:»

V
 i-:,*1 ..

V>\
&icu/f. P,
 THE BOOK OF

COMMON PRAYER,
i-c. i-c.

IN WELSH AND ENGLISH.

LLYFR

GWEDDI GYFFREDIN,
A GWEINYUDIAD Y

SACRAMENTAU,
A

DEDDFAU A DEFODAU ERAILL YR EGLWYS,

TO OL ARFER

lEglfoga Eocgr:

VNGHYD A'R

FSALLWYR, NEU PSALMAU DAFYDD.

RHYDYCHEN:
ARGRAPHEDIG YN ARGRAPHDY Y BRIFYSGOL,
TROS Y GYMDEITHAS ER TAENU GWYUODAETII G1USTI0N0G0L.
Ar werth yn eu Llyfrdy yn Northumberland Avenue, Quiring Cross, Llundain.

MDCCCLXXXIII.
'% 135! . ,
 BANNAU Y LLYFR HWN.

J Phagymadrodd.
Am Wasanaeth yr Eglwys.
Am Seremonian, pakam y diddymmwyd rhai, ac y cedtcir eraill.
Y Drefn pa wedd y gosodir darllain y Psallwyr.
Y Drefn pa wedd y gosodir darllain y rhan arall oV Ysgrytkyr Lân.
Taflennau oV Ltithiau a'r Psalmau pr'iod.
Y Calendar, gyd â Thaflen y LUthiau.
Taflennau a Threfnau y Gwyliau a'r Ymprydiau trvoy'r hoU flwyddyn.
Taflen i gael Dydd Pasg hyd yflwyddyn 1899 gyfrifedig.
Taflen arall Vr unrhyio.
Taflen oW Gwyliau symmudol, dros ddeng mlynedd a deugain.
Taflen o'r unrhyw, yn.ol yr amryw ddyddiau y geill y rasg ddigwydd
arnynt.
Taflen i gael Dydd Pasg o'r Flwyddi/n 1900 hyd y Flwyddyn 2199
gyfrifedig.
Tair Taflen Gyffredin i gael y Llythyren Sul a Lleoedd y Prifiau yn y
Calendar.
Trefn y Weddi Foreol.
Trefn y Weddi Brydnhawnol.
Credo Sant Atlianasius.
Y Litani.
Gweddiau a D'iolchiadau ar amryw ackosion.
Y Colectau, yr Epislolan, a'r Efangylau, a arferir (ncy'r Flwyddyn.
Trefn Gtveinyddiad Swpper yr Arglwydd, neu y Cymmitn Bendigaid.
Gweinyddiad Bedydd Cyhoedd Plant bychain, fw arfer yn yr Eglwys.
Giveinyddiad Bedydd Neillduol Plant mewn Tai gartref.
Gweinyddiad Bedydd y rhai afo mewn Oedran addfedaeh.
Y Catecism.
Trefn Conffirmasiwru
Ffurf Gweinyddiad Prtodas.
Y Drefn i ymweled a'r Claf.
Cymmun y Claf.
Trefn Claddedigaeth y Marie.
D'iolwch Gwragedd ar ol esgor Plant.
Y Comminashvn, neu Gyhoeddiad Digofaint a Barnedigaethuu Duw
yn erbyn Peckaduriaid.
Y Psallwyr, neu Psalmau Dafydd.
Ffurfiau o Weddi Vw harfer ar y Môt.
Ffurf Gweddi Vr Ugeinfed o Fehefin.
Y XXXIX. Erthyglau Crefydd, a?u Taflen.
 Y RÜAGYMADRODD.
DOETHTNER Eglwya Lfífsr,
gyntaf
er pan y liuniwyd tddi
L'.turgl Uyhoedd, ydoedd, eadw cyf-
rwng y ddau na byddat rÿ
eithaf,
svth i wrthod, na rhy hyblyg i odd-
«(. cyfnewid ami. C'anys mrgia or
du y mao Prawf Bathredig yn
n.iill
dangos, dyfu o amrywiol anghym-
oiwysderau, lleycyfnewidiwyd li.-b
fodanghenraid egluryn peri) y pi th-
an trwy bwyll <3a a sefydlasid; a'r
rbai hynny gan mwyaf yii ainlach,
a dwyswrh na'r drygau a aracauwyd
eu diwygio drwy y eyfryw newid-
lad felly, o'r tu arall, yn gymmaint
: wnenthur) a'u l'lawn egni wrthladd
a bod Ffurfiau gosodedig o Wasan-
aoth Duw, a'v Pofodau,ar Sc/remon-
iriii gwd'-dig i'w harier ynddo, yii
t- thau rhcsymol, a newidiadwy, ao
a gyriV-sir en hod felly rhoswm y\v
; hen WrthTesymniau, ao yr arddod-
eu newid a'u bail wrddu ar ddwys a
phwysfawr ystyr, yn ol as y bo am-
ryw angen yi* amnerocdd a'r achlya-
urau yn irofyn, nMdd y gwelo iiv, vi
o Awdurdod o ;r.u<rr hwygilydd fed
yn rheidio) neu yn fuddiol. Pel hyn
y gwelwn ganiattäu o'r Eglwys yn
Kheymawd amrywin] Dywysogion
gottadwriai'tb liendigodig, er am.
ser y Dlwygiad, ar lawn a dwya
Jstyriau chymmell hynny,
>-n ei
srneuthux eyfryw newidiadau
y rwydd
mewn rhyw betbau ac a farnwyd yn
eu priod amseroedd yn gymmwys:
elthr »'el y bu yn wantad safadwy yr
boll Rannau eyfannol a banfodol o
hord yn nn byd ln-ddyw (yn gystal
yn y deftiyddiau vx-imaf ag yn ei
îlunlaetîmd a'l threfn) ac y safant
etto yu gadarn ac yn ddiysgog, er
jt holl anturiau ofer, a rlmlbrau
rhychwyllt a wnaod i'w herbyn gaa
rai anwastad, a ddangosaaant bob
aiose.r ychwaneg o mrch I'w hrwyll-
ys a'u belw neillduol, nag i'r ddyled
sydd amynt I'r cyrîiredin.
Trwy ba foddion anaddas, ao I
ba ddibenion drwg, y daeth bwrw
heiblo arfer y Litnrgi ler ei l*>d yn
oreSiymynedlg trwy fiyfreilhiau'r
Deyrnas, y eyfryw na ddiddymwyd
eriot-d etto; droa amseroedd y di-
weddar gythrwH annedwydd, rh
hyapya yw i'r byd, ac nid oca ivn-
nym ewyllya yma I'w badgofl&u.
Kitbr pan, ar ddedwydd Adferiad
ei Fawrbydl, jnr oedd tebygol, ym»
mhlith pethau eraill, y dyohwolsi
befyd ar unwalth arfer y Limrgi
(canya erioed ni ddiddymmwyd hi
trwy Gyfraitbl oni wnaid eaia cyf-
ly^i I'w rbagflaenu bi ; y rhal a'i
gwnaetbant yn f wyaf rban o"u gorch-
wyl dan y gamrwysg ddiweddar Ì
dd'^yn y werin I ddiflasu ami hi,
a sanfuant y pi-rthynai iddynt am
a dalai eu cymmeriad da, a'u helw
loddi eitbr iddynt rwydd-gydnabod
eu Hamryfusedd, yr hyn both an-
bawdd sawn dwyn y eyfryw wýr i'w
ei dwyn hi i fewn eilwaith. A tha
og at hynny y taened ar led haws
o Lyfrau bach yn erhyn y Llyfr
fttt>t::liii Gyffredin , yr adrifv/yd yi
wyd rbai o newyi'd ychwaneg nag
a wnaethid o'r b!a<ai, fel yr al yn
uachwydd eu nifer. Ar fyr, llawei
taer-ymgaia a wnaetlspwyd at ei ras-
; jv.rbydi, am gael adchwillo'i
i).h;iî
Llyfr dywe'b-dig, 3 ebii.'l newid yn-
ddo, ao ychwanegu atto'r eyfryw
betbau a dybygid y» gymmwys er
esmvrythdra i dyner Gydwybodau :
in- h>Ti beth ein Harglwydd Frenhin,
i o'i iMuvri'.) duedd í roddi boddion-
;c>tibelled a thrwy reswra
y gellid ''.isirwyli i'w Ddeiliaid oil, c
ba hygoeledd bynnag, yn rhwydd-
rasol a ganiattaodd.
Yn yr hon ail Olygiad nl a ym.
roisom i gadw yr unrbyw bwyll a
welwn ei harfeni ar y eyri.-'.yb achoa
yn y cyn-aniseroedd. A;,i hynny, o'r
amrj-wiol nc-widiau a ddygwyd «ct
ein bron, bwriaaom heibio gynmfor
oil yn gysfal a dywysent aíiwy'ü
ar eu laol invgia yn dirge] daro ar
ryw Atbrawisrih rwxlt'.lig, ni u ryw
s
Ddefod ganmoiadwy yn Eglwys
Lnear, nen yn hytrwh ho)] Eglwys
Gatnolig Crist) a'r eyfryw na ar-
vyddocaent ddiin, eithr opddjnil
Iwyr-wagsaw a gorwag. f»7id y c/i-
a dilyj
(gan bwy bynnag, dan ba rith, nou
i ba berwyl bynnag) a '
feanryn lb-aol a buddiol, njTii o wi7
barodrwydd ewyllys a yiufoddlon-
aaom ynddynt: nil] o berwydd i-ln
cyamaell trwy oertb daiil i tiyoiiy.
 Y RHAGYHADRODD.
in hargyooddl y gorfyddai gwneuth-
ur y newidiadau dywededig: canya
llawn ddiogel yw gennym yn ein
meddyliau (ac wele ni yoia yn pro-
8e*u hynny i'r byd oil nad yw'r
I enwedig yn yr Epistolau a'r Efanjr-
Llyfr, megis yr ydoedd o'r blaeu ylau, ac anirywiol leoedd eraill, yn
wodi ei sefydlu trwy Gyfraith, yn ol Cyíiiiüiiad diweddaf y Bibl s :

eynnwys ynddo ddim yngwrthwyn- baruwyd yn gymhesur yehwanegu

eb iAir Duw, nac i Athrawiaeth yn eu gweddiis leoedd, ryw Wedd-
lachus, na dim na alio Gr
duwiol lau, a Flurfiau o IMiolch wedl eu
â ehydwybod dda ei arter ac ym- cymhwyso i aehlysurau prtodol yn ;

ddarostwng iddo, ao na ellirei iawn- U im .idol, I'r sawl y sydd ar y Môr,

amddiöyn yn erbyn pwy bynnag gyd â Gwasanaeth am Fedydd y
a'i gwrthwynebo03 caniatteir iddo
; sawl sy mown oedran addfedach ;

Gymmeriad cyfiawn a theg. y cyf- yr hwn er nad oedd mor angenrheid-

ryw o wir iawnder cyitredin a'r a
ddylid ei roddi i bob Ysgrifenadau
Dynion, yn enwedig y cyfryw a os-
odir allan trwy Awdurdod, ao hyd
yn nod i'r Cyfieithiadau rhagoraf
o'r Ysgrythyr Lân ei nun.
Amhynny ein diben cyfEredinol
ni yn byn waith ydoedd, nid
boddloni nae un blaid nac arall yn
neb rbyw un o'u gnfynioa anrhes-
yuimol ; ond gwneuthur yr byn i'r
eitliaf o'n deaildwriaeih ni, a ddir-
iol pan luniwyd y Llyfr cyntaf, er
hynny, herwydd cynnyddiad ÿ~et
yr Anabapiistiaid, a ymlusgodd in
rnysn ni trwy beurkydd-did yr am.
seroedd diweddar, a aetk yr awrhoa
yn angenrheidiol, ac a all fod yn
fuddiol rhag llaw i fedyddio Priod-
orion yn ein Plan-wledydd tramor,
ac eraill a droer I'r Ftydd. Od oea
a ddeisvfio gyfrif hyspysach o bob
Cyfnewidiad yn un rhan o'r Lifurgi,
cymmered y bo^n i gydgymharu'r
Llyfr hwn â'r cyntaf nid oea am- :

nadasoni a dueddai fwyaf at ddilf- meu na cbaili weled yn eglur yr

yniad Heddwcn ao Undeb yn yr achoa a oedd o'r Cyfnewid.
EL'Iwys. i beri Parcb, ao i annog
i Dduwioldeb a Defosiwn ynahy- A chan i ni ymegnio fel byn 1

b.X'dd Wasanaetk Duw; ac i dorri dalu ein dyledawydd yn hyn Orel».

ymaitb achlysui oddi wTth y sawl wyl pwysfawr, uj. /is din oJwgDuw,
a geisiant «anllaw i wrthddadleu a ac gymmeradwyo ein purdeb yn y
i

chynkemiu yn erbyn Liturgi'r Eg- peth'ihyd a oedd >-noini i gydwy-

Iwys. ao am a berthyn i'r amry"'- bodau pawb oil; er bod yn nyspya
iadau oddi wrth y Llyfr cyntaf, pa i ni mai ammhosibl yw Ni.!dl.,i;i
un bynnag ai trwy Gyfnewidiad, pawb :pan fo'r faih auirywiaetb o
YchwaneKiad, neu fodd arall, gwas- athrylith, o fympwy, ac o brV:Kl--lw
anaethed hyn o iryfrif yn gyffredin- yn y byd) ac nad allwn ddiscwyl 7
ol ; Gwnaethpwyd y rhan rwyaf o'r Lydd wyi o ysprydoedd terfyoguá,
i

Cyfnewidiadau, naill ai, yn cyntaf, lí'-rphwyllu.s -i cli.mdyuiog, ym-

er manylacb gyfarwyddo 'r Gwein- foddloni i ddim o'r dullyma a ellir
idogion ar boo rhan o Wasanaeth ei wneuthur «an neb arall ond ean-
Duw a hyn a wnoir yn bennaf yn
: ddynt hw-y eu hunain er hynny i :

y Calendar a'r Rubric neu, yn ail,

: grd, y mae geunym obaitb da am a
er adr'dd yn briodolaeh ryvr eiriau gyflwynii yma, ac a holwyd yn ddi-
Geu ddywediadau a arferwyd xyiit, wyd iawn ao a gymmeradwywyd
trwy leferydd cysr.nacb dafodiaitb
i gan Gymmaufoydd yddwy i>aiaith,
yr amserau presennol, ac er uiwyn y derbynir ei h-fyd ac y cymmerir
e^iuio yn amlyoeaoh ryw eiriau a yn dda iron gynnifer oil Feibion
dyw diadau eraill a ddygent ar- Eulwys t'.eti- aa -y sobr, beddyoii-
wyddocâd amwys, neu a oeddynt ol, a gwir gydwybodua.
sgorcd i gaia-gyrmnariad: ueu, yn
 AM WASANAETH YR EGLWYS.
NIchymuiygu
bu ddim wedi
erioed el
iuor ddiball, nou
ddy- ynt hwy yn el ddoall ; ao felly yr
oeddyut yn unig yn elywed a'u
wodi ei gyfnerthu mor gadaru, txwy clustiau, ond eu calonnau, a'u hys.
gynwyr ayn, yr hwn niewn yspaid pO'd, an nieddwL, oedd yn ddiad-
amser ni's llygrwyd: ineçis, ym eilad odd! wrtbo. Ao hob law hyn.
mhlitb pethau erailL y ma-'n eglui ny, er darfod i'r hen Dadau ddos-
ddigon with y Gweddiau Cyffredin parthu'r Paalmau yn saith ran, a
yn yr Eglwya, y rhai a elwir yn pbob un o honynt a elwid Nocturn ,-

sathredig, G-a-amnaeth IJuw ; bon- yn awr, er yn ddiweddar, ychydig

edd a dechreuad cyntaf pa rai, pe o honynt a ddywedid beunydd. Ban
chwilid am daxiyut ym
myag gwaith eu mynych ad-ddywedyd, can adael
yr hen Uadau, fo geid gweled nut heibi'i y irweddil] yn hollol. Gyd à
ordeiniwyd y Gwasanaeth hwnnw, bj-nny, nifer ao anhawsdra y Rho-
ond er amcan daionus, ac er inawr olau y rbai a elwid y Pin, ao am.
ddyrcbaiiad Duwicldeb. Canya rywiol gyfnewidiau y Gwasanaetb,
hwyut-hwy a drefhasant y matter oedd }t acboa, fod mor galed ac mor
telly, fel y darllenid yr hoU Fibl rwystrus droi at gyinodau'r Llyfi
drosto (neu y rhau fwyaf o bono) yn unig; fel yn fynych o am«r y
unwaitb yn y flwyddyn gau sm- : byddai amy o drafterth yn cbwilio
canu with b>Tiny, fod i'r Gwýr IJên, aui y peth o ddarllenid, nag yD ei
ac yn enwedig i'r uawl a fydd. it ddarllain wedi ei gaffatL
Weiuidogion y Gynnulleldfa, allu
Felly with ystyried yr anghyf-
lousdra bwnnw, fe a osodir yma y
_ii gyra- cyfryw Drefn, fel y diwygir yr un-
hwysaeh i annog eraill, trwy Ddysg- rbyw betbau. Ac, er ruwyn parfxl-
eidiavth iachus,i'r im peth, ac i allu rvyydd yn y matter yma, y tynnwyd
gorthrechu dadl y rbai a wrthwy. Calendar i'r diben hwnnw, yr hwn
ncbent y Gwsrionedd. Ao ym mhcll- sydd euliir a hawdd ei ddeall ; }Tn
ach,fel y galiai'r bob! itrwy glywed mha un (byd y gellid,) y gosodwyd
beunydd ddarllain yr Ysgrythyr Lâu allan wcdd i ddarllain yr Ysgrythyr
yn yr Eglwya) gynnyddu yn was-
tad fwyfvy mown gwybodaeth am
Dduw, a dýf od garu yn wreaoccaob
i oddi with ei gilydd. Ac, oblegid
ei wir Grerydd el hyn, y torrwyd ymaith Antbemau,
Respondau, Infitatoriau, a chyfryw
talra o üynyddoedd,
Ond, er ys y wag betbau ammherthynasol, ag
darfu newidii), torn, ac esgeuluao 'r oidd yn torri ewrd oyfan ddarllen-
dduwiol a'r weddus Drefn yina o iad yr Yagrythyr.
waith yr hen Dadau, trwy blannu
I mewn yn ei lie llistnrlau amliëu?.; Etto, gan nad oes fodd amgen na
Legondau, Uiaws o Attebion, GwersI, byddo angenrheidiol bod ymb«>ll
Adwer.-i gwelgion, Coffadwriaeth;m, lU'ol am bynny y gosodwyd yma
;

a Seneddoliou fel yn gyffredinol

; ryw Reolau, y rbai, megia nad yd>nit
pan ddechreuid un IJyfr o'r Bibl, ond ychydig o nifer, felly y maent
cyn darfod darllain tair neu bedair yn rh«Tdd, ao yn hawdd eu deall.
pennod o bono, y cwbl ond hyimy With bynny man chwi yma Drefn
i

a adewid b>'b ei ddavllain. Ac yn y am Weddlo, ac am ddarllain yr Y's-

wedd hon y dechreuid Llyir Ksay grythyT yn gwbl gyson a
L&n,
yn yr Adfent, a Liyi'r Genesis yn meddwl amcan yr hen Dadau, ao
ac
Septuafxsima; oitbr eu dechreu a o lawer yn fwy lleaol a eliymmwya
wneid yn unig, heb orpben eu dar- nâ'r im yr oeddid yn ddiweddar yn
llain byth. At tin ffunud yr arferid ei baifer. Y mae'n fwy llesol, o
am y liyfrau oraill o'r YsgrythyT aolios bi<i yma'n g;idu allan lawer
Lan. A cliyd â bynny, Ue mynnai o 1^'thau, o ba saw! y mae rhai beb
S. Paul, fod dywodyd y cyfryw laith fod yn wir, rhai j-n amheus, rhai yn
with y bobl yn yr Eglwya, ag a woe ao o ofor-goel ac nid ydys yn
;

alli-nt hwy ei deall, a cbaffael lle.sâd orueinio darllain dim ond pur wir
o'ichlywed y Gwasa ; Air Duw, yr Ysgrythyr Lan, neu'r
Eglwya hon o Loegr cyfryw a seilir ami yn eglur a byn- :

o iiynyddoedd) a ddarllenwyd yn ny yn y cyfryw laith a Tbrefn ag y

Liadin i'r bobl, yr hwn nid aydd eamwytkif a hawaai eu deall
 AM SEREMONIAU.
y Darllenwyr, a"r Gwrandawyr. Ao o bydd Esgob yr Esgobaeth
rnmae lief yd pi fwy cynimwys, }-n mewn dim petrusder, yna ere a all
gystal o herwydd ei fyrred, ac o anfon am hyspysrwydd at yr Arch-
herwydd eglured pi Drefn, a-c o her-
wydd bod y Rheolau >ti ychydig o
nifer, ao yn hawdd. ER bod yn osodedig, fod pob petb
a'r a ddarlleuir ac a gcnir yn
A lie bu cyn byn anirywiaeth yr Eslwys, yn yx lnitb Gynimee, er
mawr wrüi ddywcdyd a chanu yn mwyii adeiladu'r Gynnulloidfa : er
yr Eglwysi o fewn y Deymaa hon, bynny nid ydys yu tueddwl pan
rbai yn eanlyn Arfer Salisbury, rbai ddywedo neb Blyaain a Gosper gar.
Ariel He/ <Jf''i-dd. riiai Arii x JSan^or, traf, na ddichon era eu dywedyd ym
rbai Arfer Efrawg, a rhai eraill Ar- mba Iaitb bynnag a ddeallo.
fer Lincoln: yn awr o byu allan ni
bydd i'r boll Deyruas ond un Arfer. A phob sydd
Offeiriad a Dîacon
rwyniedig ddywedyd beunydd y
i

Ao yn gymmaint ag na ellir gosod Foreol a'r Brydnbawnol Y>"eddi, naill

dim allan gan inwyaf nior eglur, ag ai >ti neillduol, ai ar ostcg. oddi eithr
na chyfodo' petrusder wrth yinarier bod rbwystr an: ynt trwy glefyd, neu
o bono i ostegu pob cyf ryw ainraf-
: ran achoa arall tra angenrbeidiol.
ael (o ohyfyd yr un) ac am bender-
fynu pob rhyw betrusder yngbylch A'r Curad, sef y Periglor, a fo
y modd a'r wedd y niae deall, a yn gwasanaethu ym mhob Eglwys
gwneutbur, a chwblháu pob petb a Iwyf n>u GapeL, ac efe gartref. heb
1

gynhwysir yn y Llyfr hwn y cyf- luddias rhesymmol amo, a ddywed

;

ryw a fyddont yn cymmeryd dim y Gwasanaetb hwnnw yn yr Eglwya

mewn gwahanol foddion, a ant at blwyf neu'r Capel He y bo efe yn
KsjMb yr Esgobaeth. yr bwu wrth gwasanaethu ac a bair ganu clocb ;

ei ddoethineb a rydd drefn er llon- ìddo amser cymhesur, cyn y dech-

yddu a heddychu'r ddadl, trwy na reuo, modd y gallo'r bobl ddyfod 1
byddo'r drefn honno yn wrthwyneb wrando Gair Duw, ao i weddio gyd
i ddini a'r y sydd yn y Llyfr hwn. âgel

AM SEREMONIAU,
PAHAM Y DIDDYMMWYD RHAI, AC Y CEDWIR ERAILL.
"R Seremoniau arferedig yn yr Ao er nad yw oadw i

Eglwys, ag y bu eu codiad o S' rem. ni, o bono ei bun, ond peth

dîystyi ; etto nid baibyehan yngol-
wg Duw, yw troseddu a tborri L'rdd
a Rheolaetb gyftredin, trwy gyndyn-
id i wagedd ac ofer-goel eraill ; rwydd a dirmyg. Gumeler pub peth
a ddaethant i fewn i'r Eglwys trwy yn eich mysg Imedd ÿ..PauU mewn
Ddefosiwn ammhwyllog, ac o zel Trefn ueddáiâd a dyladwy. Yr hon
beb wybodaetb ac o herwydd cyd-
; Drefn nid eiddo 'r worm ei gosod;
ddwyn â hwynt ar y cyntaf, cyn- am bynny na chymmered neb arno
nyddasant i'w oam-arferu fwyfwy ac na ryfyged, na tbrefnu, na newid
beunydd a'r rhai hyn a ln-d.iasant,
; im Osodedk'ietli gyboedd neu gyff-
nid yn unig oblegid eu huflt-s, ond redin o fewn Eglwys Grist, ond y
h.-fyd •>t.!egid i.l.iyiit ddallu'r bobl sawl a elwir ac a awdurüodir yn
yn ddirfawr. a chaddugo Gogoniant gyfreithlawn 1 bynny.
Duw, eu torri >Tnaith, a'u bwrw
beibio'n llwyr: y mae eraill, y rhai A chan fod yn awr am ryw fedd-
er eu dycbymmygn gan ddyn, etto yliau gan IrtM o'n hauiser ni, hyd
gwelwyd yn dda eu erelw, er mwyn pan dybygo rbai yn belli pwysiawr
Trefn weddiw yn yr Eglwys «i'r hyn lii.v.ii fjilwybiid. ymado ft'r tipp}"n
bethydychymmygwyd hwy gyntat i U-iaf "'u NTeninniau, y maent t-lly
nid yn llai, nag o herwydd eu bud wedi ymroddi i'w ben Ddefodau;
yn gwasanaethu or Adeiladaeth, at y mae rbai befyd, o'r tu arall, â'u
yr hwn imedd yr Apostoli y dylid gwvn yn gymmaint arbobamheuth-
eyteirio pob petb a vrneler yu yr un. fel y cbwennychenl new] Idu
Eglwys. pob petb, a dirmygant yr beu cyai-
 :
belled, na fydd dim with eu
hwy ond y sy newyddbeth gwel-
wyd yii gymmwys, naedryehid eym-
maint 'i'ii foddMu a boddlonl yr un
o'r ddwyblaid, ag ar wneuthur wrth
fodd Duw, ac ar lea pob un o honynt
hwy. Ac t-tto, fid na rwystrer neb a
aller ei foddloni & Rbeswm
gosodir i lawr yma Aclnisi.m pen-
nodol, paham y bwriwyd ymaidi rai
o'r ÿereinoniau arfiavdig, a phahain
y eynhelir ao y cedwir eraill etto
ym rnhellach.
Rhai a fwriwyd yrnaith, oMegid
cynnyddasai .11 gorllaow a'u haml-
der yn y dyddiau diweddaraf byn,
byd on id aethai eu baich yn aiiudd-
efadwy; am y rhai y ewynoild H.Aw-
rbif.-di n irfnwr. In
oyflwt y
ou plegj
y fatb .an a baich, tra gwaxmaeth-
ai r amsor i wneuthur bynny jti
ddiaraw heb derfvsg. liithr betb a
ddywdasai S.Aifsfn, po
isereinoniau a art", rid yn ddiweddar
yn eiu plith ni, i'r rhai nid oedd y
Uiaws a arii-rid yn ei amser ei i'w
eystadlu? C'ymniaiiit oedd g".llrtwn
liaws ein Seremo;:i:.u, a _-;i.l o
honynt mor dywylL, hyd pan oedd-
ynt yn dyfysgu ac yn tywyllu, yn
bytrach mi; yn ir.ym ni ao yn josnd
allan Ddaioni Crist i ni. Heb law
liyn 1 gjd, nid Cvfrailh seremon-
inidd yw I tin - lirist (fel yr oedd
:- 1 ond rhai a oaodir allan fel y gallo
riian t'awr o Cvfrailh .ViVfWi eithr
Crefydd i w.asanaethu Duw, nid
eyiielyblaeth,
yiiitli-n-thiwi'd neu
yn rhyddid yr Ys-
irysgi.d, eilhr
pryd; Kan ymfnddli.iii
Si.'1-oiiinìiiaii
weddaidd.a
-iL'
-ynnifer o
a wa-,:inaotha
Kln-iila.-th dd't-viol; a'r
cyt'ryw as a ydynt gymmwya
roi pl
icddwl dyn gofio ei ddy-
ledawydd I/ilnw, trwyryw arwydd
i yn ein barn ni, fod i bob Gwlad ar-
eglur ac aml'.vi; i'w ndeiladaoth. I'm
mhellach etto: Vr acho-,
oocaf o ddiddymmu
iau, ydoedd hwy eyn
eu eani-arfer
belled, mown herwydd lall-
rlian o
ineb gau-grefyddol y rhai anghyw-
raint ao annysgedig, ac rlian
trwy annigonol gyliydd-dra'r eyf-
ryw a goisient eu helw a'u budd eu
hunain, yn hytrach na Gogoniant
Duw fel nad oedd bayaeli fodd i
; annywiu) Wledydd yn Ordinliadau
symmud y cam-ari'erau, a'r petU el to
yu aefylL
AM SEUEMONIAU.
1 odd Eithr yn awr, am y rhai ond antui
: a rwystrir, o herwydd cadw etto rat
o'r hen Seremoniau os ystyriant :
nad yw bosibl eynnal Trefu a Rhe-
ola'tii hedilyehil yn yr Kglwys heb
mi Seremoniau, e.int yn hawdd wil-
ed, fod aclins eyireithlawn iddynt
eglur, newid eu meddyliau. Ao os mawr
ganddynt fod yr un o'r rhai hen yn
s: iyii, o yn irell ganddynt lunio'r
;l
cwbl o newydd, eitlir gan iddynt
g: niattàu mai cynihwys yw caej
rhywSerrnioniau diau. He «eliir yn
;
dda alter yr hen, nid ova fodd idd-
jnt wrth nswm argyoeddi yr hen,
yn unig am eubod yn hen, hub
ddatgud'dio eu gwn 11 synwyr eu huu-
oanys -is felly y mac, hwy a
ddvli nt r-nirlj p-m-li iddynt
Mdirw>. dd.es mynnant
w ydil I'll 11. -in add
offach ganddynt
Undid) a «.'liyd-nordiad, uà Newi.
ia.tau, a Xewydd-wvniau, yr hyn
levnihi-lled aj v /all bynny gyttimo
ii gosod allan I'iydd iiri.it) y aydd
bob amser i'w i.i'bclyd. Ym mhell-
aeli etto; i'r eyfryw ni bydd aches
«w.lsai 'r eyriawn feio ar y Seremnniau a ad-
i
awyd : canya ruegia y owriwyd allan
y rhai a gam-arferid fwyat, ao a
(K-ildynt yh faieh ar Gydwybodau
dynii.n hobaelioa; f.dly'r Ueillagod-
t .-i wir rr inwyn Rheulaeth a Thret'n, ao
a ellir (ar achosion eyriawn) eu ham-
genu a'u newidio, ain byTiny nid yd-
vnt i'w ha mu yn un-fri ft Chyfraith
itduw. Ym mheUaeh drachefn Nid ;
Jut Seremoniau tj-wyll nan atlafar,
pob dyn ddirnad beth y maent >-n
ei arwyddocâu, ac ba ddefnydd i
y maent yn ifwaaanaothu fel nad ;
l-arferir hwy
i
1'refn
i
Genedl
>'r blaen.
nid
arall,
m Ao
nao yn
yn
i gyft"- gosod dim, namyn i'u Cenedl ein
i bun yn unig: canys eymhesur yw
feru'r eytryw ieremoniau a welont
pwysfawT- h«-y jm oreu i ddyrchafu Anrhyd-
rhai Sniiiia- edd a' Gnifiiniant Duw, a thebyncaf
i li.hvyn eu poll l'"ui'!edil lierllaivh
i
a dinviol. heb nao Amryfusedd U3
Choel-grefydd; a dodi o honynt
mewn yma th bethau eraill a ganfyddant
i
o amser bwy gilydd 5"n fwyaf eu
DjTiion.
 ;.

T DREFN PA WEDD Y GOSODIR DARLLAIN T

PSALLWYR.
Y Psallwyr a ddarllenir drosto
unwaith bob mis, fel y gosodir
too, ar 1'oreol a Phrydnhawnol
a drefnwyd na bo darllain uwch
law pedair neu bump o'r rhannau
hynny ar un amser.
Weddi: eithr yn Chteefror y dar- j
Ac ar ddiwedd pob Psalm, a phob
llenir 311 unig tiyd yr wythfed dydd cyfryw ran o'r bedwaredd Psalm ar
v_
ar hugain neuY nâwfed ar hugain )

or mis.
A He y mae i Ionawr, Mawrth, Gogoniant i'r Tad, ac i> ilah : ac
J/.íí, iror/'hii-li'if, Aw.tt, Hydref a.
i'r Yspryd Gián;
Khapfyr, un ar ddeg ar hu-rain o Megis yr oedd yn y dechreu, y mae
ddyddiau bob un, fe a ordeiniwyd yr awr Hon. ac y bydd
fod darllain. y dydd diweddaf o'r yn oes oesoedd. Amen.
misoedd hynny, y Psalmau a ddar-
llenwydy dydd o'rblaen, fel y pall >'r Nodicch, Fod y Psallwyr yn ean-
Psalmau ddechreu droeliefn y dydd
cyntaf o'r mis a fyddoiQ canlyn.
A lie y cyfrennir y bedwaredd oddi eithr amryw yehwanec-
Psalm ar bymtheg ar ol cant yn iadau yn y drydedd Psalm ar ddeg
ddwy ran ar hugain, a'i bod yn a'r edwaredd ar ddeg, y rhai a ar-
!

rhy hir i'w darllain ar unwaith, fe grephirrhwng cromfachau.

Y DREFN PA Y\-EDD Y GOSODIR DARLLAIN Y RKAN

ARALL O'R YSGRYTHYR LAN.
YR Hen Destament
yn Llithoedd cyntaf ar Foreol
a osodwyd
unrhyw
'r pedair Efengyl, neu
Lith appwyntiedig yn
a Phrydnhawnol Weddi ac felly y : . \.'\' i .
" • • •

rhan fwyaf o bono a ddarllenir un- air Efengyl.

waith bob blwyddyn, fel y cosodir Ar achlysuron.i'w cymmeradwyo
yn y Calendar. ,
gan
„. yr (Jrdinari, fe ellir, gyd a'i
Y Testament Newydd a osodwyd gydsyniad ef, ddarllen Llithoedd
yn ail Llithoedd, ar Foreol a Phryd- eraill yn lie y rhai a appwyntu yn
nhawnol Y\"eddi, ac a ddarllenir _' Calendar.
drosto mewn trefh bob blwy Idyn A rhaid yw nodi yma ; Pa bryd
ddwvwaith, unwaith yn v Bore, ac byddo Psalmau neu
v
.mwai-liyiiyP:- Lithoedd PrYod wedi eu gosod,
EpisT'-.Iau a'r Eia'^-yiau : oddi eithr salman a'r Llithoedd a ap-
y Datsruddiad. o'r Ir.rn y - ; tttier yn y drefn srvffredin yn y
.

ynunig rywLith' i wyntit :.-

;
•
r a'r Calendar (0 byddant
ar ddiwedd y flwyddyn, a rhai yn rhai gwahanol) a adewir heibio
Llithoedd P'iod appwntiedig ar am yr amser hwnnw.
amrywiol Wyliau. Xoder hefyd Ar achlysuron i'w
;

Ac i wybod pa Lithoedd a ddar- happwyntio gan .yr Ordinari. y gell-

llenir bob dydd edrych am y dydd
, ir, gyd â'i gydsyniad ef, arferyd
o'r Mis yn y Calendar canlynol; Psalmau eraill yn lie y rhai a a"p-
ac yno y cei y Pennodau a'r rhan- pwyntir yn y Psallwyr.
nau Bennodau a ddarllenir yn üs bydd i unrhyw I>ydd Gwyl yr
Llithoedd arForeola Purrdnhawn- apywyutiwyd iddo Lithoedd yn y
ol Weddi, oddi eithr y Gwylian l>a'den, ddigwydd syrthio ar Sul ag
Symmudol yn unis, y rhai nid
ydynt 3-n y Calendar a'r Ansym-
;

mudol, lie y gadewir gwafde yng Sul y Drindod, darllenir y Llith-

Xgholofn y. Llithiau
Llithiau. i Llithiau oedd appwwyntiedig i'r cyfryw Sul
Ptiod i'T holl ddyddiau hynny
hynn' a ond os syrth efe ar ryw Sul arall,
geir yn Nhalien y Llithoedd Priod . . Ì .
• 1
'
,

Os dywedir Gweddi Brydnhawnol äm y Iiydd Sul neu am y Dydd

ar ddwy weithiau gwahanol yn Gwyl, yrioldoethineb y Gweinidog.
yr un He addoliad ar unrh\-w Sul Hhaid yw nodi hefyd, y bydd i'r
oddi eithi Sul y bo iddo ddewis o Colect, yr Epistol, a'r Efengyl, a
ail Lithiau, fel yr appwyntir yn appwyntier am y Sul. wa«anaethu
bendant yn y Datlen,) gall jt ail dros yr holl wythnos ganlynol, lie
Lith ar yr ail waith fod, yn ol ni's trefnwyd yn amffenach yn y
doethineb y Gweinidog, yn unrhyw Llyfr bra.
 . .

1 LLITHTAU
Neiüditol neu bfiodol, i'w darllain ar Foreol a Phrydnhatcnol Weddi,
ar y Suliau, a Gwyliau eraill, trwy'r holl Fhvyddyn.

H LLITHIAU PrJOD I'R SULIAU.

Suliau yr
AdfetU.
Cyntaf

Suliau gtvedi
Kadolig Crist.
Cyntaf
Ail
Suliau gmedi'r
YstwyU.
Cyntaf
Ail
Trydydd ....
Pedwerydd ..
Pummed ....
Chweched...
Septuagcsima.
Llith.
1

2 Lith. Dat. —
Seragesima
Ctvincnmgetin

YGaran y.
YSut
Cyntaf . -19ff. 12 in. 30

Trydydd
Pedwerydd .

Pummed ....
Chweched ..
1 Llith.
2 Lith.

Dydd Pasg.
1 Llith.
2 Lith.

Suliau gmedi'r
Pasg.
Cyntaf—
1 L!;th. Kumeri 17
2 Lith.

Ail Numeri —
 ,

LLITHIAU PKIOD I'R SULIAU.

Sutiau gn-edi'i
Patg.
Trydydd ....
Pedwerydd .

Puinmed . . .

F Sulgnyn.
1 Llith, Ezeciel —36 a. 25
2 Lith, Act. 18 a. 24«
(19 a. 21
Suí y Drindod,
1 Llith. Esay
2 Lith. [
Dat.

Xoda.— Fod i*r Llithoedd appwyntkdig yn y Daflen nehod am y Seithfed Sul ar hugain
FiidTr Drindod, gael eu darllen bob amaer ar y Sul nesaf o flaen yr Adfent.
Oa bydd trydydd Gwa=ana.th ar Sulian, gall yr ail Lith i

unrhyw Beniio lod o'r pedair Efengyl, neu unrhyw Lith appw.
appwyi>liedig yn y Calendar í

pedair Ef'-ntryl, yn id d .-thui'l v Gw in:d -!'.

odrti
• v
eithr
it
; i ar y Soliaa
r ar
.
hynny i ba
>nliau hynn; I

dewia o ail Lithiau wedi cael on happ* ynii# yn bendant yn y Daflen uchod!
 LLITHIAU PRIOD VR DDYDIAU GWYLION.

St. Andreas.
1 Llith.
-12 a. 20 i a. 42
2 Lith.
Si. Thomas.
1 Llith.
2 Lith. loan
Nadolig Crist.
1 Llith.
2 Lith.
Si. Stephan.
1 Llith.
2 Lith.
St. loan Efang.
1 Llith.
2 Lith.
Dydd y Grvirioniaid.

Dydd or Enwaediad.
1 Llith.
2 Lith.
Ystrcyll.
1 Llith.
2 Lith.
Tioad St. Paul.
1 Llith.
2 Lith.
Puredigacth Mair
Formyil.
1 Llith.

St. Matthias.
1 Llith.
Cyfarchiad ein Har-
gtwyddes.
1 Llith.
Dydd Slerchur y Lludw.
2 Lith.'
Dydd Llun cyn y Pasg.
1 Llith.
2 Lith.
'Dydd Mawrth cyn y Pasg
I 1 Llith.
2 Lith.
Dydd Merchur cyn y Pasg.
1 Llith.
3 Lith.
Dydd Ion cyn y Pasg.
1 Llith.
2 Lith.
Gn<ener y Croglith.
1 Llith.
2 Lith.
Not Basg.
1 Llith.
2 Lith.
DyiW Llun Pasg.
1 Llith.
2 Lith.
 LLITHIAU PRIOD IR DYDDIAU GWYLION.

Dydd Uawrth Pasg.

1 Llith. 2 Bren.
2 Lith.

Esaj —
St. Phytip a St. logo.
1 LUth. Zechariah
2 Lith.
Dndd y Dyrchqfuel.
1 Llith.
2 Lith.
Vydd Uwiy Sul-
grvyn.

Dydd Marrrlh y Sui-

gwyn.
1 Llith. Miehah
2 Lith. 1 Thess.
Si. Barnabas.
1 Llith. Deuter. - N ah urn
2 Lith.
St. loan Fed.

!1 a. 15 i a. 23

2
Luc —
Bren.
3 o. 51
1 i

i
a. 16
a. 57

1 Lüth. Gen. — 1 a. 10 a. 18 Deu-.oro. -

St. Matthew.
1 Llith. 19 a. 15 1 Chronicl -

St. Mihangd.
1 Llith.
2 Lith.
St. Lut.
-
1 Lliti. Ecclcs.

Jer.

PSALMAU PRIOD AR DDYDDIAU PENNODOL.

I PLYGAI2). PLYOAIN. :
QOSPEB.
Psalm. 2 Psalm. 113
Y CALENDAB,
Y CALENDAE,
Y CALENDAR,
 Y CALENDAR,
GYP A THAFLEST Y LLITHIAU.
EBRILL SYDD IDDO XXX. O DDYDDIAU.
BOREOL WEDDI. PKYDNH. WEDDI.
Llith Gyntaf. I
Ail Ln LLITH GYNTAF.

Josua -iii. 2 Corinth.

KhLsiarfc, E.
Josua vi.
Ambros, K.
Josua — ix. iu 3

(xii. a. 14
xii. n.14 a xiii.
Galatiaid —

io. 21]

-iii

iv. a.
(v.

v.a.22ivi.

xiv. o. 24 « a. 47 vi.a.10

Philippiaid -

•iii

Colossiaid -
(«.21
xx. a. 27 i — i. a. 21 i

(xxi. ( (ii.n.f
— xxi. a. 5 Ü.O.S
 Y CALENDAR,
GYD A THAÎLEN Y LLITHIAU.
MAI SYDD IDDO XXXI. O DDYDDIAU.
BOREOL WEDDI. PRYDNH. WEDDI.
LLITfl Gtntaf. LLITH GYNTAF.

ISam.xxviii.ii.S
Caffael y Groes.
1 Samuel xxxi. xxii. a. 31 i a. 51 2 Samuel i.

n. iii. a. 17 xxii. a. 54
— xxiii. i a. 26 vii. i a. 18
S. loan Efang.
(ante port. Lat.
2 Sam. vii. o xxiii.(i.2C.
xxiii.

T — xvii. a. 24
«xviii. a. 18
— xix. i a. 24
xxi. i n. 15 I Tim. i. t a. 18
i.a.lSaii.
iii.

15 b
16 c
17 d viii. i «
- viii. ri

(i ix. a. 10

— xviii. £a.l7

Awstin, A. cy.
Caerg.
1 Bren .xxii-i «.41 Eolreaid-
Bede, Offeir.
2 Bron. ii.
— ii.aiii.
.24
SO C xi. a. 47 i
(xii. a. 20
31 d —xii. a. 20
 Y CALENDAR,
GYD A THAFLEN Y LLITHIAU.
MEHEFIN SYDD IDDO XXX. O DDYDDIAU.
BOKEOI WEDDI. PRYDXH. WEDDI.
Llith Gtntaf.

2 Bren. — xvii. i

(a. 24
2 Chron. — xii.

(to. 14
Boni. Es. a M.
2Chron. — six. xx. f a. 31
— xx.a.31axxi. xxii.

— xxvi.axxvii.
xxviiu 2 Bren. xviii. i

(«.9
- nix. a. 3 2 Chron. xxx. a
ii a. 21 (xxxi. o. 1
St. Barnabas, Ap.
2 Br. xviii.a.13 2 Br. xix. to. 20
xix. a. 20
Esay— xxxviii. 2 Chron. sxxiii.
(a. 9 i a. 21
2 Bren. — sxii. 2 Br. xxiii,io.21
sxiii. a. 21
(t xxiv. a. 8
Alban, Mer.
S.
2 Bren. xxv. n. 8 ii. Í i

Ezra iv.

Tii. iii. viii. a. 15

Edward, Bren.
iv.fo.32 x.fo.20
c v. 32 f v.
(0.17
v. a. 17

vii.

St. loan Fed.—

Neh.xiu.fo.15
Esther i.

Tmpryd.
Esther vi.
St. Feir, Apos.
Act. ix.ia.23
 Y CALENDAR,
GYD A THAFLEN Y LLITHIATT.
GORPHENHAF SYDD IDDO XXXI. O DDYDDIATJ.
BOREOL WEDDI.
Llith Gtntaf. Ail Litfi.

1
 Y CALENDAE,
GYD A THAPLEN Y LLITHIATJ.
AWST SYDD IDDO XXXI. O DDYDDIAU.
—
Y CALENDAB,
 T CALENDAE,
GYD A THAFLEN Y LLITHIAU.
HYDREF SYDD IDDO XXXI. O DDYDDIAU.
BOREOL WEDDI. I'RYDXH. WEDDI.
Llith Gtxtaf. Llith Gyntaf.

Ephesiaid — ii.

Obadiah.

r.a.22tvi.a.l0 Jonah —
Ffydd, F.
Jonah vi. a. 10
Mich. i. i Philippiaid i.

HaLacuc ii.

Edward, I
Habacuc- Seph. i. i a. 14
Seph. i. < ii.a.4
(ii.a.4
Haggai i.

Hag. ii. it 10 ii.a. 10

Etheldreda, F.
Zech. i. i a. 18 Zech.i.a.lfaii.
St. Luc, Efang.
Zechariah iii.

- 3dv. a. 23
(isv. n.ll
— IT. ÍI. 11

Crispin, M.
Zechariah iiv.
Malachi ii.

St. Simon a Í

Judas, App.
Doeth. i
 i ,

Y CALENDAR,
GYD A THAFLEN Y LLITHIAU.
TACHWEDD SYDD IDDO XXX. O DDYDDIATT.
WEDDL PRYDNH. WEDDI.
AIL LlTH. Llith Gyxtaf. Ail Lith.

Eccl.- i.ia.14
iii. n. 17 /«1.30
Leonard, C.
Eccl. v.

Í hilemon.
(f xxiv.
Hehreaifl— — xxiv.<

S. Martin, E. a C,
lEccl.xxiv.fo.24

c -mlx.fo.13
d Jlachutus, E.
Eccl. lli.fo.14
—
j

el xiiv. to.16
f IIuw. E- mIi.

j
Eccl.— li. a. 10 Bnnichi
g. Baruchiv. «.3'i Esay—
(a v.
A' Esay i. o. 21

b Edmund. B. a M
I Esay iii. to. 16
c
1
v. in. 18
Cecilia, F. a M.
Esay vi.

S.Clem. E. a M.
Esay.
.'.is

x. a. 39 ix..

xi.fc
Tmpryd.
-

Esay xix. ia. 15 xI.o.l7i c

St. Andrew, Ap.

 Y CALENDAR,
GYD A THAFLEN Y LLITHIAU.
KHAGFYK SYDD IDDO XXXI. O DDYDDIAU.
BOREOL WEDDI
Llitu Gyntaf.
Petr-iii. n.8
(i iv. o. 7
— xxii. a. 15 iv. a. 7
XXiV.
xxvl. ta.20

Nicolas, Esgob.
Esay xxix. i a. 9
xxx.ia.18
Vmdd. Mair F.
Esay - —
xxxi.

xxxv.
xl. a. 12

xli. a. 17
Luci, F. a Mer.
Esay xlii. a. lj
(i xliii. a. 8
- xliv. t a. 21 2 loan.

3 loan.

Judas.
Datgudd.-
Ü. a. 1

Si. Thomas, Ap.

Esay lv.

Ympryd.
Esay lix.
Nadolig Crist.
St. Stephan, M.
Si.Joan, Efang.
Gwirioniaid. —
Esay lxi.
lxiii.

Sylfestr, Es.
Esay — lxv. a. 8
 TAFLENNAU A THREFNAU Y GWYL1AÜ
SYMUCDOL A DISYMMTJDOL YNGHYD A"R DYDDIATJ
;

YMPBYD AO ARBEDRWYDD, TEWT'R HOLL

FLWY'DDYN.

CYFAIITT'YDDIADAU i wybod pa bryd y maJr

Gwyliau Symmudol yn dechreu.

T\YDD Pasg, ar ba un y mae"r llrill y-n sefyll, yw bob amser
J-J y Sul cyntaf wi-di'r Llawn Lleuad a s>Ttbio ar, nou nesaf ar
oL yr Unfed dydd ar liugain o Fawrth. Ac os digwydd y Llawn
'

Lleuad ar fìdil Sul, Dydil Pasg yw y Sul ar oL

i
Sul yr Adfent yw bob amser y Sul nesaf at Wyl S. Andreas,
|
pa un bynnag ai cyn ai gwedi.
rSejituajtesima "1
fXaw
JWyth
™ jSeraftesir.
A«ui 1 Cuincwa
vacesima f ISaith f
/
Wythnos oyn
y Pas?.
LCwadraitexima J (.ChwechJ
Sul v Gu-eddiau ) r 5 Wythnosl
I>ydd y ])yrct>ajael( J40 Nydd l -„„,,,.. rase-
YSuhwvn 1^1"
Wythnosf S*"*"^ Pasjr
Sul y Itnndod J L 8 WythnosJ

TAFLEN
OR HOLL WYLIATJ Y SYDD IW CADW YN EGLWY8
GYFTJNOL LLOEGR TRWY'R FLWYDDYN.
Yr holl Suliauyn y Flwyddyn.
rEnwaediad ein Harglwydd IESU GRIST.
Yr Ystwyll.
Troad S. Paul.
Puredigaeth y Fendigedig Forwyn,
S. Matthias yr Apostol.
Cytarchiad y Fendhredig Forwyn.
S. Man; jt Efangylwr.
S. Phulip a S. lain yr Apostolion.
Dyrchafael ein Harglwydd IESU GRIST.
S. Barnabas.
Genedigaetli S.loan Fedyddiwr.
S. Petr yr Apostol.
Dydd GwylJ S. Iaeo yr Apostol.
S. Bartliolomeus yr ApostoL
S. Matthew yr Apostol.
S. Mihangel a'r lioll Angylion.
S. Luc yr Efangylwr.
S. Simon a S. Judas yr Apostolion.
Yr holl Saint.
S.Andreas yr Apostol.
S. Tiiamas yr Apostol.
Nadolig ein Harglwydd.
S. Stephan y Merthyr.
S. loan yr Efangylwr.
. Y Sancteiddlân Wirionlald.
Dydd Llun a Dydd M^aiiTth Pasp
Dydd Llun a Dydd Mawrth Suigioyn.
 TAFLEN
O'E NOd WYLIAU, YHFRYDIAU, A DYDPIAIT ARB3CD.
RWYDD, I'W CADW YN Y FLWYDUYN.
'Nadollg ein Harglwydd.
Puredigatth y Fi-hdigrdig Fair Forwyn.
I'yfarrliia/l y IVudigrdig Forwyn.
Dydd Pome.
Dydd y Uyrchafael.
Y Sulgwyn.
S. Matthias.
S. limn Fedyddiwr.
S. Petr.
S. lago.
S. Bartholomew.
S. Matthew.
S. Simon a S. Judas.
S. Andreas.
S.Thomas.
Yr UoU Saint
Nodweh, Os syrth rhyw un o'r Dyddiau Gwyliau hyn ar Ddurtd
Llun, yna'r Xos Wyl neu'r Ynipryti a gc?dwir ar Ddydd Saaurrn,
ac uid ar y i'u/ neaaf o'i üaen.

Dyddiau Ymprffit, rieu Arbedrwydd.

I. Y
Deugain Nydd Garawys.
II. Dyddiau y Cyd-goriau, arj r\. y Swí cyntaf o'r Garawys.
y Pedwar Tymmor y rhai ( ) ± Gwyl y Sulgwyn.
ynt Ddydd Merchur, Dydd f
;
01 " .

") 3. y U o /-"«rti.

Owener, a Dydd Sadwrri, J L4. y 13 o Raicjyr.

IIL Tridiau y Gweddiau, y rhal yw Dydd IJun, Dydd Mawrth, a
Dydd Merchur o flacn Sanctaidd Ddydd Iou, nt^u DdyrcLafael
ein Harglwydd.
IV. Pob Dydd Gwener yn y flwyddyn, ond Dydd Nadolig Crist.

Dydd arbennig, t V hwn y irefnwyd Gwas-

anaeth neillduol.
Yr TTgeinfed Dydd o Fehefln.; sef y Dydd y dechreu-
odd dedwyddol Deyrnasiad ei Mawrhydi, y Frenhines
 TAFLEN I GAEL DYDD PASG,
O'R AilsKR PR8SKNN0L HYD Y FLWYDDYN 1899 OYFUIFBDIO,
YN 01. Y CALENDAR RHAQ-FLAENOL.

OIUD T HIS.

XIX.
VIIL

XV.
IV.

XLL
1.

XVII.
VI.
r
ì

TAFLEN ARALL I GAEL Y PASG

TAFLEN O'R GWYLIAÜ SYMMUDOL,
TAFLEN O'R GWYLIAU SYMMUDOL,
 i

TAFLEN O'R GWYLIAU SYMMUDOL,

TAFLEN
 TAFLENNAU
CYFFREDIN 1 GAEL Y LLYTHYREN SUL,
A LLEOEDD T PEIF1AU, YN T CALEKDAB.
TAFLEIV II.
 TREFN Y

WEDDI FOREOL,
BOB DYDD TRWY'R FLWYDDYN.

H Ar ddechreu'r Forcol Weddi, darllencd y Gweinidog, & lit/ uchel,

ryw tin neu ychwaneg o'r adnodau hyn oV Ysgrythyr Lân y rhai
sydd yn canhjn. Ac yna dyweded yr hyn y sydd ysgrifcnedig ar ol
yr unrhyw adnodau.

PAN ddychwelo'r annmviol

oddi wrth ei ddrygiohi yr
WHEN turneth
the wicked
away from
man
Ids
|hwn a wnaeth, a gwneuthur wickedness that he hath com-
I barn a chyfiawnder, hwnnw a mitted, and doeth that which is
geidw yn fyw ei enaid. Ezec. lawful and right, he shall save
xviii. 27. his soul alive. Ezek. xviii. 27.
Yr wyf yn cydnabod fy ngham- I acknowledge my transgres-
weddau, a'm pecbod sydd yn sions, and my sin is ever before
wastad ger fy mron. Psal. li. 3. me. Psal. b. 3.
Cuddia dy wyneb oddi wrth Hide thy face from my sins,
fy mhechodau, a dilea fy holl and blot out all mine iniquities.
anwireddau. Psal. li. 9. Psal. li. 9.
Aberthau Duw ydynt yspryd The sacrifices of God are a
drylliedig : calon ddrylliog, gys- broken spirit : a broken and a
tuddiedig, ODduw, ni ddir- contrite heart, O God, thou wilt
mygi. Psal. b. 1 7. not despise. Psal. b. 17.
Ilbwygwch eicb calon, ac nid Rend your heart, and not
ieicb dillad, ac ymclnvelwch at your garments, and turn unto
yr Arglwydd eicb Duw
: o ber- the Lord yeur God : for he is
wydd graslawn a tbrugarog yvv gracious and merciful, slow to
efe, hwyrfrydig i ddigofaint, a anger, and of great kindness,
mawr ei drugaredd, ac edifeiriol and repenteth him of the evil.
am ddrwg. Joel ii. 13. Joel ii. 13.
Gan yr Arglwydd ein y Duw To the Lord our God belong
/nae trugareddau a maddeuant, er mercies and forgivenesses, though
gvvrthryfelu o bonom i'w erbyn : we have rebelled against him :
ni wrandawsom chwaith ar lais neither have we obeyed the voice
yr Arglwydd ein Duw, i rodio yn of the Lord our God, to walk in
ei gyfreitbiau ef, y rbai a roddodd his laws which he set before us.
efe o'n blaen ni. Dan. ix. 9, 10. Dan. ix. 9, 10.
Cospa fi, Arglwydd, etto mewn O Lord, correct me, but with
barn ; nid yn dy lid, rhag it' fy judgement; not in thine anger,
 BOREOL WEDDI.
ngwneuthur yn ddiddym. Jer.
x. 24. Psal. vi. 1.
Edifarhêwch ; canys nesaodd
teyrnas nefoedd. St. Matt. iii. 2.
Mi a godaf, ac a âf at fy nhad,
ac a ddywedaf wrtho, Fy nhad,
pechais yn erbyn y nef, ac o'th
flaen dithau ; ac mwyach nid
ydwyf deilwng i'm galw yn fab
i ti. St. Luc xv. 18, 19.
Arglwydd, na'ddos i farn â'th
was ; o herwydd ni chyfiawnheir
neb byw yn dy olvvg di. Fsal.
cxliii. 2.
Os dywedwn nad oes ynom
bechod, yr ydyra yn ein twyllo
ein hunain, a'r gwirionedd nid
yw ynom. Os cyfaddefwn ein
pechodau, fFyddlon yw efe a
chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein
pechodau, ac y'n glanhao oddi
wrth bob anghyfiawnder. 1 loan
i. 8, 9.
FY anwyl gariadus frodyr, y
mae'r Ysgrythyr Lân yn
ein cynhyrfu, mewn amrywiol
fannau, i gydnabod ac i gyffesu
ein haml bechodau a'n han-
wiredd ; ac na wnelem na'u
cuddio na'u celu yngydd yr
Holl-alluog Dduw
ein Tad nefol;
eitbr eu cyíFesu â gostyngedig,
isel, edifarus, ac ufudd galon ;
er mwyn cafFael o honom fadd-
euant am danynt, trwy ei an-
drugaredd ef.
feidrol ddaioni a'i
Ac er y dylem ni bob amser a-
ddef yn ostyngedig ein pechodau
ger bron Duw ; etto ni a ddylem
yn bennaf wneuthur hynny, pan
ymgynhullom i gyd-gyfarfod, i
dalu di'olch am yr ami ddaioni
a dderbyniasom ar ei law ef, i
ddatgan ei haeddediccaf foliant,
i wrando ei sancteiddiaf Air ef,
ac i erchi y cyfryw bethau ag a
fyddo cymmwys ac angenrheid-
iol, yn gystal ar les y corph a'r
enaid. O herwydd paham myfi
a erfyniaf ac a attolygaf i chwi,
cynnifer ag y sydd yma yn bres-
lest thou bring me to nothing.
Jer. x. 24. Psal. vi. 1.
Repent ye ; for the Kingdom
of Heaven is at hand. St. Matt.
iii. 2.
I will arise, and go to fa- my
ther, and will say unto him, Fa-
ther, I have sinned against hea-
ven, and before thee, and am no
more worthy to be called thy son.
St. Luke xv. 18, 19.
Enter not into judgement with
thy servant, O
Lord ; for in thy
sight shall no man living be jus-
tified. Psal. cxliii. 2.
If we say that we have no sin,
we deceive ourselves, and the
truth is not in us : but, if we
confess our sins, he is faithful
and just to forgive us our sins,
and to cleanse us from all un-
righteousness. 1 St. John i. 8, 9.
DEARLY beloved brethren,
Scripture moveth us
the
in sundry places to acknowledge
and confess our manifold sins
and wickedness ; and that we
should not dissemble nor cloke
them before the face of Almighty
God our heavenly Father; but
confess them with an humble,
lowly, penitent, and obedient
heart ; to the end that we may
obtain forgiveness of the same,
by his infinite goodness and mer-
cy. And although we ought at
alltimes humbly to acknowledge
our sins beforeGod yet ought ;
we most chiefly so to do, when
we assemble and meet together
to render thanks for the great
benefits that we have received
at his hands, to set forth his
most worthy praise, to hear his
most holy Word, and to ask
those things which are requisite
and necessary, as well for the
body as the soul. AVherefore I
pray and beseech you, as many
as are here present, to accom-
 ; ; ;

BOREOL WEDDI.
ennol, gyd-dynnu á myfi â clialon pany me
with a pure heart, and
bur, ac â lleferydd ostyngedig, humble unto the throne
voice,
hyd yngorseddia'r nefol râd, of the heavenly grace, saying
gan ddywedyd ar fy ol i after me
U Cyffes giiffredin, iw
dyieedyd gan if A general Confession to be said of
yr /toll Gynnulleidfa ar ol y Gxvein- the whole Congregation after the
idog, gan ostwng ar eu gliniau oil. Jilinister, all kneeling.

HOLL-alluog Dduw a thru- ALMIGHTY and most mer-

garoccaf Dad ; Nyni a ciful Father ; We have err-
aethom ar gyfeiliorn allan o'th ed, and strayed from thy ways
íFyrdd di fel defaid ar gyfrgoll. like lost sheep. We have fol-
Nyni a ddilynasom orraod ar ara- lowed too much the devices and
canion a chwantau ein calonnau desires of our own hearts. We
ein hunain. Nyni a wnaethom yn have offended against thy holy
erbyn dysancteiddiol gyfreithiau. laws. We have left undone those
Nyni a adawsom heb wneuthur y things which we ought to have
pethau a ddylesym eu gwneuth- done; And we have done those
ur ; Ac a wnaethom y pethau things which we ought not to
ni ddylesym eu gwneuthur ; Ac have done ; And there is no
nid oes iechyd ynom. Eithr tydi, health in us. But thou, O Lord,
O Arglwydd, cymmer drugar- have mercy upon us, miserable
edd arnom, ddrwg weithredwýr offenders. Spare thou them, O
truain. Arbed di hwynt-hwy/O God, which confess their faults-
Dduw, y rhai sy'n cyffesu eu Restore thou them that are pe-
beiau. Cyweiria di'r sawl sydd nitent ; According to thy pro-
yn edifarus ; Yn ol dy addewid- mises declared unto mankind
w a hyspyswyd
Nghrist Iesu ein Harglwydd. A
i ddyn yng in Christ Jesu our Lord. And
grant, O most merciful Father,
chaniattà, drugaroccaf Dad, er ei for his sake ; That we may here-
fwyn ef; Fyw o honom rbag after live a godly, righteous, and
Haw mewn duwiol, union, a sobr sober life, To the glory of thy
fuchedd, I ogoniant dy sanct- holy Name. Amen.
eiddiol Enw. Amen.
1Î Y Gollyngdod, neu Faddeuant 1T The Absolution, or Remission of
pechodau, Vza ddatgan gan yr sins, to be pronounced by the Priest
Offeiriad yn ztnig, yn ei sefyll alone, standing; the people still
cV boll etto ar eu gliniau. kneeling.

YR Holl-alluog Dduw, Tad

Harglwydd Iesu Grist,
ein
ALMIGHTY God, the Father
of our Lord Jesus Christ,
yr hwn ni ddeisyf farwolaetb who desireth not the death of a
pechadur, eithr yn hytrach ym- sinner, but rather that he may
chwelyd o hono oddi wrth ei turn from his wickedness, and
anwiredd, a byw ; ac a roddes live ; and hath given power, and
allu a gorchymyn i'w Weinid- commandment, to his Ministers,
ogion, i ddatgan ac i fynegi i'w to declare and pronounce to his
bobl, sydd yn edifarus, Ollyng- people, being penitent, the Ab-
dod a Maddeuant am eu pechod- solution and Remission of their
au : Efe a bardyna ac a ollwng y sins He pardoneth and absolv-
:

rhai oil sydd wir edifeiriol, ac yn eth all them that truly repent,
ddiffuant yn credu i'w sanct- and unfeignedly believe his holy
eidcbol Efengyl ef. herwydd O Gospel. Wherefore let us be-
 ;
: ;
BOREOL WEDDI.
paliam attolygwn ni iddo ganiat-
tàu i ni wir edifeirwch, a'i Ys-
pryd Glàn ; fely byddo bodd-
lon ganddo'r pethau yr ydym
y pryd hwn yn eu gwneuthur,
a bod y rhan arall o'n bywyd
rhag Haw yn bur ac yn sanct-
eiddiol; moüd y delom o'r diwedd
i'w lawenydd tragy wyddol ; trvvy
Iesu Grist ein Harglwydd.
H Aitcbed y boll y ma, ac ar ddiwedd
pob tin o'r Gwedd'iau eraill, Amen.
H Yna y gostwng y Gweinidog ar
ei Ihiian, ac a ddywed Weddi V
Arglwydd â Uefuchcl; a"r bobl
hefyd ar eu gliniau, yn ei dywed-
yd gyd âg ef, yn y fan yma, ac ym
mho. /e bynnag arall yr arfcrir hi
ling Ngwasanaeth Duw.
EIN Tad, yr hwn wyt yn y
nefoedd, Sancteiddier dy
Enw. Deued dy deyrnas. By eld-
ed dy ewyllys ar y ddaear, Megis
v mae yn y nefoedd. Dyro i ni
heddyw ein bara beunyddiol. A
maddeu i ni ein dyledion, Fel y
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac
nac arwain ni i brofedigaeth
Eithr gwared ni rhag drwg
, Canys eiddot ti yw'r deyrnas,
A'r gallu, A'r gogoniant, Yn oes
oesoedd. Amen.
H Yna y dywed efe yn yr tin modd,
Arglwydd, agor ein gwefusau.
Atteb. A'n genau a fynega dy
foliant.
Offeirlad. Duw, brysia i'n
cynnorthwyo.
Atteb. Arglwydd, prysura i'n
cymmorth.
% Yna, a phaivb yn eu scfyll, yr
OJfeiriad a ddywed,
Gogoniant Tad, ac i'r Mab
i'r
ac i'r Yspryd Glân ;
Atteb. Megis yr oedd yn y
dechreu, y mae yr awr hon" ac y
bydd yn wastad : yn oes oesoedd.
Amen.
Offeiriad. Molwch yr Ar-
glwydd.
Atteb. Moliannus fyddo Enw'r
Arglwydd.
;
:
seech him to grant us true re-
pentance, and his holy Spirit,
that those things may please
him, which we do at this pre-
sent ; and that the rest of our life
hereafter may be pure, and holy
so that at the last we may come
to his eternal joy ; through Jesus
Christ our Lord.
*i The people shall answer here, and
at the end of all otherPrayers,
Amen.
11Then the Minister shall kneel,
and say the Lord's Prayer with
an audilile voice; the people aha
kneeling, and repeating it with
him, both here, and wheresoever
else it is used in Divine Service.
OUR Father, which art in
heaven, Hallowed be thy
Name. Thy kingdom come.
Thy will be done in earth, As it
is in heaven. Give us this day
our daily bread. And forgive
us our trespasses, As we forgive
them that trespass against us.
And lead us not into tempta-
tion ; But deliver us from evil
For thine is the kingdom, The
power, and the glory, For ever
and ever. Amen.
Then likewise he shall say,
II
O Lord, open thou our lips.
Answer. And our mouth shall
shew forth thy praise.
Priest. O God, make speed to
save us.
Answer. Lord, make haste
to help us.
1Î Here all standing up, the Priest
shall say,
Glory be to the Father, and
to the Son : and to the Holy
Ghost
Answer. As it was in the be-
ginning, is now, and ever shall
be world without end.
: A-
men.
Priest. Praise ye the Lord.
Answer. The Lord's Name be
praised.
 : ; ;

BOREOL WEDDI.
7 Yna y dywcdir, neu y cenir, y t Then shall be said or sung this
Psalm hon sifn canlyn; oddi eithr Psalm following: except on Eas-
ar Ddydd Pasg, ar yr hwn y mae ter-Day, upon which another An-
Anthem arall wcdi ei goscid : ac them is appointed ; and on the
ar y namyn un ugeinfed dydd o Nineteenth day of every Month
bob mis, 11% ddarlknir mo honi yn it is not to be read here, but in the
y fan hon, ond yn arferol gylch ordinary course of the Psalms.
y Psalmau.
Venite, exultemus Domino. Venite, exultemus Domino.
Psal. xcv. Psal. xcv.
DEUWCH, canwn i'r Ar- OCome, let us sing unto the
Lord : let us heartily rejoice
glwydd : ymlawenhâwn
yn nerth ein hiechyd. in the strength of our salvation.
Deuwn ger ei fron ef â di'- Let us come before his pre-
olch : canwn yn llafar iddo à sence with thanksgiving : and
Psalmau. shew ourselves glad in him with
Canys yr Arglwydd sy Dduw Psalms.
raawr a Brenhin mawr ar yr
: For the Lord is a great God :
holl dduwiau. and a great King above all gods.
Oblegid yn ei law ef y mae In his hand are all the corners
gorddyfnderau'r ddaear : ac efe of the earth : and the strength
b'iau uchelder y mynyddoedd. of the hills is his also.
Y môr sydd eiddo, canys efe The sea is his, and he made
a'i gwnaeth a'i ddwylaw a lun-
: it : and his hands prepared the
iasant y sychdir. dry land.
Deuwch, addolwn, a syrthiwn O come, let us worship, and
i lawr : a gostyngwn ger bron falldown and kneel before the
:

yr Arglwydd ein Gwneuthurwr. Lord our Maker.

Canys efe yw ein Duw ni a For he is the Lord our God
ninnau
defaid ei
m
ddwylaw.
bobl ei borfa
:

ef, a and we are the people of his pas-

ture, and the sheep of his hand.
:

Heddyw, os gwrandêwch sr To day if ye will hear his

ei leferydd, na chaledwch eich voice, harden not your hearts :

calonnau : megis yn yr ymry- as in the provocation, and as

sonfa, fel yn nydd profedigaeth in the day of temptation in the
yn yr anialwch ; wilderness
Lie y temtiodd eich tadau fi : \VTien your fathers tempted
y profasant fi, a gwelsant fy me : proved me, and saw my
ngweithredoedd. works.
Deugain mlynedd yr ymry- Forty years long was I grieved
sonais â'r genhedlaetn hon, a with this generation, and said :
dywedais : Pobl gyfeiliornus yn It is a people that do err in their
eu calonnau ydynt hwy, canys hearts, for they have not known
nid adnabuant fy ffyrdd. my ways.
Wrth y rhai y tyngais yn Unto whom I sware in my
fy Hid : na ddelent i'ra gor- wrath : that they should not en-
phwysfa. ter into my rest.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab Glory be to the Father, and to
ac Yspryd Glàn ;
i'r the Son : and to the Holy Ghost
yr oedd yn y dechreu,
T\Iegis As it was in the beginning, is
y mae
yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad": yn oes oesoedd. Amen. without end. Amen.
 ::: ;

BOREOL WEDDI.
f Then shall follow the Psalms in
T Ar ol fvyn y dilyn y Psalmau mewn order as they are appointed. And
trefn,megis y gosodwyd. Ac ar
at the end of every Psalm through-
ddiwedd yob Psalm trwifr flwydd-
out the Year, and likewise at the
yn, a'r tin modd ar ddiwedd y
end (i/Benedicke, Benedictus, Mag-
Benedicite, Benedictus, Magnificat,
nificat, and Nunc dimittis, shall be
a Nunc dimittis, y dywedir, repeated,

Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab Glory be to the Father, and to

ac Yspryd Glân ;
i'r the Son and to the Holy Ghost
:

Megis yr oedd yn y
Atteb.
dechreu, y mae yr awr hon, ac y
bydd yn wastad yn oes oesoedd. : be : world without end.
Amen.
*!t Yna y darllenir yn llawn llythyr,
â lleferydd uchel, y Llith gyntaf,
gree'di ei chymmeryd allan oV Hen
Destamcnt, megis ag y gosodwyd
torth y Calendar (oddi eithr bod
Llithiau pr'iod gosodcdig Vr Dydd
hwnnw.) Y
Gweinidog a ddar-
lleno, safed, ac ymchwclcd, megis
y galler ei glywed yn orcu
lawb oil a'r a fo yn brescnnol
ar ol hynny y dywedir, neu y cenir,
yn Gymraeg, yr Etnyn a elwir, Te
Deum Laudamus, beunydd trunfr
Iwllflwyddyn.
Answer. As it was in the be-
ginning, is now, and ever shall
A-
men.
II Then shall be read distinctly with
an audible voice the First Lesson,
taken out of the Old Testament,
as is appointed in the Calendar,
except there be proper Lessons as-
signed for that day : He that
readeth so standing and turning
himself, as he may best be heard
gun of all such as are present. And
Ac after that, shall be said or sung,
in English, the Hymn
called Te
Deum Laudamus, daily through-
out the Year.

*i O flaen pob Llith, y Gweinidog a ÌI Note, That before every Lesson the
ddywed, Yma y mae yn dechreu Minister shall say, Here beginneth
y cyfryw Bennod, neu Adnod o'r such a Chapter, or Verse of such a
cyfry w Bennod, o'r Llyfr a'r Llyfr Chapter, of such a Book : And af-
ac ar ol pob Llith, Yma y terfyn y ter every Lesson, Here endeth the
Llith gyntaf, neu, yr ail. First, or the Second Lesson.

Te Deum Laudamus. Te Deum Laudamus.

T\, gydnabyddwn
Dduw, a folwn
yn
: ti

Ar-
a
WE praise thee,
acknowledge thee to be the
O God : we

glwyddL Lord.
Yr holl ddaear a'th fawl di :
y All the earth doth worship
Tad tragywyddol. thee : the Father everlasting.
Arnat ti y llefa'r holl Angyl- To thee all Angels cry aloud :
ion y Nefoedd, a'r holl Nerth-
: the Heavens, and all the Powers
oetld o'u mewn. therein.
Arnat y llefa Cerubin a
ti To thee Cherubin, and Sera-
Seraphin â lleferydd ddibaid,
: phin : continually do cry,
Sanct, Sanct, Sanct : Arglwydd Holy, Holy, Holy Lord God :

Dduw Sabaoth. of Sabaoth ;

Nefoedd a Daear sydd yn Heaven and earth are full of
llawn : o'th Ogoniant. the Majesty of thy Glory.
:

Gogoneddus gôr yr Apostol- glorious company of the

The
ion a'th fawl di.
: Apostles praise thee.
:

Moliannus nifer y Prophwydi The goodly fellowship of the

a'th fawl di. Prophets : praise thee.
 ; ;

BOREOL WEDDI.
Ardderchog lu y Merthyri : The noble army of Martyrs :

a'th fawl di. praise thee.

Yr Eglwys Lân trwy'r holl The holy Church throughout
fyd : a'th addef di all the world : doth acknowledge
;
thee |
Y Tad : o anfeidrol Fawi- The Father : of an infinite
edd; Majesty
Dy anrhydeddus, wir : ac unig Thine honourable, true and :

Fab; only Son;

Hefyd yr Yspryd Glàn :
y Also the Holy Ghost : the
Diddanydd. Comforter.
Ti, Crist : yw Brenhin y Go- Thou art the King of Glory :

goniant. O Christ.
Ti yw tragywyddol Fab y : Thou art the everlasting Son :

Tad. of the Father.

Pan gymmeraist arnat war- When thou tookest upon thee
edu dyn ni ddi'ystyraist fru y
: to deliver man : thou didst not
Wyryf. abhor the Virgin's womb.
Pan orchfygaist boll nerth When thou hadst overcome
angau : yr agoraist Deyrnas Nef the sharpness of death : thou
i bawb a gredant. didst open the Kingdom of Hea-
ven to all believers.
Ti sydd yn eistedd ar Dde- Thou sittest atthe right hand
heulaw Dduw yngogoniant y : of God : in the Glory of the Fa-
Tad. ther.
Yr
a ddaw
m
ni yn credu mai Tydi
yn Farnwr arnom.
: come
We
:
believe
to
that thou shalt
be our Judge.
Gan hynny yr attolygwn i ti Wetherefore pray thee, help
gynnorthwyo dy weision y rbai : thy servants : whom thou hast re-
a brynaist â'th werthfawr Waed. deemed with thy precious blood.
Par iddynt gael eu cyfrif gyd Make them to be numbered
â'th Saint yn y Gogoniant tra-
: with thy Saints : in glory ever-
gywyddol. lasting.
Arglwydd, cadw dy bobl : a O Lord, save thy people : and
bendithia dy etifeddiaeth. bless thine heritage.
Llywia hwy : a dyrcha hwy Govern them : and lift them
yn dragywydd. up for ever.
Beunydd ac fyth : y clodforwn Day by day : we magnify
dydi ; thee
Ac anrhydeddwn dy Enw : And we worship thy Name :

byth ac yn oes oesoedd. ever world without end.

Teilynga, Arglwydd ein cadw
y dydd hwn yn ddibechod.
Arglwydd, trugarhâ wrthym :
trugarhâ wrthym.
Arglwydd, poed dy drugaredd
a ddêíarnom megis yr
ymddiried ynot.
yn
: Vouchsafe, O Lord : to keep
us this day without sin.
O Lord, have mercy upon us :
have mercy upon us.
O Lord, let thy mercy light-
: m en upon us
thee.
as our trust is in
:

Arglwydd, ynot yr ymddir- O Lord, in thee have I trust-

iedais : na'm gwaradwydder yn ed : let me never be confound-
dragywydd. ed.
 :

BOREOL WEDDI.
Neu'r Ganiad hon,
IT 1 Or this Canticle,
Benedicite, omnia Opera. Benedicite, omnia Opera.
CHWYCHWI Weith-
holl
OA11 ye Works of the Lord,
redoedd yr Arglwydd, ben- bless ye the Lord praise
:

dithiwch yr Arglwydd molwch: him, and magnify him for

a mawrhêwch ef yn dragywydd. ever.
Chwychwi Angylion yr Ar- O ye Angels of the Lord, bless
glwydd, bendithiwch yr Ar- ye the Lord praise him, and
:

glwydd molwch a mawrhèwch

: magnify him for ever.
ef yn dragywydd.
Chwychwi Nefoedd, bendith- O ye Heavens, bless ye the
iwch yr Arglwydd : molwch a Lord : praise him, and magnify
mawrhèwch ef yn dragywydd. him for ever.
Chwychwi'r Dyfroedd, sydd O ye Waters that be above
uwch ben y fFurfafen, bendith- the Firmament, bless ye the
iwch yr Arglwydd : molwch a Lord praise him, and magnify
:

mawrhêwch ef yn dragywydd. him for ever.

Chwychwi holl Nerthoedd yr O all ye Powers of the Lord,
Arglwydd, bendithiwch yr Ar- bless ye the Lord praise him,
:

glwydd molwch a mawrhêwch

: and magnify him for ever.
ef vn dragywydd.
Chwychwi Haul a Lleuad, ben- O ye Sun, and Moon, bless ye
dithiwch yr Arglwydd molwch
: the Lord : praise him, and mag-
a mawrhêwch ef yn dragywydd. nify him for ever.
Chwychwi Sery Nefoedd, ben- O ye Stars of Heaven, bless ye
dithiwch yr Arglwydd molwch: the Lord : praise him, and mag-
a mawrhèwch ef yn dragywydd. nify him for ever.
Chwychwi Gawodau a Gwlith, O ye Showers, and Dew, bless
bendithiwch yr Arglwydd mol-: ye the Lord : praise him, and
wch a rnawrhêwch ef yn dragy- magnify him for ever.
wydd.
Chwychwi Wntoedd Duw, O ye Winds of God, bless ye
bendithiwch yr Arglwydd : mol- the Lord : praise him, and mag-
wch a mawrhêwch ef yn dragy- nify him for ever.
wydd.
Chwychwi Dân a Gwres, ben- O ye Fire and Heat, bless ye
dithiwch yr Arglwydd molwch: the Lord : praise him, and mag-
a mawrhéwch ef yn dragywydd. nify him for ever.
Chwychwi Auaf a Haf, ben- O ye Winter and Summer,
dithiwch yr Arglwydd molwch: bless ye theLord praise him,:

a mawrhêwch ef yn dragywydd. and magnify him for ever.

Chwychwi Wlithoedd a Rh'ew- O ye Dews, and Frosts, bless
oedd, bendithiwch yr Arglwydd ye the Lord praise him, and
:

molwch a mawrhëwch ef yn magnify him for ever.

dragywydd.
Chwychwi Rew ac Oerfel, ben- O ye Frost and Cold, bless ye
dithiwch yr Arglwydd molwch
: the Lord : praise him, and mag-
a mawrhêwch ef yn dragywydd. nify him for ever.
Chwychwi la ac Eira, ben- O ye Ice and Snow, bless ye
dithiwch yr Arglwydd molwch: the Lord : praise him, and mag-
a mawrhêwch ef yn dragywydd. nify him for ever.
 BOREOL WEDDÍ.
Chwychwi Ndsau Dyddiau,a O ye Nights, and Days, bless
bendithiwch yr Arglwydd mol- : ye the Lord : praise him, and
wch a mawrhewch ef yn dragy- magnify him for ever.
wydd.
Chwychwi Oleuni a Thywyll- O ye Light and Darkness,
wch, bendithiwch yr Arglwydd : bless ye theLord praise him, :

molwch a mawrhewch ef yn and magnify him for ever.

dragywydd.
Chwychwi Fellt a Chymmyl- O ye Lightnings, and Clouds,
au, bendithiwch yr Arglwydd : bless ye theLord praise him, :

molwch a mawrhewch ef yn and magnify him for ever.

dragywydd.
Bendithied y Ddaear yr Ar- O let the Earth bless the
glwydd moled a mawrhâed ef Lord
: yea, let it praise him,:

yn dragywydd. and magnify him for ever.

Chwychwi Fynyddoedd a O ye Mountains, end Hills,
Bryniau, bendithiwch yr Ar- bless ye the Lord praise him, :

glwydd molwch a mawrhewch and magnify him for ever.

:

ef yn dragywydd.
Chwychwi holl Wrddion ye
Bethau ar y Ddaear, bendith- the Earth, bless ye the Lord
iwch yr Arglwydd molwch a : praise him, and magnify him for
mawrhewch ef yn dragywydd. ever.
Chwychwi Ffynhonnau, ben- O ye Wells, bless ye the
dithiwch yr Arglwydd molwch : Lord : praise him, and magnify
a mawrhewch ef yn dragywydd. him for ever.
Chwychwi Foroedd a Llifeir- O ye Seas, and Floods, bless
iaint, bendithiwch yr Arglwydd : ye the Lord praise him, and
:

molwch a mawrhewch ef yn magnify him for ever.

dragywydd.
Chwychwi Forfilod, ac oil O ye Whales, and all that
a'r sydd yn ymsymmud yn y move in the Waters, bless ye
Dyfroedd, bendithiwch yr Ar- the Lord praise him, and mag-
:

glwydd molwch
: a mawrhewch nify him for ever.
efyn dragywydd.
Chwychwi boll Adar yr Awvr, O all ye Fowls of the Air,
bendithiwch yr Arglwydd mol-
: bless ye theLord praise him,
:

wch a mawrhewch ef yn dragy- and magnify him for ever.

wydd.
Chwychwi holl Anifeiliaid ac O all ye Beasts, and Cattle,
Vsgrub'.iaid, bendithiwch yr Ar- bless ye theLord praise him, :

glwydd molwch a mawrhewch

: and magnify him for ever.
ef yn dragywydd.
Chwychwi Blant Dynion, ben- O ye Children of Men, bless
dithiwch yr Arglwydd molwch : ye the Lord : praise him, and
a mawrhewch ef yn dragywydd. magnify him for ever.
Bendithied Israel yr Ar- O let Israel bless the Lord :

glwydd moled a mawrhâed ef

: praise him, and magnify him for
yn dragywydd. ever.
Chwychwi Offeiriaid yr Ar-
glwydd, bendithiwch Ar- r O ve Priests of the Lord, bless
 ; ;

BOREOL WEDDI.
glwycld molwch a : mawrhêwch ye the Lord praise him, and
:

ef yn dragywydd. magnify him for ever.

Chwychwi Wasanaethwr yr Oye Servants of the Lord,
Arglwydd, bendithiwch yr Ar- bless ye the Lord praise him, :

glwydd molwch a mawrhêwch

: and magnify him for ever.
ef yn dragywydd.
Chwycliwi Ysprydion, ac En- Oye Spirits and Souls of the
eidiau'r cyfiawn, bendithiwch yr Righteous, bless ye the Lord :

Arglwydd molwch a mawr-

: praise him, and magnify him for
hêwch ef yn dragywydd. ever.
Chwychwi y rhai sanctaidd a O ye holy and humble men
gostyngedig o galon, bendith- of heart, bless ye the Lord :

iwch yr Arglwydd : molwch a praise him, and magnify him for

mawrhêwch ef yn dragywydd. ever.
Chwychwi Ananias, Azari'as, O Ananias, Azarias, and Mi-
a Misäel, bendithiwch yr Ar- sael, bless ye the Lord praise :

glwydd molwch a mawrhêwch

: him, and magnify him for
ef yn dragywydd. ever.
Gogoniant Tad, ac i'r Mab
i'r : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son and to the Holy Ghost;
:

Megis yr oedd yn y dechren, Aswas in the beginning, is

it

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
U Ym darllenir yn yr tin modd
y 11 Then shall be read in like manner
yr chymmeryd
ail L'tth, gxeedi ei the Second Lesson, taken out of
allan oV Testament Newydd. Ac the New Testament. And after
toedi hynny yr Emyn sifn ean- thai, the Hymn fotto-mng ; except
lyn ; oddi eithr pan ddigxvyddo Vw when that shall happen to be read
darllain ym mhennod y Dydd, nru in the Chapter for the Day, or for
yn yr Ejengyl ar Ddydd St. loan the Gospel on St. John Baptist's
Fedyddiwr. Day.
Benedictns. St. Luc i. 68. Benedictus. St. Luke i. 68.

BENDIGEDIG fyddo Ar- BLESSED be the Lord God

glwydd Dduw Israel canys : of Israel for he hath vi-
:

efe a ymwelodd ac a brynodd ei sited, and redeemed his peo-

bobl; ple ;

Ac a ddyrchafodd iachawdwr- Andhath raised up a mighty

iaeth nerthol i ni : yn nhÿ Dda- salvation for us in the house of :

fydd ei wasanaethwr ; his servant David

Megis y dywedodd trwy enau As he spake by the mouth of
ei sanctaidd Brophwydi : y rhai his holy Prophets which have :

oedd o ddechreuad y byd ;

been since the world began ;
Yr anfonai efe i ni ym wared That we should be saved from
rhag ein gelynion : ac oddi wrth our enemies and from the hands
:

ddwylaw pawb o'n digasogion ;

of all that hate us ;
Y gwnai efe drugaredd â'n To perform the mercy pro-
tadau : ac y cofiai ei sanctaidd mised to our forefathers and to :

Gyfammod ;
remember his holy Covenant
A'r llw yr hwn a dyngodd efe To perform the oath which
wrth ein tad Abraham sef bod : he sware to our forefather A-
iddo ganiattàu i ni, gwedi ein braham that he would give us ;
:
 ;

BOREOL WEDDI.
hvmwared wrth ddwylaw
ortdi That we being delivered out
ein gelynion, allu ei wasanaethu of the hand of our enemies :

ef yn ddi'ofn ; might serve him without fear ;

Mewn sancteiddrwydd a chyf- In holiness and righteousness
iawnder ger ei fron ef holl : before him : all the days of our
ddyddiau ein bywyd. life.
A thithau, Fab, a elwir yn And thou, Child, shalt be
Brcpbwyd i'r Goruchaf : canys called the Prophet of the High-
ti a âi o flaen wyneb yr Ar- est : for thou shalt go before
glwydd, i barottói ei fFyrdd the face of the Lord to prepare
ef; his ways ;

Ac i roddi gwybodaeth iach- To give knowledge of salva-

awdwriaeth i'w bobl ef : trwy tion unto his people : for the
faddeuant o'u pechodau, remission of their sins,
herwydd tiriondeb trugar- Through the tender mercy
etld ein Duw : trwy yr hon yr of our God : whereby the day-
ymwelodd â ni Godiad Haul o'r spring from on high hath visited
uchelder ; us;
1 roddi Uewyrch i'r rhai sydd To give light to them that sit
yn eistedd mewn tywyllwcn a in darkness, and in the shadow
chysgod angau ac i gyfeirio ein
: of death and to guide our feet
:

traed i ffordd tansmefedd. into the way of peace.

Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son and to the Holy Ghost ;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen.
: without end. Amen.
Tl Neu y Psalm Jinn, % Or this Psalm,
Jubilate Deo. Psalm c. Jubilate Deo. Psalm c.
CENWCH yn llafar i'r Ar-
glwydd, yr holl ddaear :
OBE joyful in the Lord, all
ye lands : serve the Lord
gwasanaethwch yr Arglwydd with gladness, and come before
mewn llawenydd, deuwch yn ei his presence with a song.
ydd ef mewn gorfoledd.
Gwybyddweh mai yr Ar- Be ye sure that the Lord he
glwydd sy Dduw efe a'n : is God it is he that hath made
:

gwnaeth, ac nid ni ein hunain ;

us, and not we ourselves we ;

ei bobl ef ydym, a defaid ei are his people, and the sheep of

borfa. his pasture.
Ewch i mewn i'w byrth ef à O go your way into his gates
di'olch, ac i'w lysoedd à moliant with thanksgiving, and into his
gennych : d'folchwch iddo, a courts with praise : be thankful
chlodforwch ei Enw. unto him, and speak good of
his Name.
Canysdaionus yw yr Ar- For the Lord is gracious, his
glwydd, a'i drugaredd sydd yn mercy is everlasting and h s :
:

dragywydd a'i wirionedd a

: truth endureth from generation
bery o genhedlaeth i genhedlaeth to generation.
byth. Glory be to the Father, and
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : to the Son : and to the Holy
ac i'r Yspryd Glân ;
Ghost
C2
 : ;

BOREOL WEDDI.
Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is
y niae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
II Yna y emir, neu y dywedir, Cred- II Then be sung or said the
shall
oV Apostol'wn, gan y Gwcinidog Apostles' Creed by the Minister
aV bolil, yn eu sefyll: oddi eithr y and the people, standing: except
dyddiau hynny yn vnig ar y rhai y only such days as the Creed of
gosodwyd Credo Sant Athanasius Saint Athanasius is appointed to
Vw ddarllain. be read.

CREDAF yn Nuw Dad Holl- Believe in God

the Father
gyfoethog, Creawuwr nef a I Almighty, Maker of heaven
daear : and earth
Ac yn Iesu Grist ei un Mab And in Jesus Christ his only
ef, einHarglwydd ni ; Yr hwn Son our Lord, Who
was con-
a gaed trwy yr Yspryd Glàn, A ceived by the Holy Ghost, Born
aned o Fair Forwyn, ddi'o- A of the Virgin Mary, Suffered
ddefodd dan Pontius Pilatus, A under Pontius Pilate, Was cru-
groeshoeliwyd, a fu farw, ac a cified, dead, and buried, He
gladdwyd ddisgynodd i uff-
; A descended into hell ; The third
ern ; Y trydydd dydd y cyfododd day he rose again from the
o feirw ; A esgynodd i'r nefoedd, dead, He ascended into heaven,
Ac y mae yn eistedd ar ddeheu- And sitteth on the right hand of
law Dduvv Dad Holl-gyfoethog; God the Father Almighty ; From
Oddi yno y daw i farnu byw a thence he shall come to judge
meirw. the quick and the dead.
Credaf yn yr Yspryd Glân ; Yr I believe in the Holy Ghost
Eglwys Lân Gatholig ; Cymmun The holy Catholick Church ;
y Saint ; Maddeuant Pechodau ; The Communion of Saints ; The
Adgyfodiad y cnawd, A'r Bywyd Forgiveness of sins ; The Re-
tragywyddol. Amen. surrection of the body, And the
life everlasting. Amen.
U Ac ar ol hynny, y G-cedd'iati hyn H And after that, these Prayers fol-
canlyn, a pliawb yn gostwng
sy'ii lowing, all devoutly kneeling; the
yn ddefosiynol ar eu gliniau ; y Minister first pronouncing with a
Gwcinidog yn gyutaf a lefara â loud voice,
Uefuchel,
Yr Arglwydd a fo gyd â chwi. The Lord be with you.
Atteb. A chyd â 'th yspryd Answer. And with thy spi-
dithau. rit.

Gweinidoij. Gweddiwn. Minister. Let us pray.

Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
wrthym.
Crist, trugarhâ Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.

f Yna the Minister, Clerks, and

y
r Gxveinidog, yr Ysgolltc'ig- f Then
ion, (Ci buhl, a ddywedant WeddVr people, shall say the Lord's Prayer
Arglwydd â lleferydd uchel. with a loud voice.
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.
ed dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As
y mae yn y nefoedd. Dyro i ni it is in heaven. Give us this day
 ;

BOREOL WEDDI.
heddyw ein bara beunyddiol- A our daily bread. And forgive
maddeu i ni ein dyledion, Fel y us our trespasses, As we forgive
maddeuwn r.i i'n dyledwyr. Ac them that trespass against us.
nac arwain ni i brofedigaeth ; And lead us not into tempta-
Eitbr gwared ni rhag drwg. tion ; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
« Yua y Gweinidog yn ei sefyll a If Then Vie Priest standing up shall
ddyxced, sny,

Arghvydd, dangos dy drugar- O Lord, shew thy mercy upon

edd arnom. us.
Attch. A chaniattâ i ni dy Anm-er. And grant us thy
iachawdwriaeth. salvation.
Offeiriad. Arglwydd, cadw y Priest. O Lord, save the
Frenhines. Queen.
Atteb. A gwrando ni yn dru- Answer. And mercifully hear
garog pan alwom arnat. us when we call upon thee.
Offeiriad. Gwisg dy Weinid.- Priest. Endue thy Ministers
ogion àg iawnder. with righteousness.
Atteb. A gwna dy ddewisol Answer. And make thy chosen
bobl vn llawen. people joyful.
Offeiriad. Arglwydd, cadw dy Priest. O Lord, save thy peo-
bobl. ple.
Atteb. A bendithia dy etifedd- Answer. And bless thine in-
iaeth. heritance.
Offeiriad. Arglwydd, dyro Priest. Give peace in our time,
dangnefedd yn ein dyddiau. O Lord.
Atteb. Gan nad oes neb arall Answer. Because there is none
a ymladd drosom, ond tydi, other that fighteth for us, but
Dduw, yn unig. only thou, God. O
Offeiriad. Duw, glanhâ ein Priest. O
God, make clean our
calonnau ynom. hearts within us.
Atteb. Ac na chymmer dy Answer. And take not thy
Yspryd Glân oddi wrthym. holy Spirit from us.
•"
Y>iii y ciiidyn tri Cltolect : y cyntaf, •I Then shall follow three Collects
oV Dydd, yr h-.cn afydd yr un ag the first of the Day, which shall
a osodir ar y Cymmitn; yr ail, am be the same that is appointed at
Dangnefedd ; y trydydd, am Has the Communion ; the second for
i fy-c yn dda. Air ddau Golect Peace ; the thiid for Grace tu live
diweddaf ni diyfiiewidir un a?nser, -well. And the two last Collects
ond en dywcdyd heunydd ar y shull never alter, but daily be said
Fureol Weddi irwy'r hull Jtwydd- at Morning Prayer throughout
yn, fel y caulyn ; a phawb ar eu all the y,ar, us followeth ; all
gUmatu kneeling.
Yr ail Golect, am Dangnefedd. The second for Peace.
Collect,

DUW,
tangnefedd
yr hwn wyt Awdwr
a charwr cyt-
OGod, who art the author
of peace and lover of con-
tundeb, yr hwn o 'tb iawn ad- cord, in knowledge of whom
nabod y mae'n buchedd dra- standeth our eternal life, whose
gywydd yn sefyll arno, a'th
J
service perfect freedom ; De-
is
wasanaeth sydd wir fraint Arn- ; fend us thy humble servants in
ddiffynnyni, dy ostyngedig weis- |
all assaults of our enemies ; that
ion, rhag holl ruthrau ein gelyn- j
we, surely trusting in thy de-
 : ;

BOREOL WEDD1.
ion ; trwy gwbl ymddiried yn
fel, fence, may not fear the power
dy amddiffyn di, nadofnom allu of any adversaries, through the
neb gwrthwynebwr, trwy nerth might of Jesus Christ our Lord.
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen. Amen.
Y trydi/dd Colect, am gael Gras. The third Collect, for Grace.
OArglwydd, nef'ol Dad, Holl- OLord, our heavenly Father,
alluog a thragywyddol Almighty and everlasting
Dduw, yr hwn a'n cedwaist God, who hast safely brought
yn ddi'angol hyd ddechreu'r
us to the beginning of this
dydd heddyw; Amddiffyn nyni day; Defend us in the same
ynddo à'th gadarn allu ; a with thy mighty power ; and
chaniattâ na syrthioin y dydd grant that this day we fall into
hwn mevvn un pechod, ac nad no sin, neither run into any
elom mewn heb rhyw berygl kind of danger; but that all
;

eithr bod ein holl weithredoedd our doings may be ordered by

wedi eu trefnu a'u llywio wrth thy governance, to do always
dy lywodraeth, i wneuthur yn that is righteous in thy sight
wastad y peth sy gyfiawn yn through Jesus Christ our Lord.
dy olwg di ; trwy Ie»u Grist ein Amen.
Harglwydd. Amen.
% Mewn Corait a Manmiu lle'r arfer- H In Quires and Places where they
ont game, yma y canlyn yr Ánthem. sing, here followeth the Anthem.
11 Yna y pttm Gweddi /iyn sy'n can-
f Then these five Prayers following
lyn a ddarllenir yma, oddi eithr are to be read here, except when
pan ddarllenir y Litani ; ac yna y
the Litany is read ; and then only
ddwy olaf yn unig a ddarllenir, the two last are to be read, as they
fel y maent gwedi eu cyjléu yno. are there placed.
Gweddi dros Fawrhydi'r Fren-
hines. A Prayer for the Queen's Ma-
OArglwydd, ein Tad nefol, jesty.
goruchel a galluog, Brenhin OLord our heavenly Father,
y brenhinoedd, Arglwydd yr ar- high and mighty, King of
glwyddi, unig Lywiawdwr y ty- kings, Lord of lords, the only
wysogion, yr hwn wyt o'th eis- Ruler of princes, who dost from
teddle yn edrych ar boll drigol- thy throne behold all the dwell-
ion y ddaear ; Ni a attolygwn ac ers upon earth; Most heartily
a erfyniwn i ti, edrych o honot yn we beseech thee with thy favour
ddarbodus ar ein grasusaf ddai- to behold our most gracious So-
onus Arglwyddes, y Frenhines vereign Lady, Queen VICTO-
VICTORIA; dcM\y ei ch yflawni RIA ; and so replenish her with
hi o ras dy Sanctaidd Yspryd, fel the grace of thy Holy Spirit, that
y bo iddi yn wastadol bwyso at she may alway incline to thy will,
dy feddwl, a rhodio yn dy ffordd and walk in thy way: Endue
Cynnysgaedda hi yn helaeth â her plenteously with heavenly
doniau nefol; caniattà iddi mewn gifts; grant her in health and
llwyddiant ac iechyd hir hoedl; wealth long to live; strengthen
nertha hi modd y gallo oresgyn her that she may vanquish and
a gorchfygu ei holl elynion ; ac overcome all her enemies; and
o'r diwedd, ar ol y fuchedd hon, finally, after this life, she may
bod iddi fwynhàu llawenydd a attain everlasting joy and feli-
dedwyddyd tragy wyddol ; trwy city ; through Jesus Christ our
lesu Grist ein Harglwydd. Amen. Lord. Amen.
 IîOREOL WEDDI.
Gweddi dros y Brenhinol Deulu. A Prayer for the Royal Family.
HOLL-alluog Dduw, ffynnon ALMIGHTY God, the foun-
pob daioni, yr ydym ni yn tain of all goodness, we hum-
ostyngedig yn attolwg i ti fen- bly beseech thee to bless Albert
dithio Albert Edward Tywysog Edward Prince of Wales, the
Cymru, Tywysoges Cymru, a'r Princess of Wales, and all the
Deulu: Cynnysg-
holl Frenhinol Royal Family Endue them with
:

aedda hwy a th Yspryd Glân ; thy holy Spirit; enrich them with
cyfoethoga hwy â'th nefol ras ; thy heavenly grace ; prosper
llwydda hwy â phob dedwydd- them with all happiness and ;

wcn a dwg hwy i'th dragy-

; bring them to thine everlasting
wyddol deyrnas; trwy Iesu Grist kingdom ; through Jesus Christ
ein Harglwydd. Arnen. our Lord. Amen.
Gweddi dros yr Offeiriaid a'r boll. A Prayer for the Clergy and
HOLL-gyfoethog a thragy- people.
wyddol Dduw, yr hwn wyt ALMIGHTY and everlasting
yn unig yn gwneuthur rhyfedd- God, who alone workest
cdau; Danfon lawr ar ein Hes-
i great marvels; Send down upon
gobion a'n Curadiaid, a'r holl our Bishops, and Curates, and
gynnulleidfaon a orcliymynwyd all Congregations committed to
dan eu gofal hwynt, iacliol their charge, the healthful Spi-
Yspryd dy ras ac fel y gall-
; rit of thy grace ; and that they
ont wir ryngu bodd i ti, tywallt may truly please thee, pour up-
arnynt ddyfal wlith dy fendith. on them the continual dew of thy
Caniattâ hyn, Arglwydd, er an- blessing. Grant this, O Lord, for
rhydedd ein Dadleuwr a'n Cyf- the honour of our Advocate and
ryngwr, Iesu Grist. Amen. Mediator, Jesus Christ. Amen.
Gweddi o waith St. Chrysostom. A Prayer of St. Chrysostom.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who hast
a roddaist i ni ras y pryd given us grace at this time
hwn, trwy gyfundeb a chyd-gyf- with one accord to make our
arch, i weddi'o arnat ac wyt; common supplications unto thee;
yn addaw, pan ymgynhullo dau and dost promise, that when two
neu dri yn dy Enw, bod i ti or three are gathered together in
ganiattàu eugofynion: Cyflawna thy Name thou wilt grant their
yr awr hon, O Arglwydd, ddy- requests : Fulfil now, Lord, O
muniad a deisyfiad dy weision, the desires and petitions of thy
fel y bo tnwyaf buddiol iddynt; servants, as may be most ex-
gan ganiattâu i ni yn y byd hwn pedient for them ;
granting us
wybodaeth am dy wirionedd, ac in this world knowledge of thy
yn y byd a ddaw, fywyd tragy- truth, and in the world to come
wyddol. Amen. life everlasting. Amen.
2 Cor. xiii. 2 Cor. xiii.

GRAS ein
Grist, a
Harglwydd Iesu
chariad Duw, a
THE grace of our Lord Jesus
and the love of God,
Christ,
chvindeithas yr Yspryd Glân, a and the fellowship of the Holy
fyttdo gyd â ni oil byth byth- Ghost, be with us all evermore.
oedd. Ämen. Amen.
Vina y d'nxedd Trefn y Foreol Weddi trwy'r Flwyddyn.
 TREFN Y

WEDDI BRYDNHAWNOL,
BOB DYDD TRWY'R FLWYDDYN.

% Ar ddeehretir Weäàì Brydnha-vnol , âarllcned y Grceinidoç, á lief uchel,

ryw un neu ychwaneg or adnodau hyiioV Ysgryiliyr Làn y rhai sydd
yn canlyn. Ac yna dyweded yr lujn y sydd ysgrifenedig ar ol yr un-
rhyw adnodau.

PA N ddychwelo 'r annuw iol \\T HEN

* \
the wicked man
oddi wrth ei ddrygioni yr turneth away from his
hwn a wnaeth, a gwneuthur wickedness that he hath com-
barn a chyfiawnder, hwnnw a mitted, and doeth that which
geidw yn i'yw ei enaid. Ezec. is lawful and right, he shall
xviii. 27. save his soul alive. Ezek. xviii.
Yr wyf yn eydnabodfyngham- 27.
weddau, a'm pechod sydd yn I acknowledge my transgres-
wastad ger fy mron. Psul. li. 3. sions, and my sin is ever before
Cuddia dy wyneb oddi wrth me. Psal. li. 3.
fy mhechodau, a dilea fy holl Hide thy face from my sins,
anwireddau. Psal. li. 9. and blot out all mine iniquities.
Aberthau Duw ydynt yspryd Psal. li. 9.
drylliedig: calon ddrylliog, gys- The sacrifices of God are a
tuddiedig, O
Dduw, ni ddir- broken spirit : a broken and a
mygi. Psal. li. 17. contrite heart, O God, thou wilt
"Rhwygwch eich calon, ac nid not despise. Psal. li. 17.
eich dillad, ac vmchwelwch at Rend your heart, and not
yr Arghvydd eicli o her-Duw : your garments, and turn unto
wydd graslawn a thrugarog yw the Lord your God for he is :

efe, hwyrfrydig i ddigofaint, a gracious and merciful, slow to

mawr ei drugaredd, ac edifeiriol
am ddrwg. Jöel ii. 13.
Gan yr Arghvydd ein Duw
y mae trugareddau
er gwrthryfelu o honom i'w er-
byn : ni wrandawsom chwaith
anger, and of great kindness,
and repenteth him of the evil.
Joel ii. 13.
a maddeuant, To the Lord our God belong
mercies and forgivenesses, though
we have rebelled against him :

ar lais yr Arghvydd ein Duw, neither have we obeyed the voice

i rodio yn ei gyfreithiau ef, y of the Lord our God, to walk in
rhai a roddodd efe o'n blaen ni. his laws which he set before us.
Dan. ix. 9, 10. Dan. ix. 9, 10.
Cospa fi, Arghvydd, etto mewn O Lord, correct me, but with
barn ; nid yn dy lid, rhag it' fy judgement; not in thine anger,
 PRYDNHAWNOL WEDDI.
ngwneuthur yn ddiddym. Jer. lest thou bring me to nothing.
x. 24. Psal. vi. 1. Jer. x. 24. Psal. vi. 1.

Edifarhêwch ; canys nesaodd Repent ye; for the Kingdom

veyrnas nefoedd. St. Matt. iii. 2. of heaven is at hand. St. Matt.
Mi a godaf, ac a âf at t'y nhad, iii. 2.
ac a ddywedaf wrtho, Fy nhad, I and go to my fa-
will arise,
pechais yn erbyn y net', ac o'th ther, and will say unto him, Fa-
flaen dithau, ac mwyach nid ther, I have sinned against hea-
ydwyf deilwng i'm gahv yn fab ven, and before thee, and am no
St. Luc xv. 18, 19.
l ti. more worthy to be called thy son.
Arglwydd, na ddos i farn â'th St. Luke xv. 18, 19.
was o herwydd ni chyfiawnhêir
; Enter not into judgement with
neb byw yn dy olwg di. Psal. thy servant, O Lord ; for in thy
cxliii. 2. sight shall no man living be jus-
Os dywedwn nad oes ynom tified. Psal. cxliii. 2.
becbod, yr ydym yn ein twyllo we say that we have no sin,
If
* ein hunain, ar gwirionedd nid we deceive ourselves, and the
; yw ynom. Os cyfaddefwn ein truth is not in us : but, if we
i
pechodau, ffyddlon yw efe a confess our sins, he is faithful
chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein and just to forgive us our sins,
pechodau, ac y'n glanhao oddi and to cleanse us from all un-
wrth bob anghyfiawnder. 1 loan righteousness. 1 St. John i. 8,

i. 8, 9. 9.

FY anwyl gariadus frodyr, y DEARLY beloved brethren,

mae'r Ysgrythyr Lân yn the Scripture moveth us
ein cynhyrfu, inewn amrywiol in sundry places to acknowledge
I fannau, i gydnabod ac i gyffesu and confess our manifold sins
ein haml bechodau a'n han- and wickedness ; and that we
wiredd ; ac na wnelem na'u should not dissemble nor cloke
;
cud<lio na'u celu yngydd yr them before the face of Almighty
|
Holl-alluog Dduw ein tad nefol; God our heavenly Father; but
i
eithr eu cyfFesu à gostyngedig, confess them with an humble,
isel, edifarus, ac ufudd galon ; lowly, penitent, and obedient
I
er mwyn cafFael o honom fadd- heart ; to the end that we may
! euant am danynt, trwy ei an- obtain forgiveness of the same,
feidrol ddaioni a'i drugaredd ef. by his infinite goodness and mer-
t
Ac er y dylem ni bob amser although we ought at
cy. And
addef yn ostyngedig ein pech- humbly to acknowledge
all times
odau ger bron Duw; etto ni a our sins before God ; yet ought
ddylem yn bennaf wneuthur we most chiefly so to do, when
hynny, pan ymgynhullom i gyd- we assemble and meet together
gyfartbd, i dalu di'olch am yr ami to render thanks for the great
ddaioni a dderbyniasom ar ei benefits that we have received
law ef, i ddatgan ei haeddedic- at his hands, to set forth his
caf foliant, i wrando ei sanct- most worthy praise, to ljear his
eiddiaf Air ef, ac i erchi y cyf- most holy Word, and to ask
ryw bethau ag a fyddo cymmwys those things which are requisite
ac angenrheidiol, yn gystal ar les and necessary, as well for the
y corph a'r enaid. O herwydd body as the soul. Wherefore I
paham myfi a erfyniaf ac a at- pray and beseech you, as many
 PRYDNHAWNOL WE DDL
tolygaf i chwi, cynniferag y sydd as are here present, to accom-
yma yn bresennol, gyd-dynnu â 1>any me with a pure heart, and
myfi â chalon bur, ac â lleferydd mmble voice, unto the throne
ostyngedig, hyd yngorseddfa'r of the heavenly grace, saying
nefol rad, gan ddywedyd ar fy after me :

ol i;

1Í Cyffes gyffredm, fw âywedyd gan 1 A general Confession to he said of

yrholl QynnuUeidfa, ar ol y Gwcin- the whole Congregation after the
idug, gan ostwngur eu gliniau oil. Minister, all kneeling

HOLL-alluog Dduw a thru- ALMIGHTY and most mer-

garoccaf Dad ; aNyni ciful Father ; We have err-
aethom ar gyfeiliorn allan o'th ed, and strayed from thy ways
ffyrdd di fel defaid ar gyfrgoll. like lost sheep. We have fol-
Nyni a ddilynasom ormod ar am- lowed too much the devices and
canion a chwantau ein calonnau desires of our own hearts. We
ein hunain. Nyni a wnaethom have offended against thy holy
yn erbyn dy sancteiddiol gyf- laws. We have left undone
reithiau. Nyni a adawsom heb those things which we ought to
wneuthur y pethau a ddylesym have done; And we have done
eu gwneuthur ; Ac a wnaeth- those things which Ave ought
om y pethau hi ddylesym eu not to have done ; And there
gwneuthur Ac nid oes iechyd
;
is no health in us. But thou,
ynom. Eithr tydi, Ü Arglwydd, O Lord, have mercy upon us,
cymmer drugaredd arnom, ddrwg miserable offenders. Spare thou
weithredwr truain. Arbed di them, O God, which confess
hwynt-hwy, O Dduw, y rhai their faults. Restore thou them
sy'n cyffesu eu beiau. Cyweiria that are penitent ; According
di'r sawl sydd yn edifarus ; Yn to thy promises declared unto
oldy addewidion a hyspysvvyd i mankind in Christ Jesu our
ddyn yng Nghrist Iesu ein Har- Lord. And grant, O most mer-
glwydd. A chaniattà, drugaroccaf ciful Father, for his sake ; That
Dad, er ei fwyn ef ; Fy w o honom we may hereafter live a godly,
rhag Haw raewn duwiol, union, righteous, and sober life, To
a sobr fuchedd, I ogoniant dy the glory of thy holy Name.
sancteiddiol Enw. Amen. Amen.
1Ì Y Golly ngdod, neu Faddeuant pech- H The Absolution, or Remission of
odau, Vw ddatgan gun yr Ojfririad sins, to be pronounced by the Priest
yn tinig, yn ei scfyll ; aV bobl etto alone, standing ; the people still

ar eu gliniau. kneeling.

YR Holl-alluog
ein Harglwydd Iesu Grist,
Dduw, Tad ALMIGHTY God, the Father
of our Lord Jesus Christ,
yr hwn ni ddeisyf farwolaeth who desireth not the death of a
pechadur, eithr yn hytrach ym- sinner, but rather that he may
chwelyd o hono oddi wrth ei turn from his wickedness, and
anwiredd, a byw ; ac a roddes live ; and hath given power, and
allu a gorchymyn i'w Weinid- commandment, to his Ministers,
ogion, i ddatgan ac i fynegi i'w to declare and pronounce to his
bobl, sydd yn edifarus, Ollyng- people, being penitent, the Ab-
dod a Maddeuant am eu pech- solution and Remission of their
odau: Efe a bardyna ac a ollwng sins He pardoneth and absolv-
:

y rhai oil sydd wir edileiriol, ac ed! all them that truly repent,
 ; :

PRYDXHAWXOL WEDDI.
yn ddiffuant yn credu i'w sanct-
eiddiol Efengyl ef. O herwydd
! paham attolygwn ni iddo gan-
t ìattàu i ni wir edifeirweh, a'i Ys-
pryd Glàn fel y byddo bodd-
; that those things may please
i Ion ganddo'r pethau yr ydym
!
pryd hwn yn eu gwneuthur a
i bod y rhan arall o'n bywyd rhag
llaw yn bur ac yn sancteidtliol
modd y delom o'r diwedd i'w
lawenydd tragy wyddol trwy le-;
su Grist ein Harglwydu. Amen.
% Yna y gostwng y Gweinidog ar ei
Union, ac a ddyzeed JVeddi'r Ar-
glwydd à Uefuchel; o'r lobl hefyd
ar eu gimiau, yn ei dyu-edyd gyd
age/.
and unfeignedly believe his holy
Gospel. Wherefore let us be-
seech him to grant us true re-
pentance, and his holy Spirit,
y him, which we do at this pre-
; sent ; and that the rest of our
life hereafter may be pure, and
holy; so that at the last we
may come to his eternal joy;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
Í Tlicn the Minister shall kneel, and
say the Lord's Prayer ; the people
and repeating it with
also kneeling,
him.

;
T7IX
-I-j
Tad, yr
nefoedd,
hwn wyt yn y
Sancteiddier dy
OURheaven,
Father, which
Hallowed be thy
art in

I Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.

ed dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be "done in earth, As it
I v niae yn y nefoedd. Dyro i ni is in heaven. Give us this day
Í
heddyw ein bara beunyddiol. A our daily bread. And forgive
I
maddeu i ni ein dyledion, Fel y us our trespasses, As we forgive
|
maddeu wn ni i'n dyledwvr. Ac them that trespass against us.
Í
nac arwain ni i brofedigaeth ; And lead us not into tempta-
! Eithr gwared ni rhag drwg : tion ; But deliver us from evil
Canys eiddot yw 'r deyrnas, For thine is the kingdom, The
i

;
A 'r gallu,
oesoedd. Amen.
ti

A'r gogoniant, n
oes power, and the glory, For ever
and ever. Amen.
% Yna y dyu-ed cfe yn yr un modd, Then likewise he shall say,
1Í

lArglwydd, agor ein gwefusau. O Lord, open thou our lips.

Atteb. A'n genau a fynega dy Answer. And our mouth shall
foliant. shew forth thy praise.
Offeiriad. Duw, brysia i'n cyn- Priest. O God, make speed to
nortbwyo. save us.
Atteb. Arglwydd, prysura i'n Answer. O Lord, make haste
cy minor th. to help us.
\ Vna, a pfiaxcb yn eu sefyll, yr f Here all standing up, the Priest
Offeiriad a ddy-wed', shall say,
Gogoniant Tad, ac i'r Mab
i'r : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glán ; the Son and to the Holy Ghost ;
:

Atteb. Megis yr oedd yn y Answer. As it was in the be-

dechreu, y mae yr awr hon, ac ginning, is now, and ever shall
y bydd yn wastad yn oes oes-
: be world without end.
: A-
oedd. Amen. men.
Offeiriad. Molwch yr Ar- Priest. Praise ye the Lord.
glwydd.
Atteb.JMoHannus fyddo Enw'r Answer. The Lord's Name be
Arglwydd. praised.
 ;

PRYDNHAWNOL WEDDI.
H Yna y dywedir, neu y cenir, y 1Î Then shall be said or sung the
Psalmau meten trefn, megU y Psalms in order as they are ap-
gosodwyd lewy. Yna Lllih oV Hen pointed.Then a Lesson of the Old
Destament, megis tig yr gosodteyd. Testament, as is appointed. And
Ar ol hynny, y Magnificat (neu after that, Magnificat (or the Sums
Can y fendigedig Fair Forwyn) of the blessed Virgin Mary) w
yn Gymraeg, megis y cav.lyn. English , as fuUoweth.

Magnificat. St. Luc i. Magnificat. St. Luke i.

FYglwydd enaid a fawrhâ yr Ar-

a'm hyspryd a law-
:
MY Lord
soul
:
doth magnify the
and my spirit hath
enychoddyn Nuw fy Iachawdwr. rejoiced in God my Saviour.
Canys efe a edrychodd ar : For he hath regarded : the
ostyngeiddrwydd ei wasanaeth- lowliness of his hand-maiden.
yddes.
Oblegid wele, o hyn allan : For bçhold, from henceforth :

yr holl genhedlaethau a 'iri geilw all generations shall call me

yn wj'nfydedig. blessed.
Canys yr hwn sydd alluog a For he that is mighty hath
wnaeth i mi fawredd a sanct- : magnified me and holy is his :

aidd yw ei Enw ef. Name.

drugaredd sydd yn oes
A'i And his mercy is on them
oesoedd ar y rhai a'i hofnunt
: that fear him : throughout all
ef. generations.
Efe a ddangosodd nerth á'i He hath shewed strength with
fraich : efe a wasgarodd y rhai his arm he hath scattered the
:

beilchion ym mwriadau eu ca- proud in the imagination of

lonnau. their hearts.
Efe a dynnodd i lawr y cedyrn He hath put down the mighty
o'u heisteddfaau ac a ddyrchaf-
: from their seat : and hath ex-
odd y rhai isel radd. alted the humble and meek.
Efe a lanwodd y rhai newynog He hath filled the hungry
â phethau da : ac a anfonodd with good things and the rich :

ymaith y rhai goludog mewn he hath sent empty away.

eisiau. He remembering his mercy
Efe a gynnorthwyodd ei was hath holpen his servant Israel :

Israel, gan gofio ei drugaredd : as he promised to our forefa-

fel y dywedodd wrth ein tadau, thers, Abraham and his seed, for
Abraham a'i had, yn dragywydd. ever.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Alab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glàn ;
the Son and to the Holy Ghost
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
% Neu ynte y Psalm hon; oddi eithr H Or else this Psalm; except it be on
ar y namyn tin ugeinfed dydd o'r the Nineteenth. Day of the Mouth,
inis, pan ddarllenir hi yn lihrefn when it is read in the ordinary

gyjf'rcdin y Psalmau. Course of the Psalms.

Cantate Domino. Psal. xcviii. Cantate, Domino. Psal. xcviii.
CENWCH i'r Arglwydd gan-
OSing unto the Lord a new
iad newydd canys efe a
: song for he hath done
:

wnaeth bethau rhyfedd à'i : |

marvellous things.
 : ;

PRYDNHAWXOL WEDDI.
ddeheulaw, ac â'i fraich sanct- With his own right hand, and
aidd, y parodd iddo ei hun iach- with his holy arm hath he got- :

awdwriaeth. ten himself the victory.

Hyspysodd yr Arglwydd ei The Lord declared his salva-
iachawdwriaeth a datguddiodd
: tion : his righteousness hath lie
ei gyfiawnder yngolwg y cen- openly shewed in the sight of
hedloedd. the heathen.
Cofiodd ei drugaredd a'i wir- He hath remembered his mer-
ionedd i d
Israel a holl derfyn-: cy and truth toward the house
au'r ddaear a welsant iachawd- of Israel : and all the ends of
wriaeth ein Duw ni. the world have seen the salva-
tion of our God.
Cenwch yn llafar i'r Arglwydd, Shew yourselves joyful unto
Írr holl ddaear Uefwch, ac ym-
: the Lord, all ye lands : sing, re-
awenhêwch, a chenwch. joice, and give thanks.
Cenwch i'r Arglwydd gyd â'r Praise the Lord upon the harp :

delyn sef gyd

: â'r delyn â lief sing to the harp with a psalm of
canmoliaeth. thanksgiving.
Cenwch yn llafar o flaen yr With trumpets also and
Arglwydd y Brenhin ar yr ud- shawms O shew yourselves
: :

gyrn a sain cornet. joyful before the Lord the King.

Rhued y môr, ac y sydd yn- Let the sea make a noise, and
ddo y byd, a'r rhai a drigant all that therein is
: the round :

o'i fewn. world, and they that dwell

therein.
Cured y llifeiriaint eu dwylaw, Let the floods clap their hands,
a chyd-ganed y mynyddoedd o and let the hills be joyful toge-
flaen yr Arglwydd : canys efe a ther before the Lord for he :

ddaeth i farnu'r ddaear. cometh to judge the earth.

Efe a farna'r byd raewn cyf- With righteousness shall he
iawnder a'r bobloedd mewn
: judge the world and the people:

uniondeb. with equity.

Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glàn
•
the Son and to the Holy Ghost
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As was in the beginning, is

it

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.

H Yua With oV Testament Newydd, H Then a Lesson of Testa-

the New
megis y gosodwyd: ac ar ol hynny, ment, as itappointed. And
is

Nunc dimittis \neu Gin Simeon)

after that, Nunc
dimittis (or the
yn Gymraeg, megis y canlyn. Song of Symeon) in English, as
foUoweth.
Nunc dimittis. St. Luc ii. 29. Nunc dimittis. St. Luke ii. 20.

YR awr hon, Arglwydd, y go-

dy was mewn tang-
llyngi
LORD,
servant
now lettest
depart in peace :
thou thy

nefedd yn ol dy air.
: according to thy word.
Canys fy Uygaid a welsant dy : For mine eyes have seen thy :

iachawdwriaeth, salvation,
Vr hon a barottoaist ger bron : Which thou hast prepared :
wynëb yr holl bobl ; before the face of all people ;
I fod yn oleuni i oleuo'r Cen- To be a light to lighten the
 : : : ;;

PRYDNHAWNOL WEDDI.
hedloedd : ac yn ogoniant i'th Gentiles : and to be the glory of
bobl Israel. thy people Israel.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son and to the Holy Ghost
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen.
: without end. Amen.
11 Neu y Psalm hon ; oddi e'tthr ar y If Or else this Psalm; except it be
deuddegfed dydd o'r mis. on the Twelfth Day of the Month.
Dens misereatur. Psal. Ixvii. Dens misereatur. Psal. Ixvii.

DUW ac
a drugarhao wrthym,
a'n benditbio a thy- :
GOD
and
be merciful unto us,
bless us
and shew us :

wynned llewyrch ei wyneb ar- the light of his countenance, and

nom, a thrugarhâed wrthym. be merciful unto us :

Fel yr adwaener dy ffordd ar That thy way may be known

y ddaear a'th iachawdwriaeth
: upon earth thy saving health
:

ym mhlith yr holl genhedloedd. among all nations.

Molianned y bobl di, O Let the people praise thee, O
Dduw molianned yr holl bobl
: God : yea, let all the people
dydi. praise thee.
Llawenhàed y cenhedloedd, a Olet the nations rejoice and
byddant hyfryd canys tydi a : be glad : for thou shalt judge
ferni'r bobl yn uniawn, ac a the folk righteously, and govern
lywodraethi'r cenhedloedd ar y the nations upon earth.
ddaear. Let the people praise thee, O
Molianned y bobl di, O God : yea, let all the people
Dduw molianned yr holl bobl
: praise thee.
dydi. Then shall the earth bring
Yna'r ddaear a rydd ei forth her increase : and God,
ffrwyth : a Duw, sef ein Duw even our own God, shall give
ni, a'n bendithia. us his blessing.
Duw a'n bendithia : a holl God shall bless us : and all
derfynau'r ddaear a'i hofnant the ends of the world shall fear
ef. him.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab Glory be to the Father, and to
ac Yspryd Glân ;
i'r the Son and to the Holy Ghost
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
% Yna y cenir, nen y dy-vedir, Cred- IT Then shall be said or sung the
, ,
o r Apostolion gun y Gzvehiidog a r Apostles' Creed by the Minister
bobl, yn en sefyll. and the people, standing.
CREDAF yn Nuw Dad Holl- Believe in God the Father
gyfoethog, Creawdwr nef a I Almighty, Maker of heaven
daear and earth
Ac yn Iesu Grist ei un Mab And in Jesus Christ his only
ef,ein Harglwydd ni, Yr hwn Son our Lord, was con- Who
a gaed trwy yr Yspryd Glàn, A ceived by the Holy Ghost, Born
aned o Fair Forwyn, A ddi'o- of the Virgin Mary, Suffered
ddefodd dan Pontius Pilatus, A under Pontius Pilate, Was cru-
 ;

PRYDXHAWXOL WEDDI.
groeshoeliwyd, a fu farw, ac a cified, dead, and buried, He
gladdwyd ; A ddisgynodd i uff- descended into hell ; The third
err.; Y
trydydd dydd y cyfod- day he rose again from the
odd o feirw ; A esgynodd i'r nef- dead, He ascended into heaven.
oedd, Ac y mae yn eistedd ar And sitteth on the right hand of
ddeheulaw Dduw Dad Holl-gy- God the Father Almighty; From
foethog ; Oddi yno y daw i farnu thence he shall come to judge
byw a meirw. the quick and the dead.
Credaf yn yr Yspryd Glân ; I believe in the Holy Ghost
Yr Eglwys Lân Gatholig ; The holy Catholick Church ;
Cymmun y Saint ; Maddeu- The Communion of Saints ; The
ant Pechodau ; Adgyfodiad y Forgiveness of sins ; The Re-
Cnawd, A'r Bywyd tragywydd- surrection of the body, And the
ol. Amen. life everlasting. Amen.
H Ac ar ol hynny, y Gwedd'iau hyn If And after that, these Prayers fol-
sy '/i canlyn, a phawb yn gos- lowing, all devoutly kneeling; the
twng yn ddefosiynol ar en glinia/t ; Minister first pronouncing with a
y Gweinidog yn gyntaf a lefara â loud voice,
lief uchel,
Yr Arglwydd a fo gyd â chwi. The Lord be with you.
Atteb. A chyd â 'th yspryd Answer. And with thy spi-
dithau. rit.

Gweinidog. Gweddi'wn. Minister. Let us pray.

Arglwydd, trugarhà wrthyin. Lord, have mercy upon us.
Crist, trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
*ii Yna'r Gweinidog, yr Ysgolheigion, 1T Then the Minister, Clerks, and
a'r bobl, a ddywedant Weddi yr people, shall say the Lord's Prayer
Arglwydd á lleferydd uchel. with a loud voice.
Tad. yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd/ art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deueil dy deyrnas. Bydd- Xame. Thy kingdom come.
eil dy ewyllys ar y ddaear, Meg- Thy will be done in earth, As
is y mae yn y nefoedd. Dyro i it is in heaven. Give us this day
ni heddyw ein bara beunyddiol. our daily bread. And forgive us
A maddeu i ni ein dyledion, Fel our trespasses, As we forgive
y maddeuwn ni i'n dyledwyr. them that trespass against us.
Ac nac arwain ni i brofedíg- And lead us not into tempta-
aeth ; Eithr gwared ni rhag tion ; But deliver us from evil.
drwg. Amen. Amen.
,
U Yna r Gweinidog yn ei sefyll, a II Then the Priest standing up shall
ddywed, say,
Arglwydd, dangos dy drugar- O Lord, shew thy mercy upon
edd arnom. us;
Atteb. A chaniattâ i ni dy Answer. And grant us thy
iachawdwriaeth. salvation.
Offeiriad. Arglwydd, cadw y Priest. O Lord, save the
Frenhines. Queen.
Atteb. A gwrando ni yn dru- Answer. And mercifully hear
garogpan a worn 1
arnat. us when we call upon thee.
 ;

PRYDNHAWNOL WEDDI.
Offeiriad. Gwisg dy Weinid- Priest. Endue thy Ministers
ogion ág iawnder. with righteousness.
Atteb. A gwna dy ddewisol Answer. And make thy chosen
bobl yn llawen. people joyful.
Offeiriad. Arglwydd, cadw dy Priest. O
Lord, save thy peo-
bobl. ple.
Attel/. A bendithia dy etifedd- Answer. And bless thine in-
iaeth. heritance.
Offeiriad. Arglwydd, dyro Priest. Give peace in our time,
dangnefedd yn ein dyddiau. O Lord.
Atteb. Gan nad oes neb arall a Answer. Because there is none
ymladd drosom, ond tydi, Dduw, other that fighteth for us, but
yn unig. only thou, O
God.
Offeiriad. Duw, glanhâ ein Priest. O
God, make clean our
calonnau ynoin. hearts within us.
Attel). Ac na chymmer dy Answer. And take not thy
Yspryd Glàn oddi wrthym. holy Spirit from us.
*i Yna y canlyn tri Cholect ; y cyntaf, «1 Then shall follow three Collets ;
oV Di/dd ; yrail,am Dangnefedd; the Jirst of the Dai/ ; the second
y trydydd, am Gynhorthwy yn er- for Peace; the third for Aid u-
byn pòb Pet ygl, fel i/ canlyn yma 'gainst all Perils, us hereafter fol-
rliagllaw. A"r ddm, Gulirt diwedd-
i loweth: which two last' Collects
af a ddywedir bub dydd ar Bryd- shall be daily said at Evening
nhawnol IVeddi, lieb gyfnewid. Prayer witliont alteration.
Yr ail Golect, ar y Brydnhawnol The second Collect at Evening
Wed'di. Prayer.
DUW,
daw pob
oddi wrth ba un
adduned sanct-
y OGod, from whom all holy
all good counsels,
desires,
aidd, pob cyngor da, a phob and all just works do proceed;
gweithred gfiawn Dyro i'th ; Give unto thy servants that
wasanaeth-ddynion y rby w dang- peace which the world cannot
nefedd a'r na ddichon y byd ei give; that both our hearts may
roddi ; modd y gallo ein calon- be set to obey thy command-
nau ymrói i ufuddhâu i'th or- ments, and also that by thee we
chyniynion, ac hef'yd trwy'n bam- being defended from the fear of
ddiffyn ni rhag ofn ein gelynion, our enemies may pass our time
allu o honom dreulio ein haniser in rest and quietness through
;

mewn beddwch a thangnefedd the merits of Jesus Christ our

trwy baeddedigaethau Iesu Grist Saviour. Amen.
ein Hiachawdvvr. Amen.

Y trydydd Colevt, am Gynhorthwy The third Collect, for Aid against

yn erhyn pob Pcryylon. all Perils.

GOLEUA
glwydd
(
a
;
ein tywyllwch, ni
O Ar-
attolygwn
i ti,
LIGHT EN
beseech thee, O Lord; and
dy fawr dru- by thy great mercy defend us
a tlirwy
our darkness, we

garedd amdditryn nyni rbag pob from all perils and dangers of
perygl ac enbydrwydd y nos hon; this night; for the love of thy
er serch ar dy un Mab, ein Hiach- only Son, our Saviour, Jesus
awdwr Iesu Grist. Amen. Christ. Amen.
''
Mewn Corau,a Mannau Uër arfer- H In Quires and Places where they
ont ganu, yma y canlyn yr Anthem. sing, here followeth tlie Anthem.
 ;

PRYDNHAWNOL WEDDI.
Gweddi dros FawrhydVr Frenhines. A Prayer for the Queen's Ma-
OArglwydd, ein Tad nefol, jesty.
goruchel a galluog, Bren- OLord our heavenly Father,
hin y brenhinoedd, Arghvydd yr high and mighty, King of
arglwyddi, unig Lywiawdwr y kings, Lord of lords, the only
tywysogion, yr hwn wyt o'th Ruler of princes, who dost from
eisteddle yn edrych ar holl drig- thy throne behold all the dwell-
olion y ddaear; Ni a attolygwn ers upon earth ; Most heartily
ac a erfyniwn i ti, edrych o hon- we beseech thee with thy favour
ot yn ddarbodus ar ein grasusat' to behold our most gracious So-
Arglwyddes, y Frenhines VIC- vereign Lady, Queen VICTO-
TORIA ; chyflawni
ac felly ei RIA; and
so replenish her with
hi o ras dy Sanctaidd Yspryd, the grace of thy Holy Spirit, that
fel y bo iddi yn wastadol bwyso she may alway incline to thy will,
at dy feddwl, a rhodio yn dy and walk in thy way: Endue
fFordd Cynnysgaedda hi yn hel-
: her plenteously with heavenly
aeth â doniau nefol ; caniattâ iddi gifts; grant her in health and
mewn llwyddiant ac iechyd hir wealth long to live; strengthen
hoedl ; nertha hi modd y gallo her that she may vanquish and
oresgyn a gorchfygu ei holl elyn- overcome all her enemies ; and
ion; ac o'r diwedd, ar ol y finally, after this life, she may
fuchedd hon, bod iddi fwynhâu attain everlasting joy and feli-
llawenydd a dedwyddyd tragy- city; through Jesus Christ our
wyddol; trwy Iesu Grist ein Lord. Amen.
Harglwydd. Amen.
A Prayer for the Royal Family.
Giveddi dros y Brenhinol Deulu.
ALMIGHTY God, the foun-
HOLL-alluog Dduw, fFynnon tain of all goodness, we hum-
pob daioni, yr ydym ni yn bly beseech thee to bless Albert
ostyngedig yn attolwg i ti fen- Edward Prince of Wales, the
dithio Albert Edward Tywysog Princess of Wales, and all the
Cymru, Tywysoges Cymru, a'r Royal Family: Endue them with
holl FrenhinolDeulu Cynnys- : thy holy Spirit; enrich them with
gaedda hwy a th Yspryd Glân ; thy heavenly grace; prosper
cyfoethoga hwy â'th nefol ras them with all happiness; and
llwydda hwy â phob dedwydd- bring them to thine everlasting
wch ; a dwg hwy i'th dragy- kingdom; through Jesus Christ
wyddol deyrnas ; trwy Iesu our Lord. Amen.
Grist ein Harglwydd. Amen.
A Prayer for the Clergy and
Gweddi dros yr Offeiriald a'r loll. people.
HOLL-gyfoethog a thragy- ALMIGHTY and everlasting
wyddol Dduw, yr hwn wyt God, who alone workest
yn unig yn gwneuthur rhyfedd- great marvels; Send down upon
odau; Danfon i lawr ar ein Hes- our Bishops, and Curates, and
gobion a'n Curadiaid, a'r holl all Congregations committed to
gynnulleidfaon a orchymynwyd their charge, the healthful Spi-
dan eu gofal hwynt, iachol Ys- rit of thy grace; and that they
pryd dy ras; ac fel y gallont may truly please thee, pour up-
wir ryngu bodd i ti, tywallt ar- on them the continual dew of
nynt ddyfal wlith dy fendith. thy blessing. Grant this, O Lord,
Caniattâ hyn, Arglwydd, er an- for the honour of our Advocate
[

D
 PRYDNHAWNOL WEDDI.
rhýdedd Dadleuwr a'n Cyf-
ein and Mediator, Jesus Christ. A-
ryngwr, Iesu Grist. Amen. men.

Gweddi o waith St. Chrysostom. A Prayer of St. Chrysostom.

HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who hast
a roddaist i ni ras y pryd given us grace at this time
hwn, trwy gyfundeb a chyd- with one accord to make our
gyfarch, i weddi'o arnat ; ac wyt common supplications unto thee ;
yn addaw, pan ymgynhullo dau and dost promise, that when two
neu dri yn dy Enw, bod i ti or three are gathered together in
ganiattâu eu gofynion : Cyf- thy Name thou wilt grant their
lawna yr awr hon, Arglwydd, O requests : Fulfil now, Lord,O
ddymuniad a deisyfiad dy vveis- the desires and petitions of thy
ion, fel y bo mwyaf buddiol servants, as may be most ex-
iddynt ;
gan ganiattâu i ni yn y pedient for them ; granting us
byd hwn wybodaeth am dy wir- in this world knowledge of thy
ionedd, ac yn y byd a ddaw, truth, and in the world to come
fywyd tragywyddol. Amen. life everlasting. Amen.

2 Cor. xiii. 2 Cor. xiii.

GRAS Grist,
ein Harglwydd Iesu
chariad Duw, a
a
THE grace of our Lord Jesus
and the love of God,
Christ,
chymdeithas yr Yspryd Glân, a and the fellowship of the Holy
fyddo gyd â ni oil byth byth- Ghost, be with us all evermore.
oedd. Amen. Ar.ien.

Yma y diwedd Trcfn y Brydnhawnol Weddi trwy'r Flwyddyn.

 :
:

CREDO SANT ATHANASIUS.

1 Ar y Gwyliau hyn ; scf, dydd Nadolig Crist, dydd gxeyl Ystwyll, dydd
gwyl Sant Matthias, dydd Pasg, y Dyrchafael, y Sulgwyn, dydd Guy
Sant loan Fedyddiwr, Sant Iago, Sant Bartholomeus, Sant Matthew, Sant
Simon a Sant Judas, Sunt Andreas, a Sul y Drindod ; y cenir, ncu y
dywedir, ar y Foreol Weddi, yn lie Credo yr Apostolion, y Gyjfes hon
o'/« Ffydd Gristionogol, a elwir yn gyffredin, Credo Sant Athanasius, gan

y Gwe'inidog a'r Bobl, yn sefylL

Quicunque vult. Quicunque vult.

PWY bynnag
gadwedig o
yn
dim
a fynno fod
: flaen
WHOSOEVER will be sav-
ed
before all things it is
:

rhaid iddo gynnal y Ffydd Ga- necessary that he hold the Ca-
tholig. tholick Faith.
Yr hon Ffydd, oni's ceidw pob Which Faith except every one
dyn yn gyfan ac yn ddihalog : do keep whole and undefiled :
diammeu y collir ef yn dragy- without doubt he shall perish
wydd. everlastingly.
A'r Ffydd Gatholig yw hon : And the Catholiek Faith is
Bod i ni yn
addoli un Duw this : That we worship one God
Drindod, a'r Drindod yn Undod. in Trinity, and Trinity in Unity ;
Nid cymmysgu o honom y Neither confounding the Per-
Personau na gwahanu 'r Syl-
: sons : nor dividing the Sub-
wedd. stance.
Canys un Person sydd i'r Tad, For there is one Person of the
arall i'r Mab ac arall i'r Ys- : Father, another of the Son and :

oryd Glân. another of the Holy Ghost.

Eithr Duwdod y Tad, y Mab, But the Godhead of the Fa-
(
a'r Yspryd Glàn, sydd unrhyw : ther, of the Son, and of the Holy
Gogoniant gogyfuwch, Mawr- Ghost, is all one the Glory :

hydi gogyd-tragywyddol. equal, the Majesty co-eternal.

Unrhyw yw r Tad, unrhyw Such as the Father is, such is
yw 'r Mab unrhyw yw 'r Ys-: the Son and such is the Holy
:

pryd Glân. Ghost.

Digrëedig Dad, digrëedig Fab The Father uncreate, the Son
digrëedig Yspryd Glân. uncreate : and the Holy Ghost
uncreate.
Anfesuredig Dad, anfesur- The Father incomprehensi-
edig Fab anfesuredig Yspryd
: ble, theSon incomprehensible:
Glân. and the Holy Ghost incompre-
hensible.
Tragywyddol Dad, tragy- The Father eternal, the Son
wyddol Fab tragywyddol Ys- : eternal : and the Holy Ghost
pryd Glân. eternal.
Ac etto nid ydynt dri thragy- And yet they are not three
wyddolion ond un tragywyddol.
: eternals : but one eternal.
Ac fel nad nt dri anfesured- As there are not three
also
igion, na thri digrëedigion : incomprehensibles, nor three
ond un digrëedig, ac un an- uncreated : but one uncreated,
fesuredig. and one incomprehensible.
Felly yn gyffelyb, Holl-alluog So likewise the Father is Al-
Îw'rTad, Holl-alluogyw'rMab mighty, the Son Almighty : and
loll-alluog yw 'r Yspryd Glân. the Holy Ghost Almighty.
D2
 ; : ;

CREDO SANT ATHANASIUS.

Ac etto nid nt
dri Holl-allu- And yet they are not three
ogion ond un Holl-alluog.
: Almighties but one Almighty.
:

Felly y Tad sy Dduw, y Mab sy So the Father is God, the Son

Dduw a'r Yspryd Glàn sy Dduw.
: is God : and the Holy Ghost is
Ac etto nid dri Duwiaunt : God.
ond un Duw. And they are not three
yet
Felly y Tad sydd Arglwydd, Gods but one God.
:

y Mab sydd Arglwydd a'r Ys- : So likewise the Father is Lord,

pryd Glân sydd Arglwydd the Son Lord and the Holy
:

Ac etto nid ýnt dri Arglwyddi Ghost Lord.

namyn un Arglwydd. And yet not three Lords but :

Canys fel y'n cymhellir trwy one Lord.

y Cristionogaidd wirionedd i : For like as we are compelled
gyfaddef bod pob Person o hono by the Christian verity to ac- :

ei hun yn Dduw ac yn Arglwydd; knowledge every Person by him-

Felly y'n gwaberddir trwy'r self to God and Lord
be
Gatholig Grefydd : i ddywedyd, So are we forbidden by the Ca-
bod tri Duwiau, neu dri Ar- tholick Religion : to say, There
glwyddi. be three Gods, or three Lords.
Y Tad ni wnaetbpwyd gan neb
ni's crëwyd, ac ni's cenhedlwyd. The Father is made of none :
Y Mab sydd o'r Tad yn unig neither created, nor begotten.
heb ei wneuthur, na'i grëu ; eithr The Son is of the Father a-
wedi ei genhedlu. lone : not made, nor created, but
Yr Yspryd Glân sydd o'r Tad begotten.
a'r Mab neb ei wneuthur, na'i
: The Holy Ghost is of the Fa-
grëu, na'i genhedlu; eithr yn ther and of the Son : neither
deilliaw. made, nor created, nor begotten,
Wrth hynny, un Tad y sydd, but proceeding.
nid tri Thad; un Mab, nid tri So there is one Father, not
Mab : un Yspryd Glân, nid tri three Fathers ; one Son, not
o Ysprydion Glàn. three Sons : one Holy Ghost,
Ac yn y Drindod hon, nid oes not three Holy Ghosts.
un cynt, neu gwedi eu gilydd : And in this Trinity none is
nid oes un mwy na llai nà'u afore, or after other : none is
gilydd ; greater, or less than another;
Eithr yr holl dri Phersonau But the whole three Persons
ydynt ogyd-tragywyddol a go- : are co-eternal together : and co-
gyfuwch. equal.
Ac felly ym mhob peth, fel y So that in all things, as is
dywedwyd uchod yr Undod yn : aforesaid : the Unity in Trinity,
y Drindod, a'r Drindod yn yr and the Trinity in Unity is to
Undod sydd i'w haddoli. be worshipped.
Pwy bynnag gan hynny a He therefore that will be sav-
fynno fod yn gadwedig synied : ed : must thus think of the Tri-
felly o'r Drindod. nity.
Y mae hefyd yn anghenraid, Furthermore, it is necessary
er mwyn tragywyddol iach- to everlasting salvation : that
awdwriaeth gredu o ddyn yn
: he also believe rightly the In-
fFyddlon am gnawdoliaeth ein carnation of our Lord Jesus
H arglwydd Iesu Grist. Christ.
 ; : ; ; ; ;

CREDO SANT ATHANASIUS.

Canys iawn íFydd yw,
yr For the right Faith is, that we
credu a chyffbsu o honom fod : believe and confess that our :

einHarglwydd ni Iesu Grist, Fab Lord Jesus Christ, the Son of

Duw, yn Dduw ac yn Ddyn God, is God and Man ;
Daw, o Sylwedd y Tad, wedi God, of the Substance of the Fa-
ei genhedlu cyn yr oesoedd a : ther, begotten before the worlds :

Dyn, o Sylwedd ei fam, wedi ei and Man, of the Substance of his

eni yn y byd; Mother, born in the Avorld
Perffaith Dduw, a pherffaith Perfect God, and perfect Man :

Ddyn : o enaid rhesymmol, a of a reasonable soul and human

dynol gnawd yn hanfod ; flesh subsisting
Gogyfuwch a'r Tad, oblegid Equal to the Father, as touching
ei Dduwdod : a llai nâ'r Tad, hisGodhead and inferior to the
:

oblegid ei Ddyndod. Father, as touching his Manhood.

Yr hwn er ei fod yn Dduw Who although he be God and
ac yn Ddyn : er hynny nid yw Man yet he is not two, but
:

efe ddau, ond un Crist. one Christ ;

Un nid trwy ymchwelyd y
; One; not by conversion of the
Duwdod yn gnawd ond gan Godhead into flesh but by tak-
: :

gymmeryd y Dyndod at Dduw ing of the Manhood into God ; ;

Un gýd oil nid gan gym-
i One altogether ; not by confu-
;

mysgu 'r Sylwedd ond drwy : sion of Substance : but by unity

undod Person. of Person.
Canys fel y mae yr enaid rhes- For as the reasonable soul and
ymmol a'r cnawd yn un dyn : flesh is one man : so God and
felly Duw a Dyn sydd un Crist Man is one Christ
Yr hwn a ddi'oddefodd er ein Who suffered for our salva-
hiachawdwriaeth a ddisgynodd : tion : descended into hell, rose
i uffern, a gyfododd y trydydd again the third day from the
dydd o feirw. dead.
Esgynodd i'r nefoedd, ac y He ascended into heaven, he
mae yn eistedd ar ddeheulaw 'r sitteth on the right hand of the
Tad, Duw Holl-alluog oddi yno : Father, God Almighty : from
y daw i farnu byw a meirw. whence he shall come to judge
Ac ar ei ddyfodiad y cyfyd the quick and the dead.
pob dyn yn eu cyrph eu hun- At whose coming all men shall
ain ac a roddant gyfrif am eu
: rise again with their bodies : and
gweithredoedd pri'od. shall give account for their own
A'r rhai a wnaethant dda, a works.
ant i'r bywyd tragywyddol a'r : And they that have done good
rhai a wnaethant ddrwg, i'r tân shall go into life everlasting : and
tragywyddol. they that have done evil into
Hon yw y Ffydd Gatholig yr : everlasting fire.
hon pwy bynnag a'r ni's cretto This is the Catholick Faith :
yn ffyddlon, ni all efe fod yn which except a man believe
gadwedig. faithfully, he cannot be saved.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glàn the Son and to the Holy Ghost
:
;
Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is .

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
 ;

Y LITANI.
1 Ytna y caiilyn y Litani, ncu Ymbiliau Cyffredinol, Vw cam/, neu i\e
dyieedyd, ar ol y Foreol IVeddi, ar y Suliau, y Merchurau, a'r Gwenerau,
ac ar Amserau eraill, pan orchymyner gan yr Ordinari.

DUW Dad, o'r nef tru-

garhâ wrthym wir bechad-
:
OGod
have
the Father, of heaven
mercy upon us mi-
:

uriaid. serable sinners.

Duw Dad, or nef: trugarhâ O God the Father, of heaven :
wrthym wir becliaduriaid. have mercy upon us miserable
sinners.
Duw Fab, Brynwr y byd : O God the Son, Redeemer of
tmgarhâ wrthym wir bechadur- the world have mercy upon
: us
iaid. miserable sinners.
Duw Fab, Brynwr y byd : O God the Son, Redeemer of
trugarhu wrthym wir becliadur- the world : have mercy upon us
iaid. miserable sinners.
Duw Yspryd Glân, yn deill- O God the Holy Ghost, pro-
iaw oddi wrth y Tad a'r Mab : ceeding from the Father and the
trugarhà wrthym wir bechadur- Son : have mercy upon us mi-
iaid. serable sinners.
Duw Yspryd Glân, yn deill- O God the Holy Ghost, pro-
iaw oddi wrth y Tad a'r Blab : ceeding from the Father and the
trugarhu wrthym wir becliadur- Son : have mercy upon us miser-
iaid. able sinners.
Yr ogoned, lân,
fendigaid O holy, blessed, and glorious
Drindod, tri Pherson, ac un Trinity, three Persons and one
Duw : trugarhu wrthym wir God : have mercy upon us mi-
bechaduriaid. serable sinners.
Yr ogoned, Ian, fendigaid O holy, blessed, and glorious
Drindod, tri Pherson, ac un Trinity, three Persons and one
Duw : trugarhu wrthym wir God : have mercy upon us mi-
bechaduriaid. serable sinners.
Na chofia, Arglwydd, ein Remember not, Lord, our of-
hanwiredd, nac anwiredd ein fences, nor the offences of our
rhi'eni ; ac na ddyro ddi'al am forefathers; neither take thou
ein pechodau arbed nyni, Ar- vengeance of our sins : spare
:

glwydd daionus, arbed dy bobl us, good Lord, spare thy people,
a brynaist â'th werthfawroccaf whom thou hast redeemed with
waed, ac na lidia wrthym yn thy most precious blood, and be
dragywydd. not angry with us for ever.
Arbed ni, Arglwydd daionus. Spare us, good Lord.
Oddi wrth bob drwg ac an- From all evil and mischief;
ffawd; oddi wrth bechod, oddi from sin, from the crafts and
wrth ystryw ac ymgyrch y cy- assaults of the devil ; from thy
thraul ; oddi wrth dy lid, ac oddi wrath, and from everlasting dam-
wrth farnedigaeth dragywyddol, nation,
Gwared ni, Arglwydd daionus. Good Lord, deliver us.
Oddi wrth bob dallineb calon From all blindness of heart;
oddi wrth i'alchder, a gwag-ogon- from pride., vain-glory, and hy-
iant, a Aug sancteiddrwydd; oddi pocrisy ; from envy, hatred, and
 ; ;

Y LI TAXI.
gynfigen, digasedd, abwriad
v.-f th malice, and all uncharitable-
drwg, a phob anghariadoldeb, ness,
Gwared ni, Arglwydd daionus. Good Lord, deliver us.
Oddi wrth anniweirdeb, a From fornication, and all other
phob pecbod marwol arall ; ac deadly sin ; and from all the de-

oddi wrth holl dwyll y byd, y
cnawd, a'r cythraul,
Gwared ni, Arglwydd daionus.
Oddi wrth fellt a thymmestl
oddi wrth bla, haint y nodan, a
newyn ; oddi wrth ryfel, a llof-
ruddiaeth, ac oddi wrth angau
disyfyd,
Gwared ni, Arglwydd daionus.
Oddi wrth bob terfysg, dirgel
frad, a gwrthryfel ; oddi wrth
bob gau ddysgeidiaeth, heresi,
a sism ; oddi wrth galedrwydd
calon, a dirmyg ar dy Air a'th
Orchymyn,
Gwared ni, Arglwydd daionus.
Trwy ddirgelwch dy lân
Gnawdoliaeth ;trwy dy sanct-
aidd Enedigaeth, a'th Enwaed-
lad trwy dy Fedydd, dy Ym-
;
pryd, a'th Brofedigaeth,
Gwared ni, Arglwydd daionus.
Trwy dy ddirfawr Ing, a'th
Chws gwaedlyd trwy dy Grog,
; sion ; by thy precious Death
a'th Ddi'oddefaint ; trwy dy
werthfawr Angau, a'th Gladd-
edigaeth ; trwy dy anrhydedd-
us Adgyfodiad, a'th Esgyniad Ghost,
ceitsof the world, the flesh, and
the devil,
Good Lord, deliver us.
From lightning and tempest ;
from plague, pestilence, and fa-
mine ; from battle and murder,
and from sudden death,
Good Lord, deliver us.
From all sedition, privy con-
spiracy, andrebellion ; from
all false doctrine, heresy, and
schism ; from hardness of heart,
and contempt of thy Word and
Commandment,
Good Lord, deliver us.
By the mystery of thy holy
Incarnation ; by thy holy Nati-
vity and Circumcision ; by thy
Baptism, Fasting, and Tempta-
tion,
Good Lord, deliver us.
By thine Agony and bloody
Sweat; by thy Cross and Pas-
and Burial ; by thy glorious
Resurrection and Ascension ;
and by the coming of the Holy
;

a thrwy ddyfodiad yr Ÿspryd Good Lord, deliver us.

Glân,
Gwared ni, Arglwydd daionus. In all time of our tribulation ;
Yn holl amser ein trallod, yn in all time of our wealth ; in the
holl amser ein gwnfyd yn awr hour of death, and in the day of
;

angau, ac yn nydd y farn, judgement,

Gwared ni, Arglwydd daionus. Good Lord, deliver us.
Nyni bechaduriaid a attol- We
sinners do beseech thee to
ygwn i ti ein gwrando, O Ar- hear us, O Lord God; and that
glwydd Dduw ; a theilyngu o it may please thee to rule and
hcnot gadw, rheoli, a llywodr- govern thy holy Church univer-
aethu dy lân Eglwys Gyffredinol sal in the right way ;
yn y ffordd union We beseech thee to hear us,
Aryni a attolygwn i ti ein good Lord.
gwrando, Arglwydd trugarog. That it may please thee to
Teilyngu o honot gadw a keep and strengthen in the true
,

nerthu i'th wir addoli, mewn worshipping of thee, in righte-

j

tawnder a glendid buchedd, dy ousness and holiness of life, thy

I
 ; ; ; ; ; ;

Y LITANI.
Wasanaethyddes VICTORIA, Servant VICTORIA, our most
ein grasusaf Frenhines a'n Pen- gracious Queen and Governour ;
llywydd; We beseech thee to hear us,
Nyni a attolygwn i ti ein good Lord.
gwrando, Arglwydd trugarog. That it may please thee to rule
Teilyngu o honot lywodraethu her heart in thy faith, fear, and
ei chalon yn dy ffydd, ofn, a love, and that she may evermore
chariad; ac iddi ymddiried byth have affiance in thee, and ever
ynot, ac ymgais yn wastad á'th seek thy honour and glory ;
anrhydedd a'th ogoniant; We beseech thee to hear us,
Nyni a attolygwn i ti ein good Lord.
gwrando, Arglwydd trugarog. That it may please thee to be her
Teilyngu o honot ei ham- defender and keeper, giving her
ddiffyn a'i chadw, gan roddi iddi the victory over all her enemies ;
fuddugoliaeth ar ei holl elynion ; We beseech thee to hear us,
Nyni a attolygwn i ti ein good Lord.
gwrando, Arglwydd trugarog. That it may please thee to
Teilyngu o honot fendithio a blessand preserve Albert Edward
chadw Albert Edward Tywysog Prince of Wales, the Princess
Cymru, Tywysoges Cymru, a'r of Wales, and all the Royal
holl Frenhinol Deulu Family ;

Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,

gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot lewyrchu That it may please thee to il-
yr holl Esgobion, Offeiriaid, a luminate all Bishops, Priests, and
Di'aconiaid, âg iawn wybodaeth Deacons, with true knowledge
a deall dy Air; ac iddynt hwy, and understanding of thy Word ;
trwy eu pregeth a'u buchedd, and that both by their preaching
ei fynegi a'i ddangos yn ddylad- and living they may set it forth,
wy; and shew it accordingly
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot gynnysg- That it may
please thee to
aeddu Arglwyddi'r Cynghor, a'r endue the Lords of the Council,
holl Fonedd, â gras, doethineb, and all the Nobility, with grace,
a deall ; wisdom, and understanding ;
Nyni a attolygvm i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot fendithio a That it may please thee to
chadw y Pen-swyddogion ; gan bless and keep the Magistrates,
roddi iddynt ras i wneuthur cyf- '
giving them grace
execute to
iavvnder, ac i amddiffÿn y gwir; justice, and to maintain truth;
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot fendithio a That it may please thee to
chadw dy holl bobl bless and keep all thy people
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot roddi i bob That it may please thee to
cenedl undeb, tangnefedd, a give to all nations unity, peace,
chyd-gordio and concord
 ; ; ;; ; ; ; ;

Y LITAXI.
Nyni attolygwn i ti ein
a I We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. I
good Lord.
Teilyngu o honot roddi i ni That it may please thee to
galon i'th garu ac i'th ofni, ac ;
give us an heart to love and
i fyw yn lidi'esgeulus yn ol dy dread thee, and diligently to live
orchymynion ; after thy commandments ;

Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,

gwrando, Arglwydd trugarog.
Teilyngu o honot roddi i'th
holl bobl ychwaneg o ras, i
wrando yn ufudd dy Air, ac
i'w dderbyn o bur ewyllys,
ac i gynhyrchu ffrwythau yr
Yspryd ;
Nyni a attolygwn i ti ein
gwrando, Arglwydd trugarog.
Teilyngu o honot ddwyn i'r
ffordd wir bawb a'r a aeth ar
gyfeiliom, ac a dwyllwyd
Nyni a attolygwn i
good Lord.
That it may please thee to
give to all thy people increase of
'
grace to hear meekly thy Word,
and to receive it with pure af-
fection, and to bring forth the
fruits of the Spirit ;
We beseech thee to hear us,
good Lord.
That it may please thee to
bring into the way of truth all
such as have erred, and are de-
ti ein ceived ;

gwrando, Arglwydd trugarog. We beseech thee to hear us,

good Lord.
Teilyngu o honot nerthu y That it may please thee to
rhai sydd yn sefyLl a chysuro
; strengthen such as do stand ; and
a chynnorthwyo y rhai sydd â to comfort and help the weak-
gwan galon, a chyfodi 'r saw] hearted ; and to raise up them
a syrthiant, ac o'r diwedd euro that fall ; and finally to beat
i law*r Satan dan ein traed down Satan under our feet ;
JYyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot gyromorth, That it may please thee to
helpu, a diddanu, pawb a'r succour, help, and comfort, all
sy mewn perygl, angenoctid, a that are in danger, necessity,
thrallod and tribulation
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot gadw pawb That it may
please thee to pre-
a'r y sydd yn ymdaith ar for neu serve all that travel by land or
dir, pob gwraig wrth esgor plant, by water, all women labouring of
yr holl gleifion, a rhai bychain child, all sick persons, and young
a thosturio wrth bawb a fyddo children ; and to shew thy pity
mewn caethiwed a charchar ; upon all prisoners and captives
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot amddiffyn That it may please thee to
ac amgeìeddu y plant amddi- defend, and provide for, the fa-
gwragedd gweddwon, a
faid, a'r therless children, and widows,
phawb a'r y sydd yn unig, ac yn and all that are desolate and
goddef gorthrymder I
oppressed
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. ;

good Lord.
 ; ; ;

Y LITANI.
Teilyngu o honot drugarhâu That it may please thee to
wrth bob dyn have mercy upon all men ;
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot i'addeu i'n That it may pleasethee to for-
gelynion, erlynwr, ac enllib- give our enemies, persecutors,
w)T r, a tbroi eu calonnau ; and slanderers, and to turn their
Nyni a attolygwn i ti ein hearts ;
gwrando, Arglwydd trugarog. We beseech thee to hear us,
good Lord.
Teilyngu o honot roddi a That it may please thee to
chadw er ein lies, amserol give and preserve to our use the
ffrwythau'r ddaear, modd y kindly fruits of the earth, so
caffom mewn amser dyledus eu as in due time we may enjoy
mwynhâu ;
them
Nyni a attolygwn i ti ein *
We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Teilyngu o honot roddi i ni That it may please thee to
wir edifeirwch ; a maddeu i ni give us true repentance ; to for-
ein holl bechodau, ein hesgeu- give us all our sins, negligences,
lusdra, a'n hanwybod; a'n cyn- and ignorances ; and to endue
nysgaeddu â gras dy Yspryd us with the grace of thy Holy
Glàn, i wellhâu ein buchedd yn Spirit to amend our lives accord-
ol dy Air sanctaidd ; ing to thy holy Word ;
Nyni a attolygwn i ti ein We beseech thee to hear us,
gwrando, Arglwydd trugarog. good Lord.
Mab Duw attolygwn i ti ein
: Son of God : we beseech thee
gwrando. to hear us.
Mab Duw : attolygwn i ti ein Son of God : we beseech thee to
gwrando. hear us.
Oen Duw : yr hwn wyt yn O Lamb
of God : that takest
dilëu pechodau 'r byd away the sins of the world ;
Caniattâ i ni dy dangnefedd. Grant us thy peace.
Oen Duw : yr hwn wyt yn O
Lamb of God : that takest
dilëu pechodau 'r byd ; away the sins of the world ;
Trugarhâ wrthym. Have mercy upon us.
Crist, clyw nyni. O Christ, hear us.
Crist, clyw nyni. O Christ, hear us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
Crist,trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Crist, trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhu wrthym. Lord, have mercy upon us.
1Î Then shall the Priest, and the
H Yna y dywrd yr Offbiriad, aV boll people with him, say the Lora"s
gyd âg ef, Weddi V Arglwydd. Prayer.
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Devied dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.
ed dy ewyllys ar y ddaear, Meg- Thy will be done in earth, As
 Y LITAXI.
is y mae yn y Nefoedd. Dyro i it is in heaven. Give us this day
ni neddyw ein bara beunyddiol. our daily bread. And forgive
A maddeu i ni ein dyledion, Fel us our trespasses, As we forgive
y maddeuwn ni i'n dyledwyr. them that trespass against us.
Ac nac arwain ni i brofedig- And lead us not into tempta-
aeth ; Eithr gwared ni rhag drwg. tion; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
Offeiriad. Arglwydd, na wna Priest. O Lord, deal not with
â nyni yn ol ein pechodau. us after our sins.
Atteb. Ac na obrwya ni yn ol Answer. Neither reward us
ein hanwireddau. after our iniquities.

Gweddiwn. Let us pray.

DÜW Dad trugarog, yr

nid wyt yn dirmygu uchen-
aid calon gystuddiedig, nac add-
uned y gorthrymmedig ; Cyn-
northwya yn drugarog
gwedd'iau, y rhai yr
eu gwneuthur ger dy fron yn
ein
ni yn
ein boll drallod a'n blinfyd, pa
bryd bynnag y gwasgant arnom ;
a gwrando ni yn rasusol, fel y
bo i'r drygau hynny, y rbai y
mae ystryvv a dichell diafol neu
ddyn yn eu gwneutbur i'n her-
byn, fyned yn ofer; a thrwy
ragluniaeth dy ddaioni di iddynt
fod yn wasgaredig, modd na'n
briwer ni dy weision drwy erlyn
neb, a gallu o honom byth ddî-
olcb i ti yn dy lân Eglwys ; trwy
Iesu Grist ein Harglwydd.
O Arglwydd, cyfod, cymmorth
ni, a gwared ni, er mwyn dy Enw.
hwn OGod, merciful Father, that
despisest net the sighing
of a contrite heart, nor the de-
sire of such as be sorrowful ;
Mercifully assist our prayers
m that
all
we make before thee in
our troubles and adversi-
ties, whensoever they oppress
us ; and graciously hear us, that
those evils, which the craft and
subtilty of the devil or man
worketh against us, be brought
to nought ; and by the provi-
dence of thy goodness they may
be dispersed ; that we thy ser-
vants, being hurt by no per-
secutions, may evermore give
thanks unto thee in thy holy
Church ; through Jesus Christ
our Lord.
O Lord, arise, help us, and de-
liver us for thy Name's sake.

ODduw, ni a glywsom â'n OGod, Ave have heard with

clustiau, a'n tadau a fyneg- our ears, and our fathers
asant y gweithredoedd ar-
i ni, have declared unto us, the noble
dderchog a wnaethost yn eu works that thou didst in their
dyddiau, ac yn y cynfyd o'u days, and in the old time before
blaen hwy. them.
O Arglwydd, cyfod, cymmorth O Lord, arise, help us, and de-
ni, a gwared ni} er mwyn dy liver us for thine honour.
A it rhydedd. Glory be to the Father, and
i'r Tad, ac i'r Mab
Gogoniant : to the Son and to the Holy
:

ac Yspryd Glân ;
i'r Ghcst;
Megis yr oedd yn y
Atteb. Answer. As it was in the be-
dechreu, y mae yr awr hon, ac ginning, is now, and ever shall
y bydd yn wastad yn oes oes- : be : world without end. A-
oedd. Amen. men.
 ; ;

Y LITANL
Rhag ein gelynion amddifFyn From our enemies defend us,
tiij O Crist. I O Christ.
Yn
vasol edrych ar ein poen- Graciously look upon our af-
edigaethau. i

flictions.
Yn dosturus ystyria with Pitifully behold the sorrows
drymder ein calonnau. of our hearts.
Yn drugarog madden bechodau Mercifully forgive the sins of
dy bobl. thy people.
Yn
garedigol gan drugaredd Favourably with mercy hear
gwrando ein gweddi'au. our prayers.
Iesu Fab Dafydd, trugarhâ O Son of David, have mercy
u-rthym. up/on us.
Yr awr hon a phob amser Both now and ever vouchsafe
teilynga ein gwrando, Crist. O to hear us, O Christ.
Yn rasol clyw ni, Crist O Graciously hear us, O Christ;
yn rasol clyw nyni, O Arglwydd graciously hear us, O Lord
Grist. Christ.
Offeiriad. Arglwydd, dangos Priest. O Lord, let thy mercy
dy drugaredd arnom ; be shewed upon us
Atteb.
ied ynot.
Fel yr m
yn ymddir- Answer. As we do put our
trust in thee.

Gweddiwn. Let us pray.

NYNI yn ufudd a attolygwn

O Arglwydd Dad, yn
i ti,
WEO humbly beseech
Father, mercifully to
thee,

drugarog edrych ar ein gwen- look upon our infirmities; and

did; ac, er gogoniant dy Enw, for the glory of thy Name turn
ymchwel oddi wrthym yr holl from us all those evils that we
ddrygau a ddarfu i ni o wir gyf- most righteously have deserv-
iawnder eu haeddu; a chaniattâ ed ; and grant, that in all our
fod i ni yn ein holl drallod ddodi troubles we may put our whole
ein cyfan ymddiried a'n gobaith trust and confidence in thy mer-
yn dy drugaredd, ac byth dy cy, and evermore serve thee in
wasanaethu mewn sancteidd- holiness and pureness of livin<r,
rwydd a phurdeb buchedd, i'th to thy honour and glory ; through
anrhydedd a'th ogoniant ; trwy our only Mediator and Advo-
ein hunig Gyfryngwr a'n Dadl- cate, Jesus Christ our Lord.
euwr, Iesu Grist ein H arglwydd. Amen.
Amen.
Gweddi o waith St. Chrysostom. A Prayer of St. Chrysostom.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who nast
a roddaist ini ras y pryd given us grace at this time
hwn, trwy gyfundeb a cnyd- with one accord to make our
gyfarch, i weddi'o arnat ; ac wyt common supplications unto thee ;
yn addaw, pan ymgynhullo dau and dost promise, that when
neu dri yn dy Enw, bod i ti two or three are gathered toge-
ganiattâu eu gofynion Cyf- : ther in thy Name thou wilt grant
lawna yr awr hon, Arglwydd, O their requests ; Fulfil now, O
ddymuniad a deisyfiad dy weis- Lord, the desires and petitions
ion, fel y bo mwyaf buddiol of thy servants, as may be most
 ;

GWEDDIAU.
iddynt ;
gan ganiattâu i ni yn expedient for them ; granting us

y byd hwn wybodaeth am dy in this world knowledge of thy

wirioneddj ac yn y byd a ddaw, truth, and in the world to come
fywyd tragywyddol. Amen. life everlasting. Amen.
2 Cor. xiii. 2 Cor. xiii.

GRAS ein Harglwydd Iesu

Grist, a chariad Duw, a
THE grace of our Lord Jesus
Christ, and the love of God,
cbymdeithas yr Yspryd Glân, a and the fellowship of the Holy
fyddo gyd â ni oil byth byth- Ghost, be with us all evermore.
oedd. Amen. Amen.
Yma y diwedd y LI TAXI.

GWEDDIAU A DIOLCHIADAU
AR AMRYW ACHOSION ;

l! Vxv harfer o flaen y ddtey Weddi ddkvcddaf oV Litani, neu d'r Foreol aV
Brydnhawnol Wcddi.

GWEDDIAU.
Am
Wlaw. For Rain.
ODduw, nefol Dad, yr hwn OGod, heavenly Father, who
trwy dy Fab Iesu Grist a by thy Son Jesus Christ
addewaist i bawb a geisiant dy hast promised to all them that
deyrnas a'th gyfiawnder, bob peth seek thy kingdom, and the right-
angenrheidiol i'w cynhaliaeth eousness thereof, all things ne-
corphorol ; Danfon i ni wrth ein cessary to their bodily suste-
hangenoctid hwn, ni a attolygwn nance ; Send us, we beseech thee,

i ti, gyfryw wlaw a chawodydd in this our necessity, such mo-

cymhedrol, modd y derbyniom derate rain and showers, that we
ffhvythau'r ddaear i'n mwyn- may receive the fruits of the
iant ni, ac i'th ogoniant dithau, earth to our comfort, and to thy
trwy Iesu Grist ein Harglwydd. honour ; through Jesus Christ
Amen. our Lord. Amen.
Am Dywydd teg. For fair Weather.
HO L L Dduw,
- alluog
yr
Arglwydd
hwn am bechod O Almighty Lord God, who
of man didst
for the sin
dyn a foddaist unwaith yr holl once drown the world, except
all
fd, oddi eithr wyth-nyn o bobl, eight persons, and afterward of
ac ar ol hynny o'th fawr drugar- thy great mercy didst promise
edd a addewaist na's distrywit ef never to destroy it so again ;
fellybyth drachefn ; Yn ostyng- We humbly beseech thee, that
edig ni a attolygwn i ti, er i although we for our iniquities
ni am ein hanwireddau gyfiawn have worthily deserved a plague
haeddu pla o wlaw a dyfroedd of rain and waters, yet upon our

GWEDDIAU.
etto, wrth ein gwir edifeirweh,
danfon i ni y cyfryw dywydd a
hinon, fel y derbyniom ffrwyth-
au'r ddaear mewn amser dylad-
wy ; ac y dysgom drwy dy gosp-
edigaeth wellhàu ein bucheddau,
ac am dy fwynder roddi i ti fol-
iant a gogoniant ; tnvy Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
Ar amser Drudaniacth a Newyn.
ODduw, Dad o'r nef,
ddawn pa un y disgyn y
trwy
gwlaw, y mae 'r ddaear yn ff'rwy th-
lawn, yr hilia anifeiliaid, ac yr
amlhâ'rpysgod ; Edrych,attolwg,
ar adfyd dy bobl ; a chaniattâ
am y prinder a'r drudaniaeth (yr
m ni yr awr hon yn eu di'odd-
ef yn gwbl gyfiawn am ein
hanwiredd) iddynt, trwy dy
drugarog ddaioni di, ymchwelyd
yn rhad ac yn helaethrwydd,
er cariad ar Iesu Grist ein Har-
glwydd; i'r hwn, gyd â thydi a'r
Yspryd Glàn, y bo 'r holl an-
rhydedd a'r gogoniant, yr awr
hon ac yn oes oesoedd. Amen.
Aeu hon.
ODduw, drugarog Dad, yr
hwn, yn amser Elisëus y
prophwyd, a droaist yn ddi-
symmwth y prinder mawr a'r
drudaniaeth yn Samaria yn hel-
aethrwydd a rhad Cymmer dru-
; mercy upon us, that we, who
garedd arnom, fel y bo i ni, y
rhai am ein pechodau a boenir
yr awr hon à'r cyffelyb adfyd,
dderbyn yr un fath brydol gym-
morth Trwy dy nefol fendith
: by thy heavenly benediction
par gynnyrch ar ffrwythau'r
ddaear ; a chaniattâ fod i ni,
sy 'n derbyn dy haelionus lawn-
der, arferu 'r unrhyw i'th ogon-
iant di, i gymmorth eraill y sy 'n
dwyn eisiau, ac i'n diddanwch
ein hunain; trwy Iesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
;
true repentance thou wilt send
us such weather, as that we
may receive the fruits of the
earth in due season ; and learn
both by thy punishment to a-
mend our lives, and for thy cle-
mency to give thee praise and
glory; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
In the time of Dearth and Fa-
mine.
OGod,
whose
heavenly Father,
it is, that the
gift
rain doth fall, the earth is fruit-
ful, beasts increase, and fishes
do multiply; Behold, we beseech
thee, the afflictions of thy peo-
ple and grant that the scarcity
;
and dearth, which we do now
most justly suffer for our iniqui-
ty, may through thy goodness
be mercifully turned into cheap-
ness and plenty ; for the love of
Jesus Christ our Lord, to whom
with thee and the Holy Ghost be
all honour and glory, now and
for ever. Amen.
Or this.
OGod, merciful Father, who,
in the time of Elisha the
prophet, didst suddenly in Sama-
ria turn great scarcity and dearth
into plenty and cheapness ; Have
are now for our sins punished
with like adversity, may like-
wise find a seasonable relief :
Increase the fruits of the earth
and grant that we, receiving
thy bountiful liberality, may
use the same to thy glory, the
relief of those that are needy,
and our own comfort ; through
Jesus Christ our Lord. Amen.
 ; ;

GWEDDIAU.
Ar amser Wiufel a Therfysgau. In the time of War and Tumults.
HOLL-alíuog Dduw, Bren-
hin yr holl frenhinoedd, a
Phen-llywiawdwr pob peth, yr
O Almighty God, King of all
kings, and Governour of all
things, whose power no creature
hwn ni ddichon neb creadur is able to resist, to whom it be-
wrthladd ei nerth, i'r hwn y longeth justly to punish sinners,
perthyn o gyfiavvnder gospi pech- and to be merciful to them that
aduriaid, a bod yn drugarog wrth truly repent; Save and deliver
y rhai a fyddont wir edifeiriol us, we humbly beseech thee,
Cadw a gwared nyni, yn ostyng- from the hands of our enemies
edig ni a attolygwn ì ti, 'rhag abate their pride, asswage their
dwylaw ein gelynion ; gostwng eu malice, and confound their de-
balchder, gwareiddia eu drygioni, vices ; that we, being armed
a gwaradwydda eu bwriadau; with thy defence, may be pre-
modd y gallom, yn arfogion gan served evermore from all pe-
dy amddiffyn di, fod byth yn rils, to glorify thee, who art
gadwedig rhag pob perygl, i th the only giver of all victory;
ogoneddu di yr hwn wyt unig through the merits of thy only
roddwr pob buddugoliaeth, trwy Son, Jesus Christ our Lord,
haeddedigaethau dy un Mab Iesu Amen.
Grist ein Harglwydd. Amen.
In the time of any common Plague
Yn amser Pla cyffredin, neu
or Sickness.
Glefyd.

HOLL-alluog Dduw, yr
yn dy lid a anfonaist bla
hwn O Almighty
thy wrath didst send a
plague upon thine own people
God, who in

ar dy bobl dy hun yn yr anial- in the wilderness, for their ob-

wch, oblegid eu gwàr-sythni a'u
gwrthryfel yn erbyn Moses ac
Aaron ac hefyd, yn amser y
; time of king David, didst slay
brenhin Dafydd, a leddaist â
phla 'r nodau ddengmil a thri-
ugeinmil, ac yn y man, gan gofio
dy drugaredd, a gedwaist y lleill;
Trugarhâ wrthym wir bechadur-
iaid, â'r rhai yr ymwelir yr awr
hon â dirfawr haint a marwol-
aeth; fel megis y pryd hwnnw y
derbyniaist gymmodaeth, ac y
gorchymynaist i'r Angel dinystr-
iol beidio à chospi, felly bod yn
awr yn deilwng gennyt wrthladd
oddi wrthym y bla a'r gofidus
haint yrna ; trwy Iesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
1 Yn Wythnosau y Cyd-goriau,
i'w dywedyd bob dydd dros y
rhaiafyddant i dderbyn Urdd-
au Ci/ssegredig.
HOLL-alluog Dduw, ein Tad
nefol, yr hwn a brynaist it'
stinate rebellion against Moses
and Aaron ; and also, in the
with the plague of Pestilence
threescore and ten thousand,
and yet remembering thy mercy
didst save the rest; Have pity
upon us miserable sinners, who
now are visited with great sick-
ness and mortality ; that like as
thou didst then accept of an
atonement, and didst command
the destroying Angel to cease
from punishing, so it may now
please thee to withdraw from
us this plague and grievous sick-
ness; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
1i In the Ember Weeks, to be
said every day, for those that
are to be admitted into Holy
Orders.
ALMIGHTY God, our hea-
venly Father, who hast pur-
 ;

GWEDDIAU.
Eglwys gyfFredinol trwy werth- chased to thyself an universal
fawr waed dy anwyl Fab; Edrych Church by the precious blood
yn ddarbodus ar yr unrhyw ac of thy dear Son ; Mercifully
;

ar hyn o amser cyfarvvydda a look upon the same, and at this

llywia felly feddyliau dy weis- time so guide and govern the
ion yr Esgobion a Bugeiliaid dy minds of thy servants the Bi-
braidd, fel na ddodont ddwylaw shops and Pastors of thy flock,
yn ebrwydd ar neb, eithr bod that they may lay hands sud-
iddynt ddewis yn ffyddlon ac denly on no man, but faithfully
yn bwyllog rai cymmwys i was- and wisely make choice of fit
anaethu yn sanctaidd Weinid- persons to serve in the sacred
ogaeth dy Eglwys. A dyro dy Ministry of thy Church. And
ras a'th fendith nefol i'r sawl to those which shall be ordained
a urddir i bob swyddogaeth to any holy function give thy
sancteiddlân ; fel y bo iddynt grace and heavenly benediction
trwy eu buchedd a'u hathraw- that both by their life and doc-
iaeth osod allan dy ogoniant di, a trine they may set forth thy
hyfforddio iachawdwriaeth pawb glory, and set forward the sal-
oil ; trwy Iesu Grist ein Har- vation of all men; through Je-
glwydd. Amen. sus Christ our Lord. Amen.

Neu hon. Or this.

HOLL-alluog Dduw, rliodd- ALMIGHTY God, the giver

wr pob dawn daionus, yr of all good gifts, who of thy
hwn o'th ddwyfol ddarbodaeth divine providence hast appoint-
a osodaist amryw Raddau yn dy ed divers Orders in thy Church ;
Eglwys Ni yn ufudd a attol- Give thy grace, we humbly be-
;

ygwn i ti roddi dy ras i'r sawl seech thee, to all those who are
oil a alwer i bob Swydd a Gwein- to be called to any office and
yddiaeth yn yr unrby w ac felly ; administration in the same ; and
cyrlawna hwynt â'th wir Athraw- so replenish them with the truth
iaeth, achynnysgaedda hwynt â of thy doctrine, and endue them
diniweidrvvydd buchedd, fel y with innocency of life, that they
gwasanaethont yn ffyddlon ger may faithfully serve before thee,
dy fron, i ogoniant dy ddirfawr to the glory of thy great Name,
Enw, acer lies i'th Eglwys and the benefit of thy holy
sanctaidd trwy Iesu Grist ein
; Church; through Jesus Christ
Harglwydd. Amen. our Lord. Amen.

1i Gweddi a ellir ei dywedyd ar ol H Prayer that may be said

A
pob un o'i* rhai o'r blaen. any of the former.
after

ODduw, yr
naturiaeth
drugarhàu yn wastad a maddeu,
derbyn ein hufudd weddi'au ; ac
er ein bod ni yn rhwym gan
gaethiwed cadwynau ein pech-
odau, er hynny dattoder ni gan
dosturi dy fawr drugaredd, er
anrhydedd Iesu Grist ein Cyf-
ryngwr a'n Dadleuwr. Amen.
hwn o
b'iau OGod, whose nature and
property is ever to have
a phri'odoldeb
mercy and to forgive, receive our
humble petitions ; and though
we be tied and bound with the
chain of our sins, yet let the
pitifulness of thy great mercy
loose us ; for the honour of Je-
sus Christ, our Mediator and
Advocate. Amen.
 ;

GWEDDIAU.
1 Gwcddi dros Oruchel Lys y 1Í A Prayer for the High Court
Parliament, i'w dywedyd tra of Parliament, to be read dur-
byddont yn cistedd. ing tlieir Session.

ODduw grasusaf, yn ufudd IV/I" OST gracious

lyJL humbly beseech thee,
God, we
attolygwn i ti, megis dros as
y Deyrnas lion yn gyffredinol, for this Kingdom in general, so
felly yn emvedig dros yr Uchel especially for the High Court of
Lys Parliament, ymgynnnlledig Parliament, under our most re-
yr awrhon dan ein duwiolaf a'n ligious and gracious Queen at
grasusaf Frenhines Deilyngu o
;
this time assembled That thou :

honot lywio a Ihvyddo eu holl wouldest be pleased to direct

ymgynghoriadau er dyrchafiad and prosper all their consulta-
i'th Ogoniant, er daioni i'th tions to the advancement of thy
Eghvys, ac er di'ogelvvch, an- glory, the good of thy Church,
rhydedd, a llwyddiant i'n Bren- the safety, honour, and welfare
hines a'i Ilarghvyddiaethau ; of our Sovereign, and her Do-
trwy eu llafur hwy felly trefner minions ; that all things may be
a gwastattâer pob peth ar y sail so ordered and settled by their
oreu a chadarnaf, fel y bo endeavours, upon the best and
heddweh a dedwyddweh, gwir- surest foundations, that peace
ionedd a chyfiawnder, ffydd a and happiness, truth and jus-
duwioldeb, yn sefydlog yn ein tice, religion and piety, may be
plith trwy 'r holl genhedlaeth- established among us for all ge-
au. Hyn, a phob peth arall nerations. These and all other
anghenraid iddynt hwy, i ni, necessaries, for them, for us,
ac i'th Eghvys oil, yr m
yn and thy whole Church, we hum-
ostyngedig yn eu herfyn yn bly beg in the Name and Me-
Enw a Chyfryngdod lesu Grist diation of Jesus Christ our most
ein Harglwydd a'n Hiachawdwr blessed Lord and Saviour. A-
bendigedig. Amen. men.
Î Colect neu Weddi dros bob If A Collect or Prayer for all-

Ciiflwr o ddynion, i'w harfer Conditions of men, to be used

pan ni bo osodedig dywedyd
y at such times when the Litany
Litani. is not appointed to be said.

OArglwydd, Creawdwr a OGod, the Creator and Pre-

Cheidwad pob rhyvv ddyn, server of all mankind, we
yn ostyngedig attolygwn i ti dros humbly beseech thee for all
bob cyflwr a gradd o ddynion, sorts and conditions of men
ar fod yn wiw gennyt hyspysu that thou wouldest be pleased
iddynt dy ffyrdd, dy iachawd- to make thy ways known unto
wriaeth i'r holl genhedloedd. them, thy saving health unto
Yn bennaf erfyniwn arnat dros all nations. More especially,
lwyddiannus gyflwr yr Eglwys we pray for the good estate of
Gatholig; fel, gan gael ei har- the Catholick Church; that it
wain a'i llywio gan dy Yspryd may be so guided and govern-
grasusol, y cafFo pawb yn eu ed by thy good Spirit, that all
proffesu ac yn eu galw eu hun- who profess and call them-
ain yn Gristionogion, eu tywys selves Christians may be led
ar hvd íFordd into the way of
y gwirionedd, a truth, and
chynnal y ffydd mewn undeb hold the faith in unity of
E
 ;

DIOLCHIADAU.
yspryd, rhwymyn tangnefedd, spirit, in the bond of peace,
ac uniondeb buchedd. Yn ddi- and in righteousness of life.
weddaf, ni a orchymynwn i'th Finally, we commend to thy fa-
dado] amgeledd y rhai oil a therly goodness all those, who
gystuddir niewn un modd, neu are any ways afflicted, or dis-
sydd yn gyfyng arnynt mewn tressed, in mind, body, or es-
meddwl, corph, neu ystâd ; tate ; [* especially . This to ^
* Hyn a ddy- [ * f/tt enwedlg l) Sliwl tllO.se fur Whom OUr said when any
, . desire the I'rav-
ùno^bw'edrtiaû dros ba rai y dymunir prayers are desir- ers of the con-
that it may ^s
Gjnnuiieidfa. ation -
, e j u gu-edd/au ,~]ryngu ed,~]
bodd i ti eu diddanu a'u cyra- please thee to comfort and re-
morth yn ol angenrheidiau pob lieve them, according to their
un ; gan roddi iddynt amynedd several necessities, giving them
dan eu di'oddefiadau, a dedwydd- patience under their sufferings,
ol ymwared o'u holl gystuddiau. and a happy issue out of all their
A hyn a erfyniwn er mvvyn Iesu afflictions. And this we beg for
Grist. Amen. Jesus Christ his sake. Amen.

FFURFIAU O DALU DIOLCH.

t D'iolch cyffredinol. H A General Thanksgiving.
HOLL-alluog Dduw, Tad yr ALMIGHTY God, Father of
holl drugareddau, yr ydym we thine un-
all mercies,
ni dy weision annheilwng yn worthy servants do give thee
rhoddi i ti ddi'olch gostyngeiddiaf most humble and hearty thanks
a ffyddlonaf am dy holl ddaioni for all thy goodness and loving-
a'th drugareddau 1 ni, ac i bob kindness to us, and to all men ;
• Dyweder hyn
]»an fo
.. eddTwyd drosto
^
neb un a {'r
l Í* V 11 "W'^'J
rflüi
.
V Sildd >/)'
it
[*
those
particularly
Who
_ desire nOW
,
to

.
said
that
. This
when
have
t0
any
been
be

Mideuyfuiuui- averhon yn ewy/lysio tO OJjer Up theii' prayed for desire

to return praise '

offrymmu it' eu mol- praises and thanks-

iannau a'u d'iolch am y tosturi givingsfor thy late mercies vouch-
a ryglyddaist iddynt yn ddiwedd- safed unto them.'] bless diee We
«>-.] Ni a'th fendithiwn am ein for our creation, preservation, and
creadigaeth, am ein cadwraeth, ac all the blessings of this life ; but
am holl fendithion y by wyd hwn above all, for thine inestimable
eithr uwch law pob dim, am dy love in the redemption of the
anfeidrol gariad ym mhrynedig- world by our Lord Jesus Christ ;
aeth y byd trwy ein Harglwydd for the means of grace, and for
Iesu Grist; am foddion gras, ac the hope of glory. And, we be-
am obaith gogoniant. Ac ni a seech thee, give us that due
attolygwn i ti roddi i ni y cyfryw sense of all thy mercies, that
ddwys ac iawn ymsyniad ar dy our hearts may be unfeignedly
holl drugareddau, fel y bo 'n thankful, and that we shew
calonnau yn ddiffuant yn ddi- forth thy praise, not only with
olchgar ; ac fel y mynegom dy our lips, but in our lives ; by
foliant, nid â'n gwefusau yn giving up ourselves to thy ser-
unig, eithr yn ein bucheddau; vice, and by walking before thee
 DIOLCHIADAU.
trwy ymroddi i'th wasanaeth, a in holiness and righteousness all
thrwy rodio ger dy iron raewn our days ; through Jesus Christ
sancteiddrwydd ac uniondeb dros our Lord, to whom with thee
ein holl ddyddiau ; trwy Iesu and the Holy Ghost be all ho-
Grist ein Harghvydd, i'r hwn gyd nour and glory, world without
â thydi a'r Yspryd Glàn, bydded end. Amen.
yr holl anrhydedd a'r gogoniant,
byth bythoedd. Amen. For Rain.
Am gael Gwlaw.
OGod our heavenly Father,
ODduw, ein Tad nefol, yr who by thy gracious pro-
hwn drwy dy rasol raglun- vidence dost cause the former
iaeth wyt yn peri i'r gwlaw cyn- and the latter rain to descend up-
nar diweddar ddisgyn ar y
a'r on the earth, that it may bring

ddaear, fel y dygo íFrwyth er forth fruit for the use of man ;
mwyniant dyn; Yr ydym ni yn We give thee humble thanks
rhoi i ti ostyngedig ddi'olch, fod that it hath pleased thee, in our
yn wiw gennyt, wrth ein dirfawr great necessity, to send us at the
anghenraid, ddanfon i ni o'r last a joyful rain upon thine
diwedd wlaw hyfryd ar dy eti- inheritance, and to refresh it
feddiaeth, a'i hireiddio pan oedd when it was dry, to the great
sech; i'n mawr ddiddanwch ni comfort of us thy unworthy ser-
dy weision an wiw, ac i ogoniant vants, and to the glory of thy
dy sanctaidd Enw ; trwy dy holy Name; through thy mer-
drugareddau yn Iesu Grist ein cies in Jesus Christ our Lord.
Harglwydd. Amen.
Am Dywydd teg. For fair Weather.
OArglwydd Dduw, yr hwn OLord God, who hast justly
yn gyfiawn a'n darostyng- humbled us by thy late
aist ni trwy dy ddiweddar bla o plague of immoderate rain and
wlaw a dyfroedd anghymhedrol, waters, and in thy mercy hast
ac yn dy drugaredd a gymhorth- relieved and comforted, our
aist ac a ddiddenaist ein heneid- souls by this seasonable and
iau trwy y tymhoraidd a'r bendig- blessed change of weather ; We
edig gyfnewid yma ar dywydd; praise and glorify thy holy
Nyni a foliannwn ac a ogon- Name for this thy mercy, and
eddwn dy sanctaidd Enw am dy will always declare thy loving-
drugaredd hon ; ac a ddatganwn kindness from generation to ge-
byth dy dosturi o genhedlaeth neration; through Jesus Christ
i genhedlaeth; trwy Iesu Grist our Lord. Amen.
ein Harglwydd. Amen.

Am Helaethrwydd. For Plenty.

ODrugaroccaf Dad, yr hwn OMost merciful Father, who
o'th raslon ddaioni a of thy gracious goodness
wrandewaist ddifrifol Weddiau hast heard the devout prayers
dy Eglwys, ac a droaist ein of thy Church, and turned our
prinder ni a'n drudaniaeth yn dearth and scarcity into cheap-
rhad ac yn helaethrwydd ; Yr ness and plenty ; We
give thee
ydym yn rhoi i ti ostyngedig humble thanks for this thy spe-
ddi'olch am dy ragorol haelioni cial bounty; beseeching thee to
E2

yma; gan attolygu i ti barhâu
dy garedigrwydd tu ag attorn,
f'el y rhoddo ein tir
ffrwythau toreithiog, i'th
iant di a'n diddanwch ninnau
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
Am Heddwch ac Yrnwared
wrth ein Gelynion.
HOLL-alluog Dduw,
wyt gadarn dr amddi-
fFynfa i'th weision rhag wyneb eu
gelynion ; Yr ydym ni yn rhoddi
i ti foliant a di'olch am ein hym-
wared ni oddi wrth y mawr a'r
amlwg beryglon oedd yn ein
hamgylchu Yr ydym ni yn
: with we were compassed
cydnabod mai dv ddaioni di yw,
na 'n rhoddwyd ni i fynu yn
ysglyfaeth iddynt bwy gan at-
tolygu i ti yn wastadol barhâu dy
gyfryw drugareddau tu ag attorn,
f'el
y gwypo 'r boll fyd mai tydi
yw ein Hachubwr a'n cadarn
Waredwr ni trwy ; Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
Am adferu Heddwch
Gartref.
YTragywyddol Dduw,
Tad nefol, yr
wyt yn gwneuthur
hwn yn
i
fod yn unfryd mewn t, ac yn
gostegu cynddeiriowgrwydd pobl
angerddol ac afreolus ; Ni a fen-
dithiwn dy Enw sanctaidd, am
fod yn wiw gennyt lonyddu y
cythrwfl terfysgus a gyffrowyd
yn ddiweddar yn ein plith; ac
yn ostyngedig yr attolygwn i ti
ganiattâu i bawb o honom ras,
i rodio o hyn allan yn ufudd i'th
orchymynion sanctaidd ; a chan
fyw mewn buchedd lonydd a
heddychol ym mhob duwioldeb
a gonestrwydd, i oiFrymmu yn
ddibaid i ti ein haberth o foliant
a di'olchgarwch am dy drugaredd-
au hyn tu ag attorn ; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd.
;
DIOLCHIADAU.
continue thy
loving -kindness
unto us, our land may
that
i ni ei yield us her fruits of increase,
ogon- to thy glory and our comfort
;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
oddi For Peace and Deliverance from
our Enemies.
yr hwn
O Almighty God, who art a
strong tower of defence
unto thy servants against the
face of their enemies ; We
yield
thee praise and thanksgiving for
our deliverance from those great
and apparent dangers where-
: We
acknowledge it thy goodness
that we were not delivered over
;
as a prey unto them ; beseech-
ing thee still to continue such
thy mercies towards us, that all
the world may know that thou
art our Saviour and mighty De-
liverer ; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
ci/ffredinol For restoring Publick Peace at
Home.
unig
ddynion
ein
O Eternal God, our heavenly
Father, who alone makest
men to be of one mind in a
house, and stillest the outrage
of a violent and unruly people;
We bless thy holy Name, that
it hath pleased thee to appease
the seditious tumults which
have been lately raised up a-
mongst us ; most humbly be-
seeching thee to grant to all of
us grace, that we may hence-
forth obediently walk in thy
holy commandments ; and, lead-
ing a quiet and peaceable life
in all godliness and honesty,
may continually offer unto thee
our sacrifice of praise and
thanksgiving for these thy mer-
cies towards us; through Jesus
Amen. Christ our Lord. Amen.
 ;
DIOLCHIADAU.
Am Ymwared oddi icrth Bla y
Nodau, neu neb rhyw Glefyd
arall.
OArglwydd Dduw, yrhwn
a'n harchollaist ni am ein
Eechodau, ac a'n difeaist am ein
anwireddau, trwy dy ddiwedd-
ar ymweliad gorthrwm ac ofn-
adwy ; ac etto ynghanol dy farn-
edigaethau a gotiaist dy drugar-
edd, ac a achubaist ein heneid-
iau allan o safn angau ; Yr ydym
ni yn offrwm i'th dadol ddaioni
ein hunain, ein heneidiau, an
cyrph, y rhai a waredaist ti, i
fod yn aberth bywiol i ti; gan
foliannu a mawrygu yn wastadol
dy drugareddau ynghanol dy
Eglwys trwy lesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
Neu lion.
~\ZR ydym ni yn
X
ostyngedig
yn cyfaddef ger dy fron
di,O drugaroccaf Dad, y gallasai
yr holl gospedigaetbau a fygythir
yn dy gyfraith, yn gyfiawn ddis-
gyn arnom ni, o herwydd ein
haml droseddau a chaledwch ein
calonnau. Etto, gan fod yn wiw
gennyt, o'tb dyner drugaredd, ar
ein gwan a'n hannheilwng ym-
ddarostyngiad ni, esmwythàu y
bla niweidiol, á'r hon yn ddi-
weddar y'n cystuddiwyd yn ddir-
fawr, ac adferu lief gorfoledd
ac iechyd yn ein cyfanneddau
yr ydym ni yn offrwm i'th Ddwy-
iol Fawredd, aberth moliant a
d'iolch, gan glodfori a mawrygu
dy ogoneddus Enw, o herwydd
dy amgeledd a'th rag-ddarbod-
aeth drosom ; trwy lesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
For Deliverance from the Plague,
or other common Sickness.
OLord God, who hast wound-
ed us for our sins, and
consumed us for our transgres-
sions, by thy late heavy and
dreadful visitation ; and now,
in the midst of judgement re-
membering mercy, hast redeem-
ed our souls from the jaws of
death ; AVe offer unto thy fa-
therly goodness ourselves, our
souls and bodies which thou
hast delivered, to be a living sa-
crifice unto thee, always prais-
ing and magnifying thy mercies
in the midst of thy Church ;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
Or this.
WE humbly acknowledge
before thee, O most mer-
ciful Father, that all the punish-
ments which are threatened in
thy law might justly have fallen
upon us, by reason of our ma-
nifold transgressions and hard-
ness of heart: Yet seeing it hath
pleased thee of thy tender mercy,
upon our weak and unworthy
humiliation, to asswage the con-
tagious sickness wherewith we
lately have been sore afflicted,
and to restore the voice of joy
and health into our dwellings ;
We offer unto thy Divine Ma-
jesty the sacrifice of praise and
thanksgiving, lauding and mag-
nifying thy glorious Name for
such thy preservation and pro^
vidence over us; through Jesus
Christ our Lord. Amen.
 COLECTAU, EPISTOLAU, A'R EFANGYLAU,
A ARFERIR TRWY'R FLWYDDYN.

1 Nodwch, Am
y Colect a osodir i bob S/d, ncu Wyl y bo iddi Nos-wyl
neu Ücher-wyl, y dywcdir cfar y Gwasanaclh Prydnhawnol ar y Nos-wyl.

Y Sul cyntafyn Adfent. The first Sunday in Advent.

Y Colect. The Collect.

HOLL-alluog Dduw, dyro i ALMIGHTY God, give us

ni ras i ymwrthod â gweith-
redoedd y tywyllwch, ac i wisgo
arfau y goleuni, yn awr yn am-
ser y bywyd marwol hwn, pryd
y daeth dy Fab lesu Grist i ym-
weled â ni mewn mawr ostyng-
eiddrwydd ; fel y byddo i ni yn
y dydd diweildaf, pan ddelo efe
drachefn yn ei ogoneddus Fawr-
edd i farnu byw a meirw, gyfodi
i'rbywyd anfarwol drwyddo ef,
yr hwn sydd yn byw ac yn
teyrnasu gyd â thi a'r Yspryd
Glân, yr awr lion ac yn dragy-
wydd. Amen.
If Y Colect hwn a ddywedir beunydd
gyd aV Colectau eraill yn Adfent,
hyd Nos Nadolig.
grace that we may cast
away the works of darkness,
and put upon us the armour of
light, now in the time of this
mortal life, in which thy Son
Jesus Christ came to visit us
in great humility ; that in the
last day, when he shall come
again in his glorious Majesty
to judge both the quick and
dead, we may rise to the life
immortal, through him who liv-
eth and reigneth with thee and
the Holy Ghost, now and ever.
Amen.
If This Collect is to be repented every
day, with the other Collects in Ad-
vent, until Christmas Eve.

Yr Rhuf. xiii. 8.
Epistol. The Epistle. Rom. xiii. 8.

NA fyddwcb yn nyled neb o

ddirn, ond o garu bawb
OWE no man
one
to
any
love
thing, but
another : for
eich gilydd canys yr hwn sydd
: he that loveth another hath ful-
yn caru arall a gyflawnodd y filled the law. For this, Thou
gyfraith. Canys hyn, Na odi- shalt not commit adultery, Thou
neba, Na ladd, Na ladratta, Na shalt not kill, Thou shalt not
ddwg gam-dystiolaeth, Na thra- steal, Thou shalt not bear false
chwanta ; ac od oes un gorchym- witness, Thou shalt not covet;
yn arall, y mae wedi ei gynnwys and if there be any other com-
yn gryno yn yr ymadrodd hwn, mandment, it is briefly compre-
Car dy gymmydog fel ti dy bun. hended in this saying, namely,
Cariad ni wna ddrwg i'w gym- Thou shalt love thy neighbour
mydog am hynny cyflawnder as thyself. Love worketh no
:

y gyfraith yw cariad. A hyn, ill to his neighbour; therefore

gan wybod yr amser, ei bod hi love is the fulfilling of the law.
weithian yn bryd i ni i ddeffrôi And that, knowing the time,
o gysgu canys yr awr hon y that now it is high time to a-
:

mae ein hiachawdwriaeth ni yn wake out of sleep for now is :

nês nâ phan gredasom. Y nos a our salvation nearer than when


I" Sul cyniaf yn Adfcnt.
gerddodd ym mhell, a'r dydd a
nesaodd am hynny bwriwn oddi
: spent, the day is at hand ; let
wrthym weithredoedd y tywyll-
wch, a gwisgwn arfau y goleuni.
Rhodiwn yn weddus, megis
wrth liw dydd ; nid mewn cy-
feddach a meddwdod, nid mewn
cyd-orwedd ac anlladrwydd, nid
mewn cynnen a chynfigen. Éithr
gwisgwch am danoch yr Ar-
glwydd Iesu Grist, ac na wnewch
ragddarbod dros y cnawd, er
mwyn cyflawni ei chwantau ef.
Yr Efengyl. St. Matth. xxi. I.
APhan ddaethant yn gyfagos
i Jerusalem, a'u dyfod hwy i
Bethphage, i fynyddyr Olewdd,
yna yr anfonodd yr Iesu ddau
ddisgybl, gan ddywedyd wrth-
ynt, Ëwch i'r pentref sydd ar
eich cyfer ; ac yn y man chwi a
gewch asen yn rhwym, ac ebol
gyd â hi ; gollyngwch hwynt, a
dygwch attaf fi. Ac os dywed
neb ddim wrthych, dywedwch,
Y mae 'n rhaid i'r Arglwydd
wrfhynt; ac yn y man efe a'u
denfyn hwynt. A hyn oil a
wnaethpwyd, fel y cyflawnid yr
hyn a ddywedasid trwy'r pio-
pnwyd, ym dywedyd, Dywedwch
i ferch Sícn, ÂYele, dy Frenhin yn
dyfod i ti, yn addfwyn, ac yn eis-
tedd ar asyn, ac ebol llwdn asyn
arferol â'r iau. Y disgyblion" a
aethant, ac a wnaethant fel y
gorchymynasai 'r Iesu iddynt.
A hwy a ddygasant yr asen a'r
ebol, ac a ddodasant eu dillad ar-
nynt, ac gosodasant ef i eistedd
a'i
ar hynny. A thyrfa ddirfawr a
daenasant eu dillad ar y ffordd ;
eraill a dorrasant gangau o'r
gwvdd, ac a'u taenasant ar hyd
y ffordd. A'r torfeydd, y rhai
oedd yn myned o'r blaen, a'r
rhai oedd yn dyfod ar ol, a lef-
asant, gan ddywedyd, Hosan-
na i Fab Dafydd Bendigedig
; eth in the Name of the Lord
yw 'r hwn sydd yn dyfod yn
Enw'r Arglwydd: Hcsanna yn y
;
we believed. The night is far
us therefore cast off the works
of darkness, and let us put on
the armour of light. Let us
walk honestly as in the day
not in rioting and drunkenness,
not in chambering and wanton-
ness, not in strife and envying.
But put ye on the Lord Jesus
Christ, and make not provision
for the flesh, to fulfil the lusts
thereof.
The Gospel. St. Matth. xxi. 1.
WHEN they drew nigh un-
Jerusalem, and were
to
come to Bethphage, unto the
mount of Olives, then sent Je-
sus two disciples, saving unto
them, Go into the village over
against you, and straightway ye
shall find an ass tied, and a colt
with her: loose them, and bring
them unto me. And if any
man say ought unto you, ye
shall say, The Lord hath need
of them and straightway he
;
will send them. All this was
done, that it might be fulfilled
which was spoken by the Pro-
phet, saying, Tell ye the daugh-
ter of Sion, Behold, thy King
cometh unto thee, meek, and
sitting upon an ass, and a colt
the fole of an ass. And the
w ent, and did as Jesus
disciples T
commanded them; and brought
the ass, and the colt, and put
on them their clothes, and they
set him thereon. And a very
great multitude spread their gar-
ments in the way; others cut
down branches from the trees,
and strawed them in the way.
And the multitudes that went
before, and that followed, cried,
saying, Hosanna to the Son of
David ; Blessed is he that com-
;
Hosanna in the highest. And
when he was come into Jeru-
 Yr ail Sul yn Adfcnl.
goruchafion. Ac wedi ei ddyfod salem all the city was moved,
ef i mewn i Jerusalem, y ddinas saying, Who is this? And the
oil a gynhyrfodd, gan ddywedyd, multitude said, This is Jesus
Pwy yw hwn ? A'r torfeydd a the Prophet of Nazareth of
ddywedasant, Hwn yw lesu y Galilee. And Jesus went into
Prophwyd o Nazareth yn Gali- the temple of God, and cast
lea. A'r lesu a aeth i mewn i out all them that sold and
deml Dduw, ac a daflodd allan bought in the temple ; and over-
bawb a'r oedd yn gwerthu ac yn threw the tables of the money-
prynu yn y deml, ac a ddym- changers, and the seats of them
chwelodd i lawr fyrddau y new- that sold doves ; and said unto
idwr arian, a chadeiriau y rhai them, It is written, house My
oedd yn gwerthu colommennod ;
shall be called the house of
ac efe a ddywedodd wrthynt, prayer; but ye have made a
Ysgrifenwyd,
wir fy nhý i
T gweddi y gel-
eitlirchwi a'i
den of thieves.
it

gwnaethoch yn ogof lladron.

Yr ail Sul yn Aclfent. The second Sunday in Advent.

Y Colect. The Collect.

YGwnfydedig Arglwydd, yr BLESSED Lord, who hast

hwn a beraist fod yr boll caused all holy Scriptures
Ysgrythyr Lan yn ysgrifenedig to be written for our learn-
er mwyn ein hathrawiaeth a'n ing ; Grant that we may in such
haddysg ni Caniattâ fod i ni yn
; wise hear them, read, mark,
y cyfryw fodd ei gwrando, ei learn, and inwardly digest them,
darllain, ei chwilio, a'i dysgu, ac that by patience, and comfort
i'n mewn ei mwynhâu ; fel, trwy of thy holy Word, we may
amynedd a diddanwch dy gys- embrace, and ever hold fast
segredig Air, y cofleidiom ac yr the blessed hope of everlasting
ymgynhaliom yn wastadol with life, which thou hast given us
fendigaid obaith y bywyd tragy- in our Saviour Jesus Christ.
wyddol, yr hwn a roddaist i ni yn Amen.
ein Hiachawd wrlesu Grist. Amen.

Yr Epistol. Rhuf. xv. 4.

The Epistle. Rom. xv. 4.

PAwydbethau bynnag addysg a ysgrifen- WHATSOEVER things

o'r blaen, er
yr ysgrifenwyd hwynt
amynedd a diddanwch yr ysgry-
thyrau, y gallem gael gobaith.
A Duw yr amynedd a'r diddan-
wch a roddo i chwi synied yr
un peth tu ag at eich güydd, yn
ol Crist lesu : fel y galloch yn
unfryd, o un genau, ogoneddu
i ni were written aforetime,
; fel, trwy were written for our learning;
that we through patience, and
comfort of the Scriptures, might
have hope. Now the God of
patience and consolation grant
you to be like-minded one to-
wards another, according to
Christ Jesus that ye may with
:

Duw, a Thad ein Harglwydd one mind, and one mouth, glo-
lesu Grist. O
herwydd paham rify God, even the Father of
derbyniwch eich gilydd, megis our Lord Jesus Christ. Where-
ag y derbyniodd Crist ninnau i fore receive ye one another, as
ogoniant Duw. Ac yr wyf yn Christ also received us, to the

dywedyd, wneuthur Iesu Grist yn
weinidog i'r enwaediad, er mwyn
gwirionedd Duw, er mwyn cad-
arnhâu yr addewidion a wnaeth-
pwyd i'r tadau ac fel y byddai
: made unto the fathers : And
i'r Cenhedloedd ogoneddu Duw
am ei drugaredd ; fel y mae yn
ysgrifenedig, Am hyn y cyffesaf
l ti ym mhlith y Cenhedloedd,
ac y canaf i'th enw. A thraehefn
y mae yn dywedyd, Ymlawen-
hèwch,Genhedloedd, gyd â'i bobl
ef. Athraehefn, Molwch yr
Arglwydd, yr boll Cenhedloedd ;
a chlodforwch ef, yr holl bobl-
oedd. A
thraehefn y mae Esaias
yn dywedyd, Fe fydd gwreidd-
yn o Jesse ; a'r hwn a gyfyd i
íywcdraethu'r Cenhedloedd, yn-
ddo ef y gobeithia'r Cenhedloedd.
A Duw'r gobaith a' eh cyflawno
o bob llawenydd a thangnefedd
gan gredu, fel y cynnyddoch
mewn gobaith, trwy nerth yr
Yspryd Glân.
Yr Efengyl. St. Luc xxi. 25.
ABydd arwyddion yn yr haul,
a'r Ueuad, a'r ser ; ae ar y
ddaear ing cenhedloedd, gan gyf-
yngrgyngor ; a'r mòr
nau yn rhuo ; a dynion yn llew-
ygu gan ofn, a disgwyl am y
pethau sy'n dyfod ar y ddaear
oblegid nerthoedd y nefoedd
a ysaydwir. Ac yna y gwel-
ant Fab y dyn yn dyfod mewn
cwmmwl, gyd â gallu a gogon-
iant mawr. A phan ddechreuo'r
pethau hyn ddyfod, edrychwch
i fynu, a chodweh eich pen-
nau ; canys y mae eich ymwared
yn nesâu. Ac efe a ddywedodd
ddammeg iddynt, Edrychwch
ar y fngysbren, a'r holl bren-
iau ; pan ddeiliant hwy weithian,
chwi a welwch ac a wyddoch
o honoch eich hunain, fod yr
haf yn agos. Felly cbwithau,
pan weloch y pethau hyn yn dig-
wydd, gwybyddwch fod teyrn-
as Dduw yn agos. Yn
Yr ail Sul yn Adfent.
glory of God. Now I say, that
Jesus Christ was a minister of
the ciicumcision for the truth
of God, to confirm the promises
that the Gentiles might glorify
God for his mercy ; as it is
written, For this cause I will
confess to thee among the Gen-
tiles, and sing unto thy Name.
And again he saith, Rejoice, ye
Gentiles, with his people. And
again, Praise the Lord, all ye
Gentiles, and laud him, all
ye people. And again, Esaias
saith, There shall be a root of
Jesse, and he that shall rise to
reign over the Gentiles, in him
shall the Gentiles trust. Now
the God of hope fill you with
all joy and peace in believing,
that ye may abound in hope,
through the power of the Holy
Ghost.
The Gospel. St. Luke xxi. 25.
AND there shall be signs in
the sun, and in the moon,
and in the stars ; and upon the
earth distress of nations, with
a'r ton- perplexity, the sea and the waves
roaring ; men's hearts failing
them for fear, and for looking
; after these things which are
coming on the earth : for the
powers of heaven shall be shaken.
And then shall they see the Son
of Man coming in a cloud with
power and great glory. And
when these things begin to come
to pass, then look up, and lift
up your heads ; for your re-
demption draweth nigh. And
he spake to them a parable, Be-
hold the fig-tree, and all the
trees ; w hen they now shoot
T
forth, ye see and know of your
own selves that summer is now
nigh at hand. So likewise ye,
when ye see these things come
to pass, know ye that the King-
wir medd- dom of God is nigh at hand.
 ;

Y Irydydd Sid yn Adfent.

af i chvvi, Nid â yr
oes hoii heib- Verily I say unto you, This ge-
io, hyd oni ddêl y cwbl i ben. neration shall not pass away,
Y nef a'r ddaear a ant heibio, till all be fulfilled : heaven and
ond fy ngeiriau i nid ant heibio earth shall pass away; but my
cidim. words shall not pass away.

Y trydydd Sul yn Adfent. The third Sunday in Advent.

Y Colect. The Collect.
OArglwydd Iesu Grist, yr OLord Jesu Christ, who at
hwn ar dy ddyfodiad cyntaf thy first coming didst send
a anfonaist dy genhadwr i bar- thy messenger to prepare thy
ottôi dy ffordd o'th flaen ; Can- way before thee ; Grant that the
iattà i weinidogion a goruchwyl- ministers and stewards of thy
wr dy ddirgeledigaethau felly mysteries may likewise so pre-
barottôi ac arloesi dy fFordd, gan pare and make ready thy way,
droi calonnau y rhai anufudd i by turning the hearts of the dis-
ddoetbineb y cyfiawn, fel, ar dy obedient to the wisdom of the
ail ddyfodiad i farnu'r byd, y'n just, that at thy second coming
cafFer yn bobl gymmeradwy to judge the world we may be
yn dy ohvg di, yr hwn wyt yn found an acceptable people in
byw ac yn teyrnasu gyd á'r thy sight, who livest and reign-
Tad a'r Yspryd Glân, byth yn est with the Father and the
un Duw, heb drangc na gor- Holy Spirit, ever one God, world
phen. Amen. without end. Amen.
Yr Epistol. 1 Cor. iv. 1. The Epistle. 1 Cor. iv. 1.

FELLY
megis
cyfrifed
gweinidogion
dyn nyni,
i Grist,
LET a man
so account of
of the ministers of
us, as
a goruchwylwr ar ddirgeled- Christ, and stewards of the mys-
igaethau Duw. ben hyn, yr Am teries of God. Moreover, it is
ydys yn disgwyl mewn goruch- required in stewards, that a man
wylwr, gael ffyddlon. be found faithful.
un yn But with
Eithr gennyf bychan iawn yw me it is a very small thing that
fl

fy marnu gennych chwi, neu gan I should be judged of you, or of

farn dyn ac nid wyf chwaith man's judgement
: yea, I judge :

yn fy marnu fy hun. Canys ni not mine own self. For I know

wn i ddim arnaf fy hun ond yn nothing by myself, yet am I not
:

hyn ni'm cyfiawnhawyd ; eithr hereby justified ; but he that

yr Arglwydd yw yr hwn sydd yn judgeth me is the Lord. There-
fy marnu. Am hynny na fern- fore judge nothing before the
wch ddim cyn yr amser, hyd time, until the Lord come, who
oni ddelo 'r Arglwydd, yr hwn both will bring to light the hid-
a oleua ddirgelion y tywyllwch, den things of darkness, and will
ac a eglura fwriadau y calonnau make manifest the counsels of
ac yna y bydd y glod i bob un the hearts ; and then shall every
gan Dduw. man have praise of God.
Yr Efengyl. St. Matth. xi. 2. The Gospel. St. Matth. xi. 2.
loan, pan glybu yn y carch- "VTOW when John had heard
A ar weithredoedd Crist, wedi JL\ in the prison the works of
danfon dau o'i ddisgyblion, Christ, he sent two of his dis-
a ddywedodd wrtho, Ai tydi ciples, and said unto him, Art
 Y pedivergdd
yw'r hwn sy'n dyfod ? ai un
avail yr ydym yn ei ddisgwyl?
A'r Iesu a attebodd ac a ddywed-
odd wrthynt, Ewch, a mynegwch
i loan y pethau a glywch ac a
welwch. Y mae 'r deillion yn
gweled eilwaith, a'r cloffion yn
rhodio, a'r cleifion gwahanol wedi
eu glanhàu, a'r byddariaid yn
clywed ; y mae'r meirw yn cyf-
ocîi, a'r tlodion yn cael preg-
ethu'r efengyl iddynt. A ded-
wydd yw'r hwn ni rwystrir ynof
fi. Ac a hwy yn myned ymaith,
yr Iesu a ddechreuodd ddywed-
yd wrth y bobloedd am loan,
Pa beth yr aethoch allan i'r an-
ialwch i edrych am dano? Ai
corsen yn ysgwyd gan wynt ?
Eithr pa beth yr aethoch allan
i'w weled ? Ai dvn wedi ei wisgo
à dillad esmwyth ? "Wele, y rhai
sy 'n gwisgo dillad esmwyth,
mewn tai brenhinoedd y maent.
Eithr pa beth yr aethoch allan
i'w weled? Ai prophwyd? i'e,
meddaf i chwi, a mwy nâ phro-
phwyd. Canys hwn ydyw efe am
yr hwnyr ysgrifenwyd, "Wele, yr
ydwyf fi yn anfon fy nghennad
o flaen dy wyneb, yr hwn a
barottoa dy ffordd o'th flaen.
Y pedwerydd Sul yn Adfent.
Y Colect.
DY RCHA,i ri,
Arglwydd, attolwg
dy gadernid, a thy red
i'n plith, ac â mawr nerth cym-
morth ni ; fel gan fod arnom, o
herwydd ein pechodau a'n han-
wireddau, ddirfawr luddias a
rhwystr i redeg yr yrfa a osodir
o'n blaen, y byddo i'th ddaionus
rad di a'th drugaredd ein cym-
morth a'n gwared yn ebrwydd,
trwy iawn digonol dy Fab ein
Harglwydd i'r hwn, gyd â
: thee and the Holy Ghost be ho-
thi a'r Yspryd Glân, y byddo
anrhydedd a gogoniant, yn ocs
oesoedd. Amen.
Sul yn Adfent.
thou he that should come, or
do we look for another? Je-
sus answered and said unto
them, Go and shew John again
those things which ye do hear
and see The blind receive
:
their sight, and the lame walk,
the are cleansed, and
lepers
the deaf hear, the dead are
raised up, and the poor have
the Gospel preached to them :
And blessed is he whosoever
shall not be offended in me.
And they departed, Jesus
as
began to say unto the multi-
tudes concerning John, What
went ye out into the wilder-
ness to see ? a reed shaken
with the wind ? But what went
ye out for to see ? a man
clothed in soft raiment ? be-
hold, they that wear soft cloth-
ing are in kings' houses. But
what went ye out for to see ?
a prophet ? yea, I say unto
you, and more than a prophet.
For this is he of whom it is
written, Behold, I send my mes-
senger before thy face, which
shall prepare thy way before
thee.
The fourth Sunday in Advent.
The Collect.
OLord, raise up (we pray
thee) thy power, and come
among us, and with great might
succour us ; that whereas, through
our sins and wickedness, we are
sore let and hindered in running
the race that is set before us,
thy bountiful grace and mercy
may speedily help and deliver
us ; through the satisfaction of
thy Son our Lord, to whom with
nour and glory, world without
end. Amen.

Y pedwcrydd
Yr Epistol. Phil. iv. 4.
LLAWENHEWCH yn yr
Arglwydd yn wastadol ; a
thrachem meddaf, Llawenhêwch.
Bydded eich arafwch yn hys-
pys i bob dyn. Y mae'r Ar-
glwydd yn agos. Na ofelwch
am ddim eithr ym mhob peth
: and supplication with thanks-
mewn gweddi ac ymbil, gyd â
di'olchgarwch, gwneler eich deis-
yfiadau chwi yn hyspys ger bron
Duw. A thangnefedd Dduw, yr
hwn sydd uwch law pob deall, a
geidw eich calonnau a'ch raedd-
yliau yng Nghrist Iesu.
Yr Efengyl. loan i. 19.
St.
HON y w tystiolaeth loan, pan
anfonodd yr Iuddewon o
Jerusalem, OfFeiriaid a Lefiaid i
ofyn iddo, Pwy wyt ti? Ac efe
a gyffesodd, ac ni wadodd ; a
ehyif'esodd, Nid myfi yw'r Crist.
A hwy a oiynasant iddo, Beth
ynte? Ai El'ías wyt ti ? Yntau
a ddywedodd, Nag ê. Ai'r Pro-
phwyd wyt ti ? Ac efe a atteb-
odd, Nag ë. Yna y dywedasant
wrtho, 1'wy wyt ti ? fel y rhodd-
om atteb i'r rhai a'n danfbnodd.
Beth yr wyt ti yn ei ddywed-
yd am danat dy hun? Eb efe,
Myfi yw lief un yn gwaeddi yn
y diffaethwch, Uniawn wch ffordd
yr Arglwydd ; fel y dywedodd
Esay y prophwyd. A'r rhai a
anfonasid oedd o'r Phariseaid.
A hwy a oiynasant iddo, ac a
ddywedasant wrtho, Paharn gan
hynny yr wyt ti yn bedyddio,
onid ydwyt ti na'r Crist, nac
Elias, na'r Prophwyd? loan a
attebodd iddynt, gan ddywedyd,
Myfi sydd yn bedyddio â dwf'r ;
ond y mae un yn sefyll yn eich
plith chwi, yr hwn nid adwaen-
och chwi : Efe yw'r hwn sydd
yn dyfod ar fy ol i, yr hwn a
aeth o'm blaen i ; yr hwn nid
ydwyf fi deilwng i ddattod carrai
ei esgid. Y pethau hyn a wnaeth-
pwyd yn Bethabara, y tu hwnt
:
Sul yn Adjent.
The Epistle. Phil. iv. 4.
REJOICE in the Lord alway,
and again I say, Rejoice.
Let your moderation be known
unto all men. The Lord is at
hand. Be careful for nothing
but in every thing, by prayer
giving, let your requests be
made known unto God. And
the peace of God, which passeth
all understanding, shall keep
your hearts and minds through
Christ Jesus.
The Gospel. St. John i. 19.
THIS is the record of John,
when the Jews sent Priests
and Levites from Jerusalem to
ask him, Who art thou? And
he confessed, and denied not ;
but confessed, I am not the
Christ. And they asked him,
What then ? Art thou Elias ?
And he saith, I am not. Art
thou that Prophet ? And he an-
swered, No. Then said they
unto him, Who art thou ? that
we may give an answer to
them that sent us. What say-
est thou of thyself? He said,
I am the voice of one crying in
the wilderness, Make straight
the way of the Lord, as said
the prophet Esaias. And they
which were sent were of the
Pharisees. And they asked
him, and said unto him, Why
baptizest thou then, if thou
be not that Christ, nor Elias,
neither that Prophet ? John
answered them, saying, I bap-
tize with water but there stand-
:
eth one among you, whom ye
know not :He it is who com-
ing after me is preferred before
me, whose shoes latchet I am
not worthy to unloose. These
things were done in Bethabara
 ;;

Dydd Nadolig Crist.

i'rIorddonen, lie yr oedcl loan beyond Jordan, where John ws

yn bedyddio. baptizing.

Genedigaeth ein Harglwgdd, neu The Nativity of our Lord, or the

Dydd Nadolig
Y ColecL
HOLL-alluog Dduw,
a roddaist i ni dy unig-
anedig Fab i gymmeryd ein
banian arno, i'w eni ar gyfenw
i'r amser yraa o Fonvyn bur
Caniattâ i ni, gan fod wedi ein
had-genhedlu, a'n gwneuthur yn
blant i ti tnvy fabwys a rhad,
beunydd ymadnewyddu trwy dy
Lân Yspryd, trwy yr unrhyw
ein Harglwydd Iesu Grist, yr
hwn sydd yn byw ac yn teyrnasu
gyd â thi, a'r unrhyw Yspryd,
byth yn un Duw, yn oes oes-
oedd. Amen.
Yr Heb. i. 1.
Epistol.
Crist. Birth-dag of CHRIST, com-
monly called Christmas-day.
The Collect.
yr hwn ALMIGHTY God, who hast
given us thy only-begotten
Son to take our nature upon
him, and as at this time to be
born of a pure Yirgin ; Grant
that we being regenerate, and
made thy children by adoption
and grace, may daily be renew-
ed by thy Holy Spirit ; through
the same our Lord Jesus Christ,
who liveth and reigneth with
thee and the same Spirit, ever
one God, world without end.
Amen.
The Epistle. Heb. i. 1.

DVW, wedi iddo lefaru lawer

gwaith, a llawer modd, gynt
wrtli y tadau trwy y prophwydi,
yn y dyddiau diweddaf hyn a
lefarodd wrthym ni yn ei Fab ;
yr hwn a wnaeth efe yn etifedd
pob peth, trwy'r hwn hefvd y
gwnaeth efe y bydcedd. Yr hwn,
ac efe yn ddisgleirdeb ei ogon-
iant ef, ac yn wir lun ei berson
ef, ac yn cynnal pob peth trwy
air ei nerth, wedi puro ein pech-
odau ni trwyddo ef ei hun, a
eisteddodd ar ddeheulaw y mawr-
edd, yn y goruwch-leoedd wedi
GOD, who
and in
at sundry times
divers manners
spake in time past unto the fa-
thers by the prophets, hath in
these last days spoken unto us
by his Son, whom he hath ap-
pointed heir of all things, by
whom also he made the worlds ;
who being the brightness of his
glory, and the express image of
his person, and upholding all
things by the word of his pow-
er, when he had by himself
purged our sins, sat down on
the right hand of the Majesty
:

ei wneuthur o hynny yn well on high being made so much

;

nâ'r angylion, ogymmaint ag yr better than the angels, as he

etifeddodd efe enw mwy rhag- hath by inheritance obtained a
orol nà hwynt-hwy. Canys wrth more excellent name than they.
bwy o'r angylion y dywedodd For unto which of the angels
efe un amser, Fy ]\fab ydwyt ti said he at any time, Thou art
myfi heddyw a'th genhedlais di ? my Son, this day have I begot-
A thrachefn, Myfi a fyddaf iddo ten thee? And again, I will be
efyn Dad, ac efe a fydd i mi yn to him a Father, and he shall be
Fab? Athrachefn, pan yw yn to me a Son ? And again, when
dwyn y cyntaf-anedig i'r byd, y he bringeth in the first-begotten
mae yn dywedyd, Ac addoled into the world, he saith, And
boll angylion Duw ef. Ac am let all the angels of God wor-
 ;

Dydd Nadolig Crist.

?• angylion y mae yn dywedyd, ship him. And of the angels he

r hwn sydd yn gwneuthur ei saith, "Who maketh his angels
angylion yn ysprydion, a'i wein- spirits, and his ministers a flame
idogion yn fflara dàn. Ond wrth of fire. But unto the Son he
V Mab, Dy orseddfaingc di, O saith, Thy throne, O God, is
Dduw, sydd yn oes oesoedd for ever and ever ; a sceptre of
teyrn-wi'alen uniondeb y w teyrn- righteousness is the sceptre of
wialen dy deyrnas di. Ti a thy kingdom : Thou hast loved
geraist gyfiawnder, ac a gaseaist righteousness, and hated ini-
anwiredd ; am hynny y'th en- quity ; therefore God, even thy
einiodd Duw, sef dy Dduw di, God, hath anointed thee with
âg olew gorfoledd tu hwnt i'th the oil of gladness above thy
gyfeillion. Ac, Tydi yn y de- fellows. And, Thou, Lord, in
chreuad, Arglwydd, a sylfaenaist the beginning hast laid the foun-
y ddaear ; a gwaith dy ddwylaw dation of the earth ; and the
di y\v y nefoedd. Hwynt-nwy heavens are the works of thine
a ddarfyddant ; ond tydi sydd yn hands they shall perish, but
:

parhâu a hwynt-hwy oil fel

: thou remainest; and they all
dilledyn a heneiddiant ; ac meg- shall wax old as doth a gar-
isgwisg y plygi di hwynt, a ment; and as a vesture shalt thou
hwy a newidir ond tydi yr : fold them up, and they shall be
un ydwyt, a'th flynyddoedd ni changed ; but thou art the same,
phallant. and thy years shall not fail.
Yr Efengyl.
St. loan i. 1. The St. John i. 1.
Gospel.

YN y dechreuad yr oedd y
Gair, a'r Gair oedd gyd â
the
INWord, beginning was the
and the Word was
Duw, a Duw
oedd y Gair. Hwn with God, and the Word was
oetld yn y dechreuad gyd â Duw. God. The same was in the
Trwyddo ef y gwnaethpwyd pob beginning with God. All things
peth ; ac hebddo ef ni wnaeth- were made by him ; and with-
pwyd dim a'r a wnaethpwyd. out him was not any tiling
Ynddo ef yr oedd bywyd, a'r made that was made. In him
bywyd oedd oleuni dynion. A'r was life, and the life was the
goleuni sydd yn llewyrchu yn light of men. And the light
y tywyllwch, a'r tywyllwch nid shineth in darkness, and the
oedd yn ei amgyffred. Yr yd- darkness comprehended it not.
oedd gwr wedi ei anfon oddi wrth There was a man sent from
Dduw, a'i enw loan. Hwn a God, whose name was John.
ddaeth yn dystiolaeth, fel y tyst- The same came for a witness,
iolaethai am y goleuni, fel y to bear witness of the light, that
credai pawb trwyddo ef. Nid all men through him might be-
efe oedd y goleuni, eithr efe a lieve. He was not that light,
anfonasid fel y tystiolaethai am but was sent to bear witness of
y goleuni. Hwn
ydoedd y gwir that light. That was the true
oleuni, yr hwn
sydd yn goleuo light, which lighteth every man
pob dyn a'r y sydd yn dyfod i'r that cometh into the world.
byd. Yn y byd yr oedd efe, He was in the world, and the
a'r byd a wnaethpwyd trwyddo world was made by him, and
ef ; a'r byd nid adnabu ef. At the world knew him not. He
ei eiddo ei hun
y daeth, a'r eiddo came unto his own, and his
ei hun ni dderbyniasant ef. Ond own received him not. But as
 Dydd Gwyl
cynnifer ag a'i derbyniasant ef,
efe a roddes iddynt allu i fod
yn feibion i Dduw, sef i'r sawl
a gredant yn ei Enw ef : y rhai
ni aned o waed, nac o ewyllys y
cnawd, nac o ewyllys gwr, eithr
o Dduw. A'r Gair a wnaeth-
pwyd yn gnawd, ac a drigodd yn
ein plith ni (ac ni a welsom ei
ogoniant ef, gogoniant megis yr
unig-anedig oddi wrth y Tad)
yn llawn gras a gwirionedd.
Dydd Gwyl Sant Stephan.
Colect.
CANIATTA i ni,OArglwydd,
yn ein boll ddi'oddefiadau
yma ar y ddaear, o herwydd
tystiolaeth i'th wirionedd di,
edrych yn ddyfal tu a'r nef, a
thrwy ffydd ganfod y gogoniant
a ddatguddir ; ac yn llawn o'r
Yspryd Glàn, ddysgu caru a
bendithio ein herlidwýr trwy
esampl dy gyn-fertbyr Sant Ste-
phan, yr hwn a weddi'odd dros ei
lofruddion arnat ti, O
Iesu wyr n-
fydedig, yr hwn wyt yn sefyll
ar ddeheulaw Dduw i gymmorth
y rhai oil y sydd yn dioddef er
dyfwyn di, ein hunig Gyfryngwr
a'n Dadleuwr. Amen.
If Yna y canlyn Colect y Nadolig.
yr hum a ddi/7ccdir i/n tcustad hyd
Ucher-wyl Dydd Calan.
Yn lie yr Epistol. Act. vii. 55.
A Stephan, yn gyflawn o'r Ys-
^\ pryd Glân, a edrychodd yn
ddyfal tu a'r nef ; ac a welodd
ogoniant Duw, a'r Iesu yn sefyll
ar ddeheulaw Dduw. Ac
ddywedodd, "\Tele, mi a welaf y
neibedd yn agored, a Mab y dyn
yn sefyll ar ddeheulaw Dduw.
Yna y gwaeddasant â lief uchel,
ac a gauasant eu clustiau, ac a
ruthrasant yn unfryd arno, ac
a'i bwriasant allan o r ddinas, ac
a'i llabyddiasant ; a'r tystion a
ddodasant eu dillad wrth draed
dyn ieuangc a eiwid Saul. A
Sant Stephan.
many as received him, to them
gave he power to become the
sons of God, even to them that
believe on his Name which :
Avere born, not of blood, nor of
the will of the flesh, nor of the
will of man, but of God. And
the Word was made flesh, and
dwelt among us (and we beheld
his the glory as of the
glory,
only-begotten of the Father) full
of grace and truth.
Saint Stephen's Day.
The Collect.
GRANT, O Lord, that, in all
our sufferings here upon
earth for the testimony of thy
truth, we may stedfastly look
up and by faith be-
to heaven,
hold the glory that shall be
revealed ; and, being filled with
the holy Ghost, may learn to
love and bless our persecutors
by the example of thy first Mar-
tyr Saint Stephen, who prayed
for his murderers to thee, O
blessed Jesus, who standest at
the right hand of God to suc-
cour all those that suffer for
thee, our only Mediator and Ad-
vocate. Amen.
II Then shall follow the Collect of the
Nativity, -which shall lie said con-
tinually unto New-year^s Eve.
For the Epistle. Acts vii. 55.
STEPHEN, being full of the
holy Ghost, looked up sted-
fastly into heaven, and saw the
glory of God, and Jesus stand-
efe a ing on the right hand of God,
and said, Behold, I see the hea-
vens opened, and the Son of
Man standing on the right hand
of God. Then they cried out
with a loud voice, and stopped
their ears, and ran upon him
with one accord, and cast him
out of the city, and stoned him :
and the witnesses laid down
their clothes at a young man's
 n
Dydd Gwi/l Sant loan Efangylwr.
hwy a labyddiasant Stephan, ac
efe yn galw ar Dduw, ac yn dy-
wedyd, Arghvydd Iesu, derby
fy yspryd. Ac efe a ostyngodd
ar ei liniau, ac a lefodd â lief
uchel, Arglwydd, na ddod y
pechod hwn yn eu herbyn. Ac
wedi iddo ddywedyd hyn, efe a
hunodd.
Yr Efengyl. St. Matth. xxiii. 34.
WELE, yr ydvvyf yn danfon BEHOLD,
attoch brophwydi, a doeth- prophets,
ion, ac ysgrifenyddion a rbai o
; and
honynt a leddwch, ac a groes-
hoehwch; a rhai o honynt a
ffrewyllwch yn eich synagogau,
ac a erlidiwch o dref i dref : fel
y delo arnoch chwi yr holl waed
cyfiawn a'r a ollyngwyd ar y
ddaear, o waed Abel gyfiawn
hyd waed ZacharTas, fab Bara-
chi'as, yr hwn a laddasoch rhwng
y deml a'r allor. Yn wir meddaf whom
i chwi, daw hyn oil ar y gen-
hedlaeth hon. Jerusalem, Jeru-
salem, yr hon wyt yn lladd y
prophwydi, ac yn llabyddio y
rhai a ddanfonir attat ; pa sawl
gwaith y mynnaswn gasglu dy
blant ynghyd, megis y casgl iar
ei chywion dan ei hadenydd, ac
ni's mynnech? Wele, yr ydys yn
gadael eich tÿ i chwi yn anghy-
fannedd. Canys meddaf i chwi,
Ni'm gwelwch ar ol hyn, hyd
oni ddywedoch, Bendigedig yw
yr hwn sydd yn dyfod yn Enw
yr Arglwydd.
Dydd GwylSant loan Efangylwr.
Y Colect.
ARGLWYDD trugarog, ni a
attolygwn i ti fwrw dy ddis-
glair belydr goleuni ar dy Eg-
ìwys ; fel, wedi ei goleuo gan
athrawiaeth dy wnfydedig Apos-
tol ac Efangylwr Sant loan,
y
gallo hi rodio felly yngoleuni
dy wirionedd, fel y delo hi yn y
diwedd i oleuni hywyd tragy-
feet, whose name was Saul.
And they stoned Stephen, call-
ing upon God, and saying, Lord
Jesus, receive my spirit. And
he kneeled down, and cried
with a loud voice, Lord, lay not
this sin to their charge. And
when he had said this, he fell
asleep.
The Gospel. St. Matth. xxiii. 34.
I send unto you
and wise men,
and some of them
scribes ;
ye shall kill and crucify; and
some of them shall ye scourge
in your synagogues, and per-
secute them from city to city;
that upon you may come all
the rignteous blood shed upon
the earth, from the blood of
righteous Abel unto the blood
of Zacharias, son of Barachias,
ye slew between the tem-
ple and the altar. Verily I
say unto you, All these things
shall come upon this genera-
tion. O Jerusalem, Jerusalem,
thou that killest the prophets,
and stonest them which are sent
unto thee; how often would I
have gathered thy children to-
gether, even as a hen gathereth
her chickens under her wings,
and ye would not Behold, your!
house is left unto you desolate.
For I say unto you, Ye shall not
see me henceforth, till ye shall
say, Blessed is he that cometh
in the Name of the Lord.
Saint John the Evangelist's Day.
The Collect.
MERCIFUL Lord, we be-
thee to cast thy
seech
bright beams of light upon thy
Church, that it being enlight-
ened by the doctrine of thy
blessed Apostle and Evangelist
Saint John may so walk in the
light of thy truth, that it may
at length attain to the light of
 .

IDycld Gn-yl Sant loan Efangylwr.

wyddol; trwy Iesu Grist ein Har- everlasting life ; through Jesus
glwydd. Amen. Christ our Lord. Amen.
Yr Epistol. 1 St. loan i. 1.

YR yr
hyn oedd o'r dechreuad,
hyn a glywsom, yr hyn THAT
The Epistle. 1 St.

which was from the

John i. I.

a welsom â'n llygaid, yr hyn a beginning, which we have

edrychasom arno, ac a deimlodd heard, which we have seen with
ein dwylaw am air y bywyd our eyes, which we have look-
(canys y bywyd a eglurhawyd, ed upon, and our hands have
ac ni a welsom, ac ydym yn tyst- handled of the word of life ;
iolaethu, ac yn mynegi i ehwi (for the life was manifested,
y bywyd tragywyddol, yr hwn and we have seen it, and bear
oedd gyd â'r Tad, ac a eglurha- witness, and shew unto you
wyd i ni) yr hyn a welsom ac a that eternal life, which was with
glywsom, yr ydym yn ei fynegi the Father, and was manifest-
i chwi, fel y caffoch chwithau ed unto us;) That which we
hefyd gymdeithas gyd â ni a'n have seen and heard declare
:

cymdeithas ni yn wir sydd gyd we unto you, that ye also may

á'r Tad, a chyd à'i Fab ef Iesu have fellowship with us ; and
Grist. A'r pethau hyn yr ydym truly our fellowship is with
yn eu hysgrifenu attoch, fel y the Father, and with his Son
byddo eich llawenydd yn gyf- Jesus Christ. And these things
lawn. A hon yw'r gennadwri a write we unto you, that your
glywsom ganddo ef, ac yr ydym joy may be full. This then
yn ei hadrodd i chwi, Mai goleuni is the message which we have
yw Duw, ac nad oes ynddo ddim heard of him, and declare un-
,

tywyllwch. Os dywedwn fod i j

to you, That God is light,
ni gymdeithas àg ef, a rhodio yn '
and in him is no darkness at
y tywyllwch, celwyddog ydym, all. If we say that we have
j

ac nid ydym yn gwneuthur y i

fellowship with him, and walk
gwirione'dd". Eithr os rhodiwn in darkness, we lie, and do not
yn y goleuni, megis y mae efe '

the truth but if we walk in

:

yn y goleuni, y mae i ni gym- j

deithas â'n gilydd, a gwaed Iesu
Grist ei Fab ef sydd yn ein
glanhâu ni oddi wrth bob pechod.
us dywedwn nad oes ynom bech-
the light, as he is in the light,
|
we have fellowship one with
i another, and the blood of Jesus
Christ his Son cleanseth us from
If we say that we have
j

|
od, yr ydym yn ein twyllo ein
hunain, a'r gwirionedd nid yw
ynom. Os cyfaddefwn ein pech-
odau, ffyddlon yw efe, a chyf-
iawn, fel y maddeuo i ni ein
pechodau, ac y'n glanhao oddi
wrth bob anghyfiawnder. Os
dywedwn na phechasom, yr yd-
ym yn ei wneuthur ef yn gel-
wyddog, a'i air ef nid yw ynom.
Yr Efengyl. St. loan xxi. 19.
all sin.
no sin, we deceive ourselves,
and the truth is not in us. If
we confess our sins, he is faith-
ful and just to forgive us our
sins, and to cleanse us from all
unrighteousness. If we say that
we have not sinned, we make
him a bar, and his word is not
in us.
The Gospel. St. John xxi. 19.

YR ddywedodd with
Iesu a
Canlyn fi. A Phetr a
Petr,
JESUS said unto Peter, Fol-
low me. Then Peter, turn-
drodd, ac a welodd y disgybl yr ing about, seeth the disciple
F
 Dydd Gwyl y
oedd yr Iesu yn ei garu, yn can-
lyn yr hwn hefyd a bwysasai
: which
ar ei ddwyfron ef ar swpper, ac
a ddywedasai, Pwy, Arghvydd,
yw yr hwn a'th fradycha di?
Pan welodd Petr hwn, efe a
ddywedodd wrth yr Iesu, Ar-
glwydd, ond beth a wna hwn ?
Yr Iesu a ddywedodd wrtho, Os
mynnaf iddo aros hyd oni ddel-
wyf, beth yw hynny i ti ? canlyn
di fyfi. Am hynny yr aeth y
gair yma allan ym mhlith y brod-
yr, na fyddai y disgybl hwnnw
farw: ac ni ddywedasai yr Iesu
wrtho, na fyddai efe farw ; ond, Os
mynnaf iddo aros hyd oni ddel-
wyf, beth yw hynny i ti ? Hwn
yw'r disgybl sydd yn tystiolaethu
am y pethau hyn, ac a ysgrifenodd
ac ni a wyddom
y pethau hyn ;
fod dystiolaeth ef yn wir. Ac
ei
y mae hefyd lawer o bethau eraill
a wnaeth yr Iesu, y rhai ped ys-
grifenid hwy bob yn un ac un,
nid wyf yn tybied y cynhwysai
y byd y llyfrau a ysgrifenid.
Dydd Gwyl y Gwirioniaid.
Y Colect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn
o enau plant bychain, a rhai
yn sugno, a beraist nerth, ac a
wnaethost i blant aflafar dy o-
goneddu trwy farw ; Marweiddia
a lladd bob rny w anwiredd ynom,
a nertha ni felly â'th ras, fel
trwy fuchedd ddiniweid, a ft'ydd
ddi'ysgog hyd angau, y gogon-
eddom dy Enw bendigedig ;
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
A men.
Yn lie yr Epistol. Dak xiv. 1.
ACOen
mi a edrychais
yn sefyll ar fynydd
; ac wele,
Si'on, achyd âg ef bedair mil a
saith-ugeinmil, a chanddynt enw
ei Dad ef yn ysgrifenedig yn eu
talcennau. Ac mi a glywais lef
o'r nef, fel lief dyfroedd lawer, ac
fel lief taran fawr ; ac mi a gly w-
Gwirioniaid.
whom Jesus loved following ;
also leaned
on his breast
at supper, and said, Lord, which
is he that betrayeth thee ? Peter
seeing him saith to Jesus, Lord,
and what shall this man do ?
Jesus saith unto him, If I will
that he tarry till I come, what
is that to thee? Follow thou
me. Then went this saying
abroad among the brethren,
That that disciple should not
die yet Jesus said not unto
:
him, He shall not die ; but, If
I will that he tarry till I come,
what is that to thee ? This is
the disciple which testifieth of
these things, and wrote these
things, and we know that his
testimony is true. And there are
also many other things which
Jesus did, the which if they
should be written every one, I
suppose, that even the world it-
self could not contain the books
that should be written.
The Innocents' Day.
The Collect.
O Almighty God, who out of
the mouths of babes and
sucklings hast ordained strength,
and madest infants to glorify
thee by their deaths ; Mortify
and kill all vices in us, and so
strengthen us by thy grace, that
by the innocency of our lives,
and constancy of our faith even
unto death, we may glorify thy
holy Name; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
For the Epistle. Rev. xiv. 1.
I
Looked, and lo, a Lamb stood
on the mount Sion, and with
him an hundred forty and four
thousand, having his Father's
Name written in their foreheads.
And I heard a voice from hea-
ven, as the voice of many wa-
ters, and as the voice of a great
 ;

Uydd Givyl y Gmirioniaid.

ais lef telynorion yn canu ar thunder: and I heard the voice

eu telynau : a hwy a ganasant of harpers harping with their
inegis caniad newydd ger bron harps and they sung as it were
:

yr orseddfaingc, a cher bron y a new song before the throne,

pedwar anifail a'r henuriaid; ac
ni allodd neb ddysgu y gân,
ond y pedair mil a'r saith-ug-
einmil, y rhai a brynwyd oddi
ar y ddaear. Y
rhai hyn yw y
rhai ni halogwyd â gwragedd
canys gwryfon ydynt : y rhai
hyn yw y rhai sy'n dilyn yr
Oen pa le bynnag yr elo; y
rhai hyn a brynwyd oddi wrtn
ddynion, yn flaen-ffrwyth i
Dduw, ac i'r Oen. Ac yn eu
genau ni chaed twyll ; canys di-
fai ydynt ger bron gorseddfaingc
Duw.
Yr Efengyl. St.
WELE
yn ymddangos
Arglwydd THE
angel yr
Joseph
mewn breuddwyd, gan ddy-
wedyd, Cyfod, cymmer y mab
bychan a'i fam ; a fFo i'r Aipht,
a bydd yno hyd oni ddywed-
wyf i ti canys ceisio a wna word;
: for
Herod y mab bychan i'w ddi- young
fetha ef. Ac yntau pan
ododd, a gymmerth
bychan fam o
a'i nos, ac a
giliodd Aipht, ac a fu yno
i'r
hyd farwolaeth Herod fel y
cyflawnid yr hyn a ddywed-
wyd gan yr Arglwydd trwy'r
prophwyd, gan ddywedyd, O'r
Aipht y gelwais fy Mab. Yna
Herod pan weles ei siommi
gan y doethion, a ffrommodd
yn aruthr, ac a ddanfonodd ac
a laddodd yr holl fechgyn oedd
yn Bethlehem, ac yn ei holl
gyffiniau, o ddwy flwydd oed a
than hynny, wrth yr amser yr
ymofynasai efe yn fanwl à'r
doethion. Yna y cyfiawnwyd
yr hyn a ddywedasid gan Je-
rem'ias y prophwyd, gan ddy-
wedyd, Lief a glybuwyd yn
Rama, galar, ac
and before the four beasts, and
the elders ; and no man could
learn that song, but the hun-
dred and forty and four thou-
sand, which were redeemed from
the earth. These are they which
were not defiled with women,
for they are virgins: these are
they which follow the Lamb
whithersoever he goeth : these
were redeemed from among men,
being the first-fruits unto God,
and to the Lamb. And in their
mouth was found no guile; for
they are without fault before the
throne of God.
Matth. ii. 13.
The Gospel. St. Matth. ii. 13.
i
Angel of the Lord ap-
peareth to Joseph in a
dream, saying, Arise, and take
the young child, and his mo-
ther, and flee into Egypt, and
be thou there until I bring thee
Herod
will seek the
child destroy him.
to
gyf- When he he took the
arose,
y mab young child and his mother by
hd night, and departed into Egypt,
and was there until the death
: of Herod; that it might be
fulfilled which was spoken of
the Lord by the prophet, say-
ing, Out of Egypt have I call-
ed my Son. Then Herod, when
he saw that he was mocked
of the wise men, was exceed-
ing wroth ; and sent forth, and
slew all the children that were
in Bethlehem, and in all the
coasts thereof, from two years
old and under, according to the
time which he had diligently en-
quired of the wise men. Then
was fulfilled that which was
spoken by Jeremy the prophet,
saying, In Rama was there a
wylofain, ac voice heard, lamentation, and
F2

Y Std gwedi'r
ochain mawr, Rahel yn wylo am
ei phlant, ac ni fynnai ei chys-
uro, am nad oeddynt.
Y Sul gwedi'r Nadolig.
Y Colect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn
a roddaist i ni dy unig-an-
edig Fab i gymmeryd ein hanian
arno, i'w eni ar gyfenw i'r amser
yma o Forwyn bur ; Caniattâ i
ni, gan fod wedi ein had-gen-
hedlu, a'n gwneuthur yn blant i
ti trwy fabwys a rhad, beunydd
ymadnewyddu trwy dy Lân Ys- ed by
pryd, trwy yr unrhyw ein Har-
glwydd Iesu Grist, yr hwn sydd
yn byw ac yn teyrnasu gyd â
thi a'r unrhyw Yspryd, byth yn
un Duw yn oes oesoedd. Amen.
Yr Epistol. Gal. iv. 1.
AHyn yr wyf yn ddywed-
yd; dros gymmaint o amser
ei
ag y mae'r etiredd yn faehgen,
nid oes dim rhagor rhyngddo a
gwas, er ei fod yn arglwydd ar
y cwbl eithr y mae efe dan
: nours, until the time appointed
ymgeleddwr a llywodraethwr,
hyd yr amser a osodwyd gan y
tad. Felly ninnau hefyd, pan
oeddym fechgyn, oeddym gaeth-
ion dan 'wyddorion y byd. Ond
pan ddaeth cyflawnder yr amser,
y danfcnodd Duw ei Fab, wedi
ei wneuthur o wraig, wedi ei
wneuthur tan y ddeddf; fel y
prynai y rhai oedd dan y ddeddf,
felyderbyniemymabwysiad. Ac
o herwydd eich bod yn feibion, yr
anfonodd Duw Yspryd ei Fab i'ch
calonnau chwi, yn llefain, Abba,
Dad. Felly nid wyt ti mwy yn
was, ond yn fab: ac os mab, eti-
fedd hefyd i Dduw trwy Grist.
Yr Efengyl. St. Matth. i. 18.
AGenedigaeth yr Iesu Grist
oedd fel hyn Wedi dy-
: JL
weddio Mair ei fam ef à Joseph
(cyn eu dyfod hwy ynghd) hi
a gafwyd yn feichiog o'r Yspryd
;
Nadoh
weeping, and great mourning,
Rachel weeping for her chil-
dren, and would not be com-
forted, because they are not.
The Sunday after Christmas-day.
The Collect.
ALMIGHTY God, who hast
given us thy only-begotten
Son to take our nature upon
him, and as at this time to be
born of a pure Virgin; Grant
that we being regenerate, and
made thy children by adoption
and grace, may daily be renew-
thy Holy Spirit ; through
the same our Lord Jesus Christ,
who liveth and reigneth with
thee and the same Spirit, ever
one God, world without end.
Amen.
The Epistle. Gal. iv 1.
NOW I say, that the heir,
as long as he is a child,
differeth nothing from a ser-
vant, though he be lord of all
but is under tutors and gover-
of the father. Even so we, when
we were children, were in bon-
dage under the elements of the
world: but when the fulness
of the time was come, God
sent forth his Son, made of a
woman, made under the law,
to redeem them that were un-
der the law, that we might
receive the adoption of sons.
And because ye are sons, God
hath sent forth the Spirit of his
Son into your hearts, crying,
Abba, Father. Wherefore thou
art no more a servant, but a
son ; and if a son, then an heir
of God through Christ.
The Gospel. St. Mâtth. i. 18.
rj^HE birth of Jesus Christ
was on this wise: When
as his mother Mary was espous-
ed to Joseph, before they came
together she was found with
 Dydd Enwaediad Crist.

