e popujve të krishterë
NGJALLJA 7
orthodhoksë të Ballkanit. Sklla- Ali Pashai duke mbajtur në duar
vëria politike dhe shoqërore për-
ftoi formën e nënshtrimit fetar dhe
lipsanin e kokës së Shën Kozmait
kryqi nga simbol fetar u bë simbol
për përmbysjen e skllavërisë oto-
mane. Përballë fesë së pushtuesit,
atë Kozmai lartësoi me predikimin
e tij epërsinë e besimit orthodhoks
të krishterë të të pushtuarve, duke
i pasuruar në këtë mënyrë idetë e
tij me një përmbajtje më të gjerë.
Për këtë arsye edhe përpjekja e tij
kundër myslimanizimeve ishte një
nga kapitujt më të shkëlqyer dhe
më pozitivë të veprimtarisë së tij.
Përpos të tjerave, në emër të be-
simit të krishterë orthodhoks, i pa-
ri që e mbrojti atdheun e tij është
heroi kombëtar i shqiptarëve, Gjergj
Kastrioti (Skënderbeu). Për këtë
është karakteristike përmbajtja e
epigrafit në përkrenaren e tij të
famshme, që gjendet e ekspozuar
në Muzeun e Vjenës dhe teksti i
fjalimit të tij para Papa Pavlit të
Dytë në Romë në lidhje me syni-
min e pushtuesit turk “të shkatërro-
jë Kryqin dhe të lartësojë gjysmë-
hënën mbi Kapitolin”.
Interesim të veçantë paraqet
nxitja e hieromonakut Kozma për
popujt orthodhoksë jogreqisht- Bëhet fjalë për një dëshmi të rrallë ikonografike, që u gjet në
folës të Ballkanit (vllahofonë, një kodik në Manastirin e Pantokratorit në Malin e Shenjtë. Në
shqiptarofonë, sllavofonë, turko- pikturë pasqyrohet ngjarja reale e tejbartjes së kokës së shën
fonë) të “arsimohen greqisht”. Kozmait të Etolisë në Berat pas transferimit të lipsaneve (1813),
Fjalët e tij origjinale, nga Prediki-
i cili u bë me urdhër të Ali Pashait. Aliu, i zhytur në mendime,
mi i 5-të, janë këto: “...të arsimoni
fëmijët tuaj të mësojnë greqisht, mban në dorën e majtë kokën e shën Kozmait. Përballë tij
sepse Kisha jonë është në greqisht pasqyrohen në këmbë Vasiliqia duke mbajtur në duar ikonën e
(gjuha). Dhe në qoftë se nuk arsi- shenjtorit, Episkopi i Beratit, Joasafi II, dhe Thanas Vaja, rojë i
mohesh greqisht, vëlla, nuk mund tij besnik.
t’i kuptosh ato që predikon Kisha
Ali Pashai, duke kujtuar fjalët parashikuese për jetën e tij që
jonë...”. Disa e shtrembëruan këtë
pasazh si më poshtë: “Mësojini i kishte thënë shën Kozmai, vajti në Berat, thirri episkopin dhe e
fëmijët tuaj të flasin gjuhën greke, urdhëroi të bënte zhvendosjen e lipsaneve të shenjtit. Duke
sepse Kisha dhe kombi ynë janë mbajtur në duar lipsanin e kokës së shenjtorit, vetë Ali Pashai,
grekë...”. Nga ballafaqimi i të dy duke e vështruar me emocion, tha: “O kokë e shenjtë, gjithë ato
teksteve bëhet menjëherë i kap-
që më the në Tepelenë, të gjitha m’i dha Perëndia, je vërtet shenjt
shëm shtrembërimi barbar që
kishte si qëllim ndryshimin dhe dhe i dërguar nga Perëndia, më vjen shumë keq që atëherë nuk u
kujtova të të pyesja se cili do të ishte fundi im!”.
(vijon në faqen 8)
8 NGJALLJA
(vijon nga faqja 7)
cenimin e përmbajtjes reale të
fjalës së shën Kozmait, me qëllim
që lexuesit të arrijnë në përfundi-
me të gabuara. Për arsye propa-
gandistike, këtë frazë ia kanë atri-
buuar atë Kozmait. Por fjala komb
mungon totalisht nga fjalori i tij,
ndërsa fjalën gjini (jenos) e përdor
vetëm kur i referohet gjinisë njerë-
zore ose gjinisë së orthodhoksëve
të krishterë. Të gjithë ata që falsi-
fikuan këtë frazë, e dinë gjitha-
shtu se fjalën “grek” hieromonaku
Kozma nuk e ka përdorur asnjë-
herë në kuptimin e përkatësisë ko-
mbëtare. Është karakteristik frag-
menti i mëposhtëm nga predikimi
i tij: “Nuk jeni grekë, nuk jeni
afetarë, heretikë, jobesimtarë, por
jeni besimtarë të krishterë ortho-
dhoksë”.
