Komisija Za Očuvanje Nacionalnih Spomenika

15. 12. 2014.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika

početna stranica
Odluke o proglašenju Dvor Srpskopravoslavne galerija nazad

dobara nacionalnim zvorničkotuzlanske eparhije
spomenicima sa pokretnim naslijeđem,
historijska građevina
ODLUKU
o izmjeni odluka o
Status spomenika > Nacionalni spomenik
proglašenju
nacionalnih
spomenika Bosne i
Hercegovine
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 29/08.
donesenih zaključno Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg
sa 50. sjednicom okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za
Komisije za očuvanje očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 3. do 9. jula 2007. godine je donijela
nacionalnih
spomenika
O D L U K U
Privremena lista
nacionalnih spomenika I

Privremena lista
nacionalnih spomenika Istorijska građevina – Dvor Srpskopravoslavne zvorničkotuzlanske eparhije sa
Bosne i Hercegovine pokretnim nasljeđem u Tuzli proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u
KOMPLETNA daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Pokretno nasljeđe iz stava 1 ove tačke sačinjava zbirka od 35 ikona.
O privremenoj listi
Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 450/1 (novi premjer), k.o.
Odluka o brisanju Tuzla II, opština Tuzla, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
spomenika sa Pomoćni prizemni objekat garaže, dograđen sa jugozapadne strane Eparhijskog dvora, nije
Privremene liste zaštićen odredbama ove odluke kao nacionalni spomenik.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju
Lista peticija za
proglašenje dobara odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg
nacionalnim okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02,
spomenicima 27/02 i 6/04).

Ugroženi spomenici
II
Odluke o odbijanju
prijedloga za Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da
proglašenje obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i
nacionalnim
spomenikom
prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće
Odluke donesene na tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa
posljednjoj sjednici osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

Online peticije
III
Pokretno
Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite, koje se
Nepokretno odnose na prostor definisan u tački I stav 3 ove odluke:
dozvoljeno je izvođenje samo konzervatorskorestauratorskih radova i radova tekućeg
MANAGEMENT PLAN
Nomination of the
održavanja, uključujući i radove koji imaju za cilj prezentaciju nacionalnog spomenika, uz
Properties for odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i uz stručno nadziranje
Inscription on the nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;
World Heritage List prilikom radova restauracije, konzervacije i prezentacije objekta, neophodno je sačuvati
Mehmed pasha
Sokolovic Bridge in
izvorni izgled objekta, uz korišćenje izvornih materijala, primjenjujući izvorne metode obrade
Višegrad materijala i njihove ugradnje.
Bosnia and
Herzegovina Utvrđuju se sljedeće mjere zaštite za pokretno nasljeđe:
izlaganje i ostali vidovi prezentacije pokretnog nasljeđa iz tačke I stav 2 ove odluke (u daljem
tekstu: pokretno nasljeđe) na području Bosne i Hercegovine obaviće se na osnovu uslova
koje utvrdi federalno ministarstvo nadležno za kulturu;
potrebno je izvršiti vraćane pokretnog nasljeđa u objekat Eparhijskog dvora u Tuzli, a za
njegovo čuvanje i prezentovanje obezbijediti odgovarajuće prostorne i organizacione uslove;
nadzor nad sprovođenjem mjera zaštite pokretnog nasljeđa vrši federalno ministarstvo
nadležno za kulturu.

http://kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=2966 1/19
15. 12. 2014. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika
IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostornoplanski akti koji su u
suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i
opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni
spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine nije dozvoljeno.
Izuzetno od odredbe stava 1 ove tačke, dozvoljeno je privremeno iznošenje pokretnog
nasljeđa iz Bosne i Hercegovine radi prezentacije ili konzervacije, ukoliko se utvrdi da
konzervatorske radove nije moguće izvršiti u Bosni i Hercegovini.
Odobrenje u smislu prethodnog stava daje Komisija, ukoliko nedvosmisleno bude
utvrđeno da to ni na koji način neće ugroziti pokretno nasljeđe.
Komisija u svom odobrenju za privremeno iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i
Hercegovine utvrđuje sve uslove pod kojima se to iznošenje može izvesti, rok za vraćanje u
Bosnu i Hercegovinu, kao i zaduženja pojedinih organa i institucija na obezbjeđenju tih uslova, te
o tome obavještava Vladu Federacije, nadležnu službu bezbjednosti, carinsku službu Bosne i
Hercegovine i javnost.

VII

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za
prostorno uređenje, federalnom ministarstvu nadležnom za kulturu, nadležnoj službi zaštite i
opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera
utvrđenih u tač. II – VI ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VIII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno
na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na webstrani Komisije
(http://www.aneks8komisija.com.ba).

IX

Shodno članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i
Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

X

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u »Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra
Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 06.102125/072
4. jula 2007. godine
Sarajevo

Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih
spomenika, uspostavljene shodno Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i
Hercegovini, »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika
proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma
za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika
Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH« broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu
odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za
dotično dobro podnesen zahtjev.
Na osnovu peticije Lidije Fekeža, arheologa iz Sarajeva, podnesene u junu 2007. godine
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika je pokrenula proceduru za proglašenje Dvora
Srpskopravoslavne zvorničkotuzlanske eparhije sa pokretnim nasljeđem u Tuzli nacionalnim
spomenikom BiH.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o
radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka
za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:
podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o
oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na
dobru, itd.;
istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćenja
dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru
Lokacija
Dvor Srpskopravoslavne zvorničkotuzlanske eparhije smješten je u centralnoj gradskoj
zoni Tuzle, u dijelu grada poznatom pod nazivom Srpska varoš, u ulici Đorđa Mihajlovića, istočno
od Gradskog parka.
Nalazi se na prostoru označenom kao k.č. broj 450/1 (novi premjer), k.o. Tuzla II, opština
Tuzla, a vlasništvo je Srpskopravoslavne crkvene opštine tuzlanske.
Istorijski podaci
U vrijeme premještanja sjedišta zvorničkog kajmekama iz Zvornika u Tuzlu, godine
1852., episkopska stolica je iz Zvornika prenesena u Tuzlu, a eparhija promijenila naziv u
zvorničkotuzlanska(1).
Kako u vrijeme premještanja sjedišta eparhije u Tuzlu, u njoj nije bilo episkopskog
konaka, mitropolit Agatangel (18481858), se nastanio u kući hadžipopa Marka. Od Petre, majke
Maksima Đukića, je kupljeno zemljište (na kojem se danas nalazi Saborna crkva) za gradnju
objekta rezidencije episkopije unutar kojeg je bio predviđen jedan dio za bogosluženje. Nabavljen
je materijal, kamen i ostala građa, ugašen kreč. Radove je izveo majstor Josip Kozina, iz Slimena
kod Travnika, a parohijani su obavljali pomoćne fizičke poslove. Prizemlje objekta je bilo
izgrađeno od kamena, sprat od drveta(2), a sam objekat temeljen na hrastovim šipovimapilonima.
Nakon izgradnje objekta u prizemlju je bila škola, a od 1854. godine crkva, a na spratu je bilo šest
prostranih soba za vladiku, đakona, sekretara i goste. Nakon što je prizemlje vladičine kuće
pretvoreno u kapelu posvećenu Uspeniju presvete Bogorodice, te u njoj napravljen oltar sa
osvećenim antiminsom, za potrebe škole izgrađena je, istočno od crkve, posebna kućica od
pletera sa četiri sobe: dvije za učitelja i dvije za učionice.
U vrijeme mitropolita Pajsija (iz Vidina je 1868. premješten u Tuzlu) cigla i 300 tovara
ugašenog kreča, koji su još od 1865. pripremani za izgradnju crkve, uprkos protivljenju crkvenih
odbornika, upotrijebljeni su za zidanje nove zgrade mitropolije, u proljeće 1869. Nakon izgradnje
zgrade mitropolije, sagrađen je objekat škole, a na fasadi je bio ispisan naslov „Srpsko narodno
učilište 1873. godine“ (u toj zgradi je kasnije bila Sokolana).
Agatangelov konak je srušen prije otpočinjanja radova na građenju nove, Saborne crkve,
1874 godine.
Za vrijeme putovanja ро Bosni 1879. godine, Pavel Apolonović Rovinski je zapisao da se
pravoslavna crkva nalazila u izgradnji i da se služba vršila u maloj školi, a dao je i opis varoši u
Donjoj Tuzli(3).
Iz pismamolbe mitropolita zvorničkotuzlanskog Ilariona, upućenog 12. decembra 1915.
godine Zemaljskoj vladi u Sarajevu (broj 280. ex 1915.), radi dodjele novčane pomoći za
opremanje rezidencije mitropolita, saznajemo da je mitropolit Ilarion uselio 20. decembra 1915.
godine u svoju rezidenciju(4).
Na osnovu prepisa odgovora (Nr. 216864, 1915) Zemaljske vlade mitopolitu možemo
zaključiti da objekat nije bio u potpunosti dovršen decembra 1915. godine(5).
Pismo mitropolita zvorničkotuzlanskog Ilariona, upućenog 9. septembra 1916. godine
Tehničkom odjeljenju Okružne oblasti u Tuzli (broj 216. /M. Prez.) radi refundiranja određenih
novčanih sredstava, pruža dosta podataka o opremanju objekta mitropolije, o trgovcima, odnosno
firmama od kojih je oprema nabavljena i slično(6).
U Arhivu Bosne i Hercegovine, fascikl sa dokumentacijom br. 248166, iz 1915. godine,
postoji više računa, predračuna pisanih na njemačkom jeziku koji se odnose na izgradnju i
opremanje zgrade mitroploije u Tuzli.
Crpljenje sonih nalazišta u Tuzli prourokovalo je slijeganjima terena, a posljedice su se
očitovale u deformacijama objekata (problem je počeo dolaziti do izražaja nakon 60tih godina 20.
vijeka). U proljeće 1987. godine počele su pripreme za sanaciju zgrade Dvora, kao i crkve, a
nakon radova sanacije, Saborna crkva i Eparhijski dvor su osveštani u nedjelju 22. jula 1990.
godine. Svetu arhijerejsku liturgiju je predvodio episkop budimski Danilo.