Glàn. A Joseph gan

ei gwr hi, child of the Holy Ghost. Then
ei foil yn gyfiawn, ac heb chwen- Joseph her husband, being a
nych ei gwneuthur hi yn siampl, just man, and not willing to
a ewyllysiodd ei rhoi hi ymaith i

make her a publick example,

yn ddirgel. Ac efe
y pethau hyn, wele,
Arglwydd a ymddangosodd iddo
raewn breuddwyd, gan ddywed-
yd, Joseph mab Dafydd, nac
ofna gymmeryd Mair dy vnraig ;
oblegid yr hyn a genhedlwyd
ynddi, sydd o'r Yspryd Glân.
A hi a esgor ar Fab, a thi a
yn meddwl was minded to put her away
angel yr privily. But while he thought
on these things, behold, the an-
gel of the Lord appeared unto
him in a dream, saying, Joseph
thou son of David, fear not to
Take unto thee Mary thy wife;
for that which is conceived in
her is of the Holy Ghost And :

elwi ei enw ef IESU ; oblegid she shall bring forth a Son,

efe a wared ei bobl oddi wrth and thou shalt call his name
JESUS ; for he shall save his
I

eu peehodau. (A hyn
oil a
wnaethpwyd, y eyflawnid yr
fel
hyn a ddywedwyd gan yr Ar-
glwydd trwy 'r prophwyd, gan
ddywedyd, Wele, Morwyn a
fydd feichiog, ac a esgor ar
Fab, a hwy a alwant ei enw
ef Emmanuel ; yr hyn o'i gyf-
ieitbu yw, Duw
gyd â ni.)
Joseph, pan ddetTroes o gwsg, a
wnaeth megis y gorchymynasai
angel yr Arglwydd iddo, ac a
gymmerodd ei wraig. Ac nid
adnabu efe hi, hyd oni esgorodd
hi ar ei mab cyntaf-anedig ; a
people from their sins. (Now
all this was done, that it might
be fulfilled which was spoken of
the Lord by the prophet, saying,
Behold, a Virgin shall be with
child, and shall bring forth a
Son, and they shall call his name
A Emmanuel, which being inter-
preted is, God with us.) Then
Joseph, being raised from sleep,
! did as the angel of the Lord
j
had bidden him, and took unto
him his wife ; and knew her not
till she had brought forth her

galwodd ei enw ef IESU. first-born son and he called his

:

name JESUS.
Dydd Enwaediad Crist. The Circumcision of Christ.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who mad-
a wnaethost i'th wynfyd- est thy blessed Son to be
edig Fab dderbyn enwaediad, a circumcised, and obedient to the
bod yn ufudd i'r'ddeddf er mwyn law for man ; Grant us the true
dyn Caniattâ i ni iawn En-
; Circumcision of the Spirit; that,
waediad yr Yspryd, fel y bo i'n our hearts, and all our mem-
calonnau, a'n holl aelodau (wedi bers, being mortified from all
eu marwolaethu oddi wrtli bob worldly and carnal lusts, we
bydol a chnawdol anwydau) allu may in all things obey thy
ym mhob rhyw beth ufuddhàu blessed will; through the same
i'th wynfydedig ewyllys ; trwy'r thy Son Jesus Christ our Lord.
unrhyw dy Fab Iesu Grist ein Amen.
Harglwydd. Amen.
Yr Epislol. Rhuf. iv. 8.
The Epistle. Rom. iv. 8.

EDWYDD
D yw yr
yw
Arglwydd yn
y gwr nid
cyfrif
BLESSED
whom the
is the
Lord
man
will
to
not
 Dydd Eîiwaedìad Crist.

pechod iddo. A ddaeth y ded- impute sin. Cometh this bless-

wyddwch hwn, gan hynny, ar edness then upon the circum-
yr enwaediad yn unig, ynte ar cision only, upon the un-
or
y dienwaediad hefyd ? Canys circumcision also ? For we say,
yr ydym yn dywedyd, ddarfod that faith was reckoned to A-
cyfrif fFydd i Abraham yn gyf- braham for righteousness. How
iawnder. Pa fodd gan hynny was it then reckoned ? when he
y cyfrifwyd hi ? ai pan oedd was in circumcision, or in un-
yn yr enwaediad, ynte yn y circumcision ? Not in circum-
dienwaediad ? Nid yn yr en- cision, but in uncircumcision.
waediad, ond yn y dienwaediad. And he received the sign of
Ac efe a gymmerth arwydd yr circumcision, a seal of the right-
enwaediad, yn insel cyfiawn- eousness of the faith which he
der y fFydd, yr hon oedd ganddo had yet being uncircumcised ;
yn y dienwaediad ; fel y bydd- that he might be the father of
ai efe yn dad pawb a gred- all them that believe, though
ent, yn y dienwaediad ; fel they be not circumcised; that
Ícyfrifid cyfiawnder iddynt righteousness might be imputed
wythau hefyd ; ac yn dad yr unto them also: And the father
enwaediad, nid i'r rhai o'r en- of circumcision to them who
Avaediad yn unig, ond i'r sawl are not of the circumcision only,
hefyd a gerddant lwybrau fFydd but also walk in the steps of
Abraham ein tad ni, yr hon that faith of our father Abra-
oedd ganddo yn y dienwaed- ham, which he had being yet
iad. Canys nid trwy'r ddeddf y uncircumcised. For the pro-
daeth yr addewid i Abraham, mise, that he should be the heir
neu i'w had, y byddai efe yn of the world, was not to Abra-
etifedd y byd ; eithr trwy gyf- ham, or to his seed, through
iawnder fFydd. Canys os y rhai the law, but through the right-
sydd o'r ddeddf yw'r etifeddion, eousness of faith. For if they
gwnaed fFydd yn ofer, a'r a- which are of the law be heirs,
ddewid yn ddirym. faith is made void, and the pro-
mise made of none effect.
Yr Efengyl. St. Luc ii. 15.
The Gospel. St. Luke ii. 15.
ABu, pan aeth yr
ymaith oddi wrth
angylion
y bugeil-
AND it came to pass, as the
angels were gone away from
ddywedyd
iaid i'r nef, o honynt them into heaven, the shepherds
hwythau wrth eu gilydd, Awn said one to another, Let us now
hyd Bethlehem, a gwelwn y peth go even unto Bethlehem, and
hwn a wnaethpwyd, yr hwn a see this thing which is come
hyspysodd yr Arglwydd i ni. to pass, which the Lord hath
A hwy a ddaethant ar frys ac a made known unto us. And
;

gawsant Mair a Joseph, a'r dyn they came with haste, and found
bach yn gorwedd yn y preseb. Mary and Joseph, and the babe
A phan welsant, hwy a gy- lying in a manger. And when
hoeddasant y gair a ddywedasid they had seen it, they made
wrthynt am y bachgen hwn. known abroad the saying which
A phawb a'r a'i clywsant, a was told them concerning this
ryfeddasant am y pethau a ddy- child. And all they that heard
wedasid gan y bugeiliaid wrth- it wondered at those things
ynt. Eithr Mair a gadwodd y which were tnld them by the
 Dydd Gwyl Ystwyll.

pethau hyn gan

eu hys-
oil, shepherds. But Mary kept all
tyried yn ei chalon. A'r bu- these things, and pondered them
geiliaid a ddychwelasant, gan o- in her heart. And the shep-
goneddu a moliannu Duw am herds returned, glorifying and
yr holl bethau a glywsent ac praising God for all the things
a welsent, fel y dywedasid that they had heard and seen,
wrthynt. A phan gyflawnwyd as it was told unto them. And
wyth niwrnod i enwaedu ar y when eight days were accom-
dyn bach, galwyd ei enw ef plished for the circumcising of
IESU ; yr hwn a enwasid gan the child, his name was called
yr angel, cyn ei ymddwyn ef yn JESUS, which was so named
y groth. of the angel before he was con-
ceived in the womb.
H Yr un Colect, Epistol, ac Efengyl, 11 The same Collect, Epistle, and Gos-
a gaiff zcasanaethu bo!) dydd ar ol pel shall serve for every day after
hyn, liyd at yr Ystwyll. unto the Epiphany.

Dydd Gwyl Ystwyll, neu'r Seren- The Epiplmny, or the Manifes-

wyl, sef Ymddatgudd Crist i'r tation of Christ to the Gen-
Cenhedloedd. tiles.

Y Colect. The Collect.

ODduw, yr hwn trwy dywys- OGod, who by the leading

iad seren a ddangosaist dy
unig-anedig Fab i'r Cenhedl-
oedd ; Caniattà yn drugarog i
in, y sawl ydym yn dy adnabod
yr awr hon trwy ffydd, allu ar
ol y fuchedd hon fwynhâu dy
ogoneddus Dduwdod ; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd.
Yr Epistol. Ephes.
of a star didst manifest thy
only-begotten Son to the Gen-
tiles ; Mercifully grant, that we,
which know thee now by faith,
may after this life have the
fruition of thy glorious God-
head ; through Jesus Christ our
Amen. Lord. Amen.
iii. 1. The Epistle. Ephes. iii. 1.

ER mwyn hyn, myfi Paul,

carcharor Iesu Grist trosoch
chwi y Cenhedloedd ; os clyw-
soch am oruchwyliaeth gras Duw,
yr hon a roddwyd i mi tu ag
attoch chwi mai trwy ddatgudd-
: you-ward : How that by reve-
iad yr hyspysodd efe i mi
y lation
dirgelwch (megis yr ysgrifenais
o'r blaen ar ychydig eiriau, wrth
yr hyn y gellwch, pan ddarllen-
och, wybod fy neall i yn nirgel-
wch Crist) yr hwn yn oesoedd
eraill nid eglurwyd i feibion
dynion, fel y mae yr awr hon
wedi ei ddatguddio i'w sanctaidd
apostolion a'i brophwydi trwy 'r
Yspryd ; y byddai'r Cenhedloedd
yn gyd-etifeddion, ac yn gyd-
gorph, ac yn gyd-gyfrannogion
o'i addewid ef yng Nglirist,
FOR Paul, the
this cause, I
prisoner of Jesus Christ for
you Gentiles ; if ye have heard
of the dispensation of the grace
of God, which is given me to
he made known unto me
the mystery (as I wrote afore
in few words, whereby, when
ye read, ye may understand my
knowledge in the mystery of
Christ) which in other ac;es was
not made known unto the sons
of men, as it is now revealed
unto his holy Apostles and Pro-
phets by the Spirit ; That the
Gentiles should be fellow-heirs,
and of the same body, and par-
takers of his promise in Christ,
by the Gospel : whereof I was
 Dydd Gwyl
tnvy'r efengyl hon y'm
: i'r
gwnaed i yn weinidog yn ol rhotld
gras Duw, yr hwn a roddwyd
i mi yn ol grymmus weithrediad
ei allu ef. I mi, y llai nâ'r lleiaf
o'r holl saint,y rhoddwyd y gras
hwn, efangyhi ym mysg y
i that I should preach among the
Cenhedloedd, anchwiliadwy olud
Crist; ac i egluro i bavvb, beth
yw cymdeithas y dirgelwch, yr
hwn oedd guddiedig o ddechreu-
ad y byd yn Nuw, yr hwn a
greodd bob peth trwy lesu Grist:
Pel y byddai yr awrhoii yn hyspys
i'r tywysogaethau ac i'r
dodau yn y nefolion leoedd, trwy'r
eglwys, fawr amryw ddoethineb
Duw ; yn ol yr arfaeth dragy-
wyddol yr hon a wnaeth efe yng
Nghrist lesu ein Harglwydd ni :
yn yr hwn y mae i ni hyfdra a
dyfodfa mewn hyder trwy ei
ffydd ef.
Yr Efengyl. St. Matth.
AClehem Judea,
Avedi geni 'r lesu yn Beth-
yn nyddiau
Herod frenhin, wele, doethion a
ddaethant o'r dwyrain i Jeru-
salem, gan ddywedyd, Pa le y
mae'r hwn a anwyd yn Frenhin
yr Iuddewon ? canys gwelsom ei
seren ef yn y dwyrain, a daethom
i'w addoli ef. Ond pan glybu
Herod frenhin, efe a gyffrowyd,
a holl Jerusalem gyd âg ef. A
chwedi dwyn ynghd yr holl
areh-offeiriaid ac ysgrifenyddion
y bobl, efe a ymofynodd â hwynt,
pa le y genid Crist. A hwy a
ddywedasant wrtho, yn Bethle-
hem Judea. Canys felly'r ys-
grifenwyd trwy'r prophwyd ; A
thithau, Bethlehem tir
nid lleiaf wyt ym mhlith tywys-
ogion Judah : canys o honot ti y
daw Tywysog yr hwn a fugeilia
fy mhobl Israel. Yna Herod,
wedi galw'r doethion yn ddirgel,
a'u holodd hwynt yn fanwl am
yr amser yr ymddangosasai'r
Ystwyll.
made a minister, according to
the gift of the grace of God
given unto me by the effectual
working of his power. Unto
me, who am less than the least
of all saints, is this grace given,
Gentiles the unsearchable riches
of Christ ; and to make all men
see what is the fellowship of the
mystery, which from the begin-
ning of the world hath been hid
in God, who created all things
by Jesus Christ : to the intent,
awdur- that now unto the principalities
and powers in heavenly places
might be known by the Church
the manifold wisdom of God,
according to the eternal purpose
which he purposed in Christ
Jesus our Lord In whom Ave
:
have boldness and access with
confidence by the faith of him.
ii. 1. The Gospel. St. Matth. ii. 1.
WHEN
Bethlehem
Jesus was born in
of Judaea, in
the days of Herod the king, be-
hold, there came wise men from
the east to Jerusalem, saying,
Where is he that is born King
of the Jews ? for we have seen
his star in the east, and are come
to worship him. When Herod
the king had heard these tilings,
he was troubled, and all Jeru-
salem with him. And when he
had gathered all the chief priests
and scribes of the people toge-
ther, he demanded of them,
where Christ should be born.
And they said unto him, In
Bethlehem of Judaea: for thus
Judah, it is written by the prophet,
And thou, Bethlehem, in the
land of Juda, art not the least
among the princes of Juda: for
out of thee shall come a Gover-
nour that shall rule my people
Israel. Then Herod, when he
had privily called the wise men,
 ;

Y Sul cyntqf grvedi'r YstivyU.

seren. Ac wedi eu danfon hwy enquired of them diligently what

i Bethlehem, ddywedodd,
efe a time the star appeared. And he
Ewchj ac ymofynwch yn fanwl sent them
to Bethlehem, and
am y mab bychan a phan gaff- ; said,Go, and search diligently
och ef, mynegwch i mi, fel y for theyoung child, and when
gallwyf finnau ddyfod a'i addoli ye have found him, bring me
ef. Hwythau, wedi clywed y word again, that I may come
hrenhin, a aethant ; ac wele, y and worship him also. When
seren a welsent yn y dwyrain, a they had heard the king, they
aeth o'u blaen hwy, hyd oni departed ; and lo, the star which
ddaeth hi a sefyll goruwch y they saw in the east went be-
He yr oedd y mab bychan. A fore them, till it came and stood
phan welsant y seren, llawen- over where the young child was.
ychasant â llawenydd mawr dros When they saw the star, they
ben. A phan ddaethant i'r ty, rejoiced with exceeding great
hwy a welsant y mab bychan joy. And when they were come
gyd â Mair ei fam ; a hwy a into the house, they saw the
syrthiasant i lawr, ac a'i hadd- young child with Mary his mo-
cìasant ef: ac wedi agoryd eu ther, and fell down and wor-
trysorau, a offrymmasant iddo shipped him : and when they
anrhegion ; aur, a thus, a myrr. had opened their treasures, they
Ac wedi eu rhybuddio hwy presented unto him gifts ; gold,
gan Dduw trwy freuddwyd, na and frankincense, and myrrh.
ddychwelent at Herod, hwy a And being Avarned of God in a
aethant drachefn i'w gwlad" ar dream that they should not re-
hýd ffordd arall. turn to Herod, they departed into
their own country another way.

Y Sul cyntaf gwed'ir Ystwyll.

The first Sunday after the Epi-
phany.
The Collect.
OArglwydd, nyni a attolygwn OLord, we beseech thee
dderbyn yn drugaroa;
i ti mercifully to receive the
weddiau dy bobl sydd yn galw prayers of thy people which call
arnat; a chaniattà iddynt ddeall :
upon thee ; and grant that they
a gwybod yr hyn a ddylent ei may both perceive and know
wneu'thur, a chael hefyd ras a what things they ought to do,
gallu vn ffyddlon i wneuthur and also may have grace and
yr unrhyw ; trwy Iesu Grist ein power faithfully to fulfil the
Harirlwvdd. Amen. same ; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. xii. 1.
The Epistle. Rom. xii. 1.
M hynny yr wyf yn attolwg Beseech you therefore, bre-
JT\ chwi, frodyr, er trugaredd-
i I thren, by the mercies of
au Duw, roddi o honoch eich God, that ye present your bo-
cyrph yn aberth byw, sanctaidd, |
dies a living sacrifice, holy, ac-
cymmeradwy gan Dduw; yr hyn I ceptable unto God, which is
yw eich rhesymmol wasanaeth I
your reasonable service. And be
chwi. Ac na chyd-ymffurfnvch
'

not conformed to this world

â'rbydhwn; ymnewidiwch
eithr !
but be ye transformed by the
trwy adnewyddiad eichmeddwlj |
renewing of your mind, that ye
 Y Sul cyntqf gwedi'r
fel
y profoch beth yw
daionus,
a ehymmeradwy, a pherffaith
ewyllys Duw. Canys yr wyf yn
dywedyd, trwy yr gras a roddwyd
i mi, wrth bob un a'r sydd yn
eich plith, nabyddo i neb uchel-
synied yn amgen nag y dylid
synied ; eithr synied i sobrwydd,
fel y rhannodd Duw i bob un
fesur ffydd. Canys megis y mae
gennym aelodau lawer mewn un
corph, ac nad oes gan yr holl
aelodau yr un swydd ; felly nin-
nau, a ni yn llawer, ydym un
corph yng Nghrist, a phob un
yn aelodau i'w gilydd.
Yr Efengyl. St. Luc ii. 41.
RHIENI yr Iesu a aent
Jerusalem bob blwyddyn
i
ar wyl y pasg. A phan oedd
efe yn ddeuddeng mlwydd oed,
hwynt-hwy a aethant 1 fynu i
Jerusalem, yn ol defod yr wyl.
Ac wedi gorphen y dyddiau, a
hwy yn dychwelyd, arhosodd y
bach gen Iesu yn Jerusalem, ac ni
wyddai Joseph a'i fam ef. Eithr
gan dybied ei fod ef yn y fintai,
hwy a aethant daith diwrnod,
ac a'i ceisiasant ef ym mhlith eu
cenedl a'u cydnabod. A
phryd
na chawsant ef, hwy a ddy-
chwelasant i Jerusalem, gan ei
geisio ef. A
bu, ar ol tridiau,
gael o honynt hwy ef yn y
deml, yn eistedd ynghanol y
doctoriaid, yn gwrando arnynt,
ac yn eu holi hwynt. A syn-
nu a wnaeth ar bawb a'r a'i
clywsant ef, o herwydd ei dde-
all ef a'i attebion. A phan
welsant ef, bu aruthr ganddynt : nished at his understanding and
a'i fam a ddywedodd wrtho,
Fy mab, paham y gwnaethost
felly â ni ? wele dy dad a min-
.
nau yn ofidus a'th geisiasom
di. Ac efe a ddywedodd wrth-
ynt, Paham y ceisiech n? oni
wyddech fod yn rhaid mi fod i And he said unto them, How
ynghylch y pethau a berthyn
i'm Tad ? A hwy ni ddeallasant
Ystwyll.
may prove what is that good,
and acceptable, and perfect will
of God. For I say, through the
grace given unto me, to every
man that is among you, not to
think of himself more highly
than he ought to think, but to
think soberly, according as God
hath dealt to every man the
measure of faith. For as we
have many members in one bo-
dy, and all members have not
the same office; so we, being
many, are one body in Christ,
and every one members one of
another.
The Gospel. St. Luke ii. 41.
NOW his parents went to
Jerusalem every year at
the feast of the passover. And
when he was twelve years old,
they went up to Jerusalem,
after the custom of the feast.
And when they had fulfilled the
days, as they returned, the child
Jesus tarried behind in Jerusa-
lem ; and Joseph and his mother
knew not of it. But they, sup-
posing him to have been in the
company, went a day's journey,
and they sought him among
their kinsfolk and acquaintance.
And when they found him not,
they turned back again to Je-
rusalem, seeking him. And it
came to pass, that after three
days they found him in the
temple, sitting in the midst of
the doctors, both hearing them,
and asking them questions. And
all that heard him were asto-
answers. And when they saw
him, they were amazed and :
his mother said unto him, Son,
why hast thou thus dealt with
us ? behold, thy father and I
have sought thee sorrowing.
is it that ye sought me ? wist
ye not that I must be about

Yr ail
y gair a ddywedasai efe wrthynt.
Ac efe a aeth i waered gyd â
hwynt, ac a ddaeth i Nazareth,
ac a fu ostyngedig iddynt. A'i
ram ef a gadwodd yr holl eiriau
hyn yn ei chalon. A'r Iesu a
gynnyddodd mewn doethineb a
chorpholaeth, a fFafr gyd â Duw
a dynion.
Yr ail Sul gwedi'r Ystwyll.
Y Colect.
HOLL-alluog a thragywydd-
ol Dduw, yr hwn wyt yn
llywio pob peth yn y nef a'r
ddaear ; Cly w yn drugarog eirch-
ion dy bobl, a chaniattâ i ni dy
dangnefedd holl ddyddiau ein
by wyd ; trwy Iesu Grist ein Har-
gíwydd. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. xii. 6.
GAN iau,
amryw ddon-
fod
yn
i ni
y gras a rodd-
ol
wyd ini, pa un bynnag ai pro-
phwydoliaeth, prophwydwn yn
ol cyssondeb y ffydd ; ai gwein-
idogaeth, byddwn ddyfal yn y
weinidogaeth ; neu'r hwn sydd
yn athrawiaethu, yn yr a-
thrawiaeth ; neu'r hwn sydd
yn cynghori, yn y cyngor : yr
hwn sydd yn cyfrannu, gwnaed
mewn symlrwydd ; yr hwn sydd
yn llywodraethu, mewn diwyd-
rwydd ; yr hwn sydd yn trugar-
hâu, mewn llawenydd. Bydded
cariad yn ddiragrith. Casêwch
y drwg, a glynwch wrth y da.
Mewn cariad brawdol byddwch
garedig i'ch gilydd; yn- rhoddi
parch, yn blaenori eich gilydd
nid yn dd'iog mewn diwyd-
rwydd ; yn wresog yn yr yspryd
yn gwasanaethu yr Arglwydd ;
yn llawen mewn gobaith ; yn
ddi'oddefgar mewn cystudd ; yn
dyfal-barhâu mewn gweddi ; yn
cylrannu i gyfreitliau'r saint
ac yn dilyn llettygarwch.
; ;
Sul gwedi'r YslwylL
my Father's business ? And they
understood not the saying which
he spake unto them. And he
went down with them, and came
to Nazareth, and was subject
unto them but his mother kept
:
all these sayings in her heart.
And Jesus increased in wisdom,
and stature, and in favour with
God and man.
The second Sunday after the
Epiphaiiy.
The Collect.
ALMIGHTY and everlasting
God, who dost govern all
things in heaven and earth
Mercifully hear the supplica-
tions of thy people, and grant
us thy peace all the days of our
life ; through Jesus Christ our
Lord. A men.
The Rom.
HAVING
Epistle. xii. 6.
then gifts differ-
ing according to the grace
that is given to us, whether pro-
phecy, let us prophesy according
to the proportion of faith ; or
ministry, let us wait on our mi-
nistering; or he that teacheth,
on teaching ; or he that exhort-
eth, on exhortation : he that
giveth, let him do it with sim-
plicity ; he that ruleth, with
diligence ; he that sheweth
mercy, with cheerfulness. Let
love be without dissimulation.
Abhor that which is evil, cleave
to that which is good. Be
kindly affectioned one to an-
other with brotherly love, in
honour preferring one another:
not slothful in business ; fer-
vent in spirit ; serving the
Lord ; rejoicing in hope ; pa-
tient in tribulation; continuing
instant in prayer; distributing
to the necessity of saints ; giv-
en to hospitality. Bless them
Ben- which persecute you ; bless,
 Yr
dithiwch y rhai sydd yn eich
yralid: bendithiwch, ac na fell-
dithiwch. Byddwch lawen gyd
á'r rhai sy lawen, ac wyhvch gyd
â'r rhai sy'n wylo. Byddwch yn
unfryd â'ch gilydd heb roi
: but condescend
eich meddwl ar uchel-bethau,
eithr yn gyd-ostyngedig â'r rhai
isel-radd.
Yr Efengyl. St. loan
trydydd dydd
A'Rpr'iodas yn Cana
a mam yr Iesu oedd yno. A gal-
wyd yr Iesu hefyd a'i ddis-
gyblion i'r bri'odas. A phan hall-
odd y gwin, mam yr Iesu a ddy-
wedodd wrtho ef, Nid oes gan-
ddynt mo'r gwin. Iesu a ddy wed-
odd wrthi, Beth sydd i mi a
wnelwyf â tin, wraig ? ni ddaeth
fy awr i etto. Ei fam ef a ddy-
wedodd wrth y gwasanaethwýr,
Beth bynnag a ddywedo efe
wrthych, gwnewch. Ac yr oedd
yno chwech o ddyfr-lestri meini
wedi eu gosod, yn ol detbd pur-
edigaeth yr Iuddewon, y rhai a
ddalient bob un ddau ffircyn neu
dri. Iesu a ddywedodd wrth-
ynt, Llenwch y dyfr-lestri o
ddvvfr. A hwy a'u llanwasant
hyd yr ymyl. Ac efe a ddywed-
odd wrthynt, Gollyngweh yn
awr, a dygwch at lywodraethwr
y wledd. A hwy a ddygasant.
A phan brofodd llywodraethwr
y wledd y dwfr a wnaethid yn
win, ac ni wyddai o ba le yr
ydoedd (eithr y gwasanaethwyr,
y rhai a ollyngasent y dwfr, a
wyddent) llywodraethwr y wledd
a alwodd ar y priod-fab, ac a
ddywedodd wrtho, Pob dyn a
esyd y gwin da yn gyntaf; ac
wedi iddynt yfed yn dda, yna
un a fo gwaeth tithau a ged-
: hast kept the good wine until
waist y gwin da hyd yr awr hon.
II yn o ddechreu gwvrthiau a
wnaeth yr Iesu yn Cana Galilea,
ac a eglurodd ei ogoniant ; a'i
ddisgyblion a gredasant ynddo.
ail Sul gwedi'r Ystroyll.
and curse not. Rejoice with
them that do rejoice, and weep
with them that weep. Be of
the same mind one towards
another. Mind not high things,
to men of low
estate.
The Gospel. St. John ii. 1.
ii. 1.
yr oedd
Galilea :
ANDmarriage
a
the third day there was
in Cana of Ga-
lilee, and the mother of Jesus
was there. And both Jesus was
called, and his disciples, to the
marriage. And when they want-
ed wine, the mother of Jesus
saith unto him, They have no
wine. Jesus saith unto her, Wo-
man, what have I to do with
thee? mine hour is not yet come.
His mother saith unto the ser-
vants, Whatsoever he saith unto
you, do it. And there were set
there six water-pots of stone,
after the manner of the purify-
ing of the Jews, containing two
or three firkins apiece. Jesus
saith unto them, Fill the water-
pots with water. And they fill-
ed them up to the brim. And
he saith unto them, Draw out
now, and bear unto the govern-
our of the feast. And they bare
it. When the ruler of the feast
had tasted the water that was
made wine, and knew not whence
T
it was, (but the servants which
drew the water knew,) the go-
vernour of the feast called the
bridegroom, and saith unto him,
Every <man at the beginning
doth set forth good wine, and
when men have well drunk, then
that which is worse but thou
:
now. This beginning of mira-
cles did Jesus in Cana of Ga-
lilee, and manifested forth his
glory,and his disciples believed
I on him.
 Y trydydd Sul gwedi'r Ysttvyll.

Y trydydd Sul gwedi'r Ys- The third Sunday after the

twyll. Epiphany.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog a thragywydd- ALMIGHTY and everlasting
ol Dduw, edrych yn dru- God, mercifully look upon
Íçarog ar ein gwendid ; ac yn ein our infirmities, and in all our
loll beryglon a'n hanghenion, dangers and necessities stretch
estyn dy ddeheulaw i'n cym- forth thy right hand to help and
morth ac i'n hamddiffyn ; trwy defend us ; through Jesus Christ
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen. our Lord. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. xii. 16. The Epistle. Rom. xii. 16.

NA fyddwch ddoethion
eich tyb eich hunain.
yn
Na
BE not wise
conceits.
in your own
Recompense to
thelwch neb ddrwg am ddrwg.
i no man evil for evil. Provide
Darperwch bethau onest yngol- things honest in the sight of all
wg pob dyn. Os yw bosibl, hyd men. If it be possible, as much
y mae ynoch chwi, byddwch as lieth in you, live peaceably
heddychlawn à pbob dyn. Nac with all men. Dearly beloved,
ymdd'felwch, rai anwyl, ond avenge not yourselves, but ra-
rhoddwch le i ddigofaint : canys ther give place unto wrath ; for
y mae yn ysgrifenedig, I mi y it is written, Vengeance is mine;

mae dial myfi a dalaf, medd yr

; I will repay,
Arglwydd. Am hynny os dy
elyn a newyna, portha ef; os
sycheda, dyro iddo ddi'od canys
wrth wneutbur hyn, ti a ben-
tyrrifarwor tanllyd ar ei ben ef.
Na orchfyger di gan ddrygioni,
eithr gorchfyga di ddrygioni
trwy ddaioni.
Yr Efenqyl. St.
GWEDI dyfod Iesu
o'r mynydd, torfeydd lawer
a'i canlynasant ef. Ac wele, un
gwahan-glwyfus a ddaeth ac a'i
haddolodd ef, gan ddywedyd,
Arglwydd, os mynni, ti a elli fy
nglanhàu i. A'r Iesu a estynodd
ei law, ac a gyffyrddodd âg ef,
gan ddywedyd, Mynnaf ; glan-
hâer di. Ac yn y fan ei wahan-
glwyf ef a lanhawyd. A dy wed-
odd yr Iesu wrtho, Gwel na
ddywedych wrth neb ; eithr dos,
dangos dy hun i'r ofFeiriad, ac
offrymma 'r rhodd a orchymyn-
odd Moses, er tystiolaeth iddynt.
Ac wedi dyfod yr Iesu i mewn
i Capernaum, daeth atto gan-
wriad, gan ddeisyfu arno, a dy-
wedyd, Arglwydd, y mae fy
saith the Lord
Therefore, if thine enemy hun-
ger, feed him ; if he thirst,
: give him drink : for in so do-
ing thou shalt heap coals of fire
on his head. Be not overcome
of evil, but overcome evil with
good.
Matth. viii. I. The Gospel. St. Matth. viii. 1.
i waered WHEN he was come down
from the mountain, great
multitudes followed him. And
behold, there came a leper and
worshipped him, saying, Lord,
if thou wilt, thou canst make
me clean. And Jesus put forth
his hand, and touched him,
saying, I will ; be thou clean.
And immediately his leprosy
was cleansed. And Jesus saith
unto him, See thou tell no man,
but go thy way, shew thyself
to the priest, and offer the gift
that Moses commanded, for a
testimony unto them. And when
Jesus was entered into Caper-
naum, there came unto him a
centurion beseeching him, and
saying, Lord, my servant lieth
 ;; ;

Y pedwerydd Sid gtvedi'r Ysttvyll.

ngwas yn gorwedd gartref yn glaf at home sick of the palsy,

o'r parlys, ac mewn poen ddir- grievously tormented. And Je-
fawr. A'r Iesu a ddywedodd sus saith unto him, I will come
wrtho. Mi a ddeuaf ac a'i hiach- and heal him. The centurion
àf ef. A'r canwriad a attebodd answered and said, Lord, I am
ac a ddywedodd, Arglwydd, nid not worthy that thou shouldest
ydwyf fi deilwng i ddyfod o come under my roof ; but speak
honot tan fy nghronglwyd: eithr the word only, and my servant
yn unig dywed y gair, a'm gwas shall be healed. For I am a man
a iachèir. Canys dyn ydwyf under authority, having soldiers
finnau dan awdurdod, a chennyf under me and I say unto this
:

filwr danaf; a dywedaf wrth man, Go, and he goeth ; and to

hwn, Cerdda, ac efe a â; ac another, Come, and he cometh
wrth arall, Tyred, ac efe a ddaw; and to my servant, Do this, and
ac wrth fy ngwas, Gwna hyn, he doeth it. When Jesus heard
ac efe a'i gwna. A'r Iesu, pan it, he marvelled, and said to
glybu, a ryfeddodd, ac a ddy- them that followed, Verily I
wedodd wrtli y rhai oedd yn say unto you, I have not found
canlyn, Yn wir meddaf i chwi, so great faith, no not in Israel.
Ni chefais gymmaint ffydd, na And I say unto you, That many
ddo yn yr Israel. Ac yr ydwyf shall come from the east and
yn dywedyd i chwi, y daw llawer west, and shall sit down with
o'r dwyrain a'r gorllewin, ac a Abraham, and Isaac, and Jacob,
eisteddant gyd âg Abraham, ac in the kingdom of heaven. But
Isaac, a Iacob, yn nheyrnas nef- the children of the kingdom
oedd ; ond plant y deyrnas a shall be cast out into outer dark-
deflir i'r tyvvyllwch eithaf ; yno ness there shall be weeping and
:

y bydd wylofain a rhingcian gnashing of teeth. And Jesus

dannedd. A dywedodd yr Iesu said unto the centurion, Go thy
wrth y canwriad, Dos ymaith way, and as thou hast believed,
ac megis y credaist, bydded i ti. so be it done unto thee. And
A'i was a iachawyd yn yr awr his servant was healed in the
honno. self-same hour.

Y pedwerydd Sid gwedi'r Ys- The fourth Sunday after the

t ivy 11. Epiphany.
Y Colect. The Collect.

ODduw, yr hwn a wyddost OGod, who knowest us to

ein bod ni wedi ein gosod be in the midst of so
set
mewn cymmaint a chynnifer o many and great dangers, that
beryglon, fel na's gallwn, o her- by reason of the frailty of our
wydd gwendid ein dynol anian, nature we cannot always stand
sefyll bob amser yn uniawn upright; Grant to us such
Caniattâ i ni y cyfryvv nerth a strength and protection, as may
nodded, ag a 'n cymhortho ym support us in all dangers, and
mhob perygl, ac a'n harweinio carry us through all tempta-
trwybobprofedigaeth; trwylesu tions ; through Jesus Christ our
Grist ein Harglwydd. Amen. Lord. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. xiii. 1. The Epistle. Rom. xiii. 1.

YMDDAROSTYNGED pob LETuntoevery soul be subject

enaid i'r awdurdodau gor- the higher powers ;
 Y pedwerydd Sid gwedi'r Ystwyll.

uehel canys nid oes awdurdod

: for there is no power but of
ond oddi wrth Dduw; a'r aw- God the powers that be are
:

durdodau y sydd, gan Dduw y ordained of God. Whosoever

maent wedi eu hordeinio. Am therefore resisteth the power
hynny pwy bynnag sydd yn resisteth the ordinance of God:
ymosod yn erbyn yr awdurdod, and they that resist shall re-
sydd yn gwrthwynebu ordinhâd ceive to themselves damnation.
Duw: a'r rhai a wrthwynebant, For rulers are not a terror to
a dderbyniant farnedigaeth idd- good works, but to the evil.
ynt eu hunain. Canys tywys- Wilt thou then not be afraid
ogion nid ydynt ofn i weithred- of the power ? do that which
oedd da, eithr i'r rhai drwg. A is good, and thou shalt have
fynni di nad ofnech yr awdur- praise of the same for he is :

dod? gwna'r hyn sydd dda, a thi the minister of God to thee
a gai glod ganddo canys gwein-
: for good. But if thou do that
idog Duw ydyw efe i ti er da- which is evil, be afraid; for
ioni. Eithr os gwnei ddrwg, he beareth not the sword in
ofna ; canys nid y w efe yn dwyn vain : for he is the minister
y cleddyf yn ofer oblegid gwein-
: of God, a revenger to execute
ldog Duw yw efe, d'ialydd Hid wrath upon him that doeth
i'r hwn sydd yn gwneuthur evil. Wherefore ye must needs
drwg. Herwydd paham, ang- be subject, not only for wrath,
henraid yw ymddarostwng, nid but also for conscience sake.
yn unig o herwydd llid, eithr For for this cause pay ye tri-
o herwydd cydwybod hefyd. bute also ; for they are God's
Canys am hyn yr ydych yn talu ministers, attending continually
teyrn-ged hefyd oblegid gwas-
: upon this very thing. Render
anaethwr Duw ydynt hwy, yn therefore to aU their dues; tri-
gwylied ar hyn yma. Telwch bute to whom tribute is due,
gan hynny i bawb eu dyledion : custom to whom custom, fear
teyrn-ged i'r hwn y mae teytn- to whom fear, honour to whom
ged yn ddyledus ; toll, i'r hwn honour.
y mae toll ; ofn, i'r hwn y mae
ofn ; parch, i'r hwn y mae parch
yn ddyledus. The Gospel. St. Matth. viii. 23.

Yr Efengyl. St. Matth. viii. 23. AND when he was entered

AC wedi iddo fyned i'r Hong,
ei ddisgyblion a'i canlyn-
into
followed him. And behold, there
a ship, his disciples

asantef. Ac wele, bu cynnwrf arose a great tempest in the sea,

mawr yn y môr, hyd oni chudd- insomuch that the ship was
iwyd y Hong gan y tonnau eithr : covered with the waves but :

efe oedd yn cysgu. A'i ddisgybl-
ion a ddaethant atto, ac
deffroasant, gan ddywedyd,
glwydd, cadw ni darfu am
: And he
danom. Ac efe a ddywedodd
wrthynt, Paham yr ydych yn
ofnus, O chwi o ychydig" ffydd ?
Yna y cododd efe, ac y cerydd-
odd y gwntoedd a'r môr, a bu
dawelwch" mawr. A'r dynion a
he was asleep. And his disciples
a'i came to him, and awoke him,
Ar- saying, Lord, save us, we perish.
saith unto them, Why
are ye fearful, O ye of little
faith ? Then he arose, and re-
buked the winds and the sea,
and there was a great calm.
But the men marvelled, saying,
What manner of man is this.
 Y pummcd
ryfeddasant, gan ddywedyd,
ryw un yw hwn, gan fod
gwntoedd hefyd a'r
ufuddhâu iddo? Ac wedi
ddyfod ef i'r Ian arall,
Gergesiaid, dau ddieflig a gyf-
arfuant âg ef", y rhai a ddeuent
o'r beddau, yn dra ffyrnig, fel
na allai neb fyned y ffbrdd
honno. Ac wele, hwy a lefas-
ant, gan ddywedyd, lesu Fab
Duw, beth sydd i ni a wnelom
â thi ? a ddaethost ti yma i'n
poeni ni cyn yr amser ? Ac yr
oedd ym mhell oddi wrthynt
genfaint o foch lawer yn pori.
A'r cythreuliaid a ddeisyfiasant
arno, gan ddywedyd, Os bwri ni
allan, caniattà i ni fyned yniaith
i'r genfaint focb. Ac efe a
ddywedodd wrthynt, Ewch.
hwy, wedi myned allan, a aeth-
ant i'r genfaint foch. Ac wele,
yr boll genfaint foch a ruthrodd
dros y dibyn i'r mór, ac a fuant
feirw yn y dyfroedd. A'r meich-
iaid a ffoisant ; ac wedi eu
dyfod hwy i'r ddinas, hwy a
fynegasant bob peth, a pha beth
a ddarfuasai i'r rhai dieflig. Ac
wele, yr holl ddinas a ddaeth
allan i gyfarfod â'r lesu.
phan ei gwelsant, attolygasant
iddo ymadael o'u cyffiniau
hwynt.
Y pummed Sul gwedi'r Ys-
twytt.
Y Colect.
OArglwydd, ni a
i ti gadw dy Eglwys
deulu yn wastad yn dy wir
grefydd ; fel y gallon t hwy oil,
y sawl sydd yn ymgynnal yn
unig wrth obaith dy nefol ras,
gael byth eu hamddiffyn gan dy
alluog nerth; trwy lesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Col. iii. 12.
"[V/TEGIS etholedigion Duw,
A.YJL sanctaidd acanwyl, gwisg-
Sul gwedi'r YstwyU.
Pa that even the winds and the
y sea obey him ! And when he was
mòr yn come to the other side into the
ei country of the Gergesenes, there
i wlad y met him two possessed with de-
vils, coming out of the tombs,
exceeding fierce, so that no
man might pass by that way.
And behold, they cried out,
saying, What have we to do
with thee, Jesus, thou Son of
God ? art thou come hither to
torment us before the time ?
And there was a good way off
from them an herd of many
swine, feeding. So the devils be-
sought him, saying, If thou cast
us out, suffer us to go away in-
to the herd of swine. And he
said unto them, Go. And when
A they were come out, they went
into the herd of swine : and be-
hold, the whole herd of swine
ran violently down a steep place
into the sea, and perished in the
waters. And they that kept
them fled, and went their ways
into the city, and told every
thing, and what was befallen
to the possessed of the devils.
And behold, the whole city
A came out to meet Jesus and :
when they saw him, they be-
sought him, that he would de-
part out of their coasts.
The fifth Sunday after the
Epiphany.
The Collect.
attolygwn OLord, we beseech thee to
a'th keep thy Church and hous-
hold continually in thy true re-
ligion ; that they who do lean
only upon the hope of thy hea-
venly grace may evermore be
defended by thy mighty power ;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
The Epistle. Col. iii. 12.
PUT on therefore, as
elect of God, holy and be-
the
 ;;

Ypummed <SW gtvedi'r Ýstwyll.

wch am danoch ymysgaroedd loved, bowels of mercies, kind-
trugareddau, cymmwynasgar- ness, humbleness of mind,
wch, gostyngeiddrwydd, add- meekness, long-suffering ; for-
fwynder, ymaros ; gan gyd- bearing one another, and for-
ddwyn am gilydd, a maddeu giving one another, if any man
i'ch gilydd, os bydd gan neb have a quarrel against any
gweryl yn erbyn neb megis ag : even as Christ forgave you,
y maddeuodd Crist i cbwi, felly so also do ye. And above all
gvvnewch chwithau. Ac am ben these things put on charity,
hyn oil, gwisgwch gariad, yr which is the bond of perfect-
hwn yw rhwymyn perffeitn- ness. And let the peace of
rwydd. A
llywodraethed tang- God rule in your hearts, to the
nefedd Dduw
yn eich calonnau, which also ye are called in one
i'r hwn hefyd y'ch galwyd yn body ; and be ye thankful. Let
un corph ; a bydd wch ddi'olch- the word of Christ dwell in
gar. Preswylied gair Crist yn- you richly in all wisdom, teach-
och yn helaeth ym mhob doeth- ing and admonishing one an-
ineb gan ddysgu a rhybuddio
;
other in psalms, and hymns,
bawb eich gilydd mewn psalm- and spiritual songs, singing
au, a hymnau, ac odlau yspryd- with grace in your hearts to
ol, gan ganu trwy ras yn eich the Lord. And whatsoever ye
calonnau i'r Arglwydd. pha A do, in word or deed, do all in
beth by nnag a wneloch, ar air neu the Name of the Lord Jesus,
ar weithred, gwnewch bob peth giving thanks to God and the
yn enw'r Arglwydd Iesu, gan ddi- Father by him.
olch i Dduw a'r Tad trwyddo ef.
The Gospel. St. Matth. xiii. 24.
Yr St Matth. xiii. 24.
F.fengyl.
rpEVRNAS nefoedd sy gyff- THE kingdom of heaven is
JL elyb i dtlyn a hauodd likened unto a man which
had da yn ei faes a thra yr : sowed good seed in his field.
oedd y dynion yn cysgu, daeth But while men slept, his enemy
eielyn ef ac a hauodd efrau ym came and sowed tares among
mhlith y gwenith, ac a aeth the wheat, and went his way.
ymaith. Ac wedi i'r eginyn But when the blade was sprung
dyfu, a dwyn ffrwyth, yna 'r up, and brought forth fruit,
ymddangosodd yr efrau hefyd. then appeared the tares also. So
A gweision gwr y a ddaeth- t the servants of the housholder
ant, ac a ddywedasant wrtho, came, and said unto him, Sir,
Arglwydd, oni hauaist ti had didst not thou sow good seed
da yn dy faes ? o ba le gan in thy field ? from whence then
hynny y mae'r efrau ynddo ? hath it tares ? He said unto
Yntau a ddywedodd wrtliynt, Y them, An enemy hath done
gelyn ddyn a wnaeth hyn. A'r this. The servants said unto
gweision a ddywedasant wrtho, him, Wilt thou then that we go
A fynni di gan hynny i ni fyned and gather them up ? But he
a'u casglu hwynt? Ac efe a said, Nay ; lest while ye gather
ddywedodd, Na fynnaf rhag i ; up the tares, ye root up also the
chwi, wrth gasglu'r efrau, ddi- wheat with them. Let both
wreiddio'r gwenith gyd â hwynt. grow together until the harvest
Gadêwch i'r ddau gyd-dyfu hyd and in the time of harvest 1
y cynhauaf ac yn amser y cyn-
: will say to the reapers, Gather
G
 : ;

Y chweched Sul gwedi'r Ystwyll.

hauaf y dywedaf wrth y medel- ye together first the tares, and

wr, Cesglwch yn gyntaf yr bind them in bundles to burn
efrau, a rhwymwch hwynt yn them but gather the wheat
:

ysgubau i'w lhvyr losgi ; ond into my barn.

cesglwch y gwenith i'm hysgubor.

Y chweched Sul gwedi'r Ys- The sixth Sunday after the

twyll. Epiphany.
Y Colect. The Collect.
ODduw, bendigedig Fab yr OGod, whose blessed
Son
hwn a ymddangosodd fel was manifested that he
y dattodai weithredoedd diafol, might destroy the works of the
ac y gwnai ni yn feibion i devil, and make lis the sons of
Dduw, ac yn etifeddion bywyd God, and heirs of eternal life
tragywyddol ; Caniattâ i ni, ni a Grant us, we beseech thee, that,
attolygwn i ti, gan fod gennym having this hope, we may pu-
y gobaith hwn, ein puro ein rify ourselves, even as he is
hunain, megis y mae yntau yn pure; that, when he shall ap-
bur ; fel, pan yr ymddangoso pear again with power and great
eilwaitb gyd â nerth a gogoniant glory, we may be made like
mawr, y'n gwneler yn gyfFelyb unto him in his eternal and
iddo ef yn ei dragywyddol a'i glorious kingdom where with
;

ogoneddus deyrnas; ym inha un, thee, O and thee, O

Father,
gyd â thi, O Dad, a chyd â thi, Holy Ghost, he and reign-
liveth
O Yspryd Glàn, y mae efe yn byw eth, ever one God, world with-
ac yn teyrnasu, byth yn un Duw, out end. Amen.
heb drangc na gorphen. Amen.
Yr loan iii. 1.
The Epistle. 1 St. John iii. 1.
Epistol. 1 St.
GWELWCH pa fath gariad BEHOLD, what manner of
a roes y Tad arnom, fel y'n love the Father hath be-
gelwid yn feibion i Dduw : stowed upon us, that we should
oblegid nyn nid edwyn y byd be called the sons of God :
chwi, oblegid nad adnabu efe ef. therefore the world knoweth us
Anwylyd, yr awrhon meibion i not, because it knew him not.
Dduw ydyin, ac nid amlygwyd Beloved, now are we the sons
ettobeth a fyddwn eithr ni a : of God, and it doth not yet ap-
wyddom, pan ymddangoso efe, y pear what we shall be but we :

byddwn gyfFelyb iddo; oblegid know, that, when he shall ap-

ni a gawn ei weled ef megis pear, we shall be like him ; for
ag y mae. Ac y mae pob un sy we shall see him as he is. And
ganddo y gobaith hwn ynddo ef, every man that hath this hope
yn ei buro ei hun, megis y mae in him purineth himself, even
yntau yn bur. Pob un a'r sydd as he is pure. Whosoever com-
yn gwneuthur pechod, sydd hef- mitteth sin transgresseth also
yd yn gwneuthur anghyfraith the law: for sin is the trans-
oblegid anghyfraith yw pechod. gression of the law. And ye
A chwi a wyddoch ymddangos know that he was manifested to
o bono ef, fel y dileai ein pech- take away our sins ; and in him
odau ni ; ac ynddo ef nid oes is no sin. Whosoever abideth
pechod. Pob un a'r sydd yn in him sinneth not : whosoever
aros ynddo ef, nid yw yn pechu ; sinneth hath not seen him, nei-
 :

Y chweched Sut gwed'ir Ystwyll.

pob un a'r sydd yn pechu, ni's ther known him. Little chil-
gwelodd ef, ac ni's adnabu ef. dren, let no man deceive you
O blant bychain, na thwylled he that doeth righteousness is
neb cbwi ; yr hwn sydd. yn righteous, even as he is right-
gwneuthur cyfiawnder, sydd gyf- eous. He that committeth sin
iawn, megis y mae yntau yn is of the devil: for the devil
gyfiawn. Yr hwn sydd yn sinneth from the beginning.
gwneuthur pechod, o ddiafol y For this purpose the Son of
mae; canys y mae diafol yn God was manifested, that he
pecbu o'r dechreuad. I hyn yr might destroy the works of the
ymddangosodd Mab Duw, fel y devil.
dattodai\veithredoedd diafol. The Gospel. Matth. xxiv. 23.
St.
Yr Efengyl. St. Matth. xxiv. 23. THEN if any man shall say

YNA os
ych, Wele,
dywed neb wrth-
llyma Grist,
unto Lo, here is
you,
Christ, or there; believe it not.
neu llyma na chredwch. Can-
; For there shall arise false Christs,
ys cyfyd gau-gristiau a gau- and false prophets, and shall
brophwydi, ac a roddant ar- shew great signs and wonders ;
wyddion mawrion a rhyfedd- insomuch that (if it were possi-
odau ; hyd oni thwyllant, pe ble) they shall deceive the very
byddai bosibl, i'e, yr etholed- elect. Behold, I have told you
igion. Wele, rhag-ddywedais i before. Wherefore, if they shall
chwi. Am hynny os dywed- say unto you, Behold, he is in
ant wrthyeh, Wele, y mae the desert ; go not forth be- :

efe yn y diffaethwch ; nac hold, he is in the secret cham-

ewch allan : Wele, yn yr ys- bers ; believe it not. For as the
tafelloedd ; na cliredwch. O- lightning cometh out of the
blegid fel y daw y fellten o'r east, and shineth even unto the
dwyrain, ac y tywynna hyd west ; so shall also the coming
y gorllewin ; felly hefyd y of the Son of Man be. For
bydd dyfodiad Mab y dyn. wheresoever the carcase is, there
Canys pa bynnag y byddo
le will the eagles be gathered to-
'r yno 'r ymgasgl yr
gelain, gether. Immediately after the
eryrod. Ac
yn y fan wedi tribulation of those days shall
gorthrymder y dyddiau hynny, the sun be darkened, and the
y tywyllir yr haul, a'r lleuad moon shall not give her light,
ni rydd ei goleuni, a'r ser a and the stars shall fall from
syrth o'r nef, a nerthoedd y heaven, and the powers of the
nefoedd a ysgydwir. Ac yna yr heavens shall be shaken. And
ymddengys arwydd Mab y dyn then shall appear the sign of
n y nef ac .yna y galara
: the Son of Man in heaven and :

Coil lwythau'r ddaear, a hwy then shall all the tribes of the
a welant Fab y dyn yn dyfod earth mourn, and they shall see
ar gymmylau'r nef gyd â nerth the Son of Man coming in the
a gogoniant mawr. Ac efe a clouds of heaven, with power
ddenfyn ei angylion â mawr and great glory. And he shall
sain udgorn ; a hwy a gasglant send his angels with a great
ei ethoíedigion ef ynghyd o'r sound of a trumpet, and they
pedwar gwnt, o eithafoedd shall gather together his elect
y nefoedd hyd eu heithafoedd from the four winds, from one
hwynt. end of heaven to the other.
G2
 ;

Y Sul a ehvir Septuagesima.

Y Sul a elwir Septuagesima, neu The Sunday called Septuagesima,

y trydydd Sul cyn y Garawys. or the third Sunday before Lent.
Y Colec't. The Collect.
OArglwydd, ni a attolygwn OLord, we beseech thee
wrando yn ddarbodus
i ti favourably to hear the
weddi'au dy bobl, fel y byddo i ni, prayers of thy people ; that
y rhai a gospir yn gyfiawn am ein we, who are justly punished
camweddau, yn drugarog gael ein for our offences, may be mer-
hyinwared gan dy ddaioni di ; er cifully delivered by thy good-
gogoniant dy Enw, trwy Iesu ness, for the glory of thy Name
Grist ein Hiachawdwr, yr hwn through Jesus Christ our Sa-
sydd yn byw ac yn teyrnasu gyd viour, who and reigneth
liveth
â thi a'r Yspryd Glân, byth yn with thee and the Holy Ghost,
un Duw heb drangc na gorphen. ever one God, world without
Amen. end. Amen.
Yr Epistol. 1 Cor. ix. 24. The Epistle. 1 Cor. ix. 24.

ONI vvyddoch chwi fod y rhai Í^NOW ye not, that they

sydd yn rhedeg mewn gyrfa, L which run in a race run
i gyd yn rhedeg, ond bod un yn all, but one receiveth the prize ?
derbyn y gamp ? Felly rhedwch, So run that ye may obtain.
fel y caffoch afael. Ac y mae And every man that striveth
pob un a'r sydd yn ymdrechu, for the mastery is temperate
yn ymgadw ym mhob peth ; a in things
all now they do it
:

hwynt-hwy yn wir, fel y derbyn- to obtain a corruptible crown,

iont goron lygredig, eithr nyni, but we an
incorruptible. I
un anllygredig. Yr wyf fi gan therefore so run, not as un-
hynny yn rhedeg, nid meg-
felly certainly ; so fight I, not as
is ar felly yr wyf yn
amcan ; one that beateth the air: but
ymdrechu, nid fel un yn euro yr I keep under my body, and
awyr. Ond yr wyf fi yn cospi bring it into subjection, lest
fy nghorph, ac yn ei ddwyn yn that by any means, when I
gaeth rhag i mi mewn un modd,
; have preached to others, I my-
wedi i mi bregethu i eraill, fod self should be a cast-away.
fy hun yn anghymmeradwy.
Yr Efenqyl. St. Matth. xx. 1.
The Gospel. St. Matth. xx. 1.

rpERNAS nefoedd sy deb- ri^HE kingdom of heaven is

X yg i wr o berchen tv, yr hwn
a aeth allan, a hi yn dyddhàu, i
gyflogi gweithwr i'w winllan.
Ac wedi cyttuno
er ceiniog y dydd, efe a'u hanfon-
odd hwy i'w winllan. Ac efe a
aeth allan ynghylch y drydedd
awr, ac a welodd eraill yn sefyll
yn segur yn y farchnadfa; ac a
ddywedodd wrfhynt.Ewch chwi-
thau i'r winllan, a pha beth byn-
nag a f yddo cyfiawn, mi a'i rhodd-
af i chwi. A
hwy a aethant ym-
aith. Ac efe a aeth allan drachefn
ynghylch y chweched
JL like unto a man that is
an housholder, which went out
early in the morning to hire
a'r gweithwvr labourers into his vineyard.
And when he^had agreed with
the labourers for a peny a day,
he sent them into his vine-
yard. And he went out about
the third hour, and saw others
standing idle in the market-
place, and said unto them, Go
ye also into the vineyard, and
whatsoever is right I will give
you. And they went their
a'r nawfed way. Again he went out a-
 Y Sul a elwir Se.xagcsima.

awr, ac a wnaeth yr un model. bout the sixth and ninth hour,

Ac efe a aeth allan ynghylch yr and did likewise. And about
unfed awr ar ddeg, ac a gafodd the eleventh hour he went out,
eraill yn sefyll yn segur, ac a ddy- and found others standing idle,
wedodd wrthynt, Paham y sefwch and saith unto them, Why
chwi yma ar hyd y dydd yn se- stand ye here all the day idle ?
gur ? Dy wedasant wrtho, Am na They say unto him, Because
chyflogodd neb nyni. Dywed- no man hath hired us. He
odd yntau wrthynt, Ewch chwi- saith unto them, Go ye also
thau i'r winllan ; a pha beth into the vineyard, and what-
bynnag fyddo cyfiawn chwi a'i soever is right, that shall ye
cewch. A phan aeth hi yn hwyr, receive. So when even was
arglwydd y winllan a ddy wedodd come, the lord of the vine-
wrth ei oruchwyliwr, Galw'r yard saith unto his steward,
gweithwr, a dyro iddynt eu Call the labourers, and give
cyflog, gan ddechreu o'r rhai di- them beginning from
their hire,
weddaf hyd y rhai cyntaf. A the unto the first. And
last
phan ddaeth y rhai a gyflogasid when they came that were
ynghylch yr unfed awr ar ddeg, hired about the eleventh hour,
hwy a gawsant bob un geiniog. they received every man a peny.
A phan ddaeth y rhai cyntaf, But when the first came, they
hwy a dybiasant y caent fwy ; supposed that they should have
a hwythau a gawsant bob un received more ; and they like-
geiniog. Ac wedi iddynt gael, wise received every man a
grwgnach a wnaethant yn erbyn peny. And when they had
gwr y tv, gan ddywedyd, Un awr received it, they murmured
y gweithiodd y rhai olaf hyn, a against the goodman of the
thi a'u gwnaethost hwynt yn house, saying, These last have
gystal â ninnau, y rhai a ddyg- wrought but one hour, and
asom bwys y dydd a'r gwres. thou hast made them equal
Yntau a attebodd ac a ddywed- unto us, which have borne the
odd wrth un o honynt, Y cyfaill, burden and heat of the day.
nid ydwyf yn gwneuthur cam â But he answered one of them,
thi : onid er ceiniog y cyttunaist â and said, Friend, I do thee no
mi ? Cymmer yr hyn sydd eidd- wrong didst not thou agree
;

ot, a dos ymaith yr ydwyf yn

: with me for peny ? Take
ewyllysio rhoddi i r olaf hwn that thine is, and go thy way;
megis i tithau. Ai nid cyfreith- I will give unto this last even
lawn i mi wneuthur a fynnwyf as unto thee. Is it not lawful
â'r eiddoffyhun? neuaydywdy for me to do what I will with
lygad di yn ddrwg, am fy mod i mine own? Is thine eye evil,
yn dda ? Felly y rhai olaf fydd- because I am good ? So the
ant yn flaenaf, a'r rhai blaenaf last shall be first, and the first
yn olaf canys llawer sy wedi eu last: for many be
: called, but
galw, ac ychydig wedi eu dewis. few chosen.

Y Sul a elwir Sexagefiima, neur The Sunday called Se.ragesima, or

ail Sul cyn y Garawys. the second Sunday before Lent.
Y Colect. The Collect.

O Arglwydd Dduw, yr hwn a

nad ydym ni yn ymddir-
weli o Lord God, who seest that
we put not our trust in any
 ;:; ;;

¥ Sid a elrnir Sexai

ied mewn un weithrecl a wnelom thing that we do ; Mercifully

Caniattà yn drugarog fod
trvvydy nerth,gael ein hamddiffyn
rhag pob gwrthwyneb trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. 2 Cor.
i ni, grant that by thy power we
may be defended against all
; adversity; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
xi. 19.

YR ydych yn goddef ffyliaid

yn 11a wen., gan fod eich hun-
YE
The Epistle. 2 Cor.
suffer fools gladly, seeing
xi. 19.

ain yn synhwyrol. Canys yr yd- ye yourselves are wise.

ych yn goddef os bydd un i'ch For ye suffer if a man bring
caethiwo, os bydd un i'ch llwyr you into bondage, if a man de-
fwytta, os bydd un yn cymmeryd vour you, a man take of
if
gennych, os bydd un yn ym- you, if a man
exalt himself,
ddyrchafu, os bydd un yn eich if a man smite you on the
taro chwi ar eich wyneb. Am am- face. I speak as concerning
mharch yr ydwyf yn dywedyd, reproach, as though we had
megis pe buasem ni weiniaid been weak : howbeit, wherein-
eithr yiu mha
beth bynnag y mae soever any is bold, (I speak
neb yn h
(mewn fFolineb yr wyf foolishly,) I am bold also. Are
yn dywedyd) hy wyf finnau hef- they Hebrews ? so am I. Are
yd. Ai Hebreaid ydynt hwy ? they Israelites ? so am I. Are
felly finnau. Ai Israeliaid ydynt they the seed of Abraham ? so
hwy ? felly finnau. Ai had Ab- am I. Are they ministers of
raham ydynt hwy ? felly finnau. Christ? (I speak as a fool,) I
Ai gweinidogion Crist ydynt am more : in labours more
hwy? (yr ydwyf yn dywedyd yn abundant ; in stripes above
ffbl) mwy wyf fi. Mewn blin- measure ; in prisons more fre-
derau yn helaethach, mewn gwi'al- quent ; in deaths oft. Of the
ennodiau dros fesur, mewn carch- Jews five times received 1 for-
arau yn amlach, mewn marwol- ty stripes save one ; thrice was
aethau yn fynych. Gan yr Iudd- I beaten with rods ; once was
ewon bumwaith y derbyniais I stoned ; thrice I suffered ship-
ddeugain gwi'alennod onid un. wreck ; a night and a day I
Teirgwaith y'm curwyd à gw'iail; have been in the deep ; in
unwaith y'm llabyddiwyd ; teir- journeying often ; in perils of
gwaith ytorrodd Hong arnaf; nos- waters ; in perils of robbers
waith a diwrnod ybùm yn ydyfn- in perils by mine own country-
for mewn teithiau yn fynych,
: men ; in perils by the hea-
ym mheryglon llif-ddyfroedd then ; in perils in the city
ym ndieryglon lladron; ym mher- in perils in the wilderness
yglon gan fy nghenedl fy hun ym ;
in perils in the sea ; in perils
mheryglon gan y cenhedloedd; ym among false brethren ; in weari-
mheryglon yn y ddinas; ym mher- ness and painfulness ; in watch-
yglon yn yr anialwch ; ym mher- ings often; in hunger and thirst;
yglon ar y môr ym mheryglon;
in fastings often ; in cold and
ym mhlith brodyr gau mewn : nakedness; besides those things
llafur a lludded, mewn anhunedd that are without, that which
yn fynych; mewn newyna syched; cometh upon me daily, the care
mewn ymprydiau yn fynych ;
of all the churches. is Who
mewn anwyd a noethni. Heblaw weak, and I am not weak ? who
y pethau sydd yn digwydd oddi is offended, and I burn not ?
 Y Sid a
allan, yr ymosod yr hwn sydd ar-
naf beunydd, y gofal dros yr holl
eglwysi. Pwy sy wan, nad wyf
finnau wan ? pwy a dramgwyddir,
nad wyf finnau yn llosgi? Os
rhaid ymfFrostio, mi a ymffrostiaf
am y pethau sydd yn perthyn i'm
gwendid. Duw a Thad ein
glwydd ni Iesu Grist, yr hwn sy
fendigedig yn oes oesoedd, a
nad wyf yn dywedyd celwydd.
Yr Efenqyl. St. Luc viii. 4.
GWÈDÌ i lawer o bobl
gynnull ynghyd, a chyrchu
atto o bob dinas, ddywed-
efe a
odd ar ddammeg: Yr hauwr a
aeth allan i hau ei had: ac wrth
hau, peth a syrthiodd ar ymyl y
ffordd, ac a fathrwyd, ac ehed-
iaid y nef a'i bwyttaodd.
pheth arall syrthiodd ar y
a air devoured it. And some fell
graig ; a phan eginodd, y gwyw-
odd, am nad oedd iddo wlybwr.
A pheth arall a syrthiodd ym
mysg drain ; a'r drain a gyd-
dyfasant, aca'i tagasant ef.
pheth a syrthiodd ar dir
arall
da, ac a eginodd, ac a ddug
ffrwyth ar ei ganfed. Wrth
ddywedyd y pethau hyn efe a
lefodd, Y
neb sydd â chlustiau
ganddo i wrando, gwrandawed.
A'i ddisgyblion a ofynasant iddo,
gan ddywedyd, Pa ddammeg
oedd hon ? Yntau a ddywedodd,
I chwi y rhoddwyd gwybod dir-
geloedd teyrnas Dduw: eithr
eraill ar ddamhegion ; fel yn gwel-
ed na welant, ac yn clywed na
ddeallant. A dyma'r ddammeg
Yr had yw gair Uuw ; a'r rhai
ar ymyl y ffordd, ydyw y rhai
sydd yn gwrando wedi hynny
; Those by the way-side are they
y mae diafol yn dyfod, ac yn
dwyn ymaith y gair o'u
hwynt, rhag iddynt gredu, a bod
yn gadwedig. A'r rhai ar y graig
yw y rhai, pan glywant, a dder-
byniant y gair yn llawen ; a'r
rhai hyn nid oes ganddynt
wreiddyn, y rhai sydd yn credu
eltvir Sexagesima.
If I must needs glory, I will
glory of the things which con-
cern mine infirmities. The
God and Father of our Lord
Jesus Christ, which is blessed
for evermore, knoweth that I
he not.
Har-
yr
The Gospel. St. Luke viii. 4.
ym- WHEN much people were
gathered together, and
were come to him out of every
city, he spake by a parable A :
sower went out to sow his seed ;
and as he sowed, some fell by
the way-side, and it was trod-
A den down, and the fowls of the
upon a rock, and as soon as it
was sprung up, it withered a-
way, because it lacked moisture.
And some fell among thorns,
A and the thorns sprang up with
it, and choked it. And other
fell on good ground, and sprang
up, and bare fruit an hundred-
fold. And when he had said
these things, he cried, He that
hath ears to hear, let him hear.
And his disciples asked him,
saying, What might this para-
ble be ? And he said, Unto you
it is given to know the myste-
i ries of the kingdom of God : but
to others in parables ; that see-
ing they might not see, and
; hearing they might not under-
stand. Now the parable is this :
The seed is the Word of God.
that hear; then cometh the
calon devil, and taketh away the word
out of their hearts, lest they
should believe, and be saved.
They on the rock are they,
which, when they hear, receive
the word with joy ; and these
have no root, which for a while
 Y Sul a
dros amser, ac yn amser profed-
igaeth yn cilio. A'r hwn a syrth-
iodd ym mysg drain, yw y rhai
a wrandawsant, ac wedi iddynt
fyned ymaith, hwy a dagwyd
gan ofalon, a golnd, a meluswedd
buchedd, ac nid ydynt yn dvvyn
ffrwyth i berffeithrwydd. A'r
hwn ar y tir da yw y rhai hyn,
y rhai â chalon hawddgar a da,
ydynt yn gwrando'r gair, ac yn
ei gadw, ac yn dwyn ffrwyth
trwy amynedd.
Y Sul a elwir Cwincwagesima,
neu'r Sul nesaf o flaen y Ga-
rawys.
Y Colect.
o Arglwydd, yr hwn a'n dysg-
aist, na thai dim ein noil
weithredoedd a wnelom, heb
gariad perffaith ; Anfon dy Ys-
pryd Glân, a thywallt yn ein
calonnau ragorol ddawn cariad
perffaith, gwir rwymyn tangnef-
edd a boll rinweddau da, heb
yr hwn pwy bynnag sydd yn
byw, a gyfrifir yn farw ger dy
iron di : Caniattâ hyn er mwyn
dy un Mab Iesu Grist. Amen.
Yr Epistol. 1 Cor.
PE llefàrwn â thafodau dynion
ac angylion, ac heb f'od gen-
nyf gariad, yr wyf fel efydd yn
seinio, neu symbal yn tin^cian.
A phe byddai gennyf brophwyd-
oliaeth, a gwybod o honof y dir-
gelion oil, a phob gwybodaeth ;
a phe bai gennyf yr holl ffydd,
fely gallwn symmudo mynydd-
oedd, ac heb gennyf gariad, nid
wyf fi ddim. A phe porthwn
y tlodion â'm holl ddà, a phe
rhoddwn fy nghorph i'm
ac heb gariad gennyf, nid
ddim llesàd i mi. Y mae
yn hir-ymaros, yn gymmwyn-
asgar ; cariad nid y w yn cynfig-
ennu, nid yw cariad yn ymffrost-
io, nid yw yn ymchwyddo, nid
yw yn gwneuthur yn anwedd
eltvir Cn nncrvagesima.
believe, and in time of tempta-
tion fall away. And that which
fell among thorns, are they,
which, when they have heard,
go forth, and are choaked with
cares, and riches, and pleasures
of this life, and bring no fruit
to perfection. But that on the
good ground, are they, which
in an honest and good heart,
having heard the word, keep
it, and bring forth fruit with
patience.
The Sunday culled Quinquage-
sima, or the next Sunday be-
fore Lent.
The Collect.
OLord, who hast taught
us that all our doings
without charity are nothing
worth ; Send thy Holy Ghost,
and pour into our hearts that
most excellent gift of charity,
the very bond of peace and of
all virtues, without which who-
soever liveth is counted dead
before thee : Grant this for
thine only Son Jesus Christ's
sake. Amen.
xiii. 1. The Epistle. 1 Cor. xiii. I.
THOUGH speak with the
I
men and of
tongues of
angels, and have not charity, I
am become as sounding brass,
or a tinkling cymbal. And
though I have the gift of pro-
phecy, and understand all mys-
teries, and all knowledge and ;
though I have all faith, so that
I could remove mountains, and
have no charity, I am nothing.
And though I bestow all my
llosgi, goods to feed the poor, and
yw though I give my body to be
cariad burned, and have not charity, it
profiteth me nothing. Charity
suffereth long, and is kind ;
charity envieth not ; charity
vaunteth not itself, is not puffed
up, doth not behave itself un-

Y Sid a elwir Cwincrvasesima.
aidd, nid yw yn ceisio yr eiddo
ei hun, ni chythruddir, ni feddwl
ddrwg, nid yw lawen am ang-
hyfiawnder, ond cyd-lawenhàu
y mae à'r gwirionedd; y mae yn
dioddef pob dim, yn credu pob
dim, yn gobeithio pob dim, yn
ymaros à pbob dim. Cariad byth
ni chwymp ymaitb eithr pa un
bynnag prophwydoliaethau,
ai
hwy a ballant ; ai tafodau, hvvy
a beidiant ; ai gwybodaeth, hi
a ddiflanna. Canys o ran y
gwyddom, ac o ran yr ydym yn
prophwydo. Eithr pan ddelo yr
hyn sy berfiaith, yna yr hyn
sdd o ran, a ddilëir. Pan oedd-
wn fachgen, fel bachgen y llef-
arwn, fel bachgen y dealhvn, fel
bachgen y meddyliwn ; ond pan
aethum yn wr, mi a rois heibio
bethau bachgennaidd. Canys
gweled yr ydym yr awrhon trwy
ddrych mewn dammeg ; ond yna,
wyneb yn wyneb yn awr yr : know even as also I am known.
adwaen o ran ; ond yna yr ad-
nabyddaf megis y'm hadwaenir.
Yr awrhon y mae yn aros ffydd,
gobaith, cariad, y tri hyn ; a'r
mwyaf o'r rhai hyn y w cariad.
Yr Efengyl. St. Luc
YNA lesu a gymmerodd y them, Behold, we go up
deuddeg atto, ac a ddywed-
odd wrthynt, Wele, yr ydym ni
yn myned i fynu i Jerusalem a
chyflawnir pob peth a'r sydd yn
ysgrifenedig trwy 'r prophwydi
am Fab y dyn. Canys efe a
draddodir i'r Cenhedloedd, ac a
watwerir, ac a ammherchir, ac
a boerir arno : ac wedi iddynt
ei fflangellu, y lladdant ef ;
trydydd dydd efe a adgyfyd.
hwy ni ddeallasant
pethau hyn a'r gair hwn oedd
: from them, neither knew they
gnddiedig oddi wrthynt, ac ni
wybuant y pethau a ddywedwyd.
A bu, ac efe yn nesâu at Jericho,
iryw ddyn dall fod yn eistedd
yn ymyl y ffordd, yn cardotta.
A phan glybu efe y dyrfa yn
;
seemly, seeketh not her own, is
not easily provoked, thinketh no
evil, rejoiceth not in iniquity,
but rejoiceth in the truth ; bear-
eth all things, believeth all
things, hopeth all things, en-
dureth all things. Charity never
faileth : but whether there be
: prophecies, they shall fail ; whe-
ther there be tongues, they shall
cease; whether there be know-
ledge, it shall vanish away. For
we know in part, and we pro-
phesy in part. But when that
which is perfect is come, then
that which is in part shall be
done away. When I was a child,
I spake as a child, I understood
as a child, 1 thought as a child
but when I became a man, I put
away childish things. For now
we see through a glass darkly ;
but then face to face : now I
know in part ; but then shall I
And now abideth faith, hope,
charity, these three ; but the
greatest of these is charity.
The Gospel. St. Luke xviii. 31.
rf^HEN Jesus took unto him
xviii. 31. JL the twelve, and said unto
to Je-
rusalem, and all things that are
written by the prophets con-
; cerning the Son of Man shall
be accomplished. For he shall
be delivered unto the Gentiles,
and shall be mocked, and spite-
fully entreated, and spitted on:
and they shall scourge him, and
put him to death and the third
;
a'r day he shall rise again. And
A they understood none of these
ddim o'r things and this saying was hid
:
the things which were spoken.
And it came to pass, that as he
was come nigh unto Jericho, a
certain blind man sat by the
way-side begging: and hearing
the multitude pass by, he asked
 ;
: ;
:

Dydd Merchur y Lludw.

rayned heibio, efe a ofynodd pa what it meant. And they told
beth oedd hyn. A hwy a ddy- him, that Jesus of Nazareth
wedasant iddo, mai Iesu o Na- passeth by. And he cried, say-
zareth oedd yn myned heibio. ing, Jesus, thou Son of David,
Ac efe a lefodd, gan ddywedyd, have mercy on me. And they
Iesu fab Dafydd, trugarhâ wrth- which went before rebuked him,
yf. A'r rhai oedd yn myned o'r that he should hold his peace
blaen a'i ceryddasant ef i dewi but he cried so much the more,
yn fwy o lawer,
eithr efe a lefodd Thou Son of David, have mercy
Mab Dafydd, trugarhà wrthyf. on me. And Jesus stood, and
A'r Iesu a safodd, ac a orchym- commanded him to be brought
ynodd ei ddwyn ef atto. A phan unto him and when he was
:

ddaeth yn agos, efe a ofynodd come near, he asked him, say-

iddo, gan ddywedyd, Pa beth a
fynni di i mi ei wneuthur i ti?
Yntau a ddywedodd, Arglwydd,
cael o honof fy ngolwg. A'r Ie-
su a ddywedodd wrtho, Cymmer
dy olwg ; dy fFydd a'th iachaodd.
Ac allan o law y cafodd efe ei
olwg, ac a'i canlynodd ef, gan o-
goneddu Duw
a'r holl bobl, pan
: and all the people, when they
welsant, a roisant foliant i Dduw.
ing, What wilt thou that I
should do unto thee ? And he
said, Lord, that I may receive
my sight. And Jesus said unto
him, Receive thy sight ; thy faith
hath saved thee. And immedi-
ately he received his sight, and
followed him, glorifying God
saw it, gave praise unto God.

Y Dydd cyntaf o'r Garawys, yr The first Day of Lent, commonly

hwn a elwir yn gyffredin, Dydd called Ash-Wednesday.
Merchur y Lludw, The Collect.
Y Colect. ALMIGHTY and everlasting
HOLL-gyfoethog a thragy- God, who hatest nothing
wyddol Dduw, yr hwn ni that thou hast made, and dost
chasêi ddim a'r a wnaethost, ac forgive the sins of all them that
a faddeui bechodau pawb y sydd are penitent ; Create and make
edifeiriol ; Crëa a gwna ynom in us new and contrite hearts,
newydd a drylliedig galonnau that we worthily lamenting our
fel y boni, gan ddyledus ddol-
i sins, and acknowledging our
urio am
ein pechodau, a chyf- wretchedness, may obtain of
addef ein trueni, gaffael gennyt thee, the God of all mercy, per-
ti, Dduw'r holl drugaredd, gwbl fect remission and forgiveness
faddeuant a gollyngdod ; trwy through Jesus Christ our Lord.
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen. Amen.
1 Y Cokct hwn a ddarllenir bob dydd f This Collect is to be read every
o'r Garawys, arol y Colect a os- day in Lent after the Collect ap-
odir iV diwrnod. pointed for /he Day.
Yn He yr Epistol. Joel ii. 12. For the Epistle. Joel ii. 12.

DYCHWELWCH attaf fi TURN ye even me, to saith

(medd yr Arglwydd) â'ch the Lord, with all your
holl galon, âg ympryd hefyd, heart, and
with fasting, and
ac âg wylofain, ac à galar. A with weeping, and with mourn-
rhwygwch eich calon, ac nid eich ing. And rend your heart, and
dillad, ac ymchwelwch at yr Ar- not your garments, and turn
glwydd eich : Duw
o herwydd unto the Lord your God for he :
 Dydd Merckury
graslawn a thrugarog yw efe,
hwvrfrydig i ddigofaint, a mawr
ei drugaredd, ac edifeiriol am
ddrwg. Pwy a yr a dry efe,
ac edifarhâu, a gweddill bendith
ar ei ol ; sef bwyd - offrwm, a
diod-offrwm i'r Arglwydd eich
Duw? Cenwch udgorn yn Sion,
cyssegrwch ympryd, gelwch gym-
manfa, cesglwch y bobl, cyssegr-
wch y gynnulleidfa, cynhullwch
yr henuriaid, cesglwch y plant,
a'r rbai yn sugno bronnau :deu-
ed y pri'od-fab allan o'i ystafell,
a'rbriod-fereh allan o ystafell ei
gwely : wyledyroffeiriaid,gwein-
idogion yr Arglwydd, rhwng
y porth a'r allor; a dywedant,
Arbed dy bobl, O
Arglwydd, ac
na ddyro dy etifeddiaeth i warth,
i lywodraethu o'r cenhedloedd
arnynt. Paham y dywedent ym
inhlith y bobloed'd, Pa le y mae
eu Duw hwynt?
Yr Efengyl St Matth. vi. 16.
PAN ymprydioch, na fyddwch
fel y rhagrithwyr, yn wyneb
drist: canysanffurrfo euhwyneb-
au y maent, fel yr ymddangosont
i ddynion eu bod yn ymprydio.
Yn wir meddaf i cfiwi, Y maent
yn derbyn eu gwobr. Eithr pan
ymprydiech di, enneinia dy ben,
a golch dy wyneb ; fel na'd ym-
ddangosech i ddynion dy fod yn
ymprydio, ond i'th Dad yr hwn
sydd yn y dirgel a'th Dad, yr
: in secret ; and thy Father, which
hwn sydd yn gweled yn y dirgel,
a dâl i ti yn yr amlwg. Na
thrysorwch iwch' drysorau ar y
ddaear,lie y mae gwyfyn a rhwd
yn llygru, a lie y mae lladron
yn cloddio trwodd, ac yn llad-
ratta. Eithr trysorwch iwch'
drysorau yn y nef ; lie nid oes
na gwyfyn na rhwd yn llygru, a
lie ni's cloddia lladron trwodd,
ac ni's lladrattânt. Canys He
y mae eich trysor, yno y bydd
eich calon hefyd.
Lluchv.
is gracious and merciful, slow
to anger, and of great kindness.
and repenteth him of the evil
Who knoweth if he will return,
and repent, and leave a blessing
behind him, even a meat-offer-
ing and a drink-offering unto
the Lord your God ? Blow the
trumpet in Zion, sanctify a fast,
call a solemn assembly, gather
the people, sanctify the congrega-
tion, assemble the elders, gather
the children, and those that suck
the breasts ; let the bridegroom
go forth of his chamber, and
the bride out of her closet; let
the priests, the ministers of the
Lord, weep between the porch
and the altar, and let them say,
Spare thy people, O
Lord, arid
give not thine heritage to re-
proach, that the heathen should
rule over them : wherefore should
they say among the people,
Where is their God ?
The St Matth. vi. 16.
Gospel.
WHEN ye fast, be not as
the hypocrites, of a sad
countenance for they disfigure
:
their faces, that they may ap-
pear unto men to fast. erily
I say unto you, They have
their reward. But thou, when
thou fastest, anoint thine head,
and wash thy face, that thou
appear not unto men to fast,
but unto thy Father which is
seeth in secret, shall reward
thee openly. Lay not up for
yourselves treasures upon earth,
where moth and rust doth cor-
rupt, and where thieves break
through and steal but lay up
:
for yourselves treasures in hea-
ven, where neither moth nor
rust doth corrupt, and where
thieves do not break through
nor steal : for where your trea-
sure is, there will your heart
be also.
 ;: ;

Y Sul cyniaf yn y Gararvys.

Y Sul cyniaf yn y Garawys. The first Sunday in Lent.

Y Colect.
OArglwydd, yr hwn er ein OLord, who for our sake
mwyn a ymprydiaist ddeu-
fain niwrnod a deugain nos ;
)yro i ymarfer â chyfry w
ni ras i use such
ddirwest, fel, wedi gostwng ein
cnawd i'r Yspryd, y gallom fyth
ufuddhâu i'th dduwiol annog-
aethau mewn cyfiawnder a gwir
sancteiddrwydd, i'th anrhydedd
a'th ogoniant, yr hwn wyt yn
byw ac yn teyrnasu gyd â'r Tad,
a'rYspryd Glân, yn un Duw,
heb drangc na gorphen. Amen.
Yr Epistol. 2 Cor. vi. 1.
NYNI, gan gyd-weithio, yd-
ym yn
attolwg i chwi, na
dderbynioch ras Duw yn ofer.
(Canys y mae efe yn dywedyd,
Alewn amser cymmeradwy y'th
wrandewais ac yn nydd iach-
: he saith, I have heard thee
awdwriaeth y'th gynnorthwyais
wele, yn awr yr amser cymmer-
adwy wele, yn awr ddydd yr
; coured thee :
iachawdwriaeth.) Heb roddi dim
achos tramgwydd mewn dim, fel
na feier ar y weinidogaeth eithr
: ing no offence in any thing, that
gan ein dangos ein hunain ym
mhob peth fel gweinidogion
Duw, mewn amynedd mawr,
mewn cystuddiau,mewn anghen-
ion, mewn cyfyngderau, mewn
gwi'alennodiau, mewn carcharau,
mewn terfysgau, mewn poenau,
mewn gwyliadwriaethau, mewn
ymprydiau, mewn purdeb, mewn
gwybodaeth, mewn hir ymaros,
mewn tiriondeb yn yr Yspryd
Glân mewn cariad diragrith,
; feigned, by the word of truth,
yngair y gwir ion edd, yn nerth
Duw, trwy arfau cyfiawnder ar
ddehau ac ar aswy, trwy barch ac
ammharch, trwy anglod a chlod;
megis twyllwýr, ac er hynny yn
eirwir; megis anadnabyddus, ac
er hynny yn adnabyddus ; megis
yn meirw, ac wele byw ydym
megis wedi ein ceryddu, ac heb
ein lladd; megis wedi ein tristâu,
ond yn wastad yn llawen ; megis
The Collect.
didst fast forty days and
forty nights ; Give us grace to
abstinence, that, our
flesh being subdued
to the
Spirit, we mayever obey thy
godly motions in righteousness,
and true holiness, to thy ho-
nour and glory, who livest and
reignest with the Father and
the Holy Ghost, one God, world
without end. Amen.
The Epistle. 2 Cor. vi. 1.
WE then, as workers toge-
ther with him, beseech
you also, that ye receive not
the grace of God in vain ; (foi
in a time accepted, and in the
day of salvation have I suc-
behold, now is
the accepted time ; behold, now
is the clay of salvation
;) giv-
the ministry be not blamed ;
but in all things approving
ourselves as the ministers of
God, in much patience, in af-
flictions, in necessities, in dis-
tresses, in stripes, in imprison-
ments, in tumults, in labours,
in watchings, in fastings ; by
pureness, by knowledge, by
long-suffering, by kindness, by
the holy Ghost, by love un-
by the power of God, by the
armour of righteousness on the
right hand and on the left,
by honour and dishonour, by
evil report and good report; as
deceivers, and yet true; as un-
known, and yet well known ;
as dying, and behold, we live
as chastened, and not killed
as sorrowful, yet alway rejoic-
ing; as poor, yet making many
 Yr ail Sul yn y Garuwys.
vn dlodion, ond yn cyfoethogi rich ; as having nothing, and
llawer ; megis heb ddim gennym, yet possessing all things.
ond etto yn meddiannu pob peth.
The Gospel. St. Matth. iv. 1.
Yr Efengyl. St. Matth. iv. 1.

YNAfynu yr Iesu a arweiniwyd i

i'r anialwch gan yr
THEN was Jesus
the
Spirit into
led up of the
wilderness,
yspryd, i'w demtio gan ddiafol. to be tempted of the devil. And
Ac wedi iddo ymprydio ddeugain when he had fasted forty days
niwrnod a deugain nos, ar ol and forty nights, he was after-
hynny efe a newynodd. A'r i
ward an-hungred. And when the
temtiwr, pan ddaeth atto, a ddy- ! tempter came to him, he said, If
wedodd, Os Mab Duw wyt ti, j
thou be the Son of God, com-
arch i'r cerrig hyn fod yn fara. Í
mand that these stones be made
Ac yntau ddy-
a attebodd ac a bread. But he answered and
wedodd, Ysgrifenwyd, Nid trwy said, It is written, Man shall
fara yn unig y bydd byw dyn, not live by bread alone, but by
ond trwy bob gair a ddaw allan every word that proceedeth out
o enau l)uw. Yna y cymmerth of the mouth of God. Then the
diafol ef i'r ddinas sanctaidd, devil taketh him up into the
ac a'i gosododd ef ar binacl y holy city, and setteth him on a
deml ; ac a ddywedodd wrtho, pinnacle of the temple, and saith
Os Mab Duw wyt ti, bwrw dy unto him, If thou be the Son of
hun i lawr: canys ysgrifen- God, cast thyself down ; for it is
wyd, y rhydd efe orchymyn i'w written, He shall give his angels
angylion am danat, a "hwy a'th j
charge concerning thee, and in
ddygant yn eu dwylaw, rhag their hands they shall bear thee
taro o honot un amser dy droed up, lest at any time thou dash
wrth garreg. Yr Iesu a ddy- thy foot against a stone. Jesus
wedodd wrtho, ysgrifenwyd said unto him, It is written a-
drachefn, Na themtia 'r Ar- gain, Thou shalt not tempt the
glwydd dy Dduw. Trachefn Lord thy God. Again, the devil
y cymmerth diafol ef i fynydd taketh him up into an exceeding
tra uchel, ac a ddangosodd iddo high mountain, and sheweth him
holl deyrnasoedd y byd, a'u go- all the kingdoms of the world,
goniant ; ac a ddywedodd wrtho, and the glory of them ; and
Hyn oil a roddaf i ti, os syrthi i saith unto him, All these things
lawr a'm haddoli i. Yna yr Iesu will I give thee, if thou wilt fall
a ddywedodd wrtho, Ymaith, down and worship me. Then
Satan canys ysgrifenwyd, Yr
: saith Jesus unto him, Get thee
Arglwydd dy Dduw a addoli, ac hence, Satan ; for it is written,
ef yn unig a wasanaethi. Yna Thou shalt worship the Lord thy
y gadawodd diafol ef ; ac wele, God, and him only shalt thou
angylion a ddaethant ac a wein- serve. Then the devil leaveth
iasant iddo. him, and behold, angels came
and ministered unto him.
Yr ail Sul yn y Garau-ys.
Y Colect. The second Sunday in Lent.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn The Collect.
wyt yn gweled nad oes ALMIGHTY God, who seest
gennym o'n nerth ein hunain that we have no power of
ddim meddiant i'n cymmorth ein ourselves to help ourselves ; Keep
 Yr
hunain ; Cadw di ni oddi
ac oddi allan, sef enaid a chorph
fel yr avnddiffyner ni rhag pob
gwrthwyneb ddigwyddo i'r
a adversitieswhich may happen
corph, a rhag pob drwg feddwl
a wna niweid na chynnwrf i'r
enaid ; trwy Iesu Grist ein Har-
glwydd. Amen.
Yr Epistol. 1 Thess. iv. 1.
YM mhellach gan hynny,
frodyr, yr ydym yn attolwg
i chwi, ac yn deisyf yn yr Ar-
glwydd Iesu, megis y derbynias-
och gennym pa fodd y dylech
rodio, aboddloni Duvv, ar i chwi
gynnyddu fwyfwy. Canys chwi
a wyddoch pa orchymynion a
roddasom i chwi trwy'r Arglwydd
Iesu. Canys hyn yw
Duwj sef eich sancteiddiad chwi,
arymgadw o honoch rhag god-
ineb ; ar fedru o bob un o honoch
feddiannu ei lestr ei hun mewn
sancteiddrwydd, a pharch ; nid
mewn gwn
trachwant, megis
y Cenhedloedd, y rhai nid ad-
waenant Dduw na byddo i neb
: not God ; that no man go be-
orthrymmu na thwyllo ei frawd
mewn dim : canys di'alydd yw'r
Arglwydd ar y rhai hyn oil, megis
y dywedasom i chwi o'r blaen, ac
y tystiasom. Canys ni alwodd
Duw nyni i aflendid, ond i sanct-
eiddrwydd. Am hynny y neb
sydd yn dirmygu, nid dyn y
mae yn ei ddirmygu, ond I)uw,
yr hw n hefyd a roddes ei Ys-
r
pryd Glàn i ni.
Yr
Efengyl. St. Matth. xv. 21.
A'R Iesu a aeth oddi yno, ac
a giliotld i dueddau Tyrus
a Sidon. Ac wele, gwraig o
Canaan a ddaeth o'r parthau
hynny, ac a lefodd, gan ddy-
wedyd wrtho, Trugarhà wrthyf,
O Arglwydd, fab Dafydd : y
mae fy merch yn ddrwg ei hwyl
gan gythraul. Eithr nid atteb-
odd efe iddi un gair.
ei ddisgyblion atto, ac a attolyg-
asant iddo, gan ddywedyd, Go-
ail Sid y 7i y Garawys.
fewn us both outwardly in our bodies,
;
and inwardly in our souls ; that
we may be defended from all
to the body, and from all evil
thoughts which may assault and
hurt the soul ; through Jesus
Christ our Lord. Amen.
The Epistle. 1 Thess. iv. 1.
WE beseech you, brethren,
and exhort you by the
Lord Jesus, that as ye have re-
ceived of us how ye ought to
walk, and to please God, so
ye would abound more and
more. For ye know what com-
mandments we gave you by
the Lord Jesus. For this is the
ewyllys will of God, even your sancti-
fication, that ye should abstain
from fornication ; that every
one of you should know how
to possess his vessel in sancti-
fication and honour ; not in
the lust of concupiscence, even
as the Gentiles which know
yond and defraud his brother
in any matter ; because that
the Lord is the avenger of all
such, as we also have fore-
warned you, and testified. For
God hath not called us unto
uncleanness, but unto holiness.
He therefore that despiseth de-
spiseth not man, but God, who
hath also given unto us his
holy Spirit.
The Gospel. St. Matth. xv. 21.
JESUS went thence, and de-
parted into the coasts of Tyre
and Sidon. And behold, a wo-
man of Canaan came out of
the same coasts, and cried unto
him, saying, Have mercy on
me, O Lord, thou Son of Da-
vid ; my daughter is grievously
vexed with a devil. But he
A daetli answered her not a. word. And
his disciples came and be-
sought him, saying, Send her
 :

Y trydydd Sul yn y Garaivys.

ilwng hi ymaith ; canys y
yn llefain ar ein hoi.
attebodd ac a ddywedodd, Ni'm
danfonwyd i ond at ddefaid coll-
edig t Israel. Ond hi a ddaeth
ac a'i haddolodd ef, gan ddywed-
yd, Arglwydd, cymmorth fi. Ac
éfe a attebodd ac a ddywedodd,
Nid da cymmeryd bara'r plant,
a'i fwrw i'r cwn. Hithau a ddy-
wedodd, Gwir yw, Arglwydd
canys y mae'r cwn yn bwytta o'r
briwsion sy'n syrthio
fwrdd eu harglwyddi.
attebodd yr Iesu, ac a ddywed-
mae hi away; for she crieth after us.
Ac efe a But he answered and said, I
am not sent, but unto the lost
sheep of the house of Israel.
Then came she and worship-
ped him, saying, Lord, help
me. But he answered and said,
It is not meet to take the
children's bread, and to cast
it to dogs. And she said,
Truth, Lord ; yet the dogs eat
of the crumbs which fall from
oddi ar their master's table. Then Je-
Yna 'r sus answered and said unto her,
O woman, great is thy faith :

odd wrthi, Ha wraig, mawr yw he it unto thee even as thou

dy ffydd bydded i ti fel yr
: wilt. And her daughter was
wyt yn ewylîysio. A'i merch a made whole from that very
iachawyd o'r awr honno allan. hour.

Y trydydd Sul yn y Garawys. The thirdSunday in Lent.

Y Colect. The Collect.
"VJYNI
x\
a attolygwn
alluog Dduw, edrych o
i ti, Holl-
WE beseech thee, Almighty
God, look upon the hear-
honot ar ddeisyfiadau diffuant ty desires of thy humble ser-
dy ufudd weision, ac estyn de- vants, and stretch forth the right
heulaw dy Fawredd i fod yn hand of thy Majesty, to be our
ymwared ni yn erbyn ein holl
i defence against all our enemies ;
elynion trwy Iesu Grist ein
; through Jesus Christ our Lord.
Harglwydd. Amen. Amen.
Yr Epistol. Ephes. v. 1. The Epistle. Ephes. v. 1.

BYDDWCH gan hynny ddi- BEGod, ye therefore followers of

lynwvr Duw,
wyl ; a rhodiwch mewn cariad,
megis y carodd Crist ninnau, ac
a'irhoddodd ei hun drosom ni,
yn ofFrwm ac yn aberth i Dduw,
o arogl peraidd.
a phob aflendid, neugybydd-dra,
na enwer chwaith yn eich plith,
megis y gweddai i saint, na serth-
edd, nac ymadrodd fFol, na choeg
ddigrifwch, pethau nid ydynt
weddus: eithr yn hytrach, rhoddi
di'olch. Canys yr ydych chwi yn
fel plant an- as dear children ; and
walk in love, as Christ also hath
loved us, and hath given him-
self for us, an offering and a
sacrifice to God for a sweet-
Eithr godineb, smelling savour. But fornica-
tion, and all uncleanness, or co-
vetousness, let it not be once
named amongst you, as becom-
eth saints ; neither filthiness,
nor foolish- talking, nor jesting,
which are not convenient ; but
rather giving of thanks for :

gwybod hyn, am bob puttein- this ye know, that no whore-

iwr, neu aflan, neu gybydd, yr monger, nor unclean person,
hwn sy ddelw-addolwr, nad oes nor covetous man, who is an
iddvnt etifeddiaeth yn nheyrn- idolater, hath any inheritance
as Crist a Duw. Na thwylled in the kingdom of Christ, and
 ;:

Y trydydd Sul yn y Garawys.

neb chwi â geiriau ofer: canys of God. Let no man deceive
oblegid y pethau hyn y mae dig- you with vain words for be- :

Duvv yn dyfod ar blant yr

ol'aint cause of these things cometh
anufudd-dod. Na fyddwch gan the wrath of God upon the
hynny gyfrannogion à hwynt: children of disobedience. Be
canys yr oeddych chwi gynt not ye therefore partakers with
yn dywyllwch, ond yr awrhon them for ye were sometimes
:

goleuni ydych yn yr Arghvydd. darkness, but now are ye light

Rhodiwch plant y goleuni
fel in the Lord walk as children
:

(canys ffrwyth yr Yspryd sydd of light; (for the fruit of the

ym mhob daioni, a chyfiawnder,
a gwirionedd) gan brofi beth
sy gymmeradwy gan yr Ar-
ghvydd. Ac na fydded i chwi
gyd-gyfeillach à gweithredoedd
anffrwythlawn y ty wyllwch ; eithr
yn hytrach argyoeddwch hwynt
Spirit is in all goodness, and
righteousness, and truth;) prov-
ing what is acceptable unto the
Lord. And have no fellowship
with the unfruitful works of
darkness, but rather reprove
: them for it is a shame even
:

canys brwnt y w adrodd y pethau to speak of those things which

a wneir ganddynt hwy yn ddir- are done of them in secret.
gel. Eithr pob peth, wedi'r ar- But all things that are re-
gyoedder,a eglurir gan y goleuni proved are made manifest by
canys beth bynnag sydd yn eg- the light: for whatsoever doth
luro, goleuni yw. O herwydd make manifest is light. Where-
paham y mae efe yn dywedyd, fore he saith, Awake, thou that
Deffro di yr hwn wyt yn cysgu, sleepest, and arise from the
a chyfod oddi wrth y meirw ; a dead, and Christ shall give
Christ a oleua i ti. thee light.
Yr Efcngyl. St. Luc xi. 14. The Gospel. St. Luke xi. 14.

Y
fud.
R oedd yr Iesu yn bwrw all-
an gythraul, a hwnnw oedd
A bu, wedi i'r cythraul
fyned allan, i'r raudan lefaru: a'r
bobloedd a ryfeddasant. Eithr
rhai o honynt a ddywedasant,
Trwy Beelzebub, pennaeth y
cythreuliaid, y mae efe yn bwrw
allan gythreuliaid. Ac
ganei demtio, ageisiasantganddo
arwydd o'r nef. Yntau, yn gwy-
bod eu meddyliau hwynt, a ddy-
Avedodd wrthynt, Pob teyrnas
wedi ymrannu yn ei herbyn ei
hun, a anghyfanneddir ; a th
yn erbyn t, a syrth. Ac os
Satan hefyd sy wedi ymrannu
yn ei erbyn ei hun, pa fodd y
saif ei deyrnas ef ? gan eich bod
yn dywedyd, mai trwy Beelze-
bub yr wyf fi yn bwrw
gythreuliaid. Ac os trwy Beel-
zebub yr wyf fi yn bwrw
JESUS was casting out a
devil, and it was dumb.
And it came to pass, when the
devil was gone out, the dumb
spake; and the people won-
dered. But some of them said,
He casteth out devils through
Beelzebub, the chief of the
eraill, devils. And others, tempting
him, sought of him a sign
from heaven. But he, know-
ing their thoughts, said unto
them, Every kingdom divided
against itself is brought to de-
solation ; and a house divided
against a house falleth. If Sa-
tan also be divided against him-
self, how shall his kingdom
stand ? because ye say, that I
cast out devils through Beelze-
allan bub. And if I by Beelzebub
cast out devils, by whom do
allan your sons cast them out ? there-
 Y pedtverydd Sul yn y
gythreuliaid, trwy bwy y mae
eich plant chwi yn eu bwrw
hwynt allan? am hynny y bydd-
anthwy yn farnwr arnoch chwi.
Eithr os myfi trwy fys Duw yd-
wyf yn bwrw allan gythreuliaid,
di'ammeu ddyfod teyrnas Dduw
attoch chwi. Pan fyddo un cryf
arfog yn cadw ei neuadd, y mae
yr hyn sy ganddo mewn nedd-
wch: ond pan ddêl un cryfach
nag ef arno, a'i orchfygu, efe a
ddwg ymaith ei holl arfogaeth
ef, yn yr hon yr oedd yn ym-
ddiried, ac a ran ei anrhaith ef.
Y neb nid yw gyd â mi, sydd
yn fy erbyn : a'r neb nid yw yn
casglu gyd â mi, sydd yn gwas-
garu. Pan êl yr yspryd aflan
allan o ddyn, efe a rodia mewn
lleoedd sychion, gan geisio gor-
phwysdra ; a phryd na chaffo,
efe a ddywed, Mi a ddychwelaf
i'm t
o'r lie y daethum allan.
A phan ddêl, y mae yn ei gael
wedi ei ysgubo a'i drefnu. Yna
yr â ef ac y cymmer atto saith
yspryd eraill, gwaeth nag ef ei
bun ; a hwy a ant i mewn, ac a
arhosant yno : a diwedd y dyn
hwnnw fydd gwaeth nâ'i dde-
chreuad. A bu fel yr oedd efe
yn dywedyd hyn, rhyw wraig o'r
dyrfa a gododd ei lief, ac a ddy-
wedodd wrtho, Gwn
fyd y groth
a'thddug di, a'r bronnau a sugn-
aist. Ond efe a ddywedodd, Yn
hytrach gwyn fyd y rhai sydd yn
gwrando gair Duw, ac yn ei gadw.
Y pedwerydd Sul yn y Garawys.
Y Colect.
CANIATTA, ni a attolygwn
Holl-alluog Dduw, fod
i ti,
i ni y rhai yn gyfiawn a haedd-
asom gael ein poeni am ein drwg
weithredoedd, trwy ddiddanwcn
dy ras di allu yn drugarog gael
esmwythàd trwy ein Harglwydd
; our
a'n Iachawdwr Iesu Grist. Amen.
Garawys.
fore shall they be your judges.
But if I with the finger of
God cast out devils, no doubt
the kingdom of God is come
upon you. When a strong
man armed keepeth his pa-
lace, his goods are in peace ;
but when a stronger than he
shall come upon him, and over-
come him, he taketh from him
all his armour wherein he trust-
ed, and divideth his spoils.
He that is not with me is a-
gainst me: and he that ga-
thereth not with me scattereth.
When the unclean spirit is
gone out of a man, he walketh
through dry places, seeking rest ;
and finding none, he saith, I
will return unto my house
whence I came out. And when
he cometh, he findeth it swept
and garnished. Then goeth he
and taketh to him seven other
spirits more wicked than him-
self, and they enter in, and
dwell there; and the last state
of that man is worse than the
first. And it came to pass, as
he spake these things, a certain
woman of the company lift up
her voice, and said unto him,
Blessed is the womb that bare
thee, and the paps which thou
hast sucked. But he said, Yea
rather, blessed are they that
hear the Word of God, and
keep it.
The fourth Sunday in Lent.
The Collect.
GRANT, we beseech thee,
Almighty God, that we,
who for our evil deeds do wor-
thily deserve to be punished, by
the comfort of thy grace may
mercifully be relieved; through
Lord and Saviour Jesus
Christ. Amen.
H
 ; ;

Y pedwerydd Sid yn y Garawys.

Yr Epistol. Gal. iv. 21. The Epistle. Gal. iv. 21.

DYWEDWCH i mi, y rhai TELL me, ye that desire to

yn chwennych bod
yclych be under the law, do ye
dan y ddeddf, onid ydych chwi not hear the law? For it is
yn clywed y ddeddf ? Canys y written, that Abraham had two
mae yn ysgrifenedig, fod i Abra- sons, the one by a bond-maid,
ham ddau fab ; un o'r wasanaeth- the other by a free-woman.
ferch, ac un wraig rdd.
o'r But he who was of the bond-
Eithr yr hwn oedd
o'r wasan- woman was born after the flesh
aeth-ferch, a aned yn ol y cnawd ; but he of the free-woman was
a'r hwn oedd o'r wraig rdd, by promise. Which things
trwy'r addewid. Yr hyn betbau are an allegory for these are
:

ydynt mewn alegori canys y : the two covenants ; the one

rhai hyn y w y ddau destament
un yn dd'iau o fynydd Sina, yn
cenhedlu i gaethiwed, yr hon yw
Agar. Canys yr Agar yma yw
mynydd Sina yn Arabia, ac y
mae yn cyfatteb i'r Jerusalem
sydd yn awr, ac y mae yn gaeth
hi a'i phlant. Eithr y Jerusalem
honno uchod, sy rdd, yr hon
yw ein mam ni oil. Canys ys-
grifenedig yw, Llawenhâ, di yr
ammhlantadwy, yr hon nid wyt
yn eppilio ; tor allan a llefa, yr
hon nid wyt yn esgor canys i'r
unig y mae llawer mwy o blant
nag i'r hon y mae iddi wr.
ninnau, frodyr, megis yr oedd
Isaac, ydym blant yr addewid.
Eithr megis y pryd hwnnw, yr
hwn a anwyd yn ol y cnawd, a
erlidiai yr hwn a anwyd yn ol
yr yspryd ; felly yr awrhon hef-
yd. Ond beth y mae'r ysgrythyr
yn ei ddywedyd ? Bwrw
wasanaeth-ferch, canys
a'i mab
ni chaiffiriab y wasanaeth-ferch
etifeddu gyd â mab y wraig rýdd.
Felly, frodyr, nid plant i'r was-
anaeth-ferch ydym, ond i'r wraig
rdd.
Yr
Efengyl. St. loan vi. 1.
from the mount Sinai, which
gendereth to bondage, which is
Agar. For this Agar is mount
Sinai in Arabia, and answer-
eth to Jerusalem which now is,
and is in bondage with her
children. But Jerusalem which
is above is free; which is the
mother of us all. For it is
written, Rejoice, thou barren
that bearest not ; break forth
and cry, thou that travailest
not : for the desolate hath
: many more children than she
which hath an husband. Now
A we, brethren, as Isaac was,
are the children of promise.
But as then he that was born
after the flesh persecuted him
that was born after the Spirit ;
even so it is now. Neverthe-
less, what saith the Scripture?
Cast out the bond-woman and
allan y her son ; for the son of the
; bond-woman shall not be heir
with the son of the free-woman.
So then, brethren, we are not
children of the bond-woman,
but of the free.
The Gospel. St. John vi. 1.

YR Iesu a aeth tros for Gali-

lea, hwnnw yw môr Tibe-
JESUS went over the sea of
Galilee, which is the sea of
rias. A thyrfa fawr a'i canlyn- Tiberias. And a great multitude
odd ef canys hwy a welsent ei
; followed him, because they saw
arwyddion y rhai a wnaethai efe his miracles which he did on
ar y cleifion. A'r Iesu a aeth i them that were diseased. And
fynu i'r mynydd, ac a eisteddodd Jesus went up into a mountain.
 Y pummed Sid yn y Garawys.

yno gyd â'i ddisgyblion. A'r pasg, and there he sat with his dis-
gwyl yr Iuddewon, oedd yn agos. ciples. And the Passover, a.
Yna'r Iesu a ddyrchafodd ei lyg- feast of the Jews, was nigh.
aid, ac a welodd fod tyrfa fawr When Jesus then lift up his
yn dyfod atto ; ac a ddywedodd eyes, and saw a great company
\vrth Phylip, O ba le y prynwn come unto him, he saith unto
ni fara, fel y caffo y rhai hyn Philip, Whence shall we buy
fwytta? (A hyn a ddy wedodd efe bread, that these may eat ? (And
i'w brofi ef canys efe a wydd-
: this he said to prove him; for
ai beth yr oedd efe ar feclr ei he himself knew what he would
wneuthur.) Phylip a'i hattebodd do.) Philip answered him, Two
ef, Gwerth dau can ceiniog o fara hundred peny-worth of bread
nid yw ddigon iddynt hwy, fel is not sufficient for them, that

y gaUo pob un o honynt gym- every one of them may take a

meryd ychydig. Un o'i ddisgybl- little. One of his disciples, An-
ion a ddywedodd wrtho, An- drew, Simon Peter's brother,
dreas, brawd Simon Petr, Y mae saith unto him, There is a lad
yma ryw fachgennyn, a chanddo here, which hath five barley-
bum torth haidd, a dau bysgod- loaves, and two small fishes :

yn ond beth yw hynny rhwng

; but what are they among so
cynnifer? A'r Iesu a ddywed- many? And Jesus said, Make
odd, Perwch i'r dynion eistedd the men sit down. Now there
i lawr. Ac
yr oedd glaswellt was much grass in the place.
lawer yn y fan honno. Felly y So the men sat down, in num-
gwr eisteddasant i lawr,
a ber about five thousand. And
ynghylch pum mil o nifer. A'r Jesus took the loaves, and when
Iesu a gymmerth y torthau, ac he had given thanks he distri-
wedi iddo ddi'oleh, efe a'u rhan- buted to the disciples, and the
nodd i'r disgyblion, a'r disgybl- disciples to them that were set
ion i'r rhai oedd yn eistedd ; down and likewise of the fishes
;

felly hefyd o'r pysgod cvmmaint as much as they would. When

ag a fynnasant. Ac wedi eu they were filled, he said unto
digoni hwynt, efe a ddywedodd his disciples, Gather up the
wrth ei ddisgyblion, Cesglwch fragments that remain, that no-
y briwfwyd gweddill, fel na thing be lost. Therefore they
choller dim. Am hynny hwy gathered them together, and
a'i casglasant, ac a lanwasant filled twelve baskets with the
ddeuddeg basgedaid o'r briw- fragments of the five barley-
fwyd, o'r pum torth haidd a loaves, which remained over and
weddillasai gan y rhai a fwyttas- above unto them that had eaten.
ent. Yna y dynion, pan welsant Then those men, when they had
yr arwydd a wnaethai'r Iesu, a seen the miracle that Jesus did,
ddywedasant, Hwn yn ddi'au said, This is of a truth that
yw y Prophwyd oedd ar ddyfod Prophet that should come into
i'r byd. the world.

Y pujnmed Sid yn y Garawys. The fifth Sunday in Lent.

Y Colect. The Collect.
~Vf"I a attolygwn i ti, Holl- TTTE beseech thee, Almighty
-1A alluog Dduw, edrych o > V God, mercifully to look
honot yn drugarog ar dy bobl ; upon thy people ; that by thy
2 H

Y pummed
fel y bo iddynt, tnvy dy fawr
ddaioni, gael byth eu llywodr-
aethu a'u cadw mewn enaid a
chorph ; trwy Iesu Grist ein Har-
ghvydd. Amen.
Yr Epistol. Heb. ix. 11.
CRIST, wedi dyfod yn Arch-
off'eiriad y daionus bethau
a fyddent, trwy dabernacl mwy
a pherfFeithiach, nid o waith
Haw, hynny yw, nid o'r adeil-
adaeth yma, nid chwaith trwy
waed geifr a lloi, eithr trwy ei
waed ei hun, a aeth unwaith i
mewn i'r cyssegr, gan gael i ni
dragywyddol ryddhâd. Oblegid
os ydyw gwaed teirw a geifr, a
lludw anner wedi ei daenellu ar
y rhai a halogwyd, yn sanct-
eiddio i bureiddiad y cnawd
pa faint mwy y bydd i waed
Crist, yr hwn trwy yr yspryd
tragywyddol a'i hoffrymmodd
ei hun yn ddifai
buro eich cydwybod chwi oddi
wrth weithredoedd meirwon i
wasanaethu y Duw byw ? Ac
am hynny y mae efe yn Gyf-
ryngwr y cyfammod newydd,
megis trwy fod marwolaeth yn
ymwared oddi wrth y troseddau
oedd dan y cyfammod cyntaf,
y cai y rhai a alwyd dderbyn
addewid yr etifeddiaeth dragy-
wyddol.
Yr Efengyl. St. loan
IESU a ddy wedodd, Pwy o hon-
och a'm hargyoedda i o bech-
od? ac od wyf fi yn dywedyd y
gwir, paham nad ydych yn credu
i mi? Y mae yr hwn sydd o
Dduw, yn gwrando geiriau Duw
am hynny nid ydych chwi yn eu
gwrando, am nad ydych o Dduw.
Yna'r attebodd yr Iuddewon, ac
y dywedasant wrt.no erj Onid da
yr ydym ni yn dywedyd, mai
Samaritan wyt ti, a bod gennyt
gythraul? Yr Iesu a attebodd,
Nid oes gennyf gythraul ; ond
yr wyf fiyn anrhydeddu fy Nhad,
;
Sul yn y Garawys.
great goodness they may be
governed and preserved ever-
more, both in body and soul;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
The Epistle. Heb. ix. 11.
CHRIST being come an
High Priest of good things
to come, by a greater and more
perfect tabernacle, not made
with hands ; that is to say, not
of this building ; neither by the
blood of goats and calves ; but
by his own blood he entered
in once into the holy place,
having obtained eternal redemp-
tion for us. For if the blood
of bulls and of goats, and the
ashes of an heifer sprinkling
the unclean, sanctineth to the
purifying of the flesh ; how
much more shall the blood of
Christ, who, through the eter-
i Dduw, nal Spirit, offered himself with-
out spot to God, purge your
conscience from dead works to
serve the living God ? And for
this cause he is the Mediator
of the new testament, that by
means of death, for the redemp-
tion of the transgressions that
were under the first testament,
they which are called might
receive the promise of eternal
inheritance.
viii. 46.
The Gospel. St. John viii. 46.
JESUS Which of you
said,
convinceth me of sin? and
if I say the truth, why do ye
not believe me ? He that is
: of God heareth God's words;
ye therefore hear them not, be-
cause ye are not of God. Then
answered the Jews, and said
unto him, Say we not well,
that thou art a Samaritan, and
hast a devil ? Jesus answer-
ed, I have not a devil ; but
I honour my Father, and ye
do dishonour me. And I seek
 ; :

Y Sul nesafojlaen y Pasg.

ac yr ydych chwithau yn fy ni- not mine own glory ; there is

anrnydeddu innau. Ac nid wyf
fi yn ceisio fy ngogoniant fy hun
y mae a'i cais, ac a farn. Yn
wir, yn wir, meddaf i chwi, Os
ceidw neb fy ymadrodd i, ni wêl
efe farwolaeth yn dragywydd.
Yna y dywedodd yr Iuddewon
one that seeketh and judgeth.
Verily, verily, I say unto you,
If a man keep my saying, he
shall never see death. Then
said the Jews unto him, Now
we know that thou hast a de-
vil Abraham is dead, and the
:

wrtho, Yr awr hon y gwyddom fod prophets; and thou sayest, If

gennyt gythraul. Bu Abraham a man keep my saying, he shall
iarw, a'r prophwydi ; ac meddi never taste of death. Art thou
di, Os ceidw neb fy ymadrodd i, greater than our father Abra-
nid archwaetha efe farwolaeth yn ham, which is dead ? and the
dragywydd. Ai mwy wyt ti nag prophets are dead whom mak- :

Abraham ein tad ni, yr hwn a fu est thou thyself? Jesus an-
farw? prophwydi a fuant
a'r swered, If I honour myself,
feirw: pwy yr wyt ti yn dy my honour is nothing; it is
wneuthur dy hun? Yr Iesu a my Father that honoureth me,
attebodd, Os wyf fi yn fy ngo- of whom ye say, that he is
goneddu fy hun, fy ngogoniant i Íour God yet ye have not
:

nid yw ddim : fy Nhad y w'r hwn nown him ; but I know him
sydd yn fy ngogoneddu i, yr hwn and should say, I know
if I
yr ydych chwi yn dywedyd mai him not, I shall be a liar like
eich Duw chwi yw. Ond nid unto you ; but I know him,
adnabuoch chwi ef ; eithr myfi a'i and keep his saying. Your
hadwaen ef : ac os dywedaf nad father Abraham rejoiced to see
adwaen ef, myfi a fyddaf debyg i my day, and he saw it, and
chwi, yn gelwyddog: ond mi a'i was glad. Then said the Jews
hadwaen ef, ac yr wyf yn cadw ei unto him, Thou art not yet
ymadrodd ef. Gorfoledd oedd fifty years old, and hast thou
gan eich tad Abraham weled fy seen Abraham? Jesus said un-
nydd i ; ac efe a'i gwelodd hefycf, to them, Verily, verily, I say
ac a lawenychodd. Yna y dy- unto you, before Abraham was,
wedodd yr Iuddewon wrtho, Nid I am. Then took they up
wyt ti ddengmlwydd a deugain stones to cast at him : but Je-
etto, ac a welaist ti Abraham? sus hid himself, and went out
Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, of the temple.
Yn wir, yn wir, meddaf i chwi,
Cyn bod Abraham, yr wyf fi.
Yna hwy a godasant gerrig i'w
taflu atto ef. A'r Iesu a ymgudd-
iodd, ac a aeth allan o'r deml.

Y Sul nesafojlaen y Pasg. The Sunday next before Easter.

YColect. The Collect.
HOLL-gyfoethog a thragy- ALMIGHTY and everlasting
wyddol Dduw, yr hwn God, who, of thy tender
o'th garedigol serch ar ddyn, a love towards mankind, hast
ddanfonaist dy Fab ein Hiach- sent thy Son, our Saviour Jesus
awdwr Iesu Grist, i gymmeryd Christ, to take upon him our
arno ein cnawd, ac i ddioddef flesh, and to suffer death upon
 ; ;

Y Sul ncsaf o fiaen y Pasg.

angau ar y groes, fel y gallai pob the cross, that all mankind
rhyw ddyn ddilyn esampl ei fawr should follow the example of
ostyngeiddrwydd ef ; Caniattâ his great humility; Mercifully
o'th drugaredd fod i ni ganlyn grant, that we may both follow
esampl ei ddi'oddefgarwch, a bod the example of his patience, and
hefyd yn gyfrannogion o'i adgyf- also be made partakers of his
odiad ; trwy yr unrhy w Iesu Grist resurrection ; through the same
ein Harglwydd. Amen. Jesus Christ our Lord. Amen.
Yr Epistol. Phil. ii. 5. The Epistle. Phil. ii. 5.
BYDDED ynoch y meddwl
yma, yr hwn oedd hefyd
LET
this mind be in you,
which was also in Christ
yng Nghrist Iesu yr hwn, ac Jesus
: who, being in the form
:

efe yn ffurf Duw, ni thybiodd of God, thought it not robbery

yn drais fod yn ogyfuwch â to be equal with God; but
Duw eithr efe a'i dibrisiodd ei made himself of no reputation,
:

hun, gan gymmeryd arno ag- and took upon him the form of
wedd gwas, ac a wnaed mewn a servant, and was made in the
cyffelybiaeth dynion a'i gael likeness of men
: and being :

mewn dull fel dyn, efe a'i dar- found in fashion as a man, he
ostyngodd ei hun, gan fod yn humbled himself, and became
ufudd hyd angau, i'e, angau'r obedient unto death, even the
groes. O herwydd paham, Duw death of the cross. Wherefore
a'i tra-dyrchafodd yntau, ac a God also hath highly exalted
roddes iddo Enw, yr hwn sy gor- him, and given him a Name
uwch pob enw: fel yn Enw'r which is above every name
Iesu y plygai pob glin o'r nef- that at the Name of Jesus every
olion, a'r daearolion, a than- knee should bow, of things in
ddaearolion bethau ac y cy-
; heaven, and things in earth, and
pob
ff'esai tafod fod Iesu Grist things under the earth ; and
yn Arglwydd, er gogoniant Duw that every tongue should confess
Dad. that Jesus Christ is Lord, to the
glory of God the Father.
Yr Efengyl. St. Matth. xxvii. 1.

The Gospel.
APhan ddaeth y bore, cyd- St. Matth. xxvii. 1.

ymgynghorodd yr
ofFeiriaid a
holl arch-
henuriaid y bobl yn
WHEN the morning was
come,
the chief priests
all
erbyn yr Iesu, fel y rhoddent and elders of the people took
ef l farwolaeth. Ac wedi idd- counsel against Jesus, to put
ynt ei rwymo, hwy a'i dygasant him to death. And when they
ef ymaith, ac a'i traddodasant had bound him, they led him
ef i Pontius Pilat y rhaglaw. away, and delivered him to
Yna pan welodd Judas, yr hwn Pontius Pilate the governour.
a'i bradychodd ef, ddarfod ei Then Judas who had betrayed
gondemnio ef, bu edifar ganddo him, when he saw that he was
ac a ddug drachefn y deg ar condemned, repented himself,
hugain arian i'r arch-offeiriaid and brought again the thirty
a'r henuriaid, gan ddywedyd, pieces of silver to the chief
Pechais, gan fradychu gwaed priests and elders, saying, I
gAvirion Hvvythau a ddywed- have sinned, in that have be- I
asant, Pa beth yw hyr.ny i ni ? trayed the innocent blood. And
edrych di. Ac wedi iddo daflu'r they said, AVliat is that to us?
 ;
Y Sul nesaf o Jlaen y Pasg.
arian yn y deml, efe a ymad-
awodd, ac a aeth ac a ymgrog-
odd. A'r arch-oiFeiriaid a gym-
merasant yr arian, ac a ddywed-
asant, Nid cyfreithlawn i ni eu
bwrw hwynt yn y drysorfa
canys gwerth gwaed ydyw. Ac
wedi iddynt gyd-ymgynghori,
hwy a brynasant â hwynt faes
y crochenydd, yn gladdfa d'ieithr-
iaid. Am hynny y gahvyd y
maes hwnnw, Maes y gwaed,
hyd heddyw. (Yna y cyflawn-
wyd yr hyn a ddywedwyd trwy
Jeremi'as y prophwyd, gan ddy-
wedyd, A hwy a gymmerasant
y deg ar hugain arian, pris y
prisiedig, yr hwn a brynasant
gan feibion Israel, ac a'u rhoi-
sant hwy am faes y crochenydd,
megis y gosododd yr Arglwydcl
i mi.) A'r Iesu a safodd ger
bron y rhaglaw : a'r rhaglaw
a ofynodd iddo, gan ddywedyd,
Ai ti y w Brenhin yr Iuddewon ?
A'r Iesu a ddywedodd wrtho,
Yr wyt ti yn dywedyd. A
phan gyhuddid ef gan yr arch-
nid at-
offeiriaid a'r henuriaid,
tebodd efe ddim. Yna y dy-
wedodd Pilat wrtho, Oni chlywi
di faint o bethau y maent hwy
yn eu tystiolaethu yn dy erbyn
di? Ac nid attebodd efe iddo i
un gair; fel y rhyfeddodd y
rhaglaw yn fawr. Ac ar yr
wyl honno yr arferai y rhaglaw
ollwng yn rhydd i'r bobl un
carcharor, yr hwn a fynnent.
Ac yna yr oedd ganddynt garch-
aror hynod, a elwid Barabbas.
Wedi iddynt gan hynny ym-
gasglu ynghd, Pilat a ddywed-
odd wrthynt, Pa un a fynnwch
i mi ei ollwng yn rhdd i chwi,
Barabbas, ai yr Iesu, yr hwn
a elwir Crist ? canys efe a wydd-
ai mai o gynfigen y traddod-
asent ef. Ac efe yn eistedd ar
yr orseddfaingc, ei wraig a ddan-
fonodd atto, gan ddywedyd, Na
see thou to that. And he cast
down the pieces of silver in the
temple, and departed, and went
and hanged himself. And the
chief priests took the silver
pieces, and said, It is not lawful
for to put them into the trea-
sury, because it is the price of
blood. And they took counsel,
and bought with them the pot-
ter's field, to bury strangers in.
Wherefore that field was called,
The field of blood, unto this
day. (Then was fulfilled that
which was spoken by Jeremy
the prophet, saying, And they
took the thirty pieces of silver,
the price of him that was va-
lued, Avhom they of the children
of Israel did value, and gave
them for the potter's field, as
the Lord appointed me.) And
Jesus stood before the gover-
nour; and the governour asked
him, saying, Art thou the King
of the Jews ? And Jesus said
unto him, Thou sayest. And
when he was accused of the
chief priests and elders, he an-
swered nothing. Then saith
Pilate unto him, Hearest thou
not how many things they wit-
ness against thee ? And he an-
swered him to never a word,
insomuch that the governour
marvelled greatly. Now at that
feast the governour was wont to
release unto the people a pri-
soner, whom they would. And
they had then a notable pri-
soner, called Barabbas. There-
fore when they were gathered
together, Pilate said unto them,
Whom will ye that I release
unto you? Barabbas, or Jesus
which is called Christ? For he
knew that for envy they had
delivered him. When he was
set down on the judgement-
seat, his wife sent unto him,
saying, Have thou nothing to
 Y Sul nesaf o Jlaen y Pasg.
fydded i ti a wnelych â'r cyf- do with that just man : for I
iawn hwnnw canys goddefais
: have suffered many things this
lavver heddyw mewn breu- day in a dream because of him.
ddwyd o'i achos ef. A'r arch- But the chief priests and elders
offeiriaid a'r henuriaid a ber- persuaded the multitude that
swadiasant y bobl, fel y gofynent they should ask Barabbas, and
Barabbas, ac y difethent yr Iesu. destroy Jesus. The governour
A'r rhaglaw a attebodd ac a answered and said unto them,
ddywedodd wrthynt, Pa un o'r Whether of the twain will ye
ddau a fynnwch i mi ei ollwng that I release unto you? They
yn rhdd i chwi ? Hwythau said, Barabbas. Pilate saith
a ddywedasant, Barabbas. Pi- unto them, What shall I do
lat a ddywedodd wrthynt, Pa then with Jesus, which is called
beth gan hynny a wnaf i'r Iesu, Christ ? They all say unto him,
yr bvvn a elwir Crist ? Hwythau Let him be crucified. And the
oil a ddywedasant wrtho, Croes- governour said, Why, what evil
hoelier ef. A'r rhaglaw a hath he done? But they cried
ddywedodd,, Ond pa ddrwg out the more, saying, Let him
a wnaeth efe ? Hwythau a be crucified. When Pilate saw
lefasant yn fvvy, gan ddywed- that he could prevail nothing,
yd, Croeshoelier ef. A Philat, but that rather a tumult was
pan welodd nad oedd dim made, he took water, and wash-
yn tycio, ond yn hytrach bod ed his hands before the multi-
cynnwrf, a gymmerth ddwfr, tude, saying, I am innocent of
ac a olchodd ei ddwylaw ger the blood of this just person :

bron y bobl, gan ddywedyd, see ye to it. Then answered all

Dieuog ydwyf fi oddi wrth the people, and said, His blood
waed y cyfiawn hwn: edrych- be on us, and on our children.
wch chwi. A'r holl bobl a at- Then released he Barabbas
tebodd ac a ddywedodd, Bydded unto them and when he had
:

ei waed ef arnom ni, ac ar ein scourged Jesus he delivered him

plant. Yna y gollyngodd efe Ba- to be crucified. Then the sol-
rabbas yn rhdd iddynt; ond diers of the governour took Je-
yr Iesu a fflangellodd efe, ac sus into the common hall, and
a'i rhoddesi'w groeshoelio. gathered unto him the whole
Yna milwr y rhaglaw a gym- band of soldiers. And they
merasant yr Iesu i'r dadleudý, stripped him, and put on him
ac a gynnullasant atto yr hòll a scarlet robe. And when they
fyddin. Ahwy a'i di'osgasant had platted a crown of thorns
ef, ac a roisant am dano fan tell they put it upon his head, and
o ysgarlad. A
chwedi iddynt a reed in his right hand and
:

blethu coron o ddrain, hwy a'i
gosodasant ar ei ben ef, a chorsen
yn ei law ddehau: ac a blyg-
asant eu gliniau ger ei iron
ef, ac a'i gwatwarasant, gan
ddywedyd, Henffych well, Bren-
hin yr Iuddewon. A hwy a
boerasant arno, ac a gymmer-
asant y gorsen, ac a'i tarawsant
ar ei ben. Ac wedi iddynt ei
they bowed the knee before
him, and mocked him, saying,
Hail, King of the Jews. And
they spit upon him, and took
the reed, and smote him on the
head. And after that they had
mocked him they took the robe
off from him, and put his own
raiment on him, and led him
|
away to crucify him. And as
 ;

Y Sul nesaf o jlaen y Pasg.

watwar, hwy a'i diosgasant ef o'r they came out they found a
fantell, ac a'i gwisgasant â'i ddill- man of Cyrene, Simon by name
ad hun, ac a'i dygasant ef ym-
ei him they compelled to bear his
aith i'w groeshoelio. Ac fel yr cross. And when they were
oeddynt yn myned allan, hwy a come unto a place called Gol-
gawsant ddyn o Cyrene, a'i enw gotha, that is to say, a place of
Simon hwn a gymmellasant i
: a scull, they gave him vinegar
ddwyn ei groes ef. phan A to drink mingled with gall :

ddaethant i le a elwid Golgotha, and when he had tasted there-

yr hwn a elwir Lle'r benglog,hwy of, he would not drink. And
a roisant iddo i'w yfed finegr yn they crucified him, and parted
gymmysgedig â bustl. Ac wedi his garments, casting lots : that
iddo ei brofi, ni fynnodd efe yfed. itmight be fulfilled, which was
Ac wedi iddynt ei groeshoelio ef, spoken by the prophet, They
hwy a rannasant ei ddillad, gan parted my garments among
fwrw coelbren; er cyflawni y peth them, and upon my vesture
a ddywedwyd trwy'r prophwyd, did they cast lots. And sitting
Hwy a rannasant fy nillad yn en down they watched him there;
plith, ac ar fy ngwisg y bwrias- and set up over his head his
ant goelbren. A
chan eistedd, accusation written, THIS IS
hwy a'i gwyliasant ef yno. A JESUS THE KING OF THE
gosodasant hefyd uwch ei ben ef JEWS. Then were there two
ei achos yn ysgrifenedig, HWN thieves crucified with him ; one
YW BRENHIN YR
IESÜ on the right hand, and another
IUDDEWON. Yna y croes- on the left. And they that
hoeliwyd gyd âg ef ddau leidr, passed by reviled him, wagging
un ar y Haw ddehau, ac un ar their heads, and saying, Thou
yr aswy. A'r rhai oedd yn that destroyest the temple, and
myned heibio a'i cablasant ef, buildest it in three days, save
gan ysgwyd eu pennau, a dy- thyself: if thou be the Son of
wedyd, Ti yr hwn a ddinystri'r God, come down from the cross.
deml, ac a'i hadeiledi mewn Likewise also the chief priests
tridiau, gwared dy hun : os ti mocking him, with the scribes
yw Mab Duw, disgyn oddi ar and elders, said, He saved
y groes. A'r un modd yr arch- others, himself he cannot save:
offeiriaid hefyd, gan watwar, if he be the King of Israel, let
gyd â'r ysgrit'enyddion a'r hen- him now come down from the
uriaid, a ddywedasant, Efe a cross, and we will believe him.
waredodd eraill, ei hunan ni's He trusted in God ; let him de-
gall efe eiwaredu: os Brenhin liver him now,
he will haveif
Israel yw, disgyned yr awrhon him for he said, I am the Son
:

oddi ar y groes, ac ni a gredwn of God. The thieves also, which

iddo. Ymddiriedodd yn Nuw; were crucified with him, cast
gwareded efe ef yr awrhon, os the same in his teeth. Now
efe a'i myn ef
canys efe a
: from the sixth hour there was
ddywedodd, Mab Duw ydwyf. darkness over all the land unto
A'r un peth hefyd a edliwiodd the ninth hour. And about
y lladron iddo, y rhai a groes- the ninth hour Jesus cried with
hoeliasid gyd âg ef. Ac o'r a loud voice, saying, Eli, Eli,
chweched awr y bu tywyllwch lama sabachthani £ that is to say,
ar yr holl ddaear, hyd y nawfed My God, my God, why hast
 Dydd Linn
awr. Ac ynghylch y nawfed
awr y llefodd yr Iesu â lief
uchel, gan ddywedyd, Eli, Eli,
luma sabachthani ? hynny yw,
Fy Nuw, fy Nuw, paham y'm
gadewaist? A rhai o'r
oedd yn sefyll yno, pan glyw-
sant, a ddywedasant, Y mae hwn
yn galw am El'ias. Ac yn y
fan un o honynt a redodd ac a
gymmerth yspwng, ac a'i llan-
wodd o finegr, ac a'i rhoddes
ar gorsen, ac a'i di'ododd ef.
A'r lleill a ddywedasant, Paid ;
edrychwn a ddaw El'ias i'w
waredu ef. A'r Iesu, wedi llef-
ain drachefn à Uef uchel, a
ymadawodd â'r yspryd.
wele, y deml a rwygwyd
lien
yn ddau, oddi fynu hyd i waered,
a'r ddaear a grynodd, a'r meini
a holltwyd ; a'r beddau a agor-
wyd, a llawer o gyrph y saint
a hunasent a gyfodasant, ac a
ddaethant allan o'r beddau, ar
ol ei gyfodiad ef, ac a aetbant
i mewn i'r ddinas sanctaidd, ac
a ymddangosasant i lawer. Ond
y canwriad, a'r rhai oedd gyd
âg ef yn gwylied yr Iesu, wedi
gweled y ddaear-gryn, a'r
a wnaethid, a ofnasant yn fawr,
fan ddywedyd, Yn wir
)uw ydoedd hwn.
Dydd Llun o flaen y Pasg.
Yn lie yr Epistol. Esay lxiii. 1.
PWY
dom,
yw hwn yn dyfod o E-
yn goch ei ddillad o
Bozrah ? hwn
sydd hardd yn
wisg, yn ymdaith yn amlder
rym? Myfi, yr hwn a lefaraf
mewn cyfiawnder, ac wyf gadarn
i iachàu. Paham yr ydwyt yn
goch dy ddillad, a'th wisgoedd fel
yr hwn a sathrai mewn gwin-
wrf ? Sethrais y gwin-wrf fy
hunan, ac o'r bobl nid oedd un
gyd â mi: canys mi a'u sathraf
hwynt yn fy nig, ac a'u mathraf
ojiaen y Pasg.
thou forsaken me? Some of
them that stood there, when
they heard that, said, This man
calleth for Elias. And straight-
way one of them ran, and took
sawl a spunge, and filled it with vine-
gar, and put it on a reed, and
gave him to drink. The rest
said, Let be, let us see whether
Elias will come to save him.
Jesus, when he had cried again
with a loud voice, yielded up
the ghost. And behold, the
vail of the temple was rent in
twain from the top to the bot-
tom, and the earth did quake,
and the rocks rent, and the
Ac graves were opened, and many
bodies of saints which slept
arose, and came out of the
graves after his resurrection, and
went into the holy city, and ap-
peared unto many. Now when
the centurion, and they that
were with him, watching Jesus,
saw the earthquake, and those
things that were done, they
feared greatly, saying, Truly this
was the Son of God.
pethau
Mab
Monday before Easter.
For the Epistle. Isai. lxiii. 1.
WHO that cometh
is this
from Edom, with dyed
ei garments from Bozrah ? this that
ei is glorious in his apparel, tra-
velling in the greatness of his
strength? I that speak in righte-
ousness, mighty to save. Where-
fore art thou red in thine apparel,
and thy garments like him that
treadeth in the wine-fat ? I have
trodden the wine-press alone, and
of the people there was none with
me : for I will tread them in mine
 Dydd Linn
hwynt yn fy llidiowgrwydd a'u ; anger, and trample them in my
gwaed hwynt a daenellir ar fy
nillad,a'm holl wisgoedd a lych-
winaf. Canys dydd dial sydd
yn fy nghalon, a blwyddyn fy
ngwaredigion a ddaeth. Edrych-
ais hefyd, ac nid oedd gyn-
northwywr ; rhyfeddais hefyd
am nad oedd gynhaliwr yna fy
: wondered that there was none to
mraich fy hun a'm hachubodd,
a'm llidiowgrwydd a'm cynhal-
iodd ; ac mi a sathraf y bobl yn
fy nig, ac a'u meddwaf hwynt
yn fy llidiowgrwydd, a'u cadern-
id a ddisgynaf i'r llawr. Cofiaf
drugareddau yr Arglwydd, a
moliant Duw, yn ol yr hyn oil
a roddodd Duw i ni, ac amlder
ei ddaioni i dÿ Israel, yr hyn a
roddodd efe iddynt, yn ol ei
dosturiaethau, ac yn ol amlder
ei drugareddau. Canys efe a
ddywedodd, Di'au fy mhobl yd-
ynt hwy, meibion ni ddywedant
gelwydd: felly efe a aeth yn
Iachawdwr iddynt. Yn eu holl
gystudd hwynt efe a gystudd-
iwyd, ac angel ei gyd-ddrychiol-
deb a'u hachubodd hwynt: yn
ei gariad, ac yn ei drugaredd
y
gwaredodd efe hwynt ; efe a'u
dygodd hwynt, ac a'u harwein-
iodd yr holl ddyddiau gynt.
Hwythau oeddynt wrthryfelgar,
ac a ofidiasant ei Yspryd Sanct-
aidd ef : am hynny y trodd efe
yn elyn iddynt, ac yr ymladd-
odd yn eu herbyn. Yna y cofiodd
efe 'r dyddiau gynt, Moses a'i
bobl, gan ddywedyd, Mae'r hwn
a'u dygodd hwynt i fynu o'r
môr, gyd â bugail ei braidd ?
mae'r hwn a osododd ei Yspryd
Sanctaidd o'i fewn ef ? yr hwn
a'u tywysodd hwynt â deheulaw
Moses, ac â'i ogoneddus fraich,
gan hollti'r dyfroedd o'u blaen
hwynt, i wneuthur iddo ei hun
Enw tragy wyddol ? yr hwn a'u
harweiniodd hwynt trwy y dyfn-
derau, fel march yn yr anial-
o Jlaen y Pasg.
fury, and their blood shall be
sprinkled upon my garments, and
I will stain all my raiment. For
the day of vengeance is in mine
heart, and the year of my redeem-
ed is come. And I looked, and
there was none to help ; and I
uphold : therefore mine own arm
brought salvation unto me, and
my fury it upheld me. And I will
tread down the people in mine
anger, and make them drunk in
my fury, and I will bring down
their strength to the earth. I will
mention the loving-kindnesses of
the Lord, and the praises of the
Lord, according to all that the
Lord hath bestowed on us, and
the great goodness towards the
house of Israel, which he hath
bestowed on them, according to
his mercies,and according to the
multitude of his loving- kind-
nesses. For he said, Surely they
are my people, children that will
not lie : so he was their Saviour.
In all their affliction he was af-
flicted, and the angel of his pre-
sence saved them: in his love, and
in his pity, he redeemed them,
and he bare them, and carried
them all the days of old. But
they rebelled, and vexed his Holy
Spirit ; therefore he was turned
to be their enemy, and he fought
against them. Then he remem-
bered the days of old, Moses and
his people, saying, Where is he
that brought them up out of the
sea with the shepherd of his flock ?
where is he that put his Holy
Spirit within him ? that led them
by the right hand of Moses, with
his glorious arm, dividing the wa-
ter before them, to make himself
an everlasting Name? that led
them through the deep as an
horse in the wilderness, that they
should not stumble ? As a beas't
 ;

Dydd Lhtn ojlaen y Pasg.

wch, fel na thramgwyddynt ? goeth down into the valley, the

Fel y disgyn anifail i'r dyffryn, Spirit of the Lord caused him
y gwna ispryd yr Arglwydd to rest : so didst thou lead thy
iddo orphwys felly y ty wysaist
: people, to make thyself a glori-
dy bobl,wneuthur it' Enw
i ous Name. Look down from hea-
gogoneddus. Edrych o'r nef- ven, and behold from the habi-
oedd, a gwel o armedd dy sanct- tation of thy holiness, and of thy
eiddrwydd, a'th ogoniant: mae glory: where is thy zeal, and
dy zel a'th gadernid, ll'iosowg- thy strength, the sounding of thy
rwydd dy dosturiaethau, a'th bowels, and of thy mercies to-
drugareddau tu ag attaf fi? a wards me ? Are they restrained ?
ymattaliasant ? Canys ti yw ein Doubtless thou art" our Father,
Tad er nad edwyn Abra-
ni, though Abraham be ignorant of
ham na'n cydnebydd Is-
ni, ac us, and Israel acknowledge us
rael : Arglwydd, yw ein Tad
ti, not : Thou, O Lord, art our Fa-
ni, ein gwaredydd ; dy Enw ther, our Redeemer, thy Name
sydd erioed. Paham, Arglwydd, is from everlasting. O Lord,
y gwnaethost ni gyfeiliorni
i why hast thou made us to err
allan o'th fFyrdd ? ac y caledaist from thy ways? and hardened
ein calonnau oddi wrth dy ofn ? our hearts from thy fear? Re-
Dychwel, er mwyn dy weision, turn for thy servants' sake, the
llwythau dy etifeddiaeth. Dros tribes of thine inheritance. The
ychydig ennyd y meddiannodd people of thy holiness have pos-
ay bobl sanctaidd: ein gwrth- sessed it but a little while our :

wynebwr a fathrasant dy gys- adversaries have trodden down

segr di. Nyni ydym eiddot ti thy sanctuary. We
are thine :

erioed ni buost yn arglwyddiaeth- thou never barest rule over

u arnynt hwy, ac ni elwid dy them ; they were not called by
Enw arnynt. thy Name.

Yr Efengyl. St. Marc xiv. 1. The Gospel. St. Mark xiv. 1.

AC wedi deuddydd yr oedd y

pasg, gwyl y bara croy w a'r :
AFTERof two
the
feast Passover, and
days was the

arch-off'eiriaid a'r ysgrifenyddion of unleavened bread: and the

a geisiasant pa fodd y dalient ef chief priests and the scribes
trwy dwyll, ac y lladdent ef. sought how they might take
Eithr dy wedasant, Nid ar yr wyl, him by craft, and put him to
rhag bod cynnwrf ym mnlith y death. But they said, Not on
bobl. A phan oedd efe yn Beth- the feast-day, lest there be an
ania, yn nh Simon y gwahan- uproar of the people. And be-
glwyfus, ac efe yn eistedd i ing in Bethany, in the house
fwytta, daeth gwraig a chanddi of Simon the leper, as he sat
flwch o ennaint o nard gwlyb at meat, there came a woman
gwerthfawr; a hi a dorrodd y having an alabaster box of oint-
blwch, ac a'i tywalltodd ar ei ben ment of spikenard, very preci-
ef. Ac yr oedd rhai yn anfodd- ous ; and she brake the box,
lon ynddynt eu hunain, ac yn and poured it on his head. And
dywedyd, I ba beth y gwnaeth- there were some that had indig-
pwyd y golled hon o'r ennaint ? nation within themselves, and
oblegid fe allasid gwerthu hwn said, Why
was this waste of the
uwch law tri chan ceiniog, a'u ointment made ? for it might

Dydd Linn
rhocldi i'r tlodion : a hwy a fFrom- have
masant yn ei herbyn hi.
a ddywedodd, Gadêwch
paham y gwnewch flinder
hi a wnaeth weithred dda arnaf fi.
Canys bob amser y cewch y tlod-
ion gyd â chwi, aphan fynnoch y
gellwch wneuthur da iddynthwy
ond myfi ni chewch bob amser.
Hyn a allodd hon, hi a'i gwnaeth
hi a achubodd y blaen i ermeinio
f'y nghorph erbyn y claddedig-
aeth.Yn wir meddaf i chwi, Pa
lebynnag y pregether yr efengyl
hon yn yr holl fyd, yr hyn a
wnaeth hon hefyd, a adroddir er
coffa am dani. A Judas Jscariot,
un o'r deuddeg, a aeth ymaith at
yr arch-offeiriaid, i'w fradychu ef
iddynt. A phan glywsant, fe fu
lawen ganddynt, ac a addawsant
roi arian iddo. Yntau a geisiodd
pa fodd y gallai yn gymmwys ei
fradychu ef. A'r dydd cyntaf o
wyl y bara croyw, pan aberthent
y pasg, dywedodd ei ddisgyblion
wrtho, I ba le yr wyt ti yn ewyll-
ysio i ni fyned i barottôi
fwytta'r pasg? Ac efe a anfon-
odd ddau o'i ddisgyblion, ac a
ddywedodd wrthynt, Ewch i'r him, Where wilt thou that we
ddinas, a chyferfydd â chwi ddyn go and prepare, that thou may-
yn dwyn ystenaid o ddwfr dilyn-
wch ef. A pha le bynnag yr êl i
mewn, dywedwch wrth wr y tv,
fod yr Athraw yn dywedyd, Pale
y mae'r Hetty, lie y gallwyf, mi
a'm disgyblion, fwytta'r pasg?
Ac efe a ddengys i chwi oruwch-
ystafell fawr wedi ei thaenu yn
barod yno parottòwch ni. A'i
: i
ddisgyblion a aethant,
ddaethant i'r ddinas, ac a gawsant
megis y dywedasai efe wrthynt;
ac a barottoisant y pasg. A phan
aeth hi yn hwyr, efe a ddaeth gyd
â'r deuddeg. Ac fel yr oeddynt
yn eistedd, ac yn bwytta, yr Iesu
a ddywedodd, Yn wir meddaf i
chwi, Un o honoch, yr hwn sydd
yn bwytta gyd à myfi, a'm brad-
;:
ojlaen y Pasg.
been sold for more than
A'r Iesu three hundred pence, and have
iddi; been given to the poor and :
iddi ? they murmured against her.
And Jesus said, Let her alone;
why trouble ye her? she hath
wrought a good work on me :
for ye have the poor with you
always, and whensoever ye will
ye may do them good ; but me
ye have not always. She hath
done what she could ; she is
come aforehand to anoint my
body to the burying. Verily
I say unto you, Wheresoever
this Gospel shall be preached
throughout the whole world.,
this also that she hath done
shall be spoken of for a memo-
of her. And Judas Iscariot,
rial
one of the twelve, went unto
the chief priests to betray him
unto them. And when they
heard it they were glad, and
promised to give him money.
And he sought how he might
conveniently betray him. And
i ti, i the first day of unleavened
bread, when they killed the
passover, his disciples said unto
: est eat the passover ? And he
sendeth forth two of his disci-
ples, and saith unto them, Go
ye into the city, and there shall
meet you a man bearing a pitch-
er of water ; follow him :And
wheresoever he shall go in, say
ye to the good-man of the house,
The Master saith, "\Yhere is the
ac a guest-chamber, where I shall
eat the passover with my dis-
ciples? And he will shew you
a large upper-room furnished,
and prepared : there make rea-
dy for us. And his disciples
went forth, and came into the
city, and found as he had said
unto them : and they made rea-
dy the passover. And in the
 Difdd Llun o jiaen y Pasg.
ycha i. Hwythau
a ddechreu- evening he cometh with the
asant dristâu, a dywedyd wrtho twelve. And they sat, and
as
bob yn un ac un, Ai myfi ? ac did eat, Jesus said, Verily I say
arall, Ai myfi? Ac efe a attebodd unto you, One of you which
ac a ddywedodd wrthynt, Un o'r eateth with me shall betray me.
deuddeg, yrhvvn sydd yn gwlych- And they began to be sorrow-
u gyd â mi yn y ddysgl, yw efe. ful, and to say unto him one by
Mab y dyn yn wir sydd yn myned one, Is it I ? and another said,
ymaith, fel y mae yn ysgnfen- Is it I? And he answered and
edig am dano ond gwae'r dyn
: said unto them, It is one of the
hwnnw trwy'r hwn y bradycnir twelve that dippeth with me in
Mab y dyn; da fuasai i'r dyn the dish. of Man in-
The Son
hwnnw pe na's ganesid. Ac fel deed goeth, as is written of
it
yr oeddynt yn bwytta, yr Iesu a him :but wo that man by
to
gymmerodd fara, ac a'i bendith- whom the Son of Man is be-
iodd, ac a'i torrodd, ac a'i rhoddes trayed good were it for that
:

iddynt, ac a ddywedodd, Cym- man if he had never been born.

merwch, bwyttêwch hwn yw fy : And as they did eat, Jesus took
nghorph. Ac wedi iddo gym- bread, and blessed, and brake
meryd y cwppan, a rhoi d'folch, it, and gave to them, and said,
efe a'i rhoddes iddynt : a hwynt Take, eat this is my body.
:

oil a yfasant o hono. Ac efe a Antl he took the cup, and when
ddywedodd wrthynt, Hwn w y fy he had given thanks he gave
ngwaed i o'r testament newydd, it to them and they all drank
:

yr hwn a dywelltir dros lawer. of it. And he said unto them,

Yn wiryr wyf yn dywedyd wrth-
ych, nad yfaf mwy o íFrwyth y
winwdden, hyd y dydd hwnnw
pan yfwyf ef yn newydd yn
nheyrnas Dduw. Ac wedi idd-
ynt ganu mawl, hwy a aethant
allan i fynydd yr Olewydd.
dywedodd yr Iesu wrthynt, Chwi
a rwystrir oil o'm plegid y nos
hon: canysysgrifenedigyw,Tar-
awaf y bugail, a'r defaid a was-
gerir. Eithr wedi i mi adgyfodi,
mi a âf o'ch blaen chwi i Galilea.
Ond Petr a ddywedodd wrtho, Pe
byddai bawb wedi eu rhwystro,
etto ni byddaf fi.
yr Iesu wrtho, Yn
yn dywedyd i ti, Heddyw, o fewn
y nos hon, cyn canu o'r ceiliog
ddwywaith, y gwêdi fi deir-
gwaith. Ond efe a ddywedodd
yn helaethach o lawer, Pe gor-
iyddai i mi farw gyd à thi, ni'th
wadaf ddim. A'r un modd y
dywedasant oil. A hwy a ddaeth-
ant i le yr oedd ei enw Geth-
This is my blood of the new
testament, which is shed for
many. Verily I say unto you,
I will drink no more of the
fruit of the vine, until that
day that I drink it new in the
A Kingdom of God. And when
they had sung an hymn they
i went out into the mount of
Olives. And Jesus saith unto
them, All ye shall be offend-
ed because of me this night:
for it is written, I will smite
the shepherd, and the sheep
shall be scattered. But, after
A dywedodd that I am risen, I will go be-
wir yr ydwyf fore you into Galilee. But Pe-
ter said unto him, Although
all shall be offended, yet will
not I. And Jesus saith unto
him, Verily I say unto thee,
That this day, even in this
night, before the cock crow
twice, thou shalt deny me
thrice. But he spake the more
vehemently, If I should die
 Dgdd Llun
semane. Ac a ddywedodd
efe
wrth ei ddisgyblion, Eisteddwch
yma, tra fyddwyf yn gweddi'o.
Ac efe a gymmerth gyd âg ef
Petr, ac Iago, ac loan,
ddechreuodd ymofidio a thristàu
yn ddirfawr ; ac efe a ddywedodd
wrthynt, Y mae fy enaid yn athrist
hyd angau: arhoswch yma, a
gwyliwcn. Ac efe a aeth ychydig
ym mlaen, ac a syrthiodd ar y
ddaear, ac a weddi'odd, o bai bo-
sibl, ar fyned yr awr honno oddi
wrtho. Ac efe a ddywedodd,
Abba, Dad, pob peth sy bosibl
i ti, tro heibio y cwppan hwn
oddi wrthyf: eithr nid y peth
yr ydwyf fi yn ei ewyllysio,
ond y peth yr ydwyt ti. Ac efe
a ddaeth, ac a'u cafodd hwy yn
cysgu ; ac a ddywedodd wrth
Petr, Simon, ai cysgu yr wyt ti?
oni allit wylio un awr? Gwyliweh
a gwedd'iwch, rhag eich myned i
brofedigaeth yr ysprydyn ddi'au
: mon, sleepest thou ? couldest
sy barod, ond y cnawd sydd
wan. Ac wedi iddo fyned ymaith
drachefn, efe a weddi'odd, gan
ddywedyd yr un ymadrodd. Ac
wedi iddo ddychwelyd, efe a'u
cafodd hwynt drachefn yn cysgu,
(canys yr oedd eu Uygaid hwynt
wedi trymhàu) ac ni wydtlent
beth a attebent iddo. Ac efe a
ddaeth y drydedd waith, ac a
ddywedodd wrthynt, Cysgwch
wei'ihian, a gorphwyswch digon : the third time, and saith unto
y w, daeth yr awr ; wele, yr ydys
yn bradychu Mab y dyn i ddwy-
law pechaduriaid. Cyfodwch,
awn; wele, y mae yr hwn sydd yn
fy mradychu yn agos. Ac yn y
man, ac efe etto yn llefaru, daeth
Judas, un o'r deuddeg, a chyd ag
ef dyrfa fawr â chleddyfau a ffyn,
oddi wrth yr arch-offeiriaid, a'r
ysgrifenyddion, a'r henuriaid.
A'r hwn a'ibradychodd ef a rodd-
asaiarwydd iddynt, gan ddywed-
Íd, Pwy bynnag a gusanwyf,
wnnw yw; dehwch ef, a dyg-
o flaen y Pasg.
with thee, I will not deny thee
in any wise. Likewise also said
they all. And they came to a
place which was named Geth-
ac a semane : and he saith to his
disciples, Sit ye here, while I
shall pray. And he taketh with
him Peter, and James, and
John, and began to be sore
amazed, and to be very heavy,
and saith unto them, My soul is
exceeding sorrowful unto death ;
tarry ye here, and watch. And
he went forward a little, and
fell on the ground, and pray-
ed, that, if it were possible,
the hour might pass from him.
And he said, Abba, Father, all
things are possible unto thee;
take away this cup from me;
nevertheless, not what I will,
but what thou wilt. And he
cometh and findeth them sleep-
ing,and saith unto Peter, Si-
not thou watch one hour ?
Watch ye and pray, lest ye
enter into temptation :the spi-
rit truly is ready, but the flesh
is weak. And again he went
away, and prayed, and spake
the same words. And when he
returned he found them asleep
again, (for their eyes were hea-
vy,) neither wist they what to
answer him. And he cometh
them, Sleep on now, and take
your rest it is enough, the hour
:
is come ; behold, the Son of Man
is betrayed into the hands of sin-
ners. Rise up, let us go; lo, he
that betrayeth me is at hand,
And immediately, while he yet
spake, cometh Judas, one of the
twelve, and with him a great mul-
titude with swords and staves,
from the chief priests, and the
scribes, and the elders. And he
that betrayed him had given
them a token, saying, MTiomso-

Dydd Llun
wch ymaith yn sicr.
ddaeth, yn ebrwydd efe a aeth
atto, ac a ddywedodd, Rabbi,
Rabbi ; ac a'i cusanodd ef.
hwythau a roisant eu dwylaw
arno, ac a'i daliasant ef. A rhyw
un o'r rhai oedd yn sefyll ger Haw,
a dynnodd ei gleddyf, ac a daraw-
odd was yr arch-offeiriad, ac a
dorrodd ymaith ei glust ef. A'r
Iesu a attebodd ac a ddywedodd
wrthynt, Ai megis at leidr y
daethoch allan, â chleddyfau ac
â ffyn, i'm dala i ? Yr oeddwn i
beunydd gyd â chwi yn athraw-
iaethu yn y deml, ac ni'm dal-
iasoch :ond rhaid yw cyflawni'r
ysgrythyrau. A hwynt oil a'i
gadawsant ef, ac a ffoisant.
rhyw wr ieuangc oedd yn ei ddi-
lyn ef, wedi ymwisgo â líîain main
ar ei gorph noeth ; a'r
ieuaingc a'i daliasant ef a hwn a:
adawodd y lli'ain, ac a ffodd oddi
wrthynt yn noeth. hwy a A
ddygasant yr Iesu at yr arch-
offeiriad : a'r holl arch-offeiriaid,
a'rhenuriaid, a'r ysgrifenyddion,
a ymgasglasant gyd âg ef.
Phetr a'i canlynodd ef o hirbell,
hyd yn llys yr arch-offeiriad ac
yr oedd efe yn eistedd gyd â'r
gwasanaethwr, ac yn ymdwym-
no wrth y tân. A'r arch-offeir-
iad, a'r holl gynghor, a geisiasant
dystiolaeth yn erbyn yr Iesu, i'w
roi ef i farwolaeth ; ac ni chaw-
sant. Canys llawer a ddygasant
gau dystiolaeth yn ei erbyn ef,
eithr nid oedd eu tystiolaethau
hwy yn gysson. A
rhai a gyfod-
asant, ac a ddygasant gam-dyst-
iolaeth yn ei erbyn ef, gan ddy-
wedyd, Ni a'i clywsom ef yn dy-
wedyd, Mi a ddinystriaf y deml
hon o waith dwylaw, ac mewn
iridiau yr adeiladaf arall heb fod
o waith Haw. Ac etto nid oedd eu
tystiolaeth hwy felly yn gyson.
A chyfododd yr arch-offeiriad yn
y canol, ac a ofynodd i'r Iesu gan
;
o jiaen y Pasg.
A phan ever I shall kiss, that same is he
take him, and lead him away
safely. And as soon as he was
A come he goeth straightway to
him, and saith, Master, master
and kissed him. And they laid
their hands on him, and took
him. And one of them that
stood by drew a sword, and smote
a servant of the high priest, and
cut off his ear. And Jesus an-
swered, and said unto them, Are
ye come out as against a thief,
with swords and with staves, to
take me ? I was daily with you
In the temple teaching, and ye
took me not but the Scriptures
:
must be fulfilled. And they all
A forsook him, and fled. And
there followed him a certain
young man, having a linen cloth
gwr cast about his naked body ; and
the young men laid hold on
him and he left the linen cloth,
:
and fled from them naked. And
they led Jesus away to the high
priest and with him were as-
:
sembled all the chief priests,
A and the elders, and the scribes.
And Peter followed him afar
: off, even into the palace of the
high priest ; and he sat with
the servants, and warmed him-
self at the fire. And the chief
priests and all the council
sought for witness against Je-
sus to put him to death ; and
found none. For many bare
false witness against him, but
their witness agreed not toge-
ther. And there arose certain,
and bare false witness against
him, saying, We heard him say,
I will destroy this temple that
is made with hands, and within
three days I will build another
made without hands. But nei-
ther so did their witness agree
together. And the high priest
stood up in the midst, and
asked Jesus, saying, Answerest
 ;

Di/dd Llun ojlaen y Pasg.

ddywedyd, Oni attebi di ddim? thou nothing ? what is it which

beth y mae y rhai hyn yn ei dyst- these witness against thee ? But
iolaethu yn dy erbyn ? Ac efe a he held his peace, and answered
dawodd, ac nid attebodd ddim. nothing. Again the high priest
Drachefn yrarch-ofFeiriad a ofyn- asked him, and said unto him,
odd iddo, ac a ddywedodd wrtho, Art thou the Christ, the Son of
Ai tydi yw Crist, Mab y Bendig- the Blessed ? And Jesus said, I
edig? A r Iesu a ddywedodd, My- am ; and ye shall see the Son
fi yw a chwi a gewch weled Mab of Man sitting on the right
:

y dyn yn eistedd ar ddeheulaw hand of power, and coming in

y gallu, ac yn dyfod ynghym- the clouds of heaven. Then
mylaü y nef. Yna'r areh-offeir- the high priest rent his clothes,
iad, gan rwygo ei ddillad, a ddy- and saith, AVhat need we any
wedodd, Pa raid i ni mwy wrth further witnesses ? ye have
dystion ? chwi a gly wsoch y gabl- heard the blasphemy what :

edd :beth dybygwch chwi ? A think ye? And they all con-
hwynt oil a'i condemniasant ef, demned him to be guilty of
ei ibd yn euog o farwolaeth. A death. And some began to spit
dechreuodd rhai boeri arno, a on him, and to cover his face,
chuddio ei wvneb, a'i gernodio, a and to buffet him, and to say
dy wedyd wrtho, Prophwyda. A'r unto him, Prophesy: and the
gweinidogion a'i tarawsant ef â servants did strike him with the
chledrau eu dwylaw. Ac fel yr palms of their hands. And as
oedd Petr yn y llys i waered, daeth Peter was beneath in the palace
un o forwynion vr arch-offeiriad there cometh one of the maids
a phan ganfu hi Petr yn ym- of the high priest; and when
dwymno, hi a edrychodd arno, ac she saw Peter warming himself
a ddywedodd, Tithau hefydoedd- she looked upon him, and said,
it gyd â'r Iesu o Nazareth. Ac And thou also wast with Jesus
efe a wadodd, gan ddywedyd, Nid of Nazareth. But he denied,
adwaen i, ac ni wn i beth yr wyt saying, I know not, neither un-
yn ei ddywedyd. Ac efe a aeth derstand I what thou sayest.
allan i'r porth ; a'r ceiliog a gan- And he went out into the
odd. A
phan welodd y llangces porch ; and the cock crew. And
ef drachefn, hi a ddechreuodd a maid saw him again, and be-
ddywedyd wrth y rhai oedd yn gan to say to them that stood
sefyll yno, Y
mae hwn yn un by, This is one of them. And
o honynt. Ac efe a wadodd he denied it again. And a little
drachefn. Ac ychydig wedi, y after, they that stood by said
rhai oedd yn sefyll ger llaw a again to Peter, Surely thou art
ddy wedasant wrth Petr drachefn, one of them ; for thou art
Yn wir yr wyt ti yn un o honynt: a Galilean, and thy speech
canys Galilead wyt, a'th lefer- agreeth thereto. But he be-
ydd sy debyg. Ond efe a ddech- gan to curse and to swear,
reuodd regu a thyngu, Nid saying, I know not this man
adwaen i y dyn yma yr ydych of whom ye speak. And the
chwi yn dywedyd am dano. A'r second time the cock crew.
ceiliog a ganodd yr ail waith. A And Peter called to mind the
Phetr a gofiodd y gair a ddy- word that Jesus said unto him,
wedasai'r Iesu wrtho, Cyn canu Before the cock crow twice,
o'r ceiliog ddwywaith, ti am thou shalt deny me thrice.
 Dydd Mcuvrth o fiaen y Pasg.
gwêdi deirgwaith. A chan ys- And when he thought thereon,
tyried hynny, efe a wylodd. he wept.

Dydd Mawrth oflaen y Pasg. Tuesday before Easter.

Yn lie yr Epistol. Esay 5.
YR Arglwydd Dduw
a agor-
odd fy nghlust, a minnau
ni wrthwynebais, ac ni chiliais
yn fy ol. Fy nghorph a roddais
i'r curwyr, a'm cernau i'r rhai
a dynnai'r blew: ni chuddiais
fy wyneb oddi wrth waradwydd
a phoeredd. O herwydd yr
Arglwydd Dduw a'm cymmorth,
am hynny ni'm cywilyddir ;
am hynny gosodais fy wyneb
fel eallestr, a gwn na'm cy-
wilyddir. Agos yw'r hwn a'm
cyfiawnhâ pwy a ymryson â
: tifieth me;
mi? safwn ynghd pwy yw ;
fy ngwrthwynebwr ? nesàed at-
taf. Wele'r Arglwydd Dduw
a'm cynnorthwya ; pwy yw'r
hwn a'm bwrw yn euog ? AV'ele,
hwynt oil a heneiddiant
dilledyn;y gwyfyn a'u hysa
hwynt. Pwy yn eich mysg
sydd yn ofni 'r Arglwydd, yn
gwrando ar lais ei was ef, yn
rhodio mewn tywyllwch, ac heb
lewyrch iddo? gobeithied yn
Enw'r Arglwydd, ac ymddiried-
ed yn ei Dduw. Wele, chwi oil
y rhai ydych yn cynneu tan, ac
yn eich amgylchu eich hunain
â gwreichion; rhodiwch wrth
lewyrch eich tân, ac wrth y
gwreichion a gynneuasoch. O'm
llaw i y bydd hyn i chwi ; mewn
gofid y gorweddwch.
Yr Efengyl. St. Marc
1. For the Epistle. Isai. 1. 5.
THE Lord God hath opened
mine ear, and I was not
rebellious, neither turned away
back. I gave my back to the
smiters, and my cheeks to them
that plucked off the hair : I hid
not my face from shame and
spitting. For the Lord God will
help me, therefore shall I not
be confounded: therefore have
I set my face like a flint, and
I know that I shall not be
ashamed. He is near that jus-
who will contend
with me ? Let us stand toge-
ther ; who is mine adversary ?
let him come near to me. Be-
hold, the Lord God will help
me who is he that shall
; con-
fel demn me? Lo, they all shall
wax old as a garment : the
moth shall eat them up. Who
is among you that feareth the
Lord, that obeyeth the voice of
his servant, that walketh in dark-
ness, and hath no light ? let him
trust in the Name of the Lord,
and stay upon his God. Be-
hold, all ye that kindle a fire,
that compass yourselves about
with sparks ; walk in the light
of your fire, and in the sparks
that ye have kindled. This shall
ye have of mine hand, ye shall
liedown in sorrow.
xv. 1. The Gospel. St. Mark xv. 1.

AC .
yn y fan y bore, yr ymgyng-
horodd yr arch-offeiriaid gyd
AND
morning
straightway in the
the chief priests
à'r henuriaid, a'r ysgrifenyddion, held a consultation with the eld-
a'r holl gynghor ; ac wedi iddynt ers, and scribes, and the whole
rwymo'r Iesu, hwy a'i dygasant council, and bound Jesus, and
ef ymaith, ac a'i traddodasant at carried him away, and delivered
Pilat. A
gofynodd Pilat iddo, Ai him to Pilate. And Pilate asked
ti yw Brenhin Iuddewon ?
yr him, Art thou the King of the
Yntau a attebodd ac a ddy wedodd Jews? And he answering said
 Dydd Matvrth ojlaen y Pasg.

wrtho, Yr wyt ti yn dywedyd. unto him, Thou sayest it. And

A'r arch-offeiriaid a'i cyhuddas- the chief priests accused him of
ant ef o lawer o bethau ; eithr nid many things : but he answered
attebodd efe ddim. Philat A nothing. And Pilate asked him
drachefn a ofynodd iddo, gan again, saying, Answerest thou
ddywedyd, Onid attebi di ddim ? nothing ? behold how many
wele faint o bethau y maent yn eu things they witness against thee.
tystiolaethu yn dy erbyn. Ond But Jesus yet answered nothing :

yr Iesu etto nid attebodd ddim ; so that Pilate marvelled. Now

iel y rbyfeddodd Pilat. Ac ar yr
wyl honno y gollyngai efe
rhdd iddynt un earcharor, yr
hwn a ofynent iddo. Ac yr oedd
un a elwid Barabbas, yr hwn oedd
yn rhwym gyd â'i gyd-derfysg-
wr, y rhai yn yderfysg a wnaeth-
ent lofruddiaeth. 'r dyrfa, A surrection. And the multitude,
gan groch-lefain, a ddechreuodd
ddeisyf arno wneuthur fel y
gwnaethai bob amser iddynt.
Philat a attebodd iddynt, gan
ddywedyd, A fynnwch chwi i mi
ollwng yn rhýdd i chwi Frenhin
yr Iuddewon ? (canys efe a wydd-
ai mai o gynfigen y traddodasai
yr arch-offeiriaid ef.) A'r arch-
offeiriaid a gynhyrfasent y bobl,
fel y gollyngai efe yn hytrach Ba-
rabbas yn rhdd iddynt. A Phi-
lat a attebodd, ac a ddywedodd
drachefn wrthynt, Beth gan hyn-
ny a fynnwch i mi ei wneuthur
i'r hwn yr ydych yn ei alw Bren-
hin yr Iuddewon ? A hwythau
a lefasant drachefn, Croeshoelia
ef. Yna Pilat a ddywedodd wrth-
ynt,Ond pa ddrwg a wnaeth efe ?
A hwythau a lefasant fwyfwy,
Croeshoelia ef. A Philat, yn
chwennych boddloni 'r bobl, a o-
llyngodd yn rhdd iddynt Barab-
bas ; a'r Iesu, wedi iddo ei fflan-
gellu, a draddododd efe i'w groes-
hoelio. A'r milwr a'i dygasant
ef i fewn y llys à elwir Pretor-
ium : a hwy a alwasant ynghyd yr
holl fyddin. Ac a'i gwisgasant ef
â phorphor, ac a blethasant goron
at that feast he released unto
yn them one prisoner, whomsoever
they desired. And there was
one named Barabbas, which lay
bound with them that had made
insurrection with him, who had
committed murder in the in-
crying aloud, began to desire
him to do as he had ever done
A unto them. But Pilate answer-
ed them, saying, Will ye that I
release unto you the King of
the Jews ? For he knew that
the chief priests had delivered
him for envy. But the chief
priests moved the people, that
he should rather release Barab-
bas unto them. And Pilate an-
swered, and said again unto
them, What will ye then that I
shall do unto him whom ye call
the King of the Jews ? And they
cried out again, Crucify him.
Then Pilate unto them,
said
Why, what evil hath he done ?
And they cried out the more
exceedingly, Crucify him. And
so Pilate, willing to content the
people, released Barabbas unto
them, and delivered Jesus, when
he had scourged him, to be cru-
cified. And the soldiers led him
away into the hall, called Prre-
torium; and they call together
the whole band. And they
clothed him with purple, and
platted a crown of thorns, and
put it about his head and be-
:

o ddrain, ac a'i dodasant am ei gan to salute him, Hail, King

ben ; ac a ddechreuasant gyfarch of the Jews. And they smote
iddo, Hanfrych well, Brenhin yr him on the head with a reed,
12
 Dydd Mawrth
Iuddewon. A hwy a gurasant ei
ben ef â chorsen, ac a boerasant
arno ; a cban ddodi eu gliniau i
lawr, a'i haddolasant ef. Ac
wedi iddynt ei watwar ef,hwy a
ddi'osgasant y porphor oddi am
dano, ac a'i gwisgasant ef â'i
ddillad ei hun, ac a'i dygasant
allan i'w groeshoelio. A
hwy a
gymmellasant un Simon o Gy-
rene, yr hwn oedd yn myned
heibio, wrth ddyfod o'r wlad, sef
tad Alexander a Ruffus, i ddwyn
ei groes ef. Ahwy a'i harweinias-
ant ef i le a elwid Golgotha ; yr
hyn o'i gyfieithu, yw, Lle'r ben-
glog. Ac a roisant iddo i'w yfed
win royrllyd : eithr efe ni's cym-
merth. Ac wedi iddynt ei groes-
hoelio, hwy a rannasant ei ddillad
ef, gan fwrw coelbren arnynt, beth
a gai bob un. A'r drydedd awr
oedd hi, a hwy a'i croeshoelias-
ant ef. Ac yr oedd ysgrifen ei
achos ef wedi ei nargraphu, over, THE KING OF THE
BRENHIN YR IUDDEWON. JEWS. And with him they
A hwy a groeshoeliasant gyd âg crucify two thieves, the one on
ef ddau leidr ; un ar y Haw dde-
heu, ac un ar yr aswy iddo. A'r
ysgrythyr a gyflawnwyd, yr hon
a ddywed, Ac efe a gyfrifwyd
gyd â'r rhai anwir. A'r rhai oedd
yn myned heibio a'i cablasant ef,
gan ysgwyd eu pennau, a dy wed-
yd, Och, tydi yr hwn wyt yn
dinystrio'r deml, ac yn ei hadeil-
adu mewn tridiau, gwared dy
hun, a disgyn oddi ar y groes.
Yr un ffunud yr arch-offeiriaid
hefyd yn gwatwar, a ddywedas-
ant wrth eu gilydd, gyd â'r ysgrif-
enyddion, Eraill a waredodd, ei
hun ni's gall ei wared. Disgyned
Crist, Brenhin yr Israel, yr awr
hon oddi ar y groes, fel y gwelom,
ac y credom. A'r rhai a groes-
hoeliasid gyd âg ef, a'i difenwas-
ant ef. A phan ddaeth y chwech-
ed awr, y bu tywyllwch ar yr
boll ddaear, hyd y nawfed awr.
Ac ar y nawfed awr y dolefodd yr
ojiaen y Pasg,
and did spit upon him, and
bowing their knees worshipped
him. And when they had mock-
ed him they took off the pur-
ple from him, and put his own
clothes on him, and led him out
to crucify him. And they com-
pel one Simon a Cyrenian, who
passed by, coming out of the
country, the father of Alexan-
der and Rufus, to bear his cross.
And they bring him unto the
place Golgotha, which is, being
interpreted, The place of a scull.
And they gave him to drink
wine mingled with myrrh ; but
he received it not. And when
they had crucified him they
parted his garments, casting lots
upon them, what every man
should take. And it was the
third hour, and they crucified
him. And the superscription
of his accusation was written
his right hand, and the other on
his left. And the scripture was
which saith, And he
fulfilled,
was numbered with the trans-
gressors. And they that passed
by railed on him, wagging their
heads, and saying, Ah, thou
that destroyest the temple, and
buildest it in three days, save
thyself, and come down from
the cross. Likewise also the
chief priests mocking said a-
mong themselves, with the
scribes, He saved others; him-
self he cannot save. Let Christ
the King of Israel descend now
from the cross, that we may
see and believe. And they tha"t
were crucified with him reviled
him. And when the sixth hour
was come, there was darkness
over the whole land until the
ninth hour. And at the ninth
hour Jesus cried with a loud
 Dydd Merckur
Iesu â lief uchel, gan ddywedyd,
Eloi, Eloi, lama sabachthani? yr
hyn o'i gyfieithu y w, Fy Nuw, fy
Nuw, pahara y'm gadewaist?
rhai or rhai a safent ger Haw, pan
glywsant, a ddy wedasant,Wele, y
mae efe yn galw ar Ellas. Ac un
a redodd, ac a lanwodd yspwng
yn llawn o finegr, ac a'i dododd
ar gorsen, ac a'i diododd ef, gan
ddywedyd, Peidiwch ; edrychwn
a ddaw El'ias i'w dynnu ef i lawr.
A'r Iesu a lefodd à lief uchel, ac
a ymadawodd à'r yspryd. A lien
y deml a rwygwyd yn ddwy,
oddi fynu hyd i waered. A phan
welodd y camvriad, yr hwn oedd
yn sefyÜ ger Haw gyferbyn âg
ef, ddarfod iddo, yn llefain felly,
ymado â'r yspryd, efe a ddy-
wedodd, Yn wir Mab Duw oedd
y dyn hwn.
Dydd Merckur ojlaen y Pasg.
Yr Epistol. Heb. is. 16.
LLEyw byddo testament, rhaid WHERE a
digwyddo marwolaeth there must
y testamentwr. Canys
marw dynion y mae testament
raewn grym : oblegid nid oes
etto nerth ynddo, tra fyddo y
testamentwr yn fyw. O ba
achos ni chyssegrwyd y cyntaf
heb waed. Canys wedi i Mo-
ses adrodd yr holl orchymyn,
yn ol y gyfraith, wrth yr holl
bobl, efe a gymmerodd waed
lloi a geifr, gyd à dwfr, a gwlan
porphor, ac isop, ac a'i taen-
ellodd ar y llyfr, a'r bobl oil ;
gan ddywedyd, Hwn yw gwaed y
testament a orchymynodd Duw
i chwi. Y tabernacl hefyd, a
holl lestri y gwasanaetb, a daen-
ellodd efe à gwaed, yr un modd.
A chan mwyaf trwy waed y
purir pob peth wrth y gyfraith ;
ac heb ollwng gwaed nid oes
maddeuant. Rhaid oedd gan
hynny i bortreiadau y pethau
ojlaen i/ Vasg,
voice, saying, Eloi, Eloi, lama
sabachthani ? which is, being
interpreted, My
God, God, my
A why hast thou forsaken me ?
And some of them that stood
by, when they heard it, said,
Behold, he calleth Elias. And
one ran and filled a spunge full
of vinegar, and put it on a reed,
and gave him to drink, saying,
Let alone; let us see whether
Elias will come to take him
down. And Jesus cried with a
loud voice, and gave up the
ghost. And the vail of the
temple was rent in twain from
the top to the bottom. And
when the centurion, which
stood over against him, saw
that he so cried out, and gave
up the ghost, he said, Truly
this man was the Son of God.
before Easter.
The Epistle. Heb. ix. 16.
testament is,
also of neces-
wedi sity be the death of the testator :
for a testament is of force after
men are dead; otherwise it is
of no strength at all whilst the
testator liveth. Whereupon, nei-
ther the first testament was de-
dicated without blood for when:
Moses had spoken every precept
to the people, according to
all
the law, he took the blood of
calves and of goats, with water,
and scarlet wool, and hyssop,
and sprinkled both the book,
and all the people, saying, This
is the blood of the testament,
which God hath enjoined unto
you. Moreover, he sprinkled
with blood both the tabernacle,
and all the vessels of the min-
istry. And almost all things are
by the law purged with blood;
and without shedding of blood is
no remission. It was therefore

Dijdd Mercian- o flacn y Pasq.
sydd yn y nefoedd gael eu puro
â'r pethau liyn ; a'r pethau nefol
eu hunain âg aberthau gwell
nâ'r rhai hyn. Canys nid i'r
cyssegr o waith Haw, portreiad
y gwir gyssegr, yr aeth Crist
mewn, ond i'r nef ei hun, i
ymddarigos yn awr ger bron
Duw trosom ni ; nac fel vr
offrymmai efe ei hun yn fynych,
megis y mae yr arch-offeiriad
yn myned i mewn i'r cyssegr
bob blwyddyn, à gwaed arall
oblegid yna rhaid fuasai iddo yn
fynych ddi'oddef er dechreuad
y byd ; eithr yr awrhon unwaith
yn niwedd y byd yr ymddang-
osodd efe, i ddilëu pechod, trwy
ei aberthu ei hun. Ac megis
y gosodwyd i ddynion farw un-
waith, ac wedi hynny bod barn
felly Crist hefyd, wedi ei offrym-
mu unwaith i ddwyn ymaith
bechodau llavver, a ymddengys
yr ail waith heb bechod, i'r
rhai sydd yn ei ddisgwyl er
iachawdwriaeth.
Yr Efengyl. St. Luc
ANesaodd gwyl y bara croyw,
yr hon a elwir y Pasg.
arch-offeiriaid a'r ysgrifenyddion
a geisiasant pa fodd y difethent
ef : oblegid yr oedd arnynt ofn
y bobl. A
Satan a aeth i mewn
i Judas, yr hwn a gyfenwid Is-
cariot, yr hwn oedd o rifedi'r
deuddeg. Ac efe a aeth ymaith,
ac a ymddiddanodd â'r arch-ofF-
eiriaid, a'r blaenoriaid,pa fodd
y bradycbai efe ef iddynt. Ac yr
oedd yn llawen ganddynt a hwy
a gyttunasant ar roddi
arian
iddo. Ac efe a addawodd, ac a
geisiodd amser cyfaddas i'w frad-
ychu ef iddynt, yn absen y bobl.
A daeth dydd y bara croyw, ar yr
hwn yr oedd rhaid lladd y pasg.
Ac efe a anfonodd Petr ac loan,
gan ddywedyd, Ewch, parottò-
wch i ni'r pasg, fel y bwyttaom.
:
necessary that the patterns cf
things in the heavens should be
purified with these ; but the hea-
venly things themselves with
better sacrifices than these. For
i Christ is not entered into the
holy places made with hands,
which are the figures of the true,
but into heaven itself, now to
appear in the presence of God
for us; nor yet that he should
offer himself often, as the high
priest entereth into the holy
place every year with blood of
others :for then must he often
have suffered since the founda-
tion of the world ; but now once
in the end of the world hath he
appeared to put away sin by the
sacrifice of himself. And as it
: is appointed unto men once to
die, but after this the judge-
ment: so Christ was once offer-
ed to bear the sins of many;
and unto them that look for him
shall he appear the second time
without sin unto salvation.
xxii. 1. The Gospel. St. Luke xxii. 1.
A'r
NOW the feast of unleaven-
ed bread drew nigh, which
is called the Passover. And
the chief priests and scribes
sought how they might kill
him; for they feared the peo-
ple. Then entered Satan into
Judas surnamed Iscariot, being
of the number of the twelve.
And he went his way, and com-
muned with the chief priests
and captains, how he might be-
; tray him unto them. And they
were glad, and covenanted to
give him money. And he pro-
mised, and sought opportunity
to betray him unto them in the
absence of the multitude. Then
came the day of unleavened
bread, when the passover must
be killed. And he sent Peter
and John, saying, Go and pre-
 Dydd Merchur ojlaen y Pasg.
A hwy a ddywedasant wrtho, pa pare us the passover, that we
le y mynni barottôi o honom ? Ac may eat. And they said unto
efe a ddywedodd wrthynt,Welej him, Where wilt thou that we
pan ddeloch i raewn i'r ddinas, prepare ? And he said unto
cvferfydd à chwi ddyn yn dwyn them, Behold, when ye are en-
ystenaid o ddwfr ; canlynwch ef tered into the city, there shall
i'r t lie yr êl efe i raewn. A dy- a man meet you, bearing a
wedwch wrth wr y t, Y mae'r pitcher of water; follow him
Atliraw yn dywedyd wrthyt, Pa into the house where he en-
le y mae'r lletty, lie y gallwyf tereth in. And ye shall say
f wy tta'r pasg gyd â'm disgyblion ? unto the good-man of the house,
Ac efe a ddengys i chwi oruwch- The Master saith unto thee,
ystafell fawr, wedi ei thaenu ; Where is the guest-chamber,
no parottôwch. A hwy a aeth- where I shall eat the passover
ant, ac a gawsant fel y dywedasai with rny disciples ? And he shall
efe wrthynt; ac a barottoisant y shew you a large upper room
pasg. Aphan ddaeth yr awr, efe furnished; there make ready.
a eisteddodd i lawr, a'r deuddeg And they went, and found as
apostolgyd âgef. Ac efe a ddywed- he had said unto them and :

odd wrthynt, Mi a chwennych- they made ready the passover.

ais yn fawr fwytta'r pasg hwn And when the hour was come
gyd â chwi, cyn di'oddef o honof. he sat down, and the twelve
Canys yr ydwyf yn dywedyd i Apostles with him. And he
chwi, Ni fwyttâf fi mwyach o said unto them, With desire I
bono, hyd oni chyflawner yn have desired to eat this pass-
nheyrnas Dduw. Ac wedi iddo over with you before I suffer:
gymmeryd y cwppan, a rhoddi for I say unto you, I will not
di'olch, efe a ddywedodd, Cym- any more eat thereof, until it
merwch hwn, a rhennwch yn eich be fulfilled in the Kingdom of
plith. Canys yr ydwyf yn dywed- God. And he took the cup,
yd i chwi, nad yfaf o íFrwyth y and gave thanks, and said,
winwýdden, hyd oni ddél teyrnas Take this, and divide it a-
Dduw. Ac wedi iddo gymmeryd mong yourselves. For T say
bara, a rhoi di'olch, efe a'i tor- unto you, I will not think of
rodd, ac a'i rhoddes iddynt, gan the fruit of the vine, until the
ddywedyd, Hwn yw fy nghorph, Kingdom of God shall come.
yr hwn yr ydys yn ei roddi dros- And he took bread, and gave
och: gwnewch hyn er coffa am thanks, and brake it, and gave
danaf. Yr un modd y cwppan hef- unto them, saying, This is my
yd wedi swpperu, gan ddywedyd, body, which is given for you :
Y cwppan hwn yw'r testament this do in remembrance of me.
newydd yn fy ngwaed i, yr hwn Likewise also the cup after
yr ydys yn ei dywallt drosoch. supper, saying, This cup is the
Eithr wele law'r hwn sydd yn fy new testament in my blood,
mradychu, gyd â mi ar y bwrdd. which is shed for you. But
Ac yn wir, y mae Mab y dyn yn behold, the hand of him that
myned, megis y mae wedi ei lun- betrayeth me is with me on
iaethu eithr gwae r dyn hwnnw the table. And truly the Son
:

trwy'r hwn y bradychir ef. of Man goeth as it was deter-

Hwythau a ddechreuasant ymo- mined; but wo unto that man
fyn yn eu plith eu hunain, pwy o by whom he is betrayed. And
 :; ;

Di/dd Merchm ojiaen y Pasg.

honynt oedd yr hwn a wnai hyn- they began to enquire among
ny. A bu ymryson yn eu plith, themselves, which of them it
pwy o honynt a dybygid ei fod was that should do this thing.
yn fwyaf. Ac efe a ddywedodd And there was also a strife
wrthynt, Y mae brenhinoedd y among them, which of them
Cenhedlcedd yn arghvyddiaethu should be accounted the great-
arnynt a'r rhai sy mewn aw-
: est. And he said unto them,
durdod arnynt, a ehvir yn ben- The kings of the Gentiles ex-
defigion. Ond na fyddwch chwi ercise lordship over them, and
felly; eithr y mwyaf yn eich plith they that exercise authority
chwi, bydded megis yr ieuangaf upon them arc called bene-
a'r pennaf, megis yr hwn sydd factors. But ye shall not be
yn gweini. Canys pa un fwyaf, so but he that is greatest a-
:

ai'r hwn sydd yn eistedd ar

y mong you, let him be as the
bwrdd, ai'r hwn sydd yn gwas- younger and he that is chief,
;

anaethu ? onid yr hwn sydd yn as he that doth serve. For whe-

eistedd y bwrdd ? eithr yr
ar ther is greater, he that sitteth
ydwyf fi yn eich mysg fel un yn at meat, or he that serveth ?
gwasanaethu. A chwychwi yw is not he that sitteth at meat?

y rhai a arhosasoch gyd â mi yn but I am among you as he that

fy mhrofedigaethau. Ac yr wyf serveth. Ye are they which
fi yn ordeinio i chwi deyrnas, have continued with me in my
megis yr ordeiniodd fy Nhad i temptations. And I appoint un-
minnau ; fel y bwyttaoch ac yr yf- to you a kingdom, as my Fa-
och ar fy mwrdd i yn fy nheyrn- ther hath appointed unto me;
as, ac yr eisteddoch ar orsedd- that ye may eat and drink at
feydd, yn barnu deuddeg llwyth my table in my kingdom, and
Israel. A'r Arglwydd a ddywed- sit on thrones, judging the
odd, Simon, Simon, wele, Satan twelve tribes of Israel. And
a'ch ceisicdd chwi, i'ch nithio fel the Lord said, Simon, Simon,
gwenith eithr mi a wedd'iais
; behold, Satan hath desired to
drosot, na ddiffygiai dy ffydd di have you, that he may sift you
tithau pan y'th droër, cadarnhà as wheat : but I have prayed
dy frodyr. Ac efe a ddywedodd for thee, that thy faith fail not
wrtho, Arglwydd, yr ydwyf fi yn and when thou art converted,.
barod i fyned gyd à thi garchar i strengthen thy brethren. Ana
ac i angau. Yntau a ddywedodd, he said unto him, Lord, I am
Yr wyf yn dywedyd i ti, Petr, ready to go with thee both into
Na chân y ceiliog heddyw, nes i prison and to death. And he
ti wadu dair gwaith yr adweini said, I tell thee, Peter, the cock
fi. Ac efe a ddywedodd wrthynt, shall not crow this day, before
Pan y'ch anfonais heb na phwrs, deny that
that thou shalt thrice
na chod, nac esgidiau, a fu ar- thou knowest me. And he said
noch eisiau dim ? A hwy a ddy- unto them, When I sent you
wedasant, Na ddo ddim. Yna y without purse, and scrip, and
dywedodd wrthynt, Ond yn awr shoes, lacked ye any thing?
y neb sy ganddo bwrs, cym- And they said, Nothing. Then
mered; a'r un rnodd god a'r neb : said he unto them, But now,
nid oes ganddo, gwerthed ei bais, he that hath a purse, let him
a phryned gleddyf. Canys yr take it, and likewise his scrip:
wyf yn dywedyd i chwi, fod yn and he that hath no sword,
 Dijdd Merchur ojlaen y Pasg.
rhaid etto gyfiawni ynof fi y peth
hwn a ysgrifenwyd, sef, chyd
â'r anwir y cyfrifwyd ef. Canys y
mae diben i'r pethau
Ahwy a ddywedasant, Arglwydd, And
wele ddau gleddyf yma. Ac efe
a ddywedodd wrthynt, üigon y w.
Ac wedi iddo fyned allan, efe a
aeth, yn ol ei arfer, i fynydd yr
Olewdd; a'i ddisgyblion hefyd
a'i canlynasant ef. A pban ddaeth
efe i'r fan, efe a ddywedodd
wrthynt, Gweddi'wch nad eloch
mewn profedigaeth. Ac efe a dyn-
nodd oddi wrthynt tu ag ergyd
carreg ; ac wedi iddo fyned ar ei
liniau, efe a wedd'iodd,
wedyd, O
Dad, os ewyllysi droi
heibio y cwppan hwn oddi wrth-
yf : er hynny nid fy ewyllys i,
ond yr eiddot ti a wneler. Ac ang-
el o'r nef a ymddangosodd idd-
o, yn ei nerthu ef. Ac efe mewn
ymdrech meddwl, a wedd'iodd
yn ddyfalach a'i chws ef oedd
; unto him from heaven, strength-
fel defnynnau gwaed, yn disgyn
ar y ddaear. A pban gododd efe
o'i weddi, a dyfod at ei ddis-
gyblion, efe a'u cafodd hwynt yn
cysgu gan dristwch ; ac a ddy-
wedodd wrtbynt, Paham yr yd-
ych yn cysgu? codwcb, a gwedd'i-
wch nad eloch mewn
aeth. Ac efe etto
wele dyrfa ; a'r hwn
das, un deuddeg, oedd yn
o'r
myned o'u blaen hwynt, ac a nes-
aodd at yr Iesu, i'w gusanu ef.
A'r Iesu a ddywedodd wrtho,
Judas, ai â chusan yr wyt ti yn
bradychu Mab y dyn ? A phan
welodd y rhai oedd yn ei gylch
ef y peth oedd ar ddyfod, hwy a
ddywedasant wrtho, Arglwydd, a
darâwn ni â chleddyf ? A rhyw
un o honynt a darawodd was yr
arch-offeiriad, ac a dorrodd ym-
aith ei glust ddehau ef. A'r Ie-
su a attebodd ac a ddywedodd,
Goddefwch hyd yn hyn. Ac
a gyffyrddodd â'i
let him sell his garment, and
A buy one. For I say unto you,
That this that is written must
am danaf íì. yet be accomplished in me,
he was reckoned among
the transgressors for the things
:
concerning me have an end.
And they said, Lord, behold,
here are two swords. And he
said unto them. It is enough.
And he came out, and went,
as he was wont, to the mount
of Olives, and his disciples also
followed him. And when he
was at the place, he said unto
them, Pray, that ye enter not
gan ddy- into temptation. And he was
withdrawn from them about a
stone's cast, and kneeled down
and prayed, saying, Father, if
thou be willing, remove this
cup from me: nevertheless, not
my will, but thine be done.
And there appeared an angel
ening him. And being in an
agony, he prayed more earnest-
ly; and his sweat was as it
were great drops of blood fall-
ing down to the ground. And
when he rose up from prayer,
and was come to his disciples,
profedig- he found them sleeping for sor-
yn llefaru, row, and said unto them, Why
a elwir Ju- sleep ye? rise and pray, lest ye
enter into temptation. And
while he yet spake, behold, a
multitude, and he that was
called Judas, one of the twelve,
went before them, and drew
near unto Jesus to kiss him.
But Jesus said unto him, Ju-
das, betrayest thou the Son of
Man with a kiss ? When they
who were about him saw what
would follow, they said unto
him, Lord, shall we smite with
the sword ? And one of them
smote the servant of the high
efe priest, and cut off his right
glust, ac a'i ear. And Jesus answered and
 JDydd Merchur oflaen y Vasg.
hiachaodd ef. A'r Iesu a ddywed-
odd wrth yr arch-offeiriaid, a
blaenoriaid y deml, a'r henuriaid,
y rhai a ddaethant atto, Ai fel
at leidr y daethoch chwi allan â
chleddyfau, ac â ffyn? Pan oedd-
wn beunydd gyd â chwi yn y
deml, nid estynasoch ddwylaw
i'm herbyn : eithr hon yw eich
awr chwi, a gallu'r ty wyllwch. A
hwy a'i claliasant ef, ac a'i har-
weiniasant, ac a'i dygasant i raewn
i dý'r arch-offeiriacl. A Phetr a
ganlynodd o hirbell. Ac wedi
iddynt gynneu tân ynghanol y
neuadd, a chyd-eistedd o honynt,
eisteddodd Petr yntau yn eu
plith hwynt. A
phan ganfu rhyw
langces ef yn eistedd wrth y tân,
a dal sulw arno, hi a ddy wedodd,
Yr oedd hwn hefyd gyd âg ef.
Yntau a'i gwadodd ef, gan ddy-
wedyd, O wraig, nid adwaen i ef.
Ac ychydig wedi, un arall a'i
gwelodd ef, ac a ddywedodd, Yr
wyt tithau hefyd yn un o honynt.
A" Phetr a ddywedodd, O ddyn,
nid ydwyf. Ac ar ol megis ys-
paid un awr, rhyw un arall a
daerodd, gan ddywedyd, Mewn
gwirionedd yr oedd hwn hefyd
gyd âg ef canys Galilead yw. A
; fidently affirmed, saying, Of a
Phetr a ddywedodd, Y dyn, ni's
gwn beth yr wyt yn ei ddywed-
yd. Ac yn y man, ac efe etto yn
llefaru, canodd y ceiliog. A'r
Arglwydd a drodd, ac a edrych-
odd ar Petr. A Phetr a gofiodd
ymadrodd yr Arglwydd, fel y
dywedasai efe wrtho, Cyn canu
o'r ceiliog, y gwêdi fi deir-gwaith.
A Phetr a aeth allan, ac a wyl-
odd yn chwerw-dost. A'r gwr
oedd yn dal yr Iesu, a'i gwatwar-
asant ef, gan ei daro. Ac wedi
iddynt guddio ei lygaid ef, hwy
a'i tarawsant ef ar ei wyneb, ac
o ofynasant iddo, gan ddywed-
yd, Prophwyda, pwy yw 'r hwn
a'th darawodd di ? A llawer o
bethau eraill, gan gablu, a ddy-
said, Suffer ye thus far. And
he touched his ear, and healed
him. Then Jesus said unto the
chief priests, and captains of
the temple, and the elders who
were come to him, Be ye come
out as against a thief, with
swords and staves ? When I was
daily with you in the temple,
ye stretched forth no hands a-
gainst me but this is your
:
hour, and the power of dark-
ness. Then took they him, and
led him, and brought him into
the high priest's house and :
Peter followed afar off. And
when they had kindled a fire
in the midst of the hall, and
were set down together, Peter
sat down among them. But a
certain maid beheld him, as he
sat by the fire, and earnestly
looked upon him, and said,
This man was also with him.
And he denied him, saying, Wo-
man, I know him not. And
after a little while another saw
him, and said, Thou art also of
them. And Peter said, Man, I
am not. And about the space
of one hour after, another con-
truth this fellow also was with
him ; for he is a Galilean. And
Peter said, Man, I know not
what thou sayest. And imme-
diately, wddlehe yet spake, the
cock crew. And the Lord turn-
ed, and looked upon Peter; and
Peter remembered the word of
the Lord, how he had said unto
him, Before the cock crow, thou
shalt deny me thrice. And Pe-
ter went out, and wept bitterly.
And the men that held Jesus
mocked him, and smote him.
And when they had blindfolded
him, they struck him on the
face, and asked him, saying,
Prophesy, who is it that smote
thee? And many other things
 ;

Dydd Iou oflacn y Pasg.

wedasant yn ei erbyn ef. A phan blasphemously spake they a-

aeth hi yn ddydd, ymgynhullodd gainst him. And as soon as it
henuriaid y bobl, a'r arch-ofFeir- was day, the elders of the peo-
iaid, a'r ysgrifenyddion, ac a'i ple, and the chief priests, and
dygasant ef i'w cynghor hwynt, the scribes, came together, and
gan ddywedyd, Ai ti yw Crist? led him into their council, say-
dywed i ni. Ac et'e a ddywedodd ing, Art thou the Christ? tell
wrthynt, Os dywedaf i chvvi, ni us. And he said unto them, If
chredwch ddim ; ac os gofynaf I tell you, ye will not believe :

hefyd i chwi, ni'm hattebwch, and if I also ask you, ye will

ac ni'm gollyngwch ymaith. Ar not answer me, nor let me go.
ol hyn y bydd Mab y dyn yn Hereafter shall the Son of Man
eistedd ar ddeheulaw gallu Duw. sit on the right hand of the
A hvvy oil a ddywedasant, Ai power of God. Then said they
Mab Duw gan hynny ydwyt ti ? all, Art thou then the Son of
Ac efe a ddywedodd wrthynt, God? And he said unto them,
Yr ydych chwi yn dywedyd fy Ye say that I am. And they
mod. Hwythau a ddywedasant, said, What need we any further
Pa raid i ni mwyach wrth dyst- witness? for we ourselves have
iolaeth ? canys clyvvsom ein heard of his own mouth.
hunain o'i enau ef ei hun.

Dydd Iou oflaen y Pasg. Thursday before Easter.

Yr Epistol. 1 Cor. xi. 17. The Epistle. 1 Cor. xi. 17.
WRTH ddywedyd
ydwyf yn eich canmol
hyn, nid
IN this that I declare unto
you, I praise you not; that
eich bod yn dyfod ynghd, nid ye come together not for the
er gwell, ond er gwaeth. Canys better, but for the worse. For
yn gyntaf, pan ddeloch ynghd first of all, when ye come toge-
yn yr eglwys, yr ydwyf yn cly wed ther in the church, I hear that
fod amrafaelion yn eich mysg there be divisions among you,
chwi; ac o ran yr wyf fi yn credu. and I partly believe it. For
Canys rhaid yw bod hefyd here- there must be also heresies a-
siau yn eich mysg ; fel y byddo mong you, that they who are
y rhai cymmeradwy yn eglur yn approved may be made manifest
eich plith chwi. Pan fyddoch among you. When ye come
chwi gan hynny yn dyfod ynghýd together therefore into one
i'r un lie, nid bwytta swpper yr place, this is not
the to eat
Arglwydd ydyw hyn canys y : Lord's supper for in eating
:

mae pob un wrth fwytta yn cym-
meryd ei swpper ei hun o'r blaen ;
ac un sydd â newyn arno, ac arall
sydd yn feddw. Onid oes gen-
nych dai i fwytta ac i yfed? ai
dirmygu yr ydych chwi eglwys
Dduw, a gwaradwyddo y rhai
nid oes ganddynt? Pa beth a
ddywedaf wrthych ? a ganmolaf
fi chwi yn hyn? Nid wyf yn eich
canmol. Canys myfi a dderbyn-
every one taketh before other
his own supper ; and one is
hungry, and another is drunk-
en. What, have ye not houses
to eat and to drink in ? or de-
spise ye the church of God,
and shame them that have not ?
What shall I say to you ? shall
I praiseyou in this? I praise
you For I have received
not.
of the Lord that which also I
 Dydd Iou ojlaen y Pasg.
yr Arglwydd yr hyn hefyd
iais gan delivered unto you, That the
a draddodais i chwi Bod i'r Ar-
; Lord Jesus, the same night in
glwydd Iesu, y nos y bradychwyd which he was betrayed, took
ef, gymmeryd bara ; ac wedi iddo bread; and when he had given
ddiolch, efe a'i torrodd, ac a ddy- thanks, he brake it, and said,
wedodd, Cymmerwcb, bwyt- Take, eat ; this is my body,
têwch; hwn yw fy nghorph, yr which is broken for you this :

hwn a dorrir trosoch gwnewch

do in remembrance of me. Af-
:

hyn er coffa am danaf. Yr un

ter the same manner also he took
modd efe a gymmerodd y cwppan, the cup, when he had supped,
wedi swpperu, gan ddy wedyd, Y saying, This cup is the new tes-
cwppan hwn yw r testament new- tament in my blood this do ye, :

ÎiûA yn fy ngwaed gwnewch as oft as ye drink it, in remem-

:

ìyn, cynnifer gwaith bynnag yr brance of me. For as often as

yfoch, er coffa am danaf. Canys ye eat this bread, and drink
cynnifer gwaith bynnag y bwyt- this cup, ye do shew the Lord's
taoch y bara hwn, ac yr yfoch y death till he come. Wherefore,
cwppan hwn, y dangoswch farwol- whosoever shall eat this bread,
aeth yr Arglwydd hyd oni ddelo. and drink this cup of the Lord,
Am hynny, pwy bynnag a fwyt- unworthily, shall be guilty of
tao y bara hwn, neu a yfo gwppan the body and blood of the Lord.
yr Arglwydd yn annheilwng, euog But let a man examine him-
fydd o gorpn a gwaed yr Ar- self, and so let him eat of that
glwydd. Eithr holed dyn ef ei bread, and drink of that cup.
hun ; ac felly bwyttàed o'r bara, For he that eateth and drink-
ac yfed o'r cwppan. Canys yr eth unworthily eateth and drink-
hwn sydd yn bwytta ac yn yfed eth damnation to himself, not
yn annheilwng, sydd yn bwytta discerning the Lord's body. For
ac yn yfed barnedigaeth iddo ei this cause many are weak and
hun, am nad yw yn iawn-farnu sickly among you, and many
corph yr Arglwydd. Oblegid hyn sleep. For if we would judge
y mae llawer yn weiniaid ac yn ourselves, we should not be
llesg yn eich mysg, a llawer yn judged. But when we are judg-
huno. Canys pe iawn farnem ni ed, we are chastened of the
ein hunain, ni'n bernid. Eithr Lord, that we should net be
pan y'n bemir, y'n ceryddirgan yr condemned with the world.
Arglwydd, fel na'n damnier gyd 'Wherefore, my brethren, when
â'r byd. Am hynny, fy mrodyr, ye come together to eat, tarry
pan ddeloch ynghd i fwytta, one for another. And if any
arhoswch eich gilydd. Eithr os man hunger, let him eat at
bydd newyn ar neb, bwyttàed home ; that ye come not toge-
gartref ; fel na ddeloch ynghd i ther unto condemnation. And
farnedigaeth. Ond y pethau er- the rest will I set in order when
aill mi a'u trefnaf pan ddelwyf. I come.

Yr Efengyl. St. Luc xxiii. 1. The Gospel. St. Luke xxiii. 1.

A'Rodasant,
holl li'aws o honynt a gyf- rpHE whole multitude of
ac a'i dygasant ef X them arose, and led him
at Pilat. Ac
a ddechreuasant ei unto Pilate. And they began to
gyhuddo ef, gan ddywedyd, Ni a accuse him, saying, We
found
gawsom hwn yn gyrdroi'r bobl, this fellow perverting the na-
 : :

Di/dd Iou ojlaeti y Pasg.

ac yn gwahardd rhoi teyrn-ged i tion, and forbidding to p;ive tri-

Cesar gan ddy wedyd, mai efe ei
;
bute to Csesar, saying, That he
bun yvv Crist Frenhin. Philat A himself is Christ a King. And
a ofynodd iddo, gan ddywedyd, Pilate asked him, saying, Art
Ai ti yw Brenhin yr Iuddewon ? thou the King of the Jews ?
Ac ddy-
efe a attebodd iddo, ac a And he answered him, and said,
wedodd, Yr wyt ti yn dywedyd. Thou sayest it. Then said Pi-
A dywedodd Pilat wrth yr arch- late to the chief priests, and to
ofFeiriaid a'r bobl, Nid wyf fi yn the people, I find no fault in
cael dim bai ar y dyn hwn- A hwy this man. And they were the
a fuant daerach, gan ddywed- more fierce, saying, He stirreth
yd, Y mae efe yn cyffrôi'r bobl, up the people, teaching through-
gan ddysgu trwy holl Judea, wedi out all Jewry, beginning from
dechreu o Galilea hyd yma. A Galilee to this place. When Pi-
phan glybu Pilat son am Galilea, late heard of Galilee, he asked
efe a ofynodd ai Galilead oedd y whether the man were a Gali-
dyn. A phan wybu efe ei fod ef lean. And as soon as he knew
o lywodraeth Herod, efe a'i han- that he belonged unto Herod's
fonodd ef at Herod, yr hwn oedd jurisdiction, he sent him to He-
yntau yn Jerusalem y dyddiau rod, who himself was also at
hynny. A Herod, pan welodd yr Jerusalem at that time. And
j

Iesu, a lawenychodd yn fawr when Herod saw Jesus he was

canys yr oedd efe yn chwennych exceeding glad ; for he was de-
j

er ys talm ei weled ef, oblegid sirous to see him of a long

iddo glywed llawer am dano ef, season, because he had heard
ac yr ydoedd yn gobeithio cael many things of him ; and he
gweled gwneuthur rhyw arwydd hoped to have seen some mi-
ganddo ef. Ac efe a'i holodd ef racle done by him. Then he
mewn llawer o eiriau eithr efe questioned with him in many
:

nid attebodd ddim iddo. A'r words ; but he answered him

arch-offeiriaid a'r ysgrifenyddion
a safasant, gan ei gyhuddo
ef yn
haerllug. A
Herod a'i filwýr, wedi
iddo ei ddi'ystyru ef a'i watwar, a'i
wisgo à gwisg glaerwen, a'i dan-
fonodd ef drachefn at Pilat. A'r
dwthwn hwnnw yr aeth Pilat a
Herod yn gyfeillion canys yr : late. And the same day Pilate
oeddynt o'r blaen mewn gelyn-
iaeth a u gilydd. A Philat, wedi
galw ynghd yr arch-offeiriaid,a'r
llywiawdwr, a'r bobl, a ddywed-
odd wrthynt, Chwi a ddygasoch
y dyn hwn attaf fi, fel un a fyddai
yngyrdroi'rbobl: acwele, myfi
a'i holais ef yn eich gydd chwi,
ac ni chefais yn y dyn hwn ddim
bai o ran y pethau yr ydych chwi
yn ei gyhuddo ef am danynt na
Herod chwaith: canys anfonais
chwi atto ef; ac wele, dim yn
nothing. And the chief priests
and scribes stood and vehe-
mently accused him. And He-
rod with his men of war set him
at nought, and mocked him,
and arrayed him in a gorgeous
robe, and sent him again to Pi-
and Herod were made friends
together ; for before they were
at enmity between themselves.
And Pilate, when he had call-
ed together the chief priests,
and the rulers, and the people,
said unto them, Ye have brought
this man unto me, as one that
perverteth the people : and be-
hold, I, having examined him
: before you, have found no fault
in this man touching those
things whereof ye accuse him

Dgdd Iou ojlaen y Pasg.
haeddu raarwolaeth ni's gwnaed
iddo. Am hyrmy mi a'i ceryddaf
ef, ac a'i gollyngaf ymaith. Canys
yr ydoedd yn rhaid iddo ollwng
un yn rhýdd iddynt ar yr wyl.
A'r holl haws a lefasant ar un-
waith, gan ddywedyd, Bwrw hwn
ymaith ; a gollwng i ni Barabbas
yn rhdd (yr hwn, am ryw der-
: ing, Away with this man, and
fysg a wnelsid yn y ddinas, a
llofruddiaeth, oedd wedi ei daflu
igarchar.) Am hynny Pilat a ddy-
wedodd wrthynt drachefn,gan ew-
Ìllysio gollwng yr Iesu yn rhdd.
lithr hwy a lefasant arno, gan
ddywedyd, Croeshoelia, croes-
hoelia ef. Ac efe a ddywedodd
wrthynt y drydedd waith, Canys
pa ddrwg a wnaeth efe ? ni chef-
ais i ddim achos marwolaeth yn-
ddo: am hynny mi a'i ceryddaf
ef, ac a'i gollyngaf yn rhydd,
Hwythau a fuant daerion â llef-
au uchel, gan ddeisyfu ei groes-
hoelio ef. A'u llefau hwynt a'r
arch-offeiriaid a orfuant. PhilatA
a farnodd wneuthur eu deisyfiad
hwynt. Ac efe a ollyngodd yn
rhydd iddynt, yrhwn am derfysg
a llofruddiaeth afwriasid ynghar-
char, yr hwn a ofynasant: eithr
yr Iesu a draddododd efe i'w hew-
yllys hwynt. Ac fel yr oeddynt
yn ei arwain ef ymaith hwy a
ddaliasant un Simon o Cyrene, yn
dyfod o'r wlad, ac a ddodasant y
groes arno ef, i'w dwyn ar ol yr
Iesu. Ac yr oedd yn ei ganlyn
ef haws mawr o bobl, ac o wrag-
edd, y rhai hefyd oedd vn cwyn-
fan ac yn galaru o'i blegid ef.
A'r Iesu, wedi troi attynt, a ddy-
wedodd, Merched Jerusalem, na
wylwch o'm plegid i ; eithr wyl-
wch o'ch plegid eich hunain, ac
Canys wele,
oblegid eich plant.
y mae'r dyddiau yn dyfod yn y
rhai y dywedant, Gwn
eu byd y
rhai ammhlantadwy, a'r crothau
ni eppiliasant, a'r bronnau ni
roisant sugn. Yna y dechreuant
;
No, nor yet Herod: for I sent
you to him; and lo, nothing
worthy of death is done unto
him. I will therefore chastise
him, and release him. For of
necessity he must release one
unto them at the feast. And
they cried out all at once, say-
release unto us Barabbas : (who
for a certain sedition made in
the city, and for murder, was
cast into prison.) Pilate there-
fore, willing to release Jesus,
spake again to them. But they
cried, saying, Crucify him, cru-
cify him. And he said unto
them the third time, Why, what
evil hath he done? I have
found no cause of death in
him : I will therefore chastise
him, and let him go. And
they were
instant with loud
voices, requiring that he might
be crucified : and the voices of
them and of the chief priests
prevailed. And Pilate gave sen-
tence that it should be as they
required. And he released un-
to them him that for sedition
and murder was cast into pri-
son, whom they had desired
but he delivered Jesus to their
will. And as they led him
away, they laid hold upon one
Simon a Cyrenian, coming out
of the country, and on him
they laid the cross, that he
might bear it after Jesus. And
there followed him a great com-
pany of people, and of women,
which also bewailed and la-
mented him. But Jesus, turn-
ing unto them, said, Daughters
of Jerusalem, weep not for me,
but weep for yourselves, and
for your children. For behold,
the days are coming, in the
which they shall say, Blessed
are the barren, and the wombs
that never bare, and the paps
 Di/dd Iou ofiaen y Pasg.
cklyweclytlwrth y mynyddoedd,
Syrthiwch arnom ; ac wrth y
bryniau, Cuddiwch ni. Canys
os gwnant hyn yn y pren îr, pa
beth a wneir yn y crin ? Ac ar-
weiniwyd gyd âg ef hefyd ddau
eraill, drwg-weithredwr, i'w
rhoi i'w marwolaeth. A
phan
ddaethant i'r lie a elwir Cal-
faria, yno y croeshoeliasant ef, a'r
drwg-weithredwr ; un ar y Haw
ddehau, a'r Hall ar yr aswy. A'r
Iesu addywedodd, O Dad, madd-
eu iddynt; canys ni wyddant pa
beth y maent yn ei wneuthur. A
hwy a rannasant ei ddillad ef, ac
a fwriasant goelbren. A'r bobl a
safodd yn edrych ; a'r pennaeth-
iaidhefyd gyd â hwynt a watwar-
asant, gan ddywedyd, Eraill a
waredodd efe, gwareded ef ei
hun, os hwn yw Crist, Etholed-
ig Duw. A'r milwr hefyd a'i
gwatwarasant ef, gan ddyfod atto,
a chynnyg iddo finegr, a dywed-
yd, Os tydi yw Brenhin yr
Iuddewon, gwared dy hun. Ac
yr ydoedd hefyd arsgrifen wedi ei
'sgrifenu u wch ei ben ef, â Hy thyr-
enau Groeg, a Lladin, ac Hebr-
aeg,HWN YW BRENHIN
YR IUDDEWON. Ac un o'r KING OF THE JEWS. And
drwg-weithredwr a grogasid, a'i
cablodd ef, gan ddywedyd, Os
tydi yw Crist, gwared dy hun, a
ninnau. Eithr y Hall a attebodd,
ac a'i ceryddodd ef, gan ddy-
wedyd, Onid wyt ti yn ofni Duw,
gan dy fod dan yr un ddamnedig-
aeth ? A nyni yn wir yn gyfiawn ;
canys yr ydym yn derbyn yr hyn
a haeddai y pethau a wnaethom :
eithr hwn ni wnaeth ddim allan
o'i le. Ac efe a ddy wedodd wrth
yr Iesu, Arglwydd, cofia fi pan
ddelych i'th deyrnas. A'r Iesu
a ddywedodd wrtho, Yn wir
rneddaf i ti, Heddyw y byddi
gyd â mi ym mharadwys. Ac yr
ydoedd hi ynghylch y chweched
awr. A thywyllwch a fu ar yr
which never gave suck. Then
shall they begin to say to the
mountains, Fall on us ; and
to the hills, Cover us. For if
they do these things in a green
tree,what shall be done in the
dry ? And there were also two
other, malefactors, led with him
to be put to death. And when
they were come to the place
which is called Calvary, there
they crucified him ; and the
malefactors, one on the right
hand, and the other on the left.
Then said Jesus, Father, for-
give them, for they know not
what they do. And they parted
his raiment, and cast lots. And
the people stood beholding ; and
the rulers also with them de-
rided him, saying, He saved
others ; let him save himself, if
he be Christ, the chosen of God.
And the soldiers also mocked
him, coming to him, and offer-
ing him vinegar, and saying, If
thou be the King of the Jews,
save thyself. And a superscrip-
was written over him
tion also
and Latin,
in letters of Greek,
and Hebrew, THIS IS THE
one of the malefactors, which
were hanged, railed on him,
saying, If thou be Christ, save
thyself, and us. But the other
answering rebuked him, saying,
Dost not thou fear God, seeing
thou art in the same condem-
nation ? And we indeed justly ;
for we receive the due reward
of our deeds, but this man hath
done nothing amiss. And he
said unto Jesus, Lord, remem-
ber me when thou comest into
thy kingdom. And Jesus said
unto him, Verily I say unto
thee, To-day shalt thou be with
me in paradise. And it was
about the sixth hour and there
:
was a darkness over all the
 Dgdd Gtvener y Croglith.

holl ddaear, hyd y nawfed awr. earth until the ninth hour. And
A'r haul a dywylíwyd, a lien y the sun was darkened, and the
deml a rwygwyd yn chanol.
ei vail of the temple was rent in
A'r Iesu, gan lefain â lief uchel, a the midst. And when Jesus
ddy wedodd, O Dad, i'th ddwylaw had cried with a loud voice, he
di y gorchymynaf fy yspryd. Ac said, Father, into thy hands I
wedi iddo ddywedyd hyn, efe commend my spirit and hav- :

a drengodd. A'r canwriad, pan ing said thus, he gave up the

welodd y peth a wnaethpwyd, a ghost. Now when the centu-
ogoneddodd Dduw, gan ddywed- rion saw what was done, he
yd, Yn wir yr oedd hwn yn wr glorified God, saying, Certainly
cyfiawn. A'r holl bobloedd, this was a righteous man. And
y
rhai a ddaethent ynghd i edrych all the people that came toge-
hyn, wrth weled y pethau a ther to that sight, beholding the
wnaethpwyd, a ddychwelasant, things that were done, smote
gan guro eu dwyfronnau. A'i their breasts, and returned. And
holl gydnabod ef a safasant o all his acquaintance, and the
hirbell, a'r gwragedd y rhai a'i women that followed him from
canlynasent ef o Galilea, yn e- Galilee, stood afar off, behold-
drych ar y pethau hyn. ing these things.

Dydd Gwener y Croglith. Good Friday.

Y Colectau. The Collects.
HOLL-alluog Dduw, nyni ALMIGHTY God, we be-
a attolygwn i ti edrych o seech thee graciously to be-
honot yn rasusol ar dy deulu yma, hold this thy family, for which
dros yr hwn y bu foddlon gan our Lord Jesus Christ was con-
ein Harglwydd Iesu Grist gael tented to be betrayed, and given
ei fradychu, a'i roddi yn nwylaw up into the hands of wicked
dynion anwir, a dì'oddef angau ar men, and to suffer death upon
y groes, yr hwn sydd yn awr yn the cross, who now liveth and
byw ac yn teyrnasu gyd â thydi reigneth with thee and the Holy
â'r Yspryd Glân, by th yn un Duw, Ghost, ever one God, world with-
heb drangc na gorphen. Amen. out end. Amen.
HOLL-alluog a thragywyddol ALMIGHTY and everlasting
Dduw, trwy Yspryd pa un God, by whose Spirit the
y Uywodraethir ac y sancteiddir whole body of the Church is
holl gorph yr Eglwys; Derbyn governed and sanctified; Re-
ein herfynion a'n gwedd'íau, y ceive our supplications and
rhai yr ydym ni yn eu hofFrwm prayers, which we offer before
ger dy fron dros bob gradd o thee for allestates of men in
ddynion yn dy sanctaidd Eg- thy holy Church, that every
lwys ; fel y gallo pob aelod o honi, member of the same, in his vo-
yn ei alwedigaeth a'i wasanaeth, cation and ministry, may truly
yn gywir ac yn dduwiol dy was- and godly serve thee; through
anaethu di ; trwy ein Harglwydd our Lord, and Saviour Jesus
a'n Hiachawdwr Iesu Grist. Amen. Christ. Amen.
God, who hast
ODrugarog Dduw,
chasêi
wnaethost bob dyn, ac ni
ddim a'r a
yr hwn
wnaethost, ac ni
a
O
nothing
Merciful
made
that,
ail men, and hatest
thou hast made,
 Dydd Gwener y
fynnit farwolaeth pechadur, ond
yn hytrach ymchwelyd o hono,
a by w Trugarhâ wrth yr holl
: be converted and live ; Have
Iuddewon, Tyrciaid, Anffydd-
chymraer
lonion, a Hereticiaid, a
oddi wrthynt bob anwybodaeth,
caledwch calon, a dirmyg ar dy
air; ac felly dwg hwynt
wvnfydedig Argíwydd, at dy
braidd, fel y bônt gadwedig ym
mhlitb gweddillion y gwir Israel-
iaid, a bod yn un gorlan dan yr
un bugail íesu Grist ein Har-
glwydd, yr hwn sydd yn byw
ac yn teyrnasu gyd â thydi a'r
Yspryd Glàn, byth yn un Duw,
heb drangc na gorphen. Amen.
Yr Heb. x. 1.
Epistol.
YGyfraith, yr hon sy gan-
ddi gysgod daionus bethau
i ddyfod, ac nid gwir ddelw y
pethau, ni's gall trwy yr aberth-
au hynny, y rhai y maent bob
blwyddyn yn eu hoffrymmu yn
wastadol, byth berffeithio y rhai
a ddêl atti. Oblegid yna hwy a
beidiasent â'u hoffrymmu, ara na
buasai gydwybod pechod mwy
gan y rhai a addolasent, wedi
eu glanhâu unwaith. Eithr yn
yr aberthau hynny y mae adgoffa
pechodau bob blwyddyn. Canys
ammhosibl yw i waed teirwa geifr
dynnu ymaith bechodau. O her-
wydd paham y mae efe, wrth ddy-
fod i'r byd, yn dywedyd, Aberth
ac offrwm ni's mynnaist eithr ; crifice and offering thou would-
corph a gymbwysaist i mi Off-
rymmau poeth, a thros bechod,
ni buost foddlon iddynt. Yna
y dywedais, Wele fi yn dyfod
(y
mae yn ysgrifenedig yn nechreu
'r llyfr am danaf) i wneuthur dy
ewyllys di, O Dduw. Wedi iddo
ddywedyd uchod, Aberth, ac off-
rwm, ac oíFrymmau poeth, a
thros bechod, ni's rnynnaist, ac
nid ymfoddlonaist ynddynt, y
rhai yn ol y gyfraith a offrymmir :
yna y dywedodd, Wele fi yn dy-
fod, i wneuthur dy ewyllys di, O
Croglitk.
nor wouldest the death of a sin-
ner, but rather that he should
mercy upon all Jews, Turks, In-
fidels, and Hereticks, and take
from them all ignorance, hard-
ness of heart, and contempt of
adref, thy Word; and so fetch them
home, blessed Lord, to thy flock,
that they may be saved among
the remnant of the true Israel-
ites, and be made one fold un-
der one shepherd, Jesus Christ
our Lord, who liveth and reign-
eth with thee and the Holy Spi-
rit, one God, world without end.
Amen.
The Epistle. Heb. x. 1.
THE law having
good
a shadow of
things to come, and
not the very image of the things,
can never with those sacrifices,
which they offered year by year
continually, make the comers
thereunto perfect: for then would
they not have ceased to be offer-
ed? because that the worship-
pers once purged should have
had no more conscience of sins.
But in those sacrifices there is
a remembrance again made of
sins every year. For it is not
possible that the blood of bulls
and of goats should take away
sins. Wherefore, when he com-
eth into the world, he saith, Sa-
: est not, but a body hast thou
prepared me: In burnt-offerings
and sacrifices for sin thou hast
had no pleasure: Then said I,
Lo, I come (in the volume of the
book it is written of me) to do
thy will, O God. Above, when
he said, Sacrifice and offering,
and burnt-offerings, and offering
for sin thou wouldest not, neither
hadst therein, which
pleasure
are offered by the Law : then
said he, Lo, I come to do thy
will, O
God. He taketh away the
K

Dydd Gtvener
Dduw. Y mae yn tynnu ymaith
ycyntaf, felygosodaiyrail. Trwy
yr nwn ewyllys yr ydym ni wedi
ein sancteiddio, trwy offrymmiad
corph Iesu Grist unwaith. Ac
y mae pob offeiriad yn sefyll
beunydd yn gwasanaethu, ac yn
offrymmu yn fynych yr un aberth-
au, y rhai ni allant fyth ddilëu
pechodau. Eithr hwn, wedi off-
rymmu un aberth dros bechodau,
yn dragywydd a eisteddodd ar
ddeheulaw Dduw; o hyn allan
disgwyl hyd oni osoder ei elynion
ef yn droed-faingc i'w draed ef.
Canys âg un offrwm y perffeith-
iodd efe yn dragywyddol y rhai
sydd wedi eu sancteiddio. Ac y
mae yr Yspryd Glàn hefyd yn
tystiolaethu i ni: canys wedi iddo
ddywedyd o'r blaen, Dyma
cyfammod, yr hwn a ammodaf fi
â hwynt ar ol y dyddiau hynny,
medd yr Arglwydd, Myfi a osodaf
fy nghyfreithiau yn eu calonnau,
ac a'u hysgrifenaf yn eu meddyl-
iau; a'u pechodau, a'u hanwir-
eddau, ni chofiaf mwyach. A
lie y mae maddeuant am y rhai
hyn, nid oes mwyach offrwm dros
bechod. Am hynny, frodyr, gan
fod i ni ryddid i fyned i mewn i'r
cyssegr trwy waed Iesu, ar hyd
ffordd newydd a bywiol, yr hon
a gyssegrodd efe i ni, trwy'r
lien, sef ei gnawd ef ; a bod
ni Offeiriad mawr ar d Dduw
nesâwn â chalon gywir, mewn
llawn hyder ffydd, wedi glanhâu
ein calonnau oddi wrth gydwybod
ddrwg, a golchi ein corph â dwfr
glân. Daliwn gyffes ein gobaith
yn ddisigl (canys ffyddlon yw'r
hwn a addawodd) a chyd-ystyr-
iwn bawb ein gilydd, i ymannog
igariad agweithrecloedd da; heb
esgeuluso ein cyd-gynhulliad tin
hunain, megis y mae arfer rhai
end annog bawb ein gilydd a
hynny yn fwy, o gymmaint a'ch
bod yn gweled y dydd yn nesâu.
; :
y Croglith.
first,that he may establish the
second. By the which will we
are sanctified, through the offer-
ing of the body of Jesus Christ
once for all. And every priest
standeth daily ministering, and
offering oftentimes the same sa-
crifices, which can never take
away sins. But this man, after
he had offered one sacrifice for
sins, for ever sat down on the
right hand of God ; from hence-
yn forth expecting till his enemies
be made his foot-stool. For by
one offering he hath perfected
for ever them that are sanctified
"Whereof the Holy Ghost also is
a witness to us for after that he
:
had said before, This is the cove-
nant that I will make with them
'r after those days, saith the Lord,
I will put my laws into their
hearts, and in their minds will I
write them and their sins and in-
;
iquities will I remember no more.
Now where remission of these
is, there is no more offering for
sin. Having
therefore, brethren,
boldness to enter into the ho-
liest by the blood of Jesus, by a
new and living way, which he
hath consecrated for us, through
the vail, that is to say, his flesh;
and having an High Priest over
the house of God ; let us draw
i near with a true heart, in full
;
assurance of faith, having our
hearts sprinkled from an evil
conscience, and our bodies wash-
ed with pure water. Let us hold
fast the profession of our faith
without wavering ; (for he is
faithful thatpromised ;) and let
us consider one another to pro-
voke unto love, and to good
works ; not forsaking the assem-
bling of ourselves together, as
the manner of some is; but
: exhorting one another and so :
much the more, as ye see the
day approaching.
 : :

Dÿdd Gwencr y Croçlith.

Yr Efengyl. St. loan xix. 1. The Gospel. St. John xix. 1.

"V7"NA gan hynny y cymmer- PILATE therefore took Je-

X odd Pilat yr Iesu, ac a'i
fflangellodd ef. A'r milwr a
blethasant goron o ddrain, ac
a'i gosodasant ar ei ben ef, ac a
roisant wisg o borphor am dano
ac a ddywedasant, Henffych \\e\l }
Brenhin yr Iuddewon ; ac a
roisant iddo gernodiau. Pilat
gan hynny a aeth allan drachefn,
ac a ddywedodd wrthynt, Wele,
yr wyf fi yn ei ddwyn ef allan
i chwi, fel
y gwypoch nad wyf fi
yn cael ynddo ef un bai. Yna y
daeth yr Iesu allan, yn arwain y
goron ddrain, a'r wisg borpbor.
À Philat a ddywedodd wrthynt,
Wele y dyn. Yna yr arch-offeir-
iaid a'r swyddogion, pan welsant
ef, a lefasant, gan ddywedyd,
Croeshoelia, croeshoelia ef. Pi- unto them, Take ye him, and
lat a ddywedodd wrthynt, Cym- crucify him for I find no fault
sus, and scourged him. And
the soldiers platted a crown of
thorns, and put it on his head,
and they put on him a purple
: robe, and said, Hail, King of
the Jews: and they smote him
with their hands. Pilate there-
fore went forth again, and saith
unto them, Behold, I bring
him forth to you, that ye may
know that I find no fault in
him. Then came Jesus forth,
wearing the crown of thorns,
and the purple robe. And Pi-
late saith unto them, Behold the
man ! When the chief priests
therefore and officers saw him,
they cried out, saying, Crucify
him, crucify him. Pilate saith
:

merwch chwi ef, a chroeshoel- in him. The Jews answered

iwch: canys nid wyf fi yn cael him, We have a law, and by
dim bai ynddo. Yr Iuddewon a our law he ought to die, be-
attebasant iddo, Y mae gennym cause he made himself the Son
ni gyfraith ; ac wrth ein cyfraith of God. When Pilate therefore
ni, efe a ddylai farw, am iddo ei heard that saying, he was the
wneuthur ei hun yn Fab Duw. more afraid; and went again
A pban glybu Pilat yr ymadrodd into the judgement -hall, and
hwnnw, ofnodd yn fwy, ac
efe a saith unto Jesus, Whence art
a aeth drachefn i'r dadleud, thou ? But Jesus gave him no
ac a ddywedodd wrth yr Iesu, answer. Then saith Pilate un-
O ba le yr wyt ti ? Ond ni roes to him, Speakest thou not unto
yr Iesu atteb iddo. Yna Pilat a me? knowest thou not that I
ddywedodd wrtho, Oni ddywedi have power to crucify thee, and
di wrthyf fi ? Oni wyddost ti have power to release thee ?
fod gennyf awdurdod i'th groes- Jesus answered, Thou couldest
hoelio di, a bod gennyf awdurdod have no power at all against
i'th ollwng yn rhydd ? Yr Iesu me, except it were given thee
a attebodd, Ni byddai i ti ddim from above therefore he that
:

awdurdod arnaf fi, oni bai ei fod
wedi ei roddi i ti oddi uchod
am hynny yr hwn am traddodes
i ti sy fwy ei bechod. O hynny
delivered me unto thee hath the
greater sin. And from thence-
forth Pilate sought to release
him but the Jews cried out,
:

allan y ceisiodd Pilat ei ollwng saying, If thou let this man go

ef yn rhdd; ond yr Iuddewon thou art not Caesar's friend
a lefasant, gan ddywedyd, Os whosoever maketh himself a
gollyngi di hwn yn rhydd, nid king speaketh against Caesar.
wyt ti yn garedig i Cesar : pwy When Pilate therefore heard that
K2
 Di/dd Grvener y Croglith.

bynnag gwnelo ei hun yn

a'i
frenhin, y mae yn dywedyd yn
erbyn Cesar. Yna Pilat, pan
glybu yr ymadrodd hwn, a ddug
allan yr Iesu, ac a eisteddodd ar
yr orsedd-faingc, yn y lie a elwir
y Palmant ac yn Hebraeg, Gab-
; passover, and about the sixth
batha. A darpar-wyl y pasg oedd
hi, ac ynghylch y chweched awr:
saying, he brought Jesus forth,
and sat down in the judge-
ment-seat, in a place that is
called the Pavement, but in
the Hebrew, Gabbatha. And
it was the preparation of the
hour: and he saith unto the
Jews, Behold your King But!

ac efe a ddywedodd wrth yr they cried out, Away with him,

Iuddewon, Wele eich Brenhin. away with him, crucify him.
Eithr hwy a lefasant, Ymaith âg Pilate saith unto them, Shall I
ef, ymaith âg ef ; croeshoelia crucify your King ? The chief
ef. Pilat a ddywedodd wrthynt, priests answered, We have no
A groeshoeliaf eich Brenhin
fi king but Cresar. Then deliver-
chwi ? A'r arch-offeiriaid a atteb- ed he him therefore unto them
asant, Nid oes i ni frenhin ond to be crucified: and they took
Cesar. Yna gan hynny efe a'i Jesus, and led him away. And
traddodes ef iddynt i'w groes- he, bearing his cross, went forth
hoelio. A
hwy a gymmerasant yr into a place called the place of
Iesu, ac a'i dygasant ymaith. Ac a scull, which is called in the
efe, gan ddwyn ei groes, a ddaeth Hebrew, Golgotha where they
:

i le a elwid Lle'r ben-glog ; ac a him, and two other

crucified
elwir yn Hebraeg, Golgotha: lie with him, on either side one,
y croeshoeliasant ef, a dau eraill and Jesus in the midst. And
gyd àg ef, un o bob tu, a'r Iesu Pilate wrote a title, and put it
yn y canol. A
Philat a ysgrifenodd on the cross ; and the writing
ditl, ac a'i dododd ar y groes. NAZARETH
was, JESUS OF
A'r ysgrifen oedd, IESU O THE KING OF THE JEWS.
NAZARETH BRENHIN YR This title then read many of
IUDDEWON. Y titl hwn gan the Jews: for the place where
hynny a ddarllenodd Uawer o'r Jesus was crucified was nigh
Iuddewon; oblegidagos i'rddinas to the city: and it was written
oedd y fan lie y croeshoeliwyd in Hebrew, and Greek, and La-
yr Iesu ac yr oedd wedi ei
: tin. Then said the chief priests
Ísgrifenu yn Hebraeg, Groeg, a of Jews to Pilate, Write
the
«ladin. Yna arch-offeiriaid yr not, The King of the Jews ; but
Iuddewon a ddywedasant wrth that he said, I am the King of
Pilat, Na ysgrifena, Brenhin yr the Jews. Pilate answered,
Iuddewon ; eithr dywedyd o hono What I have written, I have
ef, Brenhin yr Iuddewon ydwyf written. Then the soldiers,
fi. Pilat a attebodd, Yr hyn a when they had crucified Jesus,
ysgrifenais, a ysgrifenais. Yna'r took his gannents, and made
milwýr, wedi iddynt groeshoelio four parts, to every soldier a
yr Iesu, a gymmerasant ei ddillad part ; and also his coat now:

ef (ac a wnaethant bedair rhan, i the coat was without seam,

bob milwr ran) a'i bais ef a'i
bais ef oedd ddiwni'ad, wedi ei
gwau o'r cwr uchaf trwyddi oil.
Hwythau a ddywedasant wrth
eu gilydd, Na thorrwn
: woven from the top through-
out. They said therefore among
themselves, Let us not rend it,
but cast lots for it, whose it
hi, ond shall be: that the Scripture
 Dydd Gwener y Crogliik.
bwriwn goelbrennau am dani, might be fulfilled, which saith,
eiddo pwy fydd hi : fel y cyf- They parted my raiment among
lawnid yr ysgrythyr sydd yn them, and for my vesture they
dywedyd, Rhannasant fy nillad did cast lots. These things
yn eu mysg, ac am fy mhais therefore the soldiers did. Now
y bwriasant goelbrennau. A'r there stood by the cross of Je-
milwr wnaethant y pethau
a sus, his mother, and his mo-
hyn. Ac yr oedd yn sefyll wrth ther's sister, Mary the wife of
groes yr Iesu, ei fam ef, a chwaer Cleophas, and Mary Magdalene.
ei fam ef, Mair gwraig Cleophas, When Jesus therefore saw his
a Mair Magdalen. Yr Iesu gan mother, and the disciple stand-
hynny pan welodd ei fam, a'r ing by, whom he loved, he
disgybl yr hwn a garai efe, yn saith unto his mother, Woman,
sefyll ger Haw, a ddywedodd behold thy son. Then saith
wrth ei fam, O
wraig, wele dy he to the disciple, Behold thy
fab. Gwedi hynny y dywedodd mother. And from that hour
wrth y disgybl, ele dy fam. that disciple took her unto his
Ac o'r awr honno allan y cym- own home. After this, Jesus,
merodd y disgybl hi i'w gartref. knowing that all things were
Wedi hynny yr Iesu, yn gwybod now accomplished, that the
fod pob peth wedi ei orphen Scripture might be fulfilled,
weithian, fel y cyflawnid yr ys- saith,. I thirst. Now there was
grythyr, a ddywedodd, mae Y set a vessel full ofvinegar : and
syched arnaf. Yr oedd gan hyn- they filled a spunge with vine-
ny lestr wedi osod yn llawn o
ei gar, and put it upon hyssop,
finegr : a hwy
a lanwasant ys- and put it to his mouth. When
pwng o finegr, ac a'i rhoddasant Jesus therefore had received the
ynghylch isop, ac a'i dodasant vinegar, he said, It is finished:
wrth ei enau ef. Yna pan gym- and he bowed his head, and
merodd yr Iesu y finegr, efe a gave up the ghost. The Jews
ddywedodd, Gorphenwyd: achan therefore, because it was the
ogwyddo ei ben, efe a roddes i preparation, that the bodies
fynu yr yspryd. Yr Iuddewon should not remain upon the
gan hynny, fel nad arhoai y cross on the sabbath-day, (for
cyrph ar y groes ar y sabbath, o that sabbath-day was an high-
herwydd ei bod yn ddarpar-wyl day,) besought Pilate that
(canys mawr oedd y dydd sab- their legs might be broken,
bath hwnnw) a ddeisyfiasant ar and that they might be taken
Pilat, gael torri eu hesgeiriau away. Then came the soldiers,
hwynt, a'u tynnu i lawr. Yna y and brake the legs of the
milwyr a ddaethant, ac a dorras- and of the other which
first,
ant esgeiriau y cyntaf, a'r Hall yr was with him.
crucified But
hwn a groeshoeliasid gvd àg ef. when they came to Jesus, and
Eithr wedi iddynt ddyibd at yr saw that he was dead already,
Iesu, pan welsant ef wedi marw they brake not his legs. But
eisoes, ni thorrasant ei esgeiriau one of the soldiers with a spear
ef. Ond un o'r milwr a wan- pierced his side, and forthwith
odd ei ystlys ef â gway wffon ; ac came thereout blood and water.
yn y fan daeth allan waed a dwfr. And he that saw it bare re-
A'r hwn a'i gwelodd a dystiol- cord, and his record is true:
aethodd; agwirywei dystiolaeth: and he knoweth that he saith
 ;

Nos Basg.
ac efe a yr
ei fod yn dywedyd true, that ye might believe.
gwir, fel y credoch chwi. Canys For these things were done that
y pethau hyn a wnaethpwyd, the Scripture should be fulfil-
fel y cyflawnid yr ysgrythyr, led, A bone of him shall not
Ni thorrir asgwrn o hono. A be broken. And again, another
thrachefn, ysgrythyr arall sydd Scripture saith, They shall look
yn dywedyd, Hwy
a edrychant on him whom they pierced.
ar yr hwn a wanasant.

Nos Basg. Easter Even.

Y Colect. The Collect.
CANIATTA, O Arglwydd, GRANT, O Lord, that as
megis y'n bedyddir i farwol- we baptized into the
are
aeth dyfendigedigFab ein Hiach- death of thy blessed Son our
awdwr Iesu Grist ; fod i ni felly, Saviour Jesus Christ, so by con-
trwy farwolaethu yn wastad ein tinual mortifying our corrupt
gwniau llygredig, gael ein affections we may be buried
claddu gyd âg ef ; a thrwy'r bedd with him ; and that through the
a phorth angau, fyned ym mlaen grave, and gate of death, we
i'n hadgyfodiad llawen, trwy ei may pass to our joyful resurrec-
haeddedigaethau ef, yr hwn a tion ; for his merits, who died,
fu farw, ac a gladdwyd,^ ac a and was buried, and rose again
ail-gyfododd er ein mwyn ; set, for us, thy Son Jesus Christ
dy Fab Iesu Grist ein Harglwydd. our Lord. Amen.
Amen.
The Epistle. 1 S;. Pet. iii. 17-
Yr Epistol. Petr
1 St. iii. 17.

GWÉLL
Duw a'i
ydyw, os
myn, i
oddef yn gwneuthur daioni, nag
yn gwneuthur drygioni. Oblegid
Crist hefyd unwaith a ddi'oddef-
odd dros bechodau, y cyfiawn
dros yr anghyfiawn, fel y dygai ni
at Dduw wedi ei farwolaethu yn
; in the flesh,
y cnawd, eithr ei fywhâu yn yr
Yspryd : trwy'r hwn
hefyd ac a bregethodd i'r ys-
prydion yngharchar ; y rhai a fu
gynt anufudd, pan unwaith yr
oedd hir-amynedd Duw yn aros
yn nyddiau Noa, tra y darperid
yr arch ; yn yr hon ychydig, sef
wyth enaid, a achubwyd trwy
ddwfr. Cyffelybiaeth cyfattebol
i'r hwn sydd yr awrhon yn ein
hachub ninnau, sef, bedydd (nid
bwrw ymaith fudreddi 'r cnawd,
sithr ymatteb cydwybod dda
ag at Uduw) trwy adgyfodiad
Iesu Grist : yr hwn sydd ar
ddeheulaw Dduw, wedi myned
ewyllys
chwi ddi-
ITGod bebetter,
is if
so, that
the will of
ye suffer for
well-doing, than for evil-doing.
For Christ also hath once suf-
fered for sins, the just for the
unjust, that he might bring
us to God, being put to death
but quickened by
the Spirit. By which also he
yr aeth efe went and preached unto the
spirits inprison ; which some-
time were disobedient, when
once the long-suffering of God
waited in the days of Noah,
while the ark was a preparing
wherein few, that is, eight souls,
were saved by water. The like
figure whereunto, even bap-
tism, doth also now save us,
(not the putting away the filth
of the flesh, but the answer of a
tu good conscience towards God,)
by the resurrection of Jesus
Christ : who is gone into hea-
ven, and is on the rierht hand
 ;

DYDD PASG.
i'rnef; ar angylion, a'r awdur- of God, angels and authorities
dodau, a'r galluoedd, wedi eu and powers being made subject
darostwng iddo. unto him.
Yr Efengyl. St. Matth. xxvii. 57- The Gospel. St. Matth. xxvii. 57-
WEDI myned yn hwyr, WHEX
ei even was come,
hi the
daeth gwr goludog o Ari- came man of there a rich
mathea a'i enw Joseph, yr hwn Arimathsa, named Joseph, who
a fuasai yntau yn ddisgybl i'r also himself was Jesus' disciple.
lesu. Hwn a aeth at Pilat, ac He went to Pilate, and begged
a ofynodd gorph yr lesu. Yna the body of Jesus. Then Pilate
y gorchymynodd Pilat roddi'r commanded the body to be de-
corph. A Joseph, wedi cymmeryd livered. And when Joseph had
y corph, a'i hamdôdd â lli'ain taken the body, he wrapped it
glân ; ac a'i gosododd ef yn ei in a clean linen cloth, and laid
fêdd newydd ei hun, yr hwn a it in his own new tomb, which

dorrasai efe yn y graig: ac a he had hewn out in the rock;

dreiglodd faen mawr wrth ddrws and he rolled a great stone to
y bedd, ac a aeth ymaith. Ac yr the door of the sepulchre, and
oedd yno Mair Magdalen, a Mair departed. And there was Mary
arall, yn eistedd gyferbyn â'r Magdalene, and the ether Mary,
bedd. A thrannoeth, yr hwn sitting over against the sepul-
sydd ar ol y darpar-wyl, yr ym- chre. Now the next day that
gynhullodd yr arch-offeiriaid a'r followed the day of the prepa-
Phariseaid at Pilat, gan ddywed- ration, the chief priests and
yd, Arglwydd, y mae yn gof Pharisees came together unto
fennym ddywedyd o'r twyllwi Pilate, saying, Sir, we remem-
wnnw, ac efe etto yn fyw, ber that that deceiver said,
Wedi tridiau y cyfodaf. Gor- while he was yet alive, After
chymyn gan "hynny gadw 'r three days I will rise again.
bedd yn ddi'ogel hyd y trydydd Command therefore that the
dydd; rhagdyfod eiddisgyblion o sepulchre be made sure until
hyd nos, a'i ladratta ef, a dywed- the third day, lest his disciples
yd wrth y bobl, Efe a gyfododd o come by night and steal him
feirw a bydd yr amryfusedd di-
: away, and say unto the people,
weddaf vn waeth nâ'r cyntaf. A He is risen from the dead: so
dywedodd Pilat wrthynt, Y mae the last error shall be worse
gennych wyliadwriae'th ; ewch, than the first. Pilate said unto
gwnewch mor ddi'ogel ag y medr- them, Ye have a watch ; go your
och. A hwy a aethant ac a way, make it as sure as you
wnaethant y bedd yn ddi'ogel, can. So they went and made
ac a seliasant y maen, gyd'â'r the sepulchre sure, sealing the
wyliadwriaeth. stone,and setting a watch.

