Kolovos D. Env - Eng.ecosystem - Thesis

ΑΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Τ.
ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
«ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ»
Διπλωματική Εργασία
«Από την Εκτίμηση της Παγκόσμιας Αξίας των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών
στην Εκτίμηση της Αξίας σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό Επίπεδο»
εστίαση στα οφέλη μέσω της ολοκληρωμένης διαχείρισης και οι προστατευόμενες περιοχές
Διομήδης Α. Κολοβός
Διπλωματική Εργασία
Διομήδης Α. Κολοβός
Επιβλέπων
Παναγιώτης Δημόπουλος
Εξεταστική Επιτροπή
Γιώργος Βαρελίδης
Ημερομηνία Εξέτασης
Αθήνα, 6/3/2017
2
3
Πρόλογος
Η ολοένα και συνεχόμενη αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο
κατακερματισμός της γης, η έλλειψη οικολογικής συνείδησης, η μη τήρηση των
περιβαλλοντικών πολιτικών και ο συνεχής αποπροσανατολισμός από τις αξίες και τα
ιδανικά της φύσης, οδηγούν σε μη αναστρέψιμες συνθήκες τον άνθρωπο και το
φυσικό του περιβάλλον.
Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι όλες εκείνες οι παροχές που λαμβάνουμε από το
φυσικό περιβάλλον και κάνοντας αποτίμηση των αξιών που μας παρέχονται, έχουμε
όλα τα μέσα για να αξιολογήσουμε κατά πόσο η βιοποικιλότητα βρίσκεται σε κίνδυνο
και τι μέτρα πρέπει να πάρουμε για να επιτύχουμε τη βέλτιστη λύση για τον
ανθρωπινό παράγοντα και την ίδια τη φύση.
Ο σκοπός που οδήγησε στην περάτωση αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει την
υπάρχουσα κατάσταση όσο αυτή είναι εφικτή μέσα από απόψεις και έρευνες που
έχουν γίνει και να προσπαθήσει να αναδείξει τα κυριότερα θέματα που απασχολούν
την επιστημονική κοινότητα αλλά και την ίδια την κοινωνία όσον αφορά τις
υπηρεσίες του οικοσυστήματος και πως αυτές μπορούν να λειτουργήσουν
προσοδοφόρα από οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική άποψη στο δομικό
περιβάλλον.
4
Ευχαριστίες
Για την επιλογή του θέματος μελέτης συντέλεσε το γεγονός ότι θα συνεργαζόμουν με
τον εξαίρετο επιστήμονα και καθηγητή κ. Παναγιώτη Δημόπουλο.
Στην ολοκλήρωση της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας συντέλεσαν καθοριστικά οι
πληροφορίες που μου δόθηκαν από τον επιβλέπων καθηγητή, καθώς και οι
επισημάνσεις και οι διορθώσεις ώστε η εργασία να παρουσιαστεί σε αυτή την τελική
της μορφή.
Επίσης, σε σημαντικό βαθμό βοήθησαν οι σημειώσεις των μαθημάτων και κατά
ακολουθία, η οργάνωση του μεταπτυχιακού που είχε κύριο συντελεστή τον κ. Γιώργο
Βαρελίδη.
Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστώ την κα. Ευρυδίκη Αναγιωτού, επόπτρια μου στο
πλαίσιο του προγράμματος Erasmus + placement, που πραγματοποίησα στο τμήμα
Δημοσίων Έργων στη Λευκωσία για τις πληροφορίες που μου παρείχε και για τη
συμμετοχή μου σε επιτροπές περιβάλλοντος αλλά και εκδηλώσεις όπου είχα την
ευκαιρία να εμπλουτίσω την πτυχιακή μου με ενδιαφέροντα στοιχεία.
5
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Κατάλογος ορολογίας, συμβολισμών και ακρωνύμων 9
Ευρετήριο Πινάκων 10
Ευρετήριο Διαγραμμάτων 10
Περίληψη 11
Abstract 12
Κεφάλαιο 1: Σκοποί και Διάθρωση της Εργασίας 13
1.1.Εισαγωγή 13,14
1.2.Ορισμός του Προβλήματος - Η Αφόρμηση 15
1.2.1.Το Σύστημα Αναφοράς 15
1.2.2.Η Σκοπιά της Ανάλυσης 16
1.3.Γενικός Σκοπός και Ειδικοί Στόχοι 16
1.4.Χρησιμότητα της Έρευνας 17
1.5.Διάρθρωση της Εργασίας 17,18
Κεφάλαιο 2: Η Αξία και Αποτίμηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 19
2.1.Η Έννοια των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 19,20,21,22
2.2.Η Αξία των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 22,23,24
2.3.Η Αποτίμηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 25,26,27
2.3.1.Οικονομική Αποτίμηση και η Χρήση της 27,28,29
6
Κεφάλαιο 3: Η Αξία της Βιοποικιλότητας 30
3.1.Η Έννοια της Βιοποικιλότητας 30,31,32
3.1.1.Η Εκτίμηση της Αξίας της Βιοποικιλότητας 32,33,34
3.1.2.Μέθοδοι Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Αγαθών και Υπηρεσιών 35,36
3.1.3.Η Βιοποικιλότητα και η Οικονομία της 36,37,38,39
3.2.Ο Ρόλος της Βιοποικιλότητας στις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες 39,40,41,42
Κεφάλαιο 4. Η έννοια , η αποτίμηση και ο ρόλος του Φυσικού Κεφαλαίου 43
4.1.Η Aνάλυση του Φυσικού Κεφαλαίου και η σχέση του με τις Oικοσυστημικές
Yπηρεσίες 43,44,45,46
4.2.Η Αποτίμηση του Φυσικού Κεφαλαίου 46,47,48,49
Κεφάλαιο 5. Ευρωπαϊκές Εκθέσεις και Δράσεις – Το Περιβάλλον της Ευρώπης

Σήμερα 49
5.1. MAES /Action 5 49,50
5.2.Αξιολόγηση του Προγράμματος Δράσης για τo 2020 51,52,53
5.3.Το Έβδομο Πρόγραμμα Δράσης της Ε.Ε για το Περιβάλλον 53,54
5.4.Το Περιβάλλον της Ευρώπης Σήμερα – Δεδομένα 54,55.. 58
Κεφάλαιο 6: Παράγοντες Επιρροής των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών-

Ολοκληρωμένη Προσέγγιση Διαχείρισης 58
6.1.Η Ανθρώπινη Δραστηριότητα 58,59
6.2.Χρήσεις γης 60,61
6.3.Χωροταξικός σχεδιασμός 61,62,63
6.4.Ολοκληρωμένη Προσέγγιση Διαχείρισης 63,64,65,66
7
Κεφάλαιο 7: Οι Προστατευόμενες Περιοχές και η Ανάδειξη της Αξίας τους
μέσω των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 66
7.1.Ιστορική Αναδρομή και η εξέλιξη του όρου της Προστασίας 66,67.. 70
7.2.Η Αξία των Προστατευόμενων Περιοχών 70,71
7.3.Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών 71,72,73
7.4.Ευρωπαϊκά Δεδομένα 74,75,76,77
7.5.Η Κατάσταση στην Ελλάδα και Προτάσεις Ορθολογικής Διαχείρισης 77,78.. 84
Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα της Έρευνας- Προτάσεις Βελτιστοποίησης 84
8.1.Συμπεράσματα της Έρευνας 84,85,86
8.2.Προτάσεις Βελτιστοποίησης 87,88
Παραρτήματα 89
1,2,…7 89
Βιβλιογραφία 90
Ελληνική Βιβλιογραφία 90
Ξένη Βιβλιογραφία 91
Διαδικτυακές αναφορές 92
Παραρτήματα 93
8
Κατάλογος Ορολογίας, Συμβολισμών και Ακρώνυμων
CICES: Common International Classification of Ecosystem Services 29,44
EEA: European Economic Area 62
ESS: EcoSystem Services 28
IUCN: International Union for Conservation of Nature 69,71
GDP: Gross domestic product 46
MAES: Mapping and Assessment of Ecosystem and their Services 29,40,47,49
MA: Millennium Assessment 20,22
UNEP-WCMC: United Nations Environment Programme – World Conservation

Monitoring Centre 77
SOER: European environment state and outlook 43,61,63,66
TEEB: The Economics of Ecosystems and Biodiversity 29,37

OpenNESS : Operationalisation of Natural Capital and Ecosystem Services
24
WWF: World Wildlife Fund(Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση) 81
NCA: Natural Capital Accounting, H Αποτίμηση του Φυσικού Κεφαλαίου 47,48
Κ-Μ: Εν συντομία, ο όρος Κράτη-Μέλη, απευθύνεται στα Κράτη που είναι Μέλη της
Ε.Ε(Ευρωπαϊκής Ένωσης) και των θεσμών της. 47,48
EU: European Union, Ευρωπαϊκή Ένωση 43,37,48,60
The Club of Rome 69
Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) 69
9
Ευρετήριο Πινάκων
Πίνακας 1: σελ 78
(Οι προστατευόμενες περιοχές με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στην Ελλάδα για το
έτος 2015)
Ευρετήριο Διαγραμμάτων/Εικόνων/Σχημάτων/Χαρτών
Εικόνα 1: σελ.25
(Adapted from Gomez-Baggethun et al.,2014) Integrated valuation of ecosystem
services considers non-monetary and monetary valuation methods and value pluralism
10
Περίληψη
(με την επίβλεψη του κ. Δημόπουλου Παναγιώτη)
Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία πραγματεύεται την αξία των οικοσυστημικών
υπηρεσιών και παρουσιάζει μέσω διαφόρων αναλύσεων και εκθέσεων, την
οικονομική και κοινωνική αποτίμηση αυτών, καθώς και τη χρησιμότητα που έχουν
στη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος.
Σκοπός της εργασίας είναι να αναδείξει τις σημαντικότερες αναφορές πάνω στις
προκλήσεις που συναντά σήμερα το περιβάλλον και κάνοντας μια αναδρομή από
παγκόσμια και ευρωπαϊκά δεδομένα, καταλήγει στο συμπέρασμα μιας
ολοκληρωμένης διαχείρισης και εναρμόνισης της φύσης με τον άνθρωπο.
Παρουσιάζονται επίσης αναλυτικά οι επιρροές του οικοσυστήματος και η σύνδεση
των οικοσυστημικών υπηρεσιών με άλλες αξίες του περιβάλλοντος και πως αυτές οι
υπηρεσίες θα αναδειχθούν μέσω της αποτελεσματικότερης χάραξης των ισχυουσών
πολιτικών.
Τέλος, γίνεται αναφορά στις προστατευόμενες περιοχές και επισημάνεται η αξία
αυτών στο αντικείμενο μελέτης, καθώς αποτελούν το φυσικό κεφάλαιο και τη
βιοποικιλότητα που κάλλιστα μπορούν να συντελέσουν σε οικονομική και κοινωνική
ευημερία μέσω της αναβάθμισης της διαχείρισης τους.
Λέξεις κλειδιά: οικοσυστημικές υπηρεσίες, φυσικό κεφάλαιο, βιοποικιλότητα,
προστατευόμενες περιοχές, οικονομική και κοινωνική αποτίμηση
11
Abstract
From the evaluation of global value of ecosystem services to the evaluation of their value at a European
and National level. A main focus on the benefits through a complete management as well as the
protected areas (under the supervision of mr. Demopoulos Panayiotis)
The current dissertation explores the value of ecosystem services and through various
analysis and publishing, presents their socioeconomic evaluation, as well as their
utilization in the environments’ sustainability.
The purpose of this study is to focus on and resurface the most important references
on the challenges faced, making a recursion in both globally but also through
European data, concluding to an integrated management and harmonization between
man (humanity) and nature.
An analytical presentation is also made through the ecosystems’ influences; the
connection between ecosystem services, added in with other environmental values
and how these services will be shown through their currently running policies.
Finally, protected areas are addressed as a subject of study, since they cover an
enormous section of natural capital, as well as their biodiversity; that can
socioeconomically be improved.
Key words: ecosystem services, natural capital, biodiversity, protected areas, and
socioeconomic value.
12
Κεφάλαιο 1: Σκοποί και Διάρθρωση της Εργασίας
1.1. Εισαγωγή
Η παρούσα διπλωματική εργασία ασχολείται με την έννοια των οικοσυστημικών
υπηρεσιών, τη σχέση τους με τη βιοποικιλότητα, την αξία τους μέσω της οικονομικής
και κοινωνικής αποτίμησης και την ανάγκη για διατήρηση αυτών των υπηρεσιών σε
υψηλά ποιοτικά επίπεδα.
Οι υπηρεσίες αυτές με την άμεση σχέση που διατηρούν με τη βιοποικιλότητα
αποτελούν εξαιρετικό ενδιαφέρον σε επίπεδο ερευνών και στην παρούσα εργασία
καθίσταται σαφές αυτό με σημεία αναφοράς αυτές τις παγκόσμιες και ευρωπαϊκές
έρευνες και εκθέσεις.
Οι πληροφορίες λήφθηκαν βιβλιογραφικά, αλλά προέρχονται από τις μεθόδους
προσέγγισης και οι αναφορές και οι αναλύσεις γίνονται με οικονομικά και κοινωνικά
κριτήρια που προέρχονται από μια σειρά στατιστικών δεδομένων διαφόρων
περιοχών.
Η εργασία ξεκινάει με την παραδοχή ότι οι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι εκείνες οι
υπηρεσίες που παρέχονται από το φυσικό περιβάλλον και ωφελούν τον άνθρωπο.
Μέσω της αποτίμησης των οικοσυστημικών υπηρεσιών αξιολογούνται οι παροχές
στον άνθρωπο και το αντίκτυπο που έχουν στην ευρύτερη περιοχή που επηρεάζουν,
με σκοπό την αποτελεσματικότερη χάραξη νέων πραγματοποιήσιμων πολιτικών και
περιβαλλοντικών αποφάσεων.
13
Ξεκινάμε επίσης με την παραδοχή ότι η χαρτογράφηση και αξιολόγηση των
οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους έγινε με απώτερο στόχο την καταγραφή και
αποκατάσταση όσων δυνατών περισσότερων στοιχείων μέχρι ένα χρονικό ορίζοντα.
Επομένως, με την αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών εκτιμούμε τη σχετική
συμβολή του φυσικού κεφαλαίου σε αυτή την αλληλεπίδραση και την εξισορρόπηση
των φυσικών μας πόρων στην κατεύθυνση ενίσχυσης της βιώσιμης ευημερίας του
ανθρώπου.
Το θέμα μελέτης εστιάζει στην ανάγκη για κατανόηση της αξίας των υπηρεσιών του
οικοσυστήματος και παρουσιάζονται μέσω διαφόρων ειδών ερευνών τα
αποτελέσματα που το αποδεικνύουν.
Οι έρευνες αυτές έχουν δείξει ότι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι ωφέλιμες για την
ανάπτυξη της οικονομίας του περιβάλλοντος και κατά ακολουθία του ακαθάριστου
εγχώριου προϊόντος εφόσον βέβαια γίνεται ορθή χρήση αυτών.
Αρχικά, επικρατεί η άποψη ότι η παραγωγή μεγαλύτερης αξίας με λιγότερο υλικό και
διαφορετικό τρόπο κατανάλωσης θα περιορίσει τον κίνδυνο της σπανιότητας των
πόρων και από την άλλη θα συγκρατήσει σε φυσιολογικά όρια τις περιβαλλοντικές
επιπτώσεις.
Επίσης, η αποδοτικότερη αξιοποίηση των πόρων μιας περιοχής εφαρμογής είναι ένας
ασφαλέστερος και οικονομικότερος τρόπος επίτευξης των οικονομικών, κοινωνικών
και περιβαλλοντικών στόχων σε ευρύτερο πεδίο.
14
Από την άλλη, όμως, οι οικονομικοί όροι στο φυσικό περιβάλλον δεν μπορούν να
αποτελούν από μόνοι τους το χαρακτηριστικό που θα οδηγήσει στην ορθολογικότερη
διαχείριση του οικοσυστήματος και των παροχών του.
1.2. Ορισμός του Προβλήματος – Η Αφόρμηση
Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες , με τις ζωτικές τους λειτουργίες και τα αγαθά, που
παρέχουν στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα, αποτελούν τον κύριο βιοτικό
παράγοντα στο λεγόμενο κύκλο της ζωής.
Όσο αυτή η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών είναι λιγότερη ή συμπυκνωμένη, λόγω
της απώλειας της βιοποικιλότητας, πάντα θα δημιουργείται ΄΄πρόβλημα΄΄ και θα
τροφοδοτούνται λύσεις για την επίλυση και εξομάλυνση του.
Μέσω της εργασίας αυτής, θα γεννηθεί η ανάγκη για περαιτέρω έρευνα στο
αντικείμενο, το οποίο, καθίσταται σαφές ότι χρήζει αντιμετώπισης.
1.2.1. Το Σύστημα Αναφοράς
Ως αρχή στην εργασία αυτή, που διέπει την αρχή για κάθε διπλωματική εργασία,
επιστημονική έρευνα και ούτω καθεξής, λαμβάνεται υπόψη η εγκυρότητα των
γραφόμενων ως πηγές οι οποίες έχουν επαληθευτεί στο παρελθόν και προέρχονται
από έμπειρους αναλυτές και τεκμηριωμένες τεχνικές εκθέσεις.
Λαμβάνεται επίσης ως παραδοχή, ότι, όταν αναφερόμαστε στην έννοια των
οικοσυστημικών υπηρεσιών και αναλύουμε την αξία τους, προσανατολίζουμε τον
αναγνώστη στην ανάδειξη της χρησιμότητας αυτών των υπηρεσιών, παρόλο που
παραθέτονται διάφορες σκοπιές στην προσπάθεια για ανάλυση της ιδέας μας.
15
1.2.2. Η Σκοπιά της Ανάλυσης
Η διερεύνηση του θέματος , ύστερα από τη συλλογή και την καταγραφή των
απαιτούμενων στοιχείων για να προέλθει η ανάλυση , έγινε κάτω από αντικειμενικά
κριτήρια, αλλά τα συμπεράσματα είναι υποκειμενικά και προέρχονται από το
δημιουργό αυτής της μεταπτυχιακής εργασίας.
1.3. Γενικός Σκοπός και Ειδικοί Στόχοι
Ο σκοπός αυτής της εργασίας, όπως και κάθε έρευνας, είναι να προέλθουν χρήσιμα
συμπεράσματα και διάθεση για ανάλυση της αρχικής εκτίμησης.
Ο απώτερος σκοπός επομένως είναι να καταστεί σαφές, ότι, σε παγκόσμια κλίμακα οι
οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι χρήσιμο ΄΄εργαλείο΄΄ για τον άνθρωπο και τις
κοινωνίες, ότι, το οικοσύστημα και η βιοποικιλότητα είναι έννοιες εφάμιλλες στο
σύνολο τους, ενώ ύστερα, θα ήταν επιθυμητό να εξεταστούν οι λύσεις που αυτές οι
αξίες θα έχουν ρεαλιστική εφαρμογή στην καθημερινότητα μιας μικρότερης βιοτικής
κλίμακας.
Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία επιθυμεί να προσδώσει στον επιστημονικό κύκλο
μια καταγραφή πρόσφατων εκθέσεων και να θέσει μερικούς επιπλέον
προβληματισμούς στην τελική εφαρμογή της βιώσιμης ιδέας ,από όπου δηλαδή
ξεκίνησε το αντικείμενο μελέτης.
16
1.4. Χρησιμότητα της Έρευνας
«Τίποτε δεν μπορεί να έχει αξία, αν δεν έχει χρησιμότητα». (Karl Marx, 1818-1883)
Επομένως, προσπαθώντας να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόν περισσότερες αλλά
και συνάμα χρήσιμες πληροφορίες για την εκτίμηση της αξίας των οικοσυστημικών
υπηρεσιών, φαίνεται ακολούθως ότι τελικά όσο γίνεται εμβάθυνση τόσο πιο χρήσιμα
είναι τα συμπεράσματα.
Αν και η εργασία εστίασε περισσότερο στη συλλογή βιβλιογραφικών αναφορών επί
του θέματος, δεν περιορίστηκε στο εύρος της έρευνας , αλλά καταπιάστηκε με
αρκετές έννοιες στην προσπάθεια για αποτελεσματικότερη καταγραφή.
Μολονότι λείπει η έρευνα στο πεδίο, παρουσιάζονται ορισμένα παραδείγματα και
στατιστικά δεδομένα που έρχονται να στηρίξουν τις αρχικές και τις τελικές
υποθέσεις.
1.5. Διάρθρωση της Εργασίας
Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία για την εκτίμηση της αξίας των οικοσυστημικών
υπηρεσιών θα αναπτυχθεί σε 7 συνολικά κεφάλαια και στο 8ο παρουσιάζονται τα
συμπεράσματα συνολικά, επί της εργασίας και ορισμένες προτάσεις για
βελτιστοποίηση της υφιστάμενης κατάστασης.
Η διάρθρωση της εργασίας είναι η εξής:
Στο κεφάλαιο 2, δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να κατανοήσει την οριζόμενη
έννοια των οικοσυστημικών υπηρεσιών καθώς περιγράφεται η σημασία τους
σύμφωνα με τους θεσμούς και παρουσιάζονται οι επιμέρους λειτουργίες τους.
17
Στη συνέχεια, καταγράφεται μια σφαιρική αντίληψη για την αξία των
οικοσυστημικών υπηρεσιών και πως αυτή μετριέται, ενώ γίνεται αναφορά του όρου
της αποτίμησης της αξίας και παρατίθενται απόψεις και αναλύσεις γύρω από την
οικονομική φύση της αποτίμησης και πως αυτή αξιολογείται ώστε να παρθούν τα
απαιτούμενα συμπεράσματα , βέβαια για να υπάρξει αυτή η σφαιρική αξιολόγηση
πρέπει να εξεταστεί η αποτίμηση και κάτω από άλλες συνιστώσες και όχι μόνο
οικονομικές.
Στο κεφάλαιο 3, γίνεται προσπάθεια να αποτυπωθεί η σχέση της βιοποικιλότητας με
τις οικοσυστημικές υπηρεσίες.
Παρουσιάζονται απόψεις και αναλύσεις γύρω από τη ζωτικότητα της βιοποικιλότητας
και την ανάγκη για εκτίμηση της αξίας της, καθώς και οι μέθοδοι της εκτίμησης και
ορισμένα στοιχεία από την οικονομία της φύσης, ώστε να προσδιοριστεί καλύτερα
και ευρύτερα το αντικείμενο μελέτης και να αποδοθεί ο φυσικός της ρόλος ως μέρος
των λειτουργιών του περιβάλλοντος.
Στο κεφάλαιο 4, παρουσιάζεται η έννοια του φυσικού κεφάλαιο και πως αυτό
αποτιμήθηκε σύμφωνα με την αντίστοιχη έρευνα.
Αναλύεται το περιεχόμενο του φυσικού κεφαλαίου και πως αυτό επηρεάζει τις
νομισματικές αξίες και το ρόλο του στις οικοσυστημικές υπηρεσίες, την οικονομία
και το περιβάλλον γενικότερα.
Στο κεφάλαιο 5, παρουσιάζονται διάφορες αναφορές από σημαντικές εκθέσεις και
δράσεις στην Ευρώπη που έθεσαν τις βάσεις για την ισχυροποίηση της προστασίας
και της διατήρησης του περιβάλλοντος, καθώς και οι μελλοντικοί στόχοι, γύρω από
τα πλαίσια για τη βιοποικιλότητα και τις παροχές του οικοσυστήματος.
18
Επίσης, παρατίθενται στοιχεία από τεχνικές εκθέσεις, αναφορικά με την υπάρχουσα
κατάσταση μέσω ορισμένων συγκεκριμένων αναλύσεων πάνω στο οικοσύστημα.
Στο κεφάλαιο 6, αναφέρονται οι διάφορες επιρροές του οικοσυστήματος στην
παρούσα φάση, όπως η ανθρώπινη δραστηριότητα και οι χρήσεις γης και ο
χωροταξικός σχεδιασμός, που συμβάλλουν στο διαστρεβλισμό της κατεύθυνσης προς
την ευημερία και γίνεται επισήμανση για τη χρησιμοποίηση τους προς όφελος των
οικοσυστημικών υπηρεσιών.
Επίσης, προτείνεται μια ολοκληρωμένη διαχείριση των οικοσυστημικών υπηρεσιών
προς αυτή την κατεύθυνση της βιωσιμότητας του περιβάλλοντος.
Στο κεφάλαιο 7, αναλύονται οι προστατευόμενες περιοχές και γίνεται προσπάθεια να
παρουσιαστούν ως μια αξιοποιήσιμη πηγή για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες και τον
άνθρωπο, συμβάλλοντας στη δυναμική αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής καθώς
αποτελούν κερδοφόρο παράγοντα τόσο από οικονομική όσο και από κοινωνική
πλευρά.
Παρατίθενται διάφορα παραδείγματα και αναλύσεις που αποδεικνύουν τη
χρησιμότητα τους, και αφού οι κώδικες και οι νομοθεσίες που τις περιβάλλουν,
χρήζουν βελτίωσης, καθίσταται σαφές ότι μέσω της ορθής διαχείρισης τους θα
αποτελέσουν κινητήριες γραμμές στην κατεύθυνση που έχει ορίσει η παγκόσμια,
ευρωπαϊκή και εθνική πολιτική.
19
Κεφάλαιο 2: Η αξία και η αποτίμηση των Οικοσυστημικών
Υπηρεσιών
2.1. Η έννοια των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών
«Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες ορίζονται οι υπηρεσίες που παρέχονται από το φυσικό

