Вы находитесь на странице: 1из 432

Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Búsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
A propos de ce livre

Ceci est une copie numérique d’un ouvrage conservé depuis des générations dans les rayonnages d’une bibliothèque avant d’être numérisé avec
précaution par Google dans le cadre d’un projet visant à permettre aux internautes de découvrir l’ensemble du patrimoine littéraire mondial en
ligne.
Ce livre étant relativement ancien, il n’est plus protégé par la loi sur les droits d’auteur et appartient à présent au domaine public. L’expression
“appartenir au domaine public” signifie que le livre en question n’a jamais été soumis aux droits d’auteur ou que ses droits légaux sont arrivés à
expiration. Les conditions requises pour qu’un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d’un pays à l’autre. Les livres libres de droit sont
autant de liens avec le passé. Ils sont les témoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont
trop souvent difficilement accessibles au public.
Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte présentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir
du long chemin parcouru par l’ouvrage depuis la maison d’édition en passant par la bibliothèque pour finalement se retrouver entre vos mains.

Consignes d’utilisation

Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothèques à la numérisation des ouvrages appartenant au domaine public et de les rendre
ainsi accessibles à tous. Ces livres sont en effet la propriété de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
Il s’agit toutefois d’un projet coûteux. Par conséquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inépuisables, nous avons pris les
dispositions nécessaires afin de prévenir les éventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requêtes automatisées.
Nous vous demandons également de:

+ Ne pas utiliser les fichiers à des fins commerciales Nous avons conçu le programme Google Recherche de Livres à l’usage des particuliers.
Nous vous demandons donc d’utiliser uniquement ces fichiers à des fins personnelles. Ils ne sauraient en effet être employés dans un
quelconque but commercial.
+ Ne pas procéder à des requêtes automatisées N’envoyez aucune requête automatisée quelle qu’elle soit au système Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractères ou tout autre domaine nécessitant de disposer
d’importantes quantités de texte, n’hésitez pas à nous contacter. Nous encourageons pour la réalisation de ce type de travaux l’utilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous être utile.
+ Ne pas supprimer l’attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre d’accéder à davantage de documents par l’intermédiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.
+ Rester dans la légalité Quelle que soit l’utilisation que vous comptez faire des fichiers, n’oubliez pas qu’il est de votre responsabilité de
veiller à respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public américain, n’en déduisez pas pour autant qu’il en va de même dans
les autres pays. La durée légale des droits d’auteur d’un livre varie d’un pays à l’autre. Nous ne sommes donc pas en mesure de répertorier
les ouvrages dont l’utilisation est autorisée et ceux dont elle ne l’est pas. Ne croyez pas que le simple fait d’afficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut être utilisé de quelque façon que ce soit dans le monde entier. La condamnation à laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits d’auteur peut être sévère.

À propos du service Google Recherche de Livres

En favorisant la recherche et l’accès à un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le frano̧ais, Google souhaite
contribuer à promouvoir la diversité culturelle grâce à Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de découvrir le patrimoine littéraire mondial, tout en aidant les auteurs et les éditeurs à élargir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte intégral de cet ouvrage à l’adresse http://books.google.com

PU BLIUS
VIRGILIUS
MARO.
La collection des éditions stéréotypes des citoyen*
Pierre Didot, Finnin Didot, et L. E. Herhan, offre an
pnblic divers avantages importants :
t°. Une grande économie snr les frais d'acquisition.
a". Une correction rigonrense. ( Le snccès en est assnré,
pnisqne si , malgré la plns grande snrveillance , il étoit
échappé qnelqnes fantes a la premiere édition d'nn
onvrage, elles seroient corrigées invariablement ponr
tontes les antres, anssitôt qn'elles seroient reconnne!. }
3°, La facnlté de ne prendre les onvrages en plnsienrs
tomes qne volnme a volnme senlement, et même celle
de choisir tel on tel volnme d'nn onvrage qnelconqne
sans en prendre la snite : deserte qneí'acqnérenr n'anra
jamais d'avances considérables a faire, ni la crainte
d'avoir nn onvrage incomplet.
Cette collection (de format in- 1 8 et in-i a) compren.
dra tons les bons onvrages connns dans les langnes ; i-
vantes et mortes, et sera snivie très rapidement.

n est en ontre nn avantage particnlier ponr des entre


prenenrs; c'est de ponvoir se procnrer des planches so
lides absolnment conformes anx nôtres, et d'être ainsi a
portée d'imprimer tontes nos éditions sans ancnn em
barras de fontes de caracteres , de composition , de lec
tnre d'éprenves, et senlement a mesnre dn débit, ce qni
évite tonte avance de papier et d'impression. Les étran
gers snr- tont apprécieront le mérite de la correction
des onvrages de notre littératnre française.
On sera libre de prendre isolément tel on tel onvrage
en planches stéréotypes; mais il fandra le prendre com
plet, et non par volnmes détachés. Il n'y en anra en
totalité qne dix semblables, dont sept senlement sont a
la disposition des acqnérenrs. Snr ces sept , qnelqnes
planches d'onvrages particnliers sont déj» retennes.
Le prix sera de trois franes par chaqne page.
ri . II. Snr les éditions stéréotypes imprimées il sera fait
anx libraires nne remise dn qnart. Elle sera même dn tiers
s'ils prennent ¡'t la-fois mille exempl. d'nn même onvrage.
>*•*>- л'. ./.

VIRGILIUS
MARO.
BUCÓLICA, GEÓRGICA, ET AENEIS.

PARISIIS,

EXCUDEBAM PETRUS DIDOT, NATU MAJOR,


Á.KSO BEIP. VI ,

IN AEDIBUS PALATimS
.SCiHNTIAr.UJI £T AR'nUSI.
AVERTISSEMENT
DE L'IMPRIMEUR.

A. ь A tête de l'édition de Virgile , qne je viens de


pnblier, in-folio grand papier, ornée de vingt=trois
gravnres d'après les dessins de Gérard et Girodet,
peintres, et qne j'ai en l'intention de donner sans
fantes, j'ai remarqné qn'il n'en existoit encore an=
cnne qni en fût exempte , même 'parmi lea meil.
lenres et les plns estimées : j'ai de plns observé qne
la plns correcte de tontes étoit celle de Brnnck.
Le bnt de tons les éditenrs , et des plns célebres
imprimenrs, a tonjonrs été de donner des éditions
correctes des onvrages qn'ils ont pnbliés. Le mérite
et l'importance de la correction sont snffisamment
reconnns , mais la difficnlté d'y parvenir est extrême,
et l'on ne ponrra s'en faire qnelqne idée qn'en jn =
geant soi=même combien en sont demenrés loin cenx
qni ont crn le plns en approcher : ce qni deviendra
sensible par qnelqnes exemples.
L'édition de Virgile , imprimée parEkevier, t636 ,
tient sans contredit son rang parmi les plns correctes
de ce poëte. Cependant , sans parler de qnelqnes né=
gligences assez graves, on ponrra remarqner pln=
sienrs fantes dès les premieres pages, telles qne
P. 1 3 , v. 2 1 , snpet , lisez snper.
P. 19, v. 24, ßcca, /. sicca.
P. 26 , v. 5 , amata , /. amara.
P. 3 3 , v. 36 , neqniqnam , /. neqnieqnam. s
TI AVERTISSEMENT
P. 38, V. 26,increbescere, /. increbrescere.
P. 3g , v. 9 , cecincre , /. cecinere.
P. 41 , v. 8 , Tithani, /. Tithoni.
P. 66 , v. 3 , ptosnbigit , /. prosnbigit.
P. 72, v. 14, lapidis, /. lapidis.
P. 73, v. t5, resecti, /. refecti.
P. 91 , v. 16, demittete, /. demittere, ete. ete.
En sorte qne cette edition ne renferme pas moins
d'nne qnarantaine de fantes.
L'édition d'Edimbonrg, 2 vol. in=8,M. DCC. I/V,
qni a joni jnsqn'à ce moment de l'avantage d'être
regardée comme exempte de fantes, et qne l'on an=
nonce encore tons les jonrs comme telle , en est ce=
pendant remplie : elles sont même assez grossieres ;
on y voit dès le débnt ,
P. 38 , v. 171, stripe , ponr stirpe.
P. 46, v 4a 5, respecies, p. respicies.
P. 70, v. Sg, verri,y». verrit; vestitgia,^. vestigia.
P. 72, v. 127, ferraqne,^». farraqne.
P. 79, v. 3i2, bircis , p, hirci.
P. 112, v. 160, ad alto, p. ab alto.
P. t53, v. 606, calligat,/?. caligat.
P. 174, v. 406, intea , p- inter.
P. 176, v. 4?7, vocemqne volvens,^;. rolens.
P. 196, v. 299, amari classem, ¿7. armari.
P. 208, v. 655, preclaram, p. praclaram, ete.
Ce qni ne snrprendra pas moins sans donte , c'est
le nombre de fantes de tont genre qni se rencontrent
dans nne édition dn plns grand lnxe , en 2 vol. info/. ,
imprimée a Parme par fiodoni , en M. DCC. ХСШ.
H semblerait qne la grossenr des caracteres de cette
édition, rendant les fantes plns sensibles , anrait du
DE L'IMPRIMEUR. т«
pins aisément l'en préserver ; et l'on ne pent s'empê
cher de remarqner qne lenr nombre déshonore cet
onvrage, annoncé dans la préface comme nn chef,
d'œnvre de l'art , et comme nne édition très correcte ;
qni n'a pas certainement atteint le bnt desiré , dn
moins dans la partie la plns essentielle , comme on en
pent jnger an premier appercn.
P. 56, v. 36i , eqnore, lisez aeqnore-
P. 1 3 2 , v. 5 1 1 , Amissos qnaeritnr , /. qneritnr.
P. 1 44 » v> 1 7 3 , Et sale labentes , /. tabentes.
P. i56, v. 465, largoqno, /. largoqne.
P. 177, v. 198, millae carinae, /. mille carinae.
P. 18 1 , v. 295, magna perrerato, /. pererrato.
P. 184, v. 35a, snccnritis, Л snccnrritis.
P. 202 , v. 794 , Per levibns ventis, /. Par.
P. »42, v. 169, Primnsqe, /. Primnsqne.
P. 246, v. 260, tela novantem, A tecta.
P. »63, v. 675, qnidprimnm deserta qnaerar,/. qnerar.
P. 270, v. ia3, nde, /. nnde.
P. 290, v. 595', Lybicnmqne, /. Libycnmqne.
P. 323, v. 492 , frnstatnr, /. frnstratnr.
P. 19, v. 446, {L. VII.) snbitos tremor, /. snbitns.
P. 22 , v. 5i3, cornnqe, /. cornnqne.
P. 38 , v. 23 , imaginae, /. imagine.
P 48, v. 260 , Corripnit in nodnm, Л Corrîpit in
nodnm.
P. 54, v. 399, snperasse, /. snperesse.
P. 80, v. 272, tn vero, 1. te.
P. 81, v. 293, Sponde, /. Spondeo.
P. g3, v. 568, Hic jacnlo bonns, /. Hic.
P. 96, v. 642 , Antiqnm, /. Antiqnnm.
P. ni, v. 181, et verisicoloribns armis , /. versico»
loribns.
P. n3,v. 1 88, insignae paternae, /. insigne.
P no, v. 363,Arcade s, /. Arcadas.
т,п AVERTISSEMENT
P. i3o, v. 5g5, ifelix, /. ini'elix.
t. i33, v. 681 , mncroni, /. mncrone.
P. t35, ». 733, seseqne, /. seqne.
P. i36, v. 754, Jam graves aeqnabat, /. gravis.
P. 148, v. 78, Praetera, /. Prarterea.
P. 167, v. 5a2 , accomoda, /. accommoda.
P. i63, v. 56o, commititnr, /. commil titnr.
P. 2 58, v. 279, cospectnm, /. conspectnm.
P. 273, v. 5, sed jam jam mihi, /. sed jam mibi.
P. 275, v. 16, alaribns, /. altaribns.
P. iv, 1. to, hant, /. band.
La ponctnation est en ontre très négligée , et mi'mc
viciense en plnsienrs endroits.
(lne antre édition in'S dn même imprimenr est
plns incorrecte encore. Il est inutile de s'y arrêter.
Il vient d'être pnblié tont récemment a Londres
nne nonvelle édition de Virgile, en 2 vol. /л=12,
M. DCC.XCVI, revne et corrigée par Gilbert Wake=
field , <jni l'a enrichie de notes très savantes. Cette
édition, imprimée par Bensley snr nn très bean pa=
pier vélin, avec de jolis caracteres, et donnée avec
beanconp de soin ponr tont l'extérienr de la partie
typographiqne, renferme néanmoins nn certain noms
bre de fantes assez graves et assez fréqnentes ponr la
déparer beanconp. On y remarqne dès l'abord ,
P. 23, v. 69, Floribns atqne apio crinis ornatns ama
rae, lisez amaro.
P. 54', v. 355, Agricolae proprins stabnlis , /. propins.
P. 71, v 267, et qno mosdigesta feratnr, /. mox.
Même page, v. 270, Ut, qno qnseqnemedo, /.modo.
P. 98, v. 414, Disce et odoratnm stabnlis adcendere
cedrnm, L, odoratam.
DE L'IMPRIMEUR. «
P. too, v 454, aliter vitinm, /. alitnr, etc. etc.
D'après ces observations , et lorsqn'on est pénétré
d'aillenrs, avec tons les gens de goût, de l'extrême
importance de la correction dans les textes , on ne
pent trop apprécier les nonveanx procédés stéréotypes
des citoyens Firmin Didot et Herhan , qni , par des
moyens différents, sont parvenns an même résnltat;
procédés a l'aide desqnels , sûrs de porter an dernier
degré de perfection cctte correction si rare et si diffi=
eile, nous allons pnblier avec rapidité nne collection
immense, et extraordinairement économiqne, d'ou
vrages nationanx et étrangers , comprise sons la dé'
nomination d'éditions stéréotypes. Cette collection ne
laissera jamais a craindre anx aeqnérenrs de rester
incomplets dans qnelqne onvrage qne ce pnisse ¿tre,
pnisqn'ils seront tonjonrs libres de prendre isolément
le volnme qni lenr manqneront , et qne même chaqne
volnme d'nn onvrage se vendra détaché, ponr la plns
grande commodité dn pnblic.
Les moyens d'obtenir cette correction rigonrense
sont très simples. Si, malgré les soins les plns grands
et l'attention la plns snivie, il étoit échappé qnelqnes
fantes a la premiere édition d'nn onvrage qnelconqne
de cette collection , dès l'instant même qn'elles nons
seront notifiées , nons nons empresserons de les cor
riger; et, d'après ces nonveanx procédés, elles le se=
ront d'nne maniere fixe et invariable ponr tons les
exemplaires snivants : on donnera même gratnitement
le carton , avec la fante corrigée , a tons cenx qni
voudront l'avoir.
On prévient senlement les personnes qni n'anroient
ln Virgile qne dans les petites éditions de classe , de
ne point prendre ponr fantes qnelqnes variantes on
i AVERTISSEMENT DE L'IMPRIMEUR,
lecons particnlieres , qni sont tontes antorisées pat
les bonnes éditions. On les prie de consnlter prélimi=
nairement les textes de Heinsins, Heyne, Bnrmann,
Brnnck,et antres, afin d'éviter de part et d'antre
l'embarras et les frais d'nne correspondance qni de»
viendroit alors ponr le moins inntile.
VIRGILII VITA.
Jrn в LI n s Virgilins Maro parentibns modicis fnit ,
et praecipnè patre Marone : qnem qnidam opificem
lignlnm , plnres Magii cnjnsdam v ¡al ш is initio mer
cenarinm , mox ob indnstriam genernm , tradidernnt :
qnem qnnm agricolationi reiqnp rnstieae et gregibns
jtrjefecisset socer , silvis coëmnndis et apibns cn=
randis recnlam anxit. Natns est , Cn. Pompeio Ma=
gno et M. Licinio Crasso primnm cosa. , idnnm
octobrinm die , in pago qni Andes dicitnr , qni est a
Mantua non procnl. Praegnans eo mater somniavit
Maïa enixam se lanreum ramnm , qnem contacta
terra confestim cerneret coalnisse , et excrevisse illico
in speciem matnrae arboris , refertae variis pomis et
fioribns ; ac seqnenti lnce cnm marito rns pt opin
qnnm petens , ex itinere divertit , atqne in snbjecta
fossa partn levata est. Fernnt infantem , nt fnit edia
tns , nec vagisse , et adeo miti vnltn fnisse nt band
dn biam spem prosperioris genitnrae jam tnm indica=
ret. Et accessit alind praesaginm. Siqnidem vtrga
popnlea, more regionis in pnerperiis eodem statim
loco depacta, ita brevi coalnit nt mnlto ante satas
popnlos adaeqnarit : qnae arbor ^ir§1Ш ex eo dicta
atqne consecrata est , snmma gravidarnm et fetarnm
хп VIRGILII VITA.
religione , snscipientinm ibi et solventinm vota.

Initia aetatis , id est nsqne ad septimnm annnm ,


Cremonae êgit ; et xv anno virilem togam cepit ,
illis consnlibns iternm qnibns natns erat : evenitqne
nt eo ipso die Lncretins poëta decederet. Sed Virgfc
lins Cremona Mediolannm , et inde panlo post Nea=
polim , transiit ; nbi qnnm litteris et graecis et latinis
vehementissimam operam dedisset , tandem omni
cnra omniqne stndio indnlsit medicinae et mathema=
ticae. Qnibns rebns qnnm ante alios ernditior peri=
tiorqne esset , se in nrbem contnlit : statimqne ma=
gistri stabnli eqnornm Angnsti amicitiam nactns ,
mnltos variosqne morbos incidentes eqnis cnravit.
At Angnstns in mercedem singnlis diebns panes Vir=
gilio , nt nni ex stabnlariis , dari jnssit. Interea a
Crotoniatis pnllns eqni mirae pnlchritndinis Cœsari
dono fnit missns , qni omninm jndicio spem porten=
debat virtntis et celeritatis immensae. Hnnc qnnm
adspexisset Maro , magistro stabnli dixit natnm esse
ex morbosa eqna , et nec viribns valitnrnm nec
celeritate : idqne vernm fnisse inventnm est. Qnod
qnnm magister stabnli Angnsto recitasset , dnplicari
ipsi in mercedem panes jnssit. Qnnm item ex Hispa=
nia Angnsto canes dono mitterentnr , et parentes eo=
rnm dixit Virgilins , et anima m celeritatemqne futn=
ram. Qno cognito, mandat iternm Virgilio panes
dnplican.
VIRGILII VITA. mt
Dnbitavit Angnstns Octaviine filins esset an ab
terins ; idqne Maronem aperire posse arbitratns est,
qnia cartnm et eqni natnram parentesqne eognorat.
Atnot is igitnr omnibns arbitris , ilinm in penitiorem
partem domùs vorai ; et solnm rogat an sciat qnis-
uant esset , et qnam ad felicitandos homines facnlta=
tem haberet. Novi , inqnit Maro , te , Caesar Angns>
te , et ferme aeqnam cnm dus immottalibns po=
testatem habere nt qnemvis felicem facias. Eo anU
mo snm, respondit Caesar, nt, si vor nm pro rogatn
tlixeris , beatnm te felicemqne reddam. Utinam , ait
Maro , interroganti tibi vera dicere qneam ! Tnne
Angnstns : Pntant alii me natnm Octavio ; qnidam
snspicantnr alio me genitnm viro. Maro snbridens:
Facile , inqnit , si impnne licenterqne qnae sentio
loqni jnbes , id dicam. Affirmat Caesar jnrejnrando ,
nnllnm ejns dictnm ae^rе latnrnm , immo nonnisi
donatnm ab eo discessnrnm. Ad haec ocnlos ocnlis
Angnsti infigens Maro : Faciliùs , ait , in ceteris ani=
m «libas qnalitates parentnm a ntathematicis et philo-
sophis cognosci possnnt ; in homine neqnaqnam
possibile est. Sed île te conjectnram babeo similem
veri , nt qnid exercnerit pater tnns scire possim.
Attente exspectabat Angnstns qnidnam diceret. At
Шe : Qnantùm ego rem intelligere possnm , pistoris
filins es , inqnit. Obstnpnerat Caesar , et statim qno
id pacto fieri potnerit animo volvebat. Interrnmpens
Virgilins : Andi , inqnit , qno pacto id eonjicio .
VITA.
Qanm qnaedam ennntiaverim praedixerimqne qnae
intelligi sciriqne nonnisi ab eruditissimis snmmisqne
viris potnissent , tn , princeps orbis , item et item
panes in mercedem dari jnssisti, qnod qnidem ant
pistons ant nati pistore officinm erat. Flacnit Caesari
facetia. At deinceps , inqnit Caesar , non a pistore , sed
a rege magnanimo, dona feres. Ilinm plnrimi fecit,
et Pollionr commendavit.

• Corpore et statnra fnit grandi, aqnilo colore,


facie rnsticana, valetndine varia : nam plernmqne ab
stomacho et fancibns ac dolore capitis laborabat ;
sangninem etiam saepins ejecit : cibi viniqne minimi.
Fama est enm libidmis pronioris in pneros fnisse : sed
boniita enm pneros amasse p ntavernnt,nt Socrates
Alcibiadem , et Plato snos pneros. Verùm inter om=
nes maxime dilexit Cebetem , et Alexandrn m, qnem
secnnda Bncolicornm Écloga Alexim appellat, dona-
tnm sibi ab Asinio Pollione. Utrnroqne non inern=
ditnm dimisit ; Alexandrnm grammaticnm , Cebetem
verо et poetam. Vnlgatnm est consnevisse enm
cnm Plotia Hieria. Sed Asconins Pedianns af/irmat
ipsam postea majorem natn narrare solitam invi=
' tut nm qnidem a Vario ad commnnionem sni , ve=
rùm pertinacissimè recnsasse. Cetera sané vita , et
ore, et animo , tam probnm fnisse constat, nt Nea=
poli Parthenias vnlgo appellaretnr : ac si modo
Komae, qno rarissime commeabat , viseretnr , in pn=
VIRGILIIVITA. XT
blico sectantes demonstrantesyne se snbterfngere so=
lit n ra in proximnm tectnm. Bona antem cnjnsdam
exsnlantis offerente Angnsto, non snstin n it accipere.
Possedit prope centies sestertiùm ex liberalitatibns
amicornm ; habnitqne domnm Romae in Esqniliis ,
jnxta hortos Maecenatis , qnamqnam secessn Campa-
niae Siciliaeqne plnrimùm nteretnr. Qnaecnmqne ab
A ngusto peteret, repnlsam nnmqnam habnit. Pnren=
tibns qnot annis anrnm ad abnndantem alitnm mit
tebat, qnos jam grandis amisit : ex qnibns patrem
oculis captnm , et dnos fratres germanos , Silonem
impnberem , Flaccnm jam adnltnm , cnjns exitnm
snb nomine D?phnidis deflet. Inter cetera stndia , nt
snpra diximns , medicinae qnoqne , ac maxime ma
thematicae, operam dedit. Egit et cansam nnam om-
nino, nec ampliùs qnam semel. Sermone tardissimnm ,
аc pené indocto similem fnisse , Melissns tradit.

Foëticam pner adhnc anspicatns , in Balistam Indi


gladiatorii magistrnm, ob infamiam latrociniornm
coopertnm lapidibns , distichon fecit :

Monte snb hoc lapidnm tegitnr Balista scpnl


tns ;
Nocte, die, tntnm carpe, viator, iter.

Deinde Catalecton , et Moretnm , et Priapeia , et Epi*


gra mma ta , et Diras ; et Cnlicem , qnnm esset anno
»vt VIRGILII VITA.
rnm qnindecim , cnjns materia talis est : Pastor fatiga=
tns aestn qnnm snb arbore obdormisset , et serpens
ad ilinm proreperet e palnde , cnlex provolavit , at=
qne inter dno tempora acnlenm fixit pastori. At ille
continno cnlicem contrivit , et visnm serpentem in=
teremit , ac sepnlcrnm cnlici statnit , et distichon fe«
cit:
Parve cnlex , pecndnm castos tibi tale merenti
Fnneris ofßcinm, v itœ pro mnnere, reddit.
Scripsit etiam , de qna ambigitnr , Aetnam. Et mox ,
qnnm res Romanas inchoasset, offensns materia et
nominnm asperitate , ad Bncolica transiit ; maxime u t
Asininm Pollionem , Alphennm Varnm , et Corne=
lium Callnm, celebraret ; qnia in distribntions
agrornm qni post Philippensem victoriam vcteranis ,
trinmvirornm jnssn, trans Padnm dividebanrnr, in=
demuem se praestitissent. Deinde Georgica in hono
rem Maecenatis edidit, qnnm sibi vixdnm noto opem
tnlisset adversùs Clandii veterani militis , vel , nt alii
pntant , Arii centnrionis , violentiam , a qno in alter=
catione litis agrariae parnm abfnit qnin occideretnr.
Novissime antem Aeneidem aggressne est, argnmen=
tnm varinm et mnltiplex , et qnasi ambornA Homeri
carminnm instar ; praterea nominibns ac rebns
Gracis Latinisqne commnne ; et in qno , qnod maxi?
me stndebat , Romana; simnl ш bis et A ngnst i origo
contineretnr. Qnnm Georgica scriberet , traditnr
VIRGILII VITA. XT«
qnotidie meditatos mane plnrimos versns dictare
solitnm , ac per totnm diem retractando ad pan=
cissimos redigere ; non absnrde , carmen se nrsae
more parere dicentem, et lambendo demnm effin=
gere. Aeneida prosa priùs oratione formata m , diges=
tamqne in dnodecim libros , particnlatim compo-
nere instit nit, nt qnidam tradnnt. Alii ejns sententiae
stmt, nt existiment enm, si dintins vivisset, qnatnor
et viginti libros nsqne ad Angnsti tempora scriptn=
rnm, atqne alia quaadam percnrsnrnm ; Angnsti vero
gesta diligentissimè exsecntnrnm : qnippe qni dnm
scriberet , ne qnid impetnm moraretnr, qnaedam im=
perfecta reliqnit : alia levissimis versibns velnti fnl=
sit , qnos per jocnmpro tigillis vel tibicinibns interponi
a se dicebat, ad snstinendnm opns, donec solidae
colnnmae advenirent.

Bocolica triennio, Asinii Pollionis snasn, perfecit.


HicTranspadanam provinciam regebat : cnjns favore ,
qnnm veteranas Angnsti militibns Cremonensinm et
Mantnanornm agri distribu eren tnr, snos \'irgilins
non amisit. Facta enim distribntione , snos , Clandio
sen Ario datos , recnperavit. Hnne Pollionem maxi=
me amavit Maro , et dilectns ab eo magna mnnera
t nlit : qnippe qni invitatns ad cccnam , captns pnlchri=
tndine et diligentia Alexand ri Pollionis pneri,enm
dono accepit. H пjns Pollionis filinm C. Asininm , et
Cornelinm Callnm oratorem clarnm, et poëtamnon
h
xvnt VIRGILIIVITA.
mediocrem , miro amore dilexit Virgilins. Is transtn>
lit Enphorionem in latinnm , et libris qnatnor ¡11ii0=
res snos de Cytheride scripsit. Hie primo in amicitia
Cœsaris Angnsti fnit : postea , in snspicionem conjnra=
tioiiis contra ilinm addnctng , occisns est. Verùm
nsqne adeo hnnc Gallmn Virgilins amarat, nt qnar=
tns Georgicornm a medio nsqnc- ad finem ejns Ьн-
dem contineret : qnem postea , jnbente Angnsto , in
Aristaei fabnlam commntavit.

Georgica scptennio Neapoli; Aeneida partim in


Sicilia, partim in Campania, dnodecim annis confecit.
Bncolica eo snccessn edidit, nt in scena quoqnc per
cantores crebra pronnntiatione recitarentnr. Ac qnn m
Cicero qnosdam versns andisset , et statim acri jndi=
cio intellexisset non commnn i vena editos , jnssit
ab initio totam Eclogam recitan : qnam qnnm accn=
raté pernotasset, in fine ait,Magnœ spes altera
Romas ; qnasi ipse lingnae latinœ spes prima fnisset ,
et Maro futnrns esset secnnda. Qna; verba postea
Aeneidi ipse insernit.

Georgica , reverso ab Actiara victoria Angnsto , at=


qne reficiendarnm virinm cansa Atellae commoranti ,
per contimmm qnatridnnm legit , snscipiente Мжсе=
nate legendi vicem, qnoties interpellaretnr ipse vocis
offensione. Prommtiabat antem maxima cnm sna=
vitate , et lenociniis miris. Seneca tradidit , .1 nlium
VIRGILIIVITA. sir
Montannm poëtam soli mm dicere , involat n rn m se
qnaedam Virgilio, si vocem posset , et os , et hypocrU
siia : eosdem enim versns , co pronnntiante , bene
sonare ; sine illo , inarescere , qnasi mntos. Aeneidos
\ i xd nm cœptae tanta extitit fama , nt Seit. Proper-
tins non dnbitarit sic praedicare :
Cedite, Romani scriptores , cedite Graii;
Nescio qnid mafits nascitnr Iliade.
Angnstns vero, qnnm tnm forte expeditione Canta=
lirica abesset , et snpplicibns atqne minacibns per jo=
i nm litteris eiBagitaret nt sibi de Acncidc , nt ipsins
verba snnt , vel prima ca rminis hypographa , vel
qnodlibet colon mitteret , negavit se factnrnm Virgi=
lins. Cni tamen mnll o post , perfecta demnm materia ,
tres oranino libros recitavit ; secnndara videlicet ,
qnart nm , et sex turn ; sed hnne praecipnè ob Octa=
viam : qnae qnnm recitationi interesset , ad illos de
filio sno versns, Tn Marcelin! eris , defecisse fers
tnr : atqne aegrè refocillata , dena sestertia pro ы'n-
gnlo versn Virgilio dari jnssit. Recitavit et plaribns;
sed neqne freqnenter, et ferme illa de qni bn s ambir
gebat, qnci magis jndicinm bominnm expcriretnr.
Hrotem librar! nm et libertnm ejns , exactae jam se=
nectntis , tradnnt referre solitnm qnondam in recj«
tando enm dnos dimidiatos versns complesse ex
tempore : et hnic, Misennm Aeoliden, adjecisse,
qno non prcestantior alter: item hnic , Aere ciere
« VIRGILII VITA.
•viros, simili calore actntnm snbjnnxissc , Мnr-
temtjne accenJere canta ; statimqne sibi imperases
nt ntrnmqne volnmini adscriberet.

Bncolica Georgicaqne emendavit. Anno rero qnint


qnagesimo secnndo , nt nltimam mannm Aeneidi
imponeret , statnit in Graciam et Asiam secedere ,
triennioqne continno omnem opera m limationi dare,
ut reliqna vita tantùm philosophic vacan-t. Sed
qnnm aggressns iter Athenis occnrrisset Angnsto ah
Oriente Romam revert enti, uu't cnm Caesare redire
stat nit. At qnnm Megara, vicinnm Athenis oppi-
dnm , visendi gratia peteret , langnorem nactns est ;
qnvm nan intermissa navigatio ani.it , ita nt gravior
in dies tandem Brnndnsinm adventarit ; nbi diebna
pancis obiit, decimo calend. octobris, Cn. Plantio
et Q. Lncretio coss. Qni qnnm gravari morbo sese
sentiret , scrinia saepè et magna instantia petivit ,
crematnrns Aeneida : qnibns negatis, testamento com*
bnri jnssit, nt rem inemendatam imperfectamqne.
Verùm Tneca et Varins monnernnt id Angnstnm
non permissnrnm. Tnac eidem Vario ac simnl Tnce»
script a snb eu conditione legavit , ne qnid adderent
qnod a se editnm non esset ; et versns etiam imper=
fectos , si qni erant , relinqnerent. Volnit etiam sna
ossa Neapolim transfer» , nbi din et snavissimè vi.vc=
rat : ac extrema valetndine hoc ipse sibi epitaphiam
fecit distichon :
Л-IRGILII VITA. sxt
Mantna me gennit ; Calabri rapnere ; tenet
nnnc
Parthenope : cecini pascna, rnra, dnces.
Translata igitnr jnssn Angnsti ejns ossa , pront sta=
tnerat, Neapolim fnere, sepnltaqne via Pnteolana,
intra lapidem secnndnm ; snoqne sepnlcro id disti=
chon , qnod fecerat , inscriptnm est. Heredes fecit ex
dimidia parte Valerinm Procnlnm fratrem ex alio
patre , ex qnarta Angnstnm , ex dnodecima Maecena=
tem , ex reliqna L. Varinm , et Plotinm Tnccam , qni
ejns Aeneidem postobitnm, pront petiverat, jnssn
Caesaris emendavernnt. Nam nnllins omnino senten=
tia crematn Aeneis digna visa fnit : qna de re Snlpitii
Carthaginiensis extant hnjnsmodi versns :
Jnsserat hcec rapidis aboleri carmina flammis
Firgilitts, Phryginm qnce cecinere dncem;
Tneca vetat farinstjne simul ; tn , maxime
Caesar,
Non sinis, et Latice consnlts historia.
Jnfelix gemino ceciditpropè Pergamns igni,
Etpene est alio Troja cremata rogo.
Extant et Angnsti de ipsa eadem re versns plnres et
clarissimi , qnornm initinm est :
Ergone snpremis potnit -vox improba veréis
Тат dirnm mandare nefas? ergo ibit in ignes,
Magnaqne doctiloqni monetär mnsa Maronis ?
ххп VIRGILII VITA.
Et panlo post :
Sed legnm servando,fides : snprema volnntas
Qnod mandat, fieriqnejnbet,parere necesse est.
Frangatnr potiùs legnm veneranda potestas,
Qnàm tot congestos noctesqne diesqne laboret
Hanserit nna dies. Et ea qnae seqnnntnr.
Nil igitnr, anctore Angasto, Varins add i dit, qnod
et Maro praeceperat ; sed snmmation emendavit , nt
qni versns etiam imperfectos , si qni erant , reliqnerit.
Hos mnlti mox snpplere conati , non perinde valne *
rnnt oh diffícnltatem , qnod omnia ferè apnd enm
hemistichia, prater illnd, Qnem tibi jam Troja,
sensnm videntnr habere perfectnm. Nisns grammati-
cns andisse se a senioribns dicebat , Varinm dnornm
librornm ordinem commntasse; et, qni tnm secnndos
prat, in tertinm locnm transtnlisse : etiam primi lib»
correxisse principinm , bis demptis versibns :
Iue ego qni qnondam gracili modiilatns avena
Carmen, et, egressns silvit, vicina coigi
Ut qnamyis ávido parerent arva colono ,
Gratnm opns agricoíis : at nnnc horrentia Mar=
tis
Arma virnmqne cano
Obtrectatores Virgilio nnmqnam defnernnt : nec
mirnm ; nam nec Homero qnidem. Prola tis Bncolicis ,
innominatns qnidam rescripsit Antibncolica , dnas
VIRGILII VITA. . unt
modo Éclogas , sed insnlsissimè 'tmpoStj oaç , qnarnm
prions initinm est :
Titj're , si toga calda tibi est , qno tegminefagi?
seqnentis :
Die mihi, Damata, cnj'nmpecns? anne Latt=
пnт ?
Non, verùmAegonis : nostri sic rnre loqnnntnr.
Alins , recitante ea ex Georgias , Nndns ara , sere
nndns, snbjecit, habebisfrigora,febrem.

Est et adversas Aeneida liber Carbilii Pictoris, titnlo


Aeneidomastix. M. Vipsanins eam a Marcenate snp=
positnm appellabat novse какo^\£ас repertorem ;
diecbatqne neqne tnmidnm esse , neqne exilem , sed
eommnnihns verbis opns illnd confecisse. Herennins
vitia ej ns tantàm contraxit , Perilins Fanstinns fnrt a.
Sant et Q. Octavii Aviti volnmina , qnibns annotatnr
qnos et nnde versns transtnlerit. Asconins Pedianns ,
libro qnem contra obtrectatores Virgilii scripsit ,
panca admodnm ei objecta ponit , et potissimnm
qnod non recte historiam contexnit , et qnod plera-
qne ab Homero snmpsit. Sed hoc crimen sic ck'ft'n-
dere assnetnm ait : Cnr non illi qnoqne eadem fnrta
tentarent? vernm intellectnros facilins esse Hercnli
clavam qnam Homero versnm snrripere : et tamen
destinasse secedere , nt cnmia ad satietatem male«
Tolornm decideret. liefert etiam Paedianns,benignnm ,
xxiv VIE.GILII VITA,
cnltoremqne omninm bonornm atqne ernditornni
fnisse ; et nsqne adeo invidiae expertem , nt si qnid
erndite dictnm inspiceret alterins , non minùs gande=
ret ac si snnm fnisset : neminem vitnperare; landare
bonos ; ea nnmanitate esse , nt , nisi per v crsn s maxi
me, qnisqne illnm non diligeret modo , sed amaret.
Nihil proprii habere videbatnr. 't'jns bibliotheca non
minns aliis doctis patebat ac sibi : illndqne Enripidis
antiqnnm saepè nsnrpabat , TOC TUV c^iXov Koivà ,
commnnia esse amicornm. Qnare coaevos omnes
poëtas ita adjnnctos habnit, nt, qnnm inter se pln»
rimùm invidia arderent, illnm nna omnes colerent 9
Varins , Tneca , Horatins, Gallns , Propertins. Anser
vero, qnoniam Antonii partes secntns est, illnm non
observasse dicitnr. Cornificins ob perversam natnram
illnm non tnlit. Gloriae vero adeo contemptor fnit :
qnnm qnidam versns qnosdam sibi adscriberent ,
eaqne de re docti haberentnr , non modo aegrè non
ferebat , immo volnptnosnm id illi erat. Qnnm cnim
distichon , qnod landem felicitatemqne Angnsti con=
tinebat , fecisset , valvisqne non nominalo anctore
affixisset; id erat ejnsmodi,
Nocte /finit totâ , redennt spectacnla mane :
Divisnm imperinm cnm Jove Ctesar habet:
dm qnaeritans Angnstns cnjnsnam hi versns essent,
eornm anctorem non inveniebat. Bathyllns verô ,
poëta qnidam mediocris , tacentibns alii: , sibi ad»
VIRGILII VITA, xxv
scripsit . Qnamobrem donatns honoratnsqne a Caesare
fnit. Qnod aeqno animo non ferens Virgilins , iisdem
valvis affixit qnater hoc principinm , Sic -vos non
vobis. Postnlabat Angnstns nt hi versns compleren«
tnr. Qnod qnnm frnstra aliqni conati essent, Virgilins
praeposito disticho sic snbjnnxit :
Has ego versicnlosfed ; tnlit alter honores.
Sic -vos non vobis nidißcatis, aves.
Sic vos non vobis vellerafertis, oves.
Sic vos non vobis mellifîcatis, apes.
Sic vos non vobisfertis aratra, boves,
Qno cognito , aliernandin Bathyllns Romae fabnla
fnit; Maro vero exaltatior. Qnnm is aliqnando En«
ninm in mann haberet , rogaretnrqne qnidnam face»
ret , respondit se anrnm colligere de stercore Ennii.
Habet enim poëta ille egregias sententias snb verbis
non ninlt ùni ornatis. Interroganti Angnsto qno pacto
feliciter civitas gnbernaretnr : Si , inqnit , prndentio»
res temonem tennermt , et boni malis praeponantnr :
itaqne optimi snos babeant honores , nnlli tamen
aliornm injnsti qnidqnam fiat. Ac Maecenas : Qnid ,
inqnit , Virgili , satietatem homini non affert ? Om«
ninm rernm , respondit , ant similitndo ant mnltitndo
stomachnm facit , praeter intelligere. Idem inter"
rogavit qno pacto qnis altam felicemqne fortnnam
servare posset. Cni Maro : Si, qnantùm honore ac
divitiis aliis prastantior sit , tanto liberalitate et jns*
VITA.
titia alios snperare nitatnr. Solitns erat dicere , nnllam
virtntem commodiorem homini esse patientia ; ac nnb
lam asperam adeo esse fortnnam , qnam prndenter
patiendo vir fortis non vincat. Qnam sententiam in
qninto Aeneidos insernit :
Nate dea, tjno fata trahnnt retrahnntqne se=
qiiamtir ;
Qnidqniderit, snperando, omnis fortnna feren=
do est.
Qnnm qnidam ejns amicns Cornifieii in enm ma=
ledicta et inimicitias ipsi enarraret : Qnam pntas , in=
qnit , esse hnjnsce malevolentiae cansam? nam neqne
omqnam Cornificinm offendi , et enm amo. An , in=
qnit , Hesiodi sententiae non meministi , nbi ait
architectnm architecto invidere , et poëtam poëtae ?
De malis,inqnit,Graecns ille intelleitit : nam boni
ernditiores amant. Sed magna cnm lande et glo»
ria vindictam in mann habeo. Majore enim cnra
virtnti intendam ; atqne qno elegantior ego fiam , eo
vehementiore invidia rnmpetnr. Erat Angnsto íunii-
liaris Filistns qnidam , orator , et poësin mediocriter
doctns , cni mnltiplex varinmqne ingeninm erat ,
qniqne omninm omnia dicta reprehendere conaba=
tnr; non nt vernm dignosceret, qnod Socrates facere
consnevit , sed nt ernditior videretnr. Hic Virgilinm ,
nbicnmqne conтemre dabatnr, maledictis salibnsqne
vexabat. Qnare ille saepè , ant tacibnndns discedebat ,
VIRGILII VITA.
ant snffnsns pndore tacebat. Verùm , qnnm Angnsto
andiente elingnem illniu diceret , et cansam etiam
SH a n:i , si lingnam haberet , defendere neqnire : 1'ace ,
inqnit , rabnla ; nam haec mea tacitnrnitas defenso*
rem cansarnm mearnm Angnstnm fecit , et Maecena=
tem; et ea tnba, qnnm volo, loqnor qnae nbiqne
et dintissimè andietnr : tn loqnaritate non modo
anres hominnm,sed mnros, rnmpis. Angnstns vero
Filisi nm gravi vnltn inert pavit. Tnne Maro : Si tem=
pns, Caesar, inqnit, tacendi hic sciret,raro loqne-
retnr ; tacendnm enim semper est , nisi qnnm tacb
tnrnitas tibi noceat , ant oratio aliis prosit. Nam qni
ron tendit , et an contentionis finis ntilis sit non no=
vit, stnltis ill'jm annnmerandnm sapientes pntant.
Posteaqnam Angnstns snmma rernm omninm po-
titns est, venit in mentem an condnceret tyrannidem
omittere , et omnem potestatem annnis consnlibns ,
et senatni rempnblicam , reddere. In qna re diversae
sentential consnltos babnit Maecenatem et Agrippam .
Agrippa enim , ntile ipsi fore , etiamsi honestnm non
esset , relinqnere tyrannidem , longa oratione con-
tendit : qnod Maecenas dehortari magnopere COH¡I-
batnr. Qnare Angnsti animns et bine ferebatnr et
illinc ; erant enim diversae sentcutiae variis rationibns
firmatae. Rogavit igitnr Maronem , an conferat pri=
vato bomini se in sna repnbnca tyrannnm facere.
Tnm Шe : Omnibns ferme , inqnit , rempnblicam
occnpantibns molesta ipsa tyrannis fnit , et civibns ;
VIRGIIII VITA.
qnia necesse erat, propter odia snbditornm ant eo=
rnm injnstitiam , in magna snspicione magnoqne ti=
more vivere : sed si cives jnstnm aliqnem scirent ,
qncm amarent plnrimùm , civitati id ntile esset , si
in eo nno omnis potestas foret. Qnare si jnstitiam ,
qnod modo facis , omnibns in iùtnrnm , nnlla bomi=
nnm facta compositione , distribnes ; dominari te
et tibi condncet et orbi : benevolentiam enim om=
ninm ita babes , nt denm te et adorent et credant.
Ejns sententiam secntns Caesar principatnm tennit.
Andivit a Scyrone praecepta Epicnri, cnjns doctrinae
socinm habnit Varinm. Qnamvis diversornm philoso=
phornm opiniones libris snis insernisse , de animo
maxime, videatnr , ipse tamen fnit academicns ; nam
Platonis sententias omnibns aШз praetnlit.
PUBLII

VIRGILII MARONIS
BUCÓLICA.

ÉCLOGA I.

TITYRUS MELIBOEUS.
rp MET.IBOEUS.
A IT IKE, tn patnlae recnbans snb tegmine fa^i
Silvestrem tenni mnsam meditaris avcna :
Nos patriae fines et dnlcia linqnimns arva ;
Nos patriam fngimns; tn, Tityre, lentns in nmbri ,
Formosam resonare doces Amaryllida silvas.
TITTRUS.
О Melibœe, dens nobis haec otia fecit:
Namqne erit Ule mihi semper dens; illins aram
a BDCOLICORUUÍ v. 7
Sücpu tener nostris ab ovil i bns imbue t agnns.
llle meas errare hoveв, nt cernis, et ipsnm
Lndere qn¡e velloп calamo permisit agresti.
MELIBOEUS.
Non eqnidem invideo; miror magis, nndiqne toti»
Usqne adeo tnrbatnr agris. En ipse capellas
Protenns aeger ago : hanc etiam vix, Tityre , dnco ;
Hie inter densas corylos modo namqne gemellos ,
Spem gregis, ah! silice in nnda connixa reliqnit.
Sœpe malura hoc nobis , si mens non Iœva fnisset ,
De cœlo tactas memini praedicere qnercns ;
[ Saepè sinistra cava praedixit ab ¡lice cornix. ]
Sed tamen, iste dens qni sit, da, Tityre, nobis.
TIT YBUS.
Urbem qnam dicnnt Romam , Melibœe , pntavi
Stnltns ego hnic nostrae similem , qno saepè solemns
Pastores ovinm teneros depellere fetns :
Sic canibns catnlos similes , sic matribns haedos ,
Noram ; sic parvis componere magna solebam.
Verùm haec tantnm alias inter capnt extnlit nrbes ,
Qnantùm lenta solent inter vibnrna cnpressi.
MELIBOEUS.
Et qnae tanta fnit Romam tibi cansa vidnndi?
T1TTRUS.
Libertas : qnae , sera , tumen respexit inertem ,
Candidior postqnam tondenti barba cadebat ;
Respexit tamen, et longo post tempore venit,
Postqnam nos Amaryllis habet, Galatea reliqnit.
Namque, fatebor enim , dnm me Galatea tenebat ,
Nec spes libertatis erat, nec cnra pecnlî:
Qnamvis mnlta meis exiret victima saeptis ,
Pingnis et ingratae premeretnr casens nrbi,
Non nmqnam gravis aere tlomnm mihi dextra redibat.
MELIBOEUS.
Mtrabar qnid maesta deos, Amarylli, vocares;
Cni pendere sna patereris in arbore poma :
v. 38. ÉCLOGA I. 3
Tityros hinc ali erat. Ipsae te, Tityre , pinns ,
Ipsi te fontes, ipsa Ьaec arbnsta, vocabant.
T1TYÄUS.
Qnid facerem? neqne servitio me exire licebat,
Nec tam praesentes alibi cognoscere divos.
Hic ¡llnm vidi jnvenem , Melibœe , quot annis
Bis senos cni nostra dies altaria fnmant.
Hic mihi responsnm primns dedit ¡lie petenti :
Pascite , nt ante , bores , pneri ; snbmit tit r tanros.
M ELIBOEUS.
Fortnnate senex ! ergo tna rnra manebnnt !
Et tibi magna satis , qnatn vis lapis omnia nndns
Limosoqne palns obdncat pascna jnnco :
Non insneta graves tentabnnt pabnla fetas ,
Nec mala vicini pecoris contagia laedent.
Fortnnate senex ! hie , inter flnmina nota
Et fontes sacros, frigns captabis opacnm.
Hinc tibi qnae semper vicino ab limite saepes
Hybkeis apibns florem depasta salicti
Saepe levi somnnm snadebit inire snsnrro ;
Hine alta snb rnpe canet frondator ad anras :
Nec tamen interea rancae , tna cnra , palnmbes ,
Nec gemere aëria cessabit tnrtnr ab nlmo.
TITÏ RUS.
Ante leves ergo pascentnr in aeqnore cervi ,
Et freta destitnent nndos in littore pisces ;
Ante, pererratis ambornm fînibns, exsnl
Ant Ararim Parthns bibet , ant Germania Tigrim ,
Qnatn nostro illins labatnr pectore vnltns.
MELIBOEUS.
At nos bine alii sitientes ibimns Afros ;
Pars Scythium, et rapidnm Cretae veniemns Oaxem,
Et penitùs toto divisos orbe Britannos.
En nmqnam patrios longo post tempore fines ,
Panperis et tngnrî congestnm cespite cnlmen ,
Post aliqnot, mea regna videns , mirabor aristas?
4 BUCOLIC. ECL. I. 7.70.
Impins haec tam cnlta novalia miles habebit !
Barbarns bas segetes ! Eu qno discordia cives
Perdnxit miseros ! En qneis consevitnns agros !
Insere nnnc , Melibœe , piros ! pone ordine vites !
Ite , meae , felix qnondam pecns , ite , capeliae :
Non ego vos posthac , viridi projectns in antro ,
Dnmosa pendere procnl de rnpe videbo :
Carmina uulla canam : non , me paseente , capellae ,
Florentem cytisnm et salices carpetis amaras.
TITTRUS.
ffic tamen banc mecnm poteras reqniescere noctem
Fronde snper viridi : snnt nobis mitia poma ,
Castanete molles, et pressi copia lactis :
Et jam snmma procnl villarnm cnlmina fnmant ,
Majoresqne cadnnt altis de montibns nmbrae.
ECLOGA II.

ALEXIS.
Г u и M o s n M pastor Cory don ardebnt Alcxitt ,
Delicias domini; nec qnod speraret habebat.
Tantum inter densas , nmbrosa cacnmina , fagos
Assidne veniebat : ibi hœc incondita solns
Montibns et sil vis stndio jactaba t inani :
O crndelis Al f xi , iiihil mea carmina cnras ;
NÚ nostri miserere ; mori me deniqne coges !
Hnnc etiam pecndes nmbras et frigora captant;
\ u n<: vir'ules etiam occnltant spineta lacertos ;
Thestylis et rapido fessis messoribns aestn
Allia serpyllnmqne herbas contnndit olentes :
At mecnm rancis, tua dnm vestigia lnstro,
Sole snb ardenti resonant arbnsta cicadis.
Nonne fnit satins tristes Amaryllidis iras
Atqne snperba pati fastidia ? nonne Menalcan ,
Qua mvis Шe niger, qnamvis tn candid us esses ?
O formose pner , nimiùm ne crede colori ;
Alba lignstra cadnnt , vaccinia nigra legnntnr.
Despectns tibi snm , nec qni sim qnaeris , Alexi ;
Qnàm dives pecoris nivei , qnam lactis abnndans.
Mille meae Sicnlis errant in montibns agnae ;
Lac mibi non aestate novnm , non frigore, defit.
Canto qnae soli tns , si qnando annenta vocabat,
Ampbion Dircaens in Actaeo Aracyntho.
IVec snm adeo informis; nnper me in littore vidi,
Q n nm placidnm ventis staret mare : 1 i on ego Da pbnin ,
-ladite te, metnam, si n nm qnam fallal imago.
б ВUCОLI CОRUM v. 27.
О tantùm libivu mecnm tibi sordida rnra
Atqne hnmiles habitare casas , et figere cervos ,
Haedornmqne gregem viridi compellere hibisco !
Mecnm nna in si I v is imitabere Pana canendo :
Pan primns calamos cera conjnngere plnres
Institnit; Pan cnrat oves ovinmqne magistros.
Nec te pœniteat calamo trivisse labellnm :
Haec eadem nt sciret , qnid non faciebat A myntas ?
Est mihi disparibns septem compacta cicntis
Fistnla , Damœtas dono mihi qnam dedit olim ,
Et dixit moriens : Te nnnc habet ista secnndnm.
Diz.it Damœtas ; invidit stnltns Amyntas.
Praeterea dno , nec tnta mihi valle reperti ,
Capreoli , sparsis etiam nnnc pellibns albo ,
Bina die siccant ovis nbera ; qnos tibi servo.
Jam pridem a me Шos abdtrcere Thestylis orat ;
Et faciet , qnoniam sordent tibi mnnera nostra.
Hne adès, o formose pner: tibi lilia plenis
Ecce fernnt Nymphae calathis ; tibi candida Naïs ,
PalIentes violas et snmma papavera carpens,
Narcissnm et florem jnngit bene olentis anethi ;
Tnm, casia atqne ab'is intexens snavibns herbis,
Mollia lnteola pingit vaccinia caltha.
Ipse ego cana legam tenera lanngine mala ,
Castaneasqne nnces , mea qnas Amaryllis amabat :
Addam cerea prnna; honos erit hnic qnoqne pomo :
Et vos, o lanri, carpam, et te, proxima myrte ;
Sic positae qnoniam snaves miscetis odores.
Rnsticns es , Corydon , nec mnnera cnrat Alexis ;
Nec , si mnneribns certes , concedat lolas.
Hen ! hen ! qnid volni misero mihi ? Лor! i tn » anstrnm ,
Perditns , et liqnidis immisi fontibns apros.
Qnem fagis ? ah demens ! habitarnnt di qnoqne silvas,
Dardaninsqne Paris. Pallas qnas condidit arces
Ipsa colat : nobis placeant ante unt nia silvae.
Torva Icaena lnpnm seqnitnr; lnpns ipse capellam ;
v.вЗ' ÉCLOGA II. 7-
Florentem cytisnm seqnitnr lasciva capella ;
Тe Corydon, o Alexi! trahit sna qnemqne volnptas.
Adspice , aratra jngo refenmt snspensa jnvenci ,
Et sol crescentes decedens dnplicat nmbras ;
Me tamen nrit amor : qnis enim modns adsit amori?
Ah! Corydon, Corydon, qnae te dementia cepit!
Semipntata tibi frondosa vitis in nlmo est :
Qnin tn aliqnid saltem potiùs qnornm indiget nsns
Viminibns molliqne paras detexere jnnco?
Invenies alinm , si te hic fastidit , Alexin.
ÉCLOGA III.

MENALCAS, DAMOEÏAS, PALAEMON.


_ MEKALCAS.
13i с mihi , Damœta , cnjnm pecns ? an Melibœi ?
DAMOETAS.
Non; vernm Aegonis : nnper mihi tradidit Aegon.
MENALCAS.
Infelix o semper , oves , pecns ! ipse Neaeram
Dnm fovet , ac ne me sibi praeferat illa veretnr,
Hic alienns oves cnstos bis mnlget in hora :
Et snecns pecori, et lac snbdncitnr agms.
DAMOETAS.
Pareiùs ista viris tamen objicienda memento.
TSovimns et qni te... transversa tnentibns hircis ,
Et qno , sed faciles Nymphae risere , sacello.
AÍE7TAI.CAS.
Tnm, credo, qnnm me arbnstnm vidére Miconis
Atqne mala vites incidere falce novellas.
DAMOETAS.
Ant hie ad veteres fagos, qnnm Daphnidis arcnm
íregisti et calamos ; qnae tn, perverse Menalca ,
Et qtinm vidisti pnero donata , dolebas :
Et, si non aliqna nocnisses, mortnns esses.
METÍ ALC AS.
Qnid domini faciant , andent qnnm talia fnres f
Won ego te vidi Damonis, pessime, caprnm
Excipere insidiis, mnltum latrante Lycisca?
Et qnnm clamarem , Qno nnnc se proripit ille ?
Tityre, coge pecns! tn post carecta latebas.
v.»о. BUCOLIC. ECL. III. 9
D AMOETAS.
An mihi , cantando victns , non redderet Шe
Qnem mea carminibns mernisset fistnla caprnm?
Si nescis, mens Шe caper fnit; et mihi Damon
Ipse fatebatnr, sed reddere posse negabat.
MEN A t, c AS.
Cantando tn illnm. . . ? ant nmqnam tibi fistnla cera
Jnncta fnit? non tn in triviis, indocte, solebas
Stridenti misernm stipnla disperdere carmen?
D AMOETAS.
Vis ergo inter nos qnid possit nterqne vicissim
Experiamnr? ego hanc vitnlam ( ne forte recnses ,
Bis venit ad mnlctram , binos alit nbere fetns,)
Depono : tn die mecnm qno pignore certes.
MEN ALGAS.
De grege non ansim qnidqnam deponere tecnm :
Est mihi namqne domi pater, est injnsta noverca ;
Bisqne die nnmerant ambo pecns , alter et haedos.
Verùm , id qnod mnlto tnte ipse fatebere majns ,
Insanire libet qnoniam tibi , pocnla ponam
Fagina, caelatnm divini opns Alcimedontis ;
Lenta qnibns torno facili snperaddita vitis
Diffnsos edera vestit pallente corymbos.
In medio dno signa : Conon , et. . . qnis fnit alter ? ...
Descripsit radio totnm qni gentibns orbem ,
Tempora qnae messor, qnae cnrvns arator, haberet.
Necdnm illis labra admovi , sed condita servo.
D AMOETAS.
Et nobis idem Alcimedon dno pocnla fecit,
Et molli circùm est ansas amplexns acantho ;
Orpheaqne in medio posnit, silvasqne seqnentes.
Necdnm illis labra admovi, sed condita servo.
Si ad vitnlam spectas , nihil est qnod pocnla landes.
MENALKAS.
Nnniqnam hodie effngies : veniam qnocnmqne vocaris .
Andiat haec tantùm vel qni venit : ecce ! Palaemon.
ID BUCOLICORUM v. 5o.
Efficiam postnac ne qnemqnam voce lacessas.
DAMOETAS.
Qnin age , si qnid habes ; in me mora non erit nlla ;
Nec qnemqnam fngio. Tantùm, vicine Palaemon,
Sensibns haec imis , res est non parva , repones.
FAtAEMOIi.
Dicite : qnandoqnidem in molli consedimns herba ;
Et nnnc omnis ager, nnnc omnis partnrit arbos ;
Nnnc frondent silvae, nnnc formosissimns armns.
Incipe, Damœta; tn deinde seqnere Menalca.
Alternis dicetis; amant alterna Carneens,'.
D А МOЕТ AS.
Ab Jove principinm, Mnsae; Jovis omnia plena:
Шe colit terras ; illi mea carmina cnrap.
MEHALCAS.
Et me Phœbns amat : Phœbo sna semper apnd me
Mnnera snnt ; lanri , et snave rnbens hyacinthns.
DAMOETAS.
Malo me Galatea petit , lasciva pnella ;
Et fngit ad salices , et se cnpit ante videri.
MEN ALCAS.
At mihi sese offert nltro , mens ignis , Amyntas ;
Notior nt jam sit canibns non Delia nostris.
D A M OE T A S .
Parta meae Veneri snnt mnnera ; namqne notavi
Ipse locnm aeriae qno congessere palnmbes.
M E Ii A L С A S.
Qnod potni , pnero , silvestri ex arbore lecta ,
Anrea mala decem misi ; eras altera mittam.
DAMOETAS.
О qnoties , et qnae , nobis Galatea locnta est !
Partem aliqnam, venti , divùm referatis ad .tnres.
MEHALCAS.
Qnidprodestqnodmeipseanimononspernis,Amynta,
Si , dam tn sectaris apros , ego retía servo ?
» ч5. ÉCLOGA III. ,,
DAMOETAS.
Ph vllida mitte mihi , mens est natalis , Iola :
Qnnm faciam vitnla pro frngibns , ipse venito.
«E N ALCAS.
Phyllida amo ante alias ; nam me discedere flevit,
Et longnm , formose , vale , vale , inqnit , Iola.
DAMOETAS.
Triste lnpns stabnlis, matnris frngibns imbres,
Arboribns venti , nobis Amaryllidis irae. ;
HENALCAS.
Dnlce satis hnmor, depnlsis arbntns haedis,
Lenta salix feto pecori , mihi solns Amyntas.
D AMOETAS.
Pollio amat nostram , qnamvis est rnstica , Mnsam :
Pierides, vitnlam lectori pascite vestro.
MENALCAS.
Pollio et ipse facit nova carmina : pascite tanrnm ,
Jam cornn petat, et pedibns qni spargat arenaзь
DAMOETAS.
Qni te , Pollio , amat , veniat qno te qnoqne gandet ;
Mella flnant illi, ferat et rnbns asper amomnm.
MENALCAS.
Qni Bavinm non odit, amet tna carmina, Maevi;
Atqne idem jnngat vnlpes, et mnlgeat hircos.
DAMOETAS.
Qni legitis flores et hnmi nascentia fraga ,
Frigidns , o pneri , fngite hine , latet angnis in herba.
MEN ALO AS.
Parcite, oves, nimiùm procedere; non bene ripae
Creditnr; ipse atdes etiam nnnc vellera siccat.
DAMOETAS. .
Tityre , pascentes a flnmine reice capellas ;
Ipse , nbi tempns erit , omnes in fonte lavabo.
MENALCAS.
Cogite oves , pneri : si lac prœceperit aestns ,
ta BUCOLIC. EC L. Ill v. 98.
Ut nnper, frnstra pressabimns nbera palmis.
DAMOETAS.
lien .' hen ! qnampingnimacerestmihitanrnsmervo!
Idem amor exitinm pecori, pecorisqne magistro.
MENAI. CAS.
His certe neqne amor cansa est ; vix ossibns lnvrent :
Nescio qnis teneros ocnlns mihi fascinat agnos.
DAMOETAS.
Die qnibns in terris , et eris mihi magnns Apollo ,
Tres pateat cœli spatinm non amplins nlnas.
MEI4AI.CAS.
Dir qnibns in terris inscripti nomina regnm
Nascantnr flores; et Phyllida solns habeto.
PÂLAEMOH.
Non nostrnm inter vos tantas componere lites :
Et vit nia tn dignns, et hic, et qnisqnis amores
Ant metnet dnlces, ant experietnr amaros.
Clandite jam rivos, pneri; sat prata bibernnt.
ECLOGAIV.

POLLIO.
O i c E L i D E s Mnsae , panlo majora canamns ;
Non «mues arbnsta jnvant bnmilesqnc myricae :
Si canimns silvas, silvae sint consnle dignae.
Ultima Cnmaû vein I jam carminis aetas ;
Magnns ah integro saeclornm nascitnr ordo :
Jam redit et Virgo, redennt Satnrnia regna ;
Jam nova progenies cœlo demittitnr alto.
Tn modo nascenti pner« , qno ferrea primùm
Desinet , ac toto snrget gens anrea mnndo ,
Casta, fave, Lncina : tnns jam regnat Apollo.
Teqne adeo decns hoc aevi , te consnle , inibit ,
Pollio, et incipient magni procedere menses :
Te dnce, si qna manent sceleris vestigia nostri,
Irrita perpetna solvent formidine terras.
Ille dcum vitam accipiet , divisqne videbit
Permixtos heroas, et ipse videbitnr illis;
Pacatnmqne reget patriis virtntibns orbem.
At tibi prima , pner , millo mnnnscnla cnltn ,
Errantes caerás passim cnm baccare tellns
Mixtаqn1; ridenti colocasia fnndet acantho :
Ipsae lacte domnm referent distenta capellae
Ubera ; nec magnos metnent armenta leones :
Ipsa tibi blandos fnndent cnnabnla flores :
Occidet et serpens, et fallax herbn veneni
Occidet; Assyrinm vnlgo nascetnr amomnza.
At simal heronm landes et facta parentis
Jam legere, et qnae sit poteris cognoscere virtns ;
i4 BUCOLIC.ECL.IV. v.a7.
Molli panlatim flavescet campns arista ,
Incnltisqne rnbens pendebit sentibns nva,
Et dnrœ qnercns sndabnnt roscida mella.
Рanca tamen snbernnt priscae vestigia frandis ,
Q tnt tentare Thetim ratibns , qnae cingere mnris
Oppida, quae jnbeant tellnri infindere snlcos:
Alter erit tnm Tiphys , et altera qnae vehat Argo
Delectos heroas : un tnt etiam altera bella ,
Atqne iternm ad Trojam magnns mittetnr Achilles.
Hine , nbi jam firmata virnm te fecerit aetas ,
Cedet et ipse mari vector, nec nantica pinos
Mntabit merces; omnis feret omnia tellns :
Non rastros patietnr hnmns , non vinca falcem ;
Robnstns qnoqne jam tanris jnga solvet arator :
Nec varios discet mentiri lana colores ;
Ipse sed in pratis aries jam snttvè rnbenti
Mnrice , jam croceo mntabit vellera lnto ; •
Sponte sna sandyx pascentes vestiet agnos.
Tal ia saecla , snis dixernnt , cnmte , Cnsis
Concordes stabili fatornm nnmine Pareae.
Aggredere o magnos , aderitjam tempns , honores ,
Cara deùm soboles , magnnm Jovis incrementnm !
Adspice convexo nntantem pondere mnndnm ,
Terrasqne,tractnsqne maris, cœlnmqneprofnndnm;
Adspice ventnro laetentnr nt omnia saeclo.
O mihi tam longae maneat pars nltima vitae,
Spiritns et, qnantùm sat erit tna dicere facta !
Non me carminibns vincet nec Thracins Orphens ,
Nec Linns:hnic mater qnamvis,atqnehnicpater,adsit;
Orphei , Calliopea ; Lino , formosns Apollo :
Pan etiam Arcadia mecnm si jo dice certet ,
Pan etiam Arcadia dicat se jndice victnm.
Incipe , parve pner , risn cognoscere matrem ;
Matri longa decem tnlernnt fastidia menses :
Incipe, parve pner: cni non risere parentes ,
Nec dens hnnc mensa, dea nec dignata cnbiliest.
ÉCLOGA V.

MENALCAS. MOPSUS.
,, MF.XALCAS.
Vuü» non , Mopse , boni qnoniam convenimns ambo ,
Тn calamos inflare leves, ego dicere versns,
Hic corylis mixtas inter considimns nlmos ?
MOPStJS.
Tu major, tibi me est aeqnnm parere , Menalca ; •
Sive anb incertas zephyris motantibns nmbras ,
Sive antro potms, snccedimns : adspice nt antrnm
Silvestris ráris sparsit labrnsca racemis.
MENAr.CAS.
Montibns in nostris solns tibi certet Amy nt as.
MOPSUS.
Qnid, si idem certet Phœbnm snperare canendo ?
МЖЯАЪСАЧ.
h. ripe, Mopse, prior: si qnos ant Phyllidis ignes .
Ant \ Ict MI ¡s habes landes , an t jnrgia Codri :
Incipe; paseentes servabit Tityrns lnolos.
Mopens.
Immo haec in viridi Dnper qnae cortice fagi
Carmina descripsi, et modnlans alterna notavi .
Experiar: tn deinde jnbeto certet Amyntas.
MINALCAS.
Lenta «iux qnant ùm pallenti cedit olivae,
Pnniceis hnmilis qnantnm salinnca rosetis ;
Jndicio nostro tantùm tibi cedit Amyntas.
MOPSUS.
Sed tn desine plnra , pner ; snccessimns antro.
t6 BUCOLICORUM v. 19.
Exstinctnm Nymphae crndeli finiere Daphnin
Flebant : vos, coryli, testes, et flnmma, Nymphis,
Qn n tn , complexa sni corpns miserabile nati ,
Atqne deos atqne astra vocat crndelia mater.
Non nlli pastos iffis egere diebns
Frigida, Dapbni,bovesadfnmina;nnllaneqneamnem
Libavit qnadrnpes, nec graminis attigit herbam.
Daphni , t nи m Pœnos etiam ingemnisse leones
Interitnm montesqne feri silvaeqne loqnnntnr.
Dapnnis et Armenias cnrrn snbjnngere tigres
Institnit, Ibphnis thiasos indncere Baccho,
"Et foliis lentas intexere mollibns hastas.
Vitis nt arboribns decori est , nt vitibns nтœ ,
Ut gregibns tanri , segetes nt pingnibns arvis ;
Tn decns omne tnis. Postqnam te fata tnlernnt ,
Ipsa Pales agros, atqne ipse reliqnit Apollo:
Grandia saepe qnibns mandavimns bordea snlcis
Infelix lnli nm et steriles nascnntnr avenae ;
Pro molli viola, pro pnrpnreo narcisso,
Cardnns et spmis snrgit palinrns acntis.
Spargite hn m n m foliis , indncite fontibns nmbras,
Pastores; mandat fieri sibi t a lia Daphnie.
Et tnmnlnm facite , et tnmnlo snperaddite carmen :
DAPHITIS EGO IS SII.vIS HIHC vSQÜE AD MD EH A KOTvS ,
FORMOSI TEOORIS CvSTOS , FORMOSIOK IPS£.
MENAI.CAS.
Tale tnnm carmen nobis , divine poëta ,
Qnale sopor fessis in gramme , qnale per aestnm
Dnlcis aqnae saliente sitim restingnere rivo:
Nec calamis solnm aeqniparas , sed voce, magistrnm ;
Fortnnate pner , tn nnnc eris alter ab illo.
Nos tamen haec qnocnmqne modo tibi nostra vicissim
Dicemns, Daphninqne i»nm tollemns ad astra ;
Daphnin adastraferemns:amavit nosqnoqneDaphnis.
MOPSUS.
An qnidqnam nobis tali sit mnnere mаjns ?
т, 53. ÉCLOGA V. 17
Et pner ipse fnit cantari dignns , et ista
Jam pridem Stimicon landavit carmina nobis.
MENAI.CAS.
Candie! ns insnetnm miratnr limen olympi ,
Hnb pedibnsqne videt nnbes et sillera Daphnis.
Ergo alacris silvas et cetera rnra volnptas
Panaqne pastoresqne tenet, Dryadasqne pnellas;
Nec lnpns insidias pecori , nec retia cervis
Ulla dolnm meditantnr : amat bonns otia Daphnis.
Ipsi laetitia voces ad sidera jaetant
Intonsi montes; ipsae jam carmina rnpes,
Ipsa sonant arbnsta : DEUS , »EUS ILLE , MENA.LCA !
Sis bonns o felixqne tnis ! en qnatnor aras ;
Ecce dnas tibi , Daphni ; dnas , altaria Phœbo.
Pocula bina novo spnmantia lacte qnot annis
Craterasqne dno statnam tibi pingnis olivi ;
Et mnlto in primis bilarans convivia baccho ,
Ante focnm, si frigns erit, si messis, in nmbra .
Vina novnm fnndam calathis Ariusia nectar:
Cantabnnt mihi Damœtas et Lyctins Aegon ; '
Saltantes Satyros imitabitnr Alphesibœns.
Haec tibi semper ernnt, et qnnm solemnia vota
Reddemns Nymphis , et qnnm lnstrabimns agros.
Dnm jnga montis aper , flnvios dnm piseis amabit ,
Dnjnqne thymo pascentnr apes, dnm rore cicadae .
Semper honos nomenqne tnnm landesqne manebnnt.
Ut Baccho Cereriqne, tibi sic vota qnot annis
Agricolae facient: damnabis tn qnoqne votis.
Morses.
Qn<c tibi, qnae tali reddam pro carmine dona ?
Nam neqne me tantùm venientis sibilns anstri ,
Nec percnssa jnvant flnctn tam littora , nee qnae
Saxosas inter decnrrnnt flnmina valles.
Hac te nos fragili donabimns ante cicnta :
Haк, nos, « Formosnm Corydon ardebat Alexin:
t8 BUCOLIC. ECL. V. v. gfi.
Ha'c eadem docnit , = Cnjnm pecns ? an Melibœi? =
MOPSUS.
At tn snme pednm , qnod , me qnnm saepè rogaret ,
Non tnlit Antigenes ( et erat tnm dignns amari ),
Formosnm paribns nodis atqne aere , Menalca.
E С L О G A V I.

S I L E N ü S.
J RIMA Syracosio dignata est lndere versn
Kostra, neqne ernbnit silvas habitare, Thalia.
Qnnm canerem reges et prœlia , Cynthins anrem
'Vellit, et admonnit: = Pastorem, Tityre, pingnes
= Pascere oportet oves , dednctnm dicere carmen. =
îinnc ego ( namqne snper tibi ernnt qni dicere landes ,
Vare, inas cnpiant, et tristia condere bella, )
Agrestem tenni meditabor arnndine mnsam.
К on injnssa cano. Si qnis tamen haec qnoqne , si qnis
Captns amore leget, te nostrae, Vare, myricae ,
Te nemns omne canet : nec Phœbo gratior nlla est
Qoam sibi qnae Vari praescripsit pagina nomen.
Pergite, Pierides. Chromis et Mnasylns in antrû
Silennm pneri somno vidére jacentem ,
Inflatnm hesterno venas , nt semper , laccho :
Serta procnl tantùm capiti delapsa jacebant ,
Et gravis atttïta pendebat cantharns ansa.
Aggressi ( nam saepè senex spe carminis ambo
Lnserat) injicinnt ipsis ex vincnla sertis. ,
AH dit se sociam, timidisqne snpervenit Aegle ,
Aegle, Naïadnm pnlcherrima ; jamqne videnti
Sangnineis frontem moris et tempora pingit.
Ille dolnm ridens : Qno vincnla nectitis ? inqnit :
Solvite me, pneri; satis est potnisse videri.
Carmina qnae vnltis cognoscite : carmina vobis ;
Hnic alind mercedis erit. Simnl incipit ipse.
Tom vero in nnmerum Fannosqne fcrasqne videres
ao BUCOLIC O RUM v. 27
Lndere, tnm rigidas motare cacnmina qnercns :
Nec tantùm Phœbo gandet Parnassia rnpes,
Nec tantùm Rhodope mirantnret Ismarns Orphea.
Namqne canebat nti magnnm per inane coacta
Semina terrarnmqne animaeqne marisqne fbissent,
Et liqnidi simnl ignis : nt his exordia primis
Omnia, et ipse tener mnndi concreverit orbis :
Tnm dnrare solmn , et disclndere Nerea ponto
Cœperit, et rernm panlatim snmere formas :
Jamqne novnm terrae stnpeant lncescere solem ;
Altius atqne cadant snbmotis nnbibns imbres :
Incipiant silvae qnnm primùm snrgere, qnnmqne
Bara per ignotos errent animalia montes-
Hine lapides Pyrrhae jactos , Satnrnia regna ,
Cancasiasqne refert volncres, fnrtnmqne Promethei.
His adjnngit Hylan nantae qno fonte relictnm
Clamassent; nt littns, HYLA, HYIA, omne sonaret.
Et fortnna tam , si nnmqnam armenta fnissent ,
Pasiphaën nivei sola'.nr amore jnvenci :
Ah ! virgo infelix , qnae te dementia cepit !
Prœtides implernnt falsis mngitibns agros;
At non tam tnrpes pecndnm tamen nlla secnta est
Concnbitns , qnamvis collo timnisset aratrnm ,
Et saepè in levi qnaesisset' cornna fronte.
Ah ! virgo infelix , tn nnnc in montibns erras :
Ille, latns nivenm molli fnltns hyacintho,
Ilice snh nigra pallentes rnminat herbas ,
Ant aliqnam in magno seqnitnr grege. Clandite ,
Nymphae ,
Dictaeae Nymphae , nemornm jam clandite saltns ;
Si qna forte ferant ocnlis sese obvia nostris
Errabnnda bovis vestigia : forsitan illnm ,
Ant herba ca pt »m viridi , ant armenta secntnm ,
Perdncant aliqnae stabnla ad Gortynia vaccae.
Tnm canit Hesperidnm miratam mala pnellam :
Tnm Phaëthontiadas mnsco circnmdat amarae
v. 62. ÉCLOGA VI. at
Corticis , atqne solo proceras erigit alnos.
Tnm canit errantem Permessi ad flnmina Gallnm
Aonas in montes nt dnxerit nna sorornm :
Utqne viro Phœbi chorns assnrreierit omnis ;
Ut I.inns haec illi divino carmine pastor ,
Floribns atqne apio crines ornat ns amaro ,
Dixe r i t : Hos tibi dant calamos , en accipe , Mnsae ,
Ascra'O qnos ante seni; tjuibns ille solebat
Cantando rigidas dedncere montibns ornos:
His tibi Gtynei nemoris dicatnr origo,
Ne t| nis sit Incns qno se plns jactet Apollo.
Qnidloqnar, nt Scyllam Nisi , qnam fama secnta est,
Candida snccinctam latrantibns ingnina monstris ,
Dnlichias vexasse rates , et gnrgite in alto
Ab ! timidos nantas canibns lacerasse marinis ;
Ant nt mntatos Terei narraverit artns ?
Qnas illi Philomela dapes, qnae dona pararit?
Qno cnrsn deserta petiverit, et qnibns ante
Infelix sna tecta snpervolitaverit alis?
Omnia qna;, Phœho qnondam meditante , beatns
Andiit Enrotas, jnssitqne ediscere lanros,
llle canit : pnlsae refernnt ad sidera valles :
Cogere donec oves stabnlis nnmernmqne referre
Jnssit , et invito processit Vesper olympo.
ÉCLOGA VIL

MELIBOEÜS, CÓRYDON, THYRSIS.


FMEMBOEUS.
ОПТЕ sab argatâ consederat ilice Daphnis;
Compnlerantqne greges Corydon et Thyrsis innnnm ;
Thyrsis oves, Corydon distentas lacte capellas;
Ambo florentes aetatibns , Arcades ambo ;
Et cantare pares , et respondere parati.
Hic m i 1 i i , dnm teneras defendo a frigore myrtos ,
Vir gregis ipae caper decrraverat : atqne ego Daphnin
Adspicio. Ille nbi me contra videt : Ociùs , inqnit ,
Hne ades , o Melibcae ; caper tibi salvns , et l imli :
Et , si qnid cessare potes , reqniesce sn 1 i nmbra :
Hnc ipsi pot nm venient per prata jnvenci ;
Hie viridis tenera pratexit arnndine ripas
Mincins , eqne sacra resonant examina qnercn.
Qnid facerem ? neqne ego Alcippen , nec Pbyllida ,
habebam ,
Depnlsos a lacte domi qnae clanderet agnos ;
Et certamen erat , Corydon cnm Thyrside , magnnm :
Posthabni tamen illornm mea seria lndo.
Alternis igitnr contendere versibns ambo
Cœpere; alternos Mnsae meminisse volebant.
Hos Corydon , illos referebat in ordine Thyrsis.
CORYDOW.
Nymphae , noster amor, Libethrides , ant mihi carmen ,
Qnale meo Codro, concedite; proxima Phœbi
Versibns ille facit : ant , si non possnmns omnes ,
т.»З. BUCOLIC. ECL. VII. al
ffic argnta sacra pendebit fistnla pio n.
THYRSIS.
Pastores, edera crescentem ornate poëtam ,
Arcades , invidia rnmpantnr nt ilia Codro :
Ant, si nltra placitnm landarit, baccare frontem
Cingite, ne vati noceat mala lingna fntnro.
СO Й YDOTi.
Saetosi capnt hoc apri tibi , Delia , parvns
Et ramosa Mycon vivacis cornna cervi :,
Si proprinm hoc fnerit , levi de marmore tota
Pnniceo stabis snras evincta cothnrno.
т HTRSIS.
Si n u m lactis et hire te liba , Priape , qnot annis
Exspectare sat est : cnstos es panperis horti.
Nnnc te marmorenm pro tempore fecimns,at tn,
Si fetnra gregem snppleverit, anrens esto.
COKYDON.
Nerine Galatea , thymo mihi dnlcior Hybbe ,
Candidior cycnis , edera formosior alba ,
U ii n m primùm pasti repetent prasepia tanri ,
Si qna tni Corydonis habet te cura , venito.
THYRSIS.
Immo ego Sardois videar tibi amarior herbis ,
Horridior rnsco , projecta vilior alga ,
Si mihi non haec lnx toto jam longior anno est.
Ite domnm, pasti, si qnis pndor, ite, jnvenci.
COR YDOIT
Mnscosi fontes, et somno mollior herba,
Et qnae vOS rara viridis tegit arbntns nmbra ,
Solstitinm pecori defendite : jam venit «estas
Torrida, jam laño tnrgent in palmite gemmаe.
TSYRSIS.
Hie focns , et taedae pingnes ; hic plnrimns ignis
Semper, et assidna postes fnligine nigri;
Hic rantùm Boreae cnramns frigora , qnantnm
а4 BUCOLIC. ECL. VII. v.St.
Ant nnmernm lnpns , ant torrentia Uuatina ripas.
С ORYDOIf.
Stant et jnniperi, et castaneze hirsntae;
Strata jacent passim sna qnaqne snb arbore poma;
O miliu nnnc rident ; at , si formosns Alexis
Mont ¡lnts his abeat, videas et flnmina sicca.
THY В SIS.
Aret ager, vitio moriens sitit aéris herbu ,
Liber pampineas invidit colhhns nmbras :
Phyllidis adventn nostrae nemns omne virebit ,
Jnppiter et heio descendet plnrimns imbri.
CORYDON.
Popnlns Alcidae gratissima , vitis laccho ,
Formosae myrtns Veneri , sna lanrea Phofbo :
Phyllis amat corylos ; illas dnm Phyllis amabit .
Nec myrtns vincet corylos , nec lanrea Phœbi.
т н Y R sts.
Fraxinns in sil v is pnlcherrima , pinns in hortis ,
Popnlns in 11 i1 vus , abies in mont i lu t s altis ;
Saepins at si me , Lycida formose , revisas ,
Fraxinns in silvis cedat tibi, pinns in hortis.
MEtIBOEUS.
Haec memini , et victnm frnstra contendere Thyrsin.
Ex illo Corydon Corydon est tempore nobis.
ÉCLOGA VIII.

DAMON, ALPHESIBOEUS.
ífASTORUM mnsatn Damonis et Alphesibœi,
Immemor herbarnm qnos est mirata jnvenca
Certantes, qnornm stnpefactae carmine lynces ,
Et mniata snos reqniernnt flnmina cnrsns ;
Oamonis mnsam dicemns et Alphesibœi.
Tn mihi , sen magni snperas jam saxa Timavi ,
Sive oram Illyrici legis aeqnoris; en erit nmqnam
Ille dies , mihi qnnm liceat tna dicere facta ?
En erit, nt liceat totnm mihi ferre per orbem
Sola Sophocleo tna carmina digna cothnrno ?
A te prmcipinm ; tibi desinet : accipe jnssis
Carmina cœpta tnis , atqne hanc sine tempora circnm
Inter victrices ederam tibi serpere lanros.
Frigida vix cœlo noctis decesserat nmbra ,
On u m ros in tenera pecori gratissimns herba ,
Incnmbens tereti Damon sic cœpit olivae :
Nascere, praeqne diem veniens age, Lncifer ,almnm ;
Conjngis indigno Nisae deceptns amore
Dn m qneror, et divos (qnamqnam nil testibns illis
Profeci ) extrema moriens tamen alloqnor hora.
Incipe M¡efealios mecnm , mea tihia , versns.
Maenalnssrgntnmqne nemns pinosqne loqnentes
Semper habet); semper pastornm ille andit amores ,
Panaqne, qni primns calamos non passns inertes.
Incipe Maenalios mecnm, mea tibia, versns.
Mopso Nisa datnr ! qnid non speremns amantes ?
Лnngentnr jam gryph.es eqnis, aevoqne seqnenti
аб BUCÓLICO R UM v. 27.
Cnm canibns timidi venient ad pocnla damae.
Mopse , novas incide faces ; tibi dncitnr nxor :
Sparge , marite , nnces ; tibi deserit Hesperns Oetam.
Incipe Maenalios mecn m , mea tibia , versns.
O digno conjnneta viro! dnm despicis omnes,
Dnmqne tibi est odio mea fistnla, dnmqne capellae,
Hirsntnmqne snpercilinm , promissaqne barba ;
Nec cnrare deùm credis mortalia qnemqnam !
Incipe Maenalios mce am , mea tibia , versns.
Sœpibns in nostris parvam te roscida mala ,
Dnx ego vester eram, vidi cnm matre legentem ;
Alter ab nndecimo tnm me jam ceperat annns ,
Jam fragiles poteram a terra contingere ramos :
Ut vidi, nt perii, nt me malns absluiit error !
Incipe Ma'nalios mecnm, mea tibia, versns.
\ nne scio qnid sit Amor. Dnris in cotibns ilinm
Ant Tmaros , ant Rbodope , ant extremi Garamantes ,
Nec generis nostri pnernm , nec sangninis , ednnt.
Incipe Maenalios mecnm , mea tibia , versns.
Saevns Amor docnit natornm sangnine matrem
Com macula re manns : crndelis tn qnoqne , mater !
Crndelis mater magis, an pner imprcbns ille?
Improbns ille pner , crndelis tn qnoqne mater.
Incipe Macnalios mecnm , mea tibia, versns.
Nnnc et oves nltro fngiat lnpns ; anrea dnra
Mala ferant qnercns; narcisso floreat alnns;
Pingnia corticibns sndent electra myricae ;
Certent et cycnis nlnlae; sit Tityrns Orphens,
Orphens in silvis, inter delphinas Arioa.
Incipe Maenalios mecnm, mea tibia, versns.
Omnia vel medinm fiant mare : vivite, silvae;
Prœceps aerii specnla de mon i is in ltndas
Deferar ; extremnm hoc mnnns morientis habet o.
Desine Maenalios , jam desine , tibia , versns.
Haec Damon : vos , qnae respondent Alphesibœns ,
Dicite, Pierides :non omnia possnmns omnes.
V.63. ÉCLOGA VIII. a?
Effer aqnam, et molli cinge haec altaria vitta,
Verbenasqne atlole pingnes et mascnla tnra ,
Conjngis nt magicis sanos uvertere sacris
Experiar sensns : nihil hic nisi carmina desnnt.
Dncite ab nrbe domnm, mea carmina, dnci te Daphnin.
Carmina vc-1 cœlo possnnt dednecre Lnnam :
Carminibns Grce socios mntavit Ulyri ;
Fr¡gidos in pratis cantando rnmpitnr angnis.
Daciteabnrbedomnm, mea carmina, dncite Daphnin.
Terna tibi haee primùm triplici diversa colore
Licia circtnndo , terqne hœc altaria circnm
Effigiem dnco : nnmero dens impare gandet.
Ducite ab nrbe domnm, mea carmina, dncite Daphnin.
Necte tribns nodis ternos, Amarylli, colores ;
Necte, Amarylli, modo : et, Veneris, die, vincnla necto.
Dnciteabnrbedomnm, mea carmina, dncite Daplmin.
limas nt hic da rescit , et haec nt cera liqnescit
Uno eodemqne igni; sic nostro Daphnis amore.
Sparge molam, et fragiles incende bitnmine lanros-.
Daphnis me malns nrit; ego bane in Daphnidelanrnm.
Dnciteabnrbedomnm, mea carmina, dnciteDaphnin.
Talis amor Daphnin, qnalisqnnm fessa jnvencnm
Per Demora atqne altos qnaerendo bncnla lncos
Propter aqnae rivnm viridi procnmbit in nha
Perdita , nec serae meminit decedere nocti ,
TaUs amor teneat , nec sit mi h i cnra mederi.
Dariteab nrbe domnm, mea carmina, dncite Daphnin.
Has ülitn exnvias mibi perfidns il le reliqnit ,
Pignora cara sni, qnae nnnc ego, limine in ipso,
Terra , tibi mando : debent haec pignora Daphnin.
Daciteabnrbedomnm. mea carmina, dnciteDaphnin.
Has herbas atqne ha«: Ponto mihi lecta venena
Ipse dedit Mœris : nascnntnr plnrima Ponto.
His ego rapé lnpnm fieri . et se condere silvis
Mœrim , saepè animas imis excire sepnlcris ,
Atque satas alio vidi tradnce re messes.
aS BUCOL. ECL. \Iir. v. 09.
Dncite ab nrbe domnm, mea carmina, dneite Daphnin.
Fer cineres, Amarylli, foras, rivoqne flnenti
Transqne capn t jace ; nec respexeris. Ois ego Daphnin
Aggrediar : nibil ille deos , nil carmina , cnrat.
Dncite ab nrbe domnm, mea carmina, dncite Daphnin.
Adspice: corripnit tremnlis altaria flammis
Sponte sna, dnm ferre moror, cinis ipse. Bonnm sit !
Nescio qnid certe est; et Hylax in limine latrat.
Credimns? an qni amant ipsi sibi somnia Cngnnt?
Parcite, ab nrbe venit, jam parcite, carmina, Daphni».
ÉCLOGA IX.

LTCID AS, MOERIS.

\¿ao te , Mœri , pedes ? an , qno via dncit , in nrbem f


M OE H 1 s.
Ó Lycida , vivi pervenimns , advena nostri
( Qnod nnmqnam veriti snmns ) nt possessor agelli
Diceret : haec mea snnt ; veteres , migrate , coloni.
Nnne victi , tristes , qnoniam fors omnia versat ,
Hos ¡Ш ( qnod nec henв vertat ! ) mittimns hitelos.
L т с i D л s.
Certe eqnidem andieram , qna se snbdncere colle*
Incipinnt, molliqne jngnm demittere clivo,
Usqneadaqnam et veteres,jam fracta cacnmina, fagos,
Omnia carminibns vestrnm servasse Menalcan.
MOERIS.
Andieras ; et fama fnit : sed carmina tantnm
IN ostra valent , Lycida , tela inter Marriu , qnantnm
Cbaonias dicnnt , aqnila veniente, colnmbas.
Qnod nisi me qnacnmqne novas inciden4 lites
Ante sinistra cava monnisset ab ilice cornix,
Nec tnns hie Mœris , nec viveret ipse Mena leas.
LYCIDAS.
Hen! caditinqnemqnam tantnm scelns! hen ! Um nobis
Paene simnl tecnm solatia rapta , Menalca !
QniscaneretNymphas?qnishnmnmflorentibnsherbis
Spargeret, ant viridi fontes indnceret nmbra?
Vel qnae snblegi tacitns tibi carmina nnper ,
Qnnm te ad delicias ferres Amaryllida nostras?
3o BUCOLICORUM v. 2a.
u Tityre , dnm redeo , brevis eat via , pasce capellas ;
« Et [ют 11 i pastas age, Tityre; et inter agendnm
« Occnrsare capro, cornn ferit ille , caveto. »
MOF.RIS.
Im mo haec qnae Varo , necdnm perfecta , canchal :
u Vare, t na m nomen (snperet modo Mantna nobis,
« Mantna vae misera nimiùm vicina Cremonae ! )
« Cantantes snblimé ferent ad sidera cycni. »
LTCIDAS.
Sic tna Cyrneas fngiant examina taxos !
Sic cytiso pastae distendant nbera vaccae !
Incipe, si qnid habes. Et me fecere poetam
Pierides ; snnt et mihi carmina ; me qnoqne dirnnt
Vatem pastores : sed non ego crednlns illis ;
Nam neqne adhnc Varo videor nec dicere Cinna
Digna, sed argntos inter strepere anser olores.
MOERIS.
Id qnidem ago ; et ta ci tns ,Lycida , mecnmipse volnto ,
Si valeam meminisse ; neqne est ignobile carmen.
« Hne ades, o Galatea : qnis est nam lndns in nndis ?
« Hic ver pnrpnrenm ; varios hic flnmina circnm
« Fnndit hnmns flores ; bie candida popnlns antro
• Imminet , et lentae tevnnt nmbracnla vites.
« Hne ades : insani feriant sine littora flnctns. »
LYCIDAS.
Qnid, qnit' te pnra sol nm snb nocte canentem
Andieram? Nnmeros memini, si verba tenerem.
MOERIS.
a Da pnni, qnid antiqnos signornm snspicis ortns?
к Kerf Dionaei processit Caesaris astrnm ;
« Astrnm , qno segetes ganderent frngibns , et qno
« Dnceret apricis in collibns nva colorem.
< Insere, jDaphni, piros: carpent tna poma nepotes.»
Omnia fert aetas , animnm qnoqne. Saepè ego longos
Cantando pnrrmn mernmi me condere soles :
Nnnc oblita mihi tot carmina ; vox qnoqne Mcrrim
T."53-. ÉCLOGA IX. 3,
Jam fngit ipsa : lnpi Mœrim vidêre priores.
Sed tamen ista satis referet tibi saepè Menalcas.
LYCIDAS.
Cansando nostros inlongnm dncis amores.
Et nnnc omne tibi stratnm silet aeqnor, et omnes
( Adspice ) ventosi cecidernnt mnrmnris anrae :
Hine adeo media est nobis via ; namqne sepnlcrnm
Incipit apparere Bianoris. Hic nbi densas
Agricola: stringnnt frondes, hic, Mœri, canamùs;
Шc ba;dos depone : tamen veniemns in nrbem.
Ant, si nox plnviam ne colligat ante veremnr,
Cantantes licet nsqne ( minùs via laedat ) eamns :
Cantantes nt eam ns, ego hoc te fasce levabo.
MOERI!.
Desine plnra, pner; et qnod nnnc instat agamns.
Carmina tnm meliùs, qnnm venerit ipsc, canemns.
ÉCLOGA X.

GALLUS.
-ILxTiiFMUM hnnc, Arethnsa , mihi concede lahorem :
Рanca meo Gallo, sed qnae legat ipsa Lycoris ,
Carmina soot dicenda : neget qnis carmina Gallo ?
Sic tibi, qnnm (inctns snbterlabere Sicanos ,
Doris amara snam non intermisceat nndam !
Incipe: sollicitos Galli diramns amores ,
Dnm tenera attondent sima; virgnlta capellae.
Non canimns snrd is; respondent omnia silvae.
Qnae nrmora, ant qni vos saltns habnere, pnellae
Naïik's, indigno qnnm Callns amore periret?
3S am neqne Parnassi vobis jaga , nam neqne Pindi
Ulla mс n nm fecere , neqne Aonie Aganippe.
Illnm etiam lanri , etiam flevere myricae ;
Pinifer il ln ni etiam sola snb rape jaccntem
Stii'nalns et gelidi flevernnt saxa Lycaei.
Stant et oves circùm; nostri necpœnitet ilias :
Nec te pœniteat pecoris , divine poëta ;
F.l. formosns oves ad (i n mina pavit Adonts.
Venit et npilio; tardi venere lui hnir i ;
Uvidns biberna venit de glande Menalcas :
Omnes, Unde amor iste, rogant, tibi? Venit Apollo:
Galle, qnid insanis? inqnit:tna cnra Lyroris
Perqne nives alinm perqne horrida castra secnta est.
Venit et agresti capitis Silvanns honore ,
Florentes fernlas et grandia lilia qnassans.
Pan, dens Arcadiae, venit, qnem vidimns ipsi
Sangnineb ebnli baccis minioqne rnbentem :
v. 37. В U GO L. EC L. X. JJ
ïeqnis erit modns? inqnit ; Amor non talia cnrat :
Nec lacrymis crndelis Amor , nec gramma rivis ,
Nec cytiso satnrantnr apes , nee fronde capellae.
Tristis at Шe : Tamen cantabais , Arcades , i nqi i i l ,
Montibns baee vestris : soli cantare periti
Arcades. О mihi tnm qnam molliter ossa qniescant,
Vcstra meos olim si fístnla dicat amores !
Atqne ntinam ex vobis nnns , vestriqne fnissem
Ant cnstos gregis , ant matnrae vinitor nvae !
Oerte , sive mibi Phyllis , sive esset Amyntas ,
Sen qnicnmqne fnror (qnid tnm , si fnscns Amyntas ?
Et nigrae violae snnt , et vaccinia nigra ) ,
Mecnm inter sa i iccs lenta snb vite ¡acere t :
Serta mibi Phyllis legeret , cantaret Amyntas.
Hic gelidi fontes, hie mollia prata, Lycori;
Hie nemns : hie ipso tecnm consnmerer aevo.
Tiimc insanns amor dnri te Martis in armis
Tela inter media, atqne adversos detinet hostes :
Tn procnl a patria ( nec sit mihi credere tantùm ! )
Alpinas , ah dnra ! nives et frigora Rheni
Me sine sola vides. Ah ! te ne frigora bedant !
Ab ! tibi ne teneras glacies secet aspera plantas !
Ibo : et Chalcidico qnae snnt mihi condita versa
Carmina pastoris Sicnli modnlabor avena.
Certnm est in silvis , inter spelaea ferarnm ,
Malle pati , tenerisqne meos incidere amores
Arboribns : crescent illae ; crescetis , amores.
Interea rnixtis lnstrabo Maenala Nymphis ,
Ant acres venabor apros ; non me nlla vetabnnt
Frigora Parí hemos canibns circnmdare saltns :
Jam mihi per rnpes videor lncosqne sonantes
Ire ; libet Partho torqnere Cydonia cornn
Spir»la : tamqnam haec sint nostri medicina fnroris ,
Ant dens ¡lie malis hominnm mitescere discat !
Jam neqne Hamadryades rnrsnm nec carmina nobiü
Ipsa placent ; ipsae , rnrsnm concedite , silvae :
34 BUCOL. ECL. X. v. 63.
Non ilinm nostri possnnt mntare labores ;
Nec si frigoribns mediis fl ein nmqne bibamns ,
Sithoniasqne nives hiemis snbeamns aqnosae ;
Nec si, qnnm moriens alta liber aret in nlmo ,
Aethiopnm versemns oves snb sidere Cancri.
О nt nia vincit Amor , et nos cedamns Amori.
Haec sat erit, divse, vestrnm cecinisse poëtam ,
Dnm sedet, et gracili £scellam texit bibisco ,
Pierides; vOS haec facietis maxima Gallo ;
Gallo , cnjns amor tantùm mihi crescit in horas ,
Qnantùm vere novo viridis se snbjicit alnns.
Snrgamns : solet esse gravis cantantibns nmbra ;
Jnniperi gravis nmbra: nocent et frngibns nmbrae.
Ite domnm satnrae, venit Hesperns, ite, capellae.
••v

G E O Pi G I С А.

LIBERPRIMUS.