DYDD PASG. EASTER-DAY.

If Ar Foreol Weddi, yn IWr Psalm, If At Morning Prayer, instead of the
Deuwch, canwn Arglw}'dd,
i'r Psalm, O come, let us sing, c|c
&c. y cenir, neu y dywedir, yr these Anthems shall be sung or
Anthemau hyn. said.

CHRIST ein Pasg ni a aberth- CHRIST our passover is sa-

J wyd drosora ni : am hynny crificed for us : therefore
cadwn wyl; let us keep the feast
 ;

BYDD PASG.
Nid â hên lefain, nac â lefain Not with the old leaven, nor
malais a drygioni : ond â bara with the leaven of malice and
croyw purdeb a gwirionedd. wickedness but with the
: un-
1 Cor. v. 7. leavened bread of sincerity and
truth. 1 Cor. v. 7.
CHRIST, wedi cyfodi oddi wrth
J y meirw, ni bydd marw CHRIST
being raised from
mwyach nid arglwyddiaetha
: the dead dieth no more :
marwolaeth arno mwyach. death hath no more dominion
Canys fel y bu efe farw, efe a over him.
fu farw unwaith i bechod ac For in that he died, he died
:

fel y mae yn byw, byw y mae i unto sin once : but in that he
Dduw. iiveth, he liveth unto God.
Felly chwitbau hefyd, cyfrif- Likewise reckon ye also your-
wch eich hunain yn feirw i selves to be dead indeed unto
bechod eithr yn fyw i Dduw, sin
: but alive unto God through
:

yng Nghrist Iesu ein Har- Jesus Christ our Lord. Rom.
glwydd. lihuf. vi. 9. vi. 9.

CRIST a gyfodwyd oddi wrth CHRIST is risen from the

y meirw ac a wnaed yn
: dead and become the first- :

flaen-ífiwyth y rhai a hunasant. fruits of them that slept.

Canys gan fod marwolaeth For since by man came death :

trwy ddyn trwy ddyn hefyd y by man came also the resurrec-
:

mae adgyfodiad y meirw. tion of the dead.

Oblegid, megis yn Adda y For as in Adam all die even :

mae pawb yn meirw felly so in Christ shall all be made

:

hefyd yng Nghrist y bywhéir alive. 1 Cor. xv. 20.

pawb. 1 Cor. xv. 20. Glory be to the Father, and
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab: to the Son and to the Holv :

ac i'r Yspryd Glân ; Ghost

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning,
y mae yr awr hon, ac y bydd yn is now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen, without end. Amen.
: j

Y Colect. The Collect.

HOLL-alluog Dduw,vr hwn, ALMIGHTY God, who

trwy dy unig-anedig Fab through thine only-begot-
Iesu Grist, a orchfygaist angau, ten Son Jesus Christ hast over-
ac a agoraist i ni borth y bywyd come death, and opened unto
tragywyddol; Yn ufudd yr attol- us the gate of everlasting life;
ygwn i ti, megis (trwy dy ras We humbly beseech thee, that,
hyspysol yn ein rhag-flaenu) yr as by thy
special grace prevent-
wyt yn peri deisyfiadau da i'n ing us thou dost put into our
meddyliau ; felly, trwy dy ddyfal minds good desires, so by thy
gymmorth, allu o honom eu continual help we may bring
dwyn i berffeithrwydd cyflawn, the same to good effect ; through
trwy Iesu Grist ein Harglwydd; Jesus Christ our Lord, who liv-
yr hwn sydd yn byw ac yn eth and reigneth with thee and
teyrnasu gyd â thydi a'r Yspryd the Holy Ghost, ever one God,
Glân, byth yn un Duw, heb world without end. Amen.
drangc na gorphen. Amen.

DYDD
Yr Epistol. Col. iii. 1.
OS cyd-gyfodasoch
Christ, ceisiwch y pethau
gyd
sydd uchod, He mae Crist yn eis-
tedd ar ddeheulaw Duw. Rhodd-
wch eich serch ar bethau sydd
uchod, nid ar bethau sydd ar
y ddaear: canys meirw ydych,
a'ch bywyd a guddiwyd gyd â
Christ yn Nuw. Pan ymddang-
oso Crist, ein bywyd ni, yna
hefyd yr ymddangoswch chwi-
thau gyd âg ef mewn gogoniant.
Marwhéwch gan hynny eich
aelodau y rhai sydd ar y ddaear
godineb, aflendid, gwn, dryg-
chwant, a chybydd-dod, yr hon
sydd eilun-addoliaeth o achos
: is
yr hyn bethau y mae digofaint
Duw yn dyfod ar blant yr
anufudd-dod. Yn y rhai hefyd
y rhodiasoch chwithau gynt, pan
oeddych yn byw ynddynt.
Yr St. loan xx. i.
Efengyl.
YUydd cyntaf o'r wythnos
Mair Magdalen a ddaeth y
bore, a hi etto yn dywyll, at y
bedd ; ac a welodd y maen wedi
ei dynnu ymaith oddi ar y bedd.
Yna y rhedodd hi, ac a ddaeth
at Simon Petr, a'r disgybl arall
yr hwn yr oedd yr Iesu yn ei
garu, ac a ddywedodd wrthynt,
Hwy a ddygasant yr Arglwydd
ymaith o'r bedd, ac ni wyddom
ni pa le y dodasant ef. Yna
Petr a aeth allan, a'r disgybl
arall, a hwy a ddaethant at
y
bedd : ac a redasant ill dau
ynghýd ; a'r disgybl arall a red-
odd o'r blaen yn gynt nà Phetr,
ac a ddaeth yn gyntaf at y bedd.
Ac wedi iddo grymmu, efe a
ganfu y Ui'einiau wedi eu gosod
erhynny nid aeth efe i mewn.
Yna y daeth Simon Petr yn ei
ganlyn ef ; ac a aeth i mewn i'r
^bedd, ac a ganfu y Ui'einiau wedi
eu gosod ; a'r napcyn a fuasai am
ei ben ef, wedi ei osod, nid gyd â'r
Ui'einiau, ond o'r neilldu, wedi ei
;
;
PASG.
The Epistle. Col. iii. 1.
â ye then be risen with
IFChrist, seek those things
which are above, where Christ
sitteth on the right hand of God.
Set your affection on things
above, not on things on the
earth :For ye are dead, and
your life is hid with Christ in
God. When Christ, who is our
life, shall appear, then shall ye
also appear with him in glory.
Mortify therefore your mem-
bers which are upon the earth ;
fornication, uncleanness, inor-
dinate affection, evil concupis-
cence, and covetousness, which
idolatry : For which things'
sake the wrath of God cometh
on the children of disobedience.
In the which ye also walked
some time, when ye lived in
them.
The Gospel. St. John xx. 1.
rpHE first day of the week
-L cometh Mary Magdalene
early,when it was yet dark, un-
to the sepulchre, and seeth the
stone taken away from the se-
pulchre. Then she runneth and
cometh to Simon Peter, and to
the other disciple whom Jesus
loved, and saith unto them,
They have taken away the Lord
out of the sepulchre, and we
know not where they have laid
him. Peter therefore went
forth, and that other disciple,
and came to the sepulchre. So
they ran both together; and
the other disciple did outrun
Peter, and came first to the se-
pulchre and he, stooping down
;
and looking in, saw the linen
clothes lying; yet went he not
in. Then cometh Simon Peter
following him, and went into
the sepulchre, and seeth the
linen clothes lie ; and the nap-
kin that was about his head,
not lying with the linen clothes,
 n

Dgdd Lhin Pasg.

blygu, mewn lie arall. Yna yr but wrapped together in a place

aeth y disgybl arall hefyd i by itself. Then went in also
mewn, yr hwn a ddaethai yn that other disciple which came
gyntaf at y bedd ; ac a welodd, first to the sepulchre, and he
ac a gredodd. Canys hyd yn hyn saw, and believed. For as yet
ni wyddent yr ysgrythyr, fod yn they knew not the Scripture,
rhaid iddo gyfodi o feirw. Yna that he must rise again from the
y disgyblion a aethant ymaitb dead. Then the disciples went
drachefn at yr eiddynt. away again unto their own home.
Dydd Llun Pasg. Monday in Easter-week.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn, ALMIGHTY God, who
trwy dy unig-anedig Fab through thy cnly-begotten
Iesu Grist, a orchfygaist angau, Son Jesus Christ hast overcome
ac a agoraist i ni borth y bywyd death, and opened unto us the
tragywyddol ; Yn ufudd yr attol- gate of
everlasting life; We
ygwn i ti, megis (trwy dy ras numbly beseech thee, that, as
hyspysol yn ein rhag-flaenu) yr by thy grace preventing
special
wyt yn peri deisynadau da i'n us thou dost put into our minds
meddyliau; felly, trwy dy ddyfal good desires, so by thy conti-
gymmorth, allu o honoin eu dwy nual help we may bring the
i berfFeithrvvydd cyflawn, trwy same to good effect ; through
Iesu Grist ein Harglwydd; yr Jesus Christ our Lord, who liv-
hwn sydd yn byw ac yn teyrnasu eth and reiirneth with thee and
gyd à thydi a'r Yspryd Glân, the Holy Ghost, ever one God,
byth yn un Duw, heb drangc na world without end. Amen.
gorphen. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. x. 34. For the Epistle. Acts x. 34.

PETR a agorodd enau, ac a PETER

ei opened his mouth,
ddy wedodd, Yr wyf yn deall and said, Of a truth I per-
mewn gwirionedd, nad ydyw ceive that God is no respecter
Duw dderbyniwr wyneb; ond of persons; but in every nation
ym mhob cenhedl, y neb sydd he that feareth him, and work-
yn ei ofni ef, ac yn gweithredu eth righteousness, is accepted
cyfiawnder, sy gymmeradwy gan- with him. The word which
ddo ef. Y gair yr hwn a an- God sent unto the children of
fonodd i Duw blant Israel,
gan Israel, preaching peace by Jesus
bregethu tangnefedd trwy Iesu Christ (he is Lord of all ;) that
;

Grist : (efe y w Arglwydd pawb word (I say) ye know, which

oil:) chwychwi a wyddoch y gair was published throughout all
a fu yn noil Judea, gan ddech- Judaea, and began from Galilee,
reu o Galilea, wedi y bedydd a after the baptism which John I

bregethodd loan y modd yr

: preached how God anointed
:

enneiniodd Duw Iesu o Nazareth Jesus of Nazareth with the

à'r Yspryd Glàn, ac â nerth ; yr Holy Ghost, and with power;
hwn a gerddodd o amgylch gan who went about doing good,
wneuthur daioni, ac iachâupawb and healing all that were op-
a'roedd wedi eu gorthrymmu pressed of the devil : for God
gan ddiafol oblegid yr oedd
: was with him. And we are
Duw gyd âg ef. A ninnau ydym witnesses of all things which
 :

Dydd Llun Pasg.

dystion o'r pethau oil a wnaeth he did, both in the land of

efe, yngwlàd yr Iuddewon, ac yn the Jews, and in Jerusalem ;
Jerusalem ; yr hwn a laddasant, whom they slew, and hanged
ac a groeshoeliasant ar bren : on a tree Him God raised
:

hwn a gyfododd Duw y tryd- up the third day, and shewed

ydd dydd, ac a'i rhoddes ef i'w
wneuthur yn amlwg ; nid i'r bobl
oil, eithr i'r tystion etholedig o'r
blaen gan Dduw ; set" i ni, y rhai
a fwyttasom ac a yf'asom gyd âg
ef wedi ei adgyfodi ef o feirw.
Ac efe a orchymynodd i ni
bregethu i'r bobl, a thystiolaethu
mai efe yw'r hwn a ordeiniwyd
gan Dduw yn Farnwr byw a
raeirw. I hwn y mae'r holl
brophwydi yn dwyn tystiolaeth,
y derbyn pawb a gredo ynddo
ef faddeuant pechodau, trwy ei
Enw ef.
Yr Efengyl. St. Luc
him openly ; not to all the peo-
ple, but unto witnesses chosen
before of God, even to us, who
did eat and drink with him
after he rose from the dead.
And he commanded us to preach
unto the people, and to testify
that it is he who was ordained
of God to be the Judge of
quick and dead. To him give
all the prophets witness, that
through his Name whosoever
believeth in him shall receive
remission of sins.
The Gospel. St. Luke xxiv. 13.
xxiv. 13.

WELÉ, dau o honynt oedd EHOLD, two of his disci-

yn myned y dydd hwnnw B' ples went that same day
i dref a'i henw Emmäus, yr to a village called Emmaus,
hon oedd ynghylch trugain ystâd which was from Jerusalem a-
oddi wrth Jerusalem. Ac yr bout threescore furlongs. And
oeddynt hwy yn ymddiddan â'u they talked together of all these
gilydd am yr holl bethau hyn a things which had happened.
ddigwyddasent. A bu, fel yr And it came to pass, that while
oeddynt yn ymddiddan, ac yn they communed together, and
ymofyn á'u gilydd, yr Iesu ei reasoned, Jesus himself drew
hun hefyd a nesaodd, ac a aeth near, and went with them. But
gyd à hwynt Eithr eu llygaid their eyes were holden, that
hwynt a attaliwyd, fel na's ad- they should not know him.
waenent ef. Ac efe a ddywedodd And he said unto them, What
wrthynt, Pa ryw ymadroddion manner of communications are
yw y rhai hyn yr ydych yn eu these that ye Have one to an-
bwrw at eu gilydd, dan rodio, other, as ye walk, and are sad ?
ac yn wyneb-drist ? Ac un o And the one of them, whose
honynt, a'ienw Cleopas, gan name was Cleopas, answering,
atteb, a ddywedodd wrtho, A said unto him, Art thou only
wyt ti yn unig yn ymdeithydd a stranger in Jerusalem, and
yn Jerusalem, ac ni wybuost y hast not known the things which
pethau a wnaethpwyd ynddi hi are come to pass there in these
yn y dyddiau hyn ? Ac efe a days ? And he said unto them,
ddywedodd wrthynt, Pa bethau? What things? And they said
Hwythau a ddywedasant WTtho, unto him, Concerning Jesus of
Y pethau ynghylch Iesu o Na- Nazareth, who was a prophet
zareth, yr hwn oedd wr o bro- mighty in deed and word, be-
phwyd galluog mewn gweithred foreGod and all the people
a gair, ger bron Duw a'r holl And how the chief priests and

bobl ; a'r modd y traddododd
yr
arch-offeiriaid a'n llywodraeth-
wr ni ef i farn marwolaeth, ac
a'i croeshoeliasant ef. Ond yr
oeddym ni yn gobeithio mai efe
oedd yr hwn a waredai'r Israel
ac heblaw hyn oil, heddyw yw'r
trydydd dydd, er pan wnaeth-
pwyd y pethau byn. A hefyd,
rhai gwragedd o honom ni a'n
dychrynasant ni, gwedi iddynt
fod yn fore wrth y bedd ; a phan
na chawsant ei gorph ef, bwy a
ddaethant, gan ddywedyd, weled
o bonynt weledigaeth o angylion,
y rhai a ddywedent ei fod ef yn
fyvv. A rhai o'r rhai oedd gyd â
nyni a aethant at y bedd, ac a
gawsant felly fel y dywedasai y
gwragedd ; ond ef
Ac efe a ddywedodd wrthynt,
ynfydion, a hwyrfrydig o galon
i gredu'r holl bethau a ddywed-
odd y prophwydi onid oedd raid!
i Grist dd'ioddef
y pethau hyn,
a myned i mewn i'w ogoniant?
A chan ddechreu ar Moses, a'r
holl brophwydi, efe a esponiodd
iddynt yn yr holl ysgrythyrau y
pethau am dano ei hun. Ac yr
oeddynt yn nesâu i'r dref lie yr
oeddynt yn myned; ac yntau a
gymmerth arno ei fod yn myned
ym mhellach. A hwy a'i cym-
mellasant ef, gan ddywedyd,
Aros gyd â ni ; canys y mae hi
yn hwyrhâu, a'r
fod. Ac efe a aeth
gyd â hwynt. A darfu, ac efe yn
eistedd gyd â hwynt, efe a gym-
merodd fara, ac a'i bendithiodd,
ac a'i torrodd, ac a'i rhoddes
iddynt. A'u llygaid hwynt a
agorwyd, a hwy a'i hadnabuant
ef : ac efe a ddiflannodd allan o'u
golwg hwynt. A hwy a ddywed-
asant wrth eu gilydd, Onid oedd
ein calon ni yn llosgi ynom, tra'r
ydoedd efe yn ymddiddan â ni
ar y fFordd, a thra'r ydoedd efe
yn agoryd i ni'r ysgrythyrau ? A
: ;
Dydd Llun Pasc/.
our rulers delivered him to be
condemned to death, and have
crucified him. But we trusted
that it had been he which
should have redeemed Israel :
and besides all this, to-day is
the third day since these things
were done. Yea, and certain
women of our company
also
made us astonished, which were
early at the sepulchre; and
when they found not his body,
they came, saying, that they
had also seen a vision of an-
gels, which said that he was
alive. And certain of them
which were with us went to
the sepulchre, and found it
even so as the women had
ni's gwelsant. said ; but him they saw not.
O Then he said unto them, O
fools, and slow of heart to be-
lieve all that the prophets have
spoken :ought not Christ to
have suffered these things, and
to enter into his glory ? And
beginning at Moses, and all the
prophets, he expounded unto
them in all theScriptures
the things concerning himself.
And they drew nigh unto
the village whither they went
and he made as though he
would have gone further but :
they constrained him, saying,
Abide with us, for it is to-
dydd yn dar- wards evening, and the day is
i mewn i aros far spent. And he went in to
tarry with them. And it came
to pass, as he sat at meat with
them, he took bread, and bless-
ed it, and brake, and gave to
them. And their eyes were
opened, and they knew him,
and he vanished out of their
sight. And they said one to
another, Did not our heart burn
within us, while he talked with
us by the way, and while he
opened to us the Scriptures?
And they rose up the same
 :

Dydd Marvrih Pasc/.

hwy a godasant yr awr honno, hour, and returned to Jerusa-

ac a ddychwelasant i Jerusalem, lem, and found the eleven ga-
ac a gawsant yr un ar ddeg wedi thered together, and them that
ymgasglu ynghd, a'r sawl oedd were with them, saying, The
gyd â hwynt, yn dywedyd, Yr Lord is risen indeed, and hath
Arglwydd a gyfododd yn wir, appeared to Simon. And they
ac a ymddangosodd i Simon. A told what things were done
hwythau a adroddasant y pethau in the way, and how he was
a wnaethesid ar y ffbrdd, a pha known of them in breaking of
fodd yr adnabuwyd ef ganddynt bread.
wrth dorriad y bara.

Dydd Mawrth Pasg. Tuesday in Easter-week.

Y Colect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn,
trvvy dy unig-anedig Fab
Iesu Grist, a orchfygaist angau,
ac a agoraist i ni bortb y bywyd
tragy wyddol ; Yn ufudd yr attol-
ygwn i ti, megis (trwy dy ras
hyspysol yn ein rbag-flaenu) yr
wyt yn peri deisyfiadau da i'n
meddyliau; felly, trwy dy ddyfal
gymmortb, allu o honom eudwyn
i berffeithrwydd cyflawn, trwy
Iesu Grist ein Harglwydd ; yr
hwn sydd yn byw ac yn teyrnasu
gyd â thydi a'r Yspryd Glàn,
byth yn un Duw, heb drangc na
gorphen. Amen.
Yn lie yr Epistul. Act. xiii. 26.
HA wr f'rodyr, plant o genedl
Abraham, yn eich a'r rhai
plith sydd yn ofni Duw, i chwi
y danfonwyd gair yr iachawdwr-
iaeth hon canys y rhai oedd yn
: dwell at Jerusalem, and their
preswylio yn Jerusalem, a'u ty-
wysogion, heb adnabod hwn, na
Ueferydd y prophwydi y rhai a
ddarllenid bob sabbath, gan ei
farnu ef, a'u cyflawn asant.
er na chawsant ynddo ddim achos
angau, hwy a ddymunasant ar
Pilat ei ladd ef. Ac wedi
gwblhâu pob peth a'r
asid am dano ef, hwy
asant ef oddi ar y pren, ac
asant mewn bedd. Eithr
cyfododd ef oddi wrth y meirw:
ir
hwn a welwyd dros ddyddiau
iwer gan y rhai a ddaethenti fynu
The Collect.
ALMIGHTY God, who
through thy only - begotten
Son Jesus Christ hast overcome
death, and opened unto us the
gate of everlasting life ; We
humbly beseech thee, that, as
by thy special grace preventing
us thou dost put into our minds
good desires, so by thy conti-
nual help we may bring the
same to good effect ; through
Jesus Christ our Lord, who liv-
eth and reigneth with thee and
the Holy Ghost, ever one God,
world without end. Amen.
For the Epistle. Acts xiii. 26.
MEN and brethren, children
of the stock of Abraham,
and whosoever among you fear-
eth God, to you is the word of
this salvation sent. For they that
rulers, because they knew him
not, nor yet the voices of the
prophets which are read every
sabbath-day, they have fulfilled
Ac them in condemning him. And
though they found no cause of
death in him, yet desired they
iddynt Pilate that he should be slain.
a ysgrif'en- And when they had fulfilled all
a'i ciisgyn- that was written of him, they
a'i dod- took him down from the tree,
Duw a'i and laid him in a sepulchre. But
God raised him from the dead
and he was seen many days of
them which came up with him
 Bydd Mawrth Pasg.
gyd àg ef o Galilea i Jerusalem, from Galilee to Jerusalem, who
y rhai sy dystion iddo wrth y are his witnesses unto the peo-
bobl. Ac yr ydym ni yn efangylu ple. And we declare unto you
i chwi yr addewid a wnaed i'r glad tidings, how that the pro-
tadau, ddarfod i Dduw gyflawni mise which was made unto the
hwn i ni eu plant hwy, gan iddo fathers, God hath fulfilled the
adgyfodi'r Iesu : megis ag yr same unto us their children, in
ysgrifenwyd yn yr ail Psalm, Fy that he hath raised up Jesus
Mab i ydwyt myfi heddyw
ti; again ; as it is also written in
a'th genhedlais. Ac am
iddo ei the second Psalm, Thou art my
gyfodi ef o'r meirw, nid i ddy- Son, this day have I begotten
chwelyd mwy i lygredigaeth, y thee. And as concerning that
dywedodd fel hyn ; Rhoddaf i he raised him up from the dead,
chwi sicr drugareddau Dafydd. now no more to return to cor-
Ac am hynny y mae yn dywedyd ruption, he said on this wise, I
mewn Psalm arall, Ni adewi i'th will give you the sure mercies
Sanct weled llygredigaeth. Canys of David. Wherefore he saith
Dafydd, wedi iddo wasanaethu also in another Psalm, Thou
ei genhedlaeth ei hun trwy ew- shalt not suffer thine Holy One
yllys Duw, a hunodd, ac a to see corruption. For David,
ddodwyd at ei dadau, ac a wel- after he had served his own ge-
odd lygredigaeth. Eithr yr hwn neration by the will of God, fell
a gyfododd Duw, ni welodd lygr- on sleep, and was laid unto his
edigaeth. Am hynny bydded fathers, and saw corruption But :

hyspys i chwi, ha wýr frodyr, he whom God raised again saw

mai trwy hwn yr ydys yn preg-
ethu i chwi faddeuant pechodau.
A thrwy hwn y cyfiawnhéir pob
un sydd yn credu, oddi wrth
yr holl bethau y rhai ni allech
trwy gyfraith Moses gael eich
cyflawnhàu oddi wrthynt. Gwyl-
iwch gan hynny, na ddêl arnoch
no corruption. Be it known unto
you therefore, men and brethren,
that through this man is preach-
ed unto you the forgiveness of
sins :and by him all that be-
lieve are justified from all things,
from which ye could not be jus-
tified by the law of Moses. Be-

y peth a ddywedwyd yn y pro- ware therefore, lest that come

phwydi ; Edrychwch, O ddir- upon you which is spoken of
mygwr, a rhyfeddwch, a diflen- in the prophets ; Behold, ye de-
nwch canys yr wyfyn gwneuth-
: spisers, and wonder, and perish :

ur gweithred yn eich dyddiau, for I work a work in your days,

gwaith ni chredwch ddim, er i a work which ye shall in no
neb ei ddangos i chwi. wise believe, though a man de-
clare it unto you.
Yr Efengyl. St. Luc xxiv. 36.
The Gospel. St. Luke xxiv. 36.
YR Iesu
ynghanol
ei hun
ei
a safodd
ddisgyblion,
JESUS himself stood in the
midst of them, and saith
ac addywedodd wrthynt, Tang- unto them, Peace be unto you.
nefedd i chwi. Hwythau, wedi But they were terrified and
brawychu, ac ofni, a dybiasant affrighted, and supposed that
weled o honynt yspryd. Ac efe a they had seen a spirit. And he
ddywedodd wrthynt, Paham y'ch said unto them, Why are ye
trallodir ? a phaham y mae medd- troubled, and why do thoughts
yliau yn codi yn eich calonnau ? arise in your hearts ? Behold
 ;

Y Sul cyntaf gwedi'r Pasg.

Edrychwch fy nwylaw a'm traed, my hands and my feet, that it

mai myfi fy hun ydy w teimlwch

: is
fi, a gwelwch ; canys nid oes gan
yspryd gnawd ac esgyrn, fel y
gwelwch fod gennyf fi. Ac wedi
iddo ddywedyd hyn, efe a ddang-
osodd iddynt ei ddwylaw a'i
draed. Ac, ahwy etto heb gredu
gan lawenydd, ac yn rhyfeddu,
efe a ddywedodd wrthynt,
gennych chwi yma ddim bwyd?
A hwy a roisant iddo ddarn o
bysgodyn wedi ei rostio, ac o
ddil mel. Yntau a'i cymmerodd,
ac a'i bwyttaodd yn eu gydd
hwynt. Ac efe a ddywedodd
wrthynt, Dyma'r geiriau a ddy-
wedais i wrthych, pan oeddwn
etto gyd â chwi, bod yn rhaid
cyflawni pob peth a ysgrifen-
wyd ynghyfraith Moses, a'r Pro-
phwydi, a'r Psalmau, am
fi. Yna yr agorodd efe eu deall
hwynt, fel y deallent yr ys-
grythyrau. Ac efe a ddywedodd
wrthynt, Felly yr ysgrifenwyd,
ac felly yr oedd raid i Grist
ddi'oddef, a chyfodi o feirw y
trydydd dydd; a phregethu edi-
feirwch a maddeuant pechodau
yn ei enw ef ym mhlith yr holl
genhedloedd, gan ddechreu yn
Jerusalem. Ac yr ydych chwi
yn dystion o'r pethau hyn.
I myself : handle me, and
see ; for a spirit hath not flesh
and bones, as ye see me have.
And when he had thus spoken,
he shewed them his hands and
his feet. And while they yet
believed not for joy, and won-
dered, he said unto them, Have
A oes ye here any meat? And they
gave him a piece of a broiled
fish, and of an honey-comb.
And he took it, and did eat be-
fore them. And he said unto
them, These are the words
which I spake unto you, while
I was yet with you, that all
things must be fulfilled which
were written in the law of
Moses, and in the Prophets,
and in the Psalms concerning
danaf me. Then opened he their un-
derstanding, that they might
understand the Scriptures, and
said unto them, Thus it is
written, and thus it behoved
Christ to suffer, and to rise
from the dead the third day
and that repentance and remis-
sion of sins should be preach-
ed in his Name among all na-
tions, beginning at Jerusalem.
And ye are witnesses of these
things.

Y Sul cyntaf gwedi'r Pasg. The first Sunday after Easter.

Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dad, yr hwn a ALMIGHTY Father, who
roddaist dy un Mab i farw hast given thine only Son
dros ein pechodau, ac i gyfodi to die for our sins, and to rise
drachefn er ein cyfiawnhàd ; again for our justification ;
Caniattà i ni felly fwrw ymaith Grant us so to put away the
surdoes drygioni ac an wi redd, fel leaven of malice and wicked-
y gallom yn wastad dy wasan- ness, that we may alway serve
aethu di mewn purdeb buchedd thee in pureness of living and
a gwirionedd ; trwy haeddedig- truth ; through the merits of
aethau dy un Mab Iesu Grist ein the same thy Son Jesus Christ
Harglwydd. Amen. our Lord. Amen.
Yr Epistol. 1 St. loan v. 4. The
BETH bynnag a aned o Dduw,
y mae yn gorchfygu'r byd ; w Epistle.
"HATSOEVER
of
1 St.

God overcometh
John v. 4.
is born
the
 Y Sul cyntaf gwedi'r Peng.
a hon yw'r oruchafiaeth sydd yn world ; and this is the vic-
gorchfygu'r byd, sef ein ffydd ni. tory that overcometh the world,
Pwy yw'r hwn sydd yn gorch- even our faith. ^Yho is he
fygu'r byd, ond yr hwn sydd yn that overcometh the world, but
credu mai Iesu yw Mab Duw? he that believeth that Jesus is
Dyma yr hwn a ddaeth trwy the Son of God ? This is he
ddwfr a gwaed, sef Iesu Grist; that came by water and blood,
nid trwy ddwfr yn unig, ond trwy even Jesus Christ; not by wa-
ddwfr a gwaed a'r Yspryd yw'r : ter only, but by water and
hwn sydd yn tystiolaethu; oblegid blood and it is the Spirit that
:

yr Yspryd sydd wirionedd. O- beareth witness, because the

blegid y mae tri yn tystiolaethu Spirit is truth. For there are
yn y nef ; y Tad, y Gair, a'r Ys- three that bear record in hea-
pryd Glàn a'r tri hyn un ydynt.
: ven, the Father, the Word,
Ac y mae tri yn tystiolaethu ar y and the Holy Ghost and these :

ddaear ; yr yspryd, a'r dwfr, a'r three are one. And there are
gwaed a'r tri hyn, yn un y maent
: three that bear witness in earth,
yn cy ttuno. Os tystiolaeth dynion the spirit, and the water, and
yr ydym yn ei dderbyn, y mae the blood and these three a-
:

tystiolaeth Duw yn fwy canys : gree in one. If we receive the

hyn yw tystiolaeth Duw, yr hon witness of men, the witness of
a dystiolaethodd efe am ei Fab. God is greater : for this is the
Yr hwn sydd yn credu ym Mab witness of God, which he hath
Duw, sy ganddo y dystiolaeth testified of his Son. He that
ynddo ei hun yr hwn nid y w yn
: believeth on the Son of God
credu Dduw, a'i gwnaeth ef yn
i hath the witness in himself: he
gelwyddog ; oblegid na chredodd that believeth not God hath
y dystiolaeth a dystiolaethodd made him a liar, because he
Duw am Fab. A hon yw'r
ei believeth not the record that
dystiolaeth Roddi o Dduw i ni
; God gave of his Son. And this
fywyd tragywyddol a'r bywyd : is the record, that God hath
hwn sydd yn ei Fab ef. Yr hwn given to us eternal life ; and
y mae y Mab ganddo, y mae y this life is in his Son. He that
bywyd ganddo ; a'r hwn nid yw hath the Son hath life ; and he
ganddo Fab Duw, nid oes ganddo that hath not the Son hath not
fywyd. life.
Yr Efengyl. St loan xx. 19. The Gospel. St. John xx. 19.

YNA, a hi yn hwyr, y dydd

cyntaf hwnnw o'r wythnos,
THE same day at evening,
being the first day of the
a'r drysau yn gauad, lie yr oedd week, when the doors were
Ídisgyblion wedi ymgasglu yng- shut, where the disciples were
drhag ofn yr Iuddewon, daeth assembled for fear of the Jews,
yr Iesu, ac a safodd yn y canol, came Jesus and stood in the
ac a ddywedodd wrthynt, Tang- midst, and saith unto them,
nefedd i chwi. Ac wedi iddo ddy- Peace be unto you. And when
wedyd hyn, efe a ddangosodd he had so said, he shewed un-
iddynt ei ddwylaw a'i ystlys. to them his hands and his
Yna'r disgyblion a lawenychas- side. Then were the disciples
ant, pan welsant yr Arglwydd. glad when they saw the Lord.
Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt Then said Jesus to them again,
drachefn, Tangnefedd i chwi : Peace be unto you As my
:
 :. ;

Yr ail Sul çwedi'r Pass;.

megis y danfonodd y Tad fi, yr Father hath sent me, even so
wyf finnau yn eich ilanton chwi. send I you. And when he
Ac wedi iddo ddywedyd hyn, had said this, he breathed on
efe a anadlodd arnynt, ac a ddy- them, and saith unto them, Re-
vvedodd wrthynt, Derbyniwch yr ceive ye the holy Ghost. Whose-
Yspryd Glân. Pwy bynnag y soever sins ye remit, they are
maddeuoch eu pechodau, madd- remitted unto them ; and whose-
euir iddynt; a'r eiddo pwy byn- soever sins ye retain, they are
nag a attalioch, hwy a attaliwyd. retained.

Yr ail Sul gwedVr Pasg. The second Sunday after Easter.

Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who hast
a roddaist dy un Mab i ni given thine only Son to be
yn aberth dros bechod, ac hefyd unto us both a sacrifice for sin,
yn esampl o fuchedd dduwiol ; and also an ensample of godly
Dyro i ni ras, fel y gallom byth life ; Give us grace that we may
yn ddi'olchgar dderbyn ei an- always most thankfully receive
nhraethol lesâd hynny; ac hefyd that bis inestimable benefit, and
beunydd ymrôi i ganlyn bendig- also daily endeavour ourselves to
edig lwybrau ei wir lanaf fuch- follow the blessed steps of his
edd ef ; trwy yr un Iesu Grist most holy life; through the same
ein Harglwydd. Amen. Jesus Christ our Lord. Amen.
Yr Epistol. 1 St. Petr ii. 19. The Epistle. 1 St. Pet. ii. Ii).

HYN herwydd
o
sy rasol, os yw neb
cydwybod i
I^HIS
. man
is thank- worthy,
for conscience toward
if a

Dduw yn dwyn tristwch, gan God endure grief, suffering

ddi'oddef ar gam. Oblegid pa wrongfully. For what glory is
glod yw, os pan bechoch, a chael it, if, when ye be
buffeted for
eich cernodio, y byddwch dda your faults, ye shall take it pa-
eich amynedd? eithr os, a chwi tiently ? But if, when ye do
yn gwneuthur yn dda, ac yn well, and suffer for it,ye take
dioddef, y byddwch dda eich it patiently ; this is acceptable
amynedd, hyn sy rasol ger bron with God. For even hereunto
Duw. Canys i hyn y'ch galwyd were ye called because Christ
:

hefyd ; oblegid Crist yntau a also suffered for us, leaving us

ddì'oddefodd drosom ni, gan adael
i ni esampl, fel y canlynech ei ol
ef: yr hwn ni wnaeth bechod,
ac ni chaed twyll yn ei enau : yr
hwn pan ddifenwyd, ni ddifen-
wodd drachefn ; pan ddioddefodd,
nifygythiodd; eithr rhoddodd ar
y neb sydd yn barnu yn gyfiawn
an example, that ye should fol-
low his steps : who did no sin,
neither was guile found in his
mouth : who, when he was re-
viled, reviled not again; when
he suffered, he threatened not ;
but committed himself to him
that judgeth righteously who :

yr hwn ei hun a ddug ein pechod- his own self bare our sins in his
au ni yn ei gorph ar y pren ; fel, own body on the tree, that we,
gwedi ein marw i bechodau, y being dead to sins, should live
byddem byw i gyfiawnder trwy : unto righteousness by whose :

gleisiau yr n wn yr iachawy d ch wi stripes ye were healed. For ye

Canys yr oeddych megis defaid were as sheep going astray
yn myned ar gyfeiliorn ; eithr but are now returned unto the
 ; ;

Y trydydd Sul gwedi'r Pasg.

yn awr chwi a ddychwelwyd at Shepherd and Bishop of your

Fugail ac Esgob eich eneidiau. souls.
Yr Efengyl. St. loan x. 11. The Gospel. St. John x. 11.
CRIST a ddywedodd, Myfi JESUS said, I am the good
yw'r bugail da y bugail da
: shepherd : the good shep-
sydd yn rhoddi ei einioes dros y herd giveth his life for the
defaid. Eithr y gwas cyflog, a'r sheep. But he that is an hire-
hwn nid yw fugail, yr hwn nid ling, and not the shepherd,
eiddo y defaid, sydd yn gweled whose own the sheep are not,
y blaidd yn dyfod, ac yn gadael seeth the wolf coming, and
y defaid, ac yn ffoi; a'r blaidd leaveth the sheep, and fleeth
sydd yn eu bysglyfio hwy, ac yn and the wolf catcheth them,
tarfu 'r defaid. Y
maer gwas and scattereth the sheep. The
cyflog yn íFoi, oblegid mai gwas hireling fleeth, because he is an
cyflog yw, ac nid oes ofal arno am hireling, and careth not for the
y defaid. Myfi yw'r bugail da sheep. I am the good shepherd,
ac a adwaen yr eiddof fi, ac a'm and know my
sheep, and am
hadweinir gan yr eiddof fi. Fel known of mine. As the Father
yr edwyn y Tad fyfi, felly yr knoweth me, even so know I
adwaen innau y Tad : ac yr yd- the Father : and I lay down my
wyf yn rhoddi fy einioes dros y life for the sheep. And other
defaid. Adefaid eraill sy gennyf, sheep I have, which are not of
y rhai nid nt
o'r gorlan hon : y this fold ; them also I must
rhai hynny hefyd sy raid i mi eu bring, and they shall hear my
cyrchu; a'm llais i a wrandawant; voice; and there shall be one
a bydd un gorlan, ac un bugail. fold, and one shepherd.

Y trydydd Sul gwedi V Pasg. Tlie third Sunday after Easter.

Y Colcct. The Collect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who
wyt yn dangos i r sawl shewest to them that be
sydd ar gyfeiliorn, lewyrch dy in error the light of thy truth,
wirionedd, er eu dwyn i ffbrdd to the intent that they may re-
cyfiawnder ; Caniattà i bawb turn into the way of righteous-
a dderbynier i gymdeithas Cref- ness; Grant unto all them that
ydd Grist, allu o honynt ochelyd are admitted into the fellowship
y cyfryw bethau a'r y sydd of Christ's Religion, that they
wrthwyneb i'w profits, a chanlyn may eschew those things that
y sawl bethau oil a'r a fyddo are contrary to their profession,
yn cyttuno â'r unrhyw; trwy and follow all such things as are
ein Harglwydd Iesu Grist. A- agreeable to the same; through
men. our Lord Jesus Christ. Amen.
Tr Ep
Yr Epistol. 1 St. Petr ii. 11. The Epistle. 1 St. Pet. ii. 11.
ANW1
NWYLYD, yr wyf yn DEARLY beloved, I beseech
-tx. attolwg i chwi, megis you as strangers and pil-
di'eithriaid a phererinion, ym-
grims, abstain from fleshly
gedwch wrth chwantau lusts, which war against the
oddi
cnawdol, y rhai sydd yn rhyfela soul; having your conversation
yn erbyn yr enaid ; gan fod à'ch honest among the Gentiles ;
ymarweddiad yn onest ym mysg that, whereas they speak a-
y Cenhedloedd ; fel, lie maent yn gainst you as evil doers, they
 Y trydydd Sul gwedi'r Pasg.
eichgoganu megis drwg-weith-
redwr, y gallont, o herwydd eich
gweithredoedd da a welant, ogon-
eddu Duw yn nydd yr ymweliad.
Yraddarostyngwch oblegid hyn i
bob dynol ordinhâd, o herwydd
yr Arglwydd pa un bynnag ai
: King, as supreme; or unto go-
i'r brenhin, megis goruchaf ; ai
i'r llywiawdwr, megis trwyddo
ef wedi eu danfon, er dial ar y
drwg-weithredwr, a mawl i'r
gweithredwýr da. Canys felly
y mae ewylìys Duw, fod i chwi,
trwy wneuthur daioni, ostegu
anwybcdaeth dynion ffolion
megis yn rhyddion, ac nid â
rhyddiu gennych megis cochl
malais ; eithr fel gwasanaethwr
Duw. Perchwch bawb. Cerwch the brotherhood.
y brawdoliaeth. Ofnwch Dduw. Honour the King.
Anrhydeddwch y brenhin.
Yr Efengyl. St. loan xvi. ] 6.
YR Iesu a ddywedodd wrth
ddisgyblion,Ychydig ennyd,
ac ni'm gwelwch ; a thrachefn,
ychydig ermyd, a chwi a'm gwel-
wch : am fy mod yn myned at
Tad. Amhynny y dywedodd rhai
o'i ddisgyblion wrth eu gilydd,
Beth yw hyn y mae efe yn ei ddy-
wedyd wrthym, Ychydig ennyd,
ac ni'm gwelwch; a thrachefn,
ychydig ennyd, a chwi a'm gwel-
wch ; ac, Am fy mod yn myned at
y Tad ? Am hynny hwy a ddy-
wedasant, Beth y w hyn y mae efe
yneiddywedyd, Ychydig ennyd?
ni wyddom ni beth y mae efe yn
ei ddy wedyd. Yna
y gwybu'r Iesu
eu bod hwy yn ewyllysio gofyn
iddo; ac a ddywedodd wrthynt,
Ai ymofyn yr ydych â'ch gilydd
am hyn, oblegid i mi ddywedyd,
Ychydig ennyd, ac ni'm gwel-
wch ; a thrachefn, ychydig ennyd,
a chwi a'm gwelwch? Yn wir,
yn wir, meddaf i chwi, Chwi a
wylwch, ac a alerwch ; a'r byd a
lawenycha: eithr chwi a fydd-
wch dristion, ond eich tristwch a
droir yn llawenydd. Gwraig wrth
may, by your good works which
they shall behold, glorify God
in the day of visitation. Sub-
mit yourselves to every ordi-
nance of man for the Lord's
sake; whether it be to the
vernours, as unto them that are
sent by him, for the punish-
ment of evil doers, and for the
praise of them that do well.
For so is the will of God, that
with well-doing ye may put to
silence the ignorance of foolish
: men : as free, and not using
your liberty for a cloke of ma-
liciousness; but as the servants
of God. Honour all men. Love
Fear God.
The Gospel. St. John xvi. 16.
ei JESUS said to his disciples,
A little while and ye shall
not see me; and again, a little
while and ye shall see me;
y because I go to the Father.
Then said some of his disci-
ples among themselves, What
is this that he saith unto us,
A while and ye shall not
little
see meand again, a little while
;
and ye shall see me; and, Be-
cause I go to the Father ? They
said therefore, What is this that
he saith, A little while? we
cannot tell what he saith. Now
Jesus knew that they were de-
sirous to ask him, and said
unto them, Do ye enquire a-
mong yourselves of that I said,
A little while and ye shall not
see me ; and again, a little while
and ye shall see me? Verily,
verily I say unto you, That
ye shall weep and lament, but
the world shall rejoice : and ye
shall be sorrowful, but your sor-
row shall be turned into joy.
A woman, when she is in tra-
vail, hath sorrow, because her
L2
 ;
; ;

Y pedwerydd Sul gwedVr Pasg.

esgor sydd mewn
tristwch, am hour is come : but as soon as
ddyfod ei hawr : eithr wedi geni she is delivered of the child,
y plentyn, nid yw hi yn cofio she remembereth no more the
ei gofid mwyach, gan lawenydd anguish, for joy that a man
geni dyn i'r byd. A chwithau is born into the world. And
am hynny ydych yr awrhon ye now therefore have sorrow :
mewn tristwch eithr mi a ym-
: but I will see you again, and
welaf â chwi drachefn ; a'ch your heart shall rejoice, and
calon a lawenycha, a'ch llawen- your joy no man taketh from
ydd ni ddwg neb oddi arnoch. you.

Y pedwerydd Sul gwedVr Pasg. The fourth Sunday after Easte)-.

Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dduw,
u
yn unig bi'au llywodraeth-
afreoluschwantau a gwniau
yr hwn
O Almighty God, who alone
canst order the unruly wills
and affections of sinful men ;
dynion pechadurus ; Caniattâ i'th Grant unto thy people, that
bobl, fod iddynt garu yr hyn yr they may love the thing which
wyt yn ei orchymyn, a deisyfu thou commandest, and desire
yr hyn yr wyt yn ei addaw that which thou dost promise
fel, ym mhlith amrywiol ac ami that so, among the sundry and
ddamweiniau 'r byd, y gallo'n manifold changes of the world,
calonnau gwbl aros yno lie y our hearts may surely there be
mae gwir lawenydd i'w gaffael fixed, where true joys are to be
trwy Iesu Grist ein Harglwydd. found ; through Jesus Christ our
Amen. Lord. Amen.
Yr Epistol. St. Iago i. 17- The Epistle. St. James i. 17.
POB rhoddiad daionus, a phob
rhodd berffaith, oddi uchod
EVERY
good gift, and every
perfect gift is from above,
y mae, yn disgyn oddi wrth Dad and cometh down from the Fa-
y goleuni, gyd â'r hwn nid oes ther of lights, with whom is no
gyfnewidiad, na chysgod tröed- variableness, neither shadow of
igaeth. O'i wir ewyllys yr yn- turning. Of his own will begat
nillodd efe nyni, trwy air y gwir- he us with the Word of truth,
ionedd, fel y byddem ryw flaen- that we should be a kind of
iFrwyth o'i greaduriaid ef. O first-fruits of his creatures.
achos hyn, fy mrodyr anwyl, Wherefore, my beloved bre-
bydded pob dyn esgud i wrando, thren, let every man be swift
d'iog i lefaru, di'og i ddigofaint. to hear, slow to speak, slow to
Canys digofaint gwr nid yw yn wrath ; for the wrath of man
cyflawni cyfiawnder Duw. O her- worketh not the righteousness
wydd paham, rhodd wch heib- of God. Wherefore lay apart
io bob budreddi, a helaeth- all filthiness and superfluity of
rwydd malais ; a thrwy addfwyn- naughtiness, and receive with
der derbyniwch yr impiedig air, meekness the engrafted Word,
yr hwn a ddichon gadw eich which is able to save your
eneidiau. souls.
Yr Efengyl. St. loanxvi. 5. The Gospel. St. John xvi. 5.

YR Iesu a ddywedodd wrth ei

ddisgyblion, Yn awr yr wyf
JESUS said unto his
Now go my way to him
I
disciples,

yn royned at yr hwn hanfon- am that sent me, and none of you

 ;
: ;:

Y pummcd Sul gwedi'r Pasg.

odd ; ac nid yw neb yn asketh me, Whither goest thou ?

o honoch
gofyn i mi, I ba le yr wyt ti yn But, because I have said these
rayned ? eithr am i mi ddy wedyd things unto you, sorrow hath
y pethau hyn i chwi, tristwch a filled your heart. Nevertheless,
lanwodd eich calon. Ond yr wyf I tell you the truth ; it is ex-
fi yn dywedyd gwirionedd i chwi pedient for you that I go away
Biiddiol yw i chwi fy myned i for if I go not away, the Com-
ymaith : canys onid âf fi, ni forter will not come unto you
ddaw y Diddanydd attoch ; eithr but if I depart, I will send him
os mi a âf, mi a'i hanfonaf ef unto you. And when he is
attoch. A phan ddêl, efe a ar- come, he will reprove the world
gyoedda'r byd o bechod, ac o of sin, and of righteousness,
gyfiawnder, ac o farn o bechod, : and of judgement of sin, be-
:

am nad ydynt yn credu ynof fi ; cause they believe not on me

o gyfiawnder, am fy mod yn of righteousness, because I go
myned at fy Nhad, ac ni'm gwel- to my Father, and ye see me
wch i mwyach; o farn, obleg- no more; of judgement, because
id tywysog y byd hwn a farn- the prince of this world is judg-
wyd. Y mae gennyf etto lawer ed. I have yet many things to
o bethau i'w dywedyd i chwi, say unto you, but ye cannot
ond ni ellwch en dwyn yr awrhon. bear them now. Howbeit, when
Ond pan ddêl efe, sef Yspryd y he, the Spirit of truth, is come,
gwirionedd, efe a'ch tywys chwi he will guide you into all truth :

i bob gwirionedd canys ni lefara for he shall not speak of him-

:

o hono ei hun; ond pa bethau self; but whatsoever he shall

bynnag a glywo, a lefara efe, a'r hear, that shall he speak and :

pethau sydd i ddyfod a fynega efe he will shew you things to come.
i chwi. Efe a'm gogonedda i He shall glorify me for he shall :

canys efe a gymmer o'r eiddof, receive of mine, and shall shew
ac a'i mynega a chwi. Yr holl it unto you. All things that the
bethau sydd eiddo'r Tad, ydynt Father hath are mine there- :

eiddof fi o herwydd hyn y fore said I, that he shall take

:

dywedais, mai o'r eiddof fi y of mine, and shall shew it unto

cymmer, ac y mynega i chwi. you.

Ypummed Sul gwedi V

The fifth Sunday after Easter.
Pasg.
Y Colect. The Collect.
OArglwydd, oddi wrth ba un OLord, from whom all good
_
y daw pob daioni Caniattâ things do come; Grant to
;

i ni, dy ufudd weision, allu o us thy humble servants, that

honom, trwy dy sanctaidd ys- by thy holy inspiration we
prydoliaeth di, ieddwl y pethau may think those things that
a fo union; a thrwy dy drugarog be good, and by thy merciful
dywysiad gyflawni yr unrhyw ; guiding may perform the same ;
trwy ein Harglwydd Iesu Grist. through our Lord Jesus Christ.
Amen. Amen.
Yr Epistol. St. Iago i. 22. The Epistle. St. James i. 22.
BYDDWCH wneuthurwyr y BEandye doers of the Word,
gair, ac nid gwrandawr yn not hearers only, de-
unig, gan eich twyllo eich hunain. ceiving your own selves. For if
Oblegid os yw neb yn wrandâwr any be a hearer of the Word,
 : :
Y pummed Sul
y gair, ac heb fod yn wneuthurwr,
y mae hwn yn debyg i wr yn ed-
rycheiwynebpryd naturiol mewn
drych. Canys efe a'i hedrychodd
ei hun, ac a aeth ymaith, ac yn y
man efe a anghofiodd pa fath yd-
oedd. Eithr yr hwn a edrych ar
berffaith gyfraith rhyddid, ac a
barhao ynddi, hwn, heb fod
yn wrandâwr anghofus, ond
gwneuthurwr y weithred, efe a
fydd dedwydd yn ei weithred.
Os yw neb yn eich mysg yn
cymmeryd arno fod yn grefydd-
ol, heb attal ei dafod, ond twyll-
o ei galon hun, ofer yw cref-
ei
ydd hwn. Crefydd bur a dihal-
ogedig ger bron Duw a'r Tad, yw
hyn ; Ymweled â'r amddifaid a'r
gwragedd gweddwon yn eu had-
fyd, a'i gadw ei hun yn ddifrych-
eulyd oddi wrth y byd.
Yr Efengyl. St loan xvi. 23.
YN wir, yn wir, meddaf i
chwi, Pa bethau bynnag a
ofynoch i'r Tad yn fy Enw, efe
a'u rhydd i chwi. Hyd yn hyn
ni ofynasoch ddim yn fy Enw i
gofynwch, a chwi a gewch ; fel y
byddo eich llawenydd yn gyf-
lawn. Y pethau hyn a leferais
wrthychmewn damhegion eithr : in proverbs: the time cometh
y mae yr awr yn dyfod pan na
leferwyf wrthych mewn dam-
hegion mwyach, eithr y myneg-
af i chwi yn eglur am y Tad.
Y dydd hwnnw y gofynwch yn
fy Enw ac nid wyf yn dy wedyd
: that I will pray the Father for
i chwi
y gweddi'af fi ar y Tad
trosoch ; canys y Tad ei hun sydd
yn eich caru chwi, am i chwi fy
ngharu i, a chredu fy nyfod i allan
oddi wrth Dduw. Mi a ddaeth-
um allan oddi wrth y Tad, ac a
ddaethum i'r byd: trachefn, yr
wyf yn gadael y byd, ac yn myned
at y Tad. Ei ddisgyblion a ddy-
wedasant wrtho, Wele, yr wyt ti
yn awr yn dywedyd yn eglur, ac
nid wyt yn dywedyd un ddam-
meg. Yn awr y gwyddom y
:
gwedi'r Pasg.
and not a doer, he is like unto
a man beholding his natural
face in a glass. For he behold-
eth himself, and goeth his way,
and straightway forgetteth what
manner of man he was. But
whoso looketh into the perfect
law of liberty, and continueth
therein, he being not a forgetful
hearer, but a doer of the work,
this man shall be blessed in
his deed. If any man among
you seem to be religious, and
bridleth not his tongue, but
deceiveth his own heart, this
man's religion is vain. Pure
religion, and undefiled before
God and the Father, is this,
To visit the fatherless and wi-
dows in their affliction, and to
keep himself unspotted from the
world.
The Gospel. St. John xvi. 23.
VERILY, verily I say unto
you, Whatsoever ye shall
ask the Father in my Name, he
will give it you. Hitherto have
ye asked nothing in my Name
ask, and ye shall receive, that
your joy may be full. These
things have I spoken unto you
when I shall no more speak un-
to you in proverbs, but I shall
shew you plainly of the Father.
At that day ye shall ask in my
Name : and I say not unto you,
you; for the Father himself
loveth you, because ye have
loved me, and have believed
that I came out from God. I
came forth from the Father,
and am come into the world
again, I leave the world, and go
to the Father. His disciples
said unto him, Lo, now speak-
est thou plainly, and speakest
no proverb. Now are we sure
that thou knowest all things,
and needest not that any man
 Dydd Iou y Dyrchafacl.

gwyddost bob peth, ac nid rhaid should ask thee by this we be-
:

it' ymofyn o neb â tbi: wrth hyn
yr ydym yn credu ddyfod o bonot
allan oddi wrth Dduw. Yr
a'u hattebodd hwynt, A
ydych
chwi yn awT yn credu ? Wele, y
mae'r awr yn dyfod, ac yr awrhon
hi a ddaeth, y gwasgerir chwi
bob un at yr eiddo, ac y gadêwch
fi yn unig ac nid wyf yn unig,
: "Father is with
oblegid y mae y Tad gyd â myfi.
Y pethau hyn a ddywedais
wrthycb, fel y caffech dangnef-
edd ynof. Yn y byd gorthrym-
der a gewch ; eithr cymmerwch
gysur, myfi a orchfygais y byd.
lieve that thou earnest forth
from God. Jesus answered
Iesu them, Do ye now believe ? Be-
hold, the hour cometh, yea, is
now come, that ye shall be scat-
tered every man to his own,
and shall leave me alone: and
yet I am not alone, because the
me. These
things I have spoken unto you,
that in me ye might have
Eeace. In the world ye shall
ave tribulation ; but be of
good cheer, I have overcome
the world.

Dydd Iou y Dyrchafael. The Ascension-day.

Y Colect. The Collect.
CANIATTA, ni a attolygwn i GRANT, we beseech thee,
Holl-alluog Dduw, megis Almighty God, that like
ti,

ag yr m ni yn credu ddarfod
i'th unig-anedig Fab ein Har-
as we do believe thy only-
begotten Son our Lord Jesus
glwydd Iesu Grist ddyrchafael Christ to have ascended into
i'r nefoedd felly bod i ninnau â
; the heavens; so we may also
meddylfryd ein calon ymddyrch- in heart and mind thither as-
afael yno, a thrigo yn wastadol cend, and with him continu-
gyd âg ef, yr hwn sy'n byw ac yn ally dwell, who liveth and
teyrnasu gyd â thi a'r Yspryd reigneth with thee and the Ho-
Glân, yn un Duw, heb drangc ly Ghost, one God, world with-
na gorphen. Amen. out end. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. i. 1. For the Epistle. Acts i. 1.
YTraethawd cyntaf a wnaeth-
um, O Theophilus, am yr
THE former
made, O Theophilus,
have treatise
of
I
all
holl bethau a ddechreuodd yr that Jesus began both to do and
Iesu eu gwneuthur a'u dysgu, teach, until the day in which
hyd y dydd y derbyniwyd ef i he was taken up, after that he
fynu, wedi iddo trwy yr Yspryd through the Holy Ghost had
Glân roddi gorchymynion i'r given commandments unto the
apostolion a etholasai. I'r rhai Apostles whom he had chosen :

hefyd yr ymddangosodd efe yn to whom also he shewed him-

fyw wedi iddo ddi'oddef, trwy self alive after his passion, by
lawer o arwyddion sicr, gan fod many infallible proofs ; being
yn weledig iddynt tros ddeugain seen of them forty days, and
niwrnod, a dywedyd y pethau a speaking of the things pertain-
berthynent i deyrnas Dduw. Ac ing to the Kingdom of God :
wedi ymgynnull gyd â hwynt, and, being assembled together
efe a orchymynodd iddynt, nad with them, commanded them
ymadawent o Jerusalem, eithr that they should not depart
disgwyl am addewid y Tad, yr from Jerusalem, but wait for the
hwn,eb efe, a gly wsoch gennyf fi. promise of the Father, which,
 Dydd
Oblegid loan yn dd'fau a fedydd-
iodd â dwfr; ond chwi a fed-
yddir â'r Yspryd Glàn cyn nem-
raawr o ddyddiau. Gan bynny
wedi eu dyfod hwy ynghdj bwy
a ofynasant iddo, gan ddy wedyd,
ArglwydtL, ai 'r pryd hwn y
rhoddi drachefn y frenhiniaeth i
Israel ? Ac efe a ddywedodd
wrthynt, Ni pherthyn i chwi
wybod yr amseroedd, na'r pryd-
iau, y rhai a osododd y Tad yn ei
feddiant ei hun. Eithr chwi a
dderbyniwcb nerth yr Yspryd
Glân, wedi y delo efe arnoch ; ac
a fyddwch dystion i mi yn Jeru-
salem, ac yn boll Judea, a Sa-
maria, ac byd eithaf y ddaear.
Ac wedi iddo ddywedyd y petbau
hyn, a hwynt-hwy yn edrych,
efe a ddyrcbafwyd i fynu ; a
chwmmwl a'i derbyniodd ef all-
an o'u golwg hwynt. Ac fel yr
oeddynt yn edrycb yn ddyfal tu-
a'r nef, ac efe yn mynedi fynu,
wele, dau wr a safodd ger Haw
iddynt mewn gwisg wen; y rhai
hefyd a ddywedasant, Chwi
o Galilea, paham y sefwch yn
edrych tu a'r nef? Yr Iesu hwn,
yr hwn a gymmerwyd i fynu
oddi wrthych i'r nef, a ddaw felly
yn yr un modd ag y gwelsoch ef
yn myned i'r nef.
Yr Efengyl. St. Marc xvi. 14.
YR Iesu a ymddangosodd i'r
un ar ddeg, a hwynt yn
eistedd i fwytta; ac a ddannod-
ocld iddynt eu hanghrediniaeth
a'u calon-galedwch, am na chred-
asent y rhai a'i gwelsent ef wedi
adgyfodi. Ac efe a ddywedodd was risen. And he
wrthynt, Ewch i'r boll fyd, a them, Go ye into all
phregethwch yr efengyl i bob
creadur. Y neb a gredo, ac a
fedyddier, a fydd cadwedig ; eithr
y neb ni chredo a gondemnir.
A'r arwyddion hyn a ganlynant y
rhai a gredant ; Yn fy enw i y
bwriant allan gythreuliaid ac â : my Name
thafodau newyddion y llefarant ;
Ion y Dyrchafael.
saith he, ye have heard of me.
For Jobn truly baptized with
water, but ye shall be baptized
with the Holy Ghost not many
days hence. When they there-
fore were come together, they
asked of him, saying, Lord, wilt
thou at this time restore again
the kingdom to Israel? And he
said unto them, It is not for you
to know the times or the sea-
sons, which the Father hath put
in his own power. But ye shall
receive power after that the
Holy Ghost is come upon you;
and ye shall be witnesses unto
me, both in Jerusalem, and in
all Judrea, and in Samaria, and
unto the uttermost part of the
earth. And when he had spoken
these things, while they beheld,
he was taken up, and a cloud
received him
out of their sight.
And whilethey looked sted-
fastly toward heaven, as he
went up, behold, two men stood
by them in white apparel; which
wr also said, Ye men of Galilee,
why stand ye gazing up into
heaven ? This same Jesus, which
is taken up from you into hea-
ven, shall so come, in like man-
ner as ye have seen him go into
heaven.
The Gospel. St. Mark xvi. 14.
JESUS appeared unto
ven as they sat at meat, and
the ele-
upbraided them with their un-
belief and hardness of heart,
because they believed not them
which had seen him after he
said unto
the world,
and preach the Gospel to every
creature. He that believeth and
isbaptized shall be saved ; but
he that believeth not shall be
damned. And these signs shall
follow them that believe In :
shallthey cast out
devils ; they shall speak with
 Y Sul ar ol Dydd y Dyrckqfael.
seirph a godant ymaith; ac os
yfant cldim marwol, ni wna idd-
ynt ddim niweid ; ar y cleifion y
rhoddant eu dwylaw, a hwy a
fyddant iach. Ac felly yr Ar-
glwydd, wedi llefaru wrthynt,
a gymmerwyd i fynu i'r nef,
ac a eisteddodd ar ddeheulaw
Dduw. A hwythau a aethant
allan, ac a bregethasant ym
rahob man, a'r Arglwydd yn
cyd-weithio, ac yn cadarnhâu'r
gair trwy arwyddion y rhai oedd
yn canlyn.
Y Sul ar ol Dydd y Dyrchafael.
Y Colect.
ODduWj Brenhin y gogoniant,
yr bun a ddyrchefaist dy
un Mab Iesu Grist â mawr
oruchafiaeth i'tb deyrnas yn y
nefoedd; Attolwg i ti, na âd
ni yn anniddan eithr danfon
; thee, leave us not comfortless ;
i ni dy Yspryd Glân i'n diddanu,
a dyrcha ni i'r un fan lie yr aeth
ein Hiachawdwr Crist o'r blaen
yr hwn sydd yn byw ac yn
teyrnasu gyd â thi a'r Yspryd
Glân, yn un Duw, beb drangc
na gorphen. Amen.
Yr Epistol. 1 St. Petr
DIWEDD pob peth a nesa-
odd ; am hynny byddwch
sobr, a gwyliadwrus i weddîau.
Eithr o flaen pob peth bydded
gennych gariad helaeth tu ag at
eich gilydd: canys cariad a
gudcha haws o bechodau. Bydd-
wch letteugar y naill i'r Hall
heb rwgnach. Pob un, megis
y derbyniodd rodd, cyfrenmvch
à'ch gilydd, fel daionus oruch-
wylwr amryw ras Duw.
llefaru a wna neb,
megis geiriau Duw ; os gweini
y mae neb, gwnaed megis o'r
gallu y mae Duw yn ei roddi
fel ym mhob peth
y gogonedder
Duw trwy Iesu Grist ; i'r hwn
y byddo'r gogoniant a'r gallu yn
oes oesoedd. Amen.
new tongues ; they shall take
up serpents ; and if they drink
any deadly thing, it shall not
hurt them ; they shall lay hands
on the sick, and they shall re-
cover. So then after the Lord
had spoken unto them, he was
received up into heaven, and
sat on the right hand of God.
And they went forth and
preached every where, the Lord
working with them, and con-
firming the Word with signs
following.
Sunday after Ascension-day.
The Collect.
OGod
who
the King of glory,
hast exalted thine
only Son Jesus Christ with
great triumph unto thy king-
dom in heaven ; beseech We
but send to us thine Holy Ghost
to comfort us, and exalt us unto
;
the same place whither our Sa-
viour Christ is gone before, who
liveth and reigneth with thee
and the Holy Ghost, one God,
world without end. Amen.
iv. 7. The Epistle. 1 St. Pet. iv. 7-
THE end of all things is at
hand be ye ; therefore sober,
and watch unto prayer. And
above all things have fervent
charity among yourselves : for
charity shall cover the multitude
of sins. Use hospitality one to
another without grudging. As
every man hath received the gift,
even so minister the same one to
another, as good stewards of the
Os manifold grace of God. If any
llefared man speak, let him speak as the
oracles of God if any man min-
:
ister, let him do it as of the abi-
: lity which God giveth ; that
God may be glo-
in all things
rified through Jesus Christ, to
whom be praise and dominion
for ever and ever. Amen.
 Y SULGIVYK
Yr Efengyl. St. loan xv. 26. a rhan The Gospel. St. John xv. 26. and
Bennod.
o'r xvi. part of Chapter xvi.

PAN ddêl y Diddanydd, yr

hwn a anfonaf i chwi oddi
wrth y Tad (sef Yspryd y
gwirionedd, yr hwn sydd yn
deilliaw oddi wrth y Tad) efe
a dystiolaetha am danaf fi.
chwithau hefyd a dystiolaeth-
wch, am eich bod o'r dechreuad
gyd â mi. Y pethau hyn a ddy-
wedais i chwi, fel na rwystrer
chwi. Hwy a'ch hwriant chwi
allan o'r synagogau
awr yn dyfod, y tybia pwy
bynnag a' en lladdo, ei fod yn
gwneuthur gwasanaeth i Dduw.
A'r pethau hyn a wnant i chwi,
oblegid nad adnabuant y Tad,
na myfi. Eithr y pethau hyn
a ddywedais i chwi, fel pan
ddêl yr awr, y cofioch hwynt,
ddarfod i mi ddywedyd i chwi.
WHEN whom
come,
Comforter is
the
I will send
unto you from the Father, even
the Spirit of truth, which pro-
ceedeth from the Father, he shall
A testify of me. And ye also shall
bear witness, because ye have
been with me from the beginning.
These things have I spoken unto
you, that ye should not be of-
fended. They shall put you out
: ac y mae'r of the synagogues : yea, the time
cometh, that whosoever killeth
you will think that he doeth God
service. And these things will
they do unto you, because they
have not known the Father, nor
me. But these things have I
told you, that, when the time
shall come, ye may remember
that I told you of them.

Y SULGWYN. WHIT-SUNDAY.
Y Colect. The Collect.

DUW, yr hwn
amser yma
ar
a
gyfenw
ddysgaist
i'r
GOD, who as at
didst teach the
this
hearts
time
of
galonnau dy ffyddlonion, gan thy faithful people, by the send-
anfon iddynt lewyrch dy Lân ing to them the light of thy
Yspryd ; Caniattà i nyni trwy yr Holy Spirit ; Grant us by the
unrhyw Yspryd feddiannu barn same Spirit to have a right
gywir ym mhob peth, a byth judgement in all things, and
lawenychu yn ei wnfydedig evermore to rejoice in his holy
ddiddanwch ef, trwy ryglyddau comfort ; through the merits of
Iesu Grist ein Hiachawdwr ; yr Christ Jesus our Saviour, who
hwn sydd yn byw ac yn teyrn- liveth and reigneth with thee,
asu gyd â thi, yn undeb yr un- in the unity of the same Spirit,
rhyw Yspryd, yn un Duw, heb one God, world without end.
drangc na gorphen. Amen. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. ii. 1. For the Epistle. Acts ii. 1.
WEDI dyfod dydd y Pente- WHEN the day of Pente-
yr oeddynt hwy
cost, was oil cost fully come, they
yn gyttûn yn yr un
lie. Ac yn were all with one accord in one
ddisymmwth y daeth swn o'r place. And suddenly there came
nef, megis gwnt nerthol yn a sound from heaven, as of a
rhuthro, ac a lanwodd yr holl dý rushing mighty wind, and it
lie yr oeddynt yn eistedd. Ac filled all the house where they
ymddangosodd iddynt dafodau were sitting. And there appear-
gwahanedig, megis o dan, ac efe ed unto them cloven tongues,
a eisteddodd. ar bob un o honynt. like as of fire, and it sat upon
 Y SULGWYN.
A hwy a lanwyd â'r Yspryd
oil
Glân, ac a ddechreuasant lefaru
â thafodau eraill, megis y
rhoddes yr Yspryd iddynt ym-
adrodd. Ac yr oedd yn trigo
yn Jerusalem, Iuddewon, gwyr
bucheddol o bob cenedl dan y
nef. Ac wedi myned y gair o
hyn, daeth y lli'aws ynghd, ac
a drallodwyd, o herwydd bod pob
un yn eu clywed hwy yn llefaru
yn ei iaith ei bun. Synnodd
hefyd ar bawb, a rhyfeddu a
wnaethant, gan ddywedyd wrth
eu gilydd, Wele, onid Galileaid
yw y rhai hyn oil sydd yn llef-
aru ? a pha fodd yr ydym ni yn
eu clywed hwynt bob un yn ein
hiaith ein hun yn yr hon y'n
ganed ni ? Parthiaid, a Med-
iaid, ac Elamitiaid, a thrigolion
Mesopotamia, a Judea, a Chap-
padocia, Pontus ac Asia, Phry-
gia a Phamphylia, yr Aipht,
a pharthau Libya, yr hon sy
ger Haw Cyrene, a d'feithriaid o
Rufeinwr, Iuddewon a Phros-
elytiaid, Cretiaid ac Arabiaid;
yr ydym ni yn eu clywed hwynt
yn llefaru yn ein hiaith ni fawrion
weithredoedd Duw.
Yr Efengyl. St. loan xiv.
YR Iesu a ddywedodd wrth
ei dtlisgyblion, O cherwch
cedwch fy ngorchymynion. A
mi a wedd'faf ar y Tad, ac efe a
rydd i chwi Ddiddanydd arall,
fel yr arhoso gyd â chi yn
dragywyddol; Yspryd y gwir-
ionedd, yr hwn ni ddichon y byd
ei dderbyn, am nad yw yn ei
weled, nac yn ei adnabod ef ond
chwi a'i hadwaenoch ef ; o her-
wydd y mae yn aros gyd â chwi,
ac ynoch y bydd efe. Ni's gad-
awaf chwi yn amddifaid: mi a
ddeuaf attoch chwi. Etto ennyd
bach, a'r byd ni'm gwel mwy ;
eithr chwi a'm gwelwch: canys
byw wyf fi, a byw fyddwch
chwithau hefyd. Y dydd hwnnw
each of them and they were
:
all with the Holy Ghost,
filled
and began to speak with other
tongues, as the Spirit gave them
utterance. And there were
dwelling at Jerusalem Jews,
devout men, out of every na-
tion under heaven. Now when
this was noised abroad, the
multitude came together, and
were confounded, because that
every man heard them speak in
his own language. And they
were all amazed, and marvelled,
saying one to another, Behold,
are not all these which speak
Galileans? And how hear we
every man in our own tongue
wherein we were born? Par-
tisans, and Medes, and Elam-
ites, and the dwellers in Me-
sopotamia, and in Judaea, and
Cappadocia, in Pontus, and
Asia, Phrygia, and Pamphylia,
in Egypt, and in the parts of
Libya about Cyrene, and stran-
gers of Rome, Jews, and Prose-
lytes, Cretes, and Arabians, we
do hear them speak in our
tongues the wonderful works of
God.
15.
The Gospel.
fi, JESUS
St. John
said unto his disci-
xiv. 15.
ples, If ye love me, keep my
commandments. And I will
pray the Father, and he shall
give you another Comforter,
that he may abide with you for
ever; even the Spirit of truth,
whom the world cannot receive,
: because it seeth him not, nei-
ther knoweth him : but ye
know him; for he dwelleth
with you, and shall be in you.
I will not leave you comfort-
less; I will come to you. Yet
a little while, and the world
seeth me no more; but ye
see me : because I live, ye
shall live also. At that day

Y SULGWYN.
y gwybyddwch fy mod i yn fy
Nhad, a chwithau ynof fi, a
minnau ynoch chwithau. Yr
hwn sydd â'm gorchymynion i
ganddo, ac yn eu cadw hwynt,
efe yw'r hwn sydd yn fy ngharu
i: a'r hwn sydd yn fy ngharu i, a
gerir gan fy Nhad i ; a minnau a'i
caraf ef, ac a'm hegluraf fy hun
iddo. Dywedodd Judas wT rtho
(nid yr Iscariot) Arglwydd, pa
beth yw'r achos yr wyt ar fedr dy
eglurhâu dy hun i ni, ac nid i r
byd? Yr Iesu a attebodd ac a
ddywedodd wrtho, Os car neb fi,
efe a geidw fy ngair ; a'm Tad a'i
car yntau, a nyni a ddeuwn atto,
ac a wnawn ein trigfa gyd âg ef.
Yr hwn nid y w yn fy ngharu i,
nid yw yn cadw fy ngeiriau : a'r
gair yr ydych yn ei glywed, nid
eiddof fi ydy w ; ond eiddo y Tad
a'm hanfonodd i. Y pethau hyn
a ddywedais wrthych, a mi yn
aros gyd à chwi. Eithr y Diddan-
ydd, yr Yspryd Glân, yr hwn
a enfyn y Tad yn fy enw i, efe a
ddysg i chwi yr holl bethau, ac
a ddwg ar gof i chwi yr holl
bethau a ddywedais i chwi. Yr
wyf yn gadael i chwi dangnef-
edd fy nhangnefedd yr ydwyf yn
; Peace I leave with you, my
ei roddi i chwi ; nid fel y mae
y byd yn rhoddi, yr wyf fi yn
rhoddi i chwi. Na thralloder
eich calon, ac nac ofned. Clyw-
soch fel y dywedais wrthych, Yr
wyf yn myned ymaith, ac mi
ddeuaf attoch. Pe carech fi,
chwi a lawenhàech, am i mi
ddywedyd, Yr wyf yn myned at
y Tad canys y mae fy Nhad yn
: ther is greater than I.
fwy nâ myfi. Ac yr awrhon y
dywedais i chwi cyn ei ddyfod,
fel pan ddél, y credoch. Nid
ymddiddanaf â chwi nemmawr
bellach canys tywysog y byd
: much with you for the prince
hwn sydd yn dyfod, ac nid oes
iddo ddim ynof fi. Ond fel y
gwypo'r byd fy mod i yn caru
y Tad, ac megis y gorchymyn-
;
ye know, that I am in
shall
my Father, and ye in me, and
I in you. He that hath my
commandments, and keepeth
them, he it is that loveth me
and he that loveth me shall
be loved of my Father, and
I will love him, and will ma-
nifest myself to him. Judas
saith unto him, (not Iscariot,)
Lord, how is it that thou wilt
manifest thyself unto us,' and
not unto the world ? Jesus an-
swered and said unto him, If a
man love me, he will keep my
words, and my Father will love
him, and we will come unto
him, and make our abode with
him. He that loveth me not
keepeth not my sayings : and
the word which ye hear is not
mine, but the Father's which
sent me. These things have I
spoken unto you, being yet pre-
sent with you. But the Com-
forter, which is the Holy Ghost,
whom the Father will send in
my Name, he shall teach you
all and bring all things
things,
to your remembrance, whatso-
ever I have said unto you.
peace I give unto you not as
:
the world giveth, give I unto
you. Let not your heart be
troubled, neither let it be afraid.
Ye have heard how I said unto
a you, I go away, and come again
unto you. It ye loved me, ye
would rejoice, because I said, I
go unto the Father for my Fa-
:
And
now I have told you before it
come to pass, that, when it is
come topass, ye might be-
lieve. Hereafter I will not talk
:
of this world cometh, and hath
nothing in me. But that the
world may know that 1 love
the Father and as the Father
:
 ;

Di/dd Llun Sulgwyn.

odd y Tad i mi, felly yr wyf yn gave me commandment, even

gwneuthur. so I do.

Llun Sulgwyn. Monday in Whitsun-week.

Y Colect. The Collect.

DUW,
amser
yr hwn
yma
ar gyfenw
a ddysgaist
i'r
GOD,
didst
who as at
teach the hearts of
this time

galonnau dy ftyddlonion, gan thy faithful people, by the send-

anfon idtlynt lewyrch dy Lan ing to them the light of thy
Yspryd ; Caniattâ i nyni trwy yr Holy Spirit ; Grant us by the
unrhyw Yspryd feddiannu barn same Spirit to have a right
gywir ym mhob peth, a byth judgement in all things, and
lawenychu yn ei wnfydedig evermore to rejoice in his holy
ddiddanwch ef, trwy ryglyddau comfort through the merits of ;

Iesu Grist ein Hiachawdwr; yr Christ Jesus our Saviour, who

hwn sydd yn byw ac yn teyrn- liveth and reigneth with thee,
asu gyd â thi, yn undeb yr un- in the unity of the same Spirit,
rhyw Yspryd, yn un Duw, heb one God, world without end.
drangc na gorpnen. Amen. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. x. 34. For the Epistle. Acts x. 34.
PETR a agorodd ei enau, ac
a ddywedodd, Yr wyf yn
THEN
Peter opened his
mouth, and said, Of a truth
deall mewn gwirionedd, nad I perceive that God is no re-
ydyw Duw dderbyniwr wyn- specter of persons ; but in every
eb ; ond ym mhob cenedl, y nation he that feareth him,
neb sydd yn ei ofni ef, ac yn and worketh righteousness, is
gweithredu cyfiawnder, sy gym- accepted with him. The Word
meradwy ganddo ef. Y gair yr which God sent unto the chil-
hwn a anfonodd Duw i blant dren of Israel, preaching peace
Israel, gan bregethu tangnefedd by Jesus Christ ; (he is Lord
trwy Iesu Grist: (efe yw Ar- of all;) that Word, I say, ye
glwydd pawb oil:) chwychwi a know, which was published
wyddoch y gair a fu yn holl throughout all Judaea, and be-
Judea, gan ddechreu o Galilea, gan from Galilee, after the bap-
wedi y bedydd a bregethodd tism which John preached how :

loan :y modd yr enneiniodd God anointed Jesus of Naza-

Duw Iesu o Nazareth â'r Ys- reth with the Holy Ghost, and
pryd Glân, ac â nerth ; yr with power ; who went about
hwn a gerddodd o amgylch, doing good, and healing all
gan wneuthur daioni, ac iachâu that were oppressed of the de-
pawb a'r oedd wedi eu gor- vil : for God was with him.
thrymmu gan ddiafol: oblegid And we are witnesses of all
yr oedd Duw gyd âg ef. A nin- things which he did, both in
nau ydym dystion o'r pethau oil a the land of the Jews, and in
wnaeth efe, yngwlâd yr Iuddew- Jerusalem ; whom they slew,
on, ac yn Jerusalem ; yr hwn a and hanged on a tree Him :

laddasant, ac a groeshoeliasant God up the third day,

raised
ar bren : hwn
a gyfododd y Duw and shewed him openly; not
trydydd dydd, ac a'i rhoddes ef to all the people, but unto wit-
i'w wneuthur yn amlwg ; nid i'r nesses chosen before of God
bobl oil, eithr i'r tystion ethol- even to us who did eat and
 Di/dd Llun Sulgrvyn.
edig o'r blaen gan Dduw; sef
i ni, y rhai a fwyttasom ac a
yfasom gyd âg ef wedi ei adgyfodi
ef o feirw. Ac efe a orchymyn-
odd i ni bregethu i'r bobl, a
thystiolaethu mai efe yw'r hwn a
ordeiniwyd gan Dduw yn Farnwr
byw a meirw. I hwn y mae'r
holl brophwydi yn dwyn tyst-
iolaeth, y derbyn pawb a gredo
ynddo ef, faddeuant pechodau,
trwy ei Enw ef. A Phetr etto
yn llefaru 'r geiriau hyn, syrth-
iodd yr Yspryd Glân ar bawb a
oedd yn clywed y gair. A'r rhai
o'r enwaediad a oeddynt yn cred-
u, cynnifer ag a ddaethant gyd â
Phetr, a synnasant, am dywallt
dawn yr Yspryd Glân ar y Cen-
hedloedd hefyd. Canys yr oedd-
ynt yn eu clywed hwy yn llefaru
â thafodau, ac yn mawrygu Duw.
Yna yr attebodd Petr, A all neb
luddias dwfr, fel na fedyddier y
rhai hyn, y rhai a dderbyniasant
yr Yspryd Glân fel ninnau ? Ac
efe a orchymynodd eu bedydd-
io hwynt yn Enw yr Arglwydd.
Yna y deisyfiasant arno aros dros
ennyd o ddyddiau.
Yr Efengyl. St. loan iii. 16.
FELLY
fel
y carodd Duw y byd,
y rhoddodd efe ei unig-
anedig Fab, fel na choller pwy
bynnag a gredo ynddo ef, ond
caffael o hono fy wyd tragywydd-
ol. Oblegid ni ddanfonodd Duw
ei Fab i'r byd i ddamnio'r byd,
ond fel yr achubid y byd trwy-
ddo ef. Yr hwn sydd yn credu
vnddo ef, ni ddemnir: eithr yr
hwn nid yw yn credu, a ddamn-
iwyd eisoes ; o her wydd na chred-
odd yn Enw unig-anedig Fab
Duw. A
hon yw'r ddamnedig-
aeth ; Ddyfod goleuni i'r byd, a
charu o ddynion y tywyllwch
yn fwy nâ'r goleuni ; canys yr
oedd eu gweithredoedd hwy yn
ddrwg. O herwydd pob un a'r
sydd yn gwneuthur drwg, sydd
drink with him after he rose
from the dead. And he com-
manded us to preach unto the
people, and to testify that it
is he which was ordained of
God to be the Judge of quick
and dead. To him give all the
Ijrophets witness, that through
lis Name whosoever believeth
in him shall receive remission
of sins. While Peter yet spake
these words, the Holy Ghost
fell on all them which heard
the word. And they of the
circumcision, which believed,
were astonished, as many as
came with Peter, because that
on the Gentiles also was poured
out the gift of the Holy Ghost.
For they heard them speak
with tongues, and magnify God.
Then answered Peter, Can any
man forbid water, that these
should not be baptized, which
have received the Holy Ghost
as well as we? And he com-
manded them to be baptized in
the Name of the Lord. Then
prayed they him to tarry cer-
tain days.
The Gospel. St. John iii. 16.
GOD so loved the world,
that he gave his only-be-
gotten Son, that whosoever be-
lieveth in him should not pe-
rish, but have everlasting life.
For God sent not his Son into
the world to condemn the world,
but that the world through him
might be saved. He that be-
lieveth on him is not con-
demned but he that believeth
:
not is condemned already ; be-
cause he hath not believed in
the Name of the only -begot-
ten Son of God. And this is
the condemnation, that light is
come into the world, and men
loved darkness rather than light,
because their deeds were evil.
For every one that doeth evil
 :

Dydd Maivrik Sulgwyn.

yn casâu y goleuni, ac nid yw hateth the light, neither com-

yn dyfod i'r goleuni, fel nad
argyoedder ei weithredoedd ef.
Ond yr hwn sydd yn gwneuthur
gwirionedd, sydd yn dyfod i'r
goleuni, fel yr eglurhâer ei
weithredoedd ef, mai yn Nuw
y gwnaed hwynt.
Dydd Mawrth Sulgwyn.
Y Colect.
DUW, yr hwn ar gyfenw i'r
amser )Tna a ddysgaist
galonnau dy ffyddlonion, gan
anfon iddyiit lewyrch dy Lân
Yspryd ; Caniattâ i nyni trwy yr
unrhyw Yspryd feddiannu barn
gywir ym mhob peth, a byth
lawenychu yn ei wnfydedig
ddiddanwch ef, trwy ryglyddau
Iesu Grist ein Hiachawdwr ; yr
hwn sydd yn byw ac yn teyrn-
asu gyd à thi, yn undeb yr un-
rhyw Yspryd, yn un Duw, heb
drangc na gorpfien. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act viii. 14.
eth to the light, lest his deeds
should be reproved. But he
that doeth truth cometh to the
light, that his deeds may be
made manifest, that they are
wrought in God.
Tuesday in Whitsun-week.
The Collect.
GOD, who as at this time
didst teach the hearts of
thy faithful people, by the send-
ing to them the light of thy
Holy Spirit; Grant us by the
same Spirit to have a right
judgement in all things, and
evermore to rejoice in his holy
comfort; through the merits of
Christ Jesus our Saviour, who
liveth and reigneth with thee,
in the unity of the same Spi-
rit, one God, Avorld without end.
Amen.
For the Epistle. Acts viii. 14.

PAN glybu apostolion yn

'r
Jerusalem, dderbyn o Sama-
WHEN
were
the Apostles,
at Jerusalem,
which
heard
ria air Duw, hwy a anfonasant that Samaria had received the
attynt Petr ac loan. rhai, Y word of God, they sent unto
wedi eu dyfod i waered, a wedd'i- them Peter and John ; who,
asant drostynt, ar iddynt dder- when they were come down,
byn yr Yspryd Glàn. (Canys prayed for them, that they
etto nidoedd efe wedi syrthio might receive the Holy Ghost
ar neb o honynt ond yr oedd-
: (for as yet he was fallen upon
ynt yn unig wedi eu bedyddio none of them only they were
;

yn enw yr Arglwydd Iesu.) Yna baptized in the Name of the

hwy a ddodasant eu dwylaw Lord Jesus.) Then laid they
arnynt, a hwy a dderbyniasant their hands on them, and they
yr Yspryd Glân. received the Holy Ghost.
Yr Efengyl. St. loan x. 1. The Gospel. St. John x. 1.

YNYr hwn meddafi chwi,

wir, ynwir,
yw yn myned
nid
VERILY, verily I say unto
you, He that enter eth not
i mewn trwy'r drws i gorlan y by the door into the sheep-fold,
defaid, eithr sydd yn dringo but climbeth up some other
íFordd arall, lleidr ac yspeiliwr way, the same is a thief and
yw. Ond yr hwn sydd yn myned a robber. But he that enter-
i mewn trwy'r drws, bugail y eth in by the door is the shep-
defaid ydyw. I hwn y mae y herd of the sheep: to him the
drysor yn agoryd, ac y mae y porter openeth ; and the sheep
defaid yn gwrando ar ei lais ef; hear his voice, and he call-
 ;:

SUL Y DRINDOD.
ac y mae efe yn galw ei ddefaid eth his own sheep by name,
ei hun erbyn eu henw, ac yn eu and leadeth them out. And,
harwain hwy allan. Ac wedi iddo when he putteth forth his own
yrru allan ei ddefaid ei hun, y sheep, he goeth before them,
mae efe yn myned o'u blaen hwy and the sheep follow him ; for
a'r defaid sydd yn ei ganlyn ef they know his voice. And a
oblegid y maent yn adnabod ei stranger will they not follow;
lais ef. Ond y dieithr ni's canlyn- but will flee from him; for
ant, eithr fFoant oddi wrtho: o- they know not the voice of
blegid nad adwaenant lais di'eithr- strangers. This parable spake
iaid. Y
ddamraeg hon a ddy- Jesus unto them but they :

wedodd yr Iesu wrthynt : ond understood not what things

hwy ni wybuant pa bethau yd-
oedd y rhai yr oedd efe yn eu
llefaru wrthynt. Am
hynny yr
Iesu a ddywedodd wrthynt
drachefn, Yn wir, yn wir, medd-
af i chwi, Myfi y w drws y defaid.
Cynnifer oil ag a ddaethant o'm
blaen i, lladron ac yspeilwr ynt;
eithr ni wrandawodd y defaid
arnynt. Myfi yw y drws : os â
neb i mewn trwof fi, efe a fydd
cadwedig ; ac efe a â i mewn ac
allan, ac a gaiff borfa. Nid yw
lleidr yn dyfod ond
ac i ladd, ac i ddistrywio myfi
a ddaethum fel y caent fywyd,
ac y caent ef yn tìelaethach.
they were which he spake un-
to them. Then said Jesus un-
to them again ; Verily, verily
I say unto you, I am the door
of the sheep. All that ever
came before me are thieves and
robbers; but the sheep did not
hear them. I am the door ;
by me if any man enter in, he
shall be saved, and shall go
in and out, and find pasture.
The thief cometh not but for
to steal, and to kill, and to
i ladratta, destroy : I am come that they
: might have life, and that they
might have it more abundant-
ly-

SUL Y DRINDOD. TRINITY-S UNDA Y.

Y Colect. The Collect.
HOLL-allucg a thragywyddol ALMIGHTY and everlasting
Dduw, yr hwn a roddaist God, who hast given unto
i ni dy weision ras, gan gy- us thy servants grace by the
fFesu acaddef y wir flydd, i ad- confession of a true faith to ac-
nabod gogoniant y dragywyddol knowledge the glory of the eter-
Drindod, ac yn nerth y Dwyfol nal Trinity, and in the power
Fawredd i addoli'r Undod ; Ny- of the Divine Majesty to wor-
ni a attolygwn i ti ein cadw yn ship the Unity; beseech We
ddiysgog yn y flydd hon, ac byth thee, that thou wouldest keep
ein hamddiffyn oddi wrth bob us stedfast in this faith, and
gwrthwyneb, yr hwn wyt yn evermore defend us from all ad-
byw ac yn teyrnasu yn un versities, who livest and reign-
Duw, byth heb ddiwedd. A- est, one God, world without end.
men. Amen.
Yn yr Epistol. Dat iv. 1.
lie
For the Epistle. Rev. iv. 1.

AR y pethau hyn yr edrych-

ol
FTER
aisac wele, ddrws wedi ei
;

agoryd yn y nef a'r Uais cyntaf

aglywais,oedd
:

fel llais udgorn yn

A
ed in
this I
behold, a door was open-
heaven : and the first
looked, and
 SUL Y DRINDOD.
ymddiddan â mi gan ddy wed-
: voice which I heard was as
yd, Dring i fynu yma, a mi a
ddangosaf i ti y pethau sy raid eu
bod ar ol hyn. Ac yn y man yr
oeddwn yn yr Yspryd ac wele, : things which
yr oedd gorsedd-iaingc wedi ei
gosod yn y nef, ac un yn eistedd
ar yr orsedd-faingc. A'r hwn oedd
yn eistedd, oedd yn debyg yr ohvg
arno i faen iaspis, a sardin
oedd enfys o amgylch yr orsedd-
faingc, yn debyg yr ohvg arno i
smaragdus. Ac ynghylch yr or-
sedd-faingc yr oedd pedair gor-
sedd-faingcarhugain ac ar y gor-
: And round about the throne
sedd-feingciau y gwelais bedwar
henuriad ar hugain yn eistedd,
wedi eu gwisgo mewn dillad gwn-
ion ; ac yr oedd ganddynt ar eu
pennau goronau aur. Ac yr oedd
yn dyfod allan o'r orsedd-faingc,
fellt, a tharanau, a lleisiau.
oedd saith o lampau tàn yn llosgi
ger bron yr orsedd-faingc, y rhai
y w saith Yspryd Duvv. Ac o flaen
yr orsedd-faingc yr ydoedd mór
o wydr, yn debyg i grystal ac
ynghanol yr orsedd-faingc, ac
ynghylch yr orsedd-faingc, yr
oedd pedvvar anifail yn llawn o
lygaid o'r tu blaen, ac o'r tu ol.
A'r anifail cyntaf oedd debyg i
lew, a'r ail anifail yn debyg i lo,
a'r anifail oedd ganddo
trydydd
wyneb fel dyn, a'r pedwerydd
anifail oedd debyg i eryr yn
ehedeg. A'r pedvvar anifail oedd
ganddynt, bob un o honynt,
chwech o adenydd o'u hamgylch,
ac yr oeddynt oddi fewn yn llawn
llygaid ac nid oeddynt yn gor-
: of eyes within
phwys ddydd a nos, gan ddy-
wedyd, Sanct, sanct, sanct, Ar-
glwydd Dduw Holl-alluog, yr
hwn oedd, a'r hwn sydd, a'r hwn
sydd i ddyfod. A phan fyddo yr
anifeiliaid yn rhoddi gogoniant,
ac anrhydedd, a di'olch, i'r hwn
oedd yn eistedd ar yr orsedd-
faingc, yr hwn sydd yn byw yn
oes oesoedd, y mae y pedwar hen-
it were of a trumpet talking
with me ; which said, Come up
hither, and I will shew thee
must be hereaf-
ter. And immediately I was
in the Spirit ; and behold, a
throne was set in heaven, and
one sat on the throne and :
: ac yr he that sat was to look up-
on like a jasper and a sardine
stone : and there was a rain-
bow round about the throne,
in sight like unto an emerald.
were four and twenty seats;
and upon the seats I saw four
and twenty elders sitting, cloth-
ed in white raiment ; and they
had on their heads crowns of
gold : And out of the throne
Ac yr proceeded lightnings, and thun-
derings, and voices. And there
were seven lamps of fire burn-
ing before the throne, which
are the seven spirits of God.
: And before the throne there
was a sea of glass like unto
crystal : and in the midst of
the throne, and round about
the throne, were four beasts
full of eyes before and behind.
And the first beast was like
a lion, and the second beast
like a calf, and the third beast
had a face as a man, and the
fourth beast was like a flying
eagle. And the four beasts
had each of them six wings a-
bout him ; and they were full
and they rest
:
not day and night, saying,
Holy, holy, holy, Lord God
Almighty, which was, and is,
and is to come. And when
those beasts give glory, and ho-
nour, and thanks, to him that
sat on the tin-one, who liveth
for ever and ever, the four and
twenty elders fall down before
him that sat on the throne,
M
 SULY DRINDOD.
uriad ar lragain yn syrthio ger and worship him that liveth for
bron yr hwn oedd yn eistedd ar ever and ever, and cast their
yr orsedd-faingc, ac yn addoli yr crowns before the throne, say-
hwn sydd yn byw yn oes oesoedd, ing, Thou art worthy, O Lord,
ac yn bwrw eu coronau ger bron to receive glory, and honour,
yr orsedd-faingc, gan ddywedyd, and power ; for thou hast cre-
O
Teilwng wyt, Arglwydd, idder- ated all things, and for thy
byn gogoniant, ac anrhydedd, a pleasure they are and were
gallu canys ti a greaist bob
: created.
peth, ac o herwydd dy ewyllys
di y maent, ac y crevvyd hwynt.
The Gospel. St. John iii. ].
Yr Efengyl. St. loan iii. 1.
YR oedd dyn o'r Phariseaid,
a'i en w Nicodemus, pennaeth
THERE Pharisees,
was a man of the
named Nicode-
yr Iuddewon. Hwn a ddaeth at mus, a ruler of the Jews the :

yr Iesu liw nos, ac a ddywedodd same came to Jesus by night,

wrtho, Rabbi, nyni a wyddom and said unto him, Rabbi, we
mai dysgawdwr ydwyt ti wedi know that thou art a teacher
dyfod oddi wrth Dduw: canys ni come from God : for no man
allai neb wneuthur y gwyrthiau can do these miracles that thou
hyn yr wyt ti yn eu gwneuthur, doest, exceptGod be with him.
oni bai fod Duw gyd àg ef. Iesu Jesus answered and said un-
a attebodd ac a ddywedodd to him, Verily, verily I say
wrtho, Yn wir, yn wir, meddaf i unto thee, Except a man be
ti, Oddi eithr geni dyn drachefn, born again, he cannot see the
ni ddichon efe weled teyrnas Kingdom of God. Nicodemus
Dduw. Nicodemus a ddywedodd saith unto him, How can a
wrtho, Pa fodd y dichon dyn ei man be born when he is old ?
eni, ac efe yn hen ? a ddichon efe can he enter the second time
fyned i groth ei fam eilwaith, a'i into his mother's womb, and
eni? Iesu a attebodd ac a ddy- be^born ? Jesus answered, Ve-
wedodd, Yn wir, yn wir, meddaf rily, verily I say unto thee,
Oddi eithr geni dyn o ddwfr,
i ti, Except a man be born of wa-
ac o'r Yspryd, ni ddichon efe ter, and of the Spirit, he can-
fyned i mewn i deyrnas Dduw. not enter into the Kingdom of
Yr hyn a aned o'r cnawd, sydd God. That which is born of
gnawd; a'r hyn a aned o'r Ys- the flesh is flesh ; and that
pryd, sydd yspryd. Na ryfedda which born of the Spirit is
is
ddywedyd o honof fi wrtiiyt, Y spirit. Marvel not that I said
mae yn rhaid eich geni chwi unto thee, Ye must be born a-
drachefn. Y
mae'r gwy nt yn r
gain. The wind bloweth where
chwythu lie y mynno ; a thi a it listeth, and thou hearest the
glywi ei swn ef, ond ni wyddost sound thereof, but canst not
o ba le y mae yn dyfod, nac i ba tell whence it cometh, and whi-
le y mae yn myned felly mae : ther it goeth ; so is every one
pob un a'r a aned o'r Yspryd. Ni- that is born of the Spirit. Ni-
codemus a attebodd ac a ddywed- codemus answered and said un-
odd wrtho, Pa fodd y dichon y to him, How can these things
pethau hyn fod ? Iesu a attebodd be? Jesus answered and said
ac a ddywedodd wrtho, A wyt ti unto him, Art thou a master of
yn ddysgawdwr yn Israel, ac ni Israel, and knowest not these
 Y Sul cyntaf gwedi'r Drindod.
wyddost y petliau hyn ? Yn wir,
yn wir, meddaf i ti, mai yr hyn
a wyddom yr ydym yn ei lefaru,
a'r hyn a welsom yr ydym yn ei
dystiolaethu ; a'n
nid ydych yn ei derbyn. Os dy-
wedais i chwi bethau daearol, a
chwithau nid ydych yn credu ;
pa fodd, os dywedaf i chwi beth-
au nefol, y credwch ? Ac ni
esgynodd neb i'r nef, oddi eithr
yr hwn a ddisgynodd o'r nef; sef
Mab y dyn, yr hwn sydd yn y
nef. Ac megis y dyrchafodd Mo-
ses y sarph yn y diiiaethwch, felly
y mae yn rhaid dyrchafu Mab
things ? Verily, verily I say
unto thee, We speak that we
do know, and testify that we
have seen ; and ye receive not
tystiolaeth ni our witness. If I have told
you earthly things, and ye be-
lieve not; how shall ye be-
lieve, if I tell you of heavenly
things ? And no man hath as-
cended up to heaven, but he
that came down from heaven,
even the Son of man, who is
in heaven. And as Moses lift-
ed up the serpent in the wil-
derness, even so must the Son
of man be lifted up that who- :

y dyn ; fel na choller pwy byn- soever believeth in him should

nag a gredo ynddo ef, ond caffael not perish, but have eternal
o hono fywyd tragywyddol. life.

Y Sul cyntaf gu-edi'r Drindod. The first Sunday after Trinity.

Y Colect. The Collect.
ODduw, yr hwn wyt nerth OGod, the strength of all
pawboll a'r y sy'nymddir- them that put their trust
ied ynot; Yn drugarog derbyn in thee, mercifully accept our
ein gweddi'au ; a chan na allwn prayers ; and because through
o ran gwendid ein marwol anian the weakness of our mortal na-
wneuthur dim da hebot ti, ture we can do no good thing
caniattâ i gymmorth dy
ni without thee, grant us the help
ras; fel y bo i ni, gan gadw of thy grace, that in keeping
dy orchymynion, ryngu bodd of thy commandments we may
i ti ewyllys a gweithred ;
ar please thee, both in will and
trwy Iesu Grist ein Harglwydd. deed ; through Jesus Christ our
Amen. Lord. Amen.
Yr Episfol. 1 St. loan iv. 7- The Epistle. 1 St. John iv. 7-

ANWYLYD, carwn ein gil- BELOVED, let us love one

ydd oblegid cariad, o Dduw
: another for love is of
:

y mae a phob un a'r sydd yn

: God, and every one that lov-
cam, o Dduw y ganwyd ef, ac y
mae efe yn adnabod Duw. Yr
hwn nid yw yn caru, nid adnabu
Dduw; oblegid Duw, cariad yw.
Yn hyn yr eglurwyd cariad Duw
tu ag attom ni, oblegid danfon o
Dduwei unig-anedig Fab i'r byd,
y byddem fyw trwyddo ef. Yn
fel
hyn y mae cariad ; nid
garu Duw, ond am iddo ef ein caru
ni, ac anfon ei Fab i fod yn iawn
dros ein pechodau. Amvylyd, os
felly y carodd Duw ni/ninnau
eth is born of God, and know-
eth God. He that loveth not
knoweth not God; for God is
love. In this was manifested
the love of God towards us, be-
cause that God sent his only-
begotten Son into the world,
that we might live through
am i ni him. Herein is love, not that
we loved God, but that he lov-
ed us, and sent his Son to be
the propitiation for our sins.
Beloved, if God so loved us.
M2
 ;

Y Sul cytüaj gwedi'r Drindod.

hefyd a ddylem garu ein gilydd. we ought also to love one an-
Ni welodd neb Dduw erioed. Os other. No man hath seen God
carwn ni ein gilydd, y mae Duw at any time. If we love one
yn trigo ynom, ac y mae ei gar- another, God dwelleth in us,
iad ef yn berffaith ynom. With and his love is perfected in
hyn y gwyddom ein bod yn trigo us. Hereby know we that we
ynddo ef, ac yntau ynom ninnau, dwell in him, and he in us
am ddarfod iddo roddi i ni o'i because he hath given us of
Yspryd. A ninnau a welsom, ac his Spirit. And we have seen,
ydym yn tystiolaethu, ddarfod and do testify, that the Fa-
i'r Tad ddanfon y Mab i fod yn ther sent the Son to be the Sa-
lachawdwr i'r byd. Pwy bynnag viour of the world. Whoso-
a gyfFeso fod Iesu yn Fab Duw, ever shall confess that Jesus is
y mae Duw
yn aros ynddo ef, ac the Son of God, God dwell-
yntau yn Nuw. A nyni a adna- eth in him, and he in God.
buom ac a gredasom, y cariad And we have known and be-
sy gan Dduw tu ag attom ni. lieved the love that God hath
Duw, cariad y w ; a'r hwn sydd to us. God is love; and he
yn aros mewn cariad, sydd yn that dwelleth in love dwell-
aros yn Nuw, a Duw ynddo yntau. eth in God, and God in him.
Yn hyn yperffeithiwyd ein cariad Herein is our love made per-
ni, fel y caffom hyder ddydd y fect, that we may have bold-
farn oblegid megis ag y mae efe,
: ness in the day of judgement ;
yr ydym ninnau hefyd yn y byd because as he is, so are we in
hwn. Nid oes ofn mewn cariad ; this world. There is no fear
eithr y mae peiffaith gariad yn in love; but perfect love cast-
bwrw allan ofn ; oblegid y mae i eth out fear ; because fear hath
ofn boenedigaeth a'r hwn sydd
: torment : He that feareth is
yn ofni, ni pherffeithiwyd mewn not made perfect in love. We
cariad. Yr ydym yn ei garu ef,
ni love him, because he first lov-
am iddo ef yn gyntaf ein caru ni. ed us. If a man say, I love
Os dywed neb, Yr wyf yn caru God, and hateth his brother,
Duw, ac efe yn casâu ei frawd, he is a liar: for he that lov-
celwyddog yw canys yr hwn
: whom he
eth not his brother,
nid yw yn caru ei frawd yr hwn hath how
can he love
seen,
a welodd, pa fodd y gall efe garu God, whom
he hath not seen ?
Duw, yr hwn ni's gwelodd ? A'r And this commandment have
gorchymyn hwn sydd gennym we from him, That he who
oddi wrtho ef ; Bod i'r hwn sydd loveth God love his brother
yn caru Duw, garu ei frawd hefyd. also.
Yr Efengyl. St. Luc xvi. 19. The Gospel. St. Luke xvi. 19.
YR oedd rhy w wr goludog, ac
a wisgid â phorphor a lli'ain
THERE was a certain rich
man, which was clothed in
main, ac yr oedd yn cymmeryd purple, and fine linen, and far-
byd da yn helaethwych beunydd. ed sumptuously every day. And
Yr oedd hefyd ryw gardottyn, there was a certain beggar nam-
a'i enw Lazarus, yr hwn a fwrid ed Lazarus, which was laid at
wrth ei borth ef yn gornwydlyd, his gate full of sores, and desir-
ac yn chwennychu cael ei borthi ing to be fed with the crumbs,
â'r briwsion a syrthiai oddi ar which fell from the rich man's
fwrdd y gwr cyfoethog ; ond y table : moreover, the dogs came
 ;
::

Yr ail Sul swedi'r Drindod.

cwn a ddaethant, ac a lyfasant and licked his sores. And it

ci gornwydydd ef. A bu, i'r came to pass, that the beggar
cardottyn farw, a'i ddwyn gan died, and was carried by the an-
yr angylion i fynwes Abraham gels into Abraham's bosom. The
a'r goludog hefyd a fu farw, ac a rich man also died, and was bu-
gladdwyd. Ac yn uffern efe a ried : and in hell he lift up his
gododd ei olwg, ac efe mewn eyes being in torments, and seeth
poenau; ac a ganfu Abraham o Abraham afar off, and Lazarus
hirbell, a Lazarus yn ei fynwes. in his bosom. And he cried
Ac efe a lefodd, ac a ddywed- and said, Father Abraham, have
odd, O dad Abraham, trugarhà mercy on me, and send Laza-
wrthyf, a danfon Lazarus i drochi rus, that he may dip the tip of
pen ei fys mewn dwfr, ac i oeri his finger in water, and cool my
t'y nhafod; canys fe a'm poenir tongue ; for I am tormented in
yn y fflam hon. Ac Abraham a this flame. But Abraham said,
ddywedodd, Ha fab, coffa i ti Son, remember that thou in thy
dderbyn dy wnfyd yn dy fywyd, life- time receivedst thy good
ac felly Lazarus ei adfyd; ac yn things, and likewise Lazarus
awr y diddenir ef, ac y poenir evil things ; but now he is com-
dithau. Ac heb law hyn oil, forted, and thou art tormented.
rhyngom ni a chwithau y sicr- And besides all this, between us
hawyd agendor mawr ; fel na and you there is a great gulf
alio y rhai a fynnent, dramwy fixed : so that they who would
oddi yma attoch chwi na'r rhai ; pass from hence to you cannot;
oddi yna, dramwy attorn ni. Ac neither can they pass to us, that
efe a ddywedodd, Yr wyf yn would come from thence. Then
attolwg i ti gan hynny, O dad, he said, I pray thee therefore,
ddanfon o honot ef i fy nhad d father, that thou wouldest send
canys y mae i mi bump o frodyr him to my father's house : for
fel y tystiolaetho iddynt hwy, I have brethren ; that he
five
rhag dyfod o honynt hwythau may testify unto them, lest they
hefyd i'r lie poenus hwn. Ab- also come into this place of
raham a ddywedodd wrtho, torment. Abraham saith unto
Y mae ganddynt Moses a'r him, They have Moses and the
prophwydi ; gwrandawant arn- prophets; let them hear them.
ynt hwy. Yntau a ddywed- And he said, Nay, father Abra-
odd, Nag ê, y tad Abraham ham ; but if one went unto
eithr os â un oddi wrth y meirw them from the dead, they will
attynt, hwy a edifarhànt. Yna repent. And he said unto him,
Abraham ddywedodd wrtho,
a If they hear not Moses and the
Oni wrandawant ar Moses a'r prophets, neither will they be
prophwydi, ni chredant chwaith persuaded, though one rose from
pe codai un oddi wrth y meirw. the dead.

Yr ail Sul gvedi'r Drindod. Tlie second Sunday after Trinity.

V Colect. The Collect.
OArglwydd, yr hwn ni phelli OLord, who never failest to
byth gynnorthwyo a llyw- help and govern them
odraetiiu y ruai yr yuvvyt yn eu whom thou dost bring up in
meithrin yn dy ddilys ofn a'th thy stedfast fear and love Keep ;

gariad; Cadw ni, nyni a atto- us, we beseech thee, under the
 ;:; :

Yr ail Sul gwedi'r Drindod.

lygwn i dan dy ddarbodus
ti, protection of thy good provi-
nodded, a phar i ni yn ddibaid dence, and make us to have a
ofni a charu dy Enw bendigedig ; perpetual fear and love of thy
trwy Iesu Grist ein Harglwydd. holy Name ; through Jesus
Amen. Christ our Lord. Amen.
Yr Epistol. 1 St. loan iii. 13. The Epistle. 1 St. John iii. 13.

NA ryfeddwch, fy mrodyr, os
yw'r byd yn eich casâu
MARVEL not, my bre-
thren, if the world hate
chwi. Nyni a wyddom ddarfod you. We know that we have
ein symmud ni o farwolaeth i passed from death unto life,
fy wyd, oblegid ein bod yn caru 'r because we love the brethren.
brodyr. Yr hwn nid yw yn caru He that loveth not his brother
ei frawd, y mae yn aros ym mar- abideth in death. Whosoever
wolaeth. Pob un a'r sydd yn hateth his brother is a mur-
casâu ei frawd, lleiddiad dyn y w derer and ye know that no:

a chwi a wyddoch nad oes i un murderer hath eternal life abid-

lleiddiad dyn fywyd tragywydd- ing in him. Hereby perceive
ol yn aros ynddo. Yn hyn yr we the love of God, because
adnabuom gariad Duw, oblegid he laid down his life for us
dodi o hono ef ei einioes drosom and we ought to lay down our
ni; a ninnau a ddylem ddodi ein lives for the brethren. But who-
heinioes dros y brodyr. Eithr yr so hath this world's good, and
hwn sydd ganddo ddá'r byd hwn, seeth his brother have need,
ac a welo ei frawd mewn eisiau, and shutteth up his bowels of
ac a gauo ei dosturi oddi wrtho compassion from him ; how
pa fodd y mae cariad Duw yn dwelleth the love of God in
aros ynddo ef? Fy mhlant him? My little children, let
bychain, na charwn ar air, nac us not love in word, neither in
ar dafod yn unig; eithr mewn tongue ; but in deed, and in
gweithred a gwirionedd. Ac wrth truth. And hereby we know
hyn y gwyddom ein bod o'r gwir- that we are of the truth, and
ionedd, ac y sicrhâwn ein calon- shall assure our hearts before
nau ger ei fron ef. Oblegid os him. For if our heart con-
ein calon a'n condemnia, mwy demn us, God is greater than
yw Duw nâ'n calon ; ac efe a yr our heart, and knoweth all
bob peth. Anwylyd, os ein calon tilings. Beloved, if our heart
ni'n condemnia, y mae gennym condemn us not, then have we
hyder ar Dduw. A pha beth confidence towards God. And
bynnag a ofynom, yr ydym yn whatsoever we ask, we receive
ei dderbyn ganddo ef ; oblegid ein of him, because we keep his
bod yn cadw ei orchyinynion ef, commandments, and do those
ac yn gwneuthur y pethau sydd things that are pleasing in his
yn rhyngu bodd yn ei olwg ef. sight. And this is his com-
A hwn y w ei orchymyn ef mandment, That we should be-
Gredu o honom yn enw ei Fab lieve on the Name of his Son
ef Iesu Grist, a charu ein gilydd, Jesus Christ, and love one an-
megis y rhoes efe orchymyn i other, as he gave us command-
ni. A'r hwn sydd yn cadw ei ment. And he that keepeth his
orchymynion ef, sydd yn trigo commandments dwelleth in him,
ynddo ef, ac yntau ynddo yntau: and he in him and hereby we
:

ac wrth hyn y gwyddom ei fod know that he abideth in us, bv


Y trydydd
ef yn aros ynom,
a roddes efe i ni.
Yr Efenyyl. St. Luc xiv. 16.
RHF wr a wnaeth swpper
mavvr, ac a wahoddodd la-
wer: ac a ddanfonodd ei wasbryd
swpper, i ddywedyd wrth y rhai
a wahoddasid, Deuwch; canys
weithian y mae pob peth yn bar-
od. A hwy oil a ddechreuasant
yn unfryd ymesgusodi. Y cyntaf
a ddyedodd wrtho, Mi a bryn-
ais dyddyn, ac y mae yn rbaid i
mi fyned a'i weled attolwg i ti,
cymmer fl yn esgusodol. Ac arall
a ddywedodd, Mi a brynais bum
iau o ychen, ac yr ydwyf yn
myned i'w profi hwynt attolwg
i ti, cymmer fi yn esgusodol. Ac
arall a ddywedodd, Mi a bri'odais
wraig ac am hynny ni's gallaf fi
; come. So that servant came, and
ddyfod. A'r gwas hwnnw, pan
ddaeth adref, a fynegodd y peth-
au byn i'w arglwydd. Yna gwr
y t, wedi digio, a ddywedodd
wrth ei was, Dos allan ar frys i
heolydd ac ystrydoedd y ddinas,
a dwg mewn yma
i y tlodion,
anafus, a'r cloffion, a'r deillion.
A'r gwas a ddywedodd, Ar-
glwydd, gwnaethpwyd fel y
gorchymynaist ; ac etto y mae
lie. A'r Arglwydd a ddywedodd
wrth y gwas, Dos allan
ffyrdd a'r caeau,
hwynt i ddyfod
llanwer fy nh. Canys
yn dywedyd i chwi, na cnaiff yr
un o'r gwýr hynny
wyd, brofi o'm swpper
Y trydydd Sul gwedi'r Drindod.
Y Colect.
O Arglwydd, ni a attolygwn i
ti yn drugarog ein gwrando
a megis y rhoddaist i ni feddyl-
fryd calon i weddio, caniattà,
trwy dy fawr nerth, i ni gael
ein hamddiffyn a'n diddanu ym
mhob perygl ac adfyd ; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
; ;
Sid gnedi'r Drindod.
sef o'r Yspryd the Spirit which he hath given
us.
The Gospel. St. Luke xiv. 16.
A Certain
supper,
man made
and bade many
a great
and sent bis servant at supper-
time to say to them that were
bidden, Come, for all things
are now ready. And they all
with one consent began to make
excuse. The first said unto
him, I have bought a piece of
ground, and I must needs go
: and see it ; I pray thee have
me excused. And another said,
I have bought five yoke of oxen,
and I go to prove them ; I pray
: thee have me excused. And
another said, I have married a
wife, and therefore I cannot
shewed his lord these things.
Then the master of the house
being angry said to his ser-
vant, Go out quickly into the
streets and lanes of the city,
and bring in hither the poor,
a'r and the maimed, and the halt,
and the blind. And the ser-
vant said, Lord, it is done as
thou hast commanded, and yet
there is room. And the lord
said unto the servant, Go out
i'r prif- into the high-ways and hedges,
a chymmell and compel them to come in,
i mewn, fel y that my house may be filled.
yr wyf For I say unto you, That none
of those men which were bidden
a wahodd- shall taste of my supper.
i.
The third Sunday after Trinity.
The Collect.
OLord, we beseech thee mer-
cifully to hear us ; and grant
that we, to whom thou hast
given an hearty desire to pray,
may by thy mighty aid be de-
fended and comforted in all dan-
gers and adversities ; through
Jesus Christ our Lord. Amen.
 ;: :

Y trydydd Sid grtiedi'r Drindod.

Yr Epistol. 1 St. Petr v. 5. The Epistle. 1 St. Pet. v. 5.
BYDDWCH bawb yn ostyng- ALL of you be subject one
edig gilydd, ac ym-
i'ch another, and be clothed to
drwsiwch oddi fewn â gostyng- with humility : for God resist-
eiddrwydd oblegid y mae Duw
: eth the proud, and giveth grace
yn gwrthwynebu y beilchion, ac to the humble. Humble your-
yn rhoddi gras i'r rhai gostyng- under the migh-
selves therefore
edig. Ymddarostyngwcb ganhyn- ty hand of God, that he may
ny dan alluog law Duw, fel v'ch exalt you in due time ; cast-
dyrchafo mewn amser cyfadcías : ing all your care upon him,
gan fwrw eich holl ofal arno ef for he careth for you. Be so-
canys y mae efe yn gófalu drosoch ber, be vigilant; because your
chwi. Byddwcb sobr, gwyliwch adversary the devil, as a roar-
oblegid y mae eich gwrthwyneb- ing lion, walketh about seek-
wr diafol, megis llewrhuadv/y, yn ing whom he may devour
rhoclio oddi amgylch, gan geisio whom resist stedfast in the
y neb a alio ei lyngcu. Yr hwn faith, knowing that the same
gwrthwynebwch yn gadarn yn y are accomplished in
afflictions
ffydd ; gan wybod fod yn cyflawni your brethren that are in the
yr un blinderau yn eich brodyr, world. But the God of all
y rhai sydd yn y byd. A Duw grace, who hath called us in-
pob gras, yr hwn a'ch galwodd to his eternal glory by Christ
chwi i'w dragywyddol ogoniant Jesus, after that ye have suf-
trwy Grist Iesu, wedi i chwi fered a while, make you per-
ddi'oddef ychydig, a'ch periFeithio fect, stablish, strengthen, set-
chwi, a'ch cadarnhao, a'ch cryf- tle you. To him be glory and
hao, a'ch sefydlo. Iddo ef y dominion for ever and ever.
byddo y gogoniant a'r gallu, yn Amen.
oes oesoedd. Amen.
The Gospel. St. Luke xv. 1.
Yr Efengyl. St. Luc xv. 1.
AC yr oedd yr holl bublicanod
a'r pechaduriaid yn nesâu
THEN drew near unto him
all the Publicans and sin-
atto ef, i wrando arno. A'r ners for to hear him. And the
Phariseaid a'r ysgrifenyddion a Pharisees and Scribes murmur-
rwgnachasant, gan ddywedyd, Y ed, saying, This man receiveth
mae hwn yn derbyn pechadur- sinners, and eateth with them.
iaid, ac yn bwytta gyd â hwynt. And he spake this parable unto
Ac efe a adroddodd wrthynt y them, saying, What man of
ddammeg hon, gan ddywedyd, you having an hundred sheep,
Pa ddyn o honoch a chanddo if he lose one of them, doth
gant o ddefaid, ac os cyll un o not leave the ninety and nine
honynt, nid yw yn gadael yr in the wilderness, and go after
amyn un pum ugain yn yr an- that which until he find
is lost,
ialwch, ac yn myned ar ol yr it? And when he hath found
hon a gollwyd, hyd oni's caffo it, he layethon his shoulders,
it

efe hi? Ac wedi iddo ei chael, rejoicing. And when he com-

efe a'i dd hi ar ei ysgwyddau eth home, he calleth together
ei hun, yn llawen. A phan ddél his friends and neighbours, say-
i<dref, efe a eilw ynghd ei gyf- ing unto them, Rejoice with
eiliiona'igymmydogion,gan ddy- me, for I have found my sheep
wedyd wrthynt, Llawenhèwch which was lost. I say unto
 :

Y pedrverydd Sul gwcdi'r Drindod.

gyd â mi canys cefais fy na-

; you, That likewise joy shall
iad a gollasid. Yr wyf yn dy-
wedyd i chwi, mai felly y bydd
Uawenydd yn y nef am un pech-
adur a edifarhao, mwy nag am
onid un pum ugain o rai cyfiawn
y rhai nid rhaid iddynt with
edifeirwch. Neu pa wraig, a
chanddi ddeg dryllo arian, os cyll
hi un dryll, ni oleu ganwvll, ac
ysgubo'r t,
a cheisio yn ddyfal,
hyd Ac wedi iddi
oni's caffo et'?
ei gael, hi a eilw ynghvd ei chyf-
eillesaua'i chymmydogesau, gan
ddywedyd, Cyd-lawenhéwch â
mi canyscefaisy dryllagollaswn.
; lost. Likewise, I say unto you,
Felly meddafi chwi, Y mae Uaw-
enydd yngydd angylion Duw,
am un pechadur a edifarhao.
be in heaven over one sinner
that repenteth, more than over
ninety and nine just persons,
which need no repentance. Ei-
ther what woman having ten
pieces of silver, if she lose one
piece, doth not light a candle,
and sweep the house, and seek
diligently till she find it ? And
when she hath found it, she
calleth her friends and her
neighbours together, saying,
Rejoice with me, for I have
found the piece which I had
There is joy in the presence of
the angels of God over one sin-
ner that repenteth.

Ypedwerydd Sulyu-edi V Drindod. The fourth Sunday after Trinity.

Y Colect. The Collect.
ODduw, noddwr pawb oil y OGod, the protector of all
sydd yn ymddiried ynot, that trust in thee, with-
heb ba un nid oes dim nerthog, out whom nothing is strong,
na dim sanctaidd ; Ychwanega nothing is holy; Increase and
ac amlhâ arnom dy drugaredd, multiply upon us thy mercy;
fel
y gallom (a thi yn Lly wiawdwr that, thou being our ruler and
ac yn Dywysog i ni) dreiddio guide, we may so pass through
trwy bethau tymhorol, modd na things temporal, that we final-
chollom yn y diwedd y pethau ly lose not the things eternal
tragywyddol. Caniattâhyn, nefol Grant this, O heavenly Father,
Dad, er mwyn Iesu Grist ein for Jesus Christ's sake our Lord.
Harglwydd. Amen. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. viii. 18. The Epistle. Rom. viii. IB.

YR ydwyf yn cyfrif nad yw

di'oddefiadau yr amser pres- I
Reckon that the
of this present time are not
sufferings

ennoHiwn, yn haeddu eu cyffel- worthy to be compared with the

ybu i'r gogoniant a ddatguddir i
ni. Canys awddfryd y creadur
sydd yn disgwyl am ddatgudd-
iad meibion Duw. Canys y
creadur sydd wedi ei ddarostwng
i oferedd, nid o'i fodd, eithr
oblegid yr hwn a'i darostyneodd
dan obaith: oblegid y rhyddhêir
y creadur yntau hefyd o gaeth-
iwed llygredigaeth, i ryddid go-
goniant plant Duw. Canys ni
a wyddom fod pob creadur yn
eyd-ocheneidio, ac yn cyd-ofidio
glory which shall be revealed
in us. For the earnest expecta-
tion of the creature waiteth for
the manifestation of the sons
of God. For the creature was
made subject to vanity, not will-
ingly, but by reason of him
who hath subjected the same in
hope : because the creature it-
self also shall be delivered from
the bondage of corruption, into
the glorious liberty of the chil-
dren of God. For we know that

Ypummed Sul givedi'r Drindod.
hyd y pryd hwn: ac nid yn unig
y creadur, ond ninnau hefyd,
y rhai sy gennym flaen-ffrwyth
yr Yspryd, yr ydym ninnau
einhunain hefyd yn ocheneidio
ynom ein hunain, gan ddisgwyl
y mabwysiad, sef prynedigaeth
ein corph.
Yr Efengyl. St. Luc vi. 36.
BYDDAVCH gan hynny
drugarogion, megis ag y
mae eich Tad yn drugarog. Ac
na fernwch, ac ni'ch bernir : na
chondemniwch, ac ni'ch con-
demnir: maddeuwch, amaddeuir
i chwithau rhoddwch, a rhoddir
: give, and it shall be given un-
i chwi mesur da, dwysedig, ac
: to you ; good measure, pressed
wedi ei ysgwyd, ac yn myned
trosodd, a roddant yn eich myn-
vves. Canys â'r un mesur ag y
mesuroch, y mesurir i chwi
drachefn. Ac efe a ddywedodd
ddammeg wrthynt A ddichon ; again. And he spake a parable
y dall dy wyso'r dall ? oni syrth-
iant ill dau yn y clawdd? Nid
yw'r disgybl uwch law ei atbraw:
eithr pob un perffaith, a fydd fel
ei athraw. A phaham yr wyt ti
yn edrych ar y brycheuyn sydd
yn llygad dy frawd, ac nad
ydwyt yn ystyried y trawst sydd
yn dy lygad dy bun? Neu pa
fodd y gelli di ddywedyd with
dy frawd, Fy mrawd, gâd i mi
dynnu allan y brycheuyn sydd
yn dy lygad, a thithau heb
weled y trawst sydd yn dy lygad
dy hun ? O ragrithiwr, bwrw
aílan y trawst o'th lygad dy hun
yn gyntaf, ac yna y gweli yn
eglur dynnu allan y brycheuyn
sydd yn llygad dy frawd.
Ypummed Sul gwedi'r Drindod.
Y Colect.
CANIATTA, Arglwydd, ni a
attolygwn i ti, fod i chwl
y byd hwn, trwy dy reolaeth di,
gael ei drei'nu mor dangnefedd-
ol, fel y gallo dy Eglwys di dy
wasanaethu yn llawen ym mhob
:
the whole creation groaneth, and
travaileth in pain together until
now. And not only they, but
ourselves also, which have the
first- fruits of the Spirit, even we
ourselves groan within ourselves,
waiting for the adoption, to wit,
the redemption of our body.
The Gospel. St. Luke vi. 36.
BEyour ye therefore merciful, as
Father also is merci-
ful. Judge not, and ye shall not
be judged: condemn not, and ye
shall not be condemned for- :
give, and ye shall be forgiven
down, and shaken together, and
running over, shall men give
into your bosom. For with the
same measure that ye mete with-
al, it shall be measured to you
unto them, Can the bhnd lead
the blind? shall they not both
fall into the ditch ? The disciple
is not above his master ; but
every one that is perfect shall
be as his master. And why be-
holdest thou the mote that is in
thy brother's eye, but perceivest
not the beam that is in thine
own eye ? Either how canst thou
say to thy brother, Brother, let
me pull out the mote that is in
thine eye, %vhen thou thyself be-
holdest not the beam that is in
thine own eye ? Thou hypocrite,
cast out first the beam out of
thine own eye, and then shalt
thou see clearly to pull out the
mote that is in thy brother's eye.
The fifth Sunday after Trinity.
The Collect.
GRANT, O Lord, we beseech
thee, that the course of
this world may be so peaceably
ordered by thy governance, that
thy Church may joyfully serve
thee in all godly quietness;
 Y pummed Sul gwedi'r Drindod.
duwiol heddwch ; trwy Iesu through Jesus Christ our Lord.
Grist ein Harglwydd. Amen. Amen.
Yr Epistol. 1 St. Petr iii. 8. The Epistle. 1 St. Pet. iii. 8.

BYDDWCH oil yn unfryd,

BE ye all of one mind, hav-
yn cyd-oddef â'ch gilydd; ing compassion one of an-
yn caru fel brodyr, yn drugar- other, love as brethren, be piti-
ogion, yn fwynaidd nid yn talu : ful, be courteous ; not render-
drwg am ddrwg, neu sen am ing evil for evil, or railing for
sen; eithr, yngwrthwyneb, yn railing; but contrariwise bless-
bendithio; gan wybod mai i hyn ing; knowing that ye are there-
y'ch galwyd, fel yr etifeckloeh unto called, that ye should in-
fendith. Canys y neb a ewyllysio herit a blessing. For lie that
horn bywyd, a gweled dyddiau will love life, and see good
da, attalied ei dafod oddi wrth days, let him refrain his tongue
ddrwg, a'iwefusau rhag adrodd from evil, and his lips that
twyll. Gocheled y drwg, a they speak no guile : let him
gwnaed y da ; ceisied heddwch, eschew evil, and do good ; let
a dilyned ef. Canys y mae him seek peace, and ensue it.
llygaid yr Arglwydd ar y rhai For the eyes of the Lord are
cyfiawn, a'i glustiau ef tu ag at over the righteous, and his ears
eu gweddi hwynt: eithr y mae are open unto their prayers :
wyneb yr Arglwydd yn erbyn y but the face of the Lord is
rhai sy 'n gwneuthur drwg. A against them that do evil. And
phwy a'ch dryga chwi, os bydd- who is he that will harm you,
wch yn dilyn yr hyn sy dda? if ye be followers of that which
Eithr o bydd i chwi hefyd ddi'o- is good ? But and if ye suffer
ddef o herwydd cyflawnder, ded- for righteousness' sake, happy
wydd ydych ond nac ofnwch
: are ye : and be not afraid of
rhag eu hofn hwynt, ac na'ch their terror, neither be trou-
cynhyrfer; eithr sancteiddiwch bled ; but sanctify the Lord
yr Arglwydd Dduw yn eich God in your hearts.
calonnau.
IV Efengyl. St. Luc v. 1. The Gospel. St. Luke v. 1.

BU hefyd, a'r bobl yn pwyso

atto i wrando gair Duw, yr
oedd yntau yn sefyll
llyn Genesaret. Ac efe a welai
ddwy long yn sefyll wrth y llyn;
a'r pysgodwr a aethant allan
o honynt, ac oeddynt
eu rhwydau. Ac
mewn i un o'r llongau,
oedd eiddo Simon, ac
munodd arno wthio ychydig
oddi wrth y tir. Ac efe a eistedd-
came to pass, that as the
ITpeople pressed upon him to
yn ymyl hear the Word of God, he stood
by the lake of Gennesareth, and
saw two ships standing by the
lake ; but the fishermen were
yn golchi gone out of them, and were
efe a aeth i washing their nets. And he
yr hon entered into one of the ships,
a ddy- which was Simon's, and prayed
him that he would thrust out a
little from the land and he sat :

odd, ac a ddysgodd y bobloedd down, and taught the people

allan o'r Hong. A phan beidiodd out of the ship. Now when he
â llefaru, efe a ddywedodd wrth had left speaking, he said unto
Simon, Gwthia i'r dwfn, a bwr- Simon, Launch out into the
iwch eich rhwydau am helfa. A deep, and let down your nets
Simon a attebodd ac a ddywed- for a draught. And Simon an-
 Y chweched Sul gwedi'r Drindod.
odd wrtho, O feistr, er ni boeni i swering said unto him, Master,
ar hd y nos, ni ddaliasom ni we have toiled all the night,
ddim etto ar dy air di mi a
: and have taken nothing ; ne-
fvvriaf y rhwyd. Ac wedi iddynt vertheless, at thy word I will let
wneuthur hynny, hwy a ddalias- down the net. And when they
ant l'iaws mawr o bysgod a'u : had this done, they inclosed a
rhwyd hwynt a' rwygodd. A great multitude of fishes, and
hwy a amneidiasant ar eu cyf- their net brake. And they
eiilionoedd yn y Hong arall, i beckoned unto their partners
ddyfod i'w cynnorthwyo hwynt. which were in the other ship,
A hwy a ddaethant ; a llanwasant that they should come and help
y ddwy long, onid oeddynt hwy them. And they came, and
ar soddi. A Simon Petr, pan filled both the ships, so that
welodd hynny, a syrthiodd wrth they began to sink. When Si-
liniau*r Iesu, gan ddywedyd, mon Peter saw it, he fell down
Dos ymaith odd'i wrthyf canys ; at Jesus' knees, saying, Depart
dyn pechadurus wyf fi, O Ar- from me, for I am a sinful man
glwydd. Oblegid braw a ddaeth- O Lord.For he was astonished,
ai arno ef, a'r rhai oil oedd and that were with him, at
all
gyd âg ef, o herwydd yr helfa the draught of the fishes which
bysgod a ddaliasent hwy a'r un : they had taken ; and so was
ffunud ar I ago ac loan hefyd, also James, and John, the sons
meibion Zebedeus, y rhai oedd of Zebedee, which were part-
gyfrannogion â Simon. A dy- ners with Simon. And Jesus
"wedodd yr Iesu wrth Simon, said unto Simon, Fear not, from
Nac ofna o hyn allan y dèli
: henceforth thou shalt catch men.
ddynion. Ac wedi iddynt ddwyn And when they had brought
y llongau i dir, hwy a adawsant their ships to land, they forsook
bob peth, ac a'i dilynasant ef. all, and followed him.

Y chweched Sid gwedi'r Drindod. The sixth Sunday after Trinity.

Y Colect. The Collect.
ODduw, yr hwn a arlwyaist i'r
rhai a'th garant gyfryw beth-
OGod, who
hast prepared
for them that love thee
an daionus a'r y sydd uwch ben such good things as pass man's
pob deall dyn Ty walk i'n calon-
; understanding ; Pour into our
nau gyfryw serch arnat, fel y hearts such love toward thee,
byddo i ni, gan dy garu uwch law that we, loving thee above all
pob dim, allu mwynhâu dy adde- things, may obtain thy pro-
widion. y rhai sy fwy rhagorol nâ mises, which exceed all that
dim a fedrom ni ei ddeisyf ; trwy we can desire ; through Jesus
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen. Christ our Lord. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. vi. 3. The Epistle. Rom. vi. 3.

ONI wyddoch chwi, am gyn-

nifer o honom ag a fedydd-
KNOW ye not, that so many
of us as were baptized in-
iwyd i Grist Iesu, ein bedyddio ni to Jesus Christ were baptized
i'w farwolaeth ef ? Claddwyd ni into his death ? Therefore we
gan hynny gyd âg ef trwy fedydd are buried with him by bap-
i farwolaeth fel megis ag y cyf-
: tism into death ; that like as
odwyd Crist o feirw trwy ogon- Christ was raised up from the
iant y Tad, felly y rhodiom nin- dead bv the glory of the Fa-

Y chwechcd
nau hefyd mewn newydd-deb
buchedd. Canys os gwnaed ni
yn gyd-blanhigion i gyffelyb-
iaeth ei farwolaeth ef, felly y
byddwn i gyffelybiaeth ei adgyf-
odiad ef gan wybod byn, ddar-
: ness of his resurrection know-
fod croesboelio ein hen ddyn ni
gyd âg ef, er mwyn dirymmu
corph pechod, fel rhagllaw na
wasanaethom bechod. Canys y
mae yr hwn a fu farw, wedi ei
ryddbâu oddi wrth bechod. Ac
osbuom feirw gyd â Christ, yr
ydym ni yn credu y byddwn fy
hefyd gyd âg ef : gan wybod nad
yw Crist, yr hwn a gyfodwyd
oddi wrth y rneirw, yn marw
rawyach ; nad arglwyddiaetha
raarwolaeth arno mwyach. Canys
fel y bu efe farw, efe a fu farw
unwaith i bechod ; ac fel y mae
yn byw, byw y mae i Dduw.
Felly chwithau hefyd, cyfrifwch
eich hunain yn feirw i bechod
eithr yn fyw i Dduw, yng
Nghrist Iesu ein Harglwydd.
Yr Efengyl. St. Matth.
YR ei
Iesu a ddywedodd wrth
ddisgyblion, Oni bydd
eich cyfiawnder yn helaethach
nâ chyfiawnder yr ysgrifenydd-
ion a'r Phariseaid, nid ewch i
mewn i deyrnas nefoedd. Clyw-
soch ddywedyd gan y rhai gynt,
Na ladd ; a phwy bynnag a
laddo, euog fydd o farn eithr
yr ydwyf fi yn dywedyd i chwi,
Pob un a ddigio wrth ei frawd
heb ystyr, a fydd euog o farn :
a phwy bynnag a ddywedo wrth
ei frawd, Raca, a fydd euog o
gyngor a phwy bynnag a ddy-
; Raca, shall be in danger of the
wedo, O ynfyd, a fydd euog o
dân uffern. Gan hynny, os dygi
dy rodd i'r allor, ac yno dyfod
i'th gof fod gan dy frawd ddim
yn dy erbyn ; gâd yno dy rodd
ger bron yr allor, a dos ymaith :
yn gyntaf cymmoder di â'th
frawd, ac yna tyred ac ofFrwm
w
;
Sid srvedi'r Drindod.
ther, even so we also should
walk in newness of life. For
if we have been planted toge-
ther in the likeness of his death,
we shall be also in the like-
:
ing this, that our old man is
crucified with him, that the bo-
dy of sin might be destroyed,
that henceforth we should not
serve sin. For he that is dead
is freed from sin. Now
if we
be dead with Christ, we be-
lieve that we shall also live
with him ; knowing that Christ
being raised from the dead di-
eth no more ; death hath no
more dominion over him. For
in that he died, he died unto
sin once ; but in that he liveth,
he liveth unto God. Likewise
reckon ye also yourselves to be
dead indeed unto sin, but alive
unto God through Jesus Christ
our Lord.
The Gospel. St Matth. v. 20.
v. 20.
JESUS said unto his disciples,
shall
Except your righteousness
exceed the righteousness of
the Scribesand Pharisees, ye
shall in no case enter into the
Kingdom of heaven. Ye have
heard that it was said by them
of old time, Thou shalt not kill :
and whosoever shall kill, shall
: be in danger of the judgement.
But I say unto you, that who-
soever is angry with his brother
without a cause shall be in dan-
ger of the judgement and who-
:
soever shall say to his brother,
council but whosoever shall say,
:
Thou fool, shall be in danger of
hell-fire. Therefore if thou bring
thy gift to the altar, and there
rememberest that thy brother
I hath ought against thee; leave
i there thy gift before the altar,
I
and go thy way, first be recon-
 ; ;

Y seithfed Sul gwedi'r Drindod.

dy rodd. Cyttuna wrth- â'th ciled to thy brother, and then

wynebwr ar frys, tra fyddech
ar y ffordd gyd âg ef; rhag
un amser i'th wrthwynebwr dy
roddi di yn llaw'r barnwr, ac i'r
barnwr dy roddi at y swyddog,
a'th daflu yngharchar. Yn wir
meddaf i ti, Ni ddeui di allan
oddi yno, hyd oni thalech y ffyr-
ling eithaf.
come and offer thy gift. Agree
with thine adversary quickly,
whiles thou art in the way with
him ; lest at any time the adver-
sary deliver thee to the judge,
and the judge deliver thee to the
officer, and thou be cast into
prison. Verily I say unto thee,
Thou shalt by no means come
out thence, till thou hast paid
the uttermost farthing.

Y seithfed Sul gwedi'r Drindod. The seventh Sunday after Trinity.

V Colect. The Collect.

ARGLWYDD yr holl nerth

cadernid, yr hwn wyt
a'r
LORD of
might, who
all
art the
power
author
and

awdwr a rhoddwr pob daioni and giver of all good things

Planna yn ein calonnau gariad
dy Enw; ychwanega ynom wir
grefydd; maetha nyni â phob
daioni, ac o'th fawr drugaredd
cadw ni yn yr unrhyw; trwy Ie-
su Grist ein Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Rhuf.
Graft in our hearts the love of
thy Name, increase in us true
religion, nourish us with all
goodness, and of thy great mer-
cy keep us in the same ; through
Jesus Christ our Lord. Amen.
vi. 19.

YN ol dull dynol yr ydwyf yn

dywedyd, oblegid gwendid
The Epistle. Rom.
Speak after the manner of
vi. 19.

eich cnawd chwi canys megis

: I men, because of the infir-
ag y rhoddasoch eich aelodau yn mity of your flesh for as ye
:

weision i aflendid ac anwiredd, have yielded your members

i anwiredd yr awrhon
; felly servants to uncleanness, and
rhoddwch eich aelodau yn weis- to iniquity, unto iniquity; even
ion i gyfiawnder, i sancteidd- so now yield your members ser-
rwydd. Canys pan oeddych yn vants to righteousness, unto
weision pechod, rhyddion oedd- holiness. For when ye were
ych oddi wrth gyfiawnder. Pa the servants of sin, ye were
fFrwyth gan hynny oedd i chwi y free from righteousness. What
pryd hwnnw o'r pethau y mae fruit had ye then in those
arnoch yr awrhon gywilydd o'u things whereof ye are now
plegid? canys diwedd y pethau ashamed ? for the end of those
hynny yw inarwolaeth. Ac yr things is death. But now be-
awrhon, wedi eich rhyddhâu oddi ing made free from sin, and
wrth bechod, a'ch gwneuthur yn become servants ye
to God,
weision i Dduw, y mae i chwi eich have your fruit unto holiness,
fFrwyth yn sancteiddrwydd, a'r and the end everlasting life.
diwedd yn fywyd tragywyddol. For the wages of sin is death :

Canys cyflog pechod yw mar- but the gift of God is eternal

wolaeth eithr dawn Duw yw
: life, through Jesus Christ our
bywyd tragywyddol, trwy Iesu Lord.
Grist ein Harglwydd.
 Yr wythfed Sid gwedi'r Drindod.
Yr Efengyl. St. Marc viii. 1. The Gospel. St. Mark viii. 1.

YN y dyddiau hynny, pan

oedd y dyrfa yn fawr iawn,
those days the
INbeing very great,
multitude
and hav-
ac heb ganddynt ddim i'w fwytta, ing nothing to eat, Jesus call-
y galwodd yr Iesu ei ddisgyblion ed his disciples unto him, and
atto, ac a ddy wedodd wrthynt, Yr saith unto them, I have com-
wyf fi yn tosturio wrth y dyrfa ; passion on the multitude, be-
oblegid y maent hwy dridiau cause they have now been with
weithian yn aros gyd â mi, ac nid me three days, and have no-
oes ganddynt ddim i'w fwytta: thing to eat and if I send
:

ac os gollyngaf hwynt ymaith ar them away fasting to their own

eu cytnlwng i'w teiau eu hunain,
hwy a lewygant ar y fFordd
cariys rhai o honynt a ddaeth o
bell. A'i ddisgyblion ef a'i hatteb-
asant, O ba le y gall neb ddigoni
y rhai hyn â bara yma yn yr an-
ialwch? Ac efe a ofynodd iddynt,
Pa sawl torth sy gennych ?
hwy a ddywedasant, Saith. Ac
efe a orchymynodd i'r dyrfa
eistedd ar y llawr : ac a gymmer-
odd y saith dorth, ac a ddi'olch-
odd, ac a'u torrodd hwynt, ac a'u
rhoddes i'w ddisgyblion, fel y
gosodent hwynt ger eu bronnau;
a gosodasant hwynt ger bron y
bobl. Ac yroedd ganddynt ychyd-
houses, they will faint by the
: way ; for divers of them came
from far. And his disciples an-
swered him, From whence can
a man satisfy these men with
bread here in the wilderness?
And he asked them, How many
A loaves have ye? And they said,
Seven. And he commanded
the people to sit down on the
ground. And he took the seven
loaves, and gave thanks, and
brake, and gave to his disci-
ples to set before them ; and
they did set them before the
people. And they had a few
small fishes and he blessed,
;

ig bysgod bychain : ac wedi iddo and commanded to set them

fendithio, tie a barodd ddodi y also before them. So they did
rhai hynny hefyd ger eu bronnau eat, and were filled and they :

hwynt. A hwy a fwyttasant, ac a took up of the broken meat that

ddigonwyd a hwy a godasant o'r
: was leftseven baskets. And
briwfwyd gweddill, saith fasg- they that had eaten were about
oedd
edaid. A'r rhai a fwyttasent four thousand. And he sent
ynghylch pedair mil ac efe a'u
: them away.
gollyngodd hwynt ymaith.

Yr wythfed Sul gwedi'r Drindod. The eighth Sunday after Trinity.

Y Colect. The Collect.

ODcluw, yr hwn
ddiball ragluniaeth
trwy dy
wyt yn
OGOD, whose never-failing
providence ordereth all
ilywodraethu pob peth yn y things both in heaven and
nef a'r ddaear; Yn ufudd ni a earth ; Wehumbly beseech
attolygwn i ti fwrw oddi wrthym thee to put away from us all
bob peth niweidiol, a rhoddi o hurtful things, and to give us
ho not i ni bob peth a fyddo da those things which be profitable
er ein lies ; trwy Iesu Grist ein for us ; through Jesus Christ
Harglwydd. Amen. our Lord. Amen.
 :
Yr wythfed Sul g/vedi'r Drindod.
Yr Epistol. Rhuf. viii. 12.
YBrodyr, dyledwr ydym,
nidcnawd, i fyw yn ol y
i'r
cnawd. Canys os byw yr ydych
yn ol y cnawd, meirw fyddwch
eithr os ydych yn marweiddio
gweithredoedd y corph trwy'r
Yspryd, byw fyddwch. Canys
Lsawl a arweinir gan Yspryd
uw, y rhai hyn sy blant i
Dduw. Canys ni dderbyniasoch
yspryd caethiwed drachefn i beri
ofn; eithr derbyniasoch Yspryd
mabwysiad, trwy'r hwn yr ydym
yn llefain, Abba, Dad. Y mae yr
Yspryd hwn yn cyd-dystiolaethu
â'n hyspryd ni, ein bod ni yn
blant i Dduw. Ac os plant,
etifeddion hefyd ; sef etifeddion
i Dduw, a chyd- etifeddion à
Christ os ydym yn cyd - ddi-
: be that we suffer with him,
oddef gyd âg ef, fel y'n cyd-
ogonedder hefyd.
Yr Efengyl. St. Matth. vii. 15.
YMOGELWCH rhag gau-
brophwydi, y rhai a ddeu-
ant attoch yngwisgoedd defaid,
ond oddi raewn bleiddiaidrheibus
ydynt hwy. Wrth eu fFrwythau
yr adnabyddwch hwynt. A ^asgl
rhai rawnwin oddi ar ddrain,
neu ffigys oddi ar ysgaîl ? Felly
pob pren da sydd yn dwyn
fFrwythau da ; ond y pren drwg
sydd yn dwyn fFrwythau drwg.
Ni ddichon pren da ddwyn
fFrwythau drwg; na phren drwg
ddwyn firwythau da. Pob pren
heb ddwyn ffrwyth da, a dorrir
i lawr, ac a deflir yn tân. O
herwydd paham, wrth eu fFrwyth-
au yr adnabyddwch hwynt. Nid
pob un a'r sydd yn dywedyd
wrthyf, Arglwydd, Arglwydd, a
ddaw i mewn i deyrnas nefoedd ;
ond yr hwn sydd yn gwneuthur
ewyllys fy Nhad yr hwn sydd
yn y nefoedd.
The Epistle. Rom. viii. 12.
BRETHREN, we are debt-
ors, not to the flesh, to live
after theflesh. For if ye live
afterthe flesh, ye shall die;
but if ye through the Spirit
do mortify the deeds of the
body, ye shall live. For as
many as are led by the Spirit
of God, they are the sons of
God. For ye have not received
the spirit of bondage again to
fear; but ye have received the
spirit of adoption, whereby we
cry, Abba, Father. The Spi-
rit itself beareth witness with
our spirit, that we are the chil-
dren of God and if children,
:
then heirs; heirs of God, and
joint -heirs with Christ : if so
that we may be also glorified
together.
The Gospel. St. Matth. vii. 15.
BEWARE of false prophets,
which come to you in
sheep's clothing, but inwardly
they are ravening wolves. Ye
shall know them by their fruits :
do men gather grapes of thorns,
or figs of thistles ? Even so
every good tree bringeth forth
good fruit ; but a corrupt tree
bringeth forth evil fruit. A
good tree cannot bring forth
evil fruit ; neither can a cor-
rupt tree bring forth good fruit.
Every tree- that bringeth not
forth good fruit is hewn down,
and cast into the fire. Where-
fore by their fruits ye shall
know them. Not every one that
saith unto me, Lord, Lord, shall
enter into the Kingdom of hea-
ven ; but he that doeth the
will of my
Father which is in
heaven.

Y nawfed Sid givedi 'r Drindod.
Y nawfed Sid gwedi V Drindod.
Y Colect.
CANIATTA i ni,
attolwg i ti,
feddwl ac i wneuthur byth y
cyfryw bethau ag a fo cytìawn ;
fel y byddo i ni, y rhai ni allwn
hebot wneuthur dim sy dda, allu
trwot ti fyw yn ol
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
Yr Epistol. 1 Cor. x. 1.
NIwybod,
fynnwn i chwi fod heb
frodyr, fod ein tad-
au dan y cwmmwl, a'u myned
oil
oil trwy 'r môr ; a'u bedyddio
hwy oil i Moses yn y cwmmwl,
ac yn y môr ; a bwytta o bawb
o honynt yr un bwyd ysprydol,
ac yfed o bawb o honynt yr
un ddi'od ysprydol
a yfasant o'r Graig ysprydol a
oedd yn canlyn a'r Graig oedd
: of that spiritual
Crist.) Eithr ni bu Dduw fodd-
lon i'r rhan fwyaf o honynt
canys cwympwyd hwynt yn y
diffaethwch. A'r pethau hyn a
wnaed yn siamplau i ni, fel na
chwennychem ddrygioni, megis
ag y chwennychasant hwy. Ac
na fyddwch eilun-addolwr,
megis rhai o honynt hwy fel
y mae yn ysgrifenedig, Eistedd-
odd y bobl i fwytta ac i yfed,
ac a gyfodasant i chwareu. Ac
na odinebwn, fel y godinebodd
rhai o honynt hwy, ac y syrth-
iodd mewn un dydd dair mil
ar hugain. Ac na themtiwn
Grist, megis ag y temtiodd rhai
o honynt hwy, ac a'u distryw-
iwyd gan seirph. Ac na rwgn-
echwch, megis y grwgnachodd
rhai o honynt hwy, ac a'u
distrywiwyd gan y dinystrydd.
A'r pethau hyn oil a ddigwydd-
asant yn siamplau iddynt hwy
ac a ysgrifenwyd yn rhybudd i
ninnau, ar y rhai y daeth ter-
fynau yr oesoedd. Am hynny.
;: ;
The ninth Sunday after Trinity.
The Collect.
yr
Arglwydd,
Yspryd i
GRANT to us, Lord, we be-
seech thee, the spirit to
think and do always such things
as be rightful ; that we, who
cannot do any thing that is
good without thee, may by thee
dy ewyllys; be enabled to live according to
thy will ; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
The Epistle. 1 Cor. x. 1.
BRETHREN,
that ye should be igno-
I would not
rant, how that all our fathers
were under the cloud, and all
passed through the sea ; and
were all baptized unto Moses in
the cloud, and in the sea; and
did all eat the same spiritual
: (canys hwy meat, and did all drink the same
spiritual drink : (for they drank
Rock that fol-
lowed them; and that Rock
was Christ.) But with many of
them God was not well pleased
for they were overthrown in the
wilderness. Now these things
were our examples, to the in-
tent we should not lust after
evil things, as they also lusted.
: Neither be ye idolaters, as were
some of them ; as it is written,
The people sat down to eat and
drink, and rose up to play.
Neither let us commit forni-
cation, as some of them com-
mitted, and fell in one day three
and twenty thousand. Neither
let us tempt Christ, as some
of them also tempted, and were
destroyed of serpents. Neither
murmur ye, some of them
as
also murmured, and were de-
stroyed of the destroyer. Now
all these things happened unto
them for ensamples : and they
are written for our admonition,
upon whom the ends of the
world are come. Wherefore let
N
 : :

Y narvfed Sid gwedi'r Drindod.

yr hwn sydd yn tybied ei fod him that thinketh he standeth
yn sefyll, edryched na syrthio. take heed lest he fall. There
Nid ymaflodd ynoch demtasiwn, hath no temptation taken you,
onid un dynol eithr fFyddlon
: but such as is common to man
yw Duw, yr hwn ni âd eich but God is faithful, who will
temtio uwch law yr hyn a all- not suffer you to be tempted
och ; eithr a wna ynghd â'r above that ye are able ; but will
temtasiwn dd'íangfa hefyd, fel y with the temptation also make
gallocli ei ddwyn. a way to escape, that ye may be
able to bear it.
Yr Efengyl. St. Luc xvi. 1.

Iesu a ddywedodd wrth ei

The Gospel. St. Luke xvi. 1.
A'R ddisgyblion, Yr oedd rhyw JESUS said unto his disci-
wr goludog yr hwn oedd ganddo ples, There was a certain
oruchwyliwr ; a hwn a gyhudd- rich man which had a stew-
wyd wrtho, ei fod efe megis yn ard; and the same was accused
afradloni ei ddâ ef. Ac efe a'i unto him that he had wasted
galwodd ddywedodd his goods. And he called him,
ef, ac a
wrtho, Pa beth yw hyn yr wyf and said unto him, How is it
yn ei gly wed am danat ? dyro that I hear this of thee? Give
gyfrif o tn oruchwyliaeth canys : an account of thy stewardship;
ni elli fod mwy
yn oruchwyliwr. for thou mayest be no longer
A'r goruchwyliwr a ddywedodd steward. Then the steward said
ynddo ei hun, Pa beth a wnaf ? within himself, What shall I
canys y mae fy arglwydd yn dwyn do? for my lord taketh away
yr oruchwyliaeth oddi arnaf from me the stewardship : I can-
cloddio ni's gallaf, a chartlotta not dig, to beg I am ashamed.
sy gywilyddus gennyf. Mi a I am resolved what to do, that,
wn beth a wnaf, fel, pan y'm when I am put out of the
bwrier allan o'r oruchwyliaeth, y stewardship, they may receive
derbyniont fi i'w tai. Ac wedi me into their houses. So he
iddo alw atto bob un o ddyledwr called every one of his lord's
ei arglwydd, efe a ddywedodd debtors unto him, and said un-
wrth y cyntaf, Pa faint sydd to the first, How
much owest
arnat ti harglwydd ?
o ddyled i'm thou unto my lord? And he
Ac efe a ddywedodd, Can raesur said, An hundred measures of
o olew. Ac efe a ddywedodd oil. And he said unto him,
wrtho, Cymmer dy ysgrifen, ac Take thy bill, and sit down
eistedd ar frys, a ysgrifena ddeg quickly, and write fifty. Then
a deugain. Yna y dywedodd said he to another, And how
wrth un arall, A
pha faint o much owest thouAnd he
?
ddyled sydd arnat tithau ? Ac said, An hundred measures of
efe a ddywedodd, Can mesur o wheat. And he said unto him,
wenith. Ac efe a ddywedodd Take thy bill, and write four-
wrtho, Cymmer dy ysgrifen, ac score. And
the lord commend-
ysgrifena bedwar ugain. A'r ar- ed the unjust steward, because
glwydd a ganmolodd y goruch- he had done wisely : for the
wyliwr anghyfiawn, am iddo children of this world are in
wneuthur yn gall oblegid y mae
: their generation wiser than the
plant y byd hwn yn gallach yn children of light. And I say
eu cenhedlaeth nâ phlant y gol- unto you, Make to you? selves

Y degfed
euni. Ac yr wyf yn dywetlyd i
chwi, Gwnewch i chwi gyfeillion
o'r Mammon anghyfiawn
pan fo eisiau arnoch, y'ch der-
byniont i'r tragywyddol bebyll.
Y degfed Sul gu-edVr Drindod.
Y Colect.
BYDDED OdyArglwydd,
glustiau,
drugarogion LET
yn
agored i weddiau dy ufudd weis-
ion ; ac fel y bo iddynt gael eu
gofynion, gwna iddynt erchi y
cyfryw bethau ag a ryngo bodd
i ti; trwy Iesu Grist ein ar-
glwydd. Amen.
Yr Epistol. 1 Cor.
AM ysprydol ddoniau, frodyr,
ni fynnwn i chwi fod heb
wybod. Chwi a wyddoch mai
Cenhedloedd oeddych, yn eich
arwain ymaith at yr eilunod
mudion, fel y'cb tywysid.
hynny yr wyf yn hyspysu i chwi,
nad yn llefaru trwy Ys-
oes neb"
pryd Duw, yn galw yr Iesu yn
ysgymmunbeth ; ac na all neb
ddywedyd, Yr Arglwydd Iesu,
eithr trwy yr Yspryd Glân. Ac
y mae amryw ddoniau, eithr yr
un Yspryd. Ac y mae amryw
weinidogaethau, eithr yr un Ar-
glwydd. Ac y mae
weithrediadau, ond yr un yw
Duw, yr hwn sydd yn gweith-
i-edu pob peth ym mhawb. Eithr
eglurhàd yr Yspryd a roddir
i bob un er llesâd.
un, trwy yr Yspryd y rhoddir
ymadrodd doethineb ; ac i arall,
ymadrodd gwybodaeth, trwy 'r
un Yspryd ac i arall, ffydd,
; by the same Spirit; to another
trwy 'r un Yspryd ac i arall,
; faith by the same Spirit ; to
ddawn i iachâu, trwy 'r un
Yspryd ; ac i arall, wneuthur
gwrthiau ; ac i arall, brophwyd-
ohaeth; ac i arall, wahaniaeth
ysprydoedd ; ac i arall, amryw
dafodau; ac i arall, gyfieithiad
tafodau. A'r holl bethau hyn
y interpretation of tongues.
mae'r un a'r unrhyw Yspryd yn
;
Sid gtvedi'r Drindod.
friends of the mammon of un-
righteousness ; that when ye
; fel, fail, they may
receive you into
everlasting habitations.
The tenth Sunday after Trinity.
The Collect.
thy merciful ears, O
Lord, be open to the pray-
ers of thy humble servants ; and
that they may obtain their pe-
titions make them to ask such
things as shall please thee
H through Jesus Christ our Lord.
Amen.
xii. 1. The Epistle. 1 Cor. xii. 1.
CONCERNING spiritual
gifts, brethren, I would not
have you ignorant. Ye know
that ye were Gentiles, carried
away unto these dumb idols,
Am even as ye were led. "Nliere-
fore I give you to understand,
that no man speaking by the
Spirit of God calleth Jesus ac-
cursed ; and that no man can
say that Jesus is the Lord, but
by the Holy Ghost. Now there
are diversities of gifts, but the
same Spirit. And there are
differences of administrations,
amryw but the same Lord. And there
are diversities of operations, but
it is the same God, who work-
eth all in all. But the mani-
festation of the Spirit is given
Canys i to every man to profit withal.
For to one is given by the Spi-
rit the word of wisdom ; to an-
other the word of knowledge
another the gifts of healing by
the same Spirit; to another the
working of miracles ; to another
prophecy ; to another discern-
ing of spirits ; to another divers
kinds oi tongues ; to another the
But
all these worketh that one and
Na
 ; ;

Yr unfed Sul ar ddeg gwedi'r Drindod.

eu gweithredu, gan rannu i bob the self- same Spirit, dividing
un o'r neilldu, megis y mae yn to every man severally as he
ewyllysio. will.
Yr Efengyl. Luc xix. 41.
St. The Gospel. Luke xix. 41.
St.

AC wedi iddo ddyfod yn agos,

pan welodd efe y ddinas,
AND when he was come near,
he beheld the city, and wept
efe a wylodd drosti, gan ddy- over it, saying, If thou hadst
wedyd, Pe gwybuasit tithau, i'e, known, even thou, at least in
yn dy ddydd hwn, y pethau a this thy day, the things which
berthynant heddwch eithr
i'th ! belong unto thy peace but now !

y maent yn awr yn guddiedig they are hid from thine eyes.

oddi wrth dy lygaid. Canys daw
y dyddiau arnat, a'th elynion a
fwriant glawdd o'th amgylch,
ac a'th amgylchant, ac a'th
warchaeant o bob parth, ac a'th
wnant yn gyd-vvastad â'r llawr,
fewn ac ni ad-
a'th blant o'th
awant ynot faen ar faen ; o
herwydd nad adnabucst amser
dy ymweliad. Ac efe a aeth
i mewn i'r deml, ac a ddechreu-
odd fwrw allan y rhai oedd yn
gwerthu ynddi, ac yn prynu
gan ddywedyd wrthynt, Y mae
yn ysgriferiedig, Fy i,
t gweddi yw eithr chwi a'i
: house is the house of prayer:
gwnaethoch yn ogof lladron. Ac
yr oedd efe beunydd yn athraw-
iaethu yn y deml.
For the days shall come upon
thee, that thine enemies shall
cast a trench about thee, and
compass thee round, and keep
thee in on every side, and shall
lay thee even with the ground,
: and thy children within thee;
and they shall not leave in thee
one stone upon another; be-
cause thou knewest not the time
of thy visitation. And he went
into the temple, and began to
cast out them that sold therein,
and them that bought, saying
nh unto them, It is written, My
but ye have made it a den of
thieves. And he taught daily
in the temple.

Yr unfed Sul ar ddeg gwedi'r The eleventh Sunday after Tri-

Drindod. nity.
Y Colect. The Collect.
ODduw, yr hwn wyt yn OGod, who declarest thy al-
egluro dy Holl-alluog nerth mighty power most chief-
yn bennaf trwy ddangos trugar- ly in shewing mercy and pity
edd a thosturi ; Yn drugarog dyro Mercifully grant unto us such a
i ni y cyfryw fesur o'th ras, fel y measure of thy grace, that we,
bo i ni,' gan redeg ar hd
ffordd running the way of thy com-
dy orchymynion, gyrhaeddyd dy mandments, may obtain thy gra-
rasol addewidion, a chael ein cious promises, and be made
gwneuthur yn gyfrannogion o'th partakers of thy heavenly trea-
nefol drysor ; trwy Iesu Grist ein sure ; through Jesus Christ our
Harglwydd. Amen. Lord. Amen.
Yr Epistol. 1 Cor. xv. 1. The Epistle. 1 Cor. xv. 1.

YR ydwyf yn hyspysu chwi,

frodyr, yr efengyl a breg-
i BRETHREN,
you the Gospel which I
I declare unto

ethais i chwi, yr hon hefyd a preached unto you, which also

dderbyniasoch, ac yn yr hon yr ye have received, and wherein
ydych yn sefyll. Trwy 'r hon ye stand by which also ye are
:
 ; ;
Yr unfed Sul ar ddeg gwedi'r Drindod.
y'ch ceclwir hefyd, os ydych yn
ilal yn eich cof à pha ymadrodd
yr efangylais i chwi, oddi eithr
darfod i chwi gredu yn ofer.
Canys mi a draddodais i chwi ar
y cyntaf, yr hyn hefyd a dder-
byniais, farw o Grist dros ein
pechodau ni, yn ol yr ysgrythyr-
au ; a'i gladdu ; a'i gyfodi y tryd-
ydd dydd, yn ol yr ysgrythyrau ;
a'i weled ef gan Cephas, yna
gan y deuddeg. Wedi hynny y
gwelwyd ef gan fwy nà phum
cant brodyr ar unwaith, o'r rhai
y mae y rhan fwyaf yn aros hyd
yr awrhon ; eithr rhai a hunasant.
Wedi hynny y gwelwyd ef gan
Iago ; yna gan yr holl apostolion : was seen of James ; then of all
ac yn ddiweddaf oil y gwelwyd
ef gennyf finnau hefyd, inegis
gan un annhymmig. Canys myfi
yw'r lleiaf o r apostolion, yr hwn
nid wyf addas i'm galw yn apo-
stol; am i mi erlid eglwys Dduw.
Eithr trwy ras Duw yr yd wyf
yr hyn yd wyf : a'i ras ef, yr hwn
a roddwyd i mi, ni bu yn ofer
ond mi a lafuriais yn helaeth-
ach nâ hwynt oil; ac nid myfi
chwaith, ond gras Duw yr hwn
oedd gyd â mi. Am hynny pa un
bynnag ai myfi ai hwynt-hwy,
felly yr ydym yn pregethu, ac
felly y credasoch chwi.
Yr Efengyl. St. Luc xviii. 9.
IESU a ddywedodd y ddam-
meg hon hefyd wrth y rhai
oedd yn hyderu arnynt eu hunain
eu bod yn gyfiawn, ac yn di'ystyru
eraill. Dau wr a aeth i fynu i'r
deml i weddi'o ; un yn Pharisead,
a'r Hall y n Bublican. Y Pharisead
o'i sefyll a weddiodd rhyngddo
àg ef ei hun fel hyn ; O Dduw,
yr wyf yn di'olch i ti nad wyf fi fel
y mae dynion eraill, yn drawsion,
yn anghyfiawn, yn odinebwýr ;
neu fel y Publican hwn chwaith.
Yr wyf yn ymprydio ddwywaith
yn yr wythnos ; yr wyf yn deg-
ymmu cymmaint oil ag a feddaf.
saved, if ye keep in memory
what I preached unto you, un-
less ye have believed in vain.
For I delivered unto you first
of all, that which I also receiv-
ed, how that Christ died for
our sins, according to the Scrip-
tures ; and that he was buried
and that he rose again the third
day, according to the Scriptures
and that he was seen of Ce-
phas, then of the twelve : af-
ter that, he was seen of above
five hundred brethren at once;
of whom the greater part re-
main unto this present; but some
are fallen asleep : after that, he
the Apostles : and last of all, he
was seen of me also, as of one
born out of due time. For I am
the least of the Apostles, that
am not meet to be called an
Apostle, because I persecuted
the Church of God. But by
the grace of God I am what I
am : and his grace which was
bestowed upon me was not in
vain ; but I laboured more a-
bundantly than they all ; yet
not I, but the grace of God
which was with me. Therefore
whether it were I or they, so
we preach, and so ye believed.
The Gospel. St. Luke xviii. 'J-
JESUS spake this parable
unto certain which trust-
ed in themselves that they were
righteous, and despised others:
Two men went up into the
temple to pray ; the one a Pha-
risee,and the other a Publi-
can. The
Pharisee stood and
prayed thus with himself, God,
I thank thee, that I am not
as other men are, extortion-
ers, unjust, adulterers, or even
as this Publican : I fast twice
in the week, I give tithes of
all that I possess. And the Pub-
lican, standing afar off, would
 ;

Y deuddegfed Sid gwedi'r Drmdod.

A'r Publican, gan sefyll o hirbell, not lift up so much as his

ni fynnai cymmaint a chodi ei eyes unto heaven, but smote
olygon tu â'r nef; eitlir efe a upon his breast, saying, God
gurodd ei ddwyfron, gan ddy- be merciful to me a sinner.
wedyd, O Dduw, bydd drugarog I tellyou, this man went
wrthyf bechadur. Dywedaf i down to his house justified ra-
chwi, Aeth hwn i waered i'w d ther than the other: for eve-
wedi gyfiawnhâu yn fwy nâ'r
ei ry one that exalteth himself
Hall : canys pob un
a'r y sydd yn shall be abased; and he that
ei ddyrchafu ei hun, a ostyngir ;
humbleth himself shall be ex-
a phob un a'r y sydd yn ei ostwng alted.
ei hun, a ddyrchefir.

Y deuddegfed Sul gwedi'r The twelfth Sunday after Tri-

Drindod. nity.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluoga thragywyddol ALMIGHTY and everlasting
Dduw, yr hwn yn wastad God, who art always more
wyt barottach i wrando, nâ nyni ready to hear than we to pray,
iweddi'o, ac wyt arferol o roddi and art wont to give more than
mwy nag a archom, neu a rygl- eitherwe desire, or deserve
yddom ; Tywallt arnom amlder Pour down upon us the abun-
dy drugaredd; gan faddeu i ni dance of thy mercy; forgiving
y cyfryw bethau ag y mae ein us those things whereof our con-
cydwybod yn eu hofni, a rhoddi science is afraid, and giving us
i ni y cyfryw ddaionus bethau those good things which we are
«ad m deilwng i'w gofyn, ond
trwy ryglyddon a chyfryngiad
not worthy to ask, but through
the merits and mediation of Je-
Iesu Grist dy Fab di, a'n Har- sus Christ, thy Son, our Lord.
glwydd ni. Amen. Amen.
Yr Episiol. 2 Cor. iii. 4. The Epistle. 2 Cor. iii. 4.

Y Cyfryw hyder sydd gennym

trwy Grist ar Dduw : nid o
herwydd ein bod yn ddigonol o
SUCH
Christ
trust have we through
to God-ward
that we are sufficient of our-
: not

honoin ein hunain, i feddwl dim selves to think any thing as of

raegis o honom ein hunain ; eithr
ein digonedd ni sydd o Dduw.
Yr hwn hefyd a'n gwnaeth ni yn
weinidogion cymmwys y Testa-
ment Newydd; nid i'r llythyren,
ond i'r Yspryd canys y mae 'r
: the letter killeth, but the Spi-
llythyren yn lladd, ond yr Ys-
pryd sydd yn bywhàu. Ac os
bu gweinidogaeth angau mewn
llythyrennau, wedi ei hargraphu
ar gerrig, mewn gogoniant, fel na
allai plant yr Israel edrych yn
graffar wyneb Moses, gan ogon-
iant ei wynebpryd, yr hwn o-
goniant a ddilëwyd ; pa fodd yn
hytrach nabydd gweinidogaeth yr
ourselves; but our sufficiency
is of God. Who also hath
made us able ministers of the
New Testament; not of the
letter, but of the Spirit : for
rit giveth life. But if the min-
istration of death written and
engraven in stones was glori-
ous, so that the children of Is-
rael could not stedfastly be-
hold the face of Moses for the
glory of his countenance, which
glory was to be done away
how shall not the ministration
of the Spirit be rather glo-
 F trydydd Sul ar ddeg gwedi'r Drindod.

Yspryd yn hytrach mewn gogon- rious ? For if the ministra-

iant ? Canys os bu gweinidogaeth tion of condemnation be glory,
damnedigaeth yn ogoniant, mwy much more doth the ministra-
o lawer y mae gweinidogaeth tion of righteousness exceed in
cyfiawnder yn rhagori mewn go- glory.
goniant.
The Gospel. St. Mark vii. 31.
Efengyl. St. Marc vii. 31.
Yr
YR Iesu a aeth drachefn
ymaith o dueddau Tyrus a
JESUS, departing from the
coasts of Tyre and Sidon,
Sidon, ac a ddaeth hyd for Gali- came unto the sea of Galilee,
lea,trwy ganol terfynau Deca- through the midst of the coasts
polis.A hwy a ddygasant atto un of Decapolis. And they bring
byddar, ac attal dywedyd arno; unto him one that was deaf,
ac a attolygasant iddo ddodi ei and had an impediment in his
law arno ef. Ac wedi iddo ei speech ; and they beseech him
gymmeryd ef o'r neilldu allan to pvit his hand upon him. And
o'r dyrfa, efe a estynodd ei fysedd he took him aside from the
yn ei glustiau ef ; ac, wedi iddo multitude, and put his fingers
boeri, efe a gyffyrddodd â'i dafod into his ears, and he spit, and
ef ; a chan edrych tu a'r nef, efe touched his tongue; and look-
a ocheneidiodd, ac a ddywedodd ing up to heaven, he sighed,
wrtho, Ephphatha ; hynny yw, and saith unto him, Ephphatha,
Ymagor. Ac yn ebrwydd ei that is, Be opened. And straight-
glustiau ef a agorwyd, a rhwym way his ears were opened, and
eidafod a ddattodwyd; ac efe a the string of his tongue was
lefarodd yn eglur. Ac efe a loosed, and he spake plain.
waharddodd iddynt ddywedyd i And he charged them that they
neb ; ond po mwyaf y gwahardd- should tell no man but the :

odd efe iddynt, mwy o lawer more he charged them, so much

y cyhoeddasant. A synnu a the more a great deal they pub-
wnaethant yn anfeidrol, gan lished it ; and were beyond mea-
ddywedyd, Da y gwnaeth efe sure astonished, saying, He hath
bob peth; y mae efe yn gwneuth- done all things w ell; he mak-r

ur i'r byddair glywed, ac i'r eth both the deaf to hear, and
mudion ddywedyd. the dumb to speak.

Y trydydd Sul ar ddeg gwedi 'r The thirteenth Sunday after

Drindod. Trinity.

Y Colect. The Collect.

HOLL-alluog a thrugarog ALMIGHTY and merciful

Dduw,
o rodd pa un yn God, of w hose only gift it
T

unig y daw, bod i'th bobl ffydd-
lon dy wasanaethu yn gywir ac yn
ganmoladwy ; Caniattâ, ni a er-
fyniwn i ti, allu o honom felly dy
wasanaethu di yn y bywyd hwn,
fel na phallo gennym yn y di-
wedd fwynb.au dy nefol addewid-
ion ; trwy haeddedigaethau Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
cometh that thy faithful peo-
ple do unto thee true and laud-
able service; Grant, we beseech
thee, that we may so faithfully
serve thee in this life, that we
fail not finally to attain thy hea-
venly promises ; through the me-
rits of" Jesus Christ our Lord.
Amen.
 Y trydydd Sul ar ddeg gwedi'r Drindod.
Yr Epistol. Gal. iii. 16. The Epistle. GaL iii. 16.

I
Abraham y gwnaethpwyd
addewidion, ac i'w had
yr 1^ Owere
Abraham and his seed
ef. . the promises made.
Xid yw yn dywedyd, Ac i'w He saith not, And to seeds, as
hadau, megis am lawer, ond of many ; but as of one ; And
megis am un ; Ac i'th had ti, to thy seed, which is Christ.
yr hwn yw Crist. A hyn yr And this I say, That the cove-
wyf yn ddywedyd ; am yr
ei nant that was confirmed before
ammod gadarnhawyd o'r blaen
a of God in Christ, the Law,
gan Dduw yng
Nghrist, nad which was four hundred and
yw y ddeddf, oedd bedwar cant thirty years after, cannot dis-
a deg ar hugain o flynyddoedd annul, that it should make
wedi, yn ei ddirymmu, i wneuth- the promise of none effect. For
ur yr addewid yn ofer. Canys if the inheritance be of the
os o'r ddeddf y mae yr etifedd- Law, it is no more of pro-
iaeth, nid yw mwyach o'r addew- mise ; but God gave it to A-
id ond Duw' a'i rhad-rodd-
: braham by promise. Where-
odd i Abraham drwy addewid. fore then serveth the Law ? It
Beth gan hynny yw'r ddeddf? was added because of trans-
Oblegid troseddau y rhoddwyd gressions, till the seed should
hi yn ychwaneg, hyd oni ddel- come, to whom the promise was
ai'r had, i'r hwn y gwnaethid made ; and it was ordained by
yr addewid ; a hi a drefnwyd angels in the hand of a me-
trwy angylion, yn Haw cyf- diator. Now a mediator is not
ryngwr. A chyfryngwr, nid yw a mediator of one ; but God
i un; ond Duw sydd un. A is one. Is the Law then a-
ydyw y ddeddf gan hynny yn gainst the promises of God ?
erbyn addewidion Duw? Na God forbid : for if there had
atto Duw canys pe rhoisid
: been a law given which could
deddf a allasai fywhâu, yn wir have given life, verily righte-
o'r ddeddf y buasai cyfiawnder. ousness should have been by
Eithr cyd-gauodd yr ysgrythyr the Law. But the Scripture
bob peth dan beehod, fel y hath concluded all under sin,
rhoddid yr addewid trwy ffydd that the promise by faith of
Iesu Grist i'r rhai sydd yn Jesus Christ might be given
credu. to them that believe.

Yr Efengyl. St. Luc x. 23. The Gospel. St. Luke x. 23.

GWYN
gweled
fyd y
pethau
llygaid sydd yn
yr ydych
BLESSED are the eves
which see the things that
y
chwi yn eu gweled. Canys yr wyf ye For I tell you, That
see.
yn dywedyd i chwi, ewyllysio o many prophets and kings have
íawer o brophwydi a brenhinoedd desired to see those things
weled y pethau yr ydych chwi which ye see, and have not
yn eu gweled, ac ni's gwelsant ; a seen them ; and to hear those
chlywed y pethau yr ydych chwi things which ye hear, and have
yn eu clywed, ac ni's clywsant. not heard them. And behold,
Ac wele, rhy w gyfreithiwr a god- a certain Lawyer stood up, and
odd, gan ei demtio ef, a dywed- tempted him, saying, Master,
yd, Athraw, pa beth a wnaf i gael what shall I do to inherit eternal
 ;

Y trydydd Sul ar ddeg gwcdi'r Drindod.

etifeddu bywyd tragywyddol ? life ? He said unto him, What is

Yntau a ddywedodd wrtho, Pa written in the Law? howreadest
beth sydd ysgrifenedig yn y gyf- thou ? And he answering said,
raith? pa food y darlleni ? Ac efe Thou shalt love the Lord thy
gan atteb a ddywedodd, Ti a geri God with all thy heart, and
yr Arglwydd dy Dduw â'th boll with all thy soul, and with all
galon, ac â'th holl enaid, ac â'th thy strength, and with all thy
holl nerth, ac â'tb boll feddwl mind ; and thy neighbour as
a'tb gymmydog fel ti dy bun. thyself. And he said unto him,
Yntau ddywedodd wrtho, Ti a
a Thou hast answered right; this
attebaist gwna hyn,
yn uriiawn : do, and thou shalt live. But
a byw fyddi. Eithr efe, yn ew- he, willing to justify himself,
gyfiawnhâu ei hun, a
yllysio ei said unto Jesus, And who is
ddywedodd wrth yr Iesu, A pbwy my neighbour? And Jesus an-
yw fy nghymmydog ? A'r Iesu swering said, A certain man
gan atteb a ddywedodd, Rhyw went down from Jerusalem to
ddyn oedd yn myned i waered o Jericho, and fell among thieves,
Jerusalem i Jericho, ac a syrth- which stripped him of his rai-
iodd yra mysg lladron ; y rhai, ment, and wounded him, and
wedi ei ddi'osg ef, a'i archolli, a departed, leaving him half dead.
aethant ymaith, gan ei adael yn And by chance there came down
hanner marw. Ac ar ddamwain, a certain Priest that way, and,
rhyw ofFeiriad a ddaeth i waered when he saw hhn, he passed
y ffordd honno ; a phan ei gwel- by on the other side. And
odd, efe a aeth o'r tu arall heib- likewise a Levite, when he was
io. A'r un ffunud Lefiad hefyd, at the place, came and look-
wedi dyfod weled ef,
i'r fan, a'i ed on him, and passed by on
a aeth o'r Eithr
tu arall heibio. the other side. But a certain
rhyw Samariad, wrth ymdaith, a Samaritan, as he journeyed,
ddaeth atto ef a phan ei gwel-: came where he was ; and, when
odd, a dosturiodd, ac a aeth atto, he saw him, he had compas-
ac a rwymoddei archollion ef, gan sion on him, and went to him,
dywallt ynddynt olew a gwin ; ac and bound up his wounds,
a'i gosododd ef ar ei anifail ei pouring in oil and wine, and
bun, ac a'i dug ef i'r Hetty, ac set him on his own beast, and
a'i hamgeleddodd. A thrannoeth, brought him to an inn, and
wrth fyned ymaith, efe a dyn- took care of him. And on
nodd allan ddwy geiniog, ac a'u the morrow, when he depart-
rhoddes i'r llettÿwr, ac a ddy- ed, he took out two pence, and
wedodd wrtho, Cymmer ofal gave them to the host, and
drosto a pha beth bynnag a
; said unto him, Take care of
dreuliech yn ychwaneg, pan him ; and whatsoever thou
ddelwyf drachefn, mi a'i talaf i spendest more, when I come a-
ti. Pwy gan hynny o'r tri hyn gain, I will repay thee. Which
yr ydwyt ti yn tybied ei fod yn now of these three, thinkest
gymmydog i'r hwn a syrthiasai thou, was neighbour unto him
ym mhlith y lladron ? Ac efe a that fell among the thieves ?
ddywedodd, Yr hwn a wnaeth And he said, He that shewed
drugaredd âg ef. A'r Iesu am mercy on him. Then said Je-
hynny a ddywedodd wrtho, Dos, sus unto him, Go, and do thou
a gwna dithau yr un modd. likewise.
 :

Y pediverydd Sul ar ddeg grvedi'r Drindod.

Y pedwerydd Sul ar ddeg gwedi'r The fourteenth Sunday after

Drindod. Trinity.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog a thragywydd- ALMIGHTY and everlasting
ol Dduw,
dyro i ni God, give unto us the in-
anghwaneg o ffydd, gobaith, a crease of faith, hope, and cha-
chariad perfFaith ; ac fel y caff- rity; and, that we may obtain
om hyn yr wyt yn ei addaw,
yr that which thou dost promise,
gwna ni garu yr hyn yr wyt
i make us to love that which thou
yn ei orchymyn trwy Iesu Grist
; dost command; through Jesus
ein Harglwydd. Amen. Christ our Lord. Amen.
Yr Epistol. Gal. v. 16. The Epistle. Gal. v. 16.
YR wyf yn dywedyd, Rhod-
iwch yn yr Yspryd, ac na I
Say then, Walk in the Spi-
and ye shall not fulfil
rit,
chyflawnwch drachwant y cnawd. the lust of the flesh. For the
Canys y mae'r cnawd yn chwen flesh lusteth against the Spi-
nychu yn erbyn yr Yspryd, a': rit, and the Spirit against the
Yspryd yn erbyn y cnawd ; a'r flesh ; and these are contrary
rhai hyn a wrthwynebant eu gil- the one to the other; so that
ydd, fel na alloch wneuthur beth ye cannot do the things that
bynnag a ewyllysioch. Ond cs ye would. But if ye be led
gan yr Yspryd y'ch arweinir, nid by the Spirit, ye are not under
ydych dan y ddeddf. Hefyd arn- the law. Now the works of
lwg yw gweithredoedd y cnawd ; the flesh are manifest, which
y rhai yw, Tor-pr'iodas, godineb, are these, adultery, fornication,
aflendid, anlladrwydd, delw-add- uncleanness, lasciviousness, idol-
swyn-gyfaredd, casineb,
oliaeth, atry, witchcraft, hatred, vari-
cynhennau, gwýnfydau, llid, ance, emulations, wrath, strife,
ymrysonau, ymbleidio, heres- seditions, heresies, envyings,
iau, cynfigennau, llofruddiaeth, murders, drunkenness, revel-
meddwdod, cyfeddach, a chy- lings, and such like of the :

ffelyb i'r rhai hyn am y rhai yr

: which I tell you before, as I
wyf fi yn rhag-ddywedyd wrth- have also told you in time past,
ych, megis ag y rhag-ddywedais, That they who do such things
na chaiff y rhai sy'n gwneuthur shall not inherit the kingdom
y cyfryvv bethau, etifeddu teyrn- of God. But the fruit of the
as Dduw. Eithr fFrwyth yr Ys- Spirit is love, joy, peace, long-
pryd yw, Cariad,llawenydd, tang- suffering, gentleness, goodness,
nefedd, hir-ymaros cymmwynas- faith, meekness, temperance
garwch, daioni, ffydd, addfwyn- against such there is no law.
der, dirwest yn erbyn y cyfryw
: And they that are Christ's have
nid oes ddeddf. A'r rhai sydd yn crucified the flesh, with the af-
eiddo Crist, a groeshoeliasant y fections and lusts.
cnawd, a'i wýniau, a'i chwantau.
The Gospel. St. Luke xvii. 11.
YrEfengyl. St. Luc xvii. 11.
BU hefyd, a'r Iesu yn myned
i Jerusalem, fyned o nono
AND came to pass, as
it
Jesus went to Jerusalem,
ef trwy ganol Samaria a Galilea. that he passed through the
A phan oedd yn myned i
efe midst of Samaria, and Galilee.
mewn i ryw dref, cyfarfu âg ef And as he entered into a cer-
ddeg o wr
gwahan-gleifion, y tain village, there met him ten
 ;

Y pymthegfed, Sul gwcdi'r Drlndod.

rhai a safasant o hirbell. A men that were lepers, which
hwy a godasant eu lief, gan stood afar off. And they lifted
ddywedyd, Iesu Feistr, trugarhâ up and said, Jesus,
their voices,
wrthym. A phan welodd efe Master, have mercy on us. And
hwynt, efe a ddywedodd wrth- when he saw them, he said un-
ynt, Ewch a dangoswch eich to them, Go, shew yourselves
hunain i'r ofFeiriaid. A bu, fel unto the priests. And it .came
yr oeddynt yn myned, fe a'u to pass, that, as they went, they
glanhäwyd hwynt. Ac un o were cleansed. And one of
honynt, pan welodd ddarfod ei them, when he saw that he was
iachâu, a ddychwelodd, gan fol- healed, turned back, and with
iannu Duw â lief uchel ; ac efe a loud voice glorified God, and
a syrthiodd ar ei wyneb \vrth ei fell down on his face at his
draed ef, gan ddi'olch iddo : a feet, giving him thanks ; and
Samariad oedd efe. A'r Iesu he was a Samaritan. And Je-
gan atteb a ddywedodd, Oni sus answering said, Were there
lanhäwyd y deg ? ond pa le y not ten cleansed ? but where
mae'r naw? Ni chaed a ddy- are the nine? There are not
chwelasant i roi gogoniant i found that returned to give glo-
Dduw, ond yr estron hwn. Ac ry to God, save this stranger.
efe a ddywedodd wrtho, Cyfod, And he said unto him, Arise,
a dos ymaith, dy ffydd a'th go thy way, thy faith hath made
iachaodd. thee whole.

Y pymthegfed Sul gwedi 'r The fifteenth Sunday after

Drindod. Trinity.
Y Colect. The Collect.

CADW, ni a attolygwn i ti,

Arglwydd, dy Eglwys à'th
dragywyddol drugaredd a chan : perpetual mercy : and, because
na ddichon gwendid dyn hebot
ti ond syrthio, cadw ni byth
trwy dy gymmorth oddi wrth bob
peth niweidiol, ac arwain ni at
bob peth buddiol i'n hiachawd-
wriaeth ; trwy Iesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Gal. vi. 11.
GWELWCH cyhyd y llythyr
a â'm Haw
ysgrifenais attoch
fy hun. Cynnifer ag sydd yn
ewyllysio ymdeccâu yn y cnawd,
y rhai hyn sydd yn eich cymmell
i'ch enwaedu ; yn unig fel nad
erlidier hwy oblegid croes Crist.
Canys nid yw y rhai a enwaedir
eu hunain yn cadw 'r ddeddf
ond ewyllysio y maent enwaedu
arnoch chwi, fel y gorfoleddont
yn eich cnawd chwi. Eithr na
atto Duw i mi ymffrostio,
I^EEP, we beseech thee, O
k_ Lord, thy Church with thy
the frailty of man without thee
cannot but fall, keep us ever by
thy help from all things hurt-
ful, and lead us to all things
profitable to our salvation ;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
The Epistle. Gal. vi. 11.
YE see how large a letter I
have written unto you with
mine own hand. As many as
desire to make a fair shew in
the flesh, they constrain you to
be circumcised ; only lest they
should suffer persecution for the
cross of Christ. For neither
they themselves who are cir-
cumcised keep the law; but de-
sire to have you circumcised,
that they may glory in your
ond flesh. But God forbid that I
 Y pymthegfed Sul gwedi'r Drindod.
ynghrôes ein Harglwydd Iesu should glory, save in the cross
Grist, trwy yr hwn y croes- of our Lord Jesus Christ, by
hoeliwyd y byd i mi, a minnau whom the world is crucified
i'r byd. Canys yng Nghrist unto me, and I unto the world.
Iesu ni ddichon enwaediad ddim, For in Christ Jesus neither cir-
na di'enwaediad, ond creadur cumcision availeth any thing,
newydd. A chynnifer ag a rod- nor uncircumcision, but a new
iant yn ol y rheol hon, tangnef- creature. And as many as walk
edd arnynt a thrugaredd, ac ar according to this rule, peace be
Israel Duw. O hyn allan, na on them, and mercy, and upon
flined neb fi :canys dwyn yr the Israel of God. From hence-
wyf fi yn fy nghorph nodau forth let no man trouble me;
'r Arglwydd Iesu. Gras ein for I bear in my body the marks
Harglwydd Iesu Grist a fyddo of the Lord Jesus. Brethren, the
gyd a en yspryd chwi, frodyr. grace of our Lord Jesus Christ
Amen. be with your spirit. Amen.
Yr Efengyl. St. Matth. vi. 24. The Gospel. St. Matth. vi. 24.
NIdau ddichon neb wasanaethu
arglwydd canys naill
:
NO
man can serve two mas-
ters : for either he will
ai efe a gasà y naill, ac a gâr y hate the one, and love the
llall ; ai efe a ymln wrth y other; or else he will hold to
naill, ac a esgeulusa'r llall. Ni the one, and despise the other.
ellwch wasanaethu Duw a Mam- Ye cannot serve God and Mam-
mon. Am hynny meddaf i chwi, mon. Therefore I say unto you,
Na ofelwch am eich bywyd, pa Take no thought for your life,
beth a fwyttaoch, neu pa beth a what ye what ye
shall eat, or
yfoch ; nac am eich corph, pa shall drink; nor yet for your
beth a wisgoch Onid y w'r byw-
: body, what ye shall put on Is :

yd yn fwy nâ'r bwyd, a'r corph not the life more than meat,
yn fwy nar dillacl? Edrych- and the body than raiment?
wch ar adar y nefoedd oblegid: Behold the fowls of the air; for
nid ydynt yn hau, nac yn medi, they sow not, neither do they
nac yn cywain i ysguboriau; ac reap, nor gather into barns; yet
y mae eich Tad nefol yn eu your heavenly Father feedeth
porthi hwy. Onid ydych chwi them. Are ye not much better
yn rhagori Uawer arnynt hwy ? than they? Which of you by
A phwy o honoeh, gan ofalu, a taking thought can add one
ddichon ychwanegu un cufydd cubit unto his stature ? And
at ei faintioli ? A phaham yr yd- why take ye thought for rai-
ych chwi yn gofalu am ddillad ? ment ? Consider the lilies of
Vstyriwch lili'r maes, pa fodd y the field how they grow: they
maent yn tyfu: nid ydynt nac toil not, neither do they spin :
yn llafurio, nac yn nyddu ; eithr and yet I say unto you, That
yr wyf yn dywedyd i chwi, na even Solomon in all his glory
wisgwyd Salomon, yn ei holl was not arrayed like one of
ogoniant, fel un o'r rhai hyn. these. Wherefore, if God so
Am hynny os dillada Duw felly clothe the grass of the field,
lysieuyn y maes, yr hwn sydd which to-day is, and to-morrow
heddyw, ac y foru a fwrir i'r is cast into the oven; shall he
fFvvrn ; oni ddillada efe chwi yn not much more clothe you, O
hytrach o lawer, O
chwi o y- ye of little faith? Therefore
 ;
Yr unfed Sul ar bymtheg gmedi'r Drindod,
ehydig ffydd ? Am hynny na
ofeìwch, gan ddywedyd, Beth a
fwyttàwn ? neu, Beth a yfwn ?
neu, A pha beth yr ymddilladwn ?
(canys yr holl bethau hyn y mae
'r Cenhedloedd yn eu ceisio) o-
blegid gyr eich Tad nefol fod
arnoch eisiau yr holl bethau hyn.
Eithr yn gyntaf ceisiweh deyrn-
as Dduw, a'i gyfiawnder ef ; a'r
holl bethau hyn a roddir i chwi
yn ychwaneg. Na ofelwch gan
hynny dros drannoeth canys
; the morrow ; for the morrow
trannoeth a ofala am ei bethau
ei hun digon i'r diwrnod ei
: of itself: sufficient unto the day
ddrwg ei hun.
Yr unfed Sul ar bymtheg gwedi'r
Drindod.
Y Colect.
OArglwydd, ni a attolygwn i
ti, fod i'th wastadol dosturi
lanhâu ac amddiffyn dy Eglwys
a chan na all hi barhàu mewn
di'ogelwch heb dy nodded di,
cadw hi byth trwy dy gym-
morth a'th ddaioni ; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Ephes. iii. 13.
YR wyf yn dymuno na lwfr-
haoch oblegid fy mlinderau
i trosoch, yr hyn yw eich gogon-
iant chwi. O
herwydd hyn vr wyf
yn plygu fy ngliniau at Dad ein
Harglwydd Iesu Grist, o'r hwn
yr enwir yr holl deulu yn y nef-
oedd ac ar y ddaear, ar roddi o
hono ef i chwi yn ol cyfoeth ei
ogoniant, fod wedi ymgadarnhâu
mewn nerth, trwy ei Yspryd
ef, yn y dyn oddi mewn ar fod :
Crist yn trigo trwy ffydd yn eich
calonnau chwi ; fel y galloch,
wedi eich gwreiddio a'ch seilio
mewn cariad, amgyffred gyd â'r
holl saint, beth y w'r lied, a'r hvd,
a'r dyfnder, a'r uchder; a gwy-
bod cariad Crist, yr hwn sydd
uwch law gwybodaeth, fel y'ch
cyflawner â holl gyfiawnder Duw.
Önd i'r hwn a ddichon wneuth-
take no thought, saying, What
shall we eat ? or what shall
we drink ? or wherewithal shall
we be clothed ? (for after all
these things do the Gentiles
seek :) for your heavenly Father
knoweth that ye have need of
all these things. But seek ye
first the kingdom of God, and
his righteousness, and all these
things shall be added unto you.
Take therefore no thought for
shall take thought for the things
is the evil thereof.
The sixteenth Sunday after
Trinity.
The Collect.
OLord, we beseech thee, let
thy continual pity cleanse
and defend thy Church ; and,
because it cannot continue in
safety without thy succour, pre-
serve it evermore by thy help
and goodness ; through Jesus
Christ our Lord. Amen.
The Epistle. Ephes. iii. 13.
I my
Desire that ye faint not at
tribulations for you,
which is your glory. For this
cause I bow my knees unto
the Father of our Lord Jesus
Christ, of whom the whole fa-
mily in heaven and earth is
named, that he would grant
you, according to the riches of
his glory, to be strengthened
with might by his Spirit in the
inner man ; that Christ may
dwell in your hearts by faith ;
that ye, being rooted and ground-
ed in love, may be able to com-
prehend with all saints, what
is the breadth, and length, and
depth, and height ; and to know
the love of Christ, which pass-
eth knowledge, that ye might
be filled with all the fulness
of God. Now unto him that
 Yr ellfed Sul ar bymtheg gwedi'r Drindod.

ur yn dra rhagorol, y tu hwnt i is able to do exceeding abun-

bob peth yr ydym ni yn eu dym- dantly above all that we ask
uno, neu yn eu meddwl, yn ol y or think, according to the power
nerth sydd yn gweithredu ynom that worketh in us, unto him
ni, iddo ef y byddo y gogoniant be glory in the Church by
yn yr eglwys trwy Grist Iesu, Christ Jesus, throughout all
dros yr holl genhedlaethau, hyd ages, world without end. A-
yn oes oesoedd. Amen.
Yr Efengyl. St. Luc vii. 11. The Gospel. St. Luke vii. 11.

ABuddinas
drannoetb, Iesu fyned AND
i a elwid Näin a day
cbyd âg ef yr aeth llawer
ddisgyblion, a thyrfa fawr.
phan ddaeth efe yn agos at borth
y ddinas, wele, un marw a ddyg-
id allan, yr hwn oedd unig fab
ei fam, a honno yn weddw : a
bagad o bobl y ddinas oedd gyd
â hi. A'r Arglwydd, pan y
gwelodd hi, a gymmerodd dru-
garedd ami, ac a ddywedodd
wrthi, Nac
wyla. A
phan ddaeth
attynt, efe a gyffyrddodd â'r elor:
(a'r rhai oedd yn ei dwyn, a
safasant) ac efe a ddywedodd,
Y mab ieuangc, yr wyf yn dy-
wedyd wrthyt, Cyfod. A'r marw
a gyfododd yn ei eistedd, ac a
ddechreuodd lefaru ac efe a'i
i'r it came the to pass
; after, that Jesus went
o'i intoa city called Nairn ; and
A many of his disciples went with
him, and much people. Now
when he came nign to the gate
of the city, behold, there was a
dead man carried out, the only
son of his mother, and she was
a widow; and much people of
the city was with her. And
when the Lord saw her, he had
compassion on her, and said
unto her, Weep not. And he
came and touched the bier, (and
they that bare him stood still,)
and he said, Young man, I say
unto thee, Arise. And he that
was dead sat up, and began to
: speak and he delivered him to
:

rhoddes i'w fam. Ac ofn a his mother. And there came a

ddaeth ar bawb : a hwy a ogon- fear on all, and they glorified
eddasant Dduw, gan ddywed- God, saying, That a great Pro-
yd, Prophwyd mawr a gyfododd phet is risen up among us, and
yn ein plith ; ac, Ymwelodd that God hath visited his peo-
Duw bobl. A'r gair hwn
â'i ple. And this rumour of him
a aeth allan am dano drwy holl went forth throughout all Ju-
Judea, a thrwy gwbl o'r wlad daea, and throughout all the re-
oddi amgylch. gion round about.

Yr eilfed Sul ar bymtheg gwedi'r The seventeenth Sunday after

Drindod. Trinity.
Y Colect. The Collect.
ARGLWYDD, ni a attol- LORD, we pray thee that
ygwn fod dy ras bob
i ti, thy grace may always
pre-
amser yn ein rhagflaenu, ac yn vent and follow us, and make
ein dilyn ; a pheri o honot i us continually to be given to
ni yn wastad ymroddi i bob all good works; through Jesus
gweithred dda ; trwy Iesu Grist Christ our Lord. Amen.
ein Harglwydd. Amen.
 Yr eììfed Sul ar bymtkeg gwedi'r Drlndod.
Yr Epistol. Ephes. iv. 1.
DEISYF gan hynny arnoch yr
wyf fi, y carcharor yn yr
Arglwydd, ar roclio o honoch yn
addas i'r aíwedigaeth y'ch gahvyd
iddi, gyd â phob gostyngeidd-
rwydd ac addfwynder, ynghd
âhir-ymaros, gan oddef eich gil-
ydd mewn cariad; gan fod yn
ddyfal i gadw undeb yr yspryd
ynghwlwm tangnefedd. Un corph
sydd, ac un Yspryd, megis ag
y'ch gahvyd yn un gobaith eich
galwedigaeth ; un Arglwydd, un
ffydd, un bedydd, un Duw a
Thad oil, yr hwn sydd goruwch
oil, a thrwy oil, ac ynoch oil.
Yr Efengyl. St. Luc xiv. 1.
BU d i
hefyd, pan ddaeth yr Iesu
un o bennaethiaid y
Phariseaid ar y sabbath, i fwytta
bara, iddynt hwythau ei wylied
ef. Ac wele, 'r oedd ger ei fron
ef ryw ddyn yn glaf o'r dropsi.
A'r Iesu gan atteb a lefarodd wrth
y cyfreithwr a'r Phariseaid, gan
ddywedyd, Ai rh}'dd iachâu ar
y sabbath? A thewi a wnaethant.
Ac efe a'i cyramerodd atto, ac a'i
hiachaodd ef, ac a'i gollyngodd
yniaith, ac a attebodd iddynt hwy-
thau, ac a ddywedodd, Asyn neu
ch pa un o honoch a syrth i bwll,
ac yn ebrwydd ni's tyn ef allan
ar y dydd sabbath ? Ac ni allent
roi atteb yn ei erbyn am y pethau
hyn. Ac efe a ddywedodd wrth
y gwahoddedigion ddammeg,
pan ystyriodd fel yr oeddynt
yn dewis yr eisteddleoedd uchaf,
gan ddywedyd wrthynt, Pan y'th
wahodder gan neb i neithior, nac
eistedd yn y lie uchaf; rhag bod
un anrhydeddusach nâ thi wedi
ei wahodd ganddo ; ac i hwn
a'th wahoddodd di ac yntau,
ddyfod a dywedyd wrthyt, Dyro
le i hwn ; ac yna dechreu o honot
ti trwy gywilydd gymmeryd y lie
isaf. Eithr pan y'th wahodder,
dos ac eistedd yn y lie isaf; fel,
The
Epistle. Ephes. iv. 1.
Therefore
the prisoner of
I the Lord beseech you, that
ye walk worthy of the vocation
wherewith ye are called, with
all lowliness and meekness, with
long-suffering, forbearing one
another in love ; endeavouring
to keep the unity of the spirit
in the bond of peace. There is
one body, and one Spirit, even
as ye are called in one hope
of your calling ; one Lord, one
faith, one baptism, one God and
Father of all, who is above all,
and through all, and in you
all.
The Gospel. St. Luke xiv. 1.
came to pass, as Jesus
ITwent into the house of one
of the chief Pharisees to eat
bread on the sabbath-day, that
they watched him. And behold,
there was a certain man before
him which had the dropsy. And
Jesus answering spake unto the
Lawyers and Pharisees, saying,
Is it lawful to heal on the sab-
bath-day ? And they held their
peace. And he took him, and
healed him, and let him go ; and
answered them, saying, AVTiich
of you shall have an ass, or an
ox, fallen into a pit, and will not
straightway pull him out on the
sabbath-day? And they could
not answer him again to these
things. And he put forth a pa-
rable to those which were bid-
den, when he marked how they
chose out the chief rooms, say-
ing unto them, 'Nlien thou art
bidden of any man to a wed-
ding, sit not down in the high-
est room ; lest a more honour-
able man than thou be bidden
of him ; and he that bade thee
and him come and say to thee,
Give this man place; and thou
begin with shame to take the
lowest room. But when thou

Y deunarvfed
pan ddelo 'r hwn a'th wahodd-
odd di, y gallo efe ddywedyd
wrthyt, Y cyfaill, eistedd yn
uwch i fynu yna y bydd i ti
: say unto thee, Friend, go up
glod yngydd y rhai a eis-
teddant gyd â thi ar y bwrdd.
Canys pob un a'r a'i dyrchafo
ei hun, a ostyngir; a'r hwn
sydd yn ei ostwng ei hun, a
ddyrchefir.
Y deunawfed Sul gwedi 'r
Drindod.
Y Colect.
OArglwydd,
i ti, ganiattâu
i wrthladd profedigaethau 'r
byd, y cnawd, a'r cythraul ;
ac â pbur galon a meddwl
i'th ddilyn di yr unig Dduvv
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
Yr Epistol.
YR ydwyf yn di'olch i'm Duw
bob amser drosoch chwi, am
y gras Duw a rodded i chwi yng
Nghrist Iesu; am eich bod ym
mhob peth wecü eich cyfoethogi
ynddo ef, mewn pob ymadrodd
a phob gwybodaeth megis y
cadavnhawyd tystiolaeth Crist
ynoch. Fel nad ydych yn ol
mewn un dawn ; yn disgwyl am
cldatguddiad ein Harglwydd Iesu
Grist; yr hwn hefyd a'ch cad-
arnhâ chwi hyd y diwedd yn
ddi'argyoedd, yn nydd ein Har-
glwydd Iesu Grist.
Yr Efengyl. St.
GWEDI clywed
ddarfod Iesu
Phariseaid
i'r
Saduceaid, hwy a ymgynnullas-
ant ynghd i'r un lie. Ac un o
honynt, yr hwn oedd gyfreith-
iwr, a ofynodd iddo, gan ei
demtio, a dywedyd, Athraw, pa
un yw'r gorchymyn mawr yn y
gyfraith ? A'r Iesu a ddywed-
odd wrtho, Ceri yr Arglwydd dy
Dduvv ii'th boll galon, ac ath
boll enaid, ac à'th holl feddwl.
; ;
Sul gwedi'r Drindod.
art bidden, go and sit down in
the lowest room ; that, when he
that bade thee cometh, he may
higher then shalt thou have
:
worship in the presence of them
that sit at meat with thee. For
whosoever exalteth himself shall
be abased; and he that hum-
bleth himself shall be exalted.
The eighteenth Sunday after
Trinity.
The Collect.
ni a attolygwn
i'th bobl ras
LORD, we beseech thee,
grant thy people grace to
withstand the temptations of
the world, the flesh, and the
devil, and with pure hearts and
minds to follow thee the only
God; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
1 Cor. i. 4. The Epistle. 1 Cor. i. 4.
I
Thank my God always on
your behalf, for the grace
of God which is given you by
Jesus Christ; that in every
thing ye are enriched by him,
in all utterance, and in all know-
: ledge ; even as the testimony
of Christ was confirmed in you
so that ye come behind in no
gift; waiting for the coming
of our Lord Jesus Christ, who
shall also confirm you unto the
end, that ye may be blameless
in the day of our Lord Jesus
Christ.
Matth. xxii. 34. The Gospel. St. Matth. xxii. 34.
o'r
ostegu 'r
WHEN the Pharisees had
heard that Jesus had put
the Sadducees to silence, they
were gathered together. Then
one of them, who was a Lawyer,
asked him a question, tempting
him, and saying, Master, which
isthe great commandment in
theLaw ? Jesus said unto him,
Thou shalt love the Lord thy
God with all thy heart, and
with all thy soul, and with
 Y pedwerydd Sul ar bymtheg gwedi'r Drindod.

Hwn yw'r cyntaf, a'r gorchym- I all thy mind. This is the
yn mawr. A'r ail sy gyffelyb first and great commandment.
iddo ; Car dy gymmydog fel ti And the second is like unto
dy hun. Ar y ddau orchymyn J
it, Thou shalt love thy neigh-
hyn y mae 'r holl gyfraith a'r !
bour as thyself. On these two
prophwydi yn sefyll. Ac wedi [
commandments hang all the
ymgasglu o'r Phariseaid ynghvd, Law and the Prophets. While
yr Iesu a ofynodd iddynt, gan j
the Pharisees were gathered to-
ddywedyd, Beth a dybygwch i
gether, Jesus asked them, say-
r
chwi am Grist? Mab i bwy ing, \V hat think ye of Christ ?
ydyw Dywedent wrtho, Mab
? i
whose son is he ? They say
Dafydd. Dywedai yntau wrth- j
unto him, The son of David.
ynt, Pa fodd gan hynny y mae j
He saith unto them, How then
Dafydd yn yr yspryd yn ei alw ! doth David in spirit call him
ef yn Arglwydd, gan ddywedyd, !
Lord, saying, The Lord said
Dywedodd yr Arglwydd wrth |
unto my Lord, Sit thou on my
fy Arglwydd, Eistedd ar fy right hand, till I make thine
neheulaw, hyd oni osodwyf dy enemies thy foot-stool ? If David
elynion yn droed-faingc i'th draed then call him Lord, how is he
di? Os yw Dafydd gan hynny yn his Son ? And no man was able
ei alw ef yn Arglwydd, pa fodd to answer him a word; neither
y mae efe yn fab iddo? Ac ni , durst any man from that day
allodd neb att«b gair iddo ; ac I
forth ask" him any more ques-
ni feiddiodd neb o'r dydd hwn- tions.
nw allan ymofyn âg ef mwyach.

Y pedwerydd Sul ar bymtheg The nineteenth Sunday after

gwedi'r Drindod. Trinity.
Y Colect. The Collect.
ODduw, gan na allwn ni OGod, forasmuch as without
hebot ti ryngu bodd i ti; thee we are not able to
O'th drugaredd caniattâ, fod i'th please thee ; Mercifully grant,
Lân Yspryd ym mhob peth gyf- that thy Holy Spirit may in
arwyddo a llywio ein calonnau ; all things direct and rule our
trwy Iesu Grist ein H
arglwydd. hearts ; through Jesus Christ
Amen. our Lord. Amen.
Yr Epistol. Ephes. iv. 17. The Ephes. iv. 17.
Epistle.
HYN gan hynny yr wyf yn
ei ddywedyd, ac yn ei dyst-
THIS say therefore, and
testify
I
the Lord, that
in
iolaethu yn yr Arglwydd, na ye henceforth walk not as other
rodioch chwi mwyach, fel y mae Gentiles walk, in the vanity
'r Cenhedloedd eraill yn rhodio, of their mind ; having the un-
yn oferedd eu medd'wl; wedi derstanding darkened, being a-
tywyllu eu deall, wedi ymdd'i- lienated from the life of God
eithrio oddi wrth fuchedd Dduw, through the ignorance that is
trwy'r anwybodaeth sydd yn- in them, because of the blind-
ddynt, trwy ddallineb eu calon: ness of their heart who, being :

y rhai, wedi diddarbodi, a ym- past feeling, have given them-

roisant i wneuthur
drythyllwch, i selves over unto lasciviousness,
pob aflendid yn unchwant. Eithr to work all uncleanness with
O
 ;
Y pedwerydd Sul ar bymtheg gwedi'r Drindod.
chwychwi nid felly y dysgasoch
Grist; os bu i chwi ei glywed
ef, ac os dysgwyd chwi ynddo,
megis y mae'r gwirionedd yn yr
lesu Dodi o honoch heibio, o
: in Jesus
ran yr ymarweddiad cyntaf, yr
hen ddyn, yr hwn sydd lygredig
yn ol y chwantau twyllodrus
ac ymadnewyddu yn yspryd eich
meddwl; a gwisgo y dyn newydd,
yr hwn yn ol Duw a grewyd
tnewn cyfiawnder a gwir sanct-
eiddrwydd. O herwydd paham,
gan fwrw ymaith gelwydd, dy-
wedwch y gwir bob un wrth ei
gymmydog oblegid
; aelodau
ydym i'n gilydd. Digiwch, ac
na phechwch. Na fachluded yr
haul ar eich digofaint chwi: ac
na roddwch le i ddiafol. Yr
hwn a ladrattaodd, na ladratted
mwyach ; eithr yn hytrach cym-
mered boen, gan weithio â'i
ddvvylaw yr hyn sy dda, fel y
byddo ganddo beth i'w gyfrannu
i'r hwn y mae angen arno. Na
ddeued un ymadrodd llygredig
allan o'ch genau chwi : ond y
cyfryw un ag a fyddo da i adeil-
adu yn fuddiol, fel y paro ras i'r
gwrandawr. Ac na thristêwch
Lân Yspryd Duw, trwy'r hwn
y'ch seliwyd hyd ddydd pryn-
edigaeth. Tynner ymaith oddi
wrthych bob chwerwedd, a Hid,
a dig, a llefain, a chabledd, gyd
â phob drygioni. A byddwch put away from you, with all
gymmwynasgar i'ch gilydd, yn malice. And be ye kind one to
dosturiol, yn maddeu i'ch gilydd, another, tender-hearted, forgiv-
megis y maddeuodd Duw er ing one another, even as God for
mwyn Crist i chwithau.
Yr Efengyl. St. Matth. ix. 1.
YR lesu a aeth i mewn i'r
Hong, ac a aeth trosodd, ac
a ddaeth i'w ddinas ei hun. Ac
wele, hwy a ddygasant atto wr
yn gorwedd mewn
claf o'r parlys,
gwely. A'r lesu yn gweled eu
ffydd hwy, a ddywedodd wrth
y claf o'r parlys, Ha fab, cym-
mer gysur; maddeuwyd i ti dy
greediness. But ye have not so
learned Christ ; if so be that ye
have heard him, and have been
taught by him, as the truth is
that ye put off, con-
:
cerning the former conversa-
tion, the old man, which is cor-
rupt according to the deceitful
lusts ; and be renewed in the
spirit of your mind; and that
ye put on the new man, which
after God is created in right-
eousness and true holiness.
Wherefore, putting away ly-
ing, speak every man truth with
his neighbour for we are mem-
:
bers one of another. Be ye an-
gry and sin not let not the
:
sun go down upon your wrath :
neither give place to the devil.
Let him that stole steal no
more ; but rather let him la-
bour, working with his hands
the thing which is good, that
he may have to give to him
that needeth. Let no corrupt
communication proceed out of
your mouth, but that which is
good to the use of edifying,
that it may minister grace un-
to the hearers. And grieve not
the Holy Spirit of God, where-
by ye are sealed unto the day
of redemption. Let all bitter-
ness, and wrath, and anger, and
clamour, and evil -speaking, be
Christ's sake hath forgiven you.
The Gospel. St. Matth. ix. 1.
JESUS entered into a ship,
and passed over, and came
into his own city. And be-
hold, they brought to him a
man sick palsy, lying
of the
on a bed. And Jesus, see-
ing their faith, said unto the
sick of the palsy, Son, be of
good cheer, thy sins be for-
 Yr ugeinfed Sid gwedi'r Drindod.

bechodau. Ac wele, rhai o'r ys- given thee. And behold, cer-
grifenyddion a ddywedasant yn- tain of the scribes said with-
ddynt eu hunain, Y mae hwn yn in themselves, This man blas-
cablu. A phan welodd yr Iesu phemeth. And
Jesus, know-
eu meddyliau, efe a ddywedodd, ing their thoughts, said, Where-
Paham y meddyliwch ddrwg yn fore think ye evil in your
eich calonnau? Canys pa un hearts ? For whether is ea-
hawsaf, ai dy wedyd, Maddeuwyd sier to say, Thy be for-
sins
i ti dy bechodau, ai dywedyd, given thee ? or to say, Arise,
Cyfod, a rhodia? Eithr fel y and walk ? But that ye may
gwypocb fod avvdurdod gan Fab know that the Son of man
y dyn ar y ddaear i faddeu hath power on earth to forgive
pechodau (yna y dywedodd efe sins, (then saith he to the sick
wrth y claf o'r parlys) Cyfod, of the palsy,) Arise, take up
cymmer dy wely i fynu, a dos thy bed, and go unto thine
i'th dy. Ac efe a gyfododd, ac house. And he arose, and de-
a aetn ymaith i'w d
ei hun. parted to his house. But when
A'r torfeydd pan welsant, rhy- the multitude saw it, they mar-
feddu a wnaethant, a gogoneddu velled, and glorified God, who
Duw, yr hwn a roisai gyfryw had given such power unto
awdurdod i ddynion.

Yr ugeinfed Sul gwedi'r Drin- The twentieth Sunday after

dod.
Y Colect.
HOLL-gyfoethog a thrugar-
occaf Dduw, o'th ragorol
ddaioni cadw ni, ni a attolygwn
i ti, rhag pob peth a'n dryga ; fel
y byddom yn barod, yn enaid a
chorph, i allu â chalonnau ewyll-
ysgar gyflawni y cyfryw bethau
ag a fynnit ti eu gwneuthur;
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
Yr Epistol. Ephes. v. 15.
GWELWCH gan hynny pa
fodd y rhodioch yn ddi'es-
geulus; nid fel annoethion, ond
fel doethion ; gan brynu'r amser,
oblegid y dyddiau sy ddrwg.
hynny na fyddwch annoethion,
eithr yn deall beth yw ewyllys
yr Arglwydd. Ac na feddwer
chwi gan win, yn yr hyn y mae
gormodedd; eithr llanwer chwi
â'r Yspryd; gan lefaru wrth eich
gilydd mewn psalmau, a hymnau,
ac odlau ysprydol; gan ganu a
phyngcio yn eich calon i'r Ar-
glwydd; gan ddi'olch yn wastad
Trinity.
The Collect.
O Almighty and most mer-
ciful
goodness
God, of thy bountiful
keep us, we beseech
thee, from all things that may
hurt us ; that we, being ready
both in body and soul, may
cheerfully accomplish those
things that thou wouldest have
done; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
The Epistle. Ephes. v. 15.
SEE then that ye walk cir-
cumspectly, not as fools, but
as wise, redeeming the time, be-
cause the days are evil. Where-
Am fore be ye not unwise, but un-
derstanding Avhat the will of
the Lord is. And be not drunk
with wine, wherein is excess;
but be filled with the Spi-
rit ; speaking to yourselves in
psalms, and hymns, and spiri-
tual songs ; singing and mak-
ing melody in your heart to the
Lord ; giving thanks always for
all things unto God and the Fa-
02
 Yr ugeinj'ed Sul gwedi'r Drindod.
i Dduw a'r Tad am bob peth,
yn enw Harglwydd Iesu
ein
Grist; gan ymddarostwng i'ch
gilydd yn ofn Duw.
Yr Efengyl. St Matth. xxii. 1.
YR Iesu a ddywedodd, Cyff-
elyb yw teyrnas nefoedd i
ryw frenhin a wnaeth bri'odas i'w
fab ; ac a ddanfonodd ei weision i
alw y rhai a wahoddasid i'r bri'od-
as ; ac ni fynnent hwy ddyfod.
Trachefn efe a anfonodd weision
eraill,gan ddywedyd, Dywed-
wch wrth y rhai a wahoddwyd,
Wele, parottoais fy nghiniaw;
fy ychen a'm pasgedigion a ladd-
wyd, a phob peth sydd barod
deuwch i'r bri'odas. A hwy, yn
ddiystyr ganddynt, a aethant
ymaith, un i'w faes, ac arall i'w
iasnach : a'r lleill a ddaliasant ei
weision ef, ac a'u hammharch-
asant, ac a'u lladdasant. A phan
glybu'r brenhin, efe a lidiodd;
ac a ddanfonodd ei luoedd, ac a
ddinystriodd y lleiddiaid hynny,
ac a losgodd eu dinas hwynt.
Yna efe a ddywedodd wrth ei
weision, Yn wir y bri'odas sy
barod, ond y rhai a wahoddasid
nid oeddynt deilwng. Ewch gan
hynny i'r prif-ffyrdd, a chynnifer
ag a gaffoch, gwahoddwch i'r
bri'odas. A'r gweision hynny a
aethant allan i'r prif-ffyrdd, ac a
gasglasant ynghd gynnifer oil
ag a gawsant, drwg a da : a llan-
wyd y bri'odas o wahoddedigion.
A phan ddaeth y brenhin mewn i wedding was furnished with
iweled y gwaboddedigion, efe a
ganfu yno ddyn heb wisg pri'odas
am dano. Ac efe a ddywedodd
wrtho, Y cyfaill, pa fodd y daeth-
ost i mewn yma, heb fod gen-
nyt wisg pri'odas ? Ac yntau a
aeth yn fud. Yna y dywedodd
y brenhin wrth y gweinidogion,
Rhwymwch ei draed a'i ddwy-
law, a chymmerwch ef ymaith,
a theflwch i'r tywyllwch eithaf
ther, in the Name of our Lord
Jesus Christ; submitting your-
selves one to another in the fear
of God.
The Gospel. St. Matth. xxii. 1.
JESUS said, The Kingdom of
heaven
tain king,
is
who
likeunto a cer-
made a marriage
for his son; and sent forth his
servants to call them that were
bidden to the wedding ; and
they would not come. Again,
he sent forth other servants,
saying, Tell them which are
bidden, Behold, I have prepar-
ed my dinner; my oxen and
my failings are killed, and all
: things are ready; come unto
the marriage. But they made
light of it, and went their ways,
one to his farm, another to his
merchandise : and the remnant
took his servants, and entreat-
ed them spitefully, and slew
them. But when the king heard
thereof, he was wroth; and he
sent forth his armies, and de-
stroyed those murderers, and
burnt up their city. Then saith
he to his servants, The wed-
ding is ready, but they who
were bidden were not worthy.
Go ye therefore into the high-
ways, and as many as ye shall
find bid to the marriage. So
those servants went out into the
high-ways, and gathered toge-
ther all, as many as they found,
both bad and good ; and the
guests. And when the king
came in to see the guests, he
saw there a man which had not
on a wedding-garment. And
he saith unto him, Friend, how
earnest thou in hither, not hav-
ing a wedding -garment? And
he was speechless. Then said
the king to the servants, Bind
him hand and foot, and take
: him away, and cast him into

Yr unfed Sid ar
yno y bydd wylofain a rhingcian
dannedd. Canys llawer sydd wedi
eu galw, ond ychydig wedi eu
dewis.
Yr unfed Sul ar hugain gwedi'r
Drindod.
Y Colect.
ODrugarog Arglwydd,
attolygwn i ti
i'th fFyddlcn bobl
a thangnefedd ; fel
hwynt oddi with eu holl bechod-
au," ac y gwasanaethont
meddwl heddychol; trwy
Grist ein Harglwydd.
Yr Epistol. Ephes.
FY mrodyr, ymnerthwch yn yr
Arglwydd, ac ynghadernid
ei allu ef. Gwisgwch
aeth Duw, fel y galloch sefyll
yn erbyn cynllwynion diafbl.
Oblegid nid yw ein hymdrech
ni yn erbyn gwaed a chnawd
ond yn erbyn tywysogaethau, yn
erbyn awdurdodau, yn erbyn
bydol lywiawdwyr tywyllwch y
byd hwn, yn erbyn drygau ys-
prydol yn y nefolion leoedd. Am
hynny cymmerwch attoch holl
arfogaeth Duw, y gallochfel
dydd drwg ; ac
wrth-sefyll yn y
wedi gorphen pob peth, sefyll.
Sefwchgan hynny wedi amgylch-
wregysu eich Iwynau â gwir-
ionedd, a gwisgo dwyfronneg
cyfiawnder; a gwisgo am eich
traed esgidiau parottoad efengyl
tangnefedd. Uwch law pob dim,
wedi cymmeryd tarian y fFydd,
â'r hwn y gellwch ddiffoddi holl
biccellau tanllyd y fall. Cym-
merwch hefyd helm yr iachawd-
wriaeth, a chleddyf yr Yspryd, yr
hwn yw gair Duw gan weddi'o :
bob amser, â phob rhyw weddi
a deisyflad yn yr Yspryd, a bod
yn wyliadwrus at hyn yma trwy
bob dyfal-bara, a deisyflad dros
yr holl saint ; a throsof finnau,
fel y rhodder i mi ymadrodd,
; ;
hitgain gwedi'r Drindod.
outer darkness there shall be
:
weeping and gnashing of teeth.
For many are called, but few
are chosen.
The one and twentieth Sunday
after Trinity.
The Collect.
ni a GRANT, we beseech thee,
ganiattâu merciful Lord, to thy faith-
faddeuant ful people pardon and peace,
y glanhâer that they may be cleansed from
all their sins, and serve thee
ti â with a quiet mind ; through
Iesu Jesus Christ our Lord. A-
Amen. men.
vi. 10. The Epistle. Ephes. vi. 10.
MY brethren, be strong in
the Lord, and in the
holl arfog- power of his might. Put on the
whole armour of God, that ye
may be able to stand against
the wiles of the devil. For we
wrestle not against flesh and
blood, but against principalities,
against powers, against the rul-
ers of the darkness of this world,
against spiritual wickedness in
high places. Wherefore take
unto you the whole armour of
God, that ye may be able to
withstand in the evil day, and,
having done all, to stand. Stand
therefore, having your loins girt
about with truth; and having
on the breast- plate of righte-
ousness; and your feet shod
with the preparation of the Gos-
pel of peace ; above all, taking
the shield of faith, wherewith
ye shall be able to quench all
the fiery darts of the wicked
and take the helmet of salva-
tion, and the sword of the Spi-
rit, which is the "Word of God :
praying always with all prayer
and supplication in the Spirit,
and watching thereunto with all
perseverance, and supplication
for all saints; and for me, that
utterance may be given unto
 ; ;

Yr eilfed Sid ar kugain gwedi'r Drindod.

trwy agoryd fy ngenau yn h, me, that I may open my mouth
i hyspysu ilirgelwch yr efengyl boldly, to make known the mys-
dros yr hon yr wyf yn gennad tery of the Gospel, for which I
mewn cadwyn fel y traethwyf am an ambassador in bonds
:

yn h am dani, fel y perthyn i that therein I may speak bold-

mi draethu. ly, as I ought to speak.
Yr Efengyl. St. loan iv. 46. The Gospel. St. John iv. 46.
YR oedd rhyw bendefig, yr
hwn yr oedd ei fab yn glaf
rpHERE
X
was a certain noble-
man, whose son was sick
yn Capernaum. Pan glybu hwn at Capernaum. When he heard
ddyfod o'r Iesu o Judea i Galilea, that Jesus was come out of Ju-
efe a aeth atto ef, ac a attolygodd daea into Galilee, he went unto
iddo ddyfod i waered ae iachâu him, and besought him that he
ei fab ef; canys yr oedd efe ym would come down and heal his
mron marw. Yna Iesu a ddy- son ; for he was at the point
wedodd wrtho ef, Oni wehvch of death. Then said Jesus unto
chwi arvvyddion a rhyfeddodau, him, Except ye see signs and
ni chredwch. Y pendefig a ddy- wonders, ye will not believe.
wedodd wrtho ef, O Arglwydd, The nobleman saith unto him,
tyred i waered cyn marw fy Sir, come down ere my child
machgen. Iesu a ddywedodd die. Jesus saith unto him, Go
wrtho ef, Dos ymaith y mae dy thy way, thy son liveth. And
:

fab yn fyw. A'r gwr a gredodd the man believed the word that
y gair a ddywedasai Iesu wrtho, Jesus had spoken unto him, and
ac efe a aeth ymaith. Ac fel yr he went his way. And, as he
oedd efe yr awrhon yn myned i was now going down, his ser-
waered, ei weision a gyfarfuant vants met him, and told him,
àg ef, ac a fynegasant, gan ddy- saying, Thy son liveth. Then
wedyd, Y mae dy facngen yn enquired he of them the hour
fyw. Yna efe a ofynodd idd- when he began to amend and :

Ínt yr awr y gwellhasai arno. A they said unto him, Yesterday

wy a ddywedasant wrtho, Doe,y at the seventh hour the fever
seithfed awr, y gadawodd y crd left him. So the father knew
ef. Yna y gwybu'r tad mai yr that it was at the same hour, in
awr honno oedd, yn yr hon y the which Jesus said unto him,
dywedasai Iesu wrtho ef, Y mae Thy son liveth ; and himself
dy fab yn fyw. Ac efe a gred- believed, and his whole house.
odd, a'i holl d. Yr ail arwydd This is again the second mira-
yma drachefn a wnaeth yr Iesu, cle that Jesus did, when he was
wedi dyfod o Judea i Galilea. come out of Judaea into Galilee.

Yr eilfed Sid ar hugain gwedi'r The two and twentieth Sunday

Drindod. after Trinity.
Y Colect. The Collect.

ARGLWYDD, ni a attol- LORD, we beseech thee to

ygwn i ti gadw dy deulu keep thy houshold the
yr Eglwys mewn duwiolder Church in continual godliness ;
gwastadol ; fel y bo, trwy dy that through thy protection it
nodded di, iddi gael ei gwaredu may be free from all adversi-
oddi wrth bob gwrthwyneb, ac ties, and devoutly given to serve
yn ddefosiynol ymrôi i'th wasan- thee in good works, to the glory
 ; ;
:

Yr eilfed Sid ar hngain gwedi'r Drindod.

aethu di raewn gweithredoeckl of thy Name ; through Jesus

da, er gogoniant i'th Enw; trwy Christ our Lord. Amen.
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.
The Epistle. Phil. i. 3.
Yr Epistol. Phil. i. 3.

Duw yr ydwyf yn di'olch, Thank my God upon every

I'M
ym mhob coffa am danoch, I
bob amser ym mhob deisyfiad
drosoch chwi oil, gan
o'r eiddof
wneuthur fy neisyfiad gyd á joy,)
llawenydd, oblegid eich cym-
deithas chwi yn yr efengyl o'r
dydd cyntaf hyd yr awrhon
gan fod yn hyderus yn hyn, y
bydd i'r hwn a ddechreuodd yn-
och waith da, ei orphen hyd
ddydd Iesu Grist megis y mae
: meet for me to think this of
yn iawn i mi synied hyn am dan-
och oil, am eich bod gennyf yn fy
nghalon, yn gymmaint a'ch bod
chwi oil, yn gystal yn fy rhwym-
au, ac yn fy amddiffyn, a chad-
arnhàd yr efengyl, yn gyfran-
nogion â mi o ras. Canys Duw
sy dyst i mi, mor hiraethus
am danoch oil yn ymysgaroedd
Iesu Grist. A hyn yr wyf yn
ei wedd'io, ar amíhâu o'ch car-
iad chwi etto fwyfwy, mewn gwy-
bodaeth a phob synwyr : fel y
profoch y pethau sydd â gwahan-
iaeth rhyngddynt ; fel y byddoch
bur a didramgwydd hyd ddydd
Crist ; wedi eich cyflawni â
fFrwythau cyfiawnder, y rhai
sy trwy Iesu Grist, er gogon-
iant a moliant i Dduw.
Yr Efengyl. St. Matth. xviii. 21.
remembrance of you, (al-
ways in every prayer of mine
for you all making request with
for your fellowship in the
Gospel from the first day un-
til now ; being confident of
this very thing, that he who
hath begun a good work in you
will perform it until the day
of Jesus Christ ; even as it is
you all, because I have you in
my heart, inasmuch as both in
my bonds, and in the defence
and confirmation of the Gos-
pel, ye all are partakers of my
grace. For God is record, my
how greatly I long after you all
wyf in the bowels of Jesus Christ.
And this I pray, that your love
may abound yet more and more
in knowledge, and in all judge-
ment : that ye may approve
things that are excellent, that
ye may be sincere, and without
offence, till the day of Christ
being with the fruits of
filled
righteousness, which are by Je-
sus Christ, unto the glory and
praise of God.
The Gospel. St. Matth. xviii. 21.

PETR
Iesu,
a ddywedodd wrth yr
Arglwydd, pa sawl
PETER
Lord, how
said unto
oft shall
Jesus,
my
gwaith y pecha fy mrawd i'm brother sin against me, and I
herbyn, ac y maddeuaf iddo ? forgive him seven times ?
? till
ai hyd seith-waith ? Yr Iesu a Jesus saith unto him, I say not
ddywedodd wrtho, Nid ydwyf unto thee, until seven times
yn dywedyd wrthyt, Hyd seith- but until seventy times seven.
waith ; ond, Hyd ddengwaith y Therefore is the Kingdom of
thrugain seith-waith. Am hyn- heaven likened unto a certain
ny y cyffelybir teyrnas nefoedd i king, which would take account
ryw frenhin, a fynnai gael cyfrif of his servants. And when he
gan ei weision. A phan ddech- had begun to reckon, one was
reuodd gyfrif, fe a ddygwyd brought unto him, which owed
attoun a oedd yn ei ddyled ef o him ten thousand talents. But
 Y trydydd Sul ar hugain grvedi'r Drindod.
ddeng mil o dalentau. A chan
nad oedd ganddo ddim i dalu,
gorchymynodd ei arglwydd ei
werthu ef, a'i wraig a'i blant,
a chwbl a'r a feddai, a thalu'r
ddyled. A'r gwas a syrthiodd
i lawr, ac a'i haddolodd ef, gan
ddywedyd, Arglwydd, bydd ym-
arhôus wrthyf, a mi a dalaf i ti y
cwbl oil. Ac arghvydd y gwas
hwnnw a dosturiodd wrtho, ac
a'i gollyngodd, ac a faddeuodd
iddo y ddyled. Ac wedi myned
o'r gwas hwnnw allan, efe a gaf-
odd un o'i gyd-weision, yr hwn
oedd yn ei ddyled ef o gan cein-
iog; ac efe a ymaflodd ynddo, ac
a'i llindagodd, gan ddywedyd,
Tâl i mi yr hyn sy ddyledus
arnat. Yna y syrthiodd ei gyd-
was wrth ei draed ef, ac a ymbil-
iodd âg ef. gan ddywedyd, Bydd
ymarhóus wrthyf, a mi a dalaf
i ti y cwbl oil. Ac ni's gwnai
efe ; ond myned a'i fwrw ef
yngharchar, hyd oni thalai
hyn oedd ddyledus. A phan
welodd ei gyd-weision y pethau
a wnelsid, bu ddrwg dros ben
ganddynt ; a hwy a ddaethant
ac a fynegasant i'w harglwydd
yr holl bethau a fuasai. Yna ei
arglwydd, wedi ei alw ef atto, a
ddy wedodd wrtho, Ha was drwg,
maddeuais i tiyr holl ddyled
honno, am i ti ymbil à mi ac oni
: had compassion on thy fellow-
ddylesit tithau drugarhâu wrth
dy gyd-was, megis y trugarheais
innau wrthyt ti? A'i arglwydd
a ddigiodd, ac a'i rhoddodd ef i'r
poenwr, hyd oni thalai yr hyn
oil oedd ddyledus iddo. Ac felly
y gwna fy Nhad nefol i chwithau,
oni faddeuwch o'ch calonnau bob
un i'w frawd eu camweddau.
V trydydd Sul ar hugain gwedi'r
Drindod.
Y Colect.
ODduw, ein nodded a'n cad-
ernid, yr hwn wyt awdwr
forasmuch as he had not to
pay, his lord commanded him
to be sold, and his wife and
children, and all that he had,
and payment to be made. The
servant therefore fell down and
worshipped him, saying, Lord,
have patience with me, and
I will pay thee all. Then the
lord of that servant was mov-
ed with compassion, and loosed
him, and forgave him the debt.
But the same servant went out,
and found one of his fellow-
servants, which owed him an
hundred pence ; and he laid
hands on him, and took him
by the throat, saying, Pay me
that thou owest. And his fel-
low-servant fell down at his
feet, and besought him, saying,
Have patience with me, and
I will pay thee all. And he
would not; but went and cast
him into prison, till he should
yr pay the debt. So when his fel-
low-servants saw what was done,
they were very sorry, and came
and told unto their lord all that
was done. Then his lord, after
that he had called him, said
unto him, O thou wicked ser-
vant, I forgave thee all that
debt, because thou desiredst me :
shouldest not thou also have
servant, even as I had pity on
thee? And his lord was wroth,
and delivered him to the tor-
mentors, till he should pay all
that was due unto him. So
likewise shall my heavenly Fa-
ther do also unto you, if ye from
your hearts forgive not every
one his brother their trespasses.
The three and twentieth Sunday
after Trinity.
The Collect.
OGod, our refuge
strength, who art the
and
au-
 ;

Y trydydd Sid ar hugain givedi'r Drindod.

pob duwiolder; Gwrando yn thor of all godliness; Be ready,

ebrwydd, ni a attolygwn i ti, we beseech thee, to hear the de-
ddefosiynol weddi'au dy Eglwys; vout prayers of thy Church ; and
a chaniattâ ni am yr hyn yr grant that those things which
m i

yn eu herchi yn ffyddlon,
âllu o honom eu cael yn gyf-
we ask faithfully we may ob-
tain effectually ; through Jesus
lawn trwy Iesu Grist ein Har-
; Christ our Lord. Amen.
glwydd. Amen.
The Epistle. Phil. iii. 17.
Yr Epistol. Phil. iii. 17-

BYDDWCH gyd-ddilynwýr BRETHREN, be followers

i mi, frodyr, ac edrychwch ar
y rhai syd yn rhodio felly, megis
yr ydym ni yn siampl
(Canys y mae llawer yn rhodio,
am y rhai y dywedais i chwi yn
fynych, ac yr ydwyf yr awrhon
hefyd dan wylo yn dywedyd, mai
gelynion croes Crist ydynt; di-
wedd y rhai yw distryw, duw y
rhai yw eu bol, a'u gogoniant
yn eu cywilydd, y rhai sydd yn
synied pethau daearol.) Canys
ein hymarweddiad ni sydd yn y
nefoedd, o'r lie hefyd yr ydym
yn disgwyl yr Iachawdwr, yr
Arglwydd Iesu Grist
gyfnewidia ein corph gwael ni,
fel y gwneler ef yn un ffurf â'i
gorph gogoneddus ef, yn ol y
nerthol weithrediad, trwy yr hwn
y dichon efe, i'e, ddarostwng pob
peth iddo ei hun.
Yr Efengyl. St. Matth. xxii. 15.
together of me, and mark
them which walk so as ye
i chwi. have us for an ensample. (For
many walk, of whom I have
told you often, and now tell
you even weeping, that they
are the enemies of the cross
of Christ ; whose end is destruc-
tion, whose god is their belly, and
whose glory is in their shame,
who mind earthly things.) For
our conversation is in heaven
from whence also we look for
the Saviour, the Lord Jesus
Christ; who shall change our
: yr hwn a vile body, that it may be
fashioned like unto his glo-
rious body, according to the
working whereby he is able
even to subdue all things unto
himself.
The Gospel. St. Matth. xxii. 15.

"\7"NA'r aeth y Phariseaid, ac

X a gymmerasant gyngor pa
THEN
and
went the Pharisees
took counsel how they
fodd y rhwydent ef yn ei ymad- might entangle him in his talk.
rodd. A
hwy a ddanfonasant atto And they sent out unto him
eu disgyblion ynghyd â'r Herod- their disciples, with the Hero-
ianiaid, gan ddywedyd, Athraw, dians, saying, Master, we know
ni a wyddom dy fod yn eirwir, that thou art true, and teachest
ac yn dysgu ffordd mewn Duw the way of God in truth, nei-
gwirionedd, ac nad oes arnat ofal ther carest thou for any man :
rhag neb oblegid nid wyt ti yn
: for thou regardest not the per-
edrych ar wyneb dynion. Dy- son of men. Tell us therefore,
wed i ni gan hynny, Beth yr what thinkest thou ? Is it law-
wyt ti yn ei dybied? Ai cyfreith- ful to give tribute unto Caesar,
lawn rhoddi teyrn-ged i Cesar, ai or not ? But Jesus perceived
nid yw ? Ond yr Iesu a wybu eu their wickedness, and said, Why
drygioni hwy, ac a ddywedodd, tempt ye me, ye hypocrites ?
Páham yr ydych yn fy nhemtio shew me the tribute-money.
 :;

Y pedwerydd Sul ar hugain gtvedi'r Drindod.

i, chwi ragrithwr ? Dangoswch And they brought unto him a

imi arian y deyrn-ged. A hwy a peny. And he saith unto thern,
ddygasant atto geiniog. Ac efe a Whose is this image and super-
ddywedodd wrthynt, Eiddo pwy scription ? They say unto him,
yw y ddelw hon a'r argraph? Caesar's. Then saith he unto
Dywedasant wrtho, Eiddo Cesar. them, Rendertherefore unto
Yna y dywedodd wrthynt, Tel- Caesar the things which are
wch chwithau yr eiddo Cesar i Caesar's; and unto God the
Cesar, a'r eiddo Duw i Dduw. things that are God's. When
A phan glywsant hwy hyn, rhy- they had heard these words,
feddu a wnaethant, a'i adael ef, they marvelled, and left him,
a myned ymaith. and went their way.

Y pedwerydd Sul ar hugain The four and twentieth Sunday

gwedi V Drindod. after Trinity.
Y Colect. The Collect.

OArglwydd, ni a attolygwn i OLord, we

beseech thee, ab-
ti ollwng dy bohl oddi wrth solve thy
people from
eu camweddau fel trwy dy
; their that
offences; through
ddawnus drugaredd y byddom thy bountiful goodness we may
ryddion oil oddi wrth rwym- all be delivered from the bands
au 'r pechodau hynny y rhai of those sins, which by our
trwy ein cnawdol freuolder a frailty we have committed
wnaethom. Caniattâ hyn, O nef- Grant this, O heavenly Fa-
ol Dad, er cariad ar Iesu Grist ther, for Jesus Christ's sake,
ein Harglwydd bendigedig a'n our blessed Lord and Saviour.
Hiachawdwr. Amen. Amen.
Yr Epistol. Col. 3. i. The Epistle. Col. i. 3.

YR ydym yn d'íolch i Dduw a

Thad ein Harglwydd Iesu
Grist, gan weddi'o drosoch chwi
yn wastadol, er pan glywsom am
eich ffydd yng Nghrist Iesu, ac
am y cariad sy gennych tu ag
at yr holl saint ; er mwyn y go-
baith a roddwyd i gadw i chwi yn
y nefoedd, am yr hon y clywsoch
o'r blaen yngair gwirionedd yr
efengyl; yr hon sydd wedi dyfod
attoch chwi, megis ag y mae yn
yr holl fyd; ac sydd yn dvvyn
ffrwyth, megis ag yn eich plith
chwithau, er y dydd y clywsoch,
WE give thanks to God and
the Father of our Lord
Jesus Christ, praying always for
you, since we heard of your
faith in Christ Jesus, and of the
love which ye have to all the
saints; for the hope which is
laid up for you in heaven,
whereof ye heard before in the
word of the truth of the Gospel
which is come unto you, as it is
in all the world, and bringeth
forth fruit, as it doth also in
you, since the day ye heard of
it, and knew the grace of God

ac y gwybuoch ras Duw mewn in truth. As ye also learned of

gwirionedd. Megis ag y dysg-
asoch gan Epaphras ein hanwyl
gyd-was, yr nyn sydd drosoch
chwi yn ffyddlon weinidog i
Grist; yr hwn hefyd a amlyg-
odd i ni eich cariad chwi yn yr
Yspryd. O herwydd hyn, ninnau
Epaphras, our dear fellow-ser-
vant, who is for you a faithful
minister of Christ ; who also
declared unto us your
you love in
the Spirit. For this cause we
since the day we heard it,
do not cease to pray for you,
 Y pedwerydd Sid ar hugain gwedi'r Drindod.
hefyd, er y dydd y clywsom, nid
ydym yn peidio à gweddîo dros-
och, a deisyf eich cyflawni chwi
â gwybodaeth ei ewyllys ef, ym
mhob doethineb a deall yspryd-
ol: fel y rhodioch yn addas i'r
Arghvydd, i bob rhyngu bodd,
gan ddwyn ffrwyth ym mhob
gweithred dda, a chynnyddu
yngwybodaetb am Dduw ; wedi
eich nerthu â phob nerth, yn
ol ei gadernid gogoneddus ef, i
bob d'ioddefgarwch a hir-ymaros
gyd â llawenydd gan dd'iolch
;
i'r Tad, yr hwn an gwnaeth ni
yn gymmwys i gael rhan o eti-
feddiaeth y saint yn y goleuni.
Yr
rpRA'r
Efengyl. St. Matth.
oedd yr Iesu yn dy-
JL wedyd hyn wrthynt, wele,
daeth rhyw bennaeth,
haddolodd ef, gan ddywedyd,
Arghvydd, bu farw fy merch yr
awr hon eithr tyred a gosod dy
: thy hand upon her, and she
law arni, a byw fydd hi. A'r
Iesu a gyfododd, ac a'i canlynodd
ef, a'i ddisgyblion. (Ac wele,
gwraig y buasai gwaedlif arni
ddeuddeng mlynedd, a ddaeth
o'r tu cefn iddo, ac a gyffyrdd-
odd âg ymyl ei wisg ef canys
hi a ddywedasai ynddi ei hun,
Os caf yn nnig gyffwrdd â'i
wisg ef, iach fyddaf. Yna'r Iesu
a drôdd; a phan ei gwelodd hi,
efe a ddywedodd, Ha ferch,
bydd gysurus; dy ffydd a'th
iachaodd. A'r wraig a iachawyd
o'r awr honno.) A phan ddaeth
yr Iesu i dý'r pennaeth, a gweled
y cerddorion, a'r dyrfa yn ter-
fysgu, efe a ddywedodd wrthynt,
Ciliwch canys ni bu farw'r
: noise, he said unto them, Give
llangces, ond cysgu y mae hi.
A hwy a'i gwatwarasant ef. Ac
wedi bwrw y dyrfa allan, efe a
aeth i mewn, ac a ymaflodd yn
ei Haw hi ; a'r llangces a gyfod-
odd. A'r gair o hyn a aeth dros
yr holl wlad honno.
and to desire that ye might be
filled with the knowledge of his
will in all wisdom and spiritual
understanding that ye might
:
walk worthy of the Lord unto
all pleasing, being fruitful in
every good work, and increas-
ing in the knowledge of God ;
strengthened with all might, ac-
cording to his glorious power,
unto all patience and long-suf-
fering with joyfulness; giving
thanks unto the Father, which
hath made us meet to be par-
takers of the inheritance of the
saints in light.
The Gospel. St. Matth. ix. 18.
ix. 18.
WHILE
things
Jesus spake these
unto John's disci-
ples, behold, there came a cer-
ac a'i tain ruler, and worshipped him,
saying, My daughter is even
now dead; but come and lay
shall live. And Jesus arose, and
followed him, and so did his
disciples. (And behold, a wo-
man, which was diseased with
an issue of blood twelve years,
came behind him, and touched
: the hem of his garment ; for she
said within herself, If I may but
touch his garment, I shall be
whole. But Jesus turned him
about, and, when he saw her, he
said, Daughter, be of good com-
fort, thy faith hath made thee
whole. And the woman was
made whole from that hour.)
And when Jesus came into the
ruler's house, and saw the min-
strels and the people making a
place ; for the maid is not dead,
but sleepeth. And they laughed
him to scorn. But when the peo-
ple were put forth, he went in,
and took her by the hand, and the
maid arose. And the fame hereof
went abroad into all that land.
 Y piimmcd Sul ar hugain gwedi'r Drindud.

Y pummed Sul ar hugain The five and twentieth Sunday

gwedi'r Drindod. after Trinity.
Y Colect. The Collect.
DEFFRO, Arglwydd, ni a STIR up, we beseech thee, O
attolygwn i ti, ewyllysion Lord, the wills of thy faith-
dy fFyddloniaid; fel, trwy ddwyn ful people; that they, plente-
ami fFrwyth gweithredoedd da, ously bringing forth the fruit
y caffbnt gennyt ti yn ehelaeth of good works, may of thee be
eu gobrwyo ; trwy Iesu Grist ein plenteously rewarded ; through
Harglwydd. Amen. Jesus Christ our Lord. Amen.
Yn lie yr Epistol. Jer. xxiii. 5. For the Epistle. Jer. xxiii. 5.