περιβάλλον και ωφελούν τον άνθρωπο.
Οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν τη διατροφή, το νερό, τη ξυλεία και άλλες πρώτες

ύλες απαραίτητες για την κοινωνική ευημερία, φυσικές διεργασίες όπως η
φωτοσύνθεση, η εδαφογένηση κ.α. που διαμορφώνουν την καθαρότητα του αέρα, το
κλίμα και τις βροχοπτώσεις, καθώς και πολιτιστικές υπηρεσίες, στις οποίες
εντάσσονται η αισθητική του τοπίου και η αναψυχή.»(http://www.ecovalue-
crete.eu/el/node/155).
«Με τον όρο οικοσυστημικές υπηρεσίες αναφερόμαστε στις παροχές που λαμβάνουν
οι άνθρωποι από το οικοσύστημα »(ΜΑ1, 2005).
Η έννοια των οικοσυστημικών υπηρεσιών εμφανίστηκε ευρέως από το MA1 , μια

παγκόσμια πρωτοβουλία που δημιουργήθηκε το 1999, με σκοπό να αξιολογήσει πως
η αλλαγή του οικοσυστήματος θα επηρεάσει την ευημερία των ανθρώπων, τα
συμπεράσματα της οποίας καταγράφηκαν στην αντίστοιχη έκθεση:
(http://www.unep.org/maweb/en/About.aspx ).
Αυτή ήταν η πρώτη ‘’σφαιρική’’ αξιολόγηση των οικοσυστημάτων και των

υπηρεσιών τους σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην ουσία οι οικοσυστημικές υπηρεσίες εκτός από τη λειτουργία τους ως φυσικό

πάροχο αγαθών, έχουν σκοπό να αναδείξουν την υφιστάμενη κατάσταση και
αποτελούν χρήσιμο εργαλείο για την εκτίμηση του επιπέδου διαχείρισης στα πλαίσια
της αειφορίας .
1 ΜΑ: Millennium Ecosystem Assessment
20
Σύμφωνα με τις αναλύσεις, οι γενετικές αυτές λειτουργίες των οικοσυστημάτων
μπορούν να συνοψιστούν στις παρακάτω λειτουργίες:
Οι παραγωγικές λειτουργίες, που υπάρχουν σε όλα τα οικοσυστήματα, αλλά
εκτιμούνται κυρίως στα δάση, λόγω των προϊόντων που παράγουν.
Οι προστατευτικές και ρυθμιστικές λειτουργίες που αναφέρονται στο δάσος και στα
υπόλοιπα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος και έχουν όλα μεγάλη αξία, για
λειτουργίες όπως : η προστασία των εδαφών , η ρύθμιση του υδατικού ισοζυγίου, η
απορρυπαντική επίδραση και η εξασφάλιση της ισορροπίας στην ατμόσφαιρα, η
διατήρηση της φύσης, του τοπίου και της βιοποικιλότητας, που συνδέονται με τη
δομή τους ως φυσικά οικοσυστήματα.
Οι κοινωνικοπολιτιστικές λειτουργίες που αναφέρονται κυρίως σε δασικά, αλλά και
σε όλα τα φυσικά οικοσυστήματα και σχετίζονται με την ικανοποίηση αναγκών του
σύγχρονου ανθρώπου για : απόλαυση του τοπίου και των φυσικών και πολιτιστικών
του αξιών, συμμετοχή του σε δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και
περιβαλλοντικής εκπαίδευσης - ενημέρωσης.
Είναι γεγονός πάντως ότι ο άνθρωπος δίνει σημασία σε ορισμένα στοιχεία των
οικοσυστημάτων, κυρίως με βάση τη χρησιμότητα τους για την ικανοποίηση
συγκεκριμένων αναγκών του.
Με την αύξηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων , που εντείνονται στην εποχή
μας, οι προστατευτικές και ρυθμιστικές, καθώς και οι αναψυχικές λειτουργίες των
φυσικών οικοσυστημάτων αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην αντίληψη
του ανθρώπου.
21
Σε συνέχεια της έκθεσης που αναφέρθηκε, η MA1, η οποία περιγράφει τις
οικοσυστημικές υπηρεσίες σε μια πρόταση, «ως τα οφέλη που οι άνθρωποι αποκτούν
από το οικοσύστημα», καθορίζει τέσσερις κυρίες κατηγορίες οικοσυστημικών
υπηρεσιών.
Υπηρεσίες παροχής:
Τα προϊόντα που παράγονται από τα οικοσυστήματα όπως είναι τα τρόφιμα πχ
σιτηρά, φρούτα, ψάρια, νερό, πρώτες ύλες και καύσιμα π.χ. ξυλεία, βαμβάκι,
φαρμακευτικές ουσίες, γενετικό υλικό / τράπεζα γονιδίων π.χ. γονίδια και γενετική
πληροφορία χρήσιμη για την εκτροφή ζωών, την καλλιέργεια φυτών και τη
βιοτεχνολογία, αισθητική, καλλωπισμός π.χ. λουλούδια.
Ρυθμιστικές Υπηρεσίες:
Τα οφέλη που προκύπτουν από τη ρύθμιση των οικοσυστημάτων,
συμπεριλαμβανόμενων των υπηρεσιών όπως ο καθαρισμός του νερού, ο έλεγχος των
πλημμυρών και γενικότερα η προστασία κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών
φαινομένων, η ρύθμιση του κλίματος μέσω της δέσμευσης του διοξειδίου του
άνθρακα καθώς και οι άλλες λειτουργίες όπως η επίδραση στην ποιότητα αέρα, η
ρύθμιση των ροών ύδατος, βιορύθμιση αποβλήτων, καθαρισμός υδάτων, αποτροπή
εδάφους, διατήρηση κύκλου θρεπτικών στοιχείων και γονιμότητας εδάφους,
επικονίαση, βιολογικός έλεγχος.
22
Πολιτιστικές Υπηρεσίες:
Τα οφέλη που οι άνθρωποι αποκτούν από τα οικοσυστήματα μέσω πνευματικού
εμπλουτισμού, γνωστικής ανάπτυξης, προβληματισμού, εκπαίδευσης, αισθητικής
απόλαυσης, καλλιτεχνικής έμπνευσης καθώς και την αναψυχή και τον τουρισμό.
Θεμελιώδεις Υπηρεσίες:
Αυτές είναι οι υπηρεσίες, όπως η ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών και ο
σχηματισμός του εδάφους που απαιτούνται για την παραγωγή όλων των άλλων
υπηρεσιών.
Απαραίτητες για τη λειτουργία όλων των άλλων υπηρεσιών όπως η διατήρηση του
κύκλου της ζωής, ο κύκλος του νερού, η παροχή ενδιαιτήματος, η παραγωγή
οξυγόνου, η εδαφογένηση.
2.2. Η αξία των οικοσυστημικών υπηρεσιών
Η αξία μπορεί να περιλαμβάνει πολλά παραπάνω από την οικονομική αξία των
οικοσυστημάτων, μπορεί να επεκταθεί σε οικολογικές, εγγενής, αισθητικές,
πνευματικές αξίες, αξίες δημόσιας υγείας και άλλες.
«Τα οικοσυστήματα παρέχουν μια σειρά από υπηρεσίες που έχουν θεμελιώδη
σημασία για την ανθρώπινη ευημερία, την υγεία, τη ζωή και την επιβίωση».
(Costanza et al.1997)
23
Από την έκθεση του OpenNESS1 project της Ε.Ε, (http://www.openness-
project.eu/sites/default/files/OpenNESS%20D4.2%20Framework_%20Integrated_Val
uation_Final_Draft_March_23-2015.pdf ), «αναπτύχθηκε η ιδέα για ενσωμάτωση των
αξιών και κατέληξαν στο ότι είναι προτιμότερο αυτό παρά να γίνεται η διαδικασία
της ανάλυσης μέσα από διαφορετικούς τύπους αξιολογήσεων των υπηρεσιών του
οικοσυστήματος , ώστε να αποδειχθεί επίσης πως αυτές οι αξίες επηρεάζουν η μια
την άλλη» (Gómez-Baggethun and Barton,2014).
Από την ίδια έκθεση, αναφέρεται ότι η ολοκληρωμένη αποτίμηση των
οικοσυστημικών υπηρεσιών λαμβάνει υπόψη νομισματικές και μη νομισματικές
αξίες.
Κατά αυτή, την εκδοχή της ανάλυσης, οι αξίες των οικοσυστημικών υπηρεσιών
χωρίζονται από την πλευρά της προσφοράς σε οικολογικές αξίες και από την πλευρά
της ζήτησης σε πολιτιστικές αξίες και νομισματικές αξίες, όπως εύλογα παρατηρείται
στο παρακάτω διάγραμμα(Εικόνα 1).
1 OpenNESS : Operationalisation of Natural Capital and Ecosystem Services
24
Εικόνα 1
Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως αναφέρθηκε ανώτερα, είναι επίσης, ένας δείκτης
αειφορίας, που συμπεριλαμβάνεται με τα μοντέλα αναλύσεων PSR, DSR και DPSIR,
τη μέθοδο οικολογικού αποτυπώματος και τους περιβαλλοντικούς δείκτες, στις
πληροφορίες εκείνες για την εκτίμηση του επιπέδου διαχείρισης.
Είναι ίσως ο πιο ολοκληρωμένος δείκτης αφού η αξία τους δεν μετριέται μόνο
νομισματικά, όπως φαίνεται από διάφορες αναφορές και η εκτίμηση για την
υφιστάμενη κατάσταση και για τις επιδράσεις που έχουν, χρήζει μιας σφαιρικότερης
ανάλυσης..
25
2.3. Η αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών
«Η αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών είναι ένα μέσο για την εκτίμηση με
οικονομικούς όρους της παροχής των προϊόντων και υπηρεσιών οικοσυστήματος.
Η έννοια αυτή γεννήθηκε μέσα από την αυξανόμενη ανησυχία που προκαλεί η
απώλεια της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων, σε
συνάρτηση με τη θέσπιση του θεσμού της εμπορίας δικαιωμάτων ρύπων.»
(http://www.ecovalue-crete.eu/el/node/155)
Στην προσπάθεια αποσαφήνισης του όρου παραθέτονται μερικοί χαρακτηρισμοί
πάνω στον όρο της αποτίμησης:
«Η αποτίμηση, δηλαδή από μια άποψη η υποκειμενική αξιολόγηση, ο υπολογισμός
της οικονομικής αξίας ή της σπουδαιότητας κάποιου αντικειμένου ή γεγονότος».
(https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%AF%C
E%BC%CE%B7%CF%83%CE%B7)
«Η αποτίμηση αποτελεί την αξιολόγηση σχετικά με τα ανταλλάγματα / εμπορικές
συναλλαγές στην κατεύθυνση επίτευξης ενός στόχου ».(Farber et al. 2002)
«Όλες οι αποφάσεις που αφορούν εμπορικές συναλλαγές περιλαμβάνουν είτε έμμεσα
, είτε άμεσα αποτίμηση». (Costanza et al.2011).
«Σε μεγάλο βαθμό η αποτίμηση μεταφράζεται ως οικονομική αποτίμηση, αλλά η
έννοια της επεκτείνεται και στην οικολογική αποτίμηση, την εγγενής, την αισθητική,
την πνευματική, και τις αξίες της υγείας». (Gomez-Baggethun et al, 2014).
26
Δηλαδή, όταν αναφερόμαστε στην αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών,
κάλλιστα μπορούμε να αναφερθούμε στο οικονομικό σκέλος της έννοιας, άλλα η
αποτίμηση παραπλεύρως αναφέρεται και σε άλλους συσχετιζόμενους όρους και έχει
σχέση με τις παροχές και τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων.
Επομένως, κάθε σημαντικό εργαλείο για την ενσωμάτωση νομισματικών αξιών στα
οικονομικά συστήματα και τις σχετικές πολιτικές, θα πρέπει να συμπορεύεται με την
αναγνώριση του γεγονότος ότι η οικονομική αποτίμηση δεν μπορεί να
συμπεριλαμβάνει πλήρως την ουσιαστική αξία της φύσης ή τις πολιτισμικές και
πνευματικές υπηρεσίες που αυτή προσφέρει.
 Γιατί είναι χρήσιμη η αποτίμηση;
Γνωρίζοντας την αξία των οικοσυστημικών υπηρεσιών που παρέχει ένα οικοσύστημα
είναι πληροφορία χρήσιμη για την αποτελεσματική τους διαχείριση, η οποία σε
ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνει οικονομικά κίνητρα, όπως αυτά που
χρησιμοποιούνται σε επιτυχημένα συστήματα πληρωμής αυτών των υπηρεσιών.
Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η αποτίμηση είναι αναπόφευκτη.
Εκτιμούμε ήδη τις παρεχόμενες από τα οικοσυστήματα υπηρεσίες, κάθε φορά που
λαμβάνουμε μια απόφαση που περιλαμβάνει αντισταθμίσματα σχετικά με τη
διαχείριση των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους.
Το πρόβλημα όμως είναι, ότι, ενώ η αποτίμηση είναι αυτονόητη για τη λήψη μιας
απόφασης, αποκρύπτεται από την προβολή.
27
«Η βελτίωση της διαφάνειας, όσον αφορά την αποτίμηση των οικοσυστημικών
υπηρεσιών (αναγνωρίζοντας τις αβεβαιότητες και τους περιορισμούς), μπορεί μόνο
να βοηθήσει να λαμβάνονται καλύτερες αποφάσεις.
Επίσης είναι λάθος να προτείνεται ότι «η διατήρηση με βάση την προστασία των
οικοσυστημικών υπηρεσιών αποβαίνει σε βάρος της ανθρώπινης επινοητικότητας».
(McCauley 2006)
2.3.1. Η Οικονομική αποτίμηση και η χρήση της
«Καθώς πολλές από τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων διατίθενται ήδη δωρεάν, χωρίς
αγοραπωλησία και τιμές, και η πραγματική μακροπρόθεσμη αξία τους δεν
περιλαμβάνεται στις οικονομικές εκτιμήσεις της κοινωνίας, σκοπός είναι η
ενσωμάτωση των οικονομικών αξιών της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών των
οικοσυστημάτων στη χάραξη πολιτικής και η βελτίωση των διαδικασιών λήψης
περιβαλλοντικών αποφάσεων». ( http://www.ecovalue-crete.eu/el/node/155)
Η οικονομική αποτίμηση και χαρτογράφηση των ESS1 , έχει πραγματοποιηθεί τόσο
σε τοπικό επίπεδο όσο και σε περιφερειακή ή και παγκόσμια χωρική κλίμακα,
χρησιμοποιώντας διάφορες προσεγγίσεις, διαμορφώνοντας έτσι ένα σημαντικό
επικοινωνιακό εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Μια απλή προσέγγιση είναι η σύνδεση των ESS2 απευθείας με τη χρήση γης /
κάλυψης ή χάρτες ενδιαιτημάτων (Burkhard κ.α. 2009, Kienast κ.α. 2009).
1 ESS: EcoSystem Services
28
Πρόσφατα, η οικονομική αξία των ESS1 και της βιοποικιλότητας έχει μεγάλη
αναγνωσιμότητα, και προτείνεται παράλληλα να αποτελέσουν παράγοντα /
συντελεστή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στα λογιστικά συστήματα
(TEEB1 2010a).
Το MAES2 χρησιμοποιεί την κοινή διεθνή ταξινόμηση των οικοσυστημικών
υπηρεσιών (CICES3) για την ταξινόμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών, το
CICES3 βασίζεται στην ΜΑ4 , ενώ οι προσεγγίσεις του ΤΕΕΒ2 στοχεύουν σε ένα
υπολογιστικό σύστημα πιο κατάλληλο.
Γενικά, κατά την αποτίμηση θα πρέπει να είμαστε σαφείς ως προς το στόχο.
Πρόκειται για παρανόηση να υποθέσει κανείς ότι η αποτίμηση των υπηρεσιών
οικοσυστήματος σε νομισματικές μονάδες είναι το ίδιο με την ιδιωτικοποίηση τους ή
την εμπορευματοποίησή τους στις ιδιωτικές αγορές.
Επιπλέον, οι μη αγοραστικές αξίες (non-market-values) που εκτιμώνται για τις
οικοσυστημικές υπηρεσίες συχνά σχετίζονται περισσότερο με τις αξίες χρήσης ή μη
χρήσης παρά με τις αξίες ανταλλαγής.
Η αναγνώριση και η επιμέτρηση του φυσικού κεφαλαίου και των υπηρεσιών των
οικοσυστημάτων από την άποψη των αποθεμάτων και των ροών αποτελεί ένα
χαρακτηριστικό παράδειγμα φωτισμένης ανθρώπινης εφευρετικότητας.
Η μελέτη των οικοσυστημικών υπηρεσιών πολλές φορές περιορίζεται στην
επισήμανση των περιορισμών και του κόστους των λύσεων της περιβαλλοντικής
1 TEEB: The Economics of Ecosystems and Biodiversity

