Arkeoloji̇k Alan Yöneti̇mi̇ (2015!01!13 15-12-22 Utc)

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 3006

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1959
ARKEOLOJ‹K ALAN
YÖNET‹M‹
Yazarlar
Doç.Dr. Emre MADRAN (Ünite 1)
Prof.Dr. Coflkun ÖZGÜNEL (Ünite 2)
Prof.Dr. Nusret ‹lker ÇOLAK (Ünite 3)
N. Serhad AKCAN, Hakan Melih AYGÜN (Ünite 4)
Dr. A. Esin KULEL‹ (Ünite 5)
Doç.Dr. Deniz ÖZKUT (Ünite 6)
Prof.Dr. ‹clal D‹NÇER (Ünite 7)
Yrd.Doç.Dr. Gülsün TANYEL‹ (Ünite 8)
Editör
Doç.Dr. Ferifltah ALANYALI
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›lar›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flmanlar›

Emine Koyuncu
Hatice Çal›flkan
Grafikerler
Hilal Küçükda¤aflan
Ayflegül Dibek
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Arkeolojik Alan Yönetimi
ISBN
978-975-06-1666-2
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 2.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ vii
Alan Yönetimi............................................................................ 2 1. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 3
KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM................................................................. 4
Alan Yönetiminin Üst Söylemi: Kent Yönetimi ........................................... 5
ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN GEREKS‹N‹M ........................................... 6
TANIM VE KAVRAMLAR............................................................................... 7
Alan Yönetimi Kavram›................................................................................. 7
Alan›n Yönetimi (Yönetilmesi) Kavram›n›n Geliflimi.................................. 8
Çevre ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma ..................................... 8
Koruma ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma ................................. 10
Alan Yönetiminin Mevzuatta Geliflimi ve Hedefleri.............................. 13
Mevcut Mevzuat›n ‹rdelenmesi..................................................................... 15
ALAN YÖNET‹M‹ SÜREÇLER‹NDE KULLANILAN ARAÇLAR...................... 17
Genel S›n›flama ............................................................................................. 17
Özel S›n›flama ............................................................................................... 19
Güçlülük-Zay›fl›k-F›rsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi ............................ 19
Çevresel Etki Analizi ............................................................................... 21
Tafl›ma Kapasitesi.................................................................................... 21
Tafl›ma Kapasitesinin Türleri .................................................................. 22
Tafl›ma Kapasitesini Belirleyen Etkenler................................................ 22
Nitelik Analizi .......................................................................................... 22
Niteli¤in Derecelendirilmesi ................................................................... 23
TARAFLAR (AKTÖRLER/PAYDAfiLAR) ........................................................ 24
Paydafl Yaklafl›m›n›n ‹lkeleri......................................................................... 25
Özet ............................................................................................................... 26
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 27
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 28
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 28
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 29
Arkeolojik Alan ........................................................................ 30 2. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 31
TÜRK ARKEOLOJ‹S‹N‹N TAR‹H‹ ................................................................. 31
ANADOLU TAR‹H‹NE BAKIfi ....................................................................... 33
ARKEOLOJ‹K ALANLAR................................................................................ 41
ARKEOLOJ‹K ALANLAR VE KORUMA......................................................... 42
SONUÇ........................................................................................................... 43
Özet................................................................................................................ 44
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 45
Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve 3. ÜN‹TE

Kurumsal Yap›s› ....................................................................... 48
G‹R‹fi .............................................................................................................. 49
ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATLANMASI ......................................................... 50
ALAN YÖNET‹M‹NDE AMAÇ VE KAVRAMSAL BOYUTU ......................... 50
Alan Yönetiminin Amac›............................................................................... 50
Alan Yönetimi Kavram›................................................................................. 51
Alan Yönetiminin Kapsam›........................................................................... 51
iv ‹çindekiler
Alan Yönetiminin Konu Kapsam› .......................................................... 51

Alan Yönetiminin Co¤rafi Kapsam›........................................................ 51
ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATI ....................................................................... 52
Dan›flma Kurulu ............................................................................................ 52
Dan›flma Kurulunun Oluflumu ............................................................... 52
Dan›flma Kurulunun Görevleri ............................................................... 53
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulu................................................................. 53
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Oluflumu.................................... 54
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Görevleri ................................... 54
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Çal›flma Usulü ........................... 55
Alan Baflkan›.................................................................................................. 55
Alan Baflkan›n›n Seçilme Koflullar› ve Atanmas›................................... 55
Alan Baflkan›n›n Görevleri...................................................................... 56
Denetleme Birimi .......................................................................................... 56
Denetim Biriminin Oluflumu .................................................................. 56
Denetim Biriminin Görevleri .................................................................. 57
ALAN YÖNET‹M‹ VE YÖNET‹M PLANLAMASI........................................... 57
YÖNET‹M ALANININ BEL‹RLENMES‹.......................................................... 57
Yönetim Alan›n› Belirlemeye Yetkili ‹dare.................................................. 58
Yönetim Alan›n›n Belirlenmesinde Uyulmas› Gereken ‹lkeler .................. 58
YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI ........................................................ 59
Yönetim Plan›nda Yetkili ‹dare .................................................................... 59
Yönetim Plan›n›n Haz›rlanmas› .................................................................... 60
Yönetim Plan›n›n De¤erlendirilmesi ............................................................ 60
Yönetim Plan›n›n Onaylanmas›.................................................................... 61
Yönetim Plan›n›n Uygulanmas› ve Denetlenmesi....................................... 61
ALAN YÖNET‹M‹NDE HEDEFLER ............................................................... 62
ALAN YÖNET‹M‹ DÜZENLEMES‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹.................... 63
ALAN YÖNET‹M‹ B‹R‹M‹ VE YASAL DAYANAK........................................ 63
YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI ........................................................ 64
ÖZGÜNLÜ⁄Ü BULUNAN ALANLARDA UYGULANMA SORUNU ............. 65
ALAN YÖNET‹M‹N‹N D‹⁄ER ‹DARELERLE ‹L‹fiK‹LER‹ VE
KOORD‹NASYON SORUNU......................................................................... 66
ALAN YÖNET‹M‹N‹N OLUfiUMA ‹L‹fiK‹N EKS‹KL‹KLER ........................... 66
Özet................................................................................................................ 68
4. ÜN‹TE Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni

Yaklafl›mlar........................................ ....................................... 72
G‹R‹fi .............................................................................................................. 73
ÜLKEM‹ZDE ARKEOLOJ‹K ALANLARIN YÖNET‹M‹NE ‹L‹fiK‹N
TESP‹TLER ..................................................................................................... 74
ARKEOLOJ‹K ALANLARIN AYA⁄A KALDIRILMASI ‹Ç‹N YEN‹
YAKLAfiIMLAR ............................................................................................... 85
Arkeolojik Alanlar ‹çin Öykülendirme ve De¤erlendirme.......................... 87
Kat›l›mc›l›k ..................................................................................................... 88
ARKEOLOJ‹K ALAN YÖNET‹M‹ VE TUR‹ZM ‹L‹fiK‹S‹ ............................... 94
Özet................................................................................................................ 97
‹çindekiler v
Arkeolojik Alanlar ‹çin Yönetim Plan› 5. ÜN‹TE

Haz›rlanmas› Süreci ................................................................ 102
G‹R‹fi .............................................................................................................. 103
YÖNET‹M PLANI HAZIRLAMA EK‹B‹N‹N OLUfiTURULMASI.................... 104
YÖNET‹M PLANLAMASI HAZIRLANMASI SÜREC‹ ..................................... 104
1. Aflama (Kimliklendirme ve Tan›mlama: Bilgi Toplama,
Envanterleme ve ‹lgi Gruplar›n›n Belirlenmesi).......................................... 107
‹lgi Gruplar›n›n (Ortak ve Paydafllar›n) Belirlenmesi ........................... 108
2. Aflama (Analiz ve De¤erlendirme Çal›flmalar›)........................................ 111
Önem De¤erlendirmesi........................................................................... 111
Durum De¤erlendirmesi ......................................................................... 111
Yönetim De¤erlendirmesi ..................................................................... 111
Yönetim Politikalar› ile Stratejik Hedeflerin Gelifltirilmesi
ve Alan›n Vizyonunun Oluflturulmas› .................................................. 112
3. Aflama (Uygulama).................................................................................... 113
De¤erlendirme, ‹zleme ve Revizyon...................................................... 113
Özet................................................................................................................ 114
Arkeolojik Alanlarda Mimari Koruma................................... 118 6. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 119
Arkeolojik Alanlar›n Fiziksel ve Kültürel Özellikleri ................................. 120
Arkeolojik Sit Alanlar› ............................................................................. 120
M‹MAR‹ KORUMA TANIMI........................................................................... 123
ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹ KÜLTÜR VARLIKLARININ ÖZELL‹KLER‹ ... 125
ARKEOLOJ‹K ALANLARDA KORUMA YAKLAfiIMLARI .............................. 126
Uluslararas› Yaklafl›mlar................................................................................ 126
Ulusal Yaklafl›mlar......................................................................................... 127
ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹ KORUMA SÜREC‹N‹N TANIMI................... 128
Arkeolojik Alanlarda Mimari Projelendirme Süreci ..................................... 130
Arkeolojik ve Mimari Belgeleme Aflamas› ............................................. 131
Rölöve ........................................................................................................... 133
Mimari Parça Envanteri ................................................................................. 134
Analitik Rölöve .............................................................................................. 134
Koruma Önceliklerinin Belirlenmesi...................................................... 135
SONUÇ/DE⁄ERLEND‹RME........................................................................... 138
Özet................................................................................................................ 139
Arkeolojik ve Kentsel Sit Alanlar›nda Koruma ve Yönetim 7. ÜN‹TE

Planlamas›..................................................................................144
G‹R‹fi .............................................................................................................. 145
KORUMA ALANININ DÜZENLENMES‹ VE KENT ARKEOLOJ‹S‹N‹N
GEL‹fi‹M‹ ........................................................................................................ 145
KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ARKEOLOJ‹K M‹RAS YÖNET‹M‹
KAVRAMLARININ GEL‹fi‹M‹ ......................................................................... 147
II. Dünya Savafl› Sonras›nda Kentlerin Yeniden Düzenlenmesi
Çal›flmalar› .................................................................................................... 148
vi ‹çindekiler
1970’ler ve Arkeolojik Miras›n Korunmas›na Yönelik Avrupa

Sözleflmesi...................................................................................................... 149
1980’ler ve Arkeoloji - Planlama Buluflmas› ............................................... 151
1990’lardan 2000’li Y›llara Kültürel, Kentsel ve Tarihî Peyzaj / Ortam
Kavramlar›n›n Geliflimi ................................................................................ 153
KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ALAN YÖNET‹M‹-YÖNET‹M PLANI
UYGULAMALARI ........................................................................................... 154
Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi ........ 154
APPEAR Projesi ............................................................................................ 156
‹ngiltere Planlama Politika Rehberleri ........................................................ 157
Kent Arkeolojisi ve “English Heritage” Uygulamalar› ................................. 159
UNESCO Dünya Miras› Koruma ve Yönetim Süreci ................................. 160
TÜRK‹YE’DE KÜLTÜR VE TUR‹ZM BAKANLI⁄ININ KENTSEL
ARKEOLOJ‹K S‹T ALANLARINDAK‹ UYGULAMALARI ............................. 164
Kentsel Sit, Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit Tan›mlar› ................. 164
Türkiye’de Sit Alanlar› ‹çinde Kentsel Arkeolojik Sit Alanlar›n›n Yeri....... 166
Koruma Amaçl› ‹mar Plan›, Alan Yönetimi ve Yönetim Plan›
Kavramlar› ve Kentsel Arkeolojik Sit Alanlar›ndaki Uygulamalar .............. 167
Özet................................................................................................................ 169
Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... 173
‹nternet Kaynaklar›........................................................................................ 176
8. ÜN‹TE Dünya Miras› Alanlar› ve Yönetim Plan› ‹liflkisi................ ... 178

G‹R‹fi .............................................................................................................. 179
DÜNYA M‹RASI SÖZLEfiMES‹ ...................................................................... 180
DÜNYA M‹RAS L‹STES‹ ................................................................................ 181
Varl›klar›n Dünya Miras› Listesi’ne Kaydedilme Süreci............................... 183
Evrensel De¤eri Belirleyen Ölçütler............................................................. 184
Dünya Miras› ‹le ‹lgili Örgütler ................................................................... 185
ICCROM (Kültür Varl›klar›n› Koruma ve Onar›m Çal›flmalar›
Merkezi) .................................................................................................. 186
ICOMOS (Uluslararas› An›tlar ve Sitler Konseyi) .................................. 186
IUCN (Dünya Koruma Birli¤i)................................................................ 186
Dünya Miras› Amblemi ........................................................................... 186
DÜNYA M‹RASI L‹STES‹’NDE TÜRK‹YE...................................................... 187
‹stanbul’un Tarihî Alanlar› ........................................................................... 189
Göreme Millî Park› ve Kapadokya (Nevflehir) ........................................... 190
Divri¤i Ulu Camii ve Dârüflflifâs› (Sivas)...................................................... 191
Safranbolu (Karabük).................................................................................... 192
Hattuflafl - Hitit Baflkenti (Çorum)................................................................ 194
Nemrut Da¤› (Ad›yaman-Kahta)................................................................... 195
Hierapolis-Pamukkale (Denizli) ................................................................... 196
Ksanthos-Letoon (Antalya-Mu¤la) ................................................................ 197
Troia (Truva) Antik Kenti (Çanakkale)........................................................ 198
Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) ............................................... 199
Çatalhöyük Neolitik Kenti............................................................................. 201
Dünya Miras› Geçici Listesi ......................................................................... 202
DÜNYA M‹RASI ALANLARINDA KORUMA, YÖNET‹M VE ‹ZLEME ......... 203
Özet ............................................................................................................... 207
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 208
Önsöz vii
Önsöz
Ülkemiz sahip oldu¤u kültürel miras alanlar› ile oldukça zengindir. Ancak bu
zenginlik, kültürel miras›n sürdürülebilir korunmas› gibi büyük sorumluluklar› da
beraberinde getirmektedir. Kültür varl›klar›n›n yap› ya da alan ölçe¤inde korun-
mas› da bir yönetim plan› içinde ele al›nmal›d›r. Ancak, alan yönetimi ülkemiz
gündemine son y›llarda girmifl bir konudur. Henüz, ilgili kurumlarca onaylanm›fl
ve yürürlü¤e girmifl bir yönetim plan›na sahip olmay›fl›m›z, oluflturulan alan yö-
netim birimlerinin de etkin olarak çal›flamamas› önemli bir sorun olarak halen
karfl›m›zda durmaktad›r.
Kitab›m›z, Arkeolojik Alan Yönetimi konusunda kaleme al›nm›fl ilk yay›nlar-
dan biridir. Öncelikle Aç›k Ö¤retim Fakültesi, Kültürel Miras ve Turizm Ön lisans
Program›nda yer alan “Arkeolojik Alan Yönetimi” dersi için haz›rlanm›flt›r. Ancak,
ülkemizde alan yönetimi konusunda söz sahibi uzmanlar›n kat›l›m› ile haz›rlanan
bu kitap bu alanda yap›lacak çal›flmalar için de bir anahtar olacakt›r.
Kitab›n flekillendirilmesinde verdikleri büyük destekten dolay› say›n Doç. Dr.
Deniz Özkut ve Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdür Yard›mc›s› Say›n Ser-
hat Akcan’a, özveri ile haz›rlad›klar› bölümlerle kitaba can veren ünitelerin de¤er-
li yazarlar›na en içten teflekkürlerimi sunar›m.
Editör
Doç.Dr. Ferifltah ALANYALI
1
ARKEOLOJ‹K ALAN YÖNET‹M‹
Amaçlar›m›z
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N
Alan yönetiminin de¤iflik tan›mlar›,
N
Alan yönetimi kavram›n›n uluslaras› belgelerde nas›l yer ald›¤›,
N
Alan yönetiminin hedefleri,
Ulusal mevzuatta nas›l yer ald›¤›n› ve ayr›lmaz parçalar› olan yönetim plan›
N
ve yönetim alan› iliflkileri,
N
Alan yönetiminin gerçekleflmesi için gerekli araçlar›,
Alan yönetiminde yer alan taraflar›n (paydafllar›n) nitelikleri konular›nda
bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Alan Yönetimi • GZFT Analizi
• Yönetim Alan› • Tafl›ma Kapasitesi
• Yönetim Plan› • Çevresel Etki Analizi
• Etkileflim Geçifl Alan› • Alan Paydafllar›
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM
• ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN
Arkeolojik Alan GEREKS‹N‹M
Alan Yönetimi • TANIM VE KAVRAMLAR
Yönetimi
• ALAN YÖNET‹M‹ SÜREÇLER‹NDE
KULLANILAN ARAÇLAR
• TARAFLAR
(AKTÖRLER/PAYDAfiLAR)
Alan Yönetimi
G‹R‹fi
H›zl› ve kapsaml› de¤iflikliklerin her alanda yaflama hakim oldu¤u günümüzde,
de¤iflimin korumaya karfl›t ve engellenmesi gereken bir olgu olmad›¤› aç›kt›r. An-
cak tarihî çevrelerin sürdürülebilir korunmalar› zorunlulu¤u nedeniyle de¤iflimle-
rin yönetilmesine ihtiyaç duyuldu¤u da bilinmektedir. Küreselleflme ile gündeme
gelen söz konusu de¤iflikliklerin, dengeleri ulusal de¤erler aleyhine de¤ifltirmesi
yan› s›ra neoliberal ekonomi politikalar› da korunmas› gerekli alanlar üzerinde ko-
ruma amac›n› ikincil plana atan rant amaçl› istekleri gündeme getirebilmektedir.
Özellikle kentsel koruma alanlar›n›n de¤iflik kaynaklar› olan baflka sorunlar› da
bulunmaktad›r. Bu sorunlar›n çözümü, yok oldu¤unda tekrar üretilemeyen bir
kaynak olan kültür varl›klar›n›n do¤ru kullan›m›, bu varl›klar› tafl›d›klar› de¤erleri
yitirmemeleri oldukça karmafl›k ifllemler dizisini ve bunu gerçeklefltirecek de¤iflik
mesleklere sahip kiflilerden oluflan personel gerektirmektedir. Özetle, tafl›nmaz
kültür varl›klar›n›n yap› ya da alan ölçe¤inde korunmas› bir yönetim anlay›fl› için-
de ele al›nmak durumundad›r. Bu oldukça yeni anlay›fl “Alan Yönetimi” olarak
tan›mlanmaktad›r.
Mevcut yasa ve ilgili yönetmeli¤in alan yönetimi ile iliflkili düzenlemeleri a¤›r-
l›kl› olarak arkeolojik sit alanlar›n› konu alacak biçimde üretilmifltir. Bu nedenle
mevcut hâliyle Türkiye’nin çok çeflitli ve zengin kültürel varl›klar›n›n yönetimi ko-
nusunda yeterli olmayabilecektir. Alan yönetiminin gerektirdi¤i yönetim planlar›-
n›n üretimine iliflkin bir flartnamenin bulunmamas› alan yönetimi konusunda de-
neyimlere sahip olmayan ülkemizde bir olumsuzluk olarak görülmektedir. Bu bil-
gi bofllu¤u yan› s›ra ulusal koruma terminolojisinde yeni olan kavramlar›n ilgili yö-
netmelikte yeterince aç›k ve net biçimde yer almay›fl› da önemli bir eksikliktir. Ya-
sa ve yönetmelikte yer alan iflletme ve turizm pazarlamas›na iliflkin ifadelerin, yö-
netim yaklafl›mlar›n›n korumay› bir ticari iliflki ve korunacak kültür varl›klar›n› da
birer “eflya” olarak görme e¤iliminde olmas› kayg› vericidir.
Mevzuatta koruma eylemlerini yayg›n biçimde flekillendiren koruma amaçl›
imar planlar› ile koruma yönetim planlar›n›n iliflkisi de aç›kça anlafl›l›r biçimde ku-
rulmam›fl, koruma bölge kurullar›n›n yönetim plan› oluflumu ve onay›na kat›l›m›
öngörülmemifltir. Yasal düzenlemeler, korumada yerel otoritelere inisiyatif tan›-
mak yönünde de¤ifliklikler içermekte ancak yönetim planlamas› uygulamalar›n›n
tüm ülke genelinde her sit alan› için gerçeklefltirilip gerçeklefltirilmeyece¤i, gerçek-
lefltirilecekse bu konudaki politikan›n nas›l flekillenece¤i, bir öncelik s›ralamas›
olup olmad›¤› konular›nda yeterli anlat›mlar bulunmamaktad›r.
4 Arkeolojik Alan Yönetimi
Alan yönetimi için öngörülen yap›n›n idari ve hukuki anlamda 5018 say›l› Ya-
sa ile getirilen mali ve idari yaklafl›mlar›n d›fl›nda kalan özerk bir yap› tan›mlama-
s›, örgütsel yap›n›n ne belediye ne de bakanl›k çerçevesinde tam olarak biçimle-
nememesi de gelecekte hukuki sorunlara yol açabilecek bir boflluk içermektedir.
S›ralanan tüm eksiklerine ra¤men alan yönetimine iliflkin yasal boflluklar› dol-
duracak yaklafl›mlar›n hayata geçirilmesi alan yönetimi uygulamalar›n›n etkinli¤ini
art›racak, uygulamalardaki tereddütleri giderecektir. Deneyimlerin birikimlerini
kullanmak yan› s›ra eski al›flkanl›klar›n olumsuz etkilerinden kurtulmak, koruma
amaçl› imar planlar› ile istenen düzeyde ulafl›lamayan hedeflerin gerçekleflmesine
ve ça¤dafl dünyaya paralel yeni koruma politikalar›n›n oluflumuna katk› sa¤laya-
cakt›r. Gelinen noktadaki en önemli olumsuzluk, ilgili kurumlarca onaylanm›fl ve
yürürlü¤e sokulmufl bir yönetim plan›n›n olmamas›d›r. Efes ören yeri, Edirne Seli-
miye Camii ve çevresi, ‹stanbul Tarihi Yar›mada vb. birkaç yerde kurulan alan yö-
netimi birimlerinin etkin olarak çal›flt›¤› söylenemez.
Tüm bu olumsuzluklara karfl›n, çok girdili ve çok tarafl› nitelikleriyle ön plana
ç›kan koruma olgusunun kamu yarar›na, de¤erlerini yitirmeden ve ça¤da yaflamla
bütünleflerek korunmas› ve kullan›lmas› için gerekli usul ve esaslar›n belirlenmesi
için bir yönetim modelinin kullan›lmas› giderek kaç›n›lmaz hâle gelmektedir.
KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM

Günümüzde “koruma” sözcü¤ü çevrenin bütün bileflenlerini içerecek bir anlama
kavuflmufltur. Bir dönemin kültürel, kentsel, mimari, sosyal, ekonomik yaflam› ar-
t›k “tarihsel çevre” üzerinden okunmaktad›r. Bir di¤er deyiflle tarihsel çevre ve
onun bileflenleri olan kültür varl›klar› özellikle belge de¤erleri ile ve bir toplumun
yaflam›n›n mekana yans›mas› olarak önem tafl›maktad›r. Kapsam›n genifllemesi,
de¤iflik bir çok meslek gurubunun sürecin içinde yer almas›n›n kaç›n›lmaz olmas›,
koruma olgusunun giderek daha fazla say›da kifli ve kurumu ilgilendirmesi bu ko-
nuya de¤iflik bir boyut kat›lmas› gerekti¤ini ortaya koymufltur. Bu boyut ise koru-
ma sürecinin yasal, yönetsel ve finansal girdilerini yeniden tan›mlayan, aktörleri
belirleyen ve konuyla ilgili kurumlar aras›nda efl güdümün usul ve esaslar›n› belir-
leyen bir “yönetim modeli” oluflturmakt›r. Bir di¤er deyiflle alan ölçe¤inde (kent-
sel, arkeolojik, k›rsal vb.) korumada aktif rol üstlenen farkl› gurup ve disiplinlerin
koruma eylemlerini, “toplumsal uzlaflma” sa¤layarak “kat›l›mc›” bir politika ile
bir araya gelerek “sürdürülebilir” bir politikay› “planl›” olarak gerçeklefltirmele-
ri gerekiyorsa, bu koflullar› yerine getirecek eylemler “alan yönetimi” kavram›n›n
temelini oluflturmaktad›r. Bir baflka deyiflle alan yönetimi, “koruma” ve “yönetim”
kavramlar›n› birlefltiren ça¤dafl koruman›n yönetsel boyutudur.
Bu ünitenin amac›, alan yönetimine iliflkin kavram ve tan›mlar› vermek, çeflit-
li örneklerden al›nt›lar yaparak konunun daha iyi anlafl›lmas›n› sa¤lamak, özellik-
le tarihsel çevre ölçe¤indeki koruma süreçlerinin ça¤dafl araçlar›n› tan›mak olarak
s›ralanabilir.
Alan yönetiminin iki kapsam› vard›r. Bunlar “konu kapsam›” ve “mekânsal
kapsam” d›r. Konu kapsam› içerisinde, sit alanlar› ve ören yerleriyle ba¤lant› nok-
talar›n›n ve etkileflim alanlar›n›n bir bütün olarak korunmas›, gelifltirilmesi, yöne-
tim plan›n›n haz›rlanmas›, onaylanmas›, plan›n uygulanmas› ve denetlenmesi gibi
temel konular bulunmaktad›r. Mekânsal kapsam ise alan yönetiminin gerektirdi¤i
yönetim plan› içinde yer alan sit alan› ya da ören yeridir. Ayr›ca 2863 say›l› Kültür
ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nda de¤ifliklikler öngören 648 say›l› Kanun
1. Ünite - Alan Yönetimi 5
hükmünde kararname, etkileflim-geçifl alan› olarak koruma literatüründe daha ön-

ce var olan ancak yasall›k kazanmayan bir alan tan›m›n› da devreye sokmufltur.
Alan Yönetiminin Üst Söylemi: Kent Yönetimi

Bu ünitenin konusu olan alan yönetimi, ülkemizde büyük ço¤unlukla kentsel ya
da arkeolojik alanlar için haz›rlanmaya çal›fl›lmaktad›r. Özellikle kentsel koruma
alanlar›nda haz›rlanacak yönetim planlar›n›n daha iyi anlafl›lmas› için kentin tümü-
nün yönetimine iliflkin baz› temel hususlara de¤inmekte yarar görülmektedir. Bu
nedenle ünitenin bu bölümünde, Avrupa Konseyi - Yerel ve Bölgesel Yönetimler
Kongresi taraf›ndan 1992 y›l›nda kabul edilen “Avrupa Yerel Yönetim fiart›”ndan
al›nt›larla baz› bilgiler verilmeye çal›fl›lacakt›r:
1. Yerel demokrasinin esaslar› oturtulmadan kentlerdeki kifli haklar›ndan söz
etmek yersiz olur. Bu nedenle kent yönetimi, haklar› ve tafl›nmazlar› öneri
yönetsel yasalar ve kararlardan etkilenecek kiflilere, bu kararlar›n duyurul-
mas› ve ayn› zamanda kiflilere konu hakk›nda fikir beyan etme hakk› tan›-
narak, karar verme süreçlerine faal olarak kat›labilmelerinin sa¤lanmas›yla
gerçekleflmelidir.
2. Al›nacak herhangi bir karar›n sonucu, kiflilerin yetki ve hedeflerini afl›yorsa
uygulanmaya konmamal›d›r. Bu fark edildi¤inde derhal daha üst düzey bir
yönetim devreye sokularak, gerekli kararlar›n, bu düzeyde kapsaml› bir çer-
çevede ele al›nmas› sa¤lanmal›d›r.
3. Halk, yönetim mekanizmas›na kat›lmak ve iflleyiflinde etkin olmak zorunda-
d›r. Bunun için; yerel gönüllü kurulufllar›n varl›¤›n›n tan›nmas›, yerel politik
yaflamda halk kat›l›m›n›n (yürütme organlar›na ba¤l› olan yönetim kurulla-
r›nda ve komisyonlarda halk temsilcilerinin görev alabilmesi gibi) kurumsal-
laflt›r›lmas› ve yönetim mekanizmalar›na ifllerli¤in (denetim kurulu, flikâyet
kurulu, flikayet memurlar› gibi) kazand›r›lmas› gerekmektedir.
4. Yerel demokrasinin kökleri halkt›r. Halk, toplumu yönetmek ve planlamak
için al›nan kararlarda, yerel kamu yöneticilerinin ve seçilmifl temsilcilerin or-
taklar›d›r. Bu nedenle halk kendine düflen görevleri yerine getirebilmek
için, görevliler ve seçilmifl temsilciler taraf›ndan uygulanacak tüm kararlar-
dan haberdar olmal›d›r.
5. Kent çevresini etkileyecek tüm projeler; seçilmifl temsilciler, ihtiyaç sahiple-
ri ve halk taraf›ndan inceleme ve denetlemeye aç›k olmal›d›r. Bunun gere-
¤i; resmî, yasal kamuya dan›flma süreçleri oluflturmak, dan›flma süreçlerinde
tarafs›zl›k ilkesini garanti etmek, tüm kamu dokümanlar›na özgürce eriflile-
bilirli¤i sa¤lamak, bütün projeleri yerinde tan›tmak, resmî bir yerel bülten
yay›nlamak ve yerel yönetim ile kamuoyu aras›nda bir köprü vazifesi gören
gönüllü kurulufllar›n önemini kabul etmektir.
6. Her yerleflimin korunmas› ve vurgulanmas› gereken bir kimli¤i vard›r. Yer-
leflimin bölgesel iliflkileri, konumu, nüfusu, fiziki s›n›rlar›, çevresi, iklimi,
formu, yap›s›, kökeni, tarihî, ifllevleri ve bunlar›n tümü bir yerleflimin di¤e-
rinden fark›n› ortaya koyar. Öncelikler hakk›nda karar vermek ve öneriler
gelifltirmek, tek bir mesle¤e, tek bir birime veya flansa b›rak›lamaz. Bu ve
benzeri kararlar; kentin özelliklerini, potansiyelini, aktivitelerini, geliflme ka-
pasitelerini ve kaynaklar›n› kapsayacak bilgileri içeren ve belirli aral›klarla
yenilenerek güncellefltirilen analizlere dayand›r›lmal›d›r.
7. Yerel politik kararlar; kapsaml›, güncellefltirilmifl bilgiler ile kent ve bölge
planlama uzmanlar›ndan oluflan ekipler taraf›ndan önerilmifl, alternatifli, ka-
bul edilebilir seçeneklere dayand›r›lmal›d›r. Kent planlama, kentin fiziki,
sosyal, ekonomik ve çevre de¤erlerini kapsayan projelerin, programlar›n,

stratejilerin veya planlar›n ilgili uzmanlarca gelifltirilerek de¤erlendirildi¤i bir
ilimdir. Bu ilim, geliflme ve korumac›l›k aras›nda; sürdürülebilir kalk›nmaya
ulaflmada ve anlaflmazl›klarda uzlaflmak gibi z›tl›klar›n ahengini denge için-
de koruyabilmelidir.
Görüldü¤ü gibi, kentlinin kendini yönetenlerden beklentileri olarak da tan›m-
lanabilecek bu “manifesto”, ölçe¤i ve kapsam› daralt›ld›¤›nda ve mekân olarak
kent bütününden koruma alan›na indirgendi¤inde, alan yönetiminin de ilkeleri
olarak benimsenebilir.
ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN GEREKS‹N‹M

Alan yönetimi, genel hatlar› ile ülkenin kültür varl›klar›n›n belirlenmesi, korunma-
s›, gerekiyorsa yeni ifllevlere uyarlanmas›, özetle kültürel de¤erlerin bir araya gele-
rek oluflturduklar› ve “sit” olarak tan›mlad›¤›m›z koruma alanlar›n›n yaflam›n› bi-
çimlendiren bir kavramd›r. Bu kavrama ve onun öngördü¤ü planlama, projelendir-
me ve uygulamalara flu nedenlerle gereksinim duyulmaktad›r:
1. Kültür varl›klar› çok k›r›lgan, kolay bozulabilen ve k›sa bir zaman diliminde
olumsuz koflullardan etkilenerek nitelik yitirebilen unsurlard›r. Bu nedenle
koruma alanlar›ndaki mal sahipleri, yöneticiler ve onay veren kurumlar gibi
taraflar›n çabuk ve do¤ru karar vermeleri gerekmektedir. Baz› hâllerde or-
tak karar verilmesi gerekebilir. Kültür varl›¤› ile de¤iflik ölçek ve nitelikte
iliflki içinde olan kifli ve kurumlar›n k›sa bir zaman içinde uygulanabilir ve
üzerinde anlaflma sa¤lanm›fl ortak kararlar verebilmeleri do¤ru kurgulanm›fl,
güvenilir ve dinamik bir mekanizman›n varl›¤›n› gerektirir.
2. Kültür varl›klar›n›n ve bunlar›n bir araya gelerek oluflturduklar› sit alanlar›-
n›n korunmas› ve gelifltirilmesi için tasarlanan sürecin en önemli bölümle-
rinden bir tanesi yap› ya da alanlar›n “anlam” ve “önem”inin belirlenmesi-
dir. Bu belirleme koruma ve gelifltirme için gerekli önlemlerin niteli¤in etki-
leyecektir. De¤iflik meslek guruplar›na gerek gösteren bu sürecin tasarlan-
mas› bir yönetim sorunudur.
3. Yönetim alanlar›nda, onlar›n de¤er ve önemlerini olumsuz etkileyecek de-
¤iflmelerin olmamas› için çeflitli stratejiler gelifltirilmeli ve olabilecek de¤i-
flimler tan›mlanmal›d›r. 2. madde de belirtildi¤i gibi de¤iflik uzmanlar›n kat-
k›s›n› gerektiren bu sürecin planlanmas›, belli bir zaman dilimi içinde ger-
çeklefltirilmesi özel bir düzenlemenin ürünü olabilir.
4. Mevcut mevzuat kültür varl›klar›n›n korunmas› konusunda baflvurulacak
birden fazla otorite tan›mlam›flt›r. Ya da ayn› sürecin de¤iflik bölümlerinde
de¤iflik otoritelerin görüfl ve onaylar› gerekebilmektedir. Bu nedenle kültür
varl›klar› ile ilgili de¤iflik ifllemler için baflvurulacak otoriteler belirlenmeli ve
ilgililere duyurulmal›d›r.
5. 1973 y›l›nda ç›kan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koruma yasas› olan 1710
say›l› yasadan günümüze kadar yap›lan türlü yasal düzenlemelerde kültür
varl›¤› sahipleri için de¤iflik katk›lar öngörülmüfltür. Örne¤in 1710 say›l› Ya-
sa mülk sahipleri için öngörülen bu katk›lar› parasal, inflaat malzemesi ve
teknik dan›flmanl›k olarak 3 de¤iflik flekilde tan›mlam›flt›r. 2004 y›l›nda ç›kan
5226 say›l› Yasa özellikle yerel yönetimler için yeni kaynaklar öngörmüfltür.
Bu nedenle bir alandaki kültür varl›klar›n›n korunmas› için hangi katk›lar›n
gerekti¤inin belirlenmesi ve bu katk›lar›n kullan›m›na iliflkin usul ve esasla-
r›n belirlenmesi bir “mali kaynak yönetimi” konusu hâline gelmifltir.
6. Ülkemiz tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n niteli¤i ve say›s› düflünüldü-

¤ünde dünyan›n önde gelen ülkeleri aras›ndad›r. 2011 y›l› rakamlar› ile ya-
sal olarak koruma alt›na al›nm›fl 43.000’den fazla geleneksel konut bulun-
maktad›r. An›tsal yap›lar, arkeolojik sit alanlar› ve içerdikleri arkeolojik ya-
p›lar bu say›n›n d›fl›ndad›r. Koruman›n planl› olarak gerçekleflmesi için kül-
tür varl›klar›n›n içinde bulundu¤u durumun saptanmas› ve bu saptama so-
nucunda müdahale önceliklerinin belirlenmesi esast›r. Bu süreç ise iyi bir
örgütlenme ile sa¤lanabilir.
7. Yukar›da de¤inilen önceliklerin uygulanabilmesi için izlenecek sürecin ta-
n›mlanmas› ve hizmetlerin bir takvime ba¤lanmas› ön kofluldur.
8. 4. maddede de de¤inildi¤i gibi, merkezî ve yerel yönetimlerin yap›lanmas›
ayn› konuda de¤iflik birimlerin yetki ve sorumluluk almalar›n› öngörmekte-
dir. Bu nedenle alan yönetimine konu olacak yerde bulunan bu kurum ve
kurulufllar›n aras›ndaki efl güdüm ve ifl birli¤inin belirlenmesi ve tüm ku-
rumlar taraf›ndan en etkin flekilde uygulanmas›n›n sa¤lanmas› alan yöneti-
minin belki de en hassa noktalar›ndan bir tanesidir. Çünkü yerleflmifl bir ya-
flam biçimi ve hizmet anlay›fl› olarak kurumlar›n kendilerine ait erkleri pay-
laflmalar› s›kça görülen bir davran›fl de¤ildir. Oysa kültür varl›klar› ivedi ve
etkin müdahaleye gerek gösterirler.
9. Ortak bir alan yönetimi program›na konu olacak alan›n bak›m›, onar›m› ve
yönetilmesi için gerekli parasal ve insan kaynaklar›n›n yasal düzenlemeler-
de belirlenmesine karfl›n, gereksinmelerin en ak›lc› biçimde karfl›lanmas›
için yeterli bir “mali politika” uygulanmas› esast›r. Bu politika ülkede uy-
gulanan temel mali politikalar ile uyum içinde olmal›, kaynaklar›n kolay
kullan›lmas›n› sa¤lamal›, riskleri hesaba katmal›, tek kayna¤a ba¤l› kalma-
mal›d›r. Bütün bu hususlar, gerek korumayla ilgili otoritelerin gerekse ilgili
di¤er tüm taraflar›n gereksinmelerinin belirlenmesi ve bu gereksinmelerinin
en ak›lc› ve ekonomik olarak nas›l karfl›lanabilece¤ine iliflkin stratejiler ge-
lifltirilmesini gerektirir.
10. Verimlili¤in en üst düzeyde olmas› ve k›s›tl› kaynaklar›n en etkin flekilde
kullan›lmas› için alanda görevleri gere¤i yat›r›m yapacak merkezî ve yerel
yönetimlerin yat›r›mlar›n›n birbirini tamamlamas›, birbiriyle çak›flmamas› ve
çeliflmemesi, do¤ru bir zamanlama ile yürütülmesi ve ilgili tüm taraflar›n bu
zamanlamaya uymalar› zorunludur. Bu durum önemli bir yönetim meselesi
olarak görülmelidir.
TANIM VE KAVRAMLAR
Alan Yönetimi Kavram›

De¤erli, s›n›rl› ve yenilenemeyen bir kaynak olan kültürel miras›n günümüz koflul-
lar›nda turizm de dâhil pek çok bask›ya maruz kald›¤› bilinmektedir. Küresellefl-
me, kentleflme ve yenileflme hareketleri, ça¤dafl toplumun dinamik yap›s›na para-
lel yo¤un gereksinmeler, yeni yerleflim alanlar›na talepler, buna karfl›n kent topra-
¤›n›n giderek azalmas› nedeniyle oluflan bask›lar ve çevre sorunlar› kültürel miras
üzerindeki tehditleri art›rmaktad›r.
Bu tehditler karfl›s›nda arkeolojik, do¤al ve kültürel koruma alanlar›n›n, kay›p-
lara ya da istem d›fl› ve kontrolsüz de¤iflimlere izin verilmeksizin etkin biçimde yö-
netilmesi bir zorunluluk hâline gelmifltir. Uygarl›k kan›tlar›n›n, gelece¤e aktar›m›n-
da önemli bir kaynak olan kültürel miras›n sistemli ve planl› biçimde korunmas›
yan› s›ra eylem planlar›n›n haz›rlanmas›, eriflim, kat›l›m ve süreklili¤in sa¤lanmas›
da büyük önem tafl›maktad›r.
Günümüz koflullar›nda korumaya iliflkin sorunlar›n; koruma uzman› mimar, fle-
hir planc›s›, tarihçi, sanat tarihçisi, do¤a bilimci, sosyolog, ekonomist, turizmci vb.
uzmanlar yan› s›ra mülkiyet sahibi ve kullan›c›lar›n da kat›l›m›yla toplumsal uzlafl-
ma ve diyalog zemininde çözümlenmesi gerekti¤i bilinmektedir. Bu gereklilik, kül-
türel ve do¤al kaynaklar›n korunmas›nda de¤erler ve koruma öncelikli olmak üze-
re sürdürülebilirli¤in ve kat›l›mc›l›¤›n sa¤lanmas› için “Koruma Yönetimi” ya da
“Alan Yönetimi” olarak adland›r›lan kapsaml› çal›flmalar› gündeme getirmifltir.
Alan yönetimi, temel olarak bu disiplinler aras› ve çok aktörlü çal›flman›n yasal,
yönetsel ve finansal aç›lardan organize edilerek sürdürülmesidir. Alan yönetimi;
disiplinler aras› bilgi üretmek ve bu bilgiyi halk›n kat›l›m›n› sa¤lamak üzere pay-
laflmak yoluyla h›zl› geliflme ve de¤iflimlerin sistematik ve planl› biçimde yönetil-
mesini amaçlamaktad›r.
Alan›n Yönetimi (Yönetilmesi) Kavram›n›n Geliflimi
Çevre ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma

1970’li y›llardan itibaren, sanayileflme sürecinin sonuçlar›, giderek artan nüfus,
plans›z tüketimin kaynaklar üzerindeki olumsuz etkileri ve h›zla geliflen kültürel
turizm hareketleri, çevresel kayg›lar› art›rm›fl; kaynaklar›n kullan›m› ve korunmas›
konusunda yeni yaklafl›mlar ortaya ç›km›flt›r. Bu alanda de¤iflik uluslararas› örgüt-
ler söz konusu kayg›lar›n› dile getirmifllerdir. Afla¤›da, 1970’lerden günümüze ulus-
lararas› düzeyde özellikle “çevre” a¤›rl›kl› yaklafl›mlar›n nas›l geliflti¤i verilmeye
çal›fl›lacakt›r:
1972 Stockholm Konferans›

5 Haziran 1972’de ‹sveç’in baflkenti Stockholm’de “‹nsan Çevresi Konferans›”
topland› ve konferans sonunda çevre konusundaki en eski uluslararas› belgeler-
den biri olan “‹nsan Çevresi Bildirgesi” yay›nland›. Bildirgede insan›n içinde ya-
flad›¤› mekânla iliflkisi kurulurken:
• insan çevresinin korunmas› ve gelifltirilmesi dünyam›z›n her yerinde insan-
lar›n refah›n› ve kalk›nmas›n› etkileyen önemli bir konu, bütün insanlar›n
özlemi ve bütün hükûmetlerin görevidir.
• geliflmekte olan ülkeler çabalar›n› kalk›nmaya yönlendirmeli ama bunu ya-
parken önceliklerini iyi belirlemeli ve çevrelerini korumal› ve iyilefltirmeli-
dirler. Kalk›nm›fl ülkelerdeki çevre sorunlar› genelde sanayiden ve teknolo-
jik ilerlemelerden kaynaklanmaktad›r.
• dünyan›n her yerinde çevreye yapacaklar› etkileri düflünerek eylemlerimizi
daha büyük bir dikkatle planlamal›y›z. Bilgiyi ak›ll›ca kullanarak, kendi-
mize ve gelecek kuflaklara insan umut ve ihtiyaçlar›na daha uygun bir çev-
rede daha iyi yaflam koflullar› sa¤layabiliriz,
• Yerel ve merkezî hükûmetlere, kendi alanlar›nda genifl olarak çevre poli-
tikalar›n› oluflturma ve eyleme koyma yönünden en büyük sorumluluk
düflecektir”
saptamalar› yap›lm›flt›r. Görüldü¤ü gibi çevre sorunlar›n›n öncelikleri saptanm›fl,
sanayiden ve teknolojik geliflmelerden yaralanan programlarla ele al›nmas› siste-
min do¤ru yönetilmesi anlam›na gelmektedir.
K ‹ T A P K ‹ T A P
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
http://www.genbilim.com/content/view/1286/84/ ‹NTERNET ‹NTERNET
1976 Vancouver Habitat Konferans›

1976 y›l›nda Vancouver’de toplanan Habitat-1 konferans›; Birleflmifl Milletlerin ‹n-
san Çevresi, Dünya Nüfusu, Dünya G›da, Sanayi Kalk›nma Organizasyonu, Ulusla-
raras› Kad›nlar Y›l› Konferanslar› ile Birleflmifl Milletler Genel Kurulunun kabul et-
ti¤i yeni uluslararas› iktisadi düzenin devletlere yükledi¤i hak ve sorumluluklar bil-
dirgelerinin haz›rlam›fl oldu¤u düflünsel temele dayan›yordu.
Konferansta al›nan kararlar aras›nda mekân yönetimine de de¤inilmifltir. Örne-
¤in yerleflmelerin kaynaklara duyarl› ve yarat›c› bir yönetim anlay›fl› ile el al›nma-
s› öngörülmüfltür. Ulusal, bölgesel ve yerel yönetimlerin sorumluluklar›n›n netlefl-
tirilmesi, mekân yönetiminde sosyal hedeflerin de gözetilmesi, kültürel miras›n ko-
runmas›n›n da bir yönetim ve kurumsallaflma boyutu oldu¤u vurgulanm›flt›r.
Brundtland Raporu
1983 y›l›nda dönemin Norveç Baflbakan› Gro Harlem Brundtland baflkanl›¤›nda
Dünya Çevre ve Kalk›nma Komisyonu (WCED) kurulmufltur. Komisyonun kurul-
mas›nda salt kalk›nma u¤runa çevreden özveride bulunulmas› yönündeki kayg› te-
mel al›nm›fl, çevre ve kalk›nma aras›ndaki ba¤›n anlafl›lmas›n› sa¤lamak amaçlan-
m›flt›r. Bu do¤rultuda, 1987 y›l›nda pek çok ülkeden temsilcilerden oluflan bir gru-
bun haz›rlad›¤› “Ortak Gelece¤imiz” isimli rapor haz›rlanm›flt›r.
Ortak Gelece¤imiz Raporu’nda çevrenin korunmas›yla kalk›nma aras›ndaki
ba¤lant›ya vurgu yap›lmakta uluslararas› düzeydeki çevresel sorunlar›n önemi
farkl› aç›lardan de¤erlendirilmektedir. De¤iflimin ve yeni bir küresel etik anlay›fl›-
n›n yaln›zca gerekli de¤il; günün insan kayna¤›, teknolojisi, kaynaklar› ile ayn› za-
manda mümkün oldu¤una de¤inilmifltir. Raporda belirtilen temel olguya göre çev-
re ile ekonomik sorunlar birbiriyle iliflkilidir ve insanlar›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lanma-
s›nda do¤al kaynaklar›n korunmas› gerekmektedir. Bu noktada sürdürülebilir kal-
k›nma stratejisi ortaya sürülmüfltür.
Raporda sürdürülebilir kalk›nma kavram› “Bugünün ihtiyaçlar›n› gelecek nesil-
lerin de kendi ihtiyaçlar›n› karfl›lamalar›nda ödün vermeden karfl›lamak” biçimin-
de tan›mlanmaktad›r. Buna göre sürdürülebilir kalk›nman›n üç içeri¤i vard›r;
• Mevcut büyümenin sürdürülemezli¤i,
• Bugünün ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›,
• Gelecek nesillerin yaflam kalitesinin ve refah›n›n güvence alt›na al›nmas›d›r.
Bu rapora göre öngörülen kalk›nma modeli çevre ve kalk›nma aras›ndaki den-
geyi sa¤lamak, çevre üzerindeki bask›y› art›rmadan ve kaynaklar› tüketmeden
ekonomik büyümeyi sa¤lamakt›r .
1992 Rio Zirvesi (Agenda 21)

1992 y›l›nda Brezilya’n›n baflkenti Rio’da toplanan Dünya Çevre Zirvesi’nde “Çev-
re ve Geliflme Üzerine Rio Bildirisi” yay›mlanm›flt›r. “Rio Deklarasyonu” ola-
rak bilinen bu bildiride, çevre kirlili¤i karfl›s›nda dünya devletlerinin yerine getir-
mek zorunda olduklar› temel ilkeler aç›klanm›flt›r. Bu ilkelerin bir bölümü yeni bir
araflt›rma ve yönetim modelinin aray›fllar›n› içermektedir. Bu husus ‹lke: 2’de “Bir-
leflmifl Milletler Kurulufl Senedi ve uluslararas› hukuk kurallar›na göre; ülkeler,
egemenlik haklar› çerçevesinde kendi do¤al kaynaklar›n› kullan›r ve çevre politi-
D‹KKAT D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
kalar›n› olufltururlar ”, ‹lke: 9’da “Devletler, bilimsel ve teknolojik bilgi al›flverifliyle,

bu yeni ve yarat›c› teknolojilerin kalk›nma, uyarlanma ve aktar›lmas› konular›n-
da ifl birli¤iyle korumac› kalk›nmay› güçlendirmelidirler ”, ‹lke 11’de “Devletler
çevre konular›nda etkili yasal düzenlemeler getirirler. Çevresel standartlar, amaca
yönelik yönetim ve öncelikler çevre ve kalk›nma flartlar›n› yans›tmal›d›r.” sözcük-
leri ile yer almaktad›r.
‹NTERNET (http://www.ansiklopedim.info/?p=4602)
‹NTERNET
1996 ‹nsan Yerleflimleri Konferans›-‹stanbul

B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ve Türkiye’nin Haziran 1996’da gerçeklefltirdikleri “‹NSAN
YERLEfi‹MLER‹ KONFERANSI HAB‹TAT II”nin sonunda yay›nlanan “‹STANBUL
DEKLARASYONU”nda ortakl›k, paylafl›m ve sistemin içinde yer alacak aktörlerin
tan›mlanmas› çabalar› görülmektedir. Deklarasyon’un 12. maddesinde bu husus
“Taahhütlerimizin gerçekleflmesi için, yapabilir k›lma stratejisi ile ortakl›k ve kat›-
l›m ilkelerini en demokratik ve etkili yaklafl›m olarak kabul ediyoruz. Yerel otorite-
leri en yak›n ortaklar›m›z olarak ve Habitat Gündeminin uygulanmas›nda temel
kabul ederek, her ülkenin yasal yap›s› içerisinde, demokratik yerel otoriteler vas›-
tas›yla desantralizasyonu teflvik etmeliyiz ve her seviyede Hükûmetler için anahtar
ihtiyaçlar olan, fleffafl›k, sorumluluk ve heveslilik özelliklerini sa¤larken ülkelerin
koflullar› çerçevesinde onlar›n finansal ve kurumsal kapasitelerini güçlendirmek
için çal›flmal›y›z. Ayn› zamanda, özerkliklerine sayg› göstererek, parlamenterlerle,
özel sektörle, iflçi sendikalar›yla ve hükûmet-d›fl› ve di¤er sivil toplum kurulufllar›y-
la ifl birli¤ini artt›raca¤›z.” sözcükleri ile anlat›lm›flt›r.
Koruma ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma
D Ü fi Ü N E L ‹ M Dünya Kültürel
D Ü fi Ü N E L ve
‹ M Do¤al Miras› Koruma Sözleflmesi
(Convention fort he Protection of World Cultural and Natural Heritage)
S O R U Sürdürülebilirli¤in
S O R U güvence alt›na al›narak çevrenin korunmas›na iliflkin geliflmele-
rin, kültürel miras›n korunmas›na yans›mas›, 1972 y›l›nda Dünya Kültürel ve Do-
¤al Miras› Koruma Sözleflmesi’nin imzalanmas›yla gerçekleflmifltir. Sözleflmenin 5d
D‹KKAT D‹KKAT
ve 29. maddeleri, sözleflmeyi imzalayan ülkeleri korunacak alana uygun yasal, bi-
limsel, yönetsel ve finansal önlemleri almak ve bu önlemler hakk›nda komiteyi bil-
N N
SIRA S‹ZDE gilendirmekle SIRA yükümlü
S‹ZDE k›lm›flt›r. Sözleflme ayr›ca üye ülkelerden bu miras›n ko-
runmas›n› kapsaml› planlama programlar›na dahil etmeyi amaçlayan genel bir po-
litika benimsemeyi; topraklar›nda bir veya daha fazla hizmet kurumunu, koruma
ile ilgili etkinlikleri yürütmek için görevlendirmeyi; bu miras›n saptanmas›, korun-
mas› için gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri alma-
y›; bilimsel - teknik çal›flma ve araflt›rmalar› ve devletin kültürel ve do¤al miras›n›
tehdit eden tehlikelere karfl› harekete geçmesine olanak sa¤layacak müdahale
yöntemlerini gelifltirmeyi istemektedir.
Bu öneriler yaklafl›k 50 y›l önce, alan ölçe¤inde koruman›n gerçekleflmesi için
al›nacak önlemler aras›nda yönetsel önlemlerin de bulunmas› gerekti¤ini aç›kça
ifade etmektedir.
‹NTERNET www.kulturvarliklari.gov.tr/.../dunya-kulturel-ve-dogal-mirasin-korunmasi
‹NTERNET
Avrupa Konseyi, Avrupa Mimari Miras› Korunmas› için Tavsiye Karar›

(Recommendation on the Conservation of Europe’s Architectural
Heritage, 1975)
1975 y›l›nda Avrupa Konseyi benzer bir yaklafl›ma, Avrupa Mimari Miras› Tavsi-
ye kararlar›n›n 11b. maddesinde yer vermifl; koruman›n teflvik edilmesi için ya-
sal, finansal ve yönetsel önlemlerin al›nmas› gere¤ini vurgulam›flt›r. Ayn› y›l Ams-
terdam Deklarasyonunda (Avrupa Mimari Miras› Kartas›) “Bütünleflik Koruma”
(Integrated Conservation) kavram›na aç›l›mlar getirilerek, koruma politikalar›n›n
yasal, finansal, teknik ve yönetsel aç›lardan desteklenmesi gere¤ine vurgu yap›l-
m›fl; çevreyi etkileyecek kararlar›n oluflturulmas›nda, halk›n bir paydafl oldu¤u
belirtilmifltir.
Burra Tüzü¤ü (Burra Charter)

1970’li y›llar›n sonunda, Avustralya ICOMOS’u taraf›ndan oluflturulan Burra Tüzü-
¤ü’nde, daha önce Venedik Tüzü¤ü 1.maddesinde da vurgulanan “kültürel
önem/anlam” kavram›n›n da aras›nda yer ald›¤› bir dizi kavrama aç›l›mlar getiril-
mifltir. Bunlar aras›nda mekân, doku, de¤er, önem bildirgesi, anlama, yorumlama,
de¤iflim ve koruma kavramlar› gibi kavramlar bulunmaktad›r. 1981, 1988 ve 1999
y›llar›nda revize edilen Burra Tüzü¤ü, koruma sürecini;
1. Önemin anlafl›lmas›
- Alan›n tan›mlanmas›
- Yaz›l›, sözlü, fiziksel bilgilerin bir araya getirilmesi
- Önemin de¤erlendirilmesi
- Önem bildirgesi haz›rlanmas›
2. Politikalar›n gelifltirilmesi
- Önemin ortaya ç›kard›¤› önceliklerin belirlenmesi
- Alan›n gelece¤ini etkileyecek kullan›c› ve yönetici ihtiyaçlar›n›n, kaynak-
lar›n, d›fl faktörlerin ve fiziksel koflullar›n saptanmas›
- Politika seçeneklerinin tan›mlanmas›, de¤erlendirilmesi ve önem üzerine
olas› etkilerinin araflt›r›lmas›
- Politika bildirgesinin haz›rlanmas›
3. Yönetim
- Stratejilerin gelifltirilmesi
- Stratejilerin yönetim plan› do¤rultusunda uygulanmas›
- De¤iflikliklerin kaydedilmesi
- Uygulamalar›n izlenmesi ve yeniden de¤erlendirilmesi
olmak üzere 3 temel ad›mda tariflemektedir. Bafllang›çta yerel bir deklarasyon
olan Burra Tüzü¤ü günümüzde uluslararas› düzeyde kabul gören önemli bir bel-
ge olarak de¤erlendirilmektedir.
BURRA Belgesi’nin ele ald›¤› ve kural koymaya çal›flt›¤› 3 temel bafll›k, mevcut
bir mekânsal olgunun önce çözümlenmesini daha sonra bu çözümler için strateji
gelifltirilmesini, en sonunda da bu stratejilerin alana uygulanmas› süreçlerinde kul-
lan›lacak araçlar›n tan›mlanmas›n› öngörmektedir. Bu süreç, her fleyden önce o
alanda uygulanmas› gereken usul ve esaslar›, kullan›lacak araçlar›, sorumluluk üst-
lenecek taraflar›n belirlenmesini gerekli k›lar. Bu bir “alan” ›n yönetilmesidir.
Dünya Kültürel Miras Alanlar› için Yönetim Rehberi

(Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites)
1993 y›l›nda Fielden ve Jokilehto taraf›ndan haz›rlanan ve 1998 y›l›nda güncelle-
nen Dünya Kültürel Miras Alanlar› için Yönetim Rehberi, Burra Tüzü¤ü’ne benzer
biçimde alan yönetimini;
1. Alan›n tan›mlanmas›
- Genel Bilgiler
- Kültürel bilgiler
- Çevresel Bilgiler
- Menfaatler/‹lgililer
2. De¤erlendirme ve Hedefler
- Alan›n Statüsü
- Karakteristik ve Potansiyel
- Önemli özelliklerin tan›mlanmas›/Politika Seçenekleri
3. Bütünsel yönetim için formülasyon
- Projeler
- Çal›flma Plan›
- Maliyet ve zamanlama
olmak üzere üç bölümde tan›mlanm›flt›r.
Görüldü¤ü gibi koruma alanlar›n›n ve onlar›n bilefleni olan korunmas› gerekli
kültür varl›klar›n›n bütüncül bir anlay›fl ile ele al›nmas›; planlama dilinin kullan›l-
mas›; yasal, yönetsel ve finansal araçlara referans verilmesi ve bütün bunlar›n bir
yönetim sorunu oldu¤unun de¤iflik sözcüklerle de olsa ortaya konmas› giderek or-
tak bir hedefi iflaret etmektedir. Bu hedef ise alan yönetimi kavram›n›n gelifltirilme-
si ve uygulanmas›d›r.
Avrupa Mimari Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi

(Charter for Protection of Common European Architectural Heritage)
Avrupa Konseyi bünyesinde haz›rlanan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi taraf›ndan
bir kanunla kabul edildi¤i için bir iç hukuk belgesi hâline gelen sözleflme, mimari
mirasla ilgili ana bafll›klara de¤inmektedir. Alan yönetimi, bir alanda bulunan kül-
türel miras›n korunmas› ve gelifltirilmesi için de¤iflik kurumlar taraf›ndan yürütülen
hizmetlerin giderek bütünlefltirilmesi, hangi ölçek ve nitelikte olursa olsun verile-
cek hizmetlerin ilgili di¤er kurumlar›n bilgisi dahilinde ve en üst düzey eflgüdüm
ve ifl birli¤i içinde yürütülmesi ve bu ba¤lamda ilgili aktörlerin görev tan›mlar›n›n
yap›lmas› fleklinde tan›mlan›rsa, bu sözleflmenin de afla¤›da s›ralanan maddeleri ile
bir alan yönetimine göndermeler yapt›¤› söylenebilir:
• Kültürel miras›n yasal korunmas› için gerekli denetim ve yetki ifllemlerini
uygulamak,
• Yap›lar›n projelerini, y›k›mlar›n›, yeni binalar›n yap›mlar›n› denetleyecek
yetkili kurumlar oluflturmak için gerekli mevzuat düzenlemelerini gerçeklefl-
tirmek,
• Mimari miras›n bak›m› ve restorasyonu için kamu kurulufllar›nca mali des-
tek sa¤lamak,
• Mimari miras›n bak›m ve restorasyonu konusunda özel giriflimleri teflvik
etmek,
• Çevre kirlili¤ini ve bunun zararl› etkilerini saptay›p onu yok etmeye yönelik
yollar› tayin etmek için bilimsel araflt›rmalar› desteklemek,
• Mimari miras›n korunmas›n› bafll›ca hedefler aras›na dahil etmek,
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
1. Ünite
SIRA S‹ZDE- Alan Yönetimi 13
SIRA S‹ZDE
• Mimari Miras›n korunmas›, bunun teflviki ve yayg›nlaflt›r›lmas›n› kültürel ve

çevresel planlama politikalar›n›n bafll›ca unsuru olarakAMAÇLARIMIZ
kabul etmek AMAÇLARIMIZ
• Bu politikalar›n uygulanmas›n› kolaylaflt›rmak amac›yla her ülkenin kendi

siyasal, yönetimsel yap›s›na göre koruma, kültürel ve çevresel planlama fa-
aliyetinden sorumlu makamlar›n çeflitli kademeleri aras›nda etkin bir iflbirli-
¤i gelifltirmesini sa¤lamak.
Görüldü¤ü gibi, koruma programlar› oluflturma, ilgili kurumlar aras›nda ifl bir-
li¤ini sa¤lamak, parasal kaynaklar› düzenlemek gibi do¤rudan alan yönetimini il-
gilendiren hususlar bu sözleflmede yer almaktad›r.
www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-77150/eski2yeni.html ‹NTERNET ‹NTERNET
Dünya Miras Konvansiyonunun Uygulanmas›na ‹liflkin Uygulamaya

Yönelik Rehber (Operational Guidelines for the Implementation of the
World Heritage Convention)
UNESCO’nun 2005 y›l› Operasyonel Rehberi de yönetim planlar›n›n haz›rlanma-
s›nda yönlendirici olmaktad›r. Bu belge, bir yap›n›n ya da alan›n “Dünya Kültürel
ve Do¤al Miras›” listesine aday gösterilmesi için gereken usul ve esaslar ile listeye
girebilmek için aranan ölçütleri içermektedir. UNESCO’nun, Dünya Miras Alanlar›
listesinde yer alan alanlar›n nitelikli birer yönetim anlay›fl›na sahip oldu¤unun bir
kan›t› olarak Yönetim Plan› belgesini bir ön flart olarak kabul etmesi, dünyadaki
uygulamalarda giderek bu planlama anlay›fl›n›n yayg›nlaflmas›na ve bir standart
olarak ön plana ç›kmas›na neden olmufltur.
Operasyonel rehberde yönetim plan›na esas oluflturacak belgeler s›ralanmakta-
d›r. Buna göre alan yönetimi sürecini bafllatmak için:
• Ana mülkiyet sahiplerinin (Hazine, özel, vak›f, yerel yönetim vb.) belirtil-
mesi,
• Aday gösterilecek olan tafl›nmaz›n yasal ve kurumsal statüsü (Örne¤in millî
park, tarihî an›t, arkeolojik sit alan›, korunma alan› vb.) verilmelidir,
• Bu koruma statüsünün hakiki korumay› sa¤lay›p sa¤lamad›¤› aç›klanmal›d›r,
• Korumaya yönelik planlar›n ölçek ve niteli¤i ile bu planlar› yapacak kurum-
lar belirlenmelidir,
• Yönetim plan›nda sürdürülebilir koruma politikalar›n›n yer almas›na dikkat
edilmelidir.
• Y›ll›k olarak korumaya ayr›lan ödeneklerin kaynak ve düzeyini gösterilme-
lidir,
• Olas› baflka kaynaklara iliflkin tahminler de eklenebilir,
• Alanda ziyaretçiler için oluflturulan servislerin yeterli olup olmad›¤› ve
bunlar›n koruma ilkeleri ile uyum içerinde olup olmad›¤› ayr›nt›l› olarak
aç›klanmal›d›r.
Koruma ile ilgili belgelerde, hangi sözcüklerle alan yönetimine de¤inilmifltir?

1
Alan Yönetiminin Mevzuatta Geliflimi ve Hedefleri
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Uygulamalar göz önüne al›nd›¤›nda; pek çok platformda uygarl›klar befli¤i olma-
s›yla övünülen Türkiye’de, ne yaz›k ki zengin kültürel ve do¤al varl›klar›n, mevcut
koruma politikas› çerçevesinde gerekti¤i biçimde korundu¤unu S Osöylemek
R U müm- S O R U
kün olmamaktad›r. Günümüzdeki koruma uygulamalar›n›n bir bölümü, imar ran-
t›n›n hizmetindeki genel planlama anlay›fl›n›n kurban› olmaktad›r. Bir yandan kül-
D‹KKAT D‹KKAT
N N
türel varl›klar›n korunmas›na yönelik bilimsel çal›flmalar yap›lmaktayken öte yan-

dan kiflisel ç›karlar›n giderek ülke ç›karlar›n›n önüne geçti¤i Türkiye’de, bilginin
uygulamaya aktar›lmas›ndaki sorunlarla birlikte problemler giderek artmaktad›r.
Türkiye’de koruma alan›nda yayg›n biçimde kullan›lan en önemli araç Koruma
Amaçl› ‹mar Plan›’d›r. 2007 y›l› itibar›yla 384 adet Koruma Amaçl› ‹mar Plan› (KA-
‹P) üretildi¤i bilinmektedir . Üretilen bu planlara karfl›n, koruma planlamas›n›n
Türkiye’de salt fiziksel bir araç olarak görülmesi ve planlama sürecinin yeni gelifl-
me alanlar› açma odakl› yaklafl›mlar›, uygulamada istenen düzeyde baflar›l› olun-
mas›n› engellemifltir. Planlama ve koruma kavram ve araçlar›n›n birbirinden ayr›y-
m›fl gibi de¤erlendirilmesi ve zaman zaman gerek merkezî gerek yerel otoritelerin
iki kavram aras›nda karfl›tl›klar yaratacak kararlar üretmeleri de koruma alan›nda-
ki yetersizlik ve sorunlar›n nedenlerindendir.
2000’li y›llardan sonra yürürlü¤e giren ve baz›lar› reform niteli¤inde olan dü-
zenlemelerin en önemlisi olan 5226 say›l› Yasa’n›n gerekçeli metninde de; uluslar
aras› platformda kültür politikalar›n›n ça¤dafl yaklafl›mlara paralel biçimde gözden
geçirildi¤i, bu ba¤lamda kültürel alanlar›n yönetimi, yerelleflme ve kültürel eylem-
lerin finansman› konular›n›n ön planda oldu¤u belirtilmifl, UNESCO ve benzer
uluslararas› kurulufllar›n bu alanda yeni yap›lanmalara gittikleri ifade edilmifltir. 8.
Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›’nda da sözü edilen de¤iflikliklerin yap›lmas› için tasarla-
nan 5226 say›l› Yasa’n›n gerekçeleri aras›nda
• Kültür de¤erlerinin yaflat›lmas›, korunmas›, dünyayla buluflturulmas› için
koruman›n temel aktörü olarak vatandafl› merkeze alan yeni bir modeli or-
taya koymak ve bu amaçla ilgililerin ve giriflimcilerin önünü açmak, yön-
lendirmek, desteklemek ve teflvik etmek,
• Koruman›n özünde bulunan kamu yarar›n› ön planda tutan, genifl halk
kitlelerine yard›mc› ve yol gösterici olan, konuyla do¤rudan veya dolayl›
olarak ilgili di¤er mevzuatlarla uyumlu, merkezî ve yerel yönetim birimleri-
nin görevlerini yeniden düzenleyen de¤ifliklikler yapmak,
• Kamu yarar›- özel mülkiyet dengesini gözeten makul, uygulanabilir ve ça¤-
dafl bir sistem kurmak,
• Kültürel varl›klar›n etkin bir flekilde korunmas›, koruma, planlama, iflletme
ve tan›t›m hizmetlerinin etkin flekilde yürütülebilmesi, toplumun bu varl›k-
lara sahip ç›kmas›n› sa¤lamak amac›yla yönetiflim ve yerel sahiplik ilkesine
uygun flekilde yeni yönetim modelleri gelifltirmek,
hedef olarak yer almaktad›r.
Ulusal hedefler yan› s›ra yasada yer alan gerekçelerin arka plan›nda, Dünya Mi-
ras Alan› listesinde yer almak için baflvuru yapan Efes ve Mardin gibi aday alanla-
r›n baflvurusunun yönetim planlar› bulunmad›¤› için tamamlanamamas›, bu alanlar
için adayl›k sürecinin bafllat›lamam›fl olmas› ve ‹stanbul Dünya Miras Alan› için ya-
p›lan elefltiriler de etkili olmufltur. Koruma alan›nda yeni yönetim modellerinin
gündeme gelmesinde uluslararas› uygulamalara uyum sa¤lanmas›, yine yap›sal re-
formlar sürecinde 2003 y›l›nda yasalaflm›fl olan 5018 say›l› Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunu ile de ilintilidir. Söz konusu kanun kamu yönetiminde stratejik yö-
netim modellerinin benimsenerek kamu kaynaklar›n›n etkili, ekonomik ve verim-
li bir flekilde kullan›m›n›n sa¤lanmas›n› ve yönetilmesini esas almaktad›r. Bu ba¤-
lamda 5226 say›l› Kanun’un, 5018 say›l› Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Ka-
nun’unun ilkelerinin koruma ve kültür alan›na yans›mas› oldu¤unu ileri sürmek
çok yanl›fl olmayacakt›r.
“Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alan-
lar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik”te ise alan yö-
netiminin hedefleri flöyle s›ralanm›flt›r:
a) Alan s›n›rlar›n›n tarihi, sosyal, kültürel, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bütünlük
içerisinde etkileflim sahalar› ve tarihi, kültürel, sosyal, co¤rafi ve sanatsal ne-
denlerle iliflkili bulundu¤u ba¤lant› noktalar›n›n alan›n korunmas›, gelifltiril-
mesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesi,
b) Koruma, eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ile yerel top-
lumun ilgisi aras›nda uygun bir denge oluflturman›n yollar›n›n yönetim pla-
n› ile gösterilmesi,
c) Alan›n de¤erini artt›rarak uluslararas› bir seviyeye ç›karmak için genel stra-
tejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve
yarat›lmas›,
d) Kültür turizmini gelifltirmek amac›yla uluslararas› ifl birli¤i ve paylafl›m› ya-
ratacak etkinlik a¤›n›n kurulmas›,
e) Belirli bir bölge içinde birbirleriyle iliflkilendirilerek sektör oluflturma potan-
siyeli bulunan sit alanlar›nda bölgesel kültür sistemlerinin geliflimi için uy-
gulama planlar›n›n yarat›lmas›,
f) Yönetim alanlar›n›n korunmas› ve de¤erlendirilmesinde kamu kurum ve ku-
rulufllar›, sivil toplum örgütleri, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, gönüllü
kifli ve kurulufllar ile yerel halk›n ifl birli¤i yapmas›,
g) Sit alanlar› ve ören yerleri ile etkileflim sahalar›n›n bak›m, onar›m, restoras-
yon, restitüsyon, teflhir, tanzim ve çevre düzenlemesi ile birlikte alan yöne-
tim amaçlar› do¤rultusunda uluslar aras› koruma prensipleri ve sözleflme
hükümleri çerçevesinde korunarak yaflat›lmas›n›n yan› s›ra kullan›m ve ge-
liflim ilkelerinin ve s›n›rlar›n›n belirlenmesi,
h) Kültür varl›klar›n›n yönetiminde, konservasyon alan›nda, tasar›m ve uygula-
mada, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek standartlar›n kullan›lmas›.
Mevcut Mevzuat›n ‹rdelenmesi

Kültürel miras›n korunmas› ve gelifltirilmesi süreçlerinde “yönetim” olgusunun
önem kazanmas› ve bu konunun ulusal koruma mevzuat›nda yer almas›, 5226 sa-
y›l› yasa ile gerçekleflmifltir. Asl›nda yasa do¤rudan “Alan Yönetimi” kavram›n›
ele almam›flt›r. Böyle bir sürecin varl›¤› ve gereklili¤i 3. maddenin 10. bendinde
yer alan Yönetim Alan› tan›m›nda görülmektedir: “sit alanlar›, ören yerleri ve et-
kileflim sahalar›n›n do¤al bütünlü¤ü içerisinde etkin bir flekilde korunmas›, yafla-
t›lmas›, de¤erlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etraf›nda gelifltirilmesi, toplu-
mun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas› amac›yla planlama ve koru-
ma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›n-
da eflgüdümü sa¤lamak için oluflturulan ve s›n›rlar› ilgili idarelerin görüflleri al›-
narak Bakanl›kça belirlenen yerler ”. Yine ayn› yasan›n 11. bendinde yer alan Yö-
netim Plan› ise “yönetim alan›n›n korunmas›n›, yaflat›lmas›n›, de¤erlendirilmesini
sa¤lamak amac›yla, iflletme projesini, kaz› plan› ve çevre düzenleme projesi veya
koruma amaçl› imar plan›n› dikkate alarak oluflturulan koruma ve geliflim projesi-
nin, y›ll›k ve befl y›ll›k uygulama etaplar›n› ve bütçesini de gösteren, her befl y›lda
bir gözden geçirilen planlar” olarak tan›mlanm›flt›r.
Alan yönetiminin anlam ve önemini daha iyi anlayabilmek amac›yla bu tan›m-
lar analiz edilecek ve yorumlanmaya çal›fl›lacakt›r.
a. Mekânsal Boyut:
Konumuz kültürel ve do¤al de¤erler ba¤lam›nda, bu de¤erlerin içinde yer ald›-
¤› alanlar›n korunmas› oldu¤u için, önce korunacak alanlar›n tan›mlar›n› yapmak
gerekmektedir.
Yasan›n alan yönetimi uygulanmas› için öngördü¤ü ilk alan “sit alan›” d›r. 2863
say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu” nda 3. maddesinde “Sit”; “ta-
rih öncesinden günümüze kadar gelen çeflitli medeniyetlerin ürünü olup yaflad›k-
lar› devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yans›tan kent ve
kent kal›nt›lar›, kültür varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u sosyal yaflama konu
olmufl veya önemli tarihî hadiselerin cereyan etti¤i yerler ve tespiti yap›lm›fl tabiat
özellikleri ile korunmas› gerekli alanlar ” olarak tan›mlanm›flt›r. “Ören Yeri” ise
“tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeflitli uygarl›klar›n ürünü olup topog-
rafik olarak tan›mlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere
sahip, ayn› zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik ba-
k›mlardan dikkate de¤er, k›smen infla edilmifl, insan eme¤i kültür varl›klar› ile ta-
biat varl›klar›n›n birleflti¤i alanlar ” olarak tan›mlanm›flt›r. 648 say›l› Kanun Hük-
münde Kararname’nin 41. maddesi ile getirilen “Etkileflim Alan›” korunmas› ge-
rekli kültür varl›klar›n› ve sit alanlar›n› do¤rudan etkileyen, sit bölgeleriyle bütün-
lük gösteren, korunacak sokak, meydan, yap› gruplar› ve benzerlerinin yer ald›¤›,
sit bölgeleri aras›nda kalm›fl, sitleri do¤rudan etkileyen veya koruma amaçl› imar
planlar›n›n haz›rlanma aflamas›nda göz önünde bulundurulmas› gereken alan-
lar ” olarak tan›mlanm›flt›r.
Bu tan›mlar belli niteliklere sahip olmak kofluluyla tüm korunacak alanlarda ve
onlar›n tampon bölgelerinde alan yönetimi modelinin uygulanabilece¤ini göster-
mektedir. Bir di¤er deyiflle ulusal mevzuat›m›z alan yönetiminin uygulanmas›nda
mekânsal bir k›s›tlama getirmemifltir.
b. Amaç:
Mevzuatta alan yönetimin 3 temel amac› oldu¤u belirtilmektedir.
• Alan›n ve içerdi¤i kültür varl›klar›n›n etkin bir flekilde korunmas›,
yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi;
Yaflatma, bir yap›da de¤iflik nedenlere ba¤l› olarak görülen bozulma ve de-
formasyonlar›n çeflitli teknikler kullan›larak giderilmesi ve fiziksel ömrünün
uzat›lmas›; de¤erlendirme ise özgün ifllevini yitirse de günümüzün ça¤dafl
bir ifllevi ile bütünleflerek yaflam›n› sürdürmesi ve topluma hizmet verebil-
mesi olarak tan›mlanabilir.
• Alan›n belli bir vizyon ve tema etraf›nda gelifltirilmesi;
Kültürel miras niteli¤indeki yap› ve yap› guruplar› ile sit alanlar›n›n de¤iflik
araçlar kullan›larak belgelenmesi, düzenlenmesi, onar›lmas› ve özgün ya da
yeni ifllevlere tahsis edilerek toplumla buluflturulmalar› süreçlerinin çok ön-
ceden belirlenen hedeflere göre tasarland›¤› söylenemez. Özellikle alan öl-
çe¤inde ve kamu eliyle yap›lan koruma ve yaflatma müdahalelerinin bütü-
nün vazgeçilmez bir parças› olmas›, önceliklerin s›ralanmas›, risklerin hesap-
lanmas›, aflamalar›n ve bu aflamalarda görev alacak aktör ve paydafllar›n be-
lirlenmesi çok s›k rastlanan bir süreç de¤ildir. Oysa bu mekanizmalar›n be-
lirlenmesi, öncelik ve aflamalar›n tan›mlanmas›, paydafllar›n görev, sorumlu-
luk ve katk› biçimlerinin tan›mlanmas›; hem parasal kaynaklar›n hem ifl gü-
cünün en ekonomik ve ak›lc› bir flekilde kullan›labilmesini sa¤layacakt›r.
• Alan›n toplumun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas›;

Yasa koyucu, koruma alanlar›nda gerçeklefltirilecek koruma projelerinde öl-
çek ve nitelik ay›r›m› yapmaks›z›n onlar›n “toplumsal proje”ler oldu¤unu,
toplumun kültürel ve e¤itsel gereksinmelerinin karfl›lanmas› için haz›rlan-
malar› gerekti¤ini özellikle vurgulam›flt›r. Bu vurguyu yorumlarken koruma-
y› toplumsal niteli¤i a¤›r basan ve kamu yarar›na bir eylem olarak nitelemek
yanl›fl olmayacakt›r. Ayr›ca, son y›llara de¤in fiziksel ve ekonomik yönleri
a¤›r basan bu olgunun bir alan yönetimi bütünlü¤ü içinde kültürel ve e¤it-
sel hizmet verebilece¤i de düflünülmelidir.
Bu amaçlara koflut olarak korunacak alan›n gelecek kuflaklara aktar›m›nda sü-
reklili¤in sa¤lanmas›, s›rad›fl› kültürel de¤erlerin ulusal ve uluslararas› ölçekte vur-
gulanmas›; alanla iliflkili her birey ve kurumun, yönetimin amaç, politika, strateji ve
eylemlerine etkin biçimde kat›l›m›n›n sa¤lanmas› da amaçlar aras›nda say›labilir.
Önemli olan bu amaçlar›n sadece bir metin olarak kalmamas›, yönetim planla-
r› ile iliflkilendirilmesi ve hayata geçirilmelerinin sa¤lanmas›d›r. Bu süreç, alana ait
de¤erlerin ulusal ve evrensel ölçeklerde tan›mlanmas›n›; sözlü, yaz›l› ve görsel bel-
gelemenin tamamlanmas›n›; var olan tehdit, potansiyel, olanak ve zay›f noktalar›n
tespitini; k›sa, orta, uzun vadeli hedef, politika ve stratejilerin belirlenmesini; ey-
lem planlar›n›n haz›rlanmas›n›; uygulamalar›n izlenerek, geri bildirimlerin de¤er-
lendirilmesini zorunlu k›lar. Bu ifllemler uluslararas› alanda yayg›n biçimde kulla-
n›lan bir araç olan yönetim planlar› ile gerçeklefltirilecektir.
Genel olarak uygulamalara bak›ld›¤›nda; arkeolojik alanlar›n, tarihî kentsel
alanlar›n, do¤al alanlar›n, sulak alanlar›n, gen koruma alanlar›n›n, biyoçeflitlilik
alanlar›n›n, k›y› alanlar›n›n, millî parklar›n, dünya miras alanlar›n›n yönetiminde;
yönetim plan› etkin bir araç olarak kullan›lmaktad›r.
c. Aktörler:
Mevzuatta yer alan “planlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel
idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›nda efl güdümü sa¤lamak için oluflturu-
lan ” sözcükleri, korumay› içsellefltirmifl, alanda etkili olan (ya da olmas› gereken),
proje tan›mlayabilen ve yürütebilen, tak›m çal›flmas›n› benimseyen, güçlerini pay-
laflabilen aktörleri tan›mlamaktad›r.
Ulusal mevzuatta yer alan alan yönetiminin hedefleri nelerdir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
2
ALAN YÖNET‹M‹ SÜREÇLER‹NDE KULLANILAN
ARAÇLAR
Genel S›n›flama S O R U S O R U
Kültürel miras›n yönetimi, sadece bir ya da birden fazla tafl›nmaz›n bir araya gel-
mesi ile oluflan tarihsel alanlar›n korunmas›n› amaçlayan yal›n Dbir eylem de¤ildir.
‹KKAT D‹KKAT
Çünkü korunacak ve do¤al olarak geliflimi sa¤lanacak olanlar sadece tafl›nmazlar
de¤il, o alanda yaflayan toplum, o alanda yüzy›llar›n birikimi ile oluflmufl soyut
N N
kültürel de¤erler, gelenekler, sosyal ve ekonomik iliflkiler, özetle “yaflam”d›r. Bu
ba¤lamda tarihsel çevre ve miras niteli¤indeki yap›lar bir yaflam›n ayr›lmaz birer
altl›¤› olarak bir kez daha önem kazanmaktad›r. Bu nedenle AMAÇLARIMIZ
iyi bir yönetim plan›- AMAÇLARIMIZ
na dayal› bir alan yönetiminin, niteli¤i ve ölçe¤i ne olursa olsun flu araçlara gerek-
sinimi vard›r:
‹NTERNET ‹NTERNET
1. Yasal Araçlar:
Merkezî ya da yerel, kamusal, yar› kamusal ya da sivil ;do¤rudan ya da dolayl›
sorumlu hangi model uygulan›rsa uygulans›n bir yasal tan›ma gereksinim vard›r.
Bu araç, alan yönetiminin de¤iflik süreçlerinin yürütülmesine iliflkin yönetsel usul
ve esaslar›, kaynaklar›n niteli¤ini ve kullan›m kurallar›n› ve bir alanda görev ala-
cak de¤iflik kurum ve kurulufllar›n görev, yetki ve sorumluluklar›n› belirleyecektir.
2. Yönetimsel Araçlar:
Alan yönetiminin kurgulanmas› ve bu kurgu üzerine yönetim planlar›n›n haz›r-
lanmas› aflamas›nda ilk olarak bu kurguyu haz›rlayacak, uygulayacak ve denetle-
yecek organizasyon flemas›n›n belirlenmesi gerekmektedir.
3. Parasal Araçlar:
Bir alan›n koruma amaçl› yönetimi için en önemli girdilerden bir tanesi parasal
araçlard›r. Bunun nedenleri flöyle s›ralanabilir:
• Hangi etkinlik olursa olsun mutlaka bir parasal kayna¤a gereksinim vard›r.
Bu gereksinim “alan yönetimi” kavram›na gerek duyuldu¤u andan bafllaya-
rak eylemlerin uygulamaya geçirilmesine kadarki sürecin her aflamas›nda
duyulacakt›r.
• Alan yönetimi kavram›n›n temelinde yatan birkaç ilkeden bir tanesi, alan-
la ilgili kurum ve kurulufllar›n kendi görevleri içinde yer alan harcamalar›
bir efl güdüm içinde yapmalar›, böylece ödeneklerin birbirini destekleme-
si, bütünlemesi olarak tan›mlanabilir. Bu efl güdümün etkili bir düzeyde
olmas› “para yönetimi” nin en ak›lc› bir yöntemle kullan›lmas› hâlinde sa¤-
lanabilir.
• Yat›r›mlarla ilgili de¤iflik mevzuatta parasal kayna¤› sa¤lanmam›fl ve onay-
lanmam›fl bir kamu yat›r›m›n›n yap›lamayaca¤›na iliflkin hükümler yer al-
maktad›r. Bu nedenle yönetim plan›nda yer alan özellikle fiziki yat›r›m ge-
rektiren konularda parasal kayna¤›n önceden belirlenmesi gerekmektedir.
• Bu finansal kaynaklar›n hangi kurulufllardan sa¤lanabilece¤i ve yap›lacak
çal›flmalara nas›l uyarlanaca¤› alan yönetiminde gerek duyulan ilk veriler
aras›nda olmal›d›r.
4. Koruma Araçlar›:
Alan›n yönetiminin sa¤lanmas›n› kolaylaflt›racak araçlardan biri de alan›n ko-
runmas› ile ilgili çerçevedir. Bu çerçeve içinde alan›n koruma statüsünün mevcut
mevzuat›n gerektirdi¤i yöntemler uygulanarak yasal statüye kavuflturulmas›, yöne-
timin gerçekleflmesi için gerekli araçlar›n tan›m›, yönetim plan›n›n alan için geçer-
li olan di¤er tüm planlar ile ba¤lant›s›n›n kurulmas›na iliflkin usul ve esaslar›n be-
lirlenmesi özel önem tafl›maktad›r.
5. Sosyal Araçlar:
Plan çerçevesinde belirlenen amaç ve hedeflere ulaflmak ad›na belirlenen stra-
tejilerin gerçeklefltirilmesi için yap›lan tüm çal›flmalarda halk›n kat›l›m›n›n sa¤lan-
mas› önemli bir unsurdur. Süreçte yer alacak her paydafl›n alan yönetiminde bir ro-
lünün olmas›, kat›l›mc›l›¤›n sa¤lanmas›, kent bireylerinin kentin yönetiminde söz
sahibi olduklar›n› görmeleri, bu yeni görevleriyle ilgili sorumluluklar›n fark›nda ol-
malar› vb. bir çok girdi plan›n uygulanabilirli¤ini kolaylaflt›racakt›r.
Özel S›n›flama
Güçlülük-Zay›fl›k-F›rsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi

GZFT Analizi, bir projede ya da bir ticari giriflimde kurumun, tekni¤in, sürecin,
durumun veya kiflinin güçlü (Strengths) ve zay›f (Weaknesses) yönlerini belirle-
mekte, iç ve d›fl çevreden kaynaklanan f›rsat (Opportunities) ve tehditleri (Threats)
saptamakta kullan›lan stratejik bir tekniktir. Bu teknik, projenin ya da ticari girifli-
min hedeflerini belirlemeyi ve amaca ulaflmak için olumlu ya da olumsuz olan iç
ve d›fl faktörleri tan›mlamay› gerektirir. Analizin temel amac› karar verme aflama-
s›nda konu ile ilgili kuvvetli veya zay›f, avantajl› veya dezavantajl› noktalar›n bera-
berce görülebilmesini sa¤lamakt›r.
Bir GZFT analizinin sonunda kifli veya kurumun stratejisini belirleme aflamas›n-
da sorulmas› gereken dört soru vard›r:
1. Güçlü oldu¤umuz noktalar› nas›l de¤erlendirebilir, kullanabiliriz?
2. Zay›f oldu¤umuz noktalar› nas›l güçlendirebilir veya etkisiz k›labiliriz?
3. F›rsatlar› en iyi nas›l de¤erlendirebiliriz?
4. Tehditlere karfl› nas›l bir savunma sistemi kurmal›y›z?
Bu sorular›n yan›tlar› flu 4 konudaki çözümü beraberinde getirmelidir:
• Güçlü yönler ile f›rsatlar›n uyumlaflt›r›lmas›,
• Güçlü yönlerin f›rsatlardan yararlanacak flekilde kullan›lmas›,
• Zay›fl›klar› güçlü yönlere dönüfltürecek stratejiler gelifltirilmesi,
• Tehditlerin güçlü yanlar ile bütünlefltirilebilecek f›rsatlara dönüfltürülmesi.
Konu kültür varl›klar›n›n korunmas› ve ça¤dafl yaflamla bütünleflmesi oldu¤un-
da güçlülük zay›fl›k analizine bafllarken saptanmas› baz› bafll›klar afla¤›da s›ralan-
m›flt›r:
Kültür Varl›klar›n›n Güçlü Yönleri:
• De¤erleri,
• ‹fllevsellikleri,
• Hayret ve hayranl›k duygusu uyand›rmalar›,
• Enderlikten kaynaklanan yüksek ekonomik de¤erleri,
• ‹stihdam ve ekonomik de¤er yaratan yönleri olmalar›,
• Toplumun geçmifli ile iliflkisini kuran kuvvetli bir moral de¤erler bütünü
olmalar›.
Kültür Varl›klar›n›n Zay›f Yönleri:
• K›r›lgan olmalar›,
• Yok olduklar›nda yerlerine yenisinin konamayacak olmalar›,
• Taklit edilebilmeleri,
• Sonsuz bir kaynak olarak görülmeleri ve bu yönde kullan›lmalar›,
• Kalk›nmay› engelleyen bir faktör olarak görülmeleri,
• Baz› ça¤dafl ifllevler için uygun olmamalar›.
Kültür Varl›klar›n› Tehdit Eden Tehlikeler:
• ‹nsan kaynakl› erozyon, vandalism vb.,
• D›fl hava koflullar›,
• Yanl›fl kullan›mlara konu olmalar›,
• Sorumsuzca ve rant u¤runa gerçeklefltirilen imar hareketleri,
• Bilgisizlik, bilinçsizlik, koruma kültürü eksikli¤i.
Kültür Varl›klar›n›n Potansiyelleri:

• Kültür turizminin temel arac› olmas›,
• Toplumun e¤itilmesinde kullan›lacak en somut araçlardan biri olmas›,
• Ekonomik ve sosyal istihdam yaratabilmesi,
• Toplumsal ve kentsel kimli¤in oluflum ve geliflimine katk›da bulunmas›,
• Ça¤dafl ifllevlerle kullan›labilmeleri.
Örnek:
Denizli-Hierapolis/Pamukkale Sit Alan› GZFT Analizi
Güçler F›rsatlar
• Dünya Miras Listesinde yer almas› • Uluslararas› ilgi
• Genifl ziyaretçi taban› • Yönetim plan›n›n haz›rlanmas›
• Konum • Dünya Bankas› ilgisi
• Geliflmifl turizm altyap›s› • Devlet ilgisi
• Halk ve devletin sahiplendi¤i proje olmas› • Mevcut arkeolojik çal›flmalar›n yeni
• Kendi parasal kaynaklar›n› kendi bulgular getirmesi
oluflturmas› • Artan ziyaretçi say›s›
• Basit, kolay anlafl›lan hikâyesi olmas› • Termal turizme olan ilgide genel art›fl
• Yönetilebilir sit alan› (Avrupa flifa alan› ziyaret gelene¤i)
• S›cak su kaynaklar› • Mevcut bölgesel yol iyilefltirmesi program›
• Etkileyici peyzaj ortam› (traverten) • Sit alan›ndaki yat›r›mc›lar›n ortak bir güç
• Önemli hac alan› oluflturma iste¤i
• Mevcut düzenli turlar • Onaylanm›fl planlar
• En büyük termal su hamamlar›ndan • E¤itimle ilgili potansiyel f›rsatlar
• Antik dünyan›n en büyük mezarl›klar›ndan • Uluslararas› havaalan›
biri • Kültürel turizm için çok elveriflli bir ortam
• Geliflmekte olan yerel turizm
Tehditler Zay›f Noktalar

• Planlar›n uygulanmas›ndaki yanl›fl s›ralama • Sunumunun kar›fl›k olmas›
• Ziyaretçilerden kaynaklanan erozyon • Yorumlamas› ve veritaban› eksik
• Di¤er sit alanlar›yla rekabet • Yeterli restorasyon yap›lmamas›
• Turizmde istikrar›n istenen düzeyde • Yetersiz ziyaretçi yönetimi
olmamas› • Arkeolojik çal›flmalar›n devam etmesi
• Yönetim plan›n›n yoklu¤u • Zorlay›c› araç girifli ve park›
• De¤iflik kurumlar›n alanda söz sahibi • Sa¤l›k ve güvenlik ile ilgili konular
olmas› • Engellilere dost de¤il
• ‹fltirakçilerin amaçlar›n›n uyuflmazl›¤› • Al›flverifl yerlerinden uzak
• Vandalizm • Bölgede geçirilen ziyaret zaman› k›sa
• Yanl›fl kararlar • Arkeoloji turizm geliflimi ile yeterli
• “Kutsal hamam”›n banyo yapanlara derecede koordine de¤il
kapat›lmas› • Kasabaya ba¤lant›lar› eksik, ve onlar›n
• Depremler geliflimine ve ekonomisine katk›da
• Termal suyun kirlenmesi bulunmuyor
• Travertenlerin bozulmas›
Kaynak: AKAN Mimarl›k; Hierapolis Yönetim Plan› Ön Raporu.