OtiD faciat laetas segetes, qno sidere terram


Vertere, Maecenas, nlmisqne adjnngere vites,
Conveniat ; qnae cnra bonm , qni cnltns habendo
Sit pecori; apibns qnanta experientia parcis ;
Hine canere incipiam. Vos , o clarissima mnndi
Lnmina , labentem cœlo qnae dneitis annnm , ¿
Liber, et alma Ceres, vestro si mnnere tellne
Chaoniam pingni glandem mntavit ansta,
Pocnlaqne inventis Acheloia miscnit nvis ;
Et vos, agrestnm praesentia nnmina , Fanni ,
Ferte simnl, Fanniqne, pedem, Dryadesqne pnellae .
Mnnera vestra cano. Tnqne o, tni prima frementem
Fndit eqnnm magno tellns percnssa tridenti ,
Neptnne; et cnltor nemornm, cni pingnia Ccne
Тer centnm nivei tondent dnmeta jnvenci ;
Ipse, nemns linqnens patrinm saltnsqne Lycaei ,
Pan, ovinm cnstos, tna si tibi Maenala cnrae
Adsis, o Tegeaec, favens; oleaeqne Minerva
Inventrix; nnciqne pner monstrator aratri ;
Et teneram ab radice ierens, Süvane, cnpressnm ;
36 GEORGICORUM v. 20.
Diqne , deaeqne omnes Sludium qnibns arтa tneri ,
Qniqne novas al ii is non «Нo semine frnges,
Qniqne satis largnm cœlo demittitis imbrem.
Tnqne adeo , qnem nrn x qnae sint habitnra deornm
Concilia incertnm est ; nrbesne invisere , Caesar ,
Terrarnmqne veiis cnram , et te maximns orl» ¡s
Anctorem frngnm tempestatnmqne potentem
Accipiat , cingens materna tempora myrto :
An dens immensi venias maris , ac tna nantae
Nnmina sola colant; tibi serviat nltima Thnle;
Teqne sibi genernm Tethysemat omnibns nndis:
Anne novnm tardis sidns te mensibns addas ,
Qna locns Erigonen inter Cbelasqne seqnentes
Panditnr; ipse tibi jam brachia contrabit ardens
Scorpins, et cœli jnsta plns parte relinqnit :
Qnidqnid eris ( nam te nec sperent tartara regem ,
Nec tibi regnandi veniat tam dira cnpido,
Qnamvis elysios miretnr Graecia campos ,
Nec repetita seqni cnret Proserpina matrem ),
Da facilem cnrsnm , atqne andacibns annne cœptis :
Ignarosqne viae meen »i misera t n s agrestes ,
Ingredere, et votis jam nnnc assnesce vocari.
VERÉ novo, gelid n s canis qnnm montibns hnmor
Liqnitnr, et'zephyro pntris se gleba resolvit,
Depresso incipiat jam tnm mihi tanrns aratro
Ingemere , et snlco attritns splendescere vomer.
Illa seges demnm votis respondet avari
A gricolae , bis qnae solem , bis frigora sensit ;
Illins immensae rnpernnt borrea messes.
At priùs ignotnm ferro qnam scindimns aeqnor,
Ventos et varinm cœli praediscere morem
Cnra sit , ac patrios cnltnsqne habitnsqne locornm ,
Et qnid qnaeqne ferat regio , et qnid qnaeqne recnset :
Hie segetes , illic veninnt feliciùs nvae ;
Arborei fetns alibi, atqne injnssa virescnnt
Gramina. Nonne vides cróceos nt Tmolns odores ,
v. 58. LIBERI. 3?
India mit tit ebnr, molles sna tnra Sabaei ,
At Chalybes nndi ferrnm, virosaqne Pon trts
Castorea, Eliadnm palmas F.pirus eqnarnm ?
Continno has leges aeternaqne federa certis
Imposnit natnra locis , qno tempore pri mùm
Dencalion vacnnm lapides jactavit in orbem ;
Unde homines nati , dnrnm genns. Ergo age , terrae
Pingne solnm, ¡mmis extemplo a mensibns anni,
Fartes invertant tanri , glebasqne jacentes
Pnlvernlenta coqnat matnris solibns aestas ;
Àt, si non fnerit tellns fecnnda , snb ipsnm
Arctarnm tenni sat erit snspendere snlco :
Illic, officiant laetis ne frngibns herbae ;
Hie, sterilem exignns ne deserat hnmor arenam.
Alternis idem tonsas cessare novales ,
Et segnem patiere sitn dnrescere campnm ;
Ant Uoi flava seres, tmitato sidere, farra ,
T'nde priùs laetnm siliqna qnassante legnmen ,
Am tennes fetns viciae , tristisqne lnpini
Sustnleris fragiles calamos silvamqne sonantem :
tlrit enim lini campnm seges , nrit avenae ,
Urnnt lethaeo perfnsa papavera somno.
Sed tarnen alternis facilis labor ; arida tantnm
Tia satnrare fimo pingni pndeat sola, neve
EEfetos cinerem immnndnm jactare per agios.
Sic qnoqne mntatis reqniescnnt fetibns arva ;
Jicc nnlla interea est inaratae gratia terrae.
Ssepè etiam steriles incendere profnit agros ,
Atqnelevem stipnlam crepitantibns nrere flammis:
Stve inde occnltas vires et pabnla terrae
Pragma concipinnt ; sive illis omne per ignem
Ewoqnitnr vitinm , atqne exsndat in n t 11 is hnmor ;
Sen plnres calor ille vias et caeca relaxat
Spiramenta , novas veniat qna ьп mts in herbas ;
Sen dnrat magis , et venas astringit hiantes ,
Se tennes plnviae , rapidive potentia solis
4
38 GEORGICORUM v. 92.
Acrior, ant Boreae penetrabile frigns adnrat.
Mnltum adeo rastris glebas qni frangit inertes ,
'Vimineasqne trahit crates, jnvat arva; neqne illnm
Flava Ceres alio neqmdqnam spectat olympo;
Et qni proscisso qnae snscitat aeqnore terga
Knrsns in obliqnnm verso perrnmpit aratro ,
Exercetqne freqnens tellnrem, atqne imperat arvis.
Hnmida solstitia atqne hiemes orate serenas ,
Agricolae ; hiberno laetissima pnlvere farra,
LaUns ager : nnllo tantùm se Mysia cnltn
Jactat, et ipsa snas mirantnr Gargara messes.
Qnid dicam , jacto qni semine comminns arva
Inseqnitnr , cnmnlosqne rnit male pingnis arenae :
Deinde satis flnvinm indncit rivosqne seqnentes :
Et , qnnm exnstns ager morientibns aestnat herbis ,
Ecce snpercilio clivosi tramitis nndam
Elicit? illa cadens rancnm per levia mnrmnr
Saxa ciet , scatebrisqne arentîa temperat arva.
Qnid, qni, ne gravidis procnmbat cnlmns aristis ,
Lnxnriem segetnm tenera depascit in herba ,
Qnnm primùm snlcos aeqnant sata? qniqne palnd.'s
Collectnm hnmorem bibnla dedncit arena ,
Praesertim incertis si mensibns amnis abnndans
Exit, et obdncto late tenet omnia limo ,
Unde cavae tepido sndant hnmore lacnnae ?
Nec tamen , haec qnnm sint hominnmqne bonmqne
labores
Versando terram experti, nihil improbns anser,
Strymoniaeqne grnes , et amaris intnba fibris .
Officinnt, ant nmbra nocet. Pater ipse colendi
Hand facilem esse viam volnit ; primnsqne per artem
Movit: agros , cnris acnens mortal ia corda ,
Nec torpere gravi passns sna regna veterno.
Ante Jovem nnlli snbigebant arva coloni ;
Ne signare qnidem ant partiri limite campnm
Fas erat ; in medinm qnaerehtnt : ipsaqne tcllns
v. t37. LIBERI. 3,,
Omnia liberáts, nnllo poscente, ferebat.
Ule malnm virns serpentibns addidit atris ,
Pradariqne lnpos jnssit, pontnmqne moveri ,
Mellaqne decnssit faliis, ignemqne removit ,
ï-t passim rivis cnrrentia vina repressit ;
Ut varias nsns meditando extnnderet artes
Panlatim, et suit-is frnmenti qnoircret herbam ;
It silicis veáis abstrnsnm excnderet ignem.
Tune alaos primùm ilnvii sensere cavatas ;
Navita tnm stellis nnmeros et nomina fecit ,
Memilas, Hyadas, claramqne Lycaonis Arcion :
Tnrn laqneis captare feras, et fallere visco ,
Inventnm, et magnos canibns circnmdare saltns ;
Atqne alins latnm fnnda jam verberat amnem ,
Alta petens; pelagoqne alins trahit hnmida lina :
Tnrn fern rigor, atqne argntae lamina serrae ;
( Nam primi cnneis scindebant fissile lignnm : ¡
Tnrn variae venere artes; labor omnia vieit
Improbns, et Jnris nrgens in rebns egestas.
Prima Ceres ferro mortales vertere terram
Institoit, qnnm jam glandes atqne arbnta sacrэe
Deficerent silvae, et victnm Dodona negaret.
Mox et frnmentis labor additns; nt mala cnlmos
Esset rnbigo , segnisqne horreret in a r vis
Cardaos: interennt segetes; snbit aspera silva ,
Lappaeqne tribnliqne ; interqne nitentia cnlta
InfelixloUnm et steriles dominantnr avenœ.
Qnod nisi et assidnis terram insectabere rastris ,
Et sonit n terrebis aves , et rnris opaci
falce premes nmbras , votisqne vocaveris imbrcm ,
Hen! magnnm alterins frnstra spectabis acervnm ,
Concnssaqne famem in silvis solabere qnercn.
Dicendnm et qnae sint dnns agrestihns arma,
Qneis sine nec potnere seri nec snrgere messes :
Dorais, et inflexi primùm grave robnr aratri,
fardaqae Elensinœ matris volventia plansira ,
4o GEORGICORUM v. t6î.
Tribnlagne, traheaeqne, et iniqnn pondere rastri;
Virgea praeterea Celei vilisqne snpellex ,
Arbnteae crates, et mystica vannns lacchi ;
Omnia qnae mnlto ante memor p'roí isa repones ,
Si te digna manet divini gloria rnris.
Continno in silvis magna vi flexa domatnr
In bnrim et cnrvi formam accipit nlmns aratri.
Hnic a stirpe pedes temo protentns in octo ,
Binae anres, dnplici aptantnr dentalia dorso.
Caedifnr et tilia ante jngo levis, altaqne fagns
Stivae, qn% cnrrns a tergo torqneat imos :
Et snspensa focis explorat robora ihmns.
Possnm mnlta tibi veternm praecepta referre ,
Ni refngis, tennesqne piget cognoscere cnras.
Area cnm primis ingenti aeqnanda cylîndro ,
Et vertenda mann , et creta solidanda tenaci ,
Ne snbeant herbae , nen pnlvere victa fatiscat ,
Tnm variae ¡llnilant pestes : saepe exignns mns
Snb terrh posnitqne domos atqne horrea fecit ;
Ant ocnlis capti fodêre cnbilia talpae ;
Inventnsqne cavis bnfo, et qnae plnrima terrae
Monstra fernnt ; popnlatqne ingentem farris acervnm
Cnrcnlio, atqne inopi metnens formica senectae.
Contemplator item , qnnm se nnx plnrima silvis
Indnet in florem et ramos cnrvabit olentes :
Si snperant fetns, pariter frnmenta seqnentnr ,
Magnaqnecnm magno veniet tritnra calore :
At , si lnxnria foliornm exnberat nmbra ,
Neqnidqnam pingnes palea teret area cnlmos.
Semina vidi eqnidem mnltos medicare serentes ,
Et nitro priùs et nigra perfnndere amnrca ,
Grandior nt fetns siliqnis fallacibns esset ;
At, qnamvis igni exigno properata madeicnt ,
Vidi lecta din et mnlto spectata labore
Degenerare tamen, ni vis hnmana qnot annis
Maxima qnaeqne mann legeret : sic omnia fatis
v. 199. LIBERI. 4t
Inpejns rnere, ac retro snblapsa referri. _
Non aliter qnam qni adverso vix finmine lrnibnm
Remigiis snbigit ; si brachia forte remisit ,
Âtqne illnm in prseceps prono rapit alvens amni.
Praeterea tnrn simt Arctnri sidera nobis ,
Haedornmqne dies servandi , et lncidns Angnis ,
Qnam qnibns in patriam ventosa per aeqnora vectis
Pontns et ostriferi unices tentantnr Abydi.
Libra die sonuiiqne pares nbi fecerit horas ,
Et medinm lnci atqoe nmbris jam dividit orbem ,
Exercete , viri , tanros , serite bordea campis ,
Usqne snb extremnm brnmae intractabilis imbrem ;
Mec non et Uni segetem et Cereale papaver
Tempns hnmo tegere, etjam dndnm incnmbere rastris,
Dom siena tellnre licet , dnm nnbila pendent.
Vere fal>is satió: tnm te qnoqne, medica, pntreí
Accipinnt snlci, et mi lio ve nit annna cnra ,
Candidns anratis aperit qnnm cornibns annnm
Tanrns, et averso cedens Canis occidit astro.
At si triticeam in messem robns ta qne farra
Exercebis hniiuim , solisqne instabis aristis ;
Ante tibi Eoœ Atlantides abscondantnr ,
Gnosiaqne ardentis decedat Stella Coronae ,
Debita qnam snlcis committas semina, qnimqne
Invil.te properes ami i spem credere terrae.
Mnlti ante occasnm Maiae cœpere : sed illos
Exspectata seges vanis elnsit aristis.
Si ver6 viciamqne seres vilemqne faselnm ,
Tíec Pelnsiacae cnram aspernabere lentis ;
Hand obscnra cadens mittet tibi signa Bootes :
Incipe, et ad medias sementem extende prninas.
Ideirco certis dimensnm partibns orbem
Per dnodena regit mnndi sol anrens astra.
Qninqne tenent cœlnm zonae; qnarnm nna cornsco
Semper sole rnbens et torrida semper ab igni :
Qnam circam extremae dextra laevaqne trabnntnr
4» GEORGICORUM v. aîi.
Caernlea glacie concretae atqne imbribtu atris :
Has inter mediamqne , dnae mortalibns ¡egris
Mnnere concessae divûm; via secta per ambas ,
Obliqnns qna se signornm verteret ordo.
Mandns, nt ad Scythiam Rhipœasqne ardnns arces
Consnrgit, premitnr Libyae devexns in anstros.
Hic vertex nobis semper snblimis : at ilinm
Snb pedibns Styx atra videt, Manesqne profnndi.
Maximns hîc flexn sinnoso elabitnr Angnis
Circnia, perqne dnas in morem flnminis Arctos ,
Arctos oceani metnentes aeqnore tingi :
Illic, nt perbibent, ant intempesta siie t nox
Semper et obtenta densentnr nocte tenebrae ;
Ant redit a nobis Anrora , diemqne redncit ;
Rosqne nbi primns eqnis Oriens afflavit anhelis ,
Illic sera rnbens accendit lnmina Vesper.
Hinc tempestates dnbio praediscere cœlo
Fossnmns , hinc messisqne diem , tempnsqne serendi ;
lit qnando infidnm remis impeliere marmor
Conveniat; qnando armatas dedncere classes ,
Ant tempestivam silvis evertere pinnm.
Wce frnstra signornm obitns specnlamnr et ortns ,
Xemporibnsqne parem diversis qnatnor annnm.
Frigidns agricolam si qnando continet imber ,
Mnlta, forent qnae mox cœlo properanda sereno ,
Matnrare datnr : dnrnm procndit arator
Vomeris obtnsi dentem ; cavat arbore lintres ;
Ant pecori signnm , ant nnmeros impressit acervis :
Exacnnnt alii vallos fnrcasqne bicornes ,
Atqne A merina parant lentae retinacnla viti :
Tînnc facilis rnbea texatnr fiscina virga ;
Nnne torrete igni frnges , nnnc frangite saxo.
Qnippe etiam festis qnaedam exercera diebns
Tas et jnra sinnnt : rivos dedncere nnlla
Relligio vetnit, segeti pratendere saepem ,
Insidias avibns moliri, incenderc vepres ,
v. a?1- LIBERI. ¿3
Balantnmqne gregem flnvio mersare salnbri :
Saepè oleo tardi costas agitator aselli
Viibns ant onerat pomis; lapidemqne revertens
Inrnsnm, ant atrae massam picis, nrbe reportat.
Ipsa dies alios alio dedit online lnna
Felices opernm. Qnintam fnge; pallidns Orcns ,
Enmenidesqne satae ; tnm partn Terra nejando
Ccsnmqne lapetnmqne creat, sœvnmqne Typhœa .
Et conjnratos cœlnm rescindere fi'atres :
Ter snnt conati imponere Pelio Ossam
Scilicet, atqne Ossae frondosnm involvere Olvmpnm ;
Ter pater exstrnctos disjecit fnlmine montes.
Septima post decimam felix et ponere vitem ,
Et prensos domitare boves, et licia telae
Addere : nona fngae melior , contraria fnrtis.
Mnlta adeo gelida meliùs se nocte dedere ,
Ant qnnm sole novo terras irrorat Eoiis :
Nocte leves meliùs stipnlae, nocte arida prata ,
Tondentnr; noctes lentns non deficit nnmor.
Et qnidam seros hiberni ad lnminis ignes
Pervigilat, ferroqne faces inspicat acnto :
Interea longam cantn solata laborem ,
Argnto conjnx percnrrit pectine telas ,
Ant dnlcis mnsti vnlcano decoqnit bnmorem ,
Et foliis nndam trepidi despnmat abeni.
At rnbicnnda ceres medio sncciditnr aestn ,
Et medio tostas aestn terit area frnges.
Nndns ara, sere nndns: biems ignava colono.
Frigoribns parto agricolae plernmqne frnnntnr ,
JWntnaqne inter se laeti convivia cnrant.
Invitat genialis hiems , cnrasqne resolvit :
Cen pressae qnnm jam portnm tetigere carinae ,
Fnppibns et laeti nantae imposnere coronas.
Sed tamen et qnernas glandes tnm'stringere tempnti
Et lanri baccas, oleamqne, crnentaqne mумa ;
Tom grnibns pedicas, et retia ponere cervis ,
44 GEORGICORUM v. 307..
Anritosqne seqni lepores, tnm figere daraas
Stnppea torqnentem Balearis verbera fnndae ,
Qnnm nix alta jacet , glaciem qnnm flnmina trndnnt.
Qnid tempestates antnmni et sidera dicam ?
Atqne , nbi jam breviorqne dies et mollior aestas ,
Qnae vigilanda viris, vel qnnm rnit imbrifernm ver ,
Spicea jam campis qnnm messis inhorrnit, et qnnm
Frnmenta in viridi stipnla lactentia tnrgent ?
Saepè ego, qnnm flavis messorem indnceret arvis
Agricola, et fragili jam stringeret bordea cnlmo ,
Omnia ventornm concnrrere prœlia vidi ,
Qnae gravidam late segetem ab radicibns imis
Snblimé expnlsam ernerent ; ita tnrbine nigro
Ferret hiems cnlmnmqne levem stipnlasqnc volantes.
Saepè etiam immensnm cœlo venit agmen aqnarnm ,
Et fœdam glomerant tempestatem imbribns atris
Collflctae ex alto nnbes; rnit ardnns aether ,
Et plnvia ingenti sata laeta bonmqne labores
Dilnit; implentnr fossae, et cava flnmina crescnnt
Cnm son i t п , fervetqne fretis spirantibns aeqnor.
Ipse pater, media nimbornm in nocte , cornsca
Fnlmina molitnr dextra; qno maxima motn
Terra tremit, fngêre ferae, et mortalia corda
Per gentes hnmilis stravit pavor : ille flagranti
Ant Atho, ant Rhodopen, ant alta Cerannia telo
Dejicit; ingeminant anstri et densissimns imber ;
Nnnc nemora ingenti vento, nnnc littora , plangnnt.
Hoc metnens, cœli menses et sidera serva ,
Frigida Satnrni sese qno Stella receptet ,
Qnos ignis cœli Cyllenins erret in orbes.
In primis venerare deos, atqne annna magnae
Sacra refer Cereri, laetis operatns in herbis ,
Extremae snb casnm hiemis, jam vere sereno :
Tnne pingnes agni, et tnne mollissima vina,
Tnnc somni dnlces, densaeqne in montibns nmbrae.
Caneta tibi Cererem pnbes agrestis adoret ;
r. 34Î. LIBERI. 45
Cm tn lacte favos et miti dilne baccho ;
Terqne novas circnm felix eat hostia frnges ,
Omnis qaam chorns et socii comitentnr ovantes ,
Et Cererem clamore vocent in tecta : neqne ante
Falcem matnris qnisqnam snpponat aristis ,
Qnam Cereri , torta redimitns tempora qneren ,
Det motns incompositos , et carmina dicat.
Atqne haec nt certis possimns discere signis ,
Aestnsqne plnviasqne et agentes frigora ventos ,
Ipse pater statnit qnid menstrna lnna moneret ,
Qno signo caderent anstri , qnid saepè videntes
Agricolae propiùs stabnlis arnienta tenerent.
Continno, ventis snrgentibns, ant freta ponti
Incipinnt agitata tnmescere, et aridns altis
Montibns andiri fragor , ant resonantia longé
Littora misceri , et nemornm increbrescere mnrmnr.
Jam sibi tnm cnrvis male temperat n rnla carinis ,
Qnnm medio celeres revolant ex aeqnore mergi ,
Clamoremqne fernnt ad littora ; qnnmqne marinae
In sicco lndnnt fnlicae ; notasqne palndes
Deserit atqne altam snpra volat ardea nnbem.
Saepè etiam Stellas, vento impendente , videbis
Praecipites cœlo labi , noctisqne per nmbram
Flammarnm longos a tergo albescere tractns ;
Saepè levem paleam et frondes volitare cadncas ,
Ant snmma nantes in aqna collndere plnmas.
At Horrae de parte trncis qnnm fnlminat , et qnnm
Enriqne Zephyriqne tonat domns; omnia plenis
Rnra natant fossis , atqne omnis navita ponto
Hnmida vela legit. Nnmqnam imprndentibns imber
OUiii r : ant illnm snrgentem vallibns imis
A'-fi¡p fngêre grnes; ant bncnla, cœlnm
Snspiciens, patnlis captavit naribns anras ;
Ant argnta lacns circnmvolitavit hirnndo ;
Et veterem in limo ranae cecinere qnerelam ;
Sa>pins et tectis penetralibns extnlit ova
46 GEORGICORUM v. 379.
Angnstnm formica terens iter; et bibit ingens
.Arcns; et e pastn decedens agmine magno
Corvornm iacrepnit densis exercitns alis.
Jam varias pelagi volncres , et qnae Asia circnm
Dnlcibns in stagnis rimant nr prata Caystri ,
Certatim largos hnmeris infnndere rores ,
IN'tmt: capnt objectare (retis, nnnc cnrrere in nndas,
Et stndio incassnm videas gestire lavandi :
Tnm corn ¡x plena plnviam vocat improba voce ,
Et sola in sicca secnm spatiatnr arena.
Ne noctnrna qnidem carpentes pensa pne) iae
Nescivere hiemem, testa qnnm ardente viderent
Scintiliare olenm et pntres concrescere fnngos.
Nec minns ex imbri soles et aperta serena
Prospicere, et certis poteris cognoscere signis :
Nam neqne tnm stellis acies obtnsa videtnr ;
Nec fratris radiis obnoxia snrgere lnna ;
Tennia nec lanae per cœlnm vellera férri ;
Non tepidnm ad golem pennas in littore pandnnt
Dilectae Thetidi alcyones; non ore solntos
Immnndi meminere snes jactare maniplos :
At nebnlae magis ima petnnt, campoqne recnmbnnt;
Solis et occasnm servans de cnlmine snmmo
Neqnidqnam seros exercet noctna eantns :
Apparet liqnido snblimis in aëre Nisns ,
Et pro pnrpnreo pœnas dat Scylla capillo ;
Qnacnmqne illa levem fngiens secat atthera pennis ,
Ecce inimicns a trox magno stridore per anras
Inseqnitnr Nisns ; qna se fert Nisns ad anras ,
Illa levem fngiens raptim secat aethera pennis :
Tnm liqnidas corvi presse ter gnttnre voces
Ant qnater ingeminant ; et saepè nnbilibns altis ,
Nescio qna praeter solitnm dnlcedine laeti ,
Inter se in foliis strepitant ; jnvat , imbribns actis ,
ProReniem parvam dnlcesqne revisere nidos.
Hand eqnidem credo qnia sit divinitns illus
MtS. LIBERI. 47
Ingeninm, ant rernm fato prndentia major :
Vcrùrn, nbi tempestas et cœli mobilis hnmor
Mntivere vias, et jnppiter nvidns anstris
Denset erant qnae rara modo, et qnae densa relaxat,
^ertantnr species animornm, et pectora motns
Nnnc alios, alios dnm nnbila ventns agebat ,
Concipinnt: bine ille avinm concentns in agris ,
Etlaetaepecndes, et ovantes gnttnre corvi.
Si vero solem ad rapidnm ln'nasqne seqnentes
Ordine respicies, nnmqnam te crastina fallet
Hora, neqne insidiis noctis capiere serense.
Lana revertentes qnnm primùm colligit ignes ,
Si nigrnm obscnro comprenderit aëra cormi ,
Maiimns agricolis pelagoqne parabitnr imber :
At, si virgmenm snffnderit ore rnborem ,
Ventns erit; vento semper rnbet anrea Phœbe :
Sin ortn in qnarto ( namqne is certissimns anctor )
Pnra, neqne obtnsis per cœlnm cornibns ibit ,
Totas et ille dies, et qni nascentnr ab illo
Esactnm ad mensem, plnvia ventisqne carebnnt ,
Votaqne servati solvent in littore nantae
Glanco et Panopeae et Inoo Melicertse.
Sal qneqne, et exoriens, et qnnm se condet in nndas,
Signa dabit: solem certissima signa seqnnntnr ,
Et quae mané refert, et qnae snrgentibns astris.
lile nbi nascentem macnlis variaverit ortnm
Conditns in nnbem, medioqne refngerit orbe ,
Saspecti tibi sint imbres : namqne nrget ab alto
Arboribnsqne satisqne Notns pecoriqne sinister.
Ant obi snb Incem densa inter nnbila sese
Diversi rnmpent radii , ant nbi pallida snrget
Tiîhoni crocenm linqnens Anrora cnbile ;
Hen! male tnm mites defendet pampinns nvas ,
Тащ mnlta in tectis crepitans salit horrida grando.
Hocetiam, emenso qnnm jam decedet olympo,
Profnerit meminisse magis; nam saepe videmns
48 GEORGICORUM v. t,St.
I psi n s in vnltn varios errare colores :
Cœruleus plnviam dennntiat , ignens enros.
Sin macnlae incipient rntilo immiscerier igni ,
Omnia tnnc pariter vento nimbisqne videbis
Fervere: non illa qnisqnam me nocte per alt nm
Ire, neqne a terra moneat conveliere fnnem.
At si , qnnm referetqne diem , condetqne relatnm ,
Lnridns orbis erit ; frnstra terrebere nimbt's ,
Et claro silvas cernes aqnilone moveri.
Deniqne, qnid Vesper serns vehat, nnde serenas
Ventns agat nnbes, qnid cogitet hnmidns Anster,
Sol tibi signa dabit. Solem qnis dicere lalsnm
Andeat ? ille etiam caecos instare tnmnltns
Saepe monet, frandemqne et operta tnmescere bella.
Ille etiam exstincto miseratns Caesare Romam ,
Qnnm capnt obscnra nitidnm ferrngine texit ,
Impiaqne arternam timnernnt siecnla noctem :
Tempore qnamqnam illo tellns qnoqnc et seqnora
ponti,
Obsceniqne canes, importnnaeqne volncres ,
Signa dabant. Qnoties Cyclopnm effervere in agn s
Vidimns nndantem rnptis fornacibns Aetnam ,
Flammarnmqne globos , liqnefactaqne volvere saxa !
Armornm sonitnm toto Germania cœlo
Andiit; insolitis tremnernnt motibns Alpes ;
Vox qnoqne per lncos vnlgo exandita silentes
Ingens, et simnlacra modis pallcntia miris
Visa snb obücnrnm noctis ; pecndesqne locntae ,
Infandnm! sistnnt'amnes, terraeqne debJscnnt;
Et n.a'sttnn illacrymat templis ebnr, eraqne sndant :
Prolnit insano contorqnens vertice silvas
Flnviornm rex Eridanns, camposqne per omnes
Cnm stabnlis armenta tnlit ; nec tempore eodem
Tristibns ant extis fibrae apparere minaces ,
Ant pnteis manare crnor cessavit, et altae
Per noctem resonare lnpis nlolantibns nrbes ;
v. 486. LIBER I. 49
Non alias cœlo cecidernnt plnra sereno
Fulgnra, nec diri toties arsere cometae.
Ergo inter sese paribns concnrrere telis
Romanas avies iternm viilen; Philipp] ;
Nee fait indignnm snperis bis sangnine nostro
Ematbiam et latos Haemi pingnescere campos.
Scilicet et tempns veniet qnnm lin ¡bu.ч i Hi.ч
Agricola, incnrvo terram molitns aratro ,
Exesa inveniet scabra rnbigine pila ,
Am gravibns rastris galeas pnlsabit inanes ,
Crandiaqne effossis mirabitnr ossa sepnlcris.
Dipatrii indigetes, et Romnle , Vestaqne mater
Qnae Toscnm Tiberim et Romana palatia servas ,
Hnnc saltem everso j nvenem snccnrrere saeclo
Ne prohibete ¡satis jam pridem sangnine nostro
Laomedonteae lnimns perjnria Trojae.
Jam pridem nobis cœli te regia , Caesar ,
Invidet, atqne hominnm qneritnr cnrare trinmphos:
Qaippe nbi fas versnm atqne nefas: tot bellaper orbem:
Tarn mnlta, scelernm facies: non nllns aratro
Dignnshonos; sqnalent abdnctis arva colonis ,
Et cnrvae rigidnm falces conflantnr in ensem :
Hinc movet Enphrates , illinc Germania , bellnm :
Vicinae, rnptis inter se legibns, nrbes
Anna feront ; sœvit toto Mars impins orbe :
Ut, qnnm carceribns sese effndere, qnadriga:
Addnnt in spatia , et frnstra retinacnla tendens
Fertnr eqnis anriga , neqne andit cnrrns habenas.
GEORGICORUM
LIBER SECUNDUS.
arvornm cnlms et sidera cœli :
Nnnc te , Bacche , canam , nec non silvestria tecnm
Virgnlta , et prolem tarde crescentis olivae.
Hnc , pater o Lenaee ; tnis hie »mnia plena
Mnneribns , tibi pampineo gravidns antnmno
Floret ager , spnmat plenis vindemia labris ;
Hnc , pater o Lenaec , veni , nndataqne mnsto
Tinge novo mecnm dereptis crnra cothnrnis.
PRINCIPIO , arboribns varia est natnra creandis :
Namqne aliie , nnllis hominnm cogentibns , ipsae
Sponte sna veninnt , camposqne et flnmina late
Cnrva tenent ; nt molle siler , lentaeqne genestae ,
Popnlns , et glanca canentia fronde salicta :
Pars antem posito snrgnnt de semine ; nt altae
Castaneae, nemornmqne Jovi qnae maxima frondet
Aescnlns , atqne habitae Graiis oracnla qnercns :
Pnllnlat ab radice aliis densissitna silva ;
Ut cerasis , nlmisqne ; etiam Parnassia Iannis
Parva snb ingenti matris se snbjicit nmbra.
Hos natnra modos primùm dedit ; his genns onте
Silvarnm frnticnmqne viret nemornmqne sacrornm.
Snnt alii qnos ipse via sibi reperit nsns.
Hic plantas tenero abscidens de corpore matrnm
v. »З. GEORG. LIB. II. 5t
Deposuit snlcis ; hic stirpes obrnit arvo ,
Qoadrifidasqne sndes , et acnto robore vallas :
Silvarnmqne aliae pressos propaginis arcns
Exspectant , et viva sna plantaria terra :
Nil radieis egent aliae ; snmmnmqne pntator
Hand dnbitat terrsc referens mandare cacnmen :
Qnin et canilicibns sectis , mirabile dictn !
Trnditnr e sicco radix oleagina ligno :
Et saepè alterins ramos impnne videmns
Vertere in alterins , mntatamqne insita mala
Ferre pi rnin , et prnnis lapidosa rnbescere corna.
Qna ri; agite, o, proprios generatim discite cnltns.
Agricolae , frnctnsqne f'eros mollite colendo.
14™ segnes jaceant terrae : jnvat Ismara baccho
Conserere , atqne olea magnnm vestire Tabnrnnm.
Tnqne ades , inceptnmqne nna decnrre laborem ,
O decns, o famae merita pars maxima nostrae ,
Maecenas, pelagoqne volans da vela patenti.
Non ego cnneta meis amplecti versibns opto ;
Non , mihi si lingnae centnm sint , craqne centnm ,
Ferrea vox. Ades , et prim! lege littoris oram ;
In manibns terrae : non hic te carmine ficto ,
Atqne per ambages et longa exorsa , tenebo.
Sponte sna qnae se tollnnt in lnminis anras ,
Infecnnda qnidem , sed laeta et fortia snrgnnt :
Qnippe solo natnra snbest. Tamen h.vc qnoqne si qnis
Inserat , ant scrobibns mandet mntata snbactis ,
Exnerint silvestrem animnm , cnltnqne freqnenti
In qnascnmqne voces artes hand tarda seqnentnr.
Nec non et sterilis qnae stirpibns exit ab rmis
Hoc faciet , vacnos si sit digesta per agros :
Nnnc altae frondes et rami matris opacant ,
Crescentiqne adimnnt fetns , nrnntqne ferentem.
Jam qnae seminibns jactis se snstnlit arbos
Tarda venit, seris factnra nepotibns nmhram ;
5a GEORGICORUM v. 58.
Pomaqne degenerant , snecos oblita priores ;
Et tnrpes , avibns praedam , fert nva racemos;
Scilicet omnibns est labor impendendns , et omnes
Cogendae in snlcnm , ac mnlta mercede domando;.
Sed trnncis oleae meliùs , propagine vites ,
Respondent , solido Paphiae de robore myrtns :
Plantis et dura; coryli nascnntnr , et ingens
Fraxinns , Hercnleaeqne arbos nmbrosa coronae ,
Chaomiqne pat ris glandes ; etiam ardna palma
Nascitnr, et casns abies visnra marinos.
Inseritnr vero et fetn nncis arbntns horrida ;
Et steriles platani malos gessere valentes ;
Castaneœ fagns , ornnsqne incannit albo
Flore piri ; glandemqne snes fregere snb nlmis.
Nec modns inserere, atqne ocn'.os imponere, simplex:
Nam qna se medio trndant de cortice gemmae ,
Et tennes rnmpnnt tnnicas , angnstns in ipso
Fit nodo sinns ; bne aliena ex arbore germen
Inclndnnt , ndoqne docent inolescere libro :
Ant rnrsnm enodes trnnci resecantnr , et alta
Finditnr in solidnm cnneis via ; deinde feraces
Plantae immittnntnr : nec longnm tempns , et ingens
Exiit ad cœlnm ramis felicibns arbos ,
Miratnrqne novas frondes et non sna poma.
Praeterea genns band nnnm , nec fortibns iibn is ,
Nec salici , lotoqne , nec Idaeis cyparissis :
Wee pingnes nnam in faciem nascnntnr olivae ,
Orchades , ct radii , et amara pansia bacca ;
Pomaqne , et Alcinoi silvae ; nec snrcnlns idem
Crnstnmiis , Syriisqnc piris , gravibnsqne volemis.
Non cadem arboribns pendet vindemia nostris ,
Qaam Methymnaeo carpit de palmite Lesbos :
Snnt Tbasiae vites , snnt et Mareotides albae ;
Pingnibns hae terris habiles , levioribns illae :
Et passo psithia ntilior , tennisqne lageos
Tentatnra pedes olim , vinctnraqne lingnam ;
v. 94. LIBER II. S3
Pnrpnreae , preciaeqne ; et qno te carmine cucam ,
Rhartica ? nec cellis ideo contende Falernis.
Snnt et Aminaeae vit es , firmissima vina ,
Тiienlns et assnrgit qnibns , et rex ipse Phanams ;
Argitisqne minor , cni non certaverit nlla
Ant tantùm flnere , ant totidem dnrare per annos.
Non ego te , dis et mensis accepta secnndis ,
Transierim , Rhodia , et tnmidis , bnmaste, racemis.
Sed neqne qnam mnltae species, nec nomina qnae sint ,
Est mimerns ; neqne enim nnmero comprendere refert :
Qnem qni scire velit , Libyci velit aeqnoris idem
Discere qnam mnltae zephyro tnrbentnr arenae ;
Ant , nbi navigiis violentior incidit enrns ,
Nosse qnot lonii veniant ad lit tora flnctns.
Nec vero terrae ferre omnes omnia possnnt :
Flnminibns sauces , erassisqne palndibns alni ,
Nascnotnr , steriles saxosis montibns orni ;
Littora myrtetis laetissima ; deniqne apertos
Bacchns amat colles , aqnilonem et frigora taxi.
Adspice et extremis domitnm cnltoribns orbem ,
Eoasqne domos Arabnm , pictosqne Celonos.
Divisa; arboribns patriae : sola India nigrnnt
Fert chennm ; solis est tnrea virga Sabaeis.
Qnid tibi odorato referam sndantia ligno
Iialsa maqne , et baccas semper frondentis acanthi '
Qnid nemora Aethiopnm molli canentia lana :'
Velleraqne nt foliis depectant tennia Seres ?
Ant ij nos oceano propior gerit India lncos ,
Extremi sinns orbis ; nbi aëra vincere snmmnm
Arboris band nllae jactn potnere sagittae ?
Ht gens illa qnidem snmptis non tarda pharetris.
Media fert tristes snecos , tardnmqne saporem
Felicis.mali , qno non praesentins nllnm ,
Pocnla si qnando saevae infecere novercae ,
[ M i scn ernntqne herbas et non innoxia verba , 'j
Anxilinm venit , ac membris agit atra venena.
54 GEORGICORUM v. t3o.
Ipsa ingens arijos , faciemqne simillima lanro ;
Et , si non alinm late jactaret odorem ,
Lanrns erat : folia band nllis labentia vrnt is ;
Flos apprima tenax : animas et olentia Medi
Ora fovent Шo , et senibns medicantnr anhelis.
Sed neqne Medornm , silvae ditissima , terra ,
Nec pnlcher Ganges , atqne anro tnrbidns Hermns .
bandibns Italiae certent ; non Bactra , neqne Indi ,
Totaqne tnriferis Panchaia pingnis arenis.
l l¡r<; loca non tanri spirantes naribns ignem
Invertêre , satis immanis dentibns hydri ;
Nec galeis densisqne virùiu seges horrnit bastis :
Sed gravidae frnges et Bacchi Massicns bnmor
Implevere; tencnt oleae , armentaqne laeta.
Hinc bellator eqnns campo sese ardnns infert ;
Ii i ne albi, Qitnmne , greges , et maxima tanrns
Victima , saepè tno perinsi flnmine sacro ,
Romanos ad templa drum dnxere trinmphos.
Hic ver assidnnm , atqne alienis mensibns aestas ;
Bis gravidae pecndes , bis pomis milis arbor.
At rabidae tigres absnnt , et sae v я leonnm
Semina; nec miseros fallnnt aconita legentes ;
Nec rapit immensos orbes per bnmnm , neqne tanto
Sqnamens in spiram tractn se colligit angnis.
Adde tot egregias nrbes , opernmqne laborem ,
Tot congesta mann praernptis oppida saxis ,
Flnminaqne antiqnos snbterlabentia mnros. .
An mare qnod snpra memorem , qnodqne allnit infra?
Anne lacns tantos ? te , Lari maxime , teqne ,
1'! mi 1 bns et fremitn assnrgens , Benace , marino ?
An memorem portns , Lncrinoqne addita clanstra ,
Atqne indignatnm magnis stridoribns aeqnor ,
Jnlia qna ponto longé sonat nnda rcfnso ,
Tyrrhennsqne fretis immittitnr aestns Avernis ?
Ha'c eadem argenti rivos aerisqne metalla
Ostendit venis , atqne anro plnrima ihixit.
v. 166. 1Л B E R 1 1. 55
Наc genns acre virûm, Marsos , pnbemqne Sabellam ,
Assnetnmqne malo Ligorem , Volscosqne verntos ,
Extnlit; haec Decios, Marios , magnosqne Camillos,
Scipiadas dnros bello , et te , maxime Casar ,
Qni nu nc extremis A si a> jam victor in oris
Imbellem avertis Romanis arcibns Indnm.
Salve , magna parens frngnm , Satnrnia tellns ,
Magna virûm: tibi res antiqnae landis et artis
Ingredior, sanctos ansns reclndere fontes ;
Ascnenmqne cano Romana per oppida carmen.
Nnnc locns arvornm ingeniis : qnae robora cniqne,
Qnis color , et qnae sit rebns natnra ferendis.
Difficiles primùm terrae , collesqne maligni ,
Tennis nbi argilla , et dnmosis calcnlns arvis ,
Palladia gandent silva vivacis olivse.
Indicio est tractn snrgens oleaster eodem
Plnrimns, et strati baccis silvestribns agri.
At qnae pingnis hnmns , dnlciqne nligine laeta ,
Qniqne freqnens berbis et fertilis nbere campns ,
Qualern saepè cava montis convalle solemns
Dispicere; hne snmmis liqnnntnr rnpibns amnes ,
Felicemqne trahnnt limnir. ; qniqne editns anstro ,
Et filicem cnrvis invisam pascit aratris :
Hic tibi pravalidas olim mnltoqne flnentes
Snfficiet baccho vites ; hic fertilis nvae ,
Htc laticis , qnalem pateris libamns et anro ,
Inflavit qnnm pingnis ebnr Tyrrhenns ad aras ,
lanciboa et pandis fnmantia reddimns exta.
Sin armenta magis stndinm vitnlosqne tneri ,
Ant fetns ovinm , ant nrentes cnlta capellas ;
Sahns et satnri petito longinqna Tarenti ,
Et qnalem infelix amisit Mantna campnm ,
Pascentem niveos herboso flnmine cycnos.
Non liqnidi gregilms fontes , non gramina , decrnnt ;
Et qnantùm longis carpent armenta diebns ,
t ùm gelidos ros nocte reponet.
56 GEORGICORUM v. ао2.
Nigra ferè , et presso pingnis snb vomere terra ,
Et cni pntre sohi m ( namqne hoc imitamnr arando ) ,
Optima frnmentis ; non nllo ex aeqnore cernes
Pinra domnm tardis deecdere planstra jnvencis :
Ant nnde iratns silvam devêxit armor ,
Et nemora evertit mnltos ignava per annos ,
Antiqnasqne domos avinm cnm stirpibns imis
Ernit : illae altnm nidis petiere relictis ;
At mdis rnihtit impnlso vomere campns.
Nam jejnna qnidem clivosi glarea rnn's
ЛЧ v hnmiles apibns casias roremqne ministrat ;
Et tophns scaber, et nigris exesa chelydris
Creta , negant alios aeqné serpentibns agros
Dnlcem ferre cibnm , et cnrvas praebere latebras.
Qnae tennem exhalat nebnlam fnmosqne volncres,
Et bibit homorem , et qnnm vnlt ex se ipsa remittit ;
Qnaeqne sno viridi semper se gramine vestit ,
Nec scabie et salsa laedit rnbigine ferrnm ;
Illa tibi lactis intexet vitibns nlmos ;
Illa ferax oleo est ; illam experiere colendo
Et facilem pecori , et patientem vomeris nnci :
Talem dives arat Capna , et vicina Vesevo
Ora jngo , et vacnis Clanins non aeqnns Acerris.
None, qno qnamqne modo possis cognoscere,dicam.
Rara sit , an snpra morem si densa , reqniras ;
Altera frnmentis qnoniam favet , altera baccho ;
Densa magis Cereri , rarissima qnaeqne Lysro ;
Ante locnm capies ocnlis , alteqne jnbebis
In solido pntenm demitti , omnemqne repones
Knrsns hum от, et pedibns snmmas aeqnabis arenas.
Si decrnnt ; rarnm , pecoriqne et vitibns almis
Aptins , nber erit : sin in sna posse negabnnt
Ire loca , et scrobibns snperabit terra repletis ;
Spissns ager : glebas cnnctantes crassaqne terga
Exspecta, et validis ten-am proscinde jnvencis.
Salsa aatem tellns , et tjnae perhibetnr amara .
т. 238. LIBER II. 5j
Frngibns infelix ( ea nec mansnescit arando ,
Л гc hacclio genns , ant pomis sna nomina , servat ) ,
Tale dabi t specimen : tn spisso vimine qnalos
Colaqne praelornm fnmosis deripe tectis ;
Hnc ager ille malns , dnlcesqne a ibntibns nndae ,
Ad plennm calcentnr : aqna elnctabitnr oпт i s
Scilicet, et grandes ihnnt per vimina gnttae ;
At sapor indicinm faciet manifestns , et ora
Tusl i.t tentantnm sensn torqnebit amaror.
Pingnis item qnae sit i dl ns , boc deniqne pacto
Discimns : hand nmqnam manibns jactata fatiscit ,
Sed picis in morem ad digitos lentescit habendo.
Hnmida majores herbns alit , ipsaqne jnsto
Laetior : ah ! nimiùm ne sit mini fertilis illa ,
Nen se praevalidam primis ostendat aristis .'
On¡r gravis est , ipso tacitam se pondere prodi't ,
Qnaeqne levis. Promptnm est ocnlis pradiscere ni»
gram,
Et qnis cni color : at sceleratnm exqnirere frigns
OitKiri ir est ; pice% tantnm , taxiqne nocentes
Interdnm , ant ederae pandnnt vestigia nigrae.
His animadversis , terram mnlto ante memento
Excoqnere , et magnos scrobibns concidere montes 9
Ante snpina tas aqniloni ostendere glebas ,
Qnam laetnm infodias vitis genns : optima pntri
Arva solo ; id venti cnrant , gelidaeqne prninae ,
Et labefacta movens robnstns jngera fossor.
At , si qnos hand nlla viros vigilantia fngit ,
Ante locnm similem exqnirnnt , nbi prima paretnr
Arboribns seges , et qno mox digesta feratnr ,
Mntatam ignorent snbito ne semina matrem :
Qnin etiam cœli regionem in cortice signant ;
Ut qno qnaeqne modo steterit , qna parte calores
Anstrinos tnlerit , qnae terga obverterit axi ,
Kestitnant : adeo in teneris consnescere mni tnm est !
Collihns an plano meliùs sit ponere vitem
58 GËORGICORUM v. a7S.
Qnaere prias. Si pingnis agros metabere campi ,
Densa sere ; in denso non segnior nbere bacchns :
Sin tnmnlis acclire solnm collesqne snpinos .
Indnlge ordinibns ; nec seciùs omnis in nngnem
Arboribns positis secto via limite qnadret.
Ut saepè ingenti bello qnnm longa cohortes
Explicnit legio , et campo stetit agraen aperto ,
Directaeqne acies , ac late flnctnat omnis
Aere renidenti t clins ; necdnm horrida miscent
Prœlia , sed dnbins mediis Mars errat in armis :
Omnia sint paribns nnraeris dimensa viarnm ;
Non animnm modo nti pasrat prospectns mani m ,
Sed qnia non aliter vires dabit omnibns aeqnas
Terra , neqne in vacnnm poternnt se extendere rami.
Forsitan et scrobibns qnae sint fastigia qnaeras.
Ansim vrl tenni vitem committere snlco.
Altior ac penitùs terrae defigitnr arbos ,
Aescnlns in primis , qnae qnantùm vertice ad anras
Aetherias , ta nt ùni radice in tartara ten di, .
Ergo non biemes ilium , non flabra , neqne imfcres ,
Convellnnt ; immota manet , mnltosqne nepotes ,
Mnlta vii ûm volvens dnrando saecnla, vine л :
Tnm fortes late ramos et brachia tendens
Hne illnc , media ipsa ingentem snstinet nmbram.
Neve tibi ad solem vergant vineta cadentem ;
Neve inter vites corylnm sere ; neve flagella
Snmma pete , ant snmma destringe ex arbore plantas ;
'l'unt ns amor terra; ! nen ferro bede retnso
Semina ; neve oleae silvestres insere trnncos.
Nam saepè incantis pastoribns excidit ignis ,
Qni fnrtim pingni primùm snb cortice tectns
Robora comprenait, frondesqne rlapsns in altas
Ingentem cœlo sonitnm dedit : inde secntns
Per ramos victor perqne alta cacnmina regnat ,
Et totnm involvit flammis nemns , et rnit atran
Ad cœlnm picea crassns caligine nnbem ;
v. 3og. L I B E R 1 1. 5g
Praesertim si tempestas a vertice silvis
Incnbnit , glomera tqnf ferens incendia ventns.
Hoc nbi , non a stirpe valent , caesaeqne reverti
Possnnt , atqne ima similes revirescere terra :
Infelix snperat foliis oleaster amaris.
Nec tibi tam prndens qu isquam persnadeat anctor
Tellnrem borea rigidam spirante moven :
Rara geln tnm clandit hiems , nec semine jacto
Concretam patitnr radicem affigere terra.
Optima vinetis satio , qnnm vere rnbenti
Candida venit avis longis invisa colnbris ;
Prima vel antnmni snb frigora , qnnm rapidns sol
Nondnm hiemem contingit eqnis , jam praeterit aestas.
Ver adeo frondi nemornm , ver ntile silvis :
Vere tnmen t terrae , et genitalia semina poscnnt :
Tujn pater omnipotens fecnndis imbribns aether
Conjagis in greminm lactae descendit , et omnes
Magnas alit , magno commixtns corpore , fetns :
Avia tnm resonant avibns virgnlta canoris ,
Et venerein certis repetnnt armenta diebns :
Partorit almns ager : zephyriqne tepentibns anris
Lisant arva sinns ; snperat tener omnibns hnmor ;
Inqne novos soles andent se gramina tnto
Credere ; nec metnit snrgentes pampinns anstros ,
Aut actam cœlo magnis aqnilonibas imbrem ;
Sed tendit gemmas , et frondes explicat omnes.
Non alios prima crescentis origine mnndi
Illnxisse dies , alinmve habnisse tenorem ,
Crediderim : ver illnfl erat , ver magnus agebat
Orbis , et hibernis parcebant flatibns enri ,
Qnnm primae lncem pecndes hansere , virûmqne
Ferrea progenies dnris capnt extnlit arvis ,
Inunissœqne ferae silvis , et sidera cœlo.
Nee гes hnne tenerae possent perferre laborem ,
Si non tanta qnies iret frignsqne caloremqne
later, et exciperet cœli indnlgentia terras.
6o GEORGICORUM v. 34Í.
Qnod snperest , qnaecnmqne premes virgnlta per
agros,
Sparge fimo pingni , et mnlta memor occnle terra :
Ant lapidem bibnlnm ant sqnalentes infode conchas ;
Inter en im labentnr aqnae , tennisqne snbibit
Halitns , atqne animos tollent sata : jamqne reperti
Qni saxo snper atqne ingentis pondere testae
Urgerent ; hoc effnsos mnnimen ad imbres ;
Hoc , nbi binlca siti findit Canis aestifer arva.
Seminibns positis , snperest dedncere terram
Saepins ad capita , et dnros jactare bidentes ;
Ant presso exercere sol nш snb vomere , et ipsa
Flentere Inctantes inter vineta jnvencos ;
Tnm leves calamos , et rasae lia st ilia virgae ,
I'Yaxineasqne aptare sndes , fnrcasqne bicornes ,
Viribns eniti qnarnm , et contemnere ventos
Assnescant , snmmasqne seqni tabnlata per nlmos.
Ac , dnm prima novis adolescit frotnl ¡luts aetas ,
Parcendnm teneris : et dnm se hel ns ad anras
Palmes agit , Iaxis per pnrnm immissns bafaenis ,
Ipsa acie nondnm falcis tentanda ; sed nncis
Cm-pern la; ma ni bus frondes , interqne legendae.
Inde nbi jam va I i d is amplexae stirpibns nlmos
Exierint , tnm stringe comas , tnm brachia tonde ;
Ante reformidant ferrnm : tnm deniqne dnra
Exerce imperia , et ramos compesce flnentes.
Texendae saepes etiam, et pecns omne tenendnm ,
Praecipne dnm frons tenera imprndensqne labornm :
Cni , snper indignas hiemes , solemqne potentem ,
Silvestres nri assidne capreaeqne seqnaces
1 1 Ь t d LI nt ; pascnntnr oves , avidaeqne jnvencae.
Frigora nec tantnm cana concreta prnina ,
Ant: gravis incnmbens scopnlis arentibns aestas ,
Qnantùm illi nocnere greges , dnriqne venennm
Dentis, et admorso sign.ua in stirpe cicatrix.
Non aliam ob cnlpam Baccho caper omnibns aria
Y. 38o. LIBER II. 6t
Caeditnr, et veteres inennt proscenia Indi ;
Praemiaqne ingeniis , pagos et compita circnm ,
Thesidae posnere, atqne inter pocnla laeti
Mollibns in pratis nnctos salnere per ul res.
Nec non Ansonii, Troja gens missa, colon i
Versibns incomptis Indnnt , risnqne solnto ,
O raqne corticibns snmnnt horrenda cavatis :
Et te, Bacche , vocant per carmina la;ta, tibiqne
Oscilla ex alta snspendnnt mollia pinn.
Hinc omnis largo pnbescit vinea fetn ;
Complentnr vallesqne cavae , saltnsqne profnndi ,
Et qnàcnmqne deus circùm capnt egit bonestnm.
Ergo rite snnm Baccho dicemns bonorem
Carminibns patriis , lancesqne et liba fe rem us ;
Et dnctns cornn stabit sacer hircns ad aram ,
Pingniaqne in veribns torrebimns exta colnrnú.
Est etiam ille labor cnrandis vitibns alter ,
Cni nnmqnam exhansti satis est; namqne omne qnot
annis
Terqne qnaterqne solnm scindendnm , glebaqne versie
Aeternùm frangenda bidentibns , omne levandnm
Fronde nemns : redit agricolis labor actna in orbem ,
Atqne in se sna per vestigia volvitnr annns.
Ac jam olim seras posnit qnnm vinea frondes ,
Frigidns et silvis aqnilo decnssit honorem ;
.Iam tnm acer cnras venientem extendit in annniп
Rnsticns, et cnrvo Satnrai dente relietarn
Perseqnitnr vitem attondens , fingitqne pntando.
Primns hntnnm fodito, primns devecta cremalo
Sarmenta , et vallos primns snb tecta referio :
Postremns metito. Bis vitibns ingrnit nmbra ;
Bis segetem densis obdncnnt sentibns herbae :
Dorns nterqne labor. Landato ingentia rnra ;
Exignnm colito. Nec non etiam aspera rnsci
Vimina per silvam , et ripis flnvialis arnndo
Cseditnr, incnltiqne excrcet cnra salicti.
6a GEORGICORUM v-4t5.
Jam vinet.« vites, jam falcem arbnsta reponnnt ,
Jam canit extremos effetns vinitor antes :
Sollicitanda tamen tellns , pnlvisqne movendns ;
Et jam matnris metnendns jnppiter nvis.
Contra, non nlla est oleis cnltnra: neqne illae
Procnrvam exspectant falcem, rastrosqne tenaces ,
Qnnm semel haesernnt arvis , anrasrjne tnlernnt.
Ipsa satis tellns, qnnm dente reclnditnr nnco,
Snfficit hnmorem, et gravidas cnm vomere frnges.
Hoc pingnem et placitam paci nntritor olivam.
Poma qnoqne, ntprimnm trnncos senserevtlentes,
Et vires habnere snas , ad sidera raptim
Vi propria nitnntnr, opisqne hand indiga nostra.
Nec minùs interea fetn nemns omne gravescit ,
Sangnineisqne incnlta rnbent aviaria baccis ;
Tondentnr cytisi ; taidas silva alta ministrat ,
Pasonntnrqne ignes noctnrni , et lnmina fnndnnt.
Et d nbi !a Ш homines serere , atqne impendere ct t ram !
Qnid majora seqnar ? salices hnmilesqne genestae }
Ant illae pecori frondem , ant pastoribns nmbras -
Snfficinnt, saepemqne satis, et pabnla melli.
Et jnvat nndantem bnxo spectare Cytornm ,
Naryciaeqne picis lncos : jnvat arva videre ,
Non rastris hominnm, non nll i obnoxia cnra.
Ipsae Cancasio steriles in vertice silvae ,
Qnas animosi enri assidne frangnntqne fernntqne ,
Dant alios aliae fetns ; dant n t ¡le lignnm ,
Navigiis pinos, domibns cedrnmqne cnpressosqne.
Hine radios trivere rotis , hinc tympana planstris ,
Agricolae, et pandas ratibns posnere carinas.
Л 'i min i bns salices fecnndae , frondibns nlmi :
At myrtns valid is hastilibns , et hona bello
Cornns; Ityraeos taxi torqnentnr in arcns.
Nec tiliae leves, ant torno rasile buxnm ,
Non formam accipinnt, ferroqne cavantnr acnto :
Nec non et torrentem nndam levis innatat alnns
т. 4St. LIBER 1 1. 63
Missa Pado, nec non et apes examina condnnt
Corticibnsqne cavis vitiosaeqne ilicis alveo.
Qnid memorandnm aeqné Baccheia dona tnlernnt?
Bacchns et ad cnlpam cansas dedit : ¡lle fnrentes
Centanros leto domnit, Rhœtnmqne, Pholnmqne ,
l'.t magno Hylaemn Lapithis cratere minantem.
O fortnnatos nimiíi m , sna si hona norint ,
Agricolas, qnibns ipsa, procnl discordibns armis .
Fnndit hnmo facilem victnm jnstissima tellne !
Si non ingentem foribns domns alta superbis
Mané salntantnm totis vomit aedibns nndam ,
Tïec varios inhiant pnlchra testndine postes ,
Illnsasqne anro vestes, Ephyreïaqne aera ;
Alba neqne Assyrio fncatnr lana veneno ,
USVe casia liqnidi corrnmpitnr nsns olivi :
At secnra qnies, et nescia fallere vita ,
Dives opnm variarnm ; at latis otia fnndis ,
Spelnncae, viviqne lacns; at frigida Tempe ,
IVlngitnsqne bonm, mollesqne snb arbore somni ,
Non absnnt; illic saltns ac lnstra ferarnm ,
Et patiens opernm exignoqne assneta jnventns ,
Sacra deùm, sane tiqne patres: extrema per illos
Jnstitia excedens terris vestigia fecit.
Me vero primimi dnlces ante onmia Mnsa? ,
Qnarnm sacra fero ingenti percnssns amore ,
Accipiant; cœliqne vias et sidera monstrent ,
Defecl ns solis varios, ) ni tanqne labores ;
linde tremor terris; qna vi maria alta tnmescant
Objicibns rnptis, rnrsnsqne in scipsa residant ;
Qnid tantùm oceano properent se tingere soles
Hiberni, vel qnae taráis mora noctibns obstet.
Sin, has ne possim natnrae accedere partes ,
Frigidns obstiterit circnm praecordia sangnis ;
Hnra mihi ct rigni placeant in vallibns amnes ;
Flamina amem silvasqne inglorins. O nbi campi ,
Spercheosqne, et virginibns bacchata Lacaenis
64 GEORGICORUM 7.487.
Taygeta! o qni me gelidis in vallibns Haemi
Sistat, et ingenti ramornm protegat ninbra !
Felix qni potnit rernm cognoscere cansas ,
Atqne metns omnes et inexorabile fatnm
Snbjecit pedibns, strepitnmqne Acherontis avari !
Fortnnatns et ille deos qni novit agrestes ,
Panaqne, Silvannmqne senem , Nymphasqne sorores '.
Ilinm non popnli fasces , non pnrpnra regnm
Flexit, et infidos agitans discordia fratres,
Ant conjnrato descendcns Dacns ab Histro ;
Non res Romant:, peritn raqne regna : neqne ille
Ant dolnit miserans inopem , aot invidit habend.
Qnos rami frnctns, qnos ipsa volentia rnra
Sponte tnlere sna , carpsit : nec ferrea jnra ,
Insannmqne fornm, ant popnli tabnlaria vidit.
Sollicitant alii remis freta caeca , rnnntqne
In ferrnm, penetrant anlas et limina regnm :
Hic petit excidiis nrbem miserosqne penates ,
Ut gemma bibat , et Sarrano indormiat ostro :
Condi t opes alins, defossoqne incnbar amo :
Hic stnpet attonitns rostris : bnnc plansns hiantem
Per cnneos geminatns enim plebisqne patrnmqne
Corripnit : gandent perfnsi saognine fratrnm ,
Exsilioqne domos et dnlcia.limina mntant ,
Atqne alio patriam qnaernnt snb sole jacentem.
Agricola incnrvo terram dimovit aratro :
Hine anni labor ; hine patriam parvosqne nepotes
Su stinet: ; hine armenta ho uni meritosqne jnvencos.
Tíec reqnies qnin ant pomis exnberet annns ,
Ant fetn pecornm , ant cerealis mergite cnlmi ,
Proventnqne oneret snlcos , atqne horrea vincat.
Venit hiemns; teritnr Sicyonia bacca trapetis;
Glande snes lœti redennt ; dant arbnta silva- ;
Et varios ponit fetns aotnmnns, et alte
Mitis in apricis coqnitnr vindemia saxis.
lnterea dnlces pendent circnm oscnla nati ;
v. 5a3. LI B ER 1 1. 65
Casta pndicitkm servat domns; nbera vaccse
Lactea demittnnt; pingnesqne in gramine laeto
Inter se adversis lnctantnr cornibns haedi.
Ipse dies agitat festos; fnsnsqne per herbam ,
Ignis nbi in medio, et socii cratera coronant ,
Te 1 i bans. Lenaee, vocat; pecorisqne magistris
Veloeis jacnli certamina ponit in n lino ;
Corporaqne agresti nndant pradnra palaestra.
Hanc olim veteres vit¡im colnere Sabini ,
Eanc Kemns et frater ; sic fortis Etrnria crevit
Scilicet, et rernm facta est pnlcherrima Бoma ,
Septemqne nna sibi mnro circnmdedit arces.
Ante etiam sceptrnm Dictaei regis , et ante
Impia qnam caesis gens est epnlata jnvencis ,
Anrens hanc Yitam in terris Satnrnns agebat.
Díecdnm etiam midiera n t inflari classica , nccdnm
Impositos <inr¡s crepitare incndibns enses.
Sed nos immensnm spatiis confecimns trqnor ;
Et jam tempas eqnùm fnmantia solvere colla.
GEORGICORUM
LIBER TERTIUS.
A E qnoqne, magna Pales, et te, memorande, canemns,
Pastor ab Amphryso ; vos , silvse , amnesqne I.ycaei.
Cetera, qnae vacnas tentassent carmine mentes ,
Omnia jam vnlgata : qnis ant Enrysthea dnrnm ,
Ant illandati nescit Bnsiridis aras ?
Cni non d ictns Hylas pner , et Latonia Delos ,
Hippodameqne , hnmeroqne Pelops insignis ebnrno ,
Acer eqnis? Tentanda via est , qna me qnoqne possim
Toliere hnmo, victorqne virûm volitare per ora.
Primns ego in patriam mecnm , modo vita snpersit ,
Aonio rediens dedncam vertice Mnsas.
Primns Idnmaeas referam tibi, Mantna, palmas ;
Et viridi in campo templnm de marmore ponam ,
Propter aqnum , tardis ingens nbi flexibns errat
Mincins, et tenera praetexit arnndine ripas.
In medio miUi Caesar erit , templnmqne tenebit.
Illi victor ego , et Tyrio conspectns in ostro ,
Centnm qnadrijngos agitabo ad flnmina cnrrns.
Cnneta mibi, Alphenm linqnens lncosqne Molorchi ,
Cnrsibns et crndo decernet Graecia cestn.
Ipse , capnt loosa; foliis ornatns olivae ,
Dona feram. Jam nnnc solemnes dncere pompas
Ad delnbra jnvat, caesosqne videre jnvencos :
Vel acena nt vereis discedat frontibns , ntqne
T.24- GEORG. LIB. : 1 1. 67
Pnrpnrea intexti tollant anlaea Britanni.
In foribns pngnnm ex anro solidoqne elephanto
Gangaridnm faciam , victorisqne arma Q n inn ! ;
Atquc Ыc nndantem bello magnùmqne flnentem
Nilnm, ac naval i snrgentee aere colnmnas.
Addam nrbes Asitc domitas, pnlsnmqne Niphaten,
Fidentemqne fnga Parthnm versisqne sagittis ,
Et dno rapta mann diverso ex hoste tropaea ,
Bisqne trinmphatas ntroqne ab littore gentes.
Stabnnt et Parii lapides, spirantia signa ,
Assaraci proles, demissaeqne ab Jove gentig
Nomina , Trosqne parens , et Trojae Cynthins anctor.
Invidia ittfcli \ Fnrias amnemqne severnm
Cocyti metnet, tortosqne Ixionis angnes ,
immanemqne rotam , et non exsnperabile saxnm.
Interea jüryadnm silvas saltnsqne seqnamnr
Intactos; tna, Maecenas, band mollia jnssa.
Te sine nil altnm mens inchoat. En age, segnes
Rnmpe moras; vocat ingenti clampre Cithaeron ,
Taygetiqne canes, domitrixqne Epidanrns eqnornm;
Et vox assensn nemornm ingeminata remngit.
Max tamen ardentes accingar dicere pngnas
Caesar«, et nomen fama tot ferre per annos
Tithoni prima qnot abest ab origine Caesar.
Sen qnis, Olympiacœ miratns pramia palnue .
Pascit eqnos, sen qnis fortes ad aratra jnvencos ,
Corpora praecipne matrnm legat. Optima torvse
Forma bovis, cni tnrpe capnt, cni plnrima cervix,
Et durnm tenns a mento palearia pendent ;
Tarn longo nnllns lateri modns ; omnia magna ,
Fes etiam; et camnris hi rtae snb cornibns anres.
Nee mihi displiceat macnlis insignis et albo ,
Ant jnga detrectans, interdnmqne aspera cornn .
Et faciem tanro propior; qnaeqne ardna tota ,
Et gradien.4 ima verrit vestigia canda.
Aetas Lncinam jnstosqne pati hymenaeos
63 GEORGICORUM v. бo.
Desinit ante decem, post qnatnor incipit, annos :
Cetera nec fetnrae habilis, nec fortis aratris.
Interea, snperat gregibns dnm laeta jnventas,
Solve mares; mitte in venerem pecnaria primns,
Atqne aliam ex alia generando snffice prolem.
Optima qnœqne dies miseris mortalibns aevi
Prima fngit : snbennt morbi , tristisqne senectns ,
Et labor, et dnrae rapit inclementia mortis.
Semper ernnt qnarnm mntari corpora malis ;
Semper enim reficc: ac, ne post amissa reqniras ,
Anteveni, et sobolem armento sortire qnot annis.
Nec non et pecori est idem delectns eqnino.
Tn modo, qnos in spem statnes snbmittere gentis ,
Praecipnnm jam inde a teneris impende laborem.
Continne pecoris generosi pnllns in arvis
Altius ingreditnr, et mollia crnra reponit :
Primns et ire viam et flnvios tentare minaces
Andet, et ignoto sese committere ponti:
Nec vanos horret strepitns. llli ardna cervix ,
Argntnmqne capnt , brevis alvns , obesaqne terga ;
Lnxnriatqne toris animosnm pectns. Honesti
Spadices, glanciqne; color deterrimns albis ,
Et gilvo. Tnm , si qna sonn ni procnl arma dedére ,
Stare loco nescit, micat anribns, et tremit artns ,
Collectnmqne premens volvit snb naribns ignem.
Densa jnba, et dextro jactata recnmbit in armo.
At dnplex agitnr per lnmbos spina : cavatqne
Tellnrem , ct solido graviter sonat nngnla cornn.
Talis Amyclaei domitns Pollncis habenis
Cyllarns, et, qnornm Graii meminere poëtae,
Martis eqni bijnges, et magni cnrrns Achilli :
Talis et ipse jnbam cervice effndit eqnina
Conjngis adventn pernix Satnrnns, et ali mn
Pelion It ¡nuit n fngiens implevit acnto.
Hnnc qnoqne , nbi ant morbo gravis ,antjamsegnior
annis ,
r.95. LIBER H1. 69
Deficit, abde domo; nec tnrpi ignosce senectae.
Frigidns in venerem senior , frnstraqne laborem
Ingratnm trahit ; et , si qnando ad prœlia ventnm est ,
Ut qnondam in stipnlis magnns sine virilms ignis,
Incassnm fnrit. Ergo animos aevnmqne notabis
Praecipnè; bine alias artes, prolemqne parentnm ,
Et qnis cniqne dolor victo , qnae gloria palmae.
Nonne vides, qnnm prsecipiti certamine campnm
Compnere, rnnntqne effnsi carcere cnrrns ;
Quuro spes arrectae jnvennm , exsnltantiaqne hanrit
Corda pavor pnlsans ? illi instant verbere torto ,
Et proni dant lora ; volat vi fervidns axis :
Jamqne hiimi les , jamqne elatî snblimé videntnr
Aéra per vacnnm ferri , atqvte assnrgere in anras.
Nee mora, nec reqmes; at fnlvae nimbns arenae
Tollitnr; hnmescnnt spnmis flatnqnc seqnentnm :
Tantos amor landnm , tantae est victoria cnrae !
Primns Erichthonins cnrrns et qnatuor ansiis
Jnngere eqnos , rapidnsqne rotis insistere victor.
Frena Pelethronii Lapithae gyrosqne dedere ,
Imposai dorso ; atqne eqnitem docnere snb armis
Insnltare solo, et gressns glomerare snperbos.
Aeqnns Marqne labor : aeqné jnvenemqne magistri
Exqnirnnt, calidnmqne animis et cnrsibns aorem ;
Qnantvis saepè fnga versos ille egerit hostes ,
Et patriam Epirnm referat , fortesqne Mycenas ,
Neptnniqne ipsa dedncat origine gentem.
His animadversis , instant snb tempns , et omnes
Impendnnt cnras denso distendere pingni
Qnem legêre dncem et pecori dixere maritnm :
Pnbentesqne secant herbas, flnviosqne ministrant,
Farraqne , ne blando neqneat snperesse labori ,
Invalidiqne patrnm referant jejnnia nati.
Ipsa antem macie tennant armenta volentes :
Atqne, nbi concnbitns primos jam nota volnptas
Sallicitat, frondesqne negant, et fontibns arcent;
7o GEORGICORUM v. t3i.
Saepè etiam carsn qnatiimt, et sole fatigant ,
Qnnm graviter tnnsis gemit area frngibns, et qnnm
Snrgentem ad zephyrnm paleae jactantnr inanes.
Hoc facinnt, nimio ne 1 axn obtnsior nsns
Sit genitali arvo , et snlcos oblimet inertes ;
Sed rapiat sitiens venerem, interinsqne recondat.
Knrsns cnra patrnm cadere et snccedere mat пнn
Incipit. Exactis gravidae qnnm mensiLns errant ,
Non illas gravibns qnisqnam jnga dncere planstris,
Non saltn snperare viam sit passns, et acri
Carpere prata fnga, flnviosqne innare rapaces.
Saltibns in vacnis pasccnt , et plena secnndùm
Flnmina, mnscns nbi , et viridissima gramine ripa ,
Spelnncaeqne tegant , et saxea procnhet nmbra.
Est lncos Silari cires, ilicibnsqne virentem
Plnrimns Albnrnnm volitans , cni nomen asilo
Romannm est , œstrnm Graii vertere vocantes ;
Asper, acerba sonans; qno tota exterrita silvis
Diffnginnt armenta ; fnrit mngitibns aether
Concnssns, silvaeqne, et sicci ripa Tanagri.
Hoc qnondam monstro horribiles exerenit iras
Inachjae Jnno pestem meditata jnvenca;.
Hnne qnoqne, nam mediis fervoribns acrior instat,
Arcebis gravido pecori, armentaqne pasecs
Sole recèns orto , ant noctem dncentibns astris.
Post partnm , cnra in vitnlos tradncitnr omnis ;
Continaoqne notas et nomina gentis innrnnt ;
Et qnos , ant pecori malint snbmit tere habendo ,
Ant aris servare sacros , ant scindere terram ,
Et campnm horrentem fractis invertere glebis :
Cetera pascnntnr virides armenta per berbas.
Tn qnos ad stndinm atqne nsnm ibrmabis agrestem ,
Jam vitnlos hortare, viamqne insiste domandi ,
Dnm faciles animi jnvennm, dnm mobilis tclas.
Ac primnm laxos tenni de vimine circlos
Cervici snbnecte ; dehinc , nbi libera colla
T- 167. LIBERI! I. 7,
Servitio assnêrint , ipsis e torqnibns aptos
Jnnge pares, et coge gradnm conferre jnvencos ;
Atqae illis jam saepe rote dneantnr inanes
Per terram , et » u inn to vestigia pnlvere signent.
Post valido nitens snb pondere faginns axis
Instrepat , et jnnctos temo trabat aerens orbes.
Interea pnbi indomitae non gramma tantùm ,
Nee vescas salicnm frondes, nlvamqne palnstrem ,
Sed frnmenta mann carpes sata : nec tibi fetae ,
More patrnm , nivea implebnnt mnlctraria vaccae ;
Sed tota in dnlces consnment nbera natos.
Sin ad bella magis stndinm , tnrmasqnc feroces ,
Ant Alphea lotis praelabi nnmina Pisae ,
Et Jovis in lnco cnrrns agitare volantes;
Primns eqni labor est animos atqne arma videre
Bellantnm, litnosqne pati, tractnqne gementem
Ferre rotam , et stabnlo frenos andire sonantes ,
Tnrn magis atqne magis blandis gandere magistri
landibns, et plansœ sonitnm cervicis amare.
Atqne haec jam primo depnlsns ab nbere matris
Andeat, inqne vicem det mollibns ora capistris
Invalulns, etiamqne tremens, etiam inscins aevi.
At, tribns exactis, nbi qnarta accesserit aestas ,
Carpere mox gyrnm incipiat, gradibnsqne sonare
Compositis, sinnetqne alterna Volnmina crnrnm ,
Sitqne laboranti similis; tnm cnrsibns anras
Turn vocet ; ac per aperta volans , cen liber habenis ,
Aeqnora, vix snmma vestigia ponat arena.
Qoalis Hyperboreis Aqnilo qnnm densns ab oris
Incnbnit, Scythiaeqne hiemes atqne arida differt
Nabila: tnm segetes altae campiqne natantes
I*nibns horrescnnt flabris, snmmaeqne sonorem
Dant silvae, longiqne nrgent ad littora flnetns :
lile volat, simnl arva fnga, si mn I aeqnora verrens.
Hic vel ad Elei metas et maxima campi
Sadabit spa tia , et spnmas aget ore crnentas ;
7а GEORGICORUM v. лоЗ.
Belgica vel molli meliùs feret esseda collo.
Tnm demnm crassa magnnm farragine corpns
Crescere jam domitis sinito ; namqne ante domandnnt
Ingentes toUent animos ; prensiqne negabnnt
Verbera lenta pati, et dnris parere lnpatis.
Sed non nlla magis vues indnstria firmat ,
Qnam venerem et caeci stimnlos avertere amor is ,
Sivebonm, sive est cni gratior nsns eqnornm.
Atqne ideo tanros procnl atqne in sola relegant
Pascna, post montem oppositnm, et trans flnmina Ыa ;
Ant intns clansos satnra ad praesepia servant.
Carpit enim vires panlatim , nritqne videndo ,
Femina, nec nemornm patitnr meminisse nec herliae.
Dnlcibns illa qnidem illecebris et saepè snperbos
Cornibns inter se snbigit decernere amantes.
Pascitnr in magna silva formosa jnvenca :
1Ш alternantes mnlta vi prœlia miscent
Vnlneribns crabris ; lavit ater corpora sangnis ,
Yersaqne in obnixos nrgentnr corttna vasto
Cnm gemitn: rsboant silvanqne et longns olympns.
Nee mos bellantes nna stabnlare ; sed alter
Victns abit, longèqne ignotis exnlat oris ,
Mnlta gemens ignominia m , plagasqne snpet bi
Victoria, tu m qnos amisit innltns amores ;
Et stabnla adspectans regnis excessii avitis.
Ergo omni cnra vires exercet, et inter
Dnra jacet pernox instrato sa xa cnbili ,
Frondibns hirsntis et carice pastns acnta:
Et tentat sese , atqne irasci in cornna discit ,
Arboris obnixns trnnco ; ventosqne lacessit
Ictibns, et sparsa ad pngnam prolndit arena.
Post, nbi collect nm robnr viresqne refectae ,
Signa movet, praecepsqne obHtnm fertnr in hostem :
Flnctns nti medio cœpit qnnm albescere ponto
Longiiis, ex aliaqne sinnm trahit; ntqne, volntns
Ad terras , irnmanc sonat per saxa , neqne ipso
v 289. LIBER II I. -3
Monte minor procnmbit ; at ima cxaestnat nnda
Terticihns, nigramqne alte snbjectat arenani.
Omne adeo genns in terris bominnmqne , fera rnm=
qne,
Et genns aeqnorenm , pecndes , pictaeqne volncres ,
In fnrias ignemqne rnnnt : amor omnibns idem.
Tempore non alio catnlornm oLlita letena
Saevior erravit campis : nec fnnera vnlgo
Tam mnlta informes nrsi stragemqne dedêre
Per silvas : tnm saevns aper , tnm pessima tigris :
Hen! male tnm Lihyae solis erratnr in agris.
Nonne vides nt tota tremor pertentet eqnornm
Corpora, si tantum notas odor attnlit anras?
Ac neqne eos jam frena virûm , neqne verbera saeva ,
Nonscopnli, rnpesqne cavae , atqne objecta retardant
Flnmina correptos nnda torqnentia monte?.
Ipse rnit, dentesqne Sabellicns exacnit sns ,
Et pede prosnbigit terram , fricat arbore costas ,
Atqne bine atqne illinc hnmeros ad vnlnera dnrat.
Qnid jnvenis magnnm cni versat in ossibns igncm
Bnrns amor? nempe abrnptis tnrbala procellis
Nocte natat caзсa serns freta : qnem snper ingens
Porta tonat ccc¡ i , et scopnlis illisa réclamant
Aeqnora ; nec miser! possnnt revocare parentes ,
Nec montnra snper crndeli fnnere virgo. i
Qnid lynces Bacchi variae , et genns acre lnpornm ,
Atqne cannm ? qnid , qnae imbelles dant preclia cervi ï
Scilicet ante omnes fnror est insignis eqnarnm :
Et mentem Venns ipsa dedit , qno tempo», Glanci
Potniades malis membra abenmpsere qnadrigae.
Illas dncit amor trans Gargara , transqne sonantem
Ascaninm; snperant montes, et flnmina tranant :
Conl innoqne avidis nbi snbdita flamma mednllis ,
Vere macis, qnia vere calor redit ossibns, illae ,
Ore omnes versae in Zephyrnm , stant rnpibns altis ,
Exceptaatqne leves anras; et даpe, sine nllis
74 O.EORGICORÜM т. »74.
Conjngas, vento gravidae (mirabile dictn!)
Saxa per et scopnlos et depressas convalles
Diffnginnt, non, Enre, tnos, neqne solis ad ortns,
In Boream, Canrnmqne, ant nnde nigerrimns Anster
Nascitnr, et plnvio contristat frigore cœlnm.
Hie demnm, bippomanes vero qnod nomine dicnnt
Pastores, lentnm destillat ab ingnine virns :
Hippomanes, qnod so>p¿ malae legêre novercae ,
Miscnernntqne herbas, et non innoxia verba.
Sed fngit interea, fngit irreparabile tempns ,
Singnla dnm capti circnmvectamnr amore.
Hoc satis armentis. Snperat pars altera cnras
Lanigeros agitare greges hirtasqne capellas :
Hic labor; bine landem fortes sperate coloni.
Nec snm animi dnbins verbis ea vincere magnnm
Qnam sit, et angnstis bnnc addere rebns honorem.
Sed me Paniassi deserta per ardna dnlcis
Raptat amor: jnvat ire jngis qna nnlla priornm
Castaliam molli devcrtj tnr orbita clivo.
Nnnc, veneranda Pales, magno nnnc ore sonandnni.
Incipiens, stabnlis edico in mollibns berbam
Carpere oves , dnm mox frondosa redncitnr sestas ;
Et mnlta dnram stipnla fflicnmqne maniplis
Sternere snbter hnmnm, glacies ne frigida laedat
Molle pecns, scabiemqne ferat, tnrpesqne podagras,
l'est, bine digresses , jnbeo franden tia cap ris
Arbnta snfficere , et nnvios praebere recentes ;
Et stabnla a ventis hiberno opponere soli
Ad medinm conversa diem , qnnm frigidns olim
Jam cadit, extremoqne irrorat Aqnarins anno.
Hae qnoqne non cnra nobis leviore tnendae ;
Nec minor nsns erit , qnamvis Milesia magno
Vellera mntentnr, Tynos incocta rnbores.
Densior hine soboles , hine largi copia lactis.
Qnam magis exhansto spnmaverit nbere mnlctra ,
L*ta magis pressis manabant flomina mamans.
v. 3ю. LI B E R 1 1 1. 75
Nec minùs interes barbas incanaqne inpnt j
Cinyphii tondent hirci, saetasqnc comantes,
I,1 sn m in castrornm, et miseris vela mina nantis.
Pascnntnr тeга silvas , et snmma Lycaei ,
Horrentesqne rnbos , ct amantes ardna dnmos ;
Atqne ipsae memores redennt in tecta , snosqne
Dncnnt , et gravido snperan t v ix nbere limen.
Ergo omni stndio glaciem ventosqne nivales,
Qno minor est il lis cnra, mor l a lis egestas ,
Avertes; victnmqne Ceres et virgea ta ns
Fabnla, nec tota clandes fœnilia brnma.
At vero, zephyris qnnm ltcta vocantibns aestas
In sahns ntrnmqne gregem atqne in pascna mittet ,
Lnciferi primo cnm sidere frigida rnra
Carpamns, dnm mane novnm, dnmgraminacanent,
Et ros in tenera pecori gratissimns herba .
Inde, nbi qnarta sitim cœii collegerit hora ,
Et cantii qnernlae rnmpent arbnsta cicadae ,
Ad pnteos ant alta greges ad stagna jnbeto
Cnrrentem ilignis potare canalibns nnilani :
Aestibns at mediis nmbrosam exqnirere vallem ,
Sicnhi magna Jovis antiqno robore qnerens
Ingentes tendat ramos, ant sicnbi nigrnm
Ilicibns crebris sacra nemns accnbet nmbra :
Tnm tennes dare rnrsns aqnas, et pascere rnrsns ,
Solis ad occasnm , qnnm frigidns aëra vesper
Temperat, et sahns reficit jam roscida lnna,
Littoraqne alcyonem resonant, acalanthida dnmi.
Qnid tibi pastores Libyae , qnid pascna versn
Proseqnar, et raris habitata mapalia tectis?
Saepé diem noctemqne, et totnm ex ordine mensem,
Pascitnr itqne pecns longa in deserta sine nllis
Hospitiis: ianliim campi jacet! Omnia secnm
Armentarins Afer agit, tectnmqne, laremqnt ,
Armaqne, Amyclaenmqne canem, Cressamqne pbа
retram.
76 GEORGICORUM v. 345,
Non secùs ac patriis acer Romanns in armia
Injnsto snb fasce viam qnnm carpit, et hosti
Ante exspectatnm positis stat in agmine caetris.
At non qna Scythiae gentes, Maeotiaqne nncia ,
Tnrbidos et torqnens flaventes Hister arenas ,
Qnaqne redit medinm Rhodope porrecta snb aхcm.
Illic clansa tenent stabnlis armenta ; neqne nlla-
Ant herbae campo apparent , ant arbore frondes :
Sed jacet aggeribns niveis informis et alto
Terra geln late , septemqne assnrgit in nlnas ;
Semper biems, semper spirantes frigora canri.
Tnm sol pallentes band nmqnam discntit nmbras ,
Necqnnminvectnseqnisaltnm petit aethera, nee qnnm
Praecipitem Oceani rnbro lavit aeqnore cnrrnm.
Concrescnnt snbitœ cnrrenti in flnminc crnstae ,
Undaqne jam tergo ferratos snstinet orbes ,
Pnppihns illa priùs patnlis , nniic hospita planstris :
Aeraqne dissilinnt vnlgo , vestesqne rigescnnt
Indntae, caednntqne secnribns hnmida vina ..
Et totae solidam in glaciem vertere lacnna; , ;
Stiriaqne imjtexis indnrnit horrida barbis.
Interea toto non seciùs aëre ningit :
Interennt pecndes; stant circnmfnsa prnitn's
Corpora magna bonm ; confertoqne agmine cervi
Torpent mole nova , et sn mm is v ix cornibns exstant.
Hos non immissis canibns, non cassibns nllis ,
Pnniceaeve agitant pavidos formidine pinnae ;
Sed frnstra oppositnm trndentes pectore montem
Comminns obtrnncant ferro , graviterqne rndcntc*
Caednnt, et magno lacti clamore reportant.
Ipsi in defossis specnbns secnra snb alta
Otia agnnt terra , congestaqne robora , totasqne
Advolvêre focis nlmos , igniqne dedére.
Hic noctem lndo dncnnt , et pocnla Iaeti
Fermento atqne acidis imitantnr vitea sorbis.
Talis hyperboreo septem snbjecta trioni
v. 38t. LI B ER III. 7>
Gens effrena virûm Rhipaeo tnnditnr enro ,
Et pcvndnm fnlvis velatnr corpora sartis.
Si tibi lanitinm cnrse , primnm aspera silva ,
Lappaeqne t «Indiqne absint ; fnge pab ala laeta ;
CotUinnoqne greges villis lege mollibns albos.
Ilinm nutem , qoamvis aries sit candidns ipse ,
Nigra snhest ndo tantum cni lingna palato
Rejice, ne macnlis infnscet vellera pnllis
TS'dseent nm ; plenoqne alinm circnmspice campo.
Mnnere sic niveo lanae , si credere dignnm est ,
Pan , dens Arcadiae , captam te , Lnna , fefellit ,
In nemora alta vocans : nec tn aspernata vocantem.
At cni lactis amor , cytisnm lotosqne freqnentes
Ipse mann salsasqne ferat presepibns herbas.
Hine et amant fl avios magis , ac magis nbera tendnnt ,
Et salis occnltnm refernnt in lacte saporem.
Mnlti jam excretos prohibent a matribns haßdos f
Primaqne ferratis praefignnt ora capistrií.
Qnod snrgente die mnlsere ; harisqne dinrnis,
Tíocte premnnt ; qnod jam tenebris et sole cadente ,
Snb lncem exportans ralathis adit oppida pastor ;
Ant parco sale contingnnt, hiemiqne reponnnt.
TTec tibi cnra cannm fiierit postrema ; sed nna
Veloces Spartae catnlos, acremqne Molossnm ,
Pasec sero pingni : nmnqnam cnstodibns illis
Noctnrnnm stabnlis fnrem incnrsnsqne Inpornm ,
Aot impacatos a tergo horrebis II iberos .
Ssepé etiam cnrsn timidos agitabis onagros ,
Et canibns leporem , cambns venaberv damas :
Saepe volntabris pnlsos silvestribns aproe
La trat n tnrbabis agens , montesqne per altos
Ingentem clarame premes ad retia cervnm.
Duce et odoratam stabnlis accendere cedrnm .
Calbaneoqne agitare graves nidore chelytlros.
Sa=pe .snb immotis praesepibns ant mala tartn
'Vipera delitnit, ccclnmqne exterrita fngit ;
7-
78 GEORGICORÜM v. 417.
Ant tecto assnetns colnber snccedera et nmbrae ,
Pestis acerba bonm, peco ri qne aspergere virns ,
Fovit hnmnm : cape saxa mann , cape robora , pastor ;
Tollentemqne minas et sibila colla tnmentem
Dejice : jamqne fnga timidnm capnt abdidit ahé ,
Qnnm medii nexns extremaeqne agmina candae
Solvnntnr , tardosqne trahit sinns nltimns orbe*.
Est etiam ille malns Calabria in saltibns angnis ,
Sqnamea convolvens snbiato pectore terga ,
Atqne notis longam macnlosns grandibns alvnm ,
Qni, dnm amnes nlli rnmpnntnr fontibns, et dnm
Vere madent ndo terrae ac plnvialibns anstris ,
Stagna colit; ripisqne habitans hic piscibns attam
Improbns inglnviem ranisqne loqnacibns explet.
Postqnam exnsta palns, terraqne ardore dehiscnnt,
Exsilit in siccnm , et , flammantia lnmina torqnens ,
Saevit agris, asperqne siti, atqne exterritns aestn.
Ne mihi tnm molles snb divo carpere somnos ,
Nen dorso nemoris libeat jacnisse per herbas ,
Qnnm, positis novns exnviis, nitidnsqne jnventá ,
Volvitnr, ant, catnlos tectis ant ova relinqnens ,
Ardnns ad solem , et lingnis micat ore trisnlcis !
Morbornm qnoqne te cansas et signa docebo.
Tnrpis oves tentat scabies, nbi frigid ns imiter
Altiùs ad vivnm persedit, et horrida cano
Brnma geln; vel qnnm tonsis illotns adbaesit
Sndor, et hirsnti secnernnt corpora vepres.
Dnlcibns ideirco flnviis pecns omne magistri
Perfnndnnt; ndisqne aries in gnrgite villis
Mcrsatnr, missnsqne secnndo deflnit amni :
Ant tonsnm tristi contingnnt corpns amnrca ,
Et spnmas miscent argenti , vivaqne snlfnra ,
Idaeasqne pices, et pingnes nngnine ceras ,
Seillamqne , elleborosqne graves , nigrnmqne bitn
men.
Non tamen nlla magis praesens fortnna laborom est ,
v. 45a. 1IBEB.III. 79
Qnam si qnis ferro potnit rescindere snmmnm
Ulceris os : alitnr vitinm , vivitqne tegendo ,
Dnm medicas adhibere manns ad vnlnera pastor
Abnegat, ant meliora deos sedet omina poscens«,
Qnin etiam, ima dolor balan t nm lapsns ad ossa
Qnnm fnrit, atqne artns depascitnr arida febrit ,
Profnit incensos aestns avertere, et inter
Ima ferire pedis salientem sangnine venam ,
BisaUae qno more solent , acerqne Gelonns ,
Qtmm fngit in Rhodopen , atqne in deserta Getarnm,
Et lac concretnm cnm sangnine potat equino.
Gnam procnl ant molli snccedere saepiùs nmbrae
Videris , ant snmmas carpentem igna vins herbas ,
Extremamqne seqni , ant medio procnmbere campo
Pascentem, et serae solam decedere nocti ;
Continno cnlpa m ferro compesce, prinsqnam
Dira per incantnm serpant contagia vnlgns.
Non tam creber agens hiemem rnit aeqnore tnrbo
Qnam mnltae pecndnm pestes : née singnla morhi
Corpora corripinnt, sed tota aestiva repente,
Spemqne gregemqne simnl , cnnctamqne ab origine
gentem.
Tnm sciat, aërias Alpes et Norica si qnis
Castella in tnmnlis, et lapydis arva Timavi ,
Hnnc qnoqne post tanto videat, desertaqne regna
Pastornm, et longé saltns lateqne vacantes.
Hie qnondam morbo cœli miseranda coorta est
Tempestas , totoqne antnmni incandnit aestn ,
Et genns omne neci pecndnm dedit, omne ferarnm ,
CotTUpitqne lacns , infecit pabnla tabo.
Nee via mortis erat simplex; sed nbi ignea venis
Ómnibns acta sitis miseros addnxera t artns ,
Knrsns abnndabat flnidns liqnor , omniaqne in se
Ossa mmntatim morbo collapsa trahebat.
Sœpe in honore deùm medio stans hostia ad aram ,
Lanea dnm nivea circnmdatnr infnla virta ,
So GEORGICORUM ¥.487.
Inter cnnctantes cecidit moribnnda ministros.
Ant si qnam ferro inacta verat ante sacerdos ,
Inde neqne impositis ardent altaria fibris ,
Nec responsa potest consnltns reddere vates ;
Ac vix snppositi tingnntnr sangnine cnltri ,
Snmmaqne jejnna sanie infnscatnr arena.
Hinc l»:i is v itnli vnlgo morinntnr in herbis ,
Et dnlces animas plena ad praesepia reddnnt.
Hinc canibns blandis rabies venit ; et qnatit aegros
Tnssis anhela snes , ac fancibns angit obesis.
Labitnr, infelix stndiornm, atqne immemor berl'a',
Victor eqnns, fontesqne avertitnr, et pede ten'am
Crebra ferit : demissae anres; incertns ibidem
Sndor , et ille qnldem moritnris frigidns : artt
Pellis, et ad tactnm tractanti dnra resistit.
Haec ante exitinm primis dant signa diebnb :
Sin in processn cœpit crndescere morbns ,
Tnm vero ardentes ocnli , atqne attractns ab alto
Spiritns interdnm gemitn gravis , imaqne longo
Ilia singnltn tendnnt ; it naribns atei-
Sangnis, et obsessas lances premit aspera lingna.
Profnit inserto latices infnndere cornn
Lenaeos : ea visa salas morientibns nna.
Mox erat hoc ipsnm exilio , fnriisqne refecti
Ardebant; ipsiqne snos, jam morte snb aegra ,
( Di meliora pus , erroremqne hostibns illnm ! )
Discissos nndis laniabant dentibns artns.
Ecce antem dnro fnmans snb vomere tanrn*
Concidit , et mixtnm spnmis vomit ore crnorem ,
Extremosqne ciet gemitns : it tristis arator ,
Maerentem abjnngcns fraterna morte jnvencnm ,
Atqne opere in medio defixa relinqnit aracra.
Non nmbraaltornm nemornm , non mollia posinnt
Prata movere animnm , non qni per saxa volntns
Pnrior electro campnm petit amnis : at ima
Solvnntnr latera, atqne ocnlos stnpor nrget inertes ,
v. Îî3. L I В E К 1 1 1. St
Ad terramqne flnit devexo pondere cervix.
Qnid labor ant benefacta jnvant? qnid vomere terras
Invertisse graves ? atqni non Massica Bacchi
Mnnera , non illis epnlae nocnere repostae :
Frondibns et victn pascnntnr simplicis berbae ;
Pocnla stint fontes liqnidi, atqne exercita cmsn
Flnmina; nec somnos abrnmpit cnra salnbres.
Tempore non alio dicnnt regionibns illis
Qnaesitas ad sacra boves Jnnonis, et nris
Imparibns dnctos alta ad donaria cnrrns.
Ergo aegre rastris terram rimantnr, et ipsis
Ungnibns infodinnt frnges, montesqne per altos
Contenta cervice trahnnt stridentia planstra.
Non Inpns insidias explorat ovilia circnm ,
Нec gregibns noctnrnns obambnlat; acrior illnm
Cara domat : timidi dama, cerviqne fngaces
Knnc interqne canes et circnm tecta vagantnr.
Jam maris immensi prolem et genns omne nat ant nm
lattore in extremo, cen nanfraga corpora , flnctna
Prolait : insólitae fnginnt in ilumina phocae.
Intent et cnrvis frnstra defensa latebris
Vipera, et attoniti sqnamis adstantibns bydri.
ïpsis est aër avibns non aeqnns , et illae
Prasipites alta vitam snb nnbe relinqnnnt.
Prarterea jam nec mntari pabnla refert ,
QnaesitaKjne nocent artes : cessere magistri ,
Phillyrides Cbiron , Amythaoninsqne Melampne.
Saevit et in lncem Stygiis emissa tenebris
Fallida Tisiphone , Morbos agit ante Metnmqne ,
lnqne dies avidnm snrgens capnt altiùs effert.
Balatn pecornm et crebris mngitibns amnes
Arentesqne sonant ripae, collesqne snpini.
Jamqne catervatim dat stragem , atqne aggerat ipsis
In stabnlis tnrpi dilapsa cadavera tabo ,
Donee hnmo tegere ac foveis abscondere discnnt.
Nam neqne erat coriis nsns; nec viscera qnisqnam
8a GEORGIC. LIB. III. v. Síg.
Ant nndis abolere potest , ant vincere flamma ;
Ne tondere qnidem morbo illnvieqne peresa
Vellera ; nec telas possnnt attingere pntres.
Verùm etiam invisos si qnis tentarat amictns ,
Ardentes papnlae , atqne i inmnndns olentia sndor
Membra seqnebatnr : nec longo deinde moranti
Tempore contactos artns sacer ignis edebat.
GEORGIGORUM
LIBER QU ARTUS.
l BOTEN us aërii mell is cœlestia dona
Exseqnar : banc etiam, Maecenas, adspice partem.
Admiranda tibi Icvinm spectacnla rernm ,
Мл у nanimosqne dnces , totinsqne ord ¡ne gentis
Mores, et stndia, et popnlos, et prœlia, dicam.
In tenni labor ; at tennis non gloria , si qnem
Pînmina Iaeva sinnnt , anditqne vocatns Apollo.
Principio sedes apibns statioqne petenda ,
Qno neqne sit ventis aditns ( nam pabnla venti
Ferre domnm prohibent ) , neqne oveshaediqne petnlci
Floribns insnltent , ant errans bncnla campo
Dccntlat rorem, et snrgentes atterat herbas.
Absint et picti sqnalentia terga lacerti
Pingnibns a stabnlis , meropesqne , aliaeqne volncres ,
Et manibns Procne pectns signata crnentis :
Omnia nam late vastant , ipsasqne volantes
Ore fernnt, dnlcem nidis immitibns escam.
At liqnidi fontes et stagna virentia mnsco
Adaint, et tennis fngiens per gramma ri vns ,
Palma tjnc vestibnlnm ant ingens oleaster innmbret ;
17 1 , qnnm prima novi dncent examina reges
Vere sno, lndetqne favis emissa jnventns ,
Vicina invitet decedere ripa calori ,
Obviaqne hospitiis teneat frondentibns arbos.
84 GEORGïCORUM v. 24.
In medinm, sea stahit iners, sen proflnet hnmor,
Transversas sauces et grandia conjice S¡LYH ;
Pontibns nt crebris possint consistera , et alas
Pandere ad aestivnm solem, si forte morantes
Sparserit, ant praeceps neptnno immerserit с n rns.
Наec circnin casiae virides , et olentia late
Serpylla , et graviter spirantis copia tuyntbrae
Floreat; irrignnmqne bibant violgria fontem.
Ipsa antem, sen corticibns tibi snta cava tis,
Sen lento fnerint alvearia vimine irxtn ,
Angnstos habeant aditns : nam frigore mella
Cogit hiems, eademqne calor liqnefacta remittit.
Utraqne vis apibns pariter metnenda : neqne illae
Neqnidqnam in tectis certatim tennia cera
Spiramenta linnnt, fncoqne et floribns oras
Explent , collect n raqne haec ipsa ad mnnera glnten
Et visco et Phrygiae servant pice lentins Idae.
Saepè etiam effossis , si vera est fama , latebris
Snb terra fovêre larem , penitùsqne repertge
Pnmicibnsqne cavis , exesaeqne arboris antro.
Tn tamen e levi rimosa cnbilia limo
Unge fovens circùm, et raras snperinjice frondes.
Nen propiùs tectis taxnm sine , neve rnbentes
Ure foco cancros ; altae nen crede palndi ,
Ant nbi odor cœni gravis , ant nbi concava pnlsn
Saxa sonant, vocisqne offensa resnltat imago.
Qnod snperest , nbi pnlsam hiemem sol anrens egit
Snb terras , cœlnmqne aestiva lnce reclnsit ,
Illae continno sah. ns silvasqne peragrant ,
Pnrpnreosqne metnnt flores , et flnmina libant
Snmma leves. Hine, nescio qna dnlcedine Iaetae ,
Progeniem nidosqne fovent : bine arte recentes
Excndnnt ceras , et mella tenacia fingnnt.
Hine nbi jam emissnm caveis ad sidera cosli
Nare per aestatem liqnidam snspexeris agmen ,
Obsenramqne trahi vento mirabere nnbem,
т.бо. LIBER I V. 85
Contemplator ; aqnas dnlces et frondea semper
Tocta petnnt : hne tn jnssos asperge sapores ,
Trita melisphylla , et cerinthae ignobile gramen :
Tnmitnsqne cie , et Matris qnate cymbala circùm.
Ipsae consident medicatis sedibns; ipsae
Intima more sno sese in cnnabnla condent.
Sin antem ad pngnam exierint ( nam saejiè tlnobns
Regibns incessit magno discordia motn ) ,
Continnoqne animos vnlgi et trepidantia bello
Corda licet longé praesciscere ; namqne morantes
Martins ille seris ranci canor increpat, et vox
Anditnr fractos sonitns imitata tnbarnm.
Tnm trepidae inter se coënnt , pennisqne cornscant ;
Spicnlaqne exacnnnt rostris , aptantqne lacertos ;
Et circa regem atqne ipsa ad pretoria densae
Miscentnr , magnisqne vocant clamoribns hostem.
Ergo , nbi ver nactae sndnm camposqne patentes ,
Ernmpnnt port is ; concnrritnr ; aethere in alto
Fit sonitns ; magnnm mixtae glonierantnr in orbem ,
Praecipitesqne cadnnt : non densior aëre grando ,
Nec de concnasa tantùm plnit ilice glandis.
Ipsi per medias acies , insignibns alis ,
Ingentes animos angnsto in pectore versant ;
Usqne adeo obnixi non cedere , dnm gravis , ant hos,
Ant bos , versa fnga victor dare terga snbegit.
Hi motns animornm atqne haec certamina tanta
Pnlveris exigni jactn compressa qniescent.
Veriim nbi dnctores acie revocaveris ambo ,
Deterior qni visns , enm , ne prodigns obsit ,
Dede neci ; melior vacna sine regnet in anla.
Alter erit macnlis anro sqnalentibns ardens ;
Nam dno snnt genera : hie melior , insignis et ore ,
Et rntilis clarns sqnamis : ille horridns alter
Desidia , latamqne trahens inglorins alvnm.
Ut binœ regnm facies , ita corpora plebis :
Pfamqne aliae torpes horrent , cen palvere ab alto
8
86 GEORGI СORUM • v. 96.
Qnntn venit , et sicco terram spnit ore viator
Aridns; elncent aliae, et fnlgore cornscant ,
Ardentes anro , et paribns lita corpora gnttis.
Ыaec potior soboles : hine cœli tempore certo
Dnlcia mella premes; nec tant ùm dnlcia , qnantùm
Et liqnida , et dnrnm bacchi domitnra saporem.
At qnnm incerta volant cœloqne examina lndnnt ,
Contemnnntqne favos , et frigida tecta relinqnnnt ,
Instabiles animos lndo prohibebis inani.
Nec magnns prohibere labor : tn regibns alas
Eripe : non illis qnisqnam cnnctantibns altnm
Ire iter , ant castris andebit vellere signa.
Invitent croceis halantes floribns horti ;
Et cnstos fnrnm atqne avinm , cnm falce saligna ,
Hellespontiaci servet tntela Priapi.
Ipse , thy mn m pinosqne ferens de montibns altis ,
Tecta seret late circnm , cni talia cnrae ;
Ipse labore mannm dnro terat ; ipse feraces
Figat hnmo plantas, et amicos irriget imbres.
Atqne eqnidem, extremo ni jam snb fine labornin
Vela traham , et terris festinem advertere proram ,
Forsitan et pingnes hortos qnae cnra colendi
Orna rei: canerem, biferiqne rosaria Paesti ;
Qnoqne modo potis ganderent inryba rivis ,
Et v i rides apio ripae , tortnsqne per herbam
Cresceret in ventrem cncnmis ; nec sera comantem
Narcissnm, ant flexi tacnissem vimen acanthi ,
Pallentesqne ederas , et amantes littora myrtos.
Namqne snb Oebaliae memini me tnrribns arcis ,
Qna niger hnmectat flaventia cnlta Gabesns ,
Corycinm vidisse senem , cni panca relicti
.Tngera rnris erant; née fertilis illa j nveneis,
Nec pecori opportnna seges , nec commoda baccho.
Hic rarnm tamen in dnmis olns, albaqne circùm
Lilia, verbenasqne premens, vescnmqne papaver ,
Regnm aeqnabat opes animis; seraqne revenons
v.tïa. . LI B ER I V. 87
Nocte domnm, dapibns mensas onerabat inemptis.
Primns vere rosam , ¡itqne auto ID no carpere poma ;
Et qnnm tristis hieras etiamnnm frigore saxa
Rnmperet, et glacie cnrsns frenaret aqnarnm,
Tlle comam moll is jam tondebat lryacintbi ,
Aestatem increpitans seram , zephyrosqne morante*.
Ergo apibns fetis idem at qne examine mnlto
Primns abnndare , et spnmantia cogere pressis
Mella fav i s : illi tiliae , atqne nberrima pinns :
Qnolqne in flore novo pomis se fertilis arbos
Indnerat, totidem antnmno matnra tenebat.
Ule etiam seras in versnm distnlit nlmos ,
Kd nramqne pirnm , et spinos jam prnna ferentes ,
Jamqne ministrantem platannm potantibns nmbras.
' Verùrn haec ipse eqnidem , spa t i is exclnsns miqnis ,
Pratereo, atqne aliis post me memoranda relinqno.
Nnnc age , natnras apibns qnas Jnppiter ipse
Addidit expediam : pro qna mercede, canoros
Cnretnm sonitns crepitantiaqne aera secntae ,
Dictaeo cœli regem pavêre snb antro.
Solae commnnes natos , consortia tecta
Urbis babent, magnisqne agitant snb legibns aevnm;
Et patriam solae, et certos novere penates :
Ventnraeqne biemis memores , aestate laborem
Experiimtnr, et in medinm qnœsita reponnnt.
Namqne aliae victn invigilant, et fœdere pacto
Excrcentnr agris : pars intra saepta domornm
Narcissi lacrymam , et lent nm de cortice glnten ,
Prima favis ponnnt fnndamina ; deinde tenaces
Snspendnnt ceras : aliae , spem gentis , adnltos
Edncnnt fetns : aliae pnrissima mella
Stipant, et liqnido distendnnt nectare cellas.
Snnt qnibns ad portas cecidit cnstodia sorti :
Inqne vicem specnlantnr aqnas et nnbila cœli ;
Ant onera accipinnt venientnm; ant, agmine facto,
Ignavnm fncos pecns a praescpibns arc«nt.
83 GEORGICOIIUM v. 168.
Ferret opns, redolentqne thymo fragrantia mella :
Ac velnti lentis Cyclopes fnlmina massis
Qonm properant, alii tanrinis follibns anras
Accipinnt, reddnntqne, alii stridentia tingnnt
Aera lacn; gemit imposing incndibns Aetna :
lili inter sese magna vi brachia tollnnt
In nnmernm, versantqne tenaci forcipe ferrnm.
Non aliter, si parva licet componere magnis ,
Cecropias innatns apes amor nrget habendi ,
Muncre qnamqne sno. Grandœvis oppida cnra. ,
Et mnnire favos, et daedala fingere tecta.
At (css.v mnlta refernnt se nocte minores ,
Ornra thymo pienae : pascnntnr et arbnta passim ,
Et glancas salices, casiamqne, crocnmqne rnbentem,
Et pingnem tiliam, et ferrngineos hyacinthos.
Omnibns nna qnies opernm, labor omnibns nnns.
Mané rnnnt portis ; nnsqnam mora : rnrsns easdcm
Vesper nbi e pastn tandem decedcrc campía
Admonnit , I nm tecta petnnt , tnm corpora cnrant ;
Fit sonitns, mnssantqne oras et limina circnm.
Post, nbi jam thalamis se composnere, siletnr
In noctem , fessosqne sopor snns occnpat artns.
Nec vero a stabnlis plnvia impendente recednnt
Ixmgiùs, ¡m t crednnt cuelo, adventantibns enris;
Sed circtnn tntae snb mœnibns nrbis aqnantnr ,
Eicnrsnsqne breves tentant ; et saepè lapillos ,
Ut cymbae instabiles ílnct n jactante sabnrram ,
Tollnnt; his sese per inania nnbila librant.
lllnm adeo placnisse apibns mirabere morem ,
Qnod nec concnbitn indnlgent , nec corpora segnes
In venerem solvnnt, ant fetns nixibns ednnt:
Veritm ipsae e foliis natos et snavibns herbis
Ore legnnt; ipsas regem parvosqne qnirites
Snffirhmt; a u lasqne et cerea regna refingnnt.
Saepè etiam dnris errando in cotibns alas
Attrivere, nltroqne animam snb fasce dedêre :
v. 204- L I B E R I V. . 89
Tantns amor flornm, et genera ndi gloria meffis !
Ergo ipsas qnamvis angnsti terminns aevi
Excipiat , neqne enim plns septima dncitnr ¡estas ,
Ät genns immortale manet , mnltosqne per a nnos
Stat fortnna domùs , et avi nnmerant nr avornm.
Prarterea regem non sic Aegyptns , et ingens
Lydia, nec popnli Parthornm, ant Medns Hydaspes,
Observant. Rege incolnmi , mens omnibns nna est :
Amisso, rnpere fidem; constrnctaqne mella
Diripnere ipsae, et crates solvêre favornm.
llle opernm cnstos; illnm admirantnr; et oni nes
Circnmstant fremitn denso , stipantqne freqnentes ;
Et saepè a ttollnnt bnmeris , et corpora bello
Objectant, pnlchramqne petnnt per vnlnera mortem.
His qnidam signis , atqne b aec exempla secnti ,
Esse apibns partem divinae mentis, et hanstns
Aetherios, dixere: denm namqne ire per omnes
Terrasqne,tractnsqne maris, cœlnmqneprofnndnm:
Hine pecndes, armenta , viros, genns omne ferarnm-
Qnemqne sibi tennes nascentem arcessere vitas :
Scilicet hne reddi deinde ac resolnta referri
Omnia : nec morti esse locnm ; sed viva volare
Sideris in nnmcrnm, atqne alto snccedere cœlo.
Si qnando sedem angnstam servataqne mella
Thesanris relines ; priùs hanstn sparsns aqnarnm
Ore fove , fnmosqne mann praetende seqnaces.
Bis gravidos cognnt fetns , dno tempora messis :
Taygete simnl os terris ostendit honestnm
Plias, et Oceani spretos pede repnlit amnes ;
Ant eadem sidns fngiens nbi Piseis aqnosi
Tristior hibernas cœlo descendit in nndas.
lllis ira modnm snpra est , laesaeqne venennm
Morsibns inspirant , et spicnla caeca relinqnnnt
Affinas venia, animasqne in vnlnere ponnnt.
Sin dnram metnes Iiiemem , parcesqne futnro ,
Ccnrnsosque animos et res miserabere fractas;
8.
go, GEОКGIC0RUM v. »40.
At snffire thymo, cerasqne recidere inanes,
Qnis dnbitet? nam saepè favos ignotns adedit
Stellio, et lncifngis congesta cnhilia blattis,
Immnnisqne sedens aliena ad pabnla fncns ,
Ant asper crabro imparibns se immiscnit armis,
Ant dirnm tineae genns, ant invisa Minervae
Laxos in foribns snspendit aranea casses.
Qno magis exhanstae fnerint, hoc acriùs omnes
Incnmbent generis lapsi sarcire rninas,
Complebnntqne foros, et floribns horrea texent.
Si vero, qnoniam cas ns apibns qnoqne nostros
Vita tnlit, tristi langnebnnt corpora morbo ,
Qnod jam non dnbiis poteris cognoscere signis :
Continna est aegris alins color; horrida vnltnm
Deformat macies; tnm corpora lnce carentnm
Exportant tectis, et tristia fnnera dncnnt ;
Ant Шae pedibns connexa: ad limina pendent ;
Ant mt ns clansis cnnctantnr in aedibns omnes ,
Ignavaeqne fame, et contracto frigore pigrae;
Tnm sonns anditnr gravior, tractimqne snsnrrant:
Frigidns nt qnondam silvis immnrmnrat anster,
Ut mare sollicitnm stridit reflnentibns nndis ,
Aestnat nt clansis rapidns fornacibns ignis.
Hie jam galbaneos snadebo incendere odores,
Mellaqne arnndineis inferre canalibns, nltro
Hörtantem, et fessas ad pabnla nota vocantem.
Proderit et tnnsnm gallae admiscere sapo rem ,
Arentesqne rosas , ant igni pingnia mnlto
Defrnta, vel psythia passos de vite racemos ,
Cecropinmqne thymnm , et grave olentia centanrea.
Est etiam flos in pratis, cni nomen amello
Fecere agricolae, facilis qnaerentibns herita;
Namqne nno ingentem tollit de cespite silvam ,
Anrens ipse, sed in foliis, qnae plnrima circùm
Fnndnntnr, violae snblncet pnrpnra nigrae.
Saepè deùm nexis ornatae torqnibns arae.
v. 276. LIB ER I V. 9I
Asper in ore sapor. Tonsis in vallibns illnm
Pastores et cnrva legnnt prope flnmina Mella;.
Hnjns odorato radices incoqne baccho ,
Pabnlaqne in foribns plenis appone canistris.
Sed si qnem proles snbito defecerit omnis ,
Nec genns nnde novae stirpis revocetnr babebit,
Tempns et Arcad ü memoranda inventa magistri
Pandere, qnoqne modo caesis jam sa;pè jnvencis
Insincerns apes tnlerit crnor. Altins omnem
Ivxpediam, prima repetens ab origine, famam.
Wam qna Pellaei gens fortnnata Canopi
Accolit effnso stagnantem flmnine Nilnm ,
Et circnm pictis vehitnr sna rnra faselis ,
Qniqne pharetratae vicinia Persidis nrget ,
Et viridem Aegvptnm nigra fecnndat arena ,
Et diversa rnens septem discnrrit in ora
Usqne coloratis amáis devexns ab Indis ,
Omms in hac certam regio jacit arte s.ilntem.
Exignns primnm, atqne ipsos contractne ad nsns ,
Eligitnr locns : hnne angnsti qne imbricc tecti
Parietibnsqne premnnt arctis; et qnatnor addnnt,
Qnatnor a vends obliqna lnce fenestras.
Tnm vitnlns, biiiia cnrvans jam cornna fronte ;
Q n 'rritnr: bnic geminae nares et spiritns oris
Mnlta relnctanti obsnitnr, plagisqne perempto
Tnnsa per integram solvnntnr viscera pellem.
Sic positnm in clanso linqnnnt ; et ramea costis
Snbjicinnt fragmenta , thymnm , casiasqne recentes.
Hoc geritnr, zephyris primùm impellentibns nndas ,
Ante novis rnbeant qnam prata coloribns , anté
Garrnla qnam tignis nidnm snspendat hirnndo.
Interea teneris tepefactns in ossibns hnmor
Aestnat; et viseada modis animalia miris,
Trnnca pednm primo, mox et stridentia pennis,
Miscentnr, tennemqne magis magis aëra carpnnt:
Donee, nt aestivis eff'nsns nnbibns imber,
92 GEORGICORUM v. 3ta.
Ernpere; ant nt nervo pnlsante sagittae,
Prima leves mcnnt si qnando prœlia Paitiiî.
Qnis dens hune, Mnsae, qnis nobis extudit artem?
TJnde nova ingressns bominnm experientia cepit ?
Pastor Aristaeu s , fngiens Peneïa Tempe ,
Amissis, nt fama, apibns morboqne fameqne,
Tristis ad extremi sacrnm capnt adstitit amnis ,
Mnlta qnerens , atqne hac affatns voce parent em :
Mater, Cyrene mater, qnae gnrgitis hnjns
Ima tenes, qnid me praeclara stirpe deornm
( Si modo , qnem perhibes , pater est Thymbrants
Apollo)
Invisnm fatis gennisti ? ant qno tibi nostri
Pnlsns amor? qnid me cœlnm sperare jnbebas?
En etiam hnnc ipsnm vitae mortalis honorem ,
Qnem mihi vix frngnm et pecndnm cnstodia solera
Omnia tentanti extnderat, te matre, relinqno.
Qnin age, et ipsa mann felices erne silvas,
Fer stabnlis inimicnm ignem, atqne interfice messes,
Ure sata, et valida m in vites molire bipennem ,
Tanta meae si te cepernnt tyedia landis.
At mater sonitnm thalamo snb flnminis alti
Sensit. Eam circnm Milesia vellera Nymphae
Carpebant, byali satnro fncata colore:
Drymoqne, Xanthoqne, Ligeaqne, Phyllodocfqne ,
Caesariem effnsae nitidam per candida colla ;
[Nesaee, Spioqne, Thaliaqne, Cymodoceqne;-]
Cydippeqne, et flava Lycorias, altera virgo ,
Altera tnm primos Lncinae experta labores ;
Clioqne, et Beroë soror, Oceanitides amhae,
Ambae anro, pictis incinctae pellibns ambae ;
Atqne Ephyre , atqne Opis , et Asia De'iopea ;
Et tandem positis velox Arethnsa sagittis.
Inter qnas cnram Clymene narrabat inanem
Vnlcani, Martisqne dolos et dnlcia fnrta,
Arjne chao densos diYUm nnmerabat amores.
v. 347. L I B E R I V. 93
Carmine qno captae dnm fnsis mollia pensa
Devolvont , iternm maternas impnlit anres
Lnctns Aristaei , vitreisqne sedilihns omnes
Obstnpnere : sed ante alias Arethnsa sorores
Prospiciens, snnima flamm capnt extnlit nnda.
Et procnl : O gemi tn non frnstra exterrita tanto ,
Су rene soror, ipse tibi, tna maxima cnra ,
Tristis Aristaeus Penei genitoris ad nndam
Stat lacrymans, et te crndelem nomine dirit.
Hnic percnssa novа mentem formidine mater ,
Dnc age, dnc ad nos, fas illi limina divum
Tangere , ait. Simnl alta jnbet discedere late
Flnmina , qna jnvenis gressns inferret : at ilinm
Cnrvata in montis faciem circnmstetit nnda ,
Âccepitqne sinn vasto, misitqne snb amnem.
Jamqne domnm mirans genetricis , et hnmida regna ,
Spelnncisqne lacns clansos, Incosqne sonantes,
Ibat; et, ingenti motn stnpefactns aqnarnm,
Omnia snb magna labentia flnmina terra
Spectabat diversa locis, Phasimqne , Lycnmqne ,
jpt capnt nnde altns primùm se ernmpit Enipens,
Unde pater Tiberinns, et nnde Anieni flaenta ,
Saxosnmqne sonans Hypanis, Mysnsqne Caicns,
Et gemina anratns tanrino corana vnltut
Eridanns, qno non alins per pingnia cnlta
In mare pnrpnrenm violentior cfllnit amnis.
Postqnam est in thalami pendentia pnmice tecta
Perventnm, et nati fletns cognovit inanes
Cyrene, manibns liqnidos dant ordine fontes
Germanae, tonsisqne fernnt mantelia villis:
Pars epnlis onerant mensas , et plena reponnnt
Pocnla ; Panchaeis adolescnnt ignibns arae.
Et mater, Cape Maeonii carchesia bacchi ,
Oceano libemns, ait. Simnl ipsa precatnr
Oceannmqne patrem rernm , Nymphasqne sorores ,
Centura qnte silvas, centnm qnae flnmina servant.
94 GEORGICORUM v. 383.
Ter liqnido ardentem perfndit nectare vestam ;
Ter flamma ad snmmnm tecti snbjects relnxit.
Omine qno firmans animnm , sic incipit ipsa :
Est in Carpathio Neptnni gnrgite vates ,
Caernlens Protens, magnnm qni piscibns aeqnor
Et jnncto hipednm cnrrn metitnr eqnornm.
Hic nnnc Emathiae portns patriamqne revisit
Pallenen: hnne et Nymphae veneramnr , et ipse
Grandaevns Nerens ; novit namqne omnia vates ,
Qnae sint, qnae fnerint, qnae mox ventnra trahantnr.
Qnippe ita Neptnno visnm est, immania cnjns
Armenta et tnrpes pascit snb gnrgite phocas.
Hic tibi, nate, priùs vinclis capinndns, nt omncm
Expediat rnorbi cansam eventneqne secnndet.
IN am sine vi non nlla dabit praecepta, neqne illnm
Orando flectes : vim dnram et vincnla capto
Tende; doli circnm haec demnm frangentnr inanes.
Ipsa ego te, medios qnnm sol accenJerit acstns,
Qnnm sitinnt herbat, et pecori jam gratior nmbra est,
In secreta senis dncam , qno fessns ab nndis
Se recipit, facile nt somno aggrediare jacentem.
Verùm nbi correptnm manibns vinclisqne tenebis,
Tnm variae elndent species atqne ora ferarnm :
Fiet enim snbito sns horridns, atraqne tigris,
Sqnamosnsqne draco, et fnlva cervice leoma;
Лiit acrem flamma; son i t nm dabit, atqne ita vinclis
Excidet, ant in aqnas tennes dilapsns abibit.
Sed qnanto ille magis formas se vertet in omnes ,
Tanto, nate, magis contende tenacia vincla;
Donec talis erit mntato corpore qnalem
Videris incepto tegeret qnnm lnmina somno.
Haec ait, et liqnidnm ambrosiae difFnndit odorem ,
Qno totnm nati corpns perdnxit : at illi
Dnlcis compositis spiravit crinibns anra ,
Atqne habilis membris venit vigor. Est specns ingens
Exesi latere in montis, qno plnrima vento
v. 419. LIBER IV. 98
Cogitnr, inqne sinns scindit sese nnda redndos,
Deprensis olim statio tntissima nantis :
Intns se vasti Protens tegit objice saxi.
Hic jnvenem in Intebris aversnm a lnmine Nympha
Collocat : ipsa procnl nebnlis obscnra resistit.
Jam rapidns torrens sitientes Sirins Indos
Ardehat, cœlo et medinm sol ignens orbem
Hanserat; arebant herbae , et cava fl mniria siccis
Fancibns ad limnm radii tepefacta coqnebant ;
Qnnm Protens consneta petens e flnctibus untra
Ibat; enm vasti circnm gens bnmida ponti
Exsnltans rorem late dispersit amarnm.
Sternnnt se somno diversae in littore phocae.
Ipse , velnt stabnli cnstos in montibns olim ,
Vesper nbi e pastn vitnlos ad tecta redncit ,
Andttisqne lnpos acnnnt balatibns agni ,
Considit scopnlo medins, nnmernmqne recensei,
Cnjns Aristaeo qnoniam est oblata facnltas ,
Vix defessa senem passns componere membra ,
Cnm clamare rnit magno , manicisqne jacentem
Occnpat. llle, snae contra non immemor artis ,
Omnia transformat sese in miracnla rernni ,
Ignemqne, horribilemqne feram , flnvinmqne liqnen=
tem.
Vernm nbi nnlla fngam reperit pellacia , victns
In. sese redit, atqne bominis tandem ore locntns :
TTsnn qnis te , jnvennm confidentissime , nostras
Jnssit adire domns ? qnidve bine petis ? inqnit. At ille :
Seis, Proteo, scisipse; neqne est te fallere qnidqnam:
Sed tn desine velle ; deûm praecepta secnti
Venimns hine lapsis qnaesitnm oracnla rebns.
Tantùm effatns. Ad bac vates vi deniqne mnlta
Ardentes ocnlos intorsit lnmine glanco ,
Et, graviter frendens , sic fatis ora resolvit :
Non te nnllins exercent nnminis irae ;
Magna lnis commissa : tibi has miserabilis Orphens
96 GEORGICORUM v. 454.
Hand qnaqnam ob me ri t nm pœnas, ni fata resista nt,
Snscitat , et rapta graviter pro conjnge saevit.
Illa qnidem, dnm te fngeret per ilnmina praeceps,
Immanem ante pedes hydrnm monlnra pnella
Servantem ripas alta non vidit in herba.
At chorns aeqnalis Dryadnm c!amore snpremos
Implernnt montes : flernnt Rhodopeïae arces ,
Altaqne Pangaea, et Rhesi Mavortia tellns,
Atqne Getae, atqne Hebrns, et Actias Orithyia.
Ipse , cava solans aegrnm testndine amorem ,
Te, dnlcis conjnx, te solo in littore secnm,
Te, veniente die, te, accedente, canchal.
Taenarias etiam fances, alta ostia Ditis,
Et caligantem nigra formidine lncnm ,
Ingressns, Manesqne adiit, regemqne tremen Jnm ,
Nesciaqne hnmanis precibns mansnescere corda.
At cantn commotae Erebi de sedibns imis
Umbrae ibant tennes , simnlacraqne lnce carentnm ;
Qnam mnlta in foliis avinm se millia condnnt,
Vesper nbi ant hibernns agit de moniilms imber :
Matres, atqne viri, defnnctaqne corpora vita
Magnanimûm heronm , pneri , innnptaeqne pnellae ,
Impositiqne rogis jnvenes ante ora parentnm;
Qnos circnm limns niger , et deform is srnndo
Cocyti, tardaqne palns inamabilis nnda
Alligat, et novies Styx interfnsa coërcet.
Qnin ipsae stnpnere domns, atqne intima leti
Tartara , caernleosqne implexa: crinibns angnes
Enmenides, tennitqne inhians tria Gerberns ors,
Atqne txionii vento rota constitit orbis.
Jamqne pedem referens casns evaserat omncs ,
Redditaqne Enrydice snperas veniebat ad anras,
Ponè seqnens, namqne hane dederat Proserpina legem,
Qnnm snbita incantnm dementia cepit amantem,
Ignoscenda qnidem, surent si ignoscere Manes.
Restitit , En ryd icenqnc snam jam lnce snb ipsl ,
v. 490. LIBER I V. 97
Immmior, heu! YÎctnsqne animi, respexit. Ibi omnii
Effnsns labor , atqne immitis rnpta tyranni
Fœdera, terqne fragor stagnis anditns Avenns.
Illa , Qnis et me , inqnit , misera m , et te perdidit ,
Orphen ?
Qnis tantns fnror? en iternm crndelia retro
Fata vocant, conditqne natantia lnmina somnns.
Jamqne vale : feror ingenti circnmdata nocte ,
Invalidasqne tibi tendens, hen! non tna, palmas.
Dixit , et ex ocnlis snbito , cen fnmns in anras
Commixtns tennes , fngit diversa : neqne illnm
Prcnsantem neqnidqnam nmbras, et mnlta volentem
Dicere , praeterea vidit ; nec portitor Orci
Ampliùs objectam passns transire palndem.
Qnid faceret ? qno se rapta bis conjnge ferret ?
Qno fletn Manes , qna nnmina voce moveret ?
Illa qnidem Stygia nabat jam frigida cymba.
Septem ill mn totos perhibent ex ordine menses
Rnpe snh aëria , deserti ad Strymonis nndam ,
Flevisse , et gelidis haec cvolvisse snb antris ,
Mnlcentem tigres , et agentem carmine qnercns.
Qoalís popnlea maerens Philomela snb nmbra
Amissos qneritnr fetns , qnos dnrns arator
Observans nido implnmes detraxit ; at illa
Flet noctem , ramoqne sedens miserabile carmen
Integrat , et maestis late loca qnestibns implet.
N nlla venns , non nlli animnm flerere hymenaei.
Solns Hyperboreas glacies, Tanaimqne nivalem ,
Arvaqne Rhipaeis nnmqnam vidnata prninis ,
Lnstrabat, raptam Enrydicen atqne irrita Ditis
Dona qnerens: spretae Ciconnm qno mnnere matres,
Inter sacra deùm noctnrniqne orgia ВaccЫ,
Discerptnm latos jnvenem sparsere per agros.
Tnm qnoqne marmorea capnt a cervice revnlsnm
Gnrgite ijnnm medio portans Oeagrins Hebrns
Volveret, Enrydicen vox ipsa et frigida lingna,
9
g8 GEORGICORUM v.5a5.
Ah miseram Enrydicen! anima fngiente, vocabat:
Enrydicen toto referebant flnmine ripae.
Haec Protens: et se jactn dedit aeqnor in altnm ;
Qnaqne dedit, spinnantem nndam snb vortice torsit.
At non Cyrene ; namqne nltro affata timentem :
Nate , licet tristes animo deponere cnras.
Haec omnis morbi cansa : hine miserabile Nymphae ,
Cnm qnibns illa choros lncis agitaba t in altis ,
T'.xitinm misêre apibns. Tn mnnera snpplex
Tende petens pacem , et faciles venerare Napaeas :
Namqne dabnnt veniam votis , irasqne remittent.
Sed modns orandi qni sit , priùs online dicam.
Qnatnor eximio i praestanti corpore tanros ,
Qni tibi nnne viridis depascnnt snmma Lycaei ,
lielige, et intacta totidem cervice jnvencas.
Qnatnor his aras alta ad delnbra dearnm
Constitne , et sacrnm jngnlis demitte crnorem ,
Corporaqne ipsa bonm frondoso desere lnco.
Post , nbi nona snos anrora ostenderit ortns ,
Inferias Orphei lethaea papavera mittes ,
Flacatam Enrydicen vitnla venerabere caesa ,
Et nigram mactabis ovem , lncnmqne revises.
Hand mora , continno mat ris praecepta facessit :
Ad delnbra venit; monstratas excitat aras ;
Qnatnor eximios praestanti corpore tanros
Dncit, et intacta totidem cervice jnvencas.
Post, nbi nona snos anrora in dn ir ra t ortns ,
Inferias Orphei mittit, lncnmqne revisit.
Hic vero, snbil nni ac dictn mirabile monstrnm !
Adspicinnt liqnefacta bonm per viscera toto
Stridere apes ntero , et rnptis effervere costis ,
Immensasqne trahi nnbes, jamqne arbore snmma
Conflnere, et lentis nvam demittere ramis.