2 MAES: Mapping and Assessment of Ecosystem and their Services
4 CICES: Common International Classification of Ecosystem Services
29
μηχανικής σε προβλήματα που σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να επιλυθούν πιο
αποτελεσματικά με τα φυσικά συστήματα.
Ορισμένα από τα παραδείγματα εφαρμογής της περιβαλλοντικής μηχανικής
επισημαίνουν, πχ ότι τα οριζόντια αναχώματα των παράκτιων ελών είναι πιο
αποδοτικά από προστατευτική άποψη, ενάντια σε τυφώνες από τα κατασκευασμένα
κάθετα αναχώματα (βλ. Costanza et al. 2008) και ότι αποθηκεύουν επίσης άνθρακα
που διαφορετικά θα εκπέμπονταν στην ατμόσφαιρα (βλ. Luisetti et al. 2011).
Αυτό σημαίνει ότι η αποκατάσταση ή η αναδημιουργία τους και για άλλα οφέλη
προκύπτει χρησιμοποιώντας νοημοσύνη και ευστροφία και έτσι δεν θα στρέφονται
εναντίον μας.
Η οικονομική αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών μπορεί να αποτελέσει ένα
χρήσιμο εργαλείο για τη χάραξη της περιβαλλοντικής πολιτικής και την απόδοση
επιλογών στο δρόμο για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Κεφάλαιο 3. Η Εκτίμηση της Βιοποικιλότητας και ο ρόλος της σε
σχέση με τις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες
3.1. Η έννοια, η αξία και η αποτίμηση της βιοποικιλότητας
«Ο όρος περιλαμβάνει την ποικιλότητα των οικοσυστημάτων, των ειδών, των τοπίων
και τη γενετική ποικιλότητα, περιγράφει δηλαδή την ποικιλία της ζωής στη γη, σε
όλα της τα επίπεδα, από τα γονίδια και τα είδη ως τα οικοσυστήματα σε μια περιοχή
ή στον πλανήτη συνολικά, και τις σχέσεις μεταξύ τους.
Οι μικροοργανισμοί, τα φυτά, τα ζώα, οι μύκητες, τα δάση, τα γλυκά ύδατα, το
έδαφος, οι καλλιέργειες κλπ. αποτελούν κομμάτια κι εκφράσεις της βιοποικιλότητας.
30
Με αυτή την έννοια, η λέξη βιοποικιλότητα περιγράφει τελικά το δίκτυο της ζωής
όπου όλοι οι οργανισμοί έχουν το ρόλο τους, ανάμεσά τους κι εμείς οι άνθρωποι. »
(http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf).
«Βιοποικιλότητα ονομάζεται η ποικιλία των οικοσυστημάτων , δηλαδή του φυσικού
κεφαλαίου, των ειδών και των γονιδίων που υπάρχουν στον κόσμο ή σε έναν
συγκεκριμένο οικότοπο.
Έχει ζωτική σημασία για την ευημερία του ανθρώπου διότι παρέχει υπηρεσίες οι
οποίες στηρίζουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας.
Ωστόσο, στις μέρες μας παρατηρείται μία σταθερή απώλεια της βιοποικιλότητας, με
σοβαρές συνέπειες για τον φυσικό κόσμο και την ευημερία του ανθρώπου.
Βασικές αιτίες αυτής της απώλειας είναι οι αλλαγές που προκαλούνται στους
φυσικούς οικοτόπους λόγω των συστημάτων εντατικής γεωργικής παραγωγής, των
κατασκευών, των λατομείων, της υπερεκμετάλλευσης των δασών, των ωκεανών, των
ποταμών, των λιμνών και του εδάφους, καθώς και λόγω των ξενικών
χωροκατακτητικών ειδών, της ρύπανσης και της ολοένα εντεινόμενης σε παγκόσμιο
επίπεδο κλιματικής αλλαγής.
Δεδομένου του τεράστιου ρόλου που διαδραματίζει η βιοποικιλότητα για τη
βιωσιμότητα του πλανήτη και της ζωής μας, η συνεχιζόμενη απώλειά της καθίσταται
ολοένα πιο ανησυχητική.» (http://www.eea.europa.eu/el/themes/biodiversity/intro).
31
«Ο ευρύτερος ρόλος της βιοποικιλότητας είναι πολυδιάστατος και ζωτικής σημασίας.
Η ορθολογική εκτίμηση του ρόλου αυτού προϋποθέτει την παραδοχή ότι η
βιοποικιλότητα αποτελεί ουσιαστικά τη βάση των περισσότερων ανθρωπογενών
παραγωγικών και καταναλωτικών διαδικασιών, αν όχι όλων.»
(http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf).
3.1.1. Η Εκτίμηση της Αξίας της Βιοποικιλότητας
Η πραγματική αξία της βιοποικιλότητας με οικονομικούς όρους, είναι εξαιρετικά
δύσκολο να αποτιμηθεί καθώς:
α) Συνδέεται άρρηκτα με τις λειτουργίες και υπηρεσίες των οικοσυστημάτων
(Ecosystem Services)
β) Συνδέεται με τα αγαθά που μας προσφέρουν.
Η αναγνώριση αυτών των λειτουργιών και υπηρεσιών οδηγεί σε απόπειρες
οικονομικής αποτίμησης που μπορούν να δώσουν μια εικόνα για τα οικονομικά
οφέλη που προσφέρει η βιοποικιλότητα.
«Η βιοποικιλότητα και οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων έχουν μια τεράστια εγγενή
αξία, η οποία εν πολλοίς δεν αντικατοπτρίζεται στις νομισματικές οικονομίες, που
αναδύθηκαν σταδιακά μετά τα «ανταλλακτικά» οικονομικά μοντέλα (barter
economy).
32
Αυτό είναι πρόδηλο τόσο στους ελλειμματικούς δείκτες με τους οποίους οι χώρες
καταγράφουν το εθνικό-συλλογικό τους προϊόν (Α.Ε.Π., Ακαθάριστο Εγχώριο
Προϊόν), αλλά και στις περιοδικές αναφορές των επιχειρήσεων (ετήσιοι ισολογισμοί
κ.λπ.), από τις οποίες απουσιάζει όχι μόνο η αξία της βιοποικιλότητας, αλλά και του
φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα.
Πολλές από τις παροχές των οικοσυστημάτων είναι υλικές, όπως η παραγωγή
τροφίμων, πρώτων υλών κ.ο.κ. και μπορούν να προσμετρηθούν άμεσα και σχετικά
εύκολα μέσα από τους υφιστάμενους μηχανισμούς των αγορών.
Άλλες παροχές, όμως, όπως π.χ. η καλή ποιότητα του αέρα και το καθαρό νερό, η
αποτροπή της διάβρωσης των εδαφών κι η πρόληψη πλημμυρών, μεταξύ πολλών
άλλων, είναι άυλες, δεν τιμολογούνται και συνεπώς δεν συμμετέχουν με κανέναν
τρόπο στις μακροοικονομικές ή μικροοικονομικές διαδικασίες.
Η αναγνώριση όλων αυτών των αγαθών και υπηρεσιών, που παρέχει αφιλοκερδώς η
βιοποικιλότητα και η αποτελεσματική διασύνδεσή τους με τις οικονομικές διεργασίες
και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, αποτελούν τα πρώτα απαραίτητα βήματα για
την περιβαλλοντική προστασία και τη, σε βάθος χρόνου, βιώσιμη αξιοποίηση των
φυσικών πόρων.
33
Στην πλειονότητά τους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως οικονομικά αόρατες,
εφόσον δεν εμπίπτουν σε κάποια συγκεκριμένη δομή αγοράς, κι άρα η προσφορά και
η ζήτησή τους δεν μπορούν να εξισορροπηθούν από έναν ικανό μηχανισμό τιμών.
Πολλοί οικονομολόγοι εκτιμούν ότι η κακοδιαχείριση των φυσικών οικοσυστημάτων
και των σχετικών πλουτοπαραγωγικών πηγών είναι εν πολλοίς απόρροια ακριβώς
αυτής της αποτυχίας αγοράς (market failure)».
(http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf)
Γίνεται αντιληπτό επομένως, ότι η ανάγκη προστασίας της βιοποικιλότητας γίνεται
όλο και πιο επιτακτική, καθώς η βιοποικιλότητα, ως αποτέλεσμα εξελικτικής
διαδικασίας, είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη γη.
«Αν δεν δράσουμε τώρα και αφήσουμε τα οικοσυστήματα να καταστραφούν, δεν
υπάρχει καμία εγγύηση ότι οι υπηρεσίες που μας παρέχουν τώρα μπορούν ποτέ να
αντικατασταθούν.
Η συντριπτική πλειονότητα των επιστημόνων συγκλίνει στο ότι συγκεκριμένες, πολύ
βασικές οικοσυστημικές υπηρεσίες κι αγαθά (π.χ. η οικοσυστημική
επανισορροποιητική ικανότητα – ecosystem resilience) δεν μπορούν να
αντικατασταθούν από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, τεχνολογίες ή άλλα μέσα.
Είναι απλώς αναντικατάστατες και γι’ αυτό θα πρέπει να τις προστατέψουμε και να
τις ενισχύσουμε, έστω κι αν το κόστος είναι υψηλό.»
(http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf)
34
3.1.2. Μέθοδοι Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Αγαθών και Υπηρεσιών
«Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι εκτίμησης της ατιμολόγητης αξίας της βιοποικιλότητας
και του φυσικού κεφαλαίου γενικότερα.
Η κάθε μία έχει πλεονεκτήματα, αλλά και περιορισμούς. Παρέχουν διαφορετικού
είδους πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα διαφέρουν στους πόρους που απαιτούν ή και
στα σχετικώς εμπλεκόμενα ενδιαφερόμενα μέρη.
Οι τρεις βασικές κατηγορίες αποτίμησης της αξίας αυτής είναι οι:
Μέθοδοι που βασίζονται στους μηχανισμούς της αγοράς: για παράδειγμα
χρησιμοποιώντας τις τιμές αγοράς για την κοστολόγηση ατιμολόγητων υπηρεσιών
(π.χ. μη εμπορεύσιμα ψάρια, ξυλεία, άλλα δασικά προϊόντα, νερό), υπολογίζοντας
την αξία της περιβαλλοντικής ζημιάς που αποφεύχθηκε ή χρησιμοποιώντας ως
δείκτες της αξίας το κόστος επιλογών υποκατάστασης, μετριασμού ή
αποκατάστασης.
Μέθοδοι συναγόμενης προτίμησης, όπως για παράδειγμα η μέθοδος του ταξιδιωτικού
κόστους (Travel Cost method) που εκτιμά την αξία μιας προστατευόμενης περιοχής
(π.χ. ενός Εθνικού Πάρκου) βάσει του χρόνου και των χρημάτων που είναι
διατεθειμένος να ξοδέψει κάποιος για να την επισκεφθεί.
Αντίστοιχα, η ανάλυση αγορών ωφέλιμων χαρακτηριστικών (Hedonic pricing)
βασίζεται στην προθυμία –ή μη– ενός πιθανού αγοραστή να πληρώσει παραπάνω για
να απολαύσει καλύτερο ή και καθαρότερο φυσικό περιβάλλον, προτιμώντας μια
συγκεκριμένη περιοχή, ως δείκτη της αξίας του τοπίου.
35
Μέθοδοι εξεφρασμένης προτίμησης: για παράδειγμα η προσέγγιση που βασίζεται σε
απευθείας ερωτήσεις προς τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με το τί ποσό θα ήταν
διατεθειμένοι να πληρώσουν για κάποιο περιβαλλοντικό αγαθό ή και υπηρεσία (π.χ.
τη δυνατότητα παρατήρησης πτηνών, ή για καθαρό νερό σε μία λίμνη ή έναν ποταμό)
ή αντιστρόφως, τι ύψους αποζημίωση θα τους έκανε να αποδεχτούν την απώλεια μιας
τέτοιας οικοσυστημικής υπηρεσίας ή αγαθού (αντιστοίχως, την απώλεια καθαρού
νερού, ή την απώλεια κάποιου είδους χλωρίδας ή πανίδας).
Οι παραπάνω μέθοδοι είναι προσεγγιστικές και δεν υπολογίζουν με απόλυτη ακρίβεια
την «εξωσυστημική» αξία της βιοποικιλότητας.
Αποτελούν όμως μια βασικές αρχές μέσω τις οποίες καλούμαστε να χτίσουμε τα
απαραίτητα εργαλεία ακριβείας, για τον επαρκή υπολογισμό της πραγματικής αξίας
που έχει η βιοποικιλότητα και το φυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο.
Η αποτίμηση αυτή όμως είναι εργαλείο, όχι αυτοσκοπός.
Η διατήρηση της βιοποικιλότητας δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στο βαθμό που
αυτή μπορεί να αποτιμηθεί με οικονομικούς όρους, αλλά υπάρχει και μια σαφής,
αυτόνομη ηθική διάσταση που επιτάσσει την προστασία της ζωής και του φυσικού
μας περιβάλλοντος.» (http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf)
3.1.3. Η Βιοποικιλότητα και η Οικονομία της
«Η αξία των αγαθών και των υπηρεσιών που παρέχονται από τα οικοσυστήματα
υπολογίζεται γύρω στα 26 τρις €/έτος, ένα ιλιγγιώδες ποσό που αντιστοιχεί περίπου
στο 1/3 του συνολικού παγκόσμιου ΑΕΠ.
36
Το 2008 ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση, απασχολώντας καθημερινά τα
πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολόγισε τότε ότι οι απώλειες στις εταιρείες της
Wall Street και του Λονδίνου ήταν της τάξης των 2,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το ίδιο διάστημα, η μελέτη The Economics of Ecosystems and Biodiversity (ΤΕΕΒ1)
υπολόγισε την αξία των απωλειών του παγκόσμιου φυσικού «κεφαλαίου» σε 2 έως 4
τρισεκατομμύρια δολάρια.
Θα ήταν λάθος να κάνουμε εύκολες εκπτώσεις και συμψηφισμούς σχετικούς με την
αναγκαιότητα λήψης άμεσων μέτρων για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.
Υπάρχει όμως μία προφανής ανακολουθία στον τρόπο με τον οποίο θέτουμε τις
προτεραιότητές μας.
Ενδεικτικά, παρατίθενται, ορισμένοι παραγωγικοί τομείς της αγοράς, που εξαρτώνται
από φυσικούς γενετικούς πόρους :
• Φαρμακοβιομηχανία, αξία $640 δις, με περίπου το ήμισυ των υλικών να
προέρχονται από φυσικούς γενετικούς πόρους
• Βιοτεχνολογία, αξία $70 δις, με πολλά προϊόντα να έρχονται από φυσικούς
γενετικούς πόρους (ένζυμα, μικροοργανισμούς)
• Γεωργικοί σπόροι: αξία $30 δις, με 100% προέλευση από γενετικούς πόρους
• Φυτικά συμπληρώματα: $22 δις
1 TEEB: The Economics of Ecosystems and Biodiversity
37
• Είδη προσωπικής φροντίδας: $12 δις ενώ αφήνουμε στο περιθώριο τις αφανείς
κρίσεις, όπως είναι η απώλεια της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών που παρέχει,
πιστεύοντας ενδόμυχα ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο σοβαρό και δεν χρήζει άμεσης
αντιμετώπισης.
Μάλλον έχουμε μία εγγενή προκατάληψη υπέρ των όσων μας επηρεάζουν άμεσα κι
έχουν εμφανές οικονομικό κόστος, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τις τεράστιες
περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής.
Ένας άλλος λόγος που εξηγεί την αδράνεια με την οποία τείνουμε να
αντιμετωπίζουμε το περιβαλλοντικό ζήτημα είναι το κατά κανόνα ανύπαρκτο, με τα
ανθρώπινα δεδομένα ιδιοκτησιακό καθεστώς του φυσικού μας κεφαλαίου.
Η ατμόσφαιρα δεν ανήκει σε κάποιον συγκεκριμένα. Ούτε η ικανότητά της να
απορροφά διοξείδιο του άνθρακα.
Το ίδιο κι η βιοποικιλότητα, ουσιαστικά, δεν ανήκει σε κάποιον αλλά αποτελεί
ατύπως ιδιοκτησία όλων.
Αυτό καταδεικνύει μια άλλη εγγενή μας αδυναμία, ενώ, δείχνουμε να τα
καταφέρνουμε σχετικά καλά στη διαχείριση του ΄΄ιδιωτικου΄΄, μοιάζουμε
αναποτελεσματικοί στη διαχείριση των ΄΄κοινών΄΄, των θαλασσών, του αέρα, του
συνόλου της ζωής που κινείται και αναπαράγεται μέσα σε αυτά.
Οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κυκλικότητας των
σύγχρονων οικονομιών.
38
Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έρχονται και παρέρχονται. Η παγκόσμια
περιβαλλοντική κρίση, όμως, είναι εδώ κι επιφέρει πολλές και πιθανώς
καταστροφικές, μη αναστρέψιμες, συνέπειες για τις τωρινές και τις μελλοντικές
γενιές.
Η βαθειά και πολυδιάστατη περιβαλλοντική κρίση δεν πρόκειται να επιλυθεί χωρίς
αποφασιστικότητα, θυσίες, ρηξικέλευθες αποφάσεις και συστηματική δράση κι
επιμονή.»( http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf)
3.2. Ο ρόλος της βιοποικιλότητας στις οικοσυστημικές υπηρεσίες
Η βιοποικιλότητα είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες
Μια συνηθισμένη κριτική της έννοιας των οικοσυστημικών υπηρεσιών είναι μέσω
της ανθρωποκεντρικής εξέτασης του όρου , η οποία αποκλείει την ιδέα των
οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας ως εκ φύσεως πολύτιμες, πέρα από τις
ανθρώπινες ανάγκες.
Αν όμως η βιοποικιλότητα δεν προστατεύεται από την ίδια, η προσπάθεια για την
προσέγγιση της με τις οικοσυστημικές υπηρεσίες θα την προστατέψει?
Θέτοντας αυτούς τους αρχικούς προβληματισμούς, παρακάτω θα απαντηθούν
ορισμένα ερωτήματα:
39
 Πως η βιοποικιλότητα επηρεάζει τη λειτουργία του οικοσυστήματος?
Για να εξηγήσουμε πως η βιοποικιλότητα επηρεάζει τις οικοσυστημικές υπηρεσίες
πρέπει να γνωρίζουμε πως αυτές επηρεάζουν τη λειτουργία του οικοσυστήματος.
Καθότι το οικοσύστημα και η βιοποικιλότητα είναι εξ’ ορισμού όροι όπου το ένα
είναι υποσύνολο του άλλου και αντίστροφα.
Επομένως, γενικεύοντας το ερώτημα θα απαντηθεί ότι επηρεάζεται άμεσα η
λειτουργία του οικοσυστήματος από τη βιοποικιλότητα, είτε θετικά, είτε αρνητικά.
 Πως η βιοποικιλότητα επηρεάζει τη σταθερότητα και ανθεκτικότητα του
οικοσυστήματος ?
Από την τεχνική έκθεση του MAES1 και το προσωπικό που δούλεψε πάνω σ αυτή
(MAES1 et al.2014) υποστηρίζεται ότι η έρευνα τη δεδομένη στιγμή πρέπει να
εστιάσει στην πολυλειτουργικότητα των οικοσυστημάτων προς την επίτευξη του
στόχου της μακροπρόθεσμης ανθρώπινης ευημερίας.
Δηλαδή να επικρατήσει μια σταθερή κατάσταση, ώστε να υπάρχει στο μέλλον
βελτιωτική συμπεριφορά.
40
 Πως η βιοποικιλότητα επηρεάζει τις οικοσυστημικές υπηρεσίες?
Το παράδειγμα δίνεται, είναι από την έκθεση Maes et al(2012), στην οποία
χαρτογραφηθήκαν τέσσερις υπηρεσίες παροχής, πέντε ρυθμιστικές υπηρεσίες και μια
πολιτιστική υπηρεσία στο χώρο της Ευρώπης, το αποτέλεσμα ήταν η θετική
συνεργασία με τη βιοποικιλότητα των περιοχών, παρόλο που η μεταξύ τους σχέση
επηρεάστηκε από τις ανταλλαγές , πιο συγκεκριμένα μεταξύ των υπηρεσιών παροχής
της παραγωγής των καλλιεργειών και των ρυθμιστικών υπηρεσιών .
«Εν ολίγοις, δεκαετίες έρευνας έδειξαν ότι η βιοποικιλότητα διαδραματίζει ζωτικό
ρόλο στη λειτουργία των οικοσυστημάτων και ότι οι διαδικασίες όπως η καταγραφή
βασικών πόρων, η παραγωγή βιομάζας και η ανακύκλωση θρεπτικών συστατικών,
όλα απομειώνονται όσο μειώνεται η αξία της βιοποικιλότητας».( Cardinale et al.,
2012). , αλλά αυτή είναι μια σκοπιά της ανάλυσης.
Στον αντίποδα, μερικοί μελετητές έθεσαν το ερώτημα κατά πόσο η βιοποικιλότητα θα
μπορούσε να έχει ποτέ αρνητικές επιπτώσεις για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες.
Στην έκθεση Harrison et al (2014), για παράδειγμα, αναφέρεται ότι, η διάταξη του
γλυκού νερού μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από τη μεγαλύτερη κάλυψη των
φυτών, καθώς αυξάνει την κατακράτηση του νερού.
Ωστόσο αυτή η επίδραση συνδέεται με τη συνολική έκταση της βλάστησης και την
ηλικία και το μέγεθος των φυτικών ειδών και όχι οποιοδήποτε μέτρο της
βιοποικιλότητας.
41
Για παράδειγμα, ο καθαρισμός της βλάστησης σε τέτοια περίπτωση μπορεί να
μεγιστοποιήσει την παραγωγή γλυκού νερού σε σύντομο χρονικό διάστημα και να
έχει καταστροφικές απώλειες και συνέπειες στην ποιότητα του εδάφους, στην
ποιότητα του νερού και σε οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα.
Επομένως, εξετάζοντας μια μεμονωμένη υπηρεσία με αυτόν τον τρόπο, χωρίς να
λαμβάνεται υπόψη η πολυλειτουργικότητα του οικοσυστήματος, μπορεί να οδηγήσει
σε περιορισμό των συμπερασμάτων, που δεν συμμερίζονται το συνολικό όφελος του
οικοσυστήματος και την ανθρώπινη ευημερία.
Παρά τα στοιχεία για την αξία της βιοποικιλότητας ως προς την εκτεταμένη παροχή
πολλών οικοσυστημικών υπηρεσιών υπάρχουν κενά γνώσης.
«Συγκεκριμένα, μια πιο μακροσκελής και διεπιστημονική έρευνα καλείται να
απαντήσει στα ακόλουθα ερωτήματα που προκύπτουν:
 Πως η βιοποικιλότητα μεσολαβεί συνέργειες και ανταλλαγές ανάμεσα σε πολλαπλές
υπηρεσίες οικοσυστήματος?
 Είναι η βιοποικιλότητα σημαντική στην βραχείας διάρκεια παροχή οικοσυστημικών
υπηρεσιών?
 Πως μπορεί η τυχαία απώλεια μια σειράς ειδών μέσα σε παγκόσμια κλίμακα να
επηρεάσει τις οικοσυστημικές υπηρεσίες?
 Ποιες είναι οι ταυτόχρονες επιδράσεις των διαφόρων συνιστωσών της
βιοποικιλότητας?»(http://ec.europa.eu/environment/integration/research/newsalert/
pdf/ecosystem_services_biodiversity_IR11_en.pdf)
42
Κεφάλαιο 4. Η Έννοια , η Αποτίμηση και ο Ρόλος του Φυσικού
Κεφαλαίου
4.1. Η Ανάλυση του Φυσικού Κεφαλαίου και η σχέση του με τις
Οικοσυστημικές Υπηρεσίες
«Ο όρος «κεφάλαιο» χρησιμοποιείται γενικά από τους οικονομολόγους για να
περιγράψει ένα απόθεμα από οτιδήποτε έχει την ικανότητα να δημιουργήσει μια ροή
(συνήθως αγαθών και υπηρεσιών ), που ωφελεί και εκτιμάται από τους ανθρώπους.
Η εμφάνιση της έννοιας του φυσικού κεφαλαίου κατά τις τελευταίες δεκαετίες
αντικατοπτρίζει την αναγνώριση ότι τα περιβαλλοντικά συστήματα παίζουν ένα
θεμελιώδη ρόλο στον καθορισμό της οικονομικής απόδοσης και της ανθρώπινης
ευημερίας, παρέχοντας πόρους και υπηρεσίες και απορροφώντας εκπομπές και
απόβλητα.
Το φυσικό κεφάλαιο είναι η πιο θεμελιώδης, από τις πιο βασικές μορφές του
κεφαλαίου (δηλαδή το παραγόμενο, το ανθρώπινο, το κοινωνικό και το φυσικό),
δεδομένου ότι παρέχει τις βασικές προϋποθέσεις για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Μεταξύ των προϋποθέσεων αυτών, συμπεριλαμβάνονται το γόνιμο έδαφος, τα
πολυλειτουργικά δάση, η παραγωγική γη και οι θάλασσες, τα γλυκά ύδατα καλής
ποιότητας και ο καθαρός αέρας.
Συμπεριλαμβάνονται επίσης υπηρεσίες όπως επικονίαση, η ρύθμιση του κλίματος και
η προστασία από τις φυσικές καταστροφές (EU1 , 2013 )» (SOER2015).
1 EU: European Union, Ευρωπαϊκή Ένωση
43
Στις κύριες κατηγορίες ανήκουν οι υπηρεσίες εφοδιασμού (π.χ. βιομάζα, ύδατα,
φυτικές ίνες), οι υπηρεσίες ρύθμισης και συντήρησης όπως πχ η διαμόρφωση
εδάφους, ο έλεγχος παρασίτων και ασθενειών) και οι πολιτιστικές υπηρεσίες (π.χ. οι
φυσικές , διανοητικές, πνευματικές και συμβολικές αλληλεπιδράσεις με τα
οικοσυστήματα και τα χερσαία και θαλάσσια τοπία) (CICES1 2013) .
Αυτοί οι τρεις τύποι υπηρεσιών ενισχύονται από υπηρεσίες υποστήριξης (π.χ.
ανακύκλωση των θρεπτικών ουσιών ) και παρέχονται σε μια σειρά από διάφορες
κλίμακες , από την παγκόσμια (π.χ. ρύθμιση του κλίματος ) μέχρι την τοπική (π.χ.
προστασία από τις πλημμύρες).
Συμπερασματικά, το φυσικό κεφάλαιο θέτει τα οικολογικά όρια για τα ανθρώπινα
κοινωνικό-οικονομικά συστήματα, ενώ επίσης, αποτελεί τη βάση της παραγωγής
στην ανθρώπινη οικονομία και τον πάροχο των υπηρεσιών οικοσυστήματος, παρόλο
που είναι περιορισμένο και ευάλωτο.
Επίσης γίνεται αντιληπτό ότι η ροή του φυσικού κεφαλαίου έχει τη μορφή των
υπηρεσιών οικοσυστήματος και αυτές εν ακολουθία αποτελούν τη συμβολή του
οικοσυστήματος στην ανθρώπινη ευημερία .
1 CICES: Common International Classification of Ecosystem Services
44
Οι κύριες συνιστώσες του φυσικού κεφαλαίου μπορούν να διακριθούν σε 3 κύρια
στοιχεία:
α) το οικοσυστημικό κεφάλαιο ως συνδυασμό βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων
β) οι μη-ανανεώσιμοι αβιοτικοί πόροι όπως είναι τα φυσικά καύσιμα
και
γ) οι μη-εξαντλήσιμοι αβιοτικοί πόροι όπως είναι ο άνεμος και η ηλιακή ενέργεια.
Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες δεν απορρέουν άμεσα από το φυσικό κεφάλαιο προς
την ανθρώπινη ευημερία.
Είναι μόνο μέσω της αλληλεπίδρασης με τις άλλες τρεις μορφές κεφαλαίου, από τις
οποίες το φυσικό κεφάλαιο μπορεί να προσφέρει οφέλη.
Πρωταρχικό ρόλο στο εγχείρημα αυτό, είναι η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο
δομημένο, κοινωνικό, ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο που οδηγεί στην επίτευξη της
ανθρώπινης ευημερίας.
Το δομημένο, δηλαδή το περιβάλλον και το ανθρώπινο κεφάλαιο, δηλαδή η
οικονομία να εδράζονται στην κοινωνία η οποία με τη σειρά της να εδράζεται στη
φύση.
45
Επομένως, τα οικοσυστήματα δεν μπορούν να παρέχουν οποιαδήποτε οφέλη για τους
ανθρώπους, χωρίς την παρουσία:
α) των ανθρώπων (ανθρώπινο κεφάλαιο),
β) των κοινοτήτων τους (κοινωνικό κεφάλαιο),
γ) του δομημένου τους περιβάλλοντος δομημένο κεφάλαιο).
Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες επομένως, είναι η σχετική συμβολή του φυσικού