Çevresel Etki Analizi

Çevresel Etki De¤erlendirmesi Yönetmeli¤i’nde (Yay›nland›¤› Resmî Gazete: 26939)
Çevre “Canl›lar›n hayatlar› boyunca iliflkilerini sürdürdükleri ve karfl›l›kl› olarak
etkileflim içinde bulunduklar› biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel or-
tam ” olarak tan›mlanmaktad›r. Çevresel etki de¤erlendirilmesi (ÇED) ise “Gerçek-
lefltirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin
belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar verme-
yecek ölçüde en aza indirilmesi için al›nacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji
alternatiflerinin belirlenerek de¤erlendirilmesinde ve projelerin uygulanmas›n›n
izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çal›flmalar ” olarak belirlenmifltir.
Çevre koruma bilincinin ve sürdürülebilir kalk›nma kavram›n›n geliflmesiyle
birlikte ulusal ve uluslararas› çevresel yükümlülüklerin ve yapt›r›mlar›n artmaya
bafllamas›; yat›r›mc›lar› planlad›klar› yat›r›m›n çevresel maliyetlerini de göz önün-
de bulundurma zorunlulu¤una götürmektedir. Mevcut tesisin bulundu¤u veya
planlanan yat›r›m›n düflünüldü¤ü yerde mevcut çevresel durum, kirlilik analizleri,
yat›r›m›n ortaya ç›kard›¤› veya ç›karaca¤› her türlü at›klar ve yol açaca¤› çevresel
etkilerle, bunlar›n ulusal ve uluslararas› mevzuat do¤rultusunda getirdi¤i yükümlü-
lükler ve maliyetleri; yat›r›m karar›nda önemli bir parametre hâline gelmifltir.
ÇED raporlar› ço¤unlukla yat›r›mlar›n çevrenin fiziksel özelliklerini ne düzeyde
gözetti¤ini ya da gözetmesi gerekti¤ini belirlemek amac›yla yap›lmaktad›r. Öneri-
len proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolo-
jik ve hidrojeolojik özellikler, do¤al afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik ko-
flullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj
özellikleri, arazi kullan›m durumu, hassasiyet derecesi ve yukar›daki faktörlerin
birbiri aras›ndaki iliflkileri de içerecek flekilde aç›klanmas› bu raporu oluflturmakta-
d›r. Konu kültür varl›¤› oldu¤u zaman, çevresel etki analizi, o kültür varl›¤› ya da
sit alan›n›n içinde ya da çevresinde al›nacak bir yeni kullan›m karar›n›n ya da ge-
tirilecek yeni bir ifllevin kültür varl›¤›n› ne ölçüde etkileyece¤inin belirlenmesi an-
lam›na gelmektedir. Bu analiz sonunda, gelmesi önerilen yeni kullan›m›n, kültür
varl›¤›n›n de¤erlerini yitirmemesini sa¤layacak düzeyde tutulmas› önem tafl›makta-
d›r. E¤er afla¤›da ayr›nt›l› olarak verilecek olan tafl›ma kapasitesi afl›l›rsa kültür var-
l›¤›n›n baz› de¤erlerini yitirmesi ya da tümüyle yok olmas› gündeme gelebilecektir.
Kültür varl›klar›n›n güçlü yönleri nelerdir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

3
Tafl›ma Kapasitesi
Tafl›ma kapasitesi, bir kültür varl›¤›n›n ya da tarihsel çevrenin, Dniteliklerini
Ü fi Ü N E L ‹ M yitirme- D Ü fi Ü N E L ‹ M
den kald›rabilece¤i yükün tür ve düzeyini göstermektedir. Örne¤in bu kapasite tu-
ristik potansiyeli olan bir alan ölçe¤inde belirlenecek ise bu durumda
S O R U o alan›n bel- S O R U
li bir zaman diliminde (1 gün, 1 ay, 1 y›l) kabul edebilece¤i ziyaretçi say›s› tafl›ma
kapasitesi olarak kabul edilmektedir. Bu durumda yap›lacak planlama çal›flmala-
D‹KKAT D‹KKAT
r›nda ve alana getirilmesi düflülen hizmetlerde bu say› esas al›nmakta ve özellikle
altyap› yat›r›mlar› bu say› ile uyumlu olarak planlanmaktad›r. E¤er kültür varl›¤› ni-
N N
SIRA S‹ZDE
teli¤inde olan bir yap›n›n tafl›ma kapasitesi belirlenecek ise yap›n›n hangi amaçla SIRA S‹ZDE
kullan›laca¤›, bu kullan›m›n yap›n›n özgün tasar›m›nda ciddi de¤ifliklikler gerekti-
rip gerektirmedi¤i, yap›y› kullanacak olan insan profili ve say›s› vb. girdiler hesap-
lanmak durumundad›r.
Tafl›ma Kapasitesinin Türleri

Tafl›ma kapasitesinin genel tan›m›, tek bir tafl›ma kapasitesi türü olmad›¤›n›, koru-
nacak alan ya da yap›n›n niteli¤ine, kullan›m türüne ba¤l› olarak de¤iflik ölçümler
yap›labilece¤ini göstermektedir. Afla¤›da s›kça rastlanan türlere iliflkin bilgiler yer
almaktad›r:
1. Ekolojik Tafl›ma Kapasitesi
Ekolojik tafl›ma kapasitesi, kültürel miras›n korunmas› ve de¤erlendirilmesi için
alan ölçe¤inde yürütülecek programlar›n fiziksel çevreyi etkileme düzeyidir. Bir
di¤er deyiflle ekolojik tafl›ma kapasitesi, çevre üzerinde istenmeyen de¤iflimlere
neden olacak insan faaliyetlerinin s›n›r›d›r,
2. Toplumsal Tafl›ma Kapasitesi
Bu kapasite alandaki kültürel miras yönetiminin ve sonuçlar›n›n, yerel halk ta-
raf›ndan olumsuz etki olarak görülmedi¤i düzeydir. Bölge toplumunun kabul et-
meyece¤i etkileri yapmayan, maksimum kullan›m düzeyi olarak tan›mlanabilir.
3. Kültürel Tafl›ma Kapasitesi
Bu kapasite, kültürel varl›¤›n korunmas›n› gerekli k›lan de¤erlerin o yap› ya da
alan için öngörülen kullan›mlardan etkilenme derecesi ile ilgilidir. Bir alan yöneti-
minde en ayr›nt›l› ve hassas saptanmas› gereken estetik, artistik, tarihsel, belge, öz-
günlük, an›, mitolojik, yöresel, eskilik vb. de¤erleri içerir.
4. Ekonomik Tafl›ma Kapasitesi
Ekonomik tafl›ma kapasitesi, ekonominin koruma sektörüne dayanma derece-
siyle aç›klan›r. Koruman›n bölgeye yararlar› ile maliyetleri aras›ndaki dengedir.
Tafl›ma Kapasitesini Belirleyen Etkenler

• Do¤al ve Kültürel Kaynaklar›n Ekolojik ya da Fiziksel Yetenekleri
Bu yetenekler kabul edilemez zarar seviyelerine eriflmeden belirli kullan›m se-
viyelerini sürdürebilmeyi sa¤larlar. Her yap›n›n ya da alan›n de¤iflik çeflitte ve
seviyedeki kullan›mlar›, kabul edilemez seviyede etkiler oluflmadan önce kal-
d›rabilme yetene¤i de¤iflik ölçüde olabilir.
• Kullan›c› Gruplar›n›n Beklentileri, Sosyal Normlar› ve Davran›fllar›
Bunlar bir sosyolojik tafl›ma kapasitesi olufltururlar. Bu sosyolojik tafl›ma kapa-
sitesinin bir özelli¤i o yörede yaflayanlar›n ya da ziyaretçilerin bu kaynaklar›,
ça¤dafl yaflam koflullar›n› da kullanmalar› ve de¤erlendirmeleri ile ba¤lant›l›d›r.
• Yönetim Etkinliklerinin Türü ve Miktar›
Bu k›s›m yollar, park alanlar›, binalar, patikalar, ve ziyaretçi bilgi yerleri vb. un-
surlar›n yönetimiyle ilgilidir. Mesela yorumlama hizmetleri sa¤lamak, ziyaretçi-
lere sit alan› kaynaklar› anlay›fl ve de¤erini yerlefltirmek için etkili bir yoldur.
Böyle bir anlay›fl belirli bir alan için tafl›ma kapasitesini yürütmeye yard›mc›
olur.
Nitelik Analizi
Alan yönetimi sürecinde toplanmas› gereken bir çok veri aras›nda “Nitelik Analizi”
özel önem tafl›r. Bu etüt genellikle önce tüm korunacak alan daha sonra bu alan
içindeki tekil kültür varl›klar› için yap›l›r. Her nitelik gurubunun tan›m› ve kaç›nc›
derece oldu¤u ayr›ca belirtilmelidir.
Afla¤›da de¤er belirlemek için kullan›lan modellerden bir tanesinin ana hatlar›
verilmeye çal›fl›lacakt›r:
1. Alan ya da yap›n›n koruma ba¤lam›nda statüsü:

- Tescilli kültür varl›klar› için özel bir mimari ya da tarihî niteli¤i olup
olmad›¤›,
- Tescilli an›tsal yap›lar için ulusal ölçekteki bilinirli¤i ve de¤eri,
- Koruma alanlar› (sit alanlar›) için nitelik ve görünüm.
2. Yap› ya da alan›n bu statü alt›nda yer almas›n› öngören ölçütler:
Bu ölçütler önem/koruma iliflki ve dengesini düzenlemektedir.
- Mimari düzey:
Tasar›m, süsleme, iflçilik, yap› türü ve yap›m tekni¤i vb.
- Tarihi Düzey:
Ülkenin kültürel, sosyal, ekonomik tarihinin önemli noktalar› ile ilgili
olmak,
- Gurup De¤eri:
Yap›lar›n mimari ya da tarihsel bak›mdan önemli bir bütünlük gösterip
göstermedi¤i
3. Bu ölçütlere ek olarak göz önüne al›nmas› önerilen ölçütler:
- Bir dönemi temsil etme yetene¤i,
- Yaflam sürecinde niteliklerini koruma düzeyi,
- Di¤er an›tlarla gurup oluflturabilme özelli¤i,
- E¤er varsa arkeolojik potansiyelinin sürdürülebilirli¤i,
- K›r›lgan ya da dayan›kl› bir yap›ya sahip olma.
Baflka modellerde bunlara ek olarak afla¤›da s›ralanan de¤erlerin de “önem
analizi”nde kullan›lmas› önerilmektedir:
• Temsiliyet De¤eri:
Sosyal ve kültürel geliflmeleri sergileyebilme niteli¤i
• Tarihsel Süreklilik:
Tüm dönemlerde ifllevselli¤ini korumak ve de¤iflen kullan›mlara de¤er yitir-
meden uyarlanabilmek,
• Artistik De¤er:
• Görsel ve estetik nitelikler
• Sosyal yaflam›n mekâna yans›d›¤› yap› ya da alanlar olmak,
• Toplum taraf›ndan özel de¤er atfedilmek.
Niteli¤in Derecelendirilmesi
Alan yönetimi sürecinde ayr›nt›l› olarak incelenmesi gereken temel konulardan
bir tanesi, o alan›n ve o alan› oluflturan korunmas› gerekli de¤erlerin öneminin ve
anlam›n›n belirlenmesidir. Bu süreçte önem derecelerinin 3 gurupta ele al›nabil-
mektedir:
1. Ender rastlanan üst düzey de¤erlere sahip olmak:
• Uluslararas› düzeydeki de¤er tafl›mak,
• Önemli bir yap› gurubunun en iyi örnekleri aras›nda olmak,
• Önemli sosyal ve kültürel olaylar›n s›ra d›fl› temsilcisi olmak,
• Bölgesel ya da yerel ölçekte çok önem verilen yap› ya da alanlardan biri
olmak.
2. Dikkate de¤er ölçüde önemli olmak:
• Önemli bir yap› türünün tekil olarak kayda de¤er bir örne¤i olmak,
• Benzer yap› türlerinin bir arada olmas›ndan kaynaklanan gurup de¤erine
sahip olmak,
• Tüm yönetim alan›n›n önemine önemli ölçüde katk›da bulunmak.
3. Orta derecede önemli olmak:

• Alan›n niteli¤inin anlafl›lmas›na katk›da bulunmak,
• Daha önemli de¤erlerin belirlenmesi için gerekli tarihsel ve kültürel ortam›n
parças› olmak,
• Tekil olarak önemli olmamakla beraber alan›n genel de¤erine katk›da
bulunmak.
TARAFLAR (AKTÖRLER/PAYDAfiLAR)
Alan yönetiminin sadece fiziksel verilerle gerçekleflemeyece¤i, yönetim kurgusu
oluflturulacak alan›n ve onun kullan›c›lar›n›n sosyal, kültürel ve ekonomik yap›la-
r›n›n da ele al›nmas› gerekti¤ine daha önceki bölümlerde de¤inilmiflti. Böylesine
de¤iflik girdilerin yer ald›¤› alan yönetiminde, sistemin içinde hangi kurum ve ku-
rulufllar ile kiflilerin yer almas› gerekti¤i de analiz edilmesi gereken bir konu bafll›-
¤› olarak görülmektedir. Alan yönetiminin taraflar›n›n “aktörler” ya da “paydafl-
lar” olarak da an›ld›¤›n› söylemek gerekmektedir.
Bu ba¤lamda “kurumsal yönetimin paylafl›mc› modeli” olarak tan›mlanabi-
lecek bir model sit alanlar› için en uygun model olarak görülmektedir. Paydafllar
alandaki hareketlerden do¤rudan ya da dolayl› olarak etkilenen tüm kifli ve grup-
lard›r. Kurumsal yönetim tüm paydafllar›n haklar›n›n korunmas›n›, talep ve beklen-
tilerinin karfl›lanmas›n› ve bu ba¤lamda yönetimlerin paydafllar› ile iletiflim ve etki-
lefliminin sa¤lanmas›n› ifade etmektedir. Bu tan›ma bak›ld›¤›nda alandaki faaliyet-
lerden etkilenen tüm gruplar yönetimde dikkate al›nmaktad›r.
Paydafl kavram›n›n ele al›nmas›nda tan›mlardan hareket ederek afla¤›daki soru-
lara cevap aranmal›d›r:
1. Yönetimin paydafllar› kimlerdir?
2. Bu paydafllar ne istiyorlar?
3. Paydafllar isteklerine kavuflabilmek için ne yap›yorlar?
4. Alan yöneticileri paydafllar› nas›l yönetebilirler?
5. Yöneticiler sosyal sorumluluklar›n› yerine getirebilmek için neler yapabilirler?
6. Yönetimin paydafllar›n› dikkate al›rken ve onlarla iliflki kurarken hangi yö-
netim bilgi sistemine ihtiyaçlar› vard›r?
2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›, alan yönetiminin “plan-
lama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kuru-
lufllar› aras›nda efl güdümü sa¤lamak için” oluflturuldu¤unu söylemektedir. Buna
göre iki temel paydafl, merkezî ve yerel yönetimlerin oluflturdu¤u “kamu organ-
lar›” ile sivil toplumun temsilcileri olan “sivil toplum örgütleri” olarak tan›mla-
nabilir. Örne¤in yönetim plan›n›n haz›rlanmas› sürecinde önemli bir görev üstle-
nen Dan›flma Kurulunda sivil toplum örgütleri Türk Mühendis ve Mimar Odalar›
Birli¤i (TMMOB) temsilcileri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsilcile-
ri, Türkiye Barolar Birli¤i temsilcileri, Türk Tabipleri Birli¤i temsilcileri, Esnaf ve
Sanatkarlar Odas› temsilcileri varsa konuyla ilgili dernek, vak›f ve üniversiteleri
olarak ayr›nt›land›r›lm›flt›r.
Bir di¤er s›n›flama, alan yönetimi sistemi içinde üstlenilen göreve göre yap›la-
bilir. Bu ba¤lamda:
• Yönetsel Kurumlar: Merkezî yönetim ve bu yönetimin yerel temsilcileri,
• Koruman›n finansal kaynaklar›n› oluflturan ve ya da yönetenler: Mer-
kezi ve yerel yönetimler, özel ve tüzel flah›slar, uluslararas› örgütler vb.
• Alan yönetimini gerçeklefltirecek uzman kadro: Koruma dan›flman›,

uzman, mimar, flehir planc›, tarihçi, e¤itimci, sanat tarihçisi, do¤a bilimci,
sosyolog, ekonomist, turizmci vb.
• Alan yönetimine konu olan alanda yaflayanlar: Mülk sahipleri, kullan›c›lar,
yat›r›mc›lar vb.
• E¤itim Kurumlar›: Koruma bilincini ve birikimini oluflturmaktan sorumlu,
alan yönetiminin de¤iflik aflamalar›nda düflünsel alt yap›y› oluflturan ve des-
tekleyen üniversiteler, enstitüler, uluslararas› kurumlar vb.
fleklinde bir gruplama geçerli olmaktad›r.
Paydafl Yaklafl›m›n›n ‹lkeleri

Alan yönetimini gerçeklefltirecek organlar›n paydafllar› ile olan iliflkilerinde flu hu-
suslar›n göz önünde tutulmas› önerilir:
1. ‹lke: Alan yöneticileri alan ile ilgili tüm yasal paydafllar› dikkate almal›d›r.
2. ‹lke: Yöneticiler paydafllar›n› dinlemeli ve aç›k bir flekilde onlarla iletiflim
kurmal›d›r.
3. ‹lke: Yöneticiler her bir paydas›n kendine özgü kiflisel ya da kurumsal yap›-
s›n› iyi etüt etmeli, görev ve sorumluluk paylafl›m›nda bunu göz önünde tutmal›d›r.
4. ‹lke: Yöneticiler, kurumsal faaliyetlerinden dolay› ortaya ç›kan zararlar› mi-
nimize etmeyi garanti alt›na alabilmek için di¤er bütün paydafllarla ifl birli¤i içinde
çal›flmal›d›r.
5. ‹lke: Yöneticiler bütün paydafllar›n› tehlikeye atabilecek risklerden koruma-
l›d›r.
6. ‹lke: Yöneticiler kurumsal paydafl olarak kendileri ve di¤er paydafllar aras›n-
da ç›kabilecek muhtemel çat›flmalar› yönetebilmelidir.
(Çelik, Elif (2007). Kurumsal Yönetim Modeli Olarak Paydafl Yaklafl›m›:
Kamu ve Özel Hastane Karfl›laflt›rmas›)
Tafl›ma kapasitesini belirleyen etkenler nelerdir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

4
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
Özet
Koruma/Alan yönetiminde temel amaçlar;

• Korunacak alan›n gelecek kuflaklara aktar›m›nda sü-
reklili¤in sa¤lanmas›,
• S›ra d›fl› kültürel de¤erlerin ulusal ve uluslararas› öl-
çekte vurgulanmas›,
• Alanla iliflkili her birey ve kurumun, yönetimin amaç,
politika, strateji ve eylemlerine etkin biçimde kat›l›-
m›n›n sa¤lanmas›
olarak s›ralanabilir.
Bu amaçlar;
• alana ait de¤erlerin ulusal ve evrensel ölçeklerde
tan›mlanmas›,
• sözlü, yaz›l› ve görsel belgelendirme,
• var olan tehdit, potansiyel, olanak ve zaaflar›n tespiti,
• k›sa, orta, uzun vadeli hedef, politika ve stratejilerin
belirlenmesi,
• eylem planlar›n›n haz›rlanmas›,
• uygulamalar›n izlenerek, geri bildirimlerin de¤erlen-
dirilmesi,
yoluyla, uluslararas› alanda yayg›n biçimde kullan›lan
bir araç olan yönetim planlar›nda realize edilmektedir.
Yönetim planlar›nda sözü edilen amaçlara ulaflmak için;
• Güçlü ve zay›f yönlerin etüt edildi¤i, f›rsat ve tehdit-
lerin belirlendi¤i GZFT Analizi,
• Paydafl Analizi,
• Çevresel Etki Analizi,
• Fiziksel, ekonomik ve sosyal tafl›ma kapasitesi ana-
lizleri,
• Risk Analizi ve Risk Yönetim Plan›,
• Eylem Planlar›,
• ‹fl/Zaman/Maliyet Planlar›
gibi alt araçlar kullan›lmaktad›r.
Genel olarak uygulamalara bak›ld›¤›nda; arkeolojik
alanlar›n, tarihî kentsel alanlar›n, do¤al alanlar›n, sulak
alanlar›n, gen koruma alanlar›n›n, biyoçeflitlilik alanla-
r›n›n, k›y› alanlar›n›n, millî parklar›n, dünya miras alan-
lar›n›n yönetiminde; yönetim plan› etkin bir araç olarak
kullan›lmaktad›r.
Kendimizi S›nayal›m
1. Çevre ile ilgili belgelerin temel ortak noktas› nedir? 6. Alan Yönetimi sürecinde kullan›lan kaç araç vard›r?
a. Çevrenin korunmas›n›n sosyal yaflam›n parças› a. 7
oldu¤u. b. Belli bir s›ralama yoktur.
b. Çevrenin ekonomik sorunlar›n d›fl›nda ayr› bir c. Ülkeye göre de¤iflir.
olgu oldu¤u. d. 4
c. Korumada merkezi ve yerel yönetimlerin çok e. 1
önemli görevler üstlenmeleri gerekti¤i.
d. Kaynaklar gerekti¤i kadar kullan›lmal›d›r. 7. Kaç tür tafl›ma kapasitesi vard›r?
e. Her Ülke kendine özgü çere politikalar› gerçek- a. Kültür varl›¤›na ba¤l› olarak de¤iflkendir.
lefltirmelidir. b. 4
c. 3
2. Alan yönetiminin kaç kapsam› vard›r? d. 2
a. 2 e. 5
b. 4
c. 3 8. Kültür varl›klar›n›n nitelikleri (önemleri) kaç dere-
d. 5 cede s›ralan›r?
e. De¤iflkendir. a. 3
b. 7
3. 1972 y›l›nda toplanan Stockholm Konferans›nda Ka- c. 2
bul edilen bildirgenin ad›? d. Kültür varl›¤›na göre de¤iflir.
a. Habitat II Bildirgesi e. Böyle bir s›ralama yoktur.
b. Brutland Raporu
c. ‹nsan Yerleflimleri Konferans› Bildirgesi 9. Alan yönetimi sistemi içinde, üstlendikleri görevlere
d. ‹nsan Çevresi Bildirgesi göre s›n›fland›¤›nda kaç gurup paydafl vard›r?
e. Kültürel Miras Yönetimi a. 8
b. Böyle bir s›n›flama yap›lmam›flt›r.
4. BURRA Tüzü¤ünü hangi Ülke haz›rlam›flt›r? c. 3
a. Kamboçya d. 5
b. Hindistan e. Alana göre de¤iflen bir say› vard›r.
c. Amerika Birleflik Devletleri
d. Avusturalya 10. Paydafl yaklafl›m›nda afla¤›daki ilkelerden hangisi
e. M›s›r yer almaz?
a. Alan yöneticileri alan ile ilgili tüm yasal paydafl-
5. Dünya Miras Sözleflmesi hangi kurum bünyesinde lar› dikkate almal›d›r.
haz›rlanm›fl ve onaylanm›flt›r? b. Yöneticiler her bir paydas›n kurumsal yap›s›n›
a. ICOMOS iyi etüt etmeli, görev ve sorumluluk paylafl›m›n-
b. UNESCO da bunu göz önünde tutmal›d›r.
c. Uluslararas› Para Fonu c. Yöneticiler bütün paydafllar›n› tehlikeye atabile-
d. Avrupa Konseyi cek risklerden korumal›d›r.
e. Dünya Kentleri Organizasyonu d. Yöneticiler, kurumsal faaliyetlerinden dolay› or-
taya ç›kan zararlar› minimize etmeyi garanti alt›-
na almaya çal›flmal›d›r.
e. Paydafllar gerekti¤inde ayr› program uygulaya-
bilmelidir.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çevre ile ‹lgili Belgeler S›ra Sizde 2
Üzerinden Bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden • Alan›n ve içerdi¤i kültür varl›klar›n›n etkin bir flekil-
gözden geçiriniz. de korunmas›, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi,
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Amaç ve Kapsam” bafll›kl› • Alan›n belli bir vizyon ve tema etraf›nda gelifltirilmesi,
konuyu yeniden gözden geçiriniz. • Alan›n toplumun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çevre ile ‹lgili Belgeler buluflturulmas›.
Üzerinden Bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden Bu amaçlara koflut olarak korunacak alan›n gelecek ku-
gözden geçiriniz. flaklara aktar›m›nda süreklili¤in sa¤lanmas›, s›rad›fl› kül-
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koruma ile ‹lgili Belgeler türel de¤erlerin ulusal ve uluslararas› ölçekte vurgulan-
Üzerinden Bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden mas›; alanla iliflkili her birey ve kurumun, yönetimin
gözden geçiriniz. amaç, politika, strateji ve eylemlerine etkin biçimde ka-
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koruma ile ‹lgili Belgeler t›l›m›n›n sa¤lanmas› da amaçlar aras›nda say›labilir.
Üzerinden bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden
gözden geçiriniz. S›ra Sizde 3
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alan Yönetimi Süreçlerinde • De¤erleri,
Kullan›lan Araçlar” bafll›kl› konuyu yeniden • ‹fllevsellikleri,
gözden geçiriniz. • Hayret ve hayranl›k duygusu uyand›rmalar›,
7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tafl›ma Kapasitesi” bafll›kl› • Enderlikten kaynaklanan yüksek ekonomik de¤erleri,
konuyu yeniden gözden geçiriniz. • ‹stihdam ve ekonomik de¤er yaratan yönleri olmalar›,
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Niteli¤in De¤erlendirilmesi” • Toplumun geçmifli ile iliflkisini kuran kuvvetli bir
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. moral de¤erler bütünü olmalar›d›r.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Taraflar” bafll›kl› konuyu
yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 4
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Taraflar” bafll›kl› konuyu • Do¤al ve Kültürel Kaynaklar›n Ekolojik veya Fi-
yeniden gözden geçiriniz. ziksel Yetenekleri:
Bunlar kabul edilemez zarar seviyelerine eriflmeden
belirli kullan›m seviyelerini sürdürebilmeyi sa¤larlar.
Her yap›n›n ya da alan›n de¤iflik çeflitte ve seviyedeki
kullan›m›, kabul edilemez seviyede etkiler oluflmadan
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› önce emme ve kald›rabilme yetene¤i de¤iflik ölçüde
S›ra Sizde 1 olabilir.
Avrupa Konseyi, Avrupa Mimari Miras› Tavsiye kararla- • Kullan›c› Gruplar›n›n Önceden Anlafl›lan Bek-
r›n›n 11b. maddesinde; koruman›n teflvik edilmesi için lentileri, Sosyal Normlar› ve Davran›fllar›:
yasal, finansal ve yönetsel önlemlerin al›nmas› gere¤ini Bunlar bir sosyolojik tafl›ma kapasitesi olufltururlar. Bu
vurgulanm›flt›r. Amsterdam Deklarasyonu’nda (1975) sosyolojik tafl›ma kapasitesinin bir özelli¤i ziyaretçilerin
koruma politikalar›n›n yasal, finansal, teknik ve yönet- bu kaynaklar›n di¤er ziyaretçilerin müdahalesi olmadan
sel aç›lardan desteklenmesi gere¤ine vurgu yap›lm›flt›r. keyfini ç›karmas›n›n ve de¤erlendirmesinin mümkün
Burra Tüzü¤ü’nde, koruma stratejilerinin Yönetim Plan› olmas›d›r.
do¤rultusunda uygulanmas› istenmifltir. Dünya Kültürel • Yönetim Etkinliklerinin Tip ve Miktar›.
Miras Alanlar› için Yönetim Rehberinde, “Bütünsel Yö- Bu k›s›m yollar, park alanlar›, binalar, patikalar, ve zi-
netim ‹çin Formülasyon” bafll›¤› alt›nda projeler, çal›fl- yaretçi bilgi yerleri (information) gibi fleylerin yöneti-
ma plan›, maliyet ve zamanlama olmak üzere üç bölüm miyle ilgilidir. Mesela yorumlama hizmetleri sa¤lamak,
tan›mlanm›flt›r. ziyaretçilere sit alan› kaynaklar› anlay›fl ve de¤erini yer-
lefltirmek için etkili bir yoldur. Böyle bir anlay›fl belirli
bir alan için tafl›ma kapasitesini yürütmeye yard›mc›
olur. Belirli alanlarda park etmeyi s›n›rland›rmak, ziya-
ret etmeyi etkili olarak s›n›rland›rabilir.
Yararlan›lan Kaynaklar
Aplin, G. (2002). Heritage: Identification, Korumada Yeni Tan›mlar Yeni Kavramlar: Alan
Conservation and Management, Oxford Yönetimi (2008). TMMOB Mimarlar Odas› Kültürel
University Press, Oxford. Miras Komitesi Yay›n›. Yay›na Haz›rlayanlar: Emre
Assessing the Values of Cultural Heritage (2002). Madran, Ela Bozkurt; Ankara.
The Getty Conservation Institute Management Planning for Archaeological Sites: An
Chitty, G. and Baker, D. (1999). Managing Historic international workshop organized by the Getty
Sites and Buildings: Balancing Preservation and Conservation Institute and Loyola Marymount
Presentation, London: Routledge. University, 19-22 May 2000, Corinth, Greece
Cleere, H. (1984). Archaeological Heritage Modern Movement Heritage (1998), (Ed.) Allen
Management in the Modern World, London: Cunningham, London; New York: E & FN Spon
Routledge. Pearson, M. & Sullivan, S. (1999). Looking After
Comer, Douglas (2002). Guide for Producing Site Heritage Places, Carlton, Vic.: Melbourne
Management Plans: Planning for Sustainable University Press.
Management of Archaeological and Historic Pedersen, A. (2002). Managing Tourism at World
Sites, Washington: Cultural Site Research and Heritage Sites: A Practical Manual for World
Management, Inc., Heritage Site Managers, Paris: UNESCO.
Çelik, Elif. (2007). Kurumsal Yönetim Modeli Olarak Sullivan, S. (1997). “A Planning Model for the
Paydafl Yaklafl›m›: Kamu ve Özel Hastane Management of Archeological Sites” ( In The
Karfl›laflt›rmas›, Yüksek Lisans Tezi, ‹flletme Conservation of Archaeological Sites in the
(Yönetim ve Organizasyon) Anabilim Dal›, Anadolu Mediterranean Region, Ed.: TORRE, M.), Los
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Angeles: The Getty Conservation Institute, 1997.
Çolak, Nusret ‹lker (2009). “Alan Yönetiminin Hukuki Tuetonico J.M. & Palumbo, G. (Eds) (2002).
Boyutu”, Ulusal Alan Yönetimi Sempozyumu, Y›ld›z Management Planning for Archaeological Sites,
Teknik Üniversitesi, 2007. Los Angeles: The J. Paul Getty Trust.
De la Torre, M. (Ed.) (2002). Heritage Values in Site Tarihi Kentlerin Yönetimi Paneli, 2005, TMMOB
Management. Los Angeles (LA): The Getty Mimarlar Odas›, ‹stanbul.
Conservation Institute. The Burra Charter (1999). Avustralia ICOMOS.
Doughty, L. and Hodder, I. (Eds.) (2007). Management, Thorne, Robert M (1994). “Archeological Site
Education & Prehistory, volume 1 The Temper Preservation as an Approriate and Useful
Project, Cambridge: McDonald Institute Monograph. Management Tool.” ICAHM Montreal,
Ekinci, Yaflagül; “Tarihi Çevre Koruman›n Yönetsel Archeological Remains, In situ Preservation
Boyutu ve Yerel Yönetimlerin Sorumluluklar›; Torre, M. (1985). Archaeological Conservation and
Selimiye Camii Alan Yönetimi Örne¤i”, T.Ü. Site Management Conservation. The Getty
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi, Yüksek Conservation Institute Newsletter. Volume 10,
Lisans Program›-2009 bitirme tezi. Number 3, Summer.
Feilden, B.M. & Jokiletho, J. (1998). Management World Commission on Environment Our Common
Guidelines for World Cultural Heritage Sites Future (1987), Oxford University Pres, Oxford.
2nd. Ed., Iccrom Young, C. (1999). “The Future for World Heritage
Fitch, James Marston Fitch (1982). Historic Sites”, Conservation Bulletin. English Heritage, UK.
Preservation: Curatorial Management of the pp.8-11.
Built World, New York: McGraw-Hill.
ICOMOS Charter for the Protection and
Management of the Archaeological Heritage
(1990).
King, Thomas F (2002). Thinking About Cultural
Resource Management: essays from the edge,
Walnut Creek, CA : AltaMira Press.
2
Amaçlar›m›z
N
N
Arkeolojik alan›n tan›m›,
N
Türk arkeolojisinin bafllang›c› ve geliflimi,
N
Anadolu arkeolojisinin evleri,
Arkeolojik alanlarda koruma hakk›nda
Anahtar Kavramlar
• Arkeolojik Alan • Anadolu’da Hellen
• Türk Arkeolojisi • Anadolu’da Romal›lar
• Anadolu Arkeolojisi • Anadolu’da Türkler
• Anadolu’da Tarih Öncesi Devirler • Korum
• Anadolu’da Demir Ça¤lar›
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• TÜRK ARKEOLOJ‹S‹N‹N TAR‹H‹
• ANADOLU TAR‹H‹NE BAKIfi
Arkeolojik Alan
Arkeolojik Alan • ARKEOLOJ‹K ALANLARI
Yönetimi
• ARKEOLOJ‹K ALANLAR VE
KORUMA
• SONUÇ
Arkeolojik Alan
G‹R‹fi
Uygarl›klar›n oluflmas›nda toplumlar›n yaflam süreci içinde ortaya koyduklar› soyut
ve somut kültür kan›tlar›, onlar›n geçmifllerinin bellekleridir. Yaz›n›n olmad›¤› “Ta-
rih Öncesi” dönemde ve yaz› ile birlikte oluflan yeni düzende evrende yaflayan top-
lumlar›, onlar taraf›ndan ortaya konan maddi kültür kal›nt›lar› arac›l›¤› ile insan› in-
celeyen bilime arkeoloji ad›n› verebiliriz. Di¤er bir tarif ile arkeoloji, geçmiflte insan
elinden ç›kan ve günümüze kadar ulaflan her türlü kültür kal›nt›s›n›, sanatsal içerik-
teki eserleri ve tafl›nmaz mimari çevresini inceleyen nas›l, neden sorular›na yan›t
arayan bir bilim dal›d›r. Tarih öncesi ve sonras› ça¤lardan kalan, evrenimizde yer-
leflik düzene geçen toplumlar›n yaflam alanlar›n›n çeflitli afetler ve savafllar sonun-
da ortadan kalkt›¤›n› biliyoruz. Zaman içinde devaml›l›k gösteren fiziki d›fl etken-
lerle örtülen ve toprak alt›nda kalan geçmifl kültür katmanlar›n› içeren höyük ve
benzeri yerleflim alanlar›na, “arkeolojik alan” veya “korunmas› gereken sit alanlar›”
diyoruz. Arkeolojik alanlar›n, arkeoloji bilimine ve insanl›k tarihine olan katk›s›n›n
yan› s›ra, korunarak gelecek kuflaklara aktar›lmas›na yönelik çal›flmalar›n yap›lma-
s›, günümüzde giderek önem kazanan konular aras›nda bulunmaktad›r.
Zaman›m›z ve zaman›m›z öncesinden bugüne de¤in süregelen insanl›k-uygarl›k
tarihi içinde; insan›n do¤rudan veya do¤a ile birlikte yaratt›¤› ve tüm evrenimizde ya-
flayan insanlar›n ortak olarak tan›mlad›¤› ve sahiplendi¤i bir de¤erler manzumesi var-
d›r. Biz bu ortak paylafl›m› ve sahiplenifli “Kültürel ve Do¤al Miras” genel tan›m› alt›n-
da toplayabiliriz. Bu k›sa öz tan›m, ça¤›m›zda insanl›¤›n ortak sorunu olarak kabul
edilen ve üzerinde ödün vermeksizin korunmas› gereken bir eylem ve olgu olmal›d›r.
TÜRK ARKEOLOJ‹S‹N‹N TAR‹H‹

19. yüzy›lda bat›l› gezgin ve bilim adamlar›n›n yapm›fl oldu¤u arkeolojik gezi ve
yüzey araflt›rmalar› ile Anadolu’da ilk arkeolojik çal›flmalar Avrupal›lar taraf›ndan
yap›lmaya bafllanm›flt›r. Osmanl›larda ilk kültürel miras çal›flmalar› ve arkeolojik
araflt›rmalar ayd›nlanma sürecinde Osman Hamdi Bey ile bafllam›flt›r. Osman Ham-
di Bey, Nemrut Da¤›, Lagina Hekate kutsal alan› ve Lübnan’›n Sayda liman kentin-
de Sidon Kral Mezarl›¤›nda ilk Türk kaz›lar›n› ‹mparatorluk ad›na yürütmeye bafl-
lam›flt›r. Sidon buluntular›n›n zenginli¤i karfl›s›nda, Avrupa’da ki Londra British
Museum, Viyana Kunsthistorisches Museum gibi yap›lar örnek al›narak, Topkap›
Saray› Bahçesine ‹stanbul Arkeoloji Müzelerinin temelini oluflturan ana bina Müzei
Humayun olarak infla edilmifltir. Birinci Dünya Savafl›’n›n bafllamas› ile arkeolojik
çal›flmalara ara verilmifltir.
Mustafa Kemal Atatürk, tarihimizi, dünya uygarl›¤› içinde Anadolu co¤rafyas›n›n

ortaya koydu¤u de¤erleri, yabanc›lardan de¤il, kendimiz taraf›ndan araflt›r›larak ö¤-
renilmesi gerçe¤ine inanarak, Türk arkeolojisinin bilimsel normlar içinde oluflmas›-
na olanak haz›rlar. 9 May›s 1920’de ifle bafllayan ilk hükûmetle Millî E¤itim Bakan-
l›¤›na ba¤l› olarak bir Türk Asar-› Antika Müdürlü¤ü kurulmufltur. Cumhuriyetin ila-
n›ndan sonra Eski Ça¤ bilimleri ve arkeolojiye verilen önem do¤rultusunda Dil ve
Tarih-Co¤rafya Fakültesi ve daha sonra Türk Tarih Kurumu ad›n› alacak olan “Türk
Tarihi Tetkik Cemiyeti” kurulur. 1930 y›l›n›n sonuna do¤ru “Türk Tarihinin Ana
Hatlar›” adl› eser kitap olarak bas›lm›flt›r. Yeni bas›m içinde yer alan “Tarih Tezi”
farkl› bir görüfl olarak ortaya ç›kar. Tarih ile birlikte arkeolojinin de çok iyi bilinme-
si ve güçlenmesi gereklili¤i gündeme getirilir. Avrupa’ya arkeoloji ve Eski Ça¤ dil-
leri ve tarihi üzerine lisans ve doktora çal›flmalar› için baflar›l› ö¤renciler yollanma-
ya bafllan›r. Bu seçilmifl gençler aras›nda Remzi O¤uz Ar›k (Fransa), Ekrem Akur-
gal, Rüstem Duyuran, Halil Demircio¤lu, Afif Erzen, Sedat Alp (Almanya-Berlin), Sa-
mim, Suat Sinano¤lu kardefller (‹talya) ve daha sonra Jale ‹nan’› (Almanya-Berlin)
sayabiliriz. 1933 y›l›ndan itibaren “Antikite ve Müzeler Müdürü” Hamit Zübeyir Ko-
flay Cumhuriyet Dönemi Türk arkeolojisinin ilk kaz›lar›n› gerçeklefltirir.
Atatürk 1931 y›l›nda ç›kt›¤› yurt gezileri s›ras›nda Konya’dan, devrin Baflbakan›
‹smet ‹nönü’ye çekti¤i telgraf›n içeri¤i ile Cumhuriyet döneminde Türk arkeolojisi-
nin kurulmas›nda bir dinamik oluflturur. Bu telgraf ile Anadolu’nun eski uygarl›k
kal›nt›lar› ile harap hâle gelen Selçuklu-‹slam an›tlar›n›n ayr›m yap›lmaks›z›n ko-
runmas›n›, bu koruma ifllemindeki uzmanlar›n ise gelecekte yetifltirilmesi arzu edi-
len ö¤renciler oldu¤unu anlar›z.
1863 y›l›nda ‹stanbul’da kurulan Darülfünun, 1933 y›l›nda yap›lan reform sonu-
cu, ‹stanbul Üniversitesi ad›n› alarak arkeoloji dal›nda ilk bilimsel enstitünün ku-
rulmas›na olanak haz›rlar. 1934 y›l›nda ‹stanbul Üniversitesine ba¤l› olarak kuru-
lan Arkeoloji Enstitüsü’nün Müdürü Prof. Dr. Helmut Theodor Bossert dir. Hitit ve
Sümer filolojisi bölümlerinin kurulmas›nda Bossert önemli bir rol oynar. O y›llar-
da genç bir arkeolog olan Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel de Eski Ça¤ Tarihi Kür-
süsünde dersler verir. 1936 y›l›nda Mansel ayn› y›l kurulan Klasik Arkeoloji kürsü-
sünün bafl›na atan›r.
1936 y›l›nda Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi, özgün bölümleri ile Ankara’da ku-
rulur. ‹stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi ile birlikte Ankara Üniversitesi, Dil
ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin geliflim süreci içinde öncelik-
le sosyal bilimler alan›nda hep öncü ve kurucu olmufllard›r.
1933 y›l›nda Hamit Zübeyir Koflay taraf›ndan bafllat›lan Ahlatl›bel kaz›lar›n›,
Remzi O¤uz Ar›k’›n yapt›¤› Karalar kaz›s› izler. 1935 y›l› Türk arkeolojisi için önem-
li kararlar›n ve yapt›r›mlar›n bafllad›¤› bir y›ld›r. Y›llar boyu yetiflen genç bilim
adamlar›n›n özverili çal›flmalar› ile bugüne kadar geliflerek devam eden arkeolojik
kaz› ve araflt›rmalar, Türk arkeolojisinin nereden nereye geldi¤inin en iyi gösterge-
sidir. 1933 y›l›nda bafllayan kaz› çal›flmalar›, Türk Tarih Kurumunun ilk ulusal ka-
z›s› olan Alacahöyük kaz›lar› ile bugüne kadar süregelir.
1933 y›l›nda bafllat›lan süreçte günümüze gelindi¤inde Türk Arkeolojisi büyük
geliflmeler göstermifl, arkeoloji bölümleri ise yurt genelinde birçok Üniversitede ye-
rini alm›flt›r. Bakanlar Kurulu izni ile üniversiteler ad›na yürütülen arkeolojik kaz›-
lar ülkemizin hemen hemen her yerinde uluslararas› standartlarda yürütülmektedir.
2. Ünite - Arkeolojik Alan 33
ANADOLU TAR‹H‹NE BAKIfi

Anadolu yar›madas›n›n Asya ile Avrupa aras›nda yer almas›, kültürler aras›nda ile-
tiflimin ak›fl›na ivme kazand›rm›fl ve üzerinde yaflatt›¤› çeflitli uygarl›klarla da ad›na
“Uygarl›klar Mozai¤i” dedi¤imiz çok kültürlü bir olufluma ev sahipli¤i yapm›flt›r.
Anadolu, evrende insanl›k gelifliminin ulaflt›¤› noktaya gelmesinde, öncelikle tari-
hi zamanlarda ve onun çeflitli ak›mlar›nda her zaman öncü olmufltur.
Tarih öncesi uygarl›klar olarak yaz›na geçen, insano¤lunun Buzul ça¤›n› yafla-
d›¤› dönem Paleolitik Ça¤ olarak bilinir. Kimi bilim adamlar›, bu evreyi “Eski Tafl
Ça¤›” olarak adland›r›rlar. MÖ 600.000-10.000 y›llar› aras›ndaki zaman› içeren bu
dönemin Anadolu’da Antalya yak›nlar›ndaki Karain, Beldibi, Belbafl› gibi ma¤ara-
lar en önemli merkezleridir.
Resim 2.1
Çatalhöyük
Arkeolojik kültürel miras›n bafllang›c› için neolitik dönem büyük önem tafl›-
maktad›r. Bu süreçte ekonomik yap›da ve sosyal örgütlenmede ortaya ç›kan ve
büyük bir nüfus art›fl›na neden olan geliflmeler yaflanm›fl, toplay›c›l›ktan yerleflik
düzene geçiflle bafllayan ve ad›na “Neolitik Devrim” dedi¤imiz bir oluflum bafllar.
Neolitik devrimle birlikte kentsel devrimin, yani yaflam alanlar› ile birlikte yerleflim
birimlerinin de oluflmas›, kültürel miras olarak nitelendirdi¤imiz maddi kültür var-
l›klar›n›n yaflama uygun bir biçimde üretiminin bafllang›c›n› oluflturur. Neolitik dö-
nemde Anadolu platosunda en önemli yerleflmelerin bafl›nda hiç flüphesiz bugün
Konya ili s›n›rlar› içinde, ovada yer alan Çatalhöyük gelir. Çatalhöyük’ü Çayönü,
Hac›lar ve Köflk Höyük gibi yerleflimler izler. Anadolu kültürleri, Neolitik Ça¤ ile
birlikte doru¤a ulaflm›fllard›r.
Neolitik Dönem insal›k tarihinde niçin önemlidir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
Neolitik Ça¤ sonras› yaflam›n Kalkolitik Ça¤’da (MÖ 5500-3000) da devam etti-
¤i görülür. Bu dönemin en büyük maddi kültür varl›¤› olarak;D bak›r›n
Ü fi Ü N E L ‹ Mkullan›lma- D Ü fi Ü N E L ‹ M
s› ve üretime al›nmas›d›r. Burdur yak›nlar›ndaki Hac›lar yerleflmesinde ortaya ç›ka-
r›lan bak›r aletler, bu evrenin bir “Maden Ça¤›” olarak tan›nmas›n›S O Rsa¤lam›flt›r.
U Ba- S O R U
k›r’›n bu evrede üretime al›nmas›, toplumlar aras› ticari iliflkilerin geliflmesine ne-
D‹KKAT D‹KKAT

den olur. MÖ 4 binin sonlar›na do¤ru kentlerin oluflmas›, ticaret ve yaz›n›n ortaya
ç›kmas›, Neolitik devrimle bafllayan dinamizm, Kalkolitik dönemde ticaretle de-
vam eder. Bu dönemde Neolitik devrimi yapan Anadolu topraklar›, liderli¤i sözü-
nü etti¤imiz iki büyük uygarl›¤a b›rak›r. MÖ 3000’li y›llar›n bafl›nda Anadolu’da ba-
k›r ve kalay›n kullan›lmas› ile ortaya konulan yeni alafl›m, tunç veya bronz olarak
adland›r›l›r. Bu tan›m ile birlikte yeni bir kültürün bafllang›c› simgelenir. Hac›lar’›
izleyen Anadolu’da yer alan di¤er Kalkolitik yerleflmeler aras›nda Can Hasan, Bey-
cesultan, ‹kiztepe, Coflkuntepe, Gülp›nar, Kumtepe, Fikirtepe, Büyük Güllücek,
Gözlükule, Yümüktepe, Aliflar, Alacahöyük, Karatafl Semahöyük, Tepecik, Kuru-
çay, Norfluntepe, Karaz ve De¤irmentepe’yi sayabiliriz.
Öncellikle MÖ 3000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren sosyal yaflamda de¤iflik tercih-
ler görülmeye bafllan›r. Bu tercihler çerçevesinde en belirgin olan çanak-çömlek-
ler, tafl, metal ve kemikten üretilmifl aletler, süs eflyalar›, mezarlar ve evlerdir. Halk
ad› verilen ve kendilerine özgü kültür uygulamalar› ile aralar›nda düflünce ve din-
sel yönelifllerinde ayr›lan bu topluluklar; yeni yönetim ve yaflam biçimlerinin orta-
ya ç›kmas›na neden olurlar. Erken Bronz Ça¤›’nda (MÖ 3000-2500) belirgin bir bi-
çimde görülen yönetici s›n›f ile birlikte, üretimden pay alan bir halk-toplum oluflu-
mu biçimlenmifltir. ‹lkel toplay›c› düzenden, ilerici yerleflik düzenin ortaya ç›kma-
s› ile Akdeniz, Ege ve Anadolu topraklar›nda monarflinin belirgin ilk izleri ortaya
ç›kar. Erken Bronz Ça¤’›n bafllang›c›nda kalay ve bak›r›n kar›fl›m›ndan elde edilen
ve günlük yaflamda ve savunmada etkin olarak kullan›lan ad›na bronz veya tunç
dedi¤imiz alafl›m, Kalkolitik evre sonunda, MÖ 3000’lerin bafl›nda Anadolu’da kul-
lan›lmaya bafllar. Anadolu d›fl›nda bu tarihsel sürece Sümerler, Akkadlar yaz› ile
birlikte a¤›rl›klar›n› koyarlar. Bu evrede Kuzeybat› Anadolu’da Troia ile ‹ç Anado-
lu platosunda yerleflmifl Hatti uygarl›¤› önemli devletler olarak karfl›m›za ç›kar.
Hatti uygarl›¤›n›n baflkenti olan Hattufla’n›n (Bo¤azköy) yak›n›nda kuzeyde yer
alan Alacahöyük metal iflleme ve üretimi ile önemli bir di¤er merkezdir. Erken
Bronz Ça¤›’n›n Hatti ve Troia kültürleri d›fl›nda Anadolu’da bilinen merkezleri ara-
s›nda Demircihöyük, Kusura, Semahöyük, Beycesultan, Tarsus, Aliflar, Aslantepe,
Norfluntepe, Pulur, ‹kiztepe, Köflkerbaba gibi yerleflimler bulunmaktad›r.
Anadolu toplumlar›, Orta Bronz Ça¤›’nda (MÖ 2500-2200) yaz›y› kullanmamas›-
na karfl›n, uygarl›k parlak bir düzeye ulafl›r. Çömlekçilikte çark›n kullan›lmas› ile
bafllayan yenilikler, teknolojik yönden en büyük bulufl olarak tan›mlan›r. Kentlefl-
medeki geliflim, mimarinin ön plana ç›kmas› ve heykel sanat›nda görülen yenilik-
ler, Anadolu’da yeni bir döneme iflaret eder. Madeni eserlerin gerek bronz tekni¤in-
deki geliflim, gerekse zenginli¤e ba¤l› olarak bollaflt›¤› görülür. Bronzun yan›nda al-
t›n ve gümüfl kar›fl›m›ndan oluflan elektron alafl›m›ndan adak ve arma¤an amaçl› ya-
p›lan eserlerin kral ve prenslerin saray ve mezarlar›nda ele geçmesi, dönemin eko-
nomik gücünün artt›¤›n› ortaya koyar. Alacahöyük’teki kral mezarlar›ndan ç›kar›lan
buluntular, üstün bir metalürji tekni¤ini temsil ederler. Sosyal yaflamda, öncelikle
teokratik düzenin devam etti¤i kent devletlerinin beyler taraf›nda yönetildi¤i bilinir.
Hatti ve Troia II yerleflmelerinin d›fl›nda Orta Bronz Ça¤› Anadolu’sunda di¤er mer-
kezler Demircihöyük, Kusura, Karatafl Semahöyük, Beycesultan, Tarsus, Aliflar, As-
lantepe, Norfluntepe, Pulur, ‹kiztepe, Köflkerbaba yerleflmeleridir.
MÖ 2500 y›llar›ndan sonra Anadolu’da meydana gelen yeni oluflumlar, kültürel
yönden yeni uygarl›klar›n do¤mas›na neden olur. Kimi Hint-Avrupa kavimlerinin
Thrakia’dan bafllayarak Anadolu’ya geldiklerini söylememiz mümkündür. Bunlar
Anadolu tarih sahnesinde görülen “Luviler” dir. Luviler ile ça¤dafl, ‹ç Anadolu’ya ola-
s›l›kla Kafkaslar üzerinde gelen bir di¤er Hint-Avrupa kökenli halk ise Hattilerdir. Lu-
viler ve Hitit öncesi Hattiler Bronz Ça¤›’n›n ilk evresinde (MÖ 3000-2000) Anado-
lu’da görüldüler. Bu dönemde Kuzey Bat› Anadolu’nun ucunda ise Troia II yerlefl-
mesi ve Alacahöyük mezarlar›, önemli zamansal belgelerdir. Anadolu kültürleri ile
yak›n iliflkilerde olan Ege’de Erken Bronz Ça¤›’nda yaz›n›n oldu¤unu akla getiren bir
tak›m resimsel belgeler olas›d›r. 2.bin y›ldan kalma Linear A ve Linear B hece yaz›s›
K›ta Yunanistan ve Girit-Minos kültürlerinin varl›¤› hakk›nda ele geçen önemli bel-
gelerdir. Orta Bronz Ça¤› (2000-1500) MÖ 2. binin ilk yar›s›n› içerir. Bu ça¤da ‹ç Ana-
dolu’da Hitit ‹mparatorluk döneminin (MÖ 1700-1500) en görkemli evresi yaflan›r.
Resim 2.2
Hitit Yaz›l›kayas›
Bronz Ça¤›’n›n son evresinde (MÖ 1500-1200) yaflanan önemli olaylar›n bafl›n-
da Hitit ‹mparatorlu¤u’nun MÖ 1286 y›l›nda M›s›r Kral› II. Ramses’e karfl› yapt›¤›
Kadefl savafl› yer al›r. Di¤er bir olay ise Akhalara karfl› verilen Troia savafl›d›r.
Orta ve Güneydo¤u Anadolu’da MÖ 2. binden itibaren yaz› kullan›lmaya bafl-
land›¤› için bu dönemi Geç Tunç Ça¤› olarak adland›rmak do¤ru de¤ildir. Buna
karfl›l›k yaz› kullan›lmayan Troia VI uygarl›¤› (MÖ 1800-1200) için bu deyim geçer-
lidir. Bu ba¤lamda Troia VI dönemini Geç Tunç Ça¤› (MÖ 1800-1200) uygarl›¤›
olarak tan›ml›yoruz. MÖ 13. yüzy›lda Troia krallar›n›n komflu krallarla yaz›flmak
için çivi yaz›s› ve Linear B yaz›s›n› bilen saray kâtipleri kulland›klar› bilinse de ka-
l›nt›lar aras›nda hiçbir yaz›ta rastlanmad›¤› için Troia VI yerleflmesini “Geç Tunç
Ça¤› Uygarl›¤›” olarak s›n›fland›rmak gerekir. Hitit imparatorlu¤u ile Troia VI’n›n
son bulmas› ile Anadolu’da yeni uygarl›klar›n olufltu¤u görülür. Bu evrede Anado-
lu’daki en önemli merkezler, Troia VI ile birlikte Kültepe, Horoztepe, Alacahöyük,
Hattuflafl, Aliflar, Eskiyapar, Ahlatl›bel, Etiyokuflu, Dündartepe ve Tilkitepe’dir.
Bronz Ça¤›’n›n sonunda Hatti ülkesinde ticaret kolonileri kuran Asur krall›¤›n-
dan gelen tüccarlar Anadolu’ya yaz›y› getirirler. Çömlekçi çark›n›n kullan›lmas› da
bu dönemde yayg›nlafl›r. Biçimsel yönden de çeflitlilik, ünik ve metal taklidi kap-
lar›n çoklu¤undan izlenmektedir.
Kuzey Bat› Anadolu’da güçlü bir krall›k ve Anadolu topraklar›n korunmas›nda
bir ön karakol olan Troia’n›n kuzeyden gelen Thrakial› kavimler taraf›ndan y›k›l-
mas›, Hititlerin tarih sahnesinden silinmesine neden olur. Bu çöküfl olas›l›kla MÖ
1180 tarihlerinde olmal›d›r. Bu tarihten sonra Bo¤azköy-Hattufla’da hiçbir yaz›l›
belge ele geçmez ve Anadolu’da 400 y›l sürecek olan “Karanl›k Ça¤” (MÖ 1200-
750) bafllam›fl olur. Küçük krall›klar dönemi olarak da adland›r›lan bu evrede,
Phryglerle birlikte Geç Hitit, Urartu, Lykia, Karia ve Lydia uygarl›klar› ortaya ç›kar.
Hattufla’n›n MÖ 1200 dolaylar›nda y›k›l›fl›ndan sonra Anadolu’da Hitit kültürü

ivme kaybeder. Fakat bu süreçte Hitit halk› Anadolu’ya kuzeyden gelen kavimler-
le zaman içinde kaynaflm›fl ve Geç Hitit Uygarl›¤› oluflmufltur. Böylece Güneydo-
¤u Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da Hitit gelene¤i devam eder. Aslantepe, Kar-
gam›fl, Zincirli, Sakçegözü, Karatepe, Marafl ve ‹vriz gibi Geç Hitit merkezlerinde
ele geçen heykel ve kabartmalarda imparatorluk etkilerini görmek mümkündür.
MÖ 1200 dolaylar›nda kuzeyden gelen barbarlar›n K›ta Yunanistan’› yak›p y›k-
malar› ve Anadolu kavimleri aras›ndaki kargafla ile birlikte Geç Bronz Ça¤›n›n bitimi
ile ad›na “Karanl›k Ça¤” denilen ve afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ü düflünülen yeni bir
dönem bafllar. Troia Kalesi ve Hitit ‹mparatorlu¤unun Ege göçleri s›ras›nda yaflad›¤›
kaos sonunda içten çökmesi ve Balkan kavimlerinin istilas› ile son bulmas›, Anado-
lu’da uygarl›¤›n yeniden prehistorik düzeye düflmesi ile birlikte ayn› zaman dilimi
içinde (MÖ 1200-725) K›ta Yunanistan’da da yeni bir kültür bafllar. Karanl›k Ça¤ ve-
ya “Homer Ça¤›” olarak adland›rd›¤›m›z bu dönemde Anadolu’da yaflayan ve kendi
içlerinde birer devletçik olan kültürlerin varl›¤›, özellikle MÖ 2. binin sonlar›nda ola-
s›l›kla Do¤u Avrupa’dan Anadolu’ya geçen ve ilk y›llar›nda Mysia bölgesinde Bursa
ve çevresinde tarih sahnesine Brigler ad› alt›nda ç›karlar. Daha sonra Anadolu plato-
sunun iç kesimlerine göçerek Phrygler olarak MÖ 8. yüzy›lda karfl›m›za ç›karlar. ‹ç
Anadolu yaylas›nda K›z›l›rmak yay› içinde etkin olan Phrygler, özellikle Hititlere kar-
fl› yapt›klar› mücadele ile onlar›n anavatanlar›ndan ç›kmalar›nda neden olurlar. Ayn›
dönem içinde Geç Hitit ve Luvi devletlerinin yan›nda Anadolu’nun do¤usunda Urar-
tu’lar, Manisa ve çevresinde Lydial›lar, Mu¤la’da Karial›lar ve Bat› Antalya’da Lykial›-
lar, Bat› Anadolu k›y›lar›nda Helen kökenli ‹onlar (Peleponnesos’tan, Phokaia’n›n
bat›s›ndan Miletos’a), Aioler (Phokia’dan Assos’a) yerel ve Yunanistan’dan gelen
göçmenlerin kurduklar› kent devletlerinde yafl›yorlard›. Bu yeni oluflumun zamansal
olarak sürecinin afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ünü biliyoruz.
Do¤u Anadolu’da, Van Gölü’nü çevreleyen da¤l›k böl-
Resim 2.3 gede Urartu ülkesi (MÖ 900-850) yer al›r. Urartu dili üze-
Phryg Yaz›l› Kayas› rine yap›lan araflt›rmalar Hurri kökeninden geldiklerini
ve Huri dilinin bir lehçesini konufltuklar›n› ortaya ç›kar-
m›flt›r. MÖ 8. yüzy›l›n ortalar› Urartular›n en parlak dö-
nemidir. Savaflç› karakterlerinden ötürü, Anadolu’nun
Asurlular›n eline geçmesine engel olmufllard›r. Baflkent
Tuflba, Ayanis, Toprakkale, Adilcevaz, Kayal›dere, Pat-
nos ve Alt›ntepe’de gün ›fl›¤›na ç›kar›lan çanak-çömlek,
madeni eserler ve tap›naklar, Urartu uygarl›¤›n›n büyük-
lü¤ü hakk›nda bizleri ayd›nlat›r.
Karanl›k ça¤›n bafllar›nda, Hint-Avrupal› bir Kavim
olan Phrygler Thrakia üzerinden Anadolu’ya gelen ve
Troia VIIa’n›n tahrib edilmesinde rol oynayan Balkan
kökenli boylardan biridir. Phrygler Troia ile birlikte Hat-
tuflafl’› yerle bir eden Deniz Kavimleri (MÖ 1200-1180)
içinde yer ald›klar› kabul edilir. Anadolu’ya küçük boy-
lar halinde giren Phrygler, Gordios’un önderli¤inde Gor-
dion-Yass›höyü¤ü kurarlar. ‹lk defa MÖ 750’den sonra
Phrygler siyasal bir topluluk olarak ortaya ç›karlar.
Phryg Krall›¤› Perslerin Anadolu’yu istila etmeleri ile or-
tadan kalkar (MÖ 546). Midas dönemi (MÖ 725-695/675)
en parlak dönemi olarak tarihe geçer. Persleri Anado-
lu’ya girifline kadar, tarih sahnesinde kalan Phryglerin yerleflim yerleri Gordion,
Befltepeler Dorylaion, daha sonra Phryg vadisinde yer alan Midaion, Yaz›l›kaya,
Aslankaya, Göynüfl Vadisi Arslantafl, Bahsayifl an›t› ve Kümbet köyü s›n›rlar› için-
de yer al›rlar.
Alt›n ve gümüfl gibi k›ymetli madenler Lydia kültürünün ekonomik ve politik
gücünün belirlenmesinde belirleyici olmufltur. Bu güce verimli vadiler de büyük
tar›msal girdiler sa¤lam›flt›r. Ege k›y›lar›na uzanan ticaret yollar›n›n da bu platodan
geçmesi, Lydia ve Sardes ayr›cal›kl› bir konuma getirmifltir. Lydia Bölgesini; kuzey-
de Mysia, güneyde Karia, do¤uda Phrygia, bat›da ‹onia bölgeleri çevirmektedir.
Magnesia, Sardes, Thyateria, Gordos, Philedelphia, Koloe, Silendos önemli yerle-
flim merkezleridir. Tarihçi Herodotos Ege dünyas›nda ilk sikkenin MÖ 7. yüzy›l›n
son yar›s›nda Lydial›lar taraf›ndan darp edildi¤ini söyler. Lydia’n›n baflkenti Sar-
des’te yap›lan kaz›larda ele geçen elektron (beyaz alt›n) sikkeler bu anlat›m› do¤-
rulamaktad›r. ‹lk Lydia Kral› olarak y›ll›klarda Gyges’in (MÖ 680-652) ad› geçer.
Gyges’i izleyen krallar; Ardys (MÖ 651-625), Sadyattes (MÖ 625-610), Alyattes (MÖ
609-560) ve Kroisos daha sonra Lydia kral› olarak ‹onia ve Aiolis’deki Yunan kent-
lerine savafl açar (MÖ560-546), onlar› vergiye ba¤lar. Daha sonra Kappadokia’y› ifl-
gal eder. Yeni tahta geçen Pers Kral› Kyros (MÖ 550) bu olaya öfkelenir. Perslerin
Bat› Anadolu’ya olan ilgileri olas›l›kla bu olayla bafllar. Kroisos, Kyros’la giriflti¤i sa-
vaflta yenilir. Direnmek için Sardes’e çekilir. Ancak baflar›l› olamaz, MÖ 546’da Sar-
des düfler. Kroisos’un intihar› ile Lydia krall›¤› son bulur. Kyros, Sardes kentini im-
paratorlu¤unun bat› ucundaki en güçlü merkez yapar. ‹ran’da Susa’da bafllayan
meflhur kral yolu Sardes’de son bulur. Pers egemenli¤i bölgenin ‹skender’in eline
geçmesine (MÖ 334) kadar devam eder.
Resim 2.4
Sardes Artemis
Tap›nag›.
Lydia’n›n baflkenti Sardes’te ticarete niçin h›zl› bir ilerleme sa¤lanabilmifltir.?

2
MÖ 8. yüzy›lda ‹onial›lar›n kolonizasyon haraketlerine bafllad›klar› görülür. ‹o-
D Ü fi Ü N EMÖ
nial› kolonistler kuzey Anadolu ve Karadeniz k›y›lar›na ilgi duyarlar. L ‹ M 790 y›lla- D Ü fi Ü N E L ‹ M
r›nda Kyzikos ve Prokonnesos’ta Miletos kolonileri kurulur. ‹onia, Bat› Anadolu k›-
y›lar›n›n ve içlerinin büyük bir bölümünü kapsar. ‹zmir körfezinden
S O R Ubafllayan ku- S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

zey s›n›r›, Karia bölgesinde, Bargilya körfezine kadar uzan›r. K›y›ya yak›n olan Sa-
mos ve Chios adalar› da bu uygarl›k içinde yer al›r. Halikarnassos’lu tarihçi Hero-
dotos, ‹onia kültürlerinin geliflmesinde ve ‹on birli¤inin oluflmas›nda etken olan on
iki kentten söz eder. Güneyde Miletos, Myus ve Priene, orta bölgede Efes, Kolop-
hon, Teos ve Lebedos, kuzeyde Klazomenai, Erythrai, Phokaia ve Samos ile Chios
adalar›n› gösterir. ‹onia göz al›c› bir uygarl›k ortaya koyar. Ege göçlerini izleyen
“Karanl›k Ça¤” sonras› Bat› Anadolu ‹on kent devletlerinde, yaz› ile birlikte sana-
t›n, felsefenin ve pozitif bilimlerin ilk ad›mlar›n›n ortaya ç›kt›¤› görülür. MÖ 546’dan
sonra Ionia kentlerinin Perslerin egemenli¤ine geçmesi, Alt›n Ça¤› yaflatan filozof,
heykelt›rafl ve ressamlar›n Yunanistan ve ‹talya’ya göç etmeleriyle görkemli Ionia
Uygarl›¤› kesintiye u¤rar.
MÖ 2500 y›llar›ndan sonra Anadolu’da meydana gelen yeni oluflumlar, kültü-
rel yönden yeni uygarl›klar›n do¤mas›na neden olur. Kimi Hint-Avrupa kavimle-
rinin Thrakia’dan bafllayarak Anadolu’ya geldiklerini söylememiz mümkündür.
Bunlar Anadolu tarih sahnesinde görülen “Luviler” dir. Luviler ile ça¤dafl, ‹ç Ana-
dolu’ya olas›l›kla Kafkaslar üzerinde gelen bir di¤er Hint-Avrupa kökenli halk ise
Hattilerdir. Luviler ve Hitit öncesi Hattiler Bronz Ça¤›’n›n ilk evresinde (MÖ 3000-
2000) Anadolu’da görüldüler. Bu dönemde Kuzey Bat› Anadolu’nun ucunda ise
Troia II yerleflmesi ve Alacahöyük mezarlar›, önemli zamansal belgelerdir. Anado-
lu kültürleri ile yak›n iliflkilerde olan Ege’de Erken Bronz Ça¤›’nda yaz›n›n oldu-
¤unu akla getiren birtak›m resimsel belgeler olas›d›r. 2.bin y›ldan kalma Linear A
ve Linear B hece yaz›s› K›ta Yunanistan ve Girit-Minos kültürlerinin varl›¤› hak-
k›nda ele geçen önemli belgelerdir. Orta Bronz Ça¤› (2000-1500) MÖ 2. Binin ilk
yar›s›n› içerir. Bu ça¤da ‹ç Anadolu’da Hitit ‹mparatorluk döneminin (MÖ 1700-
1500) en görkemli evresi yaflan›r.
Bronz Ça¤›’n›n son evresinde (MÖ 1500-1200) yaflanan önemli olaylar›n bafl›n-
da Hitit imparatorlu¤unun MÖ 1286 y›l›nda M›s›r Kral› II. Ramses’e karfl› yapt›¤›
Kadefl savafl› yer al›r. Di¤er bir olay ise Akhalara karfl› verilen Troia savafl›d›r.
MÖ 1200 dolaylar›nda kuzeyden gelen barbarlar›n K›ta Yunanistan’› yak›p y›k-
malar› ve Anadolu kavimleri aras›ndaki kargafla ile birlikte Geç Bronz Ça¤›’n›n biti-
mi ile ad›na “Karanl›k Ça¤” denilen ve afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ü düflünülen yeni
bir dönem bafllar. Troia Kalesi ve Hitit ‹mparatorlu¤unun Ege göçleri s›ras›nda yafla-
d›¤› kaos sonunda içten çökmesi ve Balkan kavimlerinin istilas› ile son bulmas›,
Anadolu’da uygarl›¤›n yeniden prehistorik düzeye düflmesi ile birlikte ayn› zaman
dilimi içinde (MÖ 1200-725) K›ta Yunanistan’da da yeni bir kültür bafllar. Karanl›k
Ça¤ veya “Homer Ça¤›” olarak adland›rd›¤›m›z bu dönemde Anadolu’da yaflayan ve
kendi içlerinde birer devletçik olan kültürlerin varl›¤›, özellikle MÖ 2. binin sonla-
r›nda olas›l›kla Do¤u Avrupa’dan Anadolu’ya geçen ve ilk y›llar›nda Mysia bölgesin-
de Bursa ve çevresinde tarih sahnesine Brigler ad› alt›nda ç›karlar. Daha sonra Ana-
dolu platosunun iç kesimlerine göçerek Phrygler olarak MÖ 8. yüzy›lda karfl›m›za
ç›karlar. ‹ç Anadolu yaylas›nda K›z›l›rmak yay› içinde etkin olan Phrygler, özellikle
Hititlere karfl› yapt›klar› mücadele ile onlar›n anavatanlar›ndan ç›kmalar›nda neden
olurlar. Ayn› dönem içinde Geç Hitit ve Luvi devletlerinin yan›nda Anadolu’nun do-
¤usunda Urartu’lar, Manisa ve çevresinde Lydial›lar, Mu¤la’da Karial›lar ve Bat› An-
talya’da Lykial›lar, Bat› Anadolu k›y›lar›nda Helen kökenli ‹onlar (Peleponnesos’tan,
Phokaia’n›n bat›s›ndan Miletos’a), Aioler (Phokia’dan Assos’a) yerel ve Yunanis-
tan’dan gelen göçmenlerin kurduklar› kent devletlerinde yafl›yorlard›. Bu yeni olu-
flumun zamansal olarak sürecinin afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ünü biliyoruz.
MÖ 547 y›llar›nda Kyros’un Sardis’i ele geçirmesi ile Anadolu’da bafllayan Pers
egemenli¤i, Büyük ‹skender’in 333 y›l›nda Anadolu’ya girifline kadar, devam eder. Bu
dönemde Anadolu’da yönetimi Perslerin yönlendirdi¤i yeni bir hiyerarflik düzen olan
Satrapl›klar kurulur. Bu dönemde Greko-Pers yada Anadolu-Pers
Resim2.5
denilen sanat oluflumu Anadolu genelinde yayg›n olarak görül-
meye bafllam›flt›r. Knidos Aphroditesi
“Hellenizm Ça¤›” olarak adland›r›lan dönemde Yunan Kül-
türü do¤uda genifl bir alana yay›lm›flt›r. Perslerle 6.yüzy›ldan
beri yaflanan problemler ancak yüzy›llar sonra, Büyük ‹sken-
der’in siyasal ve savaflç› dehas› ile sonuçland›r›lm›flt›r. Bu
arada ‹skender’in Anadolu üzerinden gerçeklefltirdi¤i zafer
sonras›, Hellenizm idealinin güçlendi¤ini, ad›na yeni kentler
kuruldu¤unu biliyoruz. MÖ 334 y›l›nda Çanakkale Bo¤az›’n›
geçtikten sonra Troia’y› ziyaret eden ‹skender, Akhal› kahra-
man Akhilleus’un mezar›n ziyaret eder ve Athena tap›na¤›n-
da kurban keserek, kendini Akhilleus’la özdefllefltirmek ister.
Daha sonra kuzeyden güney bat› Anadolu k›y›lar›na inmeye
bafllar. Ölümü sonras›nda halefleri Diadochlar Anadolu’yu
küçük kent krall›klar›na bölerek yönetirler.
‹skender’in ölümünden sonra Babil’de yap›lan krall›¤›n pay-
lafl›m›nda Anadolu Antigonos Monoptalmos’un egemenli¤inde
kal›r. Anadolu’da M›s›r Krall›¤› Ptolemaioslar hak idda ederler.
‹skender’in ard›llar› aras›ndaki anlaflmazl›k ve sorunlardan do-
lay› Pardeisos’da Krall›k ikinci kez paylafl›ld›¤›nda Bat› Anado-
lu Lysimakhos’un yönetimine girer. Ayn› zamanda Ptolemaios
ve Seleukoslar da Anadolu’da toprak sahibi olmak istemekte-
dirler. Lysimakhos, Kurupedion Savafl›’nda ölünce Savafl kasa-
s›n› korunakl› gördü¤ü Pergamon Kalesinde Komutan› Philetairos’a emanet etmifl-
tir. Philetairos Krala ba¤l› kal›r. Philetairos’dan sonra yönetimi ele alan Attalos Per-
gamon Krall›¤›n› resmen kurar. Bat› Anadolu’ya hükmeden Pergamon Krall›¤›, ba-
t›da güçlü bir devlet olmaya bafllayan Roma ve Rhodos kenti ile birleflerek Suriye
kral› III. Antiokhos’a karfl› savafl›r. Bergama Kral› III. Attalos müttefiki Roma’n›n do-
¤uya ilerleyiflini bir tehdit olarak gördü¤ü için MÖ 133 y›l›nda öldü¤ünde Krall›¤›n›
vasiyet yolu ile Roma’ya b›rak›r. II. Attalos’un gayrimeflru o¤lu ve III. Attalos’un
üvey kardefli oldu¤unu iddia eden Aristonikos kendini kral ilan eder.
Resim 2.6
Pergamon Altlar›.
SIRA S‹ZDE Attalos’un MÖ

SIRA133’te
S‹ZDEmiras yolu ile Bergama Krall›¤›’n› Roma’ya b›rakmas›na ra¤men ni-
3 çin Romal›lar MÖ 129’da eyalet kurabilmifllerdir?
Roma MÖ 129 y›l›nda Aristonikos’u yenmesi ve tutsak etmesi sonucunda Bat›
Anadolu’da Asia Eyaletini kurar. Pompeius önderli¤inde Do¤u Akdeniz k›y›lar›n-
S O R U daki korsan Sfaaliyetlerine
O R U son verilmesi ile MÖ 80/79 y›l›nda Cilicia Eyaleti kuru-
lur. Pontus Kral› Mithridates Romal›lara karfl› direnifl gerçeklefltirirken bir gece Ba-
t› Anadolu’daki
D‹KKAT
100.000 Romal›y› öldürtür. Roma’da flok etkisi yaratan bu hareket
D‹KKAT
Roma Ordular›n›n Pontus’a sevk edilmesine neden olur. Mithridates’in savafl› kay-
betmesinden sonra MÖ 64 y›l›nda “Pontus et Bythinia Eyaleti kurulur. Galatia Kra-
N N
SIRA S‹ZDE SIRAölümünden
S‹ZDE
l› Amyntas’›n sonra ‹mparator Augustus krall›¤a son verir ve krall›¤›
MÖ 25 y›l›nda Galatia Eyaleti olarak Roma topraklar›na dahil eder. MS 17 y›l›nda
AMAÇLARIMIZ
Cappadocia, MS 43 y›l›nda Lycia et Pamphylia, MS 45 y›l›nda Thracia Eyaletlerinin
AMAÇLARIMIZ
kurulmas› ile Anadolu’nun Roma egemenli¤ine girmesi tamamlan›r. Erken dönem-
lerinde Hellenistik yaflam tarz›n› pek de¤ifltirmeyen Anadolu’da Augustus yöneti-
K ‹ T A P mi ile Romal›laflmaya
K ‹ T A P yayg›nlaflmaya bafllar ve MS 1. yüzy›l›n sonunda art›k Ana-
dolu’da Roma yaflam tarz› benimsenmeye bafllamas› ile Roma Modas› yayg›nlafl-
m›flt›r. MS. 2. yüzy›ldaki “Pax Romana” (Roma Bar›fl›) do¤rultusunda bar›fl ortam›-
TELEV‹ZYON n›n sa¤lad›¤›
T E L Enimetlerden
V‹ZYON yararlanan Anadolu kentleri zenginleflerek geliflmelerini
sürdürmüfllerdir. MS 3. yüzy›l›n son çeyre¤inde imparatorlu¤un do¤u s›n›r›ndaki
huzursuzluklar Anadolu’yu da etkilemifltir.
Resim 2.7
Perge Antik Kenti
Anadolu, MS 395’te Roma ‹mparatorlu¤u’nun ikiye ayr›lmas› ile Do¤u Roma

‹mparatorlu¤u’nun egemenli¤inde kal›r. Tarihçiler taraf›ndan Bizans ‹mparatorlu-
¤u olarak adland›r›lan Devlet, Hristiyan Roma Devleti olarak yaflam›n› sürdürür. 5.
ve 6. yüzy›lda yine parlak bir dönem yaflayan Anadolu, 7. yüzy›lda do¤udan gelen
Arap ak›nlar› ile zay›flamaya bafllayan Bizans Devlet Anadolu’yu 11. yüzy›la kadar
elinde tutmay› baflar›r.
Merkezî yönetimi zay›flama bafllayan Araplarda Orta Asya’dan getirdikleri yeni
göçmen topluluklar sayesinde Bizans Devleti ile aralar›nda tampon bir bölge olufl-
turmaya çal›flm›fllard›r. Orta Asya’dan gelen Türkler ‹ran’da Kurduklar› Büyük Sel-
çuklu Devleti’ne ba¤l› olarak Anadolu’ya ilerlemeye bafllam›fllard›r. 1071’de Al-

parslan’›n Malazgirt’te kazand›¤› zaferden sonra Anadolu kap›lar› Türklere aç›lm›fl-
t›r. Büyük Selçuklu Devleti’nden sonra Anadolu Selçuklu Devleti kurulmufltur.
Devletin da¤›lmas›ndan sonra Anadolu’da say›s›z birçok Beylik ortaya ç›kar. Güç-
lü Karaman Beyli¤i 13. ve 14. yüzy›lda Anadolu’da etkili olmufltur. Karamano¤lu
Mehmet Bey önderli¤inde Türkçe resmî dil hâline gelmifltir. Anadolu Selçuklu
Devletinin uç beyli¤i olan Ertu¤rul Gazi önderli¤indeki Kay› Boyu mensuplar› Sö-
¤üt ve Eskiflehir civar›na yerleflmifllerdi. 1299 y›l›nda Osman Gazi önderli¤inde Os-
manl› Beyli¤i kurulmufl ve Selçuklular taraf›ndan sancak, tu¤ ve davul hediye edil-
mifltir. Hutbenin okutulmas› ile Osmanl› Devleti kurulmufltur. K›sa sürede Kuzey-
bat› Anadolu ve Trakya’ya egemen olan Osmanl›lar 1453’te Konstantinapolis’i feth
ederek ilk Hristiyan imparatorlu¤una son vermifltir. Dünyaya hükmetmeye baflla-
yan Osmanl› ‹mparatorlu¤u 18. yüzy›la kadar Orta Do¤u, Akdeniz ve Bat› Asya’da
etkin bir rol oynam›flt›r. 18. ve 19. yüzy›ldaki duraklama ve gerileme devirleri aka-
binde 20. yüzy›l›n bafll›ndaki 1. Dünya Savafl› sonucunda yenik düflmüfl ve 1918 y›-
l›nda Yabanc› devletlere teslim olmufltur. Türkler Atatürk önderli¤inde iflgal kuv-
vetlerine karfl› yürüttükleri Kurtulufl Savafl› sonunda 1922 y›l›nda ba¤›ms›zl›klar›
kazanm›flt›r. 1920 y›l›nda kurulan TBMM 1922 y›l›nda hilafeti kald›rm›flt›r. 1923 y›-
l›nda Türkiye Cumhuriyeti devleti kurulmufltur.
ARKEOLOJ‹K ALANLAR
Türkiye’de arkeolojik alanlar Arkeolojik Sit ve Kentsel sit olarak iki ayr› flekilde de-
¤erlendirilerek koruma ve kullanma koflullar› belirlenmifltir. Arkeolojik Sit: ‹nsanl›-
¤›n var oluflundan günümüze kadar ulaflan eski uygarl›klar›n yer alt›nda, yer üs-
tünde ve su alt›ndaki ürünlerini, yaflad›klar› devirlerin sosyal, ekonomik ve kültü-
rel özelliklerini yans›tan her türlü kültür varl›¤›n›n yer ald›¤› yerleflmeler ve alan-
lard›r. Kentsel sitler, mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelli¤i bulunan ve
bir arada bulunmalar› sebebiyle teker teker tafl›d›klar› k›ymetten daha fazla k›yme-
ti olan kültürel ve tabii çevre elemanlar›n›n birlikte bulunduklar› alanlard›r. Sit ad›
alt›nda korumaya al›nm›fl bu alanlar›n sorumlu kurumlar taraf›ndan koruma dere-
celeri belirlenerek tescillenmektedir. Tescillemeler sonucunda sit alanlar› yasalarla
koruma alt›na al›nm›fl olurlar.
Resim 2.8
Ephesos Antik Kenti
SIRA S‹ZDE Arkeolojik SIRA

alanlar sit kavram›nda kaça ayr›l›r?
S‹ZDE
4
ARKEOLOJ‹K ALANLAR VE KORUMA
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü Nkoruma
EL‹M
Antik eserlerin söz konusu oldu¤unda Türkiye’de Bat›l› ülkelerden olduk-
ça geç bafllanm›flt›r. ‹lki 1869 ikincisi 1874’te olmak üzere Asar-› Antikalar Nizam-
S O R U namesi düzenlenmifltir.
S O R U Fakat bu düzenlemede yabanc› araflt›rmac›lar bulduklar›
eserleri yurt d›fl›na ç›karabilmekteydiler. Osman Hamdi Bey 1884 Asar-› Atika Ni-
zamnamesi yeniden düzenleyerek eserlerin yurt d›fl›na ç›kar›lmas›n› engelleyici
D‹KKAT D‹KKAT
maddeler koymufltur. 23 Nisan 1906 y›l›nda Osman Hamdi Bey taraf›ndan haz›rla-
nan dördüncü Nizamname çeflitli düzenlemelerle 1973 y›l›na kadar tek koruma
N N
mevzuat› olarak yürürlükte kalm›flt›r. 1914 y›l›nda ç›kar›lan “Muhafaza-i Abidat Ni-
zamnamesi” ile tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n korunmas› amaçlanm›flt›r. 1973 y›l›na
AMAÇLARIMIZ
kadar geçen 67 y›ll›k süre içinde; üç kez daha revize edilir. ‹lki 10 Nisan 1930 ta-
AMAÇLARIMIZ
rihlidir. ‹kinci revize ise 17 Temmuz 1946 tarihli “Mufaza-i Abidat Nizamnamesi” ve
son olarak; 13 Mart 1958 tarihli ve “Kla-i Atikadan Belediyelere, Vilayete Terk Olu-
K ‹ T A P nacak Yerler K ‹Hakk›nda
T A P Kanun” ile yürütülmüfltür. 1973 y›l›nda ç›kar›lan 1710 say›-
l› Yasa, Cumhuriyet döneminin ortaya koydu¤u ve korumac›l›¤› ön plana ç›karan
ilk yapt›r›m olarak tan›mlan›r. 1983 y›l›na kadar geçen süre içinde özellikle tafl›n-
TELEV‹ZYON maz kültürT Evarl›klar›n›n
LEV‹ZYON korunmas›nda birinci elden al›nan kararlar “Gayrimenkul
Eski Eserler ve An›tlar Yüksek Kurulu” taraf›ndan verilmifltir. 1983 y›l›nda 2863 sa-
y›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas› kabul edilmifltir. Bu yasan›n tümü
de¤erlendirildi¤inde, kendisinden beklenen ve Türkiye’nin ça¤dafl koruma dünya-
‹NTERNET s›nda yerini‹ N almas›n›
T E R N E T sa¤layacak düzeyde olmad›¤› kolayca söylenebilir.
Resim 2.9
Side Antik Kenti
Arkeolojik alanlar Uluslararas› Kurumlar taraf›ndan da korumaya çal›fl›lmakta-

d›r. Bunlar›n baz›lar›na Türkiye’de kat›lm›flt›r. 1904 y›l›nda Madrid’de yap›lan Ulus-
lararas› Mimarl›k Kongresi’nde bu konu maddeler hâlinde ele al›n›r. Daha sonra
1931 y›l›nda Atina Konferans›’nda konular daha ayr›nt›l› bir biçimde ele al›n›r. Da-
ha sonra ayn› y›l ‹talya’da yap›lan ve “Carta Del Restauro” yani an›tlar› koruma tü-
zü¤ünün kabul edildi¤i toplant› yap›l›r. Bunun ard›ndan 1933’te Atina Antlaflmas›
yap›lm›fl ve arkeolojik alanlarla an›tsal yap›lar›n korunmas› gerekir düflüncesi yay-
g›nlaflmaya bafllam›flt›r. Günümüzdeki koruma kararlar›n›n temelini oluflturan Ve-
nedik Tüzü¤ü 1964 y›l›nda kabul edilir.
‹kinci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan dünya müzelerinin bilimsel kadrolar›n› olufl-
turan Uluslararas› Müzeler Konseyi (International Council of Museums - ICOM),
Paris’te 1947 y›l›nda ilk toplant›s›n› yapm›flt›r. 1965 y›l›nda Varflova’da kurulan ve
hâlen merkezi Paris’te bulunan ICOMOS, Türkçe ad›yla “Uluslararas› An›tlar ve Si-
teler Konseyi” [International Council on Monuments and Sites], do¤al ve kültürel
de¤erlerin korunmas›nda Unesco’nun bafl dan›flman› olan kurulufltur. Türkiye ICO-
MOS ulusal komitesi 22.4.1974 gün ve 7/8132 say›l› KHK ile Kültür Bakanl›¤›na
ba¤l› yar› resmî bir sivil toplum örgütüdür.
Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) Türkiye Millî Ko-
misyonu; insan›n yarat›c› dehas›n›n üst düzeyde bir temsilcisi, yaflayan veya yok
olan bir kültür gelene¤inin veya uygarl›¤›n benzersiz veya ola¤anüstü, ender rast-
lanan bir özelli¤inin olmas›, geri dönülmez bir de¤iflim karfl›s›nda hassaslaflm›fl
olan bir kültürün veya kültürlerin örne¤i olmas›, geleneksel insan yerleflimi veya
arazi kullan›m›n›n seçkin bir temsilcisi niteli¤i göz önüne al›nd›¤›nda eserleri Dün-
ya Kültür Miras› olarak de¤erlendirmektedir.
22. 11. 1989’da Avrupa Mimari Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi oluflturul-
mufltur.
SONUÇ
Hiç flüphesiz ki bizim kültür hayat›m›zda en önemli meselelerden biri Türkiye’nin
eski eser ve harabeler konusundaki zenginli¤idir. fiunun üzerinde önemle durma-
l›y›z; Türkiye yeryüzünde yo¤unlu¤u itibar›yla eski eserler bar›nd›ran en zengin ül-
kelerden biridir. Ne yaz›k ki Türkiye Cumhuriyeti’nde 70’li y›llarda kültür de¤erle-
ri turizm ile birlikte de¤erlendirilmifl ve master planla oluflturmak için çal›flmalar
yap›lm›fl, yar›flmalar düzenlenmifltir. 80’li y›llarda “Bacas›z Sanayi” slogan› öne ç›k-
m›fl ve turizm öne ç›karken kültür göz ard› edilmeye bafllanm›flt›r. Turizm deniz-
kum-günefl flekline dönüflünce Türkiye’de k›y› fleridinde bir betonlaflma ve kültü-
rel de¤erlerinde yok olmaya bafllam›flt›r. 90’l› y›llarda süreç böyle devam ederken
21. yüzy›lda gelindi¤inde Türkiye’de turizm ile kültür ayn› çat› alt›nda olsa da fark-
l› olarak de¤erlendirilmektedir. Halk›n bilinçlenmesi, kültürel varl›klar›n önemsen-
meye bafllanmas› arkeolojik alanlar›n de¤erlendirilmesini de¤ifltirmifltir.
Arkeolojik Alan Araflt›rmalar› bafllang›çta define avc›l›¤› olarak bafllam›fl, da-
ha sonra üniversitelerin veya müzelerin denetiminde yap›lmaya bafllanm›flt›r.
Bilimselleflen araflt›rmalarda bafllang›çta yaln›z arkeologlar çal›fl›rken daha son-
ra yaz›t bilimci, para bilimci gibi sosyal bilim alanlar›nda yard›m al›nmaya bafl-
lam›flt›r. Gümünüzde araflt›rmalara fen bilimleri de eklenerek disiplinleraras› ça-
l›flmalar daha yayg›n bir çerçevede gerçeklefltirilmeye bafllanm›flt›r. Arkeolojik
alan, arkeolojik araflt›rma ve koruma geliflen dünyan›n koflullar›na ve de¤iflim-
lerine göre geliflecektir.
Özet
Hiç flüphesiz ki bizim kültür hayat›m›zda en önemli de¤eri olanlar diye ayr› gruplar hâlinde düflünülmelidir-
meselelerden biri Türkiye’nin eski eser ve harabeler ler. Arkeolojik alanlar›n alan yönetimi planlar›n›n ger-
konusundaki zenginli¤idir. fiunun üzerinde önemle dur- çeklefltirilerek koruma kullanma dengesinin sa¤lana-
mal›y›z; Türkiye yeryüzünde yo¤unlu¤u itibar›yla eski rak, koruman›n devaml›l›¤›na yönelik çal›flmalar ger-
eserler bar›nd›ran en zengin ülkelerden biridir. çeklefltirilmelidir.
Sonuç olarak bat›l› geçmiflte ve bugün de kültürel var-
l›klar›m›z›n kendi müzelerine ve özel koleksiyonlara in-
tikaline, mezatlarda sat›lmas›na ayn› çifte yapt›r›mla de-
vam etmektedir. Ancak Türkiye Cumhuriyeti devleti,
gündem belirlemek, gündem sapt›rmak için koruyama-
d›¤›m›z kültür varl›klar›n› bir araç gibi kullanmaktan
vazgeçerek, gerçekleri aç›k yüreklilikle savunmal›, halk-
la birlikte koruman›n kurallar›n› koyabilmelidir. Bunun
içinde en önemli ad›m, küçük yafllardan bafllayan kül-
türel ve tarihsel e¤itim olmal›d›r.
Ülkemizde korumac›l›k düflüncesinin belirgin bir politi-
ka fleklinde oluflmamas› belli bir kültür birikiminin ge-
lece¤e yönelik planlamas›n›, yaflat›lmas›n› ve gelifltiril-
mesini engellemektedir. Sonuçta, do¤al de¤erlerin bir-
biri ard›nca bir politika yanl›fll›¤› sonucunda katledildi-
¤i, kent yap›lar›n›n yeni mekânlara yabanc›, düflük ge-
lir gruplar›n›n s›¤›nd›¤›, terk edilmifl yap›lara ve hatta
yenilenmedi¤i sürece ölmeye mahkûm mekânlara dö-
nüfltü¤ü bir durum ortaya ç›kmaktad›r.
Kültür varl›klar›n› kapsayan korumac›l›k, gelecek için
süreklili¤inin sa¤lanmas› gibi bir düflünceden kaynak-
lanmaktad›r. Günümüze gelen eski an›tlar› yaln›zca ken-
di mal›m›z olarak görmemeliyiz. Onlar öncelikle biz-
den önceki nesillere aittiler ve bizler, onlara zarar ver-
mezsek gelecek kuflaklar›n mal› olacaklard›r. Bu ne-
denle de bizler onlar› istedi¤imiz gibi kullanabilece¤i-
miz mallar olarak görmemeliyiz. Biz yaln›zca, onlar›n
gelecek nesillere ulaflt›racak koruyucular›y›z. Bu konu-
da mimarlara, sanat tarihçilerine de çok fazla ifller düfl-
mektedir. Kültür varl›klar›n›n restorasyonu, sürekli ba-
k›m›, eski durumuna mümkün oldu¤unca getirebilme,
adaptasyonu ve rekonstrüksiyonu da bunlar›n bafl›nda
gelmektedir. Bu tür yap›tlar›n birtak›m gruplar içerisin-
de toplanabilmesinin de korumac›l›k yönünden yarar
sa¤layaca¤› düflünülmelidir. Bunlar; kendi bafl›na sanat
yap›t› olan ve çevresini zenginlefltirenler; mimari özel-
likleri olan veya planlama yönünden belirli bir yap› gru-
bu içerisindekiler; teknoloji yönünden yenilik getiren-
ler; yap›ld›klar› zaman› yans›tanlar; ünlü kifliler ve tari-
hî olaylarla ba¤lant›l› olanlar; kent planlamas›nda grup
1. ‹stanbul Arkeoloji Müzelerinin ilk ismi nedir? 6. Afla¤›dakilerden hangisi Geç Hitit kenti de¤ildir?
a. Bab-a Müze a. Aslantepe
b. Müzeül Saray b. Kargam›fl
c. Müze-i Humayun c. Zincirli
d. Huma-i Müzeyum d. Karatepe
e. Dersadet Müzesi e. Perge
2. Atatürk 1931 y›l›nda Türk Arkeolojisi Dinamizni olufl- 7. Karanl›k Ça¤›n di¤er ad› nedir?
turuan telgraf› hangi kentten ‹smat ‹nönü’ye gönder- a. Homer Ça¤›
mifltir? b. Tunç Devri
a. Sivas c. Neolitik
b. ‹stanbul d. Roma Devri
c. Kastamonu e. Hitit Devri
d. Erzurum
e. Konya 8. Philetairos hangi devletin kurucusu olmufltur?
a. Hitit Devleti
3. Paleolitik nedir? b. Phryg Devleti
a. Eski Tafl Devri c. Bergama Krall›¤›
b. Üretime Geçifl Devri d. Lydia Krall›¤›
c. Tafl alet e. Lykia Krall›¤›
d. Alet yap›m flekli
e. Kap formu 9. Afla¤›dakilerden hangisi sit kategorisidir?
a. Koruma ve Kentsel
4. Alacahöyük kaz›lar›ndaki zengin buluntular nerede b. Arkeolojik ve Kentsel
ele geçmifltir? c. Arkeolojik ve Kamusal
a. Sarayda d. Devletsel ve Özel
b. Tap›nakta e. Arkeolojik ve Kurumsal
c. Çarfl›da
d. Kral mezarlar›nda 10. 2863 say›l› yasa afla¤›dakilerden hangisidir?
e. Kuyuda a. Medeni Kanun
b. Trafik Ceza Yasas›
5. Anadolu’ya yaz›y› kimler getirmifltir? c. Yerel Yönetim Yasas›
a. Babilliler Tüccarlar d. Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›
b. Asurlu Tüccarlar e. Kültür Bakanl›¤› Yasas›
c. M›s›rl› Tüccarlar
d. Galatyal› Tüccarlar
e. Elaml› Tüccarlar

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk Arkeolojisinin Tarihi” S›ra Sizde 3
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Bergama Kral› III. Attalos müttefiki Roma’n›n do¤uya
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk Arkeolojisinin Tarihi” ilerleyiflini bir tehdit olarak gördü¤ü için MÖ 133 y›l›n-
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. da öldü¤ünde krall›¤›n› vasiyet yolu ile Roma’ya b›ra-
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anadolu Tarihine Bak›fl” k›r. II. Attalos’un gayrimeflru o¤lu ve III. Attalos’un üvey
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. kardefli oldu¤unu iddia eden Aristonikos kendini kral
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anadolu Tarihine Bak›fl” ilan eder. Roma MÖ 129 y›l›nda Aristonikos’u yenmesi
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. ve tutsak etmesi sonucunda Bat› Anadolu’da Asia Eya-
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anadolu Tarihine Bak›fl” leti’ni kurar.
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anadolu Tarihine Bak›fl” S›ra Sizde 4
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Türkiye’de arkeolojik alanlar arkeolojik sit ve kentsel
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anadolu Tarihine Bak›fl” sit olarak iki ayr› flekilde de¤erlendirilerek koruma ve
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. kullanma koflullar› belirlenmifltir. Arkeolojik Sit: ‹n-
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anadolu Tarihine Bak›fl” sanl›¤›n varoluflundan günümüze kadar ulaflan eski
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. uygarl›klar›n yer alt›nda, yer üstünde ve su alt›ndaki
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojil Alanlar” bafll›kl› ürünlerini, yaflad›klar› devirlerin sosyal, ekonomik ve
konuyu yeniden gözden geçiriniz. kültürel özelliklerini yans›tan her türlü kültür varl›¤›-
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alanlar ve Ko- n›n yer ald›¤› yerleflmeler ve alanlard›r. Kentsel sitler,
ruma” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiri- mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelli¤i bu-
niz. lunan ve bir arada bulunmalar› sebebiyle teker teker
tafl›d›klar› k›ymetten daha fazla k›ymeti olan kültürel
ve tabii çevre elemanlar›n›n birlikte bulunduklar› alan-
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› lard›r. Sit ad› alt›nda korumaya al›nm›fl bu alanlar›n
S›ra Sizde 1 sorumlu kurumlar taraf›ndan koruma dereceleri belir-
Arkeolojik kültürel miras›n bafllang›c› için neolitik dö- lenerek tescillenmektedir.
nem büyük önem tafl›maktad›r. Bu süreçte ekonomik
yap›da ve sosyal örgütlenmede ortaya ç›kan ve büyük
bir nüfus art›fl›na neden olan geliflmeler yaflanm›fl, top- Yararlan›lan Kaynaklar
lay›c›l›ktan yerleflik düzene geçiflle bafllayan ve ad›na Ada, S. - ‹nce, H. A. (2009) ‹nce, Türkiye’de Kültür
“Neolitik Devrim” dedi¤imiz bir oluflum bafllar. Neolitik Politikalar›na Girifl, ‹stanbul, Bilgi Üniversitesi Ya-
devrimle birlikte kentsel devrimin, yani yaflam alanlar› y›nlar›.
ile birlikte yerleflim birimlerinin de oluflmas›, kültürel Akurgal, E. (1961) Kunst Anatoliens von Homer bis
miras olarak nitelendirdi¤imiz maddi kültür varl›klar›- Alexander, Berlin, Walter de Gruyter.
n›n yaflama uygun bir biçimde üretiminin bafllang›c›n› Akurgal, E. (1966) Orient und Okzident, Baden Ba-
oluflturur. den, Holle Verlag.
Akurgal, E. (1989) Anadolu Uygarl›klar›, ‹stanbul, Net
S›ra Sizde 2 Yay›nlar›.
Alt›n ve gümüfl gibi k›ymetli madenler Lydia kültürü- Akurgal, E. (1998) Türkiyenin Kültür Sorunlar› ve
nün ekonomik ve politik gücünün belirlenmesinde be- Anadolu Uygarl›klar›n›n Dünya Tarihindeki
lirleyici olmufltur. Bu güce verimli vadiler de büyük ta- Önemi, Ankara, Bilgi Yay›nevi.
r›msal girdiler sa¤lam›flt›r. Ege k›y›lar›na uzanan ticaret Akurgal, E. (2002) Anadolu Kültür Tarihi, Ankara,
yollar›n›n da bu platodan geçmesi, Lydia ve Sardes ay- Tübitak.
r›cal›kl› bir konuma getirmifltir. Egrik, E. B. (2006) Türkiye’de Kültür Politikalar›, ‹s-
tanbul, Kültür Giriflimi.
Öndin, N. (2003) Cumhuriyet’in Kültür Politikas› ve

Sanat 1923-1950, ‹stanbul, ‹nsanc›l Yay›nlar›.
Sevin, V. (1999) Anadolu Arkeolojisi, ‹stanbul, Sey
Yay›nlar›.
Sevin, V. (2001) Anadolu’nun Tarihi Co¤rafyas› I,
Ankara, Türk Tarih Kurumu.
Sevin, V. (2003) Eski Anadolu ve Trakya, Bafllang›-
c›ndan Pers Egemenli¤ine Kadar, ‹stanbul, ‹leti-
flim Yay›nlar›.
Tekeli, ‹. (2009) Kültür Politikalar› ve ‹nsan Haklar›
Ba¤lam›nda Do¤al ve Tarihi Çevreyi Korumak,
‹stanbul, Tarih Vakf› Yurt yay›nlar›.
Tekin, O. (2007) Eski Anadolu ve Trakya, Ege Göçle-
rinden Roma ‹mparatorlu¤u’nun ‹kiye Ayr›l-
mas›na kadar (MÖ 12. -MS 4. Yüzy›llar Aras›, ‹s-
tanbul, ‹letiflim Yay›nlar›.
3
Amaçlar›m›z
N
N
Alan yönetimi kavram›n›,
N
Alan yönetimi yap›lanmas›n›,
N
Yönetim plan›n›,
N
Alan yönetiminin yetki ve sorumluluklar›n›,
Alan yönetiminin hukuki altyap›s›n›
aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Alan Yönetimi • Alan Baflkan›
• Sit Alan› • Yönetim Plan›
• Sit Alanlar›ndan Yararlanma
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATLANMASI
• ALAN YÖNET‹M‹NDE AMAÇ VE
KAVRAMSAL BOYUTU
• ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATI
• ALAN YÖNET‹M‹ VE YÖNET‹M
PLANLANMASI
• YÖNET‹M ALANININ BEL‹RLENMES‹
• YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI
Alan Yönetimi ve • ALAN YÖNET‹M‹NDE HEDEFLER
Arkeolojik Alan Yönetim Planlamas› • ALAN YÖNET‹M‹ DÜZENLEMES‹N‹N
Yönetimi Mevzuat› ve DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Kurumsal Yap›s› • ALAN YÖNET‹M‹ B‹R‹M‹ VE YASAL
DAYANAK
• YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI
• ÖZGÜNLÜ⁄Ü BULUNAN
ALANLARDA UYGULAMA SORUNU
• ALAN YÖNET‹M‹N‹N D‹⁄ER
‹DARELERLE ‹L‹fiK‹LER‹ VE
KOORD‹NASYON SORUNU
• ALAN YÖNET‹M‹N‹N OLUfiUMA
‹L‹fiK‹N EKS‹KLER‹
Alan Yönetimi ve Yönetim
Planlamas› Mevzuat› ve
Kurumsal Yap›s›
G‹R‹fi
Kültür ve Tabiat Varl›klar›n›n Korunmas›na iliflkin mevzuat içerisinde, koruma
alanlar›n›n yönetilmesine iliflkin düzenlemeler de yer almaktad›r. Tafl›nmaz kültür
ve tabiat varl›klar›n›n alan ölçe¤inde korunmas› gereklili¤i ve bu gereklilik do¤rul-
tusunda al›nan tedbirler, belli alanlara özel koruma çal›flmalar›n›n yap›lmas› sonu-
cunu do¤urmufltur. Belli s›n›rlar içerisinde bafllan›lan alansal koruma çal›flmalar›,
alanda bulunan tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n ve ba¤lant›l› tafl›n›r varl›kla-
r›n korunmas›n› sa¤larken, bu alanlar›n ekonomik, sosyal ve kültürel yaflam aç›s›n-
dan do¤ru de¤erlendirilmesi de bir gerekliliktir. Bu gereklilik do¤rultusunda, ko-
ruma alanlar›nda alan yönetimi yap›lmas›na yönelik düzenlemeler yap›lm›flt›r. Ge-
tirilen düzenlemeyle, yönetilecek koruma alanlar›nda bir alan yönetimi yap›lanma-
s› öngörülmüfl ve alan yönetiminin temel esaslar› belirlenmifltir.
Korunmas› gereken alanlarda yap›lacak alan yönetiminin ilke ve esaslar› temel
olarak 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nun ek 2.madde-
sinde düzenlenmifl bulunmaktad›r. Ek 2. maddenin a bendinde, yönetim alanlar›
ve alan yönetimi konusunda tan›mlamalar yer alm›fl ve bu do¤rultuda, Kültür ve
Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lan 27.11.2005 tarihli ve 26006 say›l› Resmî Ga-
zetede yay›mlanan Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile
Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik
hükümlerinde alan yönetimi konusu düzenlenmifl bulunmaktad›r. Fakat alan yö-
netiminin hukuki boyutu üzerinde yap›lm›fl bilimsel çal›flmalar›n çok çok s›n›rl› ol-
mas› nedeniyle konunun de¤erlendirilmesi Kanun ve Yönetmelik hükümleri do¤-
rultusunda flekillendirilmifltir. Alan yönetimi konusu esas olarak, Kültür ve Tabiat
Varl›klar›n› Koruma Kanunu ek 2. maddesinde yer alan hükümler ve bu do¤rultu-
da ortaya konulan Kültür ve Turizm Bakanl›¤› düzenlemeleriyle flekillenmifl bulu-
nan bir mevzuat karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Yönetim alanlar›n›n belirlenmesi ve alan yönetimi kurulmas› konusunda getiril-
mifl bulunan bu düzenlemeler, uygulaman›n bafllamas› için yeterli say›lm›fl olsa da
koruma ve kullanma dengesinin kurulmas›, idareler aras›nda ifl birli¤i ve temel hak
v özgürlükler aras›nda kurulmas› gereken denge noktalar›nda elefltirilere aç›k nok-
talar bulunmaktad›r.
Alan yönetimi denilince öncelikle bir idari yap›lanma karfl›m›za ç›kar. Alan yö-
netimi kavram› içerisinde yeni bir teflkilat kurulmas› ve bu teflkilata verilen yetki-
ler çerçevesinde alan yönetim çal›flmalar›n›n gerçeklefltirilmesi konular›n›n irde-
lenmesine ihtiyaç bulunmaktad›r.
ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATLANMASI

Alan yönetimi kavram› içerisinde öncelikle anlafl›lan bir idari faaliyet ve bu faali-
yeti yürütecek idari teflkilatlanmad›r. Alan yönetimi teflkilat›, tam olarak bütünlefl-
tirilmemifl, Dan›flma Kurulu, Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, Denetleme Birimi ve
Alan Baflkanl›¤›ndan oluflmaktad›r. Alan yönetimi teflkilat›n›n birimlerinin oluflu-
mu, görev ve yetkileri ve iliflkilerine iliflkin düzenlemelerde teflkilatlanman›n ya-
n›nda, konunun kavramsal boyutu da düzenlenmifl bulunmaktad›r. Konunun da-
ha iyi anlafl›labilmesi için öncelikle amaç ve kavramsal boyutunun üzerinde durul-
mas›nda yarar vard›r.
ALAN YÖNET‹M‹NDE AMAÇ VE KAVRAMSAL

BOYUTU
Kanun koyucu taraf›ndan koruma alanlar›nda yeni bir yaklafl›m ortaya konulmas›-
n›n elbette bir amac› vard›r. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n alan ölçe¤inde
korunmas›n› sa¤layan faaliyet devam etmekteyken, bu yönde köklü bir teflkilatlan-
ma ve uygulama varken neden yeni bir yap›lanmaya ihtiyaç duyulmufl oldu¤unun
ortaya konulmas› gerekir.
Alan Yönetiminin Amac›

Kanun koyucu alan yönetimini tan›mlarken, bu yap›lanman›n hangi gerekçeyle or-
taya konulmufl oldu¤unu belirtmek gere¤i duymufltur. Kanunda yer alan tan›ma
göre; alan yönetimi, sit alanlar› ve ören yerleriyle bunlar›n etkileflim alanlar›n›n do-
¤al bütünlük içerisinde korunmas›, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi, gelifltirilmesi ve
toplumun kültürel-e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas› amac›yla oluflturulmufl bir
yönetim birimidir (KTVVK m.3/a-10). Yönetmelik hükümlerinde alan yönetimi
oluflturulmak suretiyle var›lmak istenen hedefler, Kanun çerçevesinde daha ayr›n-
t›l› bir flekilde düzenlenmifltir. Yönetmelik düzenlemesine göre alan yönetiminin
hedefleri flunlard›r (Yönetmelik m.5):
“a. Alan s›n›rlar›n›n tarihi, sosyal, kültürel, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bütünlük
içerisinde etkileflim sahalar› ve tarihî, kültürel, sosyal, co¤rafi ve sanatsal ne-
mesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesinin,
b. Koruma, eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ile yerel top-
n› ile gösterilmesinin,
c. Alan›n de¤erini artt›rarak uluslararas› bir seviyeye ç›karmak için genel stra-
tejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve
yarat›lmas›n›n,
d. Kültür turizmini gelifltirmek amac›yla uluslararas› ifl birli¤i ve paylafl›m› ya-
ratacak etkinlik a¤›n›n kurulmas›n›n,
e. Belirli bir bölge içinde birbirleriyle iliflkilendirilerek sektör oluflturma potan-
gulama planlar›n›n yarat›lmas›n›n,
f. Yönetim alanlar›n›n korunmas› ve de¤erlendirilmesinde kamu kurum ve ku-
kifli ve kurulufllar ile yerel halk›n ifl birli¤inin,
g. Sit alanlar› ve ören yerleri ile etkileflim sahalar›n›n bak›m, onar›m, restoras-
tim amaçlar› do¤rultusunda uluslararas› koruma prensipleri ve sözleflme hü-
3. Ünite - Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve Kurumsal Yap›s› 51
kümleri çerçevesinde korunarak yaflat›lmas›n›n yan› s›ra kullan›m ve geliflim

ilkelerinin ve s›n›rlar›n›n belirlenmesinin,
h. Kültür varl›klar›n›n yönetiminde, konservasyon alan›nda, tasar›m ve uygulama-
da, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek standartlar›n kullan›lmas›n›n sa¤lanmas›”
bu yap›lanman›n oluflturulmas›n›n temel amaçlar› olarak ortaya konulmufltur..
Alan yönetiminden beklenen temel amaç; sit alanlar› ve ören yerlerinden eko-
nomik, kültürel ve e¤itsel olarak en üst seviyede yararlan›lmas›d›r. Bir baflka ifa-
deyle sahip olunan tafl›nmaz kültür ve tabiat de¤erlerinden ekonomide, e¤itimde
ve kültürde yararlanmak üzere, yeni bir idari teflkilatlanmaya gidilmifltir.
Alan Yönetimi Kavram›

Sit alanlar› ve ören yerlerinin etkileflim sahalar›yla birlikte, korunmas›, yaflat›lmas›,
gelifltirilmesi, de¤erlendirilmesi ve toplumun e¤itim kültür ihtiyaçlar›yla buluflturul-
mas›n›n sa¤lanmas› amac›n› gerçeklefltirmek üzere yürütülecek faaliyete ve bu fa-
aliyeti yürütecek idari birime alan yönetimi denilmektedir. Alan yönetimi kavram›-
n›n içerisine sit alanlar› ve ören yerlerinin korunmas›, yaflat›lmas›, gelifltirilmesi ve
toplumsal yararlanmaya aç›lmas› sürecinde ortaya ç›kacak gereksinimlerin karfl›-
lanmas› yönündeki idari faaliyetler ve bu faaliyeti yürütecek idari örgütlenme gir-
mektedir. Alan yönetimi kavram› hem bir idari yap›lanmay› hem de bu örgütün ye-
rine getirmekle yükümlü oldu¤u idari faaliyeti ifade etmektedir.
Alan Yönetiminin Kapsam›

Alan yönetimi kavram› kapsam olarak, bir idari faaliyeti ve örgütlenmeyi ifade et-
mesinin yan›nda, bu faaliyetlerin co¤rafi ve konu s›n›r›n› da ifade eder. Alan yöne-
timinin kapsam›n› belirleyen idari faaliyet ve örgütlenmeye iliflkin ayr›nt›lar yap›-
lanma, görev ve yetki konular›nda irdelenmifl oldu¤undan, burada alan yönetimi-
nin konu ve co¤rafi s›n›r› ön plana ç›kmaktad›r.
Alan Yönetiminin Konu Kapsam›

Alan yönetiminin konu kapsam› içerisinde, sit alanlar› ve ören yerleriyle ba¤lant›
noktalar›n›n ve etkileflim alanlar›n›n bir bütün olarak korunmas›, gelifltirilmesi, yö-
netim plan›n›n haz›rlanmas›, onaylanmas›, plan›n uygulanmas› ve denetlenmesi gi-
bi temel konular bulunmaktad›r. Alan yönetimi, Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koru-
ma Mevzuat› çerçevesinde; sit alanlar›, ören yerleri, bunlar›n ba¤lant› noktalar› ve
etkileflim alanlar›yla s›n›rl› olarak yürütülen faaliyetlerdir (KTVKK m.3/a-10). Alan
yönetimi faaliyetinde bulunulmas›n›n ön koflulu, sit alan› ya da ören yerinin varl›-
¤›d›r. Alan yönetimi oluflturulabilmesi için, sit alan›n›n ve ören yerinin varl›¤› gere-
kir. Alan yönetimi kavram›n›n konu olarak s›n›rlar› sit alanlar› ve ören yerlerinden
oluflmaktad›r.
Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nun Tan›mlar bafll›¤›n› tafl›yan 3.
maddesinin a bendinin 10. f›kras›nda yer alan tan›mlamada alan yönetimi ören
yerleri ve sit alanlar›nda gerçeklefltirilecek bir uygulama olarak tan›mlan›rken, ek
2. maddesinin a bendinde kentsel sit alanlar›na özel bir vurgu yap›lm›fl, di¤er sit
türleri ve ören yerlerinden di¤er yerler fleklinde bahsedilmifltir.
Alan Yönetiminin Co¤rafi Kapsam›