2. Opis dobra
Postoje dileme o autoru, odnosno projektantu zgrade mitropolije u Tuzli. Naime, Branka
Dimitrijević u svom radu (Dimitrijević, Branka: Arhitekt Karl Pařik, doktorska disertacija,
Arhitektonski fakultet, Sveučilište u Zagrebu, 1989, str. 198199, knjiga I, te knjiga II – Ilustracije,
sl. XXIX.a i XXIX.b) govori o crtežima tuzlanske mitropolije koji datiraju iz jula 1913., urađenim u
Građevinskom odjeljenju Zemaljske vlade, sa potpisima: predstojnika Građevinskog odjeljenja
Kuševića i Rudolfa Tönniesa, te Karla Pařika (na crtežu presjeka), dok se na drugim crtežima,
tlocrtu i presjeku, sa datacijom iz mjeseca januara 1911. godine, a koji su pronađeni u Depou
Arhiva Bosne i Hercegovine u Sarajevu, pojavljuju potpisi, Josipa Pospišila, u lijevom uglu, te
potpis Karla Pařika u blizini desnog ugla zaglavlja crteža (Dokumentacija iz Arhiva Bosne i
Hercegovine, fascikl sa dokumentacijom br. 248166, 1915).
Poređenjem nacrta projekta zgrade mitropolije u Mostaru, koju je 1908. godine
projektovao Karl Pažik, sa projektnim rješenjem zgrade tuzlanske mitroplolije iz 1911. godine, kao
i onim iz 1913. godine, nedvosmisleno se može zaključiti da je dispoziciono rješenje zgrade
tuzlanske mitropolije, organizacija prostora oko centralnog hola, kao i zenitalno osvjetljenje hola,
ideja preuzeta iz konceptualnog rješenja zgrade mostarske mitropolije.
Dimitrijević Branka u svom radu (Dimitrijević, Branka: Arhitekt Karl Paržik, doktorska
disertacija, Arhitektonski fakultet, Sveučilište u Zagrebu, 1989, str. 199) opisuje i upoređuje
zgradu tuzlanske i mostarske mitropolije na sljedeći način: „Fasade mitropolije u Tuzli razriješene
su u strogoj geometrijskoj kompoziciji sa plitkim nišama i žlijebovima u zidnom platnu, te su
oštrim sjenama naglašene vertikale u kompoziciji. Originalni, geometrizirani detalji razrađeni su
precizno, naglašavajući linearizam i kubizam formi. Nametljiva monumentalnost i grubi
vertikalizam glavne fasade zgrade mitropolije u Mostaru zamijenjeni su strogom kompozicijom
koja ima porijeklo u istoricizmu, ali je novom obradom zidnog platna postignut decentan i
nenametljiv izgled. Pařikovo mostarsko rješenje bilo je polazište za ovaj projekt, ali se ne može
tvrditi da je Pařik bio zaslužan i za definitivno rješenje dispozicije i fasada. Tőnnies ne navodi ovaj
projekat u pregledu svojih radova, te dileme u vezi sa autorom ovog zanimljivog ostvarenja još
postoje.“
Objekat ima podrum, prizemlje i spratnu etažu. Gabaritne mjere objekta iznose cca 23 x
21,85 metara. Objekat je zidan od cigle, a konstruktivni sistem čine masivni nosivi zidovi
(debljine cca 60 cm) postavljeni u poprečnom i podužnom pravcu. Ulaz u objekat je na sjevernoj
strani. Na toj strani je projektovano reprezentativno trokrako stepenište (gabariti stepenišnog
prostora su cca 6,50 x 5,30 m), sa centralnim zrcalnim prostorom. Objekat ima još jedno,
pomoćno, četverokrako stepenište (gabariti stepenišnog prostora su cca 3,80 x 3,50 m),
smješteno u sjeverozapadnom uglu objekta. Preko glavnog stepeništa se pristupa u centralni hol
(dimenzija 7,60 x 8,75 m) koji preko krova dobija zenitalno dnevno osvjetljenje, a što je
omogućeno projektiranim tehničkim rješenjem: centralni dio tavanica iznad prizemlja i iznad sprata
su izvedene od staklenih opekaelemenata. Zidovi koji okružuju prostor hola potpuno prolaze kroz
prostor krova, u visini od cca 5,40 metara. Svijetle visine prostorija iznose: u podrumu, cca 5,00
m; u prizemlju, cca 5,00 m; na spratu, cca 4,20 metara. Tavanice su, prema projektu, izvedene
od drvenog grednika. Objekat je pokriven viševodnim krovom, krovište je drveno (primijenjena je
konstrukcija drvenih stolica, u perimetralnom dijelu krova oko prostora hola; odnosno prostog
jednostrešnog krova, iznad prostora hola).
U konceptualnom rješenju prostora unutar objekta, u prizemlju su smještene kancelarije
Eparhijskog savjeta i upravnog odbora, kao i prostor Muzeja eparhije, dok je rezidencija episkopa
na spratu: primaći salon (5,50 x 8,50 m), salon za razgovor (4,50 x 6,50 m), trpezarija (5,50 x 7,30
m), kuhinja sa pomoćnim prostorima, spavaća soba, kapelica, spavaća soba episkopa sa
garderobom i kupatilom, soba za goste i sanitarni blok.
Podrum je izrađen ispod cca 2/3 površine objekta i u njemu se nalaze pomoćne
prostorije.
Prema aksonometrijskom nacrtu vanjskog uređenja parcele oko objekta, iz januara 1911.
godine, jugozapadno od objekta je bio predviđen hortikulturno uređen vrt sa stazama, perivojima,
hladnjakom (otvorenim kioskom) i fontanom, ali do realizacije ove ideje nije nikada došlo. Umjesto
terase predviđene na jugozapadnoj strani objekta, dograđena je, 1925. godine(7), garaža tlocrtnih
gabarita cca 5 x 21,85 m.
Iza eparhijskog dvora, na sjeverozapadnom dijelu parcele, danas se nalazi parking.
POKRETNO NASLJEĐE
1. ARHANĐEL MIHAILO I SV. JOVAN PRETEČA
Autor: nepoznati srpski zograf
Vrijeme nastanka: XVII vijek
Tehnika: tempera na dasci
Dimenzije: 43 x 31,4 cm
Opis: Naspram zlatne pozadine predstavljene su stojeće figure arhanđela Mihaila i sv.
Jovana Preteče. Arhanđeo je u vojničkoj odjeći, plavoj tunici kratkih rukava, zlatnoj pancir
košulji i crvenoj hlamidi. U desnoj ruci drži mač, a u lijevoj razvijeni svitak papira. Sv.
Jovan Preteča je odjeven u plavu haljinu od kamilje dlake i tamni zelenkasti himation.
Desna ruka mu je položena na grudi, a u lijevoj drži svitak papira sa natpisom: »Pokajte
se jer se približava carstvo nebesko.« (Matej, 3,2) i »Već i sjekira kod korjena drvetu
stoji.« (Matej, 3,10)
Svetitelji su dati u strogo frontalnom stavu, a oreoli su im naspram zlatne pozadine
naznačeni duplim kružnicama u punci. Iznad oreola su crvenom bojom izvedeni nazivi
svetitelja.
Na okvirnoj traci, koja je nešto viša od centralnog polja, na sva četiri ruba nalaze se
floralni ornamenti – povijena lozica sa krupnim zelenim cvjetovima crvenog sjemena u
sredini.
Bojeni sloj na ikoni je na nekoliko mjesta istanjen.
Sudeći po inkarnatu, mada sačuvanom u lošem stanju, modelovanom širokim smeđim
sjenkama, crnom crtežu lica kojim su izvučene vlasi kose i brade, kratkim bijelim
svjetlosnim akcentima oko očiju, malim ustima sa bijelim akcentima iznad i ispod njih,
ovo je rad nepoznatog srpskog zografa kasnog XVII vijeka koji je pokušavao slijediti
prethodnika, Georgija Mitrofanovića. (Rakić, 1998., 105106)
2. APOSTOLI IZ DEIZISNE KOMPOZICIJE – DIO TEMPLONA IKONOSTASA IZ
MAČKOVCA
Autor: nepoznati srpski zograf (majstor iz Mačkovca)
Vrijeme nastanka: XVII vijek
Dimenzije: 43 x 94 cm
Opis: Majstor zavalskog ikonostasa uradio je i ikonostas za crkvu u Mačkovcu od koga
su sačuvana samo dva dijela templona sa apostolima u deizisnoj kompoziciji. Središnji
dio templona i kompozicije, na kome su bili predstavljeni Hristos sa Bogorodicom i
Jovanom sa strana i apostoli Petar i Pavle, više na postoji.
Na desnoj dasci su predstavljeni apostoli Toma, Jakov, Tadej i Luka, a na lijevoj apostoli
Marko, Simon, Vartolomej i Jovan. Figure su smještene ispod reljefnih lukova, koji su sa
donje strane ukrašeni astragalima, koje nose stubići proširenih baza. Figure apostola iz
deizisne kompozicije riješene su na isti način i na ovom templonu, kao i na zavalskom.
Oni u rukama drže bijele rotuluse, osim Luke i Marka koji ovdje drže jevanđelja. Pozadina
je gore zlatna, a dolje tamnije pa svjetlije zelena. Imena svetitelja ispisana su cinober
bojom. Draperije su najčešće u crvenoplavim kombinacijama, drapirane širokim crnim
naborima, na donjem kraju zavrnute kao da lebde u zraku. Oreoli su naznačeni
ugraviranom kružnicom sa puncom. Četvrtasta lica rađena su crnim crtežom, sa sjenama
oko očiju.
Pozadina pozlaćenog duboreza je crvene boje. Na kraju friza je jedno polje obojeno
crvenom bojom. Na njemu je naslikana bijela ruža sa tri pupoljka. (Rakić, 1998., 126.127)
3. NEDREMANO OKO SA APOSTOLIMA I STAROZAVJETNIM CAREVIMA –
NADVERJE IKONOSTASA IZ PAPRAĆE
Autor: zograf Stanoje Popović iz Martinaca
Vrijeme nastanka: XVIII vijek
Opis: Zograf, pop Stanoje Popović iz sela Martinaca bio je među najboljim majstorima
ranobaroknog zografskog slikarstva upravo pred njegovo izumiranje sredinom XVIII
vijeka, a u Bosni je radio ikonostas za monumentalnu crkvu manastira Papraća, od koga
su, sačuvani samo fragmenti kao i nekoliko ikona koje se nalaze u Sarajevu, Visokom i
Blagaju kod Mostara. Stanojevo slikarstvo neposredno se nadovezuje na postvizantijsku
tradiciju u ikonografiji. Osnove slikarskog zanata on je vjerovatno dobio kod slikara
obučenog u solunskim slikarskim radionicama, tako da su barokni elementi koje zograf
Stanoje koristi mnogo bliži solunskom nego rusko ukrajinskom baroku, inače veoma
popularnom u srpskom ikonopisu tog vremena. Iza sebe je ostavio opus u manastirima
Šišatovac, Kuveždin, Vrdnik, Privina Glava, kao i u mnogim drugim crkvama u Sremu.
Stvarao je u ornamentalnodekorativnom, kasnijem maniru zografskog slikarstva. Njegov
slikarski rukopis bio je potpuno izgrađen i zaokružen, doveden do crtačke preciznosti i
pune kolorističke zrelosti.
Tema Nedremano oko obično se postavljala na nadverje ikonostasa, iznad kompozicije
Blagovijesti(8) a rjeđe se predstavlja Deizis(9). Složenije ikonografske teme, kao što je
Nedremano oko, prodrle su u program ukrasa na oltarskim pregradama srpskih crkava
ranog XIV vijeka preko uticaja srpskih teologa iz Hilandara i solunskih slikara koji su radili
za kralja Milutina u Sv. Nikiti u Čučeru, gdje se ova tema nalazi na slikanom ukrasu
stupca pregrade još prije 1316. godine. (Rakić, 1998., 38). U Sremu, Banatu, Bačkoj i
Ugarskoj, gdje je cvjetalo zografsko slikarstvo prvom polovinom XVIII vijeka, ova
religioznosimbolična tema bila je rado prihvaćena, s obzirom na to da se upravo tada,
pod uticajem ruske i ukrajinske barokne literature, na tom području razvijala
moralizatorskodidaktička crkvena i laička konjiževnost. Ovaj često upotrebljavani motiv
odražavao je opšte duhovno i umjetničko stanje srpske ranobarokne epohe, koja je
prihvatila tu literarnolikovnu temu, obogaćenu emocijom znatno starije simbolike – vječito
budne Hristove ljubavi.
Nadverije sa kompozicijom Nedremanog oka i starozavjetnim carevima Davidom i
Solomonom sa strana, te desna ploča templona sa prorocima, jedini su sačuvani dijelovi
starog ikonostasa manastrira Papraće(10).
U Galeriji Matice srpske u Novom Sadu čuva se nadverije sa Nedremanim okom iz crkve
u Neštinu, koje je 1741. godine oslikao zograf Stanoje. Ono svojim ikonografskim i
stilskim riješenjima pokazuje sve osobine papraćkog slikara. Obje ikone su smještene u
uske, plitko rezbarene pozlaćene ramove(11) istog spiralnolisnatog ornamenta. Natpisi
koji bilježe imena predstavljenih likova imaju identičan oblik slova. Kockasti pod
enterijera, koji ide u dva smjera i sužava se u perspektivi, uz jednostavni crtež cvjetova u
poljima koja nisu šrafirana, jedan je od karakterističnih elemenata za prepoznavanje
slikarstva zografa Stanoja. Taj element je on pozajmio iz ruskih Biblija i to prema
bakrorezima koji prikazuju jevanđeliste. Arhanđeli koji uokviruju scenu papraćkog i
neštinskog nadverija, imaju vrlo specifičan položaj tijela – lebde u zraku kao da su
poskočili na jednu nogu. Na papraćkom nadverju, Stanoje je naslikao arhanđela Gavrila
sa posudom u kojoj su instrumenti mučenja, što je ikonografska sloboda zografa(12).
Nasuprot arhanđela Gavrila naslikao je arhanđela Mihajla sa ubrusom u rukama. Pored
njega stoji Bogorodica. Centaralni dio nadverja zauzima predstava Hrista odjevenog u
plavu košulju sa crvenim ogrtačem sa zlatnom bordurom. Jedna ruka mu je podvijena pod
glavu, a druga slobodno položena uz tijelo. Desna noga mu je prebačena preko lijeve.
Predstava Hrista je smještena u ovalni okerasti prostor oivičen crvenom linijom. Iza ovala
je crvena draperija, a ispod predstava grada. U pravougaonom polju, pored arhanđela
Mihajla, predstavljen je car David kao sredovječni muškarac sijede brade i kose. Blago je
okrenut u lijevu stranu – prema Hristu i arhanđelima. Na glavi ima krunu. Odjeven je u
crveni ogrtač, ukrašen zlatnim poljima. U lijevoj ruci drži svitak papira sa natpisom
(početno slovo je crvene boje, dok su ostala slova tamna), dok desnom rukom pokazuje
na njega. Nasuprot cara Davida, u istom pravougaonom polju predstavljen je car
Solomon. Blago je okrenut u desnu stranu – prema Hristu i arhanđelima. Odjeven je u
crveni ogrtač, ukrašen zlatnim poljima i plavu haljinu. U desnoj ruci drži svitak papira sa
natpisom (početno slovo je crvene boje, dok su ostala slova tamna), dok lijevom rukom
pokazuje na njega.
Dekorativne bordure tkanina, krupni floralni zlatotkani ornamenti, specifični inkarnati lica,
oblici šaka i stopala, zlatni oreoli obrubljeni crvenim i bijelim linijama, vrlo osobena i
smjela koloristička harmonija u delikatnoj ravnoteži nekoliko osnovnih boja koje isključuju
šarenilo, otklanjaju sumnju da je u Papraći radio pop Stanoje, jedan od najboljih slikara
zografskog ikonopisa Karlovačke mitropolije. (Rakić, 1998., 149151)
4. PROROCI ARON, JAKOV, JEZEKILJ, AVAKUM I ZAHARIJA – DIO TEMPLONA
Autor: zograf Stanoje Popović iz Martinaca
Opis: Na jedinom sačuvanom dijelu templona ikonostasa, predstavljeno je pet proroka iz
deizisne kompozicije, tijela okrenutih prema nestaloj središnjoj sceni Deizisa. Prorok Aron
je u odijelu starozavjetnog sveštenika sa procvalim žezlom u rukama, Jakov sa nebeskim
ljestvama, Jezekilj sa dvostrukim dverima, Aron sa grmom, a Zaharije sa razvijenim
svitkom.
Ova ploča svoju najbližu paralelu ima sa trodijelnom Deizisnom kompozicijom sa
apostolima, templonom ikonostasa iz Banoštora, sada u Galeriji Matice srpske u Novom
Sadu. Apostoli iz Banoštora su takođe u pozlaćenom, plitko rezbarenom ramu od stubića
prekinutih rozetama i arkada sa motivom tordirane vrpce i palmove grančice, kao i
papraćki proroci. Zograf Stanoje je apostole dao u cijeloj figuri, koja je kod proroka
prekinuta kod koljena, odnosno na mjestu gdje kod apostola počinje kasetirani pod.
Pozadina je ista na oba ikonostasa, u gornjem dijelu plava, a u donjem mramorirana.
Slikarski postupak je isti, a golobradi likovi apostola Tome i Filipa veoma liče na
golobrade proroke Avakuma i Zahariju, kao što i figure susjednih staraca dugih brada
među apostolima i prorocima imaju isti izraz lica (apostol Vartolomej i proroci Aron i
Jakov). (Rakić, 1998., 151)
5. SV. STEFAN NEMANJA I SV. DIMITRIJE
Autor: nepoznati srpski barokni zograf
Vrijeme nastanka: sredina XVIII vijeka
Dimenzije: 24,3 x 21 cm
Opis: Naspram zlatne pozadine i tamnog brežuljka sa malim drvetom na vrhu,
predstavljene su stojeće figure sv. Stefana Nemanje (sveti Simeon Srpski) i sv. Dimitrija.
Srpski natpisi sa imenima svetitelja ispisani su cinober bojom kod njihovih glava (natpis
iznad sv. Stefana Nemanje nedostaje). Sv. Stefan Nemanja predstavljen je u monaškoj
odjeći. Na glavi ima monašku kukuljicu, a oko vrata se spušta analav sa naslikanim
crnim krstovima sa podnožnikom (simbol krsta sa Golgote) i Adamovom lobanjom (simbol
ljudskog grijeha iskupljenog Hristovom smrću na krstu). Oko krsta bili su cinober bojom
ispisani Hristovi inicijali, koji se sada naziru samo u tragovima. U desnoj ruci drži
razvijeni svitak sa ispisanim tekstom: »Vidi mreže neprijatelja (đavola) prostrte po svoj
zemlji«: U lijevoj ruci drži model svog glavnog i najvećeg graditeljskog djela – manastira
Studenice. Na modelu Studenice vidi se i jedna kula koja je stvarno podignuta iznad
zapadnog ulaza u manastir u XIII vijeku, kao i dio masivnog manastirskog obodnog zida.
Sv. Dimitrije je naslikan kao vojnik sa kopljem u desnoj ruci i palminom granom u lijevoj,
što je simbol njegovog mučeništva. Predstavljen je u zlatnoj pancir košulji i tamnoj tunici
ukrašenoj zlatnim bisernim bordurama. Na nogama ima zlatne čizme, preko lijevog
ramena prebačena je zlatna hlamida crvenih kontura i nabora. Ogrtač koji pada niz leđa
do zemlje, oštećen je i teško vidljiv. Oreoli svetitelja su originalno bili veći, a kasnije su
označeni manjom crvenom kružnicom. Gore, u sredini vidi se golub raširenih krila – Sveti
duh.
Na licima svetitelja, posebno sv. Dimitrija zarumenjenih obraza, kod kog se rumenilo širi i
po vratu, ušima i očnim kapcima, već je uveliko prisutan uticaj zapadne barokne
umjetnosti. Sv. Simeun i Dimitrije imaju portretske crte koje ih čine mnogo bližim realnim
ljudskim likovima za razliku od vizantijskih stilizacija koje se još uvjek održavaju u
srpskom ikonopisu XVII vijeka. Slikarski tretman mogao bi upućivati i na eventualno
rusko porijeklo ove ikone, mada srpski natpisi ukazuju na ruku domaćeg zografa. (Rakić,
1998., 156157)
6. BOGORODICA ZNAMENIJA SA PREDSTAVAMA SVETITELJA U MEDALJONIMA
Autor: nepoznati srpski barokni zograf
Opis: Za Bogorodicu Orantu koja nosi Hristov medaljon na grudima postoji veći broj
signatura (nekoliko toponima, zatim himnoloških i dogmatskih signatura). Ikonografska
shema majke i sina sa klipeom na grudima predstavlja majku koja ne drži svoje dijete već
širi ruke za spas svijeta. Ova tema nastala je kao izraz najdublje teološke sinteze
inkarnacije logosa – premudrosti i zastupništva majke – roditeljske svjetlosti.
U dogmatskom smislu, lik Znamenja se odnosi na Bogorodicu Znaka Logosa, dok poetski
termin Širšaja – Šira od nebesa, predstavlja samo izvanrednu metaforu pozicije vladarke
svijeta kao Bogorodice. U srpskom monumentalnom zidnom slikarstvu Bogorodica
Oranta sa medaljonom Hrista na grudima, Šira od nebesa, često se nalazi na počasnom
mjestu u konhi apside ili u oltarskom prostoru. U vizantijskom slikarstvu tip Bogorodice
zastupnice bio je poprilično rasprostranjen i daleko popularniji nego što je slučaj sa
ostalim njenim varijantama.
Samouki lokalni zograf pokušao je dati ovu temu što svečanije. Bogorodičine krupne,
širom otvorene oči i osmijeh koji se nazire oko usana trebali su prenijeti zamisao o
istovremeno strašnoj i milostivoj Bogomajci. Ikona je dosta oštećena, posebno veće
partije pozlate na pozadini. Bogorodičin oreol bio je obrubljen puncom i iznutra ukrašen
floralnim ornamentom u punci, sada primjetnim samo u tragovima. Hristov medaljon
takođe je bio šrafiran zlatom. Draperije slikar modeluje samo debelim crtežom koji ipak
pokazuje osjećaj volumena.
U širokim bordurama, lijevo i desno, u medaljonima koji pokušavaju imitirati barokne
kartuše povezane među sobom lisnatospiralnim ornamentom, nalaze se likovi različitih
svetitelja. Gore su predstavljeni arhanđeli Mihailo i Gavrilo, prvi sa mačem i sferom u
rukama, a drugi sa mačem i rukom na blagoslov. U sredini ikone, lijevo i desno od
Bogorodice, naslikani su sv. Nikola i sv. Sava Srpski, kao arhijereji, sa jevanđeljem u
jednoj ruci, a drugom blagosiljaju. U dnu su predstavljeni sveti ratnici na konjima, lijevo
sv. Georgije kako ubija aždaju, a desno sv. Dimitrije kako probada Kalojana. (Rakić,
1998., 160162)
7. DEIZIS SA PROROCIMA I SVETITELJIMA
Autor: Todor Stefanović Valjevac
Vrijeme nastanka: 1767. godine
Opis: U srednjem, duborezno naglašenom i pozlaćenom polju predstavljena je uobičajena
scena Deizisa sa Hristom na barokiziranom prijestolu i Bogorodicom i svetim Jovanom
Pretečom sa strana. U donjem pojasu istog centralnog polja su sv. Nikola, kao arhijerej
na prijestolu i konjaničke figure svetih ratnika sa strana – sv. Georgije koji probija aždaju
(lijevo) i sv. Dimitrije sa kopljem (desno). Hristovo jevanđelje, oreoli svetitelja, njihove
ruke i noge, kao i koplje sv. Dimitrija okovani su srebrnim limom ukrašenim tehnikom
iskucavanja. Iznad ovog centralnog pravougaonog polja, u okvirnoj traci predstavljeni su
arhanđeli Mihailo i Gavrilo koji kleče i poprsje Boga Oca sa mitrom u rukama u zrakastom
svjetlosnom segmentu. U donjoj traci su dopojasne figure sv. Petke, sv. Save, sv.
Simeona Nemanje, sv. Stefana Prvovjenčanog i sv. Ane. Pojava likova najistaknutijih
srpskih svetitelja nije neobična ali je značajna kao potvrda širenja njihovog kulta u svim
srpskim zemljama, pa i pod Osmanlijama u Bosni i Hercegovini i Srbiji. Sa lijeve i desne
strane, u baroknim medaljonima povezanim ružama i ljiljanima, predstavljeno je po šest
proroka. Dolje, desno, je ispisan natpis bijelom bojom koji saopštava da je slika Molenie
raba božiega Tomi i godinu nastanka (1767). Sasvim u desnom uglu slike je potpis
slikara: Teodor Stefanov pisa.
Slikarska djelatnost ovog majstora odražava novu duhovnu klimu i promjenu u odnosu
poglavara Srpske crkve prema odavno prevaziđenim uzorima i nosiocima zografskog
ikonopisa. Na području Beogradskog pašaluka uslišen je poziv patrijarha Arsenija IV
Jovanovića da slikari dođu u Sremske Karlovce i uče kod iskusnog ruskog ikonopisca
blagodarnog Jova Vasilijeviča. Među prvim slikarima iz Srbije koji su učili kod njega bio je
Teodor Stefanović Valjevac ili Gologlavac, kako se takođe potpisivao na svojim djelima
po mjestu rođenja, selu Gola Glava kod Valjeva. Karakteristično je da se Stefanović na
svojim djelima više nije potpisivao kao zograf već kao moler, kao i to da je zbog posla
često napuštao zavičaj i odlazio u Srem, Bačku ili Bosnu. Njegova najranija djela su u
Sremu, ikonostas crkve u Šatrincima i ikonostas manastira Divša, rađeni pedesetih
godina XVIII vijeka. Šezdesetih godina Stefanović se vratio u zavičaj, a zatim izvjesno
vrijeme radio u Šapcu i njegovoj okolini, gradu koji je imao jake ekonomske i kulturne
veze sa Sremom i Sremskim Karlovcima. Godinu dana prije ove ikone Deizisa, uradio je
ikonostas u pocerskom manastiru Kaoni, blizu Koceljeva, u Brankovini, sjedištu
valjevskih knezova.
Oko 17661767. godine Teodor Stefanović je boravio u Bosni, gdje je iza njega ostalo
nekoliko ikona. Pored ovog Deizisa, potpisao se i na ikoni Bogorodice sa Hristom i sv.
Jovanom iz Tešnja. Takođe mu se iz tešanjske zbirke pripisuje i ikona posvećena sv.
Kuzmi i Damjanu.
Ikona Deizisa rađena je 1767. godine i stoji na razmeđu zografskog ikonopisa prve
polovine XVIII vijeka i pojave prvi školovanih srpskih baroknih slikara, ne pripadajući u
potpunosti ni jednom ni drugom stilskom opredjeljenju. Draperija figura još uvjek je
uglavnom linearno modelovana, bez barokne uznemirenosti, ukrašena tačkastim
ornamentom i spletom zlatnih mrežastih stilizacija na Hristovom himationu – što je
direktno preuzeto iz zografskog slikarstva. Hristov presto, donekle barokizirani, sa bijelim
tačkasto naglašavanjem rubova Stefanović je takođe vidio na ikonama sremski
ranobaroknih zografa. Međutim, anatomski iznenađuju korektno date figure konja sv.
Georgija i Dimitrija, kao i prvi tragovi realističkog tretmana lica svetitelja (kod Hrista,
Bogorodice i Jovana Preteče), već nagovještavaju zapadne barokne uticaje koje će preko
veza Karlovačke mitropolije sa Ukrajinom i Kijevom postepeno zavladati u srpskom
ikonopisu druge polovine XVIII vijeka. Ovakve uticaje pokazuju i buketi cvijeća i
barokizirane kartuše sa prorocima na okvirnim trakama ikona. (Rakić, 1998., 165167)
8. SVETA TROJICA SA ARHANĐELOM MIHAILOM, SVETIM SAVOM SRPSKIM I
JOVANOM PRETEČOM
Autor: Risto Nikolić
Opis: Slikana površina oblacima je podijeljena u dva horizontalna polja. U gornjem su
predstavljena sv. Trojica: Bog Sin sa krstom na kome je razapet i jevanđeljem u rukama,
Bog Otac sa baroknim skiptrom u rukama i sv. Duh, golub koji širi svjetlosne zrake. Pod
nogama Hrista i Savaota je sfera sa krstom na vrhu. Svetu Trojicu okružuju anđeli
različitih činova i likova.
U donjem horizontalnom polju su predstavljene stojeće figure arhanđela Mihaila kao
ratnika, sa mačem i terazijama u rukama, sv. Save kao prvog arhiepiskopa srpskog, koji
jednom rukom blagosilja, a u drugoj drži vladičanski štap i sv. Jovana Krstitelja Krilatog
sa svojom odsječenom glavom u jednoj ruci, dok drugom, podignutom na blagoslov
pridržava dugački krst. Između arhanđela i sv. Save je ktitorski natpis koji saopštava da
je ovu ikonu priložio Trifko Ristić, trgovac i žitelj zvornički 1861. godine, 9. juna; a slikar
se potpisao kao Rista Nikolić ikonopisac(13). (Rakić, 1998., 179181)
9. BOGORODICA I JOVAN KRSTITELJ IZ DEIZISA
Autor: nepoznati kritski majstor
Vrijeme nastanka: druga polovina XV vijeka
Opis: Od srednjevizantijskog perioda (8431204) velike ikone su postavljane iznad
mermernog parapeta, između stubova koji nose arhitrav. Obično su to bile četiri ikone
koje su predstavljale Hrista u sredini i Bogorodicu i Jovana Krstitelja sa strana, koji
zajedno čine Deizis, molitvu Zastupništva i svetitelja zaštitnika crkve. Iznad toga
postavljan je templon koji je od X vijeka ukrašavan slikama crkvenih praznika.
Ikone Bogorodica i Jovana donesene su u Tuzlu iz manastira Lomnica i jedini su
sačuvani dijelovi nekog nestalog ikonostasa na kome su vjerovatno stajale među
prijestonim ikonama. Središnja ikona koja predstavlja Hrista Sudiju kome se Bogorodica i
Jovan obraćaju za spas ljudskih duša, izgubljena je. Čak je i na ikoni Bogorodice ostala
sačuvana samo glava, dok je cijeli donji dio ikone, kao i gornja daska sa završetkom
kapuljače maforiona – naknadno prikucana i grubo oslikana rukom domaćeg slikara.
Međutim, ono što je ostalo sačuvano pokazuje ruku vrhunskog slikara koji je radio na
Kritu držeći se najbolje tradicije vizantijskog ikonopisa XIV vijeka. Uticaji italijanske
renesanse blago su primjetni u krajnje nježnom i lijepom Bogorodičinom licu, nešto
zarumenjenih obraza i meko građenog volumena punog plastičnosti, bez linearizma
vizantijskog shvatanja duhovnosti Zlatne resice i cikcak ukrasi ruba maforiona pokazuju
delikatnost osjećaja za ornament.
Jovanovo mršavo i izduženo lice upalih obraza dato je plastično, ali uz kaligrafsko
naglašavanje muskulature lica. Svijetle linije pojavljuju se na najosvjetljenijim mjestima, a
pedantnost linearnog postupka posebno je vidljiva na dugim valovitim, tonski gradiranim
vlasima Jovanove kose. Njegov lik, za razliku od Bogorodičinog, nosi u sebi duboku
kontemplaciju i brigu oko nedokučivih tajni Posljednjeg suda, pred koji se izvodi ljudska
duša. Slikarska vještina nepoznatog kritskog majstora dolazi do izražaja i na Jovanovim
rukama dugih tankih prstiju. Koloristički sklad zelenosive i svjetlocrvene boje Jovanovog
plašta i haljine, podvučeni svjetlucanjem zlatne pozadine, doprinosi opštoj harmoniji slike.