Haec saper arvornm cnll n pecornmqne canebam,


Et snper arboribns, Oesar dnm magnns ad altnm
v.56o. bIBERIV. gj
Fnlminat Enphraten bello, victorqne volentes
Per popnlos dat jnra, viamqne affectat olympo.
Illo Virgilinm me tempore dnlcis alebat
Parthenope, stndiis florentem ignobilis otl;
Carmina qni liisi pastornm, andaxqne j nventa,
Tityre, te patulae cecini snb tegmine fagi.
AENEIDOS
LIBRI DUODECIM.
Ille ego qni qnonilam gracili modnlatns avena
Carmen, et, egressns silvis, vicina coëgi
lit qnamvis avido parerent arva colono,
Gratnm oj ; ns agricolis : at nnnc horrentia Martis
PUBLII

VIRGILII MARONIS
AENEIS.

LIBER PRIMUS.

-А.ПМА virnmqne cano Trojae qni primns ab orís


Italiam , fato prodigns , Lavinia venit
J .it tora. Mnltùm ille et terris jactatns et alto ,
Vi snperùm , saevae memorem Jononis ob iram.
Mnlta qnoqne et bello passns , dnm conderet nrLem ,
Inferretqne deos Latio : genns nnde Latinnm ,
Albaniqne patres , atqne altae mœnia Romae.
Mnsa , mihi cansas memora , qno nnmine laeso .
Qnidve dolens regina deôm tot volvere casns
Insignem pietate virnm , tot adire labores ,
Impnlerit. Tantaene animis cœlestibns ¡rae !
Urbs anticna fnit , Tyrii tenner« coloni ,
to4 AENEIDOS v.ts.
Carthago, Italiam contra, Tiberinaqne longé
Ostia, dives opnm, stndiisqne asperrima belli;
Qnam Jnno fertnr terris magis omnibns nnata
Posthabita colnisse Samo : hic illins arma ,
Hic cnrrns fnit : hoc regnnm dea gentibns esse ,
Si qna fata sinant, jam tnm tenditqne fovetqne.
Progeniem sed enim Trojano a sangnine dnci
Andierat, Tyrias olim qnae verteret arces;
Hine popnlnm late regem, bei loqne snperbnm ,
Ventnrnm excidio Libyae : sic volvere Parcas.
Id metnens , veterisqne memor Satnrnia belli
Prima qnod ad Trojam pro caris gesserat Argis ,
Necdnm etiam cansae irarnm saeviqne dolores
Exciderant animo : manet alta mente repostnm
Jndicinm Paridis, spretaeqne injnria formae ,
Et genns invisnm, et rapti Ganymedis honores.
His accensa snper, jactatos aeqnore toto
Troas, reliqnias Danaùm atqne immitis Achilli,
Arcebat longé Latio : mnltosqne per armos
Errabant acti fatis maria omnia citcnm.
Tantae molis erat Homanam condere gentem !
Vix e conspectn Sicnlœ tellnris in altnm
Vela dabant Iaeti , et spnmas salis aere rnebant ;
Qnnm Jnno, aeternnm servans snb pectore vnlnns,
Haec secura: Mene incepto desistere victam?
Nec posse Italia Tencrornm avertere regem ?
Qnippe vetor fatis ! Pallasne exnrere classem
Argivûm, atqne ipsos potnit snbmergera ponto,
Uni ns ob noxam et Cnrias Ajacis Oïlei?
Ipsa, Jovis rapidnm jacnlata e nnbibns ignem,
Disjecitqne rates , evertitqne aeqnora ventis ;
Ilinm cxspirantem transnxo pectore flammas
Tnrbine corripnit, scopnloqne infixit acnto:
Ast ego, qnae divûm incedo regina, Jovisqne
Et soror et conjnx, nna cnm gente tot annos
Bella gero ! Et qnisqnam nnmen Jnnonis adoret
v. 48. LIBERI. 10$
Praeterea, ant snpplex aris imponat honorem?
Talia flammato secnm dea corde volntans,
Nimbornm in patriam, loca feta fnrentibns anstris,
Aeoliam venit. ffic vasto rex Aeolns antro
Lnctantes ventos tempestatesqne sonoras
Imperio premit , ac vinclis et carcere frenat.
lili indignantes magno cnm mnrmnre montis
Ci renm clanstra freninnt. Ceba sedet Aeolns arce,
Sceptra tenens; mollitqne animos, et temperat iras.
Ni faciat, maria, ac terras, cwlnmqne profnndnm ,
Qnippe ferant rapidi secnm, verrantqne per anras.
Sed pater omnipotens spelnncis abdidit atris ,
Hoc metnens: molemqne et montes insnper altos
Imposnit; regemqnc dedit, qni fœdere certo
Et premere, et laxas sciret dare jnssns habenas.
Ad qnem tnm Jnno snpplex his vocibns nsa est :
Aeole(namqne tibi divnm pater atqne hominnm rex
Et mnlcere dedit (inctns, et tollere vento),
Cens inimica mihi Tyrrhennm navigat aeqnor ,
J li n ni in ii al ¡a m portans, victosqne Penates:
Incnt« vim ventis, snbmersasqne obrne pnppes;
Л i i i age diversos , et disjict corpora ponto.
S n i i i in i 1 i 1 bis septem praestanti corpore Nymphae ,
Qnarnm, qnae forma pnlcherrima, Deïopeam
Connnbio j nngam stabili, propriamqne dicabo ;
Omnes nt tecnm meritis pro talibns annos
Exigat, et pnlchra faciat te prole parentem.
Л col 1 i s hicc contra : Tnns , o regina , qnid optes
Explorare labor; mibi jnssa capessere fas est.
Tn mibi qnodcnmqne hoc regni , tn sceptra Jovemqne
Concilias; tn das epnlis accnmbere divùm,
ISiinbo! nincjnc facis tempestatnmqne potentem.
Haec nbi dicta , cavnm conversa cnspide montem
l mjnil i t in latns : ac venti , velnt agmine facto ,
Qna data porta, rnnnt, et terras tnrbine perflant.
Incnbnere mari , totnmqne a sedibns i m i s
to6 AENEIDOS v.84
Una Enrnsqne Notnsqne rnnnt , creberqne procellis
Africns ; et vastos volvnnt ad littora flnctna.
Inseqnitnr clamarqne viri'nn , stridorqne rndentnm.
Eripinnt snbi t ó nnbes cœlnmqne diemqne
Tencrornm ex ocnlis : ponto них incnbat atra.
Intonnere poli , et crebris micat ignibns aether :
Prasentemqne v ¡ris intentant omnia mortem.
Extemplo Aeneae solvnntnr frigore membra :
Ingemit , et , dnplices tendens ad sidera palmas ,
Talia voce ref'ert : O terqne qnaterqne beati
Qneis ante ora pat rnm , Trojœ snb mœnibns altis ,
Contigit oppetere ! O Dana ûm fortissime gentis
Tydide, mene Iliac is one n tn be re campis
Nonpotnisse, tnaqne animamhanc efïnndere dextra
Saevns nbi Aeacidae telo jacet Hector , nbi ingens
Sarpedon , nbi tot Simois correpta snb nndis
Scnta virûm galeasqne et fortia corpora volvit !
Talia jactanti stridens aqnilone procella
Velnm adversa ferit , flnctnsqne ad sidera tollit.
Frangnntnr remi : tnm prora avertit , et nndis
Dat latns ; inseqnitn r cnmnlo prvrnptne aqna? tnons.
Hi snmmo in flnctn pendent ; his nnda dehiscens
Terram inter flnctns aperit : inrit aestns arenis.
Tres Notns abreptas in saxa latentia torqnet :
Saxu vocant Itali mediis qnae in flnctibns aras ,
Dorsnm immane mari snmmo. Tres Enrns ab alto
In brevia et syrtes nrget , miserabile visn ,
Illiditqne vadis , atqne aggere cingit. arenae.
Unam , qnae Lycios fidnmqne vehebat Orontem ,
Ipsins ante ocnlos ingens a vertice pontns
In pnppim ferit ; excntitnr , pronnsqne magister
Volvitnr in capnt ; ast illam ter flnctns ibidem
Torqnet agens circùm, et rapidns vorat avjnore vortex.
Apparent rari nantes in gnrgite vasto :
Arma virùm , tabnlaeqne , et Troïa gaza per nndas.
Jam validam Ilionei navem , jam fortis Achatae ,
r. iao. LIBERI. 107
Et qna vectns Abas, et qna grandaevns Aletes,
Vieit htems: Iaxis laternm compngibns omnes
Accipinnt inimicnm imbrem, rimisqne fatiscnnt.
Interea magno misceri mnrmnre pontnm ,
Emissamqne hiemem sensit Neptnnns, et imis
Stagna refnsa vadis, graviter commotns; et aho
Prospieiens , snmma placidnm capnt extnlit nnda.
Disjectam Aeneae toto videt aeqnore classem,
Flnctibns oppressos Troas cœliqne rnina.
ТЧec latnere doli fratrem Jnnonis et irae.
Enrnm ad se Zephyrnmqne vocat ; dehinc t alia fatnr :
Tantane vos generic tennit fidncia vestri?
Jam cœlnm terramqne meo sine nnщ ¡H c , vcn t i ,
Miscere, et tantas andetis tollere moles?
Qnos ego. . . Sed motos praestat componere flnctns.
Post mihi non simili poenа commissa lnetis.
Matnrate fngam, regiqne hacc dicite vestro :
Non illi Imperinm pelagi , saevnmqne tridentem ,
Sed inihi sorte datnm. Tenet ille immania saxa ,
Vestras , Enre , domos : illa se jactet in anla
Aeolns, et clanse ventornm carcere regnet.
Sic ait, et dicto citiùs tnmida aeqnora placat ,
Collectasqne fngat nnbes , solemqne redncit.
Cymothoë, simnl et Triton adnixns, acnto
Detrndnnt naves scopnlo : levat ipse tridenti ;
Et vastas aperit syrtes, et temperat aeqnor;
Atqne rotis snmmas levibns perlabitnr nndas.
Ac veluti magno in popnlo qnnm saepè coorta est
Seditio, saevitqne animis ignobile vnlgns;
Ja m qne faces et saxa volant; fnror arma ministrat :
Tom, pietate gravem ac meritis si forte virnm qnem
Conspexere, silent, arrectisqne anribns adstant;
Iste regit diet is animos, et pectora mnlcet.
Sic cnnctns pelagi cecidit fragor , aeqnora postqnam
Prospieiens genitor, cœloqne invectns aperto,
Flectit fqnos, cnrrnqne volans dat lora secnnda.
108 AENEIDOS v. t5ff.
Defessi Aeneadae, qnae proxima, littora cnrsn
Contendnnt petere, et Libyae vertnntnr ad oras.
Est in secessn longo locns: insnla portnm
Efficit objectn laternm, qnibns omnis ab alro
Frangitnr inqne sinns scindit sese nnda rednctos.
Hine atqne îtinc vastae rnpes geminiqne minantnr
In cœlnm scopnli, qnornm snb vertice late
Aeqnora tnta silent; tnm silvis scena cornscis
Desnper, borrentiqne atrnm nemns imminct nmbra.
Fronte snb adversa scopnlis pendentibns antrnm ;
Intns aqnae dnlces, vivoqne sedilia saxo ,
Nympharnm domns : bic fessas non vincnla naves
Ulla tenent, nnco non alligat anchora morsn.
Hne septem Aeneas collectis navibns omni
Ex nnmero snbit; ac, magno tellnris amore
Egressi , optata potinntnr Troës arena ,
Et sale tabentes artns in littore ponnnt.
Ac primùm silici scintillam excndit Adiates,
Snscepitqne ignem foliis, atqne arida circinn
Nntrimenta dedit , rapnitqne in fomite flammam.
Tnm cererem corrnptam nndis cerealiaqne arma
Expedinnt fessi rernm ; frngesqne receptas
Et torrere parant flammis, et frangere saxo.
Aeneas scopnlnm interea conscendit , et omnem
Prospectnm latè pela go petit; Anthea si qnem
Jactatnm vento videat, Phrygiasqne biremes ,
Ant Capyn, ant celsis in pnppibns arma Caïci.
Navem in conspectn nnllam , tres littore cervos
Prospicit errantes; hos tota armenta seqnnntnr
A tergo , et longnm per valles pascitnr agmen.
Constitit hic, arcnmqne mann celeresqne sagittas
Corripnit, fidns qnae tela gerebat Achates;
Dnctoresqne ipsos primùm, capita alta ferentes
Cornibns arboreis, sternit; tnm vnlgns et omnem
Miscet agens telis nemora inter frondea tnrbam.
Nec priùs absistit, qnam septem ingentia victor
v. 19». LIBERI. 109
Corpora fanant htiini , et nnmernm cnm nuvilms
aeqnet.
Hinc portnm petit, et socios partitnr in omnes.
Vina, bonns qnae deinde cadis onerarat Acestes
Littore Trinacrio, dederatqne abenntibns heros,
Dividit, et dictis maerentia pectora mnlcet:
0 socii ( neqne enim ignari snmns ante malornm ),
0 passi graviora, dabit dens his qnoqne fi nem.
Tos et Scyllwam rabiem penitùsqne sonantes
Accestis scopnlos , vos et Cyclopia saxa
Experti : revocate animos, maestnmqne timorem
Mittite; forsan et Utet, olim meminisse jnvabit.
Servarios casns, per tot discrimina rernm,
Tendimns in Latinm, sedes nbi fata qnietas
Ostendnnt : ¡Шc fas regna resnrgere Trojae.
Dnrste, et vosmet rebns servate secnndis.
Xalia voce refert , enrisqne ingcnt ¡bns aeger
Spem vnltn simnlat , premit altnm corde dolorem.
1Ш se pradae accingnnt dapibnsqne fntnris :
Tergora deripinnt costis , et viscera nndant.
Pars in frnsta secant , veribnsqne trementia fignnt :
Littore ahena locant alii, flam masqne ministrant.
Tnrn victn revocant vires ; fnsiqne per herkam
Implcntnr veteris bacchi pingnisqne ferinae.
Postqnam exempta fames epnlis , mensaeqnc re>
motae,
Amissos longo socios sermone reqnirnnt,
Spemqae metnmqne inter dnbii, sen vivere credant,
Sive extrema pati, nec jam exandire vocatos.
Prœcipne pine Aeneas nnnc acris Oronti ,
None Amyci casnm gemit , et crndelia secnm
FataLyci, fortemqne Gyan, fortemqne Cloanthnm.
Et jam finis erat, qnnm Jnppiter aethere snmmo
Despiciens mare velivolnm , terrasqne jacentes,
Littoraqne, et latos popnlos, sic vertice cœli
Coastitit, et Libyae defixit lnmina regnis.
10
tio AËNEinOS v. 226.
Atqne illnm tales j actantem pectore cnras
Tristior, et lacrymis ocn lns snffnsa nitentes,
Alloqnitnr Venns : O qni res bominnmqne denmqne
Aeternis regis imperiis , et fnjmine terres,
Qnid mens Aeneas in te committere tantnm ,
Qnid Troës potnere , qnihns tot fnnera passis
Cnnctns ob Italiam terrarnm clanditnr orbis ?
Certe hine Romanos olim volventibns anuís
Hine fore dnctores , revocato a sangnine Tencri ,
Qni mare , qni terras omni ditione tenerent ,
Pollicitns : qnae te , genitor, sententia vertit ?
Hoc eqnidem occasnm Trojae tristesqne rninas
Solabar, fatis contraria fata rependens.
Nnnc eadem fortnna viros tot casibns actos
Inseqnitnr: qnem das finem, rex magne, labornm ?
Antenor |н i 1 n il , mediis elapsns Achivis ,
Illyricos penetrare sinns atqne intima tntns
Regna Libnrnornm , et fontem snperare Timavi ,
Unde per ora novem vasto cnm mnrmnre montis
It mare prornptnm, et pelago premit arva sonanti.
Hic tamen ille nrbem Patavi sedesqne ¡ocavit
Tencrornm , et genti nomen dedit , armaqne fixit
Troïa ; n n nr placida compostns pace qniescit.
Nos, tna progenies , cœli qnibns annnis arcem ,
Navibns ( infandnm ) amissis , nnins ob iram
Prodimnr, atqne Italis longé disjnngimnr oris.
Hic pietatis bonos? sic nos in sceptra reponis?
ОШ snbridens bominnm sator atqne deornm ,
Vnltn qno cœlnm tempestatesqne serenat ,
Oscnla libavit natae ; debine talia fatnr :
Parce metn, Cytherea : manent immota tnornm
Fata tibi; cernes nrbem et promissa Lavini
Mœnia , snblimemqne feres ad sidera cœli
Magnanimnm Aenean ; neqne me sententia vertit.
Hic ( tibi fabor enim , qnando haec te cnra remordet ,
Longiùs et volvens iatornm arcana movebo)
v. »ба. LIBER I. tn
Bellnm ingens geret Italia , popnlosqne feroces
Contnndet, moresqne viris et mœnia ponet,
Tertia dnm Latio regnantem vielem aestas ,
Ternaqne transierint Rntnlis hiberna snbactis.
At pner Ascanins, cni nnnc cognomen lulo
Additnr ( Ilns erat, dnm res stetit Ilia regno ),
Triginta magnos volvendis mensibns orbes
Imperio explebit , regnnmqne ab sede Lavini
Transferet , et longam mnlta vi mnniet Albam.
Hie jam ter centnm totas regnabitnr annos
Gente snb Hectorea , donec regina sacerdos
Marte gravis geminam partn dabit Ilia prole m,
Inde hipa' fnlvo nntricis tegmine laetns
Romnlns excipiet gentem , et Mavortia condet
Mœnia , Romanosqne sno de nomine dim.
His ego nec metas rernm nec tempora pono :
Imperinm sine fine dedi. Qnin aspera Jnno,
Qnae mare nnnc terrasqne metn cœlnmqne fatigat,
Consilia in melins referet , mecnmqne fovebit
Romanos rernm dominos gentemqne togatam.
Sic placitnm. Veniet lnstris labentibns aetas ,
Qnnm domns Assaraci Phthiam clarasqne Муcenм
Servitio premet, ac victis dominabitnr Argis.
Nascetnr pnlcbra Trojanns origine Caesar,
Imperinm oceano, famam qni terminet astris ,
Jnlins , a magno demissnm nomen lulo.
Hnnc tn olim cœlo , spoliis Orientis onnstnm ,
Accipies secnra : vocabitnr hie qnoqne votis.
Aspera tnm positis mitescent saecnla bellis.
Cana Fides, et Vesta, Remo cnm fratre Qnirinns,
Jnra dabnnt : diras ferro et compagibns arctis
Clandentnr belli portae : Fnror impins intne ,
Saeva sedens snper arma , et centnm vinctns ahenis
Post tergnm nodis, fremet horridns ore crnento.
Haec ait; et Maia geÄitnm demittit ab alto ,
CJt terrae, ntqne novae pateant Carthaginis arces
na ABNEGÓOS т. 298.
Hospitio Tencris; ne fati nescia Dido
Finihns arceret. Volat Шe per acra magnnm
Remigio alarnm , ac Libyae citns adstitit oris.
Et jam jnssa facit: ponnntqne feroeia Pœni
Corda, volente deo: in primis regina qnietnm
Accipit in Teneros animnm mentemqne benignam.
At pins Aeneas, per noctem plnrima volvens,
lit primnm lnx alma data est, exire, locosqne
Explorare novos, qnas vento accesserit oras,
Qni teneant, namincnlta videt,hominesne,feraenr,
Qnaerere constitnit , sociisqne exacta referre.
Oassem in convexo nemornm, snb rnpe cavata,
Arboribnsclansamcirci.matqnehorrentibnsnn>hris,
Occnlit: ipse nno graóitnr comitatns Achate,
Bina mtran lato crispans hastilia ferro.
Cni mater media sue tnlit obvia silva ,
Virginis os habitnmqne gerens, et virginis arma
Spartanrc; vel qnalis eqnos Threi'ssa fatigat
Harpalyce , volncremqne fnga praevertitnr Enrnm.
Namqnehnmeris de more habilem snspenderat arcnm
Venatrix, dederatqne romam diffnndere ventis;
Nnda geno, nodoqne sinns collecta flnentes.
Ac prior: Hens, inqnit, jnvenes, monstrate mearnm
Vidistis si qnam hîc errantem forte sorornm ,
ÍSnccinctam pharetra et macnlosae tegmine lyncis ,
Ant spnmantis apri cnrsnm clamore prementem.
Sic Venns ; et Veneris contra sic filins orsns :
Al nlla tnarnm amlila mihi neqne visa sorornm ,
O, qnam te memorem ? virgo ; namqnehand tibi vnltns
Mortalis, nec voxhominem sonat; o dea certe;
An Phoebi soror, an Nympharnm sangninis nna?
Sis felix, nostrnmqne leves, qnœcnmqne , laborem ;
Et qno snb cœlo tandem, qnibns orbis in oris
Jactemnr, doceas: ignari bominnmqne locornmqne
Erranms, vento hne et vastis fluet i bus acti.
Mnlta tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.
v. 334. LIBER I. иЗ
T i i n t Venns : Hand eqnidem tali me digno г honore :
'Virginibns Туras jnos est gestare pharetram,
Pnrpnreoqne alte sncas vincire cothnrno.
Púnica regna vides, Tyrios, et Agenoris nrbem ;
Sed fines Libyci, genns intractabile bello.
Imperinm Dido Tvria regit nrbe profecta ,
Germannm fngiens: longa est injnria, longue
Ambages ; sed snmma seqnar fastigia rernm.
H nie conjnx Sychaens erat, ditissimns agri
Phûenicnm, et magno miserae dilectns aщore :
Cni pater intactam dederat, primisqnc jngarat
Ominibns. Sed regna Tyri germanns babebat
Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes.
Qnos inter medins venit fnror: ille Sychaenm
Impins ante aras, atqne anri caecns amore,
Clam ferro incantnm su perat , secnrns amornm
Germanae; factnmqne din celavit ; et aegram ,
Mnlta malns simnlans, vana spe lnsit amantem.
Ipsa sed in somnis inhnmati venit imago
Conjngis, ora modis attollens pallida miris:
Crndelesaras trajectaqne pectora ferro
Nndavit , caecnmqne donms seclns omne retexit.
Tu ni celerare fngam patriaqne excedere snadet :
Anxilinmqne viae veteres tellnre reclndit
Tbesanros, ignotnm argenti pondns et anri.
His commota , fngam Dido sociosqne parabat.
Conveninnt qnibns ant odinm crndele tyranni ,
Ant metns acer erat; naves qnae forte paratae
Corripinnt , onerantqne anro; portantnr avari
Pygmalioms opes pelago : dnx femina facti.
Devenere locos nbi nnn«: ingentia cernes
Mœnia, snrgentemqne novse Carthaginis arcem:
Mercatiqne sol nm , facti de nomine Byrsam ,
Tanrino qnantùm possent circnmdare tergo.
Sed vos qni tandem? qnibns ant venistis ab oris?
Qnove tetiet U iter? Qaaerenti talibns Шe
tt4 AENEIDOS v. 870.
Snspirans, ¡moqne trahens a pectore vocem :
O dea, si prima repetens ab origine pergam ,
Et vacet annales nostrornm andire labornm ,
Ante diem clanso componet Vesper olympo.
Nos Troja antiqna , si vestras forte per anres
Trojae nomen iit, diversa per aeqnora vectos
Forte sna Libycis tempestas appnlit oris.
Snm pins Aeneas, raptos qni ex boste Penates
Classe veho mecnm, fama snper aethera notns.
ltai ¡a m qnaero patriam, genns ab Jove snnnno :
Bis denis Phryginm conscendi navibns ieqnor,
Matre dea monstrante v iam, data fata secntns;
Vix septem convnlsae nndis Enroqne snpersnnt.
Ipse ignotns , egens , Libyae deserta peragro ,
Enropa atqne Asia pnlsns. Nec plnra qnerentem
Passa Venns , medio sic interfata dolore est :
Qnisqnis es, band, credo, invisns cœlestibns anras
Vitales carpis, Tyriam qni adveneris nrbem.
Perge modo, atqne bine te reginae ad limina perfer.
Namqne tibi rednces socios classemqne relatam
Nnntio , et in tntnm versis Aqnilonibns actam ;
Ni frnstra angnrinm vani docnere parentes.
Adspice bis senos lartantes agmine cycnos ,
Aetheria qnos lapsa plaga Jovis ales aperto
Tnrbabat cœlo : nnnc terras ordine longo
Ant capere, ant captas jam despectare videntnr.
lit rednces ¡lli [ n dnnt stridentibns alis,
Et cœtn cinxere polnm , cantnsqne dedêre ;
Hand aliter pnppesqne tnae, pnbesqne tnornm ,
Ant portnm tenet , ant pleno snbit ostia velo.
Perge modo, et qna te dncit via dirige gressnm.
Dixit, et avertens rosea cervice refnlsit,
Ambrosiaeqne comae divinnm vertice odorem
Spiravere; pedes vestis deflnxit ad imos;
Et vera incessn patnit dea. llle, nbi matrem '
Agnovit, tali fngientem est voce secntns:
v. 406. I.IBER I. n5
Qnid natnm toties, crndelis tn qnoqne, falsis
l.ndis imaginibns? cnr dextrae jnngere dextram
Tíon datnr, ac veras andire et reddere voces?
Tali bus incnsat, gressnmqne ad mœnia tendit.
At Venns obscnro gradientes aëre saepsit ,
Et mnlto nebnlae circùm dea fudit amictn ,
Cernere ne qnis eos, nen qnis contingere posset ,
Molirive moram , ant veniendi posecre cansas.
Ipsa Paphnm snblimis abit, sedesqne revisit
Lreta snas, nbi templnm illi, centnmqne Sabaeo
Tnre calent arae, sertisqne recentibns halant.
Corripnere viam interea, qna semita monstrat.
Jamqne ascendebant collem qni plnrimns nrbi
Imminet, adversasqne adspectat desnper arces.
Miratnr molem Aeneas , magalia qnondam ;
Miratnr portas, strepitnmqne , et strata viarnm.
Instant ardentes Tyrii : pars dncere mnros ,
Moliriqne arcem , et manibns snbvolvere saxa ;
Pars optare locnm tecto , et conclndere snlco.
Jnra,magistratnsqnelegnnt,sanctnmqne senatnm.
Hie portns alii effodinnt ; hie alta theatris
Fnndamenta locant alii; immanesqne colnmnas
Knpibns excidnnt, scenis decora alta futnris.
Qaalis apes aestate nova per florea rnra
Exercet snb sole labor, qnnm gentis adnltos
Edncnnt fetns ; ant qnnm liqnent ia mella
Stipant, et dnlci distendnnt nectare cellas;
Ant onera accipinnt venientnm; ant, agmine facto,
I g nan t m fncos pecns a praesepibns arcent.
Fervet opns, redolentqne thymo fragrantia mella.
О fortnnati, qnornm jam mœnia snrgnnt !
Aeneas ait; et fastigia snspicit nrbis.
Infert se saeptns nebnla , mirabile dicto ,
Per medios, miscetqne viris; neqne cernitnr nlli.
latcos in nrbe fnit media , laetissimns nmbrae ,
Qno primùm jactati mtdis et tnrbine Pœni
n6 AENEIDOS v. 442.
Effodêre loco signnm, qnod regia Jnno
Monstrarat, capot acris eqni; sic nam fore bello
Egregiam et facilem victn per saecnla gentem.
Hic templnm J nnoni ingens Sidonia Dido
Condebat, donis opnlentnm et nnmine divse;
Aerea cni gradibns snrgebant limina , nexaeqne
Aere trabes, foribns cardo stridebat ahenis.
Hoc primínn in lnco nova res oblata timorem
Leniit: hic primùm Aeneas sperare salntem
Ansns , et afflictis melins confidere rebns.
Namqne , snb ingenti lnstrat dnm singnla templo ,
Reginam opperiens , dnra , qnae fortnna sit nrbi ,
Artrficnmqne manns inter se , opernmqne laborem ,
Mi >'a I iIT, videt Iliacas ex ordine pngnas,
Bellaqnejam fama to t nm válgata per orbem;
Atridas, Priamnmqne , et saevnm ambobns Achillem.
(.'onstit.it ; et lacrymans , Qnis jam locns , inqnit ,
Achate,
Qnae regio in terris nostri non plena laboris ?
En Priamns : snnt hic etiam sna praemia landi ,
Snnt lacrymae rernm , et mentem mortalia tangnnt.
Solve me) ns ; feret haec aliqnam tibi fama salntem.
Sic ait, atqne animnm pictnra pascit inani ,
Mnlta gemens , largoqne hnmectât flnmine vnltnm.
Namqne videbat nti bellantes Pergama circnm
Наc fngerent Graii, premeret Trojana jnventns ;
Hаc Phryges, instaret cnrrn cristatns Achilles.
Nec procnl hinc Rhesi niveis tentoria velis
Agnoscit lacrymans, primo qnae prodita somno
Tydides mnlta vastabat caede crnentns;
Ardentesqne avertit eqnos in castra , prins qnatn
Fabnla gnstassent Trojae , Xanthnmqne bibissent.
Parte alia fngiens amissis Troïlns armis ,
íníel i x pner, atqne impar congressns Achilli ,
Fertnr eqnis , cnrrnqne haeret resnpinns inani ,
v. 476. LIBERI. 117
Lora tenons tamen : hnic cervixqne comxqoc tra-
hnntnr
Per terram, et versa pnl vis inscribitnr hasta.
Interea ad templnm non aeqnae Palladis ibant
Cri n i has Iliades passis , peplnmqne ferebant
Snppliciter tristes , et tvmsae pectora palmis.
Diva solo fixos ocnlos aversa tenebat.
Ter circnm Iliacos raptaverat Hectora mnros ,
Exanimnmqne anro corpns vendebat Achilles.
Tnm vero ingentem gemitnm dat pectore ab imo ,
Ut spolia , nt cnrrns , ntqne ipsnm corpns amici .
Tendentemqne manns Priamnm conspexit inermes.
Se qnoqne principibns permixtnm agnovit Aekivis,
Koasqne acies, et nigri Memnonis arma.
Dacit Amazonidnm lnnatis agmina peltis
Penthesilea fnrens, mediisqne in m ill ¡bns ardet,
Anrea snbnectens exsertae cingnla mammae
Bellatrix , andetqne viris concnrrere virgo.
Haec dnm Dardanio Aeneae miranda videnlor, •
Dn m stnpet, obtntnqne haeret defixns in nno ,
Regina ad templnm , forma pnlcherrima , Dido
Incessit, magna jnvennm stipante caterva.
Qnalis in Enrotae ripis ant per jnga Cynthi
Exercet Diana choros; qnam mille secntae
Hine atqne hine glomerantni Orearles ; illa pharetram
Fert homero , gradiensqne deas snpereminet omnes :
Latonae tacitnm pertentant gandia pectns.
Talis erat Dido, taleœ se laeta ferebat
Per medios, instans operi regnisqne fntnris.
Tnm foribns divae , media testndine templi ,
Saepta arm is solioqne alté snbnixa, resedit.
fnra dabat legesqne viris , opernmqne bborem
'Partibns aeqnabat jnstis , ant sorte trahebat :
Qnnm snbito Aeneas concnrsn accedere magno
Anthca , Sergestamqne videt , fortemqne Qoanthom ,
„g AENEIDOS v. 5ю.
Tencrornmqne alios, ater qnos aeqnore tnrbo
Dispnlerat, penitùsqne alias avexerat oras.
Obstnpnit simnl ipse , simnl percnssns Achates
Laetitiaqne metnqne : avidi conjnngere dextras
Ardebant; sed res animos incognita tnrbat.
Dissimnlant; et nnbe cava specnlantnr amicti,
Qnae fortnna viris, classem qno littore linqnant,
Qnid veniant; cnnctis nam lecti navibns ibant
Orantes veniam , et templnm clamore petebant.
Postqnam introgressi , et coram data copia fimdi ,
Maximns Ilionens placido sic pectore cœpit :
O regina , novam cni condere Jnppiter nrbem ,
Jnstitiaqne dedit gentes frenare snperbas,
Troës te miseri , ventis maria omnia vecti ,
Oramns : prohibe infandos a navibns ignes ,
Parce pio generi , et propiùs res adspice nostras.
Non nos ant ferro Libycos popnlare Penates
Venimos, ant raptas ad littora vertere praedas:
Non ea vis animo , nec tanta snperbia victis.
Est locns, Hesperiam Graii cognomine dicnnt,
Terra antiqna, potens armis atqne nbere glebae;
Oenotri colnore viri : nnnc fama minores
Italiam dixisse, docis de nomine, gentem.
Hne cnrsns fnit :
Qnnm snbito assnrgens flnctn nimbosns Orion
In vada caeca tnlit, penitùsqne procacibns Anstris
Perqne nndas, snperante' salo, perqne invia saxa ,
Dispnlit : hne panci vestris adnavimns oris.
Qnod genns hoc hominnm , qnaeve hnnc tam barbara
morem
Permittit patria? hospitio prohibemnr arenae:
Bella cient, primaqne vetant consistere terra.
Si genns lmmannm et mortalia temnitis arma ,
At sperate deos memores fandi atqne nefandi.
Rex erat Aeneas nobis, qno jnstior alter
Nec pietate fnit, nec bello major et armis :
v. 545. LIBER I. 119
Qnem si fata virnm servant, si vescitnr anra
Aetheria, neqne adhnc crndelibns occnbat nmbris,
Non metns officio ne te ecrtasse priorem
Pœniteat. Snnt et Sicnlis regionibns nrbes ,
Arvaqne, Trojanoqne a sangnine clarns Acestes.
Qnassatam ventis liceat snbdncere classem ,
lit silvis aptare trabes, et stringere remos ;
Si du t nr Italiam , sociis et rege recepto ,
Tendere , nt Italiam laeti Latinmqne petamns ;
Sin absnmpta salns, et te , pater optime Tencrûm ,
Pontns habet Libyae , nec spes jam restat lüli ,
At freta Si гa ni a; saltem , sedesqne paratas ,
Unde hnc advecti , regemqne petamns Acesten.
Talibns Ilionens : cnneti simnl ore fremebant
X)ardanidae.
Tnm breviter Dido , vnltnm demissa , proiatnr :
Solvite corde metnm, Tencri; seclndite cnras.
Res dnra et regni novitas me talia cognnt
Moliri, et late fines cnstode tneri.
Qnis genns Aeneadnm , qnis Trojae nesciat nrbem ,
Virtntesqne , virosqne , ant tanti incendia belli ?
Non obtnsa adeo gestamns pectora Pœni ;
Nec tam aversns eqnos Tyria sol jnngit ab nrbe.
Sen vos Hesperiam magnam Satnrniaqne arva ,
Sive Erycis fines regemqne optatis Acesten ,
Anxilio tntos dimiti a m, opibnsqne jnvabo.
Vnltis et bis mecnm pari ter considere regnis?
Urbem qnam statno vestra est : snbdncite naves :
Tros Tyrinsqne mihi nnllo discrimine agetnr.
Atqne ntinam rex ipse Noto compnlsns eodem
Afforet Aeneas ! Eqnidem per littora certos
Dimtttam, et Libyae lnstrare extrema jnbebo ,
Si qnibns ejectns silvis ant nrbibns errat.
His animnm arrecti dictis , et fortis Achates
Et pater Aeneas jamdndnm ernmpere nnbem
Ardebant. Prier Aenean compcllat Achates :
no AENEIDOS v. Sít.
Nate dea, qnae nnac animo sententia snrgit ?
Omnia tnta vides, classem, sociosqne receptos.
U nns abest, medio in flnctn qnem vidimns ipsi
Snbmersnm : dictis respondent cetera mntris.
Vix ea fatns erat, qnnm cirenmfnsa repente
Scindit se nnbes , et in aethera pnrgat apertnm.
Restitit Aeneas, claraqne in lnce refnlsit,
Oshnmerosqne deo similis: namqne ipsa decoram
Caesariem nato genetrix, lnmenqne jnventa,
Pnrpnrenm , et laetos ocnlis afflarat honores.
Qnale manns addnnt ebori decns; ant nbi Пaлo
Argentnm , Parinsve lapis , circnmdatnr anro.
Tnm sic reginam alloqnitnr, cnnctisqne repente
Improvisns ait: Coram, qnem qnaeritis, adsnm
Troins Aeneas, Libycis ereptns ab nnd i s.
0 sola infandos Trojae miserata labores,
Qnte nos, reliqnias Danaùm, terraeqnc, marisqne ,
Omnibns exhanstos jam casibns, omninm cgenos,
Urbe, domo, socias ! grates persolvere dignas
Non opis est Most rа; , Dido , nec qnidqnid nbiqne est
Gentis Dardaniae, magnnm qnae sparsa per orbem.
Di tibi, si qna pios respectant nnmina , si qnid
Usqnam jnstitia est , et mens sibi conscia recti ,
Pramia digna ferant. Quae te tam laeta t u Icntn t
Saecnla ? qni tanti talem gennere parentes ?
In freta dt t in flnvii cnrrent, du m montibns mnbr.v
1 .nsi ralntnt convexa , polns dnm sidera pascet ,
Semperhonos, nomcnqne tnnm, landesqnr manebnnt,
Qnae me cnmqne vocant terrae. Sic fatps , amicnm
Ilionea petit dextra, Iœvaqne Serestnm;
Post , n Uns, fortemqne Gyan, fortemqne (Iloan thnm.
Obstnpnit primo adspectn Sidonia Dido ,
Casn deinde viri tanto; et sic ore locnta est :
Qnis te, nate dea, per tanta pericnkt casns
Inseqnitnr? qnae vis immanibns applicat oris ?
Tnne iiïe Aeneas qnem Oardanio Anchis«
v. 617. LIBERI. xii
Alma Venns Phrygii gennit Simoentis ad nndam ?
Atqne eqnidem Tencrnm memini Sidona venire ,
Finibns expnlsnm patriis , nova regna petentem
Anxilio Beli. Genitor tnm Belns opimam
Vastabat Cyprnm , et victor ditione tenebat.
Tempore jam ex illo casns mihi cognitns nrbis
Trojanœ, nomenqne tnnm, regesqne Pelasgi.
Ipse hostis Teneros insigni lande ferebat ,
Seqne oitnm antiqna Tencrornm ab stirpe volebat.
Qnare agite, o, tectis, jnvenes, snccedite nostris.
Me qnoqne per mnltos similis fortnna labores
Jactatam hac demnm volnit consistere terra.
Йon ignara mali, miseris snccnrrere disco.
Sic memorat; simnl Aenean in regia dncit
Tecta, simnl dh ùm templis indicit honorem.
Nec minùs interea sociis ad littora mittit
Viginti tanros , magnornm horrentia centnm
Terga snnm, pingnes centnm cnm matribns agno?;
Mnnera laetitiamqne dû.
At domns interior regali splcndida his n
Instrnitnr, mediisqne parant convivia tectis:
Arte laboratae vestes, ostroqne snperbo ;
Ingens argentnm mensis, caelataqne in anro
Fortia facta patrnm, series longissima rernm ,
Per tot dncta viros antiqna ab origine gentis.
Aeneas (neqne enim patrins consistere mentem
Passns amor) rapidnm ad naves praemittit Achaten,
Ascanio ferat lnce , ipsnmqne ad mœnia dncat.
Omnis in Ascanio cari stat cnra parentis.
Mnnera praeterea , Iliacis erepta rninis ,
Ferre jnbet; pallam signis anroqne rigentem ,
Et circnmtextnm croceo velamen acantho ,
Ornatns Argivae Helenae, qnos illa Mycenis ,
Pergama qnnm peteret inconcessosqne hymenaeos ,
Extnlerat, matris Ledae mira hile donnm :
Praeterea sceptrnm , Ilione qnod gesserat olim ,
JJ
122 AENEIDOS v. 653.
Maxima natarnm Priami, colloqne1 momie
Baccatnm, et dnplicem gemmis anroqne coronam.
Haec celerans, iter ad naves tendebat Achates.
At Cytherea novas artes, nova pectore versat
Consilia ; nt faciem mntatns et ora Cnpido
Pro dnlci Ascanio veniat , donisqne fnrentem
Incendat reginam, atqne ossibns implicet ignem.
Qnippe domnm timet ambignam,Tyriosqne bilingnes.
Drit atrox Jnno, et snb noctem cnra recnrsat.
Ergo his aligernm dictis affatnr Amorem :
Nate, mese vires, mea magna potentia, solns ,
Nate , patris snmmi qni tela Typhoïa temnis ,
Ad te confngio, et snpplex tna nnmina poseo.
Frater nt Aeneas pelago tnns omnia circnm
Littora jactetnr odiis Jnnonis iniqnae ,
Nota tibi ; et nostro dolnisti saepè dolore.
Hnne Phœnissa tenet Dido, blandisqne moral nr
Vocibns: et vereor qno se Jnnonia venant
Hospitia: hand tanto cessabit cardine rernm.
Qnocirca capere ante dolis, et cingere flamma
Reginam meditor; ne qno se nnmine mntet ,
Sed magno Aencae mecnm teneatnr amore.
Qna facere id possis, nostram nnnc accipe mentem.
Regins, accitn cari genitoris, ad nrbem
Sidoniam pner ire parat, mea maxima cnra ,
Dona fereas , pelago et flammis restantia Trojae :
Ilnnc ego sopitnm somno , snper alta Cythera ,
Ant saper Idalimn , sacrata sede recondam ;
Ne qna scire dolos, medinsve occnrrere possit.
Tn faciem illins , noctem non ampliùs nnam ,
Falle dolo, et notos pneri pner indne vnltns ;
Ut, qnnm te gremio accipiet laetissima Dido
Regales inter mensas laticemqne Lyaenm ,
Qnnm dabit amplexns atqne oscnla dnlcia figet,
Occnltnm inspires ignem , fallasqne veneno.
Paret Amor dictis carre genctricis, et al»
т. 689. LIBERI. 123
Ivvn'it , et gressn gandens incedit lnli.
At Venns Ascanio placidam per membra qnietem
Irrigat ; et fotnm gremio dea tollit in altos
Idaliae lncos, nbi mollis amaracns illnm
Floribns et dnlci adspirans complectitnr nmbra.
Jamqne ibat, dicto parens, et dona Cnpido
Regia portabat Tyriis , dnce laetns Achate.
Qnnm venit , anlaeis jam se regina snperbis
Anrea composnit sponda, mediamqne locavit.
Jam pater Aeneas et jam Trojana jnventns
Con veninnt , stratoqne snper discnmbitnr ostro.
Dant famnli manibns lymphas , cereremqne canistris
Expedinnt , tonsisqne fernnt mantelia villis.
Qninqnaginta intns fámnla. , qnibns ordine longo
Cnra pehnm strnere , et flammis adolere Penates.
Centnm aliae, totidemqne pares aetate ministri ,
Qni dapibns mensas onerent et pocnla ponant.
Nec non et Tyrii per liminu laeta freqnentes
Convenere, toris jnssi discnmbere pictis.
Mirantnr dona Aeneae ; mirantnr lnlnm ,
Flagrantesqne dei vnltns , simnlataqne verba ,
Pallamqne, et pictnm croceo velamen acantho. .
Praecipnè infelix, pesti devota fntnrae,
ExplerL mentem neqnit , ardescitqne tnendo ,
Phœnissa ; et pnero pariter donisqne movetnr.
llle , nbi complexn Аeneae colloqne pependit ,
Et magnnm falsi implevit genitoris amorem ,
Reginam petit. Haec ocnlis , haec pectore toto ,
Haeret , et interdnm gremio fovet , inscia Dido
Insidat qnantns miserae dens. At memor ille
Matris Acidaliae panlatim abolere Sychamm
Incipit, et vivo tentat praevertere amore
Jam pridem resides ánimos desnetaqne corda.
Postqnam prima qnies epnlis , mensaeqne remolse ,
Crateras magnos statnnnt , et vina coronant.
Fit strepitns tectis, voccmqne per ampla volntant
t»4 AENEIDOS LIBER L v.»»5.
Atria: dependent lychni laqnearibns aurc-is
Incensi , et noctem flammis fnnalia vincnnt.
Hie regina gravem gemmis anroqne poposcii ,
Implevitqne mero, pateram, qnam Beins et oimies
A Belo soliti. Tnm facta silentia tec t is :
Jnppiter, nospitibns nam te dare jnra loqnnntnr,
H míe bi'l mn Tyriisqne diem Trojaqne profect is
Esse velis , nostrosqne 1 1 nj n s meminisse minores :
Adsit laetitiae Bacchns da tor , et Lona Tnno :
Et vos, o, cœtnm, Tyrii, celebrate faventes.
Dixit, et in mensam latienm libavit honorem ;
Primaqne, libato, snmmo tenns attigit ore.
Tam Bitiae dedit increpitans: ille impiger hansit
Spnmantem pateram, et pleno se prolnit amo :
Post, alii proceres. Cithara crinitns lopas
Personat anrata docnit qnae maximns Atlas.
Hie canit errantem lnnam , solisqne labores ;
Unde hominnm genns, etpecndes; nnde imber, et
ignes;
Art-tnrn m, plnviasqne llyadas, geminosqne Triones;
Qnid tantùm oceano properent se tingere soles
Hiberni , vel qnae tardis mora noctibns obstet.
Ingeminant plansn Tyrii, Troesqne seqnnntnr.
Nec non et vario noctem sermone trahebat
Infelix l)ido, longnmqne bibebat amorem,
Mnlta snper Priamo rogitans , snper Hectore mnlta :
Nnnc, qnibns Anrorae venisset filins armis;
Nnnc,qnalesDiomediseqni; nnnc, qnantns Achilles.
Immo age, et a prima die, hospes, origine nobis
Insidias, inqnit, Пanuma , casnsqne tnornm ,
Erroresqne tnos; nam tejam septima portat
Omnibns errantem terris et flnctibns itstas.
AENEIDOS
LIBER SECUNDUS.
VjotiTicnERE omnes, in tenti qne ora tcnchant:
Inde toro pater Aeneas sic orsns ab alto :
Infandnm, regina, jnbes renovare dolorem ;
Trojanas nt opes et lamentabile regnnm
Ernerint Danai ; qnaeqne ipse miserrima vidi ,
Et qnornm pars magna fni. Qnis , talia fando ,
Myrmidonnm, Dolopnmve, ant dnri miles Ulyxi,
Temperet a lacrymis ? Et jam nox hnmida cœlo
lValcipitat , snadentqne cadentia sidera somnos :
Sed , si tantns amor casas cognoscere nos t ros ,
Et hreviter Trojae snpremnm andire laborem ,
Qnamqnam animns meminisse horret , lnctnqne re«
fngit,
Incipiam. Fracti bello, fatisqne repnlsi ,
Dnctores Danaûm , tot jam labentibns annis ,
Instar montis eqnnm, divina Palladis arte,
Aedificant, sectaqne intexnnt abiete costas :
Votnm pro reditn simnlant ; ea fama vagatnr.
Hne delecta virnm sortiti corpora fnrtim
Inclndnnt caeco lateri , penitùsqne cavernas
Ingentes, nternmqne, armato milite comptant.
ii.
1a« AENEIDOS ». ao.
Est in conspectn Tcnedos, notissima farna
Insnla, dives opnm, Priami dnm regna mam-bant;
Mtme tantùm sinns, et statio male fida carinis :
Hne se provecti deserto in littore condnnt.
Nos abiisse rati , et vento petiisse Mycenas.
Ergo omnis longo solvit se Teneria lnctn :
Pandnntnr portae, jnvat ire, et Dorica castra ,
Desertosqne videre locos, littnsqne relictnm.
Hie Dolopnm manns, hie saevns tendebat Achilles;
Clas&ibns hie locns ; hie acie certare solebant.
Pars stnpet innnptae donnm exitiale Minervae ,
Et molem mirantnr eqni : primnsqne Thymœtes
Dnci intra mnros hortatnr, et arce locari ;
Sive dolo, sen jam Trojae sic fata ferebant.
At Capys, et qnornm melior sententia menti,
An1 pelago Dananm insidias snspectaqne dona
Praecipitare jnbent, snbjectisve nrere flammis ;
Ant terebrare cavas nteri et tentare latebras.
Scinditnr incertnm stndia in contraria vnlgns.
Primns ibi ante omnes , magna comitante caterva ,
Laocoon ardens snmma decnrrit ab arce ;
Et procnl: O miseri, quœ tanta insania, cives?
Creditis avectos hostes? ant nlla pntatis
Dona carere dolis Danaûm? sic notns Ulyxes?
Ant hoc inclnsi ligno occnltantnr Achivi ;
Ant haec in nostros iàbricata est machina mnros ,
Inspectnra domos, ventnraqne desnper nrbi ;
Ant aliqnis Latet error : eqno ne credite , Tencri.
Qnidqnid id est, timeo Danaos et dona ferentes.
Sic fatns, validis ingentem viribns hastam
In latns inqne feri cnrvam compagibns alvnm
Contorsit : stetit illa tremens , nteroqne recnsso
Insonnere cavae gemitnmqne dedére cavernae.
Et, si fata deùm, si mens non Iseva fnisset,
Impnlerat ferro Argolicas fœdare latebras :
Trojaqne, nnnc stares; Priamiqvte arx alta , mandes.
т. 56. L I BEB. II. t27
Ecce manns jnvenem interea post terga revinctnm
Pastores magno ad regem clamore trahebant
Dartlanidae; qniseignotnm venientibns nltro,
Hoc ipsnm nt strneret , Trojamqne aperiret Achivis ,
Obtnlerat, fidensanimi, atqne in ntrnmqneparatns,
Sen versare dolos, sen certae occnmbere morti.
Undiqne visendi stndio Trojana jnventns
Circnmfnsa rnit, certantqne illndere capto.
Aecipe nnnc Danaûm insidias ; et crimine ab nno
Disce omnes.
Namqne nt conspectn in medio, tnrbatns, inermis,
Constitit, atqne ocnlis Phrygia agmina circnmspexit :
Hen ! qnae nnnc tellns , inqnit , qnae me aeqnora possnnt
Accipere? ant qnid jam misero mihi deniqne restat,
Cni ñeqne apnd Danaos nsqnam locns , et snper ipsi
Dardanidae infensi pœnas cnm sangnine poscnnt i1
Qno gemitn conversi animi , compressns et omnis
Impetns : hortamnr fari , qno sangnine cretns ,
Qnidve ferat memorct, qnae sit fidncia capto.
[Ule haec, deposita tandem formidine , fatnr : ]
Cnneta eqnidem tibi , rex , fnerit qnodcnmqne , fa=
tebor
Vera, inqnit: neque me Argblica de gente negabo ;
Hoc primùm : nec , si misernm fortnna Sinonem
Finxit, vannm etiam mendacemqne improba finget.
Fando aliqnod , si forte tnas pervenit ad a n res
Belidae nomen Palamedis , et inclyta fama
Gloria; qnem falsa snb proditione Pelasgi
Insontem, infando indicio, qnia bella vetabat ,
Demisere neci ; nnnc cassnm lnmine lngent :
1Ш me comitem, et consangninitate propinqnnm ,
Panper in arma pater primis hne misit ab annis.
D,nm stabat regno incolnmis, regnmqne vigebat
Conciliis, et nos aliqnod nomenqne decnsqne
Gessimns : invidia postqnam pellads Ulyxi
(Hand ignota loqnor) snperis concessit ab oris ,
,a8 AENEIDOS v.9n.
Afflietns vitam in tenebris lnctnqne trahebam ,
Et easnm insontis mecnm indignabar amici.
Nec tacni demens; et me, fors si qna tnlisset,
Si patrios nmqnam remeassem victor ad Argos ,
Promisi nltorem ; et verbis odia aspera movi .
Hine mihi prima mali labes ; hine semper Ulyxes
Criminibns terrere novis; hine spargere voces
In vnlgnm ambignas , et qnaerere conscins arma.
Tíec reqnievit enim , donee Calchante ministro. . . .
Sed qnid egohaec antem neqnidqnam ingrata revolvo ?
Qnidve moror ? Si omnes nno ordine habetis Achivos,
Idqne andire sat est , jam dndnm snmite pomas.
Hoc Ithacns velit, et magno mercentnr Atridae.
Tnm vero ardemns scitari et qnaerere cansas ,
Ignari scelernm tantornm artisqne Pelasgae.
Proseqnitnr pavitans , et ficto pectore fatnr :
Saepè fngam Danai Troja cnpiere relicta
Moliri, et longo fessi discedere bello.
Fecissentqne ntinam ! Saepè illos aspera ponti
Interelnsit hiems, et terrnit Anster enntes.
Praecipnè, qnnm jam hic trabibns contextne acernis
Staret eqnns, toto sonnernnt aethere nimbi.
Snspensi Enrypylnm sei tat mn oracnla Phœbi
Mittimns; isqne adytis haec tristia dicta reportat :
Sangnine placastis ventos et virgine caesa ,
Qnnm primùm Iliacas, Danai, venistis ad oras ;
Sangnine qnaerendi reditns, animaqne litandnm
Argolica. Vnlgi qnae vox nt venit ad anres,
Obstnpnere animi , gelidnsqne per ima cncnrrit
Ossa tremor; cni fata parent, qnem poscat Apollo.
Hic Ithacns vatem magno Calchanta tnmnltn
Protrahit in medios ; qnae sint ea nnrnina divùm
Flagitat : et mihi jam mnlti crndele canebant
Artificis scelns, et taciti ventnra videbant.
Bis qninos silet ille dies, tectnsqne recnsat
Prodere voce sna qnemqnam , ant opponerc morti.
v. 1*7. LIBER II. jag
Vix tandem magnis Ithaci clamoribns actns,
Composito rnmpit vocem, et me destinat arae.
Assensere omnes; et qnae sibi qnisqne timebat
Unins in miseri exitinm conversa tnlere.
Jamqne dies infanda adera t : mihi sacra parará ,
Et sals.e frnges, et circnm tempora vittae.
Eripni, fateor, leto me, et vincnla rnpi;
Limosoqne lacn per noctem obscnrns in nlva
Delitni, dnm vela, darent si forte, dedissent.
Nec mihi jam patriam a m ¡qnam spes nlla videmli ,
Nec dnlces natos , exoptatnmqne parentem ;
Qnos ilh fors ad pœnas ob nostra reposcent
Effngia; et cnlpam hanc miserornm morte piabnnt.
Qnod te, per snperos et conscia nnmina veri ,
Per, si qna est qnae restet adhnc mortalibns nsqnam
Intemerata fides , oro , miserere labornm
Tantornm, miserere animi non digna ferentis.
His lacrymis vitam damns , et miserescimns nltro.
Ipse viro primns manicas atqne arcta levari
Vincla jnbet Priamns; dictisqne ha fatnr amicis :
Qnisqnis es, amissos hinc jam obliviscere Graios ;
Noster eris; mihiqne haec edissere vera roganti.
Qno molem hanc immanis eqni statnêre?qnis anctor?
Qnidvepetnnt? qnae relligio? ant qnae machina belli?
Dixerat. Ille, dolis instrnctns et arte Pelasga ,
Snstnlit exntas vinclis ad sidera palmas :
Vos, aeterni ignes, et non violabile vestrnm
Testor nnmen, ait; vos, arae, ensesqne nefandi ,
Qnos fngi ; vittaeqne deùm , qnas hostia gessi :
Fas mihi Graiornm sanrata resolvere jnra ,
Fas odisse viros, atqne omnia ferre snb anras ,
Si qna tegnnt : teneor pat r ¡ae nec Irgibns nllis.
Ta modo promissis maneas , servataqne serves
Troja fidem , si vera feram , si magna rependam.
Omnis spes Danaûm, et cœpti fidncia belli ,
Palladis anxiliis semper stetit. Impins ex qno
t3o AE N EID O S v. i63.
Tydides sed enim, scelernmqne inventor Ulyxes,
Fatale aggressi sacrato avellere templo
Palladinm, caesis snmin»; enstodibns a rcis;
Corripnere sacram efligiem , manibnsqne crnentis
Virgineas an si divae contingere viitas ;
Ex illo flnere ac retro snblapsa referri
Spes Danaûm, fractae vires, aversa deae mens.
Nec d n hi is ea signa dedit Tritonia monstris :
Vix positnm castris simnlacrnm , arsere cornscae
Lnminibns flammae arrectis, salsnsqne per art ns
Sndor iit; terqne ipsa solo (mirabile dictn)
Emicnit, parmamqne lerens hastamqne trementem.
Extemplo tentanda fnga canit aeqnora Calchas ,
Nec posse Argolicis exscindi Pergama ld is,
Omina ni repetant Argis, nnmenqne redncant
Qnod pelago et cnrvis secnm avexere carinis.
Et nnnc, qnod patrias vento petiere Mycenas ,
Arma deosqne parant comites ; pelagoqne «menso
Improvisi adernnt : ita digerit omina Calchas.
Hanc, pro Palladio, moniti, pro nnmine laeso,
Effigiem statnêre, nefas qnae triste piaret.
Hanc tamen immensam Calchas attollere molem
Roboribps textis , cccloqne edncere , jnssit ,
Ne recipi portis ant dnci in тoчнu possit ,
Nen popnlnm aniiqna snb relligione tneri :
Nam si vestra manns violasset dona Minervae ,
Tnm magnnm exitinm ( qnod di priùs omen in ipsnm
Convertant) Priami imperio Phrygibnsqne fntnrnm;
Sin manibns vestris vestram ascendisset in nrbem ,
Ultro Asiam magno Pelopea ad mœnia bello
Ventnram , et nostros ea fata manere nepotes.
Tali luis insidiis, perjnriqne arte S monis ,
Credita res; captiqne dolis lacrymisqne coactis,
Qnos neqne Tydides, nec Larissaens Achilles,
Non anni domnere decem, non mille carinae.
Hie alind iniijns miseris mnltoqne tremendtnn
v. 199. LIBER II. i3t
Objicitnr magis, atqne improvida pectora tnrbat.
Laocoon, dnctns Neptnno sorte sacerdôs,
Solemnes tanrnm ingentem mactabat ad aras.
Eece antem gemini a Tenedo tranqnШa per alta
(Horresco referens) immensis orbibns angnes
Incnmbnnt pelago, pariterqne ad littora tendnnt;
Pectora qnornm inter lhn'tus arrecta jnbaeqne
Sangnineae exsnperant nndas; pars cetera pontnm
Pone legit, sinnantqne immensa volnmine terga.
Fit sonitns, spnmante salo; jamqne arva tenebant ;
Ardentesqne or.nlos snffecti sangnine et igni ,
Sibila lamhí-li tnt lingnis vibrantibns ora.
Difrngimns visn exsangnes. 1)1 i agmine ecrto
Xaocoonta petnnt; et primnm parva dnornm
G>rpora natornm serpens amplexns nterqne
Implicat , et miseros morsn depascitnr artns.
Post, ipsnm , anxilio snbenntem ac tela ferentem ,
Corripinnt, spirisqne ligant ingentibns ; et jam
Bis medinm amplexi , bis collo sqnamea cirrnm
Terga dati , snperant capite et cervicibns altis.
Ille simnl manibns tendit divellere nodos ,
Perfnsns sanie vittas atroqne veneno ;
Clamores simnl horrendos ad sidera tollit :
Qnales mngitns, fngit qnnm sancins aram
Tanrns, et incertam excnssit cervice secnrim.
At gemini lapsn delnbra ad snmma dracones
Effnginnt, saevaeqne petnnt Tritonidis arcem ;
Snh pedibtuqne deae clypeiqne snb orbe tegnntnr.
Tnm vero tremefacta novns per pectora cnnctia
Insinnat pavor; et scelns expendisse merentem
Laocoonta fernnt , sacrnm qni cnspide robnr
Laeaerit, et tergo sceleratam intorserit bastam.
Dncendnm ad sedes simnlacrnm , orandaqne divse
Nnmina , conclamant.
Dividimns mnros, et moania pandimns nrbis.
Accingnnt omnes operi , pedibnsqne rotarnm
í3a AENEIDOS v. 235.
Snhjicinnt lapsns, et stnppea vincnla eolio
Intendnnt. Scandit fatalis machina mnros,
Feta armis : pneri circùm innnptaeqne pnelke
Sacra cannnt, fnnemqne mann contingere gandent.
Illa snbit , mediaeqne minans i I la bit 1 i r nrbi.
O patria ! o < li vùiu domns Шnm ! et inclyta bello
Mœnia Dardanidùm ! qnater ipso in limine portae
Snbstitit, atqne ntero sonitnm qnater arma dedére.
Instamns tamen immemores , caeciqne fnrore ,
Et monstrnm infelix sacrat a sistimns arce.
Tnne etiam fatis aperit Cassandra fntnris
Ora, dei jnssn non nmqnam credita Tencris.
Nos delnbra deùm miseri , qnibns nltimns esset
Ille dies , festa velamns fronde per nrbem.
Vertitnr interea cœlnm , et rnit oceano nox ,
lu vol in ts nmbra magna terramqne , polnmqne ,
Myrmidonnmqne dolos : fnsi per mœnia Tencri
Conticnere; sopor fessos complectitnr art ns.
Et jam Argiva phalanx instrnctis navibns ibat
A Tenedo, taciue per amica silentia lnnae
I ,it lt tra nota petens, (laminas qnnm regia pnppis
Extnlerat, fatisqne deùm defensns iniqnis
Inclnsos ntero Danaos et pinca fnrtim
Laxat claustra Sinon: ¡(lus patefactns ad anras
Reddit eqnns; Iaetiqne cavo se robore promnnt
Thessandrns Sthenelnsqne dnces , et d i ru s Ulyxes ,
Demissnm lapsi per fnnem , Acamasqne , Thoasqne ,
Pelidesqne Neoptolemns, primnsqne Machaon,
Et Menelaus, et ipse doli fabricator Epeos.
Invadnnt nrbem somno vinpqne sepnltam :
Caednntnr vigiles ; portisqne patentibns omnes
Accipinnt socios, atqne agmina conscia jnngnnt.
Tempns erat qno prima qnies mortaUbns xgris
Incipit , et dono divùm gratissima serpit.
In sonmis ecce ante ocnlos ma°stissimns Hector
Visns adesse mihi , largosqne effnndere fletns ;
v.a7i. LIBER II. Hi
Raptatns bigis, nt qnondam, aterqne crnento
Pnlvere, perqne pedes trajectns lora tni»entes.
Hei inihi, qnaiis erat! qnantùm mntatns ab Шо
Hectore qni redit exnvias indntns Achilli ,
Vel Danaùm Phrygios jacnla tns pnppibns ignes !
Sqnalentem barbam , et concretos sangnine crines ,
Vnlneraqne illa gerens qnae circnm plnrima mnios
Accepit patrios. liltro flens ipse videbar
Compellare virnm , et maestas expromere voces :
О lnx Dardaniae ! spes o iîdissima Tencrùm !
Qnae tantae tennere morae ? qni bns Hector ab oris
Exspectate venis? nt te post mnlta tnornm
Fnnera , post varios hominnmqne nrbisqne labores,
Defessi adspicimns ! qnae cansa indigna serenos
Ftedavit vnltns? ant cnr haec vnlnera cerno?
llle nih l S ; nec me qnaerentem vana moratnr \
Sed graviter gemitns imo de pectore dncens :
Hen! fnge, nate dea, teqne his, ait, eripe flammis:
Hostis habet mnros ; rnit alto a cnlmine Troja.
.Sat patriae Priamoqne datnm. Si Pergama dextrá
Defendi possent , etiam hac defensa fnissent.
Sacra snosqne tibi commendat Troja Penates:
Hos cape fatornm comites; his mœnia qnaere ,
Magna pererrato statnes qnae deniqne ponto.
Sic ait ;• et manibns vittas , Vestamqne potentem ,
Aeternnmqne adytis effert penetrahbns ignem.
Diverso interea miscentnr mcenia lnctn;
Et magis atqne magis, qnamqnam secreta parentis
Anchisae domns , arboribnsqne obtecta recessit ,
Clarescnnt sonitns, armornmqne ingrnit horror.
Excntior somno, et snmmi fastigia tecti'
Ascensn snpero , atqne arrectis anribns adsto :
In segetem velnti qnnm flamma fnrentibns Anstris
Incidit , ant rapidns montano flnmine lorwas
Sternit agros , sternit sata lœta , bonmqne labores 9
Praecipitesqne trahit silvas ; stnpet inscins alto
i34 AENEIDOS v. 3o7.
Accipiens sonitnm saxi de vertice pastor.
Tnm vero manifesta fides , Danaùmqne patescnnt
Insidiae : jam Deiphobi dedit ampla rninam ,
Vnlcano snperante , domns ; jam proximns arder
Ucalegon ; Sigea igni freta lata relnrent.
Exoritnr clamorqne virûm clangorqne tnbarnm.
Arma a mens capio; nec sat rationis in armis;
Sed glomerare mannm bello , et concnrrere in arcem
Cnm sociis ardent animi: fnror iraqne mentem
Pracipitant ; pnlchrnmqne mori snccnrrit in armis.
Ecce antem telis Panthns elapsns Achivnm ,
Panthns Othryades, arcis Phœbiqne sacerdos ,
Sacra mann, victosqne deos, parvnmqne nepotem,
Ipse trahit , cnrsnqne amens ad limina tendit.
Q no res snmma loco, Panthn? qnam prendimns arcem?
Vix ea fatns eram , gemitn qnnm talia reddit :
Venit snmma dies et inelnctabile tempns
Dardaniae: fnimns Troës; fnit Ilinm, et ingens
Gloria Tencrornm: ferns oinnia Jnppiter Argos
Transtnlit : incensa Danai dominantnr in nrbe.
Ardnns armatos mediis in mœnibns adstans
Fnndit eqnns ; victorqne Sinon incendia miscet
Insnltans: portis alii bipatentibns adsnnt,
Millia qnot magnis nmqnam venare Mycenis ,
Obsedere alii telis angnsta viarnm
Oppositi : stat ferri acies mncrone cornsco
Stricta, parata neci: vix primi prœlia tentant
Portarnm vigiles, et caeco marte resistnnt.
Talibns Othiyadae dictis et nnmine divùm
In flammas et in arma feror, qno tristis Erinnys,
Qno fremitns vocat, et snblatns ad aethera clamor.
Addnnt se socios Rhipens et maximns armis
Epytns; oblati per lnnam , Hypanisqne, Dymasqne;
Et lateri agglomerant nostro ; jnvenisqne Corœbns
Mygdonides : illis ad Trojam forte diebns
Venerat, insano Cassandrae incensns amore ;
v. 343. LIBER II. t35
Et gener anxilinm Priamo Phrygibnsqne ferebat;
lnfelix, qni non sponsae praecepta ihrentJs
Andierit.
Qnos nbi conferios andere in prœlia vidi,
Incipio snperhis: Jnvenes, fortissima frnstra
Pectora , si vobis andentem extrema cnpido
Certa seqni , qnae sit rebns fortnna videtis :
Excessere omnes, adytis arisqne relictis,
I)! qnibns Imperinm hoc steterat : snccnrritis nrbi
Incensae: moriamnr, et in media arma rnamns :
Una salns victis nnllam aperare salntem.
Sic animis jnvennm fnror additns. Inde , lnpi cen
Raptores, atrá in nebnla, qnos improba ventris
Exegit caecos rabies, catnliqne relicti
Fancibns exspectant siccis, per tela , per hostes ,
Vadimnshand dnbiam in mortem ; medneqne tenemní
Urbis iter : nox atra cava circnmvolat nmbra.
Qni s cla dem ¡Hins ricctis, qnis fnnera fando
Explicet, ant possit lacrymis sqnare labores?
Urbs antiqna mit , mnltos dominat;) per annos ;
Plnrima perqne vias sternnntnr inertia passim
Corpora , perqne domos , et relligiosa deornra
Limina. Nec soli pœnas dant sangnine Tencri ;
Qnondam etiam victis redit in praecordia virtns :
Victoresqne cadnnt Danai : crndelis nbiqne
Inctns, nbiqne pavor, et plnrima mortis imago.
Primns se, Dananm magna comitante caterva ,
Ândrogens offert nobis , sooia agmina credens
Inscins; atqne nltro verbis compellat amicis :
Festinate , viri ; nam qnae tam sera moratnr
Segnities? alii rapinnt incensa fernntqne
Pergama ; vos celsis nnnc primùm a navibns itis !
Dixit, et extemplo (neqne enim respcnsa dabantnr
Fida satis) sensit medios delapsns in hostes.
Obstnpnit, retroqne pedem cnm voce repressit.
Improvisnm aspris velnti qni sentibns angnem
tío AENEIDOS v.379.
Pressit hnmi nitens, trepidnsqne repente refngit ,
A i toll «item iras , et caernla colla tnmentem :
Hand secns Androgens visn tremefactns abibat.
Irrnimns, densis et circnmfnndimnr armis;
Ignarosqne loci passim et formidine captos
Sternimns : adspirat primo fortnna labori.
Atqne hie snccessn ex-snltans animisqne Corttlms ,
О ми'it, qna prima, inqnit, fortnna salntis
Monstrat iter, qnaqne ostendit se dextra , seqnamnr.
Mntemns clypeos, Danaûmqne insignia nobis
Aptemns: do [ns, an virtns, qnis in boste reqnirat ?
Arma dabnnt ipsi. Sic fatns , deinde comantem
Androgei galeam clypeiqne insigne decornm
Indnitnr, lateriqne Argivnm accommodat ensem.
Hoc Khipen s , boc ipse Dymas , omnisqne jnventn*
Ldeta facit, spoliis se qnisqne recentibns armat.
Vadimns immixti Oanais , hand nnmine nostro ;
Mnltaqne per caecam congressi prœlia noctem
Conserimns; mnltos Dananm demittimns Oreo.
Diffnginnt alii ad naves, et littora cnrsn
Fida petnnt; pars ingentem formidine tnrpi
Scandnnt rnrsns eqnnm , et nota condnntnr in alvo.
Hen! nihil an his fas qnemqnam fidere divis.
Ecce trahebatnr passis Priameia virgo
Crinibns a templo Cassandra adytisqne Minervae ,
Ad cœlnm tendens ardentia lnmina frnstra ;
Lnmina , nam teneras arcebant vincnla palmas.
Non tnlit banc speciem fnriata mente Conebns ,
Et sese medinm injecit peritnrns in agmen.
Conseqnimnr cnncti , et densis incnrrimns annis,
Hic primùm ex alto delnbri cnlmine telis
Nostrornm obrnimnr, oritnrqne miserrima cacdes,
Armornm facie et Graiarmn errore jnbarnm.
Tnm Danai , gemii n atqne ereptae virginis ira ,
Undiqne collecti invadnnt; acerrimns Ajax ,
Et gernioi Atridae, Dolopnmqne exercitns omnis.
v. 4i5. LIBER II. t3j
Adversi rnpto cen qnondam tnrbine venti
Conflignnt, Zephyrnsqne, Notnsqne, et lictns Eois
Enrns eqnis; stridnnt silvae; saevitqne tridenti
Spnmens atqne îmo Nerens ciet icqnora fnndo.
1Ш etiam , si qnos obscnra nocte per nmbram
Fndimns insidiis, totaqne ngitavimns nrbe ,
Apparent ; primi clypeos mentitaqne tela
Agnoscnnt , atqne ora sono discordia signant.
Ilicet obrnimnr nnmero : primnsqne Corœbns ,
Penelei dextra, divae armipotentis ad aram
Procnmbit; cadit et Rhipens, jnstissimns nnna
Qni fnit in Tencris, et servantissimns aeqni :
Dis aliter visnm. Perennt Hypanisqne , Dymasqne ,
Confixi a sociis : nee te tna plnrima , Pantltn .
Labentem pietas nec Apollinis infnla texit .
Iliaci cineres, et flumma extrema meornm ,
Testor, in occasn vestro, nec tela nec nllas
Vitavisse vices Da nuû m ; et , si fata fnissent
Ut caderem, mernisse mann. Divellimnr inde ,
Iphitns et Pelias mecnm , qnornm Iphitns sevo
Jam gravior, Pelias et vnlnere tardns Ulyxi :
Protenns ad sedes Priami clamore vocati.
Hie vero ingentem pngnam , cen cetera nnsqnam
Bella forent , nnlli tota morerentnr in nrbe :
Sic Martem indomitnm, Danaosqne ad tecta rnentes
Cernimns, obsessnmqne acta testndine limen.
Haerent parietibns scalœ, postesqne snb ipsos
Nitnntnr gradibns ; clypeosqne ad tela sinistris
Protecti objicinnt; prensant fastigia dextris.
Dardanidae contra tnrres ac tecta domornm
Cnlmina convellnnt; his se, qnando nltima cernnnt,
Extrema jam in morte parant defendere telis :
Anratasqne trabes, veternm decora alta purent mn ,
Devolvnnt: alii strictis mncronibns imas
Obsedere fores ; bas servant agmine denso.
Instanrat! animi regis snccnrrere tectis ,
t38 AENEIDOS v. 45t.
Anxilioqne levare viros , vimqnc addere victis.
Limen erat, caecaeqne fores, et pervins nsns
Tectornm inter se Priami , postesqne relicti
A tergo, infelix qna se, dnm regna mancbant,
Stvptns Andromache ferre incomitata solebat
Ad soceros , et avo pnernm Astyanacta trahebat.
Evado ad snmmi fastigia cnlminis, nnde
Tela mann miserî jactabant irrita Tencri.
Tnrrim in praecipiti stantem, snmmisqne snb astra
Ednctam tectis , nnde omnis Troja videri ,
Et Danaûm solitae naves , et AchaJia castra ,
Aggressi ferro circùm , qna snmma labantes
Jnnctnres tabnlata dabant , convellimns altis
Sedibns, impnlimnsqne. Ea lapsa repente rninam
Cnm sonit n trahit , et Danaûm snper agmina late
Incidit : ast alii snbennt : nec saxa , nec nllnm
Telornm interea cessat genns.
Vestibnlnm ante ipsnm primoqne in Hmine Pyrrhns
E^snltat, telis et lnce cornscns ahena.
Qnalis nbi in lncem colnber, mala gramina pastns,
Frigtda snb terra tnmidnm qnem brnma tegebat ,
Nnnc positis novns exnviis, nitidnsqne jnventa ,
Lnbrica convolvit snbIato pectore terga
Ardnns ad solem, et lingnis micat ore trisnlcis.
Uni ingens Periphas , et eqnornm agitator Achillia
Armiger Antomedon , nna omnis Scyria pnbes ,
Snccednnt tecto , et tlammas ad cnlmina jactant.
Ipse inter primos correpta dnra bipenni
Limina perrnmpit, postesqne a cardine vellit
Aeratos ; jamqne , excisa trabe, firma cavavit
Robora , et ingentem lato dedit ore fenestram.
Apparet domns intns, et atria longa patescnnt ;
Apparent Priami et veternm penetralia regnm ;
Armatosqne vident stantes in limine primo.
At domns interior gemitn miseroqne tnmnltn
Miscetnr; penitnsqne cavae plangoribns aedes
v. 487. LIBER II. t3c,
Femineis nlnlant : ferit anrea sidera clamor.
Tnm pavidae tectis matres ingentibns errant,
Amplexœqne tenent postes , atqne oscnla fignnt.
Instat vi patria Pyrrhns; nec clanstra neqne ipsi
Cnstodes snfferre valent. Labat ariete crebro
Janna , et emoti procnmbnnt cardine postes.
Fit via vi; rnmpnnt aditns, primosqne trncidant
Immissi Danai , et late loca milite compient.
ISon sic, aggeribns rnptis qnnm spnmens amnis
Exiit, oppositasqne evicit gnrgite moles,
Fertnr in arva fnrens cnmnlo , camposqne per omn.cs
Cnm stabnlis armenta trahit. Vidi ipse rárentem
Caede Neoptolemnm , geminosqne in limine Atridas :
Tidi Hecnbam, centnmqne nnrns, Priamnmqne per
aras
Sangnine fœdantem qnos ipse sacraverat ignes.
Qninqnaginta illi thalami , spes tanta nepotnm ,
Barbarico postes anro spoliisqne snperbi :
Procnbnere : tenent Danai qna deficit ignis.
Forsitan et Priami fnerint qnae fata reqniras.
Urbis nti captae casnm, convnlsaqne vidit
I.imiiia tectornm , et medinm in penetralibns hostem ,
Arma din senior desneta tremenubns œvo
Circnmdat neqnidqnam h nmeris , et inntile ferrnm
Cingitnr, ac densos fertnr moritnrns in hostes.
Aedibns in mediis , nndoqne snb aetheris axe ,
Ingens ara fnit; jnxtaqne veterrima law rns
Incnmbensarae, atqne nmbra complexa Penates :
Hic Hecnba et nata; neqnidqnam altaria circnm ,
Pracipites atra cen tempestate colnmbae ,
(Condensae, et divûm amplexae simnlacra, sedebant.
Ipsnm a niern snmptis Priamnm jnvenaltbns armis
Ut vidit: Qnae mens tam dira, miserrime conjnx ,
Impnlit his cingi telis ? ant qno rnis ? inqnit.
Non tali anxilio nec defensoribns istis
Tempns eget; non, si ipse mens nnnc afforet Hector.
Ho AENEIDOS v.522.
Hnc tandem concede : haec ara tnebitnr omnes ,
Ant moriere simal. Sic ore effata, recepit
Ad sese, et sacra longaevnm in sede locavit.
Ecce antem, elapsns Pyrrhi de caede, Polites,
Unns natornm Priam i , per tela, per hostes,
Porticibns longis fngit, et vacna atria lnst rat
Sancins : illnm ardens infesto vnlnere Pyrrhns
Inseqnitnr,jamjamqne mann tenet, et premit basta.
Ut tandem ante ocnlos evasit et ora parentnm,
Concidit, ac mnlto vitam cnm sangnine fndit.
Hic Priamns, qnamqnam in mediajam morte tenctnr,
Non tamen abstinnit , nec voci iraeqne pepercit :
At tibi pro scelere, exclamat, pro talibns au sis,
Dî ( si qna est cœlo pietas qnae talia cnret )
l'ers») vant grates dignas, et praemia reddant
Debita, qni nati coram me cernere letnm
Fccisti, et patrios fœdasti fnnere vnltns !
At non ille, sat n m qno te mentiris, Achilles
Talis in hoste fnit Priamo ; sed jnra fidemqne
Snpplicis ernbnit , corpnsqne exsangne sepnlcro
Reddidit Hectorenm , meqne in mea regna remisit.
Sic fatns senior , telnmqne imbelle sine ictn
Conjecit, ranco qnod protinns aere repnlsnm ,
Et summo clypei neqnitlqnam nntbone pependit.
Cni Pyrrhns : Referes ergo haee et nnntins ibis
Pelidae genitori : illi mea tristia facta ,
Degeneremqne Neoptolemnm, narrare memento.
Nnnc morere. Hoc dicens, altaria ad ipsatrementem
Traxit, et in mnlto lapsantem sangnine nati;
Impficnitqne comam laeva, dextraqne cornscnm
Extnlit ac lateri capnlo tenns abdidit ensem.
Haec finis Priami fatornm ; hic exitns ill um
Sorte tnlit, Trojam incensam et prolapsa videntem
Pergama, tot qnondam populis terrisqne snperbnm
Regnatorem Asiae. Jacet ingens littore trnncns ,
Avnlsnmqne hnmeris capnt, et sine nomine corpns.
T. 558. LIBER 1 1. 141
At me tnm primùm saevns circnmstetit horror :
Obstnpni : snbiit cari genitoris imago ,
Ut regem aeqnaevnm crndeli vnlnere vidi
Vitam exhalantem ; snbiit deserta Crensa ,
Et direpta domns, et parvi casns lnli.
Respicio , et qnae sit me circnm copia lnstro.
Desernere omnes defessi , et corpora saltn
Ad terram misêre , ant ignibns aegra dedêre.
Jamqne adeo snper nnns eram ; qnnm limina Vestae
Servantem et tacitam secreta in sede latentem
Tyndarida adspicio : dant clara incendia lncem
Erranti, passimqne ocnlos per cnneta ferenti.
Illa sibi infeslos eversa ob Pergama Teneros ,
Et pœnas Danaùm , et deserti conjngis iras ,
Praemetnens, Trojae et patriae commnnis Erinnys,
Abdiderat sese, atqne sris invisa sedebat.
Exarsere ignes animo; snbit ira cadentsm
Ulcisci patriam, et sceleratas snmere pœnas.
Scilicet ha» Spartam incolnmis patriasqnc My< enas
Adspiciet, partoqne ibit regina trinmpho ?
Conjnginmqne, domnmqne, patres, natosqne, videbi Ц
И iarlnin tnrba et Phrygiis comitata min ist ris ?
Occident ferro Priamns ? Troja arserit igni ?
Dardaninm toties sndarit sangnine littns ?
Non i la , namqne etsi nnllnm memorabile noшеn
Feminea in pœna est , nec babet victoria landem ,
F.Minxissc nefas tamen, et snmpsisse merentis
Landabor pœnas; animnmqne explesse jnvabit
Ultricis flammae, et cineres satiasse meornm.
Talia jactabam , et fnriata mente ferebar ;
Qnnm mihi se, non ante ocnlis tam clara, videndam
Ohtnlit, et pnra per noctem in lnce relnlsit,
Alma parens, confessa deam, qnalisqne videri
Cœlicolis et qnanta solet; dextraqne prehensnm
Continnit, roseoqne haec insnper addidit ore :
Nate, qnis indomitas tantns dolor excitat iras?
i4a AENEIDOS v. 5g4-
Qnid fnris ? ant qnonam nostri tibi cnra recessit ?
Non prîùs adspicies nbi fessnm aetate parentem
tiqneris Anchisen ? snperet conjnxne Creusa ,
Ascaninsqne pner? qnos omnes nndiqne Graiae
Circnm errant acies; et, ni mea cnra resistat,
Jam flammae tnlerint, inimiens et hanserit ensis.
Non tibi Tyndaridis facies invisa Lacaense ,
Cnlpatnsve Paris ; divùm inclementia , divûm ,
Has evertit opes, sternitqne a cnlmine Trojam.
Adspice: namqne omnem qnœ nnnc obdncta tnenti
Mortales hebetat visns tibi, et hnmida circùm
Caligat , nnhem eripiam : tn ne qna parentis
Jnssa time, nen praeceptis parere recnsa.
Hie, nhi disjectas moles, avnlsaqne saxis
Saxa vides , mixtoqne nndantem pnlvere fnmnm ,
Neptnnns mnros magnoqne emota tridenti
Fnndamenta qnatit, totamqne ab sedibns nrhem
Ernit. Hic Jnno Scaeas saevissima portas
Prima tenet , socinmqne fùrens a navibns agmen
Ferro accincta vocat.
Jam snmmas arces Tritonia , respice , Pallas
Insedit, nimbo effnlgens et Gorgone saeva.
Ipse pater Danais animos viresqne secnndas
Snfficit ; ipse deos in Dardana snscitat arma.
Eripe, nate, fngam , finemqne impone labori.
Nnsqnam abero, et tntnm patrio te limine sistam.
Dixerat, et spissis noctis se condidit nmhris.
Apparent dira, facies , inimicaqne Trojae
Nnmina magna denm.
Tnm vero omne mihi -visnm considere in ignes
Ilinm, et ex imo verti Neptnnia Troja.
Ac velnti snmmis antiqnam in montibns ornnm
Qnnm ferro accisam crebrisqne bipennibns instant
Ernere agricolae certatim; illa nsqne minatnr,
Et tremefacta comam concnsso vertice nntat ;
Vnlneribns donec: panlatim evicta , snpremùm
v. 63o. LIBER II. 143
Concemnit, traxitqne jngis avnlsa rninam.
Descendn , ac , dncente deo , uammam inter et hostes
Expedier : dant tela locnm, uammaeqne recednnt.
Atqne nbi jam patriae perventnm ad limina sedis ,
Antiqnasqne domos, genitor, qnem tollere in altos
Opta bam primnm montes , primnmqne petebam ,
Abnegat excisa vitam proJncere Troja ,
Exsilinmqne pati. Vos o , qnibns integer aevi
Sangnis, ait, solidaeqne sno stant robore vires ,
Vos, agitate fngam.
Me si cœlicolae volnissent dncere vitam ,
Has mibi servassent sedes : satis nna snperqne
Vidimns excidia , et captae snperavimns nrbi.
Sic o sic positnm aftati discedite corpns.
Ipse mann mortem inveniam ; miserebitnr host is ,
Exnviasqne petet: facilis jactnra sepnlcri.
Jam pridem invisns divis, et inntilis, annos
Demoror, ex qno me divùm pater atqne hominnm rex
Folminis afflavit ventis et contigit igni.
Talia perstabat memorans , fixnsqne manebat.
Nos contra efí'nsi lacrymis , conjnxqne Creusa ,
Ascaninsqne, omnisqne domns , ne vertere secnm
Cnneta pater, fatoqne nrgenti incnmbere, vellet.
Abnegat , inceptoqne et sedibns baeret in îsdem .
Knrsns in arma feror, mortemqne miserrimns opto.
Nam qnod consilinm ant qnae jam fortnna dabatnr ?
Mene efferre pedem, genitor, te posse relicto
Sperasti? tantnmqne nefas patrio excidit ore?
Si nihil ex tanta snperis placet nrbe relinqni,
Et sedet hoc animo, peritnraeqne addere Trojae
Teqne tnosqne jnvat; patet isti janna leto:
Jamqne aderit mnlto Priami de sangnine Pyrrhns ,
Natnm ante ora pat ris , patrem qni obtrnncat ad aras.
Hoc erat, alma parens, qnod me, per tela, per ignes,
Eripis, nt mediis hostem in penetralibns, ntqne
Ascaninm, patremqne menm, jnxtaqne Creüsam ,
!44 AENEIDOS v. 666.
Alternm in alterins niactatos sangnine cernam ?
Arma, viri, ferte arma: vocat lnx nltima victos.
Redd it t: me Danais, smite instanrata revisam
Prœlta : nnmqnam omnes hodie moriemnr innlti.
Hine ferro accingor rnrsns, clypeoqne sinistram
Insertabam aptans, meqne extra tecta ferebam.
Ecce antem complexa pedes in limine conjnx
Haerebat , parvnmqne patri tendebat lnlnm :
Si peritnrns abis , et nos rape in omnia tecnm ;
Sin aliqnam expertns snmptis spem ponis in armis ,
I lane primùm tntare domnm i cni parvns lnlns ,
Cni pater, et conjnx, qnondam tna dicta, relinqnor?
Talia vociferans, gemitn tectnm nmne replebat ;
Qnnm snbitnm dictnqne oritnr mirabile monstrnm;
Namqne, manns inter maestornmqne ora parentmn,
Ecce levis snmmo de vertice visns lnli
Fnndere lnmen apex, tactnqne innoxia molles
Lamberé flamma comas, et circnm tempora pasci.
Nos pavidi trepidare metn , crinemqne flagrantem
Ëxcntere, et sanctos restingnere fontübns ignes.
At pater Anchises ocnlos ad sidera laetns
Extnlit, et ccjlo palmas cnm voce tetendit.
Jnppiter omnipotens, precibns si flecteris nllis ,
Adspice nos; hoc tantùm: et, si pietate meremnr,
I)a deinde anxilinm, pater, atqne haec omina firma.
Vix ea fatns erat senior, snbitoqne fragore
Intonnit laevnm , et de cœlo lapsa per nmbras
Stella facem dncens mnlta cnm lnce cncnrrit.
Illa m, snmma snper labentem cnlmina tecti ,
Cernimns Idaea claram se condere silva ,
Signantemqne vias : tnm longo limite snlous
Dat lncem, et late circùm loca snlfnre fnmant.
Hic vero victns genitor se tollit ad anras ,
Affatnrqne deos , et sanctnm sidns adorat.
Jam jam nnlla mora est : seqnor, et, qna dncitie, adsnrn.
D¡ patrii, servate dotnnm, servate nepotem :
v. 701. LIBER II. 145
Vestrnmhocangnrinm,vestroqneinnnmJneTrojaest.
Cedo eqnidem; nec, nate, tibi comes ire recnso.
Dixerat Шe ; et jam per mœnia clarior ignis
Andit nr , propiùsqne ;est ns incendia volvnnt.
Ergo age , care pater , cervici imponere nostrae ;
Ipse Mibiho hnmcris , nec me labor iste gravabit :
Qno res cnmqne cadent , nnnm et commnne periclnm ;
Una salns ambobns erit. Mihi parvns i nln.s
Sit comes; et longé servet vestigia conjnx.
Vos, famnli, qnae dicam animis advertite vestris.
Est nrbe egressis tnmnlns, templnmqne vetnstnm
Desertae Cereris, jnxtaqne antiqna cnpressns
Relligione patrnm mnltos servata per annos:
Hanc ex diverso sedem veniemns in nnam.
Tn, genitor, cape sacra mann, patriosqne Penates:
Me, bello e tanto digressnm et caede recent i ,
Attrectare nefas, donee me flnipine vivo
Ablnero,
Haec fatns, latos hnmeros snbjectaqne colla
Veste snper fnlviqne insternor pelle leonis ,
Snccedoqne oneri : dextrae se parvns Inlns
Implicnit, seqnitnrqne patrem non passibns aeqnú;
Pone snbit conjnx. Ferimnr per opaca locornm:
Et me, qnem dndnm non nlla injecta movebant
Tela , neqne adverso glomerati ex agmine Graii ,
INnnr omnes terrent anrae, sonns excitat omnis
Sn s| » 4is! i n i , et pariter comitiqne oneriqne timentem.
Jamqne propinqnabam portis , omnemqne videbar
Evasiäse vicem ; snbito qnnm creber ad anres
\isns adesse pednm sonitns : gcnitorqne per nmbram
Prospiciens, Nate, exclamat, fnge, nate ; propinqnant:
Ardentes clypeos atqne aera micantia cerno.
Hic mibi nescio qnod trepido male nnmen amicnm
Conftuam cripnit mentem : namqne avia cnrsn
Dnm seqnor, et nota excedo regione viarnm ,
Hea! misero conjnx fatonc erepta Crensa
tl
U6 AENEIDOS v. 738.
Sabstitit, erravitnc via, sen lassa resedit ,
Incertnm ; nec post ocnlis est reddita nost ris.
Nec prins amissam rcspc x i , animnm ve reflexi ,
Qnam tnmnlnm antiqnae Cereris sedemqne sacratam
Vcniiuns : hie demnm collect is omnibns nna
Defnit; et comites, nat nmqne, virnmqne, fefellit.
Qnem non incnsavi amena hominnmqne deornmqne?
Ant qnid in eversa vidi crndelins nrbe?
Ascaninm, Anchiienqnepatrem,Tencrosqne Penates,
Comme n do sociis , et cnrva valle recondo :
Ipse nrbem repeto , et cingor fnlgentibns arm is.
Stat casns renovare omnes, omnemqne reverti
Per Trojam, et rnrsns capnt objectare periclis.
Principio mnros obscnraqne limina porta!
Qna gressnm extnleram repeto; et vestigia retro
Observata seqnor per noctem , et lnmine lnstro :
Horror nbiqne animos, simnl ipsa silentia terrent.
Inde doinnm, si forte pedern, si forte tnlisset,
Me refero : irrnerant Danai , et tectnm omne tenebant.
Ilicet ignis edax snmma ad fastigia vento
Volvitnr; exsnperant flannnae; fürit aestiis ad anras.
Procedo, et Priami sedes arcemqne reviso.
Et jam porticibns vacnis Jnnonis asylo
Cnstodes lecti Phœnix et dirns Ulyxes
Praedam asservabant : hne nndiqne Troïa gaza
Incensis erepta adytis, mensaeqne deornm ,
Crateresqne anro solidi, captivaqne vestis
Congeritnr : pneri et pavidae longo ordine matres
Staat circùm.
Ansns qnin etiam voces jactare per nmbram ,
Implevi clamorc vias, maestnsqne Creùsam
Neqnidqnam ingeminans iternmqne iternmqne vo=
cavi.
Qnaerenti et tectis nrbis sine fine fhrenti
Infelix simnlacrnm atqne ipsins nmbra Cremae
Visa mihi ante ocnlos, et nota major imago.
v. 773. LIBER II. 147
Obstnp ni, steter nntune comae, et vox fancibna haesit.
Tnm sic afifari , et cnras his demere dictis :
Qnid tantum insano jnvat indnlgere dolori,
О dnlcis conjnx? non ha'c sine nnmine divùm i
Eveninnt : nec te hinc comitem asportare Crensam
Fas , ant ille sinit snperi regnator olympi.
Longa tibi exsilia , et vastnm maris aeqnor arandnm :
Et terram Hesperiam venies, nbi Lydins, arva
Inter opima virûm , leni flnit agmine Thybris.
Illic res lartae, regnnmqne , et regia conjnx
Parta tibi : lacrymas dilectae pelle Creusae.
Non ego Myrmidonnm sedes Dolopnmve snpcrtas
Adspiciam, ant Oraiis servitnm matribns ibo ,
Dardanis , et divae Veneris nnrns :
Sed me magna deùm genetrix his detinet oris.
Jamqne vale, et nati serva commnnis amorem.
Haec nbi dicta dedit, lacrymantem et mnlta volentem
Dicere desernit, tennesqne reecssit in anras.
Ter conatns ibi eolio dare brachia circnm ; *
Ter frnstra comprensa martns effngit imago ,
Parlevibns ventis, volncriqne simillima somno.
Sic demnm socios, consnmpta nocte, reviso.
Atqne hic ingentem comitnm alfln ü isse novornm
Invenio admirans nnmernm ; matresqne , virosqne ,
Collectam exsilio pnbem , miserable vnlgns.
Undiqne convenere , animis opibnsqne parati ,
In qnascnmqne velim pelago dedncere terras.
Jamqne jngis snmmae snrgebat Lncifer Idae ,
Dncehatqne diem; Danaiqne obsessa tenebant
Limina portarnm; nec spes opis nlla dabatnr.
Cessi, et snblato montem genitore petivi.
AENEIDOS
LIBER TERTIUS.

