BAB 3: Jirim

3.1 Apakah itu Jirim? 1. Semua hidupan dan bukan hidupan adalah jirim yang mempunyai jisim dan
Jirim memenuhi ruang.
2. Udara, air, tanah dan tumbuhan ialah contoh-contoh jirim.

3.2 Keadaan Jirim

Jirim boleh wujud dalam tiga keadaan, iaitu pepejal, cecair atau gas.

Sifat Jirim

Disediakan oleh: Kong Hui Lan Page 1

BAB 3: Jirim

Sifat Pepejal Cecair Gas

Susunan
zarah-
zarah

Zarah-zarah Zarah-zarah tidak Zarah-zarah tidak

tersusun rapat, tersusun secara tersusun dan
padat dan teratur teratur dan kurang terpisah jauh di
1. Kepingan kecil kristal kuprum (II) sulfat dimasukkan ke dalam tabung uji
pada kedudukan rapat. antara satu sama
yang dipenuhi oleh gel.
tetap. Terdapat ruang lain.
2. Tabung uji diterbalikkan tanpa digoncang dan dibiarkan selama beberapa
Terdapat ruang kosong di antara
hari.
kosong yang sangat zarah-zarah.
Pemerhatian: Kuprum (II) sulfat biru perlahan-lahan merebak ke dalam gel.
kecil di antara
Selepas beberapa hari, gel menjadi keseluruhannya biru. Krital
zarah-zarah.
kuprum (II) sulfat telah hilang.
Pergerakan Zarah-zarah tidak Zarah-zarah Zarah-zarah Inferens: Resapan berlaku lambat di dalam pepejal.
zarah- bebas bergerak bergerak secara bergerak secara Kesimpulan: Zarah-zarah pepejal tersusun rapat dan padat iaitu ruang
zarah dan bergetar pada rawak dengan agak rawak dengan laju antara zarah-zarah pepejal adalah kecil.
kedudukan yang perlahan dan dalam semua arah
tetap sahaja. berlanggar antara dan berlanggar
② Tujuan: Untuk menunjukkan proses resapan zarah-zarah dalam cecair.
satu dengan yang antara satu dengan
lain. yang lain.
Daya Sangat kuat Kurang kuat Sangat lemah
tarikan
antara
zarah
Kandungan Sangat rendah Sederhana Sangat tinggi
tenaga
kinetik
1. Sebanyak 50 cm3 air dituang ke dalam bikar.
Bentuk Tetap Menqikut bentuk Mengisi seluruh
2. Hablur kuprum(II) sulfat diambil dengan salur kaca dan dimasukkan
bekas bekas
Isi padu Tetap Tetap Tidak tetap perlahan-lahan ke dasar bikar yang berisi air.
Keboleh- Tidak boleh Sangat sukar Boleh dimampat Pemerhatian: Selepas beberapa minit, warna biru merebak ke seluruh air
mampatan dimampat dimampat dalam bikar.
Jisim Tetap Tetap Tetap Inferens: Resapan berlaku lebih cepat dalam cecair berbanding dengan
pepejal.
Kesimpulan: Zarah-zarah cecair tersusun kurang rapat dan terdapat lebih
ruang antara zarah-zarah.
③Tujuan: Untuk menunjukkan proses resapan zarah-zarah dalam gas.

Aktiviti untuk Mengkaji Pergerakan Zarah-zarah dalam Jirim

① Tujuan: Untuk menunjukkan proses resapan zarah-zarah dalam pepejal.

Disediakan oleh: Kong Hui Lan Page 2

BAB 3: Jirim
3.3 Konsep Ketumpatan

1. Beberapa titik bromin (bromine) dititis ke dalam balang gas yang

mempunyai penutup.

2. Balang gas kosong diterbalikkan di atas balang gas diisi dengan yang
bromin.

3. Penutup kemudiannya dialihkan dikeluarkan.

4. Gas bromin berwarna perang kemerahan (reddish-brown) merebak

dengan cepat ke dalam balang gas yang berisi udara.

Inferens: Resapan berlaku sangat cepat dalam gas.

Kesimpulan: Zarah-zarah gas tersusun sangat longgar dan terdapat banyak
ruang antara zarah-zarah gas.

Fokus Konsep
1. Zarah-zarah dalam keadaan gas bcrgerak dengan sanqat laju disebabkan oleh
kewujudan ruang yang besar antara zarah-zarah gas.
2. Resapan berlaku apabila molekul daripada suatu bahan bercampur dengan
molekul daripada bahan yang lain. Pergerakan molekul ini disebut gerakan
Brown.