Nga sa u përmendën më sipër,
themeli i arsyetimit të këmbëngul-
jes së tij, që njerëzit e rinj “të stu-
diojnë greqisht”, përmblidhet në
frazën që e takojmë në shumë
fragmente të predikimit të tij:
“dhe, në qoftë se nuk arsimohesh
në greqisht, vëlla, nuk mund t’i
kuptosh ato që kumton Kisha
jonë”. Pa këtë arsyetim konkret,
nxitja e atë Kozmait do të dukej se
binte në kundërshtim me parimet e
tolerancës liberale. Rrjedhimisht,
është më se e qartë se përparësi
për të ishte pohimi i besimit të kri-
shterë orthodhoks. Dhe, përderisa
të gjitha shkrimet e shenjta ishin të
formuluara në gjuhën greke, kjo e
bënte atë një element vendimtar të
përpjekjes ideologjike për ndaljen e
islamizimit.
Për këtë ia vlen të studiohet me
kujdes libri “Jeta dhe Predikimi i
neomartirit dhe hierapostullit shën
Kozma”, i Kristofor Kisit, episko-
pit të arsimuar greqisht në Sinadhë
dhe më vonë Kryepiskop i Tiranës
dhe Gjithë Shqipërisë (1937-1949).
Nga epilogu i përkryer i këtij libri
(botim i vitit 1931), po paraqes një
fragment të shkurtër. “Në ato kohë
të vështira të frikës, ai (Kozmai)
me mundime të mëdha dhe rrezi-
qe që nuk përshkruhen dot, udhë-
toi nga njeri cep në cepin tjetër të
Shqipërisë, duke shpërndarë dritën
kudo dhe duke ndihmuar dhe
forcuar popullin e dëshpëruar me
predikimet e tij të shkëlqyera. Me
këtë veprimtari të tij ai arriti ta
ruante dhe ta shpëtonte besimin. Ia
arriti duke hapur kudo shkolla dhe
duke bindur popullin që t’i ruante
me çdo sakrificë. Nga arritjet e tij,
kjo është më e shkëlqyera... Uroj-
më që ky personalitet kaq ndriçues
të qëndrojë gjithmonë krah nesh,
për të na kujtuar përmbajtjen e lartë
të besimit, qe është humanizmi dhe
sakrifica, drita dhe përparimi”.
Kozmai i Etolisë, për kohën që
jetoi, la gjurmë në ndërgjegjen e të
gjithëve, të krishterëve dhe të mys-
limanëve, si udhërrëfyes i emanci-
pimit të tyre shpirtëror dhe jo vetëm.
Për sa u përket shqiptarëve, është
për t’u shënuar se Fan Noli në
kalendarin e festave, që botoi në
Amerikë më 1947, nuk është se
thjesht e liston festën e Shën
Kozmait (Shën Kozmai i Beratit),
si një nga festat më të rëndësishme
të Kishës Orthodhokse, por refe-
rimin e tij e shoqëron me tropare
që i kompozoi vetë në shqip për
nder të shenjtorit. Në këto tekste
poetike e karakterizon “lipsanin
çudibërës” të atë Kozmait “thesar
të pallogaritshëm të Beratit” dhe
vetë atë “mburrje të monastëve”,
që “e nderoi dhe e lavdëroi Kishën
dhe e stolisi altarin e saj si kuadër
liturgjik i saj”.
Dhe diçka të fundit. Sipas dësh-
mive të derisotme, tejbartja e lipsa-
neve të shën Kozmait (gusht 1813),
ngritja e manastirit që mban emrin
e tij në Kolkondas të Fierit (1814-
1815), pikturimi i lipsanotekës së
argjendtë për vendosjen e kokës së
tij dhe litania mbresëlënëse e lip-
sanit nga Kolkondasi në Janinë
(1919?) u dedikohen veprimeve të
Ali Pashait. Me kombësi dhe fe
tjetër, ai është i pari që i dedikoi
nderime shenjtorit Kozma të Eto-
lisë. Shenjtërimi i tij nga Patriarka-
na Ekumenike u bë më 1961, 182
vjet pas martirizimit.
Është e pranueshme nga të gji-
thë, me të drejtë, se harresa është
MARS 2018
shprehja me e keqe e mosmirë-
njohjes, sidomos kur bëhet fjalë për
persona, përkujtimi i të cilëve na
çon drejt qëndrimesh trimërore.
