Cami’ut Tevarih

Cami’ut Tevarih, Reşidüddin ‘in en önemli eseri sayılabilir. En azından Türk tarihi için en
önemli eseri olduğunu diyebiliriz. Bu eser, modern anlamda bilinen ilk dünya tarihlerinden biridir.

Reşidüddin gerek ailesinden duyduğu rivayetler çerçevesinde gerekse kendi yaşadıkları

çerçevesinde İlhanlıların hikayesini Gazan Han'ın ölümüne kadar olmak üzere adım adım
anlatmıştır. Kaynaklara göre 1300/1 senesinde Gazan onu Türk ve Moğol camiasının, yani Cengiz
Han'ın ve Gazan'a kadar onu takip edenlerin tarihini yazmakla vazifelendirdi. Gazan 1304
senesinde öldüğü zaman bu kısım henüz tamamlanmamıştı. Ancak onun kardeşi ve halefi Olcaytu
zamanında tamamlandı.1 Reşidüddin Fazlullah, Gazan Han'ın isteği üzerine yazmaya başladığı
Camiu't Tevarihi adlı meşhur eserinin I. cildini ona ithaf etmiştir. Bundan dolayı eserin ilk cildi
Tarih-i Gazani, Tarih-i Mübarek-i Gazani veya Dastan-ı Gazan Han olarak bilinir.2

Eserin ilk kısmı özellikle Türk-Moğol tarihi,dili ve kültürü açısından çok önemlidir. Eserin
ilk cildinin sahip olduğu ehemmiyet yüzünden tamamen çevrildiği ve neşredildiği söylenebilir.
Eserin ikinci cildinin konu olarak ehemmiyeti ilk cilt kadar büyük olmamakla beraber en önemli
özelliği ilk dünya tarihi niteliğini taşımasıdır.

Bu eserin ilk kısımları eskiden bilinenlerin çevresi içinde kalırken peygamberlerin

hikayesi, Hz. Muhammet'in ve halifelerin hayatı gözümüzün önünden geçmektedir - bundan sonra
eser dış görünüşte bile yeni bir yol seçmekte, birbirini takip eden dört büyük Türk sülalesinin, yani
Gazneliler, Selçuklar, Harezmşahlar ve Oğuzlar'ın geçmişini ayrı ayrı incelemektedir. 3I.cildinin
ilk bölümleri geniş çapta “Altın Defter” adındaki bir Moğol tarihine dayanır. Eserde Kubilay han
ve oğlu Mengü Timur’un saltanatları zamanındaki resmi yazışmalardan, Doğu Asya’dan gelen
tüccar ve elçilerle yapılan görüşmelerden faydalanmıştır. Doğrudan Çin kaynakları da belge olarak
sunulmuştur. Eserde topografik ve folklorik unsurlar vardır.

Gazan'ın ölümünün ardından eseri Olcaytu'ya ithaf etmek isteyince Olcaytu bunu kabul
etmeyip eseri yine Gazan Han'a ithaf etmesini, kendisi için başka bir tarih kitabı yazmasını istemiş,
bunun üzerine Reşidüddin Cami'u't-tevari'in II. Cildini onun adına kaleme almıştır. 4 Eserin ikinci
cildini orijinal hale getiren durum, genel İslam tarihinin yanı sıra Avrupa, Çin ve Hindistan

1
Karl Jahn, Cihan Tarihçisi Olarak Reşidüddin, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul, 1966, C.3, s. 3-4, s. 227-
236

2
Abdülkadir Yuvalı, Gazan Han, İslam Ansiklopedisi, 1996, c. 13, s. 429-431

3
Karl Jahn,1966
4
Osman Gazi Özgüdenli, Olcaytu, İslam Ansiklopedisi, 2007, c. 33, s. 345-347
tarihinin esere eklenmiş olmasıdır ki bu durum Müslüman tarih yazıcılığı açısından bir ilki temsil
etmektedir.

Bu çalışmada Cami'ut Tevarih'in İlhanlılar kısmı esas alınmıştır. Reşidüddin, Abaka Han
zamanından beri sarayda olduğu için olayların çoğuna şahit olmuştur ya da şahit olanların
rivayetlerini aktarmıştır. Hülagü Han'dan Gazan Han'ın ölümüne kadar geçen süreyi kapsayan
eserde, öncelikle hükümdarların özel yaşamı ile ilgili bilgiler verilmektedir. Bu bilgiler bizim için
çok değerlidir. Hükümdarların kaç tana eşi olduğu, bu eşlerin hangi boylardan geldiği, hanların
eşlerini aileleri; her hanın kaç tane erkek veya kız çocuğa sahip olduğu, bu çocukların ne kadar
yaşadığı ve nasıl öldüğü gibi bilgiler yer almaktadır. Reşidüddin tüm siyasi olayları belli bir sebep
ve sonuç ilişkisi içerisinde detaylıca anlatmıştır. Ayrıca, savaşların ve olayların geçtiği coğrafik
mekanlarla ilgili son derece değerli bilgiler vermiştir. Türklerin ve Moğolların sözlü
geleneklerinden de faydalanarak bu eserini tamamlayan Reşidüddin, Türk tarihine büyük katkılar
sağlamış bir ilim adamıdır.