iosTQtTAM res Asiae Priamiqne evertere gentem


Immeritam visnm snperis , ceciditqne snperbnm
Ilinm, et omnis hnmo fnma t Neptnnia Troja,
Diversa exsilia et desertas qnaerere terras
Angnriis agimnr divnm ; classemqne snb ipsa
Antandro et Phrygiat molimnr montibns Idae ,
Incerti qno fata ferant, nbi sistere detnr;
Contrahimnsqne vii'os. Vix prima inceperât aestas ,
Et pater Anchises dare fatis vela jttbebat ;
Littora qnnm patriae lacrymans portnsqne relinqno ,
Et campos nbi Troja fnit: feror exsnl in altnm
Cnm sociis , na ioqne , Penatibns , et magnis dis.
Terra procnl vastis colitnr Mavortia campis ,
Thraces arant, acri qnondam regnata Lycnrgo;
Hospitinm antiqnnm Trojae , sociiqne Penates ,
D nm fortnna fnit. Feror hne, et littore cnrvo
Mœnia prima loco , fatis ingressns miqnis :
Aeneadasqne meo nomen de nomine fíngo.
Sacra Dionaeae matri divisqne ferebam
Anspicibns cœptornm opernm ; snperoqne nitentem
•Cœlicolùm regi macta bam in littore tanrnm.
Forte fnit jnita tnmnlns, qno cornea snmmo
v. 2î. AE NEID OS LIBER III. 149
Virgnlta, et densis hastilibns horrida myrtns.
Access! ; viridemqne ab hnmo conveliere silvarn
Conatns , ramis tegerem nt frondentibns aras ,
Horrendnm et dictn video mirabile monstrnni :
Nam qnœ prima solo rnptis radicibns arbos
Vellilur , hnie atro liqnnntnr sangnine gnttae ,
Et ten-am tabo macnlant. Mihi frigidns horror
Membra qnatit, gelidnsqne coit formidine sangvüs.
Knrsns et alterins lentnm conveliere vi men
Inseqnor, et cansas pen i his tentare latentes ;
Ater et alterins seqnitnr de cortice sangnis.
Mnlta movens animo , Nymphas venerabar agrestes ,
Gradivnmqne patrem , Oeticis qni praesidet arvis ,
Rite secnndarent visns, omenqne levarent.
Tertia sed postqnam majore bastilia nisn
Aggredior, genibnsqne adversae oblnctor arenae ,
Eloqnar, an sileam? gemitns lacrymabilis imo
Anditnr tnmnlo, et vox reddita fertnr ad anres :
Qnid misernm, Aenea, laceras? jam parce sepnlto;
Parce pias scelerare marms. Non me tibi Troja
Externnm tnlit, ant crnor bic de stipite manat.
Hen! fnge crndeles terras, fnge littns avarnm.
Nam Polydorns ego : Ыc conlixnm ferrea texit
Telornm seges, et jacnlis increvit acntis.
Tnm vero ancipiti mentem formidine pressns
Obstnpni , steternntqne comae , et vox fancibns haesit.
Hnne Polydornm anri qnondam cnm pondere magno
Infelix Priamns fnrtim mandarai alendnm
Threicio regi, qnnm jam diffideret armis
Dardaniae, cingiqne nrbem obsidione videret.
Ille , nt opes fractae Tenerem , et fortnna recessit ,
Res Agamemnonias victriciaqne arma secntns,
Fas omne abrnmpit , Poiydornm obtrnncai , et anro
'Vi potitnr. Qnid non mortalia pectora cogis,
Anri sacra fames ? Postqnam pavor ossa reliqnit ,
Delectos popnli ad proceres, primnmqne parcntem ,
зЗ.
jSo AENEIDOS v. 58.
Monstra deûm refero, et qnae sit sententia poseo.
Omnibns idem animns acelerata excedere terra ,
Lmqnipollnrnmhospitinm , et dare classibns anstros.
Ergo instanramns Polydoro fnnns, et ingens
Aggeritnr tnmnlo tellns; stant Manrbns arae ,
Caernleis maestae vittis atraqne cnpresso ;
Et circùm Iliades crinem de more solnrae.
Inferimns tepido spnmantia rymbia lacte ,
Sangninis et sacri pateras ; animamqne sepnlcro
Condimns, et magna snpremnm voce ciemns.
Inde, nbi prima fides pelago, placataqne venti
Dant maria , et lenè crepitans vocat anster in altnm ,
Dedncnnt socii naves, et littora complent.
Provehimnr portn; terraeqne nrbesqne recednnt.
Sacra mari colitnr medio gratissima tellns
Nereidnm matri et Neptnno Aegaeo ;
Qnam pins arcitenens, oras et littora circnm
Errantem, Gyaro celsa Myconoqne revinxit,
Immotamqne coli dedit, et contemnere ventos.
Hne feror; hàec fessos tnto placidissima portn
Accipit. Egressi veneramnr Apollinis nrbem.
Rex Anins, rex idemhominnm Phœbiqne sacerdos,
Vittis et sacra redimitns tempora lanro,
Occnrrit: veterem Anchisen agnoscit amicnm.
Jnngimns hospitio dextras, et tecta snbimns.
Templa dei saxo venerabar strncta vetnsto :
Da propriam , Thymbraee , domnm : da mœnia fessis ,
Et genns , et mansnram nrbem : serva altera Trojae
Pergama, reliqnias Danaùm atqne immitis Achilli.
Qnem seqnimnr? qnove ire jnbes? nbi ponere sedes?
Da, pater, angnrinm, atqne animis fflabere nostris.
Vix ea fatns eram; tremere omnia visa repente,
Liminaqne, lanrnsqne dei, totnsqne moveri
Mons circùm, et mngire adytis cortina reclnsis.
Snbmissi petimns terram , et vox fertnr ad anres •
Dardanidae dnri, qnaî vos a stirpe parentnm
v. 94. LIBER III. í5i
Prima tnlit tcllns , eadem vos nbere laeto
Accipiet rednces : antiqnam exqnirite matrem :
Hic domns Aeneae cnnctis dominabitnr oris ,
Et nati natornm , et qni nascentnr ab illis.
Haec Phœbns : mixtoqne ingens exorta tnmnltn
Laetitia; et cnncti, qnae sint ea mœnia, qnaernnt;
Qno Phœbns vocet errantes, jnbeatqne reverti.
Tnm genitor, veternm volvens monnmenta virornm,
Andite, o proceres, ait, et spes discite vestras.
Creta Jovis magni medio jacet insnla ponto ;
Mons Idaens nbi, et gentis cnnabnla nostrae.
Centnm nrbes habitant magnas , nberrima regna :
Maximns nnde pater, si rite andita recordor ,
Tencrns Rhœteas primùm est advectns ad oras ,
Optavitqne locnm regno. Nondnm Ilinm et arces
Pergameae steterant; habitabant vallibns imis.
Hinc mater cnltrix Cybelae, Corybantiaqne aera ,
Idaenmqne nemns ; hinc fîda silentia sacris ,
Et jnncti cnrrnm dominae snbiere leones.
Ergo agite, et divùm dncnnt qna jnssa seqmnmr.
Placemns ventos , et Gnosia regna petamns.
Nec longo distant cnrsn ; modo Jnppiter adsit ,
Tertia lnx classem Cretaeis sistet in oris.
Sic btns, meritos aris mactavit honores:
Tanrnm, Neptnno; tanrnm tibi , pnlcher Apollo ;
Nigram Hiemi pecndem , Zephyris felicibns albam.
Fama volat pnlsnm regnis cessisse paternis
Idomenea dncem , desertaqne littora Cretae ;
Hoste vacare domos , sedesqne adstare relictas.
Linqnimns Ortygiae portns, pelagoqne volamns;
Bacchatamqne jngis Naxon, viridemqne Donysam,
Olearon , niveamqne Paron , sparsasqne per aeqnor
Cycladas, et crebris Icgimns freta consita terris.
Nanticns exoritnr vano certainine clamor.
Hortantnr socii, Cretam proavosqne petamns.
Proseqnitnr snrgens a pnppi ventns enntes;
ïSa AENKIDOS v. t3o.
Et tandem antiqnis Cnretnm allabimnr oris.
Ergo avidns mnros optat a: molior nrbis ,
Pergameamqne vOGO ; et laetam cognomine gentem
Hortor amare focos, arcemqne attollere tectis.
Jamqne ferè sicco snbdnctae littore pnppes ;
( lontnt biis arvisqne novis operata jnventns ;
Jnra domosqne dabam ; snbito qnnm tabida membris,
Corrnpto cœli tractn , miserandaqne venit
Arboribnsqne satisqne lnes, et letifer annns.
Linqnebant dnlces animas , ant aegra trahebant
Corpora : tnm steriles exnrere Sirins agros :
Arebant herbae, et victnm seges aegra negabat.
Knrsns ad oraclnm Ortygiae l'hœbnmqne remenso
Hortatnr pater ire mari , veniamqne precari :
Qnam fessis liuem rebns ferat ; nnde labornm
Tentare anxilinm jnbeat; qno vertere cnrsns.
Nox n rat, et terris animalia somnns habebat.
Effigies sacra, divùm Phrygiiqne Penates ,
Qnos mecnm a Troja mediisqne ex ignibns nrbts
Iî.vt uleram, visi ante ocnlos arlstare jacentis
Insonmis, mnlto manifesti lnmine , qna se
Plena per insertas fimdebat lnna fenestras.
Tnm sic affaci, et cnras bis demere dictis :
Qnod tibi delato Ortygiam dictnrns Apollo est ,
Hic canit ; et tna nos en nitro ad limina min it.
Nos te, Dardania incensa, tnaqne arma secnti ;
Nos tnmidnm snb te pcrmensi classibns aeqnor ;
Idem ventnros tollemns in astra nepotes ,
Imperinmqne nrbi dabimns : tn mœnia magms
Magna para, longnmqne fngae ne linqne laborem.
Mntandae sedes; non bree tibi littora snasit
Delins, ant Cretae jnssit considere, Apollo.
Est locns, Jlesperiam Graii cognomine dicnnt ,
Terra antiqna, potens arm ¡s atqne nbere glebae;
Oenotri colnere viri: nnnc fama minores
Italiam dixisse, dncis de nomine, gentem :
T.t66. LIBER III. t53
Нae nobis propriae sedes ; hine Dardanns ortns ,
Jasinsqne päter, genns a qno principe nostrnm.
Snrge age, et haec Iaetns longaevo dicta parenti
Hand dnbitanda refer : Corytnm terrasqne reqnirat
Aosonias. Dictaea negat tibi Jnppiter arva.
Talibns attonitns visis ac voce denrnm
(Nec sopor illnd erat; sed coram agnoscere vnltns,
Velatasqne comas, praesentiaqne ora videbar:
Tnm gelidns toto manabat corpore sndor ) ,
Corripio e stratis corpns, tendoqne snpinas
Ad cœlnm cnm voce manns , ct mnnera libo
Intemerata focis. Perfecto laetne honore ,
Anchasen facio certnm , remqne ordine pando.
Agnovit prolem ambignam geminosqne parentes ,
Seqne novo veternm deceptnm errore locornm.
Tnm memorat : Nate , Iliacis exercite fatis ,
Sola mihi tales casns Cassandra canebat.
Nnnc repeto haee generi portendere debita nostro ,
Et saepè Hesperiam, sœpè Itala regna, vocare.
Sed qnis ad Hesperiae ventnros littora Tencros
Crederet? ant qnem tnm vates Cassandra moveret ?
Cedamns Phœbo , et moniti meliora seqnamnr.
Sic ait : et cnncti dicto paremns ovantes.
Hanc qnoqne deserimns sedem, pancisqne relictis
Vela damns , vastnmqne cava trabe cnrrimns aeqnor.
Postqnam altnm tennere rates , nec jam ampliùs
nllae
Apparent terrae, cœlnmnndiqne, et nndiqne pontns;
Tnm mibi caernlens supra capnt adstitit imber,
Noctemhiememqne ferens ; et inhorrnit nndu tenebris.
Continno venti volvnnt mare, magnaqne snrgnnt
Aeqnora : dispersi jactamnr gnrgite vasto.
Involvère diem nimbi, et nox hnmida cœlnm
Abstnlit: ingeminant abrnptis nnbibns ignes.
Excntimnr cnrsn, et caecis erramns in nndis.
Ipse diem noctemqne negat discernere cœlo ,
«54 AENEIDOS v.aoi.
Nee meminisse viae media Palinnrns in nnda.
Tres adeo incertos caeca caligine soles
Erramns pelago, totidem sine sidere nodes.
Qnarto terra die primùm se attollere tandem
Visa , aperire procnl montes , ac volvere fnmnm.
Vela cadnnt; remis insnrginms: hand mora, nantae
Adnixi torqnent spnmas, et caernla verrnnt.
Servatnm ex nndis StropLadnm me littora primùm
Accipinnt. Strophades Graio stant nomine dictas
lnsnlae Ionio in magno, qnas dira Celamo,
Harpyiaeqne colnnt aliae, Phineïa postqnam
Ciansa domns, mensasqne metn liqnere priores.
Tristins hand illis monstrnm , nec saevior nlla
Pestis et ira deùm Stygiis sese extnlit nndis.
Virginei volncrnm vnltns, fœdissima ventris
Prolnvies, nncaeqne manns, et pallida semper
Ora fame.
Hne nbi delati portns intravimns; ecce
Larta bonm passim campis armenta videmns,
Caprigennmqne pec ns, nnllo cnstode, per herías.
Irrnimns ferro, et divos ipsnmqne vocamns
In partem praedamqne Jovem. Tnm littore cnrvo
Exstrnimnsqne toros , dapibnsqne epnlamnr opimis.
At snbitae horrifico lapsn de montibns adsnnt
Harpyiae, et magnis qnatinnt clangoribns alas,
Diripinntqne dapes, contactnqne omnia fcedant
Immnndo: tnm vox tetrnm dira inter odorem.
Knrsnm in secessn longo snb rnpe cavata,
Arboribns clansi circùm atqne horrentibns nmbris,
Instrnimns mensas, arisqne reponimns ignem :
Rnrsnm ex diverso cœli caecisqne.latebris
Tnrba sonans praedam pedibns circnmvolat nncis ;
Pollnit ore dapes. Sociis tnne arma capessant
Edico, et dira beilnm cnm gente gerendnm.
Hand secns ac jnssi facinnt, tectosqne per herbam
Disponnnt enses, et scnta latentia condnnt.
v.аЗ?. LIBER III. t55
Ergo, nbi delapsae sonitnm per cnrva dedére
Lit i ora, dat signnm specnla Misenns ab alta
Aere cavo : invadnnt socii , et nova prœlia tentant ,
Obscenas pelagi ferro fœdare volncres.
Sed neqne vim plnmis nllam nес vnlnera tergo
Accipinnt; celeriqne fnga snb sidera lapsae,
Semesam praedam et vestigia fœda relinqnnnt.
TJna in praecelsa consedit rnpe Celaeno,
Jafrlix vates, rnmpitqne hanc pectore vocem:
Helium etiam pro caede bonm stratisqne jnvencis,
Laomedontiadœ, bellnmne inferre paratis,
Et patrio Harpyias insontes pellere regno ?
Accipite ergo animis atqne haec mea figite dicta:
Qnae Phœbo pater omnipotens , mihi Phœbns Apollo
Praedixit, vobis Fnriarnm ego maxima pando.
Italiam cnrsn petitis, ventisqne vocatis
Ibitis Italiam, portnsqne intrare licebit:
Sed non ante datam cingetis mœnibns nrbem ,
Qnam vos dira fames, nostraeqne injnria caedis,
Ambesas snbigat malis absnmere mensas.
Dixit, et in silvam pennis ablata refugit.
At sociis snbita gelidns formidine sangnis
Derignit: cecidere ян ¡mi ; nec jam amplins armis ,
Sed votis precibnsqne jnbent exposcere pacem ,
Sive deae, sen sint dirae obscenaeqne volncres.
Et pater Anchises, passis de littorc palmis ,
ÎNnmina magna vocat, meritosqne indicit honores:
Di, prohibete minas; di , talem avertite casnm ;
Et placidi servate pios. Tnm littore fnnem
Deripere, excnssosqne jnbet laxare rndentes.
Tendnnt vela Noti; ferimnr spnmantibns nndis,
Qoa cnrsnm ventnsqne gnbernatorqne vocabant.
Jam medio apparet finetn nemorosa Zacynthos ,
Dnlichinmqne, Sameqne, et Neritos ardna saxis :
ECfngimns scopnlos Ithacae , Laërtia regna ;
Et terrain altricem saevi execramnr Tllyxi.
j56 AENEIDOS v. a.i3.
Мox et Lencatae nimbosa cacnmina mantis ,
Et formidatns nantis aperitnr Apollo :
Hirne petimns fessi, et parтae snccedimns nrbi.
Anchora de prora jacitnr ; stant littore pnppes.
Ergo insperatà tandem tellnre potiti ,
Lnstramnrqne Jovi, votisqne incendimns aras ,
Actiaqne Iliacis celebramns littora lndis ;
Exercent patrias oleo laben te palaestras
Nndati socii: jnvat evasisse tot nrbes
Argolicas, mediosqne fngam tennisse per hostes.
Interea magnnm sol circnmvolvitnr annnm,
Et glacialis hiems Aqnilonibns asperat nndas.
Aere cavo clypenm, magni gestamen Abantis ,
Postilms adversis figo , et rem carmine signo :
AENEAS HAEC DE DATAIS vICTORIBUS ARMA.
Linqnere tnm portns jnbeo, et considere transtris.
Certatim socii ferinnt mare, et aeqnora verrnnt.
Protenns aérias Plnracnm abscondimns arces,
Littoraqne Epiri legimns, portnqne snbimns
Chaonio, et celsam Bnthroti accedimns nrbem.
Hic incredibilis rernm fama occnpat anres ,
Priamiden Helennm Graias regnare per nrbes ,
Conjngio Aeacidœ Pyrrhi sceptrisqne potitnm,
Et patrio Andromachen iternm cessisse marito.
Obstnpni; miroqne incensnd pectns amore
Compellare virnm, et casns cognoscere tantos.
Progredior portn , classes et littora linqnens.
Solemnes tnm forte dapes et tristia dona ,
Ante nrbem in lnco, iàlsi Simoëntis ad nndam ,
làbabat cineri Andromache, Manesqne vocabat
Hectorenm ad tnmnlnm , viridi qnem cespite manem ,
Et geminas, cansa m lacrymis, sacraverat aras.
Ut me conspexit venientem , et Troïa circùm
Arma amens vidit, magnis exterrita monstris,
Derignit visn in medio; calor ossa reliqnit;
1.alunir; et longo vix tandem tempore fatnr ; ^..
v.Зoд- LIBER I II. tJ7
Verane te facies, verns mihi nuutins affers,
Nate dea? vivistie? ant, si lnx alma recessit,
Hector nbi est ? Dixit , lacrymasqne effndit , et omncm
Implevit clamore locnm. Vix panca fnrenti
Snbjicio, et raris tnrbatns vocibns bisco:
Vivo eqnidem, vitamqne extrema per omnia thtco.
Ne dnbita; nam vera vides.
Hen ! qnis te casns dejectam conjnge tanto
Excipit? ant qnae digna satis fortnna' revisit?
Hectoris, Andromache, Pyrrhin' connnbia servas?
Dejecit vnltnm, et demissa vocelocnta est:
O retix nna ante alias Priameia virgo,
Hostilem ad tnmnlnm , Trojae snb mœnibns altis .
.1 tissü mori, qnae sortitns non pertnlit nllos,
Tíec victoris heri tetigit captiva cnbile J
Nos, patria incensa, diversa per aeqnora vectae,
Stirpis Achilleae fastns, jnvenemqne snperbnm,
Servitio ecixae, tnlimns; qnf deinde, secntns
Ledaeam Hermionem Lacedaemoniosqne hymenœos,
Me famnlo famnlamqne Heleno transmisit babendam.
Ast ilinm, ereptae magno inflammatns amore
Conjngis, et scelernm fnriis agitatns, Orestes
Evcipi t incantnm , patriasqne obtrnncat ad aras.
Morte Neoptolemi regnornm reddita cessit
Pars Heleno, qni Chaonios cognomine campos,
Chaoniamqne omnetn Trojano a Chaone dixit ;
Perga maqne, Iliacamqne jngis hane addidit arcem.
Sed tibi qni cnrsnm venti, qnae fata dedêre?
Ant qn isnam ignarnm nostris dens appnlit oris ?
Qnid pner Ascanins? snperatne, et vescitnr anra ?
Qnem tibi jam Troja. . . .
Erqna tamen pnero est amissae cnra parent is?
Ecqnid in antiqnam virtntem animosqne virile»
Et pater Aeneas et avnncnlns excitat Hector ?
Talia fnndebat lacrymans , longosqne ciebat
Incassnm fletns; qnnm ïese a mœnibns heros
«4
t58 AENEIDOS v. 345.
Priamides mnltis Helenns comitantibns affert,
Agnoscitqne snos, laetnsqne ad limina d itcit ,
Et mnltitm laerymas verba inter singnla fnndit.
Procedo, et parvam Trojam, simnlataqne magnis
Pergama , et arentem Xanthi cognomine rivnm ,
Agnosco, Scaeaeqne amplector limina portae.
Nec non et Tencri socia simnl nrbe frnnntnr :
Illos porticibns rex accipiebat in amplis.
Anlai in medio libabant pocnla barchi ,
Impositis anro dapibns, paterasqne tenebant.
Jamqne dies, alterqne dies processit, et anrae
Vela vocant, tnmidoqne inflatnr carbasns an.strn. :.
His vatem aggredior dictis, ac talia qnaeso:
Trojngena, interpres divùm, qni nnmina Phœbi ,
Qni tripodas, Clara lauros , qni sidera sentis,
Et volncrnm lingnas, et praepetis omina pennae ,
Fare age (namqneomnemcnrsnmmibiprosperadiut
Relligio, et cnncti snasernnt nnmine divi
Italiam petere, et terras tentare repostas :
Sola novnm, dictnqne nefas, Harpyia Ol.wm
Prodiginm canit , et tristes dennntiat iras ,
Obscenamqne famem ) , qnae prima pericnla vito ?
Qnidve seqnens tantos possim snpera re labores ?
Hic Helenns, caesis primùm de more jnvencis ,
Exorat pacem dirûm , vittasqne resolvit
Sacrati capitis , meqne ad tna limina , Phœbe ,
Ipse mann mulio snspensnm nnmine dncit ;
Atqne hacc deinde canit divino ex ore sacerdos :
Mate dea, na m te majoribns ire per alt nrn
Anspiciis manifesta fides : sic fata deôm rex
Sortitnr, volvitqne vices; is vertitnr ordo.
Рanca tibi e mnltis, qno tntior hospita lnstres
Aeqnora , et Ansonio possis considere portn ,
Expediam dictis; prohibent nam cetera Parez
Scire, Helennm fariqne vetat Saturnia Jnno.
Principio, Italian), qnam tn jam rere propinqnam
v. 38i. LIBER III. i5g
Vicinosqne, ignare, paras invadere portns,
Longa procnl longis via dividit invia terris.
Ante et Trinacria lentandns remns in nnda ,
Et salis Ansonii lnstrandnm navibns aeqnor ,
Inferniqne lacns, Aeaeaeqne insnla Circae,
Qnam tnta possis nrbem componere terra.
Signa tibi dicam: tn condita mente teneto.
Qnnm tibi sollicita secreti ad flnminîs nndam
Littoreis ingens intenta snb ¡lie1 bns sns ,
Triginta capitnm fetns enixa, jacebit ,
Alba, solo recnbans, albi circnm nbera tiat! ;
Is locns nrbis erit; reqnies ea certa labornm.
líee tn mensarnm morsns horresce fntnros :
Fata viam invenient, aderitqne vocatns Apollo.
Has antem terras, Italiqne hanc littoris oram
Proxima qnae nostri perfnnditnr aeqnoris aestn ,
Effnge ; cnneta malis habitantnr mœnia Graiis.
H!c et Narycii posnernnt mœnia Locri ,
Et Sallentinos obsedit milite campos
Xyctins Idomenens: hie illa dncis Melibœi
Parva Philoctetae snbnixa Petilia mnro.
Qnin, nbi transmissae steterint trans aeqnora clasueij
Et positis aris jam vota in littore solves ;
Pnrpnreo velare comas adopertns amictn ;
Ne qna inter sanctos igncs in honore deornnt
Hostilis facies occnrrat , et omina tnrbet.
Hnnc socii men-cm sacrornm, hnnc ipse teneto ¡
Hac casti maneant in relligione nepotes.
Ast, nbi digressnm Sicnlae te admoverit or«e
Ventns , et angnsti rarescent clanstra Pelori ,
Laeva tibi tellns , et longo laeva petantnr
Aeqnora circnitn : dextrnm fnge littns , et nndas.
Haec loca , vi qnondam et vasta convnlsa rnina ,
Tantùm aevi longinqna valet mntare vetnstas !
Dissilnisse fernnt, qi.ni m protenns ntraqne tellns
Una foret : venit medio vi pon t ns , et nndis
iflo AENEIDOS r. 417
Hesperinm Sienlo latns abscidit , arvaqne et nrbes
Littore didnctas angusto interlnit aestn.
Dextrnm Scylla latns, bev nm implacata Charybdis,
Obsidet, atqne imo barathri ter gnrgite vastos
Sorbet in abrnptnm flnctns , rnrsnsqne snb anra*
Erigit alternos, et sidera verberat nnda.
At Scyllam «ceas cobibet spelnnca latebris ,
Ora exsertantem, et naves ia saxa trahentem.
Prima nominis facies , et pnlchro pectore virgo
Pnbe tenns; postrema immani corpore pristis ,
Delphinùm candas ntero commissa lnpornm.
Praestat Trinacrii metas lnstrare Pachyni
Cessantem , longos et cirenmflectere cnrsns ,
Qnam semel inibrmem vasto vidisse snb antro
Scyllam, et caernleis canibns resonantia saxa.
Praeterea , si qna est Heleno prndentia , vati
Si qna fides , animnm si veris implet Apollo ,
Unnm illnd tibi , nate dea, praeqne omnibns nnnm ,
Praedicam , et repetens iternmqne iternmqne moncho.
Jnnonis magnae primùm prece nnmen adora ;
.ltmon i cane vota libens, dominamqne potentem
Snpplicibns snpera donis : sic deniqne victor
Trinacria fines Italos mittêre relicta.
Hne nbi delatns Cnmaeam accesseris nrbem,
Divinosqne laçns , et Averna sonantia silvis ;
Insanam vatem adspicies , qnae rnpe snb ¡ma
Fata canit, foliisqne notas et nomina mandat.
Qnaecnmqne in Col i is descripsit carmina virgo,
Digerit in nnmernm, atqne antro seclnsa relinqnit;
Illa manent ¡mmota locis, neqne ab ordine cednnt.
Vcrùin eadem, verso tennis qnnm cardine vcntns
Impnlit, et teneras tnrbavit janna frondes,
Nnn» |ua ni deinde cavo volitantia prendere saxo,
Nec revocare sitns, ant jnngere carmina cnrat.
Inconsnlti abennt, sedemqne odere sibyllae.
Hic tibi ne qna morae fnerint dispendia tanti ,
». 453. LIBER III. 161
Qnamvis increpitent socii, et vi cnrsns in alt mn
Vela vocet, possisqne sinns implere secnndos,
Qnin adeas vatem , precibnsqne oracnla poseas :
Ipsa canat, vocemqne volens atqne ora resol vat.
Illa tibi Italia- popnlos , ventnraqne bella ,
Et qno qnemqne modo fngiasqne ferasqne laborem,
Expediet ; cnrsnsqne dabit venerata secnndos.
Hвec snnt qnae nostra liceat te voce moneri.
Vade age , et ingentem factis fer ad aethera Trojam.
Qnae postqnam vates sic ore effatns amico est ,
Dona debine anro gravia , sectoqne elephanto ,
Imperat ad naves ferri, stipatqne carinis
Ingens argentnm, Dodonaeosqne lebetas .
Loricam consertam hamis anroqne trilicem ,
Et connm insignis galeae , cristasqne comantes ,
Arma Neoptolemi. Snnt et sna dona parenti.
Addit eqnos , additqne dnces :
Remiginm snpplet; socios simnl instrnit armis.
Interea classem velis aptare jnbebat
Anchises, fieret vento mora ne qna ferenti.
Qnem Phœbi interpres mnlto compellat honore :
Conjngio, Anchisa, Veneris dignate snperbo ,
Cnra deùm , bis Pergameis erepte rninis ,
Ecce tibi Ansoniae tellns; banc arripe velis.
Et tamen hanc pelago praeterlabare necesse est :
Ansoniae pars illa procnl qnam pandit Apollo.
Vade , ait , o felix nati pietate ! Qnid nltra
Provehor, et fando snrgentes demoror anstros ?
Nee minus Andromache, digressn maesta snpremo,
Fert pictnratas anri snbtemine vestes ,
Et Phrygiam Ascanio chlamydem ; nec cedit honori :
Textilibnsqne onerat donis , ac talia fatnr :
Accipe ethœc,mannnm tibi qnae monnmenta mearnm
Sint, pner, et longnm Andromachae testentnr a morem ,
Conjngis Hectoreae. Cape dona extrema tnornm,
O mihi sola mei snper Astyanactis imago !
14.
í6i AENEIDOS v.48fl
Sic ocnlos, sic ille manns, sic ora ferebat;
Et nnnc aeqnali tecnm pnbesceret £evo.
Hos ego digrediens lacrymis affabar obortis :
Vivite felices, qnibns est fortnna peracta
Jam sna; nos alia ex aliis in fata vocamnr.
Vobis parta qnies; nnllnm maris aeqnor arandnm ;
Arva neqne Ansoniae semper cedentia retro
Qnaerenda : effigiem Xanthi , Trojamqne , videtis ,
Qnam vestra fecere man ns , melioribns , opto ,
Anspiciis , et qnae fnerit minùs obvia Graiis.
Si qnando Thybrim vicinaqne Thybridis arva
Intraro, gentiqne meae data mœnia cernam ,
Cognatas nrbes olim, popnlosqne propinqnos ,
Epiro , Hesperia , qnibns idem Dardanns anctor ,
Atqne idem casns, nnum faciemns ntramqne
Trojam animis : maneat nostros ea cnra nepotes.
Provebimnr pelago vicina Cerannia jnxta ,
Unde iter Italiam, cnrsnsqne brevissimns nndis.
Sol rnit interea, et montes nmbrant nr opaci.
Sternimnr optata: gremio tellnris ad nudam ,
Sortiti remos , passimqne in littore sirco
Corpora cnramns : fessos sopor irrigat artns.
Necdnm orbem medinm nox horis acta snbibat :
Hand segnis strata snrgit Palinnrns, et omnes
Explorat ventos, atqne antibns aéra captat :
Sidera cnneta notat tacito labentia cœlo ,
Arctnrnm , plnviasqne Hyadas , geminosqne Triones ,
Armatnmqne anro circnmspicit Oriona.
Postqnam cnneta videt cœlo constare sereno ,
Dat clarnm e pnppi signnm ; nos castra movemns ,
Tentamnsqne viam; et velornm pandimns alas.
Jamqne rnbescebat stell is Anrora fngatis,
On» in procnl obscnros colles hnmilemqne vidcmns
Italiam. Italiam primns conclamat Achates ;
Italiam hrto socii clamore salntant.
Tnm pater Anchisea magnnm cratera corona
v. 5*5. LIBER III. t6î
Indni,t, implevitqne mero, divosqne vocavit
S i ans cùlsi in pnppi :
Dî , maris et terre tempestatnmqne potentes ,
Ferte viam vento facilem , et spirate secnndi.
Crebrescnnt optat л anrae , portnsqne patescit
Jam propior , templnmqne apparet in arce Minervx.
Vela legnnt socii , et proras ad littora torqnent.
Portns ab Enroo flnctn cnrvatns in arcnm ;
Objectae salsa spnmant aspergine cantes:
Ipse latet : gemino demittnnt brachia mnro
Tu.TJti scopnli , refngitqne ab littore templnm.
Qnatnor hic, primnm omen, eqnos in gramme vidi
Tondentes campum late , candore nivali.
Et pater Anchises : Bellntn , o terra hospita , portas :
Bello a rman i nr eqni ; bellnm haec armenta minantnr.
Sed tamen idem olim cnrrn snccedere sneti
Qnadrnpedes, et frena jngo concordia ferre :
Spes et pacis , ait. '.Гnm nnmina sancta precamnr
Palladis armisonae, qnae prima accepit ovantes;
Et capita ante aras Phrygio velamnr amictn :
Praeceptisqne Heleni, dederat qnae maxima, rite
Jnnoni Argivae jnssos adolemns honores.
Hand mora, continno, perfectis ordine \otis,
Cornna veta t arnm obvertimns antennarnm ;
Grajngenûmqne domos , snspectaqne linqnimns arra.
Hine sinns Hercnlei , si vera est fama , Tarenti
Cernitnr. Attollit se diva Lacinia contra ,
Canlonisqne arces, et navifragnm Scylacenm.
Tnm procnl e flnctn Trinacria cernitnr Aetna :
Et gemitnm ingentem pelagi , pnlsataqne saxa
Andimns longé , fractasqne ad littora voces ;
Exsnltantqne vada , atqne aestn m ¡scent nr arenae.
Et pater Anchises : Nimirnm haec illa Chatybdis :
Hos Helenns scopnlos , haec saxa horrenda , canebat.
Eripite , o socii , pariterqne insnrgite remis.
Hand minùs ac jnssi facinnt : primnsqne rndentem
t64 AENEIDOS v. 56r.
Contorsit laeras prora m Palinnrns ad nndas ;
Laevam cnneta cohors remis ventisqne petivit.
Tollimnr in cœlnm cnrvato gnrgite , et idem
Snbdncta ad Manes imos desidimns nnda.
Ter scopnli clamorem inter cava saxa dedêre ;
Ter spnmam elisam et rorantia vidimns astra.
Interea fessos ventns cnm sole reliqnit;
Ignariqne viae , Cyclopnm allabimnr oris.
Portns ab accessn ventornm immotns , et ingens
Ipse; sedhorrificisjnxta tonat Aetna rninis,
In terdnmqne atram prornmpit ad aethera nnbem ,
Tnrbine fnmantem piceo , et candente favilla ;
Attollitqne globos flammarnm, et sidera lambit:
Interdnm scopnlos avnlsaqne viscera montis
Erigit ernctans, liqnefactaqne saxa snb anras
Cnm gemitn glomerat, fnndoqne exaestnat imo.
Fama est Enceladi seminstnm fnlmine corpns
Urgeri mole hac , ingentemqne insnper Aetnam
Impositam rnptis flammam exspirare caminis ;
Et , fessnm qnoties mntet latns , intremere omnem
Mnrmnre Trinacriam , et cœlnm snbtexere fnmo.
Noctem illam tecti silvis immania monstra
Perferimns ; nee , qnae sonitnm det cansa , videmns :
Nam neqne erant astrornm ignes , nec lncidns aethra
Siderea polns; obscnro sed nnbila cœlo ;
Et lnnam in nimbo nox intempesta tenebat.
Postera jamqne dies primo snrgebat Eoo ,
Hnmentemqne Anrora polo dimoverat nmbram ;
Qnntn snbito e silvis, macie confecta snprema ,
Ignoti nova forma viri , miserandaqne cnltn ,
Procedit, snpplexqne manns ad littora tendit.
Respicimns: dira illnvies, immissaqne barba ,
Consertnm tegnmen spinis; at cetera Grains,
Ut qnondam patriis ad Trojam missns in armis.
Isqne nbi Dardanios habitns et Troi'a vidit
Arma procnl , panlùm adspectn conterritns haesit,
v.597- LIBER III. t6ï
Continnitqne gradnm ; max sese ad littora prasceps
Cnm fletn precibnsqne tnlit : Per sidera testor ,
Per snperos, atqne hoc cœli spirabile lnmen ,
Tollite me, Tencri; qnascnmqne abdncite terras,
Hoc sat erit. Scio me Danais e classibns nnnm ,
Et bello Iliacos fateor petiisse Penates.
Pro qno, si sceleris tanta est injnria nostri ,
Spargite me in flnctns, vastoqne immergite ponto.
Si pereo, bominnm manibns periisse jnvabit.
Dixerat; et, genna amplexns, genibnsqne volntans,
Haerebat. Qni sit, fari, qno sangnine err m s ,
Hortamnr; qnae deinde agitet fortnna , fateri.
Ipse pater dextram Anchises, band mnlta moratns,
Dat jnveni; atqne animnm praesenti pignore firmat,
llle han-, deposita tandem formidine, fatnr:
Snm patria ex Ithaca , comes infelicis Ulyxi ,
Nomen Achemenides, Trojam genitore Adamasto
Panpere ( mansissetqnc ntinam fortnna í ) profectn*.
Hîc me, dun trepidi crudel i a 11 mina linqnnnt ,
Immemores socii vasto Cyclopis in antro
Desernere. Domns sanie dapibnsqne crnentis
Jutns opaca , ingens : ipse ardnns , altaqne pnbat
Sidera: ( Dî, talem terris avertite pestem ! )
Nec visn facilis, nec dictn affabilis nlli.
Visceribns miserornm et sangnine vescitnr atro.
Tidi egomet, dno de nnmero qnnm corpora nostro,
Prensa mann magna , medio resnpinns in antro ,
Frangeret ad saxnm , sanieqne exspersa natarent
lamina; vidi, atro qnnm membra flnentia tabo
Manderet, et tepidi tremerent snb dentibns artns.
Hand impnne qnidem ; nec talia passns Ulyxes ,
Oblitnsve snî est Ithacns discrimine tanto.
Kam si mnl expletns dapibns , vinoqne sepnltns ,
Cervicem inflexam posnit, jacnitqne per annnm
Innnensus , saniem ernctans ac frnsta crnento
Per somnnm commixta mero; nos, magna pretat i
t66 AENEIDOS v.C33.
Л n in i n u , sortitiqne vices , nna nndiqne circùm
Fondimnr, et telo lnmen terebramns acnto
Ingens, ijnoil torva solnm snb fVonte latebat ,
Argolici clypei snt Phœbeae lampadis instar :
Et tandem l¡rti sociornm nlciscimnr nmbras.
Sed fngite , o miseri , fngite , atqne ab littore ftniem
Rnmpite.
N.IIII , qnalis qnantnsqne cavo Polyphemns in antro
Lanigeras clandit pecndes , atqne nbera pressat ,
Centnm alii cnrva haec habitant ad littora vnlgo
Infandi Cyclopes, et altis montibns errant.
Tertia jam lnnae se cornna lnmine complent ,
Qnnm vitam in silvis, inter deserta ferarnm
1. n.st ni domosqne, trabo, vastosqne ab rnpe Cyclopai
Prospicio, sonitnmqne pednm vocemqne tremisco.
Victnm infelicem , baccas , lapidosaqne corna ,
Dant ramî, et vnlsis pascnnt radicibns herbae.
Omnia collnstrans, banc primùm ad littora classem
Conspexi venientem : hnic me , qnaecnmqne fnissct ,
Addixi : satis est gentem effhgisse nefandam.
Vos animam banc potiùs qnocnmqne absnmite leto.
Vi v ea fatns erat, snmmo qnnm monte videmns
Ipsnm inter pecndes vasta se mole moventem
Pastorem Polypbemnm , et littora nota petentem ;
Monstrnm horrendnm , informe , ingens . cni lnmen
ademptnm.
Trnnca mann pinns regit et vestigia firmat.
Lanigera comitantnr oves ; ea sola volnptas ,
Solamenqne mali.
Postqnam altos tetigit flnctns, et ad aeqnora venit,
Lnminis effossi fin id n m lavit inde crnorem ,
Dentibns infrendens gemitn ; graditnrqne per aeqnor
Jam medinm, necdnm (inctns latera ardna tinx.it.
Nos procnl inde fngam trepidi celerare , recepto
Snpplice , sic merito ; tacitiqne incidere fnnem :
Verrimns et proni certantibns aeqnora remis.
v. 668. LIBER III. 167
Sensit, et ad sonitnm vocis vestigia torsit.
Verùm , nbi nnlla datnr dextra affectare potestas ,
Nec potis Ionios flnctns aeqnare seqnendo ,
Clamorem immensnm tollit , qno pontns et omnes
Intremnere nndae , penitùsqne exterrita tel l n s
Italiae, cnrvisqne immngiit Aetna cavernis.
At genns e silvis Cyclopnm et montibns altis
Excitnm rnit ad portns, et littora compient.
Cernimns adatantes neqnidqnam lnmine torvo
Aetnaeos fratres , cœlo capita alta i'erentes ,
Coocili nm horrendnm : qnales qnnm vertice celso
Aëriae qnercns ant comierae cyparissi
Constiternnt , silva alta Jovis, lncnsve Dianae.
Praecipites metns acer agit qnocnmqne rndentes
Excntere, et ventis intendere vela secnndas.
Contra,jnssa monent Heleni Scyllam atqne Charybdim
Inter, ntramqne viam leti discrimine parvo ,
Ni teneant cnrsns : certnm est dare lintea retro.
Ecce antem Boreas angnsta ab sede Pelori
M i SMI.s adest: vivo pratervehor ostia saxo
Pantagûe, Megarosqne sinns, Thapsnmqne jacentem.
Talia monstrabat relegens errata retrorsnm
Littora Achemenides , comes infelicis Ulyxi.
Sicanio praetenta sinn jacet insnla contra
Plemmy rimn nndosnm : nomen dixere priores
Ortygiam. Alphenm fama est bne Elidis amnem
Occnltas egisse vias snbter mare ; qni nnnc
Ore, Aretnnsa, tno Sicnlis confnnditnr mtdis.
JtUH nnmina magna loci veneramnr ; et inde
Exsnpero praepingne solrnn stagnantis Helori.
Hine altas cantes projectaqne saxa Pachyni
Radimns ; et fatis nnmqnam concessa moveri
Apparet Camarina procnl, campiqne Geloi,
Immanisqne Gela , flnvii cognomine dicta.
Ardnns inde Acragas ostentat maxima longé
Mœnia , raag »an iinùtii qnondam generator cquornm.
iGS AENE I DO S LIBER III. v. 704.
Teqne datis linqno ventis, palmosa Selinns:
Et vada dnra lego saxis Lilybeia caeeis.
Hinc Drepani me portns et illaetabilis ora
Accipit. Hie, pelagi tot tempestatibns actns,
Hen ! genitorem , omnis cnrae casûsqne levamen ,
Amitto Anrbisen : hie me , pater optime , fessnm
Deseris , hen ! tantis neqnidqnam erepte pericli* !
Nec vates Helenns , qnnm mnlta horrenda moneret,
Hos mihi praedixit lnrtns, non dira Celaeno.
Hic labor extremns , longarnm Ъaec meta viarnm.
Hinc me digressnm vestris dens appnlit oris.
Sic pater Aeneas, intentis omnibns, nnns
Fata renarrabat divnm , cnrsnsqne docebat.
Conticnit tandem, factotjne hîc fine qnîevit.
AENEIDOS
LIBER QUARTUS.

AT regina , gravi jam dndnm sancia cцrа ,


Vnlnns alit venis, et cacco catpitnr igni, , • ,.
Mnlta viri virtns animo, mnltnsqne recnrsat . . «.
Gentis bonos : Userent mlixi pectore vnltns,
Verbaqne; nec placidam membris dat cnra qnietem.
Postera Phœbealnstrabat lanrpade terras , ...t .
Unmentemqne Anrora polo dintoverat nm ltra tn ;
Qanm sic nnanimam alloqnitnr male,sana sorotem:
Anna soror, qnae me snspensam insomniu terrent!
Qnis novns hie nostris snccessit sedtbns ho^pcs !
Qnem sese ore ferens ! qnam fprti pccJLqrc , et ¡n tiii-ч !
Credo eqnidem, nec vana fídes, genns esse dcornra.
Degeneres animos timor argnit. Hen! qnibns illc
Jactatns fatis ! qnae bella exiansta cancbat !
Si milt i non animo fíxnm inmtotmnqne. scheret
We cni me vinclo vcllemsociare jugali, , ,. ; ,
Postqnam primns amor deccptam morte fefellit;
Si nonpertaesnm thalami taedœqne fnisbet;,. . , .,
Hnie nni forsan potni snccnmbere cnlpae,
Anna , fatebor enim , miseri po^t iata Sychaei .
CoDjngis, et sparsos fiaterna caede Penates,
Solns bic inflexit sensns, aniiutnnn uc. hthutttc.u
170 AEINEIDOS v. 22.
Impnlit. Agnosco veteris vestigia flammae.
Sed mihi vel tellns optem priùs ima dehiscat ,
Vel pater omnipotens adigat me fnlmine ad nmbras,
Pallentes nmbras Erebi , noctemqne profnndam ,
Ante, Pndor, qnam te violo, ant tna jnra resolvo.
Ille meos , primns qni me sibi jnnx i t , amores
Abstnlit : Ule habeat secnm , servetqne sepnlcro.
Sic effara, sin nm lac rymis implevit obortis.
Anna refert : O lnce magis dilecta sorori ,
Solane perpetna maerens carpêre jnventa?
Nec dnlces natos , Veneris nec praemia noris ?
Id cinerem ant Manes credis cnrare sepnltos ?
Esto : aegram nnlli qnondam flexere marii i ;
Won Libyae, non ante Tyro ; despectns larbas ,
Dnctoresqne alii qnos Africa terra trinmphis
Dives alit : placitone etiam pngnabis amori ?
Nec venit m mentem qnornm consederis arvis ?
Hinc Gaetnlae nrbes , genns insnperabile bello ,
Et Nnmid;« infreni cingnnt , et inhospita Syrtis :
Hine deserta siti regio, lateqne fnrentes
Barcaei. Qnid bella Tyro snrgentia dicam ,
Germaniqne minas ?
Dis eqnidem anspicibns reor, et Jnnone secnnda ,
Hne cnrsnm Iliacas vento tennisse carinas.
Qnam tn nrbem, soror, banc cernes, qnae snrgere
regna,
Conjngio tali ! Tencrûm cbmitantibns armis ,
Pooica se qnantis attollet gloria rebns !
Tn modo posce deos veniam ; sacrisqne litatis ,
Indnlge hospitio , cansasqne innecte morandi ;
Dnm pelago desaevit hiems , et aqnosns Orion ,
Qnassataeqne rates, dnm non tractabile cœlnm.
His dictis incensnm animnm inflammavit amore ,
Spemqne dedit dnbiae menti, solvitqne pndorem.
Principio delnbra adennt, pacemqne per aras
Excjnirnat : mactant lectas de more'bidentes
T.57- LIBER IV. t7t
Legiferae Cereri, Phœboqne , patriqne Lyaeo;
Jnnoni ante ojnnes, cni vincla jngalia cnrae.
Ipsa , tenens dextra pateram , pnlcherrima Dido
Can dcntis vaccae media inter cornna fnndit :
Ant ante ora deùm pingnes spatiatnr ad aras ,
Instanratqne diem donis , pecndnmqne reclnsis
Pectoribns inhians , spirantia consnlit cxta.
Hen ! vatnm ignarae mentes ! qnid vota fnrent nm ,
Qnid delnbra j nvant ? est mollis Лл mma mednllas
Interea, et tacitnm vivit snb pectore vnlnns.
V, rito r it t (el ix. Dido, totaqne vagatnr
Urbe fnrens : qnalis conjecta cerva sagitta ,
Qnam procnl incantam nemora inter Crtsia (Ktt '
Pastor agens telis, liqnitqne volatile ferrnm
Neseins; illa fnga silvas saltnsqne peragr-at
Dictaeos : haeret lateri letalis arnndo.
NUHC media Aenean secnm per mctnia docit ,
Sidoniasqne ostentat ojw-e, urbímtjne paratam :
Incipit effari , mediaqne in voce resistit.
Tínnc eadem , labente die, convivia qnaerit ,
Iliacosqne iternm demens andire labores
Exposcit, pendetqne iternm narrantis ab ort.
Post, nbi digressi, lnmenqne obscnra vicissi'm
Lnna premit , snadentqne cadentia sidera somnos ,n
Sola domo iaaarvt vacna , stratisqne relictis
Incnbat : ilinm absens absentem anditqne videtqne :
Ant gremio Ascaninm , genitoris imagine capta ,
Detinet, infandnm si fallere possit amorem.
Non cœptae assnrgnnt tnrres ; non arma jnventns
Exercet; portnsve, ant propngnacnla bello
Tnta parant : pendent opera interrnpta , ininaeqne
Mnrornm ingentes, aeqnataqne machina cœlo.
Quam simnl ac tali persensit peste teneri
Cara Jovis conjnx, nec famam obstare fitrori ;
Talibns aggreditnr Venerem Satnrnia dictis :
Egregiam vero landem et spolia ampia refertis
17я AENEIDOS v.gS.
Tnqne pnerqne tnns, magnnm et memorabile nomen ,
Una dolo diviim si femina victa dnoram est!
Уee me adeo fall it veritam te mœnia nostra,
Snspectas habnisse domos Carthaginis altae.
Sed qnis erit modns ? ant qno nnne certamina tanta ?
Qnin potiùs pacem aeternam pactosqne bymenteos
Exercemns ? babes tota qnod mente petisti :
Ardet amans Dido •, traxitqne per ossa fnrorem.
Commnnemhnnc ergo popnlnm pa ribnsqne regamos
Anspiciis: liceat Phrygio servire marito,
Dotalesqne tnae Tyrios permittere dextrae.
Oll i ( sensit enim simnlata mente locntam ,
Qn6 regnnm Italiae LiLycas averterít oras )
Sic contra est ingressa Venns: Qnis talia demens
Abnnat , ant tecnm malit contendere bello ?
'Si modo, qnod memoras, factnm foi tnna seqnatnr.
Sed fatis incerta feror si Jnppiter i!1i:iái
Esse velit Tyriis arbem Trojâqne profectis ,
Miscerive probet popnlos , ant fœdera jnngi.
Tn conjnjt; tibi fas animnm tentare precando.
Perge ; seqnar. Tnm sic excepit regia JnUo :
Mecnm erit-iste tabor : nnnr qna ratione qnod instat
Confieri possit, pancis, adverte, docebo.
Venatnm Aeneas nnaqne miserrima Dido
In nemns ire parant , nbi primos crastinns ortns
Extnlerit Titan, radiisqne retexerit orbem.
His ego nigrantem commixta grandine nimbnm ,
Dnm trepidant alae, saltnsqne indagine cingnnt,
Desnper irfnndam, et tonitrn cœlnm onme riebo.
Diffngient comites , et nocte tegentnr opaca :
Spelnncam Dido dnx et Trojanns eamdem
Devenient. Adero; et, tna si mihi certa volnntas ,
Connnbio jnngam stabili, propriamqne dicabo.
H!c HymensBUs erit. Non adversata petenti
Annnit, atqne dolis risit Cytherea repertis.
Oceannm interea snrgens Anrora relinqnit.
v. tag. LIBER IT. i7T
It portis jnbare exorto delecta Juventns :
Retia rara, plagae, lato venabnla ferro,
Massyliqne rnnnt eqnites, et odora camini vis.
Reginam thalamo cnnctantem ad limina primi
Pœuornm exspectant : ostroqne insignis et anro
Stat sonipes, ac frena ferox spnmantia mandit.
Tandem progreditnr, magna stipante caterva ,
Sidoniam picto chlamydem circnmdata limbo ;
Cni pharetra ex anro, crines nodantnr in anrnm ,
Anrea pnrpnream snbnectit fibnla vestem.
Nec non et Phrygii comites, et ketns lnl n s ,
Incednnt. Ipse ante alios pnlcherrimns omnes
Infert se socinm Aeneas, arqne agmina jnngit.
Qnalis, nbi hibernam Lyciam Xanthiqne flocnla
Deserit , ac Delnm maternam invisit Apollo ,
Instanratqne choros ; mixtiqne altaria circnm
Cretesqne Dryopesqne fremnnt, pictiqne Agathyrsi:
Ipse jngis Cynthi graditnr, molliqne flnentem
Fronde premit crinem fingens , atqne implica t anro ;
Tela sonant hnmeris. Hand illo segnior iba t
Aeneas : tantnm egregio decns enitet ore.
Postqnam altos ventnm in montes atqne invia
lnstra,
Ecce ferae, saxi dejectae vertice , caprae
Decnrrêre jngis: alia de parte patentes
Transmittnnt cnrsn campos atqne agmina cervi
Pnlvernlenta fnga glomerant , montesqne relinqnnnt.
At pner Ascanins mediis in vallibns acri
Gandet eqno ; jamqne hos cnrsn , jam praeterit illos ;
Spnmantemqne dari pecora inter inertia votis
Optat aprnm, ant fnlvtnn descendere monte leonem.
Interea magno misceri mnrmnre cœlnm
Incipit: inseqnitnr commixta grandine nimbns.
Et Tyrii comites passim , et Trojana jnventns ,
Dardaninsqne nepos Veneris , diversa per agros
Tecta meto petiere : rnnnt de montions anines.
1 5.
íj4 AENEIDOS v. 164.
Spelnncam Dido dnx et Trojanns cam Jem
Deveninnt : prima et Tellns et pronnba Jnno
1 bnt signnm; fnlsere ignes, et conscins aether
( 'omntbus; snmmoqne nlnlantnt vertice nymplnc.
llle dies primns leti primnsqne malornm
Cansa fnit: neqne enim specie famave movrtnr,
Nec jam fnrtivnm Dido meditatnr amorem :
Conjnginm vocat; hoc praetexit nomine cnlpam.
Extemplo Libya magnas it Fama per nrbes ;
Fama, malnm qna non alind velocins nllnm ;
Mobilitate viget, vitiesqne acqnirit cnndo ;
Parva metn primo, mox sese attollit in anras;
Ingrcditnrqne solo, et capnt inter nubilu condit.
Illam Terra parens , ira irritata deornm ,
Extremam, nt perhibent, Cœo Enceladoqne sororem
Progennit, pedibns celerem et pernicibns alis:
Monstrnm horrendnm , ingens ; cni, qnot snn t corpore
plnmae , ;
Tot vigiles ocnli snbter, mirabile dictn,
Tot linguae , totidem ora sonant, tot snbrigit anres.
Nocte volat cœli medio terraeqne , per nmbratii
Stridens, nec dnlci declinat lnmina som no.
Lnce sedet cnstos, a ut snmmi cnlmine tecti,
Tnrribns ¡mt altis , et magnas territat urbes ;
Tam fîcti praviqne tenax qnam nnntia veri. »' .'¡
Haec tnm mnltiplici popnlos sermone replebat
Gaodens, et pariter fact* atqne infecta canebat :
Venisse Aenean , Trojano a sangnine cretnm ,
Cni se pnlchra viro dignetnr jnngere Dido :
Nnnc hiemem inter se lnxa , qnam longa , fovere ,
Regnornm immemores , tnrpiqne cnpidine captos.
Haec passim dea fœda virûm di ('lnndi t in ora.
Protinns ad regem cnrsns detorqnet larban ,
Incenditqne animnm dictis, atqne aggerat iras.
Hic Haлшшш- satns, rapta Garamantide nympha,
Templa Jovi centnm latis immania regnis, ,
v. 199. LIBERI V. t ja
Centnm aras posnit ; vigilemqne sacraverat ignem ,
Excnbias divûm aeternas; pecndnmqne crnore
Pingne solnm , et variis florentia limina sertis.
Isqne amens animi, et rnmore accensns amaro,
Dicitnr ante aras, media inter nnmina divnm ,
Mnlta Jovem manibns snpplex orasse snpinis :
Jnppiter omnipotens , cni nnnc Manrnsia pictis
Gens epnlata loris Lenaema libat honorem,
Aaspicishaec? an te, genitor, qnnm fnlmina torqnes,
Tïeqnidqnam horremns? caeciqne in nnbibns ignea
Terrificant animos , et inania mnrmnra miscent ?
Femina, qnae, nostris errans in finibns, nrbem
Exignam pretio posnit , cni littns arandnm ,
Cniqne loci leges dedimns, connnbia nostra
Repnlit, ac dominnm Aenean in regna reccpit.
Et nnnc ille Paris , cnm semiviro comitatn ,
Miconia mentnm mitra crinemqne madentem
Snbnixns, rapto potitnr: nos mnnera templis
Qnippe tnis ferimns, famamqne fovemns inanem.
(Talibns orantem dictis , arasqne tenentem ,
Andiit omnipotens , ocnlosqne ad mœnia torsit
Regia , et oblitos famae melioris amantes.
Tnm sic Mercnrinm alloqnitnr , ac talia mandat :
Vade age, nate, voca Zephyros, et labere pennis ;
Dardaninmqne dncem , Tyria Carthagine qni nnne
Exspectat, fatisqne datas non respicit nrbes,
Alloqnere, et celeres defer mea dicta per anras.
Non ilinm nobis genetrix pnlcherrima talem
Promisit, Graiùmqne ideo bis vindicat armis ;
Sed fore qni gravidam împeriis belîoqne frementem
Italia m regeret, genns alto a sangnine Tencri
Proderet, ac totnm snb leges mitteret orbem.
Si uulla accendit tantarnm gloria rernm ,
Tíec snper ipse sna molitnr lande laborem ;
Ascanione pater Romanas invidet arces ?
Qnid strnit ? ant qna spe inimica in gente moratnr?
I?6 AENEIDOS v.аЗэ.
Nec prolem Ansoniam et Lavinia respicit arva ?
Naviget; hœc snmma est: hic nostri ntmtins esto.
Dixerat. Ille patris magni parere parabat
Imperio : et primùm pedibns talaria nectit
Anrea, qnae snblimem alis, sive aeqnora snpra,
Sen terram , rapido pariter cnm flamine portant.
Tnm virgam capit : hac animas Шe evocat Orco
Palientes, alias snb Tartara tristia mittit;
Dat sonmos, adimitqne, et lnmina morte resignat :
Illa fretns agit ventos, et tnrbida tranat
Nnbila. Jamqne volans apicem et latera ardna cernit
Atlantis dnri, cœlnm qni vertice fnlcit;
Atlantis , cinctnm assidne cni nnbibns atris
Pinifernm capnt et vento pnlsatnr et imbri :
Nix hnmeros infnsa tegit; tnm flnmina mento .
Precipitant senis, et glacie riget horrida barba.
Hîc primùm paribns nitens Cyllenins alis
Constitit : hinc toto praeceps se corpore ad nnclas
Misit; avi similis, qnae circnm littora, circnm
Piscosos scopnlos, hnmilis volat aeqnora jnxta.
Hand aliter terras inter cœlnmqne volabat
Littns arenosnm ad Libyae, ventosqne secabat,
Materno veniens ab avo Cyllenia proles.
Ut primùm alatis tetigit magalia plantis ,
Aenean fnndantem arces ac tecta novantem
Conspicit; atqne illi stellatns iaspide fnlva
Ensis erat, Tyrioqne ardebat mnrice lama
Demissa ex hnmeris ; dives qnae mnnera Dido
Fecerat, et tenn! telas discreverat anro.
Continno invadit: Tn nnnc Carthaginis altae
Fnndamenta locas, pnlchramqne nxorins nrbem
Exstrnis? hen! regni rernmqne oblite tnarnm !
Ipse deùm tibi me claro demittit olympo
Regnator, cœlnm et terras qni nnmine torquet;
Ipse haec ferre jnbet celeres mandata per anras :
Qnid strnis? ant qna spe Libycis teris otia terris ?
v.271- LIBER IV. t77
Si te nnlla movet tantarnm gloria rernm ,
Nec snper ipse tna moliris lande laborem;
Ascaninm snrgentem et spes heredis Inli
Respice, cni regnnm Italiae Romanaqne tellns
Debentnr. Tali Cyllenins ore locntns
Mortales visns medio sermone reliqnit,
Et procnl in tennem ex ocnlis evannit anram.
At vero Aeneas adspectn obmntnit amens;
Arrectaeqne horrore comae , et vox fancibns haebit .
Ardet abire fnga , dnlcesqne relinqnere terras ,
Attonitns tanto monitn imperioqne deornm.
Hen ! qnid agat ? qno nnnc reginam ambire fnrentem
Andeat uffatn ? qnae prima exordia snmat ?
Atqne animnm nnnc hne celerem , nnnc dividit illnc ,
In partesqne rapit varias, perqne omnia versat.
Haec alternanti potior sententia visa est.
Mnesthea , Sergestnmqne vocat , fortemqne Clean=
thnm;
Classem aptent tnciti, socios ad littora cogant,
Arma parent, et qnae sit rebns cansa novandis
Dissimnlent: sese interea, qnando optima Dido
Nesciat, et tantos rnmpi nola speret amores,
Tentatnrnm aditns , et qnae mollissima fandi
Tempora, qnis rebns dexter modns. Ocins omnes
Imperio laeti parent, ac jnssa facessnnt.
At regina dolos ( qnis fallere possit amantem ? )
Praesensit, motnsqne excepit prima fntnros ,
Omnia tnta timens : eadem impia Fama fnrenti
Det n I it armari classem, cnrsnmqne parari.
Saevit mops animi , totamqne incensa per nrbem
Bacchatnr: qnalis cômmotis excita sacris
Thyias, nbi andito stimnlant trieterica Baccho
Orgia, noctnrnnsqne vocat clamore Cithaeron.
Tandem his Aenean compellat vocibns nitro :
Dissimnlare etiam sperasti, perfide, tantnm
Posse nefas, tacitnsqne mea decedere terra?
i78 AENEIDOS v. Зoб.
Nec te noster amor, nec te data dextera qnondam,
Nec moritnra tenet cru deli fnnere Dido?
Qnin etiam hiberno moliris sidere classem ,
Et meilas properas Aqnilonibns ire per alt uni ,
Crndelis? Qnid? si non arva aliena domosqne
Ignotas peteres, et Troja antiqne maneret,
Troja per nndosnm peteretnr classibns aeqnor f
Mene fngis? Per ego has lacrymas dextramqne tnam,te ,
( Qnando alind mihi jam miserae nihil ipsa reliqni )
Per connnbia nostra , per inceptos hymenaeos ,
Si bene qnid de te merni , fnit ant tibi qnidqnam
Dnlce menm , miserere doiaûs labentis , et istam ,
Oro, si qnis adhnc precibns iocns, exne mentem.
Te propter Libycae gentes Nomadnmqne tyranni
Odere ; infensi Tyrii : te propter enmdem
Extinct ns pndor, et, qna sola sidera adibam,
Fama prior. Cni me moribnndam deseris , hospes ?
Hoc solnm nomen qnoniam de conjnge restat.
Qnid moror? an mea Pygmalion dnm mеcтa frater
Destrnat, ant captam dncat Gaunlns larbas?
Saltem si qna mihi de te snscepta fnisset
Ante fnga m soboles; si qnis mihi parvnlns anla
Lnderet Aeneas, qni te tamen ore referret ;
Non eqnidem omnino capta ac deserta viderer.
Dixerat. Ille Jovis monitis immota tenebat
Lnmina , et obnixns cnram snb corde premebat.
Tandem panca refert : Ego te , qnae plnrima fando
Ennmerare vales , nnmqnam , regina, negabo
Promeritam; nec me meminisse pigebit Elissae,
Dnm-memor ipse mei, dnm spiritns hos regit artns*
Pro re panca loqnar. Ñeqne ego hanc abscondere fnrto
Speravi, ne finge, fngam; nec conjngis nmqnam
Praetendi taedas , ant naec in fœdera veni.
Me si fata meis paterentnr dncere vitam
Anspiciis, et sponte mea componere cnras;
Urbem Trojanam primùra dnlcesqne meormn
v. 342. L I B E R I V. t -g
Reliqnias colerem ; Priami tecta alta manerent ;
Et recidiva mann posnissem Pergama victis.
Sed nnnc Italiam magnam Grynens Apollo ,
Italiam Lyciae jnssere capessere sortes :
Hic amor, haee patria est. Si te Carthaginis arces
Phœnissam, Libycaeqne adspectns detinet nrbis ;
Qnae tandem Ansonia Teneros considere terra
Invidia est ? Et nos fas extera qnaerere regna.
Me patris Anchisae , qnoties hnmentibns nmbris
Nox operit terras , qnoties astra ignea snrgnnt ,
Admonet in somnis , et tnrbida terret imago :
Me pner Ascanins , capitisqne injnria cari ,
Qnem regno Hesperiae frando et fatalibns arvis.
Nnnc etiam interpres divûm , Jove missns ab ipso ,
( Testor ntrnmqne capot ) celeres mandata per anras
Detnlit : ipse denm manifesto in Inmine vidi
Intrantem mnros , vocemqne bis anribns hansi.
Desine meqne tnis incendere teqne qnerelis :
Italiam non sponte seqnor.
Talia dicentem jam dndnm aversa tnetnr ,
Hne illnc volvens ocnlos , totnmqne pererrat
Lnminibns tacitis, et sic accensa profatnr :
Nec tibi diva paren s, generis nec Darilanns anctor .
Perfide; sed dnris gennit te cantibns horrens
Cancasns, Hyrcanaeqne admôrnnt nbera tigres.
Nam qnid dissimnlo ? ant qnae me ad majora reservo?
Nnm fletn ingemnit nostro ? nnm Inmina flexit ?
Nnm lacrymas victns dedit ?an* miseratns amantem
est?
Quae qnibns anteferam? jam jam nec maxima Jnno ,
Nec Satnrnins haec ocnlis pater adspicit aeqnis.
Nnsqnam tnta fides. Ejectnm littore, egentem ,
Excepi, et regni demens in parte locavi :
Amissam classem, socios, a morte rednxi.
Hen ! fnriis incensa feror ! Nnnc angnr Apollo ,
Nnnc Lyciae sortes, шшc et Jove missns ab ipso
!8o AENEIDOS v.377.
Interpres divùm fert hornda jnssa per anras.
Scilicet is snperis labor est; ea cnra qnietos
Sollicitat. Ñeqne te teneo, neqne dicta refello.
I, seqnere Italiam ventis; pete regria per nndas.
Spero eqnidem mediis, si qnid pia nnmina possnnt,
Snpplicia hansnrnm scopnlis, et nomine Dido
Saepè vocatnrnm. Seqnar atris ignibns absens;
Et, qnnm frigida mors anima sednxerit artns ,
Ómnibns nmbra locis adero : dabis, improbe, pœnas.
Andiam; et haec Manes veniet mihi fama snb imos.
His medinm dictis sermonem abrnmpit , et anras
Aegra fngit, seqne ex ocnlis avertit et anfert,
Linqnens mnlta metn cnnctantem et mnlta parantcm
Dicere. Snscipinnt famnlae, collapsaqne membra
Marmoreo refernnt thalamo, stratisqne reponnnt.
At pins Aeneas, qnamqnam lenire dolentem
Solando cnpit , et dictis avertere cnras ,
Mnlta gemens , magnoqne animnm labefactns amore,
Jnssa tamen divùm exseqnitnr classemqne revisit.
Tnm vero Tencri incnmbnnt, et littore celsas
Dedncnnt toto naves; natat nneta carina ;
Frondentesqne fernnt remos et robora silvis
Infabricata, fngae stndio.
Migrantes cernas, totaqne ex nrbe rnentes.
Ac velnti ingentem formicae farris acervnm
Qnnm popnlant, hiemis memores, tectoqne reponnnt :
It nigrnm cam pis agmen, praedamqne per herbas
Convectant calle angnsto ; pars grandia trndnnt
Obnixae frnmenta hnmeris; pars agminafcognnt ,
Castigantqne moras : opere mnnis semita fervet.
Qnis tibi tnne, Dido, cernenti talia sensns?
Qnosve dabas gemitns , qnnm littora fervere laté
Prospiceres arce ex snmma, totnmqne videres
Misceri ante ocnlos tantis clamoribns aeqnor?
Improbe amor, qnid non mortalia pectora cogis!
Ire iternm in lacrymas, iternm tentare precando
T.4t3. LIBER IV. 181
Cogitnr, et snpplex animos snbmittere amori,
He qnid inexpertnm frnstra moritnra relinqnat.
Anna, vides toto properari littore; circùm
Undiqne convenere ; vocat jam carbasns anras ;
Pnppibns et laeti nantae imposnere coronas.
llunc ego si potni tantnm sperare dolorem,
Et perferre, soror, potero. Miseraehoc tamen nnnra
Exseqnere, Anna, m ili i ; solam nam perfidns ille
Te colere, arcanos etiam tibi credere sensns;
Sola viri molles aditns et tempora noras.
I, soror, atqne hostem snpplex affare snperbnm :
Non ego cnm Danais Trojanam exscinder,e gentem
Anlide jnravi , classemve ad Pergama misi ;
Nec patris Л nehistv cinerem manesve reveШ.
Cnr mea dicta negat dnras demittere in anres?
Qno rnit? Extremnm hoc miserae det mnnns amanti:
Exspectet facilemqne fngam ventosqne ferentes.
Non jam conjnginm antiqnnm, qnod prodidit , oro;
Nec pnlchro nt Latio careat, regnnmqne relinqnat.
Tempns inane peto, reqniem spatinmqne fnrori,
Dnm mea me victam doceat fortnna dolere.
Extremam banc oro veniam ( miserere sororis ) :
Qnam rnihi qnnm dederis , cnmnlatam morte re=
mittam.
Tal ihn s orabat , talesqne miserrima fletns
Fertqne refertqne soror ; sed nnllis ille movetnr
Fletibns, ant voces nllas tractabilis andit.
Fata obstant, placidasqne viri dens obstrnit anres.
Ac velnti annoso validam qnnm robore qnercnm
Alpini Boreae, nnnc bine, nnoc flatibns illinc
Ernere inter se certant ; it stridor, et alte
Consternnnt ten-am , concnsse stipite , frondes ;
I j tsa baeret scopnlis ; et.qnantùm vertice ad anras
Aetherias, tantnm radice in tartara tendit :
Hand secns assidnis hinc atqne bine vocibns heroe
Tnnditnr, et magno persentit pectore cnras:
lu
t8a AENEIDOS v. 448.
Mens immota manet; lacrynue volvnntnr inanes.
'l'um vero infelix fatis exterrita Dido
Mortem orat ; taedet cœli convexa tnrri.
Qno magis inceptnm peragat, lncemqne relinqnat,
Vidit, tnricremis qnnm dona imponeret am,
Horrendnm dina ! latices nigrescere sacros ,
Fnsaqne in obscennm se vertere vina crnorem.
Hoc visnm iiiilli , non ipsi effata sorori.
Praeterea fnit in tectis de marmore templnm
Conjngis antiqni, miro qnod honore colebat,
Velleribns niveis et festa fronde revinctnm :
Hine exandiri voces et verba vocantis
Visa viri, nox qnnm terras obscnra teneret;
Solaqne cnlminibns ferali carmine bnbo
Saepè qneri, et longas in (id nm dncere voces.
Mnltaqne praeterea vatnm praedicta priornm
Terribili monitn horrificant. Agit ipse fhrentem
In somnis ferns Aeneas : semperqne relinqni
Sola sibi, semper longam incomitata videtpr
Ire viam, at Tyrios deserta qnaerere terra.
Enmenidnm velnti demens videt agmina Penthens ,
Et solem geminnm , et dnplices se ostendere Tkeb»s :
Ant Agamemnonins scenis agitatns Orestes,
Arma tam facibns matrem et serpentibns atris
Qnnm fngit, nltricesqne sedent in limine Dir%.
Ergo nbi concepit fnrias evicta dolore ,
Decrevitqne mori, tempns secnm ipsa modnmqnt
Exigit , et , maestam dictis aggressa sororem ,
Consilinm vnltn tegit , ac spem fronte serenat :
Inveni, germana, viam ( gratare sorori )
Qnae mihi reddat enm , vel eo me solvat amantem.
Oceani f i ürin jnxta solemqne cadentem ,
Vltimns Aethiopnm locns est, nbi maximns Atlas
Axem hnmero torqnet stellis ardentibns aptnm.
Hine mihi Massybe gentis monsïrata sacerdos,
Hrspci idnin templi cnstos, epnlasqnc draconi ^
v. 484. LIBER IV. t83
Qnae dabat, et sacros servabat in arbore ramos,
Spargens hnmida mella soporifernmqne papaver.
Haec se carminibns promittit solvere mentes
Qna s velit, ast aliis dnras immittere cnras;
Sistere aqnam flo vus , et verteré sidera retro :
Noctnrnosqne ciet Manes : mngire videbis
Snb pedibns ter ram , et descendere montibns oraos.
Testor, cara , deos , et te , germana , t nnmqne
Dnlce capnt, magicas invitam accingier artes.
Tn secreta pyram tecto interiore snb anras
Erige; et arma viri, thalamo qnae fixa reliqnit
Impins, exnviasqne omnes, lectnmqne jngalem ,
Qno perii, snperi ltponas. Abolere nefandi
Caneta viri monnmenta jnbet monstratqne sacenlos.
Haec efíata silet. Pallor simnl occnpat ora.
Non tamen Anna novis praetexere fnnera sacris
Germanam credit, nec tantos mente fnrores
Concipit , ant graviora timet qnùm morte Sychaei.
Ergo jnssa parat.
At regina , pyra penetrali in sede snb anras
Erecta ingenti , taedis atqne iliec secta ,
Intenditqne locnm sertis, et fronde coronat
Fnnerea : jnper exnvias , ensemqne relictnm ,
Efí^iemqne toro locat, hand ignara fntnri.
Stant arae circùm; et crines efinsa sacerdos
Ter centnm tonat ote deos , Erebnmqne , Chaosqne.,
Tergeminamqne Hecaten, tria virginis ora Diana'.
Sparserat et Unices simnlatos fontis Averni.
Falcibns et messae ad Innam qnaenmtnr ahenis
Pnbentes herbae , rigri cnin lacte veneni.
Qnaeritnr et nascentis eqni de fronte revnlsns
Et matri praereptns amor.
Ipsa mola , manibnsqne piis , altaría jnxta ,
Unnm exnta pedem vinclis , in veste recineta ,
Testatnr montnra deos, et conseil fati
Sidera : tnm , si qnod non aeqno fœdere amanto
t84 AENEIDOS v. Sao.
Cnrae nnmen habet, jnstnmqne memorqne precatnr.
Wox erat, et placidnm carpebant fessa soporem
Corpora per terras; silvseqne et saeva qùiêrant
Aeqnora ; qnnm medio volvnntnr sidera lapsn ;
Qnnm tacet omnis ager; pecndes, pictaeqne volncres ,
Qnaeqne lacns late liqnidos, qnaeqne aspera dninis
Rnra tenent, somno positae snb nocte silent i
Lenibant cnras, et corda oblitalabornm :
At non infelix animi Phœnissa ; neqne nmqnam
Solvi tnr in somnos , ocnlisve ant pectore noctem
Accipit: ingeminant cnrae; rnrsnsqne resnrgens
Saevit amor , magnoqne irarnm flnctnat aestn.
Sic adeo insistit. secnmqne ita corde volntat:
En qnid ago? rnrsnsne procos trrlsa prioras
Experiar? Nomadnmqne petam connnbia snpplex,
Qnos ego sim toties jam dedignata maritos?
Iliacas igitnr classes atqne nltima Tencrûm
Jnssa seqnar? qniane anxilio jnvat ante levatos,
Ant bene apnd memores veteris stat gratia facti?
Qnis me antem, fac velle, sinet? ratibnsve snperbis
tnvisam accipiet ? Nescis , hen ! perdita , necdnm
Laomedonteae sentis perjnria gentis?
Qnid turn? sola fnga nantas comitabor ovantes?
An Tyriis omniqne mann stipata meornm
Inferar? et qnos Sidonia vix nrbe revelli
Knrsns agampelago, et ventis dare vela jnbebo?
Qnin morere, nt merita es ; ferroqne averte dolorem.
Tn, lacrymis evicta nteis, tn prima fnrentem
His, germana, malis oneras, atqne objicis hosti.
Non licnit thalami expertem sine crimine vitam
Degare more ferae, tales nec tangere cnras !
Non servata fides cineri promissa Sychaeo !
Tantos illa sno rnmpebat pectore qnestns.
Aeneas ceba in pnppi, jam certns enndi ,
Carpebat somnos, rebns jam rite paratis.
Hnit- se forma dei vnltn redenntis eodem
v. 556. LIBER IV. tSS
Obtnlit in somnis, rnrsnsqne i ta visa monere eat;
Oinnia Mercnrio similis , vocemqne , coloremqne,
Et crines flavos, et membra decora jnventa :
Nate dea, potes hoc snb casn dncere somnos?
Nec qnae te circnm stent deinde pericnla cernis?
Demens! nec Zephyros andis spirare secnndos?
Illa dolos dirnmqne nefas in pectore versat,
Certa mori , varioqne irarnm flncrnat aestn.
Non fngis hine praeceps, dnm precipitare potestas?
Jam mare tnrbari trabibns, saevasqne videbis
Collncere faces , jam fervere littora flammis ,
Si te his attigerit terris Anrora morantem.
Eia age, rnmpe moras: varinm et mntabile semper
Femina. Sic fatns, nocti se immiscnit atrae.
Tnm vero Aeneas , snbitis exterritns nmbris,
Corripit e so» i no corpns, sociosqne fatigat:
Praecipites vigilate , viri , et considite transtris ;
Solvite vela citi. Dens, aethere missns ab alto,
Festinare fngam tortosqne incidere fnnes
Ecce iternm stimnlat. Seqnimnr te, sanete deornm,
Qnisqnis es, imperioqne iternm paremns ovantes.
Adsis o, placidnsqne jnves, et sidera cœlo
Dextra feras. Dixit : vaginaqne eripit ensem
Fnlminenm, strictoqne ferit retinacnla ferro.
Idem o го nes simnl ardor habet: rapinntqne, rnnntqne:
Littora desernere : latet snb classibns aeqnor :
Adnixi torqnent spnmas, et caernla verrnnt.
Et jam prima novo spargebat rnmine terrat
Tithoni crocenm linqnens Anrora cnbile :
Regina e specnlis nt primnm albescere lnccm
Vidit, et aeqnatis classem procedere velis,
Littoraqne et vacnos sensit sine remige portns;
Terqne qnaterqne mann pectns percnssa decornm ,
Flaventesqne abscissa comas : Proh Jnppiter ! ibit
Hic, ait, et Eostris illnserit advena regnis?
Non arma expedient , totaqne ex orbe seqnentnr,
16.
í»e AENEIDOS v. 59ï.
Deripientqne rates alii navalibns ? Ite :
Ferte citi flammas, date vela , impellite remos.
Qnid I oquor? ant nbi snm? qnae mentem insania mntat?
Infelix Dido ! nnnc te facta impia tangnnt.
Tnm decnit , qnnm sceptra dabas. En de x t IM f¡desqne !
Qnem secnm patrios ainnt portasse Penates,
Qnem snbiisse hnmeris confectnm a4ate parentem!
Non potni abreptnm divellere corpns, et nndis
Spargere? non socios, non ipsnm absnmere ferro
Ascaninm , patriisqne epnlandnm ponere mensis ?
Vertnn anceps pngnae fnerat fortnna. Fnisset.
Qnem met u i moritnra ? Faces in castra tnlissem ;
Implessemqne foros tlammis; natnmqne patremqne
Cnm genere extiiixem : memet snper ipsa dedissem.
Sol, qni terrarnm flammis opera omnia lnstras,
Tnqne harnm interpret cnrarnm et conscia Jnno ,
Noctnrnisqne Hecate triviis nlnlata per nrbes ,
Et Dirae nltrices, et di morientis Kliss». ,
Accipite h¡i:c, meritnmqne mal is advertite nnmen,
Et nostras andite preces. Si tangere portns
Infandnm capnt ac terris adnare necesse est,
Et sic fata Jovis poscnnt, hie terminns haeret;
At bello andacis popnli vexatns et armis ,
Finibns extorris, complexn avnlsns lnli ,
Anxilimn imploret , videatqne indigna snornm
Fnnera; nec, qnnm se snb leges paris iniqnae
Tradiderit, regno ant optata lnce frnatnr;
Sed cadat ante diem, mediaqne inhnmatns arena.
Haec precor : ham: vocem extremam cnm sangnine
fnndo.
Tnm vos, o Tyrii , stirpem et genns omne fntnrnm
Exercete ndiis, cineriqne hœc mittite nostro
Mnnera : nnllns amor popnlis nec fœdera snnto.
Exoriare aliqnis nostris ex ossibns nitor,
Qni face Dardanios ferroqne seqnare colonos ,
Knne, olim, qnocnmtjnc dabnnt se tempore vires.
T.6u7. LIBER IV. 187
Littora littoribns contraria , flnctibns nndas ,
Imprecor, arma armis: pngnent ¡psiqne nepotesqne.
Haec ait, et partes animnm versabat in omnec,
Invisam quaerens qnamprimùm abrnmpere lncem.
Тnm hreviter Barcen nntricem affata Sychaei ,
JNamqne snam patria antiqna ein;-, ater habebat:
Au na m , cara mihi nntrix , hne siste sororem :
Die sorpns properet flnviali spargere lympha ,
Et pecndes secnm et monstrata piacnla durat ;
Sic veniat :tnqne ipsa pia tege tempora vit tà.
Sacra Jovi Stygio, qnae rite incepta paravi,
Perficere est animns, finemqáe imponere cnris,
Dardaniiqne rognm capitis permittere flamnnc.
Sic ait. Illa gradnm stndio celerabat anili.
At trepida, et cœptis immanibns effera Did»,
Sangnineam volvens aciem , macnlisqne tremente«
Interfnsa genas , et pallida morte fntnra ,
Interiora domos irrnmpit limina , et altos
Conscendit fnribnnda rogos , ensemqne reclndit
Dardaninm, non bos qnaesitnm mnnns in nsns.
Hic, postqnam Iliacas vestes notnmqne enhile
Conspexit, panlùm lactymis et mente morata,
Incnbnitqne toro , dixitqne novissima verba :
Dnlces exnviae, dn m fata densqne sinebant,
Accipite bane animam , meqne his exsolvite cnris.
Vixi, et qnem dederat cnrsnm fortnna peregi :
Et mine magna niei snb terras ibit imago.
Urbem praeclaram statni ; mea mœnia vidi ;
Ulta virnm, pœnas inimico a fratre recepi ;
Felix, hen! niminm felix, si littora tantnm
Nnmqnam Dardaniae tetigissent nostra carina? !
Dixit , et os impressa toro , Morienmr innltae !
Sed moriamnr, ait: sic, sic jnvat ire snb nmbras.
Hanriat hnnc ocnlis ignem crndelis ab alto
Dardanns , et n ost r.т secnm ferat omina mortis.
Dixerat; atqne illam media inter talia ferro
t88 AENEIDOS v. 663.
Collapsam adspicinnt comites, ensemqne ernore
Spnmantem , sparsasqne manns. It clamor ad alta
Atria; concnssn tn bacchatnr fama per nrbem;
Lamentis gemitnqne, et femineo nlnlatn,
Tecta fremnnt; resonat magnis plangoribns aether.
Non aliter qnam si immissis rnat bostibns omnis
Carthago, ant antiqna Tyros, flammaeqne fnrentes
Cnlmina perqne hominnm volvantnr perqne deornm.
Andiit exanimis, trepidoqne exterrita cnrsn,
Ungnibns ora soror fœdans, et pectora pngnis ,
Per medios rnit, ac morientem nomine clamat :
Hoc ¡llntl , germana, fnit? me frande petebas?
Hoc rogns iste mi h i , hoc ignes araeqne parabant?
Qnid | tri m ùm deserta qnerar? comitemne sororem
Sprevisti moriens ? eadem mead fata vocasses ;
Idem ambas ferro dolor , atqne eadem hora , tnlisset.
His etiam strnxi manibns, patriosqne vocavi
Voce deos , sic te nt posita , crndelis ! abessem ?
Extinxti te, meqne, soror, popnlnmqne, patresqne
Sidonios, nrbemqne tnam. Date vnlnera lymphis ;
Ablnam; et, extremns si qnis snper halitns errat,
Ore legam. Sic fata , gradns evaserat altos ,
Semianimemqne sinn germanam amplexa fovebat
Cnm gemitn, atqne atros siccabat vcste crnores.
Illa , graves ocnlos conata attollere , rnrsns
Deficit: inli мин stridit snb pectore vnlnns.
Ter sese attollens cnhitoqne adnixa levavit ,
Ter revolnta toro est; ocnlisqne errantibns alto
Qnaesivit cœlo lncem, ingemnitqne repertam.
Tnm.Inno omnipotens, longnmmiscratadolorem
Difficilesqne obitns, Irim demisit Olympo,
Qnae lnctantem animam nexosqne resolveret artns.
Nam, qnia nec fato, merita nec morte, peribat,
Sed misera ante diem, snbitoqne accensa fnrore,
Nondnm illi flavnm Proserpina vertice crinem
Abstnlerat, Stygioqne capnt damnaverat Orco.
v.699- LIBER IV. 189
Ergo Iris, croceis per cœlnm roscicb pennis ,
Mille trahens varios adverso sole colores ,
Devolat, et snpra capnt adstitit: Hnnc ego Diti
Sacrnm jnssa fero, teqne isto corpore solvo.
Sic ait , et clextrâ crinem secat : omnis et nna
Dilapsns calor, atqne in ventos vita recessit.
AENEIDOS
LIBER QUI N TU S.
J и ТИПЕ A medinm Aeneas jam classe tenelíni
Certns iter, flnctnsqne atros Aqnilone secabat ,
Mœnia respiciens, qnae jam infelicis Elissae
Collncent flammis. Qnae tantnm accenderit ignetn
Cansa latet; dnri magno sed a nt ore dolores
Pollnte, notnmqne fnrens qnid femina possit,
Triste per angnrinm Tencrornm pectora dncnnt.
Ut pelagns tennere rates , nec jam ampliùs nlla
Occnrrit tellns, maria nndiqne et nndiqne cœlnm;
ОШ caernlens «npra capnt adstitit imber ,
TToctemhiememqne ferens ; et inhorrnit nnda tenebris.
Ipse gnbernator pnppi Palinnrns ab alta :
Hen ! qnianam tanti cinxernnt aethera nimbi ?
Qnidve, pater Neptnne, paras? Sic deinde locntns,
Colligere arma jnbet, validisqne incnmbere remis;
Obliqnatqne sinns in ventnm , ac talia fatnr :
Magnanime Aenea , non , si milii Jnppiter anctor
Spondeat, hoc sperem Italiam contingere cœlo.
Mntati transversa iremnnt, et vespere ab atro
Consnrgnnt venti, atqne in nu lirat cogitnr aër.
Nec nos obniti contra , nec tendere tantùm ,
Snfficimns : snperat qnoniam fortnna , seqnamnr ;
v.22. AENEIDOS LIBER V. i91
Qnoqne vocat vertamns iter. Nec littora longé
Fida reor fraterna Erycis , portnsqne Sicanos ,
Si modo rite memor servata remetior astra.
Tnm pins Aeneas : Eqnidem sic poscere ventos
Jam dnd nm, et frnstra cerno te tendere contra.
Flecte viam ve) is. An sit mihi gratior nlla ,
Qnove magis fessas optem demittere naves ,
Qnam cjnae Din'dan ¡nm l e) lns mihi servat Acesten,
Et patris Anclüsae gremio complectitnr ossa P
Haec nbi dicta , petnnt portns , et vela secnndi
Intendnnt Zephyri: fei-tnr cita gnrgite classis ;
Et l ander« l œti notae advertnntnr arenae.
At procnl excelso miratns vertice montis
Adventnm sociasqne rates, occnrrit Acestes,
Horridns in jaca] is et pelle Libyôtidis nrsae ;
Troïa Crimiso conceptnm flnmi.ie mater
Qnem gennit. Veternm non immemor Шe parшШm,
Gr¡iiai nr rednces; et gaza laetns agresti
Excipit, ac fessos opibns solatnr amicis.
Postera qnnm primo stellas oriente fngarat
Clara dies, socios in cœtnm littore ab omni
Advocat Aeneas, tnmnliqne ex aggere fatnr :
Dardanidae magni, genns alto a sangnine ilivùm ,
Annnns exactis completnr mensibns orbis ,
'Ex qno reliqnias diviiiiqne ossa parentis
Condidimns terra , maestasqne sacra vim ns aras.
Jamqne dies, ni fallor, adest, qnem semper acerbnm^
Semper honoratnm (sic di volnistis) habebo.
Hnnc ego Oaetnlis agerem si syrtibns exsnl ,
Argolicove mari deprensns , et nrbe Mycenae ;
An nna vota tamen solemnesqne online pompas
Exseqnerer, strneremqne snis altaria demis.
Nnnc nltro ad cineres ipsins et ossa parentis,
Hand eqnidem sine mente , reor, sine nnmine divùm ,
Adsnmns, et portns delati intramns amicos.
Ergo agite, et iacln m cnncti celebremns honorem :
jga AENEIDOS v. 58.
Poscamns ventos, atqne haee me sacra qnot annis
Urbe velit posita templis sibi ferre dicutis.
Bina bonm vobis Troja generatns Acestes
Dat nn mero capita in naves : adhibete Penates
Et patrios epnlis, et qnos colit bospes Acestes.
Praeterea , si nona diem mortalibns almnm
Anrora extnlerit, radiisqne retexerit orbem,
Prima citae Tencris ponam certamina classis :
Qniqne pednm cnrsn valet , et qni viribns andax ,
Ant jacnlo incedit melior levibnsqne sagittis ,
Sen crndo fidit pngnam committere cestn ;
Cnncti adsint, meritaeqne exspectent pnemia palm.c.
Ore favete omnes , et tempora cingite ramis.
Sic fatns, velat materna tempora myrto;
Hoc Helymns facit, boc wv i matnrns Acestes ,
Hoc pner Ascapins ; seqnitnr qnos cetera pnbes.
I lie e concilio mnlt is cnm millibns ibat
Ad nnn nb nn, magna medins comi tante caterva.
Hic dno rite mero libans carchesia baccho
Fnndit htnni, dno lacte novo , dno sangnine sacro ;
Pnrpnreosqne jacit flores, ac talia fatnr:
Salve, sanete parens, iternm: salvete, recepti
Neqnidqnam cineres , animaeq ne nmbraeqne paterno:.
Non limit fines Italos, fataliaqne arva,
Nec tecnm Ansoninm, qnicnmqne est, qnaerere Thy
brim.
T)i.vtT.tt haec, adytis qnnm lui u iras angnis ab unis
Septem ingens gyros, septena Volnmina, traxit,
Amplexns placide tnmnlnm , lapsnsqne per aras ;
Cwnleae cni terga notœ, tmu-ulosns et anro
Sqnamam incendebat fnlgor ; cen nnbibns arcns
* Mille jacit varios adverso sole colores.
Obstnpn it visn Aeneas. llle , agmine longo
Tandem inter pateras et levia pocnla serpens,
Libavitqne dapes, rnrsnsqne innoxins imo
Snccessit tnmnlo, et depasta altaria liqnit.
v.93. LIBERT. t9J
Hoc magis inceptos genitori instanrat honores ,
Incertns geninmne loci, famnl nnme parentis,
Esse pntet: caedit binas de more bidentes,
Totqne snes, totidem nigrantes terga jnveneos :
Vinaqne fnndebat pateris, animamqne voeabat
Anchisae magni, Manesqne Acheronte remissos.
Nec non et socii , qnae cniqne est copia , Iœti
Dona fernnt, onerantqne aras, mactantqne jnvencos :
Ordine abena locant alii; fnsiqne per herbam
Snbjicinnt veribns prnnas, et viscera torrent.
Exspectata dies aderat, nonamqne serena
Anroram Phaëthontis eqni jam lnce vehebant :
Famaqne finitimos et clari nomen Acestae ,
Excierat : laeto complêrant littora cœtn ,
Visnri Aeneadas, pars et certa re parat i.
Mnnera principio ante ocnlos circoqne locantnr
In medio; sacri tripodes, viridesqne coronae,
Et palmae, pretinm victoribns; armaqne, et ostro
Perfnsae vestes, argenti anriqne talenta:
Et tnba commissos medio canit aggere lndos.
Prima pares inennt gravibns certamina remis
Qnatnor ex omni delectae classe carinae.
Velocem Mnesthens agit acri remige Pristin ,
Mox Italns Mnesthens , genns a qno nomine Mem mi;
Ingentemqne Gyas ingenti mole Chimaeram ,
Urbis opns, triplici pnbes qnam Dardana versn
.Impellnnt, terno consnrgnnt ordine remi ;
Sergestnsqne, dotnns tenet a qno Sergia nomen ,
Centanro invehitnr magna ; Scyllaqne Cloanthns
Caernlea, genns nnde tibi, Romane Clnenti.
Est procnl in pelago saxnm, spnmantia contra
Littora, qnod tnmid is snbmersnm tnnditnr olim
Flnctibns , hiberni condnnt nbi sidera Cori :
Tranqnillo silet, immotaqne attollitnr nnda
Campns, et apricis statio gratissima mergis.
Hic viridem Aeneas frondenti ex ilice metam '
i7
i¡)4 AENEIDOS v. tag.
Constitnit signnm nantis pater, nntie reverti
Scirent, et longos nbi circnmflectere cnrsns.
Tnm lona sorte legnnt ; ¡psiqne in pnppibns anro
Dnctores longè effnlgent ostroqne decori.
Cetera popnlea velatnr fronde jnventns ,
Nndatosqne hnmeros oleo perfnsa nitescit :
ConsidnQt transtris, intentaqne brachia remis;
Intenti exspectant signnm; txsnltantiaqnc banrit
Corda pavor pnlsans , landnmqne arrecta cnpido.
Inde, nbi clara dedit sonitnm tnba, finibns omnes,
Hand mora, prosilnere snis; ferit aethera clamor
Nanticns; addnctis spnmant freta versa lacertis.
Infindnnt pariter sáleos; totnmqne dthiscit
Convnlsnm remis rost risqne tridentibns aeqnor.
Non tam pracipites bijngo certamine campnm
Corripnere , rnnntqne effitsi carcere cnrrns ;
Nec sic immissis anrigae nndantia lora
Concnssere jngis , proniqne in verbera pendent.
Tnm planan fremitnqne virûm , stndiisqne fàventnm ,
Consonat omne nemns; vocemqne inclnsa volntant"-
Littora; pnlsati colles clamore resnltant.
Effngit ante alios , primisqne elabitnr nndis
Tnrbam inter fremitnmqne Gyas : qnem deinde Cloan-
thns
Conseqnitnr, melior remis; sed pondere pinns
Tarda tenet. Post hos aeqno discrimine Pristis
Centanrnsqne locnm tendnnt snperare priorem.
Et nnnc Pristis habet ; nnnc victam prœterit ingens
Centanrns; nane nna ambae jnnctisqne fernntnr
Frontibns, et longa snlcant vada salsa carina.
Jamqne propinqnabant scopnlo , metamqne tenebant,
Qtmm princeps medioqne Gyas in gnrgite victor
Rectorem navis compellat voce Menœten :
Qno tantùm mihi dexter abis? hne dirige gressnm;
làttns ama, et laevas stringat sine palmnla cantes :
Altam alii teneant. Dizit; sed cacea Menâtes
v. 164. LIBERT. 105
Saxa timens proraat pelagi detot qnet ad nndas.
Qno diversns abis? iternm, Pete saxa, Menœte,
Cnm clamore Gyas revocabat. Et ecce Cloanthnm
Respicit instantem tergo, et propiora tenentem.
ule inter navemqne Gyae scopnlosqne sonante!
Radit iter laevnm interior, snbitoqne priorem
Praeterit, et metis tenet aeqnora tnta relictis.
Tnm vero exarsit jnveni dolor ossibns ingens ;
Nec lacrymis carnere genae; segnemqne Menœten ,
Oblitns decorisqne sni sociûmqne salntis ,
In mare praecipitem pnppi detnrbat ab alta.
Ipse gnbernaclo rector snbit, ipse magister :
Hortatnrqne viros , clavnmqne ad littora torqnet.
At gravis, nt fnndo vix tandem rcdditus imo est,
Jam senior, madidaqne flnens in veste, Menœtes,
Snmma petit scopnli , siccaqne in rnpe resedit.
Ilinm et labentem Tencri et risere natantem ;
Et salsos rident revomentem pectore flnctns.
Hie Ui;ra extremis spes est accensa dnobns ,
Sergesto Mnestheiqne , Gyan snperare morantem.
Sergestns capit ante locnm , scopnloqne propinqnat :
Nec tota tamen ille prior praeennte carina ;
Parte prior, partem rostro premit aemnla Pristis.
At media socios incedens nave per ipsos
Hortatnr Mnesthens: Nnnc, nnnc, insnrgite remis,
Hectorei socii, Trojae qnos sorte snprema
Delegi comites : nnnc illas promite vires ,
None animos, qnibns in Gaetnlis syrtibns nsi ,
lonioqne mari, Maleaeqne seqnacibns nndis.
Non jam prima peto Mnesthens , neqne vincere certo :
Qaamqnam o! sed snperent qnibns hoc, Neptnne,
dedisti.
Extremos pndeat rediisse: hoc vincite, cives,
Et prohibete nefas. ОШ certamine snmmo
Procnmbnnt; vastis tremit ictibns aerea pnppis ,
Snbtrahitnrqne solnm : tnm creber anhelitns at tns
I96 AENEIDOS v. 199.
Ar ¡duqne ora qnatit ; sndor finit nndiqne rivis.
Attnlit ipse vn is optatnm casns honorem :
Namqne, fnrensanimi, dnmproramadsaxasnbnrget
Interior, spatioqne snbit Sergestns iniqno ,
Infelix saxis in procnrrentibns hœsit.
Concnssae eantes, et acnto in mnrice remi
Obnixi crepnere, illisaqne prora pependit.
Consnrgnnt nantœ , et magno clamore morantnr :
Ferratasqne trndes et acnta cnspide contos
Expedinnt ; fractosqne legnnt in gnrgite remos.
At lartns Mnesthens , snccessnqne acrior ipso ,
Agmine remornm celeri, ventisqne vocatis ,
Prona petit maria , et pelago decnrrit aperto.
Qnalis spelnnca snbito commota colnmba ,
Cni domns et dnlces latebroso in pnmice nidi,
Fertnr in arva volans , plansnmqne exterrita pcnnis
Da t tecto ingentem ; mox aëre lapsa qnieto ,
Hadit iter liqnidnm, celeres neqne commovet alas:
Sic Mnesthens, sic ipsa fnga secat nltima Pristis
Aeqnora; sic illam fert impetns ipse volantem.
Et {immnn in scopnlo lnctantem deserit alto
Sergestnm, brevibnsqne vadis, frnstraqne vocantem
Anxilia, et fractis discentem cnrrere remis.
Inde Gyan ipsamqne ingenti mole Chimaeram
Conseqnitnr: cedit, qnoniam spoliata magistro est.
Sol ns jamqne ipso snperest in fine Cloanthns ;
Qnem petit, et snmmis adnixns viribns nrget.
Tnm vero ingeminat clamor, cnnctiqne seqnentem
Instigant stndiis, resonatqne fragoribns aetlier.
Hi proprinm decns et partnm indignuntnr honorem
Ni teneant, vitamqne volnnt pro lande pacisci.
Hos snccessns alit: possnnt, qnia posse videntnr.
Et fors aeqnatis cepissent praemia rostris,
Ni palmas ponto tendens ntrasqne Cloanthns
Fndissetqne preces, divosqne in vota vocasset:
Diqnibns imperinm est pelagi, qnornm aeqnora carro,
Y. a35. LIB ER V. í97
Vobis laetns ego hoc candentem in littore tanrnm
Constitnam ante aras, voti rens, extaqne salsos
Porriciam in flnetns, et vina liqnentia fnndam.
Dhcit : enmqne imis snb flnctibns andiit omnis
Neretdnm Phorciqne chorns, Panopeaqne virgo;
Et pater ip&e mann magna Portnnns enntem
Impnlit : illa Noto citiùs volncriq ne sagittà
Ad terram (ngit, et portn se condidit alto.
Tnm satns Anchisa, cnnctis ex more vocatis ,
Victorem magna praconis voce Cloanthnm
Declarat, viridiqne advelat tempora lanro:
Mnneraqne in naves , ternos optare jnvencos,
Vinaqne, et argenti magnnm dat ferre talentnm.
Ipsis praecipnos dnctoribns addit honores :
Victori chlamydem anratam , qnam plnrima circnm
Pnrpnra Ma:andto dnplici Melibrca cncnrrit :
Intextnsqne pner frondosa regins Ida
Veloces jacnlo cervos cnrsnqne fatigat ,
Acer, anhelanti similis; qnem praapeа ab Ida
Snblimem pedibns rapnit Jovis armiger nncis ;
Longaevi pahnas neqnidqnam ad sidera tendnnt
Cnstodes, saevitqne cannm latratns in anras.
At, qni deinde locnm tennit virtnte secnndnm ,
Levibns bnic namis consertam anroqne trilicem
Loricam, qnam Demoleo detraxerat ipse
Victor apnd rapidnm Simoënta snb Ilio alto,
Donat habere viro, decns et tntamen in armis.
Vix illam famnli Pbegens Sagarisqne ferebant
Mnltiplicem , connixi bntneris ; indntns at ob nt
Demoleos cnrsn palantes Troas agebat.
Tertia dona facit geminos ex aere lebetas ,
Cymbiaqne argento perfecta , atqne aspera sigm's,
Jamqne adeo donati omnes, opibnsqne snperbi ,
Pnniceis ibant evincti tempora teeniis ;
Qnnm, saevo e scopnlo mnlta vix arte revnlsns ,
Amissia remis, atqne ordine debilis nno,
tgí AE NEID O S v. 27t.
Irrisam sine honore ratem Scrgestns agebat.
Qnalis saepè viae deprensns in aggere serpens ,
Aerea qnem obliqnnm rota transiit, ant gravis ictn
Seminecem liqnit saxo mcernmqne viator,
Neqnidqnam longos fngiens dat corpore tortns ;
Parte ferox, ardensqne ocnlis, et sibila colla
Ardnns attollens; pars vnlnere clanda retentat
Nexantem nodis, seqne in sna membra plkantem:
Tali remigio navis se tarda movebat ;
Vela facit tamen , et velis snbit ostia plenis.
Sergestnm Aeneas promisso mnnere clona) ,
Servatam ob navem laetns sociosqne rednctos.
Olli serva datnr opernm hand ignara Minervae,
Cressa genns Pholoë, geminiqne snb nbere nati.
Hoc pins Aeneas misso certamine tendit
Graminenmincampnm, qnem collibnsnndiqnecnrvis
Cingebant silvae; mediaqne in valle theatri
Circns erat, qno se mnltis cnm millibns heros
Consessn medinm tnlit, exstrnctoqne resedit.
Hic qni forte velint rapido contendere cnrsn
Invitat pretiis animos, et praemia ponit.
Undiqne conveninnt Tencri, mixtiqne Sicani:
Nisns et Enryalns primi ;
Enryalns forma insignis vindiqne jnventa ,
Nisns amore pio pneri : qnos deinde secntns
Regin» egregia Priami de stirpe Diores :
Hnne Salins , simnl et Patron ; qnornm alter Acarnan,
Alter ab Arcadio Tegeaeae sangnine gentis :
Tnm dno Trinacrii jnvenes, Helymns Panopesqne,
Assncti silvis, comites senioris Acestae :
Mnlti praeterea qnos fama obscnra recondit.
Aeneas qnibns in mediis sic deinde locntns :
Accipite hœc ani mis , laetasqne advertite mentes :
Nemo ex hoc nnmero mihi non donatns abibit.
Gnosia bina dabo levato lncida ferro
Spicnla, caelatnmqne argento ferre bipennem:
v. 307. LIBER V. 199
Omnibns hic erit nnns honos. Tres prnemia primi
Accipient, llavaqne capnt nectentnr oliva.
Primns eqnnm phaleris insignem victor habeto.
Alter Amazoniam pharetram, plenamqne sagittis
Threiciis, lato qnam circnmplectitnr anro
Baltens, et tereti snbnectit fibnla gemma.
Tertins Argolica hac galea contentns abito.
Hacc nhi dicta, locnm capinnt; signoqne repente
Corripinnt spatia andito, limenqne relinqnnnt
Effnsi nimbo similes ; simnl nltima signant.
Primns abit, longèqne ante omnia corpora Nisns
Emicat, et ventis et inlminis ocior alis.
Proximns hmc, longo sed proximns intervalle .
Inseqnitnr Salins. Spatio post deinde relicto ,
Tertins Enryalns.
EnryalnmqneHelymns seqnitnr. Qno deinde snb ipso
Ecce volat, calcemqne terit jam calce Diores,
Incnmhens hnmero: spatia et si plnta snpersint .
Transeat elapsns prior, ambignnmve relinqnat.
Jamqne fere spatio extremo fessiqne snb ipsam
Finem adventabant, levi qnnm sangnine Nisns
Labitnr infelix; caesis nt forte jnvencis
Fosns hnmnm viridesrjne snper madefecerat Lerbas.
Hie jnvenis, jam victor ovans, vestigta presso
Hand tennit titnbata solo ; sed pronns in ipso
Concidit immnndoqne fimo sacroqne crnore.
Won tamen Enryali , non ille oblitns amornm ;
Nam sese opposnit Salio , per lnbrica snrgens.
Ille atitem spissa jacnit revolntns arena.
Emicat Enryalns , et mnnere victor amici
Prima tenet, plansnqne volat fremitnqne secnndo.
Post Helymns snbit , et nnnc tertia palma Diores.
Hie totnm caveae consessnm ingentis et ora
Prima patrnm magnis Salins clamoribns implet ;
Ereptnmqne dolo reddi sibi poscit honorem.
Tntatnr favor Enryalnm, lacrymaeqne decorae,
2oo AENEIDOS v. 343.
Gratior et pnlchro veniens in corpore virtns.
Adjnvat, et magna proclamat voce Diores ,
Qni snbiit palmae, frnstraqne ad praemia venit
Ultima , si primi Salio reddnntnr honores.
Tnm pater Aeneas: Vestra, inqnit, mnnera vobie
Certa manent, pneri; et palmam movet ordinenemo:
Me liceat casns miserari insontis amici.
Sic fatns, tergnm Gaetnli immane leonis
Dat Salio, villis onerosnm atqne nngnibns aim-is.
Hie Nisns: Si tanta, inqnit, snnt pramia victis,
Et te lapsornm miseret ; qna: mnnera Niso
Digna dahis, primam merni qni lande coronan»,
Ni me, qnae Salinm, fortnna inimica tnlisset?
Et simnl his dictis faciem ostentabat, et ndo
Tnrpia membra fimo. Risit pater optimns oШ ,
Et clypenm efferri jnssit, Didymaonis artes,
Neptnni sacro Danais de poste refixnm.
Hoc jnvenem egreginm praestanti mnnere donat.
Post, nbi confécti cnrsns, et dona peregit :
Nnnc, si cni virtns animnsqne in pectore prasens ,
Adsit, et evinctis attollat brachia palmis.
Sic ait; et geminnm pngnae proponit honorem:
Victori velatnm anro vittisqne jnvencnm ;
Ensem, atqne insignem galeam, solatia victo.
Nec mora; continno vastis cnm viribns eifert
Ora Dares, magnoqne virûm se mnrmnre tollit :
Solns qni Paridem solitns contendere contra ;
Idemqne ad tnmnlnm qno maximns occnbat Hector
'Victorem Bnten immani corpore, qni se
Bebrycia veniens Amyci de gente ferebat,
Percnlit, et fnlva moribnndnm extendit arena.
Talis prima Dares capnt altnm in pro;lia tollit :
Ostenditqne hnmeros latos, alternaqne jactat
Brachia protendens, et verberat ictibns anras.
Qnaeritnr hnic alins: nec qnisqnam ex agmine Tanto
Andct adire virnm, manibnsqne ind acere cestns.
т. 37g. LIBERT. sot
Ergo alacris, cnnetosqne pntans excedere palma,
Aeneae stetit ante pedes; nec plnra moratns,
Tnm laeva tanrnm cornn tenet , atqne ita fatnr :
Nate dea, si nemo andet se credere pngnae,
Qnae finis standi? qno me decet nsqnc teneri? -
Dncere dona jnbe. Cnncti simnl ore fremebant
Dardanidae, reddiqne viro promissa jnbebant.
Hie gravis Entellnm dictis castigat Acestes ,
Proximns nt viridante toro consederat nerbae:
Entelle, heronm qnondam fortissime frnstra,
Tantane tam, patiens nnllo certamine tolli
Dona sines? nbi nnnc nobis dens ille, magister
Neqnidqnam memoratns , Eryx ? nbi fama per omnem
Trinacriam, et spolia illa tnispendentia tectis?
Hle snb haec: Non landis amor, nec gloria cessit
Pnlsa metn ; sed en im gelidns tardante senecta
Sangnis hebet, frigentqne effetat in corpore vires.
Si mihi, qnae qnondam fnerat , qnaqne improbns iste
Exsnltat lidens, si nnnc foret illa jnventas ;
Hand eqnidem pretio indncras pnlchroqne jnvenco
Venissem: nec dona moror. Sic deinde locntns ,
In medinm geminos immani pondere ccstns
Projecit, qnilms acer Eryx in prœlia snetns
Ferre mannm, dnroqne intendere brachia tergo.
Obstnpnere animi : tantornm ingentia septem
Terga bonm plnmbo insnto ferroqne rigebant.
Ante omnes stnpet ipse Dares , longèqne recnsat :
Magnanimnsqne Anchisiades et pondns et ipsa
Hnc illnc vinclornm immensa volnmina versat.
Tnm senior tales rcferebat pectore voces :
Qnid, si qnis cestns ipsins et Hercnlis arma
Vidisset, tristemqne hoc ipso in littore pngnam?
Haec germanns Eryx qnondam tnns arma gerebat :
Sangnine cernis adhnc fractoqne infecta cerebro.
His magnnm Alciden contra stetit: bis ego snetns ,
Dnm melior vires sangnis dabat , aemnla necdnm
aoi AENEIDOS v.4t5.
Tcmpocibns geminis canebat sparsa senectns.
Sed, si nostra Dares haec Troins arma recnsat,
Мерли pio sedet Aeneae, probat anctor Acestes,
Aeqnemns pngnas. Erycis tibi terga remitio ;
Solve metns ; et tn Trojanos exne cestns.
Haec fatns , dnplicem ex hnmeris rejecit amictnm ;
Et magnos membrornm artns, magna ossa, lacertosqnc,
Exnit, atqne ingens media consistit arena.
Tnm satns Anchisa cestns pater extnlit aecjnos ,
Et paribns palmas ambornm innexnit armis.
Constitit in digitos extemplo arrectns nterqne ,
Brachiaqne ad snperas interritns extnlit anras.
Abdnxere retro longé capita ardna ab ietn ;
Immiscentqnemannsmanibns,pngnamqnelacessnnt.
llle pednm melior mot n , fretnsqne jnventa :
Hic membris et mole valens; sed tarda trementi
Genna labant; vastos qnatit aeger anhelitns artns.
Mnlta viri neqnidqnam inter se vnlnera jactant ,
Mnlta cavo lateri ingeminant , et pectore vastos
Dant sonitns; erratqne anres et tempora circnm
Crebra manns; dnro crepitant snb vnlnere malae.
Stat gravis Entellns, nisnqne immotns eodem,
Corpore tela modo atqne ocnlis vigilantibns exit.
Ille, velnt celsam oppngnat qni molibns nrbem,
Ant montana sedet circnm castella snb armis ,
Nnnc hos, nnnc illos aditns, omnemqne pererrat
Arte locnm, et variis assnltibns irritns nrget.
Ostendit dextram insnrgens Entellns, et alte
Extnlit; ille ictnm venientem a vertice velox
Praevidit, celeriqne elapsns corpore cessit.
Entellns vires in ventnm effndit, et nitro
Ipse gravis graviterqne ad terram pondere vasto
Concidit : nt qnondam cava concidit , ant Erymantho ,
Ant Ida in magna , radicibns r ruta pinns.
Consnrgnnt stndiis Tencri et Trinacria pnbes:
It clamor cœlo; primnsqne accnrrit Acestes,
v. 4<it. LIBER V. 2o3
Aeqnaevnmqne ab hnmo miserans attollit amicnm.
At, non tardatns casn neqne territns, heros
Acrior ad pngnam redit, ac vim snscitat ira;
Tnm pndor incendit vires, et conscia virtns :
Praecipitemqne Daren ardens agit aeqnore toto ,
NIIOC dextra ingeminans ictns, nnnc ille sitnstrà.
Nec mora , nec reqnies : qnam mnlta grandine nimbi
Cnlmimbns crepitant , sic densis ictibns heros
Creber ntraqne mann pnlsat versatqne Dareta.
Tnm pater Aeneas procedere longiùs iras
Et saevire animis Entellnm hand passns acerbis:
Sed finem imposnit pngnae, fessnmqne Dareta
Eripnit, mnlcens dictis; ac talia fatnr:
Infelix ! qnae tanta animnm dementia cepit !
Non vires alias , conversaqne nnmina , sentis ?
Cede deo. Dixitqne , et prœlia voce diremit.
Ast ilinm fidi aeqnales, genna aegra trahentem ,
Jactantemqne ntroqne capnt, crassnmqne crnorem
Ore ejectantem mixtosqne in sangnine dentes ,
Dncnnt ad naves: galeamqne ensemqne, vocati,
Accipinnt ; palmam Entello tanrnmqne relinqnnnt.
Hic victor, snperans animis, tanroqne snperbns:
líate dea, vosqne haec, inqnit, cognoscite, Tencri,
Et mihi qnae fnerint jnvenali in corpore vires ,
Et qna servetis revocatnm a morte Dareta.
Dixit, et adversi contra stetit ora jnvenci ,
Qni donnm adstabat pngnae ; dnrosqne redncta
Libravit dextra media inter cornna cestns
Ardnns, effractoqne illisit in ossa cerebro.
Sternitnr, exanimisqne tremens procnmbit hnmi bos.
Ille snper tales effnndit pectore voces:
Hanc tibi , Eryx , meliorem ani mam pro morte Da retts
Persolvo : hie victor cestns artemqne repono.
Protenns Aeneas celeri certa re sagina
Invitat qni forte velint ; et praemia ponit :
Ingentiqne mann malnm de 'nave Seresti
аo4 AENEIDOS v. 487.
Erigit; et volncrem trajecto in fnne colnmba m ,
Qno tendant ferrnm , malo snspendit ab alto.
Convenere viri, dejectamqne aerea sortem
Accepit galea : et primns clamore secnndo
Hyrtacidae ante omnes exit locns Hippocoontis :
Qnem modo navali Mnesthens certamine victor
Conseqnitnr, viridi Mnesthens evinctns oliva.
Tertius Enrytion, tnns, o clarissime, frater,
Pandare, qni qnondam , jnssns confnndere fœdns,
In medios telnm torsisti primns Achivos.
Extremns galeaqne ima snbsedit Acestes ;
Ansns et ipse mann jnvennm tentare laborem.
Tnm validis flexos incnrvant viribns arcns
Pro se qnisqne viri, et depromnnt tela pharetris:
Primaqne per cœlnm nervo stridente sagitta
Hyrtacidae j nvenis volncres diverberat anras ,
Et venit, adversiqne infigitnr arbore mali.
Intremnit malns, timnitqne exterrita pennis
Ales, et ingenti sonnernnt omnia plansn.
Post acer Mnesthens addncto constitit arcn,
Alta petens; pariterqne ocnlos telnmqne tetendit :
Ast ipsam miserandns avem contingere ferro
Non valnit; nodos et vincnla linea rnpit,
Qneis innexa pedeni malo pendebat ab alto.
Illa Notos atqne atra volans in nnbila fngit.
Tnm rapidns, jam dndnm aren contenta parato
Tela tenens, fratrem Enrytion in vota vocavit ,
Jam vacno laetam cœlo specnlatns ; et alis
Plandentem nigra figit snb nnbe colnmbam.
Decidit exanimis, vitamqne reliqnit in astris
Aetheriis, fixamqne refert delapsa sagittam.
Amissa solns palma snperabat Acestes ;
Qni tamen aërias telnm contendit in anras,
Ostentans artemtjne pater, arcnmqne sonantem.
Hie ocnlis snbitnm objicitnr magnoqne futnrnm
Augnrio monstrnm : docnit post exitns ingens :
v. 5аз. L'IBERV. ao5
Seraqne terrifici cecinernnt omina vates.
Namqne vohms lirjnidis in nnbibns arsit arnndo ,
Signavitqne viam flammis, tennesqne recessit
Consnmpta in ventos : cœlo cen saepè refixa
Transcnrrnnt crinemqne volantia sidera dncvmt.
Attonitis haesere animis, snperosqne precati ,
Trinacrii Tencriqne viri: nec maximns omen
Abnnit Aeneas ; sed Iaetnm amplexns Acesten
Moneribns cnmnlat magnis , ac taiia la tnr :
Snme, pater; nam te volnit rex magnns Olympi
Talibns anspiciis exsortem dncere honores.
Ipsins Anchisae longaevi hoc mnnns habebis ,
Cratera impressnm signis, qnem Thracins olim
Anchisae genitori in magno mnnere Gissens
Ferre sni dederat monnmentnm et pignns amoris.
Sic fatns, cingit viridanti tempora lanro,
Et primnm ante omnes victorem appellat Acesten.
Nec bonns Enrytion praelato invidit honori ,
Qaamvis solns avem cœlo dejecit ab alto.
Proximns ingreditnr donis , qni vincnla rnpit ¡
Extremns , volncri qni 6xit arnndine malnm.
At pater Aeneas , nondnm certamine misso ,
Cnstodem ad sese comitemqne impnbis Inli
Epytiden vocat; et fidam sic fatnr ad anrem :
Vade age , et Ascanio , si jam pnerile paratnm
Agmen habet secnm , cnrsnsqne instrnxit eqnornm ,
Dncat avo tnrmas , et sese ostendat in armis ,
Die , ait. Ipse omnem longo decedere circo
Infnsnm popnlnm , et campos jnbet esse patentes.
Incednnt pneri , pariterqne ante ora parentnm
Frenatis lncent in eqnis : qnos omnis cnntes
Trinanriae mirata fremit Trojaeqne jnventns.
Omnibns in mo rem tonsa coma pressa corona :
Cornea bina fernnt praefixo hast ¡lia ferro ;
Pars leves hnmero pharetras; it pectore snmmo
Vlexilis obtorti per collnm circnlns anri.
аoб AENEIDOS v. uäg.
Tres eqnitnm nnmero tnrmae , terniqne vagantnr
Dnctores; pneri bis seni, qnemqne secnti,
Agmine partito fnlgent, paribnsqne magistris.
Una acies jnvennm, dncit qnam parvns ovantem
Nomen avi referens Priamns , tna clara , Polite ,
Progenies, anctnra Italos; qnem Thracins albis
Portat eqnns bicolor macnlis, vestigia primi
Alba pedis frontemqne ostentans ardnns albam.
Alter Atys, genns nnde Atii dnxere Latini ;
Parvns Atys, pneroqne pner dilectns lnlo.
Extremns, formaqne ante omnes pnlcher, lnlns
Sidonio est invectns eqno, qnem candida Dido
Esse sni dederat monnmentnm et pignns amoris.
Cetera Trinacriis pnbes senioris Acestae
Fertnr eqnis.
Excipinnt plansn paridos , gandentqne tnentes
Dardanidae, veternmqne agnoscnnt ora parentnm.
Postqnam omnem larti consessnm ocnlosqne snornm
Lnstravere in eqnis , signnm clamore paratis
Epytides longé dedit, insonnitqne flagello.
Olli discnrrêre pares, atqne agmina terni
Didnctis solvere choris; rnrsnsqne vocati
Convertère vias, infestaqne tela tnlere.
Inde al ios inennt cnrsns, aliosqne recnrsns ,
Adversis spat ¡is; alternisqne orbibns orbes i
Impedinnt , pngnaeqne cient simnlacra snb armis.
Et nnnc terga fnga nndant ; nnnc spicnla vertnnt
Infensi; facta pariter nnnc pace fernntnr.
Ut qnondam Greta fertnr labyrintbns in alta
Parietibns textnm caecis iter, ancipitemqne
Mille viis nabnisse do! nm , qna signa seqnendi
Falleret indeprensns et irremeabilis error :
Hand alio Tencrûm nati vestigia cnrsn •
Impedinnt, texnntqne fngas et prœlia lndo;
Delphinnm similes, qni per maria hnmida naodo
v. 5g4- LIBER V. 407
Carpathinm Libycnmqne secant , lndnntqne per
nndas.
Hnnc morem,hos cnrsns, atqne haec certamina,
primns
Ascanins , longam mnris qnnm cingeret Albam ,
Retnlit, et priscos docnit celebrare Latinos,
Qno pner ipse modo, secnm qno Trota pnbes:
Albani docnere snos : hine maxima porro
Accepit Roma , et patrinm servavit honorem ;
Trojaqne nnnc, pneri, Trojannm dicitnr agmen.
Hаc celehrata tenns sancto certamina patri.
Hicprimùm fortnna fidem mntata novavit.
Dnm variis tnmnlo refernnt solemnia lndis,
Irim de cœlo misit Satnrnia Jnno
Iliacam ad classem , ventosqne adspirat ennti ,
Mnlta movens, necdnm antiqnnm satnrata dolorem.
Illa, viam celerans per mille coloribns arcnm ,
Nnlli visa , cito decnrrit tramite virgo.
Conspicit ingentem concnrsnm, et littora lnstrat,
Desertosqne videt portns classemqne relictam.
At procnl in sola secretae Troades acta
Amissnm Anchisen flebant , cnnctaeqne profhndnm
Pontnm adspectabant flentes: Hen! tot vada fessis
Et tantnm snperessc maris ! vox omnibns nna.
Urbem orant; taedet pelagi perferre laborem.
Ergo inter medias sese, band ignara nocendi,
Conjicit, et faciemqne deœ vestemqne reponit.
Fit Вeroё, Tmarii conjnx longaeva Dorycli ,
Cni genns, et qnondam nomen, natiqne fnissent;
Ac sic Dardanidùm mediam se matribm infert :
О miserae, qnas non manns, inqnit, Achaïca bello
Traxerit ad letnm , patriae snb mœnibns ! o gens
Infelix, cni te exitio fortnna reservat !
Septima post Trojae excidinm jam vertitnr ratas,
Qnnm freta, qnnm terras omnes, tot inhospita saxa,
aog AENEIDOS v.б27.
Sideraqne, emensac ferimnr; dnm per mare magnnm
Italiam seqnimnr fngientem, et volvimnr nndis.
Hie Erycis fines fraterni , atqne hospes Acestes :
Qnid prohibet mnros jacere, et dare civibns nrbem ?
O patria ! et rapti neqnidqnam ex hoste Penates!
Nnllane jam Troja- dicentnr mœnia? nnsqnam
Hectoreos amnes , Xanthnm et Simoënta , videbo ?
Qnin agite , et mecnm infanstas exnrite pnppes.
Nam mihi ( /issanihvc per .somnnm vatis imago
Ardentes dare visa faces: Hie qnaerite Trojam,
Hie domns est, inqnit, v obis. Jam tempns agi res;
Nec tantis mora prodigas: en qnatnor arae
Neptnno; dens ipse faces animnmqne ministrat.
Haec memorans, prima ini'ensnm vi corripit ignem ;
Snblataqne procnl dextra connixa cornsca t ,
Et jacit. Arrectae mentes stnpefactaqne corda
Iliadnm. Hic nna e mnltis, qnae maxima natn ,
Pyrgo , tot Priami natornm regia nntrix : • .
Non Beroë vobis, non haec Rhœteïa, mutrcs ,
Est Dorycli conjnx: divini signa decoris
Ardentesqne notate ocnlos ; qni Spiritns i i l i ,
Qni v i il i n s, vocisve sonns, vel gressns ennti.
Ipsa egomet dndnm Beroen digressa rrliqn i
Aegram, indignantem tali qnod sola careret
Mnnere, nec meritos Anchisae inferret honores.
Ii;ec effata.
At matres , primo ancipites , ocnlisqne malignis
Ambignae, spectare rates, misernm inter amorem
Praesentis terrae, fatisqne vocantia regna ;
Qnnm dea se paribns per cœlnm snstnlit alis ,
Tngentemqne fnga secnit snb nnbibns arcnm.
Tnm vero attonitae monstris , actaeqne fnrore ,
Conclamant, rapicintqne focis penetralibns ignem :
Pars spoliant aras, frondem ac virgnlta facesqne
Conjtcinnt: fnrit immissis vnlcanns babenis
Transira per, et remos, et pictas abiete pnppes.
v. 663. LIBERT. aog
Wnntins Anchis»; ad tnmnlnm cnneosqne theatri
Incensas perfert naves Enmelns ; et ipsi
Hespicin nt atram in nimbo volitare favillam.
Primns et Ascanins, cnrsns nt laetns eqnestres
Dncebat , sic acer eqno tnrbata petivit
Castra; nec exanimes possnnt retinere magistri.
Qnisfnroriste novns? qno nnnc, qno tenditis,inqnit,
Hen! miserae cives ? non hostem, inimicaqne castra
Argivùm , vestras spes nritis. En ego vester
Ascanins. Galeam ante pedes projecit inanem ,
Qna lndo indntns belli simnlacra ciebat.
Accelerat simnl Aeneas, simnl agmina Tencrnm-
Ast illae diversa metn per littora passim
Diffnginnt ; silvasqne , et sicnbi concava fnrtim
Saxa, petnnt: piget incepti, lncisqne; snosqne
Mntatae agnoscnnt ; excnssaqne pectore Jnno est.
Sed non ideirco flammae atqne incendia vires
Indomitas posnere : ndo snb robore vivit
Stnppa , vomens tardnm fnmnm ; lentnsqne carina«
Est vapor, et toto descendit corpore pestis ;
Nec vires heronm infnsa qne flnmina prosnnt.
Tnm pins Aeneas hnmeris abscindere vestem ,
Anxilioqne vocare deos , et tendere palmas :
Jnppiter omnipotens , si nondnm exosn s ad imnm
Trojanos , si qnid pietas antiqna labores
Respicit hnmanos ; da flammam evadere classi
Nnnc, pater, et tennes Tencrûm res eripe leto ;
Vel tn , qnod snperest , infesto fnlmine morti ,
Si mereor, demitte, tnaqne hie obrne dextra.
Vix haec ediderat, qnnm effnsis imbribns atra
Tempestas sine more fnrit, tonitrnqne tremiscnnt
Ardna terrarnm, et campi; rnit aethere toto
Tnrbidns imber a qna , densisqne nigerrimns Anstris ;
Implentnrqne snper pnppes ; seminsta madescnnt
Robora; restinctns donee vapor omnis, et omnes,
Qnatnor amissis , serva taj ч peste cnrinae.
ato AENEIDOS v. 699.
At pater Aeneas, casn concnssns acerbo,
Ñnne hne ingentes nnnc illnc pectore cnras
Mntabat, versans, Sicnlisne resideret arvis ,
Oblitns fatornm , Italasne capesseret oras.
Tnm senior Nantes, nnnnt Tritonia Pallas
Qnem docnit, mnltaqne insignem reddidit arte;
Hic responsa dabat, vel qnae portenderet ira
Magna deùm , vel qnae fatornm posceret ordo ;
Isqne bis Àenean solatns vocibns infit :
Nate dea, qno fata trahnnt rctrahnntqne seqnamnr:
Qnidqnid erit, snperanda omnis fortnna ferendo est.
Est tibi Dardanins divinae stirpis Acestes :
'Sinne cape consiliis socinm, et conjnnge volentem.
Hnir trade amissis snperant qni navibns , et qnos
Pertaesnm magni incepti rernmqne tnarnm est ;
Longaevosqne senes, ac fessas aeqnore matres,
Et qnidqnid tecnm invalidnm metnensqne pericli est,
Delige : et his habeant terris sine mœnia fessi.
Urbem appellabnnt permisso nomine Acestam.
Talibos incensns dictis senioris amici :
Tnm vero in cnras animnm didncitnr omnes.
Et no v atra polnm big is snbvecta tenebat :
Visa dehinc cœlo facies delapsa parentis
-Anchisae snbito tales effnndere voces :
Nate, mihi vita qnondam, dnm vita manebat,
Care magis, nate, Iliacis exercite fatis,
Imperio Jovis hne venio, qni classibns ignem
Depnlit, et cœlo tandem miseratns ah alto est.
Consiliis pare qnae nnnc pnlcherrima Nantes
Dat senior : lectos j nvenes , fortissima corda ,
De/er in Italiam ; gens dnra atqne aspera cnltn
Debellanda tibi Latio est. Ditiü tamen ante
Infernas accede domos ; et Averna per alta
Congressns pete , nate , meos. Non me impia namqne
Tartara habent , tristes nmbrae ; sed amœna piornm
Concilia Elysinmqne colo. Hne casta Sibylla
т. 735. LIBERV. an
Nigrarnm mnlto pecndnm te sangnine dncet.
Tnm genns omne mnm , et qnae dentnr mœnia , disces.
Jamqne vale : torqnet medios nox húmida cnrsns ;
Et me saevns eqnis Oriens afflavit anhelis.
Dixerat, et tennes fngit , cen fnmns , in anras.
Aeneas , Qno deinde rnis ? qno proripis ? inqnit ;
Qnem fngis ? ant qnis te nostris complexibns arcet ?
Haec memorans , cinerem et sopitos snscitat ignes ;
Pergamenmqne Larcm , et canœ penetralia Vestae ,
Farre pio et plena snpplex veneratnr acerra.
Extemplo socios primùmqne arcessit Acesten ;
Et Jovis Imperinm , et cari praecepta parentis ,
Edocet , et qnae nnnc animo sententia constet.
Hand mora consiliis, nec jnssa recnsat Acestes.
Transcribnnt nrbi matres, popnlnmqne volentem
Deponnnt, animos nil magna: landis egentes.
Ipsi transtra novant, flammisqne ambesa reponnnt
Robora navigiis, a ptan t remosqne rndentesqne;
Exigni nnmero, sed bello vivida virtns.
Interea Aeneas nrbem designat aratro;
Sortitnrqne domos ; hoc Ilinm , et baec loca Trojpm ,
Esse jnbet. Gandet regno Trojanns Acestes ,
Indicitqne fornm , et patnbns dat jnra vocatis.
Tnm vicina astris Erycino in vertice sedes
Fnndatnr Veneri Idaliae ; tnmnloqne sacerdos
Ac lncns late sacer additnr Anchiseo.
Jamqne dies epnlata novem gens omnis , et ans
Factns honos : placidi stravernnt aeqnora venti ,
Creber et adspirans rnrsns vocat Anster in altnm.
Exoritnr procnrva ingens per littora fletns :
Complexi inter se noctemqne diemqne morantnr.
Ipsae jam matres, ipsi qnibns aspera qnondam
Visa maris facies , et non tolerabile nnmen ,
Ire volnnt, omnemqne fngae perferre laborem.
Qnos bonns Acneas dictis solatnr amicis ,
Et consangnineo lacrymans commendat Acestae.
ata AENEIDOS v 771.
Tres Eryci vitnlos, et tempestatibns agnam,
Caedere deinde jnbet, solviqne ex ordine fnnem.
Ipse, capnt tonsae foliis evinctns olivae,
Stans procnl in prora , pateram tenet , extaqne salsos
Porricit in ilnctns, ac vina liqnentia fnndi t.
Proseqnitnr snrgens a pnppi ventns enntes:
Certatim sociiferinnt mare, et aeqnora verrnnt.
At Venns interea Neptnnnm , exercita cnris ,
Alloqnitnr , talesqne effnndit pectore qnestns :
Jnnonis gravis ira , nec exsatnrabile pectns ,
Cognnt me , Neptnne , preces descendere in omnes :
Qnam nec loaga dies , pietas nec mitigat nlla ;
Nec Jovis imperio fatisve infracta qniescit.
Non media de gente Phrygnm exedisse nefandis
Urbem odiis satis est , nec pœnam traxe per omnem
Reliqnias; Trojae cineres atqne ossa peremptae
Inseqnitnr: cansas tanti sciat illa fnroris.
Ipse mihi nnper Libycis tn testis in nndis
Qnam molem snbito excierit : maria omnia cœlo
Miscnit , Л col: i s neqnidqnam freta procellis :
In regnis hoc ansa tnis.
Per scelns ecce etiam Trojanis matribns actis
Exnssit fœdè pnppe s , et, classe snbegit
Amissa socios ignotae linqnere terree.
Qnod snperest, oro , lice.-t dare tnta per nndas
Vela tibi; liceat Lanrentem attingere Thybrim ;
Si conecssa peto , si dant ea momia Pareae.
Tnm Satnrnins h a;e tlom i tor maris edidit alti :
Fas omne est , Cytherea , meis te fidere regnis ,
Unde genns dncis : merni qnoqne ; sacpe fnrores
Compressi et rabiem tantam eœliqne marisqne.
Nec minor in terris, Xanthnm Simoëntaqne testor,
Aeneae mibi cnra tui. Qnnm Troïa Achilles
Exanimata seqnensimpingeret agmina mnris,
Mi I i ct mnlta daret leto , gemerentqne repleti
Amnes, nec reperire viam a t qne evolvere posset
v. 807. LIBERV. 4t3
In mare se Xa nthns; Pelidae tnne ego forti
Congressnm Aenean , nec dis nec viribns aeqnis ,
Nnbe cava rapni , cnperem qnnm vertere ab inm
Strncta meis manibns perjnrae mœnia Trojae.
N nne qnoqne mens eadem perstat mih i ; pelle timorem.
Tatns qnos optas portns accedet Averni :
Unns erit tantùm, amissnm qnem gnrgite qnaeret;
Unnm pro mnltis dabitnr capnt.
His nbi Iaeta deae permnlsit pectora dictis,
Jnngit eqnos anro genitor , spnmantiaqne addit
Frena feris, manibnsqne omnes effnndit habenas.
Caernleo per snmma levis volat aeqnora cnrrn :
Snbsidnnt nnda:, tnmidnmqne snb axe tonanti
Sternitnr aeqnor aqnis; fnginnt vasto aethere nimbi.
Tnm varise comitnm facies ; immania cete ,
Et senior Glanci chorns , Inonsqne Palaemon ,
Tritonesqne citi , Phorciqne exercitns omnis.
Laeva tenent Thetis , et Melite , Panopeaqne virgo ,
Tíesaee, Spioqne, Thaliaqne, Cymodoceqne.
Hic patrîs Aeneae snspensam blanda vicissim
Gandia pertentant mentem : jnbet ocins omnes
Attolli malos, intendi brachia velis.
Una omnes fecere pedem ; pariterqne sinistros ,
Nnnc dextros, solvêre sinns; nna ardna torqnent
Cornna, detorqnentqne : fernnt sna flamina classem.
Princeps ante omnes densnm Palinnrns agebat
Agmen; ad hnne alii cnrsnm contendere jnssi.
Jamqne fere mediam cœli nox hnmida metam
Contigerat ; placida laxarant membra qniete
Snh remis Cnsí per dnra sedilia nantae :
Qnnm levis aetheriis delapsns Somnns ab ast ris
Aëra dimovit tenebrosnm , et dispnlit nmbras ,
Te, Palinnre, petens, tibi somnia tristia portant
Insonti; pnppiqne dens consedit in alta ,
Phorbanti similis; fnnditqne has ore loqnelas :
laside Palmnre, fernnt ipsa aeqnora classem ;
ai/, AENEIDOS LIBER V. v. 843
Aeqnatae spirant anrae; datnr hora qnieti:
Pone capnt, fessosqne ocnlos fnrare labori.
Ipse ego panlisper pro te tna mnnera inibn.
Cni vi\ attollens Palinnrns lnmina fatnr:
Mene salis placidi vnltnm floctnsqne qnietos
Ignorare jnbes? mene hnic confidere monstro ?
Annean credam qnid enim fallaribns Anstris,
Et cœli toties deceptns frande sereni ?
Talia dicta dabat ; clavnmqne aflîxns et haerens
Nnsqnam amittebat , oenlosqne snb astra tenebat :
Eece dens ramnm Lethaeo rore madentem ,
Viqne soporatnm Stygia, snper ntraqne qnassat
Tempora ; cnnctantiqne natantia lnmina solvit.
Vix primos inopina qnies laxaverat artns ;
Et snper incnmbens , cnm pnppis parte revnlsa ,
Cnmqne gnbernado , liqnidas projecit in nndas
Praecipitem, ac socios neqnidqnam saepè vocantem.
Ipse volans tennes se snstnlit ales ad anras.
Cnrrit iter tntnm non seciùs aeqnore classis,
Promissisqne patris Neptnni interrita fertnr.
Jamqne adeo scopnlos Sirennm advecta snbi bai ,
Difficiles qnondam , mnltornmqne ossibns albos :
Tnm ranca assidno longé sale saxa sonabant ;
Qnnm pater amisso flnitantem errare magistro
Sensit , et ipse ratem noctnrnis rexit in nndis ,
Mnlta gemens , casnqne animnm concnssns a m ici :
O nimiñm cœlo et pelago confise sereno ,
Nndns in ignota , Palinnre , jacebis arena !
AENEIDOS
LIBER SEXTUS.