Alan yönetimiyle ilgili olarak, Kanun’da yer alan tan›mlamadaki sit alan›, ören yeri,
ba¤lant› noktas› kavramlar›yla bu kavramlara Yönetmelikte ilave edilen etkileflim
sahas› kavram›n›n oluflturdu¤u s›n›rlar içerisinde kalan yerler yönetim alan›n›n co¤-
rafi s›n›rlar›n› oluflturur. Sit alan› ilan edilmesi ya da ören yeri karar›na ba¤l› olarak,
ba¤lant› noktalar› ve etkileflim alanlar› da dahil edilerek yönetilecek alanlar olufltu-
rulacakt›r. Sit alanlar› ve ören yerleriyle bunlar›n ba¤lant› noktalar› ve etkileflim
alanlar› d›fl›nda kalan bölgelerde alan yönetimi yap›lanmas›na gitmenin kanuni da-
yana¤› bulunmamaktad›r. Kanunda düzenlenmemifl bir yetkinin kullan›lmas› sure-
tiyle belirtilen co¤rafi s›n›rlar d›fl›nda alan yönetimi uygulamas› yap›lamaz.
ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATI

Devletin yerine getirmesi gereken görevler; bir teflkilatlanmay›, teflkilatta görev
alacak görevlilerin bulunmas›n›, ekonomik kaynak sa¤lanmas›n› ve araç gereç tah-
sis edilmesini gerektirir. Devlet ad›na yürütülecek yönetsel faaliyetler idari teflkilat-
lanmayla gerçeklefltirilir. Alan yönetimi faaliyetinin yürütülmesinde de bir teflkilat-
lanmaya ihtiyaç duyulmas› tabiidir. Kanun koyucu alan yönetimi faaliyetinin tek-
nik niteliklerini dikkate alarak, yürütülecek faaliyetin gerekliliklerine göre bir tefl-
kilat flemas› oluflturma yoluna gitmifltir. Bu do¤rultuda alan yönetimi teflkilatlanma-
s›, Dan›flma Kurulu, Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, Alan Baflkan› ve Denetim Bi-
riminden oluflmaktad›r.
Dan›flma Kurulu
Dan›flma Kurulu, ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere görüfl belirtmek, istenilen konular-
da fikir vermek, kat›l›m› sa¤lamak, fleffaf bir yönetim ve benzeri amaçlarla düflü-
nülmüfl bir birimdir. Alan yönetimi konusunda demokratik kat›l›m› sa¤lamaya yö-
nelik olarak düflünülmüfl olan bir dan›flma birimidir. Demokratik hukuk devletin-
de yönetimin demokratik oluflu, yönetimde demokrasinin sa¤lanmas›yla yak›ndan
SIRA S‹ZDE ilgilidir. Yönetimde
SIRA S‹ZDEdemokrasi, demokratik yönetimden farkl› anlamlar tafl›makta-
d›r. Demokratik yönetim; yönetimin oluflum sürecinde egemenli¤in sahibi olan
halktan yönetme yetkisini demokratik olarak almay› ifade eder. Eflit genel oy, tem-
silde adalet, özgürce oy kullanma, bask› görmeme vesaire demokratik yönetimin
gere¤idir. Yönetimde demokrasi ise idarenin yönetme ifllevi s›ras›nda yönetilenle-
S O R U rin dilek ve Sönerilerine
O R U göre hareket etmesini, yönetim faaliyetlerinin sonuçlar›n-
dan etkilenecek kiflilerin yönetme sürecine kat›lmas›n› ve karar alma mekanizma-
D‹KKAT lar› üzerindeD etkili
‹ K K A Tolmalar›n› ifade eder. Yönetim faaliyetlerinden etkilenecek kifli-
lerin yönetme sürecine aktif olarak kat›lmalar›, itirazlar›n› dile getirebilmeleri, ka-
rar alma sürecine aktif olarak kat›larak ya da karar alma sürecini izleyerek yönet-
N N
menin bir parças› olmalar›na f›rsat verilmesi, yönetimde demokrasi olarak karfl›m›-
za ç›kar. Alan yönetimi konusunda dan›flma organ› olarak düflünülmüfl ve düzen-
AMAÇLARIMIZ lenmifl bulunan
AMAÇLARIMIZdan›flma kurulu, yönetimde demokrasiyi yaflama geçirecek bir bi-
rim görüntüsündedir.
K ‹ T A P Yönetimde demokrasi
K ‹ T A P ve demokratik yönetim kavramlar› konusunda bak›n›z; ÖZAY, ‹lhan.
Gün›fl›¤›nda Yönetim, Alfa Yay›nlar›, ‹stanbul 2002.
TELEV‹ZYON Dan›flmaT EKurulunun

LEV‹ZYON Oluflumu
Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu ek 2. maddesinde getirdi¤i düzenle-
mede, “alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, meslek odalar› ve sivil toplum örgütle-
ri ile üniversitelerin ilgili bölüm temsilcilerinden oluflan bir dan›flma kurulu” kurul-
‹NTERNET mas›n› hükme‹ N T E Rba¤lam›flt›r.
NET Kanun’da yer alan düzenlemenin ayr›nt›s› Alan Yöneti-
mi ‹le An›t Eser Kurulunun Kurulufl Ve Görevleri ‹le Yönetim Alanlar›n›n Belirlen-
mesine ‹liflkin Usul Ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelikte (Yönetmelik) düzenlenmifl
bulunmaktad›r. Yönetmelikte yer alan düzenlemeye göre (m.15); “Dan›flma kuru-

lu, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, meslek odalar› temsilcileri, sivil toplum ör-
gütleri temsilcileri, üniversitelerin ilgili bölüm temsilcilerinden, alan baflkan› ve
yetkili idarece tespit edilecek en az befl üyeden oluflur. Dan›flma kurulu kendi için-
den bir baflkan seçer” (Yönetmelik m.15). Yönetmelik dan›flma kurulunun oluflu-
muna iliflkin ayr›nt›lar› düzenlerken, anlafl›lmas› güç hükümler getirmifltir. Mülki-
yet hakk› sahiplerinin bütünün kat›l›m›yla oluflacak bir kurulda, hem sivil toplum
örgütleri hem de meslek odalar›n›n temsilcilerinin kat›lmas› öngörülmüfltür. Mes-
lek odalar›n›n temsilcilerini sivil toplum örgütünden ayr› olarak belirtme gere¤i
duymufl olan Yönetmelik, di¤er yandan sivil toplum kurulufllar› aras›nda meslek
odalar›n› göstermifltir. Bu hükümler çeliflki içerisindedir. Di¤er yandan, alan yöne-
timi kavram›n› daha çok ören yerleri için düflünen idare, yerleflim yerlerinde kalan,
kentsel sit alanlar›n›n ihtiyaçlar›yla örtüflmeyen bir düzenlemeyle, mülkiyet hakk›
sahiplerinin kat›l›m›n› öngörmüfltür. Alan yönetimi kavram›n›n en sorunlu noktas›,
mülkiyet hakk›na getirilmesi olas› hukuk d›fl› k›s›tlamalar oldu¤undan, mülkiyet
sahiplerinin dan›flma kurulunda yer almas› büyük önem tafl›maktad›r. Ancak yöne-
tim alan›nda tafl›nmaz sahibi maliklerin dan›flma kurulunda nas›l SIRAyerS‹ZDEalacaklar› ko- SIRA S‹ZDE
nusu düzenlenmemifltir. Do¤rudan demokrasinin yaflama geçirilmesine f›rsat vere-
cek bu düzenlemenin gerçeklefltirilmesinde fiilî imkâns›zl›klarDvard›r. Alanda mül-
Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
kiyet hakk› bulunanlardan kim ya da kimler dan›flma kurulunda görev alacakt›r.
Kim ya da kimlerin dan›flma kurulunda görev alaca¤›n›n malikler d›fl›nda belirle-
S O R U S O R U
necek olmas›, getirilen bu temsil hakk›n› anlams›z hâle getirecektir.
Sivil toplum örgütleri: Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i (TMMOB) D ‹ K temsilcileri,
KAT Tür- D‹KKAT
kiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsilcileri, Türkiye Barolar Birli¤i temsilcileri,
Türk Tabipleri Birli¤i temsilcileri, Esnaf ve Sanatkârlar Odas› temsilcileri varsa konuyla il-
N N
gili dernek, vak›f ve üniversiteleri.
Di¤er yandan üniversitelerin ilgili bölümlerinden temsilcilerin

AMAÇLARIMIZkat›l›m› uygula- AMAÇLARIMIZ
mas›na hangi üniversitelerden temsilcilerin dahil olacaklar› aç›k de¤ildir. ‹stanbul,
Ankara gibi birden çok üniversite bulunan flehirlerde bütün üniversiteler mi kat›-
lacakt›r yoksa üniversiteler aras›ndan bir seçimi alan baflkan›yla
K ‹ beraber
T A P yine ilgili K ‹ T A P
idare mi yapacakt›r? Alan yönetimi konusunda dan›flma kuruluna bütün üniversi-
telerin temsil edilmesi gerekti¤i yönünde aç›k bir hükme ihtiyaç vard›r.
Dan›flma kurulunun seçimi konusunda ilgili idareyle birlikteT E L E V ‹yetkilendirilmifl
ZYON TELEV‹ZYON
bulunan alan baflkan›n›n dan›flma kurulunda yer almamas› ciddi bir eksikliktir.
Alan yönetimi sürecinin sa¤l›kl› bir flekilde ifllemesinin sa¤lanmas› için, alan bafl-
kan›n›n dan›flma kurulu içerisinde yer almas›nda yarar vard›r.
Dan›flma Kurulunun Görevleri

Dan›flma kurulu, yönetim plan› tasla¤›n› inceleyerek bu tasla¤›n karara ba¤lanma-
s› ve uygulanmas› konusunda Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna önerilerde bulu-
nur. Dan›flma ifllevinin yan›nda en önemli görevi kendi üyeleri aras›ndan iki kifliyi
Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna üye olarak seçmesidir.
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulu

Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, alan yönetimi konusunda karfl›m›za ç›kan birim-
ler aras›nda gerekli koordinasyonu sa¤lamak üzere denetimlerde bulunacak bir
yap›lanmad›r. Dan›flma Kurulu, Alan Baflkan› ve Denetim Birimleriyle birlikte Efl
güdüm ve Denetleme Kurulu fleklinde dört farkl› idari birimin bir koordinasyon ih-
tiyac› olaca¤› aç›kt›r. Bu noktada, ba¤lay›c› kararlar alabilen bir yap›ya ihtiyaç var-
d›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu alan yönetimi konusunda icrai karar alma yet-
kisine sahip bir idari birim olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Oluflumu

Efl güdüm ve Denetleme Kurulu; alan baflkan›, dan›flma kurulunca kendi içinden
seçilecek iki üye ile yönetim plan› tasla¤› kapsam›nda hizmetine ihtiyaç duyulan
idarelerin birer temsilcisi olmak üzere en az befl kifliden oluflur. Alan baflkan›, Efl
güdüm ve Denetleme Kurulunun da baflkan›d›r (Yönetmelik m.16).
Alan baflkan›n›n Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun baflkan› olmas› alan yö-
netiminin koordinasyonu aç›s›ndan önemlidir ve yerinde bir düzenleme olmufltur.
Buna karfl›l›k hizmetine ihtiyaç duyulan idarelerin temsilcilerinden kastedilenin ne
oldu¤u yeterince belirgin de¤ildir. Bu ifadeyi yönetim alan›yla ilgili belediyeler(il-
çe ve büyükflehir) ve Bakanl›k olarak anlamak do¤ru olacakt›r. Bakanl›k ad›na Efl
güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak kiflilerin ilgili Koruma Bölge Kuru-
lu Müdürü, kurul üyelerinden ya da kurul raportörlerinden birisinin olmas› fleklin-
de bir düzenleme ya da uygulama efl güdüm kavram›yla daha uygun düflecektir.
Kültür ve Turizm Bakanl›¤›n›n merkez teflkilat›nda görev yapan bir personelin ya
da bir baflkas›n›n merkezî idare ad›na Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev
almas› yerine, alan yönetimi oluflturulan sit alan› ve ören yeri konusunda as›l yet-
kili idari birim olan koruma bölge kurulundaki Bakanl›k personelinden birinin gö-
revlendirilmesi daha yerinde olacakt›r.
Di¤er yandan Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak kiflilerin tafl›-
malar› gereken nitelikler konusunda da bir düzenleme yap›lmam›fl olmas› eksiklik-
tir. Kimler bu kurula atanmal›d›r? Farkl› türde sit alan›nda görev yap›lacak olmas›y-
la, alan›n sit ya da ören yeri olmas› durumu da görev alacak kiflilerin farkl› uzman-
l›¤a sahip olmas›n› gerektirecektir. Arkeolojik sit alan› ile do¤al sit alanlar›nda, hat-
ta bu sit alanlar›n›n farkl› derecelerinde, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda gö-
rev alacak kiflilerin sahip olmalar› gereken uzmanl›klar farkl› olacakt›r. Bütün bu
gereklilikleri dikkate alarak, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak tem-
silcilerin tafl›malar› gereken nitelikler konusunda belirginlik sa¤lanmal›d›r.
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Görevleri

Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, yönetim plan› tasla¤›n› inceleyerek alt› ay içinde
onaylar ve plan›n uygulanmas›n› denetler (KTVKK m.ek2). Kanun koyucu, alan
yönetimi konusunda görevlendirilmifl bulunan Efl güdüm ve Denetleme Kurulu-
nun görevini plan tasla¤›n› inceleyerek onaylamak ve plan›n uygulamas›n› denet-
lemek olarak tan›mlamakla, bu kurula alan yönetimi konusunda genifl yetkiler ta-
n›m›flt›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, alan yönetimi yap›lanmas›n›n yönetim
kurulu olarak düflünülmüfl bir yap›lanmad›r. Uygulaman›n temel çerçevesinin be-
lirlenmesi konusunda bu birimin yetkili olmas› gerekti¤i aç›kt›r. Alan yönetimi ko-
nusunda en önemli noktalar yönetim plan›n›n yap›lmas›/onaylanmas› ve uygulan-
mas›n›n takip edilmesidir. Kanun düzenlemesinde aç›k olarak Efl güdüm ve Denet-
leme Kurulunun yönetim plan›nda de¤iflikliklerde bulunma yetkisi bulunmamak-
tad›r. Ancak alt› ay gibi uzun say›lacak bir süre, plan› inceleme ve onaylama yet-
kisine sahip olan kurulun gerekli gördü¤ü de¤iflikliklerin yap›lmas› amac›yla plan›
iade etmesi yönünde bir düzenleme de bulunmamaktad›r. Bu durumda, Efl güdüm
ve Denetleme Kurulunun yönetim plan›nda gerekli gördü¤ü de¤ifliklikleri yapma
yetkisine sahip oldu¤unu kabul etmek gerekir.
Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Çal›flma Usulü

Kurul hâlinde görev yapacak birimlerin çal›flma kurallar›n›n belirlenmesi, kurulun
yetkilerinin düzenlenmesi kadar önemlidir. Çal›flma yöntemi düzenlenmemifl bulu-
nan bir idari birimin, kendisinden beklenen görevleri yerine getirmesinde ciddi ak-
samalar yaflanacakt›r. Bu noktada Kanun’da aç›k bir düzenleme bulunmamakla
birlikte, Yönetmelikte s›n›rl› hükümler yer almaktad›r. Buna göre; “Efl güdüm ve
Denetleme Kurulu y›lda en az iki kere yetkili idarenin ça¤r›s› ile toplan›r. Kurul
toplant›s›n›n gündemi denetleme birimi ile yetkili idare taraf›ndan belirlenir.
Alan baflkan›n›n talebi üzerine veya yetkili idare gerekli gördü¤ü takdirde ku-
rul, ola¤anüstü toplant›ya ça¤›r›labilir. Kurul salt ço¤unlukla toplan›r ve toplant›ya
kat›lan üyelerin en az dörtte üçünün oylar›yla karar al›r. Efl güdüm ve Denetleme
kKurulu toplant›lar› mahallinde yap›l›r.
Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, yönetim plan› tasla¤›n› inceleyerek alt› ay
içinde onaylar ve plan›n uygulanmas›n› denetler”.
Alan Baflkan›
Alan baflkan›, alan yönetimi uygulamas›ndan beklenen yararlar›n gerçeklefltirilme-
sinden sorumlu olan yöneticidir. Alan yöneticisi kendisinden beklenen bu görev-
leri yerine getirirken, sorumlu oldu¤u alan›n yönetilmesi konusunda gerekli koor-
dinasyonu sa¤lamaktan da sorumludur. Alan baflkan› bu koordinasyonu hem alan
yönetimi birimleri aras›nda hem de alan yönetimiyle ilgili bulunan di¤er idari ya-
p›larla sa¤layacakt›r. Alan yönetimi denildi¤inde do¤al olarak ilk akla gelecek olan
yap› alan baflkanl›¤› olacakt›r. Alan baflkan›, alan yönetiminin yürütme organ› ola-
rak düflünülmüfl ve yap›land›r›lm›flt›r.
Alan Baflkan›n›n Seçilme Koflullar› ve Atanmas›

Alan baflkan› olacak kiflilerin, yerine getirilecek görevin gereklerini karfl›layacak
niteliklere sahip olmas› gerekir. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n yo¤un ola-
rak bulundu¤u bir alanda, bir tür iflletme faaliyeti yürütecek bir birimin bafl›na ata-
nacak kiflilerin bu göreve uygun olmas› zorunluluktur. Aksi takdirde, turizm ifllet-
mecili¤i ve ekonomik getiri u¤runa, koruma gereklerinden vazgeçilmesi sonucunu
do¤uracak uygulamalar karfl›m›za ç›kabilir.
Bu gereklilik do¤rultusunda alan baflkan›, alanla ilgili daha önceden çal›flmalar-
da bulunmufl, alan› yeterince tan›yan, alan hakk›nda belirli bir vizyon gelifltirebilen,
kültürel ve do¤al miras yönetimi ile ilgili yeni yaklafl›mlar hakk›nda bilgi sahibi, yö-
netim politikalar› ve uygulamalar› hakk›nda deneyimli, üniversitelerin mimarl›k, fle-
hir ve bölge planlama, arkeoloji, sanat tarihi, kamu yönetimi, iflletme ve ekonomi
bölümü mezunlar›ndan kentsel sit alanlar›nda kurulacak alan yönetimlerinde ilgili
belediye, kentsel sit d›fl›ndaki sit alanlar›nda ise Bakanl›kça atan›r(Yönetmelik
m.14). Alan baflkan›n›n nitelikleri kanunda düzenlenen kifliler aras›ndan seçim yo-
luyla gelmesi fleklinde bir düzenlemenin koruma ve yararlanma dengesi aç›s›ndan
daha sa¤l›kl› sonuçlar do¤urmas› mümkün iken bu seçenek tercih edilmemifltir.
Alan baflkanlar›n›n atanmas›nda karma sitlerin durumunun ne oldu¤u konusu
düzenlenmemifltir. Kentsel arkeolojik, kentsel tarihî, tarihî do¤al sit ve benzeri
alanlarda alan baflkan›n›n nas›l atanaca¤› konusunda bir düzenleme bulunmamak-
tad›r. Kentsel sit alanlar›yla di¤er sit alanlar›n›n iç içe geçmifl oldu¤u durumlarda,
alan yöneticisini belirleme yetkisinin yerel yönetimlerce kullan›lmas› gerekti¤i ko-
nusunda bir duraksama olmamal›d›r.
Alan Baflkan›n›n Görevleri

Alan baflkan›n›n görev alan›n›n belirlenmesi, alan yönetimi uygulamas›n›n baflar›-
s› aç›s›ndan özellikle önemlidir. Gerekli koruman›n sa¤lanmas› ve alandan do¤ru
bir flekilde yararlanmas›, alan baflkan›n›n gerekli yetkilerle donat›lmas›yla müm-
kün olabilecektir. Yönetmelikte yer alan düzenlemeye göre alan baflkan› afla¤›da-
ki görevleri yürütür (Yönetmelik m.14):
“a. Yönetim plan›n›n y›ll›k hedeflerinin gerçekleflmesi için yetkili idare ile bir-
likte çal›flma programlar›n› belirlemek, kaynak araflt›rmas› yapmak,
b. Y›ll›k bütçe tekliflerini haz›rlamak,
c. Alan›n sunum, tan›t›m, e¤itim, bak›m, onar›m, güvenlik ve ziyaretçilerin ih-
tiyaçlar›na yönelik hizmet ve ekipman al›m› için her türlü sözleflme, flartna-
me taslaklar›n› yetkili idare ile birlikte haz›rlamak,
d. Alan›n do¤al ve kültürel kaynaklar›n›n yönetimi için ilgili kurum ve kifliler-
le ifl birli¤ini sa¤lamak,
e. Denetim birimince y›ll›k denetim raporlar›n›n haz›rlanmas› ve bu raporlar›n
Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna sunulmas› için efl güdümü sa¤lamak”.
Alan baflkan› bu çerçevede alan yönetiminin yönetim organ› olarak, sorum-
luluk üstlenmekte ve vazife yapmaktad›r. Alan yönetimi baflkan›n›n görevi-
ni yerine getirmesi s›ras›nda, atamay› yapan idareyle birlikte hareket etme
zorunlulu¤u alt›nda bulunmas›, bu görevin teknik gerekleriyle ba¤dafl›r gö-
zükmemektedir. Kültür ve tabiat varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u bir
alanda gerçeklefltirilecek yararlanma yönetiminin, koruma ve yararlanma
dengesi içerisinde flekillendirilmesi zorunlulu¤u, alan baflkan›na gereken
inisiyatifin verilmesini gerektirmektedir. Alan baflkan›n›n yönetme faaliyetle-
rine ilgili idarenin de kat›lmas›, koruma ve yararlanma dengesi aç›s›ndan
olumsuz bir etki do¤uracakt›r.
Denetleme Birimi
Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun, alan yönetimi konusunda denetimlerde bulun-
makla görevlendirilmifl oldu¤una daha önce vurgu yap›lm›flt›. Efl güdüm ve Denet-
leme Kurulunun denetim görevini yerinme getirmesine yard›mc› olmak üzere, bir
denetim birimi oluflturulmas› Yönetmelikle mümkün hâle getirilmifltir. Bu do¤rultu-
da, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun denetim görevini yerine getirebilmesi ama-
c›yla bir denetim birimi kurulabilir (Yönetmelik m.17). Denetleme biriminin olufltu-
rulmas›, yürütülmekte olan alan yönetimi faaliyetinin gereklili¤ine ba¤l› olarak ida-
renin takdirine b›rak›lm›flt›r. Denetleme biriminin kurulmas›, alan yönetimi baflkan›-
n› atamaya yetkili belediye ya da Bakanl›k taraf›ndan al›nacak bir karara ba¤l›d›r.
Alan baflkan›n› atamaya yetkili idare, denetim birimi oluflturulmas›na gereksinim
duyuyorsa, bu konuda bir karar alarak birimin oluflumunu gerçeklefltirecektir.
Denetim Biriminin Oluflumu

Denetim birimi, alan yönetimi sürecinde denetim faaliyetlerinde bulunmakla gö-
revli olacakt›r. Alan yönetimi faaliyetinin teknik gereklerine göre yürütülüp yürü-
tülmedi¤inin denetlenmesi, teknik altyap› ve uzmanl›k gerektiren bir görevdir. Bu
görevi gere¤i gibi yerine getirecek personelin bu birimde görevlendirilmesi gere-
kir. Denetim birimi, yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› ve uygulanmas› sürecinde
görev alan denetim elemanlar› ve üniversitelerin mimarl›k, flehir ve bölge planla-
ma, sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, ekonomi ve iflletme bölümlerinden me-
zun uzman personel aras›ndan yetkili idarelerce görevlendirilecek en az befl üye-
den oluflur (Yönetmelik m.17).
Alan yönetiminin denetlenmesinde bahse konu uzmanlar›n görev almas› elbet-

te ki gereklidir. Yürütülen yönetim faaliyetlerinin koruma ve yararlanma aç›s›ndan
de¤erlendirilmesi ve yürütülen faaliyetin bir iflletme faaliyeti olmas› bu alanda uz-
man kiflilerin denetim biriminde görev almas›n› gerektirmektedir. Bununla birlikte,
alan yönetimi faaliyetlerinin temel hak ve özgürlüklerle olan iliflkisi, alan yönetimi
planlamas› ve faaliyetlerinin, baflta mülkiyet hakk› olmak üzere, ortaya ç›karaca¤›
k›s›tlama etkisi, denetim sürecinde bir hukukçunun da görevlendirilmesini gerek-
tirmektedir. Alan yönetimi denetim biriminde görev alacak hukukçunun idare hu-
kuku, imar hukuku, planlama hukuku, kültür ve tabiat varl›klar›n› koruma huku-
ku ve benzeri konularda uzmanlaflm›fl kifliler aras›ndan atanmas›n›n yararl› olaca-
¤› dikkate al›nmal›d›r.
Denetim Biriminin Görevleri

Alan yönetiminin esas›n›, çerçevesini yönetim planlar› oluflturur. Alan yönetimi fa-
aliyetlerinde yönetim plan›nda öngörülen hedeflerin gerçeklefltirilmesine çal›fl›l›r.
Yönetim plan›nda düzenlenmemifl bir konunun yönetim faaliyetlerinde gündeme
gelmesi söz konusu olmamal›d›r. Alan yönetiminin denetlenmesinde görev alacak
denetim birimi öncelikle ve öz olarak, yönetim plan›n›n uygulan›p uygulanmad›-
¤›n› denetlemekle görevli olacakt›r.
Denetim birimi, yönetim planlar›n›n uygulamas›n› denetler. Yönetim plan›yla
belirlenen yönetim, koruma, sunum, tan›t›m ve ziyaretçi yönetimi stratejileri do¤-
rultusunda denetim birimince alana yönelik yap›lan çal›flmalar›n y›ll›k performans
de¤erlendirmelerini yapar ve bir sonraki y›l›n çal›flma program›n› haz›rlayarak Efl
güdüm ve Denetleme Kuruluna sunar. Denetim birimi, mevcut plan›n uygulanma-
s›n›n denetlenmesi kapsam›nda mevcut uygulama program›n› denetlerken, gele-
cek y›la ait çal›flma plan›n›n da altyap›s›n› flekillendirir.
Denetim birimi, ilgili kamu kurum ve kurulufllar› ile üçüncü kiflilerden yönetim
plan› ve uygulamas› ile ilgili her türlü bilgi ve belgeyi istemeye yetkilidir (Yönetme-
lik m.17). Denetim birimi taraf›ndan yürütülecek denetim faaliyetlerinde, denetim
birimi taraf›ndan talep edilen bilgi ve belgelerin verilmesi gerekir. Yönetmelikte yer
alan bu hükmün, özel hayat›n gizlili¤ini ve ticari s›rlar› kapsamayacak flekilde yo-
rumlanmas› gerekti¤inde tereddüt yoktur. Denetim biriminin bilgi ve belge isteme
yetkisinin yasal dayana¤›n›n bulunmamas› ve bu yetkinin birime idari düzenlemey-
le verilmifl olmas› karfl›s›nda, özel hayata ve ticari s›rlara iliflkin bilgi ve belgelerin
verilmesi gerekti¤i yönünde bir yaklafl›m aç›kça hukuka ayk›r› olacakt›r.
ALAN YÖNET‹M‹ VE YÖNET‹M PLANLAMASI

Sit alanlar› ve ören yerlerinde alan yönetimi oluflturman›n belli amaçlar› oldu¤u,
bu amaçlar do¤rultusunda bir plan oluflturulaca¤› ve plana ifllerlik kazand›r›laca¤›
yasal düzenlemenin özünü oluflturmaktad›r.
YÖNET‹M ALANININ BEL‹RLENMES‹

Alan yönetimi uygulamas›n›n gerçeklefltirilmesinde öncelikle yönetim alanlar›n›n
belirlenmesi gerekmektedir. Mevzuatta düzenlenmifl bulunan alan yönetimi uygu-
lamas›n›n gerçeklefltirilece¤i co¤rafi s›n›rlar›n belirlenmesinden sonra, alan yöneti-
minin gerekleri yerine getirilebilecektir. Bu nedenle alan yönetiminin kurulmas›
sürecinde öncelikli olarak yönetim alan›n›n belirlenmesi gerekir. Var olan bir ihti-
yac›n tan›mlanmas› amac›yla öncelikle alan yönetiminin uygulanaca¤› bölgenin s›-
n›rlar› oluflturulur.
Yönetim Alan›n› Belirlemeye Yetkili ‹dare

Yönetim alanlar›n›n belirlenmesi sürecinde karar verecek idarenin kim oldu¤u ko-
nusunda bir yetki karmaflas› vard›r. 2863 Say›l› Kanun’un 3. maddesinin a bendinin
10. f›kras›nda, yönetim alan›n›n tan›m› düzenlenirken yönetim alanlar›n›n Kültür ve
Turizm Bakanl›¤›nca belirlenece¤i aç›kça vurgulanm›flt›r. Buna karfl›l›k Alan Yöne-
SIRA S‹ZDE timi ve An›tSIRA
EserS‹ZDE Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlen-
mesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelikte, yönetim alan›n›n yetkili ida-
relerce belirlenece¤i ve yetkili idarelerin de ilgili belediyeler ve Bakanl›k oldu¤u
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N Bu
E L ‹ Mdurumda yönetim alan›n› belirleme konusunda Kanun taraf›n-
düzenlenmifltir.
dan Kültür ve Turizm Bakanl›¤›na tan›nm›fl olan yetki, yönetmelikle yerel yönetim-
S O R U lere devredilmifl
S O R olmaktad›r.
U Oysa hukuk devleti ilkesine göre, idare ancak yasal
olarak yetkilendirildi¤i konularda faaliyette bulunabilir. Ayn› flekilde yasal olarak
yetki verilmeden bir idari merciin sahip oldu¤u yetkiyi bir baflka idari birime dev-
D‹KKAT D‹KKAT
retmesi de hukuken mümkün de¤ildir. Yasal olarak yetki verilmeden idarenin faali-
yette bulunmas› hukuk devleti ilkesiyle aç›k ve a¤›r çeliflki oluflturacakt›r. Yönetim
N N
SIRA S‹ZDE alanlar›n›n SIRA S‹ZDE
belirlenmesi sürecinde belediyelerin de rol almas› durumunda hukuk
devleti ilkesinin yaralanaca¤› aç›kt›r. Ayn› do¤rultuda, Bakanl›k kendisine tan›nan
AMAÇLARIMIZ
bir yetkiyi AMAÇLARIMIZ
farkl› bir kamu tüzel kiflisine yasada aç›k izin bulunmadan devredemez.
Bakanl›¤›n kendi yetkisini yönetmelikle devretmifl olmas›n›n da bir anlam› yoktur.
K ‹ T A P GÜNDAY, Metin.
K ‹ T‹dare
A P Hukuku, s.124-131, 9.Bask›, ‹maj Yay›nevi, Ankara 2004.
Alan yönetimi kavram› kapsam›nda yönetim alanlar›n›n belirlenmesinde önem-

TELEV‹ZYON li olan birTbaflka
E L E V ‹ Z nokta
Y O N ise sit alanlar›n›n ilan› sürecinde Kültür ve Tabiat Varl›kla-
r›n› Koruma Bölge Kurullar›n›n üstlenmifl oldu¤u görevlerdir. Koruma Bölge Ku-
rullar›nca bir bölgenin sit alan› olarak tescil edilmesine ba¤l› olarak flekillenen yö-
netim alan›nda esas yetkinin Kültür ve Turizm Bakanl›¤›nda oldu¤unda, yerel yö-
‹NTERNET netimlerin ‹bu
N T Eyönde
R N E T yasal bir yetkisinin bulunmad›¤›nda duraksama yoktur. Dola-
y›s›yla alan yönetiminin temelini oluflturan sit alan› ilan karar› ve ören yeri belirle-
me kararlar›yla zaten belli bir s›n›r oluflturulmakta, hatta bu sit alanlar› ve ören yer-
lerinin etkileflim alanlar› da Koruma Bölge Kurullar›nca belirlenmektedir. Bu du-
rumda esas olarak alan yönetimi uygulanacak alan› belirleme yetkisi Kültür ve Tu-
rizm Bakanl›¤› taraf›ndan kullan›lm›fl olmaktad›r. S›n›rlar› belirlenmifl sit alanlar› ve
ören yerlerinde alan yönetimi uygulamas› s›ras›nda yeni bir belirleme yap›lmas›na
gerek var m›d›r? Bu konu yeniden düflünülmelidir. Yönetmelikle verilen bir yetki-
ye dayan›larak oluflturulacak alan yönetimi s›n›rlar›yla mülkiyet hakk›na k›s›tlama
getirilmesi kabul edilemez.
Yönetim Alan›n›n Belirlenmesinde Uyulmas› Gereken

‹lkeler
Yönetim uygulamas› yap›lacak alan›n belirlenmesi, alan yönetimi yap›lanmas›n›n
ön koflulunu oluflturmaktad›r. Alan yönetimi yap›lanmas›n›n baflar›s›, yönetim ala-
n›n›n do¤ru belirlenmesiyle yak›ndan ilgilidir. Alan yönetimi uygulamas›ndan bek-
lenen sonuçlara ulafl›labilmesi için, yönetim alan›n›n belirlenmesi konusunun te-
mel çerçevesinin do¤ru belirlenmesine ihtiyaç vard›r. Yönetim alanlar›n›n belirlen-
mesinde afla¤›daki hususlara uyulur (Yönetmelik m.6):
a. Sit alanlar›n›n, ören yerlerinin ve alan›n etkileflim sahalar›n›n ve ba¤lant›
noktalar›n›n araflt›r›lmas› ve elde edilen verilerin de¤erlendirilmesi amac›yla
etütler yap›l›r. Bu etüt sonuçlar›na göre Kanun, bu Yönetmelik ve ‹lke Karar-
lar›na uygun olarak öneri yönetim alan› s›n›r› belirlenir. Öneri yönetim ala-
n›n›n belirlenmesiyle ilgili olarak ilgili kurum ve kurulufllar, meslek odalar›,
üniversiteler, sivil toplum örgütlerinin ve alanda mülkiyet hakk› bulunanla-
r›n önerileri de de¤erlendirilir.
b. Öneri yönetim alan› s›n›r›, bu s›n›r dâhilinde alanla ilgili hizmetine ihtiyaç
duyulan ilgili kamu kurum ve kurulufllar›na iletilir. Kurulufllar öneri ve gö-
rüfllerini otuz gün içerisinde yetkili idareye iletir. Alan›n planlanmas› ve ko-
runmas› ile ilgili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›n-
da efl güdüm sa¤lamak ve görüfllerini almak üzere bir koordinasyon toplan-
t›s› düzenlenir.
c. ‹lgili sivil toplum örgütleri yönetim alan› belirlenmesi önerisiyle baflvurdu¤u
takdirde bu esaslar do¤rultusunda teklif yetkili idarece de¤erlendirilir.
d. Bu çal›flmalar sonucunda belirlenen nihai yönetim alan› s›n›rlar› yetkili ida-
rece ilgili kurum ve kurulufllara iletilir.
Yönetim alan›n› belirleme konusunda da vurguland›¤› gibi, alan yönetimi uy-
gulamas›n›n temeli sit alan› ilan›na ve ören yeri belirlemeye dayan›r. Sit alan› ve
ören yeri olarak belirleme yetkisi de koruma bölge kurullar›na tan›nd›¤›nda göre,
yönetim alan›n›n belirlenmesine iliflkin ilkeler aras›nda koruma bölge kurulu ka-
rarlar›na uygun hareket edilece¤i ilkesinin bulunmamas› kamu yarar› ve hizmet
gerekleri aç›s›ndan uygun olmam›flt›r. Yönetim alan›n›n ve plan›n›n oluflturulmas›
sürecinde koruma bölge kurulu kararlar› do¤rultusunda hareket edilece¤ine iliflkin
bir düzenlemenin aç›kça belirtilmemifl olmas›, alan yönetimi uygulamas›n›n iflleyi-
flini zora sokacakt›r.
YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI

Alan yönetimi uygulamas› s›n›rlar› belirlenmifl bir arazi parças› üzerinde gerçeklefl-
tirilen iflletme yönetimidir. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n yo¤un olarak bu-
lundu¤u bir alan›n yönetilmesinde, koruma ile yararlanma aras›nda bir dengenin
kurulmas› gerekir. Koruma ve yararlanma dengesi, yönetim alan›na iliflkin olarak
bir plan çerçevesinde flekillendirilir. Korunacak ve yararlan›lacak alanda, ortaya
konulacak hareket tarz›, yönetim plan›yla belirlenir. Yönetim plan› tasla¤›, yetkili
idare taraf›ndan atanan alan baflkan›n›n efl güdümünde, alan›n niteli¤ine ba¤l› ola-
rak farkl› meslek gruplar›na mensup uzman ve dan›flmanlardan oluflturulacak bir
ekip taraf›ndan haz›rlan›r.
Yetkili idarece plan tasla¤›n›n haz›rlanmas› öncesinde ve haz›rlanma sürecinde
ilgili kurum ve kurulufllar›n, yerel halk›n, ilgili sivil toplum örgütlerinin, meslek
odalar›n›n, üniversitelerin, gerekli görülecek özel sektör temsilcilerinin ve alanda
mülkiyet hakk› bulunanlar›n kat›l›m› ile bilgilendirme ve yönetim plan›na veri
oluflturacak konular›n belirlenmesi amac›yla ilgili taraflar›n kat›ld›¤› asgari iki top-
lant› düzenlenir. Bu toplant›lar halka, mahallî idarelerce panolara as›lacak ilanlar-
la, di¤erlerine yetkili idarece yaz› ile duyurulur (Yönetmelik m.7).
Yönetim Plan›nda Yetkili ‹dare

Yönetim plan› haz›rlama çal›flmalar›, planlamaya konu alan›n niteliklerine göre fle-
killendirilmelidir. Koruma alt›na al›nan kültür ya da tabiat de¤erlerinin nitelikleri-
ne göre bir koruma ve yararlanma planlamas› yap›lmas› gerekir. Bu do¤rultuda yö-
netim alan› s›n›rlar› belirlenen sit alanlar›, ören yeri ve etkileflim sahalar›na iliflkin
yönetim plan› tasla¤›;
a.Kentsel sitlerde ilgili belediyelerce,

b.Arkeolojik, do¤al ve tarihî sit alanlar›nda Bakanl›kça,
c.‹lgili belediyesi bulunmayan kentsel sit alanlar›nda Bakanl›kça,
d.Kentsel sit alan› ile di¤er sit alanlar›n›n birlikte bulunmas› hâlinde ilgili
belediyesince,
e. Kentsel sit yönetim alan›n›n s›n›rlar›n›n birden fazla belediyeyi ilgilendirme-
si hâlinde bu belediyelerin koordinasyonu ile büyükflehir belediye s›n›rlar›
içinde olmas› hâlinde büyükflehir belediyesince, d›fl›nda olmas› hâlinde ilgili
belediyelerin koordinasyonu ile Bakanl›kça do¤rudan haz›rlan›r veya ihale
mevzuat›nda belirtilen usul ve esaslara göre ihale suretiyle haz›rlatt›r›l›r.
Bakanl›¤›n yönetim alan›n›n belirlenmesi, yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› ve
alan yönetimi konusunda yapaca¤› çal›flmalar, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel
Müdürlü¤ünce yürütülür (Yönetmelik m.8).
Yönetim Plan›n›n Haz›rlanmas›

Yönetim planlar›, yönetim alan›n›n koruma ihtiyaçlar›na ve yararlanma faaliyetle-
rinin gereklerine göre flekillendirilmelidir. Yönetmelik düzenlemesinde, yönetim
plan›n›n oluflturulmas› süreci, aflama aflama düzenlenmifl bulunmaktad›r. Yönetim
alan›na iliflkin haz›rlanacak yönetim plan›n›n içeri¤i, afla¤›da belirtilen ana bölüm-
lerden oluflur:
a. Mevcut durumun tespiti: Alan›n yönetim, ifllev ve koruma ihtiyaçlar›n›n be-
lirlenmesi, ilgili kurum ve kurulufllarla ba¤lant› kurulmas›.
b. Alan analizi: Alan›n öneminin belirlenmesi, sorunlar›n›n tespiti, alan›n tafl›-
ma kapasitesinin tespiti, ifllevsel ve yönetsel analizinin yap›lmas›.
c. Alan›n vizyonunun belirlenmesi ve esas politikalar›n oluflumu: Yönetim pla-
n›n›n, alan›n gelece¤e ait vizyonunu belirleyecek, iflletme, yönetim, idari ve
finansal modelleri içerecek, ulusal ve uluslararas› platformda alan›n sunu-
munu ve tan›t›m›n› sa¤layacak yönetim, koruma, kullanma, sunum ve tan›-
t›m, ziyaretçi politika ve stratejilerinin belirlenmesi.
d. Çal›flma program›, zamanlama ve projelerin belirlenmesi: Alan yönetiminde
yer alacak kurum ve kiflilerin görev tan›mlar›n›n yap›lmas› ve bunlar›n gerçek-
lefltirilmesine iliflkin çal›flma programlar›n›n, bütçe analizlerinin haz›rlanmas›
ile finans kaynaklar›n›n belirlenmesi k›sa, orta ve uzun vadede yap›lacak iflle-
re ait bir eylem plan›n›n oluflturulmas› ve proje tan›mlar›n›n yap›lmas›,
e. ‹zleme, de¤erlendirme ve e¤itim süreçlerinin tan›mlanmas›: Yönetim plan›-
n›n uygulamas›n›n izlenmesi, de¤erlendirilmesi ve bu süreçte yer alacak ta-
raflar›n e¤itimine iliflkin programlar›n haz›rlanmas›(Yönetmelik m.9).
Yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› teknik bir süreç olup, idari düzenlemede orta-
ya konulan bu ilkelerin teknik de¤erlendirmesinin ilgili meslek mensuplar› taraf›n-
dan yap›lmas› gerekir. Konunun uzmanlar›ndan oluflan bir ekip taraf›ndan gerekli
tespit ve de¤erlendirmeler yap›ld›ktan sonra plan kararlar›n›n oluflturulmas› gerekir.
Yönetim Plan›n›n De¤erlendirilmesi

Yönetim alan›nda gerçeklefltirilecek yararlanma faaliyetlerinin koruma gereklerine
göre flekillendirilip flekillendirilmedi¤inin ve öngörülen yönetim tarz›n›n alan yö-
netimi kurulmas› hedeflerine ulaflmaya imkân verip vermeyece¤inin karara ba¤-
lanmas›, yönetim plan›n›n de¤erlendirilmesi sürecidir. Haz›rlanan yönetim plan›
tasla¤›, Yönetmelik esaslar›na göre kurulan dan›flma kurulunca de¤erlendirilir. Ku-
rulun de¤erlendirme toplant›s›nda alan baflkan› da haz›r bulunur.
Toplant› sonucunda dan›flma kurulunca önerilen ve karara ba¤lanan hususlar

dikkate al›narak yönetim plan tasla¤›na yetkili idarece son hâli verilerek yönetim
plan› tasar›s› oluflturulur (Yönetmelik m.11). Plan›n de¤erlendirilmesi toplant›s›nda
haz›r bulunacak olan alan baflkan›n›n hangi yetkilerle bu toplant›ya kat›laca¤› dü-
zenlenmemifltir. Dan›flma kurulunun çal›flma esaslar›n›n neler oldu¤u, alan baflka-
n›n›n bu toplant›larda oy hakk›n›n bulunup bulunmad›¤›, de¤ifliklik önerisi ya da
yeni teklifler sunup sunamayaca¤› ve benzeri konular belirginlefltirilerek, alan bafl-
kan›na bu yetkinin tan›nmas› gerekir. Alan baflkan›n›n dan›flma kurulu toplant›la-
r›na gözlemci s›fat›yla kat›lmas›n›n bir anlam› olmayacakt›r.
Yönetim Plan›n›n Onaylanmas›

Yönetim plan›n›n onaylanmas›, planda getirilen hükümlerin uygulanma alan›na
konulmas›d›r. Bir baflka ifadeyle yönetim plan›n›n icrailik kazanmas› anlam›na gel-
mektedir. Plan›n onaylanmas› süreci Yönetmelikte ayr›nt›l› olarak düzenlenmifl bu-
lunmaktad›r (m.12). Buna göre; Yönetim plan tasar›s› incelenip mutabakata var-
mak suretiyle onaylanmak üzere yetkili idarece Yönetmelik esaslar›na göre olufltu-
rulan Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna iletilir.
Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, plan› inceler ve gerekirse plan haz›rlama eki-
bine gerekli düzeltmeleri yapt›r›r. Yönetim plan›n›n kabul edilebilmesi için toplan-
t›ya kat›lan Kurul üyelerinin dörtte üçünün olumlu oyu gerekir. Onaylama ifllemi,
en geç alt› ay içinde tamamlan›r.
Yönetim plan› onayland›ktan sonra yetkili idarece ço¤alt›larak sorumlu kurum
ve kurulufllara iletilir. Yönetim planlar› alenidir. Bu aleniyeti sa¤lamak yetkili ida-
relerin görevidir.
Efl güdüm ve Denetleme Kurulu kararlar›na karfl› süresi içinde idari yarg›ya iti-
raz edilebilir.
Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun plan›n onay sürecinde sahip oldu¤u dü-
zelttirme yetkisi, iade yetkisinden çok, kurulun gerekli düzeltmeleri planlama eki-
binden yard›m alarak kendisinin düzeltmesi fleklinde anlafl›lmal›d›r.
Yönetim Plan›n›n Uygulanmas› ve Denetlenmesi

Yönetim plan›n›n uygulamaya konulmas›, birden çok idarenin uygulamakla yü-
kümlü oldu¤u bir hukuki belgenin ortaya ç›kmas› anlam›na gelmektedir. Yönetim
alan›yla co¤rafi alan ya da faaliyet olarak ba¤lant›l› olan idareler, yönetim plan› hü-
kümlerine göre üzerlerine düflen yükümlülükleri yerine getirmek durumundad›r-
lar. Kamu kurum ve kurulufllar›, belediyeler ile gerçek ve tüzel kifliler, Efl güdüm
ve Denetleme Kurulunca onaylanan yönetim plan›na uymak zorundad›rlar. Yetki-
li idareler, plan kapsam›ndaki hizmetlere öncelik vermek ve bu amaçla bütçeleri-
ne gerekli ödenekleri ay›rmakla yükümlüdürler.
Yönetim planlar›nda tan›mlanan görevlerin gerçeklefltirilmesi sürecinde alan
baflkan›, uygulamadan sorumlu kurum ve kurulufllar ile yetkili idare koordineli
olarak çal›fl›r.
Yönetim plan›yla belirlenen yönetim taraf›ndan, koruma, sunum, tan›t›m ve zi-
yaretçi yönetimi stratejileri do¤rultusunda denetim birimince alana yönelik yap›lan
çal›flmalar›n y›ll›k performans de¤erlendirmeleri ve bir sonraki y›l›n çal›flma prog-
ram› ile bütçe tasla¤› yap›l›r. Bu de¤erlendirmeler sonucunda haz›rlanacak rapor-
lar Efl güdüm ve Denetleme Kurulunca de¤erlendirilir ve bir y›l sonraki çal›flma
program› ve bütçesi onaylan›r. Y›ll›k incelemenin d›fl›nda denetim birimince befl
y›lda bir vizyon, amaçlar ve politikalar gözden geçirilerek efl güdüm ve Denetleme
Kurulunun de¤erlendirmesine sunulur.
Efl güdüm ve Denetleme Kurulunca yönetim plan›n›n uygulanma sürecinde

vizyon, amaç ve politikalar›nda denetleme birimi taraf›ndan bir de¤ifliklik öneril-
mesi hâlinde, öngörülen de¤iflikliklere iliflkin yetkili idarece yönetim plan› de¤iflik-
lik tasla¤› haz›rlan›r ve dan›flma kurulunun görüflleri al›narak, Efl güdüm ve Denet-
leme Kurulunca onaylan›r.
Yönetim plan›nda tan›mlanan çal›flmalar›n projelendirme ve uygulanmas› süreci-
ne teknik katk› sa¤lamak üzere yetkili idarelerce geçici proje ekipleri oluflturulabilir.
Yönetim alan› kapsam›ndaki tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar› ile sit alanlar›n-
da yönetim plan› ile yap›lmas› öngörülen çal›flmalara iliflkin her türlü infla ve fiziki
müdahale ve fonksiyon de¤ifliklikleri ile bunlara ait plan ve proje için Kültür ve Ta-
biat Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurulunun karar›n›n al›nmas› zorunludur (Yönet-
melik m.13).
Alan yönetim plan›n›n uygulanmas› s›ras›nda gereksinim duyulacak fiziki ve in-
flai faaliyetler konusunda ilgili koruma bölge kurulundan izin al›nmas› gerekti¤i
konusunda getirilen yönetmelik hükmünden de aç›kça anlafl›laca¤› üzere, alan yö-
netimi oluflturulan sit alanlar›, ören yerleriyle bunlar›n etkileflim alanlar› ve ba¤lan-
t› noktalar›nda yap›lacak imar uygulamalar› konusunda koruma bölge kurulundan
izin al›nmas› zorunludur. Koruma bölge kuruluna yap›lan baflvuruda, alan yöne-
tim plan›n›n uygulanmas› gereklili¤inden hareketle, fonksiyon de¤iflikli¤i, fiziki ve
inflai müdahale izni talep edilecektir. Koruma bölge kurulu talebi de¤erlendirirken
ayn› zamanda alan yönetim plan›n› da de¤erlendirmifl olacakt›r. Koruma bölge ku-
rulunun do¤ru bulmad›¤› bir talebi reddetmesi durumunda alan yönetim plan›n›n
uygulanma imkân› kalmayacakt›r. Bu durumda, alan yönetim planlar›n›n ilgili ko-
ruma bölge kurulunun onay›ndan geçmeden yürürlü¤e konulmas› hukuken do¤-
ru de¤ildir ve eksikli¤in giderilmesi gerekir.
ALAN YÖNET‹M‹NDE HEDEFLER

Alan yönetiminin kurulmas›nda ortaya konulan amaçlar, alan yönetiminin gerçek-
lefltirmesi gereken hedefler olarak kabul edilmifltir. Alan yönetiminin hedefleri ola-
rak belirlenen konular›n gerçeklefltirilmesi ayn› zamanda alan yönetimi kurulmas›-
n›n amac› olarak karfl›m›za ç›kar. Alan yönetiminin hedeflerinin neler oldu¤u Kül-
tür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lan idari düzenlemede ortaya konulmufl-
tur. Yönetmeli¤e göre alan yönetiminin hedefleri flunlard›r (m.5):
a. Alan s›n›rlar›n›n tarihî, sosyal, kültürel, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bütünlük
içerisinde etkileflim sahalar› ve tarihi, kültürel, sosyal, co¤rafi ve sanatsal ne-
mesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesi. Tafl›nmaz kültür
ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›na yönelik olarak gerçeklefltirilen idari faali-
yetler kapsam›nda karar alt›na al›nan sit alan› ilan› ve ören yeri tespiti karar-
lar›nda eksik kalan bir noktan›n tamamlanmas› gereklili¤ine vurgu yap›lm›fl-
t›r. Buna göre; ba¤lant› noktas› oluflturan kültür ya da tabiat varl›klar›n›n tes-
pit edilmesi alan yönetiminin hedeflerinden birincisi olarak düzenlenmifltir.
b. Koruma, eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ile yerel top-
n› ile gösterilmesinin sa¤lanmas›. Alan yönetimi, koruma alt›na al›nan kültür
ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›n› sa¤lamaya katk› sa¤layarak bu varl›klar-
dan yararlanmay› teflvik edecek, koruma ve yararlanma dengesinin sürdürü-
lebilir olmas›n› sa¤layacak bir uygulama olarak ifllev görecektir. Yönetim
alan›nda bulunan kiflilerin ekonomik aç›dan desteklenmesi de alan yöneti-
min hedefleri aras›nda yer almaktad›r.
c. Alan›n de¤erini artt›rarak uluslararas› bir seviyeye ç›karmak için genel

stratejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlen-
mesi ve yarat›lmas›n›n sa¤lanmas›. Alan yönetimi uygulamas›, yönetim ala-
n›n›n turizm potansiyeline odaklanan ve bu potansiyeli artt›rmay› amaçla-
yan bir faaliyettir.
d. Kültür turizmini gelifltirmek amac›yla uluslararas› ifl birli¤i ve paylafl›m› yara-
tacak etkinlik a¤›n›n kurulmas›n›n sa¤lanmas›. Kültür turizmine yönelik ola-
rak uluslararas› ifl birli¤i çal›flmalar›n›n yap›lmas›, alan yönetimi uygulamas›y-
la mümkün olabilece¤inden, düzenlemede bu hedef de yer almaktad›r.
e. Belirli bir bölge içinde birbirleriyle iliflkilendirilerek sektör oluflturma potan-
gulama planlar›n›n yarat›lmas›. Alan yönetimi oluflturulan bir koruma alan›-
n›n marka hâline getirilmesi hedefler aras›nda yer almaktad›r.
f. Yönetim alanlar›n›n korunmas› ve de¤erlendirilmesinde kamu kurum ve ku-
kifli ve kurulufllar ile yerel halk›n ifl birli¤inin sa¤lanmas›. Yönetim alan› ola-
rak belirlenen bir bölgenin bütün olarak de¤erlendirilmesinde, ilgili bütün
kiflilerin, ifl birli¤i içerisinde hareket etmesinin sa¤lanmas›, hedefler aras›nda
bulunmaktad›r.
g. Sit alanlar› ve ören yerleri ile etkileflim sahalar›n›n bak›m, onar›m, restoras-
tim amaçlar› do¤rultusunda uluslararas› koruma prensipleri ve sözleflme hü-
kümleri çerçevesinde korunarak yaflat›lmas›n›n yan› s›ra kullan›m ve geliflim
ilkelerinin ve s›n›rlar›n›n belirlenmesinin sa¤lanmas›. Alan yönetimi, bir yan-
dan alanda bulunan kültür ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›na yönelik uygu-
lamalar› gerçeklefltirirken, di¤er yandan korunan de¤erlerin alan yönetiminin
gerekleri do¤rultusunda kullan›lmas›n› sa¤layacak uygulamalar yapacakt›r.
h. Kültür varl›klar›n›n yönetiminde, konservasyon alan›nda, tasar›m ve uygula-
mada, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek standartlar›n kullan›lmas›n›n sa¤lan-
mas›. Alanda bulunan tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n korunmas› ve bu varl›k-
lardan yararlan›lmas› uygulamalar›nda, en uygun yöntemin kullan›lmas› ve
uzman kiflilerden yararlan›lmas›n›n sa¤lanmas› amaçlanm›flt›r.
Yönetmelikte düzenlenmifl bulunan hedeflerin kültür ve tabiat varl›klar›n›n ko-
runmas›, yaflat›lmas› ve toplumsal yararlanamaya aç›lmas›nda önemli hedefler ol-
du¤u noktas›nda duraksama bulunmamakla birlikte, bu hedeflerin hangi kurum ve
kurulufl taraf›ndan gerçeklefltirilece¤i ve idari birimler aras› koordinasyonun nas›l
sa¤lanaca¤› konusunda eksiklikler bulunmaktad›r.
ALAN YÖNET‹M‹ DÜZENLEMES‹N‹N

DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Alan yönetimine iliflkin getirilmifl olan, yasal ve idari düzenlemelerde baz› eksik-
likler bulunmaktad›r. Var olan düzenleme eksiklikleri, alan yönetimi konusunda
sorunlar yaflanmas›na yol açabilecek boyuttad›r.
ALAN YÖNET‹M‹ B‹R‹M‹ VE YASAL DAYANAK

Alan yönetimi yap›lanmas›nda iki temel sorun karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bunlardan
birincisi alan yönetimi biriminin Türk ‹dari Teflkilatlanmas› içerisinde kendisine
yer bulamamas›, ikincisi ise alan yönetimi biriminin kanuni altyap›s›nda eksiklik-
ler bulunmas›d›r.
S O R U S O R U
a. Yasa koyucu sit alanlar› ve ören yerleriyle bunlar›n ba¤lant› noktalar›nda
alan yönetimi uygulamas› yap›lmas›n› düzenlerken, oluflturulan idari birimin
D‹KKAT D‹KKAT
Türk ‹dari Teflkilatlanmas› içerisindeki yeri belirlenmemifltir. Alan yönetim-
leri oluflturulurken, alan baflkan›n› atayan idareye göre, bu birimlerin duru-
N N
ma göre merkezî idarenin taflra birimi, yerine göre de yerel yönetim birim-
lerinin özerk bir uzant›s› gibi alg›lanmas› mümkündür. Bu durum, Anayasa-
da yer alan ‹darenin Bütünlü¤ü ‹lkesi ve T.C. ‹daresinin merkezden ve ye-
rinden yönetim ilkelerine göre flekillenmesi ilkelerine aç›kça ayk›r›d›r.
K ‹ T A P Türkiye Cumhuriyeti
K ‹ T A P idari yap›lanmas›nda merkezden ve yerinden yönetim d›fl›nda bir
idari birimin kurulmas› mümkün olmad›¤› gibi, bazen merkezî idareye ba¤l› bazen yerin-
SIRA S‹ZDE den yönetimSIRAkurulufllar›na
S‹ZDE ba¤l› bir yönetim yap›lanmas› Anayasaya aç›kça ayk›r› olacak-
TELEV‹ZYON t›r. Merkezden
T E L E Vve
‹ Z Yyerinden
ON yönetim konusunda bak›n›z: YILDIRIM, Turan. Türkiye’nin
‹dari Teflkilat›, s.35-39, Alk›m Yay›nevi, ‹stanbul 2005.
b. Yönetim alan›n› belirleme konusundaki yetki yasa koyucu taraf›ndan Kültür

‹ NSTOE RRNUE T ‹ NST OE RRNUEBakanl›¤›na
ve Turizm T tan›nm›flken, kentsel sit alanlar›nda gerçeklefltirile-
cek alan yönetimi konusunda yerel yönetimlerin belirleyici olmas› yönünde-
ki düzenleme de Hukuk Devleti ‹lkesine ayk›r›d›r. Hukuk Devleti ilkesinin
D‹KKAT D‹KKAT
olmazsa olmaz koflullar›ndan Kanuni ‹dare ‹lkesine göre, idarenin bir alan-
da faaliyette bulunabilmesi, bir yetki kullanabilmesi ancak yasal olarak yet-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEolmas› durumunda mümkündür. Kanunun yetki vermedi¤i yer-
kilendirilmifl
de idare yetkisizdir ve yapt›¤› ifllem yok hükmündedir. Yönetim alan›n›n be-
lirlenmesi konusunda yerel yönetimlere yasa koyucu taraf›ndan yetki veril-
memesine ra¤men yönetmelikle bu yetkinin tan›nmas› mümkün de¤ildir.
K ‹ T A P GÜNDAY, Metin.
K ‹ T‹dare
A P Hukuku, 10.Bask›, ‹maj Yay›nevi, Ankara 2011.
Di¤er yandan, alan yönetiminin s›n›rlar›n›n belirlenmesi ifllemi, önemli ve ön-

TELEV‹ZYON celikli bir Thak
E L E Volan
‹ Z Y O Nmülkiyet hakk›na do¤rudan müdahale anlam›na gelece¤inden
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Anayasa’ya uygun olarak yetkilendirilmemifl
olan idari makamlar›n karar almas› hukuka ayk›r› olacakt›r. Hukuk devleti ilkesine
göre, hak ve özgürlüklere yap›lacak müdahaleler ancak Anayasa’ya uygun olarak
‹NTERNET ‹ N T E R N E T yap›labilir. Bu yönüyle düzenleme Anayasa ve Avrupa ‹nsan
ç›kar›lan Kanunlarla
Haklar› Sözleflmesi’ne ayk›r›d›r.
Aç›kça ortaya konulan hukuka ayk›r›l›klar›n ortadan kald›r›labilmesi için, alan
yönetiminin s›n›rlar›n›n belirlenmesi yetkisinin koruma bölge kurulu kararlar› do¤-
rultusunda Bakanl›k taraf›ndan belirlenmesi ve alan yönetimi yap›lanmas›n›n her
durumda merkez ya da yerinden yönetim birimi olarak örgütlenmesi yönünde bir
düzenlemeye gidilmesi gerekir. Alan yönetimi yap›lanmas› bütün sit alanlar› ve
ören yerlerinde ya merkezî idarenin taflra uzant›s› olmal› ya da yerinden yönetim
kurulufllar›n›n bir birimi olarak düzenlenmelidir.
YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI

Alan yönetim planlar›n›n haz›rlanmas›nda yetkinin, tamamen yeni oluflan bir biri-
me, usul ve ilkeleri tam olarak belirlenmeden tan›nmas›, hak ve özgürlüklerin Ana-
yasal güvenceye sahip olmas› konusundaki temel kural olan, ancak kanunla s›n›r-
lanabilme ilkesine ayk›r›d›r. Daha öncede vurguland›¤› gibi, yönetim plan›, alan
yönetimi s›n›rlar› içerisinde kalan maliklerin mülkiyet haklar›na k›s›tlamalar getire-
bilme gücüne sahip bir idari düzenlemedir. Mülkiyet hakk›na müdahale anlam›na
gelecek bir düzenlemenin çerçevesi belirlenmeden oluflturulacak bir idari birime
bu yetkinin verilmesi yerine, yasa koyucunun alan yönetimi plan› konusunda çer-
çeve bir metin haz›rlamas› ve planlanacak alanlar›n özel durumlar›na göre bu
planlar›n revize edilmesi suretiyle alan yönetimlerinin gerçeklefltirilmesi hukuk
devleti ilkesi aç›s›ndan daha uygun bir yaklafl›m olacakt›r.
Kanuni idare ilkesi, temel hak ve özgürlüklerin güvenceye al›nmas› ilkesinin
aç›kça ihlal edilmesi anlam›na gelen bu düzenlemeler, özellikle mülkiyet hakk›na
hukuksuz müdahale edilmesi sonucunu do¤uracakt›r. Mülkiyet hakk›, temel hak-
lar aras›nda özel bir yere sahip bulundu¤undan, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi
Ek 1 protokolü ve 1982 Anayasas›’n›n 35. maddesinde aç›kça koruma alt›na al›n-
m›fl bir hakt›r. Bu konuda ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z: GEMALMAZ, Burak. Avrupa
‹nsan Haklar› Sözleflmesinde Mülkiyet Hakk›, Beta Yay›nevi, ‹stanbul 2009.
ÖZGÜNLÜ⁄Ü BULUNAN ALANLARDA

UYGULANMA SORUNU
Sit alanlar› ve ören yerlerinde uygulanmas› öngörülen alan yönetiminin, birbirin-
den farkl› nitelikleri ve öncelikleri bulunan farkl› sit alan› statülerinde ayn› flekilde
uygulanabilece¤ini iddia etmek mümkün de¤ildir. Örne¤in arkeolojik sit, kentsel-
arkeolojik sit ve kentsel-tarihî sit alanlar›n› içerisinde bar›nd›ran ve alan›n s›n›rla-
r›nda ayr› bir kararla an›t eser olarak tan›mlanan tarihî ‹stanbul Surlar› bulunan bir
bölgede alan yönetimi uygulamas›n›n nas›l yap›labilece¤i konusunda duraksama-
lar yaflanmas› normaldir. Birbirine yak›n ya da iliflkili sit alanlar›n›n bir bütünlük
içerisinde alan yönetimine konu olmas› durumunda, farkl› sit statüsüne sahip olan
alanlar›n birlikte de¤erlendirilmesinin nas›l gerçeklefltirilece¤i konusunda uygula-
ma güçlü¤ü yaflanmas› kaç›n›lmazd›r.
Konuyla ilgili düzenlemelere bak›ld›¤›nda, ‹stanbul Tarihî Yar›mada örne¤inde,
arkeolojik sit alanlar›nda alan baflkan› atama yetkisi Bakanl›kta bulunmakta, kent-
sel sit alanlar›nda bu yetki ‹stanbul Büyükflehir Belediyesince kullan›lmaktad›r.
Mevzuatta karma sit alanlar›nda bu yetkinin nas›l kullan›laca¤› konusunda aç›k bir
düzenleme bulunmamaktad›r. Yorum yoluyla kentsel karma sitlerde alan baflkan›
atama yetkisinin ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi taraf›ndan kullan›lmas› gerekti¤i
sonucuna ulaflmak mümkündür. Alan yönetimi plan› yapma konusu düzenlenir-
ken kentsel karma sitlerde plan haz›rlama yetkisinin yerel yönetimlerde oldu¤una
iliflkin düzenlemeden hareketle böyle bir sonuca ulaflmak mümkündür.
Tarihî Yar›mada ve benzer durumda olan di¤er yerleflim yerlerinde alan yöne-
timi yap›lanmas›na gidilmesi alan yönetimi mevzuat›yla tam olarak uyumlu say›la-
maz. Özellikle alan yönetimi kavram›n›n içeri¤i, amac›, kapsam› ve hedefleri dik-
kate al›nd›¤›nda, bu düzenlemenin kültür ve turizm amaçl› ören yerlerinin korun-
mas›, yaflat›lmas›, gelifltirilmesi ve kamu yarar›na uygun olarak yönetilmesinin he-
deflenmifl oldu¤u görülür. Tarihî Yar›mada bu yönüyle bir ören yeri gibi de¤erlen-
dirilmesi mümkün olmayan, ifl ve yaflam merkezîdir. 2863 say›l› Kanun’un tan›m-
lar k›sm›yla ek 2. maddesinde yer alan s›n›rl› düzenlemeyle hedeflenenin ören yer-
leri ve kal›nt›lar›n korunmas›, gelifltirilmesi ve bir kültür-turizm iflletmesi hâline ge-
tirilmesi oldu¤u aç›kt›r. Tarihî Yar›mada bölgesinin bu kapsamda de¤erlendirilme-
ye elveriflli bir bölge olmad›¤›, mülkiyet hakk›na böylesine keyfi bir flekilde müda-
halede bulunman›n hukuken savunulabilir bir fley olmad›¤› tart›flmas›zd›r. Mülki-
yet hakk› çok istisnai olarak, kamu yarar› gerekçesiyle, ancak yerine getirilmesi zo-
runlu bir kamu hizmetinin gerektirmesi durumunda, Anayasa’da yer alan ilkelere
uygun olarak, kamulaflt›rma yap›larak sonland›r›labilir/s›n›rland›r›labilir. Bu yap›l-
madan, tarihî koruma gerekçesiyle mülkiyet hakk›na keyfî müdahalelerin önünün

aç›lmas›, Anayasa ve Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne aç›k ve a¤›r bir ayk›r›l›k
oluflturacakt›r.
ALAN YÖNET‹M‹N‹N D‹⁄ER ‹DARELERLE

‹L‹fiK‹LER‹ VE KOORD‹NASYON SORUNU
Alan yönetimi, sit alanlar› ve ören yerlerinde gerçeklefltirilecek bir iflletme faaliye-
ti ise bu faaliyetin di¤er idari faaliyetlerle kesiflmesi kaç›n›lmazd›r. ‹dari faaliyetler
aras›nda kesiflme durumunda, hangi idarenin hangi faaliyetinin daha öncelikli ola-
ca¤› ya da hangi idarenin hangi tür faaliyetinin göz ard› edilece¤i bir sorun olarak
ortaya ç›kar. Böyle bir çat›flman›n ortaya ç›kmas› durumunda, uygulamay› yönlen-
direcek ilke ve kurallar›n belirlenmesi gerekir.
Yönetim alanlar›nda karar mercii olan Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda al›-
nan kararlar›n uygulanmas› sürecinde, Koruma Bölge Kurullar›yla olan iliflkilerde
s›k›nt›lar yaflanmas› olas›d›r. Koruma Bölge Kurulu kararlar›n›n ba¤lay›c›l›¤› konu-
sunda duraksama yaflanabilir mi? Koruma Amaçl› ‹mar Planlar›na uygun yap›lmas›
zorunlulu¤u bulunan alan yönetimi plan›n›n bu uygunlu¤a sahip olup olmad›¤›n›n
denetimine iliflkin bir düzenleme bulunmamaktad›r. Buna ek olarak, alan yönetim
plan›n›n kamu kurum ve kurulufllar›n›, belediyeleri, gerçek ve tüzel kiflileri ba¤la-
y›c› oldu¤una iliflkin yönetmelik hükmünün uygulanmas›nda da sorun yaflanacak-
t›r. Yönetmelik Kanun’da olmayan bir yetkiyi alan yönetimi birimine tan›m›flt›r.
Alan yönetimi plan›n›n haz›rl›k sürecinde Kanun, Yönetmelik ve ‹lke kararlar›na
uygun olarak haz›rlanmas›na (m.13) iliflkin temel ilkeye bak›ld›¤›nda, yönetim pla-
n› haz›rlama sürecinde Koruma Bölge Kurulu kararlar›n›n dikkate al›nmas› gerekli-
li¤inin atlanm›fl oldu¤u görülür. Alanda yap›lacak her türlü fiziki inflai müdahale ve
fonksiyon de¤ifliklikleri konusunda ilgili Koruma Bölge Kurulundan izin al›nmas›
gereklili¤i aç›kt›r ve yönetmelikte de düzenlenmifltir. Bu durumda, yönetim plan›
yap›l›rken kararlar› dikkate al›nmayan, plan›n onaylanmas› sürecinde görüflüne
baflvurulmayan Koruma Bölge Kurulunun bu izinleri verebilmesi nas›l beklenebilir?
Vurgulanan bu sorunlar›n afl›labilmesi ya da hiç yaflanmamas› için, öncelikle
yönetim plan› yapma sürecinde Kanun Yönetmelik, ‹lke Kararlar› ve alana iliflkin
ilgili koruma bölge kurulu kararlar›n›n esas al›naca¤›n›n aç›kça düzenlenmesi ge-
rekir. ‹kinci olarak, alan yönetimi plan›n›n ilgili koruma bölge kurulunun uygun
bulmas›na ba¤l› olarak uygulamaya konulmas› daha do¤ru bir yaklafl›m olacakt›r.
Koruma amaçl› plana ayk›r› hükümler bulunmas› durumunda bir denetim bulun-
mad›¤› gibi, Koruma Bölge Kurullar›yla koordinasyon konusunda da eksiklikler
bulunmaktad›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda koruma bölge kurulundan bir
üyenin bulunmamas› ciddi bir eksikliktir. Üçüncü olarak, Kurul müdürü, üyeler ya
da raportörlerden birinin Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna üye olarak kat›lmas›
yönünde bir düzenleme getirilmesi durumunda sorun kolayca afl›lacakt›r.
ALAN YÖNET‹M‹N‹N OLUfiUMA ‹L‹fiK‹N

EKS‹KL‹KLER
Bir idari yap›lanman›n kendisinden beklenen fonksiyonu ifade edebilmesi, ihtiyaç-
lara ve hedeflere uygun olarak yap›lan›p yap›lanmad›¤›yla yak›ndan ilgilidir. Bir
idari yap›lanmay› flekillendiren düzenlemelerde, konunun bütün ayr›nt›s›yla belir-
ginlefltirilmesi, eksik ve aç›k noktalar b›rak›lmamas› gerekir. Bu noktada, alan yö-
netiminin oluflumuna iliflkin düzenlemede gözden kaçm›fl ve sorunlara yol açmas›
olas› önemli eksiklikler bulunmaktad›r.
a. Alan yönetiminin di¤er kurum ve kurulufllarla iliflkilerinin sa¤l›kl› kurulmas›

ve koordinasyonun sa¤lanmas›na iliflkin sorunlara ek olarak çok daha önem-
li bir sorun da bizzat alan yönetiminin oluflumunun kendi içerisinde koordi-
nasyondan uzak olufludur. Kendi içerisinde, alan yönetimini oluflturan bi-
rimler aras›nda gerekli koordinasyonu sa¤lamaktan uzak bir yap›lanman›n,
alan yönetimi d›fl›nda kalan idarelerle ortak hareket etmesi ne kadar müm-
kün olabilecektir?
Alan yönetimi yap›lanmas› içerisinde uzman bir yap› olarak ortaya ç›km›fl bu-
lunan dan›flma kurulunun ifllevine uygun flekillenmedi¤i görülmektedir. Dan›flma
kurulunun oluflumunun belirsizli¤i, üyelerin seçiminin demokratik olmay›fl›, alan
baflkan›n›n ne s›fatla dan›flma kuruluna kat›laca¤›n›n belirsiz olmas› gibi sorun ve
sorular›n çözüme kavuflturulmas› gerekir.
b. Kurullarda görev alacak kiflilerle ve yerel yönetimlerce atanacak alan bafl-
kanlar›n›n özlük haklar›n›n düzenlenmemifl bulunmaktad›r. Dan›flma kuru-
lu, Efl güdüm ve Denetleme Kurulu üyelerinin bu görevleri nedeniyle her-
hangi bir özlük hakk›n›n olmamas› yaklafl›m›m› bu kurullar›n verimli çal›fl-
mas›n› engelleyecektir. Di¤er yandan, Bakanl›k taraf›ndan atanan alan bafl-
kanlar›na özlük hakk› düzenlemesi getirilirken, yerel yönetimlerce atanan
baflkanlara bu hakk›n tan›nmamas›n›n savunulabilir bir yönü yoktur. Bu du-
rum Anayasan›n eflitlik ilkesine ve angarya yasa¤›na aç›kça ayk›r›d›r.
c. Alan yönetimiyle di¤er idareler aras›nda ifl birli¤inin sa¤lanmas› konusunda
en önemli nokta, koruma uygulamalar›n› gerçeklefltiren idarelerle olan ifl
birli¤idir. Koruma alanlar›nda faydalanma konusunda bir organizasyon ola-
rak karfl›m›za alan yönetiminin koruma uygulamalar›nda karar alan ve uygu-
lamay› yönlendiren idarelerle yak›n iliflki ve ifl birli¤i içerisinde olmas› zo-
runluluktur. Bu zorunluluk do¤rultusunda, alan yönetimi ile Kültür Varl›kla-
r›n› Koruma Bölge Kurullar› ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Bölge Komisyon-
lar› aras›nda etkili bir ifl birli¤inin kurulmas› gerekir. Alan yönetimi ile ilgili
koruma bölge kurulu ve koruma bölge komisyonu aras›nda koordinasyo-
nun sa¤lanmas› efl güdüm konusunda en temel önceliktir. Bu önceli¤i sa¤-
lamaya yönelik olarak en az›ndan Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun olu-
flumunda ilgili koruma bölge kurulu müdürünün ya da raportörlerinden bi-
rinin görev almas›na yönelik bir düzenleme getirilmelidir. Aksi takdirde,
kentsel dönüflümün (Hukuki boyutu itibar›yla kentsel dönüflüm uygulama-
lar›nda ciddi eksiklikler ve aksamalar bulundu¤u bilinen bir gerçektir. Kent-
sel dön) kentsel sit alanlar›ndaki görüntüsü olarak karfl›m›za ç›kan (Bu ko-
nuda kapsaml› bir çal›flma ortaya koyan ÜSTÜN, kentsel dönüflümle yenile-
me alan› uygulamas› aras›nda bir fark görmeksizin de¤erlendirmelerde bu-
lunmaktad›r. ÜSTÜN, Gül. Kentsel Dönüflümün Hukuki Boyutu. XII Levha
Yay›nlar›, ‹stanbul 2009, s.84 vd.) yenileme alan› uygulamas›n›n bask›s› al-
t›nda kalan koruma çabalar› üzerinde, ikinci bir bask›lama arac›na dönüfl-
müfl bir alan yönetimi karfl›m›za ç›kacakt›r.
d. Alan yönetimi düzenlemesinin temel hak ve özgürlüklerle olan ilgisi dikkate
al›narak, bu yap›lanman›n bir idari teflkilatlanma öngörmesi nedeniyle teflki-
latlanmaya hakim olan Anayasal nitelikler do¤rultusunda düzenlenmelidir.
Alan yönetimi yap›lanmas›n›n Türk ‹dari Teflkilatlanmas› içerisinde yerinin ne
oldu¤unun aç›kça belirlenmesine ihtiyaç bulunmaktad›r. Bu yap›n›n merkezî
idarenin bir uzant›s› m› yoksa yerinden yönetim teflkilat› m› oldu¤u konusun-
da bir karmafla bulunmaktad›r. Bu karmaflan›n ortadan kald›r›lmas› gerekir.
Özet
Alan yönetimi, sit alanlar› ve ören yerlerinin de¤erlen- Yeni bir idari yap›lanma olarak düflünülmüfl bulunan
dirilmesine yönelik olarak, kanun koyucu taraf›ndan alan yönetiminin koordinasyon konusunda ciddi eksik-
flekillendirilmifl bulunan bir yönetim modelidir. Sit alan- likleri bulunmaktad›r. Sit alan›n›n e¤itim, kültür ve tu-
lar›nda gerçeklefltirilen koruma faaliyetlerinden farkl› rizm aç›s›ndan bir iflletme olarak düflünülmesi, bu alan-
bir faaliyettir. Alan yönetiminin amac›, sit alanlar›n›n da devam etmekte olan koruma faaliyetlerinin göz ard›
e¤itim, kültür ve turizm aç›s›ndan de¤erlendirilmesinin edilmesi sonucunu do¤urmufltur. Kültür Varl›klar›n› Ko-
sa¤lanmas›d›r. ruma bölge kurulu ya da tabiat varl›klar›n› koruma böl-
Sit alanlar›n›n de¤erlendirilmesine yönelik olarak özel ge komisyonlar›yla koordine edilmemifl bir alan yöneti-
bir idari yap›lanma olarak alan yönetimi getirilmifltir. Alan minin kültür ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›na hizmet
yönetimi; Dan›flma Kurulu, Efl güdüm ve Denetleme Ku- etmeyece¤i aç›kt›r. Koordinasyon eksikli¤i, alan yöneti-
rulu, alan baflkan› ve denetim biriminden oluflmaktad›r. minden beklenen faydalar›n ortaya ç›kmas›na da engel
Alan yönetiminin flekillenmesinde kat›l›mc› bir model olabilecektir.
oluflturmak suretiyle, dan›flma kurulunun oluflturulmas›
ve bu kurul taraf›ndan seçilen üyelerin de bulundu¤u
bir Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun belirledi¤i s›n›r-
lar içerisinde, idare taraf›ndan atanan alan baflkan›n›n
yapaca¤› yönetim tercihi ortaya konulmufltur. Dan›flma
Kurulunun oluflumunda tercih edilen kat›l›mc› model,
alan baflkan›n›n belirlenmesinde idarenin mutlak takdi-
rine dönüflmüfltür.
Alan yönetiminin temel çerçevesi, yönetim plan›yla fle-
killendirilmektedir. Alan yönetimi baflkan›n›n koordi-
nasyonunda haz›rlanan, Dan›flma Kurulunda görüflülen
planlar› karara ba¤lama yetkisi, Efl güdüm ve Denetle-
me Kuruluna verilmifltir. Plan›n Efl güdüm ve Denetle-
me Kurulu taraf›ndan karara ba¤lanmas›yla birlikte uy-
gulama süreci bafllayacakt›r.
1. Hangisi alan yönetiminin amaçlar› aras›nda yer al- 6. Alan yönetimi uygulamas›nda ilk ad›m hangisidir?
maz? a. Yönetim alan›n›n belirlenmesi.
a. Sit alan›n›n e¤itimde de¤erlendirilmesi. b. Alan baflkan›n›n atanmas›.
b. Kültür turizminin gelifltirilmesi. c. Yönetim plan›n›n haz›rlanmas›.
c. Korunan de¤erlerden gelir elde edilmesi. d. Dan›flma meclisinin oluflturulmas›.
d. Kültür ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›. e. Planlama ekibinin oluflturulmas›.
e. Sit alanlar›nda yap›laflman›n sa¤lanmas›.
7. Yönetim alan›n› belirleme yetkisi sahip idareler han-
2. Yönetim alan› kavram›n›n hangisi tan›mlar? gisinde do¤ru verilmifltir?
a. Sit alan›d›r. a. Çevre Bakanl›¤›-Kültür ve Turizm Bakanl›¤›
b. Belediyenin sorumluluk alan›d›r. b. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›-Belediyeler
c. Sadece ören yerleridir. c. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›-‹çiflleri Bakanl›¤›
d. Yönetim planlamas›na konu aland›r. d. Çevre ve fiehircilik Bakanl›¤›-Orman Bakanl›¤›
e. Sit alan› ilan edilmesi gereken aland›r. e. ‹l Özel ‹dareleri-Bakanl›klar
3. Co¤rafi olarak, hangisi yönetim alan› s›n›r› içerisin- 8. Hangisi yönetim alan›n›n belirlenmesinde uyulmas›
de yer almaz? zorunlu ilkelerden de¤ildir?
a. Ören yeri a. Kat›l›m›n sa¤lanmas›.
b. Kentsel sit alanlar› b. Efl güdümün sa¤lanmas›.
c. Tabiat an›tlar› c. Bakanlar Kurulu ‹zninin al›nmas›.
d. Ba¤lant› noktas› d. Sivil toplum önerilerinin de¤erlendirilmesi.
e. Etkileflim alan› e. Karar›n ilgili idareler arac›l›¤›yla aleniyetinin
sa¤lanmas›.
4. Alan yönetimi oluflumunda demokratik kat›l›ma gö-
re flekillenen birim hangisidir? 9. Belediyelerin alan yönetimi konusunda sahip oldu-
a. Denetleme birimi ¤u yetkilerin hukuki dayana¤› nedir?
b. Dan›flma kurulu a. Anayasada düzenlenmifltir.
c. Alan baflkan› b. Kanunda düzenlenmifltir.
d. Efl güdüm ve denetleme kurulu c. Tüzükte yer almaktad›r.
e. Halk meclisi d. Yönetmelikte düzenlenmifltir.
e. Uluslararas› hukuktan do¤maktad›r.
5. Yönetim planlar›n› onaylama yetkisini hangi birim
kullan›r? 10. Alan yönetimi uygulamas›nda temel sorun hangi-
a. Efl güdüm ve denetleme kurulu sinde do¤ru verilmifltir?
b. Alan baflkan› a. Yeterli ödenek yoktur.
c. Dan›flma meclisi b. Yeterince uzman personel yoktur.
d. Koruma bölge kurulu c. Yönetim alanlar› genifl bölgelere da¤›lm›flt›r.
e. Koruma bölge komisyonu d. Alan baflkanl›¤› yapacak yeterlilikte personel
bulunamamaktad›r.
e. ‹lgili idarelerle koordinasyon sorunu göz ard›
edilmifltir.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alan Yönetiminin Amac›” Çolak, N. ‹lker. (2011). Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Ko-
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. ruma Hukuku. ‹stanbul: XII Levha Yay›nlar›.
2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alan Yönetimin Kapsam›” Çolak, N. ‹lker (2010). ‹mar Hukuku: ‹stanbul, XII Lev-
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. ha Yay›nlar›.
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alan Yönetiminin Co¤rafi Özay, ‹. (2004). Gün Ifl›¤›nda Yönetim, ‹stanbul: Alfa
Kapsam›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden ge- Yay›nlar›.
çiriniz. Günday, M. (2011). ‹dare Hukuku, Ankara, ‹maj Yay›-
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dan›flma Kurulu” bafll›kl› nevi.
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Çolak, N. ‹lker. Alan Yönetiminin Hukuki Boyutu, Y›l-
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Efl Güdüm ve Denetleme d›z Teknik Üniversitesi, Ulusal Alan Yönetimi Sem-
Kurulu ve Yönetim Plan›” bafll›kl› konular› ye- pozyumu, Mart 2007. www.e-akademi.org, fiubat
niden gözden geçiriniz. 2011.
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim Alan›n›n Belirlen-
mesi” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim Alan›n› Belirleme-
ye Yetkili ‹dare” bafll›kl› konuyu yeniden göz-
den geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim Alan›n›n Belirlen-
mesinde Uyulmas› Gereken ‹lkeler” bafll›kl› ko-
nuyu yeniden gözden geçiriniz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alan Yönetimi Birimi ve
Yasal Dayanak” bafll›kl› konuyu yeniden göz-
den geçiriniz.
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Alan Yönetiminin Di¤er ‹da-
relerle ‹liflkileri ve Koordinasyon Sorunu” bafl-
l›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
4
Amaçlar›m›z
N Ülkemizin arkeolojik alan yönetimine iliflkin mevcut durumunu,

N Alan yönetimine iliflkin mevzuattaki sorunlar ve bunlara yönelik önerileri,

N Arkeolojik sitlerin aya¤a kald›r›lmas›na yönelik yeni yaklafl›mlar›,
N Kültürel miras›n korunmas›nda koruma kullanma dengesinin önemini,
N Kültürel miras›n korunmas›nda kat›l›mc› yaklafl›m›n gere¤ini,
N Kültürel miras yönetimi ve turizm iliflkisini
aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Arkeolojik Alan Yönetimi • Kültürel Miras›n Korunmas›nda
• Kültürel Miras›n Korunmas›nda Kat›l›m
Yeni Yaklafl›mlar • Kültür Turizm ‹liflkisi
‹çindekiler
• ÜLKEM‹ZDE ARKEOLOJ‹K
ALANLARIN YÖNET‹M‹NE
‹L‹fiK‹N TESP‹TLER
Arkeolojik Alanlar • ARKEOLOJ‹K ALANLARIN
Arkeolojik Alan ‹çin Koruma Kullanma AYA⁄A KALDIRILMASI ‹Ç‹N
Yönetimi Ekseninde Yeni YEN‹ YAKLAfiIMLAR
Yaklafl›mlar (ÖYKÜLEND‹RME, KORUMA
KULLANMA, KATILIMCILIK)
• ARKEOLOJ‹K ALAN YÖNET‹M‹
VE TUR‹ZM ‹L‹fiK‹S‹
Arkeolojik Alanlar ‹çin
Koruma Kullanma
Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar
G‹R‹fi
Birçok medeniyetin izlerini tafl›yan davetkâr Anadolu flehirlerinin tarihî ve kültürel
zenginlikleri kadar, do¤al nitelikleri de bu flehirlerin tercih edilmesinde önemli rol
alm›flt›r. Çünkü tarihî zamanlarda insano¤lu için hayat›n› devam ettirebilmenin ön-
celikli flart›; uygun çevre koflullar› ve savunmas›na olanak tan›yan bir do¤an›n ol-
mas›yd›. Çok eski ça¤lardan beri, insanlar›n kültürleri ve gelece¤e dair hayalleri,
uygarl›k tarihimizin aktör ve rollerini yönlendirmifltir. Bafllang›çta insano¤lu gele-
ce¤iyle ilgili hayallerini tafl›ma kabiliyetinden yoksundu. Çünkü ne ona kalan (an-
lamland›r›lmas› gereken) bir geçmifli ne de gelece¤e dönük bir stratejisi vard›. Do-
¤ayla mücadelesinde sadece yaflad›¤› an için kendini korumakla yetinen insano¤-
lu, zamanla geçmifl birikimleri ve önceki yaflanm›fll›klarla gelece¤i hayal etmek için
önemli bir bellek oluflturmaya bafllad›. Sonras›nda takip edilen izler üretim kay-
naklar› ve modeller kendi gelece¤ini yeniden organize etmek için ona yeni ipuç-
lar› vermifl; aç›k alanlarda, kaya alt› s›¤›naklar›nda ve ma¤aralarda bafllayan yaflam
alan›n› bar›naklar oluflturarak gelifltirmifl ve geliflen bellek ve stratejisi ile yaflam›n›
kentleflme kavram›na kadar tafl›m›flt›r.
Anadolu topraklar› da kendine özgü co¤rafi konumu bak›m›ndan bir köprü du-
rumunda olmas› nedeniyle do¤al ve iklimsel farkl›l›klar›n bulufltu¤u özellikleriyle
birçok medeniyetin yaflamak için tercih etti¤i bir yaflam alan› olmufltur. Tarihî ve
kültürel birikimin harmanland›¤› bu topraklar ça¤lar boyu kültür, sanat ve bilimin
filizlenerek geliflmesine yol açm›fl ve birçok medeniyetin ürünlerini, yaflam flekille-
rini bar›nd›rm›flt›r.
Binlerce y›ll›k süreçte flekillenen kültürel ve tarihî de¤erler ile an›tlar, toplum-
lar›n onlardan yararlanma süreçlerinde, ihtiyaçlar›na karfl›l›k verdi¤i ölçekte de¤er-
lendirilmifltir. Avrupa’da 19. yy bafllar›nda toplumlar›n kültürel miras alan›nda ka-
zanmaya bafllad›¤› duyarl›l›k bilinci ile de kültürel, tarihî ve an›tsal de¤ere sahip
mimari yap›lardan pek ço¤u, yer yer farkl› ifllevler de verilerek koruma kullanma
ölçe¤i ile günümüze kadar ulaflmay› baflarm›flt›r. Bunlar›n aras›nda ilk ifllevlerini yi-
tirmifl bu tür yap›lar, koruman›n bir ögesi hâline gelen “yeniden fonksiyon vererek
kullanma yöntemi” sayesinde an›tsal ve özgün niteliklerini muhafaza etme flans›n›
yakalam›fllard›r.
Günümüze kadar ulaflan kültürel ve tarihî de¤erler ile an›tlar›n sosyal, kültürel
ve ekonomik de¤erleri ve bunlara iliflkin sorunlar her ülke ve her toplum için fark-
l› olabilmifltir. Bu ba¤lamda bu de¤erleri korumada ve bunlara iliflkin sorunlara çö-
züm üretme noktas›nda özellikle Dünya Miras Alan› hüviyetini kazanm›fl ya da ar-
t›k tarih sahnesinden silinmifl kültürlere ait ortak miras›m›z insanl›k tarihinde “dün-
yan›n ortak haf›zas›” olma niteli¤i kazanmas› için, ulusal ve uluslararas› ölçekte,
koruma bilinci gelifltirilerek bu miras›n gelece¤e tafl›nmas› için her türlü yöntem
aray›fl›na girmekten kaç›n›lmamal›d›r.
Bu süreçte, kültürel zenginliklerimizi dünyaya aç›lan bir kap› olarak de¤erlen-
direrek, uygarl›k belgeli¤inin önemli bir alan› olarak düzenlemek ad›na gerekli
D Ü fi Ü N E L ‹ M yöntemlerin nitelikli bir ölçekte planlanmas› ve bu planlamalar›n kat›l›mc› süreçler
D Ü fi Ü N E L ‹ M
içeren kurgularla yönetilmesi zorunlulu¤u vard›r. Unutulmamal›d›r ki kat›l›mc› sü-
reçler ve do¤ru eylem stratejileri ile donat›lm›fl alan yönetim planlar› ulusal koru-
S O R U S O R U
ma programlar›n›n en güçlü yönlerini oluflturacakt›r.
D‹KKAT Bu bölümün temel

D ‹ K K Akonusu
T arkeolojik miras olmakla birlikte, kültürel miras ve arkeolojik
miras kavramlar› bu çal›flmada hem s›k hem de kimi zaman birbirleri yerine kullan›lacak-
t›r. KültürelSIRA
miras kavram›, arkeolojik miras kavram›n› da içinde bar›nd›ran üst ölçekli
N N
SIRA S‹ZDE S‹ZDE
bir tan›mlamad›r. Arkeolojik miras kavram› yerine kültürel miras kavram›n›n kullan›ld›¤›
yerlerde temel vurgu arkeolojik miras olmakla birlikte güçlü ve bütüncül bir yaklafl›m or-
AMAÇLARIMIZ taya konmas› aç›s›ndan bu yöntem tercih edilmifltir.
AMAÇLARIMIZ
ÜLKEM‹ZDE ARKEOLOJ‹K ALANLARIN YÖNET‹M‹NE

K ‹ T A P ‹L‹fiK‹NK TESP‹TLER
‹ T A P
Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’n›n 63’üncü maddesinde yer alan “Devlet, tarih, kül-
tür ve tabiat varl›klar›n›n ve de¤erlerinin korunmas›n› sa¤lar, bu amaçla destekleyici
TELEV‹ZYON ve teflvik Tedici
E L E V tedbirleri
‹ZYON al›r.” söylemi ile Türkiye Cumhuriyeti Devletince kültürel
mirasa verilen önem ve de¤erin alt›, en üst ölçekte (yani anayasam›zda) çizilmifltir.
Ülkemizdeki kültür varl›klar›n› bilimsel çal›flmalarla ortaya ç›karmak, korunma-
s› gerekli tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›n› tespit etmek, bak›m›n›, onar›m›n›,
korunmas›n› sa¤lamak, tahribat›n› ve kaçakç›l›¤› önleyici tedbirler almak ve bu
amaçlar do¤rultusunda faaliyetleri yürütmek üzere gerekli tedbirlerin al›nmas› gö-
revi ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤› yükümlü k›l›nm›flt›r. Bu yükümlülü¤ün yerine
MAKALE MAKALE
getirilmesindeki idari ve teknik görevler Bakanl›¤a ba¤l› Kültür Varl›klar› ve Müze-
ler Genel Müdürlü¤ü ile ona ba¤l› taflra teflkilat› olarak görev yapan Müze Müdür-
lükleri, Kültür Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurulu Müdürlükleri, Rölöve ve An›tlar
Müdürlükleri ile Restorasyon Konservasyon Merkez Laboratuvar Müdürlü¤ü arac›-
l›¤›yla yürütülmektedir.
Ülkemizde kültürel miras›n korunmas›na iliflkin anayasal boyutta belirlenen
devletin koruma görevinin arkeolojik miras için vücut buldu¤u temel yasal düzen-
leme ise 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu ile bu kanuna da-
yal› yönetmelik, ilke kararlar› vb. alt mevzuatt›r. 2863 say›l› Kanun ad›ndan da an-
lafl›laca¤› üzere korunmas› gerekli kültür ve tabiat varl›klar› konusunda kifli ve ku-
rumlar›n yetki ve sorumluluklar› ile koruma ilkelerini belirler. Arkeolojik alanlar›n
tespiti, tescili bu alanlarda yürütülen bilimsel araflt›rma ve kaz› faaliyetleri ile bu
alanlar›n ziyarete aç›lmas› ve bu alanlarda yap›lacak planlama çal›flmalar›n›n tümü
bu mevzuat hükümleri temel al›narak yürütülmekte ve gelifltirilmektedir.
Ülkemizde yürütülmekte olan “alan yönetimi” çal›flmalar›n› 2863 say›l› Ka-
nun’un ek 2. maddesi kapsam›nda ve d›fl›ndakiler olmak üzere iki ana bafll›k alt›n-
da toplayabiliriz. Daha aç›k bir ifade ile bu ayr›m “yasal süreçlere tabi olan alan yö-
netim uygulamalar›” ve “yasal süreçlere tabi olmayan alan yönetim uygulamalar›”
olarak adland›r›labilir.
4. Ünite - Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar 75
fiekil 4.1
Yönetim Plan›
Yönetim Plan› Tasla¤› Haz›rlanmas›nda Yetki ve Yöntem Haz›rlanmas›nda
Yetki ve Yöntem
Bakanl›¤›n Yetkili Belediyenin Yetkili Büyükflehir Belediyesinin
Oldu¤u Durumlar Oldu¤u Durumlar Yetkili Oldu¤u Durumlar
Kentsel sit yönetim alan

s›n›r›n›n birden fazla
Arkeolojik Sitlerde belediyeyi ilgilendirmesi ve
Tarihî Sitlerde Kentsel sitlerde büyükflehir belediye
Do¤al Sitlerde s›n›rlar› içinde olmas›
hâlinde belediyelerin
koordinasyonu ile
Kentsel sitlerden Kentsel sitle

belediyesi di¤er sitlerden
bulunmayanlarda biri ve birkaç›n›n birlikte
olmas› hâlinde
Kentsel sit yönetim alan

s›n›r›n›n birden fazla
belediyeyi ilgilendirmesi ve
büyükflehir belediye
s›n›rlar› d›fl›nda olmas›
hâlinde belediyelerin
koordinasyonu ile
Yasal süreçlere tabi olan alan yönetim çal›flmalar› 2863 say›l› Kanun’un ek 2.
maddesi kapsam›na dayan›larak yürürlü¤e konan “Alan Yönetimi ile An›t Eser Ku-
rulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul
ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik” hükümlerine ba¤l› olarak sürdürülmektedir. Dü-
zenlemeye göre alan›n statüsü (sitin türü) ve bulundu¤u konum, söz konusu ala-
n›n yönetim plan›n› haz›rlayacak yetkili idarenin tespit edilmesinde belirleyici ol-
maktad›r (fiekil 1). Yine yönetmeli¤e göre yetkili idarenin belirlenmesinin ard›n-
dan alan baflkan› ve alan s›n›r› belirlenmekte ve yönetim plan› çal›flmalar› buna gö-
re modellenmektedir (fiekil 2).
Yasal süreçlere tabi olmayan alan yönetim uygulamalar›nda ise yukar›da bahsi
geçen prosedür dikkate al›nmad›¤›ndan çal›flmalar daha çok alana iliflkin bir yöne-
tim plan› haz›rlanmas› önceli¤i etraf›nda sürdürülmektedir. Bu yöntem kapsam›n-
da verilen örnekler çoklukla söz konusu yasal düzenleme öncesinde bafllayan ça-
l›flmalardan müteflekkildir.
Alan yönetimi konusunda mevzuat hükümlerine bak›ld›¤›nda k›smen de olsa
sistematik yap›s› ve idareleri ba¤lay›c› nitelikteki hükümlerin varl›¤› ile kat›l›mc›
süreçler içermesi alan yönetim plan› haz›rlanmas›nda yasal düzenlemeye tabi sü-
reçlerin iflletilmesinin, alan›n yarar›na daha iyi sonuçlar do¤urabilece¤i fikrini
uyand›rmaktad›r. Bu ayr›ma göre, ünitemizin konusu olan arkeolojik alanlar ya da
içinde arkeolojik sit bulunan “alan yönetimi” ve “yönetim plan›” çal›flmalar› ta-
mamlanan ya da sürdürülen alanlara verilebilecek örnekler ise flunlard›r:
fiekil 4.2
Ülkemizde Mevzuat Hükümlerine Tabi Alan Yönetim Plan› Haz›rlama K›lavuzu
Yetkili ‹dare
(Yönetmelik Madde 8 (a, b, c, d, e)
(Yetkili ‹darenin belirlenmesi için “Yönetim Plan›
Tasla¤› Haz›rlanmas›nda Yetki ve Yöntem” Bafll›kl›
Tabloya bak›n›z)
ALAN SINIRI BEL‹RLENMES‹ YÖNET‹M PLANI HAZIRLI⁄I ALAN BAfiKANI ATANMASI
Araflt›rma ve Etüd Görüfl ve Öneri Yönetim Plan› Tasla¤› Yetkili Alan Baflkan› Yönetmeli¤in
- ‹lgili kurum ‹dare taraf›ndan atanan alan 14. maddesinde belirtilen
ve kurulufllar baflkan› efl güdümünde nitelikleri tafl›yanlar aras›ndan
- ‹lgili STK alan›n niteli¤ine ba¤l› olarak kentsel sit alanlar›nda ilgili
Öneri yönetim alan› s›n›r› - Meslek Odalar› oluflturulan uzman ve belediye kentsel sit alan›
- Üniversiteler dan›flmanlardan ekip oluflturulur d›fl›nda kalan alanlarda ise
Alanda mülkiyet Bakanl›kça atan›r
Alanla ilgili hizmetine ihtiyaç hakk› bulunanlar
Yönetim Plan› için ön Toplant›
duyulan kamu kurum ve (Madde 7)
kurulufllar›na öneri ve
görüfl için iletilmesi
Madde 7’de belirtilen
Yönetim Plan› Tasla¤› kat›l›mc›lar
Alanla ilgili hizmetine ihtiyaç
duyulan kamu kurum ve
kurulufllar›n yönetim alan› Yönetim Plan› için son
s›n›r›na iliflkin 30 gün içinde Toplant›
öneri ve görüfllerini bildirmesi
Nihai Yönetim Plan› Tasla¤›

Koordinasyon Toplant›s› (Madde 9/a’ya göre
Merkezi ‹dare, Yerel ‹dare, STK Madde 10’da belirtilen ekip)
kat›l›m›
Dan›flma Kurulunca
Nihai Yönetim Alan› S›n›r› De¤erlendirme ve öneri ve
Yetkili ‹darece ilgili kurum ve alan baflkan› kat›l›m›
kurulufllara iletilir
Yetkili ‹darece öneriler

do¤rultusunda düzenleme
Yönetim Plan› Tasar›s›
Eflgüdüm ve Denetleme Kurulu

incelemesi ve onaylamas›
Yönetim Plan›
Plan›n yetkili idarece sorumlu

kurum ve kurulufllara iletilmesi
S O R U S O R U
2863 say›l› Kanun’un ek 2. maddesi kapsam›nda yürütülen alan yönetim plan›
örnekleri;
D‹KKAT D‹KKAT
• Antalya, Alanya Tersanesi ve Kalesi,
• Ayd›n, Aphrodisias Antik Kenti,
N N
• ‹stanbul Tarihî Alanlar›, SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
• Ad›yaman Nemrut Da¤›,
• Bitlis, Ahlat Selçuklu Mezarl›¤›,
• Gaziantep, Dülük Antik Kenti,
• ‹zmir, Efes Antik Kenti,
• Edirne, Selimiye Camii ve Külliyesi
• Kars, Ani Ören Yeri
2863 say›l› Kanun’un ek 2. maddesi kapsam› d›fl›nda haz›rlanan yönetim plan›
örnekleri;
• Konya, Çatalhöyük,
• Denizli, Pamukkale.
Ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z; http://www.catalhoyuk.com/pdfs/Catal_SMP_TR.doc

Resim 4.1
MAKALE MAKALE
Alan yönetim plan› kavram›n›n ulusal mevzuat›m›za girifl tarihî ile de ba¤lant›l›
olarak ülkemizde bu yönde yap›lan çal›flmalar›n oldukça az oldu¤u söylenebilir.
Hatta ülkemizdeki alan yönetimi çal›flmalar›n›n yaklafl›k olarak yukar›da verilen ör-
neklerle s›n›rl› oldu¤unu söylemek abart› olmayacakt›r. Söz konusu alanlar›m›z ay-
n› zamanda Dünya Miras Listesi’nde yer almaktad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda ülke-
mizde korunmas› gereken alanlar›n yönetim plan›n›n haz›rlanmas› ile dünya miras
alan› listesinde yer almas› konusunda do¤rudan bir iliflki oldu¤u görülmektedir.
Çünkü Dünya Miras Listesi’ne aday gösterilen varl›klar›n tercihen kat›l›mc› mo-
dellere dayal› bir yönetim plan›na veya varl›¤›n istisnai evrensel de¤erinin nas›l ko-
runmas› gerekti¤ini belirten özel bir yönetim sistemine sahip olmas› beklenmektedir.
N N
S O R U
K ‹ T A P K S ‹ O TR AU P
D‹KKAT D‹KKAT
TELEV‹ZYON Arkeolojik Alan LYönetimi
T E EV‹ZYON
78
N N
‹NTERNET Dünya Miras›