Rrjedhimisht, pasqyrimi i per-
sonalitetit të atë Kozmait në faqet
e këtij libri, përtej shprehjes së
nderimit dhe të mirënjohjes, bën që
të merret edhe si antidot harrese
dhe rizgjim kujtese. Dhe, sipas
mësimit që kemi trashëguar nga e
kaluara, se pas personalitetit, që te
popujt nënkuptohet emri, karakte-
rizojmë shpirtin, fjalimet e këtij
Predikuesi të Shenjtë në grumbu-
llimet para masave të gjera po-
pullore për të respektuar të parin
(emrin) dhe të mos ndotin të dytin
(shpirtin), kishin jehonë të gjerë.
Sot mund të numërojmë ato çka
arriti të ruante me praninë dhe me
veprën e tij në krahinat që udhëtoi,
por edhe të hamendësojmë se çfa-
rë do të ndodhte në mungesë të tij.
Vetë shën Kozmai i Etolisë, du-
ke ecur në rrugët e përgjegjësisë
me vizionin e mësuesit, trimërinë e
rilindësit popullor dhe me pathosin
e së vërtetës, si shprehje e sakri-
ficës dashurore ndaj popullsive të
robëruara të krishtera orthodhokse
të Ballkanit, e ruajti personalitetin
dhe shpirtin e tyre të pacenuar dhe
me martirizimin e tij e bashkoi për-
jetësinë me botën.
Tiranë, 18 mars 2018
Skica
nga ekspozita
e piktorit
Jorgo Mici
MARS 2018 NGJALLJA 9

Marsi i këtij viti shënon 3 përvjetorë tepër të rëndësishëm e domethënës për Kishën tonë: 8 marsi është 110-vjetori i dorëzimit të Imzot
Theofan Nolit në prift, 22 marsi është 110-vjetori i Liturgjisë së parë Hyjnore në gjuhën shqipe nga atë Theofani dhe i themelimit të Kishës
shqiptare të Shën Gjergjit në Boston dhe 13 marsi është përvjetori i fjetjes së Hirësisë së Tij, Theofan Nolit (1965).

110 vjet më parë, më 22 mars 1908, u celebrua Liturgjia e parë Hyjnore në

gjuhën shqipe, në qytetin e Bostonit, nga i pari prift i Kishës Orthodhokse Shqiptare
në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, atë Theofan S. Nolit, hirotonisja e të cilit në
gradën priftërore ishte kryer dy javë më parë prej episkopit rus Platon. Kjo meshë
solemne e cila, siç ishte e natyrshme, u zhvillua nëpërmjet një gëzimi të pa-
përshkruar dhe të një emocioni të thellë të patriotëve shqiptarë që asistuan në të,
duke mbushur kishën plot e përplot, si edhe themelimi, në të njëjtën ditë, i së
parës Kishë shqiptare, përbëjnë një ngjarje me rëndësi të madhe historike, jo
vetëm për Kishën, por edhe për mbarë popullin shqiptar.
Imzot Theofani, dhe pse në thelb mbetet njeriu i fesë, nuk izolohet brenda
tempullit. Veshja klerikale nuk do të bëhej pengesë për të folur dhe shkruar për
situata të ndryshme dhe të merrte pjesë në jetën politike, duke iu përgjigjur nevoja-
ve të kohës. Veprimtaria e tij është dinamike, e një personaliteti me vlera të
shquara intelektuale. Ato shfaqen në prozë, poezi, publicistikë, në ligjërata orato-
rike të sferave fetare, shoqërore, politike, kulturore si dhe në tregime biografike
me plot argumente historike.
Përkujtojmë gjithashtu me nderim të thellë edhe fjetjen e Imzot Theofanit,
më 13 mars 1965.

110 vjet nga themelimi i Kishës së Shën Gjergjit

Më 22 mars 1908, në Feniks Holl të Tremont Strit, Boston, u mbajt organizoi e drejtoi korin e parë të katedrales. Ky kor u riorganizua në
mbledhja themeluese e Kishës-katedrale të Shën Gjergjit, Kisha e parë vitin 1934 nga atë Grigoriev, kryeprift i Kishës Orthodhokse Ruse në
Orthodhokse Shqiptare në Amerikë. Amerikë, nën juridiksionin e së cilës ndodhet edhe Arkidioqeza Shqipta-
Anëtarët e këtij komiteti organizator ishin Nikolas Kristofer, arkëtar, re. Që nga viti 1923 është organizuar edhe “Shkolla e së dielës” etj.
