Yatak Katsayısı Yaklaşımı

• Yatak katsayısı yaklaşımı, sürekli bir ortam olan zemin

için kurulmuş matematik bir modeldir. Zemin bu modelde
yaylar ile temsil edilir. Yaylar, temel taban basıncı ve
zemin deformasyonu arasında ilişki sağlar.
• Rijit olmayan yöntemlerde hem zeminin hem de temelin
deformasyon karakterleri dikkate alınır.
– Bu karakterler doğrusal veya doğrusal olmayan bir
tarzda ele alınabilirler.
• Zemin-yapı ikilisinin deformasyon karakteri, elastisite
modülüne benzer bir yaklaşım kullanılarak, “yatak
katsayısı” adı verilen bu sayısal değerle gösterilebilir.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 1

Ders Notları
Yatak katsayısı temel elastik eğrisinin gerçeğe
yakın bir şekilde hesaplanmasına, temel
taban basıncının doğru hesaplanmasına,
farklı oturmanın taşıyıcı sisteme etkilerinin
araştırılmasına ve zemin-yapı etkileşiminin
üst yapı davranışı üzerindeki tesirinin
görülmesine fırsat verecek şekilde bilinçli
kullanılmalıdır.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 2

Ders Notları
Değme basıncı;
• Zeminin fiziksel özelliklerine
• Zemin profili geometrisine
• Temel rijitliğine
• Üst yapı rijitliğine
• Üst yapı yük dağılımına
bağlıdır.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 3

Ders Notları
 Köşe gerilmelerin
büyüklüğü
temel derinliğine
bağlıdır.
Köşe gerilmeleri çok büyük
değerlere çıkabilir.
Kohezyonsuz zeminler

Üniform gerilme dağılımı kabulü

Kohezyonlu zeminler

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 4

Ders Notları
• Yatak katsayısı yaklaşımı aslında sürekli bir
ortam olan zemin için kurulmuş matematik bir
modeldir. Zemin bu modelde yaylar ile temsil
edilir. Yaylar temel taban basıncı ve zemin
deformasyonu arasında ilişki sağlar.
• Yatak katsayısı asla bir zemin sabiti olmayıp, bu
parametrenin değeri temel ve zemin rijitliğine,
temel plan boyutlarına, temel derinliğine, zemin
tabakalanmasına ve tabaka kalınlığına, temel-
zemin arası sürtünmeye bağlıdır.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 5

Ders Notları
 Winkler Yöntemi

• Zemin ve temel arasındaki ilişkiyi tariflemek için “yaylar”, ilk

kez 1867’de Winkler tarafından kullanılmış ve bu ilk
yaklaşım “Winkler Yöntemi” olarak adlandırılmıştır.
• Winkler yönteminde zemin, birbirinden bağımsız hareket
eden düşey yönde ve sürekli yaylar ile gösterilir.
• Çubuk elemanlar için tek doğrultuda uzanan yay gösterimi
çoğunlukla “Elastik zeminler üzerine oturan kirişler yöntemi”
olarak adlandırılır.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 6

Ders Notları
 deplasman
Diferansiyel
denklemler ile çözüm
için Hetenyi Winkler Temeli
formülasyonları
kullanılabilir.

Gerçek
durum

Zemin reaksiyonu

[F/L3] Yatak katsayısı

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 7

Ders Notları
 δ, deplasman

M, Moment

T, Kesme kuvveti

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 8

Ders Notları
• Yatak katsayısının genel tanımı: Birim alana
iletilen net yükün, bu yükün oluşturduğu oturmaya
oranı,

ks = Yatak katsayısı, birimi Kuvvet/Uzunluk3

q = Net yük, birimi Kuvvet/Uzunluk2
δ = Oturma, birimi Uzunluk

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 9

Ders Notları
Plaka yükleme deneyi ile yatak katsayısının belirlenmesi

Gerilme, q
Elastik
Oturma, δ bölge

Oturma, δ

Yatak Katsayısı
DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 10
Ders Notları
 Yük bloğu

Yükleme plakaları (rijit)

Yatak katsayısının Elastik Plastik

deformasyonla
değişimi genellikle
eğriseldir.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 11

Ders Notları
Kil zeminlerde

Kum zeminlerde Bir çok araştırmacı ve

(B/B1 <3 için) Uygulamacı tarafından önerilmez.