Mengapakah kayu balak yang berat dapat terapung di permukaan air

Disediakan oleh: Kong Hui Lan Page 3

BAB 3: Jirim
manakala batu kecil yang ringan tenggelam dalam air? Aktiviti untuk Menentukan Ketumpatan Cecair
Tujuan 1. Silinder penyukat kosong ditimbang.
Untuk menentukan ketumpatan cecair 2. Silinder penyukat diisi dengan 50 cm3
Bahan dan radas air ditimbang sekali lagi.
Air, silinder penyukat, neraca tuas 3. Ketumpatan air dihitung dengan
(atau neraca elektronik) menggunakan formula yang berikut:
Prosedur

Pengiraan
Jisim air = 170 g - 120 g = 50 g
 Kayu balak terapung di permukaan air kerana kurang tumpat daripada air. Isi padu air = 50 cm3

 Batu kecil tenggelam dalam air kerana lebih tumpat daripada air. Ketumpatan air = = 1 g/cm3

Kesimpulan
Aktiviti untuk Menentukan Ketumpatan Pepejal Ketumpatan air ialah 1 g/cm3.
Tujuan 2. Dengan menggunakan kaedah
Untuk menentukan ketumpatan pepejal sesaran air, isi padu batu
Bahan dan radas ditentukan.
Tali, batu, bongkah logam, neraca 3. Ketumpatan batu itu dihitung
elektronik, silinder penyukat 250 ml dengan menggunakan formula yang
Prosedur berikut:

Pengiraan

Jisim batu = 5 g
Isi padu batu = 10 cm
3
1. Batu ditimbang dengan Ketumpatan batu =

menggunakan neraca elektronik. = 0.5 g/cm3

Kesimpulan
Ketumpatan batu ialah 0.5 g/cm3

Disediakan oleh: Kong Hui Lan Page 4

BAB 3: Jirim

Perbandingan Ketumpatan Jirim dengan Keapungan Jirim

• Objek yang kurang tumpat akan terapung di atas cecair yang lebih tumpat.
• Objek yang lebih tumpat akan tenggelam di dalam cecair yang kurang tumpat.

1) Merkuri
 Merkuri berada di dasar kerana merkuri lebih tumpat daripada ketulan besi.
2) Ketulan besi
 Ketulan besi terapung di atas merkuri kerana ketumpatan besi kurang
daripada merkuri.
3) Ais
 Ais terapung di atas air kerana ais kurang tumpat daripada air.
4) Gabus
 Gabus terapung di atas minyak kerana gabus kurang tumpat daripada
minyak.

Susunan ketumpatan jirim mengikut tertib menaik ialah: Penggunaan Sifat-sifat Jirim dalam Kehidupan Harian

Jirim wujud dalam tiga keadaan fizikal, iaitu pepejal, cecair dan gas. Manusia
menggunakan pengetahuan tentang kepelbagaian sifat jirim dalam kehidupan
harian yang memanfaatkan manusia.

Jadual berikut menunjukkan ketumpatan pelbagai jenis bahan-bahan:

Apakah Kegunaan Sifat-sifat Jirim?

Disediakan oleh: Kong Hui Lan Page 5

BAB 3: Jirim
tumpat daripada air.

4. Minyak disembur ke permukaan air yang bertakung untuk menghalang

pembiakan nyamuk kerana minyak adalah kuranq tumpat daripada air.

5. Kapal selam boleh tenggelam atau timbul apabila jumlah air di dalam tangki
balast berubah. Hal ini kerana udara adalah kurang tumpat daripada air.

6. Belon udara panas terapung di udara kerana udara panas di

dalamnya adalah kurang tumpat daripada udara di luar belon.

Pelampung udara Kapal Selam Belon udara panas

Mengubah Suai Objek yang Tidak Terapung Supaya Dapat Terapung

Suatu objek yang tidak terapung boleh diubah suai supaya dapat terapunq di
permukaan air.
Fokus Konsep

1. Sifat cecair yang mengikut bentuk bekas membolehkan cat disimpan.

Kebolehan menqalir cecair membolehkan cat disapu pada dinding.

Plastisin yang mempunyai isipadu yang lebih besar. Oleh itu, ketumpatan objek itu
2. Apabila gas dikenakan tekanan yang cukup tinqqi atau disejukkan, gas akan
itu berkurang dengan pertambahan isipadunya. Objek yang kuranq tumpat
terkondensasi dan berubah menjadi cecair.
daripada air menyebabkan objek itu terapung di permukaan air.

Fokus Konsep
Contoh-contoh aplikasi yang menggunakan konsep ketumpatan:
1. Kayu balak dihanyutkan melalui sungai ke kilang papan. Hal ini kerana kayu Kebolehan suatu bahan terapung dan tenggelam dalam air boleh dikawal dengan
balak kuranq tumpat daripada air. mengawal ketumpatan bahan tersebut (jisim atau isi padu).

2. Pengudaraan boleh berlaku di dalam akuarium kerana udara adalah kurang

tumpat daripada air.

3. Pelampunq terapunq di permukaan air kerana udara dalam pelampunq kurang

Disediakan oleh: Kong Hui Lan Page 6