Xhorxh Toli, sekretar, Filip Vasili, ndihmëssekretar, si dhe Misto Millona, - Më 1935, pranë kishës u ngrit edhe shoqata e grave orthodhokse
Harri V. Kaçka, Xhon Kozma e Kosta Racka. Po në të njëjtën ditë, u “Bijat e Shën Gjergjit”, e cila ka dhënë një kontribut të veçantë për
hodhën bazat edhe për krijimin e komiteteve themeluese në disa qytete rimodelimin dhe zbukurimin e kishës katedrale.
të tjera. Në katedralen e Shën Gjergjit është ngritur edhe një muze i pasur,
Në fillesat e saj, Kisha ndërroi shpesh seli. Deri në vitin 1910, Shërbesat kushtuar Imzot Nolit, historisë dhe rolit të Arkidioqezës Shqiptare në
e Shenjta u kryen në mjedise të ndryshme; nga viti 1911 deri më 1921 u Amerikë.
shfrytëzua një mjedis në katin e sipërm të një ndërtese në Tremont Strit;
më 1922 u ble dhe u përshtat për nevojat e një kishe orthodhokse një ish-
kishë suedeze, në Emerald Strit; derisa më 1941 u ble ndërtesa aktuale,
një ish-kishë unitariane, në numrin 523 të I-st Broduej, që u përshtat për
të kryer funksionet e një katedraleje qendrore të Arkidioqezës Shqiptare
të Amerikës.
Priftërinjtë që kanë shërbyer atje, sipas rendit kronologjik, janë: atë
Stilian Noli (më vonë Mitropolit i Kishës), atë Naum Cere, atë Damian
Angjeli, atë Stathi Melani, atë Nikollas Kristofer, atë Dhosi Katundi, atë
Vangjel Çamçe (më vonë u bë episkopi Agathangjel), atë Vani Çani,
arkimandrit Thimi Theodhosi, atë Stefan Laska (më vonë Mitropolit),
atë Kristo E. Eliot etj., deri tek atë Artur Liolini (Kancelar aktual i
Arkidioqezës).
Veçanërisht, aktiv për mbledhjen e fondeve për blerjen dhe rregullimin
e katedrales së Shën Gjergjit, u tregua arkimandriti Thimi Theodhosi.
Me kalimin e viteve, enoria e shtoi veprimtarinë e saj. Kështu, më 22 mars 2008, Kryepiskopi Anastas në Kishën e Shën Gjergjit
1955 dioqeza bleu një godinë, e cila u përshtat për mësime fetare. Më në Boston, me rastin e 100-vjetorit të saj, së bashku me
1916 profesor Thanas Nasi, graduat i Konservatorit të Nju Ingland, Imzot Nikonin dhe Imzot Ilian
10 NGJALLJA MARS 2018

Dhiata e Vjetër Kalendari

në adhurimin e Kishës (Septuaginta)
(Vijon nga numri i kaluar)
...Gjithashtu, çdo gjuhë ka veçoritë e saj. Pra, ka
dhe “stile” të ndryshme. Hebraishtja, për të paraqitur
shkallën sipërore, e radhit dy herë fjalën. P.sh. “Duke
duruar e durova Zotin” (Ps. 39:2). Ose “Kënga e Kën-
gëve” (= kënga më e bukur). Janë “idioma” hebraike,
stili biblik.
Personat për të cilët po flasim, thonë se duhet të
shkojmë në adhurim me përkthime të reja, sepse
“germa vret”. Por këtë na e sqaroi Pavli (II Kor. 3:6),
jo nga ana letrare, por shpirtërore. Ai i qortonte
hebrenjtë për formalizëm, sepse ara ruanin tipet dhe
humbnin esencën, siç i kishte akuzuar Krishti: “Jepni
të dhjetën e mendrës e të marajt e të barit të gjumit
dhe keni lënë më të rëndësishmet e Ligjit” (Matth.
23:23).
Me liberalizmin që i karakterizon, këta bien në
mëkat, jo vetëm në përkthimin, por dhe në shpjegimin
e Biblës. Meqë çdokush nga ata është gjoja i hyj-
frymëzuar, janë copëtuar në qindra e qindra sekte, sa
nuk e dimë numrin e tyre dhe ndoshta as Zoti nuk do
që ta dijë! Dhe vazhdojnë të copëtohen… Ku është
Shpirti i Shenjtë? Shpirti bashkon, armiku ndan!
Këta u shfaqën para pak shekujsh dhe duan të
mësojnë Kishën dymijëvjeçare. Pa busullën e Tradi-
tës së Shenjtë mbetën në cekëti. Sipas shën Joan Goj-
artit, nëse në ndonjë çështje ekziston Tradita, “mos
kërko diçka më tepër” (Komentar, II Thes. 2:15).
Tradita është trashëgimia e paçmuar!
Por ata thonë “Vetëm Bibla!”. Në realitet, pa Tra-
ditën nuk kanë as Biblën! E çuditshme, por e vërtetë!