κεφαλαίου στην ανθρώπινη ευημερία.
4.2. Η Αποτίμηση του Φυσικού Κεφαλαίου
«To ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (GDP) παρέχει μόνο περιορισμένη εκπροσώπηση
του πλούτου μιας χώρας.
Αντί να παρέχει έναν ισολογισμό, όπως είναι το πρότυπο για κάθε επιχείρηση, το
αποτέλεσμα του GDP1 βασίζεται αποκλειστικά στο εισόδημα, και δεν δείχνει τα
στοιχεία του ενεργητικού δυναμικού μιας χώρας που έχει ήδη, μεταξύ των οποίων το
φυσικό της κεφάλαιο, το οποίο μπορεί να παρέχει σημαντικές αξίες πλούτου».
(Bateman et al, 2014).
 Πιλοτική Μελέτη 6
Η πιλοτική μελέτη για την αποτίμηση του φυσικού κεφαλαίου στοχεύει στη
διερεύνηση του δυναμικού αξιολόγησης και αποτίμησης του φυσικού κεφαλαίου σε
Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο.
1 GDP: Gross domestic product
46
Αυτή οικοδομείται πάνω α) στη βίο-φυσική χαρτογράφηση και β) στην αξιολόγηση
της κατάστασης των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους στο πλαίσιο της
Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα 2020 (EU1 2020 Biodiversity
Strategy) χρησιμοποιώντας τις τελευταίες εξελίξεις ως προς τις οικοσυστημικές
αποτιμήσεις σε παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό επίπεδο και μέσα από συγκεκριμένα
παραδείγματα σε Κ-Μ2.
Η πιλοτική μελέτη 6 εστιάζει στην ανάπτυξη μιας μεθοδολογικής προσέγγισης για
την Αποτίμηση του Εθνικού Κεφαλαίου (NCA3) στο πλαίσιο της διαδικασίας MAES4
(section 2.2).
Αντικείμενο αυτής της πιλοτικής μελέτης, είναι να αντιμετωπίσει το δεύτερο τμήμα
κάτω από τον Στόχο 2 της Δράση 5 της EU1 Biodiversity Strategy(Στρατηγικής για τη
Βιοποικιλότητα) μέχρι το 2020:
«Τα Κ-Μ με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα χαρτογραφήσουν και θα
αξιολογήσουν την κατάσταση των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους στην
επικράτειά τους μέχρι το 2014, θα εκτιμήσουν την οικονομική αξία αυτών των
υπηρεσιών και θα προωθήσουν την ενσωμάτων αυτών των τιμών-αξιών στα
συστήματα αποτίμησης και αναφοράς σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο μέχρι το
2020».

2 Κ-Μ: Εν συντομία, ο όρος Κράτη-Μέλη, απευθύνεται στα Κράτη που είναι Μέλη της Ε.Ε(Ευρωπαϊκής Ένωσης) και των
θεσμών της.
3 NCA: Natural Capital Accounting, H Αποτίμηση του Φυσικού Κεφαλαίου
47
Αν και απέχουμε χρονικά από το 2020, οι εννοιολογικές και οι λειτουργικές
θεμελιώδεις αρχές θα πρέπει να τεθούν τώρα ώστε να μπορούν να επιτευχθούν οι
παραπάνω στόχοι.
Αυτό απαιτεί μια βήμα-βήμα προσέγγιση, που χρειάζεται να αρχίζει με τις έννοιες
κλειδιά και την οικοδόμηση της βίο-φυσικής θεμελίωσης για τα επόμενα βήματα
αξιολόγησης.
H δουλειά για την πιλοτική μελέτη για το NCA1 σε κάθε Κ-Μ2, πρέπει να
επικεντρώνεται περισσότερο στον προσδιορισμό της έννοιας του φυσικού κεφαλαίου
αλλά συνάμα και στην περιγραφή και ανάπτυξη των κατάλληλων προσεγγίσεων
οικονομικής αποτίμησης ως προς την κατάσταση των οικοσυστημάτων και των
υπηρεσιών τους.
Στο πλαίσιο της EU3 2020 στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, η πιλοτική μελέτη για
την αποτίμηση του φυσικού κεφαλαίου επικεντρώνεται στη συνιστώσα του φυσικού
κεφαλαίου που αναφέρεται στο οικοσύστημα και όχι στα γέω-φυσικά στοιχεία.
Αυτό παρέχει μια ευθεία σύνδεση με τη χαρτογράφηση και αξιολόγηση της
κατάστασης των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους.
Η εισαγωγή των δεδομένων που συνθέτονται μέσω αυτής της διαδικασίας αποτελούν
μια σημαντική συμβολή στην περαιτέρω ανάπτυξη της αποτίμησης των
οικοσυστημάτων και του κεφαλαίου τους.
1 NCA: Natural Capital Accounting, H Αποτίμηση του Φυσικού Κεφαλαίου