WELE
medd
y dyddiau yn
Arglwydd, y yr
dyfod,
cyf-
BEHOLD, the days come,
saith the Lord, that I will
odaf i Ddafydd Flaguryn cyf- raise unto David a righteous
iawn ; a Brenhin a deyrnasa, ac Branch, and a King shall reign,
a lwydda, ac a wna farn a chyf- and prosper, and shall execute
iawnder ar y ddaear. Yn ei judgement and justice in the
ddyddiau ef yr achubir Judah, ac earth. In his days Judah shall
Israel a breswylia yn ddiogel: a be saved, and Israel shall dwell
hyn fydd ei Enw ar yr hwn y safely : and this is his Name
gelwir ef; YR ARGLWYDD whereby he shall be called, THE
EIN CYFIAWNDER. Am LORD OUR RIGHTEOUS-
hynny wele y dyddiau yn dyfod, NESS. Therefore behold, the
medd yr Arglwydd, pryd na ddy- days come, saith the Lord, that
wedant mwyacn, Byw yw'r Ar- they shall no more say, The
glwydd, yr hwn a ddug feibion Lord liveth, which brought up
Israel i fynu o wlad yr Aipht; the children of Israel out of the
eithr, Byw yw'r Arglwydd, yr land of Egypt ; but, The Lord
hwn a ddug i fynu ac a dywys- liveth, which brought up, and
odd had t
Israel o dir y gogledd, which led the seed of the house
ac o bob gwlad lie y gyrraswn i of Israel out of the north-country,
bwynt; a hwy a gânt aros yn and from all countries whither I
eu gwlad eu hun. had driven them ; and they shall
dwell in their own land.
Yr Efengyl. St. loan vi. 5.
The Gospel. St. John vi. 5.

Y NA'r Iesua ddyrchafodd ei

lygaid, ac a welodd fod tyrfa
WHEN Jesus then lift up
his eyes, and saw a great
fawr yn dyfod atto; ac a ddy- company come unto him, he
wedodd with Phylip, O ba le y saith unto Philip, Whence shall
prynwn ni fara, fel y caffo y rhai we buy bread that these may
hyn fwytta? (A hyn a ddywed- eat? (And this he said to prove
odd efe i'w brofi ef canys efe a : him for he himself knew what
;

wyddai beth yr oedd efe ar fedr he would do.) Philip answered

ei wneuthur.) Phylip a'i hatteb-
odd ef, Gwerth dau can ceiniog o
fara nid yw ddigon iddynt hwy,
fel y gallo pob un o honynt gym-
meryd ychydig. Un o'i ddis-
gyblion a ddy wedodd wrtho,
dreas, brawd Simon
him, Two hundred peny-worth
of bread is not sufficient for
them, that every one of them
may take a little. One of his
disciples, Andrew, Simon Peter's
An- brother, saith unto him, There
l'etr, Y mae is a lad here, which hath five
 Dydd Sant Andreas Aposlol.

yma ryw fachgennyn, a chanddo barley-loaves, and two small

bum torth haidd, a dau bysgod- fishes but what are they among
;

yn ond beth y w hynny rhwng

: so many ? And Jesus said, Make
cynnifer? A'r Iesu a ddy wedodd, the men sit down. Now there
Perwch i'r dynion eistedd i lawr. was much grass in the place. So
Ac yr oedd glaswellt lawer yn y the men sat down, in number
fan honno. Felly y gwýr a eis- about five thousand. And Jesus
teddasant i lawr, ynghylch pum took the loaves, and, when he
mil o niter. A'r Iesu a gymmerth had given thanks, he distributed
y torthau ; ac wedi iddo ddi'olch, and the disci-
to the disciples,
efe a'u rhannodd i'r disgyblion, ples to them that
were set down,
a'r disgyblion i'r rhai oedd yn and likewise of the fishes, as
eistedd : felly hefyd o'r pysgod, much as they would. When
cymmaint ag a fynnasant. Ac they were filled,he said unto
wedi eu digoni hwynt, efe a his disciples, Gather up the frag-
ddywedodd wrth ei ddisgyblion, ments that remain, that no-
Cesglwch y briwfwyd gwedd- thing be lost. Therefore they
ill, fel na choller dim. Am gathered them together, and
hynny hwy a'u casglasant; ac filled twelve baskets with the
a lanwasant ddeuddeg basged- fragments of the five barley-
aid o'r briw-fwyd, o'r pum torth loaves, which remained over
haidd, a weddillasai gan y rhai a and above unto them that had
fwyttasent. Yna y dynion, pan eaten. Then those men, when
welsant yr arwydd a wnaethai'r they had seen the miracle that
Iesu, a ddywedasant, yn Hwn Jesus did, said, This is of a
dd'iau yw y Prophwyd oedd ar truth that Prophet that should
ddyfod i'r byd. come into the world.
H O bydd ychwancg o Snliau o Jlaen 11 If there be any more Sundays be-
Sul yr Àdfent, cymmerer Gwasan- fore Advent-Sunday, the Service of
aeth rhai o'r Suliau a adawyd some of those Sundays that were
heb ddarllen ar ol yr Ystwyll, i omitted after the Epiphany shall
gyjlawni cynnifer ag y sudd yn be taken in to supply so many as
wjf'yg yma. Ac os bydd llai, gad- are here wanting. And if there
awer y rhai a fo drus ben : cithr be fewer, the overplus may be
arferer y Colect, yr pistol, a'r E omitted : Provided that this last
Efengyl ddiweddaf yma, bob am. Collect, Epistle, and Gospel shall
ser ary Sul nesaf o Jlaen yr Ad- always be used upon the Sunday
fcnt. next before Advent.

Dydd Sant Andreas Apostol. Saint Andrew's Day.

Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who didst
a roddaist gyfryw ras i'th such grace unto thy
give
fendigedig Apostol Sant Andreas, holy Apostle Saint Andrew, that
fel yr ufuddhaodd efe yn eb- he readily obeyed the calling of
rwydd alwad dy Fab Iesu Grist,
i thy Son Jesus Christ, and fol-
ac a'idilynodd ef yn ddi'oed ; Can- lowed him without delay; Grant
iattâ ni oil, wedi ein galw gan
i unto us all, that we, being called
dy Air bendigedig, yn ebrwydd by thy holy Word, may forthwith
ymroddi o honom i gyflawni give up ourselves obediently to
yn ufudd dy sanctaidd orchym- |
fulfil thy holy commandments;
 Dÿdd
ynion trwy yr unrhyw Iesu
; through the same Jesus Christ
Grist ein Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Rhuf. x. 9.
OSglwydd cyffesi â'th enau yr
Iesu, a chredu
dy galon i Dduw ei
feirw, cadwedig fyddi. Canys
â'r galon y credir i gyfiawnder,
ac â'r genau y cyffesir i iach-
awdwriaeth. Oblegid y mae'r
ysgrythyr yn dywedyd, Pwy
bynnag sydd yn credu ynddo ef,
ni chywilyddir. Canys nid oes
gwahaniaeth rhwng Iuddew a
Groegwr oblegid yr un Ar-
; ashamed. For there is no dif-
glwydd ar bawb, sydd oludog i
bawb a'r sydd yn galw arno.
Canys pwy bynnag a alwo ar
Enw yr Arglwydd, cadwedig
fydd. Pa fodd gan hynny y gal-
want ar yr hwn ni chredasant
ynddo ? A pha fodd y credant
yn yr hwn ni chlywsant am
dano ? A pha fodd y clywant
heb bregethwr? A pha fodd y
pregethant, oni's danfonir hwynt?
megis y mae yn ysgrifenedig, Mor
brydferth yw traed y rhai sydd
yn efangylu tangnefedd, y rhai
sydd yn efangylu pethau daion-
us ! Eithr nid ufuadhasant hwy
oil i'r efengyl canys y mae Esa-
: and bring glad tidings of good
ias yn dywedyd, O Arglwydd,
pwy a gredodd i'n hymadrodd
ni ? Am hynny ffydd sy trwy
gly wed, a chlywed trwy air Duw.
Eithr meddaf, Oni chlywsant
hwy? Yn ddi'au i'r
yr aeth eu swn hwy, a'u geir-
iau hyd derfynau y byd. Eithr
meddaf, Oni wybu Israel? Yn
gyntaf, y mae Moses yn dywed-
yd, Mi a baraf i chwi wnfydu
trwy rai nid yw genedl ; trwy
genedl anneallus y'ch digiaf
chwi. Eithr y mae Esaias yn
ymhyfhàu, ac yn dywedyd, Caf-
wyd fi gan y rhai nid oeddynt
yn fy ngheisio; a gwnaed fi yn
eglur i'r rhai nid oeddynt yn
ymofyn am danaf. Ac wrth yr
Sant Andreas Apostol.
our Lord. Amen.
The Epistle. Rom. x. 9.
Ar-
yn
IFthythou shalt confess with
mouth the Lord Jesus,
gyfodi ef o and shalt believe in thine heart
that God hath raised him from
the dead, thou shalt be saved.
For with the heart man be-
lieveth unto righteousness, and
with the mouth confession is
made unto salvation. For the
Scripture saith, Whosoever be-
lieveth on him shall not be
ference between the Jew and
the Greek for the same Lord
:
over all is rich unto all that call
upon him. For whosoever shall
call upon the Name of the Lord
shall be saved. How then shall
they call on him, in whom they
have not believed ? And how
shall they believe in him, of
whom they have not heard?
And how shall they hear with-
out a preacher ? And how shall
they preach, except they be
sent ? As it is written, How
beautiful are the feet of them
that preach the Gospel of peace,
things But they have not all
!
obeyed the Gospel. For Esaias
saith, Lord, who hath believed
our report? So then faith com-
eth by hearing, and hearing by
holl ddaear the Word of God. But I say,
Have they not heard? Yes ve-
rily, their sound went into all
the earth, and their words unto
the ends of the world. But I
say, Did not Israel know? First
Moses saith, I will provoke you
to jealousy by them that are no
people, and by a foolish nation
I will anger you. But Esaias is
very bold, and saith, I was found
of them that sought me not; I
was made manifest unto them
that asked not after me. But to
 Dydd Sant Thomas Apostol.
Israel y mae yn dywedyd, Ar Israel he saith, All day long I
hd y dydd yr estynais fy nwy- have stretched forth my hands
law at bobl anufudd, ac yn unto a disobedient and gainsay-
gwrth-ddywedyd. ing people.

Yr Efengyl. St. Matth. iv. 18. The Gospel. St. Matth. iv. 18.
Iesu yn rhodio wrth for JESUS, walking by the sea of
A'RGalilea, efe a ganfu ddau Galilee, saw two brethren,
frodyr, Simon, yr hwn a elwir Simon called Peter, and Andrew
Petr, ac Andreas ei frawd, yn his brother, casting a net into
bwrw rhwyd i'r môr (canys pysg- the sea, (for they were fishers ;)
odwr oeddynt.) Ac efe a ddy- and he saith unto them, Follow
wedodd wrthynt, Deuwch ar fy me ; and I will make you fishers
ol i, a'ch gwnaf yn bysg-
ac mi of men. And
they straightway
odwr dynion. hwy yn y A left their and followed
nets,
fan, gan adael y rhwydau, a i him. And going on from thence
canlynasant ef. Ac wedi myned he saw other two brethren,
rhagddo oddi yno, efe a welodd James the son of Zebedee, and
ddau frodyr eraill, Iago fab Ze- John his brother, in a ship with
bedëus, ac loan ei frawd, mewn Zebedee their father, mending
Hong gyd â Zebedeus eu tad, yn their nets ; and he called them.
cyweirio eu rhwydau ; ac a'u And they immediately
left the
galwodd hwy. Hwythau yn ship and their father, and fol-
ebrwydd, gan adael y llong a'u lowed him.
tad, a'i canlynasant ef.

Dydd Sant Thomas Apostol. Saint Thomas the Apostle.

Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog a byth-fywiol ALMIGHTY and everliving
Dduw, yr hwn, er mwy o God, who for the more
gadarnhâd y Ffydd, a oddefaist confirmation of the faith didst
i'th sanctaidd Apostol Thomas suffer thy holy Apostle Thomas
ammeu adgyfodiad dy Fab ; to be doubtful in thy Son's re-
Caniattâ i ni mor berfFaith a surrection ; Grant us so perfect-
chwbl ddi'ammeu gredu yn dy ly, and without all doubt, to be-
Fab Iesu Grist, fel na cher- lieve in thy Son Jesus Christ,
ydder ein ffydd un amser yn dy that our faith in thy sight may
olwg. Gwrando arnom, O Ar- never be reproved. Hear us, Ö
glwydd, trwy yr unrhyw Iesu Lord, through the same Jesus
Grist ; i ba un, gyd â thi a'r Christ, to whom, with thee and
Yspryd Glân, y bo'r holl anrhyd- the Holy Ghost, be all honour
edd a'r gogoniant, yr awr hon and glory, now and for ever-
ac yn oes oesoedd. Amen. more. Amen.
Yr Epistol. Ephes. ii. 19. The Epistle. Ephes. ii. 19.
YITE1THIAN
* T
gan hynny nid
ydych chwi mwyach yn
NOW
more
therefore ye are no
strangers and fo-
ddieithriaid a dyfodiaid, ond yn reigners, but fellow-citizens with
gyd-ddinasyddion â'r saint, ac yn the saints, and of the houshold
deulu Duwj wedi eich goruwch- of God ; and are built upon the
adeiladu ar sail yr apostolion a'r foundation of the Apostles and
prophwydi, ac Iesu Grist ei hun Prophets, Jesus Christ himself
 ; ;

Troad Sant Paul.

yn ben congl-faen : yn yr hwn y being the chief corner-stone ; in
mae yr holl adeilad wedi ei chym- whom all the building, fitly
mwys gyd-gyssylltu, yn cyn- framed together, groweth unto
nyddu yn deml sanctaidd yn yr an holy temple in the Lord ; in
Arglwydd ; yn yr hwn y'ch cyd- whom ye also are builded toge-
adeiladwyd chwithau yn bres- ther for an habitation of God,
wylfod i Dduw trwy yr Yspryd. through the Spirit.
Yr Efenqyl. St. loan xx. 24. The Gospel. St. John xx. 24.
THOMAS, un
deuddeg, o'r THOMAS, one of the twelve,
yr hwn a elwir Didymus,
nid calledDidymus, was not
oedd gyd â hwynt pan ddaeth yr with them when Jesus came.
Iesu. Y disgyblion eraill gan The other disciples therefore
hynny a ddywedasant wrtho, said unto him, We have seen
Ni a welsom yr Arglwydd. Yn- the Lord. But he said unto
tau a ddywedodd wrthynt, Oni them, Except I shall see in his
chaf weled yn ei ddwylaw ef ôl hands the print of the nails, and
yr hoelion, a dodi fy mys yn ôl put my finger into the print of
yr hoelion, a dodi fy Haw yn ei the nails, and thrust my hand
ystlys ef, ni chredaf fi. Ac wedi into his side, I will not believe.
wyth niwrnod, drachefn yr oedd And after eight days again his
ei ddisgyblion ef i mewn, a Tho- disciples were within, and Tho-
mas gyd â hwynt. Yna yr Iesu mas with them : then came Je-
a ddaeth, a'r drysau yn gauad, sus, the doors being shut, and
ac a safodd yn y canol, ac a stood in the midst, and said,
ddywedodd, Tangnefedd i chwi. Peace be unto you. Then saith
.

Wedi hynny dywedodd efe

y he to Thomas, Reach hither thy
wrth Thomas, Moes yma dy fys, finger, and behold my hands
a gwel fy nwylaw ; ac estyn dy and reach hither thy hand, and
law, a dod yn fy ystlys ac na : thrust it into my side; and
fydd anghredadyn, ond credad- be not faithless, but believing.
yn. A Thomas a attebodd ac a And Thomas answered and said
ddywedodd wrtho, Fy Arglwydd unto him, My Lord, and my
a'm Duw. Yr Iesu a ddywedodd God. Jesus saith unto him,
wrtho, Am i ti fy ngweled, Tho- Thomas, because thou hast seen
mas, y credaist bendigedig y w
: me, thou hast believed ; blessed
y rbai ni welsant, ac a gredas- are they that have not seen, and
ant. A llawer hefyd o arwydd- yet have believed. And many
ion eraill a wnaeth yr Iesu other signs truly did Jesus in
yngydd ei ddisgyblion, y rhai the presence of his disciples,
nid ydynt ysprifenedig yn y which are not written in this
llyfr hwn. Eithr y pethau hyn a book. But these are written,
ysgrifenwyd, fel y credoch chwi that ye might believe that Jesus
mai yr Iesu y w Crist, Mab Duw is the Christ, the Son of God-,
a chan gredu, y cafFoch fywyd and that believing ye might
yn ei Enw ef. have life through his Name.

Troad Sant Paul. The Conversion of Saint Paul.

Y Colect. The Collect.

ODduw, yr hwn, trwy breg- OGod, who, through the

ethiad y gwnfydedig Apo- preaching of the blessed
stol Sant Paul, a beraist i oleuni'r Apostle Saint Paul, hast caused
 Troad Sant Paul.
Efengyl lewyrchu dros yr holl
fyd; Caniattà, ni a attolygwn
i ti, allu o honom ni, gan ddal
ei ryfedd dröedigaeth ef mewn
coffa, ddangos ein diolchgarwch
i ti am yr unrhyw, trwy ddilyn
dy fendigedig athrawiaeth yr
hon a ddysgodd efe; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act.
A Saul etto yn chwythu byg-
ythiau a chelanedd yn erbyn
disgyblion yr Arglwydd, a aeth
at yr arch-offeiriad, ac a ddeis-
yfiodd ganddo lythyrau i Dda-
mascus at y synagogau; fel, os
cai efe neb o r ffordd hon, na
gwr, na gwragedd, y gallai efe
eu dwyn hwy yn rhwym i Jeru- men, he might bring
salem. Ac fel yr oedd efe yn bound unto Jerusalem.
ymdaith, bu iddo ddyfod yn agos
i Ddamascus; ac yn cidisymrnwth
llewyrchodd o'i amgylch oleuni
o'r nef.Ac efe a syrthiodd ar y
ddaear, ac a glybu lais yn dy-
wedyd wrtho, Saul, Saul, paham
yr wyt yn fy erlid i? Yntau a
ddywedodd, Pwy wyt ti, Ar-
glwydd ? A'r Arglwydd a ddy-
wedodd, Myfi yw Iesu, yr hwn
yr wyt ti yn ei erlid. Caled yw i
ti wingo yn erbyn y symbylau.
Yntau, gan grynu, ac â braw
arno, a ddywedodd, Arglwydd,
beth a fynni di i mi ei wneuth-
ur? A'r Arglwydd a ddywed-
odd wrtho, Cyfod, a dos i'r ddin-
as; ac fe a ddywedir i ti pa
beth sy raid i ti ei wneuthur. A'r
gwyr oedd yn cyd-deithio âg ef
a safasant yn fud, gan glywed
y llais, ac heb weleb neb.
Saul a gyfododd oddi ar y ddaear;
a phan agorwyd ei lygaid, ni
welai efe neb : eithr hwy a'i
tywysasant ef erbyn ei law, ac
a'i dygasant ef i mewn i Ddamas-
cus. Ac efe a fu dridiau heb
weled, ac ni wnaeth na bwytta,
nac yfed. Ac yr oedd rhyw
the light of the Gospel to shine
throughout the world; Grant,
we beseech thee, that we, hav-
ing his wonderful conversion in
remembrance, may shew forth
our thankfulness unto thee for
the same, by following the ho-
ly doctrine which he taught;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
ix. 1.
For the Epistle. Acts ix. 1.
AND Saul, yet breathing out
threatenings and slaughter
against the disciples of the Lord,
went unto the high priest, and
desired of him letters to Da-
mascus to the synagogues, that,
if he found any of this way,
whether they were men or wo-
them
And,
as he journeyed, he came near
Damascus, and suddenly there
shined round about him a light
from heaven. And he fell to
the earth, and heard a voice
saying unto him, Saul, Saul,
why persecutest thou me ? And
he said, Who art thou, Lord ?
And the Lord said, I am Jesus
whom thou persecutest : it is
hard for thee to kick against
the pricks. And he, trembling
and astonished, said, Lord, what
wilt thou have me to do ? And
the Lord said unto him, Arise,
and go into the city, and it
shall be thee what thou
told
must do. And
the men which
journeyed with him stood speech-
less, hearing a voice, but see-
ing no man. And Saul arose
A from the earth, and when his
eyes were opened he saw no
man; but they led him by the
hand, and brought him into
Damascus. And he was three
days without sight, and neither
did eat nor drink. And there
was a certain disciple at Da-
mascus, named Ananias, and
 ;

Troad Sant Paul.

ddisgybl yn Damascus, a'i enw to him said the Lord in a vi-
Ananias. A'r Arglwydd a ddy- sion, Ananias. And he said,
wedodd wrtho meAvn gweled-
ef Behold, I am here, Lord. And
igacth, Ananias. Yntau a ddy- the Lord said unto him, Arise,
wedodd, Wele fi, Arglwydd. A'r and go into the street which
Arglwydd a ddywedodd wrtho, is called Straight, and enquire
Cyfod, a dos i'r heol a elwir in the house of Judas for one
Uniawn, a chais yn nh Judas called Saul, of Tarsus for be-:

un a'i enw Saul, o Tarsus : canys hold, he prayeth, and hath seen
wele, y mae yn gwedd'io ; ac efe in a vision a man named Ana-
a welodd mewn gweledigaeth wf nias, coming in, and putting his
a elwir Ananias, yn dyfod i hand on him, that he might
mewn, ac yn dodi ei law arno, receive his sight. Then Ana-
fel y gwelai eilwaith. Yna yr nias answered, Lord, I have
attebodd Ananias, O Arglwydd, heard by many of this man,
mi a glywais gan lawer am y how much evil he hath done
gwr hwn, faint o ddrygau a to thy saints at Jerusalem ; and
wnaeth efe i'th saint di yn Jeru- here he hath authority from
salem ac yma y mae ganddo
: the chief priests to bind all that
awdurdod oddi wrth yr arch- call on thy Name. But the
ofFeiriaid i rwymo pawb sy'n Lord said unto him, Go thy
galw ar dy Enw di. A dywed- way ; for he is a chosen vessel
odd yr Arglwydd wrtho, Dos ym- unto me, to bear my Name be-
aith canys y mae hwn yn llestr
: fore the Gentiles, and kings,
etholedig i mi, i ddwyn fy Enw and the children of Israel: for
ger bron y Cenhedloedd, a bren- I will shew him how great
hinoedd, a phlant Israel. Canys things he must suffer for my
myfi a ddangosaf iddo pa bethau Name's sake. And Ananias
eu maint sy raid iddo ef eu went his way, and entered into
dioddef er mwyn fy Enw i. Ac the house ; and, putting his
Ananias a aeth ymaith, ac a aeth hands on him, said, Brother
i mewn i'r t: ac wedi dodi ei Saul, the Lord, (even Jesus that
ddwylaw arno, efe a ddywedodd, appeared unto thee in the way
Y brawd Saul, yr Arglwydd a'm as thou earnest,) hath sent me,
hanfonodd i, Iesu, yr hwn a that thou mightest receive thy
ymddangosodd i ti ar y íFordd y sight, and be filled with the
daethost, fel y gwelych drachefn, holy Ghost. And immediately
ac y'th lanwer ar Yspryd Glân. there fell from his eyes as it
Ac yn ebrwydd y syrthiodd oddi had been scales ; and he receiv-
wrth ei lygaid ef megis cen: ac ed sight forthwith, and arose,
efe a gafodd ei olwg yn y man and was baptized. And when
ac efe a gyfododd, ac a fedydd- he had received meat, he was
iwyd. Ac wedi iddo gymmeryd strengthened. Then was Saul
bwyd, efe a gryfhaodd. A bu certain days with the disciples
Saul gyd â'r disgyblion oedd yn which were at Damascus. And
Damascus, dalm o ddyddiau. straightway he preached Christ
Ac yn ebrwydd yn y synagogau in the synagogues, that he is
efe a bregethodd Grist, mai efe the Son of God. But all that
yw Mab Duw. A phawb a'r a'i heard him were amazed, and
clybu ef, a synnasant, ac a ddy- said, Is not this he that de-
wedasant, Onid hwn yw'r un stroyed them which called on
 ;

Puredìgaeth Mair Forwyn.

oedd yn difetha yn Jerusalem y this Name in Jerusalem, and

rhai a alwent ar yr hwn, Enw came hither for that intent, that
ac a ddaeth yma er rawyn hyn, he might bring them bound un-
fely dygai hwynt yn rhwym at to the chief priests? But Saul
yr arch-offeiriaid ? Eithr Saul a increased the more in strength,
gynnyddodd fwy-fwy o nerth, and confounded the Jews which
ac a orchfygodd yr Iuddewon dwelt at Damascus, proving that
oedd yn preswylio yn Damascus, this is very Christ.
gan gadarnhâu mai hwn yw y
Crist.
The Gospel. St. Matth. xix. 27-
Yr
Efengyl. St. Matth. xix. 27-
PETR a attebodd ac a ddy-
wedodd wrth yr Iesu, Wele,
PETER answered and said
unto Jesus, Behold, we have
nyni a adawsom bob peth, ac a'th forsaken all, and followed thee;
ganlynasom di beth gan hynny : what shall we have therefore ?
a fydd i ni ? A'r Iesu a ddywed- And Jesus said unto them, Ve-
odd wrfhynt, Yn wir meddaf i rily I say unto you, That ye
chwi, y cewch chwi y rhai a'm which have followed me, in the
canlynasoch i, yn yr ad-enedig- regeneration when the Son of
aeth, pan eisteddo Mab y dyn man shall sit in the throne of
ar orsedd ei ogoniant, eistedd his glory, ye also shall sit up-
chwithau ar ddeuddeg gorsedd, on twelve thrones, judging the
yn barnu deuddeg llwyth Israel. twelve tribes of Israel. And
A phob un a'r a adawodd dai, every one that hath forsaken
neu frodyr, neu chwîorydd, neu houses, or brethren, or sisters,
dad, neu fam, neu wraig, neu or father, or mother, or wife,
blant, neu diroedd, er mwyn fy or children, or lands, for my
Enw i, a dderbyn y can cym- Name's sake, shall receive an
maint, a bywyd tragywyddol a hundred-fold, and shall inherit
etifedda efe. Ond llawer o'r rhai everlasting life. But many that
blaenaf a fyddant yn olaf, a'r are first shall be last, and the
rhai olaf yn flaenaf. last shall be first.

Cyflwyniad Crist yn y Demi; yr The Presentation of Christ in the

hwn a eiwir yn gyffredinol, Temple, commonly called, The
Puredigaeth y Fendigedig Fair Purification of Saint Mary the
Forwyn. Virgin.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog a byth-fywiol ALMIGHTY and everliving
Dduw,
ni a attolygwn yn God, we humbly beseech
ufuddol Fawredd, megis ag
i'th thy Majesty, that, as thy only-
ar gyfenw i heddyw y cyfiwyn- begotten Son was this day pre-
wyd yn y deml dy unig-anedig sented in the temple in sub-
Fab yn sylwedd ein cnawd ni stance of our flesh, so we may
fellyganiattàu o honot ein cyf- be presented unto thee with pure
lwyno i ti â chalonnau purlan, and clean hearts, by the same
trwy yr unrhyw dy Fab Iesu thy Son Jesus Christ our Lord.
Grist ein Harglwydd. Amen. Amen.
Yn lie yr Epistol. Mai. iii. 1. For the Epistle. Mai. iii. 1.
WELE nad,
fi yn anfon fy nghen-

ac efe a arloesa'r
BEHOLD, I will send my
messenger, and he shall pre-
V2
 Puredigaeth
ffbrdd o'm blaen yn ddi-
i: ac
symmwth y daw'r Arglwydd, yr
hwn yr ydych yn ei geisio, 1 w
deml; sef Angel y cyfammod,
yr hwn yr ydych yn ei chwen-
nych wele, efe yn dyfod, medd
: shall come, saith the Lord of
Arglwydd y lluoedd. Ond pwy
a oddef ddydd ei ddyfodiad ef ?
a phwy a saif pan ymddangoso
efe? canys y mae efe fel tàn y
toddydd, ac fel sebon y golch-
yddion. Ac a eistedd fel
efe
purwr a glanhâwr arian : ac efe
a bura feibion Lefi, ac a'u coetha
hwynt fel aur, ac fel arian; fel
y byddont yn offrymmu i'r Ar-
glwydd offrwm niewn cyfiawnder.
Yna y bydd melus gan yr Ar-
glwydd offrwm Judah a Jeru-
salem, megis yn y dyddiau gynt,
ac fel y blynyddoedd gynt. A mi
a nesâf attoch chwi i farn ; a
byddaf dyst cyflym yn erbyn yr
hudolion, ac yn erbyn y godin-
ebwr, ac yn erbyn yr anudon-
wr, ac yn erbyn cam-attalwr
cyflog y cyflogedig, a'r rhai sydd
yn gorthrymmu r weddw, a'r
amddifad, a'r di'eithr, ac heb fy
ofni i, medd Arglwydd y llu-
oedd.
Yr Efengyl. St. Luc ii.
WEDI cyflawni dyddiau ei
phuredigaeth hi yn ol
deddf Moses, hwy a'i dygasant
ef i Jerusalem, i'w gyflwyno
i'r Arglwydd (fel yr ysgrifen-
wyd yn neddf yr Arglwydd,
Pob gwrryw cyntaf-anedig a
elwir yn sanctaidd i'r Arglwydd)
ac i roddi aberth, yn ol yr hyn
a ddywedwyd yn neddf yr Ar-
glwydd, Par o durturod, neu
ddau gyw colommen. Ac wele,
yr oedd gwr yn Jerusalem a'i
enw Simeon a'r gwr hwn oedd
; there was a man in Jerusalem,
gyfiawn a duwiol, yn disgwyl
am ddiddanwch yr Israel:
Yspryd Glân oedd arno. Ac
yr oedd wedi ei hyspysu iddo
Mair Forwyn.
pare the way before me and the :
Lord, whom ye seek, shall sud-
denly come to his temple; even
the messenger of the covenant,
whom ye delight in ; behold, he
hosts. But who may abide the
day of his coming? and who
shall stand when he appeareth?
for he is like a refiner's fire, and
like fullers' soap. And
he shall
sit as a refiner and purifier of
silver; and he shall purify the
sons of Levi, and purge them as
gold and silver, that they may
offer unto the Lord an offering
in righteousness. Then shall the
offerings of Judah and Jerusa-
lem be pleasant unto the Lord,
as in the days of old, and as in
former years. And I will come
near to you to judgement, and I
will be a swift witness against the
sorcerers, and against the adul-
terers, and against false-swear-
ers, and against those that op-
press the hireling in his wages,
the widow, and the fatherless,
and that turn aside the stranger
from his right, and fear not me,
saith the Lord of hosts.
22. The Gospel. St. Luke ii. 22.
AND when the days of her
purification, according to
the Law of Moses, were accom-
plished, they brought him to Je-
rusalem, to present him to the
Lord ; (as it is written in the Law
of the Lord, Every male that
openeth the womb shall be called
holy to the Lord ;) and to offer a
sacrifice, according to that which
is said in the Law of the Lord,
A pair of turtle-doves, or two
young pigeons. And behold,
whose name was Symeon ; and
a'r the same man was just and de-
vout, waiting for the consolation
of Israel: and the Holy Ghost

Puredigaeth Mair Forioyn.
gan yr Yspryd Glân, na welai
efe angau cyn iddo weled Crist
yr Arglwydd. Ac efe a ddaeth
trwy'r yspryd i'r deml. A phan
ddug ei r'ieni y dyn bach Iesu,
i wneuthur trosto yn ol defod
y gyfraith ; yna efe a'i cym-
rnerth ef yn ei freichiau, ac a
fendithiodd Dduw, ac a ddy-
wedodd, Yr awr hon, Arglwydd,
y gollyngi dy was raewn tang-
nefedd, yn ol dy air canys
: test thou thy servant depart in
fy llygaid a welsant dv iach-
awdwriaeth, yr hon a barotto-
aist ger bron wyneb yr holl
bobloedd ; Goleuni i oleuo y
Cenhedloedd, a gogoniant dy
bobl Israel. Ac yr oedd Joseph
a'i fam ef yn rhyfeddu am y
pethau a ddywedwyd am dano
ef. A Simeon a'u bendithiodd
hwynt, ac a ddywedodd wrth
Mair ei fam ef, Wele, hwn a
osodwyd yn gwymp ac yn gyf-
odiad i lawer yn Israel, ac yn
arwydd yr hwn y dywedir yn
ei erbyn (a thrwy dy enaid di
dy hun hefyd yr â cleddyf ) fel
y datguddier meddyliau llawer
o galonnau. Ac yr oedd Anna
brophwydes, merch Phanuel, o
lwyth Aser: hon oedd oedran-
nus iawn, ac a fuasai fyw gyd â
gwr saith mlynedd o'i morwyn-
dod ; ac a fuasai yn wertdw
ynghylch pedair a phedwar ug-
ain mlynedd, yr hon nid ái allan
o'r deml, ond gwasanaethu Duw
mewn ymprydiau a gweddi'au
ddydd a nos. A hon hefyd yn
ÌT awr honno, gan sefyll ger
law, a foliannodd yr Arglwydd,
ac a lefarodd am dano ef wrth
y rhai oil oedd yn disgwyl ym-
wared yn Jerusalem. Ac wedi
iddynt orphen pob peth yn ol
deddf yr Arglwydd, hwy a
ddychwelasant i Galilea, i'w
dinas eu hun Nazareth. A'r
bachgen a gynnyddodd, ac a
gryfhaodd yn yr yspryd, yn
:
was upon him. And it was re-
vealed unto him by the Holy
Ghost, that he should not see
death, before he had seen the
Lord's Christ. And he came by
the Spirit into the temple; and
when the parents brought in the
child Jesus, to do for him after
the custom of the Law, then took
he him up in his arms, and bless-
ed God, and said, Lord, now let-
peace, according to thy word
for mine eyes have seen thy sal-
vation, which thou hast prepared
before the face of all people ; a
light to lighten the Gentiles, and
the glory of thy people Israel.
And Joseph and his mother mar-
velled at those things which were
spoken of him. And Symeon
blessed them, and said unto
Mary his mother, Behold, this
child is set for the fall and rising
again of many in Israel ; and for
a sign which shall be spoken
against ; (yea, a sword shall
pierce through thy own soul
also;) that the thoughts of many
hearts may be revealed. And
there was one Anna a prophet-
ess, the daughter of Phanuel, of
the tribe of Aser ; she was of a
great age, and had lived with
an husband seven years from
her virginity and she was a wi-
:
dow of about fourscore and four
years ; which departed not from
the temple, but served God with
fastings and prayers night and
day. And she coming in that
instant gave thanks likewise
unto the Lord, and spake of him
to all them that looked for re-
demption in Jerusalem. And
when they had performed all
things according to the Law of
the Lord, they returned into Ga-
lilee to their own city Nazareth.
And the child grew, and waxed
strong in spirit, filled with wis-
 Di/dd Sant MaiÚíias Apostol.
gyflawn o ddoethineb a gras dom; and the grace of God was
Duw oedd arno ef. upon him.

Dydd Sant Matthias Apostol. Saint Matthias's Day.

Y Colect. The Collect.
HOhwnL L - alluog
yn lie Judas fradwr
yr Dduw,
O Almighty God, who into
the place of the traitor
a ddetholaist dy ffyddlon was Judas didst choose thy faithful
Matthias i fod o nifer y deu- servant Matthias to be of the
ddeg Apostol Caniattà i'th
;
number of the twelve Apostles ;
Eglwys, gan fod bob amser yn Grant that thy Church, being
gadwedig oddi wrth apostolion alway preserved from false A-
gau, gael ei threfnu a'i llywodr- postles, may be ordered and
aethu gan ffyddlon a chywir guided by faithful and true
Fugeiliaid; trwy Iesu Grist ein pastors; through Jesus Christ
Harglwydd. Amen. our Lord. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. i. 15. For the Epistle. Acts i. 15.

YN y dyddiau hynny Petr a

gyfododd i fynu ynghanol
IN those days Peter stood up
in the midst of the disci-
y disgyblion, ac a ddywedodd ples, and said, (the number of
(a nifer yr enwau yn yr un man the names together were about
oedd ynghylch ugain a chant) an hundred and twenty,) Men
Ha wýr frodyr, yr oedd yn rhaid and brethren, this Scripture
cyflawni yr ysgrythyr yma a must needs have been fulfilled,
rag-ddywedodd yr Yspryd Glàn which the Holy Ghost by the
trwy enau Dafydd am Judas, yr mouth of David spake before
hwn a fu flaenor i'r rhai a ddal- concerning Judas, which was
iasant yr Iesu. Canys efe a gyf- guide to them that took Jesus:
rifwyd gyd â ni, ac a gawsai for he was numbered with us,
ran o'r weinidogaeth hon. A and had obtained part of this
hwn a bwrcasodd faes â gwobr ministry. Now this man pur-
anwiredd; ac wedi ymgrogi, a chased a field with the reward of
dorrodd yn ei ganol, a'i holl iniquity ; and falling headlong
ymysgaroedd ef a dywalltwyd he burst asunder in the midst,
allan. A bu hyspys hyn i holl and all his bowels gushed out.
breswylwr Jerusalem, hyd oni And it was known unto all the
elwir y maes hwnnw yn eu tafod dwellers at Jerusalem, insomuch
priodol hwy, Aceldama; hynny as that field is called in their
yw, Maes y gwaed. Canys proper tongue, Aceldama, that is
ysgrifenwyd yn llyfr y Psalmau, to say, The field of blood. For
Bydded drigfan ef yn ddi-
ei it is written in the book of
ffaethwch, ac na bydded a drigo Psalms, Let his habitation be
ynddi : a, Chymmered arall ei desolate, and let no man dwell
esgobaeth ef. Am hynny mae therein; and, His bishoprick let
yn rhaid, o'r gwr a fu yn cyd- another take. Wherefore, of
ymdaith â ni yr holl amser yr these men which have compa-
aeth yr Arglwydd Iesu i mewn nied with us all the time that
ac allan yn ein plith ni, gan the Lord Jesus went in and out
ddechreu o fedydd loan hyd y among us, beginning from the
dydd y cymmerwyd ef i fynu baptism of John, unto that same
oddi wrthym ni, bod un o'r rhai day that he was taken up from
 ;

Ciffarcliiad Mair Wryffendigedig.

hyn gyd â ni yn dyst
adgyf- o'i us, must one be ordained to be a
odiad ef. A
hwy a osodasant witness with us of his resurrec-
ddau ger bron ; Joseph, yr hwn tion. And they appointed two,
a enwid Barsabas, ac a gyf- Joseph called Barsabas, who was
enwid Justus, a Matthias. A surnamed Justus, and Matthias.
chan weddiOj hwy a ddywedas- And they prayed, and said, Thou,
ant, Tydi, Arglwydd, yr hwn Lord, which knowest the hearts
a wyddost galonnau pawb, dang- of all men, shew whether of
os pa un o'r ddau hyn a ethol- these two thou hast chosen; that
aist, i dderbyn rhan o'r weinid- he may take part of this minis-
ogaeth hon a'r apostoliaeth, o'r try and apostleship, from which
hon y cyfeiliornodd Judas, i Judas by transgression fell, that
fyned i'w le ei hun. A hwy he might go to his own place.
a fwriasant y coelbrennau: ac And they gave forth their lots;
ar Matthias y syrthiodd y coel- and the "lot fell upon Matthias,
bren ac efe a gyfrifwyd gyd â'r
: and he was numbered with the
un apostol ar ddeg. eleven Apostles.
Yr Efengyl. St Matth. xi. 25. The Gospel. St. Matth. xi. 25.

YR amser hwnnw yr attebodd

yr Iesu, ac y dywedodd, I
ATand that time Jesus answered
said, I thank thee, O
ti yr ydwyf yn d'iolch, O Dad, Father, Lord of heaven and
Arglwydd nef a daear, am i earth, thou hast hid
because
ti guddio y pethau hyn rhag these things from the wise and
y doethion a'r rhai deallus, a'u prudent, and hast revealed them
datguddio o honot i rai bychain. unto babes. Even so, Father,
Ië, O Dad ; canys felly y rhyng- for so it seemed good in thy
odd bodd i ti. Pob peth a rodd- sight. All things are delivered
wyd i mi gan fy Nhad ac nid : unto of my Father
me and no :

edwyn neb y Mab, ond y Tad
ac nid edwyn neb y Tad, ond
y
Mab, a'r hwn yr ewyllysio y Mab
ei ddatguddio iddo. Deuwch
attaf ri bawb a'r y sydd yn flin-
derog ac yn llwythog, ac mi a
esmwythâf arnoch.
wch fy iau arnoch, a
gennyf; canys addfwyn ydwyf
a gostyngedig o galon a chwi
man knoweth the Son, but the
Father ; neither knoweth any
man the Father, save the Son,
and he to whomsoever the Son
will reveal him. Come unto
me, all ye that labour and are
Cymmer- heavy laden, and I will give you
dysgwch rest. Take my yoke upon you,
and learn of me ; for I am meek
: and lowly in heart and ye shall
:

a gewch orphwysdra i'ch eneid- find rest unto your souls. For
iau. Canys fy iau sydd esmwyth, my yoke is easy, and my burden
a'm baich sydd ysgafn. is light.

Cyfarchiad Mair Wryf The Annunciation of the blessed

fendigedig. Virgin Mary.
Y Colect. The Collect.

NI a attolygwn i ti, O Ar-

glwydd, dywallt dy ras
WE beseech thee,
pour thy grace into our
O Lord,

yn ein calonnau fel, megis y

: hearts ; that, as we have known
gwyddom gnawdoliaeth Iesu the incarnation of thy Son Je-
Grist dy Fab trwy gennadwri sus Christ by the message of an
angel; felly, trwy ei grog a'i angel, so by his cross and pas-

Cvfarchiad Mair Wryffendìgedig.
dd'foddefaint,bod i ni gael ein
dwyn i ogoniant ei adgyfodiad
ef ; trwy yr unrhyw Iesu Grist
ein Harghvydd. Amen.
Yn yr Epistol. Esay vii. 10.
lie
YR Ai-glwydd a 'chwanegodd
Ahaz, gan ddy-
lefani wrth
wedyd, Gofyn it' arwydd gan yr
Arglwydd dy Dduw; gofyn o'r
dyfnder, neu o'r uchelder oddi
arnodd. Ond Ahaz a ddywed-
odd, Ni ofynaf, ac ni themtiaf
yr Arglwydd. A dywedodd yn-
tau, Gwrandêwch yr awr hon,
t Ddafydd Ai bychan gen-
; a small thing for you to weary
nych flino dynion, oni flinoch men, but
hefyd fyNuw ? Am hynny yr
Arglwydd ei hun a ddyry i chwi
arwydd; M ele, Morwyn a fydd
r
feichiog, ac a esgor ar Fab, ac a
eilw ei enw ef Immanuel.
enyn a mel a fwytty efe; fel y
medro ymwrthod âr drwg, ac
ethol y da.
Yr Efengyl.St. Luc i. 26.
AC yn y chweched mis yr
anfonwyd yr angel Gabriel
oddi wrth í)duw, i ddinas yn
Galilea a'i henw Nazareth, at
forwyn wedi ei dyweddi'o i wr
a'i enw
Joseph, o dy Ddafydd
ac enw'r forwyn oedd Mair. A'r
angel a ddaeth i mewn atti, ac a
ddywedodd, Hanffych well, yr
hon a gefaist ras yr Arglwydd:
s y Syd â thi ; bendigaid wyt
ym mhlith gwragedd. A hithau,
pan ei gwelodd, a gythryblwyd
wrth ei ymadrodd ef a medd- : and cast in her mind what man-
ylio a wnaeth pa fath gyfarch
oedd liwn. A dywedodd yr ang-
el wrthi, Nac ofna, Mair ; canys
ti a gefaist ffafr gyd â Duw. Ac
wele, ti a gei feichiogi yn dy
groth, ac a esgori ar Fab, ac
a elwi ei enw ef Iesu.
fydd mawr, ac a elwir yn Fab
y Goruchaf; ac iddo y rhydd
yr Arglwydd Dduw orseddfa ei
dad Dafydd. Ac efe a deyrnasa
ar d
Jacob yn dragywydd; ac
;
sion we may be brought unto
the glory of his resurrection
through the same Jesus Christ
our Lord. Amen.
For the Epistle. Isai. vii. 10.
MOREOVER,
spake again unto Ahaz,
the Lord
saying, Ask thee a sign of the
Lord thy God ; ask it either in
the depth, or in the height
above. But Ahaz said, I will
not ask, neither will I tempt the
Lord. And he said, Hear ye
O now, house of David; Is it
will ye weary my God
also ? Therefore the Lord him-
self shall give you a sign; Be-
hold, a Virgin shall conceive,
and bear a son, and shall call
Ym- his name Immanuel. Butter
and honey shall he eat, that he
may know to refuse the evil,
and choose the good.
The Gospel. St. Luke i. 26.
AND month the
in the sixth
angel Gabriel was sent from
God unto a city of Galilee named
Nazareth, to a Virgin espoused
to a man whose name was Jo-
;
seph, of the house of David ;
and the Virgin's name was Mary.
And the angel came in unto her,
and said, Hail, thou that art
highly favoured, the Lord is with
thee; blessed art thou among
women. And when she saw him
she was troubled at his saying,
ner of salutation this should be.
And the angel said unto her,
Fear not, Mary; for thou hast
found favour with God. And be-
hold, thou shalt conceive in thy
womb, and bring forth a Son,
Hwn and shalt call his name JESUS.
He shall be great, and shall be
called the Son of the Highest;
and the Lord God shall give un-
to him the throne of his father
David. And he shall reign over
 Dgdd Saìit
ar ei frenhiniaeth ni bydd di-
wedd. A
Mair a ddywedodd wrth
yr angel, Pa fodd y bydd hyn ;
gan nad adwaen i wr? A'r ang-
el a attebodd ac a ddywedodd
wrthi, Yr Yspryd Glàn a ddaw
arnat ti, a nerth y Goruchaf a'tb
gysgoda di : am bynny hefyd
y peth sanctaidd a aner o hon-
ot ti, a elvvir yn Fab Duw. Ac
wele, Elisabetb dy gares, y mae
hithau wedi beichiogi ar fab yn
ei henaint : a hwn y w'r chweched
mis iddi hi, yr hon a elwid yn
ammhlantadwy. Canys gyd â
Duw ni bydd dim yn ammbos-
ibl. A dywedodd Mair, Wele,
wasanaethyddes yr Arglwydd
bydded i mi yn ol dy air di.
A'r angel a aeth ymaith oddi
wrthi hi.
Dydd Sant Marc Efangylwr.
YColecL,
HOLL-alluog Dduw,
a ddysgaist dy sanctaidd
Eglwys â nefol athrawiaeth dy
yr hwn
Efangylwr Sant Marc Dyro i ni
; thy Evangelist Saint Mark; Give
na byddom megis plant yn
ras, fel
ein cylch-arwain gan bob awel
o wag ddysgeidiaeth ; eitbr ein
bod wedi ein sicrhâu yngwirion-
edd dy lân Efengyl; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Ephes. iv. 7-
I
Bob un o honom y rhoed
yn ol mesur dawn Crist.
gras,
O herwydd paham y mae efe
yn dywedyd, Pan ddyrchafodd
i'r uchelder, efe a gaethiwodd
gaethiwed, ac a roddes roddion
i ddynion. (Eithr, Efe a ddyrch-
afodd, beth yw, ond darfod
iddo hefyd ddisgyn yn gyntaf i
barthau isaf y ddaear ? Yr hwn
a ddisgynodd yw yr hwn hefyd
a esgynodd goruwch yr holl
nefoedd, fel y cyflawnai bob
peth.) Ac efe a roddes rai yn
apostolion, a rhai yn brophwydi,
Marc Efangylwr.
the house of Jacob for ever ; and
of his kingdom there shall be no
end. Then said Mary unto the
angel, How shall this be, seeing
I know not a man ? And the an-
gel answered and said unto her,
The Holy Ghost shall come upon
thee, and the power of the High-
est shall overshadow thee there- :
fore also that holy thing which
shall be born of thee shall be
called the Son of God. And be-
hold, thy cousin Elisabeth, she
hath also conceived a son in her
old age; and this is the sixth
month with her who was called
barren for with God nothing
:
;
shall be impossible. And Mary
said, Behold the handmaid of
the Lord ; be it unto me accord-
ing to thy word. And the angel
departed from her.
Saint M
ark's Day.
The Collect.
O Almighty God, who hast
instructed thy holy Church
with the heavenly doctrine of
us grace, that, being not like
children carried away with every
blast of vain doctrine, we may
be established in the truth of
thy holy Gospel ; through Je-
sus Christ our Lord. Amen.
The Epistle. Ephes. iv. 7.
UNTO
en
every one of us
according
grace,
is giv-
to the
measure of the gift of Christ
Wherefore he saith, When he
ascended up on high, he led cap-
tivity captive, and gave gifts unto
men. (Now that he ascended,
Avhat is it but that he also de-
scended first into the lower parts
of the earth ? He that descended
is the same also that ascended
up far above all heavens, that
he might fill all things.) And
he gave some Apostles, and some
Prophets, and some Evangelists,
 : ;:

Di/dd Scurf Marc Efangyhvr.

a rliaiyn efangylwyr, a rhai and some Pastors and Teachers ;

yn fugeiliaid ac yn aihrawon ; i for the perfecting of the saints, for

berft'eithio'r saint, i waith y wein- the work of the ministry, for the
idogaeth, i adeilad corph Crist; edifying of the body of Christ
hyd oni ymgyfarfyddom oil yn till we all come in "the unity of

undeb ffydd a gwybodaeth Mab the faith, and of the knowledge

Duw, yn wr perffaith, at fesur of the Son of God, unto a perfect
oedran cyflawnder Crist : fel man, unto the measure of the
na byddom mwyach yn blantos, stature of the fulness of Christ
yn bwhwmman, acyn ein cylch- that we henceforth be no more
arwain â phob awel dysgeid- children, tossed to and fro, and
iaeth, trwy hocced dynion, trwy carried about with every wind of
gyfrwysdra, i gynllwyn i dwyllo ; doctrine, by the sleight of men,
eithr gan fod yn gywir mewn and cunning craftiness, whereby
cariad, cynnyddu o honom iddo they lie in wait to deceive ; but
ef ym mhob peth, yr hwn yw'r speaking the truth in love, may
pen, sef Crist o'r hwn y mae
: grow up into him in all things,
'r holl gorph wedi ei gyd-ym- which is the head, even Christ
gynnull a'i gyd-gyssylltu, trwyfrom whom the whole body fitly
bob cymmal cynhaliaeth yn ol y joined together, and compacted by
nerthol weithrediad ym mesur that which every joint supplieth,
pob rhan, yn gwneuthur cyn- according to the effectual work-
nydd y corph, i'w adeiladu ei ing in the measure of every part,
hun mewn cariad. maketh increase of the body, un-
to the edifying of itself in love.
Vr Efengyl. St. loan xv. 1.
The Gospel. St. John xv. 1.
MYFI yw y wir winwdden,
a'm Tad yw'r llafurwr. I
Am the true vine, and
Father is the husbandman.
my
Pob cangen ynof fi heb ddwyn Every branch in me that bear-
fFrwyth, y mae efe yn ei thynnu eth not fruit he taketh away;
ymaith a phob un a ddygo
: and every branch that beareth
fFrwyth, y mae efe yn ei glanhàu, fruit, he purgeth it, that it may
fel y dygo fwy o fFrwyth. Yr bring forth more fruit. Now
awrnon yr ydych chwi yn lân, ye are clean through the word
trwy'r gair a leferais i wrthych. which I have spoken unto you.
Arhoswch ynof fi, a mi ynoch Abide in me, and I in you. As
chwi. Megis na all y gangen the branch cannot bear fruit of
ddwyn fFrwyth o honi ei hun, itself, except it abide in the
onid erys yn y winwdden : felly vine; no more can ye, except
ni ellwch chwithau, onid arhos- ye abide in me. I am the vine,
wch ynof fi. Myfi yw'r winwýdd- ye are the branches. He that
en, chwithau yw'r canghennau. abideth in me, and I in him,
Yr hwn sydd yn aros ynof fi, a the same bringeth forth much
minnau ynddo yntau, hwnnvv fruit; for without me ye can
sydd yn dwyn ffrwvth lawer do nothing. If a man abide
oblegid hebof
fi ni ellwch chwi not in me, he is cast forth as
wneuthur dim. Onid erys un a branch, and is withered ; and
ynof fi, efe a daflwyd allan megis men gather them, and cast them
cangen, ac a wywodd: ac y maent into the fire, and they are burn-
yn eu casglu'hwynt, ac yn eu ed. If ye abide in me, and m
bwrw yn tân; a hwy a losgir. words abide in you, ye sh; 2
 :

Dydd Sant Phylip a Sant Iago, Apostolion.

Os arhoswch ynof fi, ac aros o'm
geiriau ynoch, beth bynnag a
ewyllysioch, gofynwch, ac efe a
fydd i chwi. Yn hyn y gogon-
eddwyd fy Nbad, ar ddwyn o
honoch ffrwyth lawer ; a disgybl-
ion fyddwch i mi. Fel y carodd
y Tad fi, felly y cerais innau
chwitbau: arhoswch yn fy ngbar-
iad i. Os cedwch fy ngorchym-
ynion, chwi a arhoswch yn fy
nghariad : fel y cedwais i or-
chymynion fy Nhad, ac yr wyf
yn aros yn ei gariad ef. Hyn a
ddy wedais wrthych, fel yr arnosai
fy llawenydd ynoch, ac y byddai
eich llawenydd yn gyflawn.
ask what ye will, and it shall
be done unto you. Herein is
my Father glorified, that ye bear
much fruit ; so shall ye be my
disciples. As the Father hath
loved me, so have I loved you
continue ye in my love. If
ye keep my commandments, ye
shall abide in my love ; even
as I have kept my Father's
commandments, and abide in
his love. These things have I
spoken unto you, that my joy
might remain in you, and that
your joy might be full.

Dydd Sant Phylip a Sant Iago, Saint Philip and Saint James's
Apostolion. Day.
Y Colect. The Collect.
yr hwn Almighty God, whom tru-
HOLL-alluog Dduw,
wir adnabod yw bywyd
o'i
tragywyddol ; Caniattâ i ni ber-
O
life ;
ly to know
Grant us perfectly to know
is everlasting

ffaith adnabod dy Fab Iesu Grist thy Son Jesus Christ to be the
i fod yn ffbrdd, yn wirionedd, way, the truth, and the life;
ac yn fywyd; fel, gan ddilyn that, following the steps of thy
Uwybrau dy sancteiddiol Apo- holy Apostles, Saint Philip and
stolion SantPhylip a Sant Iago, Saint James, we may stedfastly
y bo i ni rodio yn ddiysgog ar walk in the way that leadeth to
y ffbrdd y sy'n arwain i fywyd eternal life; through the same
tragywyddol; trwy'r unrhyw dy thy Son Jesus Christ our Lord.
Fab Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.
Amen.
Yr Epistol. St. Iago i. 1. The Epistle. St. James i. 1.
IAGO, gwasanaethwr Duw, JAMES, a servant of God
a'r Arglwydd Iesu Grist, and of the Lord Jesus Christ,
at y deuddeg llwyth sydd ar to the twelve tribes which are
wasgar, annerch. Cyfrifwch yn scattered abroad, greeting. My
bob llawenydd, fy mrodyr, pan brethren, count it all joy when
syrthioch mewn amryw brofed- ye divers temptations;
fall into
igaethau ; gan wybod fod profiad knowing the trying of
this, that
eich flydd chwi yn gweithredu your faith worketh patience.
amynedd. Ond caffed amynedd But let patience have her per-
ei pherffaith waith, fel y byddoch fect work, that ye may be per-
berffaith a chyfan, heb ddifiygio fect and entire, wanting nothing.
mewn dim. O bydd ar neb o If any of you lack wisdom, let
honoch eisiau doethineb, gofyn- him ask of God, that giveth to
ed gan Dduw, yr hwn sydd yn all men liberally, and upbraid-
rhoi yn haelionus i bawb, ac heb eth not, and it shall be given
ddannod ; a hi a roddir iddo ef. him. But let him ask in faith,
 Dydd Sant Phylip a Sant logo, Apostohon.

Eithr gofyned mewn

ffydd, heb nothing wavering ; for he that
ammeu dim canys yr hwn sydd wavereth is like a wave of the
:

yn ammeu, sydd gyffelyb i don sea, driven with the wind, and
y môr, a chwelir ac a deflir gan tossed. For let not that man
y gwnt. Canys na feddylied y thins that he shall receive any
dyn hwnnw y derbyn efe ddim thing of the Lord. A double-
gan yr Arglwydd. Gwr dau- minded man is unstable in all
ddyblyg ei feddwl, sydd anwas- his ways. Let the brother of
tad yn ei holl íFyrdd. Y brawd low degree rejoice in that he is
o radd isel, llawenyched yn ei exalted ; but the rich in that he
oruchafiaetb ; a'r cyfoethog yn is made low ; because as the
ei ddarostyngiad canys megis : flower of the grass he shall pass
blodeuyn y glas-welltyn y diflan- away. For the sun is no sooner
na efe. Canys cyfododd yr haul risen with a burning heat, but
gyd â gwres, a gwywodd y glas- it withereth the grass, and the

welltyn, a'i flodeuyn agwympodd, flower thereof falleth, and the

a tbegwch ei bryd ef a gollodd : grace of the fashion of it perish-
felly hefyd y diflanna y cyfoeth- eth so also shall the rich man
:

og yn ei ff'yrdd. Gw)r n ei fyd y fade away in his ways. Blessed

gwr sydd yn goddef profedig- is the man that endureth temp-
aeth canys pan fyddo profedig,
: tation; for when he is tried, he
efe a dderbyn goron y bywyd, yr shall receive the crown of life,
hon a addawodd yr Arglwydd which the Lord hath promised
i'rrhai a'i carant ef. to them that love him.
Yr
Efengyl. St. loan siv. 1.
ìesu a ddywedodd with ei The Gospel. St. John xiv. 1.
A'R ddisgyblion, Na thralloder
eich calon yr ydych yn credu
:
AN D Jesus said unto his dis-
Let not your heart
ciples,
yn Nuw, credwch ynof finnau be troubled; ye believe in God,
hefyd. Yn nh
fy Nhad y mae believe also in me. In my Fa-
llawer o drigfannau a phe am- : ther's house are many man-
gen, mi a ddywedaswn i chwi. sions were not so, I would
; if it
Yr wyf fi yn myned i barottôi have told you. I go to prepare
liei chwi. Ac os myfi a âf, ac a a place for you and if I go
:

barottoaf le i chwi, mi a ddeuaf and prepare a place for you, I

drachefn, ac a'ch cymmeraf chwi
attaf fy hun ; fel lie yr wyf fi, y
byddoch chwithau hefyd. Ac i
ba le yr wyf fi yn myned, chwi
a wyddoch, a'r ffordd a wyddoch.
Dywedodd Thomas wrtho, Ar-
glwydd, ni wyddom ni i ba le yr
wyt ti yn myned ; a pha fodd y
gallwn wybod y ffordd ? Yr Iesu
a ddywedodd wrtho ef, Myfi yw'r
ffordd, a'r gwirionedd, a r byw-
yd: nid yw neb yn dyfod at y
Tad, ond trwof fi.
asech fi, fy Nhad hefyd a adnabu-
will come again, and receive
you unto myself, that where I
am, there ye may be also. And
whither I go ye know, and the
wr ay ye know. Thomas saith
unto him, Lord, we know not
whither thou goest, and how
can we know the way ? Jesus
saith unto him, I am the way,
the truth, and the life : no man
cometh unto the Father but by
me. If ye had known me, ye
Ped adnabu- should have known my Father
also and from henceforth ye
:

asech ac o hyn allan yr adwaen-

: know him, and have seen him.
och ef, a chwi a'i gwelsoch ef. Philip saith unto him, Lord,
 ; ;

Dydd Sant Barnabas Apostol.

Dywedodd Phylip wrtho, Ar- shew us the Father, and it suf-

glwydd, dangos i ni y Tad, a dig- ficeth us. Jesus saith unto him,
on y w i ni. Yr Iesu a ddywedodd Have I been so long time with
wrtho, A ydwyf gyhyd amser you, and yet hast thou not
gyd a chwi, ac nid adnabuost fi, known me, Philip? He that
Phylip ? Y neb a'm gwelodd i, hath seen me hath seen the
a welodd y Tad a pha fodd yr ; Father; and how sayest thou
wyt yn dywedyd, Dangos i ni
ti then, Shew us the Father ? Be-
y Tad? Onid wyt ti yn credu lievest thou not that I am in
fy mod i yn y Tad, a'r Tad ynof the Father, and the Father in
finnau ? y geiriau yr wyf fi yn eu me? The words that I speak
llefaru wrthych, nid o honof fy unto you I speak not of my-
hun yr wyf fi yn eu llefaru self; but the Father that dweÚ-
ond y Tad, yr hwn sydd yn aros eth in me, he doeth the works.
ynof, efe sydd yn gwneuthur y Believe me, that I am in the
gvveithredoedd. Credwch fi, fy Father, and the Father in me;
mod i yn y Tad, a'r Tad ynof or else believe me for the very
finnau : ac onid è, credwch fi er works' sake. Verily, verily I
mwyn y gweithredoedd eu hun- say unto you, He that believ-
ain. Yn wir, yn wir, meddaf i eth on me, the works that I do
chwi, Yr hwn sydd yn credu ynof shall he do also ; and greater
fi,
y gweithredoedd yr wyf fi yn works than these shallhe do
eu gwneuthur, yntau hefyd a'u because I go unto my Father.
gwna, a mwy nar rhai hyn a And whatsoever ye shall ask
wna efe oblegid yr wyf fi yn
: in my Name, that will I do,
myned at fy Nhad. A pha beth that the Father may be glo-
bynnag a ofynoch yn fy Enw i, rifiedin the Son. If ye shall
hynny a wnaf fel ;
y gogonedder ask any thing in my Name, I
y Tad yn y Mab. Os gofynwch will do it.
ddim yn fy Enw i, mi a'i gwnaf.

Dydd Sant Barnabas Apostol. Saint Barnabas the Apostle.

Y Colect. The Collect.
OArglwydd DduwHoll-alluog, OLord God Almighty, who
yr hwn a wisgaist dy sanct- didst endue thy holy Apo-
aidd Apostol Barnabas â rhagorol stle Barnabas with singular gifts
roddion dy Yspryd Glân; Na ad of the Holy Ghost; Leave us
i ni, ni a attolygwn i ti, fod yn not, we beseech thee, destitute
ddiffygiol o'th amryw ddoniau, of thy manifold gifts, nor yet
nac etto o ras i'w harfer hwynt of grace to use them alway to
bob amser i'th anrhydedd di a'th thy honour and glory ; through
ogoniant ; trwy Iesu Grist ein Jesus Christ our Lord. Amen.
Harglwydd. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. xi. 22.
For the Epistle. Acts xi. 22.

A'Ryr gair a ddaeth i glustiau TIDINGS of these things

eglwys oedd
salem, am y pethau hyn : a hwy
a anfonasant Barnabas i fyned
hyd Antiochia. Yr hwn pan
ddaeth, a gvveled gras Duw, a
fu lawen ganddo ; ac a gynghor-
yn Jeru- came unto the ears of the
Church which was in Jerusa-
lem ; and they sent forth Bar-
nabas, that he should go as far as
Antioch. Who, when he came,
and had seen the grace of God,

Dydd Sant Barnabas
odd bawb trwy lwyr-fryd
oil,
calon, i lynu wrth yr Arglwydd.
Oblegid yr oedd efe yn wr da,
ac yn llawn o'r Yspryd Glân,
ac o ffydd. A llawer o bobl a
'chwanegwyd i'r Arglwydd. Yna
yr aeth Barnabas i Tarsus, i
geisio Saul; ac wedi iddo ei gael,
èfe a'i dug i Antiochia.
iddynt flwyddyn gyfan ymgyn-
null yn yr eglwys, a dysgu pobl
lawer; a bod galw y disgyblion
yn Gristionogion yn gyntaf yn
Antiochia Ac yn y dyddiau
hynny daeth prophwydi o Jeru-
salem i waered i Antiochia. Ac
un o honynt, a'i enw Agabus, a
gyfododd, ac a arwyddocaockl
trwy yr Yspryd, y byddai newyn
mawr dros yr boll fyd ; yr hwn
hefyd a fu dan Claudius Cesar.
Yna'r disgyblion, bob un yn
ol ei allu, a fwriadasant anfon
cymmorth i'r brodyr oedd yn
preswylio yn Judea. Yr hyn
beth nefyd a wnaethant, gan
ddanfon at yr henuriaid drwy
law Barnabas a Saul.
Yr Efengyl. St. loan xv.
DYM
fel
A fy
Ar i chwi garu eich gilydd,
y cerais i chwi. Cariad mwy
ngorchymyn
nà hwn nid oes gan neb ; sef,
bod i un roi ei einioes dros
gyfeillion.Chwychwi yw fy for his friends. Ye are my
nghyfeillion,os gwnewch pa friends, if ye do whatsoever I
bethau bynnag yr wyf yn eu command you.
gorchymyn i chwi. Nid ydwyf call you not servants ; for the
mwyach yn eich galw yn weis- servant knoweth not what his
ion ; oblegid y gwas ni
y mae ei arglwydd yn ei
ur: ond mi a'ch gelwais
gyfeillion; oblegid pob peth a'r a
gly wais gan fy Nhad, a hyspysais
i chwi. Nid chwi a'm dewisasoch
i, ond myfi a'ch dewisais chwi, ac
a'ch ordeiniais chwi, fel yr elech
ac y dygech ffrwyth, ac yr arhos-
ai eich ffrwyth; megis pa beth
;
Apostol.
was glad ; and exhorted them
all,that with purpose of heart
they would cleave unto the Lord.
For he was a good man, and full
of the holy Ghost, and of faith :
and much people was added unto
the Lord. Then departed Bar-
nabas to Tarsus, for to seek Saul.
A bu And when he had found him, he
brought him unto Antioch. And
it came to pass, that a whole
year they assembled themselves
with the Church, and taught
much people and the disciples
:
were called Christians first in
Antioch. And in these days
came prophets from Jerusalem
unto Antioch. And there stood
up one of them named Agabus,
and signified by the Spirit, that
there should be great dearth
throughout all the world ; which
came to pass in the days of Clau-
dius Caesar. Then the disciples,
every man according to his abi-
lity, determined to send relief
unto the brethren which dwelt
in Judaea. Which also they did,
and sent it to the elders by the
hands of Barnabas and Saul.
12.
The Gospel. St. John xv. 12.
i
THIS
as
That
is my commandment,
ye love one another,
I have loved you. Greater
love hath no man than this,
ei that a man lay down his life
Henceforth I
yr beth lord doeth : but I have called
wneuth- you friends ; for all things that
chwi yn I have heard of my Father I
have made known unto you.
Ye have not chosen me, but I
have chosen you, and ordain-
ed you, that ye should go and
bring forth fruit, and that your
fruit should remain that what- :
soever ye shall ask of the Fa-
 Dydd Sant loan Fedyddiwr.
bynnag a ofynoch gan y Tad yn ther in my Name, he may give
fy Emv i, y rhoddo efe i chwi. ityou.

Dydd Sant loan Fedyddiwr. Saint John Baptist's Day.

Y Colect. The Collect.

HOLL-alluog DduWj o rag- ALMIGHTY God, by whose

luniaeth pa un y ganed yn
rhyfedd dy was loan Fedyddiwr,
ac yr anfonwyd ef i arlwyo ffordd
dy Fab Iesu Grist ein Hiachawd-
wr, gan bregethu edifeirwch;
Gwna i ni felly ddilyn ei ddysg-
eidiaeth a'i fywyd ef,
sanctaidd
fel y gwir edifarhaom yn ol ei
bregeth ef ; ac ar ol ei esampl y
traethom y gwirionedd yn was-
tadol, y ceryddom gamwedd yn
hyderus, ac y d'ioddefom yn uf-
udd er mwyn y gwirionedd; trwy
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.
Yn lie yr EpistoL
CYSURWCH, cysurwch fy
mhobl, medd eicb Duw.
Dywedwch wrth fodd calon Jeru-
salem; llefwch wrtbi hi, gyflawni
ei milwriaeth, ddilëu ei hanwir-
edd ; o herwydd derbyniodd o
law'r Arglwydd yn ddau-ddyblyg
am ei boll bechodau.
yn llefain yn yr anialwch, Parot-
tôwch ffordd yr Arglwydd, un-
ionwch lwybr i'n Duw ni yn y
diffaethwch. Fob pant a gyfodir,
a phob mynydd a bryn a ostyng-
ir; y gyr
a wneir yn uniawn,
a'r anwastad yn wastadedd.
gogoniant yr Arglwydd a ddat-
guddir, a phob cnawd ynghÿd a'i
gwel: canys genau'r Arglwydd
a lefarodd hyn. lief a ddy-
wedodd, Gwaedda. Yntau a
ddywedodd, Beth a waeddaf?
Pob cnawd sydd wellt, a'i holl
odidowsrwydd fel blodeuyn y
maes. Gwywa 'r
y blodeuyn ; canys Yspryd yr
Arglwydd a chwythodd arno
gwellt yn dd'fau
providence thy servant
John Baptist was wonderfully
born, and sent to prepare the
way of thy Son our Saviour, by
preaching of repentance ; Make
us so to follow his doctrine and
holy life, that we may truly re-
pent according to his preach-
ing; and after his example con-
stantly speak the truth, boldly
rebuke vice, and patiently suffer
for the truth's sake ; through
Jesus Christ our Lord. Amen.
For the Epistle. Isai. xl. 1.
Esay xl. 1.
COMFORT comfort ye
ye,
my people, saith your God.
Speak ye comfortably to Jerusa-
lem, and cry unto her, That her
warfare is accomplished; that her
iniquity is pardoned : for she hath
received of the Lord's hand dou-
ble for all her sins. The voice of
Lief un him that crieth in the wilderness,
Prepare ye the way of the Lord,
make straight in the desert a
high -way for our God. Every
valley shall be exalted, and every
mountain and hill shall be made
low, and the crooked shall be
A made straight, and the rough
places plain. And the glory of
the Lord shall be revealed, and
all flesh shall see it together : for
Y the mouth of the Lord hath spok-
en it. The voice said, Cry. And
he said, What shall I cry? All
flesh is grass, and
the good-all
liness thereof is as the flower of
gwelltyn, syrth the field. The grass withereth,
the flower fadeth, because the
: Spirit of the Lord bloweth upon
yw'r
bobl. it surely the people is grass.
:

Gwywa 'r gwelltyn, syrth y The grass withereth, the flower

blodeuyn ; ond gair ein Duw fadeth ; but the word of our God
 Dydd Sant loan Fedyddi
ni a saif byth. Dring rhagot, yr shall stand for ever. O Zion, that
efan gyles Sion, i fynydd uchel: bringest good tidings, get thee
dyrchafa dy lef trwy nerth, O up into the high mountain : O
efangyles Jerusalem dyrchafa,
: Jerusalem, that bringest good
nac ofna: dywed wrth ddinasoedd tidings, lift up thy voice with
Judah, Wele, eich Duw chwi. strength ; lift it up, be not afraid:
Wele'r Arglwydd Dduw a ddaw say unto the cities of Judah,
yn erbyn y cadarn, a'i fraich a Behold your God. Behold, the
ly wodraetha drosto wele ei wobr
: Lord God will come with strong
gyd âg ef, a'i waith o'i flaen. Fel hand, and his arm shall rule for
bugail y portha efe ei braidd; him behold, his reward is with
:

â'i fraich y casgl ei yn, ac a'u him, and his work before him.
dwg yn ei fynwes, ac a goledda He shall feed his flock like a shep-
'r mammogiaid. herd ; he shall gather the lambs
with his arm, and carry them in
his bosom, and shall gently lead
those that are with young.
Yr Efengyl. St. Luc i. 57.
The Gospel. St. Luke i. 57-
AChyflawnwyd tymp Elisa- ELISABETH'S full time
bethesgor; a hi a esgorodd
i came that she should be de-
ar fab. A'i chymmydogion a'i livered; and she brought forth
chenedl a glybu fawrhâu o'r Ar- a son. And her neighbours and
glwydd ei drugaredd ami; a her cousins heard how the Lord
hwy a gyd-lawenychasant â hi. had shewed great mercy upon
A bu, ar yr wythted dydd, hwy her; and they rejoiced with her.
a ddaethant i enwaedu ar y dyn And it came to pass, that on the
bach ;ac a'i galwasant ef Za- eighth day they came to circum-
charias, yn ol enw ei dad. A'i cise the child ; and they called
fam a attebodd ac a ddywedodd, him Zacharias, after the name
Nid felly; eithr loan y gelwir of his father. And his mother
ef. Hwythau a ddywedasant answered and said, Not so; but
wrthi, Nid oes neb o th genedl he shall be called John. And
a elwir ar yr enw hwn. A hwy they said unto her, There is none
a wnaethant amnaid ar ei dad of thy kindred that is called by
ef, pa fodd y mynnai efe ei enwi this name. And they made signs
ef. Yntau a alwodd am argraph- to his father, how he would have
lech, ac a ysgrifenodd, gan ddy- him called. And he asked for a
wedyd, loan yw ei enw ef. A writing-table, and wrote, saying,
rhyfeddu a wnaethant oil. Ac His name is John. And they
agorwyd ei enau ef yn ebrwydd, marvelled all. And his mouth
a'i dafod ef; ac efe a lefarodd, was opened immediately, and
gan fendithio Duw. A daeth his tongue loosed, and he spake,
ofn ar bawb oedd yn trigo yn eu and praised God. And fear came
cylch hwy: a thrwy boll fynydd- on all that dwelt round about
dir Judea y cyhoeddwyd y geir- them and all these sayings were
;

iau hyn oil. A

phawb a'r a'u
clywsant, a'u gosodasant yn eu
calonnau, gan ddywedyd, Beth
fyddybachgennynhwn? Allaw'r
Arglwydd oedd gyd âg ef. A'i
dad ef Zachar'ias a gyflawnwyd
noised abroad throughout all the
hill-country of Judiea. And all
they that had heard them laid
them up in their hearts, saying,
What manner of child shall this
be? And the hand of the Lord

Dydd
o'rYspryd Glân, ac a brophwyd-
odd, gan ddywedyd, Bendigedig
fyddo Arglwydd Dduw Israel
canys efe a ymwelodd ac a
wnaeth ym wared i'w bobl. Ac
efe a ddyrchafodd gom iachawd-
wriaeth i ni yn nh Ddafydd
wasanaethwr; megis y llefarodd
trwy enau ei sanctaidd bro-
phwydi, y rhai oedd o ddechreuad
y byd; fel y byddai i ni ym-
wared rhag ein gelynion, ac o
law pawb o'n caseion; i gwbl-
hâu ei drugaredd â'n tadau, ac
i gofio ei sanctaidd gyfammod
y llw a dyngodd efe wrth ein tad
Abraham, ar roddi i ni, gwedi
ein rhyddhâu o law ein gelyn-
ion, ei wasanaethu ef yn ddi'ofn,
mewn sancteiddrwydd a chyf-
iawnder ger ei fron ef, holl
ddyddiau ein bywyd. A thithau,
fachgennyn, a elwir yn brophwyd
i'r Goruchaf: canys ti a âi o
flaen wyneb yr Arglwydd, i bar-
ottôi ei fFyrdd ef ; i roddi gwy-
bodaeth iachawdwriaetb i'w bobl,
trwy faddeuant o'u pechodau, o
herwydd tiriondeb trugaredd ein
Duw, trwy yr hon yr ymwelodd
â ni Godiad Haul o'r uchelder,
ilewyrchu i'r rhai sydd yn eist-
edd mewn tywyllwch a chysgod
angau, i gyfeirio ein traed i
ffordd tangnefedd. A'r bachgen
a gynnyddodd, ac a gryfhawyd
yn yr yspryd; ac a íu yn y
diffaethwch hyd y dydd yr
ddangosodd efe i'r Israel.
Dydd Sant Petr Apostol.
Y Colect.
HOLL-alluog Dduw,
trwy dy Fab Iesu Grist a
roddaist i'th Apostol Sant Petr
yr
laweroedd o ddoniau arbennig,
ac a orchymynaist iddo o ddif-
rif borthi dy braidd ; Gwna,
attolygwn i ti, i'r holl Esgobion
;
Sant Petr Apostol.
was with him. And his father
Zacharias was filled with the
holy Ghost, and prophesied, say-
ing, Blessed be the Lord Gcd of
Israel for he hath visited and
:
redeemed his people, and hath
ei raised up an horn of salvation
for us in the house of his ser-
vant David ; as he spake by the
mouth of his holy prophets,
which have been since the world
began ; that we should be saved
from our enemies, and from the
hand of all that hate us; to
perform the mercy promised to
our fathers, and to remember his
holy covenant; the oath which
he sware to our father Abra-
ham, that he would grant unto
us, that we, being delivered out
of the hands of our enemies,
might serve him without fear,
in holiness and righteousness
before him all the days of our
life. And thou, Child, shalt be
called the Prophet of the High-
est for thou shalt go before the
:
face of the Lord to prepare his
ways ; to give knowledge of sal-
vation unto his people, by the
remission of their sins, through
the tender mercy of our God,
whereby the day-spring from on
high hath visited us; to give
light to them that sit in dark-
ness and in the shadow of death,
to guide our feet into the way
ym- of peace. And the child grew,
and waxed strong in spirit ; and
was in the deserts till the day of
his shewing unto Israel.
Saint Peter's Day.
The Collect.
hwn
o Almighty God, who by thy
Son Jesus Christ didst give
to thy Apostle Saint Peter many
excellent gifts, and command-
edst him earnestly to feed thy
ni a flock ; Make, we beseech thee,
all Bishops and Pastors dili-
Q
 Dydd
a'r Bugeiliaid yn ddyfal breg-
ethu dy sanctaidd Air, ac i'r hobl
yn ufuddgar ddilyn yr unrhyw;
fel y derbyniont goron y gogon-
iant tragywyddol; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
Yn He yr Epistol. Act xii. 1.
YNGH YLCH y pryd hwnnw ABOUT
yr estynodd Herod frenhin king
ei ddwylaw ddrygu rbai o'r
i hands to
eglwys. Ac efe a íaddodd Iago
brawd loan â'r cleddyf. A phan
welodd fod yn dda gan yr Iu-
ddewon hynny, efe a 'chwaneg-
cdd ddala Petr hefyd. (A dyddiau
y bara croyw ydoedd hi.) Yr
mvn, wedi ei ddal, a roddes efe
yngharchar, ac a'i traddododd at
bedwar pedwariaid o fìlwr i'w
gadw; gan ewyllysio, ar ol y Pasg
ei ddwyn ef alían at y bobl. Felly
Petr a gadwyd yn y carchar ;
eithr gweddì ddyfal a wnaeth-
pwyd gan yr eglwys at Dduw
drosto ef. A phan oedd Herod
â'i fryd ar ei ddwyn ef allan, y
nos honno yr oedd Petr yn cysgu
rhwng dau filwr, wedi ei rwyrao
à dwy gadwyn; a'r ceidwaid ó
flaen y drws oeddynt yn cadw y
carchar. Ac wele, angel yr Ar-
glwydd a safodd ger Haw, a goleuni
a ddisgleiriodd yn y carchar ac
efe a darawodd ystlys Petr, ac
a'i cyfododd ef, gan ddywedyd,
Cyfod yn fuan. A'i gadwyni ef
a syrthiasant oddi wrth ei ddwy-
law. A dywedodd yr angel
wrtho, Ymwregysa, a rhwym dy
sandalau. Ac felly y gwnaeth
efe. Yna y dywedodd, Bwrw dy
wisg am danat, a chanlyn fi. Ac
efe a aeth allan, ac a'i canlynodd
ef; ac ni's gwybu mai gwir oedd
y peth a wnaethid gan yr angel,
eithr yr oedd yn tybied mai gwel-
ed gweledigaeth yr oedd. Ac
wedi myned o honynt heb law
gyntaf a'r ail wyliadwriaeth,
Jr
iwv a ddaethant i'r porth haiarn
yr mvn sydd yn arwain i'r ddin-
Sant Peir Apostoì.
gently to preach thy holy "Word,
and the people obediently to fol-
low the same, that they may re-
ceive the crown of everlasting
glory; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
For the Epistle. Acts xii. 1.
that time Herod the
stretched forth his
vex certain of the
Church. And he killed James
the brother of John with the
sword. And, because he saw it
pleased the Jews, he proceeded
further to take Peter also. (Then
were the days of unleavened
bread.) And when he had ap-
prehended him, he put him in
prison, and delivered him to
four quaternions of soldiers to
keep him, intending after Eas-
ter to bring him forth to the
people. Peter therefore was kept
in prison ; but prayer was made
without ceasing of the Church
unto God for him. And when
Herod would have brought him
forth, the same night Peter was
two soldiers,
sleeping between
bound with two chains; and
the keepers before the door kept
the prison. And behold, the
: angel of the Lord came upon
him, and a light shined in the
prison; and he smote Peter on
the side, and raised him up,
saying, Arise up quickly. And
his chains fell off from his
hands. And the angel said unto
him, Gird thyself, and bind
on thy sandals: and so he did.
And he saith unto him, Cast
thy garment about thee, and
follow me. And he went out
and followed him; and wist not
that it was true which was done
by the angel ; hut thought he
saw a vision. When they were
past the first and the second
ward, they came unto the iron
gate that leadeth unto the city.

as yr hwn a ymagorodd idclynt
;
o'i waith ei hun: ac wedi eu
myned allan, hwy a aethant ar
hyd un heolj ac yn ebrwydd
yr angel a aeth ymaith oddi
wrtho. A
Phetr, wedi dyfod
atto ei hun, a ddywedodd, Yn
awr y gwn yn wir anfon o'r
Arglwydd ei angel, a'ra
i allan o law Herod, ac oddi
wrth holl ddisgwyliad pobl yr
Iuddewon.
Yr Efengyl. St. Matth. xvi. 13.
WEDI dyfod
eddau Cesarea
yr Iesu
efe a ofynodd i'w ddisgyblion,
gan ddywedyd, Pwy y mae dyn-
ion yn dywedyd fy
y dyn? A
hwy a ddywedasant,
Rhai, mai loan Fedyddiwr; a
rhai, mai Elias; ac eraill, mai
Jeremias, neu un o'r prophwydi.
Efe a ddywedodd wrthynt, Ond
pwy meddwch chwi ydwyf
A Simon Petr a attebodd ac a
ddywedodd, Ti yw y Crist, Mab
y Duw byw. A'r Iesu gan atteb,
a ddywedodd wrtho, Gwýn dy
fyd di, Simon mab Jona canys
nid cig a gwaed a ddatguddiodd
hyn i ti, ond fy Nhad yr hwn
sydd yn y nefoedd. Ac yr ydwyf
finnau yn dywedyd i ti, mai ti
yw Petr ; ac ar y graig hon yr
adeiladaf fy eglwys: a phyrth
uffern ni's gorchfygant hi.
rhoddaf i ti agoriadau teyrnas
nefoedd: a pha beth bynnag a
rwymech ar y ddaear, a fydd
rhwymedig yn y nefoedd ; a pha
beth bynnag a ryddhâech ar y
ddaear, a fydd wedi ei ryddhâu
yn y nefoedd.
Dydd Sant Iago Apostol.
Y Colect.
CAN ATT A, O drugarog GRANT,
I O
Dduw, megis y bu wn-
fydedig Apostol Sant Iago, gan
ymado â'i dad, ac â chwbl a'r
oedd eiddo, yn ebrwydd ufudd-
Dydd Sant Iago Apostol.
whidh opened to them of his
own accord ; and they went
out, and passed on through one
street, and forthwith the angel
departed from him. And when
Peter was come to himself, he
said, Now I know of a surety,
that the Lord hath sent his an-
gwared gel, and hath delivered me out
of the hand of Herod, and from
all the expectation of the people
of the Jews.
The Gospel. St. Matth. xvi. 13.
i
Philippi,
du- WHEN Jesus came into the
coasts of Caesarea Phi-
lippi, he asked his disciples, say-
ing, Whom do men say that I,
mod i, Mab the Son of man, am ? And they
said, Some say that thou art
John the Baptist, some Elias,
and others Jeremias, or one of
the prophets. He saith unto
them, But whom say ye that I
fi? am? And Simon Peter answer-
ed and said, Thou art Christ,
the Son of the living God. And
Jesus answered and said unto
him, Blessed art thou, Simon
: Bar-jona :for flesh and blood
hath not revealed it unto thee,
but my Father which is in hea-
ven. And I say also unto thee,
That thou art Peter, and upon
this rock I will build my Church ;
and the gates of hell shall not
A prevail against it. And I will
give unto thee the keys of the
kingdom of heaven: and what-
soever thou shalt bind on earth
shall be bound in heaven ; and
whatsoever thou shalt loose on
earth shall be loosed in hea-
Saint James the Apostle.
The Collect.
merciful God,
i'th that as thine holy Apostle
Saint James, leaving his father
and all that he had, without
delay was obedient unto the
Q2
 Dgdd
hâu alvvad dy Fab Iesu (?rist,
i calling of thy Son Jesus Christ,
a'i ddilyn ef; felly i ninnau,
gan ymwrthod â holl chwantau
y byd a'r cnawd, yn wastad fod
yn baröd i ddilyn dy orchym-
ynion sanctaidd; trwy Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
Yn
lleyr Epistol. Act. xi. 27,
a rhan o'r xii. Bennod.
YN y dyddiau hynny daeth
prophwydi o Jerusalem i
waered i Antiochia. Ac un o
honynt, a'i enw Agabus, a gyf-
ododd, ac a arwyddocaodd trwy
yr Yspryd, y byddai
mawr dros yr boll fyd
hefyd a fu dan Claudius Cesar.
Yna'r disgyblion, bob un yn ol
ei allu. a fwriadasant anfon cym-
morth i'r brodyr oedd yn pres-
wylio yn Judea. Yr hyn beth
hefyd a wnaethant, gan ddanfon
at yr henuriaid trwy law Bar-
nabas a Saul. Ac ynghylch y
pryd hynny yr estynodd He-
rod frenhin ei ddwylaw i ddrygu
rbai o'r eglwys. Ac efe a laddodd
Iago brawd loan â'r cleddyf. A
phan welodd fod yn dda gan yr
luddewon hynny, efe a 'chwan-
egodd ddala Petr hefyd.
Yr Efengyl. St. Matth. xx. 20.
YNA y
Zebedeus
daeth
atto,
mam
gyd
ion,gan addoli, a deisyf rhyw
beth ganddo. Ac efe a ddy-
wedodd wrthi, Pa beth a fynm ?
Dywedodd hithau wrtho, Dy-
wed am gael o'm dau fab hyn
eistedd, y naill ar dy law ddehau,
a'r Hall ar dy law aswy, yn dy
frenhiniaeth. A'r Iesu a atteb-
odd ac a ddywedodd, Ni wydd-
och chwi beth yr ydych yn
ofyn. A ellwch chwi yfed
cwppan yr ydwyf fi ar yfed o
hono, á'ch bedyddio à'f bedydd
y bedyddir fi ? Dywedasant
wrtho, Gallwn. Ac efe a ddy-
wedodd wrthynt, Di'au yr yfwch
o'm cwppan, ac y'ch bedyddir
Sant logo ApostoL
and followed him; so we, for-
saking all worldly and carnal
affections, may be evermore rea-
dy to follow thy holy command-
ments ; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
For the Epistle. Acts xi. 27, and
part of Chap. xii.
IN those days came prophets
from Jerusalem unto Anti-
och. And there stood up one of
them named Agabus, and sig-
by the Spirit, that there
nified
newyn should be great dearth through-
; yr hwn out all the world; which came
to pass in the days of Claudius
Caesar. Then the disciples, every
man according to his ability, de-
termined to send relief unto the
brethren which dwelt in Judsea.
Which also they did, and sent
it to the elders by the hands of
Barnabas and Saul. Now about
that time Herod the king stretch-
ed forth his hands to vex certain
of the Church. And he killed
James the brother of John with
the sword. And, because he saw
it pleased the Jews, he proceed-
ed further to take Peter also.
The Gospel. St. Matth. xx. 20.
meibion
meib-
â'i
THEN came to him the mo-
ther of Zebedee's children
with her sons, worshipping him,
and desiring a certain thing of
him. And he said unto her,
What wilt thou ? She saith unto
him, Grant that these my two
sons may sit, the one on thy
right hand, and the other on the
left, in thy kingdom. But Jesus
answered and said, Ye know
ei not what ye ask. Are ye able
o'r to drink of the cup that I shall
drink of, and to be baptized with
the baptism that I am baptized
with ? They say unto him, We
are able. And he saith unto
them, Ye shall drink indeed of
my cup, and be baptized with
 : :

Dydd Saul Bartholomëus Aposlol.

â'r bedydd y'm bedyddir âg ef the baptism that I am baptized

eithr eistedd ar fy flaw ddehau, with: but to sit on my right
ac ar fy Haw
aswy, nid eiddof hand, and on my left, is not
ei roddi, ond i'r sawl y darpar- mine to give; but it shall be
wyd gan fy Xhad. A phan given to them for whom it is
glybu y deg hyn, hwy a sorras- prepared of my Father. And
ant wrth y ddau frodyr. A'r when the ten heard it, they were
Iesu a'u gahvodd hwynt atto, moved with indignation against
ac a ddywedodd, Chwi a wydd- the two brethren. But Jesus
och fod pennaethiaid y Cenhedl- called them unto him, and said,
oedd yn tra-arglwyddiaethu ar- Ye know that the princes of the
nynt, a'r rhai mawrion yn tra- Gentiles exercise dominion over
awdurdodi arnynt hwy. Eithr them, and they that are great
nid felly y bydd yn eich plith exercise authority upon them.
chwi ond pwy bynnag a fynno
: But it shall not be so among
fod yn fawr yn eich plith chwi, you : but whosoever will be great
bydded yn weinidog i chwi; a among you, let him be your
phwy bynnag a fynno fod yn minister ; and whosoever will be
bennaf yn eich plith, bydded yn chief among you, let him be your
was i chwi megis na ddaeth
: servant even as the Son of man
:

Mab y dyn i'w wasanaethu, ond came not to be ministered unto,

i wasanaethu, ac i roddi ei ein- but to minister, and to give his
ioes yn bridwerth dro6 lawer. life a ransom for many.

Dydd Sunt Bartholomiius Apostol. Saint Bartholomew the Apostle.

Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog
Dduw,
a byth-barhâus
yr hwn a roddaist
ras i'th Apostol Bartholomëus,
O Almighty and everlasting
God, who didst give to
thine Apostle Bartholomew grace
i wir gredu, ac i bregethu dy truly to believe and to preach
Air; Nyni a attolygwn i ti gan- thy Word; Grant, we beseech
iattâu i'th Eglwys garu y Gair thee, unto thy Church, to love
a gredodd efe, a phregethu a der- that Word which he. believed,
byn yn unrhyw trwy Iesu Grist
; and both to preach and receive
ein Harglwydd. Amen. the same ; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
Yn lie yr Epistol. Act. v. 12. For the Epistle. Acts v. 12.
TRWY gwnaed
ddwylaw
ion y arwyddion a
yr apostol-
BY the hands of the Apostles
were many signs and won-
rhyfeddodau lawer ym mhlith ders wrought among the people
y bobl: (ac yr oeddynt oil yn (and they were all with one ac-
gyttun ym mhorth Salomon. cord in Solomon's porch and of :

Eithr ni feiddiai neb o'r lleill the rest diirst no man join him-
ymgyssylltu â hwynt ond y : self to them: but the people
bobl oedd yn eu mawrhâu. A magnified them and believers
:

'chwanegwyd attynt rai yn credu were the more added to the

yn yr Arglwydd, lli'aws o wr a Lord, multitudes both of men
gwragedd hefyd) hyd oni ddyg- and women :) insomuch that
ent y rhai cleifion allan ar hyd they brought forth the sick into
yr heolydd, a'u gosod ar welyau the streets, andthem on laid
a glythau, fel o'r hyn lleiaf beds and couches, that at the
y

Dydd Sant Matthew
cysgodai cysgocT Petr, pan ddelai
heibio, rai o honynt. A
lli'aws
a ddaeth hefyd ynghd o'r dinas-
oedd o amgylch Jerusalem, gan
ddwyn rhai cleifion, a rhai a
drallodid gan ysprydion aflan ;
y rhai a iachawyd oil.
Yr Efengyl. St. Luc xxii. 24.
ABu ymryson yn eu plifh,
pwy honynt dybygid
fod yn
o
fwyaf. Ac
a
efe a ddy-
wedodd wrthynt, Y mae bren-
hinoedd y Cenhedloedd yn ar-
glwyddiaethu arnynt; a'r rhai
sy mewn awdurdod arnynt, a
elwir yn bendefigion. Ond na
fyddwch chwi felly: eithr y
mwyaf yn eich plith chwi,
bydded megis yr ieuangaf; a'r
pennaf, megis yr hwn sydd yn
gweini. Canys pa un fwyaf,
hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd,
ai'r hwn sydd yn gwasanaethu?
Onid yr hwn sydd yn eistedd ar
y bwrdd ? eithr yr ydwyf fi yn
eich mysg, fel un yn gwasan-
aethu. A chwychwi yw y rhai
a arhosasoch gyd â mi yn fy
mhrofedigaethau. Ac yr wyf fi
yn ordeinio i chwi deyrnas, megis
yr ordeiniodd fy Nhad i minnau
fel y bwyttaoch ac yr yfoch ar fy
mwrdd 1 yn fy nheyrnas, ac yr
eisteddoch ar orseddfeydd, yn
barnu deuddeg Uwyth Israel.
Dydd Sant Matthew Efangylwr.
Y Cotect.
HOLL-alluog Dduw,
drwy dy wnfydedig Fab
a elwaist Matthew, o'r dollfa, i
yr hwn
fod yn Apostol, ac yn Efangylwr ;
Caniattà i ni ras i ymwrthod â
holl gybyddus ddeisyfion, ac â
thrachwantus serch golud bydol,
ac i ddilyn yr unrhyw dy Fab
Iesu Grist, yr hwn sydd yn byw,
ac yn teyrnasu gyd â thi a'r
Yspryd Glàn, yn un Duw, heb
drangc na gorphen. Amen.
;
Efàngylwr.
least theshadow of Peter passing
by might overshadow some of
them. There came also a mul-
titude out of the cities round
about unto Jerusalem, bringing
sick folks, and them which were
vexed with unclean spirits; and
they were healed every one.
The Gospel. St. Luke xxii. 24.
ei
ANDamong there was also a strife
them, which of
them should be accounted the
greatest. And he said unto them,
The kings of the Gentiles ex-
ercise lordship over them; and
they that exercise authority
upon them are called benefac-
tors. But ye shall not be so:
but he that is greatest among
you, let him be as the younger ;
ai'r and he that is chief, as he that
doth serve. For whether is
greater, he that sitteth at meat,
or he that serveth? is not he
that sitteth at meat? but I am
among you as he that serveth.
Ye are they which have con-
tinued with me in my tempta-
tions. And I appoint unto you
a kingdom, as my Father hath
appointed unto me; that ye
may eat and drink at my table
in my kingdom, and sit on
thrones judging the twelve
tribes of Israel.
Saint Matthew the Apostle.
The Collect.
O Almighty God, who by thy
blessed Son didst call Mat-
thew from the receipt of custom
to be an Apostle and Evan-
gelist; Grant us grace to for-
sake all covetous desires, and
inordinate love of riches, and
to follow the same thy Son
Jesus Christ, who liveth and
reigneth with thee and the Ho-
ly Ghost, one God, world with-
out end. Amen.
 ;

Dydd Sa?it Matthew Efangyln-r.

Yr Epistol. 2 Cor. iv. 1. The Epistle. 2 Cor. iv. 1.

GAN fod i ni y weinidogaeth THEREFORE seeing we

hon, megis y cawsom dru- have this ministry, as we
garedd, nid ydym yn pallu. have received mercy, we faint
Eithr ni a ymwrthodasom â not; but have renounced the
chuddiedig bethau cywilydd, hidden things of dishonesty, not
heb rodio mewn cyfrwysdra, na walking in craftiness, nor hand-
thrin gair Duw yn dwyllodrus ;
ling the Word of God deceit-
eithr trwy eglurhâd y gwirion- fully, but by manifestation of
edd, yr ydym yn ein canmol j
the truth commending ourselves
ein hun wrth bob cydwybod I to every man's conscience in the
dynion, yngolwg Duw. Ac os sight of God. But if our Gos-
cuddiedig yw ein hefengyl ni, pel be hid, it is hid to them that
yn y rhai coîledig y mae yn j
are lost : in whom the God of
guddiedig: yn y rhai y dallodd this world hath blinded the
duw y byd hwn feddyLiau y j
minds of them which believe
rhai digred, fel na thywynnai not, lest the light of the glori-
iddynt lcwyrch efengyl ogon- ous Gospel of Christ, who is the
eddus Crist,yr hwn yw delw image of God, should shine unto
Duw. Canys nid ydym yn ein them. For we preach not our-
pregethu ein hunain, end Crist selves, but Christ Jesus the
Iesu yr Arghvydd ; a ninnau yn '

Lord; and ourselves your ser-

weision i chwi er mwyn Iesu. vants for Jesus' sake. For God,
Canys Duw, yr hwn a orchym- who commanded the light to
ynodd i'r goleuni lewyrchu o shine cut of darkness, hath
iywyllwch, a lewyrchodd yn ein sinned in our hearts, to give the
calonnau, i roddi goleuni gwy- light of the knowledge of the
bodaeth gogoniant Duw, yn Avyn- glory of God, in the face of
eb Iesu Grist. Jesus Christ.
Yr St. Matth. ix. 9.
Efengyl. The Gospel. St. Matth. ix. 9.

AC yr oedd yr* Iesu yn

i'el

myned oddi yno, efe a canfu

AND
from
as Jesus passed forth
thence, he saw a man
wr yn eistedd wrth y dollfa, a named Matthew, sitting at the
elwid Matthew; ac a ddywed- receipt of custom and he saith
:

odd wrtho, Canlyn fi. Ac efe a
gyfododd, ac a'i canlynodd ef.
A bu, ac efe yn eistedd i fwytta
Ìm y tv, wele'hefyd, publicanod
awer â phechaduriaid a ddaeth-
ant, ac a eisteddasant gyd â'r Iesu
a'i ddisgyblion. A phan welodd
y Phariseaid, hwy a ddy wedasant
wrth ei ddisgyblion ef, Pah am y
bwytty eich Athraw chwi gyd
â'r publicanod a'r pechaduriaid?
A phan glybu'r Iesu, efe a ddy-
wedodd wrthynt, Nid rhaid
rhai iach wrth feddyg, ond
rhai cleifion. Ond" ewch, a
dysgweh pa beth yw hyn
Trugaredd yr ydwyf yn ei ew-
unto him, Follow me. And he
arose, and followed him. And
it came to pass, as Jesus sat at
meat in the house, behold,
many Publicans and sinners
came, and sat down with him
and his disciples. And when
the Pharisees saw it, they said
unto his disciples, "Why eateth
your Master with Publicans and
sinners ? But when Jesus heard
that, he said unto them, They
i'r that be whole need not a phy-
i'r sician, but they that are sick.
But go ye and learn what that
meanethj I will have mercy,
and net sacrifice; for I am not
 Dydd Sunt Mihangel a'r holl Angylion.

yllysio, ac nid aberth : canys ni come to call the righteous, but

ddaethum i alw rhai cyfiawn, sinners to repentance.
ond pechaduriaid i edifeirwch.

Dydd Sant Mihangel dr holl Saint Michael and all Angels.

Angylion.

Y Colect. The Collect.

ODragywyddol Dduw,
hwn
osodaist
a
wasanaethau
ordeiniaist ac a
angylion
yr
O Everlasting God, who hast
ordained and constituted
the services of Angels and men
a dynion mewn trefn ryfedd ; in a wonderful order; Merci-
Caniattà yn drugarog, megis y fully grant, that as thy holy
mae dy angylion sanctaidd yn Angels alway do thee service in
wastad yn gwneuthur i ti was- heaven, so by thy appointment
anaeth yn y nefoedd ; felly bod they may succour and defend us
o honynt, trwy dy drefniad di, on earth; through Jesus Christ
yn gymmorth ac yn amddifFyn i our Lord. Amen.
ni ar y ddaear ; trwy Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
Yn lie yr Epistol. Dat. xii.
For the Epistle. Rev. xii. 7-
"J.

ABu angylionyn ay nef

a'i
rhyfel ;

ryfelasant
Michael
yn
THERE was war in heaven
Michael and his angels
:

erbyn y ddraig; ar ddraig a fought against the dragon, and

ryfelodd, a'i hangylion hithau,
ac ni orfuant ; a'u lie
cafwyd mwyach yn y nef. A
bwriwyd allan y ddraig fawr, yr
hen sarph, yr hon a elvvir diafol a
Satan, yr hwn sydd yn twyllo'r
holl fyd efe a fwriwyd allan i'r
: tan, which deceiveth the whole
ddaear, a'i angylion a fwriwyd
allan gyd âg ef. Ac mi a glyw-
ais lef uchel yn dywedyd yn
y out with him. And I heard a
nef, Yr awrhon y daeth iachawd-
wriaeth, a nerth, a theyrnas ein
Duw ni, a gallu ei Grist ef:
canys cyhuddwr ein brodyr ni a
fwriwyd i'r llawr, yr hwn oedd
yn eu cyhuddo hwy ger bron ein
Duw ni ddydd a nos. hwy
a'i gorchfygasant ef trwy waed
yr Oen, a thrwy air eu tystiol-
aeth hwynt ; ac ni charasant eu
heinioes nyd angau. herwydd
hyn llawenhêwch, y nefoedd, a'r
rhai ydych yn trigo ynddynt.
Gwae y rhai sydd yn trigo ar y
ddaear, a'r môr: canys diafol
a ddisgynodd attoch chwi, a
chanddo lid mawr; o herwydd
the dragon fought and his an-
hwynt ni's gels; and prevailed not, neither
was their placefound any more
in heaven. And the great dra-
gon was cast out, that old ser-
pent, called the devil and Sa-
world; he was cast out into the
earth, and his angels were cast
loud voice saying in heaven,
Now is come salvation, and
strength, and the kingdom of
our God, and the power of his
Christ: for the accuser of our
brethren is cast down, which
A accused them before our God
day and night. And they over-
came him by the blood of the
Lamb, and by the word of their
O testimony; and they loved not
their lives unto the death. There-
fore rejoice, ye heavens, and ye
that dwell in them. Wo
to the
inhabiters of the earth, and of
the sea: for the devil is come
down unto you, having great
 ;

Di/dd Sant Mihangcl a'r holl Angylion.

ei fod yn gwybod nad oes iddo wrath, because he knoweth that

ond ychydig amser. he hath but a short time.

Yr Efengyl. St. Matth. xviii. 1. The Gospel. St. Matth. xviii. 1.

A T
AR yr awr honno y daeth y
disgyblion at yr Iesu, gan
the same time came the
Ji\. disciples unto Jesus, say-
ddywedyd, Pwy sydd fwyaf yn ing, Who
is the greatest in the
nheyrnas nefoedd ? A'r Iesu a Kingdom of beaven ? And Jesus
alwodd atto fachgennyn, ac a'i called a little child unto him,
gosododd yn eu canol hwynt and set him in the midst of
ac a ddywedodd, Yn wir y dy- them, and said, Verily I say un-
wedaf i chwi, Oddi eithr eich to you, Except ye be converted,
troi chwi, a'ch gwneuthur fel and become as little children,
plant bychain, nid ewch chwi ye shall not enter into the King-
ddim i mewn i deyrnas nefoedd. dom of heaven. Whosoever
Pwy bynnag gan hynny a'i therefore shall humble himself
gostyngo ei hunan fel y bach- as this little child, the same is
gennyn hwn, hwnnw y w'r mwyaf greatest in the Kingdom of hea-
yn nheyrnas nefoedd. A phwy ven. And whoso shall receive
bynnag a dderbynio gyfryw one such little child in my
fachgennyn yn fy Enw i, a'm Name, receiveth me. But whoso
derbyn i. A phwy bynnag a shall offend one of these little
rwystro un o'r rhai by chain hyn ones which believe in me^ it
a gredant ynof fi, da fyddai were better for him that a mil-
iddo pe crogid maen melin am stone were hanged about his
ei wddf, a'i foddi yn eigion neck, and that he were drowned
y môr. Gwae'r byd oblegid in the depth of the sea. Wo
rhwystrau : canys anghenraid unto the world because of of-
yw dyfod rhwystrau; er hynny fences : for it must needs be
gwae y dyn hwnnw drwy'r hwn that offences come: but wo to
y daw y rhwystr. hynny, Am that man by whom the offence
os dy law neu dy droed a'th cometh. Wherefore if thy hand
rwystra, tor hwynt ymaith, a or thy foot offend thee, cut
thafl oddi wrthyt gwell y w i ti
: them off, and cast them from
fyned i mewn i'r bywyd yn thee : better for thee to en-
it is
gloff, neu yn anafus, nag â ter into life halt or maimed, ra-
chennyt ddwy law, neu ddau ther than having two hands or
droed, dy daflu i'r tân tragy- two feet to be cast into everlast-
wyddol. Ac os dy lygad a'th ing fire. And if thine eye offend
rwystra, tyn ef allan, a thafl thee, pluck it out, and cast it
oddi wrthyt gwell yw i ti yn
: from thee: it is better for thee
un-llygeidiog fyned i mewn i'r to enter into life with one eye,
bywyd, nag â dau lygad gennyt rather than having two eyes
dy daflu i dàn
uffern. Edrych- to be cast into hell-fire. Take
wch na ddirmygoch yr un o'r heed that ye despise not one
rhai bychainhyn canys yr yd- : of these little ones; for I say
wyf yn dywedyd i chwi, fod eu unto you, That in heaven their
hangylion hwy yn y nefoedd angels do always behold the
bob amser yn gweled wyneb fy face of my Father which is in
Nhad yr hwn sydd yn y nef- heaven.
oedd.
 Dydd San Luc Efangyh
Dydd Sant Luc Efangylwr.
Y Colect.
HOLL-alluog Dduw, yr
Luc y physygwr,
a elwaist
yr hwn y mae ei glod yn yr
Efengyl, i fod yn Efangylwr,
a Physygwr i'r enaid ; Rhynged
bodd i ti, trwy iachus feddyg-
iniaeth ei ddysgeidiaeth ef, iach-
âu holl heintiau ein heneid-
iau; trwy haeddedigaethau dy
Fab Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
Yr EpistoL 2 Tim. iv. 5.
GWYLIA di ym mhob peth, WATCH
di'oddef adfyd, gwna waith
efangylwr, cyflawna dy weinid-
ogaeth. Canys myfi yr awr hon
a aberthir, ac amser fy ym-
ddattodiad i a nesaodd. Mi a
ymdrechais ymdrech deg, mi a
orphenais fy ngyrfa, mi a ged-
wais y fFydd. O hyn allan
rhoddwyd coron cyfiawnder i'w
ehadw i mi, yr hon a rydd yr
Arglwydd, y barnwr cyfiawn, i
mi yn y dydd hwnnw ac nid : shall give me at that day: and
yn unig i mi, ond hefyd i bawb
a garant ei ymddangosiad ef.
Bydd ddyfal i ddyfod attaf yn
ebrwydd canys Demas a'm gad-
: shortly unto me
awodd, gan garu y byd presennol,
ac a aeth ymaith i Thessalonica;
Crescens i Galatia, Titus i Ddal-
matia. Luc yn unigsy gyd à mi.
Cymmer Marc, a dwggyd â thi:
canys buddiol yw efe i mi i'r
weinidogaeth. Tychicus hefyd a
ddanfonais i Ephesus. Y
cochl a
adewais i yn Troas gyd â Char-
pus, pan ddelych, dwg gyd â thi;
yn enwedig y mem-
a'r llyfrau,
rwn. Alexander y gôf-copr a
wnaeth i mi ddrygau lawer
taled yr Arglwydd iddo yn ol ei
weithredoedd. Yr hwn hefyd
gochel dithau ; canys efe a saf-
odd yn ddirfawr yn erbyn ein
hymadroddion ni.
I
Saint Luke the Evangelist.
The Collect.
hwn ALMIGHTY God, who call-
edst Luke the Physician,
whose praise is in the Gospel,
to be an Evangelist, and Phy-
sician of the soul; May it please
thee, that, by the wholsome
medicines of the doctrine deli-
vered by him, all the diseases
of our souls may be healed ;
through the merits of thy Son
Jesus Christ our Lord. Amen.
TheEpistle. 2 Tim. iv. 5.
thou in all things,
endure afflictions, do the
work of an Evangelist, make
full proof of thy ministry. For
I am now ready to be offered,
and the time of my departure is
at hand. I have fought a good
fight, I have finished my course,
I have kept the faith. Hence-
forth there is laid up for me a
crown of righteousness, which
the Lord, the righteous Judge,
not to me only, but unto all
them also that love his appear-
ing. Dothy diligence to come
for Demas
:
hath forsaken me, having loved
this present world, and is de-
parted unto Thessalonica; Cres-
cens to Galatia, Titus unto Dal-
matia. Only Luke is with me.
Take Mark and bring him with
thee : for he is profitable to me
for the ministry. And Tychicus
have I sent to Ephesus. The
cloke that I left at Troas with
Carpus, when thou comest, bring
with thee; and the books, but
: especially the parchments. Alex-
ander the copper-smith did me
much evil : the Lord reward
him according to his works.
Of whom be thou ware also, for
he hath greatly withstood oui
words.
 :

Di/dd Sant Simon a Sant Judas, Apostolion.

Yr Efengyl. St. Luc x. 1. The Gospel. St. Luke x. 1.
"\7"R Arglwydd a ordeiniodd fl^HE Lord appointed other
X ddeg a thrugain eraill hef- X seventy also, and sent them
yd, ac a'u danfonodd hwynt bob two and two before his face into
yn ddau, o flaen ei wyneb, i bob every city and place whither he
din as a man, lle'r oedd efe ar fedr himself would come. There-
dyfod. Amhynny efe a ddywed- fore said he unto them, The
odd wrthynt.'Y cynhauaf yn wir harvest truly is great, but the
sy fawr, ond y gweithwr yn an- labourers are few ; pray ye
aml gweddiwch gan hynny ar
: therefore the Lord of the har-
Arglwydd y cynhauaf am ddan- vest, that he would send forth
fon allan weithwr i'w gynhauaf. labourers into his harvest. Go
Ewch ; wele, yr wyf fi yn eich your ways; behold, I send you
danfon chwi fel wn ym mysg ibrth as lambs among wolves.
bleiddiaid. Na ddygwch god, nac Carry neither purse, nor scrip,
ysgrepan, nac esgidiau :ac na nor shoes, and salute no man
chyferchwch well i neb ar y by the way. And into whatso-
ffordd. Ac i ba d bynnag yr ever house ye enter, first say,
eloch i mewn, yn gyntaf dywed- Peace be to this house. And if
wch, Tangnefedd i'r hwn. Ac t the son of peace be there, your
o bydd yno fab tangnefedd, eich peace shall rest upon it if not,
:

tangnefedd a orphwys arno: os it shall turn to you again. And

amgen, hi a ddychwel attoch in the same house remain, eat-
chwi. Ac yn y t
hwnnw arhos- ing and drinking such things as
wch, gan fwytta ac yfed y cyf- they give: for the labourer is
ryw bethau ag a gaffbch gan- worthy of his hire.
ddynt canys teilwng yw i'r
:

gweithiwr ei gyflog.

Dydd Sant Simon a Sant Judas, Saint Simon and Saint Jude,
Apostolion. Apostles.
Y Colect. The Collect.
HOLL-alluog Dduw,
a adeiledaist dy Eglwys
ar sail yr Apostolion a'r Pro-
yr hwn
O Almighty God, who hast
built thy Church upon the
foundation of the Apostles and
phwydi, ac Iesu Grist ei hun yn Prophets, Jesus Christ himself
ben congl-faen ; Caniattâ i ni fod being the head corner-stone;
felly wedi ein cyssylltu ynghd Grant us so to be joined toge-
yn undeb yspryd gan eu dysg- ther in unity of spirit by their
eidiaeth hwy, fel y'n gwneler doctrine, that we may be made
yn sanctaidd deml gymmeradwy an holy temple acceptable unto
gennyt; trwy lesu Grist ein thee ; through Jesus Christ our
Harglwydd. Amen. Lord. Amen.
Yr Epistol. St. Judas 1. The Epistle. St. Jude 1.
JUDAS, gwasanaethwr Iesu JUDE, the servant of Jesus
Grist, a brawd
Iago, at y rhai Christ, and brother of James,
a sancteiddiwyd gan Dduw Dad, to them that are sanctified by
ac a gadwyd yn Iesu Grist, ac God the Father, and preserved
a alwyd: Trugaredd i chwi, a in Jesus Christ, and called
thangnefedd, a chariad, a li'os- Mercy unto you, and peace, and
oger. Anwylyd, pan roddais bob love be multiplied. Beloved,
 Dydd Sant Simon
diwydrwydd ar ysgrifenu attoch
am yr iachawdwriaeth gyffred-
inol, anghenraid oedd i mi
grifenu attoch, gan eich annog
i ymdrech ym mhlaid y ffydd,
yr hon a rodded unwaith i'r
saint. Canys y mae rhyw ddyn-
ion wedi ymlusgo i mewn, y rhai
a rag-ordeiniwyd er ys talm i'r
farnedigaeth hon ; annuwiolion,
yn troi gras ein Duw ni i dry-
tliyllwch, ac yn gwadu yr unig
Arghvydd Dduw, a'n Harglwydd
Iesu Grist. Ewyllysio gan hyn-
ny yr ydwyf eich coíFàu chwi,
gan eich bod unwaith yn gwy-
bod hyn, i'r Arghvydd, wedi iddo
waredu y bobl o dir yr Aipht,
ddistrywio eilwaith y rhai ni
chredasant. Yr angylion hefyd y
rhai ni chadwasant eu dechreu-
ad, eithr a adawsant eu trigfa
eu hun, a gadwodd efe mewn
cadwynau tragywyddol dan dy-
wyllwch, i farn y dydd mawr.
Megis y mae Sodom a Gomor-
rah, a'r dinasoedd o'u hamgylch,
mewn cyfFelyb fodd â hwynt
wedi putteinio, a myned ar ol
cnawd arall, wedi eu gosod yn
esampl, gan ddi'oddef dialedd
tân tragywyddol. Yr un ffunud
hefyd y mae y breuddwydwr
hyn yn halogi 'r cnawd, yn d'iys-
tyru llywodraeth, ac yn cablu y
rhai sy mewn awdurdod.
Yr Efengi/l. St loan xv. 17.
HYN
yn
yr wyf yn ei orchym-
chwi, garu o honoch
i
eich gilydd. Os yw'r byd yn
eich casâu chwi, chwi a wydd-
och gasâu o hono fyfi o'ch blaen
chwi. Pe byddech o'r byd, y
byd a garai'r eiddo : ond obleg-
id nad ydych o'r byd, eithr
eich dewis allan o'r byd,
hynny y mae'r byd yn eich
casàu chwi. Cofiwch yr ymad-
rodd a ddywedais i wrthych
Nid yw'r gwas yn fwy nâ'i ar-
glwydd: os erlidiasant
a Sant Judas, Apostolion.
when I gave all diligence to
write unto you of the common
ys- salvation, it was needful for me
to write unto you, and exhort
you, that ye should earnestly
contend for the faith which was
once delivered unto the saints.
For there are certain men crept
in unawares, who were before
of old ordained to this condem-
nation ; ungodly men, turning
the grace of our God into lasci-
viousness, and denying the only
Lord God, and our Lord Jesus
Christ. I will therefore put you
in remembrance, though ye once
knew this, how that the Lord,
having saved the people out of
the land of Egypt, afterward
destroyed them that believed
not. And the angels which
kept not their first estate, but
left their own habitation, he
hath reserved in everlasting
chains under darkness unto
the judgement of the great day.
Even as Sodom and Gomorrha,
and the cities about them in
like manner giving themselves
over to fornication, and going
after strange flesh, are set forth
for an example, suffering the
vengeance of eternal fire. Like-
wise also these filthy dreamers
defile the flesh, despise dominion,
and speak evil of dignities.
The Gospel. St John xv. 17.
THESE things I command
you, that ye love one an-
other. If the world hate you, ye
know that it hated me before
it hated you. If ye were of the
world, the world would love his
own: but because ye are not of
i mi the world, but I have chosen
am you out of the world, therefore
the world hateth you. Remem-
ber the word that I said unto
;
you, The servant is not greater
than the lord if they have
:
fi, hwy persecuted me, they will also

a'ch erlidiant chwithau
wasant fy ngair i, yr eiddoch
chwithau' hefyd a gadwant.
Eithr hyn oil a wnant i chwi er
mwyn fy Enw i, am nad ad-
waenant yr hwn a'm hanfonodd
i. Oni bai fy nyfod a llefaru
wrthynt, ni buasai arnynt bech-
od: ond yr awrhon nid oes
ganddynt esgus am eu pechod.
Yr hwn sydd yn fy nghasâu i,
sydd yn casàu fy Nhad hefyd.
Oni bai wneuthur o honof yn eu
plith y gweithredoedd ni wnaeth
neb arall, ni buasai arnynt bech-
od ond yr awrhon hwy a wel-
: and hated both
sant, ac a'm casasant i, a'm Tad
hefyd. Eithr, fel y cyflawnid y
gair sydd ysgrifenedig yn eu
cyfraith hwynt, Hwy a'm casas-
ant yn ddi'achos. Eithr pan
ddél y Diddanydd, yr hwn a
anfonaf i chwi oddi wrth y Tad
(sef Yspryd y gwirionedd, yr
hwn sydd yn deilliaw oddi wrth
y Tad) efe a dystiolaetha am
danaf fi. Chwithau hefyd a
dystiolaethwch, am eich bod
dechreuad gyd â mi.
Gwyl yr Holl
Y Colect.
HOLL-alluog Dduw,
a gyssylltaist
Etholedigion yn un cyfundeb a
chymdeithas yn nirgeledig gorph
dy Fab Iesu Grist ein Har-
glwydd ; Caniattâ
i ganlyn dy w-nfydedig Saint
ym mhob rhinweddol a duwiol
fuchedd, fel y delom i'r an-
nhraethol lawenydd hwnnw, a
barottoaist i'r rhai a'th garant yn
ildiffuant ; trwy Iesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
Yn lie yr Epistol.
WELE,
angel
mi loan
arall yn dyfod
u oddi wrth godiad
Duw by w ganddo : ac efe a lef-
;:
Gwyl yr Holl Saint.
; os cad- persecute you; if they have
kept my saying, they will keep
your's also. But all these things
will they do unto you for my
Name's sake, because they know
not him that sent me. If I
had not come and spoken unto
them, they had not had sin
but now they have no cloke
for their sin. He that hateth
me hateth my Father also. If
I had not done among them
the works which none other
man did, they had not had sin ;
but now have they both seen,
me and my
Father. But this cometh m to
pass, that the word might "be
fulfilled that is written in their
law, They hated me without
a cause. But when the Com-
forter is come, whom I will
send unto you from the Father,
even the Spirit of truth, which
proceedeth from the Father, he
shall testify of me. And ye also
shall bear witness, because ye
o'r have been with me from the
beginning.
Saint. All Saints' Day.
The Collect.
yr
ynghyd dy
hwn
O Almighty God, who hast
knit together thine elect
in one communion and fellow-
ship, in the mystical body of
thy Son Christ our Lord ; Grant
i ni ras felly us grace so to follow thy bless-
ed Saints in all virtuous and
godly living, that we may come
to those unspeakable joys, which
thou hast prepared for them
that unfeignedly love thee
through Jesus Christ our Lord.
Amén.
Dat. vii. 2. For the Epistle. Rev. vii. 2.
a welais
i fyn-
AND I saw another angel
ascending from the east,
haul, â sel y having the seal of the living
God : and he cried with a loud
 Gwijl yr Holl Saint,
odd â liefuchel ar y pedwar
angel, i'r rhai y rhoddasid gall-
u i ddrygu'r ddaear, a'r môr,
gan ddywedyd, Na ddrygwch y
ddaear, na'r môr, na'r preniau,
nes darfod i ni seho gwasanaeth-
wr ein Duw ni yn eu talcennau.
Ac mi a glywais nifer y rhai a
seliwyd: yr oedd wedi eu selio
gant a phedair a deugain o fil-
oedd, o holl lwythau meibion
Israel.
O lwyth Judah, yr oedd deu-
ddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Reuben, yr oedd
deucldeng mil wedi eu selio.
O lwyth Gad, yr oedd deu-
ddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Aser, yr oedd deu-
ddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Nephthali, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Manasses, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Simeon, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Lefi, yr oedd deu-
ddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Issachar, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Zabulon, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Joseph, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
O lwyth Benjamin, yr oedd
deuddeng mil wedi eu selio.
Wedi hyn mi a edrychais ; ac
wele dyrfa fawr, yr hon ni allai
neb ei rhifo, o bob cenedl, a
llwythau, a phobloedd, ac ieith-
oedd, yn sefyll ger bron yr
orsedd-faingc, a cher bron yr
Oen, wedi eu gwisgo mewn
gynau gwnion, a phalmwýdd
yn eu dwylaw: ac yn llefain â
lief uchel, gan ddywedyd, Iach-
awdwriaeth i'n Duw ni, yr hwn
sydd yn eistedd ar yr orsedd-
faingc, ac i'r Oen. A'r holl ang-
ylion a safasant o amgylch yr
orsedd-fainerc, a'r henuriaid, a'r
voice to the four angels, to
whom it was given to hurt
the earth, and the sea, saying,
Hurt not the earth, neither the
sea, nor the trees, till we have
sealed the servants of our God
in their foreheads. And I heard
the number of them which were
sealed ; and there were sealed
an hundred and forty and four
thousand, of all the tribes of
the children of Israel.
Of the tribe of Juda were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Reuben were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Gad were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Aser were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Nephthali
were sealed twelve thousand.
Of the tribe of Manasses were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Symeon were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Levi were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Isachar were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Zabulon were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Joseph were
sealed twelve thousand.
Of the tribe of Benjamin were
sealed twelve thousand.
After this I beheld, and lo,
a great multitude, which no
man could number, of all na-
tions, and kindreds, and people,
and tongues, stood before the
throne, and before the Lamb,
clothed with white robes, and
palms in their hands ; and cried
with a loud voice, saying, Sal-
vation to our God which sit-
teth upon the throne, and unto
the Lamb. And all the angels
stood round about the throne,
and about the elders, and the
four beasts, and fell before the
 ;;

Grvylyr Holl Saint.

pedwar anifail, ac a syrthiasant throne on their faces, and wor-
ger bron yr orsedd-faingc ar eu shipped God, saying, Amen ;
hwynebau, ac a addolasant Dduw, Blessing, and glory, and wis-
gan ddywedyd. Amen : Y fendith, dom, and thanksgiving, and ho-
a'r gogoniant, a'r doethineb, a'r nour, and power, and might, be
di'olch, a'r anrhydedd, a'r gallu, unto our God for ever and ever.
a'r nerth, a fyddo i'n Duw ni yn Amen.
oes oesoedd. Amen.
Yr Efengyl. St. Matth. v. 1. The Gospel. St. Matth. v. 1.

PAN welodd yr Iesu y

oedd, esgynoddefe a
tyrfa-
i'r
JESUS, seeing the multitudes,
went up into a mountain
mynydd; ac vvedi iddo eistedd, and when he was set, his disci-
eiddisgyblion a ddaethant atto. ples came unto him. And he
Ac efe a agorodd ei enau, ac opened his mouth, and taught
a'u dysgodd hwynt, gan ddy- them, saying, Blessed are the
wedyd, Gwn
eu byd y tlodion poor in spirit: for their's is the
yn yr yspryd: canys eiddynt kingdom of heaven. Blessed
yw teyrnas nefoedd. eu Gwn are they that mourn: for they
byd y rhai sydd yn galaru: shall be comforted. Blessed
canys hwy a ddiddenir. Gvvyn are the meek: for they shall
eu byd y rbai addfwyn: canys inherit the earth. Blessed are
hwy a etifeddant y ddaear. they which do hunger and thirst
Gwn eu byd y rhai sydd arn- after righteousness: for they
ynt newyn a syched am gyf- shall be filled. Blessed are the
iawnder : canys hwy a ddiwellir. merciful: for they shall obtain
Gwn eu byd y rhai trugarog- mercy. Blessed are the pure in
ion: canys hwy a gânt dru- heart: for they shall see God.
garedd. Gvvyn eu byd y rhai Blessed are the peace-makers:
pur o galon : canys hwy a welant for they shall be called the chil-
Dduw. Gwn eu byd y tang- dren of God. Blessed are they
nefeddwr canys hwy a elwir which are persecuted for
: right-
yn blant Dduw. Gwn eu eousness' sake for their's
i : is the
byd y rhai ao achos
erlidir kingdom of heaven. Blessed
cyfiawnder canys eiddynt yw
: are ye, when men shall revile
teyrnas nefoedd. eich Gwn you, and persecute you, and
byd pan y'ch gwaradwyddant, shall say all manner of evil
ac y'ch erlidiant, ac y dywedant against you falsely for my sake.
bob drygair yn eich erbyn, er Rejoice, and be exceeding glad
fy mwyn i, a hwy yn gelwyddog. for great is your reward in hea-
Byddwch lawen a nyfryd ; canys ven : for so persecuted they
mawr yw eich gwobr yn y nef- the prophets which were before
oedd: oblegid felly yr erlidias- you.
ant hwy y prophwydi a fu o'ch
blaen cnwi.
 ;

TREFN
GWEINYDDIAD SWFPER YR ARGLWYDD,
NEU Y

CYMMUN BENDIGAID.
% CYNNIFER ag a fjddo yn amcanu bod yn gyfrannogion o'r Cym-
mun bendigedig, a hyspysant eu henwau i'r Curad ryw amser y
d'vwrnod o'r blaen o'r lleiaf.

1 Ac o bydd un o'r rhai hynny yn ddrwg-fuchcddol cyhoedd, neu a

•wnacth gam i'w gymmydog ar air, neu ar weithred, fel y byddo efe
wrthwynebus gan y Gynnulleidfa ; y Curad, wrth gael gwybodaeth o>

hynny, a'i geilw ef, ac a'i cynghora, na ryfygo efe er dim ddyfod i
Ford yr Arglwydd, hyd oni ddatgano efe yn gyhoeddus ei fad yn ivir
edifeiriol, a darfod iddo •wellhá.u ci ddrwg fuchedd o'r blaen, fel y
boddloner y Gynnulleidfa isrth hynny, yr lion a rwystrasid o'r blaen :
a darfod iddo wneuthur ia-wn Vr neb y gicnaethai gamwedd â huynt ;
neu oV lleiaf, ddatgan ei fod mewn cyjluiun fryd i wneuthur felly, yn
gyntafag y gallo yn gyfleus.
1Î Y drefn hon a arfer y Curad am y sawl y gwypo efe fod malais a
ehasineb yn teyrnasu rhyngddynt ; heb dd'ioddcf iddynt fod yn gyfran-
nogion o Fwrdd yr Arghvydd, hyd pan wypo eu bod hzeynt wedi
cyttuno. Ac os un o"r pleidiau anheddychol a fydd boddlon i faddeu
o eigion ei galon gwbl ag a wnaethpwyd yn ei erbyn, ac i wneuthur
iawn i bawb ag a rwystrodd yntau ei hunan ; o'r blaid arall nifyn ei

ddicyn i dduiciol Undeb, ond sefyll yn wastad yn ei wrthnysigrwydd

fl'ifaluis: y Gzvcinidog yn yr achos humnw a ddylaì dderbyn y dyn
edifeiriol iV Cymmun bendigedig, ac nid y dyn ystyfnig anhydyn.
Darparer,fod pob Gweinidog felly yn troi heibio neb fel yr hy spy sir
yn hzvn, neu' r rhag-wahannod nesaf o'r blaen o'r Rubric yma, yn
rhwymedig i roddi cyfrif o'r unrhyw Vr Ordinari, o feivn pedwar
diwrnod ar ddeg ar ol hynny o'r pellaf. A'r Ordinari a ddylud yn
erbyn y troseddwr yn ol y Canon.
H Y B-wrdd ar amser Cymmun, â lliain gwn teg arnn, a saif ynghorph
yr Eghoys, neu yn y Ganghcll, lie byddo'r Foreol a'r Brydnhawnol
IVeddi wedi ordeinio eu dywedyd. A'r Offeiriad, gan sefyll urih yr
ystlys gogledd i'r B-vrdd, a ddywed Weddi'r Arglwydd, a'r Colect y
sydd yn canlyn, a'r bobl ar eu gliniau.
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.
ed dy ewyllys ar y ddaear, Meg- Thy will be done in earth, As
is y mae yn y nefoedd. Dyro i it isheaven. Give us this
in
ni heddyw ein bara beunyddiol. day our daily bread. And for-
A maddeu i ni ein dyledion, Fel give us our trespasses, As we
y maddeuwn ni i'n dyledwyr. forgive them that trespass a-
Ac nac arwain ni i brofedigaeth ; gainst us. And lead us not
Eithr gwared ni rhag drwg. into temptation ; But deliver us
Amen. from evil. Amen.
Y Colect. The Collect.

YR Holl-alluog Dduw, i'r hwn ALMIGHTY God, unto

y mae pob calon yn agored, whom all hearts be open,
a phob deisyf yn gydnabyddus, a all desires known, and
from
rbag yr hwn nid oes dim dirgel whom no secrets are hid
yn guddiedig; Glanhà feddyl- Cleanse the thoughts of our
 Y Cymmun.
iau'n calonnau trwy ysprydol- hearts by the inspiration of thy
iaeth dy Lân Yspryd ; fel y Holy Spirit, that we may per-
carom dydi yn berffaith, ac y fectly love and worthi-
thee,
mavvrhaom yn deilwng dy Enw ly magnify thy holy Name;
sanctaidd; trwy Grist ein Har- through Christ our Lord. A-
glwydd. Amen.

IT Yna yr Offeiriad, gun droi at y 1 Then shall the Priest, turning to the
bold, a draetha yn eglur y DENG people, rehearse distinctly all the
AIR DEDDF A"r bob! etto
oil. TEN COMMANDMENTS;
ar en gliniau, ar ol pob un o'r and the people still kneeling shall,
Gorchymynion, a archant dru- after every Commandment, ask God
garedd Duw am eu torri hwynt mercy for their transgression there-
o'r blaen, a gras i gadzv^r unrhyw of for the time past, and grace to
rhag llaw ; fel y mae'n canlyn. keep the same for tlie time to come,
as followeth.

Gweinidog. Minister.

DUW a lefarodd y geiriau

hyn, ac a ddywedodd, Myfi
GOD spakeam said; I
these words, and
the Lord thy
yw'r Arglwydd dy Dduw : Na God : Thou shalt have none
fydded it' dduwiau eraill onid other gods but me.
myfi.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Na wna it' dy hun Minister. Thou shalt not make
ddelw gerfiedig, na llun dim a'r to thyself any graven image, nor
y sydd yn y nefoedd uchod, neu the likeness of any thing that is
yn y ddaear isod, nac yn y dwfr in heaven above, or in the earth
dan y ddaear. Na ostwng idd- beneath, or in the water under
ynt, ac na addola hwynt canys : the earth. Thou shalt not bow
myfi yr Arglwydd dy Dduw yd- down to them, nor worship them:
wyf Dduw eiddigus, yn ymweled for I the Lord thy God am a
â phechodau'r tadau ar y plant, jealous God, and visit the sins
hyd y drydedd a'r bedwaredd of the fathers upon the chil-
genhedlaeth o'r rhai a'm casânt ; dren, unto the third and fourth
ac yn gwneutbur trugaredd i generation of them that hate
filoedd o'r rhai a'm carant, ac a me, and shew mercy unto thou-
gadwant fy ngorchymynion. sands in them that love me, and
keep my commandments.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Na chymmer Minister. Thou shalt not take
Enw'r Arglwydd dy Dduw yn the Name of the Lord thy God
ofer:canys nid gwir ion gan yr in vain: for the Lord will not
Arglwydd yr hwn a gymmero hold him guiltless, that taketh
ei Enw ef yn ofer. hisName in vain.
Pobl.Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Cofia gadw yn Minister. Remember that
R
 Y Cymmun.
sanctaidd y dydd Sabbath. Chwe thou keep holy the Sabbath-
divvrnod y gweitbi, ac y gwnai day. Six days shalt thou la-
dy holl waith ; eithr y seithfed bour, and do all that thou hast
dydd yw Sabbath yr Arglwydd to do; but the seventh day is
dy Dduw. Ar y dydd hwnnw the Sabbath of the Lord thy
na wna ddim gwaith, tydi, na'th God. In thou shalt do no
it

fab, na'th ferch, na'th was, na'th
forwyn, na'th anifail, na'r dyn
d'ieithr a fyddo o fewn dy byrth.
Canys mewn chwe diwrnod y
gwnaeth yr Arglwydd nef a
daear, y môr, ac oil y sydd
ynddynt, ac a orphwysodd y
seithfed dydd : o herwydd pa-
ham y bendithiodd yr Arglwydd
manner of work, thou, and thy
son, and thy daughter, thy man-
servant, and thy maid-servant,
thy cattle, and the stranger that
is within thy gates. For in six
days the Lord made heaven and
earth, the sea, and all that in
them is, and rested the seventh
day wherefore the Lord bless-
:

y seithfed dydd, ac a'i sanct- ed the seventh day, and hal-

eiddiodd ef. lowed it.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyf'raith hon. keep this law.
Gweinidog. Anrhydedda dy Minister. Honour thy father
dad a'th fam ; fel yr estyner dy and thy mother ; that thy days
ddyddiau ar y ddaear yr hon a may be long in the land, which
rydd yr Arglwydd dy Dduw i ti. the Lord thy God giveth thee.
Pobl. Arglwydd, trugarhà People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Na ladd. Minister. Thou shalt do no
murder.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Na wna odineb. Minister. Thou shalt not
commit adultery.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau gadw'r gyfraith hon.
i keep this law.
Gweinidog. Na ladratta. Minister. Thou shalt not
steal.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Na ddwg gam Minister. Thou shalt not bear
dystiolaeth yn erbyn dy gym- false witness against thy neigh-
mydog. bour.
Pobl. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthym, a gostwng ein calon- on us, and incline our hearts to
nau i gadw'r gyfraith hon. keep this law.
Gweinidog. Na chwennych d Minister. Thou shalt not co-
dy gymmydog, na chwennych vet thy neighbour's house, thou
wraig dy gymmydog, na'i was, shalt not covet thy neighbour's
 ;

Y Cymmun.
na'i forwyn, na'i ch, na'i asyn, wife, nor his servant, nor his
na dim a'r sydd eiddo. maid, nor his ox, nor his ass,
nor any thing that is his.
PoU. Arglwydd, trugarhâ People. Lord, have mercy up-
wrthyra, ac ysgrifena 'r holl on us, and write all these thy
ddeddfau hyn yn ein calonnau, laws in our hearts, we beseech
ni a attolygwn i ti. thee.

iiYna y canlyn un oV ddau Golect If Then shall follow one. of these

hyn dros y Frenhines ; a'r OJfeir- two Collectsfor the Queen, the
iad yn ei scfyll megis o'r blaen, ac Priest standing as before, and
yn dywedyd, saying,
Gwedd'fwn. Let us pray.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, whose
sydd â'i deyrnas yn dragy- kingdom is everlasting,
wyddol, a'i allu yn anfeidrol ; and power infinite; Have mer-
Cymraer drugaredd ar yr holl cy upon the whole Church
Eglwys ; a rheola felly galon and so rule the heart of thy
dy ddewisedig wasanaethyddes chosen Servant VICTORIA, our
VICTORIA, ein Brenhines a'n Queen and Governour, that she
Llywydd, fel y gallo hi (gan (knowing whose minister she is)
wybod i bwy y mae yn weinidog) may above things seek thy
all
uvvch law pob dim geisio dy an- honour and glory and that :

rhydedd di a'th ogoniant ac fel
y gallom ninnau a'i holl ddeiliaid
hi (gan feddylied yn ddyledus
oddi wrth bwy y mae'r awdurdod
sydd iddi) yn ffyddlon ei gwas-
anaethu, ei hanrhydeddu, ac yn
ostyngedig ufuddhâu iddi, ynot
ti, ac erot ti, yn ol dy fendigedig
air a'th ordinhâd ; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd ; yr hwn,
gyd â thi a'r Yspryd Glân, sydd
yn byw ac yn teyrnasu yn dra-
gywydd yn un Duw, heb drangc
na gorphen. Amen.
Neu,
HOLL-alluog a thragywyddol
Dduw, fe'n dysgir gan dy
Air sanetaidd, fod calonnau bren-
hinoedd wrth dy reolaeth a'th
ly wodraeth di ; a'th fod di yn eu
gosod hwynt ac yn eu hym-
chwelyd, fel y mae dy ddwyfol
ddoethineb yn gweled hod yn
oreu ; Yr ydym ni yn ostyngedig
yn attolwg i ti felly osod a llyw-
odraethu calon VICTORIA dy
wasanaethyddes, ein Brenhines
a'n Llywydd, fel y gallo hi, yn ei
holl feddyliau, geiriau, a gweith-
; we, and all her subjects (duly
considering whose authority she
hath) may faithfully serve, ho-
nour, and humbly obey her, in
thee, and for thee, according to
thy blessed Word and ordi-
nance ; through Jesus Christ
our Lord, who with thee and
the Holy Ghost liveth and reign-
eth, ever one God, world with-
out end. Amen.
Or,
ALMIGHTY and everlast-
ing God, we are taught by
thy holy Word, that the hearts
of Kings are in thy rule and
governance, and that thou dost
dispose and turn them as it
seemeth best to thy godly wis-
dom : We
humbly beseech thee
so to dispose and govern the
heart of VICTORIA thy Ser-
vant, our Queen and Governour,
that, in all her thoughts, words,
and works, she may ever seek
thy honour and glory, and study
R2
 : :
redoedd, yn wastad geisio dy an-
rhydedd di a'th ogoniant, a my-
fyrio ar gadw dy bobl a rodded
yn ei chadwraeth hi, mewn digon-
oldeb, tangnefedd, a duvvioldeb.
Caniattâ hyn, drugarog Dad, er
cariad ar dy anwyl Fab Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
U Yna y dy-vedir Colect
Ac yn nesaf ar ol
darllenyr Offeiriad yr Epistol,
gan ddywedyd, Yr Epistol [neu,
Y rhan o'r Ÿsgrythyr a drefnwyd
yn lle'r Epistol] sydd
edig yn y —
Bennod o yn dech-
reu ar y —
Adnod. Ac wedi di-
wedduW Epistol, efe a ddywed,
Yma y terfyna'r Epistol. Yna y
darllen efe yr Efengyl (aV bobl
* gild V n eu sl'f'J 11
•wedyd, Yr Efengyl sanctaidd a
ysgrifenir yn y —
Bennod o yn
—
dechreu ar y Adnod. Ac wedi
gorphen yr Efengyl, y ceitir neu
y dywcdir y Credo sifn caiilyn, a'r
boblfyth yn stfyll, megis o'r blaen.
CREDAF yn un Duw, Tad
Holl-alluog, Creawdwr nef
a daear, Ac oil weledigion ac an-
weledigion
Ac yn un Arghvydd Iesu
Grist, Unig genhedledig Fab
Duw, Genhedledig gan ei Dad
cyn yr holl oesoedd; Duw o
Dduw, Llewyrch o Lewyrch,
Gwir Dduw o wir Dduw, Cen-
hedledig, nid gwneuthuredig, Yn
un hanfod â'r Tad; Gan yr hwn
y gwnaethpwyd pob peth, Yr
hwn, erom ni ddynion ac er ein
hiachawdwriaeth, a ddisgynodd
o'r nefoedd, Ac a gnawdiwyd
trwy'r Yspryd Glân, o Fair For-
wyn, Ac a wnaethpwyd yn ddyn,
Ac a groeshoeliwyd hefyd dros-
om dan Pontius Pilatus. Efe a
ddîoddefodd, ac agladdwyd, A'r
trydydd dydd efe a adgyfododd
yn ol yr Ysgry thyrau, Ac a esgyn-
odd i'r nef, Ac y sydd
ar ddeheulaw'r Tad.
y daw efe trwy ogoniant
Y Cymmun.
to preserve thy j>eople commit-
ted to her charge, in wealth,
peace, and godliness : Grant
this, O merciful Father, for thy
dear Son's sake, Jesus Christ
our Lord. Amen.
y Dydd. If Then shall be said the Collect of
y Colect, y the Day. And immediately after
the Collect the Priest shall 'read
the Epistle, saying, The Epistle
[or, The portion of Scripture ap-
yn ysgrifen- pointed for the Epistle] is writ-
— ten in the Chapter of be-
ginning at the Verse. And
the Epistle ended, he shall say,
Here endeth the Epistle. Then
shall he read the Gospel (the peo-
g an ddy- ple all standing up) saying, The
)
holy Gospel is written in the —
— Chapter of beginning at the
— Verse. And the Gospel ended,
shall be sung or said the Creed
following, the people slill standing,
us before.
Believe in one God the Fa-
I ther Almighty, Maker of
heaven and earth, And of all
things visible and invisible
And in one Lord Jesus Christ,
the only-begotten Son of God,
Begotten of his Father before
all worlds, God of God, Light
of Light, Very God of very God.
Begotten, not made, Being of
one substance with the Father ;
By whom all things were made,
Who for us men, and for our
salvation came down from hea-
ven, And was incarnate by the
Holy Ghost of the Virgin Mary,
And was made man, And was
crucified also for us under Pon-
tius Pilate. He suffered and
was buried, And the third day
he rose again according to the
Scriptures, And ascended into
heaven, And sitteth on the right
yn eistedd hand of the Father. And he
A thrachefn shall come again with glory to
i farnu judge both the quick and the

y byw meirw
a'r Ac ar ei : dead : Whose
ileyrnas ni bydd trangc.
A chreclaf yn yr Yspryd Glân,
Yr Arglwydd a'r Bywiawdwr, Yr
hwn sydd yn deilliaw o'r Tad
a'r Mab ; r hwn
Tad a'r Mab a gyd-addolir ac a
gyd-ogoneddir, Yr hwn a lefar-
odd trwy'r prophwydi. A chred-
af fod un Gatholig ac Apostolig
Eglwys ; Addefaf un Bedydd
inaddeuant pechodau; Acedrych-
af am adgyfodiad y meirw, A
bywyd y byd y sydd ar ddyfod.
Amen.
% Yna y Curad a fynega
Wyliau neu Ÿtnprydìau a fydd
i'w cadw yn yr wythnos yn can-
lyn. Ac yna hefyd (o bydd achos)
rhodder Ithybudd o'r Cymmun a
darllener Llythyrau Casgl, Dyf-
ynnau, ac Ysgymmundodau. Ac
ni chyhocddir''ae ni fynegir dim
yn yr Eglwys, hyd y parhao Gwas-
anaeth Duw, ond gan y Gweinidog
ei hun : na dim ganddo yntau, ond
a erchir yn Rheobtu y Llyfr hwn,
neu a orcliymynir gan y Fren-
hines, neu gan Ordinari'r lie.
li Yna y canlyn y Bregeth, neu un
o'r Homiliau a ddodcd allan eisoes,
neu a ddoder allan rhagllaw, trwy
atL-durdod.
7 Yna y dychzeel yr
Fwrdd yr Arghcydd,
reu'r Offrymiud ; gan ddywedyd
un neu yc/twaneg o'r Aduodau sy'n
canlyn, y cyfryw o'i syiiwyr ei hun
a xcelo yn gymhwysaf.
LLEWYRCHED
goleuni ger bron dynion,
fel y gwelont eich gweithredoedd
da chwi, ac y gogoneddont eich
Tad yr hwn sydd yn y nefoedd.
St. Matth. v.
Na thrysorwch iwch' drysorau
ar y ddaear ; lie y mae gwyfyn
a rhwd yn llygru, a lie y mae
lladron yn cloddio trwodd, ac yn
lladratta: eithr trysorwch iwch'
drysorau yn y net"; lie nid oes
na gwyfyn na rhwd yn llygru, a
Y Cymmun.
kingdom shall
have no end.
And I believe in the Holy
Ghost, The Lord and Giver of
life, Who
proceedeth from the
ynghd â'r Father and the Son, Who with
the Father and the Son together
is worshipped and glorified, Who
spake by the Prophets. And I
believe one Catholick and Apo-
er stolick Church. I acknowledge
one Baptism for the remission of
sins. And I look for the Resur-
rection of the dead, And the life
of the world to come. Amen.
i'r bobl pa ÌI Then the Curate shall declare unto
the people what Holy-days, or Fast-
ing-days are in the Week following
to be observed. And then also (if
,•
occasion be) shall notice be giver
of the Communion ; and Briefs,
Citations, and Excommunications
read. And nothing shall be pro-
claimed or published in the Church,
during the time of Divine Service,
bttt by the Minister: nor by him
any thing, but what is prescribed
in the Rules of this Book, or en-
joined by the Queen, or by the Or-
dinary of the place.
If Then shall follow the Sermon, or
one of the Homilies already set
forth, or hereafter to be set forth,
by authority.
Offeiriad at If Then shall the Priest return to
ac a ddcch- the Lord's Table, and begin the
Offertory, saying one or more of
these Sentences following, as he
thinketh most convenient in his
discretion.
felly eich
LET your light so shine be-
men, that they may
fore
see your good works, and glo-
rify your Father which is in
heaven. St. Matth. v.
Lay not up for yourselves trea-
sure upon the earth ; where the
rust and moth doth corrupt, and
where thieves break through and
steal but lay up for yourselves
:
treasures in heaven ; where nei-
ther rust nor moth doth cor-

lie ni's cloddia lladron
ac ni's Uadrattânt. St.
vi.
Pa bethau bynnag oil a ewyll-
ysioch eu gwneuthur o ddynion
i chwi, felly gwnewch cbwithau
iddynt hwy ; canys byn yw'r
gyfraith a'r prophwydi. St.
Matth. vii.
Nid pob un y sydd yn dy- Not every one that saith unto
wedyd wrthyf, Arghvydd, Ar- me, Lord, Lord, shall enter into
glwydd, a ddaw i mewn i deyrn- the Kingdom of heaven ; but he
as nefoedd ond yr hwn sydd
; that doeth the will of
yn gwneuthur ewyllys fy Nhad
yr hwn sydd yn y nefoedd. St.
Matth. vii.
Zaccheus a safodd ac a ddy-
wedodd wrth yr Arglwydd, Wele,
hanner fy nâ, O Arglwydd, yr
ydwyf yn ei roddi i'r tlodion ;
ac os dygais ddim o'r eiddo neb
trwy gam-achwyn, yr ydwyf yn
ei dalu ar ei bedwerydd. St.
Luc xix.
Pwy sydd un amser yn rhy-
fela ar ei draul ei hun ? Pwy
sydd yn plannu gwinllan, ac nid
yw yn bwytta o'i ffrwyth hi ?
Neu pwy sydd yn porthi praidd,
ac nid yw yn bwytta o laeth y
praidd ? 1 Cor. ix.
Os nyni a hauasom i chwi
bethau ysprydol, ai mawr yw
os nyni a fedwn eich pethau
cnawdol ? 1 Cor. ix.
Oni wyddoch chwi tod y rhai
sydd yn gwneuthur pethau cys-
segredig, yn bwytta o'r cyssegr
a'r rhai sydd yn gwasanaethu'r
allor, yn gyd-gyfrannogion o'r
allor? Felly hefyd yr ordein-
iodd yr Arglwydd i'r
pregethu'r efengyl, fyw wrth yr
efengyl. I Cor. ix.
Yr hwn sydd yn hau yn brin,
a fed hefyd yn brin ; a'r hwn
sydd yn hau yn helaeth, a fed
hefyd yn helaeth. Pob un meg-
is y mae yn rhag-arfaethu yn
ei galon, felly rhodded, nid yn
athrist, neu trwy gymmell ; canys
;
YCyi
trwodd, rupt,and where thieves do not
Matth. break through and steal. St.
Matth. vi.
Whatsoever ye would that
men should do unto you, even
so do unto them ; for this is
the Law and the Prophets. St.
Matth. vii.
my Fa-
ther which is in heaven. St.
Matth. vii.
stood forth, and
Zaccheeus
said unto
the Lord, Behold,
Lord, the half of my goods
I give to the poor; and if I
have done any wrong to any
man, I restore four-fold. St.
Luke xix.
Who goeth a warfare at any
time of his own cost ? Who
planteth a vineyard, and eateth
not of the fruit thereof? Or
who feedeth a flock, and eateth
not of the milk of the flock ?
1 Cor. ix.
If we have sown unto you spi-
ritual things, is it a great matter
if we shall reap your worldly
things ? 1 Cor. ix.
Do ye not know, that they
who minister about holy things
;
live of the sacrifice; and they
who wait at the altar are par-
takers with the altar ? Even so
hath the Lord also ordained,
rhai sy'n that they who preach the Gos-
pel should live of the Gospel.
1 Cor. ix.
He that soweth little shall
reap little ; and he that soweth
plenteously shall reap plenteous-
ly. Let every man do according
as he is disposed in his heart,
not grudgingly, or of necessity

rhodchvr Uawen y mae
ei 2 Cor. ix.
garu.
Cyfranned yr hwn a ddysg-
wyd yn y gair â'r hwn y sydd
yn ei ddysgu, ym mhob
Na thwyller chwi ; ni watworir
Duw: canys beth bynnag
hauo dyn, hynny hefyd a fed
efe. Gal. vi.
Tra'r ydym yn cael amser
cyfaddas, gwnawn dda i bawb,
ond yn enwedig i'r rhai sydd o
deulu'r fFydd. Gal. vi.
Elw mawr yw duwioldeb gyd
â boddlonrwydd: canys ni ddyg-
asom ni ddira i'r byd, ac eglur
yw na allwn ddwyn dim allan
chwaith. 1 Tim. vi.
Gorchymyn i'r rhai y sydd
oludog yn y byd yma, fod yn
hawdd ganddynt roddi a chyf-
rannu, yn trysori iddynt eu
hunain sail dda erbyn yr amser
y sydd ar ddyfod, fel y caffont
afael ar y bywyd tragywyddol.
1 Tim. vi.
Nid yw Duw yn anghyfiawn,
fel yr anghofio eich gwaith, a'r
llafurus gariad, yr hwn a ddang-
osasoch tu ag at ei Enw ef, y rhai
a weiniasoch i'r saint, ac ydych
yn gweini. Heb. vi.
Nac anghofiwch wneuthur
daioni, a chyfrannu: canys â
chyfryw ebyrth y rhyngir bodd
Duw. Heb. xiii.
Yr hwn sydd ganddo ddâ'r
byd hwn, ac a welo ei frawd
mewn eisiau, ac a gauo ei dos-
turi oddi wrtho ; pa fodd y mae
cariad Duw yn aros ynddo ef?
1 St. loan iii.
Dyro elusen o'r peth a fyddo
gennyt, ac na thro dy wyneb
oddi wrth neb tlawd, ac ni thry
wyneb Duw oddi wrthyt tithau.
Tobit iv.
Fel y byddo gennyt yr amlder,
dod o hono elusen. Os ychydig
fydd gennyt, o ychydig na ar-
swyda roi elusen canys felly y
: diligence gladly to give of that
;
Y Cÿtnmún.
Duw yn for God loveth a cheerful giver.
2 Cor. ix.
Let him that is taught in the
Word minister unto him that
peth da. teach eth, in all good things. Be
not deceived, God is not mock-
a ed : for whatsoever a man soweth
that shall he reap. Gal. vi.
While we have time, let us
do good unto all men ; and spe-
cially unto them that are of the
houshold of faith. Gal. vi.
Godliness is great riches, if a
man be content with that he
hath for we brought nothing
:
into the world, neither may we
carry any thing out. 1 Tim. vi.
Charge them who are rich in
this world, that they be ready
to give, and glad to distribute
laying up in store for themselves
a good foundation against the
time to come, that they may at-
tain eternal life. 1 Tim. vi.
God not unrighteous, that
is
he will forget your works, and
labour that proceedeth of love;
which love ye have shewed for
his Name's sake, who have min-
istered unto the saints, and yet
do minister. Heb. vi.
To do good, and to distribute,
forget not ; for with such sacri-
fices God is well pleased. Heb.
xiii.
Whoso hath this world's good,
and seeth his brother have need,
and shutteth up his compassion
from him, how dwelleth the love
of God in him ? 1 St. John iii.
Give alms of thy goods, and
never turn thy face from any
poor man ; and then the face of
the Lord shall not be turned
away from thee. Tobit iv.
Be merciful after thy power.
If thou hast much, give plente-
ously : if thou hast little, do thy
 :

Y Cymvmn.
trysori dy hun wobr daionus
i ti little: for so gatherest thou thy-
erbyn dydd yr anghenraid. To- self a good reward in the day of
bit iv. necessity. Tobit iv.
Y
neb a gymmero drugaredd He that hath pity upon the
ar y tlawd, sydd yn rhoddi poor unto the Lord
lendeth
echwyn i'r Arglwydd a'i rodd : and look, what he layeth out, it
a dâl efe iddo drachefn. D'iar. shall be paid him again. Prov.
xix. xix.
Gwn ei fyd a ystyria wrth Blessed be the man that pro-
y tlawd yr Arglwydd a'i gwared
: videth for the sick and needy :
ef yn amser adfyd. Psal. xli. the Lord shall deliver him in
the time of trouble. Psal. xli.
*!, Tra bydder yn darllen yr adnod- 1Î Whiht these Sentences are in read-
au hyn, y D'iaconiaid, Warden- ing, the Deacons, Church-wardens,
ia'ul yr Eglwys, neu ryu> un cy- or other ft person appointed for
mhesur arall a osoder i hynny, a that purpose, shall receive the Alms
dderbyniant yr Elusenau i'r tlod- for the Poor, and other devotions
ion, ac offrymmau eraill y bobl,
of the people, in a decent bason to
mewn cawg gweddus, a ddarperir be provided by the Parish for that
gan y Plwyf i hynny; ac a'i purpose ; and reverently bring it
dygant yn barchus at yr Offeir- to the Priest, who shall humbly
hid: yntau a'i cyflwyna yn itfudd, present and place it upon the holy
ac a'i dd ar y Bwrdd sunctaidd. Table.

1 A phan fo Cymmun, yr Offeiriad IT And when there is a Communion,

yna a esyd ar y Bwrdd gymmaint the Priest shall then place upon
o Fara a Gwin ag a dybio fad yn the Table so much Bread and
ddigon. Gwedi darfod hynny, y Wine, as he shall think sufficient.
dy-uoed yr Offeiriad, After which done, the Priest shall
say,
Gwedd'iwn dros holl ystàd Eg- Let us pray for the whole state
lwys Grist sy'n milwrio yma of Christ's Church militant
ar y ddaear. here in earth.
HOLL-alluog a bytb-fywiol ALMIGHTY and everliving
Dduw, yr bwn trwy dy God, who by thy holy A-
sanctaidd Apostol a'n dysgaist i postle hast taught us to make
wneuthur gwedd'iau ac erfyniau, prayers, and supplications, and
ac i ddiolch dros bob dyn ; yr to give thanks, for all men ; We
ydym ni yn ostyngedig yn atto- humbly beseech thee most mer-
om hydd r,m Iwg i ti yn drugar- cifully [to accept our
r
%
occaf [gymmeryd ein alms and oblations, ,he e be ™
!:;:Z„r
çüdan-rr yetir-
J? J T ob
heluseni a''n hotfrinn- and'] to receive these '""
1
a "^'^J^J
'"" *.y [sym-
mend ein htiu.- man a
-i j i
ddt'rl)vn
i
ein
•

our prayers, which m

cepting aims
eni a'n hoffrvm-
gweddiau hyn, y rnai
mau] htb day.
nedyi -
yr ydym yn eu hoff-
,
<• ,.^ ,
J , .

we offer unto thy

Divine Majesty; be-
^S! te

rwm i'th Ddwyfol Fawredd ; seeching thee to inspire conti-

gan attolygu i ti ysprydoli yn nually the universal Church
wastad yr Eglwys gyffredinol âg with the spirit of truth, unity,
vspryd y gwirionedd, undeb, a and concord : And grant, that
chyd-gordio a chaniattâ i bawb
: all they that do confess thy holy
a'ry sy'n cyffesu dy Enw sanct- Name may agree in the trutb
eiddiol, gyttuno yngwirionedd of thy holy Word, and live in
dy sanctaidd Air, a byw mewn unity, and godly love. be- We
 Y Cìpnmun.
un'ìeb duwiol gariad. Ni a
a seech thee also to save and de-
attolvgwn i ti hefyd gadw ac
amddiffyn holl Gristianus Fren-
hinoedd, Tywysogion, a Llyw-
iawdwr ; ac yn enwedig dy
wasanàethyddes VICTORIA ein
Brenhines, fel y caffom dani hi ein
llywodraethu yn dduwiol ac yn
heddychol a chaniattà i'w holl
: put in authority under her,
Gynghor, ac i bawb a'r y sydd
wedi eu gosod mewn awdurdod
dani, allu yn gywir ac yn un-
iawn rannu cyfìawnder, er cospi
drygioni a phechod, ac er cyn-
nal dy wir Grefydd di, a Rhin-
wedd dda. Dyro ras, nefol Dad,
i'r holl Esgobion, a Churadiaid,
fel y gallon t trwy eu buchedd a'u
hathrawiaeth osod allan dy wir
a'th fywiol Air, a gwasanaethu
dy sanctaidd Sacramentau yn
iawn ac yn ddyladwy. A dyro
i'th holl bobl dy nefol ras; ac
yn enwedig i'r gynnulleidfa hon
sydd yma yn gyd-ddrychiol; fel y
gallont âg ufudd galon a dyledns
barch wrando a derbyn dy sanct-
aidd Air, gan dy wasanaethu yn
gywir mewn sancteiddrwydd ac
uniondeb holl ddyddiau eu byw-
yd. Ac
yn attolygu
yr m
i ti
yn ostyngeiddiaf
o'th ddaioni,
glwydd, gysuro a nerthu pawb
a'r y sydd yn y by wyd trangcedig
hwn, mewn trallod, tristwch, ang-
en, clef'yd, neu ryw wrthwyneb
arall. Ac yr ym ni hefyd yn
bendithio dy Ènw sanctaidd, o
ran dy holl weision a ymadaw-
sant à'r bywyd yma yn dy
iFydd di a'th ofn; gan attolygu
i ti roddi i ni ras felly i ddilyn
eu hesamplau da hwy, fel gyd â
hwynt y byddom gyfrannogion
o'th deyrnas nefol. Caniattâ
hyn, O Dad. er cariad ar Iesu
hunig Gyfryngwr a'n
Grist, ein
Dadleuwr. Amen.
TI Pan fo"r Gwcinidog yn rhoddi
rhybudd o Weinyddiad y Cymmun
lendigedig, (yr hyn a wna efe yn
fend all Christian Kings, Princes,
and Governours ; and specially
thy servant VICTORIA our
Queen ; that under her we may
be godly and quietly govern-
ed : And grant unto her whole
Council, and to all that are
that they may truly and in-
differently minister justice, to
the punishment of wickedness
and vice, and to the maintenance
of thy true religion, and virtue.
Give grace, O
heavenly Father,
to all Bishops and Curates, that
they may both by their life and
doctrine set forth thy true and
lively Word, and rightly and
duly administer thy holy Sa-
craments: And to all thy peo-
ple give thy heavenly grace ;
and especially to this congre-
gation here present ; that, with
meek heart and due reverence,
they may hear, and receive thy
holy Word; truly serving thee
in holiness and righteousness
all the days of their life. And
we most humbly beseech thee
Ar-
of thy goodness,
comfort and succour
O
Lord, to
all them,
who in this transitory life are
in trouble, sorrow, need, sick-
ness, or any other adversity.
And we also bless thy holy
Name for all thy servants de-
parted this life in thy faith and
fear; beseeching thee to give us
grace so to follow their good
examples, that with them we
may be partakers of thy hea-
venly kingdom : Grant this, O
Father, for Jesus Christ's sake,
our only Mediator and Advo-
cate. Amen.
11 When the Minister giveth warn-
ing for the celebration of the holy
Communion, (which he shall al-
 ;
Y Cymmun.
•waslad ar y Sul neu ryw Ddydd
Gwyl nesaf o , r blaen,) ar ol diw-
eddifr Bregeth tieu'r Homili, efe
a dderllyu y Cyngor hwn sydd yn
canlyn.
FY anwyl garedigion, ar ddydd
nesaf yr wyf yn ara-
canu, trwy help Duw, weinyddu
i hawb a fo ffyddlon a defosiynol,
dra-chysurus Sacrament Corph
a Gwaed Crist, i'w dderbyn
ganddynt er coffau ei ryglyddus
Grog a'i Dd'ioddefaint ef, trwy
ba un yn unig y cawn faddeuant
am ein pechodau, ac y'n gwneir
yn gyfrannogion o deyrnas nef.
O herwydd pabam ein dyled-
swydd yw, talu ufuddaf a ffydd-
lonaf ddiolch i'r Holl-alluog
Dduw ein Tad nefol, am iddo
roddi ei Fab ein Hiachawdwr
Iesu Grist, nid yn unig i farw
drosom, eithr i fod hefyd yn
ymborth a lluniaeth ysprydol i
ni yn y Sacrament bendigedig
hwnnw. Yr hwn beth, gan ei
fod raor ddwyfol a chysurus i'r
sawl a'i derbyniant yn deilwng,
ac mor enbydus i'r rhai a ryfyg-
ant ei dderbyn yn annheilwng
fy nyled i yw, eich cynghori
chwi yn y cyfamser i ystyried
ardderchowgrwydd y Dirgeled-
igaetb bendigedig hwnnw, a'r
mawr berygl o'i dderbyn yn
annheilwng ; ac felly i chwilio
a phrofl eich cydwybodau eich
hunain (a hynny nid yn ysgafn,
ac yn ol dull rhai yn rhagrithio
â Duw, ond) fel y deloch yn
Ian ac yn sanctaidd i'r cyfryw
wledd nefol, yn y wisg-briodas
yr hon a ofyn Duw yn yr Ys-
grythyr Lân, ac y'ch derbynier
megis Cyfrannogion teilwng o'r
Bwrdd bendigedig hwnnw.
Y ffordd a'r modd hynny
i The way and means thereto
yw, yn gyntaf, Holi eich buch-
eddau a'ch ymarweddiad wrth
reol Gorchyinynion Duw a ;
pha le bynnag y gweloch eich
ways do upon the Sunday, or some
Holy-day, immediately preceding,)
after the Sermon or Homily end-
ed, he shall read this Exhortation
following.
DEARLY beloved, on
day next I purpose, through
God's assistance, to administer
to all such as shall be religiously
and devoutly disposed the most
comfortable Sacrament of the
Body and Blood of Christ ; to
be by them received in remem-
brance of his meritorious Cross
and Passion ; whereby alone we
obtain remission of our sins,
and are made partakers of the
Kingdom of heaven. AYherefore
it is our duty to render most
humble and hearty thanks to
Almighty God our heavenly Fa-
ther, for that he hath given his
Son our Saviour Jesus Christ,
not only to die for us, but also
to be our spiritual food and sus-
tenance in that holy Sacrament.
Which being so divine and com-
fortable a thing to them who
receive worthily, and so dan-
it
gerous them that will pre-
to
sume to receive it unworthily;
my duty is to exhort you in the
mean season to consider the
dignity of that holy mystery,
and the great peril of the un-
worthy receiving thereof; and
j
so to search and examine your
own consciences, (and that not
lightly, and after the manner
of dissemblers with God ; but
so) that ye may come holy and
clean to such a heavenly Feast,
in the marriage-garment requir-
ed by God in holy Scripture, and
be received as worthy partakers
of that holy Table.
is; First, to examine your lives
and conversations by the rule
of God's commandments ; and
whereinsoever ye shall perceive
 YCyi
bod eich hunain gwedi trosedd- yourselves to have offended,
u, ar ewyllys, gair, neu weithred, either by will, word, or deed,
yno wylo o herwydd eich cyflwr there to bewail your own sin-
pechailurus, ac ymgyffesu i'r fulness, and to confess your-
Holl-alluog Dduw,
â llawn fryd selves to Almighty God, with
ar wellháu eich buchedd. Ac os full purpose of amendment of
gwelwch fod eich camweddau life. And if ye shall perceive
nid yn unig yn erbyn Duw, your offences to be such as are
eithr yn erbyn eich cymmydog- not only against God, but also
ion hefyd, yna ymgymmodwch against your neighbours; then
â hwy, gan fod yn barod i ye shall reconcile yourselves un-
wneuthur iawn a boddlonrwydd, to them; being ready to make
hyd eithaf eich gallu, am bob restitution and satisfaction, ac-
sarhàd a chamwri a wnaethoch i cording to the uttermost of your
neb arall; a chan fod yn barod powers, for all injuries and
hefyd i faddeu i eraill a wnaeth- wrongs done by you to any
ant i'ch erbyn chwithau, megis other; and being likewise rea-
yr ewyllysioch faddeuant o'ch dy to forgive others thathave
pechodau ar law Duw: canys offended you, as ye would have
heb hyn ni wna derbyn y Cym- forgiveness of your offences at
mun bendigedig ond anghwan- God's hand: for otherwise the
egn eich barnedigaeth. O her- '

receiving of the holy Commu-

wydd hynny, od oes neb o lionoch
yn gablwr Duw, yn rhwystrwr
neu enllibiwr ei Air ef, yn odin-
ebwr, neu yn dwyn malais a
chynfigen, neu mewn rhyw fai
ceryddus arall; edifarhêwch am
eich pechodau; ac onid ê, na
ddeuwch i'r Bwrdd sancteiddiol
hwnnw ; rhag, wedi cymmeryd
y Sacrament bendigedig hwnnw,
i ddiafol fyned i mewn i chwi,
nion doth nothing else but in-
crease your damnation. There-
fore if any of you be a blas-
phemer of God, an hinderer
or slanderer of his Word, an
j
adulterer, or be in malice, or
I envy, or in any other grievous
! crime, repent you of your sins,
j
or else come not to that holy
I
Table; lest, after the taking of
'

that holy Sacrament, the devil

megis yr aeth i Judas fradwr, enter into you, as he entered
a'ch llenwi yn llawn o bob an- into Judas, and fill you full
wiredd, a'ch dwyn chwi i ddis- of all iniquities, and bring you
tryw corph ac enaid. to destruction both of body and
soul.
Ac o herwydd bod mi angen- And because it is requisite,
rheidiol na ddél neb 1 r Cym- that no man should come to
raun bendigedig, heb gyflawn the holy Communion, but with
ymddiried yn nhrugaredd Duw, a full trust in God's mercy,
ac heb gydwybod heddychlawn ; and with a conscience ;
quiet
am hynny od oes neb o honoch therefore if be any of
there
na ddichcn y fFordd hon ddy- you, who by this means can-
huddo ei gydwybod ei bun yn not quiet his own conscience
hyn, eithr yn rhaid iddo wrth herein, but requireth further
gysur neu gyngor ym mhellach ; comfort or counsel, let him
deued attaf fi, neu at ryw un come to me, or to some other
arall o Weinidogion Gair Duw discreet and learned Minister of
a fyddo pwyllus a dysgedig, a God's Word, and open his grief;

datguddied ei ddolur, er mwyn
cael, trwy weinidogaeth sanctaidd
Air Duw, fawrlles gollyngdod,
gyd â chyngor ac addysg ys-
prydol, tu ag at lonyddu ei gyd-
wybod, a'i ryddhâu oddi wrth
bob amheuaeth a phetrusder.
1 Neu, lie y g-u-elo efe
esgeidus am ddyfod Vr Cymmun
lendigedig, yn lie y cyntaf efe a
arfer y Cyngor yma.
ANWYL garedigion
ar y mae yn
trwy ras Duw, weinyddu Swp-
per yr Arglwydd : i'r
Duw y'ch gwahoddaf bawb a'r y
sydd yma yn gyd-ddrychiol, ac
a attolygaf iwch', er cariad ar yr
Arglwydd Iesu na wrth-
Grist,
odoch ddyfod iddo, gan eich bod
mor garedigol wedi eich galw
a'ch gwahodd gan Dduw ei
hunan. Chwi a wyddoch mor
ofidus, ac mor angharedig o beth
yw, pan fo gwr wedi arlwyo
gwledd werthfawr, wedi trwsio
ei fwrdd â phob rhyw arlwy,
megis na bai ddim yn eisiau, ond
y gwahoddedigion i eistedd ; ac
etto y rhai a alwyd (heb ddim
achos) yn ann'iolchusaf yn gwrth-
od dyfod. Pwy o honoch chwi
yn y cyfryw gyflwr ni chyfFroai ?
pwy ni thybygai fod cam a sar-
hâd mawr wedi eu gwneuthur
iddo? Herwydd paham, fy anwyl
garediccaf frodyr yng Nghrist,
gwyliwch yn dda, rhag i chwi,
wrth ymwrthod à'r Swpper sanct-
eiddiol hwn, annog Hid. Duw
i'ch erbyn. Hawdd i ddyn ddy-
wedyd, Ni chymmunaf h, o her-
wydd bod negesau bydol i'm
rhwystro. Eithr y cyfryw es-
gusodion nid ydynt mor hawdd
eu derbyn yn gymmeradwy ger
bron Duw. Os dywed neb, Yr
wyf fi yn bechadur brwnt, ac am
hynny yn ofni dyfod: paham gan
hynny nad ydych chwi yn edi-
Y Cymmnn.
that by the ministry of God's
holy Word he may receive the
benefit of absolution, together
with ghostly counsel and advice,
to the quieting of his conscience,
and avoiding of all scruple and
doubtfulness.
y bobl yn 1 Or, in case he. shall see the people
negligentto come to the holy Com-
munion, instead of the former, he
shall use this Exhortation.
frodyr, DEARLY beloved brethren,
fy mryd, on I intend, by God's
grace, celebrate the Lord's
to
hwn o ran Supper: unto which, in God's
behalf, I bid you all that are
here present; and beseech you,
for the Lord Jesus Christ's sake,
that ye will not refuse to come
thereto, being so lovingly call-
ed and bidden by God himself.
Ye know how grievous and
unkind a thing it is, when a
man hath prepared a rich feast,
decked his table with all kind
of provision, so that there lack-
eth nothing but the guests to
sit down ; and yet they who
are called (without any cause)
most unthankfully refuse to
come. Which of you in such
a case would not be moved ?
Who would not think a great
injury and wrong done unto
him ? Wherefore, most dear-
ly beloved in Christ, take ye
good heed, lest ye, withdraw-
ing yourselves from this holy
Supper, provoke God's indig-
nation against you. It is an
easy matter for a man to say, I
will not communicate, because
I am otherwise hindered with
worldly business. But such
excuses are not so easily ac-
cepted and allowed before God.
If anv man say, I am a griev-
ous sinner, and therefore am
afraid to come: wherefore then
do ye not repent and amend ?

Y Cymmim.
farhâu, ac yn gwellhâu? Pan
f'o Duw yn eich galw, onid oes
gywilydd arnoch ddywedyd, na
ddeuwch chwi ? Pan ddylech
chwi ymchwelyd at Dduw, a
yniesgusodwch chwi, a dywedyd,
nad ydych barod ? Ystyriwch yn
ddifrif ynoch eich hunain, leied
a dâl y cyfryw goeg esgusodion
ger bron Duw. Y rhai a wrth-
odasant y wledd yn yr Efengyl,
oblegid iddynt brynu tyddyn,
neu y mynnent brofi eu hieuau
ychain, neu oblegid eu pri'odi, ni
chawsant felly mo'u hesgusodi,
ond eu cyf'rif yn annheilwng o'r
wledd nelbl. Myfi, o'm rhan i,
a fyddaf barod ; ac, o herwydd
ty swydd, yr ydwyf yn eich gwa-
hodd yn Enw Duw, yr wyf yn
eich galw o ran Crist ; ac, megis
y caroch eich iachawdwriaeth
eich hunain, yr wyf yn eich
cynghori i fod yn gyfrannogion
o'r Cymmun bendigedig hwn.
Ac, fel y bu wiw gan Fab Duw
ymado â'i einioes, gan drengu ar
y groes dros eich iachawdwriaeth
chwi ; felly yn yr un modd y dy-
lech chwithau gymmeryd y Cym-
mun, er cof am offrymmiadaeth
ei angau ef, fel y gorchymynodd
efe eihun. Yn awr, os chwychwi
a esgeuluswch wneuthur hyn,
meddyliwch ynoch eich hunain,
faint y camwedd yr ydych yn ei
wneuthur á Duw, ac mor flin y w'r
boen y sy goruwch eich pennau
am hynny pan ydych yn anhyd-
;
yn yn ymgadw oddi wrth Fvvrdd
yr Arglwydd, ac yn ymneillduo
oddi wrth eich brodyr, y rhai
sy'n dyfod i ymborthi ar wledd
y nefolaidd luniaeth hwnnw. Os
chwi a ddyfal ystyriwch y pethau
hyn, trwy ras Duw chwi a ddy-
cnwelwch i feddwl a fo gwell ; er
mwyn caffael o honoch hynny,
nid arbedwn ni wneuthur yn os-
tyngedig ein herfyniau i'r Holl-
alluog Dduw ein Tad nefol.
;
When God calleth you, are
ye not ashamed to say ye will
not come? When ye should
return to God, will ye excuse
yourselves, and say ye are not
ready? Consider earnestly with
yourselves how little such feign-
ed excuses will avail before God.
They that refused the feast in
the Gospel, because they had
bought a farm, or would try
their yokes of oxen, or because
they were married, were not
so excused, but counted un-
worthy of the heavenly feast.
I, for my part, shall be ready
and, according to mine Office,
I bid you in the Name of God,
I call you in Christ's behalf,
I exhort you, as ye love your
own salvation, that ye will be
partakers of this holy Commu-
nion. And as the Son of God
did vouchsafe to yield up his
soul by death upon the Cross
for your salvation ; so it is your
duty to receive the Commu-
nion in remembrance of the
sacrifice of his death, as he him-
self hath commanded : which
if ye shall neglect to do, consi-
der with yourselves how great
injury ye do unto God, and
how sore punishment hangeth
over your lieads for the same
when ye wilfully abstain from
the Lord's Table, and separate
from your brethren, who come
to feed on the banquet of that
most heavenly food. These
things if ye earnestly consider,
ye will by God's grace return
to a better mind : for the ob-
taining whereof we shall not
cease to make our humble pe-
titionsunto Almighty God our
heavenly Father.
 ;;

Y Cymmun.
1í Ar amscr Gweinyddiad y Cí/í II At the time of the celebration of the
a yr Cymmunwr wedi eu cyfi'êu Communion, the Communicants be-
yn wcddus i gymmeryd y Sacra- ing conveniently placed for the re-
ment bcndigcdig, yr Offeiriad a ceiving of the holy Sacrament, the
ddywed y Cyngor hwn. Priest shall say this Exhortation.

ANWYL garecligion yn yr DEARLY beloved in the

Arglwydd, y sawl sydd yn Lord, ye mind that to
meddwl dyfod i fendigedig Gym- come to the holy Communion
mun Corph a Gwaed
Hiach- ein of the Body and Blood of our
awdwr Crist, rhaid i chwi ystyr- Saviour Christ, must consider
ied y modd y mae Sant Paul yn how Saint Paul exhorteth all
cynghori pawb i'w profi ac i w persons diligently to try and ex-
holi eu hunain yn ddyfal, cyn amine themselves, before they
iddynt ryfygu bwytta o'r Bara presume to eat of that Bread,
hwnnw, ac yfed o'r Cwppan and drink of that Cup. For
hwnnw. Canys fel y mae'r lies as the benefit is great, if with
yn fawr, os â chalon wir edifeir- a true penitent heart and live-
iol, ac à bywiol íFydd, y cym- ly faith we receive that holy
merwn y Sacrament bendigedig Sacrament ; (for then we spi-
hwnnw (canys yna yr ni yn
ysprydol yn bwytta Cnawd Crist,
m ritually eat the flesh of Christ,
and drink his blood ; then we
ac yn yfed ei Waed ef ; yna yr yd- dwell in Christ, and Christ in
ym yn trigo yng Nghrist, a Christ us ; we are one with Christ,
ynom ninnau ;
yr m
ni yn un
â Christ, a Christ à ninnau ) felly
and Christ with us ;) so is the
danger great, if we receive the
y mae'r perygl yn fawr, os ni a i same unworthily. For then we
cymmer yn annheilwng. Canys are guilty of the Body and
yna yr m
ni yn euog o Gorph a
Gwaed Crist ein Hiachawdwr yr
Blood of Christ our Saviour ;
we eat and drink our own
;

ydym ni yn bwytta ac yn yfed damnation, not considering the

ein barnedigaeth ein hunain, heb Lord's Body ; we kindle God's
ystyried Corph yr Arglwydd ;
yr wrath against us; we provoke
ydym yn ennyn digofaint Duw him to plague us with divers
i'n herbyn
nog ef i'n
; yr m yn ei an-
ni
pläu âg amrywiol glef-
diseases, and sundry kinds of
death. Judge therefore your-
ydau, ac amryw fath ar angau. selves, brethren, that ye be not
Bernwch gan hynny eich hun- judged of the Lord ; repent
ain (frodyr) fel na'ch barner gan you truly for your sins past
yr Arglwydd; gwir-edifarhêwch have a lively and stedfast faith
am eich pechodau a aeth heibio ;
in Christ our Saviour ; amend
bydded gennych fywiol a diogel your lives, and be in perfect
ffydd yng Nghrist ein Hiachawd- charity with all men ; so shall
wr; gwellhêwch eich buchedd, a ye be meet partakers of those
byddwch mewn cariad perfFaith holy mysteries. And above all
â phawb felly y byddwch wedd-
: things ye must give most hum-
us gyfrannogion o'r Dirgeledig- ble and hearty thanks to God,
aethau sancteiddiol hyn. Ac o the the Son, and the
Father,
flaen pob peth y mae'n rhaid i Holy Ghost, for the redemp-
chwi roddi gostyngeiddiaf a char- tion of the world by the death
ediccaf ddi'olch i Dduw, y Tad, y and passion of our Saviour
Mab, a'r Yspiyd Glân, am bryn- Christ, both God and man

edigaeth y byd trwy angau a di°-
oddefaint ein Hiachawdwr Crist,
Duw a dyn, yr hwn a ymos-
tyngodd i angau'r groes, drosom
ni bechaduriaid truain,
oeddym yn gorwedd mewn
wyllwch a chysged angau,
gallai efe ein gwneuthur
blant i Dduw, a'n dyrchafael
fywyd tragywyddol. Ac,
o honom yn wastad ddirfawr
gariad ein Harglwydd a'n hunig
Hiachawdwr Iesu Grist, fel
yn marw drosom, a'r aneirif ddon-
iau daionus, y rhai, trwy dy wallt
eiwerthfawr waed,a ynnilloddefe
i ni ; efe a osododd ac a ordein-
iodd sanctaidd ddirgeledigaethau,
fel gwystlon o'i gariad, a gwas-
tadol gof am ei angau, er mawr
ac annherfynol ddiddanwch i ni.
Gan hynný iddo ef, gyd a r Tad
a'r Yspryd Glàn, rhoddwn (fel
yr vm yn rhwymediccaf) was-
tadol ddiolch ; gan ymostwng
yn gwbl i'w sanctaidd ewvllvs
a'i orchymyn ef, a myfyrio ei
wasanaethu ef mewn gwir sanct-
eiddrwydd a chyfiawnder, holl
ddyddiau ein heinioes. Amen.
*~
Yua y dywed yr Offciriad wrth
y rfiai a f<?n dyfod i gymmcryd
y Cymmun bendigedig,
pHWYCHWI y saw! sydd
V^y yn wir ac yn ddifrifol yn
edifarhâu am eich pechodau, ac
y sydd mewn cariad perffaith
ä'ch cymmydogion, ac yn medd-
wl dilyn buchedd newydd, a
chanlyn gorchymynion Duw, a
rhodio o hyn allan yn ei
sancteiddiol ef ; Deuwch yn nès
trwy ffydd, a chymmerwch y Sa-
crament sancteiddiol hwn
cysur, a gwnewch eich gostyng-
edig gyfFes i'r Holl-alluog Dduw,
gan ostwng yn ufudd ar eich
gliniau.
*"
Yna y dyzi-edir y Gyfes gyffred'in
hon, yn cnw pau-b o'r rhai \i fi/dd-
ont ar fcddul cymmeryd y Cym-
Y Cyr
who did humble himself, even
to the death upon the Cross,
for us, miserable sinners, who
lay in darkness and the sha-
y rhai dow of death ; that he might
ty- make us the children of God,
fel y and exalt us to everlasting life.
ni yn And to the end that we should
i alway remember the exceeding
er cofio great love of our Master, and
only Saviour, Jesus Christ, thus
dying for us, and the innu-
hyn merable benefits which by his
precious blood-shedding he hath
obtained to us ; he bath in-
stituted and ordained holy mys-
teries, as pledges of his love,
and for a continual remembrance
of his death, to our great and
endless comfort. To him there-
fore, with the Father and the
Holy Ghost, let us give (as we
are most bounden) continual
thanks ; submitting ourselves
wholly to his holy will and
pleasure, and studying to serve
him in true holiness and right-
eousness all the days of our
life. Amen.
% Then shall the Priest say to them
that come to receive the holy Com-
munion,
YE that do truly and ear-
nestly repent you of your
sins, and are in love and cha-
rity with your neighbours, and
intend to lead a new life, fol-
lowing the commandments of
God, and walking from hence-
ffyrdd forth in his holy ways , Draw
near with faith, and take this
holy Sacrament to your com-
i'ch fort; and make your humble
confession to Almighty God,
meekly kneeling upon your
knees.
Ì Then shall this general Confes-
sion be made, in the name of all
those that are minded to receive
 Y Cymmun.
munhendigcdig, gan un oV Gwein-
idogion ; yntau a'r bobl oil yn
gostxvng yn ufudd ar eu gliniau,
ac yn dywedyd,
HOLL-alluog Dduw, Tad ein
Harglwydd Iesu Grist,
Gwneuthunvr pob dim, Barnwr
pob dyn ; Yr ym ni yn cydnabod
ac yn ymofidio dros ein hamryw
bechodau a'n hanwiredd, Y rhai
o ddydd i ddydd yn orthrymmaf
a wnaethom, Ar feddwl, gair, a
gweithred, Yn erbyn dy Ddwy-
fol Fawredd, Gan annog yn gyf-
iawnaf dy ddigofaint a'th lid
i'n herbyn. Yr ydyra yn ddif-
rifol yn edifarhâu, Ac yn ddrwg
gan ein calonnau dros ein cam-
weitbredoedd hyn : Eu coffa sy
drwm gennym ; Eu baich sydd
anoddefadwy. Trugarhâ wrth-
ym, Trugarhà wrthym, drugar-
occaf Dad ; Er mwyn dy un
Mab ein Harglwydd Iesu Grist,
Maddeu i ni yr hyn oil a aeth
heibio ; A
chaniattâ i ni allu
byth o hyn allan dy wasanaethu
a'th foddloni raewn newydd-deb
buchedd, Eranrhydedd a gogon-
iant dy Enw ; Trwy Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
IF Yna yr Offeiriad {neu'r Esgob,
OS irydd yn gyd-dd'ychiol) a saif,
gan droi at y bobl, ac a ddatgun
y Gollyngdod hwn.
HOLL-alluog Dduw, ein Tad
nefol, yr hwn o'i fawr dru-
garedd a addawodd faddeuant
pechodau i bawb gan edifeirwch
calon a gwir ffvdd a ymchwel
atto ; A drugarhao wrthych, a
faddeuo chwi, ac a'ch gwaredo
i mercy upon you ; pardon and
oddi wrth eich holl bechodau,
a'ch cadarnhao ac a'ch cryfhao
ym mhob daioni, ac a'ch dygo
i fywyd tragywyddol; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
^Arol hynny y dywed yr Offeiriad,
Gwrandêwch pa rvw eiriau cys-
urus a ddywed ein Hiachawd\vr
the holy Communion, by one of
the Ministers ; loth he mid all
the people kneeling liumbly upon
their knees, and saying,
ALMIGHTY God, Father
of our Lord Jesus Christ,
Maker of all things, Judge of
all men ; We acknowledge and
bewail our manifold sins and
wickedness, Which we, from
time to time, most grievously
have committed, By thought,
word, and deed, Against thy
Divine Majesty, Provoking most
justly thy wrath and indigna-
tion against us. We
do earnestly
repent, And are heartily sorry
for these our misdoings ; The
remembrance of them is griev-
ous unto us ; The burden of
them is intolerable. Have mercy
upon us, Have mercy upon us,
most merciful Father ; For thy
Son our Lord Jesus Christ's
sake, Forgive us all that is
past; And grant that we may
ever hereafter Serve and please
thee In newness of life, To the
honour and glory of thy Name ;
Through Jesus Christ our Lord.
Amen.
f Then shall the Priest (or the
Bishop, being present,) stand up,
and turning himself to the people,
pronounce this Absolution.
ALMIGHTY God, our hea-
venly Father, who of his
great mercy hath promised for-
giveness of sins to all them that
with hearty repentance and true
faith turn unto him ; Have
deliver you from all your sins;
confirm and strengthen you in
all goodness and bring you to
;
everlasting life ; through Jesus
Christ our Lord. Amen.
T Then shall the Priest say,
Hear what comfortable words
 Y Cymtnun.
Crist wrth bawb a wir ymchwel- our Saviour Christ saith unto all
ant atto ef. that truly turn to him.

DEUWCH
sydd yn
attaf
flinderog ac yn
fi bawb a'r COME and
unto me that
are heavy laden,
vail
all tra-
y
Uwythog, ac mi a esmwythâf and I will refresh you. St.
arnoch. St. Matth. xi. 28. Matth. xi. 28.
Felly y carodd Duw y byd, fel So God loved the world, that
y rboddodd efe ei unig-anedig he gave his only-begotten Son,
Fab, fel na choller pwy bynnag to the end that all that believe
a gredo ynddo ef, ond caffael o in him should not perish, but
hono fywyd tragywyddol. St. have everlasting life. St. John
loan iii. 16. iii. 16.
Gwrandêwch hefyd beth y mae Hear also what Saint Paul
Sant Paul yn ei ddywedyd. saith.
Gwir yw'r gair, ac yn haeddu This is a true saying, and
pob derbyniad; ddyfod Crist worthy of all men to be re-
Iesu i'r byd i gadw pechadur- ceived, That Christ Jesus came
iaid. 1 Tim. i. 15. into the world to save sinners.
1 Tim. i. 15.
Gwrandêwch hefyd beth a Hear also what Saint John
ddywed Sant loan. saith.
Os pecha neb, y mae i ni Eir- If any man
sin, we have an
iolwr gyd â'r Tad, Iesu Grist y Advocate with the Father, Jesus
eyfiawn ; ac efe yw'r iawn dros Christ the righteous; and he is
ein pechodau ni. 1 St. loan ii. 1. the propitiation for our sins.
1 St. John ii. 1.

1Í Ar oly rhai hyn yr a'r Offeiriad II After which the Priest shall
rhagddo, gan ddywedyd, proceed, saying,
Dyrchefwch eich calonnau. Lift up your hearts.
Atteb. Yr ydym yn eu dyrch- Answer. lift We
them up
afael i'r Arglwydd. unto the Lord.
Offeiriad. Di'olchwn i'n Har- Priest. Let us give thanks
glwydd Dduw. unto our Lord God.
Atteb. Mae'n addas ac yn Answer. It is meet and right
gyfiawn gwneuthur hynny. so to do.

1Í Yna yr Offeiriad a dry at Fwrdd 1 Then shall the Priest turn to the
yr Arglwydd, ac a ddywed, Lord's Table, and say,

YMae yn
gyfiawn,
gwbl addas, yn
a'n rhwymedig
IT very meet, right, and
is
our bounden duty, that we
ddyled ni yw, bob amser, ac ym should at all times, and in all
• Ygàrtan hyn, mllob lie, d<fi- places, give thanks unto thee,
[Sam-triddiol Dad] a ^ '•

i.Uivir h.Mo ar Sul

1
OICU 1 U,
A
JXT- O Lord,»
*Holy Fa- [Holy
•
he n " rd '
*T %Father]
y Drindou. * Sanct-
glwydd, [
i i i t-\
tner, Almighty, Ever- .»«.( *e omnud
on Trinity-Sun-
eiddiol Dad, J Holl-alluog, dra- lasting God. day.
gywyddol Dduw.
1 Yma isod y canlyn y Rhagymad- 1Í Here shall follow the Proper
rodd pr'iodol wrth yr amser, os Preface, according to the time,
lydd yr un wedi ei osod yn hys- if there he any specially appoint-
pysol; ac onid é, yn ddi-dor y ed: or else immediately shall fol-
canlyn. low,
s
 YCyr
AN hynny gyd
âg Angylion THEREFORE with Angels
T
C^ ac Arch -angy lion, a chyd â and Archangels, and with
holl gwmpeini nef, y moliannwn all company of heaven, we
the
ac y mawrhâwn cly ogoneddus laud and magnify thy glorious
Enw; gan dy foliannu yn was- Name ; evermore praising thee,
tad, a dywedyd, Sanct, sanct, and saying, Holy, holy, holy,
sanct, Arghvydd Dduw'r llu- Lord God of hosts, heaven and
oedd, nef a daear sydd yn llawn earth are full of thy glory Glory :

o'th ogoniant: Gogoniant a fo i be to thee, O Lord most High.

ti, O
Arglwy dd goruchaf. A men. Amen.
Hhagymadroddion pr'iod. Proper Prefaces.
Ar Ddydd Nadolig Crist, a saith Upon Christmas-day, and seven
Niwrnod gwedi. days after.

AM i

un Mab
ti roddi Iesu Grist dy
i'w eni ar
i'r amser yma drosom ni ; yr
hwn trwy weithrediad yr Ys-
pryd Glân a wnaethpwyd yn
wir ddyn, o hanfod y Forwyn
Fair ei fam, a hynny heb ddim
pechod, i'n gwneuthur ni yn làn
oddi wrth bob pechod. Gan hyn-
ny gyd âg Angylion, áf&
gyfenw
BECAUSE thou didst give
Jesus Christ thine only Son
to be born as at this time for
us; who, by the operation of
the Holy Ghost, was made very
man of the substance of the
Virgin Mary his mother ; and
that without spot of sin, to make
us clean from all sin. There-
fore with Angels, &;c.

Ar Dydd Pasg, a saith Niwrnod Upon Easter-day, and seven

gwedi. days after.
OND yn bendifaddef,
yn rhwymedig i'th
yr fm
foliannu
BUT chiefly are we bound
praise thee for the glorious
to

am anrhydeddus Adgyfodiad dy Resurrection of thy Son Jesus

Fab Iesu Grist ein Harglwydd : Christ our Lord for he is the
:

canys efe yw'r gwir Ovn Pasg, yr very Paschal Lamb, which was
hwn a ofi'rymmwyd drosom, ac offered for us, and hath taken
a ddileodd bechod y byd; yr away the sin of the world ; who
hwn trwy ei angau ei hun a by his death hath destroyed
ddinystriodd angau, a thrwy ei death, and by his rising to life
adgyfodiad i fywyd, a adferodd again hath restored to us ever-
i ni fywyd tragywyddol. Gan lasting life. Therefore with An-
hynny gyd âg Angylion, Sjc. gels, §c.

Ar Ddydd y Dyrchafael, a saith

Upon Ascension-day, and seven
Niwrnod gwedi.
days after.
TRWY
Fab
dy anwyl
Iesu Grist ein
garediccaf
Har- THROUGH thy most dearly
glwydd ; yr hwn, ar ol ei an- beloved Son Jesus Christ
rhydeddusaf Adgyfodiad, a ym- our Lord ; who after his most
ddangosodd yn eglur i'w holl glorious Resurrection manifestly
Apostolion, ac yn eu golwg a appeared to all his Apostles, and
esgynodd i'r nefoedd, i barottôi in their sight ascended up into
He i ni; fel He y mae efe, yno heaven to prepare a place for
yr esgynom ninnau hefyd, ac y us; that where he is, thither
teyrnasom gyd âg ef mewn go- we might also ascend, and reign
 ;

Y Cymmun.
goniant. Gan hynny gyd âg with him in glory. Therefore
Angylion, S^c. with Angels, Sjc.

Ar y Sulgwyn, a chwe Diwrnod Upon "\Yhit-suriday, and six

ar ol.
rpRWY Iesu Grist ein Har-
JL glwydd oddi wrth yr hwn,
; Lord; according to whose
yn ol ei gywiraf addewid, y dis-
gynodd yr Yspryd Glân, ar gyf-
enw i'r amser yma, o'r nef â
disymmwth swn mawr, megis
gwvnt nerthol, ar wedd tafodau
tanllyd, sran ddisgyn ar yr Apo-
stolion, i'w dysgu hwynt, ac i'w
harwain i bob gwirionedd ; gan
roddi iddynt ddawn
ieithoedd, a hyder hefyd. gyd â
chariad gwresog, yn ddyfal i
bregethu'r Efengyl i'r holl gen-
hedloedd; trwy'r hyn y'n dyg-
wyd allan o dywyllwch a chy-
feiliorni, i'th eglur oleuni, ac i
wir wybodaeth am danat
Fab Iesu Grist. Gan
gyd âg Angylion, §c.
days after.
THROUGH Jesus Christ our
most true promise, the Holy
Ghost came down as at this
time from heaven with a sud-
den great sound, as it had been
a mighty wind, in the likeness
of fiery tongues, lighting upon
the Apostles, to teach them,
and to lead them to all truth
amryw giving them both the gift of
divers languages, and also bold-
ness with fervent zeal constantly
to preach the Gospel unto all
nations; whereby we have been
brought out of darkness and er-
ror into the clear light and true
ti, a'th knowledge of thee, and of thy
hynny Son Jesus Christ. Therefore
with Angels, fyc.

Ar Wyl y Drindod yn unig. Upon the Feast of Trinity only.

YR hwn wyt un Duw, un Ar-

glwydd ; nid un Person yn
WHO one God, one
art
Lord ; not one only Per-
unig, ond tri Pherson mewn un son, but three Persons in one
sylwedd. Canys yr hyn yr ydym Substance. For that which we
ni yn ei gredu am ogoniant y believe of the glory of the Fa-
Tad, hynny yr ydym yn ei gredu ther, the same we believe of
am y Mab, ac am yr Yspryd the Son, and of the Holy Ghost,
Glân, heb na gwahaniaeth nac without any difference or in-
anghyfartalwch. Gan hynny gyd equality. Therefore with An-
âg Angylion, §c. gels, §c.

Í Ar olpob un o'r Rìiagymadroâdion

1i After each of which Prefaces sliaü
hyn, yn ddi-dor y cenir, neu y immediately be sung or said,
dywedir,

GANArch-angylion,
hynny gyd ág Angylion
ac chyd a à
THEREFORE with Angels
and Archangels, and with
holl gwmpeini nef, y moliannwn all company of heaven, we
the
ac y mawrhâwu dy ogoneddus laud and magnify thy glorious
Enw; gan dy foliannu yn wastad, Name evermore praising thee,
;

a dywedyd, Sanct, sanct, sanct, and saying, Holy, holy, holy,

Arglwydd Dduw'r lluoedd, nef a Lord God of hosts, heaven and
ddaear sydd yn llawn o'th ogon- earth are full of thy glory Glory :

iant : Gogoniant a fo i ti, O Ar- be to thee, O Lord most High.

glwydd goruchaf. Amen. A men.
S2

U Yna yr Offeiriad, ar ci liniau xvrth
Fwrdd yr Arglwydd, a ddywed,
yn ciixt! yr holl rai a gymmerant
y
Cymmun, y Weddi hon y sydd yn
canlyn.
~]Vj"ID ým ni yn rhyfygu dyfod
-1A i'th Fwrdd di yma, drugarog
Arglwydd, gan ymddiried yn ein
cyfiawnder ein hunain, eithr yn
dy ami a'th ddirfawr drugar-
eddau di. Nid ydym ni deilwng
cymmaint ag i gasglu'r briwsion
dan dy Fwrdd di eithr tydi yw :
yr un Arglwydd, yr hwn b'iau
o bri'odoldeb yn wastad drugar-
hâu; Caniattâ i ni gan hynny,
Arglwydd grasol, felly fwytta
cnawd dy anwyl Fab Iesu Grist,
ac yfed ei waed ef, fel y gwneler
ein cyrph pechadurus ni yn lân
trwy gorph ef, ac y golcher
ei
ein heneidiau trwy ei werthfawr-
occaf waed ef; ac fel y trigom
byth ynddo ef, ac yntau ynom
ninnau. Amen.
1Í Pan ddarffo i'r Offeiriad,
wrth y Bwrdd, felly drefnur Bara
Gwin, fel y gallo yn barotlach
tt'r
ac yn weddeiddiach dorrVr Bara
yngydd y boil, a chymmeryd
y Cwppan Vrv ddwylaw ; efe a
ddywed Weddi y Cyssegriad, fel
y mae yn canlyn.
HOLL-alluog Dduw, ein Tad
nefol, yr hwn o'th dyner
drugaredd a roddaist dy un Mab
Iesu Grist i ddi'oddef angau ar y
Groes er ein prynu; yr hwn a
wnaeth yno (trwy ei offrymmiad
ei bun yn offrymmedig unwaith)
gyflawn, berffaith, a digonol
aberth, oiFrwm, ac iawn, dros
bechodau'r holl fyd; ac a or-
deiniodd, ac yn ei sanctaidd Ef-
engyl a orchymynodd i ni gadw
tragywyddol goffa am ei werth-
fawr angau hwnnw, nes ei ddy-
fod drachefn ; Gwrando ni, dru-
garog Dad, ni yn ostyngeiddiaf
a attolygwn i ti ; a chaniattà i ni,
gan gymmeryd dy greaduriaid
hyn o Fara a Gwin, yn ol sanct-
Y Cymmun.
f Then shall the Priest, kneeling
down at the Lord's Table, say in
the name of all them that shall re-
ceive the Co-m?niinion this Prayer
folio-wing.
WE do not presume
to this thy Table, O mer-
to come
ciful Lord, trusting in our own
righteousness, but in thy mani-
foldand great mercies. are We
not worthy so much as to ga-
ther up the crumbs under thy
Table. But thou art the same
Lord, whose property is always
to have mercy Grant us there-
:
fore, gracious Lord, so to eat
the flesh of thy dear Son Jesus
Christ, and to drink his blood,
that our sinful bodies may be
made clean by his body, and
our souls washed through his
most precious blood, and that
we may evermore dwell in him,
and he in us. Amen.
yn sefyll 1Í IVhen the Priest, standing before
the Table, hath so ordered the
Bread and Wine, that he may
with the more readiness and de-
cency break the Bread before the
people, and take the Cup into his
hands, he shall say the Prayer of
Consecration, as followeth.
ALMIGHTY God, our hea-
venly Father, who of thy
tender mercy didst give thine
only Son Jesus Christ to suffer
death upon the cross for our
redemption; who made ther:
(by his one oblation of him-
self once offered) a full, per-
fect, and sufficient sacrifice, ob-
lation, and satisfaction, for the
sins of thewhole world; and
and in his holy
did institute,
Gospel command us to conti-
nue, a perpetual memory of
that his precious death, until
his coming again ; Hear us, O
merciful Father, we most hum-
bly beseech thee; and grant
that we receiving these thy
 Y Cymmun.
aidd Ordinhâd dy Fab Tesu Grist creatures of bread and wine,
ein Hiachawdwr, er cof am ei according to thy Son our Sa-
angau a'i ddioddefaint, allu bod viour Jesus Christ's holy in-
yn gyfrannogion o'i fendigedig stitution, in remembrance of
Gorph a'i Waed: yr hwn, ar his death and passion, may be
y nos honno y bradychwyd, partakers of his most blessed
(a) Yma y (a ) a gymmerth fara ; Body and Blood : who, in the
cummer yr Ojf- ac we'di jddo ddiolcll, same night that he was betray-
en ddwyiam. (6) ete a i torrodd, ac ed, (a) took Bread ; (a) Here the

(6) Ac yma efe a'i rhoddes i'w ddis- and, when he had %?*££ tì
adyrryBara.
ddy- gybÜOIl, gall given thanks, (b) he Mshand.j
P , .. j •.. {b) And here In
wedyd, Cymmerwch, bwy ttêwcnj brake it, and gave it break- the Bread:
,
(c)
v .
Ac
(c)
yma y V /
hwn yw
J fy
J
to his disciples, saying, Take,
êyd ei larr or yr NgnOrph
* J hwîì -fj.
YT \T eat, (c) this is
v my ,.._,.
(c) And here
,
hull Fara. T,
Body P •
which is given lay hu hand uP
', ', . , . . * to
ydys yn ei roddi -

n f-v ,i on alt the Bread. • •

tlrosoch gwnewch hyn er cof for you: Do this in

:

am danaf. Yr un modd gwedi remembrance of me. Likewise

suTPer, (d) efe a after supper
rr he (d) ,_ _ ,
Hit.,,» ,
- \ I (J) Here he n
.

mer t, crt7 .>n gymmertli y cwp- took the Cup ; and, to take the c« P
"""" 3ha " d: i
pan ; ac wedi iddo when he had given
ddi'oleh, efe a'i rhoddes iddynt, thanks, he gave it to them,
gan ddywedyd, Yfwch o hwn saying, Drink ye all of this;
«) Ac yma y bawb canys hwn (e) for this (e) is my
; (tiAndhmit

X yw fv Ngwaed o'r Blood of the New

ar <°y
ŸieJt% P ^""^Z'i
iifu Fjiagon) vn Testament Newydd, Testament, which is (*<? ucLua or
yr hwn y bo dim ,
^ -.

gwib i'w ^ÿí- yr hwn yr ydys yn shed for you and for S'{"V>",'h /«'
tegr "- tobe ""wcrotei
ei dywallt drosoch, a many for the remis- -

thros lawer, er maddeuant pech- sion of sins: Do this, as oft

odau: gwnewch hyn, cynnifer as ye shall drink it, in remem-
gwaith ag ei hyfoch, er cof am brance of me. Amen.
danaf. Amen.

If Yna y Gweinidog a gijmmer y *S Then shall the Minister first re-

Cymmun yn gyntafyn y ddau ryte. ceive the Communion in both kinds
ei liun ; ac yna yr â ym mlacn i himself, and then proceed to deliver
roddi'r unrhyw ir Esgobion, Offeir. the same to the Bishops, Priests,
iuid, a D'iaconiaid, yr un modd (os and Deacons, in like manner, (if
bydd yr un yn breseimol) ac teedi any be present,) and after that to
hynny iV bobl hefyd mewn trefn, the people also in order, into their
Vw dwylaw, a pkawb yn ostyugedig hands, all meekly kneeling. And,
ar eu gliniau. A
phan roddo , r when he delivereth the Bread to
Bara i bob un, efe a ddyieed, any one, he shall say,
CORPH Harglwydd Iesu
Grist, yr hwn a roddwyd
ein Body of our Lord Jesus
Christ, which was given for
THE
drosot ti, a gadwo dy gorph thee, preserve thy body and soul
a'th enaid i fywyd tragywyddol. unto everlasting life. Take and
Cymmer a bwytta hwn, er cof eat this in remembrance that
farw o Grist drosot ti, ac ymborth Christ died for thee, and feed on
arno yn dy galon trwy ffydd, him in thy heart by faith with
gan roddi di'olch. thanksgiving.

If A'r Gweinidog a fo yn rhodâi y % And the Minister that delivereth

Cicppan i bob un, a ddywed, the Cup to any one shall say,
 :

Y Cymmun.

GW AED bin Harglwydd Iesu

Grist, yr hvvn a dywallt-
wytl drosot ti, a gadwo dy gorph
a'th enaid i fywyd tragywyddol.
Yf hwn, er coi" tywallt gwaed
Crist drosot ti, a bydd ddiolch-
gar.
If Os bydd y Bara neu"r Gwln
THE Blood of our Lord Jesus
Christ, which was shed for
thee, preserve thy body and soul
unto everlasting life. Drink this
in remembrance that Christ's
Blood was shed for thee, and
be thankful.
cys- 11 If the consecrated Bread or Wine

segredig wcdi eu treulio oil cyn
cymmuno o bawb, cyssegred yr
Qffeiriadychwaneg yn ol y dull
nchod; gau ddechreu ar [Ein
Hiachawdwr Crist, y nos, See] i
fendigo'r Bara ; ac ar [Yr un
be all spent before all have commu-
nicated, the Priest is to consecrate
more according to the Form before
prescribed ; beginning at [Our Sa-
viour Christ in the same night, Sec]
for the blessing of the Bread and ,•

model gwedi Swpper, <|c] i feti- at [Likewise after Supper, S^c\for

digo'r Cwppan.
11 Pan fo pawl xvedi cymmuno, y
Gweinidog a ddychwel at Fwrdd
yr Arglwydd, a thrwy barch a rsyd
arno a fo yngweddill o'r Elfmnau
cyssegrcdig, gait dacnu ll'iain glân
drostynt.
Yna yr Qffeiriad a ddywed WeddVr
If
Arglwydd ; a'r bobl yn adrodd pob
Arch o honi ar ei ol ef.
the blessing of the Cup.
If When
all have communicated, the
Minister shall return to the, Lord's
Tabic, and reverently place upon it
what rcmaincth of the consecrated
Elements, covering the same with
a fair linen cloth.
If Then shall the Priest say the
Lord's Prayer, the people repeat-
ing after him every Petition.

EIN Tad, yr hwn wyt yn y

nefoedd, Sancteiddier dy
OUR Father, which
heaven, Hallowed
art
be thy
in

Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.

ed dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As
Ímae yn ý nefoedd. Dyro i ni it is in heaven. Give us this day
eddyw ein bara beunyddiol. A our daily bread. And forgive
maddeu i ni ein dyledion, Fel y us our trespasses, As we forgive
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac them that trespass against us.
nac arwain ni i brofedigaeth ; And us not into tempta-
lead
Eithr gwared ni rhag drwg: tion ; But
deliver us from evil
Canys eiddot ti yw'r deyrnas, For thine is the kingdom, The
A'r gallu, A'r gogoniant, Yn power, and the glory, For ever
oes oesoedd. Amen. and ever. Amen.
U Wcdi hynnyydyiacdirfely canlyn. f After shall be said as followeth.

O Arglwydd, a nefol Dad, yr

ydym ni dy ostyngedig
weision yn cwbl ddeisyfu ar
dy dadol ddaioni, yn drugarog
dderbyn ein haberth hwn o
foliant a di'olch ; gan erfyn arnat
yn ostyngeiddiaf ganiattàu, bod,
trwy r.yglyddon ac angau dy Fab
Iesu Grist, a thrwy Fiydd yn ei
waed ef, i ni ac i'th boll Eglwys
gael maddeuant o'n pechodau, a
phob doniau eraill o'i ddi'oddefaint
ef. Ac yma yr ra yn ofFrwra ac
OLord
tirely desire
and heavenly Father,
we thy humble servants en-
thy fatherly good-
ness mercifully to accept this our
sacrifice of praise and thanks-
giving ; most humbly beseech-
ing thee to grant, that by the
merits and death of thy Son Je-
sus Christ, and through faith in
his blood, we and all thy whole
Church may obtain remission of
our sins, and all other benefits
of his passion. And here we
 ;

Y Cytnmun.

yn cyflwyno i ti, O Arglwydd, offer and present unto thee, O

ein hunain, ein heneidiau, a'n
cyrph, i fod yn aberth rhesym-
mol, sanctaidd, a by wiol, i ti ; gan
attolygu i ti yn ostyngedig, fod
i bawb o bonom y sy gyfrannog-
ion o'r Cymmun bendigaid hwn,
gael ein cyflawni â'th ras ac â'th
nefol fendith.Ac er ein bod ni
yn annheilwng, trwy ein ham-
ryw bechodau, i offrwm i ti un
aberth; etto ni a attolygwn i ti
gymmeryd ein rhwymedig ddyl-
ed a'n gwasanaeth hwn ; nid gan
bwyso ein haeddedigaeth.au, ond
gan faddeu ein pechodau, trwy
Iesu Grist ein Harglwydd ; trwy'r
hwn, a chyd â'r hwn, yn undod
yr Yspryd Glân, holl anrhydedd
a gogoniant a fyddo i ti, Dad Holl-
alluog, yn oes oesoedd. Amen.
Neu hyn.
Lord, ourselves, our souls and
bodies, to be a reasonable, holy,
and lively sacrifice unto thee
humbly beseeching thee, that all
we, who are partakers of this
holy Communion, may be ful-
filled with thy grace and hea-
venly benediction. And although
we be unworthy, through our
manifold sins, to offer unto thee
any sacrifice, yet we beseech thee
to accept this our bounden duty
and service; not weighing cur
merits, but pardoning our of-
fences, through Jesus Christ our
Lord ; by whom, and with whom,
in the unity of the Holy Ghost,
all honour and glory be unto
thee, O Father Almighty, world
without end. Amen.
Or this.

HOLL-alluog a byth-fywiol ALMIGHTY and everliving

Dduw, ydym ni yn dir-
yr God, we most heartily
fawr ddi'okh ti, am fod yn wiw thank thee, for that thou dost
i

gennyt ein porthi ni, y rhai a vouchsafe to feed us, who have
gymmerasom yn ddyledus y dir- duly received these holy myste-
geledigaethau sancteiddiol hyn, ries,with the spiritual food of
âg yspry dol ymborth gwerthfawr- the most precious Body and
occaf Gorph a Gwaed dy Fab, ein Blood of thy Son our Saviour
Hiachawdwr Iesu Grist; ac wyt Jesus Christ; and dost assure
yn ein sicrhàu ni, trwy hynny, us thereby of thy favour and
o'th amgeledd ac o'th ddaioni i goodness towards us; and that
ni ; a'n bod yn wir aelodau wedi we are very members incor-
ein corpholaethu yn nirgel Gorph porate in the mystical body of
dy Fab, yr hwn yw gwynfyd- thy Son, which is the blessed
edig gynnulleidfa'r holl "ffydd- company of all faithful people ;

lon bobl ; a'n bod hefyd, trwy and are also heirs through hope
obaith, yn etifeddion y Deyrnas of thy everlasting kingdom, by
dragywyddol, gan haeddedig- the merits of the most precious
aethau gwerthfawroccaf angau a death and passion of thy dear
di'oddefaint dy anwyl Fab. Ac Son. And we most humbly
yr m ni yn ostyngeiddiaf yn beseech thee, O heavenly Fa-
attoîygu i ti, O nefol Dad, felly ther, so to assist us with thy
ein cynnorthwyo ni â'th ras, fel grace, that we may continue
yr arhosom yn wastad yn y sanct- in that holy fellowship, and do
aidd gymdeithas honno, ac y all such good works as thou
gwnelora bob rhyw weithred- hast prepared for us to walk
oedd da a'r a ordeiniaist ti i ni in ; through Jesus Christ our
rodio ynddynt; trwy Iesu Grist Lord, to whom, with thee and
ein Harglwydd, i'r hwn, gyd à the Holy Ghost, be all ho-
 Y Cvmmun.
thi a'rYspryd Glân, y bo holl
anrhydedd a gogoniant, yn dra-
gywyddol. Amen.
11 Yna y dywcdir, neu y cenir,
GOGONIANT i Dduw yn
uchelder, ac ar y ddaear
tangnefedd, ewyllys da i ddyn-
ion. Ni a'th folwn, ni a'th
fendithiwn, ni a'th addolwn, ni
a'th ogoneddwn, i ti y d'iolchwn
am dy fawr ogoniant, Arghvydd
Dduw, Frenhin nefol, Duw Dad God the Father Almighty.
Holl-alluog.
Arghvydd, yr unig-genhedl-
edig Fab Iesu Grist; Arghvydd
Dduw, Oen Duw, Fab y Tad, Lamb
yr hwn wyt yn dilëu pechodau'r
byd, trugarhâ wrthym. Ti yr
hwn wyt yn dilëu pechodau'r
byd, trugarhâ wrthym. Ti yr
hwn wyt yn dilëu pechodau'r
byd, derbyn ein gweddi. Ti
yr hwn wyt yn eistedd ar dde-
heulaw Dduw Dad, trugarhâ
wrthym.
Canys ti yn unig wyt sanct-
aidd, ti yn unig wyt Arghvydd,
ti yn unig, Crist, gyd â'r Yspryd
Glàn, wyt oruchaf yngogoniant
Duw Dad. Amen.
H Yìia'r Offeiriad (neu'r Esgdb, os
bydd efe yn bresennol) a ollwng y
ar Fendith hon.
bobl y??iaith
TANGNEFEDD
hwn sydd uwch law pob
Dduw
deall, a gadwo
eich calonnau
a'ch meddyliau yngwybodaeth
a chariad Duw, a'i Fab Iesu
Grist ein Harglwydd : a bendith
Dduw Holl-alluog, y Tad, y
Mab, Yspryd Glân, a fyddo
a'r
gyd â chwi
i'ch plith, ac a drigo
yn wastad. Amen.
f Coleetau Yw dy-wedyd ar ol yr
Offrymmiad, pryd na bo un Cym-
tnun, bob rhyw ddiwrnod un ncit
ychwaneg ; a'r un rhai a ellir en
dywcdyd hefyd, cynnifcr amacr ag
y byddo achos yn gwasanaethu,
wedi'r Coleetau ar y Foreol neu'r
nour and glory, world without
end. Amen.
If Then shall be said or sung,
yr GLORY be to God on high,
and
earth peace, good
in
will towards men. praiseWe
thee, we bless thee, we worship
thee, we glorify thee, we give
thanks to thee for thy great glo-
ry, O Lord God, heavenly King,
O Lord, the only -begotten
Son Jesu Christ; O Lord God,
of God, Son of the Fa-
away the sins of
ther, that takest
the world, have mercy upon us.
Thou away the sins
that takest
of the world, have mercy upon
us. Thou that takest away the
sins of the world, receive our
prayer. Thou that sittest at the
right hand of God the Father,
have mercy upon us.
For thou only art holy ; thou
only art the Lord; thou only,
Christ, with the Holy Ghost,
art most high in the glory of
God the Father. Amen.
It Then the Priest (or Bishop if he
be present) shall let them depart
with this Blessing.
yr THE peace of God, which
passeth all understanding,
keep your hearts and minds in
the knowledge and love of God,
and of his Son Jesus Christ our
Lord: and the blessing of God
Almighty, the Father, the Son,
and the Holy Ghost, be amongst
you and remain with you al-
ways. Amen.
1 Collects to be said after the Of-
fertory, -when there is no Commu-
nion, every such day one or more ;
and the same may be said also, as
often as occasion shall serve, after
the Collects either of Morning or
Evening Prayer, Communion, or

Y Cymman.
Brydnha-jcnol Weddi, y Cymman,
vei^r Litani, fel y gwelffr Gheem-
idog fod yn gymhesur.
CYNNORTHWYA ni yn
drugarog, Arghvydd, yn ein
gweddi'au hyn a'n herfyniau; a
llywodraetha ffordd dy wasan-
aeth-ddynion tu ag at gaffael
iachawdwriaeth dragywyddol
fel, ym mysg holl gyfnewidiau
a damweiniau'r bywyd marwol
hwn, yr amddiffyner hwynt byth
trwy dy radlonaf a'th barottaf
fymmorth ; trwy Iesu Grist ein
targlwydd. Amen.
HOLL-alluog Arghvydd, a
thragywyddol Dduw, ni a
attolygwn i ti fod yn wiw gen-
nyt unioni, sancteiddio, a llyw-
odraethu, ein calonnau a'n cyrph
yn ffyrdd dy ddeddfau, ac yng-
weithredoedd dy orchymynion
fel, trwy dy gadarnaf nodded,
yma ac yn dragywyddol, y born
yn gadwedig gorph ac enaid
trwy ein H
arghvydd a'n Hiach-
awdwr Iesu Grist. Amen.
CANIATTA, ni a attolygwn
Dduw, am
i ti, Holl-alluog
y geiriau a glywsom heddyw â'n
clustiau oddi allan, eu bod felly
trwy dy ras wedi eu plannu yn
ein calonnau oddi mewn, fel y
dygont ynom ffrwyth bucliedd
dda, er anrhydedd a moliant i'th
Enw ; trwy Iesu Grist ein Har-
glwydd. Amen.
RHAGFLAENA ni, O Ar-
ghvydd, yn ein holl weith-
redoedd â'th radlonaf hoffder, a
rhwyddhâ ni â'th barhâus gym-
morth ; fel, yn ein holl we'ith-
redoedd, dechreuedig, annher-
fynedig, a therfynedig ynot ti,
y moliannom dy sanctaidd Enw,
ac yn y diwedd y caffom gan dy
drugaredd fywyd tragywyddol ;
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
;
Litany, ly the discretion of the
Minister.
ASSIST us mercifully, O Lord,
in these our supplications
and prayers, and dispose the
Avay of thy servants towards the
attainment of everlasting salva-
;
tion : that, among all the changes
and chances of this mortal life,
they may ever be defended by
thy most gracious and ready
help; through Jesus Christ our
Lord. Amen.
O Almighty Lord, and ever-
lasting God, vouchsafe, we
beseech thee, to direct, sanctify,
and govern, both our hearts and
bodies, in the ways of thy laws,
and in the works of thy com-
;
mandments; that through thy
most mighty protection, both
here and ever, we may be pre-
served in body and soul ; through
our Lord and Saviour Jesus
Christ. Amen.
GRANT, we beseech thee,
Almighty God, that the
words, which we have heard
this day with our outward ears,
may through thy grace be so
grafted inwardly in our hearts,
that they may bring forth in
us the fruit of good living, to
the honour and praise of thy
Name; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
PREVENT us, O Lord, in
all our doings with thy
most gracious favour, and fur-
ther us with thy continual
help; that in all our works
begun, continued, and ended
in thee, we may glorify thy
holy Name, and finally by thy
mercy obtain everlasting life ;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
 YCyi
HOLL-alluog Dduw, ffynnon ALMIGHTY God, the foun-
yr holl ddoethineb, yr hwn tain of all wisdom, who
wyt yn gwybod ein hangenrheid- know est our
r
necessities before
iau cyn eu gofynom, a'n han- we ask, and our ignorance in
wybodaeth yn gofyn ; Ni a atto- asking ; We
beseech thee to
lygwn i ti, dosturio wrth ein have compassion upon our infir-
gwendid; a'r pethau hynny y mities ; and those things, which
rhai oblegid ein hannheilyng- for our unworthiness we dare
dod ni feiddiwn, ac oblegid ein not, and for our blindness we
dallineb ni fedrwn eu gofyn, fod |
cannot ask, vouchsafe to give
yn deilwng gennyt eu rhoddi J
us, for the worthiness of thy
i ni, er teilyngdod dy Fab Iesu Son Jesus Christ our Lord.
Grist ein Harglwydd. Amen. Amen.

HOLL-alluog Dduw, yr hwn ALMIGHTY God, who hast

a addewaist wrando eirch-
ion y rhai a ofynant yn Enw dy
Fab ; Ni a attolygwn i ti ostwn^
yn drugarog dy glustiau attorn
ni, y rhai a wnaethom yr awrhon
ein gweddiau a'n herfyniau at-
tat; a chaniattâ am y pethau
hyn a archasom yn fFyddlon
Ìm ol dy ewyllys, eu cafFael o
ìonom yn hollol, i borthi
hangen, ac er eglurhàu dy ogon-
iant; trwy Iesu Grist ein Har-
glwydd. Amen.
promised
to hear the peti-
tions of them that ask in thy
Son's Name; We
beseech thee
mercifully to incline thine ears
to us that have made now our
prayers and supplications unto
thee; and grant, that those
things, which we have faithful-
ly asked according to thy will,
ein may effectually be obtained, to
the relief of our necessity, and
to the setting forth of thy glo-
ry ; through Jesus Christ our
Lord. Amen.

1Í Ar y Suliau a'r Gwyliau eraill (oni hydd Cymmun) y dywedir y ewll

a'r a osodwyd ar y Cymmun, hyd ddizvedd y Weddi gyffredin [Dros
holl Ystád Eglws Grist yn milwrio yma ar y ddaear] ac un neu
ychumneg oV Colectau a adroddwyd uchod, gan ddibennu bYr Fenditlu
% Ac ni hydd gwasanacthu Swpper yr Arglwydd, oddi eithr bod nifer
cymmwys o bobl i gymmuno gyd a'r Offeiriad,fel y gxvelo efe fod yn
iawn.

f Ac oni hydd mwy nag ugein-nyn yn y Plwyf, o bwyll i gymmeryd y

Cymmun; etto ni hydd un Cymmun, oni hydd pcdiear, neu dri o"r
gymmuno gyd ar Offciriad.
Ueiaf, i

f Ac meivn Eglwysydd Cadciriol, ColcgoJ, a Cholcgan, lie byddo llaieer

o Offeiriaid, a D'iaconiaid, cymmcrant hwy oil y Cymmun gyd á'r
Offeiriad bob Sid oV Ueiaf, oni bydd ganddynt achos rhcsymmol Vr
gxvrthwyneb.

% Ac er dilzu yob Achos o Ymryaon ac Ofergocl y sydd, ncn a alio fod.

gan neb yn y Bara a'r Gwin; efe a xvasanaetha bod y Bara yn gyf-
ry-v ag y sydd arfcrcdig V-w fwytta ; eithr y Bara Gteenith goreu a'r
purafag a aller ei gaol yn gynunxvys.
5 Ac as bydd dim oV Bara a'r Gwin heb ei gyssegm dros ben, y Cur ad a'i
caiffid'du ei hun ; eithr os bydd dim o'r hyn a gyssrgrwyd yng-wfilipll,
ni ddygir dim o hono allan o'r Eglwys; eithr yr Offciriad, a chyfryw
 Y Cymmun.
eraül o'r Cymmunwr ag a eiko efe atto y pnjd htenme, afwyttänt ac
a yfant yr unrhyw, trwy barch, yn ebrwydd ar ol y Fcndith.

U Y Bara a'r Gwin i'r Cymmun a baroftôir gan y Curad a Warden-

iaid yr Eglwys ar gost y Plwyf.
H Nodxi'ch hcfyd, Bod i bob Plwyfol gymmuno o r llciaf dair gwaith yn
,

yflzcyddyii ; ac o hynny body Pasg yn un. Ac ar y Pasg bob blzvyddyn,

bod i bob Phcyfal gyfrif á'i Bcrson, Picer, neu ei Gurad, neu ei
Brootrator neu ei Brocuratoriaid a thalu iddynt, neu tddo ej\ yr lioll
,•

Ddylcdion Eglwysig a fo'n arferedig yn ddyledus yna, ar yr amser

htonn-v Vw talu.

t Pan orphrner Gwasanacth Dine, yr Arian a roddrcyd ar yr Offrym-

miadau a ddospcrthir i ryxv Wasanacth duwiol a chardodol, fel y bo iV
Gweinidog a Wardeniaid yr Egheys we/rd yn gymmwys. Os hwy ni
chyttunant yn hynny, dosparthcr hwyntfel y trefnd'r Ordinari.

yn y i

"J-^ Arglwydd, bod i'r Cymmunwr gymmeryd yr unrhyw ar eu gliniau

" (yr hyn a ordeiniwyd ar t'eddwl da; sef, yn arwyddocád o'n hufudd a'n
" diolchgar gydnabod o ddoniau daionus Crist a roddir ynddo i bob Cym-
"munwr addas, ac er gochelyd y cyfryw halogedigaeth ac annhrefn yn y
" Cymmun bendigedig, ag a allai heb hyn ddigwyddo) er hynny, fel na bo
" i neb, nac o anwybodaeth a gwendid, gam-gymmeryd, nac o f alais a chyn-
" dynrwydd, anurddo'r arwydd hwn o benlinio hyspysir yma, Na feddylir
;

" trwy hyn, ac na ddylid gwneuthur dim addoliad, nac i Fara a Gwin y
" Sacrament a gymmerir yno yn gorphorol, nac i neb rhy w Gyd-ddrychiol-
" deb corphorol o anianol Gnawd a Gwaed Crist. Canys y mae Bara a Gwin
"y Sacrament yn aros yn wastad yn eu gwir anianol ddefnyddiau, fel nad
"aller eu haddoli (canys hyn a fyddai Eilun-addoliad, i'w fBeiddio gan
" bob Cristion ffyddlon;) Ac y mae Corph a Gwaed anianol ein Hiachawd-
" wr Crist yn y nef, ac md yma; canys ni chyd-saif fod Corph Crist yn wir
"anianol, a'i fod ar yr un amser o fewn ychwaneg o fannau nag un."
 GWEINYDDIAD BEDYDD CYHOEDD
PLANT BYCHAIN,
VW ARFER YN YR EGLWYS.
II Rhybuddier y bobl,fodyn gymhesnraf na xcasanaether y Bedydd namyn
ar Sultan, a Gwyliau eraill, pan fyddd'r nifer mwyafo'r bobl yn dyfod
ynghd: yn gystal er m-u-yn bod Vr Gy'nnidlcidfa yno yn bresennol
dystiolaethu dcrbyniad y sawl a fedyddier yr amscr hxvmiw i nifer
Ègl-wys Grist, a he/yd oblegid ym Medydd rhai by chain, bod i bob dyn
afo yno yn bresennol alw Vw gofei broffes ei hun a •amaeth i Dduw yn
el Fedydd. Heru-ydd hynny he/yd y mac'n gymhesur, bod Gnasanaeth
y Bedydd yn yr ia ith gyff'redin. Ac er hyn yma oil (os bydd angenrheid-
iol)fe a ellir bedyddio rhai by chain ar bob dydd aralL
H A noda, Y bydd i bob Plenty n Givrryw a fedyddier, ddau Dad-bedydd,
ac un Fam-fedydd ; ac i bob Plentyn Benyiv, un Tad-bcdydd, a dwy
Fam-fedydd.
* Pan fyddo Plant Vw bedyddio, y Rh'ieni a roddant Rybudd y noson o'r
,
blaen neu y bore eyn dechreu r Foreol Weddi, Pr Curad. Bydded y
Tadau-bedydd, a'r Mammau-bedydd, a'r Bobl, gyd aV Plant, yn barod
•wrth y Bedyddfan, naill ai yn ebrwydd ar ol y Llith ddiweddaf ar y
Foreol Weddi, neu ynte yn ebrwydd ar ol y Llith ddixveddafar y Biyd-
nhau-nol Weddi, megis y gosodo'r Curad, yn ol ei ystyriaeth ei hun.
A'r Offeiriaid yn dyfod at y Bedyddfan {yr hwn a lenwir yr amse.r
hwnn-uì â Dufr glàn) ac yn sefyll yno, a ddywed,

AFedyddiwytl

II Os
eisoes, ai
y Plentyn hwn
na fedyddiwyd?
attebant, Na ddo ; yna aed yr
H ATH this Child been
ready baptized, or no ?

they ans-wer, No : Then shall

*i If
Offeiriad rhagddo, fel y mae'ii
the Priest proceed as followeth.
coalyn.

FY ngharedigion ariwyl, yn DEARLY

gymmaint ag ymddwyn a
geni pob dyn mewn pechod, a
bod ein Hiachawdwr Crist yn
dywedyd, Na ddichon neb fyn-
ed i mewn i deyrnas Dduw,
oddi eithr ei ad-genhedlu a'i eni
ef o newydd o ddwfr ac o'r Ys-
pryd Glân ; Attolwg yr wyf i
chwi alw ar Dduw
ein Harglwydd Iesu Grist, ar
fod iddo o'i ddaionus drugaredd
ganiattâu i'r Plentyn hwn y peth
trwy nerth natur ni all ddyfod
much
beloved, foras-
men are con-
as all
ceived and born in sin ; and
that our Saviour Christ saith,
None can enter into the king-
dom of God, except he be re-
generate and born anew of
Water and of the holy Ghost ;
I beseech you to call upon God
Dad, trwy the Father, through our Lord
Jesus Christ, that of his boun-
teous mercy he will grant to
tins Child that thing which by
nature he cannot have that he;

iddo, gael ei ftdyddio â dwfr ac may be baptized with Water and

â'r Yspryd Glàn, a'i dderbyn i the holy Ghost, and received in-
lân Eglwys Grist, a'i wneuthur to Christ's holy Church, and be
yn aelod bywiol o'r unrhyw. made a lively member of the same.
11 Yna y dy-wed yr Offeiriad, If Then shall the Priest say,
Gweddi'wn. Let us pray.
HOLL-alluog a thragywyddol ALMIGHTY and everlast-
Dduw, yr hwn o'th fawr ing God, who of thy great
 Bedydd Cylwedd Plant Bychain.
drugaredd a gedwaist Noah a'i
deulu yn yr Arch rhag eu cyfr-
golli gan ddwfr; a hefyd a
dywysaist yn dd'fangol Want yr
Israel dy bobl trwy'r Mòr Coch,
gan arwyddocâu wrth hynny dy
Ian Fedydd ; a thrwy Fedydd
dy garedig Fab Iesu Grist yn
afon Iorddonen a sancteiddiaist
ddwfr, er dirgel olchedigaeth
pechodau ; Attolygwn i ti, er dy
aneirif drugareddau, edrych o
honot yn drugarog ar y Plentyn
hwn; ei lanhâu a'i sancteiddio
â'r Yspryd Glân : fel, wedi ei
wared oddi wrth dy lid, y der-
mercy didst save Noah and his
family in the ark from perishing
by water; and also didst safely
lead the children of Israel thy
people through the Red Sea,
figuring thereby thy holy Bap-
tism ; and by the Baptism
of thy well-beloved Son Jesus
Christ, in the river Jordan, didst
sanctify Water to the mystical
washing away of sin ; We
be-
seech thee, for thine infinite
mercies, that thou wilt merci-
fully look upon this Child ; wash
him and sanctify Aim with the
holy Ghost ; that he, being deli- I

bynier ef i arch Eglwys Grist ; vered from thy wrath, may be

a chan fod yn gadarn mewn
ffydd, yn llawen gan obaith,
ac wedi ymwreiddio ynghariad
perffhith, allu o hono fordwyo
felly dros donnau'r byd trahod-
us hwn, fel y delo o'r diwedd i
dir y bywyd tragywyddol, yno i
deyrnasu gyd â thi heb drangc
na gorphen trwy Iesu Grist
; without end ; through Jesus
ein Harglwydd. Amen.
HOLL-alluog ac anfarwol
Dduw, cymmorth pob ang-
henog, noddwr pawb a gilio attat
am gynhorthwy, bywyd y rhai a
gredant, ac adgyfodiad y meirw;
Yr
Dyn
m
yn galw arnat dros y
byckan yma, ar iddo, yn
dyfod i'th làn Fedydd, gael der-
byn maddeuant o'i bechodau, trwy
ad-enedigaeth ysprydol. Derbyn
ef, Arglwydd, megis yr addew-
aist trwy dy garedig Fab, gan
ddywedyd, Gofynwch, a rhodd-
ir chwi ; ceisiwch, a chwi a
i have ; seek, and ye shall find ;
gewch ; curwch, ac fe a agorir i
chwi. Felly yn awr dyro i ni,
received into the ark of Christ's
Church ; and being stedfast in
faith, joyful through hope, and
rooted in charity, may so pass
the waves of this troublesome
world, that finally he may come
to the land of everlasting life,
there to reign with thee world
Christ our Lord. Amen.
ALMIGHTY and immortal
God, the aid of all that
need, the helper of all that flee
to thee for succour, the life of
them that believe, and the re-
surrection of the dead ; We
call
upon thee for this Infant, that
he, coming to thy holy Baptism,
may receive remission of his sins
by spiritual regeneration. Re-
ceive him, O Lord, as thou hast
promised by thy well -beloved
Son, saying, Ask, and ye shall
knock, and it shall be opened
unto you So give now unto us
:

a ni yn gofyn ; par i ni gael, a that ask ; let us that seek find ;

ni yn ceisio ; agor y porth i ni, open the gate unto us that
sy yn euro: fel y mwynhao'r knock ; that this Infant may en-
Dyn by chan yma dragywyddol joy the everlasting benediction of
fendith dy nefol olehiad, ac y thy heavenly washing, and may
delo i'r deyrnas dragywyddol, yr come to the eternal kingdom
hon a addewaist trwy Grist ein which thou hast promised by
Harglwydd. Amen. Christ our Lord. Amen.
 Bedydd Cyhoedd Plant Bychab,
*\ Yna y bobl a safant ar eu traed, If Then shall lite people stand up, and
a'r Offeiriad a ddywed, the Priest shall say,

Gwrandêwch ar eiriau'r Efengyl Hear the words of the Gospel,

a ysgrifenodd Sant Marc, yn y written by Saint Mark, in the
ddegfed Bennod, a'r drydedd tenth Chapter, at the thir-
Adnod ar ddeg. teenth Verse.

HWY a ddygasant blant

bychain at Grist, fel y cy-
ffyrddai efe â hwynt a'r disgybl-:
ion a geryddasant y rhai oedd
yn eu dwyn hwynt. A'r Iesu,
Î>an welodd hynny, a fu anfodd-
on, ac a ddywedodd wrthynt,
Gadêwch i blant bychain ddy-
fod attaf fi, ac na waherddwch
iddynt canys eiddo y cyfryw
: of such is the kingdom of God.
rai yw teyrnas Dduw. Yn wir
meddaf i chwi, Pwy bynnag ni
dderbynio deyrnas Dduw fel
dyn bach, nid â efe i niewn iddi.
Ac efe a'u cymmerodd hwy yn ei
freichiau, ac a roddes ei ddwy-
law arnynt, ac a'u bendithiodd.
THEY brought young chil-
dren to Christ, that he
should touch them ; and his
disciples rebuked those that
brought them. But when Jesus
saw it, he was much displeased,
and said unto them, Suffer the
little children to come unto
me, and forbid them not; for
Verily I say unto you, Whoso-
ever shall not receive the king-
dom of God as a little child, he
shall not enter therein. And
he took them up in his arms,
put his hands upon them, and
blessed them.

H Arol darllain yr Efengyl, ytracth- 1 After the Gospel is read, the Min-
a'r Gveinidog y Cyngor byr yma ister shall make this brief Exhorta-
ar eiriau'r Efengyl. tion upon the words of the Gospel.

YCaredigion, chwi a glywch BELOVED, ye hear in this

yn yr Efengyl hon eiriau'n
Hiachawdwr Crist, yn gorchy-
myn dwyn y Plant atto ; pa
wedd y ceryddodd efe y rhai a
fynnasai eu cadw oddi wrtbo; pa
wedd y cynghora efe i bob dyn
ganlyn eu gwiriondeb hwy. Yr
ydych chwi yn deall, wrth ei
agwedd ef a'i weithred, modd y
dangosodd ei ewyllys da iddynt
canys efe a'u cofleidiodd hwy yn
ei freichiau, a roddodd ei
efe
ddwylaw arnynt, ac a'u bendith-
iodd hwynt. Nac amheuwch gan
hynny, eithr credwch yn ddifrif,
y cymmer efe yr un ffunud yn
amgeleddgar y Dyn bychan hwn
yma; y cofleidia efe efk breich-
iau ei drugaredd, y dyry iddo fen-
dith y bywyd tragywyddol,
y gwna efe ef yn gyfrannog
ddidrangc deyrnas. O herwydd
paham, gan ein bod ni yn credu
Gospel the words of our
Saviour Christ, that he com-
manded the children to be
brought unto him ; how he
blamed those that would have
kept them from him ; how he
exhorteth all men to follow their
innocency. Ye perceive how by
his outward gesture and deed
: he declared his good will toward
them ; for he embraced them
in his arms,he laid his hands
upon them, and blessed them.
Doubt ye not therefore, but
earnestly believe, that he will
likewise favourably receive this
present Infant; that he will em-
brace him with the arms of his
mercy ; that he will give unto
ac him the blessing of eternal life,
o'i and make him partaker of his
everlasting kingdom. Where-
fore we being thus persuaded of
 ;

Bedydd Cyhoedd Plant Bychain.

fel hyn am ewyllys da
ncfol tu ag at y
yma, a amlygwyd trwy ei Fab
Iesu Grist, ac heb ddim ammeu
gennym ei fod ef yn derbyn yn
rasusol ein gweifhred hon o gar-
iad, yn dwyn y Dyn bychan hwn
i'w sanctaidd Fedydd ef di'olch-
wn yn ffyddlon ac yn ddefosiynol
iddo, gan ddywedyd,
ein Tad the good will of our heavenly
Dyn bychan Father towards this Infant, de-
clared by his Son Jesus Christ
and nothing doubting but that
he favourably alloweth this cha-
ritable work of our's in bring-
ing this Infant to his holy Bap-
; tism ; let us faithfully and de-
voutly give thanks unto him,
and say,

HOLL-alluog a thragywydd- ALMIGHTY and everlasting

ol Dduw, nefol Dad, yr God, heavenly Father, we
vm yn ostyngedig yn di'olch i
ni give thee humble thanks, for
ii, wiw gennyt ein galw
fod yn thou hast vouchsafed to
that
i wybodaeth dy ras, a ffydd call us to the knowledge of thy
ynot Ychwanega
: yr wybodaeth grace, and faith in thee In- :

hon, a chadarnhâ'r ffydd hon crease this knowledge, and con-

ynom yn wastad. Dyro dy Ys- firm this faith in us evermore.
pryd Glân i'r Dyn-bychan yma, Give thy holy Spirit to this In-
fel y ganer e/'eilwaith, a'i wneuth- fant, that he may be born again,
ur yn etifedd iachawdwriaeth dra- and be made an heir of ever-
gy wyddol ; trwy ein Harglwydd lasting salvation; through our
Iesu Grist, yr hwn sydd yn Lord Jesus Christ, who liveth
byw ac yn teyrnasu gyd â thi and reigWth with thee and the
a'r Yspryd Glân, yr awr hon ac Holy Spirit, now and for ever.
yn dragywydd. Amen. Amen.
*i Yna y dywed yr Offeiriad wrth II Then shall the Priest speak unto
y Tadau -bedydd a'r Mammau- the Godfathers and Godmothers on
bedydd yn y modd hum. this XL<ise.

ANWYL
chwi ddygasoch
garedigion
bobl, DEARLY beloved, ye have
brought this Child here to
a y Plent-
yn hwn yma i'w fedyddio, chwi a be baptized, ye have prayed that
weddi'asoch ar fod yn wiw gan our Lord Jesus Christ would
ein Harglwydd Iesu Grist, ei vouchsafe to receive him, to re-
dderbyn ef, maddeu iddo ei beeh- lease him of his sins, to sanctify
odau, ei sancteiddio â'r Yspryd him with the holy Ghost, to give
Glàn, rhoddi iddo deymas nef- him the kingdom of heaven,
oedd, a bywyd tragywyddol. and everlasting life. Ye have
Chwi a glywsoch hefyd ddarfod heard also that our Lord Jesus
i'n Harglwydd Iesu Grist addaw Christ hath promised in his
yn ei Efengyl, ganiattâu yr holl Gospel to grant all these things
bethau hyn a weddi'asoch chwi that ye have prayed for: which
am danynt: yr hwn addewid promise he, for his part, will
efe o'i ran ef a'i ceidw yn wir most surely keep and perform.
ddiogel, ac a'i cwblhâ. Herwydd AYherefore, after this promise
pa achos, yn ol yr addewid hwn made by Christ, this Infant must
a wnaeth Crist, rhaid yw i'r also faithfully, for his part, pro-
Dyn bychan yma hefyd yn ffydd- mise by you that are his sure-
lon, ar ei ran yntau, addaw ties, (until he come of age to
trwoch chwi, sy Feichiau take it upon himself,) that he
 ;

Bedydd Cyhoedd Plant Bychain.

(hyd oni ddél mewn oedran i'w will renounce the devil and
gymmeryd arno ei hun) ymwrth- all his works, and constantly
od â diafol ac â'i holl weithred- believe God's holy Word, and
oedd, ac yn wastad gredu gwn- obediently keep his command-
fydedig Air Duw, ac yn ufudd
gadw ei orchymynion.
Am hynny y gofynaf, I demand therefore,
AYdwyt ti yn enw y Plentyn

hwn yn ymwrthod à diafol,

DOST thou, in the name of
Child, renounce the
this
ac â'i holl weithredoedd, coeg- devil and all his works, the vain
rodres a gwag-orfoledd y byd, pomp and glory of the world,
a'i holl chwantau cybyddus, ac with all covetous desires of the
anysprydol ewyllys y cnawd, fel same, and the jcarnal desires of
na ddilynech hwynt, ac na'th the flesh, so that thou wilt not
dywyser ganddynt ? follow, nor be led by them ?
Atteb. Yr ydwyf yn ymwrth- Answer. I renounce them all.
od â hwynt oil.
Gweinidog. Minister.
AWyt yn credu yn Nuw
ti

Dad Holl-gyfoethog, Cre-

awdvvr nef a daear ?
Ac yn Iesu Grist, ei unig-
anedig Fab ef, ein Harglwydd
ni ? A'i genhedlu
Glân ; ei eni o Fair Forwyn ;
iddo ddi'oddef dan Pontius Pi-
latus, ei groeshoelio, ei farw,
a'i gladdu ; disgyn o hono i
uffern; a'i gyfodi hefyd y try-
dydd dydd ; ac esgyn o hono
i'r nefoedd ; a'i fod yn eistedd
ar ddeheulavv Dduw Dad Holl-
alluog ;ac y daw efe oddi yno
yn niwedd y byd, i farnu byw
a meirw ?
Ac a wyt ù yn credu yn yr
Yspryd Glân; yr Eglwys Lan
Gatholig; Cymmun y Saint;
Maddeuant Pechodau Adgyf-
odiad y Cnawd;
gywyddol gwedi angau ?
Atteb. Hyn oil
gredu yn ddilys.
Gweinidog.
AFynni
ffyddhon?
di dy fedyddio yn y
Atteb. Hynny yw
Gweinidog.
AGedwi dithau gan hynny
yn ufudd lân ewyllys Duw
DOST
the
thou believe in God
Father Almighty,
Maker of heaven and earth ?
And in Jesus Christ his only-
begotten Son our Lord? And
o'r« Yspryd that he was conceived by the
Holy Ghost ; born of the Virgin
Mary ; that he suffered under
Pontius Pilate, was crucified,
dead, and buried ; that he went
down into hell, and also did rise
again the third day; that he
ascended into heaven, and sit-
teth at the right hand of God
the Father Almighty; and from
thence shall come again at the
end of the world, to judge the
quick and the dead ?
And dost thou believe in the
Holy Ghost; the holy Catho-
lick Church ; the Communion of
; Saints ; the Remission of sins
a Bywyd tra- the Resurrection of the flesh ;
and everlasting life after death ?
yr wyf yn ei Answer. All this I stedfastly
believe.
Minister.
WILT thou be baptized in
this faith?
fy ewyllys. Answer. That is my desire.
Minister.
WILT thou then obediently
keep God's holy will and
 Bedydd Cyhoedd Plant Bychain.
a'iorchymynion, gan rodio yn
yr unrhyw holl ddyddiau dy
fywyd ?
Atteb. Gwnaf.
H Y/ia y dywed yr Offeiriad,
ODrugarog Dduw,
felly gladdu'r hen Adda yn
y Plentyn hwn, fel y cyfoder y
caniattâ
dyn newydd ynddo ef. Amen.
Caniattâ fod i holl chwantau'r
cnawd farw ynddo, ac i bob peth
a berthyn i'r Yspryd fyw a chyn-
nyddu ynddo. Amen.
Caniattâ fod iddo nerth a gallu
i gael yr oruchafiaeth a'r gorfod
yn erbyn diafol, y byd,
cnawd. Amen.
Caniattâ fod i bwy bynnag a
gyssegrir yma i ti trwy ein swydd
a'n gweinidogaeth ni, fod hefyd
yn gynnysgaeddol o rinweddau
nefol, a chael eu tragywyddol
obrwyau trwy dy drugaredd, O
fendigedig Arglwydd Dduw, yr
hwn wyt yn byw, ac yn llywio
pob peth yn oes oesoedd. Amen.
HOLL-gyfoethog fyth-fywiol
Dduw, yr hwn y bu i'th
garediccaf Fab Iesu Grist, er
maddeuant o'n pechodau, oddef
gollwng o'i werthfawroccaf yst-
lys ddwfr a gwaed, a rhoddi gor-
chymyn i'w ddisgyblion fyned a
dysgu yr holl genhedloedd, a'u
bedydctio, Yn Enw'r Tad, a'r
Mab, a'r Yspryd Glân ; Ystyr-
ia, attolwg i ti, wrth weddi'au
dy gynnulleidfa ; sancteiddia'r
dwfr hwn er dirgel olchedigaeth
pechodau ; a chaniattà fod i'r
Plentyn hwn, a fedyddir yr awr
hon ynddo, dderbyn cyflawn-
der dy ras, ac aros byth yn
nifer dy ffyddlon blant etholedig;
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
commandments, and walk in the
same all the days of thy life?
Answer. I will.
% Then shall the Priest say,
O Merciful God, grant that
the old Adam
may be so buried, that
in this Child
the new
man may be raised up in him.
Amen.
Grant that all carnal affections
may die in him, and that all things
belonging to the Spirit may live
and grow in him. Amen.
Grant that he may have
power and strength to have
a'r victory, and to triumph, against
the devil, the world, and the
flesh. Amen.
Grant that whosoever is here
dedicated to thee by our office
and ministry may also be en-
dued with heavenly virtues, and
everlastingly rewarded, through
thy mercy, O blessed Lord
God, who dost live, and govern
all things, world without end.
Amen.
ALMIGHTY, everliving God,
whose most dearly beloved
Son Jesus Christ, for the for-
giveness of our sins, did shed
out of his most precious side
both water and blood ; and gave
commandment to his disciples,
that they should go teach all
nations, and baptize them In the
Name of the Father, the Son,
and the Holy Ghost; Regard,
we beseech thee, the supplica-
tions of thy congregation ; sanc-
Water to the mystical
tify this
washing away of sin ; and grant
that this Child, now to be bap-
tized therein, may receive the
fulness of thy grace, and ever re-
main in the number of thy faith-
ful and elect children ; through
Jesus Christ our Lord. Amen.
T
 Bcdijdd Cyhoedd Plant Bychain.
*\ Yna y cymmcr yr Offeir'iad y 11 Then the Priest shall take the
Dyn lychan yn ei dd-eylaw, ac a Child into his hands, and shall
ddywed wrth y Tadau-bedydd aV say to the Godfathers and God-
Mamtmu-bedydâ, mothers,

Enwch y Plentyn hwn. Name this Child.