Tradita na ka thënë cilat janë Shkrimet e Shenjta,
meqë, siç është e njohur, ka dhe pseudolibra me emra
profetësh e apostujsh. Tradita e Shenjtë e Kishës i ka
mënjanuar librat falsë dhe na ka dhënë librat auten-
tikë të Biblës! Pra, thamë se pa Traditën nuk ekziston
Bibla. Kjo do të mjaftonte që të mbaronte këtu dis-
kutimi, por vazhdojmë:
Ideja e tyre se çdokush përkthen me hyjfrymëzim,
pra në mënyrë korrekte, Fjalën e Perëndisë, jo vetëm
Dhiatën e Vjetër, por dhe atë të Re, i ka keqtrajtuar
të dyja, ndaj shpeshherë grupime të tyre kanë midis
tyre shpjegime të kundërta dhe konflikte për të njëjtin
pasazh! Kanë përfunduar në një besim dhe etikë që
bie ndesh me Shkrimin e Shenjtë. P.sh., dimë se jo
vetëm Dhiata e Vjetër dënon rëndë homoseksualizmin
(p.sh. Lev. 20:13), por dhe e Reja shprehet rreptësisht
(p.sh. Pavli në I Kor. 6:9-10).
Ndërsa ata jo vetëm që e pranojnë homoseksua-
lizmin, por mburren për të! Madje edhe krerët e tyre
mund të jenë të tillë. Siç duket, nuk përjashtohet fakti
që, së shpejti, devijimet nga morali i krishterë të jenë
avantazh për grada të larta në sektet e tyre…
Disa nga ata thonë se ai që dënon mëkate të tilla
është Pavli, jo Krishti. Përpjekja e tyre që të mënja-
i Liturgjive Hyjnore,
PRILL 2018
1 E DIEL † # E DAFINAVE
(Palmave). Hyrja e Krishtit në
Jerusalem. (Shërbesa e Dhën-
drit)
2 E Hënë † E MADHE. Josifi i
Dhiatës së Vjetër. (Shërbesa e
Dhëndrit)
3 E Martë † E MADHE.
(Paravolia e 10 virgjëreshave.)
(Shërbesa e Dhëndrit)
4 E Mërkurë † E MADHE.
Lyerja e këmbëve të Zotit Krisht.
(Efqeli - Bekimi i vajit)
5 E Enjte † E MADHE. Darka
Mistike. (Lexohen 12 Ungjijtë)
nojnë shenjtorët, na kujton dikë tjetër, për të cilin flet 6 E Premte E MADHE.
oshënar Dhorotheu: Pësimet dhe Varrimi i Zotit
“Me të vërtetë, o vëllezërit e mi, unë njoh dikë që Krisht. (Shërbesa e Orëve &
Epitafi)
arriti në situatë mjerane. Në fillim, kur një vëlla fliste
7 E Shtunë † E MADHE.
me të, e përbuzte dhe thoshte: ‘Kush është ai? Nuk Zbritja e Zotit Krisht në Hadh.
ka përveç Zosimait dhe atyre që e ndjekin’. Pastaj (Shërbesa e Ngjalljes)
filloi dhe nuk i vlerësonte dhe ata, dhe thoshte: ‘S’ka
ndonjë tjetër, përveç Makarit’. Pas pak filloi të thoshte: 8 E DIEL † PASHKA E
‘Kush është Makari? Askush përveç Vasilit dhe MADHE, NGJALLJA E
Grigorit’. Pas pak filloi të mos i nderonte as ata, duke ZOTIT JISU KRISHT.
thënë: ‘Kush është Vasili e kush është Grigori? Askush 9 E Hënë † E Ndritshme.
përveç Pavlit dhe Petros’. I them: ‘Vërtet, o vëlla, Dësh. Efpsiki. Oshd. Vadimi,
edhe ata do t’i përbuzësh’. Më besoni, që pas pak Audisi etj. në Persi.
13 E Premte † E Ndritshme.
kohe filloi të thoshte: ‘Kush është Petro dhe Pavli,
Burimi Jetëdhës. Omol. Martini
përveç Trinisë së Shenjtë?’. Kështu më vonë ngriti i Romës. (Hahen të gjitha)
krye edhe kundër Perëndisë dhe u çmend...” 14 E Shtunë † E Ndritshme.
(Mësimdhënie II, Për përulësinë, 4). Ap. Aristarku, Pudi, Trofimi nga
Këtu përfundon “mendja e hapur” - kur nuk për- të 70-t.
dorin radarin, GPS-in e Etërve të shenjtë. Nga ana
“horizontale” janë në rregull, por ekziston dhe di- 15 E DIEL † E THOMAIT.
mensioni vertikal, jeta e brendshme, “njeriu i fshehur Dësh. Kriski. Leonidhi i Athinës.
i zemrës” (I Petr. 3:4), që ka rëndësi kryesore. Prandaj, Dëshg. Vasilisa etj.
të mos harrojmë thënien e Pavlit (Gal. 1:8) “Por edhe 21 E Shtunë † Hierod. Januari.
nëse ne ose engjëll prej qielli, në ju predikoftë tjetër Mbretëresha Aleksandra, e
shoqja e Dioklecianit.
ungjill e jo atë që ju predikuam, qoftë i mallkuar”.