2 Κ-Μ: Εν συντομία, ο όρος Κράτη-Μέλη, απευθύνεται στα Κράτη που είναι Μέλη της Ε.Ε(Ευρωπαϊκής Ένωσης) και των
θεσμών της.
48
Από την άλλη μεριά, οι προσεγγίσεις της αποτίμησης της αξίας των οικοσυστημάτων
και του φυσικού κεφαλαίου μιας χώρας παρέχουν ένα πολύ χρήσιμο πλαίσιο για την
απόκτηση δεδομένων που σχετίζονται με τα οικοσυστήματα και την ολοκληρωμένη
τους ανάλυση .
Κεφάλαιο 5. Ευρωπαϊκές Εκθέσεις και Δράσεις – Το Περιβάλλον της
Ευρώπης Σήμερα
5.1. MAES /Action 5
Η δράση 5 της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την βιοποικιλότητα απαιτεί από τα κράτη
μέλη, με τη βοήθεια της επιτροπής, να προχωρήσουν :
Στην χαρτογράφηση, την αποτίμηση και εν τέλει στην προώθηση της ενσωμάτωσης
των αξιών και στην υποβολή εκθέσεων σε επίπεδο ΕΕ μέχρι το 2020.
Η δεύτερη έκθεση του MAES1, αναφέρει τους δείκτες για την αξιολόγηση του
οικοσυστήματος στο πλαίσιο δράσης 5 της στρατηγικής της ΕΕ για τη
βιοποικιλότητα, με ορίζοντα το 2020, συνδυάζοντας τις εκτιμήσεις της κατάστασης
των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους ώστε να παρέχει μια ολοκληρωμένη
διαχείριση.
Οι εργασίες που εκτελούνται για την χαρτογράφηση και αξιολόγηση των
οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών οικοσυστήματος είναι σημαντικές για την
προώθηση των στόχων της βιοποικιλότητας, καθώς επίσης και για την ενημέρωση,
την ανάπτυξη και την εφαρμογή των πολιτικών που σχετίζονται με το νερό, το κλίμα,
τη γεωργία, τα δάση και τη χωροταξία.
49
Βασικές προκλήσεις είναι η αναγνώριση και η ιεράρχηση των οικοσυστημάτων και
των υπηρεσιών τους, οι οποίες χρειάζεται να χαρτογραφηθούν και να αξιολογηθούν,
αυτός ο στόχος θα επιτευχθεί αρχικά με :
Τον εντοπισμό των διαθέσιμων ή αναγκαίων να συλλεχθούν δεδομένων
Τη βέλτιστη χρήση των ροών περιβαλλοντικών εκθέσεων της ΕΕ
Τη συμβολή στην εφαρμογή άλλων δράσεων της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη
βιοποικιλότητα το 2020
Την καθοδήγηση της χρήσης των πληροφοριών σχετικά με τις οικοσυστημικές
υπηρεσίες σε αξιολογήσεις των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή σε άλλες πολιτικές
Τέλος, τη σύνδεση της βιοποικιλότητας και της κατάστασης των οικοσυστημάτων
στις οικοσυστημικές υπηρεσίες και την ευημερία του ανθρώπου.
Αναλυτικότερα, εκπονήθηκαν 4 πιλοτικές μελέτες για τους κύριους τύπους
οικοσυστημάτων της Ευρώπης ( Mapping and Assessment of Ecosystems and their
Services –Indicators for ecosystem assessments under Action 5 of EU Biodiversity
Strategy 2020 ) , αγρό-οικοσυστήματα, δασικά οικοσυστήματα, οικοσυστήματα
γλυκών νερών και θαλάσσια οικοσυστήματα.
Η 5η , επικεντρώθηκε στη χρήση των δεδομένων της κατάστασης διατήρησης για την
αξιολόγηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων και των παρεχόμενων από αυτά
υπηρεσιών.
Η 6η και τελευταία αφορούσε την αποτίμηση του φυσικού κεφαλαίου.( η οποία
παρουσιάστηκε προηγουμένως).
50
5.2. Αξιολόγηση του Προγράμματος Δράσης για τo 2020
Στην Ευρώπη, το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη στρατηγική για τη
βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2020.
Από την ενδιάμεση αξιολόγηση της προόδου στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για
τη βιοποικιλότητα προκύπτει ότι οι στόχοι της βιοποικιλότητας για το 2020 μπορούν
να επιτευχθούν μόνον εάν οι προσπάθειες εφαρμογής και επιβολής είναι πολύ πιο
τολμηρές και φιλόδοξες.
Με τον σημερινό ρυθμό εφαρμογής, η απώλεια βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση
των οικοσυστημικών υπηρεσιών θα συνεχιστούν σε ολόκληρη την ΕΕ και
παγκοσμίως, με σημαντικές επιπτώσεις στην ικανότητα της βιοποικιλότητας να
καλύψει τις ανθρώπινες ανάγκες στο μέλλον.
Έχει σημειωθεί πρόοδος όμως, ως προς τη διαμόρφωση σημαντικών πλαισίων
πολιτικής.
Οι νέοι κανονισμοί για τη νέα κοινή αλιευτική πολιτική, τα χωροκατακτητικά ξένα
είδη και την ξυλεία, και η θέσπιση διατάξεων για τη βιοποικιλότητα στις διμερείς
εμπορικές συμφωνίες, είναι μόνο μερικά παραδείγματα.
Η αναθεωρημένη κοινή γεωργική πολιτική, προσφέρει ευκαιρίες για να λαμβάνονται
περισσότερο υπόψη οι ανησυχίες σχετικά με τη βιοποικιλότητα, αλλά η επιτυχία θα
εξαρτηθεί από τον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη θα αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες
αυτές.
51
Η Επιτροπή στήριξε και συμπλήρωσε τις προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη
μέλη, οι περιφερειακές, οι τοπικές αρχές και οι ενδιαφερόμενοι φορείς κατά την
εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, την αντιμετώπιση των κενών σε επίπεδο
πολιτικής, την παροχή κατευθυντήριων γραμμών, τη χρηματοδότηση, την ανάπτυξη
εταιρικών σχέσεων και την προαγωγή της έρευνας και την ανταλλαγή βέλτιστων
πρακτικών.
Υπάρχει πληθώρα θετικών εμπειριών που μπορούν να αποτελέσουν υπόδειγμα για
την προώθηση των στόχων της ΕΕ στον τομέα της βιοποικιλότητας για το υπόλοιπο
διάστημα μέχρι το 2020.
Είναι πλέον επείγον να ενταθεί η εφαρμογή των μέτρων για όλους τους στόχους και
να εξασφαλιστεί ότι οι αρχές που περιλαμβάνονται στα πλαίσια πολιτικής έχουν
αντίκρισμα στην πράξη.
Η επίτευξη των στόχων του 2020 για τη βιοποικιλότητα θα απαιτήσει ισχυρές
εταιρικές σχέσεις και την πλήρη δέσμευση και τις προσπάθειες των βασικών
συντελεστών σε όλα τα επίπεδα, ιδίως όσον αφορά την ολοκλήρωση του δικτύου
Natura 2000 για το θαλάσσιο περιβάλλον, την εξασφάλιση της αποτελεσματικής
διαχείρισης των περιοχών του δικτύου Natura 2000 και την εκτέλεση του κανονισμού
για τα χωροκατακτητικά ξένα είδη καθώς και την αναζήτηση της πλέον κατάλληλης
προσέγγισης για την ανάδειξη του φυσικού κεφαλαίου μας σε όλη την ΕΕ.
Η επίτευξη αυτού του στόχου θα απαιτήσει επίσης αποτελεσματικότερη
ενσωμάτωση με ένα ευρύ φάσμα πολιτικών, με τον καθορισμό συνεκτικότερων
προτεραιοτήτων που θα υποστηρίζονται από κατάλληλη χρηματοδότηση.
52
Ιδίως στους τομείς της γεωργίας και της δασοκομίας οι οποίοι από κοινού
αντιπροσωπεύουν το 80 % της χρήσης γης στην ΕΕ, καθώς και του θαλάσσιου
τομέα/του τομέα της αλιείας και της περιφερειακής ανάπτυξης.
Προς την κατεύθυνση αυτή μπορούν να βοηθήσουν τα χρηματοδοτικά μέσα που
διαθέτει η ΕΕ.
Η επίτευξη των στόχων ως προς τη βιοποικιλότητα θα συμβάλλει επίσης στην
επίτευξη των στόχων για την οικονομική μεγέθυνση και τη δημιουργία θέσεων
εργασίας, την επισιτιστική ασφάλεια και επάρκεια νερού και την ποιότητα ζωής,
καθώς και στην επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης παγκοσμίως και στην
ΕΕ.
5.3. Το Έβδομο πρόγραμμα δράσης της Ε.Ε για το περιβάλλον
«Η επίτευξη του οράματος 2050 εστιάζει τις δράσεις σε τρεις βασικούς τομείς:
Την προστασία του φυσικού κεφαλαίου που υποστηρίζει την οικονομική και
ανθρώπινη ευημερία.
Την ενθάρρυνση μιας οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης αποδοτικής ως προς τη
χρήση πόρων και με χαμηλές εκπομπές άνθρακα.
Την προστασία των ανθρώπων από περιβαλλοντικούς κινδύνους για την υγεία.
53
Πρωταρχικός στόχος του έβδομου προγράμματος δράσης για το περιβάλλον είναι η
προστασία, διατήρηση και ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου της Ένωσης και αυτός ο
στόχος έχει καθοριστεί στο πλαίσιο ενός μακροπρόθεσμου οράματος σύμφωνα με το
οποίο, έως το 2050 οι άνθρωποι ευημερούν εντός των οικολογικών ορίων του
πλανήτη , η οποία είναι η χαρακτηριστική βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων,
ενώ η βιοποικιλότητα προστατεύεται, εκτιμάται και αποκαθίσταται με τρόπους που
ενισχύουν την ανθεκτικότητα της κοινωνίας.
Για την αντιμετώπιση των ζητημάτων βιοποικιλότητας, η Ευρώπη πρέπει επίσης να
κοιτάξει πέρα από τα σύνορα της.
Η υψηλή κατά κεφαλήν κατανάλωση είναι τελικά μια υποκειμενική αιτία για πολλές
από τις δυνάμεις που προκαλούν την απώλεια της βιοποικιλότητας.
Στη σημερινή ολοένα και περισσότερο παγκοσμιοποιημένη οικονομία, οι αλυσίδες
του διεθνούς εμπορίου επιταχύνουν την υποβάθμιση των οικοτόπων μακριά από τον
τόπο κατανάλωσης.
Κατά συνέπεια, οι ευρωπαϊκές προσπάθειες για την ανάσχεση της απώλειας της
βιοποικιλότητας θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι πιέσεις δε μεταφέρονται σε άλλα
μέρη του κόσμου, επιδεινώνοντας, ως εκ τούτου, την παγκόσμια απώλεια της
βιοποικιλότητας.»( SOER 2015)
5.4. Το περιβάλλον της Ευρώπης σήμερα – Δεδομένα
«…Η Ευρώπη βρίσκεται περίπου στη μέση ανάμεσα στην καινοτομία της
περιβαλλοντικής πολιτικής της Ε.Ε στις αρχές του ’70 και στο όραμα 2050 της Ε.Ε
του ‘’ ευημερία εντός των ορίων του πλανήτη’’...»(SOER 2015).
54
«Παρατηρώντας τα τελευταία 40 χρόνια, η εφαρμογή περιβαλλοντικών και
κλιματικών πολιτικών έχει εξασφαλίσει σημαντικά οφέλη για τη λειτουργία των
οικοσυστημάτων της Ευρώπης και για τα επίπεδα υγείας και διαβίωσης των πολιτών
της.
Σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, το τοπικό περιβάλλον βρίσκεται εύλογα σε τόσο
καλή κατάσταση σήμερα όσο υπήρξε από την αρχή της βιομηχανοποίησης.
Η μείωση της ρύπανσης, προστασία της φύσης και η καλύτερη διαχείριση των
αποβλήτων έχουν συμβάλει σ αυτό.» (SOER 2015)
«Παρά τις περιβαλλοντικές βελτιώσεις των πρόσφατων δεκαετιών, οι προκλήσεις που
αντιμετωπίζει η Ευρώπη σήμερα είναι σημαντικές». (SOER 2015)
«Ένα μεγάλο ποσοστό των προστατευόμενων ειδών (60%) και των οικοτόπων (77%)
θεωρείται ότι βρίσκονται σε μη ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, ενώ η Ευρώπη
δε βρίσκεται σε καλό δρόμο όσον αφορά την επίτευξη του συνολικού στόχου της
ανάσχεσης των απωλειών βιοποικιλότητας μέχρι το 2020, παρά την επίτευξη
ορισμένων πιο συγκεκριμένων στόχων .
Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
προβλέπεται να ενταθούν και οι υποκειμενικές κινητήριες δυνάμεις της απώλειας
βιοποικιλότητας αναμένεται να επιμείνουν.
Οι στόχοι της Ευρώπης και των εθνικών πολιτικών προσαρμόζονται ανάλογα και
παρόλο που βρίσκονται σχετικά μακριά από την επίτευξη των στόχων τους σε
διάφορους τομείς , όπως πχ η ποιότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων, υπάρχει
σημαντική βελτίωση από ότι παλαιότερα.
55
Οι θρεπτικές ουσίες των υδάτων , πάντως από την άλλη παραμένουν το μείζον
πρόβλημα και ένας μεγάλος παράγοντας γι αυτό είναι η ρύπανση που προέρχεται από
τη γεωργία και στην ουσία από την απορροή λιπασμάτων και γεωργικών
φυτοφαρμάκων.
Επίσης, οι υδρομορφολογικές πιέσεις μεταβάλουν τους οικοτόπους και αποτελούν
κυρίως αποτέλεσμα της υδροηλεκτρικής ενέργειας , της πλοήγησης, της γεωργίας,
της προστασίας από τις πλημμύρες και της αστικής ανάπτυξης.
Ένα μέτρο για τη διαχείριση των λεκανών απορροής πρέπει να είναι η μείωση των
υδρομορφολογικών πιέσεων , ώστε να οδηγούν σε καλή οικολογική κατάσταση.
Ενδεικτικά , από μελέτες έχει προκύψει ότι πάνω από το 40% των ποταμών και των
παράκτιων υδάτων επηρεάζονται από τη διάχυση της ρύπανσης που προκαλείται από
τη γεωργία, ενώ μεταξύ 20% και 25% υπόκεινται σε ρύπανση από σημειακές πηγές,
για παράδειγμα από βιομηχανικές εγκαταστάσεις, συστήματα αποχέτευσης και
εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων.
Επίσης, τα μέσα επίπεδα των φωσφορικών και νιτρικών αλάτων στους ποταμούς της
Ευρώπης μειώθηκαν κατά 57% και 20% αντίστοιχα μεταξύ 1992 και 2011. (ΕΕΑ,
2014 q).
Η εξέλιξη αυτή αντανακλά κυρίως σε βελτιώσεις στην επεξεργασία των λυμάτων και
τη μείωση των επιπέδων του φωσφόρου στα απορρυπαντικά, παρά την επίδραση των
μέτρων για τη μείωση των γεωργικών εισροών αλάτων σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό
επίπεδο.
56
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση , η οποία βλάπτει
τόσο την ανθρώπινη υγεία όσο κι το οικοσύστημα.
Συμβάλει στον ευτροφισμό, στο ατμοσφαιρικό όζον, καθώς και στην οξίνιση των
υδάτων και του εδάφους.
Επιφέρει, επίσης, επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή και στα δάση, προκαλώντας
μείωση των αποδόσεων.
Οι περισσότερες από τις χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης βιώνουν υπερβάσεις των
ορίων που μπορεί να αντέξει ένα οικοσύστημα, όπως μια λίμνη ή ένα δάσος χωρίς
βλάβη της δομής ή της λειτουργίας του.
Εκτιμάται ότι το 63% των Ευρωπαϊκών περιοχών του οικοσυστήματος και το 73%
της περιοχής που καλύπτεται από το δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000
εκτέθηκαν σε επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης που υπερέβησαν τα όρια
ευτροφισμού το 2010 και η πρόβλεψη για το 2020 ως προς την έκθεση σε ευτροφισμό
είναι λιγότερο εντεταμένη βέβαια, αλλά ιδιαιτέρως διαδεδομένη (EEA,2014d).
Επίσης, οι ακτογραμμές χαρακτηρίζονται ως ευάλωτες, αντιμετωπίζοντας την άνοδο
της στάθμης της θάλασσας, τη διάβρωση και ισχυρές καταιγίδες.
Τα συστήματα των γλυκών υδάτων επηρεάζονται από τη μείωση στη ροή των
ποταμών στη νότια και ανατολική Ευρώπη και την αύξηση στη ροή των ποταμών και
σε άλλες περιοχές.
57
Τα οικοσυστήματα των γλυκών υδάτων επηρεάζονται επίσης από την αύξηση της
συχνότητας και της έντασης της ξηρασίας (ιδίως στη νότια Ευρώπη, βλέπε το
παράδειγμα της Ελλάδας), καθώς και από την αύξηση της θερμοκρασίας του νερού.
Συνολικά, η ικανότητα της Ευρώπης να προσαρμόζεται είναι υψηλή σε σύγκριση με
άλλες περιοχές του κόσμου, άλλα λόγω των πολλών διαφορετικών περιοχών ήταν
αναγκαίο να βρεθούν ολοκληρωμένες και προσαρμοστικές προσεγγίσεις διαχείρισης
του φυσικού κεφαλαίου.
Υπάρχουν ακόμα, κρίσιμα κενά γνώσης σχετικά με την κατάσταση και τις τάσεις των
υπηρεσιών του οικοσυστήματος.
Ωστόσο, σημειώνεται πρόοδος και το έργο που πραγματοποιείται από τη διαδικασία
χαρτογράφησης και αξιολόγησης των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους
(MAES), θα συμβάλει σημαντικά στον τομέα αυτό.
Υπάρχουν όμως κενά στη νομοθεσία, ιδίως σε σχέση με το έδαφος και τα κενά αυτά
θέτουν σε κίνδυνο την παροχή των υπηρεσιών οικοσυστήματος.» (SOER 2015)
Κεφάλαιο 6. Οι επιρροές των οικοσυστημικών υπηρεσιών –
Ολοκληρωμένη Διαχείριση
6.1. Η ανθρώπινη δραστηριότητα
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες σε όλο τον κόσμο μεταβάλλουν σημαντικά τους
σπουδαιότερους βιογεωχημικούς κύκλους της γης.
58
Οι αλλαγές είναι αρκετά μεγάλες, ώστε να μεταβάλλουν τη φυσιολογική λειτουργία
αυτών των κύκλων. Τέτοιοι βιογεωχημικοί κύκλοι αφορούν τους τρόπους δράσης σε
πλανητική κλίμακα για τη μεταφορά και τη μεταμόρφωση της ύλης μέσα στη
βιόσφαιρα της γης, στην υδρόσφαιρα, στη λιθόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα.
«Ρυθμίζουν τη μεταφορά άνθρακα, αζώτου, φωσφόρου, θείου και νερού, τα οποία
είναι ουσιαστικής σημασίας για τα οικοσυστήματα του πλανήτη.» (Bolin and Cook,
1983)
«Με απλά λόγια, η δυναμική αυτή μπορεί να συνοψιστεί σε δυο τύπους παγκόσμιων
περιβαλλοντικών αλλαγών που οφείλονται σε ανθρώπινη δραστηριότητα και που
άμεσα και έμμεσα επηρεάζουν την κατάσταση του περιβάλλοντος στην Ευρώπη.»
(Turner II et al, 1990; Rockstrom et al., 2009a)
Συστημικές αλλαγές
( συστημικές διαδικασίες σε παγκόσμια κλίμακα), δηλαδή αλλαγές που εκδηλώνονται
σε ηπειρωτική ή παγκόσμια κλίμακα με άμεση επίπτωση στα περιβαλλοντικά
συστήματα (όπως κλιματική αλλαγή ή η οξίνιση των ωκεανών)
Σωρευτικές αλλαγές
( συγκεντρωτικές διαδικασίες από τοπική ή περιφερειακή κλίμακα), δηλαδή αλλαγές
που συμβαίνουν κυρίως σε τοπική κλίμακα, αλλά είναι τόσο διαδεδομένες που
ανάγονται σε παγκόσμιο φαινόμενο( όπως η υποβάθμιση του εδάφους ή η λειψυδρία.
59
6.2. Χρήσεις γης
«Η χρήση της γης είναι ένας σημαντικός παράγοντας επιρροής της διανομής και
λειτουργίας των οικοσυστημάτων και ως εκ τούτου της παροχής των οικοσυστημικών
υπηρεσιών.
Η υποβάθμιση, ο κατακερματισμός και η μη βιώσιμη χρήση της γης θέτει σε κίνδυνο
την παροχή διαφόρων βασικών οικοσυστημικών υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να
απειλείται η βιοποικιλότητα και να αυξάνεται η αδυναμία της Ευρώπης απέναντι
στην κλιματική αλλαγή και τις φυσικές καταστροφές.
Επιπλέον, οξύνεται η υποβάθμιση του εδάφους και η ερημοποίηση.
Πάνω από 25% του εδάφους της ΕΕ επηρεάζεται από τη διάβρωση του εδάφους από
το νερό, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τις λειτουργίες του εδάφους και την ποιότητα
των γλυκών υδάτων.
Επίμονα προβλήματα είναι επίσης η ρύπανση και η στεγανοποίηση του εδάφους, η
κάλυψη του εδάφους από υλικά που αποτρέπουν την απορρόφηση του νερού. (EU,
2013).
Η αστικοποίηση αποτελεί την κυρίαρχη τάση στη μεταβολή της χρήσης γης στην
Ευρώπη και σε συνδυασμό με την εγκατάλειψη τα γης και την εντατικοποίηση της
γεωργικής παραγωγής ευθύνεται για τη φθίνουσα πορεία στον τομέα των φυσικών
και ήμι-φυσικών οικοτόπων.
Τη θέση αυτών των φυσικών και ήμι-φυσικών οικοτόπων παίρνουν εμπορικές,
βιομηχανικές, εξορυκτικές ή κατασκευαστικές εγκαταστάσεις, αλλαγή που
αναφέρεται ως δέσμευση γης.
60
Η δέσμευση γης είναι μια μακροπρόθεσμη αλλαγή, η οποία είναι δύσκολο ή
δαπανηρό να αντιστραφεί.
Καθίσταται πλέον προφανές ότι υπάρχουν πολύπλοκα αντισταθμίσματα μεταξύ των
προτύπων χρήσης γης, των περιβαλλοντικών πιέσεων που προκύπτουν από την εν
λόγω χρήση της γης και των κοινωνικών και οικονομικών αναγκών.
Προκειμένου να αποφευχθούν αυξήσεις στη δέσμευση της γης, ενδεχομένως αξίζει
να ακολουθηθούν κίνητρα για την ανακύκλωση της γης και τη συμπαγή αστική
ανάπτυξη.
Η υιοθέτηση προσεγγίσεων σχετικά με την προοπτική των τοπίων και τις πράσινες
υποδομές (που αγκαλιάζουν τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής και τις
υπηρεσίες οικοσυστήματος που παρέχει), είναι ένας χρήσιμος τρόπος για να
προωθηθεί η ενοποίηση μεταξύ των διαφόρων τομέων της πολιτικής.
Αυτό μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του κατακερματισμού και στη
διαχείριση των αντισταθμισμάτων.
Οι τομείς πολιτικής της γεωργίας και του χωροταξικού σχεδιασμού ταιριάζουν
ιδιαίτερα στην ολοκλήρωση αυτού του είδους, καθώς υπάρχουν ισχυρές
αλληλεπιδράσεις μεταξύ της γεωργικής χρήσης της γης και των ευρωπαϊκών και
παγκόσμιων περιβαλλοντικών διεργασιών». (SOER 2015)
6.3. Χωροταξικός σχεδιασμός
«Η σημασία των αστικών υποδομών στον καθορισμό της αποδοτικότητας της χρήσης
της γης αντικατοπτρίζεται στον στόχο της ΕΕ περί μηδενικής καθαρής δέσμευσης γης
έως το 2050.
61
Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια σημαντική πρόκληση ως προς την επίτευξη αυτού του
στόχου.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία από το 1990, οι κατοικημένες αστικές περιοχές
εξαπλώθηκαν με τετραπλάσιο ρυθμό από τον ρυθμό αύξησης του πληθυσμού, ενώ οι
βιομηχανικές περιοχές αυξήθηκαν με επταπλάσιο ρυθμό (ΕΕΑ, 2013f).
Για το λόγο αυτό, οι αστικές περιοχές γίνονται όλο και λιγότερο συμπαγείς.
Ο καλύτερος χωροταξικός σχεδιασμός έχει τη δυνατότητα να παρέχει κίνητρα για
περισσότερο αποδοτικές ως προς τους πόρους προσεγγίσεις του δομημένου
περιβάλλοντος.
Μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της χρήσης ενέργειας για τις μετακινήσεις και τη
θέρμανση και στην αποφυγή της εισβολής των αστικών υποδομών στις φυσικές
περιοχές(ΕΕΑ,2013f).
Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση του χωροταξικού σχεδιασμού θα έπρεπε να αξιοποιεί
με τον καλύτερο τρόπο τις ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης και τις υπηρεσίες
οικοσυστήματος, μειώνοντας την ανθρώπινη έκθεση στις περιβαλλοντικές πιέσεις και
μειώνοντας τις κοινωνικές ανισότητες.
Η πρόκληση για το μέλλον είναι ο σχεδιασμός ενός αστικού περιβάλλοντος με ευρεία
δημόσια απήχηση, που να καλύπτει τις εξελισσόμενες ανάγκες του πληθυσμού (ΕΕΑ,
2013f).
62
Μέρος της λύσης είναι πιθανόν να περιλαμβάνει την ανάπτυξη πράσινων υποδομών