Draperija je bogato nabrana, data u strogim geometrijskim stilizacijama vizantijske
tradicije, koje potpuno skrivaju volumen Jovanovog tijela ostavljajući apstraktni utisak
bestjelesnosti.
Tuzlanske ikone Bogorodice i Jovana iz Deizisa pripadaju skupini najljepših sačuvanih
primjeraka ranog kritskog ikonopisa u Bosni i Hercegovini. (Rakić, 1998., 189192)
10. DVA PUSTINJAKA SA SCENAMA IZ ŽIVOTA (ANTONIJE VELIKE I PAVLE
LATRSKI)
Vrijeme nastanka: XVI vijek
Opis: U prvom planu predstavljene su stojeće figure dva čuvena pustinjaka – sv. Antonija
Velikog u monaškoj rizi i sv. Pavla Latrskog u kozjoj koži. Oko njih, u pozdini, po
vertikalnoj kompozicionoj shemi, naslikan je raznoliki slikoviti pejzaž sa mnoštvom malih
monaških figura koje se bave svojim poslovima po pustinjskim predjelima. Ova tipično
vizantijska tema bila je omiljena u to vrijeme. Opterećene kompozicije sa puno malih
scena iz života svetitelja u pustinji, često su, na primjer, slikane na ikonama sa
predstavom Smrti sv. Jefrema Siriskog u pustinji, koje su rađene na Kritu od XV vijeka
nadalje.
Ova ikona je primjer kritskog slikarstva koje se u svemu pridržava čiste pravoslavne
tradicije. Vizantijskom stilskom opredjeljenju izmiče samo mala figura jelena u donjem
lijevom uglu, što je idilični motiv preuzet iz italijanskog slikarstva. U pozadini se vide
glave pustinjaka koje vire iz svojih pećina, a desno figura pustinjaka koja izrađuje
rukotvorine. U početku svog pustinjskog života, sv. Antonije se time bavio, a novcem koji
je od toga dobijao kupovao je hljeb i hranio je gladne. Pored ove pećine vidi se kućerak u
kome je jedno vrijeme sv. Antonije živio u usamljeništvu. U gornjem dijelu ikone naslikan
je manastir koji je redovno podizan u podnožju stjenovitih pustinjskih osama. U tim
manastirima živjeli su monasi koji su pjevali, čitali, molili se, gladovali i radili da bi dijelili
milostinju. Tako se na ikoni vidi monah koji čita sjedeći na klupi, zatim monasi koji nose
alatke i parče obrađene zemlje sa cvijećem. Naslikan je i čovjek koji sv. Antonija nosi na
leđima. To je zapravo njegov poznanik koji mu je donosio hranu, a pošto ga je jednom
našao u teškim ranama, pomislio je da je mrtav i odnio ga je na leđima u selo. Vidi se i
čovjek na konju, vjerovatno jedan od mnogobrojnih monaha koji su dolazili po savjet kod
sv. Antonija Velikog. U donjem, lijevom uglu ikone naslikan je izvor koji izbija iz stijena i
mala figura monaha sa štapom u ruci. Sveti pustinjaci su često kao jedno od svojih čuda
molitvom stvarali vodu na bezvodnom mjestu, što se pominje i u Antonijevom i u
Pavlovom žitiju.
Naspram zlatne pozadine, pri vrhu ikone su ostaci crvenog natpisa na grčkom jeziku, sa
imenima predstavljenih svetitelja. Tehnika rada pokazuje izvanrednu minucioznost, a
kompozicija, bez obzira na mnoštvo detalja, čini čvrsto zatvorenu i harmoničnu cjelinu.
(Rakić, 1998., 200201)
11. BOGORODICA ODIGITRIJA
Vrijeme nastanka: prva polovina XVI vijeka
Opis: Bogorodica je predstavljena sa malim Hristom u poznatom ikonografskom tipu
Odigitrije, koji ovdje nije dat u svojoj strogoj varijanti sa frontalnim i uspravnim figurama
majke i djeteta, bez uzajamnog emotivnog odnosa. Likovi su blago nagnuti i zakrenuti
jedan prema drugom, a osjećaj uzajamne nježnosti dat je u suptilnom položaju glava –
Bogorodičine nagnute u stranu ka djetetu, a Hristove podignute ka njoj. Hrist, sa malo
podignutom lijevom nogom, predstavljen je kako jednom rukom blagosilja dok u drugoj
drži svitak.
Način modelovanja draperije i inkarnata, kao i cjelokupan slikarski tretman, strogo se drže
klasične kritske tradicije kasnog XV i ranog XVI vijeka. Meko sjenčenje lica, kao i tipičan
biljni punktirani ornament oreola, preuzeti iz venecijanske renesanse, sastavni su dio
eklekticizma kritskog slikarstva koje se u suštini ipak držalo duha vizantijske umjetnosti
epohe Paleologa. Hristov hiton bogato je šrafiran zlatom, kao i bordure Bogorodičinog
maforiona i rese rukava. Ova ikona je jedna od boljih kod nas očuvanih ostvarenja kritske
umjetnosti XVI vijeka. (Rakić, 1998., 201202)
12. BOGORODICA NJEŽNA
Vrijeme nastanka: druga polovina XVI vijeka
Dimenzije: 51,4 x 39,8 cm
Opis: Bogorodica je predstavljena u poznatom ikonograsfom tipu Glikofiluse, oblikovanom
na ovaj način na ikonama Andrije Ricosa drugom polovinom XV vijeka. Oreoli, dati
naspram zlatne pozadine, dosta su oštećeni, ali se vidi da su bili ukrašeni puncom, na
već poznati način preuzet iz venecijanske umjetnosti. Bogorodičini i Hristovi inicijali
sačuvani su samo u tragovima.
Osnovni utisak nameću široke osvjetljene površine bucmastih lica sa hladnim
kestenjastim sjenama. Bogorodičin lik upravo ovakvim sjenčenjem dobija osobenu
izražajnost. Duboka sjeta izbija iz njenih tamnih, nešto razmaknutih očiju, još uvjek
bademastog oblika klasičnog kritskog ikonopisa, sa dugačkim, blago izvijenim lukovima
obrva. Vještina slikarskog postupka vidi se i u suptilnom kontrastu hladnoće sjena i
topline svijetlog, ružičastog inkarnata. Hristov himation prati obrise tijela, ispoljavajući
njegove obline. (Rakić, 1998., 217218)
13. BOGORODICA SA HRISTOM I MALIM JOVANOM KRSTITELJEM
Autor: nepoznati kritski slikar
Vrijeme nastanka: XVI vijek
Opis: Tipično renesansni ikonografski motiv Bogorodice sa malim Hristom i Jovanom
Krstiteljem sa jagnjetom, dječaka koji su u međusobnoj komunikaciji dat je u naglašeno
vizantijskoj interpretaciji grčkog slikara koji je na svojoj ikoni stvorio osobenu
venecijanskokritsku simbiozu. Jagnje, kao simbol Hristove žrtve, ovdje je slikoviti prikaz
Jovanovih riječi da je Hrist Jagnje Božije, koje se nalaze na latinskom tekstu na svitku
oko Jovanovog dugačkog štapa sa krstom na završetku (Agnus Dei). U venecijanskom
slikarstvu XVI vijeka ova, često predstavljana tema daje se u realističkom pejzažu sa
nagim debeljuškastim Hristom kovrdžave kose, koji stoji u Bogorodičinom krilu.
Bogorodica se odjeva u raskošne renesansne draperije dubokih izreza oko vrata i slika
otkrivene glave, tretman likova je realističan, sa portretskim karakteristikama. Grčki
slikar, autor ove ikone, ostaje u okvirima vizantijske umjetničke tradicije i duhovnosti
usvajajući samo pojedinačne formalne elemente renesansne sredine u kojoj je živio. Tako
je načinio zlatnu pozadinu, a Bogorodicu je predstavio na uobičajen način predstavljanja
Odigitrije sa Hristom na lijevoj ruci. Njihova odjeća – Bogorodičin maforij koji pokriva
glavu i donja zatvorena haljina, kao i Hristov hiton i himation koji su bogato šrafirani
zlatom, kao i Hristova ravna kosa, po svemu ostaju doslijedni grčkom postvizantijskom
slikarstvu. Bordure Bogorodičinog maforija sa zlatnim ornamentom od povijene lozice,
bijela marama oko glave umjesto grčke kape i sitni zlatni krinoliki ukrasi njene haljine
preuzeti su iz venecijanske umjetnosti renesanse.
Najveći zapadni uticaj renesanse, koji ujedno ukazuje i na to da je ikona rađena u
Veneciji, primjetna je u tretmanu inkarnata mekim tonskim sjenčenjem bez lineranih
poteza. Takva modelacija daje licima volumen lišen vizantijskih stilizacija, ali ih još uvijek
ostavlja daleko od zapadnog renesansnog slikanja oživotvorenih likova. Ova ikona
izvrstan je primjer izolovanosti grčkog slikarstva i njegovog odolijevanja snažnim
uticajima renesansnog okruženja u kome su živjeli grčki slikari u Veneciji. (Rakić, 1998.,
225227)
14. PIETA
Autor: Emanuil Lambardos
Vrijeme nastanka: početak XVII vijeka
Opis: Slikajući ovaj zapadni ikonografski motiv Lambardos se držao italijanskih uzora i u
slikanju Bogorodičinog rastvorenog maforiona i bijele marame koja obavija njenu glavu
ispod kapuljače. Njegov slikarski postupak pokazuje vraćanje na uzore vizantijskog
slikarstva XIV vijeka. U donjem dijelu ikone, naspram stijenja na kome Bogorodica sjedi,
nalazi se slikarev potpis.
Bogorodica koja sjedi na goloj stijeni čiji oblik kao da produžava konture njenog
maforiona, sa mrtvim Hristom horizontalno postavljenim u njenom krilu, česta je tema
kritskog slikarstva XV vijeka. Lambardosova ikona ponavlja rješenje tih ranijih kritskih
ikona. (Rakić, 1998., 228230)
15. BOGORODICA SA HRISTOM NA PRIJESTOLU (GOSPA OD ANĐELA)
Vrijeme nastanka: početak XVII vijeka
Opis: U gornjim uglovima ikone data su poprsja anđela, ruku skrivenih pod draperijom,
koji odaju Bogorodici poštovanje. Na drvenom, vizantijskom tipu prijestola sjedi
Bogorodica. Predstavljena je kako objema rukama blago pridržava za ramena malog
Hrista koji sjedi na njenoj lijevoj nozi. Bogorodičina lijeva noga je pomalo podignuta da bi
pridržavala dijete. Drapiranje na ikoni je rađeno gustim naborima oštrih uglova. Modelacija
lica je strogo linearna, sa gustim snopovima paralelnih bijelih poteza i oštrih sjenčenja.
Vrežasti zlatni ornament naslona prijestola jedini je element tipičan za italijanski stil, a
ujedno je to i najizrazitiji ukras na ikoni. (Rakić, 1998., 233235)
16. GROB SVETOG SPIRIDONA
Opis: Predstava Groba sv. Spiridona data je sa izrazito baroknim stilskim odlikama u
uobičajenoj kritskoj ikonografskoj shemi XVII vijeka, koja je bila posebno popularna među
kritskim slikarima. Na većem broju ikona sv. Spiridon, krfski svetitelj slavljen je kao
zaštitnik pomoraca i maslina, prikazan je u arhijerejskoj odeždi u uspravnom sarkofagu.
Na ovoj ikoni svetiteljeve mošti su izložene u kivotu zapadnjačke barokne arhitekture,
ukrašenom heruvimima i statuama. Bočne strane groba bogato su dekorisane zlatnim
biljnim stilizacijama. Balustrada oko groba, data u pravilnoj perspektivi, postavljena je na
kasetirano tlo. U gornjim uglovima ikone date su karakteristične barokne zavjese koje su
u XVIII vijeku grčki slikari često stavljali na svoje ikone izrađivane u Veneciji. Sa strane
groba lete dva anđela sa palmovim grančicama i svitcima u jednoj ruci dok drugom
pridržavaju stakleni poklopac groba. Arhanđeli Mihailo i Gavrilo su u ovakvim prikazima
slikani poviše groba, a ne ovako nisko. Na njihovim svicima ispisani su grčki tekstovi.
Draperije anđela bogato su uskovitlane i zalepršane, zaobljenih rubova. Na zlatnoj
pozadini ikone nalazi se latinski natpis: Relikvije sv. Spiridona. (Rakić, 1998., 263264)
17. BOGORODICA SA HRISTOM
Opis: Bogorodica je predstavljena naspram zlatne pozadine u uobičajenom ikonografskom
tipu Madre di Consolazione, sa djetetom na desnoj ruci. Ikona pokazuje tipičan primjer
grčke umjetnosti XVIII vijeka, koja se još uvjek drži slavnih kritskih uzora. Predstavljajući
venecijansku tipološku varijantu, draperija Bogorodičinog maforiona obrađena je oštrim
geometrijskim stilizacijama nabora koji u svojoj konzervativnosti samo formalno prate
nekadašnji linearni tretman postvizantijske ikonografske tradicije. Hristova odjeća takođe
je izgubila raniji sjaj i dekorativnu ljepotu. Obrada inkarnata ipak pokazuje slikarsku
osjećajnost. Lica data u tradicionalnom postupku kritskih ikona, mekoćom tretmana
odudaraju od tvrdih draperija. Bogorodičin lik ima određenu izražajnost, prenoseći njena
brižna razmišljanja. Inicijali predstavljenih likova ispisani su na uobičajen način. Srebrni
oreoli ukrašeni tehnikom iskucavanja naknadno su dodani na ikonu. (Rakić, 1998., 264)
18. RAZNI SVETITELJI
Autor: nepoznati grčki majstor
Opis: Ova neobičajena ikona prikazuje više svetitelja Istočne i Zapadne crkve slikanim u
različitim stilovima koji imitiraju vizantijski i zapadni manir. U gornjem horizontalnom
pojasu, u poljima izdvojenim slikanim oblacima, predstavljeni su sv. Antun Padovanski,
Bogorodica Odigitrija i sv. Nikola, sa zlatnim oreolima obrubljenim puncom. Svijetla
pozadina diskretno je ukrašena zlatnim zrakama koje se radijalno šire oko poprsja figura.
Sv. Antun Padovanski predstavljen je na način uobičajen u zapadnoj ikonografiji, obučen
u franjevački habit sa svojim svetiteljskim oznakama u rukama – ljiljanom i jevanđeljem
zlatnih korica. Bogorodica Odigitrija data je na način kritskih ikona stroge vizantijske
sheme, kao i sv. Nikola u arhijerejskoj odjeći sa zlatnim jevanđeljem.
U donjem dijelu ikone su predstavljene naspram zlatne pozadine, stojeće figure svetitelja.
Lijevo je arhanđel Mihailo. On je jednom rukom zagrlio dječaka koji se moli, a drugom
pokazuje ka gore. Njegova krila pažljivo su šrafirana zlatom, a tunika modelovana u
baroknom maniru grčkih slikara. Sveti Georgije, u punoj ratničkoj opremi, predstavljen je
sa kopljem i štitom u rukama, te zmajem pod nogama. Pored njega predstavljene su
mošti sv. Spiridona i sv. Katarina u poznatim i popularnim ikonografskim shemama.
Pored predstava svetitelja nalaze se više ili manje očuvani grčki natpisi sa njihovim
imenima. (Rakić, 1998., 292)
19. JERUSALIM
Autor: nepoznato – doneseno iz hadžiluka – hodočasničke posjete Jerusalimu
Vrijeme nastanka: 1835. godina
Tehnika: tempera na paltnu
Opis: Na platnu su posebno naglašene predstave Bogorodice Umiljenije sa Hristom lijevi i
Hrista Svedržitelja desno. U središtu je hram sa scenama tipičnim za Jerusalim, a uz
njega je nešto više dato prostora prizorima Skidanja Hrista sa krsta i Oplakivanja Hrista.
Lijevo ispod hrama, je oštećen ktitorski natpis u kome je sačuvana godina nastanka –
1835. (Rakić, 1998., 298)
20. SVETI JOVAN KRSTITELJ
Autor: nepoznati ruski majstor
Vrijeme nastanka: druga polovina XVII vijeka
Tehnika: tempera na platnu
Opis: Na nešto udubljenoj slikanoj površini predstavljen je Jovan Krstitelj koji u zdjeli,
umjesto svoje glave sa kojom se najčešće slika, nosi simbol Hrista Agneca i svitak u
rukama. On slobodnom rukom pokazuje na patenu, ćutke ukazujući na smisao žrtve i
pokajanja. Likovnom predstavom malog Hrista u činiji kao simbola Jagnjeta, ilustrovan je
tekst po Jovanu: I vidjevši Isusa gdje ide, reče: gle jagnje Božije. Na Jovanovom svitku
ispisan je tekst iz Jevanđelja po Jovanu (1,29) Vidje Jovan Isusa...
Na ikoni Jovanov oreol prelazi preko okvirnog rama, što je karakteristično za ruske
masovno izrađivane ikone tokom XVIII vijeka. Njegov oreol i patena su pozlaćeni, dok su
pravougaona polja sa inicijalima, ukrašena baroknim vegetabilnim ornamentom, rađena u
srebru. Barokni crtež spiralnolisnatog ornamenta na pateni sa Agnecom i oko polja sa
inicijalima preuzet je iz ukrajinskog ikonopisa XVII vijeka, gdje dolazi do snažnog prodora
zapadnih uticaja već njegovom prvom polovinom. Realistički pokušaji tretiranja likova
svetitelja i zlatni ornament pozadine bile su glavne novine ruskog reformisanog ikonopisa.
Jovanov lik i ruke modelovani su plastično, tamnim inkarnatom sa jakim osvjetljenjima,
pogotovo na rukama.
Ova ikone je u Tuzlu donesena iz crkve u Derventi. (Rakić, 1998., 310312)
21. SVETI JOVAN KRSTITELJ SA SCENAMA ŽITIJA
Opis: Monumentalni Pretečin lik anđela iz pustinje, koji zauzima središnji dio ikone sa
manjim scenama žitija u pozadini, poznata je i rado upotrebljavana ikonografska varijanta
na ruskim ikonama, pogotovo u XVIII vijeku.
U pozadini centralnog lika naslikane su četiri scene iz Jovanovog života. U gornjem
pojasu su kompozicije Preteča krsti narod i Prvo obretenije glave sv. Jovana Preteče. U
donjem dijelu ikone naslikano je Rođenje Jovanovo sa Jelisavetom na postelji. Uz njih
sjedi Zaharije zapisujući: Jovan će mu biti ime, dok mu jedna žena pokazuje sina. Pored
ove scene prikazano je Usekovanje glave sv. Jovana Preteče. Ovu scenu posmatra
Hristos.
Ova ikona, u osnovi tamne game koju razbijaju svijetle okeraste površine oreola i
otkrivenih dijelova tijela naslikanih figura, pokazuje sigurnog crtača koji formu oblikuje
linearno, a inkarnate oštrim sjenkama. (Rakić, 1998., 315)
22. SVETI NIKOLA SA SCENAMA ŽITIJA
Opis: Sveti Nikola, zaštitnik Rusije, imao je među ruskim slikarima izuzetno
rasprostranjen kult. U XVII i XVIII vijeku često je rađen i njegov monumentalni portret sa
scenama žitija sa strana, na način kao na ovoj ikoni. Svetiteljeva ruka kojom blagosilja
nesrazmjerno je mala u odnosu na njegovu glavu, koja dominira cijelom površinom ikone.
Krupna glava pažljivo je iscrtana bijelim potezima kojima su izvučene vlasi kose i brade,
kao i stilizovane crte lica. Postvizantijski linearni crtež lica predstavlja otpor prema
savremenim zapadnim uticajima i konzervativno okretanje tradicionalnim elementima
ikonopisa. Međutim, bogati srebrni ornament izveden graviranjem i puncom, dat u
geometrijskim i biljnim stilizacijama na Nikolinom oreolu i episkopskoj odjeći oko ramena,
te na dijelovima pozadine – pokazuje tipičnu ukrajinsku baroknu dekorativnost
zapadnjačkog porijekla.
Iznad Nikolinih ramena, lijevo i desno, dati su kružni medaljoni sa Hristom i Bogorodicom
koji mu daruju jevanđelje i omofor. U gornjim uglovima ikone predstavljene su kompozicije
Rođenja sv. Nikole i Krštenja sv. Nikole. U donjem horizontalnom polju su četiri scene
njegovih čuda: sv. Nikola izbavlja tri čovjeka od mača, Prenos moštiju sv. Nikole iz Mire
u Bari, Čudo sv. Nikole sa ćilimom i Čudo kako sv. Nikola sa sv. Simeunom
Bogoprimcem spasava Petra iz saracenske tamnice. (Rakić, 1998., 321323)
23. NERUKOTVORENI LIK HRISTOV
Opis: Na ikoni je predstavljen vizantijski tip Nerukotvorenog lika Hristovog, bez crteža
vrata i trnovog vijenca na glavi. Ikona je zadržala stari ikonografski tip Mandiliona, ruski
nazvanog i Ubrus. Na Hristovom licu nema tragova stradanja. Njegov lik je barokno
ljepuškast, mada modelovan u tradicionalnom maniru, sa linearnim iscrtavanjem vlasi
kose i brade, kao i svjetlosnih akcenata i kontura lica. Nabori ubrusa dati su shematski.
U oreolu iznad njega su uobičajeni Hristovi inicijali, a pri dnu tkanine sa likom je natips:
Nerukotvoreni obraz Božiji.
Ubrus je dat naspram srebrne pozadine, a pridržavaju ga dva anđela koji stoje na
oblacima. Njihove figure prelaze okvirnu traku ikone. Lica anđela su slikana bijelim
crtežom, karakterističnim za kasni ruski provincijski ikonopis. Njihove crvenkaste
draperije modelovane su širokim stilizovanim površinama srebra, što djeluje koloristički
upečatljivo. Bordure draperija i krila anđela, donji dio Hristovog ubrusa, kao i rubovi cijele
slikane površine, ukrašeni su tačkastom puncom. U oreolima anđela je natpis: anđeli
(Gospodnji).
Ikona pripada skupini masovno rađenih ruskih ikona koje su u velikom broju stizale u
srpske crkve. (Rakić, 1998., 324)
24. BOGORODICA ZNAMENJA
Opis: Na ikoni je predstavljen poznati tip Bogorodice Znamenja – ruku raširenih u molitvi,
sa medaljonom koji lebdi na njenim grudima. U medaljonu je lik Hrista Emanuila koji
blagosilja. Bordure i kapa Bogorodičinog maforiona, kao i cijela površina njene donje
haljine, pokriveni su kružnom dekorativnom puncom. Na ramenima maforiona su dva
krupna simetrična ornamenta u vidu trostrukog palminog lista koji izlaze iz Hristovog
medaljona. Ovaj dekorativni motiv će steći posebnu popularnost na ruskim ikonama XVIII
vijeka, kao i raskošni ukras svetiteljskih draperija ukrajinskog ikonopisa.
Ikona pripada skupini masovno rađenih ruskih ikona koje su u velikom broju stizale u
srpske crkve.
Ikona je donesena u Tuzlu iz crkve u Bijeljini. (Rakić, 1998., 326)
25. BOGORODICA SMOLENSKA
Opis: Ikone Smolenske Bogorodice poznate su u Rusiji tek od XIV i XV vijeka, mada je,
prema legendi, prvobitna ikona Bogorodice Odigitrije predstavljena u smolenskoj sabornoj
crkvi početkom XII vijeka. Neposredno grčko porijeklo ovog tipa ikone nije utvrđeno iako
je, prema drugoj legendi, ikona u X vijeku donesena iz Vizantije u Rusiju. Prvobitna ikona
Bogorodice Smolenske potiče iz južnoslovenskih prostora, odnosno predstavlja grčko
slavenski mješoviti tip. Ova ikonografija vjerovatno je proizišla iz predstave sjedeće
Odigitrije u Vizantiji, koja je opet imala sirijskoegipatske uzore.
Na ikoni je u donjoj traci ispisano da se ova predstava odnosi na Bogorodicu Smolensku.
Ikona vjerovatno pripada istoj ukrajinskoj radionici kao i ikona sv. Jovana Preteče iz
Sarajeva, s obzirom da je osnovni dekorativni utisak ikone postignut istim sredstvima.
Sve osim Bogorodičinog i Hristovog lica i šaka i uskih površina draperija bojenih
crvenom, oker i plavom, pokriveno je srebrom, koje je bogato ukrašeno puncom i
graviranim geometrijskim i floralnim ornamentom. Kapuljača i bordure Bogorodičinog
maforiona i Hristov himation potpuno su pokriveni gustom puncom, a krupno palmino
lišće donjeg dijela Bogorodičinog maforiona u kombinaciji sa oker i crvenim partijama daje
osnovni dekorativni efekat cijeloj ikoni.
Likovi su modelovani mekim sjenčenjem i linearnim crtežom lica sa bijelim šrafiranjem na
osvjetljenjima i daleko su od baroknog realizma svetiteljskih figura. (Rakić, 1998., 328)
26. HRIST SVEDRŽITELJ
Opis: Ikone sa ovakvom predstavom Hrista spadaju u tip Pantokratora, odnosno
Svedržitelja. U Rusiji su neke od njih dobijale i određene nazive. Budući da Hristove oči
strogo gledaju u posmatrača, ova ikona je nazvana Spasitelj gnjevna oka, a ovaj termin
se odnosio i na druge ikone Hrista sa takvim izrazom lica.
Ikona prikazuje Hrista kao nadzemaljskog sudiju i učitelja čovječanstva, koji drži otvoreno
jevanđelje sa tekstom Jevanđelja po Mateju (11,2829): Hodite k meni svi koji ste umorni
i natovareni i ja ću vas odmoriti. Uzmite jaram moj na sebe (i naučite se od mene). Hrist
drugom rukom blagosilja. Na srebrnoj površini koja žućkastim lakom imitira zlato, puncom
i graviranjem urađen je geometrijski i floralni ornament.
Ikona je proizvod ukrajinske barokne slikarske radionice XVIII vijeka.
Ikona je iz crkve u Bijeljini donesena u Tuzlu. (Rakić, 1998., 329331)
27. SVETI SPIRIDON ČUDOTVORAC
Opis: Ova ikona je veoma sličnih dimenzija i stilskih karakteristika kao i prethodna, pa se
pretpostavlja da su u Tuzlu donesene sa istog ikonostasa iz bijeljinske crkve.
Sv. Spiridon je predstavljen u episkopskoj odjeći sa mitrom na glavi, kako jednom rukom
blagosilja, a drugom drži otvoreno jevanđelje sa tekstom: U vrijeme ovo stade Isus
posred učenika svojih i mnogo naroda iz cijele Judeje, Jerusalima i Primorja tirskog i
sidonskog (Marko, 3,78). Lijevo od svetitelja, crtežom je ugravirana mandorla sa Hristom
koji sjedi na oblacima držeći jevanđelje i blagosiljajući svetitelja. Iznad je natpis: Obraz
svetog Spiridona Tršćanskog, dat u skraćenicama. Srebrna površina ikone, sa uskim
bojenim površinama potpuno je pokrivene graviranim ornamentom biljnih i geometrijskih
stilizacija. (Rakić, 1998., 331332)
28. BOGORODICA
Autor: nepoznati ukrajinski majstor
Opis: Bogorodica je predstavljena u poprsju, u stavu obraćanja Hristu sa tekstom u ruci
koji prati takvu ikonografiju: Care nebeski primi ... (molitvu tvoje premilostive matere).
Ikona je donesena iz crkve u Bijeljini u Tuzlu i čini cjelinu sa ikonama Bogorodice
Smolenske, Hrista i Sv. Spiridona, te Jovana Preteče iz crkve u Sarajevu . (Rakić, 1998.,
332333)
29. BLAGOVIJESTI
Autor: nepoznati ukrajinski majstor
Opis: Na nešto udubljenoj slikanoj površini predstavljena je kompozicija Blagovijesti. U
prvom planu date su krupne, gotovo frontalne figure arhanđela Gavrila i Bogorodice.
Arhanđeo podignutom rukom pokazuje na segment neba sa zracima, a Bogorodica
zamišljeno stoji držeći u rukama jevanđelje zlatnih korica. Između njih je u kružnom
segmentu predstavljen Sveti duh u vidu goluba, okružen zrakama koje se spuštaju na
Bogorodicu označavajući Hristovo začeće. Gore desno je dat naziv scene, a u donjem
lijevom uglu je ispisana godina nastanka ikone.
Na ikoni su uočljivi uticaji zapadnog baroka. (Rakić, 1998., 333)
30. ULAZAK U JERUSALIM
Vrijeme nastanka: kraj XVIII ili početak XIX vijeka
Opis: Hristov ulazak u Jerusalim predstavljen je samo sa nekoliko neophodnih figura, bez
narativnih detalja kojima inače obiluje ova scena. Hristos na magarcu, u pratnji trojice
učenika, stoji na vratima Jerusalima gdje ga dočekuju tri Jevreja. Tamni inkarnati ističu
bijeli crtež svetiteljskih lica. Na okvirnoj traci je natpis: Obraz vhoda Gospodnjeg u
Jerusalim. Ikona je u Tuzlu donesena iz crkve u Bijeljini. (Rakić, 1998., 335)
31. VASKRSENJE HRISTOVO SA SCENAMA PRAZNIKA
Opis: U središnjem polju ikone je predstavljeno Vaskrsenje Hristovo u dvije scene – kao
Anđeo na grobu Hristovom i Silazak u Ad. U gornjem pojasu su scene Rođenja
Bogorodičinog, Uvođenje u hram, Blagovijesti i Rođenja Hristovog. Lijevo su kompozicije
Sretenja i Ulaska u Jerusalim, a desno Krštenja Hristovog i Preobraženja. U donjem
pojasu naslikano je Vaznesenje, Gostoljublje Avramovo, Smrt Bogorodičina i Uzdizanje
časnog krsta. Oko scena ispisani su njihovi nazivi. Crtež osnovnih kontura plošno je
popunjen bojom: žutom, narandžastom, ili tamnoplavom, bez pokušaja modelovanja.
(Rakić, 1998., 336)
32. USPENJE BOGORODIČINO
Opis: Na ikoni je predstavljen Bogorodičin odar oko koga, u vertikalnoj kompoziciji sa
svake strane stoji po šest apostola. Uz odar je Hristos sa bebom, Bogorodičinom dušom
u naručju. Nabori draperija su izvučeni crtežom, a veća pažnja je posvećena tkanini koja
pokriva Bogorodičin odar. Pri vrhu ikone je natpis: Obraz Uspenja presvete Bogorodice.
(Rakić, 1998., 337)
33. RAZNI SVETITELJI
Opis: Među ruskim serijskim rađenim ikonama česta je bila kompoziciona shema gdje su
svetitelji prikazivani u tri horizontalna pojasa. Na ovoj ikoni u gornjem pojasu je
predstavljena Bogorodica Kazanska sa Hristom, Silazak u Ad i sv. Nikola. U središnjem
polju je prikazan arhanđel Mihailo sa po tri svetitelja sa strana. U donjem polju su
prikazani sv. Georgije na konju, sv. Mučenik Varnava i sv. Dimitrije,
Ikona je u Tuzlu donesena iz Bijeljine. (Rakić, 1998., 338)
34. RASPEĆE HRISTOVO SA SVETITELJIMA
Opis: U središtu ikone je naspram zvjezdanog neba predstavljeno Raspeće Hristovo, sa
Savaotom u vrhu i Bogorodicom i Jovanom sa strana. U gornjem polju je predstavljena
Bogorodica Kazanska sa Hristom i sv. Nikola, a u donjem konjaničke figure arhanđela
Mihaila i sv. Georgija. (Rakić, 1998., 339)
35. SRETENJE HRISTOVO
Vrijeme nastanka: XIX vijek
Opis: Sretenje Hristovo dato je na uobičajeni način – sa sv. Simeonom Bogoprimcem koji
drži malog Hrista u rukama, Bogorodicom, proročicom Anom i Josifom. Karakterističan
odnos intenzivnih boja u kojima dominiraju žuta i plava, kao i drapiranje tkanine žutim
potezima, bez obzira na osnovni ton, obilježavaju veliki broj ruskih ikona ovog tipa.
(Rakić, 1998., 340)