‹ N TKonvansiyonunun
ERNET Uygulanmas›na Yönelik ‹fllevsel ‹lkeler” UNESCO Dünya
Miras Merkezi Mad.108, http://whc.unesco.org/archive/opguide11-en.pdf
MAKALE E¤er alan›n/varl›¤›n

MAKALE bir yönetim plan› ya da sistemi yoksa en az›ndan bir pla-
n›n oluflturulmas› için gerekli süre ile sistemin uygulanmas› için hangi kaynaklar›n
kullan›labilece¤inin ve plan haz›rlan›ncaya kadar iflletim planlar›n›n sa¤lanmas›
beklenmektedir. Yönetim sistemleri, farkl› kültürel bak›fl aç›lar›, mevcut kaynaklar
T SIRA
E L E V S‹ZDE
‹ZYON T ESIRA
L E V ‹S‹ZDE
ZYON
ve di¤er faktörlere göre de¤ifliklik gösterebilir. Bunlar geleneksel uygulamalar›,
mevcut planlama araçlar›n› ve kontrol mekanizmalar›n› bünyesinde bar›nd›rabilir.
‹NTERNET Dünya Miras‹ NListesinde
T E R N E T yer alan arkeolojik alan yönetim plan› örnekleri;
S O R U Dünya Miras›S Konvansiyonunun
O R U Uygulanmas›na Yönelik ‹fllevsel ‹lkeler” UNESCO Dünya
Miras Merkezi Mad.115, http://whc.unesco.org/archive/opguide11-en.pdf
MAKALE http://www.english-heritage.org.uk/publications/stonehenge-management-plan-2009/
MAKALE
D‹KKAT D‹KKAT
http://www.historic-scotland.gov.uk/antonin-wall-management-plan.pdf
http://www.durhamworldheritagesite.com/research/world-heritage-site-management-
N N
plan-2006 http://www.catalhoyuk.com/pdfs/Catal_SMP_TR.doc
Tüm insanl›¤›n ortak miras› olarak kabul edilen kültürel ve do¤al varl›klar› dün-
SIRA S‹ZDE yaya tan›tmak,
SIRA bu S‹ZDE miras› gelecek nesillere aktarmak, toplumda bu de¤erlerin ko-
runmas› ve yaflat›lmas› için gerekli bilinci oluflturmak amac›yla UNESCO Genel
Konferans›’nca 16.11.1972 tarihinde kabul edilen sözleflmeye ülkemiz 1983 y›l›nda
D Ü fi Ü N E L ‹ M taraf olmufltur.
D Ü fi Ü NDünya
EL‹M Miras Listesi’ndeki varl›k say›m›z bugün itibar›yla 10’a ,
Dünya Miras Listesi’ne aday gösterilecek varl›klar›m›z›n yer ald›¤› Geçici Miras Lis-
temizdeki varl›k say›m›z ise 38’e yükselmifltir. Dünya Miras Listesi’ndeki alanlar›-
T E SL EOV R‹ Z UY O N T E SL EOV R‹ Z UY O N
m›z›n say›s›n›n artmas›n›n ülkemizdeki arkeolojik alanlar›n tan›nmas› konusunda
önemli katk› sa¤layaca¤›na inan›lmaktad›r.
D‹KKAT D‹KKAT
‹NTERNET Dünya Miras‹ NListesi

T E R N Eve
T Geçici Listede yer alan alanlar›m›zla ilgili ayr›nt›l› bilgi için incele-
N N
SIRA S‹ZDE yiniz. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44394/dunya-miras-listesinde-turkiye.html
SIRA S‹ZDE
MAKALE Ayr›ca UNESCO

M A K A L E Dünya Miras Komitesi taraf›ndan belirlenen k›staslar çerçeve-
sinde Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas›na Dair Sözleflme’ye iliflkin
Uygulama Rehberi’nin 108. maddesi ile Dünya Miras Listesi’ne aday gösterilecek
olan alanlarda yönetim plan›n›n bulunmas› zorunlu hâle getirilmifltir. Bu ba¤lam-
da Dünya Miras Listesi’ndeki varl›k say›m›z›n art›r›lmas› için hem bu listede hem
aday listede hem de aday listeye girmesini istedi¤imiz varl›klar›m›z›n yönetim
planlar›n›n haz›rlanmas› kaç›n›lmazd›r. Arkeolojik alanlar›m›z›n alan yönetim plan-
lar›n›n haz›rlanmas› Dünya Miras Listesi’ne girme gayretinin ötesinde, bu alanlar›n
gelece¤ini garanti alt›na almak için gereklidir.
‹NTERNET Dünya Miras‹ Nadayl›¤›

T E R N E T süreçleri için yard›mc› kaynak;
Preparing World Heritage Nominations, (second edition) 2011 UNESCO;
http://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-643-1.pdf
MAKALE Managing Disaster
M A K A LRisks
E for World Heritage, 2010 UNESCO;
D‹KKAT D‹KKAT
N N
4. Ünite - Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar

AMAÇLARIMIZ 79
AMAÇLARIMIZ
1- Dünya Miras›nda Türkiye, Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, 2009 K ‹ T A P K ‹ T A P

2- Türkiye’nin Dünya Miras Alanlar›, Koruma ve Yönetimde Güncel Durum, UNESCO Tür-
kiye Milli Komisyonu, Ankara, 2009
Resim 4.2
MAKALE MAKALE
2863 say›l› Kanun’a bak›ld›¤›nda sit alanlar›n›n konumuz özelinde ise arkeolo-
jik sitlerin alan yönetim planlar›n›n haz›rlanmas›na iliflkin bir zorunluluk bulunma-
maktad›r. Yasal düzenleme ile alan yönetim plan› yap›lacak alanlarda uygulamaya
iliflkin yöntem konusuna aç›kl›k getirilmektedir. Ancak ülkemizdeki arkeolojik sit-
lerin sa¤l›kl› bir yönetim modeline sahip olmas› alanlar›n gelece¤e tafl›nmas› için
temel önceliktir. Bu modelin mevzuat›m›zda zikredilen alan yönetim plan› ya da
farkl› bir planlama yöntemi esas al›narak gelifltirilmesi, içinde bulunulan duruma
ba¤l› olarak de¤erlendirilebilecek bir yöntem olarak görülmektedir. Bugün yöne-
tim plan› de¤il ancak arkeolojik kaz›lar›n sürdürüldü¤ü alanlarda çevre düzenleme
projelerini haz›rlanmas› yönünde Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan taleplerin
iletildi¤i hatta kaz› baflkanlar›n›n bu yönde zorunlu tutulduklar› bilinmektedir. An-
cak çevre düzenleme projeleri alan yönetim plan›n›n ancak bir parças›n› olufltura-
bilecek etkinlik alan›d›r. Özellikle ziyaretçilerin alan üzerindeki etkinliklerinin, ala-
n›n hangi k›s›mlar›n›n ziyarete aç›labilece¤inin belirlendi¤i alt ölçekli düzenleme
çal›flmalar›d›r. Bununla birlikte içerisinde farkl› teknikler kullan›larak bilgilendirme
yap›lmaya yönelik karfl›lama merkezleri ile ziyaretçilerin ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya
dönük donat› alanlar›n›n da tasarland›¤› çevre düzenleme projeleri alan yönetim
plan› olmayan arkeolojik alanlar için en h›zl› çözüm sunan yöntem olarak görül-
mektedir.
Ülkemizde arkeolojik alanlar için alan yönetim plan›ndan bahsetmeden önce
daha üst ölçekli baz› kararlar›n al›nd›¤› ve planlar›n ortak dilinin oluflturulmas›n›
sa¤layacak üst ölçekli bir “kültürel miras politikas›” belirlenmelidir.
• sürekli ve dengeli geliflmeye uyarl›,

• orta ve uzun vade hedefleri belirli,
• kat›l›mc› süreçleri içeren,
• toplumla bütünleflen,
• koruma süreçlerinde kamu-yerel-sivil-özel bütünleflmesini özümseyen,
• yeni kaynak sa¤lanmas› ile ilgili (kolaylaflt›r›c›, cazibeyi art›r›c›) ak›lc› sis-
temler getiren,
• kültür turizmini ve bu alandan sa¤lanacak kayna¤› gözeten,
• kültürel mirastan ya da kültür turizminden elde edilen gelirin önemli bir
k›sm›n›n yine bu alanda kullan›m›n› öngören,
• kültür turizminin katk› sa¤lad›¤› di¤er sektörlerden kültürel miras›n sürekli
ve dengeli korunmas›na kaynak aktar›m›n› destekleyen,
• e¤itimle ilgili süreçlere koruma politikalar›n›n dâhil edilmesini sa¤layan,
• bilgi teknolojilerine dayal› sistemlerin kullan›m›n› destekleyen,
• geleneksel yap› tekniklerinin yaflamas›n› garanti alt›na alan,
• kültür varl›klar›n›n tespitinden bafllay›p (araflt›rma, kaz› ve müze dahil ol-
mak üzere) koruma uygulamalar›na kadar tüm süreçlerle ilgili standart ve
kriterlerin belirlenmesini zorunlu k›lan,
• kiflilere de¤il, yasaya göre alt düzenlemeleri iflaret eden,
• korumay› yasaklama ile sa¤lamak yerine, duyarl›l›k yaratmay› hedefleyen
• uluslararas› tecrübe ve bilgi birikiminin yorumlanmas›na ve paylafl›lmas›-
na olanak tan›yan,
kal›c› ve ideal bir üst ölçekli “kültürel miras politikas›” sektöre kazand›r›lmal›d›r.
Bu politikaya uyarl› yasal düzenleme ve alt politikalar ise “etik kurallar”, “standart-
lar”, “kriterler”, “temel ilkeler”, “hedefler” ve “tan›mlarla” birlikte zaman kaybedil-
meden haz›rlanmal›d›r. Kültür turizmi ve kültürel miras birbirini destekleyen iki te-
mel olgu olarak de¤erlendirilmeli, kültür turizminin özellikle paydafllar›n ç›karlar›-
n›n da gözetilebilmesi avantaj›n› sa¤layan, bu özelli¤i ile de alandaki paydafllar ta-
raf›ndan benimsenmesi kolay, önemli bir kaynak oldu¤u bu çal›flmalarda göz
önünde bulundurulmal›d›r (Aygün, 2011). Arkeolojik alanlarda yürütülen bilimsel
kaz›lar›n ard›ndan aç›¤a ç›kar›lan varl›klar›n restore edilerek aya¤a kald›r›lmas› ve
alan›n alg›lanabilirli¤inin sa¤lanmas› bilimsel çal›flmalar›n do¤ru bir metodoloji ile
yap›lmas›n› sa¤layaca¤› kadar, alan›n alg›lanmas› ile cazibesinin art›r›lmas› için de
önemli görülmektedir. Bugün aç›¤a ç›kart›lan varl›klar›n toprak alt›ndakinden çok
daha fazla tahribata aç›k hâle geldi¤i örnekler bulunmaktad›r. Hem bilimsel gerek-
lilik hem de bölgesel kalk›nma için arkeolojik alanlarda yürütülen çal›flmalar›n be-
lirli bir plan dahilinde sürdürülmesi tavsiye edilmektedir. Alt ölçekte arkeolojik mi-
ras için yap›lacak bir stratejik planlaman›n ise afla¤›da örnek olarak s›ralanan soru-
lardan daha fazlas›n› cevaplayan bir içeri¤e sahip olmas› beklenmektedir.
Amaç sadece arkeolojik alanlar›n kaz›lmas›n›n ard›ndan yeralt›ndaki varl›k-
lar›n yer üstüne ç›kar›lmas› m›d›r yoksa toprak alt›ndan ç›kar›lan bu varl›klar›n
olabildi¤ince aya¤a kald›r›lmas› m›d›r?
Topraklar›m›zdaki tüm arkeolojik alanlar›n hepsi günümüz teknolojik olanak-
lar›n› yeterli say›p ayn› anda kaz›lmal› m› yoksa teknolojinin gelecekte bize daha
fazla olanak tan›yabilece¤ini ve bugünkü kaz› yöntemleri ile gözden kaçan birçok
bulgunun gelecekte farkl› bilgelere ulafl›lmas›n› sa¤layaca¤› göz önünde bulundu-
rulmal› m›d›r?
Öncelikle tüm arkeolojik alanlar›n jeo-radar ya da farkl› teknolojiler kullan›la-
rak bir yer alt› kültürel miras haritas› oluflturulmas› yararl› olur mu?
Arkeolojik miras sektöründe bugünkü istihdam rakamlar› ile bugün sektöre

uzman yetifltiren bölümlerde okuyan ve mezun olan meslek insanlar›n›n istihda-
m› için bir planlama yap›lmal› m›d›r?
Arkeolojik miras sektöründe görev alan (arkeolog, antropolog, Hititolog, Süme-
rolog, sanat tarihçi vb.) uzmanlar›n ald›klar› e¤itimle bu e¤itimin akademik kari-
yer d›fl›ndaki bar›nma alan› olan kamunun beklentileri, çal›flma disiplini ve mev-
zuat› aras›nda e¤itimin prati¤e yans›mas› ya da uygulamaya dönük e¤itim için
karfl›l›kl› iliflki kurulabilmifl midir?
Ülkemizin sahip oldu¤u arkeolojik miras ile “arkeoloji turizmi” kavram› ara-
s›ndaki ba¤lant› ve iliflki nedir, ne olmal›d›r?
Resim 4.3
Anadolu co¤rafyas›nda arkeolojik miras›n yönetimi için olmas› gerekeni ve he-

deflerimizi bu flekilde iflaret ettikten sonra bu aflamada temel beklentimiz; alan›n ev-
rensel koruma ilkeleri çevresinde gelece¤e tafl›nmas› olup, bu temel anlay›fl etraf›n-
da flekillenen yöntemlerin tümü bu temel amaç do¤rultusunda de¤erlendirilebilir.
Ancak her yeni düzenlemenin kendinden öncesini yok saymas› yerine, mevcut
mevzuat ve teflkilat yap›s›n› göz önünde bulundurarak uygulanabilir modeller
önermesi, hem sektöre sa¤layaca¤› yarar hem de sürdürülebilirli¤e f›rsat tan›nma-
s› aç›s›ndan önemli görülmektedir. Örne¤in, 2863 say›l› Kanun’a 2004 y›l›nda ek
ikinci madde ile eklenen alan yönetim modelinde ön görülen süreçlerin (yukar›da
aç›klanan prosedürlere ba¤l› yap›s›) küçük ölçekli alanlar için uygulanabilirli¤ini
sorgulan›r hâle getirmektedir.
Örne¤in, ülkemizde arkeolojik alanlar›n say›s› (Tablo 1) göz önüne al›nd›¤›nda
bu alanlardan her biri için alan baflkan› atanmas›, Efl güdüm Denetleme Kurulu,
Dan›flma Kurulu oluflturulmas› gibi süreçlerin iflletilmesi çok da olas› görülmemek-
tedir. Bu ba¤lamda, önerilen her yeni sürecin hassas de¤erlendirmelere tabi tutu-
larak ya da pilot uygulamalardan sonra genele yay›lmas› tercih edilmelidir. Özel-
likle ülkemizde tafl›nmaz kültür varl›klar› ve sit alanlar› için oluflturulan Kültür Var-
l›klar›n› Koruma Bölge Kurullar›nca bu alanlarla ilgili al›nan karar süreçlerine kaz›
baflkanlar›, ilgili ve faaliyetten etkilenenler ile ilgili Sivil Toplum Kurulufllar›n›n
(STK) kat›l›m›n›n sa¤lanmas› özellikle küçük ölçekli arkeolojik alanlar için çözüm
sa¤layabilir bir uygulama olabilecektir.
SIRA S‹ZDE Bugün itibar›yla

SIRA ülkemizde
S‹ZDE kaç adet bilimsel arkeolojik kaz› ve yüzey araflt›rmas› yürütül-
1 mektedir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M Ü fi Ü N E LMiras
Bugün DDünya ‹M Listesi ya da geçici listede yer alan arkeolojik alanlar›m›z
d›fl›ndaki arkeolojik alanlarda asl›nda alan yönetiminin konusu olan ziyaret ve zi-
S O R U yaretçiler ileS ilgili
O R U sorunlar “çevre düzenleme projesi” ile çözümlenmeye çal›fl›l-
maktad›r. Bugünkü uygulamalara bak›ld›¤›nda alan›n potansiyelinin aç›¤a ç›kar›l-
mas›, alanla ziyaretçinin buluflmas› dolay›s› ile alan›n anlafl›lmas› ve anlamland›r›l-
D‹KKAT D‹KKAT
mas›n› sa¤lama görevini bu projeler üstlenmektedir. Fakat çoklukla kamu mülki-
yetinde kalan (hazine arazisi ya da kamulaflt›r›lmas› tamamlanm›fl) arkeolojik sitler
N N
SIRA S‹ZDE SIRA “çevre
S‹ZDE düzenleme projeleri” bu özelli¤i nedeni ile kat›l›mc› süreç-
için uygulanan
lere kapal› ve sadece idarelerin beklentileri ile çizimi yapmakla görevlendirilenle-
AMAÇLARIMIZ rin hayal güçleri
AMAÇLARIMIZ ile s›n›rl› kalmaktad›r.
Arkeolojik sitler için daha temel ve öncelikli bir baflka konu ise arkeolojik alan-
lar›n hangilerinin hangi koflullarda ziyarete aç›l›p aç›lmayaca¤› konusudur. Bugün
K ‹ T A P ziyarete aç›k K arkeolojik
‹ T A P alanlar 2863 say›l› Yasa’da böyle nitelendirilmese de “ören
yerleri” olarak alg›lanmaktad›r.
2863 say›l› Kanun’un 3. maddesinin 7. bendinde ören yeri; “tarih öncesinden
TELEV‹ZYON günümüzeT EkadarL E V ‹ Z Ygelen
ON çeflitli uygarl›klar›n ürünü olup, topo¤rafik olarak tan›m-
lanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere sahip, ayn› za-
manda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik bak›mlardan dik-
kate de¤er, k›smen infla edilmifl, insan eme¤i kültür varl›klar› ile tabiat varl›klar›-
n›n birleflti¤i alanlar” fleklinde tan›mlanm›flt›r. Yasada ören yeri kavram›n›n geçti-
¤i bir di¤er tan›mlama ise ayn› maddenin 9. bendinde yer almakta olup çevre dü-
zenleme projesi ; “ören yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak flekilde, de-
MAKALE MAKALE
netimli olarak ziyarete açmak, tan›t›m›n› sa¤lamak, mevcut kullan›m ve dolafl›m-
dan kaynaklanan sorunlar›n› çözmek, alan›n ihtiyaçlar›n› ça¤dafl, teknolojik ge-
liflmelerin gerektirdi¤i donat›larla gidermek amac›yla her ören yerinin kendi özel-
likleri göz önüne al›narak haz›rlanacak 1/500, 1/200 ve 1/100 ölçekli düzenleme
projeleri” olarak tan›mlanmaktad›r.
Tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n tespit ve tesciline iliflkin genel yönetmelik içeri-
sinde arkeolojik alanlar›n tespitine yönelik düzenlemeler yer alsa da yukar›daki ta-
n›mlamalar ve yasan›n di¤er bölümleri ile mevzuatta ören yerlerinin nas›l belirle-
nece¤i, bunun kriterinin neler oldu¤u, bir arkeolojik alana ören yeri statüsü kazan-
d›r›lmas›na iliflkin karar mekanizmalar›yla, bir arkeolojik alan›n ören yeri serüveni-
nin nerede bafllayaca¤› gibi sorulara cevap veren bir düzenleme henüz yer alma-
maktad›r. Bir arkeolojik alana ören yeri statüsü kazand›r›lmas› için yöntem geliflti-
rilmesi yönünde yürütülen çal›flmalar s›ras›nda afla¤›daki öneri puan tablosu gelifl-
tirilmifltir (Tablo 2). Bu konuda çal›flma yapmak isteyenlere fikir vermesi için gelifl-
tirilen tabloya göre örne¤in 70 ve üzeri puan alanlar ören yeri statüsünü kurumun
belirledi¤i karar süreçleri iflletilerek kazanabilecek; 50 ve 69 aras›nda puan alanlar
örenyeri adayl›k statüsünü elde edebileceklerdir.
Tablo 4.1
Bir Arkeolojik Alan›n Ören yeri Niteli¤i Kazanmas› ‹çin Göz önünde Bulundurulmas› Gereken Kriterler ve
Puanlamaya ‹liflkin Öneri Tablo (Aygün ve Tan, 2011)
Arkeolojik alanlara iliflkin düzenleme içeren 658 say›l› ilke karar›n›n I.ve II. de-
rece arkeolojik sitler için “Korumaya yönelik bilimsel çal›flmalar d›fl›nda aynen
korunacak sit alanlar›d›r.” ibaresi arkeolojik sitlerin bütünüyle bir bilimsel arke-
olojik kaz› alan› olarak kalaca¤› sav›na dayal› haz›rlanm›fl bir düzenlemedir. Oysa
bir arkeolojik alan, alan›n fiziksel özelliklerinin uygun olmas›, bilimsel faaliyetlere
engel durum yaratmamas› koflullar› ve bir plan dahilinde bilimsel faaliyetler d›fl›n-
da ziyaretçilerin bedii zevkinin yükseltilmesi için kaz› faaliyetleri devam ederken
ya da tamamland›ktan sonra ziyarete aç›labilir.
Özellikle bilimsel faaliyetleri k›smen ya da tamamen sonlanan arkeolojik alan-
lar›n sit statüsünün (ki bu alanlar çoklukla I. derece arkeolojik sit statüsündedir)
mutlaka yeniden gözden geçirilerek bu tip alanlara “ören yeri” statüsü kazand›r›l-
mal› ve ören yerleri için yasal bir düzenle yap›lmal›d›r. Bu konuyu bir örnekle aç-
mak gerekirse; Kaman Kalehöyük 1. derece arkeolojik sit statüsüne sahip bir hö-
yüktür. Burada yap›lan bilimsel kaz›lar sonunda gerekli bulgular elde edilmifl ve
höyükteki bu kaz›lar›n do¤al sonucu olarak kültür tabakas› kalmam›flt›r. Bugün il-
ginç ve bir o kadar da çarp›c› tasar›mla höyü¤ün bulundu¤u (yani art›k olmad›¤›)
yere höyük görünümlü bir müze infla edilmifltir. Bu örnekte I. derece arkeolojik sit
statüsündeki kaz› yap›lan alan›n bilimsel nitelik tafl›ma gerekçesi tamam› ile orta-
dan kalkm›fl ve art›k arkeoloji (bu kaz› alan›ndan elde edilen bulgular) sembolik
anlamda âdeta höyü¤ün içinde eserlerin görünmesine olanak tan›yormufl gibi top-
lumla buluflma noktas›na tafl›nm›flt›r.
Bunun yan› s›ra bilimsel çal›flmalar›n tamamland›¤›, arkeolojik an›tsal unsurla-
r›n ayakta kald›¤› alanlar›n toplumla buluflturuldu¤u örnekler de çokça bulunmak-
tad›r. Ancak 2011 y›l› sonu itibar›yla ülkemizde tescilli 10374 adet arkeolojik sit ala-
n› varken sadece 131 adet düzenlenmifl ören yeri vard›r. 658 say›l› ilke karar› bu
alanlar›n de¤erlendirilmesi konusunda bilime karfl› gerekli katk›y› sa¤larken müze-
cili¤in topluma karfl› sorumlulu¤unu yerine getirmesi aç›s›ndan yeterli katk›y› sa¤-
layamamaktad›r. Arkeolojik alanlar›n ihya edilmesi, yaflat›lmas› ve sürdürülebilirli-
¤ini ve bunun için de 658 say›l› ilke karar›n› aflmak için zaman zaman giriflimlerde
bulunulmufltur. 701, 714, 715, 745 ve 2012/37 say›l› ilke kararlar› alanlar›n ça¤dafl
koruma anlay›fl›na uyarl› yeni yaklafl›mlara ihtiyaç duydu¤unun önemli gösterge-
leridir. Bu ba¤lamda, ülkemizde arkeolojik sitlerin bilimsel niteliklerini göz önün-
de bulundurarak ulusal ve uluslararas› ölçekte ziyaret edilebilir cazip alanlar hâli-
ne getirilmesini sa¤lamak, k›saca arkeolojik alan yönetimi kavram›n› ülkemizde
hayata geçirebilmek için “ören yeri” kavram›na yönelik bir yasal düzenleme yap›l-
mas› kaç›n›lmaz hâle gelmifltir.
Tablo 4.2 Sit Türü Say›s›

Ülkemizdeki
Arkeolojik Sit Say›s› I. Derece Arkeolojik Sit 6764
II. Derece Arkeolojik Sit 477
III. Derece Arkeolojik Sit 918
Birden Çok Derece ‹le Tan›mlanan Arkeolojik Sit 1002
Derecelendirme Çal›flmalar› Devam Eden Arkeolojik Sit 1213
Genel Toplam 10374
Ülkemizde arkeolojik sitlerde alan yönetimi konusunda yaflanmas› muhtemel

yeni sorun ise 644 say›l› Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile tafl›n›r ve tafl›n-
maz kültür ve tabiat varl›klar›na iliflkin düzenleme yapma yetkisinin Kültür ve Tu-

S O R U S O R U
rizm Bakanl›¤›nda iken söz konusu KHK ile do¤al sitlerle ilgiliSIRAkarar S‹ZDE alma yetkisi- SIRA S‹ZDE
nin Çevre ve fiehircilik Bakanl›¤›na verilmifl olmas›d›r. Bu düzenleme
D ‹ K K A Tile do¤al sit- D‹KKAT
ler ve do¤al sitlerle çak›flan di¤er sit alanlar›nda (Tablo 2) özellikle alan yönetimi
D Ü fi Ü N E L ‹ M bulunma-
kapsam›nda yetkinin nas›l flekillenece¤ine iliflkin henüz bir düzenleme D Ü fi Ü N E L ‹ M
N N
maktad›r. Yine ayn› KHK ile Sümela, Kapadokya ve Nemrut gibi birçok arkeolojik
sitin s›n›rlar›n› içine alan Millî Park ve Özel Çevre Koruma (ÖÇK) S O alanlar›
R U içerisin- S O R U
de alan yönetimine iliflkin yetki ve yöntem konusu da ayn› flekilde
AMAÇLARIMIZ çözüm bekle- AMAÇLARIMIZ
yen düzenlemelerdir.
D‹KKAT D‹KKAT
Tavsiye edilen e-dokümanlar K ‹ T A P K ‹ T A P
N N
Managing Tourism at World Heritage Sites: a Practical Manual forSIRA World S‹ZDE Heritage Site SIRA S‹ZDE
Managers, By Arthur Pedersen, Published in 2002 by UNESCO World Heritage Centre;
http://whc.unesco.org/documents/publi_wh_papers_01_en.pdf TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
World Heritage Cultural Landscapes ; A Hand book for Conservation and Management,
Nora Mitchell, Mechtild Rössler, Pierre-Marie Tricaud (Authors/Ed.);
http://whc.unesco.org/documents/publi_wh_papers_26_en.pdf
K‹ N ‹T ETR NA E PT ‹KN T‹ E RT NAE TP
Monitoring World Heritage;
Partnerships for World Heritage Cities; Culture as a Vector for Sustainable Urban Development,
T EMLAEKVA‹ ZL YE O N TEM
L EAVK‹AZLYEO N
11-12 November 2002;
Dünya Miras adayl›¤› için yard›mc› kaynak; ‹NTERNET ‹NTERNET

Preparing World Heritage Nominations, (secondedition) 2011 UNESCO
http://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-643-1.pdf Managing Disaster
Risks for World Heritage, 2010 UNESCO MAKALE MAKALE
ARKEOLOJ‹K ALANLARIN AYA⁄A KALDIRILMASI

‹Ç‹N YEN‹ YAKLAfiIMLAR
‹nsano¤lunun binlerce y›l sonra kendi izlerini takip ederken keflfetti¤i alanlar ve
varl›klar evrensel nitelikte olup herkese aittir. Alanlar›n ve varl›klar›n bu özelli¤i
onlar›n gelecek nesiller için korunmas› gerekti¤i inanc›n› ortaya ç›karmakta bu da
evrensel ölçekten bireysel ölçe¤e kadar toplumun tüm katmanlar›na önemli so-
rumluluklar yüklemektedir. Bu sorumlulu¤un nas›l, hangi yöntem ve prensiplerle
yerine getirilmesi sorular›na ise arkeolojik alanlar›n cazibe merkezi hâline getiril-
mesi, bu alanlar›n tan›t›m› için teknolojik olanaklardan yararlan›lmas›, yerel halk›n
bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, koruma kullanma dengesinin sa¤lanmas›,
kat›l›mc›l›k ve öykülendirme gibi bu alanlar›n ihya edilmesi yönünde kullan›labi-
lecek yeni yaklafl›mlar çerçevesinde oluflturulacak sürdürülebilir bir koruma prog-
ram› cevap verebilir.
Ülkemizde hemen her ilde rant u¤runa yok edilen ve edilmekte olan kültürel
miras örnekleri bulunmaktad›r.
Buna karfl›n, kültürel miras›n korunmas›na yönelik yeni bir model gelifltirilme-
si fikri, di¤er bir deyiflle bilimsel koruma ilkeleri temelinde “kullanarak koruma” ve
“kat›l›mc› koruma” ilkeleri olarak adland›rabilece¤imiz ilkeler, mevcut sistemin or-
taya koydu¤u ve kültürel miras›n yok olmas›na neden olan rant›n önünü kesebile-
cek niteliktedir.
Ayr›ca “Alan Yönetimi” uluslararas› ölçekte benzer kayg›larla geliflen ve hemen

hemen ayn› düflünce eksenine ba¤l› olarak flekillenen “yönetiflim” olgusunun kül-
türel miras için vücut buldu¤u kavramd›r. Alan yönetimi bu yönüyle kültürel mira-
s›n ak›lc› yönetimi temel prensibinden yola ç›karak yönetiflim modeli alt›nda kat›-
l›mc› modellerle gelifltirilmeye çal›fl›lan önemli bir etkinlik alan›d›r. Alan Yöneti-
minde iflin püf noktas›n›, kurallar› koyman›n, teflvik edici ve destekleyici tedbirle-
ri alman›n yan› s›ra “kontrol mekanizmalar›n› gelifltirmek”, “yapt›r›mlar› hayata ge-
çirmek” ve en önemlisi “tüm aktörleri oyuna dahil etmek” gibi önemli faktörler
oluflturmaktad›r.
fiekil 4.3
Ülkemizdeki Sit ALAN YÖNET‹M

Türlerine Göre
Alan Yönetim Plan›
Yap›s› ve Kat›l›m
‹liflkisi Arkeolojik -
Kentsel -
Tarihî - - Bakanl›k
Kentsel Arkeolojik - - Büyükflehir Bld.
Yetki - Belediye
Do¤al -
Karma - PLAN (I)
Kat›l›m
- Vatandafll›k
- Hak sahipli¤i - Yasal/Yönetsel
- Duyarl›l›k sorumluluk
- Mahallî ‹dare
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M - STK
- Gönüllüler
- Paydafllar
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
Ülkemizde de son y›llarda arkeolojik faaliyetlerin, her aflamas›n›n uluslararas›
N N
SIRA S‹ZDE nitelikte kabul gören bilimsel metotlarla gerçeklefltirildi¤i rahatl›kla söylenebilir.
SIRA S‹ZDE
Ancak bilimsel kaz› faaliyetlerinde buluntular›n aç›¤a ç›kar›lmas› ve tarihlendirilip
yorumlanmas›na yönelik çal›flmalarda gösterilen bilimsel nitelik ve güncel tekno-
lojilerin kullan›m› yönündeki tutumun, arkeolojik alanlar›n bu teknolojilerden ya-
rarlanarak ilgi çekici alanlar hâline getirilmesi, k›sacas› alan yönetimi çerçevesinde
aya¤a kald›r›lmas› konusunda yeterince sergilenmedi¤i gözlemlenmektedir. Oysa
“ICOMOS’ taraf›ndan Arkeolojik Miras›n Korunmas› ve Yönetimi Tüzü¤ü”nün
(1990) Sunufl, Bilgi, Yeniden Yap›m bafll›kl› 7. maddesinde arkeolojik miras›n su-
numu ve mirasa iliflkin bilgi verilmesinde teknik olarak mevcut bilimsel verilerin
popüler bir yorumla ele al›nmas›, bu sunum tekni¤i ve bilgi ak›fl›n›n popüler bir
yap›da ayr›ca çok yönlü olmas› ve sürekli güncellefltirilmesi tavsiye edilmektedir
‹NTERNET http://www.icomos.org.tr/getfile.php?dosyano=6
‹NTERNET
Kültürel miras›n potansiyel durum analizi için disiplinleraras› bir program sü-
MAKALE reci sonras›ndaM A K uygun
ALE reçeteler haz›rlayarak alan›n kendini koruma ve gelece¤ini
garanti alt›na alabilme sürecini etkin ve kat›l›mc› bir yönetimle sa¤lanmas› için ye-
terli nitelikte temsil edilmesi, süreç için kararl› olunmas› ve de¤erlerin benimsen-
mesini temel bir gereklilik olarak görmekteyiz. Bu ba¤lamda, arkeolojik alan yö-
netimi çerçevesinde arkeolojik alanlar›n aya¤a kald›r›lmas› için gerekli olan yeni
yaklafl›mlardan en önemlilerinden biri de arkeolojik alanlar için öykülendirme ve
de¤erlendirme konusudur.
Resim 4.4
Arkeolojik Alanlar ‹çin Öykülendirme ve De¤erlendirme

Çok de¤il bundan on y›l öncesine kadar arkeolojinin bilimsel kaz›lar d›fl›nda top-
lumla buluflabildi¤i tek yer müze vitrinleriydi. Toplumda oldu¤u kadar kültürel mi-
ras alan›nda yönetim erkini elinde tutanlar için de arkeolojik kaz› alg›s›, kaz›dan
ç›kan eserlerin müzelerde ya da ayakta kalan mimari unsurlar için de yerinde ser-
gilenmesi ile s›n›rl› olarak de¤erlendirilmekteydi.
Kültürel miras›n korunmas› aflamas›nda son y›llarda de¤iflen bu yönelim, arke-
olojik an›tlar›n ve objelerin bulunduklar› alanda ya da müzelerde teknolojinin ola-
naklar›ndan yararlan›larak, toplumsal bilinçlenme olgusuyla gelece¤e tafl›nmas› f›r-
sat›n› yaratm›flt›r. De¤iflen bu yap› ile arkeolojik miras alan›nda görev yapan bilim
insanlar› topluma arkeolojik miras›n anlat›lmas› için; bilimsel kaz›lar›n bafltan sona
nas›l yap›ld›¤›, kaz› sonunda elde edilen bulgular›n nas›l iliflkilendirilece¤i, kaz›
alan›n›n tan›¤› oldu¤u dönemin yans›t›lmas› yönünde yeni ad›mlar atmaya baflla-
m›fllard›r. Öyle ki özellikle son 10 y›ld›r arkeolojik kaz› alanlar›n›n do¤al ve kültü-
rel yap›s› ile ilgili dönem koflullar›n›n alg›lanmas›na yard›mc› olacak bilgilendirme
panolar›, tasvirler, üç boyutlu (3d) modellemeler, hologram teknikleri, animasyon-
lar, ›fl›k ve ses tekniklerinden de yararlan›larak dönemsel kurgular/canland›rmalar,
gösteriler gibi ça¤a uygun anlat›m teknikler ile topluma sunulmaya bafllanm›flt›r.
De¤iflen bu yap› ile birlikte, arkeolojik alanlar›n öykülendirilmesi ve de¤erlendi-
rilmesi hususunu müze tan›m›nda yer alan “toplumun bedi zevkinin geliflmesi” ni
sa¤layacak faaliyetin çok ötesinde alg›lamak gerekmektedir. Bir alan›n öykülendi-
rilmesi toplum taraf›ndan o alan›n niteli¤inin ve özelli¤inin daha kolay alg›lanmas›-
n› sa¤layarak alan›n korunma gerekçesinin anlafl›lmas›n› da kolaylaflt›rmaktad›r.
Bu aç›dan bak›ld›¤›nda arkeolojik alan yönetimi çerçevesinde arkeolojik alan-

lar›n aya¤a kald›r›lmas›nda, öykülendirme faaliyetinin koruman›n önemli bir argü-
man› oldu¤u da söylenebilir. Bir arkeolojik alan›n de¤erlendirilmesi hem alan›n
(bilimsel yöntemlerle) k›smen ya da tamamen ihya edilmesini hem de alan›n cazi-
besini art›rarak alandan do¤rudan ya da dolayl› olarak yararlananlar›n alan› sahip-
lenmesini etkileyebilir. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda söz konusu alan ve yak›n çevresin-
de yaflayanlar›n ve paydafl olarak nitelendirilmesi gerekenlerin alana karfl› ilgi ve
duyarl›l›¤› artacak, daha da önemlisi toplumda alanla ilgili “beklenti” oluflmaya
bafllayacakt›r. Kültür sektörü için temel amaç olan “alan›n varl›¤›n›n devaml›l›¤›”
asl›nda “beklentinin devaml›l›¤›” anlam› da tafl›maktad›r. Bu konuya “ICOMOS Ar-
keolojik Miras›n Korunmas› ve Yönetimi Tüzü¤ü” (1990) nün Sunufl, Bilgi, Yeni-
den Yap›m bafll›kl› 7. maddesinde de “Arkeolojik miras›n halka sunulmas›, ça¤dafl
toplumlar›n kökenlerinin ve geliflimlerinin anlafl›lmas›na yard›m eden önemli bir
yöntemdir. Bu ayn› zamanda onun korunmas› gereklili¤inin anlafl›lmas›na da
yard›m eden en iyi araçt›r.” fleklinde aç›kça de¤inilmektedir.
Resim 4.5
Kat›l›mc›l›k
Kültürel de¤erlerimizi geçmiflten gelen tecrübenin ›fl›¤›nda ve ça¤dafllaflma bilinci
içinde yorumlayarak yarat›c› bir gelece¤e do¤ru aktarmak, bafltan bafla aç›k hava
müzesi olan ülkemizin tarihî, kültürel ve do¤al varl›klar›n› bütün dünyaya tan›tarak,
ekonomik ve sosyal faydaya dönüfltürmek, çeflitli uygarl›klar›n miras› olan ören yer-
leri, an›tsal eserler, hanlar, kervansaraylar, camiler, k›sacas› haf›zam›z olan bu alan-
lara bütün dünyan›n ilgisini çekmek alan yönetiminin temel hedeflerinden olmal›d›r.
Bu amaçla alanlar›n de¤erlerini araflt›rmak, belgelemek, gelifltirmek, korumak,
de¤erlendirmek, yaflatmak, tan›tmak, benimsetmek ve kültürel alan›n yaratt›¤›
ekonomiye katk›da bulunmak için kültür ve turizm alanlar›nda her türlü iletiflim,
geliflim ve yat›r›m potansiyelini yönlendirmek, alan yönetiminin bafll›ca yaklafl›m-
lar›n› oluflturmal›d›r.
2863 say›l› Kanun’un 5. maddesinde yer alan “Devlete, kamu kurum ve kuru-
lufllar›na ait tafl›nmazlar ile özel hukuk hükümlerine tabi gerçek ve tüzel kiflilerin
mülkiyetinde bulunan tafl›nmazlarda varl›¤› bilinen veya ileride meydana ç›kacak
olan korunmas› gerekli tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar› Devlet mal› ni-
teli¤indedir.” ibaresi kültürel miras alan›n› devlet merkezli bir yap› olarak tan›mla-
yan ve kültürel mirasa özgü düzenlemelerin flekillenmesini sa¤layan en önemli dü-
zenleme olarak görülmektedir.
Korunmas› gerekli kültür varl›¤›n›n devlet mal› niteli¤inde olmas›n›n, bu mira-
s›n korunmas›nda önemli bir katk› sa¤layaca¤› ilk akla gelen ç›kar›m olacakt›r. An-
cak kültürel mirasa “nas›l olsa devlet sahip ç›k›yor” alg›s›na korumaya yönelik ya-
sal yapt›r›mlar da eklenince bu de¤erlerin korunmas›nda “devlet” (yani toplumsal
anlamda otorite) ile devlet kavram› (yönetim erkini elinde bulunduranlar) d›fl›nda
kalanlar gibi sanal bir ayr›m ortaya ç›kmas› sonucunda yaln›zlaflan ve ötekilefltiri-
len ne yaz›k ki kültürel miras olmaktad›r.
Ülkemizde arkeolojik miras›n istenilen nitelikte aya¤a kald›r›lamamas›nda en
önemli etkenler arkeolojik alanlar üzerinde gerçekleflen yo¤un tahribatlar ile geç-
mifl dönemlerde bu de¤erlerin korunmas›na yeterli özenin gösterilmemesidir. Gü-
nümüzde yasal aç›dan önemli düzenlemeler bulunmas› ve koruma konusunda
yayg›n bir teflkilat yap›s› oluflmas›na karfl›n, bu alanlar›n ihya edilmesinde hâlâ ye-
terince etkin olunamad›¤› ortadad›r.
Günün koflullar›na ra¤men arkeolojik miras›n ihya edilememesi dört temel ne-
den etraf›nda toplanabilir. Bunlardan birincisi “kültürel miras›n korunmas› konu-
sunda bir stratejik ulusal plan›n olmay›fl›”; ikincisi “arkeolojik miras›n korunmas›
için ayr›lan ekonomik kayna¤›n k›s›tl› oluflu”, üçüncüsü arkeolojik miras›n korun-
mas›na yönelik kamu-yerel-sivil-özel ifl birli¤i anlay›fl›n›n henüz tam anlam›yla be-
nimsenmemifl olmas›, dördüncüsü ise “toplumda arkeolojik miras›n korunmas›na
yönelik gerekli bilinç ve duyarl›l›¤›n yarat›lmam›fl olmas›” d›r.
Resim 4.6
Arkeolojik miras›n ihya edilememesinde temel neden olarak gösterilen bu so-

runlar›n çözümünde ç›k›fl noktas› ise “kat›l›m”d›r.
Kültürel miras›n korunmas› süreçlerindeki kat›l›mc› etkinliklerini;
1. Duyarl›l›k ve fark›ndal›k yaratmaya yönelik etkinlikler,
2. Uygulamaya dönük etkinlikler,
olmak üzere iki temel bileflen alt›nda toplayabiliriz.
Duyarl›l›k ve fark›ndal›k yaratmaya yönelik etkinliklerde temel aktörün sivil
toplum kurulufllar› olmas› beklenirken üniversitelerin ve özel sektörün de bu et-
kinliklere yönelik aktif ve kat›l›mc› süreçler içerisinde yer ald›klar› bilinmektedir.
Ancak bunun yan›nda, dernek, vak›f gibi organizasyonlar›n kültürel miras›n ko-
runmas› konusunda geçeklefltirdi¤i faaliyetler, duyarl›l›k ve fark›ndal›k yaratmaya
yönelik etkinliklere en iyi örneklerdendir.
Kamu kurumlar›n›n bu alandaki faaliyetlerinin görece yeni oldu¤u söylenebilir.
Kültürel miras alan›nda duyarl›l›k yaratmaya yönelik kamu etkinli¤ine Dünya Mi-
ras Alanlar› için hava alanlar› ve flehirler aras› güzergâhlara yerlefltirilen billboard-
lar, müzeler günü kutlamalar› ve yay›mlanan kitaplar d›fl›nda örnek göstermek ne
yaz›k ki pek olas› gözükmemektedir.
Uygulamaya dönük etkinlik alan›n›n çizgileri ise daha çok mevzuatla s›n›rlan-
d›r›lm›fl ya da mevzuata temas noktas›ndad›r. Etkinli¤in gerçekleflmesi için merke-
zinde çoklukla kamu kurumlar› ya da ilgili otoritelerin oldu¤u bir yap›d›r. Bu oto-
rite ve kurumlar› etkinlefltirmek için STK, üniversite, ilgililer/muhataplar/etkilenen-
ler ve özel sektörün kamuyla do¤rudan iliflki içerisinde oldu¤u giriflim, talep ve
paydafl iliflkilerinin kurguland›¤› amaca göre flekillenen bir etkinlik alan›d›r.
Uygulamaya dönük etkinlik alan› üç temel bafll›k alt›nda toplanabilir.
• Kültürel miras›n yönetimine kat›l›m etkinli¤i,
• Kültürel alanda sponsorluk etkinli¤i,
• Kültürel mirasa iliflkin teflvik etkinli¤i,
2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nda yer alan tafl›nmaz
kültür varl›klar›n›n onar›m›na yard›m sa¤lanmas›, katk› pay›, alan yönetimi ve Ko-
ruma Uygulama ve Denetim Bürolar›n›n valilikler ve belediyeler bünyesinde ku-
rulmas› kanuna giren önemli kat›l›mc› süreçlerdendir. Buradaki kat›l›m vurgusu
çok yönlüdür. Örne¤in, “tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n onar›m›na yard›m sa¤lanma-
s›” ile devletin kat›l›m›; “katk› pay›” ile önce vatandafl›n ard›ndan yerel yönetimle-
rin kat›l›m›; “alan yönetimi” ile ise sivil toplum kurulufllar›, yerel yönetimler, üni-
versiteler ve vatandafl›n kat›l›m› sa¤lanmaktad›r.
Kültürel miras›n ihyas›nda kat›l›mc›l›¤› teflvik eden bir baflka uygulama ise “res-
tore et ifllet devret” modelidir. Vak›flar Genel Müdürlü¤ünce yo¤un biçimde baflvu-
rulan bu uygulama, Vak›f Kültür Varl›klar›n›n Restorasyon veya Onar›m Karfl›l›¤› Ki-
raya Verilmesi ‹fllemlerinin Usul ve Esaslar› Hakk›nda Yönetmelik” çerçevesinde,
gerçeklefltirilen uygulama ile harabe durumdaki pek çok eserin, uzun süreli kirala-
ma karfl›l›¤›nda özel sektör taraf›ndan restorasyonu (ihya edilmesi) sa¤lanmaktad›r.
Ülkemizde kültürel miras alan›nda kat›l›mc› süreçleri destekleyen di¤er iki
önemli düzenleme ise 5225 say›l› Kültür Yat›r›m ve Giriflimlerini Teflvik Kanunu ile
5228 say›l› Kanun kapsam›nda yürütülen (gelir vergisi ve kurumlar vergisi muafi-
yeti sa¤layan) kültürel alandaki sponsorluk uygulamas›d›r. Teflvik ve sponsorluk
uygulamalar›ndan 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu kapsa-
m›ndaki korunmas› gerekli tafl›nmaz kültür varl›klar› ve sitlerde de yararlan›lmas›-
n› sa¤lamak üzere 745 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yüksek Kurulu
‹lke Karar› yay›mlanm›flt›r. 2004 y›l›nda yürürlü¤e giren 5225 say›l› Kültür Yat›r›m
S O R U 91
4. Ünite - Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar
S O R U
ve Giriflimlerini Teflvik Kanunu; yat›r›mc› ve giriflimcilerin kültürel alanda yat›r›m

D‹KKAT D‹KKAT
yapmalar›n› teflvik etmek amac›yla, kültürel altyap› ve iflletme hizmetleri alan›nda
yap›lan çal›flmalar için kurulufllara tahsis dahil önemli kolayl›klar sa¤lamaktad›r.
N N
5225 say›l› Kanunu kültürel miras aç›s›ndan önemli k›lan unsurlardan
SIRA S‹ZDE biri de 2863 SIRA S‹ZDE
say›l› kanun kapsam›ndaki tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n bu kanun kapsam›nda kul-
lan›lmas›na yönelik hüküm içeren 4. maddesidir.
5228 say›l› Kanun’a dayal› olarak uygulanan kültürel alanda sponsorluk düzen-
lemesi ile arkeolojik alanlar dahil olmak üzere bilimsel çal›flma, tan›tma, koruma
ve yay›n etkinlikleri gibi kültürel alanda gerçeklefltirilen etkinliklere sponsorlar ta-
raf›ndan sa¤lanan destek miktar›n›n %100’ünün sponsorun vergi matrah›ndan in-
dirildi¤i bilinmektedir.
Ayr›ca bu kanuni düzenlemelerle kültür ve tabiat varl›klar›n› koruma ve yaflat-
ma anlay›fl›n›n gelifltirilmesi ve toplumda koruma bilincinin oluflturulmas› ba¤la-
m›nda önemli geliflmeler sa¤lanaca¤› da öngörülmektedir. D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Kültürel alanda teflvik ve sponsorluk konusunda daha ayr›nt›l› bilgi için

‹ NST OEafla¤›daki
RRN UE T ba¤lan- ‹ NST EO RRN UE T
t›lara bak›n›z
http://www.kvmgm.gov.tr/TR,44776/kulturel-alanda-tesvik-faaliyetleri.html
http://www.kvmgm.gov.tr/TR,44791/sponsorluk-faaliyetleri.html MDA‹KKAKLAET DM ‹AKKKA AL ET
N N
Kültürel miras›n korunmas› konusunda kaynak yarat›c› ve insana ra¤men de¤il
insanla birlikte koruma anlay›fl›na dayal› düzenlemelerin önemini pek çok ülkenin
y›llar önce kavrad›¤› ve bu amaçla yetkinin paylafl›m› ve kat›l›m›n sa¤lanmas›n›
teflvik edici çeflitli düzenlemeler yapt›¤› görülmektedir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
“Avrupa Mimari Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi” nin tamamlay›c› tedbir-
ler bafll›kl› 6. maddesinde “Mimari Miras›n bak›m ve restorasyonu konusunda özel
giriflimleri teflvik etmek.” ve Koruma Politikalar› bafll›kl› 11. maddesinde de “Her
bir taraf, kültür miras›n›n mimari ve tarihsel özelliklerini koruma aç›s›ndan- ko-
runan varl›klar›n, ça¤dafl hayat›n gereksinmeleri göz önüne al›nacak flekilde kul-
lan›m›n›- uygun olan durumlarda, eski binalar›n yeni kullan›mlara intibaklar›n›
teflvik etmeyi, taahhüt eder.” ibareleri yer almaktad›r.
http://www.kvmgm.gov.tr/ ‹NTERNET ‹NTERNET

Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF3948C44161D1F3EA6B1EAE8878B0E38D,
13.12.2010.
MAKALE MAKALE
Amsterdam Bildirgesi (1974) içerisinde yer alan “yetkililer, yerel yetkililere ya
da kâr amac› gütmeyen kurulufllara gerekli kayna¤› sa¤layarak döner sermayeler
kurmal› ve onlar› özendirmelidir. Bu yöntem yo¤un talepten do¤an de¤er art›fl› yo-
luyla k›sa ya da uzun vadede kendini finanse edebilecek bölgelerde uygulanabilir.
Yine de tüm özel parasal kaynaklar› teflvik etmek çok önemlidir. Say›s›z özel giri-
flim, ulusal ya da yerel düzeydeki yetkililerle birlikte oynayabilecekleri yararl› rolü
ortaya koymufltur” (Ahunbay 1996) ibaresi bir baflka dikkat çekici söylemdir.
Bu düzenlemelerin yan› s›ra konumuzla do¤rudan ilgili düzenlemeler de bu-
lunmakta olup ilgili maddeleriyle birlikte afla¤›da s›ralanm›flt›r.
1. Venedik Tüzü¤ü; ICOMOS taraf›ndan 1964 y›l›nda düzenlenen Tüzü¤ün 5.
maddesinde: “An›tlar›n Korunmas›, her zaman onlar› herhangi bir yararl›
toplumsal amaç için kullanmakla kolaylaflt›r›labilir...” denilmektedir.
2. Weiss Raporu; 1963 y›l›nda Avrupa Komisyonuna sunulan Raporda da

“geçmifli yok etmeden gelece¤i haz›rlama ve ona hizmet etmek için, bir ülke-
yi çirkinlefltirmeden gelifltirmek mümkündür...” denmektedir.
3. Quito Normlar›; ICOMOS taraf›ndan 1967 y›l›nda Quito’ da düzenlenen
Sanatsal ve Mimari De¤erleri Olan An›t ve Arazilerin Kullan›m›na ‹liflkin
Toplant›n›n son Raporunda; her ulusal an›t›n sosyal bir ifllevi yerine getir-
mesi amaçlanarak tasarland›¤›, tarihî ve sanatsal miras›n y›k›lma tehlikesi
içinde oldu¤u, yok edildi¤i ancak bunun temel nedeninin, rant bask›s›na
yönelik resmî bir politika eksikli¤inin yan› s›ra, kamu yarar› ile ulusun eko-
nomik faydas› için an›tsal miras›n ihyas›na yönelik teflvik edilme eksikli¤i
bulundu¤unun da kabul edilmesi gerekti¤i belirtilmifltir. Raporun “an›tlar›n
ekonomik de¤eri” bafll›¤› alt›nda, arkeolojik, tarihî ve sanatsal an›tlar›n, ül-
kelerin do¤al zenginli¤i gibi di¤er zenginlikleriyle ayn› anlamda ekonomik
kaynaklar oldu¤u düflünülebilirse, onlar›n korunmalar›na ve uygun kulla-
n›mlar›na sebep olan önlemlerin sadece kalk›nma planlar›yla s›n›rl› kalma-
yaca¤›, ayn› zamanda bu planlar›n›n bir bileflenini oluflturaca¤› belirtilmek-
tedir. Yine ayn› raporda, tarihî ve sanatsal bir varl›¤›n kullan›rl›¤›n› ve de¤e-
rini artt›rman›n, ona do¤as›ndan eksiltmeden, karakteristiklerini vurgulay›p
en uygun kullan›ma izin veren objektif ve çevresel koflullar› sa¤lamak oldu-
¤u. Baflka bir deyiflle yerel olan›n eflsiz özel bilgisinden kitlelerin hazz›na ve
fark›ndal›¤›na ç›karan ve art›ran, sanatsal anlam›n›n ötesinde, yeniden de-
¤erlendirme süreciyle kendisinden yararlan›lmayan bir kayna¤› üretken hâ-
le getirmenin ekonomik potansiyelini, mevcut de¤erle birlefltirme sorunu
olarak görülmesi gerekti¤i vurgulanmaktad›r.
SIRA S‹ZDE
4. Avignon
SIRA S‹ZDE
Tavsiye Karar›; Avrupa Konseyinin, 1968 tarihinde “Tarihî ve Sa-
natsal Faydaya Sahip Bina Gruplar› ve Alanlar›n›n Korunmas› ve Rehabilitas-
yonuna Yönelik Politika Uygulanmas›”na iliflkin Tavsiye Karar›nda ise “ kül-
D Ü fi Ü N E L ‹ M türelD Ümiras›n
fi Ü N E L ‹ M yeniden canland›r›lmas› ve korunmas›yla ilgili kamu otorite-
leri ve özel organizasyonlar aras›nda sabit bir ifl birli¤i” hususu vurgulan-
S O R U maktad›r.
S O R U
5. Segesta Bildirgesi; 17-20 Eylül 1995 tarihleri aras›nda Trapani, Palermo’da
düzenlenen “Eski tiyatrolar›n korunmas› ve kullan›lmas›” tart›flmas›n›n so-
D‹KKAT nundaD ‹ kabul
K K A T edilmifltir. Bildirgenin III. Bölümünü oluflturan “Eski gösteri
mekânlar›n› sanatsal üretim alanlar› olarak kabul ederek, bu mekânlar›n
N N
SIRA S‹ZDE de¤erini
SIRA artt›rmak”
S‹ZDE bafll›¤› alt›nda dile getirilen “Her an›t ça¤dafl kullan›ma
uygun de¤ildir ama geleneksel kullan›m - ki genellikle yüzy›llar öncesine
dayan›r - her zaman de¤erlendirilmesi gereken bir olas›l›kt›r. Düflünülen et-
kinlik ne olursa olsun, an›t›n hassasiyeti her zaman göz önünde bulundu-
rulmal›d›r. Ayr›ca, gösteriler miras›n de¤erini artt›rmal› ve izleyicilerin söz
konusu eski mekâna olan ilgilerini teflvik etmelidir. An›t›n bütünlü¤ünü ko-
ruma iste¤i ve yap›m›n gereksinimleri ve genifl izleyici kitleleri çeflitli sorun-
lar›n ortaya ç›kmas›na yol açacakt›r. Afla¤›daki ad›mlar ile bu bütünlü¤ün
korunmas› iste¤i ile izleyicilerin, ziyaretçilerin ve yerel sakinlerin beklentile-
ri aras›nda bir denge kurulmal›d›r” diyerek miras›n yaflamas›na yönelik
ak›lc› öneriler getirilmektedir.
‹NTERNET (Çev. Gökçe‹ NKatk›c›,

T E R N E T http://kumid.eu/euproject/admin/userfiles/dokumanlar/arkeolojiila-
ve03.pdf ; 15.04.2010)
MAKALE MAKALE
6. Antik Gösteri Mekânlar›n›n Kullan›lmas›na ‹liflkin Tüzük; Avrupa Komisyo-

nunca 1977’de kaleme al›nm›flt›r. Tüzü¤ün yaklafl›k otuz befl y›l önce kale-
me al›nm›fl olmas› di¤er devletlerin, ellerinde bulunan rezervleri de¤erlen-
dirme konusunda onlar› görmezden gelme de¤il, görüp farkl› stratejiler ge-
lifltirerek sahip ç›kma yolunu çok önce benimsedikleri ve ülkelerindeki kül-
tür varl›klar›n›n korunmufllu¤una bak›ld›¤›nda da bunu baflard›klar› görül-
mektedir.
7. Uluslararas› Kültürel Turizm Tüzü¤ü; ICOMOS’ un 1999’daki 12. Genel Ku-
rulunda kabul edilen tüzü¤ün ilkeleri aras›nda yer alan “yerli halk›n miras›n
korunmas› ile do¤rudan ilgilenmesini teflvik etmeli”, “miras yerleri için ko-
ruma ve turizm planlamalar›, ziyaretçi deneyiminin zahmete de¤er, tatmin
edici ve zevkli olmas›n› sa¤lamal›”, “turizm ve koruma faaliyetleri ev sahibi
toplulu¤un yarar›na olmal›”
Söylemi kültürel miras›n korunmas› için kat›l›mc› süreçlerin gere¤i ve öneminin
alt›n› çizen önemli düzenlemelerdir.
Resim 4.7
ARKEOLOJ‹K ALAN YÖNET‹M‹ VE TUR‹ZM ‹L‹fiK‹S‹

Kültürel miras›n de¤erli, onu koruman›n önemli ve gerekli oldu¤u düflüncesini be-
nimsemek formal ya da informal bir e¤itim meselesidir. Bu e¤itimin bireye kazan-
d›r›lm›fl olmas› ya da kazand›r›lmaya çal›fl›lmas› gayretleri de¤erli, önemli ve ge-
reklidir. Ancak “yararlanma” eylemine ba¤l› olarak (neredeyse) içgüdüsel olarak
geliflmesi beklenen koruma düflüncesi de kültürel miras›n korunmas› için yabana
at›lmamas› gereken bir strateji olarak görülmelidir.
“Kültürel miras” ve “yararlanma” kavramlar›n› yan yana ve iliflki zinciri içerisin-
de de¤erlendirmek istersek iki kavram› “koruma” ekseninde buluflturabilecek en
ak›lc› yöntem ise “kültürel turizm” olgusudur.
Arkeolojik alan yönetim plan›, “arkeolojik alan›n mevcut durumu nedir” sorusun-
dan bafllanarak “alan›n ifllevsel de¤eri, “potansiyeli”, “bilimsel niteli¤i” gibi daha pek
çok husus göz önünde bulundurularak, paydafllar, etkilenenler, akademisyenler, ka-
mu, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar› eksenine odakl› olarak “arkeolojik ala-
n›n nas›l görülmek istendi¤i” hedefine kadar bir dizi, sistemsel bütünlük gösteren
entegre bir yap›d›r. Bir alan yönetimini baflar›l› k›labilecek belki de en sihirli sözcük
ise “kat›l›m”d›r. Kat›l›m alan içerisinde ya da yak›n çevresinde yaflayanlar›n bu alan-
la maddi, manevi, bireysel ve sosyal iliflkisini yeniden düzenlemeye f›rsat veren, ala-
na karfl› tutum ve davran›fllar›n gözden geçirilmesini sa¤lad›¤› kadar alandan daha
genifl bir kitlenin yararlanmas›n›n yolunu açan ve bu sayede alana karfl› ilginin (ki-
mi zaman da beklentilerin) art›r›lmas›n› sa¤layan önemli bir etmendir.
Alan›n de¤erlendirilmesinde söz sahibi olanlar›n art›k o alan› sosyal yaflamla-
r›ndan kopuk hatta bazen gereksiz ve yasal k›s›tlar nedeni ile yaflamlar›n› zorlaflt›-
ran bir varl›k olarak görmek e¤iliminden s›yr›larak, kendilerini alanla özdeflleflen
ve alan› kendilerinden bir parça olarak hissetmeye bafllamalar› bir arkeolojik sitte
“alan yönetimi” arac›n›n temel amac› olmal›d›r.
‹nsan›n aidiyet duygusunun sihri hat›rland›¤›nda ortaya konulmak istenen mo-
delin temelinin ne denli sa¤lam oldu¤u daha iyi anlafl›labilecektir. Ak›lc› bir alan
yönetim modelinde, arkeolojik alanda yürütülen bilimsel kaz› faaliyetlerinde böl-
ge insanlar›n›n çal›flmalar›n›n sa¤lanmas›ndan, ören yeri hüviyeti kazanm›fl bir
alanda yöresel ürünler satmalar›na imkân tan›nmas›na; ören yerine olan ulafl›m›n
bölge insan›nca sa¤lanmas›ndan bölge insanlar›n›n rehberlik e¤itiminden geçirile-
rek yerel rehber olmalar›na kadar daha pek çok yöntem bölge insan›n›n arkeolo-
jik alanlardan “yararlanma” olana¤›n› art›rarak aidiyet duygusunun geliflmesine
katk› verecek etkinlikler olarak s›ralanabilir.
Ancak alanla ilgili ve alan yönetiminden olumsuz etkilenenlerin yarar›na sunu-
labilecek art› de¤er yarat›lmas›n›n mümkün olmad›¤› durumlarda söz konusu ola-
bilir. Daha aç›k bir ifade ile bir arkeolojik alan›n yak›n çevresinde yaflayan yerel
halk›n bu alan›n ziyaret edilmesinden (pansiyonculuk, hediyelik eflya sat›fl›, yerel
rehberlik, bu alanlarda iflçi ya da yerel rehber olarak çal›flma gibi) gelir sa¤lama
olana¤› bulunmayabilir. Bu gibi durumlarda merkezî kaynaklar ya da di¤er alanla-
r›n katma de¤erlerinden oluflturulacak bir ortak finans kayna¤› sayesinde alanlar›-
n›n statüsü nedeni ile olumsuz etkilenen bölgelerde yaflayan yerel halk›n ma¤du-
riyetinin giderilmesi için alternatif modellerde gelifltirilmelidir.
Bilmedi¤imiz, kendimize yabanc› oldu¤unu düflündü¤ümüz bir nesneyi kabul-
lenme ve koruma e¤iliminde olmam›z oldukça zordur. Bu nedenle öncelikli ola-
rak arkeolojik alanlara yak›n bölgelerde yaflayanlar›n kültür miras› sahiplenmesine
yönelik sürdürülebilir kültür turizmini gelifltirme bilinci afl›lanmal›d›r.
Bunun için öncelikle;
a. ‹lk ve orta dereceli okul ö¤rencileri ve ö¤retmenlerine yönelik e¤itim çal›fl-
malar›na a¤›rl›k verilmeli, bu amaçla çeflitli faaliyetler düzenlenmeli, bilgi-
lendirici doküman ve promosyonlarla etkinliklere kat›l›m desteklenmelidir.
b. Yerel halk alan›n ve bölgenin özellikleri konusunda donan›ml› hâle getirilmeli,

c. Yerel halk›n (paydafllar›n) e¤itimi için STK’ larla ifl birli¤i içinde bölge flart-
lar›na uyarl› çal›flmalar yap›lmal›,
d. Bölgede kamuyu temsil eden bütün taraflar, özellikle kolluk kuvvetleri ile
alanla iliflkili olup do¤rudan ya da dolayl› olarak alan›n varl›¤›ndan yarar
sa¤layanlar (turizmciler, iflletme sahipleri vb.) bilgilendirilmeli,
e. Yerel halk›n ziyaretçilere rahats›zl›k vermeden onlarla diyalo¤a geçebilme-
leri, sosyoekonomik geliflmelerine katk› sa¤layacak yeme içme konaklama
gibi hizmetleri sunabilmeleri ve yerel ürünleri pazarlamalar›na olanak sa¤la-
mak üzere üretim standartlar› gibi konularda bilgilendirme, e¤itim, donan›m
ve teknik destek sa¤lanmal›,
f. Yerel halk›n yaflad›¤› çevresel koflullar ve yaflam flartlar› gözden geçirilmeli,
olanaklar dahilinde yaflam alanlar›n›n özgün yap›s› ile korunmas› konusun-
da ekonomik, teknik destek verilmeli ve bilgilendirilmeleri sa¤lanmal›d›r.
Di¤er taraftan, baflar›l› bir sürdürülebilir kültür turizmi için en az yerel halk ve
turiste hizmet sunanlar kadar bu hizmetten yararlanan ziyaretçilerinde bilgilendiril-
meleri önemlidir. Alan konusunda yeterince bilgilendirilmeyen bir ziyaretçinin ka-
liteli bir ziyaret süreci yaflamas› olas› görülmemektedir. Bu bak›fl aç›s›yla;
a. Ziyarete aç›k arkeolojik alan›n yer ald›¤› bölgenin co¤rafi, do¤al ve beflerî
koflullar› hakk›nda ziyaretçilere mutlaka ziyaret öncesi bilgi sunulmal›d›r.
b. Bölgenin konaklama, yeme içme olanaklar›ndan, bunlar›n fiyat ve nitelikle-
rine; bölgede yaflayan insanlar›n örf ve âdetleri gibi kültürel özelliklerinden,
bölgeye özgü el sanatlar› ve yerel ürünlerine; alana iliflkin alternatifli gezi
planlar›, alan›n bölge içindeki konumu ve yak›n çevresi ile ba¤lant›lar› ve
alan›n spesifik özelliklerinin belirtildi¤i tematik haritalara kadar ziyaretçile-
rin (ziyaret öncesinde de kolayl›kla ulaflabilecekleri) kendini ziyaret s›ras›n-
da rahat ve güvende hissetmeleri için gerekli katalog, ‹nternet sitesi, broflür
gibi bilgiler haz›rlanmal› ve sunulmal›d›r.
c. Ayr›ca ziyaretçilerin ziyaretleri esnas›nda da hem tatmin edici düzeyde bil-
gilenmelerine olanak tan›yacak hem de kültürel alan›n yap›s›yla uyumlu iç-
me suyu, tuvalet, acil durumlar için haberleflme olana¤› gibi en az›ndan el-
zem ihtiyaçlar›n sa¤lanmas› standartlar›n› tafl›yan donan›ml› karfl›lama mer-
kezleri oluflturulmal›d›r.
Arkeolojik alanlar için turizm olgusu bölgenin cazibesinin art›r›lmas› ve bölge
insan›n›n yaflam kalitesini yükseltecek en uygun kalk›nma arac›d›r. Bu alanlar›n
zaman içerisinde kazand›¤› de¤erlerin korunmas›, restorasyonu, konservasyonu ve
nihai hedef olarak da ihya edilmesine yönelik etkinliklerin niteli¤i ayn› zamanda
alan›n ve alan›n yer ald›¤› bölgenin marka de¤erlerini do¤rudan etkileyen bir sü-
reçtir. Alan yönetim planlamas› ile ihya edilmeye çal›fl›lan bir arkeolojik alan bu-
lundu¤u bölge için marka de¤erinin oluflmas›na kaynakl›k eder. Alan›n marka de-
¤erinin oluflmas› alan›n korunmas›na katk› sa¤larken korunmufl bir alan marka de-
¤erinin güçlenmesini sa¤lar. Marka de¤eri yüksek olan korunmufl bir alan ise böl-
genin cazibe merkezi olmas›n› sa¤layarak kültür turizminin geliflmesine arac›l›k
ederek bölgesel kalk›nman›n önemli dinamiklerinden biri hâline gelebilir. Ancak
kaynak ve proje yetersizlikleri ile duyars›zl›k gibi nedenlere ba¤l› olarak arkeolo-
jik alanlar›n bir çöküntü alan› hâline dönüfltü¤ü örnekler de unutulmamal›d›r. Do-
lay›s› ile arkeolojik alan›n de¤erli k›l›nmas›, bölgesel kalk›nmaya katk› sa¤lamas›
bir cazibe merkezi haline gelmesi ve marka de¤eri yarat›lmas› ile söz konusu alan
için kaynak bulunmas›, proje gelifltirilmesi ve duyarl›l›k yarat›lmas› birbiri ile do¤-
rudan ba¤lant›l› süreçlerdir.
Resim 4.8
Arkeolojik alanlar›n kültür turizmine kazand›r›lmas› sürecinde alan›n evrensel

koruma ilkeleri temelinde de¤erlendirilmesi gerekti¤i temel anlay›fl olmal›d›r. Bu
temel ilke ekseninde çevrilebilecek metodolojiler gelifltirirken afla¤›daki unsurlar›n
göz önünde bulundurulmas› gerekmektedir.
• Alan› di¤er alanlardan farkl› k›lan nitelikleri (istisnai evrensel de¤eri)
• Alan›n tabi oldu¤u di¤er statü ve planlar,
• Alan›n yönetim plan›n›n olup olmamas›
• Alan›n kendine yeterlili¤ini sa¤layacak potansiyeli,
• Alan üzerinde söz sahibi/ ilgili kurum ve kurulufllar,
• Alan›n sürdürülebilirli¤ini desteklemeye yönelik (katma de¤er yaratacak)
potansiyeli,
• Alanda ve/veya yak›n çevresinde yaflayanlar›n alan›n ihya edilmesi sonun-
da alana iliflkin alg› ve beklentileri,
• Alanda ve/veya yak›n çevresinde yaflayanlar›n alana iliflkin mevcut tutum ve
davran›fllar›,
• Alan›n paydafllar› ve alan›n ihya edilmesi sonucu olumlu etkilenmesi muhte-
mel çevreler (yarat›lmas› muhtemel getirimden yararlanma ihtimali olanlar)
• Alan›n paydafllar› ve alan›n ihya edilmesi sonucu olumsuz etkilenmesi muh-
temel çevreler (yapt›r›mlar nedeni ile varsa mevcut avantajlar›n› yitirme ih-
timali olanlar)
• Varsa alanda ve yak›n çevresine iliflkin planlanan ve yürütülen yat›r›m faali-
yetleri,
• Alan›n maruz kald›¤› ve öngörülen fonksiyonlar sonucu maruz kalabilece¤i
antropolojik etkiler,
• Alan›n kendini yenileme (rejenerasyon) potansiyeli, peyzaj bütünlü¤ü, yerel
iklim koflullar›, do¤al bitki örtüsü (do¤al sitlerle çak›flan arkeolojik alanlar
için özel de¤erlendirme)
Özet
Toplumu meydana getiren bireylerin özellikleri, hayal- Arkeolojik alanlar›n yasadan kaynakl› yapt›r›mlar nede-
leri, toplumsal dayan›flma anlay›fllar›, yönetim ergini ni ile kendi hâline b›rak›lm›fl ve terkedilmifl bir nitelik
elinde bulunduranlar›n tutumlar›, yaflad›klar› bölgenin kazanmamas› için fiziki kapasitesi ve niteli¤i göz önün-
kaynaklar› ve buna ba¤l› ekonomik olanaklar› ve bun- de bulundurularak bilimsel metotlarla analiz edilen sü-
lar›n birbirleriyle iliflkileri kültürün oluflumunda temel reçler iflletilerek ihya edilmesi için farkl› yöntemler aran-
etkenler olarak de¤erlendirilebilir. ‹ster arkeolojik ister mal›d›r. Arkeolojik miras›n gelece¤e tafl›nmas› temel
modern olsun kentlerin organik dokular› içinde dünya- hedefine ba¤l› olarak, bu bölümde önerilen yöntemler
n›n yaflanm›fll›¤›n› belgeleyen bu izler gizlidir. Geçmifl- ya da burada önerilenler d›fl›nda farkl› yöntem aray›flla-
ten günümüze tafl›nan mitler ve antik kentlerdeki bu iz- r›na gidilerek (ama mutlaka) arkeolojik alanlar›n cazibe
lerin gizeminin ortaya konmas› iste¤i arkeolojik kaz›la- merkezleri hâline getirilmesi ve ilgi çekmeleri sa¤lan-
r›n orta ç›kmas›n› sa¤layan temel etkenlerdendir. mal›d›r.
Ülkemiz arkeolojik alanlar konusunda oldukça zengin Arkeolojik miras› korumak bilinirli¤ini, çekim gücünü
bir co¤rafyadad›r. Onlarca medeniyete befliklik etmifl art›rmak ve duyarl› yerli-yabanc› turist potansiyelini
Anadolu arkeolojik miras›na sahip olmak ülkemiz için yükseltmek için gerekli yasal düzenlemelerin yap›lma-
büyük bir flans oldu¤u kadar arkeolojik miras›n evren- s›, sürdürülebilir kültürel miras yönetimi için tek geçer-
sel niteli¤i ile önemli bir sorumluluk da yüklemektedir. li yoldur.
Bu sorumlulu¤un yerine getirilmesi konusunda yeni
aray›fllara gidilmesi ak›lc› koruma düflüncesinin temel
argüman› olmal›d›r.
1. Ülkemizde korunmas› gerekli kültürel miras›n gele- 5. Arkeolojik alanlar›n korunmas› için hangisi yeni yak-
ce¤e tafl›nmas› konusunda alt mevzuat kurgusu ve ida- lafl›m olarak kabul edilemez?
ri yap›lanman›n oluflumunda belirleyici temel yaklafl›m a. Arkeolojik alanlar kat›l›mc› politikalarla daha iyi
afla¤›dakilerden hangisi olabilir? korunabilir.
a. Anadolu’nun zengin kültürel miras›. b. Arkeolojik alanlar devlet mal› oldu¤u için baflka
b. Korunmas› gerekli tafl›n›r tafl›nmaz kültür varl›k- koruma tedbirine gerek yoktur.
lar›n›n devlet mal› niteli¤i. c. Arkeolojik alanlar›n tan›t›m› için teknolojik ola-
c. Koruma Bölge Kurullar›nda hukukçu üyenin naklardan yararlan›lmal›d›r.
varl›¤›. d. Arkeolojik alanlar cazibe merkezi haline getiri-
d. Koruma Uygumla Denetim Birimlerinin (KU- lerek bu alanlara olan ilgi art›r›labilir.
DEB) varl›¤›. e. Arkeolojik alanlar› korumak için yerel halk› bil-
e. Alan yönetiminin kat›l›mc› süreç içermesi. gilendirmek önemlidir.
2. Teflvik ve sponsorluk uygulamalar›ndan “korunmas› 6. Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunun Say›-
gerekli tafl›nmaz kültür varl›klar› ve sitlerin de yararla- s› afla¤›dakilerden hangisidir?
n›lmas›n› sa¤lamak üzere yay›mlanan Kültür Varl›klar›- a. 4848
n› Koruma Yüksek Kurulu ‹lke Karar› hangisidir? b. 2873
a. 658 say›l› ‹lke Karar› c. 2863
b. 714 say›l› ‹lke Karar› d. 5225
c. 701 say›l› ‹lke Karar› e. 5228
d. 745 say›l› ‹lke Karar›
e. 115 say›l› ‹lke Karar› 7. Afla¤›dakilerden hangisi bir arkeolojik alan yönetim
plan› oluflturulmas› sürecinde dikkate al›nacak esas un-
3. Kültürel miras›n korunmas› konusunda kaynak ya- surlardan de¤ildir?
rat›c›, koruma anlay›fl›na dayal› olarak “An›tlar›n Korun- a. Arkeolojik alan›n potansiyeli.
mas›, her zaman onlar› herhangi bir yararl› toplumsal b. Arkeolojik alanla yerel halk aras›ndaki iliflki.
amaç için kullanmakla kolaylaflt›r›labilir...” ilkesi uluslar c. Arkeolojik alan›n ad›.
aras› hangi dokümanda yer alm›flt›r? d. Arkeolojik alana sa¤lanmak istenen katk›.
a. Weiss Raporu e. Arkeolojik alan›n varl›¤›ndan olumlu ve olum-
b. Venedik Tüzü¤ü suz etkilenenler.
c. Quito Normlar›
d. Segesta Bildirgesi 8. Afla¤›dakilerden hangisi kültürel miras›n korunmas›
e. Uluslararas› Kültürel Turizm Tüzü¤ü süreçlerindeki uygulamaya dönük etkinliktir?
a. Alanlar hakk›nda kitap okumak ve kitap yazmak.
4. Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve b. Alanlar› ziyaret etmek ve ziyaret edilmesini
Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine iliflkin önermek.
Usul ve Esaslar hakk›nda Yönetmeli¤e göre arkeolojik c. Alanlar›n yönetim sürecine kat›lmak.
sit alanlar›nda alan yönetim plan› haz›rlanmas› konu- d. Alanlar hakk›nda araflt›rma yapmak.
sunda yetkili idare hangisidir. e. Alanlar› sevmek ve sevdirmek.
a. Üniversite
b. Büyük fiehir Belediyesi
c. Belediye
d. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›
e. Kaz› Baflkanl›¤›

9. Arkeolojik alanlar›n kültür turizmine kazand›r›lmas› 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kat›l›mc›l›k” bafll›kl› konu-
sürecinde afla¤›dakilerden hangisi öncelikle dikkat edi- yu yeniden gözden geçiriniz.
lecek unsurlardan de¤ildir? 2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kat›l›mc›l›k” bafll›kl› konu-
a. Alan›n maruz kald›¤› ve kalabilece¤i antropolo- yu yeniden gözden geçiriniz.
jik etkiler 3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kat›l›mc›l›k” bafll›kl› konu-
b. Alan›n tabi oldu¤u statü ve planlar yu yeniden gözden geçiriniz.
c. Yerel halk›n alana iliflkin tutum ve davran›fllar› 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ülkemizde Arkeolojik Alan-
d. Alan›n iklim koflullar› lar›n Yönetimine ‹liflkin Tespitler” bafll›kl› ko-
e. Alan›n yönetim plan›n›n olup olmamas› nuyu yeniden gözden geçiriniz.
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alanlar›n Aya¤a
10. Antik Gösteri Mekânlar›n›n Kullan›lmas›na ‹liflkin Kald›r›lmas› ‹çin Yeni Yaklafl›mlar” bafll›kl› ko-
Tüzük Avrupa Komisyonunca kaç y›l›nda kaleme al›n- nuyu yeniden gözden geçiriniz.
m›flt›r? 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ülkemizde Arkeolojik Alan-
a. 1999 lar›n Yönetimine ‹liflkin Tespitler” bafll›kl› ko-
b. 1977 nuyu yeniden gözden geçiriniz.
c. 2000 7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ülkemizde Arkeolojik Alan-
d. 2010 lar›n Yönetimine ‹liflkin Tespitler” bafll›kl› ko-
e. 2012 nuyu yeniden gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kat›l›mc›l›k” bafll›kl› konu-
yu yeniden gözden geçiriniz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alan Yönetimi
ve Turizm ‹liflkisi” bafll›kl› konuyu yeniden göz-
den geçiriniz.
10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kat›l›mc›l›k” bafll›kl› konu-
yu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Ahunbay, Z. (2004). Tarihi Çevre Koruma ve Restoras-
Bugün ülkemizde Bakanlar Kurulu Kararl› olmak üzere yon, ‹stanbul, YEM.
111 yerli ve 40 yabanc› kaz›, ayr›ca müzelerce yürütü- Aygün, H.M., Kültürel Miras› Korumada Kat›l›mc›l›k,
len (kurtarma kaz›s› niteli¤inde) 177 olmak üzere top- Vak›flar Dergisi, Say› 35 s;191-213, 2011, Ankara.
lam 328 kaz› sürdürülmektedir. Ülkemizde bilimsel ni- Aygün, H.M. ve Tan, S., “Ören Yerlerine ‹liflkin Rapor”
telikli yüzey araflt›rmalar›n›n say›s› 86 yerli ve 25 yaban- Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Kültür Varl›klar› ve Mü-
c› olmak üzere 111’ dir. zeler Genel Müdürlü¤ü, 2012.
Bozkaya, M. ve K›l›ç, L. (2010). Ders Kitab› Haz›rlarken,
Eskiflehir, Anadolu Üniversitesi Bas›mevi.
Fladmark, J.A., (1994). Cultural Tourism, The Robert
Gordon University Heritage Convention, Donhead
Publishing.
Managing Tourism at World Heritage Sites: a Practical
Manual for World Heritage Site Managers.
Operational guidelines for the implementation of the
world heritage convention, UNESCO World Herita-
ge Centre, WHC. 11/01 November 2011Paris,
http://whc.unesco.org/archive/opguide11-en.pdf
Pulhan, G. Türkiye’nin Dünya Miras Alanlar›, Kültür ve
Turizm Bakanl›¤›, Ankara, 2009.
Türkiye’nin Dünya Miras Alanlar›, Koruma ve Yönetim-
de Güncel Durum, (2009) UESCO Türkiye Milli Ko-
misyonu Somut Kültürel Miras ‹htisas Komisyonu,
Ankara.
5
Amaçlar›m›z
N
N
Yönetim planlamas›,
N
Paydafl analizi,
N
Hedef belirlenmesi,
N
Vizyon oluflturulmas›,
Strateji gelifltirilmesi gibi konularda
Anahtar Kavramlar
• Yönetim • Envanter
• Planlama • Hedef
• Vizyon • Tespit
• Analiz • Tescil
• Koruma • Paydafl
‹çindekiler
• G‹R‹fi
Arkeolojik Alan Arkeolojik Alanlar • YÖNET‹M PLANI HAZIRLAMA
‹çin Yönetim plan› EK‹B‹N‹N OLUfiTURULMASI
Yönetimi Haz›rlanmas› Süreci • YÖNET‹M PLANLAMASI
HAZIRLANMASI SÜREC‹
Arkeolojik Alanlar ‹çin
Yönetim Plan›
Haz›rlanmas› Süreci
G‹R‹fi
Alan Yönetim Planlar›, kat›l›mc› bir süreçte, ilgili gruplar›n (ortak ve paydafl) katk›-
lar› al›narak metodolojik bir yaklafl›mla haz›rlanm›fl “Yönetim Alan›” ile ilgili tespit ve
kararlar› içeren bir çerçevenin oluflturuldu¤u dokümanlard›r. Yönetim planlar› ile ye-
rel halk›n ihtiyaçlar› ve bölgedeki yat›r›m talepleri de dikkate al›narak, arkeolojik ala-
n›n belirlenen vizyon çerçevesinde kültürel önemini sürdürerek korunmas› hedefle-
nirken, ortak ve paydafllar›n, çal›flma gruplar›n›n kat›l›m› ve ortak ak›l ile gerçeklefl-
tirilen araflt›rma, inceleme, analiz ve de¤erlendirmeler sonucunda haz›rlanan uygu-
lamaya yönelik eylem planlar›yla yap›lacak çal›flmalar tariflenmektedir.
Yönetim planlar›n›n kapsam›, amaçlar› ve yaklafl›m›, alan›n türüne (arkeolojik,
kentsel, do¤al vb.) ve yönetim ihtiyaçlar›na göre birbirinden farkl›laflabilir. Örne-
¤in Akdeniz çevresindeki arkeolojik alanlar›n ço¤unun yönetim ihtiyac› ziyaretçi
yo¤unlu¤u ve bask›s› ile turizm teflvik hareketinin artmas›ndan kaynaklanmaktad›r
(Orbafll›, 2007).
Tafl›nmaz kültür varl›klar›, insano¤lunun tarih boyunca yaratt›¤› ve yok edildi-
¤inde geri dönüflü mümkün olmayan ortak de¤erler bütünüdür. UNESCO Dünya
Miras Merkezi’nin tafl›nmaz kültür varl›klar› ile Dünya Miras Listesi’nde yer almak
için baflvuran ülkelerden “alan yönetim plan›” haz›rlamalar›n› istemesi, kültürel ve
do¤al nitelikli tüm koruma alanlar›nda bilimsel koruma yaklafl›mlar›n›n esas al›nd›-
¤› bir yönetim anlay›fl›n›n gerekli görülmesinden kaynaklanmaktad›r (Aydo¤du,
2010). Bir baflka deyiflle, Dünya Miras Alanlar› için alan yönetim plan› haz›rlanma-
s› bir zorunluluk olup amaç bu alanlar›n otantikli¤inin ve listeye girmelerini sa¤la-
yan de¤erlerinin korunmas›d›r. Bir dünya miras› alan için haz›rlanacak yönetim pla-
n›, alan›n tüm de¤erlerinin dikkate al›nmas›n› gerektirir (Feilden ve Jokilehto, 1992).
Arkeolojik alanlarda yönetim planlamas›, alan›n niteli¤ine, yer ald›klar› ülkele-
rin yasal, yönetsel ve kurumsal yap›lar›na göre farkl›laflabilir. Korunmas› gerekli sit
alan› niteli¤i tafl›yan bu alanlar›n yönetim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için geçerli, ev-
rensel bir model yoktur. Bununla birlikte, farkl› ülkelerde arkeolojik alanlar için
haz›rlanan yönetim plan› rehberleri, uluslararas› çerçevenin tan›nmas›n› ve analiz
edilmesini sa¤lamak aç›s›ndan yararl›d›rlar (Aydo¤du, 2010).
Ülkemizde arkeolojik alanlar için yönetim plan› haz›rlanmas› sorumlulu¤u, ala-
n›n niteli¤ine, arkeolojik, kentsel ya da do¤al sit olmas› durumuna göre Kültür ve
Turizm Bakanl›¤›, Belediyeler gibi farkl› kurulufllarda olabilir. Alan yönetim plan›
haz›rlanmas› sürecinde çal›flmalar, Kültür ve Turizm Bakanl›¤›nca haz›rlat›lan
27.11.2005 tarih ve 26006 say›l› yönetmelik çerçevesinde sürdürülecektir. Yönetim

plan› ilgili kurum taraf›ndan atanan alan baflkan›n›n koordinasyonunda, alan›n ni-
teli¤ine ve ihtiyaçlar›na göre oluflturulan disiplinleraras› ekip taraf›ndan haz›rlana-
cakt›r. Yönetim plan›n›n gerek haz›rl›k çal›flmalar› gerekse uygulanmas› ise sadece
plan› haz›rlamakla yükümlü kurum taraf›ndan de¤il, ayn› zamanda analiz çal›flma-
lar› ile belirlenen ilgi gruplar›n›n/ ortak ve paydafllar›n iflbirli¤i ile sa¤lanabilecek-
tir. Plan›n baflar›l› ve uygulanabilir olabilmesi için her iki süreçte de kat›l›mc› bir
yaklafl›m›n benimsenmesi flartt›r.
YÖNET‹M PLANI HAZIRLAMA EK‹B‹N‹N

OLUfiTURULMASI
Alan yönetim plan›n›n haz›rl›k sürecinin bafllang›ç aflamas›nda, planlama sürecine
liderlik edecek, çal›flmalar› yönetecek alan›n niteli¤i ve ihtiyaçlar›yla ilgili meslek
gruplar›ndan oluflturulan planlama ekibinin belirlenmesi, alan baflkan›n›n atanma-
s› ve bu ekibin devaml›l›¤›n sa¤lanmas› plan›n baflar›s› aç›s›ndan çok önemlidir.
Kültür ve Turizm Bakanl›¤›’n›n an›lan yönetmeli¤inin 10. maddesinde,
“Yönetim planlar›n›n yetkili idarece haz›rlanmas› veya haz›rlatt›r›lmas› halle-
rinde uzman bir dan›flman sorumlulu¤unda plan haz›rlama ekibi kurulur. Kuru-
lacak bu ekip, en az;
a. Kentsel sit alanlar› ve tarihi sit alanlar› için; üniversitelerin mimarl›k, flehir ve
bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, iflletme ve ekonomi bölümleri,
b. Arkeolojik sit alanlar› için; üniversitelerin mimarl›k, flehir ve bölge planla-
ma, sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, iflletme ve ekonomi bölümleri,
c. Do¤al sit alanlar› için; üniversitelerin flehir ve bölge planlama, kamu yöne-
timi, iflletme, çevre mühendisli¤i ile alan›n do¤al karakterine ba¤l› olarak
orman mühendisli¤i, jeoloji/jeomorfoloji/jeoloji mühendisli¤i, ziraat mü-
hendisli¤i, peyzaj mimarl›¤›, hidroloji, biyoloji, zooloji gibi bölümleri mezu-
nu uzmanlardan oluflur.” ifadesi yer almaktad›r.
YÖNET‹M PLANLAMASI HAZIRLANMASI SÜREC‹

Alan yönetim planlar›, plan›n haz›rlanmas›, uygulanmas› ile plan›n izlenmesi ve re-
vize edilmesi olarak belirlenen 3 ana hareket ile devam eden bir süreci tarifler (fie-
kil: 1) (Thomas ve Middleton, 2003).
1. Yönetim Plan›n›n haz›rlanmas›
2. Plan›n uygulanmas›
3. Plan›n izlenmesi ve revize edilmesi.
fiekil 5.1
Alan yönetim Plan Haz›rlanmas›

planlamas› süreci
(Thomas ve
Middleton, 2003)
Etkilerin ‹zlenmesi Uygulama

5. Ünite - Arkeolojik Alanlar ‹çin Yönetim Plan› Haz›rlanmas› Süreci 105
Yönetim Planlar›n›n haz›rlanmas›na yönelik çal›flmalar›n kapsam› konusunda

araflt›rmac›lar ve uygulamac›lar›n genellikle benzer yaklafl›mlar› olmas›na ra¤men,
çal›flma aflamalar›n›n s›n›fland›r›lmas› aras›nda baz› farkl›l›klar bulunmaktad›r.
Yönetim planlamas› konusunda haz›rlanan ilk yay›nlardan olan “Dünya Kültür
Miras› Alanlar ‹çin Yönetim ‹lkeleri” isimli kitapta Feilden ve Jokilehto, yönetim
plan› haz›rlanmas› sürecinde afla¤›daki çal›flmalar›n yap›lmas›n› önermektedir (Fe-
ilden ve Jokilehto, 1992);
• Alanda ön çal›flma yap›lmas›,
• Alan›n tan›mlanmas› ve s›n›rlar›n›n belirlenmesi,
• De¤erlerin belirlenmesi,
• De¤erlerin incelenmesi,
• Amaçlar›n oluflturulmas›, k›s›tlar›n düflünülmesi,
• Projelerin tan›mlanmas›,
• Çal›flma program› ve y›ll›k plan haz›rlanmas›,
• Çal›flman›n uygulanmas›,
• Kay›tlar, raporlar ve sonuçlar›n gözden geçirilmesi,
• Bilgi ve verilerin toplanmas›,
• Koruma alan› tan›m›n›n revize edilmesi ve yeniden de¤erlendirilmesi,
• Belirlenen amaçlar›n revize edilmesi ve k›s›tlar›n yeniden tart›fl›lmas›,
• Sonraki projelerin tan›mlanmas›,
• Çal›flma program›n›n gözden geçirilmesi ve bir sonraki y›ll›k plan›n haz›r-
lanmas›.
Thomas ve Middleton ise Yönetim Plan› haz›rlanmas› sürecini, birbirini takip
eden aflamalarla tariflemifllerdir (Thomas ve Middleton, 2003).
• 1. Aflama. Planlama öncesi
• 2. Aflama. Veri toplama, tarihi araflt›rma ve arazi çal›flmalar›,
• 3. Aflama. Toplanan bilgilerin de¤erlendirilmesi,
• 4. Aflama. Alan›n sorunlar›, f›rsatlar ve tehditlerin belirlenmesi,
• 5. Aflama. Yönetim vizyonu ile amac›n›n gelifltirilmesi,
• 6. Aflama. Tan›mlama ve de¤erlendirme seçenekleri,
• 7. Aflama. Taslak plan›n haz›rlanmas›,
• 8. Aflama. Genel müzakereler ve halka taslak plan›n sunulmas›,
• 9. Aflama. Taslak plan›n revizyonu ve plan›n haz›rlanmas›,
• 10. Aflama. Plan›n onay›,
• 11. Aflama. Yönetim plan›n›n uygulanmas›,
• 12. Aflama. ‹zleme ve gözden geçirme,
• 13. Aflama. Gözden geçirme ve yönetim plan›n›n güncellenmesi.
Aflamalar de¤erlendirildi¤inde asl›nda yap›lacak çal›flmalar›n genel olarak birbi-
riyle örtüfltü¤ü görülür. Yönetim Plan›n›n haz›rlanmas› sürecinde yap›lmas› gere-
ken bafll›ca çal›flmalar, araflt›rmac›lar taraf›ndan, izleme ve revizyonlar ayr› tutula-
rak üç ana bafll›k alt›nda toplanm›flt›r.
Demas’a göre planlama süreci afla¤›daki flekilde üç aflamada tariflenir (fiekil: 2).
1. Kimliklendirme ve tan›mlama: Bilgi toplanmas›,
2. Analiz ve de¤erlendirme: De¤erlendirme çal›flmalar›,
3. Sonuç: Karar üretme’dir (Demas, 2002).
fiekil 5.2
Alan Yönetim Planlamas› Metodolojisi (Demas, 2002)
1. Kimliklendirme ve tan›mlama
Bilgi Toplanmas›
1. 1. Amaçlar 1.2. Paydafllar 1.3. Belgeleme ve Tan›mlama

Alan hakk›nda bilinenler nelerdir
Planlama sürecindeki beklentiler Planlama sürecine kimler ve bunlar›n d›fl›nda nelerin
ve amaçlar› nelerdir? kat›lmal›d›r? anlafl›lmas›na gerek
duyulmaktad›r?
2. De¤erlendirme ve Analiz
Envanter
2. 1. Kültürel Önem/ De¤erler 2.2. Fiziksel Durum 2.3. Yönetim Kapsam›
Neden alan önemlidir ve kimler Planlama sürecine kimler Alan›n korunmas›n› ve

taraf›ndan de¤er verilmektedir? kat›lmal›d›r? yönetimini etkileyecek tehdit ve
f›rsatlar nelerdir?
3. Yan›t
Karar Üretim
3.1. Amaç ve Politikalar›n Belirlenmesi

Hangi amaçlarla alan korunmakta ve yönetilmektedir?
3.2. Hedeflerin Oluflturulmas›

Politikalar›n uygulamaya dönüfltürülmesi için neler yap›lacakt›r?
3.3. Stratejilerin Gelifltirilmesi

Hedefler uygulamaya nas›l konulacakt›r?
3.4. Sentez ve Plan›n Haz›rlanmas›
Periyodik Gözden Geçirme ve Revizyon
Konular›n tan›mlanmas› (bilgi ve alan›n anlafl›lmas›),

1. De¤erlendirme (analiz ve ç›kt›lar, strateji ve önerilerin yönetimi)
2. Uygulama.
fiekil 5.3
Alan yönetim
Tan›mlama planlamas›
yaklafl›m› (Orbafll›,
2007)
Analiz-De¤erlerin Analiz-De¤erlerin
Belirlenmesi Belirlenmesi
Politikalar
Uygulama
Gözden Geçirme
Bizim çal›flmam›zda da planlama süreci 3 aflamal› olarak ve afla¤›daki bafll›klar

alt›nda incelenecektir:
1. Kimliklendirme ve tan›mlama: Bilgi toplama, envanterleme ve paydafllar›n
belirlenmesi,
2. Analiz ve de¤erlendirme (analiz ve ç›kt›lar›n de¤erlendirilmesi, politika, he-
def ve vizyonun belirlenmesi)
3. Uygulama.
1. Aflama (Kimliklendirme ve Tan›mlama: Bilgi Toplama,

Envanterleme ve ‹lgi Gruplar›n›n Belirlenmesi)
1. Aflama arkeolojik sit alan›n›n kimliklendirme ve tan›mlanmas›na yönelik bilgi ve
verilerin topland›¤› stratejik bir aflamad›r ve planlaman›n ilk ad›m›d›r. Bu aflamada
toplanan veriler üzerinden de¤erlendirme yap›larak 2. aflamada planlama politika-
lar› belirlenece¤i için çok önemlidir. Yönetim planlamas› yap›lan arkeolojik sitler,
ço¤unlukla varl›¤› bilinen, tespit ve tescili yap›lm›fl, envanteri haz›rlanm›fl yerler ol-
makla birlikte, bu aflamada alan hakk›nda genifl kapsaml› olarak bafllat›lan araflt›r-
ma program› kapsam›nda, gereken bilgilerin toplanmas›, arflivlerin taranmas›, ala-
n›n çok yönlü bir yaklafl›mla incelenmesi, ayn› zamanda eksik olan bilgilerin de
fark edilerek, tamamlanmas›n› sa¤layacakt›r.
Bu aflamada, korunmas› gerekli sit alan› ile ilgili tüm bilgi ve belgeler toplan-
mal›, tarihî süreçte alanla ilgili yaz›l› ve görsel belgeleme çal›flmalar›na ilaveten, ka-
z› ve korumaya iliflkin gerçeklefltirilen müdahaleler konusunda bilgi veren belge-

lere de ulafl›lmaya çal›fl›lmal›d›r.
Olabildi¤ince kapsaml› ve ayr›nt›l› bir yaklafl›mla gerçeklefltirilmesi gereken
araflt›rma konular› afla¤›daki flekilde s›ralanabilir;
• Alan›n co¤rafi konumu,
• Arkeolojik alan›n bulunufl öyküsü,
• Tarihî süreçte kifli ve kurumlarca haz›rlanan alana iliflkin tespit, tescil ve en-
vanter çal›flmalar›na yönelik yaz›l› ve görsel verilerin yan› s›ra, kaz› ve res-
torasyon çal›flmalar› ile ilgili bilgi veren rapor, grafik, çizim, resim vb. belge-
lerin de arflivlerde, kütüphanelerde araflt›r›lmas›,
• Alan yönetim plan› s›n›r› ve tampon bölge s›n›r›n›n belirlenmesi ve yetkili
makamlarca onaylanmas›,
• Alan ile ilgili resmî kurumlarca gerçeklefltirilen çal›flmalar,
• Koruma amaçl› imar plan› ve di¤er planlarda alana iliflkin gelifltirilen karar-
lar,
• Kültür Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurullar› ve ilgili di¤er resmi kurumlarca
alana ve içindeki yap›lara iliflkin al›nan kararlar,
• Alan›n korunmas›ndan sorumlu kurum ve kurulufllar,
• Mülkiyet durumu, arazi kullan›m›, ana eriflim yollar›, do¤al çevre ve di¤er
flart ile k›s›tlamalar›n araflt›r›lmas›,
• ‹klim, jeolojik yap›, topografya, hidroloji vb. fiziksel özelliklerin araflt›r›lmas›,
• Alandaki yap›lara iliflkin veri toplanmas›, yap› kimlik kartlar›n›n oluflturul-
mas›, çal›flmalar s›ras›nda yap›lar›n ölçekli krokilerinin çizilmesi, sorunlar›-
n›n, yap› malzemelerinin ve yap› sistemlerinin incelenmesi ve bunlar›n öl-
çekli krokiler üzerine ifllenmesi,
• Alan›n yak›n›nda yaflayan insanlar›n sosyoekonomik flartlar›n›n araflt›r›lmas›
(nüfus, e¤itim düzeyi, ekonomik yap› vb.).
‹lgi Gruplar›n›n (Ortak ve Paydafllar›n) Belirlenmesi

Arkeolojik alanlar›n yönetimine iliflkin haz›rlanacak bir plan›n baflar›l› olabilmesi
için, alanla ilgili tüm ilgi gruplar›n›n ortak ve paydafllar›n planlama sürecine bafl›n-
dan itibaren dahil edilerek, önerilerin gelifltirilmesi çal›flmalar›na aktif olarak kat›-
l›mlar› gerekmektedir. Paydafllar, sonuç önerilerini benimsemedikleri, ikna olma-
d›klar› takdirde plan uygulanamayacakt›r. Planlama sürecinde kat›l›mc› bir yakla-
fl›m›n sa¤lanmas›, plan›n paydafllarca sahiplenilmesini de beraberinde getirecektir.
Planlama sürecinde, planlama ilkeleri ve yürürlükte olan yönetmelik ve mevzu-
atla uyumlu flekilde, merkezî ve yerel yönetim kurumlar›, koruma alan› çal›flanla-
r›, uluslararas› dan›flma organlar›, yerel halk, sivil toplum kurulufllar› ve di¤er pay-
dafllar taraf›ndan arkeolojik alanlar›n korunmas›na yönelik olarak üretilecek karar-
lar, öncelikle o bölgede yaflayanlar› ilgilendirecektir. Planlama yap›l›rken bölgede
yaflayan insanlar›n kararlardan nas›l etkilenece¤inin düflünülmemesi, kararlar›n
onlar›n kat›l›m› olmadan al›nmas›, bu insanlar›n yaln›zca plan›n sonuçlar›na katla-
n›yor olmalar›na yol açacakt›r. Bu nedenle planlama ekibince gerçeklefltirilecek
paydafl analizi ile ilgi gruplar› (ortak ve paydafl) belirlenerek planlama sürecine ka-
t›l›mlar› sa¤lanmal›d›r.
1960’lardan bir özdeyifl flöyle der “E¤er insanlar› çözümün bir parças› yapmazsan›z,
onlar kendilerini problemin bir parças› yapacaklard›r” (Demas, 2002). Bu nedenle, ko-
ruma alanlar›n›n planlanmas› ve yönetiminde di¤er paydafllarla birlikte yerel topluluk-
lar›n da planlama sürecine dahil edilmesi gerekmektedir (Thomas ve Middleton, 2003).
Taslak yönetim plan›n›n tart›fl›lmas›, fikir al›nmas›na yönelik görüflmeler süre-

cinde, afla¤›daki çal›flmalar yap›lmal›d›r (Thomas ve Middleton, 2003);
• ‹lgi gruplar›n›n (ortak ve paydafllar›n) belirlenmesi,
• Eflitlik ve fleffafl›¤› temel alan bir yaklafl›m›n benimsenmesi,
• Bilgilendirici, aç›k ve kullan›m› kolay dokümanlar›n üretilmesi,
• Kültürel aç›dan uygun bak›fl aç›s› çeflitlili¤inin kullan›lmas›,
• Görüfllerin tekrar de¤erlendirilmesine haz›r olunmas›,
• Müzakere sürecindeki tüm yorumlar›n kaydedilerek muhafaza edilmesi,
• Soru sorulan konularda gelen isteklere ivedilikle cevap verildi¤inden emin
olunmas›,
• Kabul edilen ya da edilmeyen farkl› bak›fl aç›lar›n›n dikkate al›nmas›,
• ‹nsanlara zaman konusunda bask› yaflamayacaklar› kadar bir süre verilmesi,
ancak insanlar›n ilgilerini kaybedecek kadar da a¤›r davran›lmamas›,
• ‹lgi gruplar›n›n sürece kat›l›mlar› ve müzakere sürecinin planlanmas›,
• Bilgilendirici bir süreç iflletilmesi,
• Yorum yapan kiflilere dan›flmanl›k sonuçlar›n›n geri bildirilmesi önemlidir.
Bu süreçte yönetim plan›na katk› verebilecek kifli ve kurulufllar›n belirlenip za-
man zaman bir araya gelerek, ilgi gruplar›n›n çal›flmalara kat›l›mlar›n›n sa¤lanma-
s› ve bu yöntemle yerel ihtiyaçlar›n karfl›lanmas› çok önemlidir.
Arkeolojik alan›n yönetim planlamas› sürecine katk› verebilecek ilgi gruplar›
(ortak ve paydafllar) afla¤›daki örnekte oldu¤u gibi belirlenebilir (Orbafll›, 2007):
• Alanda çal›flan kifliler (kaz› ekibi, araflt›rmac› vb.),
• Araflt›rma, arkeoloji ve bilimsel topluluklar,
• Yerel, bölgesel ve ülkesel ölçekte karar mekanizmalar›,
• Destek verecek dernek ve vak›flar, SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
• Sponsorlar,
• Yerel halk,
• Ziyaretçiler,
• E¤itimciler,
• Uluslararas› kurumlar (ICOMOS, UNESCO). S O R U S O R U
Alan yönetim planlamas›n›n haz›rl›k sürecine ilgi gruplar›n›n (ortaklar›n ve paydafllar›n)