кЭ, с fa tnr lacrymans, classiqne immittit babcnas ,


Et tandem Enboicis Cnmarnm allabitnr oris.
Obvertnnt pelago proras : tnm dente tenaci
Anchora fnndabat naves, et littora cnrvae
Praetexnnt pnppes : j nvennm ma nns emicat arden*
Litt ns in Hesperinm ; qnaerit pars semina flammae
Abstrnsa in venis silicis; pars densa ferarnm
Tecta rapit, silvas; inventaqne flnmina monstrat.
At pins Aeneas arces qnibns altns Apollo
Praesidet, horrendaeqne procnl secreta Sibyllae,
Antrnm immane, petit; magnam cni mentem anî=
mnmqne
Delins inspirat vates , aperitqne futnra.
Jam snbennt Triviae lncos atqne anrea tecta.
Daedalns, nt fama est, fngiens Minotá regna ,
Prapetibns pennis ansns se credere cœlo ,
Insnetnm per iter gelidas enavit ad Arctos ,
Chalcidicaqne levis tandem snper adstitit arce.
Redditns his primùm terris, tibi , Phœbe , sacravit
Remiginm alarnm ; posoitqne immania templa.
íi6 AENEIDOS v. 19.
In foribns letnm Androgei : tnm pendere pœnas
Cecropidaejnssi, misernm ! septena qnot annis
Corpora natornm ; stat dnctis sortibns nrna.
Contra elata mari respondet Gnosia telln's.
Hic crndelis amor tanri , snppostaqne fnrto
Pasiphaë , mixtnmqne genns , prolesqne biformis
Minotanrns inest , veneris monnmenta nefandae.
Hie labor ille domùs , et inextricabilis error.
Magnnm reginae sed enim miseratns amorem
Daedalns , ipse dolos tecti ambagesqne resolvit ,
Caeca regens filo vestigia. Tn qnoqne magnam
Partem opere in tanto , sineret dolor, Icare , haberes.
Bis conatns erat casns eflingere in anro ;
Bis patriae cecidere manns. Qnin protenns omnia
Perlegerent ocnlis , ni jam praemissns Achates
Afforet , atqne nna Phœbi Triviaeqne sacerdos ,
Deiphobe Glanci , fàtnr qnae talia regi :
Non hoc ista sibi tempns spectacnla poscit :
Nnnc grege de intacto septem macta re jnvencos
Praestiterit , totidem lectas de more bidentes.
Talibns affata Aenean ( nec sacra morantnr
Jnssa viri ) Tencros vocat alta in templa sacerdos.
Excisnm Enboicae latns ingens rnpis in antrnm ,
Qno lati dncnnt aditns centnm , ostia centnm ;
Unde rnnnt totidem voces , responsa Sibyllae.
Ventnm erat ad limen , qnnn: virgo , Posecre fàta
Tempns , ait : dens , ecce , dens. Cni talia fanti
Ante fores , snbito non vnltns , non color nnns ,
Non comptae mansere comae ; sed pectns anhelnm
Et rabie fera corda tnment , majorqne videri ,
Nec mortale sonans, afflata est nnmine qnando
Jam propiore dei. Cessas in vota precesqne ,
Tros, ait, Aenea? cessas? neqne enim ante dehiscent
Attonitae magna ora domûs. Et talia fata ,
Conticnit. Gelidns Tencris per dnra cncnrrit
Ossa tremor ¡ fnnditqne preces rex pectore ab imo :
v. 55. LIBER VI. at7
Phœbe , graves Trojae semper miserate labores ,
Dardana qni Paridis direxti tela mannsqne
Corpns in Aeacidae , magnas obeuntia terras
Tot maria intravi , dnce te , penitùsqne repostas
Massylûm gentes , praetentaqne Syrtibns arva ;
Jam tandem Itaiiae fngientis prendimns oras :
Hаc Trojana tenns fnerit fortnna secnta.
Vos qnoqne Pergamex- jam fas ¿st parcere genti ,
Diqne deaeqne omnes qnibns obstitit Ilinm, et ingens
Gloria Dardaniae. Tnqne , o sanctissima vates ,
Prascia ventnri , da , non indebita poseo
Regna meis fatis , Latio considere Teneros ,
Errantesqne deos , agitataqne nnmina Trojae.
Tnm Phœbo et Triviae solido de marmore templnm
Institnam , festosqne dies de nomine Phœbi.
Te qnoqne magna manent regnis penetralia nostris :
Hîc ego namqne tnas sortes , arcanaqne fata
Dicta meae genti , ponam , lectosqne sacrabo ,
Л1mя , vit os. Foliis tantùm ne carmina manda ,
Ne tnrbata volent rapidis lndibria venus :
Ipsa canas , oro. Finem dedit ore loqnendi.
At , Phœbi nondnm patiens , immanis in antro
Bacchatnr vates , magnnm si pectore possit
Kxcnssisse denm : tanto magis ille fatigat
Os rabidnm, fera corda doma ns , fingitqne premendo.
Ostia jamqne domùs patnere ingentia centnm
Sponte sna , vatisqne fernnt responsa per anras :
О tandem magnU pelagi defnncte periclis !
Sed terra graviora manent. In regna Lavini
Oardamcise venient , mitte hanc de pectore cnram ;
Sed non et venisse volent : bella , horrida bella ,
Et Tbybrim mnlto spnmantem sangnine cerno.
Non Sintois tibi , nec Xanthns , nec Dorica castra ,
Defnerint : alins Latio jam partns Achilles ,
TVatns et ipse dea ; nec Tencris addita Jnno
Usqnam aberit. Qnnm tn snpplex, in rebns egenis,
19
at8 AENEIDOS r. 91.
Qnas gentes Italnm , ant qnas non oraveris nrbes !
Cansa mali tanti conjnx iternm , hospita Tencris,
Externiqne iternm thalami.
Tn, ne cede maiis; sed contra andentior ito,
Qna tna te fortnna sinet. Via prima salntis ,
Qnod minime reris, Graia pandetnr ab nrbe.
Talibns ex adyto dietis (Jnmaca Sibylla
Horrendas canit ambages, antroqne remngit,
Obscnris vera involvens : ea frena fnrenti
Concntit , et stimnlns snb pectore vertit , Apollo.
Ut primùm cessit fnror, et rabida ora qniêrnnt,
lncipit Aeneas heros : N on nlla labornm ,
O virgo, nova mi facies inopinave snrgit:
Omnia praecepi, atqne animo mecnm ante peregi.
Unnm oro : qnando hic inferni janria regis
Dicitnr, et tenebrosa palns Acheron!e refnso ,
Ire ad conspectnm cari genitoris et ora
Contingat; doceas iter, et sacra ostia pandas.
Ilinm ego per flammas et mille seqnentia tela
Eripni his hnmeris , medioqne ex hoste recepi ;
llle , menm comitat ns iter , maria omnia mecnm ,
Atqne omnes pelagiqne minas cœliqne ferebat
Invalidns, vires nltra sortemqne senectae.
Quin, nt te snpplex peterem , et tna limina adirem ,
Idem orans mandata dabat. Natiqne patrisqne ,
Alma , precor , miserere : potes namqne omnia ; nec te
Neqnidqnam lncis Hecate praefecit Avernis.
Si potnit Manes arcessere conjngis Orphens,
Threïcia fretns cithara fidibnsqnc canoris ;
Si fratrem Pollnx alterna morte redemit ,
Itqne reditqne via m toties: qnid Thesea, magnnm
Qnid memorem Alciden ? et mi genns ab Л ovc snmmo.
Talibns orabat dietis , arasqne tenebat ;
Qnn m sic orsa loqni vates : Sate sangnine divùm ,
Tros Anckisiada , facilis descensns Averno est ;
Noctes atqne dies patet atu j anna Ditis:
v. 1»7- LIBER VI. ai g
Sed revocare gradnm , snperasqne evadere ad anras ,
Hoc opns, hic labor est. Paln i , qnos aeqni is amavit
Jnppiter, ant ardens evexit ad aethera.virtns ,
Dis geniti, potnere. Tenent media omnia silva> ,
Cocytnsqne sinn labens circnmvenit atro.
Qnod si tantns amor menti , si tanta cnpido est
Bis Stygios innare lacns , bis nigra videre
Tartara, et insano jnvat indnlgere labori,
Accipe qnas peragenda prins. Latet arbore opaca
Anrens et foliis et lento vimine ramns ,
Jnnoni infernae dictns sacer : bnnc tegit omnis
Lncns, et obscnris clandnnt convaШbns nmbra.
Sed non ante da tn r tellnris operta snbire ,
Anricomos qnam qnis decerpserit arbore fetns.
Hoc sibi pnlchra snnm ferri Proserpina mnnas
Institnit. Primo ar also , non deficit alter
Anrens; et simili frondescit virga metallo.
Ergo alté vestiga »cnlis , et rite repertnm
Carpe mann : namqne ipse volens facilisqne scqnet m-,
Si te fata vocant ; aliter, non viribns nil i s
Vincere, nec dnro poteris convellere ferro.
Praeterea jacet exanimnm tibi corpns amici ,
Hen nescis ! totamqne incestat fnnere classem ,
Dnm consnlta petis , nostroqne in limine pendes :
Sed i bns hnne refer ante snis, et conde sepnlcro.
Dnc nigras pecndes; ea prima piacnla snnto.
Sic demnm lncos Stygios, regna invia vivis ,
Adspicies. Dixit , pressoqne obmntnit ore.
Aeneas maesto defixns lnmina vnltn
Ingreditnr, linqnens antrnm , caecosqne volnta).
Eventns animo secura : cni lidns Achates
It comes, et paribns cnris vestigia figit.
Mnlta inter sese vario sermone serebant :
Qnem socinm exanimem vates , qnod corpas hnman»
dnm,
Diceret. Atqne illi Misennm in Hl tore sicco ,
»2o AENEIDOS v. t62.
Ut venere, vident, indigna morte peremptnm ;
Misennm Aeoliden , qno non praestantior alter
Aere ciere viros^, Martemqne accendere cantn.
Hectoris hic magni fnera t comes : Hectora circnm
Et litno pngnas insignis obibat et hasta.
Postqnam illnm vita victor spoliavit Achilles ,
Dardanio Aeneae sese fortissinms heros
Addiderat socinm, non inferiora secntns.
Sed tn m forte cava dnm personat aeqnora concha ,
Demens, et cantn vocat in certamina divos ;
Aemnl ns exceptnm Triton ( si credere dignnm est J
Inter saxa virnm spnmosa immerserat nnda.
Ergo omnes magno circùm clamore fremehant ,
Praecipnè pins Aeneas. Tnm jnssa Sibyllae,
Hand mora , festinant fientes ; aramqne sepnlcri
Congerere arboribns , cœloqne edqcere certant.
Itnr in antiqnam silvam , stabnla alta ferarnm :
Procnmbnnt piceae ; sonat icta secnribns ilex ;
Fraxineaeqne trabes, cnneis et fissile robnr
Scinditnr; advolvnnt ingentes montibns ornos.
Nec non Aeneas opera inter talia primns
Hortatnr socios , paribnsqne accingitnr armis :
Atqne haec ipse sno tristi cnm corde volntat ,
Adspectans silvam immensam, et sic voce precatnr :
Si nnnc se nobis illc anrens arbore ramns
Ostendat nemore in tanto ! qnando omnia veré ,
Hen ! i! i in i nm de te vates , Misene , locnta est.
'Vi x. ea fatns erat , geminae qnnm forte Colnmbae
Ipsa snb ora viri cœlo venere volantes,
Ei viridi sedere solo. Tnm maximns heros
Maternas agnoscit aves , laetnsqne precatnr :
Este dnces , o , si qna via est , cnrsnmqne per anras
Dirigite in lncos nbi pingnem dives opacat
Ramns hnmnm. Tnqne , o , dnbiis ne deCce rebns ,
Diva parens. Sic effatns, vestigia pressit,
Ohservans qaae signa férant, qno tendere pergant.
v. 198. LIBER VI. así
Pascentes illse tantàm prodire volando
Qnantùm acie possent ocnli servare seqnentnm.
Inde, nbi venere ad fances graveolentis Avenu,
Tollnnt se celeres; liqnidnmqne per aera iapsae,
Sedibns optatis geminae snper arbore sidnnt,
Discolor nnde anri per ramos anra refnlsit.
Qnale solet silvis bruraali frigore viscnm
Fronde virere nova, qnod non sna semina t arbos ,
Et croceo fetn teretes circnmdare trnncos :
Talis erat species anri frondentis opaca
Dice; sic leni crepitabat bractea vento.
Corripit Aeneas extemplo , avidnsqne refringit
Cnnctantem , et vatis portat snb tecta SibyLUe.
Nec minùs interea Misennm in littore Tencri
Mebant, et cineri ingrato snprema ferebant.
Principio pingnem taedis et robore secto
Ingentem strnxere pyram ; cni frondibns atris
Intexnnt latera , et ferales ante cnpressos
Constitnnnt, decorantqne snper fnlgentibns armis.
Pars calidos latices et abena nndantia flammis
Eipedinnt , corpnsqne lavant frigentis et nngnnt.
Fit gemitns : tnm membra toro defleta reponnnt ;
Porpnreasqne snper vestes, velamina nota,
Conjicinnt. Pars ingenti snbiere feretro ,
Triste ministerinm , et snbjectam more parentnm
Aversi tennere facem : congesta cremantnr
Tnrea dona, dapes, fnso crateres olivo.
Postqnam collapsi cineres, et вamma qnievit,
Reliqnias vino et bibnlam lavere favillam ,
Ossaqne lecta cado texit Corynaens aheno.
Idem ter socios pnra circnmtnlit nncia ,
Spargens rore levi et ramo felicis olivae,
Lnstravitqne viros , dixitqne novissima verba.
At pins Aeneas ingenti mole sepnlcrnm
Imponit, snaqnc arma viro, remnmqne, tnbamerae,
Monte snb aërio , qni n nne Misenns ab illo
'9
aja AENEIDOS v.
Dicitnr, aeternnmqne tenet per sácenla nonicn.
His actis, propere exseqnitnr praecepta Sibyllae.
Spelnnca alta fnit, vastoqne immanis biatn,
Scrnpea , tnta lacn n igrn nemornmqne tenebris ,
Qnam snper hand nllae poterant impnne volantes
Tendere iter pennis, talis sese halitns atris
Fancibns effnndens snpera ad convexa ferebat ;
[ (Jnde locnm Graii d ixernrit nomine Aornon. ]
Qoatnor hic primùm nigrantes terga j aveneos
Constitnit, frontiqne invergit vina sacerdos :
Et snmmas carpens media inter cornna saetas ,
Ignibns impon ir sacris, libamina prima,
Voce vocans Hecaten, cœloqne-Ereboqne potentem.
Snpponnnt alii cnltros, tepidnmqne crnorem
Snscipinnt pateris. Ipse atri velleris agnam
Aeneas matri Enmenidnm, magnaeqne sorori ,
Ense ferit; sterilemqne tibi, Proserpina, vaccam.
Tiim Stygio regi noctnrnas inchoat aras,
Et solida imponit tanrornm viscera flammis,
Pingne snper olenm infnndens ardentibns extis.
Ecce antem , primi snb lnmina solis et ortns ,
Snb pedibns mngire зol nni, et jnga cœpta moveri
Sil \ a nnn, visaeqne canes nlnlare per nmbram ,
Adventante dea. Procnl , o , proenl este , profanJ ,
Conclamat vates, totoqne absistite lnco.
Tnqne invade viam , vagi naqne eripe ferrnm :
Nnnc .1 nimis opns , Aenea , nnnc pectore firmo.
Tant ùm effata , fnrens antro se immisit aperto :
llle dncem hand timidis vadentem passibns aeqnat.
Di qnibns Imperinm est animarnm , nmbraeqne
silentes ,
Et Chaos, et Phlegethon, loca nocte tacentia late,
Sit mihi fas andita loqni , sit nnmine vcstro
Pandere res alta terra et caligine mersas.
Ihant obscnri sola snb nocte per nmbram ,
Perqne domos Ditis vacnas et inania regna :
v. 26g. LIBER V I. »»3
Qnale per incertain lnnam snb lnce maligna
Est iter in silvis , nbi cœlnm eondidit nmbra
Jnppiter, et rebns nox abstnlit alra colorem.
Vestibnlnm ante ipsnm, primisqne in fancibns Orci,
Lnctns et nltrices posnere cnbilia Cnrae;
Pallentesqne habitant Morbi, tristisqne Senectns,
Et Mel ns, et malesnada Fames, ac tnrpis Egestas,
Terribiles visn formae ; Lel nmqne , Labosqne ;
Tnm consangninens Leti Sopor , et mala mentis
Gandia, mortifernmqne adverso in i ¡mine Bellnm ,
Ferreiqne Enmenidnm thalami , et Discordia demens,
Viperenm crinem vin is innexa crnentis.
In medio ramos annosaqne brachia pandit
Ulmns opaca, ingens, qnam sedem Somnia vnlgo
Vana tenere fernnt , ibliisqne snb omnibns haerent.
Mnltaqne praeterea variarnm monstra ferarnm ,
Centanri in foribns stabnlant , Scyllarqne biformes ,
Et centnmgeminns Briarens, ac bellna Lernae
Horrendnm stridens, flammisqne armata Chimaera ,
Gorgones , J la rpyiaeqnc , et forma tricorporis nmbrae.
Corripit hie snbita trepidns formidine ferrnm
Aeneas, strictamqne aciem venientibns offert:
Et, ni docta comes tennes sine corpore vitas
Admoneat volitare cava snb imagine formae ,
Irrnat et frnstra ferro diverberet nmbras.
Hine via Tartarei qnae fert Acherontis ad nndas :
Tnrbidns hie cœno vastaqne voragine gnrges
Aestnat, atqne omnem Cory lo ernctat arenam.
Portitor has horrendns aqnas et ilnmina servat
Terribili sqnalore Charon, cni plnrima mento
Canities incnlta jacet ; stant lnmina flamma ;
Sordidns ex hnmeris nodo dependet amictns.
Ipse ratem conto snbigit, velisqne ministrat,
Et ferrnginea snbvectat corpora cymba ;
Лam senior, sed crnda deo viridisqne senectns.
Hne omnis tnrba ad ripas effnsa rnebat :
»24 AE N E I D O S v. 3o5.
Matres, atqne viri, defnnctaqne corpora vita
Magnanimûm heronm, pneri, innnptaeqne pnellae,
Impositiqne rogis jnvenes ante ora parentnm:
Qnam mnlta in silvis autnmn! frigore primo
Lapsa cadnnt folia ; ant ad terram gnrgite ab alto
Qnam mnltae glomerantnr aves, nbi frigidns annnl
Trans pontnm fngat, et terris immittit apricis.
Stabant orantes primi transmittere cnrsnm ,
Tendebantqne manns , ripae nlterioris amore.
Navita sed tristis nnnc hos nnnc aceipit illos ;
Ast alios longé snbmotos arcet arena.
Aeneas, miratns enim, motnsqne tnmnltn,
Die, ait, o virgo , qnid vnlt concnrsns ad amnem ?
Qnidve petnnt animae ? vel qno discrimine ripas
Игe linqnnnt, illae remis vada livida verrnnt?
Olli sic breviter fata est longaeva sacerdos :
Anchisa generate , deùm certissima proles ,
Cocyti stagna alta vides , Stygiamqne palndem ,
Dî cnjns jnrare timent et fallere nnmen.
Haecomnis, qnam cernis, inops inhnmataqne tnrba
est:
Portitor ille , Charon : hi , qnos vehit nnda , sepnlti.
Nec ripas datnr horrendas et ranca flnenta
Transportare prins, qnam sedibns ossa qniêrnnt.
Centnm errant annos, volitantqne haec littora circnm ;
Tnm demnm admissi stagna exoptata revisnnt.
Constitit Anchisa satns , et vestigia pressit ,
Mnlta pntans, sortemqne animo miseratns iniqnam.
Cernit ibi maestos , et mortis honore carentes ,
Lencaspim, et Ljciae dnctorem classis Orontem,
Qnos simnl a Troja ventosa per wqnora vectos
Obrnit Anster, aqna involvens navemqne virosqne.
Ecce gnbernator sese Palinnrns agebat ,
Qni Libyco nnper cnrsn, dnm sidera servat ,
Exciderat pnppi, mcdiis effnsns in nndis.
Hnnc nbi vix molta nuestnm cognovit in nmbra ,
v 340. LIBER VI. «5
Sic prior alloqnitnr : Qnis te , Palinnre , deornm
Eripnit nobis, medioqne snb aeqnore mersit?
Die age; namqne, mihi fallax band ante repertns ,
Hoc nno responso animnm delnsit Apollo ,
Qni fore te ponto incolnmem, finesqne canebat
Ventnrom Ansonios : en haec promissa fides est ?
Ule antem: Ñeqne te Phœbi cortina fefellit,
Dnx Anchisiada , nec me dens aeqnore mersit.
Namqne gnbernaclnm mnlta vi forte revnlsnm ,
Cni datns haeï ebam cnstos , cnrsnsqne regebam ,
Praecipitans traxi mecnm. Maria aspera jnro
Non nllnm pro me tantnm cepisse timorem ,
Qnam tna ne, spoliata armis, excnssa magistro,
Deficeret tantis navis snrgentibns nndis.
Tres Notns hibernas immensa per aeqnora noclfs
Vexit me violentns aqna: vix lnmine qnarto
Prospexi Italiam, snmma snblimis ab nnda.
Panlatim adnabam terrae : jam tnta tenebam ;
Ni gens crndelis madida cnm veste gravatnm,
Prensantemqne nncis manibns capita aspera montis,
Ferro invasisset, praedamqne ignara pntasset.
None me flnotns habet , versantqne in littore venu.
Qnod te per cœli j ncnndnm lnmen, et anras,
Per genitorem , oro , per spes snrgentis lnli ,
Eripe me bis , invicte , malis : ant tn mihi terram
Injice , namqne potes , portnsqne reqnire Velinos :
Ant tn, si qna via est, si qnam tibi diva creatrix
Ostendit ( neqne enim, credo, sine nnmine divùm
Flnmina tanta paras Stygiamqne innare palndem ),
Da dextram misero, et tecnm me tolle per nndas,
.Sedibns nt saltem placidis in morte qniescam.
Talia fatns erat , cœpit qnnm talia vates :
Undehaec, o Palinnre, tibi tam dira cnpido?
Tn Srygias inhnmatns aqnas amnemqne severnm
Enmenidnm adspicies, ripamve injnssns adibis?
Desine fata deùm flecti sperare precando.
»aS AEWEIDOS v. 3?6.
Sed cape dicta memo r , dnri solatia casos :
Nam tna finitimi, longé lateqne per nrbes
Prodigiis acti cœlestibns, ossa piabnnt;
Et statneat tnmnlnm , et tnmnlo solemnia mittent ;
Aeternnmqne locns Palinnri nomen habebit.
His dictis cnrae emotae, pnlsnsqne parnmper
Corde dolor tristi; gandet cognomine terra.
Ergo iter inceptnm peragnnt , flnvioqne propin=
qnant.
Navita qnos jam inde nt Stygia prospexit ab nnda
Per tacitnm nemns ire , pedemqne advertere ripae ,
Sic prior aggreditnr dictis , atqne increpat nltro :
Qnisqnis es , armatns qni nostra ad flnmina tendis ,
Fare age qnid venias ; jam istinc et comprime gressnm :
tlmbrarnm hic locns est , som ni , noctisqne soporae :
Corpora viva nefas Stygia vectare carina.
Nec vero Alciden me snm bela tns enntem
Accepisse lacn , nec Thesea , Pirithonmqne ,
Dis qnamqnam geniti atqne invicti viribns essent.
Tartarenm ille mann cnstodem in víncla petivit
Ipsins a solio regia , traxitqne trementem :
Hi dominam Ditis thalamo dedncerc adorti.
Qnae contra breviter fata est Amphrysia vates :
Nnllae hie insidiae tales ; absiste moveri ; '
Nec vim tela fernnt : licet ingens janitor antro
Aeternnm latrans exsangnes terreat nmbras ;
Casta licet patrni servet Proserpina limen.
Troïns Aeneas, pietate insignis et armis ,
Ad genitorem imas Erebi descendit ad nmbras.
Si te milla movet tanta; pietatis imago ,
At ramnm hnne ( aperit ramnm qni veste latebat )
Agnoscas. Tnmida ex ira tnm corda residnnt.
Nec pi vira his. Ule, admirans venerabile donnm
Fatalis virgae , longo post tempore visnm ,
Caernleam advertit pnppim , ripaeqne propinqnat.
Inde alias animas, qnae per jnga longa sedebant,
v. 411. LIBER VI. »2;
Detnrbat , laxatqne foros ; simnl accipit alveo
Ingentem Aenean. Gemnit snb pondere cymba
Sntilis, et mnltаm accepit rimosa palndein.
Tandem transilnvinm incolnmes vatemqnevirnmqnv
Informi limo glancaqne exponit in nlva.
Cerberns haec ingens latratn regna trifanci
Personat , adverso recnbans immanis in antro.
Crii vates, horrere videns jam colla colnbris ,
Melle soporatam et medicat is frngibns ol'fam
Objicit: ille, fame rabida tria gnttnra pandens,
Corripit objectam, atqne immania terga resolvit
Fnsns hnmi , totoqne ingens extenditnr antro.
Occnpat Aeneas aditnm , cnstode sepnlto,
Evaditqne celer ripam irremeabilis nndae.
Con t io nu anditae voces , vagitns et ingens ,
Infantnmqne animai flentes in limine primo ;
Qnos dnlcis vitae exsortes et ab nbere raptos
Abstnlit atra dies , et fnnere mersit acerbo.
Hos jnxta falso damnati crimine mortis.
Nec vero hae sine sorte datae , sine jndice , sedes.
Qnaesitor Minos nrnam movet: ille silentnm
Concilinmqne vocat , vitasqne et crimina discit.
Proxima deinde tenent maesti loca , qni sibi let nm
Insontes peperere mann , lncemqne perosi
Projecere animas. Qnam vellent aethere in alto
Nnnc et panperiem et dnros perferre labores !
Fas obstat, tristiqne palns inamabilis nnda
Alligat, et novies Styx interfnsa coërcet.
Nec procnl bine partem fnsi monstrantnr in omnem
Lngentes campi : sic illos nomine dicnnt.
Hic qnos dnrns amor crndeli tabe peredit
Secreti celant calles, et myrtea circùm
Silva tegit ; cnrae non ipsa in morte relinqnnnt.
His Phaedram Procrinqne locis, maestamqne Eriphylen
Crndclis nati monstrantem vnlnera , cernit ,
Enadnenqne, et Pa sip lni en. His Laodamia
»»8 AENEIDOS r. 447.
It comes; et jnvenis qnondam, nnnc femina, Carnis,
Knrsns et in veterem fato revolnta fignram.
Inter qnas Phœnissa recens a vnlnere Dido
Erraba I silva in magna: qnam Troiins heros
Ut primùm jnxta stetit, agnovitqne per nmbram
Obscnram, qnalem primo qni snrgere meme
Ant videt ant vidisse pntat per nnbila lnnam ,
Demisit lacrymas, dnlciqne aifatns amore est :
Infelix Dido, verns mihi nnntins ergo
Venerat extinctam , ferroqne extrema secntam !
Ftmeris , hen ! tibi cansa lni ! Per sidera jnro ,
Per snperos , et si qna fides tellnre snb ima est ,
Invitns, regina, tno de littore cessi.
Sed me jnssa deùm , qnae nnnc has ire per nmbras ,
Per loca senta sitn cognnt , noctemqne profnndam ,
Imperiis egêre snis; nec credere qnivi
If nne tantnm tibi me discessn ferre dolorem.
Siste gradnm, teqne adspectn ne snbtrahe nostro.
Qnem fngis? extremnm fato qnod te alloqnor hoc est.
Talibns Aeneas ardentem et torva tnentem
Lenibat dictis animnm , lacrymasqne ciebat.
Illa solo fixos ocnlos aversa tenebat ;
Nec magis incepto vnltnm sermone movetnr ,
Qnam si dnra silex ant stet Marpesia cantes.
Tandem corripnit sese , atqne inimica refngit
In nemns nmbrif'ernm, conjnx nbi pristinns illi
Respondet cnris , aeqnatqne Sychaens amorem.
Wec minns Aeneas casn percnssns iniqno
Proseqnitnr lacrymans longé , et miseratnr enntem.
Inde datnm molitnr iter : jamqne arva tenebant
Ultima, qnae bello clari secreta freqnentant.
Hie illi occnrrit Tydens, hic inclytns armis
Parthenopaens , et Adrasti pallentis imago.
Hie mnltùm fleti ad snperos , belloqne cadnci ,
Dardanidae ; qnos ille omnes longo ordine cernens ,
v. 48a. L I B E R V I. 129
I ngctnni t ; Glancnmqne , Medi inta qne, Thersilochnm=
qne,
Tres Antenoridas, Cereriqne sacrnm Polyphœten,
Idemnqne etiam cnrrns, etiam arma, tenentem.
Circnmstant animae dextra Iaevaqne freqnentes.
Nec vidisse semel satis est : jnvat nsqne morari ,
Et conferre gradnm , et veniendi discere cansas.
At Danaûm proceres, Agamemnoniaeqne phalanges,
Ut vidêre virnm fnlgentiaqne arma per nmbras ,
Ingenti trepidare metn : pars vertere terga ,
Cen qnondam petiere rates : pars tollere vocem
Exignam ; inceptns clamor frnstratnr hia ntes.
A tqne hie Priamiden laniatum corpore toto
Deiphobnm vidit , lacernm crndeliter ora ,
Ora, mannsqne ambas, popnlataqne tempora raptis
Anrihns , et trnncas inhonesto vnlnere nares.
'Vix adeo agnovit pavitantem , et dira tegentem
Snpplicia ; et notis compellat vocibns nitro :
Deiphobe armipotens , genns alto a sangnine Tencri ,
Qnis tam crndeles optavit snmere pœnas ?
Oni taritùm de te licnit ? Mihi fama snprema
Wocte tnlit, fessnm vasta te caede Pelaegnm
Procnbnisse snper confnsae stragis acervnm.
Tnne egomet tnmnlnm Rhœteo in littore inanem
Constitni , et magna Manes ter voce vocavi.
Nomen et arma locnm servant. Te,amice,neqnivi
Conspicere, et patria decedens ponere terra.
Ad qnae haec Priamides : Nihil o tibi , amice , relictnm ;
Omnia Deiphobo solvisti et fn ne ris n ml tris :
Sed me fata mea et scelns exitiale Lacamae
His mersere mal is; illa haec monnmenta reliqnit.
iVamqne nt snpremam falsa inter gandia noctem
Egerimns nosti; et nimiùm meministe necesse est.
Qnnm fatalis eqnns saltn snper ardna venit
Pergama, et armatnm peditem gravis attnlit alvo;
аЗо AENEIDOS v.5t6.
Illa, chornm simnlans, evantes orgia circnm
Dncebat Phrygias: flammam media ipsa tenebat
Ingentem, et snmma Danaos ex. arce voeabat.
Turn me confiectnm cnris somnoqne gravatnm
Infelix babnit thalamns ; pressitqne jacentem
Dnleis et alta qnies , placi Jaeqne simillima morti.
Egregia interea conjnx arma omnia tectis
Emovet, et fidnm capiti snbdnxerat ensem.
Intra tecta vocat Menelanm , et limina pandit ;
Scilicet id magnnm sperans fore mnnns amanti,
Et famam extingni veternm sic posse malornm.
Qnid moro r ? irrnmpnnt thalamo ; comes additas nna
Ilortator scelernm Aeolides. Di, talia Graiis
Instanrate, pio si pœnas ore reposco.
Sed te qni vivnm casns, age, fare vicissim
Attnlerint : pelagine venis erroribns actns ?
An monitn divùm ? an qnae te fortnna fatigat ,
Ut tristes sine sole domos , loca tnrbida , adires Г
Hac vice sermonnm roseis Anrora qnadrigis
Jam medinm aetherio cnrsn trajecerat axem;
Et fors omne datnm traberent per talia tempns:
Sed comes admonnit, breviterqne aflata Sibylla est:
Nox rnit, Aenea ; nos flendo dncimns horas.
Hic locns est partes nbi se via findit in ambas :
Dextera, qnae Ditis magni snb mœnia tendil ;
Hаc iter Elysinm nobis: at laeva malornm
Exercet pœnas, et ad impia Tartara mittit.
Deiphobns contra : Ne saevi , magna sacerdos ;
Discedam, explebo nnmernm, reddarqne tenebris.
I , decns , i , nostrnm ; melioribns ntere iàtis.
Tantùm effatns, et in verbo vestigia torsit.
Respicit Aeneas snbito, et snb rnpe sinistra
Mœnia lata videt triplici circnmdata mnro ,
Qnae rapidns flammis ambit torrentibns amois
Tartarens Phlegethon, torqnetqne sonantia saxa. -
Porta adversa , ingens , solidoqne adamante colnnmœ ;
v.55a. LIBER VI. a3t
Vis nt mtlla v ¡nnn, non ipsi exscindere ferro
Cœlicolae valeant: stat ferrea tnrris ad anras;
Tisiphoneqne sedens , palla snccincta crnenta ,
Vestibnlnm exsomnis servat noctesqne diasqne.
Hine exandiri gemi tns , et saeva sonare
Verbera : tnm strider ferri , tractaeqne catense.
Constitit Aeneas, strepitnmqne exterritnshansit:
Qnae scelernm facies? o virgo, effare; qnibnsve
Urgentnrpœnis? qni tantns plangor ad anras?
Tnm vates sic orsa loqni : Dnx inclyte Tencrûm .
Nnlli fas casto sceleratnm insistere limen ;
Sed me , qnnm lncis Hecate praelecit Avernis ,
Ipsa deùm pœnas docnit, perqne omnia dnxit.
Onosius haec Rhadamanthns habet dnrissima regna ;
Castigatqne anditqne dolos , snbigltqne fateri
Qnaeqnis apnd snperos, fnrto laetatns inani,
Oistnlit in seram commissa piacnla mortem.
Continno sontes nltrix accincta flagello
Tisiphone qnatit insnltans ; tortosqne sinistra
Intentans angnes, vocat agmina sœva sorornm.
Tnm demnm horrisono stridentes cardine sacrae
Pandnntnr portae. Cernis cnstodia qnalis
Vestibnlo sedeat? facies qnae limina servet ?
Qninqnaginta atris immanis hiatibns Hydra
Saevior intns habet sedem: tnm Tartarns ipse
Bis patet in praeceps tantùm, tenditqne snb nmbras ,
Qnantns ad ae thcrinm cœli snspectns Olympnm.
Hic genns antiqnnm terra , Titania pnbes ,
Fnlmine dejecti, fnndo volvnntnr in imo.
Hîc et Aloidas geminos , immania , vidi ,
Corpora , qni manibns magnnm rescindat c cœlnm
Aggressi, snperisqne Jovem detrndere regnis.
Vidi et crndeles dântem Salmones pœnas ,
Dnm flammas Jovis et sonitns imitatnr Olympi.
Qua t nor hic invectns eqnis, et lampada qnassans,
Per Graiúut popnlos mediaeqne per Elidis nrbem
»î» ABU EID 08 v. 588.
Ibat ovans, divùmqne sibi poscebat honorem:
Demens! qni nimbos et non imitabile faimen
Aere et corp.ipednm pnlsn simnlarat eqnornm.
At pater omnipotens densa inter nnbila telnm
Contorsit ; non ille faces , nec fnmea taedis
Lnmina; praecipitemqne immani tnrbine adegit.
Nec non et Tityon, Terrae omniparentis alnmnnm,
Cernere erat; per tota novem cni jngera corpns
Porrigitnr; rostroqne immanis vnltnr nbnnco
Immortale jecnr tondens , fecnndaqne pœnis
Viscera, rimatnrqne epnlis, babitatqne snb alto
Pectore; nec fifcrib reqnies datnr nlla renatis.
Qnid memoreш Lapithas, Ixiona, Pirithonmqne ,
Qnos snper atra silex jam jam lapsnra cadentiqne
Imminet assimili.i? Lncent genialibns altis
Anrea fnlera toris, epnlaeqne ante ora paratae
Regifico lnxn : Fnriarnm maxima jnxta
Accnbat, et manibns prohibet contingere mensas ;
Exsnrgitqne facem attolleng, atqne intonat ore.
Hic qnibns invisi fratres, dnm vita manebat,
Pnlsatnsve parens, ant frans innexa clienti;
Ant qni divitiis soli incnbnere repertis,
Nec partem posnere snis , qnae maxima tnrba est;
Qniqne ob adnlterinm caesi, qniqne arma secnti
Impia , nec veriti dominornm fallere dextras :
Inclnsi pœnain exspectant. Ne qnaere doceri
Qnam pœnam , ant qnae forma viros fortnnave mersit.
Saxnm ingens volvnnt alii , radiisvc rotarnm
Districti pendent: sedet, aUernnmqne sedebit,
Infelix Thesens : Phlegyasqne miserrimns omnes
Admonet , et magna testatnr voce per nmbras :
« Discite jnstitiam moniti, et non temnere divos. »
Vendidit hic anro patriam, dominnmqne potentem
Imposnit ; fixit leges pretio , n t qne refixit.
Hic thalamnm invasit natae, vetitosqne hymenaeos.
Ansi omnes immane nefas, ansoqne potiti.
v. 624. LIBER VI. 23Î
Non, mihi si lingnae centnm sint, oraqne centnm,
Ferrea vox, omnes scelernm comprendere formas,
Omnia pœnarnm percnrrere nomina, possim.
Haec nbi dicta dedit Phœbi longaeva sacerdos :
Sedjamage, carpe viam, etsnsceptnmperficemnnns:
Acceleremns, ait. Cyclopnm edncta caminis
Mœnia conspieio, atqne adverso formee portas,
Haec nbi nos praecepta j abent deponere dona.
Dixcrat ; et pariter, gressi per opaca viarnm ,
Corripinntspatinm medinm,foribnsqnepropmqnant.
Occnpat Âeneas aditnm, corpnsqne recenti
Spargit aqna , ramnmqne adverso in limine figit.
His demnm exactis , perfecto mnnere divae ,
Devenere locos laetos, et amœna vireta
Fortnnatornm nemornm, sedesqne beatas.
Largior hic campos aether et lnmine vestit
Pnrpnreo; solemqne snnm, sna sidera, nornnt.
Pars in gramineis exercent membra palaestris ;
Contendnnt lndo, et fnlva lnctantnr arena ;
Pars pedibns plandnn t choreas , et carmina dicnnt.
Nec non Threïcins longa cnm veste sacerdos
Obloqnitnr nnmeris septem discrimina vocnm :
Jamqne eadem digitis, jam pectine pnlsat ebnrno.
Hic genns antiqnnm Tencri , pnlcherrima proles 3
Magnanimi heroës , nati melioribns annis,
Ilnsqne, Assaracnsqne , et Trojae Dardannsanctor.
Arma procnl cnrrnsqne virûm miratnr inanes.
Stant terra defixae hastae , passimqne solnti
Per campos pascnntnr eqni. Qnae gratia cnrrùm
Armor ninqne fnit vivis, qnae cnra nitentes
Pascere eqnos , eadem seqnitnr tellnre repostos.
Conspicit ecce alios dextra laevaqne per herbam
Vescentes, laetnmqne choro Рœana canentes,
Inter odoratnm lanri nemns, nnde snpernè
Plnrimns Eridani per silvam volvitnr amnis.
Hie mamis.ob patriam pngnando vnlnera passi ,
20.
»34 AENEIDO S v. 66o.
Qniqne sacerdotes casti dnm vita maúebat,
Qniqne pii vates et Phœbo digna locnti ,
Inventas ant qni vitam excolnere per artes,
Qniqne sni memores alios fecere merendo :
Omnibns bis nivea eingnntnr tempora vitta.
Qnos circnmfnsos sic est affata Sibylla ;
Mnsaenm ante omnes , medinm nam plnrima tnrba
Hnnc habet , atqne hnmeris exstantem snspicit alris :
Dicite , felices animae , tnqne , optime vates ;
Qnae regio Anchisen, qnis habet locns? illins ergo
Yenimns, et magnos Erebi tranavimns amnes.
Atqne hnic responsnm pancis ita reddidit heros :
Nnlli certa domns ; lncis habitamns opacis ,
Riparnmqne toros et prata recentia rivis
Incolimns : sed vos , si fert ita corde volnntas ,
Hoc snperate jngnm; et facili jam tramite sistam.
Dhtit, et ante tnlit gressnm, camposqne nitentes
Desnper ostentat : dehinc snmma cacnmina linqnnnt.
At pater Anchises penitùs convalle virenti
Inclnsas animas , snpernmqne ad lnmen itnras ,
Lnstrabat stndio recolens; omnemqne snornm
Forte recensebat nnmernm, carosqne nepotes,
Fataqne , fortnnasqne virum , moresqne , mannsqne.
Isqne nbi tendentem adversnm per gramina vidit
Aenean, alacris palmas ntrasqne tetendit;
Effnsaeqne genis lacrymae ; et vox excidit ore :
Venisti tandem , tnaqne spectata parenti
Vieit iter dnrnm pietas ! datnr ora tneri ,
Nate, tna, et notas andire et reddere voces !
Sic eqnidem dnceham ammo rebarqne futnrnm ,
Tempora dinnmerans ; nec me mea cnra fefellit.
Qnas ego te terras et qnanta per aeqnora vectnm
Accipio! qnantis jactatnm , nate, periclis!
Qnam metni ne qnid Libyae tibi regna nocerent !
Ule antem: Tna m«, genitor, tna tristis imago ,
Sarpins occnrrens, haec limina tendere adegit.
v.696. IIBER VI. »35
Stant sale Tyrrheno classes. Da jnngere dextram,
Da, genitor; teqne amplexn ne snbtrahe nostro.
Sic memorans , largo fletn si mni ora rigabat.
Тer conatns ibi eollo dare braehia circnm ,
Ter frnstra comprensa manns effngit imago ,
Par levibns ventis , volncriqne simillima somno.
Interea videt Aeneas in valle redncta
Seclnsnm nemns, et virgnlta sonantia silvis,
Lethaenmqne , domos placidas qni praenatat , amnem.
Hnnc circnm innnmerae gentes popnliqne volabant :
Ac velnti in pratis, nbi apes œstate serena
rlorums insidnnt variis, et candida circnm
Lilia fnndnnl nr ; strepit omnis mnrmnre campns.
Horrescit visn snbito , cansasqne reqnirit
Instiiis Aeneas, qnae sint ea flnmina porro,
Qnive viri tanto complêrint agmine ripas.
Tnm pater Anclases : Animae qnibns altera fato
Corpora debentnr Lethaei ad flnmmis nncla m
Secnros latices et longa oblivia potant.
Has eqnidem memorare tibi, atqne ostendere coram ,
Jam pridem ac prolem cnpio ennmerare tnornm ,
Qno magis Italia mecnm laetere reperta.
О pater, anne aliqnas ad cœlnmhinc ire pntandnmest
Snblimes animas , iternmqne in tarda reverti
Corpora ? Qnae lncis miseris tam dira cnpido ?
Dicam eqnidem ; nec te snspensnm , nate , tenebo :
Snscipit Anchises, atqne ordiue singnla pandit.
Principio cœlnm, aс terras, camposqne liqnentes,
Lncentemqne globnm lnnae , Titaniaqne astra ,
Spiritns intns alit ; totamqne infnsa per artns
Mens agitat molcm , et magno se corpore miscet.
Inde hominnm pecndnmqne genns , vitaeqne vo)an=
tnm,
Et qnae marmoreo fert monstra snb aeqnore pontns.
Ignens est ollis vigor et cœlestis origo
Seminibns, qnantùm non noxia corpora tardant,
»36 AENEIDOS v.73t.
Terreniqne hebetant arms moribnndaqne membra.
Hinc metnnnt cnpinntqne , dolent gandentqne ; neqne
anras
Dispieinnt, clansae tenebris et carcere caeco.
Qnin et snpremo qnnm lnmine vita reliqnit,
Non tamen omne malnm miseris , nec fnnditns omnes
Corporea excednnt pestes; penitùsqne necesse est
Mnlta din concreta modis inolescere mins.
Ergo exercentnr pœnis , veternmqne malornm
Snpplicia expendnnt. Aliae pandnntnr inanes
Snspensœ ad ventos : aliis snb gnrgite vasto
Infectnm elnitnr scelns , ant exnritnr igni :
Qnisqne snos patimnr manes; exinde per amplnm
Mittimnr Elysinm , et panci laeta arva tenemns :
Donec longa dies , perfecto temporis orbe ,
Concretam exemit labem, pnrnmqne reliqnit
Aetherinm sensnm , atqne anrai simplicis ignem.
Has omnes, nbi mille rotam volvêre per annos,
Lethaenm ad flnvinm dens evocat agmine magno ,
Scilicet immemores snpera nt convexa revisant ,
Knrsns et incipiant in corpora velle reverti.
Dixerat Anchises : natnmqne, nniqne Sibyllam ,
Conventns trahit in medios tnrbamqne sonantem ;
Et tnmnlnm capit, nnde omnes longo ordine possit
Adversos legere, et venientnm discere vnltns.
Nnnc age , Dardaniam prolem qnae deinde seqnatnr
Gloria , qni maneant Itala de gente nepotes ,
Illnstres animas, nostrnmqne in nomen itnras ,
Expediam dictis, et te tna fata docebo.
Ule , vides , pnra j nvenis qni nititnr hasta ,
Proxima sorte tenet lncis loca ; primns ad anras
Aetherias Italo commixtns sangnine snrget,
Silvins, Albannm nomen, tna postnma proles;
Qnem tibi longaevo sernm Lavinia conjnx
Edncet silvis regem , regnmqne parentem ;
Unde genns longa nostrnm dominabitnr Alba.
т. 766. LIBER VI. »îу
Proximns Шe Proeas, Trojanae gloria gentis;
Et Capys; et Nnmitor; et, qni te nomine reddet,
Silvins Aeneas , pariter pietate vel armis
Egregins, si nmqnam regnandam acceperit Albam.
Qni j nvenes qnantas ostentant, adspice, vires !
At qni nmbrata gernnt civili tempora qnercn ,
Hi tibi Ni nne n I nm , et Gabios , ni bemqne Fidenam ;
Hi Collatinas imponent montibns arces,
Pometios, castrnmqne Inni, Bolamqne, Coramqne:
Haee tnm nomina ernnt , nnnc snct sine nomine terra.
Qnin et avo comitem sese Mavortins addet
Romnins, Assaraci qnem sangninis Ilia mater
F.dncct. Viden' nt gemmae stant vertice cristae ,
Et pater ipse sno snperûm jam signat honore ?
En bnjns, nate, anspiciis illa inclyta Roma
Imperinm terris, animos aeqnabit olympo , .'•
Septemqne nna sibi mnro circnmdabit arces ,
Felix prole vit'ùm : qnalis Berecyntia mater
Invehitnr cnrrn Phrygias tnrrita per nrbes ,
L¡ct.4 deam partn, centnm complexa nepotes,
Omnes cœlicolas, omnes snpera alta tenen tes.
Hne geminas nnnc flecte acies î banc adspice gentem ,
Romanosqne tnos. Hie Caesar, et omnis lnli
Progenies, magnnm cœli ventnra snb axem.
Hic vir, hic est, tibi qnem promitti saepins andis,
Angnstns Caesar, divi genns; anrea condet
Saecnla qni rnrsns Latio, regnata per arva
Satnrno qnondam ; snper et Garamantas et Indos
Proferet Imperinm : jacet extra sidera tellns ,
Extra anni solisqne vias , nbi cœlifer Atlas
Axem hnmero torqnet stellis ardentibns aptnm.
Hnjns in adventnm jam nnnc et Caspia regna
Responsis horrent divíim , et Maeotia tellns ,
Et septemgemini tnrbant trepida ostia Nili.
Nec vero Alcides tantùm tellnris obivit,
Fixerit aetipedem cervam licèt, ant Erymanthi
a38 AENEIDOS v. 8oа.
Pacarit nemora, et 1.1, mam tremefecerit arcn :
Nec, qni pampineis victor jnga flectit habenis,
Liber , ageos celso Nysae de vertice tigres.
Et dnbitamns ad h п c virtntem extendere factis ?
Ant m ctns Ansonia prohibet consistere terra?
Qnis procnl ille antem ramis insignis olivae ,
Sacra ferens? nosco crines incanaqne menta
Regis Romani, primns qni legibns nrbem
Fnndabit, Cnribns parvis et panpere terra
Missns in Imperinm magnnm : cni deinde snbibit
Otia qni rnmpet patriae residesqne movebit
Tnt lus in arma viros, et jam desneta trinmphis
Agmina: qnemjnxta seqnitnr jactantior Ancns ,
Nnncqnoqnejamnimiùmgandenspopnlaribnsanris.
Vis et Tarqninios reges , animamqne snperbam
Ultoris Brnti, fascesqne videre receptos?
Consnlis imperinm bic primns sœvasqne secnres
Accipiet; natosqne pater, nova bella moventes,
Ad pœnam pnLchra pro libertate vocabit.
Infelix ! ntcnmqne ferent ea facta minores ,
Vincet amor patriae , landnmqne immensa cnpido.
Qnin Decios, Drnsosqne procnl, saevnmqne secnri
Adspice Torqnatnm, et referantem signa Camilinm.
Illae antem, paribns qnas fnlgere cernis in armis,
Concordes animae nnnc, et dnm nocte prementnr,
Hen ! qnantnm inter se helinm , si limina vitae
Attigerint, qnantas acies stragemqne ciebnnt ,
Aggeribns socer Alpinis atqne arce Monœci
Descendens, gener adversis instrnctns Eois !
Ne, pneri, ne tanta animis assnescite bella ;
Nen patriae validas in viscera vertite vires.
Tnqne prior, tn, parce , genns qni dnds Olympo :
Projice tela mann, sangnis mens.
Ille trinmphata Capitolia ad alta Corintho
Victor aget cnrrnm, caesis insignis Achivis.
Ernet ille Argos, Agamemnoniasqne Mycenas,
v.838. LIBER VI. 239
Ipsnmqne Aeaciden, genns* armipotentis Achilli;
i iI us avos Trojae, templa et temerata Minervae.
Qnis te, magne Cato, l ai ¡Him , ant te, Cosse, IT lin -
qnat?
Qnis Gracchi genns? ant geminos , dno fnlmina belli,
Scipiadas, cladem Libyae? parvoqne potentem
Fabricinm? vel te snlco, Serrane, serentem?
Qno fessnm rapitis, ll'abii? Tn Maximns ille es,
Unns qni nobis cnnctando restitnis rem.
Excndent alii spirantia molliùs aera ,
Credo eqnidem ; vivos dncent de marmore vnltns ;
Orabnnt cansas meliùs ; cœliqne meatns
Describent radio, et snrgentia sidera dicent.
Tn regere imperio popnlos , Komane , memento ;
Hae tibi ernnt artes, pacisqne imponere morem ,
Parcere snbjectis, et debellare snperbos.
Sic pater Anchises; atqne haec mirantibns addit :
Adspice nt insignis spoliis Marcellns opimis
Ingreditnr, victorqne viros snpereminet omnes.
Hic rem Romanam, magno tnrbante tnmnltn ,
Sistet; eqnes sternet Pœnos, Gallnmqne rebellem -,
Tertiaqne arma patri snspendet capta Qninao
Atqne hic Aeneas, nna namqne ire videbat
Egreginm forma jnvenem et fnlgentibns armis,
Sed frons laeta parnm et dejecto lnmina vnltn :
Qnis, pater, ille vii nm qni sic comitatnr enntem ?
Filins? anne aliqnis magna de stirpe nepotnm ?
Qni strepitns circa comitnm ! qnantnm instar in ipso
est!
Sed nox atra capnt tristi circnmvolat nmbra.
Tnm pater Anchises lacrymis ingressns obortis:
О nate, ingentem lnctnm ne qnaere tnornm;
Ostendent terris hnnc tantùm fata, neqne nltrs
Esse sinent. Nimiinn vobis Komana propago
Visa potens , Snperi , propria haec si dona fnissent.
Qoantos ille virûm magnam Mavortis ad nrbem
2io AE N E I D O S L I B E R V I. v. 87»
Campns aget gemitns ! vèl qnae, Tiberine, videbis
Fnnera, qnnm tnmnlnm praeterlabere recentem!
Nec pner Iliaca qnisqnam de gente Latinos
In i .ч nt nm spe tollet avos; nec Romnla qnondam
Ullo se tantiim tellns jactabit alnmno.
Hen pietas ! hen prisca fides ! invictaqne bello
Dentera! non illi se qnisqnam impnne tnlisset
Obvins armato, sen qnnm pedes iret in hostem ,
Sen spnmantis eqni foderet calcaribns armos.
Hen! miserande pner, si qna fata aspera rnmpas,
Tn Marcellns cris. Manibns date lilia plenis:
Pnrpnreos spargam flores, animamqne nepotis
His saltem accnmnlem donis, et fnngar inani
Mnnere. Sic tota passim regione vagantnr
Aéris in campis latis, atqne omnia lnstrant.
Qnae postqnam Anchises natnm per singnla dnxit,
Incenditqne animnm famae venientis amore ;
Exin bella viro memorat qnae deinde gerenda ,
Lanrentesqne docet popnlos, nrbemqne Latini ,
Et qno qnemqne modo fngiatqne feratqne laborem.
Snnt gemiriae Somni portae; qnarnm altera fertnr
Cornea , qna veris facilis datnr ex it ns nmbris :
Altera , candenti perfecta nitens elephanto ;
Sed falsa ad cœlnm mittönt insomnia Manes.
His nbi tnm natnm Anchises nnaqne Sibyllam
Proseqnitnr dictis ; portaqne fmittit ebnrna.
Ille viam secat ad naves , sociosqne revisit.
Tnm se ad Gaietae recto fert littore portnm :
Anchors de prora jacitnr; stant littore pnppes.
AENEIDOS
LIBER SEPTIMUS.