3. Dosadašnja zakonska zaštita
Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine iz Sarajeva, br.
UPI03942 iz 1970. godine, Episkopski dvorac u Tuzli, vlasništvo Srpskopravoslavne
zvorničkotuzlanske eparahije, je bio stavljen pod zaštitu države i upisana u Registar nepokretnih
spomenika kulture.

4. Istraživački i konzervatorskorestauratorski radovi
Eksploatacija tuzlanskih solnih ležišta je uzrokovala slijeganje terena, kao i pojavu
pukotina u zidovima objekta mitropolije. Iz ekspertskog izvještaja iz 1984., saznajemo da je 1982.
godine izvršena sanacija objekta. Naime, Opštinski zavod za izgradnju formira komisiju
ekspertski tim (sastavljen od građevinskih inženjera i geologa), koji, u maju 1984. godine, nakon
pregleda Vladikinog dvora ustanovljava sljedeće (citirano iz Izvještaja eksperskog tima):
„...Kroz protekli vremenski period i ovaj je objekt zbog slijeganja i deformacija tla pretrpio
stanovita konstruktivna oštećenja koja su s obzirom na slabije izražen stepen bila
sanirana jednostavnim postupkom zakrpavanja a mjestimično (u cilju povećanja krutosti
objekta po pravcima ispoljenih pukotina) zaziđivanjem otvora vrata i prozora u glavnim
nosivim zidovima.
Analizirajući terenske prilike pod objektom i oko njega da se uočiti bitno različita situacija
od terenske situacije pod objektom crkve. Iako je međusobna prostorna udaljenost
objekta relativno mala – objekat Vladikin dvor leži na zaravnjenom terenu koji predstavlja
nožicu grebena na kojem leži objekat crkva, a proteže se u pravcu istokzapad.
Slijeganje terena pod objektom se do sada odvijalo skoro ravnomjerno, ali uz prateću
pojavu slabog nagiba terena a sa njime i objekta prema južnoj strani. Ovo naginjanje koje
se javlja kao posljedica slijeganja (u pravcu težišta maksimalnih intenziteta slijeganja)
uzrokuje pojavu horizontalnih vektora pomjeranja tla čije se diferencijalne veličine očituju
na objektu u vidu pukotina sa maksimalnim vrijednostima u temeljnom dijelu objekta dok
se prema višim etažama gube.
Uzme li se u obzir da je objekat prije dvije godine saniran bez većih konstruktivnih
zahvata (zatvarenjem pukotina i zaziđivanjem otvora) a da u momentu ovoga pregleda
nije posjedovao vidljivih tragova novih oštećenja pa je komisija mogla da konstatuje samo
oštećenje starijeg datuma koja su vidljiva na vanjskim fasadnim zidovima u vidu
vertikalnih i kosih pukotina čije prisustvo za sada ne predstavlja smetnju za normalnu
upotrebu objekta.
Sa unutrašnje strane objekta Komisija nije uočila vidljivih oštećenja što se može objasniti
činjenicom da je neposredno prije komisijskog pregleda izvršeno krpljenje zidova za
završnom obradom (krečenje) dok su plafoni prekriveni montažnim pločama i mjestimično
drvenom oblogom (lamperijom).
Na osnovu zatečenog stanja i stepena oštećenosti može se zaključiti da u sadašnjoj fazi
nije ugrožena stabilnost objekta. ...“