D‹KKAT D‹KKAT
kat›l›m› neden önemlidir? 1
D Ü fi Üve
N E Luygulanabilir
‹M
N N
Arkeolojik alana yönelik haz›rlanan yönetim plan›n›n baflar›l›
SIRA S‹ZDE DSIRA
Ü fi Ü NS‹ZDE
EL‹M
olmas› ve istenilen hedefe var›labilmesi için haz›rl›k sürecinde paydafl analizi yap›-
larak, paydafllar›n yönetim plan› haz›rl›k sürecinde fikirlerinin al›nmas›
S O R U ve kararla- S O R U
r›n birlikte oluflturulmas›, plan›n uygulanabilirli¤i ve baflar›s› aç›s›ndan büyük
önem tafl›maktad›r.
D‹KKAT D‹KKAT
UNESCO’nun Dünya Miras Listesinde yer alan alanlar için yönetim planlamas›
K ‹ T A P konusunda K ‹ T A P
nas›l bir yaklafl›m izlenmelidir?
N N
UNESCO’nun Dünya Miras Listesi’nde yer alan alanlar içinT Eyönetim

L E V ‹ Z Y O Nplanlamas› TELEV‹ZYON
haz›rlama rehberinin incelenmesi konuya iliflkin bilgilenme sa¤layabilecektir.
Alan yönetim plan›n›n kimliklendirme ve tan›mlama aflamas› neden SIRA S‹ZDE

önemlidir? SIRA S‹ZDE
K‹ N‹T ETR AN EPT 2 ‹KN T‹ E TR NAE TP
1. Aflama arkeolojik sit alan›n›n kimliklendirme ve tan›mlanmas›na yönelik ve-
rilerin topland›¤› stratejik bir aflamad›r ve planlaman›n ilk ad›m›d›r. Bu aflamada
toplanan veriler üzerinden de¤erlendirme yap›larak, 2. aflamadaMplanlama politika-
T E L AE KV A‹ ZLYEO N T E LMEAVK‹ AZ LY EO N
lar› belirlenece¤i için 1. aflama çok önemlidir. S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

MAKALE MAKALE
fiekil 5.4
Arkeolojik alanlar›n yönetimi ile ilgili bir planlama modeli (Orbafll›, 2007)
YÖNET‹M PLANI ÇERÇEVES‹
Anlama Anahtar ‹lgi Gruplar›

Araflt›rma/Envanter/Tarih ve Anahtar ilgi gruplar›n›n
arkeolojik kay›t/Arfliv/Fiziki Durum belirlenmesi ve kat›l›m›
1. AfiAMA
Önem
Önemin beyan›, de¤erlerin
belirlenmesi
1I. AfiAMA
Alan ‹çin Vizyon

(K›sa, orta, uzun dönem)
Yönetim De¤erlendirmesi
Tehdit ve f›rsatlar
Yasal durum
Yönetim Politikalar›
Koruma Sunum Ziyaretçi Yönetim

Ve di¤erleri
Politikalar› Politikalar› Politikalar›
1II. AfiAMA
Gözden geçirme
Eylem Plan›
Kaynak ve etki tahminleri
Proje 1 Proje 2 Proje 3
Gözden geçirme
Uygulama Yönetim Plan›
Finans
‹zleme (devaml›)
Tekrar de¤erlendirme (5 y›l)
2. Aflama (Analiz ve De¤erlendirme Çal›flmalar›)

Analiz ve de¤erlendirme evresi, yönetim plan› haz›rlama sürecinin 2. aflamas›d›r.
Bu süreçte afla¤›da verilen konu bafll›klar› ile ilgili analiz ve de¤erlendirme çal›fl-
malar›n›n yap›lmas› gerekmektedir;
Önem De¤erlendirmesi
Arkeolojik alan›n verilerinin toplanmas›ndan sonra gerekli de¤erlendirmeler yap›-
larak, alan›n kültürel önemi belirlenmelidir. Alan neden koruma alt›na al›nm›flt›r?
Alan›n önemli olmas›na katk› veren de¤erler nelerdir?
Yönetim plan›n›n öncelikli hedefi, arkeolojik alan›n kültürel önemini korumak
olup, bilimsel bir ortamda uzmanlarla görüflmeler, tart›flmalar yap›larak arkeolojik
alan›n kültürel öneminin tan›mlanmas› gerekmektedir.
Arkeolojik alanlar›n önemine katk›da bulunabilecek de¤erler afla¤›daki flekilde
s›ralanabilir;
• Tarihî de¤er,
• Arkeolojik de¤er,
• Sanatsal de¤er,
• Araflt›rma de¤eri,
• Kültürel de¤erler (somut ve somut olmayan),
• Mimari de¤er,
• Do¤al / ekolojik de¤erler,
• Nadirlik de¤eri,
• Sosyal ve toplumsal de¤erler,
• Manevi ve dinî de¤erler,
• Sembolik ve kimlik de¤eri,
• Ekonomik de¤er,
• Fiziki/ mekânsal de¤er,
• E¤itim de¤eri,
• Jeopolitik de¤er,
• Siyasi de¤er,
• ‹nanç de¤eri,
• Askerî/ stratejik de¤er,
• Turizm de¤eri,
• Birden fazla de¤erin birleflimi de olabilir.
Durum De¤erlendirmesi
1. aflamada yap›lan araflt›rmalar s›ras›nda elde edilen verilerin bu aflamada de¤er-
lendirilerek, alan›n ve içindeki yap›lar›n fiziksel durumunun de¤erlendirilmesi ge-
rekmektedir. Yönetim alan›nda yer alan kültür varl›klar›nda oluflan bozulmalar›n
nedenlerinin saptanarak incelenmesi, planda bu bozulmalara iliflkin müdahalelerin
gelifltirilmesine katk› verecektir. Örne¤in arkeolojik alan›n belgeleme çal›flmalar›
s›ras›nda, alandaki yap›lara iliflkin sorunlar›n da ifllendi¤i yap› kimlik kartlar›n›n
haz›rlanmas›, bu süreçte çal›flmaya ciddi katk›da bulunacakt›r.
Yönetim De¤erlendirmesi
Alan›n de¤erleri ve dolay›s›yla da önemi de¤iflik nedenlerle zarar görmeye aç›k
olabilir. Bu durum, bozulma, ihmal gibi de¤iflik nedenlerden kaynaklanabilir. Kal-
k›nma hareketleri, yat›r›mlar alan› olumsuz etkileyebilir. Ayr›ca konusunda uzman
olmayan kiflilerce haz›rlanan projeler ya da uzman olmayan kiflilerce gerçeklefltiri-

len onar›m uygulamalar›, alan›n arkeolojik, kültürel, tarihî, mimari, estetik, peyzaj
vb. de¤erlerinin zarar görmesine neden olabilir.
Arkeolojik alan›n gelecekte yönetimine ve korunmas›na katk› sa¤layabilecek
bütün etkenlerin bu aflamada incelenmesi ve de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Bu
ba¤lamda yap›lan SWOT (Strenghts - Weaknesses - Opportunities - Threats / Güç-
lü - Zay›f - F›rsatlar - Tehditler) analizleri ile alan›n güçlü ve zay›f yönleri ile arke-
olojik alan için tehditler ve de¤iflim f›rsatlar› belirlenmektedir. Çal›flma bu aflama-
da do¤ru bir flekilde yap›ld›¤›nda alan› tehditlerden kurtarma ve güçlendirme f›r-
sat› da sa¤lanabilecektir.
Demas yönetim de¤erlendirmesi aflamas›nda örnek olarak afla¤›daki konularda
çal›fl›labilece¤ini belirtmektedir:
• Yasal ve yönetimsel kapsam
• Finansal temel
• Yetki Gücü
• Altyap›
• Bölgesel ve yerel geliflim içeri¤i
• Ziyaretçi rakamlar›, profilleri ve etkileri
• Organizasyon yap›s›
• ‹zleme ve bak›m sistemleri
• Araflt›rma de¤erlendirmesi
Yönetim Politikalar› ile Stratejik Hedeflerin Gelifltirilmesi ve Alan›n

Vizyonunun Oluflturulmas›
Disiplinli ve bütüncül bir yaklafl›mla, toplanan verilerin sentezlenip de¤erlendirile-
rek, arkeolojik alana iliflkin sorunlara çözüm getirmeyi hedefleyen, alana yönelik
tehditlerin etkisini azaltmaya çal›flan ve alan›n kültürel de¤erini koruyarak sürdü-
rülebilirli¤ini amaçlayan yönetim politikalar›n›n belirlenmesinin ard›ndan, yönetim
hedefleri netlefltirilmelidir.
Yönetim plan› süreci, alan›n gelece¤i için ideal bir durum, söylem veya görün-
tü gelifltirmelidir. Baz› planlarda, bu gelecek korunan alanlar için hedef veya amaç
olarak tan›mlan›rken baz›lar›nda da uzun dönem hedefleri olarak adland›r›l›r. Ya-
k›n dönemde üretilen baz› planlarda da bu çal›flma vizyon beyan› olarak tan›mlan-
m›flt›r (Thomas ve Middleton, 2003).
• Belirlenen vizyon, planlamada uzun dönemde baflar›lmaya çal›fl›lan fleyi
tarif etmelidir. Bu yaklafl›m, insanlar›n alan›n gelecekte nas›l olaca¤›n›n dü-
flünüldü¤ünü, bunun nedenlerini ve vizyonu baflarmak için gereken eylem-
lerin neler oldu¤unu anlamalar›na yard›mc› olacakt›r.
• Belirlenen vizyon, uzun dönemli bir beyan olup, zamanla pek bir de¤iflik-
li¤e u¤ramayacakt›r. Vizyonun, alan›n yönetimi sürecinde sürdürülebilir fle-
kilde devaml›l›¤› sa¤lanmal›d›r.
• Belirlenen vizyon, alan›n çevresel, rekreasyonla, kültürel, sosyal ve eko-
nomik yönleri ile ilgili çal›flmalar› içermelidir.
Alan›n gelecekteki vizyonu, planlama ekibi ile uzmanlardan oluflan bir çal›fl-
ma grubunca belirlenerek alan için hedefler netlefltirilmelidir. Yönetim politikala-
r› eylem plan›n›n da temelini oluflturmakta olup, eylem plan› k›sa, orta ve uzun
erimli olarak tariflenebilir. Zaman dilimleri ile ilgili olarak Feilden ve Jokileh-
to’nun çal›flmas›nda, k›sa dönem 1 y›l, orta dönem 5 y›l, uzun dönem ise 30 y›l
olarak önerilmifltir.
Yönetim vizyonunun belirlenmesinden sonra, yönetim hedeflerinin de belirlen-

mesi gerekmektedir. Yönetim hedeflerini tariflemek ve önceliklerini belirlemek,
planlama ve dan›flma sürecinin en önemli bölümlerindendir.
Yönetim plan› hedefleri,
• Kesin/özel,
• Baflar›labilir ve gerçekçi,
• Zaman iliflkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik de¤erlerini yans›tan,
• ‹stenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunlar› do¤ru biçimde ele
alan,
• Konular› yeterince dile getiren,
• Mant›kl›,
• Öncelik s›ras›na göre yaz›lm›fl olmal›d›r (Thomas ve Middleton, 2003).
3. Aflama (Uygulama)
Yönetim plan› uygulanmad›¤› takdirde, plan›n haz›rlanm›fl olmas›n›n bir önemi
yoktur. Yönetim plan›n›n yetkili makamlarca onaylanmas›n›n ard›ndan, eylemler
planda önerildi¤i üzere k›sa, orta ve uzun dönemde uygulanmal›d›r.
SIRA S‹ZDE
Bu süreçte
SIRA S‹ZDE
gerekli finans kaynaklar›n›n sa¤lanmas›, yap›lan çal›flmalar›n izlenmesi ve de¤er-
lendirilmesi gerekmektedir. Haz›rl›k çal›flmalar› s›ras›nda öngörülmeyen durumlar-
la ilgili olarak gerekti¤inde revizyonlar yap›labilir. D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Alan yönetim plan› asl›nda alan›n yönetimi için bir çerçeve oluflturur ve alan›n
kültürel öneminin korunmas› aç›s›ndan da bir bafllang›çt›r. Bafllang›çta
S O R U düflünül- S O R U
meyen bilgilere ulafl›ld›¤›nda ya da beklenmeyen geliflmeler oldu¤unda planda ge-
rekli revizyonlar yap›lmal›d›r.
Yönetim plan›n›n uygulanmas› aflamas›nda çok dikkatli olunmas›D ‹ K K A gerekmekte-
T D‹KKAT
dir. Çal›fl›lan alan›n arkeolojik alan oldu¤unun bilinciyle koruma uygulamalar›nda
N N
en az müdahale ilkesiyle hareket edilmelidir. Ayr›ca yap›lan müdahaleler,
SIRA S‹ZDE arkeolo- SIRA S‹ZDE
jik alan›n önemi ve yönetim stratejileri ile uyumlu olmal›d›r.
De¤erlendirme, ‹zleme ve Revizyon AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

Alan yönetim plan›, yasal aç›dan yönetim alan›na iliflkin temel bir doküman olmak-
la birlikte, uygulama süreci bafllad›ktan sonra yönetim birimleri taraf›ndan belirle-
necek zaman dilimlerinde (6 ay- 1 sene) gözden geçirilmeli ve de¤erlendirme ra-
porlar› haz›rlanmal›d›r. Befl y›l sonra ilgi gruplar›n›n kat›l›m›yla plan›n tamam› de-
¤erlendirilmeli ve planda gereken revizyonlar yap›lmal›d›r. De¤erlendirme s›ras›n-
da, uygulama çal›flmalar› irdelenerek, gerekirse politika ve hedefler tekrar gözden
geçirilip, çal›flma revize edilmeli ve 5 y›ll›k yeni bir eylem plan› haz›rlanmal›d›r.
http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14538/alan-yonetimi-ile-anit-eser-kurulunun-kuru-
lus-ve-gorevl-.html
Kültür ve Turizm Bakanl›¤›nca haz›rlanan web sayfas›nda yerMalan

A K A Lve
E 27.11.2005 MAKALE
Tarih ve 26006 Say›l› Resmî Gazete’de yay›mlanan “Alan Yönetimi ile An›t Eser Ku-
rulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul
ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik” incelenerek, arkeolojik, kentsel, do¤al sit vb. bir-
birinden farkl› niteli¤e sahip alanlarda planlama yetkisinin hangi kurumlarda oldu-
¤u, planlama süreci, yönetim birimleri gibi konularda bilgi sahibi olunabilir.
Özet
Ülkemiz korunmas› gerekli tafl›nmaz kültür ve tabiat
varl›¤› olarak nitelendirilen arkeolojik, kentsel ve do¤al
sit alanlar› aç›s›ndan oldukça zengindir. UNESCO Dün-
ya Miras Merkezi ülkemizde yer alan bu tür alanlar›n
bir bölümüne sahip oldu¤u de¤erleri dikkate alarak,
dünya miras listesinde yer vermifltir. Dünya Miras Mer-
kezi, arkeolojik, kentsel ve do¤al sit alanlar›na Dünya
Miras› Listesi’nde yer verilmesi için baflvuran ülkeler-
den, bilimsel koruma yaklafl›mlar› çerçevesinde “alan
yönetim plan›” haz›rlamalar›n› talep etmektedir. Bu ne-
denle dünya miras› alanlar için alan yönetim planlar›-
n›n haz›rlanmas› zorunlu hâle gelmifltir. Dünya miras›
listesinde ya da aday listede yer alan bir arkeolojik alan
için haz›rlanacak yönetim plan›nda alan›n tüm de¤erle-
rinin dikkate al›nmas› gerekmektedir.
Ülkemizde yeni bir olgu olan alan yönetim planlar›n›n
haz›rlanmas› ve uygulanmas› arkeolojik alanlar›m›z›n
korunmas›na ciddi anlamda katk› verecektir. Yönetim
plan›n›n baflar›s› aç›s›ndan, bir arkeolojik alanla ilgili
yönetim planlamas› süreci bafllat›l›rken çal›flmalar› yö-
netecek bir planlama ekibinin belirlenmesi, alan bafl-
kan›n›n atanmas› ve bu ekibin devaml›l›¤›n sa¤lanma-
s› önemlidir.
Yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› süreci bu çal›flmada 3
aflamal› olarak ve afla¤›daki bafll›klar alt›nda incelen-
mifltir:
1. Kimliklendirme ve tan›mlama: Bilgi toplama, en-
vanterleme ve paydafllar›n belirlenmesi,
2. Analiz ve de¤erlendirme (analiz ve ç›kt›lar›n de¤er-
lendirilmesi, politika, hedef ve vizyonun belirlen-
mesi)
3. Uygulama.
Alan yönetim plan›, uygulama süreci bafllad›ktan sonra
yönetim birimleri taraf›ndan belirlenecek zaman dilim-
lerinde gözden geçirilmeli ve de¤erlendirme raporlar›
haz›rlanmal›d›r. Befl y›l sonra ilgi gruplar›n›n kat›l›m›y-
la plan›n tamam› de¤erlendirilmeli ve planda gereken
revizyonlar yap›lmal›d›r.
1. Afla¤›daki seçeneklerden hangisi yönetim plan›n›n 6. Hangisi yönetim plan› hedeflerinin yaz›m›nda önem-
haz›rlanmas› sürecinin 1. aflamas›nda (Kimliklendirme li de¤ildir?
ve Tan›mlama) yer almaz? a. Baflar›labilir ve gerçekçi
a. Bilgi toplama b. Ekonomik rant araflt›ran
b. Envanterleme c. Amaç, önem ve enderlik de¤erlerini yans›tan
c. Vizyon Oluflturulmas› d. Zaman iliflkili
d. Paydafllar›n belirlenmesi e. Mant›kl›
e. Araflt›rma
7. SWOT analizi ile hangi bilgiler elde edilmeye çal›fl›l›r?
2. “Arkeolojik alan›n yönetim planlamas› sürecine ilgi a. Envanter bilgileri
gruplar›n›n (ortak ve paydafllar) kat›l›m›.......” b. Paydafl analizi
a. Gereksizdir, plan› Kurumlar haz›rlar. c. Alan›n güçlü ve zay›f yönleri ile arkeolojik alan
b. Paydafllar›n az say›da olmak kayd›yla kabul edi- için tehditler ve de¤iflim f›rsatlar›.
lebilir. d. Turizm de¤eri
c. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›nca uygun görülürse e. Planlama ekibi
mümkün olur.
d. Planlama ekibince gerçeklefltirilecek paydafl 8. Alan yönetim planlamas›n›n haz›rl›k sürecine pay-
analizi ile belirlenerek, sa¤lan›r. dafllar›n kat›l›m› neden önemlidir?
e. Mümkün de¤ildir. a. Çal›flmay› tamamen onlar›n yapmas›.
b. Plan›n baflar›l› ve uygulanabilir olmas›.
3. Dünya Miras Listesinde yer alan alanlar için hangi c. Ortak gezi düzenlenmesi.
çal›flma öncelikli haz›rlanmal›d›r? d. Proje çizilmesi.
a. Alan Yönetim Plan› e. Önemli de¤ildir.
b. ‹mar Plan›
c. Revize ‹mar Plan› 9. Afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur? Arkeolojik alan›n
d. Çal›flma yapmak gerekmez yönetim plan›.......
e. S›hhi tesisat projesi a. Bitmifl bir dokümand›r.
b. Revizyon gerektirmez.
4. Afla¤›daki seçeneklerden hangisi arkeolojik alan›n c. ‹zlenmesine gerek yoktur.
önemine katk›da bulunmaz? d. Gerekirse 20 y›l sonra revize edilebilir.
a. Tarihi de¤er e. ‹zlenmelidir, ilk gözden geçirme 6 ay ile 1 sene-
b. Nadirlik de¤eri lik zaman diliminde yap›lmal›d›r.
c. E¤itim de¤eri
d. ‹nflai faaliyet ve rant de¤eri 10. Eylem plan› ortalama kaç dönemden oluflur?
e. Turizm de¤eri a. 3
b. 5
5. Yönetim plan› haz›rlanan alan›n vizyonunu kim ya c. 8
da kimler belirler? d. 2
a. Hükümet e. 10
b. Ba¤l› bulunan belediye
c. Planlama ekibi ile uzmanlardan oluflan çal›flma
grubu.
d. Kaymakaml›k
e. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “1. Aflama” bafll›kl› konuyu S›ra Sizde 1
yeniden gözden geçiriniz. Arkeolojik alana yönelik haz›rlanan yönetim plan›n›n
2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “1. Aflama” bafll›kl› konuyu baflar›l› ve uygulanabilir olmas› ve istenilen hedefe va-
yeniden gözden geçiriniz. r›labilmesi için yönetim plan› haz›rl›k sürecinde paydafl
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” bafll›kl› konuyu yeni- analizi yap›larak, paydafllar›n fikirlerinin al›nmas› ve
den gözden geçiriniz. kararlar›n birlikte oluflturulmas›, plan›n uygulanabilirli-
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “2. Aflama” bafll›kl› konuyu ¤i ve baflar›s› aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.
yeniden gözden geçiriniz.
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “2. Aflama” bafll›kl› konuyu S›ra Sizde 2
yeniden gözden geçiriniz. 1. Aflama arkeolojik sit alan›n›n kimliklendirme ve ta-
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “2. Aflama” bafll›kl› konuyu n›mlanmas›na yönelik verilerin topland›¤› stratejik bir
yeniden gözden geçiriniz. aflamad›r ve planlaman›n ilk ad›m›d›r. Bu aflamada top-
7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “2. Aflama” bafll›kl› konuyu lanan veriler üzerinden de¤erlendirme yap›larak, 2. afla-
yeniden gözden geçiriniz. mada planlama politikalar› belirlenece¤i için 1. aflama
8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “1. Aflama” bafll›kl› konuyu çok önemlidir.
9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “De¤erlendirme, ‹zleme,
Revizyon” bafll›kl› konuyu yeniden gözden
geçiriniz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “3. Aflama” bafll›kl› konuyu
Aydo¤du, Y. (2010). Kentsel Arkeolojik Koruma
Alanlar›n›n Yönetimi ‹stanbul Yenikap› Örne-
¤i, Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul
Demas, M., (2002). “Planning for Conservation and
Management of Archaeological Sites: A Value-
Based Approach”, Management Planning for Arc-
haeological Sites, 19-22 May 2000 Proceedings of
the Corinth Workshop Edited by Gaetano Palumbo
and Jeanne Marie Teutonico, The Getty Conservati-
on Institute, Los Angeles, 27-54.
Feilden, B. ve Jokilehto, J., (1992). Guidelines for The
Management of World Cultural Heritage Sites,
ICCROM, Roma.
Lim, J.H., (2005). Archeological Site Management
Planning: Focused on a Study of Management
Guidelines for Hwangryong Temple Historic Si-
te, MA Thesis, University of Pennsylvania.
Orbafll›, A. (2007). Guidelines for Preparing Mana-
gement Plans for Prehistoric Sites, Mediterrane-
an Prehistoric Heritage, Training, Education And
Management
Thomas, L. ve Middleton, J., (2003). Guidelines for
Management Planning of Protected Areas, Seri-
es Editor Phillips, A., World Commission on
Protected Areas (WCPA), Best Practice Protected
Area Guidelines Series No. 10, IUCN, The World
ConservationUnion,
UNESCO World Heritage Centre, Operational Guide-
lines for the Implementation of the World He-
ritage Convention, (2008). http://whc.unes-
co.org/archive/opguide08-en.pdf, 12.06.2012.
T.C. 27/11/2005 tarih ve 26006 say›l› Resmi Gazete, Alan
Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Gö-
revleri ‹le Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹lifl-
kin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik, http://tef-
tis.kulturturizm.gov.tr/ TR,14538/alan-yonetimi-ile-
anit-eser-kurulunun-kurulus-ve-gorevl-.html
6
Amaçlar›m›z
N
N
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n› tan›maya yönelik,
N
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n korunmas›n›n önemine yönelik,
N
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n koruma yaklafl›mlar›na yönelik,
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n koruma aflamalar›na yönelik
Anahtar Kavramlar
• Kültür Varl›¤› • Kültürel Önem
• Mimari Koruma • Koruma Öncelikleri
• Rölöve • An›tsal Yap›
• Restitüsyon • Kültürel Peyzaj
• Restorasyon • Sit
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• M‹MAR‹ KORUMA TANIMI
• ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹
KÜLTÜR VARLIKLARININ
Arkeolojik Alan Arkeolojik ÖZELL‹KLER‹
Alanlarda
Yönetimi Mimari Koruma • ARKEOLOJ‹K ALANLARDA
KORUMA YAKLAfiIMLARI
• ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹
KORUMA SÜREC‹N‹N TANIMI
• SONUÇ / DE⁄ERLEND‹RME
Arkeolojik Alanlarda
Mimari Koruma
G‹R‹fi
Arkeolojik alanlar, bulunduklar› yerin çeflitli¤inin, kimli¤inin ve deneyiminin
tarihî, kültürel ve sosyal kan›tlar›d›r. Bu ba¤lamda, arkeolojik özellik tafl›yan alan-
lar ve bu alanlardaki mimari yap›lar, yap› buluntular› ve izleri, kültürel miras kap-
sam›nda, korunmas› gerekli tafl›nmaz kültür varl›¤› niteli¤i tafl›maktad›r. Avustral-
ya ICOMOS’u taraf›ndan oluflturulan ‘Kültürel Öneme Sahip Yerlerin Korunmas›
Amaçl›’ Burra Tüzü¤ü (1999), kültürel de¤ere sahip olan yerlerin, insanlar›n ha-
yatlar›n› zenginlefltirdi¤ini vurgular. Tekeli’ye göre ise bu tür alanlar›n korunma-
s›, insanl›¤›n tarihle iliflki kurma biçimi ve varl›¤›n› anlamland›rma ihtiyac›d›r (Te-
keli, 2011).
2863 say›l› ‘Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›’n›n 3. maddesi, korun-
mas› gerekli kültür varl›klar›yla ilgili tan›mlar› içerir. Bu maddede kültür varl›¤› “ta-
rih öncesi ve tarihî devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan
veya tarih öncesi ya da tarihî devirlerde sosyal yaflama konu olmufl bilimsel ve kül-
türel aç›dan özgün de¤er tafl›yan yer üstünde, yer alt›nda veya su alt›ndaki bütün
tafl›n›r ve tafl›nmaz varl›klard›r” biçiminde tan›mlanm›flt›r. Madran, bu tan›mda
kültür varl›¤›n›n zaman, nitelik ve mekân olmak üzere üç de¤iflik boyutta ele al›n-
d›¤›na dikkat çekmektedir (Madran, 2010).
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yan yap›lar, fiziksel ve ifllevsel
özellikleri nedeniyle ‘an›tsal’ yap› grubunda yer al›rlar. Hem Dünya Kültürel ve
Do¤al Miras›n›n Korunmas›na dair Sözleflme”sinde hem de Avrupa Mimari Miras›-
n›n Korunmas› Sözleflmesi’nde an›tlar, tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal
ve teknik bak›mlardan önemleri nedeniyle dikkate de¤er binalar veya bina grup-
lar› olarak tan›mlanm›flt›r. Erder, an›tlar›n özellikle ilkel toplumlarda, geçmiflin
temsilcileri olmaktan çok birer simge olarak kabul edildi¤ini belirtmektedir (Erder,
1971).
Bu bölüm kapsam›nda, mimari koruma süreci, yukar›da tan›mlar› k›saca yap›-
lan yasal ve bilimsel çerçeveler dikkate al›narak, arkeolojik alanlardaki kültür var-
l›klar› üzerinden tart›fl›lacakt›r. Arkeolojik alanlar ve buradaki kültür varl›¤› niteli-
¤indeki yap›lar›n fiziksel ve kültürel özellikleri, di¤er kültürel miras kapsam›ndaki
yerleflim ve yap›lar›nkinden farkl›l›k gösterirler.
Arkeolojik Alanlar›n Fiziksel ve Kültürel Özellikleri

Arkeolojik özellik tafl›yan alanlar, yasal çerçeve ve mevzuat ba¤lam›nda, “arkeolo-
jik sit alan›” tan›m› içinde yer almaktad›rlar. Arkeolojik sit alan›, 2863 say›l› Kültür
ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›’n›n 3. maddesinde, “...tarih öncesinden gü-
nümüze kadar gelen çeflitli medeniyetlerin ürünü olup, yaflad›klar› devirlerin sos-
yal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yans›tan kent ve kent kal›nt›lar›,
kültür varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u sosyal yaflama konu olmufl veya
önemli tarihî hadiselerin cereyan etti¤i yerler ve tespiti yap›lm›fl tabiat özellikleri ile
korunmas› gerekli alanlar...” olarak tan›mlanm›flt›r. Kültür ve Tabiat Varl›klar›n›
Koruma Yüksek Kurulunun 5.11.1999 gün ve 658 say›l› ilke karar› kapsam›nda ise
arkeolojik sit alan›, “...insanl›¤›n varoluflundan günümüze kadar ulaflan eski uy-
garl›klar›n yer alt›nda, yer üstünde ve su alt›ndaki ürünlerini, yaflad›klar› devirle-
rin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yans›tan her tür kültür varl›¤›n›n yer
ald›¤› alanlar ve yerleflmeler...” olarak ifade edilmifltir. Bu ilke karar›nda, arkeolo-
jik sit alanlar›, 1. Derece, 2. Derece ve 3. Derece Arkeolojik Sit olarak derecelendi-
rilerek üç gruba ayr›lm›flt›r.
Koruma sürecinde, arkeolojik alanlar›n yer ald›¤› fiziksel çevre (yap›lanm›fl çev-
re ya da do¤al çevre) önemlidir. Bu kapsamdaki kültürel miras›n nas›l korunaca¤›
ve süreklili¤inin sa¤lanaca¤›, bulundu¤u yer ve çevresi ile do¤rudan iliflkilidir. Bu
kapsamda, arkeolojik alanlar›n bulunabilece¤i üç farkl› fiziksel çevreden söz edi-
lebilir: Arkeolojik Sit Alanlar›, Kentsel Arkeolojik Sit alanlar›, Karma Sit Alanlar›
(Arkeolojik Sit ve Do¤al Sit bir arada)
Arkeolojik Sit Alanlar›

Arkeolojik sit alanlar›, Efes Antik Kenti gibi antik bir kent dokusunu, ‹shak Pafla
Saray› ya da Seyitgazi Külliyesi gibi yap›lar toplulu¤unu ya da Antakya Kalesi gibi
büyük ölçekli bir yap›y› kapsar. Bu tür sit alanlar›ndaki kültür varl›¤› niteli¤i tafl›-
yan yap›lar›n ifllevleri güncelli¤ini yitirmifl ve sona ermifltir. Di¤er bir deyiflle, kent-
te yaflam sürmemektedir ve yap›lar kullan›lmamaktad›r. Sonuçta arkeolojik sit
alanlar›ndaki bu yap›lar, uzun bir süre terkedilmifl olmaktan kaynakl› olarak, do¤a
flartlar›na yenik düflmüfl, toprak alt›nda kalm›fl ya da bitki örtüsünden etkilenmifl-
tir. Yap›lar›n büyük bir bölümü y›k›lm›flt›r. Bu nedenle yasada ‘kent ve kent kal›n-
t›lar›’ olarak geçmektedir. Bu tür alanlar, geçmifl kültürlere iliflkin bilgi edinilen
yerlerdir. Ayn› zamanda, burada önceden yaflam›fl toplumlar›n kültürlerine iliflkin
bilgi üretmek aç›s›ndan önemli alanlard›r. Arkeolojik miras keflfedilmemifl bir bilgi
stokunu içermektedir. Bu tür alanlar “kültür turizmi” kapsam›nda giderek daha faz-
la önem kazanan ve ziyaret edilen alanlard›r. Genel bir ifade ile bu tür alanlar›n bir
k›sm›n›n, yerleflim alan› d›fl›nda kald›¤› söylenebilir. Yerleflim alanlar› d›fl›nda kal-
d›klar› için bir k›sm› kolayl›kla eriflilebilir alanlar olmayabilirler.
Arkeolojik sit alanlar›na, Anadolu’daki iyi örneklerden biri Aspendos Antik
Kenti’dir. Aspendos Antik Kenti, Köprüçay›’n›n da¤l›k bölgesinden düzlü¤e ulaflt›-
¤› yerde MÖ X. yy’ da kurulmufltur. Buradaki antik tiyatro MS II. yy’ da Romal›lar
taraf›ndan infla edilmifltir. Kent biri büyük, biri küçük iki tepe üzerine kurulmufl-
tur. Önemli bir ticaret yolu üzerinde oldu¤u ve limana ba¤land›¤› için Aspendos,
her ça¤da önemli kentler aras›nda yer alm›flt›r. Aspendos Tiyatrosu, Anadolu’daki
antik tiyatrolar aras›nda iyi korunmufl yap›lardan biridir. Mimar› Aspendoslu The-
odorus’un o¤lu Zenon’dur.
6. Ünite - Arkeolojik Alanlarda Mimari Koruma 121
Resim 6.1
Arkeolojik sit
alanlar›na en iyi
örneklerden biri
olan Aspendos
Antik Kenti’nde yer
alan Aspendos
Tiyatrosu.
Kaynak: Deniz
Özkut arflivi.
Kentsel Arkeolojik Sitler

Kentsel arkeolojik sit Alanlar›nda, çok eski dönemlerden itibaren farkl› dönemlere
ait, farkl› toplumlara ait fiziksel kal›nt› ve izlerin yatayda, düfleyde veya farkl› aç›-
larda bir arada bulunduklar› görülmektedir. Alt›nöz’ün de önemle vurgulad›¤› bu
‘çok katmanl› kent’ler, uzun bir tarihsel süreç boyunca yerleflim görmüfl olup yer
alt›nda ve yer üstünde bu tarihsel sürecin izlerini bar›nd›rmaktad›r (Alt›nöz, 1996,
2002, 2006). Anadolu’da, Avrupa’da ve dünyada da böyle bir süreklilikten söz et-
mek mümkündür. Güncel bir yerleflim içinde, var olabilen arkeolojik yap›lar ya da
kal›nt›lar, sözü edilen bu süreklili¤in izleridir. Her toplum, bir önceki döneme ait
olan mekânlar› ya da mimari elemanlar› kullanm›flt›r. Özellikle, do¤al malzemeden
oluflan Antik Dönem mimari elemanlar›n›n sürekli di¤er yap›larda kullan›la geldi-
¤i izlenmektedir. Yap›lar özgün ifllevlerini yitirmifl olsalar bile, güncel kent kulla-
n›m›nda farkl› ifllevler yüklenmifl olabilirler. Bir di¤er olas›l›k ise yeni bir ifllev yük-
lenemiyorsa at›l durumda yok olmaya terkedilirler. Her iki durumda da arkeolojik
de¤eri olan kültür varl›klar›n›n fazla de¤iflerek özgünlü¤ünü kaybetmifl ve yo¤un
ya da uygun olmayan kullan›mdan kaynakl› zarar görmüfl olduklar›n› söylemek
yanl›fl olmayacakt›r.
1999 tarih ve 658 say›l› ilke karar›, kentsel arkeolojik sit alanlar›n›, arkeolojik
sitlerle, 2863 Say›l› Yasa’n›n 6. maddesinde tan›mlanan korunmas› gerekli tafl›nmaz
kültür varl›klar›n› içeren ve ayn› yasa maddesi gere¤i korunmas› gerekli kentsel
dokular›n birlikte bulundu¤unu alanlar olarak tan›mlamaktad›r.
Kentsel arkeoloji, ülkemizde yaflayan bir yerleflme içinde, art›k yaflamayan bir
kültüre iliflkin olarak izlenebilen ya da araflt›rmalar sonucunda ortaya ç›kan arke-
olojik de¤erlerin korunmas›, sunumu ve ça¤dafl yaflamla iliflkilerinin düzenlenme-
si olarak anlafl›lmaktad›r. Kent içindeki ölçek ve nitelikleri farkl› arkeolojik alanla-
r›n korunmas›n›n amac›, bir taraftan kentin geçmiflini ortaya ç›kar›rken di¤er taraf-
tan da bu geçmiflin izlerini kent ile onu rahats›z etmeden, onu zenginlefltirerek bü-
tünleflmesini sa¤lamak, gereken hâllerde ona ça¤dafl yaflam içerisinde yeni bir rol
tan›mlamak olarak aç›klanabilir (Madran, Özgönül, 2005).
Bu tür, kültürel ba¤lamda çok katmanl› olan alanlarda, arkeolojik de¤erler ile
kentin sahip oldu¤u fiziksel, kültürel ve sosyal de¤erlerin efl zamanl› olarak bir
arada bulunmaktad›r. 1970’lerde kentsel arkeoloji, kentteki Antik Dönem eserleri-
ni ifade etmektedir. Kent içindeki arkeolojik eserlerin araflt›r›lmas› ve bu eserlerle
ilgili önerilerin kentsel planlamaya bir girdi olmas› yaklafl›mlardan bir tanesidir. Di-
¤er taraftan, kaz› elemanlar›n›n sunulmas›, halk›n ilgisini buraya çekerek halk›n
gezmesi için olanak sa¤lanmas› da hedefler aras›ndad›r. Alt›nöz, 1990’larda kentin
tarihsel süreklili¤inin ve bu döneme kadar geçirdi¤i her dönemin kent için önemi-
nin ve rolünün öne ç›kmaya bafllad›¤›na dikkat çekmektedir. Kent ve çevresinin
bütüncül olarak anlafl›lmas›, kentin tarihsel süreklilik içinde bütüncül olarak ele
al›nmas›, geçmiflin gelece¤in tasar›m›nda önemli bir rol oynamas› gibi hedeflerle
gündeme geliyor (Alt›nöz, 1996, 2002, 2006).
Resim 6.2
Anadolu’daki
kentsel arkeolojik
sit alanlar›na en
iyi örneklerden biri
Side Antik
Kenti’dir. Side
Antik Kenti ve
günümüz Side
Belediyesi, içiçe
varl›klar›n› ve
yaflamlar›n›
sürdürmektedir.
Kaynak: Side
Belediyesi arflivi.
Arkeolojik ve Do¤al Sit Alanlar›

Arkeolojik ve do¤al sit alanlar›, do¤al sit alanlar›n›n ayn› zamanda arkeolojik sit
özelli¤i gösterdi¤i örneklerdir ve ülkemizde s›kça görülmektedir. Bu sit alanlar›, ar-
keolojik dokunun ve mimari yap›lar›n korunmas›n›n yan› s›ra do¤al özellik ve gü-
zellikleri nedeniyle bitki örtüsü ve topo¤rafya da korunmas› gerekli olan alanlar-
d›r. Bu tür karmafl›k sit alanlar› da arkeolojik sit alanlar› gibi genellikle yerleflim
alanlar› d›fl›nda yer al›rlar. Yerleflim alanlar› d›fl›nda kalm›fl olmas›ndan dolay›, ula-
fl›m/eriflim sorunu yaflanabilir.
Bu tür alanlar, kültürel peyzaj alanlar› olarak da adland›r›l›rlar. Kültürel peyzaj
tan›m› oldukça yeni bir tan›md›r. Uluslararas› Do¤a Koruma Birli¤i (IUCN) taraf›n-
dan “kültürel ve do¤al kaynaklar› ve bu ba¤lamda yaban hayat› ve evcil hayvan-
lar› içeren, tarihî bir olay ve bir etkinlikle birlikte olan ya da çeflitli kültürel ve este-
tik de¤erler sergileyen co¤rafi alanlar” olarak tan›mlan›r.
Antalya kenti s›n›rlar› içinde bulunan Patara Antik Kenti, sahip oldu¤u 16 km
uzunlu¤unda ve Caretta Carettalar›n yumurtlama alan› olan kumsal› ile özel çevre
koruma alan›d›r. “Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi” ile “Deniz ve Nil Kaplumba-
¤alar› Koruma ve ‹zleme Projeleri” yürütülmektedir. Ayn› zamanda, buradaki do-
¤al liman çevresinde kurulmufl Likya Birli¤i’nin baflkenti olan arkeolojik sit alan›
olan Patara Antik Kenti’nde, kültür varl›klar›n›n korunmas›na iliflkin projeler, bu
arkeolojik dokuyu korumay› hedeflemektedir.
Resim 6.3
Arkeolojik ve do¤al
sit alanlar›na en
iyi örneklerden biri
Side Antik
Kenti’dir. Side
Antik Kenti ve
günümüz Side
Belediyesi, içiçe
varl›klar›n› ve
yaflamlar›n›
sürdürmektedir.
Kaynak: Deniz
Özkut arflivi.
M‹MAR‹ KORUMA TANIMI

Kültürel miras olarak kabul edilen her türlü kültür varl›¤›n›n korunmas› ve koru-
nacak de¤erlerin süreklili¤inin sa¤lanmas› esast›r. Bu kapsamdaki mimari miras da
temel amaç olarak, kültürümüzün özgün yap›s›n› ve zenginli¤ini kaybetmeden ge-
liflime aç›k olmas› ve evrensel kültür birikimine katk›da bulunmas›, toplumsal de-
¤iflim sürecinde kültürel zenginlik ve çeflitlili¤imizin korunmas›, gelifltirilmesi ve
gelecek kuflaklara aktar›lmas› için korunmal›d›r. Tafl›nmaz kültür varl›klar› kapsa-
m›ndaki mimari miras, kültürel miras ba¤lam›nda, belli bir dönemin kentsel ve mi-
mari özelliklerini, yap›m tekniklerini ve sosyal yaflam›n› aç›klayan bir belge niteli-
¤indedir. Ayn› zamanda, kent kimli¤ine katk›da bulunma, bilgilendirme ve e¤itme
gibi anlamlar da yüklenirler. Kültürel devaml›l›¤›n sa¤lanmas› aç›s›ndan, mimari
miras›n yaflam›n› sürdürmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda bir kültür varl›¤›n›n, hangi kapsamda ve nas›l korunaca¤› sorula-
r›n›n yan›tlar› önem kazanmaya bafllar. Bu sorular›n yan›tlar› ayn› zamanda, kültür
varl›klar›n›n korunma gerekçelerini oluflturmaktad›r. Her kültür varl›¤› için bulun-
du¤u yere, sahip oldu¤u fiziksel, kültürel ve sosyal özelliklere ya da farkl›l›klara
göre ‘mimari koruma gerekçeleri’ oluflabilir. Mimari koruma gerekçelerini kültürel
de¤erler (Duygusal ve fiziksel bak›fl aç›s›na sahiptirler) ve fiziksel de¤erler (Somut
veriler içerir) olarak tan›mlamak mümkündür. Kültürel de¤erler, geleneksel olma
de¤eri, süreklilik de¤eri, tarihsellik de¤eri, sembol olma de¤eri, etki ve katk› de¤e-
ri, e¤itim de¤eri gibi alt de¤erlerle tan›mlanabilir. Fiziksel de¤erler ise tek olma de-
¤eri, mimari de¤er, yafllanma de¤eri, çokluk de¤eri, çevresel de¤er, kullan›m de-
¤eri, belge de¤eri, ekonomik de¤eri, otantiklik de¤eri, estetik de¤er olarak s›rala-
nabilir. Kültür varl›klar›n›n geleneksel, tarihsel, an›tsal, sembolik, tinsel ve etkisel
de¤erlerinin yan› s›ra mimari, otantiklik, özgünlük, estetik ve sanat de¤erleri, çok
katmanl›l›k ve belge de¤erleri ile yaflamlar›n› sürdürmeleri için al›nan her türlü ön-
lem “koruma eylemi”ne girer.
Koruma eylemi, kültür varl›klar›n›n kullan›m›na ve (fiziksel ve sosyal) özellik-
lerine göre yap›l›r. Kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yan yap›y› de¤erli k›lan her türlü mi-
mari eleman›n, yap›n›n özgünlü¤ünden bir fley kaybetmeksizin korunmas›n› sa¤-
lamak gereklidir. Zaman içinde, de¤iflim kaç›n›lmazd›r. Zamana ve kullan›ma ba¤-
l› olarak tüm kültür varl›klar› de¤iflime u¤ramaktad›r. Burra Tüzü¤ü’ne göre, bir
kültür varl›¤›n›n ya da yerin korunmas›, o yerin kültürel özelliklerinin en iyi flekil-

de korumas›, son derece iyi bak›lmas› ve hasar görmesinin engellenmesi ile sa¤la-
n›r. Koruma süreci kapsam›nda, kültür varl›¤›n›n kültürel ve fiziksel de¤erlerine ol-
du¤unca az müdahale ederek faydal› de¤ifliklikler yap›lmal›d›r. Unutulmamal›d›r
ki bir yerin tarihî dokusunda yap›lacak her tür de¤ifliklik de kültürel bir de¤ere sa-
hiptir.

Kültür varl›klar›n›n korunma gerekçeleri nelerdir?
1
Kültür varl›klar›n›n, zamana ve kullan›ma ba¤l› olarak fiziksel, sosyal ve kültü-
rel olarak de¤iflmelerine karfl›n, do¤ru ve kapsaml› bir koruma sa¤lanabilmesi, an-
cak koruma sürecinin do¤ru ve etkin yönetilmesi ve projelendirilmesi ile mümkün
S O R U S O R U
olabilir. Bu kapsamda, kültürel ve fiziksel de¤erler mutlak biçimde korunmal›d›r.
Burra Tüzü¤ü’nde de vurguland›¤› üzere, bir yerin ya da bir yap›n›n korunmas›,
D‹KKAT do¤al ve kültürel
D ‹ K K Aönemini
T her aç›dan göz önünde bulundurarak hiçbir de¤er hak-
s›z yere di¤erinin önüne ç›kar›lmadan sa¤lanabilir. Kültürel de¤erin derecelerine
göre bir yerin korunmas› farkl› flekillerde olabilir. Kültürel de¤er anlay›fl› farkl›l›k
N N
gösterebilece¤inden dikkatli ve özenli bir yaklafl›m gereklidir.
Koruma projelerinde, bu sürecin yönetilebilmesi ve iflletilebilmesi, sonuçta ko-
AMAÇLARIMIZ runmas› gerekli
AMAÇLARIMIZkültür varl›¤›n›n, do¤ru kararlar ›fl›¤›nda ve do¤ru bir biçimde ona-
r›larak korunmas›n› sa¤layacakt›r. Korumadaki en önemli girdi, kültür varl›¤› nite-
li¤i tafl›yan ‘Mevcut Yap›’n›n kendisidir. Ancak mevcut yap›n›n zaman içinde u¤ra-
K ‹ T A P d›¤› fizikselKve‹ sosyal
T A P de¤iflimler ve karfl› karfl›ya kald›¤› yafllanma gibi etmenler sü-
reci do¤rudan etkilemektedir. Oluflturulmas› gereken koruma kararlar›nda belirle-
yici olmaktad›r. Ek olarak, koruma sürecinin ana kurgusunun belirlenmesinde et-
TELEV‹ZYON kili olan yasal
T E L E Varaçlar,
‹ Z Y O N sürecin herhangi bir döneminde yer alacak olan uzman ya
da kalifiye elemanlar, uygulamada kullan›lmas› gerekli malzemenin ve kullan›la-
cak teknolojinin sa¤lanabilmesi gibi de¤iflkenler de mimari koruma sürecinde
önem tafl›maktad›r. Tüm bu ba¤lay›c› de¤iflkenler hem sürecin bafl›nda hem de sü-
reç kapsam›nda, projenin kontrolünü tamamen elde tutmay› engellemektedir. Bu
de¤iflkenlerin tafl›d›¤› ‘riskler’, koruma projesi için sonuç ürün, zaman ve maliyet
konusunda tutarl› olmay› ve bunlara ba¤l› olarak da bir ifl program› oluflturmada
MAKALE MAKALE
engel oluflturmaktad›r. Bu ba¤lamda kültür varl›klar›n›n korunmas› sürecinde en
büyük sorun ‘risklerin yönetilmesi’ olarak ortaya ç›kmaktad›r. Koruma sürecinin
yönetimini iki temel ölçekte tan›mlamak mümkündür: Çevresel ve evrensel de¤ifl-
kenlerin oluflturdu¤u ‘Üst Ölçek’ ve mimari ölçe¤in de¤iflkenlerinden oluflan ‘Alt
Ölçek’.
Koruma süreci kapsam›nda oluflabilecek “risk” yüksektir. Bu riskler, yap›/çev-
reden gelen fiziksel duruma ba¤l› riskler, proje ve uygulama sürecindeki riskler,
sürece dahil olan farkl› meslek gruplar›ndan ve yasal çerçeveden kaynakl› riskler
olarak düflünülebilir. Riske ba¤l› olarak öne ç›kan bileflenler; sonuç ürün, zaman
ve maliyet olarak kabul edilebilir. Mimari ‘sonuç ürün’ün do¤ru tan›mlanabilmesi
önemlidir. Zaman›n iyi kullan›labilmesi, en k›sa zamanda, yeterli ve gerekli bilgi-
nin üretilebilmesi ile do¤ru orant›l›d›r. Tan›ml› bir sonuç ürün ve iyi kullan›lan za-
man, maliyet hesaplar›n›n öngörülen de¤erler içinde kalmas›n› sa¤lar (D.Özkut,
2004).
Öte taraftan, bir kültür varl›¤›n›n alt ölçekteki koruma sürecinin yönetilmesi, o
kültür varl›¤›n›n, mimari belgeleme aflamas›ndan bafllayarak restitüsyon önerisi ile
koruma öncelik ve kararlar›n› oluflturup uygulama sonuna kadar ki sürecin plan-
lanmas› ve tasarlanmas› anlam›na gelmektedir. Bu durum, ayn› zamanda, sürece

dahil olacak farkl› aktörlerin efl güdümlerinin sa¤lanmas› ve birbirleri ile iliflkilen-
dirilmelerini kapsamaktad›r. En önemlisi, koruma sürecinin içerdi¤i risklerin öngö-
rülmesini içermektedir. Koruma sürecinin yönetilmesi sürecinde alana ya da kül-
tür varl›¤›na gelecek ifllevlerin uyumuna dikkat edilmesi çok önemlidir. Günümüz
koflullar›n›n gerektirdi¤i altyap› hizmetlerinin proje aflamas›ndan itibaren kültür
katman›na zarar vermeyecek ve toprak kullan›m›n› en alt düzeyde tutacak biçim-
de ele al›nmas›na, öneri yap› tekni¤i ve malzemesinin, mevcut geleneksel doku ile
uyumuna özen gösterilmesine dikkat edilmelidir.
Üst ölçek ba¤lam›nda koruma sürecinin yönetilmesi kapsam›nda koruma ey-
lemleri kamu yarar›na gerçeklefltirilen bir kalk›nma faktörüdür. Mimari koruma
kapsam›nda, tarihî, sosyal, kültürel, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bütünlük içinde et-
kileflim sahalar›n›n süreklili¤ini sa¤lamak mümkündür. Alan›n de¤erini artt›rarak
uluslararas› bir seviyeye ç›karmak için genel stratejiler, yöntemler ve araçlar›n ge-
lifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve yarat›lmas›, koruma sürecinin yöneti-
minin önemli bir parças›d›r.
Koruma disiplinleraras› bir eylemdir. Karmafl›k yap›s› ve fiziksel boyutunun ya-
n› s›ra giderek önem tafl›yan kültürel, ekonomik ve sosyal boyutu, birçok meslek
grubunun bu konuda görev almas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Tarihî, kültürel, sosyal,
co¤rafi ve sanatsal nedenlerle iliflkili bulundu¤u ba¤lant› noktalar›, gelifltirilmesi ve
de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesi gerekir (D.Özkut, 2004).
ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹ KÜLTÜR

VARLIKLARININ ÖZELL‹KLER‹
Arkeolojik alanlar geçmifl, bugün ve gelecek kuflaklar için estetik, tarihî, bilimsel,
sosyal ve ruhani de¤erler içerirler. Bu ba¤lamda, arkeolojik alanlar ‘kültürel önem’e
sahip yerlerdir. Arkeolojik alanda bulunan ve kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yan bir ya-
p›, tafl›d›¤› fiziksel ve kültürel de¤erler bak›m›ndan, korunmas› ve gelecek kuflak-
lara aktar›lmas› gereken bir dünya miras› niteli¤indedir. Bu tür yap›lar, ‘tek olma
de¤eri’nin yan› s›ra bünyesinde bar›nd›rd›¤› de¤erleri, bir dönemin mimarisini ör-
nekledi¤inden, morfolojisi ve tipolojisi bak›m›ndan ve kullan›lan inflaat tekni¤i ne-
deniyle ‘mimari ve estetik de¤eri’ ve ölçe¤i bak›m›ndan ‘an›tsall›k de¤eri’ ta-
fl›maktad›r. Yüzlerce y›ld›r ayakta kalabilmesi ya da izleri ile var olabilmesi nede-
niyle ‘yafllanma de¤eri’ bulunmaktad›r. Antik kentin bir dönemine tan›kl›k etmifl
olmas› ve o döneme iliflkin veri aktar›m› nedeniyle ‘tarihsellik de¤eri’ne sahiptir.
Kentteki önemi ve ifllevi nedeniyle de ‘sembol olma de¤eri’ne sahip oldu¤u gö-
rülmektedir. Ayr›ca gerek kültürel, sosyal ve fiziksel olarak gerekse arkeolojik ve
mimari aç›dan tafl›d›¤› bilgiler ve bunlar›n genifl kitlelere ulaflt›r›lmas›,
D Ü fi Ü N E L ‹ M ulusal ve D Ü fi Ü N E L ‹ M
uluslararas› boyutlarda, ‘etki, katk› ve e¤itim de¤erleri’ni oluflturmaktad›r. Belli
bir dönem özelliklerini yans›tt›¤›ndan ‘belge de¤eri’ gibi kültürel ve fiziksel de-
S O R U S O R U
¤erleri tafl›maktad›rlar.
Kültürel de¤erlilik, o yerin kendi içinde bulunan belli bafll› bölümlerinde, D ‹ K K objelerinde,
AT ta- D‹KKAT
rihî kan›tlar›nda, o yerin kurulmas›nda ve kullan›lmas›nda sakl›d›r. Kültürel önem, kültü-
rel miras de¤eriyle efl anlaml›d›r. Bir yerin tarihsel dokusu etraf›ndaki SIRAalanlar›
S‹ZDE da kapsa-
N N
SIRA S‹ZDE
maktad›r ve bu alanlar da söz konusu yerin tafl›d›¤› önemi oluflturur. Kültürel doku ise o
yerin fiziksel özellikleri, sabit yap›lar›, parçalar› ve çeflitli objelerinin bütününe denir.
126 D ÜYönetimi
Arkeolojik Alan fi Ü N E L ‹ M
S O R U Madran ve S OÖzgönül,
R U arkeolojik sit alanlar›, kendine özgü nitelik, sorun ve po-
tansiyelleri olan, kendi topo¤rafyas›, bölgesi, dönemi vb. girdilerle de¤erlendiril-
mesi gereken alanlar olarak tan›mlamaktad›r (Madran, Özgönül, 2005). Arkeolo-
D‹KKAT D‹KKAT
jik alanlar›n korunmas›, yak›n dönem kültürel miras›n›n korunmas›ndan farkl›lafl-
maktad›r. Bunun nedeni arkeolojik alanlar›n ve buradaki kültür varl›¤› niteli¤inde
N N
SIRA S‹ZDE Antik Dönem SIRAyap›lar›n›n
S‹ZDE farkl› özellikler tafl›mas›ndand›r.
En belirgin fark, arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n uzun süredir ifllevini
yitirmifl ve gündelik yaflam›n d›fl›nda kalm›fl olmalar›d›r. Kullan›m d›fl› kalmalar›n›n
nedeni, kentlilerin savafl, salg›n hastal›k ya da do¤al afetler ekonomik sebeplerle
bu kenti terk etmifl, baflka yerleflim alanlar›na geçmifl olmas› olabilir.
Bu yap›lar›n büyük bir k›sm› ifllevsiz kalmalar›ndan kaynakl› olarak, zaman
içinde giderek toprak alt›nda kalm›fl ve birer y›k›nt›ya dönüflmüfllerdir. Bu tahriba-
ta bir de deprem, sel, yang›n gibi do¤al afetleri eklemek gerekir. Belli bir döneme
tan›kl›k etmifl yap› ya da yerleflkelerin bugün art›k ayakta olmamalar› onlar›n de-
¤ersiz olduklar› anlam›na gelmemelidir. Uzun y›llar, arkeolojik yerleflkelerin bu y›-
k›nt› durumundan kaynakl› bir harabe esteti¤i tafl›d›¤› ifade edilmemifltir.
‹NTERNET www.iccrom.org
‹NTERNET
Bu ba¤lamda, arkeolojik alanlardaki Antik Dönem yap›lar›nda neyi, nerede, ne

MAKALE düzeyde korumal›y›z
M A K A L E sorular›n›n yan›tlar› di¤er kültür varl›klar›na verilecek yan›t-
lardan farkl›laflmaktad›r.
ARKEOLOJ‹K ALANLARDA KORUMA YAKLAfiIMLARI
Uluslararas› Yaklafl›mlar
Kültürel miras kapsam›nda neyin korunaca¤›, hangi kapsamda ve nas›l korunaca-
¤› sorusu, kültür varl›klar›n›n önemi fark edildi¤inden bu yana yan›t aranan soru-
lard›r. Koruma çabalar›, bafllang›çta manevi ve sanatsal de¤eri yüksek an›t niteli-
¤indeki tek yap›lara yönelmifltir. Zaman içinde böyle bir koruman›n yetersizli¤i, bir
yap›n›n ancak çevresiyle bir bütün olarak alg›land›¤›nda anlam kazand›¤› fark edil-
mifltir. Korunacak olan›n tan›m›, geniflletilmifl ve sit alanlar›na yönelmifltir. Zaman
S O R U içinde, kültürünS O R sadece
U maddi olan ögelerinin korunmas›n›n yetersiz oldu¤u ve
bunlar›n maddi olmayan kültür ögeleriyle birlikte korunmas› gerekti¤i anlafl›lm›fl-
D‹KKAT t›r (‹.Tekeli, D2011).
‹ K K A T Ancak an›tlara yap›lan korumayla ilgili müdahale fleklen, dev-
rinin sanat ve estetik anlay›fl› içinde geliflmifl ve buna ba¤l› de¤iflmeler göstermifl-
tir. An›tlar›n türlerinde oldu¤u gibi bunlar›n korunmas› davran›fl›nda da devrin,
N N
sosyal yap›s›n›n ve sanat ak›mlar›n›n izleri bulunmaktad›r. Helen dünyas›n›n insa-
na dönük tutumundan önce, gücün dinsel olarak tan›mlanmas›n›n a¤›r bast›¤› ça¤-
AMAÇLARIMIZ larda, korunmas›nda
AMAÇLARIMIZ ve düzeninde özen gösterilen çevrede an›tlar›n, dinsel ve ta-
rihsel iliflkisinin sa¤land›¤› yerlerde oldu¤u görülmektedir (C.Erder, 1971).
K ‹ T A P Cevat Erder K(1971),

‹ T A Tarihî
P Çevre Kayg›s›, ODTÜ Mimarl›k Fakültesi, Yay›n No: 18, Ankara.
1975 y›l›nda Amsterdam Deklarasyonunda (Avrupa Mimari Miras› Kartas›) “Bü-

TELEV‹ZYON tünleflik Koruma”
T E L E V ‹ Z Y(Integrated
ON Conservation) kavram›na aç›l›mlar getirilerek, koru-
ma politikalar›n›n yasal, finansal, teknik ve yönetsel aç›lardan desteklenmesi gere-
¤ine vurgu yap›lm›fl; çevreyi etkileyecek kararlar›n oluflturulmas›nda, halk›n bir
paydafl oldu¤u belirtilmifltir.
MAKALE MAKALE
Avustralya ICOMOS’u taraf›ndan oluflturulan Burra Tüzü¤ü’nde ise daha önce

Venedik Tüzü¤ü 1.maddesinde de vurgulanan “kültürel önem/anlam” kavram›na
dikkat çekilmifltir. Ayn› zamanda Burra Tüzü¤ü, “tarihî bir yerin çevresinde, onun-
la ilgili alanlar ve nesneler onun kültürel de¤erine de¤er kat›yorsa korunmal›d›r”
uyar›s› yapmaktad›r.
Ulusal Yaklafl›mlar
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda arkeolojik kaz›lar, 19.yy’›n ortalar›nda Mezopotam-
ya’da bafllam›fl ve k›sa süre içinde Anadolu’ya yay›lm›flt›r. Büyük ço¤unlu¤u ya-
banc› kurullarca bafllat›lan bu kaz›lar, I. Dünya Savafl› ve Kurtulufl Savafl› nedeniy-
le bir süre yap›lamam›flt›r. Arkeolojik bilimsel kaz› ve araflt›rma çal›flmalar›n›n ye-
niden bafllat›lmas› da Cumhuriyet’in bir bilimsel projesi olarak görülmelidir. Türk
bilim adamlar›n›n yönetimindeki ilk bilimsel çal›flmalar ise 1930’larda bafllam›flt›r.
1951 y›l›nda kurulan Gayri Menkul Eski Eserler ve An›tlar Yüksek Kurulu (GE-
AYYK), hem ilke koyan hem de uygulamaya yönelik karar alan ve yasayla olufltu-
rulmufl ilk kurumdur. Kurul, 1956 y›l›nda ‹mar Yasas› ile kurumun çevre ölçe¤in-
de yetkilendirilmesi ile giderek “sit” tan›m ve kavramlar› ile ilgilenmeye bafllam›fl-
t›r. Madran ve Özgönül, 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›
(1983)’n›n, kendisinden beklenen ve Türkiye’nin ça¤dafl koruma dünyas›nda yeri-
ni almas›n› sa¤layacak düzeyde olmad›¤›n› belirtmektedirler. Ancak, baz› ilkesel
olumsuzluklar›na karfl›n, çevre ölçe¤inde korumaya vurgu yapmas› SIRA S‹ZDE ve koruma ol- SIRA S‹ZDE
gusunu yerel ölçe¤e tafl›mas› olumlu yanlar›ndand›r, diye eklemektedirler. Madran
ve Özgönül, Türkiye’deki koruma olgusunu 1920-50 y›llar› aras›nda, kültür varl›k-
lar›n›n çeflitli yasalarla, de¤iflik kurum ve kurulufllar›n yönetimine b›rak›lmas›n›n
genellikle olumsuz sonuçlar verdi¤ini ve konunun yerel yöneticilere ve genifl halk
S O R U
kitlelerine aktar›lmas› konusunda yeterli programlar›n oluflturulamad›¤› fleklinde S O R U
de¤erlendirmektedirler. 1950 ile günümüz aras›nda ise koruma bilincinin hâlâ ge-
nifl halk kitlelerinde oluflmam›fl olmas›n›n yan› s›ra yetersiz bütçeD ‹olanaklar›na
KKAT dik- D‹KKAT
kat çekmektedirler (E.Madran, N.Özgönül, 2005).
1980’lere ve 90’lara gelindi¤inde koruma alan›ndaki geliflmelerle birlikte, plan-
N N
lama, koruma, teknolojideki tüm de¤iflmelerle birlikte art›k birçok disiplinin daha
genifl bir çerçevede çal›flmalar›n› ele almaya bafllar. Disiplinleraras› çal›flmalar ar-
tar. Bu noktada bunlar da ekonomik ve sosyal geliflmelere neden AMAÇLARIMIZ olur kentlerde AMAÇLARIMIZ
ve kentlerde ciddi de¤iflimler meydana gelir.
E. Madran, N. Özgönül (2005). Kültürel ve Do¤al De¤erlerin Korunmas›,

K ‹ T AMimarlar
P Oda- K ‹ T A P
s›, Ankara.
Kentsel arkeolojik sit alanlar›nda ne tür müdahaleler yap›labilece¤i,

T E L E V ‹ Z Y O N1999 tarih TELEV‹ZYON
ve 658 say›l› ilke karar›nda belirtilmifltir. Bu alanlardaki yerleflimin planlanmas› ka-
dar, arkeolojik de¤erlerin korunmas› da esast›r. Bu kapsamda, bu tür yerleflimler-
deki arkeolojik miras›n s›n›rlar›n›n ve özelliklerinin tam olarak saptanmas›, yerle-
flimin ve yerleflimdeki kültür varl›klar›n›n Antik Dönemlerden günümüze kadar
olan tarihî geliflim sürecinin belirlenmesi önem tafl›maktad›r.
Bu kapsamda, uzun süredir ifllevlerini kaybetmifl olan bu alanlara, bir yerleflme-
MAKALE MAKALE
nin parças› olarak ifllev verilmesi söz konusu de¤ildir. Verilebilecek kullan›m iflle-
vi büyük ölçüde turistik amaçl› ziyaretlerle s›n›rl› kalacakt›r (Tekeli, 2011). Ancak
kültür turizminin popülerleflmesi ile birlikte, bu tür sit alanlar›na baz› ifllevlerin
yüklenmesi gündeme gelmifltir. Arkeolojik alandaki kültür varl›klar›n›n tafl›yabile-
SIRA S‹ZDE ce¤i ifllevlerSIRA

olmas›
S‹ZDEhâlinde bu tür alanlar, daha fazla kifli taraf›ndan kullan›lacak,
bilgi paylafl›lacak ve ö¤renilecektir. Bu anlamda, Jokilehto’nun de¤erler s›n›flama-
s›ndaki etki-katk› ve e¤itim de¤erleri bu alanlar için anlam kazanacakt›r. Koruma
D Ü fi Ü N E L ‹ M bilinci toplumda
D Ü fi Ü N E Lyayg›nlaflacakt›r.
‹M Ancak, öte taraftan bu ifllevler, yo¤un bir kulla-
n›m› gündeme getirecekse bu durumda, kültür varl›klar›n›n tahribat› h›zlanacakt›r.
S O R U Geri dönüflüS Omümkün R U olmayan fiziksel zararlar ortaya ç›kacakt›r. Bu da tarihsel
bilginin kaybedilmesi anlam›na gelmektedir. Sürdürülebilirlik kavram› zedelenmifl
olacakt›r. Oysa arkeolojik alanlardaki mimari koruma yaklafl›mlar› aras›ndaki en
D‹KKAT ‹KKAT
temel olan› Dsürdürülebilirlik kavram›d›r.
Bu kapsamda arkeolojik alanlar›n ziyaret edilmesinin ötesinde buradaki kültür
N N
SIRA S‹ZDE varl›klar›n›nSIRA
farkl›S‹ZDE ifllevler için kullan›m kararlar›n›n do¤ru al›nmas› önemli olmak-
tad›r. Bu kararlar, kapsaml› bir mimari belgeleme çal›flmas› sonras›nda, yap›n›n fi-
ziksel kapasitesinin ortaya konmas› ile do¤rudan iliflkilidir. Yorgun ve y›pranm›fl bir
kültür varl›¤›n›n bir de yo¤un bir biçimde kullan›lmas›, bu yap›n›n kaybedilmesi an-
lam›na gelmektedir. Bu duruma en çarp›c› iki örnek, Efes Antik Tiyatrosu ile Aspen-
dos Antik Tiyatrosu’dur. Her iki tiyatro da kültür ve sanat festivalleri kapsam›nda,
konser etkinlikleri için kullan›lm›flt›r. Ses titreflimlerinin mimari elemanlar üzerinde-
ki olumsuz etkisinin yan› s›ra, kapasitesinin üzerinde bir seyirci kitlesi de oldukça
zarar vermifltir. Bunun üzerine, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› yap›lar› bu tür kullan›m-
lara kapatm›fl, ses düzeni olmaks›z›n tiyatronun kendi akusti¤ini kullanacak düflük
desibelli konserlere oldukça kontrollü bir biçimde izin vermeye bafllam›flt›r.
‹NTERNET http://www.tayproject.org/trhome.html
‹NTERNET
Koruma sürecinin ana kurgusunun belirlenmesinde etkili olan yasal araçlar ve

MAKALE resmî kurumlar,
M A K Aayn›
L E zamanda onar›m karar ve biçimlerinde de etkin olmaktad›r-
lar. Uluslararas› kartalar, ilke kararlar›, yüksek kurul ve koruma kurul kararlar› ile
Vak›flar Genel Müdürlü¤ü ve Kültür ve Turizm Bakanl›¤› gibi kurumlar, mimari
koruma sürecini tan›mlarken devreye girmektedir.
ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹ KORUMA SÜREC‹N‹N

TANIMI
Arkeolojik alanlardaki koruma süreci, di¤er koruma alanlar›ndaki koruma sürecin-
den farkl›laflt›¤› için özelleflmektedir. Bu özelleflme, üst ölçek kapsam›nda, arke-
olojik yerleflkeler üzerinden alt ölçek kapsam›nda ise Antik Dönem yap›lar› üze-
rinden aç›klanabilir.
Antik kentlerin ve yap›lar›n bulundu¤u Arkeolojik, Kentsel Arkeolojik ile Do¤al ve
Arkeolojik Sit Alanlar› kapsam›nda ele al›nd›¤›nda, arkeolojik alanlar›n tafl›d›¤› nitelik-
ler, konumlan›fllar›na ve bugünkü ça¤dafl yerleflim alanlar› ile iliflkilenifllerine ba¤l›
olarak farkl›laflmaktad›r. Yerleflim alanlar› d›fl›nda yer alan arkeolojik sit alanlar›, ça¤-
dafl kent kullan›m›ndan zarar görmemifl, hatta do¤al bitki örtüsü ve topo¤rafya saye-
sinde korunmufl durumda bulunabilirler. Bu yerleflim alanlar›na eriflim güç olabilir.
Ça¤dafl ve modern kent yaflam› ile iç içe bulunan arkeolojik alanlar, modern yaflam›n
gerektirdi¤i birtak›m gereksinimler nedeniyle tahrip olmufl hatta yok olmufl olabilir-
ler. Yine bu tür alanlar, afl›r› kullan›mdan kaynakl› olarak, özgünlüklerini yitirmifl ola-
bilirler. Her durum kendine özgü bir koruma süreci tan›m›n› gerektirmektedir.
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n sahip olduklar› fiziksel ve kültürel özel-
likler nedeniyle bu kültür varl›klar›n›n koruma süreci ise di¤er kültür varl›klar›n›n
koruma sürecinden farkl›lafl›r. Bu sürecin de¤iflkenleri flu flekilde ifade edilebilir:
• Ölçek de¤iflmektedir. Arkeolojik alanlardaki yap›lar, an›tsal nitelik tafl›rlar ve

ölçekleri oldukça büyüktür.
• Y›¤ma yap›m sistemi ile infla edilmifl olan yap›lar›n, mimari elemanlar› da
günümüz yap›lar›n›n mimari elemanlardan çok daha büyüktür. Örne¤in, ka-
p› ve pencereler, duvarlar› oluflturan kesme tafl bloklar, çat› elemanlar›, sü-
tunlar çok daha büyüktür. Ölçe¤i büyük alanlar ya da yap›lar› çal›flarak, on-
lar› çözümlemek, bu ba¤lamda zorlaflabilir.
• Do¤al malzeme kullan›larak infla edilmifllerdir. A¤›rl›kl› olarak tafl malzeme,
yan› s›ra ahflap malzeme ve piflmifl toprak malzeme kullan›lm›flt›r. Yap›lar›n
mimari biçimleri ve inflaat tekniklerini do¤al malzeme boyutlar› belirlemifl-
tir. Ayakta kalabilmifl örneklere bak›ld›¤›nda, tüm do¤al malzemenin ola-
naklar›n›n çok iyi bir biçimde kullan›ld›¤› ve malzemelerin çok iyi ifllenerek
yap›lar›n süslemelerinin gerçeklefltirildi¤i anlafl›lmaktad›r.
• ‹fllevsizdirler. Arkeolojik alanlardaki yap›lar, günümüz kent dokular›ndan ve
yap›lar›ndan farkl› olarak bir ifllev tafl›mamaktad›r.
• Yap›lar›n mimari çözümlemelerinde belirsiz k›s›mlar bulunur. Bu belirsizlik,
yap›lar›n morfolojilerine (mimari biçimlenme) ve tipolojilerine (mimari plan
flemalar›) iliflkindir. Bu tür yap›lar›n baz› durumlarda bir k›sm›, ço¤u zaman
büyük ço¤unlu¤u y›k›lm›fl ya da toprak alt›nda kalm›flt›r. Yap›n›n bütününü
ayakta görebilmek çok nadir örneklerde mümkün olmufltur. Çok büyük bir
oranda yap›lar›n çat›lar› günümüze ulaflamam›flt›r. Duvarlar›n bir k›sm› da-
¤›lm›flt›r. Baz› durumlarda bu tür yap›lar›n temel kotuna kadar y›k›lm›fl ol-
duklar› görülmektedir. Bu y›k›mlar›n gerekçesi, yap›lar›n terkedilmifl olabi-
lece¤i gibi deprem sel yang›n gibi do¤al afetler nedeniyle de olabilir. Ayr›-
ca bir üst bölümde, kentlerin Antik Dönemlerden günümüze kadar sürekli-
li¤inin olabilece¤ine de¤inilmiflti. Antik Döneme ait bir mimari yap›n›n par-
çalar› bir sonraki dönemde hakim olan toplum taraf›ndan kendi yap›lar›nda
yeniden tekrar tekrar kullan›lm›flt›r. Örne¤in, Yunan ya da Roma Dönemi
yap›lar›na ait mimari parçalar›n, Bizans yap›lar›nda ya da sonras›nda Os-
manl› yap›lar›nda kullan›lm›fl olmas› gibi.
• Genellikle, bu tür yap›lar›n büyük bir k›sm› y›k›lm›fl durumdad›r. Bu yap›lar
içinde, çok az bir k›sm› ayakta kalabilmifltir. Ayakta kalabilen k›s›mlar› ge-
nelde ana beden duvarlar›d›r. Deprem, sel ya da yang›n gibi do¤al afetler
nedeniyle y›k›lm›fl olan mimari parçalar›n bir k›sm› arkeolojik kaz›lar s›ra-
s›nda ele geçerler. Yap›n›n mimari biçimine ve detaylar›na iliflkin bilgi üre-
tebilmek için bu parçalar›n, ana yap›n›n neresinden düfltü¤ünü ve özgün
yerlerinin neresi oldu¤unun araflt›r›lmas› gerekir. Bu kapsamda, restitüsyon
çal›flmalar› özel bir önem tafl›maktad›r.
• Antik Dönem yap›lar›n›n yerleflim alan› d›fl›nda bulunan arkeolojik sit alan-
lar›n›n bulunduklar› co¤rafya, topografik özellikler, koruma kararlar›n› do¤-
rudan etkilemektedir. D›fl etkenlerin zorlu¤u, ulafl›labilirlik problemi nede-
niyle sürekli bak›m zorlu¤u, yine ulafl›labilirlik zorlu¤u nedeniyle ziyaret
zorlu¤una neden olmaktad›r.
• E¤er Antik Dönem yap›s› kent içindeyse kullan›m dönemini tamamlam›fl olan
yap›lard›r. Bugün yaflayan kent planlar›n› do¤rudan etkiler, bu kültürel miras›n
korunmas› ve gelecek kuflaklara aktar›lmas› amac›yla, güncel kent planlar›n›n
de¤ifltirilmesine neden olabilir. Örnek: Marmaray kaz›lar›, ‹zmir metrosu.
• Arkeolojik alanlardaki koruma projesi haz›rlama süreçleri ile koruma uygula-
ma aflamalar› di¤er kültür varl›klar›n›n koruma sürecinden farkl›laflmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Arkeolojik alanlardaki

SIRA S‹ZDE kültür varl›klar›n› di¤erlerinden ay›ran kültürel ve fiziksel özellik-
2 ler nelerdir?
Bu miras bir biçimde tahrip oldu¤unda, bilgi geri gelmeyecek biçimde yok ol-
maktad›r. Arkeolojik alanlarda elde edilecek olan bilgi, sahip oldu¤umuz teknik
S O R U bilgilere ba¤l›d›r.
S O R UTeknolojik bilgilerimiz artt›kça ayn› yerden daha çok bilgi elde
ederiz. Tekeli’ye göre ise gelecek nesillerin gelece¤in geliflmifl teknolojisi ile arafl-
D‹KKAT
t›rma yapabilmelerine
D‹KKAT
olanak b›rakmak için belli yerlerin koruma alt›na al›nmas›
önemlidir.
Tarihî bir alan›n korunmas›, görsel düzenlemeleri ve tarihî dokuya katk›da bu-
N N
SIRA S‹ZDE
lunan di¤erSIRA S‹ZDE
parçalar›n da korunmas›n› beraberinde getirir. Burra Tüzü¤ü’nde, bir
alan›n ya da yap›n›n kültürel de¤erini artt›ran mimari parçalar bulunduklar› yerde
AMAÇLARIMIZ kalmas› vurgulan›r.
AMAÇLARIMIZBu parçalar›n yerlerinden al›nmas› onlar›n güvenli¤i, sa¤l›¤›,
korunmas›, kültürel aç›dan sergilenmesi gibi durumlar d›fl›nda kabul edilemez.
Kültürel ve fiziksel de¤erlerin bir arada yaflat›lmas›, önemsenmesi ve desteklen-
K ‹ T A P mesi sa¤lanmal›d›r.
K ‹ T A P
Arkeolojik Alanlarda Mimari Projelendirme Süreci

TELEV‹ZYON ArkeolojikT Ealanlardaki
L E V ‹ Z Y O N koruma süreci, a¤›rl›kl› olarak mimari ve arkeoloji disiplin-
lerinin bir arada çal›flt›¤› ortamlard›r. Bu iki disipline ek olarak, koruma sürecinin
gerektirdi¤i di¤er uzmanlar da sürece dahil olmaktad›rlar. Bu kapsamda, farkl› di-
siplinlerin bir arada ve efl zamanl› olarak üretim yapt›¤› bir zaman diliminin, en et-
‹NTERNET kin biçimde ‹ N de¤erlendirilmesi
TERNET amac›yla bu sürecin do¤ru yönetilebilmesi önemli-
D Ü fi Ü N E L ‹ M dir. Restorasyon
D Ü fi Ü N E L(koruma
‹M uygulamas›) sonucunda ortaya ç›kacak olan mimari so-
nuç ürünün iyi tan›mlanmas›, arkeolojik alandaki risklerin öngörülebilmesi ve ge-
MAKALE M A K Aal›nabilmesi,
rekli önlemlerin LE öngörülemeyen bilinmezlere yönelik alternatif ham-
S O R U S O R U
lelerin oluflturulmas› gereklidir.
D‹KKAT Arkeolojik alanlardaki

D‹KKAT kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yan yap›lar için haz›rlanacak mimari ko-
ruma projeleri de di¤er kültür varl›klar›nda oldu¤u gibi koruma kurulu sürecine tabidir.
Projeler koruma bölge kurullar›n›n onay›na sunulur. Koruma bölge kurulu, mimari pro-
N N
jeyi uygun buldu¤u takdirde, koruma uygulamas› aflamas›na geçilebilir. Kurullar uygula-
ma sonucunu da denetler.
Korumadaki en önemli girdi olan ‘mevcut yap›’n›n, zaman içinde u¤rad›¤› fizik-
sel ve sosyal de¤iflimler, karfl› karfl›ya kald›¤› yafllanma gibi etmenler proje kapsa-
K ‹ T A P m›n›, projeK sürecini
‹ T A P ve proje girdilerini farkl›laflt›rmaktad›r. Arkeolojik alandaki mi-
mari koruma sürecini flekillendiren bu bileflenler bulunmaktad›r. Bunlar, genel ola-
rak mimari belgeleme çal›flmalar›, restitüsyon önerisi ve koruma çal›flmalar› olarak
TELEV‹ZYON T E L EBu
s›ralanabilir. V ‹ Zsüreç
Y O N kapsam›nda, do¤ru koruma projesinin oluflturulabilmesi ve
kültür varl›¤›n›n korunarak gelecek nesillere aktar›labilmesi amac›yla farkl› meslek
disiplinleri birbirleri ile efl güdüm hâlinde çal›fl›rlar. Mimarlar ve arkeologlar›n d›-
‹NTERNET
fl›nda, malzeme
‹NTERNET
koruma uzmanlar›, statik konusunda uzman ekipler, restoratörler
vb. gibi meslek disiplinleri bu sürecin koruma kararlar› ve müdahale biçimleri üre-
tilmesi kapsam›nda, sistemin içinde olmal›d›r.
MAKALE MAKALE
Arkeolojik ve Mimari Belgeleme Aflamas›

Bir yerin kültürel de¤eri ve onun gelece¤ini etkileyen konular en iyi karar verme-
den önce, bilgilerin toplanmas› ve analiz edilmesiyle anlafl›l›r. Öncelikle kültürel
önemin anlafl›lmas› gelir (Burra Tüzü¤ü), daha sonra politikalar gelifltirilmeli ve bu
politikalara uygun yönetim sa¤lanmal›d›r.
Belgeleme çal›flmalar›, temel olarak arkeologlar, mimarlar, malzeme ve statik
konusundaki uzmanlar taraf›ndan gerçeklefltirilirler. Belgeleme çal›flmas›n›n esas
çerçevesini oluflturan, kültür varl›¤›na iliflkin ne tür çal›flmalar yap›lmas› gerekti¤i-
ni belgeleyerek, uzmanlara yön veren, koruma sürecinin ve sonuç ürünün de ta-
n›m›n› yapan koruma uzman› mimar olmal›d›r.
Bu kapsamda kültür varl›¤›na iliflkin ilk bilimsel çal›flmalar arkeologlar taraf›n-
dan gerçeklefltirilir. Bu çal›flman›n sonuçlar›, arkeolojik sonuçlar›n›n ve de¤erlen-
dirmelerinin yan› s›ra mimari projede kullan›lmak üzere, mimari ekibe aktar›l›r. Ar-
keolojik alanlardaki yap›lar›n koruma süreci, arkeolojik bilimsel kaz›lar›n bafllama-
s› ile birlikte bafllar. Kaz›n›n bafl›ndan itibaren ortaya ç›kar›lan mimari buluntular›n
kay›t alt›na al›nmas› gerekir. Bu kay›t alt›na alma ifllemi, mimari parçan›n kaz›daki
yerinin saptanmas›n›, arkeolojik sondajdaki kültür tabakalar›n›n saptanmas›n› ve
tarihlendirilmesini de kapsar. Bu çal›flmalar, arkeologlar taraf›ndan kaz› plan› çer-
çevesinde gerçeklefltirilir. Daha sonra mevcut durum gösteren rölöve çal›flmalar›-
na eklemlenir.
Kültür varl›klar›n›n korunmas› sürecinde öncelikle sorunlar›n belirlenmesi ge-
rekir. Bu amaçla mimari belgeleme çal›flmalar› yap›lmal›d›r. Bu kapsamda, kültür
varl›¤› niteli¤indeki yap›n›n mevcut durumu, yak›n fiziksel çevresinin mimari tes-
pitlerinin yan› s›ra fiziksel, kültürel ve sosyal verilerin toplanmas› gerekir. Bu veri-
ler, kültür varl›¤›n›n gerek sorunlar›n› gerekse potansiyellerini içermelidir.
Fiziksel ya da ifllevsel durumu nedeniyle tafl›d›¤› kültürel ve ekonomik de¤er-
leri h›zla kaybetmekte olan bir kültür varl›¤›na, bilimsel esaslara dayal›, evrensel
ve ulusal kabuller çerçevesinde koruma müdahaleleri yap›lmal›d›r. Mimarlar Oda-
s› taraf›ndan düzenlenmifl olan ‹leri Belgeleme Teknikleri Çal›fltay›’nda (2009) tar-
t›fl›lan bu yaklafl›m, koruma önceliklerinin, müdahale kararlar›n›n ve restitüsyon
önerisinin üretilebilmesi için yap›n›n ya da alan›n, en k›sa zamanda ve en do¤ru
biçimde, di¤er aflamalar için altl›k oluflturacak bir nitelikte mimari belgelemesinin
tamamlanmas›n› öngörür. Bu kapsamda ‘mimari belgeleme’ aflamas›, kültürel mi-
ras›n korunmas› sürecinin ilk ve en önemli aflamas›n› oluflturmaktad›r.
Kültür varl›¤›na iliflkin her türlü verinin toplanmas›, bilgiye dönüfltürülmesi ve
bu bilginin aktar›m›, kültür varl›¤›n›n sahip oldu¤u kültürel ve ekonomik de¤erle-
rin süreklili¤i ve kültürel miras›n korunmas› aç›s›ndan gereklidir. D Ü fi ÜMimari
N E L ‹ M belgele- D Ü fi Ü N E L ‹ M
me aflamas›, projelendirme sürecinden önce bafllat›lan ve sonras›nda haz›rlanacak
olan ‘Koruma Projesi’nin ölçe¤i, niteli¤i ve haz›rlanma yöntemlerinin belirlenece¤i
S O R U S O R U
temel bir aflamad›r.
www.icomos.org D‹KKAT D‹KKAT
Koruman›n ilk aflamas›n›, korunacak de¤erlerin belirlenmesi (envanter, tes-
N N
pit) oluflturur. ‹kinci aflama ise bu belirlemenin tescil edilerek yasallaflmas› ve o
tafl›nmaz›n kültür varl›¤› niteli¤i kazanmas›d›r. Madran’›n da vurgulad›¤› gibi ya-
san›n 7. maddesinde bu iki aflama “Tespit” ve “Tescil” olarak tan›mlanm›flt›r
(Madran, 2010).
‹lk aflama olarak tan›mlanabilecek olan arkeolojik belgeleme çal›flmalar›, o ya-

p›n›n arkeolojik bilimsel kaz› çal›flmalar›n› yürüten arkeologlar taraf›ndan yürütü-
lür. Bu çal›flmalarla mimari çal›flmalar›n çak›flt›r›lmalar› önemlidir. Bu aflama, koru-
ma projesine yönelik koruma önceliklerinin, müdahale kararlar›n›n ve restitüsyon
önerisinin üretilebilmesine altl›k oluflturacak nitelikte bir ‘mimari ürün’ün, en k›sa
zamanda ve en do¤ru biçimde tamamlanmas›n› öngörür.
Mimari belgeleme sonucu üretilecek belgelerin içerik, ölçek ve sunum biçimleri,
koruma projesinin amac›na ve ne tür bir bilgi gerektirdi¤ine göre belirlenmelidir. ‹yi
bir mimari belgeleme çal›flmas›; restitüsyon önerilerine, koruma önceliklerine ve ka-
rarlar›na do¤rudan etki edecektir. Zaman, insan kayna¤› ve ifl gücü ölçütlerinin etkin
kullan›labilmesi gerekir. Mimari çizim seti ile analitik çal›flmalar›n en do¤ru biçimde,
en k›sa sürede ve en h›zl› flekilde tamamlanabilmesi ve yap›ya iliflkin belirsizlikleri
en aza indirgemesi için belgeleme yöntemine, süreç bafl›nda karar verilmelidir.
Mimari sonuç ürünün ve belgeleme tekniklerinin çok iyi tan›mlanarak çak›flt›-
r›ld›¤› bir ortamda, bir arkeolojik alan, an›t yap›, sivil mimarl›k örne¤i ya da do-
ku/alan için farkl› belgeleme yöntemleri gerekli olmaktad›r.
Bu kabuller, mimari belgeleme aflamalar›nda, istenilen mimari sonuç ürünü el-
de etmek amac›yla geleneksel yöntemlerin yan› s›ra her türlü teknolojinin kullan›-
m›n› zorunlu k›lar. Kültürel miras›n belgelenmesi sürecinde, arazide fiziksel ölçüm
zorlu¤u bulundu¤u ve 2-boyutlu mimari ifadenin yetersiz oldu¤u durumlar ile ge-
leneksel yöntemle belgelenmesi mümkün olmayan k›s›mlarda ileri teknolojiler
kullan›lmaya bafllam›flt›r. Mimari belgeleme yöntemi oluflturulurken ileri teknoloji-
ler ve geleneksel yöntemlerin bütünlefltirildi¤i bir ‘bütünleflik mimari belgeleme
yöntemi’nden söz edilebilir.
Resim 6.4
Patara Antik Kenti’ndeki Patara Deniz Feneri yap›s›n›n lazer teknolojisi kullan›larak elde edilen 3-boyutlu
modeli ve 2-boyutlu mimari çizimleri.
Kaynak: D. Özkut arflivi.
Arkeolojik alanlarda Bütünleflik Mimari Belgeleme Süreci, projelendirme afla-

mas›ndan önce öngörülmesi beklenen risklerin kapsaml› bir biçimde tan›mlanabil-
mesi, belgelenecek yap›/alan›n morfolojisi, topografyas›, yak›n çevresindeki bitki
örtüsü ya da yap›lanm›fl çevre ve iklimsel özelliklerinin üstesinden gelinebilmesi,
ölçüm zorluklar›n› indirgemesi amac›yla ileri belgeleme teknolojilerinin geleneksel
yöntemlerle bütünlefltirilmesini kapsamaktad›r.
Mimari belgeleme çal›flmas› sonucunda elde edilen mimari sonuç ürün, analitik
rölöve, restitüsyon önerisi ve koruma projesi kapsam›ndaki kullan›m› bak›m›ndan
içerdi¤i ifade zenginli¤i, kolay ve ulafl›labilir flekilde arflivlenebilmesi, kolay kullan›-
labilmesi ve anlat›m kolayl›¤› nedeniyle 3-boyutlu olarak tercih edilmektedir (lidir).
Rölöve
Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar› y›k›nt›/harabe hâlinde oldu¤u için yap›n›n
bir k›sma veya tamam› toprak alt›nda kald›¤› ve arkeolojik kaz›lar sonucunda yer-
yüzüne ç›kar›ld›¤› için, yap›n›n tamam›na iliflkin bir belgeleme çal›flmas› yap›lma-
s› mümkün olamamaktad›r. Yap›n›n ayakta kalabilmifl k›sm›n›n belgelenmesi müm-
kündür. Restitüsyon önerisi, belgelenebilen ana yap› üzerinden gelifltirilecektir.
Uygulama projesi kapsam›nda üretilecek onar›m ya da tamamlama kararlar› da
üretilen bu mimari belge üzerinden oluflturulacakt›r. Mimari belgeleme çal›flmala-
r›, koruma proje sürecinin ilk temel ad›m›d›r. Mimari belgeleme aflamas›n›n da ilk
temel ad›m›, yap›n›n mevcut durumunun mimari bir ifade ile say›sal ortama akta-
r›lmas› olarak belirmektedir. Yap›n›n ayakta kalabilmifl mevcut durumunun mima-
ri olarak ifade edilmesine “yap›n›n rölövesi” ad› verilir. Rölöve çal›flmalar› iki temel
ad›mda tan›mlanabilir: Yap›n›n ve yak›n çevresinin ölçülmesi (arazi çal›flmas›) ve
arazide toplanan verinin ifllenerek 2-boyutlu mimari çizime ve 3-boyutlu say›sal
modellere dönüfltürülmesi (ofis çal›flmas›).
Mevcut yap›n›n gerekli mimari ölçekler dâhilinde (1/200, 1/100, 1/50) mimari
SIRA S‹ZDE
çizime aktar›lmas›d›r. ‹leri teknolojilerin, mimari belgeleme sürecine dahil olmas›n- SIRA S‹ZDE
dan önce, geleneksel yöntemlerle yap›lan çal›flmalar sonucunda elde ediliyordu.
Geleneksel yöntemler, özellikle ölçe¤i oldukça farkl› olan arkeolojik
alanlardaki D Ü fi Ü N E L ‹ M
yap›lar için uzun bir süreç ve hata oran› yüksek bir çal›flma anlam›na gelmektey-
di. Ayr›ca, geleneksel yöntemler ile 2-boyutlu mimari çizim arazide/yerinde yap›l-
S O R U S O R U
maktayd›. Bu durumda, d›fl etkenlere dayan›kl› büyük boyutlardaki paftalara yap›-
lan çizimlerin ço¤alt›lmas› ve arflivlenmesi zor olmaktayd›. Bir sonraki aflamada
teknoloji, bir miktar rölöve sürecine eklemlendi. Ölçümler kolaylaflt›.
D ‹ K K A TYap›daki ya D‹KKAT
da alandaki çok özel noktalar, 3-boyutlu olarak (x, y, z koordinatlar› ile) ölçülerek
koordinatlar› saptanabilir oldu. Böylelikle ana hatlar› ile ölçümü yap›lan, yap›n›n
N N
daha küçük ölçüleri ve inceltilmifl mimari çizimi yine geleneksel yöntemlerle ol-
maktayd›. Son y›llarda, ileri teknolojiler kapsam›nda lazer teknolojisinin rölöve sü-
recine eklemlenmeye bafllamas› ile arazi çal›flmas› oldukça kolaylaflt›.
AMAÇLARIMIZ Buna karfl›- AMAÇLARIMIZ
l›k bu yöntem, ofis a¤›rl›kl› bir çal›flma ortam› yaratt›.
K ‹ T A PAnadolu Üni-
(2010), Mimari Korumada Güncel Tart›flmalar, Ed. N.Özaslan ve D.Özkut, K ‹ T A P
versitesi Bas›mevi, Eskiflehir.
Çal›fl›lacak alan›n neden oldu¤u zorluklardan kaynakl› olabilir.