εντός των αστικών περιοχών, δηλαδή προβλεπόμενα δίκτυα φυσικών και ήμι
φυσικών περιοχών που μπορούν να προσφέρουν μια σειρά υπηρεσιών
οικοσυστήματος (EC,2013d).
Επομένως, κρίνεται απαραίτητη μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τα συστήματα
παραγωγής – κατανάλωσης ώστε σε πολλές περιοχές η αποδοτικότητα των πόρων να
συνεχίζει να βελτιώνεται και η κοινωνία να βρίσκει τρόπος να αυξήσει την
οικονομική απόδοση σε σχέση με τις συναφείς περιβαλλοντικές πιέσεις και το όραμα
της ΕΕ με ορίζοντα το 2050.
Βέβαια αυτά τα παγκοσμιοποιημένα συστήματα υποδηλώνουν δυσκολία στην
εφαρμογή και υπογραμμίζεται η ανάγκη ενεργής συμμετοχής από επιχειρήσεις και
την ίδια την κοινωνία». (SOER 2015)
6.4. Ολοκληρωμένη προσέγγιση διαχείρισης
«Η έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης έγινε προσπάθεια να προσδιοριστεί με τα
παραπάνω παραδείγματα ορθής εφαρμογής.
Η διαχείριση με βάση το οικοσύστημα αποτελεί σημαντικό μέρος αυτής της
ολοκληρωμένης προσέγγισης.
Ο στόχος είναι η διατήρηση των οικοσυστημάτων σε μια υγιή, καθαρή , παραγωγική
και ανθεκτική κατάσταση, η οποία τους δίνει επίσης τη δυνατότητα να προσφέρουν
στους ανθρώπους τις υπηρεσίες και τις παροχές από τις οποίες εξαρτώνται.
63
Η διαχείριση με βάση το οικοσύστημα είναι μια χωρική προσέγγιση που αναγνωρίζει
τις συνδέσεις, τις συσσωρευτικές επιπτώσεις, καθώς και τους πολλαπλούς στόχους
που υπάρχουν σε μια συγκεκριμένη περιοχή.
Με τον τρόπο αυτό, η διαχείριση με βάση το οικοσύστημα διαφέρει από τις
παραδοσιακές προσεγγίσεις που εστιάζουν σε μεμονωμένες ανησυχίες π.χ. είδη,
τομείς ή δραστηριότητες( Mc Leod και Leslie, 2009 ).
Η εφαρμογή αυτής της προσέγγισης στη διαχείριση των ανθρώπινων
δραστηριοτήτων, που ήδη συμβαίνει στο υδάτινο περιβάλλον και στο πλαίσιο της
ανάπτυξης των πράσινων υποδομών, θα παρέχει σημαντικά στοιχεία και κατάρτιση,
ώστε να ενημερώσει την ευρύτερη εφαρμογή αυτών των μακροπρόθεσμων,
αλληλοσυνδεόμενων προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση συστημικών
περιβαλλοντικών προκλήσεων.
Οι ολοκληρωμένες προσεγγίσεις διαχείρισης παρέχουν επίσης την ευκαιρία να
διορθωθεί η απόδοση προτεραιότητας στο παραγόμενο κεφάλαιο έναντι του
ανθρώπινου, κοινωνικού και φυσικού κεφαλαίου.
Τα λογιστικά συστήματα-τόσο τα πραγματικά όσο και τα νομισματικά- είναι
σημαντικό να ενημερώνουν τις αποφάσεις της πολιτικής και των επενδύσεων ,γιατί η
σωστή ισορροπία ανάμεσα στη χρήση, στην προστασία και στην ανάδειξη του
φυσικού κεφαλαίου θα απαιτήσει πληροφορίες σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση
των αποθεμάτων.
64
Το γεγονός αυτό αποτελεί πρόκληση, δεδομένης της τεράστιας έκτασης και της
ποικιλίας των περιβαλλοντικών αποθεμάτων και των ροών , καθώς και της ανάγκης
ποσοτικού προσδιορισμού των τάσεων σε μια ποικιλία διαφορετικών στοιχείων του
οικοσυστήματος.
Οι λογαριασμοί θα πρέπει να συμπληρωθούν από δείκτες που μπορούν να
ενημερώνουν την αναπτυξιακή πολιτική , την εφαρμογή της πολιτικής, καθώς και την
παρακολούθηση της προόδου.
Η εφαρμογή του αναθεωρημένου συστήματος ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής και
οικονομικής λογιστικής των Ηνωμένων Εθνών (SEEA), της ευρωπαϊκής στρατηγικής
για την περιβαλλοντική λογιστική, καθώς και η ανάπτυξη των λογαριασμών για τα
οικοσυστήματα αποτελούν σημαντικά βήματα προς τα εμπρός.
Ο στόχος της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα να εκτιμήσει την οικονομική αξία
των υπηρεσιών οικοσυστήματος ( και να προωθήσει την ένταξη των εν λόγω αξιών
στα συστήματα λογιστικής και αναφοράς σε επίπεδο ΕΕ και σε Εθνικό Επίπεδο έως
το 2020) αποτελεί σημαντική κινητήρια δύναμη πολιτικής.
Η προστασία, η διατήρηση και η ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου απαιτεί την
ανάληψη δράσης για τη βελτίωση της οικολογικής ανθεκτικότητας και τη
μεγιστοποίηση των οφελών που η περιβαλλοντική πολιτική μπορεί να προσφέρει
στην οικονομία και στην κοινωνία, με σεβασμό των οικολογικών ορίων του
πλανήτη.
65
Η διατήρηση ανθεκτικών οικοσυστημάτων απαιτεί ένα ισχυρό, συνεκτικό πλαίσιο
πολιτικής με έμφαση στην εφαρμογή, στην ενσωμάτωση και στην αναγνώριση της
σχέσης μεταξύ της προσαρμοστικότητας των οικοσυστημάτων, της αποδοτικότητας
των πόρων και της ανθρώπινης ευημερίας.» (SOER 2015)
Το εννοιολογικό πλαίσιο που δημιουργείται, συνδέει τα κοινωνικό-οικονομικά
συστήματα με τα οικοσυστήματα, μέσω της ροής των οικοσυστημικών υπηρεσιών
και μέσα από τις κινητήριες δυνάμεις της μεταβολής που επηρεάζουν τα
οικοσυστήματα είτε ως συνέπεια χρήσης των υπηρεσιών ή σε γενικές γραμμές ως
έμμεσες επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Κεφάλαιο 7: Οι προστατευόμενες περιοχές και η ανάδειξη της άξιας
τους μέσω των οικοσυστημικών υπηρεσιών
7.1. Ιστορική Αναδρομή και η εξέλιξη του όρου της προστασίας
Οι στόχοι ίδρυσης των Προστατευόμενων Περιοχών, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα,
ανάγονται στον 19ο αιώνα με αναφερόμενο ως πρώτο Εθνικό Πάρκο αυτό του
Yellowstone των ΗΠΑ, κηρυγμένο ως «δημόσιο πάρκο ή περιοχή αναψυχής προς
όφελος και απόλαυση των ανθρώπων» to 1872, δηλαδή για ανθρωποκεντρική χρήση
κι όχι με στόχο την ανάγκη προστασίας της φύσης.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίζονται και οι πρώτοι Φορείς Διαχείρισης
Προστατευόμενων Περιοχών καθώς και Εθνικές Υπηρεσίες και φορείς συντονισμού,
όπως για παράδειγμα του Καναδά το 1916.
66
Στην Ελλάδα, παρά τα προβλήματα του μικρού, κατακερματισμένου χώρου,
δημιουργήθηκαν από το 1938 οι Εθνικοί Δρυμοί του Ολύμπου και του Παρνασσού
μετά από σχετικό θεσμικό πλαίσιο για την προστασία της φύσης που εκδόθηκε το
1937 (Α.Ν. 856/1937) με πρωτοβουλία και ευθύνη της Δασικής Υπηρεσίας, σε
συνεργασία με τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύλλογο.
Ο νόμος, αυτός προέβλεπε την ίδρυση πέντε «Εθνικών Δρυμών» (εκτός από τα
νησιά) με σκοπό: την προστασία της χλωρίδας, τη βελτίωση και αύξηση της πανίδας,
τη διατήρηση των γεωμορφολογικών σχηματισμών, την προστασία των φυσικών
καλλονών, την ανάπτυξη του τουρισμού, και τη διενέργεια επιστημονικών (ιδιαίτερα
φυτογεωγραφικών) και δασικών ερευνών.
Αν στο παραπάνω προστεθεί ο θεσμός της Δασικής Αστυνομικής Διάταξης (ΔΑΔ)
και ο Νόμος «περί αρχαιοτήτων» (Νόμος 5351/1932) είναι κατανοητό ότι η έννοια
της προστασίας στην Ελλάδα υπάρχει από παλιά και προϋπήρχε και του 1937.
Παρόλα αυτά όμως σήμερα, μετά από 80 χρόνια, η ουσιαστική εφαρμογή της έννοιας
αυτής βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο.
Οι προστατευόμενες περιοχές είναι ακόμη μάρτυρες και δέκτες των
΄΄ολοκληρωμένων΄΄ εξελίξεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε περιφερειακή και
παγκόσμια κλίμακα.
Στις Προστατευόμενες Περιοχές έχουν καταγραφεί οι επιπτώσεις από την αστική,
βιομηχανική και ατμοσφαιρικά μεταφερόμενη ρύπανση τόσο με τη μορφή
ρυπάνσεων του εδάφους ή των νερών και κυρίως των ιζημάτων των υδάτινων
συστημάτων, όσο και με τη μορφή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε χλωρίδα και
πανίδα.
67
Ως αναλυτικά παραδείγματα έχουμε:
Τις επιπτώσεις της αιθαλομίχλης στα περιαστικά δάση, τις επιπτώσεις της όξινης
βροχής (π.χ. στα δάση και τις Προστατευόμενες Περιοχές της Σκανδιναβίας),
τις επιπτώσεις των πετρελαιοκηλίδων και τα σκουπίδια στα θαλάσσια πάρκα,
τις εξαφανίσεις πολλών ειδών (σπανίων, απειλούμενων, κ.α.) και τη μείωση της
βιοποικιλότητας σε πολλές Προστατευόμενες Περιοχές Στάσεις και Σχολές απέναντι
στο Περιβάλλον.
Αναγνωρίζονται δε, ως γενεσιουργά αίτια της υποβάθμισης ο υπερπληθυσμός, η
καταναλωτική νοοτροπία, η οικονομία με λαθεμένες βάσεις και δείκτες και η έλλειψη
παιδείας και ενημέρωσης
Ήδη από τη δεκαετία του 1960 συνειδητοποιήθηκε ότι τόσο η προσωπική στάση
κατανόηση και μάθηση, όσο και η ίδια η προστασία, βασίζονται σε τρία επίπεδα
ενδιαφέροντος-προσεγγίσεις :
του ατομικού ενδιαφέροντος (συμφέροντος του ατόμου και του στενού οικογενειακού
περιβάλλοντος)
του κοινωνικού αγαθού (ως φυσικού πόρου ή οικολογικής υπηρεσίας αλτρουιστικά
για το κοινωνικό σύνολο)
της αυθύπαρκτης αξίας (μη χρηστικής, με ιδεαλιστική, οικο-κεντρική προσέγγιση).
68
Η πρώτη συλλογική προσπάθεια της προστασίας του περιβάλλοντος ιστορικά
οριοθετείται με την δημοσίευση της έκθεσης «Limits to growth» του Club of Rome1
και τη Διεθνή Διάσκεψη του ΟΗΕ2 στη Στοκχόλμη για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, το
1972, όπου προβάλλεται ο στόχος της προστασίας του φυσικού, κυρίως,
Οι προστατευόμενες περιοχές δημιουργήθηκαν στην ανάγκη εξεύρεσης ενός δικτύου
που να εντάσσει τις περιοχές όπως αυτές περιγράφονται με τον ορισμό που δίνει η
IUCN3: «... εκτάσεις χερσαίες ή και υδάτινες που αφιερώνονται ειδικά στην
προστασία της βιοποικιλότητας και των συνδεδεμένων φυσικών και πολιτιστικών
αξιών των οποίων η διαχείριση κατοχυρώνεται με νομοθετικά ή άλλα
αποτελεσματικά μέσα».
Διαδοχικά αναπτύχθηκαν στην έννοια τους αλλά και στην έκταση τους , ενώ
αναπτύσσονται ακόμα και σήμερα.
Όσον αφορά την Ελλάδα, το 1995 καταλάμβαναν το 3% της έκτασης της Χώρας, το
2000 το 17% και το 2010 το 33%.
Οι προστατευόμενες περιοχές που αποτελούν τότε ένα από τα πιο σημαντικά μέτρα
για την προστασία και διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του εκάστοτε
περιβάλλοντος, πρόκειται κυρίως :
1 The Club of Rome is a global think tank that deals with a variety of international issues, including the world economic
system, climate change, and environmental degradation
2 Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ή Ηνωμένα Έθνη (Η.Ε.) είναι ένας διεθνής οργανισμός παγκόσμιας εμβέλειας μεταξύ
των κρατών του κόσμου με σκοπό τη συνεργασία στο Διεθνές Δίκαιο, την ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική
ισότητα.
3 IUCN: International Union for Conservation of Nature
69
για τις «φυσικές» εκείνες περιοχές της γης με αυτοφυή χλωρίδα και άγρια πανίδα,
που εμπεριέχουν είδη που είναι αντιπροσωπευτικά, σπάνια ή απειλούμενα με
εξαφάνιση, για τους πολύτιμους βιοτόπους, για τους ιδιαίτερους φυσικούς
γεωμορφολογικούς και φυσιογραφικούς σχηματισμούς, για τα τοπία με ιδιαίτερα
αισθητικά και φυσιογνωμικά γνωρίσματα
7.2. Η Αξία των Προστατευόμενων Περιοχών
«Σταδιακά, άρχισε να γίνεται κατανοητό ότι από τη μια πλευρά, η διατήρηση των
ιδιαίτερων αξιών των περιοχών αυτών δεν ωφελείται πάντα με την αυστηρή
προστασία τους, ενώ από την άλλη δεν καταξιώνεται ο θεσμός με την απομόνωση
των προστατευόμενων περιοχών από τον άνθρωπο, με την κήρυξη και λειτουργία
τους ανεξάρτητα από την κοινωνική και οικονομικής πραγματικότητα της ευρύτερης
περιφέρειας και τις γενικότερες συνθήκες κάθε χώρας.
Είναι γεγονός ότι για πολλά χρόνια το βασικό κριτήριο και η κύρια επιδίωξη
δημιουργίας των προστατευόμενων περιοχών, ήταν η προώθηση ενός ΄΄μηχανισμού
αντίδρασης΄΄ στην αυξανόμενη υποβάθμιση της γης και των φυσικών της πόρων από
τη συνεχώς εντεινόμενη εκμετάλλευση τους.
Υπήρχε επομένως η αντίληψη ότι η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος μπορεί να
διασφαλίσει με την ανακήρυξη εκτάσεων, με ιδιαίτερες φυσικές αξίες, ως
προστατευόμενων περιοχών, θεσπίζοντας απαγορεύσεις και περιορισμούς όσον
αφορά την ανθρώπινη χρήση και την παραγωγική τους εκμετάλλευση.
70
Σύμφωνα με τη παραπάνω ανάλυση, όσοι ασχολούνται με τις προστατευόμενες
περιοχές, αλλά και το κοινό γενικότερα, βλέπουν τις περιοχές αυτές κυρίως ως
΄΄αμυντικό μηχανισμό΄΄ όπου προβάλλεται κυρίως (ή μόνο) ο προστατευτικός τους
ρόλος.
Υπήρχε δηλαδή η τάση, οι περιοχές που κηρύσσονται προστατευόμενες να τίθενται
κάτω από αυστηρή προστασία, όπου οι ανθρώπινες δραστηριότητες και κάθε
επέμβαση(ακόμα και για λόγους προστασίας από φυσικούς κινδύνους), δε
συμβιβάζονται με το θεσμό αυτό.
Για την καλύτερη αξιοποίηση του θεσμού αυτού παράλληλα με τον αρχικό ορισμό
της IUCN1 , προστίθεται ότι οι προστατευόμενες περιοχές είναι :
Τα πολύτιμα στοιχεία για τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς κάθε χώρας, καθώς
για την αναβάθμιση της επικοινωνίας του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και την
ικανοποίηση των σύγχρονων κοινωνικών-πολιτιστικών αγαθών.»( ΚΑΣΙΟΥΜΗΣ
2006)
7.3. Ευρωπαϊκά Δεδομένα
Το Natura 2000 καλύπτει το 18 % της ξηράς επιφάνειας της ΕΕ και σημαντικά
τμήματα των θαλασσών που την περιβάλλουν, 26.000 προστατευόμενες περιοχές, οι
οποίες αντιστοιχούν στο ένα πέμπτο της ξηράς επιφάνειας της ΕΕ.
(http://ec.europa.eu/environment/basics/natural-capital/natura2000/index_el.htm)
Είναι το μεγαλύτερο στο είδος του δίκτυο στον κόσμο και παρέχει καθοριστική
προστασία στα πλέον απειλούμενα είδη και οικοτόπους της Ευρώπης.
1 IUCN: International Union for Conservation of Nature
71
«Εκτός από τα περιβαλλοντικά οφέλη από την προστασία των περιοχών του δικτύου
Natura 2000, ακόμα και με οικονομικούς όρους τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά
για όλη την Ευρώπη.
Για την προστασία και ανάδειξη των 26000 περιοχών Natura όλης της Ευρώπης
διατίθενται κάθε χρόνο περίπου 5,8 δις ευρώ ενώ η οικονομική αποτίμηση των
παροχών των οικοσυστημάτων αυτών είναι 223 - 314 δις ευρώ ετησίως.
Ο υπολογισμός αυτός προκύπτει από τον υπολογισμό της αξίας των οικοσυστημικών
υπηρεσιών που παρέχονται από τις περιοχές NATURA και συγκεκριμένα από την
παραγωγή τροφής και πρώτων υλών, από την παροχή πόσιμου νερού αλλά και
φαρμακευτικών ουσιών.
Στον ίδιο "λογαριασμό" προστίθενται και το όφελος της προστασίας από τη
διάβρωση και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η συγκέντρωση και αποθήκευση
άνθρακα από την χλωρίδα των περιοχών αυτών και φυσικά το όφελος (οικονομικό -
θέσεις εργασίας) από τις δράσεις τουρισμού και ψυχαγωγίας.
Στο σύνολο της Ευρώπης οι περιοχές NATURA εξασφαλίζουν 4,4 εκατομμύρια
θέσεις εργασίας σε όλους τους παραπάνω τομείς.» (http://www.ekriti.gr/kriti/kriti-
osa-den-gnorizoyme-gia-tis-parexigimenes-periohes-natura#sthash.kw6Mxscb.dpuf)
«Έχει εκτιμηθεί ότι η δημιουργία προστατευόμενων περιοχών που θα καλύπτουν
περίπου το 17% της χέρσου και 30% των θαλάσσιων χώρων στην ΕΕ θα
δημιουργήσει έσοδα της τάξης των 3,6 τρισ. ευρώ.
72
Ο οικοτουρισμός θεωρείται ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας τουρισμού, με ρυθμό
ανάπτυξης 3 φορές μεγαλύτερο από τον τομέα συνολικά, ενώ παρουσιάζεται μια
αύξηση της οικοτουριστικής δαπάνης περίπου 20% ετησίως.
Οι δαπάνες των επισκεπτών στις περιοχές του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου
Natura 2000, προκαλούν άμεσα ή έμμεσα οικονομικά οφέλη 50-85 δις €/έτος και
υποστηρίζουν 4,5 – 8 εκ. θέσεις πλήρους απασχόλησης.
Πρόσφατη μελέτη στη Φινλανδία δείχνει ότι κάθε 1 € δημόσιας επένδυσης σε εθνικά
πάρκα και περιοχές αναψυχής μπορεί να αποδώσει 7,2 €, μέσω των εσόδων από τους
επισκέπτες, ποσό που ενίοτε μπορεί να φτάσει τα 20 € ανά ευρώ δημόσιας
επένδυσης.» (http://www.wwf.gr/images/pdfs/biodiversity-financial.pdf).
«Είναι χαρακτηριστικό ότι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπολογίζουν ότι με
ετήσιο κόστος 5,8 δις ευρώ, η διαχείριση των περιοχών Natura μπορεί να αποδώσει
ετησίως οφέλη της τάξης των 200 - 300 δις ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 1,7 -
2,5% των ευρωπαϊκού ΑΕΠ.»
Καθίσταται επομένως αντιληπτό, ότι, για να μπορέσουμε να διατηρήσουμε τη
βιοποικιλότητα δεν αρκεί μόνο ο χαρακτηρισμός κάποιων περιοχών ως
προστατευόμενων.
Πρέπει να ληφθούν και να υλοποιηθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας,
διαχείρισης κι αξιοποίησής τους.
Η λήψη αυτών των μέτρων δεν αποτελεί μονάχα ορθολογική πρακτική υψηλής
οικολογικής σημασίας, αλλά και μια συνολική επένδυση για το μέλλον.
73
7.3. Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών
Με την εφαρμογή μιας ενιαίας πολιτικής στη χρήση και διαχείριση των φυσικών
οικοσυστημάτων και την κήρυξη προστατευόμενων περιοχών επιδιώκεται η
προστασία των ιδιαίτερων αξιών της φύσης και των σημαντικών χαρακτηριστικών
του φυσικού περιβάλλοντος.
Η εξέλιξη του ρόλου των προστατευόμενων περιοχών και οι εμπειρίες που
αποκτήθηκαν μέσα από την εφαρμογή του ενιαίου πλαισίου, έδειξαν πως είναι
ανάγκη η δημιουργία μια ολοκληρωμένης αειφορικής διαχείρισης προς
ορθολογικότερη χρήση και διαχείριση των εν λόγω περιοχών.
Αναγνωρίζεται στη φάση αυτή, ότι η βασική αρχή που πρέπει να διέπει τις
προστατευόμενες περιοχές, είναι η αμφίδρομη αρχή τη προστασίας-χρήσης.
Συνεπώς, ο αποτελεσματικότερος τρόπος προστασίας, είναι η διαχείριση σύμφωνα με
την αρχή της αειφορίας, για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων σκοπών.
Συνειδητοποιείται επίσης ευρύτερα, ότι η επιτυχία μιας προστατευόμενης περιοχής,
εξασφαλίζεται όταν ενσωματωθεί στις γενικότερες συνθήκες της περιφέρειας όπου
βρίσκεται, ώστε να αποτελέσει θετικό στοιχείο στις τοπικές κοινωνίες.
«Δεν μπορούμε να προστατεύσουμε μια περιοχή αν δε τη χρησιμοποιούμε για κάτι
και δεν μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε αν δε τη προστατεύουμε.» (Νόμος για τη
Βιοποικιλότητα 3799/2011)
74
Συνοψίζοντας μπορούμε να παραθέσουμε τις ειδικές λειτουργίες και αξίες των
προστατευόμενων περιοχών, που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την
ορθολογική διαχείριση και χρήση των περιοχών αυτών:
 Διαφύλαξη πολύτιμων οικολογικών και τοπιακών αξιών που αποτελούν
σημαντικά στοιχεία της φυσικής κληρονομιάς κάθε χώρας.
 Μεγάλη επιστημονική σημασία, ως πολύτιμα αποθέματα για επιστημονική μελέτη
και έρευνα των φυσικών οικοσυστημάτων.
 Πολύτιμα εργαστήρια για επιστημονική μελέτη και έρευνα του φυσικού κόσμου
που δεν έχει ακόμα πλήρως διερευνηθεί.
 Σημαντική εν δυνάμει αξία, με τη διαφύλαξη ανεκτίμητου υλικού για νέες
καλλιέργειες, νέα φάρμακα, βιοχημικές βιομηχανίες κ.λπ., καθώς και
παραδοσιακών παραγωγικών μεθόδων με το φυσικό περιβάλλον.
 Σημαντική συμβολή στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής στις σύγχρονες
κοινωνίες με την παροχή ευκαιριών υπαίθριας αναψυχής και περιβαλλοντικής
ενημέρωσης και εκπαίδευσης και την ικανοποίηση αναγκών φυσιολατρικού
τουρισμού και οικοτουρισμού.
 Δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης και εισοδήματος για τις αυξανόμενες
ανάγκες ολοκληρωμένης διαχείρισης και κυρίως για την παροχή ευκολιών
εξυπηρέτησης επισκεπτών (κοντά στις προστατευόμενες περιοχές).
 Συμβολή στην περιφερειακή ανάπτυξη , συνήθως σε περιοχές με περιορισμένες
δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης.
Το σύνολο των παραπάνω ειδικών λειτουργιών των προστατευόμενων περιοχών,
είναι πολύ σημαντικές και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό της
διαχείρισης των περιοχών αυτών.
75
Εκείνο που πρέπει να αντιληφθούν οι διαχειριστές και στη συνέχεια να το
μεταφέρουν στους επισκέπτες και στο κοινό γενικότερα, είναι η κατανόηση της
σημασίας του φυσικού περιβάλλοντος ως μοναδικό τοπίο με πλούσιο οικοσύστημα
και μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον.
Εφόσον λοιπόν οργανωθεί κατάλληλα η εν λόγω διαχείριση, ο τουρισμός μπορεί να
αποβεί χρήσιμος στις τοπικές κοινωνίες όσο και στο ίδιο το περιβάλλον αφού οι
κάτοικοι των περιοχών θα γίνουν υποστηρικτές των ιδεών για την προστασία και
διατήρηση των ιδιαίτερων αξιών της περιοχής τους.
Η αξιοποίηση των προστατευόμενων περιοχών έχει αντίκρισμα στη νομισματική
αποτίμηση του περιβάλλοντος και καθότι αποτελούν μέρη του οικοσυστήματος ενώ
συνάμα αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού, με την έκταση τους,
προσδιορίζονται ως θεμελιώδες αγαθό για την ανθρώπινη ευημερία μέσω των