Na crtežima fasada postojećeg stanja objekta zgrade mitropolije, iz aprila 1985. godine
(Idejni projekat sanacije, Postojeće stanje, Crteži fasada Mj 1:50, Vladikin dvor Tuzla; izradio:
Građevinski institut Zagreb, Zagreb, 30. april 1985) ucrtan je položaj pukotina, te njihove dužine i
širine kao i pravci pružanja pukotina. Prema tim nacrtima najveći broj pukotina je bio na zapadnoj
strani: imale su dužinu i do cca 2 metra, te širinu i do cca 5 cm, a nalazile su se ispod prozora
prizemlja, ali i u parapetima prozora prvog sprata; na sjevernoj strani pukotine su bile samo u zoni
zidova do visine od cca 1 metar od tla; na istočnoj fasadi su bile u parapetu prizemlja manje
pukotine dužine cca 5060 cm, dok su na južnoj bile ispod parapeta u prizemlju u imale dužinu do
cca 100 cm.
Prema podacima Zavoda za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i
sporta, 1988. godine su izvršeni sanacioni radovi na palati Mitropolije: „...1988. godine građevinari
tuzlanskog „Tehnograda“ okončali su jedinstven poduhvat u zemlji – horizontiranje Vladičinog
dvora i Saborne crkve. Riječ je o podizanju ili horizontiranju jedne strane crkve i dvora za 65 cm i
ponovno vraćanje u horizontalan položaj. Iste godine vršeni su zahvati i na fasadama kada su
djelomično sanirane i cjelokupno prešpricane hirofom.“ (14)