^f Ac yna, gan ei enwi ar eu hoi IF And then naming it after them

hwynt (os h-vy a hyspysant iddo y (if they shall certify him that
gall y Plentyn dd'ioddef Itynny yn the Child may well endure it)
/ufwdd) efe a'i trocha efyn y dtefr he shall dip it in the Water dis-
yn dd'iesgeulus ac yn ddarbodus, creetly and warily, sayiîig,
gan ddywedyd,

NYr ydwyf
Mab,
Yn .

a'r
di,
yn dy fedyddio
Enw'r Tad, a'r
Yspryd Glân. Amen.
NI
of the
.
baptize thee In the
Name of the Father, and
Son, and of the Holy
Ghost. Amen.
H Ond hyspysant fod y Plentyn
os IF But if they certify that the Child
yn wan, digon fydd bwrro dwfr is weak, it shall suffice to pour
arno, gan ddywedyd y geiriau Water upon it, saying the fore-
dywededig tichod, said words,

NYr ydwyf
Yn . di,
yn dy fedyddio
Enw'r Tad, a'r
NI .
baptize thee In the
Name of the Father, and
Son, and of the Holy
Mab, a'r Yspryd Glàn. Amen. of the
Ghost. Amen.
% Yna y dyrced yr Offeiriad, 1T Then the Priest shall say,

YR ydym ni yn derbyn y
Plentyn hwn i gynnulleidfa
WE receive this Child
to the congregation of
in-

• Yma yr defaid Crist, ac yn Christ's flock, *and • Here the Prieu

Oroes .yn nhalceu el I1UU1 VJ dg ar- do sign Mm with^ÄuÄ

y Dyn-bach. W ydd y Grog ; yn the sign of the head -

arwyddocâd na bo iddo rhag Cross, in token that hereafter

Haw gymmeryd yn gywilydd he shall not be ashamed to con-
gyffesu ffydd Grist a groes- fess the faith of Christ cruci-
hoeliwyd, ac ymladd yn wrol fied, and manfully to fight un-
dan ei faner ef, yn erbyn der his banner, against sin, the
pechod, y byd, a'r cythraul; a world, and the devil ; and to
pharhâu yn filwr ftyddlon ac continue Christ's faithful sol-
yn was i Grist holl ddyddiau ei dier and servant unto his life's
Amen.
einioes. end. Amen.

H Yna y dywed y Offeiriad, II Then shall the Priest say,

GAN ddarfod yn awr,

garedigion frodyr, ad-eni a
anwyl SEEING now, dearly beloved
brethren, that tins Child is
dodi y Plentyn hwn ynghorph regenerate, and grafted into the
Eglwys Grist; diolchwn ninnau body of Christ's Church, let us
i'r Holl-alluog Dduw am ei give thanks unto Almighty God
ddaioni hwn, ac o gyd-undeb for these benefits ; and with one
gwnawn ein gweddiau arno, ar accord make our prayers unto
fod i'r Plentyn hwn ddiweddu him, that this Child may lead
y rhan arall o'ifytvyd yn ol hyn the rest of his life according to
o ddechreuad. this beginning.
 ;

Bcdydd Cyhoedd Plant Byclu

*! Yna y dyrccdir, a phaxcb ar eu H Then shall he said, all kneel-
gliniau, ing;
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.
ed dy ewyllys ar y ddaear, Thy will be done in earth, As it
Megis y mae yn y nefoedd. isin heaven. Give us this day
Dyro i ni heddyw ein bara beu- our daily bread. And forgive
nyddiol. A
maddeu i ni ein us our trespasses, As we forgive
dyledion, Fel y maddeuwn ni them that trespass against us.
i'n dyledwýr. Ac nac arwain ni And lead us not into tempta-
i brofedigaeth ; Eithr gwared ni tion; But deliver us from evil.
rhag drwg. Amen. Amen.
1 Then
MAR 1Í Yna y dywed yr Offeiriad,

ddíolchwn i ti,
drugaroccaf Dad, ryngu
bodd it' ad-eni y Dyn bychan hwn
WE
shall the Priest say,
yield thee hearty thanks,
most merciful Father, that
it hath pleased thee to regene-

â'th Yspryd Glân, ei dderbyn rate this Infant with thy holy
yn Blentyn i ti dy hun trwy Spirit, to receive him for thine
fabwys, a't gorphori i'th lân Eg- own Child by adoption, and to
lwys. Ac yn ostyngedig yr attol- incorporate him into thy holy
ygwn i ti ganiattâu iddo, gan ei Church. And humbly we be-
fod efyn farw i bechod, ac yn seech thee to grant, that he, be-
byw i gyfiawnder, ac yn gladd- ing dead unto sin, and living
edig gyd â Christ yn ei angau, unto righteousness, and being
allu croeshoelio yr hen ddyn, ac buried with Christ in his deattí^
yn hollol ymwrthod â holl gorph may crucify the old man, and
pechod ac, megis y gwnaed
; utterly abolish the whole body
ef yn gyfrannog o angau dy of sin ; and that, as he is made
Fab, iddo fod hefyd yn gyfran- partaker of the death of thy
nog o'i adgyfodiad ac felly o'r
; Son, he may also be partaker of
diwedd, ynghýd à'r rhan arall his resurrection ; so that finally,
o'th làn Eglwys, y byddo yn with the residue of thy holy
etifedd dy deyrnas dragywydd- Church, he may be an inheritor
ol; trwy Grist ein Harglwydd. of thine everlasting kingdom
Amen. through Christ our Lord. Amen.
«I Yna, a phareb yn sefyll, yr Offeir- ^ Then, all standing up, the Priest
iad a ddyiaed wrth y Tadau-bedydd shall say to the Godfathers and
a'r Mammau-bedydd hyn o Gyngor Godmothers this Exhortation fol-
yn canlyn. lowing.

YN gymmaint a darfod i'r

Plentyn hwn addaw trwoch
chwi, ei fechn'iafon, ymwrthod â
diafol ac â'i holl weithredoedd,
credu yn Nuw, a'i wasanaethu
ef ; rhaid i chwi feddwl, mai
eich rhan a'ch dyledswydd yw,
gweled dysgu o'r Plentyn hwn,
cyn gynte'd ag y gallo ddysgu, pa
ryw bwysfawr adduned, addew-
id, a phroffes, a wnaeth efe yma
FORASMUCH
hath promised
as this Child
by you his
sureties to renounce the devil
and all his works, to believe in
God, and to serve him ; ye must
remember, that it is your parts
and duties to see that this In-
fant be taught, so soon as he
shall be able to learn, what a
solemn vow, promise, and pro-
fession, he hath here made by
T2
 Bedydd Cyhoedd Plant Bychain.
tnvoch chwi. Ac, er mwyn you. And that he may know
gallu o hono wybod y pethau these things the better, ye shall
hyn yn chwi a elwch amo
well, call upon him to hear Sermons;
i wrando Pregethau ; ac yn ben- and chiefly ye shall provide,
difaddef, rhaid i chwi weled that he may learn the Creed,
dysgu o hono y Credo, Gweddi the Lord's Prayer, and the Ten
yr Arglwydd, a'r Deg Gorchy- Commandments, in the vulgar
myn, yn yr iaith gyiFredin, a tongue, and
all other things
phob peth arall a ddylai Gristion which Christian ought to
a
ei wybod, a'i gredu, er iechyd know and believe to his soul's
i'w enaid ; a bod meithrin y health ; and that this Child
Plentyn hum yn rhinweddol, i'w may be virtuously brought up
hyweddu mewn buchedd dduw- to lead a godly and a christian
iola Christionogol gan gofio yn
: life ; remembering always, that
wastad, fod Bedydd yn arwydd- Baptism doth represent unto us
ocâu i nyni ein proffes; hynny our profession ; which is, to fol-
yw, bod i ni ganlyn esampl ein low the example of our Sa-
Hiachawdwr Crist, a'n gwneuth- viour Christ, and to be made
ur yn gyffelyb iddo ef fel, megis
: like unto him; that, as he died,

ag y bu efe farw, ac y cyfododd and rose again for us, so should

drachefn drosom ni felly
y ;
we, whoare baptized, die from
dylem ni, y rhai a fedyddiwyd, sin, and rise again unto righte-
farw oddi wrth bechod, a chyfodi ousness; continually mortifying
i gyfiawnder ; gan farwolaetbu all our evil and corrupt affec-
yn wastad ein holl ddrygioni a'n tions, and daily proceeding in
gwniau llygredig, a pheunydd all virtue and godliness of liv-
myned rhagom ym mhob rhin- ing.
wedd dda a buchedd dduwiol.
1Î Yna'r yckwanega efe ddywedyd, H Then shall he add and say,

RHAID chwi edrych dwyn

i

y Plentyn hwn at yr Esgob

i'w gonffirmio ganddo, cyn gyn-
ted ag y medro ddywedyd y
Credo, Gweddi'r Arglwydd, ar
Deng-Air Deddf, yn yr iaith
gyffredin, ac yr addysger
mhellach yng Nghatecism yr
Eglwys a osodwyd allan ar fedr
hynny.
YE are to take care that this
Child be brought to the
Bishop to be confirmed by him,
so soon as he can say the Creed,
the Lord's Prayer, and the Ten
Commandments, in the vulgar
ym tongue, and be further instruct-
ed in the Church-Catechism set
forth for that purpose.

HYSPYS yw trwy Air Duw, am Blant a fedyddir, ac a fyddant feirw

cyn bod yn euog o Bechod gweithredol, eu bod yn ddiammeu yn gadwedig.
I Symmud ymaith bob Ammheuaeth am arfer Arwydd y Groes yn y
Bedydd ; gwir Ddeongliad hynny, a'r iawn Achosion o'i gadw, a ellir eu
gweled yn y Degfed Canon ar hugain, a ddoded allan gyntaf yn y flwyddyn
MDCIV.
 ; n

GWEINYDDIAD BEDYDD NEILLDUOL

PLANT
MEWN TAI GARTREF.
If Bydded i Guradiaid pob Plwyf rybuddio y Boll yn fynych, nad
oedont Fedydd en Plant bcllach nar Sul cyntaf'ncii'r ail nesaf ar ol en
geni, neu ryw Ddydd Gwyl arall a ddigwyddo rhyngddynt ; oddi eithr
ar achos mawr a chyfreithlon, a'r cyfryw afoddlono y Curad.
U A hefyd hwy a'u rhybuddiant, na pharont fedyddio en Plant gartref
yn en tai, heb y cyffelyb achos mawr ac angen: ond pan gymhdlo
anghenraid iddynt wncuthur hynny, yna y Bcdydd a weinyddir yn y
modd hwn.
If Yn gynlaf, bydded i Weinidog y Plwyf (neu, yn ei abscn, i ryw
Weinidog cyfreithlon arall a ellir ei gael) gyd a'r rhai afyddo yn y
fan, alw ar Dduw, a dywedyd Gwed'di yr Arglzeydd, a chynnifer o'r
'Colectau gosodedig uchod Vxo dywedyd yn Ffurfy Bedydd Cyhoedd,
ag a ad yr amser a'r angen presennol : ac yna, wedi enwVr Plenty
gan ryw un afyddo yn bresennol, y Gweinidog a fwrw Ddwfr amo,
gan ddywcdyd y geiriau hyn ;

NYr . di,
ytlwyf yn dy fedyddio
Yn Enw'r
Yspryd Glân. Amen.
Tad, a'r
NI . Name
baptize thee In the
of the Father, and
Son, and of the Holy
Mab, a'r of the
Ghost. Amen.
H Yna, a phawb yn gostwng ar eu If Then, all kneeling down, the Mi.
gliniau, y Gweinidog a rydd dd'i- nister shall give thanks unto God,
uleh i Dduw, ac a ddywed, and say,
MAWR ddiolchwn
garoccaf Dad, ryngu bodd
i ti, dru-
WE yield thee hearty thanks,
most merciful Father, that
i ad-eni y Dyn bychan hwn
ti it hath pleased thee to regene-
â'th Yspryd Glân, ei dderbyn rate this Infant with thy holy
yn Blentyn i ti dy hun trwy Spirit, to receivehim for thine
fabvvys, a'i gorphori lân
i'th own Child by adoption, and to
Eghvys. Ac yn ostyngedig yr incorporate him into thy holy
attolygwn i ti ganiattâu iddo, Church. And we humbly be-
megis yn awr y gwnaed ef yn seech thee to grant, that as he
gyfrannog o angau dy Fab, fod is now made partaker of the
hefyd felly o'i adgyfodiad ; ac death of thy Son, so he may be
felly o'r diwedd, ynghd â'r also of his resurrection ; and
rhan arall o'th Saint, etifeddu that finally, with the residue of
hono dy deyrnas dragy wyddol thy Saints, he may inherit thine
trwy'r unrbyw dy Fab Iesu everlasting kingdom ; through
Grist ein Harglwydd. Amen. the same thy Son Jesus Christ
our Lord. Amen.
1T Ac nac ammheuant, am y Dyn f And let them not doubt, but that
bach a fedyddier felly, nad yw efe the Child so baptized is lawfully
•wedi ei fedyddio yn ddeddfol ac yn and sufficiently baptized, and ought
ddigonol, ac na ddylir ei fedyddio not to be baptized again. Yet ne-
mwy. Eithr cr hynny i gyd, os y vertheless, if the Child, which is
Plentyn a fedyddiwyd yn y modd after this sort baptized, do after,
hwn, a fydd byw rhag Haw, iawn ward live, it is expedient that it be
fydd ei ddwyn ef iV Eglwys ; fel brought into the Church, to the
y gallo Gweinidog yr un Phvyf, intent that, if the Minister of tlie
 Bedydd
os efe ei hun a fedyddiodd y Dyn
bach, hyspysu iV Gynnulleidfa wir
ffurf y Bedydd, a arferasai oV
blaen gartref: ac ar yr tin acJios
hwnnw efe a ddywedfel hyn,
Neillduol Plant By chain.
same Parish did himself baptize
that Child, the Congregation may
be certified of the true Form of Bap.
tism, by him privately before used:
In which case he shall say thus,

YR wyf yn hyspysu
ddarfod i
i chwi,

mi, yn ol dyledus
a gosodedig Drefn yr Eglwys, ar
yr amser a'r amser, ac yn y lie
a'r lie, yngydd amryw dystion,
fedyddio'r Plentyn hwn.
IT Eithr os rhyw iVeinidog cyfreith-
lon arall a fedyddiodd y bach, Dyn
yna Gwcinidog y Plwyf yn yr
hwn y gancd neu y bedyddiwyd
y Dyn bach, a hola ac a ymofyn, a
fedyddiwyd y Plentyn yn gyfrcith-
lon, neu nail do. Yn yr hwn achos,
osy rhai a ddygant y Plentyn Vr
Eglwys a attebant, ddarfod be-
dyddio yr tinrhyw Blentyn eisoes
yna holed y Gwcinidog hwy
mhellach, gan ddywedyd,
I
Certify you, that according
to the due and prescribed
Order of the Church, at such a
time, and at such a place, before
divers witnesses I baptized this
Child.
H But if the Child were baptized
by any other lawful Minister, then
the Minister of the Parish, where
the Child was born or christened,
shall examine and try whether
the Child be lawfully baptized,
or no. In which case, if those
that bring any Child to the Church
do answer, that the same Child is
;
already baptized, then shall the
ym Minister examine them further,
saying,

GAN bwyhwn?
y bedyddiwyd
Plentyn
y BY whom was
baptized ?
this Child

Pwy
oedd yn y fan pan fed- Whowas present when this
yddiwyd y Plentyn hwn ? Child was baptized?
O
herwydd y gallai fod, dar- Because some things essential
fod gadael heibio ryw bethau a to Sacrament may happen
this
berthyn i hanfod y Sacrament to be omitted through fear or
hwn, trwy ofn, neu frys, yn y haste, in such times of extre-
cyfry w
gyfyngder ; am bynny y mity; therefore I demand fur-
gofynaf i chwi ym mhellach, ther of you,
A pha ddefnydd y bedydd- With what matter was this
iwyd y Plentyn hwn? Child baptized ?
A pha eiriau y bedyddiwyd y With what words was this
Plentyn hwn ? Child baptized?
11 Ac os y Gweinidog a wrth
ddeall, 1Í And if the Minister shall find by
attebion y rhai a ddygant y the answers of such us bring the
Plentyn atto, fod pob peth wedi ei Child, that all things were done
wneuthur y modd y dylai ; yna na as they ought to be ; then shall
fedyddied efe y Plentyn drar/tefn, not he christen the Child again,
eithr ei dderbyn yn tin o dd'iadell y but shall receive him as one of the
gwir Gristionogion, gan ddywedyd flock of true christian people, say.
fel hyn, ing thus,

YR ydwyf
yn hyspysu i
chwi, ddarfod yn nyn o
fi

I
Certify you, that in this
case all is well done, and
beth wneuthur y cwbl yn dda, according unto due order, con-
ac wrth iawn drefn berthynasol, cerning the baptizing of this
wrth fedyddio'r Plentyn yma; yr Child; who being born in ori-
hwn, wedi ei eni mewn pechod ginal sin, and in the wrath of
dechreuol, ac mewn digofaint God, is now, by the laver of Re-
Duw, sydd yn awr, trwy olchiad generation in Baptism, receiv-
 :

Bedydd Neiüduoi Plant Bye

yr Ad-en etligaeth ym Medydd, ed into the number of the chil-
wedi ei dderbyn i nifer plant dren of God, and heirs of ever-
Duw, ac etifeddìon bywyd tragy- lasting life: for our Lord Jesus
wyddol canys : nid yw ein Har- Christ doth not deny his grace
glwydd Iesu Grist yn naccàu ei and mercy unto such Infants,
ras a'i drugaredd i gyfryw rai but most lovingly doth call them
by chain, ond y mae yn garueidd- unto him, as the holy Gospel
iaf yn eu gwahodd atto, megis y doth witness to our comfort on
tystia'r Efengyl fendigedig, er this wise.
ein cysur ni, yn y wedd hon.
St. 3Iarc x. 13. St. Mark x. 13.

HWY bychain
a ddygasant
at Grist,
blant
fel y
THEY
dren
brought young chil-
to Christ, that he
cyffyrddai efe â hwynt ; a'r dis- should touch them ; and his
gyblion a geryddasant y rhai oedd disciples rebuked those that
yn eu dwyn hwynt. A'r Iesu, brought them. But when Je-
pan welodd hynny, a fu anfodd- sus saw it, he was much dis-
lon, ac a ddywedodd wrthynt, pleased, and said unto them,
Gadéwch i blant bychain ddyfod Suffer the little children to come
attaf fi, ac na waherddwcb idd- unto me, and forbid them not;
ynt: canys eiddo y cyfryw rai yw for of such is the kingdom of
teyrnas í)duw. Yn wir meddaf God. Verily I say unto you,
i chwi, Pwy bynnag ni dder- Whosoever shall not receive the
bynio deyrnas Dduw fel dyn kingdom of God as a little child,
bach, nid â efe i mewn iddi. Ac he shall not enter therein. And
efe cymmerodd hwy yn ei
a'u he took them up in his arms,
freichiau, ac a roddes ei ddwy- put his hands upon them, and
law arnynt, ac a'u bendithiodd. blessed them.

% Ar 61 dadla'm yr Efengyl, y traetli- <h After the Gospel is read, the Mi-
a'r Gweinidog y Cyngor byr yma nister shall make this brief Exhor-
ar ciriau'r Efcngyl. tation upon the words of the GospeL

~V7" Caredigion, chwi a glywch BELOVED, ye hear in this

X yn yr Efengyl hon eiriau ein
Hiachawdwr Crist, yn gorchy-
myn dwyn y Plant atto; pa wedd
y ceryddodd efe y rhai a fyn-
nasai eu cadw oddi wrtho; pa
wedd y cynghorodd efe i bob dyn
ganlyn eu gwiriondeb hwy. Yr
ydych chwi yn deall, wrth ei
agwedd ef a'i weithred, y modd y
dangosodd ei ewyllys da iddynt
canys efe a'u cofleidiodd hwy yn
ei freichiau, efe a roddodd ei
ddwyiaw arnynt, ac a'u bendith-
iodd hwynt. Nac ammheuweh
gan hynny, eithr credweh yn
ddifrif, ddarfod iddo gymmeryd
yr un ffunud yn amgeleddgar y
Dyn bychan hwn, ei gqfleidio ef â
Gospel the words of our
Saviour Christ, that he com-
manded the children to be
brought unto him; how he
blamed those that would have
kept them from him ; how he
exhorted all men to follow their
innocency. Ye perceive how by
his outward gesture and deed
he declared his good will toward
them; for he embraced them
in his arms, he laid his hands
upon them, and blessed them.
Doubt ye not therefore, but
earnestly believe, that he hath
likewise favourably received thin
present Infant; that he hath em-
braced him with the arms of his
 : ;:
Bedydd Neillduol Plant Bychain.
breichiau ei drugaredd; ac (fel
yr addawodd yn ei Air sanctaidd)
y rhydd iddo fendith y bywyd
tragywyddol, ac a'i gwna yn
gyfrannog o'i ddidrangc deyrn-
as.Herwydd paham, a nyni yn
credufel hyn am ewyllys da ein
Tad nefol, a amlygwyd trwy ei
Fab Iesu Grist, tu ag at y Dyn
bychan liwn; diolchwn yn ffydd-
lon ac yn ddefosiynol iddo, gan
ddyvvedyd y Weddi a ddysgodd
yr Arglwydd ei hun i ni
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd,
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be
Enw. Deued dy deyrnas. Bydd-
ed dy ewyllys ar y ddaear, Megis
Ímae yn y nefoedd. Dyro i ni
eddyw ein bara beunyddiol. A
maddeu i ni ein dyledion, Fel y
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac
nac arwain ni i brofedigaeth
Eitbr gwared ni rhag drvvg.
Amen.
HOLL-alluog a fhragywyddol
ni
Dduw, nefol Dacì, yr
yn ostyngedig yn diolch i ti,
m God, heavenly Father, we
fod yn wiw gennyt ein galw i
wybodaetb dy ras, a fFydd ynot
Ychwanega yr wybodaeth lion,
a chadarnhâ y ffydd lion ynom
yn wastad. Dyro dy Yspryd Glàn
i'r Dyn bychan yma ; fel, gwedi
ei eni ef eilwaith, a'i wneuthur
yn etifedd iachawdwriaeth dra-
gywyddol, trwy ein Harglwydd
lesu Grist, yr arhoso yn wasan-
aethwr i ti, ac y mwynhao dy add-
ewid trwy yr unrhyw dy Fab
; through the same our Lord Je-
ein Harglwydd Iesu Grist; yr
hwn sydd yn by w ac yn teyrnasu
gyd â thi a'r Yspryd Glân, yr awr Holy Spirit, now and
lion ac yn dragywydd. Amen. Amen.
'Í Yna y gofyn yrOffeiriad y Enw
Di/n bychan: a phan ddarffo Vr
Tadau-bedydd a'r Mammau-bcd-
ydd ei adrodd, y Gwcinidog a
ddij-ecd,
AYdwyt ti yn enw y Plentyn
liwn yn ymwrthod â diafol,
:
mercy ; and (as be hath promis-
ed in his holy Word) will give
unto him the blessing of eternal
life, and make him partaker of
his everlasting kingdom. Where-
fore, we being thus persuaded
of the good will of our heavenly
Father, declared by his Son Je-
sus Christ, towards this Infant,
let us faithfully and devoutly
give thanks unto him, and say
the Prayer which the Lord him-
self taught us
art in
thy
Name. Thy kingdom come.
Thy will be done in earth, As
it in heaven.
is Give us this
day our daily bread. And for-
give us our trespasses, As we for-
give them that trespass against
us. And lead us not into tempta-
tion;But deliver us from evil.
Amen.
ALMIGHTY and everlasting
give thee humble thanks, that
thou hast vouchsafed to call us
to the knowledge of thy grace,
and faith in thee ; Increase this
knowledge, and confirm this
faith in us evermore. Give thy
holy Spirit to this Infant, that
he, being born again, and be-
ing made an heir of everlast-
ing salvation, through our Lord
Jesus Christ, may continue thy
servant, and attain thy promise ;
sus Christ thy Son, who liveth
and reigneth with thee and the
for ever.
if Then shall the Priest demand the
Name of the Child; which be.
big by the Godfathers and God.
mothers pronounced, the Minister
shall say,
DOST thou,
Child,this
in thename of
renounce the

Bedydd
ac â'i holl weithredoedd, coeg-
rodres a gwag-orfoledd y byd,
a'i holl chwantau cybyddus, ac
anysprvdol ewyllys y cnawd, fel
na ddllynech hwynt, ac na'th
dywyser ganddynt ?
Atteb. Yr ydwyf yn ymwrthod
â hwynt oil.
Giccinidog.
AWyt
Dad
yn credu yn Xuw
ti
Hbll-gyfoethog, Cre-
awdwr nef a daear ?
Ac yn Iesu Grist, ei unig-
anedig Fab ef, ein Harglwydd
ni? A'i genhedlu o'r Yspryd
Glàn ei eni o Fair Forwyn ; iddo
•
ddioddef dan Pontius P'ilatus, ei
groeshoelio, ei farw, a'i gladdu ;
ddisgyn o hono i uffern ; a'i gyf-
odi hefyd y trydydd
esgyn o hono i'r nefoedd
yn eistedd ar ddeheulaw
Dad Holl-alluog ac y daw efe ;
oddi yno yn niwedd y byd, i
farnu by w a meirw ?
Ac a wyt ti yn credu yn yr
Yspryd GÌân ; yr Eglwys Lân
Gatholig ; Cymmun y Saint
Maddeuant pechodau; Adgyf-
odiad y cnawd ; a Bywyd tra-
gywyddol gwedi angau ?
Atteb. Hyn oil yr wyf yn ei
gredu yn ddilys.
Gweinidog.
AGedwi dithau gan hynny yn
ufudd làn ewyllys Duw a'i
orchymynion, gan rodio yn yr un-
rhy w holl ddyddiau dy fy wyd ?
Atteb. Gwnaf.
If Yna y dy-xed yr Offeiriad,
YR ydymhwn
Plentyn
• Yma yr off.
ni
defaid Crist, ac yn
tinad a Ä -*
trim
Grots yn nh a ic?n
V Dyn^O.
*
*.
Gr()g
nodi ef a% arwvdd
ocâd na bo iddo rhag Haw gym-
meryd yn gy wilydd gyfFesu ffydd
Grist a groeshoeliwydj ac
; ;
Keillduol Plant Bychain.
devil and his works, the vain
all
pomp and glory of this world,
with all covetous desires of the
same, and the carnal desires of
the flesh, so that thou wilt not
follow, nor be led by them ?
Answer. I renounce them
all.
Minister.
DOST thou God
believe in
the Father Almighty, Ma-
ker of heaven and earth ?
And in Jesus Christ his only-
begotten Son our Lord ? And
that, he was conceived by the
Holy Ghost; born of the Virgin
Mary; that he suffered under
Pontius Pilate, yvas crucified,
dead, and buried; that he went
dydd ; ac down into hell, and also did rise
; a'i fod again the third day ; that he as-
Dduw cended into heaven, and sitteth
at the right hand of God the Fa-
ther Almighty ; and from thence
shall come again at the end of
the world, to judge the quick
and the dead ?
And dost thou believe in the
Holy Ghost ; the holy Catholick
Church; the Communion of
Saints ; the Remission of sins ;
the Resurrection of the flesh
and everlasting life after death ?
Answer. All this I stedfastly
believe.
Minister.
WILT thou then
keep God's holy
obediently
will and
commandments, and walk in the
same all the days of thy life ?
Answer. I will.
1 Then the Priest shall say,
yn derbyn y
i gynnulleidfa
WE receive this Child into
the congregation of Christ's
ei flock, *and do SÌgn * Here the Priest
J
ii
arwydd _
.
yj,
him with the sign
of the Cross, in *<»***
^"EfÄ
token that hereafter lie shall not
be ashamed to confess the faith
ymladd of Christ crucified, and man-
 ;

Bedydd Neilldiiol Plant Byclutin.

yn wrol Jan ei faner ef, yn er-
byn pechod, y byd, a'r cythraul;
a pharhâu ynfilwr fFyddlon ac
yn was i Grist holl ddyddiau ei
einioes. Amen.
fully to fight under his banner,
against sin, the world, and the
devil; and to continue Christ's
faithful soldier and servant unto
his life's end. Amen.

1 Yna y dywed yr Offeiriad, If Then shall the Priest say,

GAN ddarfod yn awr, anwyl

garedigion frodyr, trwy Fed-
SEEING now, dearly beloved
brethren, that this Child is by
ydd, ad-eni a dodi y Plentyn Baptism regenerate, and grafted
hwn ynghorph Eglwys Grist into the body of Christ's Church,
di'olchwn ninnau i'r Holl-alluog let us give thanks unto Almighty
Dduvv am ei ddaioni hwn, ac o God for these benefits ; and with
gyd-undeb gwnawn ein gwedd- one accord make our prayers
i'au arno, ar fod i'r Plentyn hwn unto him, that he may lead the
ddhveddu y rhan arall o'ifywyd rest of his life according to this
yn ol hyn o ddechreuad. beginning.
H Yna y dywed yr Offeiriad, II Then shall the Priest say,

MAWR ddiblchwn
drugaroccaf Dad, ryngu
i ti,
WE yield thee most hearty
thanks, most merciful Fa-
bodd it' ad-eni y Plentyn hwn ther, that it hath pleased thee to
â'th Yspryd Glân, ei dderbyn regenerate this Infant with thy
yn Blentyn i ti dy hun trwy holy Spirit, to receive him for
fabwys, a'i gorphori i'th lân Eg- thine own Child by adoption,
lwys. Ac yn ostyngedig yr attol- and to incorporate him into thy
ygwn i ti ganiattâu iddo, gan ei holy Church. And humbly we
fod efyn farw i bechod, ac yn beseech thee to grant, that he
byw i gyfiawnder, ac yn gladd- being dead unto sin, and living
edig gyd â Christ yn ei angau, unto righteousness, and being
allu croeshoeho'r hen ddyn, ac buried with Christ in his death,
yn hollol ymwrthod â holl gorph may crucify the old man, and
pechod ; ac, megis y gwnaed utterly abolish the whole body
ef y n 9yfra nno9 o angau dy of sin ; and that, as he is made
'

Fab, iddo fod hefyd yn gyfran- partaker of the death of thy Son,
nog o'i adgyfodiad; ac felly o'r he may also be piartaker of his
diwedd, ynghd â'r rhan arall resurrection; so that finally, with
o'th làn Eglwys, y byddo yn the residue of thy holy Church,
etifedd dy deyrnas dragywydd- he may be an inheritor of thine
ol; trwy Iesu Grist ein Har- everlasting kingdom ; through
glwydd. Amen. Jesus Christ our Lord. Amen.
U Yna, a phawb yn sefyll, yr Off- % Then, all standing up, the Min-
eiriad a ddywed wrt/t y Tadau- ister shall make this Exhortation
bedydd a'r Mamniau-bedydd hyn to the Godfathers and Godmo.
Gyngor yn iiuilyn. titers.

YN gymmaint a
Plentyn hwn addaw trwoch
darfod i'r FORASMUCH
hath
as this Child
promised by you his
chwi, ei fechn'iafon, ymwrthod â sureties to renounce the devil
diafol ac â'i holl weithredoedd, and all his works, to believe in
credu yn Nuw, a'i wasanaethu God, and to serve him ; ye must
ef ; rhaid i chwi feddwl, mai eich remember, that it is your parts
rhan a'ch dyledswyddyw, gweled and duties to see that this In-
 Bedydd Keillduol Plant Bychain.

dysgu o'r Plentyn hum, cyn gynt- /ant be taught, so soon as he

ed ag y gallo ddysgu, pa ryw shall be able to learn, what a
bwysfawr adduned, addewid, a solemn vow, promise, and pro-
phroffes, a wnaeth efe yma trwoch fession he hath made by you.
chwi. Ac, er mwyn gallu o liono And that he may know these
wybod y pethau hyn yn well, things the better, ye shall call
chwi a elwch arno i wrando upon him to hear Sermons; and
Pregethau; ac yn benddifaddef, chiefly ye shall provide, that
rhaid i chwi weled dysgu o hono he may learn the Creed, the
y Credo, Gweddi'r Arglwydd, a'r Lord's Prayer, and the Ten
Deg Gorchymyn, yn yr iaith Commandments, in the vulgar
gyflredin, a phob peth arall a tongue, and all other things
ddylai Gristion ei wybod, a'i which a Christian ought to
gredu, er iechyd i'w enaid; a know and believe to his soul's
bod meithrin y Plentyn hum yn health ; and that this Child may
rhinweddol, i'w hyweddu mewn be virtuously brought up to lead
buchedd dduwiol a Christionog- a godly and a christian life;
ol: gan gofio yn wastad, fod remembering alway, that Bap-
Bedydd yn arwyddocâu i nyni tism doth represent unto us our
; hynny yw, bod i ni
ein proffes profession ; which is, to follow
ganlyn esampl ein Hiachawdwr the example of cur Saviour
gwneuthur yn gyfFelyb
Crist, a'n Christ, and to be made like
iddo ef: megis ag y bu efe
fel, unto him ; that, as he died,
farw, ac y cyfododd drachefn and rose again for us, so should
drosom ni; felly y dvlem ni, y we, who are baptized, die from
rhai a fedyddiwyd, farw oddi sin, and rise again unto right-
wrth bechod, a chyfodi i gyf- eousness ; continually mortify-
iawnder; gan farwolaethu yn ing all our evil and corrupt af-
wastad ein holl ddrygioni a'n fections, and daily proceeding
gwniau Uygredig, a pheunydd in all virtue and godliness of
myned rhagom ym mhob rhin- livins:.
wedd dda a buchedd dduwiol.
If Eithr os y rhai a ddygant y Plentyn If But if they which bring the Infant
iV Eghvys, a wnant y cyfryw atteb- to the Church do make such uncer-
ion anhyspysol i qfynion r
Off'eir. tain answers to the Priest's ques-
iad, fel na aller gwybod a ddurfu tions, as that it cannot appear that
ledyddio y Plentyn â Dwfr, Vn the Child u-as baptized with Water,
Enw'r Tad, a'r Mab, a'r Yspryd In the Name of the Father, and of
Glân (yr hyn sydd o hanffod y Bed- the Son, and of the Holy Ghost,
ydd) yna bedyddicd yr OJfeiriad ef (which are essential parts of Bap-
yn ol y Ffurf ysgrifcncdig uchod tism,) then let the Priest baptize it
am Fedydd Cyhoedd Plant ; oddi in the form before appointed for
eithr -wrth drochi y Dyn bach yn Publick Baptism of Infants ; sav-
y Bedyddfan, efe a arfer y Ffurf ing that at the dipping of the
hon ar eiriau, Child in the Font, he shall use this
form of words.
ONI eisoes,
ddarfu dy fedyddio di
N.
thou art not already bap-
ydwyf fi yn dy IFtized, N. I baptize thee In
yr
fedyddio di, Yn Enw'r Tad, a'r the Name of the Father, and
Mab, a'r Yspryd Glân. Amen. of the Son, and of the Holy
Ghost. Amen.
 GWEINYDDIAD BEDYDD Y RHAI A FO
MEWN OEDRAN ADDFEDACH,
AC YN MEDRU ATTEB DROSTYNT EU HUNAIN.
11 PANfyddo rhyw rai mewn Oedran addfedach Vte ledyddio, hyspyser
hynny mewn pryd Vr Esgob, neu Vr neb' a benuoda efe i hynny, JVyth-
nos o leiafym mlaen llaw, gan eu Rh'ieni, neu ryw rai deallns craill;
fel y gaiter cymmeryd gofal dyledus i'to profit a ydynt wedi eu hadd-
ysgu yn ddigonol yn Egwyddorion y Ffydd Gristionogol, ac fel y
galler en cynghori i ymbarottôi trwy Wedd'iau ac Ympryd i gymmeryd
y Sacrament bcndigcdig hwn.
H Ac os ceir hwynt yn addas, yna (wedi Vr Bobl ymgynnull ar y Sul,
neu Ddydd-gwyl gosodedig) byddcd y Tadau-Bedydd a'r Mammau-
Bcdydd barod Vw cyflwyno terth y Bedyddfan, yn ebrwydd ar ol yr
ail Lith, naill ai ar y Foreol neiCr Brydnhawnol Weddi, mcgis yn
neall y Curad y bernir yn gymmwys.

•J A'r Offciriad yn tefyll yno, a ofyn, A fedyddiwyd yr un o'r rhai a

gyflwynir yma, ai na ddo ? Os attcbant, Na ddo ; yna yr Offciriad
a ddywedfel hyn.

FY anwyl garedigion, yn gym- DEARLY beloved, forasmuch

maint ag ymdclwyn a geni as all men are conceived
pob dyn mewn pechod (ac mai and born in sin, (and that which
cnawd yw yr hyn gnawd) is born of the flesh is flesh,)
a enir o
a'r rhai sydd yn y cnawd ni all- and they that are in the flesh
ant ryngu bodd Duw, namyn cannot please God, but live in
byw mewn pechod, gan wneuth- sin, committing many actual
ur lli'aws o bechodau pri'od ; a transgressions ; and that our Sa-
bod ein Hiachawdwr Crist yn viour Christ saith, None can
dywedyd, Na ddichon neb fyned enter into the kingdom of God,
i mewn i deyrnas Dduw, oddi except he be regenerate and
eithr ei ad-genhedlu a'i eni o born anew of Water and of the
newydd o ddwfr ac o'r Yspryd holy Ghost ; I beseech you to
Glàn Attolwg yr wyf i chwi alw call upon God the Father, through
;

ar Dduw Dad, trwy ein Har- our Lord Jesus Christ, that of
glwydd Iesu Grist, ar fod iddo his bounteous goodness he will
o'i ddaionus Drugaredd ganiat- grant to these persons that which
tàu i'r rhai hyn y peth trwy by nature they cannot have ; that
nerth natur ni allant ddyfod they may be baptized with Wa-
iddo, gael eu bedyddio â dwfr ter and the holy Ghost, and re-
ac â'r Yspryd Glân, &'u derbyn ceived into Christ's holy Church,
i lân Eglwys Grist, a bod yn and be made lively members of
aelodau bywiol o'r unrhyw. the same.

Î Yna y dywed yr Offciriad, 1 Then shall the Priest say,

Gwedd'iwn. Let us pray.

(If Ac yma y Gynnulleidfa oil a os- (t Ana here all the Congregation
tyngant ar eu gliniau.) shall kneel.)

HOLL-alluog a thragywyddol ALMIGHTY and everlast-

Dduw, yr hwn o'th fawr ing God, who of thy great
drugaredd a gedwaist Noah a'i mercy didst save Noah and his
deulu yn yr arch rhag eu cyfr- family in the ark from perish-
golli gan ddwfr; ac hefyd a ing by water; and also didst
 Bedydd y rliai
dywysaist yn ddi'angol blant yr
Israel dy bobl trwy'r Mòr Coch,
gan arwyddocâu wrth hynny dy
lân Fedydd; a thrwy Fedydd
dy garedig Fab Iesu Grist yn
afon Iorddonen, a sancteiddiaist
yr elfen ddwfr er dirgel olchiad
pechod ymaith; Attolygwn i ti,
er dy aneirif drugareddau, e-
drych o honot yn drugarog ar
dy weision hyn; eu glanhâu a.'u
sancteiddio â'r Yspryd Glân
fel, wedi eu gwared oddi wrth
dy lidj y derbynier hwynt i arch
Eghvys Grist ; a chan fod yn
gadarn mewn ffydd, yn llawen
gan obaith, ac wedi ymwreiddio
ynghariad perffaith, allu o hon-
ynt fordwyo felly dros donnau'r
byd trallodus hwn, fel y delont
or diwedd i dir y bywyd tra-
gywyddol, yno i deyrnasu gyd
â thi heb drangc na gorphen ;
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
a fo mewn Oedran Addfedach.
safely lead the children of Israel
thy people through the Red
Sea, figuring thereby thy holy
Baptism; and by the Baptism
of thy well-beloved Son Jesus
Christ, in the river Jordan, didst
sanctify the element of water
to the mystical washing away
of sin; We beseech thee, for
thine infinite mercies, that thou
wilt mercifully look upon these
: thy servants; wash them and
sanctify them with the holy
Ghost, that they, being deliver-
ed from thy wrath, may be re-
ceived into the ark of Christ's
Church; and being stedfast in
faith, joyful through hope, and
rooted in charity, may so pass
the waves of this troublesome
world, that finally they may come
to the land of everlasting life,
there to reign w'ith thee world
without end; through Jesus
Christ our Lord. Amen.

HODduw,
LL - alluog ac anfarwol
cymmorth pob ang-
ALMIGHTY and immortal
God, the aid of all that
henog, noddwr pawb a gilio attat need, the helper of all that flee
am gynhorthwy, bywyd y rhai a to thee for succour, the life of
meirw
gredant, ac adgyfodiad y them that believe, and the re-
Yr m yn galw amat dros y
dynion hyn, ar iddynt, yn dy-
;

surrection of the dead ; We

call
upon thee for these persons, that
fod i'th lân Fedydd, gael derbyn they, coming to thy holy Bap-
maddeuant o'u pechodau, trwy tisnij may receive remission of
ad-enedigaeth ysprydol. Derbyn their sins by spiritual regenera-
hwynt, Arglwydd, megis yr a- Receive them, O Lord, as
tion.
ddewaist trwy dy garedig Fab, thou hast promised by thy well-
gan ddywedyd, Gofynwch, a beloved Son, saying, Ask, and
rhoddir i chwi ; ceisiwch, a chwi ye shall receive; seek, and ye
a gewch ; curwch, ac fe a agorir shall find; knock, and it shall
i chwi. Felly yn awr dyro i be opened unto you: So give
ni, a ni yn gofyn ; par i ni gael, now unto us that ask; let us
a ni yn ceisio ; agor y porth i ni, that seek find; open the gate
sydd yn euro fel y mwynhao'r unto us that knock ; that these
:

dynion hyn dragywyddol fen- persons may enjoy the everlast-

dith dy nefol olchiad, ac y delont ing benediction of thy heavenly
i'r deyrnas dragywyddol, yr hon washing, and may come to the
a addewaist trwy Grist ein Har- eternal kingdom which thou
glwydd. Amen. hast promised by Christ our
Lord. Amen.
 Bedydd y rhai a Jo mewn Oedran Addfedach.
*i Yna y hobl a safant ar eu traed, IT Tli.cn shall the people stand up, and
a'r Offeiriad a ddywed, the Priest shall say,

Gwrandêwch ar eiriau'r Efengyl Hear the words of the Gospel,

a ysgrifenodd Sant loan, yn y written by Saint John, in the
drydedd Bennod, yn dechreu third Chapter, beginning at
ar y Adnod gyntaf. the first Verse.

YR oedd dyn o'r Phariseaid

a'i enw Nicodemus, pen-
naeth yr Iuddewon. Hwn a
ddaeth at yr Iesu liw nos, ac a
ddywedodd wrtho, Rabbi, nyni a
wyddom mai dysgawdwr ydwyt
tiwedi dyfod oddi wrth Dduw
canys ni allai neb wneuthur y
gwrthiau hyn yr wyt ti yn eu
gwneuthur, oni bai fod Duw
gyd àg ef. Iesu a attebodd ac a
ddywedodd wrtho,. Yn wir, yn
vra,meddaf i ti, Oddi eithr geni
dyn drachefn, ni ddichon efe
weled teyrnas Dduw. Nicode-
mus a ddywedodd wrtho, Pa
fodd y dichon dyn ei eni ac efe
yn hen ? a ddichon efe fyned i
groth ei fam eilwaith, a'i eni?
Iesu a attebodd ac a ddywed-
odd, Yn wir, yn wir, meddaf i ti,
Oddi eithr geni dyn o ddwfr ac
o'r Yspryd, ni ddichon efe fyned
i mewn i deyrnas Dduw. Yr hyn
npHERE was a man of the
JL Pharisees, named Nicode-
mus, a ruler of the Jews. The
same came to Jesus by night,
and said unto him, Rabbi, we
know that thou art a teacher
;
come from God; for no man
can do these miracles that thou
doest, except God be with him.
Jesus answered and said unto
him, Verily, verily I say unto
thee, Except a man be born
again, he cannot see the king-
dom of God. Nicodemus saith
unto him, How can a man be
born when he is old? Can he
enter the second time into his
mother's womb, and be born?
Jesus answered, Verily, verily I
say unto thee, Except a man
be born of water and of the
Spirit, he cannot enter into the
kingdom of God. That which
is born of the flesh is flesh ;

a aned o'r cnawd, sydd gnawd ; and that which is born of the
a'r hyn a aned o'r Yspryd, sydd Spirit is spirit. Marvel not
yspryd. Na
ryfedda ddywed- that I said unto thee, Ye must
yd o honof wrthyt,
fi mae'nY be born again. The wind blow-
rhaid eich geni chwi drachefn. eth where it listeth, and thou
Y mae'r gwnt yn chwythu lie hearest the sound thereof; but
y mynno; a thi a glywi ei swn canst not tell whence it com-
ef, ond ni wyddost o ba le y eth, and whither it goeth : so
mae yn dyfod, nac i ba le y mae is every one that is born of the
yn myned: felly y mae pob un Spirit.
a'r a aned o'r Yspryd.
Í Gzcedi hyn efe a ddytved y Cyngor il After which he shall say this Ex.
h-vn yn canlyn. hortation following.

YCaredigion, chwi a glywch BELOVED, ye hear in this

yn yr Efengyl hon eiriau
eglur ein Hiachawdwr Crist; Oddi
eithr geni dyn o ddwfr ac o'r Ys-
pryd, na ddichon efe fyned i mewn
i deyrnas Dduw. Oddi wrth hyn
Gospel the express words
of our Saviour Christ, that ex-
cept a man be born of water
and of the Spirit, he cannot en-
ter into the kingdom of God.

y gellwch weled mawr angen- Whereby ye may perceive the

rheidrwydd y Sacrament hwn, He great necessity of this Sacra-
 Bcdydd y rhai afo mewn Oedran Addfedach.
galler ei gael. Yr un wedd yn
ebrwydd o flaen ei esgyniad i'r
nef (megis y darllenwn yn y ben-
nod ddiweddaf o Efengyl Sant
Marc) efe a roddes orchymyn
i'vv ddisgyblion, gan ddywedyd,
Ewch i'r holl fyd, a phregeth-
wch yr Efengyl i bob creadur.
Y neb a gredo, ac a fedyddier, a
fydd cadwedig; eithr y neb ni
ehredo, a gondemnir. Hyn hef-
yd sydd yn dangos i ni y dirfawr
lesàd a fedwn o hynny. O her-
wydd paham, Sant Petr yr A-
postol, pan, wrth ei bregethiad
cyntaf o'r Efengyl, y dwys-big-
wyd llaweroedd yn eu calon,
ac y dywedasant wrtho ef a'r
Apostolion eraill, Ha wr frod-
yr, beth a wnawn ni ? a attebodd
ac a ddywedodd wrthynt, Edif-
arhêwch, a bedyddier pob un o
honoch er maddeuant pechodau,
a chwi a dderbyniwch ddawn yr
Yspryd Glàn: canys i chwi y
mae'r addewid, ac i'ch plant, ac
i bavvb ym mhell; sef, cynnifer
ag a alwo'r Arglwydd ein Duw ni
atto. Ac â llawer o ymadroddion
erailly cynghorodd efe hwynt,
gan ddywedyd, Ymgedwch rhag
v genhedlaeth drofâus bon. Can-
ys (megis y tystiolaetha'r un
Apostol mewn man arall) Bed-
ydd hefyd sydd yr awrhon yn
ein hachub ni (nid bwrw ymaith
fudreddi'r cnawd, eithr ymatteb
cydwybod dda tu ag at Dduw)
trwy adgyfodiad Iesu Grist. Nac
ammheuwch gan hynny, eithr Doubt ye not therefore, but
credwch yn ddifrif, y cymmer earnestly believe, that he will
efe yn amgeleddgar y rhai pres-
ennol hyn, y sydd wir edifeiriol,
ac yn dyfod atto trwy flydd ; y
caniattâ efe iddynt faddeuant
o'm pechodau, ac y dyry iddynt
yr Yspryd Glân; yrhydd iddynt
fendith y Bywyd tragywyddol,
ac y gwna hu-y yn gyfrannogion
o'i ddidrangc deyrnas.
O herwydd paham, a ni yn
ment, where it may be had.
Likewise, immediately before
his ascension into heaven, (as
we read in the last Chapter of
Saint Mark's Gospel,) he gave
command to his disciples, say-
ing, Go ye into all the world,
and preach the Gospel to every
creature. He that believeth and
is baptized shall be saved; but
he that believeth not shall be
damned. Which also sheweth
unto us the great benefit we
reap thereby. For which cause
Saint Peter the Apostle, when
upon his first preaching of the
Gospel many were pricked at
the heart, and said to him and
the rest of the Apostles, Men
and brethren, what shall we do ?
replied and said unto them, Re-
pent, and be baptized every one
of you for the remission of sins,
and ye shall receive the gift of
the Holy Ghost. For the pro-
mise is to you and your chil-
dren, and to all that are afar ofF,
even as many as the Lord our
God shall call. And with many
other words exhorted he them,
saying, Save yourselves from
this untoward generation. For
(as the same Apostle testifieth
in another place) even Baptism
doth also now save us, (not the
putting away of the filth of the
flesh, but the answer of a good
conscience towards God,) by
the resurrection of Jesus Christ.
favourably receive these present
persons, truly repenting, and
coming unto him by faith ; that
he will grant them remission of
their sins, and bestow upon them
the holy Ghost ; that he will
give them the blessing of eternal
life, and make them partakers of
his everlasting kingdom.
Wherefore we being thus per-
 : :

Bedydd y rhai afo mewn Oedran Addfedach.

credu fel hyn am ewyllys da ein suaded of the good will of our
Tad nefol tu ag at y rhai hyn, heavenly Father towards these
a amlygir trwy ei Fab ef Iesu persons, declared by his Son Je-
Grist ; d'iolchwn yn ffyddlon sus Christ ; let us faithfully and
ac yn ddefosiynol iddo, a dy- devoutly give thanks to him,
wedwn, and say,
HOLL-alluog a thragywydd- ALMIGHTY and everlasting
ol Dduw, nefol Dad, yrým God, heavenly Father, we
ni yn ostyngedig yn di'olch i ti, give thee humble thanks, for
fod yn wiw gennyt ein galw i that thou hast vouchsafed to
wybodaeth dy ras, a fFydd ynot call us to the knowledge of thy
Ychwanega yr wybodaeth hon, grace, and faith in thee : In-
a chadarnhâ'r fFydd hon ynom crease this knowledge, and con-
yn wastad. Dyro dy Yspryd firm this faith in us evermore.
Glân i'r rhai hyn, fel y ganer Give thy holy Spirit to these
hwynt eilwaith, &'u gwneuthur persons, that they may be born
yn etifeddion iachawdwriaeth dra- again, and be made heirs of
gywyddol ; trwy ein Harglwydd everlasting salvation ; through
Iesu Grist ; yr hwn sydd yn our Lord Jesus Christ, who liv-
byw ac yn teyrnasu gyd â thi a'r eth and reigneth with thee and
Yspryd Glàn, yr awr hon ac yn the Holy Spirit, now and for
dragywydd. Amen. ever. Amen.
II Yna y dywed yr Offeiriad wrth % Then the Priest shall speak to the
y rhai a font i'w bedyddio, yn y persons to be baptized on this
in odd hwn wise :

CHWYCHWI garedigion, y
rhai a ddaethoch yma yn
WELL-
come hither
beloved, who are
desiring to
deisyf cael derbyn glân Fedydd, receive holy Baptism, ye have
a giywsoch y modd y gwedd'i- heard how the congregation
odd y gynnulleidfa, ar fod yn hath prayed, that our Lord Je-
wiw gan ein Harglwydd Iesu sus Christ would vouchsafe to
Grist eich derbyn a'ch bendithio, receive you and bless you, to
maddeu i chwi eich pechodau, release you of your sins, to give
rhoddi i chwi deyrnas nefoedd, you the kingdom of heaven, and
a bywyd tragywyddol ; chwi a everlasting life. Ye have heard
giywsoch hetyd ddarfod i'n Har- also, that our Lord Jesus Christ
glwydd Iesu Grist addaw yn ei hath promised in his holy Word
sancteiddlan Air, ganiattâu yr to grant all those things that
holl bethau hyn a weddi'asom we have prayed for ; which pro-
am danynt ; yr hwn addewid mise he, for his part, will most
efe o'i ran ef a'i ceidw yn wir surely keep and perform.
ddi'ogel, ac a'i cwblhà.
Herwydd pa achos, yn ol yr Wherefore, after this promise
addewid hwn a wnaeth Crist, made by Christ, ye must also
rhaid i chwi hefyd yn ffyddlon ar faithfully, for your part, pro-
eich rhan chwithau addaw, yng- mise in the presence of these
ydd y rhai hyn eich Tystion, a your Witnesses, and this whole
cher bron yr holl gynnulleidfa congregation, that ye will re-
hon, ymwrthod â diafol ac â'i nounce the devil and all his
holl weithredoedd, ac yn wastad works, and constantly believe
 ;

Bcdìjdd y rkai a Jo mevm Ocdran Addfedach.

gredu gwnfydedig Air Duw, ac
yn ufudd gadw ei orehymynion.
U Yna y gofyn yr Offciriad iV rhai
a ddaethant Via bedyddio, bob yn
un, yr Ymadroddwn liyn isod :
God's holy Word, and obedient-
ly keep his commandments.
II Tlten sMllthe Priest drmundofcach
of the persons to be baptized, seve-
rally, these Questions following:

Gofijniad. Question.
AYdwyt ti yn ymwrthod â
weithred-
diafol, ac â'i holl
DOST and
thou renounce the de-
vil his works, the
all
oedd, coeg-rodres a gwag-orfol- vain pomp and glory of the
edd y byd, a'i holl chwantau world, with all covetous desires
cybyddus, ac anysprydol ew- of the same, and the carnal de-
yllys y cnawd, fel na ddilynech sires of the flesh, so that thou
hwynt, ac na'th dyvvyser gan- wilt not follow, nor be led by
ddynt ? them ?
Atteb. Yr ydwyf yn ymwrth- Answer. I renounce them
od â hwynt oil. all.

Gofyniad. Question.
AWyt
Dad
yn credu yn Nuw
ti

Holl-gyfcethog, Cre-
awdwr nef a daear ?
D OST thou believe in
- the Father Almighty, Ma-
ker of heaven and earth ?
God

Ac yn Iesu Grist, ei unig-an- And in Jesus Christ his only-

edig Fab ef, ein Harglwydd ni ? begotten Son our Lord? And
A'i genhedlu o'r Yspryd Glân ; that he was conceived by the
ei eni o Fair Forwyn ; iddo ddi- Holy Ghost ; born of the Virgin
oddef dan Pontius Pilatus, ei Mary ; that he suffered under
groeshoelio, ei farw, a'i gladdu ; Pontius Pilate, was crucified,
ddisgyn o hono i uffern ; a'i gyf- dead, and buried ; that he went
odi hefyd y trydydd dydd ac down into hell, and also did
;

esgyn o hono i'r nefoedd ; a'i rise again the third day ; that
fod yn eistedd ar ddeheulaw he ascended into heaven, and
Dduw Dad Holl-alluog ac y sitteth at the right hand of God
;

daw efe oddi yno yn niwedd y the Father Almighty ; and from
byd, i farnu by w a meirw ? thence shall come again at the
end of the world, to judge the
quick and the dead ?
Ac a wyt ti yn credu yn yr And dost thou believe in the
Yspryd Glàn ; yr Eglwys Lân Holy Ghost ; the holy Catholick
Gatholig; Cymmun y Saint; Church ; the Communion of
Maddeuant pechodau ; Adgyf- Saints ; the Remission of sins
odiad y cnawd ; a Bywyd tra- the Resurrection of the flesh
gy wyddol gwedi angau ? and everlasting life after death ?
Atteb. Hyn oil yr wyf yn ei Answer. All this 1 stedfasdy
gredu yn ddilys. believe.

AFynni
ffydd hon
Atteb.
Gofyniad.
dy fedyddio yn y
?
Hynny yw fy ewyllys.
w ILT
Answer.
Question.
thou be baptized in
this faith
That
?
is my desire.

w
Gofyniad. Question.
AGedwi dithau gan hynny ILT thou then obediently
yn ufudd lân ewyllys Duw keep God's holy will and
 Bcdydd y rhai a Jo meion Oedran Addfedach.
a'iorchymynion, gan rodio yn commandments, and walk in the
yr unrhyw holl ddyddiau dy same all the days of thy life ?
fywyd ?
Atteb. Mi a ymegni'af ar Answer. I will endeavour so
wneuthur felly, a Duw yn to do, God being my helper.
gynnorthwywr i mi.

? Yrta y dy-.eed yr OJeiriud, 1 Then shall the Priest say,

ODrugarog Dduw,
hen Adda yn
felly gladdu'r
y rhai hyn, fel y cyfoder y dyn
caniattà
O
sons
Merciful God, grant
the old
may be so
Adam
that
in these per-
buried, that the
newydd ynddynt hwy. Amen. new man may be raised up in
them. Amen.
Caniattâ fod holl chwantau'r
i Grant that all carnal affec-
cnawdfarw ynddynt hwy, ac i bob tions may die in them, and that
peth a berthyn i'r Yspryd fyw a all things belonging to the Spi-
ehynnyddu ynddynt. Amen. rit may live and grow in them.
Amen.
Caniattâ fod iddynt nerth a Grant that they may have
gallu i gael yr oruchafiaeth a'r power and strength to have vic-
gorfod yn erbyn diafol, y byd, tory, and to triumph, against the
a'r cnawd. Amen. devil, the world, and the flesh.
Amen.
Caniattà fod iddynt, wedi eu Grant that they, being here
cyssegru yma i ti trwy ein swydd dedicated to thee by our office
a'n gweinidogaeth ni, fod hefyd and ministry, may also be en-
yn gynnysgaeddol o rinweddau dued with heavenly virtues, and
nefol, a chael eu tragywyddol everlastingly rewarded, through
obrwyau trwy dy drugaredd, O thy mercy, O
blessed Lord God,
fendigedig Arglwydd Dduw, yr who dost live, and govern all
hwn wyt yn byw ac yn llyw- things, world without end. A-
io pob peth, yn oes oesoedd. men.
Amen.
ALMIGHTY, everliving God,
HOLL-gyfoethog fyth-fywiol whose most dearly beloved
.

Dduw, yr hwn y bu i'th Son Jesus Christ, for the for-

garediccaf Fab Iesu Grist, er giveness of our sins, did shed
maddeuant o'n pechodau, oddef out of his most precious side
gollwng werthfawroccaf ystlys
o'i both water and blood, and gave
ddwfr gwaed, a rhoddi gor-
a commandment to his disciples,
chymyn i'w ddisgyblion fyned that they should go teach all na-
a dysgu yr holl genhedloedd, a'u tions, and baptize them In the
bedyddio, Yn Enw'r Tad, a'r Name of the Father, the Son,
Mab, a'r Yspryd Glân; Ystyria, and the Holy Ghost ; Regard, we
attolwg i ti, wrth weddi'au dy beseech thee, the supplications
gynnulleidfa sancteiddia'r dwfr
; of this congregation ; sanctify
hwn er dirgel olchedigaeth pech- this Water to the mystical wash-
odau a chaniattà fod i'r rhai a
; ing away of sin ; and grant that
fedyddir yr awrhon ynddo, dder- the persons now to be baptized
byn cyflawnder dy ras, ac aros therein may receive the fulness
byth yn nifer dy ffyddlon blant of thy grace, and ever remain
 Bedydd y rhaì afo mewn Oedran Addfedach.
trwy Iesu Grist ein
etholedig, in the number of thy faithful
Harghvydd. Amen. and elect children, through Je-
sus Christ our Lord. Amen.
*i Yna'r Offeiriad a g>/?n?ncr bob un f Then shall the Priest take each
o"r rhai a fedyddier, gerfydd ei person to be baptized by the right
law ddehau; a chan ei osod ef yn hand, and placing him convenient-
gyfieus ger llaw'r Bedydd fan modd ly by the Font," according to his
y gu-clo oreu, a ofyn V'r Tadan- discretion, shall ask the Godfathers
bedydd aV Álammau-bedydd yr and Godmothers the Name ; and
Entv : ac ynu efe a'i trocha yn y then shall dip him in the water,
d-wfr, neu a dyallt ddwfr arno ef, or pour water upon him, saying,
gan ddywcdyd,
NYr ydwyf yn dy fedyddio
. di, Yn Enw'r Tad, a'r
NI •
baptize thee In the
Name
of the Father, and
of the Son, and of the Holy
Mab, a'r Yspryd Glân. Amen.
Ghost. Amen.
II Yna y dywed yr Ofeiriad, f Then shall the Priest say,

YRDun
Dyn yma
ydym ni yn derbyn
derbyi y
yraa i Gynnulleidfa
WE to
receive this person in-
the congregation of
defaid Crist, ac yn Christ's flock; *and
o}ciZ7"a „Z ei * nodi ef àg arwydd do sign Mm
n '"U ~
i y Dvn
Dyn. y Grog; yn arwydd- the sign of the (
ocàd na bo iddo rnae- in token that here-
Haw gymmeryd yn gywilydd after he shall not be ashamed to

fyfFesu iFydd Grist a groes- confess the faith of Christ cru-

oeliwyd, ac ymladd yn wrol cified, and manfully to fight
dan ei faner ef, yn erbyn pechod, under his banner, against sin,
y byd, a'r cythraul: a pharbàu the world, and the devil; and
yn filwr ffyddlon ac yn was i to continue Christ's faithful sol-
Grist holl ddyddiau ei einioes. dier and servant unto his life's
Amen. end. Amen.
1Í Yna y dywed yr Offeiriad, 1 Then shall the Priest say,

GAN ddarfod yn awr, ad-eni

anwyl
garedigion frodyr,
a dodi y Dynion hyn yngborpb
Eglwys Grist ; d'iolchwn ninnau
i 'r Holl - alluog Dduw am ei
ddaioni hwn, ac o gyd-undeb
gwnawn ein gwedd'iau arno, ar
fod iddynt ddiweddu y rhan arall
o'u bywyd yn ol hyn o ddech-
reuad.
SEEING now, dearly beloved
brethren, that these persons
are regenerate, and grafted into
the body of Christ's Church, let
us give thanks unto Almighty
God for these benefits, and with
one accord make our prayers
unto him, that they may lead
the rest of their life according
to this beginning.

H Yna y dywedir GwcddVrArglwydd, II Then shall be said the Loral's

a phawb ar eu gliniau. Prayer, ail kneeling.

EINnefoedd Tad, yr
;
hwn wyt yn y
Sancteiddier dy
OUR Father, which art in
heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydded Name. Thy kingdom
come.
dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy be done in earth, As
will
y mae yn y nefoedd. Dyro i it is in heaven. Give us this
ni heddyw ein bara beunyddiol. day our daily bread. And for-
A maddeu i ni ein dyledion, Fel give us our trespasses, As we
U2
 ;

Bedydd y rhai a Jo mcivn Oedran Àddfedach.

y maddeuwn ni i'n dyledwyr. forgive them that trespass a-
Ac nac arwain ni i brofedig- gainst us. And lead us not into
aeth ; Eithr gwared ni rhag temptation ; But deliver us from
drwg. Amen. evil. Amen.

YR ym yn ostyngedig yn
ni
diolch i ti, nefol Dad, fod
WE
yield thee humble
thanks, O heavenly Fa-
yn wiw gennyt ein galvv i wy- ther, that thou hast vouchsafed
bodaeth dy ras, a ffydd ynot: to call us to the knowledge of
Ychwanega'r wybodaeth hon, a thy grace, and faith in thee
chadarnhâ'r ffydd hon ynom yn Increase this knowledge, and
wastad. Dyro dy Yspryd Glàn confirm this faith in us ever-
i'r rhai hyn, fel yn awr, gwedi more. Give thy holy Spirit to
eu geni eilwaith, a'w gwneuthur these persons; that, being now
yn etifeddion iachawdwriaeth dra- born again, and made heirs of
gyvvyddol trwy ein Harglwydd everlasting salvation, through
Iesu Grist, y parhaont yn weis- our Lord Jesus Christ, they may
ion i ti, ac y mwynhaont dy add- continue thy servants, and at-
ewidion trwy yr un Arglvvydd tain thy promises; through the
;

Iesu Grist dy Fab ; yr hwn sydd same Lord Jesus Christ thy Son,
yn byw ac yn teyrnasu gyd â thi who liveth and reigneth with
yn undod yr unrhyw Yspryd thee, in the unity of the same
Glân, yn dragywydd. Amen. Holy Spirit, everlastingly. Amen.
% Yna, a phawb yn eu sefyll, yr Ojf- 1Î Then, all standing up, the Priest
ciriad a edrydd y Cyngor hwn siiall use this Exhortation follow-
isod ; gan ddywedyd yn gyntaf ing ; speaking to the Godfathers
isrth y Tadau-bedydd a'r Mam- and Godmothers Jirst.
mau-lcdydd,

YN gymmaint a darfod i'r rhai

liyn addaw yn eich gydd
FORASMUCH
as these per-
sons have promised in your
cbwi ymwrthod â diafol ac â'i presence to renounce the devil
holl weithredoedd, credu yn Nuw and all his works, to believe in
a'i wasanaethu ef ; rhaid i chwi God, and to serve him ; ye must
feddwl, mai eich rhan a'cb dyled- remember, that it is your part
swydd chwi yw, dwyn ar gofidd- and duty to put them in mind,
ynt, pa ryw bwyafawr adduned, what a solemn vow, promise,
addewid, a phroffes, a wiiaetiiant and profession they have now
yr awrhon ger bron y gynnull- made before this congregation,
eidfa hon, ac yn enwedig ger eich and especially before you their
bron chwi eu tystion etholedig. chosen witnesses. And ye are
A chwi a elwch hefyd arnynt i also to call upon them to use all
arferu pob dyfalwch i gael eu diligence to be rightly instruct-
haddysgu yn iawn yn sancteidd- ed in God's holy Word; that
lan Air Duw; fel y cynnyddont so they may grow in grace, and
fellymewn gras, ac yngwybod- in the knowledge of our Lord
aeth ein Harglwydd Iesu Grist, Jesus Christ, and live godly,
ac y byddont byw yn dduwiol, righteously, and soberly in this
yn uniawn, ac yn sobr, yn y present world.
byd presennol hwn.
(U Ac yna, gan lefaru terth y rhai (IT And then, speaking to the new
ncwydd fcriyddio, cfc a a rhagddo, baptised persons, he shall proceed,
ac a ddyivcd,) and sat/,)
 : ;

T Calccism.
ACama berthyn i chwi, y
J\. rhai yr awrhon yn eich Be-
AND
now
as for you, who have
by Baptism put on
dydd a arwisgasoch Grist, eich Christ, it is your part and duty

rnan chwithau a'ch dyledswydd also, being made

yw, gan eich bod wedi eich
gwneuthur yn blant i Dduw a'r
goleuni, trwy ffydd yn Iesu Grist,
rhodio yn gyfattebol i'ch galwed-
igaeth Gristicnogol, ac megis y
gweddai i blant y goleuni: gan
gofio yn wastad, ibd Bedydd yn
arwyddocâu i nyni ein proffes;
hynny yw, bod i ni ganlyn es-
ampl ein Hiachawdwr Crist, a'n
gwneuthur yn gyffelyb iddo ef
i'el, megis y bu efe farw, ac y eyf-
ododd dracheih drosom ni ; felly
y dylem ni, y rhai a fedyddiwyd,
f'arw oddi wrth bechod, a chyfodi
i gyfiawnder; gan farwolaethu
yn wastad ein holl ddrygioni a'n
gwniau llygredig, a pheunydd
myned rhagom ym mhob rhin-
wedd dda, a buchedd dduwiol.
the children
of God and of the light, by
faith in Jesus Christ, to walk
answerably to your Christian
calling, and as becometh the
children of light ; remembering
always that Baptism represent-
eth unto us our profession
which is, to follow the example
of our Saviour Christ, and to
be made like unto him ; that as
he died, and rose again for us
so should we, who are baptized,
die from sin, and rise again
unto righteousness; continually
mortifying all our evil and cor-
rupt affections, and daily pro-
ceeding in all virtue and god-
liness of living.

1 Buddiol yw i bob un a feâyddìer fcl hyii, gael el Gonffirmio gan yr

Esgob, cyn gyntcd ag y gallcr yn gyfleus ar ol el Fedydd ; fcl y lo
rhdd iddo felly ddyjbd Vr Cymmun bendigedig.
*i Os bydd d-wyn neb o'r cyfryw na fedyddiwyd yn en Mebyd iu< bedyddio
cyn dyfod i oedran pwyll ifedru atteb drostynt en hunaln ; digon fydd
orfer Gwasanacth Bedydd'' Cylioedd Plant BycAain, ncu (ar ddygnaf
Berygl) Wasanaeth Bedydd Ncillduol, gan nczvid rhyxo eiriau fel y
bo'r achos yn gofyn.

Y CATECISM;
HYNNY YW, ATHRAWIAETH I'W DYSGU GAN BOB UN, CYN
EI DDWYN I'W GONFFIRMIO GAN YR ESGOB.
Gofyniad. Question.
BETH vwdy Enwdi?
N.neuM.
Atteb.
WHAT is your Name ?
Answer. iV. or M.
Gofyn. Pwy a roddes yr Enw Question. Who gave you this
hwnnw arnat ti ? Name ?
Fy Nhadau-bedydd a'm
Atteb. Answer. My Godfathers and
Mammau-bedydd wrth fy med- Godmothers in my Baptism ;
yddio pan y'm givnaethpwyd
; wherein I was made a member
yn aelod i Grist, yn blentyn i of Christ, the child of God, and
Dduw, ac yn etifedd teyrnas an inheritor of the kingdom of
nefoedd. heaven.
Gofyn. Pa beth a wnaeth dy Question. "\ Vliat did your God-
 : :

Y Catecism.
Dadau-bedydd a'th Fammau- fathers and Godmothers then
bedydd yr amser hwnnw drosot for you ?
ti?
Atteb. Hwy
a addawsant ac Answer. They did promise and
a addunasant dri pheth yn fy vow three things in my name.
enw. Yn gyntaf, Ymwrthod o First, that I should renounce
honof â diafol ac â'i holl weith- the devil and all his works, the
redoedd, rhodres a gorwagedd y pomps and vanity of this wicked
byd anwir hwn, a boll bechad- world, and all the sinful lusts
urus chwantau'r cnawd. Yn ail, of the flesh. Secondly, that I
Bod i mi gredu holl Byngciau should believe all the Articles of
Ffydd Grist. Ac yn drydydd, the Christian Faith. And third-
Cadw o honof wnfydedig ew- ly, that I should keep God's
yllys Duw a'i orchymynion, a holy will and commandments,
rhodio ynddynt holl ddyddiau and walk in the same all the
fy mywyd. days of my life.

Gofyn. Onid wyt yn tybied ti Question. Dost thou not think

dy fod yn rhwymedig i gredu that thou art bound to believe,
ac i wneuthur megis yr addaw- and to do, as they have pro-
sant hwy drosot ti ? mised for thee ?
Ydwyf yn wir;
Attd>. a thrwy Answer. Yes verily; and by
nerth Duw felly y gwnaf. Ac yr God's help so I will. And I
wyf fi yn mawr-dcli'olch i'n Tad heartily thank our heavenly Fa-
nefol, am iddo fy ngalw i gyf- ther, that he hath called me to
ryw ystâd iachawdwriaeth, trwy this state of salvation, through
Iesu Grist ein Hiachawdwr. Ac Jesus Christ our Saviour. And
mi a attolygaf i Dduw roddi i I pray unto God to give me his
mi ei ras, modd y gallwyf aros grace, that I may continue in
ynddo holl ddyddiau fy einioes. the same unto my life's end.
Catec. Adrodd i mi Fannau Catechist. Rehearse the Arti-
dy Ffydd. cles of thy Belief.
Atteb. Answer.
CREDAF yn Nuw Dad Holl- Believe in God the Father
gyfoethog, Creawdwr nef a I Almighty, Maker of heaven
daear and earth
Ac yn Iesu Grist, ei un Mab And in Jesus Christ his only
ef, ein Harglwydd ni; Yr hwn Son our Lord, Who was con-
a gaed trwy'r Yspryd Glân, A ceived by the Holy Ghost, Born
aned o Fair Forwyn, ddi'o- A of the Virgin Mary, Suffered
ddefodd dan Pontius Pilatus, A under Pontius Pilate, Was cru-
groeshoeliwyd, a fu farw, ac a cified, dead, and buried, He de-
gladdwyd ; A ddisgynodd i uff- scended into hell; The third
ern; Y trydydd dydd y cyfod- day he rose again from the
odd o feirw; A esgynodd i'r dead, He ascended into heaven,
nefoedd. Ac y mae yn eistedd And sitteth at the right hand
ar ddeheulaw Dduw Dad Holl- of God the Father Almighty;
gyfoethog Oddi yno y daw i
; From thence he shall come to
farnu byw a meirw. judge the quick and the dead.
Credaf yn yr Yspryd Glàn ; I believe in the Holy Ghost;
Yr Eglwys Lân Gathoíig Cym- ; The holy Catholick Church ;
mun y Saint ; Maddeuant pech- The Communion of Saints;

Bywyd tragywyddol. I Amen.
Gofyn. wyt ti yn
Pa beth yr
ei ddysgu yn bennaf yn y Pyngc-
iau tiyn o'th Ffydd ?
Atteb. Yn gyntaf, Yr wyf yn
dysgu credu yn Nuw Dad, yr
hwn a'm gwnaeth i a'r holl fyd.
Yn ail, Yr wyf yn dysgu
credu yn Nuw Fab, Yr hwn a'm
prynodd i, a phob rhyw ddyn.
Yn drydydd, Yr wyf yn dysgu
credu yn Nuw Yspryd Glân, yr
hwn sydd yn fy sancteiddio i, a
holl etholedig bobl Duw.
Gofyn. Ti a ddywedaist ddar-
fod i'th Dadau-bedydd a'th
Fammau-bedydd addaw trosot
ti, fod i ti gadw Gorchymynion
Duw. Dywed dithau i mi, pa
nifer sydd o honynt?
Atteb. Deg.
Gofyn. Pa rai ydynt ?
Atteb.
YRhai hynny a lefarodd Duw
yn yr ugeinfed Bennod o
Exodus; gan ddywedyd, Myfi
Íw'r Arglwydd dy Dduw, yr
wn a'th ddug di ymaith o dir
yr Aipht, o dv'r caethiwed.
I. Na fydded i ti
eraill onid myfi.
II. Na wna dy hun ddelw
it'
gerfiedig, na llun dim a'r y sydd
yn y nefoedd uchod, neu yn y
ddaear isod, nac yn y dwfr dan
y ddaear. Na ostwng iddynt,
ac na addola hwynt: canys
myfi yr Arglwydd dy Dduw
ydwyf Dduw eiddigus, yn ym-
weled â phechodau'r tadau ar y
plant, hyd y drydedd a'r bed-
waredd genhedlaeth o'r rhai a'm
casänt; ac yn gwneuthur tru-
garedd i filoedd o'r rhai a'm
carant, ac a gadwant fy ngor-
chymynion.
III. Na chymmer Enw'r Ar- III. Thou shalt
glwydd dy Dduw yn ofer canys Name of the Lord
nid gwirion gan yr Arglwydd
Y Catccìsm.
The Forgiveness of sins; The
Resurrection of the body And ;
the Life everlasting. Amen.
Question. What dost thou
chieflv learn in these Articles of
thy Belief ?
Answ. First, I learn to believe
in God the Father, who hath
made me, and all the world.
Secondly, in God the Son,
who hath redeemed me, and
all mankind.
Thirdly, in God the Holy
Ghost, who sanctifieth me, and
all the elect people of God.
Question. You said, that your
Godfathers and Godmothers did
promise for you, that you should
keep God's Commandments. Tell
me how many there be ?
Answer. Ten.
Question. "Which be they ?
Answer.
THE same which God spake
in the twentieth Chapter
of Exodus, saying, I am the
Lord thy God, who brough*
thee out of the land of Egypt,
out of the house of bondage.
dduwiau I. Thou shalt have none other
gods but me.
II. Thou shalt not make to
thyself any graven image, nor
the likeness of any thing that is
in heaven above, or in the earth
beneath, or in the water under
the earth. Thou shalt not bow
down to them, nor worship
them: for I the Lord thy God
am a jealous God, and visit the
sins of the fathers upon the chil-
dren, unto the third and fourth
generation of them that hate
me, and shew mercy unto thou-
sands in them that love me, and
keep my commandments.
not take the
: thy God in
r vain : for the Lord will not hold
 ;

Y Cate
hwn a gymmero ei Enw ef yn him guiltless that taketh his
ofer. Name in vain.
IV. Cofia gadw yn sanctaidd IV. Remember that thou keep
y dydd Sabbath. Chwe diwrnod holy the Sabbath-day. Six days
y gweitbi, ac y gwnai dy holl shalt thou labour, and do all
waith ; eithr y seithfed dydd yw that thou hast to do ; but the
Sabbath yr Arglwydd dy Dduw. seventh day is the Sabbath of
Ar y dydd hwnnw na wna ddim the Lord thy God. In it thou
gwaith, tydi, na'th fab, na'th shalt do no manner of work,
ierch, na'th was, na'th forwyn, thou, and thy son, and thy
na'th anifail, na'r dyn dieithr daughter, thy man-servant, anil
a fyddo o fewn dy byrth. Canys thy maid-servant, thy cattle, and
mewn chwe diwrnod y gwnaeth the stranger that is within thy
yr Arglwydd nef a daear, y gates. For in six days the Lord
môr, ac oil y sydd ynddynt, ac made heaven and earth, the sea,
a orphwysodd y seithfed dydd: and all that in them is, and
o herwydd pahairi y bendithiodd rested the seventh day where- ;

yr Arglwydd y seithfed dydd, ac fore the Lord blessed the seventh

a'i sancteiddiodd ef. day, and hallowed it.
V. Anrhydedda dy dad a'th V. Plonour thy father and
fam ; fel yr estyner dy ddyddiau thy mother, that thy days may
ar y ddaear yr. hon a rydd yr be long in the land which the
Arglwydd dy Dduw i ti. Lord thy God giveth thee.
VI. Naladd. VI. Thou shalt do no murder.
VII. Na wna odineb. VII. Thou shalt net commit
adultery.
VIII. Naladratta. VIII. Thou shalt not steal.
IX. Na ddwg gam dystiolaeth IX. Thou shalt not bear false
yn erbyn dy gymmydog. witness against thy neighbour.
X. Na chwennych dý dy gym- X. Thou shalt not covet thy
mydog, na chwennych wraig dy neighbour's house, thou shalt
gymmydog, na'i was, na'i for- not covet thy neighbour's wife,
wyn, na'i ch, na'i asyn, na dim nor his servant, nor his maid,
a'r sydd eid.do. nor his ox, nor his ass, nor any
Gofyn. Beth yr wyt ti yn ei thing that is his.
ddysgu yn bennaf wrth y Gor- Question. What dost thou
chymynion hyn chiefly learn by these command-
Atteb. Yr ydwyf yn dysgu ments ?
dau beth fy nyledswydd tu ag
: Answer. I learn two things :

at Dduw, a'm dyledswydd tu ag my duty towards God, and my

at fy Nghymmydog. duty towards my Neighbour.
Gofyn. Pa beth y w dy ddyled- Question. What is thy duty
swyd'd tu ng at Dduw ? towards God ?
Atteb. Fy nyledswydd tu ag at Answer. My duty towards
Dduw yw, credu ynddo, ei ofni, God, is to believe in him, to
a'i garu à'm holl galon, â'm holl fear him, and to love him with
feddwl, â'm holl enaid, ac â'm all my heart, with all my mind,
holl nerth; ei addoli ef, diolch with all ray soul, and with all
iddo, rhoddi fy holl yraddiried my strength; to worship him,
ynddo, galw arno, anrhydcddu to give him thanks, to put my
ei Enw sanctaidd ef, a'i Air, ,i'i whole trust in him, to call upon
 Y Catecìsm.

wasanaethu yn gywir hollhim, to honour his holy Name

ddyddiau fy mywyd. and his Word, and to serve him
truly all the days of my life.
Gofyn. Pa beth yw cly ddyled- Question. What is thy duty
swydd tu ag at dy Gymmydog? towards thy Neighbour ?
Atteb. Fy nyledswydd tu ag Answer. My duty towards
at fy Nghymmydog yw, ei gam my Neighbour, is to love him
fel ti fy hun, a guneuthur i bob as myself, and to do to all
dyn megis y chwennychwn iddo men, as I would they should
wneuthur i minnau. Caru o do unto me: To love, honour,
lionof, anrhydeddu, a chym- and succour my father and mo-
morth, fy nhad a'm mam. An- ther: To honour and obey the
rhydeddu ac ufuddhâu i'r Fren- Queen, and all that are put in
hines a'i Swyddogion. Ymddar- authority under her To sub-
:

ostwng i'm holl Lywiawdwyr, mit myself to all my govern-

Dysgawdwr, Bugeiliaid ys- ours, teachers, spiritual pastors
prydolj ac Athrawon. Ymddwyn and masters: To order myself
o honof yn ostyngedig, gan berchilowly and reverently to all my
pawb o'm gwell. Na wnelwyf betters: To hurt no body by
niweid i neb ar air na gweith- word nor deed: To be true
red. Bod yn gywir ac yn union and just in all my dealing:
ym mhob peth a wnelwyf. Na bo To bear no malice nor hatred
na drwg-fwriad na digasedd yn in my heart: To keep my
fy nghalon i neb. Cadw o honof hands from picking and steal-
fy nwylaw rhag chwilenna a ing, and my tongue from evil-
lladratta, a'm tafod rhag dywed- speaking, lying, and slander-
yd celwydd, cableiriau, na drwg ing: To keep my body in tem-
absen. Cadw fy nghorph mewn perance, soberness, and chas-
cymhedroldeb, sobrwydd, a di- tity Not to covet nor desire
:

weirdeb. Na chybyddwyf ac na other men's goods; but to learn

ddeisyfwyf ddà na golud neb and labour truly to get mine
arall; eithr dysgu a llafurio yn own living, and to do my
gywir i geisio ynnill fy mywyd, duty in that state of life, unto
ac i wneuthur a ddylwyf, yin mha which it shall please God to
ryw fuchedd bynnag y rhyngo call me.
bodd i Dduw fy ngalw iddi.
Catec. Fy anwyl blentyn, Catechist. My good Child,
gwybydd hyn yma, na ddichon know this, that thou art not
i ti wneuthur
y pethau hyn o able to do these things of thy-
honot dy hun, na rhodio yng self, nor to walk in the Com-
Ngorchymynion Duw, na'i was- mandments of God, and to
anaethu ef, heb ei hyspysol serve him, without his special
ras ef ; yr hwn sy raid i ti grace; which thou must learn
ddysgu yn wastad alw am dano at all times to call for by dili-
trwy ddyfal Weddi. Gan hyn- gent prayer. Let me hear there-
ny moes i mi glywed a fedri fore, if thou canst say the Lord's
di ddywedyd Gweddi yr Ar- Prayer.
glwydd.
Attch. Answer.
EIN Tad, yr hwn wyt yn y UR
Father, which art in
nefoedd ; Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
 ;

Y Catecism.

Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.

ed dy ewyllys ar y ddaear, Meg- Thy will be done in earth, As
is y mae yn y nefoedd. Dyro i it is heaven.
in Give us this
niheddyw ein bara beunyddiol. day our daily bread. And for-
A maddeu i ni ein dyledion, Fel give us our trespasses, As we for-
y madden wn ni i'n dyledwýr. give them that trespass against
Ac nac arwain ni i brofedigaeth us. And lead us not into tempt-
Eithr gwared ni rhag drwg. ation ; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
Gofyn. Pa beth yr wyt ti yn Question. What desirest thou
ei erchi ar Dduw yn y Weddi of God in this Prayer?
hon ?
Atteb. Yr ydwyf yn erchi ar fy Answer. I desire my Lord
Arglwydd Dduw ein Tad nefol, God our heavenly Father, who
yr hwn yw rhoddwr pob daioni, is the giver of all goodness, to
ddanfon ei ras arnaf, ac ar yr send his grace unto me, and
holl bobl ; fel y gallom ei an- to all people; that we may
rhydeddu ef, a'i wasanaethu, ac worship him, serve him, and
ufuddhâu iddo megis y dylem. obey him, as we ought to do.
Ac yr wyf yn gweddio ar Dduw, And I pray unto God, that he
ddanfon i ni bob peth angen- will send us all things that be
rheidiol, yn gystal i'n heneidiau needful both for our souls and
ag i'n cyrph ; a bod yn drugarog bodies ; and that he will be
wrthym, a maddeu i ni ein merciful unto us, and forgive
pechodau; a rhyngu bodd iddo us our sins; and that it will
ein cadw a'n namddiffyn ym please him to save and de-
mhob perygl ysprydol a chorph- fend us in all dangers ghostly
orol; a chadw o hono nyni and bodily; and that he will
rhag pob pechod ac anwiredd, a keep us from all sin and wick-
rhag ein gelyn ysprydol, a rhag edness, and from our ghostly
angau tragywyddol. A hyn yr enemy, and from everlasting
ydwyf yn ei obeithio y gwna efe death. And this I trust he will
o'i drugaredd a'i ddaioni, trwy do of his mercy and goodness,
ein Harglwydd Iesu Grist: ac through our Lord Jesus Christ.
am hynny yr wyf yn dywedyd, And therefore I say, Amen, So
Amen, Poed felly. be it.

Gofyniad. Question.

PA sawl Sacrament a ordein-

iodd Crist yn ei Eglwys ?
HOW many Christ
Sacraments hath
ordained in his
Church ?
Atteb. Dau yn unig, megis yn Answer. Two only, as gene-
gyffredinol yn anghenraid i rally necessary to salvation, that
Iachawdwriaeth sef, Bedydd,
; is tosay, Baptism, and the Sup-
a Swpper yr Arglwydd. per of the Lord.
Gofyn. Pa beth yr wyt ti yn Question. What meanest thou
ei ddeall wrth y gair hwn, Sa- by this word Sacrament ?
crament ?
Atteb. Yr wyf yn deall arwydd Answer. I mean an outward
gweledig oddi allan o ras yspryd- and visible sign of an inward
ol oddi fewn a roddir i ni yr hwn ;
and spiritual grace given unto
a ordeiniodd Crist ei hun, megis us, ordained bv Christ himself,
 ;

Y Catecism.

moddion i dderbyn y gras

ni i as a means whereby we receive
hwnnw trwyddo, ac i fod yn wystl the same, and a pledge to assure
i'n sicrhâu ni o'r gras hwnnw. us thereof.
Gofyn. Pa sawl rhan y sy Question. How many parts
mewn Sacrament? are there in a Sacrament ?
Atteb. Dwy : yr arwydd gwel- Answer. Two; the outward
edig oddi allan, a'r gras yspryd- visible sign, and the inward
ol oddi fewn. spiritual grace.
Gofyn. Pa beth yw'r arwydd Question. What is the out-
gweledig oddi allan, neu'r fFurf, ward visible sign or form in
yn y Bedydd? Baptism ?
Atteb. Dwfr: yn yr hwn y Answer. Water; wherein the
person is baptized In the A ame
T
bedyddir un, Yn Enw'r Tad,
a'r Mob, a'r Yspryd Glân. of the Father, and of the Son,
and of the Holy Ghost.
Gofyn. Pa beth yw'r gras Question. What is the inward
ysprydol oddi fewn ? and spiritual grace ?
Atteb. Marwolaeth i bechod, a Answer. A death unto sin,
genedigaeth newydd i gyfiawn- and a new birth unto righteous-
der canys gan ein bod ni wrth
: ness : for being by nature oorn
naturiaeth wedi ein geni mewn in sin, and children of
the
peehod, ac yn blant digofaint, wrath, we are hereby made the
trwy Fedydd y'n gwneir ni yn children of grace.
blant gras.
Gofyn. Pa beth a ddisgwylir Question. What is required of
gan y rhai a fedyddier ? persons to be baptized ?
Atteb. Edifeirwch, trwy'r hon Answer. Repentance, whereby
y maent yn ymwrthod â phech- they forsake sin; and Faith,
od a Ffydd, trwy 'r hon y maent
; whereby they stedfastly believe
yn ddiysgog yn credu addewid- the promises of God made to
ion Duw y rhai a wneir iddynt them in that Sacrament.
yn y Sacrament hwnnw.
Gofyn. Paham gan hynny y Question. Why
then are In-
bedyddir Plant bychain, pryd fants baptized, when by reason
na's gallant o herwydd eu hieii- of their tender age they cannot
engctid gyflawni 'r pethan hyn ? perform them ?
Atteb. Oblegid eu bod yn Answer. Because they promise
addaw pob un o'r ddau trwy eu them both by their Sureties
Mechni'au; yr hwn addewid, which promise, when they come
pan ddelont i oedran, y maent to age, themselves are bound to
hwy eu hunain yn rhwym i'w perform.
gyflawni.
Gofyn. Paham yr ordeiniwyd Question. Why was the Sa-
Sacrament Swpper yr Arglwydd ? crament of the Lord's Supper
ordained ?
Atteb. Er mwyn gwastadol gof Answer. For the continual
am aberth marwolaeth Crist, a'r remembrance of the sacrifice of
llesàd yr ydym ni yn ei dderbyn the death of Christ, and of the
oddi wrtho. benefits which we receive there-
by.
Gofyn. Pa beth yw y rhan Question. "Nliat is the out-
 Y Catecism.

oddi allan, neu'r arwydd, yn ward part cr sign of the Lord's

Swpper yr Arglwydd ? Supper ?
Atteb. Bara a Gwin, y rhai a Answer. Bread and "Wine,
orchymynodd yr Arglwydd eu which the Lord hath command-
derbyn. ed to be received.
Gofyn. Pa beth yw y rhan oddi Question. What is the inward
fewn, neu'r peth a arwyddocêir ? part, or thing signified ?
Atteb. Corph a Gwaed Crist; Answer. The Body and Blood
y rhai y mae'r ffyddloniaid yn of Christ, which are verily and
wir ac yn dd'iau yn eu cym- indeed taken and received by
meryd ac yn eu derbyn, yn the faithful in the Lord's Sup-
Swpper yr Arglwydd. per.
Gofyn. Pa lesâd yr ydym ni Question. What are the be-
yn ei gael wrth gymmeryd y nefits whereof we are partakers
Sacrament hwn ? thereby ?
Atteb. Gael cryfhâu a diddanu Answer. The strengthening
ein heneidiau trwy Gorph a and refreshing of our souls by
Gwaed Crist, megis y mae 'n the Body and Blood of Christ,
cyrph yn cael trwy'r Bara a'r as our bodies are by the Bread
Gwin. and Wine.
Gofyn. Pa beth sy raid i'r rhai Question. What is required of
a ddêî i Swpper yr Arglwydd ei them who come to the Lord's
wneuthur ? Supper ?
Atteb. Eu holi eu hunain, a Answer. To examine them-
ydynt hwy yn wir edifeiriol am selves, whether they repent them
eu pechodau a aeth heibio, ac truly of their former sins, sted-
yn sicr amcanu dilyn buchedd fastly purposing to lead a new
newydd; a oes ganddynt fFydd life ; have a lively faith in God's
fywiolyn nhrugaredd Dduw trwy mercy through Christ, with a
Grist, gyd â d'iolchus gof am ei thankful remembrance of his
angau ef ; ac a ydynt hwy mewn death ; and be in charity with
cariad períFaith â phob dyn. all men.

II Bydded i Gurad pob Plwyf yn ar y Suliau a'r Gwyliau,

dd'icsgeiihis
arol yr ail Lith o'r Gosper, ddysgu ar osteg yn yr Eglwys, a holi cyn-
nifer o Blant el Blwyf ag a ddànfoner atto, megis y tybio efe fod yn
gymhesur, yn rhyw gyfran o'r Catecism hwn.
%A bydded i bob Tad, a Mam, a phob Perchen Tyl-vyth, beri i'w Plant,
Vw Gwasanaeth-ddynion, ac Vw Prentisiaid {y rhai ni ddysgasant eu
Catecism) ddyfod Vr Eglwys ar yr amser gosodedig, a gwrando yn
ufudd, a bod wrth lywodraeih y Cur ad, hyd oni ddarffo iddynt ddysgu
pob peth a'r y sydd yma wedi ei osod Vw ddysgu ganddynt.
U Cyngynted agy dclo Plant i Ocdran cymhedrol, ac y medront ddywedyd,
yn faith en Mam, Fannau'r Ffydd, Gweddi yr Arglwydd, a'r JDeg
Gorchymyn ; a hefyd medru o honynt atteb i Ymofynion erailly Cate-
cism byr yma ; yna y dygir hwy at yr Esgob. Ac i bob un o honynt y
bydd fad-bedydd, ncù Fa'm-fedy'dd, megis yn Dyst o'u Conffirmasiwn.
If A pita bryd bynncig y rhoddo yr Esgob hys/iysrwydd am ddvsyn Plant
atto Vw Conffirmio, Cur ad pob Plwyf a ddw'g nc/'i a ddenfynynysgrif-
enedig dan ei law, Enwau y rhai 'ollofcwit ei Blwyf, ag a dybio efe
fod yn gymmwys Vw cyjlwyno i'r Esgob, Vw Conffirmio. Ac os yr
Esgob a"u gwel hwynt yn g'ymmeradwy, efe a'u Conffirmia hwynt yn
y Drefn yn canlyn.
 TREFN CONFFIRMASIWN
NEU ARDDODIAD DWYLAW AR Y SAWL A FEDYDDIWYD,
AC A DDAETHAXT I OEDRAN PWYLL.
T AR y Dydd pcnnodedig, xcedi gosod yn eu lie cynnifer ag afo y pryd
hwttnw Vw> Contfirmio, a hxoy yn sefyll mewn trefn o flaen yr Èsgob ;
efe (ueu ry-c Weinidog aralì a bennodir ganddo ef) a dderllyn y Rhag-
ymadrodd h-.cn y sydd yn canlyn.
ERmwyn boil gweinydduCon-
ffirmasiwn er mwy o adeilad
i'r sawl a'i derbynio, tybiodd yr
Eglwys yn dda drefnu, na bo
conffirmio neb rbag Haw, ond y
eyftyw ag a fedro ddywedyd y
Credo, Gweddi'r Arglwyddj a'r
Deng-Air Deddf; ac a fedro
hefyd atteb i gyfryw ymofynion
erai'llag a gyníiwysir yn y
Catecism byr. Yr hon "drefn
sydd iveddus iawn ei cliadw, er
gallu o'r plant, wedi eu dyfod
weithian i oedran pwyll, ac
wedi dysgu y pethau a addawsai
eu Tadau-bedydd a'u Mammau-
bedydd drostynt wrth eu bed-
yddio, eu hun, â'u genau eu
nunain, ac o'u cyd-syniad eu
hunain, ar osteg o flaen yr
Eglwys, gadarnhàu a chonffirm-
io yr unrhyw; a hefyd addaw,
trwy ras Duw, yr ymegniant yn
ivastad i gadw yn ffyddlon y
cyfryw bethau ag a fu iddynt
hwy á'u cyffes eu hun gyd-
synio arnynt.
II Yna y dy-jced yr Esgob,
AYdych chwi yma,
Duw a'r gyrinulleidfa hon,
yng\vydd
yn adnewyddu yr addewid parch-
us, a'radduned a wnaethpwyd
yn eich enw chwi wrth eich
Bedyddio gan gadarnhâu a
;
chonffirmio yr unrhyw eich
hunain, a chan gydnabod eich
bod eich hunain yn rhwymedig
i gredu a gwneuthur yr holl
bethau a addawodd eich Tadau-
bedydd a'ch Mammau-bedydd
yna drosoch chwi?
TO the end that Confirma-
tion may be ministered to
the more edifying of such as
shall receive it, the Church hath
thought good to order, That
none hereafter shall be Confirm-
ed, but such as can say the Creed,
the Lord's Prayer, and the Ten
Commandments; and can also
answer to such other Questions,
as in the short Catechism are
contained :which order is very
convenient to be observed; to
the end, that children, being now
come to the years of discretion,
and having learned what their
Godfathers and Godmothers
promised for them in Baptism,
they may themselves, with their
own mouth and consent, openly
before the Church, ratify and
confirm the same ; and also pro-
mise, that by the grace of God
they will evermore endeavour
themselves faithfully to observe
such things, as they, by their
own confession, have assented
unto.
% Then sJiall the Bishop say,
DO ye here, in the presence
of God, and of this con-
gregation, renew the solemn
promise and voav that was made
in your name at your Baptism ;
ratifying and confirming the
same in your own persons, and
acknowledging yourselves bound
to believe, and to do, all those
things, which your Godfathers
and Godmothers then under-
took for you ?
 ;

Trcfn Conffirmasiwn.
1Í A phob tin a ettyb yn glyxeedog, H And every one sliall audibly
Yr ydwyf. answer, I do.

Esgob. The Bishop.

EINyr Arglwydd.porth ni sydd yn Enw OUR help
of the Lord
is in the Name
Atteb. Yr hwn a wnaeth nef Answer. Who hath made
a daear. heaven and earth.
Esgob. Bendigedig yw Enw Bishop. Blessed be the Name
yr Arglwydd. of the Lord ;
Atteb. O hyn allan hyd yn Answer. Henceforth, world
oes oesoedd. without end.
Esgob.Arglwydd, gwrando Bishop. Lord, hear our pray-
ein gweddiau. ers.
Atteb. A deued ein lief hyd Answer. And let our cry come
attat. unto thee.
Esgob. Gweddi'wn. The Bishop. Let us pray.
HOLL-alluog a byth-fywiol ALMIGHTY and everliving
Dduw, yr hwn fu wiw gen- God, who hast vouchsafed
nyt ad-genhedlu dy weision hyn to regenerate these thy servants
trwy ddwfr, a'r Yspryd Glân, by Water and the holy Ghost,
ac a roddaist iddynt iaddeuant and hast given unto them
o'u holl bechodau Nertha hwy,
; forgiveness of all their sins;
ni a attolygwn i ti, Arglwydd, Strengthen them, we beseech
â'th Yspryd Glân y Diddanydd; thee, O Lord, with the Holy
a pheunydd ychwanega ynddynt Ghost the Comforter, and daily
ami ddoniau dy ras ; yspryd increase in them thy manifold
doethineb a deall; yspryd cyng- gifts of grace the spirit of wis-
;

or a nerth ysprydol ; yspryd dom and understanding ; the

gwybodaeth a gwir dduwioldeb ; spirit of counsel and ghostly
a chyflawna hwy, Arglwydd, strength ; the spirit of know-
âg yspryd dy sanctaidd ofn, ledge and true godliness and ;

yr awr hon ac yn dragywydd. fill them, O

Lord, with the
Amen. spirit of thy holy fear, now and
for ever. Amen.
H Yna, a phob un o honynt yn ei drefu If Then of them in order kneel-
ail
yn gostwng ar ei liniau gcr bron yr ing before the Bishop, he shall lay
Esgob, efe a ddyd law ar ben pob
ei his hand upon the head of every
un yn wahatiol, gan ddyioedyd, one severally, saying,

AM D D I F F Y N, Arglwydd,
dy Blentyn hwn [neu, dy
DEFEND,
O Lord, this thy
Child [or this thy Servant']
was hwn~] â'th ras nefol, fel y with thy heavenly grace, that
byddo iddo barhâu yn eiddot he may continue thine for ever ;

ti byth, a pheunydd gynnyddu and daily increase in thy holy

yn dy Yspryd Glân fwyfwy, Spirit more and more, until he
hyd oni ddél i'th deyrnas dra- come unto thy everlasting king-
gywyddol. Amen. dom. Amen.
Yna y dywed yr Esgob,
If IT Then shall the Bishop say,
Yr Arglwydd a fo gyd â chwi. The Lord be with you.
Atteb. A chyd â'th yspryd Answer. And with thy spi-
dithau. rit.
 Trefn Conjfirmasirvn.
U Ac (a pTurmb ar eu gliniau) yr 1 And (all kneeling dow) the
Esgob a , chwanega i Bishop shall add,

Gweddiwn. Let us pray.

Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydded Name. Thy kingdom come.
dy ewyllys ar y ddaear, Meg- Thy will be done in earth, As it
is y mae yn y nefoedd. Dyro i is in heaven. Give us this day
ni heddyw ein bara beunyddiol. our daily bread. And forgive
A maddeu i ni ein dyledion, Fel us our trespasses, As we forgive
y maddeuwn ni i'n dyledwvr. them that trespass against us.
Ac nac arwain ni i brofedigaeth ; And lead us not into tempta-
Eithr gwared ni rbag drwg. tion ; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
A'r Colect h-xn. And this Collect.

HOLL-alluog a byth-fywiol ALMIGHTY and everliving

Dduw,yr hwn wyt yn peri
i ni ewyllysio a gwneuthur yr
hyn sy dda ac yn gymmeradwy
gan dy Ddwyfol Fawredd ; Yr
ydym yn gwneuthur ein gost-
yngedig erfynion attat dros dy
weision hyn, y rhai (yn ol es-
ampl dy sanctaidd Apostolion) y
gosodasom yr awrhon ein dwy-
law arnynt, i'w sicrhâu hwy,
trwy yr arwydd hwn, o'th am-
geledd a'th radlawn ddaioni tu
ag attynt. Bydded dy dadol
law, ni a attolygwn i ti, byth
arnynt; bydded dy Ysyryd Glàn
byth gyd â hwy ; ac felly tywys
hwy yngwybodaeth ac ufudd-
dod dy Air, modd y gallont yn y
diwedd fwynhàu bywyd tragy-
wyddol ; trwy ein Harglwydd
Iesu Grist, yr hwn, gyd â thi a'r
Yspryd Glân, sydd yn byw ac
yn teyrnasu byth yn' un 'Duw,
heb drangc na gorphen. Amen.
HOLL-alluog Arglwydd, a
thragywyddol Dduw, ni a
attolygwn i ti, fod yn wiw gennyt
unioni, sancteiddio, a llywodr-
aethu, ein calonnau a'n cyrph
yn ffyrdd dy ddeddfau, ac
yngweithredoedd dy orchymyn-
ion ; fel trwy dy gadarnat' nodd-
ed, yma ac yn dragywyddol,
y bôm yn gadwedig gorph ac
God, who makest us both
to will and to do those things
that be good and acceptable
unto thy divine Majesty; We
make our humble supplications
unto thee for these thy servants,
upon whom (after the example
of thy holy Apostles) we have
now laid our hands, to certify
them (by this sign) of thy fa-
vour and gracious goodness to-
wards them. Let thy fatherly
hand, we beseech thee, ever be
over them; let thy Holy Spirit
ever be with them ; and so lead
them in the knowledge and
obedience of thy "Word, that in
the end they may obtain ever-
lasting life ; through our Lord
Jesus Christ, who with thee
and the Holy Ghost liveth and
reigneth, ever one God, world
without end. Amen.
o Almighty Lord, and ever-
God, vouchsafe, we
lasting
beseech thee, to direct, sanctify,
and govern, both our hearts and
bodies, in the ways of thy laws,
and in the works of thy com-
mandments ; that, through thy
most mighty protection both
here and ever, we may be pre-
served in body and soul; through
 Trefn Pr'iodas.
enaid ; trwy em Harglwydd a'n our Lord and Saviour Jesus
Hiachawdwr Iesu Grist. Amen. Christ. Amen.
If Yna y Esgob hwynt,
hendithid'r H Then the Bishop shall bless than,
gan ddywedyd hyn, suyiug thus,
BENDITH yr Holl-alluog rpHE Blessing of God Al-
Dduw, y Tad, y Mab, a'r JL mighty, the Father, the
Yspryd Glân, a fyddo arnoch, Son, and the Holy Ghost, be
ac a drigo gyd â chwi yn dra- upon you, and remain with you
gywydd. Amen. for ever. Amen.
Ac ni dderbynir neb Vr Cymmun Sanctaidd, nes iddo gael ci Gonffirmio,
neufod o hono yn barod ac yn cwyllysgar Vw Gonffirmio.

FFURF GWEINYDDIAD PRIODAS.

1 YN gyntaf, rhaid yw gofyn Gostegion pob rhai a brioder, yn yr
Eglwys, a'r dri Sul gwahànredol, ar bryd y Gwasanaeth yn y bore,
neu yn y prydnhawn, oni bydd yno Wasanacth yn y bore, yn cbrwydd
ar o'l yr ail Lith ; a'r Curad yn dywcdyd yn y ?nodd arfcrcdig,

^\TT\ wyf yn cyhoeddi Gost- IPubhsh the Banns of Mar-

X
egion Pr'iodas rhwng M. riage between ofM. and
o ac N. o Os gyr . N. of If any of you know
.

neb o honoch achos neu rwystr cause, or just impediment, why

cyfiawn, fel na ddylid cyssylltu
y ddeuddyn hyn ynghd mevvn
glân Br'iodas, mynegweh
Dyma 'r waith gyntaf fail, neu
y drydedd] o'u gofyn.
"J Ac os y rhai a fynnant eu pr'iodi
a fydd yn trigo mewn gwahuuul
Blwyfan, rhaid yu> gofyn y Gost-
egion yn y ddau Blwyf; ac na bo
i Gurad y naill Blwyf cu pr'iodi
hwy, nes cael hyspysrwydd ddar-
fod gofyn cu Gostegion dair gwaith
gan Gurad y Plwyfarall.
If Ar y dydd a'r aniser gosodedig ifod
y Br'iodas, deued y rhai a brioder
i gorph yr Eglwys, a' it ccraint o'u
eymmydogion : ac yno, gan sefyll
ynglid, y Mab ar y Haw ddrhuu,
a'r Fcrch ar yr aswy, yr OJiiriad
a ddywed,
these two persons should not be
joined together in holy Matri-
ef. mony, ye are to declare it. This
is the first [second, or third]
time of asking.
If And if the persons that, arc to be
married dwell in divers Parishes,
the Banns must be asked in both
Parishes ; and the Curate of the
one Parish shall not solemnize Ma-
trimonii betwixt them, without a
Certificate of the Banns being thrice
asked, from the Curate of the other
Parish.
If At the day and time appointed for
solemnization of Matrimony, the
persons to be married shall come into
the body of the Church with their
friends and neighbours : and there
standing together, the Man on the
right hand, and the Woman on the
left, the Priest shall say,

FY anwyl garedigion, yr ým DEARLY beloved, we are

ni wedi ymgynnull yma gathered together here in
yngolwg Duw, ac yn wyneb y the sight of God, and in the
gynnulleidfa hon, i gyssylltu'r face of this congregation, to join
ddeuddyn hyn ynghd mewn together this Man and this Wo-
glân Briodas, yr hon sydd ystâd man in holy Matrimony ; which
barchedig wedi ei hordeinio gan is an honourable estate, insti-

Trefn Priodas.
Dduw yn amser diniweidrwydd
tlyn, yn arwyddocàu i ni y dirgel
undeb y sy rhwng Crist a'i Eg-
lwys yr hon wnfydedig ystàd
;
a addurnodd ac a brydferth-
odd Crist â'i gynnrychioldeb
ei hun, a'r gwrthiau cyntaf
wnaeth efe yn Cana Galilea ; ac a
ddy wedir befyd gan Sant Paul, ei
bod yn anrhydeddus ym mhlith
yr holl ddynion ac am hynny ni
: and therefore is not by any to
ddylai neb ei chymmeryd arno,
na'i gwneuthur, mewn byrbwyll,
o ysgafnder meddwl, neu nwyf-
iant, er mwyn digoni gwniau a
chwantau cnawdol, fel anifeiliaid
ysgrublaidd y rhai nid oes reswm
ganddynt; eithr yn barchedig,
yn bwyllog, yn ystyriol, yn sobr,
ac mewn ofn Duw; gan ddyled-
us synio er mwyn pa achcsion yr
ordeiniwyd Priodas.
Yn gyntaf, Hi a ordeiniwyd
er ynniÚ plant, i'w meithrin yn
ofn ac addysg yr Arghvydd, ac
er moliant i w Enw sanctaidd
ef.
Yn ail, Hi a ordeiniwyd yn
ymwared yn erbyn pechod, ac i
ymogelyd rhag godineb; megis
ag y byddo i'r cyfry w rai nad oes
iddynt roddiad i ymgynnal, allu
Sri'odi, a'u cadw eu ivunain yn
dihalogion aelodau corph Crist.
Yndrydydd, Hi a ordeiniwyd
er cyd-gymdeitbas â'u gilydd, a'r
cymmorth a'r diddanwch a ddy-
lai'r naill ei gael gan y Hall, yn
gystal mewn hawddfyd ac adfyd
i'r bon sanctaidd ystâd y mae'r
ddeuddyn presennol hyn wedi
dyfbd yr awrhon i yingyssylltu.
Herwydd paham, os gyr neb
un achos cyfiawn, fel na ellir
yn gyfreithlon eu cyssylltu hwy
ynghd, dy weded yr awrhon, neu
na ddyweded byth rhag Haw.
f A chan grybzcyll he/yd u-r/h y rhai
a br'ioder, efe a dclywed,
"X 7~R wyf fi yn erchi ac yn gor-
-L chymyn i chwi eich dau, fel
:
tuted of God in the time of
man's innocency, signifying un-
to us the mystical union that is
betwixt Christ and his Church;
which holy estate Christ adorn-
ed and beautified with his pre-
a sence, and first miracle that he
wrought, in Cana of Galilee;
and is commended of Saint Paul
to be honourable among all men :
be enterprised, nor taken in
hand, unadvisedly, lightly, or
wantonly, to satisfy men's car-
nal lusts and appetites, like
brute beasts that have no un-
derstanding ; but reverently, dis-
creetly, advisedly, soberly, and
in the fear of God; duly con-
sidering the causes for which
Matrimony was ordained.
First, It was ordained for the
procreation of children, to be
brought up in the fear and nur-
ture of tne Lord, and to the
praise of his holy Name.
Secondly, It was ordained for
a remedy against sin, and to a-
void fornication ; that such per-
sons as have not the gift of con-
tinency might marry, and keep
themselves undefiled members of
Christ's body.
Thirdly, It was ordained for
the mutual society, help, and
comfort, that the one ought to
bave of the other, both in pros-
Ijerity and adversity. Into which
ìoly estate these two persons
present come now to be joined.
Therefore if any man can shew
any just cause, why they may
not lawfully be joined toge-
ther, let him now speak, or
else hereafter for ever hold his
peace.
If And also, speaking unto the persons
that shall be married, he shall say,
Require and charge you both,
I as ye wiU answer at the dread-
X
 ;

Trefn Prìodas.

y bo chwi atteb ddydd y farn

i ful day of judgement when the
/>fnadwy, pan gyhoedder dirgel- secrets of all hearts shall be dis-
ion pob calon, os gyr yr un o closed, that if either of you know
honoch un anach, fel na ddylech any impediment, why ye may
yn gyfreithlawn fyned ynghýd not be lawfully joined together
inewn Pri'odas, gyffesu o honoch in Matrimony, ye do now con-
yr awrhon. Canys gwybyddwch fess it. For be ye well assured,
yn dda, am gynnifer ag a gys- that so many as are coupled
syllter yn amgen nag y myn Gair together otherwise than God's
. Duw, na's cyssylltir hwy gan Word doth allow are not join-
Dduw, ac nad y\v eu Pr'iodas ed together by God; neither is
yn gyfreithlawn. their Matrimony lawful.
1 Ar ddydd y Br'iodas, o hydd i neb H At which day of Marriage, if any
fwnni a dywedyd hud un anach man do alledge and declare any
na ddykiit gael eu cyssylltu mean impediment, -why they may not be
Pr'iodas, wrth Gyfraith Dduw, coupled together in Matrimony, by
neu Gyfrcithiau'r Deyrnas lion, ac God's Law, or the Laws of this
a ymrwyma â meichiuu digonol Realm; and will be bound, and
gyd ág ef i'r pletdiau, neu ynte sufficient sureties with him, to the
roddi G-wystl ( am gwbl a dal parties ; or else put in a Caution
cymmaint a chollcd y rhai a fo (to the full value of such charges
iw pr'iodi) i brof ei ddadl: yna as the persons to be married do
y bydd rhaid oedi dydd y Br'i- thereby sustain) to prove his al-
odas hydyr amser y prefer y gwir. legation : then the solemnization
ionedd. must be deferred, until such time
as the truth be tried.
V Ac oni lionnir un anach, yna y IT If no impediment be alledgcd, then
dywed y Curud •wrth y Gwr, shall the Curate say unto the Man,
M. A
xx
fynni di y Ferch hon
yn wraig briod i ti, i fy w
M-\Xf IhT
Ti "Woman
thou have
to thy
this
wedded
ynghd yn ol ordinhâd Duw, wife, to live together after God's
ynglân ystâd Pri'odas ? A geri ordinance in the holy estate of
di hi, ei diddanu, ei pherchi, a'i Matrimony ? Wilt thou love her,
chadw yn glaf ac yn iach, a chan comfort her, honour, and keep
wrthod pob un arall, dy gadw her in sickness and in health
dy hun yn unig iddi hi, cyhyd and, forsaking all other, keep
ag y byddoch byw eich deuoedd? thee only unto her, so long as
ye both shall live ?
H Y Mob a ettyb, H The Man shall answer,
Gwnaf. I will.

II Yna y dywed y Gweinidog, 1Í Then shall the Priest say unto the
Woman,
N. A fynni di y Mab hwn AT TTTILT
. thou have this
xjl yn wr pri'od i ti, i fyw Tt Man to thy wedded
ynghd yn ol ordinhâd Duw, husband, to together after
live
ynglàn ystàd Pri'odas ? A uf- God's ordinance in the holy es-
uddhâi di iddo, a'i wasanaetnu, tate of Matrimony? Wilt thou
ei garu, ei berchi, a'i gadw yn obey him, and serve him, love,
glaf ac yn iach, a chan wrthod honour, and keep him in sickness
pawb eraill, dy gadw dy hun yn and in health ; and, forsaking all
unig iddo ef, cyhyd ag y bydd- other, keep thee only unto him,
och byw eich deuoedd ? so long as ye both shall live ?
 ;

Trefn Prìodas.

IT Y Ferch a eltyb, Í The Won/an shall answer,

Gwiiaf. I will.

t Yna y dywed y Gweimdog, Í Then shall the Minister say.

Pwy sydd yn rhoddi'r Ferch Who giveth this Woman to he

lion i'w phri'odi i'r Mab hwn ? married to this Man ?
r Yna
y rhoddant eu cred Vw gilydd *S Then shall they give their troth to
y modd hwn, each other in this manner.
Y Gweimdog, gan dderbyn y Ferch The Minister, receiving the Woman
o law ei thad, ncu ci cheraint, a at her father's or friend's hands,
bair i'r Mab
ai law ddelian gym- shall cause the Man
with his right
meryd y Ferch erbyn ci Haw dde- hand to take the Woman by ^her
luiu, a dywedyd ar ei ol ef fel y right hand, and to say after him
time yn canlyn. as followeth.

Y
i
R ydwyf fi M. yn dy gym-
meryd di N. yn wraig bri'od
mij i gadw a chynnal, o'r dydd
131.
to
wedded
take
wife,
thee

hold from this day forward,

N.
to
to
have and
my

hwn allan, er gwell, er gwaeth, for better for worse, for richer
er cyfoethoccach, er tlottach, yn for poorer, in sickness and in
glaf ac yn iach, i'th garu ac i'th health, to love and to cherish,
fawrhâu, hyd pan y'n gwahano tilldeath us do part, accord-
angau, yn ol glàn ordinhâd ing to God's holy ordinance
Duw; ac ar hynny yr ydwyf and thereto I plight thee my
yn rhoddi i ti fy nghreu. troth.

% Yna y gollyngant eu dwylaw yn % Then shall they loose their hands ;

rhyddion; o'r Ferch â'i flaw dde- and the Woman, with her right
hau yn cymmeryd y Mab erbyn hand taking the Man by his right
ei law ddehau, a ddywed ar ol y lwnd, shall likewise say after the
Gweinidog, Minister,

YR ydwyf fi N. yn dy gym-
meryd di M. yn wr priod i
take thee M. to my
IN.
wedded husband, to have
mi, i gadw a chynnal, o'r dydd and to hold from this day for-
hwn allan, er gwell, er gwaeth, ward, for better for worse, for
er cyfoethoccach, er tlottach, yn richer for poorer, in sickness and
glaf ac yn iach, i'th garu, i'th in health, to love, cherish, and
i ufuddhâu i ti, hyd
fawrhâu, ac to obey, till death us do part,
pany'ngwahano angau, yn ol glân according to God's holy ordi-
ordinhâd Duw ; ac ar hynny yr nance; and thereto I give thee
ydwyf yn rhoddi i ti fy nghred. my troth.

•I Yna drachefn y gollyngant eu dwy- % Then shall they again loose their
law yn rhyddion, ac y dyry y Mab hands and the
; Man
shall give un-
Fodrwy i'r Ferch, gan ei dodi to the Woman a Ring, laying the
ar y llyfr, ynghd o'r ddyled same upon the book with the ac-
ddefodolVr Offeiriad a'r Clochydd. customed duty to the Priest and
Är Offeiriad a gymmer y Fodrwy, Clerk. And the Priest, taking the
ac a'i dyry i'r Mab, i'w gosod ar Ring, shall deliver it unto the Man,
pedwerydd bys i law aswy y to pid it upon the fourth finger of
y
Ferch. A'r Mab, gan ddal y Fod- the Woman's left hand. And the
rwy yno, wrth addysg yr Offeir- Man holding the Ri>ig there, and
iad, a ddywed, taught by the Priest, shall say,

A'Rá'm Fodrwy hon

anrhy-
corph
y'th briodaf,
y'th
WITH Ring
with my body
this I thee
I thee
wed.
wor-
deddaf, ac â'm holl olud bydol ship, and with all my worldly
X2
 Trefn Prîoda
y'th gynnysgaeddaf: Yn Emv'r goods I thee endow: In the Name
Tad, a'r Mab, a'r Yspryd Glân. of the Father, and of the Son,
Amen. and of the Holy Ghost. Amen.

1 Yna y gad y Mab y Fodrwy ar y 1 Then the Man leaving ihe Ring
pedwerydd bys oV Uaxu aswy iV upon the fourth finger of the Wo-
Ferch; a hwy ill dau a ostyng- man's left hand, they shall bo/h
ant ar eu gliniau, ac y dywcd y kneel down ; and the Minister shall
Gweinidog, say,
Gweddiwn. Let us pray.
ODragywyddol Dduw, Cre-
awdwr a Cheidwad pob O
Eternal God, Creator and
Preserver of all mankind,
rhyw ddyn, Rhoddwr pob rhad Giver of all spiritual grace, the
ysprydol, Awdwr y by wyd a bery Author of everlasting life ; Send
byth; Anfon dy fenditb ar dy thy blessing upon these thy ser-
wasanaeth-ddynion hyn, y mab man and this wo-
hwn a'r ferch hon, y rhai yr
ni yn eu bendithio yn dy Enw
m vants,
man,
Name;
this
whom we
that,
bless in thy
as Isaac and Re-
di ; fel ag y bu i Isaac a Rebecca becca lived faithfully together,
fyw yn ffyddlon ynghd, felly so these persons may surely per-
gallu o'r dynion hyn gyflaAvni a form and keep the vow and
chadw yn dd'iogel yr adduned covenant betwixt them made,
a'r aramod a wnaed rhyngddynt (whereof this Ring given and
(am yr hyn y mae rhoddiad a received is a token and pledge,)
derbyniad y Fodrvvy hon yn and may ever remain in per-
arvvydd ac yn wystl) a gallu o fect love and peace together,
honynt byth aros ynghd mewn and live according to thy laws ;
perffaith gariad a thangnefedd, through Jesus Christ our Lord.
a byw yn ol dy ddeddfau ; trwy Amen.
Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

t Yna y cyssyllta'r Offeiriad eu *i Tlien shall the Priest join their

awy law 'ddèhau hwy yughd, ac rigid hands together, and say,
y dywed,
Y rhai a gyssylltodd Duw Those whom God hath joined to-
ynghd, na wahaned dyn. gether let no man put asunder.
1Î Yna y dywed y Gweinidog wrth if Tlien shall the Minister speak
y bobl. unto the people.

YN N. ac
gymmaint
gyd-synio
a darfod
mewn
i

glân
M. FORASMUCH as
have consented together in
M. and N.

Bri'odas, a thystiolaethu hynny holy wedlock, and have witness-

ger bron Duw a'r gynnulleidfa
hon, ac ar hynny ddarfod iddynt
ymgredu, ac ymwystlo bob un
i'w gilydd, a datgan hynny gan
roddi a derbyn Modrwy, a chys-
sylltu dwylaw; yr wyf fi yn
hyspysu, eu bod hwy yn ac
yn Wraig ynghd ; Yn Enw'r
Tad, a'r Mab, a'r Yspryd Glân.
Amen.
ed the same before God and this
company, and thereto have given
and pledged their troth either to
other, and have declared the same
by giving and receiving of a Ring,
and by joining of hands; I pro-
Wr nounce that they be Man and
Wife together, In the Name of
the Father, and of the Son, and
of the Holy Ghost. Amen.
 ; ;

Trefn Príodas.
1Í Yna y Gweìnàdog au lcnâ'ülûa ffr Í And the Minuter shall add thu
faidith hon yn ychxcaneg. Blessing.

DUW
Yspryd
Dad, Duw
Glàn, a'ch ben-
Fab, Duw GOD Son,
the
God
Father, God the
the Holy Ghost,
tlithio, a'ch cadwo, ac a'ch cy- bless, preserve, and keep you ;
mhortho; edryched yr Arglwydd the Lord mercifully with his
yn drugarog ac yn amgeleddus favour look upon you; and so
arnoch, a chyflawned chwi a fill you with all spiritual be-
phob ysprydol fendith a rhad ; nediction and grace, that ye
modd y byddoch fyw felly may so live together in this
ynghd yn y fuchedd hon, fel life, that in the world to come
y bo i chwi yn y byd a ddaw ye may have life everlasting.
feddiannu bywyd tragywyddol. Amen.
Amen.
*a Yna y Giceinidog, neu yr Ysgol- % Then the Minister or Clerks,
Jieigìon, gan fyned i Fxcrdd yr Ar- gving to the Lord's Table, shall
glwydd, a ddyiecdant ncu a ganant say or sing this Psalm folloxc-
y Psalm hon y sydd yn canìyn. ing.
Beati omnes. Psal. cxxviii. Beati omnes. Psal. cxxviii.

GWYN ei fyd pob un sydd yn

ofni yr Arglwydd yr bwn :
BLESSED
fear the
are all they that
Lord : and walk
sydd yn rhodio yn ei ffyrdd ef. in his ways.
Canys mwynhâi lafur dy For thou shalt eat the labour
ddwylaw : gvvyn dy fyd, a da of thine hands O well is thee,:

fydd it'. and happy shalt thou be.

Thy wife shall be as the fruit-
Dy v.Taig fydd fel gwinwdd- ful vine : upon the walls of thine
en ffrwythlawn ar hd ystíysau house
dy ddy blant fel planhigion
: Thy children like the olive-
oíewdd o amgylch dy ford. branches : round about thy
table.
Wele, fel hyn yn ddi'au y ben- Lo, thus shall the man be
dithir y gwr a ofìio'r Arglwydd.
: blessed : that feareth the Lord.
Yr Arglwydd a'th fendithia The Lord from out of Sion
allan o Síon : a thi a gai weled shall so bless thee : that thou
daioni Jerusalem holl ddydcüau shalt see Jerusalem in prosperity
dy einioes; all thy life long ;
Athi a gai weled plant dy Yea, that thou shalt see thy
blant : a thangnefedd ar Israel. children's children : and peace
upon Israel.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : Glory be
to the Father, and to
ac Yspryd Glàn ;
i'r the Son and to the Holy Ghost
:

JMegis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
*"
Neu y Psalm yma. 1Î Or this Psalm.
Dens misereatur. Psal. lxvii. Deus misereatur. Psal. lxvii.
DUW a drugarhao Avrthym,
ac a 'n bendithio : a thy-
GOD be merciful unto us,
and bless us and shew :

wynned llewyrch ei wyneb ar- us the light of his countenance,

nom, a tlrrugarhaed wrthym. and be merciful unto us.
 :

Trefn Pr'iodas.
Fel yr adwaener dy ffordd ar That thy way may be known
y ddaear: a'th iachawdwriaeth upon earth thy saving health
:

ym mhlith yr holl genhedloedd. among all nations.

Molianned y bobl di, O Let the people praise thee, O
Dduw: molianned yr holl bobl God : yea, let all the people
dydi. praise thee.
Llawenhàed y cenhedloedd, a O let the nations rejoice and
byddant hyfryd canys ti a fern-
: be glad : for thou shalt judge
i'r bobl yn uniawn, ac a lywodr- the folk righteously, and govern
aethi'r cenhedloedd ar y ddaear. the nations upon earth.
Mohanned y bobl di, O Let the people praise thee, O
Dduw: molianned yr holl bobl God : yea, let all the people
dydi. praise thee.
Yna'r ddaear a rydd ei ffrwy th Then shall the earth bring
a Duw, sef ein Duw ni, a'n ben- forth her increase : and God,
dithia. even our own God, shall give
us his blessing.
Duw a'n bendithia : a holl God shall bless us : and all the
derfynau'r ddaear a'i hofnant ef. ends of the world shall fear him.
i'r Tad, ac i'r Mab
Gogoniant : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân; the Son and to the Holy Ghost ;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen.
: without end. Amen.

*i Wedi gorphen y Psalm, a'r Mab 1 The Psalm ended, and the Man
a'r Ferch yn gostwng ar en gl'iniau and the Woman kneeling before the
ger bron Bxvrdd yr Argkcydd, yr Lord's Table, the Priest standing
Offeiriad yn sefyll wrth y Bwrdd, at the Table, and turning his face
a chan droi ei wyneb attynt hwy, towards them, shall say,
a ddywed,
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
Atteb. Crist, trugarhâ wrth- Answer. Christ, have mercy
ym. upon us.
Gweinidog. Arglwydd, tru- Minister. Lord, have mercy
garhâ wrthym. upon us.

EINnefoedd,
Tad, yr
Sancteiddier dy
yhwn wyt yn OUR
heaven,
which art in
Father,
Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydded Name. Thy kingdom come.
dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As
y mae yn y nefoedd. Dyro i ni it is in heaven. Give us this day
heddyw ein bara beunyddiol. A our daily bread. And forgive
maddeu i ni ein dyledion, Fel y us our trespasses, As we forgive
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac them that trespass against us.
nac arwain ni i brofedigaeth ; And lead us not into tempta-
Eithr gwared ni rhag drwg. tion; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
Gweinidog. Arglwydd, cadw Minister. O Lord, save thy
dy wasanaethwr a'th wasanaeth- servant, and thy handmaid ;
wraig.
Atteb. Y rhai sy'n ymddiried Answer. Who put their trust
ynot. in thee.
 ; ;

Trefn Prtodas.

Gweinidog. Arglwydd, danfon Minister. O

Lord, send them
iddynt gymmorth o'th gyssegrfa. help from thy holy place
Attcb. Ac amddiffyn hwy yn Answer. And evermore de-
dragywydd. fend them.
Gweinidog. Bydd iddynt yn Minister. Be unto them a
Dr cadernid, tower of strength,
Atteb. Rhag wyneb eu gelyn- Answer. From the face of
ion. their enemy.
Gweinidog. Arglwydd, gwran- Minister. O Lord, hear our
do ein gweddiau. prayer.
Atteb. A deued ein lief hyd Answer. And let our cry come
attat. unto thee.
Gweinidog. Minister.

DUW
Duw
Abraham, Duw Isaac,
Jacob, bendithia dy
wasanaeth-ddynion hyn, a haua
had byvvyd tragywyddol yn eu
meddyliau megis pa beth byn-
; hearts ; that whatsoever in thy
nag yn dy Air cyssegredig yn
fuddiol a ddysgant, y bo iddynt
gyflawni hynny yngweithred.
Edrych arnynt, Arglwydd, yn
drugarog o'r nefoedd, a bendithia
hwynt. Ac fel yr anfonaist dy
fendith ar Abraham a Sarah, i'w
mawr ddiddanwch hwy felly ; great comfort, so vouchsafe to
bydded wiw gennyt anfon dy
fendith ar dy wasanaeth-ddynion
hyn, moddy bo iddynt, gan foil yn
ufudd i'th ewyllys, ac yn dd'fogel
bob amser dan dy nawdd, aros
yn dy serch hyd ddiwedd eu
hoes ; trwy Iesu Grist ein Har-
glwydd. Amen.
H Gadewir heibio y Wedâì lion sy'n
canty n pan fo'rFerch dros oedran
planta.
OGod of Abraham, God of
Isaac, God of Jacob, bless
these thy servants, and sow the
seed of eternal life in their
holy Word they shall profit-
ably learn, they may in deed
fulfil the same. Look, Lord, O
mercifully upon them from hea-
ven, and bless them. And as
thou didst send thy blessing up-
on Abraham and Sarah, to their
send thy blessing upon these
thy servants; that they obey-
ing thy will, and alway being
in safety under thy protection,
may abide in thy love unto
their lives' end; through Jesus
Christ our Lord. Amen.
IT This Prayer next folio-wing shall
be omitted, where the Woman is
past ch'dd-bearlng.

O
yr
Drugarog Arghvydd, a nefol
Dad, trwy radlawn ddawn
hwnyr amlhâ hiliogaeth dyn
O
gift
Merciful Lord, and heavenly
Father, by whose gracious
mankind is increased ; We
Attolygwn i ti gymmorth â'th beseech thee, assist with thy
fendith y ddeuddyn hyn; fel y blessing these two persons, that
bónt yn ffrwythlon i hilio plant, a they may both be fruitful in pro-
hefyd cydfod a byw cyhyd mewn creation of children, and also
cariad duwiol a gweddeidd-dra, live together so long in godly
oni welont ddwyn eu plant i love and honesty, that they may
fynu yn Gristianus ac yn rhin- see their children christianly and
weddol, i'th foliant a'th anrhy- virtuously brought up, to thy
dedd di; trwy Iesu Grist ein praise and honour ; through Je-
Harglwydd. Amen. sus Christ our Lord. Amen.

Trefn Prìodas.
DJJW, yr hwn trwy dy alluog OGod,
nerth a wnaethost bob peth
o ddiddym ddefnydd, yr hwn
hefyd (wedi gosod pethau eraill
inewn trefn) a ordeiniaist allan
o ddyn (yr hwn a grewyd ar
dy lun a'th ddelw dy hun) gael
o wraig ei dechreuad ; a chan
eu cyssylltu hwy ynghd, a ar-
wyddoceaist na byddai byth gyf-
reithlawn wahanu y rliai trwy
Br'iodas a wnelit ti yn un
Dduw, yr hwn a gyssegraist
ystâd Pri'odas i gyfryw ragorol
ddirgeledigaethau, megis ag yr
arwyddocàir ac y coff'àir ynddi
y briodas ysprydol a'r undeb
rhwng Crist a'i Eglwys ; Edrych
yn drugarog ar y rhai hyn dy
wasanaeth-ddynion, fel y caro y
gwr hwn ei yn ol dy
wraig,
Air di (megisy carodd Crist ei
br'iod yr Eglwys, yr hwn a'i
rhoes ei hunan drosti, gan ei
charu a'i mawrhâu fel ei gnawd
ei hunan) a hefyd bod y wraig
hon yn garuaidd ac yn serchog,
yn ffyddlon ac yn ufudd i'w
gwr, ac ym mhob heddwch,
sobrwydd, a thangnefedd, ei
bod yn canlyn esampl sanctaidd
a duwiol wragedd. Arglwydd,
bendithia hwy ill dau, a chan-
iattâ iddynt etifeddu dy deyi n-
as dragy wyddol ; trwy Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
U Yna y dywed yr Ofciriad,
HOLL-gyfoethog Dduw,
hwn yn y dechreuad
greodd ein rhi'eni cyntaf,
ac Efa, ac a'u cyssegrodd ac
a'u cyssylltodd ynghd ym
mhr'iodas ; a dywallto arnoch
olud ei ras, a'ch sancteiddio
ac a'ch bendithio, modd y gall-
och ei foddhâu ef ynghorph
ac enaid, a byw ynp,hd mewn
duwiol serch, hyd ddiwedd eich
oes. Amen.
H G-wcdi hyn, oni hydd Pregeth yn dat-
gan dyicdswydciau Gwr a Givraig,
;
who by thy mighty
power hast made all things
of nothing ; who also (after
other things set in order) didst
appoint, that out of man (cre-
ated after thine own image and
similitude) woman should take
her beginning ; and, knitting
them together, didst teach that
it should never be lawful to
put asunder those whom thou
: O by Matrimony hadst made one :
O God, who hast consecrated
the state of Matrimony to such
an excellent mystery, that in it
is signified and represented the
spiritual marriage and unity be-
twixt Christ and his Church
Look mercifully upon these thy
servants, that both this man
may love his wife, according to
thy Word, (as Christ did love
his spouse the Church, who
gave himself for it, loving and
cherishing it even as his own
flesh,) and also that this wo-
man may be loving and amia-
ble, faithful and obedient to
her husband ; and in all quiet-
ness, sobriety, and peace, be
a follower of holy and godly
matrons. O Lord, bless them
both, and grant them to inhe-
-
rit thy everlasting kingdom ;
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
1 Then shall the Priest sen/,
yr ALMIGHTY God, who at
a the beginning did create
Adda our first parents, Adam and
Eve, and did sanctify and join
them together in marriage ; Pour
upon you the riches of his grace,
sanctify and bless you, that ye
may please him both in body
and soul, and live together in
holy love unto your lives' end.
Amen.
t After which, if there he no Sermon
declaring the duties of Man and

y Gweinidog a ddcrliyn fel
yn canlyn.
CHWYCHWI
a bribded, neu y sydd yn
oil
darpar cymmeryd gìàn ystâd
Pri'odas arnoch, gwrandêwch pa
beth a ddywed yr Ysgrythyr
lân oblegid dyledswydd gwyr
i'w gwragedd, a gwragedd
gwr.
Sant Paul, yn ei Epistol at yr
Epbesiaid, yn y bummed Ben-
nod, sydd yn rboddi y gor-
chymyn hwn i bob gwr priod
Chwychwi Wr, cerwch eich
gwragedd, megis y carodd Crist
ei Eglwys, ac y rhoddes ei bun
drosti, fel y sancteiddiai efe hi,
a'i glanhàu â'r olchfa ddwfr,
trwy'r Gair ; fel y gosodai efe
hi yn Eglwys ogoneddus iddo ei
hun, heb ami na brycheuyn na
chrychni, na dim o'r cyfryw;
eithr eibod yn lân ac yn ddi'ar-
gyoedd. Felly y dylai 'r
garu eu gwragedd, megis eu
cyrph eu hunain yr hwn a
: dies. He that loveth his wife
garo ei wraig, sydd yn ei garu
ei hun. Canys ni chasàodd neb
erioed ei gnawd ei hun, eithr ei
fagu a'i feithrin y mae, megis y
mae'r Arglwydd am yr Eglwys
oblegid aelodau ydym o'i gorph
ef, o'i gnawd ef, ac o'i esgym
Am hynny y gad dyn ei dad
fam, ac y gln with ei wraig;
a hwy a fyddant ill dau yn un
cnawd. Y dirgelwch hwn sy
fawr; eithr am Grist ac am yr
Eglwys yr wyf fi yn dywedyd.
Ond chwithau hefyd cymmain
un felly cared pob un o honoch
ei wraig, fel ef ei hunan.
Yr un ffunud yr unrhyw Sant
Paul, yn ysgrifenu at y Colos-
siaid, a ddywed fel hyn wrth bob
gwr gwreigiog: YGwr,
cerwch
eich»gwragedd, ac na fyddwch
chwerwon wrthynt.
Gwrandêwch hefyd pa beth
a ddywed Sant Petr, Apostol
:;
Trefn Prìodas.
y mac Wife, the Minister shall read as
Jblìoweth.
y rhai ALL ye that are married, or
that intend to take the
holy estate of Matrimony upon
you, hear what the holy Scrip-
ture doth say as touching the
duty of husbands towards then-
i vv wives, and wives towards their
husbands.
Saint Paul, in his Epistle to
the Ephesians, the fifth Chap-
ter, doth give this commandment
to all married men ; Husbands,
love your wives, even as Christ
also loved the Church, and gave
himself for it, that he might
sanctify and cleanse it with
the washing of water, by the
Word ; that he might present
it himself a glorious Church,
to
not having spot, or wrinkle, or
any such thing; but that it
should be holy, and without
gwr blemish. So ought men to love
their wives as their own bo-
loveth himself: for no man ever
yet hated his own flesh, but
nourisheth and cherisheth it,
even as the Lord the Church:
for we are members of his bo-
dy, of his flesh, and of his
ef. bones. For this cause shall a
a'i man leave his father and mo-
ther, and shall be joined unto
his and they two shall
wife ;
be one flesh. This is a great
mystery; but I speak concern-
ing Christ and the Church. Ne-
vertheless, let every one of you
in particular so love his wife,
even as himself.
Likewise the same Saint Paul,
writing to the Colossians, speak-
eth thus to all men that are
married ; Husbands, love your
wives, and be not bitter against
them.
Hear also what Saint Peter,
the Apostle of Christ, who was
 ;
: ;;

Trefn Prìodas.
Crist, yr hwn hefyd oedd ei himself a married man, saith
hun yn wr gwreigiog, wrth y unto them that are married
gwr gwreigiog : Y Gwr, cycl- Ye husbands, dwell with your
gyfanneddwch â'ch gwragedd wives according to knowledge;
yn ol gwybodaeth, gan roddi giving honour unto the wife, as
parch i'r wraig, megis i'r llestr unto the weaker vessel, and as
gwannaf, fel rhai y sy gyd- being heirs together of the grace
etifeddion gras y bywyd; rhag of life, that your prayers be not
rhwystro eich gwedd'iau. hindered.
Hyd yn hyn y clywsoch am Hitherto ye have heard the
ddyledswydd y gwr tu ag at ei duty of the husband toward the
wraig. Yr awrhon yr un ffunud, wife. Now likewise, ye wives,
y gwragedd, gwrandêwch a dysg- hear and learn your duties to-
wch eich dyíedswydd chwithau ward your husbands, even as
i'ch gwr, fel y mae yn eglur wedi it is plainly set forth in holy
ei ddatgan yn yr Ysgrythyr Lân. Scripture.
Sant Paul (yn yr unrhyw Saint Paul, in the aforenamed
Epistol at yr Ephesiaid) a ch Epistle to the Ephesians, teach-
dysg fel hyn : Y Gwragedd, eth you thus; Wives, submit
ymostyngwch i'ch gwr prì'od, yourselves unto your own hus-
megis i'r Arglwydd. Oblegid y bands, as unto the Lord. For
gwr yw pen y wraig, megis ag the husband is the head of the
y mae Crist yn ben i'r Eglwys wife, even as Christ is the head
ac efe yw Iachawdwr y corph of the Church and he is the
:

Ond fel y mae'r Eglwys yn Saviour of the body. Therefore

ddarostyngedig i Grist, felly as the Church is subject unto
hefyd bydded y gwragedd i' Christ, so let the wives be to
1

gwr pr'iod ym mhob peth. their own husbands in every

A thrachefn y dywed efe, Y thing. And again he saith, Let
"Wraig, edryched ar iddi berchi the wife see that she reverence
ei gwr. her husband.
Ac (yn ei Epistol at y Colos- And in his Epistle to the Co-
siaid) mae Sant Paul yn rhoddi lossians, Saint Paul giveth you
iwch' yr addysg byr hwn: Y this short lesson ; Wives, sub-
gwragedd, ymostyngwch i'ch mit yourselves unto your own
gwr pr'iod, megis y mae yn husbands, as it is fit in the
weddus yn yr Arglwydd. Lord.
Sant Petr sydd hefyd yn eich Saint Peter also doth instruct
dysgu yn dra rhagorol, gan ddy- you very well, thus saying ; Ye
wedyd fel hyn Bydded y wives, be in subjection to your
:

gwragedd ostyngedig i'w gwr own husbands ; that, if any

pr'iod ; fel od oes rhai heb gredu obey not the Word, they also
i'r gair, y galler, trwy ymar- may without the Word be won
weddiad y gwragedd, eu hynnill by the conversation of the wives
hwy heb y gair, wrth edrych ar while they behold your chaste
eich ymarweddiad diwair chwi conversation coupled with fear.
ynghd âg ofn. Trwsiad y rhai Whose adorning, let it not be
bydded nid yr un oddi allan, that outward adorning of plait-
o blethiad gwallt, ac amgylch- ing the hair, and of wearing of
osodiad aur, neu wisgad dillad gold, or of putting on of ap-
eithr bydded cuddiedig ddyn y parel; but let it be the hidden
 Ymweliad y Claf.

galon, mewn
anllygredigaeth man of the heart, in that which
yspryd addfwyn a llonydd, yr is not corruptible; even the or-
hwn sy ger bron Duw yn nament of a meek and quiet
werthfawr. Canys felly gynt spirit, which is in the sight of
yr oedd y gwragedd sanctaidd God of great price. For after
nefyd, y rhai oedd yn gobeithio this manner in the old time the
yn Nuw, yn ymdrwsio, gan fod holy women also, who trusted in
yn ddarostyngedig i'w gwr God, adorned themselves, being
pri'od megis yr ufuddhaodd
: in unto their own
subjection
Sarah i Abraham, gan ei alw ef husbands; even as Sarah obey-
yn arglwydd; mercbed yr hon ed Abraham, calling him lord ;
ydych chwi, tra fyddoch yn whose daughters ye are as long
gwneuthur yn dda, ac heb ofni as ye do well, and are not afraid
dim dychryn. with any amazement.
If Gwcddus yw Vr rhai newydd br'iodi gymmeryd y Cymmun bendigcdig
ar amser eu Pr'iodas, neu ar yr adeg gyntaf ar ol eu pr'iodi.

Y DREFN I YMWELED A'R CLAF.

IT Pan fo neb yn glaf hyspyser hyn- *\ When any person is sick, notice
ny i Wcinidog y plwyf; yr hwn, shall be given thereof to the Min-
•wrth fyned i mexen i d'r claf, a isterof the Parish ; who, coming
ddyx'e'd, into the sick persons house, shall
say,
TANGNEFEDD fyddo i'r
PEACE be to this house, and
t hwn, ac i bawb y sydd to all that dwell in it.
yn trigo ynddo.
If Pan ddêl efe yngydd y claf, y if Wlien he cometh into the sick
dywed, gan ostwng i later ar ei presence he shall say, kneel-
•mail's
limau % ing down,

NA chofia, Arglwydd,
hanwiredd, nac anwiredd
ein REMEMBER not, Lord, our
iniquities, nor the iniqui-
ein rhi'eni. Arbed nyni, Ar- ties of our forefathers Spare us, :

glwydd daionus, arbed dy bobl good Lord, spare thy people,

a brynaist â'th werthfawroccaf whom thou hast redeemed with
waed, ac na lidia wrthym yn thy most precious blood, and be
dragywydd. not angry with us for ever.
Attéb. Arbed ni, Arglwydd Answer. Spare us, good Lord.
daionus.
II Yna y dyxeed y Gweinidog, If Then the Minister shall say,
Gweddiwn. Let us pray.
Arglwydd, trugarhà wrthym. Lord, have mercy upon us.
Crist, trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhà wrthym. Lord, have mercy upon us.
Tad, yr hwn wyt yn y OUR
EINnefoedd, Father, which art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deueddydeyrnas. JBydded Name. Thy kingdom come.
dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As
y mae yn y nefoedd. Dyro i ni it is in heaven. Give us this
 ;

Ymwelìad y Claf.

heddyw ein bara beunyddiol. A day our daily bread. And for-
maddeu i ni ein dyledion, Fel y give us our trespasses, As we for-
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac give themthat trespass against
nac arwain ni i brofedigaeth ; us. And lead us not into temp-
Eithr gwared ni rhag drwg. tation ; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
Gweinidog. Arglwydd, iachâ Minister. O Lord, save thy
dy was ; servant
Atteb. Yr hwn sydd yn ym- Answer. Which putteth his
ddiried ynot. trust in thee.
Gweinidog. Anfon iddo gym- Minister. Send him help from
morth o'th gyssegrfa ;
thy holy place ;
Atteb. Ac byth yn nerthol Answer. And evermore migh-
aniddiíFyn ef. tilydefend him.
Gweinidog. Na ad i'r gelyn Minister. Let the enemy have
gael y llaw ucbaf arno; no advantage of him ;
Atteb. Nac i'r anwir nesâu Answer. Nor the wicked ap-
i'w ddrygu. proach to hurt him.
Gweinidog. Bydd iddo, O Ar- Minister. Be unto him, O
glwydd, yn Dr cadarn, Lord, a strong tower,
Atteb. Rhag wyneb ei elyn. Answer. From the face of his
enemy.
Gweinidog. Arglwydd, gwran- Minister. O Lord, hear our
do ein gweddì'au. prayers.
Atteb. A deued ein llef hyd Answer. And let our cry come
attat. unto thee.
Gweinidog. Minister.

O
ac
Arglwydd, edrych
o'r nefoedd, golyga, ymwèl,
i lawr OLord,
heaven, behold, visit, and
esmwythâ ar dy was hwn. relieve this thy servant. Look
look down from

Edrych arno â golygon dy dru- upon him with the eyes of thy
garedd, dyro iddo gysur a d'iogel mercy, give him comfort and
ymddirieu ynot, amddiffyn ef sure confidence in thee, defend
rhag perygl y gelyn, a chadw him from the danger of the
ef mewn tragywyddol dangnef- enemy, and keep him in perpe-
edd a d'iogelwch ; trwy Iesu Grist tual peace and safety; through
ein Harglwydd. Amen. Jesus Christ our Lord. Amen.
ERGLYWni, Holl-gyfoethog
a thrugaroccaf Dduw
HEAR
most merciful God and
ac
us, Almighty and

Iachawdwr; estyn dy arferedig Saviour ; extend thy accustomed

ddaioni i hwn dy wasanaethwr,
sydd ofidus gan ddolur. Sanct-
eiddia, ni a attolygwn i ti, dy
dadol gospedigaeth hon iddo
ef; fel y bo i'w deimlad o'i
wendid ychwanegu nerth i'w
goodness to this thy servant
who is grieved with sickness.
Sanctify, we beseech thee, this
thy fatherly correction to him;
that the sense of his weakness
may add strength to his faith,
I

ffydd, a difrifwch i'w edifeirwch: and seriousness to his repent-

Fel os bydd dy ewyllys adferu ance: That, if it shall be thy
iddo ei gynnefin iechyd, y bo good pleasure to restore him to
iddo dreulio y rhan arall o'i his former health, he may lead

Ymiveliad y Claf.
fywyd yn dy ofn, ac i'th ogon-
iant; neu dyro iddo ras i gym-
meryd felly dy ymweliad, fel
y bo iddo, yn ol diweddu y
bywyd poenus hwn, drigo gyd
â tin yn y bywyd tra^y wyddol ;
trwy Iesu Grist ein Harglwydd.
Amen.
U Yna cynghored y Gxacinidog y
cla.f y> 1 V ffurf'hon, neu'r cyf-
ryxi:
YR amvyl garedig, gwybydd
hyn, mai'r Holl-alluog
Dduw sydd. Arglwydd ar
ac angau, ac ar bob petb a
bertbyn iddynt; megis ieuengc-
tid, nerth, iechyd, oedran, gwen-
did, a chlefyd. Amhynny pa
beth bynnag yw dy glefyd, gwy-
bydd yn dd'iammeu mai ymwel-
iad Duw ydy w. Ac am ba achos
bynnag yr anfonwyd y clefyd
hwn arnat, ai er profi dy
oddefgarwch er esampl i eraill,
dy ffydd yn nydd
ac fel y caffer
yr Arglwydd yn ganmoladwy,
yn ogoneddus, ac yn anrhyd-
eddus, er ychwaneg o ogoniant
a didrangc ddedwyddwch neu
ddanfon y clefyd hwn i gospi
ac i ddiwygio ynot ti beth byn-
nag sydd yn anfoddhâu goíwg
ein Tad nefol ; gwybydd yn
dd'iammeu, os tydi a fyddi wir
edifeiriol am dy bechodau, a
chymmeryd dy glefyd yn ddi'odd-
gan ymddiried yn nhru-
efgar,
gareddDuw, er mwyn ei anwyl
Fab Iesu Grist, a rhoddi iddo
ostyngedig ddi'olch am ei
ymweliad, a bod i ti ymddar-
ostwng yn hollol i'w ewyllys
ef, y digwydd er dy lesâcí, ac
y'th gymmorth rhagot ar hyd. yr
uniawn ffordd a dywys i fywyd
tragywyddol.
1Í Os y dyn ymrecledig a fydd yn
drymglaf, yna y dichon y Curad
orphen y cyngor yn y fan hon, neu
aed rhagddo^
AMawus
hynny cymmer yn
gospedigaeth yr Ar-
;
the residue of his life in thy
fear, and to thy glory : or else,
give him grace so to take thy
visitation, that, after this pain-
ful life ended, he may dwell
with thee in life everlasting
through Jesus Christ our Lord.
Amen.
1 Then sJtall the Minister exhort the
sick person after this form, or other
like.
DEARLY beloved, know
this, that Almighty God
fywyd is the Lord of life and death,
and of all things to them per-
taining, as youth, strength,
health, age, weakness, and sick-
ness. Wherefore, whatsoever
your sickness is, know you cer-
tainly, that it is God's visita-
tion. And for what cause soever
this sickness is sent unto you ;
dd'i- whether it be to try your pa-
tience for the example of others,
and that your faith may be
found in the day of the Lord
laudable, glorious, and honour-
able, to the increase of glory
; and endless felicity; or else it
be sent unto you to correct and
amend in you whatsoever doth
offend the eyes of your heavenly
Father ; know you certainly,
that if you truly repent you of
your sins,and bear your sick-
ness patiently, trusting in God's
mercy, for his dear Son Jesus
Christ's sake, and render unto
him humble thanks for his
dadol fatherly visitation, submitting
yourself wholly unto his will,
it shall turn to your profit, and
help you forward in the right
way that leadeth unto everlast-
ing life.
*\ If the person visited be very sick,
then the Curate may end his ex-
horiation in this place, or else
proceed.
groes- TAKE
the
therefore in good part
chastisement of the

Ymrveliad y Claj.
glwydd: canys (megis y dywed
Sant Paul yn y ddeuddegfed
Bennod at yr Hebreaid) y neb
y mae'r Arglwydd yn ei garu, y
mae yn ei geryddu, ac yn fflang-
ellu pob mab a dderbynio. Os
goddefwch gerydd, y mae Duw
yn ymddyn tu ag attoch megis
tu ag at feibion : canys pa fab
sydd, yr hwn nid yw ei clad yn
ei geryddu? Eithr os heb gerydd
yr ydych, o'r hon y mae pawb
yn gyfrannog, yna bastardiaid
Ídych, ac nid meibion. Heb law
ynny ni a gawsom dadau ein
cnawd i'n ceryddu, ac a'u parch-
asom hwy ; onid mwy o lawer y
byddwn ddarostyngedig i Dad
yr ysprydoedd, a byw? Canys
hwynt-hwy yn wir dros ycbydig
ddyddiau a'n ceryddent, fel y
gwelent hwy yn dda ; eithr hwn
er llesâd i ni, fel y byddem gyf-
rannogion o'i sancteiddrwydd ef.
Y geiriau hyn, garedig frawd,
sydd yn ysgrifenedig yn yr Ys-
grythyr Lan, er cysur ac addysg
i ni, fel y dygom yn oddefgar ac
yn ddi'olchgar gospedigaeth ein
Tad nefol, pa bryd bynnag trwy
un math o wrthwyneb yr ewyll-
ysio ei radlawn ddaioni ef ym-
weled â ni. Ac ni ddylai fod
cysur mwy gan Gristionogion,
nâ chael eu gwneuthur yn gyff-
elyb i Grist, trwy dd'ioddef yn
amyneddgar gystuddiau, trallod-
ion, a chlefydau. Canys nid aeth
efe ei hun i fynu i lawenydd, nes
yn gyntaf iddo dd'ioddef poen;
nid aeth efe i mewn i'w ogoniant,
nes di'oddef angau ar bren crog.
Felly yn wir yr union ffordd
i ni i'r gorfoledd tragywyddol,
ydyw, cyd-ddi'oddef yma gyd â
Christ a'n drws i fyned i mewn
: that we may rise again from
i fywyd tragywyddol ydyw,
marw yn llawen gyd â Christ;
fel y cyfodom drachefn o angau,
ac y trigom gyd âg ef ym my wyd
tragywyddol. Yn awr gan hyn-
;
Lord :For (as Saint Paul saith
in the twelfth Chapter to the
Hebrews) whom the Lord lov-
eth he chasteneth, and scourgeth
every son whom he receiveth.
If ye endure chastening, God
dealeth with you as with sons
for what son is he whom the
father chasteneth not? But if
ye be without chastisement,
whereof all are partakers, then
are ye bastards, and not sons.
Furthermore, we have had fa-
thers of our flesh, which cor-
rected us, and we gave them
reverence shall we not much
:
rather be in subjection unto
the Father of spirits, and live?
For they verily for a few days
chastened us after their own
pleasure ; but he for our profit,
that we might be partakers
of his holiness. These words,
good brother, are written in
holy Scripture for our com-
fort and instruction ; that we
should patiently, and with
thanksgiving, bear our heaven-
ly Father's correction, whenso-
ever by any manner of adver-
sity it shall please his gracious
goodness to visit us. And there
should be no greater comfort
to Christian persons, than to
be made like unto Christ, by
suffering patiently adversities,
troubles, and sicknesses. For
he himself went not up to joy,
but first he suffered pain ; he
entered not into his glory be-
fore he was crucified. So truly
our way to eternal joy is to
suffer here with Christ; and
our door to enter into eternal
fife is gladly to die with Christ ;
death, and dwell with him in
everlasting life. Now
there-
fore, taking your sickness, which
is thus profitable for you, pa-
tiently, I exhort you, in the
 ;

Ymweliad y Chtf.

ny, os cymmeri dy glefyd (ac Name

of God, to remember the
yntau yn gymmaint ar dy les) profession which you made un-
yn oddefgar, yr ydwyf fi yn to God in your Baptism. And
dy annog, yn Enw Duw, i forasmuch as after this life
goffàu y brofFes a wnaethost i there is an account to be given
Dduw yn dy Fedydd. Ac o unto the righteous Judge, by
herwydd, ar ol y fuchedd hon, whom all must be judged, with-
bod yn rhaid rhoddi cyfrif i'r out respect of persons, I require
Barmvr cyfiawn, gan ba un y you to examine yourself and
bernir pob dyn heb dderbyn your estate, both toward God
wyneb ; yr wyf yn erchi i ti and man ; so that, accusing and
ymholi â thi dy hun, a'th gyflwr condemning yourself for your
tu ag at Dduw a dyn ; fel y bo i own faults, you may find mer-
ti, trwy dy gyhuddo a'th farnu cy at our heavenly Father's
dy hunan am dy feiau dy hun, hand for Christ's sake, and not
allu cael trugaredd ar law ein be accused and condemned in
Tad nefol er mwyn Crist, ac fel that fearful judgement. There-
na 'th gyhudder ac na 'th ddam- fore I shall rehearse to you
nier yn y farn ofnadwy honno. the Articles of our Faith, that
Am hynny yr adroddaf i ti you may know whether you
Fannau ein Ffydd, fel y gellych do believe as a Christian man
wybod a wyt ti yn credu fel y should, or no.
dylai Gristion, ai nad wyt.

*\ Yna yr edrydd y Gweinidog Fan. U Here the Minister shall rehearse

nau'r Ffydd, gan ddywedyd fel the Articles of the Faith, saying
hyn, thus,

A Wyt ti yn credu yn
Dad Holl-gyfoethog, Cre-
Nuw
awdwr nef a daear ?
Ac yn Iesu Grist, ei unig-
anedig Fab ef, ein Harglwydd
ni? A'i genhedlu o'r Yspryd
Glân ; ei eni o Fair Forwyn
iddo ddi'oddef dan Pontius Pi-
latus, ei groes-hoelio, ei farw,
a'i gladdu ddisgyn o hono i
; dead, and buried; that he went
uffern; a'i gyfodi hefyd y try-
dydd dydd ; ac esgyn o bono
i'r nefoedd ; a'i fod yn eistedd
ar ddeheulaw Dduw Dad Holl-
alluog ac y daw efe oddi yno
; the Father Almighty ; and from
yn niwedd y byd, i farnu byw
a meirw ?
Ac a wyt ti yn credu yn yr
Yspryd Glàn yr Eglwys Lân
;
Gatholig ; Cymmun y Saint
Maddeuant pechodau ; Adgyf-
odiad y cnawd; a Bywyd tra-
gy wyddol gwedi angau ?
DOST
the
thou believe in God
Father Almighty,
Maker of heaven and earth ?
And in Jesus Christ his only-
begotten Son our Lord? And
that he was conceived by the
Holy Ghost, born of the Virgin
Mary; that he suffered under
Pontius Pilate, was crucified,
down into hell, and also did rise
again the third day ; that he
ascended into heaven, and sit-
teth at the right hand of God
thence shall come again at the
end of the world, to judge the
quick and the dead ?
And dost thou believe in the
Holy Ghost; the holy Catho-
;
lick Church ; the Communion of
Saints ; the Remission of sins ;
the Resurrection of the flesh ;
and everlasting life after death ?

% Y claf a cltyb,
Hyn oil yr wyf yn
yn ddilys.
*i Yna'r ymcfyn y Gweinidog 6g
cf, a ydyw efe yn wir edifeiriol
am ei bcehodau, ac mewn
cariad
perffaith aV holl fyd, ai peidio ;
gaii ei annog i fad'dcu o eigion ei
galon i bob dyn a wnaeth yn ei
crbyn : ac os efe a wnaeth yn
erlyn eraill, ar ofyn o hono fadd-
euant ganddynt ; a lie y gwnaeth
efe niweid ncu gam â neb, ar
aneuthur o hono iawn hyd yr
eithafy gallo. Ac, oddi eithr iddo
ym mlacn /law wncuthur irefn ar
ei ddá bydol, rhybuddier cf yna
i wneuthur ci Ewyllys, a hefyd
dangos o hono am ci Ddyled, pa
faint sydd arno, a pha faint sydd
oDdyled iddo ; ermwyn rhyddháu
ei gydwybod yn well, ac er hedd-
,
wch i'w Secutorion. Eithr y mac
yn angenrhcidiol rhybuddio dyn-
ioii ynfynych am wneuthur trefn
ar eu dà bydol, a'w tiroedd, tra
fyddont mewn iechyd.
1i Ygeiriau hyn, y rhai a ddywedwyd
ucfiod, a ellir eu cymmwytt, cyn
dechreu d'r Gweinidog ci Weddi,
megis ag y gwelo efe achos.
^ Na esgeuluscd y Gweinidog annog
cleifion cyfoethogion (a hynny yn
gwbl ar iddynt ddangos
dd'ifrifol)
iiaelio/ii iV tlodion.
U Yma y cynhyrfr y dyn clwyfus i
wneuthur Cyffes hyspysol o"i bech-
odan, os efe a gydwybod
glym ei
mewn cythrwfl gan un achos
pwysfawr. Ar ol y Gyffes honno,
y gollwng yr Offeiriad ef(os efe
yn ostyngedig uc yn ffyddlon a i
dymuna) yn y wedd /ton.
EINyr Harglwydd Iesu Grist,
hwn a adawodd fedd-
iant i'w Eglwys, i ollwng pob
pechadur a fyddo gwir edifeiriol,
ac yn credu ynddo ef, o'i fawr
drugaredd a faddeuo i ti dy gam-
weddau: a thrwy ei awdurdod
ef a ganiattawyd i mi, y'th oil-
yngaf o'th holl bechodau, Yn
Emv'r Tad, a'r Mab, a'r Yspryd
Glin. Amen.
Yimveliad y Claf.
The sick person shall answer,
If
ei gredu All this I stedfastly believe.
H Then shall the Minister examine
whether he repent him truly of his
sins, and be in chaiity with all
the world ; exhorting him to for-
give, from the bottom of his heart,
all persons that have offended
him; and if he hath offended any
other, to ask them forgiveness ;
and where he hath done injury
or wrong to any man, that he
make amends to the uttermost of
his power. And if he hath not
before disposed of his goods, let
Itim then be admonished to make
his Will, and to declare his Debts,
what he oweth, and what is owing
unto him ; for the better discharg-
ing of his conscience, and the quiet-
ness of his Executors. But men
should often be put in remembrance
to take order for the settling of
their temporal estates, whilst they
are in health.
% These words before rehearsed may
be said before the Minister begin
his Prayer, as he shall see cause.
II The Minister should not omit ear-
nestly tomove such sick persons as
are of ability to be liberal to the
poor.
II Here shall the sick person be moved
to make a special Confession of
his sins, if he feel his conscience
troubled with any weighty matter.
After which Confession, the Priest
shall absolve him (if he humbly
y
and heartily desire it) after this
sort.
OURhathLord Jesuspower
left
Christ,
to
who
his
Church absolve all sinners
to
who truly repent and believe in
him, of his great mercy forgive
thee thine offences And by his
:
authority committed to me, I
absolve thee from all thy sins,
In the Name of the Father, ami
of the Son, and of the Holy
Ghost. Amen.
 ;

Ymweliad y Claf.

IT Ac yna y dywed yr Offeiriad y II And then the Priest shall say the
Colect sy'n canlyn. Collect following.

Gweddi'wn. Let us pray.

ODrugaroccaf Dduvv, yr hwn, OMost merciful God, who,
yn ol lh'osowgrwydd dy according to the multitude
drugaredd, wyt felly yn dilëu of thy mercies, dost so put away
pechodau y rhai sydd wir edif- the sins of those who truly re-
eiriol, fel nad wyt yn eu cofio pent, that thou rememberest
mwy ; Agor lygad dy drugaredd them no more; Open thine eye
ar dy wasanaethwr yma, yr hwn of mercy upon this thy servant,
o wir ddifrif sydd yn dymuno who most earnestly desireth par-
gollyngdod a maddeuant. Ad- don and forgiveness. Renew
newydda ynddo, garediccaf Dad, in him, most loving Father,
beth bynnag a lesgbawyd trwy whatsoever hath been decayed
ddichell a malais y cythraul, neu by the fraud and malice of the
trwy ei gnawdol ewyllys ei hun, devil, or by his own carnal will
a'i wendid; cadw a chynnal yr and frailness ; preserve and con-
aelod clwyfus hwn o fewn undeb tinue this sick member in the
yr Eglwys; ystyria wrth ei wir unity of the Church ; consider
edifeirwch, derbyn ei ddagrau, his contrition, accept his tears,
ysgafnhâ ei ddolur, modd y gwel- asswage his pain, as shall seem
ycn di fod yn oreu ar ei les. to thee most expedient for him.
Ac, yn gymmaint a'i fod efe yn And forasmuch as he putteth
rhoddi ei boll ymddiried yn unig his full trust only in thy mercy,
yn dy drugaredd di, na chyf- impute not unto him his former
rif iddo bechodau o'r blaen; sins, but strengthen him with
ei
eithr nertha ef â'th wnfydedig thy blessed Spirit; and, when
Yspryd ; a phan welych di yn thou art pleased to take him
dda ei gymmeryd ef oddi yma, hence, take him unto thy favour,
cymmer ef i'th nodded, trwy through the merits of thy most
ryglyddon dy garediccaf Fab Ie- dearly beloved Son Jesus Christ
su Grist ein Harglwydd. Amen. our Lord. Amen.
U Yna y dywed y Gweinidog y U Then shall the Minister say this
Psalm /tow. Psalm.
In te, Domine, speravi. Psal. Ixxi. In te, Domine, speravi. Psal. Ixxi.

YNOT gobeithiais
ti, O
:
Arglwydd, y
na 'm cywil-
INmythee, O Lord, have I put
trust; me never be
let
yddier byth. put to confusion but rid me, :

Achub fi, a gwared fi yn dy and deliver me in thy right-

gyfiawnder gostwng dy glust
: eousness ; un-
incline thine ear
attaf, ac achub fi. to me, and save me.
Bydd i mi yn drigfa gadarn i Be thou my strong hold,
ddyfod iddi bob amser gor- : whereunto I may alway resort :
chymynaist fy achub ; canys thou hast promised to help me
ti yw fy nghraig a'm hamddi- for thou art my house of de-
ffynfa. fence, and my castle.
Gwared fi, O
fy Nuw, o law'r Deliver me, O my God, out
annuwiol : o law'r anghyfiavvn of the hand of the ungodly out :

a'r traws. of the hand of the unrighteous

and cruel man.
Y
 Ymweliad y Claf.

Canys ti yw fy ngobaith, O For thou, O Lord God, art the

Arglwydd Dduw fy ymddiried : thing that I long for thou art :

o'm hieuengctid. my hope, even from my youth.

Wrthyt ti y'm cynhaliwyd o'r Through thee have I been
bru; ti a'm tynnaist o groth fy holden up ever since I was born :
mam : fymawl fydd yn wastad thou art he that took me out of
am danat ti. my mother's womb; my praise
shall alway be of thee.
Oeddwn i lawer megis yn I am become as it were a
rhyfeddod eithr tydi yw fy
: monster unto many : but my
ngnadarn noddfa. sure trust is in thee.
Llanwer fy ngenau â'th fol- let my mouth be filled with
iant : ac a th ogoniant beu- thy praise that I may sing of
:

nydd. thy glory and honour all the

day long.
Na fwrvv fi ymaith yn amser Cast me not away in the time
henaint na wrthod fi pan ballo
: of age : forsake me not when
fy nerth. my strength faileth me.
Canys fy ngelynion sydd yn For mine enemies speak a-
dywedyd i'm herbyn : a'r rhai gainst me, and they that lay
a ddisgwyliant am fy enaid, a wait for my soul take their
gyd-ymgynghorant, counsel together, saying : God
Gan ddywedyd, Duw a'i hath forsaken him, persecute
gwrtbododd ef : erlidiwch, a him, and take him ; for there is
deliwch ef ; canys nid oes gwar- none to deliver him.
edydd.
O Dduw, na fydd bell oddi Go not far from me, O God :

wrthyf fy Nuw, brysia i'm

: my God, haste thee to help
eymmorth. me.
Cywilyddier a difether y rbai Let them be confounded and
a wrthwynebant fy enaid : â perish that are against my soul :

gwarth ac â gwaradvvydd y letthem be covered with shame

gorchuddier y rhai a geisiant and dishonour that seek to do
ddrwg i mi. me evil.
Minnau a obeitbiaf yn was- As for me, I will patiently
tad : ac a'th foliannaf di fwy- abide alway and will praise
:

fvvy. thee more and more.

Fy ngenau a fynega dy gyf- My
mouth shall daily speak
iawnder a'th iachawdwriaeth of thy righteousness and sal-
beunydd : canys ni wn rifedi vation : for I know no end
arnynt. thereof.
Ynghadernid yr Arglwydd 1 will go forth in the strength
Dduw y cerddaf dy gyfiawnder : of the Lord God : and will
di yn unig a gofiaf fi. make mention of thy righteous-
ness only.
O'm hieuengctid y'm dysgaist, Thou, O God, hast taught
O Dduw hyd yn hyn y myn-
: me from my youth up until
egais dy ryfeddodau. now : therefore will I tell of
thy wondrous works.
Na wrthod fi chwaith, O Forsake me not, O God, in
Dduw, mewn henaint a phen- mine old age, when I am gray-
 Ymwelìad y Claf.
llwydni : hyd oni fynegwyf dy headed : until I have shewed thy
nerth i'r genhedlaeth hon, a'th strength unio this generation,
gadernid i bob un a ddelo. and thy power to all them that
Dy gyfiawnder hefyd, O Dduw, are yet for to come.
sydd uchel, yr hwn a wnaethost Thy righteousness, God, is O
bethau mawrion Pwy, O Dduw, : very high, and great things are
sy debyg i ti ! they that thou hast done : O
i'r Tad, ac i'r Mab :
Gogoniant God, who is like unto thee?
ac Yspryd Glàn.
i'r Glory be to the Father, and to
Megis yr oedd yn y decbreu, y the Son and to the Holy Ghost;
:

mae yr awr hon, ac y bydd yn As it was in the beginning, is

wastad yn oes oesoedd. Amen.
: now, and ever shall be world :

without end. Amen.

H Gan ddyu-edyd hyn yn ychuancg.
IACHAWDWR y byd, yr 1 Adding this.

hwn trwy dy Grog a 'th

werthfawr Waed a'n prynaist;
achub a chymmorth ni, nyni yn
O Saviour of the world,
by thy Cross and precious
Blood hast redeemed us, Save
who

ostyngedig a attolygwn i ti, O us, and help us, we humbly be-

Arglwydd. seech thee, O Lord.
U Yna y dì/wed y Gweinidog, II Then shall the Minister say,

YR Holl-alluog Arglwydd,
yr hwn yw y cadarnafTr THEmost
Almighty Lord, who
a tower strong
is
to all
i bawb a roddant eu hymddiried them that put tbeir trust in
ynddo, i ba un y mae pob peth him, whom all things in hea-
to
yn y nef, ar y ddaear, a than y ven, earth, and under the
in
ddaear, yn gostwng ac yn uf- earth, do bow and obey, be now
uddhâu, a fyddo yr awrhon a and evermore thy defence; and
phob amser yn amddiffyn i ti, make thee know and feel, that
ac a wnelo i ti wybod a deall, there is none other Name under
nad oes un enw dan y nef wedí heaven given to man, in whom,
ei roddi i ddynion, ym mha un a and through whom, thou may-
jthrwy ba un y mae i ti dderbyn est receive health and salvation,
iachawdwriaeth corph ac enaid, but only the Name of our Lord
ond yn unig Enw ein Harglwydd Jesus Christ. Amen.
lesu Grist. Amen.
H Ac ar olhynny y dywed, H And after that shall say,

IRasusaf
Duw
drugaredd a nodded
y'th orchymynwn. Yr
UNTO
and
God's gracious mercy
we commit
protection
Arglwydd a'th fendithio ac a'th thee. The Lord bless thee, and
gadwo. Llewyrched yr Arglwydd keep thee. The Lord make his
ei wyneb arnat, a thrugarhâed face to shine upon thee, and be
wrthyt. Dyrchafed yr Arglwydd gracious unto thee. The Lord
ei wyneb arnat, a rhodded it' lift up his countenance upon
dangnefedd yr awr hon ac yn thee, and give thee peace, both
oes oesoedd. Amen. now and evermore. Amen.

Gweddi dros blcnti/n claf. A Prayer for a sick child.

HOLL-alluog Dduw
garoccaf Dad r
a thru
tl

hwn yn O Almighty God, and mer-

ciful Father, to
Y2
whom alone

Ymweliad y
unig y perthyn dibenion bywyd
ac angau ; Edrych i lawr o'r nef,
yn ostyngedig ni a attolygwn i
ti, à golygon dy drugaredd ar
y
plentyn hwn, y sydd yr awrhon
yn gorwedd ar ei glaf wely
yrawèl, O Arglwydd, ûg ef â'th
iachawdwriaeth ; gwared ef yn
dy nodedig amser da o'i boen
corphorol, ac achub ei enaid er
mwyn dy drugareddau: fel, os
bydd dy ewyllys i estyn ei ddydd-
iau yma ar y ddaear, y byddo
iddo fyw i tx, a hyfforddio dy
ogoniant, gan dy wasanaethu yn
ffyddlon, a gwneuthur daioni yn
ei genhedlaetk; os amgen, derbyn
ef i'r preswylfeydd nefol hynny,
lie mae eneidiau'r sawl a hunant
yn yr Arglwydd Iesu yn mwyn-
hâu anorpben orphwysfa a ded-
wyddwch. Caniattá hyn, Ar-
glwydd, er dy drugareddau yn
yr unrhyw dy Fab di, ein Har-
glwydd ni Iesu Grist; yr hwn
sydd yn byw ac yn teyrnasu
Yspryd Glân, byth
g'yd â thi a'r
yn un Duw, heb drangc na
gorphen. Amen.
Gweddi dros ddyn claf, lie
tvelerfawr obaith o'i wellhûd.
ODad y trugareddau, a Duw
pob diddanwch, ein hunig
borth yn amser anghenoctid
Attat ti y rhedwn am gymmorth
dros dy vasanaethydd hum, yn
gorwedd yma dan dy law di
mewn dirfawr wendid corph.
Edrych arno yn rasusol, O Ar-
glwydd ; a pho mwyaf y gwan-
hycho y dyn oddi allan, nertha
ef fwyfwy, ni a attolygwn i ti,
â'th ras ac â'th Làn Yspryd yn
y dyn oddi mewn. Dyro iddo
ddiffuant edifeirwch am
gyfeiliorni ei fuchedd o'r blaen,
a ffydd ddi'ysgog yn dy Fab
Iesu ; fel y dilüer ei bechodau
trvvy dy drugaredd di, ac y selier
;
Claf.
belong the issues of life and
death ; Look down from hea-
ven, we humbly beseech thee,
with the eyes of mercy upon
this child now lying upon the
;
bed of sickness Visit him, O
:
Lord, with thy salvation ; de-
liver him in thy good appoint-
ed time from his bodily pain,
and save his soul for thy mer-
cies' sake: That, if it shall be
thy pleasure to prolong his days
here on earth, he may live to
thee, and be an instrument of
thy glory, by serving thee faith-
fully, and doing good in his
generation ; or else receive Mm
into those heavenly habitations,
where the souls of them that
sleep in the Lord Jesus en-
joy perpetual rest and felicity.
Grant this, O Lord, for thy
same thy
mercies' sake, in the
Son Lord Jesus Christ,
our
who liveth and reigneth with
thee and the Holy Ghost, ever
one God, world without end.
Amen,
A Prayer for a sick person, when
na there appeareth small hope of
recovery.
O Father of mercies, and
God of all comfort, our
only help in time of need ; We
fly unto thee for succour in be-
half of this thy servant, here
lying under thy hand in great
weakness of body. Look gra-
ciously upon Mm, O Lord ; and
the more the outward man de-
cayed», strengthen him, we be-
seech thee, so much the more
continually with thy grace and
holy Spirit in the inner man.
holl Give him unfeigned repentance
for all the errors of his life past,
and stedfast faith in thy Son
Jesus; that his sins may be done
away by thy mercy, and his
 Ymweliadÿ Claf.

ei bardwn yn y nef, cyn iddo pardon sealed in heaven, before

fyned oddi yma, ac na weler efhe go hence, and be no more
mwyach. Da y gwyddom, Ar- seen. We
know, O Lord, that
glwydd, nad oes un gair rh there is no word impossible with
anhawdd i ti ; ac y gelli, os thee ; and that, if thou wilt,
mynni, ei godi ef drachefn, a thou canst even yet raise him
chaniattâu iddo hwy hoedl yn up, and grant Mm a longer con-
ein plith. Er hynny, yn gym- tinuance amongst us : Yet, for-
maint a bod (hyd y gwel dyn) asmuch as in all appearance the
amser ei ymddattodiad ef yn time of Ms dissolution draweth
nesâu, felly parottoa a chym- near, so fit and prepare Mm,
hwysa ef ni a attolygwn i ti, we beseech thee, against the
erbyn awr angau ; fel, ar ol hour of death, that after his de-
ei ymadawìad oddi yma mewn parture hence in peace, and in
tangnefedd, ac yn dy íFafr di, y thy favour, his soul may be re-
derbynier ei enaid ef i'th deyrn- ceived into thine everlasting
as dragywyddol, trwy haedded- kingdom, through the merits
igaethau a ehyfryngiad Iesu and mediation of Jesus Christ,
Grist dy unig Fab di, ein Har- thine only Son, our Lord and
glwydd ni a'n Hiachawdwr. A- Saviour. Amen.
men.
A commendatory Prayer for a
Gweddi gymmynol dros ddyn sick person at the point of de-
claf ar drangcedigaeth. parture.
OHoll-alluog Dduw, gyd â'r
hwn y mae yn byw yspryd- O Almighty God, with whom
do live the spirits of just
oedd y cyfiawn y rhai a berffeitb- men made perfect, after they
iwyd, wedi cael eu gwared o'u are delivered from their earthly
carcharau daearol ; Yr m yn prisons; We humbly commend
ostyngedig yn gorchymyh enaid the soul of this thy servant, our
dy wasanaethydd hwn, ein brawd dear brother, into thy hands, as
anwyl, i'th ddwylaw di, megis i into the hands of a faithful
ddwylaw Creawdwr íFyddlon, ac Creator, and most merciful Sa-
Iachawdwr trugaroccaf ; gan at- viour; most humbly beseeching
tolwg i ti yn ostyngeiddiaf ar iddo thee, that it may be precious in
fod yn werthfawr yn dy olwg. thy sight. Wash it, we pray
Golcn ef, ni a erfyniwn arnat, thee, in the blood of that im-
yngwâed yr Oen difrycheulyd maculate Lamb, that was slain
hwnnw, a laddwyd er mwyn to take away the sins of the
dilëu pechodau'r byd; fel, gan world ; that whatsoever defile-
gael gianhâu a diíëu pa lygr- ments it may have contracted
edd bynnag a all fod wedi ei in the midst of this miserable
gasglu yngnanol y byd truenus and naughty world, through
ac amvir hwn, trwy chwantau'r the lusts of the flesh, or the
cnawd, ac ystrywiau Satan, y wiles of Satan, being purged
cafFo ei gyfiwyno yn bur ac yn and done away, it may be pre-
ddifeius yn dy olwg di. A dysg sented pure and without spot
i ninnau, y rnai m yn byw ar before thee. And teach us who
ei ol ef, ganfod yn hwn ac eraill survive, in this and other like
gyffelyb ddrychau marwoldeb o daily spectacles of mortality, to
ddydd bwygilydd, rnor frau ac see how frail and uncertain our
 ;

Ymweliad y Claf.

anwadal yw
ein eyflwr ein hun-
ain, ac felly gyfrif ein dyddiau,
fel y dygom ein calonnau yn ddif-
rifol i'r cyfryw ddoethineb sanct-
aidd a nefol, tra byddom byw
yma, ag a'n dygo o'r diwedd i
fywyd tragywyddol, trwy haedd-
edigaethau Iesu Grist dy unig
Fab di, ein Harghvydd ni. Amen.
own condition is ; and so to
number our days, that we may
seriously apply our hearts to
that holy and heavenly wisdom,
whilst we live here, which may
in the end bring us to life ever-
lasting,through the merits of
Jesus Christ thine only Son our
Lord. Amen,

Gweddi dros y rhai a fo mewn

blinder yspryd, neu anhedd- A Prayer for persons troubled in
icch cydwybod.
mind or in conscience.

YBendigedig Arglwydd, Tad

y trugareddau, a Duw
pob diddanwch, ni a attolygwn
O Blessed Lord, the Father of
mercies, and the God of
all comforts; We
beseech thee,
i ti, edrych à golwg tosturi a look down in pity and com-
thrugaredd ar dy wasanaethwr passion upon this thy afflicted
cystuddiedig hwn. Yr wyt ti servant. Thou writest bitter
yn ysgrifenu pethau- chwerwon things against him, and makest
yn ei erbyn ef, ac yn gwneuthur him to possess his former ini-
iddo feddiannu ei gamweddau quities.; thy wrath lieth hard
gynt; y mae dy ddigofaint yn upon him, and his soul is full
pwyso yn drwm arno, a'i maid of trouble : But, O
merciful
sy lawn o flinder ; eithr, O God, who hast written thy holy
Dduw trugarog, yr hwn a 'sgrif- Word for our learning, that we,
enaist dy Air sanctaidd er a- through patience and comfort
ddysg i ni ; fel, trwy amynedd a of thy holy Scriptures, might
diddanwch dy Lân Ysgrythyrau, have hope ; give him a right
y gallem gael gobaith ; dyro iddo understanding of himself, and
iawn ddealltwriaeth o'i gyflwr of thy threats and promises ;
ei hun, ac o'th fygythion a'th that he may neither cast away
addewidion di ; fel na fwrio his confidence in thee, nor place
ymaith ei hyder arnat ti, ac na it any where but in thee. Give
ddodo ei ymddiried ar ddim him strength against all his
arall ond tydi. Nertha ef yn temptations, and heal all his
erbyn ei holl brofedigaethau, a distempers. Break not the
iachâ efo'i boll anhwyldeb. Na bruised reed, nor quench the
ddryllia'r gorsen ysig, ac na ddi- smoking flax. Shut not up thy
ffodd y llin yn mygu. Na chau tender mercies in displeasure
diriondeb dy drugaredd mewn but make him to hear of joy
soriant eithr par iddo glywed and gladness, that the bones
;

llawenydd a gorfoledd, fel y 11a- which thou hast broken may

wenycho r esgyrn a ddrylliaist. rejoice. Deliver him from fear
Gwared ef rfiag ofn y gelyn, a of the enemy, and lift up the
dyrcha lewyrch dy wynebpryd light of thy countenance up-
arno, a dyro iddo dangnefedd, on him, and give him peace,
trwy ryglyddon a chyfryngdod through the merits and medi-
Iesu Grist ein Harghvydd. A- ation of Jesus Christ our Lord.
men. Amen.
 ; ;

CYMMUN Y CLAF.
1Í YN gymmaint a bob pob dyn marwol yn ddarostyngcdig i laxcer
beryglon disyfyd, heintian, a chiefydau, ac byth yn auhyspys pa bryd
yr ymadawa'nt <zV bywyd hwn ; o herwydd hynny, er mwyn gallu o
honynt fod bob amser mewn parodrrvydd i farxo, pa bryd bynnag y
rhyngo bodd Vr Holl-alluog Ddnw alw am danynt; byddcd Vr Curad-
iaid yn ddyfal, o amscr i amser (ac yn cnxccdig yn amser pla, neu ryxv
haint lynolarall) gunghori eu Pkcyfolion i gymmcryd yn fynyeh fen-
digedig Gymmnn'Co'rph a Gwaed fin Hiachawdwr Crist, pan u-ein-
yddir ef yn gyhoedd yn yr Eglwys; fel, gan wneud fe/ly, y bo llai o
achos iddynt, yn eu hymiccliad disymmu-th, i fod yn anheddychol yn
eu nieddxel o ddiffyg hijnny. Ond os y claffydd anaIluog_ i ddyfod Vr
Eglwi/s, ac etto ndymuno cymmeryd y Cymmiin yn ei ; yna y d
bijdd 'rhaid iddo fynegi hynny mewn pryd Vr Curad, gan hyspysu
hcfyd pa sawl un y sydd yn darparu cymmuno gyd ág ef (y rhai a
fyddant dri, neu ddau o r lleiaf) ac wedi cacl lie cyfaddas yn nh y
y

claf, gyd â phob petli angenrhe'idiol felly yn barod,fel y gallo y Curad

weinyddu yn barchedig,gv.'cinyddcd rfyno y Cymmiin bendigedig, gan
ddechreu àr y Colect, Epistol, a"r Efengyl, yma yn canlyn.

Y Colect. The Collect.

HOLL-gyfoethog a byth- ALMIGHTY, everliving God,
Dduw, gwneuth-
fywiol Maker of mankind, who
urwr dynol ryw, yr hwn wyt yn dost correct those whom thou
cospi y rhai a gerych, ac yn dost love, and chastise every
cerydclu pawb a'r a dderbyniecn one whom thou dost receive
Nyni a attolygwn i ti drugarhâu We beseech thee to have mercy
wrth dy u-as hwn yma ymweled- upon this thy servant visited
ig gan dy law, ac i ti ganiattâu with thine hand, and to grant
gymmeryd o hono ei glefyd yn that he may take Ms sickness
dd'ioddefus, a chaffael ei iechyd patiently, and recover his bodily
corphorol drachefn (os dy rad- health, (if it be thy gracious
lawn ewyllys di yw hynny) a will ;) and whensoever his soul
pha bryd bynnag yr ymadawo shall depart from the body, it
ei maid â'i gorph, bod o hono may be without spot presented
yn ddi-frycheulyd wrth ei gyf- unto thee ; through Jesus Christ
Iwyno i ti ; trwy Iesu Grist ein our Lord. Amen.
Harglwydd. Amen.
Yr Epistol. Heb. xii. 5. The Epistle. Heb. xii. 5.

FY mab, na ddirmyga gerydd

yr Arglwydd, ac nac ymoll-
MY son, despise not thou
the chastening of the
wng pan y'th argyoedder ganddo. Lord, nor faint when thou art
Canys y neb y mae yr Arglwydd rebuked of him. For whom the
yn ei garu, y mae yn ei gerydd- Lord loveth he chasteneth ; and
u ; ac yn fflangellu pob mab a scourgeth every son whom he
dderbynio. receiveth.
Yr Efengyl. St. loan v. 24. The Gospel. St. John v. 24.

YN wir, yn wir, meddaf

chwi, Y neb sydd
i

yn
VERILY,
you,
verily I say unto
He
that heareth my
gwrando fy ngair i, ac yn credu word, and believeth on him that
i'rhwn a'm hanfonodd i, a gaiff sent me, hath everlasting life,
fywyd tragywyddol, ac ni ddaw and shall not come into con-
i farn ; eithr efe a aeth trwodd demnation ; but is passed from
o farwolaeth i fywyd. death unto life.
 :

Claddedigaeth y Marie.
' Gtcedi hyn yr Offeiriad a a ym mlaen, yn ol y ffurf osodedig itchod, Vr
Cymmun bendigedig ; gan ddechreu ar y geiriau hyn [Chwychwi y
sawl sydd yn wir, <|-c.]
H Pan gyfranner y Sacrament bendigedig, cymmered yr Offeiriad yntau
ei hun y Cymmun yn gyntaf; ac ar ol hynny, gweinydded Vr rhai a
ddarparwyd i gymmuno gyd á'r claf ac yn ddiu-eddaf oil Vr dyn claf.
% Eithr o bydd neb, naill at o ddirdra dolur, neu o hcrwydd eisiau
rhybudd metan amscr dyladwy Vr Curad, neu o eisiau cyfcillyddion
i gymmcryd gyd âg ef, neu oblegid rhy.c ruystr cyfia-xn arall, heb
gymmeryd Sacrament Corph a Gu-acd Crist; yna dangosed y Curad,
os yw efe yn wir am
ei bechodau, ac yn credu yn dd'iysgog
edifciriol
ddarfod i lesu Grist dd'ioddef angau ar y Groes drosto, a thywallt ei
TVaed er ei Brynedigaeth ef gan goffa yn ddifrif y ma:vr ddaioui
sydd iddo ef o hynny, a chan dd'iolch iddo o'i galon am dano, ei fod ef
yn b-wytta ac yn yfed Corph a Gu-aed ein Hiachawdwr Crist ynfuddiol
i iechyd ei Enaid, er nad yxu efe yn derbyn y Sacrament a'i enau.

r Pan ymweler á'r claf ac yntau yn cymmeryd Cymmun bendigedig yr

i y
unamser; bydded yna Vr Offeiriad, er mzvyn prysuro yn gynt, dorri
ymaith ffurf yr Ym-weliad, lie maeW Psalm [Ynot ti, O Arglwydd, y
gobeithiais/^-c.J ac aedyn uniawn Vr Cymmun.
"J Yn amscr Pla, Clefyd y Chws, neu gyfryxe amscrau hcintiau neu

glefydau Hyn, pryd na alter cael yr un o'r Phcyf neiVr Cymmydogion i '

gymmuno gyd ar cleifion yn eu tat, rhag oft cael yr haint, ar hyspysol

ddeisyfiad y claffe all y Gweimdog yn unig gymmuno gyd âg ef

CLADDEDIGAETH Y MAEW.
Í Noder yma, Na ddylid arfcr y Guasanaeth a ganlyn dros neb afo maris
hebfedydd, neu dan Ysgymmundod, neu a'u lladdasant eu hunain.
7 Yr Offeiriad a'r Ysgolhcigion, wrth gÿfarfod ar Corph verth borth y
Fynzcent, ac yn my tied o'i fiaen Vr Eglzeys, neu tu a"r Bedd, a
ddyxvedant, neu a ganant,

MYFI yw'r adgyfodiad a'r Am the resurrection and the

bywyd, medd yr Ar- I life,saith the Lord : he that
glwydd : yr hwn sydd yn credu believeth in me, though he
ynof fi, er iddo farw, a fydd were dead, yet shall he live:
byw. A
phwy bynnag sydd yn and whosoever liveth and be-
fyw, ac yn credu ynof fi, ni lieveth in me shall never die.
bydd marw yn dragywydd. St. St. John xi. 25, 26.
loan xi. 25, 26.

MYFI wn fod
yn fyw,
a
y ac
fy
saif
Mhrynwr
yn y di- I
Know
liveth,
that my Redeemer
and that he shall
wedd ar y ddaear. Ac er ar ol stand at the latter day upon the
fy nghroen i bryfed ddifetha'r earth. And though after my
corph hwn, etto caf weled Duw skin worms destroy this body,
yn fy nghnawd: yr hwn a gaf yet in my flesh shall I see God
fi im fy hun ei weled, a'm llyg- whom I shall see for myself,
aid a'i gwelant, ac nid arall. and mine eyes shall behold,
Job xix. 25, 26, 27. and not another. Job xix. 25,
26, 27.
 ;

Claddcdìgacih y Martv.

NI ddygasom
byd, ac eglur
ni
yw
ddim
na allwn
i'r "\T7"E brought nothing
* V
into
and it is cer-
this world,
ddwyn dim allan chwaith. Yr tain we can
carry nothing out.
Arglwydd a roddodd, a'r Ar- The Lord gave, and the Lord
glwydd a gymmerodd ymaith ; hath taken away ; blessed be the
bendigedig í'yddo Enw yr Ar- Name of the Lord. 1 Tim. vi. 7.
glwydd. 1 Tim. vi. 7. Job i. 21. Job i. 21.

Î Gwedi cu dyfod i'r Eghcys, y H After they are come into the
,
darllcnir un u r Psalmau hyn yn Church, shall be read one or both
canlyn, 7ieu yr ddwy. of these Psalms following.

Dirt, custodiam. Psal. xxxix. Dixi, custodiam. Psal. xxxix.

DY WE DAIS,
ffyrdd, rhag pechu â'm taf-
Cadwaf fy
I
Said, I will take heed to
ways : that I offend not in
my
od cadwaf ffrwyn yn fy ngen-
: my tongue.
au, tra fyddo'r annuwiol yn fy I will keep my mouth as it
ngolwg. were with a bridle while the
:

ungodly is in my sight.
Tewais yn ddistaw, Ye, tewais I held my tongue, and spake
â daioni a'm dolur a gyffrôdd.
: nothing : I kept silence, yea,
even from good words ; but it
was pain and grief to me.
Gwresogodd fy nghalon o'ra My heart was hot within me,
mewn tra'r oeddwn yn myf-
: and while I was thus musing
yrio, ennynodd tan, a mi a lef- the fire kindled and at the last
:

erais â'm tafod. I spake with my tongue

Arglwydd, par i mi wybod fy Lord, let me know mine end,
niwedd, a pheth yw mesur fy and the number of my days :
nyddiau lei y gwypwyf o ba
: that I may be certified how long
oedran y byddaf fi. I have to live.
Wele, gwnaethost fy nyddiau Behold, thou hast made my
fel dyrnfedd a'm heinioes sy
; days as it were a span long :
megis diddym yn dy olwg di : and mine age is even as nothing
d'iau mai cwbl wagedd yw pob in respect of thee; and verily
dyn, pan fo ar y goreu. every man living is altogether
vanity.
Dyn yn dd'iau sydd yn rhodio For man walketh in a vain
mewn cysgod, ac yn ymdra- shadow, and disquieteth himself
fferthu yn ofer : efe a dyrra ol- in vain : he heapeth up riches,
ud, ac ni's gyr pwy a'i casgl. and cannot tell who shall gather
them.
Ac yn awrbeth a ddisgwyliaf, And now, Lord, what is my
O Arglwydd : fy ngobaith sydd hope : truly my hope is even
ynot ti. in thee.
Gwared fi o'm holl gam- Deliver me from all mine
weddau ac na osod fi yn war- offences
: and make me not a :

adwydd i'r ynfyd. rebuke unto the foolish.

Aethum yn fud, ac nid agorais I became dumb, and opened
fy ngenau canys ti a wnaethost not my mouth
: for it was thy :

hyn. doing.
 ;

Claddedigaeth y Marw.
Tyn dy bla oddi wrthyf : gan Take thy plague away from
ddyrnod dy law y darfûm i. me I am even consumed by
:

means of thy heavy hand.

Pan gospit ddyn â cheryddon When thou with rebukes dost
am anwiredd, dattodit fel gwyf- chasten man for sin, thou mak-
yn ei ardderchowgrwydd ef : est hisbeauty to consume away
gwagedd yn ddi'au yw pob dyn. like as it were a moth fretting
a garment : every man there-
fore is but vanity.
Gwrando fy ngweddi, Ar- Hear my
prayer, Lord, and O
glwydd, a chlyw fy lief; na with thine ears consider my
thaw wrth fy wylofain : canys calling : hold not thy peace at
ymdeithydd ydwyf gyd â thi, ac my tears.
alltud, fel fy holl dadau. ForI am a stranger with
thee : and a sojourner, as all
my fathers were.
Paid â mi, fel y cryfhawyf : O spare me a little, that I may
cyn fy myned, ac na byddwyf recover my
strength : before I go
mwy. hence, and be no more seen.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son : and to the Holy Ghost
Megis yr oedd yn y dechreu, y As it was in the beginning, is
mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen.
: without end. Amen.
Domine, refugium. Psal. xc. Domine, refugium. Psal. xc.
TI,wylfaArglwydd, fuost yn bres-
i ni ym mhob cen-
LORD,
refuge
thou hast been our
from one genera-
: :

hedlaeth ; tion to another.

Cyn gwneuthur y mynydd- Before the mountains were
oedd, a llunio o honot y ddaear brought forth, or ever the earth
a'r byd : ti hefyd wyt Dduw and the world were made thou :

o dragywyddoldeb hyd dragy- art God from everlasting, and

wyddoldeb. world without end.
Troi ddyn i ddinystr a dy-
: Thou turnest man to destruc-
wedi, Dychwelwch, feibion dyn- tion : again thou sayest, Come
ion. again, ye children of men.
Canys mil o flynyddoedd yd- For a thousand years in thy
ynt yn dy olwg di fel doe : sight are but as yesterday : see-
wedi'r el heibio, ac fel gwyliad- ing that is past as a watch in
wriaeth nos. the night.
Dygi hwynt ymaith megis â As soon as thou scatterest
y maent fel hûn
llifeiriant; y : them, they are even as a sleep :
bore y maent fel llysieuyn a and fade away suddenly like the
newidir. grass.
Y
bore y blodeua, ac y tyf : In the morning it is green,
prydnawn y torrir ef ymaith, ac and groweth up but in the :

y gwywa. evening it is cut down, dried

up, and withered.
Canys yn dy ddig y difeth- For we consume away in
wyd ni ac yn dy lidiowgrwydd
: thy displeasure and are afraid
:

y'n brawychwyd. at thy wrathful indignation.

 ;;

Claddedigacth jj Marrv.
hanwiredd ger
Gosotlais: ein Thou hast set our misdeeds
dy fron : ein dirgel bechodau before thee : and our secret
yngoleuni dy wyneb. sins in the light of thy coun-
tenance.
Canys ein holl ddyddiau ni a For when thou art angry all
ddarfuant gan dy ddigofaint di : our days are gone : we bring
treuliasom ein blynyddoedd fel our years to an end, as it were
chwedl. a tale that is told.
Yn nyddiau ein blynyddoedd The days of our age are three-
y mae deng mlynedd and ten and though
a thrugain score years ;

ac os o gryfder y cyrhaeddir men be so strong, that they come

pedwar ugain mlynedd etto to fourscore years :yet is their :

eu nerth sy boen a blinder strength then but labour and

canys ebrwydd y derfydd, a ni sorrow ; so soon passeth it away,
a ehedwn ymaith. and we are gone.
Pwy a edwyn nerth dy sor- But who regardeth the power
iant canys fel y mae dy ofn, of thy wrath
: for even there- :

y mae dy ddigter. after as a man feareth, so is thy

displeasure.
Dysg i ni felly gyfrif ein Oteach us to number our
dyddiau : fel y dygom ein calon days : that we may apply our
i "ddoethineb. hearts unto wisdom.
Dychwel, Arglwydd, pa hyd : Turn thee again, Lord, at O
ac edifarhâ o ran dy weision. the last : and be gracious unto
thy servants.
Diwalla ni yn fore â'th dru- O satisfy us with thy mercy,
garedd fel y gorfoleddom ac
: and that soon so : shall we re-
y llawenychom drcs ein holl joiceand be glad all the days
ddyddiau. of our life.
Llawenhâ ni yn ol y dyddiau Comfort us again now after
y cystuddiaist ni a'r blynydd- : the time that thou hast plagued
oedd y gwelsom ddrygfyd. us : and for the years wherein
we have suffered adversity.
Gweler dy waith tu ag at dy Shew thy servants thy work :

weision a'th ogoniant tu ag at

: and their children thy gìory.
eu plant hwy.
Abydded prydferthwch yr And the glorious Majesty of
Arglwydd ein Duw arnom ni : the Lord our God be upon us :
a threfna weithred ein dwylaw prosper thou the work of our
ynom ni ; i'e, trefna waith ein hands upon us, O prosper thou
dwylaw. our handy-work.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r 3Jab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son : and to the Holy Ghost;
Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is
y mae yr awr hon, ac y bydd now, and ever shall be : world
yn wastad yn oes oesoedd.
: without end. Amen.
Amen.
1" Ar ol hynny y canlyn y Llith, zcedi '
Thru shall follow the Lesson taken
ci chymmeryd oV bymtkegfed Ben- out of the fifteenth Chapter of the
nod o Epistol eyntaf Sunt Paul at former Epistle of Saint Paul to the
y Corinthiaid. Corinthians.
 Claddedigaeth y Marw.
Cor. xv. 20.
1 1 Cor. xv. 20.

YN awr Crist a gyfoihvyd

oddi wrth y meirw, ac a
wnaed yn flaen-ffrwyth y rhai a
hunasant. Canys, gan fod mar-
wolaeth trwy ddyn, trwy ddyn
hefyd y mae adgyíbdiad y meirw.
Oblegid megis yn Adda y mae
pawb yn meirw, felly hefyd yng
Nghrist y bywhéir pawb. Eithr
pob un yn drefn ei hun: y
ei
blaen-ffrwyth yw Crist; wedi
hynny y rhai ydynt eiddo Crist,
yn ei ddyfodiad ef. Yna y bydd
y diwedd, wedi y rhoddo efe
deyrnas i Dduw a'r Tad ; wedi
iddo ddilëu pob pendefigaeth, a
phob awdurdod a nerth. Canys
rhaid iddo deyrnasu hyd
osodo ei holl elynion dan
draed. Y gelyn diweddaf a ddin-
ystrir yw'r angau canys efe a
: stroyed is death.
ddarostyngodd bob peth dan ei
draed ef. Eithr pan yw yn dy-
wedyd fod pob peth wedi eu
darostwng, amlwg yw mai oddi
eithr yr hwn a ddarostyngodd
bob peth iddo. A phan ddarost-
ynger pob peth iddo, yna'r Mab
ei hun hefyd a ddarostyngir i'r
hwn a ddarostyngodd bob peth
iddo ef ; fel y byddo Duw oil yn
oil. Os amgen, beth a wna y rhai
a fedyddir dros y meirw, os y
meirw ni chyfodir ddim? Pa-
ham ynte y bedyddir hwy dros y
meirw ? a phaham yr ydym nin-
nau mewn perygl bob awr? Yr
ydwyf beunydd yn marw, myn
eich gorfoledd yr hon sy gen-
nyf yng Nghrist Iesu ein Har- daily. If after the manner of
glwydd. Os yn ol dull dyn yr men I have fought with beasts
ymleddais âg anifeiliaid yn E- at Ephesus, what advantageth
phesus, pa lesâd fydd i mi, oni
chyfodir y meirw ? Bwyttâwn,
ac yfwn ; canys y foru marw yr
ydym. Na thwyller chwi: y mae
ymddiddanion drwg yn llygru
moesau da. DefFrôwch yn gyf-
iawn, ac na phechwch ; canys
nid oes gan rai wybodaeth am
NOW is Christ risen from
the dead, and become the
first-fruits of them that slept.
For since by man came death,
by man came also the resurrec-
tion of the dead. For as in
Adam all die, even so in Christ
shall all be made alive. But
every man in his own order:
Christ the first-fruits ; after-
ward they that are Christ's, at
his coining. Then cometh the
end, when he shall have deli-
y vered up the kingdom to God,
even the Father ; when he shall
have put down all rule, and all
authority, and power. For he
oni must reign, till ne hath put all
ei enemies under his feet. The
last enemy that shall be de-
For he hath
put all things under his feet.
But when he saith, all things
are put under him, it is mani-
fest that he is excepted, which
did put all things under him.
And when all things shall be
subdued unto him, then shall
the Son also himself be subject
unto him that put all things un-
der him, that God may be all
in all. Else what shall they do
which are baptized for the dead,
if thedead rise not at all ? Why
are they then baptized for the
dead ? and why stand we in
jeopardy every hour? I protest
by your rejoicing, Avhieh I have
in Christ Jesus our Lord, I die
itme, if the dead rise not? Let
us eat and drink, for to-morrow
we die. Be not deceived: evil
communications corrupt good
manners. Awake to righteous-
ness, and sin not ; for some have
not the knowledge of God. I
speak this to your shame. But
 w :

Claddedigaeth y Manv.
üduw. Er cywilydd i chwi yr some man will say, How are the
wyf yn dywedyd hyn. Eithr fe dead raised up? and with what
a ddywed rhyw un, Pa fodd y body do they come? Thou fool,
cyfodir y meirw ? ac â pha ry that which thou sowest is not
gorph y deuant ? O ynfyd, y peth quickened, except it die. And
yr wyt ti yn ei hau, ni fywhéir, that which thou sowest, thou
oni bydd efe marw. A'r peth yr sowest not that body that shall
wyt yn ei hau, nid y corph a be, but bare grain, it may chance
fydd yr ydwyt yn ei hau, ond of wheat, or of some other grain
gronyn noeth, ysgatfydd o wen- But God giveth it a body, as it
ith, neu o ryw rawn arall. Eithr hath pleased him, and to every
Duw sydd yn rhoddi iddo gorph seed his own body. All flesh is
fel y mynnodd efe, ac i bob hedyn not the same flesh; but there
ei gorph ei hun. Nid yw pob is one kind of flesh of men,
cnawd unrhyw gnawd; eithr another flesh of beasts, another
arall yvv cnawd dynion, ac arall of fishes, and another of birds.
yw cnawd anifeiliaid, a chnawd There are also celestial bodies,
arall sydd bysgod, ac arall i
i and bodies terrestrial; but the
adar. Y mae hefyd gyrph nefol, glory of the celestial is one, and
a chyrph daearol ; ond arall y the glory of the terrestrial is an-
gogoniant y rhai nefol, ac arall other. There is one glory of
y rhai daearol. Arall yw gogon- the sun, and another glory of
iant yr haul, ac arall yw gogon- the moon, and another glory of
iant y lloer, ac arall yw gogon- the stars; for one star differeth
iant y ser; canys y mae rhagor from another star in glory. So
rhwng seren a seren mewn go- also is the resurrection of the
goniant. Felly hefyd y mae ad- dead: It is sown in corruption;
gyfodiad y meirw: efe a heuir it is raised in incorruption : It
mewn llygredigaeth ; ac a gyf- is sown in dishonour ; it is rais-
odir mewn anilygredigaeth : efe ed in glory : sown in weak-
It is
a heuir mewn ammharch; ac a ness ; it is power It
raised in :

gyfodir mewn gogoniant: efe a is sown a natural body; it is

heuir mewn gwendid ; ac a gyf- raised a spiritual body. There
odir mewn nerth efe a heuir
: isa natural body, and there is
yn gorph anianol; ac a gyfodir a spiritual body. And so it is
yn gorph ysprydol. Y
mae corph written, The first man Adam
anianol, ac y mae corph yspryd- was made a living soul ; the
ol. Felly hefyd y mae yn ys- last Adam was made a quick-
grifenedig, Y dyn cyntaf Adda ening spirit. Howbeit, that was
a wnaed yn enaid byw, a'r Adda not first which is spiritual, but
diweddaf yn yspryd yn bywhâu. that which is natural; and af-
Eithr nid cyntaf yr ysprydol, terward that which is spiritual.
ond yr anianol ; ac wedi hynny The first man of the earth,
is
yr ysprydol. Y
dyn cyntaf o'r earthy: man is the
the second
ddaear yn ddaearol, yr ail dyn Lord from heaven. As is the
yr Arglwydd o'r nef. Fel y. mae earthy, such are they that are
y daearol, felly y mae y rhai earthy: and as is the heavenly,
daearol: ac fel y mae y nefol, such are they also that are hea-
felly y mae y rhai nefol hefyd. venly. And as we have borne
Ac megis y dygasom ddelw y the image of the earthy, we
daearol, ni a ddygwn hefyd ddelw shall also bear the image of the
 Claddedìgaeth y Marie.
y nefol. hyn meddaf, O heavenly. Now this I say, bre
Eithr
irodyr, na ddichon cig a gwaed thren, that flesh and blood can-
etiíeddu teyrnas Dduw ac nad not inherit the kingdom of God;
;

yw llygredigaeth yn etifeddu an- neither doth corruption inherit

llygredigaeth. Wele, yr wyf yn incorruption. Behold, I shew
dywedyd i chwi ddirgelwch Ni : you a mystery: We
shall not
hunwn ni oil; eithr ni a newidir all sleep, but we shall all be
oil mewn moment, ar darawiad changed, in a moment, in the
llygad, wrth yr udgorn diwedd- twinkling of an eye, at the last
af. Canys yr udgorn a gân, a'r trump, (for the trumpet shall
meirw a gyfodir yn anllygredig, sound,) and the dead shall be
a ninnau a newidir. O herwydd raised incorruptible, and we shall
rhaid i'r llygradwy hwn wisgo be changed. For this corruptible
anllygredigaeth, marwol
ac i'r must put on incorruption, and
hwn wisgo anfarwoldeb. A phan this mortal must put on immor-
ddarfFo i'r llygradwy hwn wisgo tality. So when this corruptible
anllygredigaeth, ac i'r marwol shall have put on incorruption,
hwn wisgo anfarwoldeb, yna y and this mortal shall have put
bydd yr ymadrodd a ysgrifen- on immortality ; then shall be
wyd ; Angau a lyngcwyd mewn brought to pass the saying that
buddugoliaeth. O angau, pa le is written, Death is swallowed

mae dy golyn? O uftern, pa up in victory. O death, where

le mae dy fuddugoliaeth ? Colyn is thy sting ? O grave, where is
angau yw pechod, a grym pech- thy victory ? The sting of death
od yw'r gyfraith. Ond i Dduw is sin, and the strength of sin
y byddo'r di'olch, yr hwn sydd is the law. But thanks be to
yn rhoddi i ni fuddugoliaeth God, which giveth us the victory
trwy ein Harglwydd Iesu Grist. through our Lord Jesus Christ.
Am hynny, fy mrodyr anwyl, Therefore, my beloved brethren,
byddwch sicr, a di'ymmod, a be ye stedfast, unmoveable, al-
helaethion yngwaith yr Ar- ways abounding in the work of
glwydd yn wastadol, a chwi'n the Lord, forasmuch as ye know
gwybod nad yw eich llafur chwi that your labour is not in vain
yn ofer yn yr Arglwydd. in the Lord.

•i Pan ddelont at y Bead, tra fyddo'r 1T When they come to ihc Grave,
Corph yn ei barottôi i'a/ ddodi yn while the Corpse is made ready to

y ddaear, y dyived yr Ojfiiriad, be laid into the earth, the Priest

neiir Offeiriad a?r Ysgolheigion a shall say, or t/t£ Priest and Clerics
ganant, shall sing:

DYNbyr amser
â
a aned o wraig, sydd
iddo i fyw,
MANman is born of a wo-
that
but a short
hath
ac sydd yn llawn trueni. mae Y time to and is full of mi-
live,
efe yn blaguro fel llysieuyn, ac sery. He cometh up, and is cut
a dorrir i lawr ; ac a ddiflanna down, like a flower ; he fleeth
fel cysgod, ac ni saif. as it were a shadow, and never
Ynghanol ein by wyd yr ydym continueth in one stay.
mewn angau gan bwy y mae
: In the midst of life we are in
i ymwared, ond gennyt
ni geisio death: of whom may we seek
ti, O Arglwydd, yr hwn am ein for succour, but of thee, Lord, O
pechodau wyt yn gyfiawn yn who for our sins art justly dis-
ddigllon? pleased ?
 ;

Claddedigaeth y Marw.
Er hynny, Arglwydd Dduw Yet, O Lord God most holy,
sancteiddiaf, Arglwydd galluoc- O Lord most mighty, O holy
caf, O sanctaidd a thrugaroccaf and most merciful Saviour, de-
Iachawdwr, na ollwng ni i ddygn liver us not into the bitter pains
chwerwaf boenau angau tragy- of eternal death.
wyddol.
Ti, Arglwydd, a adwaenost Thou knowest, Lord, the se-
ddirgelion ein calonnau : na cretsof our hearts; shut not
chaua dy glustiau trugarog oddi thy mercifid ears to our pray-
wrth ein gweddi'au; eithr arbed er; but spare us, Lord most
nyni, O
Arglwydd sancteiddiaf, holy, O God most mighty, O
O Dduw galluoccaf, sanctaidd O holy and merciful Saviour, thou
a thrugarog Iachawdwr; tydi most worthy Judge eternal, suf-
deilyngaf Farnwr tragywyddol, fer us not, at our last hour, for
na àd i ni, yn yr awr ddiwedd- any pains of death, to fall from
af, er neb rhyw boenau angau, thee.
syrthio oddi wrthyt.

1Î Yna, tra fydder yn brvrtv pridd ar 1 Then, while the earth shall be east
y Corph gan ryw rai a fo yn sefyll upon the Body by some standing
yno, yr Offeiriad a ddymed, by, the Priest shall say,

YN gymmaint Dduw a rhyngu bodd FORASMUCH as it hath

i'r Goruchaf
drugaredd gymmeryd atto
enaid ein hanwyl frawd yma a
ymadawodd o'r byd, gan hynny
yr m ni yn rboddi ei gorph ef
i'r ddaear, sef, daear i'r dclaear,
lludw i 'r Uudw, pridd i 'r pridd,
mewn gwir ddi'ogel obaith o'r ad-
gyfodiad i fywyd tragywyddol,
trwy ein Harglwydd lesu Grist ;
yr hwn a newidia ein corph gwael
ni, fel y byddo yn gyffelyb i'w
gorph gogoneddus ef, o herwydd
y galluog weithrediad, trwy yr
hwn y dichon efe ddarostwng
pob dim iddo ei hun.
o'i fawr pleased Almighty God of
ei hun his great mercy to take unto
himself the soul of our dear bro-
ther here departed, we therefore
commit Ms body to the ground
earth to earth, ashes to ashes,
dust to dust; in sure and cer-
tain hope of the Resurrection to
eternal life, through our Lord
Jesus Christ ; who shall change
our vile body, that it may be
like unto his glorious body, ac-
cording to the mighty working,
whereby he is able to subdue all
things to himself.

1 Yna y dyxucdir, neu y cenir, If Then shall be said or sung,

M
ena, O
I a glywais lais o'r nef yn
dywedyd wrthyf, Ysgrif- I
hyn allan gwnfydedig henceforth blessed are the dead
Heard a voice from heaven,
saying unto me, Write, From

yw y meirw y rhai sydd yn marw which die in the Lord: even so

yn yr Arglwydd felly y dy wed saith the Spirit; for they rest
:

yr Yspryd canys y maent yn

; from their labours.
gorphwyso oddi wrth eu llafur.
1 Yna y dywed yr Offeiriad, 1Î Then the Priest sltall say.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
Crist, trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
 ;

Claddedigaeíh y Mat
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydded Name. Thy kingdom come.
dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As it
y rnae yn y nefoedd. Dyro i ni j
is in heaven. Give us this day
neddyw ein bara beunyddiol. A I
our daily bread. And forgive
maddeu i ni ein dyledion, Fel y |
us our trespasses, As we forgive
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac |
them that trespass against us.
nac arwain ni i brofedigaeth ; And lead us not into tempta-
Eithr gwared ni rhag drwg. tion; But deliver us from evil.
Amen. Amen.
Offeiriad. Priest.
HOLL-alluog Dduw, gyd â'r ALMIGHTY
God, with
hwn y mae yn byw yspryd- whom do live the spirits of
oedd y rhai a ymadawsant oddi them that depart hence in the
yma yn yr Arglwydd, ac yn yr Lord, and with whom the souls
|

hwn y mae eneidiau y ffydd- of the faithful, after they are de-
|

loniaid, wedi darfod eu rhydd- livered from the burden of the

hâu oddi wrth faich y cnawd, flesh, are in joy and felicity
mewn llawenydd a dedwyddyd ; We give thee hearty thanks, for
|

Yr ydym yn mawr dd'iolch i ti, that it hath pleased thee to de-

fod yn wiw gennyt waredu ein liver this our brother out of the
bravjd hwn allan o drueni'r byd I
miseries of this sinful world ; be-
pechadurus hwn ;
gan attolygu seeching thee, that it may please
i ti ryngu bodd it', o'th radlawn I
thee, of thy gracious goodness,
ddaioni, gyflawni ar fyrder nifer shortly to accomplish the num-
dy etholedigion, a phrysuro dy j
ber of thine elect, and to hasten
deyrnas ; modd
y gallom ni, gyd
i
thy kingdom ; that we, with all
ymadawsant â'r byd
â'r rbai oil a j
those that are departed in the
mewn gwir ffydd yn dy Enw [
true faith of thy holy Name,
bendigedig, gaffael i ni ddiwedd |
may have our perfect consum-
perffaith, a gwnfyd ynghorph mation and bliss, both in body
ac enaid, yn dy ddidrangc a'th and soul, in thy eternal and
dragywyddologoniant; trwylesu everlasting glory ; through Je-
Grist ein Harglwydd. Amen. sus Christ our Lord. Amen.

Y ColeeU The Collect.

ODrugarog Dduw, Tad

Harglwydd
ein
Iesu Grist, yr
hwn yw yr adgyfodiad a'r bywyd, who
O Merciful God, the Father
of our Lord Jesus Christ,
is the resurrection and the
ym mha un pwy bynnag a gretto, life; in whom
whosoever be-
a fydd byw, er iddo farw ; a lieveth shall though he
live,
phwy bynnag a fo byw ac a die; and whosoever liveth, and
grettoynddo ef, ni bydd marw believeth in him, shall not die
yn dragywydd ; yr hwn hefyd eternally who also hath taught
;

a'n dysgodd (trwy ei Apostol us, by his holy Apostle Saint

bendigedig Sant Paul) na thrist- Paul, not to be sorry, as men
âem, fel rhai heb obaith, dros without hope, for them that
y rhai a hunant ynddo ef ; Nyni sleep in him; We meekly be-
yn ostyngedig a attolygwn i ti, O j
seech thee, O
Father, to raise us
Dad, ein cyfodi ni o angau pech- !
from the death of sin unto the
 Dîolwch Gwragedd, Neu Eglwysa.
od fuchedd cyfiawnder; fel y
i life of righteousness ; that, when
bo i ni, wedi ymado â'r fuchedd we shall depart this life, we may
hon, orphwys ynddo ef, megis y rest inhim, as our hope is this
mae ein gobaith fod ein brawd our brother doth; and that, at
hwn ; ac ar yr adgyfodiad cyff- the general Resurrection in the
redin y dydd diweddaf, ein caffael last day, we may be found ac-
yn gymraeradwy yn dy olwg di, ceptable in thy sight; and re-
a derbyn y fendith a ddatgan dy ceive that blessing, which thy
garedig Fab yr amser hwnnw i well-beloved Son shall then pro-
bawb a'r a'th ofnant ac a'th gar- nounce to all that love and fear
ant, gan ddywedyd, Deuwch, thee, saying, Come, ye blessed
chwi fendigedig blant fy Nhad, children of my Father, receive
meddienwch y deyrnas a bar- the kingdom prepared for you
ottovvyd i chwi er pan seiliwyd from the beginning of the world:
y byd: Caniattâ hyn, ni a at- Grant this, we beseech thee, O
tolygwn i ti, O drugarog Dad, merciful Father, through Jesus
trwy Iesu Grist ein Cyfryngwr Christ, our Mediator and Re-
a'n Pryniawdwr. Amen. deemer. Amen.

GRAS ein Harglwydd Iesu HP HE grace of our Lord Je-

Grist, a chariad Duw, a -L sus Christ, and the love of
chymdeithas yr Yspryd Glân, a God, and the fellowship of the
fyddo gyd â ni oil byth byth- Holy Ghost, be with us all ever-
oedd. Amen. more. Amen.

DIOLWCH GWRAGEDD AR OL ESGOR

PLANT;
YR HWN A ELWIR YN GYFFREDIN, RHYDDHAU,
NEU EGLWYSA.
II Y IVraig, ar ÿr amser arferedig ar 61 esgor, a ddaw Vr Eglwys wedi
ymwisgo yn weddus ac yno y gostwng ar ei glhiiau yn rhyw le
,•

cyfaddas, fel yr arferwyd, neu megis y trefno'r Ordinar it ac yna'r

OJfeiriad a ddywed wrthi,

YN gymmaint
i'r goruchaf
a
Dduw
rhyngu bodd
o'i dda-
FORASMUCH as
pleased Almighty God of his
it hath

ioni roddi i tiryddhâd ymwar- goodness to give you safe deli-

edol, a'th gadw yn y mawr verance, and hath preserved you
berygl wrth esgor ; ti a dd'folchi in the great danger of Child-
yn ewyllysgar i Dduw am hynny, birth; you shall therefore give
ac a ddywedi, hearty thanks unto God, and say,
(II Yna y dyxeed yr Offeiriad y (H Then shall the Priest say the
Psalm cxvi.) cxvith Psalm.)
quoniam.
Dilejci Dilejci quoniam.
DA gennyf wrando o'r Ar-
ghvydd : ar fy lief a'm I
Am well pleased
Lord hath heard the voice
: that the

gwedd'iau. of my prayer;
Z
 D'iulwch Gtvragedd, Neu Eglwysa.
Am ostwng o hono ei glust That he hath inclined his ear
attaf : am hynny llefaf dros fy unto me : therefore will I call
nyddiau arno ef. upon him as long as I live.
Gofidion angau a'm cylchyn- The snares of death compassed
asant : a gofidiau uíFern a'm dal- me round about and the pains :

iasant ing a blinder a gefais.

; of hell gat hold upon me.
Yna y gelwais ar Enw'r Ar- I found trouble and heaviness,
glwydd Attolwg, Arglwydd,
: and I called upon the Name of
gwared fy enaid. the Lord Lord, I beseech
: O
thee, deliver my soul.
Graslawn yw'r Arglwydd, a Gracious is the Lord, and
chyfiawn : a thosturiol yw ein righteous : yea, our God is mer-
Duw ni. ciful.
Yr Arglwydd sydd yn cadw y The Lord preserveth the sim-
rhai annichellgar : tlodais, ac efe ple I was in misery, and he
:

a'm hachubodd. helped me.

Dychwel, O fy enaid, i'th Turn again then unto thy rest,
orphwysfa canys yr Arglwydd : my soul for the Lord hath :

fu dda wrthyt. rewarded thee.

O herwydd it' waredu fy enaid And why ?
thou hast deliver-
oddi wrth angau : fy Uygaid oddi ed my soul from death : mine
wrth ddagrau, a'm traed rhag eyes from tears, and my feet
llithro. from falling.
Rhodiaf o flaen yr Arglwydd I will walk before the Lord :

yn nhir y rhai byw. in the land of the living.

Credais, am hynny y Ueferais I believed, and therefore will
cystuddiwyd fi yn ddirfawr. 1 speak ; but I was sore trou-
Mi a ddywedais yn fy ffrwst bled I said in my haste, All
:

Pob dyn sy gelwyddog. men are liars.

Beth a dalaf i'r Arglwydd What reward shall I give un-
am ei holl ddoniau i mi ? to the Lord : for all the benefits
that he hath done unto me ?
Ph'íol iachawdwriaeth a gym- I will receive the cup of sal-
meraf ac ar Enw'r Arglwydd
: vation and call upon the Name
:

y galwaf. of the Lord.

Talaf fy addunedau i'r Ar- I will pay my vows now in
glwydd yn awr yngwýdd ei
: the presence of all his people :
holl bobl ;
in the courts of the Lord's
Ynghynteddoedd t r Ar- '
house, even in the midst of
glwydd yn dy ganol di, O Je-
: thee, O
Jerusalem. Praise the
rusalem. Molwch yr Arglwydd. Lord.
Gogoniant Tad, ac i'r Mab i'r : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son and to the Holy Ghost;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world :

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
Neu, Psal.cxxvii. Nisi Dominus. Or, Psal. cxxvii. Nisi Dominus.

OSy yrt,Arglwydd nid adeilada EXCEPT the Lord build the

y ofer llafuria ei adeil- house their labour is but
:

adwr wrtho : os yr Arglwydd lost that build it.

 ; ; :

Dìolwch Gwragedd, Neu Egtwysa.

ni cheidw'r ddinas, ofer y gwyl- Except the Lord keep the
ia'r ceidwad. city : the watchman waketh
but in vain.
Ofer i chwi fore-godi, myned It is but lost labour that ye
yn hwyr i gysgu, bwytta bara haste to rise up early,and so
gofidiau : felly y rhydd efe hûn late take rest, and eat the bread
i'w anwylyd. of carefulness : for so he giveth
his beloved sleep.
"Wele, plant ydynt etifeddiaeth Lo, children and the fruit of
yr Arglwydd ei wobr ef yw
: the womb : are an heritage and
ffrwyth y groth. gift that cometh of the Lord.
Fel y roae saetbau yn llaw Like as the arrows in the hand
y cadarn felly y mae plant
: of the giant : even so are the
ieuengctid. young children.
Gwn ei fyd y grwr a lanwodd Happy is the man that hath
ei gawell saethau â hwynt : ni's his quiver full of them : they
gwaradwyddir hwy pan ym- shall not be ashamed when they
ddiddanant â'r gelynion yn y speak with their enemies in the
porth. gate.
i'r Tad, ac i'r Mab
Gogoniant : Glory be to the Father, and to
ac Yspryd Glân ;
i'r the Son and to the Holy Ghost ;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen.
: without end. Amen.
t Yna y dyn-ed yr OJeiriad, H Then the Priest shall say,

Gwedd'iwn. Let us pray.

Arglwydd, trugarhà wrthym. Lord, have mercy upon us.
Crist, trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.

EIN Tad, yr hwn wyt yn y

nefoedd, Sancteiddier dy
OUR
Father, which art in
heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydded Name. Thy kingdom come.
dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As
y mae yn y nefoedd. Dyro i ni it is in heaven. Give us this
heddyw ein bara beunyddiol. A day our daily bread. And for-
maddeu i ni ein dyledion, Fel y give us our trespasses, As we for-
maddeuwn ni i'n dyledwr. Ac give them that trespass against
nac arwain ni i brofedigaeth ; us. And lead us not into tempta-
Eithr gwared ni rhag drwg: tion ; But deliver us from evil
Canys eiddot ti yw'r deyrnas, For thine is the kingdom, The
A'r gallu, A'r gogoniant, Yn oes power, and the glory, For ever
oesoedd. Amen. and ever. Amen.
Gweinidog. Arglwydd, cadw Minister. O
Lord, save this
dy wasanaeth-wraig hon. woman thy servant;
Atteb. Yr hon sydd yn ym- Answer. Who
putteth her
ddiried ynot. trust in thee.
Gweinidog. Bydd iddi yn dr Minister. Be thou to her a
cadarn strong tower
Atteb. Rhag wyneb ei gel- Answer. From the face of her
yn. enemy.
Z2
 ;

Y Comminasirvn.
Gweinidog. Arglwydd, erglyw Minister. Lord, hear our
ein gweddi'au. prayer.
Atteb. A deued ein lief hyd Answer. And let our cry come
attat. unto thee.
Gweinidog. Gweddi'wn. Minister. Let us pray.
HOLL-alluog Dduw, nyni yn
ti,
ostyngedig a ddiolchwn
ryngu bodd it' waredu dy
i O Almighty God, we give
thee humble thanks for
that thou hast vouchsafed to
wasanaeth-wraig hon oddi wrth deliver this woman thy servant
y mawr boen a'r perygl ar En- from the great pain and peril
edigaeth Dyn bach Caniattâ, ; of Child-birth; Grant, we be-
ni a attolygwn i ti, drugaroccaf seech thee, most merciful Fa-
Dad, allu o honi, trwy dy gyn- ther, that she, through thy
horthwy di, fyw yn ffyddlon, help, may both faithfully live,
a rhodio yn ol dy ewyllys di and walk according to thy will,
yn y fuchedd bresennol hon, a in this life present; and also
hefyd bod yn gyfrannog o'r go- may be partaker of everlast-
goniant tragywyddol yn y by- ing glory in the life to come;
wyd a ddaw trwy ; Iesu Grist ein through Jesus Christ our Lord.
Harglwydd Amen, Amen.
U Rhaid i'r Wraig a ddtli dalu D'iolch, offrymmur Offrymmau dcfodol
ac o bydd Cymmun, ia-wn yxv iddi gymmeryd y Cymmun bendigedig.

Y COMMINASIWN.
Neu, Gyhoeddiad Digofaint a Barnedigaethau Duw yn erbyn Pech-
aduriaid: gyd ârhyw Weddi'au i'w harfer ar y Dydd Cyntaf o'r
Garawys, ac ar Amserau eraill, megis y trefno yr Ordinari.
1 Ar ol y Foreol Weddi, ar dd'fwedd y Litani yn ol y modd arferedig,
yr Oýèiriad, yn y lie y darllcnir y Gwasanaeth, neu yn y Puljjud, a
ddywed,
YBrodyr, yn y Brif Eglwys BRETHREN, in the Pri-
gynt, yr oedd disgyblaeth mitive Church there was
dduwiol, nid amgen na bod yn a godly discipline, that, at the
nechreu'r Garawys, roi cyfryw beginning of Lent, such persons
ddynion ag oeddynt bechadur- as stood convicted of notorious
iaid cyhoedd, i benyd cyhoedd, sin were put to open penance,
a'u poeni yn y byd yma, modd and punished in this world,
y byddai eu heneidiau gadwedig that their souls might be saved
yn nydd yr Arglwydd ; ac fel in the day of the Lord; and
y gallai eraill, wedi eu rhybudd- that others, admonished by their
io trwy eu hesampl hwy, fod yn example, might be the more
fwy ofnus i wneuthur ar gam. afraid to offend.
Yn lie hynny (hyd onid ad- Instead whereof, (until the
newydder y ddywededig ddis- said discipline may be restored
gyblaeth, yr hyn sydd i'w fawr again, which is much to be
ddymuno) fe dybiwyd fod yn wished,) it is thought good, that
dda, yr amser hwn (yn eich at this time (in the presence
gydd chwi oil) ddarllain yr of vou all) should be read the
 ;

Y Commlnasiivn.

Ymadroddion cyfFredin ofelldith- general sentences of God s curs-

ion Duw yn erbyn pechaduriaid ing against impenitent sinners,
anedifeiriol, y rhai a gasglwyd gathered out of the seven and
allan o'r seithfed bennod ar twentieth Chapter of Deute-
hugain o Deuteronomium, a ronomy, and other places of
lleoedd eraill o'r Ysgrythyr Lân; Scripture; and that ye should
a bod i chwi atteb i bob ymad- answer to every Sentence, A-
rodd, Amen: fel, gwedi eicb men: To the intent that, being
rhybuddio am fawr ddigllonder admonished of the great indig-
Duw yn erbyn pechaduriaid, nation of God against sinners,
y 'ch cyffYôer yn gynt i ddifrifol ye may the rather be moved
a gwir edifeirwch; ac y rhod- to earnest and true repentance
ioch yn fwy d'fesgeulus y dydd- and may walk more warily in
iau enbyd hyn ; gan gilio oddi these dangerous days; fleeing
wrth gyfryw feiau ag yr ydych from such Wees, for which ye
chwi yn sicrhâu â'ch geneuau affirm with your own mouths
eich hunain, fod melldith Duw the curse of God to be due.
yn ddyledus am danynt.

MELLDIGEDIG ywr hwn CURSED is the man that

a wnel ddelw gerfiedig maketh any carved or mol-
neu doddedig, i'w haddoli. ten image, to worship it.

II Ä'r Bobl a attebant ac a ddyxed- ÍI And the people shall ansu-er and
ant, Amen. say, Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed is he that
hwn a felldithio ei dad neu ei fam. curseth his father or mother.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Cursed is he that
Minister.
hwn a symmudo derfyn tir ei removeth his neighbour's land-
gymmydog. mark.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed is he that
hwn a baro i'r dall gyfeiliorni maketh the blind to go out of
allan o'i ffordd. his way.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed is he that
hwn a yro fam y di'eithr, yr perverteth the judgement of the
amddifad, weddw.
a'r stranger, the fatherless, and wi-
Atteb. Amen. dow.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Answer. Amen.
hwn a darawo ei gymmydog yn Minister. Cursed is he that
ddirgel. smiteth his neighbour secretly.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed is he that
hwn a orweddo gyd â gwraíg ei lieth with his neighbour's wife.
gymmydog. Answer. Amen.
Atteb. Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed is he that
hwn a gymmero wobr er di'en- taketh reward to slay the in-
eidio gwirion. nocent.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
 Y Comminasiwn.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed is he that
hwn a roddo ei ymddiried mewn putteth his trust in man, and
dyn, ac a gymmero ddyn yn taketh man for his defence, and
amddiffyn iddo, ac yn ei galon a in his heart goeth from the
gilio oddi wrth yr Arglwydd. Lord.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
Gweinidog. Melldigedig yw'r Minister. Cursed are the un-
annhrugarog, y godinebus, a'r merciful, fornicators, and adul-
rhai a dorrant briodas, a'r cyb- terers, covetous persons, idola-
yddion, addolwr delwau, en- ters, slanderers, drunkards, and
llibwr, meddwon,a'r crib-ddeil- extortioners.
wr.
Atteb. Amen. Answer. Amen.
Gweinidog. Minister.

YN awr, yn gymmaint a'u

bod hwy oil yn felldigedig
NOW seeing that all they
are accursed (as the pro-
(fel y tystia Dafydd brophwyd) phet David beareth witness)
y rhai sydd yn myned ar gyf- who do err and go astray from
eiliorn oddi wrth orchymynion the commandments of God; let
Duw; moeswch i ni (gan goflo us (remembering the dreadful
y farn ofnadwy sy goruwch judgement hanging over our
ein pennau, ac yn wastad ar heads, and always ready to fall
syrthio arnom) ymchwelyd at upon us) return unto our Lord
ein Harglwydd Dduw â phob God, with all contrition and
cystudd, a gostyngeiddrwydd meekness of heart; bewailing
calon ;
gan gwynfan a galaru and lamenting our sinful life,
oblegid ein buchedd bechad- acknowledging and confessing
urus, gan gydnabod a chyffesu our offences, and seeking to
ein camweddau, a cheisio dwyn bring forth worthy fruits of
ffrwythau addas i edifeirwch. penance. For now is the ax
Canys yr awr hon y mae'r fwy- put unto the root of the trees,
all wedi ei gosod ar wreiddyn
y so that every tree that bringeth
preniau; fel y torrir i lawr, ac not forth good fruit is hewn
y bwrir yn tân, bob pren nad down, and cast into the fire.
yw yn dwyn ffrwyth da. Peth It is a fearful thin» to fall
ofnadwy yw syrthio yn nwylaw into the hands of the living
y Duw byw Efe a wlawia ar yr God: he shall pour down rain
!

annuwiolion, faglau, tân a brwm- upon the sinners, snares, fire

stan, a phoeth-wnt ystorm- and brimstone, storm and tem-
us : dyma ran eu phi'ol hwynt. pest; this shall be their portion
Canys wele, y mae'r Arglwydd to drink. For lo, the Lord is
yn dyfod allan o'i fangre, i ym- come out of his place to visit
weled âg anwiredd preswylwr the wickedness of such as dwell
y ddaear. Ond pwy a oddef upon the earth. But who may
ddydd ei ddyfodiad ef ? a phwy abide the day of his coming?
a saif pan ymddangoso efe? Ei Who shall be able to endure
wntyll sydd yn ei law: ac efe when he appeareth? His fan is
a lwyr-lanhâ ei lawr-dymu, ac in his hand, and he will purge
a gasgl ei wenith i'w ysgubor; his floor, and gather his wheat
eithr yr us a lysg efe à than into the barn ; but he will burn
 !
Y Comminashvn.
anniffockladwy. Dydd yr Ar-
glwydd a ddaw fel lleidr yn y
nos: a phan ddywedant, Tang-
nefedd, a di'ogelwch ; yna y
mae dinystr disymm wth yn dyfod
ar eu gwarthaf, megis gwewyr
esgor ar un a fo beichiog ; ac ni
ddi'angant hwy ddim. Yna yr
ymddengys llidiowgrwydd Duw
yn nydd y digofaint, yr hwn a
ddarfu i bechaduriaid anhydyn
ei bentyrru ar eu gwarthaf eu
hunain, trwy gyndynrwydd eu
calonnau ; y rhai a dd'iystyr-
asant ddaioni, dibddefgarwch,
ac ymaros Duw, ac yntau yn
eu galw hwy yn wastad i edif-
eirwch. Yna y galwant arnaf
(raedd yr Arglwydd) ond ni
wrandawaf yn fore y'm ceisiant,
;
ond ni'm cânt: a hynny, o her-
wydd mai cas fu ganddynt wy-
bodaeth, ac na ddewisasant ofn
yr Arglwydd; ond casâu fy
nghyngor, a dirmygu fy ngher-
ydd. Yna y bydd yn rh hwyr
euro, wedi cau'r drws ac yn
; rection.
rb hwyr galw am drugaredd,
pan yw amser cyfiawnder. Och,
mor aruthrol lief y farn gyf-
iawnaf a draethir arnynt hwy
pan ddywedir wrthynt, Eweh,
chwi y rhai melldigedig, i'r tân
tragywyddol, yr hwn a barotto-
wyd i ddiafol ac i'w angylion
Am hynny, frodyr, ymochelwn
mewn pryd, tra parhao dydd yr
iachawdwriaeth canys y mae'r
: fore, brethren, take we heed
nos yn dyfod, pan na ddichon
neb weithio. Eithr tra fyddo
gennym oleuni, credwn yn y
goleuni, a rhodiwn fel plant y
goleuni ; rhag ein bwrw i'r
tywyllwch eithaf, lie y mae
wylofain a rhingcian dannedd.
Na cham-arferwn ddaioni Duw,
yr hwn sydd yn ein galw yn
drugarog i wellhàu ; ac, o'i
anfeidrol dosturi, yn addaw i
ni faddeuant am a aeth heibio,
os nyni (â chalon berffaith a
the chaff with unquenchable
fire. The day of the Lord com-
eth as a thief in the night: and
when men shall say, Peace, and
all things are safe, then shall
sudden destruction come upon
them, as sorrow cometh upon
a woman travailing with child,
and they shall not escape. Then
shall appear the wrath of God
in the day of vengeance, which
obstinate sinners, through the
stubbornness of their heart, have
heaped unto themselves; which
despised the goodness, patience,
and long-sufferance of God,
when he calleth them continu-
ally to repentance. Then shall
they call upon me, (saith the
Lord,) but I will not hear; they
shall seek me early, but they
shall not find me ; and that, be-
cause they hated knowledge,
and received not the fear of
the Lord, but abhorred my
counsel, and despised my cor-
Then shall it be too
late to knock when the door
shall be shut; and too late to
cry for mercy when it is the
time of justice. Oterrible voice
of most just judgement, which
shall be pronounced upon them,
when it shall be said unto them,
Go, ye cursed, into the fire ever-
lasting, which is prepared for
the devil and his angels. There-
betime, while the day of salva-
tion lasteth ; for the night com-
eth, when none can work. But
let us, while we have the light,
believe in the light, and walk as
children of the light; that we
be not cast into utter darkness,
where is weeping and gnashing
of teeth. Let us not abuse the
goodness of God, who calleth
us mercifully to amendment,
and of his endless pity promis-
eth us forgiveness of that which
 Y Comminasìwn
chywir) a ddychwelwn atto ef.
Canys, er bod ein pechodau ni
cyn goched a'r ysgarlad, hvvy a
ant cyn wnned a'r eira; ac er
eu bod fel y porphor, etto hwy
fyddant cyn wynned a'r gwlan.
Dychwelwch a throwch (niedd
yr Arglwydd) oddi wrth eicb
boll gamweddau, fel na byddo
eich anwiredd yn dramgwydd i
chwi. Bwriwch oddi wrthych eich
holl gamweddau y camweddas-
och ynddynt ; a gwnewch iwch'
galonnau newydd, ac yspryd
newydd: canys paham, t Is-
rael, y byddwch feirw? canys
nid oes ewyllys gennyf i farwol-
aeth y marw, medd yr Arglwydd
Dduw. Dychwelwch gan hynny,
a byw fyddwch. Er pechu o
honom, etto y mae i ni Eiriolwr
gyd a'r Tad, Iesu Grist y cvf-
iawn ; ac efe yw'r iawn dros ein
pechodau ni. Canys efe a arch-
ollwyd am ein camweddau ni, ac
a ddrylliwyd am ein hanwiredd-
au ni. Ymchwelwn am hynny
atto ef, yr hwn yw trugarog
dderbyniwr pob pechadur gwir
edifeiriol: gan gwbl-gredu ei
fod ef yn barod i'n derbyn, ac
yn oreu ei ewyllys i faddeu i
ni, os deuwn atto mewn ffydd-
lon edifeirwch ; os nyni a ym-
ostyngwn iddo, ac a rodiwn o
hyn allan yn ei ffyrdd ef; os
nyni a gymmerwn ei iau es-
mwyth ef, a'i faich ysgafn ar-
nom, i'w ganlyn ef mewn gos-
tyngeiddrwydd, d'ioddefgarwch,
a chariad perffaith, a bod o honom
yn drefnedig wrth lywodraeth ei
Yspryd Glân ef; gan geisio yn
wastad ei ogoniant, a'i wasan-
aethu yn ddyladwy yn ein gal-
wedigaeth, gyd à d'iolchgarwch.
Oshyn awnawn,Crista'n gwared
ni oddi wrth felldith y gyfraith,
ac oddi wrth y felldith eithaf a
ddisgyn ar y sawl a fyddant ar y
Haw aswy; ac efe an gesyd ni
is past, with a perfect and
if
true heart we
return unto him.
For though our sins be as red as
scarlet, they shall be made white
as snow; and though they be
like purple, yet they shall be
made white as wool. Turn ye
(saith the Lord) from all your
wickedness, and your sin shall
not be your destruction: Cast
away from you all your ungod-
liness that ye have done: Make
you new hearts, and a new spi-
rit: 'Wherefore will ye die, O
ye house of Israel, seeing that I
have no pleasure in the death of
him that dieth, Lord
saith the
God? Turn ye and ye
then,
shall live. Although we have
sinned, yet have we an Advocate
with the Father, Jesus Christ
the righteous; and he is the
For he
propitiation for our sins.
was wounded for our offences,
and smitten for our wickedness.
Let us therefore return unto
him, who is the merciful re-
ceiver of all true penitent sin-
ners ; assuring ourselves that
he is ready to receive us, and
most willing to pardon us, if
we come unto him with faith-
ful repentance; if we submit
ourselves unto him, and from
henceforth walk in his ways ;
if we will take his easy yoke,
and light burden upon us, to
follow him in lowliness, pati-
ence, and charity, and be or-
dered by the governance of his
Holy Spirit ; seeking always his
glory, and serving him duly in
our vocation with thanksgiving:
This if we do, Christ will de-
liver us from the curse of the
law, and from the extreme male-
diction which shall light upon
them that shall be set on the
left hand ; and he will set us
on his right hand, and give us
the gracious benediction of his
 Y Comminashvn.

ar ei ddeheulaw, ac a ddyry i ni Father, commanding us to take

wnfydedig fendith ei Dad ; gan possession of his glorious king-
orchymyn i ni gymmeryd medd- dom : Unto which he vouchsafe
iant yn ei ogoneddus deyrnas: to bring us all, for his infinite
i'r hon poed teilwng ganddo ein mercy. Amen.
dwyn ni i gd
oil, er ei anfeidrol
drugaredd. Amen.
1f Yna y gostyngant lawb ar eu glin- f Then shall they all kneel upon their
iait, «V OJf'eiriad a'r Ysgolheigion knees, and the Priest and Clerks
ar eu gliniau (yn y fan lie maent kneeling (in the place where they
arfereaig a dyivedyd y Litani) a arc accustomed to say the Litany)
ddywedant y Psalm hon. shall say this Psalm.

Miserere met, Deus. Psal. li. Miserere mei, Deus. Psal. li.

TRUGARHA
Dduw, yn ol
wrthyf, O
dy drugar-
HAVE
God, good-
mercy upon me,
after thy great
O
owgrwydd yn : ol lli'aws dy ness according to the multi-
:

dosturiaethau, dilea fy anwir- tude of thy mercies do away

eddau. mine offences.
Golch fi yn llwyr-ddwys oddi Wash me throughly from my
wrth fy anwiredd a glanhâ fi : wickedness : and cleanse me
oddi wrth fy rahechod. from my sin.
Canys yr wyf yn cydnabod fy For I acknowledge my faults :

nghamweddau a'm pechod sydd : and my sin is ever before me.

yn vvastad ger fy mron.
Yn dy erbyn di, dydi dy hun- Against thee only have I sin-
an, y pechais, ac y gwneuthum ned, and done this evil in thy
y drwg hwn yn dy olwg fel : sight : that thou mightest be
y'th gyfiawnhâer pan leferych, justified in thy saying, and clear
ac y byddit bur pan farnech. when thou art judged.
Wele, mewn anwiredd y'm Behold, I was shapen in wic-
lluniwyd : ac mewn pechod y kedness and in sin hath my
:

beichiogodd fy mam arnaf. mother conceived me.