“Është qesharake që dikush ta konsiderojë veten më 22 E DIEL † E MIRO-
të mirë se ai që e shkroi Biblën”, thotë një apologjet i PRURËSEVE. Ap. Nathanaili.
lashtë (Justin, Dialog, 85:5). Pavli e këshillonte nxë- Osh. Theodhor Sikeoti.
nësin e tij, Timotheun, ta ruante të vërtetën që i ishte 23 E Hënë † Dëshm. Gjergj
besuar dhe t’u shmangej fjalëve boshe dhe kundër- Trofeprurësi. Dësh. Donati e
vënieve të asaj që në mënyrë të gënjeshtërt quhet Therini në Butrint.
dituri (I Tim. 6:20). 25 E Mërkurë † * Apostull e
Pra, përkthimi i Septuagintës është maja e ajs- Ungjillor Marku. Aniani i Alek-
bergut, thjesht shfaq mentalitetin e tyre, sepse edhe sandrisë. Dëshg. Niki.
28 E Shtunë † 9 dëshmorët
Dhiata e Re përdor përkthimin e të Shtatëdhjetëve.
në Kizikë (Theogni etj.) Osh.
Për ne, Kishën, milionat e shenjtorëve u shenjtëruan Memnoni, çudibërës.
me këtë Bibël gjatë historisë, ndërsa ata për të cilët
flasim, nuk kanë shenjtorë, nuk i pranojnë shenjtorët 29 E DIEL † E TË PARALI-
dhe lundrojnë në detin e jetës pa ngushëllim, pa ZUARIT. Ap. Jasoni, Sosipatri
shembull nga vëllezër të hyjnizuar! nga 70-t. Vasili në Ostrog.
Arkimandrit Justin Anthimiadhi
MARS 2018 NGJALLJA 11

Arusha, Tanzani

Konferencë për Hierapostullimin dhe Ungjillëzimin në Botë

e Këshillit Botëror të Kishave

Nga 8-13 mars 2018, në Arusha-
Tanzani, u zhvillua Konferenca e
Komisionit të Këshillit Botëror të
Kishave (WCC), për Hierapostulli-
min dhe Ungjillëzimin në Botë. Ky
komision mblidhet afërsisht çdo 10
vjet dhe takimi i parë është mbajtur
në vitin 1910 në Edinburg, Skoci.
Sot WCC përfshin 348 kisha ortho-
dhokse e protestante, por në Komi-
sionin për Hierapostullimin dhe
Ungjillëzimin në Botë marrin pjesë,
me të drejta të plota, edhe Kisha
Katolike dhe disa kisha protestante
që zyrtarisht nuk janë anëtare. Kjo
konferencë është mbledhur në këtë
qytet afrikan 60 vjet më parë
Në këtë konferencë morën pje-
së më shumë se 1000 përfaqësues
nga e gjithë bota e krishterë. Gji-
thashtu, mori pjesë edhe Kisha jo-
në, si anëtare me të drejta të plota
në këtë organizëm mjaft të rëndësi-
shëm të krishterë. Të gjithë pjesë-
marrësit janë të angazhuar në hier-
apostullim dhe ungjillëzim në ven-
det e tyre dhe vijnë nga tradita të
ndryshme të krishtera. Mjaft fry-
mëzues, për të gjithë pjesëmarrë-
sit, ishte dhe konteksti e spirituali-
teti i të krishterëve afrikanë.
Në axhendën e saj 6-ditore për-
fshiheshin sesione plenare, me
pyetje-përgjigje, studime të Biblës,
punë në grupe, reflektime dhe lutje,
si dhe shkëmbime kulturore.
Në konferencë u theksua rën-
dësia e Hierapostullimit dhe Ungji-
llëzimit te të gjithë ata që nuk kanë
dëgjuar kurrë për mësimin e Zotit
Krisht, si dhe për qëllimin që kemi
ne si të krishterë për të qenë “kripa
e botës” pikërisht në kohë të tilla,
kur ideologji e qëndrime të ndry-
shme tentojnë të shembin themelet
e parimeve bazë të jetës.
Në dokumentin final që u mira-
tua unanimisht, disa prej pikave
ishin:
Pavarësisht nga disa rreze të
ndritshme shprese, ne duhet të ma-
rrim në konsideratë që ka forca
vdekjeprurëse që tronditin rendin
botëror dhe po shkaktojnë vuajtje
për shumë njerëz në botë. Konsta-
tohet akumulim shokues i pasurisë
për shkak të një sistemi financiar
global, i cili pasuron disa dhe varfë-
ron shumicën. Kjo është rrënja e
shumë luftërave, konflikteve, shka-
tërrimeve ekologjike dhe vuajtjeve
të sotme. Ne jemi të vetëdijshëm
se barra më e rëndë bie mbi njerë-
zit e shtresave të margjinalizuara.