l n qnoqne üttorilms nostris, Aeneïa nntrix,


Aeternam moricn s fama m , Caieta , dedisti :
Et nn nc servat honos sedem tnns ; ossaqne nomen
Hesperia in magna, si qna est ea gloria , signat.
At pins exseqniis Aeneas rite solntis,
Aggere composito tnmnli , postqnam alta qniêrnnt
Aeqnora, tendit iter velis, portnmqne relinqnit.
Adspirant anra in noctem, nec candida cnrsns
Lnna negat; splendet tremnlo snb lnmine pontns.
Proxima Circaeae radnntnr littora terra ,
-Dives inaccessos nbi Solis filia lncos
Assidno renonat cantn , tectisqne snperbis
Urit odoratam noctnrna ш lnmina cedrnm ,
Argnto tennes percnrrens pectine telas.
Hine exandiri gemitns iraeqne leonnm
Vincla recnsantnm et sera snb nocte rndenrnm ;
Saetigeriqne snes, atqne inpraesepibns nrsi
Szvire, ac formae magnornm nlnlare lnpornm ;
Qnos bominnm ex facie dea saeva potentibns herbis
Indnerat Circe in vnltns ac terga ferarnm.
QUOB ne monstra pii paterentnr talia Troës
Delati in portns, nen littora dira snbirent,
242 AE N E I D O S - у. Î2.
Neptnnns ventis implevit vela secnndis,
Atqne fngam dedit , et jiraeter vada fervida vexit.
Jamqne rnbescebat radiis mare, et aethere ab altô
Anrora in roseis fnlgebat latea bigis :
Qnnm venti posnere , omnisqne repente resedit
Flatns , et in lento lnctantnr marmore tonsae.
Atqne hîr Aeneas ingentem ex aeqnore lncnm
Prospicit. Hnne inter flnvio Tiberinns amœno,
Vorticibns rapidis, et mnlta /la v n s arena,
In mare prornmpit: variae circùmqne snpraqne
Assnetae ripis volncres et ânminis alveo
Ли lu; ru mnlcebant cantn , lncoqne volabant.
Flectere iter sociis , terraeqne advertere proras ,
Imperat , et laetns flnvio snccedit opaco.
Nnnc age, qni reges, Erato, qnae tempora rernm ,
Qnis Latio antiqno Í nerit statns , advena classem
Qnnm primùm Ansoniis exercitns appnlit oris ,
JExpediam, et primae revocabo exordia pngnae.
Tn vatem, tn, Diva, mone. Dicam horrida bella ;
Dicam acies, actosqne animis in fnnera reges ,
Tyrrhenamqne mannm , totamqne snb arma coactam
Hesperiam. Major rernm mihi nascitnr ordo,
Majns opas moveo. Rex arva Latinns et nrbes
.tam senior longa placidas in pace regebat.
Hnnc Fanno et nympha genitnm Lanrente Marica
Accipimns. Fanno Picns pater ; isqne parenteœ
Te, Satnrne, refert ; tn sangninis nltimns anctor
Filins hnic , fato divnm , prolesqne virilis
Nnlla fnit; priinaqne oriens erepta jnventa est.
Sola domnm et tantas servabat filia sedes, , .¡
Jam matnra viro, jam plcnis nnbilis annis.
Mnlti illam magno e Latio totaqne petebant
Ansonia. Petit ante alios pnlcherrimns omnes •
Tnrnns, avis atavisqne potens; qnem regia conjnx
Adjnngi genernm miro properabat amore;
Sed va rus portenta deùm terroribns obstant.
v. 58. L I B E R T 1 1. 2/,3
Lanrns erat tecti medio, in penetral ¡bns altis,
Sacra comam , mnltosqne metn servata per annos ;
Qna m pater inventam , primas qnnm conderet arces,
Ipse ferebatnr Phœbo sacrasse Latinns ,
Lanrentisqne ab ea nomen posnisse colonis.
Hnjns apes snmmnm densae ( miranile dictn ) ,
Stridore ingenti liqnidnm trans aethera vectae ,
Obsedere apicem; et, pedibns per mntna nexis,
Examen snbitnm ramo frondente pependit.
Continno Tates, Externnm cernimns, inqnit,
Adventare virnm, et parfes petere agmen easdem
Partibns ex isdem, et snmma dominarier arce.
Praeterea, castis adolet dnm altaria taedis,
Ut jnxta genitorem adstat Lavinia virgo,
Visa ( nefas ) longis comprendere crinibns ignem ,
Atqne omaem ornatnm flamma crepitante cremari ;
Regalesqne accensa comas , accensa coronam
Insignem gemmis ; tnm fnmida lnmine fnlvo
Involvi, ac totis vnlcannm spargere tectis.
td vero horrendnm ac visn mirabile ferri :
Namqne fore illnstrem fama fatisqne canebant
Ipsam; sed popnlo magnnm portendere bellnm.
At rex, sollicitns monstris, oracnla Fanni
Fatidici genitoris adit, lncosqne snb alta
Consnlit Albnnea, nemornm qnae maxima sacro
Fonte sonat, saevamqne exhalat opaca mepaitim.
Hine Italae gentes, omnisqne Oenotria tellns ,
In dnbiis responsa petnnt. Hne dona saccrdos
Qanm tnlit, et caesarnm ovinm snb nocte silenti
Pcllibns incnbnit st ratis, somnosqne petivit ,
Mnlta modis simnlacra videt volitantia miris ,
Et varias andit voces , frnitnrqne deornm
Colloqnio, atqne imis Acheronta affatnr Avernis.
Hie et tnm pater ipse petens responsa Latinns
Centnm lanigeras mactabat rite bidentes ,
Arqne Knni ш effnltns tergo stratisqne jacebat
a44 AE N EID O S t. 94
Velleribns. Snbita ex alto vox reddita lnco est :
Ne pete connnbiis natam sociare Latinis ,
O mea progenies, thalamis nen crede paratis :
Externi veninnt generi , qni sangnine nostrnm
Nomen in astra ferant, qnornmqne ab stirpe nepotes
Omnia snb pedibns , qna sol ntrnmqne recnrrens
Adspicit oceannm, vertiqne regiqne videbnnt.
Hacc responsa patris Fanni , monitnsqne silenti
Nocte datos, non ipse sno premit ore Latinns ;
Sed circùm late volitans jam fama per nrbes
Ansonias tnlerat, qnnm Laomedontia pnbes
Gramineo ripae religavit ab aggere classem.
Aeneas, primiqne dnces, et pnlcher lnlns,
Corpora snb ratnis deponnnt arboris ahae ,
Institnnntqne dapes , et adorea liba per herbam
Snbjicinnt epnlis ( sic .lnppiter ille monebat ),
Et cereale solnm pomis agrestibns angent.
Consnmptis hic forte alus , nt vertere morsns
Exignam in cererem pennria adegit edendi,
Et violare mann malisqne andacibns orbem
Fatalis crnsti, patnlis nec parcer« qnadris :
Hens! etiam mensas consnroimns! inqnit lulns.
Nec pinra allndens. Ea vox andita labornm
Prima tnlit finem , primamqne loqnentis ab ore
Eripnit pater, ac stnpefactns nnmine pressit.
Continno: Salve, fatis mihi debita tellns;
Vosqne, ait, o ßdi Trojae, salvete, Penates.
Hîc domns,hœc patria est. Genitor mihi talia,namqne
Nnnc repeto , Anchises fatornm arcana reliqnit :
Qnnm te, nate, fames ignota ¿td littora vectnm
Accisis coget dapibns consnmere mensas ,
Tnm aperare domos defessns , ibiqne memento
Prima locare mann molifiqne aggere tecta.
Haec erat illa fames ; haec nos snprema manebat , -
Exitiis positnra modnm.
Qnare agite , et primo laeti cnm lnmine solis
v. t3o. LIBER VII. 545
Qnœ loca , qnive habeant homines , nbi momia gemis ,
Vestigemns, et a portn diversa petamns.
Nnnc pateras libate Jovi , precibnsqne vocate
Anchisen genitorem, et vina reponite mensis.
Sic deinde effatns, frondenti tempora ramo
Implicat, et Geninmqne loci, primamqne deornm
Tellnrem, Nymphasqne, et adhnc ignota precatnr
Flnmina: tnm Noctem, Noctisqne orientia signa,
Idsenmqne Jovem,Phrygiamqne ex ordine matrem
Invocat, et dnplices Cœloqne Ereboqne parentes
Hic pater omnipotens ter cœlo clarns ab alto
Intonnit, radiûqne ardentem Incis et anro
Ipse mann qnatiens ostendit ab aethere nnbem.
Diditnr hic snbito Trojana per agmina rnmor ,
Advenisse diem qno debita mcmia condant.
Certatim instanrant epnlas, atqne omine magno
Crateras laeti statnnnt , et vina coronant.
Postera qnnm prima lnstrabat lampade terras
Orta dies, nrbem, et fines, et lirtora gentis,
Dtversi explorant: haec fontis stagna Ntnnici,
Hnne Thybrim flnvinm , hic fortes habitare Latinos.
Tnm satns Anchisa delectos ordine ab omni
Centnm oratores angnsta ad mœnia regis
Ire jnbet, ramis velatos Palladia otnnes;
Donaqne ferre viro , pacemqne exposcere TeOcris.
Hand mora; festinant jnssi, rapidisqrie fernntnr
Passtbns: ipse hnmili designat mœnia fossa ,
Molitnrqne locnm; primasqne inlittore sedes,
Castrornm in morem, pinnis atqne aggcre cingit.
Jamqne iter emensi , tnrres ac tecta Latinornm
Ardna cernebant jnvenes, mnroqne snbibant.
Ante nrbem pneri et primîevo flore Jnventns
Exercentnr eqnis , domitantqne in pnlvere cnrras,
Ant acres tendnnt arcns, ant lenta lacertis
Spicnla contorqnent, cnrsnqne ictnqne lacessnnt:
nш ravectns eqno longœvi regis ad atrres
а4б AENEIDOS т. 166.
Nnntins ingentes ignota in veste reportat
Advenisse viros. Ille intra tecta vocari
Imperat, et solio medins consedit avito. . ••
Tectnm angnstnm , ingens, centnm sublimc colnmnis ,
Urbe fnit snmma , Lanrentis regia Pici ,
Horrendnm silvis et relligione parentnm.
Hîc sceptra accipere, et primos at tollere fasces ,
Regibns omen eral. ; hoc illis cnria rempln m ;
Паe sacris sedes epnlis; hic, ariete caeso ,
Perpetnis soliti patres considere mensis.
Qnin etiam veternm effigies ex ordine avornm
Antiqua e cedro, Italnsqne, paterqne Sabinns
'Vitisator, cnrvam servans snb imagine falcem ,
Satnrnnsqne senex , Janiqne bifrontis imago ,
Vestibnlo adstabant; aliiqne ab origine reges
Marti» qni ob patriam pngnando vnlnera passi.
Mnltaqne praeterea sacris in postibns arma ;
Captivi pendent cnrrns, cnrvaeqne secnres,
Et cristae capitnm , et portarnm ingentia clanstra ,
Spicnlaqne, clypeiqne, ereptaqne rostra од nnis.
Ipse Qnirinali litno parvaqne sedebat
Snccinctns trabea, laevaqne ancile gerebat
Piííns, eqnúm domitor; qnem capta cnpidine conjnx
Anrea percnssnm virga , versnmqne venenis ,
Fecit avem Circe, sparsitqne coloribns alas.
Tali intns templo di vu m , patriaqne Latitms
Sede sedens, Teneros ad sese in tecta vocavit ;
Atqne baec ingressis placido prior edidtt ore :
Dicite, Da nl.t ni t!,%• , neqne enim nescimns et nrbem
Et genns, anditiqne advertitis aeqnore cnrsnm,
Qnid petitis? qnœ cansa rates, ant cnjns egentes
Littns ad Ansoninm tot per vada caernla vex.it?
Sive errore viae, sen tempestatibns acti,
( Qnalia mnlta mari nantae patinntnr in alto )
Flnminis intrastis ripas, portnqne sedetb;
Ne ftigite Eospitinm; neve ignorate Latino3
v. 202. LIBER VII. 247
Saï itrai gentem , hand vinclo nec legibns aeqnam ,
Sponte sna, veterisqne dei se more tenentçm.
Atqne eqnidem memini ( fama est obscnrior annis )
Anrnncos ita ferre senes ; his ortns nt agris
Dardanns Idaeas Pbrygiae penetrarit ad nrbes ,
Threiciamqne Samnm, qnaennncSamothraciafertnr.
Tlinc ill am Corythi Tyrrhena ab sede profectnm
Anrea nnnc solio stellantis regia cœli
Accipit, et nnmernm divornm alta ri bns addit.
Dixerat; et dicta ilionens sic voce sec ntns:
Rex, genns egreginm Fanni, nec flnctibns actos
Atra snbegit hiems vestris snccedere terris ;
Nec sidns regione viae littnsve fefellit.
Consilio bane omnes animisqne volentibns nrbem
Afferimnr, pnlsi regnis, quae maxima qnondam
Extremo veniens sol adspiciebat Olympo.
Ab Jove principinm generis; .love Bardana pnbes
Gandet avo: rex ipse, Jovis de gente snprema ,
Troins Aeneas tna nos ad limina misit.
Qnanta per Idaeos saevis effnsa Mycenis
Tempestas ierit campos , qnibns actns nterqne
Europae atqne Asiae fatis concnrrent orbis ,
Andiit, et si qnem ici lns extrema refnso
Snbmovet oceano, et si qnem extentajplagarnm
Qnatnor in medio dirimit plaga solis iniqni.
Dilnvio ex illo tot vasta per aeqnora vecti ,
Dis sedem exignam patriis , littnsqne rogamns
Innocnnm , et cnnctis nndamqne anramqne patentem.
Non erimns regno indecores ; nec vestra feretnr
Fama levis, tantive abolescet gratia facti ;
Nec Trojam Ansonios gremio excepisse pigebit.
Fata per Aeneae jnro , dextramqne potentem ,
Sive fide , sen qnis bello est expertns et armis ;
Mnlti nos popnli , mnltae ( ne temne qnod nltro
Praeferimns manibns vinas ac verba precantia )
Bt petiere sibi et volnere adjnngere gentes.
248 AENEIDOS v. 238.
Sed nos fata denm vestras exqnirere terras
Imperiis egêre snis. Hine Dardanns ortns
Hne repetit; jnssisqne ingentibns nrget Apollo
Tyrrhennm ad Thybrim et fontis vada sacra Nnmici.
Dat tibi praterea fortnnae parva prioris
Mnnera, reliqnias Troja ex ardente receptas.
Hoc pater Anchises anro libabat ad aras :
Hoc Priami gestamen erat, qnnm jnra vocatis
More daret popnlis; soeptrnmqne, sacerqne tiaras,
Iliadnmqne labor vestes.
Talibns Ilionei dictis, defixa Latinns
Obtntn tenet ora , soloqne immobilis haeret ,
Intentos volvens ocnlos : nec pnrpnra regem
Ficta movet , nec sceptra moment Priameïa tantàm ,
Qnantùm in connnbio natae thalamoqne moratnr:
Et veteris Fanni volvit snb pectore sortem.
Hnnc illnm fatis externa ab sede profectnm
Portendi genernm , paribnsqne in regna vocari
Anspiciis; hnic progeniem virtnte futnram
Egregiam, et totnm qnae viribns occnpet orbem.
Tandem lartns ait : Di nostra incepta secnndent ,
Angnrinmqne snnm. Dabitnr, Trojane, qnod optas.
Mnnera nec sperno. Non vobis, rege Latino,
Divitis aber agri Trojaeve opnlentia decrit.
Ipse modo Aeneas ( nostri si tanta cnpido est,
Si jnngi hospitio properat, socinsqne vocari, )
Adveniat; vnltns neve exhorrescat amicos.
Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni.
Vos contra regi mea nnnc mandata referte.
Est mihi nata , viro gentis qnam jnngere nostrae ,
Non patrio ex adyto sortes , non plnrima cœlo
Monstra sinnnt : generos externis aflore ab oris ,
Hoc Latio restare cannnt , qni sangnine nostrnm
Nomen in astra ferant. Hnnc illnm poscere fata
Et reor , et , si qnid veri mens angnrat , opto.
Haec effatns , eqnos nnmero pater cligit omni :
v. 274. LI B ER VII. 349
Stabant ter centnm nitidi in praesepibns altis.
Ommbns extemplo Tencris jnbet ordine dnci
Instratos ostro alipedes pictisqne tapetis.
Anrea pectoribns demissa monilia pendent :
Tecti anro, fnlvnm mandnnt snb dentibns anrnm.
Absenti Aeneae cnrrnm geminosqne jngales,
Semine ab aetherio, spirantes naribns ignem,
Hiornm de gente patn qnos üaedala Circe
Snpposita de matre nothos fnrata creavit.
Talibns Acnca dae donis dictisqne Latini
Snblimes in eqnis re1lennt, pacemqne reportant.
Ecce antem Inachiis sese referebat ab Argis
Kiüv a Jovis conjnx , anrasqne invecta tenebat ;
Et laetnm Aenean classemqne ex aethere longo
Dardaniam Sicnlo prospexit ab nsqnc Pachyno.
Moliri jam tecta vidtt, jam fidere terra,
Desernisse rates : slct ¡t acri fixa dolore.
Tnm, qnassans capnt , haec effnndit pectoie dicta :
Hen stirpem invisam ! et fatis contraria nóstris
Fata Phrygnm ! nnm Sigeis occnmbere campis ,
IN nm capti potnere capi ? nnm incensa cremavit
Troja viros? medias acies mediosqne per ignes
Invenere viam. At , credo , mea nnmina tandem
Fessa jacent, odiis ant exsatnrata qnievi.
Qnin etiam patria excnssos infesta per nndas
Ansa seqni, et profngis toto me opponere ponto.
A bsi i m p ta.' in Teneros vires cœliqne marisqne.
Qnid Syrtes, ant Scylla mihi, qnid vasta Charybdis
Profnit? optato condnntnr Thybridis alveo,
Secnri pelagi , atqne mei. Mars perdere gentem
Immanem Lapitlmm valnit : concessit in iras
Ipse deùm antiqnam genitor Calydona Dianae.
Qnod scelns ant Lapithas tantnm , ant Calydona me=
rentem?
Ast ego, magna Jovis conjnx, nil linqnere inansnm
Qnae potni infelix, qnae memet in omnia verti,
a5o AE N E I D O S v. Jog.
Vincor ab Aenea. Qnod si mea nomina non snnt
Magna satis , dnbitem hand eqnidem implorare qnod
nsqnam est.
Flectere si neqneo Snperos, Acheronta movebo.
Non dabitnr regnis ( esto ) prohibera Latinis ,
Atqne immota manet fatis Lavinia conjnx :
At traliere, at i)nc moras tantis licet addere rebns;
At licet ambornm popnlos exscindere regnm.
Hac gener atqne socer coëant mercede snornm.
Sangnine Trojano et Rntnlo dotabere, virgo ;
Et Bellona manet te pronnba. Nec face tantùm
Cisseis praegnans ignes enixa jngales ;
Qnin idem Veneri partns snns , et Paris alter ,
Fnnestaeqne iternm recidiva in Pergama t¡rdze.
Haac nbi dicta dedit, terras horrenda petivit.
Lnctificam Allecto dirarnm ab sede dearnm
Infernisqntf ciet tenebrip ; cni tristia bella ,
Iraqne, it>jidiœqne , et crimina noxia cordi.
Odit et ip.«e pater Pinton , ödere sorores
Tartareae monstrnm : tot sese vertit in ora ,
Tam SXVÍK facies , tot pnllnlat atra colnbris.
Qnam Jnno his acnit verbis , ac talia fatnr :
Hnnc mihi da proprinm , virgo sata Nocte , laborem .
Hanc operam; ne noster honos infractave cedat
Fama loco; nen con n nbi is ambire Latinnm
Aeneadae possint, Italosve obsidere fines.
Tn potes nnanimos armare in prœlia fratres ,
Atqne odiis versare domos : tn verbera tectis
Fnnereasqne inferre faces : tibi nomina millc ,
Mille nocendi artes : fecnndnm concnte pectns .
Disjice compositam pacem , sere crimina belli :
Arma velit, poscatqne simnl, rapiatqne jnventns.
Exin Gorgoneis Allecto infecta venenis
Principio Latinm et Lanrentis tecta tyranni
Ceba petit, tacitn mqne obsedit limen Amata: :
QnamsnperadventnTencrûm, Tnrniqnehymenaeis,
v. 344. LIBER VII: a5i
Femmeae ardentem cnraeqne iraeqne coqnebant.
Hnic dea eaernleis nnnm de crinibns angnem
Conjicit , inqne sinnm praecordia ad intima snbdit ,
Qno fnribnnda domnm monstro permisceat omncm.
Шe inter vestes et levia pectora lapsns
Volvitnr attactn nnlio , fallitqne fnrentem ,
Tipeream inspirans animam: lit tortile eollo
Anrnm ingens colnber; fit longae taenia vittae,
Innectitqne comas, et membris lnbricns errat.
Ac dnm prima lnes ndo snblapsa veneno
Pertentat sensns, atqne ossibns implicat ignem ,
Necdnm animns toto percepit pectore flammam ,
Molliùs, et solito matrnm de more, locnta est,
Mnlta snper nata lacrymans, Phrygiisqne hymcnaeis:
Exsnlibnsne datnr dncenda I.avmia Tencris ,
O genitor? nec te miseret nataeqne, tniqne?
Nec nui t ris miseret , q nam primo aqnilone relinqnct
Perfidns, alta petens abdncta virgine, praedo?
At non sic Phrygins penetrat Lacedaemona pastor ,
Ledaeamqne Helenam Trojanas vexit ad nrbes?
Qnid tna saneta fides, qnid cnra antiqna tnornm ,
Et consangnineo toties data dextera Tnrno ?
Si gener externa petitnr de gente Latinis ,
Idqne sedet, Fanniqne premnnt te jnssa parentis-,
Omnem eqnidem sceptris terram qnae libera nost ris
Dissidet exteniam reor, et sic dicere divos.
Et Tnrno, si prima domùs repeta tnr origo ,
Inaehns Acrisinsqne patres, medùeqne Mycenae.
His nbi neqnidqnam dictis experta Latinnm
Contra stare videt , penitùsqne in viscera lapsnm
Serpentis fnriale malnm, totamqne pererrat ;
Tnm vero infelix, ingentibns excita monstris ,
Immensam sine more fnrit lymphata per nrbem :
Cen qnondam torto volitans snb verbere tnrbo,
Qnem pneri magno in gyro vacna atria circnm
Intend lndo exercent ; ille actns babena
,5a AE N E II) O S v. 38o.
Cnrvatis ferinr spatiis: stnpet inscia snpra
Impnbesqne manns, mirata volnbile bnxnm:
Dant animos plagae. Non cnrsn segnior illo
Per medias nrbes agitnr, popnlosqne feroces.
Qnin etiam in silvas, simnlato nnmine Bacchi,
Majns adorta nefas, majoremqne orsa fnrorem ,
Evolat; et natam frondosis montibns abdit;
Qno thalamnm eripiat Tencris , taedasqne moretnr :
Evoë Bacche, fremens, solnm te virgine dignnm
Vociferans : etenim molles tibi snmere thyrsos ,
Te lnstrare choro , sacrnm tibi pascere crinem.
Fama volat : fnriisqne accensas pectore matres
Idem omnes simnl ardor agit nova qnaerere tecta.
Desernere domos: ventis dant colla comasqne.
Ast aliae tremnlis nlnla tibns aethera complent ,
Pampineasqne gernnt incinctae pellibns bastas.
Ipsa inter medias flagrantem fervida pinnm
Snstinet, ac natae Tnrniqne canit hymenaeos ,
Sangnineam torqnens aciem ; torvnmqne repente
Clamat : lo matres , andite nbi qnaeqne , Latina1 ,
Si qna piis animis manet infelicis Amatae
Gratia , si j nris materni cnra remordet ;
Solvite crinales vittas, capite orgia mecnm.
Talem inter silvas , inter deserta ferarnm ,
Reginam Allecto stimnlis agit nndiqne Bacchi.
Postqnatn visa satis primos acnisse fnrores ,
Consilinmqne omnemqne domnm vertisse Latini ;
Protenns bine fnscis tristis dea tollitnr alis
Andacis Rntnli ad mnros , qnam dicitnr nrbem
Acrisioneis Danaë fnndasse colonis ,
Praecipiti delata noto : locns Ardea qnondam
Dictns avis, et nnnc magnnm manet Ardea nomen :
Sed fortnna fnit. Tectis hic Tnrnns in altis
Jam mediam nigra carpebat nocte qnietem.
Allecto torvam faciem et fnrialia membra
F s.nit : in vnltns sese transformat aniles ,
v. 416. LIBER VII. а5î
Et frontem obseaenam rngis arat : indnit albos
Cnm vitta crines : tnm ramnm innectit olivae.
Fit Calybe, Jnnonis anns templiqne sacerdos:
Et jnveni ante ocnlos his se cnm vocibns offert :
Tnrne, tot incassùm fnsos patiere labores ,
Et tna Dardaniis transcribi sceptra colonis?
Rex tibi conjnginm et qnaesitas sangnine dotes
Abnegat, externnsqne in regnnm qnaeritnr haeres.
I nnnc, ingratis offer te, irrise , periclis :
Tyrrbenas, i, sterne acies; tege pace Latinos.
Haec adeo tibi me , placida qnnm nocte jaceres ,
Ipsa palam fári omnipotens Satnrnia jnssit.
Qnare age , et armari pnbem , portisqne moveri ,
Laetnsin arma para; et Phrygios, qni flu mine pnlchro
Consedere, dnces, pictasqne exnre carinas.
Cœlestnm vis magna jnbet. Rex ipse Latinm,
Ni dare conjnginm , et dicto parere fatetnr ,
Sentiat, et tandem Tnrnnm experiatnr in armis.
Hic jnvenis, vatem irridens, sic orsa vicissim
Ore refert : Classes invectas Thybridis nndam
Non , ut rere , meas effngit nnntins anres ;
Ne tantos mihi finge metns : nec regia Jnno
Immemor est nostri.
Sed te victa sitn veriqne effeta senectns ,
O mater, cnris neqnidqnam exercet, et arma
Regnm inter falsa vatem formidine lndit.
Cnra tibi, divûm effigies et templa tneri :
Bella viri pacemqne gerent, qneis bella gerenda.
Talibns Allecto dictis exarsit in iras.
At jnveni oranti snbitns tremor occnpat artns ;
Derignere ocnli : tot Erinnys sibilarbydris ,
Tantaqne se facies aperit. Tnm flammea torqnens
Lnmina, cnnctantem , et qnaerentem dicere plnra,
Repnlit, et geminos erexit crinibns angnes,
Verberaqne msonnit, rabidoqne haec addidit ore:
En ego victa sitn , qnam veri effeta senectns.
254 AENEIDOS v. 452
Arma inter regnm falsa formidine lndit.
Respice ad haec : adsnm dirarnm ab sede sorornm :
Bella mann letnmqne gero.
Sic effata facem jnveni conjecit, et atro
Lnmine fnmantes fiidt snb pectore taedas.
ОШ somnnm ingens rnmpit pavor : ossaqne et artns
Perfnndit toto prornptns corpore sndor.
Arma amens fremit; arma toro tectisqne reqnirit.
Saevit amor ferri, et scelerata insania belli,
Ira snper. Magno velnti qnnm flamma sonore
Virgea snggeritnr costis nndantis aheni ,
Exsnltantqne aestn latices: fnrit intns aqnaü
Fnmidns atqne alté spnmis exnberat amnis:
Nec jam se capit nnda ; volat vapor ater ad anras.
Ergo iter ad regem , pollnta pace , Latinnm
Indicit primis jnvennm , et jnbet arma paran ,
Xntari Italiam, dctrndere finibns hostem ;
Se satis ambobns Tmcrisqne venire Latinisqne.
Hжc nbi dicta dedit, divosqne in vota vocavit ,
Certatim sese Rntnli exhortantnr in arma.
Hnne decns egreginm formae movet atqne jnvente ,
Hnne atavi reges, hnne claris dextera factis.
Dnm Tnrnns Rntnlos animis andacibns implet ,
Allecto in Teneros Stygiis se concitat alis ,
Arte nova specnlata locnm qno littore pnlcher
Insidiis cnrsnqne feras agitabat lnlns.
Hic snbitam canibns rabiem &>eytia virgo
Objicit, et noto nares contingit odore ,
Ut cervnm ardentes agerent: qnae prima labornm
Cansa fnit, belloqne animos accendit agrestes.
Cervns erat forma prœstanti et cornibns ingens ;
Tyrrhidae pneri qnem matris ab nbere raptnm
Nntribam, Tтrrhensqne pater, cni regia parent
Armenta, et late cnstodia credita camp».
Assnetnm imperiis soror oinni Silvia cnra
Mollibns intexens ornabat cornna sertis ,
v. 488. LIB ER VII. 2Ï5
Pectebatqne fernm , pnroqne in fönte lavabat.
Ille, ma mim patiens, mensaeqne assnetns hertli,
Errabat silvis, rnrsnsqne ad limina nota
Ipse domnm sera qnamvis se nocte ferebat.
Hane procnl errantem rabidae venantis Inli
Commovêre canes, flnvio qnnm forte secnndo
Deflneret, ripaqne aestns viridante levaret.
Ipse etiam , eximiae landis snccensns amore ,
Ascanins cnrvo direxit spicnla cornn :
Nec dextrae er rant i dens abfnit ; actaqne mnlto
Perqne nternm sonitn perqne ilia venit arnndo.
Sancins at qnadrnpes nota intra tecta refngit,
Snccessitqne gemens stubnlis; qnestnqne, crnentns,
Atqne imploranti similis , tectnm omne replebat.
Silvia prima soror, palmis perenssa lacertos,
Auxilinm vocat , et dnros conclamat agrestes.
ОШ ( pestis enim tacitis latet aspera silvis ')
Improvisi adsnnt; hic torre armatns obnsto,
Stipitis bic gravidi nodis : qnod cniqne repertnm
Kimanti, telnm ira facit. Vocat agmina Tyrrhene,
Qnadrifidam qnercnm cnneis nt fortè coactis
Scindebat, rapta spirans immane secnri.
At saeva e specnlis tempns dea nacta nocendi
Ardna tecta petit stabnli , et de cnlmine snmmo
Pastorale canit signnm , cornnqne recnrvo
Tartaream intendit vocem ; qna protenns omne
Contremnit nemns , et silvae intonnere profnndae.
Andiit et Triviijc longé lacns ; andiit amnis
Snlfnrea Nar albns aqna , fontesqne Velini ;
Et trepidae matres pressere ad pectora natos.
Tnm vero ad vocem celeres , qna bnccina signnm
Dira dedit, raptis concnrrnnt nndiqne telis
Indomiti agricolae; nec non et Troïa pnbes
Âscanio anxilinm castrir. effnndit apertis.
Direxere acies : non jam certamine agresti ,
Stipitibns dnris agitnr, sndibnsve praenstis;
a56 AENEIDOS v. 5»4.
Sed ferro anclpiti decernnnt, atraqne late
Horreacit strictis seges ensibns , œraqne fnlgent
Sole Ucessita , et lncem snb nnhi la jari ant :
Flnctns nti primo cœpit qnnm albescere vento ,
Panlatim sese tollit mare , et altiùs mtda я
Erigit, inde i nm consnrgit ad aethera fnndo.
Hîc jnvenis primam ante aciem, stridente sagitta,
Natornm Tyrrhei fnerat qni maximns , Almo
Sternitnr : baesit enim snb gnttnre vnlnns , et ndae
Vocis iter tennemqne inclnsit sangnine vitam.
Corpora mnlta virûm circa ; seniorqne Galaesns ,
Dnm paci medinm se offert, jnstissimns nnns
Qni fnit, Ansoniisqne olint ditissimns arvis :
Qninqne greges illi balantnm, qnina redibant
Armenta, et terram centnm vertebat aratris.
Atqne ea per campos aeqno dnm marte gernntnr,
Promissi dea facta potens, nbi sangnine bellnm
Imbnit, et primae commisit fnnera pngnae,
Deserit Hesperiam , et , cœli conversa per anras ,
Jnnonem victrix aCfatnr voce snperba:
En perfecta tibi bello discordia tristi:
Die in amicitiam coëant , et fœdera jnngant ;
Qaandoqnidem Ansonio respersi sangnine Teneros.
Hoc etiam his addam, tna si mihi certa volnntas ;
Finitimas in bella feram rnmoribns nrbes,
Accendamqne animos insani martis amore,
Undiqne ч i anxilio veniant; spargam arma per agros.
Tnm cnntra Jnno : Terrornm et frandis abnndé est:
Stant belli cansae; pngnatnr comminns armis;
Qua* fors prima dedit sangnis novns imbnit arma.
Talia conjngia et tales celebrent hymenaeos
Egreginm Veneris genns et rex ipse Latinns.
Te super aetherias errare licentiùs anras
Hand pater ille velit мшшп regnator olympi;
Cede locis : ego , si qna snper fortnna labornm est ,
Ipsa regam. Tales dederat Satnrnia voces.
т 56o. LIBER VII. a57
Illa ai item attolUt stridentes angnitms alas ,
Cocytiqne petit sedem , snpera ardna linqnens.
Est locns, Italiae medio snb montums altis ,
Nobilis , et fama mnltis memoratns in oris ,
Amsancti valles ; densis hnnc frondibns atrnm
Urget ntrimqne latns nemoris, medioqne fragosns
Dat sonitnm saxis et torto vortice torrens.
Hie specns horrendnm , saevi spiracnla Ditis ,
Monstratnr; rnptoqne ingens Acheronte vorago
Pestiferas aperit fances , qneis condita Ermnys ,
Invisnm nntuen , terras cœlnmqne levabat.
Nec minns interea extremam Satnrnia bello
Imponit regina mannm. Rnit omnis in nrbem
Pastornm ex acie nnmerns : caesosqne reportant ,
Almonem pnernm , fœdatiqne ora Galaesi ;
Implorantqne deos , obtestantnrqne Latinnm.
Tnrnns adest , medioqne in crimine caedis et igois
Terrorem ingeminat; Teneros in regna vocari ,
Stirpem admisceri Phrygiam ; se limine pelli.
Tnm, qnornm altonitae Baccho nemora avia matrea
Insnltant thiasis , neqne enim leve nomen Amatae ,
Undiqne collect! coënnt, Martemqne fatigant.
Ilicet infandnm cnncti contra omina Lclinm ,
Contra fata deûm , perverso nnmine poscnnt :
Certatim regis circnmstant tecta Latini.
Ille, velnt pelagi rnpee immota , resistit ;
[ Ut pelagi rnpes , magno veniente fragore , ]
Qnae sese, mnltis circnm latrantibns nndis ,
Mole tenet : scopnli neqnidqnam et spnmea circàm
Saxa fremnnt, lateriqne illisa reftmditnr alga.
Vernm, nbi nnlla datnr caecnm exsnperare potestas
Consilinm , et sx'vae nntn Jnnonis ennt res ,
Mnlta deos anrasqne pater testatns inanes,
Frangimnr, hen! fatis, inqmt, ferimnrqne procells.
Ipsi bus sacrilego pendetis sangnine pœnas,
O miseri! te, Tnrne, nefas, te triste manebit
2i.
258 AE N E I D O S v. 596.
Snpplicinm; votisqne deos venerabere seris.
Ñani ruihi parta qnies, [omnisqne in limine portns;]
Fnnere felici spolior. Nec plnra locntns,
Saepsit se tectis, rernmqne reliqnit habenas.
M os erat Hesperio in Latio , qnem protenns nrbes
Albanae colnere sacrnm , nnnc maxima rernm
Roma colit, qnnm prima movent in prœlia Martem ,
Sive Getis inferre mann lacrymabile bellnm ,
Hyrcanisve , Arabisve parant , sen tendere ad Indos ,
Anroramqne seqni, Parthosqne reposcere signa.
Snnt geminae belli porte , sic nomine dicnnt ,
Relligione sacra, et saevi lormidine Martis:
Centnm aerei clandnnt vectes , aeternaqne ferri
Robora ; nec cnstos absistit b'mine Janns.
Has, nbi certa sedet patribns sententia pngnae,
Ipse , Qnirinali trabea cinctnqne Gabino
Insignis , reserat stridentia limina consnl ;
Ipse vocat pugnas : seqnitnr tnm cetera pnbes ,
Aereaqne assensn conspirant cornna ranco.
Hoc et tnm Aeneadib indicere bella Latinns
More jnbebatnr, tristesqne reclndere portas.
Abstinnit tactn pater, aversnsqne refugit
Fœda ministeria, et caecis se condidit nmbris.
Tnm regina deñtii , cœlo delapsa , morantes
Impnlit ipsa mann portas , et cardine verso
Belli ferratos rnpit Satnrnia postes.
Ardet inexcita Ansonia at qne immobilis ante :
Pars pedes ire parat campis; pars ardnns altis
Pnlvernlentns eqnts fnrit : omnes arma reqnirnnt :
Pars leves clypeos et spicnla lncida tergnnt
Arvinapingni, snbignntqne in cote secnres;
Signaqne ferre jnvat, sonitnsqne aadire tnbarnm.
Qninqne adeo magnae positis incndibns nrbes
Tela novant; Atina potens, Tibnrqne snperbnm,
Árdea , Crnstnmeriqne , et tnrrigerae Antemnae.
Tegmina t nta cavant capi tnm, flect nntqne salignas
T.6Î2. LIBER TU. S59
Umbonnm crates; alii thoracas alienos,
Ant leves ocreas lento dncnnt argento.
Yomeris hne et falcis bonos , hoc omnis aratri
Cessit amor; recoqnnnt patrios fornacibns enses.
Classic¡! jamtjne sonant: it bello tessera signnm.
Hic galeam tectis trepidns rapit ; ille frementes
Ad jnga cogit eqnos, clypenmqne anroqne trilicem
Loricam indnitnr, fidoqne accingitnr ense.
Pandite nnnc Helicona , Deae , cantnsqne movete ;
Qni bello exciti reges ; qnae qnemqne secntae
Complêrint campos acies ; qnilms Itala jam tnm
Flornerit terra alma viris ; qnibns arserit armis.
Et tneministis enim , Divse , et memorare potestis :
Ad nos vix tennis famae perlabitnr anra.
Primns init bellnm Tyrrhenis asper ab oris
Contemptor divùm Mezentins, agminaqne armat.
Filins hnic jnxta Lansns , qno pnlchrior alter
Non fnit, excepto Lanrentis corpore Tnrni.
Lansns, eqnùm dnmi i or, debellatorqne ferarnm ,
Dncit Agyllina neqnidqnam ex nrbe secntos
Mille viros; dignns patriis qni laetior esset
Imperas, et cni pater band Mezentins esset.
Post bos insignem palma per gramina cnrrnm
Victoresqne ostentat eqnos satns Hercnle pnlchro
Pnlcher Aventinns ; clypeoqne , insigne paternnm ,
Centnm angnes , cinctamqne gerit serpentibns hy=
dram :
Collis Aventini silva qnem Kbea sacerdos
Fnrtivnm partn snb lnminis edidit oras ,
Mixta deo mnlier, postqnam Lanrentia victor,
Geryone exstincto, Tirynthins attigit arva ,
Tyrrhenoqne boves in flnmine lavit Iberas.
Pila mann saevosqne gernnt in bella dolones;
Et tereti pngnant mncrone , ve rnqne Sabello.
Ipse pedes, tegnmen torqnens immane leonis ,
Xerribili impexnm saeta , cnm dentibns albis ,
абo AЕ N E I D Ó S v. 667.
lnda tas capiti : sic regia tecta snbibat
Horridns, Hercnleoqne hnmeros ¡iinexus umirtn.
Tnm gemini fratres Tibnrtia mœnia linqnnnt,
Fratris Tibnrti dictam cognomine gentem ,
Catillnsqne acerqne Coras, Argiva jnventns ;
Et primam ante aciem densa inter tela fernntnr :
Cen dno nnbigenae qnnm vertice montis ab alto
Descendnnt Centanri , Homolen Othrymqne nivalem
Linqnentes cnrsn rapido : dat enntibns ingens
Silva locnm, ct magno cednnt virgnlta fragore.
Nee Praenestinae fnndator defnit nrbis ,
Vnlcnno genitnm pecora inter agrestia regem ,
Inventnmqne focis , t»nnis qnem credidit aetas ,
C.t-rulns. Hnnc legio late comitatnr agrestis ;
Qniqne altnm Prameste viri , qniqne arva Gabinae
.Innonis, gelidnmqne Anienem , et roscida rivis
Hernica si xa colnnt ; qnos , dives Anagnia , pascis ;
Qnos , Amasene pater. Non illis omnibns arma ,
Nec clypei cnrrnsve sonant : pars maxima glandes
Liventis plnmbi spargit : pars spicnla gestat
Bina mann; fnlvosqne lnpi de pelle gaieros
Tegmen habent capiti ; vestigia nnda sinistri
Institnêre pedis, crndns tegit altera pero.
At Messapns eqnûm domitor, Neptnnia.proles ,
Qnem neqne fas igni cniqnam nec sternere ferro ,
Jam pridem resides popnlos desnetaqne bello
Agmina in arma vocat snbito, ferrnmqne retractat.
Hi Fescenninas acies , Aeqnosqpe Faliscos ;
Hi Soractis babent arces , Flaviniaqne arva ,
Et ( л mi ni cnm monte lacon; , Incosqne Capenos.
Ibant aeqnati nnmero , regemqne canebant :
Cen qnondam nivei liqnida inter nnbila cycni ,
Qnnm sese e pastn refernnt , et longa canoros
liant per colla modos ; sonat amnis , et Asia longé
Pnlsa palns.
v. 7os. LIBER VII. 46t
Nec qnisqnam acratas stties ex agmine tanto
Misceri pn tet ; aëriam sed gnrgite ab alto
Urgeri volncrnm rancarnm ad littora nnbem.
Ecce Sabinornm prisco de sangnine magnnm
Agmen agens Clansns , magniqne ipse agminis instar,
Clandia nnnc a qno diffnnditnr et tribns et gens
Per Latinm , postqnam in partem data Roma Sabinis.
Una ingens Amiterna cohors , prisciqne Qnirites ,
Ereti manne omnis , oliviferaeqne Mu tnsca: ;
Qni Nomentnm nrbem, qni rosea rnra Velini,
Qni Tetricae borrentes rnpes , montemqne Severnm ,
Casperiamqne col nn i , Fornlosqne, et flnmen Himellae ;
Qni Thybrim Fabarimqne bibnnt; qnos frigida misit
Nnrsia , et Hortinae classes , popnliqne Latini ;
Qnosqne secans infanstnm interlnit Allia nomen :
Qnam mnlti Libyco volvnntnr marmore flnctns,
Saevns nbi Orion bibernis conditnr mtdis ;
Vel qnam sole novo densae torrentnr aristae ,
Ant Hermi campo, ant Lyciae flaventibns arvis.
Scnta sonant, pnlsnqne pednm conterrita tellns.
ffinc Agamemnonins , Trojani nominis bostis,
Cnrrn jnngit Halesns eqnos, Tnrnoqne feroces
Mille rapit popnlos : vertnnt felicia Baccho
Massica qni rastris , et qnos de collibns altis
Anrnnci misère patres , Sidicinaqne jnxta
Aeqnora, qniqne Gales linqnnnt, amnisqne vadosi
Accola Vnltnrni, pariterqne Saticnlns asper,
Oscornmqne manns. Teretes snnt aclydes illis
Tela , sed haec lento mos est aptare flagello ;
Laevas caetra tegit; falcati comminns enses.
Nec tn carmi oibns nostris indictns abibis ,
Oebale, qnem generasse Telon Sebethide nympha
Fertnr, Teleboûm Capreas qnnm regna teneret
Jam senior; patriis sed non et filins arvis
Contentns, late jam tnm ditione premebat
аба AENEIDOS v. 737.
Sarrastes popnlos , et qnœ rigat aeqnora Sarnns,
Qniqne Rnfras, Batnlnmqne tenent, atqne arva Ce=
lennae ,
Et qnos maliferae despectant mœnia Abellne :
Tentonico ritn soliti torqnere cateias ;
Tegmina qneis capitnm raptns de snbere cortex ;
Aerataeqne micant peltae , micat aerens ensis.
Et te montosae misêre in prœlia Nersae ,
Ufens , insignem fama et felieibns armis ;
Horrida praMipnè cni gens , assnetaqne mnlto
Venatn nemornm , dnris Aeqnicnla glebis :
Armati terram exercent, semperqne recentes
Convectare jnvat praedas , et vivere rapto.
Qn ¡n et Marrnbia venit de gente saccrdos ,
Fronde snper galeam et felici comptns oliva ,
Archippi regis missn, fortissimns Umbro :
Vipereo generi et graviter spirantibns hydris
Spargere qni somnos cantnqne mannqne solebat.
Mnlcebatqne iras , et morsns arte levabat.
Sed non Dardaniae medicari cnspidîs ictnm
Evahnt; neqne enm jnvere in vnlnera cantns
Somniferi, et Marsis qnaesitae montibns herbae.
Te nemns Angnitiae , vitrea te Fncinns nnda ,
Te liqnidi flevere lacns.
Ibat et Hippolvti proles pnlcherrima bello
Virbins ; insignem qnem mater Aricia misit ,
Ednctum Egeriae lncis , bnmentia circnm
Littora, pingnis nbi et placabilis ara Dianae.
Namqne fernnt fama Hippolytnm , postqnam arte
novercae
Occident, patriasqne explêrit sangnine pœnas
Tnrbatis distractus eqnis, ad sidera rnrsns
Aetheria et snperas cœli venisse snb anras ,
Paeoniis revocatnm herbis et amore Dianae.
Tnm pater omnipotens , aliqnem indignatns ab tnnbr is
Mortalem infernis ad lnmina surgere vitae,
v. 771. LIBER VII. »б3
Ipse repertorem medicinae talis et artis
Fnlmine Phœbigenam Stygias detrnsit ad nndas.
At Trivia Hippolytnm secretis alma recondit
Sedibns, et nymphae Egeriae nemoriqne relegat ;
Solns nbi in silvis Italis ignobilis u'vnm
Exigeret, versoqne nbi nomine Virbins esset.
Unde etiam templo Triviae lncisqne sacratis
Cornipedes arcentnr eqni, qnod littore cnrrnm
Et jnvenem monstris pavidi effndere marinis.
Filins ardentes hand secins aeqnore campî
Exercebat eqnos, cnrrnqne in bella rnebat.
Ipse inter primos prastanti corpore Tnrnns
Vertitnr, arma tenens, et toto vertice snpra est.
Cni triplici crinita jnba galea alta Chimaeram
Snstinet, Aetnaeos efflantem fancibns ignes:
Tam magis illa fremens et tristibns efiera fiammis f
Qnam magis effnso crndescnnt sangnine pngnae.
At levem clypenm snblatis cornibns lo
Anro insignibat, jam saelis obsita, jam bos,
Argnmentnm ingens , et cnstos virginis Argns ,
Caelataqne amnem fnndens pater Inachns nrna.
Inseqnitnr nimbns peditnm, clypeataqne totis
Agmina densentnr campis , Argivaqne pnbes ,
Anrnncaeqne manns, Rntnli, veteresqne Sicani,
Et Sacranae acies , et picti scnta Labici ;
Qni saltns , Tiberine , tnos , sacrnmqnc Nnmici
Littns arant, Rntnlosqne exercent vomere colles,
Circaenmqne j ngnm ; qneis Jnppiter Anxnrns arvis
Praesidet, et viridi gandens Feronia lnco ;
Qna Satnra jacet atra palns, gelidnsqne per imas
Qnaerit iter valles atqne in mare conditnr Ufens.
Hos snper advenit Volsca de gente Camilla ,
Agmen agens eqnitnm, et florentes aere catervas ,
Bellatrix : non illa colo calathisve Minervae
Femineas assneta manns ; sed prœlia virgo
Dnra pati, cnrsnqne pednm praevertere ventos.
a64 AENEIDOSLIBERV.il. v. 807.
Illa vel intactae segetis per snmma volaret
Gramina , nec teneras cnrsn laesisset aristas :
Vel mare per medinm , flnctn snspensa tnmenti ,
Ferret iter , celeres nec tingeret aeqnore plantas.
Illam omnis tectis agrisqne effnsa jnventns
Tnrbaqne miratnr matrnm , et prospectat enntem ,
Attonitis inhians animis; nt regins ostro
Velet honos leves hnmeros; nt fibnla crinem
Anro internectat; Lyciam nt gerat ipsa pharetram,
Et pastoralem praefixa cnspide myrtnm.
AENEIDOS
LIBER OCTAVUS,
U т belli signnm Lanrenti Tnrnns ab arce
Extnlit, et ranco strepnernnt cornna cantn,
Utqne acres concnssit eqnos, n t qne impnlit arma ;
Extemplo tnrbati animi; simnl omne tnmnltn
Conjnrat trepido Latinm, saevitqne jnventns
Effèra. Dnctores primi, Messapns, efafífens,
Contemptorqne deùm Mezentins , nnifiqne cognnt
Anxilia , et latos vastant cnltoribns agros.
Mittitnr et magni Vennlns Diomcdis ad nrbem ,
Qni petat anxilinm , et Latio consistere Teneros ,
Advectnm Aenean classi , victosqne Penates
Inferre, et fatis regem se dicere posei,
Edoceat, mnltasqne viro se adjüngere gentes
Dardanio, et late Latio increbrescere nomen t .., -
Qnid strnat his cœptis , qnem , si fortnna seqnatnr ,
Event nm pngnae cnpiat, manifestats ipsi ,
Qnam Tnrno regi ant regi apparere Latino.
Talia per Latinm : qnae Laoni edont i u s heros
Cnncia videns, magno cnrarnm flnctnat aestn,
Atqne animnm nnnc hoc celerem , nnnc dividit ¡Une ,
In partesqnr rapit varias , perqne omnia versat.
Sicnt a^пж treranlnm bbris nbi lomea ahenis ,
аЗ
»бб АЕ N E I D OS v: as;
Sole repercnssnm, ant radiantis imagine lnnae,
Omnia pervolitat late loca; jamqne snb anras
Erigitnr, snmmiqne ferit laqnearia tecti.
Nox erat, et terras animalia fessa per omnes,
Alii mmi pecndnmqne genns, sopor altns faabebat ;
Qnnm pater in ripa gelidiqne snb auheris axe
Aeneas^ tristi tnrbatns pectora bello ,
Procnbnit, seramqne dedit per membra qnictem.
Hnic dens ipse loci , flnvio Tiberinns amœno ,
Popnleas inter senior se attollere frondes
Visns. En m tennis glanco velabat amictn
Carbasns, et crines nmbrosa tegebat arnndo.
Tnm sic affàri, et cnras his demere dictis :
О sate gente deùm , Trojanam ex hostibns nrJ;em
Qni revehis nobis, aeternaqne Pergama servas,
Exspectate solo Lanrenti arvisqne Latinis ,
Hie, tibi certa domns; certi, ne absiste, Penates;
Nen belli terrêre minis : tnmor omnis et ira
Concessere deùm.
Jamqne tibi , ne vana pntes haec fingere somnnm ,
Littoreis ingens inventa snb ilicibns sns ,
Triginta capitnm fetns enixa , jacebit ,
Alba, solo recnbans, albi circnm nbera nati.
[ Hie locns nrbis erit, reqnies ea certa labornm :]
Ex qno ter denis nrbem redenntibns annis
Ascanins clari condet cognominis Albam.
Hand incerta cano-. Nnnc. qna ratian&'qüod instat
E^fcdias victor, pancis, adverte , docfebo.
Arcades his oris, gerins a. Ballante profectnm,
Qni regem Evandrnm 'comites; qni signa secnti,
Delegere locnm , et posnere in montibns nrbem ,
Pallamts pro.ivi de nomine Pallantenm. '
Hi bellntn assidne dnrnnt cnm gente Latina;
Hos^easrris adhibe socios , et fœdera. jnnge< <• '
Ipse ego te ripis et recio flnmine dnram , •.: !-:м; rï
Aiivcisnm remis snperes snbvfctns nt amnenu ' ..
'¿s
v. 58. LIBER VI II. 267
Snrge, age, nate dea; primisqne cadentibns astris , •
Jnnoni fer rite preces, iramqne minasqne
Snpplicibns snpera votis : mihi victor honorem
Persolves. Ego snm, pleno qnem flnmine cernis
Stringentem ripas, et pingnia cnlta secantem .
Caernlens Thybris, cœlo gratissimns amnis.
Hie mihi magna domns , celsis capnt nrhibns exit.
DLxit; deinde lacn flnvins se condidit alto ,
Ima petens: nox Aenean somnnsqne rehqnit.
Snrgit; et, aetherii spectans orientia solis
Lnmina, rite cavis nndam de Лn mine palmis . •'.
Snstnlit, ac tales effnndit ad aethera voces :
Nymphae , Lanrentes Nymphae , genns ¡imnibns mnle
est,
Tnqne, o Thybri tno genitor cnm flnmine sancto .
Accipite Aenean, et tandem arcete periclis. ',
Qno te cnmqne lacns miserantem incommoda nostra
Fonte tenet, qnocnmqne solo pnlcherritnns exis .
Semper honore meo , semper celebrabere donis .
Corniger Hesperidnm flnvins regnator aqnarnm.
Ä.dsis o tantùm , et propiùs tna nnmina firmes.
Sic memorat, geminasqne legit de classe hircmes ,
Remigioqne aptar; socios simnl instrnit armis.
Ecce antem , snbitnm atqne ocnlis mii abi le monst rnm ,
Candida per silvam cпm fetn concolor albo
Procnbnit, viridiqne in littore conspicitnr, sns :
Qnam pins Aeneas tibi enim, tibi, maxima Jnno ,
Mactat, sacra ferens, et cnm grege sistit ad aram.
Thybris ea flnvinm, qnam longa est,nocte tnmentem
Leniit, et tacita reflnens ita snbstitit nnda .
Mitis nt in morem stagni placidaeqne palndis
Sterneret aeqnor aqnis, remo nt lnctamen abesset.
Ergo iter inceptnm celerant rnmore secnndo.
Labitnr nncta vadis abies : mirantnr et nndae ;
Miratnr nemns insnetnm fnlgentia longé
Scnta virûm flnvio, pictasqneinnare caricas.
аб» AENEIDOS v. g3
ОШ remigio noctemqne diemqne fatigant,
Ht longos snperant flexns , variisqne tegnntnr
Arboribns, viridesqne secant placido aeqnore silvas.
Sol medinm cœli conscenderat ignens orbem ,
Qnnm mnros, arcemqne procnl, aе rara domornœ
Tecta vident, qnae nnnc Romana potentia cáelo
Aeqnavit; tnm res inopes Evandrns habebat.
Ociùs advertnnt proras , nrbiqne propinqnant.
Forte die solemnem illo rex Arcas honorem
Amphitryoniadae magno divisqne ferebat
Ante nrbem in lnco. Pallas bnic filins nna ,
Una omnes jnvennm primi, panperqne senatns ,
Tnra dabant , tepidnsqne crnor fnmabat ad aras.
Ut celsas vidêre rates , atqne inter opacnm
Allabi nemns, et tacitis incnmbere remis;
Terrentnr visn snbito, cnnctiqne relictis
Consnrgnnt mensis. Andax qnos rnmpere Pallas
Sacra vetat, raptoqne volat telo obvins ipse;
Et procnl e tnmnlo: Jnvenes, qnae cansa snbegit
Ignotas tentare vias? qno tenditis? inqnit.
Qni genns ? nnde domo ? pacemne hne ict tis , an arma ?
Tnm pater Aeneas pnppi sic fàtnr ab alta ,
Paciferaeqne mann ramnm praetendit olivae :
Trojngenas ac tela vides mimica Latinis ,
Qnos illi bello profngos egare snperbe.
Evandrnm petimns: ferte haec, et dicite lectos
Dardaniae venisse dnces, socia arma rogantes.
Obstnpnit tanto percnssns nomine Pallas :
Egredere, o qnicnmqne es, ait, coramqne parentem
Alloqnere, ac nostris snccede Penatibns hospes.
Excepitqne mann, dextramqne amplexns inhaesit.
Progressi »n heu nt lnco, flnvinmqne relinqnnnt.
Tnm regem Aeneas dictis affatnr amicis :
Optime Grajngenûm, cni me fortnna precari,
Et vitta comptos voInit pratendere ramos ,
Non eqnidem extimni Danaùm qnod dnctor et Arcas ,
v. 129. LIBER VIII. 269
Qnodqne ab stirpe fores gemiais conjnnct ns Atriilis;
Sed mea me virtns , et sancta oi acnla divùm ,
Cognatiq ne patres , tna terris didita fama ,
Conjnnxere tibi, et fatis egêre volentem.
Dardanns , Шacae primns pater nrbis et anctor ,
Electra , nt Graii perhibent , Atlantide cretns ,
Advehitnr Tencros : Electram niaximns Atlas
Edidit, aetberios bnmero qni snstinet orbes.
Vobis Mercnrins pater est, qnem candida Maia
Cyllenae gelido conceptnm vertice fndit ;
At Maiam, a mlitis si qnidqnam credimns . Atlas,
ldem Atlas generat cœli qni sidera tollit.
Sic genns ambornm scindit ue sangnine ab nno.
His fretns, non legatos, neqne prima per artem
Tentamenta tni pepigi : me , me ipse , inenmqne
Objeci capnt, et snpplex ad litnina veni.
Gens eadem, qnae te, crndeli Dannia belio
Inseqnitnr : nos si pellant , nib.il abt'ore cге<лш1
Qnin omnem Hesperiam penitùs sna snb jnpa mit=
tant,
Et mare qnod snpra teneant, qnodqne allnit infià .
Accipe daqne fidem : snnt nobis foi tia bello
Pectora, snnt animi, et rebns spectata jnventns.
Dixerat Aeneas : ille os pcnlosqne loqnent is
Jam dndnm et totnm Instrabat lnmine corpns.
Tnm sic panca refert: Ut te , fortissime Tencrûm ,
Accipio agnoscoqne libens ! nt verba parentis
Et vocem Anchisae magni vnltnmqne recordot !
Nam memini Hesionae visentem regna soroi is
Laomedontiaden Priamnm , Salamina petentem ,
Protenns A rcadiae gelidos invisere Hnes.
Tnm mihi prima genas vestibat flore jnventa :
Mirabarqne doces Tencros; mirabar et ipsnm
Laomedontiaden : sed cnnctis altior ibat
Anchises. Mihi mens jnvenali ardebatamore
Conipellare virnm, et dextrae conjnngere dextram :
»3.
•370 AENEIDOS v. 164
Access! , et cnpidns Pbenei snb mœnia dnxi.
llle mihi insignem pharetram Lyciasqne sagittas ,
Discedens, chlamydemqne anro dedit intertextam,
Frenaqne bina mens qnae nnnc habet anrea Pallas.
Ergo et qnam petitis jnncta est mihi fœdere dextra :
Et, lnx qnnm primùm terris se crastina reddet,
Anxiliolae tos dimittam, opibnsqne jnvabo.
Interea sacra hsec , qnando hne venistis amici ,
Atmna, qnae differre nefas, celebrate fàventes
Nobisc nm , et jam Dtme sociornm assnesci te mensis.
H«ec nbi dicta, dapes jnbet et snblata reponi
Pocnla, gramineoqne viros locat ipse sedili;
Praecipnnmqne toro et villosi pelle leonis
Accipit Aenean, solioqne invitat acerno.
Tnm lecti jnvenes certatim araeqne sacerdos
Viscera tosta férnnt tanrornm , onerantqne canislris
Dona laborala: cereris , bacchnmqne ministrant.
Vescitnr Aeneas, simnl et Trojana jnventns ,
Perpetni tergo bovis et lnstralibns extis.
Postqnam exempta fames , et amor compressns
edendi,
Rex Evandrns ait : Non baec solemnia nobis ,
Has ex more dapes , bane tanti nnminis aram ,
Vana snperstitio veternmqne ignara deornm
Imposnit : saevis , hospes Trojane , periclis
Serva ti facimns , meritosqne novamns honores.
Jam primùm saxis snspensam hanc adspice rnpem ;
Disjectae procnl nt moles , desertaqne montis
Stat domns , et scopnli ingentem traxere rninam .
Hie spelnnca fait , vasto snbmota recessn ,
Semihominis Caci facies qnam dira tenebat ,
Solis inaccessam radiis ; semperqne recenti
Caede tepebat hnmns ; foribnsqne affixa snperbis
Ora vii'ùm tristi pendebant palUda tabo.
Hnic monstro Vnlcanns erat pater : illius atros
Ore vomens ignes, magna se mole ferebat.
v. 199. LIBER VII I. 27
Attnlit et nobis aliqnando optantibns aetas
Anxilinm adventnmqne dei : nam maximas nltor ,
Tergemini nece Geryonae spoliisqne snperbns ,
Alcides aderat, tanrosqne hac victor agebat
Ingentes ; vallemqne boves amnemqne tenebant.
At fnriis Caci mens effera , ne qnid inansnm
Ant intractatnm scelerisve dolive fnisset,
Qnatnor a stabnlis praestanti corpore iauros
Avertit, totidem forma snperante j n vencas;
Atqne hos , ne qna forent pedibns vestigia rectis ,
Canda in spelnncam tractos , versisqne viarnm
Indicas raptos, saxo occnltabat opaco.
Qnaerenti nnlla ad spelnncam signa ferebant.
Interea , qnnm jam stabnlis satnrata moveret
Amphitryoniades armenta, abitnmqne pararet,
Discessn mngire boves , atqne omne qnerelis
Impleri nemns , et colles clamore relinqni.
Reddidit nna bonm vocem , vastoqne snb antro
Mngiit, et Caci spem cnstodita fefellit.
Hic vero Alcidae fnnis exarserat atro
Felle dolor : rapit arma mann , nodisqne gravatnm
Robnr, et attherii cnrsn petit ardna montis.
Tnm primùm nostri Cacnm vidêre timentem , '
Tnrbatnmqne ocnlis. Fngit ilicet ocior enro,
Spelnncamqne petit : pedibns timor addidit alas.
Ut sese inclnsit, rnptisqne immane catenis
Dejecit saxnm ierro qnod et arte paterna
Pendebat , fnltosqne emnniit obice postes ;
Ecce fnrens animis aderat Tirynthins , omnemqne
Accessnm lnstrans , hne ora ferebat et Шac,
Dentibns infrendens. Ter totnm 'férvidns ira
Lnstrat Aventini montem ; ter saxea tentat
Limina neqnidqnam ; ter fessns valle resedit.
Stabat acnta silex, pracisis nndiqne saxis,
Spelnncae dorso insnrgens , altissima visn ,
Dirarnm nidis domns opportnne volncrnm.
272 AENEIDOS v. a35
Hanc, nt prona jngo laevnm incnmbebat ad amnem,
Dexter in adversnm nitens concnssit , et imis
Avnlsam solvit radicibns; inde repente
Impnlit, impnlsn qno maximns irisonat aether:
Dissr.hant ripae, reflnitqne exterritns amnis.
.At specns et Caci detecta apparnit ingens
Regia, et nmbrosae penitùs patnere cavernae :
Non secùs ac si qna penitùs vi terra dehiscens
Infernas reseret sedes , et regna recladat
Fallida , dis invisa , snperqne immane barathrnm
Cernatnr, trepident immisso lnmine Manes.
Ergo insperata deprensnm in lnce repente ,
Inelnsnmqne cavo saxo, atqne insneta rndentem ,
Desnper Alcides telis premit , omniaqne arma
Advocat, et ramis vastisqne molaribns instat.
llle antem , neqne enim fnga jam snper nlla pericli .
Fancibns ingentem fnmnm , mirabile dictn ,
Evomit, involvitqne domnm caligine caeca,
Prospectnm eripiens ocnlis; glomeratqne snb antro
Fnmiferam noctem, commixtis igne tcnebris.
Non tnlit Alcides animis; seqne ipse per ignem
Praecipiti injecit saltn, qna plnrimns nndam
Fnmns agit, nebnlaqne ¡ngens specns aestnat atra.
Hic Cacnm in tenebris incendia vana moventem
Corripit, in nodnm complexns, et angit inhaerens
Elisos ocnlos, et siccnm sangnine gnttnr.
Panditnr extemplo foribns domns atra revnlsis;
Abstractaeqne boves abjnrataeqne rapinae
Cœlo ostendnntnr; pedibnsqne inlorme cadaver
Protrahitnr. Neqnennt expleri corda tnentío
Terribiles ocnlos, vnltnm, villosaqne saetis
Pectora semifcri, atqne exstinctos iancibns ignes.
Ex illo celebratns honos, laetiqne minores
Servavere diem; primnsqne Potitins anctor,
Et domns Hercnlei cnstos Pinaria sacri
Hane a ram lnco statnit , qnae maxima semper
v. a7t. LIBER VIII. a,3
Dicetnr nobis, et erit qnae maxima semper.
Qnare agite , o jnvenes , tantarnm in mnnere landnm ,
Gngite fronde comas , et pocnla porgite dextris ;
Commnnemqnc vocate denm , et date vina volentes.
Dixerat; Hercnlea bicolor qnnm popnlns nmbra
Velavitqne comas , foliisqne innexa pependit,
Et sacer implevit dextram scyphns. Ociùs omnes
In mensam laeti libant , divosqne precantnr.
Devexo interea propior fit vesper olympo :
Jamqne sacerdotes primnsqne l'otitins ibant
Pellibns in morem cincti , flammasqne ferebant.
Instanrant epnlas, et mensae grata secnndae
Dona fernnt, cnmnlantqne oneratis lancibns aras.
Tnm Salii ad cantns , incensa altaria circnm ,
Popnleis adsnnt evincti tempora ramis ;
Hic jn vennm chorns , ille scnnnt , qni carmine landes
Hercnleas et facta fernnt : m prima novercae
Monstra mann geminosqne premens elisent angnes ;
Ut bello egregias idem disjecerit nrbes ,
Trojamqne, Oechaliamqne; ut dnros mille labores
Rege snb Enrystheo, fatis Jnnonis iniqnae ,
Pertnlerit. Tn onbigenas, invicte , bimembres
Hylaeomqne Pholnmqne mann, tn Cresia mactas
Prodigia, et vastnm Nemea snb rnpe leonem.
Te Stygii tremnere lacns, te janitor Orci
Ossa snper recn bans antro semesa crnento.
Nec te nlla! facies , non terrnit ipse Typnoens
Ardnns , arma tenens ; non te rationis egentem
Lernaens tnrba capitnm circnmstetit angnis.
Salve, vera Jovis proles, decns addite divis :
Et nos et tna dexter adi pede sacra secnndo.
Talia carminibns celebrant : snper om nia Caci
Spelnncam adjicinnt, spirantemqne ignibns ipsnm.
Consonat omne nemns strepitn , collesqne resnltant.
Exin se cnncti divinis rebns ad nrbem
Perfectis refernnt. Ibat rex obsitns aevo ,
2,4 AENEIDOS y. 3o-.
Et comitem Aenean jnxta natnmqne tenebat
Ingrediens , varioqne viam sermone levabat.
Miratnr, facilesqne ocnlos fert omnia circnm ,
Aeneas, capitnrqne locis; et singnla Uctus
Exqniritqne anditqne vîrûm monnmenta priornm.
Tnm rex Evandrns, Romanae conditor a reis :
Haec nemora indigenae Fanni Nymphaeqne tenebant,
Gensqne virûm trnncis et dnro robore nata;
Qneis neqne mos , neqne cnltns erat ; nec jnngere
I au ros ,
Ant componere opes norant, ant parcere parto ;
Sed ram i, atqne asper victn venatns alebat.
Primns ab aetherio venit Satnrnns olympo ,
Arma Jovis fngiens , et regnis exsnl ademptis.
Is genns indocile ac dispersnm montibns altis
Composnit, legesqne dedit , Latinmqne vocari
Malnit, bis qnoniam latnisset tntns in oris.
Anrea qnae perhibent , illo snb rege fnernnt
Saecnla; sic placida popnlos in pace regebat :
Deterior donec panlatim ac decolor aetas ,
Et belli rabies, et amor snccessit habendi.
Tnm manns Ansonia et gentes venêre Sicanae ;
Saepins et nomen posnit Satnrnia tellns :
Tnm reges, asperqne immani corpore Thybris,
A qno post Itali flnvinm cognomine Thybrim
Diximns; amisit vernm vetns Albnla nomen.
Me pnlsnm patria, pelagiqne extrema seqnentem ,
Fortnna omnipotens et inelnctabile fatnm
His posnere locis , matrisqne egêre tremenda
Carmentis Nymphae monita , et dens anctor Apollo.
Vix ea dicta ; dehinc progressns monstrat et aram ,
Et Carmentalem Romano nomine portam
Qnam memorant, Nymphae priscnm Carmentis ho=
norem ,
Vatis fatidicae, cecinit qnae prima fntnros
Aeneadas magnos , et nobile Pallantenm.
v.34I. LIBER VIII. a75
Hine lncnm ingentem, qnem Romnlns aсer asvlnm
Retnlit; et gelida monstrat snb rnpe Lnpercal,
Parrhasio dictnm Panos de more Lycaei.
Nec non et sacri monstrat nemns Argileti,
Testatnrqne locnm , et letnm doeet hospitis Argi.
Hint: ad Tarpeiam sedem et Capitolía dncit,
Anrea mme , olim silvestribns horrida dnmis.
Jam tnm relligio pavidos terrebat agrestes
Dira loci; jam tnm silvam saxnmqne tremebant.
Hoc nemns, hnnc, inqnit, frondoso vertice collem ,
Qnis dens , incertnm est , habitat dens : Arcades ipsntn
Crednnt se vidisse J ovem , qnnm saepe nigrantem
Aegida concnteret dextra , nimbosqne cieret.
Haec dno praeterea disjectis oppida mnris ,
Reliqnias veternmqne vides monnmenta virornm :
Hanc Janns pater, bane Satnrnns condidit arcem ;
Jamcnlnm hnic, illi fnerat Satnrnia nomen.
Talibns inter se dictis ad tecta snbibant
Panperis Evandri, passimqne armenta videbant
Romanoqne foro et lantis mngire Carinis.
Ut ventnm ad sedes: Haec, inqnit, limina victor
Alcides snbiit; haec illnm regia cepit.
Ande , hospes , contemnere opes , et te qnoqne dignnm
Finge deo; rebnsqne veni non asper egenis. •
Dixit; et angnsti snbter fastigia tecti
Ingentem Aenean dnxit, stratisqne locavit
Effaltnm foliis et pelle Libystidis nrsae.
Nox rnit, et fnscis tellnrem amplectitnr alis.
At Venns hand animo neqnîdqnam exterrita mater ,
Lanrentnmqne minis et dnro mota tnmnltn ,
\ nlcannmalloqnitnr, thalamoqne haec conjngisanreo
Incipit, et dictis divinnm adspirat amorem :
Dnm bello Argolici vastabant Pergama reges
Debita, casnrasqne inimicis ignihns arces , '
Non nllnm anxilinm miseris, non arma rogavi
Artis opisqne tnae; nee te, carissime conjnx,
»76 AENEIDOS »-377-
lnrassù mve I nos volni excrcerc labores ;
Q na in vis et Priami deberem plnrima natis ,
Et dnrnm Aeneae flevissem saepè laborem.
Nnnc Jovis imperiis Rntnlornm constitit oris :
Ergo eadem snpplex venio , et sanctnm mihi nnmcii
Arma rogo genetrix nato. Te filia Nerei ,
Te potnit lacrymis Tithonia flectere conjnx.
Adspice qni cot'ant popnli, qnae mœnia clansis
Ferrnm acnant portis in me excidinmqne meornra.
Dixerat; et niveis bine atqne hine diva lacertis
Cnnctantem amplexn molli fovet : ille repente '
Accepit sol ¡lam Hammam, notnsqne mednllas
Intravit calor, et labefacta per ossa cncarrit :
Pion secùs atqne olim tonitrn qnnm rnpta cornsco
ígnea rima micans percnrrit lnmine nimbos.
Sensit larta dolis et forma! conscia conjnx.
Tnm pater aeterno fatnr devinctns amore :
Qnid cansas petis ex alto ? fiáncia cessit
Qnotibi, diva, mei? similis si cnra fnisset ,
Tnm qnoqne fas nobis Teneros armare fnisset ; .
Nec pater omnipotens Trojam nec fata vetabant
Stare, decemqne alios Friamnm saperesse per annos.
Et nnnc , si bellare paras , atqne luec tibi mens est ,
Qnidqnid in arte mea possnm promittere cnrae ,
Qnod fieri ferro liqnidove potest electro ,
•Qnantùm ignes animaeqne valent; absiste precaodo
Viribns indnbitare tnis. Ea verba locntns,
Optatos dedit amplexns , placidnmqne petivit
Conjngis infnsns gremio per membra soporem.
Inde nbi prima qnies, medio jam noctis abaclas
Cnrricnlo, expnlerat somnnm ; qnnm feminaprimom,
Cni tolerare colo vitam tenniqne minerva
Impositnm , cinerem et sopitos snscitat ignes ,
Noctem addens operi , famnlasqne ad lnrnina longo
Exercet penso, castnm nt servare cnbile
Conjngis, et posait parvos edncere natos:
v. 4,3 LIBER VIII. »77
Hand secas ignipotens , ncc tempore segnior Шo,
Molli bns e stratis opera ad fàbrilia snrgit.
Insnla Sicaninm jnxta latns Aeoliamqne
Erigitnr Liparen, fnmantibns ardna saxis ;
Qnam snbter specns et Oyclopnm exesa caminis
Antra Aetnaea tonant , validiqne incndibns ictns
Anditi refernnt gemitnm , stridnntqne cavernis
Strictnrae chalybnm, et fornacibns ignis anhelat :
Vnlcani domns , et Vnlcama nomine tellns.
Hoc tnnc ignipotens cœlo descendit ab alto.
Ferrnm exercebant vasto Cyclopes in antro,
Brontesqne , Steropesqne , et nndns mem))ra Pyrac=
mon.
His informatnm manibns, jam parte polita,
Fnlmen erat, toto genitor qnae plnrima cœlo
Dejicit in terras, pars imperfecta manebat.
Tres imbris torti radios, tres nnbis aqnosae
Addiderant, rntili tres ignis et alitis anstri.
Fnlgores nnnc terrificos, sonitnmqne, metnntqne,
Miscebant operi , flammisqne seqnacibns iras.
Parte alia Marti cnrrnmqne rotasqne volncres
Instabant, qnibns ille vi ros , qnibns excitat nrbes :
Aegidaqne borriferam , tnrbatae Palladis arma ,
Certatim sqnamis serpentnm anroqne polibant ,
Connexosqne angnes , ipsamqne in pectore divse
Gorgona , desecto vertentem lnmina eolio.
Tollite cnneta, inqnit, cœptosqne anferte labores,
Aetnaei Cyclopes , et hne adverate mentem.
Arma acri facienda viro : nnnc viribns nsns ,
Nnnc manibns rapidis, omni nnnc arte magistra :
Praecipitate moras. Nec plnra effatns : et illi
Ocins incnbnere omnes, pariterqne laborem
Sortiti : flnit ees rivis, anriqne metallnm ;
Vnlnificnsqne çhalybs vasta fornace liqnescit.
Ingentem clypenm informant, niinm omnia contra
Tela Latinornm ; septenosqne orbibns orbes
34
a78 AENEinoS v. 448.
Impedínn! : alii ventosis foJlthns anras
Aeripinnt reddnntqne; alii stridentia tingnnt
Aera lacn: gemit imposais incndibns antram.
Illi inter sese mnlta vi brachia tollnnt
In nnmernm , versantqne tenaci ibrcipe maesam.
Haec pater Aeolus properat dnm Lemains oris ,
Evandrnm ex hnmili tecto lnx snscita t alma ,
Et tiiatnttni vmncrntn snb cnlanne cantns.
Con-nr^it senior , tnnicaqne indncitnr artns,
Et Tyrrhcna pednm circnmdat vincnla plantis.
Tnm lateri at. ¡ae hnmens Tegeaenm snbligat ensem, ,
Demissa ab laeva pantherae terga retorqnens,
Ncc noo et gemini cnstodes limine ab alto
Praecednnt, ({ressnmqne canes comitantnr herilem.
Hospitis Аeneae sedem et secreta petebat,
Sermonnm memor et promissi mnneris , heros.
Nec minùs Aeneas se m.it.nt inns agebat.
Filins hnie Pallas, illi comes ibat Achates.
Coogressi jnngnnt dextras , mediisqne residnnt
Aedihns, et licito tandem sermone frnnntnr.
Rex prior haec:.
Maxime Tencrornm doctor , qno sospite nnmqnam
Res eqnidem Trojae victas an t regna fatebor,
Nobis ad belli anxilinm pro nomine tanto
Ëxignœ vires : hine Tnsco clandimnr amш;
llinc Rntnlns premit, et mnrnm circnmsonat at mis.
Sed tibi ego ingentes popnlos opnientaqne regnis
Jnngere castra paro : qnam fors inopina salntem
Ostentat; fatis hoc te poscentibns affers.
Hand procnl hine saxo incolitnr fnndata vetnsto
Urbis Agyllinae sedes , nbi Lydia quondam
Gens , bello praeclara , jngis insedit Etrnscis.
Hanc mnl tos florentem annos rex deinde snperlo
Imperio et sœvis reunit Mezentins annis.
Qnid memorem infandas caedes, qnid facjta tyranni
Effera! Di capitiipsias generiqne reservent!
V.484- LÍBER VIII. 479
Mortna qnin etiam jnngebat corpora vivis,
Componens manibnsqne marins a t qne ori bns ora,
Tormenti genns ! et sanie taboqne flnentes
Complexn in misero lnnga sic morte necabat.
At l'essi tandem cives infanda fnrentem
Armati circnmsistnnt ipsnmqne domnmqne:
Obtrnncant socios ; ignem ad fàstigia jactant.
Ille inter caedem Rntnloi nm elapsns in agros
Confngere, et Tnrni defendier bospitis annis.
Ergo omnis fnriis snrrexit Etrnria jnstis ;
Regem ad snpplicinm prasenti marte reposcnnt.
His ego te, Aenea , dneto rein millibns addam.
Toto namqne fremnnt condensae littore pnppes ,
Signaqne ferre jnbent : retinet longaevns harnspex ,
Vata canens : О Maeoniae delecta jnventns,
Flos veternm virtnsqne virûm , qnos jnstns in hostein
Fert dolor, et merita accendit Mczentins ira ,
Nnlli fas Italo tantam snbjnngere gentcm ;
Externos optate dnces. Tnm Etrnsca resedit
Hoc acies campo, monitis exterrita divùm.
Ipse oratores ad me regniqne coronam
Cnm sceptro misit, mandatqne insignia, Tardio,
Snuccdani castró, Tyrrhenaqne regna capessam.
Sed mibi tarda geln saeclisqne effeta senectns
Invidet imperinm , seraeqne ad for tia vires.
TVatnm exbortarer, ni mixtns matre Sabellà
Hine partem patriae t rahere t. Tn , cnjns et annis
Et generi fata indnlgent , qnem nnmina poscnnt ,
Ingredere,oTencrûm atqne Italûm fortissime dnctor.
Hnne tibi praeterea , spes et solatia nostri ,
Pallanta adjnngam. Snb te tolerare magistro
Militiam et grave Martis opns , tna cernere facta ,
Assnèscat , primis et te miretnr ab annis.
Arcadas hnic eqnites bis centnm , robora pnbis
Lecta, dabo; totideinqne sno tibi nomine Pallas.
Vix ea fatns crat, defixiqne ora tenebant
U8o AENEIDOS v. 5«o.
Aeneas Anchisiades et fidns Achates,
Mnltaqne dnra sno tristi cnm corde pntabant ;
Ni signnm cœlo Cytherea dedisset aperto.
Namqne improviso vibratns ab aethere fnlgor
Cnm sonitn venit, et rnere omnia visa repente,
Tyrrhennsqne tnbae mngire per aethera clangor.
Snspicinnt : iternm atqne iternm fragor iacrepat
ingeris.
Arma inter tinbem , cœli in regione serena ,
Per s n il ma rntilare vident, et pnlsa tonare.
Obstnpnere animis alii; sed Troms heros
Agnovit sonitnm, et divae promissa parenria.
Tnm memorat : Ne vero, hospes, ne qtuere profecto
Qnem casnm portenta fcrant: ego poscor olympo.
Hoc signnm cecinit missnram diva creatrix ,
Si bellnm ingrneret, vnlcaniaqne arma per ¿lnras
Latnram anxilio.
Hen ! qnantae miseris caedes I.anrentibns instanti.
Qnas pœnas mihi,Tnrne, dabis! qnam mnlta snjb n n Jas
Scnta virùm galeasqne et fortia corpora volves ,
Thybri pater! Poscant acies, et fœdera rnmpant.
Haec nbi dicta dedit, solio se tollit ab alto;
Et primùm hercntei» sopitas ignibns aras
Excitat; hesternnmqne Larem , parvosqne Penwtes,
Laetns a Jit: mactant lectas de more bidentes,
Evandrns pariter . pariter Ti ojana Jnventns.
Post hiñe ail naves graditnr, sociosqne revisit:
Qnornm de nnmero, qni sese in bella seqnantnr,
Praestantes virtnte legit; pars cetera prona
Fertnr aqna, segnisqne secnndo deflnit amiii ,
Nnntia ventnra Ascanio rernmqne patrisqne.
Dantnr eqni Tencris Tyrrhena peientibns arva :
Dncnnt exsortem Aeneae, qnem fnlva leonis
Pellis obit totnm , praefnlgens nngnibns anreis.
Fama volat, parvam snbito vnlgata per nrbcm ,
Ociùs ire eqaites Tyrrheni ad limina regis.
v. 555. LIBER YIII. 28t
Vota metn dnplicant metres , propinsqne periclo
It timor, et major martis jam apparet imago.
Tnm pater Evandrns , dextram complexns enntis ,
Haeret, inexpletùm laerymans, ac talia fatnr:
O mihi praeteritos referat si Jnppiter anuos !
Qnalis eram, qnnm primamaciem Praeneste snb ipsa
Stravi, scntornmqne incendi victor acervos;
Et regem hac Herilnm dextra snb tartara misi,
Nascenti cni tres animas Feronia mater
(Horrendnm dictn) dederat, terna arma movenda ,
Тer leto sternendns erat; cni tnne tamen omîtes
Abstnlithaec animas dextra, et totidem exnit armis:
Non ego nnnc dnlci amplexn divellerer nsqnam,
Nate, tno ; neqne finitimns Mezentins nmqnam
Hnic capiti insnltans tot ferro saeva dedisset
Fnnera, tam mnltis vidnasset civibns nrbem.
At vos, o Snperi, et divûm tn maxime rector
Jnppiter, Arcadii, qnaeso, miserescite regis,
Et patrias andite preces : Si nnmina vestra
Incolnmem Pallanta mihi , si fata «servant ;
Si visnrns enm vivo , et ventnrns in nnnm ;
Vitam oro : patiar qnemvis dnrare laborem.
Sin aliqnem infandnm casnm , Fortnna , minaris ;
Nnnc, o , nnnc liceat crndelem abrnmpere vit am ,
Dnm cnrae ambignae, dn m spes incerta fntnri ,
Dnm te , care pner , mea sera et sola volnptas ,
Complexn teneo : gravior ne nnntins anres
Vnlneret. Haec genitor digressn dicta snpremo
Fnndebat: famnli collapsnm in tecta ferebant.
Jamqne adeo exierat portis eqnitatns apertis :
Aeneas inter primos et fidns Achates ;
Inde alii Trojae proceres: ipse agmine Pallas
In medio, chlamyde et pictis conspectns in armis ;
Qnalis nbi oceani perfnsns Lncifer nnda ,
Qnem Venns ante alios astrornm diligit ignes ,
Ki l nl it os sacinm coelo , tenebrasqne resolvit.
24.
„S2 AENEIDOS v. 59 .
Stant pavidae in mnris matres, ocnlisqne seqanntnr
Pnlveream nnbem, et fnlgentes aгre catervas.
Olli per dnmos , qna proxima meta viarnm ,
Armati tendnnt : it clamor , et , agmine facto ,
Qnadropedante pntrem soniln qnatit nngnla canw
pnm.
Est ingens gelidnm lncnsprope Caeritis amnciu ,
Relligione patrnm late sacer : nndiqne colles
Inclnsere cavi, etnigra nemns abiete cingnnt.
Silvano fama est veteres sacrasse Pelasgos,
Arvornm pecorisqne deo, lncnmqne diemqne,
Qni primi fines aliqnando habnere Latinos.
Hand procnl nine Tarcho et Tyrrheni tnta teneLajit
Castra locis ; celsoqne omrtis de colle videri
Jam poterat legio, et latis tendebat in ai vis.
Hne pater Aeneas et bello lecta jnventns
Snecednnt, fessiqne et eqnos et corpora cnrant.
At Venns aetherios inier dea candida nimbos
Dona ferens aderat : natnmqne in valle redncta
Ut procnl egelido secretnm flnmine vidit,
Talibns aflata est dictis , seqne obtnlit nltro :
En perfecta mei promissa conjngis arte
Mnnera: ne mox ant Lanrentes, nate, snperbos,
Ant acrem dnbites in prœlia poscere Tnrnnm.
Dixit, et amplexns nati Cytherea petivit:
Arma snb adversa posnit radiantiît qnercn.
llle deae donis et tanto betns honore
Expleri neqnit , atqne ocnlos per singnla volvit ;
Miratnrqne, interqne manns et brachia versat
Terribilem Cristis galeam flammasqne vomentem;
Fatifernmqne ensem ; loricam ex aere rigentem ,
Sangnineam , ingentem , qnalis qnnm caernla nnbes
Solis inardescit radas longeqne refniget ;
Tnm leves ocreas electro anroqne recoclo,
Hastamqne , et clypei non enarrabile textnm.
Illic res Italas, IVomanornmqne trinmphos,
v. б»б. LIBER VIII. 2g3
Hand vatiiiii ignarns, ventnriqne inscias aevi,
Fecerat ignipotens ; illic genns omne fntnrae
Stirpis ab Ascanio, pngnataqne in ordine bella.
Fecerat et viridi fetam Mavortis in antro
Procnbnisse lnpam ; geminos hnic nbcra circnm
Lndere pendentes pneros , et lmnbere matrem
Impavidos; illam tereti cervice reflexam
Mnlcere alternos, et corpora fingere lingna.
Nec procnl bine Romam , et raptas sine more Sabinal
Consessn caveae, magnis Circensibns actis,
Addiderat ; snbitoqne novnm consnrgere bellnm
Romnlidis, Tatioqne seni, Cnribnsqne severis.
Post idem, inter se posito certamine , reges
Armati Jovis ante aram, paterasqne tenentes.
Stabant , et caesa jnngebaat fœdera porca.
Hand procnl inde, citae Metinm in divers? qnadrigae
Distnlerant, (at tn dictis , Albane , maneree !}
Raptabatqne viri menrtacis viscera Xnllns
Per silvam , et sparsi rorabant sangnine vepres.
Nec non Tarqnininm ejectnm Porsena jnbebat
Accipere , ingentiqne nrbem obsidione premebat :
Aeneadae in ferrnm pro libertate rnebant.
Illnm indignanti similem , similemqne minanti ,
Adspiceres, pontem anderet qnod vellere Codes,
Et flnvinm vinclis innaret Clœlia rnptis.
In snmmo cnstos 1'arpeiae Manlins arcis
Stabat pro templo , et Capitolia celsa tenehat ,
[Romnleoqne recens horrebat regia cnlmo.]
Atqtte bic anratis volitans argentens anser
Porticibns Gallos in limine adesse canebat :
Galli per dnmos aderant, arcemqne tenebant,
Defensi tenebris et dono noctis opacae.
Anrea caesaries ollis, atqne anrea vestis;
Virgatis lncent sagnlis; tnm lactea colla
Anro innectnntnr; dno qnisqne Alpina cornscant
Gaesa mann , sentis protecti corpora longis.
a84 AENEIDOS v.бба.
Hic exsnltantes Salios , nndosqne Lnpercos,
Lanigerosqne apices . et lapsa ancilia cáelo
Extnderat : casta; dncebant .'acra per nrbem
Pilentis matres in mollibns. Hine procnl addit
Tartareas etiam sedes, alta ostia Uitis ;
Et scelernm pœnas; et te, Catilina, minaci
Pendentem scopnlo , Fnriarnmqne ora trementem ;
Secretosqne pios, his dantem jnra Catonem.
Haefi inter tnmidi late maris ibat imago
A m ta , sed flnctn spnmabant caernla cano ;
Et cirenm argento clari delphines in orbem
Aeqnora verrebant candis, aestnmqne secaban!.
In medio classes aeratas, Actia bella,
Cernere erat; totnmqne instrncto marte videres
Fervere Lencaten , anroqne effnlgere finetns.
Hine Angnstns agens Italos in prœlia Caesar,
Cnm patribns, popnloqne , Penatibns, et magnis dis ,
Stans celsa in pnppi ; geminas cni tempora flammas
Laeta vomnnt, patrinmqne aperitnr vertice sidns.
Parte alia , ventis et dis Agrippa secnndis,
Ardnns , agmen agens ; cni , belli insigne snperbnm ,
Tempora navali fnlgent rostrata corona.
Hine ope barbarica variisqne Antonins armis
Victor, ab Anrorae popnlis et littore rnbro,
Aegyptnm , viresqne Orientis , et nltima secnm
Bactra vehit; seqnitnrqne, nefas! Aegyptia conjnx.
Una omnes rnere, ac totnm spnmare, rednctis
Convnlsnm remis rost risqne tridentibns, aeqnor.
Alta pct nut : pelago credas innare revnlsas
Cycladas, ant montes concnrrere montibns altos :
Tanta mole viri tnrritis pnppibns instant.
Stnppea flamnia mann , telisqne volatile ferrnm
Spargitnr : arva nova Neptnnia caede rnbescnnt.
Regina in mediis patrio vocat agmina sistro ;
Necdnm etiam geminos a tergo respicit angnes.
Onmigenùmqne deùrn monstra, et latrator Annbis,
v. 698. LIBER. VIII. a85
Contra Neptnnnm et Venerem, contraqne Minervam,
Tela tenent : saevit medin in certamine Mavors
Caelatns ferro , tristasqne ex aethere Dirae ;
Et scissa gandens vadit Discordia palla ;
Qnam cnm sangnineo seqnitnr Bellona flagello.
Actins haec cernens arcnm intendebat Apollo
Desnper : omnis eo terrore Aegyptns, et Indi,
Omnis Arabs , omnes vertebant terga Sabaei.
Ipsa videbatnr ventis regina vocatis
Vela dare, et laxos jam jamqne immittere fnnes.
Illam inter caedes, pallentem morte fntnra ,
Fecerat ignipotens nndis et lapyge ferri :
Contra antem magno maerentem corpore Nilnm ,
Pandentemqne sinns, et tota veste vocantem
Caernlenm in greminm latebrosaqne flnmina victos.
At Caesar, triplici invectns Romana trinmpho
Mœnia, dis Italis votnm immortale sacrabat,
Maxima ter centnm totam ilelnbra per nrbem.
Laetitia lndisqne viae plansnqne fremebant :
Omnibns in templ i s mat rnm chorns, omnibns arae:
Ante aras terram cœsi stravere jnvenci.
Ipse, sedens niveo candentis limine Phœbi,
Dona recognoscit popnlornm, aptatqne snperbis
Postihns: incednnt vietae longo ordine gentes,
Qniiin variae lingnis, haUtn tam vestís et a nnis.
Hic Nomadnm genns et discinctos Mnlciber Afros,
Hie Lelegas , Carasqne , sagittiferosqne Celonos ,
FinxeMt. Enphrates ibat jam mollior nndis,
Extremiqne hominnm Morini, Khennsqne bicornis,
Indomitiqne Dahae, et pontem indignatns Araxes.
Tal ¡a per clypenm Vnlcani, dona parentis,
Miratnr, rernmqne ignarns imagine gandet,
Attollens hnmero famаmqne et fata nepotnm.
AE N E I D 0 S
LIBER NONUS.