Wele, ceraist wirionedd oddi But lo, thou requirest truth
mewn : a pheri i mi wybod in the inward parts : and shalt
doethineb yn y dirgel. make me to understand wisdom
secretly.
Glanhâ fi âg isop, a mi a lan- Thou shalt purge me with
heir : golch fi, a byddaf wn- hyssop, and I shall be clean :

nach nâ'r eira. thou shalt wash me, and I shall

be whiter than snow.
Par i mi glywed gorfoledd a Thou shalt make me hear of
llawenydd fel y llawenycho'r joy
: and gladness that the :

esgyrn a ddrylliaist. bones which thou hast broken

may rejoice.
Cuddia dy wyneb oddi wrth Turn thy face away from
fy mhechodau a dilea fy holl : my sins : and put out all my
anwireddau. misdeeds.
Crea galon lân ynof, O Dduw : Make me a clean heart, O
ac adnewydda yspryd uniawn God and renew a right spirit
:

o'm mewn. within me.

Na fwrw fi ymaith oddi ger Cast me not away from thy
 Y Co mminasitvn.
dy iron : ac na chymmer dy Ys- presence and take not thy holy
:

pryd Sanctaidd oddi wrthyf. Spirit from me.

Dyro drachefn i mi orfoledd O give me the comfort of
dy iachawdwriaeth ac â'th hael : thy help again and stablish me :

Yspryd cynnal fi. with thy free Spirit.

Yna y dysgaf dy ffyrdd i rai Then shall I teach thy ways
anwir : a phechaduriaid a droir unto the wicked and sinners :

attat. shall be converted unto thee.

Gwared fi oddi wrth waed, O Deliver me from blood-
Dduw, Duw fy iachawdwriaeth : guiltiness, O God, thou that art
am tafod a gân yn llafar am dy the God of my health : and my
gyfiawnder. tongue shall sing of thy right-
eousness.
Arglwydd, agor fy ngwefus- Thou shalt open my lips, O
au : a'm genau a fynega dy Lord and : my mouth shall shew
foliant. thy praise.
Canys ni chwennychi aberth ; For thou desirest no sacri-
pe amgen, mi a'i rhoddwn : fice, else would I give it thee :

poeth-offrwm ni fynni. but thou delightest not in burnt-

offerings.
Aberthau Duw ydynt yspryd The sacrifice of God is a trou-
drylliedig : calon ddrylliog gys- bled spirit : a broken and con-
tuddiedig, O Dduw, ni dclir- trite heart, O God, shalt thou
mygi. not despise.
Gwnaddaioni yn dy ewyllys- O be favourable and gracious
garwch i S'ion : adeilada furiau unto Sion build thou the walls
:

Jerusalem. of Jerusalem.
Yna y byddi foddlon i eb- Then shalt thou be pleased
yrth cyfiawnder, i boeth-ofFrwm with the sacrifice of righteous-
ac aberth llosg yna yr offrym-: ness, with the burnt- offerings
mant fustych ar dy allor. and oblations : then shall they
offer young bullocks upon thine
altar.
Gogoniant i'rTad, ac i'r Mab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son and to the Holy Ghost ;
:

Atteb. Megis yr oedd yn y Answer. As it was in the

dechreu, y mae yr awr hon, beginning, is now, and ever
ac y bydd yn wastad yn oes : shall be : world without end.
oesoedd. Amen. Amen.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
Crist, trugarhâ wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhà wrthym. Lord, have mercy upon us.
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deueddy deyrnas. Bydded Name. Thy kingdom come.
dy ewyllys ar y ddaear, Megis Thy will be done in earth, As
y mae yn y nefoedd. Dyro i it is in heaven. Give lis this
ni heddyvv ein bara beunyddiol. day our daily bread. And fo
A maddeu i ni ein dyledion, give us our trespasses, As we
Fel y maddeuvvn ni i'n dy- forgive them that trespass against
 ; ;

¥ Comminasinm.
ledwvr. Ac nac arwain ni i us. And lead us not into tempta-
brofedigaeth ; Eithr gwared ni tion ; But deliver us from evil.
rhag drwg. Amen. Amen.
Gweinidog. Arglwydd, cadw Minister. O Lord, save thy
dy wasanaeth-ddynion ;
servants
Atteb. Y rhai a ymddiried- Answer. That put their trust
ant ynot. in thee.
Gweinidog. Anfon iddynt Minister. Send unto them
borth oddi uchod ; help from above.
Atteb. Ac byth amddiifyn Answer. And evermore migh-
hwy yn gadarn. tily defend them.
Gweinidog. Cymmorth nyni, Minister. Help us, O God
O Dduw ein Hiachawdwr; our Saviour.
Atteb. Ac er gogoniant dy Answer. And for the glory of
Enw gwared ni ; bydd drugar- thy Name deliver us ; be merci-
og wrthym ni bechaduriaid, er ful to us sinners, for thy Name's
mwyn dy Enw. sake.
Gweinidog. Arglwydd, gwran- Minister. O Lord, hear our
do ein gweddiau. prayer.
Atteb. A deued ein lief hyd Answer. And let our cry
attat come unto thee.

Gweddi'wn.
Gweinidog. Min ister. Let us pray.

O Arglwydd, ni a attolygwn
ti, yn drugarog gwrando
i

ein gweddiau, ac arbed bawb a

OLord,
ers,
we beseech thee,
mercifully hear our pray-
all those who con-
and spare
gyffesant eu pechodau wrthyt fess their sins unto thee ; that
fel y byddo i'r rhai y cyhuddir they, whose consciences by sin
eu cydwybodau gan bechod, trwy are accused, by thy merciful par-
dy drugarog faddeuant gafikeJ don may be absolved; through
gollyngdod trwy Grist ein Har-
; Christ our Lord. Amen.
glwydd. Amen.
OAlluoccaf Dduw, a thru- OMost mighty God, and
hwn wyt
garoccaf Dad, yr merciful Father, w ho hast
r

yn wrth bob dyn, ac

tosturio
nid wyt yn casâu dim a'r a
wnaethost, yr hwn nid ewyllysi
farwolaeth pecbadur, ond ym-
chwelyd o hono yn hytrach ôddi
wrth ei bechod, a bod yn gadwed-
ig ; Yn
drugarog maddeu i ni ein
camweddau a derbyn a chysura
; and comfort us, who are grieved
ni, ydym yn flin ac yn
y rhai
orthrwm gennym faich ein pech-
odau. Ti bi'au o br'iodolder 'dru-
garhâu yn wastad i ti yn unig
y perthyn maddeu pechodau.
Arbed nyni am hynny, Ar-
glwydd daionus, arbed dy bobl,
y ìíiai a brynaist na ddos i
tarn â'th weision, y rhai
compassion upon all men, and
hatest nothing that thou hast
made; who wouldest not the
death of a sinner, but that he
should rather turn from his sin,
and be saved; Mercifully for-
give us our trespasses ; receive
and wearied with the burden of
our sins. Thy property is al-
ways to have mercy ; to thee
: only it appertaineth to forgive
sins. Spare us therefore, good
Lord, spare thy people, whom
thou hast redeemed; enter not
into judgement with thy ser-
:

m vants, who are vile earth, and

 YCo mminasiwn.
bridd gwael, a phechaduriaid miserable sinners; but so turn
ymchwel dy thine anger from us, who meek-
truain
lid
; eithr
oddi wrthym, y rhai
ostyngedig yn cydnabod ein
yn m
felly
ly acknowledge our vileness, and
truly repent us of our faults,
gwaeledd, ac yn wir edifeiriol and so make haste to help us
gennym ein beiau ac felly brys-
; in this world, that we may ever
ia i'n cynnorthwyo ni yn y byd live with thee in the world to
hwn, fel y byddom fyw bytb come ; through Jesus Christ our
gyd â thi yn y byd a ddaw trwy ; Lord. Amen.
lesu Grist ein Harglwydd. Amen.
% Yna y dywed y bobl yr hyn yma H Then shall the people say this that
sydd yn canlyn, ar ol y Gieeinidog. followeth, after the Minister.

DYCHWEL di ni, O Àr- TURN thou us, O good Lord,

glwydd daionus; ac yna y and so shall we be turned.
dychwelir ni. Ystyria, O Ar- Be favourable, O
Lord, Be fa-
glwydd, Ystyria wrth dy bobl, vourable to thy people, Who
Y rhai sydd yn ymchwelyd at- turn to thee in weeping, fasting,
tat trwy wylofain, ymprydio, a and praying. For thou art a
gweddi'o. Canys ti wyt Dduw merciful God, Full of compas-
trugarog a graslawn, hwyrfrydig sion, Long-suffering, and of great
Thou sparest when we
i lid, a helaeth o dosturi.
wyt ti yn arbed, pan
yn haeddu cospedigaeth Ac yn
ni
;
m Yr pity.
deserve punishment, And in thy
wrath thinkest upon mercy.
dy lid yr wyt yn meddwl am Spare thy people good Lord,
drugaredd. Arbed dy bobl, Ar- spare them, And let not thine
glwydd daionus, arbed hwy ; Ac heritage be brought to confu-
na ddyger dy etifeddiaeth i war- sion. Hear us, O
Lord, for thy
adwydd. Cly w nyni, Arglwydd ;
mercy is great, And after the
Canys mawr yw dy drugaredd ; multitude of thy mercies look
Ac yn ol lli'aws dy drugareddau upon us ; Through the merits
edrych arnom ; Trwy haedd- and mediation of thy blessed
edigaethau a chyfryngdod dy Son, Jesus Christ our Lord.
fendigedig Fab lesu Grist ein Amen.
Harglwydd. Amen.
% Yna yr Offeiriad ei hun yn unig If Then the Minister alone shall
a ddywed, say,

BENDITHIED yr Arglwydd I^HE Lord bless us, and keep

ni, a chadwed ni ; dyrchafed - us; the Lord hft up the
yr Arglwydd lewyrch ei wyneb light of his countenance upon
arnom, a rhodded i ni dang- us, and give us peace, now and
nefedd yr awr hon ac hyd byth for evermore. Amen.
bythoedd. Amen.
 PSALLWYR NEU PSALMAU
DAFYDD.
Y DYDD CYNTAF.
Eorcol mmi. Jÿlorning eraser.
Psal. i. Beatus vir, qui non abiit. Psal. i. Beatus vir, qui non abiit á(C

GWYN fyd y gwr

ynghyngor
ei
annuwiol- yr
ni rodia BLESSED is the man that
hath not walked in the
ion, ac ni saif yn ffordd pech- counsel of the ungodly, nor
aduriaid, ac nid eistedd yn eis- stood in the way of sinners :
teddfa gwatwarwr. and hath not sat in the seat of
the scornful.
2 Ond sydd â'i ewyllys 2 But his delight is in the
ynghyfraith yr Arglwydd; ac law of the Lord : and in his
yn myfyrio yn ei gyfraith ef law will he exercise himself day
ddydd a nos. and night.
3 Ac fydd fel pren wedi
efe a 3 And he shall be like a tree
ei blannu ar Ian afonydd dyfr- planted by the water-side that :

oedd, yr hwn a rydd ei ffrwyth will bring forth his fruit in due
yn ei bryd ; a'i ddalen ni wýwa, season.
a pha beth bynnag a wnel, efe a 4 His leaf also shall not wi-
lwydda. ther : and look, whatsoever he
doeth, it shall prosper.
4 Nid felly y bydd yr annuw- 5 As for the ungodly, it is not
iol ; ond fel man us yr hwn a so with them : but they are
chwal y gwnt ymaith. like the chaff, which the wind
scattereth away from the face
of the earth.
5 Am hynny yr annuwiolion 6 Therefore the ungodly shall
ni safant yn y farn, na phechad- not be able to stand in the judge-
uriaid ynghynnulleidfa y rhai ment : neither the sinners in the
cyfiawn. congregation of the righteous.
6 Canys yr Arglwydd a edwyn 7 But the Lord knoweth the
ffordd y rhai cyfiawn ond ffordd : way of the righteous : and the
yr annuwiolion a ddifetbir. way of the ungodly shall perish.
Psal. ii. Quare fremuerunt gentes 9 Psal. ii. Quare frem ueru n t gen tes ?

PAHAM y terfysga'r cenhedl-

oedd, ac y myfyria'r bobl-
WHY do the heathen so
furiously rage together :

oedd beth ofer ? and why do the people imagine

2 Y mae brenhinoedd y ddaear a vain thing ?
yn ymosod, a'r pennaethiaid yn 2 The kings of the earth stand
ymgynghori ynghd, yn erbyn up, and the rulers take counsel
yr Arglwydd, ac yn erbyn ei together against the Lord, and
:

Grist ef, gan ddywedyd, against his Anointed.

YDyddl. PSALMAU. Day I.

3 Dryllivvn eu rhwymau hwy, 3 Let us break their bonds

a thaflwn eu rheffynnau oddi asunder : and cast away their
wrthym. cords from us.
4 Yr hwn sydd yn preswylio 4 He that dwelleth in heaven
yn y nefoedd a chwardd yr : shall laugh them to scorn : the
Arglwydd a'u gwatwar hwynt. Lord shall have them in derision.
5 Yna y llefara efe wrthynt 5 Then shall he speak unto
yn ei lid, ac yn ei ddigllon- them in his wrath and vex:

rwydd y dychryna efe hwynt. them in his sore displeasure.

6 Minnau a osodais fy Mrenhin 6 Yet have I set my King :

ar S'ion fy mynydd sanctaidd. upon my holy hill of Sion.

7 Mynegaf y ddeddf: dywed- 7 I will preach the law,
where-
odd yr Arglwydd wrthyf, Fy of the Lord hath said unto me :
mab ydwyt ti ; myfi heddyw Thou art my Son, this day have
a'th genhedlais. I begotten thee.
8 Gofyn i mi, a rhoddaf y 8 Desire of me, and I shall give
cenhedloedd yn etifeddiaeth i thee the heathen for thine inhe-
ti, a therfynau'r ddaear i 'th ritance : and the utmost parts of
feddiant. the earth for thy possession.
9 Drylli hwynt â gw'íalen 9 Thou shalt bruise them with
haiarn; maluri hwynt fel llestr a rod of iron : and break them
pridd. in pieces like a potter's vessel.
10 Gan hynny'r awr hon, 10 Be wise now therefore, O
frenhinoedd, byddwch synhwyr- ye kings : be learned, ye that
ol : barnwýr y ddaear, cymmer- are judges of the earth.
wch ddysg.
11 Gwasanaethwch yr Ar- 11 Serve the Lord in fear :
glwydd mewn ofn, ac ymlawen- and rejoice unto him with re-
hewch mewn dychryn. verence.
12 Cusenwcn y mab, rhag 12 Kiss the Son, lest he be
iddo ddigio, a'ch difetha chwi angry, and so ye perish from
o'rfFordd, pan gynneuo ei lid the right way : if his wrath be
ef, ond ychydig. eu Gwn kindled, (yea, but a little,) bless-
byd pawb a ymddiriedant yn- ed are all they that put their
ddo ef. trust in him.
Ps. iii. Domine, quid multiplicati? Ps. Domine, quid multiplicati ?
iii.

ARGLWYDD, mor ami yw LORD, how are they increas-

fy nhrallodwýr ? llawer yw ed that trouble me : many
y rhai sy'n codi i'm herbyn. are they that rise against me.
2 Llawer yw y rhai sy'n dy- 2 Many one there be that say
wedyd am fy enaid, Nid oes of my soul There is no help
:

iachawdwriaeth iddo yn ei Dduw. forhim in his God.

3 Ond tydi, Arglwydd, ydwyt 3 But thou, O Lord, art my
darian mi; fy ngogoniant, a
i defender : thou art my worship,
dyrchafydd fy mhen. and the lifter up of my head.
4 A'm lief y gelwais ar yr 4 I did call upon the Lord
Arglwydd, ac efe a'm clybu o'i with my voice : and he heard
fynydd sanctaidd. me out of his holy hill.
5 Mi a orweddais, ac a gysg- 5 I laid me down and slept,
ais; ac a ddefFroais: canys yr and rose up again : for the Lord
Arglwydd a'm cynhaliodd. sustained me.
Y Dydd 1. PSALMAU. Day\.
6 Nid ofnaf fyrddiwn o bobl, 6 I will not be afraid for ten
y rhai o amgylch a ymosodas- thousands of the people : that
ant i'ra herbyn. have set themselves against me
round about.
7 Cyfod, Arghvydd; achub 7 Up, Lord, and help me, O
fi, fy : Nuw
canys tarewaist my God : for thou smitest all
fy boll elynion ar garr yr ên; mine enemies upon the cheek-
torraist ddannedd yr annuw- bone; thou hast broken the
iolion. teeth of the ungodly.
8 Iachawdwriaeth sydd eiddo'r 8 Salvation belongeth unto the
Arghvydd: dy fendith sydd ar Lord : and thy blessing is upon
dy bobl. thy people.
Psal. iv. Cum invocarem, PsaL iv. Cum htvocarem.

GWRANDO fi pan alwyf, HEAR me when O I call,

O Dduw
fy nghyfiawn- God of my righteousness :

der: mewn cyfyngder yr eheng- thou hast set me at liberty Avhen

aist arnaf; trugarhâ wrthyf, ac I was in trouble; have mercy
erglyw fy ngweddi. upon me, and hearken unto my
prayer.
2 O
feibion dynion, pa y hd 2 O ye sons of men, how long
trowch fy ngogoniant yn warth ? will ye blaspheme mine honour :

yr hoffwch wegi, ac yr argeis- and nave such pleasure in va-

iwch gelwydd ? nity, and seek after leasing ?
3 Ond gwybyddwch i'r Ar- 3 Know this also, that the
glwydd neillduo'r duwiol iddo Lord hath chosen to himself the
ei hun : yr Arghvydd a wrendy man that is godly when I call :

pan ahvyf arno. upon the Lord, hewill hear me.

4 Ofnwch, ac na phechwch: 4 Stand in awe, and sin not :

ymddiddenwch â'ch calon ar commune with your own heart,

eich gwely, a thewch. and in your chamber, and be
still.

5 Aberthwch ebyrth cyfiawn- 5 Offer the sacrifice of right-

der; a gobeithiwch yn yr Ar- eousness : and put your trust
glwydd. in the Lord.
6 Llawer sy'n dywedyd, Pwy 6 There be many that say :
a ddengys i ni ddaioni? Ar- Who will shew us any good?
ghvydd, dyrcha arnom lewyrcb 7 Lord, lift thou up : the light
dy wyneb. of thy countenance upon us.
7 Rhoddaist lawenydd yn fy 8 Thou hast put gladness in
ngbalon, mwy nâ'r amser yr my heart : since the time that
amlhaodd eu a'u gwinhd their corn, and wine, and oil,
hwynt. increased.
8 Mewn heddwch befyd y 9 I will lay me down in peace,
gorweddaf, ac yr hunaf: canys and take my rest for it is thou,
:

ti, Arghvydd, yn unig a wnei i Lord, only, that makest me dwell

mi drigo mewn di'ogehvch. in safety.
Psal. v. Verba mea auribus. Psal. v. Verba mea auribus.
GWRANDO
Arghvydd;
fy ngeiriau,
deall fy my-
PONDER my words,
my medi-
O
Lord consider :

fyrdod. tation.
 ;

Y Dydd 1. PSALMAU. Day I.

2 Erglyw ar lef fy ngwaedd, 2 O

hearken thou unto the
fy Mrenhin, a'm Duw canys : voice of my calling, my King,
arnat y gweddi'af. and my God for unto thee will
:

I make my prayer.
3 Yn fore, Arglwydd, y clywi 3 My voice shalt thou hear
fy lief; yn fore y cyfeiriaf fy betimes, O Lord : early in the
ngweddi attat, ac yr edrychaf i morning will I direct my prayer
fynu. unto thee, and will look up.
4 O herwydd nid wyt ti 4 For thou art the God that
Dduw'n ewyllysio anwiredd: a hast no pleasure in wickedness :

drwg ni thrig gyd â thi. neither shall any evil dwell with
thee.
5 Ynfydion ni safant yn dy 5 Such as be foolish shall not
olwg : caseaist holl weithredwr stand in thy sight : for thou hat-
anwiredd. est allthem that work vanity.
6 Difethi y rhai a ddywedant 6 Thou shalt destroy them
gelwydd : yr Arglwydd a ffieidd- that speak leasing : the Lord
ia'r gwr gwaedlyd a'r twyll- will abhor both the blood-thirsty
otlrus. and deceitful man.
7 Aminnau a ddeuaf i'th d 7 But as for me, I will come
di yn amlder dy drugaredd; into thine house, even upon
ac a addolaf tu a'th deml sanct- the multitude of thy mercy :
aidd yn dy ofn di. and in thy fear will I worship
toward thy holy temple.
8 Arglwydd, arwain fi yn dy 8 Lead me, O Lord, in thy
gyfiawnder, o achos fy ngelyn- righteousness, because of mine
ion; ac uniona dy ffordd o'm enemies make thy way plain
:

blaen. before my face.

9 Canys nid oes uniondeb yn 9 For there is no faithfulness
eu genau; eu ceudod sydd an- in his mouth : their inward parts
wireddau : bedd agored yw are very wickedness.
eu cèg; gwenhieithiant â'u taf- 10 Their throat is an open
od. sepulchre : they flatter with their
tongue.
10 Distrywia hwynt, O Dduw; 11 Destroy thou them, O
syrtbiant oddi wrth eu cyng- God ; let them perish through
horion : gyr hwynt ymaith yn their own
imaginations : cast
amlder eu camweddau canys : them out in the multitude of
gwrtbryfelasant i'th erbyn. their ungodliness ; for they have
rebelled against thee.
11 Ond llawenhâed y rhai oil 12 And let all them that put
a ymddiriedant ynot ti : llafar- their trust in thee rejoice : they
ganant yn dragywydd am i ti ; shall ever be giving of thanks,
orchuddio drostynt: a'r rhai a because thou defendest them ;

garant dy Enw, gorfoleddant they that love thy Name shall

ynot. be joyful in thee
12 Canys ti, Arglwydd, a 13 For thou, Lord, wilt give
fendithi y cyfíawn : â charedig- thy blessing unto the righteous :

rwydd megis â tharian v coroni and with thy favourable kind-

dief. ness wilt thou defend him as
with a shield.
 ;:

Y Bydd 1. PSALMAU. Day I.

îöcníng ^rancr.
Psal. vi. Domine, ne in furore. Psal. vi. Domine, ne in furore,

ARGLWYDD, na cherydda OLord, rebuke

not in me
fi yn dy lidiowgrwydd, ac thine indignation : neither
na chospa fi yn dy lid. chasten me in thy displeasure.
2 Trugarhà wrthyf, Arglwydd, 2 Have mercy upon me, O
canys llesg ydwyf fi iachà : fi,, Lord, for I am weak : O
Lord,
O Arghvydd ; canys fy esgyrn a heal me, for my bones are
gystuddiwyd. vexed.
3 A'm henaid a ddychrynwyd 3 My
soul also is sore trou-
yn ddirfawr tithau, Arglwydd,
: bled : but, Lord, how long wilt
pa hvd ? thou punish me ?
4 Dychwel, Arglwydd, gwared 4 Turn thee, O Lord, and
fy enaid : achub fi er mwyn dy deliver my soul : O save me for
drugaredd. thy mercy's sake.
5 Canys yn angau nid oes 6 For in death no man re-
goffa am "danat : yn y bedd pwy membereth thee : and who will
a'th folianna ? give thee thanks in the pit ?
6 Difiygiais gan fy ochain 6 I am weary of my groan-
bob nos yr ydwyf yn gwneuthur ing; every night wash I my
fy ngwely yn foddfa yr ydwyf : bed : and water my couch with
fi yn gwlychu fy ngorweddfa my tears.
â'm dagrau.
7 Treuliodd fy llygad gan 7 My
beauty is gone for very
ddigter heneiddiodd o herwydd
: trouble and worn away because
:

fy holl elynion. of all mine enemies.

8 Ciliwch oddi wrthyf, holl 8 Away from me, all ye that
weithredwvr anwiredd canys : work vanity : for the Lord hath
yr Arghvydd a glywodd lef fy heard the voice of my weep-
wylofain. ing.
9 Clybu 'r Arglwydd fy neis- 9 The Lord hath heard my
yfiad yr Arglwydd a dderbyn
: petition : the Lord will receive
fy ngweddi. my prayer.
10 Gwaradwydder a thralloder 10 All mine enemies shall be
yn ddirfawr fy holl elynion confounded, and sore vexed :
dychweler a chywilydcher hwynt they shall be turned back, and
yn ddisymmwth. put to shame suddenly.
Psal. viL Domine, Dens mens. PsaL vii. Domine, Deus meus.
ARGLWYDD fy Nuw, ynot OLord my God, in thee have
yr ymddiriedais achub fi : I put my trust : save me
rhag fy holl erlidwr, a gwar- from all them that persecute me,
ed fi. and deliver me ;
2 Rhag iddo larpio fy enaid 2 Lest he devour my soul, like
fei Hew, gan ei rwygo, pryd na a lion, and tear it in pieces :
byddo gwaredydd. while there is none to help.
3 O Arglwydd fy Nuw, os 3 O Lord my God, if I have
gwneuthum hyn ; od oes anwir- done any such thing or if there :

edd yn fy nwylaw; be any wickedness in my hands;

4 O thelais ddrwg i'r neb oedd 4 If I have rewarded evil un-
heddychol â mi ; (ie, mi a war- to him that dealt friendly with
Aa
 1

TDyddl. PSALMAU. Baxj l

edais yr hwn sydd elyn i mi me : yea, I have delivered him

heb achos;) that without any cause is mine
enemy ;
5 Erlidied y gelyn fy enaid, a 5 Then let mine enemy per-
goddiwedded : sathred hefyd fy secute my soul, and take me :

mywyd i'r Ilawr, a gosoded fy yea, let him tread my life down
ngogoniant yn y llwch. upon the earth, and lay mine
honour in the dust.
6 Cyfod, Arglwydd, yn dy 6 Stand up, O
Lord, in thy
ddigllonedd, ymddyrcha, o her- wrath, and lift up thyself, be-
wydd llid fy ngelynion: deífro cause of the indignation of mine
hefyd drosof i'r farn a orchym- enemies : arise up for me in the
ynaist. judgement that thou hast com-
manded.
7 Felly cynnulleidfa'r bobl- 7 And
so shall the congrega-
oedd a'th amgylchynant er eu
: tion of the people come about
mwyn dychwel ditnau i'r uchel- thee : for their sakes therefore
der. lift up thyself again.
8 Yr Arglwydd a farn y 8 The Lord shall judge the
bobloedd: barn fi, O Arglwydd, people ; give sentence with me,
yn ol fy nghyfiawnder, ac yn O Lord according to my righ-
:

ol fy mherfteithrwydd sydd yn- teousness, and according to the

of. innocency that is in me.
9 Darfydded weithian anwir- 9 O
let the wickedness of the
edd yr annuwiolion, eithr cyfar- ungodly come to an end : but
wydda di y cyfiawn: canys y guide thou the just.
Duw cyfìawn a chwilia'r calon- 10 For the righteous God :
nau arennau.
a'r trieth the very hearts and reins.
10 ainddiíFyn sydd o Dduw,
Fy 1 My help cometh of God :

Iachawdwr y rhai uniawn o who preserveth them that are

galon. true of heart.
11 Duw sy Farnydd y cyf- 12 God is a righteous Judge,
iawn, a Duw sy ddigllon beu- strong, and patient : and God is
nydd wrth yr annuwiol. provoked every day.
12 Oni ddychwel yr annuw- 13 If a man will not turn,
iol, efe a hoga ei gleddyf: efe he will whet his sword : he
a annelodd ei fwa, ac a'i parot- hath bent his bow, and made it

tôdd. ready.
13 Parottôdd hefyd iddo 14 He
hath prepared for him
arfau angheuol: efe a drefn- the instruments of death he :

odd ei saethau yn erbyn yr erlid- ordaineth his arrows against the

wr. persecutors.
"14 Wele, efe a ymddg an- 15 Behold, he travaileth with
wiredd, ac a feichiogodd ar gam- mischief : he hath conceived
wedd, ac a esgorodd ar gel- sorrow, and brought forth un-
wydd. godliness.
15 Torrodd bwll, cloddiodd 16 He hath graven and dig-
ef, syrthiodd hefyd yn y clawdd ged up a pit : and is fallen him-
a wnaeth. self into the destruction that he
made for other.
16 Ei anwiredd a ymchwel ar 17 For his travail shall come
 ! ; ; : ! ;

Yr 2 Dydd. PSALMAU. Day 2.

eiben ei hun, a'i draha a ddis- upon his own head : and his
gyn ar ei goppa ei hun. wickedness shall fall on his own
pate.
Clodforaf yr Arglwydd yn
1 7 18 I will give thanks unto the
ol ei gyfiawnder, a chanmolaf Lord, according to his right-
Enw'r Arglwydd goruchaf. eousness and I will praise the
:

Name of the Lord most High.

Ps. Domine, Dominus noster.
viii. Ps. viiL Domine, Dominus noster.
ARGLWYDD ein lor ni, OLord our Governour, how
mor ardderchog yw dy Enw excellent is thy Name in
ar yr holl dtlaear! yr hwn a all the world : thou that hast
osodaist dy ogoniant uwch y set thy glory above the hea-
nefoedd. vens!
2 O enau plant bychain a rhai 2 Out of the mouth of very
yn sugno y peraist nerth, o achos babes and sucklings hast thou
dy elynion, i ostegu y gelyn a'r ordained strength, because of
ymddi'alydd. thine enemies : that thou might-
est still the enemy, and the
avenger.
3 Pan edrychwyf ar y nefoedd, 3 For I will consider thy hea-
gwaith dy fysedd; y lloer a'r vens, even the works of thy
ser, y rhai a ordeiniaist; fingers : the moon and the stars,
which thou hast ordained.
4 Pa beth yw dyn, i ti i'w 4 What is man, that thou art
gofio ? a mab dyn, i ti i ymweled mindful of him : and the son of
âg ef ? man, that thou visitest him ?
5 Canys gwnaethost ef ychyd- 5 Thou madest him lower
ig nà'r angylion, ac a'i coron-
is than the angels to crown him
:

aist à gogoniant ac â harddwch. with glory and worship.

6 Gwnaethost iddo arglwydd- 6 Thou makest him to have
iaethu ar weithredoedd dy ddwy- dominion of the works of thy
law ; gosodaist bob peth dan ei hands : and thou hast put all
draed ef things in subjection under his
feet;
7 Defaid ac ychain oil, ac an- 7 All sheep and oxen : yea,
ifeUiaid y maes hefyd and the beasts of the field
8 Ehediaid y nefoedd, a physg- 8 The fowls of the air, and
od y môr, ac y sydd yn tramwyo the fishes of the sea : and what-
llwybrau'r moroedd. soever walketh through the
paths of the seas.
9 Arglwydd ein lor, mor ar- 9 O Lord our Governour :

dderchog yw dy Enw ar yr holl how excellent is thy Name in

ddaear all the world

33orco[ aSHcöìJí. Jtflomtng draper.

Psal. ix. Confitebor iibi. Psal. ix. Confitebor tibi.

CLODFORAF di, O Ar- Will give thanks unto thee,

glwydd, â'mgalon holl I O with my whole
Lord,
mynegaf dy holl ryfeddodau. heart : I will speak of all thy
marvellous works.
2 Llawenychaf a gorfoleddaf 2 I will be glad and rejoice
Aa2
 :

Yr 2 Dydd. PSALMAU. Bay 2.

ynot : canaf i'th Enw di, y Gor- in thee : yea, my songs will I
uchaf. make of thy Name, O thou
most Highest.
3 Pan ddychweler fy ngelyn- 3 While mine enemies are
ion yn eu hoi, hwy a gwvmpant driven back they shall fall and
:

ac a ddifethir o'th flaen di. perish at thy presence.

4 Canys gwnaethost fy marn 4 For thou hast maintained
a'm matter yn dda : eisteddaist my right and my cause : thou
ar orseddfaingc, gan farnu yn art set in the throne that judg-
gyfiawn. est right.
5 Ceryddaist y cenhedloedd, 5 Thou hast rebuked the hea-
distrywiaist yr annuwiol; eu then, and destroyed the un-
|

henw hwynt a ddileaist byth godly : thou hast put out their
bythol. name for ever and ever.
6 Ha elyn, darfu am ddmystr 6 O thou enemy, destructions
yn dragywydd: a diwreiddiaist are come to a perpetual end :

y dinasoedd; darfu eu coffad- even as the cities which thou

wriaeth gyd â hwynt. hast destroyed ; their memorial
is p*erished with them.
7 Ond yr Arglwydd a bery 7 But the Lord shall endure
yn dragywydd efe a barottòdd
: for ever he hath also prepared
:

eiorseddfaingc i farn. his seat for judgement.

8 Ac efe a farn y byd mewn 8 For he shall judge the
cyfiawnder: efe a farn y bobl- world in righteousness and :

oedd mewn uniondeb. minister true judgement unto

the people.
9 Yr Arglwydd hefyd fydd 9 The Lord also will be a de-
noildfa i'r gorthrymmedig, nodd- fence for the oppressed even a :

fa yn amser trallod. refuge in due time of trouble.

10 A'r rhai a adwaenant dy 10 And they that know thy
Enw, a ymddiriedant ynot: canys Name will put their trust in
ni adewaist, O
Arglwydd, y rhai thee for thou, Lord, hast never
:

a'th geisient. failed them that seek thee.

11 Canmolwch yr Arglwydd, 11 O
praise the Lord which
yr hwn sydd yn preswylio yn dwelleth in Sion : shew the peo-
Sion: mynegwch ym mysg y ple of his doings.
bobloedd ei weithredoedd ef.
12 Pan ymofyno efe am waed, 12 For, when he maketh in-
efe a'u cofia hwynt: nid anghof- quisition for blood, he remem-
ia waedd y cystuddiol. bereth them and forgetteth not :

the complaint of the poor.

13 Trugarhâ Ar- wrthyf, 13 Have mercy upon me, O
glwydd ; gwel fy mlinder gan Lord ; consider the trouble which
fy nghaseion, fy Nyrchafydd o I suffer of them that hate me :
byrth angau : thou that liftest me up from the
gates of death.
14 Fel y mynegwyf dy holl 14 That I may shew all thy
foliant ym mhyrth merch Sion praises within the ports of the
llawenychaf yn dy iachawdwr- daughter of Sion : I will rejoice
iaeth. in thy salvation.
15 Y cenhedloedd a soddasant 15 The heathen are sunk
Yt 2 Dydd. PSALMAU. Day 2.

yn y a wnaethant : yn y
ffos down in the pit tbat they made :

rhwyd a guddiasant, y daiiwyd in the same net which they hid

eu troed eu hun. privily, is their foot taken.
16 Adweinir yr Arglwydd 16 The Lord is known to ex-
with y farn a wna : yr annuw- ecute judgement : the ungodly
iol a faglwyd yngweithredoedd is trapped in the work of his
eiddwylaw ei hun. own hands.
17 Y rhai drygionus a ym- 17 The wicked shall be turn-
chwelant i uffern, a'r holl gen- ed into hell : and all the people
hedloedd a anghofiant Dduw. that forget God.
18 Canys nid anghofir y tlawd 18 For the poor shall not al-
byth gobaith y trueiniaid ni
: way be forgotten the patient
:

chollir byth. abiding of the meek shall not

perish for ever.
19 Cyfod, Arglwydd; na or- 19 Up, Lord, and let not man
fydded dyn barner y cenhedl-
: have the upper hand : let the
oedd ger dy fron di. heathen be judged in thy sight.
20 Gosod, Arglwydd, ofn ar- 20 Put them in fear, O Lord :

nynt fel y gwybyddo'r cen-

: that the heathen may know
hedloedd mai dynion ydynt. themselves to be but men.
Psal. x. Ut quid, Doyniue? Psal. x. Ut quid, Domine?
PAHAM, Arglwydd,
bell ? yr
y
ymguddi yn amser
sefi o WHY O standest thou so far
off, Lord : and hidest
cyfyngder ? thy face in the needful time of
trouble ?
2 Yr annuwiol mewn balchder 2 The ungodly for his own
a erlid y tlawd : dalier hwynt lust doth persecute the poor : let
yn y bwriadau a ddychymmyg- them be taken in the crafty wili-
asant. ness that they have imagined.
3 Canys yr annuwiol a ym- 3 For the ungodly hath made
ffrostiaam ewyllys ei galon; ac boast of his own heart's desire :
a fendithia'r cybydd, yr hwn y and speaketh good of the covet-
mae'r Arglwydd yn ei ffieiddio. ous, whom God abhorreth.
4 Yr annuwiol, gan uchder ei 4 The ungodly is so proud,
ffroen, ni chais Dduw : nid yw that he careth not for God : nei-
Duw yn ei holl feddyliau ef. ther is God in all his thoughts.
5 Ei ffyrdd sy flin bob am- 5 His ways are alway griev-
ser ; uchel yw dy famedigaethau ous : thy judgements are far
allan o'i olwg ef: chwythu y above out of his sight, and there-
mae yn erbyn ei holl elynion. fore defieth he all his enemies.
6 Dy vvedodd yn ei galon, Ni'm 6 For he hath said in his
symmudir: o herwydd ni bydd- heart, Tush, I shall never be
af mewn drygfyd hyd genhedl- cast down there shall no harm
:

aeth a chenhedlaeth. happen unto me.

7 Ei enau sydd yn Uawn mell- 7 His mouth is full of curs-
dith, a dichell, a thwyll : dan ei ing, deceit, and fraud under :

dafod y mae camwedd ac anwir- his tongue is ungodliness and

edd. vanity.
8 Y mae efe yn eistedd 8 He sitteth lurking in the
ynghynllwynfa 'r pentrefydd : thievish corners of the streets :

mewn cilfachau y lladd efe'r and privily in his lurking dens

 ; ;

Yr 2 Dydd. PSALMAU. Day 2.

gwirion lygaid a dremiant

: ei doth he murder the innocent ;
yn ddirgel ar y tlawd. his eyes are set against the poor.
9 Efe a gynllwyna mewn dir- 9 For he lieth waiting se-
gelwch megis Hew yn ei ffau : cretly, even as a lion lurketh he
cynllwyn y mae i ddal y tlawd : in his den : that he may ravish
efe a ddeil y tlawd, gan ei dyn- the poor.
nu i'w rwyd. 10 He doth ravish the poor :
when he getteth him into his net.
10 Efe a ymgrymma, ac a 11 He falleth down, and hum-
ymostwng, fel y cwympo tyrfa bleth himself : that the congre-
trueiniaid gan ei gedyrn ef. gation of the poor may fall into
the hands of his captains.
11 Dywedodd yn ei galon, 12 He hath said in his heart,
Anghofiodd Duw : cuddiodd ei Tush, God hath forgotten : he
wyneb ; ni wel byth. hideth away his face, and he
will never see it.

12 Cyfod, Arglwydd; O Dduw, 13 Arise, O Lord God, and

dyrcha dy law : nac anghofia'r lift up thine hand : forget not
cystuddiol. the poor.
13 Paham y dirmyga'r an- 14. Wherefore should the wic-

nuwiol Dduw? dywedodd yn ei ked blaspheme God while he :

galon, Nid ymofyni. doth say in his heart, Tush,

thou God carest not for it.
14 Gwelaist hyn ; canys ti a 15 Surely thou hast seen it :

ganfyddi anwiredd a chain, i for thou beholdest ungodliness

roddi tàl â'th ddwylaw dy and wrong.
hun : arnat ti y gedy'r tlawd 16 That thou mayest take the
ti yw cynnorthwywr yr am- matter into thine hand : the
ddifad. poor committeth himself unto
thee ; for thou art the helper of
the friendless.
15 Tor fraicb yr annuwiol a'r 17 Break thou the power of
drygionus cais ei ddrygioni ef
: the ungodly and malicious : take
hyd na chaffeeh ddim. away his ungodliness, and thou
shalt find none.
16 Yr Arglwydd
sy Frenhin 18 The Lord is King for ever
byth ac yn dragywydd : difeth- and ever : and the heathen are
wyd y cenbedloedd allano'i dir ef. perished out of the land.
17 Arglwydd, cly waist ddy- 19 Lord, thou hast heard the
muniad y tlodion : parottôi eu desire of the poor : thou pre-
calon hwynt, gwrendy dy glust parest their heart, and thine ear
arnynt; hearkeneth thereto
18 I farnu'r amddifad a'r gor- 20 To help the fatherless and
thrymmedig, fel na 'chwanego poor unto their right : that the
dyn daearol beri ofn mwyach. man of the earth be no more
exalted against them.
Psal. xi. In Domino confido. In Domino confido.
Psal. xi.

YN yr Arglwydd yr wyf yn
ymddiried pa fodd y dy- :
the Lord
INhow say ye
put I my trust
then to my soul,
:

wedwch wrth fy enaid, Éheda that she should flee as a bird

i'ch raynydd fel aderyn ? unto the hill?
 : ;

Yr 2 Dydd. PSALMAU. Day 2.

2 Canys wele, y drygionus a 2 For lo, the ungodly bend

annelant fwa, parottoisant eu their bow, and make ready their
saethau ar y llinyn ; i saethu arrows within the quiver : that
yn ddirgel y rhai uniawn o they may privily shoot at thein
galon. which are true of heart.
Canys y seiliau a ddin-
3 3 For the foundations will be
ystriwyd, pa beth a wna'r cyf- cast down and what hath the
:

iawn ? righteous done ?

4 Yr Arglwydd sydd yn nheml 4 The Lord is in his holy
ei sancteiddrwydd ; gorseddfa'r temple : the Lord's seat is in
Arglwydd sydd yn y nefoedd heaven.
y mae ei lygaid ef yn gweled, ei 5 His eyes consider the poor :

amrantau yn profi meibion dyn- and his eye-lids try the children
ion. of men.
5 Yr Arglwydd a brawf y cyf- 6 The Lord alloweth the
iawn: eithr cas gan ei enaid ef righteous but the ungodly, and :

y drygionus, a'r hwn sydd hoff him that delighteth in wicked-

ganddo drawsder. ness doth his soul abhor.
6 Ar yr annuwiolion y gwlaw- 7 Upon the ungodly he shall
ia efe faglau, tân a brwmstan, rain snares, fire and brimstone,
a phoethwnt ystorraus dyma storm and tempest : this shall
:

ran eu ph'iol hwynt. be their portion to drink.

7 Canys yr Arglwydd cyfiawn 8 For the righteous Lord
a gàr gyfiawnder ei : wyneb a loveth righteousness : his coun-
edrych ar yr uniawn. tenance will behold the thing
that is just.

^rgìJtrfja&mol mtVax. lEbening eraser.

Psal. xii. Salvitm mefac. Psal. xii. Salvum mefac.

A CHUB, Arglwydd;
darfu y trugarog: o her-
canys HELP me, Lord, there
not one godly man
for
left
is
:

wydd pallodd y ffyddloniaid o for the faithful are minished

blith meibion dynion.
2 Oferedd a ddywedant bob
un wrth ei gymmydog : à gwefus
wenhieithgar, ac à chalon ddau
ddyblyg, y llefarant.
3 Torred yr Arglwydd yr holl
wefusau gwenhieithus, a'r tafod
a ddywedo fawrhydri.
4 Y rhai a ddywedant, A'n
tafod y gorfyddwn ; ein gwefus-
au sydd eiddom ni pwy sydd
arglwydd arnom ni ?
5 O
herwydd anrhaitb y rhai
cystuddiedig, o herwydd uchen-
aid y tlodion, y cyfodaf yn awr,
medd yr Arglwydd, rhoddaf
from among the children of men.
2 They talk of vanity every
one with his neighbour : they
do but flatter with their lips,
and dissemble in their double
heart.
3 The Lord shall root out all
deceitful lips : and the tongue
that speaketh proud things
4 Which have said, With our
tongue will we prevail : we are
: they that ought to speak, who
is lord over us ?
5 Now for the comfortless
troubles' sake of the needy : and
because of the deep sighing of
the poor,
6 I will up, saith the Lord :
Yr 2 Dydd. PSALMAU. Day*.
mewn iachawdwriaeth yr hwn y and will help every one from
magler iddo. him that swelleth against him,
and will set him at rest.
6 Geiriau'r Arglwydd ydynt 7 The words of the Lord are
eiriau purion; fel arian wedi ei pure words even as the silver,
:

goethi mewn fFwrn bridd, wedi which from the earth is tried,
ei buro seithwaith. and purified seven times in the
fire.
7 Ti, Arglwydd, cedwi
a'u 8 Thou shalt keep them, O
hwynt : cedwi hwynt rhag y gen- Lord : thou shalt preserve him
hedlaeth hon yn dragywydd. from this generation for ever.
8 Yr annuwiolion a rodiant 9 The ungodly walk or. every
o amgylch, pan ddyrchafer y side :when they are exalted,
gwaelaf o feibion dynion. the children of men are put to
rebuke.
Psal. xiii. Usque quo, Domine? Psal. xiii. Usque quo, Dominef

PA hd,
Arglwydd, y'm
hanghofi ? ai yn dragy-
HOW me,
long wilt thou forget
O
Lord, for ever :

wydd ? pa hd y cuddi dy wyn- how long wilt thou hide thy

eb rhagof ? face from me?
2 Pa hd y cymmeraf gyng- 2 How long shall I seek coun-
horion yn fy enaid, gan fod blin- sel in my soul, and be so vexed
der beunydd yn fy nghalon ? pa in my heart : how long shall
hd y dyrchefir fy ngelyn arnaf ? mine enemies triumph over me?
3 Edrych a chlyw fl, Ar- O 3 Consider, and hear me, O
•glwydd fy Nuw goleua fy llyg-
: Lord my God lighten mine :

aid, rhag im' huno yn yr angau. eyes, that I sleep not in death.
4 Rhag dywedyd om
gelyn, 4 Lest mine enemy say, I
Gorcbfygais ef; ac i'm gwrth- have prevailed against him foi :

wynebwr lawenychu, os go- if I be cast down, they that

gwyddaf. trouble me will rejoice at it.

5 Minnau hefyd
a ymddir- 5 But my trust is in thy mer-
iedaisyn dy drugaredd di ; fy cy : and my heart is joyful in
nghalon a ymlawenycha yn dy thy salvation.
iachawdwriaeth canaf i'r Ar-
: 6 I will sing of the Lord, be-
glwydd, am iddo synio arnaf: cause he hath dealt so lovingly
[i'e, canmolaf Enw'r Arglwydd with me yea, I will praise the
:

Goruchaf.] Name of the Lord most Highest.

Psal. xiv. Dixit insipiens. Psal. xiv. Dixit insipiens.

YR ei
ynfyd a ddywedodd yn
galon, Nid oes un Duw.
THE heart
fool
There is no God.
:
hath said in his

Ymlygrasant ; ffieiddwaith a 2 They are corrupt, and be-

wnaethant nid oes a wnel
: come abominable in their do-
ddaioni, [nag oes un.] ings there is none that doeth
:

good, no not one.

2 Yr Arglwydd a edrychodd i 3 The Lord looked down from
lawr o'r nefoedd ar feibion dyn- heaven upon the children of
ion, i weled a oedd neb deallgar, men to see if there were any
:

yn ymgeisio â Duw. that would understand, and seek

after God.
 : :

}' 3 Bydd. PSALMAU. Days.

3 Ciliodd pawb; cyd-ymddi- 4 But tbey are all gone out of
fwynasant: nid oes a wnel dda- the way, they are altogether be-
ioni, nac oes un. come abominable there is none :

that doeth good, no not one.

[4 Bedd agored yw eu cêg ; 5 Their throat is an open se-
â'u tafodau y gwnaethant ddi- pulchre, with their tongues have
chell: gwenwyn aspiaid sy dan they deceived : the poison of
eu gwefusau. asps is under their lips.
5 Y rhai y mae eu genau yn 6 Their mouth is full of curs-
llawn melldith a chwerwedd : ing and bitterness : their feet
buain yw eu traed i dywallt are swift to shed blood.
gwaed.
6 Distryvv ac aflwydd sydd yn 7 Destruction and unhappi-
eu ffyrdd, a ffordd tangnefedd ness is in their ways, and the
nid adnabuant nid oes ofn Duw
: way of peace have they not
ger bron eu llygaid.] known there is no fear of God
:

before their eyes.

Oni
7 yr
boll weithredwýr 8 Have they no knowledge,
anwiredd? y rhai sy'n bwytta that they are all such workers
fy mhobl fel y bwyttaent fara of mischief : eating up my peo-
ni alwasant ar yr Arglwydd. ple as it were bread, and call
not upon the Lord?
8 Yno y dychrynasant gan 9 There were they brought in
ofn; canys y mae Duw ynghen- great fear, even where no fea»-
hedlaeth y cyfiawn. was for God is in the genera-
:

tion of the righteous.

Cyngor y tlawd a warad-
9 10 Asfor you, ye have made
wyddasoch chwi ; am fod yr Ar- a mock at the counsel of the
glwydd yn obaith iddo. poor because he putteth his
:

trust in the Lord.

10 Pwy a ddyry iachawdwr- 11 Who shall give salvation
iaeth i pan ddy-
Israel o S'ion? unto Israel out of Sion? When
chwelo'r Arglwydd gaethiwed ei the Lord turneth the captivity
bobl, yr ymhyfryda Jacob, ac y of his people then shall Jacob :

llawenhâ Israel. rejoice, and Israel shall be glad.

Eorcol mtVOi. Jtlomins eraser.

Psal. xv. Dom'ine, quis /tabitabit? Psal. xv. Domine, quis habitabit ?

ARGLWYDD, pwy a drig yn LORD, who shall dwell in

dy babell ? pwy a breswylia
ym mynydd dy sancteiddrwydd?
2 Yr hwn a rodia yn berffaith,
ac a wnel gyfiawnder, ac a ddy-
wed wir yn ei galon
3 Heb absennu â'i dafod, heb
wneuthur drwg i'w gymmydog,
ac heb dderbyn enllib yn erbyn
tabernacle : or who
thy
shall rest upon thy holy hill ?
2 Even he, that leadeth an
uncorrupt life : and doeth the
thing which is right, and speak-
eth the truth from his heart.
3 He that hath used no de-
ceit in his tongue, noi done evil
to his neighbour and hath not :

ei gymmydog. slandered his neighbour.

4 He that setteth not by him-
4 Yr hwn y mae'r drygionus self, but is lowly in his own
 1 : :

Y 3 Bydd. PSALMAU. Day 3.

yn ddirmygus yn olvvg; ond ei eyes : and maketh much of them

a anrhydedda y rhai a ofnant that fear the Lord.
yr Arglwydd : yr hwn a dwng 5 He that sweareth unto his
i'w niweid ei hun, ac ni new- neighbour, and disappointeth
idia. him not : though it were to his
own bindrance.
5 Yr hwn ni roddes ei arian 6 He that hath not given his
ar usuriaeth, ac ni chymmer money upon usury nor taken :

wobr yn erbyn y gwirion. A reward against the innocent.

wnelo hyn, nid ysgogir yn dra- 7 Whoso doeth these tilings :

gywydd. shall never fall.

Psal. xvi. Conserva me, Domine. Psal. xvi. Conserva me, Domine.
CADW O Dduw:
ynot yr ymddiriedaf.
fi, canys PRESERVE me, O God : for
have I put my trust.
in thee
2 Fy enaid, dywedaist wrth yr 2 O my thou hast said
soul,
Arglwydd, Fy Ârglwydd ydwyt unto the Lord Thou art my
:

ti: fy nâ nid yw ddirn i ti God, my goods are nothing unto

thee.
3 Ond i'r saint sydd ar y 3 All my delight is upon the
ddaear, a'r rhai rhagorol, yn y saints, that are in the earth and
:

rhai y mae fy holl hyfrydwch. upon such as excel in virtue.

4 Gofidiau a amlhant i'r rhai 4 But they that run after
a frysiant ar ol duw d'feithr : eu another god shall have great
:

di'od-off'rwm o waed nid offrym- trouble.

maf fi, ac ni chymmeraf eu hen- 5 Their drink-offerings of blood
wau yn fy ngwefusau. will I not offer : neither make
mention of their names within
my lips.
5 Yr Arglwydd yw rhan fy 6 The Lord himself is the por-
etifeddiaeth i, a'm phiol : ti a tion of mine inheritance, and of
gynheli fy nghoelbren. my cup : thou shalt maintain
my lot.
Y
llinynnau a syrthiodd i
6 7 The lot is fallen unto me
mi mewn lleoedd hyfryd; ie, y in a fair ground : yea, I have a
mae i mi etifeddiaeth dèg. goodly heritage.
7 Bendithiaf yr Arglwydd, 8 I will thank the Lord for
yr hwn a'm cynghorodd : fy giving me warning : my reins
arennau hefyd a'm dysgant y also chasten me in the night-
nos. season.
8 Gosodais yr Arglwydd hob 9 I have set God always be-
amser ger fy mron am ei fod ar : fore me : for he is on my right
fy neheulaw, ni'm hysgogir. hand, therefore I shall not fall.
9 O herwydd hynny llawen- 10 Wherefore my heart was
ychodd fy nghalon, ac ymhyfryd- glad, and my glory rejoiced : my
odd fy ngogoniant fy ngnnawd : flesh also shall rest in hope.
hefyd a orphwys mewn gobaith.
10 Canys ni adewi fy enaid 11 For why? thou shalt not
yn uffern ; ac ni oddefi i'th Sanct leave my soul in hell neither :

weled llygredigaeth. |
shalt thou suffer thy Holy One
I
to see corruption.
1 Dangosi i mi lwybr by wyd 12 Thou shalt shew me the
 :

V3 Bijdd. PSALMAU. Day 3.

digonolrwydd llawenytkl sy ger path of life; in thy presence is

dy fron, ar dy ddeheulaw y mae the fulness of joy : and at thy
digrifwch yn dragywydd. right hand there is pleasure for
evermore.
Psal. xvii. E.raudi, Domine. Exaiidi, Domine.
Psal. xvii.

CLYW,
der
Arglwydd, gyfiawn-
ystyria fy llefain,
HEAR the right, Lord,
consider my complaint : and
O
;
gwrando fy ngweddi o wefusau hearken unto my prayer, that
didwyll. goeth not out of feigned lips.
2 Deued fy mam oddi ger dy 2 Let my sentence come forth
fron ; edryched dy lygaid ar from thy presence : and let thine
uniondeb. eyes look upon the thing that is
equal.
3 Profaist fy nghalon, gofwy- 3 Thou hast proved and vi-
aist fi y nos ; chwiliaist fi, ac sited mine heart in the night-
ni chei ddim : bwriedais na season ; thou hast tried me, and
throseddai fy ngenau. shalt find no wickedness in me :
for I am utterly purposed that
my mouth shall not offend.
4 Tu ag at am weithredoedd 4 Because of men's works, that
dynion, wrth eiriau dy wefusau are done against the words of
yr ymgedwais rhag llwybrau yr thy lips I have kept me from
:

yspeilydd. the ways of the destroyer.

5 Cyrrnal fy ngherddediad yn 5 O
hold thou up my goings
dy Iwybrau, fel na lithro fy in thy paths that my footsteps
:

nhraed. slip not.

6 Mi a elwais arnat ; canys 6 I have calledupon thee, O
gwrandewi arnaf fi, O Dduw: God, for thou shalt hear me :
gostwng dy glust attaf, ac erglyw incline thine ear to me, and
fy ymadrodd. hearken unto my words.
7 Dangos dy ryfedd drugar- 7 Shew thy marvellous lov-
eddau, Ö
Achubydd y rhai a ing-kindness, thou that art the
ymddiriedant ynot, rhag y sawl Saviour of them which put their
a }nngyfodant yn erbyn dy dde- trust in thee from such as re-
:

heulaw. sist thy right hand.

8 Cadw fi fel canwyll llyg- 8 Keep me as the apple of an
ad : cudd fi dan gysgod dy ad- eye hide me under the shadow
:

enydd, of thy wings,

9 Rhag yr annuwiolion, y 9 From the ungodly that trou-
rhai a'm gorthrymmant : rhag ble me : mine enemies compass
fy ngelynion marwol, y rhai a'm me round about to take away
hamgylchant. my soul.
10 Cauasant gan eu brasder 10 They are inclosed in their
â'u genau y llefarant niewn own fat : and their mouth speak-
balchder. eth proud things.
11 Ein cynniweirfa ni a gylch- 11 They lie waiting in our
ynasant hwy yr awrhon : gosod- way on every side turning their :

asant eu llygaid i dynnu i lawr eyes down to the ground;

i'r ddaear.

12 Eu dull sy fel Hew a 12 Like as a lion that is gree-

chwennychai 'sglyfaethu, ac meg- dy of his prey and as : it were
 ;

J' 3 Dydd. PSALM AU. Day 3.

is Hew ieuangc yn aros mewn a lion's whelp, lurking in secret

llebedd dirgel. places.
•
13 Cyfod, Arglwydd, achub ei 13 Up, Lord, disappoint him,
flaen ef, cwympa ef : gwared fy and cast him down deliver my :

enaid rhag yr annuwiol, yr hwn soul from the ungodly, which is

y w dy gleddyf di. a sword of thine
14 Rhag dynion y rhai yw dy 14 From the men of thy
law, O
Arglwydd, rhag dyn- hand, O
Lord, from the men,
ion y byd, y rhai y mae eu rhan I say, and from the evil world :
yn y bywyd yma, a'r rhai y which have their portion in this
llenwaist eu boliau â'th gudd- life,whose bellies thou fillest
iedig drysor: llawn ydynt o feib- with thy hid treasure.
ion, a gadawant eu gweddill i'w 15 They have children at their
rhai bychain. desire : and leave the rest of
their substance for their babes.
15 Myfi a edrychaf ar dy 16 But as for me, I will be-
wyneb mewn cyfiawnder : di- hold thy presence in righteous-
gonir fi, pan ddihunwyf, â'th ness : and when I awake up
ddelw di. after thy likeness, I shall be sa-
tisfied with it.

^PrBÎJníjatonol a&eìJîíí. lEbening Prapcr.

Psal. xviii. Diligam te, Domine. Psal. xviii. Diligam te, Domine.

CARAF
nghadernid.
di, Arglwydd, fy
I
Will love thee,
strength ; the Lord is my
O Lord, my
2 Yr Arglwydd yw fy nghraig, stony rock, and my defence :
a'm hamddiffynfa, a'm gwared- my Saviour, my God, and my
ydd ; fy Nuw, fy nghadernid, might, in whom I will trust,
yn yr hwn yr ymddiriedaf ; fy my buckler, the horn also of my
nharian, a chorn fy iachawdwr- salvation, and my refuge.
iaeth, a'm huchel-dwr.
3 Galwaf ar yr Arglwydd can- 2 I will call upon the Lord,
moladwy : felly y'm cedwir rhag which worthy to be praised
is :

fy ngelynion. so shall I be safe from mine

enemies.
4 Gofidion angau a'm cylch- 3 The sorrows of death com-
ynasant, ac afonydd y fall a'm passed me and the overflowings
:

dychrynasant i. of ungodliness made me afraid.

5 Gofidiau uffern a'm cylchyn- 4 The pains of hell came a-
asant maglau angau a achub-
: bout me : the snares of death
asant fy mlaen. overtook me.
6 Yn fy nghyfyngder y gel- 5 In my trouble I will call
wais ar yr Arglwydd, ac y upon the Lord and complain
:

gwaeddais ar fy Nuw: efe a gly- unto my God.

bu fy lief o'i deml, a'm gwaedd 6 So shall he hear my voice
ger ei fron a ddaeth i'w glust- out of his holy temple and my :

iau ef. complaint shall come before him,

it shall enter even into his ears.

7 Yna y siglodd ac y cryn- 7 The earth trembled and

odd y ddaear; a seiliau'r myn- quaked the very foundations
:
 ;

Y3 Dydd. PSALMAU. Day 3.

yddoedd a gynhyrfodd ac a ym- also of the hills shook, and were

siglodd, am iddo ef ddigio. removed, because he was wroth.
8 Dyrchafodd mg
o'i fFroen- 8 There went a smoke out in
au, a than a ysodd o'i enau glo
: his presence and a consuming
:

a ennynasant ganddo. fire out of his mouth, so that

coals were kindled at it.
9 Efe hefyd a ostyngodd y 9 He bowed the heavens also,
nefoedd, ac a ddisgynodd : a and came down : and it was dark
thywyllwch oedd dan ei draed under his feet.
ef.
10 Marchogodd hefyd ar y 10 He rode upon the cheru-
ceruh, ac a ehedodd : i'e, efe a bims, and did fly he came fly-
:

ehedodd ar adenydd y gwnt. ing upon the wings of the wind.

11 Efe a wnaeth dywyllwch
yn ddirgelfa iddo; a'i babell o'i
amgylch oedd dywyllwch dyfr-
oedd, a thew-gymmylau yr awyr.
12 Gan y disgleirdeb oedd ger
ei fron, ei gymmylau a aeth-
ant heibio; cenllysg a marwor
tanllyd.
13 Yr Arglwydd hefyd a dar-
anodd yn y nefoedd, a'r Gor-
uchaf a roddes ei lef ; cenllysg
a marwor tanllyd.
14 Ië, efe a anfonodd ei saeth-
au, ac a'u gwasgarodd hwynt
11 He made darkness his se-
cret place : his pavilion round
about him with dark water, and
thick clouds to cover him.
12 At the brightness of his
Eresence his clouds removed :
ail-stones, and coals of fire.
13 The Lord also thundered
out of heaven, and the Highest
gave his thunder : hail-stones,
and coals of fire.
14 He sent out his arrows,
and scattered them he cast :

ac a saethodd ei fellt, ac a'u forth lightnings, and destroyed

gorchfygodd hwynt. them.
15 Gwaelodion y dyfroedd a 15 The springs of waters were
welwyd, a seiliau'r byd a ddi- seen, and the foundations of the
noethwyd gan dy gerydd di, O round world were discovered, at
Arglwydd, a chan chwjthad an- thy chiding, O Lord at the :

adl dy fFroenau. blasting of the breath of thy

displeasure.
16 Anfonodd oddi uchod, cym- 16 He shall send down from
merodd fi, tynnodd íì allan o on high to fetch me and shall :

ddyfroedd lawer. take me out of many waters.

17 Efe a'm gwaredodd oddi 17 He shall deliver me from
wrth fy ngelyn cadarn, a rhag my strongest enemy, and from
fy nghaseion canys yr oeddynt
: them which hate me : for they
yn drech nà mi. are too mighty for me.
18 Achubasant fy mlaen yn 18 They prevented me in the
nydd fy ngofid ond yr Ar-
: day of my trouble : but the Lord
glwydd oedd gynhaliad i mi. was my upholder.
19 Dug fi hefyd i ehangder: 19 He brought me forth also
gwaredodd fi; canys ymhoffodd into a place of liberty : he
ynof. brought me forth, even because
he had a favour unto me.
20 Yr Arglwydd a'm gobrwy- 20 The Lord shall reward me
odd yn ol fy nghyfiawnder ; yn after my righteous dealing : ac-
TsDydd. PSALMAU. Day 3.

ol glendid fy nwylaw y talodd cording to the cleanness of my

efe i mi. hands shall he recompense me.
21 Canys cedwais fFyrdd yr 21 Because I have kept the
Arglwydd, ac ni chiliais yn an- ways of the Lord and have
:

nuwiol oddi wrth fy Nuw. not forsaken my God, as the

wicked doth.
22 O herwydd ei holl farnedig- 22 For I have an eye unto all
aethau ef oedd ger fy mron i, a'i his laws : and will not cast out
ddeddfau ni fwriais oddi wrthyf. his commandments from me.
23 Bum hefyd yn berffaith 23 I was also un corrupt be-
gyd âg ef, ac ymgedwais rhag fy fore him : and eschewed mine
anvviredd. own wickedness.
24 A'r Arglwydd a'm gobrwy- 24 Therefore shall the Lord
odd yn ol fy nghyfiawnder, yn reward me after my righteous
ol purdeb fy nwylaw o flaen ei dealing : and according unto
lygaid ef. the cleanness of my hands in
his eye-sight.
25 A'r trugarog y gwnei dru- 25 With the holy thou shak
garedd ; â'r gwr perffaith y gwnei be holy and with a perfect man
:

berffeitbrwydd. thou shalt be perfect.

26 A'r glân y gwnei lendid ;
ac â'r cyndyn yr ymgyndyn-
ni.
27 Canys ti a waredi 'r bobl
gystuddiedig : ond ti a ostyngi
26 With the clean thou shalt
be clean : and with the froward
thou shalt learn frowardness.
27 For thou shalt save the
people that are in adversity :

olygon uchel. and shalt bring down the high

looks of the proud.
28 O herwydd ti a oleui fy 28 Thou also shalt light my
nghanwyll: yr Arglwydd fy Nuw candle : the Lord my God shall
a lewyrcba fy nhywyllwch. make my darkness to be light.
29 Oblegid ynot ti y rhedais 29 For in thee I shall discom-
trwy fyddin; ac yn fy Nuw y fit an host of men : and with
llemmais dros fur. the help of my God I shall leap
over the wall.
30 Duw sy berffaith ei ffordd ;
30 The way of God is an un-
gair yr Arglwydd sydd wedi ei defiled way : the word of the
buro tarian yw efe i bawb a
: Lord also is tried in the fire ;
ymddiriedant ynddo. he is the defender of all them
that put their trust in him.
31 Canys pwy sy Dduw heb 31 For who is God, but the
law yr Arglwydd? a phwy sy Lord : or who hath any strength,
graig ond ein Duw ni ? except our God ?
32 Duw sy'n fy ngwregysu 32 It is God, that girdeth me
â nerth, ac yn gwneuthur fy with strength of war and mak- :

ffordd yn berffaith. eth my way perfect.

33 Gosod y mae efe fy nhraed 33 He maketh my feet like
fel traed ewigod ; ac ar fy uchel- harts' feet and setteth me up
:

fannau y'm sefydla. on high.

34 Efe sy'n dysgu fy nwylaw 34 He teacheth mine hands
i ryfel ; fel y dryllir bwa dur yn to fight : and mine arms shall
fy mreichiau. break even a bow of steel.
Y3 Dydd. PSA L MAIL Day 3.

35 Rhoddaist hefyd i mi dar- 35 Thou hast given me the

ian dy iachawdwriaeth ; a'th defence of thy salvation : thy
ddeheulaw a'm cynhaliodd, a'th right hand also shall hold me
fwynder a'm lliosogodd. up, and thy loving correction
shall make me great.
36 Ehengaist fy ngherdded- 36 Thou shalt make room
iad danaf; fel na lithrodd fy enough under me for to go :

nhraed. that my footsteps shall not slide.

37 Erlidiais fy ngelynion, ac 37 I will follow upon mine
a'u goddiweddais ac ni ddy-
: enemies, and overtake them :
chwelais nes eu difa hwynt. neither will I turn again till I
have destroyed them.
38 Archollais hwynt, fel na 38 I will smite them, that
allent godi : syrthiasant dan fy they shall not be able to stand :

nhraed. but fall under my feet.

39 Canys gwregysaist fi â 39 Thou hast girded me with
nerth i ryfel : darostyngaist strength unto the battle thou :

danaf y rhai a ymgododd i'm shalt throw down mine enemies

herbyn. under me.
40 Rhoddaist hefyd i mi war- 40 Thou hast made mine ene-
rau fy ngelynion : fel y difethwn mies also to turn their backs
fy nghaseion. upon me and I shall destroy
:

them that hate me.

41 Gwaeddasant, ond nid oedd 41 They shall cry, but there
achubydd sef ar yr Arglwydd,
: shall be none to help them yea, :

ond nid attebodd efe hwynt. even unto the Lord shall they
cry, but he shall not hear them.
42 Maluriais hwynt hefyd fel 42 I will beat them as small
llwch o flaen y gwnt teflais : as the dust before the wind I :

hwvnt allan megis torn yr heol- will cast them out as the clay in
the streets.
43 Gwaredaist fi rhag cynhen- 43 Thou shalt deliver me from
nau'r bobl; gosodaist fi yn ben the strivings of the people : and
cenhedloedd : pobl nid adnabuni, thou shalt make me the head of
a'm gwasanaethant. the heathen.
44 A
people whom I have not
known : shall serve me.
44 Pan glywant am danaf, 45 As soon as they hear of
ufuddhânt i mi meibion di'eithr
: me, they shall obey me : but the
a gymmerant arnynt ymddar- strange children shall dissemble
ostwng i mi. with me.
45 Meibion di'eithr a ballant, 46 The strange children shall
ac a ddychrynant allan o'u dirgel fail and be afraid out of their
:

fannau.
46 Byw yw'r Arglwydd, a
bendithier fy nghraig a dyr-
chafer Duw fy iachawdwriaeth.
47 Duw sydd yn rhoddi i mi
alluymddial, ac a ddarostwng y
prisons.
47 The Lord liveth, and bless-
: ed be my strong helper : and
praised be the God of my sal-
vation.
48 Even the God that seeth
that I be avenged and sub-:

bobloedd danaf. dueth the people unto me.

 ;

Y4 Dijdd. PSALMAU. Day 4.

48 Efe sydd yn fy ngwared 49 It he that delivereth me

oddi wrth fy ngelynion i'e, ti
a'm dyrchefi uwchlaw y rhai a
gyfodant i'm herbyn: achubaist
is
: from my cruel enemies, and set-
teth me up above mine adver-
saries thou shalt rid me from
:

fi rhag
y gwr traws. the wicked man.
49 Am hynny y moliannaf di, 50 For this cause will I give
O Arglwydd, ym mhlith y cen- thanks unto thee, O Lord, a-
hedloedd, ac y canaf i'th Enw. mong the Gentiles : and sing
praises unto thy Name.
50 Efe sydd yn gwneuthur 51 Great prosperity giveth he
raawr ymwared i'w Frenhin ac : unto his King and sheweth
:

yn gwneuthur trugaredd i'w en- loving-kindness unto David his

neiniog, i Ddafydd ac i'w had Anointed, and unto his seed for
ef byth.

33orcol ajReWJi. jítormng draper.

Psal. xix. Cceli enarrant. Psal. xix. Cceli enarrant.

YNefoedd
goniant Duw
sy'n
;
datgan gc~
a'r ffurfafen
TH E heavens
glory of God : and the
declare the

sy'n mynegi gwaith ei ddwylaw firmament sheweth his handy-

ef. work.
2 Dydd i ddydd a draetha 2 One day telleth another :
yniadrodd, a nos i nos a ddeng- and one night certifieth an-
ys wybodaeth. other.
3 Nid oes iaith nac ymadrodd, 3 There is neither speech nor
lie ni chlybuwyd eu lleferydd language but their voices are
:

hwynt. heard among them.

4 Eu Uinyn a aeth trwy'r holl
ddaear, a'u geiriau
oedd byd : i'r haul y gosododd
efe babell ynddynt
5 Yr hwn sy fel gwr pri'od
yn dyfod allan o'i ystafell ac
a ymlawenhâ fel cawr i redeg
gyrfa.
6 O eithaf y nefoedd y mae ei
fynediad ef allan, a'i amgylchiad
hyd eu heithafoedd hwynt: ac
nid ymgudd dim oddi wrth ei
4 Their sound is gone out
hyd eithaf- into all lands : and their words
into the ends of the world.
5 In them hath he set a taber-
: nacle for the sun : which Com-
eth forth as a bridegroom out of
his chamber, and rejoiceth as a
giant to run his course.
6 It goeth forth from the ut-
termost part of the heaven, and
runneth about unto the end of
it again : and there is nothing

wres ef. hid from the heat thereof.

7 Cyfraith yr Arglwydd sy 7 The law of the Lord is
berffaith, yn troi'r enaid tyst- : an undefiled law, converting the
iolaeth yr Arglwydd sydd sicr, soul : the testimony of the Lord
ac yn gwneuthur y gwirion yn is sure, and giveth wisdom unto

ddoeth. the simple.

8 Deildfau'r Arglwydd sydd 8 The statutes of the Lord
uniawn, yn llawenhàu'r galon : are right, and rejoice the heart :

gorchymyn yr Arglwydd sy bur, the commandment of the Lord

yn goleuo'r llygaid. is pure, and giveth light unto
the eyes.
 1 :: ;

Y4 Dydd. PSALMAU. Dayi.

9 Ofn yr Arglwydd sy làn, 9 The of the Lord is
fear
yn parhàu yn dragy wydd barn- : clean, and endureth for ever :
au'r Arglwydd ydynt wirionedd, the judgements of the Lord are
cyfiawn ydynt i gyd. true, and righteous altogether.
10 Mwy dymunol nt nag 10 More to be desired are they
aur, i'e, nag aur coeth lawer than gold, yea, than much fine
melusach hefyd nâ'r mel, ac nà gold sweeter also than honey,
:

diferiad diliau mel. and the honey-comb.

1 Ynddynt hwy hefyd y rhy- 11 Moreover, by them is thy
buddir dy was o'u cadw y mae
: servant taught and in keeping :

gwobr lawer. of them there is great reward.

12 Pwy a ddeall ei gamwedd- 12 Who
can tell how oft he
au ? glanhâfi oddi wrth fy rneiau offendeth : O
cleanse thou me
cuddiedig. from my secret faults.
13 Attal hefyd dy was oddi 13 Keep thy
servant also from
wrth bechodau rhyfygus; na ar- presumptuous sins, lest they get
glwyddiaethont arnaf: yna y'm the dominion over me so shall I :

perffeithir, ac y'm glanhêir oddi be undefiled, and innocent from

wrth anwiredd lawer. the great offence.
14 Bydded ymadroddion fy 14 Let the words of my
ngenau, a myfyrdod fy nghalon, mouth, and the meditation of
yn gymmeradwy ger dy fron, my heart : be alway acceptable
O Arglwydd, fy nghraig a'm in thy sight,
prynwr. 15 O
Lord : my strength, and
my redeemer.

PsaL xx. Exaudiat te Dominus. Psal. xx. Exaudiat te Dominus.

WRANDAWED
G
yngder:
glwydd arnat yn nydd
Enw Duw
yr

Jacob
Ar-
cyf-
a'th
THE
day
of the
Lord hear thee in the
of troublf the Name
:

God of Jacob defend

ddifFyno. thee ;
2 Anfoned i ti gymmorth o'r 2 Send thee help from the
cyssegr, a nerthed di o S'ion. sanctuary and strengthen thee
:

out of Sion
3 Cofied dy holl offrymmau, 3 Remember all thy offer-
a bydded foddlon i'th boeth- ings : and accept thy burnt-
ofFrwm. sacrifice ;

4 Rhodded i ti wrth fodd 4 Grant thee thy heart's de-

dy galon; a chyflawned dy holl sire: and fulfil all thy mind.

gyngor.
5 Gorfoleddwn yn dy iachawd- 5 We will rejoice in thy salva-
wriaeth di, a dyrchafwn faner yn tion,and triumph in the Name
enw ein Duw
: cyflawned yr Ar- of the Lord our God the Lord :

glwydd dy holl ddymuniadau. perform all thy petitions.

6 Yr awr hon y gwn y gwared
yr Arglwydd ei enneiniog efe a
wrendy arno o nefoedd ei sanct-
eiddrwydd, yn nerth iechyd ei
6 Now know I, that the Lord
: helpeth his Anointed, and will
hear him from his holy hea-
ven even with the wholesome
:

ddeheulaw ef. strength of his right hand.

7 Ymddiried rhai mewn cer- 7 Some put their trust in cha-
bydau, a rhai mewn meirch riots, and some in horses : but
Bb
 ! 1

Y 4 Bydd. PSALMAU. Bay 4.

end nyni a gofiwn Enw yr Ar. we rememoer the

will Name of
ghvydd ein Duw. the Lord our God.
8 Hvvy a gwympasant, ac a 8 They are brought down,
syrthiasant; ond nyni a gyfod- and fallen : but we are risen,
asom, ac a safasom. and stand upright.
9 Achub, Arghvydd: gwran- 9 Save, Lord, and hear us, O
dawed y Brenhin arnom yn y King of heaven when we call :

dydd y llefom. upon thee.

Psal. xxL Domine, in mrtute tua. Psal. xxi. Domine, in virtutc iua.

ARGLWYDD, yn dy nerth y
llawenycha'r Brenhin : ac
THE King
thy strength, O Lord ex-
shall rejoice
:
in

yn dy iachawdwriaeth di mor ceeding glad shall he be of thy

ddirfawr yr yrahyfryda salvation.
2 Deisyfiad ei galon a roddaist 2 Thou hast given him his
iddo; a dymuniad ei wefusau and hast not de-
heart's desire :

ni 's gommeddaist. him the request of his lips.

nied
3 Canys achubaist ei flaen 3 For thou shalt prevent him
ef â benditbion daioni: gosod- with the blessings of goodness :
aist ar ei ben ef goron o aur and shalt set a crown of pure
coeth. gold upon his head.
4 Gofynodd oes gennyt, a 4 He asked life of thee, and
rhoddaist iddo i'e, hir oes, byth
: thou gavest him a long life :

ac yn dragywydd. even for ever and ever.

5 Mawr yw ei ogoniant yn dy 5 His honour is great in thy
iachawdwriaeth gosodaist arno: salvation glory and great wor-
:

ogoniant a phrydferthweh. ship shalt thou lay upon him.

G Canys gwnaethost ef yn 6 For thou shalt give him
fendithion yn dragywyddol ; everlasting felicity : and make
]lawenychaist ef â llawenydd him glad with the joy of thy
â'tìi wynebpryd. countenance.
7 O herwydd bod y Brenhin 7 And why ? because the King
yn ymddiried yn yr Arghvydd, putteth his trust in the Lord :

a thrwy drugaredd y Goruchaf and in the mercy of the most

nid ysgogir ef. Highest he shall not miscarry.
8 Dy law a gaiff afael ar dy 8 All thine enemies shall feel
holl elynion dy ddeheulaw a thy hand thy right hand shall
: :

gaiff afael ar dy gaseion. find out them that hate thee.

9 Ti a'u gwnei hwynt fel 9 Thou shalt make them like
ffwrn danllyd yn amser dy lid: a fiery oven in time of thy
yr Arghvydd yn ei ddigllonedd wrath the Lord shall destroy :

a'u llwngc hwynt, a'r tân a'u them in his displeasure, and the
hysa hwynt. fire shall consume them.
10 Eu iFrwyth hwynt a ddin- 10 Their fruit shalt thou root
ystri di oddi ar y ddaear, a'u out of the earth : and their seed
had o blith meibion dynion. from among the children of men.
11 Canys bwriadasant ddrwg 1 For they intended mischief
i'th erbyn: meddyliasant am- against thee : and imagined such
can, heb allu o honynt ei gwbl- a device as they are not able to
hàu. perform.
12 Am hynny y gwnei iddynt . 12 Therefore shalt thou put
 ;:

J' 4 Dydd. PSALM AU. Dayi.

droi eu cefnau : ar dy linynnau them to flight : and the strings
y parottôi di saethau yn erbyn of thy bow shalt thou make
eu hwynebau. ready against the face of them.
13 Ýmddyrcha, Arglwydd, yn 13 Be thou exalted, Lord, in
dy nerth canwn, a chanmolwn
: thine own strength so will we :

dy gadernid. sing, and praise thy power.

|3n)linfiaùmol S3cîí. *3£öcntng drawer.

PsaL xxiL Deus, Deus mens. PsaL xxii. Deus, Deus mcus.

FY Nuw, fy Nuw, paham

y'm gwrthodaist ? paham
MY
God, my God, look
upon me; why hast thou
yr ydwyt mor bell oddi wrth me and art so far
forsaken :

fy iachawdwriaeth, a geiriau fy from my health, and from the

llefain ? words of my complaint ?
2 Fy Nuw, llefain yr ydwyf 2 O my God, I cry in the
V dydd, ac ni wrandewi ; y nos day-time, but thou hearest not :

hefyd, ac nid oes osteg i mi. and in the night-season also I

3 Ond tydi wyt sanctaidd, take no rest.
O dydi yr hwn wyt yn cyfan- 3 And thou continuest holy :

neddu ym moliant Israel. O thou worship of Israel.

4 Ein tadau a obeithiasant 4 Our fathers hoped in thee :

ynot gobeithiasant, a gwared- they trusted in thee, and thou

:

aist hwynt. didst deliver them.

5 Arnat ti y llefasant, ac 5 They called upon thee, and
achubwyd hwynt: ynot yr ym- were holpen : they put their
ddiriedasant, ac ni 's gwarad- trust in thee, and were not con-
wyddwyd hwynt. founded.
6 A minnau, pryf ydwyf, ac 6 But as for me, I am a
nid gwr; gwarthrudd dynion, a worm, and no man a very :

dirmyg y bobl. scorn of men, and the out-cast

of the people.
7 Pawb a'r a'm gwelant, a'm 7 All they that see me laugh
gwatwarant: llaesant wefl, ys- me to scorn : they shoot out
gydwant ben, gan ddywed- their lips, and shake their heads,
saying,
8 Ymddiriedodd yn yr Ar- 8 He trusted in God, that he
glwydd; gwareded ef: achub- would deliver him let him de- :

ed ef, gan ei fod yn dda gan- liver him, if he will have him.
ddo. 9 But thou he that took
art
9 Canys ti a'm tynnaist o'r me out of my mother's womb :

groth gwnaethost i mi obeith-

: thou wast my hope, when I
io pan oeddwn ar fronnau fy
mam.
10 Arnat ti y'm bwriwyd o'r
bru: o groth fy mam fy Nuw
ydwyt.
11 Nac ymbellhâ
o herwydd cyfyngder sydd agos
canys nid oes cynnorthwywr."
hanged yet upon my mother's
breasts.
10 I have been left unto thee
ever since I was born : thou art
my God even from my mother's
womb.
oddi wrthyf 11 Ogo not from me, for
trouble is hard at hand : and
there is none to help me.
Bb2
 :;

Y4 Dydd. PSALM AU. Day L

12 Teirw lawer am
cylchyn- 12 Many oxen are come about
asant: gwrdd deirw Basan a'm me : fat bulls of Basan close me
hamgylchasant. in on every side.
13 Agorasant arnaf eu genau, 13 They gape upon me with
fel Hew rheibus a rhuadwy. their mouths as it were a :

ramping and a roaring lion.

14 Fel dwfr y'm tywalltwyd, 14 I am poured out like wa-
a'm hesgyrn oil a ymwahan- ter, and all my bones are out
asant fy nghalon sy fel cwyr
: of joint : my heart also in the
hi a doddodd ynghanol fy mher- midst of my body is even like
fedd. melting wax.
15 Fy nerth a wywodd fel 15 My strength is dried up
priddlestr; a'm tafod a lynodd like a potsherd, and my tongue
wrth daflod fy ngenau: ac i cleaveth to my gums : and thou
lwch angau y'm dygaist. shalt bring me into the dust of
death.
16 Canys cwn a'm cylchyn- 16 For many dogs are come
asant; cymiulleidfa'r drygionus about me : and the council of
a'm hamgylchasant: trywanasant the wicked layeth siege against
fy nwylaw a'm traed. me.
17 Gallaf gyfrif fy holl es- 17 They pierced my hands
gyrn : y maent yn tremio ac yn and my feet; I may tell all my
etlrych arnaf. bones : they stand staring and
looking upon me.
18 Y
maent yn rhannu fy 18 They part my garments
nillad yn eu mysg, ac ar fy . among them : and cast lots upon
ngwisg yn bwrw coelbren. my vesture.
19 Ond tydi, Arglwydd, nac 19 But be not thou far from
ymbellhâ fy nghadernid, brysia
: me, O Lord suc-
: thou art my
i'm cynnorthwyo. cour, haste thee to help me.
20 Gwared fy enaid rhag y 20 Deliver soul from the my
cleddyf, fy unig enaid o fedd- sword my darling from the
:

iant y ci. power of the dog.

21 Achub fi rhag safn y Hew 21 Save me from the lion's
canys o blith cyrn unicorniaid mouth thou hast heard me also
:

y'm gwrandewaist. from among the horns of the

unicorns.
22 Mynegaf dy enw i'm brod- 22 I will declare thy Name
yr :ynghanol y gynnulleidfa y'th unto my brethren in the midst :

folaf. of the congregation will I praise

thee.
23 Y rhai sydd yn ofni'r Ar- 23 O praise the Lord, ye that
glwydd, molwch ef; holl had fear him : magnify him, all ye
Jacob, gogoneddwch ef; a holl of the seed of Jacob, and fear
had Israel, ofnwch ef. him, all ye seed of Israel ;
24 Canys ni ddirmygodd, ac 24 For he hath not despised,
ni ffieiddiodd gystudd y tlawd; nor abhorred, the low estate of
ac ni chuddiodd ei wyneb rhag- the poor : he hath not hid his
ddo: ond pan lefodd efe arno, face from him, but when he call-
efe a wrandawodd. ed unto him he heard him.
25 Fy mawl sydd o honot ti 25 My praise is of thee in the
 ;

Y4 Dydd. PSALMAU. Day 4.

yn y gynnulleidfa fawr fy add- : great congregation : my vows

unedau a dalaf ger bron y rhai
a'i hofnant ef.
26 Y tlodion a fwyttânt, ac a
ddiwellir y rhai a geisiant yr Ar-
: satisfied: they that seek after
glwydd, a'i moliannant ef eich
calon fydd byw yn dragywydd.
27 Holl derfynau'r ddaear a
gofiant, ac a droant at yr Ar-
glwydd: a holl dylwythau y
cenhedloedd a addolant ger dy
ft on di.
28 Canys eiddo'r Arglwydd
vw'r deyrnas: ac efe sydd yn
llywodraethu ym mhlith y cen-
hedloedd.
29 Yr holl rai breision
will I perform in the sight of
them that fear him.
26 The poor shall eat;, and be
: the Lord shall praise him ; your
heart shall live for ever.
27 All the ends of the world
shall remember themselves, and
be turned unto the Lord : and
all the kindreds of the nations
shall worship before him.
28 For the kingdom is the
Lord's : and he is the Governour
among the people.
29 All such as be fat upon
ar y earth have eaten, and worship-
:

ddaear a fwyttânt, ac a addolant: ped.

y rhai a ddisgynant i'r llwch, a 30 All they that go down in-
ymgrymmant ger ei fron ef ; ac to the dust shall kneel before
nid oes neb a all gadw yn fyw him and no man hath quick-
:

ei enaid ei hun. ened his own soul.

30 Eu had a'i gwasanaetha 31 My
seed shall serve him :

ef: cyfriflr ef i'r Arglwydd yn they shall be counted unto the

genhedlaeth. Lord for a generation.
31 Deuant, ac adroddant ei 32 They shall come, and the
gyfiawnder ef i'r bobl a enir, heavens shall declare his righ-
raai efe a wnaeth hyn. teousness : unto a people that
shall be born, whom the Lord
hath made.
Psal. xxiii. Domlnus regit me. PsaL xxiii. Dominus regit me.

Y R Arglwydd yw fy mugail;
ni bydd eisiau arnaf.
THE
thing.
Lord is my shepherd
therefore can I lack no-
:

2 Efe a wna im' orwedd mewn 2 He shall feed me in a green

porfeydd gwelltog efe a'm ty- : pasture and lead me forth be-
:

wys ger Uaw'r dyfroedd tawel. side the waters of comfort.

3 Efe a ddychwel fy enaid: 3 He shall convert my soul :
efe a'm harwain ar llwybr- hd and bring me forth in the paths
au cyfiawnder er mwyn ei of righteousness, for his Name's
Enw. sake.
4 Ie, pe rhodiwn ar hvd glyn 4 Yea, though I walk through
cysgod angau, nid ofnaf niw- the valley of the shadow of
aid canys yr wyt ti gyd â mi
: death, I will fear no evil : for
dy w'ialen a'th ffon a'm cysur- thou art with me; thy rod and
ant. thy staff comfort me.
5 Ti a arlwyi ford ger fy mron 5 Thou shalt prepare a table
yngydd fy ngwrthwynebwr : before me against them that
iraist fy mhen âg olew ; fy phiol trouble me : thou hast anointed
gy lawn. my head with oil, and my cup
shall be full.
V5 Dydd. PSALMAU. Day 5,

6Daioni a thrugaredd yn 6But thy loving-kindness

ddi'au am canlynant holl ddyda- and mercy shall follow me all
iau fy mywyd a phreswyliaf
: the days of my life and I will :

yn nh'r Arglwydd yn dragy- dwell in the house of the Loid

wydd. for ever.

ISorcol JBcîftít. i^lorning ^rancr.

Psal. xxiv. Domini est terra. Psal. xxiv. Domini est terra.

EIDDO'R Arglwydd y ddae-

ar, a'i chyflawnder ; y byd,
THE earth is the Lord's, and
all that therein is : the
ac a breswylia ynddo. compass of the world, and they
that dwell therein.
2 Canys efe a'i seiliodd ar y 2 For he hath founded it

moroedd, ac
a'i sicrhaodd ar yr upon the seas and prepared: it

afonydd. upon the floods.

3 Pwy a esgyn i fynydd yr 3 "Who shall ascend into the
Arglwydd ? a phwy a saif yn ei hill of the Lord : or who shall
le sanctaidd ef ? rise up in his holy place ?
4 Y
glàn ei ddwylaw, a'r pur 4 Even he that hath clean
ei galon ; yr hwn ni ddyrch- hands, and a pure heart and :

afodd ei feddwl at wagedd, ac that hath not lift up his mind

ni thyngodd i dwyllo. unto vanity, nor sworn to de-
ceive his neighbour.
5 Efe a dderbyn fendith gan 5 He shall receive the bless-
yr Arglwydd, a chyflawnder gan ing from the Lord : and right-
Dduw ei iachawdwriaeth. eousness from the God of his
salvation.
6 Dymagenhedlaeth y rhai 6 This the generation of
is

a'i ceisiant ef, y rhai a geisiant them that seek him : even of
dy wyneb di, O Jacob. them that seek thy face, Ja- O
cob.
7 O
byrth, dyrchefwch eich 7 Lift up your
heads, ye O
pennau ; ac ymddyrchefwch, gates, and be ye lift up, ye ever-
ddrysau tragywyddol; a Bren- lasting doors : and the King of
hin y gogoniant a ddaw i mewn. glory shall come in.
8 Pwy yw'r Brenhin gogon- 8 Whois the King of glory :
iant hwn ? yr Arglwydd nerthol it is the Lord strong and migh-

a chadarn, yr Arglwydd cadarn ty, even the Lord mighty in

mewn rhyfel. battle.
9 O
byrth, dyrchefwch eich 9 Lift up your heads, O ye
pennau ; ac ymddyrchefwch gates, and be ye lift up, ye ever-
ddrysau tragywyddol ; a Bren- lasting doors and the King of
:

hin y gogoniant a ddaw i mewn. glory shall come in.

10 Pwy yw'r Brenhin gogon- 10 Who is the King of glory :

iant hwn ? Arglwydd y lluoedd, even the Lord of hosts, he is the

efe yw Brenhin y gogoniant. King of glory.
PsaL xxv. Ad te, Domine, levari. Psal. xxv. Ad te. Domine, levari.
ATTAT ti,

dyrchafaf fy enaid.
O Arglwydd, y UNTOup my O
lift
thee,
soul
Lord, will I
; my God,
2 O fy Nuw, ynot ti'r ym- I have put my trust in thee : O
 ::

Y 5 Dijdd. PSALMAU. Day 5.

ddiriedaia : na'm gwaradwydd- let menot be confounded, nei-

er; na orfoledded fy ngelynion ther let mine enemies triumph
amaf. over me.
3 Ië, na waradwydder neb 2 For all they that hope in
sydd yn disgwyl wrthyt ti gwar- : thee shall not be ashamed but :

adwydder y rhai a droseddant such as transgress without a

heb achos. cause shall be put to confusion.
4 Par i mi wybod dy ffyrdd, 3 Shew me thy ways, O Lord :
O Arglwydd: dysg i mi dy and teach me thy paths.
lwybrau.
5 Tywys fi yn dy wirionedd, 4 Lead me forth in thy truth,
a dysg fi canys ti yw Duw
: and learn me for thou art the
:

fy iachawdwriaeth ; wrthyt ti y God of my salvation ; in thee

disgwyliaf ar hd
y dydd. hath been my hope all the day
long.
6 Cofia, Arglwydd, dy dost- 5 Call to remembrance, O
uriaethau a'th drugareddau Lord, thy tender mercies and :

canys criôed y maent hwy. thy loving -kindnesses, which

have been ever of old.
7 Na cbofia becbodau fy 6 O remember not the sins
ieuengctid, na'm camweddau : and my youth : but
offences of
yn dy drugaredd meddwl di
ol according thy mercy think
to
am danaf, er mwyn dy ddaioni, thou upon me, O Lord, for thy
Arglwydd. goodness.
8 Da ac uniawn yw yr Ar- 7 Gracious and righteous is
glwydd: 'o herwydd hynny y the Lord : therefore will he
dysg efe bechaduriaid yn y teach sinners in the way.
iFordd.
9 Y
rbai llariaidd a hyffordd- 8 Them that are meek shall
a efe mevvn barn a'i ffordd
: he guide in judgement and :

a ddysg efe i'r rhai gostyng-
edig.
10 Holl lwybrau'r Arglwydd
ydynt drugaredd a gwirionedd,
i'r rbai a gad want ei gyfammod
a'i dystiolaethau ef.
11 Er mwyn dy enw, Ar-
glwydd, maddeu fy anwiredd:
such as are gentle, them shall
he learn his way.
9 All the paths of the Lord
are mercy and truth : unto such
as keep his covenant, and his
testimonies.
10 For thy Name's sake, O
Lord be merciful unto my sin,
:

canys mawr yw. for it is great.

12 Pa wr yw efe sy'n ofni'r 11 What man is he, that fear-
Arglwydd ? efe a'i dysg ef yn y eth the Lord : him shall he
ffordd a ddewiso. teach in the way that he shall
choose.
13 Ei enaid ef a erys mewn 12 His soul shall dwell at
daioni : a'i had a etifedda'r ease : and his seed shall inherit
ddaear. the land.
14 Dirgelwch yr Arglwydd 13 The secret of the Lord
sy gyd â'r rbai a'i hofnant ef is among them that fear him :
a'igyfammod hefyd i'w cyfar- and he will shew them his co-
wyddo hwynt. venant.
"15 Fy llygaid sydd yn wastad 14 Mine eves are ever look-
 : ;

Y5 Dydd. PSALMAU. Bay 5.

ar yr Arglwydd: canys efe a ing unto the Lord for he shall :

ddwg fy nhraed allan o'r rhwyd. pluck my feet out of the net.
16 Tro attaf, a thrugarhâ 15 Turn thee unto me, and
wrthyf: canys unig a thlawd have mercy upon me for : I am
ydwyf. desolate, and in misery.
17 Gofkliau fy nghalon a 16 The sorrows of my heart
helaethwyd : dwg fi allan o'm are enlarged : O bring thou me
cyfyngderau. out of my troubles.
18 Gwel fy nghystudd a'm 17 Look upon my adversity
helbul, a madden fy holl bech- and misery : and forgive me all
odau. my sin.
19 Edrych ar fy ngelynion; Consider mine enemies,
18
canys amlhasant; â chasineb how many they are and they :

traws hefyd y'm casasant. bear a tyrannous hate against

me.
20 Cadw fy enaid, ac achub 19 O keep my soul, and de-
fi : na'm gwaradwydder ; canys liver me : let me not be con-
ymddiriedais ynot. founded, for I have put my
trust in thee.
21 Cadvved perfFeithrwydd ac 20 Let perfectness and right-
uniondeb fi canys yr wyf yn
: eous dealing wait upon me : for
disgwyl wrthyt. my hope hath been in thee.
22 O Dduw, gwared Israel o'i 21 Deliver Israel, O God : out
holl gyfyngderau. of all his troubles.
Psal. xxvi. Domine.Jud'ica nic, Psal. xxvi. Jitdtca vie, Domine.
BARN ; canys
fi,

rhodiais yn fy mherfFeith-
Arglwydd
BE for
Judge, O Lord,
thou my
have walked inno-
I
rwydd ymddiriedais hefyd yn
: cently my trust hath been also
:

yr Arglwydd; am hynny ni in the Lord, therefore shall I

lithraf. not fall.
2 Hola fi, Arglwydd, a phrawf 2 Examine me, O Lord, and
fi : chwilia fy arennau a'm ca- prove me : try out my reins
lon. and my heart.
3 Canys dy drugaredd sydd 3 For thy loving-kindness is
o flaen fy llygaid ac mi a rod- : ever before mine eyes and I :

iais yn dy wirionedd. will walk in thy truth.

4 ríid eisteddais gyd â dynion 4 I have not dwelt with vain
coegion ; a chyd â'r rhai trofaus persons neither will I have fel-
:

nid af. lowship with the deceitful.

5 Caseais gynnulleidfa'r dryg- 5 I have hated the congrega-
ionns ; a chyd â'r annuwiolion tion of the wicked and will :

nid eisteddaf. not sit among the ungodly.

6 Golchaf fy nwylaw mewn 6 I will wash my hands in
diniweidrwydd a'th allor. : O innocency, O
Lord and so will :

Arglwydd, a amgylchynaf I go to thine altar

7 I gyhoeddi â lief clodfor- 7 That I may shew the voice
edd, ac i fynegi dy holl ryfedd- of thanksgiving and tell of all
:

odau. thy wondrous works.

8 Arglwydd, hoffais drigfan 8 Lord, I have loved the habi-
dy d, a lie preswylfa dy ogon- tation of thy house and the place :

where thine honour dwelleth.

 ; ;

Y5 Dydd. PSALMAU. Day 5.

9 Na chasgl fy en aid gyd â 9 O

shut not up my soul with
phechaduriaid, na'm bywyd gyd the sinners nor : my life with
â dynion gwaedlyd ; the blood-thirsty
10 Y rhai y mae ysgelerder 10 In whose hands is wicked-
yn eu dwylaw, a'u deheulaw yn ness : and their right hand is
llawn gwobrau. full of gifts.
11 Eithr mi a rodiaf yn fy 11 But as for me, I will walk
mherffeithrwydd : gwared fi, a innocently : O
deliver me, and
thrugarhâ wrthyf. be merciful unto me.
12 Fy nhroed sydd yn sefyll 12 My
foot standeth right : I
ar yr union : yn y cynnulleid- will praise the Lord in the con-
faoedd y'th fendithiaf, O Ar- gregations.
glwydd.

^roonfjatonol SBctfot. Bxmng ^ragcr.

Psal. xxvii. Dominus illuminatio. Psal. xxvii. Dominus illuminatio.

YR Arglwydd yw fy ngoleuni
a'm hiachawdwriaeth ; rhag
THE
my
Lord
salvation
is my
; whom
light, and
then
pwy yr ofnaf ? yr Arglwydd yw shall I fear : the Lord is the
nerth fy mywyd; rhag pwy y strength of my life ; of whom
dychrynaf? then shall I be afraid ?

2 Pan nesaodd y rhai dryg- 2 "When the wicked, even

ionus, sef fy ngwrthwynebwr mine enemies, and my foes,
a'm gelynion, i'm herbyn, i came upon me to eat upvmy
fwytta fy nghnawd, hwy a flesh they stumbled and fell.
:

dramgwyddasant ac a syrfh- 3 Though an host of men

iasant. were laid against me, yet shall
3 Pe gwersyllai llu i'm her- not my heart be afraid and :

byn, nid ofna fy nghalon: pe though there rose up war a-

cyfodai cad i'm herbyn, yn hyn
mi a fyddaf hyderus.
4 Un peth a ddeisyfiais i gan
yr Arglwydd, hynny a geisiaf
sef caffael trigo yn nh'r Ar-
glwydd holl ddyddiau fy myw-
yd, i edrych ar brydferthwch yr
Arglwydd, ac i ymofyn yn ei
deml.
5 Canys yn y dydd blin y'm
cuddia o fewn ei babell yn
nirgelfa ei babell y'm cuddia;
ar graig y'm cyfyd i.
6 Ac yn awr y dyrcha efe fy
mhen goruwch fy ngelynion o'm mine head
gainst me, yet will I put my
trust in him.
4 One thing have I desired of
the Lord, which I will require :
even that I may dwell in the
house of the Lord all the days
of my life, to behold the fair
beauty of the Lord, and to visit
his temple.
5 For in the time of trouble he
: shall hide me in his tabernacle :
yea, in the secret place of his
dwelling shall he hide me, and
set me up upon a rock of stone.
G And now shall he lift up
above mine ene- :

hamgylch am hynny 'r aberthaf mies round about me.

:

yn ei babell ef ebyrth gorfol- 7 Therefore will I offer in his

edd canaf, i'e, canmolaf yr Ar- dwelling an oblation with great
;

glwydd. gladness I will sing, and speak :

praises unto the Lord.

 41

YòDydd. PS AL MAIL Day 5.

7Clyw, O Arglwydd, fy llef- 8 Hearkan unto my voice, O

erydd pan lefwyf trugarhâ
hefyd wrthyf, a gwrando ar-
naf.
8 Pan ddywedaist, Ceisiwch
fy vvyneb ; i'y nghalon a ddy-
: Lord, when I cry unto thee :
have mercy upon me, and hear
me.
9 My heart hath talked of
thee, Seek ye my face Thy :

wedodd wrthyt, Dy wyneb a face, Lord, will I seek.

geisiaf, O
Arglwydd. 10 O hide not thou thy face
9 Na cbuddia dy wyneb oddi from me nor cast thy servant
:

wrthyf; na fwrw ymaith dy away in displeasure.

was mewn soriant: fy nghym- 11 Thou hast been my suc-
morth fuost; na ad fi, ac na cour : leave me not, neither
wrthod fi, O Dduw fy iachawd- forsake me, O God of my sal-
wriaetb. vation.
10 Pan yw fy nhad a'm mam 12 When my father and my
yn fy ngwrthod, yr Arglwydd mother forsake me : the Lord
a'm derbyn. taketh me up.
1 Dysg i mi dy ffordd, Ar- 13 Teach me thy way, O
glwydd, ac arwain fì ar hýd Lord : and lead me in the right
ìlwybrau uniondeb, o herwydd way, because of mine enemies.
fy ngelynion. 14. Deliver me not over into

12 Na ddyro fl i fynu i ew- the will of mine adversaries :

yllys fy ngelynion : canys gau for there are false witnesses
dystion, a rhai a adroddant risen up against me, and such
drawster, a gyfodasant i'm her- as speak wrong.
byn. 15 I should utterly have faint-
13 Diffygiaswn, pe na chred- ed : but that I believe verily to
aswn weled daioni'r Arglwydd see the goodness of the Lord in
yn nhir y rhai byw. the land of the living.
1 Disgwyl wrth yr Arglwydd: 16 O tarry thou the Lord's
ymwrola, ac efe a nertha dy leisure be strong, and he shall
:

galon : disgwyl, meddaf, wrth yr comfort thine heart ; and put

Arglwydd. thou thy trust in the Lord.
Psal. xxviii. Ad tc, Domini. Psal. xxviii. Ad te, Domine.
ARNAT
gwaeddaf;
ti, Arglwydd,
fy nghraig, na
y UNTO thee will
Lord my strength think
I
:
cry, O
ddistawa wrthyf: rhag, o thewi no scorn of me; lest, if thou
wrthyf, im' fod yn gyffelyb i make as though thou hearest
rai yn disgyn i'r pwll. not, I become like them that go
down into the pit.
2 Erglyw lef fy ymbil pan 2 Hear the voice of hum- my
waeddwyf arnat, pan ddyrchaf- ble petitions, when I cry unto
wyf fy riwylaw tu ag at dy gafell thee : when I hold up my hands
sanctaidd. towards the mercy-seat of thy
holy temple.
3 Na thyn fi gyd á'r annuw- 3 Opluck me not away, nei-
iolion, a chyd â gweithredwr ther destroy me with the un-
anwiredd; y rhai a lefarant godly and wicked doers which :

heddwch wrth eu cymmydogion, speak friendly to their neigh-

a drwg yn eu calon. bours, but imagine mischief in
their hearts.
Y 5 Dydrl. PSALMAU. Day
4 Dyro iddynt yneu gweith- ol 4 Reward them according to
red, ac yn ol drygioni eu dy- their deeds : and according to
chymmygion dyro iddynt yn ol
: the wickedness of their own in-
gweithredoedd eu dwylaw; tâl ventions.
iddynt eu haeddedigaethau. 5 Recompense them after the
work of their hands pay them:

that they have deserved.

5 Am
nad ystyriant weith- 6 For they regard not in their
redoedd yr Arglwydd, na gwaith mind the works of the Lord,
ei ddwylaw ef, y dinystria efe nor the operation of his hands :
hwynt, ae ni's adeilada hwynt. therefore shall he break them
down, and not build them up.
6 Bendigedig fyddo'r Ar- 7 Praised be the Lord : for
glwydd : canys clybu lef fy he hath heard the voice of my
ngweddi'au. humble petitions.
7 Yr Arglwydd yw
fy nerth, 8 The Lord is my
strength,
a'm tarian ; ynddo ef yr ym- and my shield ; my
heart hath
ddiriedodd fy nghalon, a myfi a trusted in him, and I am help-
gynnorthwy wyd o herwydd hyn : ed : therefore my
heart danceth
y llawenychodd fy nghalon, ac for joy, and in my
song will I
ar fy nghân y clodforaf ef. praise him.
8 Yr Arglwydd sy nerth i'r 9 The Lord is my strength :
cyfryw rai, a chadernid iachawd- and he is the wholesome de-

wriaeth ei Enneiniog yw efe. fence of his Anointed.

9 Cadw dy bobl, a bendithia 10 O save thy people, and
dy etifeddiaeth : portha hwynt give thy blessing unto thine in-
hefyd, a dyrcha hwynt yn dra- heritance : feed them, and set
gywydd. them up for ever.

Psal. xxix. Afferte Domino. Psal. xxix. Afferte Do?nino.

MOESWCH Arglwydd,
i'r BRING unto the Lord, O ye
chwi feibion cedyrn, moes- mighty, bring young rams
wch i'r Arglwydd ogoniant a unto the Lord : ascribe unto the
nerth. Lord worship and strength.
2 Moeswch i'r Arglwydd ogon- 2 Give the Lord the honour
iant ei enw: addolwch yr Ar- due unto his Name : worship
glwydd ym mhrydferthwch ei the Lord with holy worship.
sancteiddrwydd.
3 Lief yr Arglwydd sydd ar y 3 It is the Lord, that com-
dyfroedd Duw y gogoniant a
: mandeth the waters it is the
:

darana yr Arglwydd sydd ar y

; glorious God, that maketh the
dyfroedd maAvrion. thunder.
4 Lief yr Arglwydd sy mewn 4 It is the Lord, that ruleth
grym lief yr Arglwydd sy mewn
: the sea; the voice of the Lord is
prydferthwch. mighty in operation the voice
:

of the Lord is a glorious voice.

5 Lief yr Arglwydd sy'n 5 The voice of the Lord
dryllio'r cedrwdd: Ye, dryll- breaketh the cedar-trees yea,
:

ia'r Arglwydd gednvydd Liba- the Lord breaketh the cedars of

nus. Libanus.
6 Efe a wna iddynt lammu 6 He maketh them also to skip
 1 :

Y6 Dydd. PSALMAU. Day 6.

fel Ho; Libanus a Sirion, fel like a calf : Libanus also, and
liwdn unicorn. Sirion, like a young unicorn.
7 Lief yr Arglwydd a was- 7 The voice of the Lord di-
gara'r fflamraau tân. videth the flames of fire ; the
8 Lief yr Arglwydd a wna i'r voice of the Lord shaketh the
anialwch grynu: yr Arglwydd a wilderness : yea, tbe Lord shak-
wna i anialwch Cades grynu. eth the wilderness of Cades.
9 Lief yr Arglwydd a wna i'r 8 The voice of the Lord maketh
ewigod lydnu, ac a ddynoetha'r the hinds to bring forth young,
coedydd ac yn ei deml pawb a
: and discovereth the thick bushes :

draetha ei ogoniant ef. in his temple doth every man

speak of his honour.
10 Yr Arglwydd sydd yn eis- 9 The Lord sitteth above the
tedd ar y llifeiriant; Te, yr Ar- water-flood : and the Lord re-
glwydd a eistedd yn Frenhin yn mained! a King for ever.
dragywydd.
1 Yr Arglwydd a ddyry nerth 10 The Lord shall give strength
i'w bobl: yr Arglwydd a fen- unto his people the Lord shall :

dithia ei bobl â thangnefedd. give his people the blessing of

peace.

53orcoI mctiUi. Jîtorntng draper.

Psal. xxx. Exaltabo tc, Domine. Psal. xxx. Exaltabo tc, Domine.
MAWRYGAF
glwydd: canys
di, O Ar-
dyrchef- I
Will magnify
for thou hast
thee,
set
O Lord,
me up :

aist fi, ac ni lawenheaist fy and not made my foes to tri-

ngelynion o'm plegid. umph over me.
2 Arglwydd fy Nuw, llefais 2 O Lord my God, I cried
arnat, a thithau a'm hiache- unto thee and thou hast heal-
:

aist. ed me.
3 Arglwydd, dyrchefaist fy 3 Thou, Lord, hast brought
enaid o'r bedd: cedwaist fi yn my soul out of hell thou hast :

fyw, rhag disgyn o honof i'r
pwll.
4 Cenwch
saint ef; a chlodforwch wrth
goffadwriaeth ei sancteiddrwydd
ef.
5 Canys ennyd fechan y bydd
yn ei lid; yn ei foddlonrwydd
y mae bywyd : dros brydnawn
kept my life from them that go
down to the pit.
i'r Arglwydd, ei 4 Sing praises unto the Lord,
O ye saints of his : and give
thanks unto him for a remem-
brance of his holiness.
5 For his wrath endureth but
the twinkling of an eye, and in
his pleasure is life heaviness :

yr erys wylofain, ac erbyn y may endure for a night, but joy

bore y bydd gorfoledd. cometh in the morning.
6 Ac mi a ddywedais yn fy C And in my prosperity I
llwyddiant, Ni'm syflir yn dra- said, I shall never be removed :
gywydd. thou, Lord, of thy goodness hast
7 O'th ddaioni, Arglwydd, y made my hill so strong.
gosodaist gryfder yn fy mynydd 7 Thou didst turn thy face
cuddiaist dy wyneb, a bum hel- from me and I was troubled.
:

bulus.
 ;

Y6Dydd. PSALMAU. Day 6,

8 A mat ti, Arglwydd, y llef- 8 Then cried I unto thee, O

ais, ac â'r Arglwydd yr ymbil- Lord : and gat me to my Lord
iais. right humbly.
9 Pa fudd sydd yn fy ngwaed, 9 What profit there in my is

pan ddisgynwyf i'r fibs ? a glod- blood when I go down to the pit?
:

ibra'rllwch di ? a fynega efe dy 10 Shall the dust give thanks

wirionedd ? unto thee : or shall it declare
thy truth?
10 Clyw, Arglwydd, a thru- 11 Hear, O Lord, and have
garhâ wrthyf Arglwydd, bydd : mercy upon me Lord, be thou
:

gynnorthwywr i mi. my helper.

11 Troaist fy ngalar yn 11a- 12 Thou hast turned my hea-
wenydd i mi : di'osgaist fy sach- viness into joy : thou hast put
wisg, a gwregysaist fl â 11a- off my sackcloth, and girded me
wenydd ; with gladness.
12 Fel y cano fy ngogoniant 13 Therefore shall every good
i ti, ac na thawo. O Arglwydd man sing of thy praise without
fy Nuw, yn dragywyddol y'th ceasing : O
my God, I will give
foliannaf. thanks unto thee for ever.
Psal. xxxi. In 1e, Dotnine, speravi. Psal. xxxi. In te, Domi?ie, speravi.
YNOT Arglwydd, yr ym-
ti,

na'm gwarad-
ddiriedais :
INmythee, O
trust :
Lord, have I put
let me never be
wydder yn dragywydd gwared : put to confusion, deliver me in
fi yn dy gyfiawnder. thy righteousness.
2 Gogwydda dy glust attaf; 2 Bow down thine ear to me :

gwared fi ar frys bydd i mi yn : make haste to deliver me.

graig gadarn, yn amddiffyn d 3 And be thou my strong
i'm cadw. rock, and house of defence :
that thou mayest save me.
3 Canys fy nghraig a'm castell 4 For thou art strong my
ydwyt gan hynny er mwyn dy
: rock, and my be thou castle :

enw tywys fi, ac arwain fi. also my guide, and lead me for
thy Name's sake.
4 Tyn fi allan o'r rhwyd a 5 Draw me out of the net,
guddiasant i mi canys ti yw fy : that they have laid privily for
nerth. me : for thou art my strength.

5 I'th law y gorchymynaf 6 Into thy hands I commend

fy yspryd : gwaredaist fi, O my spirit : for thou hast re-
Arglwydd Dduw y gwirion- deemed me, O Lord, thou God
edd. of truth.
y rhai sy'n dal ar
6 Caseais 7 I have hated them that hold
ofer-wagedd : minnau a obeith- of superstitious vanities and my :

iaf yn yr Arglwydd. trust hath been in the Lord.

7 Ymlawenhâf ac ymhyfrydaf 8 I will be glad, and rejoice
yn dy drugaredd : canys gwelaist in thy mercy for thou hast
:

fy adfyd ; adnabuost fy enaid considered my trouble, and hast

mewn cyfyngderau known my soul in adversities.
8 Ac ni warchaeaist fi yn Haw 9 Thou hast not shut me up
y gelyn ; ond gosodaist fy nhraed into the hand of the enemy : but
mewn ehangder. hast set my
feet in a large room.
9 Trugarhâ wrthyf, Arglwydd •
10 Have mercy upon rne, O
 !

Y6 Dydd. PSALMAU. Day 6.

canys cyfyng yw arnaf : dad- Lord, for am

in trouble : and
I
winodd fy Uygad gan ofid, ie, mine eye is consumed for very
fy enaid am bol. heaviness ; yea, my soul and my
body.
10 Canys fy mywyd a ballodd 11 For my life is waxen old
gan ofid, a'm blynyddoedd gan with heaviness : and my years
ochain : fy nerth a ballodd o with mourning.
herwydd fy anwiredd, a'm hes- 12 My strength faileth me,
gyrn a bydrasant. because of mine iniquity and :

my bones are consumed.

11 Yn warthrudd yr ydwyf 13 I became a reproof among
ym mysg fy holl elynion, a bynny all mine enemies, but especially
yn ddirfawr ym mysg fy nghym- among my neighbours and they :

mydogion ; ac yn ddychryn i'r of mine acquaintance were a-

rhai a'm hadwaenant y rbai : fraid of me ; and they that did
a'm gwelent allan, a gilient oddi see me without conveyed them-
wrthyf. selves from me.
12 Anghofiwyd fi fel un marw 14 Iam clean forgotten, as a
allan o feddwl : yr ydwyf fel dead man out of mind : I am
llestr methedig. become like a broken vessel.
13 Canys clywais ogan Uawcr- 15 For I have heard the blas-
oedd; dycbryn oedd o bob parth : phemy of the multitude and :

pan gyd-ymgynghorasant yn fy fear is on every side, while they

erbyn, y bwriadasant fy ni'en- conspire together against me, and
eidio. take their counsel to take away
my life.

14 Ond mi a obeitbiais ynot 16 But my hope hath been in

ti, Arglwydd dywedais, FyNuw
: thee, O Lrjrd : I nave said, Thou
ydwyt. art my God.
15 Yn dy law di y mae fy ara- 17 My
time is in thy hand;
serau : gwared fi o law fy ngel- deliverme from the hand of
ynion, ac oddi wrth fy erhd- mine enemies and from them:

wr. that persecute me.

16 Llewyrcba dy wyneb ar 18 Shew thy servant the light
dy was : achub fi er mwyn dy of thy countenance and save :

drugaredd. me for thy mercy's sake.

17 Arglwydd, na waradwydder 19 Let me not be confounded,
fi ; canys gelwais arnat gwar- : O Lord, for I have called upon
adwydder yr annuwiolion, torrer thee let the ungodly be put to
:

hwynt i'r bedd. confusion, and be put to silence

in the grave.
18 Gosteger y gwefusau cel- 20 Let the lying lips be put
wyddog, y rhai a ddywedant yn to silence : which cruelly, dis-
galed, trwy falchder a d'iystyr- dainfully, and despitefully, speak
wch, yn erbyn y cyfiawn. against the righteous.
19 Mor fawr yw dy ddaioni a 21 O
how plentiful is thy
roddaist i gadw i'r sawl a'th ofn- goodness, which thou hast laid
ant ; ac a wnaethost i'r rhai up for them that fear thee : and
a ymddiriedant ynot, ger bron that thou hast prepared for them
meibion dynion! that put their trust in thee, even
before the sons of men
Y6 Dydd. PSALMAU. Day 6.

20 Cuddi hwynt yn nirgelfa 22 Thou shah hide them pri-

dy wyneb rhag balchder dynion : vily by thine own presence from
cuddi hwynt mewn pabell rhag the provoking of all men : thou
cynnen tafodau. sbalt keep them secretly in thy
tabernacle from the strife of
tongues.
21 Bendigedig fyddo'rAr- 23 Thanks be to the Lord :

glwydd : canys dangosodd yn for he hath shewed me marvel-

rhyfedd ei garedigrwydd i mi lous great kindness in a strong
mewn dinas gadarn. city.
22 Canys mi a ddywedais yn 24 And when I made haste,
fy ffrwst, Fe'm bwriwyd allan I said : I am cast out of the
o'th olwg er hynny ti a wran-
: sight of thine eyes.
dewaist lais fy ngweddiau pan 25 Nevertheless, thou heard-
lefais arnat. est the voice of my
prayer :
when I cried unto thee.
23 Cerwch yr Arglwydd, ei 26 Olove the Lord, all ye his
holl saint ef: yr Arglwydd a saints : for the Lord preserv-
geidw'r ffyddloniaid., ac a dâl eth them that are faithful, and
yn ehelaeth i'r neb a wna falch- plenteously rewardeth the proud
der. doer.
24 Ymwrolwch, ac efe a gryf- 27 Be strong, and he shall es-
hâ chwychwi oil y
eich calon, tablish your heart all ye that
:

rhaiydych yn gobeithio yn yr put your trust in the Lord.

Arglwydd.

Psal. xxxii. Beati, quorum. Psal. xxxii. Beati, quorum.

GWYN
euwyd
ei
ei drosedd, ac y
fyd v neb y madd- BLESSED
righteousness
is he whose un-
is forgiven :

cuddiwyd ei bechod. and whose sin is covered.

2 Gvvyn ei fyd y dyn ni chyf- 2 Blessed is the man unto
rif yr Arglwydd iddo anwir- whom the Lord imputeth no
edd, ac ni bo dichell yn ei ys- sin : and in whose spirit there
pryd. is no guile.
3 Tra y tewais, heneiddiodd 3 For while I held my tongue :

fy esgyrn, gan fy rhuad ar hýd my bones consumed away through

y dydd. my daily complaining.
4 Canys trymhaodd dy law 4 For thy hand is heavy upon
arnaf ddydd a nos: fy irder a me day and night and my :

drowyd yn sychder haf. moisture is like the drought in.

summer.
5 Addefais fy mhechod wrthyt, ò 1 will acknowledge my sin
a'm hanwiredd ni chuddiais : unto thee : and mine unright-
dywedais, CyfFesaf yn fy erbyn eousness have I not hid.
fy hun fy anwireddau i'r Ar- 6 I said, I will confess my sins
glwydd ; a thi a faddeuaist an- unto the Lord and so thou for-
:

wiredd fy mhechod. gavest the wickedness of my sin.

6 Am hyn y gweddi'a pob 7 For this shall every one that
duwiol arnat ti yn yr amser y'th is godly make his prayer unto
geffir : yn ddi'au yn lhfeiriant thee, in a time when thou may-
Y6 Dydd. PSALMAU. Bay 6.

dyfroedd mawrion, ni chant nes- est be found : but in the great

áu atto ef. water-floods they shall not come
nigh him.
Ti ydwyt loches i mi cedwi
7 ; 8 Thou art a place to hide me
ti rhag ing amgylchyni fi â : in, thou shalt preserve me from
chaniadau ymwared. trouble thou shalt compass me
:

about with songs of deliverance.

8 Cyfarwyddaf di, a dysgaf 9 I will inform thee, and teach
di yn y íFordd yr elych â'm : thee in the way wherein thou
llygad amat y'th gynghoraf. shalt go and I will guide thee
:

with mine eye.

9 Na fyddwch fel march, neu 10 Be ye not like to horse
ful, heb ddeall yr hwn y mae : and mule, which have no under-
rhaid attal ei én â genfa, ac â standing : whose mouths must
ffrwyn, rhag ei ddynesâu at- be held with bit and bridle, lest
tat. they fall upon thee.
10 Gofidiau lawer fydd i'r an- 11 Great plagues remain for
nuwiol ond y neb a ymddiriedo
: the ungodly : but whoso putteth
yn yr Arglwydd, trugaredd a'i his trust in the Lord, mercy em-
cylchyna ef. braceth him on every side.
11 Y rhai cyfiawn, byddvvch 12 Be glad, ye righteous, O
lawen a hyfryd yn yr Arglwydd: and rejoice in the Lord : and
a'r rhai uniawn o galon oil, cen- be joyful, all ye that are true
wch yn Uafar. of heart.

Psal. xxxiii. Exultale, justL Psal. xxxiii. Exultate, justi.

YMLAWENHEWCH, y REJOICE in the Lord, O

rhai Ar- cyfiawn, yn yr ye righteous : for it becom-
glwydd i'r rhai uniawn gwedd-
: eth well the just to be thank-
us yw mawl. ful.
2 Molwch yr Arglwydd â'r 2 Praise the Lord with harp :

delyn cenwch iddo â'r nabl, ac

: sing praises unto him with the
â'r degtant. lute, and instrument of ten strings.
3 Cenwch iddo ganiad new- 3 Sing unto the Lord a new
ydd : cenwch yn gerddgar, yn song sing praises lustily unto
:

soniarus. him with a good courage.

4 Canys uniawn yw gair yr 4 For the word of the Lord
Arglwydd ; a'i holl weithredoedd is true : and all his works are

a wnaed mewn flyddlondeb. faithful.

5 Efe a gâr gyfiawnder a 5 He loveth righteousness and
barn o drugaredd yr Arglwydd judgement
: the earth is full of :

y mae'r ddaear yn gyflawn. the goodness of the Lord.

6 Trwy air yr Arglwydd y 6 By the word of the Lord
gwnaethpwyd y nefoedd ; a'u were the heavens made and all :

holl luoedd hwy trwy yspryd ei the hosts of them by the breath
enau ef. of his mouth.
7 Casglu y mae efe ddyfroedd 7 He gathereth the waters of
y mór ynghd megis pentwr : the sea together, as it were upon
y mae yn rhoddi y dyfnderoedd an heap and layeth up the deep,
:

mewn trysorau. as in a treasure-house.

8 Ofned yr holl ddaear yr 8 Let all the earth fear the
 ; ;

Y6 Dydd. PSALMAU. Day 6.

Arglwydcl : holl drigolion y bytl Lord : stand in awe of him, all

arswydant ef. ye that dwell in the world.
9 Canys efe a ddywedodd, ac 9 For he spake, and it was
felly y bu : efe a orchymynodd, done : he commanded, and it
a hynny a safodd. stood fast.
10 Yr Arglwydd sydd yn 10 The Lord bringeth the coun-
diddymmu cyngor y cenhedl- sel of the heathen to nought :
oedd y mae efe yn diddymmu
: and maketh the devices of the
amcanion pobloedd. people to be of none effect, and
casteth out the counsels of
princes.
11 Cyngor yr Arglwydd a 11 The counsel of the Lord
saif yn dragywydd ; meddyliau shall endure for ever : and the
ei galon o genhedlaeth i gen- thoughts of his heart from ge-
hedlaeth. neration to generation.
12 Gwn
ei byd y genedl y 12 Blessed are the people,
mae yr Arglwydd yn Dduw whose God is the Lord Jeho-
iddi ; a'r bobl a ddetholodd vah : and blessed are the folk,
efe yn etifeddiaeth iddo ei that he hath chosen to him to
hun. be his inheritance.
13 Yr Arglwydd sy'n edrych 13 The Lord looked down
i lawr o'r nefoedd y mae yn : from heaven, and beheld all the
gweled holl feibion dynion. children of men from the ha- :

14 O breswyl ei drigfa yr bitation of his dwelling he con-

edrych efe ar holl drigolion y sidereth all them that dwell on
ddaear. the earth.
15 Efe a gyd-luniodd eu ca- 14 He fashioneth all the hearts
lon hwynt : efe a ddeall eu holl of them and understandeth all
:

weithredoedd. their works.

16 Ni waredir brenhin gan 15 There is no king that can
li'aws llu ni dd'iangc cadarn
: be saved by the multitude of an
trwy ei fawr gryfder. host neither is any mighty man
:

delivered by much strength.

17 Peth ofer yw march
ymwared : ac nid achub
neb trwy ei fawr gryfder.
18 Wele, y mae llygad yr Ar-
glwydd ar y rhai a'i hofnant ef,
sef ar y rhai a obeithiant yn ei
drugaredd ef
19 I waredu eu henaid rhag
angau, ac i'w cadw yn fyw yn
amser newyn.
20 Ein henaid sydd yn dis-
gwyl am yr Arglwydd : efe yw
ein porth a'n tarian.
21 Canys ynddo ef y llawen-
ycha ein calon, o herwydd i ni
obeithio yn ei Enw sanctaidd ef.
22 Bydded dy drugaredd, Ar-
i 16 A
horse is counted but a
efe vain thing to save a man : nei-
ther shall he deliver any man by
his great strength.
17 Behold, the eye of the
Lord is upon them that fear
him : and upon them that put
their trust in his mercy
18 To deliver their soul from
death : and to feed them in the
time of dearth.
19 Our soul hath patiently
tarried for the Lord : for he is
our help, and our shield.
20 For our heart shall rejoice
in him : because we have hoped
in his holy Name.
21 Let thv merciful kindness,
C c
 :

V6 Dydd. PSALMAU. Day 6.

giwydd, arnom ni, megis yr yd- O Lord, be upon us like as we :

ym yn ymddiried ynot. do put our trust in thee.

Paal. xxxiv. Benedicam Domino. Psal. xxxiv. Benedicam Domino.
BENDITHIAF yr Arglwydd IWill alway give thanks unto
bob amser: ei foliant fvdd the Lord : his praise shall
yn iy ngenau yn wastad. ever be in my mouth.
2 Yn yr Arglwydd y gorfol- 2 Mysoul shall make her
euua ty enaiü: y rhai gostyng- boast in the Lord : the hum-
edig a glywant hyn, ac a la- ble shall hear thereof, and be
wenychant. glad.
3 Mawrygwcb yr Arglwydd 3 O Lord with me :
praise the
gyd â mi; a chyd-ddyrchafwn and let us magnify his Name
ei Enw ef. together.
Ceisiais yr Arglwydd, ac
4- 4 I sought the Lord, and he
efea'm gwrandawodd ; gwared- heard me yea, he delivered me
:

odd fi hefyd o'm holl ofn. out of all my fear.

ò Edrychasant arno, a hwy a 5 They had an eye unto him,
oleuwvd a'u hwynebau ni chy-
: and were lightened and their :

wilyddiwyd. faces were not ashamed.

ö Y tlawd
a lefodd, a'r hwn 6 Lo, the poor crieth, and the
Arglwydd a'i clybu, ac a'i gwar- Lord heareth him : yea, and sav-
edodd o'i holl drallodau. eth him out of all his troubles.
7 Angel yr Arglwydd a gas- 7 The angel of the Lord tar-
tflla o amgylch y rhai a'i hofn- rieth round about them that fear
ant ef, ac a'u gwared hwynt. him : and delivereth them.
8 Profwch, a gwelwch mor 8 Otaste, and see, how gra-
acta yw'r Arglwydd ei : gwn cious the Lord is blessed is the:

fyd y gwr a ymddiriedo ynddo. man that trusteth in him.

9 Ofnwch yr Arglwydd, ei 9 O
fear the Lord, ye that are
saint ef: canys nid oes eisiau his saints : for they that fear
ar y rhai a'i hofnant ef. him lack nothing.
10 Y
mae eisiau a newyn ar 10 The lions do lack, and
y llewod ieuaingc ond y sawl : suffer hunger : but they who
Arglwydd, ni bydd
a geisiant yr seek the Lord shall want no
arnynt eisiaudim daioni. manner of thing that is good.
11 Deuwch, blant, gwran- 11 Come, ye children, and
dewch arnaf dysgaf i chwi ofn
: hearken unto me : I will teach
yr Arglwydd. you the fear of the Lord.
12 Pwy yw'r gwr a chwen- 12 What man is he that lust-
nych fywyd, ac a gâr hir ddydd- eth to live and would fain see
:

iau, i weled daioni ? good days?

13 Cadwdafod rhag dy 13 Keep thy tongue from evil
drwg, a'th wefusau rhag traethu and thy lips, that they speak no
twvll. guile.
14 Cilia oddi wrth ddrwg, a 14 Eschew evil, and do good :

gwna dda ymgais â thang-

;
seek peace, and ensue it.
nefedd, a dilyn hi. 15 The eyes of the Lord are
1 5 Llygaid yr Arglwydd sydd over the righteous and his ears :

ar y cyfiawn a'i glustiau sydd

: are open unto their prayers.
yn agored i'w llefain hwynt. 16 The countenance of the
1G Wyneb yr Arglwydd sydd Lord is against them that do
 7 :

n Dydd. PSALMAU. Bay 7.

yn erbyn y rhai a wna ddrwg, evil : to the remem-

root out
idorri eu coffa oddi ar y ddaear. brance of them from the earth.
1 Y rhai cyfiawn a lefant ; 17 The righteous cry, and the
a'r Arglwydd a glyw, ac a'u Lord heareth them and deliver- :

gwared o'u holl drallodau. eth them out of all their troubles.
18 Agos yw'r Arglwydd at y 18 The Lord is nigh unto.
rhai drylliedig o galon ; ac efe them that are of a contrite
a geidw y rhai briwedig o ys- heart : and will save such as
pryd. be of an humble spirit.
19 Ami ddrygau a gaifF 19 Great are the troubles of
y
cyfiawn : ond yr Arglwydd a i the righteous : but the Lord de-
gwared ef oddi wrthynt oil. livereth him out of all.
20 Efe a geidw ei holl esgyrn 20 He keepeth all his bones
ef ni thorrir un o honynt.
: so that not one of them is broken.
21 Drygioni a ladd yr annuw- 21 But misfortune shall slay
iol : a'r rhai a gasânt y cyf- the ungodly : and they that hate
iawn a anrheithir. the righteous shall be desolate.
22 Yr Arglwydd a wared 22 The Lord delivereth the
eneidiau ei weision : a'r rhai oil souls of his servants : and all
a ymddiriedant ynddo ef, nid they that put their trust in him
anrheithir hwynt. shall not be destitute.

53orcol üBtîiîit. /tlorntng draper.

Psal. xxxv. J/tdica, Domine. Psal. xxxv. Judica, Domine.
DADLEU fy nadl, Arglwydd, PLEAD thou my cause, O
yn erbyn y rhai a ddadl- with them that strive Lord,
euant i'm herbyn ymladd â'r : with me and fight thou against
:

rhai a ymladdant â mi. them that fight against me.

2 Ymafael yn y darian a'r 2 Lay hand upon the shield
astalch, a chyfod i'm cym- and buckler and stand up to
:

morth. help me.

3 Dwg allan y waywffbn, ac 3 Bring forth the spear, and
argaea yn erbyn fy erlidwr : stop the way against them that
dywed wrth fy enaid, Myfi yw persecute me : say unto my
dy iachawdwriaeth. soul, I am thy salvation.
4 Cywilyddier a gwaradwydd- 4 Let them be confounded,
er y rhai a geisiant fy enaid : and put to shame, that seek af-
ymchweler yn eu hoi a gwarth- ter my soul let them be turned
:

âer y sawl a fwriadant fy back, and brought to confusion,

nrygu.
5 Byddant fel
gwnt : ac angel yr
yn eu herlid.
6 Bydded eu ffordd yn dywyll-
wch ac yn llithrigfa ac angel
yr Arglwydd yn eu hymlid.
7 Canys heb achos y cudd-
iasant eu rhwyd i mi mewn
pydew, yr hwn heb achos a
gioddiasant i'm henaid.
that imagine mischief for me.
us o flaen y 5 Let them be as the dust be-
Arglwydd fore the wind : and the angel of
the Lord scattering them.
6 Let their way be dark and
: slippery : and let the angel of
the Lord persecute them.
7 For they have privily laid
their net to destroy me without
a cause : yea, even without a
cause have they made a pit for
my soul.
Cc2
 1 :
;
:

V 7 Dydd. PSALMAU. Day 7.

Deued arno ddistryw ni

8 8Let a sudden destruction
wypo ; a'i rwyd yr hon a gudd- come upon him unawares, and
iodd, a'i dalio syrthied yn y : his net, that he hath laid pri-
distryw hwnnw. vily, catch himself : that he
may fall into his own mischief.
9 A llawenycha fy enaid i yn 9 And, my soul, be joyful in
yr Arglwydd : efe a ymhyfryda the Lord : it shall rejoice in his
yn ei iachawdwriaeth ef. salvation.
10 Fy holl esgyrn a ddywed- 10 All my
bones shall say,
ant, O
Arglwydd, pwy sy fel Lord, who like unto thee,
is
tydi, yn gwaredu'r tlawd rhag who deliverest the poor from
yr hwn a fyddo trech nag ef him that is too strong for him :
y truan hefyd a'r tlawd, rhag y yea, the poor, and him that is
neb a'i hyspeilio ? in misery, from him that spoil-
eth him ?
1 Tystion gau a gyfodasant 11 False witnesses did rise up :

holasant i mi yr hyn ni's gwn they laid to my charge things

oddi wrtho. that I knew not.
12 Talasant i mi ddrwg dros 12 They rewarded me evil for
dda, i yspeilio fy enaid. good : to the great discomfort
of my soul.
13 A minnau, pan glafychent 13 when they
Nevertheless,
hwy, oeddwn à'm gwisg o sach- were put on sackcloth,
sick, I
len gostyngais fy enaid àg ym-
: and humbled my soul with fast-
pryd, a'm gweddi a ddychwel- ing and my prayer shall turn
:

odd i'm mynwes fy hun. into mine own bosom.

14. Ymddygais fel pe buasai'n 14 I behaved myself as though
gyfaill, neu yn frawd i mi it had been my friend, or my

ymostyngais mewn galarwisg, brother I went heavily, as one

:

fel un yn galaru am ei fam. that mourneth for his mother.

15 Ond ymlawenhasant hwy 15 But in mine adversity they
yn fy adfyd i, ac ymgasglas- rejoiced, and gathered them-
ant: i'e, ymgasglodd efryddion selves together yea, the very :

yn fy erbyn, ac ni's gwyddwn ; abjects came together against

rhwygasant fi, ac ni pheid- me unawares, making mouths
ient. at me, and ceased not.
16 Ym
mysg y gwatwarwr 16 With the flatterers were
rhagrithiolmewn gwleddoedd, busy mockers : who gnashed
ysgyrnygasant eu dannedd ar- upon me with their teeth.
naf. 17 Lord, how long wilt thou
17 Arglwydd, pa yr ed- hd look upon this deliver my : O
rychi di ar hyn ? gwared fy soul from the calamities which
enaid rhag eu distryw hwynt, they bring on me, and my dar-
fy unig enaid rhag y llewod. ling from the lions.
18 Mi a'th glodforaf yn y 18 So will I give thee thanks
gynnulleidfa fawr mohannaf di : in the great congregation I :

ym mhlith pobl lawer. will praise thee among much

people.
19 Na lawenychant o'm her- 19 O let not them that are
wydd y rhai sydd elynion i mi mine enemies triumph over me
heb achos : y sawl a'm casànt ungodly neither let them wink
:
 :

77 Di/dd. PSALMAU. Day 7.

yn ddi'achos, nac amneidiant â with their eyes that hate me

Ìlygad. without a cause.
20 Gan nad ymddiddanant yn 20 And why? their commun-
dangnefeddus ; eithr dychym- ing is not for peace but they :

mygant eiriau dichellgar yn er- imagine deceitful words against

byn y rhai llonydd yn y tir. them that are quiet in the land.
21 Lledasant eu safn arnaf, 21 They gaped upon me with
gan ddywedyd, Ha, ha, gwelodd their mouths, and said Fie on :

ein llygad. thee, fie on thee, we saw it with

our eyes.
22 Gwelaist hyn, Arglwydd 22 This thou hast seen, O
na thaw dithau ; nac ymbellhâ Lord hold not thy tongue then,
:

oddi wrthyf, Ü Arglwydd. go not far from me, O Lord.

23 Cyfod, a deffro i'm barn, 23 Awake, and stand up to
sef i'm dadl, fy Nuw a'm Har- judge my quarrel avenge thou :

glwydd. my cause, my God, and my

Lord.
24 Barn fi, Arglwydd fy Nuw, 24 Judge me, O Lord my God,
yn ol dy gyfiawnder; ac na la- according to thy righteousness :

wenhânt o'm plegid. and let them not triumph over

me.
25 Na ddywedant yn eu calon, 25 Let them not say in their
O ein gwnfyd na ddywedant,
: hearts, There, there, would so
Llyngcasom ef. we have it : neither let them
say, We have devoured him.
26 Cywilyddier
a gwarad- 26 Let them be put to con-
wydder hwy i gd, y rhai sy fusion and shame together, that
lawen am fy nrygfyd gwisger : rejoice at my trouble let them :

á gwarth ac à chywilydd y rhai be clothed with rebuke and dis-

a ymfawrygant i'm herbyn. honour, that boast themselves
against me.
27 Caned a llawenyched y 27 Let them be glad and re-
rhai a hoffant fy nghyfiawnder: joice, that favour my righteous
dywedant hefyd yn wastad, dealing : yea, let them say al-
Mawryger yr Arglwydd, yr hwn way, Blessed be the Lord, who
a gâr lwyddiant ei was. hath pleasure in the prosperity
of his servant.
28 Fy nhafod innau a lefara 28 And as for my tongue, it
am dy gyfiawnder a'th foliant shall be talking of thy right-
ar hýd y dydd. eousness : and of thy praise all
the day long.
Psal. xxxvi. Dixit injustus. Psal. xxxvi. Dixit ivjustus.
"\7"
X
Mae anwiredd
yn dywedyd o fewn fy
yr annuwiol
MY heart sheweth me the
wickedness of the ungod-
nghalon, nad oes ofn Duw o ly : that there is no fear of God
flaen ei lygaid ef. before his eyes.
2 O
herwydd ymwenhieithio 2 For he flattereth himself in
y mae efe iddo ei nun yn ei olwg his own sight : until his abo-
ei hunan, nes cael ei anwiredd minable sin be found out.
yn atcas. 3 The words of his mouth are
3 Geiriau ei enau ydynt an- unrighteous, and full of deceit :
 1

Y 7 Dydd. PSALMAÜ. Day 7.

wiredd a thwyll : peidiodd â he hath left off to behave him-

bod yn gall i wneuthur daioni. self wisely, and to do good.
4 An wiredd a ddychymmyg 4 He
imaginetn mischief upon
efe ar ei wely: efe a'i gesyd ei his bed, and hath set himself in
hun ar ffordd nid yw dda; nid no good way neither doth he :

rfiaidd gantho ddrygioni. abhor any thing that is evil.

5 Dy
drugaredd, Arglwydd, 5 Thy mercy, O Lord, reach-
sydd hyd y nefoedd, a'th wirion- eth unto the heavens and thy :

edd hyd y cymmylau. faithfulness unto the clouds.

6 Fel mynyddoedd cedyrn y 6 Thy righteousness stnndeth
mae dy gyfiawnder dyfnder ; like the strong mountains thy :

mawr yw dy farnedigaeth.au: dyn judgements are like the great

gedwi di, Arglwydd.
ac anifail a deep.
7 Mor werthfawr yw dy dru- 7 Thou, Lord, shalt save both
garedd, O Dduw am hynny'r ! man and beast; How excellent is
ymddiried meibion dynion dan thy mercy, O
God and the chil- :

gysgod dy adenydd. dren of men shall put their trust

under the shadow of thy wings.
8 Llawn-ddigonir hwynt â 8 They shall be satisfied with
brasder dy dÿ ; ac âg afon dy the plenteousness of thy house :
hyfrydwch y di'odi hwynt. and thou shalt give them drink of
thy pleasures, as out of the river.
Canys gyd â thi y mae ffyn-
9 9 For with thee is the well of
non y bywyd yn dy oleuni di : life and in thy light shall we
:

y gwelwn oleuni. see light.

10 Estyn dy drugaredd i'r rhai O continue forth thy loving-
1

a'th adwaenant, a'th gyfiawnder kindness unto them that know

i'r rhai uniawn o galon. thee and thy righteousness un-
:

to them that are true of heart.

11 Na ddeued troed balchder 1 O let not the foot of pride
i'm herbyn na syfled Haw yr
: come against me and let not :

annuwiol fl. the hand of the ungodly cast

me down.
12 Yno y syrthiodd gweithwr 12 There are they fallen, all
anwiredd gwthiwyd hwynt i
: that work wickedness they are :

lawr, ac ni allant gyfodi. cast down, and shall not be able

to stand.

3Ebcning draper.
Psal. xxxvii. JVoli aemulari. Psal. xxxvii. Noli cemulari.

NAC ymddigia o herwydd y

rhai drygionus, ac na chyn-
FRET
the ungodly
not thyself because of
: neither be
figenna wrth y rhai a wnant an- thou envious against the evil
wiredd. doers.
2 Canys yn ebrwydd y torrir 2 For they shall soon be cut
hwynt i'r llawr fel glaswellt, ac down like the grass : and be wi-
y gwywant fel gwrdd-lysiau. thered even as the green herb.
3 Gobeithia yn yr Arglwydd, 3 Put thou thy trust in the
a gwna dda ; felly y triiíi yn
y Lord, and be doing good dwell :

lir, a thi a borthir yn ddi'au." in the land, and verily thou shalt
be fed.
T7 Dydd. PSALM AIL Dayl.
Ymddigrifa hefyd yn yr
4 4 Delight thou in the Lord :

Arglwydd ; ac efe a ddyry i ti and he shall give thee thy heart's

ddymuniadau dy galon. desire.
5 Treigla dy ffordd ar yr Ar- 5 Commit thy way unto the
glwydd, ac ymddiried ynddo ; Lord, and put thy trust in him :

ac efe a'i dwg i ben. and he shall bring it to pass.

6 Efe a ddwg allan dy gyf- 6 He shall make thy
righte-
iawnder fel y goleuni, a'th fam ousness as clear as the light and :

fel hanner dydd. thy just dealing as the noon-day.

7 Distawa yn yr Arglwydd, 7 Hold thee still in the Lord,
a disgwyl wrtho: nac ymddigia and abide patiently upon him :
o herwytld yr hwn a lwyddo but grieve not thyself at him,
ganddo ei ffordd, wrth y gwr whose way doth prosper, against
sydd yn gwneuthur ei ddrwg the man that doeth after evil
amcanion. counsels.
8 Paid â digofaint, a gâd ym- 8 Leave off from wrath, and
aith gynddaredd nac ymddigia : let go displeasure : fret not thy-
er dim i wneuthur drwg. self, else shalt thou be moved to
do evil.
9 Canys torrir ymaith y drwg 9 Wicked doers shall be root-
ddynion ond y rhai a ddisgwyl-
: ed out and they that patiently
:

iant wrth yr Arglwydd, hwynt- abide the Lord, those shall in-
hwy a etifeddant y tir. herit the land.
10 Canys etto ychydigyn, ac 10 Yet a little while, and the
ni welir yr annuwiol a thi a : ungodly shall be clean gone :

edrychi am ei le ef, ac ni bydd thou shalt look after his place,

dim o hono. and he shall be away.
11 Eithr y rhai gostyngedig 11 But the meek-spirited shall
a etifeddant y ddaear ; ac a possess the earth : and shall be
ymhyfrydant gan li'aws tang- refreshed in the multitude of
nefedd. peace.
12 Yr annuwiol a amcana yn 12 The ungodly seeketh coun-
erbyn y cyfiawn, ac a ysgyrnyga sel against the just : and gnash-
eiddannedd arno. eth upon him with his teeth.
13 Yr Arglwydd a chwardd 13 shall laugh him
The Lord
am ei ben ef canys gwel fod ei
: to scorn for he hath seen that
:

ddydd ar ddyfod. his day

coming. is
14 Yr annuwiolion a dynnas- 14 The ungodly have drawn
ant eu cleddyf, ac a annelasant out the sword, and have bent
eu bwa, i fwrw i lawr y tlawd their bow : to cast down the
a'r anghenog, ac i ladd y rhai poor and needy, and to slay such
uniawn eu ffordd. as are of a right conversation.
15 Eu cleddyf a â yn eu ca- 15 Their sword shall go
lon eu hunain, a'u bwaau a through their own heart : and
ddryllir. their bow be broken.
shall
16 Gwell yw'r ychydig sy 16 A small thing that the
gan y cyfiawn nâ mawr olud righteous hath is better than:

annuwiolion lawer. great riches of the ungodly.

17 Canys breichiau'r annuw- 17 For the arms of the un-
iolion a dorrir ond yr Arglwydd
: godly shall be broken and the :

a gynnal y rhai cyfiawn. Lord upholdeth the righteous.

 ;

Y7 Dijdd. PSALMAU. Day 7.

18 Yr Arglwydd a edwyn 18 The Lord knoweth the

ddyddiau y rhai perfFaith a'u : days of the godly and their in-
:

hetifeddiaeth hwy fydd yn dra- heritance shall endure for ever.

gywydd. 19 They shall not be con-
19 Ni 's gwaradwyddir hwy yn founded in the perilous time :
amser drygfyd ac yn amser
: and in the days of dearth they
uewyn y cänt ddigon. shall have enough.
20 As for the ungodly, they
20 Eithr collir yr annuwiol- shall perish ; and the enemies
ion; a gelynion yr Arglwydd fel of the Lord shall consume as
brasder yna ddiflannant: yn the fat of lambs : yea, even as
fg y diflannant hwy. the smoke, shall they consume
away.
21 Yr annuwiol a echwyna, 21 The ungodly borroweth, and
ac ni thai adref ond y cyfiawn : payeth not again but the righ-
:

sy drugarog, ac yn rhoddi. teous is merciful, and liberal.

22 Canys y rhai a fendigo 22 Such as are blessed of God
efe, a etifeddant y tir ; a'r shall possess the land : and they
rhai a felldithio efe, a dorrir that are cursed of him shall be
yrnaith. rooted out.
23 Yr Arglwydd a fforddia 23 The Lord ordereth a good
gerddediad gwr da a da fydd : man's going : and maketh his
ganddo ei ffordd ef. way acceptable to himself.
24 Er iddo gwympo, ni lwyr- 24 Though he he shall
fall,
fwrir ef lawr: canys yr Ar-
i away
not be cast : for the Lord
glwydd sydd yn ei gynnal ef â'i upholdeth him with his hand.
law.
25 Mi a furn ieuangc, ac yr 25 I have been young, and
ydwyf yn hen ; etto ni welais y now am old : and yet saw I ne-
cyfiawn wedi ei adu, na'i had ver the righteous forsaken, nor
yn cardotta bara. his seed begging their bread.
26 Bob amser y mae efe yn 26 The righteous is ever mer-
drugarog, ac yn rhoddi benthyg ciful, and lendeth : and his seed
a'i had a fendithir. is blessed.

27 Cilia di oddiwrth ddrwg, 27 Flee from evil, and do the

a gwna dda ; a chyfannedda yn thing that is good and dwell:

dragywydd. for evermore.

28 For the Lord loveth the
28 Canys yr Arglwydd a gâr thing that is right he forsaketh
:

farn, ac niedy ei saint ; ced-
wir hwynt yn dragywydd ond
had yr annuwiol a dorrir yrn-
aith.
not his that be godly, but they
: are preserved for ever.
29 The unrighteous shall be
punished as for the seed of the
:

ungodly, it shall be rooted out.

29 Y rhai
cyfiawn a etifeddant 30 The righteous shall inhe-
y ddaear, ac a breswyliant ynddi rit the land and dwell therein
:

yn dragywydd. for ever.

30 Genau y cyfiawn a fynega 31 The mouth of the right-
ddoethineb, a'i dafod a draetha eous is exercised in wisdom :

farn. and his tongue will be talking

of judgement.
Yr 8 Dydd. PSALMAU. Day 8.

31 Deddf ei Dduw sytld yn 32 The law of his God is in

ei galon ef ; a'i gamrau ni lithr- his heart and his goings: shall
ant. not slide.
32 Yr annuwiol a wylia ar 33 The ungodly seeth the
y cyfiawn, ac a gais ei ladd righteous and : seeketh occasion
ef. him.
to slay
33 Ni ad yr Arghvydd ef yn 34 The Lord will not leave
ei law ef, ac ni ad ef yn euog him in his hand nor condemn :

pan ei barner. him when he is judged.

34 Gobeithia yn yr Arghvydd, 35 Hope thou in the Lord, and
a chadw ei ffbrdd ef, ac efe a'tb keep his way, and he shall pro-
ddyrcbafa fel yr etifeddech y tir: mote thee, that thou shalt pos-
pan ddifether yr annuwiolion, ti sess the land when the ungodly
:

a'i gweli. shall perish, thou shalt see it.

35 Gwelais yr annuwiol yn 36 I myself have seen the un-
gadarn, ac yn frigog fel y lawryf godly in great power and flou- :

gwrdd. rishing like a green bay-tree.

36 Er hynny efe a aeth ym- 37 I went by, and lo, he was
aith, ac wele, nid oedd mwy o gone I sought him, but his
:

honor a mi a'i ceisiais, ac nid place could no where be found.

oedd i'w gael.
37 Ystyr y perffaith, ac edrych
ar yr uniawn: canys diwedd y
gwr hwnnw fydd tangnefedd.
38 Ond y troseddwr a gyd-
ddistrywir: diwedd yr
iolion a dorrir ymaith.
39 A iachawdwriaeth y cyf-
iawn sydd oddi wrth yr Ar-
ghvydd: efe yw eu nerth yn
amser trallod.
40 A'r Arghvydd a'u cymmorth
hwynt, ac a'u gwared efe a'u
gwared hwynt rhag yr annuw-
iolion, ac au ceidw hwynt, am
iddynt ymddiried ynddo.
38 Keep innocency, and take
heed unto the thing that is
right : for that shall bring a
man peace at the last.
39 As for the transgressors,
annuw- they shall perish together : and
the end of the ungodly is, they
shall be rooted out at the last.
40 But the salvation of the
righteous cometh of the Lord :
who is also their strength in the
time of trouble.
41 And the Lord shall stand
: by them, and save them : he
shall deliver them from the un-
godly, and shall save them, be-
cause they put their trust in him.

33orcoI aöUtTöí. Jttormng draper.

Psal. xxxviii. Domine, ne in furore. Psal. xxxviii. Domine, ne in furore.

ARGLWYDD, na cherydda PUT me not rebuke, O Lord, to

fi yn dy lid: ac na chospa in thine anger neither chas- :

fiyn dy ddigllonedd. ten me in thy heavy displeasure.

2 Canys y mae dy saethau 2 For thine arrows stick fast
yngln ynof, a'th law yn drom in me and thy hand presseth
:

arnaf. me sore.
3 Nid
oes iechyd yn fy 3 There is no health in my
nghnawd, o herwydd dy ddig- flesh, because of thy displea-
llonedd; ac nid oes heddwch i'm sure neither is there any rest in
:

hesgyrn, oblegid fy nihechod. my bones, by reason of my sin.

 7 ;

VrS PSALMAU. Day 8.

4 Canys fy nghamweddau a 4 For my wickednesses are

aethant dros fy mhen megis : gone over my head and : are
baich trvvm y maent yn rhý like a sore burden, too heavy for
drwm i mi. me to bear.
5 Fy nghleisiau a bydrasant, 5 My wounds stink, and are
ac a lygrasant, gan fy ynfyd- corrupt : through my foolish-
rwydd. ness.
6 Crymmwyd a darostyng- 6 I am
brought into so great
wyd fi'n ddirfawr: beunydd yr trouble and misery that I go :

ydwyf yn myned yn alarus. mourning all the day long.

7 Canys fy lwynau a lanwyd 7 For my loins are filled with
o ffieidd-glwyf ; ac nid oes iech- a sore disease and there is no:

yd yn fy nghnawd. whole part in my body.

8 Gwanhawyd, a drylliwyd 8 I am feeble, and sore smit-
fi 'n dramawr : rhuais gan aflon- ten I have roared for the very
:

yddwch fy nghalon. disquietness of my heart.

9 O'th flaen di, Arglwydd, y 9 Lord, thou knowest all my
mae fy holl ddyinuniad; ac ni desire and my groaning is not
:

chuddiwyd fy uchenaid oddi hid from thee.

wrthyt.
10 Fy nghalon sydd yn 11am- 10 My
heart panteth, my
mu ; fy nerth a'm gadawodd strength hath failed me and :

a llewyrch fy llygaid nid yw the sight of mine eyes is gone

chwaith gennyf. from me.
11 Fy ngharedigion a'm cyf- 11 My lovers and my neigh-
eillion a safent oddi ar gyfer fy bours did stand looking upon
mhla ; a'm cyfneseifiaid a safent my trouble and my kinsmen
:

o hirbell. stood afar otf.

12 Y rhai hefyd a geisient fy 12 They also that sought af-
einioes a osodasant faglau ; a'r ter my life laid snares for me :
rhai a geisient fy niwaid, a and they that went about to do
draethent anwireddau, ac a me evil talked of wickedness, and
ddychymmygent ddichellion ar imagined deceit all the day long.
hýd y dydd. 13 As for me, I was like a
13 A minnau fel byddar ni deaf man, and heard not : and
ehlywn ; eithr oeddwn fel mud- as one that is dumb, who doth
an neb agoryd ei enau. not open his mouth.
14 Felly'r oeddwn fel gwr ni 14 I became even as a man
chlywai, ac heb argyoeddion yn that heareth not : and in whose
ei enau. mouth are no reproofs.
15 O herwydd im' obeithio 15 For in thee, Lord, havs O
ynot, Arglwydd ; ti, Arglwydd I put my
trust thou shalt an- :

fy Nuw, a wrandewi. swer for me, O Lord my Gcd.

16 Canys dywedais, Gwrando 16 I have required that they,
fi, rhag Uawenychu o honynt even mine enemies, should ni t

i'm herbyn : pan lithrai fy triumph over me : for when my

nhroed, ymfawrygent i'm her- foot slipped, they rejoiced great-
byn. ly against me.
1 Canys parod wyf i gloffi, 17 And I, truly, am set in the
a'm dolur sy ger fy mron yn plague and my heaviness is
:

was tad. ever in my sight.

 :

Yr 8 Dydd. PSALMAÜ. Day

18 D'i'au y mynegaf fy anwir- 18 For I will confess my
edd, ac y pryderaf o herwydd fy wickedness : and be sorry for
mhechod. my sin.
19 Ac y mae fy ngelynion yn 19 But mine enemies live,
fyw, ac yn gedyrn amlhawyd : and are mighty and they that :

hefyd y rhai a'm casànt ar hate me wrongfully are many

gam. in number.
20 A'r rhai a dalant ddrwg 20 They also that reward evil
dros dda, a'm gwrthwyneb- for good are against me be- :

ant am fy mod yn dilyn da-

;
cause I follow the thing that
ioni. good is.

21 Na ad fi, Arglwydd O 21 Forsake me not, O Lord

fy Nuw, nac ymbellhà oddi my God be not thou far from
:

wrthyf. me.
22 Brysia i'm cymmorth, O 22 Haste thee to help me O :

Arglwydd fy iachawdwriaeth. Lord God of my salvation.

Psal. xxxix. Di.vi, custodiam. Psal. xxxix. Dim, custodiam.

DY WE DAIS, rhag pechu â'm

fFyrdd,
Cadwaf fy
I
Said, I will take heed to
ways that I offend not in
:
my
tafod cadwaf ffVwyn yn fy
: my tongue.
ngenau, tra fyddo'r annuwiol 2 I will keep my mouth as it
yn fy ngolwg. were with a bridle while the :

ungodly is in my sight.
2 Tewais yn ddistaw, ì'e, tew- 3 I held my tongue, and spake
ais â daioni a'm dolur a gy- : nothing I kept silence, yea,
:

ffrôdd. even from good words; but it

was pain and grief to me.
3 Gwresogodd fy nghalon o'm 4 My heart was hot within
mewn tra'r oeddwn yn myfyrio,
: me, and while I was thus mus-
ennynodd tàn, a mi a leferais ing the fire kindled and at the :

â'm tafod. last I spake with my tongue ;

4 Arglwydd, par i mi wybod 5 Lord, let me know mine
fy niwedd, a pheth yw mesur fy end, and the number of my
nyddiau ; fel y gwypwyf o ba days that I
: may be certified
oedran y byddaf fi. how long 1 have to live.
5 Wele, gwnaethost fy nydd- 6 Behold, thou hast made my
iau fel dyrnfedd ; a'm heinioes days as it were a span long :

sy megis diddym yn dy olwg and mine age is even as nothing

di di'au mai cwbl wagedd yw
: in respect of thee; and verily
pob dyn, pan fo ar y goreu. every man living is altogether
vanity.
6 Dyn yn ddi'au sydd yn 7 For man walketh in a vain
rhodio mewn cysgod, ac yn shadow, and disquieteth himself
ymdrafferthu yn ofer : efe a in vain he heapeth up riches,
:

dyrra olud, ac ni 's gyr pwy and cannot tell who shall gather
a'i casgl. them.
7 Ac yn awr beth a ddisgwyl- 8 And now, Lord, what is my
iaf, O Arglwydd? fy ngobaith hope truly my hope is even in
:

sydd ynot ti. thee.

8 Gwared fi o'm holl gam- 9 Deliver me from all mine
 : 1

Yr 8 Dydd. PSALMAU. DayS.

weddau ; ac na osod fi yn war- offences : and make me not a
adwydd i'r ynfyd. rebuke unto the foolish.
9 Aethum yn fud, ac nid 10 I became dumb, and open-
agorais fy ngenau canys ti a : ed not my mouth : for it was
wnaethost hyn. thy doing.
10 Tyn dy bla oddi wrth- 1 Take thy plague away from
yf gan ddyrnod dy law y dar-
: me : I am even consumed by
fiìm i. the means of thy heavy hand.
11 Pan gospit ddyn â cher- 12 When thou with rebukes
yddon am anwiredd, dattodit dost chasten man for sin, thou
fel gwyfyn ei ardderchowgrwydd makest his beauty to consume
ef: gwagedd yn ddi'au yw pob away, like as it were a moth
dyn. fretting a garment every man :

therefore is but vanity.

12 Gwrando fy ngweddi, Ar- 13 Hear my prayer, O Lord,
ghvydd, a chlyw fy lief; na and with thine ears consider
thaw wrth fy wylofain canys : my calling hold not thy peace :

ymtleithydd ydwyf gyd â thi, ac at my tears.

alltudj fel fy holl dadau. 14 For I am a stranger with
thee : and a sojourner, as all
my fathers were.
13 Paid â mi, fel y cryfhawyf 15 spare me a little, that I
cyn fy myned, ac na byddwyf may recover strength : be- my
mwy. fore I go hence, and be no more
seen.
Psal. xl. Expectant expcctavi. Psal. xl. Expectanx expectavi.
DISGWYLIAIS yn ddyfal Waited patiently for the
am yr Arglwydd ; ac efe a I Lord and he inclined unto
:

ymostyngodd attaf, ac a glybu me, and heard my calling.

fy llefain.
2 Cyfododd fi hefyd o 'r 2 He brought me also out of
pydew erchyll, allan o'r pridd the horrible pit, out of the
tomlyd ; ac a osododd fy nnraed mire and clay and set my : feet
ar graig, gan hwylio fy ngherdd- upon the rock, and ordered my
ediad. goings.
3 A rhoddodd yn fy ngenau 3 And he
hath put a new song
ganiad newydd o foliant i'n Duw in my mouth even a thanks- :

ni : llawer a welant hyn, ac a giving unto our God.

ofnant, ac a ymddiriedant yn 4 Many shall see it, and fear :
yr Arglwydd. and shall put their trust in the
Lord.
4 Gwn
ei fyd y gwr a 5 Blessed is the man that hath
osodo'rArglwydd yn ymddiried set his hope in the Lord : and
iddo; ac ni thry at feilchion, turned not unto the proud, and
nac at y rhai a wyrant at gel- to such as go about with lies.
wydd. 6 O
Lord my God, great are
5 Lh'osog y gwnaethost ti, O the wondrous works which thou
Arglwydd fy Nuw, dy ryfedd- hast done, like as be also thy
odau, a'th amcanion tu ag attorn : thoughts which are to us-ward :
ni ellir yn drefnus eu cyfrif and yet there is no man that
hwynt i ti : pe mynegwn a phe ordereth them unto thee.
 :

Yr 8 Dydd. PSALMAU. DayS.

traethwn hwynt, amlach ydynt 7 If I should declare them, and
nag y gellir eu rhifo. speak of them : they should be
more than I am able to express.
6 Aberth ac offrwm nid ewyll- 8 Sacrifice, and meat-ofîëring,
ysiaist; agoraist fy nghlustiau : thou wouldest not : but mine
poeth-offrwm a phech-aberth ni 's ears hast thou opened.
gofynaist. 9 Burnt-offerings, and sacrifice
7 Yna y dywedais, Wele'r for sin, hast thou not required :
ydwyf yn dyfod yn rhol y
: then said I, Lo, I come,
llyfr y ysgrifenwyd am danaf. 10 In the volume of the book
8 Da getinyf wneuthur dy it is written of me, that I should

ewyllys, O fy Nuw : a'th gyf- fulfilthy will,O my God : I am

raith sydd o fewn fy nghalon.
9 Pregethais gyfiawnder yn
y gynnulleidfa fawr: wele, nid
atteliais fy ngwefusau; ti, Ar-
glwydd, a'i gwyddost.
10 Ni chuddiais dy gyfiawnder
o fewn fy nghalon ; traethais dy
ffyddlondeb, a'th iachawdwr-
iaeth ni chelais dy drugaredd
: of thy salvation.
na'th wirionedd yn y gynnull-
eidfa li'osog.
11 Tithau, Arglwydd, nac
attal dy drugareddau oddi wrth- mercy from me, O Lord
yf: cadwed dy drugaredd a'th thy loving-kindness and
wirionedd fi byth.
12 Canys drygau anifeiriol
a'm cylchynasant o amgylch
fy mhechodau a'm daliasant, fel
na allwn edrych i fynu amlach : that I am not able to look up :
ydynt nâ gwallt fy mhen; am
hynny y pallodd fy nghalon
gennyf.
13 Rhynged bodd it', Ar-
glwydd, fy ngwaredu: brysia,
Arglwydd, i'm cymmorth.
14 Cyd-gywilyddier a gwarad-
wydder y rhai a geisiant fy ein-
ioes i'w difetha; gyrrer yn eu
hoi a chywilyddier y rhai a
ewyllysiant i mi ddrwg.
15 Anrheithier hwynt yn wobr
am eu gwaradwydd, y rhai a
ddywedant wrthyf, Ha, ha.
16 Llawenyched ac
fryded ynot t'i y rhai
content to do it; yea, thy law is
within my heart.
Ill have declared thy right-
eousness in the great congrega-
tion : lo, I will not refrain my
lips, OLord, and that thou
knowest.
12 I have not hid thy right-
eousness within my heart : my
talk hath been of thy truth, and
13 I have not kept back thy
loving mercy and truth : from
the great congregation.
14 Withdraw not thou thy
: let
thy
truth alway preserve me.
15 For innumerable troubles
are come about me ; my sins
have taken such hold upon me
yea, they are more in number
than the hairs of my head, and
my heart hath failed me.
16 Lord, let it be thy plea-
sure to deliver me : make haste,
O Lord, to help me.
17 Let them be ashamed, and
confounded together, that seek
after my soul to destroy it : let
them be driven backward, and
put to rebuke, that wish me evil.
18 Let them be desolate, and
rewarded with shame : that say
unto me. Fie upon thee, fie upon
thee.
ymhy- 19 Let all those that seek thee
oil a'th be joyful and glad in thee and
:
Yr 8 Dydd. PSALMAU. Day
geisiant : dyweded
y rhai a let such as love thy salvation say
garant dy iachawdwriaeth bob alway, The Lord be praised.
amser, Mawryger yr Arglwydd. 20 As for me, I am poor and
17 Ond yr wyf fi yn dlawd ac needy but the Lord careth for
:

yn anghenus ; etto yr Arglwydd me.

a feddwl am danaf fy nghym- : 21 Thou art my helper and
morth a'm gwaredydd ydwyt ti ; redeemer : make no long tarry-
fy Nuw, na hir drig. ing, O my God.

PrBî>nI)atont)I meìsìii. 1£bening Prager.

Psal. xli. Beatus qui intelligit. Psal. xli. Beatus qui intelligit.

GWYN wrth
ei

y
fyd a ystyria
tlawd yr Ar-
:
BLESSED he that consi-
is
dered! the poor and needy :

glwydd a'i gwared ef yn amser the Lord shall deliver him in the
adfyd. time of trouble.
2 Yr Arglwydd a'i ceidw, 2 The Lord preserve him, and
ac a'i bywhâ; gwnfydedig keep him alive, that he may be
fydd ar y ddaear: na ddod blessed upon earth : and deliver
dithau ef wrth ewyllys ei elyn- not thou him into the will of his
ion. enemies.
3 Yr Arglwydd a'i nertha ef 3 The Lord comfort him, when
ar ei glaf wely: cyweiri ei holl he lieth sickupon his bed make :

wely ef yn ei glefyd. thou all his bed in his sickness.

4 Mi a ddywedais, Arglwydd, 4 I said, Lord, be merciful
trugarhâ wrthyf: iachâ fy en- unto me heal my soul, for I
:

aid ; canys pechais i'th erbyn. have sinned against thee.

5 Fy ngelynion a lefarant 5 Mine enemies speak evil of
ddrwg am danaf, gan ddywed- me When shall he die, and :

yd, Pa bryd y bydd efe farw, ac his name perish ?

y derfydd am ei enw ef ?
6 Ac os daw i'm hedrych, efe 6 And if he come to see me,
a ddywed gelwydd ; ei galon a he speaketh vanity and his :

gasgl atti anwiredd: pan el heart conceiveth falshood within

allan, efe a'i traetha. himself, and when he cometh
forth he telleth it.

7 Fy holl gaseion a gyd- 7 All mine enemies whisper

hustyngant i'm herbyn: yn fy together against me : even a-
erbyn y dychymmygant ddrwg gainst me do they imagine this
i mi. evil.
8 Aflwydd, meddant, a ln 8 Let the sentence of guilti-
wrtho: a chan ei fod yn gor- ness proceed against him and :

wedd, ni chyfyd mwy. now that he lieth, let him rise

up no more.
9 Hefyd y gwr oedd anwyl 9 Yea, even mine own fami-
gennyf, yr hwn yr ymddiriedais liar friend, whom I trusted : who
iddo, ac a fwyttaodd fy mara, a did also eat of my bread, hath
ddyrchafodd ei sawdl i'm herbyn. laid great wait for me.
10 Eithr ti, Arglwydd, trn- 10 But be thou merciful unto
garhà wrthyf; a chyfod fi, fel me, O Lord : raise thou me up
y talwyf iddynt. again, and I shall reward them.
Yr 8 Dydd. PSALMAU. Day S.

Wrth hyn y gwn

11 hoffi o 11 By this I know thou fa-
honot ti, am na chaiff fy ngelyn vourest me : tnat mine enemy
orfoleddu i'm herbyn. doth not triumph against me.
12 Ond am danaf fi, yn fy 12 And when I am in my
mherffeithrwydd y'm cynheli, health, thou upholdest me and :

ac y'm gosodi ger dy fron yn shalt set me before thy face for
dragywydd. ever.
13* Bendigedig fyddo Ar- 13 Blessed be the Lord God
ghvydd Dduw Israel, o dragy- of Israel : world without end.
wyddoldeb a hyd dragywydd- Amen.
oldeb. Amen, ac Amen.
Psal. xlii. Qucmadmndum. Psal. xlii. Quemadmodum.
FEL y brefa'r hdd am yr LIKE as the hart desireth the
afonydd dyfroedd felly'r : water-brooks so longeth :

hiraetha fy enaid am danat ti, my soul after thee, O God.

O Dduw.
2 Sychedig yw fy enaid am 2 My
soul is athirst for God,
Dduw, am y Duw byw pa bryd : yea, even for the living God :
y deuaf ac yr ymddangosaf ger when shall I come to appear be-
bron Duw? fore the presence of God ?
3 Fy nagrau oedd fwyd im' 3 My tears have been my meat
ddydd a nos, tra dywedant day and night while they daily
:

wrthyf bob dydd, Pa le y mae say unto me, Where is now thy
dy Dduw? God?
4 Now when I think there-
4 Tywalltwn fy enaid ynof, upon, I pour out my heart by
pan gofhvn hynny canys aethwn : myself for I went with the mul-
:

gyd â'r gynnulleidfa, cerddwn titude, and brought them forth

gyd â hwynt i dy Dduw, mewn into the house of God;
sain can a moliant, fel tyrfa yn 5 In the voice of praise and
cadw gwyl. thanksgiving : among such as
keep holy-day.
5 Paham, fy enaid, y'th ddar- 6 Why art thou so full of hea-
ostyngir, ac yr ymderfysgi ynof? viness, O my soul : and why art
gobeithia yn : Nuw
oblegid mol- thou so disquieted within me ?
iannaf ef etto, am iachawdwr- 7 Put thy trust in God for :

iaeth ei wynebpryd. I will yet give him thanks for

the help of his countenance.
6 Fy Nuw, fy enaid a ym- 8 My God,my soul is vexed with-
ddarostwng ynof: am hynny y in me therefore will I remember
:

cofiaf di, o dir yr Iorddonen, a'r thee concerning the land of Jor-
Hermoniaid o fryn Misar. dan, and the little hill of Hermon.
7 Dyfnder a eilw ar ddyfnder, 9 One deep calleth another,
wrth swn dy bistylloedd di : because of the noise of the wa-
dy holl donnau a'th lifeiriaint a
ter-pipes : all thy waves and
aethant drosof fi. storms are gone over me.
8 Etto yr Arglwydd a orchym- 10 The Lord hath granted
yn c; urugareud liw dydd, a'i his loving-kindness in the day-
gân fvdd gyd â mi liw nos ; sef time : and in the night-season
gweddi ar Dduw fy einioes. did I sing of him, and made my
prayer unto the God of my life.
 :

Y9 Dydd. PSALMAU. Day 9.

9 Dywedaf wrth Dduw fy 11 say unto the God

I will
nghraig, Paham yr anghofiaist of my strength, hast thou Why
fi? paham y rhodiaf yn alarus forgotten me : why go I thus
trwy orthrymder y gelyn ? heavily, while the enemy op-
pressed me ?
10 Megis â chleddyf yn fy 12 My bones are smitten a-
esgyrn y mae fy ngwrthwyneb- sunder as with a sword while :

wr yn fy ngwaradwyddo, pan mine enemies that trouble me

ddywedant wrthyf bob dydd. Pa cast me in the teeth ;
le y mae dy Dduw ? 13 Namely, while they say
daily unto me : Where is now
thy God?
11 Paham y'th ddarostyngir, 14 Why art thou so vexed, O
fy en aid ? a phaham y terfysgi my soul : and why art thou so
ynof ? ymddiried yn Nuw ca- : disquieted within me?
nys etto y moliannaf ef, sef 15 O
put thy trust in God :
iachawdwriaeth fy wyneb, a'm for I will yet thank him, which
Duw. is the help of my countenance,
and my God.
Psal. xliii. Jtidica me, Dens. Psal. xliii. Judica me, Deus.
BARN O Dduw, a dadleu GIVE sentence with me, O
fi,

fy nadl yn erbyn gen- God, and defend my cause

y
hedlaeth anhrugarog gwared : against the ungodly people : O
fi rhag y dyn twyllodrus ac deliver me from the deceitful
anghyfiawn. and wicked man.
ti y w Duw fy nerth
2 Canys 2 For thou art the God of
paham y'm bwri ymaith ? pa- my strength, why hast thou put
ham yr af yn alarus trwy or- me from thee : and why go I
thrymder y gelyn ? so heavily, while the enemy op-
presseth me?
3 Anfon dy oleuni a'th wir- 3 O send out thy light and
ionedd tywysant hwy fi ; ac
: thy truth, that they may lead
arweiniant fi i fynydd dy sanct- me : and bring me unto thy
eiddrwydd, ac i'th bebyll. holy hill, and to thy dwelling.
4 Yna'r af at allor Duw, at 4 And that I may go unto the
Dduw hyfrydwch fy ngorfoledd; altar of God, even unto the God
a mi a'th foliannaf ar y delyn, of my joy and gladness and :

O Dduw, fy Nuw. upon the harp will I give thanks

unto thee, O God, my God.
5 Paham y'th ddarostyngir, 5 Why art thou so heavy, O
fy enaid? a phaham y terfysgi my soul and why art thou so
:

ynof? gobeithia yn Nuw; ca- disquieted within me ?

nys etto y moliannaf ef, sef 6 O put thy trust in God :
iachawdwriaeth fy wyneb, a'm for I will yet give him thanks,
Duw. which is the help of my coun-
tenance, and my God.

laoxeol msUìsí. Jìtorníng draper.

w
Psal. xliv. Deus, auribus. Psal. xliv. Deus, auribus.

D UW, clywsom à'n clustiau,

ein tadau a fynegasant i ni,
E
ears,
have heard with our
O God, our fathers
 ;:

Y9 Dÿdd. PSALMAU. Daÿ 9.

y weithred a wnaethost yn eu have told us : what thou hast

hamser hwynt, yn y dyddiau done in their time of old ;
gynt.
2 Ti â'th law a yrraist allan 2 How thou hast driven out
y cenhedloedd, ac a'u plennaist the heathen with thy hand, and
hwythau ti a ddrygaist y bobl-
: planted them in : how thou hast
oedd, ac a'u cynnyddaist hwy- destroyed the nations, and cast
thau. them out.
3 Canys nid â'u cleddyf eu 3 For they gat not the land
hun y goresgynasant y tir, nid in possession through their own
eu braich a barodd iachawdwr- sword : neither was it their own
iaeth iddynt ; eithr dy ddeheu- arm that helped them ;
law di, a'th fraich, a llewyrch 4 But thy right hand, and
dy wyneb, o herwydd it' eu thine arm, and the light of tin-
hoffi hwynt. countenance because thou hads't
:

a favour unto them.

4 Ti, Dduw, y w fy Mrenhin 5 Thou art my Iving, O God :

gorchymyn iachawdwriaeth i send help unto Jacob.

Jacob.
5 Ynot ti y cilgwthiwn ni 6 Through thee will we over-
ein gelynion: yn dy Enw di y throw our enemies : and in thy
sathrwn y rhai a gyfodant i'n Name will we tread them under,
herbyn. that rise up against us.
6 O herwydd nid yn fy mwa'r 7 For I will not trust in my
ymddiriedaf; nid fy nghleddyf bow : it is not sword that my
chwaith a'm hachub. shall help me ;

7 Eithr ti a'n hachubaist ni 8 But it is thou that savest us

oddi wrth ein gwrthwynebwr, from our enemies : and puttest
ac a waradwyddaist ein caseion. them to confusion that hate us.
8 Yn Nuw yr ymfFrostiwn 9 We make our boast of God
drwy'r dydd ; a ni a glodforwn all day long and will praise thy
:

dy Enw yn dragywydd. Name for ever.

9 Ond tia'n bwriaist ni ym- 10 But now thou art far off,
aith, ac a'n gwaradwyddaist and puttest us to confusion :
ac nid wyt yn myned allan and goest not forth with our
gyd â'n lluocdd. armies.
10 Gwnaethost i ni droi yn ol 11 Thou makest us to turn our
oddi wrth y gelyn a'n caseion a : backs upon our enemies so that :

anrheithiasant iddynt eu hun. they which hate us spoil our goods.

11 Rhoddaist ni fel defaid i'w 12 Thou lettest us be eaten
bwytta; a gwasgeraist ni ym up like sheep and hast scatter-
:

mysg y cenhedloedd. ed us among the heathen.

12 Gwerthaist dy bobl heb 13 Thou sellest thy people for
elw, ac ni 'chwanegaist dy olud nought : and takest no money
o'u gwerth hwynt. forthem.
13 Gosodaist ni yn warthrudd 14 Thou makest us to be re-
i'n cymmydogion, yn watwar- buked of our neighbours : to
gerdd ac yn wawd i'r rhai yd- be laughed to scorn, and had in
ynt o'n hamgylch. derision of them that are round
about us.
14 Gosodaist ni yn dd'fareb 15 Thou makest us to be a
Dd
 7 ;

Y 9 Dydd. PSALMAÜ. Bay 9.

ym mysg y cenhedloedd, yn rhai by -word among the heathen :

i ysgwyd pen arnynt ym mysg and that the people shake their
y bobloedd. heads at us.
15 Fy ngwarthrudd sy beu- 16 My confusion is daily be-
nydd ger fy mron, a chywilydd fore me : and the shame of my
fy wynéb a'm tódd : face hath covered me
16 Gan lais y gwarthruddwr 17 For the voice of the slan-
a'r cablwr; o herwydd y gelyn derer and blasphemer : for the
a'r ymddi'alwr. enemy and avenger.
1 H yn oil a ddaeth arnom ; 18 And though all this be
etto ni'th anghofiasom di, ac ni come upon us, yet do we not for-
buom anffyddlon yn dy gyf- get thee nor behave ourselves
:

ammod. frowardly in thy covenant.

18 Ni throdd ein calon yn ei 19 Our heart is not turned
hoi, ac nid aeth ein cerddediad back neither our steps gone
:

allan o'th lwybr di ; out of thy way;

19 Er i ti ein euro yn nhrigfa 20 No, not when thou hast
dreigiau, a thoi trosom â chysg- smitten us into the place of dra-
od angau. gons and covered us with the
:

shadow of death.
20 Os anghofiasom Enw ein 21 we have forgotten the
If
Duw, neu estyn ein dwylaw at Name of our God, and holden
Dduw dieithr: up our hands to any strange
21 Oni chwilia Duw hyn all- god shall not God search it
:

an ? canys efe a ddirgel- yr out? for he knoweth the very

oedd y galon. secrets of the heart
22 Ië, er dy fwyn di y'n 22 For thy sake also are we
lleddir beunydd ; eyfrifir ni fel killed all the day long : and are
defaid i'w lladd. counted as sheep appointed to
be slain.
23 Deffro, paham y cysgi, O 23 Up, Lord, why sleepest
Arglwydd? cyfod, na fwrw ni thou : awake, and be not ab-
ymaith yn dragywydd. sent from us for ever.
24 Paham y cuddi dy wyneb ? 24 Wherefore hidest thou thy
ac yr anghofi ein cystudd a'n face : and forgettest our misery
gorthrymder ? and trouble ?
25 Canys eostyngwyd ein hen- 25 For our soul is brought
aid i'r llwch glynodd ein bol
: low, even unto the dust : our
vrth y ddaear. belly cleaveth unto the ground.
26 Cyfod yn gynhorthwy i ni, a 26 Arise, and help us : and
gwared ni er mwyn dy drugaredd. deliver us for thy mercy's sake.

Psal. xlv. Eructavit cor meum. Psal. xlv. Eructavit cor meum.

I^RAETHA
.
fy nghalon beth
da : dywedyd yr ydwyf y
MY heart is inditing of a
good matter : I speak of
pethau a wneuthum i'r brenhin: the things which I have made
fy nhafod sy bin ysgrifenydd unto the King.
buan. 2 My
tongue is the pen : of
2 Teccach ydwyt nà meibion a ready writer.
dynion: tywalltwyd gras ar dy 3 Thou art fairer than the
efusau : o herwydd hynny children of men full of grace :
}' 9 Dydd. rSALMAU.
y'th fendithiodd Duw yn dra-
gywydd.
3 Gwregysa dy gleddyf ar dy
glun, O Gadarn, â'th ogoniant
a'tli harddwch.
4 Ac yn dy harddwch march-
oga yn llwyddiannus, o her-
wydd gwirionedd, a lledneis-
rwydd, a chyfiawnder ; a'th
ddeheulaw a ddysg i ti bethau
ofnadwy.
5 Pobl a syrthiant danat; o
herwydd dy saethau llymion
yn glynu yhghalon gelynion y
Brenhin.
6 Dy orsedd di, O Dduw, sy
hyth ac yn dragywydd: teyrn-
wi'alen uniondeb yw teyrnw'ialen
dy frenhiniaeth di.
7 Ceraist gyfiawnder, a chase-
aist ddrygioni: am hynny y'th
enneiniodd Duw, sef dy Dduw
di, ág olew llawenydd yn fwy
nâ'th gyfeillion.
8 Arogl myrr, aloes, a chasia,
sydd ar dy holl wìsgpedd : allan
o'r palasau ifori, â'r rhai y'th
lawenhasant.
9 Merched brenhinoedd oedd
ym mhlith dy bendefigesau saf-
: upon thy right hand did stand
ai'r frenhines ar dy ddeheulaw
mewn aur coeth o Öphir.
10 Gwrando, ferch, a gwel, a
gostwng dy glust; ac anghofia
dy bobl dy hun, a th dy
dad.
11 A'r Brenhin a chwennych
dy degwch : canys efe yw dy lor
di ; ymostwng dithau iddo ef.
12 Merch Tyrus hefyd fydd
yno âg anrheg; a chyfoeth-
ogion y bobl a ymbiliant â'th
wyneb.
13 Merch y Brenhin sydd oil
yn ogoneddus o fewn gemwaith
: glorious within : her clothing
aur yw ei gwisg hi.
14 Mewn gwaith edau a nod-
Day
are thy lips, because God hath
blessed thee for ever.
4 Gird thee with thy sword
upon thy thigh, thou mostO
Mighty : according to thy wor-
ship and renown.
5 Good luck have thou with
thine honour : ride on, because
of the word of truth, of meek-
ness, and righteousness; and thy
right hand shall teach thee ter-
rible things.
6 Thy
arrows are very sharp,
and the people shall be subdued
unto thee even in the midst
:
among the King's enemies.
7 Thy seat, O God, endureth
for ever the sceptre of thy
:
kingdom is a right sceptre.
8 Thou hast loved righteous-
ness, and hated iniquity where- :
fore God, even thy God, hath
anointed thee with the oil of
gladness above thy fellows.
9 All thy garments smell of
myrrh, aloes, and cassia : out of
the ivory palaces, whereby they
have made thee glad.
10 Kings' daughters were a-
mong thy honourable women :
the queen in a vesture of gold,
wrought about with divers co-
lours.
11 Hearken, O
daughter, and
consider, incline thine ear : for-
get also thine own people, and
thy father's house.
12 So shall the King have plea-
sure in thy beauty : for he is thy
Lord God, and worship thou him.
13 And the daughter of Tyre
shall be there with a gift : like
as the rich also among the peo-
ple shall make their supplica-
tion before thee.
14 The King's daughter is all
is
of wrought gold.
15 She shall be brought unto
Dd2
ì'9 Dydd.
wydd y dygir hi at y Brenhin
y morwynion y rhai a ddeuant
ar ei hoi, yn gyfeillesau iddi, a
ddygir attat ti.
15 Mewn llawenydd a gorfol-
edd y dygir hwynt: deuant i
lys y Brenhin.
16 Dy feibion fydd yn lie dy
dadau, y rhai a wnei yn dywys-
ogion yn yr holl dir.
17 Paraf gofio dy Enw ym
mhob cenhedlaeth, ac oes : ara
hynny y bobl a'th foliannant
byth ac yn dragywydd.
Psal. xlvi. Deus noster refiigium.
DUW sy noddfa a nerth
cymmorth hawdd ei
mewn cyfyngder.
2 Am hynny nid ofnwn pe
symmudai'r ddaear, a phe treigl-
id y mynyddoedd i ganol y
môr : into the midst of the sea.
3 Er rhuo a therfysgu o'i
ddyfroedd, er crynu o'r myn-
yddoedd gan ei ymchwydd
4. Y mae afon, a'i ffrydiau a
lawenhânt ddinas Dduw; cys-
segr preswylfeydd y Goruchaf.
5 Duw sydd yn ei chanol;
nid ysgog hi: Duw a'i cyn-
northwya yn fore iawn.
6 Y cenhedloedd a derfysgas-
ant, y teymasoedd a ysgogasant :
efe a roddes ei lef, toddodd y
ddaear.
7 Y mae Arglwydd y lluoedd
gyd â ni y mae Duw Jacob yn
;
amddiffynfa i ni.
8 Deuwch, gwelwch weithred-
oedd yr Arglwydd; pa anghy-
fannedd-dra a wnaeth efe ar y
ddaear.
9 Gwna i ryfeloedd beidio hyd
eithaf y ddaear ; efe a ddryllia'r
bwa, ac a dyr y waywffon, efe
a lysg y cerbydau â thân.
PSALMAU. Day 9.
: theKing in raiment of needle-
work the virgins that be her
:
fellows shall bear her company,
and shall be brought unto thee.
16 With joy and gladness shall
they be brought and shall en-
:
ter into the King's palace.
17 Instead of thy fathers thou
shalt have children whom thou
:
mayest make princes in all lands.
18 1 will remember thy Name
from one generation to another :
therefore shall the people give
thanks unto thee, world with-
out end.
Psal. xlvL Deus nosier refugium.
i ni,
gaeí
GOD strength :
is our hope and
a very present
help in trouble.
2 Therefore will we not fear,
though the earth be moved :
and though the hills be carried
3 Though the waters thereof
rage and swell and though the
:
ef. mountains shake at the tempest
of the same.
4 The rivers of the flood
thereof shall make glad the city
of God : the holy place of the
tabernacle of the most Highest.
5 God is in the midst of her,
therefore shall she not be re-
moved : God shall help her, and
that right early.
6 The heathen make much ado,
and the kingdoms are moved :
but God hath shewed his voice,
and the earth shall melt away.
7 The Lord of hosts is with
us the God of Jacob is our re-
:
fuge.
8 Ocome hither, and behold
the works of the Lord : what
destruction he hath brought up-
on the earth.
9 He maketh wars to cease in
all the world : he breaketh the
bow, and knappeth the spear in
sunder, and burnetii the cha-
riots in the fire.
 1 :

Y9 Dydd. PSALMAU. Bay 9.

10 Peidiwch, a Be still then, and know

gwybyddwch 10
mai myirsy Dduw: dyrchefir fi that I am God I will be exalted :

ym mysg y cenhedloedd, dyrch- among the heathen, and I will

efir fi ar y ddaear. be exalted in the earth.
1 Y mae Arglwydd y lluoedd 11 The Lord of hosts is with
gyd â ni; amddifTynfa i ni yw us : the God of Jacob is our
Duw Jacob. refuge.

PruEtnljatonol SötcìTDí. 1£bcning ^ragcr.

Psal. xlvii. Omnes gentes, plaudilc. Psal. xlvii.Omncs gentes, plauä'üe.

YR law ;
holl bobl,
llafar
curwch ddwy-
genwch i Dduw
OClap your hands together,
a ! ye people : O sing unto
1

â lief gorfoledd. God with the voice of melody.

2 Canys yr Arglwydd gor- 2 For the Lord is high, and to
uchaf sydd ofnadwy; Brenhin be feared : he is the great King
mawr ar yr holl ddaear. upon all the earth.
3 Efe a ddwg y bobl danom 3 He shall subdue the people
ni, a'r cenhedloedd dan ein under us : and the nations un-
traed. der our feet.
4 Efe a ddethol ein hetifedd- 4 He shall choose out an he-
iaeth i ni, ardderchowgrwydd ritage for us : even the worship
Jacob, yr hvvn a hoffbdd efe. of Jacob, whom he loved.
5 Dyrchafodd Duw â 11a- 5 God is gone up with a mer-
wen-floedd, yr Arglwydd â sain ry noise : and the Lord with the
udgorn. sound of the trump.
6 Cenwch fawl i Dduw, cen- 6 O sing praises, sing praises
wch: cenwch fawl i'n Brenhin, unto our God : O
sing praises,
cenwch. sing praises unto our King.
7 Canys Brenhin yr holl ddae- 7 For God is the King of all
ar yw Duw: cenwch fawl yn the earth : sing ye praises with
ddeallus. understanding.
8 Duw sydd yn teyrnasu ar 8 God reigneth over the hea-
cenhedloedd : eistedd y mae then God sitteth upon his holy
:

L uw ar orseddfaingc ei sanct- seat.

eiddrwydd. 9 The princes of the people
9 Pendefigion y bobl a ym- are joined unto the people of
gasglasant ynghd, sef pobl the God of Abraham : for God,
Duw Abraham : canys tarian- which is very high exalted, doth
nau y ddaear ydynt eiddo Duw defend the earth, as it were with
dirfawr y dyrchafwyd ef. a shield.
Psal. xlviii. Magnus Dominus. PsaL xlviii. Magnus Dominus.
MAWR yw'r Arglwydd, a
thra moliannus, yn ninas
GREAT is the Lord, and
highly to be praised : in
ein Duw ni, yn ei fynydd sanct- the city of our God, even upon
aidd. his holy hill.
2 Tegwch bro, llawenydd yr 2 The hill of Sion is a fan-
holl ddaear, yw mynydd Sion, place, and the joy of the whole
yn ystlysau'r gogledd, dinas y earth : upon the north-side lieth
Brenhin mawr. the city of the great King ; God
3 Duw yn ei phalasau a ad- is well known in her palaces as
waenir yn amddifiynfa. a sure refuge.
 1 : :

Y9 Dydd. PSALMAU. Day 9.

4 Canys wele y brenhinoedd 3 For the kings of the

a ymgynnullasant, aethant heib-
io ynghd.
5 Hwy a welsant,
rhyfeddasant ; brawychasant, ac
aethant ymaith ar ffrwst.
6 Dychryn a ddaeth arnynt
yno, a dolur, megis gwraig yn
esgor.
7 A gwnt y dwyrain y
longau'r môr.
8 Megis y clywsom, felly y
gwelsom yn ninas Arglwydd y
lluoedd, yn ninas ein Duw ni
Duw a'i sicrhâ hi yn dragy-
lo,
earth : are gathered, and gone
by together.
felly y 4 They marvelled to see such
things : they were astonished,
and suddenly cast down.
5 Fear came there upon them,
and sorrow : as upon a woman
in her travail.
drylli 6 Thou shalt break the ships
of the sea : through the east-
wind.
7 Like as we have heard, so
have we seen in the city of the
Lord of hosts, in the city of our
God God upholdeth the same
:

wydd. for ever.

Meddyliasom, O Dduw,
9 8 We wait for thy loving-
am dy drugaredd ynghanol dy kindness, O
God : in the midst
deml. of thy temple.
10 Megis y mae dy Enw, O 9 OGod, according to thy
Dduw, felly y mae dy fawl hyd Name, so is thy praise unto the
eithafoedd y tir: cyflawn o gyf- world's end : thy right hand is
iawnder yw dy ddeheulaw. full of righteousness.
1 Llawenyched mynydd Sion, 10 Let the mount Sion re-
ac ymhyfryded merched Ju- joice, and the daughter of Ju-
dah, o herwydd dy farnedig- dah be glad : because of thy
aethau. judgements.
12 Amgylchwch S'ion, ac ewch 11 Walk about Sion, and go
o'i hamgylch hi ; rhifwch ei round about her and tell the:

thyrau hi. towers thereof.

13 Ystyriwch ei rhagfuriau, 12 Mark well her bulwarks,
edrychwch ar ei phalasau ; fel y set up her houses that ye may :

mynegoch i'r oes a ddelo ar ol. tell them that come after.
14 Canys y Duw hwn yw ein 13 For this God is our God
Duw ni byth ac yn dragy wydd for ever and ever : he shall be
efe a'n tywys ni hyd angau. our guide unto death.
Psal. xlix. Aiidtte hcec, oiiuies. Aiidite here, omncs.
Psal. xlix.
CLYWCH hyn, yr holl bobl-
oedd; gwrandewch hyn, holl
OH ear ye this, all ye peo-
ple : ponder it with your
drigolion y byd ears, all ye that dwell in the
2 Yn gystal gwreng a bon- world ;

heddig, cyfoethog a thlawd 2 High and low, rich and

ynghd. poor : one with another.
3 Fy ngenau a draetha ddoeth- 3 My mouth shall speak of
ineb ; a myfyrdod fy nghalon wisdom and my heart shall
:

fydd am ddeall. muse of understanding.

4 Gostyngaf fy nghlust at 4 I will incline mine ear to
ddi'areb ; fy nam meg a ddat- the parable and shew my dark
:

guddiaf gyd â'r delyn. speech upon the harp.

5 Paham yr ofnaf yn amser 5 Wherefore should I fear in
 ;:

Y9 Dydd. PSALMAU. Day 9.

adfyd, pan y'm hamgylchyno the days of wickedness and :

anwiredd fy sodlau ? when the wickedness of my heels

compasseth me round about ?
6 Rhai a ymddiriedant yn eu 6 There be some that put
golud, ac a ymffrostiant yn lli'os- their trust in their goods and :

owgrwydd eu cyfoeth. boast themselves in the multi-

tude of their riches.
7 Gan waredu ni wared neb 7 But no man may deliver
ei frawd, ac ni all efe roddi his brother : nor make agree-
iavvn drosto i Dduw: ment unto God for him ;
8 (Canys gwerthfawr y w pryn- 8 For it cost more to redeem
iad eu henaid, a hynny a baid their souls : so that he must
bytb :) let that alone for ever;
9 Fel y byddo efe byw byth, 9 Yea, though he live long :
ac na welo lygredigaeth. and see not the grave.
10 Canys efe a vvel fod y 10 For he seeth that wise
doethion yn meirw, yr un iFunud men also die, and perish toge-
y derfydd am ffol ac ynfyd, ther : as well as the ignorant
gadawant eu golud i eraill. and foolish, and leave their
riches for other.
11 Eu meddwl yw, y pery eu 11 And yet they think that
tai yn dragywydd, a'u trigfeydd their houses shall continue for
hyd genhedlaeth a cbenhedlaeth : ever : and that their dwelling-
henwant eu tiroedd ar eu hen- places shall endure from one ge-
wau eu hunain. neration to another ; and call the
lands after their own names.
12 Er hynny dyn mewn an- 12 Nevertheless, man will not
rhydedd, nid erys tebyg yw i : abide in honour seeing he may
:

anifeiliaid a ddifethir. be compared unto the beasts

that perish; this is the way of
them.
13 Eu ffordd yma yw eu hyn- 13 This is their foolishness :
fydrwydd eu hiliogaeth
: etto and their posterity praise their
ydynt foddlon i'w hymadrodd. saying.
Fel defaid y gosodir hwynt
14. 14 They lie in the hell like
yn uffern ; angau a ymborth sheep, death gnaweth upon
arnynt ; a'r rhai cyfiawn a them, and the righteous shall
lywodraetha arnynt y bore ; have domination over them in
a'u tegwch a dderfydd yn y the morning their beauty shall
:

bedd, o'u cartref. consume in the sepulchre out of

their dwelling.
15 Etto Duw a wared fy enaid 15 But God hath delivered
i o feddiant uffern : canys efe my soul from the place of hell
a'm derbyn i. for he
shall receive me.
16 Nac ofna pan gyfoethogo 16 Be not thou afraid, though
un, pan ychwanego gogoniant ei one be made rich : or if the
def. glory of his house be increased
17 Canys with farw ni ddwg 17 For he shall carry nothing
efe ddim ymaith, ac ni ddisgyn away with him when he dieth :
ei ogoniant ar ei ol ef. neither shall his pomp follow
him.
Ÿ 10 Dydd. PSALMAÜ. Bay 10.

18 Er iddo yn ei fywyd 18 For while he lived, he

fendithio ei enaid eanmolant : counted himself an happy man :

dithauj o byddi da wrthyt dy and so long as thou doest well

hun. unto thyself, men will speak
good of thee.
19 Efe a â at genhedlaeth ei 19 He shall follow the gene-
dadau, ac ni welant oleuni ration of his fathers : and shall
byth. never see light.
20 Dyn mewn anrhydedd, ac 20 Man being in honour hath
heb ddeall, sy gyíFelyb i anifeil- no understanding : but is com-
iaid a ddifethir. pared unto the beasts that perish.

13orcoI SíHcîJlft. JlfcTonung draper.

Deus deorum.
Psal. 1. Psal.Deus deorum.
1.

DUW y duwiau, sef yr Ar-

glwydd, a lefarodd ac a
THE
mighty God,
even the most
Lord,
hath spoken :
alwodd y ddaear, o godiad haul and called the world, from the
hyd ei fachludiad. rising up of the sun, unto the
going down thereof.
2 Allan o S'ion, perffeithrwydd 2 Out of Sion hath God ap-
tegwch, y llewyrchodd Duw. peared in perfect beauty.
:

3 Ein Duw ni a ddaw, ac ni 3 Our God shall come, and

bydd distaw: tân a ysa o'i flaen shall not keep silence there :

ef, a thymmestl ddirfawr fydd shall go before him a consuming

o'i amgylch. fire, and a mighty tempest shall
be stirred up round about him.
4 Geilw ar y nefoedd oddi 4 He shall call the heaven
uchod, ac ar y ddaear, i farnu from above and the earth, that
:

ei bobl. he may judge his people.

5 Cesglwch fy saint ynghd 5 Gather my saints together
attaf fi, y rhai a wnaethant unto me : those that have made
gyfammod â mi trwy aberth. a covenant with me with sacri-
fice.
6 A'r nefoedd a fynegant ei 6 And the heaven shall de-
gyfiawnder ef: canys Duw ei clare his righteousness : for God
hun sy Farnwr. is Judge himself.
7 Clywch, fy mhobl, a mi a 7 Hear, O my people, and I
lefaraf; O Israel, a mi a dyst- will speak : I myself -will testify
iolaethaf i'th erbyn : Duw, sef against thee, O Israel ; for I am
dy Dduw di, ydwyf fi. God, even thy God.
8 Nid am dy aberthau y'th 8 I will not reprove thee be-
geryddaf, na'th boeth - offrym- cause of thy sacrifices, or for thy
mau, am nad oeddynt ger fy burnt-offerings : because they
mron i yn wastad. were not alway before me.
9 Ni chymmeraf fustach o'th 9 I will take no bullock out
d, na bychod o'th gorlan- of thine house : nor he-goat out
nau. of thy folds.
10 Canys holl fwystfilod y 10 For all the beasts of the
coed ydynt eiddof fi, a'r an- forest are mine : and so are the
ifeiliaid ar fìl o fynyddoedd. cattle upon a thousand hills.
11 Adwaen holl adar y myn- Ill know all the fowls upon
V 10 Dÿdd.
yddoedd a gwllt :
y maes ydynt eiddof
12 Os bydd newyn arnaf, ni
ddywedaf i ti canys y byd a'i
: tell thee : for the whole world
gyflawnder sydd eiddof fi.
13 A
fwyttâf fi gig teirw?
neu a yfaf tì waed bychod ?
14 Abertha foliant i Dduw;
a thai i*r Goruchaf dy addun-
edau :
15 A galw arnaf
trallod : mi a'th waredaf, a thi
a'm gogoneddi.
16 Ond wrth yr annuwîol y
dywedodd Duw, Beth sydd i ti
a fynegech ar fy neddfau, neu
a gymmerech ar fy nghyfammod
yn dy enau ?
17 Gan dy fod yn casâu
addysg, ac yn taflu fy ngeiriau
i'th ol.
18 Pan welaist leidr, cyttun-
aist âg ef; a'th gyfran oedd
gyd a r godinebwr.
19 Gollyngaist dy safn i ddryg-
ioni, a'th dafod a gyd-bletha
ddichell.
20 Eisteddaist a dywedaist yn
erbyn dy frawd rhoddaist en- : against thy brother : yea, and
llib i fab dy fam.
21 Hyn a wnaethost, a mi a
dewais: tybiaist dithau fy mod
yn gwbl fel ti dy hun
a'th argyoeddaf, ac a'u trefnaf
o flaen dy lygaid.
22 Deallwch hyn yn a\vr, y
rhai ydych yn anghoflo Duw ;
rhag i mi eich rhwygo, ac na
byddo gwaredydd.
23 Yr hwn a abertho foliant,
a'm gogonedda i a'r neb a
osodo ei ffordd yn iawn, dang-
osaf iddo iachawdwriaeth
Psal. li. Miserere mei, Dens.
TRUGARHA
DduWj yn
PSALMAU. 10.
anifeiliaid the mountains : and the wild
fi. beasts of the field are in my sight.
12 If I be hungry, I will not
is mine, and all that is therein.
13 Thinkest thou that I will
eat bulls' flesh : and drink the
blood of goats ?
_
14 Offer unto God thanks-
giving : and pay thy vows unto
the most Highest.
fi yn nydd 15 And call upon me in the
time of trouble : so will I hear
thee, and thou shalt praise me.
16 But unto the ungodly said
God "Why: dost thou preach my
laws, and takest my covenant in
thy mouth ;
17 Whereas thou hatest to be
reformed and hast cast my
:
words behind thee?
18 When thou sawest a thief,
thou consentedst unto him : and
hast been partaker with the
adulterers.
19 Thou hast let thy mouth
speak wickedness and with thy:
tongue thou hast set forth deceit.
20 Thou satest, and spakest
hast slandered thine own mo-
ther's son.
21 These things hast thou
done, and I held my tongue,
: ond mi and thou thoughtest wickedly,
that I am even such a one as
thyself : but I will reprove thee,
and set before thee the things
that thou hast done.
22 O
consider this, ye that
forget God : lest I pluck you
away, and there be none to de-
liver you.
23 Whoso offereth me thanks
: and praise, he honoureth me :
and to him that ordereth his
Duw. conversation right will I shew
the salvation of God.
Psal. li. Miserere mei, Dens.
wrthyf, O HAVE mercy upon me,
ol dy drugar- God, after "thy great good-
 1

Y 10 Dydd. PSALMAU. Bay 10.

owgrwydd : yn ol ll'faws dy ness : according to the multi-

dosturiaethau, dilea fy anwir- tude of thy mercies do away
eddau. mine offences.
2 Golch fi yn llwyr-ddwys 2 Wash me throughly from
oddi wrth fy anwiredd a glanhà : my wickedness and cleanse :

fi oddi wrth fy mhechod. me from my sin.

3 Canys yr wyf yn cydnabod 3 For I acknowledge my
fy nghamweddau : a'm pechod faults and : my sin is ever be-
sydd yn wastad ger fy mron. fore me.
4 Yn dy erbyn di, dydi dy 4 Against thee only have I
hunan, y pechais, ac y gwneuth- sinned, and done this evil in thy
um y drwg hwn yn dy olwg fel : sight : that thou mightest be
y'th gyfiawnhâer pan leferych, justified in thy saying, and clear
ac y byddit bur pan farnech. when thou art judged.
5 Wele, mewn anwiredd y'm 5 Behold, I was shapen in
lluniwyd ; ac mewn pechod y wickedness and in sin hath my
:

beichiogodd fy mam arnaf. mother conceived me.

6 Wele, ceraist wirionedd oddi 6 But lo, thou requirest truth in
mewn a pheri i mi wybod
: the inward parts and shalt make :

doethineb yn y dirgel. me to understand wisdom secretly.

7 Glanhâ fi âg isop, a mi 7 Thou shalt purge me with
a lanhêir golch fi, a byddaf
: hyssop, and I shall be clean :

wnnach na r eira. thou shalt wash me, and I shall

be whiter than snow.
8 Par i mi glywed gorfoledd a 8 Thou shalt make me hear
llawenydd ; fel y llawenycho'r of joy and gladness that the :

esgyrn a ddrylliaisU bones which thou hast broken

may rejoice.
9 Cuddia dy wyneb oddi wrth 9 Turn thy face from my
fy mhechodau, a dilea fy holl sins : and put out all my mis-
anwireddau. deeds.
10 Crea galon lân ynof, O 10 Make me a clean heart, O
Dduw ; ac adnewydda yspryd God and renew a right
: spirit
uniawn o'm mewn. within me.
1 Na fwrw fi ymaith oddi ger 11 Cast me not away from
dy fron ; ac na chymmer dy Ys- thy presence and take not thy
:

pryd sanctaidd oddi wrthyf. holy Spirit from me.

12 Dyro drachefn i mi orfoledd 12 O give me the comfort of
dy iachawdwriaeth ; ac â'th hael thy help again and stablish me :

Yspryd cynnal fi. with thy free Spirit.

13 Yna y dysgaf dy ffyrdd î 13 Then shall I teach thy ways
rai anwir : a phechaduriaid a unto the wicked and sinners :

droir attat. shall be converted unto thee.

G wared oddi wrth waed,
14 fi 14 Deliver me from blood-
O Dduw, Duw fy iachawdwr- guiltiness, O God, thou that art
iaeth : a'm tafod a gân yn llafar the God of my health and my :

am dy gyfiawnder. tongue shall sing of thy right-

eousness.
15 Arglwydd, agor fy ngwef- 15 Thou shalt open my lips,
usau : a m
genau a fynega dy O Lord : and my mouth shall
foliant. shew thy praise.
 ;

Y 10 Dydâ. PSALMAU. Day 10.

16 Canys ni chwemiychi a- 16 For thou desirest no sacri-

berth; pe amgen, mi a'i rhodd- fice, else would I give it thee:
wn : poeth-offrwin ni fynni. but thou delightest not in burnt-
offerings.
17 Abcrthau Duw ydynt ys- 17 The sacrifice of God is a
pryd drylliedig: calon ddrylliog troubled spirit a broken and :

gystudd'iedig, Dduw, ni ddir- contrite heart, O God, shalt thou

mygi. not despise.
18 Gwna ddaioni yn dy ew- 18 O be favourable and gra-
yllysgarwch i STon: adeilada cious unto Sion : build thou the
turiau Jerusalem. walls of Jerusalem.
19 Yna y byddi foddlon 19 Then shalt thou be pleased
i ebyrth cyfiawnder, i boeth- with the sacrifice of righteous-
offrwm ac aberth llosg: yna'r ness, with the burnt-offerings and
ofFrymmant fustych ar dy all- oblations then shall they offer
:

or. young bullocks upon thine altar.

Psal.Quid ghriaris f
lii. Psal. lii. Quid gloriaris ?

PAH AM yr ymfFrosti mewn

drygioni, O gadarn? y raae
WHY thou tvrant
boastest thou thyself,
: that thou
trugaredd Duw yn parhâu yn canst do mischief;
wastadol. 2 "NTiereas the goodness of
God endureth yet daily ?
:

2 Dy dafod a ddychymmyg 3 Thy

tongue imagineth wick-
ysgelerder; ellyn
fel llym, yn edness and with lies thou cut-
:

gwneuthur twyll. test like a sharp razor.

3 Hoftaist ddrygioni yn fwy
nâ daioni; a chelwydd yn fwy
nâ thraethu cyfiawnder.
4 HofFaist bob geiriau distryw,
O dafod twyllodrus
5 Duw a'tb ddistrywia dithau
yn dragywydd: efe a'th
4 Thou hast loved unright-
eousness more than goodness :
and to talk of lies more than
righteousness.
5 Thou hast loved to speak
all words that may do hurt :
O thou false tongue.
6 Therefore shall God destroy
gipia thee for ever he shall take :

di ymaith, ac a'th dynn allan thee, and pluck thee out of thy
o'th babell, ac a'th ddiwreiddia dwelling, and root thee out of
o dir y rhai byw. the land of the living.
6 Ý cyfiawn hefyd a welant, 7 The righteous also shall see
ac a ofnant, ac a chwarddant am this, and fear : and shall laugh
ei ben. him to scorn
7 "Wele 'r gwr ni osododd 8 Lo, this is the man thai
Dduw yn gadernid iddo ; eithr took not God for his strength :
ymddiriedodd yn lli'osowgrwydd but trusted unto the multitude
ei olud, ac a ymnerthodd yn ei of his riches, and strengthened
ddrygioni. himself in his wickedness.
8 Ond myfi sy fel olew- 9 As for me, I am like a green
wdden werdd yn nh
Dduw olive-tree in the house of God
: :

ymddiriedaf yn nhrugaredd Duw my trust is in the tender mercy

byth ac yn dragywydd. of God for ever and ever.
9 Clodforaf di yn dragywvdd, 10 I will always give thanks
o herwydd i ti wneuthur hyn : a unto thee for that thou hast
 !

Y 10 Dydd. rSALMAU. Day 10.

disgwyliaf wrth cly Enw canys done : and I will hope in thy
da yw ger bron dy saint. Name, for thy saints like it well.

íprBìm^atonoI mttíBi. atoning Iprapcr.

Psal. liii. Dixit insipiens. Psal. liii. Dixit insipiens.
DYWEDODD yr ynfyd yn THE body hath said in
foolish
ei galon, Nid ces un Duw. his heart There is no God.
:

Ymlygrasant, a gwnaethant ffi- 2 Corrupt are they, and be-

aidd anwiredd nid oes un yn : come abominable in their wick-
gwneuthur daioni. edness there is none that doeth
:

good.
2 Edrychodd Duw lawr o'r
i 3 God looked down from hea-
nefoedd ar feibion dynion, i ven upon the children of men to :

edrych a oedd neb yn ddeallus, see if there were any, that would
ac yn ceisio Duw. understand, and seek after God.
3 Ciliasai pob un o bonynt yn 4 But they are all gone out of
ysg ei gefn cyd-ymddifwyn-
: the way, they are altogether be-
asent nid oes a wnel ddaioni,
: come abominable : there is also
nac oes un. none that doeth good, no not one.
4 Oni yr
gweithredwr an- 5 Are not they without un-
wiredd ? y rhai sydd yn bwytta derstanding that work wicked-
fy mhobl, fel y bwyttaent fara : ness : eating up my people as
ni alwasant ar Dduw. if they would eat bread? they
have not called upon God.
5 Yno'r ofnasant gan ofn, lie 6 They were afraid where no
nid oedd ofn canys Duw a : fear was : for God hath broken
wasgarodd esgyrn yr hwn a'th the bones of him that besieged
warchaeodd gwaradwyddaist
: thee ; thou hast put them to
hwynt, am i Dduw eu dirmygu confusion, because God hath
hwy. despised them.
6 O na roddid iachawdwriaeth 7 Oh, that the salvation were
i Israel o Si'on ! pan ymcbwelo given unto Israel out of Sion :
Duw gaetbiwed ei bobl, y 11a- Oh, that the Lord would deliver
wenycha Jacob, ac yr ymhy- his people out of captivity
fryda Israel. 8 Then should Jacob rejoice :
and Israel should be right glad.
Psal. liv. Deus, in nomine. Psal. liv. Dcus, in ?iomi>ie.

A
ernid.
CHUB
Enw ;
fi,

a barn
O Dduw,
fi
yn dy
yn dy gad-
SAVE
me
me, O
Name's sake
in thy strength.
God, for thy
: and avenge

2 Duw, clyw fy ngweddi ; 2 Hear my prayer, O God :

gwrando ymadrodd fy ngenau. and hearken unto the words of

my mouth.
3 Canys d'ieitbriaid a gyfod- 3 For strangers are risen up
asant i'm herbyn, a'r trawsion a against me and tyrants, which
:

geisiant fy enaid: ni osodasant have not God before their eyes,

Dduw o'u blaen. seek after my soul.
4 Wele, Duw sydd yn fy 4 Behold, God is my helper :
ngbynnorthwyo yr Arglwydd : the Lord is with them that up-
sydd ym mysg y rhai a gynhal- hold my soul.
iant fy enaid.
 :

Y 10 Dÿdd. PSALMAU. Day 10.

5 Efe a dâl ddrwg i'm gel- 5 He shall reward evil unto

ynion tor : hwynt ymaith yn dy mine enemies destroy : thou
wirionedd. them in thy truth.
6 Aberthaf it' yn ewyllysgar: 6 An offering of a free heart
clodforaf dy Enw, O Arghvydd ; will I give thee, and praise thy
canys da yw. Name, O Lord : because it is
so comfortable.
7 a'm gwaredodd o
Canys efe 7 For he hath delivered me
bob trallod ; a'm llygad a wel- out of all my trouble : and mine
odd ei ewyllys ar fy ngelyn- eye hath seen his desire upon
ion. mine enemies.

Psal. lv. Exaudi, Dcus. Psal. lv. Exaudi, Deus.

GWRANDO fy ngweddi, O
H'EAR my prayer, O God :

Dduwj ac nac ymguddia and hide not thyself from

rhag fy neisyfiad. my petition.
2 Gwrando arnaf, ac erglyw 2 Take heed unto me, and
fi cwynfan yr ydwyf yn fy
: hear me : how I mourn in my
ngweddi, a thuchan, prayer, and am vexed.
3 Gan lais y gelyn, gan or- 3 The enemy crieth so, and
thryrader yr annuwiol o her- : the ungodly cometh on so fast :
wydd y maent yn bwrw anwir- for they are minded to do me
edd arnaf, ae yn fy nghasâu some mischief; so maliciously
yn llidiog. are they set against me.
4 Fy nghalon a ofidia o'm 4 My
heart is disquieted with-
mevvn : ac ofn angau a syrthiodd in me : and the fear of death is
arnaf. fallen upon me.
5 Ofn ac arswyd a ddaeth 5 Fearfulness and trembling
arnaf, a dychryn a'm gor- are come upon me : and an horri-
chuddiodd. ble dread hath overwhelmed me.
6 A dywedais, O na bai i mi 6 And I said, that I had O
adenydd fel colommen ! yna'r wings like a dove : for then
eliedwn ymaith, ac y gorphwys- would I flee away, and be at rest.
wn. 7 Lo, then would I get me
Wele, crwydrwn ym mhell,
7 away far off : and remain
in the
ac arhoswn yn yr anialwch. wilderness.
8 Brysiwn i dd'iangc, rhag y 8 I would make haste to
gwnt ystormus a'r dymmestl. escape : because of the stormy
wind and tempest.
9 Dinystria, O Arghvydd, a 9 Destroy their tongues, O
gwahân eu tafodau canys gwel-
: Lord, and divide them : for I
ais drawsder a chynnen yn y have spied unrighteousness and
ddinas. strife in the city.
10 Dydd
a nos yr amgylchant 10 Day and night they go
hi ar eimuriau: ac y mae an- about within the walls thereof
wiredd a blinder yn ei chanol mischief also and sorrow are in
hi. the midst of it.
11 Anwireddau sydd yn ei 11 Wickedness is therein :
chanol hi; ac ni chilia twyll a deceit and guile go not out of
dichell o'i heolydd hi. their streets.
12 Canys nid gelyn a'm dif- 12 For it is not an open ene-
 : ::

Y 10 Dydd. PSALMAU. Day 10.

emvodd yna y dioddefaswn

;
: my, that hath done me this dis-
nid fy nghasddyn a ymfawr- honour for then I could have
:

ygodd i'm herbyn ; yna mi a borne it.

ymguddiaswn rhagddo ef 13 Neither was it mine ad-

versary, that did magnify him-
self against me for then per-
:

adventure I would have hid

myself from him.
13 Eithr tydi, ddyn, fy nghyd- 14 But it was even thou, my
radd, fy fforddwr, a'm cydna- companion my guide, and mine
:

bod, own familiar friend.

14 Y
rhai oedd felus gennym 15 Wetook sweet counsel to-
gyd-gyfrinachu, ac a rodiasom gether and walked in the house
:

i d Dduw ynghd. of Gcd as friends.

15 Rhuthred marwolaeth arn- 16 Let death come hastily
ynt, a disgynant i uffern yn fyw upon them, and let them go
canys drygioni sydd yn eu car- down quick into hell : for wick-
tref, ac yn eu mysg. edness is in their dwellings, and
among them.
16 Myfi a waeddaf ar Dduw; 17 As for me, I will call upon
a'r Arghvydd a'm hachub i. God and the Lord shall save
:

me.
17 Hwyr
a bore, a hanner 18 In the evening, and morn-
dydd, y gweddi'af, a byddaf ing, and at noon-day will I pray,
daer: ac efe a glyw fy llefer- and that instantly : and he shall
ydd. hear my voice.
18 Efe a waredodd fy enaid 19 It is he that hath delivered
mewn heddwch oddi vvrth y rhy- my soul in peace from the battle
fel oedd i'm herbyn canys yr that was against me : for there
:

oedd llawer gyd â mi. were many with me.

19 Duw a glyw, ac a'u dar- 20 Yea, even God, that endur-
ostwng hwynt, yr hwn sydd yn eth for ever, shall hear me, and
aros eriôed am nad oes gyf- bring them down for they will
: :

newidiau iddynt, am hynny nid not turn, nor fear God.

ofnant Dduw.
20 Efe a estynodd ei law yn 21 He laid his hands upon
erbyn y rhai oedd heddychlon such as be at peace with him :
âg ef efe a
: dorrodd ei gyfam- and he brake his covenant.
mod.
21 Llyfnach oedd ei enau nag 22 The words of his mouth
ymenyn, a rhyfel yn galon ei were softer than butter, having
tynerach oedd ei eiriau nag olew, war in his heart his words were
:

a hwynt yn gleddyfau noeth- smoother than oil, and yet be

ion. they very swords.
22 Bwrw dy faich ar yr Ar- 23 O cast thy burden upon
glwydd, ac efe a'th gynnal di the Lord, and he shall nourish
ni ad i'r cyfiawn ysgogi byth. thee and shall not suffer the
:

righteous to fall for ever.

23 Tithau, Dduw, a'u dis- 24 And as for them thou, :

gyni hwynt i bydew dinystr: O God, shalt bring them into

gwr gwaedlyd a thwyllodrus the pit of destruction.
 1

Yr 1 1 Dydd. PSALMAÜ. Day 11.

ni byddant byw hanner eu 25 The blood-thirsty and de-

dyddiau; ond myfi a obeithiaf ceitful men shall not live out
ynot ti. half their days nevertheless,
: my
trust shall be in thee, Lord. O
33orcol cCUÎJÌlí. _fVt£irmng ^Draper.
Psal. lvi. Miserere mei, Dais. Psal. lvi. Miserere mei, Dens.
TRUGARHA wrthyf, O BE merciful unto me, O God,
Dduw canys dyn a'm: man goeth about to de-
for
llyngcai beunydd, gan ymladd,
: vour me he is daily fighting,
:

ym gorthrymma. and troubling me.

2 Beunydd y'm llyngcai fy 2 Mine enemies are daily in
ngelvnion canys llawer sydd
: hand to swallow me up : for they
yn rhyfela i'm herbyn, O Dduw be many that fight against me,
Goruchaf. thou most Highest.
3 Y dydd yr ofnwyf, mi a 3 Nevertheless, though I am
ymddiriedaf ynot ti. sometime afraid yet put I my :

trust in thee.
4 Yn Now
y clodforaf ei air, 4 I will praise God, because
yn Nuw y gobeithiaf ; nid ofnaf of his word I have put
: my
beth a wnel cnawd i mi. trust in God, and will not fear
what flesh can do unto me.
5 Beunydd y cam-gymmerant 5 They daily mistake my
fy ngeiriau eu holl feddyliau: words all that they imagine is
:

sydd i'm berbyn er drwg. to do me evil.

6 II wy a ymgasglantj a lech- 6 They hold all together, and
ant, ac a wyliant fy ngham- keep themselves close : and
rau, pan ddisgwyliant am fy mark my steps, when they lay
en aid. wait for my soul.
7 A ddi'angant hwy trwy 7 Shall they escape for their
anwiredd ? disgyn y bobloedd wickedness : thou, God, in O
hyn, O Dduw, yn dy lidiowg- thy displeasure shalt cast them
rwydd. down.
8 Ti a gyfrifaist fy sym- 8 Thou tellest Sittings; my
mudiadau : dod fy nagrau yn put my tears into thy bottle :
dv costrel : onid ydvnt yn
3
dy are not these things noted in thv
lfrdi? •
book?
9 Y dydd y llefwyf arnat, 9 "Whensoever I call upon
yna y dychwelir fy ngelvnion thee, then shall mine enemies
yn eu gwrthol hyn ami'; am : be put to flight this I know ;:

íbd Duw gyd à mi. for God is on my side.

10 Yn Nuw
y moliannaf ei 10 In God's word will I re-
air: yn yr Arglwydd y molian- joice :in the Lord's word will
naf ei air. 1 comfort me.
1 Yn Xuw'r ymddiriedais : 11 Yea, in God have I put
nid ofnaf beth a wnel dyn i my trust I will not be afraid
:

mi. what man can do unto me.

12 Arnaf fi, O Dduw, y mae 12 Unto thee, O God, will I
dy addunedau : talaf i ti fol- pay my vows unto thee will I
:

iant. give thanks.

"
13 Canys gwaredaist fy enaid 13 For thou hast delivered my
 ;:

Yr 11 Dydd. PSALMAU. Day 11.

rhag angau : oni waredi fy soul from death, and my feet

nhraed rhag syrthio, fel y rhod- from falling : that I may walk
iwyf ger bron Duw yngoleuni before God in the light of the
y rhai byw? living.
Psal. lvii. Miserere mei, Deus. Psal. lvii. Miserere mei, Deus.
TRUGARHA wrthyf, O
Dduw, trugarhà wrthyf:
BEbemerciful unto me, O God,
merciful unto me, for
canys ynot y gobeithiodd fy my soul trusteth in thee and :

enaid j le, ynghysgod dy aden- under the shadow of thy wings

ydd y gobeithiaf, hyd onid el shall be my refuge, until this
yr aflwydd hwn heibio. tyranny be over-past.
2 I will call unto the most
2 Galwaf ar Dduw goruchaf; high :God
even unto the God
ar Dduw a gwblhâ â mi. that perform the cause
shall
which have in hand.
I
3 Efe a enfyn o'r nefoedd, ac 3 He shall send from heaven :
a'm gwared oddi wrth warthrudd and save me from the reproof of
yr hwn a'm llyngcai. Denfyn him that would eat me up.
Duw ei drugaredd a'i wirion- 4 God shall send forth his
edd. mercy and truth : my soul is
4 Fy enaid sydd ym mysg among lions.
llewod gorwedd yr wyf ym
: 5 And
He even among the
I
mysg dynion poethion, set' meib- children of men, that are set on
ion dynion, y rhai y mae eu fire whose teeth are spears and
:

dannedd yn waywnyn a saeth- arrows, and their tongue a sharp

yn gleddyf 11 ym.
au, a'u tafod sword.
5 Ymddyrcha, Dduw, uwch 6 Set up thyself, O God, above
y nefoedd a bydded dy ogon-
; the heavens and thy glory :

iant ar yr holl ddaear. above all the earth.

6 Darparasant rwyd i'm traed 7 They have laid a net for
crymmwyd fy enaid : cloddias- my feet, and pressed down my
ant bydew o'm blaen; syrthias- soul : they have digged a pit
ant yn ei ganol. before me, and are fallen into
the midst of it themselves.
7 Parod yw fy nghalon, O 8 My
heart is fixed, God, O
Dduw, parod yw fy nghalon my heart is fixed : I will sing,
canaf a chanmolaf. and give praise.
8 Deffro, fy ngogoniant; de- 9 Awake up, glory ; a- my
fFro, nabl a tlielyn : deffroaf yn wake, lute and harp : I myself
fore. will awake right early.
9 Clodforaf di, Arglwydd, ym 10 I thanks unto
will give
mysg y bobloedd: canmolaf di thee, O Lord, among the peo-
ym mysg y cenhedloedd. ple : and I will sing unto thee
among the nations.
10 Canys mawr yw dy dru- 11 For the greatness of thy
garedd hyd y nefoedd, a'th wir- mercy reacheth unto the hea-
ionedd hyd y cymmylau. vens and thy truth unto the
:

clouds.
Ymddyrcha, Dduw, uwch
11 12 Set up thyself, O God,
y nefoedd ; a bydded dy ogon- above the heavens : and thy
iant ar yr holl ddaear. glory above all the earth.
 ;

Yr 1 1 DÿdJ. PSALM AU. Day 11.

Psal. Iviii. Si vcre utique. Psal. Iviii. Si vcrc utique.

A I eyfiawnder yn ddi'au a
draethweh chwi, gyn- O
ARE your minds
righteousness, ye congre- O
set upon

nulleidfa? a fernweh chwi un- gation : and do ye judge the thing

iondeb, O
feibion dynion ? that is right, O
ye sons of men ?
2 Anwiredd yn hytrach a 2 Yea, ye imagine mischief in
weithredweh yn y galon : traws- your heart upon the earth and :

der eich dwylaw yr ydych yn your hands deal with wicked-

ei bwyso ar y ddaear. ness.
3 O'r grotn yr ymddi'eithriodd 3 The ungodly are froward,
y rhai annuwiol o'r bru y cy- : even from their mother's womb :

feiliornasant, gan ddywedyd cel- as soon as they are born, they

wydd. go astray, and speak lies.
4 Eu gwenwyn sy fel gwen- 4 They are as venomous as
wyn sarph y maent fel y neidr
: the poison of a serpent even :

fyddar yr lion a gau ei chlust- like the deaf adder that stoppeth
iau; her ears
5 Yr hon ni wrendy ar lais y 5 Which refuseth to hear the
rhinwyr, er cyfarwydded fyddo'r voice of the charmer : charm he
swynwr. never so wisely.
6 Dryllia, O Dduw, eu dannedd 6 Break their teeth, God, O
yn eu geneuau tor, O Arglwydd,
: mouths; smite the jaw-
in their
gil-ddannedd y llewod ieuaingc. bones of the lions, O Lord : let
7 Todder lnvynt fel dyfroedd them fall away like water that
sydd yn rhedeg yn wastad pan : runneth apace and when they
;

saetho eu saethau, byddant meg- shoot their arrows let them be

is wedi eu torri.
8 Aed ymaith
dawdd, neu erthyl gwraig;
na welont yr haul.
9 Cyn i'ch crochanau glywed
y mieri, efe a'u cymmer hwynt
ymaith megis â chorwjmt, yn
fyw, ac yn ei ddigofaint.
10 Y cyfiawn a lawenycha
pan welo dd'i'al: efe a ylch ei
draed yngwâed yr annuwiol.
11 Fel y dywedo dyn, Di'au
fod ffrwyth i r cyfiawn di'au
fod Duw a farna ar y ddaear.
rooted out.
fel malwoden 7 Let them consume away
fel like a snail,and be like the un-
timely fruit of a woman : and
let them not see the sun.
8 Or ever your pots be made
hot with thorns*: so let indig-
nation vex him, even as a thing
that is raw.
9 The righteous shall rejoice
when he seeth the vengeance :
he shall wash his footsteps in
the blood of the ungodly.
10 So that a man shall say,
: Verily there is a reward for the
righteous : doubtless there is a
God that judgeth the earth.

^röîmfjafcmol CBcUBt. "iEbcnmg ^prawr.

Psal. lix. Eripc me de inimicis. Psal. lix. Eripe me de inimicis.
Îl Y Nuw, gwared fi oddi wrth DELIVER me from mine
fy ngelynion : amddiffyn fi enemies, O God defend
:

oddi wrth y rhai a ymgyfodant me from them that rise up

i'm herbyn. against me.
2 Gwared fi oddi wrth weith- 2 Odeliver me from the
Ee

Yr 11 Dydd.
redwr anwiredd, ac achub fi
rhag y gwr gwaedlyd.
3 Canys wele, cynllwynasant
yn erbyn fy enaid: ymgasglodd
cedyrn i'm herbyn nid ar fy
mai na'm pechod i, O Arglwydd..
4 Rhedant, ymbarottoant, heb
anwiredd ynof fi: defFro dithau
i'm cymmorth, ac edrych.
5 A tbi, Arglwydd Dduw'r
lluoedd, Duw Israel,
ymvveled â'r holl genhedloedd
na tbrugarhâ wrth neb a wnant
anwiredd yn faleisus.
6 Dychwelant gyd â'r hwyr,
cyfarthant fel cwn, ac amgylch-
ant y ddinas.
7 W
ele, bytheiriant â'u genau
cleddyfau sydd yn eu gwefusau
canys pwy, (meddant) a gly w ?
8 Ond tydi, O Arglwydd, a'u
gwatwori hwynt ; ac a chwerddi
am ben yr holl genhedloedd.
9 O herwydd ei nerth ef, y
disgwyliaf wrthyt ti canys Duw :
yw fy amddiffynfa.
10 Fy Nuw trugarog a'm rhag-
flaena Duw a wna i mi weled
: ness plenteously : and God shall
fy ewyllys ar fy ngelynion.
11 Na ladd hwynt, rhag i'm
pobl anghofio : * gwasgar hwynt
yn dy nerth, a darostwng hwynt,
O Arglwydd, ein tarian.
12 Am bechod eu genau, ac
ymadrodd eu gwefusau, dalier
hwynt yn eu balchder ac am
y felldith a'r celwydd a draeth-
ant.
13 Difa hwynt yn dy
fel na byddont a gwybyddant:
mai Duw sydd yn llywodr-
aethu yn Jacob, hyd eithafoedd
y ddaear.
14 A dychwelant gyd â'r hwyr,
a chyfarthant fel cwn, ac am-
gylchant y ddinas.
15 Crwydrant am fwyd; ac
oni's digonir, grwgnachant.
:
PSALMAU. Day 11.
wicked doers and save me from
:
the blood-thirsty men.
3 For lo, they lie waiting for
my soul the mighty men are
:
; gathered against me, without any
offence or fault of me, O Lord.
4 They run and prepare them-
selves without my fault arise :
thou therefore to help me, and
behold.
5 Stand up, O Lord God of
defFro i hosts, thou God of Israel, to vi-
: sit all the heathen and be not
:
merciful unto them that offend
of malicious wickedness.
6 They go to and fro in the
evening : they grin like a dog,
and run about through the city.
7 Behold, they speak with
their mouth, and swords are in
their lips :for who doth hear?
8 But thou, O Lord, shalt have
them in derision and thou shalt
:
laugh all the heathen to scorn.
9 My strength will I ascribe
unto thee for thou art the God
:
of my refuge.
10 God sheweth me his good-
let me see my desire upon mine
enemies.
11 Slay them not, lest my peo-
ple forget it : but scatter them
abroad among the people, and put
them down, O
Lord, our defence.
12 For the sin of their mouth,
and for the words of their lips,
: they shall be taken in their
pride : and why ? their preach-
ing is of cursing and lies.
lid, difa, 13 Consume them in thy
wrath, consume them, that they
may perish : and know that it is
God that ruleth in Jacob, and
unto the ends of the world.
14 And in the evening they
will return : grin like a dog,
and will go about the city.
15 They will run here and
there for meat : and grudge if
they be not satisfied.
ì'r 11 Dydd. PS AL MAIL Day 11.

16 a ganaf am dy
Minnau 16 As me, I will sing of
for
nerth, 'ie, llafar-ganaf am dy thy power, and will praise thy
drugaredd yn fore: canys buost mercy betimes in the morning :

yn amddiffynfa i mi, ac yn for thou hast been my defence

noddfa yn y dydd y bu cyf- and refuge in the day of my
yngder arnaf. trouble.
17 I
ti, fy nerth, y canaf: 17 Unto thee, O my strength,
canys Duw yw fy amddiffynfa, will I sing for thou, O God, art :

a Duw fy nhrugaredd. my refuge, and my merciful God.

Dais, repulisti nos.
Psal. lx. Psal. lx. Deus, repulisti nos.

ODduw, bwriaist ni ymaith, OGod, thou hast cast us out,

gwasgeraist ni, a sorraist : and
scattered us abroad :

dychwel attom drachefn. thou bast also been displeased;

O turn thee unto us again.
2 Gwnaethost i'r ddaear grynu, 2 Thou hast moved the land,
a holltaist hi iachâ ei briwiau ;
: and divided it : heal the sores
canys y mae yn crynu. thereof, for it shaketh.
3 Dangosaist i'th bobl galed- 3 Thou hast shewed thy peo-
i: dîodaist ni â gwin madron- ple heavy things : thou hast
dod. given us a drink of deadly wine.
4 Rhoddaist faner i'r rbai a'th 4 Thou hast given a token for
ofnant, i'w dyrchafu o herwydd such as fear thee : that they may
y gwirionedd. triumph because of the truth.
5 Fel y gwareder dy raî an- 5 Therefore were thy beloved
wyl: achub â'th ddeheulaw, a delivered : help me with thy
gwrando fi. right hand, and hear me.
6 Duw a lefarodd yn ei sanct- 6 God hath spoken in his ho-
eiddrwydd, Llawenychaf rhan- : liness, I will rejoice, and divide
naf Sichem, a mesuraf ddyfFryn Sichem : and mete out the val-
Succoth. ley of Succoth.
7 Eiddof fi yw Gilead, ac 7 Gilead is mine, and Ma-
eiddof fi Manasseh Ephraim : nasses is mine : Ephraim also
hefyd yw nerth fy mhen; Ju- is the strength of my head ; Ju-
dah yw fy neddfwr. dah is my law-giver ;
8 Moab yw fy nghrochan 8 Moab is my wash-pot ;
golchi ; dros Edom y bwriaf fy over Edom will I cast out my
esgid; Philistia, ymorfoledda di shoe : Philistia, be thou glad of
o'm plegid i. me.
9 Pwy a'm dwg i'r ddinas 9 "\vTio will lead me into the
gadarn ? pwy a'm harwain hyd strong city : who will bring me
yn Edom ? into Èdom ?
10 Onid tydi, Dduw, yr hwn 10 Hast not thou cast us out,
a'n bwriaist ymaith? a thydi, O God wilt not thou,
: God, O
ü Dduw, yr hwn nid ait allan go out with our hosts ?
gyd â'n lluoedd ?
11 Moes i ni gynhorthwy 11 O be thou our help in
rhag cyfyngder: canys ofer yw trouble : for vain is the help
ymwared dyn. of man.
12 Yn Nuw y gwnawn wrol- 12 Through God will we do
deb: canys efe a sathr ein gel- great acts for it is he that shall
:

ynion. tread down our enemies.

Ee2
Y 12 Dydd. PSALM AU. Bay 12.

Psal. lxi. Exatidi, Dens. Psal. lxi. Exaudi, Deus.

CLYW, O Dduw, fy llefain; HEAR my crying, O God :

gwrando ar fy ngweddi. give ear unto my prayer.

2 O eithaf y ddaear y llefaf 2 From the ends of the" earth
attat, pan lesmeirio fy nghalon : will I call upon thee when my :

arwain fi i graig a fyddo uwch heart is in heaviness.

nâ mi. 3 O
set me up upon the rock
3 Canys buost yn noddfa i that is higher than I : for thou
mi, ac yn dr
cadarn rhag y hast been my hope, and a strong
gelyn. tower for me against the enemy.
1 Preswyliaf yn dy babell 4 I will dwell in thy tabernacle
byth a'm hymddiried iydd dan
: for ever : and my trust shall be
orchudd dy adenydd. under the covering of thy wings.
5 Canys ti, Dduw, a glyw- ó For thou, Lord, hast O
aist fy addunedau; rhoddaist heard my desires and hast giv- :

etifeddiaeth i'r rhai a ofnant en an heritage unto those that

dy Enw. fear thy Name.
6 Ti a estyni oes y Bren- 6 Thou shalt
grant the King a
hin ; ei flynyddoedd fyddant fel long that his years may en-
life :

cenhedlaethau lawer. dure throughout all generations.

7 Efe a erys byth ger bron 7 He shall dwell before God
Duw darpar drugaredd a gwir-
: for ever : O
prepare thy loving
ionedd, fel y cadwont ef. mercy and faithfulness, that they
may preserve him.
8 Felly y canmolaf dy Enw 8 So will I alway sing praise
yn dragywydd, fel y talwyf fy unto thy Name that I may :

addunedau beunydd. daily perform my vows.

13orcoI êeUìfiJí.

PsaL Nonne Deo?

lxii. Psal. lxii. Nonne Deo ?
WRTH Dduw
yn unig y
disgwyl fy enaid o hono :
MY soul truly waiteth
upon God : for of
still

him
ef y daw fy iachawdwriaeth. cometh my salvation.
2 Efe yn unig yw fy nghraig, 2 He verily is my strength and
a'm hiachawdwriaeth, a'm ham- my salvation he is my defence,
:

ddiffyn ; ni'm mawr ysgogir. so that I shall not greatly fall.

3 Pa hd
y bwriedwch af- 3 Howlong will ye imagine
lwydd yn erbyn gwr? lleddir mischief against every man ye :

chwi oil; a byddwch fel mag-
wyr ogwyddedig, neu bared ar
ei ogwydd.
4 Ymgynghorasànt yn unig
i'w fwrw ef i lawr o'i fawr-
edd; hoffasant gelwydd: â'u
shall be slain all the sort of you;
yea, as a tottering wall shall ye
be, and like a broken hedge.
4 Their device is only how to
put him out whom God will ex-
alt their delight is in lies ; they
:

geneuau y bendithiant, ond o'u give good words with their mouth,
inewn y melldithiant. but curse with their heart.
5 O fy enaid, disgwyl wrth 5 Nevertheless, my soul, wait
Dduw yn unig canys ynddo : thou still upon God : for my
ef y mae fy ngobaith. hope is in him.
6 Efe yn unig yw fy nghraig, 6 He truly is my strength and
 : ; :

Y 12 Dydd. PSALMAU. Day 12.

a'm hiachawdwriaeth ; efe yw my salvation he : is my defence,

fy amddiflnfa ni'm hysgogir. : so that I shall not fall.
7 Yn Nuw y mae fy iach- 7 In God my health, and my
is
awdwriaeth a'm gogoniant craig : glory : the rock of my might,
fy nghadernid, a'm noddfa sydd and in God is my trust.
yn Nuw.
8 Gobeithiwch ynddo ef bob 8 O put your trust in him al-
amser; O bobl, tywelltwch eich way, ye people pour out your :

calon ger ei fron ef : Duw sy hearts before him, for God is

noddfa i ni. our hope.
9 Gwagedd yn ddi'au yw 9 As for .the children of men,
meibion dynion, geudab yw they are but vanity the chil- :

meibion gwr : i'w gosod yn dren of men are deceitful upon

y dorian, ysgafnach ydynt hwy the weights, they are altogether
l gyd nâ gwegi. lighter than vanity itself.
10 Nac ymddiriedwch mewn 10 O trust not in wrong and
trawsder, ac mewn trais na fydd- robbery, give not yourselves un-
wch ofer: os cynnydda golud, to vanity : if riches increase, set
na roddwch eich calon arno. not your heart upon them.
11 Unwaith y dywedodd Duw, 11 God spake once, and twice
clywais hynny ddwywaith; mai I have also heard the same that :

eiddo Duw yw cadernid. power belongeth unto God ;

12 Trugaredd hefyd sydd eidd- 12 And that thou, Lord, art
ot ti, ArgLwydd: canys ti a merciful : for thou rewardest eve-
deli i bob dyn yn ol ei weithred. ry man according to his work.
Psal. lxiii. Dcus, Dens mens. Psal. lxiii. Dcus, Dens mens.

TI, OynDduw, yw fy Nuw OGod, thou art my God

fore y'th geisiaf
i ; early will I seek thee.
:

sychedodd fy enaid am danat, 2 My soul thirsteth for thee,

hiraethodd fy nghnawd am dan- my flesh also longeth after thee :

at, mewn tir eras a sychedig in a barren and dry land where
heb ddwfr no water is.

2 I weled dy nerth a'th o- 3 Thus have I looked for thee

goniant, fel y'th welais yn y in holiness that I might behold
:

cyssegr. thy power and glory.

3 Canys gwell yw dy drugar- 4 For thy loving-kindness is
edd di nâ'r bywyd: fy ngwef- better than the life itself : my
usau a'th foliannant. lips shall praise thee.
4 Fel hyn y'th glodforaf yn 5 As long as I live will I mag-
fy mywyd: dyrchafaf fy nwy- nify thee on this manner : and
law yn dy Enw. lift up my hands in thy Name.
5 Megis â mer ac â brasder 6 My soul shall be satisfied,
y digonir fy enaid; a'm gen- even as it were Avith marrow
au a'th fawl â gwefusau llaf- and fatness : when mouth my
ar praiseth thee with joyful lips.
6 Pan y'th gofiwyf ar fy 7 Have I not remembered thee
ngwely, myfyriaf am danat in my
bed : and thought upon
yngwyliadwriaethau'r nos. thee when I Avas waking?
7 Canys buost gynhorthwy i 8 Because thou hast been my
mi; am hynny ynghysgod dy helper : therefore under the sha-
adenydd y gorfoleddaf. dow of thy wings will I rejoice.
 : ;

Y 12 Dydd. PSALMAU. Day 12.

8 Fy
enaid a lýn wrthyt: dy 9 My soul
hangeth upon thee :
ddeheulaw a'm cynnal. thy right hand hath upholden me.
9 Ond y rhai a geisiant fy 10 These also that seek the
enaid i ddistryw, a ant i isel- hurt of my soul they shall go
:

derau'r ddaear. under the earth.

10 Syrthiant ar fin y cleddyf: 11 Let them fall upon the
rhan llwynogod fyddant. edge of the sword that they:

may be a portion for foxes.

11 Ond y Brenhin a lawen- 12 But the King shall rejoice
ycha yn Nuw: gorfoledda pob in God ; all they also that swear
un a dyngo iddo ef : eithr cauir by him shall be commended :

genau y rhai a ddywedant gel- for the mouth of them that

wydd. speak lies shall be stopped.
PsaL
lxiv. Exatidi, Dens. Psal. lxiv. Exaudi, Dens.
CLYW
yn
fy lief, Dduw,
fy ngweddi : cadw fy
O HEAR my
my prayer
voice,
:
O
preserve
God, in
my
einioes rhag ofn y gelyn. life from fear of the enemy.
2 Cudd fi rhag cyfrinach y 2 Hide me from the gather-
rhai drygionus ; rhag terfysg ing together of the froward :
gweithredwr anwiredd : and from the insurrection of
wicked doers ;
3 Y
rhai a hogant eu tafod 3 Who have whet their tongue
fel cleddyf, ac a ergydiant eu like a sword and shoot out their
:

saethau, sef geiriau chwerwon arrows, even bitter words

4 I saethu'r perffaith yn ddir- 4 That they may privily shoot
gel: yn ddisymmwth y saeth- at him that is perfect suddenly :

ant ef, ac nid ofnant.
5 Ymwrolant mewn peth dryg-
ionus: ymchwedleuant am osod
maglau yn ddirgel ; dywedant,
Pwy a'u gwel hwynt ?
6 Chwiliant allan anwiredd-
au ; gorphenant ddyfal chwilio
do they hit him, and fear not.
5 They encourage themselves
in mischief : and commune a-
mong themselves how they may
lay snares, and say, that no man
shall see them.
6 They imaginewickedness,
: and practise it that they keep
:

ceudod a chalon pob un o hon- secret among themselves, every

ynt sy ddofn. man in the deep of his heart.
7 Eithr Duw a'u saetha 7 But God shall suddenly
hwynt; â saeth ddisymmwth shoot at them with a swift arrow :
yr archollir hwynt. that they shall be wounded.
8 Felly hwy a wnant i'w taf- 8 Yea, their own tongues shall
odau eu hun syrthio arnynt: make them fall : insomuch that
pob un a'u gwelo a gilia. whoso seeth them shall laugh
them to scorn.
9 A phob dyn a ofna, ac a 9 And all men that see it

fynega waith Duw: canys doeth- shall say, This hath God done :

ystyriant ei waith ef. for they shall perceive that it is

his work.
10 Y cyfiawn a lawenycha 10 The righteous shall rejoice
yn yr Arglwydd, ac a obeithia in the Lord, and put his trust
ynddo ; a'r rhai uniawn o galon in him : and all they that arc
oil a orfoleddant. true of heart shall be glad.
 1 ; 1

Y 12 Dydd. PSALMAÜ. Day 12.

|3n)îmf)atonol fflHeWîí. Bjcntng drawer.

Psal. lxv. Te decet hymnus. Psal. lxv. Te decet hymnus.

MAWL O Si'on,
a'th
Dduw:
erys di
ac i
yn
ti
O God, art praised in
THOU,and
Sion : unto thee shall the
y telir vow be performed in Jerusalem.
yr adduned.
2 Ti yr hwn a wrandewi 2 Thou that hearest the pray-
weddi, attat ti y daw pob er unto thee shall all flesh :

cnawd. come.
3 Pethau anwir a'm gorch- 3 My misdeeds prevail against
fygasant: ein camweddau ni, ti me : O be thou merciful unto
a'u glanhêi. our sins.
4 Gwvn ei fyd yr hwn a 4 Blessed is the man, whom
ddewisech, ac a nesâech at- thou choosest, and receivest un-
tat ; fel y trigo yn dy gyntedd- to thee he shall dwell in thy
:

oedd: nyni a ddigonir â da- court, and shall be satisfied with

ioni dy d, sef dy deml sanct-
aidd.
5 Attebi i ni trwy bethau
ofnadwy, yn dy gyfiawnder, O
Dduw ein hiachawdwriaeth
gobaitb boll gyrrau'r
a'r rhai sy bell ar
6 Yr hwn a sicrhâ'r mynydd-
oedd trwy ei nerth, ac a wreg-
the pleasures of thy house, even
of thy holy temple.
5 Thou shalt shew us wonder-
ful things in thy righteousness,
O God of our salvation : thou
ddaear, that art the hope of all the ends
y mór. of the earth, and of them that
remain in the broad sea.
6 Who
in his strength setteth
fast the mountains and is gird-:

ysir â chadernid. ed about with power.