Ky sistem e ka kthyer tregun fi-
nanciar në një nga idhujt e kohës
sonë dhe ka përforcuar kulturën e
dominimit dhe diskriminimit, e cila
vazhdon të izolojë dhe të përja-
shtojë miliona njerëz, duke i mbaj-
tur në kushte të mjerueshme e
shfrytëzuese.
Këto çështje nuk janë të reja për
vitin 2018, por Shpirti i Shenjtë
vazhdon të veprojë në kohën tonë,
dhe na thërret në mënyrë urgjente
që, si komunitete të Krishtera, t’u
përgjigjemi me reagim personal
dhe komunitar, si dhe nëpërmjet
hierapostullimit transformues.
Të qenurit hierapostull është jo
vetëm një dhuratë, por edhe një thi-
rrje, për të qenë bashkëpunëtor
aktiv i Perëndisë për të transformu-
ar botën.
Nëpërmjet Ungjillëzimit, ne për-
çojmë hirin e Perëndisë ashtu si dhe
Etërit e hershëm të Kishës e quanin
“theosis” ose hyjnizim.
Si dishepuj të Krishtit, në më-
nyrë individuale dhe kolektive:
Ne jemi të thirrur, nëpërmjet
pagëzimit tonë, në hierapostullim
transformues: një mënyrë jete me
në qendër Krishtin, në një botë ku
shumë njerëz përballen me dëshpë-
rim, refuzim, vetmi e mosvlerësim.
Ne jemi thirrur për të adhuruar
Perëndinë Triadik, Perëndinë e
drejtësisë, dashurisë dhe hirit në një
kohë kur shumë njerëz në botë
adhurojnë perëndinë e rreme të
sistemit tregtar (sistemit kapitalist,
korporatave etj.).
Ne jemi thirrur të shpallim laj-
min e mirë të Jisu Krishtit - plotë-
sinë e jetës, pendimin dhe faljen e
mëkateve dhe premtimin e jetës së
përjetshme - me fjalë dhe vepra,
në një botë të dhunshme, ku shu-
më sakrifikohen tek idhujt e vde-
kjes dhe shumë të tjerë nuk e kanë
dëgjuar Ungjillin.
Ne jemi thirrur që të dallojmë
dhe zbulojmë fjalën e Zotit në një
botë që komunikon me shumë me-
sazhe kontradiktore, të ngatërrua-
ra dhe të rreme.
Ne jemi thirrur që të kujdesemi
për krijimin e Perëndisë dhe të soli-
darizohemi me kombet që janë pre-
kur rëndë nga ndryshime klimati-
ke, të shkaktuara nga shfrytëzimi i
pamëshirshëm i natyrës për shkak
të lakmisë dhe konsumizmit.
Ne jemi thirrur për të qenë dë-
shmitarë besnikë të dashurisë tran-
sformuese të Perëndisë në dialog
me njerëzit e besimeve të tjera, në
një botë ku politizimi i identiteteve
fetare shpesh shkakton konflikt.
Ne jemi thirrur të jetojmë bre-
nda dritës së Ngjalljes, që ofron
mundësi plot shpresë për transfor-
mim.
Atë Grigor Pelushi
12 NGJALLJA MARS 2018

Të Ecim në Frymë: Thirrje për Hierapostullim

Konferenca e Komisionit për Hierapostullimin dhe Ungjillëzimin në Botë
e KBK (WCC)
... Me gëzim të madh festojmë ardhjen e të hirit, në një kohë kur shumë njerëz adhurojnë zimit pa kriter e negativ të mjedisit si pasojë e
Shpirtit të Shenjtë në botë, duke u frymëzuar perëndinë e rreme të sistemit tregtar. lakmisë dhe konsumit.
veçanërisht nga konteksti dhe spiritualiteti afri- Ne thirremi të shpallim lajmin e mirë të Jisu Ne thirremi të jemi dëshmitarë besnikë të
kan. Përmes studimit biblik, lutjes, adhurimit dhe Krishtit, që është plotësia e jetës, në fjalë dhe dashurisë mrekullibërëse të Perëndisë në dia-
shkëmbimit të eksperiencave të gjithsecilit, ne vepra, brenda një bote të dhunshme ku shumë logun me besimtarët e feve të tjera brenda një
nxitemi të jemi dëshmitarë të Mbretërisë së Pe- bien pre e idhujve të vdekjes dhe nuk e kanë bote ku politizimi i identitetit fetar shpesh sjell
rëndisë që erdhi për ne përmes jetës, kryqëzimit marrë ende lajmin e Ungjillit. konflikt.
dhe ngjalljes së Zotit tonë Jisu Krisht. Ne thirremi të marrim pjesë me gëzim në Ne thirremi të bëhemi shërbëtorë, që do të
Pavarësisht rrezeve të shpresës, neve na du- rrugën e Shpirtit të Shenjtë, që i fuqizon njerëzit përcjellin modelin e Krishtit në një botë që i jep
het të përballemi me forcat që trondisin rendin e lënë mënjanë. përparësi pushtetit, pasurisë dhe kulturës së
natyror dhe që sjellin vuajtje për shumë nga ne. Ne thirremi të dallojmë fjalën e Perëndisë parasë.