T E L E V ‹ Z YYerleflim
ON ala- TELEV‹ZYON
n› d›fl›nda bir arkeolojik alan ise ulafl›m ve topo¤rafya sorunu olabilir. Arazide
çal›flmak için gerekli olan teknolojik cihazlar›n ve geleneksel ölçüm aletlerinin
alana tafl›nmas› yol yoklu¤u nedeniyle zor olabilir. Topo¤rafyan›n zorlu olmas›,
ölçüm için uygun istasyonlar›n kurulamamas› anlam›na gelir. Örne¤in, ‹shakpa-
fla Saray›. Bu tür ölçüm zorluklar›, önceden öngörülerek planlanabilir. Ancak bir
de önceden bilinemeyen zorluklar bulunur. ‹klim flartlar›; yaz›n s›cak, k›fl›n so-
MAKALE MAKALE
¤uk, ya¤mur, kar ya da rüzgar etkileri, arazi çal›flmas›n› do¤rudan etkiler. Ölçüm
süreci sarkar.
Bu mimari çizimler, koruma çal›flmalar› s›ras›nda restitüsyon önerisi, koruma
öncelikleri, koruma kararlar› ve uygulama projeleri için temel bir altl›k olarak kul-
lan›lacakt›r.
Mimari Parça Envanteri

Arkeolojik alandaki bir yap›n›n rölöve çal›flmalar›na ek olarak, mimari parça en-
vanteri çal›flmas› da yap›lmas› gereklidir. Bu çal›flma kapsam›nda, kültür varl›¤›n›n
ayakta kalm›fl olan k›sm›ndan koparak/y›k›larak etrafta bulunan ya da kaz› s›ras›n-
da toprak alt›ndan ç›kar›lan ya da yap›dan sökülerek sonraki bir dönemde farkl›
bir yap›da kullan›lm›fl olan mimari bloklar›n, mimari detay çizimlerinin haz›rlana-
rak, bu bloklar›n ana yap›da yap›n›n hangi k›sm›na ait oldu¤unun belirlenmesi ge-
reklidir. Mimari parçalardaki detaylar, süslemeler yap›ya iliflkin önemli veriler elde
edildi¤inden öncelikle restitüsyon önerisinin gelifltirilebilmesini sa¤lar. Ayr›ca, ko-
ruma kararlar› aflamas›nda, e¤er yap›da bir tamamlama ya da aya¤a kald›rma yap›-
lacaksa bu parçalar kullan›labilecektir.
Ayr›ca, arkeolojik çal›flmalar, uzun soluklu çal›flmalard›r. Nas›l ki arkeolojik ka-
z› çal›flmalar› yüzy›llarca devam ederse mimari belgeleme çal›flmalar› da efl zaman-
l› olarak devam eder. Her an kaz›dan yap›ya iliflkin yeni bir mimari parçan›n ç›k-
mas› olas›d›r. Bu yeni parça, yap›n›n mimari formunu etkileyebilir. Önceden en-
vanteri ç›kar›lm›fl bir parça ile eflleflerek anlaml› bir bütün hâline gelebilirler.
Resim 6.5
Patara Antik
Kenti’ndeki Patara
Deniz Feneri yap›s›n›n
d›fl silindirde yer alan
büyük yaz›t›n tafl
bloklar›n›n, lazer
teknolojisi kullan›larak
elde edilen 3-boyutlu
görüntüleri.
Kaynak: D. Özkut
arflivi.
Resim 6.6
Patara Antik
Deniz Feneri
yap›s›n›n d›fl
silindirde yer alan
büyük Yaz›t
bloklar›n›n, say›sal
ortamda bir araya
getirilmesi
Kaynak: D. Özkut
arflivi.
Analitik Rölöve
Arkeolojik alanlardaki yap› kal›nt›lar›n›n malzemesi genellikle do¤al tafl malzeme-
den oluflmaktad›r. Ba¤lay›c› eleman olarak, demir kenet ve z›vanalara rastlanmak-
tad›r. Ancak metal malzemenin, Kurtulufl Savafl› s›ras›nda eritilerek kullan›ld›¤› bi-
linmektedir. Höyük kaz›lar›nda ise piflmifl toprak malzeme ile ahflap malzemeye
de rastlanmaktad›r. Koruma ve onar›m kararlar› kapsam›nda, bu tür kent kal›nt›la-
r›nda kullan›lm›fl olan do¤al malzemenin çeflitlili¤inin ve malzeme özelliklerinin
belirlenmesi gerekir. Bu amaçla öncelikle kullan›lan do¤al malzeme çeflitleri belir-

lenir. Farkl› nitelikteki tafllar›n fiziksel özelliklerinin ve fiziksel durumlar›n›n belir-
lenmesi amac›yla bir dizi kimyasal analiz yap›l›r. Bu tür analizler, yap›lar›n tarihsel
süreci içinde gördü¤ü müdahalelerin saptanmas›na yard›mc› olmaktad›r.
Malzeme fiziksel analizleri, mevcutta ayakta kalabilmifl olan yap›n›n günümüz-
deki fiziksel durumunun saptanmas› gereklidir. Yap›n›n onar›m kararlar› buna gö-
re verilecektir. Bu analizler kapsam›nda ilk aflama olarak, malzemeye iliflkin bozul-
malar, koruma uzman› mimar taraf›ndan yap› üzerinde saptan›r. Bu bozulmalar,
yüzeysel ve derin çatlaklar, malzeme kopmalar›, k›r›lmalar, malzeme yok olmas›
biçiminde görülebilir. Malzeme bozulmalar›n›n yan›nda, yap›sal bozulmalar da
saptanmal›d›r. Yap›sal çatlaklar›n düzeyi, tafl›y›c› sistemde sorunlar ve yok olan ta-
fl›y›c› mimari parçalar belirlenir. Bu ilk saptamalar›n ard›ndan, ileri tetkikler yap›l-
mas› gerekir. Bu kapsamda, malzeme uzmanlar›n›n, malzeme laboratuvarlar›nda
mukavemet, tarihlendirme, içerik analizi gibi analizler yap›larak, malzeme özellik-
leri ve durumu belirlenir. Buradan ç›kacak sonuçlara dayanarak, yap›n›n nas›l bir
onar›ma gereksinimi oldu¤u saptan›r.
Koruma Önceliklerinin Belirlenmesi

Koruma öncelikleri, tüm bu aflamalar›n sonucunda elde edilen tüm veriler de¤er-
lendirilip sentezlendi¤inde, sorunlar›n giderilmesine yönelik seçeneklerin öneril-
mesini kapsar. Bu aflamada önerilen seçenekler, restitüsyon önerilerinin de sürece
kat›lmas› ile birlikte sentezlenerek, koruma kararlar›n›n oluflturulmas› anlam›na
gelmektedir. Konunun uzmanlar›nca, bu seçeneklerin uygulama projesi niteli¤ine
getirilmesi gereklidir.
Koruma gerekçeleri, neyin, hangi ölçüde korunaca¤›n›n belirlenmesi aç›s›ndan
önem tafl›maktad›r. Koruma öncelikleri de nereye nas›l müdahale edilece¤ini ta-
n›mlar. Bu kapsamda, tarihî bir mekânda yap›lan de¤ifliklikler fiziksel anlamda ta-
rihsel izlere hiçbir zarar getirmemeli ve varsay›mlara dayanmamal›d›r.
Restitüsyon Önerisi
Restitüsyon önerisi, bir k›sm› ayakta kalabilmifl olan yap›n›n, ilk infla edildi¤i dö-
nemdeki mimari biçimlenmesinin, plan flemas›n›n, mimari süslemelerinin, kulla-
n›m özelliklerinin nas›l oldu¤unun ortaya ç›kar›lmas› amac›yla yap›lan kuramsal
bir çal›flmad›r. Bu çal›flma kapsam›nda, ana yap›ya ek olarak, arkeolojik kaz› s›ra-
s›nda elde edilen mimari parçalara iliflkin veri de çal›flmaya dahil edilir. Yap›daki
özgün yerleri belirlenen mimari parçalar say›sal ortamda haz›rlanan 3-boyutlu mo-
dellerde ve 2-boyutlu mimari çizimlerde özgün yerlerine yerlefltirilir. Ayr›ca, mal-
zeme analizleri kapsam›nda saptanan malzeme çeflitlerinden yola ç›k›larak, yap›-
n›n tarihsel süreci içinde yaflad›¤› fiziksel ve ifllevsel de¤ifliklikleri saptamak müm-
kün olabilir. Restitüsyon çal›flmas› kapsam›nda, yap›n›n ana mimarisinin yan› s›ra
yaflam› boyunca geçirdi¤i her türlü evrenin, her türlü müdahalenin anlafl›lmaya ça-
l›fl›lmas›, yap›n›n evrelerinin ortaya ç›kar›lmas› esast›r.
Resim 6.7
Patara Antik
Deniz Feneri
yap›s›n›n d›fl
silindirde yer alan
büyük yaz›t
bloklar›n›n,
restitüsyon
çal›flmas›
kapsam›nda say›sal
ortamda bir araya
getirilmesi.
Kaynak: D. Özkut
arflivi, Anadolu
Üniversitesi Bilimsel
Araflt›rma Projesi.
Bu çözümleme, koruma projesi kapsam›nda oluflturulacak onar›m ve tamamla-

ma kararlar›na temel oluflturacakt›r.
SIRA S‹ZDE Restitüsyon SIRA

önerisinin
S‹ZDE oluflturulmas› için gerekli olan mimari aflamalar nelerdir?
3
Koruma Projesi
Koruma olgusu, eyleme dönüfltürülmeye çal›fl›ld›¤›nda, say›lan tüm bu asal de-
¤erler d›fl›nda, korunmas› gerekli yap›n›n korunmufltuk derecesi, fiziksel duru-
S O R U mu, kullan›lma S O Rolanaklar›
U ve bunlar için gerekli ekonomik olanaklar etkin olma-
ya bafllamaktad›r. Koruma projesi, varolan teknoloji, teknik ve malzemenin, gü-
D‹KKAT
nümüz teknoloji, D‹KKAT
teknik ve malzemeleri ile sentezlenerek, bu kültürel miras›n
sonuçta hedeflenen niteli¤e (total quality) ulaflan etkin bir sistemle onar›m›d›r.
Ancak arkeolojik alanlardaki mimari koruma sürecinin, uygulama boyutunda
N N
SIRA S‹ZDE
karfl›lafl›lanSIRA
farkl› S‹ZDE
de¤iflkenler, koruma projesinin kendine özgü baz› aç›l›mlar› ol-
mas›n› gerektirmektedir.
AMAÇLARIMIZ ToprakAMAÇLARIMIZ
alt›nda uzun süre kalan Antik Dönem yap›lar›, arkeolojik kaz›lar sonu-
cunda k›sa sürede yer üstüne ç›kar›ld›¤›nda, h›zl› bir bozulma sürecine girer. Bu
nedenle, koruma sürecinde ‘zaman’ k›s›t› önemli bir girdi hâline gelir. Koruma
K ‹ T A P projesi kapsam›nda
K ‹ T A P zaman›n do¤ru yönetilmesi, iyi planlanmas› gereklidir. En k›-
sa zamanda, en do¤ru koruma uygulamas›n›n yap›lmas› esast›r.
Koruma projesi kapsam›nda iki temel aflamadan söz edilebilir: Onar›m kararla-
TELEV‹ZYON r› ve kullan›m
T E L E Vkararlar›.
‹ZYON Bu iki projenin birebir ile bütünleflmifl olmas› esast›r. Ar-
keolojik alanlarda, kullan›m kararlar› yap›ya ifllev yüklemek biçiminde olmaktan
çok arkeolojik bir kültür varl›¤› olarak, kültür turizminin bir parças› olarak, yap›-
n›n ziyaret edilmesini sa¤lamak yönündedir. Bir di¤er olas›l›k, yap›n›n özgün iflle-
‹NTERNET ‹ N T E ölçüde,
vinin elverdi¤i RNET yaflat›lmas› olabilir. Örne¤in, tiyatro mekânlar›n›n uygun sa-
natsal performanslar için kullan›m›n›n sa¤lanmas› gibi. Bu kapsamda, önerilecek
kullan›m senaryosunun, kültür varl›¤›n›n sahip oldu¤u fiziksel ve kültürel de¤erle-
MAKALE M A K A L E biçimde gerekli önlemlerin al›nmas›n› öngörür. Ancak, koru-
re zarar vermeyecek
ma projesinin esas oda¤›n› onar›m kararlar› oluflturur.
Mimari belgeleme süreci sonucu elde edilen tüm verilerle Antik Dönem yap›s›-
n›n onar›m kararlar› oluflturulur. Restitüsyon önerisi ve mimari parça envanteri so-
nucunda, yap›n›n evreleri ve ilk infla edildi¤i dönemi ortaya ç›kar›l›r. Bu aflamada,
yap›daki özgün yerleri bulunan mimari parça envanteri ile parças› olmayan k›s›m-
lar›n mimari biçimlerine iliflkin bir güvenilirlik çal›flmas› haz›rlanmas› gereklidir. Gü-
venilirli¤i yüksek olan bir yap›n›n tümleme, tamamlama ya da aya¤a kald›r›lmas›na
iliflkin kararlar› oluflturulur. Bu kapsamda, kullan›lacak mevcut mimari parçalar›n
yerlerine hangi yöntemle konulaca¤›, eksik olan parçalar›n nas›l tamamlanaca¤›, ya-
p›da tümleme ve tamir/onar›m s›ras›nda kullan›lacak yeni malzemenin özellikleri
ve Antik Dönem malzemesi ile nas›l bir uyum gösterece¤i belirlenmelidir.
Antik Dönem yap›lar›nda, yap›lar›n büyük bir ço¤unlu¤u y›k›lm›fl oldu¤undan,
y›k›lma biçimleri, mimari parçalar›n özgün yap›da nereye ait oldu¤u kesin olarak
bilinemeyebilir. Yap›lan mimari belgeleme ve restitüsyon çal›flmalar› kapsam›nda
büyük ölçüde buna iliflkin güvenilirlik oluflturulmal›d›r. Öte taraftan zaman yöne-
timi önemli oldu¤u için Antik Dönem yap›lar›na iliflkin gerekli koruma kararlar›n›n
oluflturulmas› gereklidir. Bu kapsamda, yap› tarihine ve mimari elemanlar›na ve
mimari biçimine iliflkin çal›flma sürekli devam etmektedir. Her an yap›ya iliflkin ye-
ni bir bilgi elde edilmesi mümkündür. Bu ba¤lamda, yap›ya yap›lacak müdahale-
lerin mutlaka geri döndürülebilir müdahaleler olmas› gereklidir. Koruma öncelik-
leri ve güvenli restitüsyon önerisi, müdahale biçimlerini belirleyecektir. Uluslarara-
s› koruma ölçütleri de müdahale biçimlerini etkileyen önemli faktörlerdendir.
Koruma projesi kapsam›nda üretilecek koruma uygulama kararlar› afla¤›daki gi-
bi tan›mlanabilir:
• Sa¤lamlaflt›rma (konsolidasyon) yap›lmas›: ‹ki türlü yap›labilir. Ana yap›
üzerinde, yap›n›n d›fl etkenlerden daha fazla zarar görmemesi ad›na, do¤al
malzemeye zarar vermeyecek kimyasal harç ya da s›valarla sa¤lamlaflt›rma
ifllemi yap›labilir. Ek olarak, mimari parça ölçe¤inde sa¤lamlaflt›rma çal›flma-
s› yap›labilir.
• Tümleme yap›lmas›: Küçük bir parças› yok olmufl olan mimari eleman›n ta-
mamlanarak kullan›labilir hâle getirilmesi sa¤lan›r.
• Tamamlama yap›lmas›: Yerinde olmayan özgün mimari parçalar›n yerine
konmas› (anastylosis) çal›flmas› kapsam›nda, eksik olan mimari parçalar›n
do¤al tafl malzeme ile ya da uygun ça¤dafl bir malzeme ile tamamlanarak
ana yap›da yerine konmas› sa¤lan›r. Ancak, y›k›lm›fl olan yap›lar›n ne kada-
r›n›n tamamlanaca¤› karar›, tarihsel bir belgenin gelecek kuflaklara do¤ru
aktar›lmas›, kamuoyuna do¤ru bilgilendirme yap›larak bir fark›ndal›k olufl-
turulmas› ve özgünlü¤ünü bozmadan dünya miras› özelli¤ini yitirmemesi
esas olmal›d›r.
• Aya¤a kald›r›lmas›: Eldeki mimari parçalara dayanarak, restitüsyon önerisin-
den gelen güvenilir bilgi kullan›larak, yap›n›n tamam›n›n ya da bir k›sm›n›n
aya¤a kald›r›lmas› söz konusu olabilir. Bu çal›flma kapsam›nda da yap›n›n
özgünlü¤ünü ve tarihsel bütünlü¤ünü bozmadan, sürdürülebilirli¤ini sa¤la-
yarak karar üretmek gereklidir.
• Mimari belgeleme çal›flmalar› sonucunda yap›n›n tafl›y›c› sistemden ya da
malzeme bozulmalar›ndan kaynakl› acil olarak müdahale edilmesi gereken
k›s›mlar› oldu¤u belirlenir. Yap›n›n ayakta kalabilen k›sm› da y›k›lma tehli-
kesi arz etmektedir. Bu durumda, güvenlikli olmayan mimari parçalar bel-
gelenip numaraland›r›larak güvenli bir yerde, koruma uygulamas›nda düz-
gün bir biçimde yerine yerlefltirilmek üzere al›nabilir.
• Koruma örtüsü tasarlanmas›: Antik Dönem mimarisine ya da dokusuna, ge-

rekli durumlarda ça¤dafl koruma örtüsü (korugan) yap›labilir. Toprak alt›n-
da uzun süre belli bir ›s› alt›nda belli bir dengede korunarak kalm›fl olan
Antik Dönem yap›lar›, toprak alt›ndan ç›kt›ktan sonra de¤iflken ›s›, ›fl›k gibi
koflullar nedeniyle h›zla bozulma e¤ilimine girerler. Özellikle, höyük kaz›la-
r› sonucunda d›fl etkenlerle karfl› karfl›ya kalan kültür katmanlar› h›zl› bir bi-
çimde yok olma tehlikesi ile karfl› karfl›ya kal›r. Bu nedenle özellikle, yap›-
sal hassasiyeti olan kültür varl›klar› zaman zaman bir korunakl› bir mekâna
gerek duyarlar. Bu kapsamda, koruyucu bir önlem olarak ça¤dafl bir örtü ta-
sarlanabilir. Örne¤in, Çatalhöyük’te koruma amaçl› iki tane korugan uygu-
lanm›flt›r.
SIRA S‹ZDE Koruma projesi

SIRA kapsam›nda
S‹ZDE yap›lan mimari uygulamalar nelerdir?
4
SONUÇ/DE⁄ERLEND‹RME
Bu tür kültür varl›klar›n›n, geçmifl dönemlere iliflkin bilgi aktarmas› ve tafl›d›¤› de-
¤erleri izleyenlere / ziyaretçilere aktarabilmesi amac›yla korunmal›, onar›lmal› ve
S O R U kamuoyuna SveO Rdünyaya U sunulmal›d›r (Etki-Katk› De¤eri).
Arkeolojik bir alan›n ve buradaki kültür varl›klar›n›n tafl›d›¤› kültürel de¤erler
ve onun gelece¤ini etkileyen konular en iyi, karar vermeden önce, bilgilerin top-
D‹KKAT D‹KKAT
lanmas› ve analiz edilmesiyle anlafl›l›r. Öncelikle kültürel önemin anlafl›lmas› gelir,
daha sonra politikalar gelifltirilmeli ve bu politikalara uygun bir yönetim sa¤lanma-
N N
SIRA S‹ZDE l›d›r. BöyleSIRA
bir yerS‹ZDEmutlaka amac›na uygun kullan›lmal›d›r. Belirlenecek politika-
larda söz konusu yerin kültürel de¤erini koruyacak bir kullan›m alan› ya da kulla-
AMAÇLARIMIZ
n›m alanlar› ile bu kullan›m alanlar›na iliflkin k›s›tlamalar tespit edilmelidir. Burra
AMAÇLARIMIZ
Tüzü¤ü’nde de belirtildi¤i üzere, bir yerin yeni kullan›m alanlar› o yerin önemli
dokusu ve kullan›m alanlar›nda en asgari düzeyde de¤ifliklik yapmal›, bunlar›n an-
K ‹ T A P lam›na sayg› K ‹göstermeli
T A P ve uygun oldu¤u takdirde söz konusu yerin kültürel öne-
mine katk›da bulunacak uygulamalar›n devaml›l›¤›n› sa¤lamal›d›r.
MAKALE MAKALE
Özet
Arkeolojik alanlar, bulunduklar› yerin çeflitli¤inin, kim- tafl›maktad›r. Yüzlerce y›ld›r ayakta kalabilmesi ya da
li¤inin ve deneyiminin tarihî, kültürel ve sosyal kan›tla- izleri ile var olabilmesi nedeniyle ‘yafllanma de¤eri’ bu-
r›d›r. Bu ba¤lamda, arkeolojik alanlar ve bu alanlardaki lunmaktad›r. Antik kentin bir dönemine tan›kl›k etmifl
mimari yap›lar, yap› buluntular› ve izleri, kültürel miras olmas› ve o döneme iliflkin veri aktar›m› nedeniyle ‘ta-
kapsam›nda korunmas› gerekli tafl›nmaz kültür varl›¤› rihsellik de¤eri’ne sahiptir. Kentteki önemi ve ifllevi ne-
niteli¤i tafl›maktad›r. Kültürel de¤ere sahip olan yerle- deniyle de ‘sembol olma de¤eri’ne sahip oldu¤u görül-
rin, insanlar›n hayatlar›n› zenginlefltirir. Bu tür alanlar›n mektedir. Ayr›ca gerek kültürel, sosyal ve fiziksel ola-
korunmas›, insanl›¤›n tarihle iliflki kurma biçimi ve var- rak gerekse arkeolojik ve mimari aç›dan tafl›d›¤› bilgiler
l›¤›n› anlamland›rma ihtiyac›d›r. ve bunlar›n genifl kitlelere ulaflt›r›lmas›, ulusal ve ulus-
Koruma sürecinde, arkeolojik alanlar›n yer ald›¤› fizik- lararas› boyutlarda, ‘etki, katk› ve e¤itim de¤erleri’ni
sel çevre (yap›lanm›fl çevre ya da do¤al çevre) önemli- oluflturmaktad›r. Belli bir dönem özelliklerini yans›tt›-
dir. Bu kapsamdaki kültürel miras›n nas›l korunaca¤› ¤›ndan ‘belge de¤eri’ gibi kültürel ve fiziksel de¤erleri
ve süreklili¤inin sa¤lanaca¤›, bulundu¤u yer ve çevre- tafl›maktad›rlar.
si ile do¤rudan iliflkilidir. Bu kapsamda, arkeolojik alan- Arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n sahip olduk-
lar›n bulunabilece¤i üç farkl› fiziksel çevreden söz edi- lar› fiziksel ve kültürel özellikler nedeniyle bu kültür
lebilir: Arkeolojik Sit Alanlar›, Kentsel Arkeolojik Sit varl›klar›n›n koruma süreci, di¤er kültür varl›klar›n›n
alanlar›, Karma Sit Alanlar› (Arkeolojik Sit ve Do¤al Sit koruma sürecinden farkl›lafl›r.
birarada) Arkeolojik alanlardaki koruma süreci, a¤›rl›kl› olarak
Kültürel miras olarak kabul edilen her türlü kültür var- mimari ve arkeoloji disiplinlerinin bir arada çal›flt›¤› or-
l›¤›n›n korunmas› ve korunacak de¤erlerin süreklili¤i- tamlard›r. Bu iki disipline ek olarak, koruma sürecinin
nin sa¤lanmas› esast›r. Bu kapsamdaki mimari miras da gerektirdi¤i di¤er uzmanlar da sürece dahil olmaktad›r-
temel amaç olarak, kültürümüzün özgün yap›s›n› ve lar. Bu kapsamda, farkl› disiplinlerin bir arada ve efl za-
zenginli¤ini kaybetmeden geliflime aç›k olmas› ve ev- manl› olarak üretim yapt›¤› bir zaman diliminin, en et-
rensel kültür birikimine katk›da bulunmas›, toplumsal kin biçimde de¤erlendirilmesi amac›yla bu sürecin do¤-
de¤iflim sürecinde kültürel zenginlik ve çeflitlili¤imizin ru yönetilebilmesi önemlidir. Restorasyon (koruma uy-
korunmas›, gelifltirilmesi ve gelecek kuflaklara aktar›l- gulamas›) sonucunda ortaya ç›kacak olan mimari sonuç
mas› için korunmal›d›r. Tafl›nmaz kültür varl›klar› kap- ürünün iyi tan›mlanmas›, arkeolojik alandaki risklerin
sam›ndaki mimari miras, kültürel miras ba¤lam›nda, öngörülebilmesi ve gerekli önlemlerin al›nabilmesi, ön-
belli bir dönemin kentsel ve mimari özelliklerini, yap›m görülemeyen bilinmezlere yönelik alternatif hamlelerin
tekniklerini ve sosyal yaflam›n› aç›klayan bir belge nite- oluflturulmas› gereklidir.
li¤indedir. Ayn› zamanda, kent kimli¤ine katk›da bu- Bu tür kültür varl›klar›n›n, geçmifl dönemlere iliflkin bil-
lunma, bilgilendirme ve e¤itme gibi anlamlar da yükle- gi aktarmas› ve tafl›d›¤› de¤erleri izleyenlere / ziyaretçi-
nirler. Kültürel devaml›l›¤›n sa¤lanmas› aç›s›ndan, mi- lere aktarabilmesi amac›yla korunmal› onar›lmal› ve ka-
mari miras›n yaflam›n› sürmesi gerekmektedir. muoyuna ve dünyaya sunulmal›d›r.
Arkeolojik alanlar, geçmifl, bugün ve gelecek kuflaklar
için estetik, tarihî, bilimsel, sosyal ve ruhani de¤erler
içerirler. Bu ba¤lamda, arkeolojik alanlar ‘kültürel
önem’e sahip yerlerdir. Arkeolojik alanda bulunan ve
kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yan bir yap›, tafl›d›¤› fiziksel ve
kültürel de¤erler bak›m›ndan, korunmas› ve gelecek
kuflaklara aktar›lmas› gereken bir dünya miras› niteli-
¤indedir. Bu tür yap›lar, ‘tek olma de¤eri’nin yan› s›ra
bünyesinde bar›nd›rd›¤› de¤erleri, bir dönemin mimari-
sini örnekledi¤inden, morfolojisi ve tipolojisi bak›m›n-
dan ve kullan›lan inflaat tekni¤i nedeniyle ‘mimari ve
estetik de¤eri’ ve ölçe¤i bak›m›ndan ‘an›tsall›k de¤eri’
1. Kültür varl›¤›n›n tan›m›nda zaman, nitelik ve mekân 6. Restitüsyon nedir?
olmak üzere üç de¤iflik boyutta ele al›nd›¤›na dikkat a. Kültür varl›¤›n›n infla edilmesi.
çekmektedir? b. Kültür varl›¤›n›n yerinin belirlenmesi.
a. Zaman c. Kültür varl›¤›n›n turizm amaçl› kullan›lmas›.
b. Nitelik d. Kültür varl›¤›n›n di¤er yap›larla iliflkisinin anla-
c. Mekân fl›lmas›.
d. Yerleflim yerine yak›nl›k e. Kültür varl›¤›n›n ilk infla edildi¤i zamanki görü-
e. Yap› nümünün elde edilmesi.
2. Afla¤›dakilerden hangisi arkeolojik alanlar›n buluna- 7. Arkeolojik alandaki kültür varl›klar› için hangi ifllev
bilece¤i fiziksel çevrelerden biridir? uygundur?
a. Arkeolojik Sit Alanlar› a. Al›flverifl merkezi olmas›.
b. K›rsal Sit Alanlar› b. Kültür turizmi kapsam›nda ziyaret edilen aç›k
c. Kentsel Sit Alanlar› müzeler olmas›.
d. Tarihî Sit Alanlar› c. Rock müzik konserleri düzenlenmesi.
e. Do¤al Sit Alanlar› d. Restoran olmas›.
e. E¤lence merkezi olmas›.
3. Arkeolojik alandaki bir kültür varl›¤›n›n sahip oldu-
¤u kültürel ve fiziksel de¤erlerden de¤ildir? 8. Hangisi koruma uygulamalar›ndan de¤ildir?
a. ‘Tek Olma De¤eri’ a. Kültür varl›¤›n›n aya¤a kald›r›lmas›.
b. ‘Mimari De¤eri’ b. Kültür varl›¤›n›n sa¤lamlaflt›r›lmas›.
c. ‘Estetik De¤eri’ c. Kültür varl›¤›n›n y›k›lmas›.
d. ‘An›tsall›k De¤eri’ d. Kültür varl›¤›n›n tamamlanmas›.
e. ‘Çokluk De¤eri’ e. Kültür varl›¤›na koruma çat›s› yap›lmas›.
4. Mimari Koruma projesinin 3 temel aflamas› nedir? 9. Hangisi arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n›n
a. Y›k›m, yeniden yap›m, yeniden kullan›m koruma gerekçelerinden de¤ildir?
b. Kentsel, Do¤al, Arkeolojik Sit Alanlar› a. Sürdürülebilirlik
c. Mimari Belgeleme, Restitüsyon Önerisi, Koruma b. Kültürel Önem
Projesi c. Kültürel De¤erler
d. Turizm, Ziyaret, Performans d. Yeniden kullan›labilir olmas›
e. Kaz›, Proje, Uygulama e. Fiziksel de¤erler
5. Mimari parça envanterinin ç›kar›lmas›, arkeolojik 10. Hangisi arkeolojik alanlar›n özelliklerinden de¤ildir?
alandaki kültür varl›¤› için neden önemlidir? a. Yap› sto¤u olmalar›.
a. Yap›n›n y›k›labilmesi, mimari parça envanterine b. Bu alanlar›n ifllevsiz olmas›.
ba¤l›d›r. c. Bu alanlardaki yap›lar›n büyük ölçekleri.
b. Yap›n›n restitüsyon önerisinin haz›rlanmas›n› d. Yerleflim alanlar› d›fl›nda bulunmalar›.
sa¤lar. e. Harabe esteti¤ine sahip olmalar›.
c. Bu çal›flman›n yap›lmas› zorunlu de¤ildir.
d. Parça say›s› önemlidir.
e. Yap›m hangi döneme ve tarihe ait oldu¤u içindir.

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” bafll›kl› konuyu yeni- S›ra Sizde 1
den gözden geçiriniz. Tarihle iliflki kurma ve varl›¤›n› anlamland›rma ihtiyac›-
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alanlar›n Fizik- n›n yan› s›ra kültür varl›¤›n›n sahip oldu¤u kültürel ve
sel ve Kültürel Özellikleri” bafll›kl› konuyu ye- fiziksel de¤erlerdir.
niden gözden geçiriniz.
3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alanlardaki Kül- S›ra Sizde 2
tür Varl›klar›n›n Özellikleri” bafll›kl› konuyu ye- Yap›lar›n ölçek farkl›l›klar›, yap›lar›n uzun bir dönem
niden gözden geçiriniz. toprak alt›nda kalm›fl olmalar›, yap›lar›n büyük oranda
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alanlarda Mima- y›k›lm›fl olmalar› ve yap›lar›n ifllevlerini kaybetmifl ol-
ri Projelendirme Süreci” bafll›kl› konuyu yeni- malar› arkeolojik alanlardaki kültür varl›klar›n› di¤er
den gözden geçiriniz. kültür varl›klar›ndan ay›ran özelliklerdir.
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mimari Parça Envanteri”
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 3
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Restitüsyon” bafll›kl› konu- Restitüsyon önerisinin haz›rlanmas› için mimari belge-
yu yeniden gözden geçiriniz. leme çal›flmalar› kapsam›nda rölövelerin haz›rlanmas›
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koruma Projesi” bafll›kl› ko- ve mimari parça envanterinin tamamlanmas› gereklidir.
nuyu yeniden gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koruma Projesi” bafll›kl› ko- S›ra Sizde 4
nuyu yeniden gözden geçiriniz. Sa¤lamlaflt›rma, tümleme, tamamlama, aya¤a kald›rma,
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mimari Koruma Tan›m›” koruma projesi kapsam›nda yap›lan mimari uygulama-
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. lard›r.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Arkeolojik Alanlardaki Kül-
tür Varl›klar›n›n Özellikleri” bafll›kl› konuyu ye-
niden gözden geçiriniz.
(1999). Burra Tüzü¤ü: Kültürel Öneme Sahip Yerle- Madran, E. ve Özgönül, N. (2005). Kültürel ve Do¤al
rin Korunmas› Amaçl› Avustralya ICOMOS Tü- De¤erlerin Korunmas›, Mimarlar Odas›, Ankara.
zü¤ü, ICOMOS. Madran, E. ve Alptekin A.H., Ed. (2009). Çal›fltay “‹le-
(2002). Management and Preservation of Archaeo- ri Belgeleme Teknikleri,” TMMOB Mimarlar Oda-
logical Sites. Ed. Z.Ahunbay, Ü.‹zmirligil, 4th Bila- s› Kültürel Miras›n Korunmas› Komitesi, Mimarlar
teral Meeting of ICOMOS Turkey Greece, Side Fo- Odas› Yay›nlar›, Ankara.
undation Education Culture and Art, Antalya. Madran, E. (2010). “Kültür Ve Tabiat Varl›klar›n› Koru-
(2008). Korumada Yeni Tan›mlar Yeni Kavram- ma Hukuku Ve Kurumsal Yap›,” Mimari Koruma-
lar: Alan Yönetimi - Ankara-Çatalhöyük, Mi- da Güncel Tart›flmalar, Ed. N.Özaslan ve D.Öz-
marlar Odas› Kültürel Miras›n Korunmas› Komite- kut, Anadolu Üniversitesi Bas›mevi, Eskiflehir.
si, Ankara. Özkut, D. (2004). Reducing Risk in ‘Preservation
(2009). Çal›fltay: ‹leri Belgeleme Teknikleri, TMMOB Project Management’: Re-definition of the ‘Pre-
Mimarlar Odas› Kültürel Miras›n Korunmas› Komite- assessment Phase’, Bas›lmam›fl doktora tezi, ‹zmir
si, Ed. Emre Madran, Ali Haydar Alptekin, Mimarlar Yüksek Teknoloji Enstitüsü, ‹zmir.
Odas› Yay›nlar›, Ankara. Özkut, D. (2010). “‹leri Belgeleme Tekniklerinin Mima-
Bilgin, A.G. (1996). Urban Archaeology as the Basis ri Belgeleme Sürecinde Kullan›m›,” Mimari Koru-
for the Studies on the Future of the Town; Case mada Güncel Tart›flmalar, Ed. N.Özaslan ve D.Öz-
Study: Bergama, (unpublished Master Thesis), An- kut, Anadolu Üniversitesi Bas›mevi, Eskiflehir.
kara: METU Faculty of Architecture. Özkut, D. (2012). “Patara Deniz Feneri: Mimari Ko-
Bilgin Alt›nöz, A.G. (2002). Assessment of Historical ruma Kapsam›nda Laser Scanner ‹le 3-Boyutlu
Stratification in Multi-layered Towns as a Sup- Restitüsyon Önerisinin Haz›rlanmas›,” Anado-
port for Conservation Decision-Making Pro- lu Üniversitesince desteklenen Bilimsel Araflt›rma
cess; A Geographic Information Systems (GIS) Projesi, [Proje no: 080234]. Anadolu Üniversitesi,
Based Approach. Case Study: Bergama, (unpub- Eskiflehir.
lished Ph.D. Thesis), Ankara: METU Faculty of Arc- Tekeli, ‹. (2011). Kültür Politikalar› ve ‹nsan Hakla-
hitecture. r› Ba¤lam›nda Do¤al ve Tarihî Çevreyi Koru-
Bilgin Alt›nöz, A.G. (2006). Çok Katmanl› Kentteki mak, ‹lhan Tekeli toplu Eserler - 5, Tarih Vakf› Yurt
Tarihsel Katmanlaflmay› Çözümlemek: Kent Ar- Yay›nlar›, ‹stanbul.
keolojisi (Resolving the Historical Stratification in a Uçar, M., Y›lmaz Y.S., Ed. (2009). Koruma Sempoz-
Multi-Layered Town: Urban Archaeology)’, Metro- yumu: Tafl›nmaz Kültür Varl›klar›n›n Tespit
polistanbul, Available online since August 14, 2006 ve Belgeleme Yöntemleri, Mersin Üniversitesi,
from: http://www.metropolistanbul.com/public/te- Mersin.
mamakale.aspx?tmid=12&mid=13.
Aydeniz, N.E. (2009). “Kent Arkeolojisi Kavram›n›n
Dünyadaki Geliflimi Ve Türkiye’deki Yans›ma-
lar›,” Journal of Yasar University, 4(16), 2501-2524,
‹zmir.
Bektafl, C. (1992). Koruma Onar›m, Literatür Yay›nla-
r› 57, ‹stanbul.
Erder, C. (1975). Tarihî Çevre Bilinci, ODTÜ Mimar-
l›k Fakültesi, Yay›n No: 24, Ankara.
Erder, C. (1971). Tarihî Çevre Kayg›s›, ODTÜ Mimar-
l›k Fakültesi, Yay›n No: 18, Ankara.
Madran, E. ve Özgönül, N., Ed. (1999). International
Documents Regarding the Preservation of Cul-
tural and Natural Heritage, ODTÜ Mimarl›k Fa-
kültesi Yay›nlar›, Ankara.
7
Amaçlar›m›z
N
N
Arkeolojik ve kentsel sit alan› kavram›n›n geçirdi¤i evrim süreci,
N
Arkeolojik ve kentsel sit alan› hakk›ndaki uluslararas› sözleflmeler,
N
Arkeolojik ve kentsel sit alanlar›nda geçerli olan temel koruma ilkeleri,
Arkeolojik ve kentsel sit alanlar›nda haz›rlanacak yönetim planlar›n›n çerçevesi
hakk›nda bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
• Kent Arkeolojisi • Arkeolojik Miras Yönetimi
• Arkeolojik Sit • Alan Yönetimi
• Kentsel Sit • Yönetim Planlamas›
• Kentsel Arkeolojik Sit
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• KORUMA ALANININ
DÜZENLENMES‹ VE KENT
ARKEOLOJ‹S‹N‹N GEL‹fi‹M‹
• KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE
ARKEOLOJ‹K M‹RAS YÖNET‹M‹
Arkeolojik ve Kentsel KAVRAMLARININ GEL‹fi‹M‹
Arkeolojik Alan
Sit Alanlar›nda Koruma • KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ALAN
Yönetimi ve Yönetim Planlamas› YÖNET‹M‹-YÖNET‹M PLANI
UYGULAMALARI
• TÜRK‹YE’DE KÜLTÜR VE TUR‹ZM
BAKANLI⁄ININ KENTSEL
ARKEOLOJ‹K S‹T
ALANLARINDAK‹
UYGULAMALARI
Arkeolojik ve Kentsel Sit
Alanlar›nda Koruma ve
Yönetim Planlamas›
G‹R‹fi
Günümüz kentlerindeki h›zl› ve çok yönlü de¤iflimleri takip etmek ve bu de¤iflim-
lerin kültür miras›yla iliflkisini düzenlemek konusuna verilen önem her geçen gün
artmaktad›r. Kent arkeolojisi kavram› 20. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren fakat a¤›rl›kla
II. Dünya Savafl› sonras›nda çok disiplinli bir alan olarak geliflme göstermektedir.
Kentteki günümüz geliflmelerinin ve kentin geçmifl tüm dönemlerine ait fiziki ve
sosyoekonomik bilgilerinin analizinin ve sentezinin oluflturulmas›n› içeren kent ar-
keolojisinin as›l hedefi kentin gelece¤inin nas›l olaca¤› konusunda yap›lan planla-
ma çal›flmalar›na yol göstermektir.
Tuna (2000), kent arkeolojisini tan›mlarken kentsel arkeolojinin, geleneksel ar-
keoloji kaz› tekniklerinin uygulanmas› ile s›n›rl› olmad›¤›na vurgu yapmaktad›r.
Sadece yap›lan kurtarma kaz›lar› ve sondaj alanlar›ndan elde edilen arkeolojik ve-
riler de¤il, kentin eski sokak dokusundan, tarihî yap›lardan hareketle kentin geç-
mifli hakk›ndaki tüm bilgilerin yeniden yorumlanmas› ve kent ile ilgili her türlü ya-
z›l› ve görsel belgenin de¤erlendirilmesi Tuna’ya göre kent arkeolojisinin alan›na
girmektedir.
Özdo¤an (2001) [Özdo¤an, M. (2001) Türk Arkeolojisinin Sorunlar› ve Koruma
Politikalar›, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul.] ise kent arkeolojisini, uzun sü-
redir yerleflik olan ve hâlen üzerinde yaflanan kentlerde modern yaflam›n gere¤i
olarak alt ve üst yap›, imar ve bay›nd›rl›k faaliyetlerinin süregeldi¤i alanlarda uy-
gulanan bir çal›flma olarak tarif etmektedir. Özdo¤an’a göre, kent arkeolojisi çal›fl-
malar› kentlerin geçmiflini en iyi flekilde belgelemeli, kentlerin geçmifl ve bugün-
kü yaflamlar›n›n birlikteli¤ini sa¤lamal›, kentin süreklili¤ini ve geliflmesini sürdür-
mesine hizmet etmelidir.
KORUMA ALANININ DÜZENLENMES‹ VE KENT

ARKEOLOJ‹S‹N‹N GEL‹fi‹M‹
Koruma alan›n›n kurumsal olarak düzenlenmesi ve koruma nesnesinin arkeolojik
alanlar› ve kentsel sit alanlar›n› kapsayan geniflli¤e ulaflmas› 18. yüzy›ldan günü-
müze uzanan bir evrim sürecidir. Bu evrim sürecinde Avrupa kentlerinin II. Dün-
ya Savafl› s›ras›nda tahrip olmas›n›n yaratt›¤› etkiler ve savafl sonras› yeniden yap›-
lanma tart›flmalar› belirleyici olmufltur. Ancak bu sürecin kökenleri çok daha geri-
lere uzanmakta ve birden fazla nedene dayanmaktad›r. Rönesans ile birlikte aris-
tokrat s›n›f aras›nda Antik Dönem kültürlerine hayranl›k duyulmas›yla bafllayan es-
ki eser koleksiyonculu¤u bu konudaki önemli belirleyicilerden biridir. Avrupa’da

18. yüzy›lda feodalitenin zay›flamas›, burjuvazinin yükselmesi Ayd›nlanma Hare-
keti’nin yolunu açm›fl ve bilimin geliflmesini, yeniliklerin keflfini getirmifltir. ‹talya
ve Yunanistan’daki an›t eserlerin keflfine (Grand Tour) ç›kan orta s›n›f kentsoylu
seyyahlar, bu an›tlar›n dünya de¤eri özelli¤inin korunmas› gerekti¤i düflüncesini
bafllatm›fllard›r. Bu hareket önce koleksiyonculu¤u, ard›ndan da an›t eserlerin ko-
runmas› düflüncesinin geliflimini yayg›nlaflt›rm›flt›r (Jokilehto, 1999).
Kutsal kitaplarda adlar› geçen yerleflmeleri aramak üzere Avrupa’dan M›s›r ve
Mezopotamya baflta olmak üzere denizafl›r› ülkelere gerçeklefltirilen yolculuklar
ise birbirinden çok farkl› kültürlerin eserlerinin Avrupa’daki müzelere tafl›nmas›n›
getirmifl, gösteriflli eserleri bulmak için yap›lan kaz›larda kal›nt›lar tahrip olmufltur.
Bu tahribat bir süre sonra bu ülkelerdeki koruma faaliyetlerinin bafllang›c›n› olufl-
turmufl, ilk müzeler kurulmufl, ilk yasal düzenlemeler yap›lm›flt›r.
Avrupa’da Büyük Roma-Germen ‹mparatorlu¤unun parçalanmas›yla ortaya ç›-
kan ‹ngiltere, Hollanda, Danimarka, ‹sveç, Norveç gibi yeni devletler 16. ve 17.
yüzy›llardan itibaren klasik dönem arkeolojisi d›fl›nda yeni araflt›rmalara ve kimlik-
lerini kan›tlama çabas› içine girmifllerdir. 19. yüzy›ldan itibaren ise Londra’da, Os-
lo’da yap›lan kaz› çal›flmalar›nda Orta Ça¤ yerleflimlerinin izlerinin ortaya ç›kar›l-
mas› ve belgelenmesi, modern kentsel arkeolojinin bafllang›c› olarak kabul edil-
mektedir (Tuna, 2000). Tuna, N. (2000) “Kentsel Arkeoloji Üzerine”, Idol, S:7,ss:7-
13. Bu y›llarda arkeologlar taraf›ndan bilimsel çal›flmalar yap›lmaya bafllanm›fl ve
özellikle II. Dünya Savafl› sonras›nda arkeoloji alan› “yer alt›ndaki an›t”lardan “yer
alt›ndaki yerleflim”ler anlay›fl›na do¤ru genifllemifltir. Bu yeni vurgu kentsel arke-
olojinin ayr› bir disiplin olarak geliflmesinin de bafllang›c›n› oluflturmaktad›r (Sar-
fatij & Melli, 1999).
18. yüzy›lda Sanayi Devrimi’nin getirdi¤i olanaklardan da yararlan›larak yap›lan
derin kaz›larda katmanbilimden (stratigraphy) yararlan›lmaya bafllanmas› ve jeolo-
ji, biyoloji, fauna vb. bilim alanlar›n›n genifllemesiyle çal›flmalar› genelde klasik dö-
nem ile s›n›rl› olan arkeoloji bilim alan› 19. yüzy›ldan itibaren tarih öncesi bulun-
tular› ve tipolojileri üzerinde çal›flmalar›n› derinlefltirmeye bafllam›flt›r. Bu dönem-
de arkeolojinin kurumsallaflmas›, devletlerin konuyu sahiplenmesi ve bilimsel ar-
keolojinin kurallar›n›n belirlenmesi süreci yaflanm›flt›r (Ar›, 2009).
1950’li y›llardan itibaren kentlerin yeniden düzenlenmesinde yer alt›ndaki kül-
tür varl›klar›n›n korunmas› için arkeologlar, klasik arkeolojiden farkl› çözümleri,
metotlar› gerektiren yeni bir çal›flma alan› oluflturmufllard›r. Belirli bir alanda s›n›r-
l› zaman ve olanaklar ölçütünde gerçekleflen ve imar etkinli¤inin getirece¤i tahrip
öncesinde mümkün olan en çok veriyi toplamay› amaçlayan bu çal›flmalara “kur-
tarma arkeolojisi” (Rescue-salvage archaeology ) ad› verilmifltir. 1950’li y›llardan
itibaren ABD’de geliflmeye bafllayan bölge planlama uygulamalar›nda büyük ener-
ji santrallerinin, barajlar›n, otoyollar›n inflas› s›ras›nda keflfedilen kültür varl›klar›na
ne yap›laca¤› konusu ise 1966 tarihli Ulusal Tarihi Koruma Yasas› (National Histo-
ric Preservetion Act) içinde Kültürel Kaynak Yönetimi (Cultural Resources Mana-
gement-CRM) kavram›n›n do¤mas›n› getirmifltir. Kültürel Kaynak Yönetimi mode-
linde arkeoloji, kültürel kal›nt›lar›n yerinde (in-situ) korunmas›n› ya da gelecek
nesiller için arkeolojik kaz›lar›n yap›larak kay›tlar›n›n saklanmas›n› öngörmektedir
(Ar›, 2009).
SIRA S‹ZDE “Kurtarma arkeolojisi”

SIRA S‹ZDE ile “kent arkeolojisi” aras›ndaki farklar› araflt›r›n›z.
1
S O R U S O R U
7. Ünite - Arkeolojik ve Kentsel Sit Alanlar›nda Koruma ve Yönetim Planlamas› 147
Bu çal›flmalar zamanla daha sistematik olarak ve kentin planlama süreciyle be-

raber ele al›nmaya bafllam›flt›r. 1960’lardan itibaren Avrupa kentlerinin imar plan-
lar›yla yeniden düzenlenmesi s›ras›nda u¤rad›¤› tahribat büyük olmufltur. Bu dö-
nemde kentlerde sürdürülen arkeolojik çal›flmalar, y›k›mdan önce yap›lan kurtar-
ma kaz›lar›d›r. Arkeoloji ile planlama o dönemde henüz birlikte ele al›nan ve yö-
netilen bir süreç olarak alg›lanmamaktad›r (Melli & Sarfatij, 1999). 1960’l› y›llardan
beri arkeologlar “tarihin erozyonu” nu dile getirmekte ve kentlerin içinden geç-
mekte oldu¤u dönüflüm sürecinde gerçeklefltirilen altyap› yat›r›mlar›n›n yaratt›¤›
tahribattan söz etmektedirler. Bunun önüne geçilmesinin arkeolojinin sadece kaz›
sonuçlar›na yo¤unlaflmamas›, kentsel arkeoloji konusunu olgunlaflt›r›lmas›yla
mümkün oldu¤u dile getirilmektedir (Teller & Warnotte, 2003).
1970’li y›llara do¤ru gelindi¤inde kent merkezlerinde gerçeklefltirilmekte olan
kentsel yenileme projelerinin uygulanmas›ndaki kurtarma kaz›lar› daha sistemli
hâle gelmeye bafllam›flt›r. Fakat bu konudaki as›l geliflme çevresel kayg›lar›n art-
mas› ve 1972 y›l›nda Meadows vd. taraf›ndan “Büyümenin S›n›rlar›” baflta olmak
üzere çeflitli raporlar›n yay›mlanmas›yla olmufl ve “sürdürülebilirlik” kavram›n›n
geliflmesi ile daha da derinlik kazanm›flt›r. Büyümenin sadece do¤al de¤il, kültürel
kaynaklar› da tehlike alt›na ald›¤›, dikkatli bir yönetim gerekti¤i kabul edildi. Bu
geliflmeler, modern anlamda arkeolojik kaynak yönetimi veya arkeolojik miras›n
yönetimi kavramlar›n›n do¤mas›nda temel oldu. Bat› dünyas›nda mevcut koruma
kavramlar›n yerine kentsel ve k›rsal peyzaj alanlar›ndaki h›zl› de¤iflim süreçlerini
yöneten mekânsal planlama sistemi içinde arkeolojik miras kaynaklar›n›n yöneti-
mi daha dinamik bir kavram olarak yavafl yavafl yerini almaya bafllad›. Bu, 1970’li
y›llarda ‹ngiltere ve ABD’de bafllayarak on y›l kadar sonra Avrupa’n›n pek çok ye-
rine yay›ld› ve günümüzde de dünyan›n birçok yerine yay›lmaya devam ediyor
(Willems, 2007).
1980’lerle birlikte Avrupa’da kent merkezlerine olan talebin yükselmesi ve bü-
yük ölçekli kentsel yenileme projelerinin gerçeklefltirilmesine ba¤l› olarak arkeolo-
jik miras› tehdit eden unsurlar artm›flt›r. Derin temel ve bodrum katlar› yap›lmas›-
na olanak sa¤layan modern inflaat tekniklerinin geliflti¤i bu y›llarda bu tekniklerin
yeralt›ndaki arkeolojik de¤erler üzerinde yaratt›¤› tehditleri azaltmak üzere “kent-
sel arkeoloji” kavram›n›n geliflimi h›zlanm›flt›r (Alt›nöz, tarihsiz).
Di¤er taraftan 1980’lere kadar arkeoloji biliminin ve uygulamas›n›n amac› kaz›-
lar arac›l›¤›yla kentlerin tarihlerinin araflt›r›lmas› iken 1980’lerle beraber kültür mi-
ras› yönetimi kavram› tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r (Willems, 1998). Günümüzde tafl›-
nabilir ve tafl›namaz kültür varl›klar› sadece korunmas› gereken nesneler olarak
de¤il, günümüzde ve gelecekte kullan›lacak ve faydalan›lacak kültür kaynaklar›
olarak kabul edilmekte kültür varl›klar›n› koruma anlay›fl›, yerini kültür varl›klar›-
n›n yönetimi anlay›fl›na b›rakmaktad›r.
KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ARKEOLOJ‹K M‹RAS

YÖNET‹M‹ KAVRAMLARININ GEL‹fi‹M‹
19. yüzy›ldan itibaren Avrupa’da ulusal bir endifle konusu olmaya bafllayan tarihî
an›t eserlerin korunmas› 20. yüzy›l›n bafllar›nda, koruma sorumlulu¤unu devlet ku-
rumlar›n›n üstlenmesiyle sonuçlanm›flt›r (De Boer, 2006, Rodwell, 2007 ve Stubbs,
2009). Frans›z Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi An›tlar Teflkilat› bu konu-
daki ilk kurumlardan biri (Longuet & Vincent, 2001 ve Okyay, 2001) ve ‹ngiltere’de
1882 y›l›nda kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasas› (The Ancient Monuments
Protection Act) ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir (Delafons, 2005). O
dönemin çal›flmalar›, sadece önemli tarihî binalar›n listelenmesi ve yeni oluflturu-

lan koruma yasalar› arac›l›¤›yla bu binalar›n korunmas›na temellenmektedir.
20. yüzy›l bafl›nda geliflmeye bafllayan an›t eserin çevresiyle birlikte korunmas›
anlay›fl› yüzy›l›n ikinci yar›s›nda yerini sivil yap›lar›n da korunmas› anlay›fl›na b›-
rakm›flt›r. Bu konuda 1931 y›l›nda ‹talya’da an›t eserlerin restorasyonu için ilkeler
belirlemek üzere toplanan Eski Eserler ve Güzel Sanatlar Yüksek Kurulunun olufl-
turdu¤u 11 maddelik Restorasyon Kartas› (Carta Del Restaura) öncü bir belgedir
(Ahunbay, 1996). Karta’n›n 6. maddesi kültür miras› anlay›fl›n›n kentsel ölçe¤e
do¤ru geniflledi¤inin ilk habercisidir: “An›ta ve geçirdi¤i dönemlere oldu¤u kadar
çevresine de sayg›l› olunmal›d›r. An›t›n çevresindeki yap›lar y›k›larak uygunsuz bir
biçimde yaln›z b›rak›lmas›na veya çevresinin niteli¤i, kütlesi, rengi, üslubu ile ra-
hats›z edici yap›larla sar›lmas›na engel olunmal›d›r”. 1931 y›l›nda yay›mlanan “Ta-
rihi An›tlar›n Restorasyonu Kartas›” (The Athens Charter for the Restoration of His-
toric Monuments) (URL1) da ‹talyan Restorasyon Kartas›’na at›fla “Tarihî alanlar›n
çevrelerinin korunmas›na dikkat edilmelidir” prensibini tekrar eder.
II. Dünya Savafl› Sonras›nda Kentlerin Yeniden

Düzenlenmesi Çal›flmalar›
II. Dünya Savafl› s›ras›nda tahrip olan Avrupa kentlerinin düzenlenmesi yoluyla
ulusal bilincin yeniden oluflturulmas› tart›flmalar›nda kent yenileme ve kent koru-
ma yaklafl›mlar›n›n yollar› s›kl›kla kesiflmifltir (Benevolo, 1995). 1928-1956 y›llar›
aras›nda yap›lan Uluslararas› Modern Mimarl›k Kongrelerinde (Congrès Internatio-
nal d’Architecture Moderne-CIAM) olgunlaflt›r›lan “modern mimarl›k” kavramlar›
kentlerin yeniden imar›nda belirleyici olmufltur. Bu kapsamda CIAM’›n eski kent-
lerin “ne denli yetersiz ve sa¤l›ks›z koflullarda oldu¤u” yönündeki vurgusu öne
ç›km›fl; Le Corbusier’in Paris’in merkezinde önerdi¤i “Plan Voisin” projesi ise kent-
sel yenileme ve kentsel koruma düflüncelerinin karfl› karfl›ya geldi¤i simgesel ör-
ne¤i oluflturmufltur (Okyay, 2001). Özellikle Hollanda’da Rotterdam, ‹ngiltere’de
Plymouth, Do¤u Almanya’da Dresden kentlerinin savafl s›ras›nda tahrip olan kent
merkezlerinin yeniden infla edilmesi “modern mimarl›k” hareketini gelifltirmifl, bu
yaklafl›m savafltan etkilenmemifl olan kentleri de kapsayacak flekilde yayg›nlaflm›fl-
t›r (Rodwell, 2007). Di¤er taraftan kültür miras›n›n bir bütün olarak risklerden ko-
runmas› tart›flmalar›n›n bafllang›c› da II. Dünya Savafl›’n›n y›k›c› etkileriyle ortaya
ç›km›flt›r. Bu konudaki ilk uluslararas› belge 14 May›s 1954 tarihinde La Haye’de
UNESCO taraf›ndan imzalanan “Silahl› Bir Çat›flma Halinde Kültür Mallar›n›n Ko-
runmas›na Dair Sözleflme” dir (Convention for the Protection of Cultural Property
in the Event of Armed Conflict) (URL2). Toplam 40 madde olan Sözleflme’de I. ve
II. Dünya Savafllar› baflta olmak üzere tüm savafllar nedeniyle kültür miras›n›n gi-
derek tahrip olmas›na dikkat çekilmektedir. Hangi milletin kültür ürünü olursa ol-
sun bu eserlere yap›lacak sald›r›lar›n bütün insanl›¤›n kayb› anlam›na geldi¤i ilk
kez bu düzeyde kay›t alt›na al›nmaktad›r. Türkiye’nin 1965 y›l›nda kanun ile kabul
etti¤i bu Sözleflme Yugoslavya, Irak ve Afganistan’da yaflanan çat›flmalarda tahrip
edilen kültür varl›klar› göz önüne al›narak 26 Mart 1999 tarihinde UNESCO taraf›n-
dan yenilenmifltir. Her iki sözleflmede de kültür varl›klar›n›n tarifi tafl›n›r ve tafl›n-
maz tüm eserleri kapsayan genifl bir yelpazede yap›lmaktad›r.
1964 y›l›nda Venedik’te yap›lan Tarihi An›tlar›n Korunmas› ile ‹lgili Mimar ve
Teknisyenleri II. Uluslararas› Kongresi’nde (IInd International Congress of Archi-
tects and Technicians of Historic Monuments) kabul edilen Venedik Tüzü¤ü’nün
koruman›n kentsel ölçe¤e geliflmesinde getirdi¤i anlay›fl önemlidir. Tüzük’ün 1.

S O R U S O R U
maddesinde dile getirilen; “Tarihi An›t kavram› sadece bir mimari eseri içine al-
maz, bunun yan›nda belli bir uygarl›¤›n, önemli bir geliflmenin, D ‹ K tarihi
K A T bir olay›n D‹KKAT
tan›kl›¤›n› yapan, kentsel ya da k›rsal bir yerleflmeyi de kapsar. Bu kavram yaln›z
büyük sanat eserlerini de¤il, ayr›ca zamanla kültürel anlam kazanm›fl daha basit
N N
eserleri de kapsar” karar› ve madde 2’de kabul edilen an›t eserleri bir sanat yap›-
t› oldu¤u kadar, bir tarihsel belge olarak da korumak anlay›fl›n›n gelifltirilmesi ge-
rekti¤i yönündeki ilke (Ahunbay, 1996) günümüzün korumaAMAÇLARIMIZ
anlay›fl›n›n haberci- AMAÇLARIMIZ
si niteli¤indedir.
Fransa’da koruma düflüncesinin geliflimini ö¤renmek için bkz.: Okyay,

K ‹ ‹.T (2001)
A P Fransa’da K ‹ T A P
Kentsel Sit Alanlar›n›n Korunmas› Malraux Yasas›, Yap› Endüstri Merkezi, ‹stanbul.
1970’ler ve Arkeolojik Miras›n Korunmas›naT E LYönelik

EV‹ZYON TELEV‹ZYON
Avrupa Sözleflmesi
1970’lere girerken Avrupa Konseyi’nin kabul etti¤i Arkeolojik Miras›n Korun-
mas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi (European Convention on the Protection of
the Archaeological Heritage) (Avrupa Konseyi: 6 May›s 1969, Londra ve gözden
geçirilmifl 16 Ocak 1992 Valetta-Malta) (URL3) arkeolojik miras alan›n›n düzenlen-
mesine iliflkin Avrupa çap›nda ilk genifl kapsaml› sözleflmedir. Sözleflme arkeolo-
jik miraslar›n›n korunmas› için ülkelerin kendi sistemleri içinde bir yasal düzenle-
me yapmas›n› öngörmektedir. Bu düzenleme ile arkeolojik miras›n envanterinin
yap›lmas›n›; görünür bir kal›nt› olmasa bile, gelecek kuflaklar taraf›ndan incelen-
mek üzere arkeolojik rezerv alanlar› oluflturulmas›n›; arkeolojik miras niteli¤inde-
ki eserleri bulan kimselerin bunlar› yetkili makamlara bildirmek zorunda tutulma-
s›n› devletlere bir sorumluluk olarak vermektedir.
Sözleflme’de arkeolojik miras› korumak ve arkeolojik araflt›rma faaliyetlerini bi-
limsel güvence alt›na almak üzere; arkeolojik faaliyetlerle ilgili izin ve denetim
usullerini tan›mlamay›, kaz› alanlar›n›n ve kültür varl›klar›n›n güvenli¤inin sa¤lan-
mas›na iliflkin kurallar getirmeyi, bu sözleflmenin içeri¤ine uygun olmak kofluluy-
la devletlerin sorumlulu¤una b›rakmaktad›r. Ayn› kapsamda arkeolojik miras›n ter-
cihen bulundu¤u yerde korunmas› ve bak›m›ndan da sözleflmeye taraf olan devle-
ti sorumlu k›lmaktad›r.
Sözleflme’nin kentsel arkeoloji alanlar› için getirdi¤i ilk kurallarda ise arkeolog-
lar, flehirciler ve inflaatç›lar aras›nda sistemli bir dan›flma mekanizmas›n›n olufltu-
rulmas› ön flart olarak koflulmaktad›r. Bu kapsamda;
• Arkeolojik miras› tahrip etme riski tafl›yan planlar›n, projelerin de¤ifltiril-
mesini;
• Arkeolojik alan›n bilimsel incelemesinin yap›labilmesi ve sonuçlar›n yay›m-
lanabilmesi için yeterli zaman›n ve olanaklar›n verilmesini;
• Bu çal›flmalar s›ras›nda bulunan arkeolojik miras ögelerinin, mümkün olan
hâllerde, yerinde korunmas›n›;
• Arkeolojik sitlerin halka aç›lmas›n› öngörmekte, bu alanlar›n arkeolojik
ve bilimsel niteli¤ine zarar verilmemesi konusunda devletleri sorumlu
tutmaktad›r.
Sözleflme, arkeolojik araflt›rmalar›n konuyla ilgili kamu kurumlar›n›n mali des-
te¤i ile gerçeklefltirilmesini ve büyük ölçekli kamu ve özel sektör yat›r›mlar›nda ge-
rekli olan arkeolojik çal›flmalar›n maliyetinin tamam›n›n ilgili kamu ve özel sektör
fonlar›ndan karfl›lanmas›n› benimsemektedir. Sözleflme bu maddeler d›fl›nda; arke-
olojik alanlara iliflkin bilimsel bilginin toplanmas›, kurallar›na uygun olarak yay›m-
lanmas› üzerinde durmaktad›r. Ayr›ca Sözleflme, kültürel miras›n de¤eri konusun-

da kamuoyu vicdan›n›n uyand›r›lmas› ve gelifltirilmesi amac›yla e¤itici çal›flmalar
yap›lmas›n›n, sitlerin uygun koflullarda sergilenmesinin koflullar›n› aç›klamakta ve
bu konular›n düzenlenmesinden de ilgili devleti sorumlu tutmaktad›r. Sözleflme,
arkeolojik miras ögelerinin yasa d›fl› dolafl›m›n› önleme, karfl›l›kl› teknik ve bilim-
sel yard›mlaflma ve sözleflmenin uygulamas›n›n denetimi konular›n› da hükme
ba¤layan toplam 18 maddeden oluflmaktad›r.
Bu Sözleflme’nin ard›ndan 1970’li y›llardan itibaren Avrupa’da bafllayan ve
UNESCO flemsiyesi alt›nda tüm dünyaya yay›lan “bütünleflik koruma” anlay›fl› ge-
liflmeye bafllam›flt›r. Bat› Avrupa ülkelerinde koruma yasalar› 1950-1970 y›llar› ara-
s›nda kentsel ölçe¤e do¤ru genifllemifltir. II. Dünya Savafl› sonras›nda kentlerin nü-
fuslar›n›n büyümeye bafllamas›, araç sahipli¤inin artmas›, sanayi ve hizmet binala-
r›na duyulan ihtiyac›n yükselmesi, kentlerin planlanmas›nda iki farkl› tutumu do-
¤urmufltur. Birinci tutum bu ihtiyaçlar›n kent çeperlerinde yeni yerleflmeler kuru-
larak karfl›lanmas›n› öngörmekte, ikinci tutum ise yasalarla henüz koruma alt›nda
al›nmam›fl olan kent merkezlerinin yeniden infla edilmesini benimsemektedir. Bu
ikinci yaklafl›m kentsel koruma hareketinin do¤uflunu h›zland›rm›flt›r. Çünkü kent-
sel yenileme (urban renewal) hareketi olarak geliflen ikinci alternatif kent merkez-
lerinin tahrip edilmesini getirmifl, bu da kentlilerin sivil koruma hareketleri baflla-
tarak kentlerine sahip ç›kmalar›yla cevaplanm›flt›r. ‹ngiltere Bath’de, Brüksel’de,
Paris’te bafllayan ve geliflen bu koruma hareketi Europa Nostra’n›n öncülü¤ünde
1975 y›l›n›n Avrupa Mimari Miras y›l› olarak ilan edilmesiyle sonuçlanm›flt›r (Bur-
tenshaw vd,1981). Bu kapsamda Avrupa Konseyinin “Geçmiflimiz için Bir Gele-
cek” slogan› ile kabul etti¤i ve 21-25 Ekim 1975 tarihleri aras›nda Amsterdam’da
düzenlenen Avrupa Mimari Miras› Kongresi’nde resmî olarak ilan edilen “Avrupa
Mimari Miras Tüzü¤ü” (European Charter of the Architectural Heritage) (Ahunbay,
1996 ve Delafons, 2005) kentsel korumada önemli bir dönüm noktas› olmufltur.
SIRA S‹ZDE Europa Nostra’n›n koruma konusunda üstlendi¤i öncülü¤ü araflt›r›n›z.

SIRA S‹ZDE
2
Tüzük öncelikle an›tlar, tarihî bina gruplar›, kentsel ve k›rsal alandaki ören yer-
lerinin kültürel, sosyal ve ekonomik de¤erleri konusunda toplumu bilinçlendirme-
yi amaçlamaktad›r. Sorumlu kamu kurulufllar›n›n esas alaca¤› ilkeler konusunda
S O R U ortak bir dil Soluflturmak
O R U için gerçeklefltirilen uygulamalar koruma paradigmas›n›n
gelifliminde belirleyici unsur olmufltur. Tüzük’ün 1. maddesinde dile getirilen “Av-
rupa mimari miras› sadece an›tlardan ibaret de¤ildir, daha basit yap›lar ve karakte-
D‹KKAT D‹KKAT
ristik köyler de miras kapsam›ndad›r” ifadesi koruma bak›fl aç›s›n›n tek yap› ve an›t
eser d›fl›na ç›kt›¤›na iflaret etmektedir. Mimari miras›n; kültürel, sosyal ve ekono-
N N
SIRA S‹ZDE mik sermaye SIRA S‹ZDE
oldu¤unu kabul eden ve herhangi bir parças›n›n yok edilmesi duru-
munda insanl›¤›n fakirleflece¤inin vurguland›¤› Tüzük, koruma düflüncesinin fiziki
AMAÇLARIMIZ
boyutununAMAÇLARIMIZ
d›fl›ndaki boyutlara da ilk kez dikkat çekmesi aç›s›ndan önem tafl›mak-
tad›r. Ayr›ca miras›n her tür bozulman›n ve ihmalin tehdidi alt›nda oldu¤una iflaret
edilen Tüzük’te ekonomik bask›lar›n araç trafi¤inin, y›k›c› planlaman›n, arsa spe-
K ‹ T A P külasyonlar›n›n
K ‹ T etkilerinin
A P e¤itimle afl›lmas› gerekti¤i vurgulanmaktad›r. Bu kap-
samda ilk kez dile getirilen “bütünleflik koruma” kavram› günümüzde de geçerlili-
¤ini sürdürmekte ve koruma paradigmas›n›n esas›n› oluflturmaktad›r. Bu kavram
TELEV‹ZYON fiziksel çevrenin
T E L E V ‹ Z restorasyonunda
YON uygun yöntemler kullanman›n yan› s›ra tarihî
çevre ile uyumlu ifllevlerin seçilmesindeki hassasiyetlere iflaret etmektedir. Fakat
as›l önemli vurgusu koruma anlay›fl›n›n tüm kentsel ve bölgesel planlamalarda göz
önüne al›nmas› gerekti¤i yönündedir. Bunun yan› s›ra bütünleflik koruma anlay›-
fl›n›n hukuki, idari, mali ve teknik destek olmadan gerçekleflmeyece¤i ve bu ne-
denle devletlerin bu konudaki altyap›lar›n› oluflturmalar› da ilk kez vurgulanan
kavramlard›r. Benzer içerik tafl›yan UNESCO’nun 1976 y›l›nda kabul etti¤i “Tarihi
Alanlar›n Korunmas› ve Ça¤dafl Rolü Konusunda Tavsiyeler” (Varsova-Nairobi)
bafll›kl› belgeyle de koruma paradigmas› 1970’lerin sonunda genifl kapsaml› bu ba-
k›fl aç›s›na sahip olacakt›r (Dinçer, 2010). UNESCO’nun o dönemde; 1972 y›l›nda
kabul etti¤i Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Hakk›nda Sözleflme
(Dünya Miras Sözleflmesi) (Convention Concerning the Protection of the World
Cultural and Natural Heritage) ise sadece ayr›cal›kl› öneme sahip olan kültürel ve
do¤al miras de¤erlerinin tüm insanl›¤›n miras› olarak koruma alt›na al›nmas›n› he-
deflemekteyse de koruma düflüncesinin dünyadaki gelifliminde önemli bir rol üst-
lenmifltir (URL4 ve Luxen, 2004).
ICOMOS’un Venedik Tüzü¤ü’nü tamamlamak üzere, tarihî kentler ve alanlara
ilgili bir uluslararas› tüzük haz›rlamay› gerekli görerek 1987 y›l›nda yay›mlad›¤›
Washington Tüzü¤ü; Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanlar›n Korunmas› Tüzü¤ü (The
Washington Charter: Charter on the Conservation of Historic Towns and Urban
Areas) (Ahunbay, 2005) ise aradan geçen on y›l içinde kültür miras›n›n korunma-
s› kavramlar›n›n geçirdi¤i geliflimi göstermektedir. Tüzük’ün amaç bölümünde di-
le getirilen “tarihi kent ve bölgelerdeki özel ve kamusal yaflam alanlar aras›nda
uyum sa¤lamak ve bu alanlardaki tüm kültürel de¤erlerin korunmas›n› destekle-
mek” ifadeleri bu geliflmelerin ipuçlar›d›r.
1980’ler ve Arkeoloji - Planlama Buluflmas›

22-25 Ekim 1984’de Avrupa Konseyinin Floransa’da gerçeklefltirdi¤i Arkeoloji ve
Planlama toplant›s› sonunda ise “Arkeoloji ve Planlama Toplant›s› Sonuçlar›”
(Conclusions of the Colluquy on Archaeology and Planning) (URL5) bafll›kl› bir
metin kabul edilmifltir. Bu belgede ortak kültürel miras›n pek çok tehdide maruz
kald›¤›, arkeolojik miras›n savunmas›z oldu¤u; arkeologlar, planc›lar, kamu kuru-
lufllar› aras›nda diyalog ve anlay›fl eksikli¤i oldu¤u; yetersiz kaynak sorunu; ulus-
lararas› sözleflmelerin uygulamada dikkate al›nmamas› konular›na dikkat çekil-
mektedir. Arkeologlar›n insan›n geçmiflinin fiziksel kal›nt›lar›n› konu alan meslek
alan›n›; planc›lar›n ise gelecekteki sosyal, kültürel ve ekonomik gereksinimleri ön-
görerek çevreyi ve yaflam kalitesini korumay› ve gelifltirmeyi esas alan meslek ala-
n›n› temsil etti¤i göz önünde tutularak çat›flan bu durumun uzlaflmas› için afla¤›da-
ki öneriler gelifltirilmifltir.
• Planc›larla ifl birli¤i yap›larak önemli koruma alanlar›n›n etkin olarak ko-
runmas›
• Arkeoloji ve planlama çal›flmalar›n›n uyumlu olarak sürdürülmesi ve böyle-
ce arkeolojik kan›tlar›n tahrip olmas›n›n engellenmesi
• Kaz› yap›lmas› gereken durumlarda, kaz›lar›n uygun koflullarda gerçekleflti-
rilmesi
• Arkeolojik malzemenin müzelerde veya (in situ) gerçek ortam›nda ko-
runmas›
• Arkeoloji disiplininin planlama teknikleri ile uyumlaflt›r›lmas›n›n sa¤lanmas›.
Bu genel çerçevede arkeolojik envanter ç›kar›lmas›, planc›lar›n kulland›¤› di¤er
verilerle uyumlu arkeolojik veri bankalar›n›n oluflturulmas›, bu verilerin düzenli
aral›klarla güncellenmesi görevleri tan›mlanm›fl ve bu ifllerin düzenlenmesini dev-
letin üstlenmesi öngörülmüfltür. Arkeoloji ve planlama aras›nda kars›l›kl› olarak
daha anlafl›labilir bir dilin gelifltirilmesi; planlama sürecinde arkeolojik bak›fl aç›s›-
n›n dikkate al›nmas›n›n zorunlu k›l›nmas›; bir alan hakk›nda gelifltirilecek kararlar-
da müzakerelerin arkeolog, planc› ve gelifltirici aras›nda yürütülmesi de bu çerçe-
vede verilen önemli kararlardan biridir.
Karar getirilen önemli konulardan bir di¤eri de koruma ve planlamaya yönelik
yasal ve idari düzenlemeler aras›ndaki uyumsuzlu¤un giderilmesidir. Arkeoloji ve
planlama aras›ndaki iliflkiyi güçlendiren bu belgede ayr›ca; finansal hususlar›n ko-
laylaflt›r›lmas›, arkeolojik çal›flmalar›n yay›mlanmas›, kamu bilincinin artt›r›lmas› ve
uzmanlar, yetkililer, gelifltiriciler ve kamu aras›nda daha aç›k bir diyalog kurulma-
s› tavsiyelerine yer verilmektedir. Devletlere arkeoloji ve planlama disiplinleri ara-
s›nda bilgi al›flverifli sa¤lamalar› ve çok disiplinli araflt›rma projelerini destekleme-
leri önerilmektedir. Bu belge arkeoloji ve planlama disiplinlerinin karfl›l›kl› beslen-
mesinin bafllang›c›d›r ve belgede yer alan ifadeler ilerleyen y›llarda geliflecek olan
arkeolojik alanlar›n yönetilmesi kavram›n›n altyap›s›n› oluflturacakt›r.
Resim 7.1
Roma’da kentsel
arkeolojik alanlar,
2010, yazar›n
arflivi
Resim 7.2
Chester
Amfitiyatrosu, 2006
Kaynak:
http://en.wikipedia.
org/wiki/File:Cheste
r_amphitheatre.jpg
Resim 7.3
Zaragoza, ‹spanya,
Museo del Teatro de
Caesaraugusta
Kaynak:
http://www.zaragoz
a.es/ciudad/museos
/en/teatroen/image
n4.htm
1990’lardan 2000’li Y›llara Kültürel, Kentsel ve Tarihî

Peyzaj / Ortam Kavramlar›n›n Geliflimi
Kültür miras›n›n korunmas›n›n 1990’lardan sonraki geliflim sürecinde ise çevre ve
arkeolojik alanlar hakk›nda gelifltirilen yeni tüzükler ve yorumlar belirleyici olmufl-
tur. Kentleflme ve endüstrileflme tehditleri karfl›s›nda çevrenin korunmas› için 1992
y›l›nda Birleflmifl Milletler taraf›ndan kabul edilen Çevre ve Geliflim Hakk›nda Rio
Deklarasyonu (Rio Declaration on Environment and Development) (URL6) sürdü-
rülebilir kalk›nma kavram›n›n evrensel ölçe¤e tafl›nd›¤› önemli bir belgedir. Avru-
pa Konseyinin 1992 y›l›nda revize etti¤i “Arkeolojik Miras›n›n Korunmas›na Yöne-
lik Avrupa Sözleflmesi” (European Convention on the Protection of the Archaeolo-
gical Heritage - Malta Convention) (URL7) ise arkeolojik alanlar için yeniden de-
¤erlendirmelerde bulunmaktad›r. Sözleflme’nin arkeolojik miras›n, büyük planla-
ma giriflimleri, do¤al tehlikeler, gizli veya bilimsel olmayan kaz›lar ve yetersiz ka-
mu bilinci yüzünden ciddi bir tehdit alt›nda oldu¤u kabul edilerek, flehir ve k›rsal
bölgelerin planlamas›nda ve kültürel geliflme politikalar›nda hassasiyet gösterilme-
si kayda geçirilmektedir.
Bu y›llarda Avrupa Konseyi taraf›ndan sürdürülen önemli çal›flmalar vard›r.
Bunlardan biri, 1992-1997 y›llar› aras›nda sürdürülen Avrupa Arkeoloji Y›llar› Kam-
panyas›’d›r (Tuna, 2003). Bu çal›flman›n arka plan›nda Avrupa Konseyinin 1992 y›-
l›nda gözden geçirerek yeniledi¤i Malta Sözleflmesi yer almaktad›r. Bu Sözleflme
kapsam›nda gelifltirilen projelerden biri de “Avrupa Arkeoloji Plan›”d›r. Öncelikle
bafllat›lan pilot projelerden biri olan bu proje kapsam›nda farkl› Avrupa ülkelerde-
ki kent arkeolojileri hakk›nda karfl›laflt›rmal› bir çal›flma yap›lmas› ve böylece bir
rehber oluflturulmas› öngörülmüfltür (Leech, 1999). Bu proje ilerleyen y›llarda bafl-
ka birçok projenin oldu¤u gibi Avrupa Konseyi taraf›ndan 2000 y›l›nda kabul edi-
lecek olan Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi’nin
de altyap›s›n› oluflturacakt›r.
KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ALAN YÖNET‹M‹-YÖNET‹M

PLANI UYGULAMALARI
Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve

Kent Projesi
Avrupa Konseyinin Kültürel Miras Komitesi taraf›ndan haz›rlanan ve 2000 y›l›nda
kabul etti¤i Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi (Eu-
ropean code of good practice: Archaeology and the Urban Project) (URL8) Konse-
yin Avrupa’n›n kültürel miras›n›n korunmas› ve gelifltirilmesi için önceki y›llarda
kabul etti¤i sözleflmeleri esas almaktad›r. Proje, Avrupa Kültür Antlaflmas› (Paris,
1954), Arkeolojik Miras›n Korunmas›na ‹liflkin Avrupa Sözleflmesi (Londra, 1969),
Avrupa Mimari Miras›n›n Korunmas›na ‹liflkin Sözleflme (Granada, 1985), Kültürel
Mülke Yönelik Sald›r›lara ‹liflkin Avrupa Sözleflmesi (Delphi, 1985) ve Arkeolojik
Miras›n Korunmas›na ‹liflkin Avrupa Sözleflmesi’ni (Valetta-revize, 1992) dikkate
alarak ve arkeolojik miras›n insano¤lunun tarih bilinci için çok gerekli oldu¤unu
fakat ayn› zamanda artan bir tehlike içerisinde bulundu¤unu dile getirmektedir.
Arkeolojik miras›n korunmas›n›n kent ve ülke planlamas›na ve kültürel geliflim po-
litikalar›na yans›t›lmas› gerekti¤i dikkate al›narak, 1992’de Malta’da kentsel arke-
oloji programlardan biri olarak kabul edilen “Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Pren-
sipleri”nin haz›rlanmas›na karar verilmifltir. Buna göre, temel çerçeve flu flekilde çi-
zilmektedir: fiehirler geçmiflte yapt›klar› gibi gelecekte de de¤iflmeyi ve geliflmeyi
sürdürmelidirler. Bu da geçmifli koruma arzusu ve gelecek için yenileme ihtiyac›
aras›nda bir dengenin kurulmas›n› gerektirir. Kentsel yap›lanma; kamu yetkilileri
ve planc›lar›, mimarlar ve müteahhitleri, arkeologlar› ortak bir projede bir araya
getiren karmafl›k bir süreçtir. Kaliteli sonuçlar alman›n yolu tüm kat›l›mc›lar aras›n-
da yak›n, sürekli ve gönüllü ifl birli¤inin sa¤lanmas›ndan geçer. Kabul edilen pren-
sipler flu flekilde özetlenebilir:
Kamu yetkililerinin ve planc›lar›n rolü:
• Kentsel arkeolojik miras›n toplum için de¤eri: Kentsel arkeolojik miras hem
yaflayanlar hem de ziyaretçiler için önem tafl›maktad›r.
• Koruma için temel kabul: Planlamada önemli arkeolojik kal›nt›lar›n müm-
kün oldu¤unca yerinde korunmas› tercih edilmelidir ve planlar olumsuz et-
kileri en az seviyeye çekecek flekilde uyarlanmal›d›r.
• Kentsel kimlik: Arkeolojik miras, kentin kimli¤ine ve gelecekteki geliflimine
katk›da bulunabilir.
• Kentsel topografya: Arkeolojik miras, kentin karakterinin önemli bir parça-
s›n› oluflturan ve korunmas› gereken tarihsel topografyas›n›n yan› s›ra ayak-
ta duran bina ve yap›lar›n› da göz önünde tutarak de¤erlendirilmelidir.
• Kentsel geçmiflin özgün belgesi: Planc›lar›n kararlar› arkeolojik miras› geri
döndürülemez biçimde etkileyebilir. Arkeolojik kal›nt›lar bir kere zarar gö-
rürlerse bir daha yerleri doldurulamaz.
• ‹mar planlar›: Planc›lar çal›flmalar›nda arkeolojiyi dikkate almal›d›rlar. Kent-
ler için haz›rlanan imar planlar›; kentsel geliflim projeleri için bütçe kararla-
r› vermek, özel yat›r›mc›lar taraf›ndan yürütülen yeni geliflmeler için izinler
vermeyi de kapsar.
• Arkeolojik tavsiye: Planc›lar arkeolojik miras› etkileyecek kararlar› almadan
önce, mümkün olan yerlerde tahribats›z araflt›rma yöntemleri kullan›larak
elde edilmifl olan arkeolojik bilgi ve tavsiyeleri kullanmal›d›rlar.
• Uyuflmazl›klar: Arkeoloji ve imar planlar›n›n her birinin kendine özgü ihti-

yaçlar›n› karfl›layacak olan uygun önlemler al›nmal›d›r.
• Kentsel arkeoloji ve e¤itim: Planc›lar kamuya ve müteahhitlere flunlar› anlat-
mal›d›r; “kentsel arkeolojik miras niçin önemlidir ve onu korumak ve arafl-
t›rmak için niçin para harcanmas› gerekir”. Kamunun e¤itimi sergiler, müze-
ler, tan›t›mlar ve di¤er yollar kullan›larak gerçeklefltirilmelidir.
Mimarlar›n ve müteahhitlerin rolü:
• Profesyonel arkeolojik de¤erlendirmeler: Kentlerde yeniden düzenlenecek
alanlar›n arkeolojik de¤erlendirmesi mümkün olan en erken tarihte yap›l-
mal›d›r. Bu de¤erlendirmenin amac› sadece kaz› yapmak ve kaz›y› onaylat-
mak de¤il, kentsel morfolojiyi ve potansiyellerini çizim vb. yollarla kayda
geçirmektir.
• Koruma için kabuller: Önemli arkeolojik kal›nt›lar›n yerinde (in-situ) korun-
mas› sa¤lanmad›kça, kaz› için güçlü ve aç›kça tan›mlanm›fl araflt›rma gerek-
çeleri olmad›kça ve bu gibi kaz›lar tamamen finanse edilmedikçe kaz› yap›l-
mamas› tercih edilmelidir.
• Arkeolojinin bütünlefltirilmesi: Arkeolojik çal›flma tasar›mla inflaat ve koru-
ma stratejisiyle bütünlefltirilmelidir.
• Zaman ölçütü ve maliyetler: Bir arkeolojik araflt›rmaya yetecek kadar uygun
zaman ve mali destek sa¤lanmal›d›r.
• Yap›sal kal›nt›lar: Önemli yap›sal kal›nt›lar›n yerinde (in-situ) sergilenmesi
ve yeni çal›flmalarla uyum içerisinde projeye de¤er kazand›rarak bütünleflti-
rilmesinin fark›nda olunmal›d›r.
• Yay›n: Kaz› maliyetlerinin vazgeçilmez bir parças› olarak önemli bilimsel ve
popüler yay›n ihtiyac› dikkate al›nmal›d›r.
• Bulgular ve kay›tlar: Tafl›nabilir arkeolojik nesnelerin, kay›tlar›n ve raporla-
r›n uygun kurumlara iletildi¤inden emin olunmal›d›r.
• Uyuflmazl›klar: Herhangi bir uyuflmazl›k ulusal veya bölgesel tahkim ku-
rumlar›yla görüflme yoluyla çözülmeye çal›fl›lmal›d›r.
• Bas›nda yer alma: Bas›nda yer almaya destek verilmesi, örne¤in yap›lan ke-
flifler ve verilen destek hakk›nda ortak bas›n bildirileri ve duyurular yap›l-
mas›n›n desteklenmesi; yap›y› adland›r›rken arkeolojik ve tarihsel arka pla-
n›n›n göz önünde bulundurulmas›na ve arkeolojik kefliflerin yap›n›n içinde
veya yak›n›nda sergilenmesine dikkat edilmelidir.
• Proje ekibi: Arkeolojik verilerin projeyle düzgün olarak bütünlefltirildi¤in-
den emin olunmas› için arkeolo¤un, koruma alan›na erifliminin sa¤lanmas›
ve tüm tasar›m ve programlama de¤iflikliklerinden haberdar edilecek flekil-
de proje tak›m›nda yer almas› gerekir.
Arkeologlar›n rolü
• Bilgi ve de¤erlendirme: Yap›laflman›n söz konusu oldu¤u durumda müm-
kün olan en erken safhada müteahhide ve yetkililere gerekli bilgi sa¤lan-
mal›d›r. Arkeoloji yetkilileri, arkeolojik kal›nt›lar ve birikintilerin, karak-
teri ve öneminin tam olarak de¤erlendirilmesi için gereken tavsiyelerde
bulunmal›d›rlar.
• Koruma için kabuller: Önemli arkeolojik kal›nt›lar›n yerinde (in-situ) korun-
mas›, kaz› için güçlü ve aç›kça tan›mlanm›fl araflt›rma gerekçeleri olmad›kça
ve bu gibi kaz›lar tamamen finanse edilmedikçe kaz› yap›lmamas› tercih
edilmelidir.
• Katma de¤er: Yap›laflma maliyetleri dikkate al›nmal› ve taraflar aras›nda an-

laflmaya var›lm›fl olan zaman çizelgesine ba¤l› kal›nmal›d›r. Arkeolog, arke-
olojik çal›flman›n temel fikre ve mimari tasar›ma katk›da bulunarak yap›ya
de¤er katt›¤›n›n fark›nda olmal›d›r. Arkeolojik çal›flma bu suretle gelece¤in
kent dokusuna katk›da bulunacakt›r.
• Zaman ölçütü ve maliyetler: Alandaki çal›flmalar ve rapor yazma safhalar›n-
daki arkeolojik çal›flman›n ne oldu¤u, standartlar›, zaman çizelgeleri ve ma-
liyetleri yaz›l› bir anlaflma fleklinde haz›rlanmal›d›r. Arkeolog, alandaki arke-
olojik çal›flman›n projenin bir bölümünü oluflturdu¤unu, arkeolo¤un ise
proje tak›m›n›n bir eleman› oldu¤unun fark›nda olmal›d›r.
• Yap›sal kal›nt›lar: Önemli yap›sal kal›nt›lar›n yeni yap›lanma ile bütünleflme-
sini sa¤lamaya yard›m edilmelidir
• Tan›t›m ve sergiler: Planlama yetkililerine ve müteahhide herhangi bir sergi-
leme veya di¤er tan›t›mlarda uygun flekilde yard›m edilmelidir.
• Bulgular ve kay›tlar: Tafl›nabilir arkeolojik nesnelerin, kay›tlar›n ve raporla-
r›n uygun kurumlara iletildi¤inden emin olunmal›d›r.
• Uyuflmazl›klar: Herhangi bir uyuflmazl›k ulusal veya bölgesel tahkim ku-
rumlar›yla görüflme yoluyla çözülmeye çal›fl›lmal›d›r.
• Ortaklara ve bas›na verilecek bilgi: Kaz› esnas›nda beklenmeyen kefliflerin
etkileri uygun biçimde planlama yetkilileri ve müteahhit ile derhâl ve tam
olarak konuflulmal›d›r. Herhangi bir bas›n bildirisi beraber veya proje ekibi
ile anlafl›larak yap›lmal›d›r. Proje ekibi bir keflfin bas›nda yarataca¤› etkiler
aç›s›ndan bilgilendirilmelidir.
• Yay›n: Arkeolojik çal›flman›n sonuçlar› kabul edilebilir bir zaman dilimi içe-
risinde yay›mlanmal›d›r.
Avrupa Konseyi’nin Kültürel Miras Komitesi taraf›ndan 2000 y›l›nda kabul edi-
len “Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi”nin, arke-
olojinin kentsel geliflmelerle birlikte düflünülmesi gerekti¤i konusunda çizdi¤i bu
ana çerçeve, kentsel arkeoloji uygulamalar›n›n uluslararas› standart bir bak›fl aç›s›
kazanmas›n› kolaylaflt›rm›flt›r.
APPEAR Projesi
Bu doküman›n kabulünün ard›ndan Avrupa Komisyonu 5. Çerçeve-Enerji, Çevre
ve Sürdürülebilir Geliflim Projesi kapsam›nda 2003-2005 y›llar› aras›nda “APPEAR:
Accessibility Projects - sustainable Preservation and Enhancement of urban sub-
soil Archaeological Remains” - Eriflilebilirlik Projeleri: Toprak Alt›ndaki Kentsel Ar-
keolojik Kal›nt›lar›n Sürdürülebilir Korunmas› ve Gelifltirilmesi bafll›kl› proje ger-
çeklefltirilmifltir (URL9). Proje ile gelifltirilen “The APPEAR Method” (URL10) kentin
sürdürülebilir kalk›nmas›n› dikkate alan ve kentsel kaz›lar s›ras›nda bulunan arke-
olojik kal›nt›lar› gelifltirmek için yap›lan tüm eylemlerin ortak ad› olarak kabul edil-
mifltir. Bu metotla arkeolojik miras›n korunmas›, mümkün oldu¤unca çok kifli ta-
raf›ndan ziyaret edilmesi ve modern kentin geliflimi aras›nda denge kurulmas›
amaçlanmaktad›r.
Proje; kentsel arkeolojik alanlar›n yönetimi; amaç, takvim, bütçelerin kontrolü;
yeni keflfedilen alanlar›n modern kent yaflam› ile bütünlefltirilmesi, sürdürülebilir
kültürel miras turizmini teflvik olmak üzere dört temel konuyu esas almaktad›r.
Projede kamu yetkilileri, yerel topluluklar, mülk sahipleri, flirketler, proje yönetici-
leri, müze küratörleri, arkeologlar, korumac›lar birlikte düflünmeye, projelendir-
meye ve uygulamaya yönlendirilmektedir. Bu süreçte alanda tan›mlama, belirle-
me, de¤er biçme, dan›flma, istiflare etme, planlama, seçim yapma, yönetim, bütün-
leflme, gelifltirme, koruma, sergileme, efl güdüm, sürdürülebilirlik temalar› farkl› di-
siplinler için ortaklaflt›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu konuda yap›lacak somut ifller ise
flu flekilde özetlenmektedir:
• fiehrin tarihinin yeniden yaz›lmas› için arkeolojik kal›nt›lar›n öneminin
saptanmas›
• Tüm hak sahipleriyle istiflare edilmesi
• Arkeolojik kal›nt›lar›n nas›l de¤erlendirilece¤i konusunda ters düflen taraflar
aras›nda uzlaflma sa¤lanmas›
• ‹mar planlar›nda arkeolojik kal›nt›lar›n yönetimi için strateji gelifltirilmesi
• Kal›nt›lar›n korunmas› ve teflhiri için yerel toplumun bilgilendirilmesi ve sü-
rece dahil edilmesi
• Yerel halk ve ziyaretçiler için turizm f›rsatlar› yarat›lmas›
• Korunan kal›nt›lar›n kentsel alanlar ve yap›lar ile bütünlefltirilmesi
• Turizmin yerel ekonomi ve halk›n yarar› için yönetilmesi
• Sergilenen kal›nt›lar›n hava flartlar›, vandalizm ve turizm bask›s›ndan ko-
runmas›
• Kal›nt›lar ve onlar› koruyan yap›n›n bak›m› için sürdürülebilir bir sistemin
tasarlanmas›
Bu deneyimden yola ç›kan APPEAR projesi “kentsel arkeoloji” yaklafl›m›n›n,
bölgede yaflayan insanlar›n kendi geçmifllerini ö¤renmelerinde; yeni ifl alanlar› ya-
rat›lmas› ve kentsel ekonominin canland›r›lmas›nda önemli katk›s› oldu¤unu vur-
gulamaktad›r. Yan› s›ra proje kentsel arkeolojiyi; kentin deneyimlenecek alanlar›-
n›n zenginleflmesi aç›s›ndan turistleri, tarih ile do¤rudan iliflki kurmalar› aç›s›ndan
ö¤rencileri besleyen bir yaklafl›m olarak yorumlamaktad›r. Projenin sonuç de¤er-
lendirmesinde kentsel tasar›m›n modern yap›lar ile tarihî kal›nt›lar›n bütünlefltiril-
mesinde çok önemli rolü oldu¤u da vurgulanmaktad›r (URL11).
Kent arkeolojisi konusunda gerçeklefltirilmifl olan önemli örnekleriSIRA

araflt›r›n›z.
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
3
‹ngiltere Planlama Politika Rehberleri
Bu kapsamda ‹ngiltere’de önemli politika ve uygulama belgeleri D Ü fiolarak
Ü N E L ‹ M gelifltirilen D Ü fi Ü N E L ‹ M
“Planlama Politika Rehberi Not15: Planlama ve Tarihi Çevre” (Planning Po-
licy Guidance Note 15: Planning and the Historic Environment-PPG S O R 15)U 1994 y›l›n- S O R U
da; “Planlama Politika Rehberi Not 16: Arkeoloji ve Planlama” (Planning Po-
licy Guidance 16: Archaeology and Planning-PPG 16). 1990 y›l›nda yürürlü¤e gir-
D‹KKAT D‹KKAT
mifl ve 2010 y›l›na kadar uygulanm›flt›r. Bu belgelerin uygulanmas›nda karfl›lafl›lan
yeni durumlar için 2010 y›l›nda “Planlama Politika Beyan› 5: Planlama ve Ta-
N N
SIRA S‹ZDE
rihi Çevre” (Planning Policy Statement 5: Planning and the Historic Environment- SIRA S‹ZDE
PPS 5) belgesi uygulamaya girmifltir.
Planlama politika beyan› (PPS) ‹ngiltere’deki mekânsal planlaman›n farkl› yön-
leriyle ilgili ulusal politikalar› ve bu kapsamda tarihî çevrenin korunmas›ndaki
planlama politikalar›n› içeren bir belgedir. Bu belge, birlikte de¤erlendirilmesi ve
uygulanmas› gereken politikalar› belirlemekte ve uygulamac›lara K ‹ Tyard›mc›
A P olmak- K ‹ T A P
tad›r. PPS’de yer alan politikalar, imar planlar›n›n haz›rlanmas›nda bölgesel me-
kânsal stratejileri revize eden bölgesel planlama kurumlar›, metropoliten belediye-
ler ve yerel belediyeler taraf›ndan dikkate al›nmal›d›rlar. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
PPS’de yer alan politikalar, geliflmelerin yönetilmesine ihtiyaç duyuldu¤unda
dikkate al›nmas› gereken bir araç sunmaktad›r. Bu nedenle PPS’de yer alan gelifl-
me yönetimi politikalar›, do¤rudan karar vericiler taraf›ndan uygulanabilir. Bu be-

yanda belirlenen politikalar ve ilkeler, tarihî çevre hakk›nda farkl› yasalarla getiri-
len tüm düzenlemeleri de içine almaktad›r. Devletin bu konudaki ana amac›, tari-
hî çevrenin ve miras varl›klar›n›n korunmas› ve günümüz ile gelecek nesilleri bir-
birine ba¤layarak yaflam kalitesinin yükselmesinden zevk al›nmas›d›r. Buna ulafl-
mak için tarihî çevrelerin planlanmas›nda kabul edilen hedefler flunlard›r:
• Tarihî çevreye iliflkin politikalar› ve kararlar› garanti alt›na alarak, sürdürüle-
bilir kalk›nmay› sa¤lamak için:
- Miras›n yenilenemeyen bir kaynak oldu¤unu kabul etmek.
- Miras›n korunmas›nda daha genifl sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel
faydalar› dikkate almak.
- Miras›n uzun vadeli muhafazas› gerekti¤inde, ak›ll›ca yönetilen bir de¤i-
flimin bazen gerekli oldu¤unu kabul etmek.
• ‹ngiltere’nin miras› varl›klar›n›n onlar›n önemini uygun bir flekilde korun-
mas› için afla¤›dakileri sa¤lamak;
- Kararlar›n miras varl›¤›n›n önemi, niteli¤i ve kapsam› ile orant›l› olmas›
- Varl›klar›n korunmalar›n› sa¤layacak tutarl›, uygun ve sürdürülebilir or-
tam›n yarat›lmas›
- Miras›n yerel karakteri ve yerin ruhu gibi olumlu katk›lar›n tan›nmas› ve
de¤er verilmesi
- Mekân›n biçimlendirilmesinde planlama politikalar›yla bütünleflen tarihî
çevrenin dikkate al›nmas›n›n teflvik edilmesi
• Özellikle kaybolacak bir miras varl›¤›n›n bulundu¤u yerde tarihî çevrenin
kan›tlar›n› bularak ve bunu kamuya aç›k hâle getirerek geçmifli bilmemize
ve anlamam›za katk›da bulunmak
Bu belgenin öncesinde 1990 y›l›nda yürürlü¤e girmifl ve 20 y›l uygulanm›fl olan
“Planlama Politika Rehberi Not 16: Arkeoloji ve Planlama” belgesi ‹ngiltere’de kent
arkeolojisinin sistemlefltirilmesinde çok temel ifllev üstlenmifltir (Y›k›c›, 2010). Bu
rehber zaman içinde di¤er ülkelerde de yayg›nlaflarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r.
Rehber çal›flmalar›n iki aflamadan oluflmas›n› öngörmektedir: Yo¤unlaflt›r›lm›fl ilk
aflamada arkeolojik aç›dan potansiyel tafl›yan ve ayn› zamanda kentsel geliflme
bask›s› alt›nda kentlerin saptanmas› ve bu kentlerdeki arkeolojik miraslar›n›n yö-
netimi için rehberler üretilmesidir. Kapsaml› aflama olarak tan›mlanan ikinci afla-
mada ise arkeolojik yo¤unlu¤un yüksek oldu¤u kentlerde merkezî ve yerel yöne-
tim aras›ndaki iliflkilerin gelifltirilmesi ve bu kapsamda ülke çap›nda hizmet veren
arkeolojik birimlerin kurulmas› hedeflenmifltir. Bu aflama üç etaptan oluflmaktad›r.
• Bilgi bankas› oluflturma etab›: Arkeolojik kay›tlardan ve di¤er kaynaklardan
elde edilen (topografik çizimler, müze koleksiyonlar› vb.) bilgilerdir. Arke-
olojik veriler co¤rafi bilgi sistemine kaydedilmektedir.
• De¤erlendirme etab›: Bilgi bankas› haz›rlanan her kentin, tarihsel ve arke-
olojik niteli¤ini-bilgilerini bir rapor ile destekleyen bu rapor kenti, topogra-
fik durumuna göre alt bölgelere ay›rmaktad›r.
• Strateji üretme etab›: Alt bölgelerin özelliklerine uygun yönetim stratejileri-
nin üretildi¤i, maliyet ve zamanlama konular›n›n karara ba¤land›¤› aflama-
d›r. Taraflar›n uzlaflmas›yla sonuçland›r›lan bu etapta imzalanan protokol
alandaki ana yol haritas›n› çizmekte, karfl›lafl›labilinecek özel durumlar için
esneklikler tan›maktad›r.
Kamuya mali yük getirmeden mülk sahipleri, giriflimciler, planlama otoriteleri
ve arkeologlar aras›nda ortak ifl üretmeyi gerektiren bu sistemde en önemli nokta;
planlama sürecinin bafllang›c›ndan itibaren bu ifl birli¤inin bafllat›lmas› ve böylelik-

le güncel geliflmelerin arkeolojik de¤erler üzerindeki olumsuz etkisinin en aza in-
dirilmesidir. Bu uygulamada; de¤eri yüksek arkeolojik kal›nt›lar›n yerinde (in-situ)
korunmas›n›n sa¤lanamad›¤› durumlarda kaz› yap›lmamas›, ilerleyen y›llarda daha
geliflmifl arkeoloji tekniklerinin kullan›lmas›n›n beklenmesi öngörülmektedir. ‹ngil-
tere’deki yasal sistem, bu rehber arac›l›¤›yla 1990’lardan günümüze kadar planla-
ma otoritelerine kentsel arkeolojik kaynaklar› önemine göre farkl› kategorilerde
de¤erlendirme yetkisi vermekte, arkeolojik kaynaklar›n planlama sürecinin her ev-
resine entegre edilmesi için kullan›labilecek genel stratejiler tan›mlamaktad›r (Ka-
raba¤, 2008).
“Planlama Politika Rehberi Not 16: Arkeoloji ve Planlama” Rehberi’nin tan›mla-
d›¤› üç aflama kent arkeolojisi çal›flmalar›nda benimsenen bir yöntem olarak orta-
ya ç›kmaktad›r. Bu rehbere göre süreç dört aflamadan oluflmaktad›r (Y›k›c›, 2010):
• Ön planlama aflamas›: Kentsel arkeolojik veri taban›n›n oluflturulmas›, arke-
olojik de¤erlendirme raporlar›n›n haz›rlanmas›, kentsel proje geliflimi için
arkeolojik etkinin de¤erlendirilmesi ve flemalar›n ve raporlar›n haz›rlanmas›
• Plan uygulama aflamas›n›n tasarlanmas›: Kentsel proje geliflimi için haz›rla-
nan arkeolojik etki de¤erlendirmesi ve raporu kapsam›nda gereken müda-
hale konular› ve uygulama süreçlerinin tasarlanmas›, standartlar›n›n belir-
lenmesi, maliyetlerin haz›rlanmas›
• Arkeolojik alanda uygulanacak kentsel geliflme projesinin yavafllat›lmas› için
gerekli olan programlar›n yap›lmas›: Yerinde korunacak arkeolojik buluntu-
lar›n saptanmas› yerinde korunma koflullar›n›n oluflturulmas›, yerinde koru-
namayacak ve müzeye kald›r›lacak olanlar›n arflivlenmesi
• Kentsel geliflme projesinin tamamlanmas›: ‹nflaat aflamas›n›n sonuna kadar
arkeologlar›n süreci takip etmesi (URL12).
Kent Arkeolojisi ve “English Heritage” Uygulamalar›

Dünya Miras Sözleflmesi’nin Uygulama Yönetmeli¤i’nin temel ilkelerinin her ülke
taraf›ndan kendi ulusal koruma ve planlama sistemine uyarlanmas› önem tafl›mak-
tad›r. Bu konuda ‹ngiltere’de “English Heritage” kurumu haz›rlad›¤› ulusal uygula-
ma rehberinde Baflar›l› bir Dünya Miras Alan› Yönetim Plan› için flu sorular› sor-
mak ve cevab›n› almak gerekir fleklinde genel bir çerçeve çizmektedir (URL13).
1. Alanda ne vard›r? Miras alan›nda yer alan ve sadece üstün evrensel de-
¤er tafl›yan varl›klar özellikleri de¤il tüm kullan›mlar› kapsayan bir tan›m
yap›lmal›d›r.
2. Önemli olan nedir ve niçin önemlidir? Tüm kültür varl›klar› öncelik s›rala-
mas›na göre tan›mlanmal›d›r. Bu tan›mlama sadece üstün evrensel de¤er ta-
fl›yanlar› de¤il ulusal, bölgesel ve yerel de¤erleri de kapsamal›d›r.
3. Kültür varl›klar›n› y›pratan nedir? Kültür varl›klar›n› y›pratan sorunlar ve
bu de¤erlerin sürdürülebilir kullan›m› için izlenecek yollar net olarak
tan›mlanmal›d›r.
4. Kültür varl›klar›n› yerinde korumak için ne tür politikalar gerekir? Y›pran-
malara karfl› ve alan›n kimli¤ini ve sürdürülebilir kullan›m›n› gelifltirmek için
gelifltirilecek politikalar aç›klanmal›d›r.
5. Politikalar nas›l uygulan›r ve izlenir? Plan›n uygulama araçlar›n›n ve etkinli-
¤i için izleme ve gözden geçirme düzenlemeleri tan›mlanmal›d›r.
‹ngiltere’nin tarihî kasaba ve flehirlerindeki arkeoloji, topografya ve tarihî bina-
lar›n›n araflt›r›lmas› program›n›n destekçisi olan “English Heritage” yerel yönetim-
lerin de bu sürece kat›lmas›nda ifllev yüklenmektedir. 1992’den beri gelifltirilen

“Kentsel Arkeolojik Kaynak Yönetimi program› 2010 y›l›ndaki Politika Bildirimi 5
(Planning Policy Statement 5) ile devam etmektedir. “English Heritage” bu süreci
yerel yönetimler ile birlikte sürdürmektedir ve bu konuda 1996 y›l›nda kurulmufl
olan “Yerel Yönetim Arkeoloji Çal›flanlar› Derne¤i” (The Association of Local Go-
vernment Archaeological Officers-ALGAO) ile ifl birli¤i yapmaktad›r (URL14).
“English Heritage”›n di¤er projesi olan “Ulusal Haritalama Program›” (National
Mapping Programme - NMP) tarihî miras›n belgelenmesi sistemi desteklemekte ve
bu kapsamda hava foto¤raflar› ya da di¤er uzaktan alg›lama verilerini kullanarak
tüm arkeolojik alanlar için bilgi sa¤lamaktad›r (URL15).
Resim 7.4
The River South
Tyne’de Geç
Prehistorik dönem
NMP haritalama (c)
English Heritage
Kaynak:
http://www.english-
heritage.org.uk/conte
nt/imported-docs/k-
o/nmp-conference-
abstracts-2010.pdf
“English Heritage” ›n 2005-2010 y›l› Stratejik Plan›’n›n vizyonu olan “Geçmifli

Gelece¤imizin Bir Parças› Yapmak” (Making the Past Part of our Future) kent ar-
keolojisi konusunun boyutlar›n›n daha da geniflledi¤ine iflaret etmektedir (URL16).
Plan›n temel hedefleri de bu yaklafl›m› iflaret etmektedir:
• ‹nsanlara, tarihî çevreyi anlamalar›n› gelifltirmeleri için yard›mc› olmak
• ‹nsanlar›n gündemlerinde tarihî çevrenin yer almas›n› sa¤lamak
• ‹ngiltere’nin tarihî çevresinin sürdürülebilir de¤iflimine izin vermek ve teflvik
etmek
• Yerel topluluklara tarihî çevrelerinin bak›m› için yard›mc› olmak
• ‹ngiltere’de tarihî çevre iste¤ini canland›rmak ve harekete geçirmek
• Sahip oldu¤umuz varl›klar›n en verimli flekilde kullan›lmas›n› sa¤lamak
SIRA S‹ZDE Kent arkeolojisi