5. Sadašnje stanje dobra
Uvidom u stanje na terenu, 4. juna 2007. godine, ustanovljeno je sljedeće:
Objekt je građevinskom smislu u dobrom stanju. Na vanjskim fasadama, kao i u
unutrašnjosti objekta, nisu uočene nove pukotine prouzrokovanje slijeganjem terena.
U toku uvida u stanje objekta na terenu, u toku su bili radovi sanacije enterijera objekta,
kao i radovi na sanaciji fasada objekata. U uputstvima i nacrtima Elaborata „Sanacija fasada na
palati Mitropolije (Vladičin dvor) u Tuzli“(15), dati su: a) Opis stanja fasada (prije izvodjenja
sanacionih radova 2007), kao i b) tretman fasada, te c) njihova koloristička obrada:
a) „Ѕ obzirom da je objekat izložen slijeganju i raznim konstruktivnim naprezanjima, na
fasadama ѕе uоčаvајu oštećenja. Površinski ѕlој hirofe se briše i propada površinska
čvrstoće usljed djelovanja atmosferilija. Fasada je djelomično otpala, djelomično је
potpučena. Promjena boje na fasadi (šarena) upućuje nа prisustvo soli u podlozi.
Također, postoje djelomična oštećenja od gelera.“,
b) „Osnovni sloj grund mora biti dobro vezan za fasadne površine koje se obrađuju i biti
dovoljno čvrst za prihvatanje namjenjenog gornjeg završnog ѕlоја. То zahtijeva pripremu
površina koje se obrađuju. Potrebno je izvršiti kompletno obijanje fasadnih površina, a
zatim čišćenje. Kod podloge od opeke mora se izvršiti čišćenje svih spojnica od maltera
u dubini 1 cm. Ostatak maltera očistiti čeličnim četkama.
Obrada vanjskih zidova objekta vrši ѕе u dva sloja. Prvi osnovni sloj nabacuje se preko
površine koja se obrađuje (čista, određene čvrstoće i dovoljno hrapava da bi ѕе omogućila
trajna veza osnovnog sloja i površine koja se obrađuje)“
c) „Fasade objekta se boje bojama sličnim ROFIX fasadnim bojama (vanjska boja na bazi
silikonske smole Katalog SOLE 8141; 8103; 7081) u dva tona u skladu sa uputstvima
proizvodača. Izbor boja i tonova izvoditi prema crtežima.“