ea diversa penitùs dnm parte gernntnr,


Irim de ciclo misit Satnrnia Л nno
Andacem ad Tnrnnm. Lnco tnm forte pa remis
J'ilnmni Tnrnns sacíata valle sedebat.
Ad qnem sic roseo Thamnantïais ore loenta est :
Tnrne , qnod optanti divùm promittere nemo
Änderet, volvenda dies en atlnlit nltro:
Aeneas, nrbe, et sociis, et classe relicta,
Sceptra Palatini sedemqne petit Evandri.
Nec satis : extremas Corythi penetravit ad nrbes ;
Lydornmqne mannm, collectos armat agrestes.
Qnid dnbitas ? nnnc tempns eqnos , nnnc poseere
cnrrns :
Knmpe moras omnes; et tnrbata arripe castra.
Dixit; et in cœlnm paribns se snstnlit alis;
Ingentemqne fnga secnif snb núbibns arenm.
Agnovit jnvenis , dnplicesqne ad sidera palmas
Snstnlit, et tali fngientem est voce secntns :
Iri, decns cœli, qnis te mihi nnbibns actam
Detnlit in terras ? nnde haec tam clara repente
Tempestas? medinm video discedere cœlnm ,
Palantesqne polo Stellas: seqnor omina tanta,
v.ai. AENEIDOS LIBER IX. 387
Qnisqnis in arma vocas. Et sic effatns ad nndam
Processit, snmmoqne hansit de gnrgite lymphas,
Mnlta deos orans; oneravitqne aethera votis.
Jamqne omnis campis exercitns ibat apertis ,
Dives eqnùm, dives pictaï vestis et anri.
Messapns primas acies, postrema coèicent
Tyrrhidae jnvenes, medio dnx agmine Tnrnns
[Vertitnr arma tenens, et toto vertice snpra est :]
Cen sept em snrgens sedatis amnibns alt ns
Per tacitnm Ganges, ant pingni ilnmine Nilns,
Qnnin reflnit campis , et jam se condidit alveo.
Hie snbitam nigro plomera ri pnlvere nnbem
Proipicinnt Tencri, ac tenebras insnrgere campis.
Primns ab adversa conclamat mole Oiicns :
Qnis globns , o cives , caligine volvitar atla !
Ferte citi ferrnm , date tela , scandite mnros ;
Hostis adest, eia! Ingenti clamore per omnes
Condnnt se Tencri portas, et mœnia complent.
Namqne ita discedens praeceperat optimns armift
Aeneas : si qna interea fortnna fnisset ,
Ne strnere anderent aciem , nen credere campo ;
Castra modo et tntos servarent aggere mnros.
Ergo, etsi conferre mannm pndor iraqne monstrat,
Objicinnt portas tamen , et pracepta facessnnt ,
Armatiqne cavis exspectant tnrribnshostem.
Tnrnns, nt ante volans tardnm praecesserat agmen ,
Viginti lectis eqnitnm comitatns , et nrbi
Imp rnvisns adest ; macnlis qnem Tbracins albis
Portat eqnns, cristaqne tegit galea anrea rnbra.
Eeqnis erit mecnm, jnvenes? qni primns in bostem..?
En , ait : et jacnlnm adtorqnens emittit in anras ,
Principinm pngna;, et campo sese ardnns infert.
Clamore excipinnt socii, fremitnqne seqnnntnr
Horrisono : Tencrùm mirantnr inertia corda;
Non aeqno dare se campo, non obvia ferre
Arma viros, sed castra fovere. Hne tnrbidns atqne hne
а8» AENEIDOS \. 5-.
Lnstrat eqno mnros, adittmtqne per avia qnaerit.
Лc velnti pleno lnpns insidiatns oviii,
Qnnm fremit ad canlas, ventos perpessns et imbtes,
Nocte snper media ; tnti snb matribns ;t gni
Balatnm exercent: ille, asper et improbns ira,
Saevit in absentes ; collecta fatigat edendi
Ex longo rabies , et siccae sangnine fances.
Hand aliter Rntnlo mnros et castra tnenti
Ignescnnt irae ; dnris dolor ossibns ardet :
Qna tentet ratione aditns . et qwae via clansos
Kxcn l ia t Teneros vallo , atqne efinndat in aeqnor.
Classem, qnae laten castrornm adjnncta latebat,
Aggerihns saeptam circùm et flnvialibns nndis,
Invadit; sociotqne inrendia poscit ovantes;
Atqne manntn pinn flagranti fervidns implet.
Tnm vero incnmbnnt : nrget praesentia Tnrni,
Atqne omnis facibns pnbes accingitnr atris.
Diripnere focos; picenm fert l'unt Ida lnmen
Taeda , et coœmixtam Vnlcanns ad astra favillam.
Qnis dens, o mnsae, tani saeva incendia Tencris
Avertit ? tantos ratibns qnis depnlit ignes ?
Dicite : prisca fides facto, sed fama perenms.
Tempore qno primùm Phrygia formabat in Ida
Aencas olassem , et pelagi petere alta parabat ,
Ipsa deùm fertnr genetrix Berecyntia magnnm
Vocibns bis affata .lovem : Da , nate , petenti ,
Qnod tna cara parens domito te poscit Olympo .
Pinea silva mihi, mnltos dilecta per annos ,
Lncns in arce fnit snmma , qno sacra ferebant ,
Wigranti picea trabibnsqne obscnrns acernis :
Has ego Dardanio jnveni, qnnm classis egeret ,
Lu'ta dedi; nnnc sollicitam timor anxins nrget.
Solve metns , atqne hoc precibns sine posse parentem,
Ne cnrsn qnassatae nllo, nen tnrbine venti .
Vincantnr : prosit nostris in montibns ortas.
Filins hnic contra , torqnet qni sidera mnndi :
v. g3. LIBER IX. a8g
О genetrix, qno fata vocas? ant qnid petis istis?
Mortaline mann factae immortale carinae
Fas habeant? certnsqne incerta pericnla lnstret
Aeneas ? Cni tanta ileo permissa potestas ?
Immo, nbi defnnctae finem portnsqne tenebnnt
Ansonios , olim qnaecnmqne evaserit nndas ,
Dardaninmqne dncem Lanrentiavexerit arva ,
Mortalem eripiam ionnam , magniqne jnbebo
Aeqnoris esse deas : qnalis Nereïa Doto
Et Galatea secant spnmantem pectore pontnm.
Dixerat; idqne ratnm Stygii per flnmina fratria ,
Per pice torrentes atraqne voragine ripas .
Annnit; et totnm nntn tremef'ecit Olympnm.
Ergo aderat promissa dies , et tempora Pareœ
Debita complèrant, qnnm Tnrni injnria Malrem
Admonnit ratibns sacris depellere taedas.
Hic primùm nova lnx ocnlis offnlsit, et ingens
Visns ab anrora cœlnm transcnrrere nimbns ,
Idaeiqne chori ; tnm vox horrenda per anras
Excidit, et Tronm Rntnlornmqne agmina complet :
34e trepidate meas , Tencri , defendere naves ,
Neve armate manns ; maria ante exnrere Tnrno
Qnam sacras dabitnr pinns. Vos, ite solntae ,
Ite, deae pelagi; genetrix jnbet. Et sna qnaeqne
Continno pnppes abinmpnnt vincnla ripis ,
Delphinnmqne modo demersis aeqnora rostris
Ima petnnt. Hine virgineae ( mirabile monstrnm ) ,
[ Qnot priùs aeraUB steterant ad littora prorae , ]
Reddnnt se totidem facies, pontoqne f'ernntnr.
Obstnpnere animis Rntnli; conterritns ipse
Tnrbatis Messapns eqnis; cnnctatnr et amnis
Ranca sonans , revocatqne pedem Tiberinns ab slto,
At non andaci cessit fidncia Tnrno ;
Ultro animos tollit dictis , atqne increpat nltro :
Trojanos haec monstra petnnt ; bis Jnppiter ipee
Anxilinm solitnm eripnit: non tela nec ignes
ai
,ge AEN-EIDOS v. 129.
Exspectant Rntnlos. Ergo maria invia Tencris,
Nec spes nlla fngae : rernm pars altera adempta est ;
Terra antem in nostris manibns; tot millin gentes
Arma fernnt Itabe. Nil me fatalia terrent,
Si qna Phryges prae se jactant responsa deornm.
Sat fatis Veneriqne datnm tetigere qnod arva
Fertilis Ansoniae Troës : snnt et mea contra
Fata mihi ferro sceleratam exscindere gentem ,
Conjnge praerepta. Nec solos tangit Atridas
Iste dolor, solisqne licet capere arma Mycenis.
Sed periisse semel satis est. Peccare fnisset
Ante satis, penitùs modo non genns omne perosos
Feminenm : qnibns haee medii fidncia valli ,
Fossarnmqne morae, leti discrimina parva ,
Dant animos. At non vidernnt mœnia Trojae,
Neptnni fabricata mann , considere in ignes ?
Sed vos , o lecti , ferro qni scindere vallnm
Apparat, et mecnm invadit trepidantia castra?
Non armis mihi Vnlcani , non mille carinis
Est opns in Teneros. Addant se protenns onines
Etrnsci socios ; tenebras et inertia fnrta
[Palladii, caesis snmmae cnstodibns arcis,]
Ne timeant ; nec eqni caeca condemnr in alvo :
Lnce , palam , certnm est igni circnmdarc mnros.
Haud sibi cnm Danais rem faxo et pnbe Pelasga
Esse pntent, decimnm <jnos distnlit Hector in annnm.
Nnnc adeo , melior qnoniam pars acta diei ,
Qnod snperest, laeti bene gestis corpora rebns
Procnrate, viri ; et pngnam sperate parati.
Interea vigilnm excnbiis obsidere portas
Cnra datnr Messapo, et momia cingere flammis.
Bis septem Rntnlo mnros qni milite servent
Delecti; ast illos centeni qnemqne seqnnntnr
Pnrpnrei Cristis jnvenes anroqne cornsci.
Discnrrnnt, variantqne vices , fnsiqne per herbam
Indnlgent vino, et vertnnt crateras alienos.
v. t65. LIBER IX.. agi
Collncent ignes , noctem cnstodia dncit
Insomnem lndo.
Uaee, snper e vallo prospectant Troêa, et armis
Alta tenent; nec non trepidi formidine portas
Explorant, pontesqne et propngnacnla jnngnnt,
Tela gernnt. Instant Mnestnens acerqne Serestns ,
Qnos pn ter Aeneas , si qnando adversa vocarent ,
Rectores jnvennm et rernm dedit esse magistros.
Omnis per mnros legio sortita periclnm
Excnbat, exercetqne vices , qnod cniqne tnendnm est.
Nisns erat portae cnstos , acerrimns armis ,
Hyrtacides; comitem Aeneae qnem miserat Ida
Venatrix, jacnlo celerem levibnsqne sagittis:
Et jnxta comes Enryalns , qno pnlchrior alter
Non fnit Aeneadnm , Trojana neqne indnit arma ;
Ora pner prima signans intonsa jnventa.
His amor ntins erat, pariterqne in bella rneLant ;
Tnm qnoqne commnni portaia statione tenebant.
Nisns ait: Dine hnne ardorem mentibns addnnt,
Enryale? an sna cniqne dens. fit dira cnpido?
Л cU pngnam , ant aaqnid jam dndnm invaders
magnnm ,
Mens agitat mibi ; nec placida contenta qniete e»t.
Cernis, qnae Kntnlos Iiahe.it lidncia rernm:
Lnmina rara micant ; somno vinoqne sepnlti , ¡
Procnbnere; silent laíi loca. Percipe porro ,•
Qnid dnbitem, et qna? nnnc animo sententia snrgat.
Aenean acciri omnes, popnlnsqne patresqne, ,
Exposcnnt, mittiqne viros qni certa reportent.
Si tibi qnae poseo promittnnt , nam mihi facti
Fama sat est , tnmnlo videor reperire snb Шo
Posse viam ad mnros et mœnia Pallantea.
Obstnpnit, magno land nin percnssns amore,
£nryalns ; sininl bis ardentem affatnr amicnm :
Mene igitnr socinin snmmis adjnngere rebns,
Nise, fngis? solnm te in tanta pericnla miltam?
ада АЕ N E I D O S ». 200.
Kon ita me genitor bcllis assnetns Opheltes
Argolicnm terrorem inter Trojaeqne labores
Snblatnm erndiit ; nec tecnm talia gessi ,
Magnanimnm Aenean et lata extrema secntns.
Est hic, est animns lncis contemptor, et ist nm
Qni vita bene credat emi, qno tendis, honorem.
Nisns ad haec: Eqnidem de te nil tale verebar,
Nec fas; non : ita me referat tibi magnns ovantem
Jnppiter, ant qnicnmqne ocnlis haec adspicit aeqnis.
Sed, si qnis ( qnae mnlta vides discrimine tali ) ,
Si qnis in adversnm rapiat casnsve densve,
Te snperesse velim : tna vita dignior aetas.
Sit qni me raptnm pngna , pretiove redemptnm ,
Mandet hnmo solita; ant, si qna id fortnna vetabit,
Absenti ferat inferias , devoretqne sepnlcro.
Nen matri miserae tanti sim cansa doloris;
Qnae te, sola, pner, mnltis e matribns ansa ,
Perseqnitnr, magni nec mœnia cnrat Acestae.
llle antem : Cansas neqnidqnam nectis inanei» ,
Nec mea jam mntata loco sententia cedit.
Acceleremns, ait: vigiles simnl excitat; illi
Snccednnt, servantqne vices: statione relicta
Ipse comes Niso graditnr, regemqne reqnirnnt.
Celera per terras omnes animalia somno
Laxabant cnras, et corda oblita labornm :
Dnctores Teucrûm primi , delecta jnventns ,
Cönsilinm snmmis regni de rebns habebant ;
Qnid facerent, qnisve Aeneae jam nnntins esset.
Stant longis adnixi hastis, et scnta tenentes,
Castrornm et campi medio. Tnm Nisns et nna
Enryalns confestim alacres admittier orant;
.('.em magnam, pretinmqne morae fore. Primns Inlns
Accepit treptdos, ac Nisnm dicere jnssit.
Tam sic Hyrtacides: Andite o mentibns aeqnis
Aeneadïe; neve haec nostris spectentnr ab annis
Qnae ferimns. Rntnli somno vinoqne solnti
v. 236. LIBER IX. 2g3
Procnbnere : locnm insidiis conspeximns ipsi ,
Qni patet in bivio portae qnae proxima ponto.
Interrnpti ignes, aterqne ad sidera fnmns
Erigitnr. Si fortnna permil tins nti,
Qnaesitnm Aencan ad mccnia Pallantea
Mox 1 i lc cnm spoliis , ingenti caede peracta ,
Affore cernetis. Nec nos via fallit cnntes:
Vidimns ohscnris primam snb vallibns nrbem
Venatn assidno , et totnm cognovimns amnem.
Hic annis gravis atqne animi ma tn rns Aletes :
Di patrii, qnornm semper snb nnmine Troja cst ,
Non tamen omnino Teneros delere parat is,
Qnnm tales animos jnvennm et tam certa tnlistis
Pectora. Sic memorans, hnmeros dextrasqne tenebat
Ambornm , et vnli nm laciymis atqne ora rigabat.
Qnae vobis, qnae digna, viri, pro landibns istis,
Praemia posse rear srlvi?Pnlcherrima primùm
Di moresqne dabnnt vestri : tnm cetera reddet
Actntnm pins Aeneas, atqne integer aevi
Ascanins, meriti tant i non immemor nmqnam.
Immo ego vos, cni sola salns genitore redncto ,
Kxcipit Ascanins, per magnos, Nise , Penates ,
Assaraciqne Larem, et canae penetralia Vestae,
Obtestor; qnaecnmqne mihi fortnna fidesqne est ,
In vestris pono gremiis : revocate parentem ;
Reddite conspectnm; nihil Шo triste recepto.
Bina dabo argento perfecta atqne aspera signis
Pocnla, devicta genitor qnae cepit Arisba;
Et tripodas geminos ; anri dno magna talenta ;
Cratera antiqnnm , qnem dat Sidonia Dido.
Si vero capere Italiam sceptrisqne potiri
Contigerit victori , et praedae dncere sortem ;
Vidisl i qno Tnrnns eqno , qnibns ibat in ai m is
Anrens : ipsnm illnm, clypenm cristasqne rnbenjtes ,
Excipiam sorti , jam n nne tna praemia , Nise.
Praeterea bis sex genitor lectissima matrnm
a 5.
ag4 AENEIDOS v. 272.
Corpora, captiïosqne dabit, snaqne omnilms arma:
Insnper his, campi qnod rex habet ipse Latinns.
Te verô, nзea qnem spatiis propioribns aetas
InseqnitTtr, venerande pner, jam pectore toto
Accipio, et comitem casns complector in omnes :
Nnlla meis sine te qnaeretnr gloria rebns ;
Sen pacem , sen bella geram , tibi maxima rernm
Verboinmqne fides. Contra qnem talia fatnr
Enrjalns: Me nnlla dies tam fortibns ansis
Dissitnilem argnerit; tantùm: fortnna secnnda
Ant adversa cadat. Sed te snper omnia dona
Tlnnm oro : genetrix , Priami de gente vetnsta ,
Est œihi, qnam miseram tennit non Ilia tellns
Mecnm excedentem, non mœnia regis Acestae.
Hancegonnncignaramhnjnsqnodcnmqnepericliest,
Inqne salntatam linqno : nox et tna testis
Dextera qnod neqneam lacrymas periierre parentis.
At tn, oro, solare inopem, et anccnrre relictae.
Hanc sine me spem ferre tni ; andentior ibo
In casns omnes. Percnssa mente dedernnt
Dardanidae lacrymas ; ante omnes pnlcher Inhts ;
Atqne animnm patriae strinxit pietatis imago.
Tnm sic effatnr:
Spondeo digna tnis ingentibns omnia cœptis.
Namqne erit ista mihi genetrix , nomenqne Creussc
Sol n tn defnerit ; nec partnm gratia talem
Parva manet, casns factnm qnicnmqne seqttentnr.
Per capnt hoc jnro, per qnod paterlmte solebat ;
Qnae tibi polliceor rednci rebnsqne secnndis,
Haec eadem matriqne tnœ generiqne manebnnt.
Sic ait illacrvmans : hnmero sinn tl exnit ensem
Anratnm ; mira qnem fecerat arte I/ycaon
Gnosins, atqne habilem vagina aptarat ebnrna.
Dat Niso Mnesthens pellem horrentisqne leonis
Exnvias : galeam fidns permntat Aletee. ' •
Protenns armati incednnt ; qnos omnis enntes
v. 3o8. LIBER Hi. 295
Primor i i m manns ad portas jnvennmqne sennmqne
Proseqnitnr votis : nec iion et pnlcher lnlns ,
Ante annos animnmqne gerens cnramqne virilem ,
Mnlta patri portanda dabat mandata ; sed anra
Omnia discerpnnt , et nnbibns irrita donant.
Egressi snperant fossas, noctisqne per nmbram
Castra inimica petnnt, mnltis tamen ante fni ni i
Exitio. Passim somno vinoqne per herbam
Corpora fnsa vident; arrectos littore cnrrns,
Inter lora rotasqne viros ; :.ыш i arma jacere ,
Vina simnl. Prior Hyrtacides sic ore locntns :
Enryale , andendnm dextra : nnnc ipsa vocat res.
Hac iter est : tn , ne qna manns se attollere nobis
Л tergo possit , cnstodi , et consnle longé.
Hэec ego vasta dabo, et V'.to te limite dncam.
Sicmemorat, vocemqnepremit : simnlense anperbnm
Rhamnetem aggreditnr, qni forte tapetibns altis
Exstrnctns toto proflabat pectore somnnm :
Rex idem, et regi Tnrno gratissinms angnr;
Sed non angnrio potnit depellere pestem.
Tres jnxta famnlos temeré inter tela jacentes ,
Armigernmqne Remi premit , anrigamqne snb ipsis
Nactns eqnis, ferroqne secat pendentia colla.
Tnm capntipsianfert domino, trnncnmqne relinqnit
S;i ni;nini! singnltantem : atro tepefacta crnore
Terra toriqne madent, Nec non Lamyrnmqne , La=
mnmqne ,
Et jnvenem Sarrannm , illa qni plnrima nocte
Lnserat, insignis facie, mnltoqne jacebat
Membra deo victns: felix si protenns illnm
Aeqnasset nocti lndnm , in lncemqne tnlisset !
Impastns cen plena leo per ovilia tnrbans ,
Snadet enim vesana fames, manditqne trabitqne
Molle pecns , mntnmqne metn ; fremit ore crnento.
Nec minor Enryali caedes : incensns et ipse
Perfnrit, ac mnltam in medio sine nomine pleben ,
296 AETÏEIDOS v.343.
Fadnmqne , Herbesnmqne snbit , Rhœtnmqne , Ara=
bimque,
Ignaros; Khœtnm vigilantem et cnneta videntem ,
Sed magnnm metnens se post cratera tegebat;
Pectore in adverso totnm cni ronnniitus ensem
Condidit assnrgenti, et mnlta morte recepit.
Pnrpnream vomitilleanimam, et cnm sangnine mixta
Vina refert moriens : hic fnrto fervidns instat.
Jamqne ad Messapi socios tendebat, nbi ignem
Delïcere extremnm, et religatos rite videbat
Carpere gramen eqnos ; breviter qnnm talia Msu s ,
( Sensit enim nimia caede atqne cnpidine ferri, }
Absistamns, ait; nam lnx inimica propinqnat.
Pccnarnm exhanstnm satis est ; via facta per host vs.
Mnlta vii um solido argento perfecta relinqnnnt
At maqne , craterasqne simnl , pnlchrosqne tapetas.
Enryalns phaleras Rhamnetis et aurea ltnl lis
Cingnla; Tibnrti Remnlo ditissimns olim
Qnae mittit dona , hospitio qnnm jnngeret absens ,
Caedicns ; il I с sno moriens dat kabere nepoti :
Post mortem bello Rntnli pngnaqne potiti.
Шee rapit, atqne hnmeris neqnidqnam fortibns aptat.
Tnm galeam Messapi babilem cristisqne decoram
Indnit. Exccdnnt cast ri s , et tnta capessnnt.
Interea praemissi eqnites ex nrbe Latina ,
Cetera dnm legio campis instrncta moratnr .
Ibant, et Tnrno regis responsa ferebant,
Tercentnm, scntati omnes , Volscente magistro.
Jamqne propinqnabant castris, mn rosqne snbibant ,
Qntnn procnl bos Le vo flectentes limite ceni nn! ;
Et galea Enryalnm snblnstri noctis in nmbra
Prodidit immemorem , radiisqne adversa refnlsit.
Hand temeré est visnm, conclu mat. ab agmine Л\il-
acens :
State, viri; qnae cansa viae? qnive estis in armis?
Qnove tenetis iter? Nihil illi tendere contra;
»-377. LIBER IX. 397
Sed celerare fngam in silvas , et fidere nocti.
Objicinnt éqnites sese ad divortia nota
Hine atqne hine, omnemqne abitnm cnstode coronant .
Silva fnit late dnmis atqne ilice nigra
Horrida , qnam densi complêrant nndiqne sentes ;
Rara per occnltos lncebat semita calles.
Enryalnm tenebrae ramornm onerosaqne praeda
Impedinnt; fallitqne timor regione viarnm.
Wisns abit : jamqne imprndens evaserat hostes ,
Ad lncos qni post, Albae de nomine, dicti
Albani ; tnm rex stabnla alta Latinns nabebat.
Ut stetit, et frnstra absentem respexit amicnm:
Enryale , infelix qna te regione reliqni ?
Qnaveseqnar?Rnrsnsperplexnmiteromnerevolvens
Fallacis silvae, simnl et vestigia retro
Observata legit, dnmisqne silentibns errat.
Andit eqnos, andit strepitns et signa seqnentnm.
Nec longnm in medio tempns, qmim clamor ad a»res
Pervenit,acvidetEnryalnm,qnemjammannsomnis,
Frande loci et noetis, snbito tnrbante tnmnltn ,
Oppressnm rapit et conantem plnrima frnstra.
Qnid faciat ? qna vi jnvenem , qnibns andeat armis
Eripere? an sese medios moritnrns in enses
Inferat, et pnlchram properet per vnlnera mortem?
Ociùs addneto torqnens hastile lacerto ,
Snspiciens altam ln nain , sin voce precatnr:
Tn, dea, tn praesens nostro snccnrre labori,
Astrornm decns, et nemornm Latonia cnstos.
Si qna tnis nmqnam pro me pater Hyrtacns ans
Dona tnlit; si qna ipse meis venatibns anxi,
Snspendive tholo, ant sacra ad fastigia fixi ;
Hnne sine me tnrbare globnm, et rege tela per anras.
Dixerat; et toto connixns corpore ferrnm
Conjicit : basta volans noetis diverberat nmbras ,
Et venit aversi in tergnm Snlmonis , ibiqne
Frangitnr, ac fisso transit praecordia ligno.
2g8 AENEIDOS v. 41 3.
Volvitnr Шe vomens ealidnm de pectore (lnmen
Frigidns , et longis singnltibns ilia pu 1 sat .
Diversi circnmspicinnt. Hoc acrior idem
Ecce ;il ind snmma telnm librabat ab anre :
] ) n nt trepidant , iit hasta Tago per tempns nt t nmq u e ,
St ridons , trajectoqne hn?sit tepefacta cerebro
Saevit u t.rox Volscens , nec teli conspicit nsqnam
Anctorem, nec qno se at drns immittere possit:
Tn tamen interea calido mihi sangnine pœnas
Persolves ambornm, inqnit. Simnl ense reclnso
Ibat in Enryalnm. Tnm vero exterritns, amens ,
Conclamat Nisns ; nec se celare tenebris '
Amp! ¡us, ant tantnm potnit perferre dolorem :
Me,me; adsnm qni feci; in me convertite ferrnm,
О Rntnli ; mea frans omnis : nihil iste nec ansns ,
Nec potnit; cœlnm hoc et conscia sidera testor :
Tantùm infelicem niminm dilexit amicnm.
Talia dicta dabat; sed viribns ensis adactns
Transabiit costas, et candida pectora rnmpit.
Volvitnr Enryalns leto, pnlchrosqne per artns
It crnor , inqne hnmeros cervix collapsa recnmbit :
Pnrpnrens velnti qnnm flos snccisus nut! ro
Langnescit moriens; lassove papavera collo
Demisere capnt, pluvia qnnm forte gravantnr.
At Nisns rnit in medios, solnmqne pe*. omnes
Volscentem petit, in solo Volocente mora un-.
Qnem circnm glomerati hostes hinе connninns atqne
hinc
Protnrbant : instat non secins , ac rotat ensem
Fnlminenm ; donec Rntnli clamantis in ore
Condidit adverso , et moriens animam abstnlit hosti.
Turn snper exanimnm sese projecit amicnm
Confossns, placidaqne ibi demnm morte qnievit.
t-'ort ttnati ambo, si qnid mea carmina possnnt,
Nnlla dies nmqnam memori vos eximet aevo ,
] ltnn domns Aeneae Capltoli immobile saxum
v. 448 . LIBERI X. 299
Accolet , imperinmqne pater Komanns habebit.
Victores praeda llutnli spoliisqne potiti
Volsccntem exanimnm flentes in castra ferebant.
Nec minor in castris lnctns, Rhamnete reperto
Exsangni , et primis nna tot caede peremptis ,
Sarranoqne, Nnmaqne; ingens concnrsns ad ipsa
Corpora , seminecesqne viros , tepidaqne recentem
Caede locnm , et pleno spnmantes sangnine rivos.
Agnoscnnt spolia inter se, galeamqne nitentem
Messapi , et mnlto phaleras sndore receptas.
Et jam prima novo spargebat lumine terras
Tithoni erocenm linqnens Anrora cnbile ;
Jam sole infnso , jam rebns lnce retectis ,
Tnrnns in arma viros , armis circnmdatns ipse ,
Snscitat , aeratasqne acies in prœlia cogit :
Qnisqne snos; variisqne acnnnt rnmoribns iras.
Qnin ipsa arrectis, visn miserabile, in hastis
Praefignnt capita , et mnlto clamore seqnnntnr ,
Enryali et Nisi.
Aeneadae dnri mnrornm in parte sinistra
Opposnere aciem , nam dextera cingitnr amni ,
Ingentesqne tenent fossas , et tnrribns altis
Stant maisti : simnl ora virûm praefixa movebant ,
Nota nimis miseris, atroqne flnentia tabo.
Interea pavidam volitans pennata per nrbem
Nnntia fama rnit, mat risque adlabitnr anres
Enryali : at snbitns miserae calor ossa reliqnit ;
Excnssi manibns radii , revolntaqne pensa :
Evolat infelix, et femineo nlnlatn,
Scissa comam, mnros amens atqne agmina cnrsn
Prima petit : non illa virûm , non illa pericli
Telornmqne memor ; cœlnm dehinc qnestibns implet :
Hnne ego te, Enryale, adspicio? tnne ille, senectae
Sera meae reqnies ? potnisti linqnere solam ,
Crndelis? nec te, snb tanta pericnla m issu m ,
Affari ext remnin miserae data copia matri?
Seo AENEIDOS v. 4*4.
Hen ! terra ignota , ca D ibns date praeda Laünis
Alitibnsqne , jaces ! nec te , tna fnnera , mater
Prodnxi, pressive oca los, ant vnlnera lavi,
Veste tegens, tibi qnam noctes festina diesqne
Urgebam , et tela cnras solabar aniles !
Qno seqnar, ant qnae nnnc artns , avnlsaqne membra .
Et fnnns lacernra , tellns habet ? Hoc mihi de te ,
Nate, refers? boc snm terraqne mariqne secnta?
Figite me, si qna est pietas; in me omnia tela
Conjicite , o Rntnli; me primam absnmite ferro.
Ant tn, magne pater divùm, miserere, tnoqne
Invisnm hoc detrnde capr.t snb tartara telo ,
Qnando aliter neqneo crndelem abrnmpere vitam.
Hoc fletn concnssi animi, maestnsqne per omni'S
It gemitns: torpent mfractae ad prœlia vires.
Illam incendentem lnctns Idaens et Actor ,
Ilionei monitn, et mnltùm lacrymantis lnli,
Corripinnt, interqne inarms snb tecta reponnnt.
At tnba terribilem sonitnm procnl aere canoro
Increpnit : seqnitnr clamor , cœlnmqne remngit.
Accelerant, acta pariter testndine, Volsci,
Et fossas implere parant , ac vellere vallnm.
Qn.icrnnt pars aditnm , et scalis ascendere mnros ,
Qna rara est acies, interlncetqne corona
Won tam spissa viris. Telornm effnndere contra
Omne genns Tencri, ac dn ris detrndere contis,
Assneti longo mnros defendere bello.
Saxa qnoqne infesto volvebant pondere , si qni
Postent tectam aciem perrompere ; qnnm tamen
• omnes
Ferre jnvat snbter densa testudine casns.
Necjamsnfficinnt; nam, qna ülobns imminet ingens,
Immanem Tencri molem volvnntqne rnnntqne ,
Qnae stravit Rntnlos late, armornmqne resolvit
Tegmina: nec cnrant njcco contendere marte
т. 5i8. LI B ER IX. 3oi
Amplins andaces Rntnli; sed pellere vallo
Alissilibns certant.
Parte alia horrendns visn qnassabat Etrnscam
Pinnm, et fnmiferos infert Mezentins ignes.
At Messapns , eqnûm domitor , Neptnnia proles ,
Kescindit valhmi , et scalas in moenia poscit.
Vos, o Calliope, precor, adspirate canenti,
Qnas ibi tnne ferro strages, qnae fnnera Tnrnns
Ediderit, qnem qnisqne virnm demiserit Orco;
Et mecnm ingentes oras evolvite belli :
[ Et meministis enim , divae , et memorare potestis. J
Tnrris erat vasto snspectn et pontibns altis,
Opportnna loco , snmmis qnam viribns omnes
Expngnare Itali , snmmaqne evertere opnm vi ,
Certabant , Troes contra defendere saxis ,
Perqne cavas densi tela intorqnere fenestras.
Princeps ardentem conjecit lampada Tnrnns,
Et Aammam affixit lateri , qnae plnrima vento
Corripnit tabnlas, et postibns haesit adesis.
Tnrbati trepidare intns , frnstraqne malornm
Velle fngam : dnm se glomerant, retroqne residnnt
In partem qnae peste caret, tnm pondere tnrns
Procnbnit snbito , et cœlnm tonat onme fragore.
Semineces ad terram, immani mole secnta,
Confixiqne snis telis , et pectora dnro
Transfossi ligno, veninnt. Vix nnns Helenor,
Et Lycns , elapsi ; qnornm primaevns Helenor,
Maeonio regi qnem serva Licymnia fnrtim
Snstnlerat , vetitisqne ad Trojam miserat ann¡s ,
Ense levis nndo , parmaqne inglorins alba.
Isqne nbi se Tnrni media inter millia vidit ,
Hine acies atqne hine acies adstare Latinas ;
Ut fera, qnae densa venantnm saepta corona
Contra tela fnrit, seseqne band nescia moni
Injicit, et saltn snpra venabnla fertnr;
26
Sou AE N E I D O S v. 553
Hand aliter {avenis medios moritnrns in bastcs
Irrnit, et qna tela vider densissima tendit.
At pedibns longé melior Lycns , inter et bostes ,
Inter et arma, fn;,a mnros tenet, altaqne certat
Prendere tecta mann , sociûmqne attingere dextras.
Qnem Tnrnns, pariter cnrsn teloqne secntns,
Increpat his victor : Nostrasne evadere , demens ,
Sperasti te posse manns ? Simnl arripit i ps nni
Pendentem, et magna mnri cnm parte revellit:
Qnalis nbi ant leporem ant candenti corpore cycnnm
Snstnlit alta petens pedibns Jofis armiger nncis;
Qnaesitnm aut matri mnlt ¡s halatilras agnnm
Martins a stabnlis rapnit lnpns. Undiqne clamor
Tollitnr: invadnnt, et fossas aggere compient;
Ardentes taedas alii ad fastigia jactant.
Ilionens saxo atqne ingenti fragmine montis
Lncetinm, portae snhenntem , ignesqne ferentem ;
1 ïmat h ion a Liger, Corynaram sternit Asylas;
Hic jacnlo bonns , hic longé fallente sagitta ;
Ortyginm Caenens, victorem Cacnea Tnrnns ,
Tnrnns Itym , Cloninmqne , Dioxippnm , Promo=
Inmqne ,
Et Sagarim, et snmmis stantem pro tnrribns Idan;
Privernnm Capys : hnnc primo levis hasta Temfflat
Strinxerat: ¡Ile mannm, projecto tegmine, demen*
Ad vnlnns tnlit ; ergo alis alla psa sagitt» ,
Et laevo adfíxa est lateri manns, abditaqne intns
Spiramenta anima4 letali vnlnere rnmpit.
Stabat in egregiis Arcentis filins armis,
Pictns acn chlamydem, et ferrngine clarns Ibera,
Insignis facie, genitor qnem miserat Arcens,
Ednctnm Matris lnco, Symœthia circnm
Flnmina , pingnis nbi et placabilis ara Palici.
Stridentem fnndam , positis Mezcntins hast is ,
Ipee ter addncta circnm capnt egit habena ,
Et media adversi liqnefacto tempora plnntbo
v. 588. bIBER IX. Зо3
Diffidit , ac mnlta porrectnm extendit arena.
Tnm primùm bello celerem intendisse sagittam
Dicitnr, ante feras sol ii n s terrere fngaces,
Ascanins , fortemqne mann fndisse Nnmannm ,
Cni Remnlo cognomen erat , Tnrniqne minorem
Germanam, nnper thalamo sociatns, habebat.
Is primam ante aciem , digna atqne indigna relatn
Vociferans , tnmidnsqne novo praecordia regno ,
Ibat, et ingentem sese clamore ferebat :
Non pndet obsidione iternm valloqne teneri ,
Bis capti Phryges, et Marti praetendere mnros?
En qni nostra sibi bello connnbia poscnnt !
Qnis dens Italiam , qnae vos dementia adegit ?
Non hic Atridae, nec fandi fictor Ulyxes.
Dnrnm ab stirpe genns, natos ad ilnmina primùm
Deferimns, saevoqne geln dnramns et nndis :
Venatn invigilant pneri , silvasqne fatigant :
Flectere lndns eqnos, et spicnla tendere cornn.
At patiens opernm parvoqne assneta jnventns ,
Ant rastris terram domat , ant qnatit oppida bello.
Omne œ vnm ferro teritnr ; versaqnfe jnvencùm
Terga fatigamns hasts : nec tarda senectns
Debilitat vires animi , mntatqne vigorem ;
Canitiem galea preminms ; semperqne recentes
Comportare jnvat predas, et vivere rapto.
'Vobis picta croco et fnlgenti mnrice vestis ;
Desidia; cordi; jnvat indnlgere choreis;
Et tnnicae manicas et habent redimicnla mitrae.
O veré Phrygiae, neqne euim Phryges , ite per olta
Dindyma, nbi assnetis biforem dat tibia cant nm.
Tympana vos bnxnsqne vocant Berecynitia matris
Idaeae : sinite arma viris , et cedite ferro.
Talia jactantem dictis ac dira canentem
Non tnlit Ascanins; nervoqne obversns eqnino
Intendit telnm , diversaqne brachia dncens
Constitit, ante Jovem snpplex per vota precatns :
3o4 AE N EID O S v. 624.
Jnppiter omnipotens, andacibns annne cœptis:
Ipse tibi ad tna templa i'u ram solemnia dona ;
Et statnam ante aras anrata fronte jnvencnm
Candentem , pariterqne capnt cnm matre ferentem ,
[Jam cornn petat et pedibns qni spargat arenam,]
Andiit et cœli genitor de parte serena
Intonnit laevnm : sonat nna fatifer arena.
Effngit horrendùm stridens addncta sagitts,
Perqne capnt Remnli venit, et cava tempora ferro
Trajicit. I , verbis virtntem ¡llnde snperbis.
Bis capti Phryges haec Rntnlis responsa remittnnt.
Hoc tantnm Ascanins. Tencri clamore seqnnntnr,
Laetitiaqne fremnnt , animosqne ad sidera tollnnt.
Aetheria tnm forte plaga crinitns Apollo
Desnper Ansonias acies nrbemqne videbat ,
Nnbe sedens ; atqne his victorem affatnr lxilnm :
Macte nova virtnte , pner ; sic itnr ad astra ,
Dis genite, et genitnre deos : jnre omnia bella
Gente snb Assaraci fato ventnra resident :
Nec te Troja capit. Simnl haec effatns , ab alto
Aethere se mittit, spirantes dimovet anras,
Ascaninmqne petit: formam tnm vertitnr orii
Antiqnnm in Bnten. Hic Dardanio Anchisae
Armiger ante fnit , fidnsqne ad limina cnstos ;
Tnm comitem Ascanio pater addidit. Ibat Apollo
Omnia longaevo similis , vocemqne , coloremqne ,
Et crines albos , et sœva sonoribns arma ;
Atqne bis ardentem dictis affatnr Inlnm :
Sit satis , Aeneada , telis impnne Nnmannm
Oppetiisse tnis : primam hanc tibi magnns Apollo
Concedit landem, et paribns non invidet armis.
Cetera parce , pner , bello. Sic orsns Apollo
Mortales medio adspectns sermone reliqnit,
Et procnl in tennem ex ocnlis evannit anram.
Agnovere denm proceres divinaqne tela
Dardanidae, pharetramqne fnga sensere sonantem.
v. 66o. LIBER IX. 3oS
Ergo avidnm pngnae dictis ac nnmine Phœbi
Ascaninm prohibent : ipsi in certamina rnrsns
Snccednnt, animasqne in aperta pericnla mittnnt.
It clamor totis per propngnacnla mnris :
Intendnnt acres arene, amentaqne torqnent.
Siemit n r omne solnm tel is : tnm scnta cavaeqne
Dant sonitnm fiictn galeae : pngna aspera snrgit ;
Qnantns ab occasn veniens plnvialibns Haedis
Verberatimber lnmmm ; qnam mnlta grandine nimbi
In vada pracipitant , qnnm jnppiter horridns anstris
Torqnet aqnosam biemem, et cœlo cava nnbila rnmpit .
Pandarns et Bitias , Idaeo Alcanore creti t
Qnos Jovis ednxit lnco silvestris laera ,
Abietibns jnvenes patriis et montibns aeqnos,
Portam , qnae dncis imperio commissa , reclndnnt
Freti armis, nltroqne invitant mœnibns bostem.
Ipsi i nt ns dextra ac laeva pro tnrribns adstant ,
Л п nat i ferro , et Cristis rapita alta cornsci :
Qaales aëriae liqnentia {htm inn circnm ,
Sive Padi ripis, Athesim sen propter amœnnm ,
Cotunrgnnt geminae qnercns, intonsaqne cœlo
Attollnnt capita, et snblimi vertice nntant.
Irrnmpnnt, aditns Rntnli nt vidêre patentes.
Continno Qnercens, et pnlcher Aqnicolns armis.
Et praeceps animi Tmarns , et mavortins Haemon .
Agminibns totis ant versi terga dedere ,
Ant ipso portae posnere in lim ine vitam.
Tnm magis increscent animis discordibns irae;
Et jam collecti Troës glomerantnr eodem,
Et conferre mannm et procnrrere longius andent.
Dnctori Tnrno diversa in parte fnrenti,
Tnrbantiqne viros , perfertnr nnntins hostem
Fervere caede nova , et portas praebere patentes.
Deserit inceptnm , atqnc immani concitns ira
Dardaniam rnit ad portam fratresqne snperbos;
Et primùm Antiphaten , is enim se primns agebat ,
26.
5oв AENEIDOS v. 696.
Thebana de matre imthnm Sarpedonis alti,
Conjecto sternit jacnlo : volat Itala cornns
Aëra per teñe rnm , stomachoqne in (ixa snb altnm
Pectns abit ; reddit specns atri vnlneris nndam
Spnmantem, et fixo ferrnm in pnlmone tepescit.
Tnm Meropem a tqne Ery manta mann , tnm sternit
Aphidnnm ;
Tnm Bitian ardentem ocnlis , animisqne frementem ,
Non jacnlo, neqne enim jacnlo vitam Ule dedisset ;
Sed magnùm stridens contorta falarica venit,
Vnhninis acta modo , qnam nec dno tanrea terga ,
Nec dnplici sqnama lorica fidelis et anro
Snstinnit : collapsu rnnnt immania membra ;
Dat ! cllns gemit nm , et clypenm snper intonat ingent :
Qnalis in Enboïco Baiarnm littore qnondam
Saxea pila cadit , nmgnis qnam molibns antè
Constrnctam ponto jacinnt : sic illa rninam
Prona trabit , penitùsqne vadis illisa recnmbit :
Miscent se maria , et nigrae attollnntnr aima- ;
Tnm sonitn Prochyta alta tremit , dnrnmqne cnbile
Inarime Jovis imperiis imposta Typhoeo.
Hic Mars armipotens animnm viresqne Latinis
Addidit, et stimnlos acres snb pectore vertit;
Immisitqne fngam Téncris atrnmqne timorem.
Undiqne conveninnt , qnoniam data copia pngiur ,
Bcllatorqne animos dens incidit.
Pandarns , nt fnso germannm corpore cernit ,
Et qno sit fortnna loco , qni casns agat res ,
Portam vi mnlta converso carcfine torqnet ,
Obnixns latis bnmeris , mnltosqne snornm
Mœnibns exclnsos dnro in certamine linqnit :
Ast alios secnm inclndit recipitqne rnentes ;
Demens ! qni Rntnlnm in medio non agmine regem
Viderit irrnmpentem , nltroqne inclnserit nrbi ,
Immanem velnti pecora inter inertia tigrim.
v.73o. LIBER IX. 3o7
Continno nova lnx ocnlis effnlsit, et arma
Horrendùm sonnere; tremnnt in vertice cristal
Sangnineae, clypeoqne micantia fnlmina mittit.
Agnoscnnt faciem invisam atqne immania membra
Tnrbati snbito Aeneadae. Tnm Pandarns ingeni
Emicat, et, mortis fraternae fervidns ira,
EiTatnr: Non h aec dota lis regia Amatae ,
Nec mnris cohibet pul riis media Ardea Tnrnnm :
Castra inimica vides ; milla hine exire potestas.
ОШ snbridens sedato pectore Tnrnns :
Incipe, si qna animo virtns, et consere dextram;
Hic etiam inventnm Priamo narrabis Achillem.
Dixerat: ille rndem nodis et cortice crndo
Intorqnet snmmis adnixns viribns bastam.
Excepere anrae vnlnns; Satnrnia Jnno
Detorsit veniens; portaeqne infigitnr hasta.
At non hoc telnm, mea qnod vi dextera versat,
Effngies ; neqne enim is teli nec vnlneris anctor.
Sic ait, et snblatnm alté consnrgit in ensem ,
Et mediam forro gemina inter tempora frontem
Dividit impnbesqne immani vnlnere malas.
Fit sonns; ingenti concnssa est pondere tellns :
Collapsos artns atqne arma crnenta cerebro
Sternit linirii moriens; atqne illi partibns ¡eqnis
Hne capnt atqne illnc hnmero ex ntroqne pependit.
Diffnginnt versi trepida fbrmidine Troës :
Et, si continno victorem ea cnra snbisset
Rnmpere clanstra mann , sociosqne immittere portis ,
Ultimns ille dies bello gentiqne fnisset ;
Sed fnror ardentem caedisqne insana cnpido
Egit in adversos.
Principio Phalerim et sncciso poplite Gygen
Excipit; hine raptas fngientibns ingerit bastas
In tergnm : Jnno vires animnraqne ministrat.
Addit Halym comitem , et confixa Phegea parmá ;
3o8 AENEIDOS v. 765.
Ignaros deinde in mnris , martemqne cientes ,
Alcandrnmqne , Halinmqne , Noëmonaqne , Pryta=
n i ntt i tn: :
Lyncea tendentem contra , sociosqne vocantem ,
'Vibranti gladio connixns ab aggere dexter
Occnpat; hnic nno dejectnm comminns ictn
Cnm galca longé jacnit capnt : inde ferarnm
Vastatorem A mycnm , qno non felicior alter
Tlngere tela mann , ferrnmqne armare veneno :
Et Clytinm Aeoliden, et amicnm Crethea Mnsis;
Crethea Mnsa rnm comitem, cni carmina semper
Et cubarae cordi, nnmerosqne intendere nervis;
Semper eqnos atqne arma virûm pngnasqne canebat.
Tandem dnctores , andita caede snornm ,
Conveninnt Tencri , Mnesthens acerqne Serestns ;
Palantesqne vident socios, hostemqne receptnm.
Et Mnesthens : Qno deinde fngam ? qno tenditis ?
inqnit.
Qnos alios mnros, qnae jam nltra mœnia habetis?
Unns homo, et vestris, o cives, nndiqne saeptns
Aggeribns, tantas strages impnne per nrbem
Ediderit? jnvennm primos tot misent Orco?
Non infelicis patrias , veternmqne deornm ,
Et magni Aeneae , segnes miseretqne pndetqne ?
Talibns accensi firmantnr , et agmine denso
Consistnnt. Tnrnns panlatim excedere pngna ,
Et flnvinm petere, ac partem qnae cingitnr nnda.
Acriùs hoc Tencri clamore incnmbere magno ,
Et glomerare mannm : cen saevnm tnrba leonem
Qnnm telis premit infensis : at territns ille ,
Asper , acerba tnens , retro redit ; et neqne terga
Ira dare ant virtns patitnr; née tendere contra ,
Ille qnidem hoc cnpiens , potis est per tela virosqne.
Hand aliter retro dnbins vestigia Tnrnns
Improperata refert, et mens exaestnat ira.
tj nii) etiam bis t nm medios invaserat hostes ;
y. 599. LI B ER IX. Зoо,
Bis confnsa fnga per mnros agmina vertit.
Sed manns e castris propere coit mnnis ш nnnm :
Mec contra vires andet Satnrnia Jnno
Snfficcre; aëriam cœlo nam Jnppiter Irim
Demisit, germanae hand mollia jnssa ferentem ,
Ni Tnrnus cedat Tencrornm mœnibns altis.
Ergo nec clypeo jnvenis snbsistere tantùm
Nec dextra valet , injectis sic nndiqne telis
Obrnitnr. Strepit assidno cava tempora circnm
Tinnitn galea , et saxis solida aera fatiscnnt ;
Discnssaeqne jnbae capiti; ncc s n ffic i t nmbo
Ictibns: ingeminant hastis et Troës et ipse
Fnlminens Mnesthens. Tnm toto corpore sndor
Liqnitnr, et picenm ( nec respirare potestas )
Flnmen agit; fessos qna tit acer anbelitns artns.
Tnm demnm praeceps saltn sese omnibns a rmis
In flnvinm dedit : ille sno cnm gnrgite flavo
Accepit venientem , ac mollibns extnlit nndis ;
Et laetnm sociis , ablnta essate , remisit.
AENEIDOS
LIBER DECIMUS.

XA я D i т и к interea domns omnipotent U Olympi ,


Concilinmqne vocatdivùm pater atqne hominnm rex
Sideream in sedem ; terras tmde ardnns omnes
Castra qne Dardanidnmadspectatpopnlosqne Latinos.
Considnnt tectis bipatentibns. Incipit ipse :
Cœlicobe magni, qnia nam seui en lia v n bis
Versa retro, tantùmqne animis certatis iniqnis?
Abnneram bello Italiam concnrrere Tencris :
Qnae contra vetitnm discordia ? qnis metns ant hos
Ant hos arma seqni ferrnmqne lacessere snasit ?
Adveniet jnstnm pngnae, ne arcessite, tempns ,
Qnnm fera Carthago Romanis arcibns olim
Exitinm magnnm atqne Alpes immittet apertas.
Tnm certare odiis , tnm res rapnisse licebit :
Nnnc sinite ; et placitnm Uct i componite fccdns.
Jnppiter haec pancis ; at Hon Venns a nrea contra
Panca refert :
O pater, o hominnm divùmqne aeterna potestas,
Namqne alind qnid sit qnod jam implorare qneamns ?
Cernis nt insnltent Rntnli, Tnrnnsqne feratnr
Per medios insignis eqnis , tnmidnsqne secnndo
Marte rnat: non clansa tegnnt jam merma Teneros;
v. 2a. AENEIDOS LIBERS Зм
Qnin intra portas atqne ipsis prœlia miseent
Aggeribns mnrornm; et innndani sangnine fossae.
Aeneas ignarns abest. Nnmqnamne levari
Obsidione aines ? mnris iternm imminet hostis
Nascentis Trojae; nec non exercitns alter,
Atqne iternm in Teneros Aetolis snrgit ab À rpis
Tydides. Eqnidem , credo , mea vnlnera restant ;
Et tna progenies mortalia demoror arma.
Si sine pace tna atqne invito nnmine Trois
Italiam petiere; lnant peccata; neqne ¡Uns
Jnveris anxilio: sin tot responsa secnti,
Qnae Snperi Manesqne dabant ; cnr nnnc tna qnisqnam
Vertere jnssa potest? ant cnr nova condere fata?
Qnid repetam exnstas tírycmo in littore classes?
Qmd tempestatnm ragem ventosqne fnrentes
An il ia excitos ? ant actam nnbibns Irim ?
Nnnc etiam Manes (baen intentata manebat
Sors rernm ) movet ; et snperis immissa repente
Allecto, medias Italûm bacchata per nrbes.
Nil snper imperio moveor: speravimns ista,
Dnm fortnna fnit; vincant, qnos vincere mavis.
Si milla est regio Tencris qnam det tna conjnx
Dnra; per eversae, genitor, fnmantia Trojae
Excidia obtestor , liceat dimittere a b a nnis
Incolnmem Ascaninm , liceat snperesse nepotem.
Aeneas procnl ignotis jactetnr in oris ,
Et qnamcnmqne viam dederit fortnna seqnatnr :
Hnnc tegere et dira valeam snbdncere pngnae.
Est Amathns , est celsa mibi Paphos , atqne Cytliers,
Idaliaeqne domns ; positis inglorins armis
Exigat hic aevnm : magna ditione jnbeto
Carthago premat Ansoniam; nihil nrbibns inde
Obstabit Tyriis. Qnid pestem evadere belli
Jnvit, et Argolieos medinm fngisse per ignes,
Totqne maris vastaeqne exhansta pericnla terrae,
Dnm Latinm Tcncri recidivaqne l'ergama qnaernnt ?
3tï AENEIDOS T.S8.
Non satins cineres patria, insedisse snpremos ,
Atqne solnm qno Troja fnit? Xanthnm et Simoënta
Redde, oro, miseris; iternmqne revolvere casns
Da, pater, Iliacos Tencris. Tnm regia Jnno,
Acta fnrore gravi : Qnid me alta silentia cog ¡s
Rnmpere, et obdnctnm verbis vnlgare dolorem?
Aenean hominnm qnisqnam divùmve snbegit
Bella seqni , ant hostem regi se inferre Latino ?
Italiam fatis petiit anctoribns , esto ,
Cassandrae impnlsns fnriis. Nnm linqnerc castra
Hortati snmns, ant vitam committere ventis?
Nnm pnero snmmam belli, nnm credere mnros?
Tyrrhenamve Cdem ant gentes agitare qnietas ?
Qnis dens in frandem , qnae dnra potentia nostri
Egit? nbi hic Jnno, demissave nnbibns Iris ?
Indignnm est Italos Trojam circnmdare flammis
Nascentem , et patria Tnrnnm consistere terra ,
Cni Pilnmnns avns , cni diva Venilia mater :
Qnid face Trojanot atra vim ferre I.atim's ,
Arva aliena jngo premere, atqne avertere praedas ?
Qnid soceros legere , et gremus abdncere pactas ;
Pacem orare mann, praefîgere pnppibns arma?
Tn potes Aenean manibns snbdncere Grainm ,
Proqne viro nebnlam et ventos obtendere inanes ;
Et potes in totidem classem convertere Nymphas :
Nos ahqnid Rntnlos contra jnvisse nefandnm est?
Aeneas ignarns abes t : ignarns et abait.
Est I'a pln : s Idalinmqne tibi , snnt alta Cythera :
Qnid gravidam bellis nrbem et corda aspera tentas ?
Nosne tibi flnxas Phrygiae res vertere fnndo
Conamnr? nos? an miseros qni Troas Achivis
Objecit? Qnae cansa fnit consnrgere in arma
Enropamqne Asiamqne, et fœdera solvere fnrto?
Me dnce Dardanins Spartam expngnavit adnlter?
Ant ego tela dedi, fovive cnpidine bella?
Tnm demit metnisse tnis: nnnc seraqnerelis
v,94- ' LIBER X. 3tî
Hand jnstis assnrgis, et irrita jnrgia jactas.
Talibns orabat J nno ; cnnctiqne fremebant
Cœlicolae assensn vario : cen flamina prima
Q сшm deprensa fremnnt silvis , et caeca volntant
Mnrmnra, ventnros nantis prodentia ventos.
Tnm pater omnipotens, rcrnm cni snmma potestas,
lofit: eo dicente, deùm domns alta silescit,
Et tremefacta solo tellns ; silct ardnos aether ;
Tnm Zephyri posnere ; premit placida aeqnora pon! ns.
Accipite ergo animis, atqne haec mea ligite dicta.
Qnandoqnidem Ansonios conjnngi fœdere Tencris
Hand licitnm, nec vestra capit discordia finem ;
Qnae cniqne est fortnna bodie, qnam qnisqne secat
spem,
Tros fintnlnsve fnat, nnllo discrimine babebo ;
Sen fatis Italûm castra obsidione tenentnr,
Sive errore malo Trojae monitisqne sinistris :
Nec Rntnlos solvo. Sna cniqne exorsa laborem
Fortnnamqne ferent. Rex Jnppiter omnibns idem.
Fata viam invenient. Stygii per flnmina fratris ,
Per pice torrentes atraqne voragine ripas,
Annnit; et totnm nntn tremefecit olympnm.
Hic finis fandi. Solio tnm Jnppiter anreo
Snrgit; cœlicolae medinm qnem ad limirta dncnnt.
Interea Rntnli portis circnm omnibns instant
Sternere caede viros, et mœnia cingere flammis.
At legio Aeneadnm vall is obsessa tenetnr:
Nec spes nlla fngae. Miseri stant tnrnbns altis
Neqnidqnam, et rara mnros cinxere corona.
Asins Imbrasides, Hicetaoninsqne Thymœtes,
Assaraciqne dno, et senior cnm Castore Thymbris,
Prima acies. Hos germani Sarpedonis ambo,
Et Clarns, et Themon, Lycia comitantnr ab alta.
Fert ingens toto connixns corpore saxnm ,
Hand partem exignam montis, Lyrnessins Aemon,
Nec Clytio genitore minor, nec ftatre Menestheo.
а7
St4 AESTEIDOS r.t29
Hi jacnlis, illi certant defendere saxis,
Moliriqne ignem , nervoqne aptare sagittas.
Ipse inter medios, Veneris jnstissima cnra,
Dardanins capnt ecce pner detectns honestnm ,
Qnalis gemma, micat, fnlvnm qnœ dividir anratп ,
AnГ eolio decns, ant capiti; vel qnale per artem
Inclus u m bnxo , ant Oricia terebintho ,
Lncet ebnr : fnsos cervix cni láctea crines
Accipit, et molli snbnectens circnlns enro.
Te qnoqne magnanime vidernnt , Ismare , gentes
Vnlnera dirigere , et calamos armare veneno ,
Maeonia, generose, domo; nbi pingnia caita
Exercentqne viri, Pactolosqne irrigat anro.
Affnit et Mnesihens. qnem pnlsi pristina Tnrni
Aggere mnrornm snblimem gloria tollir :
Et Capys ; hine tmtnen Campanae dncitnr nrbi.
llli inter sese dnri certamina belli
Contnlerant ; media Aeneas freta nocte secabat.
Namqne nt ab Evandro castris ingressns Etrnscis
Regem adit, et regi memorat nomenqne gennsqnc ;
Qnidve petat , qnidve ipse ferat , Mezentins arma
Qnae sibi conciliet , violentaqne pectora Tnrni ,
Edocet; bnmanis qnae sit fidncia rebns
Admonet ; immiscetqne preces : band fit mora ; Tarchó
Jnngit opes, fœdnsqne férir. Tnm libera fati
Glassem conscendit jnssis gens Lydia divûm ,
Externo commissa dnci. Aeneïa pnppis
Prima tenet , rostro Phrygios snb j nneta leones :
Imminet Ida snper, profngis gratissima '»nrns.
Hie magnns sedet Aeneas, secnmqne volntat
Eventns belli varios: Pallasqne, sinistro
Affixnslateri, jam qnaerit sidera, opacae
Noctis iter, jam qnэe passns terraqne mariqne.
Pandite nnnc Helicona, Deae, cantnsqne movete;
Qnae manns interea Tnscis comitetnr ab oris
Aenean,armetqne rates, pelagoqne vebatnr.

^
v. t65. LIBER X. 3t$
Massions aerata princeps secat acqnora Tigri :
Snb qno mille maans jnvenam , qni mœniu Clnsi ,
Qniqne nrbcm liqnere Cosas, qneis tela , sagitta' ,
Corytiqne leves hnmeris et letifer arcns.
Una torvns Abas; hnit- totnm msignihns armis
Agmen, et anrato falgebat Apolline pnppis.
Sexcentos illi deiiera t Popnlonia mater
Expertos belli jnvenes : ast Uva trecentos
Insnla , inexhanstis Cbalybnm generosa nteta llis.
Tertins, ille bominnm divûmqn« interpres Asylas ,
Cni pecndnm fibrae , cœli cni aidera parent ,
Et lingnœ volncrnm , et praesagi fhlmiais ignés ,
Mille rapit densos acie atqne horrentibns hastis.
Hos parere jnbent Alpheac ab origine Fisae ,
IJrbs Etrnsca solo. Seqtritnr pnlcherrimns Astnr,
Astnr eqno fidens , et versicoloribns armis.
Tercentnm adjicinnt ( mens omnibns nna seqnend i )
Qni Caerete domo, qni snnn Minionis IB scvis ,
Et Pyrgi veteres , mtempestaeqne G ravise«.
Non ego te, Lignrnm dnctor ibrtissimc bello,
Transierim, Cinyra; et pancis comitate Cnpavo,
Cujns olorinie snrgnnt de vertice penшс :
Crimen amor vestrnm , fornueqne insigne patet'nesj
Namqne (crnnt lnctn Cycnnm Phaëthontis amati,
Popnleas inter frondes ntnbramqne sorornm
Dnm canit, et nuestnm mnsa sola tn r amorcm ,
Canentem molli plnma dnxisse senectam ,
Linqnentem terras , et sidera voce seqnentem.
Filins, aeqnales comitatns classe catervas,
Ingentem remis Ccnta nrnm promovet : ille
Instat aqnae, saxnmqne nndis immaue minatar
Ardnns, et longa s nlеa t maria alta carina.
Ille etiam patriis agmen ciet Ocnns afa oris ,
Fatidicae Mantas et Tnsci filins anmis ,
Qni mnros matrisqne dedit tibi, Mantna , nomca :
Mantna dives avis , sed non genns omnibns nnnm :
3t6 AENEIDOS T.16I
Gena illi triplex, popnli snb gente qnaterni;
Ipsa capnt popnlis : Tnsco de sangnine Tires.
Hinc qnoqne qningentos in se Mczcntius armat ,
Qnos patre Benaco, velatns arnndine glanca ,
Mincins infesta dncebat in aeqnora pinn.
It gravis Anlestes, centenaqne arbore flnctns
Verberat assnrgens; sptnnant vada marmore verso,
Hnnc vehit immanis Triton , et caernla concha
Exterrens freta : cni laternm tenns hispida nanti
Frons hominem praefert , in pristin desinit alvns ,
Spnmea semifero snb pectore mnrmnrat nnda.
Tot lecti proceres ter denis navibns ibant
Snbsidio Trojœ, et campos salis aere secabant.
Jamqne dies cœlo concesserat, almaqne cnrrn
Noctivago Phœbe medinm pnlsabat olympnm.
Aeneas, neqne enim membris dat cnra qnietem ,
Ipse sedens clavnmqne regit velisqne ministrat.
Atqne illi, medio in spatio, chorns ecce sna rnm
Occnrrit comitnm , Nymphae , qnas aima Cybebe
Nnmen habere maris , Nymphasqne e navibns esse,
Jnsserat : innabant pariter , flnctnsqne secabant,
Qnoi priùs serat»: steterant ad littora prora.
Agnoscnnt longé regem , lnstrantqne choreis.
Qnarnm qnae fandi doctissima Cymodocea ,
Ponè seqnens , dextra pnppim tenet , ipsaqne dorso
Eminet, ac Iœva tacitis snbremigat nndis.
Tnm sic ignarnm alloqnitnr : Vigilasne , deùm gens,
Aenea? vigila, et veiis immittè rndentes.
Nos snmns Idzeae sacro de vertice pinns ,
Nnnc pelagi Nymphae, classis tna. Perfidns nt nos
Praecipites ferro Rntnlns flammaqne premebat,
Rnpimns invitae tna vincnla, teqne per aeqnor
Qnaerimns. Hanc genetrix faciem miserata refecit,
Et dedit esse deas, aevnmqne agitare snb nndis.
At pner Ascanins mnro fossisqne tenetnr
Tela inter media atqne horrent« Marte Latinos.
v. г37. LIB ER X. 3l7
Jam loca jnssa tenent forti permixi ns Etrnsco
Areas eqnes : medias illis opponere tnrmas ,
Ne castris jnngant, certa est sententia Tnrno.
Snrge age ; et anrora socios veniente vocari
Primns in anna jnbe ; et clypenm cape , qnem dedit ipse
Jnvictnm ignipotens , atqne oras ambiit anro.
Crastina lnx, mea si non irrita dicta pntaris,
Ingentes Rntnlae spectabit caedis acervos.
Dixerat ; et dextra discedens impnlit altam ,
Hand ignara modi , pnppim : fngit illa per nnilas
Ocior et jacnlo et ventos aeqnante sagitta.
Inde aliae celerant cnrsns. Stnpet inscins ipse
Tros Anchisiades ; animos tamen omine tollit.
Tnm breviter, snpera adspcctans convexa, precatnr :
Alma parens Idaea deùm , cni Dindyma cordi ,
Tnrrigeraeqne nrbes, bijngiqne ad frena leones ;
Tn inihi nnnc pngnae princeps , tn rite propinqnes
Angnrinm; Phrygibnsqne adsis pede, Diva , secnndo
Tantùm effatns ; et interes revolnta rnebat
Matnra jam lnce dies , noctemqne fngirat.
Principio sociis edicit signa seqnantnr ,
Atqne animos aptent armis , pngnaeqne parent se.
Jamqne in conspectn Teneros habet et sna castra ,
Stans celsa in pnppi; clypenm qnnm deinde sinistra
Extnlit ardentem. Clamorem ad sidera tollnnt
Dardanidae e mnris ; spes addita snscitat iras ;
Tela œann jacinnt : qnales snb nnbibns atris
Strymoniae dant signa grnes, atqne aethera tra»ant
Cnm sonitn , fnginntqne notos clamore secnndo.
At Rntnlo regi dncibnsqne ea mira videri
Ansoniis; donec versas ad littora pnpprs
Respicinnt, totnmqne allabi classibns aeqnor.
Ardet apex capiti , cristisqne a vertice flamm.i
Fnnditnr, et vastos nmbo vomit anrens ignes.
Non secns ac liqnida si qnando nocte cometae
Sangninei lngnbre rnbent , ant sirins ardor ;
3i8 AENEIDOS v. ».i3.
lue, sitiai morbosqne ferens mortalibns aegris ,
Nascitnr, et laevo contristat lnmine cœlnm.
Hand tamen andaci Tnrno fidncia cessit
Li t tora praecipere , et venientes pellen, terra.
[ Dit ro animos tollit dictis , atqne increpat nltro : ]
Qnod votis optastis, adest , perfringere dextra;
In manibns Mars ipse , viri : nnnc conjngis esto
Qnisqne snae tectiqne memor : nnnc magna referto
Facta , patrnni landes : nltro occnrramns ad nndam ,
Dnm trepidi, egressiqne labant vestigia prima.
Ándentes fortnna jnvat.
IIiw, ait; et secnm versat, qnos dncere contra ,
Vel qnibns obsessos possit concredere mnros.
Interea Aeneas socios de pnppibns altis
Pontibns exponit. Mnlti servare recnrsns
Laagnentis pelagi, et brevibns se credere saltn ;
Per remos alii. Specnlatns littora Tarcho ,
Qna vada non spirant, nec fracta remnrmnrat nnda ,
Sed mare inoffensnm crescenti allabitnr a'stn ,
Âdvertit snbito proras , sociosqne precatnr :
Nnnc, o lecta manns, validis incnmbite remis ;
Tollite, ferte rates; inimicam findite rostris
Hanc terram, snlcnmqne sibi premat ipsa carina.
Prangere nec tali pnppim statione recnso,
Arrepta tellnre semel. Qnae talia postqnam
Effatns Tarcho, socii consnrgere tonsis,
Spnmantesqne rates arvis inferrc Latinis ;
Donec rostra tenent siccnm , et sedêre carina,
Omnes innocna; : sed non pnppis tna , Tarcho ;
Namqne inflicta vadis dorso dnm pendet iniqno ,
Anceps, snstentata din, flnctnsqnc fatigat,
Solvitnr, atqne viros mediis exponit in nndis ;
Fragmina remornm qnos et flnitantja transtra
Impedinnt, retrahitqne pedem simnl nnda relabens.
Nec Tnrnnm segnis retinet mora ; sed rapit acer
Totam aciem in Teneros , et contri in littore sistit.
Y. 3og. LIBER X. Jig
Signa cannnt. Primns tnrmas invasit agrestes
Aeneas, omen pngnae; stravit qne Latinos,
Occiso Therone , virùm qni maximas nltro
Aenean petit : hnic gladio , perqne aerea snta ,
Per tnnicam sqnaleirtem anro, latns hanrit apertnm.
Inde Lichan ferit, exsectnm jam matre perempta ,
Et tibi, Phœbe, sacrnm, casns evadere ferri
Qnod licnit parvo. Nec longé Cissea dnrnm ,
Immanemqne Cyan, sternentes agmina clava,
Dejecit leto. Nihil illos Hercnlis arma,
Nec validae jnvere manns , genitorqne Melampns ,
Alcidae comes nsqne graves dnm terra labores
Praebnit. Ecce Pharo, voces dnm jactat inertes,
Intorqnens jacnlnm clamanti sistit in ore.
Tn qnoqne, flaventem prima lanngine malas
Dnm seqneris Clytinm infelix , nova gandia , Cydon ,
Dardania stratns dextra, secnrns amornm,
Qni jnvennm tibi semper erant, miseranje, jaceres,
Ni fratrnm stipata cohors foret obvia , Phorci
Progenies ; septem nnmero septenaqne tela
Conjicinnt: partim galea clypeoqne resnltant
Irrita; deflexit partim stringentia corpns
Alma Venns. Fidnm Aeneas affatnr Achaten :
Snggere tela mihi , non nllnm dextera frnstra
Torserit in Rntnlos , steternnt qnae in corpore Graiùm
Iliads campis. Tnm magnam corripit bastam ,
Et jacit : illa volans clypei transverberat aera
Miconis , et thoraca simnl cnm pectore rnmpit.
Hnic frater snbit Alcanor, fratremqne rnentem
Snstentat dextrá : trajecto missa lacerto
Protinns hasta fngit , servatqne crnenta tenorem ;
Dexteraqne ex hnmero nervis moribnnda pependit.
Tnm Nnmitor , jacnlo fratris de corpore rapto ,
Acncan petiit; sed non et figere contra
Est licit nnj , magniqne femnr perstrinxit Achatae.
JHic Cnribns, fidens primaevo corpore, Clansns
Заo AENEIDOS v. 34Ä.
Advenit, et rigida Dryopen ferit eminns hasta
Snb mentnm, graviter pressa, pariterqne loqnentis
Vocem animamqne rapit , trajecto gnttnre : at ille
Fronte fent terram , et crassnm vomit ore crnorem.
Tres qnoqne Threïcios, Boreae de gente snprema,
Et tres , qnos Idas pater et patria Ismara mittit.
Per varios sternit casns. Accnrrit Halesns,
Anrnncaeqne manns; snbit et Neptnnia proies,
Insignis Messapns equis : expeliere tendnnt
Nnnc hi , nnnc illi : certatnr limine in ipso
Ansoniae. Magno discordes aethere venti
Prœlia cen tollnnt , animis et viribns aeqnis :
Non ipsi inter se , non nnbila , non mare cedant :
Anceps pngna din ; stant obnixa omnia contra.
Hand aliter Trojanae acies aciesqne Latina?
Concnrrent; haeret pede pes , densnsqne viro vir.
At parte ex alia , qna saxa rotantia late
Impnlerat torrens arbnstaqne dirnta ripis,
Arcadas, ínsnetos acies inferre pedestres,
Ut vidit Pallas Latio dare terga seqnaci ,
Áspera qneis natnra loci dimittere qnando
Snasit eqnos; nnnm qnod rebns restat egenis ,
Nnnc precc, nnnc dictis virtntem accendit amaris:
Qno fngitis, socii? per vos et fortia facta,
Per dncis Evandri nomen, devictaqne bella,
Spemqne meam , patriae гциe nnnc snbit aemula land'
Fidite ne pedibns. Ferro rnmpenda per hostes
Est via , qna globns ille virûm densissimns nrget :
Hac vos et Pallanta dncem patria alta reposcit.
Nnmina n vtlla premnnt : mortali nrgemnr ab boste
Mortales: totidem nobis animaeqne mannsqne.
Ecce mavis magna clandit nos obice pontns •,
Decst jam terra fngae : pelagns , Trojamne petemns ?
Haec ait, et medins densos prornmpit in hostes.
Obvins hnic primùm, latis addnctns iniqnis ,
Fit Lagns: bnttc, magno vellit dnm pondere saxnm^
v. 38 1. LIBER X. Sat
Intorto figit telo, discrimina costis
Per medinm qna spina dedit, hastamqne receptat
Ossibns haerentem. Qnem non snper occnpat Hisbo ,
Ille qnidem hoc sperans; nam Pallas ante rnentem,
Dnm fnrit, incantnm crndeli morte sodalis
Exeipit, atqne ensem tnmido in pnlmone recondit.
Hinc Sthenejnm petit, et Rhœti de gente vetnsta
Anchemolnm , thalamos ansnm incestare novercae.
Vos etiam gemini Rntnlis cecidistis in arvis,
Dancia , Laride Thymberqne , simillima proles ,
Indiscreta snis, gratnsqne parentibns error:
At nnnc dnra dedit vobis discrimina Pallas :
Nam tibi, Thymbre, capnt Evandrins abstnlit ensis;
Te decisa s n am, Laride, dexttra qnaerit ,
Se-nianimesqne micant digiti, ferrnmqne retractant.
Arcadas accensos monitn, et praeclara tnentes
Facta viri , mixtns dolor et pndor armat in hostes.
Tnm Pallas bijngis fngientem Rhœtea prater
Trajicit: hoc spatinm, tantùmqne morae fnit Нo:
Пo namqne procnl validam direxerat hastam ,
Qnam medins Rhœtens intercipit, optime Tenthr»,
Te fngiens fratremqne Tyren ; cnrrnqne volntns
Caedit semianimis Rntnlornm calcibns arva.
Ac velnt optato ventis aestate coortis
Dispersa immittit silvis incendia pastor ;
Correptis snbito mediis, extenditnr nna
Horrida per latos acies vnlcania campos :
Шe sedens victor flammas despectat ovantes.
Non aliter sociùm virtns coit omnia in nnnm ,
Teqne jnvat, Palla. Sed bellis acer Halesns
Tendit in adversos, seqne in sna colligit arma.
Hic mactat Ladona, Pheretaqne, Demodocnmqne :
Strymonio dextram fnlgenti deripit cnse
Elatam in jngnlnm ; saxo ferit ora Thoantis ,
Ossaqne dispersit cerebro permixta emento.
Fata cancns silvas genitor lelarat Halesnm :
Ja» AENEIDOS T-4i7.
Ut senior leto canentia lnmina solvit ,
lnjecere mannm Pareae, telisqne sacràrnnt
Evandri; qnem sic Pallas petit, ante precatns:
Da nnnc, Thybri pater, ferro, qnod missile libro,
Fortnnam atqne viam dnri per pectns Halesi :
Haec arma exnviasqne viri tna qnercns babebit.
Andiit illa dens : dnm texit Imaona Halesns ,
Arcadio infelix telo dat pectns inermnm.
At non caede viri tanta perterrita Lansns ,
Pars ingens belli, sinit agmina. Primns Aban tern
Oppositnm intcrimit , pngnae nodnmqne moramqne.
Sternitnr Arcadiae proles; sternnntnr Etrnsci;
Et vos, o Graiis imperdita corpora, Tencri.
Agmina concnrrnnt dncibnsqne et viribns aeqnis :
Extremi addensent acies ; nec tnrba moveri
Tela mannsqne sinit. Hinc Pallas instat et nrget,
llinc contra Lansns, nee mnltùm discrepat aetas,
Eçregii forma; sed qneis fortnna negarat
In patriam reditns. Ipsos concnrrere passns
Hand tamen inter se magni regnator olympi :
Mox il los sna fata manent majore snb hoste.
Interea soror alma monet snccnrrere Lanso
Tnrn nm, qni volncri cnrrn medinm secat agmen.
Ut vidit socios : Tempns desistere pngnae :
Solns ego in Pallanta feror; soli mibi Pallas
Debetnr: cnperem ipse parens spectator adesset.
Нaec ait ; et socii cessernnt aeqnore jnsso.
At Rntnlùm abscessn jnvenis , tnm jnssa snperba
Miratns, stnpet in Tnrno, corpnsqne per ingens
Lnmina volvit, obitqne trnci procnl omnia visn ;
Talibns et dictis it contra dicta rvranni :
Ant spoliis ego jam raptis landabor opimis,
An t leto insigni : sorti pater aeqnns ntriqne est :
Tolle nu nas. Fatns medinm procedit in aeqnor.
Frigidns Arcadibns coit in praecordia sangnis
Desilnit Tnrnns bijngis; pedes apparat ire
v. 453. L I B E R X. 3»3
Comminns. Utqne leo, specnla qn»in vidit ab alta
Stare procnl campis meditantem in prœlia laimim,
Advolat : hand alia est Tnrni venientis imago.
Hnnc nbi contignnm missae fore credidit hastae ,
Ire prior Pallas , si qna fors adjnvet ansnm
Viribns imparibns ; magnùmqne ita ad aethera fatnr :
Per patris hospitinm, et mensas qnas advena adisti,
Te precor , Alcide , cœptis ingentibns adsis ;
Cernat semineci sibi me rapcre arma crnenta,
Victoremqne ferant morientia lnmina Tnrni.
Andiit Alcides jnvenem , magnnmqne snb imo
Corde premit gemitnm , lacrymasqne effndit inanes.
Tnm genitor natnm dictis afiatnr amicis :
Stat sna cniqne dies , breve et irreparabile tempns
Omnibns est vitas; sed famam extendere factis,
Hoc virtntis opns. TrojiE snb mœnibns altis
Tot nati cecidere denm ; qnin occidit nna
Sarpedon, mea progenies : etiam sna Tnrnnm
Fata vocant, metasqne dati pervenit ad aevi.
Sic ait, atqne ocnlos Rntnlornm rejicit arvis.
At Pallas magnis emittit viribns hastam ,
Vaginaqne cava fnlgentem deripit ensem.
Illa volans, hnmeri snrgnnt qna tegmina snmma ,
Incidit; atqne, viam clypei molita per oras,
Tandem ctiam magno strinxit de corpore Tnrni.
Hic Tnrnns ferro praefixnm rolmr acnto
In l'a llanla din 1 ¡brans jacit , atqne ita fatnr :
Adspice nnm mage sit nostrnm penetrabile telnm.
l)ixerat : at clypenm , tot ferri terga , tot aeris ,
Qnnm pellis toties obeat circnmdata tanri ,
Yibranti medinm cnspis transverberat ietn,
Loricaeqnc moras et pectns perforat ingens.
Ille rapit calidnm frnstra de vnlnere telnm ;
Una eademqne via sangnis animnsqne seqnnntnr.
Corrnit in vnlnns; sonitnm snper arma dedère;
Et terram hostilem moriens petit ore crnento.
3a4 AENEIDOS v. 489.
Qnem Tnrnns snper assistens :
Arcades, haec, inqnit, memores mea dicta reierte
Evandro: qnalem mernit Pallanta remitio.
Qnisqnis bonos tnmnli , qnidqnid solamen hnmandi
est,
I/argior: band Шi stain mt Aeneïa parvo
Hbspitia. Et larvo pressit pede, talia fatns,
Exanimem, rapiens immania pondera baltei,
Impressnmqne nefas : nna snb nocte jngali
Caesa manns jnvennm fœdè , thalamiqne crnenti;
Qnae Clonns Enrytides mnlto caelaverat anro :
Qno nnnc Tnrnns ovat spolio gandetqne potitns :
Kescia mens bominnm fati sortisqne futnrae ,
Et servare tnodum, rebns snbiata secnndis!
Tnrno tempns erit , IIKI gno qnnm optaverit emptnm
Intactnm Pallanta , et qnnm spolia ista diemqne
Oderit. At socii mnlto gemitn lacrymisqne
Impositnm sento refernnt Pallanta freqnentes.
О dolor atqne decns mngnnm reditnre pa reni i !
Haec te prima dies bello dedit , haec eadem anfért ,
Qnnm tamen ingentes Kulnlornm linqnis acervos!
Mec jam fama mali tanti, sed certior anctor
Advolat Aeneœ, tenni discrimine leti
Esse snos, tempns versis snccnrrere Tencris.
Proxima qnaeque metit gladio , latnmqne per agmcn
Ardens limitem agit ferro; te, Tnrne, snperbnm
Caede nova qnaerens. Pallas, Evander, in ipsis
Onmia snnt ocnlis; mensa,, qnas advena primas
Tnne adiit , dext ru-qne datae. Snlmone creatos
Qnatnor hic jnvenes, totidem, qnos edncat Ufens ,
Viventes rapit, inferias qnos immolet nmbris,
Captivoqne rogi perfnndat sangnine flammas.
Inde Mago procnl infen.iam contenderat bastam ;
Ule astn snbit, ac tremebnnda snpervolat hasta :
Et genna amplectens effatnr talia snpplex:
Per patrios manes, per spes snrgcntis lnli ,
v. 524. ÜBER X. JaS
Тe precor, hanc animani serves natoqne patriqne.
Est dnmns alta: jacent penitùs defossa talenla
Caelati argenti : snnt anri pondera facti
Infectiqne mihi: non hie victoria Tencrùm
Vertitnr, ant anima nna dabit discrimina tanta.
Dixerat. Aeneas contra cni talia reddit :
Argenti atqne anri memoras qnae mnlta talenta,
Cnatis parce tnis: belli commercia Tnrnns
Snstnlit ista prior, jam tnm Pallante perempto.
Hoc patris Anchisae manes , hoc sentit lnlns.
Sic fatns, galeam laeva tenet, atqne reflexa
Cervice orantis capnlo tenns applioat ensem.
Nec procnl Haemonides, Phœbi Trivi'aeqne sacerdos,
lnfnla cni sacra redimibat tempora vitta ,
Totns collncens veste atqne insignibns armis;
Qnem congressns agit campo, lapsnmqne snperstans
Immolat, ingentiqne nmbra tegit : arma Serestns
Lecta refert hnmeris, tibi, rex Gradive, tropaenm.
Instanrant acies , Vnlcani stirpe creatns
Caecnlns, et veniens Marsornm montibns Umbro.
Dardanides contra fnrit. Anxnris ense smistram,
Et totnm clypei ferro dejecerat orbem.
Dixerat ille aliqnid magnnm , vimqne affore verbo
Crediderat , cœloqne animnm fortasse ferebat ,
Canitiemqne sibi et longos promiserat annos.
Tarqnitns exsnltans contra fnlgentibns armis,
Silvicolae Fanno Dryope qnem Nympha crearat,
Obvins ardenti sese obtnlit : ille redncta
Loricam clypeiqne ingens onns impedit basta.
Tnm capnt orantis neqnidqnam, et mnlta parantis
Dicere, detnrbat terrae; trnncnmqne tepentem
Provolvens , snper luec inimico pectore fatnr :
Istic nnnc , metnende , jace : non te optima mater
Condet hnmi, patriove onerabit membra sepnlcro :
Alitibns linqnere feris; ant gnrgite mersnm
Unda feret , piscesqne impasti vnlnera lambent.
3i6 AENEIDOS v. 56o.
Protenns Anta-Hm et Lncam, prima agmina Tnrni,
Perseqnitnr, fortemqne Nnmam, fnlvnmqne Camcr*
tem,
Magnanimo Volscen te satnm , ditissimns agri
Qni fnit Ansonidnm, et tacitis regnavit Amyclis.
Aegeon qnalis, centnm cni brachia dicnnt
Centenasqne manns , qninqnaginta oribns ignem
Pectoribnsqne arsisse , Jovis qnnm fnlmina contra
Tot paribns streperet clypeis , tot stringeret cnses :
Sic toto Aeneas desaevit in aeqnore victor,
TJt seme! intepnit mnero. Qnin ecce Niphaei
Qnadrijnges in eqnos adversaqne pectora tendit :
Al qne illi longé gradientem et dira frementem
Ut vidêre, metn versi, retroqne rnentes,
Effnndnntqne dncem , rapinntqùe ad littora cornu.
Interea bijngis infert se Lncagns albis
In medios, fraterqne Liger : sed frater habenis
Flectit eqnos ; strictnm rota t acer Lncagas ensem.
Hand tnlit Aeneas tanto fervore fnrentes :
Irrni t, adversaqne ingens apparnit basta.
Cni Liger :
Non Diomedis eqnos , nec cnrras cernis АchiШ ,
Ant Phrygue campos : nnnc belli finis et a: vi
His dabitnr terris. Vesano talia late
Dicta volant Ligeri : sed non et Troiins heros
Dieta parat contra; jacnlnm nam torqnet in hostem.
Lncagns, nt pronns pendens in verbera telo
Admonnit bijngos, projecto ihim pede laev«
Aptat se pngnae ; snbit oras hasta per imas
Fnlgentis clypei, tnm laevnm perforat ingnen.
Excnssns cnrrn moribnnd ns volvitnr arv is.
Qnem pins Aeneas dictis affatnr smaris :
Lncage , nnlla t nos cnrrns fnga segnis eqnornm
Prodidit, ant тana; vertêre ex bostibns nmbrae :
Ipse rotis saliens jnga deseris. lfac ita fatns,
Arripnit bijngos. Frater tendebat inermes
v. 5g5. LIBER X. 3»7
Infelix palmas, cnrrn delapsns codem :
Per te, per qni te talem gennere parentes,
Vir Trojane , aine haue an imam , et miserere precantis.
Plnribns oranti Aeneas : Hand talia dndnm
Dicta dabas : mnrere , et fratrem ne desere (im er.
Tnm latebras anima, , pectns , mncrone reclndit.
Talia.per campos edebat fnnera dnctor
Dardanins, torrentis aqnae vel tnrbinis atri
More fnrens. Tandem ernmpnnt et castra relinqnnnl
Ascanins pner et neqnidqnam obsessa jnventns.
Tnnonem interea compellat Jnppiter nltro :
O germana mihi atqne eadem gratissima conjnx ,
Ut rebare, Venns, nec te sententia fallit ,
Trojanas snstentat opes : non vivida bello
Dextra viris, animnsqne ferox, patiensqne pericli.
Cni Jnno snbmissa : Qnid, o pnlcherrime conjnx,
Sollicitas œg ram et tna trisi ¡a dicta timentem ?
Si mihi, qnac qnondam fnerat, qnamqne esse decebat
Vis in amore foret ; non boc mihi namqne negares ,
Omnipotens: qnin et pngnae snbdncere Tnrnnm ,
Et Dinrno possem incolnmem servare parenti.
Nnne pereat, Tencrisqne pio det sangnine poenai.
Шe tamen nostra dedncit origine nomen ,
Pilnmnnsqne illi qnart ns pater, et tna larga
Saepè mann mnltisqne ornavit limina donis.
Cni rex aetherii brsviter sic fatnr olympi :
Si mora presentis leti tempnsqne cadnco
Oratnr jnveni, meqne hoc ita ponere sentis ;
Tolle fnga Tnrnnm , atqne instantibns eripe fatis :
Itacteiuis indnlsisse vacat. Sin altior istis
Snb precibns venia nlla latet, totnmqne moveri
Mntarive pntas bellnm; spes pascis inanes.
Et Jnno adlacrymans: Qnid si, qnod voce gravaria,
Mente dares; atqne hœc Tnrno rata vita maneret?
Nnnc manet insontem gravis exitns, ant ego veri
Tana feror : qnod nto potiùs formidine falsa
З»» AENEIDOS ».в3r.
Lndar; et in melins tna, qni potes, orss refleetas¿
Haec nbi dicta dedit, cœlo se protenns alto
Misit, agenshiemem, nimbo snccincta per anras :
Iliacamqne aciem et Lanrentia castra petivit.
Tnm dea nnbe cava tennem sine viribns nmbram
In faciem Аeneae (visn mirabile monstrnm)
Dardaniis ornat telis; clypeamqne jnbasqne
Divini nssi m n !n t capitis ; dat inania verba ;
Dat sine mente sonnm , gressnsqne effingit enntis t
Morte obita qnales fama est volitare fignras,
Ant c¡nх sopitos delndnnt somnia sensns.
At primas beta ante acies exsnltat imago ,
Irritatqne vlrnm telis, et voce lacessit.
Instat cni Tnrnes, stridentemqne eminns Iiastam
Conjicit; Шa dato vertit vestigia tergo.
Tnm vero Аenean aversöm nt cedere Tnrnas
Credidit, atqne animo spem tttrbidns nansit inanes
Qno fngis, Aenea? thalamos ne desere pactos:
Hac dabitnr dextrf tellns qnaesita per nndas.
Talia voeiferans seqtiitnr , strictnmqne cornscat
Mncronem , nec ferre videt sna gandia ventos.
Forte ratis , celsi coojnncta crepidine saxi .
Expositis stabat scalis et ponte parato ,
Qna rex Clnsinis advectns Osinins oris.
Hne sese trepida Aeneae fngientis imago
Conjicit in latebras ; nec Tnrnns segnior instat ,
Exsnperatqne moras , et pontes transilit altos.
Vix proram attigerat , rnmpit Satnrnia fnnem ,
Avnlsamqne rapit revolnta per aeqnora navem.
Il ln ni antem Aeneas absentem in prœlia poscit:
Obvia mnlta virnm demittit corpora morti.
Tnm levis hand nltra latebras jam qnaerit imago ,
Sed snblimé volans nnbi se immiscnit atrae :
Qnnm Tnrnnm medio interea fert aeqnore tnrbo.
Respicit ignarns rernm , i ngral nsq n e salntis ;
lit dnplicss cnm voce manns ad sidera tendit :
v 667. LIBER X. Зад
Omnipotens genitor, tanton' me crimine dignnm
Dnxisti? et tales volnisti expendere pœnas ?
Qno feror? nnde abii ? qnae me fnga qnemve redncit?
Lanrentesne iternm mnros ant rastra videbo ?
Qnid manas illa virûm qni me meaqne arma secnti ?
Qnosne (nefas) omnes infanda in morte reliqni?
Kt nnnc palantes video, gemitnmqne cadentnm
Accipio. Qnid ago? ant qnae jam satis ima debiscat
Terra mihi? Vos o potms miserescite, venti :
In rnpes, in saxa, volens vos Tnrnns adoro ,
Ferte ratem, saevisqne vadis immittite syrtis,
Qno neqne me Rntnli, nec conscia fama seqnatnr.
Haec memorans , animo nnne bne nnnc flnctnat illnc :
An sese mncrone ob tantnm dedecns amens
Indnat, et crndnm per costas exigat ensem ;
Flnctibns an jaciat mediis, et littora nandb
Cnrva pctat , Tencrùmqne iternm se reddat in arma.
Ter conatns ntramqne viam : ter maxima J nno
Continnit, jnvenemqne animi miserata repressit.
Labitnralta secans, flnctnqne aestnqne secnndo:
Et pa tris antiqnam Danni defertnr ad nrbem.
At Jovis interea monitis Mezentins ardens
Snccedit pngnae, Tencrosqne invadit ovantes..
Concnrrnnt Туrrhenae acies ; atqne omnibns nni ,
Uni odiisqne viro telisqne freqnentibns instant.
Ule, velnt rnpes vast nm qnae prodit in aeqnor ,
Obvia ventornm fnras , expostaqne ponto ,
Vim cnnctam atqne minas perfert cœliqne marisqne ,
Ipsa immota manens; prolem Dolichaonis Hebrnm
Sternit hnmi , cnm qno Latagnm , Palmnmqne toga/
ceта:
Sed Latagiim saxo atqne ingenti fragmine montis
Occnpat os faciemqne adversam; poplite Palmnm
Sncciso volvi segnem sinit, armaqne JLanso
Donat babere hnmeris, et vertice figere cristas.
Nec non Ëvanthen Pb.rygin.m, Paridisqne Mimanta
a8.
Î3o AENEIDOS v. 7oa.
Aeqnalem comitemqne, nna qnem noctc Tbcuno
In Incem genitori Amyco dedit, et face pregnant
Cisseis regina Parin : Paris nrbe paterna
Occnbat; ignarnm Lanrens habet ora Mimanta.
Ac velnt ille cannm morsn de montibns altis
Actns aper (mnltos Vesnlns qnem piniler annos
Defendit, mnltosve palns Lanrentia), silva
Pastns arnndinea: postqnam inter retia ventnm est,
Snbstitit, infremnitqne ferox, et inhorrnit annos;
Nec cniqnam irasci propinsve accedere virtns ,
Sedjacnlis tntisqne procnl clamoribns instant :
Ille antem impavidns partes cnnctatnr in omnes ,
Dentibns infrendens , et tergo decntit bastas.
Hand aliter, jnstae qnibns est Mezentins itat,
Non nlli est animns stricto concnrrere ferro ;
Missilibns longé et vasto clamore lacessnnt.
Venerat antiqnis Corythi de finibns Acron ,
Grains homo, infectos linqnens profngns ltymetueos.
Hnne nbi miscentem longé media agntina vidit,
Pnrpnrenm pennis et pactae conjngis ostro;
[mpastns stabnla alta leo cen saepé peragrans
(Snadet enim vesana fames) si forte fngacem
Cjnspexit capream, ant snrgentem in cornnacervnm,
Gandethiansimmanè, comasqne arrexit, et b¡rrct
Visrer ¡bns snper incnmbens ; I a vit improba ttter
Ora crnor :
Sic rnit in densos u lacer Mezentins hostes .
Sternitnr infelix Acron , et calcibns atram
Tnndit btnnnnt exspirans, infractaqne tela crnentat.
Atqne idem fagientem hand est dignatns Oroden
Sternere, nec jacta caecnm dare cnspide vnlnns;
Obvins, adversoqne occnrrit, seqne viro vit
Contnlit, hand fnrto inelior, sed fortibns armis.
Tam snper abjectnm posito pede ni vns et ha.sta'.
Pars belli band temnenda, Vi ri, jacet altns Orodcs.
Conclamant socii , Iaetnm paeana sernti.
v. 738. LIBERS. 33tj
Ille antem exspirans : Non me , qnicnmqne es, innlto j
'Victor, nee longùm lartabere; te qnoqne fata
Prospectant paria , atqne eadem mox arva tenebis.
Ad qnem snbridens mixta Mezentins ira :
Nnnc morere : ast de me divûm pater atqne hominntt
rex
Vident. Hoc dicens , ednxit corpore telnm :
Olli dnra qnies ocnlos et ferrens nrget
Somnns; in aeternam clandnntnr Inmina noctem.
Caedicns Alcathonm obtrnncat, Sacrator Hydaspen ,
Partheninmqne Rapo et praednrnm viribns Orsen ;
Messapns Cloninmqne, Lycaoninmqne Ericeten;
Illnm infrenis eqni lapsn tellnre jacentem ,
Hnnc peditem pedes. Et Lycins processerat Agis ,
Qnem tamen hand expers Valerns virtntis avita;
Dejicit; at Throninm Salins, Salinmqne Nealces,
Insignis jacnlo et longé fallente sagitta.
Jam gravis aeqnabat Inctns et mntna Mavors
Fnnera ; caedebant pariter pariterqne rnebant
Victores victiqne, neqne his fnga nota neqne illis.
Dî Jovis in tectis iram miserantnr inanem
Ambornm, et tantos mortalibns esse labores.
Hine Venns, hine contra spectat Satnrnia Jnno.
Pallida Tisiphone media inter mil lia saevit.
At vero ingentem qnatiens Mezentins hastam
Tnrbidns ingreditnr campo. Qnam magnns Orion ,
Qnnm pedes incedit medii per maxima Nerei
Stagna , viattt scindens, hnmero snpereminet nndas ;
Ant SM minis referens annosam montibns ornnm ,
Ingreditnrqne solo , et capnt inter nnbila condit :
Talis se vastis infert Mezentins armis.
Hnic contra Aeneas , specnlatns in agmine longo ,
Obvins ire parat. Manet imperterritns ille,
Hostem magnanimnm opperiens , et mole sna st a t ;
Atqne ocnlis spatin m emensns qnantùm satis has tan :
Dextra mihi dens, et telnm , qnod missile libro ,
33a AENEIDOS v. 773.
Nnnc atlsint. Voveo praedonis corpore raptis
Indntnm spoliis ipsnm te, Lanse, tropaenm
Acneae. Dixit , stridentemqne emitms hastam
Injicit: illa volans clypeo est excnssa, procnlqne
Egreginm Antorem latns inter et ilia Hgit,
1 lei cnlis Antorem comitem , qni missns ab Argis
Hœserat Evandto, atqne Itala coosederat nrbe.
Sternitnr infelix alieno vnlnere , cœlnmqne
Adspicit, et dnlces moriens reminiscitnr Argos.
Tnm pins Aeneas bastam jacit : illa per orbem
Aere cavnm triplici, per linea terga , tribnsqne
Transiit intextnm tanris opns, imaqne sedit
Ingnine; sed vires hand pertnlit. Ocins ensem
Aeneas, viso Tyrrheni sangnine, laetós ,
Eripit a femine, et ttepidanti fervidns instat.
Ingemnit cari graviter genitoris amore ,
Ut vidit, Lansns, lacrymaeqne per ora volntae.
Hie mortis dnrae casnm , tnaqne optima /acta ,
Si qna fidem tanto est operi latnra vetnstas ,
Non eqnidem, nec te, jnvenis memorandc, silebq.
Ille pedem referens , et inntilis , inqne ligatns ,
Cedebat, clypeoqne iiiiinicniit hastile trahebat.
Prornpit jnvenis, seseqne immiscnit armis.
Jamqne assnrgentis dextra, plagamqne ferentis
Aeneae snbiit mncronem, ipsnmqne morando
Snstinnit : socii magno clamore seqnnntnr,
Dnm genitor nati parma protectns abiret ;
Telaqne conjicinnt, protnrbantqne eminns hostem
Missilibns : fn rit Aeneas , tectnsqne tenet se.
Ac velnt eifnsa si ij mtntio grandine nimbi
Pracipitant, omnis campis diffngit arator .
Omnis et agricola, et tnta latet arce viator ,
Ant amnis ripis, ant alti fornice saxi,
Dnm plnit in terris, nt possir.t, sole redncto,
Exercere diem: sic obrntn.s nndiqne telis
Acneas nnbem belli, dnm detonet, omnem
T.Sog. LIBER X. 333
Snstinet, et Lansnm increpitat, Lansotjne rainatnr :
Qno, moritnre, rnis ? majoraqne viribns andt-s ?
Fallit te incantnm pietas tna. Nec minns ille
Exsnltat demens: saevse jamqne altiùs irae
Dardanio snrgùnt troctori, extremaqne Lanso
Рarcae fila legnnt; validnm namqne exigit ensem
Per medinm Aeneas jnvenem, totnmqne recondit.
Transiit et parmam mnero , levia arma minacis ,
Et tnnicam, molli mater qnam neverat anro;
Implevitqne sinnm sangnis : tnm vita per anras
Concessit maesta ad Manes , corpnsqne reliqnit.
At vero nt vnltnm vidit morientis et ora ,
Ora modis , Anchisiades , palletrtia miris ,
Ingemnit miserans graviter, dextramqne tetèndit;
Et mentem patria? sübiit pietatis imago :
Quid tibí u nnc, miserandepner, pro làndibns atia,
Qnid pins Aeneas tanta dabit indole dignmn ?
Arma, qnibns laetatns, habe tna; teqne parentnm
Manibns et cineri, si qna est ea cnra , remitió.
Hoc tarnen infelix miseram solabere mortem ;
Aeneae magni dextra cadis. Increpat nitro
Cnnctantes socios , et terra snblcvat ipsnm ,
Sangnine tnrpantem comptos de more capillos.
Interea genitor Tiberini ad flnminis nndam
Vnlnera siccabat lymphis, corpnsqne levabat ,
Arboris acclinis trnnco : procnl aerea ramis
Dependet galea, et prato gravia arma qniescnnt.
Stant lecti circùm jnvenes : ipse aeger, anhelans ,
Coüa fovet, fnsns propexam in pectore barbam.
Mnlta snper Lanso rógitat, mnltnmqne remittit
Qni revocent, mœstiqne ferant mandata parcntis.
At Lansnm socii exanimem snper arma ferebant
Fientes, ingentem, atqne ingenti vnlnere victnm.
Agnovit longé gem it nm praesaga mali mens ;
Canittem mnlto deformat pnlvere , et ambas
Ad cœlnm tendit palmas , et corpore inhaeret :
334 AENEIDOS . v. 84«.
Tantane me tennit vivendi , nate , volnptas,
Ut pro me hostili paterer sncecdere dextrae
Qnem genni? tnane haec genitor per vnlnera servor,
Morte tna vivens? hen! nnnc misero mihi demnm
Exsilinm infelix, nnnc alte vnlnns adactnm !
Idem ego, nate, tnnm macnlari crimine нomeн,
Pnlsns ob invidiam solio sceptrisqne paternis.
Debneram patriae pœnas odiisqne meornm :
Omnes per mortes animam sontem ipse dedissem.
Nnnc vivo ; neqne adhnc homines lncemqne reiinqno.
Sed linqnam. Simnl hoc dicens attollit in aegcam
Se femnr; et, qnamqnam vis alto vnlnere tardat,
Hand dejectns , eqnnm dnci jubet. Hoc decns Ш1 ,
Hoc solamen erat; bellis hoc victor abibat
Omnibns. Alloqnitnr maerentem, et talibns infit :
Rhœbe, din, res si qna din mortalibns nlla est,
Viximns : au t hodie victor spolia illa crnenta
Et capnt Aeneae referes, Lansiqne dolornm
Ultor erb mecnm ; ant , aperit si nnlla viam vis ,
Occnmbes pariter : neqne enim , fortissime , credo ,
J nssa aliena pati et dominos dignabere Teneros.
Dixit; et exceptns tergo consneta locavit
Membra; mannsqne ambas jacnlis oneravit avutis ,
Aere capnt fnlgens, cristaqne hirsntns eqnina.
Sic cnrsnm in medios rapidns dedit. Aestnat ingens
Imo in corde pndor, mixtoqne insania lnctn ,
[ Et fnras agit at ns amor, et conscia virtns.'J
Atqne hic Aenean magna ter voce vocavit.
Aeneas agnovit enim, laetnsqne precatnr:
Sic pater ille deùm faciat , sic altns Apollo ,
Incipias conferre mannm !
Tantnm effatns , et infesta snbit obvins basta.
Ille antem : Q nid me erepto , sœrissime , nato
Terres? haec via sola fnit qna perdere posses:
Nec mortem Itorremns , nec divùm parcimns nlli.
Desine: jam venio moritnrns, et haec tibi porto
v.881. LIBER X. 33S
Dona priùs. Dixit, telnmqne intorsit in hostem :
Inde alind snper atqne allnd figitqne, volatqne
Ingenti gyro; sed snstinct anrens nmbo.
Ter circnm adstantem laevos eqnitavit in orbes,
Tela mann jaciens; ter secnm Troïns heros
Imraanem aerato circnmfert tegmine silvam.
Inde nbi tot traxisse moras , tot spicnla taedet
Vellere, et nrgetnr pngna congressns iniqna ;
Mnlta movens animo , jam tandem ernmpit , et inter
Bellatoris eqni cava tempora conjicit hastam.
Tollit se arrectnm qnadrnpes , et calcibns anras
Verberat, efifnsnmqne eqnitem snper ipse secntns
Implicat, ejectoqne incnmbit cernnns armo.
Clamore incendnnt cœlnm Troésqne Latiniqne.
Advolat Aeneas, vagi naqne eripit ensem ;
Et snper п-вe : Ubi nnnc Mezentins acer, et Шa
Effera vis animi ? Contra Tyrrhenns , nt anras
Snspiciens liansit cœlnm , mentemqne recepit :
Hostis amare, qnid increpitas , mortemqne minaris?
Nnllnm in еœde nefas : nec sic ad prœlia veni ,
Nec tecnm mens haec pepigit inihi fœdera Lansns.
Unnmhoc, per, si qna est victis venia bostibns , oro,
Corpns bnmo patiare tegi : scio acerba meornm
Circnmstare odia ; banc , oro , defende fnrorem ,
Et me consortem nati concede sepnlcro.
Haec loqnitnr, jngnloqne band inscins accipit ensem,
Undantiqne animam dif/ondit in arma crnore.
AE N E I D O S
LIBER UNDECIMTJS.

interea snrge n s Аnrora reliqnit.