Katı kil ve orta-sıkı

Es : Zemin Elastisite Modülü
kum zeminlerde
(Presiyometre deneyi,
(m=L/B)
Ödometre deneyi, Üç eksenli
[F/L2] basınç deneyi)
Vesic bağıntısı
μ : Zemin Poisson oranı
[F/L3] Ef If :Kiriş eğilme rijitliği
Sürekli temellerin analizinde kullanılabilir. B: Kiriş genişliği

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 12

Ders Notları
 Yatak Katsayısı Değişim Aralıkları

Zemin Türü

Gevşek kum
Orta-sıkı kum
Sıkı kum
Orta-sıkı killi kum
Orta-sıkı siltli kum
Killi zeminler

qa: temel taban basıncı

Çok yumuşak/yumuşak killerde yukarıdaki çizelgede verilenlerden
daha düşük yatak katsayıları çıkabilir.
DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 13
Ders Notları
 Yatak katsayısı için elastisite modülünün
belirlenmesi

• Elastisite modülü, Es, laboratuvar veya arazi

deneylerinden belirlenebilir. Laboratuvar deney
bulguları üzerinde numune örselenmesi çok etkili
olabilir. Ayrıca serbest basınç deneyinde arazi
efektif gerilme koşulları tam temsil edilemediği
için bu deneyden Es değeri bulunmamalıdır.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 14

Ders Notları
• Arazi deneyleri Es değerinin gerçekçi tahmini için
daha yararlıdır. Es arazide eğer yanal yönde
elde edildiyse düşey yöndeki deformasyon
modülünü bulmak için düzeltme katsayıları
kullanılmalıdır.
• En sık kullanılan korelatif ilişkiler SPT ve CPT
deney sonuçlarına dayananlardır. Bunlardan
SPT deneyi daha çok tercih edilir.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 15

Ders Notları
 Kumlu ve Killi Zeminlerde Es
Zemin

Normal konsolide
kumlar

Suya doygun kumlar

Normal konsolide
kumlar (genel)
Ön yüklemeli kumlar

Çakıllı kumlar

Killi kumlar
Siltler, kumlu siltler
veya killi siltler

Yumuşak killer veya killi siltler

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 16
Ders Notları
 Kumlu ve Killi Zeminlerde Es (devam)

Zemin

cu=su=drenajsız kayma mukavemeti

Kil ve silt veya organik

Silt veya kumlu kil veya katı

Killerde Es için genel korelasyon:

Ip: plastisite indeksi (%) ; 20  Ip  100 ; K değeri en yakın 10 katına yuvarlanır.

Es için bir diğer genel korelasyon denklemi ise aşağıdadır:

wLL  wn
Ic 
IP

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 17

Ders Notları
 Winkler Yöntemi’nin Sınırları
• Yük deplasman eğrisi doğrusal değildir, Winkler yöntemini
kullanmak için doğrusal yaklaşım yapmak zorunda kalırız.
• Winkler yöntemi, üniform elastik bir zemin üzerine oturan
üniform yüklenmiş bir alan temelinin, üniform oturma yapacağını
kabul eder,
• Gerçekte ise böyle bir zemin-temel ikilisi ortada en fazla
kenarlarda ise en az deplasman yapacak şekilde davranır.
• Bu durum, oturma hesaplarında başka yöntemlerin
kullanılmasının önemli bir sebebidir.

Winkler yöntemi Gerçek davranış

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 18
Ders Notları
Üniform yüklü elastik temel gerçek davranışı

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 19

Ders Notları
• Zemin yayları bağımsız hareket etmezler,
alan temelinin bir kısmı üzerindeki basınç,
hem tam altındaki hem de etrafındaki yayları
etkiler,
• Zemin-temel ilişkisi tam olarak tariflemek için
tek bir ks yatak katsayısı verilemez,
• Bağımsız yay yaklaşımı, Winkler yönteminin
en büyük sorunudur.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 20