Nakon završetka radova sanacije u enterijeru objekta, objektu će ponovo biti vraćene
njegove prvobitne funkcije: sjedišta Srpske pravoslavne eparhije zvorničkotuzlanske, Eparhijskog
savjeta i upravnog odbora, rezidencije episkopa, a u prizemlju objekta će biti smješten Muzej
eparhije.
Ikone Eparhijskog dvora u Tuzli smještene su u Eparhijski dvor u Bijeljini.

6. Specifični rizici
Tonjenje tla.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim
spomenikom (»Službeni glasnik BiH«, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u
dispozitivu. Odluka je utemeljena na sljedećim kriterijumima:
ZA OBJEKAT EPARHIJSKOG DVORA:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost
C. Umjetnička i estetska vrijednost
C. I. Kvaliteta obrade
C. II Kvaliteta materijala
C. III. Proporcije
C. IV. Kompozicija
C. VI. Vrijednost konstrukcije
D. Simbolička vrijednost
D. I. Ontološka vrijednost
D. II. Sakralna vrijednost
D. III. Tradicionalna vrijednost
D. IV. Vezanost za rituale ili obrede
D. V. Značaj za identitet grupe ljudi
E. Ambijentalna vrijednost
E. I. Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline
E. II. Značenje u strukturi i slici grada
E. III. Tradicionalna vrijednost
E. IV. Vezanost za rituale ili obrede
E. V. Značaj za identitet grupe ljudi
F. Izvornost
F. I Namjena i upotreba
F. II. Položaj i smještaj u prostoru
F. III. Duh i osjećanja
G. Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)
G.I. Fizička cjelovitost
G. II. Homogenost
G. III. Zaokruženost (kompletnost)

Sastavni dio ove odluke su:
kopija katastarskog plana, Razmjera 1:1000, kat. čestica br. 450/1, k.o. Tuzla II, izdala 2. 3.
2007. godine Služba za geodetske i imovinskopravne poslove, Opština Tuzla, Tuzlanski
kanton, Federacija Bosne i Hercegovine
Prepis posjedovnog lista br. 1265 (za kat. parcele 447, 448, 450/1, 557, 3033 u vlasništvu
Srpskopravoslavne crkvene opštine u Tuzli), k.o. Tuzla II, izdala 2. 3. 2007. godine Služba za
geodetske i imovinskopravne poslove, Opština Tuzla, Tuzlanski kanton, Federacija Bosne i
Hercegovine
fotodokumentacija:
o fotografije postojećeg stanja Eparhijskog dvora u Tuzli snimljene su 4. juna 2007.
godine; fotografisali su: etnolog Slobodanka Nikolić i arh. Emir Softić
(fotografisano digitalnim fotoaparatom: Canon PowerShot S3IS), te 4. novembra
2004. godine (arh. Emir Softić fotografisano digitalnim fotoaparatom: Canon
PowerShot G3)
Projektna dokumentacija
o Tlocrt podruma i prvog sprata, poprečni presjek, aksonometrija. Datirano sa
januarom 1911. godine; na crtežima su potpisi, Josipa Pospišila, u lijevom uglu,
te potpis Karla Pařika u blizini desnog ugla zaglavlja crteža; Depo Arhiva Bosne
i Hercegovine u Sarajevu, fascikl sa dokumentacijom br. 248166, 1915
o Tlocrt prvog sprata i poprečni presjek; crteži koji datiraju iz jula 1913., urađeni u
Građevinskom odjeljenju Zemaljske vlade, sa potpisima: predstojnika
Građevinskog odjeljenja Kuševića i Rudolfa Tönniesa, te Karla Pařika (na crtežu
presjeka); preuzeto iz rada: Dimitrijević, Branka: Arhitekt Karl Pařik, doktorska
disertacija, Arhitektonski fakultet, Sveučilište u Zagrebu, 1989, str. 198199,
knjiga I, te knjiga II – Ilustracije, sl. XXIX.a i XXIX.b)
o Idejni projekat sanacije, Postojeće stanje, Crteži fasada Mj 1:50, Vladikin dvor
Tuzla; izradio: Građevinski institut Zagreb, Zagreb, 30. april 1985
o Izvještaj o istražnim radovima za sanaciju pravoslavne crkve u Tuzli, Knjiga 3,
Građevinski institut Zagreb, Zavod za geotehniku, Zagreb, 1986
o Elaborat „Sanacija fasada na palati Mitropolije (Vladičin dvor) u Tuzli“, Zavod za
zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta, Sarajevo,
novembar 2006.