υπηρεσιών που παρέχουν τόσα σε τοπική όσο και σε ευρεία κλίμακα.
Κοιτώντας σε βάθος την κατάσταση των οικοσυστημάτων γεννιούνται ιδέες για την
αποφυγή της αποσάθρωσης τους και της απομείωσης της αξίας τους.
Επιπρόσθετα, η αποφυγή της αρνητικής φιλοσοφίας στη διαχείριση των εθνικών
πάρκων , όταν δηλαδή δε λαμβάνεται καθόλου υπόψη η ανάγκη ένταξης τους στις
διαδικασίες ενός ευρύτερου χωροταξικού και αναπτυξιακού σχεδιασμού, οδηγεί στην
επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων.
Ακόμη, επισημάνεται ότι οφείλουμε να θέσουμε τους στόχους διατήρησης πριν την
κήρυξη των ειδικών ζωνών διατήρησης.
76
Πρέπει να καθορίσουμε προτεραιότητες για τη διατήρηση σε ικανοποιητική
κατάσταση των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος.
Ενώ φαίνεται πως η επιτυχία μιας προστατευόμενης περιοχής, εξασφαλίζεται όταν
ενσωματωθεί στις γενικότερες συνθήκες της περιφέρειας στην οποία εντάσσεται ώστε
να αποτελεί θετικό στοιχείο στις τοπικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.
Συνολικά, η κατανόηση των προστατευόμενων περιοχών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι
είναι εκτάσεις με ιδιαίτερες αξίες.
Η διατήρηση της φύσης και των ιδιαίτερων αξιών της στις περιοχές αυτές, δε νοείται
πλέον μόνο ως αυτοσκοπός στο πλαίσιο αναγκαιότητας για τη διαφύλαξη της
φυσικής μας κληρονομιάς.
7.4. Η Κατάσταση στην Ελλάδα και Προτάσεις Ορθολογικής
Διαχείρισης
Από το περιβαλλοντικό πρόγραμμα Ενωμένων Εθνών προκύπτουν χρήσιμα στατιστικά
δεδομένα για την Ελλάδα, ενδεικτικά αναφέρονται:
 Εκτιμώμενη απώλεια Βιοποικιλότητας: 21%
 Αριθμός προστατευόμενων περιοχών: 1256 , οι οποίες καλύπτουν το 35% της
χώρας
 Ο άνθρακας που αποθηκεύεται στα πάνω μέρη αλλά και κάτω από το έδαφος της
βιομάζας και του εδάφους, υπολογίζεται στα 994Mt, ενώ ο άνθρακας που είναι
αποθηκευμένος στις προστατευόμενες περιοχές αντιστοιχεί στο 13%
(https://www.unep-wcmc.org/)
77
Μόνο με αυτά τα δεδομένα βέβαια, δεν μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα,
αλλά βλέποντας το μέγεθος των προστατευόμενων περιοχών της Χώρας μας και
συγκρίνοντας το με άλλες χώρες, γεννιούνται ως προς το αποτέλεσμα της ανάπτυξης
μέσω της ορθής διαχείριση τους.
Αναφορικά με τη βιωσιμότητα των προστατευόμενων περιοχών, για το 2017
εγκρίθηκαν 7,8 εκατομμύρια ευρώ από το Πράσινο ταμείο για την αποπληρωμή 367
εργαζομένων και τις λειτουργικές δαπάνες. (Αρ. απόφασης 113.4/2016).
«Υπάρχουν 371 προστατευόμενες περιοχές, οι οποίες καλύπτουν το 21.3% της
ηπειρωτικής χώρας , 16.1% του παράκτιου και θαλάσσιου χώρου , 5.5% των χωρικών
υδάτων, ενώ οι 27 φορείς διαχείρισης και προστασίας καλύπτουν το 25-30% των
προστατευόμενων περιοχών» (http://www.tovima.gr/society/article/?aid=702986) .
Μέσος όρος επισκεπτών συνολικά στην Ελλάδα, ανά προστατευόμενη περιοχή : 41000
Ενώ οι περιοχές με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα ανά έτος είναι :
Πάρνηθα: 500000
Ζάκυνθος: 200000
Όλυμπος:160000
Σαμαριά: 150000
Καλαμάς- Αχέροντας: 150000
Πινάκας 1
Πηγή:(http://www.tovima.gr/society/article/?aid=702986, 2015)
78
Ενδεικτικό παράδειγμα όσον αφορά τη δυναμικότητα της Ελλάδας σε σχέση με τις
παροχές υπηρεσιών από τις προστατευόμενες περιοχές, είναι η Κρήτη, καθώς από
στις 53 περιοχές NATURA που έχουν οριστεί, βρίσκονται σχεδόν οι μισές αγροτικές
καλλιέργειες της (47%) , ενώ καλύπτουν μόνο το 30% του συνολικού εδάφους του
νησιού.(http://www.ekriti.gr/kriti/kriti-osa-den-gnorizoyme-gia-tis-parexigimenes-
periohes-natura#sthash.Yf3QiAKe.dpuf)
Επισημαίνεται δηλαδή ότι η κατάσταση στην Ελλάδα όσον αφορά το σχεδιασμό
χρήζει σημαντικής βελτίωσης καθώς η προωθούμενη απαξίωση ή και κατάργηση των
Φορέων Διαχείρισης των προστατευόμενων οικοσυστημάτων, των κύριων δηλαδή
οργανισμών που μπορούν να επιβλέπουν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος
είναι ανασταλτικός παράγοντας για τη βελτίωση της λειτουργίας των υπηρεσιών του
οικοσυστήματος.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι,« σε όλη την Ελλάδα για τις 419 περιοχές Natura
υπάρχουν μόλις 14 φορείς διαχείρισης ενώ στην Κρήτη από τις 53 περιοχές
λειτουργεί μόνο ο φορέας του Φαραγγιού της Σαμαριάς.»
(Μάριος Διονέλλης.2016.[Online]Available at (http://www.ekriti.gr/kriti/kriti-osa-
den-gnorizoyme-gia-tis-parexigimenes-periohes-natura#sthash.Yf3QiAKe.dpuf)
Accessed 26 February 2017).
Κομβικής σημασίας, είναι ο συντονισμός των προστατευόμενων περιοχών, στην
Ελλάδα, η ανυπαρξία μιας κεντρικής δομής, άφησε τους Φορείς Διαχείρισης χωρίς
ουσιαστική στήριξη.
79
Αναγκαιότητα είναι η στήριξη των προστατευόμενων περιοχών από τοπικούς φορείς
και οργανώσεις , καθώς με τη βοήθεια από τον τουρισμό , αλλά προσοχή όχι τον
κατακερματισμό και τη ρύπανση της γης, θα επέλθει ουσιαστική πολιτιστική και
οικολογική αναβάθμιση, τόσο συνειδησιακά όσο και με πραγματικές αξίες.
 Προγράμματα life
Τα προγράμματα LIFE στηρίζουν την τοπική ανάπτυξη σε μειονεκτικές αναπτυξιακά
περιοχές μέσω του οικοτουρισμού και της περιβαλλοντικής
ενημέρωσης/εκπαίδευσης.
Υποστηρίζουν σημαντικές παραδοσιακές και φυσιολατρικές δραστηριότητες όλο το
χρόνο.
Συμβάλουν στη διατήρηση σημαντικών αρχιτεκτονικών μνημείων και παραδοσιακών
οικισμών.
Αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής.
 Ορισμένα παραδείγματα ορθής διαχείρισης σε τοπική κλίμακα είναι :
Πάρκο Abruzzo Ιταλία
20000 κάτοικοι σε 21 χωριά
200000 επισκέπτες ετησίως
150 εκατομμύρια ευρώ εισόδημα ετησίως
80
Άλλα παραδείγματα, είναι η περιοχή Natura 2000 της κοιλάδας του Λεχ, όπου παρά
τους αρχικούς προβληματισμούς για τον περιορισμό της τουριστικής ανάπλασης,
πλέον οι κάτοικοι απολαμβάνουν τα αγαθά και τις αξίες του περιβάλλοντος,
συνειδητοποιώντας τα οφέλη από αυτά.
Το φυσικό καταφύγιο Ασκάου-Τιντάου, σε αντίστοιχο παράδειγμα αρχικού
συμβιβασμού της τοπικής κοινωνίας για περιορισμό των δραστηριοτήτων και εν τέλει
αποζημίωσης της κ.α.
Ενώ, εγχώρια πρότυπα παραδείγματα διαχείρισης είναι το Πάρκο Τζουμέρκων, οι
Πρέσπες, το χωριό Νυμφαίο, κ.α. όπου σε συνδυασμό με τη μεγάλη αξία της
βιοποικιλότητας της εκάστοτε περιοχής και την ανάδειξη τοπιακών χαρακτηριστικών
και προϊόντων, αναβαθμίστηκε η οικονομική δραστηριότητα των περιοχών σε
κοντινή απόσταση από την προστατευόμενη περιοχή αλλά και της ευρύτερης
περιοχής.
Στην προστατευόμενη περιοχή Δέλτα Αξιού οι χάρτες των οικολογικών διαδρομών
και η προώθηση του οικολογικού τουρισμού, τόνωσαν οικονομικά και ανέδειξαν τις
υπηρεσίες του οικοσυστήματος καθώς και τις πολιτιστικές αξίες της περιοχής.
Συμπληρωματικά, παρατίθεται η πρόταση της WWF1 για το 2017:
«Ολοκλήρωση του χαρακτηρισμού των περιοχών Natura 2000, ιδίως των θαλάσσιων
περιοχών.
1 WWF:World Wildlife Fund( Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση)
81
Ορισμός και εφαρμογή σαφών, ειδικών και λεπτομερών μέτρων προστασίας,
καθοδηγούμενων από ειδικούς στόχους διατήρησης για είδη και οικοτόπους με
σημαντική παρουσία σε επίπεδο περιοχής, καθώς και σε εθνικό και βιογεωγραφικό
επίπεδο.
Κατάρτιση και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης στο επίπεδο περιοχής, διασφαλίζοντας
επαρκή συμμετοχή γαιοκτημόνων, χρηστών πόρων και άλλων βασικών
εμπλεκόμενων φορέων.
Τα σχέδια διαχείρισης πρέπει να περιλαμβάνουν όλα τα μέτρα προστασίας και να
αντιμετωπίζουν ολοκληρωμένα όλους τους τομείς που επηρεάζονται (π.χ. δασοπονία,
γεωργία, αλιεία).
Διασφάλιση της προστασίας των ειδών μέσω της λήψης αποδοτικών και
ολοκληρωμένων μέτρων, με στόχο την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης
διατήρησης για τα προστατευόμενα είδη.
Αποτελεσματική προστασία των περιοχών Natura 2000 και των οικοτόπων και ειδών
που αναφέρονται στις οδηγίες για τη φύση από τις αρνητικές επιπτώσεις σχεδίων και
έργων, μέσω της πραγματοποίησης δέουσας εκτίμησης.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνεται σωστή εκτίμηση των ανεπιθύμητων επιπτώσεων
στην ακεραιότητα μιας περιοχής, όπως αυτή ορίζεται από τους στόχους και την
κατάσταση διατήρησης της περιοχής, καθώς και να εφαρμόζεται η αρχή της
προφύλαξης.
Οι εμπειρογνώμονες και οι αξιολογητές πρέπει να είναι τελείως ανεξάρτητοι και να
διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα για τη διεξαγωγή μελετών βιοποικιλότητας.
82
Κατά τη λήψη αποφάσεων για σχέδια ή έργα τα οποία ενδεχομένως να επηρεάσουν
περιοχές Natura 2000, πρέπει να δημοσιεύονται οι αποφάσεις και τα σχετικά
στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των ενδεδειγμένων μελετών εκτίμησης, αλλά και να
πραγματοποιείται διαβούλευση με το κοινό.
Ορισμός ΄΄ζωνών αποκλεισμού΄΄ – περιοχές ακατάλληλες για την ανάπτυξη
ορισμένων έργων ή δραστηριοτήτων, λόγω του αντίκτυπού τους στη φύση.
Διασφάλιση ότι εφαρμόζονται και χρηματοδοτούνται επαρκώς συστήματα
παρακολούθησης και συγκέντρωση όλων των σχετικών δεδομένων, ώστε να
εκτιμάται η κατάσταση και οι τάσεις των ειδών και τύπων οικοτόπων και οι απειλές
κατά της φύσης.
Τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να παρακολουθούν την αποτελεσματικότητα των
μέτρων που λαμβάνονται για τη βελτίωση των εκθέσεων εφαρμογής αλλά και της
διαχείρισης.
Παροχή επαρκούς εθνικής χρηματοδότησης και αύξηση του καταμερισμού των
διαθέσιμων ειδικών ευρωπαϊκών πόρων από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο
Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας
(ΕΤΘΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) για τη
βιοποικιλότητα και το δίκτυο Natura 2000.
Διασφάλιση πλήρους συμμετοχής του κοινού και διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων
που αφορούν στη φύση.
83
Διασφάλιση ότι ο χαρακτηρισμός περιοχών Natura 2000 και η διαχείρισή τους
πραγματοποιούνται με διαφάνεια και βάσει επιστημονικών κριτηρίων, με τη
συμμετοχή των τοπικών εμπλεκόμενων φορέων.
Επίσης, η άμεση ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία του δικτύου
Natura 2000, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.»
(http://www.wwf.gr/images/pdfs/2017Feb_EUNatureDirectivesSummary_EL.pdf)
Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα – Προτάσεις Βελτιστοποίησης
8.1. Συμπεράσματα της Εργασίας
«Εν τέλει υπάρχει μια αναγνώριση, ότι όλα επηρεάζουν όλα στο φυσικό περιβάλλον »
(Raffaelli & Whire, 2013)
«Υπήρχε κάποια ανησυχία ότι μέσω των οικοσυστημικών υπηρεσιών οι οποίες ενώ
παράλληλα είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για να κατανοήσουμε τη σημασία της
επιρροής της φύσης στους ανθρώπους, δεν λειτουργούν τελικά όσο απλοϊκά
φανταζόμασταν και μας οδηγούν να ανακαλύψουμε την πολυπλοκότητα του
συστήματος.»(Fu et al., 2013; Norgaard, 2010).
«Η ανάλυση των οικοσυστημικών υπηρεσιών πλέον δε συμβαδίζει με τις υπάρχουσες
νομοθεσίες και το αρχικό πλάνο με το οποίο έγινε η αρχή της προστασίας της
βιοποικιλότητας.» (Maes et al., 2013b)
Το ενδιαφέρον για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες τόσο στο επίπεδο της έρευνας, όσο
και στο επίπεδο της πολιτικής έχει αυξηθεί ραγδαία. (Braat & de Groot 2012,
Costanza & Kubiszewski 2012 )
84
Οι ανησυχίες μπορεί να έχουν αυξηθεί, παρόλο αυτά, η εστίαση στη διαφύλαξη,
κατανόηση και ανάδειξη της αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών θα συντελέσει
στην ποιοτική αναβάθμιση του οικοσυστήματος και των παροχών του, ώστε να
οδηγήσει στην ευημερία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος.
Η εκτίμηση της αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών δεν έχει μόνο οικονομικούς,
κοινωνικούς, πολιτιστικούς όρους, αλλά και συνειδησιακούς, ώστε να καταστεί
κατανοητό ότι ο άνθρωπος είναι μέρος του συστήματος, είτε αυτό πρόκειται για το
οικονομικό, κοινωνικό ή οποιοδήποτε άλλο σκέλος του, αλλά επίσης είναι μέρος του
φυσικού συστήματος, του περιβάλλοντος.
Η εκτίμηση της αξίας αυτής έρχεται να υπερκαλύψει παρερμηνείες για την αξία του
περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της προστασίας του κάτω από νομοθεσίες ή
γύρω από φιλοσοφικές έννοιες ή μόνο για την εκμετάλλευση των πόρων του, η αξία
των υπηρεσιών βρίσκεται στην πνευματική και πολιτιστική αναβάθμιση των πολιτών,
στην πραγματική αναβάθμιση της οικονομίας και της ουσιαστικής καλλιέργειας του
σύγχρονου ανθρώπου.
Από τα κεφάλαια που παρατέθηκαν σε αυτή τη μεταπτυχιακή εργασία, σίγουρα οι
οικονομικές και κοινωνικές αναλύσεις δείχνουν το πόρισμα για τη χάραξη πολιτικής
και την κατεύθυνση αυτής.
Αλλά επίσης, καθίσταται σαφές ότι η αποδοτικότητα των πόρων, θα επέλθει και από
την αλλαγή της προσέγγισης μας και την ανταλλαγή απόψεων.
85
Αναλυτικότερα, η εργασία αρχικά προσπάθησε να αναδείξει τα κυριότερα θέματα
γύρω από την έννοια των οικοσυστημικών υπηρεσιών, καταπιάστηκε με τη σχέση
αλληλεξάρτησης που έχει με τη βιοποικιλότητα, την αξία που δίνει σε αυτές το
φυσικό κεφάλαιο αλλά και ο άνθρωπος που δρα κάτω από νομοθεσίες αλλά και
πολλές φορές καταχράζοντας τες, μη συμπεριλαμβάνοντας αυτόν σαν κομμάτι του
Έγινε εν συνεχεία προσπάθεια να αναδειχθούν λύσεις γύρω από το θέμα της
υπερεκμετάλλευσης της γης με όρους όπως οι χρήσεις γης και ο χωροταξικός
σχεδιασμός που θα βοηθήσουν να γίνει αντιληπτό το κομμάτι που παραλείπεται
πολλές φορές από το συνεχή κατακερματισμό της γης και την κατασπατάληση των
φυσικών πόρων.
Το περιβάλλον είναι ένα αγαθό όχι μόνο για εμπορευματοποίηση και ανθρώπινες
συναλλαγές αλλά η αξία του και οι παροχές του είναι ζωτικές για όλο το
οικοσύστημα.
Τέλος, η παρούσα εργασία καταγράφοντας βιβλιογραφικές αναφορές και
προβληματισμούς που εξετάζουν την αξία των οικοσυστημικών υπηρεσιών, θέλησε
να αναδείξει τη σημασία της και προσπάθησε να δώσει λύσεις για αλλαγή και στην
συνειδησιακή σκέψη του ανθρώπου για το περιβάλλον.
86
8.2. Προτάσεις Βελτιστοποίησης
Το κυριότερο σημείο όπου εντοπίζεται στην παρούσα εργασία σαν πρόταση για
βελτιστοποίηση των λύσεων που παρέχουν οι έρευνες γύρω από την αξία των
οικοσυστημικών ερευνών είναι η σύμπτυξη όσον αυτό είναι εφικτό των απόψεων και
των λύσεων που προτείνονται ώστε τελικά αυτοί οι στόχοι που λαμβάνονται κατά
καιρούς από κυβερνήσεις και θεσμούς να γίνουν ρεαλιστικοί και πραγματοποιήσιμοι
και σταδιακά να εξελίσσονται μέσω της ολοκληρωμένης προσέγγισης του θέματος.
Επομένως, η ορθή ολοκληρωμένη προσέγγιση σε κάθε πεδίο εφαρμογής των
υπηρεσιών θα δώσει λύση στο πρόβλημα της μη τήρησης των εργασιών των
προγραμμάτων.
Στην εργασία καθίσταται σαφές ότι το σημαντικότερο σκέλος εφαρμογής είναι οι
προστατευόμενες περιοχές που πλέον πρέπει να απαλλαχθούν από τον όρο
προστατευόμενες και μόνο και να ενταχτούν στην οικονομία ως αγαθά και υπηρεσίες
για υψηλότερο βιοτικό και πνευματικό επίπεδο .
Οπότε η πρόταση είναι να ενταχθούν στο ευρύτερο σχέδιο δράσης για τη διατήρηση
της βιοποικιλότητας, τα στοιχεία εκείνα για εφαρμογή λύσεων σε εκάστοτε περιοχή
με τοπικές πρωτοβουλίες και θεσμούς - επόπτες, για την προάσπιση των δικτύων των
προστατευόμενων περιοχών σε συνδυασμό με τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομίας
αλλά και ιδιαίτερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος και όχι μόνο σε αυτά τα πλαίσια των
εννοιών, αλλά και σε ανάδειξη τοπικών ιδιαιτεροτήτων.
87
Δηλαδή να γίνουν περαιτέρω κινήσεις για την επίτευξη μιας συνδυαστικής,
ολοκληρωμένης διαχείρισης γύρω από τις προστατευόμενες περιοχές με γνώμονα τις
ιδιαιτέρες αξίες της περιοχής, τον οικοτουρισμό, την προάσπιση πνευματικών
ιδανικών και την ανάδειξη των πολιτιστικών στοιχείων και της φύσης συνολικά.
Τέλος, η παρούσα εργασία αν και τα περισσότερα στοιχεία που παρέθεσε ήταν
βιβλιογραφικά και στέρησε από τον αναγνώστη τη λεγόμενη έρευνα πεδίου ή τη
λεγόμενη αντιπαράθεση των γραπτών κείμενων με αντικρουόμενες απόψεις, αποτελεί
μια συμπυκνωμένη καταγραφή των ιδεών και των αναλύσεων όπου συντέλεσαν για
την εφαρμογή των νόμων πλαισίων και μπορεί να γίνει το έναυσμα για μια
περαιτέρω κριτική των όσων έχουν γραφτεί ή ειπωθεί.
88
Παραρτήματα
1. Γιατί είναι χρήσιμη η αποτίμηση , σελ.27
2.΄΄ Συγκεκριμένα, μια πιο μακροσκελής και διεπιστημονική έρευνα καλείται να
απαντήσει στα ακόλουθα ερωτήματα που προκύπτουν… ΄΄, σελ.42
3. Πιλοτική Μελέτη 6 , σελ.45
4. ΄΄ Από το περιβαλλοντικό πρόγραμμα Ενωμένων Εθνών προκύπτουν χρήσιμα
στατιστικά δεδομένα για την Ελλάδα… ΄΄ , σελ.77
5. Προγράμματα life , σελ 80
6. Ορισμένα παραδείγματα ορθής διαχείρισης σε τοπική κλίμακα, σελ.80
7. Η πρόταση της WWF1 για το 2017 , σελ81,82,83,84
1 WWF:World Wildlife Fund( Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση)
89
Βιβλιογραφία
Ελληνική Βιβλιογραφία
ΚΑΣΙΟΥΜΗΣ,(2006) Βασικά Στοιχεία Κατανόησης των Προστατευόμενων
Περιοχών και Ιστορική Αναδρομή.
Επιτροπή ‘Φύση 2000’,(2012) Λειτουργική αναδιάρθρωση των σχημάτων
διαχείρισης για βιώσιμη και αποτελεσματική προστασία.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή,(2011) Αποδοτικότητα των Πόρων – μια επιτακτική
επιχειρηματική ανάγκη.
Παναγιώτης Δημόπουλος,(2013) Η Εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και
Εγκαθίδρυση του Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000 στην
Ελλάδα(σελ105-128).
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος,(2015) Το Ευρωπαϊκό Περιβάλλον
Κατάσταση και Προοπτικές 2015, Συνθετική Έκθεση.
ΤΕΙ Ιονίων Νήσων,(2013) Επίδραση των Διαχρονικών Αλλαγών Χρήσεων γης στο
Τοπίο και στη Βιώσιμη Ανάπτυξη Ζακύνθου , Κεφαλονιάς και Λευκάδας.
Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής,(2014) Εθνική
Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2014) Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Οικοσυστημάτων
και των Υπηρεσιών τους.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2011) Επιλογές όσον αφορά το Όραμα και τον Στόχο της Ε.Ε
για τη Βιοποικιλότητα μετά το 2010
90
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2011) Στρατηγική της Ε.Ε για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα
το 2020
Διεθνής Βιβλιογραφία
EU, (May 2015) Science for Environment Policy, IN DEPTH REPORT, Ecosystems
Services and Biodiversity (issue 11).
European Environment Agency (EEA), (2015) The European Environment State and
Outlook 2015.
EU, (February 2014) Mapping and Assessment of Ecosystem and their Services (2nd
Report- Final).
EU, (April 2013) Mapping and Assessment of Ecosystem and their Services (An
analytical framework for ecosystem assessment under Action 5 of EU Biodiversity
Strategy to 2020) (Discussion paper- Final).
91
Διαδικτυακές αναφορές
https://ionianlanduses.wordpress.com/sustainable/
http://www.ecovalue-crete.eu/el/node/155
wwf.eu. 2017. Nature Directives Summary. [ONLINE] Available at:
http://www.wwf.gr/images/pdfs/2017Feb_EUNatureDirectivesSummary_EL.pdf
[Accessed 27 February 2017].
http://ec.europa.eu/environment/basics/natural-capital/natura2000/index_el.htm
https://www.unep-wcmc.org/
http://www.eea.europa.eu/el/themes/biodiversity/intro
http://www.tovima.gr/society/article/?aid=702986
https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%AF%CE
%BC%CE%B7%CF%83%CE%B7
http://www.openness-
project.eu/sites/default/files/OpenNESS%20D4.2%20Framework_%20Integrated_Val
uation_Final_Draft_March_23-2015.pdf
http://www.unep.org/maweb/en/About.aspx
http://www.eea.europa.eu/soer
92
Παραρτήματα
http://ec.europa.eu/environment/integration/research/newsalert/pdf/ecosystem_service
s_biodiversity_IR11_en.pdf
http://www.tovima.gr/society/article/?aid=702986
http://www.wwf.gr/images/pdfs/2017Feb_EUNatureDirectivesSummary_EL.pdf
93
94