7 Yr hwn a ostega dwrf y 7 Who
stilleth the raging of the
moroedd, twrf eu tonnau, a sea and the noise of his waves,
:

therfysg y bobloedd. and the madness of the people.

8 They also that dwell in
8 A phreswylwr eithafoedd the uttermost parts of the earth
y byd a ofnant dy arwyddion : shall be afraid at thy tokens :
gwnai i derfyn bore a hwyr thou that makest the outgoings
lawenychu. of the morning and evening to
praise thee.
9 Yr wyt yn ymweled â'r 9 Thou visitest the earth, and
ddaear, ac yn ei dyfrhâu hi: blessest it : thou makest it very
yr ydwyt yn ei chyfoethogi hi plenteous.
vn ddirfawr âg afon Duw, yr 10 The river of God is full
hon sydd yn llawn dwfr: yr of water : thou preparest their
wyt yn parottôi iddynt, pan d corn, for so thou providest for
ddarperaist felly iddi. the earth.
10 Gan ddyfrhâu ei chefn- 1 Thou waterest her furrows,
au, a gostwng ei rhychau, yr thou sendest rain into the little
ydwyt yn ei mwydo hi â chaf- valleys thereof : thou makest it
odau, ac yn bendithio ei chnwd soft with the drops of rain, and
hi. blessest the increase of it.
1 Coroni yr ydwyt y flwydd- 12 Thou crownest the year
yn á'th ddaioni ; a'th lwybr- with thy goodness and thy :

au a ddiferant frasder. clouds drop fatness.

12 Diferant ar borfeydd yr 13 They shall drop upon the
 : :

Y 12 Dydd. PSALMAU. Day 12.

anialwch a'r bryniau a

: ym- dwellings of the wilderness :

wregysant â hyfrydwch. and the little hills shall rejoice

on every side.
13 Y dolydd a wisgîr â defaid, 14 The folds shall be full of
a'r dyfFrynoedd a orchuddir âg sheep : the valleys also shall
d ; am hynny y bloeddiant, ac stand so thick with corn, that
y canant. they shall laugh and sing.
Psal. lxvi. Jultlate Deo. Psal. lxvi. Jubilate Deo.
LLAWEN-FLOEDDIWCH
i Dduw, yr holl ddaear.
OBe joyful in God, all ye
lands : sing praises unto
2 Datgenwch ogoniant ei the honour of his Name, make
Enw: gwnewch ei foliant yn his praise to be glorious.
ogoneddus.
3 Dywedwch wrth Dduw, 2 Say unto God, O how won-
Mor ofnadwy wyt yn dy weith- derful art thou in thy works :
redoedd o herwydd maint dy
! through the greatness of thy
nerth, y cymmer dy elynion ar- power shall thine enemies be
nynt fod yn ddarostyngedig i ti. found liars unto thee.
4 Yr holl ddaear a'th addolant 3 For all the world shall wor-
di, ac a ganant i ti ; i'e, canant ship thee : sing of thee, and
i'th Enw. praise thy Name.
5 Deuwch, a gwelwch weith- 4 O
come hither, and behold
redoedd Duw: ofnadwy yw yn the works of God : how wonder-
ei weithred tu ag at feibion dyn- ful he is in his doing toward
ion. the children of men.
6 Trôdd efe 'r môr yn syeh- 5 He turned the sea into dry
dir: aethant trwy'r afon ar land : so that they went through
draed: yna y llawenychasom the water on foot ; there did we
ynddo. rejoice thereof.
7 Efe a lywodraetha trwy ei 6 He
ruleth with his power
gadernid byth ; ei lygaid a for ever; his eyes behold the
edrychant ar y cenhedloedd people : and such as will not
nac ymddyrchafed y rhai an- believe shall not be able to exalt
ufudd. themselves.
8 O bobloedd, benditliiwch ein 7 O
praise our God, ye peo-
Duw, a pherwch glywed llais ple : and make the voice of his
ei fawl ef praise to be heard ;
9 Yr hwn sydd yn gosod ein 8 Who
holdeth our soul in
henaid mewn bywyd, ac ni ad life : and sufFereth not our feet
i'n troed lithro. to slip.
10 Canys profaist ni, O 9 For thou,O God, hast proved
Dduw : coethaist ni, fel coethi us : thou also hast tried us, like
arian. as silver is tried.
Dygaist ni i'r rhwyd;
11 10 Thou broughtest us into
gosodaist wasgfa ar ein llw'yn- the snare and laidest trouble
:

au. upon our loins.

12 Peraist i ddynion farch-
ogaeth ar ein pennau; aethom
trwy'r tân a'r dwfr a thi a'n
dygaist allan i le diwall.
11 Thou sufferedst men to
ride over our heads : we went
: through fire and water, and thou
broughtest us out into a wealthy
place.
 ;

}' 12 Dydd. PSALMAU. Day 12.

13 Deuaf i'th dv âg offrym- 12 I will go into thine house

mau poeth talaf it' fy addun-
: with burnt-offerings and will :

edau, pay thee my vows, which I pro-

14 Y
rhai a adroddodd fy mised with my lips, and spake
ngwefusau, ac a ddywedodd fy with my mouth, when I was in
ngenau vn fy nghyfyngder. trouble.
15 Offrymmaf it boeth- 13 I will offer unto thee fat
offrymmau breision, yngbd âg burnt-sacrifices, with the incense
arogl-darth byrddod ; aberthaf of rams I will offer bullocks :

ychen a bychod. and goats.

16 Deuwch, gwrandêwch, y 14 O come hither, and heark-
rhai oil a ofnwch Dduw; a en, all ye that fear God and I :

mynegaf yr hyn a wnaeth efe will tell you what he hath done
i'm benaid. for my soul.
17 Llefais arno â'ra genau, 15 I called unto him with my
ac efe a ddyrcbafwyd â'm taf- mouth : and gave him praises
od. with my tongue.
18 Pe edrychaswn ar anwir- 16 If I incline unto wicked-
edd yn fy nghalon, ni wran- ness with mine heart the Lord :

dawsai'r Arglwydd. will not hear me.

19 Duw yn dd'iau a glybu 17 But God hath heard me :

ac a wrandawodd ar lais fy and considered the voice of my

ngweddi. prayer.
20 Bendigedig fyddo Duw, yr 18 Praised be God who hath
hwn ni thrôdd fy ngweddi oddi not cast out my prayer : nor
wrtho, na'i drugaredd ef oddi turned his mercy from me.
wrthyf finnau.
Psal. lxvii. Deus misereatur. PsaL lxvii. Dats misereatur.
DUW a drugarbao wrthym,
ac a'n bendithio: a thy-
GOD
and bless us
be merciful unto us,
and shew us
:

wynned ei wyneb arnom. the light of his countenance,

and be merciful unto us
2 Fel yr adwaener dy ffordd 2 That thy way may be known
ar y ddaear, a'th iachawdwriaeth upon earth : thy saving health
ym mblith yr holl genhedloedd. among all nations.
Molianned y bobl di, O
3 3 Let the people praise thee,
Dduw; molianned yr boll bobl O God yea, let all the people
:

dydi. praise thee.

4 Llawenhâed y cenhedloedd, 4 O let the nations rejoice and
a byddant hyfryd: canys ti a be glad : for thou shalt judge
ferni'r bobl yn uniawn, ac a the folk righteously, and govern
lywodraethi'r cenhedloedd ar the nations upon earth.
y
ddaear.
5 Molianned y bobl di, O 5 Let the people praise thee,
Dduw; molianned yr holl bobl O God let all the people praise
:

dydi. thee.
6 Yna'r ddaear a rydd ei 6 Then
shall the earth bring
ffhvyth ; a Duw, sef ein Duw forth her increase : and God,
ni, a'n bendithia. even our own God, shall give
us his blessing.
7 Duw a'n bendithia; a holl 7 God shall bless us and all :
 ;

T 13 Dydd. PSALMAÜ. Day 13.

derfynau'r ddaear a'i hofnant the ends of the world shall fear
ef. him.

Eorcol 2CUÌJÌIÍ. Jttoming draper.

Psal. lxviii. Exurgat Deus. Psal. lxviii.Exurgat Deus.
CYFODED
ei
Duw, gwasgarer
elynion a rTöed ei gasei-
:
LET God
enemies
arise,
be scattered : let
and let his

on o'i flaen ef. them also that hate him flee be-
fore him.
2 Chweli hwynt fel chwalu 2 Like as the smoke vanish-
mg fel y tawdd cwyr wrth y
: eth, so shalt thou drive them
tân, difether y rhai annuwiol o away : and like as wax melteth
flaen Duw. at the fire, so let the ungodly
perish at the presence of God.
3 Ond llawenycher y rhai 3 But let the righteous be
cyfiawn, a gorfoleddant ger hron glad and rejoice before God :
Duw; a byddant hyfryd o la- let them also be merry and
wenydd. joyful.
4 Cenwch i Dduw, canmol- 4 O sing unto God, and sing
wch ei enw: dyrchefwch yr Ì)raises unto his Name magnify :

hwn sydd yn marchogaeth ar y lim that rideth upon the hea-

nefoedd, a'i Enw yn J AH, a vens, as it were upon an horse;
gorfoleddwch ger ei frcn ef. praise him in his Name JAH,
and rejoice before him.
Tad yr amddifaid a Barn-
5 5 He is a Father of the father-
wr y gweddwon yw Duw yn ei less, and defendeth the cause of
breswylfa sanctaidd. the widows even : God in his
holy habitation.
6 Duw sydd yn gosod yr unig 6 Hethe God that maketh
is

mewn teulu; yn dwyn allan y men to be of one mind in an

rhai a rwymwyd mewn gefyn- house, and bringeth the prisoners
nau ; ond y rhai cyndyn a bres- out of captivity : but letteth the
wyliant gras-dir. runagates continue in scarceness.
7 Pan aethost, O Dduw, o flaen 7 O
God, when thou wentest
dy bobl, pan gerddaist trwy'r forth before the people : when
anialwch thou wentest through the wil-
derness,
8 Y ddaear a grynodd, a'r 8 The earth shook, and the
nefoedd a ddiferasant o flaen heavens dropped at the presence
Duw Sinai yntau a grynodd o
: of God : even as Sinai also was
flaen Duw, set" Duw Israel. moved at the presence of God,
who is the God of Israel.
9 Dyhidlaist wlaw graslawn, 9 Thou, O God, sentest a
O Dduw, ar dy etifeddiaeth : ti gracious rain upon thine inhe-
a'i gwrteithiaist wedi ei blino. ritance and refreshedst
: it when
it was weary.
10 Dy gynnulleidfa di sydd 10 Thy congregation shall
yn trigo ynddi: yn dy ddaioni, dwell therein for thou, God,
: O
O Dduw, yr wyt yn darparu i'r hast of thy goodness prepared
tlawd. for the poor.
11 Yr Arglwydd a roddes y 11 The Lord gave the word •
YlZDydd. PSALMAU. Day 13.

gair; roawr oedd mintai y rhai great was the company of the
a'i pregethent. preacbers.
12 Brenhinoedd byddinog a 12 Kings with their armies
fFoisant ar ffrwst: a'r hon a did flee, and were discomfited :
drigodd yn t a rannodd yr and they of the houshold di-
yspail. vided the spoil.
13 Er gorwedd o honoch ym 13 Though ye have lien a-
mysg y erochanau, byddwch fel mong the pots, yet shall ye be
esgyll colommen wedi eu gwisgo as the wings of a dove that is
:

âg arian, a'i hadenydd àg aiir covered with silver wings, and

melyn. her feathers like gold.
14 Pan wasgarodd yr Holl- 14 When the Almighty scat-
alluog frenhinoedd ynddi, yr tered kings for their sake then :

oedd hi yn wen fel eira yn were they as white as snow in

Salmon. Salmon.
15 Mynydd Duw sy fel myn- 15 As the hill of Basan, so is
ydd Basan ;
yn fynydd cribog God's hill : even an high hill, as
fel mynydd Basan. the hill of Basan.
16 Paham y llemmwch, chwi 16 Why hop ye so, ye high
fynyddoedd cribog ? dyma'r hills? this is God's hill, in the
mynydd a chwennychodd Duw which it pleaseth him to dwell :
ei breswylio ; 'ie, preswylia 'r yea, the Lord will abide in it
Arglwydd ynddo byth. for ever.
17 Cerbydau Duw ydynt ug- 17 The chariots of God are
ain mil, sef miloedd o angyl- twenty thousand, even thou-
ion : yr Arglwydd sydd yn eu sands of angels : and the Lord
plith megis yn Sinai yn y cys- is among them, as in the holy
segr. place of Sinai.
18 Dyrcbefaist i'r uch elder, 18 Thou art gone up on high,
caeth-gludaist gaethiwed : der- thou hast led captivity captive,
byniaist roddion i ddynion; ie, and received gifts for men yea, :

i'r rhai cyndyn hefyd, fel y even for thine enemies, that the
preswyhai'r Arglwydd Dduw yn Lord God might dwell among
eu plith. them.
19 Bendigedig fyddo'r Ar- 19 Praised be the Lord dai-
glwydd, yr hwn a'n llwytha ly : even the God who helpeth
beunydd à daioni ; sef Duw us, and poureth his benefits
ein hiachawdwriaeth. upon us.
20 Ein Duw ni sy Dduw 20 He is our God, even the
iachawdwriaeth ; ac i'r Ar- God of whom cometh salvation :

glwydd Dduw y perthyn dîang- God is the Lord, by whom we

fàu rhag marwolaeth. escape death.
21 Duw yn dd'iau a archolla 21 God shall wound the head
ben ei elynion ; a choppa wallt- of his enemies : and the hairy
og yr hwn a rodio rhagddo yn scalp of such a one as goeth on
eigamweddau. still in his wickedness.
22 Dywedodd yr Arglwydd, 22 The Lord hath said, I will
Dygaf fy mhobl drachefn o bring my people again, as I did
Basan, dygaf hwynt drachefn o from Basan mine own will I
:

ddyfnder y môr. bring again, as I did sometime

from the deep of the sea.
 : ;

ris PSALMAU. Day 13.

23 Fel y trocher dy droed 23 That thy foot may be dipped

yngwâed dy elynion, a thafod in the blood of thine enemies :
"dy gn yn yr unrhyw. and that the tongue of thy dogs
may be red through the same.
24 Gwelsant dy fynediad, O 24 It is well seen, God, O
Dduw; mynediad fy Nuw, fy how thou goest how thou, my:

Mrenhin, yn y cyssegr. God and King, goest in the

sanctuary.
25 Y
cantorion a aethanl o'r 25 The singers go before, the
blaen ; a'r cerddorion ar ol ; yn minstrels follow after in the :

eu mysg yr oedd y llangcesau midst are the damsels playing

yn canu tynipanau. with the timbrels.
26 Bendithiwch Dduw yn y 26 Give thanks, Israel, O
cynnulleidfaoedd, sef yr Ar- unto God the Lord in the con-
glwyddj y rhai ydych o ffyn- gregations : from the ground of
non Israel. the heart.
27 Yno y mae Benjamin 27 There is little Benjamin
fychan â'u llywydd, tywysog- their ruler, and the princes of
ion Judah â'u cynnulleidfa Judah their counsel
: the princes
tywysogion Zabulon, a thywys- of Zabulon, and the princes of
ogion Naphthali. Nephthali.
28 Dy Dduw a orchymyn- 28 Thy God hath sent forth
odd dy nerth cadarnhâ,: O strength for thee : stablish the
Dduw, yr hyn a wnaethost thing, O
God, that thou hast
ynom ni. wrought in us,
29 Brenhinoedd a ddygant i 29 For thy temple's sake at
ti anrheg er mwyn dy deml yn Jerusalem so shall kings bring
:

Jerusalem. presents unto thee.

30 When the company of the
30 Cerydda dyrfa'r gwayw- spear-men, and multitude of the
ffyn, cynnulleidfa y gwrdd- mighty are scattered abroad a-
deirw, gyd â lloi'r bobl, fel y mong the beasts of the people,
delont yn ostyngedig â darnau so that they humbly bring pieces
arian : gwasgar y bobl sy dda of silver : and when he hath
ganddynt ryfel. scattered the people that delight
in war;
31 Pendefigion a ddeuant o'r 31 Then the princes
shall
Aipht; Ethiopia a estyn ei come out of Egypt : the Dori-
dwylaw'n brysur at Dduw. ans' land shall soon stretch out
her hands unto God.
32 Teyrnasoedd y ddaear, 32 Sing unto God, O ye
cenwch i Dduw canmolwch yr ; kingdoms of the earth : O sing
Arglwydd praises unto the Lord ;
33 Yr hwn a ferchyg ar nef 33 Who sitteth in the heavens
y nefoedd, y rhai oedd eriôed over all from the beginning lo,
: :

wele efe yn anfon ei lef, a honno he doth send out his voice, yea,
yn lief nerthol. and that a mighty voice.
34 Rhoddwch i Dduw gadern- 34 Ascribe ye the power to
id: ei oruchelder sydd ar Israel, God over Israel : his worship,
a'i nerth yn yr wybrennau. and strength is in the clouds.
35 Ofnadwy wyt, O Dduw, 35 O God, wonderful art thou
}' 13 Dydd. PSALMAU. Day 13.

o'th gyssegr : Duw Israel yw efe in thy holy places even the :

sydd yn rhoddi nerth a chad- God of Israel ; he will give

ernid i'r bobl. Bendigedig fyddo strength and power unto his
Duw. people ; blessed be God.

^prpìjníjaüanol ffiKtiflji. "Ebcrimg ^raucr.

Psal. lxix. Salvum mcfac. Psal. lxix. Salvum ?nefac.

CHUB
A
mewn hyd
fi, O Dduw;
canys
y dyfroedd a ddaethant i
at fy enaid.
SAVE me, O God
my
ters are
soul.
come
:

in,
for the
even unto
wa-

2 Soddais mewn torn awin, 2 I stick fast in the deep mire,

lie nid oes sefyllfa: daethum i where no ground is I am come :

ddyfnder dyfroedd, a'r ffrwd a into deep waters, so that the

lifodd drosof. floods run over me.
3 Blinais yn llefain, sychodd 3 I am weary of crying; my
fy ngheg : pallodd fy llygaid, throat is dry my sight faileth
:

tra'r ydwyf yn disgwyl with fy me for waiting so long upon my

Nuw. God.
4 gwallt fy mhen
Amlach nâ 4 They that hate me without
yw y rhai a'ra casânt heb achos : a cause are more than the hairs
cedyrn yw fy ngelynion d'iachos, of my head : they that are mine
y rhai a'm difethent : yna y enemies, and would destroy me
telais yr hyn ni chymmerais. guiltless, are mighty.
5 O
Dduw, ti a adwaenost fy 5 I paid them the things that
ynfydrwydd ac nid yw fy ; I never took : God, thou know-
nghamweddau guddiedig rhag- est my simpleness, and my faults
ot. are not hid from thee.
6 Na chywilyddier o'm pleg- 6 Let not them that trust in
id i y rhai a obeithiant ynot ti, thee, O
Lord God of hosts, be
Arglwydd Dduw y lluoedd . na ashamed for my cause : let not
waradwydder o'm plea^d i
y those that seek thee be con-
rhai a'th geisiant di, O Dduw founded through me, O Lord
Israel. God of Israel.
7 dy fwyn di y
Canys er 7 And why? thy sake for
dygais warthrudd, ac y tôdd have I suffered reproof shame :

cywilydd fy wyneb. hath covered my face.

8 Aethum yn ddi'eithr i'm 8 I am become a stranger un-
brodyr, ac fel estron gan blant to my brethren : even an alien
fy mam. unto my mother's children.
f) Canys
dy a'm hys-
zel d 9 For the house
zeal of thine
odd ; a gwaradwydtliad y rhai hath even eaten me and the :

a'th waradwyddent di a syrth- rebukes of them that rebuked

iodd arnaf fi. thee are fallen upon me.
10 Pan wylais, gan gystuddio 10 I wept, and chastened my-
fy enaid âg ympryd, bu hynny self with fasting and that was :

yn waradwydd i mi. turned to my reproof.

11 Gwisgais hefyd sachliain; 11 I put on sackcloth also :
ac aethum yn ddiareb iddynt. and they jested upon me.
12 Yn fy erbyn y chwedleuai'r 12 They that sit in the gate
rhai a eisteddent yn y porth; speak against me : and the
 :

Y 13 Dydd. PSALMAU. Day 13.

ac i'r meddwon yr oeddwn yn drunkards make songs upon

wawd. me.
13 Ond myfi, fy ngweddi sydd 13 But, Lord, I make my
attat ti, O Arglwydd, mewn ara- prayer unto thee : in an ac-
ser cymmeradwy : O Dduw, ceptable time.
yn lli'osowgrwydd dy drugaredd 14 Hear me, O God, in the
gwrando fi, yngwirionedd dy multitude of thy mercy even in :

iachawdwriaetn. the truth of thy salvation.

14 Gwared fi o'r dom, ac na 15 Take me out of the mire,
soddwyf gwareder fi oddi wrtli
: that I sink not : O
let me be de-
fy nghaseion, ac o'r dyfroedd livered from them that hate me,
dyfnion. and out of the deep waters.
15 Na lifed y ffrwd ddwfr 16 Let not the water-flood
drosof, ac na lyngced y dyfnder drown me, neither let the deep
fi; na chaued y pydevv chwaith swallow me up : and let not the
ei safn arnaf. pit shut her mouth upon me.
16 Clyw fi, Arglwydd; canys 17 Hear me, O
Lord, for thy
da yw dy drugaredd yn ol : loving-kindness is comfortable :
lli'aws dy dosturiaethau edrych turn thee unto me according to
arnaf. the multitude of thy mercies.
17 Ac na chuddia dy wyneb 18 And hide not thy face
oddi wrth dy was canys y mae ; from thy servant, for I am in
cyfyngder arnaf: brysia, gwran- trouble : O
haste thee, and hear
do fi. me.
18 Nesâ at fy enaid, a gwared 19 Draw nigh unto my soul,
ef : achub fi o herwydd fy ngel- and save it O deliver me, be-
:

ynion. cause of mine enemies.

19 Ti a adwaenost fy ngwarth- 20 Thou hast known my re-
rudd, a' in cywilydd, a'm gwar- proof, my shame, and my dis-
adwydd fy holl elynion ydynt
: honour mine adversaries are
:

ger dy fron di. all in thy sight.

20 Gwarthrudd a dorrodd fy
ngbalon ; yr ydwyf mewn gofid:
a disgwyliais
wrthyf, ac nid oedd
am gysurwr, ac
neb.
21 Rhoddasant hefyd fustl yn
fy mwyd, ac a'm diodasant yn
fy syched â finegr.
22 Bydded eu bwrdd yn fagl
21 Thy rebuke hath broken
my heart; I am full of heavi-
am rai idosturio ness : I looked for some to have
neb
; ac pity on me, but there was no
ni chefais man, neither found I any to
comfort me.
22 They gave me gall to eat
and when I was thirsty they
gave me vinegar to drink.
23 Let their table be made a
snare to take themselves withal :

ger eu bron, a'u llwyddiant yn and let the things that should
dramgwydd. have been for their wealth be
unto them an occasion of falling.
23 Tywyller eu llygaid, fel na 24 Let their eyes be blinded,
welont ; a gwna i'w llwynau that they see not and ever bow
:

grynu bob amser. thou down their backs.

24. Tywallt dy ddig arnynt; 25 Pour out thine indignation
a chyrhaedded llidiowgrwyuu dy upon them and let thy wrath-
:

ddigofaint hwynt. ful displeasure take hold of them.

 :

Y 13 Dydd. PSALMAU. Day 13.

25 Bydded eu preswylfod yn 26 Let their habitation be

anghyfannedd ; ac na fydded a void : and no man to dwell in
drigo yn eu pebyll. their tents.
26 Canys erlidiasant yr hwn a 27 For they persecute him
darawsit ti ; ac am ofid y rhai whom thou hast smitten and :

a archollaist ti, y chwedleuant. they talk how

they may vex
them whom
thou hast wounded.
27 Dod di anwiredd at eu 28 Let them fall from one
hanwiredd hwynt; ac na ddel- wickedness to another and not :

ont i'th gyfiawnder di. come into thy righteousness.

28 Dilëer hwynt o lyfr y rhai 29 Let them be wiped out of
bvw: ac na ysgrifener hwynt the book of the living and not :

gyd â 'r rhai cyfiawn. be written among the righteous.

29 Minnau, truan a gofidus
ydwyf: dy iachawdwriaeth
O Dduw, a'm dyrchafo.
30 Moliannaf Enw Duw ar
gàn, a mawrygaf
mawl.
30 As for me, when I am poor
di, and in heaviness : thy help, O
God, shall lift me up.
31 I will praise the Name of
ef mewn God with a song : and magnify
it with thanksgiving.

31 A
hyn fydd well gan yr 32 This also shall please the
Arglwydd nag ÿch neu fustach Lord better than a bullock that
:

corniog, carnol. hath horns and hoofs.

32 Y
trueiniaid a lawenych- 33 The humble shall consi-
ant pan welant hyn : eich calon der this, and be glad : seek ye
chwithau, y rhai a geisiwch after God, and your soul shall
Dduw, a fydd byw. live.
33 Canys gwrendy'r Arglwydd 34 For the Lord heareth the
ar dlodion, ac ni ddi'ystyra efe poor and despiseth not his
:

ei garcharorion. prisoners.
34 Nefoedd a daear, y môr, 35 Let heaven and earth praise
a'r hyn oil a ymlusgo ynddo, him the sea, and
: all that raov-
molant ef. eth therein.
35 Canys Duw a achub Si'on, 36 For God will save Sion,
ac a adeilada ddinasoedd Ju- and build the cities of Judah :
dah ; fel y trigont yno, ac y that men may dwell there, and
meddiannont hi. have it in possession.
36 A hiliogaeth ei weision a'i 37 The posterity also of his
meddiannant hi a'r rhai a: servants shall inherit it : and
hoffant ei Enw ef, a breswyliant they that love his Name shall
ynddi. dwell therein.

. Psal. Ixx. Dens in adjutorium. Psal. Ixx. Deus in adjutorium.

ODduw, prysura i'm gwared- HASTE thee, O God, to de-

u; brysia, Arglwydd, i'm liver me : make haste to
cymmortb. help me, O Lord.
2 Cywilyddier a gwarthrudd- 2 Let them be ashamed and
er y rhai a geisiant fy enaid confounded that seek after my
tròer yn eu hoi a gwaradwydder soul let them be turned back-
:

y rhai a ewyllysiant ddrwg i ward and put to confusion that

mi. wish me evil.
3 Dattröer yn lie gwobr am 3 Let them for their reward
YUDydd. PSALMAU. Bay 14.

eu cywîlyddj y rhai a ddywed- be soon brought to shame that :

ant, Ha, ha. cry over me, There, there.

4 Llawenyched, a gorfoledded 4 But let all those that seek
ynot ti y rhai oil a'th geisiant; thee be joyful and glad in thee :

a dyweded y rhai a garant and let all such as delight in thy

dy iachawdwriaeth yn wasted, salvation say alway, The Lord
Mawryger Duw. be praised.
5 Minnau ydwyf dlawd ac 5 As for me, I am poor and
anghenus; O Dduw, brysia at- in misery haste thee unto me,
:

taf: fy nghymmorth a'm gwar- O God.

edydd ydwyt ti, O Arglwydd ; 6 Thou art my helper, and
na hir drig. my redeemer O Lord, make :

no long tarrying.

ì3orcol SKeWli. Jttommg iPragcr.

Psal. lxxi. In te, Domine, speravi. Psal. lxxi. In te, Donrine, speravi.

YNOT gobeithiais
ti, O
;
Arglwydd, y
na'ra cywil-
IN thee, O Lord, have I put
my trust, let me never be
yddier byth. put to confusion but rid me,
:

2 Achub a gwared fi yn dy
fi, and deliver me, in thy righte-
gyfiawnder gostwng dy glust
: ousness; incline thine ear unto
attaf, ac achub fi. me, and save me.
3 Bydd i mi yn drigfa gadarn, 2 Be thou my strong hold,
i ddyfod iddi bob amser gor- : wheieunto I may alway resort :

chymynaist fy achub ; canys thou hast promised to help me,

ti yw fy nghraig a'm hamddi- for thou art my house of de-
ffynfa. fence, and my castle.
4 Gwared fi, O fy Nuw, o 3 Deliver me, O my God, out
law'r annuwiol : o law'r anghyf- of the hand of the ungodly out :

ion a'r traws. of the hand of the unrighteous

and cruel man.
5 Canys ti yw fy ngobaith, O 4 For thou, O Lord God, art
Arglwydd Dduw; fy ymddiried the thing that I long for thou art :

o'm hieuengctid. my hope, even from my youth.

6 Wrthyt ti y'm cynhaliwyd 5 Through thee have I been
o'r bru ; ti a'm tynnaist o groth holden up ever since I was born :

fy mam : fy mawl fydd yn thou art he that took me out of

wastad am danat ti. my mother's womb; my praise
shall be always of thee.
7 Oeddwn i lawer megis yn 6 I am become as it were a
rhyfeddod eithr tydi yw fy
: monster unto many : but my
nghadarn noddfa. sure trust is in thee.
8 Llanwer fy ngenau a'th 7 O let my
mouth be filled
foliant, ac à'th ogoniant beu- with thy praise that I may:

nydd. sing of thy glory and honour all

the day long.
9 Na fwrw fi ymaith yn am- 8 Cast me not away in the
ser henaint : na wrthod fi pan time of age : forsake me not
ballo fy nerth. when my strength faileth me.
10 Canys fy ngelynion sydd 9 For mine enemies speak
yn dywedyd i'm herbyn ; a'r against me, and they that by
 7

Y 14 Dydd. PSALMAU. Day 1 4.

rhai a ddisgwyliant am fy enaid wait for my soul take their

a gyd-ymgynghorant, counsel together, saying God :

11 Gan ddywedyd, Duw

a'i hath forsaken him ; persecute
gwrthododd ef : erlidiwch a del- him, and take him, for there is
iwch ef; canys nid oes gwar- none to deliver him.
edydd.
12 O Dduw, na fydd bell 10 Go not far from me, O
oddi wrthyf fy Nuw, brysia i'm
: God : my God, haste thee to
cymmortti. help me.
13 Cywilyddier a difether y 11 Let them be confounded
rhai a wrthwynebant fy enaid : and perish that are against mv
â gwarth ac â gwaradwydd y soul let them be covered witn
:

gorchuddier y rhai a geisiant shame and dishonour that seek

ddrwg i mi. to do me evil.
14 Minnau a obeithiaf yn 12 As for me, I will patiently
wastad, ac a'th foliannaf di fwy- abide alway and will praise :

fwy. thee more and more.

15 Fy ngenau a fynega dy 13 My
mouth shall daily
gyfiawnder a'th iachawdwriaeth speak of thy righteousness and
beunydd : canys ni wn rifedi salvation : for I know no end
arnynt. thereof.
16 Ynghadernid yr Arglwydd 14 I will go forth in the
Dduw y cerddaf dy gyfiawnder
: strength of the Lord God : and
di yn unig a gofiaf fi. will make mention of thy right-
eousness only.
17 O'm hieuengctid y'm dysg- 15 Thou, God, hast taughtO
aist,O Dduw: hyd yn hyn me from my youth up until
y mynegais dy ryfeddodau. now therefore will I tell of thy
:

wondrous works.
18 Na wrthod fi chwaith, O 16 Forsake me not, O God, in
Dduw, mewn henaint a phen- mine old age, when I am gray-
llwydni ; hyd oni fynegwyf dy headed until I have shewed
:

nerth i'r genhedlaeth hon, a'th
gadernid i bob un a ddelo.
19 Dy gyfiawnder hefyd, O
Dduw, sydd uchel, yr hwn a
wnaethost bethau mawrion: pwy,
O Dduw,sy debyg i ti ?
hwn a wnaethost i
20 Ti, yr
mi weled ami a blin gystuddiau,
a'm bywhâi drachefn, ac a'm
thy strength unto this genera-
tion, and thy power to all them
that are yet "for to come.
1 Thy righteousness, O God,
is very high : and great things
are they that thou hast done; O
God, who is like unto thee?
18 O what great troubles and
adversities hast thou shewed
me and yet didst thou turn and
!

cyfodi drachefn o orddyfnder y refresh me yea, and broughtest

:

ddaear. me from the deep of the earth

again.
21 Amlhâi fy mawredd, ac 19 Thou hast brought me to
a'm cysuri oddi amgylch. great honour and comforted :

me on every side.
20 Therefore will I praise thee
22 Minnau a'th foliannaf ar and thy faithfulness, O God,
offeryn nabl, sef dy wirionedd. playing upon an instrument of
F f
Y 14 Dijdd. PSALMAU. Day 14.

O fy Nuw: canaf it' â'r delyn, musick : unto thee will I sing
O Sanct Israel. upon the harp, O thou Holy
One of Israel.
23 Fy ngwefusau a fyddant 21 My lips will be fain when
hyfryd pan ganwyf i ti ; a'm I sing unto thee : and so will my
henaid, yr hwn a waredaist. soul whom thou hast delivered.
24 Fy nhafod hefyd a draetha 22 My tongue also shall talk
dy gyfiawnder beunydd: o her- of thy righteousness all the day
wydd cywilyddiwyd a gwarad- long for they are confounded
:

wyddwyd y rhai a geisiant niw- and brought unto shame that

eid i mi. seek to do me evil.
PsaL lxxii. Dew, judicium. Psal. lxxii. Deus, judicium.
ODduw, dod i'r Brenhin dy GIVE the King thy judge-
farnedigaethau, ac i fab y ments, O God : and thy
Brenhin dy gyfiawnder. righteousness unto the King's
son.
2 Efe a farn dy bobl mewn 2 Then shall he judge thy
cyfiawnder, a'th drueiniaid â people according unto right :

barn. and defend the poor.

3 Y
mynyddoedd a ddygant 3 The mountains also shall
heddwch i'r bobl, a'r bryniau, bring peace and the little hills
:

trwy gyfiawnder. righteousness unto the people.

4 Efe a farn drueiniaid y 4 He shall keep the simple
bobl, efe a achub feibion yr folk by their right defend the
:

anghenus, ac a ddryllia'r gor- children of the poor, and punish

thrymmydd. the wrong doer.
5 Tra fyddo haul a lleuad 5 They
shall fear thee, as long
y'th ofnant, yn oes oesoedd. as thesun and moon endureth :
from one generation to another.
6 Efe a ddisgyn fel gvvlaw ar 6 He shall come down like the
gnu gwlan ; fel cawodydd yn rain into a fleece of wool : even
dyf'rhâu'r ddaear. as the drops that water the earth.
7 Yn ei ddyddiau ef y blodeu- 7 In his time shall the right-
a'r cyfiawn ; ac amlder o hedd- eous flourish : yea, and abun-
wch fydd trafyddo lleuad. dance of peace, so long as the
moon endureth.
8 Ac efe a lywodraetha o for 8 His dominion shall be also
hyd for, ac o'r ai'on hyd derfyn- from the one sea to the other :
auy ddaear. and from the flood unto the
world's end.
9 O'i flaen ef yr ymgrymma 9 They that dwell in the wil-
trigolion yr anialwch a'i elyn- : derness shall kneel before him :
ion a lyfant y llwch. his enemies shall lick the dust.
10 Brenhinoedd Tarsis a'r 10 The kings of Tharsis and
ynysoedd a dalant anrheg : of the isles shall give presents :
brenhinoedd Sheba a Seba a the kings of Arabia and Saba
ddygant rodd. shall bring gifts.
11 holl frenhinoedd a
Ië, 'r 11 All kings shall fall down
ymgrymmant iddo yr holl gen- : before him : all nations shall do
hedloedd a'i gwasanaethant ef. him service.
12 Canys efe a wared yr ang- 12 For he shall deliver the
 ; !

Y 14 Dydd. PSALMAU. Day 14,

henog pan waeddo : y truan poor when he crieth the needy :

hefyd, a'r hwn ni byddo cyn- also, and him that hath no
northwywr iddo. helper.
13 Efe a arbed y tlawd a'r 13 He shall be favourable to
rlieidus, ac a achub eneidiau'r the simple and needy : and shall
rhai anghenus. preserve the souls of the poor.
14 Efe a wared eu henaid 14 He shall deliver their souls
oddi wrth dwyll a thrawsder a : from falshood and wrong and :

gwerthfawr fydd eu gwaed yn dear shall their blood be in his

ei olwg ef. sight.
15 Byvv hefyd fydd efe, a 15 He shall live, and unto
rhoddir iddo o aur Seba : him shall be given of the gold
gweddiant hefyd drosto ef yn of Arabia : prayer shall be made
wastad : beunydd y clodforir ever unto him, and daily shall
ef. he be praised.
16 Bydd dyrnaid o ar y d 16 There shall be an heap of
ddaear ym mhen y mynydd- corn in the earth, high upon the
oedd ffrwyth a ysgwyd fel
: ei hills his fruit shall shake like
:

Libanus a phobl y ddinas a

; Libanus, and shall be green in
flodeuant gwellt y ddaear.
fel the city like grass upon the earth.
17 Ei Enw fydd yn dragy- 17 His Name shall endure for
wydd : ei Enw a bery tra fyddo ever; his Name shall remain
haul; ac ymfendithiant ynddo: under the sun among the poste-
yr holl genhedloedd a'i galwant rities which shall be blessed
:

yn wnfydedig. through him ; and all the hea-

then shall praise him.
18 Bendigedig fyddo'r Ar- 18 Blessed be the Lord God,
glwydd Dduw, Duw Israel, yr even the God of Israel which :

hwn yn unig sydd yn gwneuth- only doeth wondrous things

ur rhyfeddodau.
19 Bendigedig hefyd fyddo ei 19 And blessed be the Name
Enw gogoneddus ef yn dragy- of his Majesty for ever and all :

wydd ; a'r holl ddaear a lanwer the earth shall be filled with his
o'i ogoniant. Amen, ac Amen. Majesty. Amen, Amen.

^rgìmfjaümol eSclfDí. Ibcníng ^ragcr.

Psal. lxxiii. Quam bonus Israel! Psal. lxxiii. Quam bonus Israel

YN dd'iau
Israel;
da
sef
yw Duw
i'r rhai glân
i TRULY God is
Israel : even unto such as
loving unto

o galon. are of a clean heart.

2 Minnau, braidd na lithrodd 2 Nevertheless, my
feet were
fy nhraed prin na thripiodd fy
: almost gone : my
treadings had
ngherddediad. well-nigh slipt.
3 Canys cenfigennais wrth y 3 And why ? I was grieved
rhai ynfyd, pan welais lwydd- at the wicked I do also see the
:

iant y rhai annuwiol. ungodly in such prosperity.

4 Canys nid oes rwymau 4 For they are in no peril
yn eu marwolaeth; a'u cryfder of death : but are lusty and
sydd heini. strong.
5 Nid ydynt mewn blinder fel 5 They come in no misfor-
Ff2
 1 !

Y 14 Dydd. PSALMAU. Bay 14.

dynion eraill ; ac ni ddialeddir tune like other folk neither are :

arnynt hwy gyd â dynion eraill. they plagued like other men.
6 Am hynny y cadwynodd 6 And this is the cause that
balchder hwynt, ac y gwisg they are so holden with pride :

trawsder am danynt fel dilledyn. and overwhelmed with cruelty.

7 Eu llygaid a saif allan gan 7 Their eyes swell with fat-
frasder : aethant dros feddwl ness : and they do even what
calon o gyfoeth. they lust.
8 Y
maent wedi llygru, 8 They corrupt other, and
yn chwedleua'n ddrygionus am speak of wicked blasphemy :

drawsder ; yn dywedyd yn their talkingis against the most

uchel. High.
9 Gosodasant eu genau yn 9 For they stretch forth their
erbyn y nefoedd : a'u tafod a mouth unto the heaven : anil
gerdd trwy'r ddaear. their tongue goeth through the
world.
10 Am hynny y dychwel ei 10 Therefore fall the people
bobl ef yma ; ac y gwesgir idd- unto them and thereout suck
:

ynt ddwfr ph'iol lawn. they no small advantage.

11 Dywedant hefyd, Pa fodd
y gyr Duw ? a oes gwybodaeth
gan y Goruchaf ?
12 Wele, dyma y rhai annuw-
iol, a'r rhai sy lwyddiannus
yn y byd, ac a amlhasant olud.
13 U'iau mai yn ofer y glan-
1 Tush, say they, how should
God perceive it : is there know-
ledge in the most High?
12 Lo, these are the ungod-
ly, these prosper in the world,
and these have riches in posses-
sion and I said, Then have
:

heais fy nghalon, ac y golch- I cleansed my heart in vain,

ais fy nwylaw mewn diniweid- and washed mine hands in in-
rwydd. nocency.
14 Canys ar hyd y dydd 13 All the day long have I
y'm maeddwyd ; fy ngherydd been punished : and chastened
a ddeuai bob bore. every morning.
15 Os dywedwn, Mynegaf fel 14 Yea, and I had almost said
hyn ; wele, â chenhedlaeth dy even as they but lo, then I :

blant di y gwnawn gam. should have condemned the ge-

neration of thy children.
16 Pan amcenais wybod hyn, 15 Then thought I to under-
blin oedd hynny yn fy ngolwg stand this but it was too hard
:

for me,
17 Hyd onid aethum i gyssegr 16 Until I went into the sanc-
Duw : yna y deallais eu diwedd tuary of God then understood :

hwynt. I the end of these men ;

18 Dì'au osod o honot hwynt 17 Namely, how thou dost set
mewn llithrigfa, a chwympo o them inslippery places and :

bonot hwynt i ddinystr. castest them down, and destroy-

est them.
19 Mor ddisymmwth yr aeth- how suddenly do they
18 Oh,
ant yn anghyfannedd pallas- ! consume perish, and come to
:

ant, a darfuant gan ofn. end

a fearful
20 Fel breuddwyd with ddi- 19 Yea, even like as a dream
huno un ; felly, O Arglwydd, when one awaketh so shalt :
 ;

Y 14 Dydd. PSALMAU. Day 14.

pan ddefFrôech, y dirmygi eu ! thou make their image to va-

gwedd hwynt. nish out of the city.
21 Fel hyn y gofidiodd fy 20 Thus my heart was griev-
nghalon, ac y'ra pigwyd yn fy ed and it went even through
:

arennau. my reins.
22 Mor ynfyd oeddwn, ac 21 So foolish was I, and ig-
heb wybod ; anifail oeddwn o'th norant even as it were a beast
:

flaen di. before thee.

23 Etto yr ydwyf yn wastad 22 Nevertheless, I am alway
gyd â thi ymaflaist yn fy Haw
: by thee : for thou hast holden
ddehau. me by my right hand.
24 A'th gyngor y'm harweini ; 23 Thou shalt guide me with
ac wedi hynny y'm cymmeri i thy counsel and after that re-
:

ogoniant. ceive me with glory.

25 Pwy sy gennyf fi yn y 24 Whom have I in heaven
nefoedd ond tydi ? ac ni ew- but thee and there is none
:

yllysiais ar y ddaear neb gyd â upon earth that I desire in com-

thydi. parison of thee.
26 Pallodd fy nghnawd a'm 25 My flesh and my heart
calon ond nerth fy nghalon faileth but God is the strength
: :

a'm rhan yw Duw yn dragy- of my heart, and my portion

wydd. for ever.
27 Canys wele, difethir y rhai 26 For lo, they that forsake
a bellhânt oddi wrthyt: torraist thee shall perish : thou hast de-
ymaith bob un a butteinio oddi stroyed all them that commit
wrthyt fornication against thee.
28 Minnau, nesâu at Dduw 27 But it is good for me to
sy dda i mi yn yr Arglwydd hold me fast by God, to put my
:

Dduw y gosodais fy ngobaith, trust in the Lord God and to :

i draethu dy holl weithred- speak of all thy works in the

oedd. gates of the daughter of Sion.

Psal. lxxiv. Ut quid, Dens ? Psal. lxxiv. Ut quid, Deus ?

PAHAM, Dduw, y'n bwriaist OGod, wherefore art thou
heibio yn dragywydd, ac y absent from as so long :
myga dy ddigofaint yn erbyn why thy wrath so hot against
is
defaid dy borfa ? the sheep of thy pasture ?
2 Cofia dy gynnulleidfa yr 2 O think upon thy congre-
hon a brynaist gyntj a llwyth gation : whom thou hast pur-
dy etifeddiaeth yr hwn a wared- chased, and redeemed of old.
aist ; mynydd Sion, hwn 3 Think upon the tribe of
y pres-
wyli ynddo. thine inheritance and mount :

Sion, wherein thou hast dwelt.

3 Dyrcha dy draed at an- 4 Lift up thy feet, that thou
rhaith dragywyddol ; sef at yr mayest utterly destroy every
holl ddrwg a wnaeth enemy which hath done
y gelyn : evil
yn y cyssegr. in thy sanctuary.
4 Dy elynion a ruasant 5 Thine adversaries roar in
ynghanol dy gynnulleidfaoedd the midst of thy congregations :
gosodasant eu banerau yn ar- and set up their banners for
wyddion. tokens.
 : 1

YUDydd. PSALMAU. Day H.

5 Hynod oedtl gwr, fel y cod- 6 He thathewed timber afore
asai fwyill mewn dyrys-goed. out of the thick trees was known
:

to bring it to an excellent work.

6 Ond yn awr y maent yn 7 But now they break down
dryllio ei cherfiadau ar un- all the carved work thereof :
waith â bwyill ac â morth- with axes and hammers.
wylion. 8 They have set fire upon thy
Bwriasant dy gyssegroedd
7 holy places and have defiled
:

yn ; hyd lawr yr halogasant

tail the dwelling-place of thy Name,
breswylfa dy Enw. even unto the ground.
8 Dywedasant yn eu calon- 9 Yea, they said in their hearts,
nau, Cyd-anrheithiwn hwynt Let us make havock of them alto-
llosgasant holl synagogau l)uw gether thus have they burnt up
:

yn y tir. all the houses of God in the land.

9 Ni welwn ein harwyddion : 10 We see not our tokens,
nid oes brophwyd mwy, nid oes there is not one prophet more :

gennym a yr pa hd. no, not one is there among us,

that understand eth any more.
10 Pa hd, Dduw, y gwarth- 1 O
God, how long shall the
rudda'r gwrthwynebwr ? a gabl- adversary do this dishonour :

a'r gelyn dy Enw yn dragy- how long shall the enemy blas-
wydd ? pheme thy Name, for ever ?
11 Paham y tynni yn ei hoi 12 Why
withdrawest thou thy
dy law, set* dy ddeheulaw? tyn hand why pluckest thou not
:

hi allan o ganol dy fynwes. thy right hand out of thy bosom

to consume the enemy ?
12 Canys Duw yw fy Mren- 13 For God is my King of
hin o'r dechreuad, gwneuthur- old :the help that is done upon
wr iachawdwriaeth o fewn y tir. earth he doeth it himself.
13 Ti yn dy nerth a berthaist 14 Thou didst divide the sea
y môr: drylliaist bennau dreig- through thy power thou brak-
:

iau yn y dyfroedd. est the heads of the dragons in

the waters.
a, ddrylliaist ben lefia- 15 Thou smotest the heads of
than ; rhoddaist ef yn fwyd i'r Leviathan in pieces and gavest :

bobl yn yr anialwch. him to be meat for the people in

the wilderness.
15 Ti a holltaist y íFynnon a'r 16 Thou broughtest out foun-
afon ti a ddyhysbyddaist afon-
: tains and waters out of the hard
ydd cryfion. rocks : thou driedst up mighty
waters.
16 Y
dydd sydd eiddot ti,
y 17 The day is thine, and the
nos hefyd sydd eiddot ti : ti a night is thine : thou hast pre-
barottoaist oleuni a haul. pared the light and the sun.
17 Ti aosodaist holl derfyn- 18 Thou hast set all the bor-
au'r ddaear : ti a luniaist haf ders of the earth : thou hast
a gauaf. made summer and winter.
18 Cofia hyn, i'r gelyn gablu, 19 Remember this, O Lord,
O Arglwydd, ac i'r bobl ynfyd hew the enemy hath rebuked :

ddifenwi dy Enw. and how the foolish people hath

blasphemed thy Name.
 :

Y 15 Dydd. PSALMAU. Day 15.

19 Na ddyro enaid dy durtur 20 O deliver not the soul of thy

i gynnulleidfa'r gelynion : nac
anghofia gynnulleidfa dy dru-
einiaid byth.
20 Edrych ar y cyfammod
canys llawn yw tywyll-leoedd y
ddaear o drigfannau trawsder.
21 Na ddychweled y tlawd
yn waradwyddus molianned y
truan a'r anghenus dy Enw.
22 Cyfod, O Dduw, dadleu dy
ddadl cofia dy waradwydd gan
: thine own cause : remember
yr ynfyd beunydd.
23 Nac anghofia lais dy elyn-
ion dadwrdd y rhai a godant
: thine enemies
turtle-dove unto the multitude of
the enemies : and forget not the
congregation of the poor for ever.
21 Look upon the covenant :
for all the earth is full of dark-
ness, and cruel habitations.
22 O
let not the simple go
: away ashamed : but let the poor
and needy give praise unto thy
Name.
23 Arise, O God, maintain
how the foolish man blasphem-
eth thee daily.
24 Forget not the voice of
the presumption
:

i'th erbyn sydd yn dringo yn of them that hate thee increas-

wastadol. ed! ever more and more.

ÎSorcol <©eoîJí. Jtlornini draper.

Psal. lxxv. Confitebimur till. Psal. lxxv. Confitebimur tibi.

CLODFORWN dydi, O UNTO thee, God, do we

Dduw, clodforwn ; canys give thanks : yea, unto thee
agos yw dy Enw ; dy ryfedd- do we give thanks.
odau a fynegant hynny. 2 Thy Name also is so nigh :

and that do thy wondrous works

declare.
2 Pan dderbyniwyf y gynnull- 3 When I receiye the con-
eidfa,mi a farnaf yn uniawn. gregation I shall judge accord-
:

3 Ymddattododd y ddaear a'i ing unto right.

holl drigolion myfi sydd yn
: 4 The earth is weak, and all
cynnal ei cholofnau. the inhabiters thereof : I bear
4 Dywedais wrth y rhai yn- up the pillars of it.
fyd, Nac ynfydwch ; ac wrth 5 I said unto the fools, Deal
y rhai annuwiol, Na ddyrchef- not so madly and to the un-
:

wch eich corn. godly, Set not up your horn.

5 Na ddyrchefwch eich corn 6 Set not up your horn on
yn ucliel : na ddywedwch yn high and speak not with a stiff
:

warsyth. neck.
6 Canys nid o'r dwyrain, nac 7 For promotion cometh nei-
o'r gorllewin, nac o'r dehau, y ther from the east, nor from the
daw goruchafiaeth. west nor yet from the south.
:

7 Ond Duw
sydd yn barnu; 8 And why ? God is the
efe a ostwng y naill, ac a gyf- Judge : he putteth down one,
yd y Hall. and setteth up another.
_

8 y mae phi'ol yn
Oblegid 9 For in the hand of the Lord
llaw'r Arglwydd, a'r gwin sy there is a cup, and the wine is
goch ; yn llawn cymmysg, ac red it is full mixed, and he
:

efe a dywalltodd o hono etto : poureth out of the same.

 ; 11

Y 15 Dydd. PSALMAU. Day 15.

holl annuwiolion y tir a wasg- 10 As for the dregs thereof :

ant, ac a yfant ei waelodion. all the ungodly of the earth shall

drink them, and suck them out.
9Minnau a fynegaf yn dragy- 1 But I will talk of the God of
wydd, ac a ganaf i Dduw Jacob. Jacob : and praise him for ever.
10 Torraf hefyd holl gyrn y 12 All the horns of the un-
rhai annuwiol; a chyra y rhai godly also will I break and the :

cyfiawn a ddyrchefir. horns of the righteous shall be

exalted.
Psal. lxxvi. Notus in Judcea. Psal. lxxvi. Notus in Judma.
HYNOD yw Duw yn Judah; IN Jewry
mawr y w Enw yn ei Name ef Israel. is
is God known
great in Israel.
: his

2 Ei babell hefyd sydd yn 2 At Salem is his tabernacle :

Salem, a'i drigfa yn Si'on. and his dwelling in Sion.
3 Yna y torrodd efe saethau'r 3 There brake he the arrows
bwa, y tarian, y cleddyf hefyd of the bow the shield, the
:

a'r frwydr. sword, and the battle.

4 Gogoneddusach wyt a chad-
arnach nà mynyddoedd yr ys-
pail.
5 Yspeiliwyd y cedyrn galon,
hunasant eu hûn a'r holl
4 Thou art of more honour
and might : than the hills of the
robbers.
5 The proud are robbed, they
: wr have slept their sleep and all :

o nerth ni chawsant eu dwy- the men whose hands were

law. mighty have found nothing.
6 Gan dy gerydd di, Dduw O 6 At thy rebuke, O God of
Jacob, y rhoed y cerbyd a'r Jacob : both the chariot and
inarch i gysgu. horse are fallen.
7 Tydi, tydi, wyt ofnadwy 7 Thou, even thou art to be
a phwy a saif o'th flaen pan feared and who may stand in
:

ennyno dy ddigter? thy sight when thou art angry ?

8 O'r nefoedd y peraist glyw- 8 Thou didst cause thy judge-
ed barn ; ofnodd, a gostegodd ment to be heard from heaven :

y ddaear, the earth trembled, and was still,

9 Pan gyfododd Duw i farn, 9 When God arose to judge-
i achub holl rai llednais y ment : and to help all the meek
tir. upon earth.
10 Di'au cynddaredd dyn a'th 10 The fierceness of man shall
folianna di gweddill cynddar-
: turn to thy praise and the fierce-:

edd a waherddi. ness of them shalt thou refrain.

11 Addunedwch, a thelwch 1 Promise unto the Lord your
i'r Arglwydd eich Duw: y rhai God, and keep it, all ye that are
oil ydynt o'i amgylch ef, dygant round about him bring presents :

anrheg i'r Ofnadwy. unto him that ought to be feared.

12 Efe a dyr ymaith yspryd 12 He shall refrain the spirit
tywysogion y mae yn ofnadwy
: of princes : and is wonderful
i frenhinoedd ddaear. among the kings of the earth.
Psal. Ixxvii. Voce mea ad Dominum. Psal. Ixxvii. Voce mea ad Dominum.
Will cry unto God with my
A'M lief y gwaeddais ar
Dduw, â'm lief ar Dduw, I voice even unto God will
:

ac efe a'm gwrandawodd. I cry with my voice, and he

shall hearken unto me.
Y 15 Dydd. PSALMAU. Day 15.

2 Yn
nydcl fy nhrallod y ceis- 2 In the time of my trouble
iais yr Arglwydd : fy archoll I sought the Lord my sore
:

a redodd liw nos, ac ni pheid- ran, and ceased not in the night-
iodd: fy enaid a wrthododd ei season; my soul refused com-
ddiddanu. fort.
3 Cofiais Dduw, ac a'm cy- 3 When I am in heaviness, I
thryblwyd: cwynais, a ther- will think upon God : when my
fysgwyd fy yspryd. heart is vexed, I will complain.
4 Deliaist fy llygaid yn ne- 4 Thou holdest mine eyes
ffro synnodd arnaf, fel na allaf
: waking : I am so feeble, that I
lefaru. cannot speak.
5 Ystyriais y dyddiau gynt, 5 I have considered the days of
blynyddoedd yr hen oesoedd. old : and the years that are past.
6 Cofio yr ydwyf fy nghân y 6 I call to remembrance my
nos: yr ydwyf yn ymddiddan song : and in the night I com-
a'm calon ; fy yspryd sydd yn mune with mine own heart, and
chwilio yn ddyfal. search out my spirits.
7 Ai yn dragywydd y bwrw'r Will the Lord absent him-
7
Arglwydd heibio? ac oni bydd self for ever and will he be no :

efe boddlon mwy ? more intreated ?

8 A ddarfu ei drugaredd ef 8 Is his mercy clean gone for
dros byth? a balla ei addewid ever and is his promise come
:

ef yn oes oesoedd ? utterly to an end for evermore ?

9 A anghofiodd Duw drugar- 9 Hath God forgotten to be
hâu ? a gauodd efe ei drugar- gracious and will he shut up his
:

eddau mewn soriant? loving-kindness in displeasure ?

10 A dywedais, Dyma fy 10 And I said, It is mine own
ngwendid etto cofiaf flynydd- infirmity but I will remember
: :

oedd deheulaw y Goruchaf. the years of the right hand of

the most Highest.
11 Cofiaf weithredoedd yr Ill will remember the works
Arglwydd i'e, cofiaf dy wrth- of the Lord and call to mind
: :

iau gynt. thy wonders of old time.

12 Myfyriaf hefyd ar dy holl 12 I will think also of all thy
waith, ac am dy weithredoedd works and my talking shall be
:

y chwedleuaf. of thy doings.

13 Dy ftbrdd, O Dduw, sydd 13 Thy way, God, is holy : O
yn y cyssegr: pa dduw mor who is so great a God as our
fawr a'n Duw ni ? God?
14 Ti yw y Duw sydd yn 14 Thou art the God that
gwneuthur rhyfeddodau dang- : doeth wonders : and hast de-
osaist dy nerth ym mysg y bobl- clared thy power among the
oedd. people.
15 Gwaredaist â'th fraich dy 15 Thou hast mightily deli-
bobl, meibion Jacob a Joseph. vered thy people : even the sons
of Jacob and Joseph.
16 Y dyfroedd a'th welsant, O 16 The waters saw thee, O
Dduw, y dyfroedd a'th welsant : God, the waters saw thee, and
hwy a ofnasant; y dyfnderau were afraid : the depths also
hefyd a gynhyrfwyd. were troubled.
17 Y cymmylau a dywallt- 17 The clouds poured out
 : : : : ;

Y 15 Dydd. PSAL MA U. Day 15.

asant ddwfr: yr wybrennau a water, the air thundered : and

roddasant dwrf dy saethau hef-
yd a gerddasant.
18 Twrf dy daran a glywyd
o amgylch mellt a oleuasant
: was heard round about : the
y byd ; cyffrôcld a chrynodd y
ddaear.
19 Dy ffordd sydd yn y mòr,
a'th lwybrau yn y dyfroedd
: thine arrows went abroad.
18 The voice of thy thunder
lightnings shone upon the
ground ; the earth was moved,
and shook withal.
19 Thy way is in the sea, and
thy paths in the great waters :

mawrion; ac nid atlweinir dy ól. and thy footsteps are not known.
20 Tywysaist dy bobl fel 20 Thou' leddest thy people
defaid, trwy law Moses ac like sheep by the hand of Mo-
:

Aaron. ses and Aaron.

Iprwlfnfjatonol a^cìiìJí. lEbcning íPragcr.

Psal. Ixxviii. Attendite, populc. Psal. Ixxviii. Attendite, popule.
GWRANDO fy nghyfraith, HEAR my law, my peo- O
fy mhobl gostyngwch
: eich ple incline your ears unto
:

clust at eiriau fy ngenau. the words of my mouth.

2 Agoraf fy ngenau mewn 2 I will open my mouth in
di'areb traethaf ddamhegion o'r
: a parable : 1 will declare hard
cynfyd sentences of old
3 Y rhai a glywsom ac a wy- 3 Which we have heard and
buom, ac a fynegodd ein tadau known and such as our fathers
:

i ni. have told us ;

4 Ni chelwn rhag eu meib- 4 That we should not hide
ion, gan fynegi i'r oes a ddêl them from the children of the
foliant yr Arglwydd, a'i nerth, generations to come but to :

a'i ryfeddodau y rhai a wnaeth shew the honour of the Lord,

efe. his mighty and wonderful works
that he hath done.
Canys efe a sicrhaodd dyst-
5 5 He made a covenant with
iolaeth yn Jacob, ac a osododd Jacob, and gave Israel a law :

gyfraith yn Israel, y rhai a which he commanded our fore-

orchymynodd efe i'n tadau eu fathers to teach their chil-
dysgu i'w plant dren ;
6 That their posterity might
6 Fel y gwybyddai'r oes a know it and the children which :

ddêl, sef y plant a enid a phan were yet unborn

; ;

gyfodent, y mynegent hwy i'w 7 To the intent that when

plant hwythau they came up they might shew :

their children the same ;

7 Fel y gosodent eu gobaith 8 That they might put their
ar Dduw, heb anghofio gweith- trust in God and not to forget :

redoedd Duw, eithr cadw ei or- the works of God, but to keep
ehymynion ef his commandments ;
8 Ac na byddent fel eu tad- 9 And not to be as their fore-
au, yn genhedlaeth gyndyn a fathers, a faithless and stubborn
gwrthryfelgar; yn genhedlaeth generation a generation that :

ni osododd ei chalon yn union, set not their heart arisrht, and

 ; 9

Y 15 Dydd. PSALMAU. Bay 15.

ac nid yw ei hyspryd fFyddlon whose spirit cleaveth not sted-

gyd â Duw. fastly unto God ;
Meibion Ephraira, yn arf-
9 10 Like as the children of
og ac yn saethu â bwa, a Ephraim who being harnessed,
:

droisant eu cefnau yn nydd y and carrying bows, turned them-

frwydr. selves back in the day of battle.
10 Ni chadwasant gyfammod 11 They kept not the cove-
Duw, eithr gwrthodasant rodio nant of God and would not
:

yn ei gyfraith ef walk in his law ;

11 Ac anghofiasant ei weith- 12 But forgat what he had
redoedd a'i ryfeddodau, y rhai a done and the wonderful works
:

ddangosasai efe iddynt. that he had shewed for them.

12" Efe a wnaethai wrthiau
o flaen eu tadau hwynt yn nhir
yr Aipht, ym maes Soan.
13 Efe a barthodd y môr,
ac a aeth à hwynt drwodd;
gwnaeth hefyd i'r dwfr
fel pentwr.
U Y dydd hefyd y tywysodd
efe hwynt â chwmmwl, ac ar
13 Marvellous things did he
in the sight of our forefathers,
in the land of Egypt : even hi
the field of Zoan.
14 He divided the sea, and
let them go through : he made
sefyll the waters to stand on an
heap.
15 In the day-time also he led
them with a cloud and all the :

hvd y nos â goleuni tân. night through with a light of fire.

15 Efe a holltodd y creigiau
yn yr anialwch ; a rhoddes
ddi'od oddi yno megis o ddyfn-
derau dirfawr.
16 Canys efe a ddug ffrydiau
allan o'r graig,ac a dynnodd i
16 He clave the hard rocks in
the wilderness : and gave them
drink thereof, as it had been
out of the great depth.
17 He brought waters out of
j
the stony rock so that it gush-
:

lawr megis afonydd o ddyfroedd. ed out like the rivers.

17 Er hynny 'chwanegasant 18 Yet for all this they sinned
etto bechu yn ei erbyn ef, more against him and provok- :

gan ddigio 'r Goruchaf yn y ed the most Highest in the wil-

diffaethwch. derness.
18 A
themtiasant Dduw yn 1 They tempted God in their
eu calon, gan ofyn bwyd wrth hearts : and required meat for
eu blys. their lust.
19 Llefarasant hefyd yn er- 20 They spake against God
byn Duw; dywedasant, A ddi- also, saying Shall God pre-
:

chon Duw arlwyo bwrdd yn yr pare a table in the wilder-

anialwch ? ness?
20 Wele, efe a darawodd y 21 He smote the stony rock in-
graig, fel y pistyllodd dwfr, ac deed, that the water gushed out,
y llifodd afonydd ; a ddichon and the streams flowed withal :

efe roddi bara hefyd? a ddar- but can he give bread also, or
para efe gig i'w bobl ? provide flesh for his people ?
21 Am
hynny y clybu'r Ar- 22 When the Lord heard this,
glwydd, ac y digiodd: a than he was wroth so the fire was :

a ennynodd yn erbyn Jacob, a kindled in Jacob, and there

digofaint hefyd a gynneuodd yn came up heavy displeasure a-
erbyn Israel; gainst Israel;
 : :

Y15 Dydd. PSALMAU. Day 15.

22 Am na chredent yn Nuw, 23 Because they believed not

ac na obeithient yn ei iachawd- in God : and put not their trust
wriaeth ef in his help.
23 Er iddo ef orehymyn i'r 24 So he commanded the
wybrennau odtli uchod, ac agor- clouds above : and opened the
yd drysau'r nefoedd, doors of heaven.
24 A
gwlawio manna arnynt 25 He rained down manna
i'w fwytta, a rhoddi iddynt ýd also upon them for to eat : and
y nefoedd. gave them food from heaven.
25 Dyn a fwyttaodd fara ang- 26 So man did eat angels'
ylion: anfonodd iddynt fwyd food for he sent them meat
:

yn ddigonol. enough.
26 Gyrrodd y dwyrein-wnt 27 He caused the east-wind to
yn y nefoedd ac yn ei nerth
: blow under heaven and through:

y dug efe ddeheu-wnt. his power he brought in the

south-west-wind.
27 Gwlawiodd hefyd gig ar- 28 He rained flesh upon them
nynt fel llwch, ac adar asgellog as thick as dust and feathered
:

fel tywod y môr. fowls like as the sand of the sea.

28 Ac a wnaeth iddynt 29 He let it fall among their
gwympo o fewn eu gwersyll, tents : even round about their
o amgylch eu preswylfeydd. habitation.
29 Felly y bwyttasant, ac 30 So they did eat, and were
y llwyr-ddiwallwyd hwynt; ac well filled; for he gave them
efe a barodd eu dymuniad idd- their own desire they were not
:

ynt. disappointed of their lust

ommeddwyd hwynt o'r
30 Ni
byn a flysiasant: Er hynny, tra
yr ydoedd eu bwyd yn eu safnau,
31 Digllonedd Duw a gynneu-
odd yn eu herbyn hwynt, ac a
laddodd y rhai brasaf o honynt, ac
a gwympodd etholedigion Israel.
32 Er hyn oil pechasant etto,
ac ni chredasant i'w ryfeddod-
31 But while the meat was
yet in their mouths, the heavy
wrath of God came upon them,
and slew the wealthiest of
them : yea, and smote down
the chosen men that were in
Israel.
32 But for all this they sinned
yet more and believed not his
:

au ef. wondrous works.

33 Am hynny y treuliodd efe 33 Therefore their days did
eu dyddiau hwynt mewn ofer- he consume in vanity and their :

edd, a'u blynyddoedd mewn dy- years in trouble.

chryn.
34 Pan laddai efe hwynt, hwy 34 When he slew them, they
a'i ceisient ef, ac a ddychwel- sought him and turned them
:

ent, ac a geisient Dduw yn fore. early, and enquired after God.

35 Cofient hefyd mai Duw
oedd eu Craig, ac mai'r Goruch-
af Dduw oedd eu Gwaredydd.
36 Er hynny, rhagrithio yr
oeddynt iddo ef â'u genau, a
35 And they remembered that
God was their strength : and that
the high God was their redeemer.
36 Nevertheless, they did but
flatter him with their mouth :

dywedyd celwydd wrtho â'u and dissembled with him in

tafod their tongue.
37 A'u calon heb fod yn un- 37 For their heart was not whole
 : ;
¥15Dydd.
iawn gyd âg ef, na'u bod yn
ffyddlon yn ei gyfammod ef.
38 Er hynny efe yn drugar-
og a faddeuodd eu hanwiredd,
ac ni ddifethodd hwynt: Ye,
trodd ymaith ei ddigofaint yn
fynych, ac ni chyffródd ei holl
lid.
39 Canys efe a gofiai mai
cnawd oeddynt, a gwnt yn
myned, ac heb ddychwelyd.
40 Pa sawl gwaith y digiasant
ef yn yr anialwch, ac y gofidias-
ant ef yn y diffaethwch ?
41 Iè', troisant a pbrofasant
Dduw, ac a osodasant derfyn i
Sanct yr Israel.
42 Ni chofiasant
ei law
na'r dydd y gwaredodd
hwynt oddi wrth y gelyn.
43 Fel y gosodasai efe ei ar-
wyddion yn yr Aipht, a'i ry-
feddodau ym maes Soan
44 Ac y troisai eu hafonydd
yn waed ; a'u ffrydiau, fel na
allent yfed.
45 Anfonodd gymmysgbla yn
eu plith, yr hon a'u difaodd
hwynt ; a HyfFaint i'w difetha.
46 Ac efe a roddodd eu cnwd
hwynt i'r lindys, a'u llafur i'r
locust.
47 DistrywiodJ eu gwin-wydd
â chenllysg, a'u sycomor-wdd
â rhew.
48 Rhoddodd hefyd eu hani-
feiliaid i'r cenllysg, a'u
i'r mellt.
49 Anfonodd
arnynt gyn-
ddaredd ei lid, llidiowgrwydd,
a digter, a chyfyngder, trwy
anfon angylion drwg.
50 Cymhwysodd ffordd i'w
ddigofaint: nid attaliodd eu
henaid oddi wrth angau ond eu ; soul from death : but gave their
bywyd a roddodd efe i'r haint.
51 Tarawodd hefyd bob
cyntaf-anedig yn yr Aipht j sef
PSALMAU. Day 15.
with him : neither continued
they stedfast in his covenant.
38 But he was so merciful,
that he forgave their misdeeds :
and destroyed them not.
39 Yea, many a time turned
he his wrath away : and would
not suffer his whole displeasure
to arise.
40 For he considered that they
were but flesh : and that they
were even a wind that passeth
away, and cometh not again.
41 Many a time did they pro-
voke him in the wilderness : and
grieved him in the desert.
42 They turned back, and
tempted God and moved the
:
Holy One in Israel.
ef, 43 They thought not of his
efe hand and of the day when he
:
delivered them from the hand
of the enemy
44 How he had wrought his
miracles in Egypt and his won- :
ders in the field of Zoan.
45 He turned
their waters
into blood : so that they might
not drink of the rivers.
46 He sent lice among them,
and devoured them up : and
frogs to destroy them.
47 He gave their fruit unto
the caterpillar : and their labour
unto the grasshopper.
48 He destroyed their vines
with hail-stones and their mul-
:
berry-trees with the frost.
49 He smote their cattle also
golud with hail-stones and their flocks
:
with hot thunder-bolts.
50 He cast upon them the fu-
riousness of his wrath, anger,
displeasure, and trouble : and
sent evil angels among them.
51 He made a way to his in-
dignation, and spared not their
life over to the pestilence;
52 And smote all the first-
born in Egypt : the most prin-
 : : ; ;

Y 15 Dydd. PSALMAU. Day 15.

blaenion eu nerth hwynt ym cipal and mightiest in the dwell-

mhebyll Ham ings of Ham.
52 Ond efe a yrrodd bobl ei 53 But as for his own people,
ei hun fel defaid, ac a'u har- he led them forth like sneep :

weiniodd hwynt fel praidd yn and carried them in the wilder-

yr anialwch.
53 Tywysodd hwynt hefyd
yn ddiogel, fel nad ofnasant:
a'r raôr a orchuddiodd eu gel-
ynion hwynt.
54 Hwythau a ddug efe i
oror ei sancteiddrwydd ; i'r
mynydd hwn a ynnillodd
ddeheulaw ef.
55 Ac efe a yrrodd allan y
cenhedloedd o'u blaen hwynt,
ac a rannodd iddynt "etifedd-
iaeth wrth linyn, ac a wnaeth
i lwythau Israel drigo yn eu
pebyll hwynt.
56 Er hynny temtiasant a
digiasant Dduw Goruchaf, ac ni
chadwasant ei dystiolaethau
57 Eithr ciliasant a buant
anffyddlon fel eu tadau: troi-
ness like a flock.
He brought them out safe-
54
ly, that they should not fear :
and overwhelmed their enemies
with the sea.
55 And brought them within
the borders of his sanctuary :
ei even to his mountain which he
purchased with his right hand.
56 He cast out the heathen
also before them : caused their
land to be divided among them
for an heritage, and made the
tribes of Israel to dwell in their
tents.
57 So they tempted, and dis-
pleased the most high God : and
: kept not his testimonies
58 But turned their backs, and
fell away like their forefathers :

sant fel bwa twyllodrus. starting aside like a broken bow.

58 Digiasant ef hefyd a'u 59 For they grieved him with
huchel-fannau ; a gyrrasant ei- their hill-altars : and provoked
ddigedd arno â'u cerfiedig ddel- him to displeasure with their
wau. images.
59 Clybu Duw hyn, ac a 60 WTien God heard this, he
ddigiodd, ac a ffieiddiodd Is- was wroth : and took sore dis-
rael yn ddirfawr pleasure at Israel.
60 Fel y gadawodd efe da- 61 So that he forsook the ta-
bernacl Siloh, y babell a osod- bernacle in Silo even the tent :

asai efe ym mysg dynion thai he had pitched among men.

61 Ac y rnoddodd ei nerth 62 He delivered their power
mewn caethivved, a'i brydferth- into captivity : and their beauty
wch yn llaw'r gelyn.- into the enemy's hand.
62 Rhoddes hefyd ei bobl i'r 63 He gave his people over
cleddyf ; a digiodd wrth ei eti- also unto the sword and was :

feddiaeth. wroth with his inheritance.

63 Tân a ysodd eu ieu- gwr 64 The fire consumed their
aingc ; a'u morwynion ni phr'i- young men and their maidens
:

odwyd. were not given to marriage.

64 Eu hofFeiriaid a laddwyd 65 Their priests were slain
â'r cleddyf; a'u gwragedd with the sword and there were
:

gweddwon nid wylasant. no widows to make lamentation.

65 Yna y defFródd yr Ar- 66 So the Lord awaked as one
glwydd fel un o gysgu, fel cad- out of sleep and like a giant
:

arn yn bloedcüo gwedi gwin. refreshed with wine.

 ; ;

Yr 16 Dydd. PSALMAU. Day K

66 Ac efe a darawodd ei elyn- 67 He smote his enemies in
ion o'r tu ol: rhoddes iddynt the hinder parts and put them
:

warth tragywyddol. to a perpetual shame.

67 Gwrthododd hefyd babell 68 He refused the tabernacle
Joseph, ac ni etholodd lwyth of Joseph and chose not the
:

Ephraim : tribe of Ephraim

Ond efe a etholodd lwyth
68 69 But chose the tribe of Ju-
Judah, mynydd Sion, yr hwn dah even the hill of Sion which:

a hoffodd. he loved.
69 Ac a gys-
adeiladodd ei 70 And there he built his
segr fel llys uchel, fel y ddaear temple on high and laid the
:

yr hon a seiliodd efe yn dragy- foundation of it like the ground

wydd. which he hath made continually.
70 Etholodd hefyd Ddafydd 71 He chose David also his
ei was, ac a'i cymmerth o gor- servant and took him away
:

lannau'r defaid : from the sheep-folds.

71 Oddi ar ol y defaid cyf- 72 As he was following the
ebron, y daeth âg ef i borthi ewes great with young ones he
Jacob ei bobl, ac Israel ei eti- took him that he might feed
:

feddiaeth. Jacob his people, and Israel his

inheritance.
72 Yntau a'u porthodd hwynt 73 So he fed them with a
yn ol perffeithrwydd ei galon ; faithful and true heart and :

ac a'u trinodd with gyfarwydd- ruled them prudently with all

yd ei ddwylaw. his power.

ISoreol ©cMi. JWoratng drawer.

Psal. lxxix. Dcus, vcnerunt.
YCenhedloedd, O Dduw,
ddaethant i'th etifeddiaeth
halogasant dy deml sanctaidd:
gosodasant Jerusalem yn garn-
eddau.
2 Rhoddasant gelanedd dy
weision yn fwyd i adar y nef-
oedd, a chig dy saint i fwyst-
filod y ddaear.
3 Tywalltasant eu gwaed fel
dwfr o amgylch Jerusalem : ac
nid oedd a'u claddai.
Psal. lxxix. Dcus, venerunt.
a OGod, the heathen are come
into thine inheritance : thy
holy temple have they defiled,
and made Jerusalem an heap of
stones.
2 The dead bodies of thy ser-
vants have they given to be meat
unto the fowls of the air : and
the flesh of thy saints unto the
beasts of the land.
3 Their blood have they shtd
like water on every side of Je-
rusalem and there was no man
:

to bury them.
4 Yr ydym ni yn warthrudd 4 We
are become an open
i'n cymmydogion ; dirmyg a shame to our enemies a very :

gwatwargerdd i'r rhai sydd o'n scorn and derision unto them
hamgylch. that are round about us.
5 Pa hd, Arglwydd ? a ddigi 5 Lord, how long wilt thou
di'n dragywydd ? a lysg dy ei- be angry shall thy jealousy
:

! ddigedd di fel tân ? burn like fire for ever ?

6 Tywallt dy hd ar y cen- 6 Pour out thine indignation
hedloedd ni'th adnabuant, ac ar upon the heathen that have not
 Yr 16 Dydd. PSALM AU. Day 16.

y teyrnasoedd ni alwasant ar dy known and upon the

thee :

kingdoms that have not called

upon thy Name.
7 Canys ysasant Jacob, ac a 7 For they have devoured
wnaethant ei breswylfa yn a- Jacob : and laid waste his
nghyfannedd. dwelling-place.
8 Na chofia'r anwireddau gynt 8 O
remember not our old
i'n herbyn : brysia, rhagflaened sins,but have mercy upon us,
dy dostur drugareddau ni canys: and that soon : for we are come
llesg iawn y'n gwnaethpwyd. to great misery.
9 Cynnorthwya ni, O Dduw 9 Help us, O God of our
ein hiachawdwriaeth, er mwyn salvation, for the glory of thy
gogoniant dy Enw: gwared ni Name : O deliver us, and be
hefyd, a thrugarhâ wrth ein merciful unto our sins, for thy
pechodau, er mwyn dy Enw. Name's sake.
10 Paham y dywed y cen- 10 Wherefore do the heathen
hedloedd, Pa le y mae eu Duw say : Where is now their God ?
hwynt? bydded hyspys ym 11 O let the vengeance of thy
mhlith y cenhedloedd yn ein servants' blood that shed : be is
golwg ni, wrth ddial gwaed dy openly shewed upon the heathen
weision yr hwn a dywalltwyd. in our sight.
11 Deued uchenaid y car- 12 O let the sorrowful sigh-
charorion ger dy fron: yn ol ing of the prisoners come before
mawredd dy nerth cadw blant thee : according to the greatness
marwolaeth. of thy power, preserve thou those
that are appointed to die.
12 A thai n cymmydogion 13 And for the blasphemy
ar seithfed 'w mynwes, eu wherewith our neighbours have
y f
cabledd trwy'r hon y th gablas blasphemed thee : reward thou
ant di, O Arglwydd. them, O Lord, seven-fold into
their bosom.
13 A ninnau dy bobl a def- 14 So we, that are thy people,
aid dy borfa, a'th foliannwn di and sheep of thy pasture, shall give
yn dragywydd: datganwn dy thee thanks for ever and will al- :

foliant o genhedlaeth i genhedl- way be shewing forth thy praise

aeth. from generation to generation.
Psal. Ixxx. Qui regis Israel. Psal. Ixxx. Qui regis Israel.
GWRANDO, O Fugail Is- HEAR, O thou Shepherd of
rael, yr hwn wyt yn arwain Israel, thou that leadest
Joseph fel praidd ; yuuldisgleir- Joseph like a sheep shew thy- :

ia, yr hwn wyt yn eistedd rhwng self also, thou that sittest upon
y cerubiaid. the cherubim s.
2 Cyfod dy nerth o flaen E- 2 Before Ephraim, Benjamin,
phraim a Benjamin a Manasseh, and Manasses stir up thy :

a thyred yn iachawdwriaeth i ni. strength, and come, and help us.

3 Dychwel ni, O Dduw, a 3 Turn us again, O God :

llewyrcha dy wyneb; a ni a shew the light of thy counte-

achubir. nance, and we shall be whole.
4 O Arglwydd Dduw'r llu- 4 O Lord God of hosts how :

oedd, pa hd y sorri wrth weddi long wilt thou be angry with

dy bobl? thy people that prayeth ?
Yr 16 Dijdd. PSALMAU. Day 16.

Porthaist hwynt â bara

5 5 Thou feedest them with the
dagrau; a d'iodaist hwynt â bread of tears and givest them:

dagrau wrth fesur mawr. plenteousness of tears to drink.

6 Gosodaist ni yn gynnen i'n 6 Thou hast made us a very
cymmydogion; a'n gelynion a'n strife unto our neighbours anil :

gwatwarant yn eu mysg eu hun. our enemies laugh us to scorn.

7 O Dduw'r lluoedd, dychwel 7 Turn us again, thou God of
ni, a llewyrcha dy wyneb ; a ni hosts shew the light of thy coun-
:

a achubir. tenance, and we shall be whole.

8 Mudaist winw}'dden o'r 8 Thou hast brought a vine
Aipht : bwriaist y cenhedloedd out of Egypt thou hast cast :

allan, a pblennaist hi. out the heathen, and planted it.

9 Arloesaist o'i blaen, a pher- 9 Thou madest room for it :

aist i'w gwraidd wreiddio, a hi and when it had taken root it

a lanwodd y tir. filled the land.
10 Cuddiwyd y raynyddoedd 10 The hills were covered
gan ei chysgod; a'i changhen- with the shadow of it : and the
nau oedd fel cedrwdd rhag- boughs thereof were like the
orol. goodly cedar-trees.
11 Hi a estynodd ei changau 11 She stretched out her
hyd y môrj a'i blagur hyd yr branches unto the sea : and her
afon. boughs unto the river.
12 Pah am y rhwygaist ei 12 Why hast thou then bro-
chaeau, fel y tynno pawb a elo ken down her hedge : that all
heibio ar hd
y ffordd ei grawn they that go by pluck oä' her
hi? grapes ?
13 Y baedd o'r coed a'i turia, 13 The wild boar out of the
a bwystfil y maes a'ipawr. wood doth root it up : and the
wild beasts of the field devour it.
U O Dduw'r lluoedd, dy- 14 Turn thee again, thou God
chwel, attolwg: edrych o'r nef- of hosts, look down from hea-
oedd, a chenfydd, ac ymwêl â'r ven : behold, and visit this
winwdden hon; vine;
15 A'r winllan a blannodd dy 15 And the place of the vine-
ddeheulaw, ac â'r planhigyn a yard that thy right hand hath
gadarnheaist i ti dy hun, planted and the branch that
:

thou madest so strong for thyself.

16 Llosgwyd hi â than; ior- 16 It is burnt with fire, and
rwyd hi i lawr: gan gerydd dy cut down and they shall perish
:

wyneb y difethir hwynt. at the rebuke of thy countenance.

17 Bydded dy law dros wr 17 Let thy hand be upon the
dy ddeheulaw, a thros fab y man of thy right hand and upon :

dyn vr hwn a gadarnheaist i the son of man, whom thou mad-

tidy nun. est so strong for thine own self.
18 Felly ni chih wn yn ol 18 And we go back
so will not
oddi wrthyt tibywhâ
: ni, a ni from thee : O
us live, and we
let
a alwn ar dy Enw. shall call upon thy Name.
19 O Arglwydd Dduw'r llu- 19 Turn us again, O Lord
oedd, dychwel ni, llewyrcha dy God of hosts shew the light of
:

wyneb ; a ni a achubir. thy countenance, and we shall

be whole.
Gg
 ! ;

Yr 16 Dydd. PSALMAU. Day 16.

Psal. lxxxi. ExuUatc Deo. Psal. lxxxi. Exidtate Deo.

CENWCH yn llafar i Dduw SING we merrily unto God
ein cadernid: cenwch yn our strength make a cheer- :

Uawen Jacob. i Dduw ful noiseunto the God of Jacob.

2 Cymmerwch psalm, a moes- 2 Take the psalm, bring hi-
wch dympan, y delyn fwyn a'r ther the tabret the merry "harp
:

nabl. with the lute.

3 Udgenwch udgorn yn y lloer 3 Blow up the trumpet in the
newydd, yn yr amser nodedig, new-moon even in the time
:

yn nydd ein huchel-wyl. appointed, and upon our solemn

feast-day.
4 Canys deddf yw hyn i Is- 4 For this was made a statute
rael, a defod i Dduw Jacob. for Israel and a law of the God
:

of Jacob.
5 Efe gosododd yn dyst-
a'i 5 This he ordained in Joseph
iolaeth yn Joseph, pan aeth efe for a testimony when he came :

allan trwy dir yr Aipht: lie y out of the land of Egypt, and
clywais iaith ni ddeallwn. had heard a strange language.
6 Tynnais ei ysgwydd oddi 6 I eased his shoulder from
wrth y baich ei ddwylaw a : the burden : and his hands were
ymadawsant â'r crochanau. delivered from making the pots.
7 Mewn
cyfyngder y gel- 7 Thou calledst upon me in
waist, ac mi a'th waredais: troubles, and I delivered thee :
gwrandewais di yn nirgelwch y and heard thee what time as
daran profais di wrth ddyfr-
: the storm fell upon thee.
oedd Meribah. 8 I proved thee also : at the
waters of strife.
8 Clyw, fy mhobl, a mi a 9 Hear, O
my people, and I
dystiolaethaf i ti : Israel, os will assure thee, Israel : if O
gwrandewi arnaf thou wilt hearken unto me,
9 Na fydded ynot dduw ar- 10 There shall no strange god
all ; ac nac ymgrymma i dduw be in thee : neither shalt thcu
di'eithr. worship any other god.
10 Myfi yr Arglwydd dy 11 I am the Lord thy God,
Dduw yw'r hwn a'th ddug di who brought thee out of the
allan o dir yr Aipht: lleda dy land of Egypt open thy mouth
:

safn, a mi a'i llanwaf. wide, and Í shall fill it.

11 Ond ni wrandawai fy 12 But my people would not
mhobl ar fy lief; ac Israel ni'm hear my voice : and Israel would
mynnai. not obey me.
12 Y na y gollyngais h wynt yng- 13 So I gave them up unto their
hyndynrwydd eu calon aeth- : own hearts' lusts : and let them
ant wrth eu cyngor eu hunain. follow their own imaginations.
13 O na wrandawsai fy mhobl 14 Othat my people would
arnaf; na rodiasai Israel yn fy have hearkened unto me for if :

ffyrdd Israel had walked in my ways,

14 Buan y gostyngaswn eu 15 I shoidd soon have put down
gelynion, ac y troiswn fy Haw their enemies : and turned my
yn erbyn eu gwrthwynebwyr. hand against their adversaries.
15 Caseion yr Arglwydd a 16 The haters of the Lord
gymmerasent arnynt ymostwng should have been found liars :
Yr 16 Dydd. PS AL MAIL Day 16.

iddo ef: hamser hwythau

a'u but their time should have en-
fuasai'n dragywydd. dured for ever.
16 Bwydasai hwynt hefyd â 17 He should have fed them
brasder gwenith: ac â mel o'r also with the finest wheat-flour :
graig y'th ddiwallaswn. and with honey out of the stony
rock should I have satisfied thee.

^rfiîJidjaämoI îütcîiîJt. lEbcning pragcr.

Psal. lxxxii. Deus stetit. Psal. lxxxii. Dais sictit.

DUW sydd yn
nulleidfa r
sefyll
galluog
ynghyn-
: ym
GOD standeth in the congre-
gation of princes : he is a
mhlith y duwiau y barn efe. Judge among gods.
2 Pa hd
y bernwch ar gam ? 2 How long will ye give wrong
ac y derbyniwch wyneb y rhai judgement : and accept the per-
annuwiol ? sons of the ungodly ?
3 Bernwch y tlawd a'r am- 3 Defend the poor and father-
ddifad: cyfiawnhêwch y cys- less : see that such as are in need
tuddiedig a'r rheidus. and necessity have right.
4 Gwaredwch y tlawd a'r 4 Deliver the out -cast and
anghenus: achubwch hwynt o poor : save them from the hand
law y rhai annuwiol. of the ungodly.
5 Ni wyddant, ac ni ddeall- 5 They will not be learned nor
ant; mewn tywyllwch y rhod- understand, but walk on still in
iant: holl sylfaenau y ddaear a darkness all the foundations
:

symmudwyd o'u lie. of the earth are out of course.

6 Myfi a ddywedais, Duwiau 6 I have said, Ye are gods :
ydych chwi ; a meibion y Gor- and ye are all the children of
uchaf ydych chwi oil. the most Highest.
7 Eithr byddwch feirw fel 7 But ye shall die like men :
dynion, ac fel un o'r tywysogion and fall like one of the prin-
y syrthiwch. ces.
8 Cyfod, O Dduw3 barna'r 8 Arise, O God, and judge thou
ddaear: canys ti a etifeddi'r the earth : for thou shalt take
holl genhedloedd. all heathen to thine inheritance.
Psal. lxxxiii. Dcits, qitis similis 9 Psal. lxxxiii.Deus, quis similis ?
ODduw, na ostega
ac na fydd
: na thaw,
lonydd, O
HOLD not thy tongue,
God, keep not still silence :
O
Dduw. refrain not thyself, God. O
2 Canys wele, dy elynion 2 For lo, thine enemies make
sydd yn terfysgu ; a'th gaseion a murmuring : and they that
yn cyf'odi eu pennau. hate thee have lift up their head.
3 Ymgyfrinachasant yn ddich- 3 They have imagined craf-
ellgar yn erbyn dy bobl, ac ym- tily against thy people : and
gynghorasant yn erbyn dy rai taken counsel against thy se-
dirgel di. cret ones.
4 Dywedasant, Deuwch, a 4 They have said, Come, and
difethwn hwynt, fel na bydd- letus root them out, that they
ont yn genedl; ac na chofier be no more a people and that :

Enw Israel mwyach. the name of Israel may be no

more in remembrance.
ò Canys ymgynghorasant yn 5 For they have cast their
Gg2
 : : : ; ; !

Yr 16 Dydd. PSALMAU. Day 16.

unfryd ; ac ymwnaethant 'th heads together with one consent:

erbyn. and are confederate against thee;
6 Pebyll Edom, a'r Ismael- 6 The tabernacles of the E-
iaid; y Moabiaid, a'r Hagar- domites, and the Ismaelites : the
iaid; Moabites, and Hagarens
7 Gebal, ac Aramon, ac Ama- 7 Gebal, and Amnion, and
lec ; y Philistiaid, gyd â phres- Amalek : the Philistines, with
wylwr Tyrus. them that dwell at Tyre.
8 Assur hefyd a ymgwplys- 8 Assur also is joined with
odd â bwynt: buant fraich i them : and have holpen the
blant Lot children of Lot.
9 Gwna di iddynt fel i Mid- 9 But do thou to them as unto
ian : megis i Sisera, megis i the Madianites unto Sisera, and
:

Jabin, wrth afon Cison unto Jabin at the brook of Kison ;

10 Yn Endor y difethwyd 10 Who
perished at Endor:
bwynt: aethant yn dail i'r and became as the dung of the
ddaear. earth.
11 Gwna eu pendefigion fel 11 Make them and their
Oreb, ac fel Zeeb ; a'u holl dy- princes like Oreb and Zeb : yea,
wysogion fel Zebah, ac fel Zal- make all their princes like as
munnah Zeba and Salmana
12 Y ddywedasant,
rhai a 12 'Who say, Let us take to
Cymmerwn gyfanneddau
i ni ourselves : the houses of God
Duw i'w meddiannu. in possession.
13 Gosod hwynt, O fy Nuw, 13 O my God, make them
fel olwyn; fel sou o flaen y like unto a wheel : and as the
gw_nt. stubble before the wind ;
í-t Fel v llysg tàn goed, ac 14 Like as the fire that burneth
fel y goddeithia fflam fynydd- up the wood : and as the flame
oedd; that consumeth the mountains.
15 Felly erlid di hwynt á'th 15 Persecute them even so
dymmestl, a dychryna hwynt with thy tempest : and make
á th gorwnt them afraid with thy storm.
16 Llanw eu hwynebau â 16 Make their faces ashamed,
gwarth; fel y ceisiont dy Enw, O Lord : that they may seek
Arglwydd. thy Name.
17 Cywilyddier a thralloder 17 Let them be confounded and
hwynt yn dragywydd ; i'e, gwar- vexed ever more and more : let
adwydder, a (lifetner hwynt them be put to shame, and perish.
18 Fel y gwypont mai tydi, 18 And they shall know that
yr hwn yn unig wyt JEHOFAH thou, whose Name is Jehovah :
wrth dy Enw, wyt Oruchaf ar art only the most Highest over
yr holl ddaear. all the earth.
Psal. lxxxiv. Qiiam dilecta ! Psal. lxxxiv. Quam dilecta !

MOR hawddgar yw
Arglwydd
di,0
dy bebyll
ylluoedd!
OHow amiable are thy dwell-
ings thou Lord of hosts
:

2 Fy enaid a hiraetha, i'e, ac 2 My soul hath a desire and

a flysia am gynteddau'r Ar- longing to enter into the courts
glwydd: fy nghalon a'm cnawd of the Lord my heart and my
:

a waeddant am y Duw byw. flesh rejoice in the living God.

3 Aderyn y to hefyd a gafodd 3 Yea, the sparrow hath found
 :

Yr 16 Dydd. PSALMAU. Day 16.

d, wennol nth
a'r iddi, lie her an house, and the swallow
y gesyd ei chywion ; sef dy a nest where she may lay her
allorau di, O
Arglwydd y llu- young even thy altars, O Lord
:

oedd, fy Mrenhin, a'm Duw. of hosts., my King and my God.

4 Gwn fyd preswyhvvr dy 4 Blessed are they that dwell
dý : yn wastad y'th folian- in thy house they will be al- :

nant. way praising thee.

5 Gwim ei fyd y dyn y mae 5 Blessed is the man whose
ei gadernid ynot; a'th "ffyrdd strength is in thee : in whose
yn eu calon heart are thy ways.
6 Y
yn myned trwy
rhai 6 Who going through the vale
ddyffryn Bacha, a'i gwnant yn of misery use it for a well : and
ffynnon a'r gwlaw a leinw'r
: the pools are filled with water.
llynnau. 7 They will go from strength
Ant o nerth i nerth ; ym-
7 to strength : and unto the God
ddengys pob un ger bron Duw of gods appeareth every one of
yn Si'on. them in Sion.
S O Arghvydd Dduw'r llu- 8O Lord God of hosts, hear
oedd, clyw fy ngweddi : gwran- my prayer hearken,
: God of O
do, O
Dduw Jacob. Jacob.
9 O
Dduw ein tarian, gwel, 9 Behold, God our de- O
ac edrych ar wyneb dy En- fender and look upon the face
:

neiniog. of thine Anointed.

10 Canys gwell yw diwrnod 10 For one day in thy courts :

yn dy gynteddau di nà mil: is better than a thousand.

dewiswn gadw drws yn nhv fy
Nuw, o flaen trigo ym mhebyll
annuwioldeb.
Canys haul a tharian yw'r
11
Arglwydd Dduw yr Arghvydd
11 I had rather be a door-
keeper in the house of my God :
than to dwell in the tents of un-
godliness.
12 For the Lord God is a light
: and defence the Lord will give
:

a rydd ras a gogoniant ni at- : grace and worship, and no good

tal efe ddim daioni oddi wrth y thing shall he withhold from
rhai a rodiant yn berfFaith. them that live a godly life.
12 O Arglwydd y lluoedd, 13 O Lord God of hosts :
gw\ n fyd y dyn a ymddiried
r
blessed is the man that putteth
ynot. his trust in thee.
Psal. lxxxv. Brncd'ix'istl, Domme. Psal. lxxxv. Dominc.
Benedixistl,
GRASLAWN fuost, O Ar- LORD, thou art become gra-
glwydd, i'th dir : dychwel- cious unto thy land : thou
aist gaethiwed Jacob. hast turned away the captivity
of Jacob.
2 Maddeuaist anwiredd dy 2 Thou hast forgiven the of-
bobl : cuddiaist eu holl bech- fence of thy people : and co-
od. vered all their sins.
3 Tynnaist ymaith dy holl 3 Thou hast taken away all thy
lid : troaist oddi wrth lidiowg- displeasure and turned thyself
:

rwydd dy ddigter. from thy wrathful indignation.

4 Tro ni, O Dduw ein hiach- 4 Turn us then, O God our
awdwriaeth, a thor ymaith dy Saviour and let thine anger
:

ddigofaint wrthym. cease from us.

Yr 17 Bijdd. PSALMAU. Bay 17.

5 Ai byth y digi wrthym? a 5 Wilt thou be displeased at

estyni di dy soriant hyd gen- us for ever : and wilt thou
hedlaeth a chenhedlaeth ? stretch out thy wrath from one
generation to another ?
6 Onr throi di a'n by whâu ni, 6 Wilt thou not turn again,
fel y llawenycho dy bobl ynot and quicken us that thy peo- :

ti? ple may rejoice in thee?

7 Dangos i ni, Arglwydd, dy 7 Shew us thy mercy, O
drugaredd, a dod i ni dy iach- Lord : and grant us thy sal-
awdwriaeth. vation.
8 Gwrandawaf beth a ddywed 8 I will hearken what the
yr Arglwydd Dduw canys efe
: Lord God will say concerning
a draetha heddwch i'w bobl, ac me : for he shall speak peace un-
i'w saint: ond na throant at to his people, and to his saints,
ynfydrvvydd. that they turn not again.
9 Di'au fod ei iechyd ef yn 9 For his salvation is nigh
agos i'r rhai a'i bofnant ; fel y them that fear him : that glory
trigo gogoniant yn ein tir ni. may dwell in our land.
10 Trugaredd a gwirionedd 10 Mercy and truth are met
a ymgyfarfuant ; cyfiawnder a together : righteousness and
heddwch a ymgusanasant. peace have kissed each other.
11 Gwirionedd a dardda o'r 11 Truth shall flourish out
ddaear ; a chyfiawnder a edrych of the earth : and righteousness
i lawr o'r nefoedd. hath looked down from heaven.
12 Yr Arglwydd hefyd a 12 Yea, the Lord shall shew
rydd ddaioni ; a'n daear a rydd loving-kindness and our land :

ei chnwd. shall give her increase.

13 Cyfiawnder a â o'i flaen 13 Righteousness shall go be-
ef ; ac a esyd ei draed ef ar y fore him : and he shall direct
ffordd. his going in the way.

33ortoI C©£ÌlìJí. j'ÎTorníng }t3rar>cr.

Psal. lxxxvi. Inclina, Domhie. Psal. lxxxvi. Inclina, Domlne.

GOST WNG, O Arglwydd, dy
glust, gwrando fi canys :
BOW Lord, and hear
down thine
me
ear,
: for I
O
truan ac anghenus ydwyf. am and in misery.
poor,
2 Cadw fy enaid ; canys sanct- 2 Preserve thou my soul, for
aidd ydwyf: achub di dy was, I am holy my God, save thy :

O fy Nuw, yr hwn sydd yn servant that putteth his trust in

ymddiried ynot. thee.
3 Trugarhà wrthyf, Ar- 3 Be merciful unto me, O
glwydd canys arnat y
: llefaf Lord : for I will call daily upon
beunydd. thee.
4 Llawenhâ enaid dy was: 4> Comfort the soul of thy ser-
canys attat ti, Arglwydd, y vant : for unto thee, O Lord, do
dyrchafaf fy enaid. I lift up my soul.
5 Canys ti, O Arglwydd, yd- 5 For thou, Lord, art good
wyt dda a maddeugar ; ac o and gracious and of great :

fawr drugaredd i'r rhai oil a mercy unto all them that call
alwant arnat. upon thee.
6 Cly w, Arglwydd, fy ngwedd- 6 Give ear, Lord, unto my
Yr 17 Dijdd. PSALMAU. Day 17.

i ; ac ymwrando â llais fy prayer : and ponder the voice of

ymbil. my humble desires.
7 Yn nydd fy nghyfyngder y 7 In the time of my trouble
llefaf arnat: canys gwrandewi I will call upon thee : for thou
fi. hearest me.
8 Nid oes fel tydi ym mysg 8 Among the gods there is
y duwiau, O Arglwydd ; na none like unto thee, O Lord :
gweithredoedd fel dy weithred- there is not one that can do as
oedd di. thou doest.
9 Yr holl genhedloedd y rhai 9 All nations whom thou hast
a wnaethost a ddeuant ac a made shall come and worship
addolant ger dy iron di, O Ar- thee, O Lord and shall glorify
:

e,lwydd ; ac a ogoneddant dy thy Name.

Énw.
10 Canys ydwyt fawr, ac yn art great, and
10 For thou
gwneuthur rhyfeddodau: ti yn doest wondrous things thou :

unig wyt Dduw. art God alone.

11 Dysg i mi dy ffordd, O 11 Teach me thy way, O Lord,
Arglwydd ; mi a rodiaf yn dy and I will walk in thy truth O :

wirionedd una fy nghalon i knit my heart unto thee, that I

:

ofni dy Enw. may fear thy Name.

12 Aloliannaf di, O Arglwydd 12 I will thank thee, O Lord
fy Nuw, â'm holl galon a my God, with all my heart :
:

gogoneddaf dy Enw yn dragy- and will praise thy Name for

wydd. evermore.
13 Canys mam yw dy dru- 13 For great is thy mercy to-
garedd tu ag attaf fi a gwar- ward me
: and thou hast deli- :

edaist fy enaid o uffern isod. vered my soul from the nether-

most hell.
14 Rhai heilchion a gyfod- 14 God, the proud are risen
asant i'm herbyn, O Dduw, a against me and the congre- :

chynnulleidfa y trawsion a geis- gations of naughty men have

iasant fy enaid; ac ni'th osod- sought after my soul, and have
asant di ger eu bron. not set thee before their eyes.
15 Eitlir ti, O
Arglwydd, wyt 15 But thou, O Lord God, art
Dduw trugarog a graslawn ; full of compassion and mercy :

hwyrfrydig i lid, a helaeth o long-suffering, plenteous in good-

drugaredd a gwirionedd. ness and truth.
16 Edrych arnaf, a thrugar- 16 turn thee then unto me,
hâ wrthyf : dyro dy nerth i'th and have mercy upon me : give
was, ac achub fab dy wasan- thy strength unto thy servant,
aeth-ferch. and help the son of thine hand-
maid.
17 Gwna i mi arwydd er da- 17 Shew some token upon me
ioni : fel y gwelo fy nghaseion, for good, that they who hate
ac y gwaradwydder hwynt ; am me may see it, and be ashamed :
i ti, O Arglwydd, fy nghyn- because thou, Lord, hast holpen
northwyo a'm diddanu. me, and comforted me.
Psal. Ixxxvii. Fundamenta ejus. Psal. Ixxxvii. Fundamenta ejus.

EI sail sydd ar y mynyddoedd

sanctaidd.
HER foundations are upon
the holy hills the Lord
:
 :

Yr 17 Di/dd. PSALMAÜ. Day 17.

2 Yr Arglwydd a gâr byrth loveth the gates of Sion more

Sì'on yn fwy nà holl breswyl- than all the dwellings of Ja-
feydd Jacob. cob.
3 Gogoneddus bethau a ddy- 2 Very excellent things are
wedir am danat ti, O ddinas spoken of thee thou city of:

Duw. God.
3 I will think upon Rahab
4 Cofiaf Rabab a Babilon wrth and Babylon with them that
:

fy nghydnabod wele Philistia,

: know me.
a Thyrus, ynghd âg Ethiopia ; 4 Behold ye the Philistines
yno y ganwyd bwn. also and they of Tyre, with the
:

Morians ; lo, there was he bom.

Ac am S'íon y dywedir, Y
5 5 And of Sion it shall be re-
gwr a'r gwr a anwyd ynddi : ported that he was born in her :
a'r Goruchaf ei hun a'i sicrhâ and the most High shall stablish
hi. her.
6 Yr Arglwydda gyfrif pan 6 The Lord shall rehearse it
ysgrifeno'r bobl, eni bwn yno. when he writeth up the people :

that he was born there.

7 Y
cantorion a'r cerddorion 7 The
singers also and trum-
a fyddant yno : fy holl ftynhon- peters shall he rehearse : All my
nau sydd ynot ti. fresh springs shall be in thee.
Psal. lxxxviii. Domine Dens. Psal. lxxxviii. Domine Dens.
Dduw OLord my
O
flaen ddydd
Arglwydd
awdwriaeth, gwaeddais o'th
a nos.
fy iach-
I
before thee : let
God

O
of
have cried day and night
prayer my
salvation,

2 Deued fy ngweddi ger dy enter into thy presence, incline

fron gostwng dy glust at fy
: thine ear unto my calling.
llefain. 2 For my soul is full of trou-
3 Canys fy enaid a lanwyd o ble : and my life draweth nigh
flinderau ; a'm heinioes a nesâ unto hell.
i'rbeddrod. 3 I am counted as one of
4 Cyfrifwyd fi gyd â'r rhai a them that go down into the pit
ddisgynant i'r pwll: ydwyf fel and I have been even as a man
gwr heb nerth. that hath no strength.
5 Yn rhydd ym mysg y 4 Free among the dead, like
meirw, fel rhai wedi eu lladd, unto them that are wounded,
yn gorwedd mewn bedd, y rhai and lie in the grave who are :

ni chofi mwy ; a hwy a dorrwyd out of remembrance, and are

oddi with dy law. cut away from thy hand.
6 Gosodaist fi yn y pwll isaf, 5 Thou hast laid me in the
mewn tywyllwch, yn y dyfn- lowest pit : in a place of dark-
derau. ness, and in the deep.
7 Y mae dy ddigofaint yn 6 Thine indignation lieth hard
pwyso arnaf; ac A'th holl don- upon me : and thou hast vexed
nau y'm cystuddiaist. me with all thy storms.
7 Thou hast put away mine
8 Pellheaist fy nghydnabod acquaintance far from me : and
oddi wrthyf; gwnaetbost fi yn made me to be abhorred of them.
ffieidd-dra iddynt gwarchaewyd : 8 I am so fast in prison : that
fi. fel nad awn allan. I cannot get forth.
 7 : ;

Yr 17 Dydd. PSALMAU. Day 17.

9 Fy llygad a ofidiodd gan fy 9 My sip:ht faileth for very

nghystudd llefais arnat, Ar-
: trouble : Lord, I have called
ghvydd, beunydd ; estynais fy daily upon thee, I have stretch-
nwylaw attat. ed forth my hands unto thee.
10 Ai i'r meirw y gwnai 10 Dost thou shew wonders
ryfeddod ? a gyfyd y meirw a'th among the dead or shall the:

foliannu di ? dead rise up again, and praise

thee?
11 A draethir dy drugaredd 11 Shall thy loving-kindness
mewn bedd? a'th wirionedd yn be shewed in the grave : or thy
nistryw ? faithfulness in destruction ?
12 A
adwaenir dy ryfeddod yn 12 Shall thy wondrous works
y tywyllwch ? a'th gyfiawnder be known in the dark and thy :

yn nhi'r anghof ? righteousness in the land where

13 Ond myfi a
Arglwydd ; yn fore yr achub fy
ngweddi dy flaen.
14. Paham, Arglwydd, y
gwrthodi fy enaid? y cuddi dy
Tvyneb oddi wrthyf ?
15 Truan ydwyf fi, ac ar
drangcedigaeth o'm hieuengc-
tid dygais dy ofn, ac yr ydwyf
: die : even from my youth up
yn petfuso.
16 Dy soriant a aeth drosof;
dy ddychrynedigaethau a'm
ródd ymaith.
1 Fel dwfr y'm cylchynasant
beunydd, ac y'm cyd-amgylch-
asant.
18 Car a chyfaill a yrraist
ym mhell oddi wrthyf, a'm cyd-
nabod i dywyllwch.
all things are forgotten ?
lefais arnat, 13 Unto thee have I cried, O
Lord : and early shall my prayer
come before thee.
14 Lord, why abhorrest thou
my soul : and hidest thou thy
face from me?
13 I am in misery, and like
unto him that is at the point to
thy terrors have I suffered with
a troubled mind.
16 Thy wrathful displeasure
tor- goeth over me : and the fear of
thee hath undone me.
17 They came round about me
daily like water : and compassed
me together on every side.
18 My
lovers and" friends hast
thou put away from me : and
hid mine acquaintance out of
my sight.

^roìmîjatnnol íiBcîiîlí. 1£bcnmg }3rat>cr.

Psal. lxxxix. Misericordias Domini. PsaL lxxxix. Misericordias Domini.
TRUGAREDDAU yr Ar-
glwydd a ddatganaf byth MY song shall be alway of
the loving-kindness of
â'm genau y mynegaf dy wir- the Lord : with my mouth will I
ionedd o genhedlaeth hyd gen- ever be shewing thy truth from
hedlaeth. one generation to another.
2 Canys dywedais, Adeiledir I have said, Mercy shall
2 For
trugaredd yn dragywydd yn : be up for ever : thy truth
set
y nefoedd y sicrhài dy wirionedd. shaltthou stablish in the heavens.
3 Gwnaethum ammod à'm 3 I have made a covenant
hetholedig, tyngais i'm gwas with my chosen I have sworn
:

Pafydd. unto David my servant

4> Yn dragywydd y sicrhâf 4 Thy seed will I stablish for
 : 1

Yr 17 Dydd. PSALMAU. Day 17.

dy had ac o genhedlaeth i
di ; ever : and set up thy throne
genhedlaeth yr adeiladaf dy or- from one generation to an-
seddfaingc di. other.
5 A'r nefoedd, Arglwydd, O 5 O
Lord, the very heavens
a foliannant dy ryfeddod ; shall praise thy wondrous works :

a'th wirionedd ynghynnulleid- and thy truth in the congrega-

fa'r saint. tion of the saints.
6 For who is he among the
Canys pwy yn y nef a
6 clouds : that shall be compared
gystedlir â'r Arglwydd ? pwy unto the Lord ?
a gyfFelybiri'r Arglwydd ym 7 And what is he among the
mysg meibion y cedyrn? gods that shall be like unto :

the Lord ?
7 Duw sydd ofnadwy iawn 8 God is very greatly to be
ynghynnulleidfa'r saint, ac i'w feared in the council of the
arswydo yn ei holl amgylch- saints : and to be had in reve-
oedd. rence of all them that are round
about him.
8 O
Arglwydd Dduw'r llu- 9 O Lord God of hosts, who
oedd, pwy sy fel tydi, yn gad- is like unto thee thy truth, :

arn lor ? a'th wirionedd o'th most mighty Lord, is on every

amgylch ? side.
9 Ti wyt yn llywodraethu 10 Thou rulest the raging of
ymchwydd y môr pan gyfodo : the sea : thou stillest the waves
ei donnau, ti a'u gostegi. thereof when they arise.
10 Ti a ddrylliaist yr Aipht, 1 Thou hast subdued Egypt,
fel un lladdedig : trwy nerth and destroyed it : thou hast
dy fraich y gwasgeraist dy el- scattered thine enemies abroad
ynion. with thy mighty arm.
11 Y
nefoedd ydynt eiddot 12 The heavens are thine, the
ti, a'r ddaear sydd eiddot ti earth also is thine thou hast :

ti a seiliaist y byd a'i gyflawn- laid the foundation of the round

der. world, and all that therein is.

12 Ti a greaist ogledd a 13 Thou hast made the north

dehau : Tabor a Hermon
lawenychant yn dy Enw.
13 Y
mae i ti fraich a chad-
ernid cadarn yw dy law, ac
: strong is thy hand, and high is
uchel yw dy ddeheulaw.
14 Cyfiawnder a barn yw
trigfa dy orseddfaingc trugar-
edd a gwirionedd a ragflaenant
dy wyneb.
15 Gwn
eu byd y bobl a
adwaenant yr hyfrydlais yn
llewyrch dy wyneb, O Ar-
glwydd, y rhodiant hwy.
16 Yn dy Enw di y gor-
foleddant beunydd ; ac yn
a and the south : Tabor and Her-
mon shall rejoice in thy Name.
14 Thou hast a mighty arm :
thy right hand.
15 Righteousness and equity
: are the habitation of thy seat :
mercy and truth shall go before
thy face.
16 Blessed is the people, O
: Lord, that can rejoice in thee :
they shall walk in the light of
thy countenance.
17 Their delight shall be
daily in thy Name and in thy:

dy gyfiawnder yr ymddyrch- righteousness shall they make

afant. their boast.
 ; ;

Yr 17 Dydd. PSALMAU. Day 17.

17 Canys godidowgrwydd eu 18 For thou art the glory of

cadernid hwynt ydwyt ti ; ac yn
dy ewyllys da y dyrchefir ein
corn ni.
18 Canys yr Arglwydd y\v
ein tarian ; a Sanct Israel yw
ein Brenhin.
19 Yna'r ymddiddenaist mewn
gweledigaeth â'th Sanct, ac a
ddywedaist, Gosodais gymmorth
their strength : and in thy lov-
ing-kindness thou shalt lift up
our horns.
19 For the Lord is our de-
fence : the Holy One of Israel
is our King.
20 Thou spakest sometime
in visions unto thy saints, and
saidst I have laid help upon one
:

ar un cadarn dyrchefais un
: that is mighty; I have exalted
etholedig o'r bobl. one chosen out of the people.
20 C'efais Ddafydd fy ngwas- 21 I have found David my
anaethwr: enneiniais ef â'm servant : with my holy oil have
holew sanctaidd: I anointed him.
21 Yr hwn y sicrhêir fy Haw 22 My hand shall hold him
gyd âg ef ; a'm braich a'i nertha fast : and my ann shall strength-
en him.
22 Ni ortbrymma'r gelyn ef 23 The enemy shall not be
a'r mab anwir ni 's cystuddia able to do him violence : the
ef. son of wickedness shall not hurt
him.
23 Ac mi a goethaf ei elyn- 24 I will smite down his foes
ion o'i flaen ; a'i gaseion a dar- before his face and plague :

awaf. them that hate him.

24 Fy ngwirionedd hefyd a'm 25 My truth also and my mer-
trugaredd fydd gyd âg ef ; ac yn cy shall be with him and in my :

fy Enw y dyrchefir ei gorn ef. Name shall his horn be exalted.

25 A gosodaf ei law yn y 26 I will set his dominion also
môr, a'i ddeheulaw yn yr afon- in the sea : and his right hand
ydd. in the floods.
26 Efe a lefa arnaf, Ti yw 27 He shall call me, Thou art
fy Nhad, fy Nuw, a chraig fy my Father : my God, and my
iachawdwriaeth. strong salvation.
27 Minnau a'i gwnaf yntau 28 And I will make him my
yn gynfab, goruwch brenhin- first-born higher than the kings
:

oedd y ddaear. of the earth.

28 Cadwaf iddo fy nhrugaredd 29 My mercy will I keep for
yn dragywydd; a'm cyfammod him for evermore and my cove- :

fydd sicr iddo. nant shall stand fast with him.

29 Gosodaf hefyd ei had yn 30 His seed also will I make
dragywydd; a'i orseddfaingc fel to endure for ever and hia :

dyddiau'r nefoedd. throne as the days of heaven.

30 Os ei feibion a adawant fy 31 But if his children forsake
nghyfraith, ac ni rodiant yn fy my law and walk not in my
:

marnedigaethau judgements ;
31 Os fy neddfau a halogant, 32 If they break my statutes,
a'm gorchymynion ni chadwant: and keep not my command-
32 Yna mi a ymwelaf â'u ments I will visit their offences
:

camwedd â gwi'alen, ac â'u han- with the rod, and their sin with
wiredd â ffrewyllau. scourges.
 ;

Yr 17 Dydd. PSALMAÜ. Bay 17.

33 Ond ni thorraf fy nhrugar- 33 Nevertheless, my

loving-
edd oddi wrtho, ac ni phallaf o'm kindness will I not utterly take
gwirionedd. from him : nor suffer my truth
34 Ni thorraf fy nghyfammod, to fail.
ac ni newidiaf yr hyn a ddaeth 34 My
covenant will I not
all an o'm genau. break, nor alter the thing that
35 Tyngais unwaith i'm sanct- is gone out of my lips I have
:

eiddrwydd, na ddywedwn gel- sworn once by my holiness, that

wydd i Ddafydd.
36 Bydd ei had ef yn dragy-
wydd, a'i orseddfaingc
haul ger fy mron i.
37 Sicrhéir ef yn dragywydd
fel y lleuad, ac fel tyst ffydd-
Ion yn y nef.
38 Ond ti a wrthodaist ac a
ffieiddiaist, ti a ddigiaist wrth
dy Enneiniog.
39 Diddymmaist gyfammod dy
was ; halogaist ei goron gan ei
I will not fail David.
35 His seed shall endure for
fel yr ever : and his seat is like as the
sun before me.
36 He shall stand fast for ever-
more as the moon : and as the
faithful witness in heaven.
37 But thou hast abhorred
and forsaken thine Anointed :
and art displeased at him.
38 Thou hast broken the co-
venant of thy servant and cast
:

thaflu i lawr. his crown to the ground.

40 Drylliaist ei holl gaeau ef 39 Thou hast overthrown all
gwnaethost ei amddiffynfeydd his hedges : and broken down
yn adwyau. his strong holds.
41 Yr holl ffbrddolion a'i hys- 40 All they that go by spoil
peiliant ef: aeth yn warthrudd him and he is become a re-
:

i'w gymmydogion. proach to his neighbours.

42 Dyrchefaist ddeheulaw ei 41 Thou hast set up the right
wrthwynebwr ; llawenheaist ei hand of his enemies : and made
holl elynion. all his adversaries to rejoice.
43 Troaist hefyd fin ei gledd- 42 Thou hast taken away the
yf, ac ni chadarnheaist ef mewn edge of his sword : and givest
rhyfel. him not victory in the battle.
44 Peraist i'w harddwch ddar- 43 Thou hast put out his
fod, a bwriaist ei orseddfaingc i glory and cast his throne down
:

lawr. to the ground.

45 Byrheaist ddyddiau ei ieu- 44 The days of his youth hast
engctid: toaist gywilydd drosto thou shortened : and covered
ef. him with dishonour.
46 Pa hd, Arglwydd, yr 45 Lord, how long wilt thou
ymguddi? ai yn dragywydd? a hide thyself, for ever : and shall
lysg dy ddigofaint di fel tân ? thy wrath burn like fire ?
47 Cofia pa amser sydd i mi: 46 Oremember how short my
paham y creaist holl blant dyn- time is : wherefore hast thou
ion yn ofer ? made all men for nought?
48 Pa wr a fydd byw, ac ni 47 What man is he that liv-
wel farwolaeth ? a wared efe eth, and shall not see death ;
ei enaid o law'r bedd? and shall he deliver his soul
from the hand of hell ?
49 Pa le y mae dy hen dru- 48 Lord, where are thy old
gareddau, O Arglwydd, y rhai loving-kindnesses : which thou
 ; : ;

Y 18 Dydd. PSALMAU. Day 18.

a dyngaist i Ddafydd yn dy swarest unto David in thy

wirionedd ? truth ?
50 Cofia, O Arglwydd, war- 49 Remember, Lord, the re-
adwydd dy weision, yr hwn a buke that thy servants have :
ddygais yn fy mymves gan yr and how I do bear in my bosom
holl bobloedd fawrion the rebukes of many people
51 A'r hwn y gwaradwydd- 50 Wherewith thine enemies
odd dy elynion, O Arglwydd ;
have blasphemed thee, and
â'r hwn y gwaradwyddasant 61 slandered the footsteps of thine
troed dy Enneiniog. Anointed : Praised be the Lord
52 Bendigedig fyddo'r Ar- for evermore. Amen, and A-
glwydd yn dragywydd. Amen, men.
ac Amen.

ÌSorcol üüRtîdlt. J&ornmgpragcr.

Psal. xc. Domine, refugium. Psal. xc. Domine, refugium.
Arglwydd, fuost yn bres- LORD, thou hast been our
TI,wylfa ni ym mhob cen-
i refuge : from one genera-
hedlaetn. tion to another.
2 Cyn gwneuthur y mynydd- 2 Before the mountains were
oedd, a llunio o honot y ddaear, brought forth, or ever the earth
a'r byd ; ti hefyd wyt Dduw, and the world were made thou :

o dragywyddoldeb hyd dragy- art God from everlasting, and

wyddoldeb. world without end.
3 Troi ddyn i ddinystr ; a 3 Thou turnest man to destruc-
dywedi, Dychwelwch, feibion tion again thou sayest, Come
:

dynion. again, ye children of men.

4 Canys mil o flynyddoedd 4 For a thousand years in thy
ydynt yn dy olwg di lei doe sight are but as yesterday see- :

wedi'r el heibio, ac fel gwyliad- ing that is past as a watch in

wriaeth nos. the night.
5 Dygi hwynt ymaith megis 5 As soon as thou scatterest
â llifeiriant; y maent fel hun them they are even as a sleep ':

y bore ; y maent fel llysieuyn a and fade away suddenly like the
newidir. grass.
6 Y
bore y blodeua, ac y tyf ; 6 In the morning it is green,
prydnawn y torrir ef ymaith, and groweth up but in the
:

ac y gwywa. evening it is cut down, dried

up, and withered.
7 Canys yn dy ddig y difeth- 7 For we consume away in
wyd ni, ac yn dy lidiowgrwydd thy displeasure and are afraid
:

y'n brawychwyd. at thy wrathful indignation.

8 Gosodaist ein hanwiredd ger 8 Thou hast set our misdeeds
dy fron, ein dirgel bechodau before thee : and our secret sins
yngoleuni dy wyneb. in the light of thy countenance.
9 Canys ein holl
he" ddyddiau ni 9 For when thou art angry all
ddarfuant gan dy ddigofaint our days are gone we bring :

di: treuliasom ein blynyddoedd our years to an end, as it were

a tale that is told.
10 Yn nyddiau ein blynydd- 10 The days of our age are
oedd y mae deng mlynedd a threescore years and ten; and
 ;

J' 18 Dydd. PSALMAU. Day IS.

thrugain ac os o gryfder y
: though men be so strong that
cyrhaeddir pedvvar ugain ralyn- they come to fourscore years :
edd, etto eu nerth sy boen a yet is their strength then but
blinder; canys ebrwydd y der- labour and sorrow ; so soon pass-
fydd, a ni a ehedwn ymaith. eth it away, and we are gone.
11 Pvvy a edwyn nerth dy 11 But who regardeth the
soriant? canys fel y mae dy power of thy WTath : for even
ofn, y mae dy ddigter. thereafter as a man feareth, so
is thy displeasure.

12 Dysg i ni felly gyfrif ein 12 So teach us to number our

dyddiau, fel y dygom ein calon days : that we may apply our
i ddoethineb. hearts unto wisdom.
13 Dychwel, Arglwydd, pa 13 Turn thee again, O
Lord,
hd? ac edifarhâ o ran dy at the last : and be gracious
weision. unto thy servants.
14 Di walla ni yn fore â'th 14 O satisfy us with thy
drugaredd; fel y gorfoleddora mercy, and that soon so shall
:

ac y llawenychom dros ein holl we rejoice and be glad all the

ddyddiau.
15 Llawenhâ ni yn ol y
dyddiau k y cystuddiaist ni, a'r
blynyddoedd y gvvelsom ddryg-
fyd.
16 Gweler dy waith tu ag at
dy weision, a'th ogoniant tu ag at work
days of our life.
15 Comfort us again now after
the time that thou hast plagued
us : and for the years wherein
we have suffered adversity.
16 Shew thy servants thy
and their children thy
:

eu plant hwy. glory.

17 A bydded prydferthwch yr 17 And the glorious Majesty
Arglwydd ein Duw arnom ni: of the Lord our God be upon us :

a threfna weithred ein dwylaw prosper thou the work of our

ynom ni ; i'e, trefna waith ein hands upon us, O prosper thou
dwylaw. our handy-work.
PsaL xci. Qui habitat. Qui habitat.
Psal. xci.

YR hwn sydd yn
nirgelwch y Goruchaf, a
trigo yn WHOSO the
dwelleth under
defence of the most
erys ynghysgod yr Holl-allu- High : shall abide under the
og. shadow of the Almighty.
2 Dywedaf am yr Arglwydd, 2 I will say unto the Lord,
Fy noddfa a'm hamddifFynfa Thou art my hope, and my
ydyw : fy Nuw ; ynddo yr strong hold my God, in him
:

ymddiriedaf. will I trust.

3 Canys efe wareda di a'th
o fagl yr heliwr, ac oddi wrth
haint echryslon.
4 A'i asgell y cysgoda efe
trosot, a than ei adenydd y
byddi di'ogel : ei
darian ac astalch
5 Nid ofni rhag dychryn
nos; na rhag y saeth a ehedo'r
dydd:
3 For he shall deliver thee
from the snare of the hunter :
and from the noisome pestilence.
4 He shall defend thee under
his wings, and thou shalt be
wirionedd fydd safe under his feathers : his
i ti. faithfulness and truth shall be
thy shield and buckler.
5 Thou shalt not be afraid for
any terror by night : nor for the
arrow that flieth by day
 : : ;

Y 18 Dydd. PSALMAU. Bay 18.

6 Na rhag yr haint a rod- 6 For

the pestilence that
io yn y tywyllwch ; na rhag walketh in darkness : nor for
y dinystr a ddinystrio ganol the sickness that destroyeth in
dydd. the noon-day.
7 Wrth dy
y cvvymp ystlys 7 A
thousand shall fall beside
mil, a dengmil wrth dy dde- thee, and ten thousand at thy
heulaw ond ni ddaw yn agos
: right hand : but it shall not
attat ti. come nigh thee.
8 Yn unig ti a ganfyddi 8 Yea, with thine eyes shalt
â'th lygaid, ac a well dâl y thou behold and see the re-:

rhai annuvviol. ward of the ungodly.

9 Am i ti wneuthur yr Ar- 9 For thou, Lord, art my
glwydd fy noddfa, sef y Gor- hope thou hast set thine house
:

uchaf, yn breswylfa i ti; of defence very high.

10 Ni ddigwydd i ti niweid, 10 There shall no evil happen
ac ni ddaw pla yn agos i'th unto thee : neither shall any
babell. plague come nigh thy dwelling.
11 Canys efe a orchymyn 11 For he shall give his an-
i'w angylion am danat ti, dy gels charge over thee : to keep
gadw yn dy holl ffyrdd. thee in all thy ways.
12 Ar eu dwylaw y'th ddyg- 12 They shall bear thee in
ant, rhag taro dy droed wrth their hands that thou hurt not
:

garreg. thy foot against a stone.

13 Ar y Hew asp y cerdd-
a'r 13 Thou shalt go upon the
i : y cenaw llew a'r ddraig a lion and adder : the young lion
fethri. and the dragon shalt thou tread
under thy feet.
14 Am iddo roddi ei serch 14 Because he hath set his love
arnaf, am hynny y gwaredaf ef upon me, therefore will I deliver
dyrchafaf ef, am iddo adnabod him I will set him up, because
:

fy Enw. he hath known ray Name.

15 Efe a eilw arnaf, a mi a'i 15 He shall call upon me, and
gwrandawaf mewn ing y bydd- : I will hear him yea, I am with :

af fi gyd âg ef, y gwaredaf, ac him in trouble ; I will deliver

y gogoneddaf ef. him, and bring him to honour.

16 Digonaf ef â hir ddydd- 16 With long life will I sa-
iau ; a dangosaf iddo fy iach- tisfy him : and shew him my
awdwriaeth. salvation.

Psal. xciL Bonum est confteri. PsaL xcii. Bonum est conjiteri.

DA yw a chanu
moliannu'r Arglwydd,
mawl i'th Enw di,
good thing to
ITthanksa unto
is
the Lord :
give
and
y Goruchaf to sing praises unto thy Name,
O most Highest ;
2 A mynegi'r bore am dy 2 To tell of thy loving-kind-
drugaredd, a'th wirionedd y ness early in the morning : and
nosweithiau ; of thy truth in the night-season
3 Upon an instrument of ten
3 Ar ddegtant, ac ar y nabl; and upon the lute : up-
strings,
ac ar y delyn yn fyfyriol. on a'loud instrument, and upon
the harp.
 :

Y 18 Dydd. PSALMAU. Day 18.

4 Canys llawenychaist fi, O 4 For thou, Lord, hast made

Arglwydd, â'th weithred : me glad through thy works :
yngvvaith dy ddwylaw y gor- and I will rejoice in giving praise
foleddaf. for the operations of thy hands.
5 Mor fawredig, O Arghvydd, 5 O Lord, how glorious are
yvv dy weithredoedd ! dwfn iawn thy works : thy thoughts are
yw dy feddyliau. very deep.
G Gwr annoeth ni yr, a'r 6 An unwise man doth not
ynfyd ni ddeall hyn. well consider this : and a fool
doth not understand it.

7 Pan flodeuo'r rhai annuw- 7 Whenthe ungodly are green

iol fel y llysieuyn, a blaguro as the grass, and when all the
holl weithredwr anwiredd ;
workers of wickedness do flou-
hynny sydd i'w dinystrio byth rish then shall they be destroy-
:

bythoedd. ed for ever ; but thou, Lord,

8 Tithau, Arglwydd, wyt art the most Highest for ever-
ddyrchafedig yn dragywydd more.
Canys wele, dy elynion, O 8 For lo, thine enemies, O
Arglwydd, wele, dy elynion a Lord, lo, thine enemies shall
ddifethir: gwasgerir holl weith- perish and all the workers of
:

redwr anwiredd wickedness shall be destroyed.

10 Ond fy nghorn i a ddyr- 9 But mine horn shall be
chefl fel unicorn : âg olew ir exalted like the horn of an uni-
y'm henneinir. corn : for I am anointed with
fresh oil.
11 Fy Uygad hefyd a wêl fy 10 Mine eye also shall see his
ngwj'nfyd ar fy ngwrthwyneb- lust of mine enemies : and mine
wr: fy nghlustiau a glywant ear shall hear his desire of the
fy ewyllys am y rhai drygionus wicked that arise up against me.
a gyfodant i'ra herbyn. 11 The righteous shall flou-
12 Y cyfiawn a flodeua fel rish like a palm-tree and shall :

palm-wdden ; ac a gynnydda spread abroad like a cedar in

cedr-wýdden yn Libanus.
î'el Libanus.
13 Y rhai a blannwyd yn 12 Such as are planted in the
nhý'r Arglwydd, a flodeuant house of the Lord : shall flou-
ynghynteddoedd ein Duw. rish in the courts of the house
of our God.
14 Ffrwythant etto yn eu 13 They also shall bring forth
henaint; tirfion ac iraidd fydd- more fruit in their age : and
ant: shall be fat and well-liking.
15 I fynegi mai uniawn yw'r 14 That they may shew how
Arglwydd fy nghraig ; ac nad true the Lord my strength is :
oes anwiredd ynddo. and that there is no unrighte-
ousness in him.

ÍPrpîjníjaínnol (KRcifiJt. burning iSraucr.

Dominus regnavit.
Psal. xciii. Psal. xciii. Dominus regnavit.

YR Arglwydd sydd yn teyrn-

asu, efe a wisgodd ardderch-
nnilE Lord is King, and hath
JL put on glorious apparel the :

owgrwydd gwisgodd yr Ar-

;
Lord hath put on his apparel, and
glwydd uerth, ac ymwregysodd girded himself with strength.
 :

7 18 Dÿdd. PSALMAÜ. Day 18.

y byd hefyd a sicrhawyd, fel na 2 He hath made the round

syflo. world so sure that it cannot
:

be moved.
2 Darparwyd dy orseddfaingc 3 Ever since the world began
eriôed: ti wyt er tragywydd- hath thy seat been prepared :
oldeb. thou art from everlasting.
3 Y llifeiriaint, O Arglwydd, 4 The floods are risen, O
a ddyrchafasant, y llifeiriaint a Lord, the floods have lift up
ddyrchafasant eu twrf ; y llifeir- their voice : the floods lift up
iaint addyrchafasant eu tonnau. their waves.
4 Yr Arglwydd yn yr uch- 5 The waves of the sea are
elder sy gadarnach nâ thwrf mighty, and rage horribly : but
dyfroedd lawer, nâ chedyrn don- yet the Lord, who dwelleth on
nau y môr. high, is mightier.
5 Sicr iawn yw dy dystiol- 6 Thy testimonies, O Lord,
aethau : sancteiddrwydd a wedd- are very siu-e : holiness becom-
ai i'th d, O Arglwydd, byth. eth thine house for ever.
Psal. xciv. Dens ultionum. Dens iritiomim.
Psal. xciv.
Arglwydd Dduw'r dial, O OLord to whom ven-
O Dduw'r dial, ymddisgleir- geance
God,
belongeth
God, to whom vengeance be-
thou :

longeth, shew thyself.

2 Ymddyrcha, Farnwr y byd 2 Arise, thou Judge of the
tàl eu gwobr i'r beilchion. world : and reward the proud
after their deserving.
3 Pa byd, Arglwydd, y caiff 3 Lord, how long shall the
yr annuwiolion, pa hyd y caiff ungodly : how long shall the
yr annuwiol orfoleddu ? ungodly triumph ?
4 Pa byd y siaradant ac y dy- 4 How long shall all wicked
wedant yn galed ? yr ymfawryga doers speak so disdainfully : and
holl weithredwr anwiredd ? make such proud boasting ?
5 Dy bobl, Arglwydd, a 5 They smite down thy peo-
ddrylliant; a'th etifeddiaeth a ple, OLord : and trouble thine
gystuddiant. heritage.
6 Y
weddw a'r di'eithr a 6 They murder the widow,
laddant, a'r amddifad a dd'ien- and the stranger : and put the
eidiant. fatherless to death.
7 Dywedant hefyd, Ni wêl yr 7 And yet they say, Tush, the
Arglwydd; ac nid ystyria Duw Lord shall not see : neither shall
Jacob nyn. the God of Jacob regard it.
8 Ystyriwch, chwi rai annoeth 8 Take heed, ye unwise among
ym mysg y bobl: ac ynfydion, the people : O
ye fools, when
pa bryd y deallwch ? will ye understand ?
9 Oni chlyw'r hwn a blan- 9 He that planted the ear,
nodd y glust? oni wêl yr hwn shall he not hear : or he that
a luniodd y llygad ? made the eye, shall he not see ?
10 Oni cherydda'r hwn a 10 Or he that nurtureth the
gospa'r cenhedloedd? oni yr heathen : it is he that teacheth
yr hwn sydd yn dysgu gwybod- man knowledge, shall not he
aeth i ddyn ? punish ?
11 Gyr yr Arglwydd feddyl- 11 The Lord knoweth the
Hh
 7 : ;

Y 19 Dydd. PSALMAU. Bay 19.

iau dyn, mai gwagedd yd- thoughts of man : that they

ynt. are but vain.
12 Gwn
ei fyd y gwr a 12 Blessed is the man whom
geryddi di, O Arglwydd, ac a thou chastenest, O Lord : and
ddysgi yn dy gyfraith teachest him in thy law ;
13 I beri iddo lonydd oddi 13 That thou mayest give
with ddyddiau drygfyd, hyd him patience in time of adver-
oni chloddier ffos i'r annuw- sity until the pit be digged up
:

iol. for the ungodly.

14 Canys ni ad yr Arglwydd 14 For the Lord will not fail
ei bobl, ac ni wrthyd efe ei his people neither will he for-
:

etifeddiaeth. sake his inheritance

15 Eithr barn a ddychwel at 15 Until righteousness turn a-
gyfiawnder a'r boll rai uniawn
: gain unto judgement all such as :

o galon a ant ar ëi ol. are true in heart shall follow it.

16 Pwy a gyfyd gyd â mi yn 16 Who
will rise up with me
erbyn y rbai drygionus? pwy a against the wicked : or who will
saif gyd â mi yn erbyn gweith- take my part against the evil-
redwr anwiredd ? doers ?
1 Oni buasai'r Arglwydd yn 17 If the Lord had not helped
gymmorth i mi, braidd na thrig- me : it had not failed but my
asai fy enaid mewn distawrwydd. soul had been put to silence.
18 Pan ddywedais, Llithrodd 18 But when I said, foot My
fy nhroed: dy drugaredd di, O hath thy mercy,
slipt
: Lord, O
Arglwydd, a'm cynhaliodd. held me
up.
19 Yn amlder fy meddyliau 19 In the multitude of the sor-
o'm mewn, dy ddiddanwch di a rows that I had in my heart : thy
lawenycha fy enaid. comforts have refreshed my soul.
20 A fydd cyd-ymdeithas i 20 Wilt thou have any thing
ti â gorseddfaingc anwiredd yr to do with the stool of wicked-
hon a lunia anwiredd yn He ness : which imagineth mischief
eyfraith ? as a law ?
21 Yn finteioedd y deuant 21 They gather them together
yn erbyn enaid y cyfiawn, against the soul of the righte-
a gwaed gwirion a farnant yn ous : and condemn the innocent
euog. blood.
22 Eitlir yr Arglwydd sydd 22 But the Lord is my refuge :

yn amddifFynfa i mi; a'm Duw and my God is the strength of

yw craig fy nodded. my confidence.
23 Ac efe a dâl iddynt • 23 He shall recompense them
eu hanwiredd, ac a'u tyr ym- their wickedness, and destroy
aith yn eu drygioni : yr Ar- them in their own malice yea, :

glwydd ein Duw

a'u tyr hwynt the Lord our God shall destroy
ymaith. them.

Eorcol SSteoBi. Jîlorníng ^ragcr.

Psal. xcv. Venite, exultcmus. Psal. xcv. Venite, exultcmus.

DEUWCH, canwn Ar-

i'r OCome, us sing unto the
let
glwydd : ymlawenhâwn yn Lord us heartily rejoice
: let
nerth ein hiechyd. in the strength of our salvation.
 : : ; ;

Y 19 Dydd. PSALMAU. Day 19.

2 Deuwn ger ei fron ef â 2 Let us come before his pre-

di'olch: canwn yn llafar iddo sence with thanksgiving : and
â psalmau. shew ourselves glad in him with
psalms.
3 Canys yr Arglwydd sy 3 For the Lord is a great
Dduw mawr, a Brenhin mawr God : and a great King above
goruwch yr holl dduwiau. all gods.
4 Yr hwn y mae gorddyfnder- 4 In his hand are all the cor-
au'r ddaear yn ei law, ac uchel- ners of the earth : and the
derau'r mynyddoedd yn eiddo. strength of the hills is his also.
5 Y
môr sydd eiddo, ac efe 6 The sea is his, and he made
a'i gwnaeth : a'i ddwylaw a lun- it : and his hands prepared the

iasant y sychdir. dry land.

6 Deuwch, addolwn, ac ym- 6 O
come, let us worship and
grymmwn: gostyngwn ar ein fall down and kneel before the
:

gliniau ger bron yr Arglwydd Lord our Maker.

ein Gwneuthurwr.
7 Canys efe yw ein ni : Duw 7 For he is the Lord our God :

a ninnau )-m bobl ei borfa, a and we are the people of his

defaid ei law. Heddyw, os pasture, and the sheep of his
gwrandewch ar ei leferydd, hand.
8 Na chaledwch eich calon- To-day if ye will hear his
8
nau, megis yn yr ymrysonfa, voice, harden not your hearts :
fel yn nydd profedigaeth yn yr as in the provocation, and as
anialwch in the day of temptation in the
wilderness
9 Pan demtiodd eich tadau fi3 9 When your fathers tempted
y profasant fi, ac y gwelsant fy me : proved me, and saw my
ngweithredoedd. works.
10 Deugain mlynedd yr ym- 10 Forty years long was I
rysonais â'r genhedlaeth hon, a grieved with this generation,
dywedais, Pobl gyfeiliornus yn and said It is a people that do
:

eu calon ydynt nwy, ac nid err in their hearts, for they have
adnabuant fy ffyrdd not known my ways
11 Wrth y rhai y tyngais yn 11 Unto whom I sware in my
fy Hid, na ddelent i'm gor- wrath : that they should not
p'hwysfa. enter into my rest.

PsaL xcvi. Cantate Domino. Psal. xcvi Cantate Domino.

CENWCH
ganiad newydd cenwch i'r
i'r Arglwydd OSing unto the Lord a new
: song : sing unto the Lord,
Arglwydd, yr holl ddaear. all the whole earth.
2 Cenwch i'r Arglwydd, ben- 2 Sing unto the Lord, and
digwch ei Enw; cyhoeddwch o praise his Name : be telling
ddydd i ddydd ei iachawdwr- of his salvation from day to
iaeth ef. day.
3 Datgenwch ym mysg y cen- 3 Declare his honour unto the
hedloedd ei ogoniant ef, ym heathen : and his wonders unto
mhlith yr holl bobloedd ei ry- all people.
feddodau.
4 Canys mawr yw'r Arghvydd, 4 For the Lord is great, and
Hh2
y 19 Dydd.
a chanmoladwy iawn: ofnadwy
yw efe goruwch yr holl dduwiau.
5 Canys holl dduwiau'r bobl-
oedd ydynt eilunod ond yr :
Arglwydd a wnaeth y nef-
oedd.
6 Gogoniant a harddwch sydd
o'i flaen ef ; nerth a hyfrydwch
sydd yn ei gyssegr.
7 Tylwythau'r bobl, rhodd-
wch i'r Arglwydd, rhoddwch i'r
Arglwydd ogoniant a nerth.
8 Rhoddwch i'r Arglwydd
ogoniant ei Enw: dygwch ofF-
rwm, a deuwch i'w gyntedd-
oedd.
9 Addolwch yr Arglwydd
mewn prydferthwch sancteidd-
rwydd: yr holl ddaear, ofnwch
ger ei fron ef.
10 Dywedwch ym mysg y
eenhedloedd, Yr Arglwydd sydd
yn teyrnasu ; a'r byd a sicrha-
odd efe, fel nad ysgogo: efe a
farna'r bobl yn uniawn.
Llawenhâed y nefoedd, a
11
gorfoledded y ddaear ; rhued y
in ôr a'i gyflawnder.
12 Gorfoledded y maes, a'r
hyn oil y sydd ynddo yna holl :
breniau'r coed a ganant,
13 O flaen yr Arglwydd:
eanys y mae yn dyfod, canys y
mae'n dyfod i farnu'r ddaear:
efe a farna'r byd trwy gyflawn-
der, a'r bobloedd ai wirion-
edd.
Dominus regnavit.
Psal. xcvii.
"VT'R Arglwydd sydd yn teyrn-
X
asu ; gorfoledded y ddae-
ar: llawenyched ynysoedd la-
wer.
2 Cymmylau a thywyllwch
sydd o'i amgylch ef cyfiawnder
: round about him : righteous-
a barn yw trigfa ei orseddfaingc
ef.
3 Tàn a â allan o'i flaen ef,
ac a lysg ei elynion o am-
gylch.
PSALMAU. Bay 19
cannot worthily be praised he is:
more to be feared than all gods.
5 As for all the gods of the
heathen, they are but idols but :
it is the Lord that made the
heavens.
6 Glory and worship are be-
fore him power
: and honour are
in his sanctuary.
7 Ascribe unto the Lord, ye O
kindreds of the people ascribe
:
unto the Lord worship and power.
8 Ascribe unto the Lord the
honour due unto his Name :
bring presents, and come into
his courts.
9 O worship the Lord in the
beauty of holiness let the whole
:
earth stand in awe of him.
10 Tell it out among the hea-
then that the Lord is King : and
that it is he who hath made the
round world so fast that it can-
not be moved; and how that
he shall judge the people right-
eously.
11 Let the heavens rejoice,
and let the earth be glad : let
the sea make a noise, and all
that therein is.
12 Let the field be joyful,
and all that is in it : then shall
all the trees of the wood rejoice
before the Lord.
13 For he cometh, for he
cometh to judge the earth and :
with righteousness to judge the
world, and the people with his
truth.
Psal. xcvii. Dominus regnavit.
THE Lord
may be
is King, the earth
glad thereof : yea,
the multitude of the isles may
be glad thereof.
2 Clouds and darkness are
ness and judgement are the ha-
bitation of his seat.
3 There shall go a fire before
him : and burn up his enemies
on every side.
 ;:

r 19 Dydd. PSALMAU. Day 19.

4 Ei fellt a lewyrchasant y 4 His lightnings gave shine

byd: y ddaear a welodd, ac a unto the world : the earth saw
grynodd. it, and was afraid.
5 Y mynyddoedd a doddas- 5 The hills melted like wax
atit fel cwyr o flaen yr Ar- at the presence of theLord at :

glwydd, o flaen Arglwydd yr the presence of the Lord of the

noil ddaear. whole earth.
6 Y nefoedd a fynegant ei 6 The heavens have declared
gyfiawnder ef, a'r holl bobl a his righteousness and all the:

welant ei ogoniant. people have seen his glory.

7 Gwaradwydder y rhai oil a 7 Confounded be all they that
wasanaethant ddelw gerfiedig, y worship carved images, and that
rhai a ymffrostiant mewn eilun- delight in vain gods : worship
od : addolwch ef, yr holl dduw- him, all ye gods.
iau.
8 Si'on a glywodd, ac a lawen- 8 Sion heard of it, and re-
ychodd ; a merched Judah a or- joiced and the daughters of :

tbleddasant, o herwydd dy farn- Judah were glad, because of thy

edigaethau di, O Arghvydd. judgements, O Lord.
9 Canys ti, Arglwydd, wyt 9 For thou, Lord, art higher
cruchel goruwch yr holl ddaear than all that are in the earth :

dirfawr y'th ddyrchafwyd gor- thou art exalted far above all
uwch yr holl dduwiau. gods.
10 Y rhai a gerwch yr Ar- 10 O ye that love the Lord,
glwydd, caséwch ddrygioni efe see that ye hate the thing which
:

sydd yn cadw eneidiau ei saint is evil the Lord preserveth the

:

efe a u gwared o law y rhai souls of his saints ; he shall de-

annuwiol. liver them from the hand of the
ungodly.
11 Hauwyd goleuni i'r cyf- 11 There is sprung up a light
iawn, a llawenydd i'r rhai un- for the righteous : and joyful
iawn o galon. gladness for such as are true-
12 Y rhai
cyfiawn, llawenych- hearted.
wch yn Arglwydd; a mol-
yr 12 Rejoice in the Lord, ye
iennwch wrth goffadwriaeth ei righteous : and give thanks for a
sancteiddrwydd ef. remembrance of his holiness.

^rfiìfníjatimol SRîìiîií. 3£bcníng ^ragcr.

Psal. xcviii. Cantute Domino. Psal. xcviii. Cantate Domino.

CENWCH Arglwydd
ganiad newydd: canys
i'r
OSing unto the Lord a new
efe song : for he hath done
a wnaeth bethau rhyfedd: ei marvellous things.
ddeheulaw a'i fraich sanctaidd 2 With his own right hand,
a barodd iddo fuddugoliaeth. and with his holy arm hath :

he gotten himself the victory.

2 Hyspysodd yr Arglwydd ei 3 The Lord declared his sal-
iachawdwriaeth datgudtliodd ei
: vation his righteousness hath
:

gyfiawnder yngolwg y cenhedl- he openly shewed in the sight

oedd. of the heathen.
3 Cofiodd ei drugaredd a'i 4 He hath remembered his
T 19 Dydd. PSALMAU. Day 19.

wirionedd i d
Israel holl der-
: mercy and
fynau'r ddaear a welsant iach-
awdwriaeth ein Duw ni.
4 Cenwch yn llafar i'r Ar-
glwydd, yr holl ddaear llefwch,
ac ymlawenhêwch, a chenwch.
5 Cenwch i'r Arglwydd gyd
â'r delyn ; gyd a r delyn, à lief
psalm.
6 Ar udgyrn a sain cornet
cenwch yn llafar o flaen yr Ar-
truth the toward
house of Israel : and all the
ends of the world have seen the
salvation of our God.
5 Shew yourselves joyful unto
: the Lord, all ye lands : sing,
rejoice, and give thanks.
6 Praise the Lord upon the
harp : sing to the harp with a
psalm of thanksgiving.
7 With trumpets also, and
shawms O
shew yourselves joy-
:

glwydd y Brenhin. ful before the Lord the King.

7 Rhued y môr a'i gyflawn- 8 Let the sea make a noise,
der; y hyd ar rhai a drigant and all that therein is : the
o'i fewn. round world, and they that
dwell therein.
8 Cured y llifeiriaint eu dwy- 9 Let the floods clap their
law; a chyd-ganed y mynydd- hands, and let the hills be joyful
oedd, together before the Lord : for he
9 O Arglwydd canys
flaen yr : is come to judge the earth.

y mae'n dyfod i farnu'r ddae- 10 With righteousness shall

ar: efe a farna'r byd â chyf- he judge the world : and the
iawnder, a'r bobloedd âg union- people with equity.
deb.

Psal. xcix. Dominus regnavit. Psal. xcix. Dominus regnavit.

YR Arglwydd sydd yn teyrn-

asu; cryned y bobloedd:
THE
Lord is King, be the
people never so impatient :

eistedd y mae rhwng y cerub- he sitteth between the cheru-

iaid ; ymgynhyrfed y ddaear. bims, be the earth never so un-
2 Mawr yw'r Arglwydd yn quiet.
Si'on, a dyrchafedig yw efe gor- 2 The Lord is great in Sion :
uwch yr holl bobloedd. and high above all people.
3 Moliannant dy Enw mawr 3 They shall give thanks un-
ac ofnadwy; canys sanctaidd to thy Name : which is great,
yw. wonderful, and holy.
4 A nerth y Brenhin a hoffa 4 The King's power loveth
farn: ti a sicrhêi uniondeb, judgement; thou hast prepared
barn a chyfiawnder a wnai di equity thou hast executed judge-
:

yn Jacob. ment and righteousness in Jacob.

5 Dyrchefwch yr Arglwydd ein 5 O magnify the Lord our
Duw, ac ymgrymmwch o flaen ei God : and fall down before hia
'stol-draedef : canys sanctaidd yw. footstool, for he is holy.
6 Moses ac Aaron ym mhlith 6 Moses and Aaron among
ei offeiriaid ef; a Samuel ym his priests, and Samuel among
mysg y rhai a alwant ar ei Enw: such as call upon his Name :
galwasant ar yr Arglwydd, ac these called upon the Lord, and
efe a'u gwrandawodd hwynt. he heard them.
7 Llefarodd wrthynt yn y 7 He spake unto them out of
golofn gwmmwl: cadwasant ei the cloudy pillar : for they kept
 V 19 Dydd. PSALMAU. Day Id.

dystiolaethau, a'r ddeddf a rodd- his testimonies, and the law that
odd efe iddynt. he gave them.
8 Gwrandewaist arnynt, Ar- O 8 Thou heardest them, O
glwydd ein : Duw
Duw, oeddit Lord our God thou forgavest :

yn eu harbed, i'e, pan dd'ielit them, O God, and punishedst

am eu dychymygion. their own inventions.
9 Dyrchefwch yr Arglwydd 9 O
magnify the Lord our
ein Duw, ac ymgrymmwch ar ei God, and worship him upon his
fynydd sanctaidd canys sanct- : holy hill for the Lord our God
:

aidd yw'r Arglwydd ein Duw. is holy.

Psal. c. Jubilate Deo. Jubilate Deo.
Psal. c.

CENWCH yn
glwydd, yr holl ddaear.
llafar i'r Ar- OBe
ye
joyful in the Lord, all
lands : serve the Lord
2 Gwasanaethwch yr Arglwydd with gladness, and come before
mewn llawenydd : deuwch o'i his presence with a song.
flaen ef â chân.
3 Gwybyddwch Ar- mai'r 2 Be ye sure that the Lord he
glwydd sy Dduw ; efe a'n is God it is he that hath made
:

gwnaeth, ac nid ni ein hun- us, and not we ourselves; we

ain : ei bobl ef ydyra, a defaid are his people, and the sheep of
ei borfa. his pasture.
4 Ewch i mewn i'w byrth ef 3 O go your way into his gates
â d'íolch, ac i'w gynteddau â with thanksgiving, and into his
mawl: diblchwch iddo, a ben- courts with praise be thankful :

dithiwch ei Enw. unto him, and speak good of his

Name.
Canys da yw'r Arglwydd :
5 4 For the Lord is gracious,
ei drugaredd sydd yn dragy- his mercy is everlasting : and
wydd; a'i wirionedd byd gen- his truth endureth from gene-
he'dlaeth a chenhedlaeth. ration to generation.
Psal. ci. Miserieordiam et judicium. Psal. ci. Miserieordiam et judicium.

CANAF
barn: i
am
ti,
drugaredd
Arglwydd,
a
y
MY song shall be of mercy
and judgement unto thee, :

canaf. O Lord, will I sing.

2 Byddaf ddeallus mewn 2 O let me have understand-
ffordd berffaith. Pa bryd y ing : way of godliness.
in the
deui attaf? rhodiaf mewn per- 3 When wilt thou come unto
ffeithrwydd fy nghalon o fewn me : I will walk in my house
fy nh. with a perfect heart.
3 ísT i osodaf ddim anwir o 4 I will take no wicked thing
flaen fy llygaid : cas gennyf in hand ; I hate the sins of un-
waith y rhai cildynnus; ni ln faithfulness there shall no such:

wrthyf fi. cleave unto me.

4 Calon gyndyn a gilia oddi 5 A
froward heart shall de-
wrthyf: nid adnabyddaf ddyn part from me : I will not know
drygionus. a wicked person.
5 Torraf ymaith yr hwn 6 Whoso privily slandereth his
a enllibioei gymmydog yn neighbour him will I destroy.
:

ddirgel yr uchel o olwg, a'r

: 7 Whoso hath also a proud
balch ei galon, ni allaf ei dd'i- look and high stomach : I will
oddef. not suffer him.
 ; ;

Yr 20 Dydd. PSALMAU. Day 20.

6 Fy llygaid fydd ar ftydd- 8 Mine eyes look upon such

loniaid y tir, fel y trigont gyd â as are faithful in the land that :

mi : yr hwn a rodio raewn they may dwell with me.

ftbrdd berffaith, hwnnw a'm 9 Whoso leadeth a godly life :
gwasanaetha i. he shall be my servant.
7 Ni thrig o fewn fy yr nh 10 There shall no deceitful
un a wnelo dwyll : ni thrig yn person dwell in my house he :

fy ngolwg yr un a ddywedo that telleth lies shall not tarry

gelwydd. in my sight.
8 Yn fore y torraf ymaith Ill shall soon destroy all the
boll annuwiolion y tir, i ddi- ungodly that are in the land .

wreiddio hell weithredwr an- that I may root out all wicked
wiredd o ddinas yr Arglwydd. doers from the city of the Lord.

33orcoI JKRrtfot. Jílorníng îf3rat>er.

Psal. cii. Domine, exandi. Psal. cii. Domine, exaudi.

ARGLWYDD, clyw fy HEAR my prayer, O Lord :

ngweddi, a deled fy lief and let my crying come

attat. unto thee.
2 Na chudd dy wyneb oddi 2 Hide not thy face from me
wrthyf yn nydd fy nghyfyng- in the time of my trouble : in-
der, gostwng dy glust attaf: cline thine ear unto me when
yn y dydd y galwyf, brysia, I call; O hear me, and that
gwrando fi. right soon.
3 Canys fy nyddiau a ddar- 3 For my days are consum-
fuant fel mg, a'm hesgyrn a ed away like smoke : and my
boethasant fel aelwyd. bones are burnt up as it were
a fire-brand.
4 Fy nghalon a darawyd, ac 4 My heart smitten down,
is
a wywodd fel llysieuyn; fel yr and withered like grass
: so that
angbofiais fwytta fy mara. I forget to eat bread. my
5 Gan lais fy nhuchan y 5 For the voice of my groan-
glynodd fy esgyrn wrth fy ing : my bones will scarce cleave
nghnawd. to my flesh.
6 Tebyg wyf i belican yr 6 I am become like a pelican
anialwch: yd wyf fel dylluan in the wilderness and like an:

y diffaethweh. owl that is in the desert.

7 Gwyliais, ac ydwyf fel 7 I have watched, and am
aderyn y tô, unig ar ben y even as it were a sparrow that :

ty. sitteth aloneupon the house-top.

8 Fy ngelynion a'm gwarad-
wyddant beunydd
ynfydant wrthyf,
yn fy erbyn.
9 Canys bwytteais ludw fel
bara, a chymmysgais fy ni'od
âg wylofain
10 O herwydd dy lid di a'th
ddigofaint: canys codaist
fynu, a theflaist fi i lawr.
8 Mine enemies revile me all
: y rhai a the day long : and they that are
a dyngasant mad upon me are sworn toge-
ther against me.
9 For I have eaten ashes as it
were bread and mingled
: my
drink with weeping
10 And that because of thine
_ fi i indignation and wrath : for thou
hast taken me up, and cast me
down.
 ; ; ; ; ;

Yr 20 Dydd. PSALMAU. Day 20.

11 Fy nyddiau sy fel cysg- 11 My days are gone like a

od yn cilio ; a minnau fel glas- shadow : and I am withered
welltyn a wywais. like grass.
12*Tithau, Arglwydd, a bar- 12 But, thou, O Lord, shalt
hêi yn dragywyddol, a'th goff- endure for ever and thy re- :

adwriaeth hyd genhedlaeth a membrance throughout all ge-

chenhedlaeth. nerations.
13 Ti a gyfodi, ac a drugar- 13 Thou shalt arise, and have
hêi wrth Si'on: canys yr amser mercy upon Sion for it is time :

i drugarhâu wrthi, i'e, yr amser
nodedig, a ddaeth.
14 Öblegid y mae dy weision
yn hoffi ei meini, ac yn tosturio
wrth ei llwch hi.
15 Felly 'r cenhedloedd a
ofnant Enw'r Arglwydd, a holl
frenhinoedd y dclaear dy ogon-
iant;
1G Pan adeilado'r
Si'on, y gwelir ef yn
iant ; shall appear
17 Efe a edrych ar weddi'r
gwael, ac ni ddi'ystyrodd eu
dymuniad.
18 Hyn a ysgrifenir i'r gen-
hedlaeth a ddêl: a'r bobl
a grëir a fohannant yr Ar-
glwydd.
19 Canys efe a edrychodd
o uchelder ei gyssegr: yr Ar-
that thou have mercy upon her,
yea, the time is come.
14 And why? thy servants
think upon her stones : and it
pitieth them to see her in the
dust.
15 The heathen shall fear thy
Name, O Lord and
: all the
kings of the earth thy Majesty;
Arglwydd 16 When the Lord shall build
ei ogon- up Sion : and when his glory
17 When he turneth him unto
the prayer of the poor destitute :
and despiseth not their desire.
18 This shall be written for
those that come after : and the
people which shall be born shall
praise the Lord.
19 For he hath looked down
from his sanctuary out of the :

glwydd a edrychodd o'r nefoedd heaven did the Lord behold the
ar y ddaear earth ;
20 I wrando uchenaid y 20 That he might hear the
carcharorion ; ac i ryddhâu plant mournings of such as are in
angau captivity and deliver the chil-
:

dren appointed unto death

21 I fynegi Enw'r Arglwydd 21 That they may declare the
yn S'ion, a'i foliant yn Jeru- Name of the Lord in Sion : and
salem ; his worship at Jerusalem
22 Pan gasgler y bobl ynghd, 22 When the people are ga-
a'r teyrnasoedd i wasanaethu'r thered together : and the king-
Arglwydd. doms also, to serve the Lord.
23 Gostyngodd efe fy nerth 23 He brought down my
ar y ffordd ; byrhaodd fy nydd- strength in my journey : and
iau. shortened my days.
24 Dywedais, Fy Nuw, na 24 But I said, O my God,
chymmer fi ymaith ynghanol take me not away in the midst
fy nyddiau: dy flynyddoedd di of mine age : as for thy years,
sydd yn oes oesoedd. they endure throughout all ge-
nerations.
25 Yn y dechreuad y seiliaist 25 Thou, Lord, in the begin-
 ; ; : ;

Yr 20 Dydd. PSALMAU. Day 20.

y ddaear; a'r nefoedd ydynt ning hast laid the foundation of

waith dy ddwylaw. the earth and the heavens are
:

the work of thy hands.

26 Hwy a ddarfyddant, a thi 26 They shall perish, but thou
a barhéi : ie, hwy oil a heneidd- shalt endure : they all shall wax
iant fel dilledyn; fel gwisg y old as doth a garment
newidi hwynt, a hwy a new- 27 And as a vesture shalt thou
idir. change them, and they shall be
2T Tithau'r un ydwyt, a'th changed but thou art the same,
:

flynyddoedd ni ddarfyddant. and thy years shall not fail.

28 Plant dy weision a bar- 28 The children of thy ser-
hânt, a'u had a sicrhéir ger dy vants shall continue and their :

fron di. seed shall stand fast in thy sight.

Psal. ciii. Benedic, anima mea. Psal. ciii. Benedic, anima mea.

FY enaid, bendithia'r Ar- PRAISE the Lord, O my

glwydd ; a chwbl sydd ynof, soul : and all that is within
ei Enw sanctaidd ef. me praise his holy Name.
2 Fy enaid, bendithia'r Ar- 2 Praise the Lord, my O
glwydd ; ac nac anghofia ei holl soul : and forget not all "his
ddoniau ef benefits ;

3 Yr hwn sydd yn maddeu dy 3 "WTio forgiveth all thy sin :

holl anwireddau; yr hwn sydd and healeth all thine infirmi-

yn iachàu dy holl lesgedd; ties;
4 Yr hwn sydd yn gwaredu 4 Who saveth thy life from
dy fywyd o ddistryw: yr hwn destruction and crowneth thee
:

sydd yn dy goroni â thrugaredd with mercy and loving -kind-

ac â thosturi ness ;

5 Yr hwn sydd yn diwallu dy 5 Who satisfieth thy mouth

enau â daioni; fel yr adnew- with good things : making thee
yddir dy ieuengctid fel yr eryr. young and lusty as an eagle.
6 Yr Arglwydd sydd yn 6 The Lord executeth right-
gwneuthur cyfiawnder a barn eousness and judgement for all :

i'r rhai gorthrymmedig oil. them that are oppressed with

wrong.
7 Hyspysodd ei ffyrdd i Mo- 7 He shewed his ways unto
ses; ei weithredoedd i feibion Moses : his works unto the chil-
Israel. dren of Israel.
8 Trugarog a graslawn yw'r 8 The Lord is full of com-
Arglwydd; hwyrfrydig i lid, a passion and mercy long-suffer- :

mawr o drugarowgrwydd. ing, and of great goodness.

9 Nid byth yr ymryson efe 9 He alway be chid-
will not I

ac nid byth y ceidw efe ei ing : neither keepeth he his an- j

ddigofaint. ger for ever.

10 Nid yn ol ein pechodau y 10 He hath not dealt with us
gwnaeth efe â ni; ac nid yn ol after our sins nor rewarded us :

ein hanwireddau y talodd efe i ni. according to our wickednesses.

11 Canys cyfuwch ag yw'r 11 For look how high the
nefoedd uwchlaw'r ddaear, y heaven is in comparison of the
rhagorodd ei drugaredd ef ar y earth : so great is his mercy also
rhai a'i hofnant ef. toward them that fear him.
12 Cyn belled ag yw'r dwyr- 12 Look how wide also the
 Yr 20 Dydd. PSALMAU. Day 20.

ain oddi wrth y gorllewin, y east from the west : so far

is
pellhaodd efe ein camweddau hath he set our sins from us.
(xldi wrthym.
13 Fel y tosturia tad wrth 13 Yea, like as a father pitieth
ei blant, felly y tosturia'r Ar- his own children even so is the
:

glwydd wrth y rhai a'i hofnant Lord merciful unto them that
ef. fear him.
14 Canys efe a edwyn ein 14 For he knoweth whereof
defnydd ni: cofia mai llwch we are made he remembereth
:

ydym. that we are but dust.

15 Dyddiau dyn sy fel glas- 15 The days of man are but
welltyn megis blodeuyn y maes,
: as grass for he flourisheth as a
:

felly y blodeua efe. flower of the field.

16 Canys y gwnt a â drosto, 16 For as soon as the wind
ac ni bydd mwy o hono; a'i goeth over it, it is gone and :

le nid edwyn ddim o hono ef the place thereof shall know it

mwy.
17 Ond
trugaredd yr Ar-
glwydd sydd o dragywyddoldeb
nyd dragywyddoldeb, ar y rhai
a'i hofnant ef; a'i gyfiawnder i
blant eu plant ;
18 I'r sawl a gadwant ei gyf-
aramod ef, ac a gofiant ei or-
chymynion i'w gwneuthur.
19 Yr Arglwydd a barottôdd
ei orseddfa yn y nefoedd : a'i
frenhiniaeth ef sydd yn lly wodr-
aethu ar bob peth.
20 Bendithiwch yr Arglwydd,
ei angylion ef, cedyrn o nerth,
yn gwneuthur ei air ef, gan
wrando ar leferydd ei air ef.
21 Bendithiwch yr Arglwydd,
ei holl luoedd ef ; ei
ion yn gwneuthur ei ewyllys ef.
22 Bendithiwch yr Arglwydd,
ei holl weithredoedd ef,
mhob man o'i lywodraeth:
enaid, bendithia'r Arglwydd.
no more.
17 But the merciful goodness
of the Lord endureth for ever
and ever upon them that fear
him : and his righteousness up-
on children's children ;
18 Even upon such as keep
his covenant : and think upon
his commandments to do them.
19 The Lord hath prepared
his seat in heaven : and his
kingdom ruleth over all.
20 O
praise the Lord, ye an-
gels of his, ye that excel in
strength : ye that fulfil his com-
mandment, and hearken unto
the voice of his words.
21 Opraise the Lord, all ye
holl weis- his hosts : ye servants of his
that do his pleasure.
22 Ospeak good of the Lord,
ym all ye works of his, in all places
fy of his dominion : praise thou
the Lord, O
my soul.

Preîmfiatonol mtìfüi. lEbemng draper.

Psal. civ. Benedic, anima mea. Psal. civ. Benedic, anima mea,

FY enaid, Ar-
bendithia'r
glwydd: O Arglwydd fy
PRAISE
soul
the
O Lord my God,
:
Lord, O my
Nuw, tra mawr ydwyt; gwisg- thou art become exceeding glo-
aist ogoniant a harddwch. rious; thou art clothed with
majesty and honour.
2 Thou deckest thyself with
2 Yr hwn wyt yn gwisgo light as it were with a gar-
i'r 20 Dydd. PSALM AU. Bay 20.

goleuni fel ùilledyn : ac yn taen- |

ment : and spreadest out the
u'r nefoedd fel Hen. heavens like a curtain.
3 Yr hwn sy'n gosod tylathau 3 Who layeth the beams of
ei yn y dyfroedd ;
'stafelloedd his chambers in the waters :
yn gwneuthur y cymmylau yn and maketh the clouds his cha-
gerbyd iddo; ac yn rhodio ar riot, and walketh upon the
adenydd y gw'nt. wings of the wind.
4 Yr hwn sydd yn gwneuthur 4 He maketh his angels spi-
ei genhadon yn ysprydion; a'i rits and his ministers a flam-
:

weinidogion yn dàn fflamllyd. ing fire.

5 Yr hwn a seiliodd y ddaear 5 He laid the foundations of
ar ei sylfeini, fel na symmudo the earth : that it never should
byth yn dragywydd. move at any time.
6 Toaist hi ar gorddyfnder, 6 Thoucoveredst it with the
megis â gwisg: y dyfroedd a deep as with a garment :
like
safent goruwch y mynyddoedd. the waters stand in the hills.
7 Gan dy gerydd di y ffoi- 7 At thy rebuke they flee :
sant rhag swn dy daran y prys-
: at the voice of thy thunder they
urasant ymaith. are afraid.
8 Gan y mynyddoedd yr ym- 8 They go up
as high as the
godant: ar hd y dyffrynoedd hills, and down
to the valleys
y disgynant, i'r lie a seiliaist beneath : even unto the place
iddynt. which thou hast appointed for
them.
9 Gosodaist derfyn, fel nad 9 Thou
hast set them their
elont drosodd ; fel na ddychwel- bounds which they shall not
on t i orchuddio'r ddaear. pass : neither turn again to co-
ver the earth.
10 Yr hwn a yrr y ffynhon- 10 He sendeth the springs
nau i'r dyffrynoedd, y rhai a into the rivers : which run
gerddant rhwng y bryniau. among the hills.
11 D'iodant holl fwystfilod y 11 All beasts of the field drink
maes: yr asynod gwlltion a thereof : and the wild asses
dorrant eu syched. quench their thirst.
12 Adar y nefoedd a drigant 12 Beside them shall the fowls
ger Haw iddynt, y rhai a leisiant of the air have their habitation :
oddi rhwng y cangau. and sing among the branches.
13 Y mae efe'n dyfrhâu'r 13 He watereth the hills from
bryniau o'i 'stafelloedd y ddae- : above : the earth is filled with
ar a ddigonir o fFrwyth dy the fruit of thy works.
weithredoedd.
14 Y mae yn peri i'r gwellt 14 He bringeth forth grass
dyfu i'r anifeiliaid, a llysiau i for the cattle and green herb
:

wasanaeth dyn fel y dycco fara

: for the service of men ;

allan o'r ddaear. 15 That he may bring food

15 A
gwin, yr hwn a lawen- out of the earth, and wine that
ycha galon dyn; ac olew, i beri maketh glad the heart of man :
i'w wyneb ddisgleirio ; a bara, and oil to make him a cheer-
yr hwn a gynnal galon dyn. ful countenance, and bread to
strengthen man's heart.
16 Preniau'r Arglwydd sy 16 The trees of the Lord also
 7 ;

Yr 20 Dydd. PSALMAU. Day 20.

lawn sugn : cedrwýdd Libanus, are full of sap : even the ce-
y rhai ablannodd efe; dars of Libanus which he hath
planted
1 Lie y ny tha'r adar y : 17 Wherein the birds make
ffynnid-wdd yw t'r ciconia. their nests and the fir-trees are
:

a dwelling for the stork.

18 Y mynyddoedd uchel sy 18 The high hills are a refuge
noddfa i'r geifr; a'r creigiau i'r for the wild goats : and so are
cwningod. the stony rocks for the conies.
19 Efe a wnaeth y lleuad i 19 He appointed the moon for
amserau nodedig yr haul a : certain seasons : and the sun
edwyn ei fachludiad. knoweth his going down.
20 Gwnai dywyllwch, a nos 20 Thou makest darkness that
fydd : yhddi yr ymlusga pob itmay be night : wherein all the
bwystfil coed. beasts of the forest do move.
21 Y
cenawon llewod a ruant 21 The lions roaring after
am ysglyfaeth, ac a geisiant eu their prey : do seek their meat
bwyd gan Dduw. from God.
22 Pan godo haul, ymgasgl- 22 The sun ariseth, and they
ant, agorweddant yn eu lloch- get them away together and :

esau. lay them down in their dens.

23 Dyn a â allan i'w waith, 23 Man goeth
to his forth
ac i'w orchwyl hyd yr hwyr. work, and to his labour : until
the evening.
24 Mor l'iosog yw dy weith- 24 O Lord, how manifold are
redoedd, O Arglwydd ! gwnaeth- thy works in wisdom hast thou
:

ost hwynt oil mewn doethineb: made them all ; the earth is full
llawn yw'r ddaear o'th gyfoeth. of thy riches.
25 Felly y mae'r môr mawr, 25 So is the great and wide
llydan yno y mae ymlusgiaid
: sea also wherein are things
:

heb rifedi, bwystfilod bychain a creeping innumerable, both

mawrion. small and great beasts.
26 Yno'r â'r llongau yno y : 26 There go the ships, and
mae'r lefiathan, yr hwn a lun- there is that Leviathan whom :

iaist i chwarae ynddo. thou hast made to take his pas-

time therein.
27 Y
rhai hyn oil a ddisgwyl- 27 These wait all upon thee :
iant wrthyt ;am roddi iddynt eu that thou mayest give them meat
bwyd yn bryd. ei in due season.
28 A roddech iddynt, a gasgl- 28 When thou givest it them
ant agori dy law, a diwellir
: they gather it and when thou
:

hwynt â daioni. openest thy hand they are filled

with good.
29 Ti a guddi dy wyneb, 29 When thou hidest thy face
hwythau a drallodir dygi y- : they are troubled when thou tak-
:

maith eu hanadl, a threngant, est away their breath they die, and
a dychwelant i'w llwch. are turned again to their dust.
30 Pan ollyngych dy yspryd, 30 When thou lettest thy
y crëir hwynt; ac yr adnew- breath go forth they shall be
yddi wyneb y ddaear. made : and thou shalt renew
the face of the earth.
 : : : ;

Yr 21 Dydd. PSALMAU. Day 21.

31 Arglwydd
Gogoniant yr 31 The Majesty of
glorious
fydd yn dragywydd yr Ar- : the Lord shall endure for ever :
glwydd a lawenycha yn ei the Lord shall rejoice in his
weithredoedd. works.
32 Efe a edrych ar y ddaear, 32 The earth shall tremble at
a hi a gryna efe a gyffwrdd â'r
: the look of him : if he do but
mynyddoedd, a hwy a fygant. touch the hills, they shall smoke.
33 Canaf i'r Arglwydd tra 33 I will sing unto the Lord
fyddwyf fyw canaf i'm Duw
: as long as I live : I will praise
tra fyddwyf. my God while I have my being.
34 Bydd melus fy myfyrdod 34 And so shall my words
am dano mi a lawenychaf yn
: please him : my joy shall be in
yr Arglwydd. the Lord.
35 Darfydded y pechaduriaid 35 As for sinners, they shall
o'r tir, na fydded yr annuwiol- be consumed out of the earth,
ion mwy. Fy enaid, bendithia and the ungodly shall come to
di'rArglwydd. Molwch yr Ar- an end : praise thou the Lord,
glwydd. O my soul, praise the Lord.

33orcol a©eKÎ)í. Jìlorníng |3ragcr.

Psal. cv. ConfUemini Domino. Psal. cv. Confitemini Domino.

CLODFORWCH yr Ar- OGive thanks unto the Lord,

upon his Name
glwydd ; gelwch ar ei Enw and call :

mynegwch ei weithredoedd ym tellthe people what things he

mysg y bobloedd. hath done.
2 Cenwch iddo, canmolwch 2 O let your songs be of him,
ef : ymddiddenwch am ei holl and praise him and let your talk-
:

ryfeddodau ef. ing be of all his wondrous works.

3 Gorfoleddwch yn ei Enw 3 Rejoice in his holy Name :

sanctaidd: llawenyched calon y let the heart of them rejoice

rhai a geisiant yr Arglwydd. that seek the Lord.
4 Ceisiwch yr Arglwydd a'i 4 Seek the Lord and his
nerth : ceisiwch ei wyneb ef bob strength : seek his face ever-
amser. more.
5 Cofiwch ei ryfeddodau y 5 Remember the marvellous
rhai a wnaeth efe ; ei wrth- works that he hath done his :

iau, a barnedigaethau ei en- wonders, and the judgements of

au; his mouth,
6 Chwi had Abraham ei was 6 Oye seed of Abraham his
ef, chwi meibion Jacob ei ethol- servant : ye children of Jacob
edigion. his chosen.
7 Efe yw'r Arglwydd ein 7 He is the Lord our God :
Duw ni ei farnedigaethau ef
: his judgements are in all the
sy trwy'r holl ddaear. world.
8 Cofiodd ei gyfammod byth, 8 He hath been alway mind-
y gair a orchymynodd efe i fil ful of his covenant and pro-
o genhedlaethau mise : that he made to a thou-
sand generations ;

9 Yr hyn a ammododd efe 9 Even the covenant that lie

âc Abraham, a'i lw i Isaac made with Abraham and the :

oath that he sware unto Isaac

 : : : ; ; ; ;

Yr 21 Dydd. PSALMAU. Day 21.

10 A'r hyn a osododd yn efe 10 And appointed the same un-

ddeddf i Jacob, ac yn gyfam- to Jacob for a law and to Israel :

mod tragywyddol i Israel; for an everlasting testament

11 Gan ddywedyd, I ti y 11 Saying, Unto thee will I
rhoddaf dir Canaan, rhandir give the land of Canaan : the
eich etifeddiaeth. lot of your inheritance
12 Pan oeddynt ychydig o 12 When there were yet but
rifedi, ie, ychydig, a di'eithriaid a few of them : and they stran-
ynddi gers in the land
13 Pan rodient o genhedlaeth 13 What time as they went
i genhedlaeth, o'r naill deyrnas from one nation to another : from
at bobl arall one kingdom to another people ;
14 Ni adawodd i neb eu gor- 14 He suffered no man to do
tlirymmu: Ye, ceryddodd fren- them wrong but reproved even
:

hinoedd o'u plegid ; kings for their sakes

15 Gan ddywedyd, Na chyff- 15 Touch not mine Anoint-
yrddwch â'm rhai enneiniog, ac ed : and do my prophets no
na ddrygwch fy mhrophwydi. harm.
16 Galwodd hefyd am new- 16 Moreover, he called for a
yn ar y tir a dinystriodd holl
: dearth upon the land : and de-
gynhaliaeth bara. stroyed all the provision of
bread.
17 Anfonodd wr o'u blaen 17 But he had sent a man be-
hwynt, Joseph, yr hwn a werth- fore them : even Joseph, who
wyd yn was. was sold to be a bond-servant ;
18 Cystuddiasant ei draed ef 18 Whose feet they hurt in
mewn gefyn : ei enaid a aeth the stocks : the iron entered
mewn heiyrn into his soul;
19 Hyd yr amser y daeth ei 19 Until the time came that
air ef: gair yr Arglwydd a'i his cause was known : the word
profodd ef. of the Lord tried him.
20 Y brenhin a anfonodd, ac 20 The king sent, and deli-
a'i gollyngodd ef ; llywodraeth- vered him : the prince of the
wr y bobl, ac a'i rhyddhaodd ef. people let him go free.
21 Gosododd ef yn arglwydd 21 He made him lord also of
8T ei d, ac yn llywydd ar ei his house : and ruler of all his
holl gyfoeth : substance ;
22 I rwymo ei dywysogion ef 22 That he might inform his
wrth ei ewyllys; ac i ddysgu princes after his will and teach :

doethineb i'w henuriaid ef. his senators wisdom.

23 Aeth Israel hefyd i'r Aipht; 23 Israelalso came into E-
a Jacob a ymdeithiodd yn nhir gypt : and Jacob was a stranger
Ham. in the land of Ham.
24 Ac efe a gynnyddodd ei And he increased his peo-
24
bobl yn ddirfawr ; ac a'u ple exceedingly : and made
gwnaeth yn gryfach nâ'u gwrth- them stronger than their ene-
wynebwr. mies;
25 Trôdd eu calon hwynt i 25 Whose heart turned so,
gasâu ei bobl ef, i wneuthur yn that they hated his people : and
ddichellgar â'i weision. dealt untruly with his servants.
26 Efe a anfonodd Moses ei 26 Then sent he Moses his
 ; .

Yr 21 Dydd. PSALMAU. Day 21

was; ac Aaron, yr hwn a dde- servant : and Aaron whom he

wisasai. had chosen.
27 Hwy a ddangosasant ei ar- 27 And these shewed his to-
wyddion ef yn eu plith hwynt, kens among them and won- :

a rhyfeddodau yn nhir Ham. ders in the land of Ham.

28 Efe a anfonodd dywyll- 28 He sent darkness, and it
wch, ac a dywyllodd ; ac nid was dark and they were not
:

anufuddhasant hwy ei air ef. obedient unto his word.

29 Efe a dróild eu dyfroedd yn 29 He turned their waters into
waed, ac a laddodd eu pysgod. blood and slew their fish.
:

30 Eu tir a heigiodd lyffaint 30 Their land brought forth

yn ystafelloedd eu brenhin- frogs yea, even in their kings'
:

oedd. chambers.
31 Efe a ddywedodd, a daeth 31 He spake the word, and
cymmysgbla, a llau yn eu holl there came all manner of flies :

frohwynt. and lice in all their quarters.

32 Efe a wnaeth eu gwlaw 32 He gave them hail-stones
hwynt yn genllysg, ac yn fflam- for rain : and flames of fire in
mau tân yn eu tir. their land.
33 Tarawodd hefyd eu gwin- 33 He smote their vines also
wdd, ffigyswýdd ; ac a
a'u and fig-trees and destroyed the
:

ddrylliodd goed eu gwlad hwynt. trees that were in their coasts.

34 Efe a ddywedodd, a daeth 34 He spake the word, and
y locustiaid, a'r lindys, yn an- the grasshoppers came, and ca-
eirif terpillars innumerable : and did
35 Y
rhai a fwyttasant yr eat up all the grass in their land,
holl laswellt yn eu tir hwynt, and devoured the fruit of their
ac a ddifasant ffrwyth eu daear ground.
hwynt. 35 He smote all the first-born
36 Tarawodd hefyd bob cynt- in their land even the chief:

af-anedig yn eu tir hwynt, blaen- of all their strength.

ffrwyth eu holl nerth hwynt ; 36 He brought them forth
37 Ac a'u dug hwynt allan also with silver and gold there :

âg arian ac aur ; ac heb un Uesg
yn eu llwythau.
38 Llawenychodd yr Aipht
pan aethant allan canys syrth-
iasai eu harswyd arnynt hwy.
39 Efe a daenodd gwmmwl
yn do, a than i oleuo liw
was not one feeble person among
their tribes.
37 Egypt was glad at their
: departing : for they were afraid
of them.
38 He spread out a cloud to
be a covering and fire to give:

nos. light in the night-season.

40 Gofynasant, ac efe a ddug 39 At their desire he brought
soflieir; ac a'u diwallodd à bara quails : and he filled them with
nefol. the bread of heaven.
Efe a holltodd y graig,
41 40 He opened the rock of
a'rdyfroedd a ddylifodd ; cerdd- stone, and the waters flowed
asant ar hd
lleoedd sychion yn out : so that rivers ran in the
afonydd. dry places.
42 Canys efe a gofiodd ei 41 For why ? he remembered
air sanctaidd, ac Abraham ei his holy promise :and Abraham
was. his servant.
 : ;

Yr 21 Dydd. PSALMAU. Day 21

43 Ac a ddug ei bobl allan 42 And he

brought forth h
mewn llawenydd; ei etholedig- people with joy and his chosen :

ion mewn gorfoledd. with gladness ;

44 Ac a roddes iddynt dir- 43 And gave them the lands of
oedd y cenhedloedd a medd- : the heathen and they took the la-
:

iannasant lafur y bobloedd ;

bours of the people in possession ;
45 Fel y cadwent ei ddeddfau 44 That they might keep
ef, ac y cynhalient ei gyfreith- his statutes : and observe his
iau. Molwch yr Arglwydd. laws.

iiruîinijatonol meVBi. aliening draper.

Psal. cvi. Coiifitcmini Domino. Psal. cvi. Coiifitcmini Domino.

MOLWCH yr Arglwydd.
Clodforwch yr Arglwydd;
OGive
for he
thanks unto the Lord,
is gracious : and his
canys da y w o herwydd ei dru-
: mercy endureth for ever.
garedd a bery yn dragywydd.
2 Pwy a draetha nerthoedd 2 Who can express the noble
Ír Arglwydd ? ac a fynega ei acts of the Lord : or shew forth
oil fawl ef? all his praise ?
3 Gwn eu byd a gadwant 3 Blessed are they that al-
farn, a'r hwn a wnel gyfiawn- way keep judgement : and do
der bob amser. righteousness.
4 Cofia fi, Arglwydd, yn 4 Remember me, Lord, ac- O
ol dy raslonrwydd i'th bobl ; cording to the favour that thou
yinwèl â mi â'th iachawdwr- bearest unto thy people : vi- O
iaeth. sit me with thy salvation
5 Fel y gwelwyf ddaioni dy 5 That I may see the felicity
etholedigion, fel y llawenych- of thy chosen : and rejoice in
wyf yn llawenydd dy genedl the gladness of thy people, and
di, feî y gorfoleddwyf gyd à'th give thanks with thine inherit-
etifeddiaeth. ance.
6 Pechasom gyd â'n tadau ;
6 We
have sinned with our
gwnaethom gamwedd, anwir- fathers : we have done amiss,
eddus fuom. and dealt wickedly.
7 Ein tadau ni ddeallasant 7 Our fathers regarded not
dy ryfeddodau yn yr Aipht, ni thy wonders in Egypt, neither
chofiasant l'iosowgrwydd dy dru- kept they thy great goodness
gareddau ; eithr gwrthryfelgar in remembrance but were dis- :

fuont wrth y môr, sef y môr obedient at the sea, even at die
coch. Red sea.
8 Etto efe a'u hachubodd 8 Nevertheless, he helped them
hwynt er mwyn ei Enw, i beri for his Name's sake that he might :

adnabod ei gadernid make power to be known.

his
9 Ac a geryddodd y môr 9 He
rebuked the Red sea
coch, fel y sychodd efe: a thy- also, and it was dried up so he :

wysodd hwynt trwy'r dyfnder, led them through the deep, as

megis trwy'r anialwch. through a wilderness.
10 Achubodd hwynt hefyd o 10 And he saved them from
law eu digasog; ac a'u gwared- the adversary's hand : and deli-
odd o law y gelyn. vered them from the hand of
the enemy.
Ii
 ; ;

Yr 21 Dydd. PSALMAU. Day 21.

11 A'r dyfroedd a doisant eu 11 As for those that troubled

gwrthwynebwr ; ni adawyd un them, the waters overwhelmed
o honynt. them : there was not one of
them left.
12 Yna y credasant ei eiriau 12 Then believed they his
ef ; canasant ei fawl ef. words and sang praise unto him,
:

13 Yn y fan yr anghofiasant 13 But within a while they

ei weithredoedd ef; ni ddis- forgat his works : and would not
gwyliasant am ei gyngor ef : abide his counsel.
14 Eithr blysiasant yn ddir- 14 But lust came upon them
fawr yn yr anialwch ; a themt- in the wilderness : and they
iasant Dduw yn y diffaethwch. tempted God in the desert.
15 Aca roddes eu dy-
efe 15 And he gave them their
muniad iddynt; eithr efe a an- desire : and sent leanness withal
fonodd gulni i'w henaid. into their soul.
16 Cenfigennasant hefyd wrth 16 They angered Moses also
Moses yn y gwersyll, ac wrth in the tents : and Aaron the
Aaron sant yr Arglwydd. saint of the Lord.
17 Y
ddaear a agorodd ac a 17 So the earth opened, and
lyngcodd Dathan, ac a orchudd- swallowed up Dathan : and co-
iodd gynnulleidfa Abiram. vered the congregation of Abiram.
18 Cynneuodd tân hefyd yn 18 And the fire was kindled
eu cynnulleidfa hwynt: fflam a in their company the flame :

losgodd y rhai annuwiol. burnt up the ungodly.

19 Llo a wnaethant yn Ho- 19 They made a calf in Ho-
reb ; ac ymgrymmasant i'r ddelw reb : and worshipped the molten
dawdd. image.
20 Felly y troisant eu gogon- 20 Thus they turned their
iant i lun eidion yn pori glas- glory : into the similitude of a
wellt. calf that eateth hay.
21 Anghofiasant Dduw eu 21 And they forgat God their
Hachubwr, yr hwn a wnelsai Saviour who had done so great
:

bethau mawrion yn yr Aipht things inEgypt ;

22 Pethau rhyfedd yn nhir 22 Wondrous works in the
Ham ; pethau ofnadwy wrth y land of Ham and fearful things
:

mór coch. by the Red sea.

23 Am hynny y dywedodd y 23 So he said, he would have
dinystriai efe hwynt, oni buasai destroyed them, had not Moses
i Moses ei etholedig sefyll ar his chosen stood before him in
yr adwy o'i flaen ef ; i droi the gap to turn away his
:

ymaith ei lidiowgrwydd ef, rhag wrathful indignation, lest he

eu dinystrio. should destroy them.
24 Di'ystyrasant hefyd y tir 24 Yea, they thought scorn
dymunol : ni chredasant ei air of that pleasant land : and gave I

ef; no credence unto his word ;

25 Ond grwgnachasant yn eu 25 But murmured in their
pebyll ; ac ni wrandawsant ar tents : and hearkened not unto
lais yr Arglwydd. the voice of the Lord.
26 Yna y dyrchafodd efe ei 26 Then lift he up his hand
law yn eu herbyn hwynt, i'w against them
: to overthrow
cwympo yn yi anialwch them in the wilderness;
 : ;
}> 21 Dydd.
27 Ac i gwympo eu had ym
raysg y cenhedloedd ; ac i'w
gwasgaru yn y tiroedd.
28 Ymgyssylltasant hefyd â
Baal-peor, a bwyttasant ebyrth
y meirw.
29 Felly y digiasant ef á'u
dychymmygion eu hun ; ac y
tarawodd pla yn eu mysg
hwy.
30 Yna y safodd
ac a iawn-farnodd :
attaliwyd.
31 A chyfrifwyd hyn iddo
yn gyfiawnder, o genliedlaeth i
genhedlaeth byth.
32 Llidiasant ef hefyd with
ddyfroedd y gynnen ; lei y bu
ddrwg i Moses o'u plegid hwynt.
33 O herwydd cythruddo o
honynt ei yspryd ef, fel
ddywedodd à'i wefusau.
34 Ni ddinystriasant y bobl-
oedd, am y rhai y dywedasai'r
Arglwydd wrthynt
35 Eithr ymgymmysgasant
â'r cenhedloedd ; a dysgasant
eu gvveithredoedd hwynt;
36 A gwasanaethasant eu
delwau hwynt ; y rhai a fu
yn fagl iddynt.
37 Aberthasant hefyd eu meib-
ion a'u merched i gythreuliaid,
38 Ac a dywalltasant waed
gwirion, sef gwaed eu meibion
a'u merched, y rhai a aberth-
asant i ddelwau Canaan a'r tir
a halogwyd à gwaed.
39 Felly 'r ymhalogasant yn
i eu gweithredoedd eu hun, ac y
putteiniasant gyd â'u dychym-
i
mygion.
40 Am hynny y cynneuodd
dig yr Arglwydd yn erbyn ei
, bobl, fel y ffieiddiodd efe ei
etifeddiaeth.
41 Ac efe a'u rhoddes hwynt
yn llaw'r cenhedloedd; a'u cas-
i eion a lywodraethasant arn-
ynt.
PSALMAU. Day 21.
27 To cast out their seed
among the nations and to scat- :
ter them in the lands.
28 They joined themselves
unto Baal-peor : and ate the
offerings of the dead.
29 Thus they provoked him
to anger with their own inven-
tions :and the plague was great
among them.
Phinees, 30 Then stood up Phinees
a'r pla a and prayed : and so the plague
ceased.
31 And that was counted unto
him for righteousness : among
all posterities for evermore.
32 They angered him also at
the waters of strife so that he :
punished Moses for their sakes;
33 Because they provoked his
y cara- spirit : so that he spake unad-
visedly with his lips.
34 Neither destroyed they the
heathen as the Lord command-
:
ed them
35 But were mingled among
the heathen and learned their
:
works.
36 Insomuch that they wor-
shipped their idols, which turn-
ed to their own decay : yea,
they offered their sons and their
daughters unto devils;
37 And shed innocent blood,
even the blood of their sons and
of their daughters whom they:
: offered unto the idols of Ca-
naan; and the land was defiled
with blood.
38 Thus were they stained
with their own works and :
went a whoring with their own
inventions.
39 Therefore was the wrath
of the Lord kindled against his
people insomuch that he ab-
:
horred his own inheritance.
40 And he gave them over
into the hand of the heathen :
and they that hated them were
lords over them.
Ii2
 : ;

Yr 22 Dydd. PSALMAU. Day 22.

42 Eu gelynion hefyd a'u gor- 41 Their enemies oppressed

thrymmasant ; a darostyngwyd them : and had them in sub-
hwynt dan eu dwylaw hwy. jection.
43 Llawer gwaith y gwared- 42 Many a time did he deliver
odd efe hwynt ; hwythau a'i them but they rebelled against
:

digiasant ef â'u cyngor eu hun, him with their own inventions,

a hwy a wanhychwyd am eu and were brought down in their
hanwiredd. wickedness.
44 Etto efe a edrychodd pan 43 Nevertheless, when he saw
oedd ing arnynt, pan glywodd their adversity : he heard then-
eu llefain hwynt. complaint.
45 Ac efe a gofiodd ei gyfam- 44 He thought upon his co-
mod â hwynt, ac a edifarhaodd yn venant, and pitied them, accord-
ol lli'osowgrwydd ei drugareddau: ing unto the multitude pf his
46 Ac a wnaeth idclynt gael mercies yea, he made all those
:

trugaredd gan y rhai oil a'u that led them away captive to
caethiwai. pity them.
47 Achub ni, O Arglwydd ein 45 Deliver us, O Lord our
Duw, a chynnull ni o blith y God, and gather us from a-
cenhedloedd, i glodfori dy Enw mong the heathen that we :

sanctaidd, ac i orfoleddu yn dy may give thanks unto thy holy

foliant Name, and make our boast of
thy praise.
48 Bendigedig fyddo Arglwydd 46 Blessed be the Lord God
Dduw Israel eriôed ac yn dra- of Israel from everlasting, and
gywydd a dy weded yr holl bobl, world without end : and let all
:

Amen. Molwch yr Arglwydd. the people say, Amen.

SSorcoI mcyai. JStorning eraser.

Psal. cvii. Confitemini Domino. Psal. cvii. Confitemini Domino.

CLODFORWCH yr Ar- OGive thanks unto the Lord,

glwydd ; canys da yw : o for he is gracious and his:

herwydd ei drugaredd sydd yn mercy endureth for ever.

dragywydd. 2 Let them give thanks whom
2 Felly dyweded gwaredigion the Lord hath redeemed and :

yr Arglwydd, y rhai a wared- delivered from the hand of the

odd efe o law y gelyn ;
3 Ac a gasglodd efe o'r tir-
oedd, o'r dwyrain, ac o'r gor-
llewin, o'r gogledd, ac o'r de-
enemy
3 And gathered them out of
the lands, from the east, and
from the west from the north,
:

hau. and from the south.

4 Crwydrasant yn yr anial- 4 They went astray in the
wch mewn ffordd ddisathr, heb wilderness out of the way and :

gael dinasi aros ynddi found no city to dwell in ;

5 Yn newynog ac yn sychedig, 5 Hungry and thirsty their :

eu henaid a lewygodd ynddynt. soul fainted in them.

6 Yna y llefasant ar yr Ar- 6 So they cried unto the
glwydd yn eu cyfyngder ; ac Lord in their trouble : and he
efe a'u gwaredodd o'u gorthrym- delivered them from their dis-
derau.
 !! : ; !

Yr 22 Dydd. PSALMAU. Day 22.

7 Ac a'u tywysodd hwynt ar 7 He led them forth by the

hd y ffordd uniawn, i fyned i right way : that they might go
ddinas gyfanneddol. to the city Avhere they dwelt.
8 O foliannent yr Ar-
na 8 O that men would therefore
glwydd am ei ddaioni, a'i i /- praise the Lord for his goodness :
feddodau i feibion dynion and declare the wonders that he
doeth for the children of men
9 Canys efe a ddiwalla'r en- 9 For he satisfieth the empty
aid sychedig, ac a leinw'r enaid soul : and filleth the hungry
newynog â daioni. soul with goodness.
10 Yrhai a breswyliant yn y 10 Such as sit in darkness,
tywylhvch a chysgod angau, yn and in the shadow of death :
rhwym mewn cystudd a hai- being fast bound in misery and
arn; iron;
11 O
herwydd anufuddhâu o 11 Because they rebelled a-
honynt eiriau Duw, a dirmygu gainst the words of the Lord :
cyngor y Goruchaf. and lightly regarded the coun-
sel of the most Highest
12 Am hynny yntau a os- 12 He brought down
also
tyngodd eu calon â blinder their heart through heaviness :

syrthiasant, ac nid oedd cyn- they fell down, and there was
northwywr. none to help them.
13 Yna y gwaeddasant ar 13 So when they cried unto
yr Arglwydd yn eu cyfyngder; the Lord in their trouble : he
ac efe a'u hachubodd o'u gor- delivered them out of their dis-
thrymderau. tress.
14 Dug hwynt allan o dy- 14 For he brought them out
wyllwch a cbysgod angau ; a of darkness, and out of the sha-
drylliodd eu rhwymau hwynt. dow of death and brake their
:

bonds in sunder.
15 O na foliannent yr Ar- 15 that men would therefore
glwydd am ei ddaioni, a'i ry- praise the Lord for his goodness :

feddodau i feibion dynion and declare the wonders that he

doeth for the children of men !

16 Canys efe a dorrodd y 16 For he hath broken the

pyrth pres, ac a ddrylliodd y gates of brass and smitten the
:

barrau heiyrn. bars of iron in sunder.

17 Ynfydion, oblegid eu cam-
weddau, ac o herwydd eu han-
wireddau, a gystuddir.
18 Eu henaid a ffieiddiai bob
bwyd ; a daethant hyd byrth
17 Foolish men are plagued
for their offence : and because
of their wickedness.
18 Their soul abhorred all
manner of meat and they were
:

angau. even hard at death's door.

19 Yna y gwaeddasant ar 19 So when they cried unto
yr Arglwydd yn eu cyfyngder; the Lord in their trouble : he
^ ac efe a'u hachubodd o'u gor- delivered them out of their dis-
thrymderau. tress.
20 Anfonodd ei air, ac iach- 20 He sent his word, and
aodd hwynt, ac a'u gwaredodd healed them and they were
:

o'u dinystr. saved from their destruction.

21 O na foliannent yr Ar- 21 O
that men would therefore
 ; ! ! !

Yr 22 Dydd. PSALMAU. J>az/22.

glwydd am ei ddaioni, a'i ry- praise the Lord for his goodness :
feddodau i feibion dynion ! and declare the wonders that he
doeth for the children of men !

22 Aberthant hefyd aberth _

22 That they would offer unto
moliant a mynegant ei weith-
; him the sacrifice of thanksgiv-
redoedd ef mewn gorfoledd. ing : and tell out his works with
gladness !
23 Y rhai a ddisgynant mewn 23 They that go down to
llongau i'r môr, gan wneuth- the sea in ships : and occupy
ur eu gorchwyl mewn dyfroedd their business in great wa-
mawrion. ters ;
24 Hwy a welant weithred- 24 These men see the works
oedd yr Arglwydd, a'i ryfedd- of the Lord and his wonders
:

odau yn y dyfnder. in the deep.

25 Canys efe a orchymyn, a 25 For at his word the stonny
chyfyd tymmestl-wnt, yr hwn wind ariseth : which lifteth up
a ddyrchafa ei donnau ef. the waves thereof.
26 Hwy a esgynant i'r nef- 26 They are carried up to the
oedd, disgynant i'r dyfnder : heaven, and down again to the
tawdd eu henaid gan flinder. deep their soul melteth away
:

because of the trouble.

27 Ymdroant, ac ymsymmud- 27 They reel to and fro, and
ant fel meddwyn a'u : boll stagger like a drunken man :
ddoethineb a ballodd. and are at their wit's end.
28 Yna y gwaeddant ar yr 28 So when they cry unto
Arglwydd yn eu cyfyngder; ac the Lord in their trouble : he
efe a'u dwg allan o'u gorthrym- delivereth them out of their
derau. distress.
29 Efe a wna'r ystorm yn 29 For he maketh the storm
dawel ; a'i thonnau a osteg- to cease : so that the waves
ant. thereof are still.

30 Yna y llawenhànt am eu 30 Then are they glad, be-

gostegu ; ac efe a'u dwg i'r cause they are at rest and so :

porthladd a ddymunent. he bringeth them unto the ha-

ven where they would be.
31 O na foliannent yr Ar- 31 O men would there-
that
glwydd am ei ddaioni, a'i ry- fore the Lord for his
praise
feddodau i feibion dynion goodness : and declare the won-
ders that he doeth for the chil-
dren of men
32 Adyrchafant ef ynghyn- 32 That they would exalt him
nulleidfa'r bobl, a moliannant also in the congregation of the
ef yn eisteddfod yr henuriaid. people : and praise him in the
seat of the elders
33 Efe a wna afonydd yn 33 Who
turneth the floods
ddiffaethwch, a ffynhonnau dyfr- into a wilderness : and drieth
oedd yn sychdir up the water-springs.
34 A tbir ffrwythlawn yn 34 A fruitful land maketh he
ddiffrwyth, am ddrygioni'r rhai barren : for the wickedness of
a drigant ynddo. them that dwell therein.
35 Efe a dry'r anialwcb yn 35 Again, he maketh the wil-
 ;

Yr 22 Dydd. PSALMAU. Bay 22.

llyn dwfr, a'r tir eras
honnau dwfr.
36 Ac yno y gwna i'r
og aros; fel y darparont ddinas
i gyfanneddu :
37 Ac yr hauont feusydd, ac
y plannont winllannoedd, y rhai
a ddygant fFrwyth toreithiog.
38 Ac efe a'u bendithia hwynt
fel yr amlhànt yn ddirfawr, ac
ni ad i'w hanifeiliaid leihâu.
39 Lleihêir hwynt hefyd, a
gostyngir hwynt, gan gyfyng-
der, drygfyd, a chyni.
40 Efe a dywallt ddirmyg ar
foneddigion, ac a wna iddynt
grwydro mewn anialwch
fíbrdd.
41 Ond efe a gyfyd y tlawd
o gystudd, ac a wna iddo deu-
yn ffyn- derness a standing water : and
water-springs of a dry ground.
newyn- 36 And there he setteth the
hungry : that they may build
them a city to dwell in
37 That they may sow their
land, and plant vineyards : to
yield them fruits of increase.
38 He blesseth them, so that
they multiply exceedingly : and
suffereth not their cattle to de-
crease.
39 And again, when they are
minished, and brought low :
through oppression, through any
plague, or trouble;
40 Though he suffer them to
be evil intreated through ty-
heb rants : and let them wander out
of the way in the wilderness ;
41 Yet helpeth he the poor
out of misery and maketh him
:

luoedd fel praidd. housholds like a flock of sheep.

42 Y
rhai uniawn a welant 42 The righteous will consider
hyn, ac a lawenychant a phob : this, and rejoice and the mouth
:

anwiredd a gau ei safn. of all wickedness shall be stopped.

43 Y neb sy ddoeth, ac a 43 Whoso is wise will ponder
gadwo hyn, hwy a ddeallant these things and they shall
:

drugareddau'r Arglwydd. understand the loving-kindness

of the Lord.

Proîmfjatonol öScìiüí. Ebcning prayer.

Psal. cviii. Paratum cor mcum. Psal. cviii. Paratum cor mcum.
PAROD yw
fy nghalon, O OGod, my heart
ready, is
Dduw: canaf a chanmolaf my heart is ready : I will
â'm gogoniant. sing and give praise with the
best member that I have.
2 Deffro, y nabl a'r delyn : 2 Awake, thou lute, and harp :
minnau a ddeffroaf yn fore. I myself will awake right early.
3 Clodforaf di, Arglwydd, 3 I will give thanks unto
ym mysg y bobloedd can- : thee, O Lord, among the peo-
molaf di ym mysg y cenhedl- ple I will sing praises unto
:

oedd. thee among the nations.

4 Canys mawr yw dy dru- 4 For thy mercy is great-
garedd oddi ar y nefoedd: a'th er than the heavens and :

wirionedd a gyrhaedd hyd yr thy truth reacheth unto the

wybren. clouds.
5 Ymddyrcha, O Dduw, uwch 5 Set up thyself, O God,
y nefoedd a bydded dy ogon-
: above the heavens and thy :

iant ar yr holl ddaear ; glory above all the earth.

6 Fel y gwareder dy rai an- 6 That thy beloved may be
Yr 22 Dydd. PSALMAU. Day 22.

wyl: achub â'th ddeheulaw, a delivered : let thy right hand

gwrando fi. save them, and hear thou me.
7 Duw a lefarodd yn ei 7 God hath spoken in his ho-
sancteiddrwydd, Llawenychaf, liness : I will rejoice therefore,
rhannaf Sichem, a mesuraf and divide Sichem, and mete
ddyffryn Succoth. out the valley of Succoth.
8 Eiddof fi yw Gilead; eiddof 8 Gilead is mine, and Ma-
fi Manasseh ; Ephraim hefyd nasses is mine : Ephraim also
yw nerth fy mhen Judah yw
: is the strength of my head.
fy neddfwr.
9 Moab yw fy nghrochan 9 Judah is my law- giver,
golchi ; tros Edom y taflaf fy Moab is my wash _
wash-pot : over
esgid : buddugoliaethaf ar Pbi- Edom will I cast out my shoe ;
listia. upon Philistia will I triumph.
10 Pwy
a'm dwg i'r ddinas 10 Who
will lead me into
çadarn? pwy a'm dwg hyd yn the strong city and who will :

Edom ? bring me into Edom ?

11 Onid tydi, O Dduw, yr 11 Hast not thou forsaken
hwn a'n bwriaist ymaith? ac us, O
God : and wilt not thou,
onid ai di allan, O Dduw, gyd O God, go forth with our
â'n lluoedd ? hosts ?
12 Dyro i ni gynhorthwy 12 O help us against the
rhag cyfyngder: canys gau yw enemy : for vain is the help of
ymwared dyn. man.
13 Trwy Dduw y gwnawn 13 Through God we shall do
wroldeb canys efe a sathr ein
: great acts is he that
: and it

gelynion. shall tread down our

enemies.
Psal. cix. Dens laudum. Psal. cix. Dens laudum.

NA iant.
thaw, O Dduw fy mol- HOLD not thy tongue,
God of my praise : for
O
2 Canysgenau'r annuwiol the mouth of the ungodly, yea,
a genau'r twyllodrus a ymagor- I the mouth of the deceitful is
asant arnaf â thafod celwydd-
:
'
opened upon me.
og y llefarasant i'm herbyn. 2 And they have spoken a-
3 Cylchynasant fi hefyd â gainst me with false tongues :
geiriau cas ; ac ymladdasant â they compassed me about also
mi heb achos. with words of hatred, and fought
against me without a cause.
4 Am
fy ngharedigrwydd 3 For the love that I had
y'm gwrthwynebant mmnau a : unto them, lo, they take now
arferaf weddi. my contrary part : hut I give
myself unto prayer.
5 Talasant hefyd i mi ddrwg 4 Thus have they rewarded
am dda, a chas am fy nghar- me evil for good : and hatred
iad. for my good will.
6 Gosod dithau un annuwiol 5 Set thou an ungodly man
arno ef; a safed Satan wrth ei to he ruler over him and let :

ddeheulaw ef. Satan stand at his right hand.

7 Pan farner ef, eled yn 6 When sentence is given upon
euog ; a bydded ei weddi yn him, let him be condemned : and
bechod. let his prayer be turned into sin.
 :;
: ;

Yr 22 Dydcl. PSALMAü. Day 22.

8 Ychydig fyddo ei ddyddiau 7 Let his days be few : and

a chymmered arall ei swydd ef. let another take his office.
9 Bydded ei blant yn amddi- 8 Let his children be father-
faid, a'i wraig yn weddw. less and his wife a widow.
:

10 Gan grwydro hefyd crwyd- 3 Let his children be vaga-

red ei blant ef, a ehardottant bonds, and beg their bread let :

ceisiant hefyd eu bara o'u hang- them seek it also out of desolate
hyfannedd leoedd. places.
11 Rhwyded y ceisiad yr hyn 10 Let the extortioner con-
oil sy ganddo; ac anrheithied sume all that he hath and let
:

di'eithriaid ei lafur ef. the stranger spoil his labour.

12 Na fydded neb a estyno 11 Let there be no man to
drugaredd iddo ; ac na fydded pity him nor: to have compas-
neb a drugarhao wrth ei am- sion upon his fatherless chil-
ddifaid ef. dren.
13 Torrer ymaith ei hiliog- 12 Let his posterity be destroy-
aetb ef : dilëer eu henw yn yr ed : and in the next generation
oes nesaf. let his name be clean put out.
14 Cofier anwiredd ei dadau 13 Let the wickedness of his
o flaen yr Arglwydd; ac na fathers be had in remembrance
ddilëer pechod ei fara ef. in the sight of the Lord : and
let not the sin of his mother be
done away.
15 Byddant bob amser ger 14 Let them alway be before
bron yr Arglwydd, fel y torro the Lord that he may root out
:

efe ymaith eu coffadwriaeth o'r the memorial of them from off

tir. the earth
16 Amna chofiodd wneuthur 15 And that, because his
trugaredd, eithr erlid o hono y mind was not to do good but :

truan a'r tlawd, a'r cystuddied- persecuted the poor helpless

ig o galon, i'w ladd. man, that he might slay him
that was vexed at the heart.
17 Hoffbdd felldith, a hi 16 His delight was in cursing,
a ddaeth iddo ni fynnai and it shall happen unto him :
:

fendith, a hi a bellhaodd oddi he loved not blessing, therefore

wrtho. shall it be far from him.
18 Ië, gwisgodd felldith fel 17 He clothed himself with
dilledyn; a hi a ddaeth fel cursing, like as with a raiment :
dwfr i'w fewn, ac fel olew i'w and it shall come into his bowels
esgyrn. like water, and like oil into his
bones.
19 Bydded iddo fel dilled- 18 Let it be unto him as the
yn yr hwn a wisgo efe, ac fel cloke that he hath upon him :
gwregys a'i gwregyso ef yn and as the girdle that he is al-
wastadol. way girded withal.
20 Hyn fyddo tâl fy ngwrth- 19 Let it thus happen from
ynebwr gan yr Arglwydd, the Lord unto mine enemies :
a'r rhai a ddywedant ddrwg yn and to those that speak evil
erbyn fy enaid. against my
soul.
21 Tithau, Arglwydd Dduw, 20 But deal thou with me,
gwna erof fi er mwyn dy Enw O Lord God, according unto
 : ;

r 23 Dydd. PSALMAU. Day 23.

am fod yn (Ida dy drugaredd, thy Name : for sweet is thy

gwared fi. mercy.
22 Canys truan a thlawd yd- 21 O deliver me, for I am
wyf fi, a'm calon a archollwyd helpless and poor : and my heart
o'm raewn. is wounded within me.
23 Aethum fel cysgod pan 22 I go hence like the shadow
gilio: fel locust y'm hysgyd- that departeth : and am driven
wir. away as the grasshopper.
24 Fy ngliniau a aethant yn 23 My knees are weak through
egwan gan ympryd ; a'm cnawd fasting my flesh
: is dried up for
a guriodd o eisiau brasder. want of fatness.
25 Gwaradwydd hefyd oedd- 24 I became also a reproach
wn iddynt: pan welent fi, sigl- unto them they that looked
:

ent eu pennau. upon me shaked their heads.

26 Cynnorthwya fi, O Ar- 25 Help me, O Lord my
glwydd fy Nuw; achub fi yn God :O save me according to
ol dy drugaredd thy mercy
27 Fel y gwypont mai dy law 26 And they shall know, how
di yw hyn; mai ti, Arghvydd, that this is thy hand and that :

a'i gwnaethost. thou, Lord, hast done it.

28 Melldithiant hwy, ond ben- 27 Though they curse, yet
dithia di : cywilyddier hwynt, bless thou and let them be con-
:

pan gyfodant ; a llawenyched dy founded that rise up against me;

was. but let thy servant rejoice.
29 Gwisger fy ngwrthwyneb- 28 Let mine adversaries be
wr â gwarth, ac ymwisgant à'u clothed with shame : and let
cywilydd, megis â chocbl. them cover themselves with their
own confusion, as with a cloke.
30 Clodforaf yr Arglwydd yn 29 As for me, I will give
ddirfawr â'm genau; i'e, mol- great thanks unto the Lord with
iannaf ef ym mysg llawer. my mouth : and praise him
among the multitude;
31 O herwydd efe a saif ar 30 For he shall stand at
ddeheulaw 'r tlawd, i'w achub the right hand of the poor : to
oddi wrth y rhai a farnant ei save his soul from unrighteous
enaid. judges.

Eorcol mttfOi. Jttormng draper.

PsaL ex. Dixit Dominus. PsaL ex. Dixit Dominus.

DYWEDODD
wrth fy Arglwydd, Eistedd
yr Arglwydd THE
Lord
Lord
: Sit
said unto
thou on
my
my
ar fy neheulaw, hyd oni osodwyf right hand, until I make thine
dy elynion yn faingc i'th draed. enemies thy footstool.
2 Gwi'alen dy nerth a enfyn 2 The Lord shall send the rod
yr Arglwydd o Si'on : llyw- of thy power out of Sion : be
odraetha di ynghanol dy elyn- thou ruler, even in the midst
among thine enemies.
3 Dy bobl a fyddant ewyll- 3 In the day of thy power
rsgar yn nydd dy nerth, mewn shall the people offer thee free-
ìarddwch sancteiddrwydd : o will offerings with an holy wor-
 :

Y 23 Dydd. PSALMAU. Bay 23.

groth y wawr y mae gwlith dy ship : the dew of thy birth is of

enedigaeth i ti. the womb of the morning.
4 Tyngodd yr Arglwydd, ac 4 The Lord sware, and will
nid edifarhâ, Ti wyt offeiriad not repent : Thou art a Priest
yn dragywyddoh yn ol urdd for ever after the order of Mel-
jNIelchisedec. chisedech.
5 Yr Arglwydd ar dy dde- 5 The Lord upon thy right
heulaw a drywana frenhinoedd hand : shall wound even kings
yn nydd ei ddigofaint. in the day of his wrath.
6 Efe a farn ym mysg y cen- 6 He shall judge among the
hedloedd ; lleinw leoedd â chel- heathen; he shall fill the places
aneddau: archolla ben llawer with the dead bodies : and smite
gwlad. in sunder the heads over divers
countries.
7 Efe a ýf o'r afon ar y 7 He shall drink of the brook
ffordd: am hynny y dyrcha in the way : therefore shall he
efe ei ben. lift up his head.

Psal. cxi. Confitebor tibi. Psal. cxi. Confitebor tibi.

MOLWCH yr Arglwydd.
Clodforaf yr Arglwydd â'm I
Will give thanks unto the
Lord with my whole heart :
holl galon,, ynghymmanfa y rhai secretly among the faithful, and
uniawn, ac yn y gynnulleidfa. in the congregation.
2 Mawr yw gweithredoedd yr 2 The works of the Lord are
Arglwydd, wedi eu ceisio gan great : sought out of all them
bawb a'u hoffant. that have pleasure therein.
3 Gogoniant a harddwch yw 3 His work is worthy to be
ei waith ef ; a'i gyfiawnder sydd praised, and had in honour :
yn parhâu byth. and his righteousness endureth
for ever.
4 Gwnaeth gofio ei ryfeddod- 4 The merciful and gracious
au: graslawn a thrugarog yw'r Lord hath so done his marvel-
Arglwydd. lous works that they ought to
:

be had in remembrance.
5 Rhoddodd ymborth i'rrhai 5 He hath given meat unto
a'i hofnant ef: efe a gofia ei them that fear him he shall :

gyfammod yn dragywydd. ever be mindful of his covenant.

6 Mynegodd i'w bobl gad- 6 He hath shewed his people
ernid ei weithredoedd, i roddi the power of his works : that
iddynt etifeddiaeth y cenhedl- he may give them the heritage
oedd. of the heathen.
7 Gwirionedd a barn yw 7 The Avorks of his hands are
gweithredoedd ei ddwylaw ef: verity and judgement : all his
ei holl orchymynion ydynt sicr commandments are true.
8 Wedi eu sicrhâu byth ac 8 They stand fast for ever
yn dragywydd, a'u gwneuthur and ever : and are done in
mewn gwirionedd ac uniawnder. truth and equity.
9 Anfonodd ym wared i'w bobl: 9 He sent redemption unto
gorchymynodd ei gyfammod yn his people he hath command-
:

dragywyddol : sancteiddiol ac ed his covenant for ever; holy

ofnadwy yw ei Enw ef. and reverend is his Name.
 :

F 23 Dydd. PSALMAU. Day 23.

10 Dechreuad doethineb yw 10 The fear of the Lord is the

ofn yr Arglwydd ; deall da sy beginning of wisdom a good :

gan y rhai a wnant ei orchy- understanding have all they that

mynion ef y mae : ei foliant ef do thereafter ; the praise of it
yn parhâu byth. endureth for ever.
Psal. cxii. Bcutus vir. Psal. cxii. Bcatus vir.
MOLWCH
Gwn ei
yr Arglwydd.
fyd y gwr a ofn-
BLESSED is the man that
feareth the Lord : he hath
i'r Arglwydd ac sydd yn hoffi ei great delight in his command-
orchymynion ef yn ddirfawr. ments.
2 Ei had fydd cadarn ar y 2 His seed shall be mighty
ddaear cenhedlaeth y rhai un- upon earth
: the generation of :

iawn a fendithir. the faithful shall be blessed.

3 Golud a chyfoeth fydd yn 3 Riches and plenteousness
ei dý ef: a'i gyfiawnder sydd shall be in his house and his :

yn parhâu byth. righteousness endureth for ever.

4 Cyfyd goleuni i'r rhai un- 4 Unto the godly there aris-
iawn yn y tywyllwch: trugar- eth up light in the darkness :
og, a thosturioh, a chyfiawn, yw he is merciful, loving, and righ-
efé. teous.
5 Gwrda sy gymmwynas- 5 A good man is merciful,
gar, ac yn rhoddi benthyg: and lendeth : and will guide
wrth farn y llywodraetha efe ei his words with discretion.
achosion.
6 Yn dd'iau nid ysgogir ef 6 For he shall never be moved :

byth y cyfiawn fydd byth

: and the righteous shall be had
niewn coffadwriaeth. in everlasting remembrance.
7 Nid ofna efe rhag chwedl 7 He will not be afraid of any
drwg ei galon sy ddisigl, yn
: evil tidings: for his heart standeth

ymddiried yn yr Arglwydd. fast,and believeth in the Lord.

8 Attegwyd ei galon nid
ofna efe, hyd oni welo ei ew-
yllys ar ei elynion.
9 Gwasgarodd, rhoddodd i'r
tlodion; a'i gyfiawnder sydd yn
parhâu byth ; ei gorn a ddyrch-
efir mewn gogoniant.
10 Yr annuwiol a wêl hyn,
ac a ddigia; efe a ysgyrnyga ei
: 8 His heart is established, and
will not shrink : until he see his
desire upon his enemies.
9 He hath dispersed abroad,
and given to the poor : and
his righteousness remaineth for
ever; his horn shall be exalted
with honour.
10 The ungodly shall see it,
and it shall grieve him he shall
:

ddannedd, ac a dawdd ymaith gnash with his teeth, and con-

derfydd am ddymuniad y rhai sume away; the desire of the
annuwiol. ungodly shall perish.
Psal. cxiii. Luudate, pueri. Psal. cxiii. Laudate, pueri.
MOLWCH
Gweision yr Arglwydd,
yr Arglwydd. PRAISE
vants : O
the Lord, ye ser-
praise the Name
molwch, i'e, raolwch Enw'r Ar- of the Lord.
glwydd.
2 Bendigedig fyddo Enw'r 2 Blessed be the Name of
Arglwydd o hyn allan ac yn the Lord : from this time forth
dragywydd. for evermore.
 ; ;

T23 PSALM AU. Day 23.

3 O godiad haul hyd ei fach- 3 Lord's Name is prais-

The
ludiad moliannus yw Enw'r Ar- ed from the rising up of the
:

glwydd. sun unto the going down of the

•A Uchel yw yr Arglwydd same.
goruwch yr Iioll genhedloedd 4 The Lord is high above all
a'i ogoniant sy goruwch y nef- heathen and his glory above
:

oedd. the heavens.

5 Pwy sy fel yr Arglwydd 5 Who
is like unto the Lord
ein Duw ni, yr hwn sydd yn our God, that hath his dwell-
preswylio yn uchel ? ing so high : and yet hum-
6 Yr hwn a ymddarostwng i bleth himself to behold the
edrych y pethau yn y nefoedd, things that are in heaven and
ac yn y ddaear ? earth ?
7 Efe sydd yn codi'r tlawd 6 He taketh up the simple
o'r llwch, ac yn dyrchafu yr out of the dust : and lifteth
anghenus o'r dommen, the poor out of the mire
8 I'w osod gyd à phendefig- 7 That he may set him with
ion, i'e, gyd â phendefigion ei the princes : even with the
bobl. princes of his people.
9 Yr hwn a wna i'r ara- 8 He maketh the barren
mhlantadwy gadw t, a bod yn woman to keep house and :

llawen fain plant. Canmolwch to be a joyful mother of chil-

yr Arglwydd. dren.

^roìJnîjaíDnoI SEUìJÌJt. £bcning ìprancr.

PsaL cxiv. In exltu Israel. PsaL cxiv. In exitu Israel.

PAN aeth Aipht, WHEN

Israel o'r Israel came out of
t Jacob oddi wrth bobl Egypt a- and the house of
:

nghyfìaith ; Jacob from among the strange

people,
2 Judah oedd ei sancteidd- 2 Judah was his sanctuary :

rwydd, ac Israel ei arglwydd- and Israel his dominion.

iaeth.
3 Y
môr a welodd hyn, ac a 3 The sea saw that, and fled :

giliodd; yr Iorddonen a drodd Jordan was driven back.

yn ol.
4 Y mynyddoedd a neidias- 4 The mountains skipped like
ant fel hyrddod, a'r bryniau fel rams and the little lulls
: like
yn defaid. young sheep.
5 Beth ddarfu i ti, O for, pan 5 What thou
aileth thee, O
giliaist? tithau Iorddonen, pa- sea, that thou fleddest and thou :

ham y troaist yn ol ? Jordan, that thou wast driven

back ?
6 Paham, fynyddoedd, y neid- 6 Ye mountains, that ye skip-
iech fel hyrddod? a'r bryniau
Eed like rams : and ye little
fel yn
defaid ? ills, like young sheep ?
7 Öfna, di ddaear, rhag yr 7 Tremble, thou earth, at the
Arglwydd, rhag Duw Jacob : presence of the Lord : at the
presence of the God of Jacob ;
8 Yr hwn sydd yn troi 'r 8 Who
turned the hard rock
 : :

T 23 Bydd. PSALMAU. Day 23.

graig yn llyn clwfr, a'r gallestr into a standing water : and the
yn flynnon dyfroedd. flint- stone into a springing well.
Psal. cxv. Non nobis, Domine. Psal. cxv. Non nobis, Domine.
NID i
i ni, O
Arglwydd, nid
i'th Enw dy
ni, ond
NOTuntounto us,
us,
O Lord, not
but unto thy
hun dod ogoniant, er mwyn dy Name give the' praise : for thy
drugaredd, ac er mwyn dy loving mercy, and for thy truth's
wirionedd. sake.
2 Paham y dywedai'r cen- 2 Wherefore shall the hea-
hedloedd, Pa le yn avvr y mae then say : Where is now their
eu Duw hwynt ? God?
3 Ond ein Duw ni sydd yn y 3 As God, he is in
for our
nefoedd: efe a wnaeth yr hyn heaven he hath done what-
:

a fynnodd oil. soever pleased him.

4 Eu delwau hwy ydynt o 4 Their idols are silver and
aur ac arian, gwaith dwylaw gold : even the work of men's
dynion. hands.
5 Genau sydd iddynt, ond ni 5 They have mouths, and
lefarant ; llygaid sy ganddynt, speak not : eyes have they, and
ond ni welant see not.
6 Ymae clustiau iddynt, ond 6 They have ears, and hear
ni chlywant; ffroenau sy gan- not : noses have they, and smell
ddynt, ond ni aroglant not.
7 Dwylaw sydd iddynt, ond 7 They have hands, and han-
ni theimlant ; traed sydd iddynt, dle not; feet have they, and
ond ni cherddant ; ni leisiant walk not : neither speak they
chwaith â'u gwddf. through their throat.
8 Y rhai a'u gwnant ydynt 8 They that make them are
fel hwythau, a phob un a ym- like unto them : and so are all
ddiriedo ynddynt. such as put their trust in them.
9 O
Israel, ymddiried di yn 9 But thou, house of Israel,
yr Arglwydd: efe yw eu porth trust thou in the Lord : he is
a'u tarian. their succour and defence.
10 T
Aaron, ymddiried wch
yn yr Arglwydd efe y w eu :
10 Ye
house of Aaron, put
your trust in the Lord : he is
porth a'u tarian. their helper and defender.
11 Y
rhai a ofnwch yr Ar- 11 Ye that fear the Lord, put
glwydd, ymddiriedwch yn yr your trust in the Lord : he is
Arglwydd efe yw eu porth
: their helper and defender.
a'u tarian.
12 Yr Arglwydd a'n cofiodd 12 The Lord hath been mind-
ni : efe a'n bendithia : bendithia ful of us,and he shall bless us :
efe dIsrael ; bendithia efe d even he shall bless the house of
Aaron. Israel, he shall bless the house
of Aaron.
13 Bendithia efe y rhai a ofn- 13 He shall bless them that
ant yr Arglwydd, fychain a fear the Lord : both small and
mawrion. great
14 Yr Arglwydd a'ch 'chwan- 14 The Lord shall increase
ega chwi fvvyfwy, chwychwi you more and more : you and
a'ch plant hefyd. vour children.
 :

Y 24 Dydd. PSALMAU. Day 24.

Bendigedig ydych chwi

15 Ye are the blessed of the
15
gan yr Arglwydd, yr hwn a Lord who made heaven and
:

wnaeth nef a daear. earth.

16 Y nefoedd, i'e, 'r nefoedd 16 All the whole heavens
ydynt eiddo'r Arglwydd: a'r are the Lord's : the earth hath
ddaear a roddes efe i feibion he given to the children of
dynion. men.
17 Y
meirw ni foliannant yr 17 The dead praise not thee,
Arglwydd, na'r neb sydd yn O Lord : neither all they that
disgyn i ddistawrwydd. go down into silence.
18 Ond nyni a fendithiwn yr 18 But we will praise the
Arghvydd o hyn allan ac yn dra- Lord : from thistime forth for
gywydd. Molwch yr Arglwydd. evermore. Praise the Lord.

33orcol SRcttUf. Jtlormng draper.

Psal. cxvi. Dilexi, quoniam. Psal. cxvi. Dilexi, quoniam.

DA gennyf wrando
glwydd ar fy
o'r
lief,
Ar-
a'm I
Am well pleased
Lord hath heard the
: that the
voice
gweddi'au. of my prayer ;
2 Am ostwng o hono ei glust 2 That he hath inclined his
attaf, am hynny llefaf dros fy ear unto me : therefore will I
nyddiau arno ef. call upon him as long as I live.
3 Gofidion angau a'm cylchyn- 3 The snares of death com-
asant, a gofidiau ufFern a'm dal- passed me round about and the :

iasant ing a blinder a gefais.

: pains of hell gat hold upon me.
4 Yna y
gelwais ar Enw'r 4 I shall find trouble and hea-
Arglwydd ; Attolwg, Arglwydd, viness, and I will call upon the
gwared fy enaid. Name of the Lord : Lord, I O
beseech thee, deliver my soul.
5 Graslawn yw'r Arglwydd, 5 Gracious is the Lord, and
a chyfiawn ; a thosturiol yw ein righteous : yea, our God is mer-
Duw ni. ciful.
6 Yr Arglwydd sydd yn cad- 6 The Lord preserveth the
w'r rhai annichellgar : tlodais, simple I was in misery, and
:

ac efe a'm hachubodd. he helped me.

7 Dycbwel, O
fy enaid, i'th 7 Turn again then unto thy
orphwysfa; canys yr Arglwydd rest, O
my soul : for the Lord
fu dda wrthyt. hath rewarded thee.
8 O
herwydd it' waredu fy 8 And why ? thou hast deli-
enaid oddi wrth angau, fy llyg- vered my soul from death mine :

aid oddi wrth ddagrau, a'm traed eyes from tears, and my feet
rhag llithro. from falling.
9 Rhodiaf o flaen yr Arglwydd 9 I will walk before the Lord
yn nhir y rhai byw." in the land of the living.
10 Credais, am hynny y llefer- 10 I believed, and therefore
ais cystuddiwyd fi'n ddirfawr.
: will I speak; but I was sore
Mi a ddywedais yn fy
11 troubled : I said in haste, my
ffrwst, Pob dyn sy gelwydd- All men are bars.
°g- 11 What reward shall I give
12 Beth a dalaf i'r Arglwydd, unto the Lord : for all the bene-
am ei holl ddoniau i mi ? fits that he hath done unto me ?
Y2ìDydd. PSALMAU. Day 24.

13 Phi'ol iachawdwriaeth a 12 I will receive the cup of

gymuieraf, ac ar Enw'r Ar- salvation and call upon the
:

glwydd y galwaf. Name of the Lord.

14 Fy addunedau a dalaf i'r 13 I will pay my vows now
Arglwydd, yn awr yngydd ei in the presence of all his peo-
hoU bobl ef. ple : right dear in the sight of
15 Gwerthfawr yngolwg yr the Lord is the death of his
Arglwydd yw marwolaeth ei saints.
saint ef. 14 Behold, O Lord, how that
16 Arglwydd, yn ddíau dy I amthy servant I am thy ser-
:

was di ydwyf fi ; dy was di vant, and the son of thine hand-

ydwyf fi, mab dy wasanaeth- maid; thou hast broken my
wraig : dattodaist fy rhwymau. bonds in sunder.
17 Aberthaf i ti aberth mol- 15 I will offer to thee the sa-
iant; a galwaf ar Enw'r Ar- crifice of thanksgiving and will :

glwydd. call upon the Name of the Lord.

18 Talaf fy addunedau i'r Ar- 16 I will pay my vows unto
glwydd, yn awr yngydd ei the Lord, in the sight of all his
hollbobl: people in the courts cf the
:

19 Ynghynteddoedd t'r Ar- Lord's house, even in the midst

glwydd, yn dy ganol di, Ò Jeru- of thee, O Jerusalem. Praise the
salem. Molwch yr Arglwydd. Lord.
Psal. cxvii. Laudate Dominum. Psal. cxvii. Laudate Dominum.
MOLWCH yr Arglwydd, yr
genhedloedd:
holl clod- O Praise
heathen
the
:
Lord,
praise him,
all ye
all
forwch ef, yr holl bobloedd. ye nations.
2 O herwydd ei drugaredd 2 For his merciful kindness
ef tu ag attom ni sy fawr : a is ever more and more towards
gwirionedd yr Arglwydd a bery us and the truth of the Lord
:

yn dragywydd. Molwch yr Ar- endureth for ever. Praise the

glwydd. Lord.
PsaL ex via. Can fife mini Domino. Psal. cxviii. Confitemini Domino.
CLODFORWCH yr Ar- OGive thanks unto the Lord,
glwydd; canys da yw: o for he is gracious be- :

herwydd ei drugaredd a bery yn cause his mercy endureth for

dragywydd. ever.
2 Dyweded Israel yr awr hon, 2 Let Israel now confess, that
fod ei drugaredd ef yn parhâu he is gracious and that his :

yn dragywydd. mercy endureth for ever.

3 Dyweded ty Aaron yn awr, 3 Let the house of Aaron now
fod ei drugaredd ef yn parhâu confess that his mercy endur-
:

yn dragywydd. eth for ever.

4 Yn awr dyweded y rhai a 4 Yea, let them now that fear
ofn ant yr Arglwydd ; fod ei the Lord confess that his mercy :

drugaredd ef yn parhâu yn dra- endureth for ever.

gywydd.
5 Mewn ing y gelwais ar yr 5 I called upon the Lord in
Arglwydd; yr Arglwydd am trouble and the Lord heard me :

clybu, ac a'm gosododd mewn

ehangder.
 5
7 ;

Y 24 Dydd. PSALMAU. Day 24.

6 Yr Arglwydd sy gyd â mi, 6 The Lord is on my side :

nid ofnaf; beth a wna dyn i I will not fear what man doeth
mi? unto me.
7 sy gyd â mi
Yr Arglwydd 7 The Lord taketh my part
ym mhlith fy nghynnorthwy- with them that help me : there-
wÿr am hynny y caf weled fy
: fore shall I see my desire upon
ewyllys ar fy nghaseion. mine enemies.
8 Gwell yvv gobeithio yn yr 8 It isbetter to trust in the
Arglwydd, nag ymddiried mewn Lord : than to put any confi-
dyn. dence in man.
9 Gwell yw gobeithio yn yr 9 It is better to trust in the
Arglwydd, nag ymddiried mewn Lord than to put any confi-
:

tywysogion. dence in princes.

10 Yr holl genhedloedd a'm 10 All nations compassed
bamgylcbynasant : ond yn Enw'r me round about : but in the
Arglwydd mi a'u torraf hwynt Name of the Lord will I de-
ymaith. stroy them.
Amgylchynasant fi ; ie, am-
11 11 They kept me in on every
gylchynasant fi ond yn Enw'r : side, they kept me in, I say, on
Arglwydd mi a'u torraf hwynt every side but in the Name of
:

ymaith. the Lord will I destroy them.

12 Amgylchynasant fi fel 12 They came about me like
gwenyn; diffoddasant fel tàn bees, and are extinct even as
drain herwydd yn Enw'r
: o the fire among the thorns : for
Arglwydd mi a'u torraf hwynt in the Name of the Lord I will
ymaith. destroy them.
13 Gan wthio y gwthiaist fi, 13 Thou hast thrust sore at
fel y syrthiwn ond yr Ar- : me, that I might fall : but the
glwydd a'm cynnorthwyodd. Lord was my help.
14 Yr Arglwydd yw fy nerth 14 The Lord is my strength,
a'm can; ac sydd iachawdwr- and my song : and is become
iaeth i mi. my salvation.
1Lief gorfoledd a iaehawd- 15 The voice of joy and
wriaeth sydd ym mhebyll y health is in the dwellings of the
eyfiawn: deheulaw'r Arglwydd righteous the right hand of the
:

sydd yn gwneuthur grymmus- Lord bringeth mighty things to

d'er. pass.
16 Deheulaw'r Arglwydd a 16 The right hand of the Lord
ddyrchafwyd deheulaw'r Ar- : hath the pre-eminence : the
glwydd sydd yn gwneuthur righthand of the Lord bringeth
grymmusder. mighty things to pass.
1 Ni byddaf farw, ond by w 17 I shall not die, but live :

a mynegaf weithredoedd yr Ar- and declare the works of the

glwydd. Lord.
18 Gan gospi y'm cospodd yr 18 The Lord hath chastened
Arglwydd ond ni'm rhoddodd : and corrected me but he hath :

i farwolaeth. not given me over unto death.

19 Agorwch i mi byrth cyf- 19 Open me the gates of
iawnder: af i mewn iddynt, a righteousness : that I may go
chlodforaf yr Arglwydd. into them, and give thanks unto
the Lord.
Kk
 ! !

Y 24 Dydd. PSALMAU. 2% 21.

20 Dyma
borth yr Arglwydd; 20 This is the gate of the
y rhai cyfiawn a ant i raewn Lord the righteous shall enter
:

iddo. into it.

21 Clodforaf di, o herwydd 21 I will thank thee, for thou

i ti fy ngwrando, a'th fod yn hast heard me and art become
:

iachawdwriaeth i mi. my salvation.

22 Y
maen a wrthododd yr 22 The same stone which the
adeiladwr, a aeth yn ben i'r builders refused : is become the
gongl. head-stone in the corner.
23 O'r Arglwydd y daeth hyn ;
23 This is the Lord's doing :
hyn oedd ryfedd and it is marvellous in our eyes.
~d\yn ein golwg ni.
24 Dyma'r dydd a wnaeth yr
24. yr 24 This is the day which the
Arglwydd
"
vydd ; gorfoleddwn a 11a- Lord hath made we will re- :

wenychwn ynddo. joice and be glad in it.

25 Attolwg, Arglwydd, achub 25 Help me now, O Lord O :

yn awr attolwg, Arglwydd, par Lord, send us now prosperity.

:

yn awr lwyddiant. 26 Blessed be he that cometh

26 Bendigedig yw a ddél yn in the Name of the Lord we :

Enw'r Arglwydd: bendithiasom have wished you good luck, ye

chwi o d'r Arglwydd. that are of the house of the Lord.
27 Duw yw'r Arglwydd, yr 27 God is the Lord who hath
hwn a lewyrchodd i ni rhwym- shewed us light bind the sacri-
: :

wch yr aberth à rhaíFau, hyd fice with cords, yea, even unto
wrth gym yr allor. the horns of the altar.
28 Fy Nuw ydwyt ti, a mi 28 Thou art my God, and I
a'th glodforaf dyrchafaf di, fy will thank thee
: thou art my :

Nuw. God, and I will praise thee.

29 Clodforwch yr Arglwydd ; 29 O give thanks unto the
canys da y w o herwydd yn dra- Lord, for he is gracious
: and :

gywydd y pery ei drugaredd ef. his mercy endurcth for ever.

^rgîmfjaíimrjl Mtìfìíí. atoning drawer.

Psal. cxix. Beati immacidati. PsaL cxix. Beati immaculati.

GWYN fyd y rhai perffaith

eu ffordd, y rhai a rodiant
BLESSED are those that are
undefined in the way and :

ynghyfraith yr Arglwydd. walk in the law of the Lord.

2 Gwn fyd y rhai a gadwant 2 Blessed are they that keep
ei dystiolaethau ef: ac a'i ceis- his testimonies and seek him
:

iant ef â'u holl galon. with their whole heart.

3 Y
rhai hefyd ni wnant 3 For they who do no wicked-
anwiredd, hwy a rodiant yn ei ness : walk in his ways.
ffyrdd ef. 4 Thou hast charged : that
4 Ti a orchymynaist gadw dy we shall diligently keep thy
orchymynion yn ddyfal. commandments.
5 O
am gyfeirio fy ffyrdd i 5 O
that my
ways were made
gadw dy ddeddfau so direct : that I might keep thy
statutes
6 Yna ni'm gwaradwyddid, 6 So shall I not be confound-
pan edrychwn ar dy holl or- ed : while I have respect unto
chymynion. all thy commandments.
Y 24 Dydd. PSALMAU. Day 24.

7 Clodforaf di âg uniondeb 7 I will thank thee with an

calon, pan ddysgwyf farnedig- unfeigned heart : when I shall
aethau dy gyfiawnder. have learned the judgements of
thy righteousness.
8 Cadwaf dy ddeddfau : O na 8 I will keep thy ceremonies :
ad fin hollol. forsake me not utterly.
In quo corriget ? In quo corriget ?

PA fodd y glanhâ Uangc ei WHEREWITHAL shall a

lwybr? wrth ymgadw yn young man cleanse his
ol dy air di. way : even by ruling himself
afterthy word.
10 A'm holl galon y'th geis- 10 With my whole heart have
iais na ad i mi gyfeiliorni oddi
: 1 sought thee : O let me not go
wrth dy orchymynion. wrong out of thy commandments.
11 Cuddiais dy ymadroddion 11 Thy words have I hid
yn fy nghalon, fel na phechwn within my heart that I should :

i'th erbyn. not sin against thee.

12 Ti, Arglwydd, wyt fendig- 12 Blessed art thou, Lord O :

edig : dysg i mi dy ddeddfau. O teach me thy statutes.

13 A'm gwefusau y traeth- 13 With my lips have I been
ais holl farnedigaethau dy en- telling of all the judgements of
:

au. thy mouth.

14 Bu mor llawen gennyf| 14 I have had as great delight
fibrdd dy dystiolaethau, a'r holl in the way of thy testimonies :

olud. as in all manner of riches.

15 Yn
dy orchymynion y 15 I will talk of thy com-
myfyriaf, ac ar dy Iwybrau yr mandments and have respect :

edrychaf. unto thy ways.

16 Yn dy ddeddfau'r ym- 16 My delight shall be in thy
ddigrifaf: nid anghofiaf dy statutes : and I will not forget
air. thy word.
Retribue servo tuo. Retribue servo tuo.
BYDD dda wrth dy was,
fel y byddwyf byw, ac y
ODo that I
well unto thy servant
may live, and keep
:

cadwyf dy air. thy word.

18 Datguddia fy llygaid, fel y 18 Open thou mine eyes :

gwelwyf bethau rhyfedd allan that I may see the wondrous

o'th gyfraith di. things of thy law.
19 Dieithr ydwyf fi ar y 19 I am a stranger upon
ddaear: na chudd di rhagof earth : O
hide not thy com-
dy orchymynion. mandments from me.
20 Drylliwyd fy enaid gan 20 My
soul breaketh out for
awydd i'th farnedigaethau bob the very fervent desire : that it
amser. hath alwayunto thy judgements.
21 Ceryddaist y beilchion mell- 21 Thou hast rebuked the
digedig, y rhai a gyfeiliornant proud and cursed are they that
:

oddi wrth dy orchymynion. do err from thy commandments.

22 Tro oddi wrthyf gywilydd 22 O turn from me shame
a dirmyg oblegid dy dystiol-
: and rebuke for I have kept thy
:

aethau di a gedwais. testimonies.

23 Tywysogion hefyd a eis- 23 Princes also did sit and
Kk2
r 25 Dydd. PSALM AU. Bay 25.

teddasant, ac a ddywedasant i'm speak against me : but thy ser-

herbyn : dy was dlthau a fyfyr- vant is occupied in thy sta-
iaiyn dy ddeddfau. tutes.
24 A'th dystiolaethau oeddynt 24 For thy testimonies are my
fy hyfrydwch a'm cynghorwr. delight and my counsellors.
:

Adhoesìt pavimento. Adhcesit pavimento.

GLYNODD
llwch: bywhâ
fy enaid
fi'n
with y
ol dy
MY soul
dust : O quicken thou
cleaveth to the

air. me, according to thy word.

26 Fy ffyrdd a fynegais, a 26 I have acknowledged my
gwrandewaist fi: dysg i mi dy ways, and thou heardest me : O
ddeddfau. teach me thy statutes.
27 Gwna i mi ddeall ffordd 27 Make me to understand the
dy crchymynion ; a mi a fy- way of thy commandments :

fyriaf yn dy ryfeddodau. and so shall I talk of thy won-

drous works.
28 Diferodd fy enaid gan ofid : 28 My soul melteth away for
nertha fi'n ol dy air. very heaviness : comfort thou
me according unto thy word.
29 Cymmer oddi wrthyf ffordd 29 Take from me the way of
y celwydd ac yn raslawn dod
; lying and cause thou me to
:

i mi dy gyfraith. make much of thy law.

30 Dewisais ffordd gwirion- 30 I have chosen the way of
edd : gosodais dy farnedigaethau truth and thy judgements have
:

o'm blaen. I laid before me.

31 Glynais wrth dy dystiol- 31 I have stuck unto thy tes-
aethau O Arglwydd, na'm
: timonies O Lord, confound me
:

gwaradwydda. not.
32 Ffordd dy orchymyn- 32 I will run the way of thy
ion a redaf, pan ehangech fy commandments : when thou
nghalon. hast set my heart at liberty.

33orcûI ÎBcîiol jttormng ^prancr.

Legem pone. Legem pone.
DYSG i mi, O Arglwydd,
ffordd dy ddeddfau, a chad-
TEACH
way of thy
me, O Lord, the
statutes : and I
waf hi hyd y diwedd. shall keep it unto the end.
34 Gwna i mi ddeall, a chad- 34 Give me understanding,
waf dy gyfraith; i'e, cadwaf hi and I shall keep thy law yea, :

â'm holl galon. I shall keep it with my whole

heart.
35 Gwna i mi gerdded yn 35 Make me to go in the
llwybr dy crchymynion: canys path of thy commandments : for
ynddo y mae fy ewyllys. therein is my desire.
36 Gostwng fy nghalon at dy 36 Incline my heart unto thy
dystiolaethau, ac nid at gyb- testimonies : and not to covet-
ydd-dra. ousness.
37 Tro heibio fy llygaid rhag 37 O turn away mine eyes,
edrych ar wagedd; a bywhâ fi lest they behold vanity : and
yn dy ffyrdd. quicken thou me in thy way.

r 25 Dydd.
38 Sierhâ dy air i'th was, yr
hwn sy'n ymroddi i'th ofn di.
39 Tro heibio fy ngwaradwydd
yr wyf yn ei ofni canys dy
farnedigaethau sy dda.
40 Wele, awyudus ydwyf
orchyrnynion : gwna
yn dy gyfiawnder.
Et veniat super me.
DEUED mi
Arglwydd,
i dy drugaredd,
wriaeth yn ol dy
42 Yna yr attebaf i'm cabl-
ydd: o herwydd yn dy
gobeithiais.
43 Na ddwg dithau air y
gwirionedd o'm genau yn llwyr
o herwydd yn dy farnedigaeth-
au di y gobeithiais.
44 A'th gyfraith a gadwaf yn
wastadol, byth ac yn dragywydd.
45 Rhodiaf hefyd mewn
ehangder : o herwydd dy or-
chyrnynion di a geisiaf.
46 Ac am dy dystiolaethau di
y llefaraf o flaen brenhinoedd,
ac ni bydd cywilydd gennyf.
47 Ac ymddigrifaf yn dy or-
chyrnynion, y rhai a hoffais.
48 A'm dwylaw
at dy orchyrnynion y rhai
gerais ; a mi a fyfyriaf yn
ddeddfau.
Manor esfo servi tui.
COFIA'R
yn yr hwn
obeithio.
gair
50 Dyma fy nghysur yn fy
nghystudd canys dy air di
: my trouble : for thy word hath
a'm bywhaodd i.
51 Y beilchion a'm gwatwar-
asant yn ddirfawr er hynny ni
throais oddi wrth dy gyfraith di.
52 Cofiais, O Arglwydd, dy
farnedigaethau eriòed;
gysurais.
53 Dychryn a ddaeth arnaf,
:
PSALMAU. Bay 25.
38 O
stablish thy word in thy
servant : that I may fear thee.
39 Take away the rebuke that
: I am afraid of for thy judge-
:
ments are good.
i'th 40 Behold, my delight is in
i mi fyw thy commandments : O quicken
me in thy righteousness.
Et veniat super me.
a'th iachawd-
LET thy loving mercy come
unto me, O Lord :
also
air. even thy salvation, according
unto thy word.
42 So shall I make answer
air y unto my blasphemers : for my
trust is in thy word.
43 O take not the word of thy
truth utterly out of my mouth :
for my hope is in thy judge-
ments.
44 So shall I alway keep thy
law yea, for ever and ever.
:
45 And I will walk at li-
berty : for I seek thy command-
ments.
46 I will speak of thy testi-
monies also, even before kings :
and will not be ashamed.
47 And my delight shall be
in thy commandments : which I
have loved.
a ddyrchafaf 48 My hands also will I lift
a up unto thy commandments,
dy which I have loved and my :
study shall be in thy statutes.
Manor esto servi tui.
wrth dy was,
y peraist i mi O Think upon thy servant,
as concerning thy word
wherein thou hast caused me to
:
put my trust.
50 The same is my comfort in
quickened me.
51 The proud have had me ex-
: ceedingly in derision yet have:
I not shrinked from thy law.
52 For I remembered thine
ac ym- everlasting judgements, Lord : O
and received comfort.
53 I am horribly afraid : for
T25 Dydd. PSALMAU. Day 25.

oblegicl yr annuwiolion, y rhai the ungodly that forsake thy

sydd yn gadu dy gyfraith di. law.
54 Dy ddeddfau oedd fy 54 Thy statutes have been my
nghân yn nh
fy mhererin- songs :in the house of my pil-
dod. grimage.
55 Cofiais dy Enw, Arglwydd, 55 I have thought upon thy
y nos ; a chedwais dy gyf- Name, O
Lord, in the night-
raith. season and have kept thy law.
:

56 Hyn oedd gennyf, am gadw 56 This I had because I kept:

honof dy orchymynion di. thy commandments.