Aeneas , qnamqnam et sociis dare tempns hnmandis
Precipitant cnra, tnrbataqne fnnere mens est,
Vota deùm primo victor solvebat eoo.
Ingentem qnercnm , decisis nndiqne ramis ,
Constitnât tnmnlo , fnlgentiaqne indnit arma ,
Mezenti dncis exnvias, tibi, magne, tropaenm
Bellipotens : aptat rorantes sangnine cristas ,
Telaqne trnnca viri , et bis sex thoraca petitnm
Perfossnmqne locis ; clypenmqne ex aere sinistrae
Sabligat, atqne ensem rollo snspendit ebnrnnm.
Tnm socios, namqne omnis rum stipata tegebat
Tnrba dncnm , sic incipiens hortatnr ovantes :
Maxima res v flect a , vin : timor omnis abesto,
Qnod snperest. Haec snnt spolia , et de rege snperbo
Primitive ; manibnsqne meis Mezentins hic est.
IVnnc iter ad regem nobis mnrosqne Latinos.
Arma parate , animis et spe prasnmite bellnm ;
14e qna mora ignaros , nbi primùm vellere signa
Annnerint snperi pnbemqne edncere castris ,
Impediat , segnesve metn sententia tardet.
Interea socios inhnmataqne corpora terrae
v. »». LIBEK XI. 337
Mandemns ; qni sólns bonos Acheronte snb imo est.
Ite, ait, egregias animas, qnae sangnine nohis
Hane patriam peperere sno , decorate snpremis
Mnncribns; 1naestamqne Evandri primns ad ni'bem
Mitt» tnr Pallas , qnem non virtntis egentem
Abstnlit atra dies, et innere mersit acerbo.
Sic ait illaciymans, reeipitqne ad limina gressnm,
Corpns nbi exanimi positnm Pallantis Acœtes
Servabat senior, qni Parrhasio Evandro
Armiger ante fnit ; sed non felicibns ieqnè
Tnm comes anspiciis caro datns ibat alnmno.
Circám oiuues famnlûmqne manns,Trojanaqne tnrba,
Et maestnm Iliades crinem de more solnta;,
Ut vero Aeneas fbribns sese intnlit altis,
Ingeatem gemitnm tnnsis ad sidera tollnnt
Pectoribns, mîestoqne immngit regia lncto.
Ipse capnt nivei fnltnm Pallantis et ora
Ut vidit leviqne patens in pectore minns
Cnspidis Ansoniae , lacrymis ita fatnr obortis :
Tene, inqnit, miserande pner, qnnm laeta veniret,
Invidit fortnna mibi , ne regna videres
Ifostra, neqne ad sedes victor veberere paternas ?
Non Hu;e Evandro de te promissa parenti
Discedens dederam, qnnm me complexns enntcm
Mitteret in magnnm Imperinm, metnensqne moneret
Acres esse viros , cnm dnra prœlia gente.
Et nnnc ille qnidem, spe mnltùm captns inani,
Fors et vota facit, cnmnlatqne altaria donis ;
Nos jnvenem exanimnm, et nil jam cœlestibns nlUs
Debentem , vano maesti cqmitamnr honore.
Infeliz , nati fnnns crndele videbis !
Hi nostri reditns exspectatiqne trinmph! !
Haec mea magna fides ! At non , Evandre , pndendis
.Vnlnenbns pnlsnm adspicies; nec sospite diront
OptabU nato fnnns pater. Hei mibi ! qnantnnt
l'raisidinm, Ansonia, et qnantùm tn perdis , Inle !
»8
33S AENEIDOS v. 58.
Haec nbi deflevit, tolli ntiserabile corpns
Imperat , et tuto lectos ex agmine mittit
Mille viros, qni snpremnm eomitentnr honorem,
Intcrs'mtqne patris lacrymis: solatia lnctùs
Exigna ingentis, misero sed debita patri.
Hand segnes alii crates et molle feretrnm
Arbnteis texnat virgis et vimine qnerno ,
Exstrnctosqne toros obtentn frondis innmbrant.
Hi':jnvenem agres4 snblimem stramine ponnnt:
Qnalem virgineo demessnm pollice florem ,
Sen mollis violae, sen langnentis byacinthi ,
Cni neqne fnlgor adhnc, nec dnm sna forma recessir;
Non jam mater alit tellns, viresqne ministrat.
Tnne geminas vestes, anroqne ostroqne rigentes,
Extnlit Aeneas , qnas illi laeta labornm
Ipsa snis qnondam manibns Sido nia Dido
l»"ecerat, et tenni telas discreverat anro.
Ha r nm nnam jnveni snpremnm ma-stns honorem
Indnit, arsnrasqne comas obnnbit amictn :
Mnltaqne praeterea Lanrentis praemia pngnae
Aggerat, et longo praedam jnbet ordine dnci.
Addit eqnos et tela, qnibns spoliaverat bostem.
'Vmxerat et post terga manns, qnos mitteret nmbris
Inferias, caeso sparsnrns sangnine flammam :
Indntosqne jnbet trnncos hostilibns armis
Jpsos ferre dnces, inimicaqne nomina figi.
Dncitnr infelix aevo confectns Acœtes ,
Pectora nnnc fœdans pngnis, nnnc nngnibns ora:
Sternitnr et toto projectns corpore terrae.
Dncnnt et Rntnlo perfnsos sangnine cnrrns.
Post bellator eqnns , positis insignibns , Artlion
It lacrymans, gnttisqne hnmectat grandibns ora.
Hastam alii galeamqne fernnt; nam cetera Tnrnns
Victorhabet. Tnm maesta phalanx Tencriqnesetjnan=
tnr,
Tyrrheniqne dnces, et versis Arcades armts.
v. 93. LIBER XI. 33g
Postqnam omnis longé comitnm processerat ordo,
Snbs tii i t Aeneas, gemitnqne haec addidit alto :
Nos alias hinc ad lacrymas eadem horrida belli
Fata vocant. Salve aeternùm mihi , maxime Palla (
Aeternùmqne vale. Nec plnra effatns, ad altos
Tendebat mnros , gressnmqne in castra ferebat.
Jamqne oratores aderant ex nrbe Latina ,
Velati ramis oleae , veniamqne rogantes :
Corpora per campos ferro qnae fnsa jacebant
Redderet, ac tnmnlo sineret snccedere terrae;
Nnllnm cnm victis certamen et aethere cassis ;
Parceret hospitibns qnondam socerisqne vocatis.
Qnos bonns Aeneas, hand aspernanda precantes ,
Proseqnitnr venia, et verbis haec insnper addil :
Qnaenam vos tanto fortnna indigna , Latini ,
Implicnit bello, qni nos fngiatis amîcos ?
Paceña me exammis et Martis sorte peremptis
Gratis; eqnidem et vivis concedere vellem.
Nec veni , nisi fata locnm sedemqne dedissent ;
Nec bellnm cnm gente gero. Rex nostra reliqnit
Hospitia, et Tnrni potiùs se credidit armis.
Aeqniùs hnic Tnrnnm fnerat se opponere morti.
Si bellnm finire mann , si pellere Teneros
Apparat, his i neсши decnit concnrrere telis :
Vixet, cni vitam dens ant sna dextra dedisset.
Nnne ite, et miseris snpponite civibns ignem.
Dixerat Aeneas : oll i obstnpnere silentes :
Conversiqne ocnlos inter se atqne ora tenchant.
Tnm senior, semperqne odiis et crimine Drancei
Infensns jnveni Tnrno , sic ore vicissim
Orsa refert : О fama ingens , ingentior armis ,
Vir Trojane, qnibns cœlo te landibns aeqnem ?
Л nsti tisBiie priùs mirer belline labornm P
Nos vero haec patriam grati referemns ad arbem .
Et te, si qna vi ara dederit fortnna , Latino
Jnngemns regi : qnaerat sibi fœdera Tnrnns.
34o AENEIDOS v. 1ag.
Qnin et fatales mnrornm attollere moles,
Saxaqne snbvectare lmmeris Trqjana , jnvabit.
Dixerat haec ; nnoqne omnes eadem ore fremebant.
Bis senos pepigere dies; et pace seqnestra
Per silvas Tencri, mixtiqne impnne Latini ,
Erravere jngis : ferro sonat icta bipenni
Fraxinns; evertnnt actas ad sidera pinns ;
Robora nec cnneis et olentem scindere cedrnm,
Nec planstris cessant vectare gementibns ornos.
Et jam fama volans, tanti prannntia inclûs ,
Evandrnm Evandriqne domos et mœnia complet ,
Qnae modo victorem Latio Pallanta ferebat.
Arcades ad portas mere ; et de more vetnsto
Fnnereas rapnere faces : lncet via longo
Ordine flammarnm, et late discriminat agros.
Contra tnrba Phrygnm veniens plangentia jnngnot
Agmina. Qnae postqnam matres snccedere tectis
'Vidernnt, mit-sfam incendnnt clamoribns nrbem.
At non Evandrnm potis est vis nl'a tenere;
Sed venit in medios ; feretro Pallanta reposto
l'rocnbnil snper, atqne haeret lacrymansqne gemens-
qne;
Et via vix tandem voci laxata dolore est :
Non baec, o Palla, dederas promissa parenti,
Cantins nt saevo velles te credere Marti!
Band ignarns eram qnantùm nova gloris in armis ,
Et juM'ilnlcc decns primo certamine posset.
Primitiae jnvenis miserae, belliqne propinqni
Dnra rndimental et nnl U exandita deornm
Vota precesqne meae ! Tnqne , o sanctissima conjnx,
Felix morte ni u , neqne in hnne servata dolorem !
Contra ego vivendo vici mea fata , snperates
Reslarrm nt genitor. Tranm socia arma secntnm
Obrnerent Rntnli telis Г animam ipse dedissem ;
Atqne baec pompa domnm me , non Pallanta , referred
Nec vos argnerim, Tencri, nec ib-dura, nec qnas
v. 164. LIBER XI. 341
Jnnximns hospitio dextras : sors ista senectae
Debita erat nostrae. Qnod si immatnra manebat
Mors natnm; cœsis Volscornm mill i bns ante ,
Dncentem in Latinm Teneros cecidisse jnvabit.
Qnin ego noaalio digner te fnnere, Palla ,
Qnam pins Aeneas, et qnam magni Phryges, et qnam
Tyrrheniqne dnces , Tyrrhenûm exercitns omnis :
Magna tropaea fernnt, qnos dat tna dextera lcro. •
Tn qnoqne nnnc stares immanis trnncns in armig,
Esset par aetas , et idem si robnr ab annis ,
Tnrne. Sed ¡nfelix Teneros qnid demoror annis ?
Vadite, et haec memores regi mandata referte :
t Qnod vitam tn oro r invisam , Pallante perempto,
Dextera cansa tna est , Tnrnnm gnatoqne patriqnc
Qnam debere vides : meritis vacat Ыc tibi solns
Fortnnaeqne locns. Non vitas gandia qnaero ,
Nec fas; sed gnato manes perferre snb imos.
Anrora interea miseris mortalibns almam
Extnlcrat Incem , referens opera atqne labores.
Jam pater Aeneas, jam cnrvo in litt ore Tarcho
^onstitnêre pyras ; hne corpora qnisqne snornm
More tnlere patrnm; snbjectisqne ignibns atris
Conditnr in tenebras altnm calígine cœlnm.
Ter circnm accensos, cincti fnlgentibns ¡trtms,
Decnrrêre rogos ; ter maestnm fnneris ignem
Lnstravere in eqnis , nlnlatnsqne ore dedêre.
Spargitnr et tellns lacrymis , spargnntnr et arma :
It cœlo clamorqne virùtn , clangorqne tnbarnm.
Hinc alii spolia occisis derepta Latinis
Conjicinnt igni , galeas , ensesqne decoros ,
Frenaqne, ferventesqne rotas; pars mnnera nota,
Ipsornm clypeos, et non felicia tela.
Mnlta bonm circa ma c la n tn r corpora morti ;
Sœtigerosqne snes , raptasqne ex omnibns agrú
» In flammam jngnlant pecndes : tam littore toto
Ardentes spectant socios, seminstaqne servant
342 AE N E I D O S v. 200.
Bnsta; neqne aveШ possnnt, nox húmida donec
Invertit cœlnm stellis fnlgentibns aptnm.
Nec minùs et miseri diversa in parte Latini
Innnmeras strnxere pyras , et corpora partim
Mnlta virûm terrae infodinnt , avectaqne partim
fmitimos toilnnt in agros , nrbiqne remittnnt.
Cetera , confnsaeqne ingentem caedis acervnm ,
Nec nnmero nec honore cremant. Tnne nndiqne vasti
Certatim crebris eollncent ignibns agri.
Tertia lnx gelidam cœlo dimoverat nmbram ,
Maerentes altnm cinerem et confnsa rnebant
Ossa loris, tepidoqne onerabant aggere terrae.
Jam vero in tectis pnedivitis nrbe Latini *
Pracipnns fragor, et longi pars maxima lnctùs :
Hic matres miseraqne nnrns , hie cara sorornm
Pectora maerentnm, pneriqne parentibns orbi,
Dirnm exsecrantnr bellnm , Tnrniqne bymenaeos ;
Ipsnm armis , ipsnmqne jnbent decernere ferro ,
Qni regnnm Italiae et primos sibi poscat honores.
Ingravat haec saevns Drances , solnmqne vocari л
Testatnr, solnm posci in certamina Tnrnnm.
Mnlta simnl contra variis sententia dictis
Pro Tnrno, et magnnm reginae nomen obnmbrat :
Mnlta virnm meritis snstentat fama tropaeis.
Hos inter motns, medio in flagrante tnmnltn,
Ecce snper maesti magna Diomedis ab nrbe
Legati responsa fernnt : nJJhil omnibns act nm
Tantornm impensis opernm ; nil dona , neqne an ми» ,
Nec magnas valnisse preces ; alia arma Latinis
Qnaerenda, ant pacem Trojano ab rege petendam.
Deficit ingenti lnctn rex ipse Latinns.
Fatalem Aenean manifesto nnmine ferri
Admonet ira denm , tnmnliqne ante ora recentes.
Ergo consilinm magnnm primosqne snornm
Impeiio accitos alta inira limina cogit.
ОШ convenere, flnnntqne ad regia plenis
т. »36. L I B E R X I. 34Î
Tccta viis. Sedet in mediii, et maximns aevo ,
Et primns sceptris, hand laeta fronte, Latinns.
Atqne hic legatos Aetola ex nrbe remisses
Qnae referant fari jnbet, et responsa reposcit
Ordine cnneta sno. Tnm facta silentia lingnis ,
Et Ycnnlns , dicto parens , ita farier infit :
Vidimns , o cives , üiomede Argivaqne castra ;
Atqne, iter emensi, casns snperavimns omnes ;
Contigimnsqne mannm qna concidit Ilia tellns.
Ille nrbem Argyripam , patriae cognomine gentis ,
Victor Gargani condebat lapygis arvis.
Postqnam introgressi , et coram data copia fandi ,
Mnnera praferimns, nomen patriamqne docemns ;
Qni bellnm intnlerint , qnae cansa attraxerit Arpos.
Anditis ille h¡<;c placido sic rcddidil ore :
O fortnnata; gentes, Satnrnia regna,
Antiqni Ansonii , qnic vos fortnna qnietos
Sollicitat , snadetqnc ignota lacessere bella ?
Qnicnmqne Iliacos ferro violavimns agros ,
( Mitto ea qnat maris bellando exhansta snb altis ,
Qnos Simois premat ille viros , ) infanda per orbem
Snpplicia, et scelernm pœnas expendimns omnes ,
Vel Priamo miseranda manns. Seit triste Minervae
Sidns, et Enboicae cantes, nltorqne Capherens.
Mililia ex illa diversnm ad littns adacti ,
Atrides Protei Menelaiis adnsqne colnmnas
)''. x snla i ; Aetneos vidit Cyclopas tllyxes.
Regna Neoptolemi referam , versosqne Penates
Idomenei ? Libycone habitantes littore Locros ?
Ipse Mycenaens magnornm dnctor Achivûm
Conjngis infandae prima intra limina dextra
Oppetiit; devictam Asiam snbsedit ¡»dnller :
luv ¡disse deos patriis nt redd ii IKS aris
Conjnginm optatnm et pnlchram Calydona viderem?
Tínnc etiam borribili visn portenta seqnnntnr,
lit socii amissi petiernnt aethera pennis ,
344 AENEIDOS v. 27a-
Flnmmibnsqne vagantnr aves ( hen dira meornm
Snpplicia ! ) et scopnlos lacrymosis vocibns implent.
Haec adeo ex illo mihi jam speranda fnernnt
Tempore, qnnm ferro cœlestia corpora demens
Appetii, et 'Veneris violavi vnlnere dextram.
Ne vero , ne me ad tales impellite pngnas.
Nec mihi cnm Tencris nllnm post crnta bellnm
Pergama, nec veternm memini laetorve malornm.
Mnnera, qnae patriis ad me portatis ab oris ,
*Vertite ad Aenean. Stetimns tela aspera contra ,
Contnlimnsqne manns : experto credite , qnantns
In clypenm assnrgat, qno tnrbine torqneat hastam.
Si dno praeterea tales Idaea tnlisset
Terra viros, nltro Inachias venisset ad nrbes
Dardanns, et versis lngeret Graecia fatis.
Qnidqnid apnd dnrae cessatnm est mœnia Trojae ,
Hectoris Aeneaeqne mann victoria Graiûm
Haesit, et in decnmnm vestigia retnlit annnm.
Ambo animis, ambo insignes praestantibns armis:
Hic pietate prior. Coëant in fœdera dextrae ,
Qna datnr : ast armis concnrrant arma cavete.
Et responsa siimil qnae sint , rex optime , regis
Andisti, et qnae sit magno sententia bello.
Vix ea legati ; varinsqne per ora cncnrrit
Ansonidùm tnrbata fremor: cen saxa morantnr
Qnnm rapidos anines ; fit clanso gnrgite mnrnmr ,
Vicmaeqne fremnnt ripae crepitantibns nndis.
Ut primùm placati nni mi , et trepida ora qniernnt ,
Praefatns divos , solio rex infit ab alto :
Ante eqnidem snmma de re statnisse, Latini,
Et vellem , et fnerat meliùs : non tempore tali
Cogere concilinm , qnnm mnros adsidet hostis.
Bellnm importnnnm, cives, cnm gente deornm
Invictisqne viris gerimns, qnos nnlla fatigant
Prœlia , nec victi possnnt absistere ferro.
Spem si qnam adscitis Aetolùm babnistis in armis ,
V. 3o8. LIBER XI. 34Î
Ponite ; spes sibi qnisqne : sed haee qnàm angnsta vi=
detis !
Cetera qna rernm jaceant percnlsa rnina ,
Ante denlos interqne manns s mit omnia vestras.
Nec qnemqnam incnso : potnit qnae plnrima virtns
Esse, fnit; toto certatnm est corpore regni.
Nnnc adro , qnae sit dnbiae sentent i a menti ,
Kxpeiliani ;et pancis, animos adhibete, docebo.
Est antiqnns ager Tnsco mihi proximns amni ,
Longns in occasnm , fines snper nsqne Sicanos :
Anrnnci Rntnliqne sernnt, et vomere dnros
Exercent colles , atqne hornm asperrima pasen ut .
Haec omnis regio , et celsi plaga pinea montis ,
Cedat amicitiae Tencrornm ; et fœder ¡s aqnas
Dicamns leges , sociosqne in regna vocemns :
Considant, si tantns amor, et mœnia condant.
Sin alios fines aliamqne capessere gentem
Est animns , posenn UJUB solo ilecedere nostro ;
Bis denas Italo texamns robore naves ,
Sen plnres complere valent : jacet omnis ad nndam
Materies ; ipsi nnmernmqne modnmqne carmis
Pracipiant ; nos aera , manns , navalia drnms.
Prarterea, qni dicta ferant et fœdera firment,
Centnm oratores prima de gente Latinos
Ire placet, pacisqne mann pretendere ramos ;
Mnnera portantes anriqne eborisqne talenta ,
Et sellam regni trabeamqne insignia nostri.
Consnlite in medinm , et rebns snccnrrite fessis.
Tnm Drances idem infensns , qnem gloria Tnrni
Obliqna invidia stimnlisqne agitabat amaris,
Largns opnm , et lingna melior, sed frigida bello
Dextera , consiliis habitns non fnti lis an r tor ,
Seditione potens ; genns h mi, materna snperbnm
Nobilitas dabat , incertnm de patre ferebant ;
Snrgit et his onerat dictis, atqne aggerat iras
Bem rmlli obscnram , nostrж nec vocis egentem ,
3i6 AENEIDOS v.3/,3.
Consnlis, o bone rex : cnncti se scire fatentnr
Qnid fortnna ferat popnli; sed dicere mnssant.
Det libertatem fandi, flatnsqne remittat ,
Cnjns ob anspicinm infanstnm moresqne sinistros
( Dicam eqnidem , licèt arma mihi mortemqne minetnr)
Lnmina tot cecidisse dncnm, totamqne videmns
Consedisse nrbem lnctn , dnm Troïa tentat
Castra , fngae fidens , et cœlnm territat armis.
Unnm etiam donis istis , qnae plnrima mitti
Dardanidis diciqne jnbes, nnnm, optime regnm ,
Adjicias; nec te nllins violentia vincat,
Qnin gnatam egregio genero dignisqne hymenaeis
Des pater , et pacem banc aeterno fœdere firmes.
Qnod si tantns habet mentes et pectora terror,
Ipsnm obtestemnr , veniamqne oremns ab ipso ;
Cedat , jns proprinm -egi patriaeqne remitMt. -
Qnid miseros toties m aperta pericnla cives
Projicis, o Latio capnt hornm et canea malornm ?
Nnlla salns bello : pacem te poscimns omnes ,
Tnrne, simnl pacis solnm inviolable pignns.
Primns ego, invisnm qnem tn tibi fingis , et esse
Nil moror, en snpplex venio : miserere tnornm ;
Pone animos , et pnlsns aЫ. Sat fnnera fnsi
Vidimns, ingentes et desolavimns agros.
Ant, si fama movet , si tantnm pectore robnr
Coneipis, et si adeo dotalis regia cordi est ,
Ande, atqne adversnm fidens fer pectns in hostem.
Scilicet , nt Tnrno contingat regia conjnx ,
Nos, animae viles , inhnmata infletaqne tnrba ,
Sternamnr campis! Et jam tn, si qna tibi vis ,
Si pat ri! qnid Martis habes, illnm adspice contra
Qni vocat.
Talibns exarsit dictis violentia Tnrni ;
Dat gemitnm , rnmpitqne has imo pectore voces :
Larga qnidem ,-D rance , semper tibi copia fandi ,
Tnm qnnm bella manns poscnnt; patribnsqne vocatis
v. 379 LIBER XI. 3/,7
Primns ades. Sed non replenda est cnria verbis ,
Qnae tntù tibi magna volant dnm distinct bostem
Agger mnrornm, nec innndant sangnine fossae.
Proinde tona eloqnio , solitnm tibi ; meqne timoris
Argne tn , Drance , qnando tot stragis acervos
Tencrornm tna dextra dedit, passimqne tropaeis
Insignis agros. Possit qnid vivida virtns
Experiare licet: nec longé scilicet hostes
Qnaerendi nobis ; cirramstant nndiqne mnros.
Imns in adversos ? Qnid cessas ? an tibi Mavors
Ventosa in lingna pedibnsqne fngacibns istis
Semper erit ?
Pnlsns ego ! ant qnisqnam'merito , fœdissime , jmlsnm
Argnet, Iliaco tnmidnm qni crescere Thybrim
Sangnine, et Evandri totam cnm stirpe videbit
Procnbnisse domnm , atqne exntos Arcadas a ni i is ?
Hand ita me experti Bitias et Pandarns ingens ,
Et qnos mille die victor snb Tartara misi ,
Inclnsns mnris , hostiliqne aggere saeptns.
Nnlla salns bello ! Capiti cane talia demens
Ihii tlanio rebnsqne tnis. Proinde omnia magno
Ne cessa tnrbare metn , atqne extollere vires
Gentis bis victae, contra premere arma Lal mi.
Nnnc et Myrmidonnm proceres Phrygia arma tremis,=
cnnt,
Nnnc et Tvdides , et Larissaens Achilles :
Amnis et Hadriacas retro fngit Anfidns nndas.
Vel qnnm se pavidnm contra mea jnrgia fingit
Artificis scelns , et formidine crimen acerbat.
Nnmqnam animam talem dextra bac , absiste moveri ,
Amittes ; habitet tecnm , et sit pectore in ¡sl o.
Nnnc ad te , et tna magna , pater , consnlta revertor.
Si nnllam nostris nltra spem ponis in armis ,
Si tam deserti sn m ns , et simel agmine verso
Fnnditùs occidimns , neqne habet fortnna represan m ;
Oremns pacem, et dextras tendamns inertes.
Î4g AENEIDOS v. 414.
Qnamqnam o si solitae qnidqnam virtntis adesset...
Hic mihi ante alios , fortnnatnsqne labornm,
Egreginsqne animi, qni, ne qnid tale videret,
Procnbnit immens, et hnmnm semel ore momordit.
Sin et opes nohis, et adhnc intacta jnventns,
Anxilioqne nrbes Italae popnliqne snpersnnt;
Sin et Trojanis cnm mnlto gloria venit
Sangnine; snnt illis sna fnnera, parqne per omnes
Tempestas: cnr indecores in limine primo
Deficimns ? cnr ante tnbam tremor occnpat artns ?
Mnlta dies, varinsqne labor mntabilis u;vi
Kct nlit in melins : mnltos alterna revisens
l.iisil , et in solido rnrsns fortnna loca vit.
Non erit anxilio nobis Aetolns, et Arpi :
At Messapns erit felixqne Tolnmnins, et qnos
Tot popnli misêre dnces; nec tarda seqnetnr
Gloria delectos Latio et Lanrentibas agris.
Est et Volscornm egregia de gente Camilla ,
Agmen agens eqnitnm et florentes aere catervas.
Qnod si me solnm Tencri in certamina poscnnt,
Idqne placet, tani ùmqne bonis commnnibns obsto ;
Non adeo has exosa manns victoria fngit ,
Ut tanta qnidqnam pro spe tentare recnsem.
Ibo animis contra ; vel magnnm praestet Achillem ,
Factaqne Vnlcani manibns paria indnat arma
Ille licèt. Vobis animam banc soceroqne Latino ,
Tnrnns ego , hand nlli veternm virtnte secnndns ,
Devovi. Solnm Aeneas vocat: et vocet oro.
Nec Drances potiùs, sive est haïe ira deornm ,
Morte lnat; sive est virtns et gloria, tollat.
llli haec inter se dnbiis de rebns agebant
Certantes : castra Aeneas aciemqne movebat.
Nnntins ingenu per regia tecta tnmnh«
Ecce rnit , magnisqne nrbem terroribns implet ;
Instrnctos acie Tiberino a flnmine Teneros
Tyrrhenamqne mannm totis descendere campis.
v. 45o. LIBER XI. 349
Extemplo tnrbati animi, concnssaqne vn lg i
Pectora, et arrectae stimnlis hand moi l ¡lm s ira.
Arma mann trepidi poscnnt; fremit arma Jnventns;
Fient maesti mnssantqne patres : hic nndiqne clamor
Dissensn vario magnns se tollit in anras :
Hand secns atqne alto in lnco qnnm forte catervae
Consedêre avinm, piscosove amne Padnsae
Dant sonitnm ranci per stagna loqnacia cyciii.
Immo , ait , o cives , arrepto tempore , Tnrnns ,
Cogite concilinm , et pacem laadate sedentes :
Ilii armis in regna rnant. Nec plnra locntns
Corripnit sese, et tectis citns extnlit altis.
Tn, Yolnse, armari 'Volscornm edice maniplis;
Dnc, ait, et Rntnlos: eqnitem Messapns in armis ,
Et cnm fratre Coras, latis diffnndite campis.
Pars aditns nrbis firment, tnrresqne capcssant:
Cetera, qna jnsso, mecnm manns inferat anca.
Ilicet in mnros tota discnrritnr nrbe.
Concilinm ipse pater et magna incepta Latimis
Deserit, ac tristi tnrbatns tempore differt.
Mnltaqne se inensat , qni non acccperit nitro
Dardaninm Aenean, genernmqne adsciverit nrbi.
Praefodinnt alii portas, ant saxa sndesqne
Snbvectant: bello dat signnm ranca crnentnm
Bnrcina. Tnm mnros varia cinxere corona
Matronae pneriqne : vocat labor nltimns omnes.
Nec non ad templnm snmmasqne ad Palladis arce*
Snbvehitnr magna matrnm regina caterva,
Dona ferens; jnxtaqne comes Lavinia virgo,
Cansa malis tantis, ocnlos dejecta decoros.
Snccednnt matres, et templnm tnre vaporant,
Et maestas alto fnndnnt de limine voces :
Armipotens, prases belli, Tritonia virgo,
Frange mann telnm Phrygii pradonis , etipsnm
Pronnm sterne solo, portisqne effnnde snb altis.
Cingitnr ipse fnrens certatim in prccUa Tnrnns.
3o
35o AENEIDOS v. 486.
J umqne adeo Hnt alnm thoraca inilutns ahenis
Horrebat sqnamû : snrasqne inclnserat anro ,
Tempora nnd ns adhnc ; lateriqne accinxerat ensem ;
Fnlgebatqne alta decnrrens anrens arce ;
Ex-snltatqne animis , et spe jam pracipit hostem :
Qnalis, nbi abrnpt is fngit praesepia vinclis
Tandem liber eqnns, campoqne potitns aperto;
Л nt ille in pastns armentaqne lendit eqnarnm ,
Ant assnetns aqnae perfnndi ilnmine noto
Emicat, arrectisqne fremit cervicibns alté
Lnxnrians, lndnntqne jnbae per colla , per armos.
Obvia cni , Volscornm acic comitante , Camilla
Occnnit, portisqne ab eqno regina snb ipsis
Desilnit: qnam tota cobors imitata relictis
Ad terram deflnxit eqnis. Tnm talia fatnr :
Tnrne, sni merito si qna est fídncia forti,
Andeo, et Aeneadùm promit l o occnrrere tnrmae,
Solaqne Tvrrhenos eqnites ire obvia contra.
Me sine prima mann tentare pericnla belli :
Tn pedes ad mnros snbsiste, et mœnia serva.
Tnrnns ad hœc , ocnlos horrenda in virgine flxns :
O, decns Italia?, virgo, qnits dicere grates,
Qnasve referre parem? sed nnnc, est omnia qnando
Iste animns snpra , mecnm partire laborem.
Aeneas, nt fama fidem missiqne reportant
Exploratores, eqnitnm levia improbns arma
Praemisit, qnaterent campos : ipse, ardna montis
Per deserta jngo snperans, adventat ad nrbem.
Fnrta paro belli convexo in tramite silvae ,
Ut bivias armato obsidam milite fances.
Tn Tyrrhennm eqnitem collatis excipe signis ;
Tecnm acer Messapns erit , tnrmaeqne Latinae ,
Tibnrniqne manns : dncis et tn concipe cnram.
Sic ait, et paribns Messapnm in prœlia dictis
Hortatnr, sociosqne dnces; et pergit in hostem.
Est cnrvo amfractn valles , accommoda frandi
v. 5aa. LIBER XI. 35i
Armornmqne dolis ; qnam densis frondibns atrnm
TJrget ntrimqne latns; tennis qno semita dncit,
Angnstaeqne fernnt fances, aditnsqne malipni.
Hane snper,in specnlis, snmmoqne in vertice montis,
Planities ignota jacet , tntiqne receptns,
Sen dextra laevaqne velis occnrrere pagnae,
Sive instare jngis et grandia volvere saxa.
Hne jnvenis nota fertnr regione viarnm,
Arripnitqne locnm, et silvis insedit iniqnis.
Velocem interea snperis in sedibns Opim ,
Unam ex virginibns sociis sacraqne caterva,
Compellabat, et has tristis Latonia voces
Ore dabat : Graditnr bellnm ad crndele Camilla,
O virgo, et nostris neqnidqnam cingitnr armis ,
Сara mihi ante alias : neqne enim novns iste Uianae
Venitamor, snbitaqne animnm dnlcedine movit.
Pnlsns ob invidiam regno viresqne snperbaf ,
Priverno antiqna Metabns qnnm excederet nrbe ,
lnfantem , fngiens media inter prœlia belli ,
Snstnlit exsiüo comitem , matrisqne vocavit
Nomine Casmillae, mntata parte, Camillam.
Ipse, sinn prae se portans, jnga longa petebat
Solornm nemornm : tela nndiqne saeva premebant,
Et circnmfnso volitabant milite Volsci.
Ecce fngae medio snmmis Amasenns abnndans
Spnmabat ripis, tantns se nnbibns imber
Rnperat : ille, innare para ns, infantis aniore
Tardatnr, caroqne oneri timet. Omnia secnm
Versanti snbito vix haec sententia sedit :
Telnm immane , mann valida qnod forte gerebat
Bellator, solidnm nodis et robore cocto ,
Hnie iiai am . libro et silvestri snbere clansam,
Implicat , atqne babilem mediae circnmligat bastx.
Qnam dextra ingenti i ¡brans , ita ad aethera fatnr :
Aima , tibi banc, nemornm enltrix, Latonia virgo ,
Ipse pater famnlam voveo : tna prima per anras
35» AENEinOS f. Sí».
Tela tenens snpplex hostem fngit. Accipe, testor,
Diva , Miam , i [ n.r nnnc dnbiis committitnr anris.
Dixit, et addncto contortnm hastile lacerto
Immittit : sonnere nndae ; rapidnm snper amnem
Intel i s fngit in jacnlo stridente Camilla.
At Metabns, magna propiùs jam nrgente caterva,
Dat sese flnvio, atqne hastam cnm virgine victor
Gramineo , donnm Triviœ , de cespite vellit.
Non illnm tectis nllae , non mœnibns , nrbes
Accepere; neqne ipse manns feritate dedisse t :
Pastornm et solis exegit montibns aevnm.
Hie natam, in dn mis interqne horrentia lnstra,
Armentalis eqnae mammis et lacté ferino
Nntribat, teneris immnlgens nbera labris.
Utqne pednm primis infans vestigia plantis
Institerat, jacnlo palmas oneravit acnto :
Spicnlaqne ex bnmero parvae snspendit et areнm.
Pro crinali anro, pro longée tegmine pallae,
Tigridis exnviae per dol snm a vertice pendent.
Tela mann jam tnm tenera pnerilia torsit,
Et fnndam tereti circnm capnt egit babena,
Strymoniamqne grnem ant albnm dejecit olorem
Mnltae illam ('rnstra Tyrrhena per oppida matres
Optavere nnrnm : sola contenta Diana ,
Aeternnm telornm et virginitatis amorem
Intemerata colit. Vellem band correpta fnisset
Militia tali, conata lacessere Teneros;
Cara inihi , comitnmqne foret nnnc nna mearnm.
Vernm age , qnandoqnidem fatis nrgetnr acerbis ,
Labere, Nympha , polo , finesqne invise Latinos ,
Tristis nbi infansto committitnr omine pngna.
Hîec cape , et nîtricem pharetra deprome sagittam :
Hac, qnicnmqne sacrnm violarit vnlnere corpns,
Tros Italnsve, mihi pariter det sangnine pœnas.
Post ego nnbe cava miserandae corpns et arma
Inspoliata feram tnmnlo, patrùeqne reponam.
v. 5g4. LIBER XI. 353
Dixit : at illa leves cœli delapsa per anras
Insonnit , nigro circnmdata tnrbine corpns.
At manns interea mnris Trojana propinqnat,
Etrnsciqne dnces , eqnitnmqne exercitns onmis ,
Compositi nnmero in tnrmas. Fremit aeqnore toto
Insnltans sonipes , et pressis pngnat habenis ,
Hne obversns et hne : tnm late ferrens bastis
Horret ager, campiqne armis snblimibns ardent.
Nec non Messapns contra , celeresqne Latin i ,
Et cnm fratre Coras , et virginis ala Camillae ,
Adversi campo apparent , hastasqne rednctis
Protendnnt longé dextris, et spicnla vibrant :
Adventnsqne virûm , fremitnsqne ardescit еqnormn.
Jamqne intra jactnm telî progressns nterqne
Snbstiterat: snbito ernmpnnt clamore, frementesqn«
Exhortantnr eqnos, fnndnnt simnl nndiqne tela
Crebra, nivis ritn; cœlnmqne obtexitnr nmhra.
Continno adversis Tyrrhenns et acer Acontens
Connixi incnrrnnt hastis , primiqne rninam
Dant sonitn ingenti , perfractaqne qnndrnpedantnt u
Pectora pectoribns rnmpnnt. Excnssns Acontens
Fnlminis in morem , ant tormento ponderis acti ,
Precipitat longé, et vitam dispergit in anras.
Extemplo t urbatn, acies; versiqne Latini
Rejicinnt parmas et eqnos ad mœnia vertnnt.
Troës agnnt ; princeps tnrmas indncit A sylas.
.1.'tmqne propinqnabant portis; rnrsnsqne Latini
Clamorem tollnnt , et mollia colla reflectnnt.
Hi fnginnt, penitùsqne datis refernntnr habenis.
Qnalis nbi alterno procnrrens gnrgite pont us
Nnnc rnit ad terras, scopnlosqne snperjacit nndam
Spnmens, extremamqne sinn perfundit arenam:
IS nne rapidns retro, atqne aestn revolnta resorbens
Saxa, fngit, titt nsqne vado labente relinqnit.
Bis Tnsci Rntnlos egêre ad mœnia versos;
Bis rejecti armis respectant terga tegentes.
So.
354 AENEIBOS v. 63o.
Tertia sed postqnam congressi in prœlia , totas
Implicnere inter se acies , legitqne virnm vir :
Tnm тero et gemitns mnrientnm , et sangnine in alto
An naqne, corporaqne, et permixti caede virornm
Semianimes volvnntnr eqni; pngna aspera snrgit.
Orsilochns Remnli, qnando ipsnm horrcbat adire ,
Hastam intorsit eqno, ferrnmqne snb anre reliqnit;
Qno sonipes ictn fnrit ardnns, aliaqne jactat,
Vnlneris impatiens, arrecto pectore, crnra:
Volvitnr ille excnssns hnmi. Catillns lolan,
Ingentemqne animis, ingentem corpore et armis,
Dejicit Hermininm; nndo cni vertice lnlva
Caesaries, nndiqne hnmeri; nec vnlnera terrent,
Tantns in arma patet. Latos hnic basta per annos
Acta tremit, dnplicatqne virnm transfixa dolore.
Fnnditnr ater nbiqne crnor : dant fnnera ferro
Certantes, pnlchramqne petnnt per vnlnera mortem.
At medias inter caedes exsnltat Amazon,
Unnm exserta latns pngnae, pharetrata Camilla.
Et mine lenta mann spargens hastilia denset ,
Nnnc validam dextra rapit indefessa bipennem.
Anrens ex hnmero sonat arcns, et arma Dianae.
Illa etiam, si qnando in tergnm pnisa recessit,
Spicnla converso fngientia dirigit arcn.
At circùm lectae comites, Larinaqne virgo,
Tnllaqne, et œratam qnatiens Tarpeia secnrim,
[Lililles; qnas ipsa decns sibi dia Camilla
Delegit, pacisqne bonas belliqne ministras :
Qnales Threicúe, qnnm ilnmina Thcrmodontis
Pnlsant, et pictis bellantnr Amazones armis;
Sen circnm Hippolyten, sen qnnm se martia cnrrn
Penthesilea refert, magnoqne nlnlante tnmnltn
Feminea exsnltant lnnatis agmina peltis.
Qnemteloprimnm, qnem postremnm, aspera virgo,
Dejicis? ant qnot hnmi morientia corpora fnndis Г
Ennaenm Clytio primnm patre , cnjns apertnm
v. 6G6. LI B ER XI. 355
Adversi longa transverberat abiete pectns :
Sangninis i llc vomens rivos cadit , atqne crnentam
Mandit hnmnm , moriensqne sno se in vnlnere versat.
TnmLirim, Pagasnmqne snper; qnornm alterhabenas
Snffosso revolntns eqno dnm colligit, alter
Dnni snbit, ac dextram labenti tendit inermem,
Precipites pariterqne rnnnt. His addit Amastinm
Hippotaden; seqnitnrqne incnmbens eminns hasta
Tereaqne, Harpalycnmqne ; et Demophoonta, Chio
mimqne ,
Qnotqne emissa mann contorsit spicnla virgo ,
Tot Phrygii cecidere viri. Procnl Ornytns armis
Ignotis et eqno venator lapyge fertnr :
Cni pellis latos hnmeros erepta ¿nvenco
Pngnatori operit ; capnt ingens oris hiatns
Et malae texêre lnpi cnm dentibns albis ;
Agrestisqne manns armat sparns : ipse catervis
Vertitnr in mediis , et toto vertice snpra est.
Hnnc illa exceptnm , neqne enim labor agmine verso ,
Trajicit, et snper haec inimico pectore fatnr:
Sitvis te, Tyrrhene, feras agitare pntasti?
Advenit qni vestra dies mnliebribns armis
Verba redargnerit. Nomen tamen band leve patrnm
Manibns boc referes , telo cecidisse Camilla.
Protenns Orsilochnm et Bnten, dno maxima Tencrûm
Corpora: sed Bnten aversnm cnspide fixit
Loricam galeamqne inter, qna colla sedentis
Lncent, et lœvo dependet parma lacerto :
Orsilochnm, fngiens magnnmqne agitata per orbem ,
Elndit gyro interior , seqnitnrqne seqnentem.
Tnm validam perqne arma viro perqne ossa secnrim ,
Altior exsnrgens , oranti et mnlta precanti
Congeminat: vnlnns calido rigat ora cerebro.
Incidit hnic, snbitoqne adspectn^territns haesit ,
Аppenmmcolse bellator fflins Anni ,
Hand Lignrnm extremns, dnm fallere fata sinebant.
356 AENEIDOS v. 701.
Isqne, nbi se nnllo jam ours n evadere pngnae
Posse, neqne instantem reginam avertere, cernit,
Consilio versare dolos ingressns et astn,
Incipit haec : Qnid tam egreginm , si femina forti
Fidis eqno? dimitte fngam , et te comminns aeqno
Mecnm crede solo , pngnaeqne accinge pedestri :
Jam nosces ventosa ferat cni gloria frandem.
Dixit : at illa fnrens , acriqne accensa dolore ,
Tradit eqnnm comiti , paribnsqne resistit in armis ,
Ense pedes nndo, pnraqne interrita parma.
At jnvenis, vicisse dolo ratns, avolat ipse
Hand mora, conversisqne fngax anfertnrhabenis ,
Qnadrnpedemqne citnm ferrata calce fatigat.
Vane Ligns, frnstraqne animis elate snperbis ,
Neqnidqnam patrias tentasti lnbricns artes ;
Nec frans te incolnmem fallaci perferet Anno.
Haec fatnr virgo , et pernicibns ignea plant is
Transit eqnnm cnrsn , frenisqne adversa prehensis
Congreditnr, pœnasqne inimico ex sangnine snmit :
Qnam facile accipiter saxo sacer ales ab alto
Conseqnitnr pennis snblimem in nnbe colnmbam ,
Comprensamqne tenet, pedibnsqne eviscerat nncis;
Tnm crnor et vnlsae labnntnr ab aethere plnmo:.
At non haec nu His hominnm sator atqne deornm
Observans ocnlis, snmmo sedet altns olympo.
Tyrrhennm genitor Tarchonem in prœlia saeva
Snscitat, et stimnlis hand mollibns injicit iras.
Ergo inter caedes cedentiaqne agmina Tarcho
Fertnr eqno, variisqne instigat vocibns alas,
Nomine qnemqne vocans ; reficitqne in proslia pnlsos :
Qnis metns, o nnmqnam dolitnri, o semper inertes
Tyrrheni, qnae tanta animis ignavia venit?
Femina palantes agit, atqne haec agmina vertit.
Qno ferrnm? qnidve haec gerimns tela irrita dextris?
At non in venerem segnes noctnrnaqne bella ,
Ant, nbi cnrva choros indixit tibia Bacchi,

-
v. 737 LIB EU XL 3J7
Exspectare dapes et plenœ pocnla mensae.
Hie amor, hoc stndinm , dnm sacra secnndns harnspex
Nnntiet, ac lncos vocet hostia pingnis in altos.
Haec effatns, eqnnm in medios, moritnrns et ipse,
Concitat , et Vennlo adversnm se tnrbidns infert :
Dereptnmqne ab eqno dextra complectitnr hostem ,
Et greminm ante snnm mnlta vi concitns anfert.
Tollitnr in cid nm clamor, cnnctiqne t.aUm
Convertere ocnlos: volat ignens aeqnore Tarcho,
Arma virnmqne ferens : tnm snmma ipsins ab hasta
Defringit ferrnm, et partes rimatnr apertas
Qna vnlnns letale ferat. Contra ille repngnans
Snstinet a jngnlo dextram , et vim viribns exit.
Utqne volans alte raptnm qn»m fnlva Iraconem
Fert aqnila, implicnitqne pedes, atqne nngnibns hxsit }
Sancins at serpens sinnosa volnmina versat.,
Arrectisqne horret sqnamis , et sihilat ore ,
Ardnns insnrgens ; illa hand minùs nrget obnnco
Lnctantem rostro; s 'nnn! aethera verberat aus:
Hand aliter praedam Tibnrtnm ex agmine Tarcho
Portat o vii n s ; dncis exemplnm eventnmqne secnti
Maeonidae incnrrnnt. Tnm fatis debitns Arrnns
Velocem jacnlo et mnlta prior arte Camillam
Circnit, et qnae sit fortnna facilIima tentat
Qna se cnmqne fnrens medio tnlit agmine virgo >
Hac Л iTnns snbit, et tacitns vestigia lnstrat
Qna victrix redit illa, pedemqne ex hoste reportat,
Hac jnvenis fnrtim celeres detorqnet habenas.
Hos aclit ns, jamqne hos aditns , omnemqne pererrat
Undiqne circnitnm , et certam qnatit improbns
hastam.
Forte sacer Cybelœ Chlorens, olimqne sacerdos,
Insignis longé Phrygiis fnlgebat in armis;
Spnmantemqne agitabat eqnnm , qnem pellis ahenis
In plnmam sqnamis anro conserta tegebat
Ipse , peregrina ferrngine clarns et ostro,
358 AE&EIDOS f. 772.
Spienla torqnebat Lycio Gortynia cornn :
Anrens ex hnmeris sonat arcns , et a nrea vati
Cassida : tnm croceam chlamydemqne sinnsqne ere*
pantes
Carbaseos fnlvo in nodnm collegerat anro ,
Pictns acn tánicas, et barbara tegmina crnrnm.
Hnne virgo, sive nt l emplis prangeret arma
Troia, captivo sive nt se ferret in anro
Venatrix, nnnm ex omni certamine pngnae
Caeca seqnebatnr; totnmqne incanta per agmea
Femineo praedae et spoliornm ardebat amore.
Telnm ex insidiis qnnm tandem tempore capto
Concitat, et Snperos Arrnns sic voce precatnr :
Stnmuc deùm , sancti cnstos Soractis Apollo ,
Qnem primi colimns , cni pinens ardor acervo '
Pascitnr, et medinm freti pietate per ignem '•
Cnltores mnlta preminms vestigia prnna ; ч-
Da, pater, hoc nostris aboleri dedecns armis,
Omnipotens. Non exnvias, pnlsarve tropaenm
Virginis, ant spolia nlla peto; mihi cetera landem
Kacta ferent : haec dira meo dnm vnlnere pestis
Pnlsa cadat, patrias remeabo inglorins nrbes.
Andiit, et voti Phœbns snccedere partem
Mente dedit, partem volncres dispersit in anras.
Sterneret nt snbita tnrbatam morte Camillam ,
Annnit nrun ti: redncem nt patria alta videret,
Non dedit ; inqne notos vocem vertêre procellae.
Ergo, nt missa mann sonitnm dedit hasta per anras,
Convertêre animos acres , ocnlosqne tnlere
Cnncti ad reginam Volsci. Nihil ipsa neqne anrae
Nec sonitùs memor , ant venientis ab aethere teli ;
Hasta snb exsertam donec perlata papillam
Hœsit, virginenmqne altebibit acta crnorem.
Concnrrnnt trepidae comites , dominamqne rnentem
Snscipinnt. Fngit ante omnes exterritns Arrnns,
v. 806. L I B E R X I. 35g
Laetitia mixtoqne metn; nec jam ampliùs hastae
Credere, nec telis occnrrere virginis andet.
Ac velnt ille, priùs qnam tela inimica seqnantnr,
Continno in montes sese avius abdidit altos ,
Occiso pastore, lnpns, magnove jnvenco,
Conse! us andacis facti, candamqne remnlcene
Snbjecit payitantem ntero , silvasqne petivit :
Hand secns ex »cnlis se tnrbidns ubstulit An nns,
Contentnsqne fnga, mediis se immiscnit unnis.
Illa mann moriens tel nm trahit; ossa sed inter
Ferrens ad costas alto stat vnlnere mnero.
Labit n r exsangnis , labnntnr frigida leto
Lnmina; pnrpnrens qnondam color ora reliqnit.
Tnm sic exspirans Accam , ex aeqnalibns nnam ,
Alloqnitnr, fida ante alias qnae sola Camillae,
Qnlcnm partiri cnras; atqne hace ita fatnr :
Hactenns, Лесa soror, potni: nnnc vnlnns acerbnm
Conficit, et tenebris nigrescnnt omnia circùm.
Effnge, et haec Tnrno mandata novissima perfer :
Snccedat pngna;, Trojanos arceat nrbe.
Jamqne vale. Simnl his dictis linqnebat habenas ,
Ad terram non sponte linens. Turn frigida toto
Paul« t i m exsolvit se corpore , lentaqne colla
Et captnm leto posnit capnt , arma relinqnens ;
Vitaqne cnm gemitn fngit indignata snb nmbras.
Tnm vero immensns snrgens ferit anrea clamor
Sidera : dejecta crndescit pngna Camilla.
Incnrrnnt densi simnl omnis copia Tencrûm ,
Tyrrheniqne dnces, Evandriqne Arcades alae.
At Triviae cnstos jam dndnm in montibns Opis
Alta sedet snm mis, spectatqne interrita pngnas.
Utqne procnl medio jnvennm in clamore fnrentnm
Prospexit tristi mnltatam morte Camillam;
Ingemnitqne , deditqne has imo pectore voces :
Hen! nimiùm, virgo, nimiùm crndele In ist i
Sfio AENEIDOS v. 8/,i.
Snpplicinm, Teneros conata lacessere bello !
Nec tibi desertae in dnmis colnisse Dianam
Profnit , ant nostras hnmero gessisse pharetras.
Non tamen indecorem tna te regina reliqnit
Extrema jam in morte : neqne hoc sine nomine let nm
Per gentes erit, ant famam patieris innltae.
Nam qnicnmqne tnnm violavit vnlnere corpns ,
Morte lnet merita. Fnit ingens monte snb alto
Regis Dercenni terreno ex aggere bnstnm
Л ni ii| n i Lanrentis , opacaqne ilice tectnm :
Hic dea se primùm rapido pnlcherrima nisn
Sistit, et Arrnntem tnmnlo specnlatnr ab alto.
Ut vidit fnlgentem armis ac vana tnmentem :
Cnr, inqnit, diversos abis? hne dirige gressnm ,
Hne peritnre veni : capias nt digna Camillae
Praemia, tnqne etiam telis moriere Dianae.
Dixit , et anrata volncrem Threissa sagittam
Deprompsit pha retra , cornnqne infensa tetendit ,
Et dnxit longé , donee cnrvata coirent
Inter se capita, et manibns jam tangeret aeqnis ,
Lmv.'i aciem ferri , dextra nervoqne papillam.
Extemplo teli stridorem anrasqne sonantes
Andiit nna Arrnns , haesitqne in corpore ferrnm.
Illnm exspirantem socii atqne extrema gemeinem
Obliti ignoto campornm in pnlvere linqnnnt :
Opis ad aetherinm pennis anfertnr Olympnm.
Prima fngit, domina amissa, levis ala Camillae;
Tnrbati fnginnt Rntnli; fngit acer Atinas;
Disjectiqne dnces desolatiqne manipli
Tnta petnnt, et eqnis aversi ad mœnia tendnnt.
Nec qnisqnam instantes Teneros letnmqne ferentes
Snstentare valet telis, ant sistere contra;
Sed laxos refernnt hnmeris langnentibns arcns ;
Qnadrnpednmqne pntrem cnrsn qnatit uBgnla cam*
pnm.
Volvitnr ad mnros caligine tnrbidns atra
•v. 876. LIBER XI. 36i
Pnlvis; et e specnüs percnssae pectora matres
Feminenm clamorem ad cœli sidera tollnnt .
Qni cnrsn portas primi irrnpere patentes ,
Hos inimica snper mixto premit agmine tnrba :
Nec misera nt effnginnt mortem; sed liminc in ipso,
Mœnibns in patriis , atqne inter tnta domornm ,
' Confixi exspirant animas. Pars clandere portas;
Nec sociis aperire viam , nec mœnibns andent
Accipere orantes ; oritnrqne miserrima caedes
Defendentnm armis aditns , inqne arma rnentnm.
Exclnsi , ante ocnlos lacrymantnmqne ora paren>
tnmv
Pars in precipites iossas, nrgente rnina,
Volvitnr; immissis pars caeca et concita frenis
Arietat in portas et duras objice postes.
Ipsae de mnris snmmo certamine matres
( Monstrat amor verns patriae ) nt videre Camillam ,
Tela mann trepidae jacinnt, ac robore dnro
Stipitibns ferrnm sndibnsqneimitantnrobnstis
Praecipites , primaeqne mori pro mœnibns ardent.
Interea Tnrnnm in silvis saevissimns implet
Nnntins, et jnveni ingentem fert Acca tnmnltnm:
Deletas Volscornm acies , cecidisse Camillam ,
Ingrnere infensos hostes , et marte secnndo
Out n ¡a corripnisse; met nm jam ad mœnia ferri.
Ille fnrens (et sœva Jovis sic nnmina poscnnt)
Deserit obsessos colles, nemora aspera linqni!.
Vix e conspectn exierat campnmqne tenebat ,
Qnnm pater Aeneas, saltns ingressns apertos,
Exsnperatqne jngnm, sil vaqne evadit opaca.
Sic ambo ad mnros rapidi totoqne fernntnr
Agmine ; nec longis inter se passibns absnnt.
Ac simnl Aeneas fnmantes pnlvere campos
Prospexit longé , Lanrentiaqne agmina vidit ;
Et aaevnm Aenean agnovit Tnrnns in armis ,
Adventnmqne pednm flatnsqne andivit eqnornm :
3t
38» AENEIDOS LIBER XI. v. 911.
Continnoqne ineant pngnas , et prœlia tentent ,
Ni rosens fessns jam gnrgite Phœhns Ibero
Tingu t eqnos, noctemqne , die labente , redncat.
Considnnt castris ante nrbem, et mœnia vallant.
AENEIDOS
LIBER DUODECIMUS.
T' URN n s nt infractos adverso marte Latinos »
Defecisse videt , sna nnne promissa reposei ,
Se signa ri ocnlis; nitro implacabilis ardet,
Attollitqne animos. Pœnornm qnalis in arvis
Sancins ille gravi vcnantnm vnlnere pectns
Tnm demnm movet arma leo , gandetqne comantes
Bxcntiens cflrvice toros , fixnmqne latronis
Impavidns frangit telnm , et fremit ore emento :
Hand secns accenso gliscit violentia Tnrno.
Tam sic affatnr regem, atqne ita tnrbidns infit :
IN nlla mora in Tnrno; nihil est qnod dicta retractent
Ignavi Aeneadae, née qnae pepigere recnsent.
Congredior: fer sacra, pater, et concipe fœdns.
Ant hac Dardaninm dextra snb Tartara mittam
Desertorem Asiae ( sedeant spectentqne Latini ) ,
Et solns ferro crimen commnne refellam ;
Ant habeat victos , cedat Lavinia conjnx.
ОШ sedato respondit corde Latinns :
О praestans animi jnvenis, qnantùm ipse feroci
Tirtnte exsnperas, tanto me impensiùs aeqnnm est
Constdere, atqne omnes metnentem expendere casns.
Snnt tibi regna patris Danni, snnt oppida capta
Mnlta mann; nec non anrnmqne animnsqne Latino est.'
364 AE NEID О S v. s3.
Snnt alije innnptae Latio et Lanrentüms agris ,
Nec genns indecores. Sine me haec hand mollia fatn
Snblat is aperire dolis ; animo hoc simnl hanri.
Me natam nnlli veternm sociare procornm
Fas erat ; idqne omnes diviqne hominesqne canebant :
Victns amore tni, cognato sangnine victns,
Conjngis et i1ui'sta- lacrymis, vincla omnia rnpi;
Promissam eripni genero ; arma impia snmpsb
Ex illo qni me casns , qnae , Tnrne , seqnantnr
Bella, vides; qnantos primns patiare labores.
Bis magna victi pngna vix nrbe tnemnr
Spes Italas; recalent nostro Tiberina flnenta
Sangnine adhnc, campiqne ingentes ossibns albent.
Qno referor toties ? qnae mentem insania mntat ?
Si, Tnrno exstincto, socios snm adscire paratns,
Cnr non incolnmi pnt ins certamina tollo ?
Qnid consangninei Rntnli, qnid cetera dicet
Italia, ad mortem si te ( fors dicta refutet ! )
Prodiderim , natam et connnbia nostra petentem ?
Respice res bello varias ; miserere parentis
Longaevi, qnem nnnc maestnm patria A i-dea longe
Dividit. Handqnaqnam dictis violentia Tnrni
Flectitni : exsnpe rat magis, aegrescitqne metlendo.
Ut primùm fàri potnit , sic institit ore :
Qnam pro me cnramgeris,hancprecor, oprime, pro me
Deponas, letnmqne sinas pro lande pacisci.
Et nos tela, pater , ferrnmqne hand debile dextra
Spargimns, et nostro seqnitnr de vnlnere sangnis.
Longé illi dea mater erit , qnae nnbe fngacem
Feminea tegat, et vanis sese occnlat nmbris.
At regina, nova pngnae conterrita sorte ,
Flebat , et ardentem genernm moritnra tenebat :
Tnrne, per has ego te lacrymas , per si qnis Amatae
Tangit honos animnm (spes tn nnnc nna, senectae
Tn reqnies miserae, decns imperinmqne Latini
Te penes , in te omnis domns inclinala recnmbit ) ,
v. 5g. LIBER XII. 30!
Unnm oro: desiste mannm committere Tencris.
Qni te cnmqne manent isto certamine casns ,
Et me, Tnrne, muncnt : simnl haec invisa rclinquam
Lnmina; nec genernm Aenean captiva videbo.
Accepit vocem lacrymis Lavinia matris ,
Flagrantes perfnsa genas; cni plnrimns ignem
Snbjecit rnbor et calefacta per ora cncnrrit.
Indnm sangnineo velnti violaverit ostro
Si qni s ebnr; ant mixta rnben t nbi lilia mnlla
Alba rosa : tales virgo dabat ore colores.
Illnm tnrbat amor , figitqne in virgine vnltns :
Ardet in arma magis , pancisqne affatnr Amatam :
Ne, qnaeso, ne me lacrymis, neve omine tanto,
Proseqnere in dnri certamina Martis enntem ,
O mater: neqne eniim Tnrno mora libera mortis.
Nnntins hœc, Idmon , Phrygio mea dicta tyranno
Hand placitnra refer: qnnm primnm crastina cœlo
Pnniceis invecta rotis Anrora rnbescit ,
NonTencrosagatmRntnlos:Tencrûmarmaqniescant
Et Rntnlíim : nostro dirimamns sangnine bellnm :
Illo qnaeratnr conjnx Lavima campo.
i laer nbi dicta dedii , rapidns in tecta recessit :
Poscit eqnos, gandetqne tnens ante ora frementes ;
Pilnmno qnos ipsa decns dedit Orithyia ;
Qni cando re nives anteirent , cnrsibns anras.
Circnmstant properi anrigae , manibasqne lacessnnt
Pec tora plansa cavis , et colla comantia pectnnt.
Ipse debinc anro sqnalentem alboqne orichalco
Circnmdat loricam hnmeris ; sininl aptat habendo
Ensemqne , clypenmqne , et rnbrae cornna cristae ;
Ensem, qnem Danno ignipotens dens ipse parent!
Fecerat, et Stygia candentem tinxerat nnda.
Exin, qna' mediis ingenti adnixa colnmnae
Aedibns adstabat, validam vi corripit hastam ,
Actoris Anninci spolinm qnassatqne trementcm ,
Tociferans: Nnnc, o namqaam frnstrata vocatns
36ö AE N E I D O S v. 95.
Hasta meos, шшc tempns adest : te maximns Actor,
Te Tnrni nnne dextra gerit : da sternere corpus ,
Loricamqnc mann valida lacerare revnlsam
Semiviri Phrygis , et fbedare in pnlvere crines
Vibratos calido ferro , myrrhaqne madentes.
His agitnr fnriis , totoqne ardentis ab ore
Scintillae absistnnt ; ocnlis micat acribns ignis :
Mngitns velnti qnnm prima in prœlia tanrns
Terrificos ciet, atqne irasci in cornna tentat ,
Arb' tris obnixns trnnco , v entosqne lacessit
Ictibns , et sparsa ad pngnam prolndit arena.
Nec minos interea maternis suevns in a nuis
Aeneas acuit martem , et se snscitat ira ,
Oblato gandens componi fœdere bellnm.
Tnm socios maestiqne metnm solarnr Ioli ,
Fata Jocens; regiqne jnbet -euponsa I-atino
Certa referre viros, et pacis dicere leges.
Postera vix snmmos spargebat lnmine montes
Orta dies, qnnm primùm alto se gnrgite tollnnt
Soiis eqni , Incemqne elatis naribns efflant :
Campnm ad certamen, magnae snb mœnibns nrbis,
Dimensi Rntnliqne viri Tencriqne parabant ;
In medioqne focos , et dis commnnibns aras
Gramineas ; alii fontemqne ignemqne fcrebant ,
Velati limo, et verbena tempora vincti.
Proceda legio Ansonidùm , pilataqne plenis
Agmina se fnndnnt portis : bine Troïns omnis ,
Tyrrhennsqne rnit variis exercitns armis :
Hand secns instrncti ferro, qnam si aspera Martis
Pngna vocet. Nec non mediis in millibns ipsi
Dnctores a nro volitant ostroqne decori,
Et genns Assaraci Mnesthens , et fortis Asylas ,
Et Messapns eqnûm domitor, Neptnnia proles.
Utqne, dato signo, spatia in sna qnisqne recessit ,
Defignnt tellnre bastas, et scnta reclinant.
Tnm stndio effasae matres, et vnlgns inermnm ,
v.tSt. LIBER XII. 3k
Invalidiqne senes, tnrres et tecta domornm
Obsedere : alii portis snbi i mibns adstant.
At Jnno , e snmmo , qni mt ne Albanns habetnr ,
( Tnm neqne nomen erat , nec honos , ant gloria monti )
Prospiciens tnmnlo, campnm adspectabat, et ambas
Lanrentnm Tronmqne acies, nrbemqne Latini.
Extemplo Tnrni sic est affata sororem
Diva deam stagnis qnae flnminibnsqne sonoris •
Prasidet ; hnnc illi rex aetheris altns honorem
Jnppiter erepta pro virginitate sacravit :
Nympha , decns nnvior u 1ii , animo gratissima nostro ,
Seis nt te cnnctis nnam , qnaecnmqne Latinae
Magnanimi Jovis ingratnm ascendere cnbile ,
Praetnlerim , cœliqne lnbens in parte locarim.
Disce tnnm, ne me incnses, Jntnrna, dolo t cm.
Qna visa est fortnna pati , Parcaeqne sinebant
Cedere res Latio , Tnrnnm et tna mœnia texi :
Nnnc jnvenem imparibns video concnrrere fatis ,
Parcarnmqne dies et vis inimica propinqnat.
Non pngnaut adspicere hanc ocnlis , non fœdera pos=
snm.
Tn, pro germano si qnid praesentins andes ,
Perge; decet : forsan miseros meliora seqnentnr.
Vix ea , qnnm lacryraas ocnlis Л ntnrna profndit ;
Terqne qnaterqne mann peet ns percnssit honestnm.
Non lacrymis hoc tempns , ait Satnrnia Jnno ;
Accelera, et fratrem, si qnis modns, eripe morti :
Ant tn bella cie, conceptnmqne excnte fœdns.
Anctor ego andendi. Sic exhortata reliqnit
Incertam, et tristi tnrbatam vnlnere mentis.
Interea reges , in gemi mole Latinns
Qnadrijngo vehitnr cnrrn, cni tempora circnm
Anrati bis sex radii fnlgentia cingnnt ,
Solis avi specimen; bigis it Tnrnns in a) bis ,
Bina mann lato crispans hastilia ferro,
ffinc pater Aeneas, Romanae stirpis origo ,
308 AENEIDOS v. t66.
Sidereo flagrans clypeo et cœlestibns armis ,
Et jnxta Ascrtnins , magnae spes altera Roma- ,
Procednnt cas tris ; pnraqne in veste sacerdüs
Saetigeri fetnm snis intonsamqne bidentem
At ml it, admovitqne pecns flagrantibns aris.
1Ш , ad snrgentem conversi lnmina solem ,
Dant frnges manibns salsas , et tempora ferro
Snmma notant pecndnm , paterisqne altaria libant.
Tnm pins Aeneas , stricto sic ense precatnr :
Esto nnnc Sol testis , et hœv mihi terra vocanti ,
Qnam propter tantos potni perferre labores ,
Et Pater omnipotens , et tn , Satnrnia Jnno ,
Jam melior, jam, diva, precor: tnqne,inclyte Mavors,
Cnneta tno qni bella , pater , snb nnmine torqnes :
Fontesqne , flnviosqne vOCO, qnaeqne aetheris alti
Relligio , et qnae caernleo snnt nnmina ponto.
Cesserit Ansonio si fors victoria Tnrno ,
Convenit Evandri victos discedere ad nrbem ;
Cedet lnlns agris ; nec post arma nlla rebelles
Aeneadae referent , ferrove h те regna lacessent.
Sin nostrnm annnerit nobis victoria Martem ,
( Ut potiùs reor , et potiùs di nnmine firment ! )
Non ego nec Tencris Italos parere jnbebo,
Nec mihi regna peto. Paribns se legibns ambre
Invictae gentes aeterna in fœdera mittant.
Sacra deosqne dabo : socer arma Latinns babeto ;
Imperinm solemne socer : mihi mœnia Tencri
Constitnent, nrbiqne dabit Lavinia nomen.
Sic prior Aeneas : seqnitnr sic deinde Latinns ,
Snspiciens cœlnm , tenditqne ad sidera dextram :
Hee eadem , Aenea , terram , mare , sidera , jnro ,
Ijatonaeqne genns dnplex , Jannmqne bifrontem ,
,Yimqne deùm infernam , et du ri sacraria Ditis.
Andiat haec genitor, qni fœdera fnlmine sancit.
Tango aras; medios ignes et nnmina testor:
Hnlla dies paran hane Italia nec fœdera rnmpet,
v. аo». Ы B E R X 1 1. 30;
Qno res cnmqne cadent; nec me vis nlla volenfem
A verter ; non, si tellnrcm effnndat in nndas
Dilnvio miscens , cœlnmqne in tartara solvat :
Ut sceptrnm hoc ( dextra sceptrnm nam forte gerebat )
Nnmqnam fronde levi fnndet virgnlta neqne nmbras ,
Qnnm semel in silvis imo de stirpe recisnm
Matre caret, posnitqne comas et brachia ferro;
Olim arbos, nnnc artincis manns aere decoro
Inclnsit, patribnsqne dédit gestare Latinis.
Talibns inter se firmabant fœdera dictis ,
Conspectn in medio procernm. Tnm rite sacratas
In flammam jngnlant pecndes , et viscera vivis
Eripinnt , cnmnlantqne oneratis lancibns aras.
At vero Rntnlis impar ea pngna videri
Jam dndnm, et vario misceri pectora motn :
Tnm magis, nt propiùs cernnnt, non viribns reqnis.
Adjnvat incessn tacito progressns, et aram
Snppliciter venerans demisso Inmine Tnrnns ,
Tabentesqne genae, et jnvenaliin corpore pallor.
Qnem simnl ac Jntnrna soror crebrescere vidit
S?rmonem , et vnlgi variare labantia corda ,
In medias arics , formam adsimnlata Ca me rti ,
Cni genns a proavis ingens, clarnmqne paterno:
Tíomen erat virtntis, et ipse acerrimns armis ,
In medias dat sese acies , hand nescia rernm ,
Knmoresqne serit varios, ac talia latnr :
Non pndet, o Rntnli, pro cnnctis talibns nnam
Objectare animam? nnmerone an viribns aeqni
Non snmns? En omnes et Troës et Arcades hi ennt ,
Fatalisqne manns , infensa Etrnria Tnrno :
Vix hostem , alterni si congrediamnr , habemns.
II If qnidem ad Snperos , qnornm se devovet aris ,
Snccedet fama, vivnsqne per ora feretnr :
Nos, patria ¡nn issu, dominis parere snperbis
Cogemnr, qni nnnc lenti consedimns arvis.
Talibns incensa est jnvennm sententia dictis
J70 AENEIDOS v. a38.
Jam magisatqne magis; serpitqneperagmina mnrmnr.
Ipsi Lanrentes mntati , ipsiqne Latmi :
Qni sibi jam reqniem pngnae rebnsqne salntem
Sperabant , nnnc arma volnnt , fœdnsqne precantnr
Infectnm , et Tnrni sortem miserantnr iniqnam.
His alind majns Jntnrna adjnngit, et alto
Dat signnm eœlo ; qno non presenting nllnm
Tnrbavit mentes Italas , monstroqne fefellit.
Namqne volans rnbra fnlvns Jovis ales in ¡ethra
Iattoreas agitabat aves, tnrbamqne sonanteiu
Agminis aligeri; snbito qnnm lapsns ad nndas
Cycnnm excellentem pedibns rapit improbns nncis.
Arrexere animos Itali ; cnnctaeqne volncres
Convertnnt clamore fngam ( mirabile visn )
Aetheraqne obscnrant pennis , hostemqne per anras
Facta nnbe premnnt ; donec vi victns et ipso
Pondere defecit , praedamqne ex nngnibns ales
Projetât flnvio, penitùsqne in nnbila fngit.
Tnm vero angnrinm Rntnli clamore salntant,
Expedinntqne manns; primnsqne Tolnmnins angnr,
Hoc erat , hoc votis , inqnit , qnod saepè petivi :
Accipio, agnoscoqne deos. Me, me dnce, ferrnm
Corripite, o miseri, qnos improbns advena bello
Territat invalidas nt aves ; et littora vestra
Vi popnlat : petet ille fnga m , penitùsqne profnndo
Vcla dabit : vos nnanimi densate catervas ,
Et regem vobi& pngna defendite raptnm.
Dis.it , et adversos telnm contorsit in hostes
Procnrrens; sonitnm dat stridnla cornns, et anras
Certa secat : simnl hoc , simnl ingens clamor, et omnea
Tnrbati cnnei, calefactaqne corda tnmnltn.
Hasta volans , ut forte novem pnlcherrima fratrnm
Corpora constiterant contra, qnos fida crearat
Una tot Arcadio conjnx Tyrrhena Gylippo ;
Hornm nnnm ad medinm , teritnr qna sntilis alvo
Baltens, et laternm janctnras fibnla mordel ,
v, S74- L I В E R X I I. 3y,
Egreginm forma jnvenem et fnlgentibns armis ,
Transadigit costas , fnlvaqne effùndit arena.
>At fratres , animosa phalanx , accensaqne lnctn ,
Pars gladios stringnnt manibns , pars missile ferrnm
Corripinnt , caeciqne rnnnt : qnos agmina contra
Procnrrnnt Lanrentnm : hinc densi rnrsns innndant
Troës , Agylliniqne , et pictis Arcades armis.
Sic omnes amor nnns habet decernere ferro.
Diripnere aras : it toto tnrbida cœlo
Tempestas telornm , ac ferreus ingrnit imber :
Craterasqne focosqne fernnt. Fngit ipse Latinns ,
Pnlsatos referens infecto fœdere divos.
Infrenant alii cnrrns ; ant corpora saltn
Snbjicinnt in eqnos , et strictis ensibus adsnnt.
Messapns regem , regisqne insigne gerentem ,
Tyrrhennm Anlesten , avidns confnndere fcedcs ,
Adverso proterret eqno : rnit ille recedens ,
Et miser oppositis a tergo involvitnr aris
In capnt inqne hnmeros. At fervidns advolat hasta
Messapns, teloqne orantem mnlta trabali
Desnper altns eqno graviter ferit , atqne ita fatnr :
Hoc habet ; haес melior magnis data victima divis.
Concnrrnnt Itali , spoliantqne calentia membra.
Obvins ambnstnm torrem Corynaens ab ara
Corripit , et venienti Ebnso , plagamqne ferenti ,
Occnpat os flammis : olli ingens barba relnxit ,
Hidoremqne ambnsta dedit. Snper ipse secntns
Caesariem laava tnrbati corripit hostis ,
Impressoqne genn nitens terrae applicat ipsnm:
Sic rigido latns ense ferit. Podalirins Alsnm.
Pastorem, primaqne acie per tela rnentem ,
Ense seqnens nndo snperimminet : ille secnri
Adversi frontem medinm mentnmqne redncta '*
Disjicit , et sparso late rigat arma crnore.
ОШ dnra qnies ocnlos et ferrens nrget
Somnns j in aeternam clandnntnr lnmina noctem.
372 AENEIDOS v.3to.
At pins Aeneas dextram tendebat inermem ,
Nndato capite, atqne snos clamore vocabat :
Qno rnitis ? qnaeve ista repens discordia snrgit ?
O cohibete iras ! ictnm jam fœdns , et omnes
Compositae leges : mihi jns concnrrere soli :
Me sin i te , atqne anferte metns : ego fœdera faxo
Firma mann : Tnrnnm jam debent haec mihi sacra.
Has inter voces , media inter talia verba ,
Ecce viro stridens alis allapsa sagitta est :
Incertnm qna pnlsa mann , qno tnrbine adacta ;
Qnis tantam Rntnlis landem , casnsne , densne ,
Attnlerit : pressa est insignis gloria facti ;
Nec sese Aeneae jactavit vnlnere qnisqnam.
Tnrnns, nt Aenean cedentem ex agmine vidit ,
Tnrbatosqne dnces , snbita spe fervidns ardet :
Poscit eqnos atqne arma simnl, saltnqne snperbns
Emirat in cm-rnm , et manibns molitnr babenas.
Mnlta virnm volitans dat fortia corpora leto ;
Semineces volvit mnltos , ant agmina cnrrn
Proterit, ant raptas fngientibns ingerit hastas.
Qnalis apnd gelidi qnnm flnmina concitns Hebri
Sangninens Mavors clypeo increpat, atqne fnrentes
Bella movens immittit eqnos : illi aeqnore aperto
Ante Notos Zenbyrnmqne volant ; gemit nltima pnlsn
Thraca pednm; circùmqne atrae Formidinis ora ,
Iraqne, Insidiaeqne, del comitatns, agnntnr :
Talis eqnos alacer media inter prœlia Tnrnns
Fnmantes sndore qnatit, miserabile caesis
Hostibns insnltans; spargit rapida nngnla rores
Sangnineos, mixtaqne crnor calcatnr arena.
Jamqne neci Sthenelnmqne dedit, Thamyrimqne,
Pholnmqn e ;
Hnne congressns et hnne , illnm eminns, erainns ambo
Imbrasidas, Glancnm atqne Laden, qnos Imbrasns ipse
Nntrierat Lycia, paribnsqne ornaverat armis ,
Vel conferre mannm, vel eqno praevertere ventos.
v. 345. LIBER XII. 3?i
Parte alia, media Enmedes in prœlia fertnr,
Antiqni proles bello praeclara Dolonis ;
Nomine avnm referens, animo manibnsqne parentem,
Qni qnondam , castra nt Danaùm specnlator adiret ,
Ansns Pelidae pretinm sibi poscere cnrrns :
Illnm Tydides alio pro talibns ansis
Affecit pretio ; nec eqnis adspirat Achillis.
Hnne procnl nt campo Tnrnns prospexit aperto ,
Ante levi jacnlo longnm per inane secntns ,
Sistit eqnos bijnges, et cnrrn desilit, atqne
Semianimi lapsoqne ¿npervenit, et pede eollo
Impresso , dextrae mncronem extorqnet , et alto
Fnlgentem tingit jngnlo, atqne haec insnper addit :
En, agros, et qnam bello, Trojane, petisti,
Hesperiam metire jacens : haec praemia , qni me
Ferro ansi tentare , fernnt; sic mœnia condnnt.
Hnic comitem Asbnten , conjecta cnspide , mittit ;
Chloreaqne, Sybarimqne, Daretaqne, Thersilochnm«
qne,
Et sternacis eqni lapsnm cervice Thymœten.
Ac velnt Edoni Boreae q.nnm sjñritns alto
Insonat Aegaeo , seqnitnrqne ad littora finetns ;
Qna venti incnbnere , fngam dant nnbila cœlo :
Sic Tnrno, qnacnmqne viam secat, agmina cednnt ,
Conversaeqne ruunt acies ; fert impetns ipsnm ,
Et cristam adverso cnrrn qnatit anra volantem.
Ifon tnlit instantem Phegens animisqne frementem ;
Objecit scse ad cnrrnm , et spnmantia frenis
Ora ciutornm dextra detorsit eqnorum.
llnm trahitnr , pcndetqne jngis , hnnc lata retectnm
Lancea conseqnitnr , rnmpitqne infíxa bilicem
Loricam , et snmmnm degnstat vnlnere corpns.
Ille tamen clypeo objecto conversns in hostem
Ibat , et anxilinm dncto mncrone petebat :
Qnnm rota praecipitem , et procnrsn concitns axil
Impnlit, cflnnditqne solo; Tnrnniqne secutns ,

3;4 AENEIDOS v. 38o.
Imam inter galeam snmrni thoracis et oras ,
Abst nlil. ense capnt , trnncnmqne reliqnit arenae.
Atqne ea dnm campis victor dat fnnera Tnrnns ,
Interea Aenean Mnesthens , et fidns Achates ,
Ascaninsqne comes, castris statnêre crnentnm ,
Alternos longa nitentem cnspide gressns.
Saevit , et infracta lnctatnr arnndine telnm
Eripere; anxilioqne viam , qnne projima , posât :
Ense secent lato vnlnns , teliq»e latebram
Rescindant penitùs , seseqne in bella remittant .
Jamqne aderat Phœbo ante alios dilectns lapis
lasides; acri qnondam cni raptns amore
Ipse snas artes , sna mnnera , laetns Apollo
Angnrinm, citharamqne dabat, celeresqne saginas.
llle , nt depositi proferret fata parentis ,
Scire potestates herbarnm nsnmqne medendi
Ma tnit, et mntas agitare inglorins artes.
Stabat, acerba fremens, ingentem nixns in bastam ,
Aeneas, magno jnvennm et maerentis Inli
Concnrsn , lacrymis immobilis. llle retorto
Paeoninm in moran senior snccinctns amictn ,
Mnlta mann medica Phœbiqne potentibns berbis
Neqnidqnam trepidat, neqnidqnam spicnla dextra
Sollicitat, prensatqne tenaei forcipe ferrnm.
Nnlla viam fortnna regit, nihil anctor Apollo
Snbven it: et saevns campis magis ac magis horror
Crebrescit , propiùsqne malnm est. Jam pnlvere cœlnm
Stare vident; snbennt eqnites, et spicnla castris
Densa cadnnt mediis : it tristis ad aethera clamor
Bellantnm jnvennm, et dnro snb Marte cadentnm.
Hic Venns, indigno naticoncnssa dolore ,
Bictanmiim genetrix Cretaea carpit ab Ida ,
Pnberibns ranlem foliis et flore comantem
Pnrpnreo : non illa feris incognita capris
Gramina , qnnm tergo volncres haesere sagittae.
Hoc Venns, obscnro faciem circnmdata nimbo ,
v. 416. LIBER XI Г 375
Detnlit : hoc fnsnm lab ris splendentihm amnem
In licit, occnlté medicans; spargitqne salnbris
AtnbrosKe snecos, et odoriferam panaceam.
Fovit ea vnlnns lympha longaevns lapis ,
Ignorans; snbitoqne omnis de corpore fngit
Qnippe dolor; omnis stetit imo vnlnere sangnis :
Jamqne secnta mannm, uullo cogente, sagitta
Excidit, atqne novae rediere in pristina vires.
Arma citi properate viro : qnid statis ? lapis
Conclamat ; primnsqne animos accendit in boslem,
Non haec Immanis opibns , non arte magistra ,
Proveninnt , neqne te , Aenea , mea dextera servat :
Major agit dens , atqne opera ad majora remittit.
llle, avidns pngnae, snras inclnserat anro
Hine atqne hine; oditqne moras , hastamqne cornscat.
Postqnam habilis lateri clypens loricaqne tergo est ,
Ascaninm fnsis circnm complectitnr armis ,
Snmmaqne per galeam delibans oscnla iatnr :
Disce, pnrr, virtntem ex me, vernmqne laborem ;
Fortnnam ex alus. Nnnc te mea dextera bello
Defensnm dabit, et magna inter pramia dncet.
Tn facito, mox qnnm matnra adoleverit aetas ,
Sis met nor; et te animo repetentem exempla tnornm,
Et pater Aeneas, et avnncnlns excitet Hector.
Haec nbi dicta tledit, portis sese extnlit ingens,
Telnm immane mann qnatiens : simnl agmine denso
Anthensqne Mnesthensqne rnnnt ; omnisqne relictis
Tnrba flnit castris. Tnm caeco pnlvere campns
Miscetnr, pnlsnqne pednm tremit excita tellns.
Vidit ab adverso venientes aggere Tnrnns ,
Vidêre Ansonii; gelidnsqne per ima cncnrrit
Ossa tremor. Prima ante omnes Jntnrna Latinos
Andiit , agnovitqne sonnm , et tremefacta refngit.
Ille volat, campoqne a t rnm rapit agmen aperto.
Qnalis nbi ad terras, abrnpto sidere, nimbns
It mare per medinm: miseris, hen ! praescia longc
37б AENEIDOS v.45a.
Horrescnnt corda agricolis : dabit ille rninas
Arboribns, st ragen t qne satis; rnet omnia late :
Am evolant sonitnmqne fernnt ad littora venti.
Talis in aversos dnctor Rhœteïns hostes
Agmen agit : densi cnneis se qnisqne coactis
Agglomerant. Ferit ense gravem Thymhraens Osirim ;
Archetinm Mnesthens ; Epnlonem obtrnncat Achates,
Ufentemqne Gyas : cadit ipse Tolnmnins angnr ,
Primns in adversos telnm qni torserat hostes.
Tollitnr in cœlnm clamor , versiqne vicissim
Pnlvernlenta fnga Rntnli dant terga per agros.
Ipse neqne adversos dignatnr sternere morti ,
Nec pede congressos aeqno , nec tela ferentes
Inseqnitnr : solnm densa in caligine Tnrnnm
Vestigat lnstrans ; solnm in certamina poscit.
Hoc concnssa metn mentem Jntnrna virago
Anrigam Ttn ni media inter lora Metiscnm
Excntit , et longé lapsnm temone relinqnit.
Ipsa snbit, manibnsqne nndantes flectit hahenas ,
Cnneta gerens , vocemqne , et corpns , et arma Metisci.
Nigra velnt magnas domina qntim divitis aedes
Pervolat, et pennis alta atria lnstrat hirnndo ,
Pahnla parva legens , nidisqne loqnacibns escas ;
Et nnnc porticibns vacnis , nnnc hnmida circnm
Stagna so nat: : similis medios .1 u i nrna per hostes
Fertnr eqnis, rapidoqne volans ohit omnia cnrrn ;
Jamqne hie germannm, jamqne hic , ostentat ovantem ;
Tíec conferre mannm patitnr ; volat avia longé.
Hand minùs Aeneas tortos legit ob vins orbes ,
Vestigatqne virnm, et disjecta per agmina magna
Voce vocat. Qnoties ocnlos conjecit in hostem ,
Alipednmqne fngam cnrsn tentavit eqnornm ,
Aversos roties cnrrns .1 u t urna retorsit.
Hen! qnid agat? vario neqnidqnam flnctnat aestn :
Diveraœqne vocant animnm in contraria cnrae.
Hnic Messapns , nti laeva dno forte gerebat
v.48g. LIBER XII. 377
Lenta , levis cnrsn , praelixa bastilia ferro ,
Hornm nnnm certo contorqnens dirigit ictn.
Snbstitit Aeneas, et se collcgh in arma,
Poplite si i li .i dens : apicem tamen incita snmmnm
Hasta tnlit, snmmasqne excnsait vertice cristas.
Tnm vero assnrgnnt irae; insidiisqne snbactns ,
Diversos nbi sensit eqnos cnrrnmqne referri,
Mnlta Jovem et laesi testatns fœderis aras ,
Jam tandem invadit medios , et, marte secnndo
Terribilis, saevam nnllo discrimine cœdem
Snscitat, irarnmqne omnes effnndit babenas.
Qnis mibi u n ! ic tot acerba dens , qnis carmine caeJes
Diversas, obitnmqne dncnm qnos aeqnore toto
laqne vicem nnnc Tnrnns agit, nnnc Troïns heros ,
Expediat? Tanton' placnit concnrrcre motn ,
Jnppiter, aeteina gentes in pace fntnras !
Aeneas Rntnlnm Sncronem ( ea prima rnentes
Pngna loco statnit Tencros) band mnlta moratns
Excipit in latns, et, qna fata celerrima, crndnm
Transadigit costas et crates pectoris ensem.
Tnrnns eqno dejectnm Amycnm fratremqne Diorcn
Congressns pedes , bnnc venientem cnspide longa ,
Hnne mncrone ferit; cnrrnqne abscisa dnornm
Snspendit capita , et rorantia sangnine poriat.
Ille Talon, Tanaïmqne neci, fortemqne Ccthcgnm ,
Tres nno congressn, et muestnm mittit Onyten ,
Nomen Echioninm, matrisqne genns Peridiae.
Hic fratres Lycia missos et Apollinis agi ¡s ,
Et jnvenem exosnm neqnidqnam bella Menœten
Arcada; piseosae cni circnia flnmina Lernae
Ars fnerat, panperqne domns; nec nota potentnm
Limina; condnciaqne pater tellnre serebat.
Ac velnt immissi diversis partibns ignes
Arentem in silvam et virgnlta sonantia lanro ;
Ant nbi decnrsn rapido de montibns altis
Dant initnm spnmosi amnes, et in aeqnora cnrrnnt
3a.
378 AENEIDOS v.5»4.
Qnisqne snnm popnlatns iter: non segnins ambo
Aeneas Tnrnnsqne i nnnl per prœlia : nnnc , mine
Flnctnat ira intns; rnmpnntnr nescia vinci
Pectora ; nnne totis in v ninera viribns itnr.
Mnrrannm hie , atavos et a vorn m antiqna sonantem
Nomina, per regesqne actnm genns omne Latinos ,
Praecipitem scopnlo atqne ingentis tnrbine saxi
Excntit, efFnnditqne solo: hnnc lora et jnga snbter
Provolvêre 'rotae , crebro snper nngnla pnlsn
Incita nec domini memornm procnlcat eqnornm.
Ille rnenti Ну Нo animisqne immane frementi
Occnrrit, telnmqne anrata ad tempora torqnet :
Oui per „'alram iixo stetit hasta cerebro.
Dextera nec tna te , Graiùm fortissime , Creten ,
Eripnit Tnrno. Nec dî texêre Cnpencnm ,
Ar n c'a veniente, sni: dedit obvia ferro
Pectora; nec misero clypei mora profnit aerei.
Te qnoqne Lanrentes vidernnt, Aeole, campi
Oppetere , etlatèterram consternere tergo :
Occidb, Argiva, qnem non potnere phalanges
Sternere , nec Priami regnornm eversor Achilles ;
Hic tibi mortis erant metae : domns alta snb Ida ,
Lyrnessi domns alta; solo Lanrente sepnlcrnm.
Totae adeo conversae acies , omnesqne Latini ,
Omnes Dardanidae , Mnesthens , acerqne Serestns ,
Et Messapns eqnnm domitor, et fortis Asylas ,
Tnscornmqne phalanx, Evandriqne Arcades ala :
Pro se qnisqne viri snmma nitnntnr opnm vi.
Nec mora, nec reqnies : vasto certamine tendnnt.
Hie mentem Aeneae genetrix pnlcherrima misit
Iret nt ad mnros , m biqne adverteret agmen
Ociùs, et snbita tnrbaret clade Latinos,
llle, nt, vestigans diversa per agmina Tnrnnm ,
Hne atqne hne acies circnmtnlit, adspicit nrbem
Immnnem tanti belli atqne impnne qnietam.
Continno pngnae accendit majoris imago.
v. 5бо. LIBER XII. 379
Mnesthea , Sergestnmqne vocat , fortemqne Serestnm ,
Dactores; tnmnlnmqne capit, qnô cetera Tencrûta
Concnrrit legio ; nec senta ant spicnla densi
Deponnnt. Celso medins stans aggere fatnr :
Neqna meis esto dictis mora; Jnppiterhac stat :
Nen qnis ob inceptnm snbitnm. mihi segnior ito.
Urbembodie, cansam belli, regna ipsa Latini,
Ni frenara aceipere et victi parere fatentnr ,
Ernam, et aeqna solo fnmantia cnlmina ponam.
Scilicet exspectem libeat dnm prœlia Tnrno
Nostra pati, rnrsnsqne velit concnrrere victns?
Hoc capnt, o cives, haec beШ snmma nefandi.
Ferte faces propere , fœdnsqne reposcite flammis.
Dixerat: atqne animis pariter certantibns omnes
Dant cnnenm, densaqne ad mnros mole fernntnr.
Scalae improviso, snbitnsqne apparnit ignis.
Discnrrnnt alii ad portas , primosqne trncidant ;
Ferrnm alii torqnent , et obnmbrant áethcra telis.
Ipse inter primos dextram snb mœnia tendit
Aeneas, magnaqne incnsat voce Latinnm :
Testatnrqne deos iternm se ad prœlia cogi ,
Bis jam Italos hostes , haec altera fœdera rnmpi.
F.xoritnr trepidos inter discordia cives :
TJrbem alii reserare jnbent, et pandere portas
Darda nidis, ipsnmqne trahnnt in mœnia regem ;
Arma fernnt aUi, et pergnnt defendere mnros.
Inclnsas nt qnnm latebroso in pnmice pastor
Vestigavit apes, fnmoqne implevit amaro ;
Illae intns trepidae rernm per cerea castra
Discnrrnnt, magnisqne acnnnt stridoribns iras :
Volvitnr ater odor tectis, tnm mnrmnre caeco
Intns saxa sonant; vacnas it lnmns ad anras.
Accidit baee fessis etiam fortnna Latinis ,
Qnae totam lnctn concnssit ftmditns nrbem.
Regina nt tectis venientem prospicit hostem ,
Incesai mnros, ignes ad tecta volare ;
38* AENEIDOS v. 5g6.
Nnsqnam acies contra К и tn las , nnlla agmina Tnmi :
in !cli \ pngnifi jnvenem in certamine credit
!•'. \ sl im-i m»; et, snbito mentem lnrbal a dolore ,
Se i u 1 i MI in clamat crimenqne capntqne malor nm ;
Mnltaqne per maestnm demens effata fnrorem ,
Pnrpnreos moritnra mann discindit amictns ,
Et nodnm informis leti trabe nectit ab alta.
Qnam cladem miserae postqnam accepere Latinae ,
filia prima mann flavos Lavinia crines
Et roseas laniata genas; tnm cetera circùm
Tnrba fni-it: resonant late plangoribns aedes.
Uinc totam infelix vnlgatnr fama per nrbem.
Demittnnt mentes : it scissa veste Latinns ,
Conjngis attonitns fatis nrbisqne rnina ,
Canitiem immnndo perfnsam pnlvere tnrpans ;
[ Mnltaqne se incnsat qni non acceperit ante
Dardaninm Aenean , genernmqne adsciverit nltro. ]
lnterea extremo bellator in aeqnore Tnrnns
Pelantes seqnitnr pancos, jam segnior, atqne
Jam minùs atqne minùs snccessn betns eqnornm.
Attnlit honc illi caecis terroribns anra
Commixtnm clamorem , arrectasqne impnlit an res
Confnsae sonns nrbis , et illaetabile mnrmnr.
Hei mihi ! qnid tanto tnrbantnr mœnia lnctn ?
Qnisve rnit tantns diversa clamor ab nrbe ?
Sic ait, addnctisqne amens snbsistit babenis.
Atqne hnic, in faciem soror nt conversa Metisci
Anrigae cnrrnmqne et eqnos et lora regebat ,
Talibns ocrnrrit dictis: Hac, Tnrne, seqnamnr
Trojngenas, qna prima viam victoria pandit ;
Snnt alii qni tecta mann defendere possint.
Ingrnit Aeneas Italis, et prœlia miscet :
Et nos saeva mann mittamns fnnera Tencris.
Nec nnmero inferior, pngnae nec honore, recedes.
Tnrnns ad haec :
O soror, et dndnm agnovi, qnnm prima per artem
Y.632. IIBER XII. 38t
Fœdera tnrbast i , teqne bœc in bella dedisti :
Et nnnc neqnidqnam fallis , dea. Sed gnis olympo
Demissam tantos volnit te ferre labores ?
An fratris miseri letnm nt crndele videres ?
Nam qnid ago i* ant qnae jam spon'det fortnna salntem?
Vidi ocnlos ante ipse meos me voce vocantem
Mnrrannm, qno non snperat mihi carior alter ,
Oppetere ingentem , atqne ingenti vnlnere victnm.
Occidit infelix, ne nostrnm dedecns Vfens
Adspiceret : Tencri potinntnr corpore et armis.
Exscintiine domos ( id rebns defnit nnn m )
Perpetiar? dextra nec Drancis dicta refellam ?
Terga dabo? et Tnrnnm fngientem naec terra videbit ?
Usqne adeone mori misernm est ? Vos o mibi , Manes ,
Este boni, qnoniam Snperis aversa volnntas.
Sancta ad vos anima , atqne istins in scia cnlpae ,
Descendam, magnornm band nmqnam indignns avo=
rnm.
Vix ea fatns erat; medios volat ecce per bostes
Tsetns eqno spnmaate Saces , adversa sägitta
Sancins ora ; mit qne , implorans nomine Tnrnnm :
Tnrne, in te snprema salns; miserere tnornm.
Fnlminat Aeneas armis ; snmmasqne minatnr
Dejectnrnm arces Italùm , excidioqne datnrnm ;
Jamqne faces ad tecta volant : in te ora Latini ,
In te ocnlos refernnt : mnssat rex ipse La tin ns
Qnos generos vocet, ant qnae sese ad fœdera flectat.
Praeterea regina , r ni fîdissima , dcM ¡ a
Occidit ipsa sna , lncemqne exterrita fngit.
Soli pro portis Messapns et acer Atinas
Snstentant aciem ; ci rea m b os ntrimqne phalanges
Stant densae , strictisqne seges mncronibns horret
Ferrea : tn cnrrnm deserto in gramme versas !
Obstnpnit varia confnsns imagine rernm
Tnrnns , et obtntn tacito stetit : aestnat ingens
Uno in corde pndor, mixtoqne insania lnctn ,
38a AENEIDOS v. 667.
Et fnnis agitatna amor, et conscia virtns.
Ut primùm discnssae nmbrae et lnx reddita menti ,
Ardentes ocnlornm orbes ad mœnia torsit
Tnrbidns, eqne rotis magnam respexit ad nrbem.
Ecce antem flam mis inter tabúlata volntns
Ad cœlnm nndabat vortex, tnrrimqne tenebat,
Tnrrim compactis trabibns qnam ednxerat ifse ,
Snbdideratqne rotas , pontesqne instraverat altos.
Jam jam fata , soror , snperant ; absiste moran :
Quo dens , et qno dnra vocat fortnna , seqnamnr.
Stat conferre mannm Aeneae , stat qnidqnid acerbi est
Morte pati; nec me indecorem, germana, videbis
Ampliùs : hnne , oro , sine me fnrere ante farorem.
Dixit , et e cnrrn saltnm dedit ociùs arvis :
Perqne bostes, per tela rnit, mœstamqnc sororem
Deserit, ac rapido cnrsn media agmina rnmpit.
Ac velnti montis SAxnm de vertice praeceps
Qnnm rnit avnlsnm vento, sen tnrbidns imber
Prolnit, ant annis solvit snblapsa vetnstas ;
í'si'Lu r in abrnptnm magno mons improbns acta >
Exsnltatqne solo, silvas, armenta, virosqne,
Involvens secnm: disjecta per agmina Tnrnns
Sic nrbis rnit ad mnros , nbi plnrima fnso
Sangnine terra madet, stridnntqne bastilibns anra* ;
Significa tqnc mann , et magno simnl incipit ore :
Farcite jam, Bntnli; et vos, tela inhibete, Latini :
Qaaecnmqne est fortnna , mea est ; me verins nn nm
Pro vobis fœdns lnere , et decernere ferro.
Discessere omnes medii , spatinmqne dedére.
At pater Aeneas , andito nomine Tnrni ,
Deserit et mnros , et snmmas deserit arces ;
Praecipitatqne moras omnes ; opera omnia rnmpít ,
Laetitia exsnltans ; horrendùmqne internat ai mis :
Qnantns Athos , ant qnanta s Eryx , ant ipse , cornseis
Qnnm fremit ilicibns , qnantns , gandetqne nivali
Vertice se attollens pater Apenninns ad anras.
v. 7o3. LI B ER XI I. 383
Jam vero et Rntnli certatim, et Troës, et omnes
Convertêre ocnlos l tali , qniqne alta tenebant
Mœnia , qniqne imos pnlsaban t ariete mnros ;
Armaqne deposnere hnmeris : stnpet ipse Latinns ,
Ingentes , genitos diversis partibns orbis ,
Inter se coiisse viros, et cernere ferro.
Atqne iШ, nt vacno patnernnt aeqnore campi ,
Procnrsn rapido , conjectis eminns hastis ,
Invadnnt martem clypeis atqne aere sonoro ;
Dat gemitnm tellns: tu m crebros ensibns ictns
Congeminant : fors et virtns miscentnr in nnnm.
Ac velnt ingenti Sila, snmmove Tabnrno,
Qnnm dno conversis inimica in prœlia tanri
Frontibns incnrrnnt ; pavidi cessere magistri ;
Stat pecns omne metn m at n m ; mnssantqne jnvencae
Qnis nemori imperitet, qnem tota armenta seqnan*
tnr;
llli inter sese mnlta vi vnlnera miscent ,
Cornnaqne obnixi infignnt , et sangnine largo
Colla armosqne lavant ; gemitn nemns omne remngit :
Uand aliter Tros Aeneas et Dannins heroe
Concnrrnnt clypeis : ingens fragor aethera complet.
Jappiter ipse dnas ¡«] n a t о examine lances
Snstinet, et fata imponit diversa dnornm ;
Qnem damnet labor, et qno vergat pondere Ict unt.
Emicat hie, impune pntans , et corpore toto
Alte snblattnn consnrgit Tnrnns in ensem ,
Et ferit. Exclamant Troës trepidiqne Latini ,
Arrectaeqne ambornm acies. At perfidns ensis
Frangitnr, in medioqne ardentem deserit ictn ,
Ni fnga snbsidio snbeat : fngit ocior Km o ,
Ut capnlnm ignotnm dextramqne adspexit inermem.
Fama est praecipitem , qnnm prima in prœlia jnnetos
Conscendebat eqnos, patrio mncrone relicto,
Dnm trepidat , ferrnm anrigae rapnisse Metisci :
Idqne dia, dnm terga dabant palantia Tencri ,
3Í4 AENEIDOS v. 73S.
Snffecit; postqnam arma dei ad Vnkania ventnm ,
Mortalis mnero, glacies cen fntilis, ictn
Dissilnit: falva revendent fragmina arena.
Ergo umetts ditersa fnga petit aeqnora Tnrnns ;
Et none hne, inde hne, incertos implicat orbes :
Undiqne enim densa Tencri inclnsere corona;
Atqne hine vasta palns , hine ardna mœnia fingnnt.
Nec minns Aeneas , qnamqnam tardata sagitta
Interdnm genna impedinnt , cnrsnmqne recnsant ,
Inseqnitnr, trepidiqne pedem pede fervidns nrget.
Inclnsnm velnti si qnando flnmine nactns
Cervnm , ant Pnniceae saeptnm formidme pennae ,
Venator cnrsn canis et latratihns instat :
llle íuuem , insidiis et ripa territns alta ,
Mille fngit refngitqne vias; at vividns Umber
Hacrct hians, jam jamqne tenet, similisqne tcnenti
Increpnit malis , morsnqne elnsns inani est.
Tnm vero exoritnr clamor, ripaeqne lacnsqnr
Kesponsant circa, et cœlnm tonat omne tnmnltn.
Hie, simnl fngiens, В ntnlos simnl increpat omnes ,
Nomine qnemqne vocans ; notnmqne rffl.igitat en»
sem.
Aeneas mortem contra praesensqne mmatur
Exitmm, si qnisqnam adeat; terretqne trementes ,
Ё vcisnrniu nrbem mini! ans , et sancins instat.
Qninqne orbes explent cnrsn, totidemqne retexnnt
Hne, illnc; neqne enim levia ant lndiera petnntnr
Pramia, sed Tnrni de vita et sangnine certant.
Forte sacerj'anno foliis oleaster amaris
Hic steterat /Hïnitis olim venerabile signnm ;
Servati ex nndis nbi fi gere dona solebant
Lanrenti divo , et votas snspendere vestes : •
Sed stirpem Tencri, nnllo discrimine, sacrnm
Snstnlerant, pnro nt possent concnrrere campo.
Hic hasta Aeneae stabat ; hnc impetns illam
Detnlerat fixam, et lenta in radice tenebat.
v. 773. LIB ER XII. 385
Inenbnit , volnitqne mann conveliere ferrnm
Dardanides , teloqne seqni qnem prendere cnrsn
Non poterat. Tnm vero amens formidine Tnrnns ,
Fanne, precor, miserere, inqnit, tnqne optima fer=
rnm
Terra tene, colni vestros si semper honores,
Qnos contra Aeneadae bello fecere profanos.
Dixit, opemqne dei non cassa in vota vocavit.
Namqne din lnctans , lentoqne in stirpe morat ns ,
Viribns band nllis valnit disclndere morsns
Roboris Aeneas. Dnm nititnr acer, et instat ,
Knrsns in anrigae faciem mniata Metisci
Procnrrit , fratriqne ensem dea Dannia reddit.
Qnod Venns andaci Nymphae indignata licere,
Accessit, telnmqne alta ab radice revellit.
ОШ snblimes , a unis animisqne refecti ,
Hic gladio (¡tiens , bic acer et ardnns basta ,
Adsistnnt contra , certamine Martis anheli.
Jnnonem interea rex omnipotentis olympi
Alloqnitnr, fnlva pngnas de nnbe tnentem.
Qnae jam finis erit , conjnx? qnid deniqne restât ?
Indigetem Aeuran stis ipsa , cl. scire fateris ,
Deberi ccelo, fatisqne ad sidcra tolli.
Qnid s 1 rnis ? ant qna spe gelidis in nnbibns haeres ?
, Mortalin' decnit violari vnlnere divnm ?
Ant ensem (qnid enim sine te Л nt nrna valeret?)
Kreptnm reddi Tnrno , et vim crescere victis ?
Desine jam tandem, precibnsqne inflectere nostris;
Nec te tantns edat tacitam dolor; et mibi cnrse
Saepè tno dnlci tristes ex ore recnrsent.
Ventnm ad snpremnm est. Terris agitare vel nndis
Trojanos potnisti, infandnm accendere bellnm ,
Deformare domnm , et lnctn miscere hymenaeos :
Ulteriùs tentare veto. Sic Jnppiter orsns :
Sic dea snbmisso contra Satnrnia vnltii :
lst a qnidem qnia nota mibi tna, magne , volnntas ,
33
386 AENEIDOS v. 808.
Jnppiter, et Tnrmim et terras invita rcliqni.
Nec tn me aëria solam nnnc sede videres
Digna, indigna , pati ; sed fla minis cincta snb ipsam
Starem aciem , traheremqne inimica in prœlia Ten»
eroз.
Jntnrnam misero , faico r , s nccnrrere fratri
Snasi, et pro vita majora andere probavi ;
Non nt tela tamen , non nt contenderet arcnm :
Adjnro Stygii capnt implacabile fontis ,
Una snperstitio snperis qnae reddita divis.
Et nnnc cedo eqnidem , pngnasqne exosa relinqno.
Illnd te, nnlla fati qnod lege tenetnr ,
Pro Latio obtestor , pro majestate tnornm :
Qnnm jam connnbiis pacem felicibns, esto,
Component, qnnm jam leges et fœdera jnngent ,
Ne vetns indigenas nomen mntare Latinos ,
Nen Troas fieri jnbeas, Tencrosqne vocari ,
Ant vocem mntare viros, ant vertere vestes.
Sit Latinm , sint Albani per saecnla reges ;
Sit Romana potens Itala virtute propago :
Occidit, occideritqne sinas cnm nomine, Troja.
Olli snbridens hominnm rernmqne repertor :
Et germana Jovis , Satnrniqne altera proles ,
Irarnm tantos volvis snb pectore flnctns !
Verùm age, et inceptnm frnstra snbmitte fnrorem :
Do qnod vis, et me victnsqne volensqne remitto.
Sermonem Ansonii patrinm moresqne tenebnnt ;
Utqne est nomen erit : commixti corpore tantùm
Snbsident Tencri ; morem ritnsqne sacrornm
Adjiciam, faciamqne omnes nno ore Latinos.
Hine genns, Ansonio mixtnm qnod sangnine snrget,
Snpra homines , snpra ire deos pietate videbis ;
Nec gens nlla tnos aeqnè celebrabit honores.
Annnit his Jnno , et mentem la-tata retorsit.
Interea excedit cœlo, nnbemqne reliqnit.
His actis , alind genitor secnm ipse valntat ;
v. 843. LIBER XII. 887
Jntnrnamqne parat frat ris dimittere ab armis.
Dicnntnr geminae pestes cognomine Dirae ,
Qnas et tartaream IN ox intempesta Megaeram
Uno eodemqne tnlit partn , paribnsqne revinxit
Serpent nm spiris, ventosasqne addidit alas.
Hae Jovis ad solinm , saeviqne in limine regis ,
Apparent, acnnntqne me tnm mortalibns regris ,
Si qnando letnm borrincnm morbosqne deùm rex
Molitnr, meritas ant bello territat nrbes.
Harnm nnam celerem demisit ab aethere snmmn
Jnppiter, inqne omen Jntnrnae occnrrere jnssit.
Illa volat, celeriqne ad terram tnrbine fertnr :
Non secns ac nervo per nnbem impnlsa sagitta ,
Armatam saevi Parthns qnam felle veneni ,
Parthns, sive Cydon, telnm immedicabile, torsit ,
Stridens, et celeres incognita transiiit nmbras.
Talis se sata Nocte tnlit , terrasqne petivit. ..
Postqnam acies videt Iliacas atqne agmina Tnrni,
Alitis in par vae snbitam collecta iignram ,
Qnae qnondam in bnstis ant cnlminibns desertis
Nocte sedens sernm canit importnna per nmbras :
Hanc versa in faciem , Tnrni se pestis ob ora
Fertqne refertqne sonans , clypenmqne everberat
alis.
nii membra novns solvit formidine torpor,
Arrectaeqne horrore comae , et vox fancibns haasit.
At, procnl nt Dirae stridorem agnovit et alas ,
Infelix crines scindit Jntnrna solntos ,
Ungnibns ora soror fœdans et pectora pngnis.
Qnid nnnc te tna , Tnrne , potest germana jnvare ?
Ant qnid jam dnrae snperat mibi? qna tibi lncem
Arte morer? talin' possnm me opponere monstro ?
Jam jam linqno acies. Ne me terrete timentem ,
Obscenae volncres ; alarnm verbera nosco ,
Letalemqne sonnm ; nec fallnnt jnssa snperba
Magnan ¡mi Jovis. Нaec pro virginitate reponit?
388 AENEIDOS v. 878.
Qno vitam dedit ¡cierna m ? cnr mortis adempta est
Condi t io ? possem tantos finire dolores
Nnnc certe, et misero fratri comes ire per mnbras.
Immortalis ego? ant qnidqnam mihi dnlce mcornm
Te sine, frater, erit? О qnae satis alta dehiscat
Terra mihi , manesqne deam demittat ad imos !
Tantùm effata , capnt glanco con tc xi t amid n
Mnlta gemens , et se flnvio dea condidit alto.
Aeneas instat contra, telnmqne cornscat
Ingens , arborenm , et saevo sic pectore fatnr :
Qnaennncdeinde mora est? ant qnid jam, Tnrne, re=
tractas?
Non cnrsn , sirvis certandnm est comrainns armis.
Verte omnes tete in facies , et contrahe qnidqnid
Sive animis , sive arte , vales ; opta ardna pennis
Astra seqni, clansnmqne cava te condere terra.
lile , capnt qnassans : Non me tna fervida terrent
Dicta , ferox; di me terrent et .tnppiter hosl is.
Nec plnra effatns, saxnm circnmspicit ingens,
Sa \n m antiqnnm, ingens, campo qnod forte jacebat,
Limes agro positns , litem nt discerneret arvis.
Vix illnd lecti bis sex cervice snbirent ,
Qnalia nnnc hominnm prodncit corpora tellns.
Ule mann raptnm trepida torqnebat in bostem ,
Altior insnrgens, et cnrsn concitns , heros.
Sed neqne cnrrentem se, nec cognoscit enntem,
Tollentemve man n, saxnmqne immane moventem.
Genna labant; gelidns concrevit frigore sangnis.
Tnm lapis ipse viri , vacnnm per inane volntns ,
Nec spatinm evasit totnm , nec pertnlit ictnm.
Ac velnt in somnis, ocnlos nbi langnida pressit
Nocte qnies, neqnidqnam avidos extendere cnrsns
Velle videmnr, et in mediis conatibns aegri
Snccidimns ; non lingna valet , non corpore nota;
Snfficinnt vires ; nec vox ant verba seqnnntnr :
Sic Tnrno, rjnacnmqnc viam virtn te petivit ,
v. gt3. LIBER XII. 38g
Snccessnm dea dira negai, ïnm pcctore sensns
Vertnntnr varii. Rntnlos adspectat et nrbem,
Cnnctatnrqne metn , telnmqne instare tremiscit ;
Nec qno se eripiat, nec qna vi tendat in hostem,
Nec cnrrns nsqnam videt, anrigamve sororem.
Cnneta nti telnm Aeneas fatale cornscat ,
Sortitns fortnnam ocnlis , et corpore toto
Eminns intorqnet. Mnrali concita nnmqnam
Tormento sic sa xa fremnnt , nec fnlmine tanti
Dissnltant crepitns. Volat atri tnrbin is instar
Exit in ni d ir nm hasta ferens ; orasqne reclndit
Loricae, et clypei extremos septemplicis orbes :
Per medinm stridens transit femnr. Incidit ictns
Ingens ad terram dnplicato poplite Тnrnш.
Consnrgnnt gemitn Kntnli. totnsqne remngit
Mons circùm , et vocem late nemora alta remit tnnt.
Ille , hnmilis snpplexqne , «rnlos dextramqne jirecan
tem
Protendens : Eqnidem merni, nec deprecor, inqnit :
Utere sorte tna. Miseri te si qna parentis
Tangere cnra potest, oro (fnit et tibi talis
Anchises genitor), Danni miserere senectae ;
Et me , sen corpns spoliatnm lnmine mavis ,
Redde meis. Vicisti, et victnm tendere palmas
Ansonii vidêre : tna est Lavinia conjnx.
Ulteriùs ne tende odiis. Stetit acer in armis
Aeneas, volvens ocnlos, dextramqne repressit :
Et jam jamqne magis cnnctantem flectere sermo
Cœperat, infelix hnmero qnnm apparnit alto
Baltens , et notis fnlsernnt cingnla bnllis
Pallan tis pneri ; victnm qnem vnlnere Tnrnns
Straverat, atqne hnmeris inimicnm insigne gerebat.
llle, ocnlis postqnam saevi monnmenta doloris
Exnviasqne hansit, fnriis accensns, et ira
Terribilis : Tnne hine spoliis indnte meornm
Eripiare mihi? Pallas te hoc vnlnere , Pallas
3go AENEIDOS LIBER XII. v. 948.
Immolat , et pœnam scelerato ex sangnine snmit.
Hoc dicens, ferrnm adverso snb pectore condit
Fervidns. Ast i 1 1 i sol v nt i 1 u r frigore membra ,
Vitaqne cnm gemitn fngit indígnata snb nmbras.

FINIS.
EDITIONS STEREOTYPES
QUI SONT ACTUELLEMENT EN VENTE.

V IRGILK , t vol.in-t 8, orné d'nne carte géographiqne


et de petites vignettes gravées d'après l'antiqne ,
papier ordinaire , en fenilles , "]5 centimes.
Le même en papier fin, t f. 25 c.
Le même en papier vélin , en fenilles , 3 f.
Le même en grand papier vélin , 4 f. 5o c.
Fables de La Fontaine , snivies d'Adonis , poeme , a v.
in-t8, papier ordinaire, en fenilles, z f. 20 c.
Les mêmes en papier fin , 2 f.
Les mêmes en papier vélin , 6 f.
Les mêmes en grand papier vélin , 9 f.
Phœdri Fabnlarnm libri qninqne, г vol. in-t8,
papier ordinaire , en fenilles , 3o c.
Id, en papier fin , 5o c.
Id. en papier vélin , t f. 5o c.
Id. en grand pap. vélin , 2 f. 5o c.
Cornelii Nepotis p^itœ imperatornm, t vol. in- 1 8,
papier ordinaire , en fenilles , 40 c.
Id. en papier fin , 4 S c.
Id. en papier vélin , a f.
Id. en gr. pap. vélin , 3 f.
The Vicar ofFFakefield, avec des notes, t vol.
in-t8, papier ordinaire, en fenilles, 75 c.
, Id. en papier fin , t f. 2 5 c.
Id. en papier vélin , 3 f.
Id. en grand papier vélin , 4 f• So c.
OEnvres completes de Racine, 5 vol. in-t8, chaqne
volnme en fenilles , 65 c.
Les mêmes en carré fin d'Angonleme , chaqne
•volnme , * '•
Les mêmes en papier -vélin , chaqne volnme , 3 f.
Les mêmes , en grand pap. vél. , chaq. vol. 4 f. 5o c.
Nota. Il ne paroit encore qne les 3 premiers vo
lnmes, qni contiennent tontes les pieces de théatre.
Letters ofmylady fVortley Montagne, t vol.
in-t8 , papier ordinaire, 7Ï c.
Id. en papier fin , t f. a5 c.
Id. en papier vélin , , 3 f.
Id. en grand papier vélin , 4 f. 5o c.
Odes, cantates, épîtres et poésies diverses de J. B.
Ronssean, 2 vol. in-t8, en fenilles, papier ordi
naire, t f- ao c.
Les mêmes en papier fin , a f.
Les mêmes en papier vélin , 6 f.
Les mêmes en.grand papier vélin , 9 f.
Sons presse.
Télémaqne, 2 vol. in-t8.
NOEnvres de Moliere , in-t8.
Contes de La Fontaine , in-t 8.
OEnvres de Michel Montaigne, in-n.
OEnvres completes de Voltaire, in-t 2.
Nota. Cette édition sera donnée volnme par volnme
pou r la plns grande commodité des acqnérenrs; et,
ponr accélérer lenr jonissance, on commencera par
les onvrages qni sont d'nn intérêt plns général, ré
servant ponr la fin le petit nombre de cenx qni pen
vent être moins importants. Ainsi en très pen de
temps , et presqne sans y penser , pnisqne les frais
ne s'en feront qne snccessivement, et, si l'on vent,
volnme par volnme , on se tronvera propriétaire d'nn
onvrage anssi précienx qn'immense.
AENEAE TROIANI
AVI a ATI О.

ASIA. PROPKlA.JViw
ASIA AIIN'OJt
vASIAE MAGNAE ?
I

Вам также может понравиться