Kolovos D. Env - Eng.ecosystem - Thesis

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Kolovos D. Env - Eng.ecosystem - Thesis

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

ΑΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Τ.

ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

«ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ»

«Από την Εκτίμηση της Παγκόσμιας Αξίας των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών

στην Εκτίμηση της Αξίας σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό Επίπεδο»

Η ολοένα και συνεχόμενη αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο

κατακερματισμός της γης, η έλλειψη οικολογικής συνείδησης, η μη τήρηση των

περιβαλλοντικών πολιτικών και ο συνεχής αποπροσανατολισμός από τις αξίες και τα

ιδανικά της φύσης, οδηγούν σε μη αναστρέψιμες συνθήκες τον άνθρωπο και το

φυσικό του περιβάλλον.

Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι όλες εκείνες οι παροχές που λαμβάνουμε από το

όλα τα μέσα για να αξιολογήσουμε κατά πόσο η βιοποικιλότητα βρίσκεται σε κίνδυνο

ανθρωπινό παράγοντα και την ίδια τη φύση.

έχουν γίνει και να προσπαθήσει να αναδείξει τα κυριότερα θέματα που απασχολούν

υπηρεσίες του οικοσυστήματος και πως αυτές μπορούν να λειτουργήσουν

προσοδοφόρα από οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική άποψη στο δομικό

τον εξαίρετο επιστήμονα και καθηγητή κ. Παναγιώτη Δημόπουλο.

Στην ολοκλήρωση της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας συντέλεσαν καθοριστικά οι

επισημάνσεις και οι διορθώσεις ώστε η εργασία να παρουσιαστεί σε αυτή την τελική

Επίσης, σε σημαντικό βαθμό βοήθησαν οι σημειώσεις των μαθημάτων και κατά

πλαίσιο του προγράμματος Erasmus + placement, που πραγματοποίησα στο τμήμα

ευκαιρία να εμπλουτίσω την πτυχιακή μου με ενδιαφέροντα στοιχεία.

Κατάλογος ορολογίας, συμβολισμών και ακρωνύμων 9

Κεφάλαιο 1: Σκοποί και Διάθρωση της Εργασίας 13

1.2.Ορισμός του Προβλήματος - Η Αφόρμηση 15

1.2.1.Το Σύστημα Αναφοράς 15

1.2.2.Η Σκοπιά της Ανάλυσης 16

1.3.Γενικός Σκοπός και Ειδικοί Στόχοι 16

1.4.Χρησιμότητα της Έρευνας 17

1.5.Διάρθρωση της Εργασίας 17,18

Κεφάλαιο 2: Η Αξία και Αποτίμηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 19

2.1.Η Έννοια των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 19,20,21,22

2.2.Η Αξία των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 22,23,24

2.3.Η Αποτίμηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 25,26,27

2.3.1.Οικονομική Αποτίμηση και η Χρήση της 27,28,29

Κεφάλαιο 3: Η Αξία της Βιοποικιλότητας 30

3.1.Η Έννοια της Βιοποικιλότητας 30,31,32

3.1.1.Η Εκτίμηση της Αξίας της Βιοποικιλότητας 32,33,34

3.1.2.Μέθοδοι Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Αγαθών και Υπηρεσιών 35,36

3.1.3.Η Βιοποικιλότητα και η Οικονομία της 36,37,38,39

3.2.Ο Ρόλος της Βιοποικιλότητας στις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες 39,40,41,42

Κεφάλαιο 4. Η έννοια , η αποτίμηση και ο ρόλος του Φυσικού Κεφαλαίου 43

4.2.Η Αποτίμηση του Φυσικού Κεφαλαίου 46,47,48,49

Κεφάλαιο 5. Ευρωπαϊκές Εκθέσεις και Δράσεις – Το Περιβάλλον της Ευρώπης

5.1. MAES /Action 5 49,50

5.2.Αξιολόγηση του Προγράμματος Δράσης για τo 2020 51,52,53

5.3.Το Έβδομο Πρόγραμμα Δράσης της Ε.Ε για το Περιβάλλον 53,54

5.4.Το Περιβάλλον της Ευρώπης Σήμερα – Δεδομένα 54,55.. 58

Κεφάλαιο 6: Παράγοντες Επιρροής των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών-

6.1.Η Ανθρώπινη Δραστηριότητα 58,59

6.2.Χρήσεις γης 60,61

6.3.Χωροταξικός σχεδιασμός 61,62,63

6.4.Ολοκληρωμένη Προσέγγιση Διαχείρισης 63,64,65,66

Κεφάλαιο 7: Οι Προστατευόμενες Περιοχές και η Ανάδειξη της Αξίας τους

μέσω των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών 66

7.1.Ιστορική Αναδρομή και η εξέλιξη του όρου της Προστασίας 66,67.. 70

7.2.Η Αξία των Προστατευόμενων Περιοχών 70,71

7.3.Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών 71,72,73

7.4.Ευρωπαϊκά Δεδομένα 74,75,76,77

7.5.Η Κατάσταση στην Ελλάδα και Προτάσεις Ορθολογικής Διαχείρισης 77,78.. 84

Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα της Έρευνας- Προτάσεις Βελτιστοποίησης 84

8.1.Συμπεράσματα της Έρευνας 84,85,86