SIRA ile co¤rafi bilgi sistemleri aras›ndaki iliflkiyi ve yaflanmakta olan teknolo-
S‹ZDE
4 jik ve bilimsel geliflmeleri araflt›r›n›z.
D Ü fi Ü N E L ‹ M UNESCO
D Ü fi ÜDünya
NEL‹M Miras› Koruma ve Yönetim Süreci
Dünya miras›n›n uluslararas› bir çat› alt›nda korunmas› fikri I. Dünya Savafl›’n›n
S O R U yaratt›¤› tahribattan
S O R U etkilenerek bafllam›fl ve II. Dünya Savafl› sonras›nda geliflmifl-
tir. 1959 y›l›nda Nil Vadisi’nde infla edilen Aswan Baraj› nedeniyle tafl›nmas› gün-
deme gelen Abu Simbel Tap›na¤› ise konunun somutlaflmas›nda belirleyici unsur
D‹KKAT D‹KKAT
olmufltur. UNESCO, bu konunun yan› s›ra yükselen sular nedeniyle tehlike alt›n-
da olan Venedik kenti ve Pakistan’da Moenjodaro antik kenti ile en büyük Budist
N N
yerleflmelerinden biri olan Endonezya’daki Borobodur Tap›na¤›’n›n korunmalar›
için uluslararas› kampanyalar bafllatm›flt›r. Bu çal›flmalar›n sonunda, ICOMOS ta-

raf›ndan haz›rlanan taslak metin UNESCO’nun 16 Kas›m 1972 tarihli toplant›s›nda
Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Hakk›nda Sözleflme (Dünya Miras
Sözleflmesi) (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and
Natural Heritage) ad›yla kabul edilmifltir. Metin IUCN (International Union for
Conservation of Nature) üyeleri taraf›ndan 1968 y›l›nda kabul edilen do¤al çevre-
nin korunmas› konusundaki ilkeler de dikkate al›narak haz›rlanm›flt›r (URL4 ve
Slatyer, 1984). Sözleflme’de dünyadaki sosyal ve ekonomik flartlar›n de¤iflmesiyle
kültürel ve do¤al miras›n giderek artan bir h›zla yok olma tehdidi alt›nda kalma-
s›na vurgu yap›larak ve bu durumun bütün devletler için bir yoksullaflma oldu¤u
kabul edilmektedir. Bu kapsamda tüm ülkelere bir ça¤r›da bulunulmakta, bu mi-
ras de¤erlerinin ulusal düzeyde korunmas› ülkelerin ekonomik, bilimsel ve teknik
kaynaklar›n›n yetersiz olmas› nedeniyle çok zordur, ayr›cal›kl› öneme sahip olan
kültürel ve do¤al miras de¤erleri tüm insanl›¤›n ortak dünya miras› olarak koru-
ma alt›na al›nmal›d›r denilmektedir (URL4). Türkiye, Sözleflme’yi on y›l sonra
1982 y›l›nda kabul etmifltir.
UNESCO’nun 1972 y›l›nda kabul etti¤i Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Ko-
runmas› Hakk›nda Sözleflme (Dünya Miras Sözleflmesi) miras alanlar›n›n yönetim
plan› anlay›fl›yla korunmas› uygulamas›n›n uluslararas› ölçekte yayg›nlaflmas›nda
önemli rol üstlenmifltir. Bafllang›çta Sözleflme’de yönetim plan›, alan yönetimi ko-
nular›nda belirleyici hükümler yer almasa da uygulamada y›llar içinde gelinen afla-
ma bu konular›n Uygulama Rehberinde yer almas›n› getirmifltir. 1978 y›l›ndan iti-
baren gelifltirilmekte olan Dünya Miras› Sözleflmesi’nin Uygulanmas›na Yönelik ‹fl-
levsel ‹lkeler Uygulama Rehberi’nin (Operational Guidelines for the Implementa-
tion of the World Heritage Convention) (URL4) 2011 y›l›ndaki son revizyonunda
II.F maddesi “Koruma ve Yönetim” (Paragraf.96-119) bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Bu ko-
nuda temel çerçeveyi çizen 23 maddede flu konulara yer verilmektedir.
Genel tan›m›n yap›ld›¤› 96. paragrafta; “Dünya Miras› varl›¤›n›n korunmas› ve
yönetimi; varl›¤›n bir “dünya miras›” olarak tan›mland›¤› dönemdeki bütünlü¤ü-
nün ve/veya özgünlü¤ünün gelecekte de devam ettirilmesinden ya da gelifltirilme-
sinden emin olunmas›d›r” denilmekte devam›nda ise “varl›¤›n genel korunma du-
rumu ve böylece Üstün Evrensel De¤erinin gözden geçirilmesi, Uygulama Rehbe-
ri içinde belirtilen Dünya Miras› varl›¤›n›n izleme süreçleri çerçevesinde yap›lacak-
t›r” ifadesine yer verilmektedir.
97. paragrafta ise “Dünya Miras› Listesi’nde tan›mlanm›fl tüm varl›klar, korun-
malar›n› sa¤layacak yeterince uzun vadeli olan yasal, düzenleyici kurumsal ve /
veya geleneksel koruma ve yönetime sahip olmal›d›rlar. Bu koruma s›n›rlar› iyi ta-
n›mlanmal›d›r. Ayn› flekilde Devletler, Dünya Miras› aday› olan varl›klar› için, ulu-
sal, bölgesel, belediye düzeyinde yeterli koruma altyap›lar›n›n oldu¤unu ispatla-
mal›d›rlar” denilmektedir. Kültür varl›¤›n›n korunmas› için tarif edilen konularda
operasyon yollar›n›n net bir flekilde aç›klanmas›n›n istendi¤i bu maddede kültür
miras›na konu olan tüm varl›klar›n sürdürülebilir bir koruma program›na sahip ol-
mas› için gerekli ortam›n devlet taraf›ndan haz›rlanmas›na dikkat çekilmektedir.
Paragraf 98, Koruma için yasal sistem, yönetmelik ve sözleflmeler bafll›¤›n› tafl›-
maktad›r. Bu maddede ise “ulusal ve yerel düzeydeki yasal ve düzenleyici önlemler
Kültür varl›¤›n›n hayatta kalmas›n›, üstün evrensel de¤erini, bütünlü¤ünü ve / veya
özgünlü¤ünü olumsuz etkileyebilecek geliflme ve de¤iflmelere karfl› korunmas›n› ga-
ranti etmelidir” denilmektedir. Buradan da bir kez daha anlafl›lmaktad›r ki sözleflme-
ye imza koyan devletlerden koruma alan›n› düzenlemeleri beklenmektedir.
Paragraf 99-100’de kültür varl›klar›n›n etkin olarak korunabilmesi için önerilen

s›n›rlar ne olmal›d›r konusundaki yaklafl›m aç›klanmaktad›r. Buna göre; varl›¤›n
etkin bir flekilde korunmas› için s›n›rlar›n tarifi temel bir gerekliliktir. S›n›rlar var-
l›¤›n üstün evrensel de¤erini, bütünlü¤ünü ve / veya özgünlü¤ünü tam olarak ifa-
de edecek flekilde çizilmelidir (P.99). S›n›rlar; varl›¤›n “üstün evrensel de¤eri”ni
do¤rudan, somut olarak ifade eden alanlar› ve özellikleri içerecek flekilde çizilme-
lidir. Ayr›ca (P.100) de bu alanlar gelece¤in araflt›rma olanaklar› ›fl›¤›nda koruma
anlay›fl›n› gelifltirmeye katk›da bulunacak potansiyel alanlar› da içermelidir hü-
kümleri getirilmektedir. P.101 ise do¤al varl›klar; habitatlar, türler için önerilen s›-
n›rlar hakk›nda uyar›lar getirmektedir. Geçirilecek alan s›n›r›n›n varl›¤›n bulundu-
¤u alan›n d›fl›n› da kapsamas›n› ve kaynaklar›n afl›r› kullan›lmas›ndan do¤an etki-
lerden varl›¤›n korunmas› amac›yla üstün evrensel de¤er alan›n›n hemen bitifli-
¤inde yeteri kadar alan içermelidir yaklafl›m›n› önermektedir. 102. paragrafta ise
do¤al varl›¤›n s›n›r›n›n ulusal parklar veya do¤al rezerv alanlar›, biyosfer rezervi
veya korunan tarihî bir bölge gibi farkl› statüdeki koruma alanlar›n› kapsamas›
durumunda bunlar aras›ndan dünya miras› varl›¤› için uygun olan kriterlerin kul-
lan›lmas› önerilmektedir.
Dünya miras› varl›klar›n korunmas›nda önemli bir tan›m olan tampon bölge
hakk›nda gelifltirilmifl olan öneriler ise Uygulama Rehberinin 103-107 paragraflar›
aras›nda yer almaktad›r. Bu konudaki tan›mlar flu flekildedir: “Varl›¤›n etkin biçim-
de korunmas› için gereken yerde, yeterli bir tampon bölge sa¤lanmal›d›r. Tampon
bölgenin kullan›m ve geliflimini düzenleyen yasal ve / veya geleneksel k›s›tlama-
lar› vard›r. Tampon bölge statüsü, varl›¤›n korunma düzeyini art›rmak üzere ilave
edilen unsurdur. Tampon bölge, her varl›k için kendi öznel koflullar› içinde olufl-
turulur. Tampon bölgenin varl›¤›n özelli¤ini nas›l korudu¤u net olarak aç›klanma-
l›d›r. Tampon bölgenin önerilmeyen yerlerde, niçin gerekli olmad›¤› aç›klanmal›-
d›r. Bu tan›mlamalardan anlafl›laca¤› üzere kültür ve do¤a varl›klar›n›n korunmas›-
n› güçlendirme ihtiyac›na dayal› olarak gelifltirilmesi gereken tampon bölge s›n›r-
lar›nda kesin kriterler yoktur. Varl›¤›n özelli¤i, bulundu¤u konum, karfl› karfl›ya
kald›¤› ya da kalmas› muhtemel tehditler göz önünde tutularak ilgilileri taraf›ndan
teklif edilmesi gerekmektedir.
Dünya Miras› Sözleflmesi’nin Uygulanmas›na Yönelik ‹fllevsel ‹lkeler Uygulama
Rehberi’nin II.F- Koruma ve Yönetim bafll›¤› alt›nda en önemli bafll›klardan biri
“Yönetim Sistemleri”dir ve 108-118 no.lu paragraflarda aç›klanmaktad›r. Bu aç›kla-
malara göre her kültür varl›¤› uygun bir yönetim plan› ya da benzer bir yönetim
sistemine sahip olmal›d›r. Bu belgede varl›¤›n üstün evrensel de¤erinin nas›l ko-
runmas› gerekti¤i tercihen kat›l›mc› yollar kullan›larak belirlenmelidir. Bir yöne-
tim sisteminin amac›, varl›¤›n flimdiki ve gelecek nesiller için etkin olarak korun-
mas›n› sa¤lamakt›r. Etkili bir yönetim sistemi; varl›¤›n türü, özellikleri, kültürel ve
do¤al ba¤lam› içindeki gereksinimlerine ba¤l›d›r. Yönetim sistemleri toplumlar›n
kültürel bak›fl aç›lar›na göre çeflitlenebilir. Sistemler; geleneksel uygulamalar, mev-
cut kentsel ve bölgesel planlama araçlar› ve di¤er resmî, gayri resmî planlama kon-
trol mekanizmalar›n› birlikte içerebilir. Bu tan›mlamalar dünya miras› varl›¤› için
kurulacak bir yönetim sisteminin toplumlar›n kendi sistemleriyle bütünlefltirilmesi
gerekti¤ine iflaret etmektedir.
Bu bölümde “etkili bir yönetim sisteminin ortak unsurlar›” P.111 bafll›¤› alt›n-
da toplanmaktad›r ve alan yönetimi konusunda çok önemli temel ilkelere vurgu
yap›lmaktad›r:
• Varl›¤›n tüm paydafllar taraf›ndan tümüyle ayn› flekilde alg›lanmas›

• Planlama-uygulama-izleme-de¤erlendirme ve geri besleme döngüsünün
çal›flt›r›lmas›
• Aktörlerin ve paydafllar›n kat›l›m›n›n sa¤lanmas›
• Gerekli kaynaklar›n tahsis edilmesi
• Kapasitelerin gelifltirilmesi
• Yönetim sistemi ifllevlerinin hesap verebilir ve fleffaf olarak gerçekleflmesi
Bu temel ilkeler dünya miras› varl›¤›n›n “dünya miras›” olarak tan›mland›¤› dö-
nemdeki bütünlü¤ünün ve/veya özgünlü¤ünün gelecekte de devam ettirilmesin-
den ya da gelifltirilmesinden emin olunmas› için devletlerin benimsemesi gereken
temel ilkelerdir. Sekiz bafll›kta özetlenen bu ilkelerden birinin gerçekleflememesi
sürecin yönetiminde aksamalara yol açacakt›r.
Paragraf 112’de etkin yönetim, varl›¤›n mevcut durumu-korunmas›-sa¤l›klaflt›-
r›lmas› için uzun ve k›sa vadeli olarak düzenlenmifl eylem döngüsünü içermelidir
fleklinde ifade edilmektedir. Bunun yan› s›ra planlama ve yönetim konular›n›n ilifl-
kisi aç›s›ndan ayn› maddede vurgulanan flu konu önem tafl›maktad›r: Varl›klar›n
zaman içinde geçirdi¤i de¤iflimlere rehberlik etmek ve üstün evrensel de¤erlerinin
tüm yönleriyle bak›m›n› sa¤lamak, planlama ve yönetimde bütünleflik bir yaklafl›-
m› gerekli k›lmaktad›r. Bu yaklafl›m, varl›k için tampon bölge/ler, yan› s›ra daha
genifl s›n›rlar tan›mlaman›n da üstünde önem tafl›maktad›r.
Ayr›ca, sözleflmenin uygulanmas› için kurulan “Reaktif ‹zleme” ve “Periyodik
Raporlama” sistemleri varl›¤›n yönetilmesinin izlenmesinde önemli bir sistemdir.
Bu ba¤lamda paragraf 114’te parçal› yönetim sistemleri aras›nda efl güdümü sa¤la-
mak için gerekli mekanizmalar›n oluflturulmas›n›n da devletlerin sorumlulu¤u için-
de oldu¤u belirtilmektedir. Varl›¤›n Dünya Miras Listesi’ne al›nd›¤› dönemde yöne-
tim plan› yok ise plan haz›rlan›ncaya kadar alan›n yönetimi için devlet gerekli dü-
zenlemeleri yapmal›, gerekli kaynaklar› seferber etmeli, mevcut planlar› yönetim
plan›na uygunluk hâlini göz önünde tutarak kullan›lmal›d›r tavsiyesi de paragraf
115’de yer almaktad›r.
116. paragrafta ise dünya miras› için aday olan varl›¤›n temel nitelikleri insan-
lar›n eylemiyle tehdit alt›nda oldu¤unda ve henüz özgünlük veya bütünlük kriter-
leri ve flartlar› tan›mlanmam›fl ise adayl›k dosyas› ile birlikte gerekli düzeltici ön-
lemleri özetleyen bir eylem plan› haz›rlan›p Dünya Miras Komitesine teslim edil-
melidir koflulu getirilmektedir. Bu maddeden de planlama ve yönetim sisteminin
her zaman birbirini besleyen bütünleflik bir sistem olarak düzenlenmesi gerekti¤i
anlafl›lmaktad›r.
“Yönetim Sistemleri” bafll›¤›n›n son iki maddesi olan paragraf 117 ve parag-
raf 118’de ise flu konulara yer verilmektedir. Devlet, kültür varl›¤› için etkin yö-
netim faaliyetlerinin uygulanmas›ndan sorumludur. Bu sürecin varl›¤›n mülk sa-
hipleri, yöneticileri ve di¤er ortaklar, ajans ve paydafllarla yak›n ifl birli¤i içinde
gerçeklefltirilmesi gerekir. Bu kapsamda “riske haz›rl›k” konusununun dünya
miras› yönetim planlar›nda ve e¤itim stratejilerinin bir unsuru olarak ele al›nma-
s› önerilmektedir.
II.F Koruma ve Yönetim maddesinin son paragraf› olan 119. paragraf Sürdürü-
lebilir Kullan›m bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Bu konuda dünya miras› varl›klar› hakk›nda
ekolojik ve kültürel olarak sürdürülebilir kullan›mlar desteklenir ve bu yaklafl›m
toplumun yaflam kalitesine katk›da bulunur vurgusu öncelikle yer almaktad›r.
Devlet ve ortaklar›n›n bu tür sürdürülebilir kullan›m›n› sa¤lamak zorundad›r ya da
baflka bir de¤ifliklik mülkiyet üstün evrensel de¤er üzerinde olumsuz etkisi yoktur.
Devlet varl›¤›n “üstün evrensel de¤er”, bütünlük ve / veya özgünlü¤ünü olumsuz

etkilemeyen sürdürülebilir kullan›m›n›n sa¤lanmas›ndan emin olmal›d›r. Ayr›ca,
di¤er kullan›mlar da ekolojik ve kültürel olarak sürdürülebilir olmal›d›r. Baz› var-
l›klar ise insan kullan›m› için uygun olmaz. Dünya miras› varl›klar›n› etkileyen
mevzuat, politika ve stratejiler üstün evrensel de¤erin korunmas›n› sa¤lamal›d›r.
Bunu gerçeklefltirirken do¤al ve kültürel miras için daha kapsaml› koruma çal›flma-
lar›n› desteklemek ve teflvik etmek önem tafl›maktad›r. Ayr›ca varl›¤›n sürdürülebi-
lir korunmas›, yönetimi ve sunumu için gerekli koflullar› sa¤layarak ilgili topluluk-
lar ve paydafllar›n aktif kat›l›m›n› cesaretlendirmek önerilmektedir.
TÜRK‹YE’DE KÜLTÜR VE TUR‹ZM BAKANLI⁄ININ

KENTSEL ARKEOLOJ‹K S‹T ALANLARINDAK‹
UYGULAMALARI
Türkiye’de tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n korunmas›na iliflkin uygulamalar
21.07.1983 tarihinde yürürlü¤e giren ve günümüze kadar 12 kez de¤ifliklik yap›lan
2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu ve bu kanuna ba¤l› yö-
netmelikler, ilke kararlar› ve genelgeler ile uluslar aras› tüzükler ve genel koruma
prensipleri kapsam›nda sürdürülmektedir. Bu yasada sit tan›m›; “tarih öncesinden
günümüze kadar gelen çeflitli medeniyetlerin ürünü olup, yaflad›klar› devirlerin
sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yans›tan kent ve kent kal›nt›lar›,
kültür varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u sosyal yaflama konu olmufl veya
önemli tarihi hadiselerin cereyan etti¤i yerler ve tespiti yap›lm›fl tabiat özellikleri ile
korunmas› gerekli alanlard›r” fleklinde yap›lmaktad›r (Madde 3a). Sit alanlar›n›n
tespiti Kültür ve Turizm Bakanl›¤›n›n koordinatörlü¤ünde ilgili kurum ve kurulufl-
lar›n görüflleri al›narak gerçeklefltirilmektedir. Sit alanlar›n›n ilan edilmesi ve kültür
ve tabiat varl›klar›n›n tescil edilmesi Kültür Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurullar› ta-
raf›ndan yap›lmaktad›r. Sit alanlar›n›n ilan edilmesinde benimsenen ve kullan›lan
kriterler, Korunmas› Gerekli Tafl›nmaz Kültür Varl›klar›n›n Tespit ve Tescili Hak-
k›nda Yönetmelik (10.12.1987 tarih ve 19660 say›l› RG) ile aç›klanmakta, ayr›ca
Kültür Varl›klar›n› Koruma Yüksek Kurulu taraf›ndan kabul edilen “‹lke Kararlar›”
(URL17) her sit türü için koruma ve kullanma koflullar›n› tan›mlamaktad›r. Bu ko-
nuda bir di¤er yönlendirici belge de Koruma Amaçl› ‹mar Planlar› ve Çevre Düzen-
leme Projelerinin Haz›rlanmas›, Gösterimi, Uygulamas›, Denetimi, Müelliflerine
‹liflkin Usul ve Esaslara Ait Yönetmelik’tir (26.07.2005 tarih ve 25887 say›l› RG).
Yüksek Kurul taraf›ndan kabul edilen ilke kararlar›nda ve bu yönetmelikte türleri-
ne göre sit alanlar›n›n tan›mlar› yap›lmakta ve koruma, kullanma koflullar›ndaki il-
keler aç›klanmaktad›r.
Kentsel Sit, Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit

Tan›mlar›
Kentsel Sit: Mimari, yerel, tarihsel, estetik ve sanat özelli¤i bulunan ve bir arada
bulunduklar› için tek bafl›na tafl›d›klar› k›ymetten daha de¤erli olan kültürel ve
do¤al çevre elemanlar›n›n (yap›lar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleflim dokular›, du-
varlar) bulunduklar› alanlard›r. Kentsel sit alan›n korunmas›nda, gelifltirilmesinde
etkinlik tafl›yan ve kentle bütünleflmesine olanak sa¤layacak kararlara konu olan
alanlar ise etkileflim geçifl sahas› olarak ele al›nmaktad›r. Kentsel sit alanlar›ndaki
uygulamalarda Yüksek Kurulun Kentsel Sitler, Koruma ve Kullanma Koflullar›
hakk›ndaki 04.10.2006 tarih ve 720 say›l› ilke karar› temel bir çerçeve çizmektedir
(URL18). Kentsel sit alanlar›nda geçifl dönemi uygulamas› ve koruma plan› haz›r-
lanmas›n›n yasan›n öngördü¤ü sürelerde yap›lmas› ve ayr›ca uygulamalar›n de-

netlenmesi büyük önem tafl›maktad›r. Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanu-
nu’na 27.07.2004 tarih ve 5226 say›l› Yasa’yla getirilen yeniliklerden biri olarak il
özel idareleri, büyükflehir belediyeleri ve ilçe belediyelerinin bünyesinde kurul-
malar› öngörülen Koruma Uygulama Denetim Bürolar› (KUDEB) uzun y›llard›r
uygulamalar konusunda yaflanan sorunlar› çözmek amac›n› tafl›maktad›r. Bünye-
lerinde mimarl›k, flehir planlama, mühendislik, arkeolog ve sanat tarihi meslek
alanlar›ndan en az birer uzman›n yer almas› ve Bölge Koruma Kurulu ile efl gü-
dümlü olarak çal›flmas› gereken KUDEB’in yetki ve sorumluluklar› Koruma Uygu-
lama ve Denetim Bürolar› Proje Bürolar› ‹le E¤itim Birimlerinin Kurulufl ‹zin Ça-
l›flma Usul ve Esaslar›na Dair Yönetmelik ile düzenlenmifltir (11.06.2005 tarih ve
25842 say›l› RG).
Arkeolojik Sit: ‹nsanl›¤›n varoluflundan günümüze kadar ulaflan eski uygarl›k-
lar›n yer alt›nda, yer üstünde ve su alt›ndaki ürünlerini, yaflad›klar› devirlerin sos-
yal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yans›tan her türlü kültür varl›¤›n›n yer ald›-
¤› yerleflmeler ve alanlard›r. Arkeolojik sit alanlar›ndaki uygulamalarda ise Yüksek
Kurulun Arkeolojik Sitler, Koruma ve Kullanma Koflullar› hakk›ndaki 05.11.1999
tarih ve 658 say›l› ilke karar› temel bir çerçeve çizmektedir (URL19). Bu ilke kara-
r›na göre arkeolojik sit alanlar› üç grupta de¤erlendirilmektedir: I. Derece Arkeolo-
jik Sit: Korumaya yönelik bilimsel çal›flmalar d›fl›nda aynen korunacak sit alanlar›-
d›r. II. Derece Arkeolojik Sit: Korunmas› gereken ancak koruma ve kullanma ko-
flullar› koruma kurullar› taraf›ndan belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çal›fl-
malar d›fl›nda aynen korunacak sit alanlar›d›r. III. Derece Arkeolojik Sit: Koruma
ve kullanma kararlar› do¤rultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek arke-
olojik alanlard›r. Bu alanlarda, ilgili Kurulun denetiminde ve koruma amaçl› imar
planlar› kararlar›yla yap›laflmaya izin verilmektedir. Bu üç grup d›fl›nda arkeolojik
de¤er tafl›yan kültür varl›klar›n›n ve korunmas› gerekli kentsel dokular›n birlikte
bulundu¤unu alanlar da kentsel arkeolojik sit olarak grupland›r›lm›fllard›r.
Kentsel-Arkeolojik Sit: Türkiye koruma mevzuat› içine “kentsel arkeoloji”
kavram› ilk kez 30.11.1993 tarih ve 338 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma
Yüksek Kurulu ilke karar› ile girmifltir. Uygulama süreci içinde çeflitli kereler iptal
edilen ve yeniden düzenlenen kentsel arkeolojik sit alanlar›na iliflkin ilke karar›
son kez 15.04. 2005 tarih ve 702 say› ile kabul edilmifltir (URL20). “Kentsel Arke-
olojik Sit Alanlar› Koruma ve Kullanma Koflullar›” tan›m›yla yürürlükte olan bu il-
ke karar› flu hükümleri içermektedir:
3386 ve 5226 say›l› Kanunlarla de¤iflik 2863 say›l› Kanun kapsam›na giren ar-
keolojik sit alanlar› ile birlikte korunmas› gerekli kentsel dokular› içeren ve bu
özellikleri ile bütünlük arz eden korumaya yönelik özel planlama gerektiren alan-
lar kentsel arkeolojik sit alanlar›d›r.
a) Bu alanlarda, arkeolojik de¤erlerin bilimsel yöntemlerle aç›¤a ç›kar›lmas›,
onar›lmas› ve sergilenmesi ifllemlerinin esas al›narak sa¤l›kl› ve kapsaml› ar-
keolojik envanter temeline dayal› öz gerekli bütün ölçeklerdeki planlama
çal›flmalar›n›n ivedilikle yap›lmas›na, bu planlar onanmadan, parsel ölçe¤in-
de uygulamaya geçilmemesine,
Planlama çal›flmalar› s›ras›nda:
• Alana gelecek ifllevlerin uyumuna,
• Günümüz koflullar›n›n gerektirdi¤i altyap› hizmetlerinin proje aflamas›n-
da kültür katman›na zarar vermeyecek ve toprak kullan›m›n› minimum-
da tutacak biçimde ele al›nmas›na,
• Öneri yap› gabarileri ile yap› tekni¤i ve malzemesinin geleneksel doku

ile uyumuna,
• Mevcut ve olas› arkeolojik varl›klar›n korunmas›n› ve de¤erlendirilmesi-
ni sa¤layacak çözümler getirilmesine
b) Bu alanlarda mevcut y›k›nt› temeller üzerine, o temellerin ait oldu¤u eski
yap›, korunmas› gerekli kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yorsa, ayr›ca içinde bulun-
du¤u sitin tarihsel kimli¤inin yeniden canland›r›lmas›nda önemli bir boflluk
yarat›yorsa, yap›ya ait eski bilgi, resim, gravür, foto¤raf, an› belgeleri vb. do-
kümanlarla restitüe edilebilece¤i ilgili Koruma Bölge Kurulunca kabul edil-
dikten sonra restitüsyon projesi düzenlenerek ve kurulca onaylanarak eski
yap›n›n yeniden ihya edilebilece¤ine,
c) Tek yap› ölçe¤indeki korunmas› gerekli kültür varl›¤› niteli¤i tafl›yan yap› ve
yap› kal›nt›lar›n›n rölöve ve restorasyon projelerinin Koruma Bölge Kuru-
lunca onanmas› koflulu ile onar›l›p kullan›labilece¤ine, kentsel doku ile bü-
tünlük sa¤layan tescili bulunmayan mevcut yap›lar›n da ayn› koflullarda ha-
z›rlanacak projelere dayal› olarak onar›labilece¤ine.
Resim 7.5
‹stanbul, Marmaray
Yenikap› kaz›lar›, 2010
Kaynak:
http://www.istanbulark
eoloji.gov.tr/web/41-
225-1-1/muze_-
_tr/muze/kazilar/yenik
api_kazilari
Türkiye’de Sit Alanlar› ‹çinde Kentsel Arkeolojik Sit

Alanlar›n›n Yeri
Türkiye’de 2011 y›l› itibar›yla toplam 12272 adet sit alan› bulunmaktad›r. Bunlar
içinde arkeolojik sitler 10 132’ye ulaflan say›lar›yla toplam sit alanlar›n›n % 82,56’s›-
n› oluflturmaktad›rlar. ‹kinci s›radaki do¤al sitler ise 1272 adet ile toplamdan
%10,36’l›k pay almaktad›rlar. Di¤er sitler ise say›sal olarak çok daha azd›rlar: Kar-
ma sitler 436, kentsel sitler; 248, tarihî sitler; 153 adettirler. Kentsel arkeolojik sitler
ise 31 adet olup toplam içinde %0,25lik pay almaktad›rlar. (URL21). “Kentsel arke-
oloji” kavram›n›n koruma mevzuat› içine girdi¤i 1993 y›l›ndan itibaren uygulama-
lar›n ve tan›mlar›n de¤ifltirilmesi nedeniyle 2005 y›l›ndaki ilke karar› ilan edilince-
ye kadar “kentsel arkeolojik sit alan›” niteli¤i tafl›yan yerleflmeler KTVK bölge ku-
rullar› taraf›ndan “arkeolojik ve kentsel sit alan›” tan›m› alt›nda de¤erlendirilmifller-
dir. Bu konu dikkate al›narak, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan ilan edilen
2011 y›l› sit alanlar› da¤›l›m› tablosundaki (URL22). “Di¤er Sit Alanlar› (Üst üste sit
alanlar›)” içindeki “arkeolojik ve kentsel sit alan›” olanlar çekilip al›nd›¤›nda bu ni-
telikteki sit alanlar›n›n say›s›n›n 26’ya ulaflt›¤› görülmektedir. Buna göre Türkiye’de
31 adet “kentsel arkeolojik sit alan›”n›n yan› s›ra 26 adet de “arkeolojik ve kentsel
sit alan›” olmak üzere toplam 57 adet bu nitelikte koruma alan›n›n oldu¤u anlafl›l-
maktad›r. Bu sit alanlar›n›n illere göre da¤›l›m› afla¤›daki gibidir. Tabloda da görü-
lece¤i üzere bu nitelikteki sit alanlar› en fazla say›da ‹zmir, Konya, Mu¤la illerinde
yer almaktad›r.
Tablo 7.1
‹ller Kentsel Arkeolojik Sit Alan› Arkeolojik ve Kentsel Sit Alan› Türkiye’de kentsel ve
Adana 1 - arkeolojik nitelik
tafl›yan sit
Ad›yaman - 1 alanlar›n›n illere
Afyon 1 - göre da¤›l›m›, 2011
Antalya - 1
Kaynak:
Bitlis 1 - http://www.kulturvar
Bolu 1 - liklari.gov.tr/TR,4497
4/illere-gore-sit-
Bursa 1 -
alanlari-
Çanakkale 1 2 istatistigi.html
Edirne - D Ü fi Ü N1E L ‹ M verileri kullan›larak
üretilmifltir.
Elaz›¤ - 1
‹stanbul 1 S O R1 U S O R U
‹zmir 7 2
K›rklareli - 1
D‹KKAT D‹KKAT
Kocaeli 1 -
Konya 1 5
N N
Manisa - 1
Mu¤la 4 4
Nevflehir 1 3
Ni¤de 2 -
Ordu 1 -
Sinop - K ‹ T 1A P K ‹ T A P
Urfa 3 1
Aksaray 2 1
Karaman 2 T E L E V ‹-Z Y O N TELEV‹ZYON
Toplam 31 26
Türkiye’deki kentsel arkeoloji potansiyelini anlamak için inceleyiniz:

‹ N T Ehttp://www.kultur-
RNET ‹NTERNET
varliklari.gov.tr/TR,44974/illere-gore-sit-alanlari-istatistigi.html
Koruma Amaçl› ‹mar Plan›, Alan Yönetimi ve Yönetim

Plan› Kavramlar› ve Kentsel Arkeolojik Sit Alanlar›ndaki
Uygulamalar
Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma mevzuat› uyar›nca bir alan›n ilgili koruma ku-
rulu taraf›ndan sit olarak ilan edilmesiyle birlikte, alandaki tüm uygulamalar dur-
durulur ve kurul, koruma amaçl› imar plan› yap›l›ncaya kadar uygulanmak üzere,
Geçifl Dönemi Koruma Esaslar› ve Kullanma fiartlar›n› belirler. Sit alan›n›n içinde
yer ald›¤› belediyeler ya da valilikler sit alan›n›n yaflayanlar› ve ilgilileri, kamu ku-
rumlar›, meslek odalar›, sivil toplum kurulufllar›n›n kat›l›m›yla plan› haz›rlatmak ve
Kurul’a sunmakla görevlidirler. Geçifl dönemi ilan›, plan›n yap›m› ile ilgili süreler
mevzuatta belirlenmektedir.
27.07.2004 tarih ve 5226 say›l› Yasa’yla (URL23) Kültür ve Tabiat Varl›klar›n›
Koruma Kanunu’nda yap›lan de¤iflikliklerle “koruma amaçl› imar plan›” ilk kez ya-
sa düzeyinde tan›mlanm›flt›r ve içeri¤i ça¤dafl planlama kavramlar›n› bar›nd›rmak-
tad›r. Yasan›n bu tan›m›, “...kültür ve tabiat varl›klar›n›n sürdürülebilirlik ilkesi
do¤rultusunda korunmas›...” anlay›fl›n› vurgulayarak; miras alanlar›ndaki planla-
may› sadece fiziki yap›lar›n korunmas› yönündeki analizlere dayal› olmaktan ç›ka-
r›p kültürel, sosyoekonomik araflt›rmalar›n temel veri olarak al›nmas›n› kurumsal-
laflt›rarak çok önemli yenilikler getirmektedir. Bu ba¤lamda planlar›n haz›rlanma-
s›nda yetkinin ilk kez flehir planlama meslek alan›na verilmesi de kentsel koruma-
n›n çok eksenli ele al›nmas›n›n benimsendi¤ini göstermektedir. Koruma alan› için-
de yaflayan insanlar›n ve ifl yerlerinin sosyal ve ekonomik yap›lar›n› iyilefltiren, is-
tihdam ve katma de¤er yaratan stratejilerin gelifltirilmesi, “...sa¤l›klaflt›rma ve yeni-
leme alan ve projelerinin...”, uygulama etaplar›n›n ve finansman›n›n “...kat›l›mc›
alan yönetimi modellerini de içerecek flekilde...” haz›rlanmas› gibi çok önemli kav-
ramlar yasa maddesinde yer almaktad›r. 2004 y›l›nda gerçekleflen bu de¤iflikli¤i ta-
kiben planlama süreci ile ilgili yap›lanmalar›n oluflturulmas› devam etmekte, sis-
tem yönetmelik, genelge ve talimatnamelerle tamamlanmaktad›r.
27.07.2004 tarih ve 5226 say›l› Yasa’yla Kültür ve Tabiat Vatl›klar›n› Koruma Ka-
nunu’na eklenen “yönetim alan›” kavram› ise flu flekilde tan›mlanmaktad›r; “sit
alanlar›, ören yerleri ve etkileflim sahalar›n›n do¤al bütünlü¤ü içerisinde etkin bir
flekilde korunmas›, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etraf›n-
da gelifltirilmesi, toplumun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas› amac›y-
la, planlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil top-
lum kurulufllar› aras›nda efl güdümü sa¤lamak için oluflturulan ve s›n›rlar› ilgili ida-
relerin görüflleri al›narak Bakanl›kça belirlenen yerlerdir”. Buna ba¤l› olarak gelifl-
tirilen “yönetim plan›” kavram› ise “yönetim alan›n›n korunmas›n›, yaflat›lmas›n›,
de¤erlendirilmesini sa¤lamak amac›yla, iflletme projesini, kaz› plan› ve çevre dü-
zenleme projesi veya koruma amaçl› imar plan›n› dikkate alarak oluflturulan koru-
ma ve geliflim projesinin, y›ll›k ve befl y›ll›k uygulama etaplar›n› ve bütçesini de
gösteren, her befl y›lda bir gözden geçirilen planlard›r” fleklinde tarif edilmektedir.
Bu yasa maddesi gere¤ince oluflturulan “Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun
Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esas-
lar Hakk›nda Yönetmelik” 27.11.2005 tarihinde yürürlü¤e girmifltir. Bu yönetmelik-
te alan s›n›rlar›n›n tarihî, sosyal, kültürel, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bütünlük içe-
risinde alan›n korunmas›, gelifltirilmesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tes-
pit edilmesi öngörülmektedir. Bir sit alan›nda alan yönetimi kurulmas›yla koruma,
eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ile yerel toplumun talepleri
aras›nda uygun bir denge oluflturman›n yollar›n›n aranmas› amaçlanmaktad›r. Bu
kapsamda alan›n de¤erini artt›rarak uluslararas› bir seviyeye ç›karmak için genel
stratejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve
yarat›lmas›, kültür turizminin gelifltirilmesi hedeflenmektedir. Yönetim alanlar›n›n
korunmas› ve de¤erlendirilmesinde kamu kurum ve kurulufllar›, sivil toplum ör-
gütleri, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, gönüllü kifli ve kurulufllar ile yerel hal-
k›n ifl birli¤inin sa¤lanmas› önemli bir hedef olarak kabul edilmektedir. Sit alanla-
r› ve ören yerleri ile etkileflim sahalar›n›n bak›m, onar›m, restorasyon, restitüsyon,
teflhir, tanzim ve çevre düzenlemesinde uluslararas› koruma prensipleri ve sözlefl-
me hükümlerinin uygulanmas› ve yan› s›ra kültür varl›klar›n›n yönetiminde, kon-
servasyon alan›nda, tasar›m ve uygulamada, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek stan-
dartlar›n kullan›lmas›n›n sa¤lanmas› öngörülmektedir. Yönetmelik’te sivil toplum
örgütleri olarak Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i (TMMOB) temsilcileri,
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsilcileri, Türkiye Barolar Birli¤i tem-
silcileri, Türk Tabipleri Birli¤i temsilcileri, Esnaf ve Sanatkârlar Odas› temsilcileri
varsa konuyla ilgili dernek, vak›f ve üniversitelerin kat›l›m› tan›mlanmaktad›r.
Özet
Günümüz kentlerindeki h›zl› ve çok yönlü de¤iflimleri lar klasik arkeolojiden farkl› çözümleri, metotlar› ge-
takip etmek ve bu de¤iflimlerin kültür miras›yla iliflkisi- rektiren yeni bir çal›flma alan› oluflturmufllard›r. Belirli
ni düzenlemek konusuna verilen önem her geçen gün bir alanda s›n›rl› zaman ve olanaklar ölçütünde gerçek-
artmaktad›r. Kent arkeolojisi kavram› 20. yüzy›l›n ba- leflen ve imar etkinli¤inin getirece¤i tahrip öncesinde
fl›ndan itibaren fakat a¤›rl›kla II. Dünya Savafl› sonra- mümkün olan en çok veriyi toplamay› amaçlayan bu
s›nda çok disiplinli bir alan olarak geliflme göstermek- çal›flmalara “kurtarma arkeolojisi” ad› verilmifltir. Bu
tedir. Kentteki günümüz geliflmelerinin ve kentin geç- çal›flmalar zamanla daha sistematik olarak ve kentin
mifl tüm dönemlerine ait fiziki ve sosyoekonomik bil- planlama süreciyle beraber ele al›nmaya bafllam›flt›r.
gilerinin analizinin ve sentezinin oluflturulmas›n› içe- 1960’lardan itibaren kentlerde sürdürülen arkeolojik
ren kent arkeolojisinin as›l hedefi kentin gelece¤inin çal›flmalar, y›k›mdan önce yap›lan kurtarma kaz›lar›d›r.
nas›l olaca¤› konusunda yap›lan planlama çal›flmalar›- Arkeoloji ile planlama o dönemde henüz birlikte ele
na yol göstermektir. al›nan ve yönetilen bir süreç olarak alg›lanmamakta-
Koruma alan›n›n kurumsal olarak düzenlenmesi ve ko- d›r.1970’li y›llara do¤ru gelindi¤inde kent merkezlerin-
ruma nesnesinin arkeolojik alanlar› ve kentsel sit alan- de gerçeklefltirilen kentsel yenileme projelerindeki kur-
lar›n› kapsayan geniflli¤e ulaflmas› 18. yüzy›ldan günü- tarma kaz›lar› daha sistemli hâle gelmeye bafllam›flt›r.
müze uzanan bir evrim sürecidir. Bu evrim sürecinde 1980’lerle birlikte Avrupa’da kent merkezlerine olan
Avrupa kentlerinin II. Dünya Savafl› s›ras›nda tahrip ol- talebin yükselmesi ve büyük ölçekli kentsel yenileme
mas›n›n yaratt›¤› etkiler ve savafl sonras› yeniden yap›- projelerinin gerçeklefltirilmesine ba¤l› olarak arkeolo-
lanma tart›flmalar› belirleyici olmufltur. Bunun yan› s›ra jik miras› tehdit eden unsurlar artm›flt›r. Derin temel ve
kutsal kitaplarda adlar› geçen yerleflmeleri aramak üze- bodrum katlar› yap›lmas›na olanak sa¤layan modern
re Avrupa’dan M›s›r ve Mezopotamya baflta olmak üze- inflaat tekniklerinin geliflti¤i bu y›llarda bu tekniklerin
re denizafl›r› ülkelere gerçeklefltirilen yolculuklar birbi- yeralt›ndaki arkeolojik de¤erler üzerinde yaratt›¤› teh-
rinden çok farkl› kültürlerin eserlerinin Avrupa’daki ditleri azaltmak üzere “kentsel arkeoloji” kavram›n›n
müzelere tafl›nmas›n› getirmifl, gösteriflli eserleri bul- geliflimi h›zlanm›flt›r. Di¤er taraftan 1980’lere kadar ar-
mak için yap›lan kaz›larda kal›nt›lar tahrip olmufltur. Bu keoloji biliminin ve uygulamas›n›n amac› kaz›lar arac›-
tahribat bir süre sonra bu ülkelerdeki koruma faaliyet- l›¤›yla kentlerin tarihlerinin araflt›r›lmas› iken 1980’ler-
lerinin bafllang›c›n› oluflturmufl, ilk müzeler kurulmufl, le beraber kültür miras› yönetimi kavram› tart›fl›lmaya
ilk yasal düzenlemeler yap›lm›flt›r. bafllanm›flt›r. Günümüzde tafl›nabilir ve tafl›namaz kül-
Avrupa’da Büyük Roma-Germen ‹mparatorlu¤u’nun tür varl›klar› sadece korunmas› gereken nesneler ola-
parçalanmas›yla ortaya ç›kan ‹ngiltere, Hollanda, Da- rak de¤il, günümüzde ve gelecekte kullan›lacak ve fay-
nimarka, ‹sveç, Norveç gibi yeni devletler 16. ve 17. dalan›lacak kültür kaynaklar› olarak kabul edilmekte
yüzy›llardan itibaren klasik dönem arkeolojisi d›fl›nda kültür varl›klar›n› koruma anlay›fl›, yerini kültür varl›k-
yeni araflt›rmalara ve kimliklerini kan›tlama çabas› içi- lar›n›n yönetimi anlay›fl›na b›rakmaktad›r.
ne girmifllerdir. 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren 1970’lere girerken Avrupa Konseyinin kabul etti¤i Ar-
Londra’da, Oslo’da yap›lan kaz› çal›flmalar›nda Orta keolojik Miras›n Korunmas›na Yönelik Avrupa Sözlefl-
Ça¤ yerleflimlerinin izlerinin ortaya ç›kar›lmas› ve bel- mesi, arkeolojik miras alan›n›n düzenlenmesine iliflkin
gelenmesi, modern kentsel arkeolojinin bafllang›c› ola- Avrupa çap›ndaki ilk genifl kapsaml› sözleflmedir. Söz-
rak kabul edilmektedir. 18. yüzy›lda Sanayi Devrimi’nin leflme arkeolojik miraslar›n›n korunmas› için ülkelerin
getirdi¤i olanaklardan da yararlan›larak yap›lan derin kendi sistemleri içinde bir yasal düzenleme yapmas›n›
kaz›larda katmanbilimden (stratigraphy) yararlan›lma- öngörmektedir. Bu düzenleme ile arkeolojik miras›n
ya bafllanmas› ve jeoloji, biyoloji, fauna vb. bilim alan- envanterinin yap›lmas›n›; görünür bir kal›nt› olmasa bi-
lar›n›n genifllemesiyle, çal›flmalar› genelde klasik dö- le gelecek kuflaklar taraf›ndan incelenmek üzere arke-
nem ile s›n›rl› olan arkeoloji bilim alan› 19. yüzy›ldan olojik rezerv alanlar› oluflturulmas›n›; arkeolojik miras
itibaren tarih öncesi buluntular› ve tipolojileri üzerinde niteli¤indeki eserleri bulan kimselerin bunlar› yetkili
çal›flmalar›n› derinlefltirmeye bafllam›flt›r. 1950’li y›llar- makamlara bildirmek zorunda tutulmas›n› devletlere
dan itibaren kentlerin yeniden düzenlenmesinde yer bir sorumluluk olarak vermektedir.
alt›ndaki kültür varl›klar›n›n korunmas› için arkeolog-
Sözleflme’nin kentsel arkeoloji alanlar› için getirdi¤i ilk Bu genel çerçevede arkeolojik envanter ç›kar›lmas›,
kurallarda ise arkeologlar, flehirciler ve inflaatç›lar ara- planc›lar›n kulland›¤› di¤er verilerle uyumlu arkeolojik
s›nda sistemli bir dan›flma mekanizmas›n›n oluflturul- veri bankalar›n›n oluflturulmas›, bu verilerin düzenli
mas› ön flart olarak koflulmaktad›r. Bu kapsamda; aral›klarla güncellenmesi görevleri tan›mlanm›fl ve bu
• Arkeolojik miras› tahrip etme riski tafl›yan planlar›n, ifllerin düzenlenmesini devletin üstlenmesi öngörülmüfl-
projelerin de¤ifltirilmesini; tür. Arkeoloji ve planlama aras›nda karfl›l›kl› olarak da-
• Arkeolojik alan›n bilimsel incelemesinin yap›labil- ha anlafl›labilir bir dilin gelifltirilmesi; planlama sürecin-
mesi ve sonuçlar›n yay›mlanabilmesi için yeterli za- de arkeolojik bak›fl aç›s›n›n dikkate al›nmas›n›n zorun-
man›n ve olanaklar›n verilmesini; lu k›l›nmas›; bir alan hakk›nda gelifltirilecek kararlarda
• Bu çal›flmalar s›ras›nda bulunan arkeolojik miras müzakerelerin arkeolog, planc› ve gelifltirici aras›nda
ögelerinin, mümkün olan hâllerde, yerinde korun- yürütülmesi de bu çerçevede verilen önemli kararlar-
mas›n›; dan biridir.
• Arkeolojik sitlerin halka aç›lmas›n› öngörmekte, bu Avrupa Konseyinin 1992 y›l›nda revize etti¤i “Arkeolo-
alanlar›n arkeolojik ve bilimsel niteli¤ine zarar veril- jik Miras›n›n Korunmas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi”
memesi konusunda devletleri sorumlu tutmaktad›r. kapsam›nda gelifltirilen projelerden biri de “Avrupa Ar-
Bu Sözleflme’nin ard›ndan 1970’li y›llardan itibaren Av- keoloji Plan›”d›r. Öncelikle bafllat›lan pilot projelerden
rupa’da bafllayan ve UNESCO flemsiyesi alt›nda tüm
biri olan bu proje kapsam›nda farkl› Avrupa ülkelerde-
dünyaya yay›lan “bütünleflik koruma” anlay›fl› geliflme-
ki kent arkeolojileri hakk›nda karfl›laflt›rmal› bir çal›fl-
ye bafllam›flt›r. Avrupa Konseyinin 1975 y›l›nda kabul
ma yap›lmas› ve böylece bir rehber oluflturulmas› ön-
etti¤i “Avrupa Mimari Miras Tüzü¤ü” ve UNESCO’nun
görülmüfltür.
1976 y›l›nda kabul etti¤i “Tarihi Alanlar›n Korunmas› ve
Avrupa Konseyi’nin Kültürel Miras Komitesi taraf›ndan
Ça¤dafl Rolü konusunda Tavsiyeler” bafll›kl› belgeyle
haz›rlanan ve 2000 y›l›nda kabul etti¤i Avrupa ‹yi Uy-
koruma paradigmas› 1970’lerin sonunda genifl kapsam-
gulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi ar-
l› bu bak›fl aç›s›na sahip olmufltur.
keolojik miras›n insano¤lunun tarih bilinci için çok ge-
1984’de Avrupa Konseyinin Floransa’da gerçeklefltirilen
rekli oldu¤unu fakat ayn› zamanda artan bir tehlike içe-
Arkeoloji ve Planlama toplant›s› sonunda kabul edilen
risinde bulundu¤unu dile getirmektedir. fiehirler geç-
belgede ortak kültürel miras›n pek çok tehdide maruz
miflte yapt›klar› gibi gelecekte de de¤iflmeyi ve gelifl-
kald›¤›, arkeolojik miras›n savunmas›z oldu¤u; arke-
meyi sürdürmelidirler. Bu da geçmifli koruma arzusu ve
ologlar, planc›lar, kamu kurulufllar› aras›nda diyalog ve
anlay›fl eksikli¤i oldu¤u; yetersiz kaynak sorunu; ulus- gelecek için yenileme ihtiyac› aras›nda bir dengenin
lararas› sözleflmelerin uygulamada dikkate al›nmamas› kurulmas›n› gerektirir. Kentsel yap›lanma; kamu yetki-
konular›na dikkat çekilmektedir. Arkeologlar›n insan›n lileri ve planc›lar›, mimarlar ve müteahhitleri, arkeolog-
geçmiflinin fiziksel kal›nt›lar›n› konu alan meslek alan›- lar› ortak bir projede bir araya getiren karmafl›k bir sü-
n›; planc›lar›n ise gelecekteki sosyal, kültürel ve ekono- reçtir. Kaliteli sonuçlar alman›n tek yolu tüm kat›l›mc›-
mik gereksinimleri öngörerek çevreyi ve yaflam kalite- lar aras›nda yak›n, sürekli ve gönüllü ifl birli¤inin sa¤-
sini korumay› ve gelifltirmeyi esas alan meslek alan›n› lanmas›d›r. Kabul edilen prensiplerde kamu yetkilileri-
temsil etti¤i göz önünde tutularak çat›flan bu durumun nin ve planc›lar›n rolü; mimarlar›n ve müteahhitlerin
uzlaflmas› için afla¤›daki öneriler gelifltirilmifltir. rolü; arkeologlar›n rolü ayr› ayr› tan›mlanmaktad›r. Ar-
• Planc›larla ifl birli¤i yap›larak önemli koruma alanla- keolojinin kentsel geliflmelerle birlikte düflünülmesi ge-
r›n›n etkin olarak korunmas› rekti¤i konusunda çizilen bu ana çerçeve, kentsel arke-
• Arkeoloji ve planlama çal›flmalar›n›n uyumlu olarak oloji uygulamalar›n›n uluslararas› standart bir bak›fl aç›-
sürdürülmesi ve böylece arkeolojik kan›tlar›n tahrip s› kazanmas›n› kolaylaflt›rm›flt›r.
olmas›n›n engellenmesi Avrupa Komisyonunun 2003-2005 y›llar› aras›nda ger-
• Kaz› yap›lmas› gereken durumlarda, kaz›lar›n uy- çeklefltirdi¤i “APPEAR-Eriflilebilirlik Projeleri: Toprak
gun koflullarda gerçeklefltirilmesi Alt›ndaki Kentsel Arkeolojik Kal›nt›lar›n Sürdürülebilir
• Arkeolojik malzemenin müzelerde veya (in situ) ger- Korunmas› ve Gelifltirilmesi” bafll›kl› projede de arke-
çek ortam›nda korunmas› olojik miras›n korunmas›, mümkün oldu¤unca çok kifli
• Arkeoloji disiplininin planlama teknikleri ile uyum- taraf›ndan ziyaret edilmesi ve modern kentin geliflimi
laflt›r›lmas›n›n sa¤lanmas›. aras›nda denge kurulmas› amaçlanmaktad›r.
Bu konuda örnek verilen çal›flmalardan bir di¤eri de UNESCO Dünya Miras› Koruma ve Yönetim süreci de
‹ngiltere’de önemli politika ve uygulama belgeleri ola- kentsel arkeolojik alanlar›n yönetimini düzenlemede
rak gelifltirilen çal›flmalard›r. “Planlama Politika Rehbe- yol gösterici belgeler içermektedir. UNESCO’nun 1972
ri Not15: Planlama ve Tarihi Çevre” 1994 y›l›nda; “Plan- y›l›nda kabul etti¤i Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n
lama Politika Rehberi Not 16: Arkeoloji ve Planlama” Korunmas› Hakk›nda Sözleflme’de bafllang›çta yönetim
1990 y›l›nda yürürlü¤e girmifl ve 2010 y›l›na kadar uy- plan›, alan yönetimi konular›nda belirleyici hükümler
gulanm›flt›r. Bu belgelerin uygulanmas›nda karfl›lafl›lan yer almasa da uygulamada y›llar içinde gelinen aflama
yeni durumlar için 2010 y›l›nda “Planlama Politika Be- bu konular›n Uygulama Rehberinde yer almas›n› getir-
yan› 5: Planlama ve Tarihi Çevre” uygulamaya girmifltir. mifltir. Dünya Miras› Sözleflmesi’nin Uygulanmas›na Yö-
Devletin bu konudaki ana amac›, tarihî çevrenin ve mi- nelik ‹fllevsel ‹lkeler Uygulama Rehberi’nin II.F madde-
ras varl›klar›n›n korunmas› ve günümüz ile gelecek ne- si “Koruma ve Yönetim” bafll›¤›n› tafl›makta ve 23 mad-
silleri birbirine ba¤layarak yaflam kalitesinin yükselme- deden (Paragraf.96-119) oluflmaktad›r. Genel tan›m›n
sinden zevk al›nmas›d›r. ‹ngiltere’de kent arkeolojisinin yap›ld›¤› 96. paragraf’ta; “Dünya Miras› varl›¤›n›n ko-
sistemlefltirilmesinde iki aflama kullan›lmaktad›r. ‹lk afla- runmas› ve yönetimi; varl›¤›n bir “dünya miras›” olarak
mada arkeolojik aç›dan potansiyel tafl›yan ve ayn› za- tan›mland›¤› dönemdeki bütünlü¤ünün ve/veya özgün-
manda kentsel geliflme bask›s› alt›nda kentlerin saptan- lü¤ünün gelecekte de devam ettirilmesinden ya da ge-
mas› ve bu kentlerdeki arkeolojik miraslar›n›n yönetimi lifltirilmesinden emin olunmas›d›r” denilmektedir. 97.
için rehberler üretilmesidir. ‹kinci aflamada ise arkeolo- paragrafta ise “Dünya Miras› Listesi’nde tan›mlanm›fl
jik yo¤unlu¤un yüksek oldu¤u kentlerde merkezî ve tüm varl›klar, korunmalar›n› sa¤layacak yeterince uzun
yerel yönetim aras›ndaki iliflkilerin gelifltirilmesi ve bu vadeli olan yasal, düzenleyici kurumsal ve / veya gele-
kapsamda ülke çap›nda hizmet veren arkeolojik birim- neksel koruma ve yönetime sahip olmal›d›rlar. Parag-
lerin kurulmas› hedeflenmektedir. Bu aflama üç etap- raf 98: Koruma için yasal sistem, yönetmelik ve sözlefl-
tan oluflmaktad›r: Bilgi bankas› oluflturma etab›; de¤er- meler bafll›¤›n› tafl›makta ve “ulusal ve yerel düzeydeki
lendirme etab›; strateji üretme etab›. Kamuya mali yük yasal ve düzenleyici önlemler, kültür varl›¤›n›n hayatta
getirmeden mülk sahipleri, giriflimciler, planlama otori- kalmas›n›, üstün evrensel de¤erini, bütünlü¤ünü ve/ve-
teleri ve arkeologlar aras›nda ortak ifl üretmeyi gerekti- ya özgünlü¤ünü olumsuz etkileyebilecek geliflme ve
ren bu sistemde en önemli nokta; planlama sürecinin de¤iflmelere karfl› korunmas›n› garanti etmelidir” denil-
bafllang›c›ndan itibaren bu ifl birli¤inin bafllat›lmas› ve mektedir. Buradan da bir kez daha anlafl›lmaktad›r ki
böylelikle güncel geliflmelerin arkeolojik de¤erler üze- sözleflmeye imza koyan devletlerden koruma alan›n›
rindeki olumsuz etkisinin en aza indirilmesidir. Bu uy- düzenlemeleri beklenmektedir. Uygulama Rehberi’nin
gulamada; de¤eri yüksek arkeolojik kal›nt›lar›n yerinde Koruma ve Yönetim bafll›¤› alt›ndaki en önemli bafll›k-
(in-situ) korunmas›n›n sa¤lanamad›¤› durumlarda kaz› lardan biri “Yönetim Sistemleri”dir ve 108-118 no.lu pa-
yap›lmamas›, ilerleyen y›llarda daha geliflmifl arkeoloji ragraflarda aç›klanmaktad›r. Bu aç›klamalara göre her
tekniklerinin kullan›lmas›n›n beklenmesi öngörülmek- kültür varl›¤› uygun bir yönetim plan› ya da benzer bir
tedir. ‹ngiltere’deki yasal sistem, bu rehber arac›l›¤›yla yönetim sistemine sahip olmal›d›r. Bu belgede “etkili
1990’lardan günümüze kadar planlama otoritelerine bir yönetim sisteminin ortak unsurlar›” P.111 bafll›¤› al-
kentsel arkeolojik kaynaklar›, önemine göre farkl› kate- t›nda toplanmaktad›r ve alan yönetimi konusunda çok
gorilerde de¤erlendirme yetkisi vermekte, arkeolojik önemli temel ilkelere vurgu yap›lmaktad›r:
kaynaklar›n planlama sürecinin her evresine entegre • Varl›¤›n tüm paydafllar taraf›ndan tümüyle ayn› fle-
edilmesi için kullan›labilecek genel stratejiler tan›mla- kilde alg›lanmas›
maktad›r. “Planlama Politika Rehberi Not 16: Arkeoloji • Planlama-uygulama-izleme-de¤erlendirme ve geri
ve Planlama” Rehberi’nin tan›mlad›¤› üç aflama kent ar- besleme döngüsünün çal›flt›r›lmas›
keolojisi çal›flmalar›nda benimsenen bir yöntemdir. Bu • Aktörlerin ve paydafllar›n kat›l›m›n›n sa¤lanmas›
rehbere göre süreç: Ön planlama aflamas›; plan uygula- • Gerekli kaynaklar›n tahsis edilmesi
ma aflamas›n›n tasarlanmas›; arkeolojik alanda uygula- • Kapasitelerin gelifltirilmesi
nacak kentsel geliflme projesinin yavafllat›lmas› için ge- • Yönetim sistemi ifllevlerinin hesap verebilir ve fleffaf
rekli olan programlar›n yap›lmas›; kentsel geliflme pro- olarak gerçekleflmesi
jesinin tamamlanmas› aflamalar›ndan oluflmaktad›r.
Ayr›ca, sözleflmenin uygulanmas› için kurulan “Reaktif la planlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve
‹zleme” ve “Periyodik Raporlama” sistemleri varl›¤›n yerel idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›nda efl gü-
yönetilmesinin izlenmesinde önemli bir sistemdir. dümü sa¤lamak için oluflturulan ve s›n›rlar› ilgili idare-
Dünya Miras Sözleflmesi’nin Uygulama Yönetmeli¤i’nin lerin görüflleri al›narak Bakanl›kça belirlenen yerlerdir”
temel ilkelerinin her ülke taraf›ndan kendi ulusal koru- tan›m›n› getirmektedir. Buna ba¤l› olarak gelifltirilen
ma ve planlama sistemine uyarlanmas› önem tafl›mak- “yönetim plan›” kavram› ise “yönetim alan›n›n korun-
tad›r. Bu konuda ‹ngiltere’de “English Heritage” kuru- mas›n›, yaflat›lmas›n›, de¤erlendirilmesini sa¤lamak
mu haz›rlad›¤› ulusal uygulama rehberinde Baflar›l› Bir amac›yla iflletme projesini, kaz› plan› ve çevre düzenle-
Dünya Miras Alan› Yönetim Plan› için yön gösterici bir me projesi veya koruma amaçl› imar plan›n› dikkate
çerçeve çizmektedir. “English Heritage”›n di¤er projesi alarak oluflturulan koruma ve geliflim projesinin, y›ll›k
olan “Ulusal Haritalama Program›” tarihî miras›n belge- ve befl y›ll›k uygulama etaplar›n› ve bütçesini de göste-
lenmesi sistemi desteklemekte ve bu kapsamda hava ren, her befl y›lda bir gözden geçirilen plânlard›r” flek-
foto¤raflar› ya da di¤er uzaktan alg›lama verilerini kul- linde tarif edilmektedir.
lanarak tüm arkeolojik alanlar için bilgi sa¤lamaktad›r. Bu Yasa maddesi gere¤ince oluflturulan “Alan Yönetimi
Türkiye’de tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n ko- ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yöne-
runmas›na iliflkin uygulamalar 21.07.1983 tarihinde yü- tim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar
rürlü¤e giren ve günümüze kadar 12 kez de¤ifliklik ya- Hakk›nda Yönetmelik” 27.11.2005 tarihinde yürürlü¤e
p›lan 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma girmifltir. Bu yönetmelikte alan s›n›rlar›n›n tarihî, sos-
Kanunu ve bu kanuna ba¤l› yönetmelikler, ilke kararla- yal, kültürel, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bütünlük içeri-
r› ve genelgeler ile uluslararas› tüzükler ve genel koru- sinde alan›n korunmas›, gelifltirilmesi ve de¤erlendiril-
ma prensipleri kapsam›nda sürdürülmektedir. Türkiye mesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesi öngörülmekte-
koruma mevzuat› içine “kentsel arkeoloji” kavram› “ilke dir. Bir sit alan›nda alan yönetimi kurulmas›yla koruma,
karar›” olarak ilk kez 1993 y›l›nda girmifl son düzenle- eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ile
me 2005 y›l›nda kabul edilmifltir. yerel toplumun talepleri aras›nda uygun bir denge olufl-
Türkiye’de 2011 y›l› itibar›yla toplam 12272 adet sit ala- turman›n yollar›n›n aranmas› amaçlanmaktad›r.
n› bulunmaktad›r. Bunlar içinde arkeolojik sitler 10
132’ye ulaflan say›lar›yla toplam sit alanlar›n›n %
82,56’s›n› oluflturmaktad›rlar. Kentsel arkeolojik sitler
ise 31 adet olup toplam içinde %0,25lik pay almaktad›r-
lar. “Di¤er Sit Alanlar› (Üst üste sit alanlar›)” içindeki
“arkeolojik ve kentsel sit alan›” olanlar›n say›s› ise 26’d›r.
27.07.2004 tarih ve 5226 say›l› Yasa’yla Kültür ve Tabi-
at Vatl›klar›n› Koruma Kanunu’nda yap›lan de¤ifliklik-
lerle “koruma amaçl› imar plan›” ilk kez yasa düzeyin-
de tan›mlanm›flt›r ve içeri¤i ça¤dafl planlama kavramla-
r›n› bar›nd›rmaktad›r. Yasa’n›n bu tan›m›, “...kültür ve
tabiat varl›klar›n›n sürdürülebilirlik ilkesi do¤rultusun-
da korunmas›...” anlay›fl›n› vurgulayarak; miras alanla-
r›ndaki planlamay› sadece fiziki yap›lar›n korunmas›
yönündeki analizlere dayal› olmaktan ç›kar›p, kültürel,
sosyo-ekonomik araflt›rmalar›n temel veri olarak al›n-
mas›n› kurumsallaflt›rarak çok önemli yenilikler getir-
mektedir. 27.07.2004 tarih ve 5226 say›l› Yasa’yla Kültür
ve Tabiat Vatl›klar›n› Koruma Kanunu’na eklenen “yö-
netim alan›” kavram› ise “sit alanlar›, ören yerleri ve et-
kileflim sahalar›n›n do¤al bütünlü¤ü içerisinde etkin bir
flekilde korunmas›, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi, belli
bir vizyon ve tema etraf›nda gelifltirilmesi, toplumun
kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas› amac›y-
1. Belirli bir alanda s›n›rl› zaman ve olanaklar ölçü- 5. Avrupa Konseyi hangi y›l› Avrupa Mimari Miras y›l›
tünde gerçekleflen ve imar etkinli¤inin getirece¤i tah- olarak kabul etmifltir ve hangi slogan› kullanm›flt›r?
rip öncesinde mümkün olan en çok veriyi toplamay› a. 1992 - Valetta-Malta
amaçlayan çal›flmalar afla¤›daki hangi tan›mla adlan- b. 1975 - Geçmiflimiz için Bir Gelecek
d›r›lmaktad›r. c. 1964 - Venedik Sözleflmesi
a. Katmanbilim d. 1990 - Avrupa Arkeoloji Kampanyas›
b. Arkeoloji
e. 2009 - ‹stanbul Avrupa Kültür Baflkenti
c. Kurtarma arkeolojisi
d. Yüzey araflt›rmas›
6. Avrupa Konseyi’nin 1984’de Floransa’da gerçeklefl-
e. Kültürel kaynak yönetimi
tirdi¤i Arkeoloji ve Planlama toplant›s›nda al›nan karar-
2. Afla¤›dakilerden hangisi kent arkeolojisi kavram›n› lardan hangisi afla¤›da yanl›fl ifade edilmifltir?
aç›klamaktad›r? a. Planc›larla iflbirli¤i yap›larak koruma alanlar›n›n
I. Kentin geçmifl tüm dönemlerine ait fiziki ve sosyo etkin olarak korunmas›.
ekonomik bilgilerinin analizi ve sentezi b. Arkeoloji ve planlama çal›flmalar›n›n uyumlu ola-
II. Kentteki günümüz geliflmelerinin fiziki ve sosyo rak sürdürülmesi ve böylece arkeolojik kan›tla-
ekonomik bilgilerinin analizi ve sentezi r›n tahrip olmas›n›n engellenmesi.
III. Kentin gelece¤inin nas›l olaca¤› konusunda yap›lan c. Kaz› yap›lmas› gereken durumlarda, kaz›lar›n
planlama çal›flmalar›na yol göstermek uygun koflullarda gerçeklefltirilmesi.
a. I d. Arkeolojik malzemenin sadece müzelerde ko-
b. I ve II runmas›.
c. II e. Arkeoloji disiplininin planlama teknikleri ile
d. III
uyumlaflt›r›lmas›.
e. I II III
7. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa ‹yi Uygulama Kodu

3. Arkeolojik miras›n korunmas› için ülkelerin kendi
/ Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi’nde tan›mlanan
sistemleri içinde yasal düzenlemeler yapmas›n› tavsiye
eden ve ilkeleri belirleyen ve ilk kez 1969 y›l›nda kabul sorumluluklar aras›nda yer almamaktad›r?
edilen “Arkeolojik Miras›n Korunmas›na Yönelik Avru- a. Kentsel arkeolojik miras hem yaflayanlar hem
pa Sözleflmesi”nin revize edildi¤i y›l ve sözleflmeye ad›- de ziyaretçiler için önem tafl›maktad›r.
n› veren yer afla¤›dakilerden hangisinde do¤ru olarak b. Önemli arkeolojik kal›nt›lar mümkün oldu¤un-
verilmifltir? ca yerinde korunmal›d›rlar.
a. Nairobi, 1976 c. Arkeolojinin ve planlaman›n kendine özgü ihti-
b. Venedik, 1994 yaçlar›n› karfl›layacak önlemler al›namaz.
c. Londra, 1990 d. Kamunun e¤itimi sergiler, müzeler, tan›t›mlar ve
d. Valetta-Malta,1992 di¤er yollar kullan›larak gerçeklefltirilmelidir.
e. Roma 1987 e. Planc›lar arkeolojik miras› etkileyecek kararlar›
almadan önce elde edilmifl olan arkeolojik bilgi
4. Afla¤›dakilerden hangisinde Arkeolojik Miras›n Ko- ve tavsiyeleri incelemelidirler.
runmas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi’nin maddesi yan-
l›fl ifade edilmifltir?
a. Arkeolojik Miras›n korunmas› konusundaki dü-
zenlemelerde ilgili tüm taraflar›n sorumlu olmas›.
b. Arkeolojik alanlarda bilimsel bilginin toplanma-
s›, kurallar›na uygun olarak yay›mlanmas›.
c. Kültürel miras›n de¤eri konusunda e¤itici çal›fl-
malar yap›lmas›.
d. Sitlerin uygun koflullarda sergilenmesi.
e. Arkeolojik araflt›rmalar›n ilgili kamu kurumlar›-
n›n mali deste¤i ile gerçeklefltirilmesi.

8. Afla¤›dakilerden hangisi Dünya Miras› varl›klar›n yö- 1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koruma Alan›n›n Düzen-
netimi için UNESCO’nun Uygulama Rehberinde tan›m- lenmesi ve Kent Arkeolojisinin Geliflimi” bafll›k-
lanan Etkili Yönetim Sisteminin ortak unsurlar› aras›nda l› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
yer almaz? 2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koruma Alan›n›n Düzen-
a. Paydafllar›n miras varl›¤›n› kendi ilkeleri kapsa- lenmesi ve Kent Arkeolojisinin Geliflimi” bafll›k-
m›nda alg›lamalar›. l› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
b. Planlama-uygulama-izleme-de¤erlendirme ve 3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “1970’ler ve Arkeolojik Mira-
geri besleme döngüsünün çal›flt›r›lmas›. s›n Korunmas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi”
c. Aktörlerin ve paydafllar›n kat›l›m›n›n sa¤lanmas› bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
d. Gerekli kaynaklar›n tahsis edilmesi. 4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “1970’ler ve Arkeolojik Mira-
e. Kapasitelerin gelifltirilmesi. s›n Korunmas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi”
9. “Kentsel arkeoloji” kavram›n›n Türkiye’de koruma 5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “1970’ler ve Arkeolojik Mira-
mevzuat› içinde ilk kez yer ald›¤› y›l ve yürürlükte olan s›n Korunmas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi”
‹lke Karar›n›n kabul edildi¤i y›l afla¤›dakilerden hangi- bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
sinde do¤ru olarak verilmifltir? 6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “1980’ler ve Arkeoloji - Plan-
a. 1998 ve 2007 lama Buluflmas›” bafll›kl› konuyu yeniden göz-
b. 1993 ve 2005 den geçiriniz.
c. 1993 ve 2007 7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa ‹yi Uygulama Kodu
d. 1998 ve 2005 / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi” bafll›kl›
e. 1991 ve 2009 konuyu yeniden gözden geçiriniz.
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “UNESCO Dünya Miras› Ko-
10. Afla¤›dakilerden hangisi kentsel arkeolojik sitlerin ruma ve Yönetim süreci” bafll›kl› konuyu yeni-
korunmas› konusunda yürürlükte olan 702 say›l› ‹lke den gözden geçiriniz.
Karar› içinde yer almaz? 9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kentsel sit, arkeolojik sit ve
a. Arkeolojik de¤erler bilimsel yöntemlerle aç›¤a kentsel arkeolojik sit tan›mlar›” bafll›kl› konuyu
ç›kar›l›r, arkeolojik envanter temeline dayal› yeniden gözden geçiriniz.
planlama çal›flmalar› ivedilikle yap›l›r. 10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kentsel sit, arkeolojik sit ve
b. Alana gelecek yeni ifllevlerin uyumu sa¤lan›r ve kentsel arkeolojik sit tan›mlar›” bafll›kl› konuyu
altyap› hizmetleri kültür katman›na zarar verme- yeniden gözden geçiriniz.
yecek biçimde ele al›n›r.
c. Yeni yap› gabarileri, yap› tekni¤i ve malzeme-
nin geleneksel doku ile uyumu dikkate al›n›r.
d. Kentsel doku ile bütünlük sa¤layan tescilsiz ya-
p›lar da onar›l›p kullan›labilir.
e. Mevcut temelleri kalan eski yap›lar, koflullar›
sa¤lasalar dahi yeniden infla edilemezler.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Ahunbay, Z. (2005) “Do¤al ve Kültürel Miras› Koruma
“Kurtarma arkeolojisi” daha önce planlanmayan ve sis- Alan›nda Geçerli Uluslararas› Belgelerin Türki-
tematik olmayan arkeolojik çal›flmalard›r. Arkeolojik ye’deki Uygulamalara Yans›malar›”, P.‹lgi Yüce Afl-
miras› yeni yap›laflman›n yarataca¤› tahribattan kurtar- kun, vd.(Der.), Korumada 50 Y›l, MSGSÜ, ‹stanbul,
mak amac›yla gerçeklefltirilir. Bu süreçte çok h›zl› çal›- ss.9-24.
fl›lmas›, çok veri toplanmas› gerekmektedir. Bu çal›fl- Ahunbay, Z. (1996) Tarihi Çevre Koruma ve Restoras-
malarda genel olarak daha önemli oldu¤u düflünülen yon, Yap› Endüstri Merkezi, ‹stanbul.
dönemlere odaklan›l›r ve di¤er dönemlere ait kal›nt› ve Alt›nöz Bilgin, G. (tarihsiz) “Çok katmanl› kentteki tarih-
izler göz ard› edilir. Kent arkeolojisi ise “bütünleflik ko- sel katmanlaflmay› çözümlemek: Kent Arkeolojisi”.
ruma” düflüncesinin geliflimine paralel olarak ve kurtar- Ar›, ‹. (2009) Tarihöncesi Sit Alanlar›nda Kültür Miras›
ma arkeolojisi uygulamalar›n›n elefltirisinden ortaya ç›k- Yönetimi: K›rklareli Höyü¤ü Sit Alan› ve Kültür Mi-
m›flt›r. Yerleflik alanlardaki arkeolojik araflt›rmalar› da- ras› Yönetimi, Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi
ha sistematik hâle getirmeyi ve arkeologlar›n planlama- Sosyal Bilimler Enstitüsü.
da karar verme sürecine daha etkin kat›l›m›n›n sa¤lan- Benevolo, L. (1995) “Son Elli Y›lda Avrupa Kentinin Ye-
mas›n› hedeflemektedir. Bu konuda bkz.; B‹LG‹N, A. nilenifli”, Avrupa Tarihinde Kentler, N.Nirven (Çev),
G. (1996), Urban Archaeology As the Basis for the Stu- Afa-Intermedia, ‹stanbul, ss:235-247.
dies on the Future of the Town; Case Study: Bergama, Burtenshaw, D., Bateman, M., Ashworth, G. J. (1981)
(yay›mlanmam›fl y. lisans tezi), Ankara: Ankara: ODTÜ The City in West Europe J. Wiley Chichester Eng.
Mimarl›k Fakültesi. and New York.
De Boer, S. (2006) “Diffusion or Diversity in Cultural
S›ra Sizde 2 Heritage Preservation? Comparing Policy Arrange-
Europa Nostra, Avrupa çap›nda 50 ülkeden 250 sivil ments in Norway, Arizona and the Netherlands”, B.
toplum kuruluflunu birlefltiren uluslararas› kültürel mi- Arts and P. Leroy (eds.), Institutional Dynamics in
ras koruma örgütleri federasyonudur. 1963 y›l›nda Av-
Environmental Governance, 161-181, Springer.
rupa Konseyi bünyesinde kurulan Europa Nostra, 1998
Delafons, J. (2005) Politics and Preservation, E & FN
y›l›nda Avrupa Komisyonu taraf›ndan koruma alan›nda
Spon, London.
Avrupa’n›n flemsiye örgütü olarak kabul edilmifltir. Ay-
Dinçer, ‹. (2010) “Türkiye’de Kent Ölçe¤inde Koruma
r›nt›l› bilgi için bkz: http://www.europanostra-tr.org/de-
ve Kent Planlaman›n Yollar›n›n Kesiflmesi ve Yeni-
fault.aspx ve http://www.europanostra.org/
den Ayr›lmas›: Protokol Alan›ndan Yenileme Alan›-
na...”, Dilek Özdemir (Der.), Kentsel Dönüflümde
S›ra Sizde 3
Politika, Mevzuat, Uygulama: Avrupa Deneyimi, ‹s-
Bu konuda afla¤›daki web sitelerini ziyaret edebilirsiniz:
tanbul Uygulamalar›, Nobel Yay›nevi, ‹stanbul, ss.
http://archaeology.about.com/od/uterms/g/urban.htm
225-255.
http://www.in-situ.be/A_pres_overview.html
Jokilehto, J. (1999) A History of Architectural Conserva-
http://www.english-heritage.org.uk/content/publicati-
tion, Butterworth-Heinemann, Oxford.
ons/docs/laassetdocument.pdf
Karaba¤, N. E. (2008) Kent Arkeolojisi Metoduyla Çok
Katmanl› Kentlerdeki Tarihsel Süreklili¤in Çözümle-
S›ra Sizde 4
nerek Korunmas› (‹zmir Örne¤i), Dokuz Eylül Üni-
Bu konuda afla¤›daki web sitelerini ziyaret edebilirsiniz:
versitesi, FBE, ‹zmir.
http://www.english-heritage.org.uk/professional/rese-
Leech, R. (1999) “Preface”, Report on the Situation of
arch/heritage-science/
Urban Archaeology in Europa, Council of Europa
http://www.english-heritage.org.uk/content/publicati-
Publishing.
ons/publicationsNew/guidelines-standards/3d-laser-
scanning-heritage2/3D_Laser_Scanning_final_low- Longuet, ‹.& Vincent, J.M. (2001) “France”, Policy and
res.pdf law in heritage conservation (ed:Robert Pickard)
http://www.heritage3d.org/ Taylor & Francis.
‹nternet Kaynaklar›
Luxen, J-L (2004) “Reflections on the Use of Heritage URL1http://www.icomos.org/athens_charter.html
Charters and Conventions”, http://www.getty.edu/ (03.01.2010).
conservation/publications_resources/newsletters/ URL2http://teftis.kulturturizm.gov.tr/belge/1-77153/si-
19_2/feature.html (01.12.2011) lahli-bir-catisma-halinde-kultur-mallarinin-korun-
Okyay, ‹. (2001) Fransa’da Kentsel Sit Alanlar›n›n Ko- masi- (03.01.2010).
runmas› Malraux Yasas›, Yap› Endüstri Merkezi, ‹s- URL3http://www.kulturvarliklari.gov.tr/belge/1-
tanbul. 74299/arkeolojik-mirasin-korunmasina-iliskin-avru-
Özdo¤an, M. (2001) Türk Arkeolojisinin Sorunlar› ve pa-sozlesmes-.html (15.03.2012)
Koruma Politikalar›, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹s- URL4http://whc.unesco.org/en/list ve http://whc.unes-
tanbul. co.org/en/guidelines (03.01.2010).
Rodwell, D. (2007) Conservation and Sustainability in URL5http://www.kumid.eu/euproject/admin/userfi-
Historic Cities, Blackwell Publishing. les/dokumanlar/arkeolojiyeni01.pdf ve
Sarfatij, H. & Melli, P. (1999) “Archaeology and the http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/herita-
Town”, Report on the Situation of Urban Archaeo- ge/resources/Publications/Pat_PA_05_en.pdf
logy in Europe ss:13-29, Council of Europe Publis- (15.03.2012)
hing. URL6http://kumid.eu/euproject/admin/userfiles/doku-
Slatyer, R.O. (1984),” The Origin and Development of manlar/cevreilave02.pdf (11.12.2011)
the World Heritage Convention”, Monumentum, URL7http://kumid.eu/euproject/admin/userfiles/doku-
World Heritage Convention Issue, 3-16. manlar/arkeolojiyeni03.pdf (11.12.2011)
http://www.international.icomos.org/monumen- URL8http://www.izenpe.com/s15-4812/es/conteni-
tum/vol-special/vol-special_1.pdf (03.06.2011) dos/informacion/manifiestos_patrimoni-
Stubbs, J.H., (2009) Time Honored: A Global View of o/es_8658/adjuntos/DOC67.pdf ve http://www.ku-
Architectural Conservation, John Wiley &Sons Inc. mid.eu/euproject/admin/userfiles/dokumanlar/ar-
Teller, J. & Warnotte, A. (2003) “The enhancement of keolojiyeni04.pdf (20.03.2012)
archaeological remains in an urban context” APPE- URL9http://www.in-situ.be/A_pres_overview.html
AR Position Paper-1, http://www.in-situ.be/con- (15.03.2012)
trib_1_en.pdf (03.06.2011) URL10(http://www.in-situ.be/guide_en.pdf)
Tuna, N. (2003) “‹stanbul Suriçi’nde Kentsel Arkeolojik (15.03.2011)
Kültür Miras›”, ‹stanbul Dergisi, S:46, ss:88-93. URL11http://www.in-situ.be/A_pres_overview.html
Tuna, N. (2000) “Kentsel Arkeoloji Üzerine”, Idol, (15.03.2011)
S:7,ss:7-13. URL12http://www.cityoflondon.gov.uk/NR/rdonl-
Y›k›c›, A. (2010) Kentsel Arkeolojik Alanlar›n Korunma- yres/E945B5B3-FD3F-4EB2-B59F-
s›na Yönelik Planlama Yaklafl›mlar›: Yenikap› Arke- 491508789635/0/DPPL udparchadvice.pdf
olojik Alan Yönetim ve Yönlendirme Rehberi, Yük- (20.03.2012)
sek Lisans Tezi, MSGSÜ, FBE. URL13http://www.english-heritage.org.uk/con-
Willems, J.H.W. (2007) “The Work of Mak›ng Malta: tent/publications/docs/laassetdocument.pdf
The Counc›l of Europe’s Archaeology and Plann›ng (20.03.2012)
Comm›ttee 1988-1996”, European Journal of Archa- URL14http://www.english-heritage.org.uk/professio-
eology Vol. 10(1): 57-71. nal/research/landscapes-and-areas/characterisation
Willems J.H.W. (1998) “Archaeology and Her›tage Ma- /townscape-character/ (20.03.2012)
nagement in Europe: Trends and Developments”, URL15http://www.english-heritage.org.uk/professio-
European Journal of Archaeology, Vol1(3):293-311. nal/research/landscapes-and-areas/national-map-
ping-programme/ (20.03.2012)
URL16http://www.english-heritage.org.uk/con-
tent/publications/docs/making-past-part-of-our-fu-
ture.pdf (20.03.2012)
URL17http://teftis.kulturturizm.gov.tr/belge/1-84942/il-
ke-kararlari.html (17.12.2011)
URL18http://teftis.kulturturizm.gov.tr/belge/1-
84991/720-nolu-ilke-karari-kentsel-sitler-koruma-
ve-kullanma-.html (17.12.2011)
URL19http://teftis.kulturturizm.gov.tr/belge/1-
84962/658-nolu-ilke-karari-arkeolojik-sitler-koru-
ma-ve-kullan-.html (17.12.2011)
URL20http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,13932/702-
nolu-ilke-karari-kentsel-arkeolojik-sit-alanlari-ko-
.html (20.03.2012)
URL21http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44973/tur-
kiye-geneli-sit-alanlari-istatistikleri.html
(20.03.2012)
URL22http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44974/ille-
re-gore-sit-alanlari-istatistigi.html (25.03.2012)
URL23http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14230/kultur-
ve-tabiat-varliklarini-koruma-kanunu.html
(05.04.2012)
8
Amaçlar›m›z
N
N
Dünya Miras› kavram›n› aç›klayabilecek,
Dünya Miras Listesi’nde yer alan varl›klar›n üstün evrensel de¤er ölçütlerini
N
tan›mlayabilecek,
N
Dünya Miras› ile ilgili örgütleri ve adayl›k sürecinin aflamalar›n› bilecek,
Dünya Miras› alanlar›nda yönetim plan›n›n önemini aç›klayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Dünya Miras› • Koruma
• Kültürel Miras • Yönetim Plan›
• Dünya Miras Listesi
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• DÜNYA M‹RASI SÖZLEfiMES‹
• DÜNYA M‹RAS L‹STES‹
Arkeolojik Alan Dünya Miras›
Alanlar› ve Yönetim • DÜNYA M‹RAS L‹STES‹’NDE
Yönetimi Plan› ‹liflkisi TÜRK‹YE
• DÜNYA M‹RASI ALANLARINDA
KORUMA, YÖNET‹M VE ‹ZLEME
Dünya Miras› Alanlar› ve
Yönetim Plan› ‹liflkisi
G‹R‹fi
“Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü” ya da k›saca UNESCO, Birlefl-
mifl Milletler’in bir özel kurumu olarak, ‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra, 1946 y›l›n-
da kurulmufltur. UNESCO kelimesi, ‹ngilizce United Nations Educational, Scientific
and Cultural Organization kelimelerinin bafl harfleri al›narak oluflturulmufltur.
UNESCO’nun kurulufl yasas› 1945 y›l› Kas›m ay›nda Londra’da kabul edilmiflti. Tür-
kiye, bu yasay› imzalayan ilk yirmi devlet aras›ndad›r. E¤itim, bilim, kültür, iletiflim
ve bilgilendirme kanallar›yla, küresel bar›fl›n tesisine, fakirli¤in ortadan kald›r›lma-
s›na, sürdürülebilir kalk›nmaya ve paylafl›lan ortak de¤erlere dayal› toplumlararas›
diyaloga katk›da bulunmak UNESCO’nun amac› olarak özetlenebilir.
UNESCO e¤itim, bilim ve kültür alanlar›ndaki amaçlar›n›, kendisine üye olan
her devletin ilgili organlar› arac›l›¤›yla gerçeklefltirir. Kurulufl y›llar›ndan bafllayarak
günümüze de¤in, kültür alan›nda normatif belgeler haz›rlam›fl ve üye ülkelerin im-
zas›na sunmufl olan UNESCO’nun kültür program›n›n hedeflerinden biri de kültü-
rel çeflitlili¤e sayg› çerçevesinde somut ve somut olmayan kültürel miras›n korun-
mas› ve gelifltirilmesidir. Bu kapsamda, kültürel çeflitlilik ve kültürel miras›n korun-
mas› ve gelifltirilmesi amac›yla haz›rlanan çeflitli sözleflmeler UNESCO çat›s› alt›n-
da üye ülkeler taraf›ndan onaylanarak yürürlü¤e konulmufltur. UNESCO’nun kül-
tür alan›nda haz›rlad›¤› yedi sözleflme bulunmaktad›r. UNESCO taraf›ndan 1972 y›-
l›nda kabul edilen “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi”, so-
mut kültürel miras›n korunmas› için gelifltirilmifl ve en çok say›da devlet taraf›ndan
tan›nan UNESCO uygulamas›d›r.
“Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi” kapsam›nda “üstün
evrensel de¤ere” sahip olan kültürel ve do¤al varl›klar, Dünya Miras Sözleflmesi
Uygulama K›lavuzu’nda belirlenmifl olan k›staslara uygun bulunmalar› durumunda
Dünya Miras Komitesi’nin karar›yla Dünya Miras Listesi’ne al›nmaktad›r.
Kültür alan›nda kazan›lan deneyimlerin, bilgilerin toplanmas› ve paylafl›m›n›
hedefleyen UNESCO’nun son y›llarda Dünya Miras› Listesi’nin oluflturulmas›nda
varl›klar›n temsilinin dengeli ve itibarl› k›l›nmas› ile kültürler aras›nda diyalogun
art›r›lmas› çabalar›n›, özellikle son dönemde kültürel çeflitlili¤in korunmas› üzerin-
de yo¤unlaflt›rmakta oldu¤u söylenebilir.
Evrensel nitelikleri üzerinde fikir birli¤ine ulafl›lm›fl bu miras›n bütünlü¤ünün
korunmas› ve süreklili¤inin sa¤lanmas› uluslararas› toplum için büyük öneme sa-
hiptir. Uluslararas› tüzükler miras alanlar›n›n yönetimi için planlama sürecini do¤-
rudan tarif etmemekle birlikte ço¤unda ilke ve öneriler bulunur. Bir yönetim pla-
n›n›n amac›, uluslararas› ortamda onaylanm›fl sözleflmeler çerçevesinde ulusal ve
yerel idareler, kamu ve özel mülk sahipleri, yat›r›mc›lar, kullan›c›lar ve ziyaretçile-
ri kapsayan tüm paydafllar›n ortak kat›l›m› ile alan›n korunmas› ve sürdürülebilir
kalk›nmas›n›n sa¤layacak bir k›lavuz elde etmektir.
Ülkelerin tan›t›m ve turizm yönünden getirilerinin fark›nda olarak Dünya Mira-
s› Listesi’nde yer alan miraslar›yla övünmeleri, daha fazla alan›n aday gösterilme
çabalar› bu alanda artan ilgiyi göstermekte. Öte yandan, Dünya’ya karfl› sorumlu-
luklar›n üstlenildi¤i bu alanlarda gerekli özen gösterilerek koruman›n sa¤lanabil-
mesi için, tan›mlanan hedefler do¤rultusunda paydafllarla ortak hareket edilen yö-
netim planlar›n›n haz›rlanmas› zorunluluktan öte bir gereksinimdir.
DÜNYA M‹RASI SÖZLEfiMES‹

Kültürel ve do¤al miras, yaln›zca bir ulus için de¤il, tüm insanl›k için çok de¤erli
ve yeri doldurulamaz bir varl›klar bütünüdür. Zarar görmesi ve yok edilmesi ya da
baflka bir sebeple bu de¤er verilen varl›klardan herhangi birinin kaybedilmesi
dünyadaki tüm insanlar›n zenginli¤inin azalmas› anlam›na gelir. Bu miras›n baz›la-
r›n›n ola¤anüstü de¤erde oldu¤u kabul edilmektedir. Kültürel ve do¤al miras sa-
dece geleneksel bozulma nedenleriyle de¤il, sosyal ve ekonomik flartlar›n de¤ifl-
mesiyle onlar› giderek daha fazla tehdit eden tehlikelerden zarar görmektedir. Do-
lay›s›yla, özel olarak korumaya de¤er olan varl›klar olarak görülmektedir.
Bütün insanl›¤›n ortak miras› olarak kabul edilen üstün evrensel de¤ere sahip
kültürel ve do¤al varl›klar› dünyaya tan›tmak, toplumda söz konusu evrensel mi-
rasa sahip ç›kacak bilinci oluflturmak ve çeflitli sebeplerle bozulan, yok olan bu de-
¤erlerin yaflat›lmas› için gerekli ifl birli¤ini sa¤lamak amac›yla UNESCO’nun Paris’te
toplanan 17. Genel Konferans› kapsam›nda, 16 Kas›m 1972 tarihinde “Dünya Kül-
türel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi” kabul edildi.
Resim 8.1
UNESCO, Dünya
Miras›
Sözleflmesi’nin
k›rk›nc› y›l›n›
kutlanmaktad›r.
SIRA S‹ZDE 1972 y›l›ndaSIRA

kabul edilen Dünya Do¤al ve Kültürel Miras›n Korunmas› Sözleflmesi’nin 40.
S‹ZDE
1 y›l›nda bu sözleflmeyi imzalayan ülke say›s› kaça ulaflm›flt›r?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü Nöneme
EL‹M
Ola¤anüstü sahip kültürel ve do¤al miras varl›klar›n›n, tüm insanl›¤›n
ortak miras› olarak korunmas›n›n gerekti¤i düflünülmektedir. Bununla birlikte bu
S O R U miras›n ulusal S Odüzeyde
R U korunmas›n›n, koruman›n gerekli k›ld›¤› kaynaklar›n ge-
niflli¤i ve kültürel varl›¤›n bulundu¤u ülkenin ekonomik, bilimsel ve teknik kay-
naklar›n›n yetersizli¤i nedeniyle ço¤u kez mümkün olamad›¤› saptanm›flt›r.
D‹KKAT D‹KKAT
N N
8. Ünite - Dünya Miras› Alanlar› ve Yönetim Plan› ‹liflkisi 181
Sözleflme, hangi halka ait olursa olsun bu eflsiz ve yeri doldurulmaz kültür var-
l›klar›n›n korunmas›n›n dünyan›n bütün halklar› için önemini vurgular. Sözleflme-
ye taraf olan devletin faaliyetinin yerini almamakla beraber, bunu etkili bir flekilde
tamamlayacak ortaklafla yard›mda bulunularak üstün evrensel de¤erdeki kültürel
ve do¤al varl›klar› tehdit eden yeni tehlikelerin büyüklü¤ü ve ciddiyeti karfl›s›nda,
miras›n korunmas›na kat›lman›n, bütün uluslararas› toplulu¤un ödevi oldu¤unu
iflaret eder.
“Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi”nin kapsam› do¤-
rultusunda bu statüdeki varl›klar iki alt bafll›kta tan›mlan›r. Bunlar›n ilki olan “kül-
türel miras”›n bileflenleri an›tlar, yap› gruplar› ve sitlerdir.
An›tlar: Tarih, sanat veya bilim aç›s›ndan üstün nitelikli evrensel de¤er tafl›yan
mimari eserler, an›tsal heykel ve duvar resimleri, arkeolojikSIRA S‹ZDE yap›lar ve
nitelikte SIRA S‹ZDE
ögeler, yaz›tlar, ma¤aralar ve de¤iflik ögelerin bir arada oldu¤u birleflimler;
Yap› gruplar›: Mimari önemleri, uyumluluklar› veya peyzajD Üiçindeki
fi Ü N E L ‹ M
konumla-
r›yla tarih, sanat veya bilim aç›s›ndan üstün nitelikli evrensel de¤erleri olan ayr› ve-
ya iliflkili yap› topluluklar›;
S O R U S O R U
Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bak›mlardan evrensel de¤er-
de olan, insan eliyle yap›lm›fl veya do¤a ve insan›n ortak eserleri ve arkeolojik
alanlar›n tümü kültürel miras olarak adland›r›l›r. D‹KKAT D‹KKAT
Estetik veya bilimsel aç›dan ola¤anüstü evrensel de¤eri olan, fiziksel ve biyolo-
jik oluflumlar veya bu tür oluflum topluluklar›ndan müteflekkilSIRA do¤al an›tlar; jeolo-
N N
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
jik ve fizyografik oluflumlar ve tükenme tehdidi alt›ndaki hayvan ve bitki türlerinin
yetiflti¤i alanlar; bilim, koruma veya do¤al güzellik aç›s›ndan üstün evrensel de¤e-
ri olan do¤al sitler veya s›n›rlar› kesinlikle belirlenmifl do¤al AMAÇLARIMIZ
alanlar di¤er alt bafl- AMAÇLARIMIZ
l›k olan “do¤al miras” olarak tan›mlan›r.
Dünya miras›n›n mümkün oldu¤unca iyi belirlenmesi, korunmas› ve tan›t›lma-
s›n› sa¤lamak için sözleflmenin öngördü¤ü “Dünya Miras› Komitesi” ve “Dünya Mi-
ras› Fonu” 1976 y›l›ndan beri faal durumdad›r.
Türkiye, insanl›k için önemli bir de¤er oldu¤u düflünülen dünyadaki kültürel
ve do¤al miras›n ça¤dafl ve bilimsel yöntemlerle ortaklafla korunmas› amac›yla ha-
z›rlanan sözleflmeyi 1982 y›l›nda onaylad›.
http://www.unesco.org.tr ‹NTERNET ‹NTERNET
DÜNYA M‹RAS L‹STES‹

Dünya’daki “üstün evrensel de¤er”e sahip kültürel ve do¤al varl›klar› bütün insan-
l›¤›n ortak miras› olarak kabul ederek tan›tmak, toplumlarda evrensel mirasa sahip
ç›kacak bilinci oluflturmak ve bu de¤erlerin yaflat›lmas› için gerekli ifl birliklerini
sa¤lamak amac›n› tafl›yan “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözlefl-
mesi” kapsam›nda 1978 y›l›ndan itibaren Dünya Miras Listesi uygulamas› bafllat›l-
m›flt›r. Sözleflmeye üye olan ülkeler, saptanm›fl ölçütlere göre üstün evrensel de-
¤erde oldu¤u düflünülen, kültürel veya do¤al varl›klar›n›n bir envanterini yaparak
ulusal “Dünya Miras› Geçici Listesi”ni oluflturur ve bu liste içerisindeki adayl›k dos-
yalar› haz›rlanan varl›klar, Dünya Miras Listesi’ne eklenmeleri için önerilir. UNES-
CO bünyesinde oluflturulan 21 üyeli uluslaras› “Dünya Miras› Komitesi” yap›lan
baflvurular› ve izleme raporlar›n› de¤erlendirir.
Dünya Miras Listesi’nde yer alma koflullar› içinde en önemli koflul, söz konusu
varl›¤›n üstün evrensel de¤ere sahip oldu¤unun belgelenmesidir. Ulusal de¤er s›-
n›rlar›n› aflan düzeyde özellikleri ve önemi olan do¤al ve kültürel miras alanlar›,
belirlenen on ölçütten en az birine uymak kofluluyla UNESCO Dünya Miras Liste-
S O R U S O R U
si’nde yer al›r ve Dünya Miras› statüsü kazan›rlar.
D‹KKAT Dünya Do¤alDve‹ KKültürel

KAT Miras›n Korunmas› Sözleflmesi’ne göre oluflturulan ve Dünya Mi-
ras› Merkezi (WHC) taraf›ndan yönetilen Dünya Miras› Listesi’nde 2012 y›l›nda 157 ülke-
den Dünya Miras› Alan› olarak ilan edilen 962 do¤al ve kültürel alan yer almaktad›r. Bun-
N N
lardan 745’i kültürel, 188’i do¤al ve 29’u karma (do¤al ve kültürel) miraslard›r.
Sözleflmenin kabul edilmesinden sonra geçen 22 y›lda, Dünya Miras› Liste-
si’ne seçilen alanlar›n özellikleri, türü ve temsil edilen dünyan›n co¤rafi bölgele-
ri aras›nda denge yoktu. Büyük ço¤unlu¤u dünyan›n geliflmifl bölgelerinde, özel-
likle Avrupa’da bulunmaktayd›. Avrupa’dan tarihî kentlerin seçkin örneklerinin,
Hristiyanl›k dinî an›tlar›n›n daha fazla yer ald›¤›, Dünya’n›n di¤er bölgelerinden,
tarihsel dönemlerin ve vernaküler mimari (geleneksel halk mimarisi) örnekleri-
nin, yaflayan kültürlerin, özellikle de geleneksel kültürlerin yeterli ölçüde temsil
edilmedi¤i saptand›.
1994 y›l›nda, dünyan›n do¤al ve kültürel çeflitlili¤ini yans›tan ola¤anüstü evren-
‹NTERNET sel de¤erlerin
‹ N T E Rdengeli
NET ve güvenilir temsilini hedefleyen bir Dünya Miras Listesi
oluflturulmas› amac›yla yeni bir strateji bafllat›ld›.
Dünya Miras Komitesi, küresel hedefi (global strateji) benimseyerek dünyan›n
kültürel ve do¤al hazinelerinden daha iyi bir seçkiyi yans›tmak ve Dünya Miras›
Sözleflmesi’nin uygulanmas› için kapsaml› bir çerçeve ve operasyonel metodoloji
sa¤lamak için Dünya Miras› tan›m›n› geniflletmek istedi. Bu yeni vizyon, miras›n
dar tan›mlar›n›n ötesine geçip alan›n yan› s›ra, insani iletiflimi, kültürel birlikteli¤i,
maneviyat›n ve yarat›c› d›flavurum ile insanlar›n bir arada yaflamas›n›n seçkin ifa-
deleri olan sitleri de anlamak ve korumak için çabalamay› öngörmektedir. Global
strateji bafllang›çta kültürel mirasa at›fla gelifltirilmifltir ancak, Dünya Miras› Komi-
tesinin iste¤i üzerine, daha sonra do¤al miras› ve karma sitler olarak kültürel ve
do¤al miras› kapsayacak flekilde geniflletilmifltir. Günümüzde, Komitenin 26. otu-
rumunda (Budapeflte, 2002) kabul etti¤i dört stratejik hedef olan,
1. Dünya Miras› Listesi güvenilirli¤inin güçlendirilmesi;
2. Dünya Miras› özelliklerinin korunmas›nda etkinlik sa¤lanmas›;
3. Ülkelerin etkin yönetim organlar› kapasitesinin gelifliminin teflvik edilmesi;
4. Dünya Miras› konusunda iletiflim yoluyla halk›n bilinçlendirilmesinin, kat›l›-
m›n›n ve deste¤inin art›r›lmas›;
ile uyum içinde olan temsilci, dengeli ve güvenilir bir Dünya Miras› Listesi olufl-
turulmaya çal›fl›lmaktad›r. Sözleflmenin, önem ve de¤ere sahip tüm varl›klar›n
korunmas›n› temin etmesi planlanmamakta, ancak yaln›zca uluslararas› bak›m-
dan bunlar›n en istisnai olanlar›n›n seçildi¤i bir listesinin oluflturulmas› amaç-
lanmaktad›r.
Resim 8.2
50 2012 y›l›
45 itibar›yla en çok
dünya miras›
40 olan ülkeler
35 ‹talya, ‹spanya ve
30 Çin’dir.
25
20
15
10
5
0
‹talya
‹spanya
Çin
Fransa
Almanya
Meksika
Hindistan
Büyük Britanya
Rusya
Amerika Birleflik Devletleri
Avustralya
Brezilya
Yunanistan
Japonya
Kanada
‹ran
‹sveç
Portekiz
Polonya
Çek Cumhuriyeti
‹sviçre
Türkiye
Belçika
Güney Kore
Peru
Varl›klar›n Dünya Miras› Listesi’ne Kaydedilme Süreci
Dünya Miras› Sözleflmesi’ni imzalam›fl olan ülkeler, UNESCO Dünya Miras› Liste-
si’ne dahil edilmesi için, kendi topraklar› üzerinde bulunan önemli do¤al ve kültü-
rel miras alanlar›n› aday olarak teklif edebilir. Ulusal ve/veya bölgesel öneme sa-
hip bir varl›¤›n hemen Dünya Miras› Listesi’ne kaydedilmesi söz konusu de¤ildir.
Bu süreçte ilk ad›m, aday olacak alanlar›n geçici ya da ön listesinin yap›lmas›d›r.
Çünkü, Dünya Miras› Listesi’ne yönelik adayl›klar, aday gösterilen varl›k en az bir
y›l önceden o ülkenin geçici listesine eklenmemiflse dikkate al›nmaz. Ülkelerin befl
on y›l içinde aday göstermeyi planlad›klar› kültürel, do¤al ve karma sitleri kapsa-
yan geçici listeleri de¤iflebilir ya da güncellenebilir.
Miras alanlar›n›n öncelik s›ras›na göre foto¤raf, harita ve tan›mlay›c› bilgileri
içeren mümkün oldu¤unca eksiksiz dosyalar› adayl›¤›n incelenmesi için UNES-
CO’ya sunulur ve uygun dan›flma organlar›na gönderilir. Dünya Miras› Merkezi
adayl›k dosyalar›n›n haz›rlanmas›nda istenirse tavsiye ve yard›m sunmaktad›r. Ay-
r›ca, Dünya Miras› varl›klar›n›n korunmas› ve yönetimi konusunda ülkelere reh-
berlik etmek için gelifltirilmifl bir uygulama rehberi bulunmaktad›r. 2011 y›l›nda
güncellenmifl olan bu rehberde kültürel, do¤al ve karma sitlerin Dünya Miras› Lis-
tesi’ne kaydedilmesinin ölçütleri ve koflullar› ile varl›klar›n üstün evrensel nitelik-
lerinin de¤erlendirilmesine yönelik tüm bilgiler ve izlenmesi gereken süreç hak-
k›nda kapsaml› bilgi bulunmaktad›r.
Komiteye sunulan adayl›klar, ülkenin kendi imkânlar› dâhilinde ilgili miras› ko-
ruyaca¤›na dair taahhüdünü gösterir. Bu tür taahhütler varl›¤› ve evrensel de¤eri-
ni korumak için uygun bir politikan›n gelifltirilmesi yasal, teknik, bilimsel, idari ve
mali yönden gerekli desteklerin sa¤lanaca¤› önlemler fleklindedir.
Dünya Miras› adaylar›n›n bilimsel de¤erlendirme raporlar› Dünya Miras› Komi-
tesinin y›ll›k ola¤an toplant›s›nda görüflülür ve oylamas› kabul, ret ya da erteleme
olarak sonuçlan›r.
184
SIRA S‹ZDE Arkeolojik AlanSIRA
Yönetimi
S‹ZDE
Dünya Miras› Listesi’ne kaydedilen varl›klar›n özgünlü¤ünün korunmas› için

devletler gerekli özeni göstermekle yükümlüdür. fiayet Dünya Miras› Alan›’n›n ko-
runmas›na dikkat edilmez, özelliklerinin yitirilmesine sebep olacak tehlikeler tara-
S O R U O R U
f›ndan tehditS edilirse Komite bu varl›¤› “Tehdit Alt›nda Dünya Miras› Listesi”ne al-
may› düflünebilir.
D‹KKAT Dünya Miras›
D ‹ K K AListesi’ne
T kaydedilmesinin gerekçesi olan üstün evrensel de¤eri
bozuldu¤unda, varl›¤›n Dünya Miras› Listesi’ne kaydedilmesini sa¤layan karakte-
ristik özelliklerin ve bütünlü¤ünün kaybedilmesi durumunda ya da Dünya Miras›
N N
alan›n›n özüne iliflkin niteliklerinin, bay›nd›rl›k projeleri gibi insan faaliyetleri ne-
deniyle tehdit alt›na girmifl olmas› durumunda ve o dönemde Taraf Devlet taraf›n-
AMAÇLARIMIZ dan özetlenen gerekli düzeltici önlemlerin önerilen süre zarf›nda al›nmad›¤› du-
AMAÇLARIMIZ
rumda Komite bu varl›¤›n Dünya Miras› Listesi’nden ç›kart›lmas›n› düflünür.
K ‹ T A P Dünya Miras›nda
K ‹ T Türkiye,
A P Ed. Gül Pulhan, Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Ankara, 2006.
Evrensel De¤eri Belirleyen Ölçütler