Ders Notları
 Alan temellerinin davranışı

• Üniform yüklü alan temeli, doğası gereği üzerinde

bulunduğu zeminin cinsine bağlı olarak bir oturma
kalıbı oluşturur (Winkler kabulleri geçerli değildir).
• Eğer söz konusu olan kohezyonlu bir zeminse bu
durumda oturma, kenarlarda en az ortalarda ise
en fazla olacak şekilde gerçekleşir.
• Zemin daneli yapıda ise oturma kalıbı tam ters
şekilde gerçekleşir (fakat derin temellerde bu etki
azalır).
• Amaç, doğada bu davranışı gösteren temelin,
yapısal modeline de aynı davranışı
yansıtabilmektir.
DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 21
Ders Notları
 Zonlama Yöntemi
• Kullanımı:
• Alan temeli, iki veya daha fazla sayıda iç içe bölgelere ayrılır,
– En iç bölgenin kenar uzunlukları, alan temeli boyutlarının
yarısı seçilir,
• Ortalama yatak katsayısı (ks ort) değeri hesaplanır/seçilir ve
bu değer farklı ağırlıklarla bölgelere dağıtılır.
• Herbir bölgeye farklı ks değeri atanır.
– Merkezden kenarlara doğru tedrici olarak artırılır.
– En dıştaki bölgenin ks değeri, en içteki bölgenin ks
değerinin iki katı olarak alınmalıdır,
• Winkler yöntemine göre iç tesirler ve oturmalar hesaplanır.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 22

Ders Notları
 Zonlama Yöntemi – örnek gösterim

Dikdörtgen olmayan
alan temelleri için de
kullanılabilir.

1 nolu bölge ks = 1000 t/m3

2 nolu bölge ks = 1500 t/m3

3 nolu bölge ks = 2000 t/m3 23
 Ortalama yatak katsayısı (ks-ort) hesabı:

• Plaka yükleme deneyi (henüz çok gerçekçi

sonuçlar vermemektedir),
• ks ve Es arasında kurulan bağıntılar (henüz
sınırlı kullanım olanağı bulunmaktadır),
• Terzaghi’nin konsolidasyon teorisi veya
Schmertmann yöntemi gibi oturma hesabı için
mevcut tekniklerin kullanımı,
– Eğer yaklaşık yay çiftleri kullanılacaksa iç
bölgelerin yay katsayısı en dış bölgenin yarısı
kadar alınmalıdır,
– Bu yaklaşım yeterli güvenlikli yapısal çözümleme
için en uygun yaklaşım görünmektedir.
DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 24
Ders Notları
 Zonlama yöntemi için Örnek 1:

• Bir yapı 30m genişliğinde 50m uzunluğunda bir alan temeli

üzerindedir.
• Net yük 120 kPa olarak hesaplanmıştır,
• Oturma analizi yöntemiyle ortalama oturma δ=30 mm olarak
hesaplanmıştır,

• Zonlama yöntemi ile yatak katsayısının dizayn değerini bulunuz.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 25

Ders Notları
• Mevcut alan temeli için ortalama ks değeri
(Oturma analizinden alınabilir.)

ks ort = 120 kPa / 0.030 m = 4000 kN/m3

50 m
37.5 m
25 m

15 m 22.5 m 30 m
(ks)1

(ks)2=1.5 (ks)1
(ks)3= 2.0 (ks)1
26
Her bir bölgenin alanı
hesaplanır:

50 m
37.5 m
25 m

15 m 22.5 m 30 m
A1 = 15 * 25 = 375 m2
A2 = 22.5 * 37.5 – 375 = 469 m2
A3 = 30 * 50 – 469 – 375 = 656 m2

27
 Dizayn ks değerinin hesabı:

A1 (ks)1 + A2 (ks)2 + A3 (ks)3 = (A1+A2+A3)(ks)ort

375 (ks)1 + 469 (1.5) (ks)1 + 656 (2) (ks)1 =1500 (ks)ort
2390 (ks)1 = 1500 (ks)ort

(ks)1 =0.627 (ks)ort = 0.627 (4000) = 2510 kN/m3

(ks)2 =0.627 (1.5 )(4000) = 3765 kN/m3
(ks)3 =0.627 (2) (4000) = 5020 kN/m3

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 28

Ders Notları
 50 m
37.5 m
25 m

15 m 22.5 m 30 m
(ks)1= 2510 kN/m3

(ks)2=1.5 (ks)1 = 3765 kN/m3

(ks)3= 2.0 (ks)1= 5020 kN/m3

ACI, hesaplanan ks değerinin yarısı ile 5-10 katı

arasında değişen değerler için yapı analizlerinin
tekrarlanmasını ve en olumsuz durumun alınmasını
önermektedir.

DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Temel İnşaatı 29

Ders Notları