Portio mea, Domine. Portio mca, Domine.

O Arglwydd, fy rhan ydwyt;

dywedais y cadvvn dy eir-
THOU
Lord :
art
I
my portion,
have promised
O
to
iau. keep thy law.
58 Ymbiliais â'th wyneb â'm 58 I made my humble petition
holl galon : trugarhâ wrthyf yn in thy presence with my whole
01 dy air. heart : O be merciful unto me,
according to thy word.
59 Meddyliais am fy ffyrdd, 59 I called mine own ways to
a throais fy nhraed at dy dyst- remembrance : and turned my
iolaethau di. feet unto thy testimonies.
60 Brysiais, ac nid oedais 60 I made haste, and pro-
gadw dy orchymynion. longed not the time : to keep
thy commandments.
61 Minteioedd yr annuwiol- 61 The congregations of the
ion a'm hyspeiliasant : ond nid ungodly have robbed me but I :

anghofiais dy gyfraith di. have not forgotten thy law.

62 Hanner nos y cyfodaf i'th 62 At midnight I will rise to
foliannu, am farnedigaethau dy give thanks unto thee because :

gyfiawnder. of thy righteous judgements.

63 Cyfaill ydwyf fi i'rrhai 63 I am a companion of all
oil a'th ofnant, ac i'r rhai a them that fear thee and keep :

gadwant dy orchymynion. thy commandments.

64 Llawn yw'r ddaear o'th 64 The earth, O Lord, is full
drugaredd, O Arglwydd : dysg of thy mercy : O teach me thy
imi dy ddeddfau. statutes.
Bonitatem fecisti. Bonitatem fecisti.
GWNAETHOST yn dda OLord, thou hast dealt gra-
â'th was, O Arglwydd, yn ciously with thy servant :

ol dy air. according unto thy word.

66 Dysg i mi iawn ddeall a 66 O learn me true under-
gwybodaeth : o herwydd dy or- standing and knowledge for I :

chymynion di a gredais. have believed thy command-

ments.
67 Cyn fy nghystuddio, yr 67 Before I was troubled, I
oeddwn yn cyfeiliorni: ond yn went wrong : but now have I
awr cedwais dy air di. kept thy word.
68 Da ydwyt a daionus dysg : 68 Thou art good and gra-
i mi dy ddeddfau. cious O teach r.e thy statutes.
:

69 Y beilchion a glytiasant 69 The proud have imagined

Y 25 Dydd. rSALMAU. Bay 25.

gelwydd i'm herbyn: minnau a a lie against me : but Í will keep

gadwaf dy orchymynion à'm thy commandments with my
holl galon. whole heart.
70 Cyn frased â'r bloneg yw 70 Their heart is as fat as
eu calon: minnau a ymddigrif- brawn but my delight hath
:

ais yn dy gyfraith di. been in thy law.

71 Da yw i mi fy nghys- 71 It is good for me that I
tuddio ; fel y dysgwn dy ddeddf- have been in trouble that I :

au. may learn thy statutes.

72 Gwell i mi gyfraith dy 72 The law of thy mouth is
enau, nà miloedd o aur ac ar- dearer unto me : than thousands
ian. of gold and silver.

i3r»liiu)atrmoI SHcîlìit. aliening eraser.

]\Ianus tiuc fecerunt me. Manus tuce fecerunt me.

DY ddwylaw a'm gwnaeth-

a'm lluniasant: par
ant, ac
THY
and
hands have made
fashioned me O give :
me
i mi y dysgwyf dy
ddeall, fel me understanding, that I may
orchymynion. learn thy commandments.
74 Ý thai a'th ofnant a'm 74. They that fear thee will
gwelant, ac a lawenychant ; o- be glad when they see me : be-
blegid gobeithio o honof yn dy cause I have put my trust in thy
air di. word.
75 Gwn, Arglwydd, mai cyf- 75 I know, O Lord, that thy
iawn yw dy farnedigaethau ; ac judgements are right : and that
mai mewn ffyddlondeb y'm thou of very faithfulness hast
cystuddiaist. caused me to be troubled.
76 Bydded, attolwg, dy dru- 76 O thy merciful kind-
let
garedd i'm cysuro, yn ol dy air ness be my
comfort : according
i'th wasanaethwr. to thy word unto thy servant.
77 Deued i mi dy drugaredd- 77 O let thy loving mercies
au, fel y byddwyf byw o her- : come unto me, that I may
wydd dy gyfraith yw fy nigrif- live : for thy law is my de-
wch. light.
78 Cywilyddier y beilchion, 78 Let the proud be confound-
canys gwna'nt gam â mi yn ed, for they go wickedly about
dd'iachos ond myfl a fyfyriaf to destroy me but I -will be oc-
: :

yn dy orchymynion di. cupied in thy commandments.

79 Tròer attaf fi y rhai a'th 79 Let such as fear thee, and
ofnant di, a'r rhai a adwaenant have known thy testimonies :
dy dystiolaethau. be turned unto me.
80 Bydded fy nghalon yn 80 O let my heart be sound
berffaith yn dy ddeddfau ; fel in thy statutes that I be not :

na'm cywilyddier. ashamed.

anima mea.
Deficit Defeat anima mea.
DIFFÝGIODD fy enaid am
dy iachawdwriaeth wrth :
MY soul hath longed for thy
salvation and I have a
:

dy air yr ydwyf yn disgwyl. good hope because of thy word.

82 Y mae fy llygaid yn pallu 82 Mine eyes long sore for
am dy air, gan ddywedyd, Pa thy word saying, O when wilt
:

bryd y'm diddeni ? thou comfort me ?

 ! : !

Y25 Dydd. PSALMAU. Day 25.

83Canys ydwyf fel costrel 83 For I am become like a

mevvn mg; ond nid anghof- bottle in the smoke : yet do I
iais dy ddeddfau. not forget thy statutes.
84 Pa nifer yw dyddiau dy 84 How
many are the days
was ? pa bryd y gwnei farn ar of thy servant when : wilt thou
y rhai a'm herlidiant ? be avenged of them that per-
secute me?
85 Y
beilchion a gloddiasant 85 The proud have digged
byllau mi, yr hyn nid yw
i pits for me : which are not af-
wrth dy gyfraith di. ter thy law.
86 Dy orcbymynion
boll 86 All thy commandments
ydynt wirionedd ar gam y'm : are true : they persecute me
herlidiasant ; cymmorth fi. falsly ; O be thou my help.
87 Braidd na'm difasant ar 87 They had almost made an
y ddaear minnau ni adewais
: end of me upon earth but I :

dy orchymynion. forsook not thy commandments.

88 Bywhâ fi yn ol dy dru- 88 O quicken me after thy lov-
garedd; felly y cadvvaf dystiol- ing-kindness and so shall I keep
:

aeth dy enau. the testimonies of thy mouth.

In sternum, Domine. In (sternum, Domine.
YN dragy wydd, O Arglwydd,
y mae. dy air wedi ei sicr-
OLord, thy word : endureth
for ever in heaven.
nâu yn y nefoedd.
90 Dy wirionedd sydd byd 90 Thy truth also remaineth
genhedlaetb a chenhedlaeth : from one generation to another :
seiliaist y ddaear, a hi a thou hast laid the foundation of
saif. the earth, and it abideth.
91 Wrth dy farnedigaethau 91 They continue this day ac-
y safant heddyvv : canys dy cording to thine ordinance for :

weision yw pob
peth. allthings serve thee.
92 Oni bai fod dy ddeddf yn 92 If my delight had not been
hyfrydwch i mi, darfuasai yna in thy law I should have pe-
:

am danaf yn fy nghystudd. rished in my trouble.

93 Byth nid anghofiaf dy or- 93 I will never forget thy
chymynion : canys â hwynt y'm commandments for with them :

bywheaist. thou hast quickened me.

94 Eiddot
ydwyf, cadw fi ti 94 I am thine, O save me :
o herwydd dy orchymynion a for I have sought thy command-
geisiais. ments.
95 Y
rhai annuwiol a ddis- 95 The ungodly laid wait for
gwyliasant am danaf i'm di- me to destroy me but I will :

fetha : ond dy dystiolaethau di consider thy testimonies.

a ystyriaf fi.
96 Yr ydwyf yn gweled diwedd 96 I see that all things come
ar bob perfFeitlmvydd ond dy : to an end but thy command-
:

orchymyn di sy dra ehang. ment is exceeding broad.

Quomodo dilexi Quomodo dilexi
MOR raith di
gu gennyf dy gyf-
! hi yw fy myfyr-
LORD, what love have I
unto thy law all the day :

dod beunydd. long is my study in it.

S8 A 'th orchymynion yr 98 Thou through thy com-
Y 26 Dydd. PSALMAU. Day 26.

ydwyt yn fy ngwneuthur yn mandments hast made me wiser

dcìoethach nâ'm gelynion can- : than mine enemies for they :

ys byth y maent gydà mi. are ever with me.

99 Deallais fwy na'm holl 99 I have more understand-
athrawon o herwydd dy dyst-
: ing than my teachers for thy :

iolaethau yw fy myfyrdod. testimonies are my study.

100 Deallais yn well nâ'r 100 I am wiser than the aged :

henuriaid, am fy mod yn cadw because I keep thy command-

dy orchymynion di. ments.
101 Atteliais fy nhraed oddi 101 I have refrained my feet
wrth bob llwybr drwg, fel y from every evil way that I may :

cadwn dy air di. keep thy word.

102 Ni chiliais oddi wrth dy 102 I have not shrunk from
farnedigaethau : o herwydd ti thy judgements : for thou teach-
a'm dysgaist. est me.
103 Mor felus yw dy eiriau 103 O how sweet are thy words
i'm genau ! melusach nâ mel unto my throat yea, sweeter :

i'm safn. than honey unto my mouth.

104 Trwy dy orchymynion di 104 Through thy command-
y pwyllais : am hynny y caseais ments I get understanding :
bob gau lwybr. therefore I hate all evil ways.

ÎSorcol E&cìJÎJí. J¥torning pragcr.

Lucerna pedihus mcis. Lucerna pcdibus meis.
LLUSERN yw dy air i'm
THY word is a lantern unto
traed, a llewyrch i'm my feet : and a light unto
llwybr. my paths.
106 Tyngais, a chyflawnaf, y 106 I have sworn, and am
cadwn farnedigaethau dy gyf- stedfastly purposed to keep thy :

iawnder. righteous judgements.

107 Cystuddiwyd fi yn ddir- 107 I am troubled above mea-
fawr: bywhà fì, O Arglwydd, sure : quicken me, Lord, ac- O
yn ol dy air. cording to thy word.
108 Attolwg, Arglwydd, bydd 108 Let the free-will offerings
foddlon i ewyllysgar offrym- of my mouth please thee, O
mau fy ngenau, a dysg i mi dy Lord : and teach me thy judge-
farnedigaethau. ments.
109 Y mae fy en aid yn fy 109 My soul is alway in my
Haw yn wastadol er hynny nid hand
: : yet do I not forget thy
wyf yn anghofio dy gyfraith. law.
110 Y rhai annuwiol a osod- 110 The ungodly have laid a
asant fagl i mi : ond ni chy- snare for me : but yet I swerved
feib'ornais oddi wrth dy orchy- not from thy commandments.
mynion.
111 Cymmerais dy orchy- 111 Thy testimonies have I
mynion yn etifeddiaeth dros claimed as mine heritage for
byth o herwydd llawenydd fy
: ever : and why? they are the
nghalon ydynt. very joy of my heart.
112 Gostyngais fy nghalon i 112 I have applied my heart
wneuthur dy ddeddfau byth, to fulfil thy statutes alway even :

hyd y diwedd. unto the end.

Y 26 Dydd. PSALMAU. Day 26.

Iniquos odio habui. Iniquos odio hàbui.

MEDDYLIAU oier a gas- Hate them that imagine evil
eais ; a'th gyfraith di a I things : but thy law do 1
hoffais. love.
114- Fy lloches a'm tarian 114 Thou art my defence and
ydwyt : yn dy air y gobeith- shield : and my trust is in thy
iaf. word.
115 Ciliwch oddi wrthyf, rai 115 Away from me, ye wick-
drygionus canys cadwaf or-
: ed : I will keep the command-
chymynion fy Nuw. ments of my God.
116 Cynnal fi yn ol dy air, 116 O stablish me according
fel y byddwyf byw ac na ad : to thy word, that I may live :
i mi gywilyddio am fy ngo- and let me not be disappointed
baith. of my hope.
117 Cynnal fi, a di'angol fydd- 117 Hold thou me up, and I
af: ac ar dy ddeddfau yr ed- shall be safe yea, my delight
:

rycbaf yn wastadol. shall be ever in thy statutes.

118 Sethraist y rhai oil a gy- 118 Thou hast trodden down
feiliornant oddi wrth dy ddeddf- all them that depart from thy
au : canys twyllodrus yw eu statutes : for they imagine but
dichell hwynt. deceit.
119 Bwriaist heibio holl an- 119 Thou puttest away all the
nuwiolion y tir fel sothach am : ungodly of the earth like dross :
hynny'r hoffais dy dystiolaethau. therefore I love thy testimonies.
120 Dychrynodd fy nghnawd 120 My
flesh trembleth for
rhag dy ofn, ac ofnais rhag dy fear of thee : and I am afraid
farnedigaethau. of thy judgements.
Feci judicium. Feci judicium.
GWNAETHUM farn a chyf- Deal with the thing that is
iawnder : na ad fi i'm gor- I lawful and right O give me :

thrvmmwyr. not over unto mine oppressors.

122 Mechnía dros dy Avas er 122 Make thou thy servant to
daioni na ad
: i'r beilchion fy delight in that which is good :
ngortbrymmu. that the proud do me no wrong.
123 Fy llygaid a ballasant 123 Mine eyes are wasted
am dy iachawdwriaetb, ac am away with looking for thy
ymadrodd dy gyfiawnder. health and for the word of
:

124 Gwna i'th was yn ol dy
drugaredd, a dysg i mi dy
ddeddfau.
125 Dy was ydwyf fi ; par
i mi ddeall, fel
thy righteousness.
124. O deal with thy servant
according unto thy loving mer-
cy : and teach me thy statutes.
125 I am thy servant, O grant
y gwypwyf dy me understanding that I may :

dystiolaethau. know thy testimonies.

126 Amser yw i'r Arglwydd 126 It is time for thee, Lord,
weithio diddymmasant dy gyf-
: to lay to thine hand for they :

raith di. have destroyed thy law.

127 Am hynny'r hoffais dy 127 For I love thy command-
orchymynion yn fwy nag aur; ments above gold and precious
:

ie, yn fwy nag aur coeth. stone.

128 Am hynny uniawn y cyf- 128 Therefore hold I straight
 Dijdd. PSALMAU. Bay 26.

rifais dy orchymynion am bob all thy commandments : and all

peth ; a chaseais bob gau lwybr. false ways I utterly abhor.
Mirahilia. Mirahilia.
RHYFEDD
aethau am hynny y ceidw
:
yw dy dystiol- THY ful :
testimonies are wonder-
therefore doth my soul
fy enaid hwynt. keep them.
130 Agoriad dy eiriau a rydd 130 When thy word goeth
oleuni pair ddeall i rai an-
: forth it giveth light and un-
:

nicbellgar. derstanding unto the simple.

131 Agorais fy ngenau, a dy- 131 I opened my mouth, and
heais oblegid awyddus oeddwn
: drew in my breath : for my de-
i'th orchymynion di. light was in thy commandments.
132 Edrych arnaf, a thru- 132 O
look thou upon me, and
garhâ wrthyf, yn ol dy arfer be merciful unto me as thou :

i'r rhai a garant dy Enw. usest to do unto those that love

thy Name.
133 Cyfarwydda fy nghamrau 133 Order my steps in thy
yn dy air ac na lywodraethed
: word and so shall no wicked-
:

dim anwiredd arnaf. ness have dominion over me.

134 Gwared fi oddi wrth or- 134 O deliver me from the
thrymder dynion: felly y cad- wrongful dealings of men and so :

waf dy orchymynion. shall I keep thy commandments.

135 Llewyrcfia dy wyneb ar 133 Shew the light of thy
dy was a dysg i mi dy ddeddf-
: countenance upon thy servant :
au. and teach me thy statutes.
136 Afonydd o ddyfroedd a 136 Mine eyes gush out with
redant o'm llygaid : am na chad- water because men keep not
:

wasant dy gyfraith di. thy law.

Justus es, Domine. Justus es, Domine.
CYFIAWN ydwyt ti, O RIGHTEOUS art thou, O
Arglwydd, ac uniawn yw Lord : and true is thy
dy farnedigaethau. judgement.
138 Dy dystiolaethau y rhai a 138 The testimonies that thou
orchymynaist, ydynt gyfiawn, a hast commanded : are exceed-
ffyddlon iawn. ing righteous and true.
139 Fy zel a'm difaodd : o 139 My zeal hath even con-
herwydd i'm gelynion anghofio sumed me because mine ene- :

dy eiriau di. mies have forgotten thy words.

140 Purwyd dy ymadrodd yn 140 Thy word is tried to the
ddirfawr: am hynny y mae dy uttermost and thy servant lov-
:

was yn ei hoffi. eth it.

Bychan ydwyf fi a dir-

141 141 Í am small, and of no re-
mygus ond nid anghofiais dy putation
: yet do I not forget :

orchymynion. thy commandments.

142 Dy gyfiawnder
gynawnaer sy gyf- 142 Thy righteousness is an
iawnder byth, a'th gyfraith sydd everlasting righteousness and :

wirionedd. thy law is the truth.

143 Adfyd a chystudd a'm 143 Trouble and heaviness have
goddiweddasant a'th orchym- : taken hold upon me yet is my :

ynion oedd fy nigrifwch. delight in thy commandments.

144 Cyfiawnder dy dystiol- 144 The righteousness of thy
 :

Y 26Dydd.
c
PSALMAU. Day 26.

aethau a bery yn dragywydd testimonies is everlasting : O

gwna i mi ddeall, a byw fydd- grant me understanding, and I
af. shall live.

^iüîinfjatonol meÿüi. Bjcning ^ra^tr.

Clamavi in toto corde meo. Clamavi in toto corde meo.
LLEFAIS am holl galon ;
Call with my whole heart :

clyw fi, O Arglwydd dy : I hear me, O Lord, I will keep

ddeddfau a gadwaf. thy statutes.
146 Llefais arnat; acbub fi, 146 Yea, even unto thee do I
a chadvvaf dy dystiolaethau. call : help me, and I shall keep
thy testimonies.
147 Achubais flaen y cyf- 147 Early in the morning do
ddydd, a gwaeddais; wrth dy I cry unto thee : for in thy word
airy disgwyliais. is my trust.
148 Fy llygaid a achubasant 148 Mine eyes prevent the
flaen gwyliadwriaethau'r nos, i night-watches that I might bo
:

fyfyrio yn dy air di. occupied in thy words.

149 Clyw fy Uef yn ol dy 149 Hear my voice, O Lord,
drugaredd Arglwydd, bywhâ
: according unto thy loving-kind-
fiyn ol dy famedigaethau. ness quicken me, according as
:

thou art wont.

150 Y
rbai a ddilynant ysgel- 150 They draw nigh that of
erder a nesasant arnaf: ymbell- malice persecute me : and are
asant oddi wrth dy gyfraith di. far from thy law.
151 Tithau, Arglwydd, wyt 151 Be thou nigh at hand, O
agos ; a'th holl orchymynion Lord for all thy command-
:

sydd wirionedd. ments are true.

152 Er ys talm y gwyddwn 152 As concerning thy testi-
am dy dystiolaethau, seilio o monies, I have known long
honot hwynt yn dragywydd. since that thou hast grounded
:

them for ever.

Vide humilitutem. Vide humilitatem.
GWEL
gwared
fy
fi
nghystudd, a
: canys nid O Consider mine adversity,
and deliver me : for I do
anghofiais dy gyfraith. not forget thy law.
154 Dadleu fy nadl, a gwar- 154 Avenge thou cause, my
ed fi : bywhâ fi yn ol dy and deliver me : quicken me,
air. according to thy word.
155 Pell yw iachawdwriaeth 155 Health is far from the
oddi wrth y rhai annuwiol : o ungodly for they regard not
:

herwydd ni cheisiant dy ddeddf- thy statutes.

au di.
156 Dy drugareddau, Ar- 156 Great is thy mercy, O
glwydd, sydd ami bywhâ fi : Lord quicken me, as thou art
:

yn dy farnedigaethau.
ol wont.
157 Llawer sydd yn fy erlid, 157 Many there are that trou-
ac yn fy ngwrthwynebu er ; ble me, and persecute me : yet
hynny ni throais oddi wrth dy do I not swerve from thy testi-
dystiolaethau. monies.
158 Gwelais y troseddwr, a 158 It grieveth me when I
Y26Dydd. PSALMAU. Day 26.

gresynais ; am na chadwent dy see the transgressors : because

air di. they keep not thy law.
Gwel fy mod yn hoffi
159 159 Consider, Lord, how O
dy orchymynion Arglwydd, : I love thy commandments : O
bywhâ fi yn ol dy drugarowg- quicken me, according to thy
rwydd. loving-kindness.
160 Gwirionedd o'r dechreuad 160 Thy word is true from
yw dy air; a phob un o'th gyf- everlasting : all the judgements
iawn farnedigaethau a bery yn of thy righteousness endure for
dragywydd. evermore.
Principes persccuti sunt. Principes persecuti sunt.
TYWYSOGION am herlid- PRINCES have persecuted
iasant heb achos er hynny : me without a cause : but
fy nghalon a grynai rhag dy my heart standeth in awe of thy
air di. word.
162 Llawen ydwyf fi oblegid 162 I am as glad of thy
dy air, fel un yn cael ysglyf- word : as one that findeth great
aeth lawer. spoils.
163 Celwydd a gaseais, ac a 163 As for lies, I hate and
ffieiddiais : a'th gyfraith di a abhor them but thy law do:

hoffais. I love.
164 Seithwaith yn y dydd yr 164 Seven times a day do I
ydwyf yn dy glodfori ; o her- praise thee : because of thy
wydd dy gyfiawn farnedigaethau. righteous judgements.
165 Heddweh mawr fydd i'r 165 Great is the peace that
rhai a garant dy gyfraith : ac they have who love thy law :

nid oes dramgwydd iddynt. and they are not offended at it.
166 Disgwyliais wrth dy iach- 166 Lord, I have looked for
awdwriaeth di, O Arglwydd; a thy saving health and done af- :

gwnaethum dy orchymynion. ter thy commandments.

167 Fy enaid a gadwodd dy 167 My soul hath kept thy
dystiolaethau ; a hoff iawn gen- testimonies : and loved them
nyf hwynt. exceedingly.
168 Cedwais dy orchymynion 168 I have kept thy command-
a'th dystiolaethau canys y mae : ments and testimonies for all :

fy holl ffyrdd ger dy fron di. my ways are before thee.

Appropinqitct deprecatio. Appropinquet deprecatio.
NESAEDArglwydd: fy ngwaedd o'th
flaen, gwna i
LET my complaint
fore
come be-
O Lord give
thee, :

mi ddeall yn ol dy air. me understanding, according to

thy word.
170 Deued fy ngweddi ger 170 Let my supplication come
dy fron gwared fi yn ol dy
: before thee deliver me, accord-
:

air. ing to thy word.

171 Fy ngwefusau a draetha 171 My lips shall speak of thy
foliant, pan ddysgech i mi dy praise : when thou hast taught
ddeddfau. me thy statutes.
172 Fy nhafod a ddatgan dy 172 Yea, my tongue shall sing
air : o herwydd dy holl orchym- of thy word for all thy com-
:

ynion sy gyfiawnder. mandments are righteous.

173 Bvdded dv law i'm cvn- 173 Let thine hand help me :
 ;

Y 27 Dydd. PSALMAU. Day 27.

northwyo o herwydcl dy or-

: for I have chosen thy command-
chymynion di a ddewisais. ments.
174 Hiraethais, O Arglwydd, 174 I have longed for thy
am dy iachawdwriaeth a'th ; saving health, Lord : and in O
gyfraith yw fy hyfrydwch. thy law is my delight.
175 Bydded byw fy enaid, fel 175 O
let my soul live, and
y'th folianno di; a chynnorth- it shall praise thee : and thy
wyed dy farnedigaethau fi. judgements shall help me.
176 Cyfeiliornais fel dafad 176 I have gone astray like a
wedi colli : cais dy was ; obleg- sheep that is lost : seek thy O
id nid anghofiais dy orchym- servant, for I do not forget thy
ynion. commandments.

53orcol S3cîföí. Jttorning draper.

Psal. cxx. Ad Dominum. Psal. cxx. Ad Do7ninum.
ARyn yr Arglwydd y gwaeddais
fy nghyfyngder, ac efe
WHEN
was in trouble
upon the Lord I called
I
:

a'm gwrandawodd i. and he heard me.

2 Arglwydd, gwared fy enaid 2 Deliver my soul, O Lord,
oddi wrth wefusau celwyddog, ac from lying lips and from a de- :

oddi wrth dafod twylloclrus. ceitful tongue.

3 Beth a roddir i ti ? neu pa 3 What reward shall be given
beth a wneir i ti, dydi dafod or done unto thee, thou false
tvvyllodrus? tongue even mighty and sharp :

4 Llymion saethau cawr, yng- arrows, with hot burning coals.

hd â marwor meryw. 4 is me, that I am con- Wo
5 Gwae fi, fy mod yn pres- strained to dwell with Mesech :
wylio ym Mesech, yn cyfan- and to have my habitation a-
neddu ym mhebyll Cedar. mong the tents of Kedar.
6 Hir y trigodd fy enaid 5 My soul hath long dwelt
gyd â'r hwn oedd yn casâu among them : that are enemies
tangnefedd. unto peace.
7 Heddychol ydwyf fi ond 6 I labour for peace, but when
:

pan lefarwyf, y maent yn barod I speak unto them thereof they :

i ryfel. make them ready to battle.

Psal. cxxi. Lfvavi oculos. Psal. cxxi. Levavi oculos.

DYRCHAFAF fy llygaid i'r Will lift up mine eyes unto

mynyddoedd, o'r lie y daw I the hills : from whence Com-
fy nghymmorth. eth my help.
2 Fy nghymmorth a ddaw 2 My help cometh even from
oddi wrth yr Arglwydd, yr hwn the Lord :who hath made hea-
a wnaeth nefoedd a daear. ven and earth.
3 Ni âd efe i'th droed lithro: 3 He will not suffer thy foot
ac ni huna dy geidwad. to be moved and he that keep-
:

eth thee will not sleep.

4 Wele, ni huna ac ni chwsg 4 Behold, he that keepeth
ceidivad Israel. Israel : shall neither slumber
nor sleep.
Yr Arglwydd yw dy geid-
5 5 The Lord himself is thy
wad yr Arglwydd yw dy gys-
: keeper the Lord is thy defence
:

god ar dy dcleheulaw. upon thy right hand

Y 27 Dydd. PSALMAU. Day 27.

6 Ni'th dery'r haul y dydd, 6 So that the sun shall not

na'r lleuad y nos. burn thee by day : neither the
moon by night.
7 Yr Arglwydd a'th geidw 7 The Lord shall preserve thee
rhag pob drwg : efe a geidw from all evil : yea, it is even he
dy enaid. that shall keep thy soul.
8 Yr Arglwydd a geidw dy 8 The Lord shall preserve thy
fynediad, a'th ddyfodiad, o'r going out, and thy coming in :
pryd hwn hyd yn dragywydd. from this time forth for evermore.
Psal. cxxii. Lcctiitus sum. Psal. cxxii. Lcetatus sum.
LLAWENYCHAIS pan WAS glad when they said
ddywedent wrthyf, Awn i I unto me : We
will go into
dy'r Arglwydd. the house of the Lord.
*2 Ein traed a safant o fewn 2 Our feet shall stand in thy
dy byrth di, O Jerusalem. gates : O
Jerusalem.
3 Jerusalem a adeiladwyd fel 3 Jerusalem is built as a
dinas wedi ei chyd - gyssylltu city : that is at unity in it-
ynddi ei hun. self.
4 Yno 'r esgyn y llwythau, 4 For thither the tribes go up,
Uwythau'r Arglwydd, yn dyst- even the tribes of the Lord : to
iolaeth i Israel, i foliannu Enw'r testify unto Israel, to give thanks
Arglwydd. unto the Name of the Lord.
5 Canys yno y gosodwyd 5 For there is the seat of
gorseddfeingciau barn, gorsedd- judgement even the : seat of
feingciau t
Ddafydd. the house of David.
6 Dymunwch heddwch Jeru- 6 O
pray for the peace oi
salem : llwydded y rhai a'th Jerusalem : they shall prosper
hoffant. that love thee.
7 Heddwch fyddo o fewn 7 Peace be within thy walls :

dy ragfur, a ffyniant yn dy and plenteousness within thy

balasau. palaces.
8 Er mwyn fy mrodyr a'm 8 For my brethren and com-
cyfeillion y dywedaf yn awr, panions' sakes : I will wish thee
Heddwch fyddo i ti. prosperity.
9 Er mwyn t'r Arglwydd ein 9 Yea, because of the house
Duw, y ceisiaf i ti ddaioni. of the Lord our God I will :

seek to do thee good.

Psal. cxxiii. Ad te levari oculos meos. Psal. cxxiii. Ad te levavi oculos meos.

AT TAT yr
llygaid,
ti

ti
y dyrchafaf fy
hwn a bres-
UNTO
eyes :
thee
O
lift I up mine
thou that dwell-
wyli yn y nefoedd. est in the heavens.
2 Wele, fel y mae llygaid
_ 2 Behold, even as the eyes of
gweision ar law eu meistraid, servants look unto the hand of
neu fel y mae llygaid llaw- their masters, and as the eyes of
forwyn ar law ei meistres ; felly a maiden unto the hand of her
y mae ein llygaid ni ar yr Ar- mistress : even so our eyes wait
glwydd ein Duw, hyd oni thru- upon the Lord our God, until he
garhao efe wrthym ni. have mercy upon us.
3 Trugarhâ wrthym, Arglwydd, 3 Have mercy upon us, O
trugarhâ wrthym ; canys llan- Lord, have mercy upon us : for
wyd ni â dinng yn ddirfawr. we are utterly despised.
 : :

I' 27 Dydd. PSALMAU. Bay 27.

4 Yn ddirfawr y llanwyd ein 4 Our
soul is filled with the
henaid â gwatwargerdd y rhai scornful reproof of the wealthy :
goludog, ac â di'ystyrwch y and with the despitefulness of
beilchion. the proud.
Psal. cxxiv. Nisi quia Domlmis. Psal. cxxiv. Nisi quia Dominus.

ONIhwnbuasai yr Arglwydd
a fu gyd â ni,
yr
gall
IFnotthebeenLord himself
on our side,
had
now
y
Israel ddywedyd yn awr ; may Israel say : if the Lord
2 Oni buasai'r Arglwydd yr himself had not been on our
hwn a fu gyd â ni, pan gyfod- side, when men rose up against
odd dynion yn ein herbyn us;
3 Yna y'n llyngcasent ni 2 They had swallowed us up
yn fyw, pan ennynodd eu Hid quick : when they were so wrath-
hwynt i'n herbyn fully displeased at us.
4 Yna y dyfroedd a lifasai 3 Yea, the waters had drown-
drosom, y ffrwd a aethai dros ed us and the stream had gone
:

ein henaid: over our soul.

5 Yna'r aethai dros ein henaid 4 The deep waters of the
ddyfroedd chwyddedig. proud : had gone even over our
soul.
6 Bendigedig fyddo'r Ar- 5 But praised be the Lord :
glwydd, yr hwn ni roddodd ni yn who hath not given us over for
ysglyfaeth i'w dannedd hwynt. a prey unto their teeth.
7 Ein henaid a ddiangodd fel 6 Our soul is escaped even as
aderyn o fagl yr adarw) r: y r
a bird out of the snare of the
fagl a dorrwyd, a ninnau a ddi- fowler : the snare is broken, and
anghasom. wr e are delivered.
8 Ein porth ni sydd yn Enw'r 7 Our help standeth in the
Arglwydd, yr hwn a wnaeth Name of the Lord : who hath
nefoedd a daear. made heaven and earth.

PsaL cxxv. Qui confidant. Psal. cxxv. Qui confidunt.

YRhai a ymddiriedant
yr Arglwydd, fyddant fel
yn THEYthe
in
that put their trust
Lord shall be even
mynydd Si'on, yr hwn ni syflir, as the mount Sion which may :

ond a bery yn dragywydd. not be removed, but standeth

fast for ever.
2 Fel y mae Jerusalem a'r 2 The hills stand about Je-
mynyddoedd o'i hamgylch; felly rusalem even so standeth the :

y mae'r Arglwydd o amgylch Lord round about his people,

ei bobl, o'r pryd hwn hyd yn from this time forth for ever-
dragywydd. more.
3 Canys ni orphwys gwialen 3 For the rod of the ungodly
annuwioldeb ar randir y rhai cometh not into the lot of the
cyfiawn ; rhag i'r rhai cyfiawn righteous : lest the righteous put
estyn eu dwylaw at anwiredd. theirhand unto wickedness.
4 O Arglwydd, gwna ddaioni 4 well, O Lord
Do unto :

i'r rhai daionus, ac i'r rhai un- those that are good and true
iawn yn eu calonnau. of heart.
5 Ond y rhai a ymdroant i'w 5 As for such as turn back
trofeydd, yr Arglwydd a'u gyr unto their own wickedness : the
J' 27 Dydd. PSALMAU. Day 27

gyd â gweithredwýr anwireckl: Lord shall lead them forth with

a bydd tangnefedd ar Israel. the evil-doers; but peace shall
be upon Israel.

^ryîfnfiatonol î&eîfDí. îîbenmg leaner.

PsaL cxxvL In convertendo. Psal. cxxvi. In convertendo.

PAN ddychwelodd
ghvydd gaethiwed
yr Ar-
Si'on, yr
WHEN the Lord turned
the
again captivity of
oeddyra fel rhai yn breudd- Sion then were we like unto
:

wydio. them that dream.

2 Yna y llanwyd ein genau â 2 Then was our mouth filled
chwerthin, a'n tafod â chanu: with laughter : and our tongue
yna y dywedasant ym mysg y with joy.
cenhedloedd, Yr Arglwydd a 3 Then said they among the
wnaeth bethau mawrion i'r rhai heathen The Lord hath done
:

hyn. great things for them.

3 Yr Arglwydd a wnaeth i ni 4 Yea, the Lord hath done
bethau mawrion; am hynny'r great things for us already :
ydym yn llawen. whereof we rejoice.
4 Dychwel, Arglwydd, ein 5 Turn our captivity, O Lord :
caethiwed ni, fel yr afonydd yn as the rivers in the south.
y dehau.
5 Y rhai sydd yn hau mewn 6 They that sow in tears :

dagrau a fedant mewn gorfoledd. shall reap in joy.

6 Yr hwn sydd yn myned 7 He thatgoeth on hisnow
rhagddo, ac yn wylo, gan way weeping, and beareth forth
ddwyn had gwerthfawr, gan good seed shall doubtless come
:

ddyfod a ddaw mewn gorfol- again with joy, and bring his
edd, dan gludo ei ysgubau. sheaves with him.
Psal. cxxvii.Nisi Domimis. Psal. cxxvii. Nisi Dombins.

OS yr Arglwydd nid adeil- EXCEPT the Lord build the

ada'r t, ofer y llafuria ei house their labour is
: but
adeiladwr wrtho: os yr Ar- lost thatbuild it.
glwydd ni cheidw'r ddinas, ofer 2 Except the Lord keep the
y gwylia'r ceidwad. city : the watchman waketh but
in vain.
2 Ofer i chwi fore-godi, 3 It is but lost labour that ye
myned yn hwyr i gysgu, bwytta haste to rise up early, and so late
bara gofldiau : felly y rhydd efe take rest, and eat the bread of
hun i'w anwylyd. carefulness : for so he giveth his
beloved sleep.
3 Wele, plant ydynt etifedd- 4 Lo, children and the fruit of
iaeth yr Arglwydd : ei wobr ef the womb are an heritage and
:

yw ffrwyth y groth. cometh of the Lord.

gift that
4 Fel y mae saethau yn Haw 5 Like as the arrows in the
y cadarn felly y mae plant ieu-
: hand of the giant even so are :

engctid. the young

children.
5 Gwj-n ei fyd y gwr a 6 Happy is the man that hath
lanwodd ei gawell saethau â his quiver full of them : they
hwynt ni's gwaradwyddir hwy
: shall not be ashamed when thev
LI
 : ;

F27 ÍMjdd. PSALMAU. Day 27.

pan ymddiddanant à'r gelynion speak with their enemies in the

yn y porth. gate.
Psal. cxxviii. Bcali omnes. Psal. cxxviii. Beafi onwe.s.
GWYN
yn
fyd pob un sydd
ei
ofni'r Arglwydd; yr
BLESSED
fear the
are all they that
Lord : and walk
hwn sydd yn rhodio yn ei in his ways.
ffyrdd ef.
2 Canys mwynhâi lafur dy 2 For thou shalt eat the la-
ddwylaw: gwn dy fyd, a da bours of thine hands : O well is
fydd it'. thee, and happy shalt thou be.
3 Dy wraig fydd fel gwin- 3 Thy wife shall be as the
wdden fFrwythlawn ar hd fruitful vine: upon the walls of
ystlysau dy dý: dy blant fel thine house.
planhigion olew-wdd o ara- 4 Thy children like the olive-
gylch dy ford. branches : round about thy ta-
4 Wele, fel hyn yn dd'íau y ble.
bendithir y gwr a ofno'r Ar- 5 Lo, thus shall the man be
glwydd. blessed that feareth the Lord.
:

5 Yr Arglwydd a'th fendithia 6 The Lord from out of Sion

allan o Sion; a thi a gai weled shall so bless thee that thou :

daioni Jerusalem holl ddyddiau shalt see Jerusalem in prosperity

dy einioes ; all thy life long.
6 A thi a gai weled plant 7 i ea, that thou shalt see thy
dy blant, a thangnefedd ar Is- children's children and peace :

rael. upon Israel.

Psal. cxxix. Scepe expugnaverunt. Psal. cxxix. Scepe expngnavernnt.
LLAWER gwaith y'm cys-
tuddiasant o'm hieuengctid,
MANY a time have they
fought against me from
y dichon Israel ddywedyd yn my youth up : may Israel now
awr: say.
2 Llawer gwaith y'm cys- 2 Yea, many a time have they
tuddiasant o'm hieuengctid : etto vexed me from my youth up :
ni'm gorfuant. but they have not prevailed a-
gainst me.
3 Yr arddwyr a arddasant ar 3 The plowers plowed upon
fy nghefn: estynasant eu cwys- my back : and made long fur-
au yn hirion. rows.
4 Yr Arglwydd sy gyfiawn : 4 But the righteous Lord :
efe a dorrodd raíFau y rhai an- hath hewn the snares of the un-
nuwiol. godly in pieces.
5 Gwaradwydder hwy oil, a 5 Let them be confounded
gyrrer yn eu hoi, y rhai a gasànt and turned backward as many :

Sion. as have evil will at Sion.

6 Byddant fel glaswellt pen 6 Let them be even as the
tai, yr hwn a wywa cyn y tynner grass growing upon the house-
ef ymaith tops : which withereth afore it

be plucked up
7 A'r hwn ni leinw y plad- Whereof the mower filleth
7
urwr ei law; na'r hwn fyddo not his hand neither he that
:

yn rhwymo yr ysgubau, ei bindeth up the sheaves his bo-

fynwes. som.
 ;

Yr 28 Dydd. PSALMAU. Day 2*.

8 Ac ni ddwed y rhai a ant 8 So that they who go by say

heibio, Bendith yr Arglwydd not so much as, The Lord pros-
arnoch ; bendithiwn chwi yn per you : we wish you good
Enw'r Arglwydd. luck in the Name of the Lord.
Psal. cxxx. De profundis. Psal. cxxx. De profuntlis.
dyfnder y
O'RArglwydd. llefais arnat, O OUT called unto thee,
of the deep
O
have
Lord
I
:

Lord, hear voice. my

2 Arglwydd, cly w fy llefain 2 O thine ears consider
let
ystyried dy glustiau wrth lef fy well the voice of my complaint.
:

ngweddiau. 3 If thou, Lord, wilt be ex-

3 Os creffi ar anwireddau, treme to mark what is done a-
Arglwydd : O Arglwydd, pwy miss : O Lord, who may abide
a saif? it?
4 Ond y mae gyd â thi fadd- 4 For there is mercy with
euant, fel y'th ofner. thee : therefore shalt thou be
5 Disgwyliaf am yr Arglwydd, feared.
disgwyl fy enaid, ac yn ei air ef 5 I look for the Lord ; my
y gobeithiaf. soul doth wait for him : in his
6 Fy enaid sydd yn disgwyl word is my trust.
am yr Arglwydd, yn fwy nag 6 My soul fleeth unto the
y mae y gwylwýr am y bore Lord before the morning
:

yn fwy nag y mae y gwylwr watch, I say, before the morn-

am y bore. ing watch.
7 Disgwylied Israel am yr 7 O Israel, trust in the Lord,
Arglwydd o herwydd y mae
: for with the Lord there is mer-
trugaredd gyd a r Arglwydd, ac cy and with him is plenteous
:

ami ymwared gyd ág ef. redemption.

8 Ac efe a wared Israel oddi 8 And he shall redeem Israel :

wrth ei holl anwireddau. from all his sins.

Psal. cxxxi. Domine, non est. Psal. cxxxi. Domine, non est.

O Arglwydd, nid ymfalchiodd

fy nid ym-
nghalon, ac
ddyrchafodd fy Uygaid ni :
LORD, I am not high-mind-
ed I have no proud looks.
:

2 I do not exercise myself in

rodiais chwaith mewn pethau great matters which are too :

rh fawr, a rhý uchel i mi. high for me.

2 Eithr gosodais a gostegais
fy enaid, fel un wedi ei ddi-
ddyfnu oddi wrth ei fam fy
enaid sydd ynof fel un wedi ei
ddiddyfhu.
3 Disgwylied Israel wrth yr
3 But I refrain my soul, and
keep it low, like as a child that
: is weaned from his mother :
yea, my soul is even as a wean-
ed child.
4 O Israel, trust in the Lord :

Arglwydd, o'r pryd hwn hyd from this time forth for ever-
yn dragywydd. more.

53orcol ÜÜScîTDt. .fílornínçj ^raocr.

Psal. cxxxii. Memento, Domine. Psal. cxxxii. Memento, Domine.

OY2
Arglwydd,
a'i holl flinder.
modd
cofia Ddafydd,

y tyngodd efe wrth

LORD,
and
2 How
remember David
all his
he
trouble;
sware unto the
:

L12
 7 7 ; ; :

Yr 28 Dydd. PSALMAU. Day 29.

yr Arglwydd, ac yr addunodd i Lord and vowed a vow unto

:

rymmus Dduw Jacob. the Almighty God of Jacob ;

3 Ni ddeuaf i fewn pabell fy
nh, ni ddringaf ar erchwyn fy
ngwely ;
4 Ni roddaf gwsg i'm llygaid,
na hùn i'm hamrantau,
3 I will not come within the
tabernacle of mine house : nor
climb up into my bed
4 I will not suffer mine eyes
to sleep, nor mine eye -lids to
slumber neither the temples of
:

my head to take any rest

5 Hyd oni ehaffwyf le i'r Ar- 5 Until 1 find out a place for
ghvydd, preswylfod i rymmus the temple of the Lord : an ha-
Dduw Jacob. bitation for the mighty God of
Jacob.
Wele, clywsom am dani yn
6 6 Lo, we heard of the same
Ephratah cawsom hi ym meus-
: atEphrata : and found it in the
ydd y coed. wood.
7 A.wn i'w bebyll ef; ym- 7 We will go into his tabet-
grymmwn o flaen ei faingc draed nacle : and fall low on our
ef. knees before his footstool.
8 Cyfod, Arglwydd, i'th or- 8 Arise, O Lord, into thy
phwysfa ; ti, ac arch dy gad- resting-place : thou, and the ark
ernid. of thy strength.
9 Gwisged dy ofFeiriaid gyf- 9 Let thy priests be clothed
iawnder ; a gorfoledded dy with righteousness : and let thy
saint. saints sing with joyfulness.
10 Er mwyn Dafydd dy was, 10 For thy servant David's
na thro ymaith wyneb dy En- sake : turn not away the pre-
neiniog. sence of thine Anointed.
Tyngodd yr Arglwydd
11 11 The Lord hath made a
mewn gwirionedd i Ddafydd; ni faithful oath unto David : and
thry el'e oddi wrth hynny; O he shall not shrink from it ;

flrwyth dy gorph y gosodaf ar 12 Of the fruit of thy body

dy orseddfaingc. shall I set upon thy seat.
12 Os ceidw dy feibion fy 13 If thy children will keep
nghyfainmod a'm tystiolaeth, y my covenant, and my testimo-
rhai a ddysgwyf iddynt ; eu nies that I shall learn them :
meibion hwythau yn dragywydd their children also shall sit upon
a eisteddant ar dy orseddfaingc. thy seat for evermore.
13 Canys dewisodd yr Ar- 14 For the Lord hath chosen
glwydd Si'on ; ac a'i chwen- Sion to be an habitation for him-
nychodd yn drigfa iddo ei hun. self he hath longed for her.
:

14 Dyma fy ngorphwysfa yn 15 This shall be my rest for

dragywydd yma y trigaf ; canys
: ever : here will I dwell, for I
chwennychais hi. have a delight therein.
15 Gan fendithio y bendithiaf 16 I will bless her victuals
eilluniaeth diwallaf ei thlodion
: with increase and will satisfy :

â bara. her poor with bread.

16 Ei hoffeiriaid hefyd a wisg- 1 I will deck her priests with
af âg iachawdwriaeth : a'i saint health and her saints shall re-
:

dan ganu a ganant. joice and sing.

1 Yna y paraf i gorn Dafydd 18 There shall I make the
 : ; ; !

Yr 28 Dydd. PSALMAU. Day 28.

flaguro darperais
: lamp i'm Hen- horn of David to flourish : I
neiniog. have ordained a lantern for mine
Anointed.
18 Ei elym'on ef a wisgaf â 19 As for his enemies, I shall
chywilydd: arno yntau y blod- clothe them with shame but :

eua ei goron. upon himself shall his crown

flourish.
Psal. cxxxiii. Ecce, qitam bonum ! Psal. cxxxiii. Ecce, quam bonum !

WELE, mor ddaionus ac mor BEHOLD, how good and joy-

hyfryd yw o ful a thing
trigo brethren,
frottyr it is :

ynghd ! to dwell together in unity

2 Y mae fel yr ennaint gwerth- 2 It is like the precious oint-
fawr ar y pen, yn disgyn ar ment upon the head, that ran
hd y farf, sef barf Aaron ; yr down unto the beard even unto :

hwn oedd yn disgyn ar hd Aaron's beard, and went down

ymyl ei wisgoedd ef to the skirts of his clothing.
3 Fel gwìith Hermon, ac fel y 3 Like as the dew of Her-
gwlith yn disgyn ar fynyddoedd mon : which fell upon the hill
Sion : canys yno y gorchymyn- of Sion.
odd yr Arglwydd y fendith, sef 4 For there the Lord promised
bywyd yn dragywydd. his blessing : and life for ever-
more.
Psal. cxxxiv. Ecce nunc. Psai. cxxxiv. Ecce nunc.
\\TELE, holl weision yr Ar-
VV glwydd, bendithiwch yr
BEHOLD
Lord : all
now, praise the
ye servants of
Arglwydd, y rhai ydych yn the Lord;
sefyll yn nh'r Arglwydd y 2 Ye that by night stand in
the house of the Lord : even in
the courts of the house of our
2 Dyrchefwch eich dwylaw God.
yn y cyssegr, a bendithiwch yr 3 Lift up your hands in the
Arglwydd. sanctuary and praise the Lord.
:

3 Yr Arglwydd yr hwn a 4 The Lord that made heaven

wnaeth nefoedd a daear, a'th and earth : give thee blessing
fendithio di allan o Si'on. out of Sion.
Psal. cxxxv. Laudate Nomen. PsaL cxxxv. Laudate Nomen.
MOLWCH Arglwydd.
Molwch Enw'r Arglwydd
yr
O Praise the Lord, laud ye
the Name of the Lord :
gweision yr Arglwydd, molwch praise it, O
ye servants of the
ef. Lord
2 Y ydych yn sefyll yn
rhai 2 Ye that stand in the house
nhy'r Arglwydd, ynghyntedd- of the Lord in the courts of the
:

oedd t
ein Duw ni. house of our God.
3 Molwch yr Arglwydd ; canys 3 O praise the Lord, for the
da yw'r Arglwydd: cenwch i'w Lord is gracious O sing praises :

Enw ; canys hyfryd y w. unto his Name, for it is lovely.

4 Oblegid yr Arglwydd a 4 For why? the Lord hath
ddetholodd Jacob iddo ei hun, chosen Jacob unto himself : and
ac Israel yn bri'odoriaeth iddo. Israel for his own possession.
5 Canys mi a wn mai mawr 5 For I know that the Lord
 : ;
Yr 28 Dydd. PSALMAU.
y w'r Arglwydd ; a bod ein Har-
glwydd ni goruwch yr holl
(iduwiau.
6 Yr Arglwydd a wnaeth yr
hyn oil a f'ynnai yn y nefoedd,
ac yn y ddaear, yn y môr, ac
yn yr holl ddyfnderau.
7 Y mae yn codi tarth o
eithafoedd y ddaear; mellt a
wnaeth efe ynghd â'r gwlaw
gan ddwyn y gwnt allan
drysorau.
8 Yr hwn a darawodd gyntaf-
anedig yr Aipht, yn ddyn ac yn
anifail.
9 Danfonodd arwyddion a
rhyfeddodau i'th ganol di, yr
Aipht ; ar Pharaoh, ac ar ei
holl weision.
10 Yr hwn a darawodd gen-
hedloedd lawer, ac a laddodd
frenhinoedd cryfion ;
11 Sehon brenhin yr Amor-
iaid, ac Og brenhin Basan, a
holl frenhiniaethau Canaan
12 Ac a roddodd eu tir hwynt
yn etifeddiaeth, yn etifeddiaeth
i Israel ei bobl.
13 Dy Enw, O Arglwydd, a
bery yn dragy wydd ; dy goffad-
wriaeth, O Arglwydd, o gen-
hedlaetb i genhedlaeth.
14 Canys yr Arglwydd a farna
ei bobl, a bydd edifar gantho o
ran ei weision.
15 Delwau'r cenhedloedd yd-
ynt arian ac aur, gwaith dwy-
law dyn.
16 Genau sydd iddynt, ond
ni lefarant ; Hygaid sy ganddynt,
ond ni welant.
17 Y mae clustiau iddynt, ond
ni chlywant: nid oes chwaith
anadl yn eu genau.
18 Fel hwynt y mae y rhai a'u
gwnant, a phob un a ymddiriedo
ynddynt.
19 T Israel, bendithiwch yr
Arglwydd bendithiwch yr Ar-
:
glwydd,
20 Tt Aaron.
Lefi, bendithiwch yr
1 ;
Day 28.
is great : and that our Lord is
above all gods.
6 AYhatsoever the Lord pleas-
ed, that did he in heaven, and
in earth : and in the sea, and in
all deep places.
7 He bringeth forth the clouds
from the ends of the world : and
sendeth forth lightnings with
o'i the rain, bringing the winds out
of his treasures.
8 He smote the first-born of
Egypt : both of man and beast.
He hath sent tokens and
9
wonders into the midst of thee,
O thou land of Egypt upon :
Pharaoh, and all his servants.
10 He smote divers nations :
and slew mighty kings ;
1Sehon king of the Amorites,
and Og
the king of Basan and :
all the kingdoms of Canaan
12 And gave their land to be
an heritage even an heritage:
unto Israel his people.
13 Thy Name, O Lord, en-
dureth for ever so doth thy :
memorial, O Lord, from one ge-
neration to another.
14 For the Lord will avenge
his people : and be gracious
unto his servants.
15 As for the images of the
heathen, they are but silver and
gold the work of men's hands.
:
16 They have mouths, and
speak not : eyes have they, but
they see not.
17 They have ears, and yet
they hear not : neither is there
any breath in their mouths.
18 They that make them are
like unto them : and so are all
they that put their trust in them.
19 Praise the Lord, ye house
of Israel praise the Lord, ye
:
house of Aaron.
20 Praise the Lord, ye house
 ; ; ;

Yr 28 Dydd. PSALMAU. Day 23.

Arglwydd y rhai a ofnwch yr

: of Levi : ye that fear the Lord,
Arglwydd, bendithiwch yr Ar- praise the Lord.
glwydd.
21 Bendithier yr Arglwydd o 21 Praised be the Lord out of
Si'on, yr hwn sydd yn trigo Sion who dwelleth at Jeru-
:

yn Jerusalem. Molwch yr Ar- salem.

glwydd.

îprgîjirijaûmol Kfalfti. ìîbcning draper.

Psal. cxxxvi. ConfiieminL Psal. cxxxvi. Confite?nim.
CLODFORWCH yr Ar- OGive thanks unto the Lord,
glwydd ; canys da y w o : he is gracious and his
for :

herwydd ei drugaredd sydd yn mercy endureth for ever.

dragywydd.
2 Clodforwch Dduw y duw- 2 O
give thanks unto the God
lau: oblegid ei drugaredd sydd of all gods for his mercy en-
:

yn dragywydd. dureth for ever.

3 Clodforwch Arglwydd yr 3 O
thank the Lord of all
arglwyddi: o herwydd ei dru- lords : for his mercy endureth
garedd sydd yn dragywydd. for ever.
4 Yr hwn yn unig sydd yn 4 Who only doeth great won-
gwneuthur rhyfeddodau: canys ders : for his mercy endureth
ei drugaredd sydd yn dragy- for ever.
wydd.
5 Yr hwn a wnaeth y nefoedd 5 Who by his excellent wis-
mewn doethineb: o herwydd ei dom made the heavens : for his
drugaredd sydd yn dragywydd. mercy endureth for ever.
6 Yr hwn a estynodd y ddae- 6 Who laid out the earth a-
ar oddi ar y dyfroedd oblegid ei : bove the waters for his mercy :

drugaredd sydd yn dragywydd. endureth for ever.

7 Yr hwn a wnaeth oleuadau 7 Who hath made great
mawrion canys ei drugaredd
: lights for his mercy endureth
:

sydd yn dragywydd ; for ever ;

8 Yr haul, i lywodraethu'r 8 The sun to rule the day :

dydd: canys ei drugaredd sydd for his mercy endureth for
yn dragywydd ; ever;
9 Y lleuad a'r ser, i lywodr- 9 The moon and the stars
aethu'r nos: canys ei drugaredd to govern the night : for his
sydd yn dragywydd. mercy endureth for ever.
10 Yr hwn a darawodd yr 10 Who smote Egypt with
Aipht yn eu cyntaf-anedig o : their first-born : for liis mercy
herwydd ei drugaredd sydd yn endureth for ever
dragywydd
1Ì Ac a ddug Israel o'u mysg 11 And brought out Israel
hwynt o herwydd ei drugaredd
: from among them for his mer- :

sydd yn dragywydd ; cy endureth for ever

12 A Haw gref, ac â braich 12 With a mighty hand, and
estynedig: o herwydd ei dru- stretched out arm for his mer- :

garedd sydd yn dragywydd. cy endureth for ever.

13 Yr hwn a rannodd y môr
coch yn ddwy ran: o herwydd 13 Who divided the Red sea
 ; ; ; ; ; ; :

Yr 28 Dydd. PSALMAU. Day 28.

ei drugaredd sydd yn dragy- in two parts : for his mercy en-

wydd ; dureth for ever
14 Ac a wnaeth i Israel fyned 14 And made Israel to go
trwy ei ganol o herwydd ei
: through the midst of it : for his
drugaredd sydd yn dragywydd. mercy endureth for ever.
15 Ac a ysgytiodd Pharaoh a'i 15 But as for Pharaoh and
lu yn y môr coch o herwydd : his host, he overthrew them in
ei drugaredd sydd yn dragy- the Red
sea : for his mercy en-
wydd. dureth for ever.
16 Ac a dywysodd ei bobl 16 Who
led his people through
trwy'r anialwch: o herwydd ei the wilderness : for his mercy
drugaredd sydd yn dragywydd. endureth for ever.
17 Yr hwn a darawodd fren- 17 Who smote great kings :
hinoedd mawrion o herwydd ei : for his mercy endureth for
drugaredd sydd yn dragywydd ; ever ;
18 Ac a laddodd frenhinoedd 18 Yea, and slew mighty
ardderchog o herwydd ei dru-
: kings : for his mercy endureth
garedd sydd yn dragywydd for ever
19 Sen on brenhin yr Amor- 19 Sehon king of the Amor-
iaid: o herwydd ei drugaredd ites : for his mercy endureth
sydd yn dragywydd ; for ever ;
20 Ac Og brenhin Basan o : 20 And Og the king of Ba-
herwydd ei drugaredd sydd yn san : for his mercy endureth for
dragywydd ever ;
21 Ac a roddodd eu tir hwynt 21 And gave away their land
yn etifeddiaeth o herwydd ei
: for an heritage : for his mercy
drugaredd sydd yn dragywydd endureth for ever
22 Yn etifeddiaeth i Israel ei 22 Even for an heritage unto
was: o herwydd ei drugaredd Israel his servant : for his mercy
sydd yn dragywydd. endureth for ever.
23 Yr hwn yn ein hisel radd 23 Who remembered us when
a'n cofiodd ni : o herwydd ei we were in trouble for his :

drugaredd sydd yn dragywydd; mercy endureth for ever ;

24 Ac a'n hachubodd ni oddi
wrth ein gelynion o herwydd ei :
drugaredd sydd yn dragywydd.
25 Yr hwn sydd yn rhoddi
ymborth i bob cnawd canys ei
drugaredd sydd yn dragywydd.
26 Clodforwch Dduw'r nef-
24 And hath delivered us
from cur enemies : for his mercy
endureth for ever.
25 Who giveth food to all flesh
: for his mercy endureth for ever.
26 O give thanks unto the
God of heaven for his mercy :

oedd canys ei drugaredd sydd

: endureth for ever.
yn dragywydd. 27 O give thanks unto the
Lord of lords : for his mercy
endureth for ever.
Psal. cxxxvii. Super flumina. Psal. cxxxvii. Super flumina.
WRTH afonydd Babilon,
yno yr eisteddasom, ac
BY sat
Babylon we
the waters of
when
down and wept :

wylasom, pan feddyliasom am we remembered thee, O Sion.

S'ion. 2 As for our harps, we hanged
2 Ar yr helyg o'u mewn y them up upon the trees that
:

crogasom ein telynau. are therein.

Yr 28 Dijdd. PSAL MAIL Day 2S.

3 Canys yno y gofynodd y 3 For they that led us away

rhai a'n caethiwasent i ni gân; captive required of us then a
a'r rhai a'n hanrheithiasai, la- song, and melody, in our heavi-
wenydd, gan ddywedyd; Cen- ness Sing us one of the songs
:

weh i ni rai o ganiadau Si'on. of Sion.

4 Pa fodd y canwn gerdd yr 4 How shall we sing the Lord's
Arghvydd mewn gwlad ddi- song in a strange land?
:

eithr ? 5 If I forget thee, O Jeru-

5 Os anghofiaf di, Jerusalem, salem let my right hand forget
:

anghofied fy neheulaw ganu. her cunning.

6 Glyned fy nhafod wrth dafl- 6 If I do not remember thee,
od fy ngenau, oni chofiaf di ; let my tongue cleave to the roof
oni chodaf Jerusalem goruwch of my mouth : yea, if I prefer
fyllawenydd pennaf. not Jerusalem in my mirth.
Cofia, Arghvydd, blant Ed-
7 7 Remember the children of
om yn nydd Jerusalem ; y rhai Edom, O Lord, in the day of Je-
a ddywedant, Dinoethwch, di- rusalem : how they said, Down
noethwch hi, hyd ei sylfaen. with it, down with it, even to
the ground.
8 ferch O Bahilon a an- 8 O
daughter of Babylon,
rheithir: gwn ei fyd a dalo i wasted with misery yea, happy :

ti fel y gwnaethost i ninnau. shall he be that rewardeth thee,

as thou hast served us.
9 Gwjm ei fyd a gymmero 9 Blessed shall he be that tak-
ac a darawo dy rai bach wrth eth thy children : and throweth
y meini. them against the stones.
Psal. cxxxviii. Confltcbor tibi. Psal. cxxxviii. Conftebor tibi.

CLODFORAF di am holl Will give thanks unto thee,

galon: yngydd y duwiau I O Lord, with my whole
y canaf it'. heart : even before the gods will
I sing praise unto thee.
2 Ymgrymmaf
tu â'th deml 2 I will worship toward thy
sanctaidd, a chlodforaf dy Enw, holy temple, and praise thy
am dy drugaredd a'th wirion- Name, because of thy loving-
edd: oblegid ti a fawrheaist dy kindness and truth : for thou
air uwchlaw dy Enw oil. hast magnified thy Name, and
thy Word, above all things.
3 Y dydd y llefais, y'm gwran- 3 When I called upon thee,
dewaist ac a'm cadarnheaist
: thou heardest me and enduedst
:

â nerth yn fy enaid. my soul with much strength.

4 Holl frenhinoedd y ddaear 4 All the kings of the earth
a'th glodforant, O Arghvydd, shall praise thee, O Lord : for
pan glywant eiriau dy enau. they have heard the words of
thy mouth.
5 Canant hefyd am ffyrdd yr 5 Yea, they shall sing in the
Arghvydd canys mawr yw go- : ways of the Lord that great is:

goniant yr Arghvydd. the glory of the Lord.

6 Er bod yr Arghvydd yn 6 For though the Lord be
uchel, etto efe a edrych ar yr high, yet hath he respect unto
isel ond y balch a edwyn efe
: the lowly as for the proud, he
:

o hirbell. beholdeth them afar off.

P29 Dydd. PSALMAÜ. Day 29.

7 Pe rhocliwn ynghanol cy- 7 Though

walk in the midst
I
fyngder, ti a'm bywhâit: estynit of trouble, yet shalt thou re-
dy law yn erbyn digofaint fy fresh me thou shalt stretch
:

ngelynion, a'th ddeheulaw a'm
hachubai.
8 Yr Arglwydd a gyflawna â
mi: dy drugaredd, Arglwydd,
sydd yn dragywydd nac esgeul-
usa waith dy ddwylaw.
forth thy hand upon the furious-
ness of mine enemies, and thy
right hand shall save me.
8 The Lord shall make good
his loving-kindness toward me :
: yea, thy mercy, O Lord, endur-
eth for ever ; despise not then
the works of thine own hands.

33orcol SìIcîjîjí. Jílomtng ìPraptr.

Psal. cxxxix. Domine, probâsiì. Psal. cxxxix. Domine, probasti.
ARGLWYDD, chwiliaist, ac OLord, thou hast searched me
adnabuost fi. out, and known me : thou
2 Ti a adwaenost fy eistedd- knowest my
down-sitting, and
iad a'm cyfodiad: dealli fy mine up-rising ; thou understand-
meddwl o bell. est my thoughts long before.
3 Amgylchyni fy llwybr a'm 2 Thou art about my path,
gorweddfa ; a hyspys wyt yn and about my bed : and spiest
fy boll ffyrdd. out all my ways.
4 Canys nid oes air ar fy 3 For lo, there is not a word
nbafod, ond wele, Arglwydd, ti in my tongue but thou, O Lord,
:

a'i gwyddost oil. knowest it altogether.

5 Amgylchynaist yn ol ac fi 4 Thou hast fashioned me be-
ym mlaen, a gosodaist dy law hind and before and laid thine :

arnaf. hand upon me.

6 Dyma
wybodaetb ryfedd r 5 Such knowledge is too won-
i mi: uchel yw, ni fedraf oddi derful and excellent for me I :

wrthi. cannot attain unto it.

7 I ba le yr af oddi wrtb dy 6 Whither shall I go then from
Yspryd ? ac i ba le y ffoaf o'th thy Spirit or whither shall I
:

ydd ? go then from thy presence ?

8 Os dringaf
nefoedd, yno
i'r 7 If I climb up into heaven,
yr wyt ti os cyweiriaf fy ngwely
: thou art there if I go down to
:

yn uffem, wele di yno. hell, thou art there also.

Pe cymmervvn adenydd y
9 8 If I take the wings of the
wawr, a phe trigwn yn eithaf- morning and remain in the ut-
:

oedd y môr : termost parts of the sea;

10 Yno hefyd y'm tywysai 9 Even there also shall thy
dy law, ac y'm daliai dy dde- hand lead me and thy right :

heulaw. hand shall hold me.

11 Pe dywedwn, D'fau y ty- 10 If I say, Peradventure the
wyllwch a'm cuddiai ; yna y darkness shall cover me then :

byddai y nos yn oleuni o'm shall my night be turned to

hamgylch. day.
12 Ni thvwylla y tywyllwch 11 Yea, the darkness is no dark-
rhagot ti ; ond y nos a oleua fel ness with thee, but the night is
dydd un ffunud y w tywyllwch
: as clear as the day the darkness :

a goleuni i ti. and light to thee are both alike.

 ! :

Y 29 Dydd. PSALMAU. Day 29.

13 Canys ti a feddiennaist fy 12 For my reins are thine :

arennau: toaist fi ynghróth fy thou hast covered me in my mo-

mam. ther's womb.
14 Clodforaf di; canys ofnad- 13 I will give thanks unto
wy a rhyfedd y'm gwnaed thee, for I am fearfully and
rhyfedd y w dy weithredoedd ;
wonderfully made marvellous :

a'm henaid a yr hynny yn are thy works, and that my soul

dda. knoweth right well.
15 Xi chuddiwyd fy sylwedd 14 My
bones are not hid from
oddi wrthyt, pan y'm gwnaeth- thee though I be made secret-
:

pwyd yn ddirgel, ac y'm cyw- ly, and fashioned beneath in the

reiniwyd yn iselder y ddaear. earth.
16 Dy lygaid a welsant fy 15 Thine eyes did see my
anehvig ddefnydd; ac yn dy substance, yet being imperfect :
lyfr di yr ysgrifenwyd hwynt and in thy book were all my
oil, y dydd y lluniwyd hwynt, members written ;
pan nad oedd yr un o hon- 16 Which day by day were
ynt. fashioned : when as yet there
17 Am hynny mor werthfawr was none of them.
yw dy feddyliau gennyf, O 17 How dear are thy coun-
Dduw! mor fawr yw eu swm sels unto me, O God : O how
hwynt great is the sum
of them !
18 Pe cyfrifwn hwynt, aml- 18 If I them, they are
tell
ach ydynt na 'r tywod : pan more in number than the sand :

ddeffrowyf, gyd â thi'r ydwyf when I wake up I am present

yn wastail. with thee.
19 Yn ddi'au, O Dduw, ti a 19 Wilt thou not slay the
leddi'r annuwiol: am hynny, y wicked, O God depart from :

gwýr gwaedlyd, ciliwch oddi me, ye blood-thirsty men.

wrthyf:
20 Y rhai a ddywedant ysgel- 20 For they speak unright-
erder yn dy erbyn; dy elynion eously against theeand thine :

a gymmerant dy Enw yn ofer. enemies take thy Name in vain.

21 Onid cas gennyf, O Ar- 21 Do not I hate them, O
glwvdd, dy gaseion di? onid Lord, that hate thee and am :

ffiaidd gennyf y rhai a gyfod- not I grieved with those that

ant i'th erbyn ? rise up against thee ?
22 A
chas cyflawn y caseais 22 Yea, I hate them right
hwynt: cyfrifais hwynt i mi yn sore even as though they were
:

elynion. mine enemies.

23 Chwilia fi, O Dduw, a 23 Try me, O God, and seek
gwybydd fy nghalon prawf fi, : the ground of my heart prove :

a gwybydd fy meddyliau. me, and examine my thoughts.

24 A gwel a oes ffordd an- 24 Look well if there be any
nuwiol gennyf, a thywys fi yn way of wickedness in me and :

y ffordd dragywyddol. lead me in the way everlasting.

Psal. cxl. Er'ipe me, Domine. Psal. cxl. Eripe me, Domine.
GAYARED Arglwydd,
fi, O DELIVER me, O Lord, from
oddi wrth y dyn drwg: the evil man : and preserve
cadw fi rhag y gwr traws. me from the wicked man.
 ; 1

F29 Dydd. TSALMAU. Day 29.

2 Ysydd yn bwriadu
rhai 2 Who imagine mischief in
drygioni yn eu calon ymgasgl- : their hearts and stir up strife
:

ant beunydd i ryfel. all the day long.

3 Golymmasant eu tafodau 3 They have sharpened their
felsarph gwenwyn asp sy dan
: tongues like a serpent : adder's
eu gwefusau. poison is under their lips.
4 Cadw fi, O Arglwydd, rhag 4 Keep me, Lord, from the O
dwylaw'r annuwiol; cadw fi hands of the ungodly : preserve
rhag y gwr traws y rhai a : me from the wicked men, who
fwriadasant fachellu fy nhraed. are purposed to overthrow my
5 Y
beilchion a guddiasant goings.
faglau i mi, ac a estynasant 5 The proud have laid a snare
rwyd v;rth dannau ar ymyl y for me, and spread a net abroad
Uwybrau gosodasant hoenyn-
: with cords : yea, and set traps
nau ar fy medr. in my way.
6 Dy wedais wrth yr Arglwydd, 6 I said unto the Lord, Thou
Fy Nuw ydwyt ti : cly w, O Ar- art my
God : hear the voice of
glwydd, lef fy ngweddi'au. my prayers, Lord. O
7 Arglwydd Dduw, nerth fy 7 O Lord God, thou strength
iachawdwriaeth, gorchuddiaist of my health thou hast covered :

fy mhen yn nydd brwydr. my head in the day of battle.

8 Na chaniattà,
ddymuniad yr annuwiol
Iwydda ei ddrwg feddwl; rhag
eu balchio hwynt.
9 Y pennaf o'r rhai a'ra ham-
gylchyno, blinder eu gwefusau
a'u gorchuddio.
10 Syrthied marwor arnynt:
a bwrier hwynt yn tân ; ac
mewn ceu-fFosydd, fel na chyf-
odant.
11 Na
sicrhâer dyn siaradus
ar y ddaear : drwg a hela y gwr
traws i'w ddistryw.
12 Gwn y dadleu'r Arglwydd
ddadl y truan, ac y barna efe
Arglwydd, 8 Let not the ungodly have
na : his desire, O
Lord : let not his
mischievous imagination pros-
per, lest they be too proud.
9 Let the mischief of their
own lips fall upon the head of
them : that compass me about.
10 Let hot burning coals fall
upon them : cast let them be
into the into the pit,
fire, and
that they never rise up again.
1 A
man full of words shall
not prosper upon the earth : evil
shall hunt the wicked person to
overthrow him.
12 Sure I am that the Lord
will avenge the poor and main- :

y tlodion. tain the cause of the helpless.

'
13 Y
cyfiawn yn ddi'au a 13 The righteous also shall
glodforant dy Enw di : y rhai give thanks unto thy Name
uniawn a drigant ger dv fron and the just shall continue in
di. thy sight.
Psal. cxli. Domine, elamavi. Psal. cxli. DomJne, elamavi.
ARGLWYDD, yr wyf yn LORD, I call upon thee, haste
gwaeddi arnat: brysia attaf thee unto me : and consider
clyw fy llais, pan lefwyf arnat. my voice when I cry unto thee.
2 Cyfeirier fy ngweddi ger 2 Let my prayer be set forth
dy fron fel arogl-darth, a in thy sight as the incense : and
dyrchafiad fy nwylaw fel yr let the lifting up of my hands
offrwrn prydnhawnol. be an evening sacrifice.
Y 29 Dydd. PSALMAÜ. Day 29.

3 Gosod, Arglwydd, gadwr- 3 Set a watch, O Lord, be-

aeth o flaen fy ngenau cadw
ddrws fy ngwefusau.
4 Na ostwng fy nghalon at
ddim drwg, i fwriadu gweith-
redoedd drygioni gyd â gwr a
weithredant anwiredd ac na
ad i mi fwytta o'u danteithion
hwynt.
5 Cured y cyfiawn fi yn gar-
edig, a cherydded fi na thor-
: fore my mouth : and keep the
door of my lips.
4 O let not mine heart be in-
clined to any evil thing : let
me not be occupied in ungodly
: works with the men that work
wickedness, lest I eat of such
things as please them.
5 Let the righteous rather
: smite me friendly and reprove :

red eu holew pennaf hwynt fy me.

mhen canys fy ngweddi fydd
: 6 But let not their precious
etto yn eu drygau hwynt. balms break my head : yea, I will
pray yet against their wickedness.
6 Pan dafler eu harnwr i 7 Let their judges be over-
lawr mewn lleoedd carregog, thrown in stony places that :

clywant fy ngeiriau ; canys they may hear my words, for

melus ydynt. they are sweet.
7 Y raae ein hesgyrn ar was- 8 Our bones lie scattered be-
gar ar fin y bedd, inegis un yn fore the pit like as when one
:

torri neu yn hollti coed ar y breaketh and heweth wood up-

ddaear. on the earth.
8 Eithr arnat ti, Arglwydd O 9 But mine eyes look unto
Dduw, y mae fy llygaid : ynot thee, O Lord God : in thee is
ti
y gobeithiais ; na ad fy en- my trust, O cast not out my
aid yn ddiamgeledd. soul.
9 Cadw fi rhag y fagl a osod- 10 Keep me from the snare that
asant i mi, a hoenynnau gweith- they have laid for me and from :

redwr anwiredd. the traps of the wicked doers.

10Cyd-gwymped y rhai an- 11 Let the ungodly fall into
nuwiol yn eu rhwydau eu hun, their own nets together and let :

tra'r elwyf fi heibio. me ever escape them.

^nrtmftatonol fficìJÖí. lEbcntng prater.
Psal. cxlii. Voce mea ad Dominum. Psal. cxlii. Voce mea ad Dominum.
GWAEDDAIS am lief ar Cried unto the Lord with my
yr Arglwydd ; â'm lief yr I voice yea, even unto the
:

ymbiliais â'r Arglwydd. Lord did I make my supplication.

2 Tywalltais fy myfyrdod o'i 2 I poured out my complaints
flaen ef; a mynegais fy nghys- before him : and shewed him
tudd ger ei fron ef. of my trouble.
3 Pan ballodd fy yspryd o'm 3 When my spirit was in hea-
mewn, tithau a adwaenit fy viness thou knewest my path : in
llwybr. Yn y ffbrdd y rhodiwn, the way wherein I walked have
y cuddiasant i mi fagl. they privily laid a snare for me.
4 Edrychais ar y tu dehau, 4 I looked also upon right my
a deliais sulw, ac nid oedd neb hand and saw there was no
:

a'm hadwaenai: pallodd nodded man would know me.

that
i mi ; nid oedd neb yn ymofyn 5 I had no place to flee unto :
am fy enaid. and no man cared for my soul.
 ;

ì' 29 Bydd. PSALMAU Day 29.

5 Llefais arriat, O
Arglwydcì ; 6 I cried nnto thee, Lord, O
a dywedais, Ti yw fy ngo- and said : Thou art hope, my
baith, a'm rhan yn nhir y and my
portion in the land of
rhai byw. the living.
6 Ystyr wrth fy ngwaedd ; 7 Consider my complaint :

canys truan iawn ydwyf gwar- : for I am brought very low.

ed fi oddi wrth fy erlidwr ; 8 O
deliver me from per- my
canys trech ydynt nâ mi. secutors : for they are too strong
for me.
7 Dwg fy enaid allan o 9 Bring my soul out of pri-
garchar, fel y moliannwyf dy son, that Imay give thanks un-
Enw : y rhai cyfìawn a'm to thy Name which thing if:

cylchynant ; canys ti a fyddi thou wilt grant me, then shall

da wrthyf. the righteous resort unto my
company.
Psal. cxliii. Domine, e.raudi. Psal. cxliii. Domine, exandi.
ARGLWYDD, clyw fy HEAR my prayer, O Lord,
ngweddi, a gwrando ar fy and consider desire my :

neisyfiadau ergly w fi yn dy wir-

: hearken unto me
for thy truth
ionedd, ac yn tìy gvfiawnder. and righteousness'sake.
2 Ac na ddos i farn â'th was 2 And enter not into judge-
o herwydd ni chyflawnhêir neb ment with thy servant : for in
byw yn dy olwg di. thy sight shall no man living
be justified.
3 Canys y gelyn a erlidiodd 3 For the enemy hath persecut-
fy enaid curodd fy enaid i
: ed my soul ; he hath smitten my
lawr gwnaeth i mi drigo mewn
: life down to the ground he hath :

tywyllwch, fel y rhai a fu feirw laid me in the darkness, as the

er ys talm. men that have been long dead.
4 Yna y pallodd fy yspryd 4 Therefore is my spirit vexed
o'm mewn ac y synnodd fy
: within me and : my heart with-
nghalon ynof. in me is desolate.
5 Cofiais y dyddiau gynt ; 5 Yet do I remember the time
myfyriais ar dy holl waith ac : muse upon all thy works
past; I :

yngweithredoedd dy ddwylaw yea, I exercise myself in the

y myfyriaf. works of thy hands.
6 Lledais fy nwylaw attat : 6 I stretch forth my hands
fy enaid fel tir sychedig sydd unto thee : my soul gaspeth
yn hiraethu am danat. unto thee as a thirsty land.
7 O Arglwydd, gwrando fi yn 7 Hear me, O Lord, and that
ebrwydd pallodd fy yspryd
: soon, for my spirit waxeth faint
:

na chuddia dy wyneb oddi wrth- hide not thy face from me, lest
yf ; rhag fy mod yn gyffelyb i'r I be like unto them that go
rhai a ddisgynant i'r pwll. down into the pit.
8 Par i mi glywed dy dru- 8 O let me near thy loving*-
garowgrwydd y bore; o her- kindness betimes in the morn-
wydd ynot ti y gobeithiaf: par ing, for in thee is my trust :

i mi wybod y íFordd y rhod- shew thou me the way that I

iwyf ; oblegid attat ti y cìyrchaf- should walk in, for I lift up my
af fy enaid. soul unto thee.
9 Gwared fi oddi wrth fy ngel- 9 Deliver me, O Lord, from
 ;

¥ 30 Dÿdd. PSALMAU. Day 30.

ynion, O Arglwydd : gyd â thi'r mine enemies : for I flee unto

ymguddiais. thee to hide me.
10 Dysg i mi wneuthur dy 10 Teach me to do the thing
ewyllys di ; canys ti yw fy that pleaseth thee, for thou art
Nuw tywysed dy Yspryd da-
: my God : let thy loving Spirit
ionus fi i dir uniondeb. lead me forth into the land of
righteousness.
11 Bywhâ fi, O Arglwydd, er 11 Quicken me, Lord, for O
mwyn dy Enw: dwg fy enaid thy Name's sake and for thy :

allan o ing, er ruwyn dy gyf- righteousness' sake bring my

iawnder. soul out of trouble.
12 Ac er dy drugaredd din- 12 And of thy goodness slay
vstria fy ngelynion, a difetha mine enemies and destroy all
:

holl gystuddwr fy enaid ; o- them that vex my soul; for I

blegid dy was di ydwyf fì. am thy servant.
Eorcol mtVOi- Jiîlomíng Pratjcr.
Psal. cxliv. Benedictus Dominus. Psal. cxliv. Benedictus Dominus.
BENDIGEDIG fyddo'r Ar- BLESSED be the Lord my
glwydd fy nerth, yr hwn strength : who teacheth
sydd yn dysgu fy nwylaw i my hands to war, and my fin-
ymladd, a'm bysedd i ryfela. gers to fight ;

2 Fy nhrugaredd, a'm ham- 2 My hope and my fortress,

ddifFynfa ; fy nhr, a'm gwared- my castle and deliverer, my
ydd fy nharian yw efe, ac yn-
: defender in whom I trust who :

ddo y gobeithiais ; yr hwn sydd subdueth my people that is un-

yn darostwng fy mhobl danaf. der me.
3 Arglwydd, beth yw dyn, 3 Lord, what is man, that
pan gydnabyddit ef? neu fab thou hast such respect unto
dyn, pan wnait gyfrif o ho- him : or the son of man, that
no? thou so regardest him ?
4 Dyn
sy debyg i wagedd ; 4 Man is like a thing of
ei ddyddiau sy íel cysgod yn nought his time passeth away
:

myned heibio. like a shadow.

5 Arglwydd, gostwng dy nef- 5 Bow thy heavens, O Lord,
oedd, a disgyn : cyffwrdd â'r and come down touch the moun- :

mynyddoedd, a mygant. tains, and they shall smoke.

Saetha fellt, a gwasgar
6 6 Cast forth thy lightning,
hwynt ergydia dy saethau, a
: and tear them shoot out thine
:

difa hwynt arrows, and consume them.

Anfon dy law oddi uchod ;
7 7 Send down thine hand from
acbub a gwared fi o ddyfr- above deliver me, and take me
:

oedd mawrion, o law plant out of the great waters, from the
estron ; hand of strange children
8 Y rhai y llefara eu genau 8 Whose mouth talketh of
wagedd, ac y mae eu deheulaw vanity and their right hand is
:

yn ddeheulaw íFalsder. a right hand of wickedness.

9 Canaf i ti, O Dduw, ganiad 9 I will sing a new song unto
newydd ar y nabl a'r degtant
: thee, O God : and sing praises un-
y canaf ì ti. to thee upon a ten-stringed lute.
10 Efe sydd yn rhoddi iach- 10 Thou hast given victory
 : : : ; ;

r30 Dydd. PSALMAU. Day 30.

awdwriaeth i frenhinoedd ; yr unto kings : and hast delivered

hwn sydd yn gwaredu Dafydd
ei was oddi wrth y cleddyf niw-
eidiol.
11 Achub fi, a gwared fi o
law meibion estron, y rhai y
llefara eu genau wagedd, ac y
mae eu deheulaw yn ddeheulaw
ffalsder
12 Fel y byddo ein meibion
fel planwýdd yn tyfu yn eu
hieuengctid ; a'n merched fel
conglfaen nadd, wrth gyffelyb-
rwydd palas
13 Fel y byddo ein celloedd
yn llawn, yn trefnu pob rhyw
luniaeth ; a'n defaid yn dwyn
miloedd a myrddiwn yn ein
heolydd
A'n hychen yn gryfion
14-
i heb na rhuthro i
lafurio
; strong to labour, that there be
mewn, na myned allan ; na
gwaedd yn ein heolydd.
15 Gwn eu byd y bobl y
mae felly iddynt
: gwn eu
byd y bobl y mae'r Arglwydd
yn Dduw iddynt.
Psal. cxlv. Exalt abo
DYRCHAFAF di,
O Frenhin ; a bendithiaf
David thy servant from the peril
of the sword.
11 Save me, and deliver me
from the hand of strange chil-
dren : whose mouth taiketh of
vanity, and their right hand is
a right hand of iniquity.
12 That our sons may grow
up as the young plants : and
that our daughters may be as
the polished corners of the
temple.
13 That our garners may be
full and plenteous with all man-
ner of store : that our sheep may
bring forth thousands and ten
thousands in our streets.
14 That our oxen may be
no decay : no leading into capti-
vity, and no complaining in our
streets.
15 Happy are the people that
are in such a case : yea, blessed
are the people who have the
Lord for their God.
te, Dam. Psal. cxlv. Exaltfibo te. Dens.
Will magnify thee, O God,
fy Nuw,
I
my King and I will praise :

dy Enw byth ac yn dragywydd. thy Name for ever and ever.

2 Beunydd y'th fendithiaf 2 Every day will I give thanks
a'th Enw a folaf byth ac yn unto thee and praise thy Name :

dragywydd. for ever and ever.

3 Mawr yw'r Arglwydd, a 3 Great is the Lord, and mar-
chanmoladwy iawn ; a'i fawr- vellous, worthy to be praised :

edd sydd anchwiliadwy. there is no end of his greatness.

4 Cenhedlaeth wrth genhedl- 4 One generation shall praise
aeth a fawl dy weithredoedd, ac thy works unto another and :

a fynega dy gadernid. declare thy power.

5 Arddercnowgrwydd gogon- 5 As for me, I will be talking
iant dy fawredd, a'th bethau of thy worship thy glory, thy :

rhyfedd, a draethaf praise, and wondrous works ;

6 Traethant hwy gadernid dy 6 So that men shall speak of the
weithredoedd ofnadwy myneg- might of thy marvellous acts and
: :

af flnnau dy fawredd. I will also tell of thy greatness.

7 Coffadwriaeth amlder dy 7 The memorial of thine
ddaioni a draethant ; a'th gyf- abundant kindness shall be
iawnder a ddatganant. shewed and men shall sing :

of thy righteousness.
 : ;

V 30 Dydd. rSALMAU. Day 30.

S Graslawn a thrugarog yw'r 8 The Lord gracious, and

is
Arglwydd ; hwyrfrydig i ddig, merciful : long-suffering, and of
a mawr ei drugaredd. great goodness.
Daionus yw'r Arglwydd i
9 The Lord is loving unto
9
bawb : a"i drugaredd sydd ar every man and his mercy is:

ei holl weithredoedd. over all his works.

10 Dy holl weithredoedd a'th 10 All thy works praise thee,
glodforant, O
Arglwydd ; a'th O Lord : and thy saints give
saint a'th fendithiant." thanks unto thee.
11 Dywedant am ogoniant dy 11 They shew the glory of
frenhiniaeth ; a thraethant dythy kingdom and talk of thy :

gadernid power
12 I beri i feibion dynion 12 That thy power, thy glory,
adnabod ei gadernid ef, a go- and mightiness of thy king-
goniant ardderehowgrwydd ei dom might be known unto :

frenhiniaeth. men.
13 Dy frenhiniaeth di sy 13 Thy kingdom is an ever-
frenhiniaeth dragywyddol a'th lasting kingdom
: and thy do- :

lywodraeth a bery yn oes oes- minion endureth throughout all

oedd. ages.
H
Yr Arglwydd sydd yn eyn- 14. The Lord upholdeth all
nal y rhai oil a syrthiant, ac sydd such as fall : and lifteth up all
yn codi pawb a ddarostyngwyd. those that are down.
15 Llygaid pob peth a ddis- 15 The eyes of all wait
gwyliant wrthyt ; ac yr ydwyt upon thee, O Lord and thou
:

yn rhoddi eu bwyd iddynt yn givest them their meat in due

eibryd. season.
16 Gan agorvd dy law, a di- 16 Thou openest thine hand :
wallu pob peth byw â'th ew- and fillest all tilings living with
yllys da. plenteousness.
Í7 Cyfiawn yw'r Arglwydd 17 The Lord is righteous in
yn ei holl ffyrdd, a sanctaidd all his ways : and holy in all his
yn ei holl weithredoedd. works.
18 Agos yw'r Arglwydd at 18 The Lord is nigh unto all
y rhai oil a alwant arno, at y them that call upon him : yea,
rhai oil a alwant arno mewn all such as call upon him faith-
gwirionedd. fully.
19 Efe a wna
ewyllys y rhai 19 He
will fulfil the desire of
a'ihofnant gwrendy "hefyd eu
: them that fear him he also will :

llefain, ac a'u hachub hwynt. hear their cry, and will help them.
20 Yr Arglwydd sydd yn cadw 20 The Lord preserveth all
pawb a'i carant ef ; ond yr holl them that love him but scat- :

rai annuwiol a ddifetha efe. tered! abroad all the ungodly.

21 Traetha fy ngenau foliant 21 My mouth shall speak the
yr Arglwydd a bendithied pob: praise of the Lord : and let all
cnawd ei'Enw sanctaidd ef byth flesh give thanks unto his holy
ac yn dragywydd. Name for ever and ever.
Psal. cxlvi. Lauda, anima mea. Psal. cxlvi. Lauda, anima mea.
MOLWCH
Fy enaid,
yr Arglwydd.
mola di'r Ar-
PRAISE
soul ;
the Lord, O my
while I live will 1
glwydd. praise the Lord yea, as long
:

Mm
 ; :

Y 30 Dijdd. PSALMAU. Bay 30.

2 Molaf yr Arglwydd yn fy as I have any being, I will sing

my w canaf i'm Duw tra fydd-
: praises unto my
God.
wyf. 2 O put not your trust in
3 Na hyderwch ar dywysog- princes, nor in any child of
ion, nac ar fab dyn, yr hwn nid man : for there is no help in
oes iachawdwriaeth ynddo. them.
4 Ei anadl a â allan, efe a 3 For when the breath of man
ddychwel i'w ddaear : y dydd goeth forth he shall turn again
hwnnw y derfydd am ei holl to his earth : and then all" his
amcanion ef. thoughts perish.
5 Gwn
ei fyd yr hwn y mae 4 Blessed is he that hath the
Duw Jacob yn gymmorth iddo, God of Jacob for his help : and
sydd â'i obaith yn yr Arglwydd whose hope is in the Lord his
ei Dduw God;
6 Yr hwn a wnaeth nefoedd a 5 Who made heaven and
daear, y môr, a'r hyn oil y sydd earth, the sea, and all that
ynddynt : yr hwn sydd yn cadw therein is : who keepeth his
gwirionedd yn dragy wydd promise for ever;
7 Yr hwn sydd yn gwneuth- 6 Who helpeth them to right
ur barn i'r rhai gorthrymmedig, that suffer wrong : who feedeth
yn rhoddi bara i'r newynog. the hungry.
Yr Arglwydd sydd yn gollwng
y carcharorion yn rhýdd. 7 The Lord looseth men out
8 Yr Arglwydd sydd yn agoryd of prison : the Lord giveth sight
Uygaid y deillion yr Arglwydd : to the blind.
sydd yn codi'r rhai a ddaros- 8 The Lord helpeth them that
tyngwyd yr Arglwydd sydd yn
: are fallen : the Lord careth for
hoffi'r rhai cyfiawn. the righteous.
9 Yr Arglwydd sydd yn 9 The Lord careth for the
cadw'r di'eithriaid efe a gyn- : strangers; he defrndeth the fa-
nal yr amddifad a'r weddw ; ac therless and widow : as for the
a ddadyrachwel ffordd y rhai way of the ungodly, he turneth
annuwiol. it upside down.
10 Yr Arglwydd a deyrnasa 10 The Lord thy God, O
byth, sef dy Dduw di, Si'on, Sion, shall be King for ever-
dros genhedlaeth a chenhedl- more : and throughout all ge-
aeth. Molwch yr Arglwydd. nerations.

IPrgìmljatonol 32ÌCÌJÍIÍ. Bjcníng iPragcr.

Psal. cxlvii. Laudate Dominum. Psal. cxlvii. Laudate Dominum.
MOLWCH
da yw canu
canys
yr Arglwydd:
i'n Duw O Praise the Lord, for it is a
good thing to sing praises
ni; o herwydd hyfryd yw, îe, unto our God : yea, a joyful and
gweddus yw mawl. pleasant thing it is to be thankful.
2 Yr Arglwydd sydd yn adeil- 2 The Lord doth build up Je-
adu Jerusalem efe a gasgl was-
: rusalem : and gather together
garedigion Israel. the out-casts of Israel.
3 Efe sydd yn iachâu y rhai 3 fie healeth those that are
briwedig o galon, ac yn rhwymo broken in heart : and giveth
eu doluriau. medicine to heal their sickness.
i Y mae efe yn rhifo rhifedi'r 4 He telleth the number of
 6 ; ;

Y 30 Dydd. PSALMAU. Day 30.

ser : geilw hwynt oil wrth eu the stars and

: calleth them all
henwau. by their names.
Mawi yw ein Harglwydd,
5 5 Great is our Lord, and great
a mawr ei nertb aneirif y w ei : is his power : yea, and his wis-
ddeall. dom is infinite.
6 Yr Arglwydd sydd yn dyrch- 6 The Lord up the setteth
afu y rhai llariaidd ;
gan os- meek and bringeth the ungod-
:

twng y rhai annuwiol hyd lawr. ly down to the ground.

7 Cyd-genwch i'r Arglwydd 7 O sing unto the Lord with
mewn di'olchgarwch : cenwch i'n thanksgiving sing praises upon :

Duw a r delyn ; the harp unto our God

8 Yr hwn sydd yn toi'r 8 Who covereth the heaven
nefoedd â chymmylau, yn par- with clouds, and prepareth rain
ottôi gwlaw i'r ddaear, gan for the earth : and maketh the
beri i'r gwellt dyfu ar y myn- grass to grow upon the mountains,
yddoedd. and herb for the use of men
9 Efe sydd yn rhoddi i'r an- 9 Who
giveth fodder unto the
ifail borthiant, ac i
ei gywion cattle : and feedeth the young
y gigfran, pan lefant. ravens that call upon him.
10 Nid oes hyfrydwch ganddo 10 He hath no pleasure in the
yn nerth marcb ac nid ymhoffa : strength of an horse neither de- :

efe yn esgeiriau gwr. lighteth he in any man's legs.

11 Yr Arglwydd sydd hoff 11 But the Lord's delight is
ganddo y rhai a'i hofnant ef; in them that fear him and put :

sef y rhai a ddisgwyliant wrth their trust in his mercy.

ei drugaredd ef.

12 Jerusalem, mola di'r Ar- 12 Praise the Lord, O Je-

glwydd Sion, molianna dy rusalem
: praise thy God, O :

Dduw. Sion.
13 O
herwydd efe a gadarn- 13 For he hath made fast the
haodd farrau dy byrth efe a : bars of thy gates and hath bless- :

fendithiodd dy bìant o'th fewn. ed thy children within thee.

14 Yr hwn sydd yn gwneuthur 14 He maketh peace in thy
dy fro yn heddychol, ac a'th borders and filleth thee with
:

ddiwalla di â brasder gwenith. the flour of wheat.

15 Yr hwn sydd yn anfon ei 15 He sendeth forth his com-
orchymyn ar y ddaear: a'i air mandment upon earth and his :

a red yn dra buan. word runneth very swiftly.

16 Yr hwn sydd yn rhoddi 1 He giveth snow like wool :

eira fel gwlan ; ac a daena rew and scattereth the hoar-frost

fel lludw. like ashes.
17 Yr hwn sydd yn bwrw ei 17 He casteth forth his ice
iâ fel tammeidiau: pwy a erys like morsels who is able to :

gan ei oerni ef ? abide his frost?

18 Efe a enfyn ei air, ac 18 He sendeth out his word,
a'u tawdd hwynt : â'i wnt and melteth them he bloweth :

y chwth efe, a'r dyfroedd a with his wind, and the waters
lifant. flow.
19 Y
mae efe yn mynegi ei 19 He sheweth his word unto
eiriau i Jacob, ei ddeddfau a'i Jacob : hisstatutes and ordi-
farnedigaethau i Israel. nances unto Israel.
M m2
 : : :: 1 ; ; ; ;

Y 30 Dydd. PSALMAU. Day 30

20 Ni wnaeth efe felly âg un 20 He hath
not dealt so
genedl ; ac nid adnabuant ei with any nation : neither have
farnedigaethau ef. Molvvch yr the heathen knowledge of his
Arglwydd. laws.
Psal. cxlviii. Laudatc Domimim. Psal. cxlviii. Laudate Dominunu

MOLWCH yr Arglwydd.
Molwch yr Arglwydd o'r O Praise the Lord of hea-
ven : praise him in the
nefoedd molwch ef yn yr
: height.
uchelderau.
2 Molwch ef, ei holl angylion 2 Praise him, all ye angels of
molwch ef, ei holl luoedd. his praise him, all his host.
:

3 Molwch ef, haul a lleuad 3 Praise him, sun and moon :

molwch ef, yr holl ser goleuni.
4 Molwch ef, nef y nefoedd;
a'r dyfroedd y rhai ydych oddi
ar y nefoedd.
5 Molant Enw'r Arglwydd
o herwydd efe a orchymynodd,
a hwy a grewyd.
6 A
gwnaeth iddynt bar-
hâu byth yn dragywydd gos- : ever and ever
praise him, all ye stars and light.
4 Praise him, all ye heavens :
and ye waters that are above
the heavens.
5 Let them praise the Name of
the Lord : for he spake the word,
and they were made ; he com-
manded, and they were created.
6 He hath made them fast for
he hath given:

ododd ddeddf, ac ni's troseddir them a law which shall not be

hi. broken.
7 Molwch yr Arglwydd o'r 7 Praise the Lord upon
ddaear, y dreigiau, a'r holl earth ye dragons, and all
:

ddyfnderau deeps
8 Tân, a chenllysg; eira, a 8 Fire and hail, snow and
tharth ; gwnt ystormus, yn vapours wind and storm, ful-
:

gwneuthur ei air ef: filling his word

9 Y mynyddoedd, a'r bryn- 9 Mountains and all hills :

iau oil; y coed ffrwythlawn, fruitful trees and all cedars

a'r holl gedrwýdd :

10 Y bwystfilod, a phob an- 10 Beasts and all cattle :

ifail ; yr ymlusgiaid, ac adar worms and feathered fowls;

asgellog
11 Brenhinoedd y ddaear, a'r
holl bobloedd ; tywysogion, a
holl farnwr y byd:
12 Gwr
ieuaingc, a gwryfon
hefyd ; henafgwr, a Uangciau.
13 Molant Enw'r Arglwydd:
o herwydd ei Enw ef yn unig sy
ddyrchafadwy ei ardderchowg-
; his praise
rwydd ef sydd uwchlaw daear a
nefoedd.
14 Ac efe sydd yn dyrchafu
corn ei bobl, moliant ei holl
saint; sef meibion Israel, pobl
agos atto. Molwch yr Ar-
glwydd.
1 Kings of the earth and all
people : princes and all judges
of the world
12 Young men and maidens,
old men and children, praise
the Name of the Lord : for his
Name only is excellent, and
above heaven and
earth.
13 He shall exalt the horn of
his people; all his saints shall
praise him : even the children
of Israel, even the people that
serveth him.
 : ;

i
r
30 Dycld. PSALMAÜ. Day 30.

Psal. cxlix. Cantate Domino. Psal. cxlix. Cantate Domino.

MOLWCH
Cenwch
Arglwydd.
Arglwydd gan- i'r
yr
o Sing unto the Lord a new

iad newydd, a'i foliant ef yng- of saints praise him.

hynnulleidfa'r saint.
2 Llawenhâetl Israel yn yr
hwn a'i gwnaeth gorfoledded
meibion Sîon yn eu Brenhin.
3 Molant ei Enw ef ar y
dawns: canant iddo ar dympan
a thelyn.
4 ü herwydd hoffodd yr Ar-
glwydd ei bobl: efe a bryd-
fertha y rhai llednais â iachawd-
2 Let Israel rejoice in him
that made him : and let the
: children of Sion be joyful in
their King.
3 Let them praise his Name
in the dance : let them sing
praises unto him with tabret
and harp.
4 For the Lord hath pleasure
in his people and helpeth the
:

wriaetb. meek-hearted.
5 Gorfoledded y saint mewn 5 Let the saints be joyful with
gogoniant : a chanant ar eu glory : let them rejoice in their
gwelyau. beds.
6 Bydded ardderchog foliant 6 Let the praises of God be in
Duw yn eu genau, a chleddyf their mouth : and a two-edged
dau-finiog yn eu dwylaw ; sword in their hands
7 I wneuthur dial ar y cen- 7 To be avenged
of the hea-
hedloedd, a chosp ar y bobl- then : and to rebuke the peo-
oedd ; ple;
8 I rwymo eu brenhinoedd 8 To bind their kings in
â chadwynau, a'u pendefigion â chains : and their nobles with
gefynnau heiyrn; links of iron.
9 I wneuthur arnynt y farn 9 That they may be avenged
ysgrifenedig yr ardderchowg-
: of them, as it is written : Such
rwydd hwn sydd i'w holl saint honour have all his saints.
ef. Molwch yr Arglwydd.
Psal. cl. Laudate Domuium. Laudafe Dominum.
Psal. cl.
MOLWCH
Molwch Dduw
yr Arglwydd.
yn ei O Praise God in his holiness :
praise him in the firma-
sancteiddrwydd : molwch ef yn ment of his power.
ffurfafen ei nerth.
2 Molwch ef am ei gadernid 2 Praise him in his noble
molwch ef yn ol amlder ei fawr- acts : praise him according to
edd. his excellent greatness.
3 Molwch ef â llais udgorn: 3 Praise him in the sound of
molwch ef â nabl ac à thel- the trumpet : praise him upon
yn. the lute and harp.
4 Molwch ef â thympan ac 4 Praise him in the_ cymbals
â dawns molwch ef â thannau
: and dances : praise him upon
ac âg organ. the strings and pipe.
5 Molwch ef â symbalau son- 5 Praise him upon the well-
iarus : molwch ef â symbalau tuned cymbals praise him upon
:

llafar. the loud cymbals.

6 Fob perchen anadl, molian- 6 Let every thing that hath
ned yr Arglwydd. Molwch yr breath praise the Lord.
:

Arglwydd.
 ;
; ;

FFURFIAU WEDDI I'W HARFER AR

Y MOR.

1 Y Boreol aV Prydnha-vnol Wasanaeth ixo harfer bcum/dd ar y Mar, a

fyddant yr un ag a osodzcyd yn y Llyfr Gweddi Gyffredin.

U Yddwy Weddl hyn hrfyd yn can- H These tzc'O following Prayers are
lyn a arfcr'ir yn Llynges Mawr- to be also used in her Majesty'»
liydi y Frenhines bob dydd. Navy every day.

ODragywyddol
Dduw,yr hwn yn unig wyt
yn taenu'r nefoedd, ac yn rheoli
Arglwydd
ymchwydd y môr ; yr hwn a am-
gylchaist y dyfroedd â therfyn-
au, hyd oni ddarfyddo dydd a
nos ; Rhynged bodd it' ein der-
byn ni dy weision, a'r Llynges
yn yr hon yr yn gwasan-m
aethu, i'th Holl-alluog a'th ras-
usaf nodded. Cadw ni rhag per-
yglon y môr, a rhuthr y gelyn
fel y byddom yn amddiffyn i'n
grasusaf Arglwddes, y Frenhines
VICTORIA, ai Harglwyddiaeth-
au, ac yn dd'fogelwch i'r sawl a
gynniweiriant ar h)r d y moroedd
ar eu negeseuau cyfreithlawn
fel y bo i breswylwr ein Hyn-
ys dy vvasanaethu di ein Duw,
rnewn heddwch a llonyddwch
ac i ninnau ddychwelyd adref
mewn di'ogelwch i fwynhâu
bendithion y wlad, gyd â ffrwyth
ein llafur; ac mewn d'iolchgar
goffa am dy drugareddau,
foliannu a gogoneddu dy Enw
bendigedig ; trvvy Iesu Grist ein
Harglwydd. Amen.
O Eternal Lord God, who
alone spreadest out the
heavens, and rulest the raging
of the sea; who hast compassed
the waters with bounds until
day and night come to an end;
Be pleased to receive into thy
Almighty and most gracious
protection the persons of us thy
servants, and the Fleet in which
we serve. Preserve us from the
;
dangers of the sea, and from the
violence of the enemy ; that we
may be a safeguard unto our
most gracious Sovereign Lady,
Queen VICTORIA, and her
Dominions, and a security for
such as pass on the seas upon
their lawful occasions; that the
inhabitants of our Island may in
peace and quietness serve thee
our God; and that we may re-
turn in safety to enjoy the bless-
ings of the land, with the fruits
of our labours, and with a thank-
i ful remembrance of thy mercies
to praise and glorify thy holy
Name ; through Jesus Christ
our Lord. Amen.

Y Coled. The Collect.

RHAGFLAENA hi, Ö Ar- PREVENT us, O Lord, in

glwydd, yn ein holl weith- all our doings, with thy
redoedd â'th radlonaf hoffder, a most gracious favour, and fur-
rhwyddhâ ni â'th barhâus gym- ther us with thy continual
morth ; fel, yn ein holl weith- help that in all our works
;

redoedd, dechreucdig, annher- begun, continued, and ended

fynedig, a therfynedig ynot ti, in thee, we may glorify thy
y moliannom dy sanctaidd Enw, holy Name, and finally by thy
ac yn y diwedd y caffom gan dy j
mercy obtain everlasting life
 Ffurjìau o Weddi i'n> karfer ar y Môr.
drugaredd fywyd tragywyddol ; through Jesus Christ our Lord.
trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.
Amen.

% G-ecdd'iau Vw Itarfer yn amser 1 Prayers to be used in Storms at

Tijmhcstloedd ar y Môr. Sea.

OAUuoccaf a thra-gogonedd- OMost and glo-

powerful
us Arglwydd Dduw, wrth rious at whose
Lord God,
orchymyn yr hwn y mae'r command the winds blow, and
gwntoedd yn chwythu, ac yn lift up the waves of the sea,

dyrchafu tonnau'r mór, a'r hwn
wyt yn gostegu ei ryferthwy
ef; Yr ým
ni dy greaduriaid,
eithr pechaduriaid truain, yn
ein dirfawr gyfyngder hwn, yn
and who stillest the rage there-
of; We thy creatures, but mi-
serable sinners, do in this our
great distress cry unto thee for
help Save, Lord, or else we
:

llefain arnat am dy gymmorth. perish. We confess, when we

Achub, Arglwydd, onid ê, darfu have been safe, and seen all
am danom. Tra'r oeddym yn things quiet about us, we have
dd'íogel, ac yn gweled pob peth forgot thee our God, and re-
yn heddychol o'n hamgylch, yr fused to hearken to the still
m yn cyffesu anghofio o honom
dydi ein Duw, a gwrthod gwran-
voice of thy word, and to obey
thy commandments : But now
do ar lef ddistaw dy air di, ac we how terrible thou art
see,
ufuddhâu i'th orehymynion. in thy works of wonder ;
all
Eithr yr awrhon ni a welwn the great God to be feared above
mor ofnadwy ydwyt yn dy ti all And therefore we adore thy
:

holl weithredoedd rhyfedd

; y Divine Majesty, acknowledging
Duw mawr i'w ofni goruwch thy power, and imploring thy
oil ac am hynny yr addolwn
: goodness. Help, Lord, and save
dy Ddwyfol Fawredd, gan gyd- us for thy mercy's sake in Je-
nabod dy allu, ac attolygu dy sus Christ thy Son, our Lord.
dosturi. Cymmorth, Arglwydd, Amen.
ac achub ni, er mwyn dy dru-
garedd yn lesu Grist dy Fab,
ein Harglwydd. Amen.
Neu hon. Or this.
ODra-gogoneddus a grasusaf OMost glorious and gracious
Arglwydd Dduw, yr hwn Lord God, who dwellest in
wyt yn preswylio yn y nef, heaven, but beholdest all things
eithr yn canfod pob peth isod; below ; Look down, we beseech
Edrych i lawr, ni a attolygwn i thee, and hear us, calling out
ti, a gwrando ni yn galw arnat o of the depth of misery, and
eigion trueni, ac o safn yr angau out of the jaws of this death,
hwn yr awrhon i'n which is ready now to swallow
sy barod
traflyngcu.Achub, Arglwydd; us up Save, Lord, or else we :

onid ê, am danom. Y perish. The living, the living,

darfu
byw, y byw, efe a'th fawl di. shall praise thee. O send thy
O danfon air dy orchymyn i word of command to rebuke the
geryddu angerdd y gwntoedd, raging winds, and the roaring
a rhuad y môr; fel, gân gael sea ; that we, being delivered
ein gwared allan o'r cyfyngder from this distress, may live to
 : :

Ffurfiau o Wcddi i'tv Jiarfer ar y Môr.

hwn, y byddom byw i'tb was- serve tbee, and to glorify thy
anaethu di, ac i foliannu dy Name all the days of our life.
Enw boll ddyddiau ein byvvyd. Hear, Lord, and save us, for
Gwrando, Arglwydd, ac achub ni, the infinite merits of our bless-
er anfeidrol ryglyddon ein gwn- ed Saviour, thy Son, our Lord
fydedig Iacbawdwr dy Fab, ein Jesus Christ. Amen.
Harglwydd Iesu Grist. Amen.
TÍ F Weddi a ddywedir o fiacn IT The Prayer to be said before a
Brwydr ar y Môr, yn erhyn jiob Fight at Sea against any Ene-
rhyw Elyn. my.
OAlluoccaf ac ardderchoccaf OMost
powerful and glori-
Arglwydd Dduw, Arglwydd ous Lord God, the Lord
y yr
lluoedd, hwn wyt yn of hosts, that rulest and com-
llywodraethu ac yn rheoli pob mandest all tilings ; Thou sit-
peth ; Tydi wyt yn eistedd ar test in the throne judging right,
yr orseddfaingc, yn barnu yn and therefore we make our ad-
gyfiawn. Am bynny yr erfyn- dress to thy Divine Majesty in
iwn ar dy Ddwyfol Fawredd this our necessity, that thou
yn ein hangenoctid hyn, i'od i ti wouldest take the cause into
gymmeryd yr acbos i'th law dy thine own hand, and judge be-
hun, a barnu rhyngom a'n gel- tween us and our enemies. Stir
ynion. Cyfod dy nerth, O Ar- up thy strength, O Lord, and
glwydd, a thyred i'n cymmorth come and help us ; for thou
canys nid wyt bob amser yn givest not alway the battle to
rboddi y rhyfel i'r cedyrn ; eithr the strong, but canst save by
ti a ddichon acbub trwy la- many or by few. O let not
wer, neu trwy ychydig. O na our sins now cry against us
fydded i'n pechodau lefain yr for vengeance; but hear us thy
awrhon i'n herbyn am ddial; poor servants begging mercy,
eithr gwrando ni dy weision tru- and imploring thy help, and
ain yn ymbil am dy drugaredd, that thou wouldest be a defence
ac yn eiriol am dy gymmorth, unto us against the face of the
ac am amddi- enemy. Make it appear that
fod o honot yn
fíÿn rbag wyneb y gelyn. thou art our Saviour and migh-
i ni
Gwna yn byspys mai tydi yw ty Deliverer, through Jesus
ein Hacbubwr, a'n cadarn War- Christ our Lord. Amen.
edwr, trwy Iesu Grist ein Har-
glwydd. Amen.
*!, Gteeddiau hyrion i rai neillduol, TT Short Prayers for single persons,
nad ullunt ymgyfurfod i gyssylltu that cannot meet to join in Prayer
me-vn Gxveddi ág v.ruill, o herwydd with others, by reason of the Fight,
y Fr-vydr, nciCr Dymmcstl. or Storm,
Gwedd'iau cyjfredinol. General Prayers.
ARGLWYDD, trugarbâ LORD, be merciful to us
wrthym ni becbaduriaid, sinners, and save us for
ac acbub ni er mwyn dy dru- thy mercy's sake.
gareddau.
Ti yw y Duw mawr, yr hwn Thou art the great God, that
a wnaethost ac wyt yn llywio hast made and rulest all things
pob peth O gwared ni er mwyn
: O deliver us for thy Name's
dv Enw. sake.
 Ffurfiau o Weddi i'iv harfer ar y Môr.
Ti yw y Duw mawr, ofnadwy Thou art the great God to be
goruwch pawb oil : O achub ni, feared above all : O
save us, that
fel y moliannom di. we may praise thee.

Gweddiau hyspysol o herwydd y Special Prayers with respect to

Gelyn. the Enemy.
TYDI, O Arglwydd, wyt THOU, O Lord, art just and
gyfiawn a galluog : O am- powerful O defend our
:

ddifFyn ein hachos yn erbyn cause against the face of the

wyneb y gelyn. enemy.
O Dduw, tydi wyt gadarn O God, thou art a strong
dr amddiíFyn i bawb a fFoant tower of defence to all that flee
attat: O achub ni rbag traha unto thee: Osave us from the
v gelyn. violence of the enemy.
Ö "Arglwydd y lluoedd, ym- O Lord of hosts, fight for us,
ladd drosom, fel y gogoneddora that we may glorify thee.
di.
O naad i ni suddo dan O suffer us not to sink under
bwys ein pechodau, na thraha the weight of our sins, or the
y gelyn. violence of the enemy.
O Arglwydd, cyfod, cymmorth O Lord, arise, help us, and
ni, a gwared ni er mwyn dy Enw. deliver us for thy Name's sake.

Gweddiau lyrion o herwydd y Short Prayers in respect of a

Dymmestl. Storm.

TYDI, O Arglwydd,terfysg
yr hwn THOU, O Lord, that stillest
yn dyhuddo
wyt y the raging of the sea, hear,
môr, gwrândo, gwrando ni, ac hear us, and save us, that we
achub ni, fel na'n cyfrgoller. perish not.
O fendigedig Iachawdwr, yr O blessed Saviour, that didst
hwn a achubaist dy ddisgyblion, save thv disciples ready to perish
pan oeddynt ar ddarfod am danynt in a storm, hear us, and save us,
gan dymmestl, gwrando ni, ac we beseech thee.
achub ni, nyni a attolygwn i ti.
Arglwydd, trugarhá wrthym. Lord, have mercy upon us.
Crist, trugarhà wrthym. Christ, have mercy upon us.
Arglwydd, trugarhâ wrthym. Lord, have mercy upon us.
O Arglwydd, clyw nyni. O Lord, hear us.
O Crist, clyw nyni. O Christ, hear us.
Duw Dad, Duw Fab, Duw God the Father, God the Son,
Yspryd Glàn, trugarhâ wrthym, God the Holy Ghost, have mer-
achub ni yr awrhon, ac yn dra- cy upon us, save us now and
gywydd. Amen. evermore. Amen.
Tad, yr hwn wyt yn y OUR Father, which
EINnefoedd, art in
Sancteiddier dy heaven, Hallowed be thy
Enw. Deued dy deyrnas. Bydd- Name. Thy kingdom come.
ed dy ewyllys ar y ddaear, Meg- Thy will be done In earth, As
is y mae yn y nefoedd. Dyro i it is in heaven. Give us this
nihetldyw ein bara beunycídiol. day our daily bread. And for-
A maddeu i ni ein dyledion, Fel give us our trespasses, As we for-
y maddeuwn ni in dyledwýr. give them that trespass against

Ffurfiau o JVeddi
Ac nac arwain ni i brofedigaeth
Eithr gwared ni rhag drwg:
Canys eiddot ti yw'r deyrnas,
A'r gallu, A'r gogoniant, Yn oes
oesoedd. Amen.
IT Pan fo enbydrwydd yn gyfagos,
cynnifer ag a alter eu hepgor oddi
•wrth wasanaeth angenrheidiol yn
y L/o?ig, a elwir ynghd, a hrey a
tenant Gyffes ostyngedig i Ddu-c
o'u pechodau : yn yr hon y dylai
pob un gymmeryd aito ei lain yn
ddifrifol bob nn oV pechodau hynny
am y rhai y bo ei gydwybod yn ei
gyltuddo; gan ddywedyd,fel y mac
yn canlyn,
Y Gyffes.
HOLL-alluog Dduw, Tad ein
Harglwydd Iesu Grist,
Gwneuthurwr pob dim, Barmvr
pob dyn; Yrfm ni yn cydnabod
ac yn ymofidio dros ein hamryw
bechodau a'n hanwiredd, Y rhai
o ddydd i ddydd yn orthrymmaf
a wnaethom, Ar feddwl, gair, a
gweithred, Yn erbyn dy Ddwy-
fol Fawredd, Gan annog yn gyf-
iawnaf dy ddigofaint a'th lid i'n
herbyn. Yr ydym yn ddifrifol yn
edifarhâu, Ac yn ddrwg gan ein
calonnau dros ein cam-weithred-
oedd byn: Eu cofFa sy drwm
gennym; Eu baich sydd an-
oddef'adwy. Trugarbà wrth-
ym, Trugarhâ wrtbym, drugar-
occafDad Er mwyn dy un
; most merciful Father; For thy
Mab ein Harglwydd Iesu Grist,
Maddeu i ni yr byn oil a aetb
heibio; A cbaniattâ i ni
byth o hyn allan dy wasanaethu
a th foddloni mewn newydd-deb
buchedd, Er anrhydedd a go-
goniant dy Enw ; Trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
H Yna y datgan yr Offeiriad,
bydd un yn y Llong, y Golly ngdod
hwn.
HOLL-alluog Dduw, ein
nefol, yr hwn o'i fawr dru-
garedd a addawodd faddeuant
pechodau i bawb gan edifeirwch
calon a gwir ffydd a ymchwel
;:
i'tv harfer ar y Môr.
; us. And
lead us not into temp-
tation ; But deliver us from evil
For thine is the kingdom, The
power, and the glory, For ever
and ever. Amen.
H When there shall be imminent
danger, as ?)iany as ran be spared
from necessary service in the Ship
shall be called together, and make
an 1nimble Confession of their sin
to God: In which every one ought
seriously to reflect upon those par-
ticular sins of which his conscience
shall accuse him ; saying as fol-
lowcth,
The Confession.
ALMIGHTY God, Father
of our Lord Jesus Christ,
Maker of all things, Judge of
all men ; We
acknowledge and
bewail our manifold sins and
wickedness, "Which we, from
time to time, most grievously
have committed, By thought,
word, and deed, Against thy
Divine Majesty, Provoking most
justly thy wrath and indigna-
tion against us. We do earnest-
ly repent, And are heartily sorry
for these our misdoings; The
remembrance of them is griev-
ous unto us; The burden of
them is intolerable. Have mercy
upon us, Have mercy upon us,
Son our Lord Jesus Christ's
sake, Forgive us all that is
allu past; And grant that we may
ever hereafter Serve and please
theè In newness of life, To the
honour and glory of thy Name
Through Jesus Christ our Lord.
Amen.
os If Then shall the Priest, if there be
any in the Ship, pronounce this
Absolution.
Tad ALMIGHTY God, our hea-
venly Father, who of his
great mercy hath promised for-
giveness of sins to all them that
with hearty repentance and true
 :

FJurfiau o Weddi i'w karfer or y Môr.

atto ; A
drugarhao wrthyeh, a faith turn unto him ; Have
faddeuo i chwi, ac a'ch gwaredo mercy upon you; pardon and
oddi wrth eich holl bechodau, deliver you from all your sins;
a'ch cadarnhao ac a'ch cryfhao confirm and strengthen you in
ym mhob daioni, ac a'ch dygo i all goodness, and bring you to
fywyd tragywyddol ; trwy Iesu everlasting life; through Jesus
Grist ein Harglvvydd. Amen. Christ our Lord. Amen.

Dioleh ar ol Tymmestl. Thanksgiving after a Storm.

Juhilate Deo. Psal. Ixvi. Jubilate Deo. Psal. Ixvi.

LLAWEN-FLOEDDIWCH
l i Dduw,
yr holl ddaear.
OBe joyful in God, all ye
lands : sing praises unto
Datgenwch ogoniant ei Enw the honour of his Name, make
gwnewch ei foliant yn ogon- his praise to be glorious, §c.
eddus, Sçc.
Gogoniant i'r Tad, Sçc. Glory be to the Father, Sçc.

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning,

Confitemini Domino. Psal. cvii. Confitemim Domino. Psal. cvii.

CLODFORWCH yr Ar- OGive thanks unto the Lord,

glwydd; canys da yw: o he is gracious and his
for :

herwydd ei drugaredd sydd yn mercy endureth for ever, Sçc.

dragywydd, Sçc.
Gogoniant i'r Tad, S;c. Glory be to the Father, S>c.
]\legis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning,
âçc. ÔÇC.

Colectau o Dd'iolch. Collects of Thanksgiving.

ODra-bendigedig a gogon- OMost blessed and glori-
eddus Arglwydd Dduw, yr ous Lord God, who art
hwn wyt o anfeidrol ddaioni a of infinite goodness and mercy ;
thrugaredd; Nyni dy greadur- We
thy poor creatures, whom
iaid truain, y rhai a luniaist ac athou hast made and preserved,
gynheliaist ti, gan gadw yn fyw holding our souls in life, and
ein heneidiau, a'n hachub yr now rescuing us out of the
awr hon allan o safn angau, m
jaws of death, humbly present
eilwaith yn ein cyflwyno ein hun- ourselves again before thy Di-
ain o flaen dy Ddwyfol Fawr- vine Majesty, to offer a sacri-
edd, i ofrrymmu i ti aberth o fice of praise and thanksgiv-
foliant a di'olch, o herwydd i ti ing, for that thou heardest us
ein gwrando pan yn ein blinder when we called in our trou-
y galwasom arnat, ac ni fwriaist ble, and didst not cast out our
ymaith ein gweddi a wnaethom prayer, which we made be-
ger dy fron di yn ein dirfawr gyf- fore thee in our great dis-
yngder: i'e, pan gyfrifem bob tress: Even when we gave all
peth yn golledig, ein Hong, ein for lost, our ship, our goods,
dâ, ein bywyd ; yna tydi a our lives, then didst thou mer-
edrychaist yn drugarog arnom, cifully look upon us, and won-
ac a orchymynaist ymwared derfully command a deliver-
rhyfeddol ; am yr hwn yr
ni, gan ein bod yr awr hon
m
ance; for which we, now be-
ing in safety, do give all praise
 Ffurjìmi o Weddi i'm harfer ar y Môr.

mewn d'iogelwch,yn rhoddi yr and glory to thy holy Name ;

holl foliant gogoniant i'th
a'r through Jesus Christ our Lord.
Enw bendigedig; trwy Iesu Amen.
Grist ein Harglwydd. Amen.

Neu hwn : Or this :

OAlluoccaf Dduw, grasusol OMost mighty and gracious

a daionus, y mae dy dru-
garedd ar dy holl weithred-
oedd ond hi a estynwyd mewn
; cial manner hath been extend-
modd hynod tu ag attom ni,
y rhai a amddiftynaist mor
alluog a rhyfeddol. Ti a ddang-
osaist i bethau ofnadwy, a
ni
rhyfeddodau yn y dyfnder ; fel
y gwelem pa Dduw galluog a
grasol ydwyt ti; mor ddigonol
a pharod i gymmorth y sawl a
ymddiriedant ynot. Ti a ddang-
osaist i ni y modd y mae'r
gwntoedd a'rmoroedd yn uf-
uddhâu i'th orchymyn fel y
; learn, even from them, hereaf-
dysgom, hyd yn nod ganddynt
hwy, fod o hyn allan yn ostyng-
edig i'th lais, a gwneuthur dy
ewyllys. O
herwydd paham nyni
a fendigwn ac a ogoneddwn dy
Enw, am dy drugaredd hon
yn ein hachub, pan oeddym ar
ddarfod am danom. Ac yr yn
attolwg i ti, gwna ni yr awr hon
m cy, as we were then of the
mor wir ystyriol o'th drugaredd,
megis yr oeddym y pryd hwnrrw
o'r enbydrwydd ; a dyro i ni
galonnau parod bob amser i
ddatgan ein dì'olchgarwch, nid
ar eiriau yn unig, eithr yn ein
bucheddau hefyd, gan fod yn
fwy ufudd i'th orchymynion
bendigedig. Estyn, attolwg, dy
ddaioni hwn i ni ; fel y bo i ni,
y rhai a achubaist, dy wasan-
aethu mewn sancteiddrwydd ac
uniondeb holl ddyddiau ein by w-
yd; trwy Iesu Grist ein Har-
glwydd a'n Hiachawdwr. Amen.
Emyn o Fawl a D'iolchgarwch ar
ol Tymmestl beryylus.
good God, thy mercy is
over all thy works, but in spe-
ed toward us, whom thou hast
so powerfully and wonderfully
defended. Thou hast shewed
us terrible things, and won-
ders in the deep, that we might
see how powerful and gracious
a God thou art ; how able and
ready to help them that trust
in thee. Thou hast shewed us
how both winds and seas obey
thy command; that we may
ter to obey thy voice, and to do
thy will. We therefore bless
and glorify thy Name, for this
thy mercy in saving us, when
we were ready to perish. And,
we beseech thee, make us as
truly sensible now of thy mer-
danger: And give us hearts al-
ways ready to express our thank-
fulness, not only by words, but
also by our lives, in being more
obedient to thy holy command-
ments. Continue, we beseech
thee, this thy goodness to us;
that we, whom thou hast sav-
ed, may serve thee in holi-
ness and righteousness all the
days of our life ; through Je-
sus Christ our Lord and Savi-
our. Amen.
An Hymn of Praise and TJianks-
giving after a dangerous Tem-
pest.

DEUWCH, clodforwn yr OCome, let us give thanks

Arglwydd; canys da yw: unto the Lord, for he is
 Ffurfiau o Weddi i'm harfcr ar y Mar.
a'i drugaredd a bery yn dra- gracious : and his mercy en-
gywydd. dureth for ever.
Mawr yw'r Arglwydd, a thra Great is the Lord, and greatly
moliannus felly dyweded gwar-
: to be praised ; let the redeemed
edigion yr Arglwydd, y rhai a of the Lord say so : whom he
waredodd efe o anwar ymchwydd hath delivered from the merci-
y môr. less rage of the sea.
Trugarog a graslawn yw'r The Lord is gracious and full
Arglwydd : hwyrfrydig i lidj a of compassion : slow to anger,
mawr o drugarowgrwydd. and of great mercy.
Nid yn ol ein pechodau y He hath not dealt with us
gwnaeth efe â ni ac nid yn : according to our sins : neither
ol ein hanwireddau y talodd efe rewarded us according to our
i ni. iniquities.
Canys cyfuwch ag yw'r nef- But as the heaven is high
oedd uwchlaw'r ddaear y rhag- : above the earth so great hath :

orodd ei drugaredd ef tu ag at- been his mercy towards us.

torn ni. Wcfound trouble and heavi-
Ing a blinder a gawsom : ness we were even at death's
:

daethom hyd bortb angau. door.

Dyfroedd y môr oedd ar lifo Thewaters of the sea had
drosom dyfroedd chwyddedig
: well-nigh covered us the proud :

oeddynt ar fyned dros ein ben- waters had well-nigh gone over
aid. our soul.
Rhuodd y môr : a'r tym- The sea roared : and the
hestl-wy-nt a ddyrchafodd ei don- stormy wind lifted up the waves
nau ef. thereof.
Nyni a esgynasom megis i'r We were carried up as it were
nefoedd ; disgynasom eilwaith i'r to heaven, and then down again
dyfnder : ein henaid a doddodd into the deep our soul melted
:

ynom gan flinder. within us, because of trouble ;

Yna y gwaeddasom arnat ti, Then cried we unto thee, O
O Arglwydd : titbau a'n dyg- Lord : and thou didst deliver
aist o'n gorthrymder. us out of our distress.
Bendigedig fyddo dy Enw, yr Blessed be thy Name, who
hwn ni ddirmygaist weddi dy didst not despise the prayer of
weision : eithr gwrandewaist ar thy servants but didst hear our
:

ein lief, ac achubaist ni. cry, and hast saved us.

Anfonaist allan dy air : gos- Thou didst send forth thy
tegodd y gw-nt ystormus, ac hi commandment : and the windy
aeth yn dawei. storm ceased, and was turned
into a calm.
Omoliannwn ninnau'r Ar- O let us therefore praise the
glwydd gan hynny am ei ddai- Lord for his goodness and de- :

oni a mynegwn y rhyfeddodau

: clare the wonders that he hath
a wnaeth, ac y mae yn wastad yn done, and still doeth for the
eu gwneuthnr i feibion dynion ! children of men.
]\IoHannus fyddo'r Arglwydd Praised be the Lord daily :
beunydd : sef yr Arglwydd yr even the Lord that helpeth us,
hwn sydd cymmorth, ac
yn ein and poureth his benefits upon
yn tywallt ei fenditnion arnom. us.
 ; ;

y Môr.
Ffurfiau o Weddi i'n> harfer ar

Efe yw ein Duw

He is our God, even the God
ni, sef y
Duw oddi wrth yr hwn y daw of whom cometh salvation God :

iachawclwriaeth Duw yw yr is the Lord by whom we have

:

Arglwydd, trwy yr hwn y di- escaped death.

angasom rhag angau.
Tydi, Arglwydd, a'n llawen- Thou, Lord, hast made us
ychaist ni â gweithred dy ddwy- glad through the operation of
law ac ni a orfoleddwn yn dy
: thy hands : and we will triumph
foliant. in thy praise.
Bendigedig fyddo'r Arglwydd Blessed be the Lord God :
Dduw sef yr Arglwydd Dduw,
: even the Lord God, who only
yr hwn yn unig sydd yn doeth wondrous things ;
gwneuthur rhyfeddodau And blessed be the Name of
A bendigedig fyddo Enw ei his Majesty for ever : and let
Fawredd ef byth A dyweded : every one of us say, Amen, A-
pob un o honom, Amen, Amen. men.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glân ; the Son and to the Holy Ghost;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be world
:

wastad yn oes oesoedd. Amen.

: without end. Amen.
2 Cor. xiii. 2 Cor. xiii.
GRAS ein
Grist, a chariad Duw, a
Harglwydd Iesu THE grace of our Lord Je-
sus Christ, and the love of
chymdeithas yr Yspryd Glân, God, and the fellowship of the
a fyddo gyd â ni oil byth byth- Holy Ghost, be with us all ever-
oedd. Amen. more. Amen.

Ar ol Buddugoliaeth, neu Ym- After Victory or Deliverance

wared oddi wrth y Gelyn. from an Enemy.
Psalm neu Emyn o Fowl a B'i- A Psalm or Hymn of Praise and
olchgarwch ar Buddugoliaeth. ol Thanksgiving after Victory.
ONI buasai'r Arglwydd yr
hwn a fu gyd â ni, y gallwn IF the Lord had not been on
our side, now may we say :

ddywedyd yn awr : oni buasai'r if the Lord himself had not

Arglwydd yr hwn a fu gyd â been on our side, when men
ni,pan gyfododd dynion yn ein rose up against us ;
herbyn
Yna y'n llyngcasent ni yn They had swallowed us up
fyw pan ennynodd eu llid
: quick : when they were so
hwynt i'n herbyn. wrathfully displeased at us.
Yna y dyfroedd a lifasai dros- Yea, the waters had drowned
om ni, y ffrwd a aethai dros ein us, and the stream had gone over
henaid : yna'r aethai dros ein our soul the deep waters of the
:

henaid ddyfroedd chwyddedig. proud had gone over our soul.

Eithr bendigedig fyddo'r Ar- But praised be the Lord who :

glwydd yr hwn ni'n rhoddodd

: hath not given us over as a prey
ni yn ysglyfaeth i'w dannedd unto them.
hwynt.
Yr Arglwydd a wnaeth iach- The Lord hath wrought : a
awdwriaeth : nerthol i ni. mighty salvation for us.
 Ffurfiuu o Weddi i'w harfer ar y Môr.
Nid cleddyf ein hun y
â'n We gat not this by our own
goresgynasom ; nid ein braich ein sword, neither was it our own
hun a barodd i ni iachawdwr- ann that saved us : but thy right
iaeth : eithrdy ddeheulaw di, hand, and thine ann, and the
Uewyrch dy wyn-
a'th fraich, a light of thy countenance, be-
eb ; o herwydd it' ein hoffi ni. cause thou hadst a favour unto
Yr Arglwydd a ymddangos- us.
odd drosom ni yr Arglwydd : The Lord hath appeared for
a orchuddiodd ein pennau, ac us the Lord hath covered our
:

a wnaeth i ni sefyll yn nydd y heads, and made us to stand in

firwydr. the day of battle.
r Arglwydd a ymddangos- The Lord hath appeared for
us : the Lord hath overthrown
odd drosom yr Arglwydd a
ni :

ddadymchwelodd ein gelynion, our enemies, and dashed in

ac a ddrylliodd y rhai a godas- pieces diose that rose up against
ant i'n herbyn. us.
Oherwydd paham, nid i ni, Therefore not unto us, O
O Arglwydd, nid i ni : ond i'th Lord, not unto us but unto :

Enw dy hun rhodder y gogoniant. thy Name be given the glory.

Yr Arglwydd a wnaeth i ni The Lord hath done great
bethau mawrion yr Arglwydd : things for us : the Lord hath
a wnaeth bethau mawrion i ni; done great things for us, for
am yr hyn yr ydym yn llawen. which we rejoice.
Ein porth ni sydd yn Enw'r Our help standeth in the Name
Arglwydd yr hwn a wnaeth
: of the Lord : who hath made
nefoedd a daear. heaven and earth.
Bendigedig fyddo Enw'r Ar- Blessed be the Name of the
glwydd o'r pryd : hwn hyd yn Lord from this time forth for
:

dragywydd. evermore.
i'r Tad, ac i'r Mab
Gogoniant : Glory be to the Father, and to
ac i'r Yspryd Glàn ; the Son and to the Holy Ghost;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, As it was in the beginning, is

y mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
wastad yn oes oesoedd. Amen.
: without end. Amen.

*i Ar ol yr Emyn yma, gcll'ir canu y H After this Hymn may be sung the
Te Deum. Te Deum.
T Yna y Colect hwn, H Then this Collect.
HOLL-alluog Dduw,
fyd,
Gor-
uchaf Lywiawdwr yr holl
yn Haw yr hwn y mae
O Almighty God, the Sove-
reign Commander of all the
world, in whose hand is power
nerth a chadernid na ddichon and might which none is able
neb eu gwrthsefyll ; Nyni a to withstand; We bless and
fendithiwn ac a lawrygwn dy magnify thy great and glorious
Enw mawr a gogoneddus, am Name for this happy Victory,
y Fuddugoliaeth lwyddiannus the whole glory whereof we do
hon: yr holl ogoniant o honi a ascribe to thee, who art the
ddodwn i ti, yr hwn wyt unig only giver of Victory. And,
Roddwr Goruchafiaeth. Ac nyni we beseech thee, give us grace
a attolygwn i ti, roddi i ni ras to improve this great mercy
i ddefriyddio dy fawr drugaredd to thy glory, the advancement
 Ffurjìau o Weddi i'w karfer ar
hon er <ly ogoniant di, er dyrch-
afiad dy Efengyl, er anrhydedd
ein Brenhines, ac, hyd y bo yn-
om, er llesâd holl ddynol-ryw.
Ac ni a attolygwn i ti roddi i
ni y cyfryw ymsyniad o'th fawr
drugaredd hon, ag a'n rhwymo
ni i wir ddi'olchgarwch a
ddangoso yn ein bucheddau, trwy
ymarweddiad gostyngedig, sanct-
ufudd, ger dy fron
eiddlân, ac
di dros ein holl ddyddiau, trwy
Iesu Grist ein Harglwydd; i'r
hwn, gyd â thi a'r Yspryd Glân,
megis am dy holl drugareddau,
felly yn enwedig am yr Oruchaf-
iaeth a'r Ymwared presennol, y
byddo'r holl ogoniant a'r an-
rhydedd, hyd yn oes oesoedd.
Amen.
2 Cor. xiii.
y Môr.
of thy Gospel, the honour of
our Sovereign, and, as much as
in us lieth, to the gocd of all
mankind. And, Ave beseech
thee, give us such a sense of
this great mercy, as may en-
gage us to a true thankfulness,
ym- such as may appear in our lives
by an humble, holy, and obe-
dient walking before thee all
our days, through Jesus Christ
our Lord ; to whom with thee
and the Holy Spirit, as for all
thy mercies, so in particular for
this Victory and Deliverance,
be all glory and honour, world
without end. Amen.
2 Cor. xiii.

GRAS ein
Grist, a
Harglwydd Iesu
chariad Duw, a
THE grace of our Lord Jesus
Christ, and the love of God,
chymdeithas yr Yspryd Glàn, and the fellowship of the Holy
a fyddo gyd â ni oil byth byth- Ghost, be with us all evermore.
oedd. Amen. Amen.

Wrth Gladdu eu Meirw ary Mar. At the Burial of their Dead at Sea.
If Gellir arfcr y Gzeasanacth yn y *il Tlic Office in the Common Prayer,
Llyfr Gweddi Gyffredin ; yn unig hook may he used ; only instead of
yn y geiriau /tyn [Gan hynny these words [We therefore commit
yr
i'r
m
lie

ddaear,
ni yn rhoddi ei gorph ef
£c] dywedcr,
his body to the ground, earth to
earth, vm ] say,

GANrhoddi hynny yr
ei
m
gorph
ni
ef
yn
i'r
WE therefore
body to the deep, to be
commit his

dyfnder, i'w droi i lygredig- turned into corruption, looking

aeth ; gan ddisgwyl am adgyfod-
iad y corph (pan roddo'r Môr
i fynu ei feirw) ac am fywyd
y
byd y sydd ar ddyfod, trwy ein
Harglwydd Iesu Grist; yr hwn
for the resurrection of the body,
(when the Sea shall give up her
dead,) and the life of the world
to come, through our Lord Jesus
Christ ; who at his coming shall

ar ei ddyfodiad a newidia ein change cur vile body, that it

corph gwael ni, fel y byddo yn
gyffelyb i'w gorph gogoneddus
ef, yn ol y galluog weithrediad,
trwy'r hwn y dichon efe ddar-
ostwng pob peth iddo ei hun.
may be like his glorious body,
according to the mighty work-
ing, whereby he is able to sub-
due all things to himself.
 FFÜRF GWEDDI GYD A DIOLCH PR HOLL-
ALLUOG DDUW,
I'w harfer bob Blwyddyn ym mhob Eglwys a Cbapel yn y Deyrn-
as hon, ar yr Ugeinfed o Fehefin; sef, y Dydd y dechreuodd y
Frenhines ei dedwyddol Deyrnasiad.

•f Yr un fydd y Greasanaeth ag a arferir ar Ddyddiau Gu-yl yn hollol ;

ordeiniwyd yn amgen yn y Ffurfhon.

o'iid llé'r

î Os digwydd y Dydd h-.tm ar Ddydd Sul, arfcrîr y Gwasanaeth hsm,

fel y canlyn, yn holloU

*À Y Foreol Weddi a ddechreu â'r H Morning Prayer shall begin trith

Ymadroddion hyn. these Sentences.

CYNGHORI yr ydwyf, yra Exhort that of all, Sup-

first
mlaen pob peth, fod Ymbil- I Prayers, Inter-
plications,
iau, Gweddi'au, Deisyfiadau, a cessions, and giving of Thanks,
Thalu Di'olch, dros bob dyn: be made for all men ; for Kings,
dros Frenhinoedd, a phawb sy and for all that are in Autho-
mewn Goruchafiaeth ; fel y gall- rity ; that we may lead a quiet
om ni fyw yn llonydd ac yn and peaceable life, in all god-
heddychol, mewn pob duwioldeb liness and honesty For this:

ac onestrwydd : canys hyn sy is good and acceptable unto

dda a chymmeradwy ger bron God our Saviour. 1 Tim. ii. 1,
Duw ein Ceidwad. 1 Tim. ii. 1, 2,3.
2,3.
Os dywedwn nad oes ynom If we say that we have nc
bechod, yr ydym yn ein twyllo sin,we deceive ourselves, and
ein hunain, a'r gwirionedd nid the truth is not in us; but, if
yw ynom : os cyfaddefwn ein we confess our sins, he is faith-
pechodau, ffyddlon yw efe a ful and just to forgive us our
chyfiawn ; fel y raaddeuo i ni sins, and to cleanse us from
ein pechodau, ac y'n glanhao all unrighteousness, 1 St. John
oddi wrth bob anghyfiawnder. i. 8, 9.
1 St. loan i. 8, 9.

*î Yn lie Venite exultemus y cenir Instead of Venite exultemus the

neu y dywedir yr Emyn turn sy'n Hymn following shall he said or
canlyn; un Adnod gan yrOffiiriad, sung ; one Verse by the Priest, and
a pfioò ail gan y Clochyâd a'r lull. another by the Clerk and people.
Nn
 Yr ugeinfed o Fehefin.

OArglwydil ein lor ni : mor OLord our Governour : how

ardderchog yw dy Enw ar excellent is thy Name in
yr holl ddaear Psal. viii. 1.
! all the world Psal. viii. 1.
!

Arglwydd, beth yw dt/n, pan Lord, what is man, that thou

gydnabyddit ef : neu fab dyn, hast such respect unto him : or
pan wnait gyfrif o hono ? Psal. the son of man, that thou so re-
cxliv. 3. gardest him ? Psal. cxliv. 3.
Gwnaeth gofio ei ryfeddodau : The merciful and gracious
graslawn a thrugarog yw'r Ar- Lord hath so done his marvellous
glwydd. Psal. cxi. 4. works that they ought to be had :

remembrance. Psal. cxi. 4.

in
O na folianneni yr Arglwydd O that men would therefore
am ei ddaioni : a'i ryfeddodau i praise the Lord for his goodness :
feibion dynion! Psal. cvii. 21. and declare the wonders that he
doeth for the children of men!
Psal. cvii. 21.
O
Dduw, ein tar an, gwel ac Behold, O God our defender
i : :

edrych ar wyneb dy Enneiniog. and look upon the face of thine

Psal. lxxxiv. 9. Anointed. Psal. lxxxiv. 9.
Cynnal ei cherddcdiad hi yn dy Ohold thou vp her goings in
Iwybrau : fel na lithro ei thraed. thy paths : that her footsteps slip
Psal. xvii. 5. not. Psal. xvii. 5.
Estyn oes y Frenhines : a 11a- Grant the Queen a long life :

wenhâ hi â llawenydd dy wyn- and make her glad with the joy
ebpryd. Psal. lxi. 6. a'r xxi. 6. of thy countenance. Psal. lxi. 6.
& xxi. 6.
Arhosed byth ger dy fron di : Let her dwell before thee for
darpar drugaredd a gwirionedd, ever : O
prepare thy loving mercy
fel y cadwont hi. Psal. lxi. 7. and faithfulness, that they may
preserx-e her. Psal. lxi. 7.
Yn ei dyddiau hi blodeued y In her time let the righteous
cyfiawn a gwna ein bro ni yn
: flourish and let peace be in all
:

heddychol. Psal. lxxii. 7. a'r our borders. Psal. lxxii. 7. &

cxlvii. 14. cxlvii. 14.
Gwisg ei gelynion hi â chywil- As for her enemies, clothe them
ydd : a blodeued ei choron ami with shame : but upon herself let
hiihau. Psal. cxxxii. 18. her crown flourish. Psal. cxxxii.
19.
Bendigedig fyddo'r Arglwydd Blessed be the Lord God, even
Dduw, Duw Israel yr hwn yn : the God of Israel : which only
unig sydd yn gwneuthur rhy- doeth wondrous things. Psal.
feddodau. Psal. lxxii. 18. lxxii. 18.
Bendigedig hefyd fyddo ei Enw And blessed be the Name of his
gogoneddus efyn dragyivydd : a'r Majesty for ever : and all the
holl ddaear a lanwer o'i ogoniant. earth shall be filled with his Ma-
Amen, ac Amen. Adn. 19. jesty. Amen, Amen. Ver. 19.
Gogoniant i'r Tad, ac i'r Mab : Glory be to the Father, and to
aci'r Vspryd Glân; the Son and to the Holy Ghost;
:

Megis yr oedd yn y dechreu, y As it was in the beginning, is

mae yr awr hon, ac y bydd yn now, and ever shall be : world
was tad : yn oes oesoedd. Amen. without end. Amen.
 ; ; ; ;

Yr ugcinfcd o Fchefin.

Psalmau pr'iod. xx, xxi, ci. Proper Psalms, xx, xxi, ci.

Llithiau pr'iod. Proper Lessons.

Y Gyntaf, Jos. i. hyd adnod y The First, Josh. i. to the end of
ddegfed. the ninth Verse.
Te Deum. Te Deum.
Yr Ail, Rhuf. xiii. The Second, Rom. xiii.
Jubilate Deo. Jubilate Deo.
ri Y Gwer&iglan ncsaf ar ol y Credo *ii The Suffrages next after the Creed
a safantfel hyn. shall stand thus.

Offeiriad. Arglwydd, dangos Priest. O

shew thy
Lord,
dy drugaredd arnom. mercy upon us.
Atteb. A chaniattâ i ni dy Answer. And grant us thy sal-
iachawdwriaeth. vation.
Offeiriad. Arglwydd, cadw y Priest. O Lord, save the
Frenhines Queen
Atteb. Yr hon sydd yn ym- Answer. Who putteth her trust
ddiried ynot. in thee.
Offeiriaid. Anfon iddi gym- Priest. Send her help from
morth o'th gyssegrfa. thy holy place.
Atteb. Ac byth yn nerthol am- Answer. And evermore migh-
ddiffyn hi. tily defend her.
Offeiriad. Na ad i'w gelynion Priest. Let her enemies have
gael y Haw uchaf ami. no advantage against her.
Atteb. Na ad i'ranwir nesâu Answer. Let not the wicked
i'w drygu. approach to hurt her.
Offeiriad. Gwisg dy Weinid- Priest. Endue thy Ministers
ogion âg iawnder. with righteousness.
Atteb. A gwna dy ddewisol Answer. And make thy chosen
bobl yn Haven. people joyful.
Offeiriad. Arglwydd, cadw dy Priest. O
Lord, save thy peo-
bobl. ple.
Atteb. A bendithia dy etifedd- Answer. And bless thine inhe-
iaeth. ritance.
Offeiriad. Arglwydd, dyro Priest. Give peace in our
dangnefedd yn ein dyddiau. time, O Lord.
Atteb. Gan nad oes neb arall Answer. Because there is none
a ymladd drosom, ond tydi, O other that fightethforus, but only
Dduw, yn unig. thou, O
God.
Offeiriad. Bydd i ni, O Ar- Priest. Be unto us, O Lord,
glwydd, yn dr cadarn a strong tower
Atteb. Wiag wyneb ein gel- Answer. From the face of our
ynion. enemies.
Offeiriad. Arglwydd, gwrando Priest. O Lord, hear our
ein gweddi'au. prayer
Atteb. A
deued ein lief hyd Answer. And let our cry come
attat. unto thee.

% Yn IWr Colect cyntaf ar y Fordo *S Instead of the first Collect at Morn-

Weddi, yr arferir y Colect dilynlo ing Prayer shall he used this follow-
fi-wn o Ddiolwch am Ddyfodiad y ing Collect of Thanksgiving for Her
Frenhines i lywodraethu urnom. Majesty's Accession to tlie Throne.
Nn2

Yr ugeinfed o Fehefin.
HOLL-alluog Dduw, yr hwn
wyt yn llywodraethu ar
holl deyrnasoedd y byd, ac yn eu
trefnu wrth dy ewyllys daionus;
Nyni a dd'iolchwn it' yn ddiffuant
am deilyngu, ar gyfenw i'r dydd
hwn, osod dy Wasanaethyddes,
ein goruchel Arglwyddes, y Fren-
hines VICTORIA, ar Orsedd-
faingc y deyrnas hon. Bydded dy
ddoethineb di i 'w thy wys hi, ac
â'th fraich nertha hi ; blodeued yn
ei dyddiau hi gyfiawnder, gwir-
ionedd, a sancteiddrwydd, hedd-
wch a chariad, a'r holl rinweddau
y sy'n harddu'r Broffes Gristion-
ogol: llywia ei holl gynghorion
a'i llafur hi er dy ogoniant di, a
daioni ei phobl ; a dyro i ninnau
ras i ufuddhâu iddi yn siriol ac
yn ewyllysgar, er mwyn cydwy-
bod : na bo i 'n gwyniau
fel
pechadurus, na'n priod-elw ni,
ddiddymmu ei am y
gofalon hi
lies cyfFredin ; meddianned yn
wastadol galonnau ei phobl ; fel
na phallont byth ei hanrhydeddu
hi, ac ufuddhâu yn ddyledus i'w
Hawdurdod: Bydded ei Theyrn-
asiad yn hir ac yn llwyddian-
nus, a chorona hi âg anfarwoldeb
yn y byd a ddaw; trwy Iesu
Grist ein Harglwydd. Amen.
H Yn niwedd y Litani (yr hon yn
wastad a arferir ar y Dydd hum)
ar ol y Colect [Nyni yn ufudd a
attolygwn i ti, £"<?.] yr arferir y
Weddi syn canlyn dros y Fren-
hines a'r Brenhinol Dculu.
OArglwydd ein Duw, yr hwn
wyt yn cynnal ac yn llywio
pobpethynynefa'rddaear; Der-
byn ein hufudd weddiau, gyd à'n
diffuant ddiolch, am ein goruchel
Arglwyddes VICTORIA, yr hon
aosododd dy ras a'th ragluniaeth,
ar gyfenw i'r dydd hwn, yn Fren-
hines arnom ni ac felly, gyd a hi,
; so together with her bless Albert
bendithia Albert Edward Tywys-
og Cymru, Tywysoges Cymru,
a'r holl Frenhinol Deulu; fel y bo
;
ALMIGHTY God, who rul-
. kingdoms of
est over all the
the World, and disposest of them
according to thy good pleasure
We yield thee unfeigned thanks,
for thatthou wast pleased, as on
this day, to place thy Servant
our Sovereign Lady, Queen VIC-
TORIA upon the Throne of this
Realm. Let thy wisdom be her
guide, and let thine arm strength-
en her; let justice, truth, and
holiness, let peace and love, and
all those virtues that adorn the
Christian Profession, flourish in
her days ; direct all her counsels
and endeavours to thy glory, and
the welfare of her people ; and
give us grace to obey her cheer-
fully and willingly for conscience
sake ; that neither our sinful
passions, nor our private inte-
rests, may disappoint her cares
for the publick good ; let her
always possess the hearts of her
people, that they may never be
wanting in honour to her Per-
son, and dutiful submission to
her Authority ; let her Beign be
long and prosperous, and crown
her with immortality in the life
to come; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
H In the end of the Litany (which
shall always be used upon th is Day)
after the Collect [We humbly be-
seech thee, Father, §-c] shall
thefollowing Prayer,for the Queen
and Royal Family, be used.
OLord our God, who uphold-
est and governest all things
in heaven and earth receive our
;
humble prayers, with our hearty
thanksgivings, for our Sovereign
Lady VICTORIA, as on this day,
set overus by thy grace and pro-
vidence to be our Queen; and
Edward Prince of Wales, the
Princess of (Vales, and all the
Royal Family; that they all,

Yr
iddynt oil, gan ymddiried yn
wastad yn dy ddaioni, a chael
eu hamddiffyn gan dy allu, a'u
coroni à'th rasol a diball ffafr,
barhàu ger dy iron mewn iechyd,
heddwcn, llawenydd, ac anrhyd-
edd, hir a dedwydd einioes ar y
ddaear, ac ar ol y fuchedd hon,
fwynhàu bywyd a gogoniant
tragywyddol yn Nheyrnas Nef
trwy Haeddedigaethau a Chyf-
ryngiad Iesu Grist ein Hiach-
awdwr; yr hwn, gyd â'r Tad
a'r Yspryd Glàn, sydd yn byw
ac yn teyrnasu byth yn un Duw,
heb drangc na gorphen. Amen.
IF Yna y canlyn y Colect hum, ar i
Dduw amddiffyn y Frenhines yn
erbyn ei holl elynion.
ODduw
osodaist
grasusaf, yr hwn a
dyWasanaethyddes
ein Brenhines VICTORIA ar
Orseddfaingc ei Hynafiaid ; Yn
ostyngeiddiaf attolygwn it' ei
hamddiffyn hi ar yr unrhyw
rhag pob peryglon y gallo hi fod
yn en hergyd ; cudd hi rhag cyf-
rinach y rhai drygionus, a rhag
terfysg gweithredwýr anwiredd
llesghà ddwylaw, difwyna fwr-
iadau, a diffrwytha ymgeisiau
ei gelynion oil, fel na alio na
dirgel gyd-fwriadau, na thrais
cyhoedd, gythryblu ei Llyw-
odraeth; eithr bod iddi, gan
gael ei chadw yn dd'fogel dan
gysgod dy adenydd, a'i chynnal
gan dy gadernid, orfoleddu ar
bob gwrthgais ; fel y gallo'r
holl fyd gydnabod mai ti yw
ei Hachubydd, a'i chadarn War-
edydd hi ym mhob cyfyngder a
gwrthwyneb; trwy Iesu Grist
ein Harglwydd. Amen.
î Yna'r Wcddì dros Uchel Lys y
Parliament, os bydd yn eistedd.
*\ Yng Ngzeasanaeth y Cymmun,
yn nesaf o Jlaen darllaln yr Epis-
tol, yn //eV Colect dros y Fren-
hines, a Cholect y Dydd, yr arferir
y IVcddi yma dros y Frenhines,
megis Paillywydd yr Eglwys.
;:
ugeinjed o Fehcjin.
ever trusting in thy goodness,
protected by thy power, and
crowned with thy gracious and
endless favour, may continue be-
fore thee in health, peace, joy,
and honour, and may live long
and happy lives upon earth,
and after death obtain everlast-
ing life and glory in the king-
dom of heaven, by the Merits
and Mediation of Christ Jesus
our Saviour, who with the Fa-
ther and the Holy Spirit, liveth
and reigneth ever one God, world
without end. Amen.
f Then shall follow this Collect, for
God's protection of the Queen a-
gainst all her enemies.
MOST gracious God,
hast set thy servant
who
VIC-
TORIA our Queen upon the
Throne of her Ancestors, we
most humbly beseech thee to
protect her on the same from
all the dangers to which she may
be exposed ; Hide her from the
gathering together of the fro-
ward, and from the insurrection
of wicked doers ; Do thou weak-
en the hands, blast the designs,
and defeat the enterprizes of all
her enemies, that no secret con-
spiracies, nor open violences,
may disquiet her Reign ; but
that, being safely kept under
the shadow of thy wing, and
supported by thy power, she may
triumph over all opposition; that
so the world may acknowledge
thee to be her defender and
mighty deliverer in all difficul-
ties and adversities ; through Je-
sus Christ our Lord. Amen.
*S Then the Prayer for the High
Court of Parliament (if silting.)
IF In the Communion Service, im-
mediately before the reading of the
Epistle,' instead of the Collect for
the Queen, and that of the Day, shall
be used this Prayerfor the Queen, as
supreme Governour of this Church.
 Yr ugeinfed
OFendigedig Arglwydd, yr
hwn a elwaist Dywysogion
Cristionogol i amddiffyn dy
ffydd, ac a roddaist yn ddyled
arnynt hwylio ym mlaen hawdd-
fyd ysprydol, ynghyd â Llesâd
amserol eu pobl; Yr ým yn cyd-
nabod â gostyngedig a di'olchgar
galonnau dy fawr ddaioni tu ag
attom, yn gosod dy Wasanaeth-
yddes, ein grasusaf Frenhines, ar
yr Eglwys a'r Deyrnas hon
Dyro iddi, nia attolygwn it',
yr holl nefol radau angenrheidiol
i ymddiried mor uchel; Llwydd-
ed yn ei dwylaw dy waith di ei
Duw; gweled ei llygaid hi lwydd
ei holl fwriadau er lies dy wir
Grefydd sefydledig yn ein plith ;
Agwna hi yn ofFeryn bendigedig
i araddifFyn a dyrchafu dy Wir-
ionedd, pa le bynnag y mae
dan erlid a gorthrech Ffoëd
: wherever it is persecuted and
Rhagrith a Halogrwydd, Coel-
grefydd ac Eilun-addoliad, o'i
gwydd hi ; Na ad i Heresiau na
Gau-ddysgeidiaeth anheddychu
dy Eglwys, nac i Sismau ac Ym-
neillduadau di'achos ei gwan-
hâu ; eithr caniattâ i ni fod o
un galon ac un meddwl yn dy
wasanaethu di ein Duw, ac yn
ufuddhâu iddi hithau yn ol dy
ewyllys di. Ac, fel y mwyn-
hao 'r oesoedd i ddyfod y ben-
dithion hyn, na phalled fyth
un o'i Th hi i lywodraethu'r
deyrnas gyfunol hon ar ei hoi
hi; fel y gwelo ein hiliogaeth ni
blant ei phlant hi, a thangnefedd
ar Israel. Felly nyni dy bobl, a
defaid dy borfa, a ddi'olchwn it'
yn dragywydd, ac a ddatganwn
fyth dy foliant o genhedlaeth i
genhedlaeth. Amen.
Yr Ephtol. IStPetrii. 11.
ANWYLYD, yr wyf yn
attolwg i chwi, megis
d'ieithriaid a phererinion, ym-
gedwch oddi wrth chwantau
o Fehefin,
BLESSED Lord, who hast
called Christian Princes to
the defence of thy Faith, and
hast made it their duty to pro-
mote the spiritual welfare, toge-
ther with the temporal interest
of their people; We
acknow-
ledge with humble and thankful
hearts thy great goodness to us,
in setting thy Servant our most
gracious Queen over this Church
: and Nation; Give her, we be-
seech thee, all those heavenly
graces that are requisite for so
high a trust; Let the work of
thee her God prosper in her
hands ; Let her eyes behold the
success of her designs for the
service of thy true Religion esta-
blished amongst us; And make
her a blessed instrument of pro-
tecting and advancing thy Truth,
oppressed ; Let Hypocrisy and
Profaneness, Superstition and
Idolatry, fly before her face ; Let
not Heresies and false Doctrines
disturb the peace of the Church,
nor Schisms and causeless Divi-
sions weaken it; But grant us to
be of one heart and one mind
in serving thee our God, and
obeying her according to thy
will : And that these blessings
may be continued to after-ages,
let there never be one wanting
in her house to succeed her in
the government of this United
Kingdom, that our posterity may
see her children's children, and
peace upon Israel. So we that
are thy people, and sheep of thy
pasture, shall give thee thanks
for ever, and will always be
shewing forth thy praise from
generation to generation. Amen.
The Epistle. 1 St. Pet ii. 11.
DEARLY beloved, I beseech
you as strangers and pil-
grims, abstain from fleshly lusts,
which war against the soul;
 : :

Yr ngeinfcd o Fehefin.

cnawdol, y rhai sydd yn rhyfela having your conversation ho-

yn erbyn yr enaid ; gan fod â'ch nest among the Gentiles: that,
ymarweddiad yn onest ym mysg whereas they speak against you
y Cenhedloedd ; fel, lie maent yn as evil-doers, they may, by
eich goganu megis drwg-weith- your good works which they
redwr, y gallont, o herwydd eich shall behold, glorify God in the
gweithredoedd da a welant, ogon- day of visitation. Submit your-
eddu Duw yn nydd yr ymwehad. selves to every ordinance of man
Yinddarostyngwch oblegid hyn i for the Lord's sake; whether
bob dynol ordinhâd, o herwydd it be to the King, as supreme;
yr Arghvydd pa un bynnag ai
: or unto governours, as unto
i'r brenhin, megis goruchaf; ai them are sent by him
that
i'r llywiawdwr, megis trwyddo for thepunishment of evil-do-
ef wedi eu danfon, er dial ar y ers,and for the praise of them
drwg-weithredwr, a mawl i'r that do well. For so is the
gweithredwr da. Canys felly will of God, that with well-
y mae ewyllys Duw, fod i chwi, doing ye may put to silence
trwy wneuthur daioni, ostegu the ignorance of foolish men
anwybodaeth dynion fFolion as free, and not using your li-
megis yn rhyddion, ac nid à berty for a cloke of malicious-
rhyddid gennych megis cochl ness, but as the servants of
malais ; eithr fel gwasanaethwr God. Honour all men. Love
Duw. Perchwch bawb. Cerwch the brotherhood. Fear God.
y brawdoliaeth. Ofnwch Dduw. Honour the King.
Anrhydeddwch y brenhin.
Yr Efengijl. St. Matt. xxii. 16. The Gospel. St. Matt. xxii. 16.

A Hwy a ddanfonasant
eu disgyblion ynghd â'r
atto AND they their
sent out unto
with the
disciples,
him

Herodianiaid, gan ddywedyd, Herodians, saying, Master, we

Athraw, ni a wyddom dy fod yn know that thou art true, and
eirwir, ac yn dysgu ffordd Duw teachest the way of God in
mewn gwirionedd, ac nad oes truth, neither carest thou for
arnat ofal rhag neb oblegid nid
: any man for thou regardest
:

wyt ti yn edrycli ar wyneb not the person of men. Tell

dynion. Dywed i ni gan nyn-
ny, Beth yr wyt ti yn ei dybied ?
Ai cyfreitblawn rhoddi teyrn-
ged i Cesar, ai nid yw ? Ond yr
Iesu a wybu eu drygioni hwy,
ac a ddywedodd, Paham yr yd-
ych yn fy nhemtio i, chwi rag-
rithwÿr ? Dangoswch i mi arian
y deyrn-ged. A
hwy a ddygas-
ant atto geiniog. Ac efe a
ddywedodd wrthynt, Eiddo pwy
yw y ddelw hon a'r argraph ?
Dywedasant wrtho, Eiddo Cesar.
Yna y dywedodd wrthynt, Tel-
wch chwithau yr eiddo Cesar i
Cesar, a'r eiddo Duw i Dduw.
A phan glywsant hwy hyn, rhy-
us therefore, What thinkest
thou? Is it lawful to give tri-
bute unto Csesar, or not? But
Jesus perceived their wicked-
ness, and said, Why tempt ye
me, ye hypocrites? shew me
the tribute -money. And they
brought unto him a peny. And
he saith unto them, AYhose is
this image and superscription?
They say unto him, Caesar's.
Then saith he unto them, Ren-
der therefore unto Csesar the
things which are Csesar's; and
unto God the things that are
God's. When they had heard
these words, they marvelled»
 : ;; : ;

Tr ugeînfed o Fehefin.

feddu a wnaethant, a'i adael ef, and left him, and went their
a myned ymaith. way.
7 Ar ol Credo Nicea, y canlyn y H After the Nicene Creed shall follow
Bregcth. the Sermon.
*S Yn yr Offrymmiad y darllenir yr IT In the Offertory shall this Sentence
Adnod lion be read

LLEWYRCHED felly eich

LET yourmen, light so shine be-
goleuni ger bron dynion, fel fore that they may
y gwelont eich gweithredoedd see your good works, and glo-
da chwi, ac y gogoneddont eich rify your Father which is in
Tad yr hwn sydd yn y nefoedd. heaven. St. Matth. v. 16.
St. Matth. v. 16.
Í Ar ol y Wcddi [Dros holl Ystâd 1Í After the Prayer [For the whole
Eglwys Gristle] y darllenir y state of Christ'sChurch <^c.] these
Colec'tau sy'n canlyn. Collects following shall be used.

Giceddi am Undéb. A Prayer for Unity.

DTJW, Tad ein Harglwydd
Iesu Grist, ein hunig Iach-
OGod the Father of our Lord
Jesus Christ, our only Sa-
awdwr, Tywysog Tangnefedd; viour, the Prince of Peace
Dyro i ni ras i ystyried yn Give us grace seriously to lay
ddifrifol y mawr beryglon yr to heart the great dangers we
ým ynddynt trvvy ein hymran- are in by our unhappy divi-
niadau annedwydd : Dwg ymaith sions. Take away all hatred
bob digasedd a rhagfarn, a pha and prejudice, and whatsoever
beth bynnag arall a ddichon ein else may hinder us from godly
rhwystro ni i dduwiol Undeb a Union and Concord that, as :

Chyd-gordio; Fel, megis nad oes there is but one Body, and one
ond un Corph, ac un Yspryd, ac Spirit, and one Hope of our
un Gobaith o'n Galwedigaeth Calling, one Lord, one Faith,
un Arglwydd, un Ffydd, un one Baptism, one God and Fa-
Bedydd, un Duw a Thad i ni oil; ther of us all, so we may hence-
felly y byddom oil o hyn allan forth be all of one heart, and
o un galon, ac o un enaid, wedi of one soul, united in one holy
einhuno mewn un sanctaidd bond of Truth and Peace, of
gwlwm Gwirionedd a Thangnef- Faith and Charity, and may
edd, Ffydd a Chariad perffaith with one mind and one mouth
ac Ag un meddwl ac un genau glorify thee ; through Jesus
dy ogoneddu di; trwy Iesu Grist Christ our Lord. Amen.
ein Harglwydd. Amen.

CANIATTA, O Arglwydd, ni GRANT, O

Lord, we be-
a attolygwn i ti, fod i chyl seech thee, that the course
y byd hwn gael ei drefnu mor of this world may be so peace-
dangnefeddol gan dy reolaeth ably ordered by thy governance,
di, fely gallo dy Eglwys di dy that thy Church may joyfully
wasanaethu yn llawen ym rahob serve thee in all godly quiet-
duwiol heddwch, trwy Iesu ness, through Jesus Christ our
Grist ein Harglwydd. Amen. Lord. Amen.
CANIATTA, ni a attolygwn GRANT, we beseech thee,
i ti, Holl-alluogDduw, am Almighty God, that the
y geiriau a glywsom heddyw â'n words, which we have heard
 Yr îtgeìnfed o Fehejìn.

clustiau eu bod felly

otlcli allan, this day with our outward ears,
trwy dy ras wedi eu plannu yn may through thy grace be so
ein calonnau oddi mevvn, fel y grafted inwardly in our hearts,
dygont ynom ffiwyth buchedd that they may bring forth in
dda, er anrhydedd a moliant us the fruit of good living, to
i'th Enw; trwy Iesu Grist ein the honour and praise of thy
Harglwydd. Amen. Name ; through Jesus Christ
our Lord. Amen.
HOLL-alluog Dduw, ffynnon ALMIGHTY God, the foun-
yr holl ddoethineb, yr hwn tain of all wisdom, who
wyt yn gwybod ein hangenrheid- knowest our necessities before
iau cyn eu gofynom, an han- we ask, and our ignorance in
wybodaeth yn gofyn ; Ni a at- asking ; We beseech thee to
tolygwn i ti dosturio wrth ein have compassion upon our infir-
gwendid ; a'r pethau hynny y mities ; and those things, which
rhai oblegid ein hannheilyng- for our unworthiness we dare
dod ni feiddiwn, ac oblegid ein not, and for our blindness we
dallineb ni fedrwn eu gofyn, fod cannot ask, vouchsafe to give
yn deilwng gennyt eu rhoddi us for the worthiness of thy
i ni, er teilyngdod dy Fab Iesu Son Jesus Christ our Lord.
Grist ein Harglwydd. Amen. Amen.
TANGNEFEDD Dduw, yr rriHE peace of God which
hwn sydd uwch law pob JL passeth all understanding,
deall, a gadwo eich calonnau keep your hearts and minds in
a'ch meddyliau yngwybodaeth the knowledge and love of God,
a chariad Duw, a'i Fab Iesu and of his Son Jesus Christ our
Grist ein Harglwydd: a ben- Lord : And the blessing of God
dith Dduw HoÙ-alluog, y Tad, y Almighty, the Father, the Son,
Mab, a'r Yspryd Glân, a fyddo and the Holy Ghost, be amongst
i'ch plith, ac a drigo gyd â chwi you, and remain with you al-
yn wastad. Amen. ways. Amen.

« VICTORIA F.

EIN Hewyllys a'n Gorchymyn yw, Argraphu a chyhoeddi

allan o law y Pedair Ffurf hyn o Weddi'au a Gwasanaeth
a wnaethpwyd i'r pummed o Dachwedd, y degfed ar hugain o
Ionawr, y nawfed ar hugain o Fai, a'r ugeinfed o Fehefin ; a'u
cyssylltu ynghd â Llyfr y Weddi Gyffredin a Liturgi Eglwys
Gyfunol Lloegr ac Iwerddon, i'w harfer bob Blwyddyn ar y
dyddiau dywededig ym mhob Eglwys a Chapel Cadeiriol a
Cholegol, yng Nghapel pob Coleg a Neuadd o fewn ein Prif-
Ysgolion, Rhydychen, Caergrawnt, a Dublin, ac o'n Colegau
Eton a Chaerwynt, ac ym mhob Eglwys a Chapel Plwyfol o fewn
y rhannau hynny o'n Teyrnas Gyfunol a elwir Lloegr ac Iwerddon.
" Rhoddwyd yn Ein Llys yn Kensington, yr unfed Dydd ar
:

hugain o Fehefin, 1837, yn y Flwyddyn gyntaf o'n Teyrnasiad.

" Trwy Orchymyn Ei Mawrhydi,
" J. RUSSELL.' 1
 :

« VICTORIA R.
w "V7"N gymmaint a darfod Ni, trwy ein Brenhinol Warant
i o'r
" A Unfed Dydd ar hugain o Fehefin Un mil wyth gant a dwy
" ar bymtheg ar hugain, yn y Flwyddyn Gyntaf o 'n Teyrnasiad,
" orchymyn argraphu, cyhoeddi, a chyssylltu, allan o law, wrth
y
" Lyfr Gweddi Gyffredin a Liturgi Eglwys Gyfunol Lloegr ac
" Iwerddon Ffurfiau o Weddi a Gwasanaeth a wnaethpwyd i'r
** Pummed
o Dachwedd, y Degfed ar hugain o Ionawr, a 'r Nawfed
" ar hugain o Fai, i 'w harferyd yn flynyddol ar y dywededig
" Ddyddiau ym mhob Eglwys a Chapel Cadeiriol a Cholegol, yn
" holl Gapelydd Colegau a Neuaddau o fewn Ein Prif-Ysgolion yn
" Rhydychen, Caergrawnt, a Dublin, ac o'n Colegau Eton a Chaer-
" wynt, ac ym mhob Eglwys a Chapel Plwyfol o fewn y Parthau
" hynny o 'n Teyrnas Gyfunol a elwir Lloegr ac Iwerddon
" Ac yn gymmaint a darfod, yn Eisteddiad diweddaf y Parlia-
" ment, gyflwyno i Ni gan ddau D
y Senedd Annerchiadau yn
" erfyn arnom gymmeryd dan Ein Hystyriaeth Ein Cyhoeddiad
" perthynol i'r dywededig Ffurfiau o Weddi a Gwasanaeth a
" wnelsid i 'r Pummed o Dachwedd, y Degfed ar hugain o Ionawr,
" a 'r Nawfed ar hugain o Fai, gyd â golwg ar eu dibarhâd :

" Ac yn gymmaint a darfod i Ni gymmeryd dan Ein Hystyriaeth

" Sylwedd y dywededig Annerchiadau ; a darfod i ni, ar ol dyledus
" Ystyriaeth, benderfynu bod i Arferiad y dywededig Ffurfiau o
" Weddi a Gwasanaeth gael eu dibarhàu :

" Yn awr, gan hynny, Ein Hewyllys a 'n Bodd ydy w, bod galw
" yn ol gymmaint o'n dywededig Frenhinol Warant o'r Unfed
" Dydd ar hugain o Fehefin Un mil wyth gant a dwy ar bymtheg
" ar hugain, yn y Flwyddyn Gyntaf o'n Teyrnasiad, fel yr adrodd-
" wyd uchod A bod i Arferiad y dywededig Ffurfiau o Weddi a
:

" Gwasanaeth a wnaethpwyd i'r Pummed o Dachwedd, y Degfed

" ar hugain o Ionawr, a 'r Nawfed ar hugain o Fai, gael o hyn
" allan eu dibarhàu ym mhob Eglwys a Chapel Cadeiriol a Cholegol,
" yn holl Gapelydd Colegau a Neuaddau o fewn Ein Prif-Ysgolion
" yn Rhydychen, Caergrawnt, a Dublin, ac o'n Colegau Eton a
" Chaerwynt, ac ym mhob Eglwys a Chapel Plwyfol o fewn y
" Parthau hynny o'n Teyrnas Gyfunol a elwir Lloegr ac Iwerddon:
" Ac na byddo i'r dywededig Ffurfiau o Weddi a Gwasanaeth o
" hyn allan gael eu hargraphu a 'u cyhoeddi gyd a, na 'u cyssylltu
" wrth, y Llyfr Gweddi Gyffredin a Liturgi Eglwys Gyfunol
" Lloegr ac Iwerddon.
" Rhoddedig yn Ein Llys yn St. James's; yr Ail Dydd ar
" bymtheg o Ionawr, 1859, yn yr Ail Flwyddyn ar hugain
f<
o 'n Teyrnasiad.
" Trwy Orchymyn Ei Mawrhydi,
« S. H. WALPOLE."
 i

ERTHYGLAU
A gyttunwvd arnynt gan ARCH-ESGOBION ac ESGOBION
y ddwy "Dalaith, a'r holl OFFEIRIAID, yn y Gymmanfa a
gynhaliwyd yn LLUNDAIN yn y Flwyddyn 1562, er mwyn
gochelyd amrywiaeth barn, a chadarnhau Cyssondeb ynghylch
gwir Grefydd. A ail-argraphwyd trwy Orchymyn Ei FAWR-
HYDI, gýd â'i Frenhinol Gyhoeddiad o'u blaen hwynt.

CYHOEDDIAD Y BRENHIN.
GAN Ein
ynnydd
bod xcrth Ordinhád Dura, yn ol Ein cyfiawn Dill, yn AmddifF-
y Ffydd, a Goruwch-Ly wiawdwr yr Eglwys, yn Ein H arglwydd-
iaethau hyn; yr ydym yn ei gyfrif yn dra chyttunol o'u Swydd Frenhinol
/ion, a'n Zel grefyddol Ein Hun, gadw ac amddiffyn yr Eglwys a roddwyd
dan Ein Gofal, yn Undeb gwir Grefydd, ac ynghwlwm Tangnefedd ; ac nid
d'ioddef i Ÿmddadleuon afreidiol, Ymrafaelion, neu Gwestiynau, gyfodi,
a'r a alio fasu Ymryson yn yr Eghcys a'r Wladwriaetlu Tybiasuin gan
hynny, ar Bwyll ystyriol, ac -with Gyngor cynnifer o'n Hesgobion ag a
ellid yn gyjieus eu galw ynghd, yn gymmwys wneud y Cyhoeddiad sy'a
canlyn.
Bod Erthyglau Eglwys Loegr (?/ rhai a gymmeradwywyd ac a awdurdod-
wyd hyd yn hyn, a'r rhai y darfu i'n Hoffeiriaid yn gyffredin ddodi eu
dwylaw wrthynt) yn cynnwys gwir Athrawiaeth Eglwys Loegr, yn gyttunol
á Gair Duw: y rhai yrydym gan hynny yn eu sicrháu ac yn eu cadarnhau;
gaii orchymyn in holl Ddeiliaid careìlig barhâu yn yr Unffurf broffes o
honynt, a gwahardd yr Anghydfod Ueiqf oddi wrth y dywededig Erthyglau
y rhai i'r diben hynny yr ydym yn gorchymyn eu hargrapliu o newydd,a
rhoddi allan Ein Cyhoeddiad hwn gyd â hwynt.
Ein bod yn Oruwch-Lywiawdwr Eghcys Loegr: a bod, os cyfyd dim
Ymryson ynghylch y Llywodraeth allanol, am Orchymynion, Canonau a
Gosodedigaethau eruill pa rai bynnag yn perthyn iddi, Vr Offeiriaid yn eu
Cymmanfa eu trefnu a'u sefydlu, wedi cael Cennad yn gyntaf dan Ein Sel
Lydan i wneuthur felly, a Ninnau yn cymmeradwya eu Hordinhadau hynny
o'u Gosodedigaethau ; tra na wilder un o honynt yn wrthwyncb i Gyfreith-
iau a Defodau y Deyrnas.
Bod, o"n Gofal Tywysogol, Yr Gwr Eglwysig wneuthur y Gwaith fy
br'iodol iddynt; yr Esgobion a'r Offeiriaid, o amser bwygilydd mewn
Cymmanfa, ar eu hufiidd Ddymuniad, a gánt Gennad dan Ëin Sel Lydan,
i ymgyngliori ynghylch, a gwneuthur yr holl gyfryw bethau ag a wneler

yn eglur ganddynt, ac y cyttunom Ni â hwynt, a berthyn i dd'iysgog bar-

had Athrawiaeth a Disgyblaeth Eghcys Loegr sydd yr awr lion yn sef-
ydlcdig ; oddi wrth yr hem ni dd'ioddefwn Ni ddim cyfuewidiad neu ymadaso-
iad yn y radd leiaf.
Ein bod am yr amser presennol, er darfod codi rhai Ymrafaelion annedwydd,
etto yn ymgysuro yn hyn ; Ddarfod i'r holl Offeiriaid o'fewn Ein Teyrnas
bob amser yn ewyllysgaraf ddodî eu dwylaw with yr Erthyglau gosodedig
hyn : yr hyn sy Brawf ì Ni, eu bod liwy oil yn cyttuno yngwir, arfcrol, a
Uylhyrennol feddwl y dywededig Erthyglau , a bod, hyd yn oed yn y Pyngc-
viu manylaidd hynny Üe mae'r Ymrafaelion presennol yn scfyll, pobl o bob
viath yn cymmeryd fod Erthyglau Eglwys Loegr drostyiit : yr hyn sy
Brawf ym mhellach etto, nud oes neb o honynt yn chwennych ymadael a'r
Erthyglau safadwy hyn.
Ymynnwn gan hynny, yn yr Ymrafaelion manylaidd ac annedwydd hyn,
y rhai drosgynnifer cant o fynyddoedd, ac mewn gwahanol amseroedd a
mannau afuont wailh i Eglwys Grist Yw wneuthur, adael heibio bob man~
ylaidd chwilio ym mhellach, a chau ifynuyr Ymddadleuon hynny yn Add-
 ;

Erthyglau Crefydd.
ewìdion Dww,felygosodirhv>ynt allan yn gyffredin i ni yn yr Ysgrythyr
Làn, ac Ystyr cyffrcdin Erthyglau Eglwys Loegr yn ei hoi hi : ac na
chaffo neb o hyn allan nac Argraphu na Phrcgethu i yrdroi yr Erthyglau
meion tin modd, eithr ymostwng iddynt yn cu Hystyr eglur a chyflawn
ac ni chaiff roi ei Synroyr ncu ei Ddeongliad ei hun i fod yn Fcddzcl yr
Erthyglau, eithr cu cymmcryd yn Ystyr y Llythyrcn a'r Grammadeg.
Bod, o.i rhydd rhyxv Ddarllenydd cyhoedd yn un o'« dwy Brif-Ysgol,
neu ryw Ben'neu Feistr Colrg, neu neb arall yn neillduol yn un o honynt,
ryxo Ystyriaeth nexcydd i un o'r Erthyglau, neu ddarllain ar gyhoedd,
trefnu, ncu gynnal, un Ddadl gyhocdd/is, ncu oddcf cynnal un oV cyfryw
metai un tvedd yn un o'n dwy Brif-Ysgol, neu'n Colegau yn neillduol;
neu, os prcgetha un Difinydd yn y Prif-Ysgolion,neu argraphu dim yn un
teedd, yn amgen nag a sefydhvyd cisoes mewn Cjjmmanfa trwy Ein
Cyd-syn'iad Brenhinol; iddo efncu Incyy Troscddicr,fod dan Bwys Ein
Hanfoddlonr-cydd, a Barn yr Eghvys yn Ein Commissiwn Eghcysig, yn
gystal a neb arall; ac Nyni a fynnten xvclcd gwneuthur Cospcd/gacth
addas arnynt.

Y NAMYN UN DEUGAIN ERTHYGLAU CREFYDD.

I. Am Ffydd yn y Drindod I. Of Faith in the Holy Tri-
Sanctaidd. nity.

NIDbyw, ond un gwir Dduw THERE

oes
tragywyddol, heb and
gorph, heb rannau, heb ddioddef-
iadau ; o anfeidrol allu, doeth-
ineb, a daioni; Gwneuthurwr a
Chynhaliwr pob peth gweledig
ac anweledig. Ac yn Undod y
Duwdod yma y mae tri Pherson,
o un sylwedd, galluowgrwydd,
a thragywyddoldeb ; y Tad, y
Mab, a'r Yspryd Glàn.
is but one living
true God, everlasting,
without body, parts, or passions;
of infinite power, wisdom, and
goodness; the Maker, and Pre-
server of all things both visible
and invisible. And in unity of
this Godhead there be three Per-
sons, of one substance, power,
and eternity ; the Father, the
Son, and the Holy Ghost.

II. Am y Gair, neu Fab Duw, II. Of the Word or Son of God,
yr hum a wnaethpwyd yn wir which was made very Man.
Ddyn.
YMab, yr hwn yw
Tad, cenhedledig er tra-
Gair y
Word
THE Son, which is the
of the Father, be-
gywyddoldeb gan y Tad, gwir a gotten from everlasting of the
thragywyddol Dduw, ac o'r un Father, the very and eternal
sylwedd â'r Tad, a gymmerodd God, and of one substance with
natur dyn ym mru'r Wvryf the Father, took Man's nature
fendigaid, o'i sylwedd hi : fel y in the womb of the blessed Vir-
mae dwy natur berffaith gyfan- gin, of her substance: so that
gwbl, sef y Duwdod a'r Dyndod, two whole and perfect Natures,
wedi eu cyssylltu ynghd yn that is to say, the Godhead and
un Person, na wahenir byth, o'r Manhood, were joined together
rhai y mae un Crist, gwir Dduw in one Person, never to be di-
a gwir Ddyn, yr hwn a wir- vided, whereof is one Christ,
dd'ioddefodd, a groeshoeliwyd, very God, and very Man ; who
a fu farw, ac a gladdwyd, i truly suffered, was crucified,
gymmodi ei Dad â nyni, ac i dead and buried, to reconcile
 ;

Erthyglau Crefydd.

fod yn aberth, nid yn unig dros his Father to us, and to be a

euogrwydd pechod gwreiddiol, sacrifice, not
only for original
eithr hefyd dros weithredol guilt, but also for" all actual sins
bechodau dynion. of men.
III. Am Ddisgynlad Crist i III. Of the going down of Christ
Uffern. into Hell.
TV/TEGIS y bu Crist farw
Jl\-L drosom, ac y claddwyd
ASwas Christ died for us, and
buried, so also is it to
ef ; felly hefyd y mae i'w gredu, be believed, that he went down
iddo ddisgyn i ÛfFem. into Hell.

IV. Am Adgyfodiad Crist. IV. Of the Resurrection of Christ

CRIST a wir-adgyfododd o CHRIST did truly rise again
feirw, ac a gymmerodd from death, and took again
dracbefn ei gorph, gyd â chnawd his body, with flesh, bones, and
ac esgyrn, a phob peth a berth- all things appertaining to the
yn i "berfFeithrwydd naturiaeth perfection of Man's nature
Dyn ; a r hyn y dyrchafodd efe wherewith he ascended into
i'r Nefoedd, ac yno y mae yn Heaven, and there sitteth, until
eistedd hyd oni ddychwelo i he return to judge all Men at
farnu pobdyn y dydd diweddaf. the last day.

V. Am yr
Yspryd Glân. V. Of the Holy Ghost.

YR Yspryd Glân, yn deilliaw

oddiwrth y Tad a'r Mab,
THE Holy
from
Ghost, proceeding
the Father and the
sydd o un sylwedd, mawrhydi, Son, is of one substance, majesty,
a gogoniant, à'r Tad a'r Mab, and glcry, with the Father and
gwir a thragywyddol Dduw. the Son, very and eternal God.

VI. Bod yr Ysgrythyr Lûn yn VI. Of the Sufficiency of the holy

ddigonol i Iachawdwriacth. Scriptures for salvation.

YMae yr Ysgrythyr Lán yn

cynnwys pob peth angen-
HOLY all
Scripture containeth
things necessary to sal-
rheidiol Iachawdwriaeth : fel
i vation : so that whatsoever is
nad ydys yn gofyn bod i neb not read therein, nor may be
gredu beth bynnag ni ddarllen- proved thereby, is not to be re-
ir ynddi, neu na ellir ei brofi quired of any man, that it should
wrthi, megis erthygl o'r Ffydd, be believed as an article of the
na'i fod yn anghenraid i Iach- Faith, or be thought requisite or
awdwriaeth. Dan Enw yr Ys- necessary to salvation. In the
grytbyr Lân yr ydym yn deall name of the holy Scripture we
y cyfryw Lyfrau canonaidd o'r do understand those canonical
Hen Destament a'r Newydd, a'r Books of the Old and New Tes-
na bu eriôed ddira ammeu yn yr tament, of whose authority was
Eglwys am eu hawdurdod. never any doubt in the Church.
Enwau a rhifedi y LLYFRAU Of the Names and Number of
Cancnaidd. the Canonical BOOKS.
GEXESIS, GEXESIS,
Exodus, Exodus,
Lefiticus, Leviticus,
Numeri, Xuinbers,
 Erthyglau Crefijdd.
Deuteronomium, Deuteronomy,
Josua, Joshua,
Barnwr, Judges,
Ruth, Ruth,
I. Samuel, The First Boole of Samuel,
II. Samuel, The Second Book of Samuel,
I. Brenhinoedd, The First Book of Kings,
II. Brenhinoedd, The Second Book of Kings,
I. Chronicl, The First Book of Chronicles,
II. Chronicl, The Second Book of Chronicles,
I. Esdras ; neu, Ezra, The First Book of Esdras,
II. Esdras; neu, Neìieníiáh, The Second Book of Esdras,
Esther, The Book of Esther,
Job, The Book of Job,
Psalmau, The Psalms,
Diarhebion, The Proverbs,
y Pregcthwr,
Ecclesiastes ; neu, Ecclesiastes or Preacher,
Cantica; neu, Ganiadau Salomon, Cantica, or Songs of Solomon,
Y IV Prophwyd mwyaf, Four Prophets the greater,
Y XII Prophwyd lleiaf. Twelve Prophets the less.

A'r Llyfrau eraill (fel y dy- And the other Books (as Hi-
wed Hieroni) y mae'r Eglwys erome saith) the Church doth
yn eu darllain er esampl bucn- read for example of life and in-
edd, ac addysg moesau ; etto nid struction of manners ; but yet
y\v yn eu gosod i sicrhâu un doth itnot apply them to esta-
athrawiaeth ; y cyfryw yw y blish any doctrine ; such are
rhai sy'n canlyn: these following:
III. Esdras, The Third Book of Esdras,
IV. Esdras, The Fourth Book of Esdras
Tobit, The Book of Tobias,
Judith,, The Book of Judith,
Y darn arall o Lyfr Esther, The rest of the Book of Esther,
Lhifr y Doethineb, The Book of Wisdom,
UyfrJesufab Sirach, Jesus the Son of Sirach,
Baruch Brophwyd, Baruch the Prophet,
Can y tri Llangc, The Song of the Three Children
Histori Susanna, The Story of Susanna,
Histori Bel a'r Ddraig, Of Bel and the Dragon,
Gweddi Manasses, The Prayer of Manasses,
I. Maccabeaid, The First Book of Maccabees,
II. Maccabeaid. The Second Book of Maccabees.
Holl Lyfrau y Testament All the Books of the New-
Newydd, fel yr ydys yn eu Testament, as they are com-
derbyn yn gyffredin, yr ydym monly received, we do receive,
ni yn eu derbyn, ac yn eu and account them Canonical.
cyfrif yn Ganonaidd.

VII. Am yr Hen Destament. VII. Of the Old Testament.

NIDwrthwynebHen
yw'r
i'r
Destament
Newydd :
THE Old Testament
contrary to the New
is

:
not
for
 ;

Eiihyglau Crefydd.

oblegid yn yr Hen Destament both in the Old and New Testa-

a'rNewydd y cynnygir bywyd ment everlasting life is offered
tragywyddol i ddyn trwy Grist, to Mankind by Christ, who is
yr hwn yw'r unig Gyfryngwr the only Mediator between God
rhwng Duw a dyn, ac efe yn and Man, being both God and
Dduw yn Ddyn. Am hynny Man. Wlierefore they are not
ac
nid iawn gwrando fFuant y rhai to be heard, which feign that
sy'n tybied nad oedd yr hen the old Fathers did look only
Dadau yn disgwyl ond am addew- for transitory promises. Al-
idion trangcedig. Er nad yw'r though the Law given from God
Gyfraith a roddwyd gan Dduw by Moses, as touching Ceremo-
trwy Moses, hyd y perthyn i nies and Rites, do not bind
Seremoniau a Defodau, yn Christian men, nor the Civil
rhwymo Cristionogion, ac nad precepts thereof ought of neces-
yw anghenraid derbyn ei Gor- sity to be received in any com-
chymynion hi am Lywodraeth monwealth ; yet notwithstand-
bydol mewn un wladwriaeth ; ing, no Christian man whatso-
etto er hynny nid oes un Crist- ever is free from the obedience
ion yn rhdd oddi wrth Ufudd- of the Commandments which
dod i'r Gorchymynion a elwir are called Moral.
Moesol.
VIII. Am y tri Chredo. VIII. Of the Three Creeds.
"\7"
X
Tri Chredo, sef, Credo
Nicea, Credo Athanasius,
THE Three Creeds, Nicene
Creed, Athanasius' s Creed,
a'r hwn a elwir yn gyffredin and that which is commonly
Credo'r Apostolion, a ddylid yn called the Apostles Creed, ought
gwbl eu derbyn a'u credu : thoroughly to be received and
oblegid fe ellir eu profi trwr y believed for they may be prov-
:

ddiddadl warantrwydd yr Ys- ed by most certain warrants of

grythyr Lân. holy Scripture.
IX. Am Bechod Gwreiddiol, neu IX. Of Original or Birth-
Anedigol. sin.

NIDyn yw Pechod Gwreiddiol

o ddilyn Adda
sefyll
ORIGINAL Sin
in the following of Adam,
standeth not

(megis yr ofer siarad y Morgan- (as the Pelagians do vainly

iaid) eithr bai a llygredigaeth talk ;) but it is the fault and
natur pob dyn ydyw a'r a gen- corruption of the Nature of every
hedlir yn naturiol o hil Adda, man, that naturally is ingen-
trwy'r hyn y mae dyn wedi dered of the offspring of Adam ;
myned yn dra-phell oddi wrth whereby man is very far gone
gyfiawnder gwreiddiol, ac y mae from original righteousness, and
o'i naturiaeth ei hun â'i ddy- is of his own nature inclined to
chwant ar ddrygi'oni, fel y mae'r evil, so that the flesh lusteth al-
cnawd bob amser yn chwen- ways contrary to the spirit ; and
nychu yn erbyn yr Yspryd; ac therefore in every person born
am hynny ym mhob dyn a enir into this world, it deserveth
i'r byd hwn, yr haeddai ddigof- God's wrath and damnation.
aint Duw, a damnedigaeth. Ac y And this infection of nature
mae'r llwgr natur yma yn aros, doth remain, yea in them that
i'e, yn y rhai a ad-genhedlwyd are regenerated ; whereby the
 Erikyglau Crefijdd.

o herwydcl paham y w chwant

nitl lust of the flesh, called in
y cnawd, a elwir yn y Groeg, Greek, $póvrip.a. acpKos, which
Qpuvriixa. aapKbs, yr hyn a dde- some do expound the wisdom,
ongl rhai doethineb, rhai gwn, some sensuality, some the affec-
rhai tuedd,rhai chwant, y cnawd, tion, some the desire, of the
yn ddarostyngedig i Gyfraith flesh, is not subject to the Law
Dduw. Ac er nad oes damned- of God. And although there is
igaeth i'r rhai a gredant, ac a no condemnation for them that
fedyddir ; etto mae'r Apostol yn believe and are baptized, yet the
cyfaddef, fod mewn gwn
a Apostle doth confess, that con-
thrachwant, o hono ei hun, cupiscence and lust hath of it-
naturiaeth pechod. self the nature of sin.

X. Am Ewyllys Rhdd. X. Of Free-Will.

CYFRYW yw cyflwr
wedi Cwymp Adda, na's gall
dyn, THE the
condition of
fall oîAdam is
Man after
such, that
o'i nerth naturiol weithred-
a'i he cannot turn and prepare him-
oedd da ei hun ymchwelyd nac self, by his own natural strength
/mddarparu i ffydd, ac i alw and good works, to faith, and
ar Dduw
: o herwydd paham ni calling upon God Wherefore
:

allwn ni wneuthur gweithred- we have no power to do good

oedd da, hofF a chymmeradwy works pleasant and acceptable
gan Dduw, heb ras Duw
trwy to God, without the grace of
Grist yn
ein rhagflaenu, fel y bo God by Christ preventing us,
ynom ewyllys da, ac yn cyd- that we may have a good will,
weithio â ni, wedi y del ynom and working with us, when we
yr ewyllys da hwnnw. have that good will.
XL Am Gyfiawnhâd Dyn. XL Of the Justification of Man.
FE'N cyfrifir yn gyfiawn ger
bron Duw, yn unig er mwyn
WE
are accounted righteous
before God, only for the
Haeddedigaethau ein Harglwydd merit of our Lord and Saviour
a'n Hiachawdwr Iesu Grist, trwy Jesus Christ by Faith, and not
Ffydd, ac nid o herwydd ein for our own works or deserv-
gweithredoedd neu ein haeddiant ings : Wherefore, that we are
ein hunain. Amhynny Athraw- justified by Faith only is a most
iaeth gwbl-iachus, dra-llawn o wholesome Doctrine, and very
ddiddanwch, yw, mai trwy Ffydd full of comfort, as more largely
yn unig y'n cyfiawnhèir ni ; fel is expressed in the Homily of
yr hyspysir yn helaethach yn yr Justification.
Homili am Gyfiawnhâd.
XII. Am Weithredoedd da. XII. Of Good Works.

ER na ddichon Gweithred-
oedd da, y rhai yw fr'rwyth
ALBEIT
that Good Works,
which are the fruits of
Ffydd, ac sy'n canlyn Cyfiawn- Faith, and follow after Justifi-
hàd, ddilëu ein pechodau, a cation, cannot put away our
goddef eithaf cyfiawn Farn Duw; sins, and endure the severity of
etto maent yn foddlon ac yn God's Judgement; yet are they
gymmeradwy" gan Dduw yng pleasing and acceptable to God
Nghrist, ac yn tarddu yn angen- in Christ, and do spring out
rheidiol allan o wir a bywiol necessarily of a true and live-
Ffydd j yn gymmaint ag y gellir ly Faith ; insomuch that by them
 Erthyglmt Crefydd,

adnabod Ffydd fywiol wrthynt a lively Faith may be as evi-

hwy, mor amlwg ag y gellir ad- dently known as a tree dis-
nabod pren wrth y fFrwyth. cerned by the fruit.
XIII. Am Weithredoedd cyn XIII. Of Works before Justifi-
Cyfiawnhâd. cation.

NID yw'r gweithredoedd a

wneler cyn (cael) gras
Crist, ac Ysprydoliaeth ei Ys-
pryd ef, yn boddloni Duw, yn
gymmaint ag nad ydynt yn
tarddu o ftydd yn Iesu Grist;
ac nid nt chwaith yn gwneuth-
ur dynion yn addas i dderbyn
gras, neu (fel y dywed yr Ys-
gol-ddifinwr) yn haeddu gras
o gymhesurwydd : eithr yn hy-
trach, am nad ydys yn eu
gwneuthur megis yr ewyllysiodd
ac y gorchymynodd ÌDuw eu
gwneuthur hwynt, nid ydym yn
ammeu nad oes natur pechod
ynddynt.
XIV. Am Weithredoedd dros ben
a orchymynwyd.
WORKS done before the
grace of Christ, and the
Inspiration of his Spirit, are
not pleasant to God, forasmuch
as they spring not of faith in
Jesus Christ, neither do they
make men meet to receive grace,
or (as the School-authors say)
deserve grace of congruity : yea
rather, for that they are not
done as God hath willed and
commanded them to be done,
we doubt not but they have the
nature of sin.
XIV. Of Works of Superero-
gation.

GWEITHREDOEDD
yllys dyn ei hun, heblaw a
o ew- VOLUNTARY
sides, over
Works be-
and above, God's
thros ben Gorchymynion Duw, Commandments, which they call
y rhai a alwant yn Weithredoedd Works of Supererogation, can-
Supererogasiwn, ni ellir eu dysgu not be taught without arro-
heb ryfyg ac annuwioldeb. O- gancy and impiety : for by
blegid trwyddynt y mae dynion them men do declare, that they
yn dangos eu bod yn talu i do not only render unto God
Dduw, nid yn unig gymmaint as much as they are bound to
ag y maent yn rhwymedig i'w do, but that they do more for
wneuthur, ond eu bod yn his sake, than of bounden duty
gwneuthur mwy er ei fwyn ef is required whereas Christ
:

nag sydd angenrheidiol wrth saith plainly, When ye have

rwymedig ddyled ; pan y mae done all that are commanded
Crist yn dywedyd yn oleu, to you, say, We are unprofitable
Gwedi i chwi wneuthur y cwbl servants.
a orchymynwyd i chwi,
oil a'r
dywedwch, Gweision anfuddiol
ydym.
XV. Am Grist yn unig yn ddi- XV. Of Christ alone without
Sin.
CRIST, yngwirionedd ein CHRIST in the truth of our
naturiaeth ni, a wnaeth- nature was made like unto
pwyd yn gyffelyb i ni ym mhob us in all things, sin only ex-
peth, oddi eithr pechod yn unig, cept, from which he was clear-
yr hwn yr oedd efe yn gwbl ly void, both in his flesh, and
Oo
 Erthyglau Crefydd.
iach oddi wrtho, yn gystal yn ei
gnawd ac yn ei yspryd. Efe a
ddaeth i fod yn Oen difrycheu-
lyd, yr hwn, trwy ei aberthu ei
hun unwaith, a ddileai bechod-
au'r byd: a phecbod (fel y dy-
waid Sant loan) nid oedd ynddo
ef. Eithr nyni bawb eraill (er
ein bedyddio a'n hail-eni yng
Ngbrist) ydym er hynny yn
llithro mewn llawer o betbau ;
ac os dywedwn nad oes ynom
bechod, yr ydym yn ein twyllo
ein hunain, a'r gwirionedd nid
yw ynom.
XVI. Am Bechod gwedi Bedydd.
NID yw pob pechod marwol
a wneler o wirfodd gwedi
Bedydd, yn bechod yn erbyn yr
Yspryd Glân, ac yn anfaddeuol.
O herwydd paham, nid iawn
naccàu caniattàd edifeirwch i'r
sawl a syrtbiant mewn pechod
ar ol Bedydd. Gwedi darfod i
ni dderbyn yr Yspryd Glàn, ni
a allwn ymadael a'r Gras a
roddwyd i ni, a syrthio mewn
pechod, a thrwy Ras Duw gyf-
odi drachefn, a gwellhâu ein
bucheddau. Ac am hynny y
raae'r cyfryw i'w condemnio, a
ddywedant, na allant bechu mwy
tra byddont byw yma neu a
•
wadant nad oes lie i'r rhai a
wir edifarhao i gael maddeuant.
XVII. Am Ragluniaeth ac Eth-
oledigaeth.
RHAGLUNIAETH i fywyd
yw tragywyddol arfaeth
Duw, trwy'r hon (cyn gosod
seiliau'r byd) y darfu iddo trwy
ei Gyngor, dirgel i ni, dd'fan-
wadal derfynu gwared oddi wrth
felldith a damnedigaeth, y rhai a
ddarfu iddo ddethol yng Nghrist
o ddynol ryw a'u dwyn trwy
Grist i Iachawdwriaeth dragy-
wyddol, megis llestri a wnaeth-
pwyd i anrhydedd. O herwydd
paham, y rhai a ddarfu i Dduw
in bis spirit. He came tobe
the Lamb without spot, who,
by sacrificeof himself once
made, should take away the
sins of the world, and sin, as
Saint John saith, was not in
him. But all we the rest,
although baptized, and born
again in Christ, yet offend in
many things ; and if we say
we have no sin, we deceive
ourselves, and the truth is not
in us.
XVI. Of Sin after Baptism.
NOT every deadly sin wil-
lingly committed after
Baptism is sin against the
Holy Ghost, and unpardonable.
"Wherefore the grant of re-
pentance is not to be denied
to such as fall into sin after
Baptism. After we have re-
ceived the Holy Ghost, we may
depart from grace given, and
fall into sin, and by the grace
of God we may arise again,
and amend our lives. And
therefore they are to be con-
demned, which say, they can
no more sin as long as they
live here, cr deny the place of
forgiveness to such as truly re-
pent.
XVII. Of Predestination and
Election.
PREDESTINATION to
Life is the everlasting pur-
pose of God, whereby (before
the foundations of the world
were laid) he hath constantly
decreed by his counsel secret
to us, to deliver from curse and
damnation those whom he hath
chosen in Christ out of man-
kind, and to bring them by
Christ to everlasting salvation,
as vessels made to honour.
Wherefore, they which be en-

Erthyglau Crefydd.
eu cynnysgaeddu â chyfryw rag-
orol ddawn, a alwyd yn ol ar-
faeth Duw, trvvy ei Yspryd ef
5™ gweithio mewn pryd am-
serol hwynt-hwy sy trwy ras
: through Grace obey the call-
yn ufuddhâu i'r alwedigaeth
hwynt-hwy a gyfiawnhêir yn
rhad: hwynt-hwy a wneir yn
feibion i Dduw trwy fabwys
hwynt-hwy a wneir yn gyffelyb
i ddelw ei unig-anedig Fab ef
Iesu Grist: hwynt-hwy a rod-
iant yn grefyddol mewn gweith-
redoedd da ; ac o'r diwedd, trwy
drugaredd Duw, a feddiannant
ddedwydd-fyd tragywyddol.
Megis y mae duwiol ystyried
Rhagluniaeth, a'n Hetholedig-
aeth ni yng Nghrist, yn llawn
ddiddanwch melus, hyfryd, ac
annhraethol, i'r duwiolion,
rhai sydd yn clywed ynddynt eu
hunain weithrediad Yspryd Crist,
yn marwhâu gweithredoedd y
cnawd a'u haelodau daearol, ac
yn tynnu i fynu eu meddwl at
bethau uchel a nefol; yn gys-
tal oblegid ei fod yn cadarnhâu
yn fawr ac yn cryfhâu eu ffydd
am Iachawdwriaeth dragywydd-
ol, i'w mwynhâu trwy Grist, ag
oblegid ei fod yn gwresog-ennynu
eu cariad tu ag at Dduw : felly
i'r rhai manylaidd, a chnawdol
sydd heb Yspryd Crist ganddynt,
fod Barn Rhagluniaeth Duw yn
wastadol ger bron eu llygaid,
sydd yn dramgwydd tra pher-
yglus, trwy'r hwn y mae'r diafol
yn eu gwthio, naill ai i ano-
baith, ai ynte i ddifrawwch af-
lanaf fuchedd, nid dim llai per-
yglus nag anobaith.
Heblaw hynny, mae'n rhaid
i ni dderbyn addewidion Duw
yn y cyfryw fodd ag y maent
wedi eu gosod allan i ni yn
gyffredin yn yr Ysgrythyr Lân ;
ac yn ein gweithredoedd ganlyn
ewyllys Duw, yr hon a eglurwyd
i ni yn amlwg yng Ngair Duw.
:: :
dued with so excellent a benefit
of God be called according to
God's purpose by his Spirit
working in due season : they
ing they be justified freely
:
they be made sons of God by
adoption: they be made like
the image of his only-begot-
ten Son Jesus Christ they
:
walk religiously in good works,
and at length, by God's mer-
cy, they attain to everlasting fe-
licity.
As the godly consideration of
Predestination, and our Election
in Christ, is full of sweet, plea-
sant, and unspeakable comfort
a'r to godly persons, and such as
feel in themselves the working
of the Spirit of Christ, morti-
fying the works of the flesh,
and their earthly members, and
drawing up their mind to high
and heavenly things, as well be-
cause it doth greatly establish
and confirm their faith of eter-
nal Salvation to be enjoyed
through Christ, as because it
doth fervently kindle their love
towards God : So, for curious
and carnal persons, lacking the
Spirit of Christ, to have con-
tinually before their eyes the
sentence of God's Predestination,
is a most dangerous downfall,
whereby the Devil doth thrust
them either into desperation, or
into wretchlessness of most un-
clean living, no less perilous
than desperation.
Furthermore, we must re-
ceive God's promises in such
Avise, as they be generally set
forth to us in holy Scripture :
and, in our doings, that Will
of God is to be followed, which
we have expressly declared unto
us in the Word of God.
O 02

XVIII. Am gaffael lachawdwr-
iaeth dragywyddol trwy
Crist yn unig.
YMae'n
yn
rhaid hefyd cyfrif
felldigedig y sawl a
ryfygant ddywedyd y bydd pob
dyn yn gadwedig trwy'r Gyf-
raith neu'r Sect y mae yn ei
phroffesu, os bydd efe ddiwyd i
lunio ei fuchedd yn ol y Gyf-
raith honno, a goleuni Natur.
Canys y mae'r Ysgrythr Làn yn
gosod allan i ni yn unig Enw
Iesu Grist, trwy'r hwn y bydd
raid i ddynion fod yn gadwedig.
XIX. Am
yr Eglwys.
EGLWYS weledig Crist yw
Cynnulleidfa y Ffyddlon-
iaid, yn yr hon y pregethir pur
Air Duw, ac y gweinyddir y Sa-
cramentau yn ddyladwy yn ol
ordinhâd Crist, ym mhob peth
a'r sydd angenrheidiol eu bod
yn yr unrbyw.
Megis y cyfeiliornodd Eglwys
Jerusalem, Alexandria,
tiochia; hefyd y cyfeil-
felly
iornodd Eglwys Rufain, nid yn
unig yn eu buchedd a dull eu
Seremoniau, eithr hefyd mewn
matterion Ffydd.
XX. Am Awdurdod yr Eglwys.
YMae Eglwys
osod Defodau
i'r
Seremon-
THE Church hath power
a
iau, ac awdurdod mewn Ym-
rafaelion ynghylch y Ffydd
ac etto nid cyfreithlon i'r Eg-
lwys ordeinio dim a'r y sydd
wrthwyneb i ysgrifenedig Air
Duw, ac ni's gall felly esponio
un lie o'r Ysgrythyr Lân, fel y bo
yn wrthwyneb i le arall. Am
hynny, er bod yr Eglwys yn
dyst ac yn geidwad ar yr Ys-
grythyr Làn er hynny, megis
; "Writ, yet, as it ought not to
na's dylai hi ordeinio dim yn
erbyn yr unrhyw, felly heblaw'r
unrhyw ni ddylai hi gymmell
dim i'w gredu er anghenraid i
\chawdwriaeth.
Erthyglau Crefydd.
XVIII. Of obtaining eternal Sal-
Enw vation only by the Name of
Christ.
THEY also are to be had ac-
cursed that presume to say,
That every man shall be saved
by the Law or Sect which he
professeth, so that he be dili-
gent to frame his life according
to that Law, and the light of
Nature. For holy Scripture doth
set out unto us only the Name
of Jesus Christ, whereby men
must be saved.
XIX. Of the Church.
THE visible Church of Christ
is a congregation of faith-
ful men, in the which the pure
Word of God is preached, and
the Sacraments be duly minis-
tered according to Christ's ordi-
nance in all those things that of
necessity are requisite to the same.
As the Church of Jerusalem,
ac An- Alexandria, and Antioch, have
erred ; so also the Church of
Borne hath erred, not oidy in
their living and manner of Ce-
remonies, but also in matters
of Faith.
XX. Ofthe Authority of theCliurch.
allu i
Ceremo- decree Rites or
to
nies, and authority in Contro-
;
versies of Faith: And yet it is
not lawful for the Church to
ordain any thing that is con-
trary to God's Word written,
neitner may it so expound one
place of Scripture, that it be
repugnant to another. Where-
fore, although the Church be
a witness and a keeper of holy
decree any thing against the
same, so besides the same ought
it not to enforce any thing to
be believed for necessity of Sal-
vation.
 Èrthyglau Crefydd.

XXI. Am Awdurdod Cynghorau XXI. Of the Authority of Gc-

Cuifredm. neral Councils.

CYNGHORAU Cyffredin
eu casglu ynghýd heb
ni's GENERAL Councils may
gellir not be gathered together
orchymyn ac Ewyllys Tywys- without the commandment and
ogion. Ac wedi eu casglu ynghyd will of Princes. And when they
(yn gymmaint ag nad ydynt be gathered together, (forasmuch
ond Cynnulleidfa o ddynion, as they be an assembly of men,
o'r rhai ni lywodraethir pawb whereof all be not governed with
gan Yspryd a Gair Duw) hwy a the Spirit and Word of God,)
allant gyfeiliorni, ac weithiau they may err, and sometimes
fe ddarfu iddynt gyfeiliorni, a have erred, even in things per-
hynny mewn pethau a berth - taining unto God. Wherefore
ynant i Dduw. O herwydd pa- things ordained by them as ne-
ham, y pethau a ordeinir gan- cessary to salvation have nei-
ddynt megis yn anghenraid i ther strength nor authority, un-
Iachawdwriaeth, nid oes iddynt less it may be declared that
na nerth nac awdurdod, oni ellir they be taken out of holy Scrip-
dangos ddarfod eu tynnu allan ture.
o'r Ysgrythyr Lân.

XXII. Am y Purdan. XXII. Of Purgatory.

yw Athrawiaeth Eglwys THE Romish Doctrine con-
NIDRufain ynghylch Purdan, cerning Purgatory, Par-
Pardynau, anrhydeddu ac addoli dons, Worshipping and Adora-
Delwau a Cbreiriau, ac hefyd tion, as well of Images as of
galw a gweddi'o ar y Saint, ond Reliques, and also invocation of
peth ysmala, o wag ddychym- Saints, is a fond thing vainly
myg, ac heb ei seilio ar un invented, and grounded upon no
warant o'r Ysgrythyr Lân, ond warranty of Scripture, but ra-
Ìn hytrach yngwrthwyneb i Air ther repugnant to the Word of
)uw. God.

XXIII. Am Weini yn y Gyn- XXIII. Of Ministering in the

nulleidfa. Congregation.

NID cyfreithlon
meryd arno swydd preg-
i neb gym-
ethu ar gyhoedd, neu weinyddu y
Sacramentau yn y Gynnulleidfa,
hyd oni alwer ef yn gyfreithlon,
a'i ddanfon i wasanaethu'r un-
rhyw. A'r rhai hynny a ddylem
ni farnu eu bod wedi eu galw
yn gyfreithlon a'u danfon, a
ddetholwyd ac a alwyd i'r gwaith
hwn gan ddynion sydd ag awd-
urdod gyhoedd wedi ei rhoddi
iddynt yn y Gynnulleidfa, i alw
a danfon Gweinidogion
yr Arglwydd.
IT is not lawful for any man
to take upon him the office
of publick preaching, or min-
istering the Sacraments in the
Congregation, before he be law-
fully called, and sent to execute
the same. And those we ought
to judge lawfully called and
sent, which be chosen and call-
ed to this work by men who
have pubhck authority given
unto them in the Congregation,
to call and send Ministers into
i winllan the Lord's vineyard.

Erthyglau Crefydd.
XXIV. Am lefaru yn y Gyn-
nulleidfa yn y cyfryw dafod-
iaith ag a ddeallor bobl.
PETH llwyr
Air Duw, ac
wrthwyneb
i arfer
y Brif
Eglwys gynt, yw gweddi'o yn
gyhoedd yn yr Eglwys, neu
weinyddu'r Sacramentau, mewn
tafodiaith na bo'r bobl vn ei
deali.
XXV. Am y Sacramentau.
NIDdeiniwyd
yw'r Sacramentau
gan Grist,
a or-
unig yn arwyddion neu yn ar-
goelion o broffes Cristionogion
ond yn hytrach y maent
rhyw dystion d'iogel ac arwydd-
ion o ras Duw, a'i
efFeithiol
ewyllys da tu ag attorn ni, trwy
y rhai y mae efe yn gweithio
yn anweledig ynom ni; ac nid
yn unig yn bywhàu, ond hefyd
yn nerthu ac yn cadarnhâu ein
ffydd ni ynddo ef.
Y mae dau Sacrament a
ordeiniwyd gan Grist ein Har-
glwydd yn yr Efengyl ; sef, Bed-
ydd, a Swpper yr Arglwydd.
Y pump hynny a elwir yn
gyffredinol yn Sacramentau;
Conffirmasiwn, Penyd, Urddau,
Priodas, ac Enneiniad diwedd-
af; nid iawn eu cyfrif yn Sa-
cramentau'r Efengyl, eithr yn
gyfryw ag a dyfasant, rhai o
lygredig ddilyn yr Apostolion,
rhai ydynt ystâd o fuchedd a
gymmeradwyir yn yr Ysgrythyr
Lân: ond etto nid oes ynddynt
gyffelyb natur Sacramentau, ag
mewn Bedydd a Swpper yr Ar-
glwydd; am nad oes ynddynt
nac arwydd gweledig na Sere-
moni a ordeiniwyd gan Dduw.
Ni ordeiniwyd mo'r Sacra-
mentau gan Grist i lygad-rythu
arnynt, neu i'w dwyn oddi am-
gylch ; ond er mwyn hod ni eu
harfer yn ddyledus. Ac yn y
cyfryw rai yn unig a'r sydd yn
;
XXIV. Of speaking in the Con-
gregation in such a tongue as
the people undcrstandeth.
i
IT is a thing plainly repug-
nant to the Word of God,
and the custom of the Primitive
Church, to have publick Prayer
in the Church, or to minister
the Sacraments in a tongue not
understanded of the people.
XXV. Of the Sacraments.
yn
SACRAMENTS ordained of
Christ be not only badges
or tokens of Christian men's
profession, hut rather they be
yn certain sure witnesses, and ef-
fectual signs of grace, and
God's good will towards us,
by the which he doth work in-
visibly in us, and doth not
only quicken, but also strength-
en and confirm our Faith in
him.
There are two Sacraments or-
dained of Christ our Lord in the
Gospel, that is to say, Baptism,
and the Supper of the Lord.
Those five commonly called
sef, Sacraments, that is to say, Con-
firmation, Penance, Orders, Ma-
trimony, and extreme Unction,
are not to be counted for Sa-
craments of the Gospel, being
such as have grown partly of
the corrupt following of the
Apostles, partly are states of
life allowed in the Scriptures;
but yet have not like nature of
Sacraments with Baptism, and
the Lord's Supper, for that they
have not any visible sign or
ceremony ordained of God.
The Sacraments were not or-
dained of Christ to be gazed
upon, or to be carried about,
but that we should duly use
them. And in such only as
worthily receive the same they
 ;

Erthyglau Crefydd.

eu derbyn yn deilwng, y mae have a wholesome effect or ope-

ganddynt efFaith neu weithrediad ration :but they that receive
iachus ond y sawl a'u derbyn-
: them unworthily purchase to
iant yn annheilwng, a ynnillant themselves damnation, as Saint
iddynt eu hunain farnedigaeth Paul saith.
fel y dywed Sant Paul.

XXVI. Nad yw Annheilyngdod XXVI. Of the Unworthiness of

y Gweinidogion yn rhwystro the Ministers, which, hinders
gweitlirediady Sacramentau. not the effect of the Sacrament.

Eltedigbod yn yr Eglwys wel- ALTHOUGH in the visible

i bob amser rai drwg Church the evil be ever
ynghymmysg â'r rhai da, a bod mingled with the good, and
weithiau i'r rhai drwg yr awd- sometimes the evil have chief
urdod bennaf yngweimdogaeth authority in the Ministration of
y Gair a'r Sacramentau; etto, the Word and Sacraments, yet
yn gymmaint ag nad ydynt yn forasmuch as they do not the
gwneuthur hynny yn eu henw same in their own name, but in
eu hunain, ond yn enw Crist, ac Christ's, and do minister by his
mai trwy ei gommisivvn a'i awd- commission and authority, we
urdod ef y maent yn gweinyddu ; may use their Ministry, both in
nyni a allwn arfer eu gwein- hearing the Word of God, and in
idogaeth hwy, trwy wrando'r the receiving of the Sacraments.
Gair, a derbyn y Sacramentau. Neither is the effect of Christ's
Ac nid yw eu hanwiredd hwy yn ordinance taken away by their
tynnu ymaith ffnvyth ordinhàd wickedness, nor the grace of
Crist, nac yn lleihâu gras don- God's gifts diminished from such
iau Duw oddi wrth y cyfryw rai as by faith and rightly do re-
a'r sy trwy ffydd yn iawn dder- ceive the Sacraments ministered
byn y Sacramentau a weinydd- unto them ; which be effectual,
ir iddynt, y rhai sydd efFeith- because of Christ's institution
iol oblegid ordinhád Crist a'i and promise, although they be
addewid, er eu gweinyddu gan ministered by evil men.
ddynion drwg.
Er hynny i gd, fe berthyn Nevertheless, it appertaineth
i ddisgyblaeth yr Eglwys, bod to the discipline of the Church,
ymofyn am Weinidogion drwg, that enquiry be made of evil
a bod i'r rhai a fo'n gwybod eu Ministers, and that they be ac-
beiau, achwyn arnynt ac o'r cused by those that have know-
:

diwedd, gwedi eu cael yn euog, ledge of their offences; and fi-

trwy farn gyfiawn bod eu di- nally being found guilty, by just
swyddo. judgement be deposed.
XXVII. AmFedydd. XXVII. Of Baptism.
NIDarwydd
yw Bedydd yn unig yn
neu yn
o broffes,
BAPTISM not only a sign
is
of profession, andmark of
nôd gwahaniaeth, i adnabcd difference, whereby Christian
Criationogion oddi wrthAnghrist- men are discerned from others
ionogion : eithr y mae hefyd yn that be not christened, but it is
arwydd o'r Adgenhedliad, neu'r also a sign of Regeneration or
Ail-enedigaeth j trwy 'r hyn, new Birth, whereby, as by an
 ;

Erthyglau Crefydd.
megis trwy offeryn, yr impir yn
yr Eglwys y rhai a dderbyniant
Fedydd yn iawn; yr arwyddir
yn weledig, ac y selir trwy'r Ys-
pryd Glân, yr addewidion am
faddeuant pechodau, a'n mab-
wysiad i fod yn feibion i Dduw
y cadarnhêir Ffydd, ac yr ych-
wanegir Gras, trwy rinwedd
gweddi at Dduw. Bedydd Plant
ieuaingc a ddylid er dim ei gadw
yn yr Eglwys, megis peth yn
cwbl gyttuno âg ordinhâd Crist.
instrument, they that receive
Baptism rightly are grafted in-
to the Church; the promises of
the forgiveness of sin, and of our
adoption to be the sons of God
by the Holy Ghost, are visibly
signed and sealed ; Faith is con-
firmed, and Grace increased by
virtue of prayer unto God. The
Baptism of young Children is
in any wise to be retained in
the Church, as most agreeable
with the institution of Christ.

XXVIII. Am Stopper yr Ar- XXVIII. Of the Lord's Supper.

glwydd.

NID yw Swpper Ar-

yr
glwydd yn unig yn arwydd
THE Supper of the Lord
not only a sign of the love
is

o'r cariad a ddylai fod gan Christians ought to have

that
Gristionogion i'w gilydd; ond among themselves one to an-
yn hytrach Sacrament yw o'n other; but rather it is a Sacra-
Prynedigaeth trwy farwolaeth ment of our Redemption by
Crist : yn gymmaint ag i'r rhai Christ's death : insomuch that
a'i derbyniant yn iawn, yn deil- to such as rightly, worthily, and
wng, ac mewn íFÿdd, y Bara yr with faith, receive the same,
ydym ni yn ei dorri, sy gyf- the Bread which we break is a
rannogaeth Corph Crist; a'r un partaking of the Body of Christ;
modd Cwppan y Fendith sy gyf- and likewise the Cup of Bless-
rannogaeth Gwaed Crist. ing is a partaking of the Blood
of Christ.
Traws-sylweddiad (neu new- Transubstantiation (or the
idiad sylwedd y Bara a'r Gwin) change of the substance of
yn Swpper yr Arglwydd, ni Bread and Wine) in the Supper
ellir ei brofi wrth yr Ysgrythyr of the Lord, cannot be proved by
Lân ; ond y mae yngwrthwyneb holy Writ; but it is repugnant
i eglur eiriau'r Ysgrythyr, yn to the plain words of Scripture,
dadymchwelyd naturiaeth Sacra- overthroweth the nature of a
ment, ac wedi rhoddi achlysur i Sacrament, and hath given oc-
lawer o ofer-goelion. casion to many superstitions.
Corph Crist a roddir, a dder- The Body of Christ is given,
bynir, ac a fwyttêir yn y Swp- taken, and eaten, in the Supper,
per, yn unig mewn modd nefol only after an heavenly and spi-
ac ysprydol. A'r cyfrwng trwy'r ritual manner. And the mean
hwn y derbynir ac y bwyttêir whereby the Body of Christ is
Corph Crist yn y Swpper, yw received, and eaten in the Supper
Ffydd. is Faith.
Sacrament Swpper yr Ar- The Sacrament of the Lord's
glwydd, wrth Ordinhâd Crist, Supper was not by Christ's or-
ni roid i'w gadw, ni ddygid dinance reserved, carried about,
oddi amgylchj ni ddyrchefid, ac lifted up, or worshipped.

nid addolid.
 Erihyglau Crcfydd.

XXIX. Nad yw'r Anmuviolion XXIX. Of tie Wicked which eat

yn bwytta Corph Crist wrth
arfer Stepper yr Arglwydd.
~\TR Annuwiolion, a chyfiyw
X rai nid oes ganddynt Ffydd
fywiol3 er eu bod yn gnawdol
ac yn weledig â'u dannedd yn
cnoi (fel y dywed Sant Austin)
Sacrament Corph a Gwaed Crist;
er hynny nid ydynt mewn modd
yn y byd yn gyfrannogion o
Grist, ond yn hytrach i'w barn-
edigaeth eu hunain, yn bwytta
ac yn yfed arwydd neu Sacra-
ment peth mor fawr.
XXX. Am y ddau ryw.
not the Body of Christ in the
use of the Lord's Supper.
THE Wicked, and such as
be void of a lively faith,
although they do carnally and
visibly press with their teeth (as
Saint Augustine saith) the Sa-
crament of the Body and Blood
of Christ, yet in no wise are
they partakers of Christ: but
rather, to their condemnation,
do eat and drink the sign or
Sacrament of so great a thing.
XXX. Of both kinds.

NI ddylid naccâu Cwppan

yr Arglwydd i'r Llëyg-
THE Cup
of the Lord is
not to be denied to the Lay-
ion: canys dwy ran Sacrament people : for both the parts of the
yr Arglwydd, wrth ordinhâd a Lord's Sacrament, by Christ's
gorchymyn Crist, a ddylid eu ordinance and commandment,
gweinyddu i bob Cristion yn ought to be ministered to all
gyfFelyb. Christian men alike.
XXXI. Am un Aberth Crist a XXXI. Of the one Oblation of
gyflawnwyd ar y Groes. Christ finished upon the Cross.

A BERTH IAD Crist, a

l unwaith, sy berffaith bryn-
wnaed THE
made
Offering of Christ once
is that perfect re-
edigaeth, boddhâd, ac iawn dros demption, propitiation, and sa-
holl bechodau'r byd i gd, yn tisfaction, for all the sins of the
gystal gwreiddiol a gweithred- whole world, both original and
ol; ac nid oes iawn arall am actual ; and there is none other
bechod, ond hwnnw yn unig. satisfaction for sin, but that
O herwydd paham, nid oedd alone. "Wherefore the sacrifices
aberthau 'r Offerennau, y rhai vn of Masses, in the which it was
gyffredin y dywedid fod yr Off- commonly said, that the Priest
eiriad yn aberthu Crist ynddynt did offer Christ for the quick
dros y byw a'r meirw, i gael and the dead, to have remission
maddeuant am y gosp neu'r eu- of pain or guilt, were blas-
ogrwydd, ond chwedlau cablaidd, phemous fables, and dangerous
a siommedigaethau peryglus. deceits.
XXXII. Am Br'iodas Gwein- XXXII. Of the Marriage of
idogion. Priests.

NI orchymynir
Offeiriaid, a
i Esgobion,
Di'aconiaid,
BISHOPS,
cons,
Priests,
are not commanded
and Dea-

trwy Gyfraith Duw, nac
unedu "buchedd annyweddi'aeth,
nac i ymgadw rhag
am hynny mae'n
iddynt hwythau, megis i bob
Cristion arall, wreicca yn ol eu
i add- by God's Law, either to vow the
estate of single life, or to abstain
pri'odas : from marriage: therefore it is
gyf'reithlon lawful also for them, as for all
other Christian men, to marry at
their own discretion, as they shall
 Erthyglau Crefydd.
dealleu hunain, fel y bônt yn judge the same to serve better
barnu fod yr unrhyw yn gwas- to godliness.
anaethu oreu i dduwioldeb.

XXXIII. Am Ddynion a ysgym- XXXIII. Of excommunicate

munwyd, pa wedd y dylid eu Persons, how they are to be
gocliel avoided.

YDynyrtrwy eglur gyhoedd- THAT person which by open

Eglwys iawn dor-
iad a denunciation of the Church
rer ymaith oddi wrth undeb yr
Eglwys, ac a ysgymmuner, a
ddylid ei gymmeryd, gan holl
li'aws y ffyddloniaid, megis
Ethnig a Phublican, hyd oni
chyramoder ef yn gyhoedd trwy
benyd, a'i dderbyn i'r Eglwys
gan Farnwr y bo iddo awdur-
dod i bynny.
is rightly cut off from the unity
of the Church, and excommu-
nicated, ought to be taken of
the whole multitude of the faith-
ful, as an Heathen and Publi-
can, until he be openly recon-
ciled by penance, and received
into the Church by a Judge that
hath authority thereunto.

XXXIV. Am Draddodiadau'r XXXIV. Of the Traditions of

Eglwys. the Church.

NID yw
Traddodiadau
anghenraid bod
a Seremon-
not necessary that Tra-
ITditions
is
and Ceremonies be
iau ym mhob lie yn yr un modd, in all places one, or utterly
neu yn gwbl gyffelyb :canys like; for at all times they have
hwy a fuant bob amser o am- been divers, and may be chang-
rywiol fodd, ac a ellir eu newidioed according to the diversities
mewn amrywiol wledydd, am- of countries, times, and men's
serau, ac arferion dynion, tra na manners, so that nothing be
ordeinier dim yn erbyn Gair ordained against God's Word.
Duw. Pwy bynnag o'i farn Whosoever through his private
neillduol ei hun, o'i fodd, ac o judgement, willingly and pur-
lwyr fryd, yn gyboeddus a dorro posely, doth openly break the
draddodiadau a seremoniau'r traditions and ceremonies of the
Eglwys, y rbai nid ydynt wrth- Church, which be not repug-
wyneb i Air Duw, ac a ordein- nant to the Word of God, and
iwyd ac a gymmeradwy wyd trwy be ordained and approved by
awdurdod gyffredin, a ddylid ei common authority, ought to be
geryddu yn gyhoeddus, fel yr rebuked openly, (that others
ofno eraill wneuthur y cyffelyb, may fear to do the like,) as
megis un yn troseddu yn erbyn he that offendeth against the
tref'n gyffredin yr Eglwys, ac common order of the Church, and
yn briwo awdurdod y Llyw- hurteth the authority of the Ma-
odraetbwr, ac yn arcbolli cyd- gistrate, and w oundeth the con-
r

wybodau y brodyr gweinion. sciences of the weak brethren.

Y mae gan Eglwys wahan- Every particular or national
ol pob cenedl awdurdod i or- Church hath authority to or-
deinio, newidio, a diddymmu dain, change, and abolish, ce-
seremoniau neu ddefodau 'r remonies or rites of the Church
Eglwys, a ordeiniwyd yn unig ordained only by man's autho-
 7

Erthyglau Crefydd.

trwy awdurdod dyn, cyd gwnel rity, so that all things oe done
er pob peth er adeiladaeth. to edifying.

XXXV. AmHomiliau. XXXV. Of Homilies.

"TiT Mae Lyfr yr Homiliau,
ail
X y cyssylltasom eu hamryw
enwau dan yr Erthygl yma, yn
cynnwys Athrawiaeth dduwiol
ac iachus, ac angenrheidiol
amserau hyn ; megis y mae llyfr
cyntaf yr Homiliau, a osodwyd
allan yn amser Edward y
Chweched : am hynny
yn barnu fod eu darllain hwy
yn yr Eglwysi gan y Gweinid-
ogion, yn ddi'esgeulus, ac yn
llawn llythyr, fel y gallo'r bobl
eu deall.
a^HE second Book of Homi-
. lies, where-
the several titles
of we have joined under this
Article, doth contain a godly
i'r and wholesome Doctrine, and
necessary for these times, as doth
the former Book of Homilies,
which were set forth in the
yr ydym time of Edward the Sixth ; and
therefore we judge them to be
read in Churches by the Minis-
ters, diligently and distinctly,
that they may be understanded
of the people.

Am Enwau'r Homiliau. Of the Names of the Homilies.

1 J M
iawn Arfer yr Eg-
** Iwys.
1 f\F
V the right Use of the
Church.
2 Yn erbynperygl Delw-addoliad. 2 Against peril of Idolatry.
3 Am adgyweirio a chadw Eg- 3 Of the repairing and keeping
lwysi yn lân. clean of Churches.
A Am Weithredoeddda: yngynt- 4 Of good Works: first of Fast-
afam Ymprydio. ing.
5 Yn erbyn Glythineb a Medd- 5 Against Gluttony and Drunk-
vcdod. enness.
6 Yn erbyn Dillad rh wychion. 6 Against Excess of Apparel.
7 Am Weddi. 7 Of Prayer.
8 Am Le ac Amser Gweddi. 8 Of the Place and Time of
Prayer.
9 }' dylidgweinyddu Gweddi 9 That Common Prayers and
Gyffredin a Sacramentau Sacraments ought to be mi-
mevm iaith gydnabyddus. nistered in a known tongue.
10 Am barchus gymmeriad Gair 10 Of the reverend estimation of
Duw. God's Word,
11 Am roi Elusen. 11 Of Alms-doing.
12 Am Enedigaeth Crist. 12 Òf the Nativity of Christ.
13 Am Ddioddefaint Crist. 13 Of the Passion of Christ.
14 Am Adgyfodiad Crist. 14 Of the Resurrection of Christ.
16 Am dderbyn Sacrament Corph 15 Of the worthy receiving oftlie
a Gwaed Crist yn deilwng. Sacrament of the Body and
Blood of Christ.
16 Am ddonìaur Yspryd Glán. 16 Of the Gifts of the Holy Ghost.
17 Ar Wythnos y Gwedd'iau. 1 For the Rogation-days.
18 Am stâd Pfiodas. 18 Of the state of Matrimony.
19 Am Edifeirirch. If) Of Repentance.
20 Yn erbyn Seguryd. 20 Against Idleness.
21 Yn erbyn Gwrthryfel. 21 Against Rebellion.
 Erthÿglau Crcfijäd.
XXXVI. Am Gyssegriad Es- XXXVI. Of Consecration of Bi-
gobion a Gweinidogion. shops and Ministers.
MAE Llyfr Cyssegriad Arch-
esgobion ac Esgobion, ac
TH E Book of Consecration
of Archbishops and Bi-
Urddiad OfFeiriaid a Diaconiaid, shops, and Ordering of Priests
a osodwyd allan yn ddiweddar and Deacons, lately set forth
yn amser Edward y Chweched, in the time of Edward the
ac a gadarnhawyd yr un amser Sixth, and confirmed at the
trwy awdurdod Parliament, yn same time by authority of Par-
cynmvys ynddo bob peth angen- liament, doth contain all things
rheidiol i gyfryw Gyssegriad ac necessary to such Consecration
Urddiad ac nid oes ynddo ddim
: and Ordering: neither hath it
y sydd o hono ei hun yn ofer- any thing, that of itself is su-
goelus ac annuwiol. Ac am perstitious and ungodly. And
hynny, pwy bynnag a gyssegr- therefore whosoever are conse-
wyd neu a urddwyd yn ol crated or ordered according to
Defodau'r Llyfr hwnnw, er yr the Rites of that Book, since
ail flwyddyn o'r unrhyw Fren- the second year of the fore-
hin Edward hyd yr amser yma, named King Edward unto this
neu ar ol hyn a gyssegrer neu a time, or hereafter shall be con-
urdder yn ol yr unrhyw Ddef- secrated or ordered according
odau, yr ydym ni yn ordeinio, to the same Rites; we decree
bod y cyfryw rai oil wedi eu all such to be rightly, orderly,
cyssegru a'u hurddo yn iawn, yn and lawfully consecrated and
drefnus, ac yn gyfreithlon. ordered.

XXXVII. Am Lywodraethwr XXXVII. Of the Civil Magis-

Dinasaidd. trates.

MAWRHYDI y Frenhines
biau y Gallu pennaf o
THE
Queen's Majesty hath
the chief power in this
fewn y Deyrnas hon o Loegr, ac Realm of England, and other
eraill o'i Harglwyddiaethau i'r her Dominions, unto whom the
:

hwn y perthyn Pen-rheolaeth chief Government of all Es-

pob Ystâd y Deyrnas lion, pa tates of this Realm, whether
un bynnag font ai Eglwysig ai they be Ecclesiastical or Civil,
Dinasaidd, ym mhob rhyw in all causes doth appertain,
achosion : ac nid yw, ac ni's and is not, nor ought to be,
dylai fod, yn ddarostyngedig i subject to any foreign Juris-
un Lywodraeth estronol. diction.
Lle'r ydym yn rhoi i Fawr- Where we attribute to the
hydi'r Frenhines y Llywodraeth Queen's Majesty the chief go-
bennaf, wrth ba enwau yr ydym vernment, by which Titles we
ni yn deall fod meddyliau rhyw understand the minds of some
bob! enllibus yn ymrwystro ; nid slanderous folks to be offended;
ydym ni yn caniattâu i'n Ty- we give not to our Princes the mi-
wysogion na Gweinidogaeth Gair nistering either of God's Word,
Duw, na'r Sacramentau ; yr hyn or of the Sacraments, the which
beth hefyd y mae'r Gorchym- thing the Injunctions also late-
yn a osodwyd allan yn ddi- ly set forth by Elisabeth our
weddar gan ein Brenhines Elisa- Queen do most plainly testify;
beth, yn ei dystiolaethu'n gwbl but that only prerogative, which
 ;

Erthyglau Crefydd.

eglur: oral y Rhagor-fraint we see to have been given al-

honno'n unig, vr ydym yn ways to all godly Princes in
gweled ei rhoi bob amser i bob holy Scriptures by God him-
Tywysog duwiol yn yr Ys- self; that is, that they should
Lân gan Dduvv ei hun
grythyr rule all estates and degrees com-
hynny yw, y dylent lywodr- mitted to their charge by God,
aethu ar bob cyflwr a gradd a whether they be Ecclesiastical
orchymynwyd dan eu gofal gan or Temporal, and restrain with
Dduw, pa un bynnag fyddont ai the civil sword the stubborn and
Eglvvysig ai Tymhorol, ac attal evil-doers.
â'r cleddyf dinasaidd y rhai cyn-
dyn a'r drwg-weithredwýr.
Nid oes i Esgob Rhufain lyw- The Bishop of Rome hath no
odraeth o fewn y Deyrnas hon jurisdiction in this Realm of
o Loegr. England.
Fe ddicbon Cyfreithiau y The Laws of the Realm may
Deyrnas gospi Cristionogion âg punish Christian men with
angau, am feiau ysgeler, trym- death, for heinous and griev-
ion. ous offences.
Y mae'n gyfreithlon i Grist- It is lawful for Christian men,
ionogion, wrth orchymyn y at the commandment of the Ma-
Llywodraeth, wisgo arfau, a gistrate, to wear weapons, and
gwasanaethu mewn rhyfeloedd. serve in the wars.

XXXVIII. Am Olud Cristion- XXXVIII. Of Christian men's

ogion, nad yw gyffredin. Goods, which are not common.

GO L U D Cristionogion, o
ran eu hawl, a'u titl, a'u
THE
Riches and Goods of
Christians are not common,
meddiant arno, nid yw gyff- as touching the right, title, and
redin ; megis y mae rhyw Ana- possession of the same, as cer-
baptistiaid yn gwag yraffrostio. tain Anabaptists do falsely boast.
Er hynny, fe ddylai pob dyn, Notwithstanding, every man
o'r cyfryw bethau a fo yn ei ought, of such things as he pos-
helw, roi elusen yn hael i'r sessed, liberally to give alms to
tlawd, yn ol ei allu. the poor, according to his ability.

XXXIX. Am Lw Cristion. XXXIX. Of a Christian man's

Oath.
MEGIS yr ydym yn cyfadd-
AS we confess that vain and
ef, bod llwon ofer ac ehud rash Swearing is forbidden
wedi eu gwahardd i Gristionog- Christian men by our Lord Je-
ion gan ein Harglwydd Iesu sus Christ, and James his Apo-
Grist, a'i Apostol Iago ; felly yr stle, so we judge, that Christian
ydym yn barnu, nad yw Crefydd Religion doth not prohibit, but
Gristionogol yn gwahardd, na's that a man may swear when the
gall dyn dyngu pan fo'r Llyw- Magistrate requireth, in a cause
odraethwr yn erchi, mewn of faith and charity, so it be
matter o ffydd a chariad per- done according to the Prophet's
ffaith, os gwneir hynny yn ol teaching, in justice, judgement,
addysg y Prophwyd, mewn cyf- and truth.
iawnder, a barnj a gwirionedd.
 Y SICRHAD.
~y Llyfr hwn oV Erthyglau rhag-ddywededig a brofwyd drachcfn, ac a
* gymmeradwywyd Vw gynnal a i arfer o fewn y L
J
Deyrnas, trwy
Guttundeb a Chyd-syniad ein goruchel Arglwyddes ELISABETH.
trwy Has Duw, Brenhines Lloegr, Ffrainc, a'r Iwerddon, Amddiffyn-
ydd y Ffydd, &c ac wedi hynny trwy Gyd-syniad ein goruchel Ar-
glwydd Frenhin Iago I. irwy Ras Duw, Brenhin Brydain Fawr,
Ffrainc, a'r Iwerddon, Amddiffynydd y Ffydd, Sec. Yr unrhyw Erthyglau
a ddarllenwyd yn bwyllig, ac a gadarnhawyd drachefn dan ddwylaw^r
Arch-esgob a'r Esgobion o'r
T T
uchaf, a than ddwylaio'r holl Offeiriaid
o'r isaf, yn eu Cymmanfa, yn y Jlwyddyn o oedran yr Arglwydd
1571. Ac' yn gyffelyb yn y Gymmanfa a gynhaliwyd yn y Jlwyddyn
o oedran yr Arglwydd 1604.

TAFLEN Y NAMYN UN DEUGAIN ERTHYGLAU.

1 AM Ffydd yn y Drindod Sanct- 21 Am Awdurdod Cyngliorau Cyff-
-n- aidd. redin.
2 Amy Gair, neuFab Duw, yr hwn 22 Am y Purdan.
a wnaethpwyd yn wir Ddyn. 23 Am Weini yn y Gynnulleidfa.
3 Am Ddisgyniad Crist Uffern.i 24 Am Lefaru yn y 'Gynnulleidfa
4 Am Adgyfodiad Crist. yn V cyfryw dafodiaith ag a
5 Am yr Ÿspryd Glân. ddeallai'r Bobl.
6 Bod yr Ysgrythyr Lân yn ddi- 25 Am y Sacramentau.
gonol i lachiwdwriaeth. 26 Nad yw Annlicilyngdod y
7 Am yr Hen Destament. Gwcinidogion yn rhwystro
8 Am y tri Chredo. Gweithrediud y Sacramentau.
9 Am Bechod Gwreiddiol, neu An- 27 Am Fedydd.
edigol. 28 Am Swpper yr Arglwydd.
10 Am Ewyllys Rhdd. Nad yw'r Annuwiolion yn
'
29
11 Am Gjifiawnhad Dyn. bwytta Corph Crist wrth arfer
12 Am Weithrcdoedd da. Swpper yr Arglwydd.
13 Am Weithrcdoedd cyn Cyfiawn- 30 Am y ddau ryw.
hâd. 31 Am un Abcrth Crist a gyf-
14 Am Weithrcdoedd dros ben a lawnwyd ar y Grocs.
orchymynwyd. 32 Am Br'iodas Gwcinidogion.
15 Am Grist yn unig yn ddibech- 33 Am Ddynion a ysgymmunwyd,
od. pa wedd y dylid cu gochel.
16 Am Bechod gwedi Bedydd. 34 Am Draddodiadau V Eglwys.
17 Am Ragluniaeth ac Etholedig- 35 Am Homilian.
aeth. 36 Am Gyssegriad Esgobion a
18 Amgaffael Iachawdwriacfh dra- Gwcinidogion.
gywyddol trwy Enw Crist yn 37 Am Lywodraethrer Dinasaidd.
unig. 33 Am Olud Crislionogion, nad yw
19 Am yr Eglwys. gyffredin.
20 A?n Awdurdod yr Eglwys. 39 Am Lw Crist ion.
 TAFLEN
Y GRADDAU CAEENNYDD A CHYFATHKACH,
GWAHARDDEDIG YN VR YSGRYTHYR, AC WRTH E1N CYFREITHIAO
N1NNAU, I NEB BRIODI YNDDYNT.

Kid oes i Fab brtodi Nid oes i Ferch br'iodi

1 Tjil Nain, 1 T?I Thaid,

2 J-^ Gwraig Daid,
ei 2 Tn Gwr ei Nain,
3 Nain ei Wraig. 3 Taid ei Gwr.

4 Chwaer ei Dad, 4 Brawd ei Thad,

5 Chwaer ei Fam, 5 Brawd ei Mam,
6 Gwraig Brawd ei Dad. 6 Gwr Chwaer ei Thad.
7 Gwraig Brawd ei Fam, 7 Gwt Chwaer ei Mam,
8 Chwaer Tad ei Wraig, 8 Brawd Tad ei Gwt,
9 Chwaer Mara ei Wraig. 9 Brawd Mam ei Gwr.
10 Fi Fam, 10 Ei Thad,
11 Ei Lysfam, 11 Ei Llysdad,
12Mam ei Wraig. 12 Tad ei Gwr.

13 Ei Ferch, 13 Ei Mab,
14 Merch ei Wraig, 14 Mab ei Gwr,
15 Gwraig ei Fab. 15 Gwr ei Merch.

16 Ei Chwaer, 16 Ei Brawd,
17 Chwaer ei Wraig, 17 Brawd ei Gwr,
18 GwTaig ei Frawd. IS Gwr ei Chwaer.

19 Merch ei Fab, 19 Mab ei Mab,

20 Merch ei Ferch, 20 Mab ei Merch,
21 Gwraig Mab ei Fab. 21 Gwr Merch ei Mab.
22 Gwraig Mab ei Ferch, 22 Gwr Merch ei Merch,
23 Merch Mab ei Wraig, 23 Mab Mab ei Gwr,
24 Merch Merch ei Wraig. 24 Mab Merch ei Gwr.
25 Merch ei Frawd, 25 Mab ei Brawd,
26 Merch ei Chwaer, 26 Mab ei Chwaer,
27 Gwraig Mab ei Frawd. 27 Gwr Merch ei Brawd.
23 Gwraig Mab ei Chwaer, 2S Gwr Merch ei Chwaer,
29 Merch Brawd ei Wraig, 29 Mab Brawd ei Gwr,
80 Merch Chwaer ei Wraig 30 Mab Chwaer ei Gwr.
I IH
>.':Jl