Korišćena literatura
U toku vođenja postupka proglašenja Dvora Srpskopravoslavne zvorničko tuzlanske
eparhije sa pokretnim naslijeđem u Tuzli nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća
literatura:

1915. Dokumentacija iz Arhiva Bosne i Hercegovine, fascikl sa dokumentacijom br. 248166,
1915

1971. Benković, Ambrozije: Tuzlansko područje negda i sada: s posebnim obzirom na vjerske
prilike: (opus posthumum) /. Županja ; Đakovo : 1971

1975. Handžić, Adem: Tuzla i njena okolina u XVI vijeku, izd. „Svjetlost”, Sarajevo, 1975

1977. Srpska pravoslavna eparhija zvorničkotuzlanska, Šematizam, Tuzla, 1977

1978. P. Vasić, Zograf Stanoje i njegovo delo. Zbornik za likovne umetnosti, br 14, Novi Sad
1978., 325337

1980. L. Šelmić, Novi podaci o zografu Stanoju Popoviću. Rad vojvođanskih muzeja, br 26,
Novi Sad 1980., 175183

1982. Dušan Kašić, Saborna crkva Uspenja Presvete Bogorodice u Tuzli. Tuzla

1989. Dimitrijević, Branka: Arhitekt Karl Paržik, doktorska disertacija, Arhitektonski fakultet,
Sveučilište u Zagrebu, 1989

1998. Hadžibegović, Iljas: Etnička struktura stanovništva Tuzle u vrijeme austrougarske
vladavine (18781918), Prilozi Instituta za istoriju XXIII/24, Sarajevo 1988, 131147.

1998. S. Rakić, Ikone Bosne i Hercegovine (1619. vijek). Beograd, 1998.

2005. Mutevelić, Šefkija: Tuzlanske historijske minijature : historijski zapisi o Tuzli i okolini od
prahistorije do kraja osmanske vladavine /Arhiv Tuzlanskog kantona – Tuzla, 2005

Dokumentacija iz arhiva Srpske pravoslavne crkve iz Tuzle

(1) O nastanku prvobitne Zvorničke eparhije zapisano je sljedeće: „U vrijeme turskih osvajanja, kada je
nestalo Srebreničke mitropolije, vjerovatno je onaj dio koji je potpao pod Turke pripao ariljskom
mitropolitu, a onaj koji je ostao pod ugarskom vlašću ušao je u sastav Sremske eparhije. Padom pod
Turke, krajem XV i u prvim decenijama XVI vijeka, ušla je u sjeveroistočna Bosna i Mačva u sastav
nove, Zvorničke eparhije, koja se teritorijalno poklapala sa Zvorničkim sandžakom i imala sjedište u
Zvorniku kao sjedištu sandžaka. U sastav te eparhije ulazili su krajevi između rijeke Bosne, Save, Spreče
i Majevice planine, a na desnoj obali Drine cijelo Podrinje i Brvenički kadiluk, a od 15281533. i
Mačva“ (citat : Srpska pravoslavna eparhija zvorničkotuzlanska, Šematizam, Tuzla, 1977, str.19, B.
Nilević, Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini do obnove Pećke patrijaršije, „Veselin
Masleša“, Biblioteka Kulturno nasljeđe, Sarajevo 1990.).
(2) „šeper među direke“
(3) „Varoš leži sjeveroistočno od tvrđave. Njena glavna ulica duga je 90 hvati i vodi u pravcu čaršije,
vijugajući zatim niz dolinu. Paralelno sa glavnom ulicom idu još tri koje su ispresecane kraćim
poprečnim ulicama. Jedna od ovih zove se Kolobara, jer ide pored barе (močvare). Druga od nje,
poprečna zove se Pavkuša, nazvana po роtoku koji kroz nju protiče. Ostale ulice su bez naziva.
Razlikuje se samo Donja i Gornja varoš. Gornja varoš smeštena је u podnožju brda. Donja varoš je većim
delom kompaktno izgrađena kuća do kuće, i ograda do ograde. Ostala su samo dva šira prostora sa
močvarom koja se nikada ne presušuje. Na kraju Donje varoši ispred močvare nalazi se pravoslavna
crkva sa mitropolijom i školom.“ (preuzeto iz: Pavel Apolonović Rovinski: Zapažanja za vrijeme
putovanja po Bosni 1879. godina, SanktPeterburg, 1880).
(4) „...Pošto će se potpisani za nekoliko dana već oko 20. decembra t. g. useliti u novu Palaču odnosno
1. kat iste, te pošto mu je u tu svrhu potreban namještaj bar za neke prostorije samo to je slobodan
umoliti da bi mu se dozvolilo da od novca 20.000 K, što se nalazi kod ovdašnje okružne oblasti u Tuzli
nabaviti može odmah bar najnužnije stvari, a to su za ove sobe namještaj:
1) Mitropolitska pisaća soba,
2) Soba za primanje,
3) 4 sobe namještaja za mlađe (sluga, kuharica, kočijaš, djevojka)
4) Veš i posteljina za mlađe, te stoljnjaci, salvete i dr. za ručaonicu i
5) Kuhinjski namještaj.
Potpisani najučtivije umoljava visoku Zemaljsku vladu, da bi imala dobrotu odmah izdati privolu i
naredbu ovdašnjem tehničkom odjeljenju okružne oblasti za nabavku gore izloženih stvari.“
(5) „ U rješenju dopisa od 12. decembra 1915 stavlja se Vašem Visokopreosveštenstvu do znanja
slijedeće: Zemaljska vlada rukovogjena željom da rezidenciju u Tuzli uredi lijepo i za reprezentaciju,
kako po spoljašnosti tako i unutarnjosti, nalazi, da vrijeme za nabavu namještaja nije sad zgodno, jer
usljed prometnih poteškoća namještaj bi se morao od domaćih tvrdki nabaviti, dakle bez obzira na
svojevremeno ustanovljeni sastav koji bi slogu zgrade odgovarao.
Preporučuje se zato da za vrijeme dok Vaše Visokopreosveštenstvo zbog nedovršenosti zgrade bude
samo jedan dio prostorija upotrebljavala, ove uredi sa postojećim namještajem koji je u Vašoj upotrebi
Time će se ujedno izbjeći da se novi namještaj bez potrebe ne šteti i ne kvari, a toga se bojati, jer kod
svršavanja zaostalih radova na zgradi dizaće se prašina.. i namještaj bi se morao usljed toga češće
premještati.
Novi namještaj, prema narudžbi iz 1914, koji će slogu zgrade odgovarati, moći će se bez opasnosti
smjestiti istom onda kad zgrada bude potpuno gotova. Do toga vremena mogao bi i poduzetnik svoje
obaveze prema sklopljenom ugovoru potpuno ispuniti.“
(6) „ Usmeno od strane g. Šifnera, nadinžinjera okružne oblasti u Tuzli upitan kakve bih još želio stvari,
da se za novu Palaču nabave, izjavljujem:
Pošto mi Zemaljska vlada do danas, a nakon 9 mjeseci još nije refundirala:
650 K račun Franka Davida, nadopuna moleraja
260 K račun Firme I. R. Jovanovića, ćilimi
182.80 K račun Fridmana, ograda dvorišta
166 K račun Kloude, za kućni telefon
1.170 K račun Ilariona Radonića, za spavaću sobu
Svega 2428.80 K
To u prvom redu molim, da mi se ta svota odmah isplati, jer nije pravo da moj lični novac u tolikoj svoti
leži u tuđoj zgradi beskamatan. Napominjem da sam morao još i 100. K platiti kamata ovdašnjem
trgovcu Jozefu Vajsu, zato što mu još nikako nije isplaćena svota za nabavku od Štiglica poručenih za
novu Palaču i liferovanih već prije 45 mjeseci stvari (veš i za ručaonicu). I tu sam oštećen za 100. K bez
ikakve moje krivice i bez potrebe.
Kad mu sve ovo visoka Zemaljska vlada učini i novac mi gornji isplati, onda se tek može nabaviti za
Palaču:
1 tepih u salon,
1 tepih u trpezariju,
1 tepih u Mitropolitovu spavaću sobu,
2 tepiha u dvije gostinjske sobe,
Lauftepih na stepenice koliko je potrebno,
Komplet umivaći pribor za Mitropolitovu kancelariju,
Rolete u špajzu (gornji i donji) i u klozet. Tako isto u velikoj Sali na vratima i prozorima,
Kratke tepihe u zahodima i
Lauftepih u hodniku, što u kuhinju vodi.
Ako Zemaljska vlada isplati i meni dugujuću svotu i želi u isto doba i druge stvari nabaviti, to joj
izričem svoju najtopliju hvalu.“
(7) Podatak je preuzet iz kopije Elaborata „Sanacija fasada na palati Mitropolije (Vladičin dvor) u
Tuzli“, Zavod za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta, Sarajevo, novembar
2006.
(8) Nedremano oko se sreće iznad kompozicije Blagovijesti na Longinovom ikonostasnom nadverju u
Lomnici, Radulovom na fragmentu iz riznice Stare crkve u Sarajevu, Tujkovićevom iznad đakonikona
Stare crkve u Sarajevu. (Rakić, 1998., 38) O razvoju teme Nedremano oko i ikonografiji, sa popisom
starije literature kod B. Todi}, Anapeson, Iconographie et signification du theme, Byzantion LXIV,
Bruxelles 1994,134165
(9) Tujkovićevo nadverje na centralnom nadverju Stare crkve u Sarajevu. (Rakić, 1998., 38)
(10) Od sredine XVIII vijeka u karlovačkoj mitropoliji su rušena stare, skromnije, a podizane nove
barokne crkve. U njih su stavljani raskošni ikonostasi sa slikama prvih školovanih srpskih baroknih
slikara, čija se snaga i neposrednost umjetničkog izraza često nije mogla ni porediti sa demontiranim
zografskim ikonostasima. (Rakić, 1998., 150)
(11) Malobrojni sačuvani ikonostasni fragmenti iz XVIII vijeka pokazuju skromni duborez kome se više
ne poklanja velika, ili gotovo nikakva pažnja. Uobičajeno je za to vrijeme da se koristi jednostavna,
plitka duborezna ornamentika. (Rakić, 1998., 54)
(12) Na neštinskom nadverju držao se uobičajene ikonografije i na tom mjestu naslikao arhanđela
Mihajla. (Rakić, 1998., 150)
(13) U okolini Rudnika i Čačka tokom druge i treće decenije XIX vijeka radila su dva domaća zografa
čija je radionica bila u Brusnici: Dimitrije Moler Prusnicki i Risto Moler Nikolić.m Njihove ikone
otkrivene su u nizu drugih crkava – u Gorobilju, Jarmenovcima, Šatornji i Šopiću. One pokazuju čvrstu
vezu sa kasnovizantijskom ikonopisnom tradicijom i njenim shematičnim ikonografskim i
kompozicionim rješenjima. Risto Nikolić potpisao se 1837. godine na ikoni Hrista iz crkve u Ostružnici,
a ostavio je i brojne ikone u Ripnju, Vraćešnici, Šatornji, Topčideru, manastiru Slanci i drugim crkvama
u Srbiji. Svrstavan je među bolje majstore ikonopisnog slikarstva Kneževine Srbije Miloševog vremena
(1815. do 1848. godine). Ponikao je iz dobre ikonopisne radionice u kojoj su nastala najbolja djela
zografske umjetnosti ovog doba. Prema nekim podacima on je već 1838. godine živio u Beogradu. Ikona
sv Trojice donesene je u Tuzlu iz Zvornika. (Rakić, 1998., 179181)
(14) Elaborat „Sanacija fasada na palati Mitropolije (Vladičin dvor) u Tuzli“, Zavod za zaštitu
spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta, Sarajevo, novembar 2006.
(15) Elaborat je izradio Zavod za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta,
Sarajevo, novembar 2006.

ENGLISH Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika © 2003. Razvoj i dizajn:

Komisija Za Očuvanje Nacionalnih Spomenika

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Komisija Za Očuvanje Nacionalnih Spomenika

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

15. 12. 2014.

Odluke o proglašenju Dvor Srpskopravoslavne galerija nazad

ENGLISH Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika © 2003. Razvoj i dizajn:

Вам также может понравиться