Jemi dëshmitarë të përqendrimit marramendës brenda një bote që përcjell shumë mesazhe Ne thirremi të ndjekim rrugën e Kryqit, e
të pasurisë në bazë të një sistemi global financiar, kontradiktore, të gënjeshtërta dhe ngatërruese. cila sfidon elitarizmin, privilegjet, si dhe pu-
i cili pasuron pakicën dhe varfëron shumicën. Ne thirremi të kujdesemi për krijimin e Zotit shtetin individual e strukturor. ...
Ky lloj sistemi qëndron në thelb të mjaft luftë- dhe të solidarizohemi me popujt që përballen
rave, konflikteve, shkatërrimeve ekologjike dhe me ndryshimet klimatike për shkak të shfrytë- Arusha, 13 Mars 2018
vuajtjeve në botën e sotme.
Hierapostullimi është njëkohësisht dhuratë
dhe thirrje për t’u bërë bashkëpunëtorë aktivë
të Perëndisë për transformimin e botës. Ky lloj
udhëtimi na çon drejt jetesës së përbashkët në
dashurinë e Perëndisë, duke kërkuar drejtësi dhe
paqe.
Si apostuj të Krishtit, në nivel personal dhe
kolektiv, ne thirremi, përmes Pagëzimit, të sje-
llim hierapostullimin, që është një mënyrë je-
tese me në qendër Krishtin, brenda një bote ku
shumë vuajnë nga dëshpërimi, mënjanimi, vet-
mia dhe nënvlerësimi.
Ne thirremi të adhurojmë Perëndinë e vetëm
Triadik, Perëndinë e drejtësisë, të dashurisë dhe

Në Kongresin e 10-të Hierapostolik të San Antonios të Teksasit
(1989), komuniteti botëror dëgjoi për herë të parë për vuajtjet e të
krishterëve në Shqipëri. Kryepiskopi Anastas ishte atëherë President
i Komisionit të Hierapostullimit dhe Ungjillëzimit Mbarëbotëror. Në
fjalën e tij të hapjes së këtij kongresi, që është përkthyer dhe botuar
në gjuhë të ndryshme të botës, si anglisht, frëngjisht, gjermanisht,
rusisht, italisht, spanjisht, serbisht, rumanisht, armenisht etj., përpara
një auditori të gjerë, ku merrnin pjesë përfaqësues nga të gjitha
anët e dheut, ai tha konkretisht: “Por, nëse një tundim për ne kur
lutemi “U bëftë vullneti yt” është që të mos e shohim këtë për-
gjegjësi universale tonën, ana tjetër e tundimit është kur me-
rremi vetëm me çështje universale dhe tregohemi indiferentë
për realitetin konkret; pra, kur jemi të ndjeshëm për disa situata
dhe indiferentë për të tjerat. (Për shembull, flasim për padrejtësi
në zona të ndryshme, që janë bërë të njohura dhe jemi indiferentë
për padrejtësi të kryera në Evropë, më konkretisht si në Shqipë-
ri, ku 400 000 të krishterë jetojnë të shtypur, të privuar me ku-
shtetutë nga e drejta për të shprehur besimin e tyre, madje edhe
nga e drejta elementare për të pasur edhe një kishë.)”.
Më 11 mars 2018, Liturgjia Hyjnore e së Dielës së Faljes së
Kryqit në Arusha ishte veçanërisht prekëse, kur himnet dhe lav-
dërimet për Perëndinë u dëgjuan në 6 gjuhë të ndryshme dhe kur
episkopi lokal i Arushës dhe i Tanzanisë Qendrore, hirësi Agatho-
nikos, e shumë klerikë të tjerë, kujtuan me mirënjohje Kryepiskopin
Anastas, i cili në vitin 1964, si prift në Tanzaninë Perëndimore dhe
më vonë si Mëkëmbës i Mitropolisë së hirshme të Irinupolit në
Afrikën Lindore (Kenia - Uganda - Tanzani), hirotonisi priftërinjtë
e parë nga Tanzania dhe krijoi kushtet paraprake të domosdoshme
për dëshminë orthodhokse në këtë zonë të pamasë të Afrikës.