TELEV‹ZYON Dünya Miras T E L EListesi’ne
V ‹ Z Y O N kaydedilmek için en önemli koflul olan “üstün evrensel de-
¤er” kavram›, aday do¤al ve kültürel miras alanlar›n›n ulusal de¤er s›n›rlar›n› aflan
düzeyde özellikleri ve önemi oldu¤unu tan›mlamak üzere ortaya konulmufltur. Üs-
tün evrensel de¤er, tüm insanl›¤›n bugünkü ve gelecek nesilleri için ortak öneme
sahip ola¤anüstü bir kültürel ve/veya do¤al önemi ifade etmektedir. Evrensel nite-
likleri üzerinde fikir birli¤ine ulafl›lm›fl bu miras›n bir bütün olarak ve sürekli ko-
runmas› uluslararas› toplum için büyük öneme sahiptir. Dünya Miras› Komitesi
varl›klar›n Liste’ye kaydedilmesi için gerekli ölçütleri tan›mlar. Önceleri kültürel
varl›klar için alt›, do¤al varl›klar için dört ölçüt belirlenmiflti. Daha sonra bu iki lis-
te birlefltirildi ve on ölçütlük bir liste oluflturuldu. E¤er bir varl›k afla¤›daki ölçüt-
lerden bir veya daha fazlas›n› karfl›l›yor ise Komite bu varl›¤›n üstün evrensel de-
¤ere sahip oldu¤unu kabul eder. Aday gösterilen varl›klar:
(i) ‹nsan›n yarat›c› dehas›n› üst düzeyde temsil eder;
(ii) Dünyan›n belirli bir kültür bölgesinde veya belirli bir döneminde mimar-
l›k veya teknoloji, an›tsal sanatlar, kent planlama veya peyzaj tasar›m›
alanlar›nda önemli ölçekteki insani de¤erler al›flveriflini örnekler;
(iii) Yaflayan veya yok olmufl bir kültürel gelene¤in veya uygarl›¤›n eflsiz ve-
ya ola¤anüstü ender bir temsilcisidir;
(iv) Bir yap› tipinin insanl›k tarihinde önemli bir aflamas›n› veya aflamalar›n›
gösteren, mimari veya teknolojik bütünün veya peyzaj›n seçkin örne¤idir;
(v) Özellikle geri döndürülemez de¤iflim karfl›s›nda hassas hâle gelen insan-
çevre etkilefliminin veya kültürün (veya kültürlerin) bir temsilcisi olan ge-
leneksel insani yerleflimin, kara veya deniz kullan›m›n›n kayda de¤er bir
örne¤i olur;
(vi) Evrensel öneme sahip sanatsal ve edebî eserler, fikirler, inançlar, yaflayan
gelenekler veya olaylar ile do¤rudan veya somut bir biçimde iliflkili olur
(Komite bu ölçütün tercihen di¤er ölçütlerle birlikte kullan›lmas› gerekti-
¤ini kabul etmektedir);
(vii) Ola¤an d›fl› do¤al bir oluflum veya ender bir do¤al güzelli¤i olan veya es-
tetik önem tafl›yan bir aland›r;
(viii) Dünyan›n oluflum aflamalar›n› temsil eden yaflam izleri, yer flekillerinin
oluflumuyla ilgili devam eden önemli jeolojik süreçler, jeomorfik veya fiz-
yografik özellikler gösteren bir seçkin örnektir;
(ix) Kara, tatl› su, k›y› ve deniz ekosistemleri, bitki ve hayvan topluluklar›n›n
evrim ve geliflimindeki süregiden önemli ekolojik ve biyolojik süreçleri
temsil eden istisnai örneklerdir;
(x) Biyolojik çeflitlili¤in (bilimsel veya koruma aç›s›ndan evrensel de¤er tafl›-
yan, tehdit alt›ndaki türleri ihtiva edenler dahil olmak üzere) yerinde ko-
runmas› için en önemli ve dikkat çeken do¤al ortamlar› kapsar.
Üstün evrensel de¤ere sahip oldu¤u düflünülen bir varl›¤›n Dünya Miras› ola-
bilmesi için, bütünlük ve/veya özgünlük koflullar›n› da karfl›lamas› ve bu nitelikle-
rinin sürdürülmesi için yeterli korumaya ve yönetime sahip olmas› gereklidir.
Mirasa atfedilen de¤erin anlafl›labilmesi, bu de¤er hakk›ndaki bilgi kayna¤›n›n
güvenilir ve do¤ru olarak kabul edilmesine ba¤l›d›r. Kültürel miras›n kökendeki ve
sonras›nda edindi¤i karakteristikler ve onlar›n anlamlar› ile ba¤lant›l› olarak bu bil-
gi kaynaklar›n›n bilinmesi ve kabul edilmesi, özgünlü¤ün tüm yönleriyle de¤erlen-
dirilmesi için bir ön kofluldur.
Kültürel mirasa atfedilen de¤er hakk›ndaki yarg›lar ile ilgili bilgi kaynaklar›n›n
güvenilirli¤i kültürden kültüre veya hatta ayn› kültür içinde bile farkl›l›k gösterebilir.
(i) ile (vi) aras›ndaki ölçütler kapsam›nda aday gösterilen varl›klar özgünlük
koflulunu karfl›lamak zorundad›r. Bir varl›¤›n adayl›¤› haz›rlan›rken özgünlük ko-
flullar› göz önünde bulunduruldu¤unda, Taraf Devlet taraf›ndan öncelikli olarak
özgünlü¤ün tüm önemli uygulanabilir özniteliklerinin belirlenmesi gerekir. Öz-
günlük beyan› bu önemli özniteliklerin ne dereceye kadar özgün oldu¤u veya öz-
günlü¤ü ifade etmekte oldu¤unu de¤erlendirmelidir. Özgünlükle ba¤lant›l› olarak,
arkeolojik kal›nt›lar›n veya tarihi binalar›n veya bölgelerin rekonstrüksiyonuna yal-
n›zca belirli koflullarda onay verilebilir. “Yeniden yap›m” (rekonstrüksiyon) bir
varsay›ma de¤il, yaln›zca tam ve ayr›nt›l› belgelemeye dayanmas› durumunda ka-
bul edilebilir.
(i) ile (vi) aras›ndaki ölçütler kapsam›nda aday gösterilen varl›klar için, varl›¤›n
fiziksel dokusu ve/veya önemli özellikleri iyi durumda olmal› ve bozulman›n etki-
si kontrollü olmal›d›r. Varl›¤›n ortaya koydu¤u toplam de¤erin iletilmesi için ge-
rekli unsurlar›n önemli bir k›sm›n› kapsamal›d›r. Kültürel peyzaj›n, tarihî kentlerin
ve di¤er yaflayan varl›klar›n ayr›cal›kl› karakterleri için gerekli ve onlarda mevcut
olan iliflkiler ve dinamik fonksiyonlar da korunmal›d›r. Bütünlük, do¤al ve/veya
kültürel miras›n özniteliklerinin eksiksizli¤inin bir ölçütüdür. Bu nedenle bütünlü-
¤ün koflullar›n›n incelenmesi, varl›¤›n:
a) Üstün evrensel de¤erini ifade etmek için gerekli tüm unsurlar› ne ölçüde
kapsad›¤›n›n;
b) Kültürel varl›¤›n önemini gösteren özelliklerin ve süreçlerin tam temsil edil-
mesini sa¤layacak yeterli büyüklükte olup olmad›¤›n›n;
c) Geliflim ve/veya ihmalin olumsuz etkilerinden ne ölçüde etkilendi¤inin; de-
¤erlendirilmesini gerektirir.
Kültürel miras alanlar›n›n üstün evrensel de¤ere sahip oldu¤ununSIRAbelirlenmesi

S‹ZDE için uy- SIRA S‹ZDE
mak zorunda oldu¤u ölçütlerin yan› s›ra, hangi koflullar sa¤lanmal›d›r? 2
Dünya Miras› ‹le ‹lgili Örgütler
Dünya Miras› Komitesi 21 üyeden oluflur ve en az y›lda bir kez buluflur. Dünya Mi-
ras› Komitesine UNESCO taraf›ndan atanan bir Sekretarya yard›mc›
S O R olur.
U Sekretar- S O R U
yan›n görevleri, 1992 y›l›ndan bu yana özellikle bu amaçla kurulan Dünya Miras›
Merkezi (WHC) taraf›ndan üstlenilmektedir. Dünya Miras› Merkezi Müdürü, Komi-
D‹KKAT D‹KKAT
N N
tenin Sekreteri olarak atan›r. Sekretarya Taraf Ülkelere ve Dan›flma Organlar›na

yard›m eder ve ifl birli¤i sa¤lar. Dünya Miras› Komitesi, Geçici Liste’ye ve ülkelerin
sundu¤u adayl›klara ba¤l› olarak, Sözleflme kapsam›nda korunmas› gereken üstün
evrensel de¤ere sahip kültürel ve do¤al varl›klar› belirler ve bu varl›klar› Dünya
Miras› Listesi’ne kaydeder, varl›klar›n korunma durumlar›n› inceler ve de¤erlendi-
rir. Dünya Miras› Fonu’nun kaynaklar›n› yönetir.
Dünya Miras› Komitesi’nin Dan›flma Organlar› ICCROM (Uluslararas› Kültür
Varl›klar›n› Koruma ve Onar›m Çal›flmalar› Uluslararas› Merkezi), ICOMOS (Ulus-
lararas› An›tlar ve Sitler Konseyi) ve IUCN (Dünya Koruma Birli¤i)’dir. ICOMOS
ve IUCN, Dünya Miras› Listesine kaydedilmek üzere aday gösterilen varl›klar›n
de¤erlendirilmesi ve Komiteye de¤erlendirme raporlar›n›n sunulmas› çal›flmala-
r›na kat›l›r.
ICCROM (Kültür Varl›klar›n› Koruma ve Onar›m Çal›flmalar›

Merkezi)
Genel merkezi ‹talya-Roma’da yerleflik uluslararas› ve hükûmetler aras› bir kuru-
lufltur. UNESCO taraf›ndan 1956 y›l›nda kurulan ICCROM, tafl›nabilir veya tafl›nmaz
kültürel miras›n korunmas›n› güçlendirmek için araflt›rmalar, dokümantasyon ya-
par, teknik destek, e¤itim ve kamu bilinçlendirme programlar› gerçeklefltirir. Söz-
leflmeyle ba¤lant›l› olarak ICCROM’un özel rolü kültürel miras konusunda e¤itim
için öncelikli ortak olmak, Dünya Miras› kültür varl›klar›n›n korunma durumunu
izlemek, ülkelerin yöneltti¤i uluslararas› yard›m isteklerini incelemek ve destek
sa¤lamak olarak belirlenmifltir.
ICOMOS (Uluslararas› An›tlar ve Sitler Konseyi)

Genel merkezi Fransa-Paris’te olan ve 1965 y›l›nda kurulmufl bir sivil toplum ku-
rulufludur. ICOMOS’un kuruluflunun arka plan›nda 1964’te Venedik’te yap›lan
2.Uluslararas› Tarihi An›tlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi’nin sonuç bildirgesi
olan “Venedik Tüzü¤ü”nün, an›t ve yerleflmelerin korunmas› konusunda çal›flacak
uluslararas› bir konseyin kurulmas›n› önermesi ve ilkeleri bulunmaktad›r. Konsey
mimari ve arkeolojik miras›n korunmas›na yönelik kuramlar ve yöntemler geliflti-
rerek bilimsel teknikler uygulanmas›n› destekler. Dünya Miras› Listesi’ne kaydedil-
mek üzere aday gösterilen varl›klar› de¤erlendirmek, Dünya Miras› kültürel varl›k-
lar›n›n korunma durumlar›n› izlemek, Taraf Devletlerin yöneltti¤i uluslararas› yar-
d›m taleplerini incelemek, girdi ve destek sa¤lamak çal›flmalar› aras›ndad›r.
IUCN (Dünya Koruma Birli¤i)

1948 y›l›nda kuruldu ve millî idareleri, STÖ’lerini ve bilim adamlar›n› dünya çap›n-
da bir ortakl›kla bir araya getirdi. Misyonu do¤an›n bütünlü¤ü ve çeflitlili¤ini koru-
mak için tüm dünyada toplumlar› etkilemek, teflvik etmek ve yard›m etmek ve ay-
r›ca do¤al kaynaklar›n her türlü kullan›m›n›n adil ve ekolojik aç›dan sürdürülebilir
olmas›n› sa¤lamakt›r. IUCN’nin genel merkezi ‹sviçre-Gland’dad›r. Sözleflmeyle
ba¤lant›l› olarak Dünya Miras› Listesi’ne kaydedilmek üzere aday gösterilen do¤al
varl›klar› de¤erlendirir ve korunma durumunu izler.
Dünya Miras› Amblemi

Komite, ikinci oturumunda (Washington, 1978) Michael Olyff taraf›ndan tasarla-
nan Dünya Miras› amblemini kabul etti. Bu amblem, do¤a ve kültür varl›klar›n›n
birbirine ba¤›ml›l›¤›n› sembolize etmektedir: Ortadaki kare insan yeteneklerinin
ve hayal gücünün sonuçlar›n›, onu SIRA S‹ZDE

Resim 8.3
SIRA S‹ZDE
çevreleyen daire ise do¤an›n sunduk- Dünya Miras›
N IU M U N
lar›n simgeler. Amblemin yuvarlak
R IMO D Amblemi
oluflu, dünya miras›n›n küresel ola- T D Ü fi Ü N E L ‹ M I A D Ü fi Ü N E L ‹ M
A
L
rak korunmas›n› ve Sözleflmeyi de
P
sembolize eder. Amblemin kullan›- S O R U S O R U
m›, ülkelerin Sözleflmeye ba¤l›l›klar›-
W ORLD H
N DIAL
n›n önemini vurgular ve Dünya Mira-
D‹KKAT D‹KKAT
s› Listesi’nde yer alan varl›klar›n be-
lirlenmesini sa¤lar.
MO
N N
Dünya Miras Komitesi taraf›ndan SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
ER
korunan varl›klar, Dünya Miras› Amb- T
E
AG I
N
I
lemi ile iflaretlenirler. Amblem, sim- E M O
I
geledi¤i evrensel de¤erlerin temsili- PATR
dir. Çevresinde ‹ngilizce, Frans›zca ve

‹spanyolca Dünya Miras› yazar ve in-
sanlar› sözleflmeden haberdar eder. Sözleflmenin güvenilirli¤inin ve prestijinin
onayland›¤›n›n bir göstergesidir. Dünya Miras› Komitesi, Dünya Miras› Listesi’nde
yer alan varl›klar›n belirlenmesi amac›yla amblemin kullan›m›n› teflvik etmektedir.
Bununla beraber amblemin, belirlenmifl olan ilke ve kurallar çerçevesinde ve izin
alarak kullan›lmas› mümkündür.
http://whc.unesco.org ‹NTERNET ‹NTERNET
“Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi” imzalanmadan önce Uluslara-

ras› An›tlar ve Sitler Konseyinin kurulmas› gereklili¤ine iflaret eden toplant› hangisidir? 3
DÜNYA M‹RASI L‹STES‹’NDE TÜRK‹YE D Ü fi Ü N E L ‹ M
Türkiye, “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n Korunmas› Sözleflmesi”ni 14 Nisan

1982 tarihinde kabul ederek Taraf Devlet konumuna gelmifltir. Bu S O kapsamda
R U ülke- S O R U
mizin, Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü-
¤ü’nün sorumlulu¤u alt›nda, konuyla ba¤lant›l› di¤er kurumlar ve kurulufllar›n ça-
D‹KKAT D‹KKAT
balar›yla bugüne kadar UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11 adet varl›¤›m›z›n al›n-
mas› sa¤lanm›flt›r. Bu varl›klardan; sekizi kültürel, ikisi hem kültürel hem do¤al mi-
N N
SIRA S‹ZDE
ras olarak listeye al›nm›flt›r. 1983 y›l›nda baflvuru yap›ld›ktan sonra 1985 y›l›nda ilk SIRA S‹ZDE
olarak ‹stanbul’un Tarihi Alanlar›, Divri¤i Ulu Camii ve Darüflflifas› (Sivas) ile Gö-
reme Milli Park› ve Kapadokya (Nevflehir) listeye al›nm›flt›r. 1986’da
AMAÇLARIMIZ
Hattuflafl (Bo- AMAÇLARIMIZ
¤azköy)-Hitit Baflkenti (Çorum), 1987’de Nemrut Da¤› (Ad›yaman-Kahta)’n›n ar-
d›ndan 1988’de Ksanthos-Letoon (Antalya-Mu¤la) ile Hierapolis-Pamukkale (De-
nizli), alt› y›l aradan sonra Safranbolu (Karabük) 1994 tarihinde K Dünya
‹ T A P Miras Liste- K ‹ T A P
si’ne al›nm›flt›r. 1998’de Truva Antik Kenti (Çanakkale)’nin Dünya Miras› Alan› ol-
mas›ndan sonra uzun bir süre say›s› dokuzda kalan üstün evrensel de¤eri olan var-
l›klar›m›z›n aras›na 2011 y›l›nda Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi
T E L E (Edirne),
V ‹ Z Y O N 2012’de TELEV‹ZYON
ise Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) kat›lm›flt›r.
Türkiye’nin Dünya Miras› Alanlar›ndan dokuzu kültürel, ikisi do¤al ve kültürel
miras özellikleri tafl›maktad›r. Divri¤i Ulu Camii ve Darüflflifas› ile Edirne Selimiye
Camii ve Külliyesi an›tsal tekil yap›lar, Safranbolu ile ‹stanbul’un‹ N T ETarihi
R N E T Alanlar›n- ‹NTERNET
dan ikisi Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alan›, Zeyrek Camii ve Çevresi
Koruma Alan› geleneksel kent dokusunu an›tsal yap›larla birlikte tamamlayan mi-
ras alanlar›d›r. Bunlar d›fl›ndakilerin tümü, Sultanahmet Arkeolojik Park› ve ‹stan-

bul Kara Surlar› kentsel-arkeolojik alan olmalar›ndan ötürü farkl›l›k gösterse de ar-
keolojik alanlar önemli bir ço¤unluk oluflturur.
Tablo 8.1 Türkiye’nin Dünya Miras› DML Girifl Baflvuru ÜED Alan
Türkiye’nin Dünya
Miras› Alanlar› Alanlar› Tarihi Numaras› Kriterleri (ha)
Çizelgesi.
‹stanbul’un Tarihi
1985 356 i, ii, iii, iv 678
Alanlar›
Göreme Milli Park› ve
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE 1985 357 i, iii, v, vii 9.576
Kapadokya
Divri¤i Ulu Camii
1985 358 i, iv 2.016
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Üve
fi Ü Darüflflifas›
NEL‹M
Hattuflafl: Hitit
1986 377 i, ii, iii, iv 268
S O R U SBaflkenti
O R U
Nemrut Da¤› 1987 448 i, iii, iv 11

D‹KKAT D‹KKAT
Ksanthos-Letoon 1988 484 ii, iii 126+63
N N
Hierapolis-Pamukkale Milli
1988 485 iii, iv, vii 1.077
Park›
Safranbolu 1994 614 ii, iv, v 193
Troya (Truva) Antik

1998 849 ii, iii, vi 158
K ‹ T A P K Kenti
‹ T A P
Selimiye Camii ve
2011 1366 i, iv 2,5+38
Külliyesi
Çatalhöyük Neolitik
2012 1405 ii, iv 37+111
Kenti (Konya)
‹NTERNET http://www.goturkey.com
‹NTERNET
Dünya Miras Merkezi, birçok baflka alan için oldu¤u gibi Türkiye’nin Dünya
Miras› Alanlar› ile ilgili yap›lan izlemeler sonras›nda da haz›rlanan raporlar› tart›fl-
maktad›r. Örne¤in, 1992 y›l›nda Göreme Milli Park› ve Kapadokya konusunda ala-
n› etkileyen sorunlara iflaret eden uzman raporu dikkate al›narak baz› uyar›larda
bulunmufltur.
1994 y›l›ndan bafllayarak ‹stanbul’un Tarihsel Alanlar› için izleme amaçl› haz›r-
lanan raporlar an›tsal yap›lar ve özellikle geleneksel ahflap yap›lardaki sorunlara
dikkat çekerek baz› desteklerin sa¤lanmas› için UNESCO ile ifl birli¤i yap›lm›flt›r.
2009 y›l›nda Divri¤i Ulu Camii ve Darüflflifas›, Hattuflafl-Hitit Baflkenti, Nemrut
Da¤›, Ksanthos-Letoon ve Troia Antik Kenti’nin, 2010 y›l›nda da ‹stanbul’un Tarihi
Alanlar›, Hierapolis-Pamukkale, Safranbolu’nun koruma alan› s›n›rlar›n› kabul et-
mifltir. Çünkü s›n›rlar, hem varl›¤›n etkin korumas›n› sa¤lamak için önemli bir ge-
rekliliktir hem de Dünya Miras›’n›n üstün evrensel de¤erinin, bütünlük ve özgün-
lü¤ünün tam olarak tan›mlanabilmesi için çizilmelidir. Hatta, alan›n korunmas› için
ço¤u zaman yeterli bir tampon bölge sa¤lanmas› da istenmektedir. Tampon Bölge,
varl›¤›n korunmas›na ilave bir katman oluflturur. Alan›n çevresinde, varl›¤›n kulla-
n›m› ve geliflimine uygulananlar› tamamlay›c› nitelikte yasal ve/veya al›flagelmifl k›-

s›tlamalar›n oldu¤u daha genifl bir bölgeyi tan›mlar. Bu alan varl›¤›n yak›n çevre-
sini, önemli manzaralar›, varl›¤a ve onun korunmas›na bir destek olarak fonksiyo-
nel öneme sahip di¤er alanlar› veya öznitelikleri kapsamal›d›r.
Türkiye’nin Dünya Miras› Alanlar› çizelgesinde (Tablo 8.1) görülen de¤erler
adayl›k dosyas›n›n sunulmas› s›ras›nda belirlenmifl olan s›n›rlar›n içinde kalan ala-
n›n hektar olarak büyüklü¤ünü ifade eder. Üç varl›¤›n tampon bölgeleri adayl›k s›-
ras›nda belirlenmifl oldu¤u için bu de¤erler art› iflareti sonras›nda verilmifltir. Tam-
pon bölgeler varl›¤›n bir parças› olmamakla birlikte, Dünya Miras Listesi’ne varl›-
¤›n kaydedilmesinin ard›ndan tampon bölge üzerinde yap›lan her türlü de¤ifliklik
Dünya Miras› Komitesi taraf›ndan onaylanmal›d›r.
Türkiye’nin Dünya Miras› Listesi’nde bulunan kültürel miras alanlar›n›n büyük bölümü
hangi özellikleri tafl›maktad›r? 4
‹stanbul’un Tarihî Alanlar›
‹stanbul’un, kuzeyde Haliç, do¤uda ‹stanbul Bo¤az› ve güneyde Marmara Denizi
ile çevrili k›sm› günümüzde “Tarihî Yar›mada” olarak an›lmaktad›r. S O R UKentin günü- S O R U
müzde iki k›taya yay›lan stratejik konumu, Roma, Bizans ve Osmanl› gibi büyük
‹mparatorlulara baflkentlik yapm›fl olmas›nda da önemli bir etkendir.
D ‹ K K A TBu görkemli D‹KKAT
geçmifli ile farkl› dinleri, kültürleri, topluluklar› ve bunlar›n ürünü olan yap›tlar›
benzersiz bir co¤rafyada bir araya getiren ‹stanbul’un, UNESCO Dünya Miras Lis-
N N
tesi’ne kay›tl› olan Tarihî Alanlar›nda Hipodrom, Ayasofya, Aya ‹rini, Küçük Aya-
sofya Camisi ve Topkap› Saray›, Süleymaniye Camisi, Zeyrek Camisi ve Kara Sur-
lar›n›n yan› s›ra daha küçük ölçekte çok say›da an›tsal yap›AMAÇLARIMIZ
ve sivil mimarl›k ör- AMAÇLARIMIZ
nekleri bulunmaktad›r.
Resim 8.4
‹stanbul’un Dünya
Miras› Alan›
Sultanahmet
TELEV‹ZYON ArkeolojikT E L E V ‹ Z Y O N
Park›’n›n
Sarayburnu’na
do¤ru görünümü.
‹stanbul Tarihî Yar›mada’da dört koruma alan›; “‹stanbul’un Tarihî Alanlar›” ta-
n›m› ve 356 s›ra numaras›yla 1985 y›l›nda Dünya Miras Listesi’ne al›nm›flt›r. Bu
alanlar; Sultanahmet Arkeolojik Park›, Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Ala-
n›, Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alan› ve ‹stanbul Kara Surlar›d›r.
‹stanbul’un Dünya Miras› olan alanlar› Türkiye’nin koruma yasalar›na uygun
olarak tescil edilmifl kentsel, arkeolojik ve tarihî sit olarak daha önceden kay›t al-
SIRA S‹ZDE
t›na al›nm›fllard›.
SIRA S‹ZDE
1995 y›l›nda Tarihî Yar›mada’n›n tümü sit ilan edilmifltir. Bu alan-
da her türde tescilli kültür varl›¤›na yap›lacak müdahale için, Türkiye’de tescil edil-
mifl tüm an›tlar ve sitler için de geçerli olan kurallar gere¤i, Kültür Varl›klar›n› Ko-
D Ü fi Ü N E L ‹ M ruma Bölge D ÜKurulunun
fi Ü N E L ‹ M izni al›n›r.
Tarihi Yar›mada’n›n ucunda bulunan “Arkeolojik Park” miras alan›nda bulunan
S O R U Ayasofya’n›nS mozaiklerinin
O R U korunmas› için Dünya Miras› Fonu 1983-94 y›llar› ara-
s›nda sa¤lad›¤› destekle uluslararas› ve ulusal uzmanlar birlikte çal›flt›lar. 1998 y›-
l›nda alan›n durumuna yönelik ICOMOS taraf›ndan haz›rlanan bir uyar› raporu
D‹KKAT D ‹ K K A T Dönemi geleneksel ahflap yap›lar›n›n korunmas› konusunda
sonras›nda Osmanl›
bir teknik ifl birli¤i gündeme gelmifltir. Bu kapsamda UNESCO teknik yard›m fo-
N N
SIRA S‹ZDE nundan sa¤lanan
SIRA S‹ZDE destek ile Zeyrek’te baz› onar›m çal›flmalar› yap›lm›flt›r.
An›tsal nitelikte olmayan yap›lar›n küçük ölçek sorunlar›n›n basit onar›mlar
kapsam›nda yap›lacak çal›flmalar ile çözümlenmesi mümkündür. Bu amaçla 2004
y›l›nda yap›lan yasal düzenleme sonras›nda belediye ve il özel idareleri taraf›ndan
kurulan “Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlü¤ü” birimleri bulunmaktad›r. ‹s-
tanbul Büyükflehir Belediyesi KUDEB biriminde ‹stanbul’un Dünya Miras› Alanla-
r›nda bulunan sivil mimari yap› örneklerinin onar›m çal›flmalar›nda çal›flacak usta-
lar›n yetifltirilmesi amac›yla ahflap ve tafl atölyeleri kurulmufltur.
UNESCO Dünya Miras Komitesinin 2004 y›l›ndan itibaren ‹stanbul’un Tarihi
Alanlar› ile ilgili tavsiyeleri ‹stanbul Tarihî Yar›mada Yönetim Plan›’n›n oluflturul-
mas›nda etkili olmufltur.
‹NTERNET http://www.alanbaskanligi.gov.tr
‹NTERNET
Göreme Millî Park› ve Kapadokya (Nevflehir)

Kapadokya, Orta Anadolu’da baflta Nevflehir olmak üzere K›rflehir, Ni¤de, Aksaray
ve Kayseri illerini içeren bir bölgedir. Alan›n en önemli özelli¤i Erciyes, Hasanda-
¤› ve Güllüda¤’›n püskürttü¤ü lav ve küllerin oluflturdu¤u yumuflak tabakalar›n
milyonlarca y›l boyunca ya¤mur ve rüzgâr taraf›ndan afl›nd›r›lmas›yla oluflan ola-
¤anüstü kaya flekilleridir.
Kapadokya bölgesi, do¤a ve insan yerleflimleri tarihinin bütünleflti¤i bir yerdir.
Erciyes, Hasanda¤ ve Göllüda¤’›n 12 milyon y›l önceden bafllay›p tarih ça¤lar›na
kadar süren volkanik faaliyetleri ile günümüzde de devam eden iklimsel etkenler
Peribacalar›’n› oluflturur. Tüf ad› verilen kayalar kolayca oyularak oluflturulan me-
kânlar bar›nma için uygun ortam sa¤lam›flt›r. Bölgede insanlar›n yaflam izleri Pale-
olitik döneme kadar uzanmaktad›r. Kapadokya’n›n yaz›l› tarihi Hititlerle bafllar. Hi-
titler’in yaflad›¤› topraklar daha sonraki dönemlerde Hristiyanl›¤›n en önemli mer-
kezlerinden biri olmufltur. K›fl›n ›l›k, yaz›n serin olan ve dolay›s›yla her mevsim
için uygun iç iklim koflullar› tafl›yan kayaya oyma mekânlar›n sa¤lad›¤› olanaklar,
bölgeyi Roma ‹mparatorlu¤u’nun bask›s›ndan kaçan Hristiyanlar için de devasa bir
s›¤›nak hâline getirmifltir. Özellikle 7-13. yüzy›llar aras›nda önemli bir merkez hâ-
line gelen bölgedeki kaya oyma mekânlar›n ve peribacalar›n›n içleri bar›nma ve
ibadet amaçl› olarak oyulmufl ve fresklerle süslenmifltir.
Resim 8.5
Kapadokya’n›n
do¤al ve kültürel
varl›k
alanlar›ndan
görünüm.
Peribacalar›n›n bulundu¤u vadiler ve k›rsal yerleflmelerin bütünleflti¤i “Kültü-

rel Peyzajlar” kültürel varl›kt›r ve Konvansiyonun 1. maddesinde belirtilen “do¤a
ve insan›n ortak eserlerini” temsil eder. Sosyal, ekonomik ve kültürel etkilerin ve
do¤al çevrenin fiziksel k›s›tlamalar›n›n ve/veya f›rsatlar›n›n etkisi alt›nda zaman
içinde insan toplumlar›n›n ve yerleflimlerinin evriminin örneklendi¤i özel alanla-
r› tan›mlayan “kültürel peyzaj” kavram› Türkiye’de koruma alan›nda henüz yasal
bir çerçeveye oturtulmam›fl olmakla birlikte, peribacalar› kültürel varl›k olarak
tan›mlanm›flt›r.
Do¤al ve kültürel unsurlar aras›ndaki uyumlu birlikteli¤i sergilemesi nedeniy-
le UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmifl olan Göreme Millî Park› ve Ka-
padokya’n›n Kaya Yerleflmeleri 9576 hektarla Türkiye’nin en genifl Dünya Mira-
s› alan›d›r. Nevflehir ve Kayseri il s›n›rlar› içinde 7 farkl› yer olarak belirtilen alan-
lar içinde, Göreme Milli Park›, Derinkuyu ve Kaymakl› Yeralt› fiehirleri, Karain
Güvercinlikleri, Karl›k Kilisesi, Yeflilöz Theodoro Kilisesi ve So¤anl› Arkeolojik
Alan› bulunmaktad›r.
Do¤al sürecin neden oldu¤u y›pranmalar d›fl›nda, altyap› müdahaleleri ve Ka-
padokya’n›n önemli bir turizm merkezi olmas›ndan kaynaklanan tahribat, henüz
yönetim plan› olmayan bölge için önemli bir tehdit oluflturmaktad›r.
Divri¤i Ulu Camii ve Dârüflflifâs› (Sivas)

Sivas’›n Divri¤i ilçesinde bulunan Ulu Cami ve fiifahane, yöre Mengüceko¤ulla-
r›’n›n yönetimi alt›nda oldu¤u dönemde Ahmet fiah ile efli Turan Melek taraf›ndan
yapt›r›lm›flt›r. Caminin kuzey taç kap›s› üzerindeki kitabesinde 1228-1229 y›llar›n-
da tamamland›¤› ve ad› yaz›l› olan yaz›tlara dayan›larak Ahlatl› Hürrem fiah adl› bir
tafl oyma ustas› mimar taraf›ndan yap›ld›¤› kabul edilmektedir.
Divri¤i Kalesi’nin bulundu¤u tepenin güneybat› yamac›nda yerleflmifl olan çok
ayakl› bir cami ve ona bitiflik bir hastaneden oluflan yap›lar ‹slam mimarisinin bafl-
yap›tlar›ndan say›l›r. Dikdörtgen planl› caminin kuzey, bat› ve do¤uda zengin be-
zemeleri olan taç kap›lar› ve kuzeybat› köflesinde minaresi vard›r. Dârüflflifâ cami-
nin güney duvar›na dayanm›flt›r. Orta bölümü bir ›fl›kl›k kubbesi ile örtülmüfltür,
girifl ile birlikte dört eyvandan oluflur. Dârüflflifâ’n›n kuzeydo¤u köflesinde külliye-
yi yapt›ranlar›n türbesi yer al›r. Divri¤i Ulu Camii ve Dârüflflifâs›, mimari özellikle-
rinin yan› s›ra sergiledi¤i zengin tafl iflçili¤i örnekleriyle benzersiz bir sanatsal ba-
flar›y› temsil etmesinden ötürü UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almaktad›r.
Resim 8.6
Divri¤i Ulu Camii
bat› taç kap›s›ndan
ayr›nt›.
13. yüzy›lda infla edilmifl olan yap›lar›n günümüze kadar çeflitli onar›mlar, de-
¤ifliklikler ve eklerle ulaflt›¤› bilinmektedir. Üst örtüsünden ve zeminden gelen
nem yap›da en önemli bozulma sorunudur. Liste’ye kaydedilme öncesi ve sonra-
s›nda yap›da karfl›lafl›lan sorunlara yönelik çok say›da araflt›rma ve rapor bulun-
maktad›r. 20. yüzy›l içinde baz› onar›mlar gerçeklefltirilmekle birlikte, yap›da göz-
lenen bozulmalardaki art›fl endifle vericidir.
Divri¤i Ulu Camii ve Dârüflflifâs›’n› çevreleyen bir tampon bölge UNESCO’ya
tan›mlanmam›fl olmakla birlikte, koruma alan› s›n›rlar›n›n geniflletilmesine yöne-
lik kamulaflt›rma çal›flmalar› yap›lmaktad›r. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›n-
dan 2005 y›l›nda “An›t Eser Kurulu” oluflturulmufl ve yap›n›n korunmas›na yöne-
lik kapsaml› bir proje süreci, kurumlararas› yaflanan sorunlar›n afl›lmas›ndan son-
ra, ancak 2011 y›l›nda bafllat›lm›flt›r. Dünya Miras Sözleflmesi’nin uygulama reh-
berinde belirtilen ziyaretçi yönetim plan›n› da kapsayacak bir yönetim plan› he-
nüz haz›rlanmam›flt›r.
Safranbolu (Karabük)
Bat› Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Safranbolu, Karabük denizden 65 km uzakl›k-
tad›r. Safranbolu flehir merkezi ile Karabük il merkezi hemen hemen bitifliktir. Saf-
ranbolu, ismini bölgede yetiflen ve nadir bir bitki olan safrandan al›r.
Safranbolu co¤rafi konumu nedeniyle tarih boyunca idari ve ticari bir merkez
olmufltur. Osmanl› döneminde, özellikle 17. yüzy›lda ‹stanbul-Sinop kervan yolu
üzerinde konaklama merkezi olmas›yla kültürel ve ekonomik olarak en yüksek
düzeyine ulaflm›flt›r. Yaklafl›k 3000 y›ll›k tarihî geçmiflinde pek çok uygarl›¤›n ya-
flad›¤› flehirde önemli kültürel zenginlikler vard›r. Özellikle Osmanl› döneminden
kalma han, hamam, cami, çeflme, köprü gibi an›tsal yap›lar bulunmaktad›r. 18.
yüzy›ldan bafllayarak, 1850’den sonra artan göç ile Safranbolulular ‹stanbul’da et-
kili olmufllard›r. Bu zenginli¤in yans›t›ld›¤› Safranbolu’nun ünlü evleri ve konakla-
r› 18. ve 19. yüzy›l Türk toplumunun geçmiflini, kültürünü, ekonomisini, teknolo-
jisini ve yaflama biçimini yans›tan mimarl›k bilgisi ile yap›lm›flt›r.
Resim 8.7
Safranbolu
yerleflme alan›nda
geleneksel ahflap
konutlar.
fiehirde bulunan binin üzerinde geleneksel yap› tescil edilmifl ve yasal koruma
alt›na al›nm›flt›r. 1975 y›l›nda Safranbolu’nun kentsel sit ilan edilmesi ilgi çekmifl ol-
makla birlikte ancak 90’lar›n bafl›ndan itibaren kültür turizmi yat›r›mlar› bafllam›fl-
t›r. 1994 y›l›nda “Dünya Miras› Listesi”ne kaydedilmesinden sonra günümüzde bir-
çok geleneksel konut ve konaklar otel ve lokanta gibi yap›lara dönüflmüfl, an›tsal
eserler restore edilmeye bafllanm›fl ve unutulmakta olan dericilik gibi el sanatlar›
tekrar canlanm›flt›r.
Safranbolu, Dünya Miras› Alan› oldu¤u fark›ndal›¤›n›n en yüksek düzeyde ol-
du¤u bir kent olmakla birlikte, yabanc› ziyaretçileri oldukça az say›dad›r. Karabük
ile giderek birleflmesi ve kentin yüksek alanlar›ndaki yap›laflma bask›s› kentin bü-
tünlü¤ü için tehdit oluflturmaktad›r. Tescilli kültür varl›klar› olan ahflap karkas(h›-
m›fl) tekni¤inde yap›lm›fl konutlar ve konaklar›n restorasyon uygulamalar›nda öz-
gün malzeme ve tekniklerin de¤iflmesi Miras’›n de¤erini olumsuz yönden etkile-
yen bir durumdur. Dolay›s›yla, koruma ve tan›t›ma yönelik daha uzman birimle-
rin oluflturulmas›n› sa¤layacak bir yönetim yap›s› ve yönetim plan›n›n oluflturul-
mas› gerekmektedir.
Hattuflafl - Hitit Baflkenti (Çorum)

Hattuflafl Dünya Miras Alan›, Çorum’a 82 km uzakta, Bo¤azköy ad›n› tafl›yan yerle-
flim alan›ndan Bo¤azkale’ye dönüfltürülen ilçe s›n›rlar› içindedir. Milattan önce iki
bin y›llar›nda Anadolu’nun büyük k›sm›yla Kuzey Suriye’de hâkimiyet kuran Hitit
Devleti’nin baflkenti olarak yüzy›llar boyu çok önemli bir merkez olmufltur.
‹lk yerleflimin çok daha önce Kalkolitik Ça¤ olarak adland›r›lan MÖ 6000’lerde
bafllad›¤› anlafl›lm›flt›r. Bölgenin ‹lk Tunç Ça¤›’ndaki sakinlerinin yerli halk olan
Hattiler oldu¤u bilinir. Asur Ticaret Kolonilerinden biri olarak hemen yan› bafl›nda
kurulmufl olan Hattufl ad›ndaki yerleflim yeri MÖ 1700’lerde Kuflflar flehrinin kral›
Anitta taraf›ndan y›k›l›r. Yaz›l› kay›tlarda Anitta ilk Hitit kral›d›r. Yaklafl›k yüzy›l ka-
dar sonra flehir, 400 y›ldan uzun bir süre hüküm sürecek olan bir uygarl›¤›n, Hitit
Krall›¤›’n›n baflkenti olarak I. Hattuflili taraf›ndan yeniden kurulur ve “Hattuflafl”
ad›n› al›r. Günümüzde görülebilen ve büyük ço¤unlu¤u Büyük Kral IV. Tudhaliya
dönemine ait olan kal›nt›lar aras›nda tap›naklar, kraliyet konutlar› ve surlar bulun-
maktad›r. Büyükkale ad› verilen yükselti üzerinde kral saray› konumlanm›flt›. fieh-
rin boyutlar›n›n büyütüldü¤ü dönemde sur duvarlar›n›n uzunlu¤u 6 km’dir. fiehre
girilen an›tsal kap›lar aras›nda bulunan Aslanl› Kap›, Kral Kap›s›, Sfenksli Kap› ve
flehrin güney surunu d›flardan içeriye ba¤layan “potern” ad› verilen tünel kentin ol-
dukça iyi korunmufl kesimleridir. Kentin, Afla¤› ve Yukar› fiehir olarak adland›r›lan
kesimlerinde onlarca tap›nak bulunmakla birlikte, d›fl›nda kalan Yaz›l›kaya’n›n
Hattuflafl’›n en önemli ve görkemli kült merkezi oldu¤u söylenebilir.
Resim 8.8
Yaz›l›kaya
Dünya Miras› Listesi’ne 1986 y›l›nda dört kriter ile kaydedilen Hattuflafl’›n günü-
müze ulaflan an›tsal varl›¤› ve siyasal, dinsel ve kültürel bir merkez olarak çivi ya-
z›l› tabletleri Anadolu ve Kuzey Suriye’de bir çok uygarl›¤a kaynak niteli¤indedir.
Say›lar› 30.000’i bulan çivi yaz›l› belgeler 2001 y›l›nda UNESCO’nun “Dünya Belle-
¤i Listesi”ne al›nm›flt›r.
8. Ünite - Dünya Miras› Alanlar›Dve

Ü fiYönetim
Ü N E L ‹ M Plan› ‹liflkisi D Ü fi Ü N E L195
‹M
Hattuflafl’›n 19. yüzy›ldaki keflfi ertesinde önemi anlafl›ld›ktanS sonra

O R U 20. yüzy›lda S O R U
kaz› çal›flmalar›na bafllan›r. 1952 y›l›ndan bu yana Alman Arkeoloji Enstitüsü tara-
f›ndan gerçeklefltirilen kaz›lar›n yan› s›ra restorasyon çal›flmalar›yla birlikte kent
D‹KKAT D‹KKAT
aç›k hava müzesine dönüfltürülmüfltür. 2003 y›l›nda bafllat›lan rekonstrüksiyon (ye-
niden yap›m) çal›flmas› sonras›nda kent surunun bir kesimi, kendi döneminin pifl-
N N
mifl toprak modellerine bak›larak gerçeklefltirildi. Özgün malzeme ve teknik kulla-
n›larak yap›lan imalat deneysel arkeoloji aç›s›ndan fikir verici olsa da “Özgünlükle
ba¤lant›l› olarak, arkeolojik kal›nt›lar›n veya tarihî binalar›n veya bölgelerin rekons-
trüksiyonuna yaln›zca belirli koflullarda onay verilebilir.” yaklafl›m›n› zedeleyicidir.
Hattuflafl Dünya Miras› Alan›’n› da kapsayan Bo¤azköy-Alacahöyük Tarihî Millî
Park›’n›n oluflturmas›yla alanda yasal sorumlulu¤u olan kurumlar›n artmas›ndan
kaynaklanan yetki karmaflas›yla karfl›lafl›lmaktad›r. Miras Alan›’n›n ayn› zamanda 1.
derece arkeolojik sit olmas›ndan ötürü, s›n›rlar›n içinde kalan yerleflmenin sorun-
lar› ciddi tehditler yaratmaktad›r. Yönetim yap›s›n›n oluflturulmas› ve plan yap›m›-
n›n kaz› ve restorasyon çal›flmalar› d›fl›nda gereksinim duyulan di¤er bafll›klar›n
oluflturulabilmesi için büyük önemi vard›r.
http://www.hattuscha.de/turkce/turkce1.htm ‹NTERNET ‹NTERNET
Nemrut Da¤› (Ad›yaman-Kahta)

Nemrut Da¤› Tümülüs’ü, Ad›yaman’a 87 km uzaktad›r. Kahta ilçesinin 53 km ku-
zeyinde en yüksek noktada bulunur. Kommagene, Antik dönemde do¤u ile bat›y›
ay›ran s›n›r olarak kabul edilen F›rat nehrinin geçifl yollar›na hakim bir uygarl›kt›r.
Kommagene Krall›¤›’n›n yay›ld›¤› co¤rafyan›n hemen tamam› bugün Ad›yaman ‹li
s›n›rlar› içinde kalmakta olup; bat›da Kahramanmarafl, kuzeyde Malatya ve Toros
Da¤lar› ile çevrelenir. Kommagene Krall›¤›’n›n baflkenti Samosata (eski Samsat)
bugün Atatürk Baraj Gölü’nün sular› alt›nda kalm›flt›r. Di¤er önemli kentleri ise Ar-
semia, Zeugma ve Perre’dir.
Resim 8.9
Nemrut Da¤›
Tümülüs’ü, Do¤u
Teras› an›t
heykelleri.
Yukar› F›rat vadisinin önemli bir kesiflme noktas› üzerinde yer alan Nemrut
Da¤›’ndaki kült merkezi Kommagene Krall›¤›’n›n en parlak döneminin hüküm-
dar› olan Kral I. Antiokhos (MÖ 69-32) zaman›nda infla edilmifl ve ancak 1881 y›-
SIRA S‹ZDE
l›nda keflfedilmifltir.
SIRA S‹ZDE
Kült merkezi (hierotheseion) da¤›n tepesi yontularak düzenlenmifltir. Yüksek-
li¤i yaklafl›k 60 m olan Tümülüs’ün tepe noktas› 2206 m’ye ulafl›r ve çap› 140 m
D Ü fi Ü N E L ‹ M dir. Üç taraf›nda
D Ü fi Ü N Ebulunan
L‹M teraslardan Do¤u ve Bat› Teraslar› benzer flekilde düzen-
lenmifltir. Tümülüs’e s›rt›n› dayam›fl olarak befl tanr› heykeli ve iki baflta bulunan
S O R U koruyucu aslan S O Rve U kartal heykellerinden oluflan an›tsal heykel grubunun yüksekli-
¤i toplam 9 metreyi bulmaktad›r. Kommagene Kral› I. Antiokhos’un heykel dizisi-
nin arkas›nda yaz›l› olan vasiyetnamesinde (Nomos) bir yandan ailesinin köklerini
D‹KKAT do¤uda PersD ve ‹ K Kbat›da
AT Makedon atalar›na dayand›r›rken; di¤er yandan da kendini
hem do¤ulu ve hem de bat›l› tanr›larla bir arada betimler.
N N
SIRA S‹ZDE Nemrut SIRA
Da¤›S‹ZDE Tümülüs’ü 1987 y›l›nda mimarl›k ve heykeltrafll›k alan›nda Antik
dünyada benzersiz bir örnek olmas› nedeniyle, Dünya Miras› Listesi’ne kaydedil-
mifltir. 1988 y›l›nda Kommagene uygarl›¤›n›n yay›lma alan›nda bulunan Yeni Kale,
AMAÇLARIMIZ Arsemia veAMAÇLARIMIZ
Cendere köprüsü gibi an›tlar› da içine alan genifl bir alan Nemrut Da-
¤› Milli Park› olarak tan›mlan›r. Dünya Miras Alan› olan Nemrut Da¤› Tümülüs’ü ile
ilgili olarak 2006 y›l›nda UNESCO taraf›ndan haz›rlanan ‹zleme Raporu’nda bir Yö-
netim Plan› haz›rlanmas› gere¤i ifade edilmifltir. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›n-
dan An›t Eser Kurulu oluflturulan Nemrut Da¤› Tümülüs’ünün 11 hektar olan ala-
n›n›n bütüncül bir bak›fl aç›s›yla korunmas› için, onu, parças› oldu¤u Kommagene
Krall›¤›’n›n yay›ld›¤› co¤rafyan›n kültürel ve do¤al de¤erleriyle birlikte ele alan bir
Yönetim Plan› 2008-2011 y›llar› aras›nda haz›rlanm›flt›r.
‹NTERNET www.nemrut.org.tr
‹NTERNET
Hierapolis-Pamukkale (Denizli)
Denizli kent merkezinin 20 km kuzeyinde, Çalda¤›’n›n güney eteklerinden gelen
kalsiyum oksit içeren flifal› sularla görkemli beyaz travertenlerin olufltu¤u Pamuk-
kale ile geç Helenistik ve Erken Hristiyanl›k dönemlerine ait kal›nt›lar içeren Hi-
erapolis arkeolojik kenti, s›ra d›fl› bir do¤al alan üzerine kurulmufl Antik termal te-
sisleriyle çarp›c› bir birliktelik oluflturur.
Menderes Nehri vadisinde bulunan Antik kentin MÖ II. yüzy›lda Bergama kral-
lar›ndan II. Eumenes taraf›ndan kuruldu¤u, ad›n› ise Bergama’n›n mitolojik atas›
Telephos’un kar›s› Hiera’dan ald›¤› san›lmaktad›r. Eski bir kült merkezi üzerine ku-
ruldu¤u düflünülen Hieropolis MÖ 129 y›l›nda Roma yönetimine ba¤land›. Bir sa¤-
l›k merkezi olan kentin en bay›nd›r dönemi MS 2. yüzy›l ile 3. yüzy›l›n ilk yar›s›-
d›r. Eski kaynaklara göre metal ve tafl ifllemecili¤i ve dokumac›l›kla ünlü olan kent,
Büyük Konstantin döneminde Phrygia bölgesinin baflkentli¤ini yapm›fl, Bizans dö-
neminde piskoposluk merkezi olmufltur. Hierapolis kenti bin beflyüz y›l boyunca
s›cak su kaynaklar›n›n oluflturdu¤u yaklafl›k iki metre kal›nl›¤›nda bir traverten ta-
bakas›yla kaplanm›flt›r.
Hierapolis yak›nlar›nda güneyinde kalan Pamukkale travertenleri, kaynaktan
ç›kan termal sular›n içindeki karbonat minerallerinin çökelmesiyle oluflan alanlar-
d›r. Bu jeolojik oluflumun benzerlerine hemen yak›ndaki Karahay›t’ta ve dünyan›n
baflka yerlerinde de rastlanmakla birlikte, Pamukkale’ye ad›n› veren traverten te-
raslar›n›n do¤al yap›s› s›ra d›fl› bir görümdedir. Bu özellikleri ile alan 1988 y›l›ndan
bu yana UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almaktad›r.
Resim 8.10
Pamukkale
20. yüzy›l›n ortalar›nda, travertenler ve antik kal›nt›lar›n üzerine yap›lan ve

önemli hasara neden olan oteller ve araç yollar› bölgenin Dünya Miras› Alan› ol-
mas›yla birlikte kald›r›ld›. 2002 y›l›nda da “Pamukkale / Hierapolis Sit Alan› Yöne-
tim Plan›” haz›rlat›ld›. Plan›n hedefleri, sit alan› için bir yönetim sistemi olufltur-
mak, koruma, gelifltirme ve sunum hedeflerinin operasyonel, yönetsel ve parasal
alt yap›lar›n› oluflturarak süreklili¤ini sa¤lamak, etkili bir sit alan› sunumu ve anla-
t›m› için yeni bir bak›fl aç›s› yaratmak ve yerel toplumun bu olguya kat›l›m›n› sa¤-
lamak olarak s›raland›. Ancak yönetim plan›, merkezi ve yerel yönetim birimleri
aras›ndaki yetki karmaflas› baflta olmak üzere de¤iflik nedenlere ba¤l› olarak, iste-
nen düzeyde uygulamaya geçirilemedi ve yenilenme süreci bafllat›ld›. Alan›n ziya-
retçi yönetimi için yap›lan düzenlemeler, girifl kap›lar›, gezi güzergâhlar› ve karfl›-
lama merkezleri gibi di¤er miras alanlar›n›n ço¤unda henüz hayata geçmemifl
olumlu uygulamalard›r.
Ksanthos-Letoon (Antalya-Mu¤la)
KSANTHOS: Fethiye’ye 46 km uzakl›kta, K›n›k beldesinin kuzeyindedir. Antik
Ça¤’da Lykia’n›n en büyük idari merkezi olan Ksanthos Lykia dilinde Arnna olarak
adland›r›l›r. MÖ 540’ta Perslerin egemenli¤ine girene kadar ba¤›ms›z olan kentin
erken dönemlerinde kendine has bir yerel uygarl›¤a sahip olmakla birlikte erken
Anadolu uygarl›klar›n›n izlerini de tafl›d›¤› söylenir. MÖ 2. yy.’da Lykia Birli¤i’nin
baflkenti olma görevini üstlenmifltir. MÖ 40’larda Romal›lar›n kontrolüne giren
kent, Erken Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olmufl ve 7. yy.’daki Arap
ak›nlar›na kadar Bizans egemenli¤inde kalm›flt›r. Tiyatro ve hemen yan›nda bulu-
nan Lykia Lahdi ve Harpyler mezar an›tlar›n›n (Resim 8.10) yan› s›ra, Agora’da bu-
lunan bir baflka stel üzerinde 250 sat›rdan oluflan Lykia dilindeki en uzun yaz›t bu-
lunmaktad›r. Dünyan›n 7 harikas›ndan biri olan Halikarnas Mozelesi, Ksanthos’tan
19. yüzy›lda ‹ngiltere’ye götürülmüfl ve British Museum’da sergilenen Nereidler

An›t›’n›n do¤rudan ard›l› olarak tan›mlan›r.
LETOON: Ksanthos’a 4 km uzakl›kta bulunan kent, Eflen Ovas›’n›n kuzeyin-
deki Kumluova beldesi s›n›rlar› içinde yer al›r. Antik Ça¤’da Lykia Birli¤i’nin
kült merkezi konumundayd›. Bu kutsal alanda Leto, Apollon ve Artemis tap›-
naklar› ile birlikte, bir manast›r, bir çeflme ve Roma Tiyatrosu kal›nt›lar› bulun-
maktad›r. MÖ 3. yüzy›la tarihlenen Artemis ve Apollo’nun annesi Leto’ya adan-
m›fl olan tap›nakta yaklafl›k 10 y›l süren restorasyon çal›flmalar› gerçeklefltiril-
mifltir. Lykia’n›n MÖ 4. yüzy›lda Karia taraf›ndan iflgal edildi¤i döneme ait üç
dilli (Lykçe, Eski Yunanca ve Aramca) bir yaz›t Letoon’un en önemli buluntula-
r› aras›ndad›r. Ksanthos ve Letoon kentlerinde bulunan yaz›tlar ve mezar an›tla-
r› tarihte bilinen ilk demokratik birli¤i kurmufl olmakla bilinen Lykia uygarl›¤›-
n›n en önemli tan›klar› aras›ndad›r.
Resim 8.11 Resim 8.12

Ksanthos, tiyatro ve mezar an›tlar› Letoon, Leto Tap›na¤›
1988 y›l›nda Dünya Miras› Listesi’ne al›nan kentlerin iki farkl› il s›n›rlar› içinde
olmas›ndan ötürü idari yönden sorumluluklar› daha da karmafl›k hâle getirmekte-
dir. Ayr›ca Patara Özel Çevre Alan› içinde bulunan miras alan yönetiminin Bakan-
l›klar ve kurumlar aras›ndaki koordinasyonu sa¤lamas› aç›s›ndan da çok önemli
bir gereksinim oldu¤u aç›kt›r. Yönetim plan› ve ziyaretçi yönetimi olmayan Dünya
Miras› Alan›’n›n toplumsal fark›ndal›¤› ve tan›t›m›n›n çok zay›f oldu¤u gözlenmek-
tedir. Ayr›ca, Letoon’da Antik Ça¤lara göre günümüzde yükselmifl olan zemin su-
yu an›tlar için ciddi bir tehdit oluflturmaktad›r.
Troia (Truva) Antik Kenti (Çanakkale)

Dünyan›n en ünlü arkeolojik alanlar›ndan biri olan kent, Çanakkale il s›n›rlar›
içinde yer almaktad›r. Homeros’un ‹lyada destan›nda Akhalar›n Troia’ya yapt›k-
lar› seferin sadece son günleri anlat›lmakla birlikte, Troia Savafl›’n›n da bir bölü-
müne yer verilir. Destanda kent için kullan›lan iki isimden “Troia”, “sa¤lam du-
varlarla çevrilmifl”, “güçlü kuleli”, “genifl caddeli” ve “rüzgârl›” tan›mlar›yla birlik-
te an›l›r. ‹lios ya da Troia, Çanakkale Bo¤az›’n›n Asya k›y›s›nda, Karamenderes
Nehri’nin Ege Denizi’ne döküldü¤ü deltada bir plato üzerinde konumlanm›flt›r.
Afla¤› kentteki savunma sistemi ve ovadaki jeomorfolojik araflt›rmalar hem ören
yeri hem de do¤al çevrenin destanda anlat›lanlarla büyük ölçüde örtüfltü¤ü so-
nucuna ulafl›lmas›n› sa¤lam›flt›r.
Resim 8.13
Troia, tiyatro
Troia, dünyadaki en ünlü arkeolojik kentlerden birisidir. Anadolu, Ege ve Bal-

kanlar›n bulufltu¤u bu benzersiz co¤rafyada 3000 y›l boyunca kesintisiz yerleflmifl
olan Troia’da farkl› uygarl›klara ait 9 katman saptanm›flt›r. Troia’daki en erken yer-
leflim kat› MÖ 3000-2500 ile erken Bronz Ça¤›’na tarihlenmektedir, daha sonra sü-
rekli yerleflim gören Troia katmanlar› MÖ 85 - MS 8. yüzy›la tarihlenen Roma Dö-
nemi ile sona ermektedir. Troia, bulundu¤u co¤rafi konum nedeniyle burada hü-
küm süren uygarl›klar›n di¤er bölgelerle ticari ve kültürel ba¤lant›lar› aç›s›ndan
daima çok önemli bir rol üstlenmifltir. Troia’n›n katmanlar›ndaki yerleflme özellik-
leri, Avrupa ve Ege’deki di¤er arkeolojik alanlar için referans görevi görmektedir.
19. yüzy›lda ‹lyada Destan›’nda geçen yeri bulma çabalar› ilk olarak 1871’de
Heinrich Schliemann’›n yapt›¤› kaz›larda sonuçlar›n› vermifl ve Troia’n›n 9 kent ka-
l›nt›s› ile 42 yap› kat› ortaya ç›kar›lm›fl ve ünlü Troia hazinesi bulunmufltur. Osman-
l› Devleti’nin izni olmadan kaç›r›lan hazine II. Dünya Savafl› s›ras›nda el de¤ifltirdi-
¤i için bugün Moskova’daki Puflkin Müzesi’nde sergilenmektedir.
1998 y›l›nda Dünya Miras Listesi’ne kaydedilen alan› da içine alan Troia Tarihî
Millî Park›, s›n›rlar› 1970’li y›llarda belirlenmifl olmakla birlikte, 1996 y›l›nda ilan
edilmifltir. Millî Park alan›nda, koruma statüsü kriterlerine göre uygulama yap›labil-
mesi ve denetimin sa¤lanmas› için, kültürel ve do¤al varl›klardan dolay› ilgili ba-
kanl›klar ve kurumlar›n sorumluluklar›n›n çak›flmas› nedeniyle koordinasyonun
sa¤lanmas› en büyük zorlu¤u oluflturmaktad›r. Benzeri di¤er alanlarda oldu¤u gi-
bi ayn› zamanda Millî Park ilan edilmifl Troia Antik Kenti Dünya Miras› Alanlar›’n›n
yönetim planlar›n›n yap›lmas› bu durum afl›lmadan mümkün görülmemektedir.
Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne)

‹stanbul’un fethinden önce Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun baflkenti olan Edirne’nin
en önemli an›tsal eseri olan ve flehrin siluetini taçland›ran Selimiye Camii ve Kül-
liyesi, 16. yy.’da Sultan II. Selim ad›na yapt›r›lm›flt›r. Teknik mükemmelli¤i, boyut-
lar› ve estetik de¤erleriyle döneminin en önemli yap›lar›ndan biri oldu¤u gibi, bu-
gün de dünya mimarl›k tarihinin baflyap›tlar›ndan bir say›l›r.
Mimar Sinan’›n olgunluk döneminin de en kayda de¤er eseri olan Cami ve Kül-
liye, onun yarat›c› dehas›n›n doruklar›ndan biri olarak kabul edilmektedir. ‹nce ve
zarif dört minareye sahip Selimiye, 31,5 metrelik kubbesinin 42,25 metre kenarl›
bir kare taban üzerinde sekizgen bir çardakla yükseldi¤i merkezi bir fleman›n en
etkileyici örne¤i olarak gösterilir.
Cami, iç tasar›m›nda kullan›lan ve döneminin en iyi örnekleri olan tafl, mermer,
ahflap iflleri, sedef ve çini kaplamas› ince iflçilikleriyle ile 16. yüzy›l Osmanl› mimar-
l›k teknolojilerini sergiler. Yap›yla ba¤lant›l›, çok say›da el yazmas›n› bar›nd›ran kü-
tüphanesi, medreseleri, d›fl avlusu ve arastas› ile Osmanl› kamusal komplekslerinin
en kapsaml›lar›ndan biridir. Kendi türünün zirvesini temsil etti¤i söylenebilir.
Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, UNESCO Dünya Miras Komitesinin 2011 y›-
l›nda yap›lan toplant›s›nda kültürel varl›k olarak Dünya Miras Listesi’ne kaydedil-
mifltir. Günümüzde adayl›k koflullar›n›n de¤iflmifl olmas›ndan ötürü, baflvuru s›ra-
s›nda alan baflkanl›¤› oluflturulmufl ve yönetim plan› haz›rlanm›flt›r.
Resim 8.14
Edirne Selimiye
Camii iç görünümü
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
Cami ve Külliye yap›lar›n›n bulundu¤u miras alan› 2,5 hektar olmakla birlikte
koruma alan› 38 hektard›r. Koruma alan› içerisinde Edirne’nin di¤er önemli an›t
eserleri olan Eski Cami, Üç fierefeli Cami ve bedesten, kervansaray, hamam yap›-
lar› ile kentin kurucusu Roma ‹mparatoru Hadrian dönemine ait sur duvarlar›n›n
parçalar› bulunmaktad›r. Divri¤i Ulu Camii ve fiifahanesi gibi Vak›flar Genel Mü-
dürlü¤ü’nün sorumlulu¤unda olan miras›n bak›m ve onar›m›nda da bu kurum yet-
kilidir. Öte yandan, Edirne Belediyesi’nin bünyesinde kurulmufl olan yönetim ofi-
sinin Vak›flar, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ve yerel yönetim ile gerekli koordinas-
yonu üstlenmesi gerekmektedir.
‹NTERNET www.dmselimiyecamii.com
‹NTERNET
Çatalhöyük Neolitik Kenti

Çatalhöyük, Türkiye’nin merkezinde, Anadolu Platosu’nun güney ucunda Konya
Ovas› üzerinde yer al›r. Konya flehir merkezinin, güneydo¤u istikametinde 60 km
ve Çumra ilçesine 12 km uzakl›kta yer almaktad›r. Çatalhöyük, ilk olarak 1950’ler-
de keflfedilmifl, yap›lan ilk ölçümler sonras›nda, alan›n 450 m uzunlu¤unda ve 275
m eninde oldu¤unu, 19 m derinli¤e kadar Neolitik bulgular içerdi¤ini ve yaklafl›k
32 dönümü kaplad›¤›n›n ortaya konmas› sonras›nda, ‘Yak›n Do¤u’da bilinen en
büyük Neolitik alan’ olarak tan›mlanm›flt›r.
Çatalhöyük’ün neolitik devire ait alan›na ilk gruplar yaklafl›k 9000 y›l önce yer-
leflmifllerdir. Höyük yaklafl›k 13.6 hektarl›k bir alan kaplamakta olup dünyan›n
5,000-10,000 kifliyi bar›nd›rd›¤› bilinen en eski flehridir. Birbirine bitiflik ve sokak-
lara yer b›rakmayacak kadar s›k›fl›k yerlefltirilmifl kerpiç evler, çat›daki aç›kl›ktan
içeriye girilebilecek flekilde yap›lm›flt›r. Evlerin baz›lar›n›n iç k›s›mlar› avlanma
sahnelerini gösteren resimler ve geometrik bezemeler ile süslenmifltir. Bunlar ara-
s›nda en ilgi çekici olanlardan biri Orta Anadolu bölgesindeki volkanik aktiviteyi
betimler. Arkeolojik buluntular aras›nda çanak - çömlekler, kumafl ifllemesine dair
kan›tlar, kilden heykelcikler ve ahflap el iflleri yer almaktad›r.
Alan iki höyükten oluflmaktad›r: Araflt›rmac›lara göre, Do¤u Çatalhöyük, ço-
¤u Bizans mezarlar› ve at›k çukurlar›ndan oluflan ve buraya ait olmayan bir k›-
s›m kal›nt›lar ile birlikte MÖ 7200 - 6400’e ait 21m derinlikte Neolitik kal›nt›lar
içermektedir. MÖ 6000 - 5500’e uzanan Bat› Çatalhöyük, birkaç farkl› dönem bu-
luntusu d›fl›nda ‘neredeyse sadece Kalkolitik’ döneme ait olarak tan›mlanm›flt›r.
1958’de bulunmas›n›n ard›ndan Çatalhöyük, koruma alt›na al›nm›flt›r. 1961 -
1965 y›llar› aras›nda alanda gerçeklefltirilen kaz› çal›flmalar›, 1993 y›l›ndan bu ya-
na devam edilmektedir.
Güney Bölgesi kaz› çal›flma-
lar› tamamland›ktan sonra rüz- Resim 8.15
gar ve yo¤un kar ya¤›fl› gibi flid- Çatalhöyük’te
detli iklim koflullar›na dayan›k- deneysel ev
l› ve kaz› yap›lan s›cak yaz ay-
lar›nda meydana gelen hava
ak›mlar› göz önünde bulundu-
rularak alan üzerinde k›smi bir
örtü sistemi gerçeklefltirilmifltir.
Sahadaki bir baflka çal›flma
ise 1999 ile 2002 y›llar› aras›n-
da deneysel olarak infla edilen
yeniden yap›m (rekonstrüksi-
yon) bir evdir (Resim 8.15). Bu
örnek, kaz›larda bulunan bir bi-
nan›n kopyas› fleklinde de¤il, Ça-
talhöyük’ün Neolitik binalar›nda ortak olarak bulunan, platformlar, f›r›nlar ve du-
var resimleri gibi çeflitli özellikler birlikte kullan›larak yap›lm›flt›r. Bu uygulaman›n
as›l amac›, bir araflt›rma arac› olarak Çatalhöyük’te kullan›lan inflaat tekniklerinin
incelenmesidir. ICOMOS’un 1990 tarihli Arkeolojik Miras›n Korunmas› ve Yöneti-
mi Tüzü¤ü’nün 7. maddesi, “Rekonstrüksiyon(yeniden yap›m), deneysel araflt›rma
ve yorum gibi iki önemli iflleve hizmet eder. Mevcut arkeolojik verilere zarar ver-
memeleri için çok özenle yap›lmal›; özgün nitelikleri yakalayabilmek için bütün
kaynaklarda mevcut bilgilerden yararlan›lmal›d›r. Mümkün ve uygun oldu¤unda,

D Ü fi Ü N E L ‹ M rekonstrüksiyon
D Ü fi Ü N E do¤rudan
L‹M arkeolojik kal›nt›n›n üstüne yap›lmamal›; yeniden ya-
p›m olduklar› anlafl›labilmelidir.” demektedir. Dolay›s›yla söz konusu örnek, ziya-
S O R U retçi merkeziS Oyan›nda
R U
gerçeklefltirilmifl olup ziyaretçilere Çatalhöyük’te yaflaman›n
nas›l bir fley oldu¤una dair fiziksel bir deneyimi alan›n özgünlü¤üne zarar verme-
den sunmaktad›r.
D‹KKAT D ‹ K K“Dünya
2012 y›l›nda AT Miras› Listesi”ne al›nan Çatalhöyük için 2004 y›l›nda haz›r-
lanm›fl olan Yönetim Plan› Avrupa Birli¤inin finansal deste¤i ile gerçeklefltirilen bir
N N
SIRA S‹ZDE projedir. Belirlenen
SIRA S‹ZDE yönetim hedeflerini uygulama ekibi, k›sa ile orta vadede ala-
n›n günlük yönetimi An›tlar ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü ve Konya Müzesi’ndeki
temsilcilerinin gözetiminde ve Çumra Belediyesinin de deste¤i ile Çatalhöyük
AMAÇLARIMIZ Araflt›rma AMAÇLARIMIZ
Projesi kapsam›nda yürütülmesi olarak tan›mlanm›flt›r.
Dünya Miras› Sözleflmesi’nin Kültürel Miras Alanlar› Yönetim Rehberi’nde
alanlar için y›ll›k, orta vadeli ve uzun vadeli (30 y›ll›k) yönetim hedeflerinin ge-
lifltirilmesini düzenlemektedir. Çatalhöyük Yönetim Plan›’n›nda belirlenen k›sa
(5 y›ll›k) vadede UNESCO Dünya Miraslar› Listesi’ne 2009 y›l›nda aday gösteril-
mesinin ard›ndan orta vade olan 10 y›l süresi içinde hedefe ulafl›larak Çatalhö-
yük’ün Dünya Miras Alan› olarak kabul edilmesi yönetim plan› hedeflerine uy-
gun ve baflar›l› bir sonuçtur.
‹NTERNET www.catalhoyuk.com
‹NTERNET
Dünya Miras› Geçici Listesi

UNESCO Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas›na Dair Sözleflme kapsa-
m›nda Taraf Devletler, UNESCO Dünya Miras› Listesi’ne kaydedilmesi uygun olan
varl›klara iliflkin envanterlerini (geçici liste) UNESCO Dünya Miras› Merkezi’ne ilet-
mekle yükümlüdürler. Ülkeler, mimari, tarihî, estetik, sosyokültürel ve sembolik
özellikleri üstün evrensel nitelikte olan kültürel ve do¤al de¤erlerinin yer alaca¤›
Geçici Listelerini, yerel ve bölgesel idareler, kamuoyu, Sivil Toplum Örgütleri ve
di¤er ilgili taraflar ve ortaklar›n da dahil oldu¤u çok çeflitli paydafllar›n kat›l›m›yla
haz›rlamaya teflvik edilirler. UNESCO Dünya Miras› Merkezince yay›mlanan bu lis-
tede yer alan varl›klara iliflkin haz›rlanan adayl›k dosyalar› Dünya Miras› Komite-
sine sunulmaktad›r. Geçici listeler haz›rlan›rken varl›klar›n Dünya Miras› Komite-
since belirlenen ölçütleri karfl›lama durumlar› dikkate al›nmaktad›r.
UNESCO’nun Dünya Miras› Alanlar› Listesi’nde daha genifl bir çeflitlilik olmas›-
n› hedeflemesinin ard›ndan Dünya Miras› Merkezi’ne ilk kez 1994 y›l›nda Geçici
Listemiz iletilmifltir. 2000, 2009, 2011 ve 2012 y›llar›nda güncellenmifl olan bu liste-
de 2 karma (kültürel/do¤al) ve 35 kültürel olmak üzere toplam 37 adet varl›k bu-
lunmaktad›r. UNESCO Dünya Miras Geçici Listesinde bulunan varl›klar›n Taraf
Devletler taraf›ndan her on y›lda bir yeniden incelenmesi ve güncellenerek sunul-
mas› teflvik edilmektedir. Söz konusu listede kültürel varl›k olarak flunlar yer al-
maktad›r:
Ahlat Eski Yerleflimi ve Mezar Tafllar› (Bitlis)
Alahan Manast›r› (Mersin)
Alanya (Antalya)
Aphrodisias Antik Kenti (Ayd›n)
Bursa ve Cumal›k›z›k Erken Osmanl› Kentsel ve K›rsal Yerleflimleri (Bursa)
Diyarbak›r Kalesi ve Surlar› (Diyarbak›r)
Ephesos (‹zmir)
Harran ve fianl›urfa Yerleflimleri (fianl›urfa)

‹shakpafla Saray› (A¤r›)
Karain Ma¤aras› (Antalya)
Konya Selçuklu Baflkenti (Konya)
Lykia Uygarl›¤› Antik Kentleri (Antalya ve Mu¤la)
Mardin Kültürel Peyzaj Alan› (Mardin)
Perge Antik Kenti (Antalya)
Sagalassos Antik Kenti (Burdur)
Selçuklu Kervansaraylar› Denizli-Do¤ubayaz›t Güzergâh›
St. Nicholas Kilisesi (Antalya)
St. Paul Kilisesi, St. Paul Kuyusu ve Çevresi (Mersin) SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Sümela Manast›r› (Trabzon)
Beyflehir, Eflrefo¤lu Camii (Konya)
Hatay, St. Pierre Kilisesi (Hatay) D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Bergama (‹zmir)
Göbeklitepe Arkeolojik Alan› (fianl›urfa) S O R U S O R U
Ani Tarihî Kenti (Kars)
Aizanoi Antik Kenti (Kütahya)
Beçin Orta Ça¤ Kenti (Mu¤la) D‹KKAT D‹KKAT
Birgi Tarihi Kenti (‹zmir)
N N
Gordion (Ankara) SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Hac› Bektafl Veli Külliyesi (Nevflehir)
Hekatomnos An›t Mezar› ve Kutsal Alan› (Mu¤la)
Ni¤de’nin Tarihî An›tlar› (Ni¤de) AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Mamure Kalesi (Mersin)

Odunpazar› Tarihî Kent Merkezi (Eskiflehir)
Yesemek Tafl Oca¤› ve Heykel Atölyesi (Gaziantep)
Zeugma Arkeolojik Siti (Gaziantep),
Karma (kültürel-do¤al) varl›k olaraksa iki alan vard›r:
Güllük Da¤›-Termessos Millî Park› (Antalya)
Kekova (Antalya)
whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr ‹NTERNET ‹NTERNET
DÜNYA M‹RASI ALANLARINDA KORUMA, YÖNET‹M

VE ‹ZLEME
Dünya Miras Sözleflmesi’nin uygulama rehberi niteli¤indeki “Dünya Miras› Sözlefl-
mesi’nin Uygulanmas›na Yönelik ‹fllevsel ‹lkeler Uygulama Rehberi”nde (Opera-
tional Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention) “Her
varl›k uygun bir yönetim plan›na veya varl›¤›n üstün evrensel de¤erinin kat›l›mc›
yollarla nas›l korunmas› gerekti¤ini belirten bir yönetim sistemine sahip olmal›d›r.
Bu yönetim sisteminin amac›, bugünkü ve gelecek nesiller için varl›¤›n etkin ko-
runmas›n› sa¤lamakt›r” denmektedir. Dolay›s›yla, Dünya Miras› olarak önerilen,
ilan edilen ve Dünya Miras Listesi’ne al›nan alanlar için yönetim plan›n›n var olma-
s›n› zorunlu görülmektedir.
Dünya Miras› olarak önerilen alanlar›n varl›klar›n›n korunmas› ve yönetimi, üs-
tün evrensel de¤erin, bütünlük ve/veya özgünlük koflullar›n›n korunaca¤› veya ge-
lecekte art›r›laca¤› daha Listeye kay›t s›ras›nda garanti edilmektedir. Bunu sa¤la-
mak için yeterince uzun vadeli yasal, düzenleyici, kurumsal ve/veya geleneksel
koruma olanaklar›na ve yönetime sahip olunmal›d›r. Bu nedenle alan›n korunabil-

mesine yönelik yeterli genifllikte s›n›rlar belirlenmifl olmal›d›r. Benzer flekilde, Ta-
raf Devletler, aday gösterilen varl›klar için ulusal, bölgesel, kentsel ve/veya gele-
neksel düzeyde yeterli koruma yap›ld›¤›n› göstermeli ve koruman›n iflleyifl yollar›-
n› aç›kça ifade eden uygun bir belgeyi adayl›¤a eklemelidirler.
Ulusal ve yerel düzeyde yasama ile ilgili ve düzenleyici önlemler, varl›¤›n ayak-
ta kalmas›n› ve sahip oldu¤u üstün evrensel de¤ere veya varl›¤›n bütünlü¤üne
ve/veya özgünlü¤üne olumsuz etki edebilecek geliflim ve de¤iflimlere karfl› korun-
mas›n› sa¤lamal›d›r. Dünya Miras› Alanlar› olan Taraf Devletler, bu tür önlemlerin
tam ve etkin flekilde uygulanmas›n›n temin edilmesinden sorumludur.
Aday gösterilen varl›¤›n s›n›rlar›, millî parklar veya do¤al rezervler, biyosfer re-
zervleri veya tarihî koruma bölgeleri gibi mevcut veya teklif edilen bir veya daha
fazla koruma alan› ile çak›flabilir. Örne¤in Türkiye’deki Dünya Miras› Alanlar›’n›n
baz›lar› Millî Park olarak koruma alt›na al›nm›fl bölgelerin içinde bulunur. Dün-
ya’n›n ya da ülkenin gelece¤i ad›na korunmas› istenen bu alanlar›n birkaç farkl›
yönetim bölgesi olarak tan›mlanm›fl olmas›, bu alanlarda farkl› kurumlar›n yetkili
olmas›na sebep olmaktad›r.
Türkiye’deki genel koruma yaklafl›m›, planlamay› ve korumay› sadece fiziksel
bir olgu olarak ele al›r. Kentsel, arkeolojik, do¤al ya da karma sit alanlar›ndan ya-
p› ölçe¤ine kadar her varl›¤›n korunmas›na tek bir boyutta yaklafl›l›r. Proje ya da
uygulaman›n yap›labilmesine yönelik finansal kaynak bulundu¤u ve uygun koru-
ma yöntemleri seçildi¤i takdirde, fiziksel koruma müdahalesi baflar›l› say›labilir.
Varl›¤›n korunmas› için kurumsal bir sahiplenme olsa bile genelde istenen düzeyi
sa¤layamaya yetmez. Koruman›n sürdürülebilmesi için, korunacak alan› “kendisi”
için sahiplenecek ve koruma sorumlulu¤unu üstlenecek toplumsal bilincin de var
olmas› gerekmektedir. Dolay›s›yla toplumsal kapasitenin art›r›lmas›, örgütlenme
yeteneklerinin geliflmesi gibi sivil toplum çabalar›n› gerektirir. Ayr›ca korunacak
de¤erlerin, koruma maliyetinin karfl›lanaca¤› ekonomik modellerin gelifltirilmesi
de flartt›r. Bu nedenlerle tarihî, kültürel ve do¤al de¤erlerin korunmas›na bütüncül
bir bak›fl aç›s›yla yaklaflmak gerekir. Koruman›n fiziksel, toplumsal (sosyal, ekono-
mik ve politik), yasal ve örgütlenme boyutlar› birlikte ele al›nmal›d›r.
Koruma, yukar›da tan›mlanan çerçevede bütüncül bir bak›fl aç›s› yan›nda, de-
¤iflim süreci olarak da ele al›nmal›d›r. Koruma, tarihsel ve toplumsal evrimsellik
içinde de¤iflen ve yeniden biçimlenen bir olgu olarak düflünülmelidir. Dolay›s›yla,
koruma sürecinin toplumun geliflimine imkan verecek flekilde yönetilmesi önem-
lidir. “Sürdürülebilir ve Bütünleflik Koruma” kavram›; çok disiplinli yaklafl›m›, tüm
ilgililerin kat›l›m›n› ve etkin ortakl›¤›n› destekleyen; biyolojik, kültürel ve ekosis-
tem faktörleri taraf›ndan etkilenen türlerin, dinamiklerin ve çevresel koflullar›n ço-
¤unlu¤unu paylaflan, do¤al topluluk gruplar›n› içine alan küçük co¤rafi alanlarda-
ki biyolojik çeflitlili¤in korunmas›n› içermektedir.
Yönetim planlar›n›n haz›rlanmas›nda koruman›n sadece fiziksel de¤il, sosyal,
toplumsal ve ekonomik bir olgu olarak ele al›nan bir anlay›flla haz›rlanmas›; koru-
mada süreklili¤i sa¤layacak toplumsal kapasiteyi ortaya ç›kararak, gelifltirilmeyi ve
ekonomik aç›dan sürdürmeyi amaçlamas› benimsenmelidir. Dolay›s›yla toplumsal
aktörlerin güçlenmesi, örgütlenme yeteneklerinin geliflmesi, kurumsallaflma, koru-
man›n bir istihdam alan›na dönüflmesi gibi konularda yerel/toplumsal geliflmeyi
sa¤lamaya yönelik yaklafl›mlar do¤rultusunda alt projeler gerçeklefltirilebilir.
Uluslararas› tüzükler do¤rudan miras alanlar›n›n yönetimi için bir planlama sü-
reci tarif etmemekle birlikte ço¤unda ilke ve öneriler bulunur. Örne¤in, arkeolojik
sit alanlar›yla ilgili olarak seçilen uluslararas› tüzüklerden genel bir yönetim plan›-
n›n anahatlar› oluflturulabilir: Bu süreç üç farkl› parçaya ayr›labilir; (1) kay›t-belge-
leme, (2) mevcut koflullar ve de¤erlerinin saptanmas›, (3) korunma müdahaleri de
dahil olmak üzere eylem planlar›n›n haz›rlanmas›. Böyle bir yönetim plan›n›n
amac›, uluslararas› kabul görmüfl konvansiyonlar çerçevesinde arkeolojik alan›n
kullan›c›lar ve ziyaretçiler için e¤itsel bir deneyim sunulabilmesinin yan› s›ra ala-
n›n sürekli olarak korunmas› ve geliflimini sa¤layacak bir k›lavuz oluflturmakt›r. Bu
amaca yönelik yönetim politikalar› ve hedefleri do¤rultusunda oluflturulacak ey-
lem planlar›, alan›n özellikleri dikkate al›narak tüm taraflar ve paydafllarla birlikte
belirlenmelidir.
Dünya Miras› Alan› olan arkeolojik sitlerde yap›lacak bir yönetim plan› “koru-
ma ve bak›m” ana stratejisi yan› s›ra, arkeolojik araflt›rma ve kaz›, restorasyon, çev-
re düzenleme, fiziksel altyap›, güvenlik, do¤al çevre koruma ve yerleflim dokusu-
nun korunmas› stratejilerini de içermelidir. Kültürel turizm ve yerel ekonomiyi ge-
lifltirici alt stratejiler de böyle bir plan›n hedefleri aras›nda olabilir.
Ancak, daha karmafl›k yap› ve sorumluluklar olmas› durumunda alan yönetim
planlamas›n›n ak›fl çizelgesi daha fazla bafll›k içerebilir. Örne¤in, ülkemizde oldu-
¤u gibi alan yönetiminde, birden fazla kurumun alanda ya da an›t üzerinde sorum-
lulu¤unun olmas›, aralar›nda ifl birli¤i ve iletiflim sa¤lanamamas›, yasalar›n kendi-
lerine verdi¤i yetki ve sorumluluklar›n kullan›lmas› durumunda kar›fl›kl›k ve/veya
uygulama boflluklar› yaratmaktad›r.
Yönetim planlamas›n›n ak›fl çizelgesi afla¤›daki bafll›klar› içermelidir:
1. Mevcut Durum Tespiti: Sit alan›n›n araflt›r›lmas› ve tan›m›, ilgili kurum ve
kurulufllarla ba¤lant› kurulmas›.
2. Alan Analizi: Alan›n öneminin belirlenmesi, koruma sorunlar›n›n tespiti, ifl-
levsel ve yönetsel analizinin yap›lmas›.
3. Yönetim Plan›n›n Vizyonunun Belirlenmesi ve Stratejilerin Tan›mlanmas›:
Yönetim plan›n›n, alan›n gelece¤e ait vizyonunu belirleyecek, iflletme, yö-
netim, idari ve finansal modelleri içerecek, ulusal ve uluslararas› platformda
alan›n sunumunu ve tan›t›m›n› sa¤layacak yönetim, koruma, kullanma, su-
num ve tan›t›m, ziyaretçi politika ve stratejileri belirlenir.
4. Çal›flma Program›, Zamanlama ve Projelerin Belirlenmesi: Alan yönetiminde
yer alacak kurum ve kiflilerin görev tan›mlar›n›n yap›lmas› ve bunlar›n ger-
çeklefltirilmesine iliflkin çal›flma programlar›n›n, bütçe analizlerinin haz›rlan-
mas› ile finans kaynaklar›n›n, belirlenmesi, k›sa, orta ve uzun vadede yap›-
lacak ifllere ait bir eylem plan›n›n oluflturulmas› ve proje tan›mlar›n›n yap›l-
mas›. Eylem Plan›, politikalar›n uygulanmas›na iliflkin sorumluluklar ve za-
man çerçevelerini belirlemektedir. Her stratejik alan›n gerekti¤inde alt stra-
tejileri üretilir. Bunlardan korumaya odakl› stratejiler, ören yerlerinin ve ba¤-
l› bulunduklar› yerleflimin tarihî/kültürel niteli¤ine ve ihtiyaçlar›na göre çe-
flitlenmekte, hatta bazen farkl›laflmaktad›r.
5. ‹zleme, De¤erlendirme ve E¤itim Süreçlerinin Tan›mlanmas›: Yönetim pla-
n›n›n uygulamas›n›n izlenmesi, de¤erlendirilmesi ve bu süreçte yer alacak
taraflar›n e¤itimine iliflkin programlar›n haz›rlanmas›. ‹zleme yönetim ve ka-
rar verme sürecinin plana uygun yürütülmesi ve iyilefltirilmesi amac›yla sis-
tematik ve sürekli olarak bilgi toplama, de¤erlendirme ve yeni kararlar üret-
mek üzere kullanma sürecidir. De¤erlendirme tan›mlanm›fl hedefler do¤rul-
tusunda, bir projenin hedefine uygun ve etkin uygulanmas›n›n, sürdürülebi-
lirli¤inin ve geçerlili¤inin dönemsel olarak ölçülmesi ve de¤erlendirilmesi-
dir. Bu süreç, uygulamada yaflan›lan sorunlar do¤rultusunda gelecekteki ka-

rarlara rehberlik edebilecek derslerin ç›kar›lmas› ve yeni hedef, faaliyet ve
tan›mlar›n tan›mlanmas›d›r.
2004 y›l›nda ç›kar›lan 5226 say›l› yasa ile kültür varl›klar›n› koruma mevzuat›na
Yönetim Plan› kavram› eklenmifltir. Bununla ba¤lant›l› olarak ç›kar›lan “Alan Yö-
netimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belir-
lenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmeli¤e” göre alan baflkan›n›n gö-
revleri:
• Ören yerleri, sit alanlar› ve etkileflim sahalar› ile ba¤lant› noktalar›n›n kamu
kurum ve kurulufllar› ile sivil toplum örgütleri koordinasyonunda sürdürüle-
bilir bir yönetim plan› çerçevesinde korunmas›n› ve de¤erlendirilmesini sa¤-
lamak,
• Yönetim alanlar›n›n belirlenmesi, gelifltirilmesi, yönetim planlar›n›n haz›r-
lanmas›, onaylanmas›, uygulanmas› ve denetlenmesi,
• Alan yönetimini gerçeklefltirmek üzere Dan›flma Kurulu, Alan Baflkan›, Efl-
güdüm ve Denetleme Kurulunun görev, yetki ve sorumluluklar›n› belirle-
mek olarak tan›mlanm›flt›r.
Yönetim Planlar›n›n co¤rafi, do¤al, tarihî, kültürel, sosyal bütünlü¤ü korumay›
ve sürdürmeyi ilke olarak benimseyen, bölgesel bir olgu olarak tarif eden, koru-
may› yerelin ve yerel toplumun geliflim sürecinin parças› olarak gören bir anlay›fl-
la ve sürece katk› veren tüm paydafllar›n kat›l›m›yla haz›rlanmas› gerekmektedir.
Yönetim planlar›nda öngörülen etkinliklerin izlenmesi ülkemizde Eflgüdüm ve De-
netleme Kurulunun görev, yetki ve sorumlulu¤undad›r. Öte yandan Dünya Miras›
Alanlar› söz konusu oldu¤unda UNESCO ad›na ICOMOS’un ve ulusal yetkili or-
ganlar›n ifl birli¤i ile izlemenin gerçeklefltirilmesi gerekir.
Özet
“Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü” olan Evrensel nitelikleri üzerinde fikir birli¤ine ulafl›lm›fl bu
UNESCO, amaçlar›n›, kendisine üye olan devletlerin il- miras›n bütünlü¤ünün korunmas› ve süreklili¤inin sa¤-
gili organlar› arac›l›¤›yla gerçeklefltirir. UNESCO’nun lanmas› uluslararas› toplum için büyük öneme sahiptir
kültür program›n›n hedeflerinden biri de kültürel çeflit- ve bunun için yeterli korumaya ve yönetime sahip ol-
lili¤e sayg› çerçevesinde somut ve somut olmayan kül- mas› gereklidir.
türel miras›n korunmas› ve gelifltirilmesidir. UNESCO Uluslararas› tüzükler miras alanlar›n›n yönetimi için
taraf›ndan 1972 y›l›nda kabul edilen “Dünya Kültürel planlama sürecini do¤rudan tarif etmemekle birlikte ço-
ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi”, somut kül- ¤unda ilke ve öneriler bulunur. Bir yönetim plan›n›n
türel miras›n korunmas› için gelifltirilmifl ve en çok sa- amac›, uluslararas› ortamda onaylanm›fl sözleflmeler çer-
y›da devlet taraf›ndan tan›nan UNESCO uygulamas›d›r. çevesinde ulusal ve yerel idareler, kamu ve özel mülk
Dünya miras›n›n en iyi biçimde belirlenmesi, korunma- sahipleri, yat›r›mc›lar, kullan›c›lar ve ziyaretçileri kapsa-
s› ve tan›t›lmas›n› sa¤lamak için kurulmufl olan “Dünya yan tüm paydafllar›n ortak kat›l›m› ile alan›n korunma-
Miras› Komitesi” 1976 y›l›ndan beri faal durumdad›r. s› ve sürdürülebilir kalk›nmas›n›n sa¤layacak bir k›la-
Sözleflme’nin kapsam› do¤rultusunda varl›klar iki alt vuz elde etmektir.
bafll›kta tan›mlan›r. Bunlar›n ilki olan “kültürel miras”›n Türkiye, “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n Korunmas›
bileflenleri an›tlar, yap› gruplar› ve sitlerdir. Do¤al sitler Sözleflmesi”ni 1982 y›l›nda kabul ederek Taraf Devlet
veya s›n›rlar› kesinlikle belirlenmifl do¤al alanlar di¤er konumuna gelmifltir. Bu kapsamda ülkemizin ilgili ku-
alt bafll›k olan “do¤al miras” olarak tan›mlan›r. rumlar› taraf›ndan yürütülen çal›flmalar sonras›nda bu-
Bu sözleflme uyar›nca “üstün evrensel de¤ere” sahip güne kadar (2012) UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11
olan kültürel ve do¤al varl›klar, belirli k›staslara uygun adet varl›¤›m›z kaydedilmifltir. Bu varl›klardan; sekizi
bulunduklar› takdirde UNESCO bünyesinde oluflturu- kültürel, ikisi hem kültürel hem do¤al miras olarak lis-
lan 21 üyeli uluslaras› “Dünya Miras› Komitesi” taraf›n- teye al›nm›flt›r. 1985 y›l›nda ‹stanbul’un Tarihî Alanlar›,
dan Dünya Miras› Listesi’ne al›n›r. Divri¤i Ulu Camii ve Darüflflifas› (Sivas) ile Göreme Mil-
Kültür alan›nda kazan›lan deneyimlerin, bilgilerin top- li Park› ve Kapadokya (Nevflehir), 1986-1998 aras›nda
lanmas› ve paylafl›m›n› hedefleyen UNESCO’nun son Hattuflafl (Bo¤azköy)-Hitit Baflkenti (Çorum), Nemrut
y›llarda Dünya Miras› Listesi’nin oluflturulmas›nda var- Da¤› (Ad›yaman-Kahta), Ksanthos-Letoon (Antalya-
l›klar›n temsilinin, dengeli ve itibarl› k›l›nmas›n› sa¤- Mu¤la) ile Hierapolis-Pamukkale (Denizli), Safranbolu
lamaya çal›flmaktad›r. Kültürler aras›nda diyalo¤un (Karabük) Truva Antik Kenti (Çanakkale)’nin Dünya
art›r›lmas› çabalar›n› özellikle son dönemde kültürel Miras› Alan› olmas›ndan sonra uzun bir süre say›s› do-
çeflitlili¤in korunmas› üzerinde yo¤unlaflt›rmakta ol- kuzda kalan varl›klar›m›z›n aras›na 2011 y›l›nda Edirne
du¤u söylenebilir. Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne), 2012 de ise Çatal-
Dünya Miras› Sözleflmesi’ni imzalam›fl olan ülkeler, höyük Neolitik Kenti (Konya) kat›lm›flt›r.
UNESCO Dünya Miras› Listesi’ne dahil edilmesi için, Dünya’ya karfl› sorumluluklar›n üstlenildi¤i bu alanlar-
kendi topraklar› üzerinde bulunan önemli do¤al ve kül- da gerekli özen gösterilerek koruman›n sa¤lanabilmesi
türel miras alanlar›n› aday olarak teklif edebilir. Komi- için tan›mlanan hedefler do¤rultusunda paydafllarla or-
teye sunulan adayl›klar, ülkenin kendi imkânlar› dâhi- tak hareket edilen yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› zo-
linde ilgili miras› koruyaca¤›na dair taahhüdünü göste- runluluktan öte bir gereksinimdir.
rir. Bu tür taahhütler varl›¤› ve evrensel de¤erini koru-
mak için uygun bir politikan›n gelifltirilmesi, yasal, tek-
nik, bilimsel, idari ve mali yönden gerekli desteklerin
sa¤lanaca¤› önlemler fleklindedir.
Üstün evrensel de¤ere sahip oldu¤u düflünülen bir var-
l›¤›n Dünya Miras› olabilmesi için, Komite taraf›ndan
tan›mlanm›fl olan on ölçütten en az biri ile bütünlük
ve/veya özgünlük koflullar›n› da karfl›lamal›d›r.
1. “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Söz- 6. Arkeolojik kal›nt›lar›n veya tarihi binalar›n varsay›-
leflmesi” hangi y›l imzalanm›flt›r? ma de¤il, yaln›zca tam ve ayr›nt›l›l› belgelemeye dayan-
a. 1946 mas› durumunda onay verilebilecek restorasyon müda-
b. 1964 halesine ne denir?
c. 1972 a. Yeniden ‹fllevlendirme
d. 1978 b. Onar›m
e. 1994 c. Sa¤l›klaflt›rma
d. Yeniden Yap›m
2. Dünya Miras› Listesi uygulamas› ne zaman bafllat›l- e. Güçlendirme
m›flt›r?
a. 1976 7. Hangi örgütler Dünya Miras› Listesi’ne kaydedilmek
b. 1978 üzere aday gösterilen varl›klar›n de¤erlendirilmesi ve
c. 1982 Dünya Miras Komitesi’ne raporlar›n sunulmas› çal›flma-
d. 1994 lar›na kat›l›r.
e. 2002 a. ICOMOS ve IUCN
b. ICCROM ve ICOMOS
3. “Dünya Miras› Komitesi’nin üye say›s› kaçt›r? c. IUCN ve ICCROM
a. 31 üyeli d. ICOM ve IUCN
b. 22 üyeli e. Hiçbiri
c. 11 üyeli
d. 21 üyeli 8. Dünya Miras› olan “‹stanbul’un Tarihi Alanlar›” ‹s-
e. 25 üyeli tanbul’un hangi bölgesindedir?
a. Tarihi Yar›mada
4. Sözleflmenin kabul edilmesinden sonra geçen 22 y›l- b. Beyo¤lu
da, Dünya Miras› Listesi’ne seçilen alanlar›n büyük ço- c. Üsküdar
¤unlu¤u dünyan›n bölgesinde bulunuyordu? d. Bo¤aziçi
a. Asya ve Pasifik e. Adalar
b. Avrupa ve Kuzey Amerika
c. Africa 9. Bo¤azköy-Alacahöyük Tarihi Milli Park› s›n›rlar› için-
d. Arap Ülkeleri deki Dünya Miras› hangisidir?
e. Latin Amerika ve Karayipler a. Troia
b. Çatalhöyük
5. Kültürel miras alanlar›n›n üstün evrensel de¤erini c. Kuflflar
tan›mlayan kaç ölçüt s›ralanmaktad›r? d. Nemrut Da¤›
a. 10 e. Hattuflafl
b. 4
c. 6 10. Dünya Miras Alan› Ksanthos’un Lykia dilindeki ad›
d. 5 nedir?
e. 2 a. Myra
b. Arnna
c. Arneai
d. Arykanda
e. Aperlai

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünya Miras› Sözleflmesi” S›ra Sizde 1
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sözleflmenin k›rk›nc› y›l›nda, Mart 2012 itibar›yla top-
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünya Miras› Listesi” bafl- lamda 189 devlet “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n
l›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Korunmas› Sözleflmesi”ni onaylam›flt›r
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünya Miras› Listesi” bafl-
l›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 2
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünya Miras› Listesi” bafl- Üstün evrensel de¤ere sahip oldu¤u düflünülen bir var-
l›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. l›¤›n Dünya Miras› olabilmesi için, bütünlük ve/veya
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Evrensel De¤eri Belirle- özgünlük koflullar›n› da karfl›lamas› ve bu niteliklerinin
yen Ölçütler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden sürdürülmesi için yeterli korumaya ve yönetime sahip
geçiriniz. olmas› gereklidir.
6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Evrensel De¤eri Belirle-
yen Ölçütler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden S›ra Sizde 3
geçiriniz. “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›n›n Korunmas› Sözlefl-
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünya Miras› ‹le ‹lgili Ör- mesi” imzalanmadan önce Uluslararas› An›tlar ve Sitler
gütler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçi- Konseyi’nin kurulmas› gereklili¤ine iflaret eden toplan-
riniz. t› 1964 y›l›nda Venedik’te yap›lan 2.Uluslararas› Tarihî
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹stanbul’un Tarihi Alanlar›” An›tlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi’dir.
9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hattuflafl-Hitit Baflkenti.” S›ra Sizde 4
bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Türkiye’nin Dünya Miras› Alanlar› aras›nda Göreme Mil-
10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ksanthos-Letoon.” bafll›kl› lî Park› ve Kapadokya, Nemrut Da¤›, Ksanthos-Letoon,
konuyu yeniden gözden geçiriniz. Hierapolis-Pamukkale, Truva Antik Kenti ve Çatalhö-
yük Neolitik Kenti ile Sultanahmet Arkeolojik Park› ve
‹stanbul Kara Surlar› arkeolojik sit nitelikleriyle önemli
bir ço¤unluk oluflturur.
Feilden, B. M. ve J. Jokillehto (1993), Management
Guidelines for World Cultural Heritage Sites,
Roma: ICCROM.
Ahunbay, Z (1996), Tarihi Çevre Koruma ve Resto-
rasyon, ‹stanbul: YEM Yay›nlar›.
Dünya Miras›nda Türkiye (2006), G. Pulhan, Ed., Kül-
tür ve Turizm Bakanl›¤›, Ankara.
http://whc.unesco.org/en/guidelines: UNESCO (2011),
Operational guidelines for the implementation of
the World Heritage Convention.
http://en.wikipedia.org/wiki/Table_of_World_Heritage
_Sites_by_country

Arkeoloji̇k Alan Yöneti̇mi̇ (2015!01!13 15-12-22 Utc)

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Arkeoloji̇k Alan Yöneti̇mi̇ (2015!01!13 15-12-22 Utc)

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 3006

Copyright © 2013 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Dil Yaz›m Dan›flmanlar›

Kitap Koordinasyon Birimi

Arkeolojik Alan Yönetimi

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 2.000 adet bas›lm›flt›r.

Alan Yönetimi............................................................................ 2 1. ÜN‹TE

Arkeolojik Alan ........................................................................ 30 2. ÜN‹TE

Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve 3. ÜN‹TE

Alan Yönetiminin Konu Kapsam› .......................................................... 51

4. ÜN‹TE Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni

Arkeolojik Alanlar ‹çin Yönetim Plan› 5. ÜN‹TE

Arkeolojik Alanlarda Mimari Koruma................................... 118 6. ÜN‹TE

Arkeolojik ve Kentsel Sit Alanlar›nda Koruma ve Yönetim 7. ÜN‹TE

1970’ler ve Arkeolojik Miras›n Korunmas›na Yönelik Avrupa

8. ÜN‹TE Dünya Miras› Alanlar› ve Yönetim Plan› ‹liflkisi................ ... 178

KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM

hükmünde kararname, etkileflim-geçifl alan› olarak koruma literatüründe daha ön-

Alan Yönetiminin Üst Söylemi: Kent Yönetimi

sosyal, ekonomik ve çevre de¤erlerini kapsayan projelerin, programlar›n,

ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN GEREKS‹N‹M

6. Ülkemiz tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n niteli¤i ve say›s› düflünüldü-

Alan Yönetimi Kavram›

Alan›n Yönetimi (Yönetilmesi) Kavram›n›n Geliflimi

Çevre ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma

1972 Stockholm Konferans›

http://www.genbilim.com/content/view/1286/84/ ‹NTERNET ‹NTERNET

1976 Vancouver Habitat Konferans›

1992 Rio Zirvesi (Agenda 21)

kalar›n› olufltururlar ”, ‹lke: 9’da “Devletler, bilimsel ve teknolojik bilgi al›flverifliyle,

1996 ‹nsan Yerleflimleri Konferans›-‹stanbul

Avrupa Konseyi, Avrupa Mimari Miras› Korunmas› için Tavsiye Karar›

Burra Tüzü¤ü (Burra Charter)

Dünya Kültürel Miras Alanlar› için Yönetim Rehberi

Avrupa Mimari Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi

• Mimari Miras›n korunmas›, bunun teflviki ve yayg›nlaflt›r›lmas›n› kültürel ve

• Bu politikalar›n uygulanmas›n› kolaylaflt›rmak amac›yla her ülkenin kendi

www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-77150/eski2yeni.html ‹NTERNET ‹NTERNET

Dünya Miras Konvansiyonunun Uygulanmas›na ‹liflkin Uygulamaya

Koruma ile ilgili belgelerde, hangi sözcüklerle alan yönetimine de¤inilmifltir?

türel varl›klar›n korunmas›na yönelik bilimsel çal›flmalar yap›lmaktayken öte yan-

Mevcut Mevzuat›n ‹rdelenmesi

• Alan›n toplumun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas›;

Güçlülük-Zay›fl›k-F›rsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi

Kültür Varl›klar›n›n Potansiyelleri:

Tehditler Zay›f Noktalar

Kaynak: AKAN Mimarl›k; Hierapolis Yönetim Plan› Ön Raporu.

Çevresel Etki Analizi

Kültür varl›klar›n›n güçlü yönleri nelerdir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Tafl›ma Kapasitesinin Türleri

Tafl›ma Kapasitesini Belirleyen Etkenler

1. Alan ya da yap›n›n koruma ba¤lam›nda statüsü:

3. Orta derecede önemli olmak:

• Alan yönetimini gerçeklefltirecek uzman kadro: Koruma dan›flman›,

Paydafl Yaklafl›m›n›n ‹lkeleri

Tafl›ma kapasitesini belirleyen etkenler nelerdir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Koruma/Alan yönetiminde temel amaçlar;

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

TÜRK ARKEOLOJ‹S‹N‹N TAR‹H‹

Mustafa Kemal Atatürk, tarihimizi, dünya uygarl›¤› içinde Anadolu co¤rafyas›n›n